691 92 41MB
Latin Pages [672] Year 1958
y at Clar
VIR
iE5
á
m
cV
"EE
eMuTnmmIUI
»r
2
2M
zy x
eum
Theoloqu
Librapy
SCHOOL OF THEOLOGY ATI CLAREMONT Culifomüa
n
Qr
-
E I. autre eo x
7
t
c -3
e)
2,
diio MX
cmt
rds
CORPVS
CHRISTIANORVM Series Latitta
XCVII
CORPVS
CHRISTIANORVM Series Latina
XCVII
MAGNI AVRELII CASSIODORI SENATORIS OPERA PARS II, 1
TVRNHOLITI TYPOGRAPHI
BREPOLS
,
EDITORES
MCMLVIII
PONTIFICII
/
MAGNI AVRELII CASSIODORI EXPOSITIO
PSALMORVM
I-LXX
TVRNHOLTI TYPOGRAPHI
BREPOLS
EDITORES
MCMLVIII
PONTIFICII
POST TEXTVM
MAVRINOS
EDENDVM
CVRAVIT
M. ADRIAEN
PRAEFATIO Cassiodorus solus inter Patres latinos integrum psalterium commentatus est (si Augustinum excipere uelis qui plerumque conciones suas in modum commentarii ordinauit). Maiore fortasse cum modestia quam ueritatis amore Cassiodorus opus suum compendium aestimauit illius Augustini (!). Reuera, si nonnullas
pauciora deprompsit
sententias
ab illo mutuatus
ex Chrysostomo,
est, haud
Cyrillo Alexandrino,
Hieronymo, Hilario, Ambrosio, Leone necnon et ex Varrone
alüsque grammaticis, poetis, philosophis; de suo quoque quaedam addidit. Insuper forma dicendi ac tota ordinatio materiae, uastissimam eruditionem redolens potius quam ueram sapientiam, ipsius plane Cassiodori est. Quamobrem pia haec psalterii commenta quae fratribus conuersis dedicauit auctor, in posterum longe plurimum a theologis et grammaticis adhibita sunt. Hoc enim concludere licet ex elencho (quem subiungimus) uirorum, qui nobis occurerunt, Cassiodori opus in suis scriptis adferentes : Saec. VIII(?) : Beda in Esdram 11,7 — PL 92,849 C : in Exfositione psalmorum, quam egregiam fecit" ; in de Schematibus et Tropis — edid. C. Harw, Rhetorici latini minores, Lipsiae, 1863, p. 607-618 (PL 90, r75-186) plura exempla a Cassiodori Commentario mutuatus est, cfr R. Davis, Bede's early Reading, in Speculum, VIII, 1933, p. 179-195. Insuper Beda ipse fortasse excerpta Cassiodori collegit quae in codicibus inueniuntur sub titulo In $salmorum librum exegesis uel Liber Bedae in titulis psalmorum (e. g. cod. Vaticanus Palatinus 39, s. XI, f. 44: Bedae fresbyteri breuiarium de titulis bsalmorum quod de Cassiodoro sumpsit), cfr Fn. STEGMÜLLER, Repertorium biblicum medii aeui, II, Matritii, 1950, p. 189 sq., n. 1665; M.L.W. Laisr-
NER, 4 Hand-List of Bede MSS, lthacae, 1943, p. 159 ; Clauis Patrum Latinorum, n. 1384. — De Interpretatione bsalterii artis cantilenae (PL 93, 1099/1102), cfr M.L.W. LaisrNER, The Mediaeval Organ and a Cassiodorus Glossary among ihe spurious works of Bede, in Speculum, V, 1930, p. 217-221. Paulus Diaconus, Historia
Langobardorum
l, 25
—
Mon. Germ. hist., Script. Lang., p. 63, 17 : "*psalmorum praecipue occulta potentissime reserauit.'"' Saec. IX : Alcuinus — Mom. Germ. hist. epist. IV, p. 468: "eximius interpres psalmorum". Theodulphus Aurelianensis de S$iritu sancto — PL
/
(3) Praefatio, 18/19. : (*) Fortasse iam saeculo VII eius opere aliquando usus est Isidorus Hispalensis
in libris E£yzologtarum.
VI
105, gare — Exp. ps. 50, l 444/496 ; ps. Or, da idus de Ordine Amtiphonari
edid. I. HANSSENS,
XXXII,
1o —
III, in Ciuitate LM
p. 69, 30/32 — Ex. ps. 117,1. 397/399; XXXIV, 2 — p. 71, 8/12: — fs; 117; |. 384/391 ; LIV; 8/9 — p. 885;
20/29 — js. 143, 1l. 189/192; 196/198; 201/205.
— .
Hildemarus Cliuatensis, Expositio regulae [S. Benedicti] — edid. R. MiTTERMÜLLER, Ratisbonae, 1880, pag.
I50 — Ex. s. 9,1.577 ; p.152 — $5. 7, 1. 340/341 ; p. 199 et 604 — $s. 140, l: 77[79 ;p. 216 — fs. 9, l.
320/322 ; p. 317 — fs. 137,1. 43/50 ;p. 319 — fs. 18,
]. 187/188 ; p. 507 — $s. 48, 1. 281/282 ; p. 521 — ps. -
22, l. 138/140 ; p. 522 — fs. 38, l. 334/335; P- 539 —
s. 25, l. xxo[114 ; p. 61o — js. 24, l. 75/80 ; epistula ad Pacificum Veronensem — Mon. Germ. hist., Epist. V, p. 357, 28[29 : *'Lege, pater, terciam partem super psalmos Cassiodori et probate quod ille dicat patres sensisse de liberatione Adae"', cfr Exp. 5s. 102, l. 280/ 282. Godescalchus Orbacensis, Confessio prolixior — edid. C. LAMBOT, Louanii, 1945, p. 70, 15/18 — Exp. fs. 138, l. 561/564 ; de Trina Deitate, p. 152, 21/22 — fs. 117, l. 104/105 ; de Praedestinatione, p. 211, 25/212, 21
— fs. 54, l. 442/464 ; p. 213, 24 — fs. 54, l. 461/462;
p. 217, 10/21 sx 5s..2, 1. 2431248 p. 217, 23/26 —— s. 93, l. 207/210 ; p. 297, 4[5 — fs. 2, 1. 243/245 ; Opusculum I de vebus grammaticis, p. 406, 4/5 — fs. 2, 1. 243[245 ; Opusc. I1, p. 436, 12/13 — ps. 103, l. 409/ 410. Hincmarus Remensis de Praedestinatione Det et libero arbitrio XVI — PL 125, 144/145 — Exf. ps. 82, |. 207/216 ; 5s. 88, 1. 616/625 ; 723/724 ; fs. 108, l. 194/ 200; XVII — 160 A-D -— Ex. 5s. 15, 1. 117/118; 132/133 ; Ps. 49, l. 264/269 ; 5s. 67, l. 212/214 ; s. 88, 1, 220/222 ; 5s. 90, 1. 122/126 ; 5s. 9x, 1. 224/226 ; 5s. 95, l. 11/15 ; $s. 103, 1l. 378/379 ; 728[731 ; fs. 118, lI. 3318/3321; 5s. 143, l. roz/102; XXV — 267/268 — Ex. $5. 55, l. 199/205 ; 5s. 68, l. 505/508 ; s. 73,1. 23/26 ; 5. 75, l. 38/40 ; s. 76,1. 419/420 ; fs. 77, l. 168/170 ; 653/656; 5s. 94, 1l. 202/208 ; 230/234 ; ps. 95, 1. 162] 163 ; $s. 93 (?) ; XXXIII — PL 125, 348/349 — Ex.
bs. 20, l. 40/43 ; 194/195 ;fs. 21, l. 92/95 ; 409/410 ; 545/546 ;bs. 30, l. 158/160 ; 5s. 44, l. 238/240 ; bs. 63, l. 27[31 ; s. 70, l. 272/275 ; bs. 73, l. 450/451 ; 55. 74, l. 124/125 ; fs. 84, l. 55/58 ; s. 115,1. 136/137 ;
AXAVIIL 5— 472 A-C — Rxb 5s 150. Tl AT/445 ps. I41, 1. 05/97; js. ITO, L 135/130: fs. 129, Ll IÓr/164 ; 5s. 147 (?) ; bs. 118, l1. 2846/2851. Prudentius Trecensis, Ejfisiula ad H4ncmarwm ei Pardulum XII — PL rr5, 1002/ 1004 — Ex. bs. 9, l. 275/305 ; 5s. 51, l. 112/114 ; 5s. 54, l. 421/424 ; fs. 65, l. 245/249 ; s. 77, l. 649/672 ; bs. 81, 1. 181/182 ;
VII
fs. 82, l. 207/209 ; 5s. 88, 1. 617/620 ; $s. 92, 1. 80/82 ;
$5. 103, l. 470/476 ; 5s. 104, l. 337/347 ; de Praedestina-
tone contra Iohannen Scotum 1 — PL 115, IOIO9/IO20
— Praef. 15, l. 48/102; XV — 1216 C — 5s. 18, 1. 255/203; XVI — 1235 C-D — 5s. 54, l. 397/408 ; I247 C-D — fs. 6, 1. 183/193 ; XVII — 1299/1300 — $5. 85,1:246/264 ; 1302 B-C — 5s. 7,1. 275/295 ; 1310 A-C — 5s. 7, 1. 336/340 ; fs. 51, 1. II2/IIA4; fs. 54, l. 423/424 ; bs. 82,1. 205/209 ; 5s. 87, 1. 617/620 ; s. 92, l 80/82; XIX — 1337/1338 — fs. 20, l. 152] 158; 166/174; bs. 48, Ll 236/241; 1339 A-D — js. 9, l.
275/305.
]
Angelomus Luxouiensis, Enarrationes in libros Regum III, 6 — PL rzs5, 434 B (cfr 434 D) : **Has uero porticus Cassiodorus Senator in pictura templi quam in Pandectis posuit (ut ipse in psalmorum expositione commemorat) triplici ordine distinxit", cfr Ex. 5s.
3-1
14 l. 43/45.
Notker Balbulus de Inmlerpretationibus diuinarum scribturarum II — PL 139, 995 D : ,,In cuius [libri psalmorum] explanationem Cassiodorus Senator, cum multa disseruerit, in hoc tantum uidetur nobis utilis,
quod omnem saecularem sapientiam, id est schematum et troporum dulcissimam uarietatem in eo latere manifestat."
Nihilominus
eius commentis
usus est,
psalmos germanice reddens (cfr M. MawririUs,
Ge-
schichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, 1I,
Saec. X :
Saec. XI:
Monaci, 1923, p. 698, adn. 3). Flodoardus Remensis de Triuwmphis Christi rumque apud Italos X, 12 — PL 135, 771 C siodorus ... Dauidis carmina tractat, clarificans modulata poemata nablo illustransque pias lumine turmas.''
sancto: ''Cassupero diuino
Berno Augiensis, Epist. XI, ad Fredericum — PL 142,
II68 B — Ex. ps. 69, l. 48/52. Bruno Herbipolensis, Ex$ositio bsalmorum, prol. ITI/ V — PL r42, 43/46 — Ex. s. praef. X, IV-VIII, XIII, 1. 1-38 ; insuper multoties commenta Cassiodori
exscripsit, excerptis semper siglo C distinctis. Durandus Troarnensis de corpore et sanguine Christi VII, 22 — PL 149, 1408 C ; 1409 D — Ex. s. 109, l. 230/240. Saec. XII : Abaelardus, Theologia christiana I, 3 — PL 178, 1128 B — Exp. ps. 21,1. 54/58 ; I, 5 — 1154 A-C — 5s. 50, l. 457/482 ; Stc et non LXXIV — PL 178, 1448 B —
Exp. ps. 132, l. 60/69 (abbreuiatum). Decretum Gratiani, dist.
LXXXVIII, cap. 13 — edid.
E. FRIEDBERG, I, Lipsiae, 1870, p. 310 — Exf. bs. 70, 1, 291/202 ;.208/303 7 €; X VIL, qu. X, cap. x, p. 812 — $5. 75, l. 212 sqq. (ex *'Glossa ordinaria" ) (1). (5 Insuper Commentarii in psalmis laudantur in annalibus seu chronicis Ekkehardi, Rutperti
Salisburgensis,
Sicardi
Cremonensis,
in ;4;/ario
Garsfensi, in
VIII
Addere debes et innumera fere excerpta, quae inuenies, inde ab Eclogis tractatorum in $salterium saec. IX (!), in Medii aeui commentariis et glossis in Librum Psalmorum. Etiam in quodam breuiario saec. XI/XII leguntur in dominica Palmarum ad matutinum quattuor lectiones ex commentario 1n ps.
21 (44/54 ;58/65 167/75; 72/80) (O:.
d
Cassiodori Expositiones longe saepius in codicibus manu scriptis inueniuntur quam illae Ambrosii, Hilarii, Arnobii, Prosperi necnon et Hieronymi ; nihilominus multo rarius in monasteriis medii aeui transcripta sunt quam Augustini Enarrationes, quarum medullam doctrinae in monachorum aedificationem et eruditionem extrahere in animo habuit fundator monasterii Viuariensis. Codices quos comperimus hi sunt (3) : ANGERS 43 et 44 (37), saec. XI, ex abbatia S. Albini (ps. 1-75 ;
75-150).
ARRAS 509 (604), saec. XII (ps. 1-50). AUTUN 20 À (S. 20),
& TROvzs 657, saec. VII/IX, ex abbatia
Flauiniacensi (ps. 50-150). AVERBODE,
Abdijbibliotheek, 44 E. xiv, saec. X, ex
abbatia
Stabulensi (ps. 1-50). Cfr BRussEL, LONDON. BAMBERG, Staatsbibliothek 56 (B.II.15), saec. X (ps. 1-150). BERN, Stadtbibliothek 99, saec. X (ps. 100-150). BERN, Stadtbibliothek 124, saec. X (ps. 100-150). BoUuLoGNE 67, saec. XII, ex abbatia S. Bertini (ps. 1-50). BnussEL, Koninklijke Bibliotheek 5460/61 (Catal. 1229), saec. X, ex abbatia Gemblacensi (ps. 1-50). BnussEL, Koninklijke Bibliotheek 15070 (Catal. 1230), saec.
XI (ps. 1-50). BRussEL, Koninklijke Bibliotheek 11.2571 (Catal. 1228), saec. XII, ex abbatia Stabulensi (ps. 50 100). CAMBRAI 206, saec. XI (ps. 1-83). CAMBRIDGE, Corpus Christi College 131 (P. 7), saec. XII (ps. I-50). CAMBRIDGE, Trinity College 127 (B.4.13), saec. XII (ps. 5rIOO). "Annalibus "Adzontensibus (cfr Leslie Webbes Jowxs, An Introduction fo Divine and Human Readings by Cassiodorus Senator, Neo-Eboraci, 1946, p. 54). Etiam memotantur in catalogis scriptorum ecclesiasticorum a Sigeberto Gemblacensi et Honotio Augustodunensi (cfr J. Gamer, Magni ;Aurelii Cassiodori Senatoris Opera omia, Y, Rotomagi, 1679, p. 38 [ — PL 69, col. 497]. () Cfr B. Brscuorr, W'endepunkte in der Geschichte der lateinischen Eixegese im Frübmittelalter, in. Sacris Erudiri, VI, 1954, p. 233. (2) Edid. A. Dorp, Hz zer&würdiges Lifurgiefragzent aus HB Inc 3513 der W'rttembergischen. Landesbibliothe& xu Stuttgart, in Sacris Erudiri, YV, 1952, p. 288 sq.
(3) Non enumerantut compendia et excerpta quae in ceteris Psalterii expositionibus uel glossis saepe inueniuntur.
IX
be
150).
Trinity College 128 (B.4.14), saec. XII (ps. ror-
CAMBRIDGE, Trinity College 1288 (0.5.7), saec. XII (ps. 1-50). CAMBRIDGE, University 1758 (Ii.I1.25) (ps. 1-100). CHARTRES 20, saec. IX/X, ex abbatia S. Petri (ps. ro1-150). CHARTRES 32, saec. X, ex abbatia S. Petri (ps. 101-150). CHARTRES 78, saec. XII (ps. 50-100). Cnun, Dombibliothek E 37. CLERMOND-FERRAND 2061, saec. XII (fragmenta). Di1joN 56, saec. XII, ex abbatia Cistercii (ps. 51-100). Douai 291 et 293, saec. XII, ex abbatia Aquicinensi (ps. 150; IOI-150). DuRAzAM, Cathedral B.II.30, saec. VIII (ps. 1-150).
ERLANGEN 50, saec. XV (ps. 100-150). EscoRiAL & I.5, saec. XIII (ps. 1-150). EsconRiAr P. I. 5, saec. XII (ps. 1-150).
HEILIGENKREUZ 9, saec. XIII (ps. 1-150). LAON 23, saec. IX, ex cartusia Vallis S. Petri. LAON 26, saec. IX
(!).
LAON 27, saec. IX, ex abbatia S. Vincentii. LAON 33, saec. XV. LiNz, Studienbibl. 20 et 2r, saec. XII, ex abbatia Montis Pomarii (ps. 1-50; 51-10o). LoNDoN, British Museum, Royal 2 F 5, saec. XII (ps. 51IOO). LoNpoN, British Museum, Add. 16962, saec. IX, ex abbatia
Stabulensi (ps. ror-150). LoNDON, British Museum,
Add.
21215,
21216,
22217,
saec.
IX/X, ex abbatia Amorbacensi (ps. 1-150). LoNDoN, Lambeth Palace 29, saec. XIII (ps. ro1-150). LrEcE, Bibl. de la Ville 128, saec. XIII (ps. 51-100).
MANCHESTER, John Rylands Library 89, saec. X, ex abbatia S. Petri Cardennensis (ps. 1-148) (?). MirANO, Ambrosiana
D 519 inf., saec. XI, ex abbatia Bob-
biensi (ps. 101-150). MONTPELLIER, Bibl. municipale 5, saec. IX, fol. r-18v, ex abbatia Gellonensi (ps. 58-90). MÜNCHEN, 3736, saec. XI/XII, olim Augustanus.
(3) Glossae hibernicae in wu de ie ex hoc codice editae sunt in. Zez/sehbr. f. Celtische Philologie, VIII, 1912, p. 175-17 (*) Cfr M. Arawo, in Dict. d'bisr. e£ 7afogr. ecc]., X1, 1949, col. 1017.
X
MÜNCHEN, 6523, saec. IX, olim Frisingensis.
MÜNCHEN, 14077, saec. IX ex abbatia S. Emmerani Ratisbonensi. ORLÉANS 43, (saec. XII) et 44, saec. X, ex abbatia Floriacensi (ps. 1-50 ; 51-100). OXFORD, Bodleian Library SC 2039 (Bodl. 244), saec. XII
(ps. 1-50).
Oxronp, Bodleian Library 28718 (Add. C 152), saec. IX (ps. I-IOI). Panis, Bibl. nat. lat. 2194, Panis, Bibl. nat. lat. 2195, Lemouicensis (ps. 1-50). Panis, Bibl. nat. lat. 2196, Panis, Bibl. nat. lat. 2197, Panis, Bibl. nat. lat. 2198,
saec. X (ps. 1-50). saec. X/XI, ex abbatia S. Martialis
saec. X (ps. 1-50). saec. X (ps. ror-150). saec. XII (ps. ror-150).
Panis, Bibl. nat. lat. 12239, 12240, 12241, saec. VIII/IX, ex
abbatia Corbeiensi (ps. 1-150). Panis, Bibl. nat. lat. 15304 et 15305, saec. VIII, ex abbatia
S. Dionysii (ps. 1-50 ;54-99). Panis, Bibl. nat. nouv. acquis. 1454, saec. X, ex abbatia Clu-
niacensi.
Panis, Sainte Geneviéve 55, saec. VIII, ex abbatia Corbeiensi
(ps. 1-43). REIMS 97, saec. XIII (ps. 1-50). RE1MS 98, saec. XII, ex abbatia S. Theodorici (ps. 101-150). RoMA, Vict. Emman., Sessor. 26, saec, X (ps. 74-100). Rona, Vaticana, Barb. lat. 582. RoMa, Vaticana, Palat. lat. 271, saec.
X, ex abbatia
Lau-
reshamensi (ps. 1-150). RoMa, Vaticana, Reg. 92, saec. XII (ps. 1-50). ROUEN 491 et 492, saec. XI/XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-50; 52-150). ROUEN i 494, 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni (ps. I-I50). ST. OMER 20, saec. XIII (ps. 101-150). SALISBURY, Cathedral 59, saec. XII (ps. 52-150). ST. Qus Stiftsbibliothek 200, 201, 202, saec. IX (ps. r1I50 SANTES CREUS (Tarragona) 68, saec. XIII. SCHAFFHAUSEN, Ministerialbibl. 78, saec. VIII, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50).
TRIER 69.B.68, ex I-IOO).
abbatia
S. Eucharii
et Matthiae
(ps.
XI
TROYES 185, saec. XII, ex abbatia Clareuallensi (ps. 1-150). TROYES 559, saec. IX (ps. 51-150). TROYES 657, uide AUTUN 20 A. VALENCIENNES 38, saec. XII.
VENDÓME VERCELLI, VERCELLI, VERCELLI,
56, saec. Capitolo Capitolo Capitolo
XIII (?). 38-105, saec. X (ps. 1-150). 92-12, saec. X (ps. 1-50). 93-54, saec. X (ps. 51-100).
WIEN, Nationalbibliothek 1375. WINCHESTER, Cathedral III E, saec. XIII. WOLFENBÜTTEL 4088, 4108, 4098, saec. IX/X,
ex
abbatia
Weissenburgensi (ps. 1-150). ZÜRICH, Zentralbibl. Z. XIV. 6, saec. IX-X, fol. 1 (fragm. ps. 63, n. 5-7).
:
ZWETIL, Cistercienser 27, saec. XII (ps. 78-146). ZWETIL, Cistercienser 28, saec. XII/XIII (ps. 1-78). Hic elencho alios addere codices qui nobis fugerunt, haud
sane difficile erit. Ad eos inueniendo fortasse iuuabunt antiqui bibliothecarum catalogi qui Cassiodori opus commemorant : Saec. IX :
abbatia Augiensis (G. BECKER, Ca/alogi Bibliothecarum antiqui, Bonnae, 1885, p. 4, 345/347 ; P. LEgMANN, Mültelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und. der Schweiz, 1, Monaci, 1918, p. 250, 2) ;
abbatia Fontanellensis (BECKER, p. 13, 77) ; abbatia Centulensis (BECKER, p. 24, 85) ; abbatia Sangallensis (BECKER, p. 32, 246-249;
P.
LEHMANN, 0f. cit., p. 76, 11; 84, 15) ; abbatia Murbacensis (H. BrocH, Em karolingischer
Bibliothekskatolog aus das Kloster Muwurbach, in Strassburger Festschrift zur. 46. Versammlung deutscher Philologen, 1909, p. 268, 188). Saec. X: X abbatia Laureshamensis (BECKER, p. 82, 325/327) ; abbatia Bobbiensis (BECKER, p. 64, 590/592). Saec. XI: abbatia S. Laurentii Leodiensis (BECKER, p. 145, VIII et VIIII ; XXXVI);
abbatia S. Apri Tullensis (BECKER, p. 149 sq.) ; abbatia Cluniacensis (A. WILMART, in Rev. Mabillon,
X1231921,p:95, 385); abbatia S. Petri Carnotensis
(BECKER, p. 144 sq.);
abbatia B. Mariae Parisiensis (D. DE BRUYNE, in Rev.
bénédictine
XXIX, 1912, p. 484, 25).
(1) Quendam fortasse iuuabit hic adnotare integram extitisse uersionem gallicam Co mmentatii Cassiodori in codice Vindocinensi 347.
XII
Saec. XII:
abbatia S. Bertini (BECKER, p. 18r, 64) ['"Super psalmum Quid gloriaris] ; abbatia S. Michaelis Bambergae (BECKER, p. 192,
163) ;
NU Becensis (BECKER, p. 257, 111/113) ; abbatia Corbeiensis (BECKER, p. 140, 1/3) ; abbatia S. Albini Andegauensis (É. LESNE, Les livres » Scriploria'' et Bibliothóques [en France] du commencement du VIIIe à la fim du XIe stiàcle, IV,
Insulis, 1938, p. 567) ; ; abbatia Stabulensis (J. GrssrER, in Rev. d'ist. ecclés., XXIX, 1933, p. 91, 45/46 : ps. 1-50; IOI-150).
Cassiodorus expositionem psalteri incohauit Rauennae, statim post conuersionem suam ad uitam deuotam (!), tractatu de Anima, ad quem plus semel reuocauit lectorem (7), nuper composito. Confectum est autem opusculum hoc circiter a. 538. Laudauit quoque in fine operis duos libellos Facundi Hermianensis $ro Defensione Trium. Cagitulorum (3), initio a. 548 Iustiniano Augusto praesentatos. Cum uero Cassiodorus obtulerit expositiones psalmorum Vigilio papae, ( qui die rr aprilis 548 Tria Capitula damnauit, patet totum opus paulo antea perfectum esse et Romano pontifici oblatum primis mensibus eiusdem anni (?). Viuariensi monasterio condito, Cassiodorus opus suum in usum monachorum retractauit, bibliographica quaedam aliaque pauca addens. Haec altera recensio post primam editionem Znstituttonum. diuinarum litterarum (circiter 560) et ante earum ultimam (circiter 575/580) parata est (9). Additamenta in omnibus quos inspeximus codices, inueniuntur. Ea inclusimus
uncinis
undulatis
() (?). Eadem
occasione,
ut
(2) **Commenta psalterii ubi, praestante Domino, conuersionis meae tempore primum studium laboris impendi." Cassiodorus de Or£Pbegraphia, praef. — Kxrr 144, 1. (3) Exp. ps. XXXVII, 187 ; CXXIII, 87 ; CXLV, 5o. (3) Exp. ps. CXXXVIII, 550/552 : *Nupet ad Iustinianum principem scribens de duabus naturis Domini Christi duos libellos caute nimis luculenterque tractauit." His uerbis designatur Respogsio ad Augustum, compendium librorum XII pro Defensione Trium Capitulorum (PL 67, 528 B). Cfr A. JürrcHER, in PaurxWhissowA VI, 2, 1909, col. 1957. (4) Praefatio, 121. (5) Cfr M. Carus, in Dict. d'bist. et de géographie ecclésiastiques, XI, 1949, col. I370. (8) Ctr M. CAPPUYNS, 2. c., col. 1570 sq. () Cfr Exp. ps. praef. 32/58 ; (78) ; XIII, 18/19 ; XV, 126/128 ; ps. XIV,
43/45 ; (XVI, 311 sqq. ; cfr XXI, 70 sqq.) ; L, 274/278 ; LXXII, 400/404 ;
XCV, 551/555 ; XCVI, 99/1o1 ; CIII, 410/412 ; CXVII, 124/126 ; CXVIII, 80/82 ; 562/564 ; CXXXII, 59/46 ; 97/101 ; CXXXVIII; 552/553. Vide A. VAN DE VijveR in Spemum, Vl, 1931, p. 271 sq. ; et in Revue bénédictine, LIII, 1941, P. 79 ; M. CaPPUxNS, /o. cif. ; uerisimilius haec additamenta alterius recensionis longe numerosiora sunt, cfr M. CaPPuvNs, col. 1401, sed singula pet pattes recensere quis audeat ?
XIII
uidetur, operi suo praefixit breue monitum
,,Diuersas notas
eqs." àc dictas notas in margine adposuit in commoditatem lectoris (!). *
*
*
Nouam hanc editionem adgredientes, statim ut contulimus quosdam antiquos codices, animaduertimus textum quem praebet Garetius non esse optimae notae : uarias lectiones haud spernendas in codice Germanensi quem in primis secutus est, saepe silentio praetermisit ; textus psalterii in capite expositionum aliquoties discrepat cum textu in corpore allato
et psalterio Gallicano Vulgatae editionis accommodatus est ;
nec uariae lectiones quas exscripsit Garetius siue ex codicibus Audoensi,
Becensi,
Fiscannensi,
siue ex priore editione, ut
certe deprauatae, magnae utilitatis fuerunt. Septem codices adhibuimus inter antiquissimos et textum praefationis uel expositionis in quosdam psalmos contulimus. Omnes eandem recensionem praebent, haud raro cum Garetio et saepius cum codicibus recentioribus quos ille adfert, discrepantem. Haec recensio purius seruatur in codice Germanensi, quem Garetius maiore laude celebrauit quam sollertia adhibuit. Ideo integrum denuo contulimus in plagulis photographicis
nobis comiter subministratis a sodalitate '*'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes". Sed praesertim textum psalterii, rubris uel uiridibus litteris descriptum quae in pelliculis lumine depictis legi fere non possunt, Parisiis in Ipso codice examinauimus. Ibi enim seruatur Germanensis in Bibliotheca nationali sub numeris 12.239, 12.240, 12.241. Tribus enim constat ex uoluminibus, unoquoque expositiones in quinquaginta psalmos amplectente. [Sic fere in omnibus Commentarii codicibus fit, iuxta praescriptum ipsius Cassiodori in capite recensionis Viuariensis (2)). Conscripta sunt in Gallia septentrionali; fortasse in abbatia Corbeiensi. Primum pluribus manibus saec. VIII in finem uergentis exaratum est, partim litteris semiuncialibus sic dicti typi eN, partim litteris minusculis. Hic ilic in margine notantur uaria nomina, fortasse notariorum : Gislefridus (fol. 76v), Landricus (fol. 76v et roov), Vapertus diaconus (fol. 137, in notis tironianis), Frul Fulco rotgr Waldo (fol. 146). (3). In ultimis paginis (fol. 239) sequuntur, manu saec. X exaratae, quattuor (1) Hae notae separatim inueniuntur in codice Cauensi saec. XI/XII. Ex eo eas primum edidit A. RErrrFERsCHEID, zdnecdofum Cauense de notis antiquorum, in. Rheinisches Museum fzir Philologie, XXIII, 1868, p. 131 sq., et denuo e codice Palatino 271 saec. X, in Bib/otbeca Patrum Italica, 1, Vindobonae, 1870, p. 263 sq. (3) Praefatio, 32/55. (3) Cfr E.A. Lowz, Codices Latini JAnfiquiorer, V, Oxoniae, 1950, n. 638.
Gerz:.
XIV
antiphonae cum adnotatione neumatica Galliae septentrionalis (!). Codices Parisienses 12.240 et 12.241 litteris minusculis exarati sunt saec. IX (?). Codices Germanenses textum exhibent uere bonum (9), etsi scribae non semper laborauerunt sollertia qua decet. Frequenter ? pro e ponunt, praesertim in fine uerborum, e.g. satiari loco satiare ; uel isbwm pro $stud ; semper scribunt Aguslinus ; saepius quod pro qwi uel quae uel, quot. Saepe omittunt
fsalmo,
praesertim
post
quinquagesimo,
sed
ali-
quando spatio relicto (*);alibi addunt (5). Haec omnia ipsi Cassiodoro tribuere non audemus, etsi quaedam fortasse cum ipsius modulo non discrepant. In apparatu critico ea semper adnotauimus
(praeter 4 gustinus,
-/i uel -e aliaque mere orthographica). Frequentissime in ordine uerborum Germanenses codices cum Garetio discrepant; Garetius de his nihil adnotauit
(€ ; dubium
non est
illum in omnibus fere locis uariantibus proprio marte ordinem mutasse, ut patet tum ex euidentia intrinseca (7 cum ex reliquis codicibus qui ubi inspiciuntur, fere semper cum Germanensibus concordant. Paucis tamen in locis, ubi haec con-
textus suasit, ordinem Garetii seruauimus ($). Germanenses codices manu fere aequali diligenter emendati sunt. Haec emendationes saepissime non ex coniecturis ortae sunt et haud raro genuinum textum praebent ()). Attamen non in omnibus sequendae sunt. Ex alia parte animaduerten(3) Cum praeter primam ineditae uideantur hic subiungimus Hodie inluxit nobis laetus dies, in quo summi Regis bellatores apostolorum principes Petrus et Paulus ad supernam angelorum cutiam, alter cruce alter gladio, peruenire ; qua propter laeto ote dicamus omnes alleluia (— Provessionale Monasticum, Solesmis, 1895, p. 161) Beatus est, o leuita Stephane, qui terrena reliquisti, ut acciperet caelestia. Gaudet chorus sanctorum cum palma uictoriae. Processit tibi obuiam Rex regum Christus, Dei Filius. Coronam preciosi lapidis posuit super caput tuum. Ideoque precamur : intercede pro salute omnium nostrum. Benedicat nos Deus Pater. Custodiat nos Iesus Chtistus. Illuminet nos Spiritus sanctus omnibus diebus uitae nostrae. Confirmet nos uirtus Christi, intercedentibus sanctis tuis Petro et Paulo. Indulgeat nobis Dominus uniuersa delicta nostra, alleluia. Venite adoremus Dominum nostrum et procidamus ante eum qui fecit nos, quia ipse est Dominus noster, qui semetipsum obtulit pro nobis Deo Patri, sacrificium in odorem suauitatis. Affixus namque patibulo crucis redemit nos a peccatis. Referamus ergo illi gratias, quia eruit nos a motte per... (3) E. A. LowE, op. ci£., n. 639. (3) Videe.g. Praef. 45 ; 120 ; Exp.ps.XXI, 529 ; XXXIV, 61 ; LVIII, 47 ; LXI, 197, etc. o Vide e. g. Exp. ps. XVIII, 259 ; ibidem psa/zo omittitur in loco allato a Prudentio Trecensi. (5) Vide e. g. Exp. ps. LXXXVIII, 446. (5) Vide e. g. Exp. ps. CVIII, 3574. (*) Vide e. g. Exp. ps. CIX, 224. (5) Vide e. g. Exp. ps. LIV, 183/184. (*) Vide e. g. Exp. ps. XCVI, 84, cfr XCV, 521; CVIII, 219.
XV
dum est textum primae manus aliquando concordare cum priore editione a. 1491 (1). Notas marginales sempere exprimere fecimus iisdem in locis ubi eas inuenimus in Germanensibus ; leues discrepantias quae hic illic inueniuntur in codicibus quos inspeximus, in apparatu non duximus adnotandas. Insuper codices qui Cassiodori notas marginales habent prope initium expositionis uniuscuiusque psalmi magna cruce decorantur, littera « in circulo ornato superposita. Plura specimina huius signi, praesertim in codice Scaphusano saepe nitidis lineis ducti, uidesis apud Lowe (?). Post expositionem uniuscuiusque psalmi sequitur in codicibus Germanensibus: EXPLICIT PSALMVS X INCIPIT PSALMVS XX. Item habent distinctionibus Diuisio $salmi et conclusio (psalmi hic omittunt); non habent Expositio $salmi (quam Garetium secuti addidimus), sed hic ponunt crucem quam supra descripsimus. Eandem fere dispositionem inuenimus et in ceteri quos inspeximus codices praeter Dunel-
mensem.
Codex Dunelmensis ecclesiae Cathedralis B II 33 antiquissimus est inter omnes Commentarii codices (?). *De manu Bedae" adnotatur saec. XIV in fol. 1", sed codex paulo recentior uidetur, saec. VIII mediantis. Sed proh dolor textum exhibet ualde abbreuiatum ; ex altera parte quaedam habet propria in praefatione (4). Insuper textus psalterii accomodatus est, non psalterio Gallicano ut saepe fit, sed Romano, ita ut non amplius concordet cum commentario (?). Notas in margine non habet. Credere quis posset codicem Dunelmensem primam seruare recensionem, sed haec sententia retineri
nequit. Euidenter compendium est textus prolixioris (5), etsi haud sine intellegentia consarcinatum. Ratione antiquitatis (1) Vide e. g. Exp. 5s. LXXIV, 165 ; LXXV, 205. (3) Op. ci/., nn. 639 ; 1002. (3) Vide E.A. Lows, op. ci7., II, n. 152. (5) Vide infra, pag. 25 sq. () Vide e. g. Exp. ps. III, 105 ; XX, 95 ; 202 ; XXI, 515 ; CVI, 253 279/280 ; 366 ; 424 ; 466 ; sor. (€) Legatur e. g. initium Exp. 5s. II, quae sine ullo titulo una tantum littera grandiore incipit post l. 419 Ex. 5s. I : *"Iste psalmus primus est in titulos,
secundus in ordine. Psalmus est hymnus alicuius metri lege compositus, qui ad similitadinem praedicti organi supernam nobis cognoscitur indicare uirtutem. Dauid significat manu fortis siue desiderabilis, quod nulli potest aptius conuenire quam omnipotenti Christo, qui est ueraciter fortissimus, et summo desiderio requirendus. Quapropter Dauid hic intellegendus est Dominus Christus, de cuius passione loquitur propheta et ipse Dominus sua uetba dicturus est, quod in subsequentibus psalmis creberrime reperitur, ut in appellatione Dauid Dominus Christus possit intellegi. Quattuor membris psalmi huius species decora formata est. In primo loquitur propheta de Iudaeis propter passionem Christi. Secundo uerba sunt dementium
XVI
codicis contulimus praefationem
et psalmos I, 2, 3, 20, 2I,
I06. In apparatu praesertim adnotauimus uarias lectiones quae cum alio codice concordant. Aliquoties textum genuinum praebere uidentur (). Neque innumerabiles sententias
indicauimus quas Dunelmensis praetermisit uel in compendium contraxit.
IDEE,
Codex Corbeiensis, nunc: Parisiis in bibliotheca S. Genoueuae asseruatus, eiusdem fere aetatis est ac Dunelmensis.
Post saec. VIII medium pluribus manibus nitide exaratus est in abbatia Corbeiensi scriptura sic dicta ab (?). Incipit 1l. 94 expositionis primi psalmi et desinit l. 218 expositionis psalmi 43. Totus emendatus est manu aequali. Nobis rogantibus officiosissime contulit expositiones in psalmos
I, 2, 3, 20, 2I
domna J. Barbet. Insuper ad quosdam locos difficiliores in alis expositionibus occurrentes ipsi codicem in pellicula photographica a supra laudato Instituto nobis commodata, Ipsi inspeximus. Notas marginales non habet. Alii codices Parisienses, nempe Bibliothecae nationalis n. 15.304-15.305 in coenobio S. Dionysii tempore abbatis Fardulfi (793-806) (3) pulcherrimis litteris minusculis exarati sunt. Continent tantum expositiones in psalmos I-L et LIVXCIX. Expositionem in psalmum 20 in nostrum usum beneuolentissime contulit eadem domna J. Barbet. Et hic codex notis marginalibus caret. Antiquitate haud longe inferior est codex Scaphusanus, Min. 78 in Bibliotheca municipali signatus. Saec. VIII-IX litteris minusculis exaratus est in abbatia Sangallensi a Wolfgiso presbytero (5). Continet tantum primam partem. Habet notas marginales. Contulimus, praeter praefationem, expositiones in psalmos I, 2, 2, 20, 21.
Hi tres codices P F S eundem textum exhibent ac codex Germanensis; praesertim F cum illo arcte coniungitur; S interdum concordat cum codicibus inferioris notae ac recentioris aetatis, quos adhibuit Garetius, de quibus inífra.
Iudaeotum. Tertio dicta sunt Domini Saluatoris de omnipotente regno et de inenatrabili genetatione sua. Quarto propheta teloquitur commonens populos ut ad fidem christianam, agnita Domini
maiestate, conueniant.
Quare fremuetunt gentes et populi meditati sunt inania ? Haec figura graece erotema dicitur, latine interrogatio, quae multis quidem modis fit, interrogamus quando aliquid scire uolumus quod nesciebamus. Interrogamus etiam quae certe nouimus, Est quoque interrogatio arguendi, sicut hic posita est. Corripit enim populos ptopheta, cut fremuerint contra Dominum Salua-
torem, cum causas iracundiae non haberent. Nec:illud nos moueat er. l. 73. (2) Vide Exp. ps. XXI, 44 ; 611 : CVI, 586. (3) Vide E.A. Low, op. ci£., V, n. 694. (3) Vide E.A. Lows, op. ciz., V, n. 665. (5) Vide E.A. Lowt, op. ci£., VII, n. 1002.
XVII
Ad
expositionem
in psalmum
ro6
contulimus,
praeter AM
codices Germanensem et Dunelmensem, codicem Flauiniacen-
sem, hodie asseruatum, partim in bibliotheca municipali Augustodunensi (n. 20 A [S 22]), partim in blibliotheca Trecensi (n. 657) (saec. VII-IX) (), et codicem Bobbiensem, nunc
Ambrosianum D r9 inf., saec. X-XI. Continet Flauiniacensis
psalmos 51-150, Bobbiensis psalmos ror-150 : ambo omittunt notas marginales. Textum exhibent omnino similem textui codicis Germanensis. Praeter Germanensem
alios tres codices contulit Garetius,
44.
opus nullibi editum scimus, nisi primum Basileae, tum Lute-
^"
quos sic describit (?) : ''Egregium hoc Cassiodori Senatoris
tiae cum characteribus Gothicis, et frequentiori litterarum abbreuiatione : unde cum minus hominum nostri temporis usibus esset accomodatum, & uix ac ne uix quidem in maioribus Bibliothecis reperiri posset, ingens sui apud eruditos relinquebat desiderium. Quapropter ne doctis piisque uiris deesset tam luculenta, tantoque studio a Cassiodoro elaborata psalmorum expositio, eam in piblicum rursus emittendi difficilem prouinciam suscepi, quae postea labori nostro in edendis omnibus Auctoris operibus primam occasionem dedit. Quoniam autem libris prius editis ob Gothicos characteres, uitiosas interpunctiones, creberrimas abbreuiationes, & innumera alia menda uti non poterant Librarii nostri, exemplar Basileense minus aberrans propria manu integrum exscripsi, & ad fidem quatuor codicum manuscriptorum melioris notae contuli & emendaui. Quorum tres primi totum Commentarium exhibent : quartus uero una tantum parte mutilus centum priores Psalmos non excedit. Primum e Bibliotheca S. Germani ad Lutetiam suppeditauit R.P.D. Lucas Dacherius, quem codicem ante nongentos uel circiter annos exaratum esse diffitebitur nemo. Secundum, quem ante quingentos annos scriptum esse conicere licet, debemus Monasterio Sanctissimae Trinitatis Fiscanensis. Tertium eiusdem fere aetatis commodauit Monasterium B. Mariae de Lyra, quem sponte concessum seruat nostra Regalis Abbatia S. Audoéni Rotomagensis. Quartus paris etiam senectutis est Monasterii Beccensis."' Audoensis nunc exstat in Bibliotheca municipali Rotomagensi sub numeris 493, 494, 495; Fiscannensis eadem in bibliotheca asseruatur et respondet numeris 491, 492 (?). Quid autem censendum de codice Becensi nescimus. Garetius (3?) Vide E.A. Lows, op. ci/., VI, n. 720. Textum nobis contulit officiosissimus uir M. RossiGNEUX, Augustodunensis ciuitatis bibliothecarius. (3) Magni Aurelii Cassiodori Senatoris Opera omnia, I, Rotomagi, 1679, p. vi. (3) Cfr G. NonriER, Les bibliotbéques médiévales des abbayes bénédictines de INormandie, 1: Fécamp, in Revue Mabillon, XLVII, 1957, p. 29. De codicibus Becensibus deperditis, cfr /biZ., p. 79 sq., et supra, p. XII. 1
C 1. (xcvi)
Be.
XVIII
nempe affirmat eum centum priores psalmos non excedere sed inde a ps. ror usque in finem multotiens uariantes lectiones ex eo descripsit. Fortasse typis iam mandata erat praefatio Garetii cum postea tertia pars inuenta est exemplaris Becensis abbatiae. Nisi potius suspicandum est, non tertia
sed secunda parte caruisse codicem Becensem, cum ex ista nullam lectionem uariantem attulerit Garetius. Discrepantes lectiones quas ex eis suppeditauit Garetius, in apparatu critico repetimus, etsi minimi pretii sunt ; saepe saepius tantum exhibent uerba sacrae Scripturae ad Vulgatam uersionem accomodata uel menda mere communia. Garef
Quod ipse Garetius ad textum: emendandum adtulit, sic explicauit : *Ouibus omnibus [codicibus] serio consultis, quae foede mendis scatebant plusquam sexcentis in locis sedulo correximus (!. Iudicauimus etiam textus & loca S. Scripturae, quae uel perperam citantur, uel desunt in duabus superioribus Editionibus ; non tamen sine labore & taedio defectu Concor-
dantiarum pro Versione 70. Interpretum, qua ut sibi familiari & fere sola usus est Cassiodorus, cuius citationes ad for-
mam Editionis uulgatae reducere mihi cordi fuit. Retegendus etiam fuit & eliminandus error MSS. codicum, in quibus plerumque Scribarum oscitantia unus Propheta pro alio, Ieremias pro Isaia uel Daniele laudantur, quibus citandis supersedere
satius
duxerant,
qui editionibus
Basileensi
et
Parisiensi operam dederunt." Nonnulli hanc primam sententiam interpretati sunt ac si Garetius ipsum textum sacrae Scripturae ad formam Vulgatae editionis reduxisset. Sed tale aliquid nobis raro occurrit, et potius uidetur euenisse fortuito casu quam proposito editoris. Garetii uerba nobis potissimum intellegenda uidentur, non de ipso textu, sed de numeris capitulorum et uersuum sacrae Scripturae.
Quod Garetius animaduertit erronee
allatis in codicibus,
de libris sacrae
quaestionem
mouet
Scripturae haud facile
soluendam. In omnibus enim codicibus quos inspicere potuimus uel inspicere rogauimus, maxima consonantia plus quam uicies erronee unus liber pro alio a Cassiodoro laudatur. Ob consonantiam codicum hos errores demere non ausi sumus (?), sed genuinum locum in apparatu recte indicauimus. Cassiodorum saepe memoria locos ex sacra Scriptura attulisse suspi(?) Nota addita est in margine inferiore Par. La£izase t. 70, col. 431. : *Nos tamen plusquam ducentis in locis Garetianam editionem emendauimus." Et reuera quidam loci bene castigati sunt. (3) Etsi etiam aliis in locis omnes nostri codices unam eandemque mendam habent, e. g. Exp. ps. I, 176 ; CVI, 540.
XIX
candum est. Alia praeclaria exempla huius rationis praebent expositio in psalmum 2, duobus locis ex Actibus apostolorum sub uno titulo conlocatis (!) et expositio in psalmum 103, ubi Cassiodorus uerba Iesu ad Iudaeos facta adfert tamquam ad mulierem Samaritanam prolata (2). Loci quoque quosex Patribus affert Cassiodorus, aliquoties non ad litteram descripti sunt. Alias uero (?) codicém ex bibliotheca eum quaesiuisse manifestum est ; cuiusdam enim codicis transumptum adhuc hodie exstat in bibliotheca Capituli Veronensi (n. 60), sed pagina a Cassiodoro allata ibi deest : textu exscripto, folium suo loco restitutum non est (4). *
kx
*
Versionem psalmorum quam secutus est Cassiodorus, psalterium Romanum esse manifestum est. Attamen quamnam formam huius psalterii prae oculis habuerit dici nequit : tum cum uno codice facit, tum cum alio. In apparatu semper adnotauimus quibusnam cum codicibus psalterii Romani uel discrepet uel consonet, sed nostro sensu ne ad unum quidem propius accedit. Solutionem huius quaestionis doctioribus nobis relinquere debemus (5). Paucas etiam lectiones psalterii Gallicani admisit (€) alias ex S. Augustini Enarrationibus assumpsit; saepius uero expressis uerbis Hieronymi uersionem *'*iuxta hebraicam ueritatem" ceteris praeponit e * *
*
Confidimus hanc nouam editionem Cassiodori commentarii in psalmos lectori utilem fore, etsi nullo modo critica dici potest. Nempe tantae copiae codicum manu scriptorum paucissimos tantum inspiciendi occasionem nacti sumus ; citationes apud auctores Carolini aeui nec absolute collectae sunt nec critice editae ; ipsius Cassiodori fontes quantum potuimus
Q) Exp. ps. 1I, s/4.
|
(3) Exp. ps. CIII, 264/265. Locus corrigitur a Garetio. (3) Exp. br. LXXVI, 171. (f) Cfr E. HowiGMAN, Parristic Studies, in Ciuitate Vaticana, 1953, p. 171. () Cfr A. Ranrrs, .Sepiuaginta-tudien, 2. Heft : Der Text des SeptuagintaPsalters, Gottingae, 1907, p. 87 sq. ; G. A. Lórrren, Der Psalprenkommentar des M. Aur. Cassiodorus Senator. Die exegetische Bildung des Verfassers und. sein PsalmenZex/, Friburgi Brisgouiae, 1920 [dissertatio inedita cuius exemplar comiter nobis subministrauit Facultas Theologica Friburgensis; summarium uide apud P. Vork, Die Sebrifizitate der Regula S5. Benedicti, in E. MuwpiNG et A. Dorn, Palimpsesttexte des Codex Latin. Monacensis 6533, Beuronae, 1930, p. (24) sq.]
(5) Sed multo rarius quam opinatus est Lóffler, qui textum Garctii secutus est. (7) Cum titulus psalmi in editione Garetii non connumeretut, nostra uersiculorum distinctio generaliter uno numero illam Garetii praecurrit.
XX
indagauimus (1), sed in hoc mari magno successoribus nostris certo certius plura adhuc reliquimus ; philologi quoque et grammatici huic operi emendando nondum operam dederunt ; ualde enim nobis deerant studia critica in linguam et stylum Cassiodori (?). Sperare licet nouum textum eos incitaturum esse ad hoc opus Senatoris sedulo examinandum. Hisce Prolegomenis finem imponendi iam locus est. Eorum uero nomina qui me quoquo modo adiuauerunt; silentio praetermittere fas non est. Supra gratias debitas iam egi J. Barbet et M. Rossigneux qui codices Parisinos P et F et Augustodunensem mihi contulerunt. Gratias haud impares, immo maiores debeo u. cl. Iohanni Fraipont qui sollertia et urbanitate qua solet milies uariisque modis mihi operam praebuit, necnon et domnae Mariae Adriaen-Speybrouck, tunc carae amicae, cariori nunc uxori, cuius in plagulis legendis indefessa manus numquam mihi defuit. (3) Paucos iam adnotauit Garetius ; alios quosdam addiderunt H. EnpBRÜüGGER, Cassiodorus unde etymologias in Psalterii Commentario prolatas petiuisse butandus 57 (dissertatio), Ilenae, 1912 ;R. Mxwons, in appendice ad editionem Inszizutionura, Oxoniae, 1957, p. 181-195 ; M. CAPPUYNS, ar7. ci/., col. 1401. (5) Vtinam ad manus habuissemus quasdam inuestigationes in Corzzzentarium psalterii ad modum illatum Ake J:son Furpn, Ézrudes critiques et syntaxiques sur les Variae de Cassiodore, Gothobutgi, 1950 ; Terminologie et forzules dans les Variae de Cassiodore, Holmiae, 1956, uel Theodori SrANGL in Cassiodoti Cozp/exiones ian epistulas apostolorum, "Acta et "Apocalypsin (in. Sifzungsberichte der Kaiserliche Akademie der Wissenschaften zu Wien, Phil.-hist. Klasse, CXIV, 1887, p. 405-415 ; B/átter fir das bayerische Gymnasialschulwesen, XXXIV, 1898, p. 249-285 ; 545-591 ; Wochenschrift für Klassische Philologie, X XXII, 1915, col. 203-214 ; 228-240).
"moi tW
:
5
afi lo LL
(5p Tac
eros
c Ek
d
rm NNÓHO Leer tes omi
Nae
LL Y Sess
(Su
TD
»43 nd
Adi
m
18.
*
Inr -
beide
hum
Ael
TE s
a5
D
t
Ud 25
"2
"17
«41;
€]
3
vomnplaesa
IS oupb 0g) :10 LE up
ues "ne diui &. i n PIRA
&
"i^
Fees ui raa) m
rus , «t E Ed P
an
)b dot [x
Non "wid
Ee Dm
17
its rv "]
Lr; .
qs
Un
NOTAE Ger.
CODICVM
ET EDITIONVM
Paris, Bibl. nat. 12.239 ; 12.240 ; 12.241, saec. VIII-IX, olim Corbeiensis, postea Germanensis (ps. 1-150). Totum contulimus.
Durham, Cathedral Libr. B. II. 3o, saec. VIII med. (ps. 1-150). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20-21, 106. Paris, Bibl. Ste Geneviéve 55, saec. VIII med., ex abbatia Corbeiensi (ps. 1-43). Contulimus ps. 1-3, 20-21. Paris, Bibl. nat.15. 304 ; 15.305, tempore Fardulfi, abbatis S. Dionysii (793-806) conscripti (ps. 1-50 ; 54-99). Contulimus ps. 20. Schaffhausen, Stadbibl. Min. 78, saec. VIII-IX, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20, 21.
Autun, Bibl. mun. 20 A (S. 22) -- Troyes, Bibl. mun. 657, saec. VIILIX, ex abbatia Flauiniacensi (ps. 51-150). Contulimus ps. 106. Milano, Bibl. Ambrosiana D 519 inf., saec. X-XI, ex monasterio Bobbiensi (ps. 101-150). Contulimus ps. 106. Aud. Bec. Fisc.
e
ed. Garet
PL
Rouen, Bibl. mun. 493 ; 494 ; 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni Rotomagensis (ps. 1-150). Contulit Garetius. Codex abbatiae Beccensis, eiusdem aetatis (ps. 1-50; 100-150).
Contulit Garetius.
Rouen, Bibl. mun. 491 ; 492, saec. XI-XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-150). Contulit Garetius. Wien, Nationalbibl. 1861, saec. VIII (praef. cap. 1, 2, 5). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. nat. 16.744, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 3, 5-9, 11, 12). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. Ste Geneviéve 8-10, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 5, 5-10, 12-16). Contulit De Bruyne. Graz, Univetsitütsbibl. IIT, 86, saec. XII (praef. cap. 2, 3). Contulit De Bruyne. Góttweig, Stiftsbibl. 5o (praef. cap. 4). Contulit De Bruyne.
editio princeps Basileensis anno 1491. Contulit Garetius. editio Iohannis Garetii, Rotomagi, 1679 (paginas in margine indicauimus sub siglo p). editio J.P. Migne, Parologia Latina, t. 70, Parisiis, 1865 (paginas in margine indicauimus). psalterium. Romanum, edid. R. Weber, Romae, 1955 (singulorum codicum siglis usi sumus quae adhibuit Weber). psalterium Gallicanum (Biblia Sacra iuxta Latinam Vulgatam uetsionem, t. X, Romae, 19523).
2
his uncinis inclusimus
additamenta
alterius editionis.
CASSIODORI EXIGVI
IAM
DOMINO
SENATORIS SERVI
DEI
PRAESTANTE
CONVERSI
EXPOSITIO PSALMORVM
Titulus sic legitur in codd. /Augustodunensi (4), Vaticano Palatino 271, Bruxeitensi 5460-61, /Ambrosiano (M), aliisque ; de codd. Gerz. et S, cfr Exp. ps. I ; commenta psaltetii Cassiod. de ortbogr., praef. edid. H. Keil, Grammatici Latini, VIL, p. 44, 1 ; Instit. diuin. liffer. 1v, 15 expositio psalterii ;Did. praef. 6; expositio psalmorum Beda, in Esdraz II, 7 - PL 92, 849 C.
Diuetsas notas mote maiorum certis locis aestimauimus affigendas. Has cum explanationibus suis subteg adiunximus, ut quidquid lector uoluetfit inquitete per similitudines earum sine aliqua difficultate debeat inuenire. SEBP
hoc in idiomatis, id est proptiis locutionibus legis diuinae.
?
hoc in dogmatibus ualde necessatiis.
P
hoc in definitionibus.
SCHE
hoc in schematibus.
ET
hoc in ethymologiis.
10 R9
hoc in interpretatione nominum.
RT
hoc in arte rhetorica.
TOP
hoc in topicis.
SYL
bhocin syllogismis.
AR
hoc in arithmetica.
15 GEO
hoc in geomettica.
M
hoc in musica.
F7
hoc in astronomia.
codd. : Germ.g $5 Vatic. Palat. 271.
bu
——À
b idiomatis l/a£ic. Palat. (bu s. /. a. zz.) 8SCH Vatic. Palat. 9 in ethoemologiis Gerzz., in a&hoemologiis 5, in &hiologiis (in &hio a. zz. in ras.). Ethiolo14 R Gerz. 10 in] oz. Gerz. gia est causae redditio l/azic. Pajar. 5$, R. Vatic. Palat.
18 geomettia Gerz.
17 (AST»R
A
Vatic. Palat.
PRAEFATIO
Repulsis
aliquando
in Rauennati
urbe
sollicitudinibus
dignitatum et curis saecularibus noxio sapore conditis, cum psalterii caelestis animarum mella gustassem, id quod solent desiderantes
efficere,
auidus
me
perscrutator
immersi,
ut
; dicta salutaria suauiter imbiberem post amarissimas actiones. Sed familiaris incohantibus occurrit obscuritas, quae uariis est intexta personis et uelata parabolis. Haec in dictis uitalibus noxia dissimulatione praeteritur, dum saepe illud reperiri solet ambiguum, quod magni sacramenti gestat arcanum. :» Tunc ad Augustini facundissimi patris confugi opinatissimam lectionem, in qua tanta erat copia congesta dictorum, ut retineri uix possit relectum quod, abunde uidetur expositum. Credo, cum nimis auidos populos ecclesiasticis dapibus explere cupit, necessario fluenta tam magnae praedicationis :; emanauit. Quocirca memor infirmitatis meae, mare ipsius quorumdam psalmorum fontibus profusum, diuina misericordia largiente, in riuulos uadosos compendiosa breuitate deduxi, uno codice tam diffusa complectens, quae ille in de-
cadas quindecim mirabiliter explicauit. Sed ut quidam de 20 Homero ait : Tale est de eius sensu aliquid subripere, quale Herculi clauam de manu tollere. Est enim litterarum omnium magister egregius et, quod in ubertate rarum est, cautissimus disputator. Decurrit quippe tamquam fons purissimus, nulla faece
pollutus,
sed
in integritate
fidei
perseuerans,
nescit
2; haereticis dare unde se possint aliqua colluctatione defendere. Totus catholicus,
totus orthodoxus
inuenitur et in Ecclesia
Domini suauissimo nitore resplendens superni luminis claritate radiatur. Quaedam uero nouiter inuenta, post tam mirabilem magi3o strum sola Domini praesumptione subieci, qui paruulis confidentiam,
caecis
uisum,
mutis
sermonem,
surdis
praestat
auditum. (Quem tamen codicem etiam per quinquagenos psal-
Praef. 10/28 cfr Aug. Ex. pr. — CC V, 5, 16 — edid. Byssenhardt, p. 254, 22.
38-40.
20/21
Macrobius
Jafurnal.
Pracf., titulus : Incipit praefatio expositionum in psalterium Gerzz. (e£ a. zz. s. 7. : incipit prefatio cassiodori senatoris in exposicione psalmorum), In X risti nomine incipit praefacio exposit. in psalterio .$, Incipit prefatio expositionum in psalterio cassiodori senatoris L/a7iv. Palat. 6 occurrit inchoantibus — .$ 10/11 opinatissimam] disertissimam Gerz. 12 relictum .$ 14 necessatia .$ 20 sensu eius c .$ 24 in] add. Gerzz. s. J. a. zm. 29 admirabilem .$
poi PL9
4 35
PRAEFATIO
mos cum praefationibus suis trina sum diuisione partitus, ut et claritas litterae senioribus oculis se pulchrius aperiret et desiderio legentium fratrum numerosi codicis corpora praestarentur. Ita et ad bibliothecae cautelam unus relictus est
et propter congregationis studium commodissime forsitan noscitur esse diuisus.!) Quapropter mandato Domini confidentes caelestis myste40 ri claustra pulsemus, ut aperiat sensibus nostris floriferas sedes; quatenus in illo caelesti paradiso salutariter introducti
spiritalia poma
sine aliqua primi hominis
transgressione
carpamus. Vere coruscus liber, sermo lampabilis, cura sauciati
cordis, fauus interioris hominis, pinax spiritalium personarum,
PL 1o
45 occultarum lingua uirtutum, quae inclinat superbos humiliatis,
50
20
reges pauperibus subdit, affabilitate paruulos nutrit. Tanta enim illic est pulchritudo sensuum et stillantium medicina uerborum, ut merito hic illud Salomonis aptetur, quod dixit in Cantico canticorum: Hortus conclusus et fons signatus, baradisus blenus omnium oomorum. Modo enim quidam psalmorum salutari institutione formati, turbidos et tempestuosos animos declinant in limpidam et tranquillissimam uitam; modo promittentes Deum propter salutem credentium uisua-
liter humanandum
et ad iudicandum
modo
lacrimis peccata diluere, eleemosynis de-
commonent
orbem
esse uenturum;
licta curare; modo sacris orationibus reuerenter attoniti; modo
hebraei alphabeti uirtute profundi; modo de passione et deresurrectione Dominisalutaria praedicantes; modolamentantium deploratione piissimi; modo uersuum repetitione quae6o dam nobis sacramenta pandentes; modo canticorum graduum ascensione mirabiles; postremo supernis laudibus feliciter inhaerentes, beata copia, inexplicabile desiderium, stupenda profunditas. Non potest animus fidelis expleri, qui coeperit inde satiari. Psalmi sunt denique, qui nobis gratas faciunt esse uigilias, 65 quando silenti nocte psallentibus choris humana uox erumpit in musicam, , uerbisque arte modulatis ad illum redire facit, 49/50 Cant. 4, 12-13.
34 saniotibus e4. 35 codices .$ 36 relictus] Gerz. 5$, derelictus Gare 40 florifera .$ 46 humilitati 5 /Az4. Bec. Fisc. 46 qanta "Germ. (corr. a. z2.), quanta .$ 50 modo zsq. 64 satiati] bis Jeguntur in DD post «Ordinis dicendoruzz 1. 80 absolutum (efr p. 24, /. 1?) . 52 limpidissimam D D? 55 commouent 74z4. Bec. Fisc. 58 de] Gerz. $,0m. D D? Garet 58/509 lamentationum D D! 63 animum fideliter explere D 5. 7. 2. zz. *
! Addita sunt haec uetba a Cassiodoro, nouam editionem curante ad usum monachorum Viuariensium, cfrA.VAN DE Vijvzm, Cassiodore e£ son euvre,in Sbecu[um, NX, 1951, p. 271 sq.
n2
PRAEFATIO
5
a quo pro salute humani generis diuinum uenit eloquium. Cantus, qui aures oblectat et animas instruit, fit uox una psal79 lentium, et cum angelis Dei, quos audire non possumus, laudum uerba miscemus, per illum scilicet qui uenit ex semine
75
8o
Dauid, Dominum Christum, sicut ipse in Apocalypsi dicit : Ego sum vadix et origo Dauid. A quo et religionem salutarem suscepimus et sanctae Trinitatis mysteria reuelata cognoscimus. Vnde merito eis Patris et Filii et Spiritus sancti una gloria sociatur, ut perfecta eorum praeconia comprobentur. Ipsi enim diem uenturum matutina exsultatione conciliant, [ipsi nobis primam diei horam dedicant,] ipsi nobis horam tertiam consecrant, ipsi sextam in panis confractione laetificant, ipsi nona ieiunia resoluunt, ipsi diei postrema concludunt, ipsi noctis aduentu ne mens nostra tenebretur efficiunt, sicut ipsi dicunt : Nox 2lluminatio in deliciis meis, quoniam tenebrae non lenebrabuntur abs te, Domine, ut merito
8^
se a uera uita credat alienum, quisquis huius muneris iucunditate non fruitur. Quorum uirtutes ut breuiter diuinus sermo concluderet, in septuagesimo psalmo dicturus est : Ego autem confitebor tibi n uasis bsalmorum ueritatem tuam. Reuera uasa ueritatis, quae tot uirtutes capiunt, tot diuinis odoribus farciuntur, tot thesauris caelestibus cumulantur. Hydriae quae uinum caeleste recipientes, puritatem eius semper in nouitate custodiunt. Dulcedo mirabilis, quae saeculi corruptionibus non acescit,
95
sed in sua permanens dignitate, gratia semper purissimae suauitatis augetur. Apotheca ualde copiosa de qua cum bibant tam magni terrarum populi, ubertas eius nescit expendi. Quam mirabilis autem ex ipsis profluit suauitas ad canendum.
IOO
Dulcisonum
organum
humanis
uocibus
aemulantur,
tubarum sonitus grandiloquis clamoribus reddunt, uocalem citharam uiuentium chordarum permixtione componunt, et quidquid ante instrumentis musicis uidebatur agi, nunc probatur per rationales substantias explicari. Verumtamen nequaquam nobis, ut psittacis merulisque uernandum est, qui, dum uerba nostra conantur imitari, quid tamen canant, noscuntur modis omnibus ignorare. Melos siquidem blandum
105 animos
oblectat,
*3 Apoc. 22, 16. 2, 6-11.
sed non compellit ad lacrimas fructuosas; 82/83 Ps.158, 11.12.
86/8* Ps. 70, 22.
89/90 cfr Ioh.
72 dominum] Gerz. .$ (cfr cap. l, /. 84/88 efc.), iesum add. Garet apocalipsin .$ 74 suscipimus .$ 48 ipsi nobis primam diei horam dedicant] oz. Germ. .$ et codd. Monacenses. 3736, 6253, 14.077, cfr G. Morin, *L'ordre des. beures canoniales dans les smonastéres de Cassiodore ,in* Rev. bénédict 43, 1931, p. 148 sq. (cfr Exp. ps. 118, 3048) ; additamentum alterius. recensionis aestimat Cappuyns in *Recb. de théol. auc. et zméd) 15, 1948, p. 216, adn. 19. Potius fotum omittendum uidetur. 79 tertiam horam — Gare/ 80n0ona] Gerz. $, nobis praez. Garet $81 aduentum 53 82 illuminatio] Gerzz. 5, mea add. Gare? 90 in nouitate semper — Gare 92 lacessit . 93 purissime .$ 104 melo. .$ blando .$ 105 animas .$
PL II
6
IIO
PRAEFATIO
permulcet aures, sed non ad superna erigit audientes. Corde autem compungimur, si quod ore dicimus, animaduertere ualeamus, sicut in psalterio legitur :Beaíus populus qui intellegit. iubilationem. Et iterum : Quoniam vex omms lerrae Deus :psallite sapienter. Philippus quoque apostolus, cum reginae Candacis eunuchum Isaiam legere -cognouisset, scripturas ei sanctas competenter exposuit ; qui, postquam quod
II5
legebat aduertit, statim gratiam baptismatis exquisiuit et mox perfectae munera salutis accepit. In euangelio etiam Dominus ait :Omnis qui audit uerbum regni et. mon, intellegit, uenit malus et rapit quod. seminatum. est in. corde eius. Vnde congrue datur intellegi haec illis prouenire non posse, qui scripturas sanctas puro corde merentur
120
125
aduertere;
de
quo
pulchre pater Hieronymus ait : Margaritum quoddam est scriptura diuina et ex multis partibus forari potest. Quocirca, Pater apostolice!, qui caelestes litteras sanctis moribus reddidisti, praestante Deo tua inuitatione prouocatus, abyssos diuinas ingrediar ; qui clemens errata corrigis, nec seuerus imputas, quod emendas. Sed, antequam enthecas spiritales attingam, quaedam diuisis capitibus, quae sunt numero decem et septem, aestimo praegustanda, ut cum earum rerum locus se intulerit, magni nectaris potus suauissimis
130
155
140
delectationibus hauriatur. Primo : de prophetiae diuersis speciebus nihilominus est dicendum, ut quae sit ista dauidica possimus distinctius edoceri. Secundo : cur in psalmorum titulis quasi auctorum nomina diuersa reperiuntur. Tertio : quid significet 2* finem, quod frequenter inuenitur in titulis. Quarto : quid sit psalterium, uel psalmi quare dicantur. Quinto : quid sit psalmus. Sexto : quid sit canticum. Septimo : quid sit psalmocanticum. Octauo : quid sit canticumpsalmum. Nono : de quinquefaria diuisione. Decimo : de unita inscriptione titulorum. Vndecimo : quid sit diapsalma. Duodecimo : utrum in quinque uoluminibus psalmorum sit secanda contextio ; an certe unus liber debeat nuncupari. Tertiodecimo : quemadmodum in psalmis sit de Christo Domino sen108/109 Ps. 88, 16. Matth. 13, 19.
109/110 Ps. 46, 8.
110/114 cfr Act. 8, 27-38.
115/116
119/120 Hieron. Epist. 22, 7 — CSEL 54, 155, 13/14: *imarga-
rita quippe est sermo dei et ex omni parte forari potest." Cfr Exp. ps. LII, l.
209/201.
118 qua áy 120 forari] Hieron. Germ. (formati add. a. »:. in marg.), formati .$ 122 imitatione eZ. 128 primum Gerz., I Primum est 129 dauitica .$ 130 secundo] II Praezz. 5 (ef sic semper) 131 diuersa nomina -« Gare/ reperiuntur] Gerzz. 5, reperiantur Gare/ 133 quare psalmi — Gare 135 psalmocanticum] psalmus cantici .$ 140/141 sciendum -Gerzz., corr. a. zz. ! Vigilius papa (537-555), cfr M. CarPurss, in Dict. d'bist. et de géogr. eccl., x1,
1949, C. 1370.
PL 1:2
PRAEFATIO I 7 tiendum. Quartodecimo : quemadmodum sit expositio digesta 43 psalmorum. Quintodecimo : de eloquentia totius legis diuinae. Sextodecimo : de propria eloquentia psalterii. Septimodecimo : laus Ecclesiae. 145 Nunc ad praemissum ordinem, Domino praestante, ueniamus. / CAPVT'T. De prophetia. Prophetia est aspiratio diuina, quae euentus rerum aut per facta aut per dicta quorumdam immobili ueritate pronuntiat. De qua bene quidam dixit : Prophetia est suauis dictio caelestis » doctrinae fauos et dulcia diuini eloquii mella componens. Vnde et ipse Dauid in centesimo octauo decimo psalmo dicturus est : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, swber mel et. auum ori meo. Multis autem modis gratiae istius munera praestabantur. Sed, ut de plurimis pauca complectar, acta est per 19 operationes hominum, ut fuit arca Noe et sacrificium Abrahae et transitus maris rubri; per natiuitates quoque geminorum Esau et Iacob, qui futurarum rerum sacramenta gestabant ; per angelos, sicut locuti sunt Abrahae uel Loth, Zachariae et
Mariae ; per uisiones, sicut Isaiae et Ezechielo et ceteris san15 ctis; per somnia, sicut Salomoni et Danielo; per nubem et uocem de caelo, sicut Moysi. Vnde constat sanctum Dauid non per operationes hominum, non per natiuitates geminorum, non per angelos, non per uisiones, non per somnium, non per nubem et uocem de caelo nec per alios quoscumque modos, 20 sed caelesti aspiratione fuisse completum, sicut de ipso legitur in primo Regum uolumine : E: directus est Spiritus Domini in Dauid a die illa. Et deinceps ipse quoque Dominus in euangelio dicit : Sz Dauid in Spiritu uocat eum Dominum, quomodo dicitis quod filius eius est ? Quo dicto recognoscimus euidenter per 2; Spiritum sanctum psalmos fuisse prophetatos. Sciendum est sane quod omnis prophetia aut de praeterito aut de praesenti aut de futuro tempore loquatur aut agat aliquid. Cap. I, 3/4 Origenes/Rufinus, i9 Iudice. 5, 2 — GCS 30, p. 493, 3/4. Ps. 118, 103. 21/22 I Reg. 16, 15. 23/24 Matth. 22, 45.
7/8
Cap. 1 Jegitur in V b s 2/3 perfecta V — 4est]oz. Orig.[Rsf. dictio] ox. Orig./Ruf., et add. p B fauus $V s componat Orig./Rf. 6 dixit 5 10 abrae .$ 11 quoque] ut add. s 12 esau] scilicet add. s 13 uel] et 5 » 14 ezechielo] Gerz..$ V, ezechieli 5 s Gare 138 salomon Gerz. danielo] Gerzi.$ V, danieli P s Garer 18 non per uisiones] oz..$, non per somnium add. s. [. 19 nec] non p 22 et deinceps] in reliquü a4. Gerzr. s. /. a. zz. (Hitteris italicis expressit Garet et grauius dist. ante Ipse) 22/23 in usq. dauid] oz. Vps
8
PRAEFATIO
I
Animaduertendum est quoque Spiritum sanctum sic fuisse prophetis sanctissimis attributum, ut tamen ad tempus pro 3 o infirmitate carnis et contrarietate peccati ab ipsis offensus abscederet et iterum placatus sub opportunitate temporis adueniret. Vnde et sanctus Hieronymus exponens euangelistam Marcum in loco ubi ait de Ioanne : Vidit apertos caelos ei. Spiritum tamquam. columbam descendentem et. manentem 1n iso, ita euidenti ratione tractauit, ut nemo contra senten55 tiam ipsius uenire praesumat. In psalmo quoque quinquagesimo propheta post peccatum rogat : Spiritum sanctum twwm ne auferas a me. Nam sí semper, ut ait beatus Hieronymus, £n jrophetis esse. sermo. diuimus et iuge in. pectore eorum. ha4 o beret. hospitium, numquam crebro Ezechiel poneret : *Et factus est sermo Domini ad me dicens'. In libro quin etiam Regum Eliseus propheta dicit de muliere cuius filius extremum clauserat diem : Dimilie eam, quia 4n amaritudine est, et Dominus
celauit me et mon. indicaust mihi. Apostolus quoque dicit : 4 A De uirginibus brvaeceptum Domini non habeo, consilium autem do. Item ipse commemorat : Hoc ego fraecipio, non Dominus. Et alio loco sic meminit : Quae loquor, non loquor secundum Deum. Vnde similiter etiam ceteris prophetis aliqua quidem Dominus locutus est et non prophetae, et aliqua prophetae 5 o et non Dominus. Nec illud specialiter de Domino Iesu Christo Ioannes Baptista diceret : Que misit me baptizare, ise dixit mihi : Super quem uideris Spiritum sanctum in specie columbae descendentem et, manentem 4n eo, hic est. qui baptizat dn Sfiritu sancto. Numquam enim proprium esset in Domino 5 vA Christo quod additur e£ manentem 1n eo, nisi ab aliis nonnumquam recedere probaretur. In Christo enim permansit, quia peccatum non habuit ; ab aliis iure discessit, quia pollutionis maculam perceperunt. Spiritui enim sancto non potest esse communio cum delictis, nam sic scriptum est in libro Sapien6 o tiae Salomonis : Spiritus enim. sanctus disciplinae effugiet fictum et auferet se a. cogitationibus, quae sunt sine intellecta. Est autem prophetia magnificum nimis et ueriloquum di-
32/36 cfr Hieron. de princ. Marci — edid. Motin, p. 326 sq. 383/35 Marc. 1, 10. 97/38 Ps. 50, 15. 38/41 cfr Hieron. Cozzzi. in Execb. 35, 1 — PL 25, 333 D. 40/ 41 E2:6; 1; 7; 1512,01; 135 T: 6tC: 43/44 IV Reg. 4, 27. 45/46 I Cor. 7, m 46 cft I Cor. 7, 10. 47/48 II Cot. 11, 17. 91/54 Ioh. r, 55. 60/61 ap. I, 5.
29 prae V p s 33 uidi $ 7 p 35 contra] ozz. De Bruyne (errore ?) 35/36 ipsius sententiam c s Gare 44 me] a me hoc s 46item]oz. V. — 4$8etiam similiter — Gare ceteris] Gerzz. 5 s, in praem. V b Garet 91 diceret iohannes baptista — Gare; me] om.V 51/52 mihi dixit — .$ 55 auditur 5 in eo] oz. s 5" peccata I/s 98 receperunt y
PETS
PRAEFATIO
I-II
9
cendi genus, non humana uoluntate compositum,
sed diuina
inspiratione profusum, sicut ait Petrus apostolus : Non enim 65 uoluntate humana allata est aliquando. prophetia, sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. Nam et Paulus
apostolus dicit : Qwi $rophetat hominibus loquitur ad aedifi?
cationem. et. exhortationem et consolationem. Et paulo post : Qui prophetat ecclesiam aedificat. Aedificat plane, quando res 7o incognitas nimisque necessarias praelocutionis beneficio facit esse notissimas. Nam et quibus data est facultas bene intellegendi uel interpretandi scripturas diuinas, a munere prophetiae non uidentur excepti, sicut apostolus ait in epistola ad Corinthios prima : Sfiritus Prophetarum brophetis subiectus 75 est. Sed quoniam
de prophetiae muneribus
competenter for-
sitan quae leguntur agnouimus, nunc quae restant sollicite perscrutemur.
CAPVT:- 1l. Cur in psalmorum titulis quasi auctorum nomina diuersa reperiantur. In primo libro Paralipomenon legitur, cum propheta Dauid deuota Domino aetate senuisset, quatuor millia iuuenum ; ex israelitico populo delegisse, qui psalmos, quos ipse Domini aspiratione protulerat, organis, citharis, nablis, tympanis, cymbalis, tubis propriaque uoce in magnam iucunditatem supernae gratiae personarent. Quae suauis adunatio tribus partibus diuisa constabat : rationabilis pertinebat ad huma10 nam uocem ; irrationabilis ad instrumenta musica ; communis
autem de utrisque partibus aptabatur, ut et uox hominis certis modulationibus ederetur et instrumentorum melos consona se uicinitate coniungeret. Sic suauis illa et iucunda musica Ecclesiam catholicam tali actu praedicebat, quae ex diuersis
64/66 II Petr. 1, 21.
67/68 I Cor. 14, 3.
69 I Cor. 14, 4.
74/45 I Cor.
14, 32. Cap. II, 3/8 cfr I Pat. 23, 5.
90 per locutionis beneficia l/ *6 agnoscimus T7 p, cognoscimus ;. Cap. 1l Jegi£ur in x (om. titul.) V ps 2 reperiuntur I/s 3 in] zc. D legimus D dauid propheta — x 4 aetate senuisset] 077. 5 populo] oz. .$ delegisse] D 5 s, elegisse Gerz. 5 V^, elegisset x qui] ut D domini] s. 1212. 6 aspiratione] cum praezz. D organis] et a44. D nablis] et a47. D 7? magna iucunditate $ x 9 constabat] rationali, irrationali, communi add. D rationalis D x 10 irrationalis D 1i1et]oz.V ^ hominum; cettissimis D 12 cederetur 5 V/ p 13 se uicinitate] iocunditate z coniungeretur g — illa] s. 7. D 14 ecclesiam] oz. z dicebat V/ 5, praedicabat z s
PL 14
IO 15
PRAEFATIO
II
linguis uarioque concentu in unam fidei concordiam erat, Domino praestante, creditura. Ex quo numero indita nomina frequenter in titulis inuenimus, ut Idithun, Asaph, filii Core, et his similia. Non quia ipsi,
20
ut quidam uolunt, auctores fuere psalmorum, sed quoniam praepositi artificibus administratores earum rerum probabiles exstiterunt, ut honorem de tali commemoratione sumerent, qui officio sancto deuotis mentibus seruiebant ; maxime
2
30
55
40
quia et nomina eorum intellectus rerum congruos indicare noscuntur. Non enim supradicti uiri ad psalmos faciendos electi sunt, sed eos congregatos tantum legimus ad canendum. Psalmigraphos autem fuisse historia nulla testatur et praesumptuosum est dicere quod nulla possit auctoritate firmari. Psalmos enim ad solum prophetam Dauid pertinere certis declaratur indiciis. Denique in Apocalypsi uolens istud opus intellegi, solius meminit Dauid dicens : Haec d?cit sanctus et uerus qui habet clauem. Dauid, qui aperit et nemo claudit ; claudit el nemo aperit. In euangelio quoque pharisaeis ipse Dominus dicit : Quomodo ergo Dauid in Spiritu uocat ewm Dominum dicens : Dixit Dominus Domino meo et cetera. Vnde probatur uniuersos psalmos non multorum existere, sed tantum ipsius quem a Domino constat esse nominatum. Vsus quoque Ecclesiae catholicae Spiritus sancti inspiratione generaliter et immobiliter tenet, ut quicumque eorum cantandus fuerit, qui diuerso nomine praenotantur, lector aliud praedicare non audeat, nisi psalmos Dauid. Quod si essent proprii, id est aut Idithun, aut filiorum Core aut Asaph aut Moysi, eorum nomina utique praedicarentur, sicut et in euangeliis fit, quando aut Marci aut Lucae aut Matthaei aut Ioan-
30/32 Apoc. 5, 7.
33/34 Matth. 22, 43.44.
18 his] oz. V z b s quia] quod D 19 fuissent auctores D, auctores fuissent quoniam] a nm .$ 20 inpositi x 21 tali] s. 7. D, e? add. aliqua 24 faciendos psalmos — D 25 tantum congregatos ad canendum legimus — D congftegatus .$ tantum] ozz. z 26 psalmographos Gare autem] eos D 26/27 praesumit D (oz. est), praesumptum 5 V/ — 2? firmati] probati 28 enim] Gerz. D$, autem V v p s Gare? prophetam] oz. dauid] qui add. .$ 29 apocalipsin .$ istud opus] Gerzi. D $ V e 5 s, opus istud — Garez 30 dauid meminit — x Gare 32 euangeliis V/ p s (cfr /. 42/43) ipse] oz. x 36 esse] oz. D x 9* cath. eccl. — 39 diuerso nomine praenotantur] ex diuersione praenominatur 40 psalmus Iz 41 id est] oz. asaph aut filiorum cote — 42 moyse 5, aut add. p nomine D, nominibus p 43 fit] oz. x aut quando — p aut] 0zz. g alt., fertio, quarto loco
PRAEFATIO
II-IV
II
nis uocabulo pronuntiantur. Quod etiam secutus pater Au4; gustinus congruenter omnes psalmos dicit esse dauidicos.
CAPVT' TII. Quid significet 2n finem, quod frequenter inuenitur in titulis. Finem duobus dicimus modis : primus est iste communis at-
que moralis, quando res aliqua ad extremum deducta peruenerit nec ulterius potest prodire, quae motus sui terminum » probatur accipere. Sic enim dicimus finitum cibum, qui sedula PL 15 comestione consumptus est ; finitam pecuniam, quae docetur expensa et cetera quae hoc modo probantur edici. Secundus dicitur finis perfectus atque perpetuus, quem modo quaerimus, qui tunc nobis protendi magis ac dilatari incipit, quando 1 ad eum mens deuota peruenerit. Finis ergo legis ac plenitudo Dominus noster est Christus, sicut apostolus dicit : Finis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Ad quem dum peruenerimus, nihil ultra perquiremus, sed in ipso beatitudinis fine contenti, plenissima iucunditate perfruemur; cuius tantum 15; amor proficit, quantum intellectus noster, Domino praestante, clarescit. Et ideo quoties in titulis psalmorum 2» finem reperis, ad Dominum Saluatorem aciem mentis intende, qui est finis sine fine et bonorum omnium completiua perfectio.
CAPVT IV. Quid sit psalterium uel psalmi quare dicantur. Psalteriwm est, ut Hieronymus ait, i» modum 4A deltae litterae formati ligni sonora concauitas, obesum. uentrem in supenioribus habens, ubi chordarum fila veligata disciplinabiliter ; plectro percussa, suauissimam. dicuntur reddere. cantilenam. Hinc citharae positio uidetur esse contraria, dum quod ista in 44/45 cfr Aug. de Ciuiz. Dei, 17, 14 —
CC 48, 578 sq. ; En. ps. IX, 35, 16 — CC
38, 74. Cap. III, 11/12 Rom. ro, 4.
Cap. IV, 2/5 Hieronymus ? 44 praenuntiatur D. Cap. III oz. D, legitur in V e modis accipimus x 3 mortalis 7 expensa] dicimus adZ. x 10 christus] iesus praezz. V^ 14 perfruimur s 18 bonorum platiua g. Cap. IV legitur in V W ps ps 3 sonotosa I, sono z 6 hinc] autem a4. W, huic s 2
ps 1 quod] quid .$ 2 modis dicimus V, 5 4 qui modus .$, qui motus 6 dicitur » legis ergo — x 11 dominus noster est] ozz. x 12 cum x 13 perquirimus s in] ozz. Gare omnium completiua] omnium horum contem-
Hi.om. D 2ait] dicit D — A] oz. V Wz 4 dissonabiliter D (corr. a. zz.), disciplinaliter W' z 6/4 continet in imo — s C. 1 (xcvi)
I2
IO
PRAEFATIO
IV-V
imo continet, illud conuersa uice gestat in càpite. Hoc autem genus organi canorum atque singulare aptatur corpori Domini Saluatoris : quoniam sicut istud de altioribus sonat, sic et illud gloriosae institutionis superna concelebrat; sicut ipse in euangelio dicit : Qwi est de terra, de terra est, et de terra loquatur ; qui autem de caelo uenit, quae uidit. e. audtwal. testatur. Vnde quidam et hoc opus dauidicum psalmos dictos esse praefiniunt, quia de superno culmine resonare, noscuntur.
15
Cognosce uero quod isti tantum pro excellentia sui dicantur psalmi, qui hoc uolumine continentur. Nam et psalterium genus esse musicorum Daniel propheta testatur, inquiens uocem
20
25
tubae, fistulae, sambucae,
citharae, psalterii et sym-
phoniae omnisque generis musicorum. Nam et Paralipomenon exponit, cum dicit de lignis thyinis, quae uulgo ebena uocantur, gradus factos in domo Domini et in domo regia, citharas quoque et psalteria cantoribus. Hoc apud Hebraeos dicitur nablum, quod tamen in suprascripto libro frequenti repetitione uulgatum est. Ipsum uero psalmum graecum constat esse uocabulum, quem dictum quidam uolunt ázó ToU wWa/ew hoc est, a tangendo.
Nam
et psaltrias citharoedas
uocamus,
docto pollice modulationes musicas exprimentes.
CAPVT V. Quid sit psalmus. Psalmus est, cum ex ipso solo instrumento musico, id est
psalterio, modulatio quaedam dulcis et canora profunditur.
8/14 cfr Hilat. Trac/. super ps., instructio 7 — CSEL 22, 3, 5 sqq. 210285327 16/19 cfr Dan. 3, 5-15. 19/22 cft II Par. 9, x1.
11/12 Ioh.
$singulari $ ^domini]ow.z 9 istud]iste V/, oz. W, illud e ^superioribus D illud]istud z, oz. s — 10superne Gare? conc.sup. —z 10 sicut 45q. 12 testatur] ozz. D, add. a. s. in marg., usq. 22 cantoribus] oz. s — sicut] codd., etiam add. Gart! 11/12 et usq. testatur] oz. x — 12 uenit] super omnes est ad7. p — audiuit] quae praezm.5 13quidem V/W'* 5 hoc]ptoptet praem. dauidicum] ideo add.x i4tetonatez — 15 cognosce ueto] cognoscendum D propter excellentiam D 15/16 psalmi dicantur — 16 hoc] in praezz. D 16 nam zsq. 23 nablum] oz. D, add. in marg. infer. a. z., nam usq. 2" exprimentes] psalterium graecum nomen est et latine organum uel laudatorium dicitur, quod hebraei nablum uocant. Psalmus a psallendo nomen accepit uel a psalterio uel apo to psaltin, hoc est a tangendo z 19 esse genus —— D V W 5 18 citharae] ozz. W/ 20 tignis D, tygnis ^ auulgo D ]/ euelina D I7 W p, ebelina .$ 22 hoc] psalterium add. D 22/23 nablum dicitur — W/ 23/24 quod zsq. est] ozz. D s 28 psaun D s, psasthin l7 p, psathin W^, psaltin 26 psalterias p.
Cap. V legitur in bs — tif. om. D, cantici add. p.
PRAEFATIO
CAPVT
VI-IX
I3
VI.
B 5
Quid sit canticum.
PL 16
Canticum est quod ad honorem Dei canitur, quando quis libertate propriae uocis utitur, nec loquaci instrumento cuiquam musico consona modulatione
; nunc in diuinitatis laudibus agitur.
sociatur, hoc est quod etiam
GAPVT'VII. Quid sit psalmocanticum. Psalmocanticum erat, cum,instrumento musico praecinente, canens chorus sociatis uocibus acclamabat, diuinis dumtaxat sermonibus obsecutus.
CAPVT .VIII. Quid sit canticumpsalmum. Canticumpsalmum
erat, cum, choro ante canente, ars in-
strumenti musici in unam conuenientiam communiter aptabatur, uerbaque hymni diuini suauis copula personabat.
CAPVT IX. De quinquefaria diuisione. Hanc
autem,
quam
diximus,
quinquefariam
diuisionem,
prout unaquaeque earum psalmorum titulis potuerit inueniri, locis aptissimis admonebo, ubi significantiam quamdam sub; sequentibus rebus mystica interpretatione contradunt. Sed quia sunt et aliae multifariae superscriptiones, quas praeter- : eundas esse non arbitror, breuiter in unam conclusionem aestimo colligendas, ut nec fastidium lector incurrat, nec in
damno intellegentiae necessaria forte praetereat.
Cap. VI Jegitur in b s zit. oz. D, psalmi add. p 3 proptiae uocis] proptia p, uocis propriae — Gare locali D 3/4 cuiquam instrumento — D, instr. cuidam 5 4 etiam quod — D 5 diuinis D. Cap. VII JegiZur in bs — dif. om. D 2 psalmus cantici.$ 5? ^ 3 psalmus cantici $ 5 s cum €fat c .$ 3 acclamabat] pemebat D — 4 obsetutis .5. Cap. VIII Zegitur in p s Hf. om. D 1 e/ 2 canticum psalmi 5 s 2 canti psalmum .$ 3 musicum p * comiter aptabatur D .$ edd., comitem taptabatur "Aud. Bec. Fisc. 4 et uetba quae D.
Cap. IX /egitur in p s, om. D
Hi.om.ps
5 contradicunt s
8 in] oz. s.
14
vA
PRAEFATIO X-XI
QXPYT EX De unita inscriptione titulorum. Quasdam superscriptiones psalmorum per allusionem consimilem constat spiritaliter intuendas, quia si litteram consideras, extraneum est, cum non ea inuenias in psalmis, quae continentur in titulis. Si uero trahantur ad tropicum intellectum, nimis uidentur accommodae, ut est illud ubi res gestae significantur, id est : cum fugit a facie Absalom ; ubi locus, ut est : cum esset in deserto Idumaeae ;ubi dies, ut est : n prima sabbati ; ubi hebraea nomina,
IO
sicut est : Idithun ; ubi facta
est comparatio gestorum, id est : cum mutauit wullum suum coram Abimelech ; uel specierum consimilium, id est : fro tor-
15
20
cularibus. Quapropter in superscriptionibus titulorum, siue $salmum siue canticum siue $salmumcanticum |siue canticumpsalmum siue in finem siue aliquid de sexta, quam diximus, complexione reperire potueris, aut singillatim, aut unum, duo uel tria siue quatuor ex eis inserta cognoueris, ad illas uirtutes trahe, quas unicuique inesse dicemus, quia rerum istarum commemoratio ad similitudinem occultae intellegentiae posita subtiliter inuenitur. Ista enim ante fores psalmorum, tamquam sacrata uela pendent, per quae, si aciem mentis intendas rarescentibus quibusdam filis, facile eorum penetralia contueris. Quis enim tot causas, tot diuersitates nominum putet otiosas,
cum nefas sit credere scripturas diuinas aliquid superuacuum 25 continere
? Legitur enim : Amen, amen
unum, aul wnus compleantur.
dico uobis, quod iota
apex non praeteriit a lege, donec
ommaia
CAPVT XI. Quid sit diapsalma. Inter expositores psalmorum de hoc nomine quaedam noscitur
prouenisse
diuersitas.
Hieronymus,
hebraicae
linguae
Cap. X, 25/2« Matth. 5, 18. Cap. XI, 3/8 cfr Hieron. Epis/. 28, 2 — CSEL, 54, 228, 7.
Cap. X. legitur in s, om. D 1 una Gerz. (corr), om. s 8/4 considetes s ? id] Gerz. 5$, ut s Gare? abessalom Gerz;, abissalom .$ ut] sicut Gerzz. ut] sicut $5 10 e 11 id] Gerzz..$ s, ut Gare 11 consilium .$ 14
psalmo canticum $, psalmus canticis ^ canticum psalmi s 16 conplexionem s 18 dicimus 5 19 intellegentiae occulte .$ 21 pendent] de praez. Gerzz. s. /. a. 72. 25 quod] Gerz. 5 s, quia Gare. Cap. XI /egitur in p üt. om. D
PL 17
PRAEFATIO doctissimus
inquisitor,
XI-XIII
continuationem
I5
Spiritus sancti esse
; confirmat, ob hoc quia 'diapsalma' significet 'semper'. Beatus autem Augustinus, rerum obscurarum subtulissimus indagator, inter ardua sine offensione discurrens, hanc potius partem elegisse cognoscitur, ut magis diuisio esse uideatur, nominis ipsius discutiens qualitatem. 1:9. Sympsalma quippe dicitur graeco uocabulo uocum adunata copulatio, diapsalma uero sermonum rupta continuatio, docens ubicumque repertum fuerit, aut personarum aut rerum fieri permutationem. Merito ergo tale nomen illic interponitur, ubi uel sensus uel personae diuidi comprobantur. Vnde 1; et nos diuisiones congrue faciemus, ubicumque in psalmis diapsalma potuerit inueniri. Reliquas autem, prout datum fuerit, indagabimus, ubi tamen auctoritas huius nominis non potuerit inueniri.
Vtrum
in quinque
CAPVTOXIE uoluminibus psalmorum
sit
secanda
contextio, an certe unus liber debeat nuncupari.
Beatus Hieronymus prophetiam psalmorum in quinque libris putauit esse diuidendam, quia in textu operis huius quarto legitur : F?at, fia ; dum hoc uerbo intercedente, nonnulla se uideatur aperire diuisio. Huic fauet assensa posteritas. Credo dum sibi consultum iudicauit, quod in multas partes coarctabatur taediosa longinquitas. Hilarius autem, PictauienSis episcopus, diuinarum rerum acutissimus et profundissimus 1o exquisitor, congruentius librum aestimat dici debere psalmorum, quia in hebraeo unum uolumen est et maxime cum in Actibus apostolorum legatur dictum : Im libro $salmorum. Quapropter merito unus liber dicitur, qui tanta auctoritate firmatur. A
CAPVT XIII. Quemadmodum in psalmis sit de Christo Domino sentiendum. 5/9 cfr Aug. Ern. ps. IV, 4, 18-27 — CC 38, 15 sq.
Cap. XII, 3/6 cfr Hieron. Commentariol. in bs. 4o — edid. Morin, zAnecd. Mareds. YII, 1, p. 46, 11 ; Tract. de ps. 89, "Anecd. Mareds. lI, 5, p. 61, 19. B Ps. 40, 145:/71, 195/88, 52; 105249. 8/11 cfr Hilar. Tracf. super ps., instructio 1 — GSEI 22575, x2/t4. 19 A Ct L1, 20.
4 spir. s. continuat. — Gare/ 12 pr. aut] ox. D 14 unde 54. cap. xi, 1] om. D 17 non] Gerz. 5 p, om. Garet. Cap. XII /egitur i p s, om. D 1 secanda sit — 5 8 in] oz. .$p s (sed cfr I. 1) 4 libris] Gerzz. .$ p s (cfr /. 1), libros Garez exitu 6 fauit ad sensa .f ? consultam p s 8 curtabatur 5 5 s 8/9 pettauensis 5 10 debere] oz. p * 11 quia] qui 2.
Cap. XIII Jegifur ins — tit. om. D
n6
16
I
PRAEFATIO
XIII
Tribus modis psalmi loquuntur de persona Domini Iesu Christi pro instructione fidelium. Primum per id quod ad humanitatem eius noscitur pertinere, ut est illud secundi psalmi : Astiterunt reges terrae, et brincipes comuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius; et in uigesimo psalmo : Desiderium animae eius tribuisti ei et uoluntate labiorum eius non fraudasti eum. Secundo quod aequalis et coaeternus ostenditur Patri, ut est illud eiusdem secundi psalmi : Dom-
IO
1
5
20
nus dixit ad me : filius meus es tu, ego hodie genui te, et in centesimo nono : Tecum $rincipium in die wirtutis tuae 2n splendoribus sanctorum : ex ulervo ante luciferum genus te. Tertio a membris Ecclesiae, cuius ipse dux et caput est Christus, ut est illud uigesimi primi psalmi : Longe a salute 1ea uerba delictorum meorum ; et in sexagesimo octauo : Deus, tu scis insipientiam meam et delicia mea a te non sunt. abscondita. Quod dictum pro unoquoque fidelium debemus accipere. (Ceterum delicta a Christo probantur funditus aliena, unde Tyconius in libris Regularum latius diligenterque disseruit.) Hoc si animo
recondimus,
nulla confusione
turbamur,
quia
error maximus inde nascitur, quando inconuenienter redditur alibi, quod dictum constat ad aliud. Nam si uno modo fuisset locutus, quis eius geminam sub2)
stantiam potuisset agnoscere, cum etiam nunc in tam euidentissima distinctione, naturam diuinitatis et humanitatis
30
dere ? Multa quoque secundum litteram commonet, multa spiritaliter iubet, personas subito decenter immutat, ut nunc Christus Deus, Verbum incarnatum et homo factus, caput Ecclesiae, nunc ipsa Ecclesia, nunc homo iustus, nunc paeni-
3A
Domini
Christi aliqui nitantur sacrilega uoluntate
confun-
tens loqui uideatur, ut omnia necessaria tangat atque concludat. Vbique plenissimum caelestium rerum sanctum uibrat eloquium et multiplici diuersitate uirtutum propter humani generis largiendam salutem, regni sui adoranda mysteria pius redemptor insinuat. Haec ideo praefati sumus, ut cum uentum fuerit ad loca
Cap. XIII, 5/6 Ps. 2, 2.
14/18 Ps. 21, 2.
v/8 Ps. 20, 5.
15/16 Ps. 68, 6.
edid. Burkitt, p. 1-11 ( ? )
9/10 Ps. 2, 7.
11/12 Ps. 109, 5.
19 cfr Tyconius Lizber regularum, 1-II —
2 iesu] oz. D; nostti praem. s 3/4 humilitatem 5 4 secundi psalmi] oz;. D 6/8 in 4:4. eum] ozz. D 8/9 ostend. et coaet. — D 9/11 secundi zsg. nono] om. D 12 splendorem ; 14/15 uigesimi zs4. 'octaui] ozz. D 17 unoquoque] uno Gerzz. (add. quoque s. ), s — 18 christo] domino D 18/27 unde 45q. confundere] ozz. D 21 nascitur inde — s Gare? — 28 commutat D 29 dei. ^ incarnatus $ 33 librat 74z4. Bec. Fisc. 36 haec zsq. cap. xvii, 64 amen] ozz. D
PL 18
PRAEFATIO
XIII-XIV
17
talia, intrepidus lector audire possit quod se iam salubriter didicisse cognouerit. Illud tamen auctoritate patrum et ueritatis ipsius attestatione firmissima credulitate tenendum est, 4o unum de Trinitate, siue unam ex Trinitate personam, Deum Verbum miseratione mortalium ex Maria Virgine hominem factum spontanea uirtute, non ministratotia necessitate, quia
nec naturae suae ullam mutabilitatem sustinuit, nec assumptione carnis augmentum Trinitatis effecit. Sed, sicut quidam 45 ait : Maculas nostras lauit in sanguine, rugas etiam tetendit in cruce. Hoc cum sit spei nostrae singulare praesidium, beatitudo credentium, felicitas magna iustorum, non desinunt haeretici
impia uoluntate corrodere, quae humano sam cognoscitur praestitisse.
generi salutis cau-
CAPVISATY. Quemadmodum sit expositio digesta psalmorum. Primo nobis de titulorum inscriptione, Domino iuuante, dicendum est, unde uelut uberibus expressis lacteus sensus diuinae praedicationis emanet. Tum : unusquisque psal; mus pro sua qualitate diuidendus est, ne permisceat aut occulta mutatio rerum, aut cta loquentium. Tertio : arcanum psalmi, spiritalem intellegentiam, partim secundum
nobis intellectum uarietas introdu- PL r9 partim secundum historicam lectio-
nem, partim secundum mysticum sensum, subtilitates rerum
1o discutiens proprietatesque uerborum, prout concessum fuerit, conabor aperire. Quarto : prout locus exegerit, uirtutem eius breuiter demonstrare contendam, quatenus intentio digesti carminis diuino munere oculis interioribus elucescat. Virtutem psalmi dico inspirationem diuinam, qua nobis intentio superna 15 Feseratur, et sermone dauidico a uitiis nos remouet
et recte
nobis uiuere persuadet. Quinto : de ordine numeri psalmorum, cum res exegerit, memorabimus, qui reuerendissimarum rerum
honore sacratus est. Hoc enim per singulos quosque psalmos facere nobis difficile fuisse profitemur, quod indeterminatum 20 atque suspensum patrum etiam reliquit auctoritas. Reliquos autem sibi calculos diligens perscrutator exquirat, quoniam multa accessu temporis in scripturis diuinis fiunt clara, quae nunc uidentur abscondita. In conclusionibus uero aut summam 45/46 Quis
? Cfr Aug. E». ps. 44, 22, 4/5 — CC 38, 509.
38 dedicisse .$ 48 quae] Gerzz. 5, Cap. XIV /egitur Garef 9 rerum script. diu. e s.
39 attestante s
40 unam 5 44 efficit .$ 46 nostro 5 quod » Gare 48/49 causa 5. in s 4 emanat 5$ 5 tum] Gerzz. S, secundo tum s, secundo subtilitates — Gare 11 exigerit .5 22 fiunt clara in
18
PRAEFATIO
XIV-XV
totius psalmi sub breuitate complectimur, aut contra haereses 25 aliquid dicimus destruendas. Ipsa est enim Domini sincera dilectio, aduersarios eius odio habere perfecto.
CAPVT XV. De eloquentia totius legis diuinae. Eloquentia legis diuinae humanis non est formata sermonibus, neque confusis incerta fertur ambagibus, ut aut a rebus
praeteritis obliuione
discedat,
aut praesentium
confusione
; turbetur, aut futurorum dubiis casibus eludatur, sed cordi, non
corporalibus auribus loquens, magna ueritate, magna praescientiae
firmitate
cuncta
diiudicans,
auctoris
sui ueritate
consistit. Sic enim in euangelio de Domini Christi praedicatione dictum est : Loquebatur autem. sicut potestatem. habens, io 4105 sicui scribae eorum et pharisaei : llle enim indubitata loquitur, cui omnia praesentia sunt, et rerum exitus probatur esse subiectus. Eloquentia siquidem est ad unamquamque rem competens
HT
et decora locutio. Haec igitur casta, fixa, uerax et aeterna 15 praedicatio, nimis purissimo nitet eloquio, cuius utilitas lucet,
magnificentia uirtutis apparet, operatio salutis arridet, sicut et in centesimo octauo decimo psalmo dicturus est : Qwa eloquiwm tuum utwificabit me. Et iterum : Lucerna pedibus meis uerbum tuwum, Domine,
et lumen semitis meis. Reuera lumen,
20 quia semper uitalia iubet, noxia prohibet, terrena remouet, caelestia persuadet. Hinc et doctor gentium in epistola ad Corinthios scribit : Non enim in sermone est regnum Dei, sed in wirtute. Idem ad Timotheum in secunda meminit dicens : Omnis scriptura diwinttus inspirata utilis est ad docendum, ad 25 arguendum, ad. erudiendum, ad. corrigendum in disciplina quae est vustitiae, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bonwm instructus. Haec, sicut patris Hieronymi testatur auctoritas, apud Hebraeos aut rythmo aut metrica constat lege composita, 3o quae, ut ipsi dicunt, fastuciis continetur. Fastucium! enim est per commata procedens ad depromendum sensum, nauiter explicata conceptio. Cuius si uirtutem lector diligens perscrutaris, audi apostolum ad Hebraeos dicentem : Vzwus est Cap. XV, 9/10 Matth.
7, 29.
17/18 Ps. 118, 5o.
18/19 Ps. 118, 105.
22/23 I Cor. 4, 20. 24/27. II Tim. 3, 16-17. 28/30 cfr Hieron. Praef. in libr. lob (Biblia saera iuxta Latinam Vulgatam uersionem, YX, Romae, 1951, p. 71 sq.). 383/3* Hebr. 4, 12. Cap. XV legifur in s 6/7 ptaesentiae s miminit in secunda s
23 idem] Gerz;. .$, item s Gare?
! Hebraice p15b5, coniecit G. MrncATI (BiD/ica, xx1x, 1948, p. 282 sq.).
PL 2o
PRAEFATIO
XV
I9
enim. Dei sermo et efficax, et. acrior omni gladio ancipiti, et 35 pertingens usque ad. diuisionem
animae ac spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et. intentionum
cordis. Scripturae autem diuinae sancta profunditas adeo communes sermones habet, ut eam uniuersi incunctanter admittant. 40
Sensus autem recondit ueritatis arcano, ut in ipsa studiosissime uitalis sententia debeat indagari. Nam eam reuera esse diuinam hinc maxime datur intellegi, quod indocti subtilissima,
45
temporales aeterna nonnisi diuino repleti Spiritu potuisse tradere sentiuntur. Postremo quot miracula iugiter facta sunt, donec scriptura ipsa mundi ambitum diuulgata compleret ? Sicut scriptum est : In omnem
5o
55
lerram exiit somus eorum,
et in fines orbis
terrae uerba eorum. Vnde ad probationem pertinet maximam quia lex diuina per cunctas mundi partes cognoscitur fuisse suscepta. Haec multis modis genera suae locutionis exercet, definitionibus succincta, schematibus decora, uerborum proprietate signata, syllogismorum complexionibus expedita, disciplinis irrutilans : non tamen ab eis accipiens extraneum decorem, sed potius illis propriam conferens dignitatem. Haec enim, quando in diuinis scripturis splendent, certa atque purissima sunt; cum uero ad opiniones hominum et quaestiones
inanissimas
ueniunt,
ambiguis
altercationum
fluctibus agitantur, ut, quod hic est firmissime semper uerum, frequenter alibi reddatur incertum. Sic et lingua nostra, dum 6o
psalmodiam canit, nobilitate ueritatis ornatur ; cum ad fabu-
las ineptas et blasphema se uerba conuerterit, ab honore probitatis excluditur, sicut apostolus Iacobus dicit : Ex 2pso ore
benedicimus Deum et Patrem, et ex ipso ore maledicimus homanem, qui ad imaginem et similitudinem Dei factus est. Haec mundanarum artium periti, quos tamen multo poste65 rius ab exordio diuinorum librorum exstitisse manifestum est, ad collectiones argumentorum, quae Graeci topica dicunt, et
ad artem dialecticam et rhetoricam transtulerunt ; ut cunctis euidenter appareat, prius ad exprimendam ueritatem iustis mentibus datum, quod postea gentiles humanae sapientiae aptandum esse putauerunt. Haec in lectionibus sacris tamquam clarissima. sidera relucent et significantias rerum utilissimis compendiis decenter illuminant. Quae nos breuiter locis ap-
47/48 Ps. 18, 5.
62/64 Tac. 5, 9.
43 temporalis .$ 45 quod Gerz. 47 exiit Gerz. 52 signata] succincta s B8 hinc .$ 61 neptas 5 61/62 prouitatis .$ 63 pr. et] oz. .9 64 et similitudinem] oz. * 91 dilectionibus .$
20 75
PRAEFATIO
XV
tissimis admonebimus, quoniam res ipsae commodissime deducentur ad medium, per quas concepti sensus clarius elucebunt. Nam et pater Augustinus in libro tertio de doctrina christiana ita professus est : Sciant autem litterati modis omnium loculionum,
quos
grammalici
graeco
momine
tropos
uocant,
auctores nostros usos fuisse. Et paulo post sequitur : Qzos tamen trotos (id est modos locutionum) qui nouerunt, agnoscunt in lilteris sanctis, eorumque scientia ad eas intellegendas aliquantulum adiuwwuantur. Cuius rei et in aliis codicibus suis fecit euidentissimam mentionem. In libris quippe quos appellauit de 85 modis locutionum diuersa schemata saecularium litterarum inueniri probauit in litteris sacris ; alios autem proprios modos in diuinis eloquiis esse declarauit, quos grammatici siue rhetores nullatenus attigerunt. Dixerunt hoc apud nos et alii 8o
doctissimi patres, id est Hieronymus, 9o
Ambrosius,
Hilarius,
ut nequaquam praesumptores huius rei, sed pedissequi esse uideamur. Sed dicit aliquis : Nec partes ipsae syllogismorum, nec nomina schematum, nec uocabula disciplinarum, nec alia huiuscemodi ullatenus inueniuntur in psalmis. Inueniuntur plane
95 in uirtute sensuum,
non in effatione uerborum: sic enim uina in uitibus, messem in semine, frondes in radicibus, fructus in
IOO
ramis, arbores ipsas sensu contemplamur in nucleis. Nam et de profundissima abysso deliciosus piscis attingitur, qui tamen ante captionem suam humanis oculis non uidetur. Merito ergo esse dicimus, quae inesse nihilominus uirtute sentimus. Nam et apostolus uetat nos seduci per uanam sapientiam mundi : ista uero non abnegat in litteris esse diuinis. Certe accedamus ad psalmos et interrogemus, quae omni disputatione maior est, rerum fidem.
105
IIO
Istud ergo principale uirgineum et salutare locutionis genus plerumque res aliquas refert et saepe longe alia, quam audiuntur, exponit. Simplicitas, duplex et sine dolo bilinguitas, sicut fecit Ioseph qui dum fratres suos aspectu ipso et sermone patrio cognouisset, ita eis uidebatur loqui, ut nullatenus potuisset agnosci. Quod non est ad deceptionis studium sumptum, sed ad commodum magnae utilitatis effectum. Hebraeos sermones adhibet, causas profundissimas innuentes.
74/83 Aug. de doctr. christ. ITI, 29 (40) — PL 34, 8o. 84/85 cfr Aug. Locutiones in Heptateucbum — CC 35, p. 379 sqq. — 101 cfr I Cor. 5, 18. 108/110 cfr Gen. 42.
78 littetari Gare? (errore) 82/83 aliquantum ;4zg. 97 armis arbotis ipsa 109 patris s Garet
78/79 omnibus locutionis 74zg. $81 cognoscunt * 90 praesumptores] nos praez. S 92/93 omnia .$ 98 dilitiosus .$ 105 uirgincum] Gerzz. 5 s, uirtutum
PL 21
PRAEFATIO
II15
XV-XVI
2I
Vnam rem in malo et in bono plerumque ponit, ut quod nomine uidetur esse commune, probetur qualitatibus discrepare. Caelestia terrenis comparat, ut quod incomprehensibilis magnitudo uetat intellegi, per notissimas similitudines possit
L8
aduerti. In uerbis autem serendis mira potentia est, ut subito
120
125
130
immensa nobis atque incomprehensibilia duobus tribusque sermonibus explicentur. Quid breuius dicam, frequenter etiam una syllaba ineffabilem Domini naturam demonstrat, ut est illud : Qui est qmisit 7e. Cuius omne uerbum subtiliter inquisitum copiosis sensibus scaturit. Nam sicut fecundissimus ager odoriferas herbas saluti nostrae producit accommodas, sic lectio diuina cum per singula uerba requiritur, semper illic cura mentis sauciae reperitur. (De cuius eloquentiae modis multi patres latius prolixiusque dixerunt, quorum nomina in libris introductoriis commemoranda prospeximus.!j Sed fonsille caelestis quantum assidue constat hauriri, tantum nescit expendi. Ac ne diutius in generalibus remoremur, specialia psalterii, Domino iuuante, tangamus : quoniam ipsa res euidenter agnoscitur, quae, communibus rebus praemissis, postea sub aliqua proprietate describitur.
CXPVT XVI, De propria eloquentia psalterii. Primum est quod ipsi tantum psalmi singulari numero uocitantur, quos nos adhibitis huius linguae peritissimis cum eorum ^
1o
Ij
uolumine
conferentes,
seruato
usu
psallentium,
suis
uersibus aestimauimus esse reddendos : ne se in praesumptum ordinem auctoritas permixta confunderet. Deinde quod nullum aliud opus auctoritatis diuinae centum quinquaginta sectionibus continetur. Vbi enim tot tituli diuersa leguntur uarietate conscripti ? Hic illud uotiuum nomen a//eluia in superscriptionibus incohauit. Hic commemoratio historiae de Regum tracta uolumine, in ipso limine posita, uirtutes noscitur indicare psalmorum. Hic etiam diapsalmata tantum interiecta monstrantur. Hic psalmi secundum uirtutes suas numerorum ordines tenent. Liber incohans a beatitudine Christi, noui et ueteris testa121/122 Ex. 5, 14. 120 etiam] in Gerzz., ct $, ut y
125 sauciatae s
127 introductoris .$
prospeximus] comi. Cappiyns, perspeximus codd. edd. .$ 132 cognoscitur ;. Cap. XVI /egitur in s 2 nomine Gerzz. .$ natiuum s 11 uolumine tracta c .$
128
ille] Gerzz. .$, iste s.Garef
130 remouemus
B aestimabimus s
9 uotiuum]
! Verba quae uncinauimus ad alteram editionem Commentarii pertinere uidentur, cfr A. VAN DE VIJVER, /o. cif. ; M. CAPPUYNS, C. 1551.
P722
22
PRAEFATIO
XVI-XVII
menti sacramenta percurrens, laudibus sacris et sancta iubilatione concluditur, ut merito se tali munere consoletur
2o
25
3o
35
Ecclesia, quae hic multarum calamitatum cognoscitur afflictionibus sauciari. Nouit enim beneficio Domini triumphare de suis cladibus ingrauata : persecutionibus siquidem proficit, afflictionibus semper augetur, sanguine martyrum rigatur, tristitia magis erigitur, angustia dilatatur, fletibus pascitur, ieiuniis reficitur et inde potius crescit, unde mundus deficit. Quid enim in illo libro non inuenies unde se humanum genus debeat suauiter consolari ? Thesaurus in pectore mundo semper excrescens, consolatio magna lugentium, spes beata iustorum, periclitantium utile suffugium, unde semper quod expedit tollitur, eiusque fons indefecta perennitate seruatur. Beatus quoque Athanasius, Alexandrinae ciuitatis episcopus, in libro quem Marcellino suo carissimo destinauit de proprietate psalterii, ut uerbis ipsius utar, ita dicit : Quicumque psalmi uerba. vecitat, quasi robpria uerba decantat ei itamquam a semetipso conscripta wnus psallit el non tamquam alio dicente, aut de alo significante sumit eL legit; sed tamquam pbse de semetipso loquens, sic huiusmodi uerba. profert et. qualia. sunt quae dicuntur, talia uelut ipse agens, ex semetipso loquens, Deo widetur offerre sermones. Psalterii quoque proprium est quod per eum legis diuinae sanctitas introitur. Non enim tirones incohant a Genesi, non
4o ab apostolo, non inter ipsa initia auctoritas euangelica sancta pulsatur; sed, licet psalterium quartus codex sit auctoritatis diuinae, primum tamen tirones incohantes scripturas sanctas, inde legendi faciunt decenter initium. CAPVT Laus
XVII.
PIsos
Ecclesiae.
O uere sancta, o immaculata,
o perfecta mater
Ecclesia,
quae, diuina gratia largiente, sola uiuificas, sola sanctificas et perditum propriis culpis institutione tua humanum genus
» instauras, cuius piae confessioni nihil addi, nihil minui potest.
Per omnes
quippe psalmos,
per omnia
cantica,
praeconia
sanctae Trinitatis interseris, ut, cuius sunt sacrata uerba quae Cap. XVI, 29/3* Athanas. Epist. ad Marcellinum, yx — PG 27, 24 A.
19 triumphari 5 ^ 22 eregitur. ^ 24 libro illo — .$ 26 lugentium] utile suffugium add. .$ (ef altera uice ponit post periclitantium 7. 27) 32 psalmi] Gerzz. $ s, psalterii Garez 34 significat .$ 35 profetet equalia s 38 cum] Gerzz. "5,ipsum Gare 40 initia] aut adZ. Gerz. $ s — 41/42 diuinae auctoritatis — aret.
Cap. XVII, 3 uiuificas sola] oz. .$ per bomoiotel. ubera .$
5 addi] ad .$
* uerba]
PRAEFATIO
XVII
23
loquimur, eis laus semper et dulcissima gloria redderetur. Quae salum saeculi huius et haereticorum saeuissimas procel1O
las 1n arcae illius Noe similitudine, quae tuam euidenter por-
tauit imaginem, sola inoffenso fidei cursu sine periculo diluuii constanter enauigas, nec ullis erroribus acquiescis, quamuis adhuc inter prauitates huius saeculi grauissima necessitate uer-
seris. Quidquid enim reperitur praeter uitale gremium tuum, 15
20
mortiferum constat esse naufragium. Nam cum Sabellius detestabilis erret in Patre, demens Arius delinquat in Filio, Manes sacrilegus neget Spiritum sanctum, alii scelerati ueteri testamento derogent, nonnulli noui gratiam non sequantur, tu tantum deuotione fideli, praestante Domino, inoffense cuncta complecteris. Patrem quippe docens ingenitum, Filium genitum, Spiritum sanctum de Patre et Filio procedentem, unum Deum, sanctam praedi-
25
30
cans Trinitatem, coaeternam sibi et aequaliter omnipotentem, Dominumque Christum manentem in deitate sua et carne humanitatis assumptae, salua uniuscuiusque proprietate naturae, unam confiteris esse personam. Veteri testamento de nouo fidem faciens, nouum a ueteri exortum esse cognoscens. Et ut breuiter cuncta complectar, nescis loqui, nisi quod expedit credi. Nam quamuis diuersis hic afficiaris angustiis et dolosi hostis contrarietate quatiaris, tamen de totius mundi circulo congregata resplendens in modum pulcherrimae pyramidis ad aeterna regna perduceris. Quae huic schemati non immerito compararis, quoniam de
uniuersis gentibus extollens uerticem pretiosum, iustorum 3 v^ animas quasi lumen eximium ad superna regna transmittis : meta frumentis plena caelestibus, de diuersis gentibus sanctorum
beata
collatio,
serenarum
mentium
lampabilis
coetus,
insolubilis constructio de uiuis lapidibus fabricata, beatorum omnium 40
aeterna felicitas, sole lucidior, niue candidior,
sine
macula, sine ruga. De qua scriptum est in Cantico canticorum : Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra uL luna, elecia ut sol, terribilis ut acies ordinata ? Et paulo
post : Oculi tui columbarum absque eo quod intrinsecus lalel : cuius dentes sicul greges lonsarum. quae ascenderunt de 45
lauacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Sicut
uitia coccinea labia tua, mater et uirgo, feta et integra, genitrix et incorrupta, cuius os uirtutum omnium ífragrat odoribus,
Cap. XVII, 41/42 Cant. 6, 9.
43/46 Cant. 4, 1-3.
8 eis] ei Gerz. 10 noe] oz..$ 18 noui] testamenti add. Garef 19 tu] om. S 21 doces .$ 24 diuinitate Gare? 27 uetere .$ 42 acies] castrorum prae. Garet 43 post] Gerz. $, antea Gare? 47 fraglat Gerz..
59
24
$0
5D
6o
PRAEFATIO
XVII
de qua sponsus dicit : Odor oris tui sicut malorum. Et post pauIulum : Ódor unguentorum tuorum super omnia aromata. Fawus distillans labia tua, sbonsa, mel et lac sub lingua tua. Quae mereris denique osculari Christum et decus illud perenniter custodire uirgineum. Tibi enim dicitur : Osculetur me osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua uino, fragrantia unguentis oplimis, et cetera quae liber ille diuinus mystica praedicatione complectitur. | : Quapropter factis auditoribus per quamdam isagogen, quae est sequentis operis introductio, index caelestium mysteriorum et sacrae praenuntia dictionis, ut opinor, sufficienter attonitis et desiderio superno diuina largitate flammatis, nunc ad soluenda quae promissa sunt, Christo iuuante, ueniamus. Praesta, Domine, cuius est omne quod expedit, ut intellegenter, ut libenter, ut proficue mereamur audiri. Tuis enim adiuto-
ris omnimodis indigemus, ut ualeamus concesso aliquatenus uerba tuae maiestatis exponere. Amen. ORDO
^
IO
sermone
DICENDORUM.
Prolegomena, id est, praedicentia antequam caelestis psalterii mella degustem et campos illos gloriosissimae passionis, Domino praestante, contingam, quaedam mihi uidentur, diuisis capitulis, de textu ipsius carminis intimare, ut et legentes distinctius debeamus edocere et nos ordines ipsos sine aliqua
offensione curramus.
In prima itaque parte Domini carnalis uita describitur. In secunda natura deitatis ipsius subtiliter indicatur. Tertia multiplicatos dicit populos, qui eum nitebantur exstinguere. Quarta propheta in eisdem monitis perseuerat, ut desinant Iudaei mala cogitare uel facere, quoniam se nouerint diuinis
uirtutibus destruendos. In quinta Dominus Christus clamat ad Patrem, ut eius auI vA diatur oratio et in resurrectione ipsius mundo profutura concedat. Sexta per totum psalmum uerba sunt paenitentis, cui iun-
48 Cant. 7, 8.
49/50 Cant. 4, 10-11.
52/54 Cant. 1, 1.
53 fraglantia Gerzz. 62/63 auditoris .$ 63 indigimus .f. Ordo dicendorum] Gare, oz. Gerz. D $, qui prolegomena id est zzaioribus litteris 1 praedicentia] Gerz. D $, praecedentia Garez seribunt 4 capitibus D 11 iisdem Gare 12 uel facete] oz;. D 15/16 concedat] bona a47. D 17 sexta] ozz. D paenitentis] /acura In D, et add. in marg. m. rec. : hic incipit uetustus codex. Verba cui iunguntur usq. ps. I, /. 32 caelorum bis leguntur in D. Secundus textus manu ipsius scribae otius codicis exaratus, bic D? notatur.
PL 24
PRAEFATIO
20
XVII
25
guntur eiusdem modi alii sex, qui tamen in conclusione quinquagesimi psalmi descripti sunt. In septima parte Christus humiliter quidem petit ut ei
subueniatur a Patre, sed habet fiduciam rectae conuersationis,
2)
quod magis ad eius pertinet deitatem ; sed more humanitatis assumptae sibi postulat subueniri ne diabolus animam eius iniqua praesumptione diripiat et gloria ipsius in puluerem deducta dispereat. In octaua, parabolis et tropicis allusionibus congregatis, subsequens drama decurritur et per allegoricas similitudines omnia referuntur ad Dominum Christum. Quae schemata nos locis aptissimis
30
35
reddentes
euidentissime
commonemus,
ut lectori studioso ambiguitas cuncta tollatur. Nona, post multiplica praeconia, quae modo a deitate, modo ab humanitate ipsius incipiunt, mutatis personis et titulis ponitur A/elua, quod significat Laudate Dominum. Decima sequuntur gradales, qui animum nostrum ad Dominum Saluatorem pura et humili satisfactione perducunt. Vndecima, uariatis uerbis, iterum laudes Domini hymnica exsultatione concelebrant : modo Patris, modo Filii, modo
Spiritus sancti praecans maiestatem, ut nulli sit dubium sanctam Trinitatem singulariter omnipotentem, quae uult 40 facere in caelo et in terra. Duodecima, septem psalmi relinquuntur in fine, qui exsultationibus hymnicis totam gloriam sanctae Trinitatis generaliter deuota mente concelebrant. Sic textus totius psalterii duodecim partibus diuisus in apostolorum numero mirabili 45 laude concluditur, quatenus et iste illud agat quod Christi discipulos fecisse cognouimus. Est etiam eiusdem rei aliud euidentius sacramentum, quod centum quinquaginta diebus diluuio superducto criminibus suis terra diluta est , sic et hi psalmi tali numero producti, genus humanum peccatis suis pollutum conuenienter reddidit absolutum. Nunc minutatim ad exponenda psalterii uerba ueniamus. 18/19 alii zsq. sunt] ozz. D D? 22 ad eius pertinet] Gerzz. D? $, pert. ad eius — D Garet deitatem] et praez;..$, diuinitatem D, corr. 5. /. 28 quae z;q. 30 tollatur] o». D, ssq. 38 dominum] o». D? 29 reddentes] Gerz. s. /., oz. commonemus] Gerzz. $5, commonebimus Gare 32 incipiunt] oz. Gerzz.
D .$ (&unt add. D pos? titulis) 33 quod z:4. dominum] caeleste carmen ad excitandas hominem mentes ut suum cognoscant creatorem D 34 quia D D? 36 hymnica] Gerzz. D? $, hymnidica D Gare
3? concelebrant] Gerzz. $, con-
celebrat D D? Gare? — 38 praecans] Gerz. D D?.$, praedicans Gare? — 41 duodecima] parte adZ. D 42 hymnidicis Gare? 43 concelebrat Gerzz., corr. 5. [. 46 aliud] aliquid D? 48 deluta Gerz., corr. a. zm. in deleta hi] oz. D D? 50 reddidit] Gerzz. D? .$, reddunt D Gare£ 5i ueniamus] magni aufelii* cassiodori* senatores (corr.) iam domino praestante conuersi explicit praefatio Ger., explicit praefatio magni aurelii cassiodoti senatoris iam domino praestante conuerso .$ ; uerba nunc uq. ueniamus (/. 50/51) ozz. D D? e£ scribunt baec : Modo enim uq. satiati (ex Praef., /. 50/64). Pos? baec uerba sequitur : Quamuis totius psalterii
PL 25
26
PRAEFATIO
XVII
textus (text. psalt. — D?) diuersis uirtutum mysteriis miràbili et melliflua continentia mixtus tamquam aurum uariis (uaris D?) decenter gemmis ornatum et lampalibus (lampilibus D?, corr. 4. 77.) lucide intellegentibus pulchre fulgens mire rutilate cognoscitur indubitanter constare positus (possi tus D?), sciendum est tamen quia VIII sunt psalmi qui duas naturas Domini Christi, deitatis (dieitatis D?) et humanitatis manifeste texere agnoscuntur, id est IT, VIII, XXI, LX XI, LX XXI, CVII, CVIIII, CX XXVIII. Nec non diligenti cuta intuendum est quia VI psalmi qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt, id est III, XII [/egendum est XV], XXVII, XXX, LVI, LXVI. Et sunt IIII qui passionem Domini et
resurrectionem latius et manifestius loqui intelleguntur, id est XXI, X XXIIII, LIIII et LXVIII, CVIII. Similiter scire debemus IIII esse psalmos in quibus pet actus Dauid significantur Domini futura mystetia, id est VII, XXVI, XXXVI,
CXLIII. Perscrutandum quoque est VII psalmos esse paenitentium, id est VI, XXXI, XXXVII, L, CI, CXXVIII, CXLII. Haec uerba, quae bic illic e comrmenario Cassiodori assumpta sunt, etiam leguntur in capite bsalterii in cod. Parisiensi lat. 13.142, sa&t. xiii.e? nde a Sciendum est zsque ad Petscrutandum 77 cod. Parisiensi, Ste Genevitve 1177, saec. xii (edid. D. De Bruyne, Préfaces de la Bible latine, INamurci 1920,
b. 112, n. 78).
EXPOSITIO
PSALMORVM
PRIMA PARS
A
1o
X
j
20
2 A
EXPOSITIO IN PSALMVM I. Quare primus psalmus non habet titulum. Psalmus hic ideo non habet titulum, quia capiti nostro Domino Saluatori, de quo absolute dicturus est, nihil debuit praeponi, dum ipsum rerum omnium constat esse principium, sicut ipse in euangelio dicit : Ego sum rincipium, bropter quod et loquor uobis. Nam licet et alii psalmi de ipso multa dicant, nemo tamen de eius quae fuit in terris conuersatione sic loquitur. Et quoniam ad hunc quae dicenda sunt cuncta respiciunt, merito caput sancti operis ponitur, qui princeps rerum omnium esse monstratur. Quidquid enim aut de praeteritis instruit, aut de praesentibus monet, aut de futuris efficit cautiores, omnia ad institutionem beati uiri pertinent, quae liber iste dicturus est. Nam quidam tituli, quidam praefationis locum eum tenere dixerunt. Sed licet a quibusdam omni iusto uideatur aptatus, nulli tamen praeter Domino Christo potest uera-
cissime conuenire. Nam si dixerimus omni beato posse congruere, iam non constat illud quod dicitur in psalmo : Omwmis homo mendax, uel illud quod Iob meminit : Nullus mundus ante te, nec infans cuius esí unius diei wila super terram ; et alibi: Im ueritate
nemo de genitis est qui non impie gessit et de confidentibus qui non deliquit ; uel illud : Justitia usti sic est apud te sicut bannus menstruatae. Quapropter non omni beato potest haec sententia conuenire, nisi illi tantum de quo scriptura dicit : Qui 5eccatwm non fecit, nec dolus inuentus est in ore eius. Et ipse de se in euangelio dicit : Ecce ueniet frinceps mundi huius et in me non inueniet quidquam. Merito ergo ad Christum Dominum rePs. I, 5/6 Ioh. 8, 25. 18 Ps. 115, 11. 19/20 cfr Iob 14, 4. 20/23 Verecundus Com. in Cant. Cant. 2, 4 — edid. Pitra, p. 13. 24/23 I Pett. 2, 22.
26/2? Ioh. 14, 30.
Ps. L, Zizulus Incipit eiusdem expositio de gesta psalmorum Gerz., oz. D, Incipit eiusdem expositio digesta psalmorum feliciter amen .$ (cfr Praef.,/. 141/142), in primam partem psalterii expositio Gare? 1 quate z5q. titulum] ozz. D 3 et saluatore D habuit D 3/4 nichil praeponi habuit ID? (e£ pozi£ pos? saluatori) 6 dicunt D 8 et] oz. D et D? multa de ipso D? 18 dominum christum Germ. 18 dicit Gerz. — 19 meminit iob — .$ 21 confitentibus .$ 74ud. Der. Fisc. 22 delinquit Gerzz. corr. illud] Gerzz. 5$ (dees? D), istud Gare£ uelut 3 25 inuentus est dolus — Gare? cuz Vulg. 24 inueniet] habet z4uZ. Bec. Fisc. cum V'ulg. 3
C. 1 (xcvi1)
28
EXP.
INSPS.AM
fertur : Qui non abiit in consilio impiorum, mec in wia peccatorum stetit et im cathedra pestilen30
35
Hae
non
sedit, et cetera. Mirabilis ordo, caelestis reuera
PL 26
dispositio, ut ab ipso nobis psalmorum proueniret initium, quem salutarem ianuam constat esse caelorum. Quapropter intrare cum summo gaudio festinemus, ubi patentem ianuam, ipsum Aduocatum nostrum esse cognoscimus, sicut ait apostolus : Non enim habemus Pontificem. qui non Possit compati infirmitatibus nostris et paulo post : Adeamaus ergo cum fiducia ad thronum gratiae eius, ut misericordiam consequamur et gratiam inueniamus in auxilio opportuno. Nunc claues psalmorum reserabiles apponamus, ut, prestante
40 Domino,
Regis nostri palatia introire mereamur. Et ideo, sicut praefati sumus, diuisio facienda est, quae, si recte ad-
hibeatur, ita illustrem et perspicuam nobis efficit dictionem, ut, priusquam legatur orationis textus, ante nobis eius relucere possit intentio. 45
Diuisio psalmi. Vniuersus textus psalmi huius propheta referente In prima parte uitam sanctae incarnationis exponit, si ad maiestatem Christi solam uelis referre quae de tur, nequeunt conuenire. Secunda uero peccatorum in futuro iudicio
debitas recipere commemorat
narratur. quoniam, eo dicunnequitias
ultiones,
ut
praemissa gratius possimus accipere, cuius uidebantur subsequentia formidari. Respice quoque intentionem eius, quam constat maxime perquirendam. Ideo in principiis beatitudo Domini Saluatoris edicitur, ut humano generi uitalia exempla praestentur, quatenus sicut nobis homo terrenus contulit 55 mortem, ita caelestis ueniens daret salutem. In principiis enim fuit durissima conditio decepto, sed post aduenit homini gloriosa redemptio. Primo illata est ignominiosa captiuitas, deinde secuta est uotiua libertas. Expulsus homo de paradiso, sed receptus in caelum. Perdidit in terra beatitudinem, sed 6o angelos merebitur habere consortes. Luctus ex diabolo, gaudium prouenit ex Christo. Vnde et apostolus dicit : S?cuf enim, per inoboedientiam unius. hominis eccatores. constituti sunt multi, iia el per unius oboedientiam, iusti/ constituentur muli. In ipso itaque capite psalmi huius, definitio beati uiri tam65 quam pulcherrimum nobis gloriosi regis diadema resplendet. Oratio breuis et lucida, quae rem propositam diuersis modis $0
35/36 Hebr. 4, 15.
36/38 Hebr. 4, 16.
50 possemus Gerz. Gare? — uideantur D add. Gare 16 resplendit .$
61/64 Rom. 5, 19.
B9 receptus] Gerzz. 5 (dees? D), est
| 12
B7
EXP. IN PS. I, 1 ?
29
quid sit ostendit. Sed hoc principium duas species definitionum euidenter complectitur. In prioribus quippe uersibus
7o duobus qui dicunt : Nom
abiit,
non
stetit,
non
sedit,
octaua species definitionis est, quae graece dicitur xaz' d$atpeow ToU évavríov, latine per priuantiam contrarii. Ait enim quid non faciat, sicut et in quinto psalmo dicturus est : Quoniam non uolens Deus iniquitatem tu es. In tertio autem uersu 75 qui dicit: Sed in lege Domini fuit uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte, secunda est species definitionis quae graece éwowuaruc) dicitur, latine notio nuncupatur. Haec non dicit quid sit, sed per hoc, quod agit, res illa quam quaerimus nobis specialiter indicatur, sicut et in 8o septuagesimo primo psalmo dicturus est : Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia magna solus. Memento autem quod omnis definitio aut ex materia nascitur, quod est corpus ; aut ex specie, quod est qualitas, aut certe de utroque, sicut est homo, mirabili ordine prolata dis85 ponens. Nam si prius posuisset quod erat, necessarium non fuerat dixisse quod non erat. Hoc imitatus conuerso ordine geometricus fecit Euclides! dicens : L?mea est longitudo sine latitudine. Prius enim dixit quod est et subiunxit postea quod non est, sicut facere consueuerunt qui priorum dicta aliqua 9o diuersitate commutant, ut se in eis mentiantur auctores. Nunc ad perscrutanda uerba ueniamus, quoniam in interiori-
bus eorum inuenitur.
quasi in quibusdam nucleis fructus dulcissimus
Expositio psalmi. 1. Beatus uir. Nimis pulchrum commodumque princi9; pilum, ut, quoniam erat Spiritus sanctus humani generis imbecilla moniturus, a beatitudine sumere uideretur initium ;
ut hac spe trepidantium animos inuitaret, ne se mortalium fragilia corda subducerent. Quis enim ad quaelibet ardua non incitetur, ubi felix beatitudo praedicitur ? Beaíws ergo wir
93/44 Ps. 5, 5. Heiberg-Menge,
80/81 Ps. 71, 18. I, p. 3
69 amplectitur .$ 75 fuit] Gerzz. $5, oz. consuerunt Gerzz. recentiore zanu exarato rium 98 fragiliora
87/88 cfr Euclid. E/ezenta, T, def. 2 — edid.
92 priuantia .$ 93 in] om. 74 deus uolens — .$ Garet *9 in] oz. 5 S5 potuisset Gerz. corr. 89 93 expositio psalmi] ozz. Gerzz. D P .$ 94 inc. P sub titulo Expositiones ieronymi (corr. a. zz. Cassiodori) super psalteP subduceret P ad] at P 99 predicatur P
1 Cassiodorus utitur uetrsione latina Euclidis, quam edidit Boethius, cfr P. COURCEZLLE, les /elfres grecques en Occident, Parisiis, 1948?, p. 332 sq.
30 100
io A
EXP;
dicitur, sicut nobis maiorum tradit auctoritas, quasi bene aptus, cui omnia desiderata succedunt. Sed hunc duobus modis dici in centesimo quadragesimo tertio psalmo propheta commemorat ponens : Beatum dixerunt populum, cui haec sunt, iterumque subiungit :Beatus $opulus, cuius est Dominus Deus eius. Quapropter saeculi beatus est, qui, ut putat, summa securitate suffultus, in continuata laetitia et mundanis copiis perseuerat. Isti autem beato, qui a proposito suo nulla contrarietate
1IO
115
i20
INTESd3
remouetur,
uirum
subiunxit
egregie
: 427
enim
uocatur a uiribus, qui nescit tolerando deficere, aut in prosperis aliqua se elatione iactare, sed, animo stabili defixus et caelestium rerum contemplatione firmatus, manet semper impauidus. Hoc etiam ueriloquium appellauere maiores. Etymologia est enim oratio breuis, per certas assonationes ostendens ex quo nomine id, quod quaeritur, uenerit nomen. Nec dubites quod uirum appellat Dominum Saluatorem, de quo et Isaias propheta dicit : Ecce wv oriens est momen ejus. Sed memento quod ubicumque sic ponitur, assumpta eius humanitas indicatur : 42v enim sexus est carnis, qui in diuinitate nullatenus inuenitur. Sed, quoniam natura humanitatis a Domino fuerat pro nostra redemptione sumenda, competenter posuit 4irwm, ut utriusque naturae una crederetur
esse persona. Qui non abiit in consilio impiorum et in usa peccatorum nom stetit et 4n cathedva pestilentiae non 125
130
sedit.
Posito igitur beato uiro, id est Domino
Christo,
ab
ila dispensatione, qua passus est, utile fuerat, ut eum per actus suos consequenter exponeret; alioquin minus docet, quod fuerit in explicata propositione derelictum. Tribus itaque modis prouenire humanos constat errores : cogitatione, facto et dicto, quos hic per ordinem abnegat dicens : Non abiit àm consilio impiorum. Primum detestabiles denegat cogitationes, quas sibi familiariter uindicant genus humanum, quas Dominus Christus omnino non habuit. Et ne ex100/101 cfr Isid. Ezy;zzo/. X, 22 : *«Beatus dictus quasi bene auctus". 103/104 PS5 143, I5. 109 cfr Varro de Ling. laf. V, 73 — edid. Gótz-Schóll, r9ro. Cicero Tuscul. II, 18, 44 ; Lactant. de Opificio Dei XII, 16 — CSEL 27, p. 46, 13/14. 116 Zach. 6, 12.
107 beato] P, zzu£. a. zz. in beatus 109/110 prospetus D, corr. a. zz. 110 stabile P (corr. a. z2.), 5 111 fitmatut P,corr.a. m. 113 enim est c Garef 116 isaias] Gerzz. D P $, zachatias Garet (de quo reuera baec deprompta sunt) ptopeta D, corr. a. m. 120 ad dominum Gerz. 12f ut] ozz. 5 122 personam P, corr. a. z. 124 pestilentis Gerzz. (sed -tiae /. 144) 125 id est] idem P 128 fuerat 5$ ptoposione P, corr. a. zz. 129 pons p 130 abnegat] esse in christo adZ. D 132 quas] quae P familiatiaterP, corr. a. zz. uindicant] Gerzz. P $ (dees? D), uindicat Gare£
PL 28
EXP.INSPS.T, 155
1
31
traneis utamur exemplis, hoc debere intellegi de Domino saluatore tricesimus nonus psalmus absolute testatur dicens : T'unc dixi : ecce uenio, in capite libri scribtum est de me. Abiit
enim significat quod a uia recta discedens, in calles labitur
tortuosos. Deinde actus uitiosae conuersationis excludit dicendo : E£ in «ia peccatorum mom stetit ; utique 140 quia uenit in mundur, qui est uia feccatorum, sed ibi non stetit, quoniam eius uitia immaculata conuersatione transiuit. Ponendo autem uiam $eccatorwum latam uult intellegi : quoniam angustam constat esse iustorum. Tertio loco subiunxit :Et im cathedra pestilentiae non sedit. Ad doc145 trinas hoc uidetur abominabiles pertinere, quae pestilentis dogmatis uenena disseminant. Haec merito negantur in Christo, qui totius mundi uulnera medicabili praedicatione saluauit. Quidam uero hunc locum tali distinctione complexus est, impium dicens eum qui peccat in Deum, peccatorem uero qui in semetipsum delinquit, pestilentem scilicet, qui proximum suum depopulatur, opprimit atque laedit. Sed quoduis horum recipias, nihil tale in Domino fuisse cognoscis. Cathedra est enim ex aliqua materia composita forma. sedibilis, quae nos curuatos molliter a dorso suscipit, suoque gremio demissos uelut habilis theca complectitur. Haec proprie doctoribus datur, sicut ait in euangelio : Swper cathedram Moysi sederunt scribae et pharisaei. Sic etiam iudicum tribunal et solium regum proprium esse memoramus. Considerandus est etiam M. 15 hic ordo dictorum, quemadmodum contra Adam totus apte- PL 29 160
tur : ab?i? cum recessit a praecepto Domini, sze£it, cum de-
lectatus est peccato, quando acquisiturum se scientiam boni malique, deceptus arbiter aestimauit, cathedram uero festilentiae sedit, cum posteris perniciosae doctrinae exempla dereliquit. Et nota quam pulchre singula uerba rebus singulis dedit, id est abiit, stetit et sedit. Quae figura dicitur hypozeuxis, quando diuersa uerba singulis apta clausulis apponuntur. Quapropter generalis complexio peccatorum merito in Domino
Saluatore
denegata
est,
sicut
ipsa Veritas
in
euangelio dicit : Ecce ueniet princeps mundi huius et in me non 170 inueniet quidquam. 136 Ps. 59, 8.
156/15? Matth. 23, 2.
169/170 Ioh. 14, 3o.
138 tortuosos] Gerzz. (ex -sas), Garet, tortuosas D P .$ 140 qui] quae P 141 eius uitia] huius uita D 145 pertineti P a. zz. 147 medicinali eZ. 149 impium] enim a4z. P s. 7. a. zz. peccatori D 150 pestilens D 152 cognoscas D 154 curbatos P suscepit Gerzz. (corr.), . suoque] de agg. P dimissus P, zzf.a.7;7. in dimissos 155 complectitur] conest plectitur P 156 supra cathedra P 159 iudicum] et adZ. P 158 regnum P considerandus] considerandum nobis P 162 malique] Gerz.. D P .$, et mali Garez 169 huius mundi — P
32
175
EXP. IN PS. L, 2
2. Sed imn lege Domini [uit uoluntas eius. Non magna gloria fuerat declinasse uitiosa, nisi diceret et omnino laudanda, sicut et alibi docet : Declina a malo et fac bonum. Lex ergo Domini est in declinandis peccatis sancta praeceptio, quam in monte Sina Moysen accepisse manifestum est, in qua tota mentis intentione ille uere fuit, qui peccata non habuit. Nos enim etsi ad momentum legis praecepta cogitamus, delicti tamen tempore.uoluntas nostra in lege non per-
180
manet. Voluntas enim decenter est posita, ut constantiam continuae meditationis ostenderet, quae, dum perseueranter assumitur, laboris taedia nesciuntur. Sed ne ipsam uoluntatem
putares otiosam, sequitur operationis effectus, quia sancto proposito non sufficiebat tantum bona uelle, nisi etiam desiderium suum continuo pioque labore satiaret. Hic potest syllogismus categoricus inueniri, quem praetermittere non debemus, ne, qui intellectus est primus, incompetenter uidea-
tur esse praeteritus. Cuius definitionem partesque dicemus, ut rudibus earum rerum nihil remanere possit ambiguum. Categoricus itaque syllogismus est, quem dialectici summa 190 laude concelebrant : ratio, in qua positis quibusdam, alia quaedam ex necessitate ueniunt per ea quae posita sunt. Iste
195
200
205
ex duabus propositionibus et conclusione formatur, sicut hic constat effectum. Cuius prima propositio est : Beatus uir cuius uoluntas in lege Domini est. Secunda propositio : Nullus cuius uoluntas in lege Domini est, abiit in consilio impiorum. Prouenit spectata conclusio : Nullus igitur beatus uir abiit in consilio impiorum. Hoc quidem in diuersis locis diligens tibi perscrutator inuenies, quod nos rarius ponendum esse perspeximus, quoniam nobis ex diuersis artibus atque disciplinis cum expositione proposita multa dicenda sunt. Et in lege eius meditabitur. Intendendum quod secundo dicit : 4 lege, non sub lege, quia in lege fuit qui peccata contempsit. Reliqui autem mortales merito sub lege sunt, qui delictis onerantibus inclinantur. Lex enim dicitur ex eo quod animos nostros liget, suisque teneat obnoxios constitutis. Verum ille legem non meditabatur litteris, sed sanctitate propositi, sicut in tricesimo nono psalmo 173 Ps. 36, 27.
171 fuit] ozz. P cuz g, add. s. 1. a. zz. 172 et] ras. in Germ. et diceret — Gare 176 intentio Gerzz. D P S illi D 178 dilecti P, corr. a. zz. 186 est] ozz .$ 187 dicimus P 190 ratio] Gerzz. D P .$, oratio Garez 192 duobus P fitmatur .$ 194/198 secunda zsq. est] oz. P per bomoioiel add. im marg. a. m. 196 spectata] Gerzz. D, exspectata P .$ Gare 201 meditabitur] Gerzz. P S (deest D), die ac nocte ad. Gare 205 leget . 205/206 obnoxios] nixibus a44. 5. /. P m.rec. 206 constitos D,corr.a. zz. —20* in] oz. P, add. s. ]. a. zz. xxxvum P (vir a. zz. in ras.)
PL 3o
EXP. IN PS. I, 2-3
33
dicturus est : Vt faciam uoluntatem tuam, Deus meus, uolui et legem tuam in medio cordis mei. Sic de uno psalmo utrumque
probatum est, quoniam et principium libri de ipso debet 210 intellegi et mandata Domini semper eum constat fuisse meditatum. In septuagesimo septimo quoque psalmo dicens : Loquar propositiones ab initio, sed cum dicit loquar ab initio, non uult personam suam alicubi fortasse praeteriri. Nos tamen diuersorum patrum auctoritatem secuti, et Ecclesiae uerba dedi?15 mus et prophetae et iustissimos quosque homines, uel peccatores diximus loqui, quos suis locis euidenter ostendimus, ut uarietas ipsa rerum oblectare possit auditum. Die ac nocte. Haec complexio continuum tempus ostendit; quod
si ad litteram
intendas,
omnino
non
conuenit,
220 ut d?e ac nocte iugiter legem Domini aliquis aut legat aut praedicet, dum reficiendi tempus corporibus detur et capiendi somni necessitas afferatur. Sed ille probatur legem continue meditari, qui omnia secundum sanctitatem gerens, caelesti se in omnibus puritate tractauit. Hoc reuera ipsi capiti Do22; mino Christo certum est conuenire, quamuis ad exemplum sanctitatis eius et membris quoque uideatur esse praeceptum, sicut dicit apostolus : Omnia quaecumque facitis in uerbo aut ?n facto, omnia in gloria Dei facite. Est et alibi praedicata ista continuitas, sicut in centesimo decimo octauo psalmo legitur : 230 T'estimonia tua doce me, Domine, et mandata tua in corde meo
semper exquiram. Dies pagani dixerunt a numinibus suis, id est a diis, a quibus eos etiam nominasse noscuntur. Nox autem dicta est, eo quod noceat aspectibus siue actionibus nostris. 9. Et erit tamquam lignum quod plantatum est 235 SeC 48 decursus aquarum. Hinc iam praedicitur gloriosa nimis, singularisque felicitas, ut sicut actio miranda descripta est, ita et eius prospera magnifica similitudine referantur. Bene, ut arbitror, /7gno fructifero comparatus est Dominus Christus propter crucem, quam pro hominum salute suscepit. 240 Quae merito lignum uitae dicitur, quando ibi et Dominus Christus, qui est uita nostra, suspensus est et latroni in eadem confitenti dictum
est : Amen
dico tibi, hodie mecum
eris in
208/209 Ps. 39, 9. 212/213 Ps. 77, 2. 228/229 I Cot. 1o, 31. 231/232 Ps. 118, 64 ? 232/233 cfr Fest. de Verborum significatione — edid. O. Müller, 1859, p. 74, 7. 233/234 cfr Seruius /z l'erg. Aen. I, 89. 243/244 Luc. 25,
43-
212 dicens] Gerz. P .$ (dees? D), dicit Gare? 213 initio. Sed 4is/. Gare? 214 praeterire .$ 215/216 dedimus] didicimus P zs. zz. 218 posset P auditu ) 224 meditatus P$ 228 pr. in] Gerz. D P S, oz. Garet gloriam D praedicta Gerzz. 231 manda P 232 nominibus P 240 huminum P, corr. d. 2. salutem P 241 et ibi — Gare 242 que P corr. a. zz.
34
EXP. IN PS. I, 3
Qaradiso. Denique et hodie omnis in ea credens, aeternae uitae 245 dona consequitur. Siue, ut historia refert, lignum reuera fuit in paradiso perennis uitae, si detestabilis inoboedientia non fuisset. Vnde
monstrasset
enim mors habuisset introitum,
deuotionis
affectum ? Hinc
si Adam
sanctissimi patres
suauissima mella sudauerunt, dicentes : Dedit mandatum, ut 250
inueniret arbitrium, fixit legem, ut faceret cautiorem. Sed ille improuide secutus est hostem et infeliciter uitae reliquit auctorem. Tunc lamentabili sorte deceptus, uitam perpetuam, quam possessurus erat, amisit et in mortem, quam non habebat, incurrit. Sed ut ad conceptae similitudinis instituta redeamus,
255
SCHE
260
quod dicit, $/antatum est, id est institutum est lignum crucis à Deo, quod semper in fide uireret ac cresceret. Hoc schema parabola dicitur, id est genere dissimilium comparatio. Sic enim in subsequentibus et monti et leoni et uermi comparatus est Christus. Sequitur : Secus decursus aquarum. In comparationis gratia perseuerat.
265
270
sicut
terrestris
aqua
decurrens
uita
est
lignorum uirentium, sic aqua spiritalis signum crucis inundat, quae salus esse fidelium cognoscitur animarum. Haec ergo aqua est de qua in euangelio dicitur : S? scires quis est qui a le aquam etit, belisses ab eo, ut daret tibi aquam wwam, etc. Operae pretium est quoque perpendere quare dixerit : secus decursus aquarwm : scilicet ut nec nimia inundatio lignum laederet, nec iterum irrigatio procul constituta siccaret. Quod fructum suum dabit 4n tempore suo. Fructum dabit : Ecclesias constituet tempore competenti, hoc est, quando beatae incarnationis sacramenta suscepit. O fructus ile mirabilis, qui humanum genus dulcissima credulitate satiauit ! Vnde non gustare peccare est et potius genus est praeuaricationis à cibis talibus abstinere. Fr«cíus enim
215 dicitur
280
Nam
a fruendo.
Et
notandum
quia
dabit
dixit,
quod
ad rationabilem sensum et ad offerentis pertinet uoluntatem. Nam licet et alia ligna erumpentes inferant fructus, hoc recte dare dicitur, quia aeterna praemia donare monstratur. Et folium eius non decidet. Id est sermo ipsius nullo casu a ueritate discedit, sed tamquam in arbore palmae folia manentia sunt, ita et ista infixa ueritati certis promissionibus
264/265 Ioh. 4, 1o.
274/295 cfr Vatto de Ling. lat. p. 13, 7.
251 infeliciter uitae reliquit auctorem] felicem r. u. auctorem 4zd. Bec. Fisc. 252 lamentabile.$ 2586 a deo] ozz. D, ideo P, adeo:$ 257 patabole .$ 259 sequitur] ozz. Garef 262 lignum D, signo .$ 26v indatio P, corr. a. zz. 268 instituta .$ siccaret] deficit P usq. ps. II, 7. 196 240 dabit] Gerzz. D .$, id est add. Gare constituit D$ 249 decedit .$ 281 infixa uetitate .$, in fixa ueritate zAzd. Bec. Fisc.
JEN
p 14
EXP.
28
VA
IN PS. I, 3-4
35
perseuerant, sicut in euangelio dicitur : Caelum et terra transibunt, uerba autem, mea non $raeteribunt. Et intuere Domini uerba foliis arboris comparata, quia sicut illa fructus tegunt, sic promissiones suas et ista custodiunt. Hae sunt aquae spiritales, haec folia salutaria, de quibus in Apocalypsi beatus Ioannes dicit: E! ostendit mihi flumen aquae uiuae splendidum,
2
2
Oo
A
tamquam crystallum,. exiens de throno Dei et Agni ; in. medio plateae eius et ex utraque parie fluminis, arborem uitae, quae facit fructum duodecies, singulis mensibus reddens fructum suwm el folia arboris illius sunt ad sanitatem gentium deputata. Ei omnia quaecumque [fecerit jrosperabuntur. Aptissime contra illud Adae ponitur, cuius facta nobis aduersa pepererunt. Nam sicut Dominus Christus dulcedinem salutis mundo praestitit, ita ille humano generi amaritudinem mortis inflixit. Tribus ergo modis haec praedicationis forma constructa est, dicendo quid uitauerit, referendo quid egerit,
30 o
30 A
tertio ad quem finem fructus ipse peruenerit. Sed hoc breuiter atque mediocriter positum est propter humilitatem humanitatis assumptae. Ceterum si magnificentiam eius uelis aduertere, audi apostolum dicentem : Propter quod et Deus ilum exaltauit et donawit ei nomen. quod est super omne nomen, ut 4n nomine Iesu omne genu flectatur, caelestium et terrestrium et infernorum. Et in Apocalypsi Ioannis ita legitur : E£ widi ei. audiui uocem. magnam. angelorum. multorum in. circuitu throni et anWmaliwm et seniorum ; et erat numerus
eorum
dena
millia denum mallium, millia millium. dicentium uoce magna : Dignus est Agnus qui occisus est accipere uirtutem. el. diuitias el sapientiam et fortitudinem et honorem et gloriam et benedictionem. Et omnem creaturam, quae est n caelo et in terra et. sub terra et àn mari el quae sunt àn eis, uniuersos audiui dicentes : Sedenti in throno et Agno, benedictio et honor et gloria et botentia in saecula saeculorum. Et quatuor animalia dicebant : Amen. Et seniores 3I
VA
4. Non o
ceciderunt
et adorauerunt,
etc. Plena
est. rerum
talium scriptura diuina, quoniam sicut in assumpto corpore fuit humilitas, ita est post resurrectionem Domini Christi declarata maiestas. Nunc ad reliqua ueniamus. sic impii,
non
sic. Venit ad secundam partem,
ubi memorat quae impii cum peccatoribus sustinebunt, ut eorum actus refugiatur, quorum poena cognoscitur. Quod
282/283 Matth. 24, 35. 304/314. Apoc. 5, 11-14.
287/291 Apoc.
22, 1-2.
301/304 Phil. 2, 9-1o.
282 dicitur] Gerzz. $ (dees? D), legitur Gare 286 salutaria folia — .$ 292 fecetit] Gerzz. D S, faciet Garef cuz g 296 influxit Gerzz. corr. 302 ci] Gerzz. $ (deest D), illi Garez 303 et] Germ., om. 5 Garet (deest D)
PL 32
36 SCHE
525
EXP. IN PS. I, 4-5
schema dicitur paradigma. Schema autem est figura dictionis in ordine uerborum cum decore composita, est enim paradigma narratio per exempla, hortans aliquem, aut deterrens. Inuitauit autem cum dicit :Beatus wir et reliqua, deterruit autem cum ait : Non sic impii, non sic et cetera. Efficacissimum plane doctrinae genus et inuitare prosperis et terrere contrariis, sicut et pater Augustinus in libris de doctrina
christiana memorat dicens : Debet igitur diuinarum. scripturarum. iraciator et. doctor, defensor vectae fidei ac debellator D59
erroris ek bona. docere et. mala. dedocere. Quod. institutionis genus et in decimo quarto et in tricesimo sexto et in centesimo decimo primo et in centesimo decimo octauo potenter exsequitur, ut distinctio sit in comminatione supplicii, magni-
355
tudo semper in praemiis. Dicit ergo :Non sic impii, non Sic, quoniam non erit sic impiis, ut superius dixit. Et ut immobiliter crederes, firmitatem negationis iterando monstrauit.
Nam si locum eorum diligenter 'nquiras, audi Apocalypsim Ioannis dicentem : Et diabolus, qui seducebat eos, missus est in
stagnum ignis et sulphuris, ubi slla bestia et bseudoprophetae, 340 quod uidelicet ad omnes pertinet impios, cruciabuntur llic die ac nocte, in saecula saeculorum.
345
350
355
Sed tamquam buluis quem roicit uentus a facie ierrae. Congrua nimis facta comparatio. P«lwis enim est resolutio terrae. Et quia homo terrenus, quando inflatur seductorio uento superbiae, de soliditate terrae uiuentium quasi puluis abicitur, quia sua leuitate ad firmamentum mandatorum se tenere non potuit, merito puluis dicitur, qui tamquam substantia tenuis uitiorum flatibus uentilatur. Sed hanc damnationem grauissimam non putemus uentorum ludibriis comparatam, quae corpora facile mobilia in auras aethereas ludiuaga compulsione transponunt. Hic enim facilitatem expulsionis uult ostendere, non acerbitatem discriminis leuigare. Faciem uero £errae significat superficiem telluris, ubi reuera potest puluis tenuissimus insidere. Hanc Graeci epiphaniam uocant, quae solam longitudinem et latitudinem habet. Haec colores suscipit diuersa qualitate distinctos : haec probatur recipere figuras illas geometricae disciplinae ; in ea denique datur conspici, quidquid potest corporeis oculis intueri. 9. Ideo nom resurgunt impii in iudicio. Impii 328/330 Aug. de doctr. chr. IV, 4 (6) — PL 34, 9r.
322
ordinem
Ger.
9324 autem]
enim
338/341 Apoc. 20, 9-10.
Gerzz. s. J. (a. zz. ?)
dicit] Gerz. .$
(dees? D), dixit Gare 326 pr. et Jut 5 331 tricesimo sexto] xvt1 Gerzz. 332 primo] ozz. Garez octauo] psalmo 44. Garez 336 credere 5 339 pseudopropheta Gare 942 definitio scema add. Ger. in marg. 951 transponit Germ.,transponet.$ 383 facies Gare;
pE53
EXP. IN PS. I, 5-6
37
sunt qui sanctam Trinitatem crudelitate mentis nullatenus confitentur, nec ueteris aut noui testamenti parere regulis acquiescunt, uel, sicut dicit apostolus : Qui uerbis confitentur Deum, factis autem negant ; et hi n iudicio non resurgunt, quia iam sua infidelitate damnati sunt, in euangelio dicente Do565 mino : Qui auiem mon credit Filio, iam condemnatus est. Nam si ad iudicium" resurgere est pro suis factis quempiam reddere rationem, merito illi dicuntur in iudicium non resur-
560
gere, quos iam cognoscitur sententia diuina damnasse. Omnes resurgere fides catholica confitetur, sicut dicit apostolus : 37o Omnes resurgemus, sed non. omnes immutabimur. Wesurgit enim iustus, ut iudicet ; peccator, ut iudicetur; impius,
ut
sine iudicio puniatur. Neque peccatores $n consilio iustorum. Peccatores sunt professione quidem Christiani, sed minoribus peccatis 2075
obnoxii, quibus dominica datur oratio, ut se exuant a deli-
ctis ; impii autem sunt qui suum nescientes auctorem diuersis sceleribus polluuntur, ut blasphemi, impaenitentes, cultores idolorum et principalibus uitiis obligati. Quapropter duo sunt genera peccantium :primum quod nulla placabili satisfactione
58o completa remanet in delictis, aliud est cui per gratiam confessionis peccata donantur, sicut legitur :Beat? quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt feccata. In quo numero et
sancti sunt, quia nullus sine peccato est, sicut beatus Ioannes apostolus dicit : Sé déxerimus quia peccatum mom habemus, 385 ^os tbsos seducimus. et. ueritas in. nobis non est. Ergo de illo primo numero peccantium dicit qui nulla fuerunt digni miseratione saluari. Hi enim cum iustis minime iudicabunt, quod euangelica uoce solis fidelibus suis Dominus in praemium pollicetur. I» consilio enim, in iudicio dicit, quia omne 39o rectum iudicium in consilio est. Consilium enim dictum est a consulendo. Nam superius consilium impiorum abusiue positum est : quoniam et ipsi putant consulere, quamuis
cognoscantur 395
unamquamque
rem
noxia sibi machinatione
tractare. 6. Quoniam nouit Dominus wiam iustorum, et iter impiorum peribit. Bonorum wiam dixit Dominum nosse, iier autem imiorum perire confirmat : quasi
362/363 Tit. 1, 16. 384/385 I Ioh. 1, 8.
360 credulitate "Aud. Bec. Fisc. resurgit] Gerzi. S (deest? (cefera 02.)
865 Ioh. 5, 18.
310 I Cor. 15, 51.
381/382 Ps. 31, 1.
iudicatus 365 filio] Gerzz. .5, in praez. Gare 74z4. Bec. Fise. 390 pr. omnes] etgo add. D, enim add. .$ 367 iudicio .9 Gerz. $, resurget D Garet 383 iohannis $ ^ 385 nos ipsos] 387/388 iudicabunt z;4. solis] iudica 5 D), nosmetipsos Gare£ 391 abusione .$ 396 dicit D
ps
38
ET
EXP. IN PS. L 6
Dominus utrumque non nouerit. Sed allegorice dictum est, ut hoc sciat Dominus quod in beatitudine permanebit, hoc 400 nesciat quod peribit. Nam et ipse dicturus est in iudicio suo peccatoribus : Nescio wos. Quod si hoc ad litteram uelis aduertere, quomodo ignorare poterit quos creauit ? Sic et Adae locutus est post peccatum. Vbi es, Adam ? non quia Deus in PL 34. paradiso eum esse non nouerat, sed indignus diuina cognitione, 405 eo quod ceciderit, increpatur. Jíer imiorum peribit. Nam sicut est beatorum uia Dominus, ita peccatorum iter diabolus esse cognoscitur, qui sine dubio peribit, quando cum sequacibus suis aeterna poena damnabitur. Via enim dicitur, quod per eam unusquisque transeuntium uehatur. J/er, 410 quasi iterum actus, quod agendo teratur. Quod tamen utrumque pro locorum qualitatibus reperis esse uariatum, nam et uiam peccatorum superius dixit et iter in bono positum est, sicut ait in alio psalmo : Et ?llzc dter est, 4m quo ostendam 7l salutare Dei. Item Isaias propheta dicit : Principium. Sion 415 dabo, el Ierusalem consolabor in itinere. Nunc ad. conclusionis quoddam speculum ueniamus, ut nobis totius psalmi pulcherrima facies elucescat. Conclusio psalmi. Totus hic psalmus ad moralem pertinet disciplinam, de quo et bonus imbuitur et peccatorum mens scelerata terretur. 420 Nec uacat quod Dominus Christus est positus in principio numerorum. Vnitas quippe specialis, simplex atque perfecta est, nullius indiga, in seipsa perenniter manens : a quo fonte multitudo numerorum sic egreditur, ut ad eam semper, quamuis multiplicata, reuocetur, sine qua supputatio nec incohare 425 quidquam praeualet, nec prodire. Merito ergo in hoc initio calculi ponitur Christus, quia, sicut dicit apostolus : Ex vfso enim
6i jer vbsum
et in ipso sunt ommia.
Hanc
unitatem
Graeci monadem uocant. Nam si incorporalis et immutabilis est substantia, intellegitur Deus ; si incorporalis et mutabilis, 430 intellegitur anima ; si uero et corporalis et mutabilis, intelle401 Matth. 25, 12. 403 Gen. 3, 9. 409 cfr Varro de lg. laf. p. 12, 15. 410 cfr Varro de Ling. lat. p. 9, 2. 413/414 Ps. 49, 23. 414/415 cft Is. A1, 27. 426/42* Rom. 11, 36.
404 cognitioni .$
405 increpabatur
.$
iter] Gerz. D S, et praem. Garet
406 est beatorum uia] Gerzz. D, est beat. uita 5, beatorum uia est — Gare
409
uehatur] comi. Goetz in Berl. phil. Wochenschr. 1910, c. 1368 (cfr Exp. ps. xxxv, J. 9 et Varro, loc. cit.), uiatut codd. edd. 410 quasi itezum] item l/arro —teratut] 191555067: ovis, itetatur Gerzz. Gare 413 in alio psalmo ait — Garez 424 supputatione inchoare .$ 427 unitatem] Gerzz. (deer? D), trinitatem Gare 428 monadam Gerz., monantam si] del. Gerzz., cum .$ est] del. Gerzz. 429 corporalis et inmutabilis 5)
EXP. IN PS. I, 6-II, 1
39
gitur corpus. Ista ergo monas tali complexione, sicut dictum est, ab arithmeticis explicatur. Memento autem quod monas, licet fons atque initium numeri esse uideatur, ipsa tamen non potest numerus dici. Quidquid enim ab wno plus est, sicut ait 43
V^
Nicomachus!, Zam. fit numerabile. Numerus enim est unitatis
collectio, uel quantitatis aceruus ex unitatibus profusus. Hoc enim quod dicimus nominis quoque ipsius declaratur indicio. Numerus quippe a numerositate uocatus est. Quae disciplina nec a patribus nostris praecipitur neglegenda : est enim uerax 440 et immutabilis et per omnes creaturas pro modulo suae quantitatis effusa. Legitur enim in Salomone : Omnia in mensura, nwmero e bondere Deum fecisse. Illud etiam arbitror intuendum, quod mirabili dispositione consequentia cuncta conscendant. In primo siquidem psalmo Domini Christi carnalis 44 v^ uita describitur, deinde omnipotens natura deitatis eius subtiliter indicatur. Tertio multiplicatos dicit populos, qui eum nitebantur exstinguere, deinde septem paenitentium psalmi fidelium corda purificant. Postea parabolis et tropicis allusionibus subsequens drama decurritur et per allegoricas si450 militudines paene omnia referuntur ad Dominum Saluatorem, quod suis locis commonere curabimus. Post haec laudes Domini Christi mirabili uarietate propheta concelebrans, usque ad finem non desinit eius praeconia sanctitatis edicere. Sic igitur uniuersa de ipso prolata noscuntur, cuius haec causa suscepta 455
PL 55
sunt.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
II.
1. Psalmus Dauid. Quamuis in quibusdam codicibus nec iste psalmus habere titulum comprobetur, propter quod in Actibus apostolorum legitur : S?cut 2n rimo $salmo dictum esi : Quare fremuerunt gentes et reliqua, tamen si diligennon uidetur esse contrarium. Dicitur enim in priII ter intendas, mo psalmo positum, sed qui per inscriptionem tituli primus habendus est, est enim ipse atque idem secundus in ordine, 433 cfr Nicomachus
Iz/rod. JAAritbz. —
edid. Hoche, p. 84, 8; Ps. Boethius 4e
Geometria — edid. Friedlein, 1867, p. 397, 20. 434/433 Bocthius de zAritbzetica — edid. Friedlein, 1867, p. 15, 11. Cfr Nichomachus Izirod. JArithm. p. 13, T. 441/442 Sap. 11, 21. Ps. II, 3/4 cfr Act. 15, 33 (cod. Bezae) ; 4, 25. Vide E. F. Sutcliffe, in Verbum Domini 5, 1925, p. 372 sq.
443 mirabile .$
447 proinde Gerz.
451 curauimus Gerzz. .$
450 saluatorem dominum
451/4532 christi domini — Gare
-
Garef
453 desinet Ger.,
corr. 455 sunt] explicit psalmus primus. incipit secundus psalmus dauid a44. Ger. S.
! Cfr P. CoURCELLE, adn. 6.
les Jeffres grecques en. Occident, Parisiis,
1948?, p. 329,
n. 16
40
IO
15
20
EXP.
INZPSOZIDN
primus in titulo. Quo exemplo quamplurima dicta sunt, quae cum sibi ad litteram discrepent, diligentius inquisita, unum esse monstrantur, ut est de concordia euangeliorum campus ille latissimus. Quapropter ecclesiarum cunctarum probabili usu receptum est, ut hinc magis incipiat exordium titulorum, quando incohat ab increpatione iudaeorum. Et ideo consequens fuit habere causam titulum suum, quoniam a priore textu noscitur segregata. Sed quoniam dictum est quare titulum receperit ista diuisio, nunc de uerbis ipsius, praestante Domino, disseramus. Psalmus est hymnus alicuius metri lege compositus, qui ad similitudinem praedicti organi supernam nobis cognoscitur indicare uirtutem. Dauid autem, quamuis conditor huius uniuersi operis inspiratione diuina esse uideatur, certis tamen locis congruenter apponitur. Sed quoniam interpretatio nominum, quemadmodum praefati sumus, res nobis secretiores indicare monstratur,
25
30
35
sicut interpretes hebraeorum
nominum tradere maluerunt, Dauid significat manu fortis siue desiderabilis, quod nulli potest aptius conuenire quam omnipotenti Christo, qui est ueraciter fortissimus, et summo desiderio requirendus. Quapropter Dauid hic intellegendus est Dominus Christus, de cuius passione loquitur propheta et ipse Dominus sua uerba dicturus est, quod in subsequentibus psalmis creberrime reperitur, ut in appellatione Dauid Dominus Christus possit intellegi. Et ne per haereticas contentiones Christiani animus fluctuet, quem oportet omnia ueraciter fixeque credere, nominis ipsius definitionem auctoritate patrum breui satisfactione concludimus. Audiamus ergo beatum ac doctissimum Augustinum in euangelistae Ioannis expositione dicentem : Agnoscamus geminam substantiam Christi, diuinam scilicet, qua aequalis est Patri ; humanam, qua maior est Paler ; utrumque autem simul, non duo, sed unus est Christus, ne
si quatermitas, non. Trinitas Deus ; ac ber hoc Christus 40 Deus, anima rationalis, e£ caro. Qua. ueritate recognita,
est
com-
petenter mortiferos uitamus errores.
45
Diuisio psalmi. Quatuor membris psalmi huius species decora formata est. In primo loquitur propheta de iudaeis propter passionem Chri- PL 56 sti. Secundo uerba sunt dementium iudaeorum. Tertio dicta sunt Domini Saluatoris de omnipotenti regno et de inenarrabili generatione sua, quantum potest paruitas humana reci18 cfr Praef. 1v, xo. 24/28 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr.nom., ed. Lagarde, Dis LI. 35/40 Aug. Tract. in Iob. LXXVIII, 5, 4/10 — CC, 36, 524.
IPs It, 16 recepit Gerz. (corr. s. 1), .$ 17 psalmus] de titulo a4. Gerzz. s. /. 18 pftedictio organi .$ 31 christus possit] Gerz.. D $, possit chr. — Garef 34 breue .$
EXP. IN PS. II, 1-3
50
4I
pere. Quarto propheta loquitur commonens populos ut ad fidem christianam, agnita Domini maiestate, conueniant : scientes de uia iusta se esse perituros, nisi apprehenderint religionis catholicae uerissimam disciplinam, quod etiam aliorum prophetarum creberrimo sermone narratur.
Expositio psalmi. 24. Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania ? Haec figura graece dicitur erotema, latine interrogatio quae multis quidem modis fit, sed ut de his pauca ponantur, interrogamus quando aliquid scire uolumus quod
SCHE
nesciebamus, ut est illud in futuro psalmo : Quot sunt dies serui
tui, quando facies de persequentibus me iudicium ? Interroga-
mus etiam quae certe nouimus, ut est illud : Numquid est in
6o
?dolis gentium. qui luat aut caeli dabunt pluwium, misi tu uolueris ? Est quoque interrogatio arguendi, sicut hic posita est. Corripit enim populos propheta, cur fremuerint contra Dominum
Saluatorem, cum causas iracundiae non haberent.
Fremitus enim proprie ferarum est, qui iuste furentibus datus est, quando, ratione postposita, beluino furore succensi sunt. Et quoniam nobis frequenter figurae ponendae sunt, oportet in ipsis primordiis eius rei definitionem dare, ut cum nominata fuerit, ualeat euidenter agnosci. Figura est, sicut nomine ipso datur intellegi, quaedam conformatio dictionis a communione remota, quae interioribus oculis uelut aliquid uultuosum sem79 per offertur, quam traditione maiorum ostentationem et habitum possumus nuncupare. Has etiam pater Augustinus pulcherrime inter locutionum modos annumerat. Nec illud nos moueat, cum apud iudaeos ageretur, cur pluraliter gentes et populi positi esse uideantur. Legitur enim in Actibusapostolorum: 75 Conuenerunt enim uere in hac ciuitate aduersus sanctum Filium iuum, quem unxisti, Herodes et Pilatus cum nationibus et $opuhs Israel. Meditati sunt quoque 2nania, quia scripturas diuinas sine fructu intellegentiae frequenter iterabant. Prophetatum est enim in innumeris locis de Domino Saluatore 8o Messiam esse uenturum, quem illi maximo errore decepti non uenisse, sed adhuc uenturum esse confidunt. Merito ergo inania meditabaniur qui eius aduentum fructuosum nequaquam intellegere potuerunt. 9. Astiterunt reges terrae et principes conuene85 runt in unum aduersus Dominum et aduersus Chrisium eius. Astilerunt non praesentiam significat sed 56/0? ps. 118, 84. 58/60 Ier. 14, 22. 931/72 cfr Aug. Locutiones in HeptaTeucbum — CC, 33, p. 379 sqq. 95/*€ Act. 4, 27.
53 erotima .$
42
ET
EXP. IN PS. II, 3-5
uoluntatem. Nam in passione Domini constat coram regibus omnimodo non fuisse. Reges autem £errae Herodem uult intellegi, qui persequendo Dominum necauit infantes, alterum go uero Herodem nepotem eius, qui Pontio Pilato in Saluatoris nece consensit. Merito ergo astitisse dicti sunt, qui sacrilegis mentibus consentientes in uno scelere conuenerunt. Principes autem de pharisaeis dicit. Sermo enim iste interdum reges, PL 57 interdum significat priores. Princeps enim dictus est quasi o; prima capiens. Conwenerunt in unum, in unam uoluntatem, non in unum conuentum, nam diuersis conciliabulis
hoc scelus leguntur fuisse machinati. Sed ut intellegeres iniuriam Filii Patrem posse respicere, utrumque posuit : aduersus Dominum, id est Patrem, e? aduersus Chraiico Sé. eius, hoc est Filium, sicut ipse in euangelio dicit :
Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit allum. 4. Dirumbamus uincula eorum. Verba sunt ista dementium iudaeorum. Dicebant «42ncula, quae potius peccata 10; Soluebant. Sic enim putauerunt se «2ncula ista dirumpere, si in praeceptorem legis et apostolos ipsius scelesta uoluntate » 7 prosilirent. Eorwm namque ad Christum pertinet et ad apostolos eius, qui sub numero plurali Domini regula probabantur astringi. uo Eft proiciamus a mobis iugum ipsorum. In iumentorum insipientium digna sibi comparatione manserunt, qui non proiciunt iugum, nisi prius eius uincula diruperint, in totum uanissima uoluntate decepti. Nam cum 2ugum Domini Saluatoris sw£ swaue et omus leue, dominationem eius gra11; uissimam putauerunt. Ita quod eos continere ac regere poterat, hoc infeliciter abicere festinabant.
5. Qui habitat $n caelis ivridebit eos et Dominus subsannabit eos. Caelos hic sanctos uiros significat, sicut et alibi ipse dicturus est : Cael? enarrant gloriam. Dei, quos 120 aptissime commemorandos elegit, ut amplius impiorum elationem malitiamque confunderet. Irridebit et subsannabit et his similia ex nostro usu accipienda sunt. Ceterum Dominus
nec splene ridet, nec uultu subsannat,
sed uirtute
sua spiritaliter peragit quaecumque disponit. Haec figura $CHE 1:2; graece dicitur metonymia, latine transnominatio quoties
101/102 Ioh. 5, 235.
113/114 Matth. 1r, 30.
119 Ps. 18, 2.
8? in passione] Gerzz. 5 (dees? D), passionem Gare 90/91 nece saluatoris — .$ 94 priores significat — .9 114 onus] Gerz. D $, eius add. Garet 118 uiros sanctos ce» Gare 119 ipse alibi — Garez 120 commemorando Gerz. 123 plene Gerz. uultus $ 125 metonomia D, metonima .$
EXP. IN PS. II, 57
43
intellectum rei diuersis modis, uerbis alienis ac translatitiis
indicamus. Iuste igitur propheta iudaeorum perfidiam asserit irridendam, qui falsos testes contra ueritatem adducere tentauerunt, qui Dominum gloriae crucifigere maluerunt, qui re130 Surrecturi omnipotentis Christi stulte sepulcri receptacula signauerunt. Tantae siquidem scelerum moles contra potentiam Domini dementeér atque inaniter probantur assumptae. 6. lunc loquetur ad eos in ira sua et in furore Swo conturbabit eos. Sed ne irridendos tantum impios
155 putaremus, nunc eos grauiter commemorat arguendos. Ira uero et furor similia sunt uerba praecedentibus. Nam Deus et cum tranquillitate iudicat et seruata pietate conturbat, non in malos motu aliquo surgente candescens, sed ab eis suae gratiae momenta suspendens. Ira ergo Dei uocatur retributio 140 peccatorum, nam motus diuinitas beata non patitur, quae semper eadem aeterna atque immobilis perseuerat. Sed ista conuersio humanae conuenit fragilitati, ut de laeto quis tristis, de placato iracundus, de beneuolo reddatur offensus. Tunc loquetur illud tempus significat, cum iudicare uenerit 14; mundum.
SCHEB
Merito ergo ira et furor dicitur, quando omnia pec-
catoribus obstinatis, suis meritis apta redduntur. 7. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sancitum eius. Hactenus ex sua persona propheta locutus est. Nunc per figuram, quae graece dicitur exallage,
15o latine permutatio, uerba refert Domini Saluatoris, qui se Re-
gem a Patre constitutum esse testatur. Quod etiam scriptum est de ipso in titulo passionis : Rex Iudaeorum. Hoc nec Pilatus deleri passus est, qui eum iudaeis cruci tradidit affigendum. Hoc etiam Magi inquirendo professi sunt : Vbi est qui natus est 155 Rex Iudaeorum ? Sequitur super Sion montem sanctum eius. Nomen enim istud multarum quidem rerum absolute fecundum est. Modo enim significat Ecclesiam, modo ipsum Dominum Saluatorem, modo Ierusalem futuram. Et quia uerbum hoc frequenter iterandum est, conuenit magis ut per 160 loca singula congruis satisfactionibus explicetur. Som» hic Ecclesiam debemus accipere, quam montem appellat propter eminentiam honoris et firmitatem fidei. Sion enim hebraea lingua dicitur specula, quae competenter aptatur Ecclesiae, quoniam ad futuras spes sufficienter instructa promissiones 165 Domini mentis prouidentia contuetur, nec tantum praesenti-
152 Ioh. 19, 19.
154/185 Matth. 2, 2.
133 loquetur Ger. (cfr /. 144) (e zn ras. a. zz.) 134 inrisos Gerz., intiso si 5 144 loquitur .$ (bic fantum) 151 a patre] aptare .$ 153 delere .$ tradedit
Germ. corr. 4
164 futura .$
165 contuitur .$ C. 1 (xcvir)
PL 38
44
17 o
17 j
18 o
EXP. IN PS. II, 7-8
bus quantum futuris beneficiis gloriatur. Merito ergo S2on Ecclesia dicitur, quia speculatio eius in illa contemplatiua uirtute defigitur. Super eam reuera Christus est Rex, quoniam ab ipso regitur atque disponitur. Praedicans praeceptum Domini. Quod fecit euangelium docens, ut praedicationem prophetarum sua manifestatione compleret. 8. Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genui te. Dominum significat Patrem, sed et ipse quoque Dominus est, sicut in centesimo nono psalmo dicturus est : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis. Intendamus autem quod posuit : Dzxit ad me : Filius meus es iu, quod etiam ei dicturus erat post baptismum : H?c est Filius meus dilectus, in. quo mihi bene complacus. Et ut Christum unam personam, id est Verbum carnem factum esse
sentires, adiecit : Ego hodie genu? te. Hoc iam nihil habet commune cum ceteris, sed totum est unigeniti Filii proprium, quod ipsum designare atque inculcare rerum potuisset 18
A
auctorem. Dicendo enim ode coaeternitatem suae maiestatis ostendit. Hodie enim apud Deum nullo initio incipit, nullo fine concluditur. Non est enim ibi fuit, neque erit, sed semper manet, semper est, et quidquid dixeris, ille £od?e est,
sicut in Genesi Moysi praecepit ut de ipso diceret : Vade, inquit, e dic filits Israel : Ego sum quà sum et quà est misit me ad 29 o uos. Quapropter aeternitatem suam uoluit appellatione praesentis temporis indicari. Praesens enim tempus, quod ait, hodie, pro perpetuitate poni, scripturarum diuinarum proprium esse cognoscitur. Genu? ie, natiuitatem illam significat de qua Isaias dicit : Generationem autem eius quis enarrabit ? B9 j Lumen ex lumine, omnipotens de omnipotente, Deus uerus de Deo uero : Ex quo omnia, ber quem omnia, in. quo omnia, de quo ad hebraeos scribens, ait apostolus : S$lendor gloriae et figura substantiae eius, gerens quoque omnia uerbo uirtutis suae, purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maie20 o statis 4n excelsis : tanto melior angelis effectus, quanto differenHus prae ills nomen. hereditauit. Cui enim. angelorum. dixit aliquando : Filius meus es tu, ego hodie genui te ? et cetera, quae
de magnificentia
Domini
Christi
176 Ps. 109, 1. 178/179 Matth. 5, 17. 197/202 Hebr. r, 3-5. 196 Rom. r1, 36.
textus
ille proloquitur.
188/190 Ex. 5, 14.
194 Is. 55, 8.
170 domini] oz. .$ 171 ut] et adZ. $ 176 domino] ades? P 179 bene] ozz. Ip 182 communem P 183 potuisse P 186 concludetur Ger. corr. 187 illi P.$ 188 genesi] Ger. P 5$ (deest D), exodo Gare (ex quo libro reuera baec deprompta sunt) 190 appellationem Gerzz. 191 indicate .$ 192 pro xk Gerzi., propter P .$ (deesz D) perpetuitatem .$ 193 natiuitate P 201 hereditabit 5
PL 39
EXP. IN PS. II, 8-9
45
Quapropter cessent uaniloquae disputationes et Ariani dogma-
205 tis perfidia conquiescat. Hoc fides catholica, hoc sanitas mentis intellegit, ut unigenitus Filius a Patre, nec natura, nec
tempore debeat, nec potestate separari. Operae pretium est quoque perpendere quemadmodum in his duobus uersibus per uerba Patris hominibus uoluerit declarare quod est. Non 210 enim poterat substantialiter per genus et differentias ad eius proprium peruenire, quod magis creaturis quam Creatori uidetur posse congruere. Nam quemadmodum supra eius naturam genus aliquod praeualet reperiri, cum ipsum rerum omnium constet auctorem ? Quapropter dissimilis est ista 215 definitio illi definitioni quae substantialis uocatur, quae per habitas differentias. descendit ad proprium. Substantialis enim ista dici non potest, quoniam quid sit Dei substantia
nullatenus praeualet comprehendi. Potest tamen, sicut quibusdam uisum est, definiri taliter Deus : Deus est substantia
220 incorporea,
simplex et incommutabilis. Nunc membra defini-
tionis istius minutissime perquiramus. Dicit enim primum : Ego autem constitutus sum vex ab eo. Sed et reges terrarum constituuntur a Domino. Addidit: Super Sion montem sanctum eius, praedicans praeceptum Domini. 22; Electi sunt et prophetae Ecclesiae praedicatores. Sequitur : Dominus dixit ad me, Filius meus es tu : dictus est et filius Israel, sicut in Exodo pharaoni dicitur : Dixi Zibi : Dimitte filium meum brimogenitum Israel et noluisti. Non est ergo quod personam unigeniti Filii adhuc euidenter designare 25o potuisset. Additum est autem : Ego hodie genui te, quod nulli alteri probatur edictum, sed solus ille sine tempore genitus est, per quem creata constant uniuersa. Sic istam ueriloquam pulcherrimamque definitionem ad scholas suas traxit doctrina
saecularis,
dicens eam
255 quam genus poterat inueniri.
substantialem,
supra
9. Postiula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Hoc per habitum dicitur formamque seruilem, ex eo quod filius est uirginis. Quidquid enim in tempore accepit Christus secundum hominem ea quae non habebat acquirit. 240 Hic enim iubetur ut petat secundum naturam inferiorem et accepta possideat, nam secundum potentiam Verbi indiffe227/228 Ex. 4, 25.
204 uaniloque P, corr. a. zz. i1 uaniloqui 207/208 quoque pretium es — Gare 209 declatate] P, corr. a. zz. in declarari 214 constat . auctorem] Gerzz. P .$ (deer? D), esse praez. Garet 228 primogenitum filium meum - Gare 232 constat P, con JS (n fine Jineae) 235 inuenite P, corr. a. zz. 236 dobo P 239 christus] add. P a. zz. ea] oz. P adquitet P, corr. a. zr. 240 possedeat P £OTT. d. HH.), S.
46
EXP.
IN PS. II, 9-1o
renter omnia quae habet Pater, habet et Filius ; nec illi ne-
cesse est petere quae simul cognoscitur possidere. Gentes autem significat nationes toto orbe diuisas, quas distinctas PL 4o 245 ac separatas sanguis amplectitur. Gens enim a genere uocitatur.
250
255
260
Sequitur
:
Hereditatem
iuam.
Cum
dicit,
iuam, naturam illam in Christo perfectae deitatis ostendit. Nam hoc ipsum quod ait : /4a7n, incarnationem Verbi esse demonstrat, ut nihil intellegatur esse diuisum, quando una maiestate omnia possidentur ; sicut ipse in euangelio dicit : Omnia quae Pater habel mea sunt et omnia Patris mea. sunt. Hereditas uero ab hero dicta est, id est domino, quod in ea potestate libera dominetur. Et possessionem tuam terminos terrae. Hic manifestatur.uniuersas gentes in Christi nomine credituras, per quem mundus, explosis superstitionibus, reconciliatus est Deo. Nam cum et hic dicit : $fossessvomem iuam, natura humanitatis accepit, quod semper diuina possedit ; maiestati enim ipsius dari non poterat quod habebat. Terminus autem dictus est, ut quidam uoluerunt quod lapis ipse a tribus pedibus aliquid minus habet. Sed £ermnos terrae non otiose aestimo transeundum. Termini enim íerrae sunt qui tellurem cingunt atque concludunt, ut non solum arida, uerum
265
etiam totius aeris circumiecta substantia et omnium creaturarum significaretur integritas. Sicut et ipse in euangelio sub breuitate conclusit, dicens : Data est miht ommis
potestas $n
caelo et ?n terra, et apostolus : Vt 2n nomine Iesu omne genu flectatur caelestiwm, terrestrium. et Anfernorum. 270
275
10. Reges eos in uirga ferrea.Modo regni eius consuetudo describitur, quoniam si intendatur ad litteram, paruae utilitatis est confringenda atque imminuenda percipere. Sed respice primum quod dicit : Reges eos, ut potestatem tyrannicae dominationis auferret. Illi enim reguntur, qui ad salutis dona perueniunt. Virga uero potestas regalis significatur, qua peccatoribus correctionis suae uindicta promittitur. Ferrea : non quia Deus ad ultionem utitur uirga metallica, sed duritia ferri, rigori aequitatis decenter aptata est. Ipsa
251 Ioh. 16, 15.
266/267 Matth. 28, 18.
267/268 Phil. 2, 10.
243 agnoscitur P 244/246 quae distinctus atque sepatatus 74z4. Bec. Fisz., quas distinctus atque seperatus agni Godescbaleus 245 ac] Gerzz. P .$ (dees? D), mea
atque Garef 281 omnia patris Gerzz. 252 hero] hereditate P, corr. a. zz. in herede dominum P, corr. a. zz. 254 terrae] aud. P a. zz. 256 -tionibus recon- P a. zz. in ras. 257 naturam .$ 258 accipit D, accipitur P maiestate P, corr. a. zz. 260 ipsa P 261 terminus P 263 tellorem .$ 210 ad litteram intendatut — Gare: 274 salutis dona] salutem D tegales P, corr. 4. 77. 295 quia .$ 216 metallica] me P, corr. s. 7. a. zz.
EXP.
280
IN PS. II, ro-1x
47
wrga est de qua in quadragesimo quarto psalmo dicturus est : Virga recta est, uirga regni tui. Sed quid cum ista uirga faciat, subsequenter explanat : haec wirga est quae confringit ad uitam, hoc baculum quod continet imbecilles, hoc sceptrum
285
290
quod de mortuis uiuos facit. Virga enim usu humano dicta est, quod ui sua regat et uergere non sinat innitentes. Et tamquam was figuli confringes eos. Id est, per conuersionis studium conteres in eis terrenas cupiditates et ueteris hominis caeno similem uitam. Et respice in ipsis comparationibus, singulis uerbis rerum causas decenter expressas. Potestatem Domini dixit ferream |uirgam superbos populos «as f?guli, quod mox ut percussum fuerit, in partes minutissimas dissipatur. Bene ergo peccator uaso luteo comparatur, ut et confractio eius facilis et uita lutea monstraretur. Sed tunc in melius reformatur, quando
295
in spiritalem hominem, diuina gratia suffragante, perducitur. 11. E! nunc, reges, intellegite. Venit ad tertium membrum, in quo iam propheta commonet ut sacramentis terribilibus patefactis, humanum genus humiliter oboediat Creatori. Vbi oritur pulcherrimum deliberatiuum dicendi genus. Nam cum tali sacramento uulgato obstupefacta fuerint corda mortalium,
300
305
310
saluberrimus
ac necessarius
suasor
accedit,
ut
cum timore et tremore uero Domino seruiatur, ostendens ab utili et honesto, id quod in deliberationibus plurimum ualet, expedire quae dicta sunt. Vtile est enim : Nequando ivascatur Dominus et bereatis de uta $usta. Honestum: Beaii omnes qui comfidunt im eo. Sic deliberatiuum dicendi genus perfecta disceptatione completum est. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Reges, dominatores debemus aduertere uitiorum, qui haec et intellegere possint et implere, Domino praestante, praeualeant. Neque enim semper purpuratos reges aduerti necesse est. Dicuntur reges et quibus priuata conditio est, sicut ait apostolus : Jam sine nobis regnatis, et utinam regnaretis, ut et nos uobiscum regnemus. Evrudimini qui iudicatis tevram. Erudire docere est. Nam et ipsum nomen significat apprehensam scientiam, rudis enim dicitur nouus.
219 Ps. 44, 7.
Eruditus,
quasi a rude
282/283 cfr Seruius n V'erg. Aen. IV, 242.
sublatus,
310/311 I Cor. 4, 8.
248 psalmo] oz. Gerzz. S, fort. recte 281 hic baculum qui .$ 282 facit uiuos MP 283 usu aregat . 288 ferream uirgam -— Gare 289 populus P, £OfT. d. fH. ut] oz. Gerz.. P 290 ferit P, corr. a. zz. 291 uaso] Gerz. P .$, uasi D Gare 293 suffrante P, corr. a. zz. 294 quartum D 295 commonet] 0n. S 300 et] Gerz. P .$ (deest D), ac Garet 301 utile P 309 et] oz. P 311 regnemus] tegnare possimus 24z4. Bec. Fisc. 312 erudimini] Cass. ewz r (T* U)e g, omnes add. r 314 nouis .$ rure P$
PI; 4r
48 315
demiuesaa
ET
EXP.
IN PS. II, rz1-14
id est ab ignorantia diuisus et in Quod illis bene dicitur, qui iam Ipsi enim bene iudicant terram, poribus suis, fauente Domino, Terra autem dicta est a terendo,
320 bus
doctrinae finibus collocatus. carnalia delicta domuerunt. quando repressis uitiis, corpraecepta legis imponunt. quod commeantium gressi-
atteratur.
12. Seruite
Domino
in timore.
Breuis et plena com-
monitio, qua Deo Domino amabili timore seruitur. Nam sicut
325
259
355
remissa securitas culpas admittit, ita timor desiderabilis delicta semper excludit. Et ne seruitium Dei durissimum aut tristissimum forte putaretur, subiunxit : Et exsultate e$ cum tremore. Quia timor Domini non ad miseriam sed ad gaudium ducit, quippe qui beatos efficit et sanctos operatur. Et iterum, ne haec exsultatio negligens redderetur, addidit : cwm íremore, ut utraque caelestem reuerentiam competenter exprimerent.
sociata
13. Apprehendste discaplanam, nequando irascatur Dominus et pereatis de uia iusta. Magnificum uerbum: apprehendite disciplinam. Quasi munimen clypei contra noxia uitia profuturum. Vtilitatem uero huius facti pulcherrime propheta subiunxit dicendo : Neqwando irascatur Dominus et pereatis de wia usta. Nequando dixit, propter patientiam Domini, quae diu sustinet excedentes. Et pereatis de uia iusta, id est a caelesti Rege Christo, qui uia est recte ambulantium ad uitam, dux euntium,
340 iter ad beatitudinem festinantium, sicut ipse dicit in euange-
345
lio : Ego sum wa, ueritas et wita. Via propter incarnationem, per quam bonis uiuendi praebet exemplum, weriias propter iudicium, w;/a propter deitatem. 14. Cum exarserit in breui ira eius. Metaphora ab incendio facta, quod tunc magis inardescit, quando pabulum consumptionis acceperit. /*» brew? enim dixit, quia cum decreuerit uindicat. Neque enim illius alia dispositio, alia probatur operatio sed simul quae decernit et facit. Et nota quod superius in hoc saeculo ad sustinendum posuit : nequando,
$59
in futuro
uero
ad iudicandum
319/320 cfr Varro de Ling. Jat. p. 8, 13.
dixit : 24
breui, ut modo
841 Ioh. 14, 6.
817 bene] ad. P a. zz. uitis D 918 leges .$ corr. 322 qua deo domino] Germ. D $, quando P, domino add. in zarg. a. zm. (deo oz), qua domino deo Gare? 323 admittitur P 325 trissimum P, corr. a. zz. 827 effecit Gerzz., corr. a. zz. 329 addedit Gerzz., corr. a. zz. 332 iusta] add. P a. zm. in marg. 334 uitia noxia — Gare facti huius — Garez 334/335 pulcherrime] Gerz. P .$ (dees? D), pulchettimi Garez 837 diu] P a. zz. in ras. 338 caeleste Gerzz. (corr. a. z7.), P 339 recta Gerzz. (corr. a. zz.), P 942 praebebat P, corr. a. zz. 3845 quod] qui Gerzz. P. .$ (des D) 341 neque enim] nequia P, corr. a. zz. 850 uindicandum Ger. S (deest D)
PL 42
EXP. IN PS. II, 14
49
omnipotentis declaretur pietas, tunc potestas. Non est enim in illo iudicio singulorum hominum uicissim operanda discusSio, sed momentaneo
discursu
simul
omnia,
sicut fecit
et
iudicat. Bene autem dictum est: Cum exarserit, quia iam ;5;magnae patientiae finis ille declaratur, supra quem nulli aliquid sperare conceditur. Beati omnes. qui confidunt in eo. Decora conclusio, post multa dicere ad quod quis debeat festinare. Confidere enim de illo iam praemium est, quia ipsa confidentia per Dei 36o gratiam uenit, sicut apostolus dicit : A quo est et uelle et perficere.
Conclusio psalmi. Nunc in medium breuiter copiosum sacramentis caelestibus psalmum peracta expositione reuocemus, ut eius uirtus euidenter possit intellegi, cum ipsius ualuerint membra cognosci. SCHE 36; Respiciamus psalmistam, quanta sit gratia diuinitatis ornatus. Ante Domini uerba praedicauit, iterum post eius dicta reloquitur. Cum praecedit propheta est, cum sequitur apostolus, quia et uentura integra fide praedixit et prosequens perfecta ueritate consonuit. Ipse autem Dominus de medio, tam;7o quam de caelo retonans, potentiae suae nobis arcana patefecit, ut et diuinitatis eius gloriam et incarnationis mysteria pro modulo nostro salutariter disceremus. In hoc autem secundo numero, qui ex duabus monadibus pulchre compositus ? est, aptissime duae naturae inconfusae atque perfectae in una 37; persona sunt positae Domini Christi : quarum est una qua regnat et altera qua ministrat ; prima creatrix, posterior creata et ideo quae assumpsit, impassibilis, quae uero est assumpta, passibilis. Nam, sicut patres monent, demus carni, miracula diuinitati, discernamus intellectu
iniurias naturas
38o et noxios uitemus errores. Diuinitas enim sic sibi humanitatem adunauit, ut nullatenus cum humanitate confundi possit, sed
utraque inconfusa et adunata permaneat. Quia licet incarnationis dispensatio post resurrectionem glorificata sit, tamen in humanitatis ueritate permansit. Nam cum ipse dixerit post 38; resurrectionem apostolo Thomae : Mite manum tuam, et uide, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me widelis habere,
cum partem piscis assi et fauum mellis post resurrectionem sumpserit atque comederit, et in Actibus apostolorum legitur: 360/361 Phil. 2, 15.
385/386 Ioh. 20, 27.
387/388 cfr Luc. 24, 42.
pet368 fide integra P, a/7. fide add. a. zz. 357 cum P 353 morentano .$ 377 pr. 3*5 persone P, corr. a. zz. 342/343 secundum P sequens P 382 381 cum] oz. 5 880 uitamus Ger. (corr. a. zz.) 5 quae] quem P 383 sit] oz. 5 permaneant P .$
50
EXP.
IN PS. II, 14-1II, 1
widistis ewm. euntem 4n. caelum Sic ueniel quemadmodum 39o cum dicat etiam propheta de peccatoribus : Videbunt in. quem compunxeruni quia maiestatem eius nequeunt intueri, illud PL 45 enim solis beatis dabitur, sicut in euangelio dicit : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt, nimis exitiale est duas naturas perfectas atque adunatas in Christo non credere permanere, quas tot exemplis uoluit de seipsa Veritas praedicare. Hoc pater Athanasius Alexandrinus, hoc Hilarius Pictauiensis,
hoc
Ambrosius
Mediolanensis,
hoc
Augustinus
et
Hieronymus, hoc Cyrillus, hoc alii multi patres ad tollendam quoque funditus occasionem inanissimae quaestionis. Hoc papa Leo cum sancta synodo Chalcedonensi decreuit atque constituit, ut ex duabus et in duabus naturis adunatis atque perfectis, unum praedicet Christum, quicumque se uult esse catholicum. Quae si memoriae, praestante Domino, mus, in ecclesiasticis semper regulis ambulamus.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
recondi-
III.
1. Psalmus Dauid cum fugeret a facie Abessalom filii sui. Abessalom dum patrem suum Dauid crudeliter insequeretur, mulae impetu perductus in condensam quercum, ramis eius colla nectentibus, in aeris sublimitate suspen-
sus est, quadam praefiguratione dominici traditoris, ut sicut Iudas innodatus laqueo uitam finiuit, ita et persecutor Dauid constrictis faucibus expiraret. Testante autem Regum historia psalmus iste quinquagesimo actu posterior est, quoniam post culpas adulterii et homicidii Abessalom filii eius persecutio IO noscitur contigisse, sed pro uirtute sua competenti numero probatur aptatus. Tenere enim illum locum tertium oportuerat, qui et sanctae Trinitatis potentiam, et triduanae resurrectionis in se mysteria continebat. Nam per liberationem Dauid resurrectio Domini congrue significatur, ut animi ChristiaI vA norum tali exemplo roborati, in aduersis casibus constanter erigantur. Simile est et illud quod Octateuchus legitur ante Iob, cum post multos annos Moyses exstitisse noscatur. Quapropter non secundum existentiam temporum, sed pro qualiVA
389 Act. r, 11. 890/391 Zach. 12, 1o. Conc. Chalced., actio II.
892/393 Matth. 5, 8.
400/403 cfr
3890 uidebunt] etiam add. P 391 compuxerunt Gerzz. 392 dicitur Gare/ $95/396 predicari P 396/39" pettauiensis .9 3897 hoc ambrosius mediolanensis] oz. 5 ^ 399 quaestionis] Gerzz. P (-nes P) .$, affirmant add. Garer 403 se] Gerz. P, om. 9 Gare catholicum] Gerz;. P $, catholicus Garef. Ps. III, 1 absalon D P (sic sezzper), Abisalon 9 (sie sezzper) 10 numerus .$ 15 aduetsibus P, corr. a. zz. 16 pentateuchus 24z4. Bec. Fisc.
p 20
EXP. IN PS. III, 1-3
5I
tate dictorum ordo plerumque ponitur lectionum. Memento 20 autem alios esse psalmos, qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt, alios uero qui distinctius apertiusque declarant, sed praesens, eorum primus est, qui haec breuiter dicunt. Diuisio psalmi. Totus hic psalmus ad personam Christi Domini competenter 25 aptatur. Persona uero eius est uirtus omnipotentissimae deitatis et humilitas humanitatis assumptae, non sub permixtione confusa, et indiuisibili adunatione subsistens. Primo itaque
modo ad Patrem loquitur, persecutoribus exprobrans, qui irreligiosa /contra ipsum uerba loquebantur. Secundo loco 3o fidelis populus, ne mortem formidet, instruitur, quando eum
exemplo auctoris sui spe resurrectionis certissimae consolatur.
Expositio psalmi. 2. Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant 7€? Secundi psalmi hoc quasi simile uidetur initium. Sed illic interrogatio increpantis est, hic autem admiratur contra 55 se populos excitatos, qui ad eos cognoscitur uenisse saluandos. Dicendo : Tvibulant me, ostenditur de illorum amplius caecitate doluisse, qui salutare suum obstinatis mentibus respuerunt, sicut in trigesimo quarto psalmo dicturus est Retribuebant mili mala ro bonis, sterilitatem animae meae. 49 9$. Mulià insurgunt aduersum me, multi dicunt animae
SCHE
meae.
In tantum
multi
fuerunt, ut etiam de nu-
mero discipulorum traditor Iudas illis fuerit aggregatus. Et cum repetitur saepius, ?wlí? ostenditur acerba numerositas impiorum, qui a conspiratione densissima nequaquam 45 rarescere potuerunt. Haec figura locutionis dicitur epembasis, enumerationis studio uerba repetens, ut rei de qua loquitur procuret augmentum.
Nom est salus ill àn Deo eius. Hoc ad illas uoces pertinet iudaeorum dicentium : As saluos fecit, seipsum 5o 4on, bolesi. saluum facere. Putabatur enim Pater dilectionem
Ps. III, 39 Ps. 54, 12.
21 alius P
49/50 Matth. 27, 42.
22 primum P 24 domini] add. Gerzz. s. /. 2* et] Gerz. P 28 exptobans Gerzr. P, D corr. a. zr. 29 uerba contra ipsum —.$ 31 spei P 5 34 illa D .$ 38 cognoscetut Gerzz. (corr. a. z.), cognoscuntur P 36/37 illorum cecitate amplius — P, amplius illorum caecitate -- Garet 39 sterelitem P 42 illi P fuerat D (rcorr.), P 43 acerua . 45 SCHE] Germ. a. m., EY Germ. pr. m. 5 45 ratiscete S 48 salus] add. P 5$. J. a. 72. 49 dicentium] add. 5 s. /. a. zz. (deest D), sed .$ Gare?
PL 44
52
EXP.
IN. PS. II, 3-5
non habere Filii, quem carnaliter permittebat occidi. O nefariae turbae stultissimum dictum, numquid redemptio mundi infirmitati debuit applicari ? Non enim insatiabilis mors aliter poterat uinci, nisi uita tyrannidis eius ianuas introisset. Sic 55
tenebrae permanere nequeunt, cluduntur. 4. Tu
autem,
Domine,
cum
praesentia luminis
susceptor
meus
es,
ex-
gloria
mea et exaltans caput meum. Susceptor secundum formam dicitur serui, hominis enim susceptio, est Verbum 6o
SCHE
SCHE
caro factum. Quapropter gloriam suam et exaltationem capitis sui caro dicit, quam suscepit omnipotens Verbum, ut diuina humanaque substantia una esset sine aliqua confusione per-
sona. Hoc etiam ad pelagianos pertinet destruendos, qui putant hominem aliquid per se efficere posse quod bonum est. 65 Nam quis, rogo, sibi ad bene agendum sine diuinae gratiae largitate sufficiat, cum humana natura per pau qua unita est Deo, ad Patris sit dexteram collocata ? Quod beatus Augustinus in Enchiridion more suo latius et utiliter explicauit. Factum est autem hic pulcherrimum schema, quod graece 79 dicitur auxesis, quae addendo quaedam nomina per membra singula rerum augmenta congeminat. Dicit enim: T'4 autem, Domine, susceptor meus es, gloria mea et exaltans caput mewm. Hoc etiam latius designat apostolus dicens : Qwis nos separabit a. caritate Christi? tribulatio, am angustia, 7» an persecutio, an fames, am muditas, am periculum, an gladius etc. Huic uicina est figura quae dicitur climax, latine gradatio, quando positis quibusdam gradibus, siue in laude siue in uituperatione semper accrescit. Sed inter utraque schemata hoc interest, quod auxesis sine ulla iteratione nominis rerum 8o procurat augmenta, in climace uero necesse est ut postremum uerbum,
quod est in primo commate
positum,
in sequenti
membro modis omnibus iteretur, sicut est illud apostoli : PL 45 Scienles quoniam tribulatio patientiam |operatur, batientia jrobationem, probatio sbem, spes uero non confundit. 85 à. Voce mea ad Dominum clamaui et exaudiwit me de monte sancto suo. Dum dicit : ea, demonstrat orationis propriae sanctissimam puritatem. Non enim illius integritatem aliqua imago phantasiae poterat impedire, ut 67/68 cfr Aug. Enchiridion, 30-32 — PL 40, 246 sqq. 84 Rom. 5, 4-5.
74/75 Rom. 8, 35.
83/
54 uinci] uindici .$ 59 susceptio] -io P zz ras. a. zz. 65 diuina P 68 enchiridio P Garez 90 ausesis P *4 sepatauit P «8 famis .$ *" grtadibus] oz..$ 79 ausesis P 80 inclinate P, in climate .$ 81 est] oz..$ sequente P 86 dum dicit] Gerz. P .$ (deest D), cum 88 integritate .$ sanctissima P orationes P
dixit Gare
87
EXP.
9o
95
IN PS. III, 5-7 53 ceteris mortalibus infirmitate carnis plerumque subripitur. Quod autem dicit : Voce mea ad Dominum clamaui, hoc euangelica uerba declarant, ubi ait Filius : Pater, glorifica Filium tuum, etc. Nam quod dixit : mea, indicat quod ipse locutus est etiam per prophetas. Illud uero quod sequitur : et exaudiuit me de monte sancto suo, et hoc euangelii textus exponit, ubi uox ad eum facta est : Et clarificaui. el iterum clarificabo. Per montem siquidem et ipse Dominus et sancti eius et Ecclesia diuersis quidem locis aptissime significantur. Hic tamen dictum intellegendum est de monte, id est de diuinitatis excellentissima summitate, sicut et alius
Ioo
105
psalmus dicit : Justitia tua. sicut montes Dei. Aequum enim fuerat ut natura humanitatis assumptae, quae in terris singulare patientiae monstrauit exemplum, in caelis acciperet creaturarum omnium principatum. 6. Ego dormiui et soporatus sum et exsurrexi quia Dominus suscepit me. Venit ad secundam partem, in qua dubitantium corda roborantur, ut crederent eum confestim resurrecturum, quem uisuri erant impiorum manibus crucifixum. Dormiui, dixit, quia celeriter resurrexit, quod fit in somno isto uitale, ubi non uitae terminus, sed temporalis
IIO
115
I20
requies inuenitur. Sojforatws swm, securam significat pausationem, non sicut impii qui in morte quatiuntur, quos inquietat iugiter conscientia peccatorum, sed soporatio ista fuit sacri corporis beata dormitio. Exsurgere est autem cum alacritate resurgere, quippe quia caro, mortalitate deposita, immortalitatem sumpsit et gloriam sempiternam. Sed quare exsurrexerit, euidenter exponit : Qwoniam Dominus suscepit me. Natura enim humanitatis per se non potuisset propria uirtute resurgere, nisi eam diuina omnipotentia suscepisset, sicut ipse dicit : Potestatem habeo fonendi animam p 21 meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. *. Non timebo millia $opuli circumdantis me. Timere non potuit iniquum populum, cui erat in sua diuinitate praesidium, scriptum est enim in euangelio, quia in passione magna eum populi multitudo circumdedit. Nam quod dicit :
91/92 Toh. 17, 1.
95/96 Ioh. 12, 28.
100 Ps. 55, 7.
119/120 Ioh. ro, 18.
90 mea] add. Gerz. s. ]. a. zz. 91 ubi] ut D glotifica] o zs ras. a. zz. P, clarifica ed. 94 a/7. et] oz;. P 95 exponit] ni zz ras. a. zz. P 98 significatur Germ. (corr. a. z.), P 104 soporatus sum] Cas. cuz; g, somnum cepi r resutrexi z 105 quoniam D «cuz: r (cfr 7. 116) 109 iste P uitali Gerzz. a. 7z.,
Garet rales P
non uitae] nouitate D, corr. a. zz. in non uitate ze/ non uiate tempo110 significat securam — 5 111 qui] oz. P 113 autem est —
Garet
cum]
oz..$
116
exsurtexit
suscepit] D .$, suscipiet Gerzz. P
D, P (corr. a. z7.), surrexerit
118 omnipotencie P
.$
117
121 populi] oz. P
54 125
EXP. IN PS. III, 7-9
Nom timebo, non significat se non esse moriturum, sed mortem formidare non poterat, quam triduanam et mundo
profuturam esse praesciebat. 8. Exsurge,
Domine,
saluum
me
fac, Deus
menus,
quoniam iu percussisti omnes aduersantes mihi sine 130 causa. Non quia Deus dormiens aut recubans excitatur, sed scripturis diuinis mos est ad exprimendam causam per tropologiam ex nostra consuetudine aliquid de Deo dicere. Tropus autem est dictio ab eo loco in quo propria est, translata in eum locum in quo propria non est. Saluwm me fac, Deus 155 meus. Hoc de resurrectione dicitur, non enim declinari patiebatur uitae huius occasus, qui erat humano generi profuturus. Aduersantes autem non solum ad mortem pertinet, sed etiam ad haereticas quaestiones, qui sine ueritatis studio catholicas regulas prauis dogmatibus insequuntur. Et merito 140 tales caecitate mentis percutiuntur, qui se peruersis desideriis miscuerunt. Dentes peccatorum conítriuisti. Id est detrahentium uerba mordacia, qui potestati diuinae nefandis dogmatibus obloquuntur. Dentes enim dicti sunt a demendo. Et ideo pul145 chre nimis linguae detrahentium dentes uocantur, quia sicut illi ciborum partes demunt, ita et istae opiniones hominum adhibita detractione corrodunt. Quamuis hoc et ad iudaeos possit aptari, qui dicebant : S? vex Israel est, descendat de cruce et credimus ei. Coníriusisti, hoc est ad nihilum perduxisti. 150 Nam reuera contriti sunt, quando ipsum cognouerunt in gloriam resurrexisse, quem nisi sunt, humanitate despecta, trucidare. 9. Domini est salus et super populum iuum benedictio tua. Contra illos haec sententia profertur, quorum 15 vA dentes superius dixit esse contritos. Pronuntiando enim : Domini est salus, ilos confundit qui putauerunt, salutem Christo, tamquam terreno homini, contemptibili praesumptione decerpere. Quid inaniter, impii, laboratis ? Quomodo potest aut aeterna uita interimi aut Saluatori salus ulla160 tenus amputari ? Super populum tuum benedictio tua.
148/149 Matth. 27, 42.
127 esse] add. P a. zm. prescibat P 133 tranlata P, corr. a. zz. 135 decli135/136 uitae huius patiebatur -— nati] Gerzz. a. zz. D, declinare P $ Garez Garet 136 occasum Gare genete Gerzz. (corr. a. z.), P 134 pertinent .$ 140 talis P qui se] que P peruetsas D, corr. a. zz, 142 e7 149 contriuisti] D cum r (K? D [B]) e 2, conttuisti Gerzz., conteruisti P $ cuz r 144 dicta Gerzz.,
cOrr. 4. 77., dicte P, corr. a. zz. a demonendo .$, ab edendo .4z4. Be. Fisc. 146 istae] Gerzz. P (pr. zz.), linguae D, isti P (a. zz.), 5 Gare£ 1447 cottodant D corr. 148 aptare P 157 christi P
PL 46
EXP. IN PS. III, 9-IV, 1
55
Vna sententia et quid debeant. credere hominibus praecipit et quid ab ipso possint recipere compromisit.
16
vA
170
Conclusio psalmi. Breuis quidem psalmus, sed maximam paganorum destruens prauitatem, quae putat gloriam supernae maiestatis, ad humilitatem nort potuisse descendere passionis. Insipientes, quorum sensus inde confunditur, unde mundus noscitur esse liberatus, sicut dicit apostolus : Christus Iesus uenit in hunc mundum, beccatores saluos facere, quorum rimus ego sum. Nunc consideremus quemadmodum caelestis philosophiae uerus ordo prolatus est, ut primus psalmus Christi Domini moralem, secundus naturalem, id est substantiam humanitatis
175
180
et deitatis, tertius de resurrectione ipsius loquens, inspectiuam quodammodo contineat partem, quae ratio per omnes scripturas diuinas decurrit. Inde et Isaac patriarcha tres puteos fodit, demonstrans praecepta Domini doctrina triplici contineri. Sic et Sapientia monet ut describamus ea nobis in corde tripliciter et reliqua. Quas partes in subsequentibus psalmis facile poteris aut mixtas aut sigillatim positas etiam non admo- PL 47 nitus lector agnoscere. A nobis enim frequenter ista non exigas, quibus nouiter multa dicenda sunt. Huius autem psalmi calculum edocet sancta Trinitas, quae licet naturam
inseparabilis unitatis, constare personis.
tribus
EXPOSITIO
^
SCHE
IO
tamen
eam
IN PSALMVM
habeat
manifestum
est
IV.
1. In finem $salmus Dauid canticum. Subtiliter perscrutemur quid nobis singillatim sermones isti denuntient, quos praefati sumus ueracissimos indices esse psalmorum. Finis modo non significat alicuius rei consumptionem, sed perfectionem spiritalium rerum. Nam, sicut dicit apostolus : Finis legis est Christus ad iustitiam omni credenti, qui est omnium bonorum gloriosa perfectio. Et ideo quod positum est : In finem, ad Christum Dominum commonet esse referendum siue, ut quibusdam placet, pro nobis dictum esse credendum est : I» quibus, secundum eumdem apostolum, 167/168 I Tim. r, 15. Ps. IV, 6 Rom. ro, 4.
176/177 cfr Prou. 22, 20. 10/11 I Cor. ro, 11.
161 praecepit Gerzz. a. 7z. 165 descendere non potuisse — P 166 confundetur Ger. corr. cognoscitur P 167 hunc] oz. Gerz. 169 caelesti 175 triplice Gerzz. 171 id est] idem P 170 probatus P Gerz2., cOFT. d. 71.
177? reliqua] -qua Ger. ;s./. continete Ger, corr. a. 7r. (corr. a. zz.), P 181 edocet] et Ger. (s add. s. J. a. z.), P .$ (deest D) 182 unitas D, corr. a. zz. P5. IV, 1 in finem psalmus dauid canticum] Cass. cuz r (A D)
56
EXP;IN;BES;IVS
I2
saeculorum finis aduenit. Illud tamen sciendum est ad termi-
num referri non posse, cum adhuc operis ipsius initia esse uideantur. Psalmus est autem, sicut diximus, organum musicum
capite sonorum, quo diuina praeconia canebantur ; canticum supernas laudes humanis uocibus personabat. Sed I II quod haec ideo uidentur esse sociata, quia et instrumentis musicis
et choris psallentium, sacrificiis caelestibus consona uociferatione canebantur.
Sic istis uerbis omnibus commonemur,
de
Domino Christo canticum istud esse dicturum.
20
2
SCHE
Diuisio psalmi. Per totum psalmum uerba sunt santae matris Eeclesiae, quae non in cordibus nostris phantastica imaginatione formatur, sicut patria uel ciuitas uel aliquid eorum simile, quod personam non habet existentem, sed Ecclesia est collectio fidelium sanctorum omnium, anima et cor unum, sponsa
5 Christi,
30
3A
Ierusalem
futuri
saeculi,
de qua
dicit in Cantico
canticorum Dominus Iesus : Osculetur e osculo oris sut et alibi: Quae est ?sta quae ascendit dealbata et illud : Vna est columba mea, una est sbonsa mea. Quapropter nefas est hic aliquod dubium introducere, ubi tanta ueritas cognoscitur tot testimonia perhibere. Et ideo sub figura mythopoeia, Ecclesiam dicamus loqui, quae personis semper cognoscitur certissimis applicari. In prima siquidem parte rogat ut eius audiatur oratio, increpans infideles, quia colentes falsos deos, culturam ueri Dei neglegebant. In secunda uero commonet generalitatem, ut relicta superstitione fallaci, sacrificium iustitiae debeat immolare. Et ut gentilium mentes facta promissione conuerteret, ingentia commemorat praestitisse Dominum beneficia Christianis. Expositio psalmi.
40
4A
PL 48
2. Cum inuocarem ie, exaudisti me, Deus iustiliae meae, in iribulatione dilatasti mihi. Miserere mei, Domine, et exaudi orationem meam. Considere-
mus quid sit hoc, quod mater Ecclesia in uno eodemque uersu et exauditam se dicat et iterum deprecetur audiri : significans perfectae orationis hunc esse modum, ut licet nobis postulata desideria concedantur, probabili semper ambitione audiri. Nos tamen iugiter postulemus, sicut dicit apostolus : Sine inter-
26 Cant. 1, 1.
2*4 Cant. 8, 5.
27/28 Cant. 6, 8.
14 canticum] Gerzz., autem add. Gare praem. Germ. 29 aliquid Gerz. in] ozz. Gerzz. ueto] ozz. Gerz.
p 22
46/4? I "Thess. 5, 17-18.
16 uidetur Gerzz. corr. 26 osculo] ab 94 uero QGerz.corr. domini Gerz. 89 te exaudisti] exaudiuit eZ. cuz g
SCHE
EXP. IN PS. IV, 2-3 57 missione orate. In omnibus gratias agite. Deus autem iustii1ae meae recte dicit Ecclesia, quae sensu orthodoxo Trinitatis unitatem et omnipotentiam confitetur. Nam et membra ;o eius
singillatim
dicere
similia, sacra lectione
comperimus,
sicut in Iob legitur : Attende innocentiam meam, et Paulus apostolus ait: Reddet mhi coronam, iustitiae, et propheta in septimo psalmo dicturus est : S7 est iniquitas in manibus meis. Non quia sine peccato modis omnibus fuerunt, sed sunt opera55 tiones aliquae in quibus fideles homines euidenter appareant innocentes. Sequitur : 2» íribulatione dilatasti mihi. Tribulatio est enim quae dilatat semper Ecclesiam, quando eodem tempore confessores fiunt, martyres coronantur, tota-
que turba iustorum contritionibus semper augetur. Adiecit : 6o Miserere mei, Domine, et exaudi orationem meam. Pia mater sibi miserendum esse dicebat, si pro filiis eius audiretur oratio :
quoniam quidquid membris tribuitur, toti corpori sine dubitatione praestatur. 9. Feliàt hominum, usquequo graus corde, utquid 6s diligitis uanitatem et quaeritis mendacium ? Cum superiori uersu pro nobis orauerit, hic per energiam alloquitur genus humanum, ne in culturis daemoniorum grauissimo errore permaneat, quatenus pro ipso exaudiri possit fusa precatio, alioquin irrita pro se reddit uota supplicantium, 79 quisquis non reliquerit consortia peccatorum. Sequitur wsquequo graui corde. Merito eos diutius graues corde fuisse dixit, qui post ueritatis praedicationem, adorare magis elegerunt idola falsitatis, sicut est illud euangelicum : Seruws sciens uoluntatem domini sui et non faciens digna, plagis uapu75 labit multis. Primo enim mundus iuste flagellatus est paucis,
quia suum Dominum ignorare probatus est. Post aduentum uero Creatoris sui iustissime uapulabit multis, qui adhuc idolorum nenias inquirebat. Sequitur : V£quid diligitis wuanitatem ei quaeritis mendacium ? Vanitas quidem 8o nomen est generale uitiorum, sed illud proprie uanum dicitur, quod a Deo probatur alienum. Nam sicut in diuinitate confidere fructuosa firmitas est, ita ab eadem deuiare uanitas est caduca, sicut Isaias dicit : Adorantes uana et falsa, misericor-
diam tuam. dereliquerunt. Arguuntur itaque illi qui idolorum 8; turpissimo amore flagrabant et sub increpatione pronuntiandum est, ac si diceret : Quare uanitatem diligitis qua PL 49 51 Iob 27, 5. Is. 2, 8-9.
52 II Tim. 4, 8.
52 et] Gerz., om. Garet
93 Ps. 7, 4.
943/96 Luc. 12, 47.
62 toto corpore Gerzz., e corr. in i
eum r (LA*) et g (cfr 4. *1), graues r est] ozz. Gerzz.
19/80 nomen quidem
83/84
64 graui] Cass.
— Ger.
82 pr.
58
9o
95
EXP.
eritis? Diligere enim debemus proficua, non noxia, quia potius exsecrare conuenit, per quae nos poena perpetuae damnationis affligit. Qwaeritis mendacium, quod utique non appetere, sed fugere deberetis. Istud autem mendaciwm idola significat, quae tale nomen merito susceperunt, quia contra dignitatem ueritatis erecta sunt. 4, Scitote quoniam magmijicauit Dominus sancium suum, Dominus exaudiet me dum clamauero ad ewm. Permanet in increpatione salutari, ut ad uerae reli-
gionis affectum, corda dementium explosa prauitate conuertat, pronuntians
IoO
illis ueritatis
arcanum,
ut incarnationem
sanctam uenerabiliter suscipere non recusent. Sanctum swwm, dicit Dominum Christum, sicut et alibi de seipsa Veritas profitetur : Custodi animam meam, quoniam, sanctus sum. Adiecit : Dominus exaudiet me dum clamauero ad eum. Merito se exaudiri confidebat, quoniam Dominum sanctum magnificandum populis praedicabat. Dwm clamaw€r0,
105
IN-PS- 1V;' 3-5
dicit, id est cum
bonis operibus
diuinitati
uero. Ipse enim clamor est qui tacitus ad Deum exaudiri facit eos qui bonis operibus constanter 5. Ivascimini et molite peccare, quae cordibus wesiris et im cubilibus uestris
supplica-
peruenit, et insistunt. décétis $m compungzi-
mini. Hoc bene trahitur ad Iudaeos, ut si eos irasci contigerit, IIO
II$
120
saltem se ab illicitis ausibus abstinerent, quod tamen et generaliter competenter accipimus. Venialis est enim ira quae ad effectum indignationis suae non peruenit, sicut scriptum est : Melior est qui uincit dram, quam. qui cadit ciuitatem. Et ideo praeceptum curationis adhibetur, ut, si iam irascimur, non inconsulta temeritate peccemus. Motum siquidem animi feruidum propter humanam fragilitatem in potestate habere non possumus, suffragante tamen Dei gratia, ratione disciplinabili continemus. Et ideo beatus propheta, quod est quidem consuetudinis permisit, quod uero culpae prohibuit. Nam si irascamur nec Domini consideratione refrenemur, sed a uoto nostro
impediamur aliquo necessitatis obiectu, tunc utique constat nos facti crimen portare, etiamsi non possimus quae uolebamus efficere. Siue, ut quibusdam placet, praeteritis peccatis irasci debemus, ut praesentem nequitiam possimus effugere ; delicta 125 enim recentia declinare non
100 Ps. 85, 2.
possumus, nisi uetusta laudabili
113 Prou. 16, 32.
90 fugere] Gerzz., tefugete Gare£ 93 mirificauit 74ud. Ber. Fisc. ed. eum g 94 suum] Gerzz. s. /. exaudiet] Cass. eu r (/4*) e£ g, exaudiuit r dum] r (praezer U), cum Gerzz. (a£ J. 101 e 103 cum) Gare cum g clamaueto] Cass. cuz r (LA*) e£ g, clamatem 7 95 in] Gerzz. s. 7. a. zz. 107 dicetis Gerzz. corr. 109 ad] Ger. s. 1. a. m. ut etsi Gerzz. 122 possimus] Gerzz. add. u. s. i a. zz.
EXP. IN PS. IV, 5-7 exsecratione damnemus.
59
Quid est enim aliud paenitere, nisi
irasci sibi, ut horreat quod fecit et cruciatus a se exigat, ne
iudex potius iratus affligat ? Addidit : Quae cordibus
uestris,
et in
cubilibus
dicitis
uestris
in
compun-
130 g??i i, ostendens Dominum secretas hominum cogitationes agnoscere. Ait enim : Quae dicitis in corde, utique quod non putatis audiri etideo creditis occultum, quia non est uerbi affatione uulgatum. Sequitur : E£ im cubilibus uestris compungimini.Ferarum domicilium proprie cubile dicitur a Piso 155 cubando. Ferocium ergo cogitationes apte dicit cubilia, quamuis hoc interdum et in bono abusiue legatur assumptum, ut est illud de sanctis : Laetabuntur in cubilibus suis. Com$un- u 25 gi"mini significat paenitentiam agite, nam compunctione quadam animarum fit optata conuersio, ac si diceret, deserite 14o prauas cogitationes uestras antequam scelera perpetretis. Sequitur quoque diapsalmatis silentium, ubi merito diuisionem posuimus, quoniam res altera cognoscitur incohari. Deposito enim ueteri homine, nos ipsi nos in nouum sacrificium salutariter iubemur offerre. 6. Sacrificate sacrificium iustitiae et sperate àn 145 Domino. Quoniam superius clementissima mater admonuit ab antiquis superstitionibus discedendum, in secunda positione docet,
ut renati
homines
non
uictimis
pecorum
studeant,
sed seipsos Deo sacrificium conentur offerre : quia non est tale 150 Domino iumentorum uictimam dare, quale hominum deuotum pectus offerre. Nam si ipse pro nobis immolatus est Christus, quanto magis conuenit sacrificium ei nosmetipsos offerre : ut possimus Regis nostri imitatione gaudere ! Dixit enim Sacr:ficate ; et ne intellegeres pecudes, subiunxit : Sacréficium 155 44 stiti ae, id est, recte uiuite, et corda uestra diuinitati mun-
da semper offerte. Addidit quoque: E? sperate in Domino, ut uitam bonam spes felicior subsequatur. Non enim hic plene recipere possumus, etiamsi bonos actus diuinis conspectibus offeramus ; sed sperare docemur
n» Domino, ut in futuro
160 promissa salutaria consequamur. Sed spes, ista non decipit, uoluntas talis non peruenit ad reatum, sicut dicit apostolus: Spes autem mon confundit : quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris ber Spiritum sanctum, qui datus est mobis. v. Multi dicunt: Quis ostendit nobis bona? Si165 gnatum. est. super nos lumen uultus tui, Domine. Certamine quodam facto partium, corda fidelium salutariter 134/138 cfr Varro de Ling. Ja. p. 49, 19 ; 138, 20.
137 Ps. 145, 5.
162/163
Rom. 5, 5.
131 in corde dicitis — Gerzz. (bic fantum) 133 et] Gerz., oz. Garet Gerzz. 142 noscitur Gerz.. 147 in] oz. Gerz. 5
135 dixit C.1 (xcvir)
60
EXP.
IN PS. IV, 7-8
construuntur. Décunt enim multi adhuc cárnaliter sapientes, quod nec pauci dicere debuissent :Quis ostend1t nobis bona? Illa. scilicet quae praedicat semper Ecclesia, resur170
rectionem esse uenturam, in qua iusti omnes aeterna praemia consequentur. Hoc imputatiue legendum est, quasi dicant:
promittitur nobis quod penitus non uidemus ; desideramus
r75
180
quae hic consequi non ualeamus. Istis respondendo indicatur beneficium, quod etiam in, praesenti saeculo possidemus. Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Quia sicut nummus imperatoris portat imaginem, ita et fidelibus signa caelestis Principis imprimuntur :hoc munimine diabolus multiformis expellitur, et fraudulenta machinatione non praeualet superare tentatum, quem habuit primi hominis suasione captiuum. Crux est enim humilium inuicta tuitio, superborum deiectio, uictoria Christi, perditio diaboli, infernorum destructio, caelestium confirmatio, mors infidelium,
185
uita iustorum. De quo loco Ioannes Constantinopolitanae ciuitatis antistes, quasi multifarias definitionum stellas in crucis declamatione lampauit dicens : Crux est Christianorum spes crux Romanorum wicloria, crux moriuorum. vesurrectio, crux caecorum dux, crux comuersorum uia, crux claudorum bacu-
I90
SCHE
E95
200
205
lus, crux pauperum consolatio et cetera, quae ab eo in hunc modum diuina aspiratione profusa sunt. Ecce uera munera, ecce dona praesentia, quibus maledicorum linguae damnatis, faucibus obstruuntur. Haec figura dicitur graece peusis, latine autem percunctatio, ubi et interrogatio fit, et responsio parata subsequitur. Adiecit :Lumen uultus tui, Domine. In crucis enim impressione, /wmen est wultus Dei : quia semper in eis noscitur radiare, qui se non aliqua eligunt prauitate polluere, sicut dicit apostolus : Nolite contristare Sdiritum sanctum Dei, in quo signati estis $n die redemptionis. Quid enim efficiat ista crux, in alio loco apostolus pulchra breuitate complexus est, dicens :Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est ;hàs autem qui salui fiunt, wirtus Dei est. Quapropter uoces sacrilegas respuamus. Magna et competentia dona sunt Domini contra principem tenebrarum, lumen nobis adesse dominicum. 8. Dedisti laetitiam in corde meo : a tempore frumenti, uini et ole? sui multiplicati sunt. Adhuc bene183/185 Ps. Chrysostom. 7n uenerabilem Crucez: — PG $0, 819 A, iuxta uetsionem latinam cod. Paris. n. a. l. 1599, saec. VII/VIII, fol. 5v, cfr Courcelle, 0. €., p. 338 Sq. 196/19? Eph. 4, 3o. 199/200 I Cot. x, 18.
170/171 consequantut Gerzz. 180 inuictatio Gerzz., tui add. s. /. a. z. 184/ 185 declamationem Gerzz. 188 paupetorum Gerzz. 191 graece] oz. Gerz. 201 sunt dona — Gare 204 a] in zAzd. Bec. Fisc.
PL 51
EXP.
210
215
IN PS. IV, 8-10
61
ficia numerat quae possident Christiani. Non enim istam laetitiam dicit quam cachinno uocis exprimimus ; sed laetitiam rectae fidei, quam bonae conscientiae praestare Dominus consueuit. Tunc enim ueraciter laetamur, quando et recte credimus, et adiutorio Domini, probabili nos conuersatione tractamus. Breuis sermo, sed perfecta complexio. Quid enim amplius a dubitantibus quaeritur, quam quod et signo crucis Regi nostro militare cognoscimur, et de perfecta fide Domino praestante gaudemus ? Sequitur: A tempore [rumenti, uini et olei sui, multiplicat sunt. Redit ad eos qui rebus carnalibus probantur intenti. Nec uacat, quod his tribus, id est,
[rumentii, uini et olei, additum est sw. Est enim et Domini fanis wtwus qui de caelo descendit. Est et uinum : Pocu220
lum tuum inebrians quam praeclarum est ! Est et oleum : Im-pinguasti 4n oleo caput meum. Ergo ista Dei non habent pecca-
225
perfruatur. Frwumentum enim dictum a frumine, id est a summa parte gulae ; antiqui enim caput gulae frumen uocabant. Multiplicati sunt enim pessimis actibus, id est, mundana uoluntate completi. Hoc est enim quod in praefa-
tores, sed sua, id est terrena, unde corpus uiuat, non anima
tione diximus, in uno sermone plerumque causas profundissi-
mas indicari, ut est hic positum, swi. 9. 10. 7» jace in idipsum dormiam
et requiescam.
Quoniam tu, Domine, singulariter in spe constitui230 sii me. Contra humanos tumultus et felicitates caducas, quas
23
240
mundus aestimabat esse praecipuas, pulcherrime pacem cordis obiecit, quam habere non possunt, qui saecularibus actibus implicantur. Pax enim ista habet tranquillissimam uitam, quae cum sua mente non litigat : sed in Domini beneficiis perseuerans amoena tranquillitate perfruitur. De ipsa dicit Dominus in euangelio : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Sed ne istam pacem temporalem putares, addidit: In idipsum dormiam et vequiescam. In idipsum quippe dicitur, quod nulla rerum uicissitudine commutatur;
P1552
sed ipsum inse permanens incommutabili perennitate consistit. Dormiam,finem
uitae uult intellegi ;vequzescam,futuram
beatitudinem indicare monstratur, quando iam requies dabitur sanctis, et gloriosa pausatio. Sequitur causa quare requiescat: Quoniam iu, Domine, singulariter in Spe constiiui245 sii me. Singularis itaque spes est Ecclesiae in membris suis, p.24
quia sola recipiat regnum Dei, quod Babyloniae populus non
217/218 Ioh. 6, 32.
218/220 Ps. 22, 5.
235/236 Ioh. 14, 27.
219 a/7. est] oz. Gerzz. 220 dó Gerz. (ut uidetur) 222 dictum] est adZ. Gerz.. 225 uoluptate ed. 228 dormiam] Cass. cuz r (X) e£ g (cfr /. 238 e£ 241), obdormiam r 237 istam pacem -— Gare 243 quarequiescat Gerzz. 246 utique Gerzi.
62
EXPSINUOPS2IVg'r0-V3
1
potest adipisci. Et cum dicit : Constituisti me, significat dignam deliberatamque sententiam, quam hic habemus in spe, ibi autem possidetur in re. Sed tunc reuera illud munus quietis 250
merebimur, si hoc fieri Domini iuuamine confidamus.
25/5
Conclusio psalmi. Decurso igitur maternae praedicationis eloquio, consideremus cantici huius principia, media, et finem, et intentionem tanti mysterii reuerendissimis indagationibus inuenimus. Sic enim psalmi uirtus agnoscitur, si circumstantia dictionis tali ordine perquisita tractetur. Primo uersu exaudiri se pro membris suis sancta exorauit Ecclesia ; et ut eius audiretur
oratio, humanum genus admonuit, ut ab idolorum ueneratione discederet : sciens se habere Dominum 260
265
Saluatorem, cui haec
ueraciter cultura debeatur. Deinde populum, quemadmodum sacrificare debuisset, instruxit : quid etiam blasphemis responderetur admonuit. Post singularem beatitudinem dixit, quam sanctis suis Dominus compromisit. Sic totius christianae disciplinae institutio sancta completa est; ut et quid agerent homines, et quid sperare debuissent, euidenter agnoscerent. Admonet etiam numerus iste quaternarius ut eum mundo praedicatum uirtute euangelica sentiamus. Congruum siquidem fuit, ut cunctus terrarum ambitus, in quatuor cardinibus constitutus, salutari Domino credere moneretur ; quatenus de
270
diuersis gentibus aduocata, una fieret totius orbis Ecclesia. Nam et quatuor temporibus annus ipse distinguitur ; quatuor uentis cardinalibus totius orbis inane perflatur; quatuor etiam uirtutibus animi dignitas comparatur, id est, prudentia, iustitia, fortitudine, et temperantia. Quem calculum Pythagorici tanta laude prosecuti sunt, ut eum sacrum esse faterentur. EXPOSITIO
IN PSALMVM
V.
1l. In finem pro ea quae hereditatem consequitur psalmus Dawid. Quare ponatur 2» /jfinmem, superiore psalmo nuper edictum est. Pro ea uero quae hereditatem consequitur, Ecclesiam significat, cuius persona in hoc II psalmo introducitur ad loquendum. Haec bona Domini Saluatoris adit ac possidet. Hereditatem uero ideo consequi dicitur, quia Christo resurgente ad eam bona spiritalia perue- PL 55 nerunt ; id est, fidei insuperabile fundamentum, spei certissimum praemium, suaue uinculum caritatis et cetera, quarum IO
rerum nunc tenet imagines et in futuro est perenniter possessu-
2857 a indolotum Gerz. Ps. V, 1 fine Gerz.
6 adeo Gerzz.
LXPTIN-PS.
'Vi:1
63
ra uirtutes. De qua hereditate in euangelio dicitur : Beati mites, quia. Vpsi hereditate possidebunt terram. Rursum Ecclesia Domini uocatur hereditas, sicut in secundo psalmo dictum est : Pete a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam et 15 $ossessionem tuam. terminos terrae. Quae merito ipsius hereditas dicitur, cuius pretioso sanguine comparata monstratur. Quod non putes esse contrarium, quia licet in scripturis diuinis diuersa esse uideantur, in unam tamen intellegentiae concordiam ueritatemque conueniunt. Psalmum uero et ipsi 2o Dauid, sicut superius exposuimus, referre debemus ad Dominum Christum. Diuisio psalmi. Totus hic psalmus a persona catholicae profertur Ecclesiae, quae prima sectione orationem suam poscit audiri, haereticos et schismaticos praedicans a Domini muneribus excludendos. 2; Secunda sectione per intellectum scripturarum diuinarum recto tramite dirigi se ad illam felicem patriam diuino munere deprecatur, perfidos inde asserens fieri funditus alienos. Ad postremum commemorans praemia beatorum, ut una praedicatione et malos praedicta poena conuerteret et iustos 3o promissa praemia concitarent.
Expositio psalmi. 2. Verba
mea
auribus
percipe,
Domine
; intel-
lege clamorem meum. Per figuram mythopoeiam, quam in quarto psalmo iam diximus, aptissime hic uerba dantur Ecclesiae,
ET
ut amata
Dominum
expetat,
accersita
festinet,
55 quatenus saeculi huius nequitias eodem iuuante pertransiens. Sponso suo immaculata et sine ruga semper adhaereat. Vbi prima fronte per partes trinae orationis uirtus Trinitatis exponitur, qualem habere sanctam decet Ecclesiam. Dicendo enim : Verba mea auribus percipe, Domine, oris si4o gnificat psalmodiam. Sequitur: /ntellege clamorem meum, ut affectum cordis aperiret, sicut et apostolus ait : Misit Deus Spiritum. Filii sui in corda nostra, in quo clamamus Abba, Pater. Aures autem diuinitatis ad similitudinem corporalem dicuntur, per quas aere uerberato hominibus intrat 45 auditus. Auris enim ab auditu dicta est. Et considera quoniam clamorem suum petiuit intellegi. Vox enim ista non erat la-
Ps. V, 11/12 Matth. 5, 4. 14/15 Ps. 2, 8. 86 cfr Eph. 5, 27. 41/44 Gal. 4, 6. 45 cfr Lactant. de Opificio Dei VIII, 8 — CSEL 27, p. 29, 6.
25 diuinarum scripturarum — Gare? 33 hic] Gerz, haec Gare? Gerz., exspectet Gare 39 domine] oz. Gerz.
— 34 expetat]
64
EXP. IN PS. V, 244
biorum crepitus sed cordis affatus, qui non sed mentis lumine consueuit intellegi. 9. 4. Intende $0
orationis
meae,
vex
audiri
meus
el
Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine. Supra dixit : Zntellege clamorem meum; modo dicit : Intende «oci
55
woci
auribus
orationis
meae,
ut declararet orationem
hanc
esse
perfectam, quam affectus mentis inflammat. Quapropter discutiendum est quare mutatis uerbis sensus nostros immisceat. Intende, dicit, 4oc?, quae solet audiri : propterea quia Deus non partibus membrorum sensus istos discernit, PL 54 sed una uirtute cuncta peragit. Ille enim quae a nobis uidentur, audit ; et quae a nobis audiuntur, uidet ; et quae a. nobis
cogitantur, intro inspicit ; nec est quidquam, quod eius lumini se possit abscondere. Hoc schema dicitur metabole, id est iteratio unius rei sub uarietate uerborum : trina enim repetitione unum idemque significat. Dixit enim : Verba mea auribus pevcipe, Domine ; deinde: ntellege clamorem meum ; tertio : intende uoct orationis meae : quod totum ad unam respicit petitionem, ac si diceret : Exaudi orationem meam. Sequitur : Rex meus et Deus meus, quoniam p 25 ad te orabo, Domine. Merito aliquos ad inquirendum permouere solet, cur in medio uersiculo beata Ecclesia tertio caelestem nominauerit principatum ? Dicit enim : Rex mews
SCHE
79
et Deus meus, adiciens : Quoniam ad te orabo, Domine. Sed his tribus personis non dixit : intendite, sed 2ntende,
quoniam Ecclesia catholica unum Deum sanctam praedicat Trinitatem ; non ut Sabellius confuse sed distincte atque perfecte. Pater enim Deus, Filius Deus, Spiritus sanctus Deus ; 5
8o
et tamen Pater et Filius et Spiritus sanctus non tres dii sed unus est Deus. Nihil autem ibi amplius minusue est nisi in Ariana prauitate, quae se tot saeculis adhuc non cognoscit errare. Intuere etiam ipsorum uocabulorum mirabilem dispensationem. Prius ponit Regem, quo nomine scripturae diuinae irequenter appellant Dominum Christum ; hunc enim ordinem in euangelio ipse testatur, cum dicit :Per me itur ad Patrem. Deinde dicit Patrem Deum, tertio Dominum Spiritum sanctum. Vbi licet nomina propter personas exprimendas uideantur
esse
discreta,
unus
tamen
perfecte
creditur ac Deus tuus
85 dicitur Deus, sicut legitur : Audi, Israel, Dominus
Deus unus est. Quapropter figatur animis salutaris ista sententia : distinctio in personis, unitas bene credatur in natura.
81/82 Ioh. 14, 6.
85/88 Deut. 6, 4.
6? ad inquirendum aliquos — Garez
86 figuratur Gerzz.
87 creditur Gerzz.
EXP. IN PS. V, 5 9o
95
IOO
9. Mane et exaudies uocem meam. Mane astabo tibi et uidebo. Astabo utrisque partibus constat esse iungendum, ut perfecta possit sententia reperiri. Quapropter mane deprecatur, qui in lucida degere conuersatione dignoscitur. Tunc enim »475e dicimus quando discussis tenebris, clari luminis aduentus infulserit. Ecclesia enim, quae se cognoscit habuisse tenebras peccatorum et de nocte mundi istius congregatam, tunc se exaudiri merito credit, cum in lucem caelestis conuersationis erumpit. Repetit quoque "4"£, quia necessario mentem lucidam beneficio Domini astare suis semper orationibus sentiebat. Et intuere quare mane dictum est, scilicet cum in ipso exordio bonorum actuum ueritatem coeperit mens clarificata cognoscere, ne putares post peccata moram
105
IIO
II$
120
125
65
fieri, qua potuisset audiri, sicut
Ezechiel propheta dicit : Imus quacumque die se auerterit ab impielate sua, omnes vmpietates eius non erunt in memoria. Astare est enim praesentem semper assistere. Per hoc autem uerbum religiosae deuotionis continuitas indicatur. Ille siquidem bene dicitur Deo as£are qui dignus potest eius conspectibus apparere, sicut Elias de se dixit : Vewit Dominus, in cuius conspectu asto. Supra dixit : e£ exaudies, hic additur : Et uidebo ; quoniam in illa resurrectione ipsum conspiciet, cui hic sanctis orationibus supplicauit. 6. Quoniam non uolens Deus iniquitatem tu es. Non habitabit iuxta te malignus, neque bermanebunt iniusti ante oculos tuos. v. Odisti omnes qui operantur iniquitatem, perdes eos qui loquuntur mendacium. Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. In primo psalmo diximus ennoematicae definitionis hanc esse uirtutem, ut negando quod non est, hoc quod intendit declarare uideatur ; et iterum dicendo quod est, id quod proponit euidenter possit ostendi. Quod in his tribus uersibus utrumque probatur effectum. Dicit enim : Tu es Deus, qui iniquitatem nolle cognosceris. Ouid enim aliud potest Deus uelle, nisi quod probatur ipse praecipere ? Sic ut Isaias ait : Ego sum Dominus, qui loquor iustitiam et ammuntio recta. Sequitur :non habitabit iuxta te malignus. Hic peccatores a regno Dei significat excludendos, qui nulla conuersione mutati sunt. Nam licet eum carnaliter tantum uideant, 102/103 Ez. 18, 21-22.
107/108 III Reg. 17, 1.
124 Is. 45, 19.
96 lucem] Gerz., lumen Gare 8S ef 108 ct] Gerzr. eum r, om. Garet cum g 110 supplicabit 104 est] oz. Gerzz. erumpit] Gerz., eruperit Gare?
111 uolens deus] Gerzr. cuz; r, deus uolens — Gare? cum g Gerzz. domine add. r 126 düi Gerz.
114 odisti]
PL 5;
66
EXP. INPS.
V, 7-9
quos reatus inuoluit, sicut scriptum est : Videbunt in quem compunxerunt ; iuxta ipsum tamen habitare nequeunt, qui 13o gehennae cruciatione damnandi sunt. Addidit : neque permanebunt. Ostendit eos in iudicio Domini generaliter esse uenturos, sed ante oculos Domini merito permanere non dicuntur, qui in perpetua tormenta mittendi sunt. Nihil est enim quod Deus non uideat, dum ubique praesens et totus esse 155 noscatur. Sed illi recte coram ipso esse minime, dicuntur, qui ab eius gratia donoque priuandi sunt. Hactenus indicatus est Dominus,
cum
dicitur id quod non
est; nunc
aliis
tribus
modis ostenditur affirmando quod est. Dicit enim : Od:st: omnes qui operantur iniquitatem. Non dixit qui operati 14o sunt, quia illi tantum in iudicio damnabuntur,
145
150
155
160
165
qui usque
ad
finem uitae suae crimine se nefando commaculant. Sed inter speciales enumerationes criminum, congrue nomen generale positum est, id est, operatores iniquitatum, ut ibi intellegas quidquid a diuinis mandatis constat alienum. Adiecit : ferdes eos qui loquuntur mendacium. Videntur istae sententiae nonnullam recipere quaestionem, ut iniquitatem operantes odisse tantum Dominum dicat, mendacium uero loquentes perire confirmet ; dum si litteram intendas, grauius uideatur esse agere iniquitatem quam loqui mendacium. Sed hic significat haereticos, qui loquentes mendacium sequacium animas perdiderunt. Quid enim potest esse grauius quam ibi errare, ubi et alterum possit exstinguere ? Ad postremum didit : uirum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. Vir quidem sanguinum est qui humano cruore polluitur, sed et ille qui decipit uiuum. Addidit : e? dolosw. Multa enim perperam fiunt, quae propria uoluntate non agimus. Dolosws autem illos significat, qui scientes malum alienum operari nituntur exitium. Dum dicit : a5ominabitur, significat omnes quos superius dixit a regno Domini reddendos extraneos. Illi enim abominandi sunt qui eius praemia consequi non merentur. Completae sunt ab utraque parte ennoematicae definitiones, quae sententiae in magnam utilitatem hominum uidentur expressae, ut breuiter intellegerent peccatores, quos Dominus exsecratur et abicit. 8. Ego autem in multitudine misericordiae tuae. Iniroibo in domum tuam. Quoniam malos dixerat abominandos, consequens erat ut se per diuinam gratiam in domo Domini testaretur admitti. Nam cum ipsa Ecclesia hic domus sit Domini, tamen potest per unumquemque beatum dicere, 128/129 Zach. 12, 1o.
153 decepit Gerz.
186 perpera Gerz.
166 introibo] domine aZ. r
PL 56
EXP. IN PS. V, 8-10 170
67
qui eius membra sunt, futuram se Ierusalem nihilominus intraturam. Sic enim dicimus et patriam et ciuitatem, et tamen his rebus uerba damus, quae ad ciues earum nouimus
175
180
pertinere. Sed quia illa futura Ierusalem lapidibus uiuis sanctorum creditur multitudine construenda, apte dixit : /miroibo in domum tuam ; quasi in illius fabricae perfecta aedificatione concludat. ; Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo. Considerandum est quod non dixit:in templo, sed a4 fem$lwm, quia nec syllabas ipsas a sacramentis uacare praedictum est. T'em$lum sanctum corpus est Domini Saluatoris, quod iure adorat Ecclesia per quod meruit esse reuerenda ; sic enim ipse de suo corpore dixit : Destruite templum hoc et in triduo aedificabo illud. Sequitur : ?m timore tuo. Vt cordis compunctionem
n oo A
9, Deduc
190
declararet, timoris intulit mentionem ; quia
tunc fides solida est, quando amori casto formido diuinitatis adhibetur. me,
Domine,
in
tua
ustilia
; propter
inimicos meos dirige im conspectu tuo uiam meam. Postquam orationem suam dixit matutinis temporibus audiendam, peccatorum quoque commemorans exitiabilem repulsam, hinc secundam ingreditur sectionem, postulans Dominum ut iam ad aeterna gaudia deducatur, quia hic diuersis
I95
200
205
fatigabatur angustiis. Ait enim : 2« iua iustitia, id est, dum confitentibus parcis, seque paenitendo damnantes, aequissima potentia tuae pietatis absoluis. Nam qui abicit rebelles, iustum est ut uelit recipere supplicantes. Profjter inimicos .e0s, id est propter haereticos et paganos. Vnus enim prauo dogmate contrarius, alter non credendo semper aduersus est. Propter quos in Domini iustitia se petit esse dirigendum, quia praedicationibus eius non credit aduersitas. Dirige in conspectu tuo uiam meam, id est, uitam meam perduc ad tuae serenitatis aspectum. Non enim nostra facultate ad eum peruenire possumus, qui tortuosis semper semitis ambulamus. 10. Quoniam non est in ore eorum ueritas, cor eorum wanwum est. Cum superius petierit ad aspectum Domini per eius iustitiam se deduci, ut partem illam beatorum eius munere possit adipisci, nunc humanas cognoscitur increpare fallacias, ut ostendat obstinationes pertinacium 182/183 Ioh. 2, 19.
170 ierusalem futuram se — Gare
185 amore Gerz.
187 tua iustitia] Gerz.
192 quia] quae cum r, iustitia tua « Garet cuz g (at J. 193 Garet babet tua iust.) 206 conspectum Gerzz., fort. recte, sed cfr [. 200 dirigendam Gare? Germ. 201 e; 202
i 26
68
EXP.
IN PS. V, r1o-12
210 haereticorum non posse ad talia praemia peruenire, quae suis PL 57 fidelibus Dominus praeparauit. Recte enim dicitur in ore ipsorum
non
esse
ueritatem,
quorum
cor
uanitas
possi-
debat. Lingua enim sequitur mentis arbitrium, imperioque cordis eius mobilitas naturali ordine famulatur. 25. dd Sepulcrum patens est guttur eorum, linguis SCHE . suis dolose agebant. Per figuram parabolen nimis competens facta probatur allusio. Sej$wicrum enim mortui guiiur est mentientis, quando exitiabilem sibi uanitatem in
faucibus reuoluit, quae malum mortis infligit. Bene autem 220 addidit : $atens ; quod si clausum esset, minus feteret. Intende quod dixit : /éngwis suis dolose agebant. Frequenter enim dolos tantum loquimur, et habere non probantur effectum, sed hic ut grauiora peccata monstraret, addidit : agebant, ut malitia non solum in linguis, sed etiam in actu
225 exsecrabili esse probaretur. Iudica illos, Deus.Decidant a cogitationibus suis. Prophetiae mos est futura praedicere. Non enim maledictionis uoto talia optauit Ecclesia, cum ipsi probetur addi, quidquid bonorum numero uidetur acquiri. Sed necesse erat de 23o pertinacibus et praescitis dicere, quos nouerat Dominum posse damnare. Decédant a cogitationibus suis, cum se non uiderint adipisci, quod credebant posse promereri. Decidere enim proprie dicitur, qui spei suae amissione fraudatur. 235. Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos,
?
quoniam
exacerbauerunt
te, Domine.
Per hanc
sententiam discimus, quod tantum unusquisque a diuinitate repellitur, quantum eius peccata cumulantur. Quantitas enim delicti mensura repudii est, dum tantum ab illo reus longior 24o redditur, quantum numeroso crimine dilatatur. Exfelle propter cogitationes praesumptas dicitur, quia iam temeraria uoluntate decepti, uidebantur sibi bonis omnibus intromissi. Expulsos enim illos dicimus, qui de loco aliquo interiore
iactantur. Exacerbauerunt enim aegroti mali medicum 24; bonum, qui remedia salutis suae insensibili duritia respuerunt.
12, E! laetentur omnes qui sperant in te, in aeternum exsultabunt. Postquam impiorum debitas retributiones
asseruit,
nunc
Ecclesia
redit
ad sanctos,
quorum
congregatione beata dignoscitur, ne sileret bonorum praemia 25o quae nouerat esse uentura. Considera quod ea quae in capite uersus supplicans petit, sequenti parte eadem promittit, ne putaretur ambiguum quod certissime sperabatur esse uenturum. Et ne crederetur temporalis esse laetitia, dictum est : in aeternum, 222 loquimur] Gerzz. corr.
ubi gaudii nullus est finis, dum continue per-
Gerz., loquuntut Gare£
228 ipse Ger.
254/288 recepta
EXP. 255
260
270
aeternum
exsultabuni,
illis hereditas;
et ideo
i»
aeternum
290
295
breuiter docemur,
ne quis ascribat meritis suis quod tributum benedictione constat auctoris. Domine,
285
exsulta-
bunt, quia de aeterno Domino g/oriabuntur. Omnes qui diligunt nomen iuum. Significat in illa patria felici, omnes quidem Domini participatione gloriari, quamuis ineffabili dispensatione pro meritorum qualitate unicuique se uideatur maiestas sancta concedere. 13. Quoniam tu, Domine, benedices iustum. Magnitudine praemii et gaudiorum immensitate praemissa, quare tanto bono indebite repleatur humanitas,
280
PL 58
audi dictum
breuiter : e£ 2nhabitabis im eis. O magna et ineffabilis largitas donatoris ! Quid simile potest dari, quam ubi cognoscitur rerum Dominus ipse concedi ? Nam quilibet munificus donat illa quae possidet ; Deus autem, qui est ineffabile bonum se largitur in praemio. Et quid tam potest esse simile quam cum nos bonorum omnium coeperit auctor implere ? Gloriabuniur dixit, quia effectu perfruuntur optato. /» £e, quia tu es promissa
2570)
69
cepta praemia possidentur. Intuere quod 2« aeternum exsultare dicit sperantes in Domino, quoniam in ista temporalitate gaudere uidentur et impii; in futuro autem sola exsultabit semper Ecclesia. Et inhabitabis in eis et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuwm. De superiori uersu pendet ista sententia, quae tangi quidem postest, sed ad liquidum non ualet explanari. Nam si quaeras quae sit ista pollicitatio quam superius dixit : 2»
265
IN' PS. V; 12-15
ut scuto
bonae
uoluntatis
tuae
coronasti
nos. Consideremus praesens psalmus quam suaui ac decoro fine conclusus est, uno uerbo indicans beneficia Domini, quae nullis possunt uoluminibus explicari. Bona siquidem uoluntas Creatoris, quae nos ineffabilibus muneribus replet, dicta est scutum, quod reuera nos protegit et praemia decora concedit. Clypeus enim impositus capiti corona est, aptatus cordi defensio. Hic est qui omnes fideles protegit, ipse operit Ecclesiam toto orbe diffusam ; ipse quoque amplectitur et caelum, quo celantur uniuersa : munimen quod nullus ictus irrumpat, arma quae nullum intret exitium, per quae potius mors uicta succubuit et salus hominis desperata surrexit. Bomae uoluntatis. Quoniam uocatio Domini omne meritum praecedit, nec inuenit dignum sed facit ; ideo enim gratuita, alioquin
iusta diceretur. Haec est ergo bona uoluntas, quae nos uocat et
259 pr. et] r, om. Germ. Garet sed babent |. 364 Garet
264 autcm] enim Gerzz.
248 praemia Gerz. corr. n. Gerg., Garet ponit /. 284 post tine
2635 quam ubi] Gerz.., quod ibi
268 tam] iam Gerz.
219 docemus Gerz.
273 in] Gerz.. s. /. a.
283 praesens psalmus]
p 27
7o
EXP.
IN'PSS Vjirg-VDb I
attrahit, nec quidquam proficuum ualemus cogitare uel facere, nisi hoc accipiamus a bonitatis auctore, sicut apostolus o
dicit : Non enim ossumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Quiescat ergo pelagiana dementia, ne cum sibi aliquid boni falso applicare nititur, uero potius donatore fraudetur.
Conclusio psalmi. Quam suauis oratio sanctae matris audita est, quae nos et fide generat et religiosa institutione conformat. Ignaros docet, 30 vA paruulos fouet, afflictos releuat et illos ad propria ubera nutriendos colligit, quos sui dogmatis esse cognoscit. Supplicat enim, ut rogare discamus ; malos refugit, ut pessimos exsecre-
3I
I
mur ; confidit in Domino, ut et nos de ipso praesumere debeamus. Sic tamquam ueneranda mater, uerba tradit paruulis ad loquendum, ut in nobis coalescens orationis affectus et psalmodiam praestet humanis actibus consolatricem et congruentem diuinis iussionibus actionem. Loquamur ergo quod admonet, sapiamus quod credit, amemus certe quod diligit, ut cum eius animum sequimur, tunc ipsius filii sine dubitatione reddamur. Quintus autem numerus, in quo hic psalmus noscitur constitutus, tribuendus est Pentateucho,
quod sola
Ecclesia catholica uere intellegit, quae promissam atque exspectatam plenitudinem legis accepit.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
VI.
1l. In finem in hymnis bro octaua bsalmus Dauid. In
finem
iam notum
est.
Hymnus
est laus diuinitatis,
metri alicuius lege composita. Pro ocíawa uero, ut quidam uolunt, Domini significatur aduentus, quando finita saeculi II hebdomada, ad iudicandum uenerit mundum ; unde et psalmus ipse cum tremore maximo fecit initium dicens : Domine, ne in ira iua arguas me, neque in furore iuo corri-
Io
$ias me. Nam et sanctus Hilarius in prologo psalmorum et sanctus Hieronymus in expositione libri Ecclesiastes et sanctus Ambrosius in expositione Lucae euangelistae, ubi Dominus in monte transfiguratus est, et sanctus Augustinus de sermone
Domini
in monte,
ubi de octo
beatitudinibus
299/300 II Cor. 5, 5. Ps. VI, 8 cfr Hilar. Comment. super ps., instruct. 13.14. — CSEL 22412.
9 cfr
Hieron. Cozzent. in Ecclesíast. 11, 2 — CC 72. 10 cfr Ambr. Expos. Euang. sec. Luc. VII, 6 — CC 14, 217. 11/12 cfr Aug. de Sermone Domini in monte, I, 12 — PL 34, 1229-1255. :
299 aliquid] ozz. Gerzz.
304 confirmat Gerzz. corr.
$07 dicamus Gerzz. corr.
PL 59
EXP. IN PS. VI, 1
71
disputauit, de hac octaua die latius diligenterque locuti sunt. Vnde quod lectori placuerit, eligere suffragatur. Quocirca tales 15 uiros commemorasse sufficiat, quando dicta eorum, si in unam
seriem colligantur, uix possunt longissimo uolumine comprehendi. De qua die Amos propheta dicit : Vae concupiscentibus diem Domini. Vtquid uobis hunc diem Domini ? Et ipse est dies tenebrae et non lux. Idem et Sophonias propheta dicit : Vox diei 20 Domni dura et amara. Vnde nunc introductus paenitens distributis partibus orationis uehementer exorat, ne in illo die iudicii de propriis facinoribus arguatur. Quid enim salubrius, quidue prouidentius, nisi ut qui in meritis suis habere non poterat spem pro perpetratis delictis, in hoc mundo positus, ubi pae25 nitentiae locus est, diuinam eligeret exorare pietatem ? Verum istum diem a conditione mundi, alii dicunt post annorum sex millia esse uenturum ; propterea quod septimo die Dominus ab opere suo legitur in illa rerum conditione quieuisse, mille annos per dies singulos computantes, quia ;olegitur : Amíe conspectum eius mille anni sicul. dies unus. Ali putant post annorum septem millia, id est, transacta istius saeculi septimana, octauo die illam aeternam lucem posse declarari, sicut et Domini nostri resurrectio habita fuisse cognoscitur. Sed cum dicat ipse Dominus in euangelio 5; hunc diem nec Filium nosse, nimis importunum est illud stu-
diose quaerere, quod nobis utiliter diuina prouidentia noluit reuelare. Quapropter ad sermonem tituli declarandum nosse sufficiat, post huius saeculi finem, illum diem esse uenturum. Nunc ad intellegenda uerba quae nobis sunt donata, ueloci4o ter festinemus. Nam si puro corde petimus, cur dubitemus PL 6o audiri, cum ab ipso et ad ipsum ueniamus instructi? Dona, Domine, in satisfactione nostra tota nos caritate compungi, qui nobis salutarem supplicandi regulam praestitisti. Memento autem quod hic paenitentium primus est psalmus, sequitur 4; tricesimus primus, tricesimus septimus, quinquagesimus, centesimus primus, centesimus uicesimus nonus, centesimus quadragesimus secundus. De quibus, ut datum fuerit, suo loco dicemus. Quos non credas incassum ad septenarium numerum fuisse perductos, quando et maiores nostri septem modis so peccata nobis dimitti posse dixerunt : primo per baptismum ;
17/19 Am. 5, 18. 36 ;Matc. 15, 32.
19/20 Soph. 1, 14.
30 Ps. 89, 4.
34/37 cfr Matth. 24,
Ps. VI, 18 utquid uobis hunc (7/ hanc ?) diem domini] Gerzz. n zzarg. inf., hunc om. Gare. 29 non poterat habere — Gare 24 pro] Gerz. s. ]. — 44 exaudiri Gare 45 quinquagesimus] L Ger. 5. 7. 46 centesimus uicesimus nonus] cxxxv1II Gerzz. (ult. x del.)
72
55
EXP. IN PS. VI, 1
secundo per passionem martyrii; tertio per eleemosynam; quarto per hoc quod remittimus peccata fratribus nostris ; quinto cum conuerterit quis peccatorem ab errore uiae suae ; sexto per abundantiam caritatis ; septimo per paenitentiam. Addenda quoque est communicatio corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi, cum tamen digne suscipitur. Inueniuntur et alii fortasse modi remissionum, congruit enim ut numerum supplicationis nostrae indulgentia diuina transcendat.
Diuisio psalmi. Quatuor modis in hoc psalmo uir confitens et religiosus exorat. In exordio beneuolum sibi iudicem faciens. Exordium est autem oratio auditoris animum idonee comparans ad reliquam dictionem, id est, a potestate iudicis, quia solus est cuius constituta seruat aeternitas. Ab infirmitate sua, quoniam quantum meretur luere,non praeualet sustinere. A consuetudine parcendi, quoniam non se uult a mortuis rogari sed a uiuis hominibus confiteri. Secunda diuisione narrat aerumnas proprias, quibus afflictus et contritus esse cognoscitur. Narratio uero est ad causam probabilem faciendam rerum gestarum 79 clara et diligens expositio. Sequitur salutaris et nimis profutura correctio. Sequestrat enim se a malis, quod bono iudici nouerat esse gratissimum, ut ab illis mens redderetur aliena, quibus et ipsa iustitia probabatur aduersa. Superest conclusio, ubi iam definitiue aliquid dicitur, postquam nihil amplius desideDb) retur. Conturbat enim et repudiat omnes iniquos, quoniam cum ipsis habere nolebat ullatenus portionem. Sic per has partes proficuae paenitentiae causa peragitur. Aptatur autem haec Deo per humanam consuetudinem translatiuis uerbis, ut quasi iudex audiat, quasi cognitor instruatur, quasi ne8o scius, quae sunt facta cognoscat. Quod genus schematis multis locis reperies in litteris sacris. Totus autem hic psalmus propter futuri iudicii timorem noscitur esse conscriptus ; quod. utique rectae mentis est imminentes metuere calamitates et illud timere quod- meretur excipere. Nam si illud ante oculos ha85 beamus quod in Malachia propheta legitur, semper ad uias rectas recurrimus et nos proficuo timore corrigimur. Ait enim : Quas tolerabit diem introitus ejus aut quis sustinebit in aspectu eius ? Quia ipse ingreditur sicut ignis flaturae et sicut squama lauantium, et sedebit ad. conflandum et ad repurgandum ar6o
87/90 Mal. 5, 2-3.
88 communicatio] perceptio 2744. Bec. Fisc. 56/50? inueniuntur animum auditotis - Gerzr. 63 iudicii Gerzr. 68 noscatur aut] uel Gerzz.
Gerzz. Gerz.
62 87
i 28
EXP.
IN PS. VI, 1-2
73
go gentum. Similiter et Salomon in Ecclesiastico praemonens PL 6: dicit : Ante orationem braepara animam tuam et paulo post : Memento irae in die consummationis et tempus retributionis in conuersatione faciei.
. Expositio psalmi.. 2. Domine, ne in ira tua arguas me. Primum nosse 9; debemus omnipotentiam Domini, eloquentiam suam ita uariis disciplinis atque artibus plenissime ditasse, ut et ipsa mirabiliter exquirentibus ornata resplendeat et semina diuersarum doctrinarum diligenterretractata concedat. Hincest enim quod in ipsa reperiuntur, quae magistri saecularium litterarco rum ad sua post uolumina transtulerunt. Nam inter alios status, quos oratores causis emergentibus indiderunt, concessiuam deprecationem
esse dixerunt,
cum
reus non id quod
factum est defendit, sed ut ignoscatur expostulat. Qui status licet inermis apud terrena iudicia uideatur, humanisque uiri105 bus destitutus, inuicta tamen apud Deum munitione praecingitur, ut quem
nulla praeualent
argumenta
defendere,
sola
possit fidelis confessio uindicare. Hoc uere paenitentibus datur, qui dum se cupiunt absoluere, ipsi potius propria nituntur facta damnare. Sic et Isaias monet : Dic iu iniquitates tuas 110 $rius, ut iustificeris. Nunc considerandum est quam sit uerborum istorum congrua salutarisque positio. Non enim supplicat Domino
Patri, sicut et aliis uisum est, ut non arguatur, sed
ne in iudicii seueritate culpetur, quia hic multis argui salus est, sicut in Apocalypsi Ioannis legitur : Ego quos amo redarguo 115 él castigo. Nam ita et ipsi Dauid contigit, cum eum prophetica correxit inuectio. Arguit et Filius, sicut in alio psalmo legitur : Arguam te et statuam illa ante faciem tuam. Arguit etiam Spiritus sanctus, sicut scriptum est : Cum uenerit Spiritus Paracletus, ipse arguet mundum de peccato. Dicite nunc, peruersi, 120 ubi est hic naturae potestatisque distantia, quando nec ipsa discrepant uerba ? Conticescat Ariana nequitia, ne qui uolunt in sancta Trinitate sacrilegas diuisiones inferre, ipsi se a regno Domini probentur abscindere. Neque in jurore tuo corripias me. Ira et furor iudicis 12; contra reum
damnationis
effectus est; id est, motus
animi
concitatus ad poenam prouocans inferendam. Sed ira longa indignatio est, furor repentina mentis accensio. Haec autem allegorice translatiuis uerbis edicta sunt. Ceterum Dominus 109/110 Is. 45, 26. 91/93 Eccli. 18, 23.24. 118/119 Ioh. 16, 8. 49, 21. 107 indicare Gerz. (corr ?)
113 ne] Gerzz. :. /.
114/115 Apoc. 3, 19.
117 Ps.
74
EXP. IN PS. VI, 2-5
nec ira confunditur, nec furore turbatur, sed in una eademque
13o semper gloriae suae tranquillitate consistit. Similiter et Moyses dicit : Szcut laetatus est Dominus aedificans wos et. crescere faciens, sic laetabitur affligens uos atque subuertens. Petit ergo ut ante iudicium, non in iudicio corripiatur, quia qui ibi arguitur, sine dubitatione damnatur. Et mente condendum est, quod 155 dies iudicii pro timore magnitudinis suae ira et furor uocatur ; sicut et in secundo psalmo dictum est : T'unc loquetur ad. eos in ira sua ei in furore suo conturbabit eos ; de quo et alius propheta dicit : Des ille, dies irae, dies tribulationis et angustiae. 9. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. 14o Infirmitatis confessio caelestis medici misericordiam mouet, a quo facile impetrantur remedia, cum ostenduntur uulnera manifesta. Non enim dixit : quoniam mereor, sed quia iustitiam tuam sustinere non ualeo. O clementia magna Creatoris ! A iudice percipimus quid rei dicere debeamus, docemur pie145 tatem petere, ne nos iustitia possit absumere. Quis enim iam dubitet eum uerba sua audire posse, si tamen talis sit precantis animus, qualem ipse est iubere dignatus ? Sana me, Domine,
quoniam
conturbata
PL 62
sunt omnia
ossa "ea. In deprecatione eadem perseuerat. Pio medico 150 dicitur, aegritudinem tabidam usque ad interiora uenisse, ne differret auxilium, cui imminere cognoscebat exitium. Ossa hic per allegoriam, fortitudinem mentis debemus
aduertere,
quae cum deficit, uigor omnis elabitur, sicut et ossibus quassatis corpus minime continetur. 155.
4, Et anima
mea
turbata
est ualde
: et tu, Domine,
usquequo ? Ne corpus intellegeres, quod ossa nominauit, animam suam dixit esse twrbatam. Bene autem walde additum est, ne clemens auditor pateretur diutius differendum, si nimis eum non cognosceret fuisse turbatum. Vsque160 q440 subaudiendum differs, qui usque ad finem preces supplicum non soles ullatenus obliuisci ? Supplicatio quippe ista magnis commendatur angustiis, ut recepta sanitas pretiosior possit agnosci. Et intuere, quia iustitiam Domini semper paenitens iste refugit et consuetudinem eius benignitatis ex165 poscit. 9. Conuertere et eripe animam meam, saluum me fac propier misericordiam tuam. Cum Deo dicitur : Conwuertere,
uindictae
relaxatio
postulatur,
ut debitas de
nobis iustitia ipsius non exigat ultiones. Siue more nostro dici17» tur Deo : Conwuertere, sicut auersi solent rogari, qui aut re131/132 Deut. 28, 65.
138 ille] Gerz., illa Gare? iustitia de nobis — Garef
136/137 Ps. 2, 5.
139 mihir
138 Soph. rz, r5.
^ 145enim]oz. Gerzz.
168/169 ipsius
p 29
EXP. IN PS. VI, 5-7 75 spicere nolunt aut subuenire contemnunt. Eripe animam mean ab imminenti scilicet supplicio, quod debetur errantibus. Auertit enim a nobis debitas poenas, cum eas relaxauerit benigna remissio. Congrue uero comweriere in paenitentis 17; prece ponitur; quod satisfacientibus Dominus pollicetur dicens : Conuertimini ad me et ego conueriar ad uos. Saluwm me fac propter misericordiam tuam. Quam pulcherrime ista supplicatio propriis ac proficuis sermonibus explicatur! Saluwm se petit f?eri, non secundum merita sua sed propter 189 diuinam misericordiam, in qua dum fixa spes ponitur, uenia
facilius impetratur. 6. Quoniam non est in morie qui memor sit tui, in injíerno auiem quis confitebitur tibi ? Mouere potest quare dicat : ?» morie nullum esse memorem Dei, 18; dum uicina possit amplius ira iudicis contremisci ? Sed bene perfidos dicimus immemores Dei, de quibus et Isaias ait : Non enim qui in inferno sunt laudabunt te, neque qui mortui sunt benedicent te. Nam cum dicit apostolus : n nomine Iesu omne genu flectatur caelestvum, terrestrium. ei anfernorum, hic
199 de solis infidelibus ac pertinacibus debet accipi dictum, qui nullam fiduciam confessionis suae habere promerentur. Merito ergo hic sibi festinat dimitti, quia post lucis occasum, non restat nisi sola retributio meritorum. 7» inferno autem quis confitebitur tibi ? Subaudiendum ad ueniam, sicut 195 et Salomon de impiis dicit : Quia dicent inter se paenitentiam habentes et rae angustia spiritus gementes, etc. Nam et diues qui Lazarum uidebat in requie constitutum, mala sua probatur esse confessus, sed non est ad uotum supplicationis auditus, quia in hoc mundo proprie confessio dicitur, ubi et uenia 200 reperitur. Et ut aliquam diuisionem in his uerbis intellegi debeamus,
22 morte significat transitum uitae ; ?n inferno
uero custodiam locorum quam pro suis meritis animae sustinere noscuntur. In utroque tamen negatur absolute suscipienda confessio. Hactenus dictum est de principiis, nunc de narra205 tione uideamus. v. Laboraui im gemiiu meo. Beneuolentia igitur in exordio diligentissime comparata, uenit ad narrationem actuum suorum, asserens paenitentiam suam magnis cruciatibus fuisse completam ; quia non tantum uerbis otiosis, sed
219 afflictione probabili maxime uenialis efficitur paenitudo. Gemitus itaque et iste dicitur, qui aut pondere nimio cur176 Zach. 1, 5. 187/188 Is. 358, 18. 3. 196/200 cfr Luc. 16, 23.
176 cgo] om. Gerzz. Gerg. 6
188/189 Phil. 2, 10.
192/195 quia usq. dicit] Gerzz. in ras.
195/196 Sap. 5,
201 infernum C.1 (xcvir)
PL 65
76
215
EXP.JINIPSAVIIS
uatis aut uulnere sauciatis euenerit. Sed ille quaerendus est christianis, qui cordis compunctione peragitur, cum et malorum nostrorum reminiscimur et futurae poenae consideratione terremur. Gemitus enim dictus est geminatus luctus. Quem merito fideles appetunt, quoniam lugentes consolatur, paenitentes emundat, diabolum fugat, Christo conciliat : amaritudo dulcis, lacrimae
220
felices, salutaris afflictio! De qua re beatus
Ioannes duobus libris ita disseruit, ut merito apud Graecos aurei oris nomen acceperit. -
Lauabo $ev singulas moctes lectum meum. Si hoc ad litteram uelis accipere, merito quidem lectum, quem noctibus polluerat, lacrimis abluebat. Sed occurrit impossibilitas, ut tanta fuisset copia lacrimarum,
quae
non
solum
faciem, sed etiam /ectum lautssse diceretur. Quapropter melius Zectíwm, delectationem corporis intellegamus, in qua uelut in cubili nostro marcente uoluptate remittimur, quam potest honio lacrimis, quamuis paucis lauare, si eum contingat caelesti inspiratione deflere. Lecíus autem ab electis ac mollibus herbis dictus est ; supra quas antiquitus quiescentium corpora remittebantur in somnum. Lacrimis siratum meum rigabo. Réigare uberius aliquid significat quam lauare. Sed uideamus, cum superius lectum dixisset, quare iterum repetere uoluisset síraíwm ? 255 Stratum enim significat cumulum peccatorum ; quod ideo lacrimis rigat, ut eodem saluberrimo imbre resoluto, homo in nouam messem uirtutis adolescat, fiatque ex peccatore iustus, ex lugente laetus, ex aegroto sanissimus. Nam si stratum collectionem uestium uelis aduertere, ipsa impossibi240 litas occurrit quae de lecti lauatione surrexit. Siue hoc per figuram hyperbolen potest accipi, per quam solent aliqua in magnitudinem exaggerationis extendi, sicut de nauigantibus in centesimo sexto psalmo dicturus est: Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Et in quinquagesimo 245 psalmo : Lauabis me et super niuem dealbabor, cum niue nihil possit esse candidius. Et in Deuteronomio Moyses Iesu Naue praecepit : Liber hic legis non recedat de manu tua. et meditaberis vn €o diebus ac moctibus, ut scias ingredi wiam tuam. Simili modo et alter paenitens in centesimo primo psalmo dicturus 250 est : Cinerem sicut banem manducabam et bolum meum. cum fletu temperabam et his similia. 225
SCHE
219 Ioh. Chrysostom. de Cozipunctione — PG 47,P. 393-422. 2465 Ps. 50, 9.
247/248 Ios. 1, 8.
250/251 Ps. 1or, ro.
| 243/244 Ps. 106, 26.
225 etiam] et Gerz. 227 marcente] inardescente 74uZ. Bec, Fisc. 072. Germ. 238 sanus Gerzz. (us in ras.) 24* praecipit Gerzz.
235 enim]
PL 64
EXP. IN PS. VI, 8-11
77
8. Turbatus est prae iva oculus meus. Cum superius et gemuisse se asserat et plorasse confirmet, ineptum est ut subito indignatione propria putetur esse confusus, sed propter iram Domini oculum cordis sui profitetur esse turbatum. Quid enim formidolosius quam illum irasci, qui si non misereatur exstinguit ? Oculus enim dictus est, quasi ocior lux, quod cito intentata respiciat, siue quod palpebris ócculentibus probatur occultus.
255
Inwueteraui inter omnes
260
inimicos meos.
Inueteraui,
id est : in ueteris hominis Adae antiquitate permansi, qui ad differentiam noui hominis, id est : Christi,
26 5
270
Enumeratis
e
A
28
o
28
^
afflictionibus,
emendationis
ingreditur
partem,
ut qui malorum collegio peccauerat, fugatis a se talibus, mandatis Domini deuotissimus appareret. Quod argumentum ab attributis personarum tractum, dicitur a uictu. Eo quippe modo se probat ad plenam correctionem uenisse, quo se uoluit a malorum societate diuidere. Nam uide quid sequitur. 10. Exaudiuit Dominus deprecationem meam, Dominus orationem meam assumpsit. Deprecatio est cum pietate frequens oratio et sola est quae nimia decet et impor- p.30 tuna conciliat. Asswm$sit, suscepit uult intellegi, tamquam aliquid manibus acceptum. Et intuere magnum exsultationis arcanum, ut orationem suam et auribus dicat auditam et quasi oblationem aliquam fuisse susceptam. Sic enim facere laetantes
solent,
ut diuersis
modis
eadem
repetant,
unde
magno impetu gratulationis exsultant. Nec uacat, quod in uno munere tertio sibi dicit Dominum praestitisse, scilicet ut supplicationibus suis sanctam Trinitatem affuisse monstraret.
29 o
uetustus merito
nuncupatur. J[níer omnes inimicos meos, siue inter spiritus diabolicos siue inter nostra peccata. Ipsa sunt enim ueraciter aduersa, quàe animas in tartarum deducunt et adhuc feraliter blandiuntur. Completa est promissa narratio; est enim, sicut praecipitur, breuis et lucida, idonea quoque ad iracundiam iudicis temperandam. Nunc de saluberrima correctione dicendum est. 9. Discedite a me omnes qui operamini iniquitaiem, quoniam exaudiuit Dominus uocem fletus mei.
1i. Erubescant mei,
auertantur
et
conturbeniur
retrorsum
ommes
et erubescant
inimici
ualde
uelo- PL 65
citer. Tribus partibus decursis, uenit ad ultimam conclusionem. Conclusio est enim exitus et determinatio totius orationis, ubi iam, ut exauditum decebat, laetus exsultat. Quoniam
29
^
ista quaedam formula paenitentium est, ut incohent a lacrimis et desinant in laetitia;quatenus tali exemplo possit agnosci
258 intenta Gerz.
294 ut] oz. Gerzz.
78
EXP.
IN PESSVETZE
uerum esse quod legitur :Qui seminant in. lacrimis, in gaudio melent. 300
305
Et intuere
quod sancta
conscientia
paenitentis,
a
peccatis suis facta libera, ecclesiasticis regulis obsecundans, mox pro inimicis suis, ut conuertantur, exorat; ut, sicut ille suscepit ueniam, ita et inimicos eius carnales ad Domini gratiam redire contingat. Nam cum dicit : Erubescant, uult eos tanta compunctione illuminari, ut pro his quae agebant, ipsi potius erubescant et intellegant perniciosos actus, quos pridem sibi putabant esse proficuos. Conturbentur autem dictum est timore futuri iudicii et scripturarum praedicatione terribili, ne in illas poenas miserrimi hominum cadant, quas peccatoribus lex diuina pronuntiat esse uenturas. Cum dicit: mei, relaxauit odium cui multitudo fuerat donata culparum.
310
Sequitur : Awertantur retrorsum, ut non permittantur ire quo tendunt, sed cum redeunt, ab inferni fouea liberentur. Hoc enim et Petro dictum est humana cogitanti : Red: retro, saíanas, scilicet ne sapias illa quae sapis. Malus enim, cum retrorsum redit, emendatur ; cum
315
conuersio.
520
iustus, offendit. Sed quo-
niam hic de peccatoribus agebatur, bene illis optata est uotiua Et ne eos diutius iudicaret
forsitan
differendos,
addidit : E? erubescant ualde uwelociter. O desiderium sanctae mentis eximium ! Quis enim amplius in causa sua petere potuit quam iste pro inimicis suis acerrimis postulauit ? Talium itaque Dominus miseretur, qui misericordiae momenta
non
negligunt, sicut in euangelio
scriptum
est:
Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur.
325
Conclusio psalmi. Licet in omnibus psalmis intellegentiae studium adhibere debeamus, quoniam inde uitae nostrae maxima subsidia conquiruntur, tamen paenitentium aestimo magnopere perscrutandos, qui humano generi uelut competens medicina praestantur. Inde enim animarum saluberrima lauacra suscipimus, inde peccatis mortui reuiuiscimus, inde lugentes ad ae-
3 N23
terna gaudia peruenimus. Est enim quoddam iudiciale genus, in quo reus conspectibus iudicis praesentatus assistit, peccatum suum lacrimis diluens et confitendo dissoluens, summum genus defensionis afferens, quo se ipse condemnat. Hic non est accusator extraneus, sed ipse impugnator est suus. Meretur ueniam quia se non excusat a culpa; nec potest taliter agi sub
297/298 Ps. 125, 5.
812/313 Marc. 8, 35.
822 Matth. 5, 7
314/315 hic quoniam - Garef, fort. recte 918 in causa sua amplius 325/326 praescrutandos Gerz. 319 iste] Gerz., qui add. Garet suscepimus Gerzz.
e Garef 927/328
EXP. IN PS. VI, rr-VII, x 355
79
tali iudice, cui peccata nullus praeualet abnegare. Hic coniectura cessat, hic finis non quaeritur, hic ceterae qualitatis species desunt, quoniam omnia lucida ueritate panduntur. Sola est ergo necessaria quae dicitur concessio, cum reus non id quod factum est defendit, sed ut ignoscatur expostulat.
340 O inaestimabilis pietas Creatoris ! Reus pro se sententiam dici
345
fecit, quoniam ipse'se uehementius accusauit. Sed nequaquam quilibet callidus oratorum haec a iudice obtinere potuit, quae iste simplicitate plenus a Domini pietate promeruit. Nec uacat quod in calculo senario, quem in disciplina numerorum constat esse perfectum, personam paenitentis aptauit. Ipso enim die hominem creauit ipsa etiam aetate Christus Dominus ad liberandum eum, in hunc mundum uenire dignatus est ; sexto
350
etiam die crucifigi pro hominum salute decreuit, ut haec supputatio et hominis initium et absolutionem peccatorum aptissime continere uideatur. Nam de paenitentiae utilitate et uirtute atque gratia beatus Augustinus inter copiosos libros. de hac re, ubi locum reperit, neglegendum esse non credidit ; tamen uno uolumine mirabiliter et breuiter solita uiuacitate tractauit. EXPOSITIO IN PSALMVM VII.
A
-o
L5
1. Psalmus Dauid, quem cantauit Domino bro uerbis Chusi filii Iemtni. Quamuis haec causa in secundo libro Regum latius indicetur, propter explanationem tamen tituli breuiter exponenda cognoscitur. Cum Dauid a filio suo Abessalom crudeli bello premeretur, amicum suum Chusi fecit pro dignoscendo consilio ad eius castra migrare, ut quidquid aduersus eum ageretur, sibimet secretius indicaret. Nam et ipsum nomen praedictam indicat causam. CAusi enim, patre Augustino docente, interpretatur silentium, quod reuera fidelis eius exercuit, quando illi secretius profutura mandauit. Filius autem Iemini, filius dexterae interpretatur. Quod bene ad ipsum refertur, quia saluti eius necessaria proditione consuluit. Sic Dominus noster in medio Iudaeorum silentium misit, cum mysteria sanctae incarnationis assumpsit. Perfidis enim tamquam silentium fuit, quod fidelibus probatur esse praedicatum. Hunc ergo psalmum ad similitudinem Chusi de futuro mysterio Domini propheta cantauit, quia sicut Dauid filii sui Abessalom a se geniti et educati iniustam persecutionem pertulit, ita Dominus liberati a se populi atque nutriti 951/332 Aug. Serzo 352, de utilitate agendae paenitentiae — PL. 39, 1549-1560. Ps. VII, 2/4 Reg. 15 9 cfr Aug. Er. ps. VII, 1, 29 — CC 58, 356. Ps. VII, ? aduetsum Gerzr.
11 pr. filius] filii Gerz., for£. recte
PL 66
80
EXP.
IN PS. VIE, 1-3
20 furorem detestabilis praesumptionis sustinuit. Scire autem debemus hunc primum esse psalmum eorum, in quibus per actus Dauid significantur Domini futura mysteria. SubseSCHE
quuntur enim huiuscemodi uicesimus sextus, tricesimus tertertius, et centesimus quadragesimus tertius, quibus conuenit z v^ schema quod dicitur allegoria, id est inuersio, aliud dicens,
aliud significans.
Diuisio psalmi. Causam suam propheta trahens,in futurum mysterium Domini Saluatoris, cui etiam nomen ipsum Dauid mysticis interpretationibus congruenter ascribitur, in prima diuisione 30
ex sua persona Dominum deprecatur ut ab omnibus toribus eius uirtute liberetur. Persona uero hominis stantia rationalis, indiuidua, suis proprietatibus a stantialibus ceteris segregata. Secunda sectione idem
persecuest subconsubprophe-
ta rogat, ut resurrectionis eius gloria manifestata subueniat. 35
Tertia ipsum introducit loquentem per id quod factus est humilis, ut secundum iustitiam suam ueritatemque iudicetur,
40
malos ultione deterrens, bonis gratuita praemia compromittens. In quarta parte iterum propheta reloquitur, commonens Iudaeos, ut metu futuri iudicii a proposita iniquitate discedant, ne possint sustinere meritas ultiones. Hoc nunc conuenit sollicita mente perquiri, ut uirtutem psalmi diuino munere introspicere mereamur.
Expositio psalmi. 2, Domine 45
Deus
meus,
in te speraui,
libera
me
ab
omnibus persequentibus me et eripe me. Quamuis propheta, Abessalom filii sui causa uideatur esse proposita, de uniuersis tamen inimicis se supplicat debere liberari, ab spiritalibus maxime nequitiis, quas conuenit studiosissime praecaueri, quia carnales hostes corpus impetunt, spiritales
$0
55
uero animas necare contendunt. Libera a peccato, eripe a diabolo. Ab ipsius enim potestate tollimur, quando misericordia Domini delictorum sordibus expiamur. Sed cur debeat a persequentibus erui, praemissa ratione demonstrat, quoniam se in ipso sperasse confirmat.
3. Nequando rapiat ut leo animam meam, dum non est qui redimat, neque qui saluum faciat. Leoni confertur diabolus, leoni frequenter comparatur et Christus, ille quod ad interitum rapit, iste quod eripit ad salutem. Pulchre uero propria uerba suis auctoribus dedit :Dominum
20 detestabili praesumptione Gerz. ^ 923/24 xxxi, xxxv1 Gerzi., minus apte, etsi XXXVI efíaz indicat compendium in cod. D (supra, p. 26) 5? rapit... eripit] Gerzz., tapiat... eripiat Gare
IPIE
EXP. IN PS. VII, 3-6
&
rogat ut eripiat, ne leo rapiat. Subiunxit : Dwm 6oqui
redimat,
neque
tu a subueniendo
qui
saluum
faciat,
nom
est
id est, cum
cessaueris; illo enim tempore
praeualet
diabolus rapere, cum nobis peccatis nostris obstantibus Crea-
tor distulerit subuenire. Ipse enim fideles redimit, qui suum Filium pro humano genere inaestimabile pretium dedit. Nec 6 I ab alio potest salus üenire, nisi a salutis auctore. Sic Dominum
SCHE
Christum per haec relucentia uerba declarauit. 4. Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis. Hic quidem dicit :$7 feci istud ; sed inferius quid sit : 2s/4d, exponit cum ait : S2? est ni7o quitas in manibus meis. Quae figura dicitur epexegesis, idest explanatio dicti superioris. Sed hoc non debet generaliter intellegi, quia non est in homine aliquam iniquitatem in suis manibus non habere. Sed ;sí£wd ad persecutionem Abessalom dicitur fili, à quo propheta iniuste uidebatur affligi. j quemadmodum uel inimicum tractauerit, Regum tectus I Nam ostendit, ut tempore quo contra eum
exercitum
destinabat,
ducibus suis praeceperit ut maxime Abessalom saluti prospicere
debuissent;
quem
etiam
mortuum
grauissimo
dolore
defleuit. Merito ergo dicit iniquitatem in hac causa dumtaxat 8o in suis manibus non fuisse, cum sibi eum etiam superstitem relinquere uoluisset. b. Si
rveddádàd
vetribuentibus
mihi
mala,
decidam
meriio ab inimicis meis inamis. Secundum caput est antefatae patientiae, quia de persequentibus se noluit uindi85 care. Nam et Saulem summa pietate tractauit, ut traditum sibi
saepius in mortem, ille remiserit ad salutem. Quod idem lectio antefata testatur. Retribuebant enim Saul atque Abessalom »alwm, qui ab ipso prius acceperant pietatis officium. Nemo enim retribuit, nisi qui aliquid ante percepit. Sed iste 9o uir Deo plenus et patientiae uirtute firmissimus, perfectae beneuolentiae se conditione constringit, ut si malum pro malo reddidit,
9^
deczdat
ab
dnmimicis
suis
inamis,
id est
fructu mansuetudinis magnae uacuatus ; nec de hoc certamine referat, quod Dominus illi applicet ad coronam. Quae si altius intendas, dominicae passionis declarantur indicia, cum perfidus Iudaeus mala retribuit, quamuis ineffabilia bona
iugiter auctore perceperit. 0. Persequatur inimicus hendat
eam,
roo gloriam meam
et conculcet
in puluerem
animam im
terra
meam uitam
a suo
et compremeam
et
deducat. Inimicum diabo-
95/48 cfr II Reg. 18, 5.
91 id est] oz. Gerz. Gerg.
93 ad] a Ger.
88 qui] quia Gerzz.
92 suis] oz.
PL 68
82
EXP. IN PS-VIL'G
lum dicit, qui animas, quas comprehendit,et conterit. Superior enim factus dat interitum, non salutem. Sic enim de animabus efficit, quas crudelissimus uincit, ut actus earum terrena faciat 105
contagione maculari. Quapropter congruus est positus ordo uerborum ; prius enim fuit ut comprehenderet, postea ut conculcaret.
IIO
115
E£
gloyiam
meam
in puluerem
deducat,
id
est : suscepti hominis honorem, qui ad imaginem et similitudinem Dei constat effectus. Deducat in illum $uluerem quem proicit uentus a facie terrae. Ita dum sibi conditionem ponit, peccantium ruinam mirabili narratione descripsit. His igitur superioribus tribus uersibus explanatis, dicendum nobis est quemadmodum in eis hypothetici syllogismi secundus modus appareat, qui hoc modo fieri posse dignoscitur. Hypotheticus autem, id est conditionalis syllogismus est, qui ex conditionali aut conditionalibus propositionibus accipiens assumptionem, colligit conclusionem. Cuius propositio talis est, quantum ad istam pertinet dictionem : Domine Deus meus, sé feci $siud, svi est iniquitas im manibus meis, si veddidi reivibuentibus mihi mala, decidam merito
ab inimicis meis imamis. Pervsequatuy dimimicus animam meam et comprehendat eam, et comculcet in lerra uitam meam et gloriam meam in juluerem deducat. Istius autem propositionis secundum regulas dialecticorum reciprocatio talis est : si non decidam merito 125 ab inimicis meis inanis, sinon ersequatur inimicus animam meam, ei comprehendat eam, si non conculcet in terra witam meam, si non gloriam meam in puluerem deducat, Do120
mane Deus meus, non feci istud, non bus meis, non reddidi vetribuentibus 215 o
est iniquitas in mamnimihi mala. Cuius reci-
procationis fit talis assumptio : attamen non decidam merito ab inimicis meis inanis, attamen non jersequetur inimücus animam meam ei comprehendet eam, non conculcabit in terra p 32 witam meam ; non gloriam meam in $uluerem deducet. Hanc uero assumptionem sequitur ista conclusio. Igitur, Domine PL 69
I5 ^ Deus meus, non feci istud, non est iniquitas in manibus meis,
140
non reddidi retribuentibus mihi mala. Haec nos summatim atque simpliciter causa breuitatis attigimus. Si quis autem, siue de schematibus, siue de modis syllogismorum, siue quid sint simplices, siue compositi plenissime nosse desiderat, Aristotelem in graecis, Victorinum autem Marium lectitet in latinis et facile sibi quisque talia confirmat, quae nunc difficilia fortasse diiudicat. 140 Aristot. Prior. /Analytic. libri YI, Boethio interpretante — PL 64, 639 Sqq. 140/141 Marius Victorinus de Defimitionibus — PL 64,891 sqq. 101 et] Gerz., oz. Gare? 105 enim] Gerzz. s. /. 106 et] Gerzz. s. /. 141 conformat Gerzz. (u£ uidetur) comprehendat Gerzz.
1323
EXP. IN PS. VII, 7-8 v. Exsurge,
Domine,
in ira tua et exaltare
83 n fini-
bus inimicorum tuorum. Exsurge, Domine Deus 145 meus, 1n praecepto quod mandasti. Venit ad secundam diuisionem, in qua transitum facit ad illam similitudinem quam fecerat Domini Saluatoris. Sed tribus gradibus ascendit ista petitio. Primus est, ut 2n ?ra, id est : in uindicta consurgat, 150
sed non ad iram prouocat Deum, quem sciebat esse mitissimum ; máxime cum superius de se dixerit : $7 reddzd? retribuentibus
155
160
mihi
mala,
sed humanis et translatitiis uerbis
talia referuntur. Verum haec uindicta quae dicitur 27a, in diabolum potius debet aduerti, qui toties punitur quoties ab eo peccator subiugatus eripitur. Exaltare in finibus inimaicorwum, id est : in possessione diaboli magnificare, quam in peccatoribus tenet. In ipsis enim exaltatur Dominus, quando a conuertentibus confessio laudis offertur. Secundus gradus est: Exsurge, Domine Deus meus, in praecepto quod mandasti ; ipsum est enim quod superius dixit, 2» ira, ut cognoscas uindictam esse potius, non furorem. Mandauit enim Dominus i4 $raecepío, quando in euangelio dixit discipulis suis: Tertia die resurgam, et braecedam uos in Galilaeam. Haec dum facta sunt, exaltatus est in toto orbe terra-
rum, quem potestas diaboli possidebat et uindicauit in eum, 165
170
175
180
quando ab eo abstulit quod tenebat. Et intuere quia more
prophetiae futura pro praeteritis dicit : Im $raecepto quod mandasti, utique quod adhuc mandaturus erat, ut est illud uicesimi primi psalmi : Foderunt manus meas et pedes meos, dinwmerauerunt omnia ossa mea, etc. 8. Et synagoga bopulorum circumdabit te et propier hanc in altum regredere. Superius petiit ut ueniret, nunc autem quid in aduentu eius emergere possit, ostendit ; ac si diceret : Tu quidem uenturus es ad liberandum, sed populi Iudaeorum insanis te mentibus persequentur. Synagoga hic collectionem significat improborum, non religiosarum mentium coetum. Nam si in eum credidisset uniuersa Iudaeorum plebs, deuotis mentibus utique suscepisset. E! propter hanc in altum vegredere. Propter hanc, id est : synagogam, quae tamen fuit obstinatis moribus indeuota, in qua habitare non potuit, dum se ab eius infidelitate subduxit. In altum vegredere, propter illud euangelii : Nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit. Regredi enim est, unde ueneris iterata uia reuerti. Nam de hac ascensione gloriosa, in alio psalmo dicturus est : Ef ascendit super cherubim 162/163 Matth. 26, 32. 186 Ps. 17, 11-12.
174 sinagogam Gerzz.
168/169 Ps. 21, 17-18.
181/182 Ioh. 5, 13.
176 si 1:4. credidisset] credidisset si cum Gerzz.
184/
84
EXP.
IN PS. VII, 8-ro
185 et. uolawit, uolauit super pennas uentorum. et bosuwit. tenebras PL 7o latibulum. swum. 9. Domine,
iudica
populos.
Iudica
me,
Domine,
secundum iustitiam meam el secundum innocentiam manuum mearum super me. Venit ad tertiam partem, 19o ubi iam Dominus loquitur Christus, ex ea dispensatione qua passus est. Nam cum dicit : Domine, iudica populos, omnipotentis
Iudica
:9;
200
205
210
me,
Patris maiestas
Domine,
ostenditur. Cum uero ponitur:
secundum
iustitiam
meam
et
secundum innocentiam manuum mearum super me, humilitas humanitatis exprimitur, quae de sanctae Mariae uirginali utero assumpta esse monstratur. Sic in uno uersu tam ingentium rerum secreta conclusa sunt. Et respice quemadmodum totius ueritatis ordo seruatur. Prius enim propheta innocentiam manuum suarum in una dixerat causa, nunc autem à persona Domini Saluatoris generaliter pronuntiatur, quoniam constat eum peccatum nullatenus habuisse. Merito siquidem petit secundum iustitiam suam se debere 2ud:ca7i, qui diuinitatis suae perfectissimus doctor praecepta compleuit, qui malum pro malo non reddidit, qui propter aliorum delicta crucem sanctus ascendit, qui pro persecutoribus inaestimabili gratia pietatis orauit et cetera, quae uerissimus euangelii textus eloquitur. Sed cum innocentia cordi specialiter applicetur, hic dictum est : Secundum innoceniiam manuum mearum. Quod genus locutionis scripturarum diuinarum proprium esse cognoscitur, significantias mutare uerborum, sicut in decimo psalmo dicturus est : Palpebrae eius interrogant filios hominum, cum palpebrarum non sit interrogare sed linguae. 10. Consumetur nequitia peccatorum et dirige 1u-
215 s£u14. Petit accelerari mortis aduentum, ut cito suus clarificetur ascensus. Completa est enim nequitia peccatorum, quan-
do crucifixus est Dominus. Nihil enim potuerunt ultra facere, quamuis crudeliter insanissent. Quod uerbum et ipse positus in cruce dixit : Consummatwum est. Directus est autem £u220 $148, quando resurrexit a mortuis et ad caelorum regna con-
scendit. Sic pietatis studio uidetur expeti, per quod uita omnium probatur impleri. Scrutans corda et renes Deus iustus. Haec propria uirtus est Dei et corda nostra discutere et animi nostri uigo-
22; rem potentiae suae luce penetrare. Nam 212 Ps. 1o, 5.
licet nobis multo
219 Ioh. r9, 3o.
185 z//. uolauit] Gerzz. in marg. a. m. 198 seruatur] Gerz., setuetut Gare 205 sanctam ed. 206 gratia] gloria Gerzz. 223 iustum r e£ coniungit cum 1. 236 adiutorium
EXP.
230
IN PS. VII, r1o-13
celsiores sint potestates caelorum, nulli tamen creaturarum datum est cogitationum nostrarum plenissime secreta cognoscere. Agnoscit autem perfecte in nobis solus ipse qui iudicat, propter quod dictum aestimo : T'4 quis es qui udicas seruum alienum ? id est : qui cogitationes eius non intellegis. Nam nec nos ipsi nobis sic manifesti esse
255
85
possumus,
quemadmodum
diuinis conspectibus apparemus, cum de homine legatur : Peccata quis intellegit ? Consideremus etiam corda ad cogitationes posita renes ad animi constantissimum uigorem siue ad corporeas delectationes. 11. Adiutorium meum a Domino, qui saluos facit rectos
corde.
PL 71
Incarnatio illa quae propter nos suscepta est,
ad nos loquitur animandos. Nam licet istud de se dicere uidea-
tur per id quod subiectus est Patri, spem tamen in se credentibus inaestimabili pietate largitur. Nam cum una eademque Dei hominisque persona sit, suum humanitas dicit adiwtorium potentiam Verbi, quod rectis corde et ueniam tribuit et salutem. Intuere etiam quod in parte superiori propheta se petiit liberari, hic autem adiutorium Domini sibi Christus ipse promittit, qui dicit in euangelio : Omn?a quae Pater habet 245 mea sunt el mea, Patris sunt. Ille enim petit ut famulus, iste sibi promittit ut Dominus. 12. Deus iudex iustus, fortis et longanimis ; numquid irascetur ber singulos dies ? Ventum est ad quar250 tam nihilominus sectionem, in qua propheta ex sua persona laudem concinens Patri et uehementer Iudaeos terrificat obstinatos et spem eis, qui ad eum redire cupiunt, pollicetur. Iustus dicitur Deus, quia tribuit unicuique in fine quod gesserit. Fortis, quia nullus potest resistere uoluntati eius. paenitentiam exspectet, quos 255 Longanimis, ut hodieque ad potuisset. AN'wm quid qualitate suorum perdere pro scelerum
240
irascetur
260
265
? Sub admiratione
pronuntiandum
est, quia im-
putatio ista negatiua est. Irasci autem iudicum more dicitur, qui quando uindicare delicta cupiunt in sententiam seuera indignatione consurgunt. Sed istud in diuinitate non conuenit, quia ubi est feruida uindicta, non est temperata iustitia. Per singulos dies, id est : cunctis momentis, quemadmodum et peccatum omne committitur. Nam ubi esset gloriosa patientia, si poena mox sequeretur offensam ? 13. Nisi
conuertamini,
229/230 Rom. 14, 4.
233 Ps. 18, 15.
gladium
suum
uibrabit
;
245/246 Ioh. 16, 15.
iudices Gerzr. qui Gerz. 229 dictum] Gerz. in marg. a. 7. 249 irascitur r (praeter H K T* B C D) mittit sibi — Gare/ 265 uibrauit r (/Zez Gerz. /. 269 tantum) iudicum — Gare
247 pro288 more
i 55
86
EXP.
DN'PS' VEL £5:15
arcum suum telendit et paraust ilium. Contumaces terret Iudaeos qui, Domini lege contempta, idolorum culturis nefandissimis seruiebant. Ipsis enim dicitur : N?s? comuertamini, gladium suum uibrabit, id est : unicum Filium 27 o suum sub lucente claritate missurus est. Vsbrare enim illud dicimus, quod modo lumen, modo umbras tremulas probatur ostendere. Hoc constat incarnatione Christi Domini prouenisse, quando perfidis tenebras, fidelibus autem lumen suae deitatis ostendit. Gladium uero uerbum et apostolus dicit, cum ait : Et gladium spiritus quod est Verbum Dei. Arcum itaque scripturam noui et ueteris testamenti congruenter accipimus, qui duobus quodammodo curuatis flexibus deuotorum colla complectitur. Hic fidelibus suaue iugum ostenditur, contumacibus
autem
arma
terribilia
declarantur.
T'e-
tendit adiectum est, ne eius patientia remissa putaretur. Ad postremum posuit : $arauit illum, ut mos ipse sagittantium plenissime uideretur expressus, qui postquam tetenderint arcum 28
^
contra
signum,
manum
opere brachia praeparantes. Sed paratus quas sagittas emiserit. 14. Ei in ipso jparauit suas ardentibus effecit. Hic tis ostenditur, quia per arcum, testamentum,
collocant
in sagittandi
uideamus, arcus iste praeuasa moris, sagittas distributio diuinae maiestaid est per uetus et nouum
sicut iam dictum est, et effectus mortis uenit
et sagittis ipsius uita praestatur. Egressae sunt autem de isto arcu tamquam sagzííae, id est : apostoli, qui ardentibus, hoc est : desiderantibus animis, in modum sagittarum praecepta salutaria transmiserunt, unde et impii sauciarentur, et fidelibus efficax cura proueniret. Effec?ft autem significat 295 operatus est, quod uerbum pater Hieronymus etiam in auctoritate seminauit. 15. Ecce parturiuit aniustitiam, concepit dolorem : et peperit iniquitatem. Subtiliter inquiramus uerba quae dicta sunt. Parturiuit iniustitiam plebs iudaica, cum 30 o uideret Dominum pro salute humana miracula facientem et de eius potius exitio cogitauit. Conce$it dolorem, quando eos diuersis parabolis increpabat, ut a sua illos peruersitate conuerteret. Peperit àniquitatem, quando dixit :Cracifige, crucifige. Et merito posuit : Pejperit, id est : quasi filios ne505 quissimos edidit. Omnis enim fructus similis probatur auctori, eu o
295 Eph. 6, 17. 295 Hieron. Psa//. iux!a Hebraeos 7, 14 — edid. de Sainte303/304 Luc. 23, 21. Matie, p. 15.
2*7 ctuciatis
Gerzz.
Gerzz., corr. a. zz.
287/288
297 partutiit Garet (bic fantuzz)
maiestatis]
legis ed.
304 id est] ozz. Gerzz.
295 in] oz.
PL 72
EXP. IN PS. VII, 15-18
310
87
sicut alibi dictum est : Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Sed cum prius sit concipere et postea parturire, merito anteriori loco parturire posuit, ut ista nequitia non ex alieno malo concepta sed fuisse propria monstraretur. 16. Lacum aperuit et effodit eum et incidit in foueam quam fecit. Lacus dicitur cuius fundus latet, dum in unam foueam circumdatus includitur. Hic plano tergo intuentium oculis falsa tranquillitate blanditur, sed quantum
315
320
Such)
250
sit profundus absconditur. Talis ergo et iste fuit lacus iniquitatis, quem Iudae prauitas excauauit; a$eruit, quia primus nequiter incohauit, effodit, dum eum in sua damnatione perfecit, incidit in foueam quam fecit, in mortis scilicet locum. Quod uerbum et ad lacum et ad sepulcrum potest aptissime conuenire, sicut Salomon dicit : Qwi $arat foueam alteri, ipse in eam incidet. A se enim incohat tractatus malus et antequam laedat alterum, sibi prius operatur exitium. 17. Conuertetur dolor eius in capite eius et in uerilicem eius iniquitas eius descendet. Hic caput nostram animam debemus accipere, qua parte sumus sine dubio celsiores. Huic subiecta sunt peccata, quando refrenantur obnoxia. Quod si delictis contingat animam uinci, supra eam necesse est emineant, quae multitudine prauitatis exundant. Vertex quoque dictus est, quod dextra laeuaque uertat capillos, qui significat capitis summitatem. Quam rationem esse non immerito dixerimus, quia contemplatiuae animae culmen excelsum est ; unde etiam gloriosi Creatoris portat imaginem. Haec si peccatis obruentibus inclinetur, necesse est ut in uerticem, id est, supra rationem
355
ET
descendat,
quod
augmento
iniquitatis excreuerit. Nam et ipsum uerbum si consideremus, quam magnorum secretorum significans inuenitur ! Primum est quia iniquitas, dum ex alto praecipitata descendit, uiolenter percutit. Deinde potenter quomodo impii torqueantur exponit, nam cum supra eos propria peccata descenderint, suis malis, suisque sceleribus in poenas debitas destinantur. Dolor enim dictus est quasi domabilis horror. 18. Confitebor Domino secundum iustitiam eius ei $sallam nomini Domini altissimi. Expositis uirtu306 Matth. 7, 20. S. Bened. 1v, p. 152.
319/320 Prou. 26, 27.
— 340/341 cfr Hildemar. Expos. reg.
307 sit prius — Gerz. 314 fuit et iste — Gerz. 313 iudaea Gerzz., corr. a. zz. 1n iudaica 316/317 ceffodit 4. perfecit] Gerzr. in zarg. inf. a. zz. 317 incidit] Ger. in ras. 323 capite] Gerzz. ed. cuz r, caput Garet cum g 323/324 uertice r 338 excreuetit] Gerz., excreuit Gare? 340 suisque] -que ozz. Gerzz. 341 domabilis] Gerz.., Hi/d., dominabilis 74ud. Bec. Fisc. 343 et] oz. Gerz..
Pi
88 34 ^
35 o
55
^
EXP.JIN/ES
t
tibus Patris, quibus iudaicum populum miraculorum significatione terruerat, in summam colligens illa quae dixit, alacri mente profitetur se Domino confiteri. Confiter? autem duobus dicimus modis : unus est quando peccata nostra humili satisfactione damnamus, ut est illud prophetae Danielis Confitebor beccata mea et peccata populi mei. Secundus, unde nunc sermo est, cum laudes Domini magna exsultatione celebrantur, sicut in euangelio legitur : Confiteor tibi, Pater, Do-
mine caeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis. Non enim ibi quidquam de peccato dicitur, sed sola gratiae monumenta referuntur. Ita Hu34 et haec confessio praeconialis accipienda est, quae gaudenti animo Domini uirtutibus exhibetur. Secundum iusticitiam eius,
36 o
CVIDSSSVHIE
quoniam
et superbos
facit sua
crimina
sustinere
et
humiles dignatur absoluere. Psallere uero est et operibus Domini mandata peragere et hymnos uoce etiam et corde cantare, quod se promittit propheta esse facturum, quia hoc reuera Domino cognoscebat acceptum. Conclusio psalmi. Magnifica nobis psalmi huius, si studiose consideremus, sacramenta patuerunt. Prima parte fructuosam patientiam docet, quae perfectos probatur efficere Christianos. Patientia
36 ^
37 o
575
est enim religiosi uiri laborum ac dolorum omnium, spe futu-
rarum rerum et amore Domini, parte salutem rectis corde ipse terrentur impii, ne in illo iudicio tas optimi reuera Creatoris, qui
grata tolerantia. Secunda Dominus pollicetur. Tertia damnentur errantes. O pienon uis derelinquere quos nosti ad tuum iudicium conuenire et immensae pietatis arcano, dum confitentibus parcis, tibi reos ipse subducis. Quis enim iustitiam euaderet tuam, nisi praemissa pietas subueniret ? Septenarius quoque numerus admonet nos de illa requie aeterna cogitare, ad quam nos spem praesens psalmus extendit, ut merito tali numero receptus, iucunda exsultatione cantetur. Dubium quippe non est, quod peractis sex diebus qui ad actiuam pertinent partem, septimus repausationi deputetur, qui contemplationi theologicae noscitur adhaerere.
EXPOSITIO 1l. In finem 349 Dan. 9, 20.
IN PSALMVM
bro torcularibus
VIII.
psalmus
Dauid.
In
351/353 Matth. 11, 25.
344 iudaeorum Gerzz. (u£ uidetur) 847 modis dicimus — Gare 351/352 domine] Gerzz. s. /. 854 momenta Gerzz. (corr. a. zz.), Gare? 98$ supetos Gerzr., €Orf. d. 7. 868/369 declamatio add. Gerz;. in marg. a. zm.
EXP. IN PS. VIII, 1-2
89
finem significare Dominum Saluatorem, quarti tituli expositione iam notum est. Torcular uero est, ubi multis ponderibus pressae uuae durissimis gigartis comminutis, follibusque uacuatis, dulcissima uina profundunt. Quod Ecclesiae uidetur aptissime conuenire, quando de obstinatis moribus, tumidaque superbia, pressura paenitentiae,
IO
et 15
suaues
lacrimae
salutariter PL 74
exprimuntur. Talis illi etiam similitudo ét in areis datur, ubi sub assidua tritura paleae sequestrantur a tritico. Quapropter conuenit ut hunc psalmum ex persona priscae Ecclesiae intellegamus esse prolatum, in qua reuera et torcular est quidem corporum, sed fructus salutaris animarum. Nam si uetus nouum
recte
dicitur
testamentum,
cum
tamen
unius
lex esse doceatur, cur asserere dubitemus antequam et nouam Ecclesiam unam esse Domini Christi sponsam pretioso sanguine conquisitam? Diuisio psalmi. Ecclesia uetus, quae nobis per torcularia pulcherrime declarata est, primo ingressu laudes Christi Domini laeta decantat,
20
25
30
maiestatem eius praedicans et operationes excelsas. Secundo apertius uenit ad hominis naturam, quam de conditione prauissima, quae Adam fuerat peccante uitiata, ad magnarum rerum dicit creuisse fastigia. Sic Dominus Christus ex duabus et in duabus naturis inconfusis atque distinctis, una persona salutariter et indubitanter agnoscitur. Mente quoque condendum est, quod hic psalmus a Christo Domino naturam humanitatis assumptam tanta laude concelebrat, ut eam supra omnem creaturam clarissime testetur euectam ; sicut et apostolus ait : Cui enim dixit angelorum : Sede a. dexiris meis, donec jonam inimicos iuos scabellum pedum iuorum ? Et alibi Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo. Et paulo post : Propter quod et Deus illum exaltauit et donauit 2lli nomen. quod. est suber omne momen, etc.
Expositio psalmi. 2. Domine, nomen iuum 35
Dominus noster, quam admirabile est in uniuersa terra !/ Cum sit, Domine,
casus uocatiuus, contra usum illi Dominus qui est nominatiuus, uidetur adiunctus. Quae figura dicitur syllepsis, quoties casus discrepantes in unam significantiam congregamus. Veraciter itaque gaudet, qui dicit noster. Necesse est enim ut huius bonis exsultare debeamus, cuius nos esse profitemur. Ps. VIII, 28/29 Hebr. r1, 15. Ps. VII, 11 et] om. Gerz. Garet
30/31 Phil. 2, 6. 21 et] Germ. s. J. a. m.
81/32 Phil. 2, 9. 38 qui] Gerz., quae
90
EXP.
IN PS. VIII; 2-3
4o Sed cum dixit : quam, non potest explicare quod sentit. Quis enim aut creaturas terrenarum rerum aut maris ambitum aut inanis huius aeris diffusionem aut ornatum rerum caelestium sufficienter possit agnoscere, quae Dominus incomprehensibili sapientiae suae uirtute disposuit ? Haec om45
nia Ecclesia considerans, haerens ac detenta in earum
explicatione proclamat iuum, et cetera.
$0
55
6o
: Quam
admirabile
In uniuersa uero
est.
rerum
nomen
terra, quia totum per
mundum eius religio sancta dilatatur, nec erit aliqua patria, ubi catholica non laetetur Ecclesia. Quapropter desinant Iudaei uel Donatistae sibi specialiter uindicare quod ad uniuersitatem magis peruenisse cognoscunt. Quoniam eleuata est magnificentia iua super caelos. Superiore uersu perquiri fecit, quod hic competenter exposuit Magnificentia est enim Domini incarnationis arcanum, inter cuius diuersa miracula hoc nobis super omnia cognoscitur esse collatum, quod Deus dignatus est homo fieri et crucem pro omnium salute sustinuit. Ista ergo magnificentia super caelos omnesque creaturas elewata est, quando Dominus Christus resurgens a mortuis, sedet ad dexteram Patris, sicut et alius psalmus dicit : Exaliare super caelos, Deus, et suber omnem terram gloria tua. 9. Ex ove infantium et lactentium perfecist? laudem. Haec prophetia in euangelio, ore Domini docetur ex-
PL 75
posita, cum a Iudaeis prohiberentur infantes ne laudes Domini 65 personarent, putantibus aliquid pueriliter fieri, quod a tali
aetate uidebatur assumi. Tunc ille respondit : Nwm legistis : ex ore infantium eL lacientiuwm. berfecisti laudem ? Sed ne illos lactentes intellegas, qui adhuc materno ubere nutriuntur, ut laudes Domini cantare minime potuissent, etiam prouectos 79 aetate monet apostolus Petrus dicens : Tamquam modo geniti infantes, rationabile et sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis 4n. salutem. Vnde infantes et lactentes illi intellegendi sunt, qui propter rudimenta et infantiam fidei escam non capiunt fortiorem, sed doctrina teneriori nutriuntur. Vt iste 1 sit sensus : non solum a perfectis, qui te omnino intellegunt, es I laudabilis, sed etiam ab incipientium et paruulorum ore praedicaris. Propter inimicos tuos, ut desiruas inimicum et defensorem. Propter inimicos paganos designat et blas-
50/51 Ps. 107, 6.
66/67 Matth. 21, 16. — 10/72 I Petr. 2, 2. *
46/47 quam z4. quia] Gerzz. in zzarg. inf. a. m. Ger. (et sic semper) 68 putantes Gerzz. uectus Gerzz. *0 petrus] oz. Gerz.
55 supra Gerzz. 62 lactancium 69 minime cantate — Gare pto-
[E255
EXP. IN PS. VIII, 3-4
OI
8» phemos, ne dicerent sacrilegi, ideo docti laudant Deum, quia librorum meditationibus imbuuntur. Professus est et infantes praedicare, qui uenire ad Dominum fidei nouitate coeperunt, ut haec sapientia diuinitus magis tradita, quam humano labore uideatur esse collecta. 1nimicum uero et defensorem 8 mI Iudaeum perfidum specialiter dicit, qui dum Deum Patrem se putat defendere,.Filio existit inimicus. Ita factum est ut
9 Oo
Dei quasi defensor apertissimus, Deo probaretur aduersus, quia Patrem non ueneratur, nisi qui honorat et Filium; sicut ipse in euangelio dicit : Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem, qui misit eum. Hoc et ad omnes haereticos competenter aptatur, qui dum se putant scripturas mala interpretatione defendere, inimico animo sanctis probantur dogmatibus obuiare. 4. Quoniam wuidebo caelos opera digitorum tuorum,
o; lunam
et
stellas,
quas
tw
fundasti.
Merito
istud de
futuro gloriosa dicit Ecclesia, quae ante aduentum Domini erat adhuc in patriarchis et in sanctis hominibus constituta. Ait enim : Vzdebo
caelos,
id est : libros euangelicos,
caeli merito dicuntur, quoniam continent Dominum
qui
Salua-
100 torem, qui dixit : Caelum mih? sedes est, terra autem scabellum
pedum meorum. Sed qui sint isti caeli, breuiter definiuit opera digitorum tuorum. Nam cum legatur in Exodo, digito Domini legem fuisse conscriptam, quem multi Spiritum sanctum accipere uoluerunt, hic ideo positum aestimo lo A digitorum, ut libros diuinos cooperatione sanctae Trinitatis PL 76 perfectos euidenter ostenderet ; sicut et alibi legitur : Appendit tribus digitis molem terrae. Quod simili sacramento recipiendum est. Digitus enim Dei dicitur diuinae operationis effectus, quod potest Patri et Filio et Spiritui sancto, id est uni Deo 11o aptissime conuenire. Sequitur :Lunam et stellas, quas tu [wndasti. Augmenta et imminutiones suas, quas patitur luna, se uisuram dicit Ecclesia, ut modo
crescat fide multo-
rum, modo martyrum fine aliquibus imminuta uideatur. Quae similitudines propter opiniones hominum frequenter 11; dantur Ecclesiae. Ceterum
tritionibus semper
augetur.
illa afflictionibus crescit et con-
Luna
enim multis rebus a se
discrepantibus comparatur, modo omni Ecclesiae, ut est illud : Donec extollatur luna, modo membro eius lucidissimo, ut est hic, modo stulto, ut ait Salomon : Stultus ut luna mu12 o
tatur. Subiunxit quoque s£e//as, iustos homines et religiosos,
$9 Ioh. 5, 23.
40, I2.
100/101 Is. 40, 22. 102/103 cfr Ex. 31, 18. 118 Ps. 71, 7. 119/120 Eccli. 27, 12.
85 deum] oz. Gerzr. 7
106/107 Is.
97 a/;. in] oz. Gerz. C.I (xcvir)
92
I25
I30
SCHE 155
EXP. IN PS. VIII, 4-6
de quibus scriptum est :Sicut stella ab stella differt in claritate, ita el resurrectio mortuorum. Addidit : quas tw fundasti, ut cognosceremus omnia in praedestinationis ipsius fundata iudicio. Siue hoc ad deitatem Verbi pertinet exprimendam, ut in illa conditione rerum omnia fecisse crederetur. In his enim tribus uidetur uniuersa complexus, sicut est illud In $rincipio fecit Deus caelum ét terram. Vbi cum duas res posuerit, cuncta complexus est, mirabili ordine praedicanda disponens, ut, quia erat post de sancta incarnatione locuturus, prius eius deitatem et omnipotentiam ostendere debuisset. 5. Quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis quoniam uisitas eum ? Venit ad ingressum secundum, ubi uno uersu per duas interrogationes et responsiones homo et exiguus et potentissimus approbatur. Quae figura dicitur peusis, latine autem percunctatio, ubi et interrogatio fit et responsio parata subsequitur, quam iam et in quarto psalmo posuimus. Quzd est homo ? Cum despectu pronuntiandum est, id est, fragilis et caducus, Adae sequax, qui in ueteri peccato permixtus, socia prauitate conclusus est. Huius
memor est Dominus, quando ei peccata dimittit et misericordiae suae dona largitur, sicut in alio psalmo dicturus est : Fili autem hominum n brotecttone alarum tuarum. sperabunt, inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae fotabis eos. Hoc est ergo esse memorem, conferre delinquenti145 bus tantae gratiae sospitatem. Au fil?ws hominis quoniam wWisiias eum. Hac iam uoce surgendum est, quia Dominum significat Saluatorem, qui non ut ceteri mortales ex duobus hominibus natus est, sed ex Spiritu sancto et beatae Mariae semper uirginis utero tamquam sponsus de glorioso 150 thalamo processit. Et considera quia superius dixit :M emor es, subiecit autem : Visstas. Memor fuit cum patriarchis de caelo misertus est, wisitawit, cum Verbum cavo factum. est, et habitauit n nobis. Nam wisitare dicimus, quando medicus PL 77 ad infirmos ingreditur, quod in aduentu Domini reuera conI$5 stat impletum. 6. Minorasti eum baulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum. Hinc iam Domini Saluatoris humilitas narratur et gloria. Ménoratuws est enim non necessitate ministratoria sed pietatis suae spontanea uoluntate, 140
121/122 I Cor. 15, 41-42. Ioh. r, 14.
124 Gen. 1, r.
142/144 Ps. 55, 8-9.
152/153
121 ab stella] Gerzz. in zzarg. a. zz. 123 ipsius] Gerzz., eius Garez 125 pr. in] 127/128 respuetit Gerzz, corr. a. zz. Gerzz. s. 1. a. 72, 133 unum uetsum Germ., corr. a. 92. 134 potissimus eZ. figura] Gerz. in zarg. a. zm. 143 uoluntatis Gerzz. 156 minotasti] ed. (zfr /. 188), minuisti Gerzz. Garet cum r et g
EXP.
16o
93 sicut apostolus ait : Semetipsum exinaniuit formam serui. accipiens. Sequitur :faulo minus ab angelis, quia crucem pro omnium salute suscepit. Ex ea siquidem parte Creator angelorum minor factus est angelis. Bene autem dixit : $aulo minus, quia etsi mortale corpus assumpsit, tamen peccata
non habuit.
170
IN'PS: VIH, 6-8
Gloria
uero
et honore
coronatus
esí,
cum
post resurrectionem'nimis mirabilem, totius mundi credulitatem Deus, in eo quod homo est factus, exaltatus accepit. Corona enim orbis circulo competenter aptatur, quoniam ad eius similitudinem uniuersa mundi extremitas formata est. 7. Et constituisti eum super opera manuum tuawm. Omnia subiecisti sub fedibus eius. Superius de gloria eius et honore narratum est, nunc ponitur et potestas,
175
18o
ut agnoscatur Christi Domini maiestatis perfectissima plenitudo. Dicendo enim : Swfer opera manuum tuarum, omnis illi creatura subiecta monstratur, quia sicut a Domini opere nihil est exceptum, ita nec a potestate Christi aliquid probatur esse diuisum, quippe qui iudicaturus est mundum. Dicendo enim : omnia, nec terrena uidetur excepisse nec supera, sicut de hoc loco testatur apostolus caelestis expositor : In eo enim in quo ei omnia subiecit, nihil dimisit non
subiectum ei. Nam et alio loco dicit : Adorate eum, omnes an-
185
geh: eius. Addidit : sub fedibus eius, ut omnis creatura merito ipsum colere atque adorare uideatur auctorem. Et respice omnia suis locis fuisse seruata. Quem prius propter humilitatem carnis paulo minus ab angelis dixerat esse minoratum, post ascensionem dicit pedibus eius omnia fuisse sub-
lecta, ut ista distinctio et dubietatem 190
titubantibus
auferat
et gloriam sanctae incarnationis ostendat. 8. Oues et boues, insuper et pecora campi. In hoc et alio uersu qui sequitur, argumentum est quod dicitur per
enumerationem. Verum haec et alia nomina, quae sequuntur,
TOP
195
allegorice dicta debemus accipere, ne post rationales creaturas incompetenter pecora uel iumenta posuisse uideatur. Owues electum populum significant christianum, sicut in euangelio Dominus Petro dicit apostolo : Pasce owes meas. Qui ideo comparantur ouibus, quoniam se, praestante Domino, innoxia conuersatione moderantur; deinde quia mundi exuuias sine aliquo sensu doloris amittunt. Nam sicut ouis tondentem se non increpat, ita nec iustus cupiditatem se exspoliantis 160/161 Phil. 2, 7.
T5;
180/181 Hebr. 2, 8.
181/182 Ps. 96, 7.
195 Ioh. 21,
166 admirabilem Gerzz. a. zz. fort. recte 167 factus est — Gerz. 169 extremitas mundi uniuersa — Ger. 179 supra Gerz., a add. s. /. a. zz. 182 a/j. eius] oz. Gerzz. 183 auctorem] Ger. s. /. a. zr. 189 boues] uniuersa add. r 195 adeo Gerzr., corr. a. n.
p. 36
94
EXP.
IN PS. VIII, 8-ro
200 accusat. Bowes autem praedicatores designant, qui humana pectora mandatis caelestibus exarantes, uirtutum messem germinare fecerunt. Nec uacat quod dicit : énswper, quia non solum illi sancti subiecti sunt, sed etiam peccatores. Saepe enim de conuersis talibus maiore gloria triumphat Dominus 205 Christus.
210
21 I
Pecora
enim sunt, dum in camporum ubertate,
id
est in mundi istius uoluptate pascuntur, oues sunt, cum iam intra Domini septa clauduntur. 9. Volucres caeli et bisces maris, qui berambulant semitas maris. Volucres caeli superbi sunt homines, qui inflati uento iactantiae, quasi per inane aeris efferuntur et humilia despiciunt, cum altius eleuantur. Volucres enim a uolatu crebro dictae sunt. Pisces uero maris philosophos fortasse significant, qui huius mundi naturam erratica curiositate pertractant. Nam sicut illi posita fronte itinera sibi reserant pelagi inundatione confusa, ita et isti capite demisso uenas rerum ratione humana, assiduo labore perquirunt. Sed cum sint pisces et fluminum, non uacat quod hic posuit : "aris, propter eos qui sibi uidentur esse sapientes. Verum isti tales, eorumque similes Domini pedibus feliciter subiciuntur, quando ad christianae uenerint religionis affectum. Nam licet illi omnia iure dominationis inclinata sint, illos tamen
proprie dicimus subiectos, qui ad eius onus leue et iugum suaue peruenire meruerunt. 225
230
25
^
10. Domine, Dominus moster, quam admirabile est nomen iuwm in uniuersa terra ! Postquam incarna-
tionem Domini Christi et resurrectionis gloriam sancta Ecclesia laeta cantauit, illum uersum de laude Domini repetit quem dixit in capite. Congrue siquidem principium ipsi deputatur et finis, qui de se dixit : Ego sum alpha et omega, id est : initium et finis. Sed quoniam diuina uerba fecunda sunt, alia nobis sacramenta progenerant. Significant enim et illos quorum uita diuinis muneribus et religiosis auspiciis incohata, in Domini credulitate permansit. Vnde mente condendum est hunc esse ex his primum psalmum qui se repetitione uersuum sacramentali iteratione congeminant ; quod et de aliis loco suo competenter edicemus. Conclusio psalmi. De duabus naturis Domini Christi, et secundus psalmus
212 cfr Varto de Ling. lat. p. 24, 13.
229 Apoc. r, 8.
205 ubertate] Gerz. (ut. uidetur), libertate Gare? 207 septa domini — Garez 221 illi] us add. Gerzz. a. zz. 222 dicimus proprie — Garez subiectis Gerzz., £OfF. d. 72. et] Gerz. s. J. a. zz. 235 congemina*t (n erasa ?) Gerzz.
IPIS
EXP. IN PS. VIII, ro
95
et iste locuti sunt; quamuis et alii subsequantur, id est : uigesimus, septuagesimus primus, octogesimus primus, cente240
simus
septimus, centesimus
nonus et centesimus
tricesimus
integrum,
utrumque
octauus ; ut obscurum iter huius saeculi gradientes, quasi plurimis lampadibus incensis, in haereticas cautes minime ualeamus incidere. Quapropter tanti beneficii cognoscamus auctorem. Vnus est enim Dominus Christus, genitus ex Patre sine 245 tempore, natus ex matre sub tempore. Prius mundum creauit ex nihilo, post ingenti liberauit exitio. Talis est enim Dei et hominis 250
255
260
indebitum
ut utrumque
munus,
mortis
exitium,
uita
sanctorum.
Quale
enim, rogo, genus est pietatis, ut ille angelorum Dominus usque ad formam serui fuerit uenire dignatus, ut mors cum auctore suo diabolo uinceretur, qui mundum suis uinculis tenebat obnoxium ? Vnde beatus Ambrosius hymnum Natalis Domini eloquentiae suae pulcherrimo flore compinxit, ut pius sacerdos festiuitati tantae dignum munus offerret. Ait enim : Procedat de thalamo suo pudoris aula regia, geminae gigas substantiae, alacris ut currat uiam
265
270
facta connexio,
permaneat sine aliqua confusione distinctum. Neque enim aut diuinitas impassibilis mutari potuit aut humanitas aliud, nisi ut meliorata semper maneret, accepit. Sic enim uerus atque omnipotens mediator effectus est, ut qui in forma Dei Patri erat aequalis, fieret et nobis carnis assumptione consimilis. In se enim permanere fecit iuncta, quae uoluit esse pacifica. Hoc est spei nostrae singulare praesidium, redemptionis PL 79
et cetera quae supra humanum ingenium uir sanctus excoluit. Nam et ipse numerus ogdoadis in scripturis diuinis magnarum rerum sacramenta continere dignoscitur. Octo etenim animae ingressae sunt in arcam Noe, quae mundo pereunte saluatae sunt ; octauus filius Iesse, Dauid fuit, quem a Domino constat
electum ; octauo etiam die circumcisio purificabat Hebraeos ; octauo, id est dominico die Dominus surrexit a mortuis, in quo humani generis spes ab impiorum inferno in caelorum est 263/266 Ambros. Hym. *Intende qui regis Israel" — A. Walpole, Ear/y Latin Hymns, 6, 17/20, p. 54. 263 cft Ps. 18, 6.
239 xxi Gerz:. cum compendio in cod. D (supra, p. 26), minus apte, cfr Exp. ps. xx, 239/240 cvi] Gerz. cum compendio p. 26, centesimus primus Gare, al cfr Exp. ps. cvu, 26 244 enim] oz. Gerz. 247 ut] Gerz;. s. J. a. zz. 222sqq.
254 redemptiones Gerzz. 263 procedat] Geri. eum Ambros., procedens Gare CHPL E 2685 gigans /Azbros. 212 et 2*3 octabo Gerz., corr. a. 7. in octaua 273 dominico] Gerz., corr. a. zz. in -ca.
96 275
EXP.
IN PS. VIIL, 10-IX,
1
eleuata fastigium. Iste autem numerus est quem arithmetici actu primum quadrantal appellant, quem Philolaus Pythagoricus harmoniam geometricam uocat ;eo quod omnes in ipso uideantur harmonicae conuenire rationes.
EXPOSITIO
IO
IN PSALMVM
IX.
1. In finem j$ro occultis filii psalmus Dauid. Finis iste quid significet saepe iam dictum est, non in quo deficit, sed in quo crescitur, ex quo uere reparamur, qui nobis initium bonorum, terminus est malorum ; ad quem Iudaei non perueniunt, quoniam sua incredulitate deficiunt. Pro occultis filii, personam significat Domini Saluatoris. Nam cum nomen aliquod ad quem pertineat non ponitur, necesse est ut hoc dictum de summitate aliqua sentiatur. Supra enim ubi uoluit Absalom intellegi, pronuntiauit filii sui ; hic uero quod ad unigeniti Verbi referri desiderauit excellentissimam summitatem, F2/24 tantum dixit, qui est omnipotens atque inenarrabiliter Filius, coaeternus Patri, faciens quae uult in caelo et
in terra. Simili modo in euangelio dictum est : S? wos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis. Non enim ibi secutum 15
20
bemus intentum animum lectioni, ut nobis, iuuante reserentur, quae praedicuntur occulta.
M
a]
est:
Dei, sed tantum uocabulum ipsum purum sine aliqua adiectione sufficit. Pro occultis autem positum est numero plurali, quia non unum, sed duplex hic cognoscitur esse mysterium ; significat enim incarnationem Domini et futurum iudicium, de quibus psalmus iste dicturus est. Sed iam humanitas Christi manifestata dignoscitur, cuius adhuc iudicium sustinetur. Sed cum audimus : fro occultis, praebere deDomino,
Diuisio psalmi. Totus hic psalmus a persona prophetae depromitur. Prima professione laetum se dicit Domino psalliturum, quoniam confudit diabolum, cuius culturam aduentus sui pia dispensatione destruxit. Secunda commonet fideles ut psallant Domino, qui habitat in Sion, qui uindicat sanguinem pauperum et exaltat eos de portis mortis. Tertia peccatoribus cum Antichristo malorum finem dicit esse uenturum. Quarta malorum ipsorum nimietate permotus, conuersus ad Dominum, quasi recessisse illum dicit a defensione pauperum, cum 276/2** cfr Philolaos wepi pvÜudv ka. pérpov, fragm. — edid. Diels, I, p.419, 1-5. Fort. ex Mactobii 7n Soznio Scip. I, 14, 19 — edid. Eyssenhatdt, p. 531, 20 ; uel ex Nicomachi Iz/rod. arifbz. p. 155, 10. Ps. IX, 13/14 Ioh. 8, 56. Ps. IX, 1 filiis Gerzz. (bie tantum) 30 quarto Gerz:.
2/3 deficitur Gerzz.
16 suffecit Gerzz.
PL 8o
EXP. IN PS. IX, 1-4 35
97
malis datur licentia praesumptionis suae. Quinta deprecatur ut tremendi illius, iudicii tempus adueniat, quatenus haec omnia fine celeri transigantur, ne cuiuslibet hominis iniquitas ultra praeualeat. Talis enim malignitas illius temporis erit, ut nemo fidelium optet mundi tempora differri, in quo tanta mala cognouerit actitari. Expositio psalmi. 2. Confitebor
4o
4)
SCHE
5o
tibi,
Domine,
in
toto
corde
confusibiliter humanatum
et qui hic iudicatus est, ipsum ad
orbem iudicandum esse uenturum ? 9. Laetabor et exsultabo in te, psallam iuo, 5
6o
meo,
narrabo omnia mirabilia tua. In toto corde confitetur Domino, qui nullis mundanis cogitationibus fluctuat ; quod perfectorum esse non dubium est, qui et originalis peccati uitia et suggestiones peruersas spirituum malorum, Domino praestante, uicerunt. Sequitur : «arrabo omnia mirabilia twa. Quis, rogo, potest omnia mirabilia diuina narrare, quae cotidie in caelo et in terra uirtus eius operatur ? Sed usus scripturarum est per synecdochen figuram, quae significat a toto partem, dicere omnia, dum comprehendi nequeant uniuersa. Sed ut de multis unum dicere uideamur, quid mirabilius quam pro salute humani generis Deum in-
Altissime.
nomini
Non in hoc saeculo, ubi lethifera laetitia
est, non in ambitionibus mundi, ubi peccata amara suauia sunt, sed * £e, ubi securum gaudium semper sumit augmentum. Plus est enim exsultare quam laetari. Exsultare est enim animi et corporis maiore motu iucundissima libertate gaudere. Gratias quoque se acturum pollicetur Altissimo, qui supra omnia probatur excelsus, quod eum ab inimicis
suis, siue carnalibus, siue spiritalibus,
liberare
di-
gnatus est, promittens, sicut dictum est, et operibus se Domino et uoce cantare. 4.
In
conuertendo
65 injirmabuniur
inimicum
meum
retrorsum,
et perient a facie tua. Quamuis multos
inimicos habuerit, tamen hic modo Saulem conuenienter ad-
7o
uertimus. Re£rorsuwm enim dixit, quia non potuit obtinere quod uoluit, sed magis quanto ille nequiter persequebatur, tanto iste tolerando improbum iustior apparebat. Et cum prius 22imicum numero dixerit singulari, hic dicit : 2n/irmabuniur,
quia rex persecutor
erat, qui uoluntates
suas
multis famulantibus exerebat. Quapropter congrue dictum est: injirmabuntur, quia Dei uoluntate omnes inefficaces generaliter exstiterunt. E£ $erient a facie iua, dum ego ad te 41 domino] Gerz., dominum Gare£ 50 dominum Ger. corr. 53 te] et add. r (praeter $* K* T*) 538 amate Gerzz. 70 dixerit numero — Garef 74 etgo Gerzz.
98 1/5)
EXP.
IN PS. IX, 4-6
deuota mente confugio. Iniquus enim ante faciem tuam, id est : ante gratiam tuam, non uenit quia persequitur innocentem.
5. Quoniam [fecisti iudicium meum et causam meam, sedes super thronum qui iudicas aequitatem. 8o Cum duo ex diuersa parte confligunt, necesse est unum offendere, cum alterum contigerit obtinere. Probata ergo prophetae causa, odium fuisse constat aduersi, quia non poterat persecutor placere, cum decreuerit Dominus eum qui impie premebatur eripere. Sed cum dicit : ?ud?cóum meum et cauprosperam sibi testatur fuisse sententiam. Sic et 85 sam meam, nauigantes suum uentum dicunt, quando illis euentus prospe-
PL 81
ritatis arriserit. Sedes super thronum Domino dicitur Christo, qui nunc sedet ad dexteram Patris, unde uenturus 9o
95
SCHE
est iudicare uiuos et mortuos. Sedes autem, prophetiae uirtute, praesens dictum est pro futuro. Nam sessionem istam ad incarnationem Domini pertinere manifestum est, quae adhuc illo tempore non uidebatur effecta. T'hromwm. significat tribunal futuri iudicii, in quo Dominus Christus maiestatis suae honorabili potestate sessurus est. /ud?cas aequastatem. Et hic tempus praesens pro futuro dixit. Iudicaturus est enim aequitatem, cum ad disceptandum post finem mundi reluxerit. Quae figura dicitur idea, cum speciem rei futurae uelut oculis offerentes,
IOO
IOo5
motum
animi
concitamus.
Hoc
etiam
in
subsequentibus latius explicabitur. 6. Increpast? gentes et perdidit 4mpius, nomen eorum delestà in aeternum et in saeculum saeculi. Hinc iam sacratissimus Domini secundus aduentus exponitur, quando increpabuntur gentes incredulae et diabolus cum machinationibus suis peribit in aeternum. Tunc enim non remanebit eius tempestuosa peruersitas, quando erunt omnia, Domino praestante, tranquilla. Nam quis ulterius in regno Domini aut diabolum nominet aut eius sequaces, cum dominicam ciuitatem nec aduersitas concutiat, nec ullus hostis inuadat ?
IIO
IIS
Quid sit quoque aeternum decenter expositum est saeculum saeculi. Saeculum futurum Domini significat regnum, quod nulla aetate, nullo tempore finietur. Et ne possit aliqua permixtione confundi, additum est : saeculi, id est :huius quo nunc utimur subsequium. Istud enim sibi redeundo succedit et temporibus exemptis, annuis reuolutionibus iteratur; illud autem non ad initium redit, sed sine aliqua mutatione iugiter perseuerat. Quapropter desinant haeretici dice-
re, aliquando diabolum cum sequacibus suis ad gratiam posse 9*5 tuam] Gerzz. s.].a. zz. $80 configunt Gerz. corr. 81 prophetiae Ger. 100 perit Gerz. 101 delisti Gerzz. euwz r (.4*H M1 K) 111 5o; aliqua quatuor litterae erasae (tunc ?») in Gerg. 112 additum] Gerzz. a. zz., dictum Gerzz. Br. m., Garet 113 subsequius Gerz.
u 38
EXP. IN PS. IX, 6-9
99
reuocari, quando sic euidenter audiunt eos 2* aeternum in saeculum
saeculi
esse damnandos,
et
ut nec nominis eo-
rum possit remanere uestigium. v7. Ini mici defecerunt frameae in finem et ciuitates desiruxisii. Periii memoria eorum cum sonitu.
I20
Inimici genitiuus casus est, id est : diaboli, cuius frameas defecisse testatur. Framea enim hebraicus sermo est
significans gladium quo hostis ille bacchatur.
125
dixit
: 2»
finem,
consummatio
saeculi
Quod autem
datur
intellegi,
quando uirtus diaboli omnipotenti illo gladio probatur interimi, de quo dixit in septimo psalmo : Ns? conueriamini, gladium swwum wibrabit, et cetera.
Ciuitates autem dicit destru-
130 ctas, populos infideles ultima Domini
Christi manifestatione
conuictos, quorum pectora diabolus in hoc saeculo, tamquam
suae ciuitatis moenia, possidebat. Periit autem memoria eorum cum sonitu. Cum sonitu uero cum clamore maximo dicit; quod fieri solet quando res prosperae grauissimo fine clauduntur, ut nec potestas eorum uideatur remanere, nec nomen. Intuere quemadmodum in pulcherrima compara-
155
tione permansit, ut ciuitates quas destructas dixerat, eas cum sonitu testaretur euersas.
8. Et Dominus in aeternum permanet. Parauit in iudicio sedem suam. Decora nimis aptaque diuersitas. Quia dixerat impios perire, dicit nunc 2» aeternum Dominum bermanere, quod audire nolunt qui Creatori suo prauis ausibus restiterunt. Sed confugiant ad Dominum misericor-
140
dem, ne patiantur districtum iudicem.
Paraw:t,
hoc est :
145 Deus homo, ut qui hic in humilitate iudicatus est, ibi in maiestate sua iudicaturus adueniat. Haec sunt quae titulus dixit : occulta filii, quia ineffabile donum est, ut humiliatam hominis naturam atque demersam dextera suae potentiae ad caelestia regna leuauerit. 150
15
I
9. Et ipse iudicabit orbem terrae in aequitate, iudicabit bopulos cum iustitia. Ipse utique Dominus Christus, qui hic patiendo iniustitiam, ibi impiis ueraciter dicitur demonstrare iustitiam. Orbem terrae sanctos uiros debemus accipere, qui de uniuersali Ecclesia, quasi de coronae circulo congregantur. Isti in aequitate iudicandi sunt, quibus propter fidei et humilitatis suae bonum misericordia copiosa praestabitur, qui audituri sunt : Venite, benedicti Patris mei, 128/129 Ps. 7, 15.
157 Matth. 25, 34.
et] om. Germ. 121 framca Germ.(corr. a. m.),r 122 discruxisti —Gerzz., corr. a. zz. (praeter .$ K) 129 uibrauit Gerz.
ciuitates] eorum add. r perit Gerzr., corr. a. m.
144 destructu Gerr.., corr. a. 7. in districtu
PL 82
IOO
160
EXP.
IN .PS. TX, 9-12
etc. Vnde sedebunt super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus Israel. Populi autem debent accipi peccatores, qui operibus diabolicis non uidentur exuti. Isti cum iustitia iudi-
candi sunt, qui pro factorum suorum scelere damnabuntur, quibus dicendum est : Ife in ignem aeternum. Sic duobus nominibus aequitatis et iustitiae, qualitatem illam iudicii mirabili breuitate descripsit. 16 vA 10. E? factus est Dominus refugium. pauperum, adiutor in opportunitatibus in tribulatione. Copiosa spes pauperum et magna cogitatio gaudiorum, ipsum refugium habere quem iudicem. Audiuimus pauperem, sed non omnem putemus inopem. Pawjer ille Dei est, qui terrena 170 cupiditate uacuatus, caelesti desiderat largitate ditescere. Et ne imbecillitate sua pauescerent corda fidelium, sequitur magni auxilii firma promissio : Adéiutor in opportunitatibus, quia illud est adiutorium dulcissimum, quod in neces-
sitate praestatur. Ipsamque iterum opportunitatem euiden17 A ter expressit, dicens : I« ívibulatione, quando animus afflictorum ad compunctionis studium auidius incitatur, sicut in alio psalmo dicturus est : /nuoca me in die tribulationis tuae et eripiam te et glorificabis me. 11. E! sperent in te omnes qui nouerunt nomen 180 iuum, quoniam non derelinques quaerentes te, Domine. Sperent in ie non saeculi blandimenta respiciant, sed in tua promissione confidant. Qu? nouwerunt nomen iuum, id est : qui maiestatem tuam sanctissima deuotione uenerantur. Audierunt enim nomen Domini et illi qui minime 185 credunt, sed tantum illi »owerunt, qui mandatis eius suppliciter obsequuntur. Sequitur causa cur in Domino debeant sperare, quia non patitur eos deserere quos ad se perspexerit
confugisse. Certum est enim praesentem semper habere Dominum, qui tali praeditus docetur arbitrio. 190
29 A
12. Psallite
Domino,
qui habitat
in Sion,
annun-
tiale inter gentes mirabilia eius. Venit ad secundam sectionem, ubi beneficia praesentis temporis et futuri beatus propheta respiciens, ad psalmodiam prouocat populos deuotos, ne cum tanta eis conferuntur praemia, aliquo corpore lentescant. Primum dixit : $sallite Domino et ne in suis superstitionibus $sallendwm putaret esse gentilitas, addidit : qui habitat in Sion ; ut designaret Dominum Saluatorem, qui in illis partibus corporaliter apparens, religione sui nominis totius mundi ambitum comprehendit. Hoc enim de 158/159 Matth. 19, 28.
162 Matth. 25, 41.
177/178 Ps. 49, 15.
188 sedes duodecim — Gare 163 mirabili] Gerzz. in zarg. a. zz. relinques] Gerzz. cuz r, derelinquis Gare?
180 de-
PL 85
EXP. 200
IN PS. IX, 12-15
IOI
sancta incarnatione dicitur, nam ille ubi non habitat, qui ubique totus est ? Verum ut nominis huius mysterium etiam spiritaliter perscrutemur, So» speculatio dicitur, quia reuera Deus in contemplatione piissima reperitur. Et iuste ibi nobis habitare dicitur, ubi eum illuminati caelesti gratia
205
210
215
220
contuemur. Exponit etiam quod superius dixit : ^sallite, quia hoc est reuera illi psallere, uniuersis gentibus eius mirabilia nuntiare. Vnde intellegere possumus in omni actu psalmodiam competenter dici, quidquid potest Domini laudibus applicari. Intuendum est etiam quia hoc per definitionem decenter explicatum est, dicit enim cui Domino $salleretur, id est : qui habitat $n Sion. 19. Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est, non est oblitus orationem pauperum. Quia superius dixerat : Gentibus praedicate, et multos eorum conconstat occisos ne quis putaret inultum esse quod gestum est, sequitur sanguinem martyrum ab impiis persecutoribus esse requirendum, ut in aeternum recipiant quod temporaliter effecerunt. Memoratus est, mirabiliter ad utrumque positum est, ut et persecutores uindicta terreret et martyres promissio benigna reficeret. Non est oblitus ad conquerentium infirmitatem dicitur roborandam, qui propter longinquitatem futuri iudicii retributiones Deum aestimant aliquatenus obliuisci. Orationem $auperum petitionem dicit iustorum, quam ex sua persona subter adiungit, ut de unoquoque fideli hoc intellegas, quod sibi propheta postulat largiendum. 14. Miserere
230
mei, Domine,
uide humilitatem
ad aeternum exitium infeliciter introitur. Exaltías 240
meam
de inimicis meis, qui exaltas me de portis mortis. Ista est oratio cunctorum pauperum ad singularem numerum competenter adducta, quia semper in unitatem sanctorum haec turba perducitur. Sic enim sibi postulat subueniri, ut a clementissimo Rege uideatur, quia reuera conspectus eius auxilium est et tenebrosa protinus dispereunt, cum se tanti luminis serena concedunt. Hwmilitatem igitur suam de inimicorum superbia supplicat aestimari, quia tantum carnaliter humiliantur martyres Christi, quantum persecutores eorum temporaliter uidentur extolli. Poría uero mortis est diabolus uel omnis illecebra saecularis, quoniam per haec
id est : longe facis a talibus. Nam cum conuersatio scelerata multorum,
$oría
se dicit,
mortis
sit
iure se ab ea dicit : exaita-
tum, quia praeceptis uitalibus adhaerebat. 15. Vt annuntiiem ommes laudes tuas àm portis filiae Sion. Exsultabo in salutari tuo. Gratissima est
226 mihi r
uide] et praem. r
2231 exal«tus Gerzr.
n 39
PL 84
102
EXP:
portarum
IN' BSc IX) s5-14
ista repetitio, ubi unum
quidem nomen
sed res
245 omnino diuersae sunt. In illis mortis est aditus, in istis uitalis
255
260
reperitur introitus. Liberatus ergo ex illis portis mortalibus, in istis portis Ecclesiae, quae beatitudinem tribuunt sempiternam, pronuntiaturum se laudes Domini pollicetur; per quas nomen eius eximium toto orbe celebratur. So enim reliquas mundi generauit Ecclesias, quia ibi natum est unde fidei nostrae uenisse constat exordium, quod manauit latius in toto orbe terrarum. Saluwtare Patris Christus est Dominus, uirtus et sapientia eius, qui nobis aeternam requiem tribuit et salutem. Merito ergo propheta in ipso se exsultare dicit, ubi gaudii nullus est finis. 16. Infixae sunt gentes in interitu quem fecerunt. In laqueo isto, quem occultauerunt, comprehensus est bes eorum. In hoc et alio uersu, qui sequitur, retributio peccatorum potenter exponitur, quia propria unusquisque iniquitate torquetur. Infixas enim dicit ge^«£es, quae timore Domini non tenentur sed quibusdam clauis peccatorum probantur esse confixae, ut se non ualeant excutere, quas dura uidentur ligamina cohibere. Quod ad Iudaeos non improbe dicimus pertinere, ut ita sint malis suis affixi, quemadmodum
in cruce clauis Dominum uero
210
occultiaueruni,
infigere
quantum
decreuerunt. ad
eorum
Laqwewum
dicitur
uotum,
nam Christo celatum esse nil potuit, qui passionem suam innumera denuntiatione praedixit. Comprehensws est es eorum. Perseuerauit in metaphora laquei, quem superius dixit. Comprehensos enim illos dicimus, quos captio nodosa constringit. Pes autem significat gressus animi et desiderium prauum, quod eos ambulare facit ad uitium ; sicut Salomon in Prouerbiis dicit : Pedes eorum 1n malitiam. currunt, et. ueloces
270
280
sunt ad effundendum sanguinem. 17. Cognoscetur Dominus iudicia facaens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Vera nimis et absoluta sententia, quoniam tunc manifeste cognoscetur Dominus iudicia facere, quando peccatoribus dabitur aeterna cruciatione torqueri. Hic enim quia sunt eis libera scelera, relinqui creduntur forsitan impunita, sed ubi dies ille manifestationis aduenerit et throno maiestatis suae Dominus Saluator insederit, tunc generaliter agnoscetur operari iudicia sua, quando humanum genus siue a sinistris, siue a dextris, eius fuerit arbitrio segregatum. Hoc est enim 243/244 Prou. r, 16.
250 est] Gerzz. s. /. 254 occultauerunt] mihi adZ. r (praezer 5 K) 262 non se c Germ. 2*0 cognoscitur Ger. (corr. a. zm.) r 2*8 cognoscitur Gerz. 282 agnoscitur Gerz.
EXE: 285
IN!PSSIX,;
300
310
515
sola delictorum
suorum
recordatione
Vnde
ordo
iste ueritatis
nullatenus
peccatores malorum recordatio sola torqueret. occulta filii, quae titulus praedixit.
cruciandum ;
diceretur,
Haec
si
sunt
Canticum diapsalmatis. Nouum diapsalma, cui superpositum probatur et canticum, unde nonnullos haec res fecit aduertere diapsalma silentium non putare; aiunt enim fieri non posse ut canticum silentii esse uideatur. Sed res ista determinationem quae in praefatione posita est, omnino nil impedit ; hic enim canticum non interruptionem uerborum tollit sed futuram uidetur indicare laetitiam. 18. Conueriantur peccatores in infernum, omnes gentes quae obliuiscuntur Dominum. Venit ad tertiam sectionem, in qua peccatoribus finem sub alacritate animi pronuntiat esse uenturum.
320
uere iudicia
nam si hoc tantum sufficeret, quare diceretur : Ife in ignem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius, et illud : Vermis eorum non morietur et ignis eorum non. exstinguetur ? Non enim hic loca tormentorum negat peccatoribus dari, sed per qualitates operum suorum eos dicit esse torquendos. Sentiamus ergo locum peccatorum suppliciis esse praeparatum, intellegamus extrinsecus poenale malum, quod sceleratis legimus imminere. Nam ut reuera cognoscamus beatitudinem a damnationibus quibusdam terminis esse diuisam, recordemur diuitem oculos subleuasse, pauperemque Lazarum in sinu Abrahae fuisse conspectum, se autem flammis ultricibus deputatum.
305
Dominum
facere, scilicet quando nexuosis operibus suis peccator astringitur et secundum actuum qualitatem dignam recipit ultionem. Nam sensus ille omnino uitandus est, qui putat peccatorem
295
I03
iudicia uere facere, uniuscuiusque merita sine aliqua confusione discernere. Sequitur sententiae huius aperta declaratio, dicit enim unde cognoscitur
290
r2-18
Conuertantur
dicit ; ab huius mun-
di electatione tollantur, ne diutius possint in sua uoluptate gaudere. Sequitur : m infernum, ne se crederent alibi esse mittendos. Infernum autem dictum est ab eo quod illic animae iugiter inferantur siue, ut quidam uolunt, a parte inferiore. Sed hic infernum uult intellegi perpetuam mortem, ad quam sine dubio peruenturi sunt qui Domini praecepta contempserunt. Obliuisci autem Dominwm est erroribus
292/293 Matth. 25, 41.
287 ueta ed. Jarg. d. 7H.
294 Is. 66, 24.
301/303 cfr Luc. 16, 235.
317/318 ab huius mundi] 308 res] Gerz. s. /. a. zz. 324 contempserunt] Gerzz.,, contemnunt Gare?
Ger. in
PL 85
I04 32 VA
Bo
EXP.
IN PS. IX, 18-22
superstitionum et caeno uoluptatis inuolui, illius memores sunt, qui talia non requirunt. 19. Quoniam non in finem obliuio patientia pauperum mon peribit in propheta in hoc mundo diuitibus despectui obliuioni crudelissimae deputari,
nam
econtrario
erit pauperis, finem. Videns esse pauperes et
;*» finem
saeculi, quando
Dominus ad iudicandum uenerit mundum, pauperes non dicit esse contemnendos, sed tunc magis in memoriam Domini illos uenire, quando diuites huius saeculi a regni eius muneribus excluduntur. Et quare illi $aujferes a Domino compauperum, 355 memorentur exponit. Dicit enim : $atzentia quae fidelissimos coronat ; nam si quibuslibet aerumnis desit patientia, anima non potest esse perfecta. Quapropter patientia est inter anxias tribulationes saeculi usque ad finem mortis in timore Domini gratiarum actio iugiter obseruata, sicut 340 Dominus in euangelio dicit : 7» jatientia uestra possidebitis animas uestras. Cuius rei tanta uirtus est, ut etiam ipse Dominus, qui nihil patitur, patiens dicatur. 20. Exsurge, 545
Domine
; non
uoce proclamauit : Exsurge,
550
355
braeualeat
homo,
iudai-
centur gentes in conspectu tuo. Cum de fine saeculi propheta tractaret, aduentum Antichristi cordis illuminatione prospexit et periculi magnitudine perterritus, magna Domine
; non
jraeualeat
homo. Ypse est enim homo pessimus, quem humana non potest sustinere conditio, in quo tanta erit uersutia uel potestas, ut sola Domini uirtus eius possit superare nequitiam. Gentes etiam petit celerrimo aduentu iudicari, quae cum ipso saeuissimo scelera magna facturae sunt. Nam dum occulta potestate hic omnia Dominus administret, ibi tamen palam iudicare petitur, ubi superbi nocere ulterius non sinentur. 21. Constitue, Domine, legislatorem super eos, ui sciant gentes quoniam homines sunt. Euidentius iam de ipso dicit Antichristo, ut talis princeps detur peccatoribus, non qui eos regat sed qui cum ipsis una depereat. Denique sequitur: «4 sciant gentes quoniam homines sunt. Hoc autem dictum minantis est, ut ad conuersionem
inclinentur, qui de sceleris sui libertate praesumunt. enim uerissimus lator solus est Deus. Et quia ille contra cepta Domini multa iussurus est, in maledicto ponitur, prauae legis conditor tribuatur, quod non ad salutem 365 ratis proficiat, sed ad ruinam. 282. Vtquid,
Domine,
recessisti
longe,
potius
Legis praeut eis scele-
despicis
in
340/341 Luc. 21, 19.
3827 pauperum Gerzz. (corr. a. 77.), r (praeter B U) ad] oz. Gerzz.
358 a/1. qui] oz. Gerz.
—— 365
p.40
PL 86
EXP. IN PS. IX, 22-24
I05
obportunitatibus in tribulatione ? Interiecto diapsalmate, uenit ad quartum membrum, ubi temporis illius mala pertractans, afflictorum consideratione Domino dicit more 37» infirmitatis humanae : Cur recessisti longe ? non quod ille locum derelinquat et ad aliud spatium transferatur qui ubique totus est sed quasi recessisse creditur, cum subuenire tardauerit. Sed dum.superius dixerit : Quoniam non derelinques quaerentes te, Domine, hic sequitur : desficis 315 4n opportunitatibus ; sed illud constat dictum ueraciter et definitiue, istud autem pro gementium anxietate prolatum est. Desp?cé
enim nos credimus, si uel minimo tempore dif-
feramur ; sed ille tunc magis uberius praestat, cum magnae patientiae nobis solatia subministrat. 300 29. Dum superbit 4mjius, incenditur auper, comprehenduntur in. cogitationibus suis quas cogitiani.
Studiosius
est haec sententia perscrutanda,
ne pute-
tur exinde iustus uri, quia peccator in isto saeculo uidetur extolli. Sed sic potius intellegendum est : superbit impius, 38; cum se effectum malignae uoluntatis expleuerit. Tunc magis pauper ad studium uirtutis accenditur, quia dum uiderit peccatorem nimis exaltatum, facile nouit esse casurum et auidius
ad humilia tendit, unde se exaltandum potius esse confidit. Sed istis impiis ac superbis prouenit illa damnatio, ut debitis 59o poenis, quasi quibusdam uncis apprehendantur, ne illos in lucem prodire liceat, qui tenebrosis actibus contraduntur. Deus bone, quantus horror est timere quae non ualemus effugere sed dona hic illa odisse, quae tuo praecepto iubemur euitare. 35; . 24. Quoniam laudatur beccator in desideriis animae suae eti qui iniqua gerit, benedicetur. Irritauit Dominum $eccator. Reddita est causa quae peccatores cogitationibus suis faciat illigari. Malus enim dum praedicatur extollitur, nec de correctione cogitat, cui laudator blan-
4oo diens inuenitur. Sequitur exaggeratio iniquitatis, ut ille benedicatur, qui male potius actitare cognoscitur. Verum iste qui adulantium falsitate deceptus, in magnam se superbiam dominationis euexerit, quod proprie de Antichristo datur intellegi, qui fallentium cateruis eo usque perducitur, ut se non 4o5 solum regem terrenum sed etiam rerum omnium praedicet deum ; sicut apostolus dicit : J/a wt in templo Det sedeat et extollat se super omne quod colitur et. quod dicitur Deus. Sed
406/407 II Thess. 2, 4.
385 se] Germ., oz. Garet 379 patientiae] pietatis 7442. Bec. Fisc. dicitur r(praefer M IN B C) 406 dei] Gerz. s. 7. a. zz.
396 bene-
PL 87
106
EXP.
IN PS. IX, 24-27
ista illi proficiunt ad ruinam ; ?772:at enim uerum num, ut falsus deus flammis ultricibus addicatur.
410
Domi-
25. Secundum multitudinem irae suae non inquiret. Non est Deus in conspectu eius. In exponenda uoluntate antichristi perseuerat, quia secundum peccata sua Dominum non requiret. Dicendo enim : secundum maultiludinem
irae
suae,
ostendit omnia illum turbulenta cru-
415 deliaque facturum. Verum istius nequitiae reddita est causa conueniens, quia in conspectu suo non habet Deum. O quam profunda caecitas est Deum ante oculos non habere ! Nam si ultimum malum creditur solis lumina non uidere, nonne apud superos inferna patiuntur, qui auctorem sacri luminis pro sua nequissimo 420 animae caecitate respiciunt ? De ipso quoque Daniel propheta testatur dicens : E? extolletur rex aduersus omnem Deum et magnificabitur super omnem Deum et ad. Deum deorum loquetur superbiam. 26. Polluuntur uiae eius im omni tempore, aufe425 runiur iudicia tua a facie eius, omnium inimicorum suorum dominabitur. Sicut de iustis dicturus est : Beati àmmaculati in uia, qui ambulant in lege Domini, ita nunc de Antichristo dicitur : omnes semitas habere pollutas, id est : cogitationes factaque sordentia. Necesse est enim ut sint 430 contaminata atque polluta, quae ducatu pestiferi diaboli sordidantur. Additur etiam aliud nefarium scelus, ut cum uindi-
ctam in se respicit esse dilatam, Deum non putet exercere uelle iustitiam ; sic enim auferuntur $udicia Dei a corde impii, quando uidet tardius uenire, quod celeriter meruerat sustine435
SCHE 440
re. Et quod illi auget interitum cum uitiis seruiat, omnium inimicorum suorum obtinere dicitur principatum. Qua felicitate subuectus ad scelera pronior erit, cum nullum sibi obuiam ire posse cognouerit. Qui tanta inferius proprietate describitur, ut iam non futurus sed quasi praesens esse uideatur. Quae figura dicitur characterismos, quando aliquis aut per formam describitur aut per actus proprios indicatur. 24. Dixat enim in corde suo : Non mouebor de generatione 4n generationem sine malo. His uerbis proprie cogitationem designat Antichristi uel eorum qui eius famu-
445 lantur arbitrio, quoniam scriptum est : Imitantur ergo illum, qui sunt ex parte ipsius. Qui sibi ipsi malitia faciente dicturus est : nullam gentem intactam relinquam, sed de ista natione me ulciscens, ad aliam gentem iterum transferar uindicandus ; ut omnes studio prauo possit affligere, qui eius uisi sunt 421/423 Dan. 11, 56.
427 Ps. 118, 1.
412 christi Gerzz., ante s. /. a. zz.
dictus Gerzu., COTT. 4. 72.
signat — Gare?
431
445/446 Sap. 2, 25.
420 animae]
aliud]
Gerz., minime
Gerz., om. Gare
. 447 relinquamus Gerzz.
Gare
444 antichtisti
426
de-
PL 88
p 41
EXP.
IN PS. IX, 27-30
I07
45o nisibus obuiare. Actus uero suos uno uerbo definiuit, quando
se sine malo nihil dicit esse facturum. 28. Cuius os maledictione et amaritudine plenum est, sub lingua eius labor et dolor. Nequitia eius duplici peruersitate describitur, in ore quippe habebit blasphe-
455
P
mam maledictionem, cum se Dei Filium mentietur ; amaritu-
dinem, quando resultatoribus suis poenam mortis indicet et ad supplicia iubebit peruenire, qui eum tamquam numen contempserint adorare. Haec habebit in ore quae locuturus est publice. Sub lingua uero, quod ait, designat eum cogitatio460 nes habere saeuissimas, ut cum ipse sit perditus, perdere cuncta festinet. Quarum rerum definitio /abor et dolow est, labor cum diuersis cladibus affligit innoxios ; dolor cum martyres facit, quoniam sine labore et dolore corporis consummari non potest corona martyrii. Sic uniuersa quae loquitur uel 465 cogitat, pari faece polluta sunt. 29, 90. Sedet
SCHE 470
475
480
in insidiis
cum
diuitibus
in occultis,
ut interficiat innocentem. Oculi eius in pauperem respiciunt. Cum dicit : Sedet in insidiis, actus Antichristi latronum consuetudini comparauit, qui occultas uias insident, ut interficiant innocentes. Quae figura dicitur phantasia, quoties in concipiendis futuris uisionibus animus perducitur audientis. Tale enim Antichristi regnum dicit futurum, quod ad martyrum coronam et infidelium ruinam constet esse permissum. Sequitur : cum. diuitibus. Hic significat multitudinem malorum. Saepe enim in scripturis diuinis diuites in malo accipiuntur, sicut pauperes in bono. Znterficere uero nnocentem est de religioso facere sacrilegum, eiusque animam perpetua morte damnare. Nam cum dicit : oculos eius in jauperem respicere, non respicit ut prospiciat sed ad hoc intendit ut perimat. Insidiatur
in occulto,
sicut leo in cubili
suo. Leo-
nem in cubili suo antefatum dicit Antichristum, qui atrociter et dolose laceraturus est populum Christi. Inter initia enim persecutio Ecclesiae uiolenta tantum fuit, cum a paganis, pro48
scriptionibus,
tormentis,
caedibus,
Christiani
ad
idolorum
sacrificia cogebantur. Altera fraudulenta, quae nunc per haereticos et falsos agitur Christianos. Nouissima superest, quae per Antichristum praedicitur esse uentura, qua nihil periculosius, quoniam erit uiolenta nimis ex potestate regni singu490 laris et deceptiosa miraculis, 4, sicut Dominus in euangelio dicit, seducat, si fieri potest, etiam electos. Proinde ad uim per-
491 Matth. 24, 24.
453 est] et dolo adZ. r 4656 e 45? indicit ... iubet Gerz. 45* nomen Gerz.. (corr. a. z7:.), nomen inane z4zd. Bec. Fise. 460 ut] et Gerz., corr. a. zz. 465
cogitat] quae praem. Gert. 470 interficient Ger. corr. cogebantur] Gerz;., ut ... cogerentur Gare 8
484/486 cum C.1 (xcvir)
.
PL 89
108
EXP.
IN PS. IX, 30-33
tinet quod positum est : /eo, ad dolos, quod ait : n cubilt suo. Sic utraeque iniquitates eius singulis sermonibus intimantur. 495
$00
Do»
$10
515
520
925
Insidiatur ut rapiat bauperem ; rapere pauperem, dum attvahit eum. In laqueo suo humilzabit eum. Iteratio insidiarum, nimietatem callidi persecutoris ostendit. Rajperve uero $auperem significat subitum periculum animae, ad quod ille nefandissimus trahere nititur innocentes. Deinde ad expositionem priorum sequitur decora repetitio, nam ut non putares pauperem raptum aut fisci debito aut interpellatione causae ciuilis, geminauit rapere pauperem ; et mox causam persecutionis annectit : dwm attrahit eum, id est : dum illum a ueritate culturae ad nominis sui uenerationem molitur adducere.
Et ne adhuc istud : attrahit
ewm,
dubium habere potuisses, addidit : I» /aqueo suo humiliabit eum. Laqueus significat dolum, quo simplicium corda capiuntur et uelut nodo peruersitatis lamentabiliter alligantur. Hwmiliabit autem bene dictum est, quoniam de uera religione sine dubio cadunt, qui ad insana dogmata perducuntur. 91. Inclinabst se et cadet dum dominabitur baupe7w71. Hic iam de ipso tyranno dicitur, qui in Dei seruos permissa potestate grassabitur. Imclinabit se, id est : cum animum suum nimia perditorum acquisitione remiserit et quasi malorum copia crapulatus, in aliquod otium post sanctorum poenas afflictionesque peruenerit. Tunc ergo de sua praesumptione nequissimus cadet, quando illi cum suis sequacibus superuenerit repentinus interitus. Finem quippe saeculi nescit, quoniam eum Dominus in sua potestate constituit. 92. Dixit enim in corde suo : Oblitus est Deus ; aueriit faciem suam, ne uideat usque in finem. Nimis stulta cogitatio. Crediturus est Deum dissimulare, cui honorem sacrilegus conatur eripere, putans eum fideles suos nolle respicere, cum propter ipsum doceantur omnia poenalia sustinere. Ignarus ueritatis contraria suspicione mouebitur, nec intelleget quod sequitur : Ne obliuiscaris bauperum in finem. Non enim dicit nihil eos esse passuros sed nullatenus usque in finem esse deserendos. 93. Exsurge,
Domine
Deus
meus,
et exaltetur
ma-
nus tua, ne obliutscaris bauperum in finem. Decursis quatuor partibus, nunc exaltatiue propheta se conuertit ad quintam supplicans fieri quod tamen sciebat esse uenturum. *
496 abstrahit r 507 cordia Gerzz.(i s. 7.) 512/013 pauperum] Cass.cumr (1), paupeti se/ paupetis cezz. codd. r 514 inclinauit Gerzz. 523 usque] Gerzi. 5. J. a. zi. 528 intellegit Gerzz. — 633 exaltatiue] Gerzz., corr. a. zz. in exultatiue
EXP.
IN PS. IX, 33-35
IO9
Exsurge dicitur, citius surge, hoc est : celeriter ueni. Exaltetur manus tua. Manus operationem significat, sed ista Dei operatio iudicium est, quod exspectamus esse uenturum. Illud enim desiderabat uenire, ubi iste superbus posset occumbere. Ne obliuiscaris bauperum in finem. Contra quos 540 impius dicebat : A uertit faciem suam, ne uideat usque in finem. Nunc rogat ne secundum uotum Antichristi obliuiscatur bauperum in finem saeculi, ubi futura est retributio meritorum. 94. Propter quid irritaust impius Deum ! Dixit 545 enim in corde suo : non requiret. In hoc uersu mirabili breuitate et sciscitatio praemittitur et responsio apta consequitur. Interrogatiue enim pronuntiandum est : Projter quid irritauit impius Deum ? Deinde respondendum est : Dixit enim in corde suo : non requiret. Constat irritatum, quoniam eum impius 350 quippe, ideo Dominum facta sua non putabat posse requirere. Sed inueniet memorem, quem sperabat oblitum, et usque ad immensum sentit recipi, quae prae multitudine delictorum credebat in memoria non teneri. 35. Vides quoniam tu laborem et dolorem consideras, ut tradas eos ?àn manus tuas. Istud iam probata re Domino cum gratulatione dicendum est : Vides quoniam tibi nullus illudet. Superius enim dixerat : Sub lingua eius labor et dolor, haec nunc uerba repetit: Vides quia labo56o rem et dolorem consideras, quae et ille perfidus dum sub lingua sua haberet, id est : in cogitatione reuolueret, cognosci penitus non credebat. Consideras profecto, quando in tuis
555
manibus, id est : iudicio traditus non euadit, sed digna factis 56 A
jTe
575
recipit, qui uacandum ab sceleribus non putauit. Sic omnis potestas penes Deum esse declaratur, qui peccatores ipse sibi et tradit et punit. Nam quod per ministros eius geritur, ipsius uirtute sine dubitatione completur. Quo fugiat, quem tanta uirtus insequitur ? Committat licet scelera et diuersorum hominum subuersione pascatur ; quidquid fecerit non erit impunitum, cum aeterna damnatione torquebitur. Tibi enim derelictus est pauper, pupillo tu eris adiutor. In medium deductis impiis atque conuictis, redit ad iustos, ut sicut illi digna factis recipiunt, ita isti promissa praemia consequantur. Nam cum dicit : T'?b? derelictus est pauper, ostendit quoniam qui illi derelinquitur, nulla utilitate fraudatur, quoniam hoc est pio principi dimitti, quod bo-
544 impius deum] dominum (a. ». ex 540 impios Ger. 538 possit Gerz. 545 requiret] deus add. r deum) peccator Ger. (bic fantum), impius dominum r D57 cum gratula556/559 ptobatori ed. 556 manibus tuis r (praefer A H?) 568 et] oz. Ger. 558 nullus tibi — Gare: tione] congratulatione Gerz.
PL 9o
p 42
IIO
580
58 A
EXP.
IN PS. IX, 35-38
nis omnibus tradi. Pawer enim dictus est a paululo lare. Relictum ergo dicit pauperem Deo, ut omnes uideant quae bona possint de eius reportare iudicio. Pu$?/lum uero dicit, non cuius genitor carnalis occubuit sed cui pater sepultus est mundus. Nam multos pupillos inuenies orbatos patre uisibili et sunt blasphemi, abliguritores et quod in illa aetate creberrimum est, luxuriosi et hi a Domino probantur alieni. Sed ab illis pupillis diuidi non potest adiutorium Dei, quorum pater diabolus in actione facinorum probatur exstinctus. Et intende quod dicit : T4
DO
595
eris
adiutor,
ut cum
carnaliter
affligi uideas eos, non dubites esse liberandos. 96. Contere brachium peccatoris et maligni, requairetur delicium eius nec inuenietur. Ante oculos prophetae Antichristi nequitia redit et rogat ne illi bacchari diutius liceat in sanguine beatorum. Coníere, id est : ad nihilum redige. Brach?iwm eius dicit potentiam qua peccatores male utebantur, quia insigniter impia faciebat et hoc nomen singulariter ab eo meruit, quoniam in sceleribus similem non habebit. M alzgnus, quia iniquus dissuasor erit, ut quos terrore non potest peruertere, saltem conetur per noxia prae-
600
mia declinare. Deitcíum autem eus, dicit commissa perperam, quod licet singulariter pronuntiatum sit, innumerabilia tamen eius exstabunt sine dubitatione peccata. Omnia siquidem facta ipsius ac dicta peccata sunt, cuius uniuersa uita delictum uocatur. Addit : nec imuenietur, quia dubium non est perire scelestam potestatem, cuius damnandum constat auctorem.
6o
A
A
9*. Regnabit Dominus in aeternum et in saeculum saeculi, peribitis, gentes, de terra eius. Exstincta clade generali, ad futurarum rerum ordinem uenit, quoniam interfecto Antichristo, Domini regnum aeternum, pium, muni-
615
ficumque uenturum est. Permittitur enim nimis praecurrere scelestum malum, ut gratius regnum Domini suscipiatur optatum, ubi iam beatorum adepta securitas conquiescat nec ulterius formidentur insidiae, quas magis sanctus uir in hoc mundo cogitur sustinere. Gentes autem posuit peccatores et impios, qui feraliter uiuunt nec Domini legibus obsequuntur. De terra eius regnum significat Domini Saluatoris, quo soli beatissimi perfruuntur. 98. Desiderium pauperum exaudiuit Dominus, coni«1 cfr Varro de Ling. lat. p. 29, 1.
9*7* cst] Gerz. s. 1. a. zm. 894 ab co singulariter — Gare: 600 ac dicta peccata] addita Gerzz. 604 a//. in] Gerzz. s. /. a. zz. 605 eius] rz, illius Gerzz. (sed eius 7. 614) e£ Garet cum g 614 eius] Gerzz., illius Gare (cfr /. 603) 616/617 concupiscentiam] desideria r
PL 9:
EXP. IN PS. IX, 38-39
620
625
III
cupisceniiam cordis eorum exaudiuit auris tua. Bene uota iustorum uerbis congruis exprimuntur. Dicit enim desiderium pauperum, quod fit semper amore praemisso, ut illic eum euidenter uidere cupiant, ubi nunc etiam mentis lumine transferuntur. Sequitur : concupiscentiam cordis eorum. Hoc uerbum constat esse uiolentius. Concupiscen12a enim ibi dicitur, ubi coniuratis quodammodo animae uiribus aliquid ardore mentis appetitur. Sequitur : exaudiuit auris tua. Quod regulariter debemus aduertere, nihil in Deo corporalium esse membrorum, sed uirtutis eius effectus, qua audit, auris uocatur ; qua uidet, oculus ; qua perficit, manus.
Verum haec memoriae dicta condantur, ne, quia crebro repetenda sunt, nos ipsa repetendo fastidium facere uideamur. 39. Iudicare pupillo et humili,ut non abbonat ultva magnificare se homo super terram. Ecce auctoritate prophetica commonemur, non solum quemlibet $u$illum sed $ujpillum et humilem Deo esse gratissimum. Nam cum dicit : Iudicare pupillo et humili, significat pro ipso 655 ferri posse sententiam. Sed cum humilis dicitur, iustissimus approbatur. Sequitur quoque definitiua promissio, ideo illa quae dicta sunt fieri, ut ulterius a nullo hominum permittatur excedi. Tunc siquidem omnia mala finienda sunt, quando auctor omnium peccatorum cum sua plebe damnabitur. Haec 640 sunt occulta filii, quae psalmi huius titulus canit. Nam licet per quaedam indicia frequenter uideantur edicta, quando tamen ueniant, hominibus incognita habentur. De ipso enim die Dominus in euangelio dicit : De die autem illa et hora nemo scii, neque angeli caelorum, meque Filius, nisi Pater 645 solus. De quo loco beatissimi patres Hilarius et Augustinus,
650
Ecclesiae
sancta
lumina,
runt, iudicantes esse humanatio aliquod de trem scire praedicauit. Domaine, tu omnia nosti,
plurima
et luculenta
dixe- PL 92
nefarium, si illa omnipotens Verbi futuris ignorasse putaretur, quod PaNam cum Petrus in euangelio dicat : tu scis quia amo te, item ipse Dominus
dicit : Omnia quae habet Pater, mea sunt ; utique Patris omnia
non haberet, si quod Pater nosset, ille nesciret. Sed ita salutariter ac ueraciter credendum esse docuerunt, ut per figuram metonymiam, id est : transnominationem, quae in scripturis 655 sacris saepius inuenitur, debeat intellegi, quod utiliter suos
faciat nescire subiectos. Nam in Genesi Abraham Deus dicit :
643/645 Marc. 13, 32. 645 cfr Hilar. Tracz. super ps. 9, 1 sqq. — CSEL z22, 75 sqq. ; de Trinifate, xx, 58 sqq. — PL ro, 327 sqq. 645/646 Aug. En. 55. 9, 1 — CC 58, 57 sq. ; de Trinitate I, yz — PL 42, 836 sqq. 650 Ioh. 21, 17. 651 Ioh. 16, 15.
621 concupiscentia Gerzr. -- Garet
in Gergr.
627 uidit Ger.
631 homo se — Ger.
653 ac] haec Gerzz., e eras.
628 dicta condantur memoriae
648 ;n/er quod e£ patrem ura pagina uacat
II2
660
EXP:.IN'PSPIX39
TA
I
Nunc cognoui quoniam times Dominum Deum tuum, id. est : nunc te cognoscere feci. Sic et hic positum est : «esc?o, id est : nescire uos facio. Nam ipse Dominus alibi similiter dicit : Nescio uos, cum utique quos damnabat ignorare non poterat. Denique interrogatus de ipso capitulo dicit : Non est uestrum scire tempora uel momenta, non enim dixit : non est meum uel non est nostrum, sed ait : Noa est uestrum scire. Sic utrum-
que seruatum est, ut et homines ignorarent quae illos non opor665 tebat agnoscere,
670
SCHE
H^ 45
et hoc Dei Filius nequaquam carnis infirmi-
tate nesciret. Quod si maiestatem illam, quod dici nefas est, texisse ignorantiam suspicemur, fortior utique inueniretur ignorantia quam diuina natura, quae, ut stulte dicam, opprimere ualuit prouidentiam, per quam omnia sunt creata. Sed cum haec nimis doceantur absurda, credere dignum est totam Trinitatem, cui una atque omnipotens natura est, omnium rerum indefectam semper habere notitiam.
Conclusio psalmi. Completa est psalmographi denuntiata promissio, reserata sunt Filii occulta miracula. O ingentes et admirabiles 675 causae, quae quamuis expositae uideantur, adhuc tamen sine dubitatione secretae sunt ! Nam cum praedicuntur, non habentur incognitae ; dum ignorantur, quando ueniant, adhuc obstrusae esse monstrantur. Sic et secretum est quod dicitur et quaerentibus non tacetur. Quapropter effusius Domino 680 supplicemus, ut nobis emendationem saluberrimam conferre dignetur, quia sine excusatione peccat, cui retributio peccatorum praedicitur esse uentura. Mente quoque retinendum est, hunc psalmum esse primum in quo aduentus prophetatur Antichristi. Numerus quoque praesens et illud occultum pro685 batur aperire, quod hora nona Dominus emisit spiritum. Nam cum inter alia et de passione ipsius psalmus iste locutus sit, merito et per calculum suum transitus eius horam annuntiat, quando etiam crucis ipsius noscitur narrasse mysteria. EXPOSITIO
IN PSALMVM
X.
1. In finem bsalmus Dauid. Cum frequenter in titulis positum uideatur : /* finem et intentionem mentis nostrae ducat semper ad Dominum Christum, tamen propter diuersa 657 Gen. 22, 12.
660 Matth. 25, 12.
661/662 Act. 1, 7.
657/688 id est 4s4. nescio] Gerz. in marg. inf. (a. zz. ?) 661 capitula] Gerzz. articulo Gare/ 669 prouidentia Gerz. 681/682 meritorum Gerzz. 683
primum esse e Gerz. Ps. X, 1 dum Gerz.
685 nona hora — Gerz.
PL 93
EXPSINCOPS:
UX; 1-2
II3
miracula positum esse non dubium est. Modo enim indicat gloriosissimam passionem, modo triumphalem et admirabilem cunctis gentibus resurrectionem, nunc autem sanctam fidem declarat, in qua haeretici digladiantur contra fidelissimos Christianos ; ita fit, ut iugiter tendat ad Christum, quamuis IO
15
20
SCHEB
diuersis significationibus inueniatur aptatum. Quod etiam in reliquis psalmis, si-aciem mentis intendas, cognoscis esse faciendum. De $salmo autem et Dauid illa meminisse sufficiat, quae superius dixisse cognoscimur. Sciendum tamen hunc psalmum prolatum esse ad haereticos destruendos. Diuisio psalmi. Psalmus hic totus ad personam prophetae referendus est. Primo capite de insidiatoribus dicit haereticis, qui nituntur catholicos in suam conuertere prauitatem. Secundo Domini iudicium comminatur et quid in illa retributione sustinere possint, euidenter ostendit, ut iustitiam Domini metuentes, superstitiosas deserant falsitates. Expositio psalmi. 2. In Domino con[ido ; quomodo dicitis animae meae : Transmigra in moniem sicut passer ? Hoc schema
2
montem, 30
dicitur caenonema,
id est : communicatio
consilii;
quod fit frequenter quando aut cum aduersariis aut cum adiutoribus uerba miscemus. Ad persuasores quippe haereticos hic sermo dirigitur, qui uolunt loqui quod impium est, ut contentionibus prauis seducant animas innocentes. His ergo uir fidelis dicit : Dum ego sim in religionis fixo cacumine constitutus, quemadmodum mihi suadetis : Transmigra in id est : ad haereticam prauitatem, mentientes ibi
esse Christum, ubi ueritas nullum probatur habere uestigium. Mons enim in scripturis diuinis aequiuocus est, quod dissimilibus rebus pro aliqua comparatione deputatur. Frequenter enim et in bono et in malo ponitur ; nam cum in bono sons dicitur, firmitas eius consideratur et honorabilis altitudo ; cum
in malo, stupor mentis et eleuata superbia. Sic unum nomen diuersis rebus, consideratis qualitatibus, congruenter aptatur. Passerum quoque plura sunt genera ; alii gaudent ad foramina parietum, alii ualles roscidas requirunt, nonnulli montes appetunt squalentes. Sed nunc de illis dicit qui ad altissima 40 loca terrarum leuissima uoluntate rapiuntur; ut his merito 3 vA
similes aestimentur, qui ad nequissimas praedicationes, leui-
tate inconstantis animi transferuntur.
9 diuersis] Gerz. in marg. (a. zz. ?) totibus eZ. 26 seducunt Gerz.
Gerzz. 5. l.
33 pr. et] oz. Ger.
20 dicetis Gerzz., corr. a. zz. 27 religionibus Gerzz. corr.
23/24 audi28 mihi]
II4
45
$0
EXP.
IN PS. X, 3-5
3. Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum. Arcum mandata diuina debemus aduertere, quae haereticus tractans et in sua prauitate componens, ad uulnus animae tendit operandum, ut non ad salutem compungat sed aeterna morte transfodiat. Et bene arc«s ponitur in sacratissimis scripturis, quia in unum duo testamenta coniungens, aut defensionem tribuit aut ruinam ; sicut apostolus dicit : Alis PL 94 quidem sumus odor mortis in mortem, aliis odor walae vn uitam.
Parauerunt sagittas suas àm pharetra, ut sagattent in obscuro rectos corde. Permanet in comparatione sagittarii, nam sicut iste habet sag?ttas im pharetra, ita ille gestat in corde uerba uenenosa. 55
cum dicit : rectos 6o
79
75
8o
7»
obscuro
uero, siue
cum persecutionibus perturbatur Ecclesia, quando timore periculi carnales homines creduntur facilius immutari, siue in abscondito consilio, cum opportunius putant Christianos decipere, quando eos iudicant sua consilia non uidere. Sed corde, insidias eorum ostendit inanes et
uacuas. Recíi enim corde non sunt, nisi qui nulla iniqua decipi persuasione potuerunt. 4. Quoniam quae pevjiecisti desiruxerunt, iustus autem quid fecit ? Idem de ipsis haereticis dicit : destruxisse illos legem Domini, cum interpretationibus falsis scripturas sanctas lacerare moliuntur, conuertentes in quorumdam necem, quae a Domino prophetas sunt ad salutem. Subiungitur etiam defensio Domini Christi ; dicit enim, si homines uoluerunt aequitatem iniqua interpretatione subuertere, cur accusant eum qui iuste locutus est ? Errores enim non de praecepto trahunt sed de nequissima sua uoluntate concipiunt. 5. Dominus in templo sancto suo, Dominus in caelo sedes eius. Exprobratis his qui falsa sentiunt de p.44. religione uerissima, ad secundum caput propheta peruenit, in quo iam iudicia Domini dicit esse uentura, ut humana peruersitas saltem se considerata Domini districtione recorrigat. Et ut innocentem decipi aliquis non putaret impune, Dominum dicit in unoquoque religioso consistere, sicut ait apostolus : S? qwis templum Dei wiolauerit, disperdet. illum Deus. Templum enim Det sanctum est, quod. estis uos. Vt sciat haereticus a Deo se posse disperdi, a quo noscuntur corda recte credentium possideri. Caelwm enim sanctos uiros significat, quos praesentia maiestatis suae diuinitas insidere dignatur. O quam pulchre suboritur laus re illaesa ! Qualis Ps. X, 49/50 II Cor. 2, 16.
«8/49 I Cot. 5, 17.
43 tetenderunt r 51/82 sagittant Gerzz., corr. a. zz. 69 excusant Gerzz. corr. iusta Gerzz. (ut uidetur) 92 sedis r (JA H M* .$ K) 83 0] et Gerz.
EXP. 85
90
9A
IoO
IIO
IN PS. X, 5-7
IIS
enim honor, qualis est gloria suscipere Creatorem, quem non est dubium bonos semper inuisere ? Oculi eius in pauperem respiciunt, $alpebrae eius interrogant filios hominum. Sicut infelices sunt a quibus auertitur, ita beati redduntur, ad quos propitius respicit Deus, quoniam intuitus eius beneficium est, quia peccatorum tenebris non offunditur, qui tanta claritate lustratur. Nam et lapsus Petrus redire tunc meruit, quando eum clementia diuinitatis aspexit. Et intende quod prius posuit : oculos, post uero : $alpebras. Palpebrae dictae sunt a palpitando. Sunt enim quaedam luminum thecae et quasi folles oculorum, quos claudimus dormientes, ut fatigatum corpusculum reparare possimus. Ergo quia in Domino membrorum ministeria per allegoriam frequenter aptantur, dicit eum, non solum quando intendit oculis, sed etiam tunc requirere, id est : considerare filios hominum, cum ea neglegere quasi dormiens aestimatur. 6. Dominus interrogat iustum et impium, qui auiem diligit iniquitatem, odit animam suam. Non est improborum cogitanda derogatio, quando Dominus iustum requirit et impium, qui omnia sub ueritate discernit. Quod ideo dicitur, ut hominum desideria opiniones fatuae non seducant ; sed unusquisque circumspiciat conscientiam suam, de qua nouit solum Dominum Íerre iudicium. Sequitur breuis et manifesta sententia. Quid est : diligere iniquitatem ? Odisse animam suam. Sic enim se persequitur, qui diabolum sequitur, dum illas semitas commeare uult, quae ad poenarum loca fugienda perducunt. v. Pluit super peccatores laqueos, ignis et sulphur et spiritus frocellarum bars calicis eorum. Pluit ad uerba praedicantium retulit caelo manantia, quae piissimis
115 imbres sunt, perfidis autem igniti laquei. Illi enim bene intel-
120
legendo, inde fructificant ; isti male tractando animas suas nodo peruersitatis strangulant. /g7::s est quando eos flammea cura consumit ; su/pAhur, quia cogitationes eorum detestabili fetore sordescunt ; spiritus procellarum, dum se tumultuosa mente confundunt : f$ars calicis eorum, id est : mensura qua pollutis actibus ebriantur. Calix autem et in bono dicitur, ut est : Calix tuus inebrians quam jfraeclarus est. Calix enim mensura est qua potantur animae. Calix autem 93/94 cfr Cicero de Natura deorum Yl, 57 ; Seruius im Verg. 7Aen. IV, 30 ; Lactant. 123/124 cfr Varro 122 Ps. 22, 5. de Opificio Dei X, 2 — CSEL 27, p. 32, 21.
de Ling. lat. p. 39, 7 ; Fest. de Verb. sign. — edid. Müller, p. 47, 1.
90 tenebras Gerz. ^ offendistur Gerzr.corr. — 103 derogatis cogitanda — Gare sulphor Gerzz. 112 et] oz. r(praeter H M K) 109 se enim — Gerzz. (oz. sic) 117 modo Gerzr. corr.
PL 95
116 125
130
155
140
EXP: INPS.
X7 7-8
dictus, eo quod assidue calidam soleat suscipere potionem. Macrobius quoque Theodosius in quodam opere suo gentem dicit Cylicranorum fuisse iuxta Heracleam constitutam, composito nomen dzó roi k(Auos, quod poculi genus una littera immutata calicem dixit. Vnde hoc nomen memoriae constat infixum. 8. Quoniam
iustus Dominus
et iustitiam
dilexit,
aequitatem uidit uultus, eius. Fit quoque de aequitate aeterni Regis decora conclusio. Iwsium dicit Dominum amare iustitiam, quia nescit alios respicere, nisi qui norunt custodire iustitiam. Adiecit : aequitatem uidit uultus eius, illam scilicet aequitatem quam tamen propitius ipse concedit. Non enim quidquam ex se probi humanitas habet, nisi quod à Domino bonorum omnium susceperit largitore. Vultus uero hic propitiationem Domini significat. Nam et in alio psalmo legitur : Vwltws autem Domani swpber facientes mala. Sed quoniam hic dixit : aequitatem widit, per aequitatem gratiam ipsius fecit intellegi.
Conclusio psalmi. Quam bene uersutias haereticorum et retributiones eorum psalmus iste mirabili breuitate complexus est, ut quorum futuras poenas agnoscimus, ab eorum prauitatibus arceamur. 145 Est enim in numero ipso et uirtus sancta Decalogi, qui humanae uitae prouenit gloriosissimus institutor. Nam sicut ille hominum uitia condemnat, sic et iste sensum iniquae praedicationis impugnat; tanto a maiore periculo liberans, quanto plus est in fide delinquere, quam carnis fragilitate peccare. 150 Merito ergo et hic psalmus hunc numerum tenet, qui sensus nostros in orthodoxa credulitate perfectissima institutione confirmat. Nam et in euangelio bonus seruus offerens decem PL 96 talenta laudatus est et potestatem supra decem ciuitates accepit in praemium. Apostolus quoque in magnum sacra155 mentum Verbum Domini decem scripsit ecclesiis, significans sacrae doctrinae plenitudinem hanc complecti numeri quantitatem. Nam et numerus ipse in magnam uirtutem laudemque collectus est ; qui licet in extensum calculum, infinitumque tendatur, ipse tamen in semetipso semper crescenti summa 160 reuoluitur et probe, ut cum nihil recipiat extraneum, magnum de se facere uideatur augmentum. Hic etiam merito dicitur decus, quoniam a decore nomen accepit. 128 sqq. cfr Macrobius Safurmalia V, 21, 18 — edid. Eyssenhatrdt, p. 340, 21. 139/140 Ps. 35, 17. 152/154 cfr Luc. 19, 12-25. 124 dictus] est aZ. Gerz. 126 syligranorum Gerzz. heraclia Gerzz. 128 Tob] tes Gerzz. poculi] eius ZZ. Gerzz. 130 iustitiam] Gerzz. cuz: r, iustitias Garet cum g.
EXP.IN.PS.XL
EXPOSITIO
i-2
IN PSALMVM
Try
XI.
1. In finem fro octaua die bsalmus Dauid. Octaua, ut in sexto psalmo iam dictum est, ad aeternam pertinet requiem ; nam octauum diem mundus iste non recipit sed finito septimo redit semper ad primum. In istis enim diebus pluralis ^ est numerus, ille autem singularis accipitur, qui nullo succedente mutatur. Quapropter dicenda uirtus est psalmi, ut per eius intentionem inscriptio tituli facilius possit intellegi. Petit itaque propheta iniquitatem mundi istius destrui, ut ad illam ueritatem futurae promissionis debeat perueniri. T o Sic illud imperturbabile regnum significatur, quando eius beatitudo indesinenter expetitur. Merito ergo huic psalmo p 45 octauus dies aptatus est, ubi saeculi istius consuetudo uitiosa deseritur et illius uenire innocentia postulatur. Cetera uero huius tituli uerba praecedentibus expositionibus probantur T - esse notissima.
2o
Diuisio psalmi. Prima parte propheta a mundi istius peruersitate saluum se petit fieri, quoniam dolosi atque superbi potentiam Domini sceleratis oblocutionibus abnegabant. Secunda promissionem Patris per omnipotentem Filium praedicat esse faciendam, eloquia Domini sub breuitate collaudans, sicut prius sermones impios arguebat.
Expositio psalmi.
2)
3o
2. Saluum me fac, Domine, quoniam defecit sanclus, quoniam diminutae sumt ueritates a filiis hominwm. Studiose discutiamus hoc principium psalmi, quoniam magnorum schematum decore formatum est. Exclamat enim ad Dominum subito propheta, ut de ipsa formidine appareat periculi magnitudo. Deinde per figuram synathroesmos, usque ad diuisionem congregat multa, quae timuit. Quod schema inter uiolentissimas figuras accipitur, quando plurimae res in unum et multa crimina colliguntur. Nam cum hoc saeculum respiceret animas multiformiter ingrauare, salwwm se petit a Domino f?er?, apud quem ueram medicinam nouerat inueniri, sazcíu». dicens abesse de mundo, ubi tanta malorum inesse cognoscitur multitudo.
3 v^
Hoc quantum ad homines pertinet dicitur, ceterum ille ubique praesens esse cognoscitur. Et ne haberetur ambiguum, quod dixit
: defecit
Ps. XI, 2 psalmo] Gere. 5. 7. c Garet
sanctus,
consequitur
aeternam] uitam add. Gerzz.
: dóiminutas
4 semper redit
118 esse
EXP. ueritates
deficere
IN-PS.XL,
2-4
a filiis hominum.
Alter enim sanctus
non poterat, nisi fuisset inter homines ueritas im-
4o minuta. Quod argumentum dicitur a consequentibus, quando ilIud quod praemittitur, sequenti dictione firmatur. Verum cum dicit : d?minutas, deprauata Dei munera culpis hominum euidenter ostendit, qui collata sibi beneficia propria peruersitate commaculant. Et intuendum quod plurali numero sunt 4; positae ueritates, cum una sit ueritas. Sed cum uirtus eius per unumquemque hominem caelesti dispensatione tribuitur, multas esse testamur. Vt dicere solemus prophetia Dauid, prophetia Ieremiae, euangelium Matthaei, euangelium Ioannis, ceterosque, qui huius rei honore
floruerunt.
Ita et ue-
5o ritates enuntiamus, quando qualitas eius per indiuiduas partes humanis mentibus Domini largitate praestatur. Potest etiam et ad iudaeum populum competenter aptari, qui donis caelestibus uacuatus credere non uoluit, quem tantorum uidentium turba prophetauit. 5. 9. Vana locuti sunt unusquisque ad jroximum suum,
mala.
labia
dolosa
im
corde
et
corde
locuti
sunt
Vana falsa significat, iuxta illud quod superius dixit :
diminutae sunt uertitates a. filiis hominum, quando contra Do-
minum Christum testimonia quaerebant et semetipsos prauis 6o susurrationibus
excitabant.
Proximos
autem
significat,
non tam cognatione generis quam sceleris participatione sociatos. Nam quod dicit : 2» corde et corde, quoties uolumus dolosos exprimere,
duplicia eorum
corda declaramus ; sicut
Salomon dicit : Vzr duplex animo inconstans est in omnibus 65 wis Suis. Quando autem simplices cupimus indicare, unum cor in eis esse testamur, sicut in Actibus apostolorum legitur :
Multitudinis autem. credentium erat cor unum. et anima. una. Sic et bilingues dicimus, qui in una sententia minime perseuerant. Et respice praedictas res, qualis fuerit secuta sententia : 71» Locuii
sunt
mala.
Necesse est enim ut mala loquerentur,
qui duplicia corda gestabant. 4. Disperdat Dominus uniuersa labia dolosa et linguam magniloquam. Sequitur sententia generalis ; sicut solet lege sanciri, quando unus peccat et uniuersale ma7; lum seueritas promulgata condemnat. Disferdat contra adunationem dicitur Iudaeorum, ut passim pereant, qui in una se prauitate collegerant. Lingua uero magniloqua est quae sibi aliquid magnae potestatis assumit, nec intellegit a creatore datum, dum euentus rerum sibi putat esse subiePs. XI, 64/65 Iac. rz, 8.
69 Act. 4, 32.
D* iusta Gerz:. 64 salomon] est] ozz. Gerzz.
Gerzz, iacobus
Garet (cuius reuera sententia esf)
PL 97
EXP. $o
IN PS. XI, 4-6
II9
ctos ; sicut Apocalypsis de Antichristo dicit : Vidi in cornu illo quod erat excelsius, os loquens magna, etc. Et ne in bono linguam
magniloquam
potuisses accipere, praemisit : /a-
bia dolosa. Considera uero pietatem dicentis, quod non hominibus, quia multi ex ipsis conuertendi erant, sed ipsis uitiis 85 imprecatur.
9. Qus dixerunt: : Linguam mus,
9o
95
SCHE
100
labia
IIO
120
nostram
sunt. Quis
magnificabinoster
est Do-
nunc
exsurgam,
dicit
Dominus.
PL 98
In his duobus
uersibus subtiliter Patris et Filii inspiciendae personae sunt, ut nobis intellegentiae confusio possit auferri. Nam postquam arguit eos qui de Domini fundendo sanguine tractauerunt, uenit ad secundam partem, in qua propheta uoce Patris resurrectionem promittit Domini Saluatoris. Aliena enim uerba referre possumus, cum tamen personae nostrae non mutamus eloquium. Intellegamus autem quae sit hic pietas Creatoris, quando $rojpier miseriam inopum et gemitum $auperum
ant A
a nobis
minus ?llls exponit qui in prosperis rebus nimia loquacitate turgentes, gloriam suam exaltare praesumunt et ponunt in propria potestate, quod se dementes a Deo non intellegunt accepisse. Hos paulisper interrogo, quare non sunt garruli, cum superuenientibus curis stupida taciturnitate constricti sunt ? Defigentes enim uultus in terram, claudunt ostia labiorum et tamquam linguam perdiderint, sic confusis mentibus obmutescunt. Adde aegritudinum uarios casus, ut frequenter non sit idoneus cibum petere, qui uidebatur de labiorum se potestate iactare. Tunc ipsi, si possunt, dicant : Labia mosira a mobis sunt. Quis noster est Dominus ? Istud autem quis noster est Dominus sacrilegorum uerba repetuntur. Quae figura dicitur antisagoge, id est : contradictio. 6. Propter miseriam inopum et gemitum paubpeYwm,
105
nosira
clarificatus
est
Dominus
Christus,
ne
eius
fideles
diutina tribulatione grauarentur. Exswrgam metaphorice dictum est illum exsurgere qui nescit humana imbecillitate recubare. Sed exsurgam dicit, apparebo et manifestabor in Filio. Vna enim uirtus et indiscreta maiestas est. Apparet enim et manifestatur Pater in Filio, sicut ipse in euangelio p. 46 dicit : Qui me uidet, uidet et Patrem. Ponam super salutari meo, fiducialiter agam in eo. Salutare suum dicit Pater Verbum suum, quod est caro 80/81 Apoc. 15, 5.
118 Ioh. 14, 9.
87/88 est dominus] r (praeter T*), dominus est — Gerzr. (item /. 98/99, sed /. 99 est
dominus) e? Garez (bic fantum) cum g — 98 ipsi] oz. Gerz. manifestes Gerzz. 119 salutare meum r
118 apparcam et
I20
125
120
EXP.
IN PS. XI, 6-8
factum, per quod uita mortalibus uenit, dum omnis credens salutem copiosa largitate consequitur. Et quid super eum ponit ? Consolationem scilicet, quam superius dixit inopum et pauperum, quod Domino Saluatore resurgente, fidelibus prouenisee manifestum est. Fzdwcialiter agam potestas omnipotentiae paternae declaratur, quia reuera ille f?dwczaLitev agit, cuius uoluntati nullus praeualet obuiare. Sic et de Christo in euangelio dictum est : Erat enim docens eos tamquam. bolestatem habens, non tamquam scribae eorum et pharisaei. Sed potestas Patris Filii fiducia est, sicut Filii fiducia potestas est Patris ; quod toti Trinitati pro unitate naturae certum est conuenire. 7. Eloquia Domini eloquia casta. Postquam dixit uerba Patris, eadem ipsa laudando
nia contigerunt,
quemadmodum
sint ergo eloquia
Domin,
confirmat ; nam
sic om-
promissa noscuntur.
Quid
sub breuitate definitur, id est :
eloquia casta, uidelicet uirginali integritate purissima, quae nullum
SCHE
mendacium
corrumpat,
nulla macula
falsitatis infi-
ciat. Nam sicut castitas ignorat pollutionem, ita eloquta 140 Domini nesciunt cum aliqua sorde misceri. Sed hoc non otiose accipias, quia contra illud ponitur, quod superius PL 99 dictum est de iniquis : Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum, ut inspecta rerum uarietas ab iniqua nos consuetudine remoueret. Quod schema graece dicitur syn145 desmos, latine collatio, quando sibi aut personae aut causae, siue ex contrario siue ex simili comparantur. Hic enim eloquia diuina laudantur, superius uero sermo humanus arguitur. Argentum igne examinatum, lerrae jurgatum 150 septuplum. Adhuc definit per similitudinem metalli candidi quid sint eloquia casta. Argentum terrae igne examinatwum, quod solet esse purissimum, quando frequenti fuerit decoctione mundatum. Examinatwm quippe uel $urgatum, contra illud ponitur, quod de peccatoribus ait : dolosa in corde et corde. Et ut quam plurimum 155 Labia distaret agnosceres, addidit : Pburgatum septuplum. Qui numerus ad septiformem Spiritum uidetur posse respicere, id est : timorem 160
Dei, pietatem, scientiam, fortitudinem, con-
silium, intellegentiam, sapientiam ;per quae Verbum diuinum tamquam in succensis fornacibus manens, ueritatis rutila coruscatione resplendet. 8. Tu,
Domine,
seruabis
nos
et
custodies
nos
a
128/130 Matth. 7, 29.
121 quod] Gerz. in zarg. 131 totae Gerz. 150 definiat Gerzz. corr. Garet
144/148 syndesmos dicitur —
EXP.SINJPS
XI,
8-9
I2I
generatione hac im aeternum. Sicut superius dixit : Disbperdat Dominus uniuersa labia dolosa, ita hic conseruaturum Dominum promittit, qui eloquiis eius pura mente crediderunt. Et uide, sanctae regulae, qua moderatione
170
seruatae sunt. Dum dicit : /u nos custodies, praesumptionem caducae humanitatis abscidit, ne quis de se confidendum ullatenus aestimaret. .4 generatione hac siue Iudaeos siue mundi istius significat peccatores, a quibus nostra uirtute non possumus custodiri, nisi illius miseratione protegamur. Addidit etiam : ?» aeternum ,,quia hic nos in tribulationibus consolatur, ibi in aeterna securitate constituit ; hic adiuuat, illic
glorificat et coronat. Ita nos piissimus Creator et hic conseruat, 175 ne pereamus
180
et ibi beatificat, ut nullatenus miseri esse possi-
mus. 9, In circuitu impii ambulant, secundum altitudinem tuam multiplicast? filios hominum. Postquam sermones impiorum in prima parte competenti exsecratione redarguit et in secunda parte eloquia Domini mirabili praedicatione laudauit, uenit ad conclusionem psalmi, in qua singulis
partibus sub uno uersu digna restituit. Dicit enim sub breuissima sententia : I* circuitu impios ambulare, ut numquam ad rectam possint semitam peruenire. Tortuosae si185 quidem uiae malis semper moribus applicantur, sicut Salomon de impiis dicit : Dereliquerunt uias rectas, ut ambularent in wias jrauas. Et ideo peruenire ad requiem octaui diei nequeunt, qui rotarum more in sua semper terga uertuntur. Sequitur : secundum altitudinem tuam, multiplicasti I9O filios hominum. Hoc ad illos pertinet qui sincere eloquiis Domini castis purissimisque crediderunt. Et uide quantum illis in isto uerbo promittitur, dicit enim: secundum altitudinem tuam multiplicasti filios hominum ; non secundum meritum suum, sed secundum illud quod humanas 19 II nescit angustias sustinere. Altum enim saepe dicimus quod comprehendere non ualemus. Sub mensura enim Creator non est quae creaturis omnibus data est, nec aliqua in eo potest esse dimensio a quo rebus omnibus numerus, pondus, mensu200
raque praestatur. M ultiplicasti autem filios hominum ad illam promissionem respicit Abrahae in qua dicit : Mwltiplicans multiblicabo semen tuum sicut stellas caeli. Quod eum in sanctis suis et fecisse et cotidie facere manifestum est.
186/187 Prou. 2, 15.
200/201 Gen. 16, ro.
163 e 172 in] Gare? cum r, et praem. Germ. cum g
18? octaui] Gerz.., octauae Gare? Gern. corr. legitur in Gerzr.
173 constituet Gerzz., adiuuet
189 secundum 4. tuam] Lis
PL IOO
122
205
210
EXPJIN PSUXINSZXED T
Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum nimis utilia nobis sacramenta declarasse. Dixit enim quam uanis et superfluis homines locutionibus occupentur, ut non ueritatem qua uiuant sed quo moriuntur uelint affectare mendacium. Deinde quale sit eloquium Domini consequenter. exposuit, ut salutariter unicuique sua sordeant, si quantum sint mundissima Domini uerba cognoscant. Quibus rebus illud remedium datur, quoniam secundum potentiam Domini filios hominum constat posse liberari. Et quia undecimi numeri uirtus, in quo hic psalmus est constitutus, euangelicum nobis cognoscitur indicare mysterium, patrifamilias supplicemus, ut in uineam suam saltem uel undecima
215
220
nos hora clementissimus
intromittat;
quatenus mercedem operibus non debitam sed dignetur donare gratuitam. Nam et beatus Prosper in secunda parte libri qui inscribitur : Ante legem, sub lege et sub gratia de undecimo calculo sic ait : Neque sine hoc mysterio undecim uelis cilicinis tabernaculum deswper operiebatur, quo reum esse ostendat totum mundum Deo ac sub paenitentia degere. Ibsius enim mumeri jsalmus habet brincibuum : Saluum me fac, Domine quoniam defecit sanctus, quoniam diminutae sunt ueritates
a fildis hominum.
EXPOSITIO IN PSALMVM XII. 1. In finem
psalmus
Dauid.
Cum tituli huius uerba
praecedenti expositione iam nota sint, conuenit ut de conti-
nentia magis psalmi aliquid dicere debeamus. Totus enim de caritate loquitur Domini Christi, in qua est totius legis sita quam si quis habet, omnia mundi istius blandimenta A perfectio, postponit ; nam dum ipsa sola ex toto corde requiritur, eius contrarium non amatur. Caritas enim Dei quaedam uernalis est pluuia uirtutum, sub qua et beata uoluntas germinat et operatio sancta fructificat patiens hic in aduersis, temperata IO in prosperis, humilitate potens, afflictione laetissima, inimicis beneuola, bonis suis superans malos. De qua etiam supernae creaturae semper accensae sunt flamma reficiens, desiderium
salutariter crescens ; et ut apostoli uoce cuncta complectar : Deus ipse caritas est. Quapropter ipsam nos decet expetere, 216/223 Prosper Aquit. seu potius Quoduultdeus, Lib. de promissionibus ei prae-
dictionibus Dei, Il, 2, 4 — PL 51, 770. Ps. XII, 14 I Ioh. 4, 16.
219 operitur Qzodz. Ps. XII, 1 dum Ger.
221/223 Ps. xr, 2.
220/221 numerus psalmi Q»od».
Lb47
EXP
15
IN-PS. XH, t
I23 ipsam sine fine desiderare, ut quia hic inde expleri non possu-
mus, saltem ex ea in futura retributione satiemur ; sicut in
centesimo decimo octauo psalmo legitur : Defecit in salutari tuo anvma "a. Istud enim deficere, felici est perennitate constare.
20
25
Diuisio psalmi. Cum respiceret propheta proxima parte genus humanum mortiferis superstitionibus occupari, nec ad culturam ueri Domini puris sensibus festinare, credulitatem suam aduentu sanctae incarnationis magno desiderio deprecatur expleri, ut uel tunc confusa gentilitas salutariter deuios errores abiceret. Secundo membro ad nostras petitiones efficaciter instruendas illuminari fidem suam
uehementer expostulat, ne ini-
mici aliqua fraude succumberet, qui semper se in eius dicit misericordia fuisse confisum.
30
Expositio psalmi. Vsquequo, Domine, obliuisceris me in finem ? Plenus propheta, ut dictum est, Domini caritate copiosa, qua eius humanationem
255
auide
sustinebat,
confidenter
eru-
ctans dicit differri se diutius ab exspectatione sua, quando omni desideranti ualde molesta dilatio est. Quem licet illuminatione fidei credebat esse uenturum, de eius tamen tarditate conqueritur, cuius adhuc speratum cernere non merebatur aduentum. Non enim obliuiscitur Deus sed ab eo, qui desiderat, obliuio-
40 SCHE
4A
$0
nem creditur pati, quando differt donare quod petitur. In finem hic tempus significat quo incarnationem Domini praeuidebat esse uenturam. Talis enim querela fideles animas pulsat, ut et sine fine caelestia cupiant et de Domini semper promissione confidant. Et intuendum, quod per hos quatuor uersus ubique uerba constantissimae patientiae ponit ; dicit enim : Vsquequo, quousque, quamdiu, repetens etiam usquequo. Quae figura dicitur epimone, quando similia dicta crebra repetitione geminantur. Quousque auertis faciem tuam a me ? Apparitionem postulat Christi, quam in Spiritu iam praeuidebat. Ipsa est enim facies eius, quae carnalibus oculis potuit apparere, quam ille uir sanctus affectu generalitatis merito cupiebat aspicere, quae mundum dignata est caelesti uisitatione saluare. Sic et desiderium diuini amoris ostensum est et impletum caritatem constat in proximis, quando iugiter expetebat 17/18 Ps. 118, 81.
26 expostulant Gerzz. corr.
88 quod Gerzx. corr.
47 prae-] oz. Gerzz., fort.
recte 9
C. I (xcvi)
PL IOI
124 quod omnibus
EXP. IN PS. XII, 1-5 prodesse cognouerat.
Vtrumque
enim con-
iunctum, utrumque sociatum, ut nec Deus sine proximo ame-
55
6o
tur, nec proximus sine diuinitate diligatur. 2. Quamdiu bonam consilium in anima mea. Hic ardor maximus sustinentis exprimitur. Dicit sibi deesse consilium, ut uidendi mitigare possit affectum, quando inaestimabilis anxietas est concupiscere bonum et diutius sustinere uenturum.
.
.
3. Dolorem in corde meo jer diem. Vsquequo exaltabitur inimicus meus super me ? Adhuc super piis conquestionibus perseuerat. Subauditur enim de uersu superiore fona, ut sit plena sententia: Dolorem in corde 65 meo bonam per diem id est : per singulos dies, ut absolute continuatio temporis possit intellegi. Et respice uersus istius primum uerbum, ut iam non desiderium sed decoro crescente ambitu excitatus dolor maximus sentiatur; quod utique fit Inimicus mews de diabolo quando spes longa protrahitur. 79 dicit, qui ante aduentum Domini exaltatus humana captiuitate gaudebat. Suber me, hoc est super credulitatem meam, quia ille toto orbe colebatur instanter, cum deuotionem fidei diuina religio non haberet. 4. Respice et exaudi me, Domine Deus meus. Iloculos meos, ne wmquam obdormiam in 75 lumina morie. Venit ad secundum membrum deprecationis suae. Sed quas hic pietatem eius lacrimas profudisse credamus, ne dilatione diutina totus mundus captus erroribus interiret ? Me enim cum dicit, non sibi tantum singulariter petit sed 8o uniuersis fidelibus supplicat subueniri, quorum dilectione remedium generale petebatur. Resjf2ce ad illud referendum est quod superius ait : Vsquequo auertis faciem tuam a me? exaudi? uero ad illud quod dicit in capite psalmi : Vsquequo, Domine, obliuisceris me in finem ? Ocu85 los autem cordis hic debemus aduertere, qui in mortem obdormiunt, quando fidei lumine sepulto, carnali delectatione clauduntur. Ipse est enim somnus de quo laetatur inimicus. 5. Nequando dicat inimicus meus : $raeualui aduersus eum. Qui tribulant me, exsultabunt si motus 90 [wero. Hoc de diabolo et angelis eius dicit, quibus talis consuetudo est, insultare dum capiunt, uictorias suas putantes sequacium ruinas. Dicit enim : si diuisus a te fuero, illis gaudium dabo qui detestabili consuetudine tunc efficiuntur laeti, quando deceptos a se cognouerint possideri. Nam quod dicit : fuero, significat infidelis animae mutabilitatem, 95 si; motus
54 sociatum] est add. Gerz. ^s mitigate -» Garef
erm.
56 animam meam 7 (praefer t'onnullos codd.) 98. 76 mortem r (praefer nonnullos codd.) 86 carnale
PL IOo2
BOCP; IN PS. XII, 5-6
I25
quia necesse est ut in laqueum: diaboli pedem mittat, si se quispiam uestigio mentis a Domini firmitate subducat. 6. Ego autem in tua misericordia sperabo. Exsultabit cor meum in salutari tuo. Quamuis desiderio i. 48 100 magno raperetur, patientiae suae tamen momenta declarauit dicens quia etsi adhuc contingat propria uota differri, ipse tamen, superna misericordia suffragante, in spe eius possit firmissimus inueniri, sicut apostolus dicit : Ses autem non confundit. In. iua enim misericordia dicit, quoniam qui aliter 105 putat, omnem spem suae credulitatis euacuat. O uirtus fidei et firmitas magna credentis ! Gaudebat ad praesentis absentiam et interior homo Dei salutare iam conspexerat, quem adhuc exterior carnalibus oculis cernere cupiebat. Cantabo
Domino,
qui
bona
tribuit
mihi,
et sal-
104a: nomini Domini altissimi. Cum se in principiis crebra conquestione a desiderio suo dicat esse dilatum, hic sibi beneficia Domini iam laetus asserit contributa, siue quia per prophetiae uirtutem accepisse se dicit, quod manifeste nouerat esse uenturum, siue quia hoc ipsum credidisse iam 115 praemium erat, sicut legitur : Credidit Abraham Deo et reputatum. est ill ad dustitiam. Merito ergo accepisse se dicit, cui tanta fidei fuerat firmitas contributa. Et intende quod prius dixit cantabo ; deinde $sallam. Cantabo corde, ubi nimia laetitia complebatur ; $sallam operibus bonis, quod maxime 120 diuinitas quaerit ; ut cantabo pertineat ad contemplatiuam, $sallam ad actualem. Quae duo tamquam gemini oculi pulcherrime sociata, reddunt illuminatissimum Christianum. Conclusio psalmi. Respiciamus prophetam in contemplatione beata positum, quanto desiderio gloriosam incarnationem Domini sustinebat ; 12; et hinc aduertamus quale munus inde suscepimus, quod regem potentem et sanctum prophetam tanto studio conspicere uoluisse sentimus. Sed Domino supplicandum est, ne diabolo tradat sub desertione tentandos, et tali beneficio nos reddat
indignos, ut cui ille adhuc uenturo deuotissime famulabatur,
13o DOS ei, qui iam uenit, fideliter seruiamus. Admonet etiam duodenarius numerus apostolorum nos recolere quantitatem, qui
doctrina perfectissima mandatorum et Dominum supra omnia dilexerunt et proximos eadem ut se caritate complexi 103/104 Rom. 5, 5.
115/116 Gen. r5, 6.
98 in tua misericordia sperabo] Gerzz. cuz r, in mis. tua speraui Garef cuz g (cfr /. 104) 104 qualiter Gerzz. corr. 110 domini altissimi] Cass. cuz r (K B C) e g, tuo altissime r 113 per] oz. Gerz. uirtute Gerzz. 116 se] Gerz. s. /. 119 laetitia] Gerz. in ras.
PL 103
126
EXP.
IN PS. XII, 6-XIIH, 1
sunt, ut merito hic psalmus talia nobis sacramenta concesse155 rit, qui apostolorum noscitur numero consecratus. In duodecim quoque tribus Hebraeorum populum constat esse diuisum. Duodecim etiam sedes in iudicio uenturo Dominus promittit apostolis. Duodecim quoque mensibus annus ipse partitus est. Sed et alia huiusmodi plura diligens lector inuenies, ut hunc 14o calculum multis mysteriis refertum esse cognoscas.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XIII.
1. In finem psalmus Dauid.Cum uerba ista praemissis expositionibus omnino iam nota sint, memoria potius de his quam sermo noster requiratur. In titulis autem iuste 'finis', frequenter repetitur, ut semper ad omnipotentem Christum au; dientis animus erigatur. Sed 'finis' iste, sicut dictum est, uariis
significationibus sensum nostrum transmittit ad Dominum
:
nunc tribulantium confessione, nunc exsultatione laetantium, nunc docentis affectu, nunc comminatione iudicii. Modo tamen
psalmus hic Iudaeorum uesaniam uehementi increpatione ro castigat : asper inuectionibus, terribilis profanis, amarus incredulis, ut haec increpatio merito sanctae detur Ecclesiae, contra cuius propositum demens perfidia prauas intentiones nititur excitare.
Diuisio psalmi. Facies illa Domini, quae in duodecimo psalmo desiderabili 15 supplicatione petebatur, hic iam introducitur aduenisse. Et ideo primo modo increpat Ecclesia catholica Iudaeos, qui uiso Christo minime crediderunt. Secundo modo dicit inani eos trepidatione confundi, qui fructuosum timorem Domini cognoscere noluerunt. Ad postremum eorum in finem saeculi 20 praedicitur euenire conuersio, cum plenitudo gentium longis saeculis exspectata prouenerit, ut cum Domini pietas in eis proditur, ad confessionis remedia facilius inuitentur. Expositio psalmi. Dixit insipiens im corde suo : Nom est Deus. Videns populus Iudaeorum Christum humiliter in assumpta 25 carne uenisse, insipienter dixit : Nox» est Deus. Nec intellexit ipsum esse qui praedictus fuerat a prophetis. Ideo grauius quia non labiis, sed déx:£ in corde, ut malo uoto peior incredulitas iungeretur. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uolunsotatibus
suis
; nom
est
qui
faciat
bomwm,
mom
est
21 ut] et Gerzz.
26
135 1n] oz. Gerzz.
Ps. XIII, 15 inuenisse Gerzz. corr. fuerat] Gerzz., etat Gare£
19 fine Gerzz.
PL 94
EXP:
usque
ad unum.
IN PS. XIIL; r2
Corrupti
I27
sunt, dum ab scripturarum
sanitate recedentes, in sensus probati sunt incidisse uitiosos. Sequitur deinde poena peccati, ut nefandissima incredulitate maculati, abominabiles Domino suis erroribus redderen-
5; tur. Voluntas enim dicta est a uolatu, quoniam animus quo uult nimia uelocitate transfertur. Sequitur non est qui faciat bonum. Quid ergo dicimus de patriarchis ? Nonne bonum fecit Noe, cum Domini praeceptis oboediens in arcam saluandus intrauit
? Nonne idem bonum fecit Abraham, cum
4» suum filium oboediens diuinis iussionibus obtulit immolandum ? Nonne bonum fecit Iob, qui dura passione percussus in omnibus Domino gratias actitauit ? Quid dicam de prophetis et apostolis, qui mandatis Domini famulantes, seipsos gloriosis mortibus obtulerunt ? Fiunt hodieque, Domino lar4; giente, iustorum operatione quae bona sunt. Sed ut haec negatio uerissime tibi debeat elucere, considera quid sequitur : non est usque ad unum. Weuera solus est Christus, sine quo bonum aliquod uel incipere uel implere imbecillitas humana non praeualet. Quapropter iure negatum est ullum fa;o cere bonum, nisi usque ad ipsum fuerit eius miseratione peruentum.
s
6o
SCHE
65:
7o
Nam cum ad eum acceditur, nec ab ipso receditur,
omne bonum sine dubitatione peragitur. Iste est ergo finis, qui est promissus in titulo. 2. Dominus de caelo prospexit super filios homi- p.49 Quomodo $rospexit ? Scilicet ut nobis mitteret wm. unigenitum Filium suum, per quem uera fides euidentius potuisset agnosci. Swper [filios hominum de Iudaeis potest intellegi, sicut in euangelio Dominus ait : Non sum missus ist ad oues quae perierant domus Israel, ut honoratius eos appellauerit flos hominum propter unius Dei cultum et in comparatione gentilium. Illi enim populo specialiter cognoscitur datum, quod repellendo sacrilegus a se reddit alienum. Vt uideat si est intellegens aut requirens Deum. Videat, uideri faciat. Quod schema dicitur hypalage, id est permutatio, quoties in alium intellectum uerba quae dicta sunt transferuntur; ut dicatur ex tempore nosse quidpiam, qui antequam fiant, nouit uniuersa. Sic et Abrahae locutus est Dominus : Nunc cognouit quoniam times Dominum Deum tuum, Sic dicturus est in iudicio suo peccatoribus : Nesc?o uos, et his
Ps. XIII, 35/36 cfr Varro de Ling. laf. p. 73, 18. (enu22. 12,
58/59 Matth. 15, 24.
69
170 Matth. 25, 12.
33 qui Gerzz. corr. 40 filium suum — Gare/ 53 p**missus Gerzz., praemissus ed. 60/61 cultum increpatione Gerzr., corr. a. zz. 65 uidere Gerzz.
128
75
8o
EXP.
9. Omnes
95
100
declinauerunt,
est qui faciat bonum,
Omnes
90
253
similia. Quod genus locutionis in scripturis diuinis reperis frequenter insertum. Infellegens autem dixit propter assumptionem humanitatis, quia Deus intellegi debuisset, qui multis miraculis aduentum suae diuinitatis ostendit. Requwirens uero posuit, si eius mandata sequerentur. Ille enim requirat Dewm, qui ab eius uoluntate non discrepat. Sic uno uersu mysterium sanctae incarnationis ostensum est, ut per hoc et hominum fides potuisset intellegi, et remedium debuisset optati muneris inueniri. non
85
TIN P532 «DI
dicuntur declinasse,
simul inutiles facti sunt ;
non
est usque
ad unum.
cum tamen ex eis non minima
turba crediderit. Sed a parte totum accipiendum est ; tanti enim impii fuerunt ut paene omnes perfidi esse ac periisse putarentur. Isti ergo declinauerunt a gratia Dei et facté sunt inutiles sibi. Sepulcrum patens est guttur eorum, linguas suis dolose agebant. Hi quinque uersus usque ad diuisionem secundam in Hebraeis exemplaribus non habentur. Sed quoniam in usum Ecclesiae consuetudine longa recepti sunt, prout concessum fuerit, singulos exponemus. Praesens itaque uersus et in quinto psalmo iam dictus est. Verum quia eadem erat gens, et causa consimilis, apte in illos repetita probatur esse sententia. Merito ergo sepulcrum dictum est guttur eorum qui mortifera loquebantur ; nam sicut illa cum patent fetidos odores exhalant, ita et istorum gwítwr pestiferos sermones proferebat ; et ne soli pereant, linguis suis dolosa disseminant. Memento autem quod in his quinque uersibus per secundam speciem definitionis, quae graece dicitur ennaematice, latine notio nuncupatur, illos insipientes designarit de quibus superius ait in cordibus suis cogitare sacrilega. Quae species non substantialiter quid sit designat, sed eos euidenter insinuat per suorum actuum qualitatem.
IO A
IIO
Venenum aspidum sub labiis eorum, quorum os maledictione et amaritudine blenum est. Asbidum immane genus constat esse serpentium, quod naturali obstinatione uerba incantantium non perhibetur admittere nec a uoto suo potest remoueri, quod nullo ualet carmine mitigari. Huic Iudaei aptissime comparantur, qui aduersum uerba salutaria induxerunt miseri lethiferam surditatem et elegerunt magis consilia uenenosa sequi quam ad salutaria instituta perduci, ut merito de illis dictum esse uideatur : Elegerunt magis tenebras quam lucem. V enenwm enim dictum est ab eo 112/113 Ioh. 5, 19. — 113/114 cfr Seruius iz Verg. /Aen. I, 688. ?1 est] oz. Gerz.
113 tenebras magis — Gerzz.
PL
105
EXP:
IN: PS. XIIT, 3-5
129
quod per uenas serpat. Sic et uota malignorum occulta cogitaIIS
120
tione grassantur. Sequentia quoque pulchre nimis in as$2dis
comparatione manserunt, cui dum blanda carmina dicantur, illa semper minatur exitium : ita et os Iudaeorum »malediciione et amaritudine blenum erat, quando pro bonis admonitionibus blasphemabant Dominum Christum, et de eius nece tractabant. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Pedes appellat consilii progressus quibus de incoepto mouemur
125
130
135
140
ad exitus
rerum.
Nam
quod dixit
veloces,
ostendit
moderationis illis consilia defuisse. Ad effundendum sanguinem, subaudiendum Domini Saluatoris, ut celeritate rei crescat immanitas actionis. Ita sanguis iste Agni imma-
culati dum a Iudaeis effusus est, nimis eos criminosos effecit sed cum ad nos peruenit, beatitudini consecrauit. Contritio et infelicitas im uiis eorum et uiam $acis non cognouerunt. Optime uia describitur impiorum, quae coniritio est, quia et terit et teritur. Imfelicitas uero, quia numquam per ipsam nisi ad infausta supplicia peruenitur. Sed potest aliquis et in uia peccatorum esse et ad uiam iterum redire iustitiae. Hic autem negat illos aliqua conuersione liberatos, cum dicit 42am facis non cognoue*wni, quando ipsum Dominum, qui est 42a facis, caecati corde nullatenus intellegere meruerunt. Non est timor Deé ante oculos eorum. Praecedentibus rebus subiuncta est sententia quae pulchre cuncta concluderet. Ideo enim illi tanta fecerunt, quia £imorem Dei ante oculos non habebant ; sicut de ipsis dicit apostolus : Si enim cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sic uere dicimus Dominum gloriae crucifixum, cum tamen eum
constet
carnis
tantum,
non
etiam
diuinitatis
natura
145 fuisse trucidatum.
4.5. Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquilalem, qui deuorant plebem meam sicut escam $a-
nis 150
155
? Dominum
mon
inuocauerunt.
Sancta
Ecclesia,
cuius persona in hoc psalmo loquitur, uenit ad secundum modum ubi omnibus impiis diuinum iudicium comminatur, dicens in illa retributione generali cognoscere uindictam, qui nunc operantur sub libertate malitiam. Ordo autem uerborum talis est : Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquitatem. Et de sequenti uersu iungendum est, quoniam Deus in generatione iusia est. Vtique cognoscent in 142 I Cot. 2, 8.
121 effundum domino Gerzz.
Gerz., corr. a. zz.
125 scelerate Gerz., sceleratae ed. 148 deum r, a cfr /. 164
142
PL 106
I30
160
EXP.
IN PS. XIII, 5-6
futuro iudicio, quando uiderint bonos ad aeterna praemia diuinitus inuitarl, se uero ad supplicia numquam finienda transmitti. Qui deuorant blebem meam. De illis dicit, qui dogmate ferali absorbent simplices Christianos. Nam quod ait, sócut escam fanis, animo peccantium uidetur aptatum quia sicut esurientes famem suam putant dulcissimo cibo panis expleri, ita et isti festinànt Christianorum deceptione satiari. Additum est unde illis augeatur interitus quia Dominum inuocare noluerunt. Necesse enim erat illos desperata gerere, qui Dominum perbis mentibus inuocare. Illic
170
175
trepidauerunt
Saluatorem
timore,
ubi
non
noluerunt erat
su-
timor,
quoniam Deus in generatione $usta est. Sicut opportuno tempore timere prouidentia est, ita dementiae probatur esse coniunctum, inepta se quadam trepidatione confundere. Illic enim constat esse cautelam, hic arguitur semper ignauia. Merito erga inani tremore concussi sunt, qui timorem Domini salutarem in hoc saeculo de suis mentibus abiecerunt. Dicebant enim Iudaei : S? credimus in ewm (pro ipsa nouitate culturae) wenient Romani et tollent mobis et locum et gentem. Ita factum est ut non timendo Dominum superuacuis trepidationibus angerentur. Addidit quoniam Deus in generaiione tusta est. Sententia secuta est, quae corrigeret infideles, ut meminerint
continentiam
sibi diuinitatis
abesse,
cum se uideant uentosa felicitate consurgere. Quod totum pia mente praedicitur, ut improborum mens sacrilega corrigatur. 6. Conszl?wum inopsis confudisti quoniam Dominus spes eius est. Inuectio dirigitur ad iudaicum populum, cui dicitur aenigmatice : Christi conszliwm confudisti, id est suscipere noluisti, qui ad te uenerat liberandum, ut qui dare disposuerat creditus salutem, contemptus ingerat ultionem. /n0oj$:is autem de Domino dicitur Saluatore, qui de suo diues, propter nos factus est pauper. Et totus hic uersus sub admiratione legendus est. Consilium inojpis confudisti 190 quoniam Dominus spes eius est ; ut unde magis debuit reuerentior existere, inde potius uideretur contemptus opprobria sustinere. Nec moueat quod a parte assumptae humanitatis spes sanctae incarnationis dicitur Deus. Aliter enim humilitas humanitatis eius ostendi non potuit, quam pro homiL5 num salute suscepit ; sicut et in alio psalmo dicturus est : Deus Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? 180
174/175 Ioh. 11, 48.
187/188 cfr II Cor. 8, 9.
196 Ps. 21, 2.
157 diuinitatis 74z4. Bec. Fisc. 162 panis] Gerz. im marg. 170 quemquam Germ. dillic]illud Gerz. — 176 ueniunt... tollunt Gerz. corr. — alf. et] Gerzz. $54. 177 quoniam] quoque Gerzz. corr. 182 deus r 187 dicitur de domino ce Gare£
p 5o
PL 107
EXP. IN PS. XIII, 7 v. Quis
dabit
tit Dominus
ex Sion
salutare
captiuitatem
I3I
Israel,
dum
auer-
$lebis suae ? Postquam de
Domini aduentu Ecclesia sancta locuta est, nunc ad admiratio200
nem tanti beneficii redit dicens: Quis dabit ex Sion salutare Israel ? Cum dicit : Qus, nullum uult intellegi, nisi Dominum Patrem, qui Dominum Christum in Sion, id est in Ierusalem mittere ac praestare dignatus est. Ipse est utique salutaris
205
witatem
210
Israel, hoc est, bene credentium aeterna salus et
infinita securitas. Sequitur dum plebis
suae,
auertit Dominus
1d est cum
damnauerit
cajti-
diabolum,
qui Dei plebem impia crudelitate persequitur et captiuare festinat. Laetetur Iacob et exsultet Israel. Superiori interrogationi iungitur consolatiua responsio ; ut laetetur Iacob, id est Iudaeorum et gentium populus per gratiae munera colle-
ctus siue colligendus, qui aliquando sua infidelitate uagatus est. Hic enim /acob Iudaeorum antiquus populus debet intellegi, quamuis eius nomen more scripturarum et nouo po215 pulo in subsequentibus datum esse uideatur. /srael autem uniuersalem Ecclesiam de cunctis mundi partibus aggregatam congruenter aduertimus, quae necesse est ut exsultet, quando ad regnum caelorum Domini miseratione peruenerit. Et uide, diuersis causis quam propria uerba tributa sint ! Laetalacob, quia non speratam suscepit medicinam. Ex220 bitur sultabit
Israel,
id est inenarrabili
gaudio
cumulabitur,
quando uiderit re, quod ardentissime desiderabat spe. Conclusio psalmi. Si pio animo dicta cogitemus, illa nobis uirtus in hoc psalmo
praedicata est ut inimicis nostris, quantum in nobis est, mente 225 beneuola
consulamus, ne caeca obstinatione durati insolubili
mancipentur errori. Increpat enim Ecclesia populum peccatorem, ut ad suum non festinet exitium : quatenus prauitate deposita non moretur abicere, unde potest modis omnibus interire. Quapropter et nos, prout datum fuerit, sequamur
230 instituta
superbis
reuerenda.
Suadeamus
haereticis
praedicemus
sanctam
humilitatem.
rectam
fidem,
Nobis
potius
ista conferimus, si talibus prodesse mereamur. Scire autem de-
255
bemus primum hunc esse psalmum eorum qui de Iudaeorum increpatione et conuersione conscripti sunt. De numero quoque huius psalmi sic conicere non putamus absurdum : ut quia sancta Ecclesia introducta est ad loquendum, quae et quinque libros Moysi, et octo dierum pro dominica resurrectione recipit mysteria, merito persona eius tertium decimum 205 auirit 197/198 e/ 205 dum auertit] Ger. cum r, cum auerterit Gare/ cum g 214 mote] Ger. it ziarg. a. m. 213 hinc Ger. corr. Gerzi., corr. in auirtet 225 consolamus Gerzz., corr. a. zz.
PL 108
132
EXP.
IN PS. XIII, 7-XIV, 1
calculum tenere uideatur, quia noui et ueteris testamenti sa24o cramenta complectitur. Siue quod iste numerus ad illud aptari potest, quod a natali Domini usque ad eius apparitionem tredecim dies esse noscuntur. Merito ergo caelestibus rebus supputatio ista completa est.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XIV.
1. In finem psalmus Dauid. Cum titulus iste nos sollemniter remittat ad Dominum, nec sit aliquid noui quod de eius uerbis dicere debeamus, de textu potius psalmi quae sunt aptissima perquiramus. Non enim ut aliqui psalmorum, qua; dam profunditate uelatus est, sed propheticae interrogationi respondet Dominus in decalogi exemplum, decem uirtutibus ad beatitudinis suae atria perueniri. Quas non per singulos uersus quaeras, quoniam singulae et binae et ternae per unumquemque uersiculum continentur. Sed nos opportunissimis ro locis, quemadmodum diuidi et intellegi debeant, admonebimus. Et nota quod hic institutor fidelium secundus est psalmus. In primo enim beatum uirum quinaria diuisione complexus est, dicendo : Qué non abiit àn consilio àmpiorum et 4n wia peccatorum mon stetit el im. cathedra pestilentiae non sedit, 15 Sed àn lege Domini fuit uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte. Hic autem talem uirum decem dicit sanctis praeeminere uirtutibus. Sic et ibi pentateuchi, et hic decalogi uirtus ostenditur. Diuisio psalmi. Diuisio psalmi huius tota in interrogatione et responsione 2o DOSCitur constituta ; sed interrogatio constat uno uersiculo,
responsio uero sex uersibus continetur. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. Expositio psalmi. Domine,
quis
habitabit
quis requiescet im monte
im
pi
tabernaculo
sancto
tuo,
aut
tuo ? Desiderans pro-
25 pheta nosse quos dignos Ecclesia sua Dominus iudicaret, tamSCHE
quam pius sacerdos ante faciem eius assistens responsa petit et de sciscitatione sua cupit se fieri certiorem. Quae figura dicitur erotema, quando interroganti fit apta responsio. Interrogat enim qus n eius tabernaculo possit habitare? 3o Sed cur uocetur tabernaculum paulo diligentius perscrutePs. XIV, 13/16 Ps. 1, 1-2.
Ps. XIV, 1 in finem] oz. r(praeter H K T) 30/31 perscrutemus Gerzz. corr. 5570
4 peruenire Gerzz.
19 in] Gerz..
EXP.
IN PS. XIV, 1-3
I33
mur. Maiores nostri domos pauperum tabernas appellauerunt, propterea quia tantum trabibus, non adhuc tegulis tegebantur, quasi trabernas. Et quia ibi habitabant et cenabant, sicut antiquis mos erat semel cibum sumere, ex duobus nominibus 355
unum traditur factum esse uocabulum, id est ex taberna et cenaculo, quasi trabernaculum. Hinc iam tabernacula conso-
nanter dicta sentimus expeditionales et subitas habitationes. Nam et in ueteri testamento iussit sibi Dominus £abernaculum. fieri, cum israeliticus populus esset in castris, ut uelut
quaedam domus diuina simul moueretur cum mansionibus Hebraeorum. Vnde factum est ut fides catholica, quae per Ecclesias toto orbe diffusa est, Dei tabernaculum nuncupetur. (De quo etiam et Iosephus in libro Antiquitatum tertio, titulo septimo, diligenti narratione disseruit, quod nos fecimus 4 vA pingi et in Pandectis maioris capite collocari. M ontem uero sanctum significat Ierusalem futuram. Sed intuere quam pulcherrime uarios se sensus apta uerba distinguant. I» £abernaculo dicitur, quis habitat ? de illo qui adhuc in huius saeculi agone contendit. /» monte quis requiescit ? 5o quando iam unusquisque fidelium post labores huius saeculi, aeternae pacis securitate reficitur. 2. Qui ingreditur sine macula. Venit ad secundam partem unde iam quasi ex adytis responsa tribuuntur ; et ex persona Domini Christi dicitur, quod et desiderio satisfaciat 5 vA postulantis, et incarnationis eius adorabile reuelet arcanum. Prima siquidem gloria ipsius fuit 2ngred? tabernaculum sine macula, quando templum Ierusalem a peccatis liber intrabat. Nam cum alii domum Dei purificationis causa fuerint ingressi, ille solus taliter introiuit ut s?ne macula ante 6o
conspectum Patris assisteret, ut non illi lex aliquid daret, sed
ipse potius legem, sicut optimus legislator, impleret. Et operatur iustitiam. Haec secunda est quam Dominus fecit, cum de synagoga uendentes et ementes eiecit, in diuino templo humanum prohibens esse commercium ; ait 65 enim Domus «mea domus orationis uocabitur, uos autem fecistis
t3
eam speluncam latronum. 3. Qui loquitur ueritatem in corde suo. Tertia est quam singulariter Saluator noster impleuit. Veritas est enim res quae nullatenus aliter quam confirmauerimus, aut
fit, aut facta est, aut facienda esse monstratur.
Loquebatur
enim tacitus 2« corde suo wuweritatem, quando dolose perquirentibus sermonis sui mysteria non prodebat. Nam cum 38/41 cfr Ex. 26.
43/44 Fl. Ios. zAnz. Ind. III, 6 (7).
41 est] Ger. s. /.
44 titulos (ozz. septimo) Gerzz.
65/66 Matth. 21, 13'
53 auditis Gerzz.
1 Additamentum alterius editionis censet A. Van de Vijver. — De pictura in
**Pandecte latino corporis grandioris"' (cfr Cass. Ins//. — edid. Mywons, p. 25, 5), uide P. COURCELLE, ^. &., p. 356 sq.
PL 109
I34
75
8o
85
90
EXP.
IN PS. XIV, 3-4
Iudaeorum falsitatibus et uoce praesidis urgeretur, admirantibus cunctis, non ei respondit ullum uerbum sed in sancta sua conscientia loquebatur, quod digni non erant audire qui eum fraudulenter uidebantur inquirere. Et non egit dolum in lingua sua. Venit ad quartam. Nam sine dolo omnia se fuisse locutum in euangelio testatur ipse dum dicit : Omnia quae audiui a Patre meo mota feci uobis. Quid enim mundius quidue simplicius, nisi ut ueritas illa incommutabilis nulla adiectione uel suppressione uiolata, ad aures hominum integritate purissima perueniret ? Nec fecit $roximo suo malum. Quintam ingressus est, quae item probatur in Domino, qui non solum nullum laesit, sed etiam patienter cuncta sustinuit. Proximwm uero dixit populum Iudaeorum, a quo traxit carnis originem, pro quibus etiam in cruce positus orauit dicens Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Vides proximo malum non fuisse [actum : quando pro eis etiam, ut absoluerentur oratum est. Et opprobrium non accepit aduersus proximum suum. Haec sexta est, quae Iudam Scarioth designat. Nam dum se nosset ab ipso tradendum, nulla eum uoluit publica increpatione confundere,
95
IOO
sed tantum
generaliter
dixit : Qu
mecum manum mili in jaropside, ipse me iraditurus —est. Ita factum est, ut nec diuinitatis suae uirtutem intellegentibus celaret, et proximi famam mordaci laceratione non carperet. Non accepit, id est gratum non habuit. Accepta enim illa dicimus, quae nobis grata esse monstramus. 4. Ad nihilum deductus est in conspectu eius malhgnus, timentes autem Dominum magnificant. Haec est responsio septima, ubi diabolum mal gnum in conspeciu suo deduxit ad nihilum, quando ei dixit Redi retro,
105
satanas, nom ieniabis Dominum Deum tuum. Hoc enim cui potest alteri congruere nisi quem constat uirtute propria cunctis spiritibus imperare ? Sequitur etiam alterius partis decora subiunctio, ut sicut x conspectu eius malignus ad nihilum deductus est, ita qui Dominum timent,
IIO
eum semper puro corde magnificent. Quod schema dicitur paradigma, sicut et in primo psalmo iam dictum est. Inuitat enim nos prosperis et terret aduersis. Qui iurat proximo suo et nom decipit eum. Octaua uirtus edicitur quam Dominus fecit quando apostolis suis
SCHB
certissima ueritate promisit dicens: Vos amici mei estis si fece79/80 Ioh. r5, 15. Matth. 4, 7.10.
48 se] Gerzz. s. /. COfT. d. 74.
87/88 Luc. 23, 34.
93/94 Matth.
113/114 Ioh. 15, 14.15.
84 idem Gerzz.
104 nisi] Gerzz. s. 7.
26, 25.
102/103.
111 decepit Gerz.,
DIS IIO
EXP. IN PS. XIV, 4-5 IIS
|ies]-H
135
ritis quae ego praecipio uobis. Iam non dico uos seruos. Inspiciamus autem quid ista sententia in principio suo dicit : Qui iurat proximo suo ? lurare enim est hominum sub attestatione diuina aliquid polliceri. Sed cum et Deus ipse promiserit, aptius dicitur eodem pollicente iuratum. Iwrare enim dictum est quasi iure orare, id est iuste loqui. Tunc autem
quispiam iuste loquitur quando ea quae promittit implentur. Iurare ergo Deum promittere atque complere est, sicut alibi dicit : Zurauwit Dominus Dauid. ueritatem, et non frustrabitur eum. Et iterum : Iusiurandum quod iurauit ad. Abraham patrem nostrum. Quod multis locis in diuina lectione reperies. 125 5. Qui becuniam suam non dedit ad usuram. Nona iam tangitur quam subtilius indagemus. Duobus modis in scripturis sanctis pecunia probatur intellegi : una est ista metallica quam ad usuram dari omnino prohibetur quoniam uitium cupiditatis est exigere uelle quod te nescias commo130 dasse. Hanc quidem habuit Dominus Christus, quam Iu- p 52 dae tradidit pauperibus erogandam, quam «on» dedit ad PL usuram, quando illam indigentibus ad informandos nos pia TII largitate concessit. Altera uero est quam ad usuram dari, euangelio docente, suademur, id est, praedicationes sanctissi155 mas et instituta diuina. Ait enim : Sciebas me hominem durum el austerum : nonne oportuerat te commillere becuniam meam nummularüs, el ego ueniens exegissem utique quod meum est cum. usuris ? Sic enim istud uerbum aequiuocum pro locorum qualitate suscipitur. Ei munera super innocentes mom accepit. Virtus 140 decima, quae restabat, impleta est. Hic swper ?nnocentes, contra innocentes datur intellegi, quod non solum Dominum constat non fecisse, sed etiam ipse se probatus est pro salute generalitatis offerre, sicut in euangelio dicit : Pasíor bonus 145 animam suam ponit ro ouibus suis. Accepit enim a magis munera sed non super innocentes. Sumit etiam cotidie quae sacris altaribus offeruntur sed non sw$er innocentes. Quapropter intellegamus pias et paruas oblationes caritatis studio non esse omnimodis respuendas. Nam si omne munus
I20
uoluisset, nequaquam centes.
150 abici
fuisset additum,
swper
inno-
Qui facit haec non mouebitur in aeternum. Expositis decem uirtutibus quae de Domino Iesu Christo non incongrue sentiuntur, interrogationi propheticae breuiter data
122/123 Ps. 131, 11. Ioh. ro, 11.
115 quod Gerzz. Germ. (corr.) Garet 143 se] Gerzz. s. 7.
123/124 Luc. 1, 73.
135/138 Matth. 25, 27.
144/145
135 docente] dicente 128 quam] quae Gerzr., af cfr /. 133 140 innocentem Gerzz. (bic Tantum) cum r (praeter 5? K) et g 152 commouebitur r
136 155
160
EXP,
IN PS. XIV, 5-XV, 1
est absoluta responsio; quoniam q«i facit haec, ipse habitat in tabernaculo Domini, et in sancto monte eius requiescit. Sed considera quia fact dixit, non cantat, ut nos ad actualem uirtutem interposita lege constringeret, ne secreta tanti mysterii, intenti solis cantibus inaniter psalleremus. Non mowebitur,
id est ab ipso non mouetur,
beatisque praestatur. Nam in aeternum, quando eius schema dicitur zeugma, pendentia aut uno uerbo
SCHE
quod solis sanctis
omnis ab illo impius dimouebitur regni communione priuabitur. Hoc id est coniunctio, quando multa aut una sententia concluduntur.
Sed hic in sententia factum est, in uerbo autem ubi inuentum
fuerit non silebimus.
Conclusio psalmi. Hic est caelestis ille decalogus, hoc decem chordarum spiritale psalterium : hic uere numerus coronalis quem solus ille complere potuit, qui mundi uitia cum suo auctore prostrauit. 170 Sed precemur iugiter omnipotentiam eius ut qui talia per nosmetipsos implere non possumus quae iussa sunt, eius ditati munere faciamus. Calculi quoque ipsius non est consideratio neglegenda ;nam quarta decima generatione a transmigratione Babyloniae, aduentus Domini Saluatoris eluxit, ut merito r75
et hic ipse uideatur locutus, qui in eiusdem numero generationis aduenire dignatus est.
EXPOSITIO
^
IO
IN PSALMVM
XV.
1. T;tul? inscriptio ipsi Dauid.Dum omnes dicantur inscriptiones titulorum qui psalmorum frontibus affiguntur, nescio quid mysticum iste designans, hoc specialiter primus continere declaratur. Retinemus enim, quando est Dominus passus, hunc titulum supra caput eius fuisse conscriptum: Jesus Nazarenus Rex Iudaeorum. Sed ipsi ueraciter intellegendi sunt Iudaei, qui pura Christo deuotione famulantur. Et quia Rex noster Saluator de sua passione et resurrectione locuturus est, merito huius inscriptionis commemoratio facta est, quae tantis post temporibus erat, Domino dispensante, secutura. Et ut hanc tituli inscriptionem, non ad quamlibet aliam personam, sed ad Dominum Christum referri debuisse cognosceres, 156 cfr Ps. 14, r.
Ps. XV, 6 Ioh. 19, 19.
188 haec facit — Gerz., a£ cfr |. 182 156 eius monte - Ger. 160 mouetur] uidetur Gerzz., corr. (a. zz. ?) in diuidetur — 162 probabitur Gerzr. corr. 163 zeuma Gerz. Ps. XV, 4/5 passus est dominus
— Ger.
6 nazarenus] ozz. Gerzz.
Df; II2
EXP. IN PS. XV, 1-2 adiectum
137
est, ifs? Dauid ; quod ad Dominum
Saluatorem
competenter referri crebra expositione monstrauimus. Scien1; dum est autem quod hic psalmus secundus est eorum qui passionem et resurrectionem Domini breuiter tangunt. Diuisio psalmi. Per totum psalmum introducitur persona Domini Saluatoris. Prima positione secundum consuetudinem suam ex humanitate suscepta, uerba facit ad Patrem, conseruari se petens,
20 quia spem suam posuerit semper in eo, non deitatis suae quidquam minuens, sed naturam humanitatis ostendens. Naturam dico, originem uniuscuiusque rei uigoremque substantiae.
Subiungit etiam quemadmodum sancti eius non carnalibus de-
sideriis, sed spiritalibus uirtutibus eligantur; omnia quae per25 tulit ad hereditatis suae gloriam asserens fuisse perducta. Secunda positione idem Patri gratias refert, qui illi a dextris apparendo, iniquitatem huius saeculi, omnipotentiae suae uirtute superauit. Vnde animam suam de inferno asserit esse liberatam, et post resurrectionis gloriam in delectationibus dexterae 3o ipsius se memorat collocatum.
SCHE
Expositio psalmi. Conserua me, Domine, quoniam in te speraui. Inter pericula humana uenturus, et iudaicae obstinationis impios sensus, natura humanitatis assumpta conseruari se paterna protectione deprecatur; et quo facilius eius rei se3; queretur effectus, sperasse se dicit semper in Domino. Haec figura dicitur ethopoeia, quoties datur locutio certae personae. Persona est enim hic Domini Saluatoris ex duabus distinctis perfectisque naturis homo idemque Deus unus permanens Christus. 4»
92. Dixi rum
Deus
Domino,
meorum
non
meus
indiges.
es tu, quoniam
Dixit,
bono-
non labiis, sed cordis
affectu ; unde sancta conscientia loquebatur. Deus
meus
es
iu, à forma serui Filius dicit ad Patrem, ut duas naturas in
una persona Domini Saluatoris euidenter agnosceres. Vna ex
45 nostra infirmitate humilis, altera ex sua potestate mirabilis, ut intellegas quod passus est, fuisse carnis, quod resurrexit,
potentissimae maiestatis. Ad destruendam quoque arrogantiam humani generis, quae suis uiribus aliquid boni se facere
posse confidit, addidit,
quoniam
bonorum
meorum
non
jo indiges. Audiant hoc Pelagiani, qui aliqua bona putant suis uiribus applicanda. Clamat humanitatis uerbo bonis suis Deum
38 perfectisque 36 ethopopoeia Ger. (alt. o s. /.) 14 monstrabimus Gerz. naturis] -que natutis add. Ger. s. /. a. 7., perfectus "Aud. Bec. Fise, ^ post homo rasura in Germ.
PL II3
138
25
EXP. IN PS. XV, 2-4
penitus non egere, ad ipsum referens omnia qui donauit, non Send ad se qui collata suscepit. 3. Sanctis qui in terra suni eius, mirificauit omnes woluntates meas inter illos. Prius nobis uerborum ordo ponendus est ut sermonum obscuritate submota, sensus nobis facilius elucescat. Sanctis qui sunt «n terra eius, mirificauit, idest Pater, omnes
60
uoluntates
meas.
Vt cognosceres Christum Dominum ab electis esse diligendum, addidit, inter illos, hoc est sanctos qui sunt in terra uiuentium ; non inter quoslibet saeculi se ambitione iactantes,
sed inter illos tantum qui praedestinati sunt ad regna caelorum ; significans innocentes et iustos, inter quos mirae factae sunt uoluntates Domini Saluatoris, quando illis oboedientibus et iusta ipsius facientibus,
de mortalibus
aeternos reddidit,
et de terrenis caelestes beneficio suae pietatis effecit. 4. Multiplicatae sunt enim infirmitates eorum, postea accelerauerunt. Non congregabo conuenticula eorum de sangwinibus. De sanctis dicit, qui Domino 79 prospiciente, afflictione saluberrima de mundi istius deceptiosa uoluptate liberati sunt. Prius enim multiplicata est illis per seueritatem legis infirmitas carnalis, ut ad noui testamenti liberatricem gratiam desiderabilius peruenirent : quos dicit non sanguine peducum aut uictimarum consuetudine congre75 gandos sed immolatione scilicet corporis et sanguinis sui, quae humanum genus toto orbe celebrata saluauit. Nam et ipsum quod dicit de sanguinibus, pecudum designat, qui tunc copiosus in sacrificiis fundebatur ; qui ritus postea, Christo Domino ueniente, mutatus est. Hoc autem nomen, 8o
de sangui-
"ibus, contra artem positum constat esse grammaticam, apud quam pluralis huius uerbi numerus non habetur et ideo inter idiomata, id est propria scripturae diuinae numerandum est.
85
Nec memor ero nominum eorum er labia mea. Nomina illa antiqua quae infideles habuerunt, sequenti dicit gratia commutata. Prius enim dicti sunt filii irae, filii diaboli, filii carnis ;;post aduentum uero Domini, sacris fontibus re-
90
nati, appellati sunt Christiani, filii Dei, amici Sponsi. Noa fuit ergo memor nominum illorum, quando nouis hominibus noua uocabula constat imposita. Labia uero Regis Christi, duo hic debemus accipere testamenta, per quae uoluntates eius enuntiatas esse cognoscimus. Pulchre autem dicta sunt /ab7a, quando utraque regnum Dei praedicant, et in unius soni concordia, sicut labia temperantur, dum cordis sit 52 quae Germ. (corr.) ed. 54 sancti r (C4* H M K* U) 57 nobis] Gerzz. s. 7. 4. 72. 58 id est] idem Gerz. (m a.) v0 propitiante 24z4. Bec. Fisc. v Gerzz., huius Gare *4 dicit] ozz. Gerzz. 84 illorum r (recze ? cfr /. 89 e£ 95
EXP. IN PS. XV, 4-6
I39
9; memoria. Dicit hic: Nec memor ero nominum eorum per labia mea. Quod inter propria scripturae diuinae debemus accipere, sicut et in septimo et in decimo psalmo iam dictum est. 3. Dominus pars hereditatis meae et calicis mei : 10014 es qui vestitues mihi hereditatem meam. Beatum reuera magisterium illud eligere, quod numquam nouit aliqua permutatione transire. Tale est enim ac si diceret : eligant sibi alii mundanas concupiscentias et uentis discurrentibus similem uitam, meae $ars hereditatis et calicis 10; Dominus est. Hereditas pertinet ad gentium fidem, calix ad uenerabilem passionem, qui sobrie potatus confert gloriosissimam resurrectionem. Et intuendum quod uoluntas ac distributio Domini frequenter calix ponatur. Calix enim a calida dictus est potione, quoniam sicut ille cor hominis ex110 hilarat bibitus, ita et hic sanctas animas perpetue iucundat haustus. T'4 es. Seruato obsequio caritatis, Filius dicit ad Patrem, non deitate minor, sed humanitate
subiectus, sicut
et apostolus ait : Quamquam esset Filius Dei, didicit ex his quae passus est oboedientiam, et ber[ectus factus est. omnibus 11; obaudientibus
sibi causa
salutis aeternae.
Restitues
autem
dixit quoniam faciente diabolo perierat genus humanum. Et reuera ipsi restituta est hereditas,
cui ante conditionem re-
rum fuerat in praedestinatione collata. Hereditas
enim ab
hero, id est a domino dicta est.
20
6. Funes ceciderunt miht àm raeclaris etenim hereditas mea jraeclara est mihi. Prisco more funibus terrarum diuidebatur hereditas, ut ad mensuram unusquisque spatia telluris pro quantitate tributi et personae suae qualitate perciperet ; sicut Moyses legitur in ueteri testamento 12; Iosue praecepisse ut funibus distribueret hereditatem terrae
promissionis filiis Israel. Vnde nunc merito funiculos dixit, quia hereditatis suae latitudinem gloriamque memorauit. Possunt et fwnes accipi huius saeculi tristitiae nexuosae; nam et ipsi fwnes a funeribus dicti sunt, quod in modum 139 cereorum ante cadauera incendebantur; qui sine dubio in praeclaris conuersi sunt, dum ad resurrectionis aeterna munera peruenerunt. Hereditas autem Christi est prae108/109 cfr Vatto de Ling. Jat. p. 39, 7 ; Fest. de Verb. sign. — edid. Müller, p. 47, 1. 113/115 Hebr. 5, 8-9. 118/119 cfr Ps. Primas. (— Haymo Autissiod.) Expos. in epist. ad Hebr. — PL 68, 687 A : **Haeres dicitur ab hero, id est domino".
97 iam] Gerzz. s. /.
100 restituisti r
111 hauritus Gerzz., cfr Exp. ps. 44, 484
omis
fort. recte 119 a*dno Gerzz., af cfr Ps. Primas., loc. cif. 122 unusquisque ad mensutam «- Gare 127 hereditate Ger. corr. 130 qu(a)e Gerzz. 131 ad] Gerzz. s. 7. 10
C.1 (xcvir)
Br II4
140
EXP.
IN PS. XV, 6-9
destinata multitudo sanctorum. Vbi ideo additum est m1,
quia non in se secundum humanitatem, sed in Patre gloria135 tur. Sed cum dixerit, Praeclaram, quaeri potest cur hereditatem istam sibi cecidisse dicat. Quod uerbum aduersis solet casibus applicari. Sed hoc eloquentia diuina et in bonis utitur ; ait enim in actibus apostolorum : Sors cecidit super Matthiam, utique cum honor illi apostolatus prouenisse diuino
140 judicio referatur.
7. Benedicam
cium
: insuper
Dominum et usque
qui mihi ad noctem
|
tribuit
intelle-
increpuerunt
me
renes mei. Ad secundam peruentüm est sectionem, in qua subtilius intellegenda est sancta praedicatio. Quanta proui145 dentia iam tunc haereses uenturas
excluserit, ut incarnatio
dominica intellectum sibi pronuntiasset a Domino contributum ; illum scilicet quo omnia uera sanctaque cernebat, ne quid sibi humana infirmitas applicaret, cum nullis meritis praecedentibus, sed gratiae largitate profutura praestentur. Se15» quitur increpuerunt me renes met, ac si diceret : supra mala quae mihi fecit omnis cognatio Iudaeorum ; insuper et de tribu Iudae me increpasse noscuntur, unde Dominus Christus secundum carnem trahere probatur originem. Vsqwe 15
A
ad noctem, ad mortem significat. Renes uero parentelam declarant per quos sollemniter generatio humana seminatur. 8. Prouidebam Dominum in conspectu meo semev,
quoniam
a
dexivis
est
mihi,
ne
commouear.
Exponendo quid fecerit, tradit nobis singulare remedium quo peccata uitemus. Nam qui illum semper intuetur acie mentis, 160 nullatenus ad delicta conuertitur. Sic quando ueritas cor inhabitat, introitum falsitatis emendat. Dicit etiam causam qua motus non est; Domino siquidem «a dexír?s opitulante, sinistra non praeualent sed animus quem ille custodit, in eo firmissimus perseuerat. Congrue autem sibi Dominum a 165 dextris esse dicebat, quia si ille hanc partem non tenuerit, statim eam insidians diabolus occupabit ; sicut de Iuda scriptum est : Constitue super ewm beccatorem, et. diabolus stet a dexiris eius. 9. Propter hoc delectatum est cor meum et exsul1o itabit lingua mea ; insuper et caro mea requiescet in spe. Propter hoc, quod ille scilicet a dextris astitit, 138/139 Act. 1, 26.
167/168 Ps. 108, 6.
133 ideo] ado* Gerzz. e£ add. in zarg. adeo 141 mihi tribuit] Gerzz. cuz r, tribuit mihi e Gare£ cuz g 142 increpuerunt] Cass. cuz r (T*) e£ zzed., increpauerunt T£ 184 bos? mottem rasura in Gerzz. 158 tradedit Gerzz. 164 sibi autem Ger72., COfT. d. 72. 169/170 exsultabit] Gare£ cuz r (H X), exultauit Gerzz. cum r (rell. codd.) et g 170 requiescit Gerzz. corr. |
PL r1;
p 54
EXPCINSPS.
XVi9-1r
I4I et in cogitationibus suis iucunditatem et exsultationem linguae obortam sibi esse testatur. Ipsa est enim perfecta. laetitia, quae et hilari corde concipitur, et alacri sermone profertur.
17; Nam sicut dixit de malis, /nsufer, ita sermonem ipsum, et in bonis iterauit, ut secundum mensuram molestiarum humanitas ipsius caelestia gaudia recepisse crederetur. Supra
exsultationes quippe suas sibi adhuc dicit creuisse laetitiam ;
SCHE
quod caro illa passibilis, quam pro nostra omnium salute 189 Suscepit, ueritatem gloriosae resurrectionis incorrupta promeruit. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio, quoties praemissae rei ratio decora subiungitur. 10. Quoniam non derelinques animam meam in ?nferno, nec dabis sanctum tuum uidere corruptio185 1e. Vbi sunt Apollinaristae fallaciter opinantes, qui dicunt Dominum Christum animam rationalem non habuisse ? Ecce ipse clamat, ipse Patri gratias agit, quia eius anima non sit more communi in inferno derelicta sed celeri resurrectione clarificata, ad caelorum regna peruenerit, sicut in euangelio 19o creberrima professione testatur : Tristis est anima mea usque ad mortem. Et alibi : Potestatem habeo ponendi animam meam et ilerum sumendi eam. Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Hoc non facile iudices transeundum ; nam cum in uigesimo nono psalmo reperias : Quae utilitas in san195 guine meo, dum descendo in corruptionem ? istud quasi uidetur esse contrarium. Quod tali ratione dissoluitur ; ibi se dicit descendere in corruptionem, cum affigentium clauorum et lanceae irruptione penetratur, quia et ipsa solidi corporis transuerberatio non immerito quaedam probatur dicta cor200 ruptio. Hic enim corruptionem, id est putrefactionem iuste negat fieri, quae generaliter carnem uastat humanam. Tertio enim die cum reuiuificari prouenerit carnem, probata est non potuisse corrumpi. 11. Notas mihi fecisti uias uitae ; adimplebis me 205 laetitia cum uultu tuo ; delectationes in dextera tua «sque n finem. Cum omnia complesset de sui corporis sanctitate, uersus iste in conclusionem deductus est, pertinens etiam ad iustos, qui eius eligunt oboedire mandatis. Notas mihi fecisti uias uitae, id est per me fecisti humanum
210 genus iter uitale cognoscere, ut in mandatis tuis humiliter ET
ambulantes, mortiferae superbiae uenena declinarent. Ad4implebis me, id est ualde implebis. Plus est enim a pleno adimplere, hic qui mittit in pleno fundit. Illa autem laetitia
190/191 Matth. 26, 38.
191/192 Ioh. ro, 18.
184 infernum Gerz., corr. a. zz.
194/195 Ps. 29, 10.
211 uenenarent Gerz;., declina s. 7. a. zz.
PL 116
142 215
220
EXP.
INPS.
XVAGII-AVI
sic adimplet, ut semper tota teneatur. Significat etiam iustos omnes in illa beatitudine laetitia uultus Domini esse complendos, in quibus, quia ipse est, se adimpleri posse testatur. Sed paululum perscrutemur sollicitius quid sit quod hic in dextera Patris dicat se delectationibus adimplendum, cum superius dixerit :Quontam a dexiris est mihi ne commouear. In isto quippe saeculo, ubi carne suscepta, flagella passus, alapis caesus, sputisque complutus est, cum tamen nullis eius aduersitatibus uinceretur, congrue dictum est a dextera sua semper Dominum fuisse conspectum. Sic enim mundi contraria superauit, quoniàm nullatenus a paterna
contemplatione discessit. Sed post resurrectionis gloriam proprie se dicit in Patris dextera delectatum, ubi iam mundi istius aduersitate deposita, humanitas eius totius maiestatis clarificatione completa est, regnans unita Verbo cum Patre et Spiritu sancto per saecula saeculorum. Vsque in finem 230 significat perfectionem atque aeternitatem : quia gloria eius in sua perfectione manens, nullis erit finienda temporibus. 225
Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum, quanto nos munere salutis informet ; in passionibus confidentiam tradit, in spe aeternam 259
gloriam pollicetur, ut docendo quae futura sunt prospera, praesentia non timeamus aduersa. Schola caelestis, eruditio uitalis, auditorium ueritatis, disciplina certissime singularis, quae discipulos occupat sensibus fructuosis, non inanium lenocinatione uerborum. Conuenit etiam contueri quid sibi uelit quintus decimus numerus ; significat enim, ut putamus,
240
quindecim gradus quibus templi Ierosolymitani conscendebatur mirabilis amplitudo : designans quinque sensibus corporeis per Trinitatis gratiam superatis, ad atria sanctae Ecclesiae felici munere perueniri. Quod et per istum quoque dabitur psalmum, si eius saluberrimam praedicationem Domino
245 protegente seruemus. EXPOSITIO
IN PSALMVM
XVI.
1. Oratio Dauid. Cum multi psalmorum in textu suo habeant orationes, mouere uidetur cur hic talem posuerit inscriptionem ? Sed quamuis alii cum rebus diuersis breuiter mixtas contineant deprecationes, iste tamen paene tota sui supplicatio est. Merito ergo sic praenotatus est, VA contextione 219/220 Ps. 15, 8. *
214 adimplet] -plet Gerzz. s. 7. a. zz. Gerzi. 219 nec Gerzz. (a? ne /. 157) Gerzz., glotiae Garef.
21* solicius (corr. a. zz.) petscrutemut — 221 sputasque Gerzz. corr. 230 glotia]
BESPYINCPS.XVE-
I43
quando intentio eius ad precum studium tota porrigitur. Quae tamen sic oratio dicenda est, ut psalmi nomen debeat continere, quia nihil in hoc libro positum reperimus quod tali non debeat nomine nuncupari, maxime cum legaturliber psalmoro rum. 'Oratio' autem duobus dicitur modis : haec cum agitur apud homines, oris ratio nuncupatur ; cum maiestati funditur,
supplicatio est salubris et uitalis humilitas. Et nota quod iste et octogesimus quintus, et octogesimus nonus, et centesimus primus, et centesimus quadragesimus primus orationis in1;Scriptione praenotentur : quorum distinctiones atque proprietates in centesimo quadragesimo primo psalmo, qui horum ultimus
est,
conuenienter
edicemus.
JDawid
uero,
sicut
dictum est, significat Dominum Christum ex cuius persona ad institutionem humani generis totus psalmus iste prolatus 20 est.
Diuisio psalmi. Trifaria oratio ab humanitate Christi in hoc psalmo depromitur. Prima est, ubi secundum iustitiam suam sibi petit debere restitui. Secunda, ut a Iudaeorum insidiis eius puritas liberetur. In tertia, resurrectionem uelocissimam deprecatur,
275 ne diutius insultare liceat peruerso populo Iudaeorum. Et ne aliquid de eius maiestate turba fidelium haberet ambiguum, profitetur se in aeterna beatitudine esse mansurum. Expositio psalmi. Exaudi,
Deus,
iustitiam
meam
; intende
dejpre-
catiioni meae. Apud Deum certum est habere Zuwstitiam 3o uocem suam. Qui res tacitas intellegentiae suae uirtute cognoscit. Ipsius est enim oratio perfecta, cuius et causa clamat et lingua, actus et sermo, uita et cogitatio.
Intende
defreca-
(ioni meae. Non incassum dissonantibus rebus uerba ista copulata sunt ; nam intendere oculorum est, preces admittere 53; aurium. Sed ideo ista uerba sociata sunt, ut ambarum
rerum
unus intellegeretur effectus. Quidquid enim uel auris audit, uel oculus uidet, uel manus palpat, uel palatus gustat, uel nasus odoratur, Deo sola contemplationis uirtute notissima sunt. 4. Auribus percipe orationem meam, non in labiis dolosis. Excolit quod. superius dixit. Percijfere est enim non transitorie aliquid sumere, sed preces hominum copiosa dignatione recipere. Non 2n labiis dolosis, sicut a Iudaeis manauit falsa sententia, apud quos innocens damnatus est, 45 I et latro cognoscitur absolutus.
Ps. XVI, 19/20 ex uq. est] Gerzz. £n rasura a. zz. (ad instit. hum. gen. ex cuius pets. — Garer) 38 uetba ista — Gare? 41 excoluit Ger.
PL 7 45;
I44 BD
$0
EXP.
IN PS. XVI,
2-4
2. De uultu iuo iudicium meum prodeat ; oculi mei uideant aequitatem. De uultu tuo prodeat vudicium : propria scripturae diuinae, et nobis inusitata locutio est, quia de mente solet manare sententia, sed hoc Domino per tropicas elocutiones decenter aptatur, quia ille quod iudicat uidet, dum testis est examinis sui; nec de.facto alicuius testimonium quaerit, qui solus omnium ueracissime secreta cognoscit.
55
De wultu ergo dicit, id est de aspectu tuo, secundum illa quae in me respicis atque cognoscis. Hoc autem ille recte petebat, qui se nouerat pollutionem non.habere peccati. Sequitur : Oculi mei uideant aequitatem. Hic aequitatem,ipsam diuinitatem debemus accipere, quam orat ut sine aliquo interuallo semper intendat ; quatenus
6o
19
75
Dominus Christus; sed on 8o
illam respiciens,
sicut
et
reuera prouenit, peccati maculam non haberet. Sic etiam in superiori psalmo iam dictum est : Prouidebam Dominum in conspectu meo semper : quoniam a dextris est mihi ne commouear. O aspectum illum salutarem, o purissimos oculos, qui illam aequitatem uident! Nesciunt profecto huius mundi tenebris obscurari, qui merentur tanta claritate compleri. 9.4. Probasti cor meum et utsitasti nocte ; igne me examinasti et non est inuenta in me iniquitas ut non loquatur os mewm. Ordinem seruat egregium. Prius se dicit probatum, deinde fuisse uisitatum, sed probatio significat passionem, uisitatio resurrectionem. Ibi enim probatus est, ubi inter multas Iudaeorum iniquitates et pericula mortis, mirandae patientiae documenta monstrauit. Visitatus est autem ^ocíe, quando anima eius non est in inferno derelicta, sed ad illam mirabilem resurrectionem, aeternae gloriae clarificatione peruenit. Igne me examinasti et nom est inuenta in me iniquitas. Metaphora introducitur fornacium igne flagrantium, quae metallorum uitia solent purgare, ac decoctione consumere et in naturae puritatem mundata reuocare. Sic ergo et tribulationibus ignitis examinatus est est in illo ?nwenta
iniquitas,
quam adustio ulla decoqueret. Pulchre autem subiunxit : V£ non
loquatur
os meum,
id est, etsi ego taceam, tu me pu-
rum esse perpendis. Quid enim opus erat eum de probitate morum suorum aliquid loqui, dum certum sit a paterna maiestate cuncta cognosci ? Humana ignorantia uerbis instruenda est ;
85 diuinitas autem
certissime nouit omnia, etiam cum
tacentur
admissa. Opera hominum : rojpier uerba labiorum tuovwm ego custodiui uias duras. Ordinem uerborum poscit iste uersiculus : Opera hominum, id est uias duras ego
46 ef 56 mei] Gerz. cum r (praeter U), tui Garet cum g 59 etiam] et Gerz;. autem] Gerzz. s. J. a. zz. (ante est ]. V1 ?) $6 solet Gerzz.
172
IV 118
EXP. IN PS. XVI, 4-6 90
145
custodiui propter uerba labiorum tuorum. Breuiter definita sunt, quae sint opera hominwm, scilicet uiae durae ; sicut beatus Iob dicit : Awis nascitur ad uolatum, et homo ad laborem. Nam cum peccata uitantur, arduus callis est, difficilisque semper ascensus ; cum uero ad uitia prolabimur, leue
95
IOO
SCHE 105
IIO
II$
iter est ac decliuum. Sed quia Dominus Christus in hoc mundo uisualiter positus, totius mansuetudinis et continentiae iura monstrauit ; merito se dicit propter mandata Domini duras "ias hominum immaculatis pedibus ambulasse. Non quod illi durae esse poterant ; de quo in nonagesimo psalmo scriptum est : Quoniam angelis suis mandauit de te, ut custodiant te in omnibus uiis tuis, ne umquam offendas ad lapidem pedem tuum ; sed quia humano generi ad imitandum probantur esse difficiles, ideo 42ae durae sunt nuncupatae. Qui uersus figuram continet parenthesin, id est interpositionem ; quoniam in sensu medio, sicut dictum est, recipit uerba quaedam quae ordinem sententiae uideantur posse diuidere. 9. Perfice gressus meos in semilis tuis wt mon mouweaniur westigia mea. Perfice, dixit, usque in finem PL conserua : ubi est meritorum ac praemii tota perfectio. In- II9 cohamus enim, dum in hoc mundo probabili conuersatione degimus ; sed ubi ad finem peruenerit religiosa constantia, ibi perficimur, ibi tota integritate complemur; sicut ait euangelium : Qui $erseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Gressus autem humanas significat actiones, quibus in hoc mundo gradimur, et quasi quibusdam passibus ambulamus. p 56 In semitis, scilicet in mandatis tuis : ubi reuera rectae sunt
120
125
uiae, quas si deuoti sequimur, ad caelestis patriae munera peruenimus. Sed quid est hoc quod prius gressus dixit, statimque esíigia subiungit ? Gressws dicimus, quibus mouemur de loco ad locum : his merito comparantur actus humani, qui nos de uno negotio in aliud ducunt, et per tempora uitae nostrae diuersa qualitate transponunt. Vestigia uero dicuntur signa plantarum, quae relinquimus transeuntes. Petit ergo Dominus Christus et gressws suos, id est actus humanos, et sua westig?a custodiri, quae fideles apostolos congruenter accipimus, in quibus post ascensionem gloriosam, religionis catholicae signa dereliquit. Talis ergo sensus est : custodi me in mandatis
130
tuis, ut imitantes me, minime
mo-
ueantur abs te. Bene siquidem sequax pergit, ubi ille qui exemplum praebet rectus incesserit. | 6. Ego clamaui, quoniam inclina aurem iuam mihi, Ps. XVI, 92/93 Iob 5, 7.
exaudisti et exauda
100/101 Ps. 9o, 11-12.
92/93 auis 1;q. uitantur] oz. Gerz.
me, Deus uerba mea.
113 Matth. 1o, 22.
120 actus] Ger. s. /. a. zz.
146
155
140
SCHEB
EXP. IN PS. XVI; 6*9
Secundam sectionem sanctae orationis ingreditur. Sed perscrutandum est, cum dici soleat : Exaudisti me, quia clamawui ; cur haec sententia ordinem uideatur habere conuersum ? Qui clamat, quoniam exauditur, utique purus, in-
nocens et immaculatus agnoscitur. Nam confidenter orauit, quoniam se audiri posse de conscientiae puritate praesumpsit. Íntellegamus autem quod dicit : /nclina aurem tuam, quoniam ad eum per se non ualet humana infirmitas peruenire. Sic enim exawd:it cum se benignus indulserit, et clementiam suam ante largitur, ut possit supplicantium uota suscipere.
7. 8. Mirifica misericordias tuas, qui saluos facis sperantes in ie a resistentibus dexterae tuae. 145 Magnitudinem et excellentiam misericordiarum in se iuste fieri deprecatur, quia mirum esse non poterat, nisi quod sub aliqua fuisset nouitate conspectum. Significat enim mirabilia, quae in carne facturus erat, quae iudaeus populus, etsi uniuersus non credidit, tamen sub admiratione conspexit. Saluwos 150 facis sperantes im ie, id est in aeterna uita constitues. Nam frequenter illi magis in hoc mundo trucidati sunt, qui eius nomini crediderunt. Pulchre autem dicit : A res?stentibus dexterae tuae. Dextera enim Patris est Filius cui Iudaei repugnare nisi sunt quando eum crucifigere decreue155 runt. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi ; sub umbra alarum iuarum rotege me. Per schema icon, quae latine dicitur imaginatio, $«j:liae se oculi Dominus comparauit. Pwjfilla est enim in medio posita perspicua 160 pars oculi, qua corporum colores uaria qualitate discernimus : dicta a paruitate sui pupilla, quasi pusilla. Huic conuenienter comparatus est Christus, cui datum est in suo iudicio iustos a peccatoribus segregare. Aptissime itaque petit custodiri se ut bupillum oculi, quando et per ipsam res uisuales discernimus, et in nostro corpore nihil praestantius inuenitur. Sequitur, sub umbra alarum tuarum protege me. Hic aliud introducitur schema, quod graece parabole, latine comparatio:dicitur, quando sibi genus dissimile in aliqua communione sociatur. Paternis enim protectionibus aae 170 sunt comparatae. Misericordia quippe et caritas, quasi alae sunt Patris, quibus se ?ro£eg? congruenter expostulat. Haec autem comparatio uenit ab auibus, quae caros filios alarum suarum extensione custodiunt. 9. A facie impiorum, qui me afflixerunt, inimici animam meam circumdederunt. Versus hic est i33 mei omnino diligentius intuendus. A facie impiorum, daemones significat, qui excitatum populum ludaeorum in necem 152 dixit Gerzz.
176 omnino] Gerzz. no £n rasura
IP 120
EXP. IN "PS: XVI, 0-12 Domini ardore praecipiti compulerunt.
I47
Facies
enim ipso-
rum, truculenta praesentia fuit; sicut in euangelio de Iuda 18o
185
dicit : Intrauit in illum satanas. Sic ergo actum est, ut instigatione daemonum inimici eius Iudaei animam ipsius, id est uitam temporalem eripere uoluissent. Nam et ipsum uerbum circumdederunt euangelicae narrationis exprimit ueritatem, quando cum gladiis:et fustibus eum insanorum turba circumdedit. 10. Adipem
est.
superbia.
suum
concluserunt
Concludunt
; os eorum
adipem,
citate pinguescunt ; sic Iudaei scelerum nimietate 190
locutum
qui multa
uora-
saginati,
uerae intellegentiae acumina perdiderunt. Restabat autem ut qui pinguissima immanitate tumuerunt, superba loquerentur. Et bene hic dixit tantum ore, non etiam corde /ocut? sunt ;
195
zoo
205
210
quia. sceleratorum mos est illa frequenter sermone defendere, quae noscuntur conscientia teste damnare. 1l. Proicienies me munc circumdederunt me oculos suos statuerunt declinare in terram. Proicientes, extra ciuitatem eicientes ;unc
perunt me, hoc est Iudaei a Pilato, quando eis dixit : T'ollite
eum, el secundum legem uestram crucifigite eum, quod. auide suscipientes, et uotum suae crudelitatis implentes, merito ferarum saeuitiae comparantur. Leonem diximus, et diaboJum dici, et Christo saepius comparati. Qui modus locutionis inter propria scripturae diuinae recipiendus est; hic tamen euidenter diabolum designat. Ipsi enim iuste comparati sunt principes Iudaeorum, quo auctore fremuerunt et tamen multo peiores effecti sunt,
215
circumdederunt
non obsequio, sed furore, quando cruci eum constat affixum. Nwnc autem quod dictum est, praesens tempus posuit pro futuro, quod apud prophetas esse noscitur usitatum. Sequitur: Oculos suos statuerunt declinare im terram. Dicit consuetudinem perditorum, qui terram respiciunt, quando in mala cogitatione uoluuntur. 12. Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam, el sicut catulus leonis habitans in abditis. Susce-
siquidem
diabolus
Dominum
tentauit,
Catulum autem cruci autem istorum insania crudelis affixit. leonis dicit reliquum populum Iudaeorum, qui se diaboli filios effecerunt. Sic enim de ipsis in euangelio dicitur : Vos ex patre diabolo estis. Habitans in abditis : permanens in insidiis. Detestabilium siquidem hominum consuetudo est 180 Ioh. 13, 27.
205/206 cfr Ioh. ro, 6.7.
216/217 Ioh. 8, 44.
183 ueritas (s i" rasura) Gerzz. 182 et] qd Gerz.. superbiam Gare? cum g
187 superbia] Gerzz. cuz r,
PL I2I
148 220
225
EXP.
IN PS. XVI, 12-14
mala uota tegere, ut latenter ad effectum possint eorum consilia peruenire. 13. Exsurge, Domine ; braeueni eos, et supplanta eos, eripe animam meam ab impio, frameam tuam. Tertia sectio beatae orationis intratur. Exswrge in peccatores dicit, quem illi putant more humano posse quiescere, ut cognoscant uigilare, dum eorum non permittuntur iniquitates excrescere.
Praeuweni
autem
dixit,
ut ante. subuertantur
quam peccata perficiant. Exposuimus enim in superioribus hunc sensum bene aptari sceleratis, dum se miscere non permittuntur illicitis. Subuertuntur enim et illi feliciter, qui de 230
225
prauis uitiis ad rectam semitam reducuntur. Eripe animam meam ab im$io utique a diabolo, qui merito impius dicitur, quia piis semper contrarius approbatur. Erie : fac resurgere, quod impletum esse manifestum est. Frameam tuam. Breuiter conclusum est quid sit anima Domini Saluatoris ; [ramea est enim Patris, quando per ipsam diabolum uicit, per ipsam mundum a sordida superstitione purgauit : per 1psam debellata est captiuitas, quae humani generis sobolem possidebat. Frameam uero diximus multarum esse significationum ; modo
240
contum,
modo
significat bis acutum ; quae tamen
loricam,
modo
gladium
omnia ad instrumenta
armorum certum est pertinere. Memento autem quod in hoc
uersu, quinta species definitionis est, quae graece xarà Tj)v Aééw, latine ad uerbum dicitur; uno enim uerbo definiuit quid sit anima Christi, id est framea Patris. 14. Ab inimicis manus tuae. Domine, a $aucis 245 a terra dispertire eos, et supplanta eos in uita ibsowm. Item fit oratio pro Iudaeis, qui diaboli potestate con250
2)
stricti, nefariis erant ausibus incitandi. Daemones sunt enim inimici manus Domini, qui humanum genus contraria Domino semper uoluntate dilacerant. Precatur etiam, ut a baucis, id est ab apostolis diuidantur increduli : dum a terra huius mundi uitiosa separati, conuertuntur ad Dominum. Eorum quippe, iuuante Domino, praedicatione factum est, ut tam Israelitae quam gentes a terrena iniquitate diuisi, Christum sequerentur auctorem. S«fjflanta eos, hic in bono positum est ; supplantati enim et illi accipiendi sunt qui damnatis erroribus ad rectas semitas transferuntur. I« wita ipsorum quod addidit, hoc est in mundo isto, dum uiuunt, ubi paenitentiae locus est ; ubi clamatur ad Dominum, non
260
tam ore quam mente ; ubi recipiuntur purissime supplicantes. 221 supplanta] subuerte r — 222 frameam tuam] framea r 223 tertio Gerz;, 1 231 meam] Gerzz. 5. /. a. s. 242 catan telexin Gerzz. 245 ab inimicis manus tuae] inimicorum de manu tua r 246 dispartiti Gerzz., corr. a. zz. 246/243 ipsorum] r, eorum Gerzz. e? Garet cum g (at |. 288 babent ipsorum eum r)
EXP.
265
270
2]5
285
I49
De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum ; saturatà sunt porcina, et reliquerunt quae sujper[uerunt faruulis suis. Abscondita Dei et in malo, et in bono possumus congruenter accipere quia omne peccatum illi abominabile, atque a conspectu eius extraneum est, quamuis eius notitiam minime refugere uideatur; sicut in quinto psalmo iam dictum'est : Non habitabit iuxta te malignus, neque permanebunt iniusti ante oculos tuos ; sicut et de Cain scriptura dicit : Egressus Cain a facie Domini, habitauit in terra. rofugus. Saturatos ergo Iudaeos dicit de immunditiis, quae a Domino abscondita, id est noscuntur esse prohibita. Si uero in bonam partem hoc positum lectos accipias, ut est illud : Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te, eL ber[ecisti eam sperantibus in te! Enumerantur beneficia, ut maior ingratorum ostendatur offensa. De absconditis
280
IN PS. XVI, 14-15
iuis,idest de lege ueteris testamenti, et de
miraculis quae Christus Dominus in eis erat gloriosa dispensatione facturus. Ventrem ipsorum, sensum significat omnino carnalem in quo mandata Domini tamquam in uentre recondita sunt. Et bene sensus eorum comparatus est uentri, unde cibi spiritales uelut uilissima purgamenta proiecti sunt, dum ab eis corrupta mente dilabuntur. Sed hi cum essent rebus caelestibus impleti, ut nihil terrenum capere debuissent, animaduerte quid sequitur :saturati sunt porcina. O iniquitas exsecranda ! Audiebat sensus eorum mandata Dei, et illi
saturabantur sordibus peccatorum, nouoque modo bonis caelestibus pasti, malorum faecibus explebantur. Porcina enim ad polluta respicit, quae inter cetera ueteris testamenti praecepta immunda praenotatur. Transmiserunt autem reli290 quias peccatorum filis suis quando clamabant : Sanguis huius super nos et super filios nostros. 19. Ego autem cum iustitia apparebo in conspectu iuo ; satiabor, dum manijestabitur gloria tua. Im conspectu Patris apparere se dicit cum iustitia quoniam ab interitu 295 eius uoluntatem impleuerat quando mundum Satiabor : sermo iste mortis sanguinis sui effusione saluauit. aptissime uidetur iteratus. Superius enim Iudaeos dixit saturari borcina, id est immunditia sua : se autem saturari de humani generis credulitate suscepta, quando numerus 300 sanctorum beata adunatione supplendus est. Patris autem gloria manifestabitur in iudicio Domini Saluatoris, cum
267/268 Ps. 5, 6.
269/210 Gen. 4, 16.
213/234 Ps. 30, 20.
290/291 Matth.
27,25;
264 quia] Gerz.. in marg.
— 3* dominus christus — Garet
287 facibus Gerz.
150
EXP.
IN PS. XVI,
15-XVII,
1
unusquisque recipiet pro actibus suis, sicut ipse Dominus apostolis dicit : In ?lla die cognoscetis quia ego vm Patre, et Pater àn me est. Sic ergo Patris et Filii et Spiritus sancti una 29) natura,
una potestas, una gloria declaratur.
Conclusio psalmi. Consideremus dilectissimi quam magna sacramenta fidei nostrae psalmus iste complexus est, ut qui audit supplicantem hominem,
eumdem
et confitendum debeat aduertere Creato-
rem. Duas enim naturas inconfusas atque incommutabiles
qui in Christo Domino hodieque mauult credere, non potest aliqua decipi falsitate. Vnde mirabiliter beatus Cyrillus in quodam loco breuiterque disseruit dicens : Adwertentes tgitur modum. incarnationis, uidemus quia duae naturae per inddwiduam wunitalem inconfuse atque indemutabiliter inuicem. sibi 3I v^ conuenerint. Caro namque caro est, e£ non. Deitas, licet. Dei 3510
facta sit caro.
Similiter
etiam. Verbum
PL 123
Deus est, e non caro,
licet disbensatorie ropriam fecerit carnem!. Haec autem sine offensione decurrit, qui nulla sibi proprii erroris ligamenta repererit. Huius etiam psalmi numerum et quantitas prophetalis ornauit, ut merito in hoc numero incarnatio Domini relata essse uideatur, ubi etiam prophetalis chorus conuenisse
cognoscitur.
EXPOSITIO IN PSALMVM XVII. 1l. In finem puero Domini Dauid, qui locutus est ad Dominum uerba cantici huius, in die qua eripuit eum Dominus de manu ommium inimicorum eius et de manu A
Saul et dixit. In finem, buero,et
Dauid,
haec tria uerba ad Regem nostrum Saluatorem referri posse non dubium est. Nam et $uer legitur in propheta : Puer nalus est nobis. Qui locutus est ad Dominum uerba canlici huius ; post haec alia deputanda sunt, ut sit uerborum 303/304 Ioh. 14, 10.20.
311/315 Cyrill. Alexandr. Episz. 45, ad Successum 1, 6 —
edid. Schwartz, 74cfa Cone. Oecum. Y, 1, 6, p. 153, 16/20 (— PG 77152 2:32:4Y
Cassiodori uersio latina differt a uersionibus in Co//. Casin. (305, 6 — Schwattz I, 4» P- 234, 13/17) et Sicbardiana (8, 6 — Schwattz I, 5, 2, p. 297, 6/10). Ps. XVII, 6/7 Is. 9, 6.
310 mauult] ma add. Gerz. s. /. a. zz. Ps. XVII, 1 qui] quae Gerzz. (sed qui /. 4) cum r (praeter B V [P X C]) mino r (praezer V)
2 do-
! Inde a uerbo V'zge (1. 311) additamentum adesse alterius editionis sibi uisus
€st A. VAN DE VIJVER, a. c., p. 272 sq., adn. 7.
p 58
EXP.IN IO
ISI
plenior et absoluta contextio. Quod autem dictum est caatic? ad contemplationem constat rerum caelestium pertinere, ne in regis Dauid tantummodo historia mentis nostrae haereret intuitus. In die qua eripuit eum Dominus de ma^"u
ommium
dixit. I5
PS. XVII, 1-5
inimicorum
eius
et de mamu
Saul,
et
Hic actus regum lectione notissimus est; ibi enim
latius describitur quenadmodum Dauid fuerit de inimicorum suorum ditione liberatus. Ad cuius similitudinem resurrectio Domini, et membrorum eius absolutio de potestate diabolica declaratur.
20
2 ^
30
55
40
45
Diuisio psalmi. Psalmus hic uni tantum non potest conuenire personae. Nam primo ordine propheta loquitur gratias agens quod eum de grauibus periculis diuina pietas liberare dignata est. Secundo Ecclesia loquitur, quae ante aduentum Domini innumeras pertulit calamitates, posteaque misertus ei, medicinam sanctae incarnationis indulsit et baptismatis beneficio christianum populum de orbis uniuersitate collegit. Tertio in rorem misericordiae uox Domini Saluatoris illabitur, ubi pulcherrimis allusionibus uirtus eius potestasque describitur. Quarto iterum Ecclesiae catholicae dicta proferuntur et cum magna exsultatione diuinitatis munera concessa laudantur.
Expositio psalmi. 2. Diligam tie, Domine, uirtus mea. Diligit Dominum, qui mandatis eius deuotus obtemperat, sicut ait in euangelio : Qui audit uerba mea, et facit ea, hic est qui diligit me. Diligo enim dicitur quasi de omnibus eligo. Et considera quoniam haec dilectio sic de futuro promittitur, ut numquam tamen defecisse uideatur. Virzíus mea. Propheta liberatus ab hostibus suis recte Dominum confitetur suam esse uirtutem ; quo donante factum est, ut inimicis suis fortior appareret. Hic duodecima species definitionis est, quae graece dicitur, xa7' ézouvov, latine per laudem. Singulis enim diuersisque uerbis praedicando declarat quid sit.Dominus, modo uirtus, modo firmamentum, modo refugium, modo liberator, modo adiutor, modo $rotector, modo cornu salutis. Haec enim omnia pulchre ostendunt, quis eius est Dominus. 3. Dominus el liberator
firmamenium meus
dicit Dominum
; Deus
meum meus
firmamentum
et refugium meum, adiutor
suwm
32/33 Ioh. 14, 21.
31 ait] Gerz. s. /. a. m.
45 domine r (praeter
meus.
quoniam
H B C D V)
luste
ab ipso
PE 124
152
EXP. IN PS. XVII, 3-5
concessum est ut inimicis suis in acie firmus assisteret et $0
uiuaci animositate pugnaret. E£ refugium meum. Vtique, quando, cum fuit opus consilio, refugit ad tractatum, et inuenit diuinitate monstrante, quod eum poterat adiuuare. Merito autem /iberatorem suum Dominum profitetur, qui eum de saeuissimi regis Saulis ira tamquam de inferni ore liberauit. Deus meus adiutor meus. Praestitorum suauitate pelle-
55
ctus, in summam repetit superiora quae dixit : quia ubique ipse affuit eumque uirtutis suae munimine custodiuit. Sed considera quod ita percurrit singula, ut suis meritis non praesumat applicare collata. Ei sperabo in eum :protector meus et cornu salu-
6o
is
meae,
adiutor
meus.
Confidenter
iam postulat,
qui
de Domini gratia post beneficiorum exempla praesumit. Nam de futuro fiducialiter sperare se dicit, qui eum in praeteritis senserat adiutorem. Protector mews. Hoc ad eum pertinet custodiendum, qui aduersariorum appetebatur insidiis. Quod 65 autem hic dixit covruw
79
4. Laudans
75
suae Dominum,
ad inimicos
inuocabo
Dominum,
et ab inimicis
me-
is saluus ero. Post uirtutes peractas uir sanctus nulla se elatione iactauit, sed quia erat rerum ipsarum hilaritate gaudendum, /awdans se dixit ?nwocare Dominum et ipsi uniuersa tribuere, qui dignatus est cuncta praestare. Et ideo se dicit ab inimicis saluum faciendum, quia uictoriam suam non sibi uidebatur applicasse, sed Domino. Nam qui aliter
8o
salutis
pertinet dissipandos. Cornwa enim arma sunt beluarum, quibus salutem suam solerti concertatione defendunt. A d?utor meus. Dulcedo beneficii repetitionem fecit esse uerborum; supra enim eodem uocabulo nuncupauit, quem hic iterum nominat adiutorem.
facit,
uitiis
suis
captiuus
redditur,
quamuis
hostes
superasse uideatur. 9. Circumdederunt me gemitus mortis et torrentes iniquitatis conturbauerunt me. Post exsultationem prophetae, quam sancta
pietate concepit,
uentum est ad ordi-
nem secundum, ubi pro cladibus generis humani, quae ante aduentum Domini grassabantur, introducta una persona iusto85
rum, quos illo tempore fuisse non dubium est, pius deprecator exorat. Nam merito iustus iste circumdatum se gemitibus asserebat, quia dum esset superstitionum innumera multi. tudo, fidelium erat rara deuotio. Et ne putares gemitus de iactura facultatis aut de re huiuscemodi esse profusos, addidit
50 cum fuit] confuit Gerzz., corr. in cum fugit (a. zz. ?) 59 pr. et] oz. r (praeter IIESERUBICEID) 61 praesumat Gerzz. 62 sperare se] sperasse Gerzz., corr. a. zz. 66 sunt arma -— Gare 69 hic] Gerzz. s. /. a. zz. **4 sed] Gerzz. s. ]. a. zz.
EXP. IN PS. XVII, 5-7 9o
25
153
mortis, quia reuera mors erat, ubi diaboli possessio regnabat. Torrentes autem saepe diximus fluuios esse hibernis imbribus excitatos. Hic ergo iniquitatibus rapidis data est similitudo torrentium, ut merito conturbauerint anxium populum cum undarum minacium concrepatione fremuissent. 6. Dolores inferni circumdederunt me : praeuenerunt me laquet. mortis. Fiat huius uersiculi compaginatio praeposterata uerborum, ut meliushic sensus nobis possit aperiri. Cóircumdederunt me dolores inferni : de paganis dicit, qui erunt dolores
inferni,
PE
125
id est qui in inferno
debito dolore torquendi sunt. Praeweniri uero dicimus, quando aliquid nos anticipare dignoscitur, ut est ille reatus originalis peccati qui nos, antequam nascamur, ab ipso conceptu reddit obnoxios, unde in quinquagesimo psalmo propheta dicturus est : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in 105 delictis beperit me mater mea. Vir enim iustus merito se praeuentum dicebat, qui reatum suum antecessisse cognouerat. Sed quemadmodum ab his fuerit liberatus subter exponit. v. Ei in tribulatione mea inuocaui Dominum et ad Deum meum clamaui. Inter mala multa quae dixerat, unum et singulare profitetur esse remedium : /«wocare Dominum. in tribulationibus suis, quando constat totis uiribus peti, quod tempore necessitatis optatur. Et uide quia prius dixit ad Dominum, sed ne putares ad alienum dominum, subiunxit : 4d Dewm meum clamaui. Clamare autem IIS plus est, ab ?nwocare. Creuit sermo progrediente desiderio, et accensus animus ad orationem prosiliuit auidus in clamorem. Et exaudiuit de templo sancto suo uocem meam et clamor meus in conspectu eius iniroiuit in aures 120 eius. Siue de caelo, siue de corpore Domini, quod uenturum esse praeuidebat, templum competenter aduertimus. Exauditam ergo dicit «ocem suam, quam de aduentu Domini iugiter offerebat. Sed perscrutandum est quomodo clamor ipsius 2 conspectu Dei ualuerit introire ? Clamor iste, 125 causae iustitia est, qui utique ad Deum intrare poterat quia pro mundi cladibus supplicabat. Sequitur 4níro?wuit in aures eius. Hoc de consuetudine nostra figuraliter dicitur, quod clamor eius quasi aliquid corporale 2 awres dominicas iniroisset, cum ille totum spiritaliter sentiat et antequam
IO0O
104/105 Ps. 5o, 7.
90 possessio]-ssio add. Gerzz. s. /. a. zz., posse Gare 95 me] oz. Garet (errore) 100 prexxuenire Gerz. (, add. a. zz.) 101 est] € Gerzz. s. /. 104 enim] Gerzz. (cfr Exp. ps. 5o, J. 249), om. Garet 113 pr. ad] rasura in Gerz. — 144 dominum Gerzz. corr.
125 qui] Gerzz., quae Gare
p 59
154 I30
EXP.
IN PS. XVII, 7-10
fiant, uniuersa cognoscat. Illi enim actuum nostrorum qualitas, quasi quibusdam uultibus semper assistit ; et quod apud nos occultum, illi noscitur esse manifestum.
8. Et commota menia Ho»
SCHE
moniium
est et contremuit coniurbata
sunt
terra ; et fundaet
commota
sunt,
quoniam iratus est eis Deus. Decursa tristitia, quam de aduentu Domini beatus populus sustinebat, prophetiae spiritu ad incarnationis eius secreta peruenit, ordinemque ipsum mirabili narratione describit. Hoc schema dicitur idea, cum
speciem rei futurae, uelut oculis offerentes, motum animi concitamus ; quod et hic et in subsequentibus uersibus constat effectum. Et ideo nunc audiamus sacramenta Domini Saluatoris. Congrue siquidem ad aduentum Christi £erra commoía est, quoniam praesentia iudicis dignum fuit contremiscere peccatores. Seruauit ordinem rei, ut prius osten145 deret motam, postea diceret esse tremefactam. Fwndamenia uero moníiwm, significat praesumptiones superborum, 140
id est,
detenti, 150
155
diuitias,
uelut
honores,
fundamentis
ceteraque
humana,
constantibus
quibus
innituntur.
illi
Haec
omnia turbata sunt quia mundi falsa spes, uero Domino ueniente, sublata est. Nimis apte posita uerba descendunt : primo fundamenta, id est superborum spes turbata est; postea dicit esse commotam. Subiunxit et causam quare commota sunt [undamenía, quoniam iratus est eis Deus ; utique, quia uitia humana Domino probantur exosa, et iratus est $llis. Hinc ostenditur quoniam sequaces eorum constat esse puniendos. 9. Ascendit f[umus in ira eius et igmis a [acie eius exardescit,
carbones
succensd
sunt
ab eo. Fumus
hic in bono positus est, quia sicut iste terrenus inutiles lacrimas 160
mouet,
ita et ille paenitentiae
calore
succensus,
fructuosa
profundit fluenta lacrimarum. Im ira eius : tempore quo hic peccatores futuri iudicii timore conturbat, ut eos ad remedium conuersionis adducat. /g7»s autem est caritas Dei, uirtutum progressionibus crescens, quae quanto magis conDal OsVA
cupiscitur,
tanto
efficacius
ampliatur.
peccatores dicit, qui uelut carbones 170
Bene
autem
dixit,
à facie etus, quoniam ipsius illuminatione caritas conceditur eis qui peccata derelinquunt. Carbones uero succensos mortui, in mundi istius
caecitate tenebrantur, sed iterum paenitentia inflammante reuiuiscunt, et ex mortuis prunis uiui incipiunt esse carbones. Sequitur etiam quomodo swccens? suni, ueniente scilicet Domino Redemptore. 10. Et inclinauit caelos et descendit, et caligo
185 est] oz. Gerzz. CUm g
158 exatrdescit] Gerzz. a. zz. (ex -scet) eum r, exatsit Gare
PL 126
EXP. 175
IN PS. XVII, ro-12
155
sub pedibus eius. Magnum sacramentum in hoc sermone repositum est. Humiliauit se enim Verbum, ut sine peccato quidem,
sed tamen
similitudinem
carnis
peccati
sumeret.
Descendere autem illi fuit, ad nos uenire, sicut dicit apostolus : Semetipsum exinaniwit, formam serui. accipiens. Caligo uero hic diabolus est, qui hominum 180
SCHE
190
mentes innubilat, dum
ueritatis splendorem non facit uidere quos possidet. Swb pedibus eius : quia sine dubio maiestate Domini Saluatoris conculcatur daemonum exsecranda nequitia, sicut et in nonagesimo psalmo dicturus est : Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. 11. E? ascendit super cherubim et uolauit : uolauit super pennas uentorum. Haec figura dicitur hyperthesis, id est superlatio, cum aliquam rem opinione omnium notam, sententia nostra exsuperare contendimus. Tale est et illud in quinquagesimo psalmo : Lawabis me et super miuem dealbabor. Cherubim interpretatur multitudo scientiae, aut scientia multiplicata. Alibi enim legitur : Qu? sedes swper chevrubim, appare. Ascendit ergo super cherubim, quando uidentibus apostolis ad caelorum regna conscendit. Sedet nunc super cherubim, ad Patris dextram collocatus, in caelo
195
et in terra cum Patre regnat et Spiritu sancto, quod utrumque uniuersum modum scientiae uel admirationis probatur excedere. Quae enim creatura praeualeat tanti secreti attingere sufficienter arcanum, quod carnem terrenam atque mor-
200
205
talem in aeterna caelorum gloria collocauit, et fecit eam creaturis omnibus adorabilem, quae terrenas pertulit passiones ? Sequitur e£ uolauit, wuolauit super pennas uentorum. Haec repetitio celeritatem nimiam decenter ostendit, id est per mundi spatia uelociter cucurrit, quando ipso in cunabulis iacente, magis eum stellae claritas nuntiauit. Quid enim dici potest uelocius, qui mox ut natus in alia mundi parte conspectus est ? Tunc ergo superata est celeritas uentorum, quamuis in mundo nihil eis ocius esse monstretur. Quod autem repetit sine interiectione
SCHE 210
alterius
uerbi,
«olauwit,
uolaw?t.
figura
est epizeuxis, quae latine coniunctio dicitur, sicut et in subsequentibus dicturus est : Dies diei eructat uerbum ; et Deus Deus meus. 13. Et posuit tenebras latibulum suum : $n cir178 Phil. 2, 7.
183/184 Ps. 9o, 15.
189/190 Ps. 50, 9.
190/191 cfr Hieron.
Lib. interpret. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 4, 11 ; 12, 20 ; Trac? de ps. 98 — edid. Morin, p. 152, 8. 191/192 Ps. 79, 2. 210 Ps. 18, 5. 210/211 Ps. 21, 2 ;
42, 4. 185/186 uolauit] Gerz. s. /. a. zz. 183 est] Gerz. s. /. 179 cst] Ger. s. /. 196 194 dexteram Gerz. 186 pinnas Gerz. (a. zt. ex pennas) r (4 H $ K) ucl] Gerzz. s. 7. 210 eructuat Gerz. 1I
C.1 (xcvir)
PL 127
I56
EXP.
IN. PS. XVII, 12-15
cuitu eius tabernaculum etus ; tenebrosa aqua an nubibus aeris. Tenebras, incarnationis eius mysterium 215 dicit, ut qui in natura deitatis suae uideri non poterat, incar-
nationis uelamine humanis conspectibus Redemptor piissimus appareret. Vnde beatus Ioannes Constantinopolitanus episcopus mirabiliter et catholice dixit : J/lum quem, st nuda deitate wenissel, non caelum, non terra, «ion maria, non ulla creatura 220
22:5
sustinere potuisse, illaesa wirgimis uiscera portauerunt. Memento autem íenebras et in bono poni, ut est illud in prouerbiis Salomonis : Intellegit quoque farabolam, et tenebrosum sermonem. Omnia enim diuina, quae ignoramus, nobis tenebrosa, id est profunda atque obscura sunt; quamuis continuo lumine perfruantur. Latibulum. suwm, id est
i. 6o
secretum maiestatis eius, quod tunc reuelat iustis, quando eis
230
facie ad faciem diuinitatis ipsius gloriam contigerit intueri. In circuitu etus tabernaculum etus. Hic dignitas exponitur gloriosa beatorum, ut iuxta ipsum habitent qui in eius Ecclesia fideliter perseuerant. I9 circuitu autem eius proximitatem significat. Ille enim circuit ac penetrat omnia, non circumdatur ab aliquo, quia loco inamplexibilis est. Potest et illud intellegi, ?* circuitu
eius, ut non ad loci de-
signationem, sed ad defensionem tabernaculi custodiamque 25j respiciat. 4 q4«a. uero dicit, eloquium Domini, quod tenebrosum est X nubibus aeris, id estin prophetis praedicatoribus uerbi : quia quamuis se aliquis putet dicta eorum intellegere, ad ipsam, sicuti est, uirtutem dictorum in totum uix potest peruenire ; sicut dicit apostolus : Videmus nunc ber 240 speculum n aenigmate, tunc. autem. facie ad faciem, quando ipsum uidet quod credidit, ipsum cognoscitur respicere quod sperauit. 13. Praefulgorae im conspectu eius mubes transterunt, grando et carbones ignis. Non est iste uersus 245 facile transeundus. Praefíwlgorae una pars orationis est, id est nominatiuus pluralis, et respondet ad nubes. Nwbes autem, sicut superius dictum est, praedicatores diuini uerbi intellegendi sunt. Et sensus talis est : illae nubes quae aquam continent Dei, id est eloquia diuina, sicut in hoc aere tene250
brosae, hoc est obscurae uidentur, ita im comspectu Dei praefulgorae sunt, ubi semper ueritas patet. Nec praepositionibus exquiritur, nec parabolis tegitur, quod manifesta 218/220 Idem fragmentum (deperditi operis ?) Iohannis Chrysostomi legitur apud
Cassianum, contra Nestor. VIL, 30, 1 — CSEL 17, p. 388, 16-19. 239/240 I Cor. 15, 12. 1, 6.
215/216 incarnationis] in ad. Gerzz. s. 7.
222/223 Prou.
216 uel anima Gerz. corr. 243 prae 2582 exquiratur
fulgora Gerz. (e s. a a. z.), prae fulgore r (a£ cfr /. 245/246) Gerzz. corr.
PE 128
EXP.
2j
^
IN PS. XVII, 13-16
157
luce declaratur. Istae ergo »ubes, id est praedicatores, ad gentes relicto israelitico populo £ramsierunt, sicut constat effectum, quando duritia non meruit Iudaeorum, quod ad Ipsos uenerat instruendos. Grando et carbones ignis. Exponit per allegoriam quid illae 44bes habeant; aliud
26 o
enim dicit, et aliud uult intellegi. Vnde schematibus crebris eloquentia diuina probatur esse plenissima. Grando enim, id est obiurgationes figuratae quibus Iudaeorum corda durissima tundebantur.
Carbomes
ignis,
caritatis incendia,
quibus mentes fidelium caelesti igne reuiuiscunt. Haec ad gentes, sicut diximus, in nubibus, id est in praedicatoribus
transierunt. 26 j
14. Ef
2ntonust
de
caelo
Dominus,
et Altissimus
dedit wocem suam. Quippe qui erat ingentia sacramenta locuturus. Ait enim in euangelio uox omnipotentis Patris : Et clarificaut et iterum clarificabo. Vnde multi, sicut ibi legi-
tur, tonitruum fuisse crediderunt. A/f2ss?mus autem dedit 27 o wocem suam, quando dictum est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui. 15. M?s?t sag?ttas suas et dissipauit eos ; fulgura multiplicaust et conturbauit eos. Sagiltas euangelistas dicit, uirtutum pennis, non suis, sed eius a quo missi
27 5 sunt, recta itinera transuolantes. E£ dissipautt eos, scilicet ad quos missi sunt, fideles recipiendo, impios abiciendo, sicut
28
A
29 o
dicit apostolus : Als sumus odor witae in. uitam, aliis odor mortis in mortem. Fulgura multiplicaust, 1d est miracula multa fecit, quae sic corda uidentium permouerunt, quemadmodum crebra solent fulgura uisa terrere. Conturbausit eos : de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando eum resurrexisse manifestis probationibus agnouerunt. 16. E? apparuerunt fontes aquarum, et reuelata sunt fundamenta orbis terrae. Id est, ueritas praedicantium, qui fontes aeternae uitae sanctitatis suae ore fundebant. Ipso enim ueniente patuit, quod obscuritas diuini tegebat eloquii. E£ reuelata sunt fundamenta orbis terrae manifestati sunt prophetae, qui non intellegebantur, supra quos orbis terrarum in Ecclesiae faciem sancta aedificatione constructus est. Et memento hic tellurem in bono positam, quae est terra uiuentium. Ab
increpatione
268 Ioh. 12, 28.
tua,
Domine
270/271 Matth. 5, 17.
; ab
inspiratione
277/218 1I Cor. 2, 16.
260 figuratas Gerzz. 274 miss(a)e Gerz. (ex missi), for?. recte 279 uiuentium Gern. 283 reuclati Gerzz., corr. a. z. 284 terrarum Gerzz. (corr. a. zz.) eum r (T*) e g (sed /. 289 terrae, /. 289 terrarum) 290 in] et Gerz., corr. a. zz.
158
20
E
30 vA
EXP.
IN PS. XVII, 16-19
spiritus irae tuae. Ab increpatione twa, indicat uerba prophetarum, qui increpationibus iustis peccatores populos arguebant ; ab inspiratione spiritus irae tuae, ostendit praedicatores uerbi, qui a sancto Spiritu inflammati delinquentes populos increpabant. Per has igitur parabolas sublucentes propositionesque uerborum hucusque prophetiae spiritu, fidelium populis, qui est sancta Ecclesia, aduentum Domini nuntiauit. 1v. Misit de summo et accepit me : assumpsit me de multitudine aquarum. Hinc iam mater Ecclesia loquitur de temporibus christianis.' M?2s77 utique Pater Dominum Saluatorem de sw0, ut intellegant homines quia quod de summo uenit, diuina potestate gloriatur. Apte uero dixit Ecclesia, acce$?t se, quae Sponso Christo iuncta laetatur. Maltitudines autem aquarum, siue innumerae gentes intellegi possunt; unde Ecclesiam, spretis Iudaeis indeuotis, de fidelibus constat esse collectam ; sicut in acti-
3I o
bus apostolorum beatissimus Paulus contradicentibus Iudaeis et blasphemantibus, excutiens uestimenta sua dixit : Sanguis uester super caput uestrum ; mundus ego, ex hoc ad gentes wadam.
Siue hoc dicit de fontibus
sacris, quando
Ecclesia
catholica multitudinem filiorum baptismatis regeneratione 31 vA conquirit. 18. Eripuit me de inimicis meis fortissimis et ab his qui oderunt me, quoniam confortati sunt super 7s». Foríissimos inimicos, persecutores truculentos enuntiat, qui christianum populum tormentis et caedibus 32 o affligebant ; et ideo se magis dicit ereptam, quia inimici confortati sunt super ipsam. Tunc enim Ecclesia crescere meruit, quando eam data desuper potestate inimicus afflixit. O uere diuina prouidentia, ut suis nisibus destruatur inimicus et quanto se putat amplius laedere, tanto eum necesse sit saeuis32 IS sima insecutione praestare ? 19.
55 o
Praeuenerunt
me
in
die
affüüction?s
meae;
et factus est Dominus $rotector meus. Illud significat, quando pseudoapostoli ueros praedicatores praeuenire nitebantur, conantes subuertere corda simplicium. Sequitur : / die afflictionis, quando Christianorum martyria celebrabantur. E£ factus est Dominus $rotector meus. Ideo Deus $rotector,quia homo exstitit impugnator. Sed utraque simul longe sibi dissimilia conuenerunt, impugnatio temporalis et aeterna protectio. 311/313 Act. 18, 6. 299 populis] Gerz:. 5. /. 3801 me] et aZ. r(prae£er5 T*) 309 de] oz. Gerz. 318 truculantes Gerzz. corr. 321 supra Gerzz. 326 afflictiones Gerzz., corr. a. H. 330/331 celebrantur Gerzz. corr.
PL 129
EXP.
35.
20. Et fecit,
produxit
quoniam
IN PS. XVII,
me
uoluit
19-22
in latitudinem
I59
; saluum
me
me. In Ecclesia catholica hunc esse
morem fidelium nullus ignorat, ut quanto plus persecutionibus constringitur, tanto, sicut dictum est, amplius fidei augmento dilatetur. Tunc enim per gratiam Dei exsurgunt inuicti animi, 34o tunc incendium caritatis ardescit, et facto agmine in gladios suauiter ruunt, quià aeternae uitae praemia concupiscunt. Producta est ergo Ecclesia im latitudinem, quando per saeuitatem persecutorum, numerum ei constat creuisse fidelium. Quod autem dixit saluum me fecit, non moueat, 34; qui ad masculinum genus deducta est ; quoniam non uidetur absurdum hoc ei nomen aptari, quae constat ex populo. Merito ergo beatorum istud agmen exsultans saluwm se dicit factum, quod ad christianae fidei meruit peruenire fastigium. Quoniam woluit me, id est quoniam me elegit, qui gratis 35» uocat uniuersos : nec prius beneficium accipit quam praestare dignetur ; sicut ipse in euangelio dicit : Non wos me elegistis, sed. ego elegi uos. 21. Et retribuet mihi Dominus secundum iustitiam 7y.€e4Th
; el secundum
innocentiam
manuum
mearwum
35; reiribuet mihi. Optime utrumque seruauit. Et prius dixit antequam assumeretur quoniam uoluit me ; et nunc dicit : Retribuet mihi secundum iustitiam meam, id est secundum uoluntatem meam, quam post beneficia ipsius sancto corde gestabat. Immocentiam autem manwwm, operam 56o uult significare pietatis, quam diuino munere sanctorum uirtus exercet. Sed hoc retr?buet geminatum sollicite recipiendum est, ne sibi aliquid fallaciter pelagiana haeresis blandiatur. Dicit enim et apostolus: De reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam mihi vreddet Dominus in. illa. die iustus 36 ^ ?udex. Non quia suis aliquid meritis humilis applicabat, sed quia praemissis beneficiis Domini iam deberi posse praemium confidebat. Idipsum apostolus Iacobus dicit : Omne datum optimum, e omne donum berfectum desursum. est, descendens a
Patre luminum. 310.
22. Quia custodiui uias Domini, nec impie gessi a Deo meo. Viae sunt Domini, dilectio Dei, et caritas pro-
Ximi, quas constat eos studiosissime custodire, qui nolunt Domini mandata deserere. Subiunxit : Nec ime gessi a Deo
meo.
Impietatis uerbo
351/3382 Ioh. 15, 16.
notati
363/365 II Tim. 4, 8.
335 produxit] Ger. cum zed. (cfr /. 342), eduxit et 388 retribuit Gerzz. (corr. a. z7.) e? Garet cum r Geri. pr. zu. xetribuet) 363 enim et] Gerzz., -- Garet 361 iacobus apostolus — Gare;
i. 61
sunt, qui iussa Domini
367/369 Iac. 1, 17.
/Aud. Bec. Fisc. eum r et g 353 (praeter zzultos codd.) (I. 89 ez 361 etenim Gare 364 reddet mihi 373 mandata domini — Gare/
PL 130
160
EXP.
INPS.
XVII, 22-27
declinare praesumunt. Quod animus deuotus Ecclesiae merito dicit refugisse, unde se Creatorem sciebat offendere. 23. Quoniam omnia iudicia eius àm conspectu
575
meo
sunt semper
et iustitias
eius
non
repuli
a me.
Nunc dicit causas quare uias Domini custodierit, aut impie 380
non gesserit, sicut superius posuit: quia iugiter iudicia eius
terribilia cogitabat. Addidit e£ ?wstitias e:us nom repuli a m£. Quod faciunt carnis fragilitate superati, qui longa obseruatione deficientes, aequitatem interdum deserunt, quam coeperant custodire. Hic enim beatus populus numquam repu385 lit iustitiam Domini, quia semper in eius corde permansit. 24. Et evo immaculatus coram eo : et obseruabo me ab:iniquitate mea. Fructum beatitudinis suae reddidit et quid proficiat si iustitias Domini non repellat, scilicet ut sit immaculatus.
Verum
non
ut ille Dominus,
qui peccata
non habuit ; sed ut iste quem lacrimae supplices a contractis sordibus abluerunt. Sed haec omnia in illum modum accipienda sunt, quem superius exposuimus, ubi uerbo geminato ait retribuet : ne quid sancta humilitas, non de supernis beneficiis, sed de se, quod absit, praesumere uideatur. Sequitur : Eft obseruabo me ab iniquitate mea. Subtiliter beati uita describitur, qui quando ad aliquam se gratiam Domini peruenisse cognoscit, cauet ne iterum iniquitatis antiquae calamitatibus innodetur. 25. Et vetribuet mihi Dominus secundum iustiiiam meam el secundum innocentiam manuum mearum in conspectu oculorum eius. Exponit quod superius dixit : Et ero immaculatus coram eo. Nam quando
20e
595
400
illud esse contigerit, tunc istud sine dubitatione subsequitur,
ut secundum ustiiiam suam, quam ipse tamen donare 405 dignatur, unicuique reddat, et secundum puritatem actuum
410
dignam compensationem restituat. Pulchre autem additum est n conspectu oculorum etus, quod utique non potest, nisi beatis euenire ; ut sicut illi semper corde Dominum contuentur, ita eos iugiter uirtus diuina respiciat. 26. 27. Cum sancto sanctius eris et cum uiro innocente ànnocens eris. Et cum electo electus eris et cum peruerso subuerteris. Cum de iustitia superna loqueretur, quia unicuique reddit secundum suorum actuum qualitatem, nunc exponit quemadmodum possit impleri quod lex praecepit
41
obseruari. Conuersatio enim nostra ex prioribus aut ducibus
A
*
886 coram] cum Z4z4. Bec. Fisc. eum r (K T) et g 386 e/ 395 me] ozi. Gerz. cum g 388 et] oz. Gerzz. 399 retribuit Gerzz. (corr. a. zz.) eum r (A* M* Q*) 407 est] Gerzz. s. /. 411 Pr. et zsq. alf. eris] Gerzz. in zzarg. a. zz.
DE I31
EXP. IN PS. XVII, 27-29
OD
I6I
suis maxime similitudinem trahit; dum unusquisque tali ingenio gaudet quali fuerit praeditus ille quem sequitur. Hinc est quod nobis salutaris et moralis regula data est, quod cum sancto uiro, id est Domino Saluatore, ipso praestante, sancti 420 esse possimus ; sicut ipse dicit : Sancti estote, quoniam ego sanctus sum Dominus Deus uester. Praecipitur etiam ut cum innocentia eius innocentes esse mereamur. Sic enim de ipso iam dictum est : I»nocens manibus et mundo corde. Additur tertium, ut cum electione ipsius eligamur. Ita quippe de ipso 425 Isaias dicit : Electus meus in quo complacuit anima mea. Quod tunc nobis accidit, quando praeceptis eius salutariter oboedimus. Sequitur cum jeruerso subuerteris, id est cum diabolo subuerteris, qui propria iniquitate peruersus est. Illos enim iniquissimos reddit quos ad suae oboedientiae iura con430 uertit. Quod argumentum nobilissimum dicitur in topicis a persona extrinsecus attributa, quando quis aut de improbis amicis arguitur, aut de bonorum coniunctione laudatur. 28. Quoniam populum humilem saluum facies et oculos superborum humiliabis. Respice quemadmodum 435 prioribus uersiculis apte responsum est, qui sanctitati uel innocentiae, nec non electioni Domini sit deuotus; et hic saluus faciendus est, cum in die iudicii ad dexteram colloca-
bitur. Oculi autem superborum cum peruerso
humiliandi
sunt, qui
auctore suo diabolo subuertentur,
dum ad si-
440 nistram positi, in aeternam cruciationem mittendi sunt. Decenter
autem
positum
est econtra
oculos
superborum
hwmiliabis, quia tanto arrogantes in tartari profunditatem descendunt, quanto se altiora contingere putauerunt. 29, Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domi445 ne
; Deus
meus,
2llumina
tenebras
meas.
Loquitur
adhuc siue Ecclesia siue populus ille beatorum, mirabili decore uerborum. Lucerna enim Ecclesiae Baptista Ioannes est, de quo Dominus in euangelio dicit : ///e erat lucerna ardens, et uos uoluistis exsultare in. lumine eius. Idem ipse in 450 euangelio dicit : Nemo accendit lucernam et ponit eam sub modio. Sensus ergo talis est : Patri Domino dicit : Qwonzam tw lucernam meam illuminas, id est Ioannem Baptistam et ceteros apostolos, uel eos qui caelesti lumine radiare noscuntur. Jllumina tenebras meas, hoc est per eos reliqua 455 membra credentium, quae adhuc in carnis obscuritate uersan420/421 Leu. 19, 2. 450/451 Luc. 11, 33.
423 Ps. 23, 4.
425 Is. 42, 1.
420 ego] et praezz. Gerzr. 433 quoniam] tu add. r funditate Gerz. 443 putauerunt] Ger. in zarg.
4. t.
448/449 Ioh. 5, 55.
442 tantum Gerzz. pro449 exaltare Gerzz., corr.
n 62
162
EXP.
IN PS. XVIE, 20551
tur. Lucerna enim noctis est lumen, quae merito delinquentibus datur, ut per uerbum illuminationis fugiant tenebrosa peccati. Quapropter memento quod hic dicitur illuminare Patrem ; illuminat 460
et Filius, sicut in alio psalmo
legitur :
Deus Domnus et illuxit nobis ; illuminat etiam Spiritus sanctus, sicut propheta dicit : Nox» abscondam ultra faciem meam ab eis, bro eo quod Mluxit Spiritus meus super untuersam domum. Israel. Quis ergo ita, nubilo corde obscurus est, ut
sanctae Trinitatis unam naturam, unam coaeternitatem, unam 465 non intellegat esse potentiam ?
90. Quoniam a te eripiar a tentatione et àn Deo meo iransgrediar murum. Insigniter docuit regulam fidei.
A te dixit eripiar, non a me.
Tentatio uero diabolum
significat, qui momentis omnibus tentat, ut a bona conuersa-
470 tione nos abstrahat.
475
/* Deo
eo,
id est eius uirtute robo-
rante, Deum
obstaculum et homines
transgrediar peccatorum, quod inter mortalium construxere nequitiae. Qui
murus
mortis est, non salutis, nec ad munimen erigitur, sed
ad aeternum interitum praeparatur. Bene dixi* transgredar, non irrumpam, non diruam : quia ("7425s ille humano generi immobilis manet, etiam cum eum sanctis beneficio diuinitatis
transilire contigerit. 91. Deus
meus,
impolluta
mini igne examinata 480
SCHEB
i$um
in
se.
uia
eius
; eloquia
; brotector est omnium
Do-
speran-
Aliud uersus iste incohasse, aliud subiunxisse
sentitur. Deus meus, agressus est dicere nescio quid exoratiuum et subiunxit ei exitum inopinatum, i»olluta uia e€iws. Nam si propositio sequentibus concordaret, Dei mei dicturus erat, non Deus meus. Quae figura dicitur para485 prosdoxia, latine inpinatus exitus, cum aliud proponitur, aliud explicatur. Impolluta wia eius significat semitam eius esse purissimam. Siue hoc ad incarnationem pertinet Verbi, quam constat pollutionem non habuisse peccati. Sequitur eloquia Domini igne examinata. Flamma fidei, lex su490 perna discutitur, quando sciendi desiderio diuina eloquia perquiruntur. Sic et Ieremias propheta eloquia Domini mirifica definitione conclusit dicens : Nonne uerba mea sicut ignis, dicit Dominus, et. sicut securis concidens petram ? Addita. est quoque generalis promissio, ut animos releuaret humanos : 495 ne putaretur protectionem non mereri, qui a peccato non fuisset immunis. Dicendo enim omnium sperantium im 460 Ps. 117, 27.
461/463 Ex. 39, 29.
492/493 Iet. 23, 29.
466 alt. a] in Gerzz., corr. a. zz. 441 quem Gerzz. 4176 sanctos Gerzz. si] Gerzz. s. /. 48* ipsius Gerzz, 494 animus ... humanus Gerzz. corr.
483.
PL 132
EXP. IN PS. XVII, 31-35
163
se, nullus exceptus est, nisi qui in eum sperare neglexerit. Qui uersus breuissimis laudum definitionibus explicatur.
32. Quoniam
quis
deus
joo quis deus praeter Deum
raeter
nosirum
Dominum,
aut
? Hoc contra pagano-
rum dementiam dicitur, qui deos sibi multifaria uanitate finxerunt. Dominum posuit, quia ipsius serui sumus; Deum,
Deus
quia eum
iustissime adoramus et colimus.
Trinitas est inseparabilis, personarum
sos Substantiae
distinctione
discreta.
Conuenienter
Sed iste
tantum,
non
autem
laus
Domini breuiter praemissa est, quoniam ipse erat in subsequenti parte locuturus.
33. Deus qui jpraecinxit me wirlute, et posuit immaculatam wiam meam. Ventum est ad ordinem ter510 tium, ubi potentiam suam Dominus Saluator exponit. Quod ait : Praecinxit me uiriute, et dignitatem significat et fortitudinem. Quod utrumque ipsi conuenire manifestum est, qui potestate uirtutis suae iudicaturus est mundum. Conuenienter autem sequitur fosuit uiam meam, id est consta515 biliuit atque firmauit, ut nulla saeculi ambitione moueretur. Immaculaiam uero uiam dicit, uitam purissimam sine
$2o
52;
55o
5a;
sorde delicti, quam ille solus ambulauit, qui peccata non habuit. Sed has omnes allegoricas tropicasque locutiones quae dictae sunt siue quae sequentur, ad incarnationem Domini COonuenienter aptamus. 94. Qui perfecit pedes meos tamquam cerui et super excelsa statuit me. Frequenter hoc animal in scripturis diuinis in bono ponitur, ut est illud : Szcut ceruus desiderat ad fontes aquarum ; ibi, quia nimium sitiunt ; hic, quia uelociter currunt. Norunt enim saltibus spinosa transcendere, et loca periculose hiantia transilire, sicut ille delicta saeculi humanam salutem pungentia et foueas profundissimas peccatorum sanctis gressibus transmeauit. Et intende quemadmodum in ceruorum comparatione permaneat, qui quando plana fugiunt, montium celsa conscendunt. Significat autem se super omnem creaturarum eminentiam constitutum, sicut dicit apostolus : Et donauit illi nomen quod est super omne nomen, ut àn nomine Iesu omne genu. flectatur caelestium, terrestrium. et infernorum. 35. Qui docet manus meas ad praelium et posuit wt arcum aereum brachia mea. Doceri est ab imminentibus insidiis cautum fieri. Manus operationes significant ;
523/524 Ps. 41, 2.
532/833 Phil. 2, 9-10.
515 utquae Gerz. 511 praecingit Gerzz. 498 brcuissimus Gerzz. (corr.) Garet 529 comparatione 521 perficit Gerzz. (corr. a. sm.) r (praeter zultos codd.) corr. ad] in Gerzz. cuz g 534 docit Ger. corr. a. zz. ceruotum - Garef
PL 155
164
EXP.
IN PS. XVII, 55-39
praelium, diaboli certamen demonstrat, cum quo spiritaliter confligitur ; quia incessabilibus colluctationibus semper armatur. Brachia uero Christi prophetae sunt et apostoli, 540 per quos desiderium suae uoluntatis operatus est. His comparat aereum arcum, quia nesciunt Dei serui praedicando mollescere,
sed in caelesti
fortitudine
permanentes,
uerbis
salutaribus emissis, tamquam sagittis eminus iaculatis, deuotorum hominum corda compungunt. 545
$50
36. Et dedisti mihi protectionem salutis tuae ; et dextera iua suscepit me ; et disciplina tua ipsa me
docebit. Protectio salutis gloriam significat resurrectionis, quando mortali carne deposita, eamdem incorruptibilem et glorificatam resumpsit. Dextera potentia diuinitatis est, quae assumptam humanitatem in aeterna maiestate constituit. Et bene se dicit esse docendum,
555
560
ut ueri hominis
exprimeret qualitatem. 94. Dilatast? gressus meos subtus me et non sunt infirmata uestigia mea. Incarnationis suae gloriosissimos actus, qui monstrandi erant conuersatione sanctissima, dicit esse dilatatos. Vestig?a uero uiam informationis ostendunt, quam firmissimam reliquit apostolis, ubi ipse gressus imprimens sanctis actibus ambulauit. Haec ergo westigia ab inimicis infirmanda iure denegauit, quia licet se uentosa mundi procella commouerit, eius tamen uestigia mouere non potuit, quae ille ne Petrus in mari mergeretur fixa solidauit. 98. Persequar inimicos meos et comprehendam eos; et non conuertar donec deficiant. 39. Affligam 2llos, nec poterunt
stare : cadent sub meis. Istos duos uersus de illis intellegi non dubium est qui primo contra Dominum eriguntur, postea con-
$565 fedibus
uersi eius pedibus inclinantur;
29.
meretur;
57 I
et uitam
merentur
subditi,
qui mortem incurrerant contumaces. Persequitur enim inimicos suos afflictionum diuersa clade fatigatos e? comprehendit eos quos ab studio peruerso mutauerit. Sed felix est omnino qui capitur, felix qui illas manus euadere non tunc
magis
liber redditur,
cum
fuerit
tali sorte
captiuus. Sequitur: E£ non comuertar donec deficiant. Cum non conuertitur Dominus, praeda tunc capitur; et a prauo studio suo desinit, qui uincitur ad salutem. Addidit : Affligam illos, mec poterunt stare. Afflicti quippe diuersis calamitatibus,
in sua pertinacia stare non possunt,
quando uires nequitiae in suis ausibus perdiderunt. Tunc fit ilud quod sequitur : Cadent sub edibus meis. Qui D45 meae Gerzz, corr. s. [. a. zz. 547 docuit r(praeter T Q R U V X) 553 subtus me] Gerzz. 5. ]. a. zz. 55* quam] tam Gerzz. corr. $62 illos r(praeter H) . 864 potuerunt Gerzz. (bic zantum) eum r (praeter multos codd.) 564/565 subtus pedes meos r
PL 1:34
p. 65
EXP. IN PS. XVII, 39-43
165
sub pedibus cadit Domini, aduersum illum ultra non pati-
$80
tur, cuius iam tuitione uallatur ; sed erectus tunc redditur,
quando illi fuerit humili satisfactione subiectus.
40. Et fraecinxisti me uirtute ad bellum : supplantasti insurgentes in me subtus me. Hoc iam de 585 spiritibus immundis dicitur, qui ei per contradictiones Iudaeorum iniqua certamina commouerunt. Praecinctus est enim ziríute, quando patientiae fortitudine iniquorum aduersa superauit. Ipsi tamen qui contra eum insana conspiratione tumuerunt, eius sunt iudicio sine dubitatione subdendi, 590
ut cum suo instigatore pereant, qui auctori suo credere nolue-
595
41. Et inimicorum meorum dedisti mihi dorsum et odientes me disperdidisti. Duplicia legis sacramenta uersus iste complexus est. Primum est quod Zorswm conuersionem eorum significat qui ex resistentibus eius nomini, in salutiferam uictoriam fugati, emerserunt subito Christiani, ut Paulus apostolus de persecutore saeuissimo, post Domini increpationem apparuit repente discipulus. Secundum est quod odientes se disperdendos esse denuntiat, qui in per-
6oo
fidiae suae
runt.
Dominum, 6o
vA
610
615
620
obstinatione
manserunt;
sicut
de Iudaeis
ani-
maduertendum est, qui impia uoce dixerunt : Sangwis eus super nos, et super filios nostros. 49, Clamauerunt, nec erat qui saluos faceret, ad nec
exaudiuit
eos.
Clamores
dicit irritos,
quos impii in illa iudicatione missuri sunt ; sicut in euangelio de damnandis ait : Ibi erit fletus et stridor dentium. Clamores
enim isti saluos facere nequeunt, qui salutis auctorem hic temnendum esse decreuerunt. Nec erat qui saluos faceret : propter diabolum dicit, quo immittente deliquerunt. Quis enim tales facturus est saluos, cum instigator et princeps eorum sit primus ipse damnandus ? Sed hi cum uiderint spem suam in diabolo corruisse, clamabuwunt quidem ad Dominum, sed nom exaudiet eos : quoniam infructuosa illic agnoscitur paenitudo, ubi iam est iusta damnatio. 49. Et comminuam eos ut puluerem ante faciem uenti ; ut lutum platearum delebo eos. Vbi est illa lingua grandiloqua et uentosa superbia ? Vsque ad puluerem se comminuendos intellegant, qui Domino prauis mentibus contradicere moliuntur. Et ne putet se quamuis detritum posse quiescere, addidit awte faciem wenti ; ut quiescere non possint, cum fuerint imminuti. Bene autem /u£o latea601/602 Matth. 27, 25.
606 Matth. 15, 42.
609 de-] add. Germ. in marg. 607 saluum Gerzz. Gerzz., putent ... detritos Gare£
619 putet ... detritum]
PL 155
166
EXP. IN PS. XVII, 43-46
rum comparat peccatores, quod fetidissimis 'sordibus inquinatur, nec excipitur a conculcatione populi, ut semper eius fetor iteretur. Delebo eos, id est de medio tollam, quod per62 vA tinet ad lutum platearum. Vim quoque ipsam comparationis intellege : ait enim u£ lutwm $latearum, quod facile tollitur, quia mollissimum comprobatur. 44. 45. Eripies me de comiradictionibus populi, constitues me in caput gentium : $opulus quem non 650 cognoui seruiuit mihi. Ervepius est plane de comtradiciionibus populi : quando explosis perfidis Iudaeis ad gentium fidem deuotionemque translatus est. Comíradiciiones uero illas dicit, quas ei scelerata turba multipliciter ingerebat. Nam quod ait, constitues mein caput gentium, 65 VA signum dicit fidei christianae : quia in fronte gentium, crucis
640
habuerunt uexilla radiare. Populum quem non cognoui, id est ad quem non ueni, nouum, rudem atque antea non receptum. Serutwuit autem, credidit dicit, quoniam quicumque credit et seruit ; quod factum est a gentibus, quae non fuerant a Christo carnaliter inquisitae. Nam quid est quod ille non cognoscat, qui renes hominum perscrutatur et corda ? 46.
Obauditiu
auris
obaudiuit
mihi
; filid
aliemi
meniiii sunt mihi. Laus ista gentium, exprobratio est magna Iudaeorum ; ut seruirent qui non uiderunt, ut audirent 64 vA quibus
ex ore eius sacratissima minime uerba sonuerunt; sicut scriptum est : Quibus non est nuntiatum de eo uidebunt ; et qui non audierunt contemplabuntur. Sed. intellectus trahit,
ut adiciamus. Hebraei autem qui uiderunt et audierunt, sicut
SCHE
inferius dicit, totum contraria uoluntate fecerunt. Quod idem 65 o praedicit Isaias : Excaeca cor fopuli huius et aures etus. aggraua et oculos eius claude : ne forte uideant oculis suis aut auribus suis audiant uel corde suo intellegant et conuertantur et sanem eos. Quae figura dicitur aposiopesis, id est dictio cuius finis reticetur ; ut aut terreatur aut ad desiderium prouocetur au65 vA ditor. Fz/i? alieni, filii diaboli, quibus ipse in euangelio dicit : Vos ex patre diabolo estis; mentiti sunt mihi, quando dicebant
660
: Magister, scimus
quia a Deo uenisti et in. ueritate
wiam Dei doces. Meniiri enim est contra mentem loqui et illud lingua promere quod unumquemque constat in animo non habere. Fili alieni inueterauerunt et claudicauerunt a semitis suis. Bene dixit alienos filios claudicasse
PL 136
646/647 Is. 52, 15. 16.
630/653 Is. 6, 10.
628 eripias Gerzz., corr. a. zz. 650 et] oz. Gerzz. S57E
656 Ioh. 8, 44.
642 aures Gerzz., corr. a. zz.
657/658 Matth. 22,
646 pr. est] Gerzz.
EXP. IN PS. XVII, 46-49 66
vA
167
quia filii Domini rectis gressibus ambulare noscuntur. Nam claudicare proprie dicimus eos qui uno pede sunt debiles. Quod Iudaeis accidisse manifestum est, qui uetus testamentum carnaliter tenentes, noui gratiam respuerunt : et hinc factum est, ut una parte debiles mentis suae gressibus claudicarent.
670
Hoc etiam in illa angelica concertatione patriarchae Iacob, quidam asserunt praesagatum, quando tacto neruo, uno pede claudus effectus est. Nec illud uacat quod addidit suis, quia deserentes intellectum legis, suis superstitionibus agebantur ; ut non recipientes promissum Dominum Saluatorem, de lauandis manibus et calicibus insanas calumnias commoue-
rent; reuera sordidi sed non tali obseruatione mundandi. 67 vA Potuerant enim propria faece purgari si lauacrum sacri ba-
680
ptismatis expetiissent 44. Viuit Dominus et benedictus Deus meus ; et exaltetur Deus salutis meae. Quarti ordinis ianua, quae superest, aperitur : ubi iterum Ecclesia catholica loquitur toto orbe dilatata, quae summatim et beneficia refert Domini et hymnum suaui delectatione profundit. Recte dicebat : Vzuit Dominus, quem in suo corde iugi considera-
tione cernebat.
tate conspectus. 68
I
laus
celeberrima
Vut
enim, dixit, praesens est firma creduli-
Benedicíus deuotione
autem dicitur Deus, mentis
offertur;
sicut
cum ei et alibi
legitur : Benedictus qui uenit in nomine Domini, hosanna n excélsis. Intellegitur etiam proprie benedictus, quod ipse omnia propitius benedicat : sicut et 4u2wit Dominus, quod
ipse uiuificet. Haec autem et his similia, sicut saepe diximus, Exa/tetur uero posuit, 69 o propicis allusionibus probantur edici.
toto orbe credatur. Nam quemadmodum aliter exaltari poterat, qui proprie uocatur Altissimus ? 48. Deus qui das uindictiam mihi et subdidisti populos sub me. In isto mundo praeconialiter uindicatur 695 Ecclesia quando blasphemi et infideles ad uerae religionis penetralia perducuntur ; ut qui ante contumaces exstiterunt, fiant illi proficua deuotione subiecti. Ecce uere «?ndicía pia, salutaris poena, ultio gloriosa. Ipsi enim Ecclesiae subduntur, qui liberi probantur a uitiis ; nam qui ab ipsa deuiant, mox 700 laqueum noxiae captiuitatis incurrunt. 49. Liberator meus de gentibus iracundis : ab insurgentibus n me exaltabis me, a uiro iniquo eripies 71e. Addidit liberatori laudem, dum dicit,
668 cfr Gen. 32, 24.
racundis.
Minus
686/687 Matth. 21, 9.
669 tactam Gerzz., m def. 683 enim] quod add. Gerz. s. /. 693 subdis 744. Bec. Fisc. $01 meus] dominus add. r ab] et praem. r (praeter 5 K)
168
EXP;IN
P5. XYLL
49:55
est enim periclitantem liberare ab inimicis tepidus, sed multo
7/95
Sequitur decora
gloriosius a feruida malignitate succensis.
diuersitas, ut quanto altius in iram surrexerunt inimici, tanto
JIn?zquwum wtrum, amplius exaltaretur illa, quae pertulit. schismaticum designat, qui peruersi dogmatis iniquitate grassatur. 710
50. Propterea confitebor tibi in populis, Domine el. bsalmum dicam tibi inter gentes. Propterea, propter illa quae superius dicta sunt. Confitebor tib:, 1d est laudem te per populos christianos, quorum utique lingua Ecclesiae uox est. Psalmus
TY5
720
misericordiam
usque
759
755
Christo
in saeculum.
dixerit,
ne»
autem,
sicut dictum
significat actuale : unde per opera fidelium Deo offerendas, quas plus diuinitas noscitur exaudire Intev gentes designat uniuersitatem, quoniam gentium numerositate dilatanda. 51. Magnificans salutare regis ipsius suo
Dauid,
et
et faciens
semini
Exponit qualem psalmum
qui magnificet
filium
ipsius
toto
est, opus
dicit gratias quam uoces. erat Ecclesia
orbe
eius
superius terrarum.
Christus ante dicebatur omnis unctus in regem ; sicut et de Saule dictum est : Cur ausus fuisti anferre manum dn Christum Domini ? In Dauid ergo fecit misericordiam, quia eum, ut titulus dixit, de persequentium ferocitate liberauit. E: semini eius, Dominum significat Saluatorem, qui secundum carnem ab ipsius generatione descendit. Dicit ergo tunc mzsericordiam factam semini eius, quando post triduum resurrexit a mortuis, ascendit in caelos, sedet ad dexteram
Patris. Vsque in saeculum accipitur in aeternum ; sicut in superiore psalmo dictum est, «sque in finem : haec enim uerba idipsum significant, quamuis propter gratiam nouitatis uariata esse uideantur. Conclusio psalmi. Quam mirabili contextione uerborum huius psalmi drama decursum
est, quod uariatione personarum
semper efficitur,
dum uicarius sibi sermo alterutra permutatione succedit ! Sed intellegamus quanta sit huius chori gloriosa societas ; ut et ipse quoque Dominus simul dignatus fuerit salutaria uerba 740 miscere, pro quibus non aspernatus est humilitatem incarnationis assumere. Nam et numerus ipse magna legis sacramenta concludit. Denarius pertinet ad decalogum ueteris testamenti, 324/5725 II Reg. 1, 14.
7i psalmum dicam tibi inter (in Gerzr., corr. a. z;.) gentes] nomini tuo psalmum
dicam r Gerzz. 5. [.
716 offerendas]
Gerzz, om.
Garet
quam
Gerz..
922 ipsius] :
PL E57
EXP. IN PS. XVII, 51-XVIII, 2
169
septenarius ad septiformem Spiritum ; qui in unam societatem deducti, efficiunt decem et septem. Sic praecipua mysteria 74 sanctae legis psalmi istius numero continentur. vA
EXPOSITIO
A
IN PSALMVM
XVIII.
1. In finem psalmus Dauid. Inscriptio ista frequenter exposita est psalmi dicta referens ad Dominum Christum, de cuius primo aduentu propheta dicturus est, unde suscepit inimicus occasum et humanum genus singulare praesidium. Per hunc enim tyrannus ille religatus ingemuit, et absolutus est homo potius, qui mortiferis uinculis tenebatur obnoxius. Memento uero quia de eadem re hic primus est psalmus ; sequuntur autem alii quatuor, id est, septuagesimus nonus, octogesimus
quartus,
nonagesimus
sextus,
et nonagesimus
septimus.
15
Diuisio psalmi. Per totum psalmum prophetae uerba sunt. Prima narratio eius laudat Domini praedicatores, ipse quoque de eius incarnatione speciosissimis comparationibus uerba subiungens. Secunda laudat praecepta noui et ueteris testamenti. Tertia ab occultis uitiis purgari se a Domino deprecatur ; ut eum sibi dignum faciat esse psalmistam. Per quae intellegimus illos solos reuera Domini laudes canere, qui ab eius nesciunt praedicationibus discrepare.
PL 138
Expositio psalmi. enarrant gloriam Dei et opera
20
2. Caeli manuum eius annuntiat firmamenium. Quamuis et ad litteram possit intellegi, caelos enarrasse gloriam Dei, cum magos ad Bethleem uenientes dux stella praecesserit, quae stans supra cunabula eius, ostendit Domini Saluatoris aduentum,
2)
30
tamen
hoc melius ad apostolos conuertimus et prophetas, qui de aduentu ipsius disserendo, orbem terrarum sanctis admonitionibus impleuerunt. In quibus Deus tamquam in caelis habitauit, qui cuncta late complectitur, non ex parte, sed tota eos plenitudine suae maiestatis ingrediens. Pars enim in Deo p 65 non est, sed ubique totus et plenus est. Impio quippe dicitur : Tu quis es, qui enarras gloriam meam ? Sequitur ef opera manuwm
eius, idest, ipse homo qui manibus eius factus est.
Ps. XVIII, 21/23 cfr Matth. 2, 9-11.
30 Ps. 49, 16.
743 spiritum] spiritus gratiam eZ. Ps. XVIII, 20 adnuntiaat r (praefer z1gLos codd.)
30 quis] qui Gerzz.
170
35
45
50
TOP
EXP.
IN PS. XVIII, 2-6
Sed hoc ad laudem dicitur prophetarum, ut cum sint opera eius, annuntiare mereantur Creatoris sui reuerenda mysteria. Addidit annuntiat firmamentum, praedicatores scilicet incarnationis eius per quam fidei nostrae soliditas inconcussa prouenit. Et nota quia hic dicitur, homo Dei manibus factus. Item legitur : E£ aridam manus eius finxerunt. Sed hoc humanae operationis allusio est, quae sine manibus aliquid fabricare non praeualet. Ceterum omnia Deus uoluntatis suae creauit imperio, sicut legitur : Ijse dixWt et facta sunt, ipse mandawit ei creata. sunt. 3. Dies diei eructat uerbum et nox nocti indicat scientiam. Dies diei eructabat uerbum, quando Dominus loquebatur apostolis. Ipse enim diuina claritate irradians, corde purissimis uerba caelestis luminis intimabat. Eructabat enim werbum, cum de imis penetralibus sermones in sanctorum notitiam perducebat. Nox autem noct: indicabat scientiam, quando Iudas Christum Iudaeis prodidit ac tradidit occidendum. I524dicare enim pertinet ad proditionem. Tale enim inter se fecerant constitutum, ut illum tenerent, quem fuisset sceleratissimus osculatus. O nefandissimum proditorem, et iuste a beatorum societate discretum! Per osculum causam uenire fecit interitus, per quod humani generis declaratur affectus. Nam quod dem diei et noctem nocii comparauit, argumentum est quod dicitur a pari; sicut et in quadragesimo primo psalmo dicturus est : Abyssus abyssum 1nuocat, tn uoce cataractarum tuarum.
4. Non
sunt loquelae neque sermones,
quorum non
audianiur woces eorum. Negando nullos esse sermones /loquelas quas apostoli reticuissent, illud uidetur 6o neque praedicare quod linguis erant omnium gentium diuina inspiratione locuturi. Sermones quippe ipsorum et loquelae per orbem terrarum praedicationis libertate sonuerunt. Sermones pertinent ad communes narrationes, loquelae ad 65 publicas suasiones ;quod utrumque apostolos fecisse certissimum
79
est.
9. 6. In. omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum ; in sole posuit tabernaculum suum. Terram hic hominem debemus accipere, qui est audire possit et credere. Sonus uero fama miraculorum est quae pro ipsa nouitate per gentes singulas ex39 Ps. 94, 5.
40/41 Ps. 148, 5.
48/49 cfr Matth. 26, 47-50.
A41, 8.
56/57 Ps.
*
34 praedicatores] Gerzz, praedicationes Gare 40 imperium Gerz., m de. 42 eructuat Gerzz. (sic sezzper) 53 fecit uenire — Gare 59 audientur r(praefer 470/71 miraculorum fama — Gare zuultos codd.)
PL 159
EXP. IN PS. XVIII, 6
SCHE
I7I
cellenti opinione currebat. Fines autem ferrae sunt reges, qui quasi termini agrorum sua regna custodiunt ; ut non solum ad humiles uerum etiam ad principes gentium euangelii uerba 7; peruenisse declarentur. Sequitur de incarnatione Verbi prophetae sancta praedicatio ; ut hoc quod alios gessisse laudauit, ipse quoque fecisse uideretur. Ab apostolis quippe transiit ad personam Domini. Quae figura dicitur exallage, id est permutatio.
In sole, in manifestatione mundi dicit. Tabernacu-
8o Lu74, id est inhabitaculum corporis sui. Quod ideo arbitror dictum, i» sole positum, ut qui oculum cordis habet purissimum, sacramenti illius claritatem et ferre possit et cernere ; qui uero haeretica prauitate confusus est, incarnationis eius fulgore percussus, erroris sui lippitudine sanctum lumen 8; Domini non praeualeat intueri. Et ipse tamquam sponsus frocedens de thalamo suo, exsultauit ut gigans ad currendam uiam. Et ?bse, Christum Dominum dicit, qui tamquam sponsus Ecclesiae suae, frocessit de thalamo suo, id est de utero 9o uirginali. Magna similitudine sacramentum eius incarnationis exposuit. Ob hoc enim de intacto utero processit dispositione mirabili
ut mundum
deitati
reconcilians,
Ecclesiam
sibi
sponsi caritate sociaret. Ouapropter merito de Virgine natus est, qui Virgini erat sancta copulatione iungendus. Congrue 9; namque sponsus a spondendo dicitur Christus, qui toties promissus est per prophetas. Et bene Christus noster nunc giganti comparatur, quia humanam naturam potentiae suae magnitudine superans, omnia mundi uitia cum suo truculentissimo auctore prostrauit. Dicendo enim, ad currendam 100 41G?^, seruauit quod in primo psalmo dixit, e£ ?» wia peccatorum non stetit. Haec uia cursum eius uitae significat, quam
Dominus
egit homo natus, hoc est, quia natus
est, creuit,
docuit, passus est, resurrexit, ascendit in caelos, sedet ad dexteram Patris. Merito ergo dixit, uam cucurrit, cuius in
:o5 nulla mundi ambitione potuit actus haesitare. Haec per allegoricas similitudines decenter expressa sunt, quae aliud dicentes, aliud intellegi persuadent.
V. À summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad swummmwm eius ; nec est qui se abscondat 110 4 calore eius. Si diligentius intueamur, totius hic maiestas Trinitatis ostenditur. A sw» mo caelo, Pater significatur ;
egressio eius, natiuitas Filii, non temporalis, sed coaeterna Patri, quae est ante omne principium, quippe cum ipsum 100/101 Ps. r, 1.
87 gigans] Gerzz. cum r, gigas Gareft cum g 93 ab Gerzr. 106/107 dicentes aliud] o»;. Gerzz. per bomototel. 1a
96 nunc] oz. Gerzi. C. 1 (xcvir)
172 II
EXP,IN
PS. XVIL
759
Filium constet esse principium. Occursus eius secundum hominem dicitur, quia post assumptionem carnis, in utraque natura Christus permanens, ad sedem paternae maiestatis occurrit. Vsque ad summum eius, iterum secundum deitatem, qua Patri Filius semper aequalis est. Nam cum uenit a summo,
120
125
I30
in nullo minor fuit ;cum rediit ad summum, Deus
homo aequalis Patri in deitatis substantia, sicut uenerat, perseuerat, cui nihil humana detraxit humilitas. Nam quod ait: Nec est qui se abscondat a calore eius, Spiritum sanctum uidetur significare quem post ascensionem discipulis misit. In actibus enim apostolorum legitur ignem apparuisse qui supra unumquemque eorum insidens, gentium uariis linguis eos faciebat effari. Ipse ergo ca/or est, a quo nemo possit abscondi, qui deitatis suae potentia uniuscuiusque corda cognoscit. Ita hoc uno uersiculo, sanctae Trinitatis ingentia sacramenta declarantur. Et intuere quemadmodum licet de tribus
personis
dicatur,
consubstantialem
tamen
seruauit
unitatem. Sic enim loquitur dicendo e24s, tamquam de uno quia sancta Trinitas unus est Deus, sicut legitur Israel, Dominus Deus tuus, Dominus unus est.
: Awdi,
8. Lex Domini irreprehensibilis, conuertens animas. Ventum est ad secundam narrationem : ubi per sex uersus singulae res diuersa laude definiuntur. Haec septima est species definitionis quam Graeci xarà peraóopáv, Latini per translationem dicunt, cum rem aliquam sub breui praeconio quae sit ostendimus. Nunc ad singula ueniamus. Lex e140 nim illa, quam per Moysen dedit, irreprehensibilis est, quia perfecta ueritate consistit, quae per Dominum Saluatorem non reprehensa, sed potius probatur impleta ; ait enim in euangelio : Non uen? legem soluere, sed implere. Et ne esset nobis rigoris eius perniciosa desperatio, adiunxit, conwertens 14 VA animas. llius enim districtionis metus errantem corrigit et ad Christi gratiam facit recurrere, cum spem in suis 155
coeperint meritis non habere.
Testimonium Domini fidele, sapientiam praestans paruulis. Hic de Patre dicit :quoniam omnia £estimonia 150 quae dedit populo israelitico, f?delia utique fuerunt, quia plenissima ueritate recognita praestiterunt, non utique iactantibus sed $aruwulis. et innocentes sicut apostolus
124/126 cfr Act. 2, 5. T:Corj 14,20.
131 eius] Gerzz. 5. /.
sunt ; etsapientiam paruulis superbis, nec tumida se elatione
Paruuli autem sunt humiles monet : Nolite pueri effici sensi-
132/133 Deut. 6, 4.
135 est] Gerzz. s. /.
143 Matth. 5, 17. :
154/155
142 proba Gerzz., -tut add. in zarg.
PI
140
EXP. IN PS. XVIII, 8-10
173
15; bus. sed malitia baruuli estote. Testimonium quoque dat Filius sicut ad Timotheum ait apostolus : Praecipio tibi coram, Deo, qui uiuificat omnia, et. Christo Iesu, qui testimoniwm reddidit sub Pontio Pilato. Idem de Spiritu sancto dicit apostolus : Nam et ipse Spiritus testimonium perhibet spiritui 16o nosiro. Vides in illa sancta Trinitate, quam nihil scriptura diuina uelit minus maiusue sentiri, ut nec ipsa nomina patiatur esse diuisa. 9. Iustitiae
Domini
rectae,
laetificantes
corda.
Reuera rectae, quia non aliter cognoscitur fecisse quam do165 cuit, quia illorum iustitia recta non est, quibus aliud est in ore, aliud in opere. Laetzficantes
corda, subaudi iustorum,
qui de iudicio Dei laetificantur : quia norunt se misericordiae Domini praemia consecuturos, sicut dicit apostolus : De reliquo reposita est mihi corona qustitiae, quam reddet mihi Domi17o us $n illa die iustus 2udex.
Praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos. Reuera /uctdwum, quia sincere purum et immaculatum, quale a, Patre luminum prodire docet. Hoc zlluminat
oculos, non
istos carnales quos et pecora nobiscum possunt habere com17; munes sed illos utique interiores qui diuino munere spiritaliter clarificantur.
10. Timor Domini,sanctus bermanens in saeculum saeculi. Videamus quid sibi uelit ista definitio. Deum timere non trepida confusio sed imperturbata constantia est, cuius 180 Status nulla temporali conuersione mutatur, sed in idipsum sinceritate bonae conscientiae perseuerat. Nam humana formido cum tempore commutatur et non est sancta, quia non potest esse proficua ; timor autem Dei nihil perturbationis habet.
Nam
licet
recte
auctorem
suum
timeat,
scit
uere
18; supplicantibus misericordem esse, qui iudicat. In omni ergo sanctitate uersatur qui suum iudicem et timere cognoscitur et amare. Mixta enim cum pauore dilectio, timor est Domini, qui usu saeculari reuerentia nuncupatur. Iudicia Dei uera, iustificata àn semetipsa. Iudi190 624. Dei
dicit, ut arbitror, mandata quae in ueteri et nouo
testamento conscripta sunt, quia reuera ex iudicio sunt prolata. Illud enim iudicium singulari numero dicitur, ubi boni malique diuiduntur. Nam quod sequitur : Deszderabilia, prohibet ad illud tempus futurae iudicationis aptari, quia 19; legitur : Vae ?llis qui concupiscunt diem Domini ! Haec autem iudicia
utriusque testamenti, quae dicta sunt, ueritate im-
156/158 I Tim. 6, 13.
159/160 Rom. 8, 16.
168/170 II Tim. 4, 8. — 187/
188 cfr Hildemat. Expos. reg. .. Bened. XX, p. 319 : *Permixto enim cum pauore dilectionis timore domini, qui egr."" 1985 Am. 5, 18. 173 docet] dixit Gerz.
PE I4I
174
EXP. IN
PS. XVIII,
1o-12
mutabili perseuerant ; et tantum in illis est bonum, ut cum a piis mentibus recipiuntur, ueraces faciant et beatos. Hoc enim dant quod habent, quia necesse est ut iustificatione plenum sit, 200
205
210
quod 1ustos facit. Peracta est propositae laudis senaria diuersitate conclusio, praedicando legem Domini, testimonium Domini, iudicia Dei : qui numerus in arithmetica disciplina noscitur esse perfectus. Singulis enim uersibus, quasi quibusdam calamis compactis, opera Domini laudis studio probantur esse cantata ; ut doceret perfectionem atque conuenientiam eorum quae sub tali calculo noscuntur esse praedicata. O ingentium rerum stupenda profunditas ! Quis aut sufficienter distinguere aut praedicare potuisset opera Domini, nisi de Spiritu sancto probarentur edici? Solus enim praeualet digne de se dicere, qui etiam se potest nosse plenissime. 11. Desiderabilia super aurum et lapidem prettosum multum, et dulciora super mel et fauum. Desiderabilia
215
220
225
SCHE
do
2:25
sunt iudicia Domini,
sicut dictum
est, mandata
noui et ueteris testamenti, sufer awrum, quod humana cupiditas affectat ardentissime possidere, propter quod frequenter despicit etiam salutes animarum. Sed quia hoc tantae rei parum est, addidit : Lapidem jrettosum multum, qui in paruissimo margarito plurimum ualet, et exiguo metalli pondere, ingentem superat pecuniae quantitatem. Sed quoniam inueniri poterant continentes, qui cupiditatem noxiam laudabili parcitate calcarent, addidit etiam sapores praecipua suauitate iucundos el et fauwm. Vnde homo nullus excipitur, quamuis continens esse uideatur : quia propter uetus testamentum superat ;^el, propter nouum uincit fawwm. Ista enim faucibus tantum sapiunt, illa mentibus absolute dulcescunt. Quod schema graece dicitur aj£os, latine augmentum ; paulatim enim ad superiora concrescit. 12. Nam et seruus tuus custodiet ea : in custodienilla
retributio
multa.
Cum
dicit
: Seruus
tuus,
iustum significat et deuotum. Cwstodiet ea, dulcedine scilicet illa pellectus, quia nequissimis mentibus iudicia Domini semper amara sunt. Et inspice quod dictum est custodiet ea ; ut non solum ad tempus earum rerum suscipi uideatur affectus sed usque in ultimum uitae spatium in tali deuotione uersetur. Post oboedientiam praemia subsequuntur, id est retributio
multa. Tanta enim diuinae clementiae dona sunt,
quae nequeunt comprehendi. Sic enim de his apostolus dicit : Quod. nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis 238/239 I Cor. 2, 9.
205 profectio Gerzz. quod] Gerz. s. /.
208 de] ozz. Gerzz. 224 propter] oz. Gerzz.
210 a//. se] de praez. Gerz. 215 228 custodiat Gerzz. (bie £antum)
PL 142
EXP. 240
IN PS. XVIII, 12-14
175
ascendit, quae praeparauit Deus diligentibus se. Merito ergo dicta sunt «lta, quia comprehendi non poterant uniuersa.
13. Delicta quis intellegit ? ab occultis meis munda me, Domine. Ecce ianua tertiae narrationis aperitur, in qua propheta deprecatur ut omnia eius peccata mundentur, quatenus eloquia oris sui in conspectu Domini reddantur 245 accepta. Sed cum tribus modis humanis erroribus excedatur, cogitatione, dicto, et facto, immensum illud delictorum mare sub breuitate constrictum, duobus fontibus emanare testatur.
Occultum nascimur 250
est quod originale dicitur, in quo et secreta uoluntate
peccamus,
concipimur,
id est, cum
p 67
rem
proximi concupiscimus ; cum nos de aduersariis desideramus ulcisci; cum ceteris praestantiores effici uolumus ; cum cibos
appetimus dulciores ; et his similia, quae ita pullulant atque surripiunt, ut ante effectum rei multis celata uideantur. Quod si haec 255
alicui
manifesta
reddantur,
scere. Vnde subaudiendum est, del?cía 260
265
monente
Salomone
:
Non eas post concupiscentias tuas, illud tamen debemus aduertere, quoniam multa peccata sunt quae omnimodis ignoramus, quorum nec origines possumus nec subreptiones agnoomnia
quis
intel-
legit ? Nam cum dicturus sit in quinquagesimo psalmo : Delictum meum contra me est semper ; et alib: Delictum meum cognitum tibi feci, quomodo non potest intellegi, quod peccans cogitur confiteri ? Sed si adieceris omnia, tunc haec quaestio probatur exclusa. 14. E! ab alienis parce seruo tuo. Si mei non [uevint
dominate,
tunc
immaculatus
ero
et emundabor
a delicto maximo. Positum est superiore uersu occultum, quod originale diximus ; nunc dicendum est quid sit a/zemwm. Alienum 270
2715
est, quod malis hominibus, siue diabolo suadente
committitur, sed fit proprium, quia consensus plectibilis adhibetur. Ex illa enim traduce mortalium massa corrupta, ab hoste spiritali sine diuina gratia uelociter subuertitur quia in primo homine per inoboedientiam uitiata monstratur. Nam quam facile est antiquo insidiatori infectis uetita suadere, qui potuit liberos atque incorruptos sua calliditate decipere ! Quapropter ab originali peccato, unde usque ad saeculi finem uiuens nullus excipitur, propheta mundari se petit, quasi adhuc carnalibus uitiis non omnino purgatus. Sed cum
dicit, seruo
258 Eccli. 18, 30.
iuo,
260 Ps. 5o, 5.
iam se ostendit
legi dominicae
260/261 Ps. 31, 5.
243 omnia eius — Gerz. 244 sui] ei Gerzz., corr. in eius 249 cum] Gerzz. s. /. 253 rei] spatium in Gerz. 259 psalmo] spazium im Germ., oz. Prudent. (PL. 115, 1216 C) 260 coram Prudent. cum r, fort. recte 265 mundabot Gerz., corr. d. f. 267 diximus] Gerzz., dicimus Gare 273 uetita] Gerz. in marg.
PL
143
176
EXP. IN PS. XVIII, 14-15
iure famulari. Dominantur autem errores, cum in eis fallaci 280
285
uoluntate praesumitur ;tunc uero imperium perdunt, quando ab ipsis homines per Dei gratiam subtrahuntur. lure ergo propheta immaculatum se confidit fieri cum eum iam contigerit ab eorum dominatione liberari. Maximum uero delictum est superbia, qua et diabolus cecidit et hominem traxit. Quantum enim in malo magnum sit, hinc datur intellegi, quae ex angelo diabolum fecit, quae homini mortem intulit et concessa beatitudine uacuauit. Omnium malorum mater, scelerum fons, uena nequitiae ; scriptum est enim : Zmitium
290
295
200
$eccati omnis superbia, quam tamen Dominus ueniens sua humilitate deiecit. 15. Et erunt ut complaceant eloquia oris medi : et meditatio cordis met àm conspectu iuo semper. Domine, adiutor meus et redemptor meus. Dicit quando eloquia oris eius Domino placere praeualeant ; uidelicet, Si à uitiis quae superius dixit, reddatur alienus ; propter illud quod dicitur peccatori : Qware tw enarras vustiias meas ? Quae est autem meditatio cordis, quae potest ad Dominum peruenire ? Spes, caritas, et fides, quae utique digna sunt Deo. Ila enim merentur in conspectu eius ascendere, quae ipse cognoscitur approbare. A diutorem uero suum dicit in bonis, redemptorem a malis, ut nemo suis meritis applicet quod caelesti largitate susceperit. Conclusio psalmi.
Quam mirabili ordine totum psalmum gloriosissimus propheta cantauit ! Laudauit Domini praedicatores ; ipse quoque 305
aduentum
sacratissimae
incarnationis
edocuit,
magnalia
eius uaria definitionum qualitate commendans. Reuersusque in memoriam fragilitatis suae, a delictis petiit debere se mundari; ut tantorum 310
215
sacramentorum
relator dignus
existeret,
qui docuit scripturas Domini a purissima conscientia debere narrari. Numerus quoque praesens, uirtutem psalmi declarare sentitur. Nam sicut in euangelio, octauo decimo anno curuata mulier, iubente Christo, a sua infirmitate saluata est: ita se in hoc psalmo petiit peccatis propriis propheta liberari, per hunc calculum significans tempus aptissimum in quo et iste Domini salutifera beneficia mereretur.
288/289 Eccli. 1o, 15.
296 Ps. 49, 16.
219 iure] Gerzz. s. /. a. zz. pos? famulari "And. Bec. Fisc.
307 se] oz. Gerz.
311/312 cfr Luc. 15, 11-15.
282 se] ozz. Gerz. 311 decimo octauo
284 traxit] strauit - Gare.
EXISIN
PS. XIX;
I-5
Ta
EXPOSITIO IN PSALMVM XIX. 1. In finem psalmus Dauid. Iam quia tituli uerba nota sunt, de textu psalmi aliquid disseramus : ut gratius possit accipi, quando breuiter eius intentio probatur agnosci. Futurorum igitur illuminatione propheta completus, per opta;tiuum modum euenire prospera sanctae deprecatur Ecclesiae, quae illi per aduentum Domini certissime nouerat esse uentura ; et nimia caritate completus, illi optat prospera, cuius se membrum esse noscebat. Talia siquidem desideria beati semper appetunt, ut bona sua ibi posita indicent, ubi 10 bene meritorum uota congaudent. Diuisio psalmi. Primo ingressu propheta deprecatur sanctae Ecclesiae bona succedere, ut diuersa mundi tribulatione fatigata, Christum Dominum exaudita suscipiat. Secundo deprecatur ut omne consilium eius rectamque fidem Dominus omnipotentiae suae 15 pietate confirmet, promittens fidelem populum non magnificandum potestate mundana, sed diuina potentia.
2o
25
3o
35;
Expositio psalmi. 2. Exaudiat te Dominus in die tribulationis : protegat te nomen Dei Iacob. Per figuram prolepsin, quae latine dicitur praeoccupatio, propheta studio magnae caritatis accensus, optat Ecclesiae catholicae prouenire, quae longo post tempore fieri posse cernebat. Audiri cognoscimur, quando omnimodis aliquid obtinemus. Dicendo uero 2» die iribulationis, tempus grauissimae afflictionis ostendit quo magno desiderio Dominum deprecamur. Non enim extremis labiis, sed mundo corde tunc petimus quae nobis tribui postulamus. Perscrutandum est quoque quare patriarchae Jacob nomen uidetur annexum ? Hic enim maiori fratri subripiens, totius benedictionis gratiam conquisiuit, ut et ipse illi cum reliquo populo subderetur. Quae similitudo benedictionis, christiano populo congruenter aptatur, qui gentem subsequens Iudaeorum, eam deuotae mentis religione superauit, ut gratiae munere primus donante Domino redderetur. Nam cum dicit Protegat te nomen Dei Iacob, huiusmodi similitudinem a Domino uult intellegi, et nouo populo concedendam, quam ille in praefiguratione sanctus patriarcha percepit. 3. Mittat tibi auxilium de sancto et de Sion tueatur te. Optando ait mittat, ut ostendat a Patre Filium mis-
Ps. XIX, 3 accipi] Gare/, intellegi Gerz.
34 ait] Gerz. 5. /.
ut] Gerzz. s. /.
— 17 tribulatione Gerzz., eorr. a. m.
PL 144
178
EXP. IN PS. XIX, 3-7
sum. Sed hoc uerbum caritatis est, non subiectionis ; sicut et
ipse in euangelio de Spiritu sancto dicit : Expedit uobis ut ego 40 uadam ; si enim ego non abiero, Paraclitus non ueniet ad. uos ;
si aulem abiero, miliam eum ad uos. Sion enim, sicut saepe diximus, mons est, significans speculationem, quae conuenit diuinitati : quoniam illi omnia, non ut nobis ex euentu nota 45
$o
55
6o
79
75
sunt sed ex glorioso suae dispositionis arcano. 4. Memor sit omnis sacrificii tui et holocaustum iuum pingue fiat. Sacrificium sanctae Ecclesiae, non hostia pecudum sed iste ritus accipiendus est, qui nunc agitur corporis et sanguinis immolatione sollemni, quem uenturum praeuidebat, non quem praetermittendum esse cognouerat. Sequitur e£ holocaustum tuum $ingue fiat. Holocausti nomine in illa prioris sacrificii similitudine perseuerat. H olocaustwm enim totum dicebatur incensum ; quae nunc referenda sunt ad communionis nostrae sanctissimam puritatem. Holocaustum enim per se combustum et aridum est : sed pingue fit atque iucundum, quando a gratia diuinitatis assumitur.
9. Tribuat tibi Dominus secundum cor iuum et omne consilium tuum confirmet. Post diapsalma positum, uenit ad ingressum secundum, adhuc optans Ecclesiae bona, quam sciebat constanter in orthodoxa religione mansuram. Dicit enim : Tv2buat tib? Dominus secundum cor iuum, id est secundum intellectum quem habes de Domino Saluatore ; ut eum credas unum ex Trinitate passum carne et pro mundi liberatione in crucis patibulo pependisse, ipsum resurrexisse, ipsum sedere a dexteram Patris, ipsum adiudicandum esse uenturum. Addidit quoque : E£ omne consilium iuum confirmet, scilicet ut mundi istius illecebras, contemplata Domini promissione despicias et pericula praesentis saeculi non pauescas, dum futurae resurrectionis praemia laeta semper exspectas. Hoc est enim comsilium sanctae matris Ecclesiae, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum credere Deum, a quo creata sunt omnia et disponuntur uniuersa. Haec bene confirmari propheta deprecatur in populo fideli, per quae nouit eum ad aeterna praemia esse uenturum.
6. 7. Laetabimur in salutari tuo et in nomine Dei nostri magnificabimur. Impleat Dominus omnes petitiones ituas. Cum uir sanctissimus spiritalia bona. optaret Ecclesiae, ut se unum ex eius corpore esse monstraret, Ps. XIX, 39/41 Ioh. 16, 7. cat
53 communionis Gerzz. 55/56 absumitur z4zd. Bec. Fisc. (Bie fatum) $4 dei] domini praez. r
46 salutate Gerzz.
PL 145
EXP. IN PS. XIX, 7-8
179
8o suam quoque personam decenter admiscuit. Nam i» saluta: Ecclesiae, quod est Dominus
declarauit testatur,
Christus,
et in ipsius nomine quia
ex
Christo
Jaetaturum
se magnificandum
Christiani
fuerant
se esse
esse
nuncupandi.
Magnificari est enim magnum fieri, quippe cum ex uocabu8; lo caelestis Regis nomen est impositum seruienti. Sequitur, impleat Dominus.omnes petitiones tuas. Fititerum ad Ecclesiam grata conuersio, ut ex tam frequenti uoto probaretur nimiae beneuolentiae magnitudo. Nunc cognowi quoniam saluum jecit Dominus yo Christum suwm. Haec iam usque ad finem psalmi ex persona loquitur sua. Quae figura dicitur apostrophe, id est conuersio, quoties ad diuersas personas crebro uerba conuertimus. Dicendo 4»unc cognou:, magnam uirtutem prophetationis ostendit ; ut in praesenti se diceret cognouisse, quod post 9; multa saecula potuit approbari. Saluum fecit Pater CAristum Filium resurrectione gloriosa, quando etiam ascendit in caelos. Exaudiet illum de caelo sancto suo ; in potentatibus salus dexterae eius. Exawudiet Filium Pater ab 10o incarnatione suscepta, post resurrectionem uidelicet, quando Spiritum sanctum de caelo misit apostolis, quem in terris mittendum esse promiserat. Et ut ipsum quoque in deitate sua omnipotentem esse monstraret, sequitur,
SCHE
» fotentati-
bus salus dexterae eius. Salus igitur, quam ipse condi105 dit Potentatus noster esse dignoscitur : quando illa salus nec morbis afficitur nec doloribus sauciatur sed potentes nos efficit, cum in sua perennitate custodit. Sensus ergo talis est : Exaudiet Filium Pater de caelo sancto suo, quia in dextera eius est salus, habens ex propria deitate, quod petere 1ro uldetur ex carne.
8. Hà in curribus et hi in equis : nos autem in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Fidei suae sinceritate confidens, quae muneribus erat Domini contributa, propheta laetatur, despiciens illos qui pomposis curri11; bus euecti, in temporali potius dignitate praesumunt. Duo enim apud antiquos erant genera triumphorum : unum maius in curribus, quod laureatum dicebatur ; aliud minus in equis,
quod ouatio nuncupabatur. Sed ista saecularibus relinquens, in nomine Domini se magnificatum esse confirmat. 120 Non enim currus aut equus magnificant, quamuis in hoc mundo extollere uideantur honoribus ; sed 40men SCHE
Domains,
quod ad praemia aeterna perducit. Quae figura graece dicitur syncrisis, latine comparatio, dum comparatione quadam 80 amiscuit Gerz. 89 faciet r(praeter T*) 98 exaudiet] et praez.r 99 exaudiet] Gerz;, exaudiuit Gare: 116 erat Gerzz. corr. 118 opatio Gerz.. 123 contrapatione Gerzz. corr. in zarg.
pn 146
180 125
130
155
'TOP 140
EXP,
IN PS. XIX, 8-10
iustiorem causam nostram, quam aduersarii demonstramus. 9. Ips? obligati sunt et ceciderumt ; mos autem
surreximus et erecti sumus. Potenter aperuit fructum praecedentium rerum. Nam humanis honoribus praesumentes, laqueati prauis desideriis suis in mortis foueam corruerunt. Et quia dicturus erat ceciderunt, praemisit obligati, quod necesse est illis contingere, qui se uidentur nexuosis erroribus inligare. Resurgere enim duobus modis dicitur Christianus : quando a uitiorum morte in hoc mundo per gratiam liberatus, in diuinis iustificationibus perseuerat, sicut sapientissimus Salomon dicit : Septies cadit vustus ét resurgit. Dicitur et generalis illa resurrectio, in qua iusti aeterna praemia consequentur. Sed hic utramque conuenire manifestum est : ubi ideo posuit erecí? swmaus, quia in qualibet resurrectione, fideles ab humilitate consurgunt, et ad diuina praemia subleuantur. Quod argumentum in topicis dicitur a rebus ipsis, quando et aduersarios corruisse dicimus et nos erectos esse testamur. 10. Domine,
saluum
fac regem
; et exaudd
nos
4m
die qua inuocauerimus te. Futurorum desiderio propheta pellectus, illa petit iterum fieri quae nouerat esse uentura.
Dicitur Patri:
Saluum fac regem, id est Christus Dominus
145 resurgat a mortuis, ascendat in caelos, interpellet pro nobis, ne diutius nostra uacillet oratio sed ipso Aduocato praesumamus orare, qui nos Patri docuit supplicare, ne nos mortis laqueus possit astringere. Denique hoc sequitur exa«wdi nos àn die 150
155
qua
inuocauerimus
ie ; quod tunc humano
prouenit, quando resurrectionem laetanter aspexit.
Domini
generi
firme credidit et
Conclusio psalmi. Docuit nos propheta sanctissimus quali debeamus Christo Domino pietate seruire : optat illi bona quae nouerat esse uentura, quia bene credentium mos est illa orare quae deside- PL ramus emergere. Sic et in dominica oratione praemonemur : 147 Adueniat regnum tuum ; quod etiamsi non oremus adueniet. Sed deuotus non uult desinere, quae uentura credit optare.
160
Quapropter affligamur in eius passione, gaudeamus in eius resurrectione. Sic enim ipsius possumus dici, si eius dispensationibus mereamur. aptari. Praesentis autem numeri sacra134 Prou. 24, 16.
156 Matth. 6, 1o.
125 ipsi Gerzz.corr. autem] ueto r 126 resurreximus r(praefer K T*) 131 inligare] Gerzz., obligare Garez 135 praemia aeterna — Gare 142 qua] in praezz. r (praeter multos codd.) 145 interpellat Gerzz. 153 pietate] os? quali 7 DE ponit Garet 154/155 desideramus] Gerzz., desidetant Garez 155 emersete Gerzz.
157 deuotum Gerzz. ed.
EXP. IN PS. XIX, ro-XX, 2
181
menta sub una summa nequaquam potuimus inuenire, sed forte nobis poterunt diuisa constare. Duodenarius itaque calculus ad apostolos est uidelicet applicandus. Septenarius uero significat hebdomadam, quae ad primam illam pertinet 16; sine dubitatione culturam. Haec in unum sociata, utriusque legis sacramenta concludunt. Sic et istius psalmi ad Patrem dicta precatio, noui-et ueteris testamenti continet reuerenda mysteria. EXPOSITIO
IN PSALMVM
XX.
1. In finem $salmus Dauid. Ideo titulus hic nono decimo psalmo par est, quoniam et iste de Domino quidem Saluatore sed sub aliqua diuersitate dicturus est. Superior namque continet orationem prophetae, et confidentiam qua ; liberandus est a cladibus huius saeculi populus christianus. Nunc quidam panegyricus de incarnatione ipsius dicitur, et postea deitatis eius facta narrantur; ut omnes intellegant eumdem esse Mariae semper Virginis Filium, quod Patris Verbum. Duas enim naturas in Christo Domino salutariter 1o credimus, deitatis et humanitatis, quae in unam personam per infinita saecula incommutabiliter perseuerant. Quod ideo frequenter repetendum est, quia uitaliter et auditur semper et creditur. Diuisio psalmi. In prima narratione psalmi huius, uerba prophetae sunt ad :; Deum Patrem de incarnatione dominica. Secunda diuersas uirtutes eius gloriamque describit, declarans a parte qua passus ad quam summam rerum apicemque ipso largiente perueniret. Tertia idem propheta conuertitur ad Dominum Christum, ubi more desiderantium optat illa in iudicio eius 20 fieri quae nouit esse uentura.
Expositio psalmi. 2. Domine, in uirtute tua laetabitur rex, et super salutare tuum exsultabit uehementer. Domine, pro-
165 uno Gerz.
Ps. XX, 1 psalmus] d£ (? — dicitur) add. D 1/2 nono decimo] Gerz.. D P .$ F, decirno nono — Gare? 92 psalmo] o». D — de domino quidem] Gerz. D P .$ F, quidem de domino — Gare 3 sed] oz. D 4 confidentia .$ B a] oz. 5$, a usq. saeculi] ozz. D 6 panegyricus] grricus D 12 pr. et] ut. 16 patre P
17 passus] est add. PF 18 perueniret] Gerzz. P 5 (deest? D), peruenerit Garef 22 salutati tuo Gerzz. a. zz. (ex -te tuum) eum r (V), sed /. 29 salutare tuum exultabit] P (a£ /. 31 -uit) .$ (a /. 29 e 31 -uit), exultauit Gerzz. e? D (a? D /. 29 -bit) eun r (/A* H M $ K DU V), fort. recte
182
EXP.
IN PS. XX, 2-4
pheta dicit ad Patrem: 4 wirtute tua, id est in omnipoten25
tia maiestatis tuae, in qua et Filius regnat sicut ipse dicit : Omnia Patris mea sunt et omnia mea Patris sunt. Laetabitur 'rex, gaudet Iesus Christus, de quo in alio psalmo legitur :
50
Deus, iudicium twum da vegi et iustitiam. tuam filio regis ; et in titulo passionis scriptum est : Rex Iudaeorum. Sequitur et super salutare tuum exsultabit uehementer, id est in eo quod per eum saluasti homines, Filius tuus, qui Saluator est exsultabit. Addidit quoque wehementer, ut quanta est copia in beneficio, tanta sit et gaudii magnitudo. 9. Desiderium animae eius tribuisti ev et uolun-
35
tate labiorum etus mon [raudast? eum. Enumerat propheta Christo Domino secundum carnem, quam ingentia, quam gloriosa collata sint. Destderiwm etus animae fuit, sicut in euangelio dicit : Desiderio desiderawi manducare
uobiscum
SCHE
Pascha. Quod
schema
dicitur
tautologia, id est
eiusdem sermonis iteratio ; sicut est Benedicens benedicam te ; 40
et multiplicans multiblicabo semen twwm. Sed ille solus est qui desiderio
45
$0
55
desiderauit
mori,
quando
se pro omnium
salute
offerebat occidi ; ut pretiosus sanguis eius mundum redimeret, ne diabolus eum adhuc iniqua praesumptione uastaret. Voluntas uero labiorum eius fuit, quando spiritibus imperabat immundis, languores diuersos sermonis sui sanabat imperio, praedicationes quoque suas deuotis mentibus inserebat. Constat enim in nullo voluntatem eius fuisse fraudatam : quando omnia quae fieri iussit impleta sunt ; sicut Scriptum est : Omnia quaecumque uoluit, Dominus fecit in caelo et 1n terra. 4. Quoniam jraeuenisti eum in benedictione dulcedinis ; posuisti im capite eius coronam de lapide $retioso. Post diapsalmatis silentium, uenit ad secundum modum : ubi incarnationis eius potentiam mirabili fulgore describit. Dicendo enim : Quoniam $raeuenisti, significat
Ps, XX, 25 Ioh. 17, 1o. 2€ Ps. 71, 2. 28 Matth. 27, 37. 32/38 Luc. 22x T5. 39 Ps. 131, 15 ; Hebr. 6, 14. 40 Gen. 16, 1o. 49/50 Ps. 134, 6.
23 dicit ad patrem] Gerz. D P 5$ F, ad patrem dicit — Gare? — 25 a/7. sunt] oz. P
26 rex] Gerzz. s. /. gaudet] Germ. P 5 F, id est praem. D a. z. s. /.., id est gaudebit Gare. 2* da tegi] Gerz. 5 F, regi da D P eu r et g et expositione Cass. in boc loco 34 uoluntatem P cuz r (H* M $ K* U) 36 eius animae] Gerz. P $ F (a£ 7. 33
animae eius), animae eius — D 3* (e? 41) desiderium Gerz. 37/38 pascha manducare uobiscum — P — 38 pascha] Gerzz. P .$ F (deest D), hoc praem. Garet 41 (e£ 3*) desiderium Gerz.
^ 45 sermonis sui] $ F' Gare£, sermones suo Gerzz.,
sermones sui P (deesz D) 46 predicationis P 51/32 dolcedinis Gerzz., corr. 52 corona P 4. ZU. O Ín y 53 precioso D, corr. a. zz.
PE 148
EXP. IN PS. XX, 4-6
6o
79
183
humanitatem anticipante diuinitatis gratia semper ornari : quia nullus illi quidquam primus offert, nisi hoc quod bonum est caelesti munere concedatur. Erubescat Pelagianus hoc proprium hominis dicere, quod immaculata Verbi incarnatio euidenter legitur accepisse. Benedictio dulcedinis fuit, quando dictum est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui..P osuisti metaphorice dicitur ab his qui post labores maximos praemio digno coronantur. Quod totum ad naturam pertinet humanitatis, quae a diuinitate quod non habebat accepit. 75» cajite uero idem dictum debemus aduertere, quantum ad substantiam attinet corporalem. Ceterum deitas non habet membra, quae ubique tota atque perfecta est. Corona enim non improbe circumeuntium discipulorum uidetur significare conuentum quia ipsum docentem desiderantium apostolorum circuitus ambiebat. Haec erat corona
capitis, hoc regale diadema,
quod non
ornaret
impositum sed de Christo Domino potius ornaretur. In hac enim corona et totius mundi circulum merito poterimus aduertere ; in quo generalis significatur Ecclesia. Quod schema
SCHE 75
8o
dicitur characterismos, id est informatio uel descriptio, quae
siue rem absentem siue personam spiritalibus oculis subministrat. Hoc et in laude et in uituperatione fieri solet. 5. Vitam $etiit et tribuisti ei longitudinem dierum in saeculum saeculi. Vitam, resurrectionem significat, quam ille petiit dicendo : Pater, clarifica Filium tuum. Longitudinem dierum dim saeculum saeculi, id est indefectam perennitatem, quae nullo fine concluditur. Sed memento quod et haec et his similia ab illa dicantur parte qua passus est.
85
p 7o
6. Magna est gloria eius in salutari tuo ; gloriam et magnum decorem impones super eum. In capite uersus sententiam posuit, quam subter exponit. Sanctae siquidem incarnationi magma est gloria in salutari, id est in Verbo Patris. Sed istam gloriam non poterat humanus
61/62 Matth. 3, 17.
80 Ioh. 17, 1.
517/58 quod bonum est nisi hoc — 56 anticipante] a add. Gerzz. 5 F, anticipata D 63 62 complacuit Gerzz. 61 dilectus] oz. P BS peliganus .$ Garet 68 circumdantium D, circuen66 pertinet .9 65 accipit . post] per P tium P, corr. s. rec. in circumeuntium — 96 pr. siue] sibi 5 — rem] Pa. zz. in spatio uacuo
— personam] Gerzz. P 5 F (dees? D), praesentem praem. Gare? — 99 alf.
in] Gerz. s. /. petiuit Gare?
soleat P
98 petiit] ad te add. P
$81 saeculum] et in seculum aZ. P (cuz £)
80 petit D (rorr.), 5, 82 indefecta peren-
87/88 siquidem] 87 exponet Gerzz. 83 salutare .$ (a7 /. 88 -ri) nitate . 88 incarnatione P, incarnationis Gare/ Germ. D F, quidem P 5
PL 149
184 9o
SCHE
95
IOO
105
IIO
IIS
120
SYL
EXP.
IN PS: XX; 6-8
sensus attingere nisi eam in subsequentibus mirabili expositione declararet. Hoc schema dicitur epexegesis, latine explanatio. Nam gloria et magnum decus tempus uidetur significare iudicii : ubi in deitate sua Altissimus apparebit, habens g/oriam de iudicio, decorem de maiestate. 7v. Quoniam dabis eum in benedictione im. saeculum saeculi ; laetificabis eum in gaudio cum uultu tuo. Gradatim descendit ad illam gloriam declarandam quam Christus Dominus secundum carnem a Patre clarificatus accepit. Dicit eum dandum esse Zw benedictione, quae nullo possit fine concludi. Verum haéc uerba pia examinatione pensanda sunt, ut tantae rei nobis elucere possit arcanum. Multis locis iam diximus suscipiendum esse pro parte membrorum, quod ipsi Domino Saluatori non potest conuenire ; sicut et patres nostri similia loca exposuisse declarantur. Quapropter Jaetificabis eum in gaudio cum uultu tuo, suscipiendum est de unoquoque fidelium, de quibus et alter psalmus dicturus est : E? habitabunt vecti cum. uultu tuo. Quae sic unita Verbo cognoscitur ut una sine dubio intellegatur esse persona. Laetificar? enim de uultu Domini, alterius cognoscitur esse personae ; quod de Christo intellegi catholica non permittit Ecclesia. 8. Quoniam vex sperauit in Domino et àn misericordia Altissimi non commowuebitur. Dicit causam quare tantum munus acceperit : quia vex iste qui in passione sua tribus linguis legebatur ascriptus, secundum hominem s$erauit iw Domino, ut agnoscamus, nisi suppliciter postulando, ad eius non posse nos misericordiam peruenire. Sequitur etiam aeternitatis huius causa probabilis, quia nescit a Patris misericordia submoueri, qui sperare in eius gloria perseuerat, sicut Salomon dicit : Quis sperawit in Domino et confusus est ? Et in alio psalmo dicit : Protector est omnium sperantium in se. Posito igitur in primo psalmo, categorico syllogismo et in septimo, hypothetico, restat nunc ut enthymema demonstrare
107 Ps. 139, 14.
120 Eccli. 2, 11.
121/122 Ps. 17, 51.
91hoc]quod D . effexegesis Gerz., efixegesis P, efexegesis D.$ F — 92 gloriam B 93 apparebit altissimus — Gare 94 a//. de] oz. .$ 95 benedictione] Gerzz. et F (at /. 99 -nem) P $ eum plur. codd. r, -ctionem D cuz r 97 descendunt
IB qua P 98 clarificatut P corr. 99 cum] enim P 100 nullum possit finem P 103 ipso P conueniri P.$ 102/10? membrorum ;4. tuo] rescripta in P. partim in rasura, partim in lineola addita in marg. infer. 108/109 quae 254. petsona] o7 ecclesia /. 111 poni? Gare 109 letificate P F 110 quo pn 112 sperat .$ deo Gerz., corr. a. zz. 120 qui D, corr. a. zz. sperat Gern. 123 hypothetico] hypote dico P
EXP. IN PS. XX, 8-10
185
debeamus. Enthymema, quod latine interpretatur mentis conceptio, syllogismus est constans ex una propositione et. conclusione, quem dialectici dicunt rhetoricum syllogismum, quia eo frequenter utuntur oratores pro compendio suo. Iste taliter explicatur : Omnis sperans in Domino exsultabit et laetabitur in misericordia eius ; ego igitur exsultabo et laetaI30 bor in misericordia eius. Ista est tertia species syllogisnorum per quos dialectici subtillissimis disputationibus quae probare nituntur ostendunt. Nec moueat quod in istis partibus non sunt eadem uerba quae dialectici ad instruendos rudes longo post tempore formauerunt ; in praedicationibus enim PL 150 155 sacris argumentum quidem ipsum ponitur sed sub libertate 125
uerborum. Modo reliqua uideamus. 9. Inueniatur manus iua omnibus inimicis tuis ; dextera tua inueniat omnes qui te oderunt. Venit ad tertiam diuisionem, in qua optat Dominum Christum facere 140 quod eum nouerat esse gesturum. Dicit enim : Znueniatur manus
tua,id est operatio tua reperiatur : afflictos conuertas
inimicos, qui a tuis regulis mundi delectatione dissentiunt, de quibus ait apostolus : Quoniam si cum adhuc inimici essemus, reconciliati sumus Deo ber mortem Filii eius, multo magis
145 reconciliai, salus erimus. Sed isti tamdiu dicuntur inimici,
donec diaboli suasionibus inducuntur; ceterum quando ad Christum Dominum redeunt et serui et filii uocantur et amici. Sequitur dextera tua inueniat omnes qui te oderunt. Hic illud iudicii tempus aduertitur quando dextera Patris,
150 id est Dominus Saluator iudicaturus est mundum
; et qui eum
oderunt poenae perpetuitate damnandi sunt. 10. Pones eos ut clibanum ignis in tempore uultus iui. Clibanus est coquendis panibus aenei uasculi deducta rotunditas, quae sub urentibus flammis ardet intrinsecus. 155
Ín
qua similitudine merito peccatores ponuntur, qui in futuro iudicio et maerore animi, et poenali excruciatione torquendi sunt, quia contra regulas Domini obstinata mente uixerunt. Tempus uero wultus Domini dies est iudicii, quan-
do Filius hominis uidebitur ab omnibus ; sed soli eum iusti
143/145 Rom. 5, 1o.
128 omnes D, corr. a. z. 127 eo] eum 5 dialectice P 126 quem] que in P 132 131 dialectice P exsultauit Gerzr. P 5 (dees? D) (a£ /. 129 exsultabo) 141 id est] idem P 139 in qua] oz. P 133 dialectice P in] Germ. s. /. 150 id est] idem P 143/144 essemus inimici — .$ 143 adhuc cum — P 158 158 qui] quae Gerz. ardent P 154 utentibus P 151 poena P 159 omnibus] hominibus D $ F dies iudicii Gerzz., dies iudicii est — D
186 160
EXP.
IN PS. XX,
ro-r2
etiam diuinitatis suae contemplatione respiciunt. Memento -autem quod superius in laude Domini Christi characterismon schema. posuerit, per quod honorem eius et gloriam diuersa gratiarum qualitate descripsit. Nunc per eamdem figuram inimicos ipsius dicit uariis suppliciis affligendos, ut quantum ille mirabilis, tantum isti redderentur horribiles.
Dominus in ira sua conturbabit eos et deuorabit eos ignis. Ordo iudicii pulcherrima narratione describitur. Illos enim peccatores qui se pro actuum suorum malignitate discruciant, ira Domini dicit esse turbandos, quando audient : 170
Ite in ignem aeternum ; et istam sententiam consequentur, ut perpetua flamma deuorentur. Nam iussionem Domini nulla mora subsequitur sed mox ut discernit, impletum est. Iste tamen
175
ignis sic absumit
ut seruet;
sic seruat
ut cruciet ;
dabiturque miseris uita mortalis et poena seruatrix. 11. Fructum eorum de terra perdes et semen eorum a filààs hominum.
Fructus
eorum fuerat in terra uiuen-
tium, si Dei Filio credidissent ; sed quia mandatis eius contu-
maci spiritu restituerunt, merito fructum illum beatitudinis 180
185
190
perdiderunt. Semen eorum, id est uota uel facta peccantium. Bene autem dicuntur semina, unde nascitur unicuique
retributio digna gestorum. A f2liés hominwm efficies alienos, id est a sanctis, quos in hereditatem aeternam tuae misericordiae largitate missurus es. 12. Quoniam declinauerunt in te mala, cogitauerunt consilium quod non botuerunt stabilire. Declá^a*e& dicimus »aía supra alios pendentia, in alio loco sine iniquitatis causa relidere, quod in passione Domini constat effectum. Nam cum putarent Iudaei imperium romanum sibi fore perniciosum, si Regem Saluatorem Dominum suscepissent, in ipsum uisi sunt »ala declinare, quae sibi credebant Romanis ulciscentibus euenire. Cogitauerunt enim consilium dicendo : Expedit unum ro ommibus mori. Quod non potuerunt stabilire, idest ad uotum suum perducere. Nam nescientes uera dixerunt: oportuit unum pro 170 Matth. 25, 41.
192 Ioh. 11, 5o.
160 respiciunt] Ger. P $ F (dees? D), tespicient Gare? —161 laudem P 161/162 catactetismos cena .$ 163 qualitate gratiarum — Gare 165 horribilis P 170 ista sententia .$ consequitur P .$ 171 iussionem] uisionem P 173 adsumit .$, assumit F setuet P 174 mottalis P, corr. a. zz. in mortales 176 fructum P 177 filio dei — Gare filium .$ crededissent P 178 restiterunt D P — 181 effices $ — 185 consilium quod] Gerz. D cwz r (efr. 7. 192/193), consilia quod $ F, consilia quae P Gare cux g 186 in] et Gerzz. 5. /. sine] si Gerzz. (corr.)P .$ 187 iniquitates P elidete Gerzz. 188 cum putatent] cum putauerunt D, computarent P romanum] Gerz.. D P $, romanorum F Gare
p IBI I$I
EXDGINTPS.
I95 SCHE
200
205
187 omnibus mori. Verum quidem dictum sed malo uoto prolatum est ; et ideo de tali facto subituri sunt poenam, quia non habuerunt sinceram conscientiam. Quod schema dicitur amphibologia, id est dictio ambigua, dubiam faciens pendere sententiam. Consilium est enim aliquid aut faciendi aut non faciendi ratio deliberata. 18. Quoniam pones eos deorsum, in reliquiis tuis praeparabis uultum eorum. Positi sunt deorsum Iudaei, quando uitio suo terrena sapientes, non meruerunt caelestia contueri. Sed uultus eorum, id est mala intentio ipsorum, ad reliquias Domini, hoc est ad passionem aptata est ; ut cum illi se inferre crederent dispendium mortis, salus fieret absolute generalis. 14. Exaltave,
210
220
Domine,
in uirtute
tua
; cantabimus
et bsallemus uirtutes tuas. Exaltare dicitur, id est resurrectione magnificare. Tunc enim ab humilitate suscepta exaltatus cognoscitur, quando in gloria sua resurrexisse probatus
215
XX, 12314
est.
Im
uirtute
twa,
in deitate
Verbi,
per
quam
dixisti : Potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. Cantare est uero uerba Domini ore proferre. Psallere autem, mandata diuina bonis operationibus constanter implere. Haec enim duo sunt quae a nobis omnimodis expetuntur, ut laudes Domini fideliter ore cantemus et opere nostro ipsius mandata faciamus.
Conclusio psalmi. Ostensa nobis est imago caelestis Regis mirabili descriptione ueritatis, ut quem Iudaei non meruerunt praesentem cognoscere, auditu auris mundus eum crederet aduenisse. Memineri-
mus autem quod psalmus iste tertius est ex his quos de duabus naturis euidentius locutus esse collegimus. Hanc tamen regulam noueris in omnibus custoditam ; ut in eis psalmis et 225 duae naturae et una persona esse declaretur ; quatenus salutari
breuissimoque compendio, et illi destruantur qui duos filios esse mentiuntur, et illi qui unam naturam in Christo Domino callida peruersitate confingunt. Dicite, qui uos putatis sapientissimos uiros, quid est illud quod ad Hebraeos scribens ait 213/214 Ioh. ro, 18.
198 amphibolia Gerzz. D 201 ponis Ger, corr. a. zi. 202 illorum D ecwzr (praeter P) (a£ ]. 204 /egit eotum) 205 5r. ad] et P 206 inferri P 207 absoluta.$
F . 210 resurtectionem P
212 tua] id est aZ. Gare?
— 214 uero est —
Gare 216 implere] sequentia oz. D dua P 223 locutos P 224 psalmus P 225 salutare P 226 ille distruantur P 227 ille P 229 hebreos Germ. P $ F (deest D), corinthios Gare£ (ex qua epistula reuera extracta sunt. uerba allata) 15
€. I (xcvir)
188
EXP.
IN PS. XX, 14-XXI,
1
25o apostolus : T'unc et ipse Filius subiectus erit ev, qui sibi subiecit omnia, ui sit Deus omnia in omnibus ? Nam
si ex deitate et
humanitate una natura facta esset, ut creditis, qualis, rogo, substantia in aeternum Patri potest esse subiecta ? Restat ut uos Arianus error absorbeat. Necesse est enim confiteri 25; quia Verbum Patri potest esse subiectum, quamuis aliqui patres Christi membris hoc aptandum esse putauerint. Quocirca parum tibi fortasse uisum est quod Eutychis errore tenebaris obnoxius, nisi te et Ariana calamitas iuncto fasce
deprimeret ? Auctores suos errores singuli damnauerunt : 24o de te autem quid faciant, quem duplex culpa condemnat ? Mox ut ad conflictum ueneris, statim Nestorianum uocas or-
thodoxum. Habemus contra te iudicia tua ; hoc aliis pro crimine dicis, quod tu tibi persuasisse cognosceris. Exstat hic denarii numeri duplicata societas; ut sicut haec parilitas 24; unam summam designat, ita psalmus iste utriusque legis unum Dominum proclamet auctorem. Est enim in istis decadibus uirtus eximia ; et quoties se geminant toties ingentium rerum sacramenta. declarant. EXPOSITIO
IN PSALMVM
XXI.
1. In finem pro susceptione matutina j$salmus Dauid. Siue im finem siue fsalmus siue Dauid quid significet, frequenter expositum est. Restat ut fro suscejiione matutina, quod adhuc nouum esse cognoscitur, ; explanare
debeamus.
Swsceptio
matutina
est
tempus
resurrectionis, sicut dicit in euangelio : Vv sabbatorum ualde diluculo, uenit Maria ad monumentum, etc. Susceptio enim fuit, quando Dominus Christus mortale corpus ueteris hominis conditione deposita, in magnam gloriam clarificatus asr0 sumpsit
ET
: cui omne
genu flectitur. caelestium,
terrestrium,
et
infernorum. Matutinum autem dictum est, quasi mane primitiuum, quod tempus innumeris locis ad resurrectionem Domini constat aptatum. Sed cum in hoc psalmo multa de
sua passione 15 titulus solam
constet esse locuturum, uideamus cur eius resurrectionem commemorare uoluerit. Saepe
230/231 I Cor. 15, 28.
Ps. XXI, 6, ? Ioh. 20, 1.
230 erat Gerzz., corr. a. zm.
238 quia] que P 236 240 facient F 241 ut] 241/242 orthodoxorum F Ps. XXI, 1 susceptione] dicit] Gerzz. D P .$, dicitur
10/11 Phil. 2, ro.
232 credetis F 234 confiteri] uos 244. Gare: putarent Gerz. 238 obnoxios P 239 errore .$ P Garez, om. Germ. S F - wenites F nestotia .$ 244 paralitas .$ 246 dim P. Cass. cum. r (H T? D U), adsumptione ce//. codd. r — 6 Garez 15 saepe] Gerzz. D P .$, enim ad4. Gare
IPIS 152
EXP.IN.PS.
XXL
12
189
significatur per id quod sequitur, illud scilicet quod praecessit ; ut cum dicimus mane factum, intellegamus noctem quo-
SCHE
que praecessisse ; similiter cum dicimus manumissum,
intel-
legitur seruum fuisse; et his similia. Quae figura dicitur 20 synecdoche, cum per id quod sequitur possumus intellegere quod praecedit. Vnde dubium non est commemorationem
factam resurrectionis indicare nihilominus et beatissimam pas-
sionem. Hinc autem quae sit uirtus et claritas psalmi, absolute datur intellegi, quod eum matutinae lucis nomine praenotauit : 2; quoniam passionem Domini Christi, quam narrat, saluti generis humani constat esse concessam.
Diuisio psalmi. Per totum quidem psalmum loquitur Dominus Christus; sed primo capite derelictum se clamat a Patre ut dispensatam scilicet. susceperit passionem, potentissimam humilitatem ;o suam hominum abiectione commendans. Secundo loco passionem sacram diuersis comparationibus prophetauit, deprecans ut a saeuientibus inimicis suis, diuina protectione liberetur. Tertio commonet laudare Dominum Christianos, quia in resurrectione sua catholicam respexit Ecclesiam ; ut audito
3; tanto miraculo in saluberrima fidei constantia permanerent : ne passione tantum prophetata, imbecilla se hominum corda turbarent. Quem psalmum paulo sollicitius audiamus, est enim ingentium rerum admiratione plenissimus ; ut quid in hac uita contemnendum et quid in alia sperandum esset, capitis 4o ipsius commonitionibus nosceremus. Nam cum multi psalmorum breuiter de Domini passione meminerint, nemo tamen eam tanta proprietate descripsit ut non tam prophetia quam
historia esse uideatur.
?
Expositio psalmi. 2, Deus, Deus meus, respice in me : quare me 4; derelàquistt ? longe a salute mea uerba delictorum meorum. Dominus Christus omnia praeuidens atque dispensans, cui futura cuncta praesentia sunt, quasi iam uicina passione permotus exclamat : Deus, Deus meus. Haec tamen uerba accipienda sunt ab humanitatis ipsius natura. 5o Naturam autem esse dico uirtutem uigoremque substantiae. Nam et repetitio ipsa affectum necessariae orationis ostendit ;
17/18 utique P 18/19 intellegitur] P .$, intellegetur Gerz. (dees? D), intellegamus Gare 23 quae] quid .$ 30 hominum abiectione] Gerzz. P. (-nem) .$ (deest D) ed., hominis subiectione Garez 33 laudare dominum] Gerz. D P .$, dominum laudare Gare/ 39 sperandum esset] Gerz. P .$(dees? D), esset spetandum Gare
43 stotia Gerzz., corr. a. zz.
44 in] D Garet, om. Gerzi. P .$ cum
& (ar /. 88 legunt omnes in me) — 50 esse dico] Gerz. P .$ (dees? D), dico esse — Gare
&472 PL
155
I90
EXPXIN
PS.T9XNE
2
ut illum geminato nomine carissimus Filius inuocaret, quem sibi non mundanam salutem, sed claritatem aeternae maiesta5 vA
6o
tis nouerat utique praestaturum. Zéos sermo graecus est, qui latine interpretatur timor. Pro qua re, ut arbitror, maiores nostri Deum a timore appellandum esse uoluerunt : unde quidam ait gentilium poetarum : Primus $n orbe deos fecu timor. Nam cum dicit : Respice ?n me, celerrimum sibi resurrectionis prouenire deprecatur auxilium. Sequitur quare me dereliquisti ? Istud quare, nonnullam afferre cognoscitur quaestionem ; ut ille sapientiae magister consubstantialis et enarrator Patris, ita sit uicina carnis suae morte tur-
batus, ut quasi nescius interroget Patrem, quare ab eo fuerit derelictus ? Sed haec et his similia ad humanitatem respiciunt 65 exprimendam. Ceterum nec in ipsa passione absens illi credenda est fuisse diuinitas, cum dicat apostolus : $7 cognousssent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sed. passus est impassibilis per passibilem quam suscepit humanitatem ; et immortalis mortuus est et qui numquam moritur resurrexit. 79 De quo loco pater Cyrillus ita pulchre locutus est : Gratia uero Dei fro omnibus gustawit mortem, tradens ei proprium corpus, quamuis naturaliter ipse wita sit ei resurrectio mortuorum. Similiter et beatus Ambrosius : Idem patiebatur et. non. paWebatur ; moriebatur et mon. moriebatur ; sepeliebatur et. mon 75 sepeliebatur ; vesurrexit. et mom. resurrexit. Sic et hominem dicimus hodieque pati, mori, sepeliri, cum tamen anima eius nullo fine claudatur. Quapropter derelictum se sub interrogatione testatur quia reuera manibus impiorum tradi non poterat, nisi maiestatis eius potentia talia fieri permisisset ; sicut 8o in euangelio dictum est : Non haberes in me potestatem, misi &bi data fuisset desuper. Clamat etiam quae patitur humana susceptio, blasphemas uoces et impias murmurationes abiciens ; dicit enim longe a se fieri uerba quae delicta parturiunt. Salus enim erat sanctae animae, sermones delinquen85 tium
non
habere;
sed uirtute
patientiae
libens
sustineret,
quod diuina dispensatione pateretur ; sicut ipse in euangelio 97/58 Statius Tebais III, 661. 66/67 I Cor. 2, 8. «0/71 Hebr. 2,9. 90/72 Cyrill. Alexandr. Episz. synodica (—epist. 17, ad INestor. 3), 6, in uetsione Dionysii Exigui — edid. Schwartz, /4c/a Cone. Oecum.l, 5, 2, p. 239, 28/30 (text. graec. Tz dl ie ois jos egeo EIUS Sge arg Ted 93/45 cfr Ambtos. de Incarnat. do7iitiic. 5, 36 — PL 16, 862 sq. 80/81 Ioh. 19, 11.
54 deus D P .$
B? deus P, dominus .$
62 patris] ozz. Gerzz., sed a. zz. add.
patti pos? consubstantialis /. 61/62 ita sit] ozz. 5 42 ipsa P 93 item .$, idem enim Azzbr. 74/45 sepeliebatur zsq. sepeliebatur] add. in 5 s. /. qi resurgebat et non resurgebat z4Azzbr. *?* quapropter] sed ideo D 84/85 sermones ... habere] Gerzz. P .$ (dees? D), si sermones ... haberet Gare? Gerzi, P $, lubens Gare?
85 libens]
PL 154
EXPIIN
PS XXL'z3
IQI
dicit : Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste ; et subiun-
xit : Verumtamen non sicut ego uolo, sed sicut tu. Dicit etiam a membris suis : Verba delictorum meorum. Ille qui 9o peccata non habuit, nostra delicta sua dicens esse peccata ; sicut et in alio psalmo ipse dicturus est : Deus, tu scis insipientiam meam et delicia, mea a te non sunt abscondita. Audiamus ergo uocem membrorum ex ore capitis et intellegamus ex nostra persona merito fuisse locutum, qui se hostiam obtulit 9; pro salute cunctorum ; unde apostolus dicit : Eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum fecit. Nam et in ipsa lege peccata appellantur quae pro peccatis offerebantur. 9. Deus
meus,
clamabo
pev
diem,
nec
exaudies
,
€t nocte et non ad insipientiam mihi. Per diem cla:0o mabat humanitas Verbi, quam non circumdabant tenebrae peccatorum ; nec tamen constat auditam, cui nulla praepedire uidebatur
offensio.
Audiat
hoc querulum
genus
humanum,
qui petitiones suas desiderat sine dilatione compleri. Petit, sicut dictum
est, humanitas
Verbi, quae merebatur
audiri ;
105 quam tamen ideo non constat auditam, ut eius sacro sanguine probrosa mundi crimina lauarentur. Hoc etiam et aliis docetur exemplis. Paulus petit ut ab eo carnis stimulus tolleretur, nec tamen auditur a Domino. Diabolus precatur ut Iob sanctum uirum saeuissima calamitate percelleret et constat ei 110 mox fuisse concessum. Sed apostolo implere uotum suum negabatur ad gloriam, diabolo uero dabatur ad poenam. Sic non audire frequenter expedit, quamuis nos desideria dilata contristent. Addidit quoque clamasse se mocíe, id est in tribulatione, cum etiam peccatores soleant frequenter audiri. 11 Subiunxit : E£ non ad insipientiam mihi, subaudiendum reputabis. Duo sunt enim genera petitionum : quando petimus
honores,
diuitias,
inimicorum
uindictam,
et cetera
huiuscemodi, insipienter petimus, quia mundana desideramus; quando autem postulamus ut a periculis liberemur, ut uita 120 nObis concedatur aeterna, non stulte petimus, sed conuenienter oramus. Petebat ergo mediator Dei et hominum Christus non
87/88 Matth. 26, 39. II Cor. 12, 7-9.
91/92 Ps. 68, 6.
93/96 II Cor. 5, 21.
107/108 cfr
108/110 cfr Iob 2, 1-6.
87 dicit] oz. .$ 89 ille] ergo adZ. Gare 90 peccatum Gare dicit Gare£ 91/92 insipientia P 93 ergo] oz. S 96 in] Gerz. s. /. a. zz. 97 appellantur] Gerzz. P S (deest D), appellabantur Gare? 98 nec] et non P euwz g 99 nocte] Gerzz. add. 3 litteras, sed postea eras. insipientia P 103 qui] Gerz;. P .$ (deest D), quod Gare? — dilatatione Gerz. ^ 104 audire .$ ^ 109 perculerit P 110 uotum suum implete -— Gare 112 expetit Gerzz., corr. s. /. a. zz. 113 se clamasse — D se] add. Gerz. s. J. a. zz. 115 insipientia P 115/116 subauditum P 118 huiusmodi Gare 119/120 nobis uita — Gare/
192
EXP.
IN PS. XXI, 3-6
insipienter sed prudenter; et tamen non constat auditum, quia mundi redemptio sic erat Domino dispensante uentura. 4, Tu
autem
àn sancto
habitas,
laus
Israel.
Post-
quam se dixerat auditum non fuisse : ne quis putaret Deum Patrem proprium Filium non amare, quia eum dissimulauit audire, de quo ipse testatus est : H?c est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacuit ; adiecit magnae dilectionis indicium, 13 o
25
A
dicendo : T4 autem in sancto habitas, laus Israel. Im sancto habitas, incarnationem suam declarauit ; sicut et in
alio loco dicit : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum. Laus Israel, per modum definitiuum dicitur quid sit Pater, id est Jaus Israel. Deum quippe uidentium ipse reuera laus est, qui sanctis omnia gloriosa concedit. Et est tertia definitionis species, quae graece soirs, latine qualitatiua dicitur. Haec dicendo quid, quale sit, hoc unde agitur, quid sit euidenter ostendit. 5. In
140
145
te sperauerunt
160
; sperauerunt
autem suos quod Christus Dominus
dicit, ex
illa parte debet intellegi, qua et fratres suos apostolos uocauit; sicut in euangelio post resurrectionem suam dixit Vade ad fratres meos et dices ad eos : Ascendo ad Patrem meum et Patrem uestrum. 6. Ad te clamauerunt sperauerunt et non sunt
155
nostri
et liberasti eos. Ne duritiam quisquam putaret Patris, sicut dictum est, quod se Filius non profitetur auditum, tanguntur ab ipso breuiter illa quae gesta sunt. Eripuit enim populum Israel de terra Aegypti ; eruit tres pueros de camino ; liberauit Danielem de lacu leonum ; et alia seu quae fiunt seu quae leguntur innumera. Sed cum haec tanta supplicantibus siue praestiterit siue praestet, tamen PF?)/0 proprio non pepercit sed fro nobis omnibus tradidit illum, ut implerentur uidelicet scripturae, et salus mundi ipsius passione proueniret. Patres
15 o
paires
et salui facti sunt ; in te confíus?. Certissima est senten-
tia quae demonstrat effectum. Necesse est enim ut ad utilitatem suam audiatur qui clamat ad Dominum. Quanti enim martyres ab infidelibus non credebantur audiri, dum eos corporalis poena consumeret ; sed illi potius ualde auditi sunt, qui coronam martyrii percipere meruerunt. Dominus ergo iustos suos semper exaudit sed quemadmodum illis expedire cognoscit. 127/128 Matth. 5, 17.
DONI.
131 Ps. 85, 2.
145/146 Rom. 8, 32.
122 auditum] Gerz. D P 5, eum praez. Garet laus add. 5$
in] P, oz. Gerz. .$
— 125 dominum D
151/152 Ioh.
130 habitas]
135 poiodis Gerz. $, poeiodes
4. 77. ih. pociotes 148 proprio filio — D ualde] Gerzz. P $ (dees£ D), potentius Gare£
PL 155
149 quia Gerzz.
P, corr. 1588 potius
"75
SCHE
SCHE
EXP. IN PS. XXI, 6 I93 Nec uacat quod sperauerunt frequenter iterauit ; figura est enim quae graece dicitur epembasis, latine iteratio, quoties per singula commata ad decorem maximum uerba geminantur. Nom sunt coníusi, utique quos uenturos constat ad 165 praemium. Non enim confunditur qui bonum desiderium suum adipisci posse monstratur. v. Ego autem. "sum wuermis ei non homo ; opprobrium hominum et abiectio blebis. Hoc per figuram dicitur tapinosin, quae latine humiliatio nuncupatur, quo17o ties magnitudo mirabilis rebus humillimis comparatur ;sicut apostolus ait : Imwfirma huius mundi elegit, ut confundat fortia. Vermis, nimia quidem uidetur abiectione temnibilis sed magni continet sacramenta mysterii : nascitur absque concubitu, repit humilis, mouetur sine sonitu. Quae si consi175 deres, non immerito Dominum Christum uermem appellatum
esse cognosces. Vermis ergo quia mortalis, quia de carne sine permixtione humani seminis natus est, quia uiae ipsius silentiosae et humiles exstiterunt. Comparat se enim Creator
humillimis creaturis suis, ne quid aestimares abiectum, quod
180 ipse noscitur auctore formatum, sicut scriptum est : Fecit Deus omnia ualde bona. Sic et ipse Dauid doctorem secutus, minutissimo se pulici coaequauit. Ipsa enim uirtus est religionis, ut quanto se plus unusquisque exemplo Creatoris humiliat, tanto amplius exaltetur ad gloriam. No» homo, id est 18; non peccator, quod in illo esse non potuit. 070 ergo dicitur, quantum pertinet ad humanam naturam. Idem 207a hom0 appellatur, quia quod est proprium hominis, peccata non habuit. Nam et diabolus in euangelio dictus est homo, ut est illud : /nimicus homo superseminauit zizania. Vnde hoc nomen 190 esse constat homonymum. O$$robrium autem hominum fuit quando eum sputis innumeris compluebant et alapis sacrilegis uerberabant. Abzectio plebis fuit, quando Pontius Pilatus dedit turbis potestatem, quem uellent sibi dimitti : illi Barabbam eligentes, Christum Dominum potius 195 abiecerunt.
171/172 I Cot. 1, 27. 180/181 Gen. 1, 51. 181/182 cfr I Reg. 26, 20. Matth. 13, 25. 192/198 cfr Matth. 27, 17-23.
164 quos utique Gare?
169 qua P
189
170 humillimis] D seribi£ alf. l in ras. 8
litterarum, humilissimis P ^ 171 mundi huius — Gare 173 absque] sine P 174 considetes] Gerz;. D, consideris P .$ 176 cognosces] Gerz;. D, cognoscas P, cognoscis $ — 178 enim se — Gare? 179 humillimis] Gerzr. P 5, a/7. l in ras. 4 litterarum in D 179 aestimaris .$ 182 ipse P 189 a/;. est] om. S 190 omonymon P.$ . humanum Gerz.(corr.) P$ — 193uclint P — 194 elegentes .$
PL
156
104
EXP. IN PS. XXI, 8-10
8. Omnes locuii sunt
qui uidebant me aspernabantur me ; labiis et mouerunt caput. Omnes, de
malis tantum suscipiendum est ; nam si misceas fideles, non
potest stare sententia. Quae figura graece dicitur synecdoche, 2o latine a toto pars. Aspernabantur ergo Iudaei Dominum Saluatorem, quando dicebant : A/ios saluos fecit, sezbsum non potest saluum. facere, et cetera. Proprie autem posuit Jab21s eos fuisse locutos. Tales enim ore, non corde fabulantur, quibus non prouenit firma deliberatione sententia. Quid ta20; men isti JabWs loquebantur ? Si Filius Dei est, descendat de cruce. Istud enim animo discrepante uidebantur tantum labia personare. Nam ut per iracundiam non per rationem probares dictum, adiecit, »owerunt
caput,
quod minantes faciunt,
non iudicantes. zio. 9, Sperauit in. Domino, eripiat eum ; saluum faciat eum, quoniam uult eum. Hoc per figuram dictum est a Iudaeis, quae graece dicitur ironia, latine irrisio, aliud
quam conatur ostendens. Verba siquidem ista specialiter euangelii sunt ; dicebant enim Iudaei, quando pendebat in 215 cruce : Sperawit in Domino, liberet nunc, si wult, eum. O cae-
lestis integritas! Nonne
uidemur
hic euangelium
recensere
quam psalmum, quando tanta ueritate completa sunt, ut non futura, sed transacta esse uideantur ? Merito, ne quid
2270
aut excusabile perfidis, aut fidelibus relinqueretur ambiguum. 10. Quoniam tu es qui abstraxisti me de uentre spes mea ab uberibus matris meae. De uenire utique uirginali, qui iam tunc ab originalis peccati uitio sequestratus, tamquam, sponsus rocessit de thalamo. Inde se dicit abstractum, unde humanitas
tenebatur
obnoxia.
Siue illud acci-
22; plendum est, quoniam de utero matris iure se a Domino dicebat
abstractum ; ut ostenderet
natiuitatem
illam
domi-
nica uirtute perfectam : ne incredibilis uideretur uirginis partus, dum esset Domini operatione completus. Et ut declararet perfectam humanitatem,
quam
assumere
atque mon-
23o Strare dignatus est, ab initio uitae suae spem suam dicit in Domino posuisse. Verum hic quoque incomprehensibilis sanctitas et singularis ostenditur magnitudo. Nam cui alii datum 201/202 Matth. 27, 42.
205/206 Matth. 27, 40.
215 Matth. 27, 45.
223
Ps. 18, 6.
196 aspernebantur Gerzz. (corr. a. zz.), 5$ 199 synecdoche] sine doche a toto pats] Gerzz., a toto partem D P, toto pats est.$ . aspernebantur quid] qui P 215 eum si uult eum D, eum si uult P 216 uidimus Gerzz. P .$ (deest D), potius add. Garez 216 recensire P .$ 218 esse — P 220 extraxisti P cuz g 223 thalamo] suo aZ. D praem. D, add. P 225 se a] cea P 223 perfecta P .
P
200 204 P hic] uideantur se] enim
EXP. IN PS. XXI, 10-13
I95
est diuinitatem agnoscere, quem adhuc potuerunt ubera materna lactare ? Incipiens ergo aetas dicebat, ad quod alio225
rum uix poterat peruenire maturitas.
250
lata sunt ; quia dicturus erat : Pater, sí fieri potest, transeat
PL 157
11. In te iactatus sum ex utero ; de uentre matris meae Deus meus es tu. Vt homo ista locutus est. Nam cum se dicit actatwum in Domino, ostendit ab humana iniquitate se fuisse discretum. Quod autem sequitur: Ex «tero matris, 240 ad errorem pertinet synagogae, unde eum perfidia Iudaeorum constat expulsum. Ceterum sine Deo non fuit nec ipsa conceptio. Nam sicut homo in iniquitatibus concipitur, sic in ipsa incarnationis origine Domini Christi, diuina substantia humanitati iuncta atque adunata declaratur ; sicut et ab an245 gelo Mariae semper uirgini prophetatum est : Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus Altissimi obumbrabit tibi : bropterea quod. nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dez. 12. Ne discesseris a me : quoniam tribulatio proxima est et non est qui adiuuet. Metu mortis et ista pro- p 74
25
A
a me calix iste. Tribulationem uero dicit mortis cogitationem, quae longe post saeculis imminebat. Quam ideo denuntiat $jroximam, ut assumptio uerae carnis tristitiam ostenderet passionis : siue quia illi uicinum est omne quod uenturum est, sicut propheta dicit : Quoniam mille anni ante oculos tuos, sicut dies hesternus qui braeteriuit. Siue tribulationem $roxima dicit quia erat 1n sua carne passurus. Nam quicumque damna
260
265
facultatum,
orbitates filiorum,
13. Circumdederunt
270
amissiones
bonorum
uel alia huiuscemodi sustinet, longinqua sibi mala cognoscitur sustinere : cum uero in carne sua quis patitur, tunc illi froxima tribulatio copulatur. Quod autem dicit: E£ non est qui adiuuet, puritas petentis, et uirtus diuinitatis ostenditur : quia si Deus non adiuuet, nullus est qui eripiat periclitantem. Consideremus ergo si debemus aliquando ab ipso diuidi, qui nullius, nisi ipsius tantum possumus miseratione saluari.
uituli
me
multi ; tauri pin-
gues obsederunt me. Oratione decursa, quam in passionibus suis semper praemittit, sicut eum fecisse tempore traditionis, euangelistarum dicta testantur, ne se fidelium uota 245/244 Luc. 1, 55.
250/251 Matth. 26, 39.
255/256 Ps. 89, 4.
239 quod] Gerz:. 233 potuerunt] Gerzz. D, P e£ 5 (u£ uidetur), potuerant Garef ex 247 nascitur 5 246 obumbrauit P 245 uirginis P D, quid P .$ 254 omnes P 249 metu mortis] mecum ortis P te] add. Gerzz. s. l. a. zz. 256 hesternus] sterna P
a. m., D otbitatis P
preteriit P
quae P
256/207 dicit proximam honorum P
—
Garer
siue] ideo add. Gerzz. s. /.
207 qui D(rorr.), P
258
196
zn
A
EXP. IN PS. XXI, 13-14
praecipitare forsitan inconsulte praesumerent, uenit ad secundam partem, ubi per allegoricas comparationes crucifixionis suae reuelat arcanum. Et nota quia futura pro praeteritis ponit, ut durissima corda Iudaeorum, quasi peracta ueritate conuinceret. Quae figura dicitur prolepsis, latine praeoccupatio, quando refertur aliquid per tempus praeteritum, quod adhuc creditur esse uenturum.
SCHB
Totum factum est, ne periret
incredulus ; sed ipse sibi exstitit reus, qui sequi toties contempsit admonitus. Vituli multi, populi sunt uidelicet Iudae28o orum, qui ignorato Dei iugo, inconsiderata procacitate lasciuiunt, simul petulantes et fatui, qui gressus suos nulla moderatione distingunt, sed uagi ac penduli ad iniqua consilia quibusdam saltibus efferuntur. Tawros $ingues, principes Iudaeorum designat, qui in uicem £a«r malitiam superbiam-
28s que suam erectis ceruicibus inflauerunt et innocentis sanguinem truculentis cornibus effuderunt. Apte uero addidit $ingues. Tunc enim ipsum animal nimis redditur inquietum, quando pinguedine multa refertum est ; et de mansueto ferox efficitur, cum praesumptione luxuriantis corporis animatur. 290 Quod si adhuc altius auctoritatis uerba pensemus circumdederunt, potest trahi ad eos qui illum cum gladiis et fustibus ambierunt : obsederunt autem, ad illos qui sepulcrum eius custodierunt, ne a discipulis occulte raperetur. Obsidio enim dicta est, quasi hostium insessio, id est hostilis circum295 datio.
i
14. Aperuerunt in me os suum, sicut leo rapiens et rugiens. Metaphora introducta est a consuetudine ferarum, quae auide os aperiunt quando aliquid deglutire contendunt. 30 o
In me autem dixit contra me, cum detestabili adunatione dicebant : Cruc?fige, crucifige. Os suum, reuera suwm, quod
non illis sapientia aperuit, sed cogitatio scelerata reserauit. Audiant utrumque pelagiani, quando Iudaei nequitiam locuti sunt, ipsi os swwm aperuerunt. In bono autem legitur : Domine, labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem 305 uam. Quod autem dixit s2cut leo rapiens et rugiens rapiens pertinet ad insanissimam seditionem, quando eum raptum traxerunt ad tribunalia praesidis audiendum ;rugiens ad blasphemas uoces, quibus clamauerunt : Crucifige, cruci-
$00 Luc. 25, 21.
304/308 Ps. 5o, 17.
308/309 Luc. 25, 21.
295 conuincerit P prolemsis D .$ 2** essc] add. Gerzz. s. ]. a. zm. 282 peduli ^ 285ceruicibus]creuibus.$ ^ 289luxoriantis P(vorr.a.z.),5 [291/ 292 circumdederunt] me a44. P 296 in] super P cuz g 297 a] oz. P 298 auidi P 299 detestabile P 301 scelatata P 3807 raptu P ad] a P tribunalia] Gerzz. D 5$, tribunal P Gare£ 308 blasphemias] plenas .$
PL 158
EXP.
IN PS. XXI, 14-16
I97
fige. Quod utrumque feris merito comparatum est, quando insani populi consilium rationabile perdiderunt. 15. Sicut aqua effusa sunt et dispersa sunt omnia ossa "Tw£a. Comparatio ista non minimum continet sacramentum. Disjpersa sunt ossa eius, id est firmi ac fideles apostoli, quando dixit eis : Ecce ego silto uos uelut agnos in medio luporum: tunc ilh s?cwt aquae effusi sunt. A qua enim quando funditur et rigat et abluit : sic illi orbem
310
315
terrarum diuino imbre satiantes, peccatorum sordibus ablue-
runt. Facium 320 in
medio
est
cor
ueniris
meum mei.
tamquam
cera
liquefiens
Cor suum, uoluntatem suam dicit,
quae in scripturis diuinis clausa tegebatur ; sed impleta passione, omnis ueritas de aduentu eius promissa reuelata est.
32 ^
260
25
Bene autem legis mysteria comparata sunt cerae, quae tunc splendorem reddit, quando in usum luminis calore liquefacta dissoluitur. Ventrem uero suum dicit Ecclesiam catholicam : ubi tecta uerba praedicantium, ueniente temporis plenitudine, patuerunt. Inde est et illud, quod uelum templi in passione Domini constat scissum ; reuelata sunt enim tali facto illa quae tegebantur occulta. 16. Exaruit uelut testa uirtus mea et lingua mea adhaesit
^
faucibus
meis,
et in puluerem
mortis
de-
duxerunt me. Viriutem Christi fesíae non putemus incongrue comparatam, quia sicut illa fornace durescit et fortior redditur igne decocta, sic passione Domini w2£us eius solidata est, quae prius quasi lutea uidebatur incredulis. Lingua uero sua significat praedicatores apostolos, qui adhaeserunt faucibus Christi, dum eius mandata custodiunt. Ille enim in faucibus dominicis manet, qui se diuino ad-
iutorio in ipsius praedicatione
custodit. Sed quomodo se 340 dicit i» puluerem deductum, cuius caro non pertulit corruptionem ? Sed hoc ad uotum intellegendum est imma-
314/315 Matth. 1o, 16.
310insani]insina
P — 311 effusus sum P edd. cuz g — 343 ossa] Gerz. D P $, om-
nia praem. Gare — 913/314 fidelis P— 314 uclut]sicut $ — 313 sicut] et prae. D 316 et rigat] erigat Gerz., corr. a. 7. aqua P cum r (K T*), at 1. 943 non babet 319 factum] et praem. D cwzr ^ —liquefiens] 317 sacientes P in inrigat 321/322 sed impl. Germ. D $ cum r, liquescens P Garet cuz r (1? B C D)etg 332 deduxisti 326 uenientem P 323 cera P pass. omnes P a. zz. in ras. durescet P, corr. a. 7z. 333 illa] in. add. P zz. rec. potuemus .$ Peumr 337/338 custodiunt] Gerz.. D P, custoapostolus P 336 linguam u. suam .$ 338/339 qui se ... in ipsius praedicatione] Gerz. diuntur 5, custodierunt Gare?
P$ (deest D), qui ... ipsius praedicationem Gare/
PL 159
198
EXP.IN
PS, XXL
16217
nium Iudaeorum, qui se putabant Christo mortem dedisse communem, in qua crederetur usque in puluerem fuisse perductus ; siue magis a membris suis, id est ab Ecclesia dicat 34 vA
se usque ad puluerem fuisse perductum, dum sors ista humanae conditioni uidebatur esse communis.
259
consilium malignantium obsedit me. Hic mirabili proprietate passionis suae sacramenta describit. Canum igitur natura talis est, ut nouis hominibus nullatenus acquiescat sed importunis atque assiduis latratibus arceat, quos notitia domesticae conuersationis ignorat. His ergo Iudaei iustissime
1v.
Quoniam
comparantur,
circumdederunt
qui nouam
doctrinam
me
cames
Domini
multi
minime
;
reci-
pientes, contra eum ferocissimis uocibus oblatrabant. Doctri355 na uero noua
est, sicut euangelista dicit : Mandatum
nowwmn
do uobis, ut uos inuicem diligatis ; quod etiam Isaias propheta
testatur dicens : Vetera transierunt, ecce sunt noua facta omnia. Patenter autem describitur actus ille iudaicus ; fuit enim 360
36 A
579
515
consilium malignantiium, quando cogitabant Iesum Dominum dolo tenere, mortique tradere. Malzgnantium quippe dicit, maligna cogitantium. Et merito se fatetur obsessw, quia in ipso erat ciuitas Ierusalem, quam hostes fidel christianae in eodem obsidere uidebantur. Foderunt manus meas et edes meos. Sed antequam ad Passionis ipsius ueniamus exordium, perscrutandum est cur talem sibi elegerit mortem qui dixit : Potestatem habeo fonendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam ? Primum, quod crucis ipsa positio talis est, ut pars eius superior caelos petat, inferior terras non deserat, fixa infernorum ima contingat, et uelut quibusdam brachiis extensis, latitudo
eius totius partes appetat mundi, iacens uero quatuor cardines orbis designat. Sic in paruo posita, cuncta uidetur esse complexa. De cruce Domini dico, quae de poenali malo peccatorum, facta est beata redemptio : postea tribuens salutis bonum, quae pridem dabat interitum : patibulum salutare, mors indicans uitam, humilitas diuinam proclamans summitatem ;
855/306 Ioh. 15, 34.
35* II Cor. 5, 17.
366/367 Ioh. ro, 18.
344 perductum P — 344/345 siue 1g. perductum] Gerzr. in zarg. infer. —345 dum] Germ. s. |. a. 71., 0m. P. S (deest D) — 346 conditione Gerz. (corr), P — 348 consilium] Gerzz. Garet, concilium D (a /. 389 consilium) P .$ cu r e £ obsidit P 349/350 canis autem naturalis est D, e£ add. s. /. consuetudo 350 nouis] Gerz. (corr. ex nobis), D P, nobis .$, ignotis Gare: acquiescant Garez 351 atceant Garet 357 dicens] Ger, oz. P .$ (deest D) noua facta sunt - Gare 359 concilium P .$ (cfr 7. 848) $59/360 dominum iesum - Gare 369 potestatem habeo] oz. P 869 infirmorum .$ 373 poenale .$ corr. 376 diuina $
P 75
LUXP.IINA PS. CANI, 15
199
ut Christum in caelo, Christum in terra, Christum per cunctum
orbem, Christum quoque ad inferna per figuram crucis esse cognoscas. Quod si aut ferro truncatus, aut ignibus fuisset 380 absumptus, aut lapidibus oppressus, aut fluctibus demersus, aut alia qualibet morte praeuentus, quo signo, rogo, diabolus pelleretur ? Quo uexillo frons Christianorum tuta mansisset ? Qua. figura corporiset animae firmaretur infirmitas ? Nulla mors tantae maiestati melius conuenire potuit, nisi quae nobis 38 vA perfectae salutis indicia dereliquit. Prouisum est etiam ad credulitatem
a
PE
multis, crederetur a plurimis. Et ne Deum quispiam dubitaret, in cuius passione tot et tanta miracula conuenissent, fer
nostram,
160
uniuersum mundum
ut
altius
configeretur,
uideretur
tenebrae factae sunt, terra tremuit, petrae
scissae sunt ; ut orbis passum euidenter suum testaretur auctorem. Sic istam crucifixionem totum mirabile habere decuit, quae templum pii Redemptoris excepit. Quapropter merito a. Christo electa est crux, in qua et singulariter occumberet et communi sorte moreretur. Et quamuis passionis dominicae ad litteram simplex hic 595 uideatur esse narratio, tamen aliquid nobis et spiritaliter sentiendum actus iste significat. Manus Christi Iudaei uiolauerunt, quando eius miraculis nullatenus credere maluerunt. M anus enim significant operationes quas in diuersorum lan400 guoribus medicus caelestis exercuit, ut eorum obstinata duritia signorum uirtutibus molliretur. Pedes quoque foderunt, dum eius apostolos, per quos fides christiana in gentibus ambulauit, lacerandos esse putauerunt. Sic futurae causae in ista Domini crucifixione praedictae sunt. Foderunt autem, non transitorie debemus accipere, quia terra tunc uarios fetus 405 germinat, quando hominum studio cognoscitur exarata. Quod contigit in corpore Domini Saluatoris ; illud enim clauis affixum, lancea perforatum, fructum nobis intulit sine fine mansurum. Quapropter iam non pertimescimus dicere Deum 410 carne passum, Deum mortuum pro salute cunctorum. Vnde pater Augustinus mirabiliter et solito more declamauit, dicens: Res uetusta erat ut homo moreretur ; quod ne semper ualeret 599
in homüne,
ves noua
388/390 Matth. 27, 45.51.
[facta est ut Deus
411/412 Aug. erz
moreretur ; sicut et
350, 1 — PL 39, 1533.
380 adsumptus P 382 tota P 383/384 nulla mors nulla Gerzz. P 5 (dees? D), recte ? 390 orbem P 392 accipit .$ 394 commoni P motiretur P 405 transicausa P 403 lacerandum P (item 1. 442 e 443), 5 (item J. 443) declamauit] P .$, declarauit Gerz. (a. zz. 411 more] Gerzz. s. /. a. zz. totie .$ ex -mauit) Garet (dees? D) 412 enim uetus /4zg. motiretur Ger. (corr. a. 9n)yP 413 moriretut Gerzr. (corr. a. zz.), P .$
200
EXP. INCPS-IZUNL
AIPSIO
apostolus ait : Nos autem praedicamus Christum, e hunc cruci-
415 fixum. Et ne filium Virginis, ut quidam dementium putant, alium fortasse sentires, adiecit : Christum utique Dei uirtutem
el Dei sapientiam : quia quod. stultum est. Dei, sapientius est hominibus ; et. quod. infirmum est. Dei, fortius est. hominibus. Quid enim tam
stultum, tam infirmum
uidetur incredulis,
quam cum audiunt Deum, Dei Filium crucifixum pariter et sepultum ? Sed flacuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes. Yncarnatio siquidem Domini, misericordiae ipsius est mirabilis altitudo, inaestimabile donum incomprehensibile mysterium : unde aut rectis mentibus prouenit salus, 425 aut peruersis sensibus generatur interitus. 18. Dinumerauerunt omnia ossa mea ; ipsé uero 420
considerawerunt
et
conspexerunt
me.
Forma
crucis
mira proprietate depicta est ; ut omne corpus in ea sic dicatur extensum, quatenus eius ossa humanis oculis numerabilia 430 uiderentur ; ut quod caro superducta celauerat, nimia tensione corporis appareret. Sed uideamus utrum poena dicenda sit, an tribunal ; damnatio, an disceptatio : ubi quasi in rega-
li solio constitutus, increpantem reliquit reum, confitentem reddidit protinus absolutum. Quo facto ille humani generis 455
Miserator eximius, quid sanctis suis praestaturus esset, in la-
tronis subita confessione monstrauit. Dinwmerata suni etiam ossa eius, id est apostoli, siue reliqui Christiani, quando persecutione facta truculentium Iudaeorum, ne in maiorem numerum conualescerent, quaerebantur exstingui. Sequitur
440 etiam incredulitatis eorum detestabilis obstinatio ; ut non quid transitorie aut casualiter fecisse uideantur : sed dicit considerasse et conspexisse ; et cor eorum lapideum miraculis non fuisse mollitum. Petrae scissae sunt, terra
ali-
eos tot tre-
muit, sol amictu se tenebroso, ne tantum scelus uideret, abs-
condit; et (proh dolor!) iniquitas ipsorum oculis defixis, in sacrilegio suo mansit immobilis. 19. Diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestem meam miseruni sortem. Quamuis tota passio Domini magna sacramenta contineat, tamen hic nescio quod maius 450 parturitur arcanum, quod alia westiimenta sua dicit esse 445
414/415 I Cot. 1, 25.
416/418 I Cot. 1, 24-25.
423 instimabile P domum Gerzz. corr. 428 depicta est] add. Gerz;. in marg. 432 pr.an]ante P — 433/434 reliquit usq. reddidit] reddit .$ (cezz. 077.) — 440 pro dolore P .$ ipsorum] Ger. P 5 (dees? D), in praezz. Garet defixis] Gerz. P, defixa Garez, defixit .$ 446 immo P, -bilis aZ. a. zz. 449 quod] quid ex magis P quod P a. zz.
PL 161i
EXP.INCPS.
XXI, r9
20I
diuidenda, aliam westem ad sortem nihilominus perducendam. Vestimenta ila, quae diuisa sunt, scripturas signi-
ficant prophetarum, uel reliquarum caelestium lectionum, quas haeretici praua interpretatione diuidentes, Pilati mili455 tibus scelerata se diuisione coniungunt. Tunica uero illa, quae
uenit ad sortem, quae eius sanctitatem corporis ambiebat, quam dicit euangelista desuper fuisse contextam per totum, catholica probatur Ecclesia, quae nullatenus humano discerpenda datur arbitrio ; sed integra atque inuiolabilis, quasi ex 46o sorte unicuique diuina semper largitate praestatur. Ipsa est contexta desuper, quam nemo diuidit, nemo disrumpit ; sed perpetua stabilitate firmissima, in unitatis suae robore perseuerat ; de qua ipsa Veritas dicit : T'u es Petrus et super hanc $etram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praeua465 lebunt. aduersus
eam.
Quod
factum
et euangelista
testatur,
dicens : Posíquam crucifixerunt eum, diuiserunt. uestimenta eius, sortem qitientes. Verum ista sors in scripturis diuinis tam saepius commemoratur, ut magnum nescio quid diuini iudicii gestare uideatur arcanum. Scriptum est enimin Leuitico 47» unam sortem Domino dari et unam apopompaeo, id est transmissori. Item Moyses quibusdam tribubus trans Iordanem, terram sorte diuisit. Iesus quoque filius Naue terram repromissionis filiis Israel sorte missa distribuit. Sors quoque Ionam prodidit latentem. Et in Salomone legitur : Contradictiones
i 76
475 cohibet sors et inter potentes definit. In nouo quoque testamento,
id est in Actibus apostolorum, sors Matthiam designauit apostolum. Paulus etiam ipse apostolus scribens ad Ephesios, Sorte se dicit wocatum secundum Propositum eius qui omnia operatur secundum
consilium uoluntatis suae ; nec non
et ad
48o Thessalonicenses scribens dicit : Gratias, inquit, agentes Deo Palri, qui idoneos nos fecit in parte sortis sanctorum in lumine. Sed cum multa legantur tam in ueteri quam in nouo testamento sortibus fuisse diuisa, nemo ausus est negare per eam diuinitus esse monstratum, quod mens deuota petitione sup485 plici postulauit. 455/40? cfr Ioh. 19, 23.
463/465 Matth.
16, 18.
466/467 Matth. 27, 35.
473/474 cfr Ion. rz, 7. 472/473 cfr los. 18, 1o. 469/470 cfr Leu. 16, 8. 480/481 418/479 Eph. 1, 11. 476/419 Act. 1, 26. 474/475 Prou. 18, 18.
Col. 1, 12.
461 disrumpit, nemo 459/460 exorte P 452 quae] quia P 470 de domino Gerz., 467 sortem] sorte .$ 462 suae] eius D apopempeo P, agropempeo .$ et unam] add. P s. 7. a. zz. dominum .f 474 ipse] idem Gerz. 5$, id est P 476 matthie D, corr. a. zz. 471 tribus .$ 480 thessalo419 et] Gerz. P 5, om. Garet (deest D) sctibes .$ (deest D) nicenses] Gerz. P .$ (deest D), colossenses Gare? (ex qua epistula reuera uerba baec de-
451 alia P diuidit —.$
prompía sunt)
— 481 partes sortes $—
482 ueterc P $.—
484 petitiones .$
PL 162
202 20.
EXP. Tw
autem,
IN PS. XXI,
Domine,
ne
20-22
longe
facias
auxilium
iuum a me ; ad defensionem meam aspice. Hic iam resurrectionem celerrimam deprecatur, ut perfidorum mala credulitas superueniente tali gloria destruatur. A w«wxiliwm 490 enim ipsam significat resurrectionem, quae utique longe facta non est, quando triduana prouenit. Sequitur: Ad defensionem meam aspice. Sed, quae sit ista defensio, consequenter exponit. 21. 495
500
Evipe
a
jramea,
animam
meam
et
de
mamu
canis wnicam meam. Liberari se postulauit a morte quam subiturus erat, collato scilicet resurrectionis auxilio. Framea enim synonymum nomen est, significans siue hastam siue gladium siue quaelibet arma, per quae uoluit futurum crucis exitium competenter aduerti : quia per ipsam mors plerumque succedit. Sed primo dixit: Eréfe animam mean.
; modo petit liberari Ecclesiam, quae est illi 4n2ca , id
est catholica ; ut intellegatur doctrinas nouas et conciliabula perditorum unitatis uocabulo respuisse : haereticos hic can:bus comparans, qui domestica quadam feritate atrociter 595
510
mansueti, cum de penetralibus nostris exeunt, Ecclesiam Dei
mordere ac lacerare festinant. Et ut scias canes talibus hominibus aptissime comparatos, de manw canis dixit, quod utique homo, non canis habet. Siue, ut quidam uolunt, »a^us canis significat potestatem mundi istius, quae Ecclesiam Dei lacerare mordaci ac subdola semper iniquitate festinat.
$15
Canes autem non in malo tantum, sed etiam in bono
poni frequentia exempla testantur. 22. Libera me de ore leonis et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. De ove leonis, de potestate diaboli dicit, qui bene comparatur feris, quoniam humanis semper delectatur exitiis. Sed ne forte aliquibus scrupulus inde nascatur, quare frequenter una res et optimis personis aptatur et pessimis, dicendum est quod ad similes partes debeat applicari. Vnamquamque rem diuersas certum est
520 habere qualitates, ut leo, de quo nunc
sermo est, habet forti-
tudinem, propter quam belluarum rex appellatur ; habet et truculentam saeuitiam, propter quod ferox dicitur. Quapropter fortitudo eius et potestas Christo merito comparatur, ut est
489 credulitate P. a. zz. ex -tas superuenienti Gare gloria] gratia Gerzz. 492 quae] quid .$ 494 erue D (n spatio maiore) P cum r et g (sed 1. 500 babent eripe) framea] Gerzz. D P .$, deus add. Gare£ 496 conlatio .$ 497 nomen est] Gerzz. D $, nominem P, est nomen Gare£ 498 gladium] loricam P quae] quam P 499 quia] qui .$ 501 liberare P 504 domesticam quadam feritate 5 505 penetrabilibus P exeant $ 506/507 talibus zsq. canis] ozz. Germ. per bomoiotel., add. in marg. infer. 508/509 manum P — 514 meam] oz. P 518 dicendus P 019 debet P, eorr. a. zz. applicari P 522 truculenta saeuitia .$
EXP.
IN PS. XXI, 22-23
203
ilud : Vicit leo de tribu Iuda. Ferocia uero ipsius diabolo 52; competenter adiungitur, sicut Petrus apostolus dicit Sobrii estote et wigilate, quia aduersarius uester diabolus sicut leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. Ita fit ut unum animal, consideratis eius qualitatibus, rebus a se discrepantibus rationabiliter contropetur. Ouod genus locutionis scripturae 75» diuinae forsitan proprium non immerito dixerimus. Sic et reliquas comparationes huiusmodi praesentis expositionis ratio contropretur. A cornibus, id est a superbis, de summitatum suarum potestate ferientibus. Sed inspice quod addidit : Vnicornuorum, id est se singulariter erigentium, 535 qui nimia elatione surgentes, consortes ferre non possunt, dum
soli faciendum putant quodcumque libuerit. Talia enim animalia, quae uno cornu armantur, multo fortiora sunt ab his qui bus duplicia tribuuntur, quae Graeci povókepcos appellant. Ab illa enim «n2cornuorwm superbia non ferenda humilitatem 54o suam, quae destituta opprimi facile posset, eripi postulauit. 29. Navrabo nomen iuum frairibus meis ; in medio Ecclesiae laudabo te. Post sacram passionem dicit gloriam diuinitatis toto orbe uulgandam. Narabo
enim dicit, id est
narrare facio. Fraíres autem dicuntur qui diligunt et 545 diliguntur. Nam qui pati uenerat pro salute cunctorum, quem eorum non diceret fratrem ? De quo loco patenter ait apostolus : Decebat enim eum ropter quem omnia et ber quem omnia, qui qultos filios in gloriam adduxerat, auctorem. salutis eorum per jassionem consummari. Qui enim sanctificat, e qui sancti55o ficantur, ab uno omnes. Propter quam causam non confunditur fratres eos uocare dicens : Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. Sic ait et in euangelio post resurrectionem : Dicite fratribus méis ; et alibi : Qui fecerit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, hic meus
ater, et mater, et frater.
Im medo
uero
Ec-
555 clesiae laudat Dominum, qui se pia conuersatione tractauerit. Ipsius enim praeconium est morum sanctitas custodita, quando nihil ualet aliquid boni caro facere, nisi cui diuina misericordia probitatem noscitur praestitisse. 7; »edio au-
524 Apoc. 5, 5. Matth. 28, ro.
526/527 I Pett. 5, 8. 553/554 Matth. 12, 50.
547/0501 Hebr. 2, 10-12.
532/553
526 ct] om. Gerzi. P S 529 contropetur] Germ. 5 (deest D), cfr Cass. in. /Apoc. 1, 9 — PL 70, 1405 D, comptrobetur P, compatetur Gare£ 530 sic] sed .$ 533 ferientibus] Gare/, ferientium Germ. D P 5, recte ? 534 se] add. .$ s. /. 536 liberit Gerzz. (corr. s. 7.) .$, liberet P 538 monoceron Gerzz. P .$ 540 quae 45q. posset] oz. Gerzz. posset] possedunt .$ 543 orbi .$ 544 facio] Gerz. D PS, faciam Garef 546 potenter .$ 549 consummare P .$ 549/ 550 sanctificatut Gerzz. corr. a. zz. 554 frater] est add. P Gare 14
C. 1 (xcvir)
PL
165
204
EXP.
IN PS. XXI, 23-25
tem dicit, palam et in conuersatione 560
multorum,
ubi rectae
mentis operatio reliquis fidelibus praestat exemplum. 24. Qui tóimetis Dominum,laudate
eum ; uniuersum
semen lacob, magnificate ewm. Paulo latius Domini passione narrata, ne corda fidelium longa tristitia turbarentur, uenit ad tertiam partem, ubi deuotos alloquitur, ut Domini 565 dispensatione recognita laudent eum, et praeconia ipsius generali exsultatione concelebrent : quoniam per eius passionem prouenit salus fidelium et uita iustorum. Nunc intendamus quam suauis in timore Domini declaretur affectus. Timor enim humanus non laudem parturit, sed uituperationem ye)
DNI
580
Dei autem timor, quia iustus et rectus est, laudem generat, amorem tribuit, ardorem caritatis inflammat. Lawdate ergo,
dicit, quz timetis Dominum, id est qui reuerentiam habetis nominis eius : quia eum non meretur praedicare, nisi qui cognoscitur et timere. V niuersum in partem bonorum accipe : quia illos tantum uult intellegi qui fidei 7acob deuotionique consentiunt, superantes per religionis affectum ueteris hominis primam natiuitatem. 25. Timeat eum omne semen Israel. Semen Israel non unius nationis populus significatur sed cunctarum gentium cognoscitur plenitudo, unde constat Ecclesiam colligendam. Et quia superius dixerat : Laudate, qui timetis Dominwm, nunc ad quos timor ipse pertinere possit edicitur ; ad Israelitas utique, id est uidentes Dominum : quia nesciunt timere Deum qui haeretica prauitate caecati sunt, uel idolis
585
scelerata mente deseruiunt. Quoniam nom spreuit neque despexit precem bauperum. Quod solent facere mundi istius honore gloriantes, spernere pauperes, despicere supplicantes, causamque de habitus
299 putetur;
595
qualitate metiri; ut si sit uestibus nitidus, uerax si amictu sordidus, mendacissimus habeatur. Sed
apud Deum longe diuersum est, qui de ueste non iudicat, qui opulentiam non honorat; sed ille preces fidelium pauperum exaudit et adiuuat. Egenus illi pretiosus est, qui tamen fuerit sanctitate ditissimus. Neque auertit faciem suam a me ; et cum clamarem ad eum exaudiuit me. Intellegamus hunc uersum,
559 dici .$ 560 operatione D, apertio P 564 deuotus P 568/569 timorem Gerzz., corr. in timot enim 569 enim] ozz. P .$ 5171 ergo] uero D 5723 dominum] Gerz. D P.$, deum Gare (cfr /. 882) 74 ect] om.P 574/58 accipi .$' 5*5 uult] Gerzz. D P, mauult .$ Garet 515/0*6 deuotioneque P 5$ 076 religionis] legionis P 5178 omnis .$ 582 ipse] Gerzz. D P $, oz. Gare 586 precem] deprecationem P cuz g 589 metiri] meti P (corr. a. zz. in tumcti), mitti .$ 590 amictus sordibus P, amictus sorditus 592 opulentia .$ 593 ille P 598 et cum] Gerzz. P cuz g, et dum D cuz r, dum $
[5 Y
PE 164
EXP.
IN PS. XXI,
25-27
205
et Deo gratias, in quantum possumus, deuota mente referamus. Nam cum diceret generaliter agendas esse gratias, quia pauperes diuinitas exaudire dignatur, se intulit Dominus Chri6co stus dicendo :Neque auertit faciem suam a me. Sicergo causam omnium suam fecit, sic peccata mundi corporis sui sanctitate deleuit, ut dum ad se infirmitatem humanam tra-
hit, diabolus amitteret quod tenebat. Quid autem clamauit,
quid se dicit auditum ? Vtique, ut mors nostra eius exitio
6o5 finiretur, ut peccatum ueteris hominis redimeretur pretio sanctissimae passionis. 26. Apud te laus mihi in Ecclesia magna ; uota mea Domino reddam coram timentibus eum. Ajud te significat de te. In Ecclesia magna, catholica scilicet, 6:0 quae uniuerso terrarum orbe diffusa est. Magna enim et amplitudine recte dicitur et honore. Voia uero mea uult intellegi sacramenta corporis et sanguinis sui, quae illis praesentibus redduntur, qui ei sancto timore subiecti sunt. Denique uide quid sequitur. 615. 24. Edent pauperes ei saturabuntur. Haec sunt uota quae superius dixit. Et considera quia tantum $aweres posuit qui mundi istius illecebras contemptu ditissimo respuerunt ; non diuites qui saeculi huius felicitate referti sunt, sed pauperes, id est regnum Dei esurientes. Ideo enim addidit 620 e$ saturabuniur ; saturari enim non poterant, nisi quos talis possidebat esuries. Et laudabunt Dominum qui requirunt eum : uiuit cor eorum in saeculum saeculi. Permansit in superioribus dictis. Nam cum saturati pauperes fuerint, laudabunt 62; Dominum.
Pauperes Dominum
laudant, diuites semetipsos
exaltant : isti thesauraria terrena congerunt, illi caelesti ubertate ditescunt ; facultas dispar, sed conscientia longe dissimilis ; isti denique locupletes sunt de mundo, illi de Deo. O quam longe dissimilia uota sortiti sunt! Pauperes possident quod 630 numquam perdant ; diuites tenent quod non solum mortui, sed etiam uiui frequenter amittunt. Sequitur : Viuit cor eorum in saeculum saeculi. Viuit cor, id est spes eorum immobilis uegetatur. Illud enim ueraciter uuere dicimus, quod in diuinitatis gratia perseuerat.
600 suam] Gerz. P .$ (deest D), om. Gare 602/603 trahit] Gerz. D P 5$, traxit Garet 605 ut] et D 607 mihi] Gerzz. D .$ cuz r, mea P Garet cum g 608 domino] ozz. P cuz g coram] in conspectu timentium P cuz g 610 orbem .$ 611 mea uult] D (cfr /. 545), mauult Gerzz. 5 Gare, uult P 616 paup. tant. — Garet 618 rcperti P 622/623 uiuit cor] Gerzz. D .$ (bic e 7. 63A e? 632) cuz r
(H T*9), uiuent corda P 24ud. Bec. Fise. eum g (at J. 631 e£ 632 P /egi? uiuet cor) 625 laudent P, laudabunt .$ 628 locupletati .$ 0] oz. .$ perdent Gare? 631 etiam] iam P 631/632 cfr /. 622/633 632/633 immobiles P, corr. a. zz.
206
640
EXP.
IN PS. XXI,
28-29
28. Reminiscentur et conuertentur ad.Dominum unaiuersi fines terrae. Reminisci proprie illos dicimus quos post obliuionis iniuriam ad memoriae constat rediisse medicinam. Sed hoc de paganis quomodo possit intellegi, qui nulla sacramenta fidei ante conuersionem suam ullatenus .susceperunt ? Sed et eos bene dicimus reminisci, quia omnis homo Deum sibi confitetur auctorem. Sed quando Deus omnipotens esse fideliter agnoscitur, recte ab eis dicitur reminisci,
ut ad illum ueraciter redeat, quem prius peruersa uoluntate neglexerat. Sequitur : Conwertentur uniuersi fimes ter64 ) ra&e. Prophetia est uniuersalis Ecclesiae, quam nunc constat toto orbe diffusam. Et adorabunt àm comspectu eius ommes patriae gentium. Ne quis putaret dubium, quomodo esset ab uniuersis gentibus adorandus, interposuit, in conspectu 650
eius, ubi
nullus adorat, nisi qui de sincera fide praesumpserit. Conspecius enim illius non est, nisi supra fidelissimos et beatos. Dicendo omnes pairiae gentium, nihil excepit qui cuncta conclusit ; ut per indigenas suos et ipsae quoque jfaíriae credantur esse deuotae.
65 5
660
29. Quoniam Domini est regnum et ipse dominabitur gentium. Intendamus quid iste uersus praeposteratus compellat intellegi : Deus dominabitur gentium, quoniam Domini est regnum, quia non sunt gentium regna, sed Domini, qui potestate sua et mutat reges et continet. Et necesse est ipsum debere ubique coli, quem rerum Dominum constat intellegi. De quo loco pater Augustinus in libro ad Honoratum presbyterum more suo mirabiliter dixit : l//e irrisus, ille crucifixus,
tlle derelictus
hoc vegnum
acquirit et
tradet in. fine Deo et. Patri, non ut ipse amittat, sed quod in 66 VA fide semainaut cum, uenit minor Patre, hoc perducat in speciem in qua aequalis non recessit a Patre. Probata est his dictis uniuersalis Ecclesia. Desinant homines Donatistarum uanitate confundi.
Non
potest praeualere
plus fraus diabolica
quam religio christiana. Necessarium est enim inuento loco
662/666 Aug. Epist. 140, ad Honoratum, XXVII, 66 — CSEL, 44, p. 212, 15-18.
636 illis P 637 memoriam P redisse Gerzz. 637/638 medicina P 638 posset P 639/640 susciperunt P 640 et] add. Gerzz. s. /. 641 sed] esse D 642 esse] 5, om. Gerz. et D (cfr 1. 644) fort. recte, se P 643 ad] add. Gerzz. s. 1. a. 7J. 643/644. redeat ... neglexerat] Gerzz. D P $, redeant ... neglexerant Gare: 644 conuetrtentur] Gerzz. D P .$, ad dominum
add. Gare
uniuetse P
646
diffusa P 647 omnes patriae] uniuerse familie P zu g 651 enim] uero D 653 indigenes Ger. (corr. a. z7.) $, inegen.as D (vorr. a. zz.) suas P et] ut P, corr. a. zz. 688 regna] oz;. P 664 tradit P .$ euzz Aug. (cod. O) ut] utique iam ut D, utique iam .$ 665 in] ad 74zg.
IPIS 165
EXP. IN PS. XXI, 29-32 207 67» haereticorum confutare nequitias : quoniam dum illos, Domino praestante, destruimus, catholicae fidei sensa firmamus.
30. Manducauerunt et adorauerunt omnes diuites terrae. Quid est hoc quod superius de corpore Domini pauperes dicit esse saturatos, hic autem diuites terrae tantum
67; manducasse
et adorasse
confirmat ? Scilicet, ut intellegas
non humiles sed superbos, qui non habent in mansuetudine spem praedicationum, sed in diuitiis praesumptionem. Nam licet eadem praedicationum sacramenta susceperint, tamen par non est in utrisque deuotio. Illi enim usque ad saturitatem 68o comedunt, id est usque ad perfectionem : isti sic manducant, ut non magnis desideriis expleantur. Aliud est enim mediocriter aliquid uelle percipere, et aliud toto mentis ardore perquirere ; et ideo hi non dicuntur pauperes Christi, sed diw2tes 68;
lerrae.
9d. Im conspectu eius procident uniuersi qui descendunt im ierram ; et amima mea ipsi uiuet. Quia superius dixerat diwites terrae esse tepidos Christianos, nunc dicit qui ante Deum frocidant, id est cadant, qui in terrenas concupiscentias carnis fragilitate descendunt, et 69o hominibus apparere non possunt. Bene autem dictum est descenduni, quia omne peccatum pars probatur inferior. Nam dum conuentus Ecclesiae omnes indiscrete suscipiat, ipsius conspectui noti sunt, qui se meritorum qualitate discernunt. Anima uero suam dicit Deo «uere, quoniam hunc 695 mundum immaculata conuersatione transiuit. 32, Ei semem meum seruiet illi ; amnuntiabitur Domino generatio uemtura. Semen opera dicit, quae tempore incarnationis suae manifesta fecit in terris, ut populos instrueret, secreta religionis aperiret, praedicatores apo7co Stolos institueret, qui religionem sanctam sincera fide praedicarent.
Annuntiabitur
Domino
dicit,
ab angelis,
ut
quidam uolunt, qui preces humanas ad Dominum referre memorantur. Scriptum est enim in libro Tobiae : Ego obtuli memoriam orationis uestrae ante Dominum. Sed figuraliter 705 dicitur : A nnuntiabitur Domino, scienti quippe, et omnia praeuidenti ; scriptum est enim : Nowit enim Pater. uester,
703/704 'Tob. 12, 12.
670 quoniam] qui P 671 sensum P, sensus .$ 616 mansuetudinem P.$ 67? praedicationum] Gerzz. s. /. a. zz., oz. P .$ (deest D) 678 cadem praedicationem sacramentum P 681 magnis] magis D 615/686 discendunt P 686 ipsi] illi P cuz g uiuit D .$ cum r (LÀ [ut uidetur]) 687 dixerat] add. Germ. s. J. a. m. epidos .$ 688 dominum D id est cadant] ozz. .$ cadent P 692 omnes ecclesiae — D 700 religione P *03 enim] ozz. P
n 78
PL 166
208
710
E
720
y25
EXPUOINOPSAIUALUSE
ait Dominus, quid wobis necessarium, sit, priusquam petatis ab eo. Annuntiant ergo angeli Domino pro ministerio, non pro instructione. Generationem weniuram dicit, quae ex aqua et Spiritu sancto erat, Domino largiente, procreanda. Et ut ostenderet eam iustam, dicit Domino esse uenturam ; generatio enim malorum sibi uidetur uenire, non Domino. Annuntiabunt caeli iustitiam eius populo qui nascetur, quem fecit Dominus. Id est euangelistae praedicabunt Filium Dei; ipse enim est iustitia Patris. Illi ergo populo praedicanda est 24st?tia, qui crediturus est Deo, qui peccatorum morte derelicta uenit àd uitam, qui sic beneficio Dei ex fide nascitur, ut in aeternum uiuere mereatur. Quapropter nimis apte dictum est christianum populum Dominum fecisse ; creauit enim, quando illum de uentre matris eduxit ;
sed tunc eum a peccatis liberum fecit, quando Christianum per aquam regenerationis instituit. Animo uero condendum est, quod iste et alii psalmi, qui de passione Domini loquuntur, in spe Christianorum maxime terminantur ; ut hac dispositione mirabili cognoscamus salutem credentibus tali mysterio contributam. Conclusio psalmi. Iste psalmus est quem nobis paschali munere sollemniter decantat Ecclesia ; ut salutariter instruamur in humanis rebus
J[e8À
755
etiam beatos temporaliter ex aliqua parte a Domino derelinqui, cum tamen eos ad bona aeterna tuitionis suae uirtute perducat. Hunc feliciter flentes audimus, per quem sic possumus refici, si defixo animo in eodem mereamur affligi. O dura corda Iudaeorum! o insensatae mentes numquam omnino credentium ! Nonne hic solus psalmus ad passionem credendam sufficere debuisset, quam sic euidenter de se Veritas ipsa praedicauit ? Et ne aliqua corde durissimis excusatio relinqueretur, sequuntur inter alios de hac re psalmi, euidenti et manifestissima prophetatione conscripti, id est, trigesimus quartus, quinquagesimus quartus, sexagesimus octauus,
740 et centesimus octauus ; ut nulli esse deberet ambiguum, quod
907/708 Matth. 6, 8.
*08 domini P (deesz D) $09 qui P 911 ostendetit D, corr. a. zz. eum P .$ 713 annuntiabunt] et praez. D P cum r etg 913/414 nascitur Gerzz. (corr. a. zz.), D $ cun r (,/A* H M K T*) 214/115 praedicabant .$ 218 dei filium D illo p E fecisse] explicit psalmus xxradd.D ^ 724 maxima Gerz. — 732si defixo] áy, si delcd si defixo Gerzz., si defici si defixo P corr. — 33 mentis D, corr. — 736 corde durissimis] Gerzz. 5, cotde durissimo P, cordibus durissimis Garet 935 lingueretur P 237/338 euidenti et manifestissima] 07. S 238/439 xxxin S
Pp 167
EXPE
INUPSS
XXI,
32-X XI,
1
209
tantis praeconibus cognoscitur fuisse uulgatum. Continet autem praesentis psalmi numerus et alia rerum sacramenta caelestium. Nam cum propheta Daniel tribus hebdomadibus orationem 74
A
suam
Domino
iugiter immolasset,
ut quae
reluctatione tardatum, uicesimo primo die ad eum
75
essent
israelitico populo futura cognosceret, angeli uoce responsum est, ad primas preces se fuisse transmissum, sed diabolica potuisse
descendere, ut uotis eius satisfacere potuisset. Quapropter et hic psalmus non immerito tali calculo noscitur collocatus : qui diaboli peruersitate destructa, medicinalis passionis dona reserauit ; cuius beneficio humanum genus ab aeterna morte liberatum, ad perpetuae salutis dona peruenit.
o
EXPOSITIO 1. Psalmus
IN PSALMVM
XXII.
Dauid. Apte praetermittitur, ubi noui nihil
est quod requiratur. Hoc tantum commemorandum est, ut nomina tituli huius ad spiritalem, sicut praefati sumus, intellegentiam perducere debeamus. Loquitur enim per totum primi hominis uetustate deposita, regeneratus ex i] psalmum, aqua et Spiritu sancto fidelissimus Christianus : gratias agens quoniam de ariditate peccati ad loca pascuae, et ad aquam refectionis Domino sit largiente perductus. Et notandum quia 1o
sicut antea decalogum legis accepit, ita hic decem beneficiis se gaudet esse ditatum ; quod non singulis uersibus dicitur sed per commata succincte narratur.
Diuisio psalmi. Paruus quidem psalmus est, sed multis noscitur partibus contineri, qui diuisionem in personis non habet, sed in rebus. Ideoque nos non diuisiones, ut in aliis psalmis, sed aeras nuX
5
meri per singulas quasque partes forsitan competenter affiximus. Expositio psalmi. Dominus regit me et nihil mihi deerit. Vir ille sanctissimus, qui per gratiam baptismatis innouatus, pauperem se Domini abiecta saeculi pompa noscebat, in conscientiae
2o
cubili laetus exsultat,
et à Domino
se protegi iucunditate
dulcissima profitetur. Dicit enim reg? se a Domino, ubi est defensio fortis et magna securitas, ubi nemo metuit inimicum,
743/448 cfr Dan. 10, 12-13.
741 tatdatus Gerzz. P, tradatur .$
250 qui] quia P. Ps. XXII, 14 aeras] 5, uetas Gerzz., certas Gare
210
EXP.
IN PS. XXIL.
1-5
ubi iam nullus sua imbecillitate turbatur. Addendo 25
30
autem,
nihil mihi deerit, diuitias suas pauper ille noscebat, cum sibi a Domino substantiam spiritalem crederet nihilominus conferendam. Sed audiamus in subsequentibus, quam sit
diues ista paupertas, quae tantis bonis repletur quanta continere regum thesauraria non merentur. Quae figura graece dicitur synathroismos, latine congregatio, quoties multa in unum colliguntur, et uelut pondere facto audientium animis offeruntur. Hoc schema siue in laudibus, siue in uituperationi-
I qe
bus, inter oratores uiolentissimum haberi solet.
35
40
45
5o
55
2. In loco bascuae ibi me collocauit. Primam partem munerum fidelis iste quem diximus gratanter exponit, quod tamen ad uniuersalem Christi Ecclesiam merito cognoscimus pertinere. Asserit se ergo 2*« loc?és jpascuae constitutum, non unde caro corpusque saginetur, sed unde anima caelesti pabulo refecta, spiritalis laetitiae nitore pinguescat. Illa enim Dei sunt $ascua, quae non uentris digestionibus dilabuntur, ubi iterum importuna non succedit esuries ; sed anima cum semel coeperit esse saturata, in idipsum caelesti munere perseuerat. Locus autem iste qui dicitur pabulorum, diuina lectio est. Nam sicut pecudum corporibus pinguedinem praestat ager depastus, ita et sermo diuinus animam nouit fideliter saginare meditatus. De his pascuis saturatus eructauit ille qui dixit Deo : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua ! super mel ei fauuwm ori meo, et his similia. Super aquam refectionis educauit me. Secundum munus suae prouectionis ostendit, dona diuina comparans amoenitatibus huius saeculi, quibus multum humana gaudere solet infirmitas. Sed consideremus per istas comparationes quid magis uelit intellegi. Aq«wa refectionis est baptismi lauacrum, quo anima sterilis ariditate peccati ad bonos fructus inferendos diuinis muneribus irrigatur. Et bene addidit : Educauit, id est paulatim nutriuit, quasi paruulos et renatos, sicut Petrus apostolus dicit : Tamquam modo geniti infantes, rationabiles et sine dolo lac concupiscite, ut in eo cresca-
6o
&s 4n salutem. 9. Animam meam conuertit. Ad gratiam tertiam uenit, ubi a2::1a11 suam diuino beneficio asserit esse conuwersam. Sed comuersam, dicit, quia post baptismum de peccatrice facta est iusta, de faeculenta mundissima,
de contracta sine
ruga; sicut apostolus dicit : Vt exhiberet sibi ipse gloriosam Ecclesiam, non habenten maculam aut rugam aut aliquid huiusPs. XXII, 46/47 Ps. 118, 105.
28 graece] oz. Gerzz.
56/38 I Petr. 2, 2..
48 edocauit Gerzz., corr. a. zz.
— 63/65 Eph. 5, 27.
PL 168
EXP. IN PS. XXII, 3-4
21I
65 modi. Merito ergo animam suam ad Christum gloriatur esse conuersam, quae dudum sub diabolo probatur esse captiua. Sed tunc est salubris ista conuersio, si non iterum incentiuis uitiorum in peccata relabamur. Verum istam conuersionem uide quid sequitur. 71. 2Deduxit me super semitas iustitiae propter nomen swu". Quartum beneficium memorat, quod est sollicitus indagandum. Nam cum super iustitiae semitas ambulare superbiae sit, cur sanctus uir illuc se gaudet esse perductum, quod dominicis regulis uidebatur esse contrarium ? Sed hic 7 super taliter accipiendum est, quemadmodum si dicatur, positus est super populum corrigendum, quos debeat Zustiiiae semitas edocere ; sicut et alius propheta dicit : Super excelsa statuit me, ut uincam n claritate ipsius. Quod autem ait : Propter nomen suum, famulus Christi gaudebat se 8o ad illam scientiam peruenisse, ut posset Domini iussa uulgare. Semiia enim 2«wstitiae sunt duo praecepta salutaria, in quibus lex et prophetalis sermo concluditur : Diliges Dominum Deum tuum, ex toto corde tuo et ex tota anima tua et proximum iuwwm sicut teipsum. Merito ergo super semitas iu8s stitiae deductum se esse gaudebat, qui animi contemplatione profecerat. Addidit fropter nomen suum, ut nemo diceret meritis suis collatum, quod diuina gratia probabat esse concessum. 4. Nam etsi ambulem in medio umbrae mortis, 9o non iimebo mala, quoniam iu mecum es. Quinta suc-
cedit gratia, quam reuera constat unicuique firmissimo catholico contributam. Dicit enim, etsi inter haereticos et schismaticos ambulem, qui recte wmbrae mortis esse dicuntur,
quoniam exitii figuram portant, cum ad inferna perducunt, 9; 40* timebo eorum prauas suasiones ; quia tu praesentiae tuae me tuitione defendis ; sicut scriptum est in propheta : Non te deseram, non te derelinquam. In isto quippe mundo Ecclesia inter iniquos ambulat, donec iudicii die bonorum malorumque sequestrator aduenerit ; sicut propheta dicit : 100 Spiritus, inquit, wultus nostri Christus Dominus, sub Cuius uelamento uiuwimus inter gentes. Siue wmbra mortis, abso-
lute diabolus est, qui obscure nobis laqueos ponit ut per nebulas ipsius decepti, in aeternae mortis praecipitia corruamus. Sed haec non timentur a uero fideli, etsi in ipsorum medio
v?/48 Hab. 5, 19.
82/84 Deut. 6, 5.
97 Ios. r, 5.
100/101 Thren. 4, 20.
65 gloriatur ad christum — Gare? 68 uitiorum] Gerzz. a. zz., uitiis Gerzz. pr. zz., Garet 40 semitam rz 93 umbra Gerz. 96 tuitione me « Gare. 98 die] Gerz., dies Garef, for. recte
PL 169
212 105
IIO
115
120
125
130
155
EXP.
IN. PS. XXI
4-5
diuina misericordia fretus ambulare praesumpserit. Cur enim uir iustus illos timeat qui sanctos timent et inuita illis uoluntate deseruiunt ? Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Iam sexta largitate laetatur. Virga enim pertinet ad iustitiam et fortitudinem Domini Saluatoris, sicut in alio psalmo dicit : Virga aequitatis, uirga regni twi. Baculus ad adiutorum humanum respicit, quo et pes ipse caute defigitur, et totum corpus nisu desuper incumbentium sustinetur. Hoc usi sunt patriarchae ; dicit enim Iacob : In baculo meo lransiwi. Iordanem istum. Item in exodo ait Dominus filiis Israel : Renes uestros accingetis, tenentes baculos $n manibus et comedetis festinantes. Quod multis locis reperies in auctoritate diuina. Istis ergo duabus rebus fidelis se asserit consolatum : una est districtio quae conterit uitiosos ; altera gubernatio, quae sustinet fidelissimos Christianos. Ipsa uero dum ponit numero plurali, »rgam et baculum, significat quae superius dixit. Sed uideamus quemadmodum utraque nos consolari poterunt, cum res omnino diuersae sunt. Baculwum quippe non est dubium consolari, qui ad opem ferendam humanae imbecilhtati semper assumitur. De wirga quid dicemus, quae percutit, affligit, et uitia nostra iudiciaria seueritate castigat ? Comsolatur plane et ipsa fideles, quando eos ad uiam Domini adhibita emendatione perducit. Nam recte consolari dicimus omne quod adiuuat ; etsi ad tempus nos pro sua districtione contristat. Vnde dicit apostolus ad Hebraeos : Quoniam omnis disciplina ad braesens non gaudii widetur esse, sed tristitiae ; in posterum autem multum fructum affert. 9. Parastà $n conspectu meo eos qui tribulant me. Septimae adhibetur, cum dicit : Parasti
mensam, aduersus gratulationis numerus
in conspectu
meo,
id est
praedestinasti altare sanctum, quod cuncta uidet Ecclesia, quod circumdat populus christianus. Mensa enim a mense dicta est, quia eodem die conuiuia ritu gentium exerceban-
PL 170
140 tur,
Ecclesiae uero mensa est beata conuiuatio, epulatio felix, saturitas fidei, esca caelestis. Verum istam mensam
aduersus eos paratam. esse manifestum est, qui in aliqua peruersitate demersi, Ecclesiam Dei suo grauiter errore contristant : de quibus apostolus dicit : Qu; manducat indigne, 145 ?udicium sibi manducat et bibit, non diiudicans corbus Domini ; 111 Ps. 44, 7. 114/118 Gen. 32, 10. I2 LT. 144/145 I Cor. 11, 29.
116 in] oz. Gerz.
gentilium H7/4.
116/11? Ex. 12, 11.
124 sunt] Gerzz., sint Gare
145 domini] ozz. Gerzz.
131/133 Hebr.
126 dicimus Gerzr.
139
p 8o
EXP.
150
160
170
r75
18o
Cat fidelium Christus est Dominus, qui recte
dicitur ?m$?ingwuatus in oleo, quoniam nulla siccitate peccatoris exaruit. Cafut ergo suum Zn» oleo asserit impinguatum, uidelicet unde cetera membra laetarentur. Sed quid est hoc, quod species ipsa benedictionis sanctae frequenter adhibetur, unxit prophetas, consecrauit reges ? Non immerito, quoniam arbor ipsa pacis etiam praestabat indicium, quod eius specialiter munus noscitur esse diuinum : liquor arboreus, pinguedo laetificans, magnarum gratia dignitatum, cuius folia in uiriditatis suae pulchritudine perseuerant. Haec etiam Noe per columbam nuntiauit terris redditam sospitatem,
165
213
datum scilicet ad remissionem peccatorum, et uitam perpetuam possidendam. Memento autem quod mensa et in bono et in malo ponitur ; sicut dicit apostolus : Non fotestis communicare mensae Domini et mensae daemoniorum. Imbpinguasti in oleo caput meum. Octaua ponitur munificentia.
155
IN PS. XXII, 5-6
ut merito
tantae
benedictionis
capax esse uideatur,
quae fructus sui magno decore simul et utilitate perfruitur. De ipso enim et alius psalmus dicit : Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis prae consortibus tuis. Et oculum iuum inebrians, quam $jraeclarum est ! Nonum munus est sanguinis Domini, quod sic inebriat, ut mentem sanet, a delictis prohibens, non ad peccata perducens. Haec uinolentia sobrios reddit, haec plenitudo malis euacuat ; et qui illo poculo non fuerit repletus, aeterna redditur egestate ieiunus. Inuenitur etiam et in malo positum, ut Isaias ait : Et accepi de manu tua. calicem ruinae, poculum irae et indignationis meae. Addidit quam praeclarum est ! utique cum talia conferat, ut ad caelorum regna perducat. De quo poculo in euangelio dicitur : Qu? biberit ex aqua quam ego do, non sitiel umquam, sed fiet in eo fons aquae salientis n witam aeternam. 60. Et misericordia tua subsequetur me omnibus diebus witae meae. Decima pars promissae diuisionis impleta est, ubi ad cumulum se laetitiae desiderii magnitudo satiauit. Nam cum isericordia Domini semper praecedat, hic dicit subsequetur
me
: subsequitur utique ad custodiam,
sed praecedit ad gratiam conferendam. Nam si solum sequeretur, nemo donata perciperet ; si tantum praecederet, nullus poterat collata seruare. Grauiores sunt enim insidiae quas a tergo diabolus parat, et nisi Domini msericordia sub161/162 cfr Gen. 8, 11. 148/149 I Cor. 1o, 21. 175/17? Ioh. 4, 13.14. 173 Is. 51, 17.
164/1635 Ps. 44, 8.
159 arbor eius Gerz., corr. in atboris 158 quod eius] oz. Gerzz. sequitur Gerzz. (bic £antum) cum r, corr. a. m.
172/
178 sub-
PL 171
214
59 o
EXP.
IN PS. XXII, 6-XXIII,
1
sequatur, facillime fragilitas humana decipitur. Tunc enim quando se aliquis uitium transiisse credit, incauta magis ignoratione decipitur. Vnde nimis necessarium est ut semper nos et gratia Domini praecedat et misericordia subsequatur. Et ut inhabitem in domo Domini in longitudinem dierum. Finis iste pendet de superioribus dictis. Ideo enim illa professus est sibi esse concessa, ut ad habitandum in domo
eius gloriae perueniret. Ipsa est enim bonorum omnium completiua perfectio, sicut 1n alio psalmo dicit : Beatz qui habiA tant in domo tua ! in saecula saeculorum laudabunt te. Domus quippe Domini futuram significat Ierusalem, quae in longitudinem dierum sine ambiguitate consistit. Ipsa est enim beatitudo perpetua, et sine fine laetitia. Memento autem quod 20 o in priore uersu psalmi huius, id est Dominus regit me et nihil mihi deerit, breuiter dixit, quod in subsequentibus latius enumerauit. Quae figura dicitur epitrochasmos, id est dicti rotatio, cum succincte ea quae sunt effusius dicenda perstringit. In hoc autem uersu finali, id est :V4 ?nhabitem 20 5 in domo Domini in longitudinem dierum, epiphonema, id est acclamatio, nobilissima nimis figura posita est, quae post narratas res breuiter cum acclamatione prorumpit, post omnia desinens in exaggeratissimam summitatem. Sic psalmi istius principia, media et finis, decora diuersorum schematum luce radiantur. Conclusio psalmi. Mente reponamus quid caelestis ista fistula decem uirtutibus compacta cecinerit : quam dulce melos animae salutari delectatione cantauerit ; ut in hac festiuitate mysterii, non 21
5
o
uoluptas aurium, sed salubritas acquisita cognoscatur animarum. Numerus quoque psalmi huius significat perfectionem sapientiae ; siquidem uiginti duo libros esse cognoscimus ueteris testamenti secundum litteras Hebraeorum, quas ad plenitudinem diuinae scientiae comprehendendam constat humano generi contributas. Quapropter diuersis modis psalmo isti superna noscuntur conuenire mysteria.
EXPOSITIO IN PSALMVM .d. Psalmus
Dauid
prima
sabbati.
XXIII. Velum praesentis
tituli, iuuante Domino, alacriter sübleuemus, ut nobis pene-
tralia psalmi clarius innotescant. Prima
sabbati significat
195/196 Ps. 85, 5.
191 et] oz. Gerzz.
209 decora] Ger. s. /.
211 ista] Gerzz., illa Gare.
BRXDIIN
PS. XXIIL
-r-2
215
diem dominicam, quae prima est post sabbatum, quo die ; Dominus resurrexit a mortuis. Qui propter excellentiam tanti miraculi proprie Domini nuncupatur, siue quia in eo mundum condidit. Eo siquidem die isti saeculo resurgendo Dominus subuenisse cognoscitur, quando eum et fecisse declaratur. Sed quia totus psalmus post resurrectionem canitur, ideo ei I o titulus iste praemissus est, ut corda fidelium congruo moneret indicio.
Diuisio psalmi.
I ^
Post resurrectionem Domini propheta laetior effectus, humanum genus alloquitur, quod uaria superstitione laborabat. Prima parte definiens Domini uniuersum orbem esse terrarum, ut sicut se nullus ab eius imperio probaret exceptum, ita nec a fide crederet alienum. Secundo loco determinans quibus uirtutibus praediti sint in eius Ecclesia constituti. Tertio dementissimos superstitiosos alloquitur,utuero Domino famulantes, à noxia sibi peruersitate discedant.
Expositio psalmi. 20 Domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi qui habitant in ea. Quamuis £erram et in bono et in malo poni saepe nouerimus, hic tamen Ecclesiam debemus aduertere, quae Domino specialiter pura mente famulatur. Nam licet omnia ab ipso sint condita, tamen illud 2 ipsius esse proprie dicimus, quod eum ueneratur auctorem. Et ideo Ecclesia non immerito fructifera bonorum £erra suscipitur, quia nutrit et continet populum Christi. Sequitur et plenitudo eius, id est multitudo sancta, qua repletur Ecclesia. Sed ne £erram, quam superius dixit, angustam 3o putares aliquam fortasse regionem, nunc dicit orbis ferI
"arum,
hoc est uniuersalem
Ecclesiam,
quae totius mundi
ambitu continetur. Intende uero quod dicit, qw? habitant in £4 ; id est, non qui conueniunt et recedunt sed qui fixa mentis stabilitate perdurant. Habitare enim manere dici3; mus, quod errantium non est, quod mutabilitati non conuenit. Sed ille solus Ecclesiam habitat, qui usque ad obitum suum in fide rectissima perseuerat ; sicut et alius psalmus dicit : Vt inhabitem in domo Domini omnibus diebus uitae meae. 2. Ipse super maria fundauit eam et super fIumi4ona praeparauit eam. Quid est super maria fundare, nisi supra uitiorum huius saeculi tremulos fluctus Ecclesiam Ps. XXIII, 38 Ps. 22, 6.
Ps. XXIII, 40 illam z
41 supra Gerz.
PL 172
p 81
216
EXP.
firmissima
45
SCHE
IN PS. XXIII, 2-4
credulitate
solidare,
ut
ancora
fidei
fundata
procellas cuiuslibet periculi non pauescat ? Vnde et apostolus dicit : Quam sicut ancoram habemus amumae tutam aique fixam. Simili modo e? super flumina dicit esse *raeparaia",
quoniam
ad
uoluntates
turbulentas
persecutorum
aptatam constat Ecclesiam ; ut ei prauae uoluntates nocere non ualeant, quamuis contra eam insana mentium praecipitatione consurgant. ; $0 3. Quis ascendet im montem Domini ? aut quis stabit in loco sancto eius ? Postquam docuit breuiter uniuersa Domini esse quae condidit, nunc per interrogationem, secundam ingreditur partem, respondens quales esse debeant qui se ipsius desiderant nuncupare. Quae figura 55 dicitur exetasmos, id est exquisitio, cum res complures diuisas cum interrogatione exquirentes, singulis quae conueniunt applicamus. Praemittit ergo interrogationes, ut apta responsio subsequatur. Qu?2s ascendet ? Quia dicturus erat montem, id est iustitiam ceterasque uirtutes, ad quas magno nisu 6o tendimus, quoniam peccatis obuiantibus impedimur. Sed postquam dixit : Qus ascendet, nunc dicit s£ab?t, quia multo utilius est n sanctio loco stare quam ad eius fastigium peruenire. 4. Innocens manibus et mundo corde, qui non ac65 cepit in uano animam suam. Ista est exspectata responsio : Innocens
manibus
et mundo
corde,
id est cuius
operatio neminem laedit, sed quantum potest adiuuare contendit. Et ne putares posse sufficere innocens manibus, addidit e£ mundo corde ; quia frequenter disponimus lae79
75
8o
dere, sed 1iuuamus nolentes ; et iterum bona uolumus, sed ab
eorum operatione cessamus. Ideoque non dicit illic ascendere, nisi in quo utraque potuerint inueniri. /7? 4ano uero accijit animam suam, qui putat desideranda quae sunt uel transitoria uel caduca. Ille autem 2» «ano non accefit, qui se nouit ad diuinitatis intellegentiam fuisse procreatum, ad legem Domini custodiendam, ad cogitationes aeternae uitae et quidquid potest supernam gratiam promereri. Nec iurauit in dolo froximo suo. Dicendo 2n dolo, uidetur sacramenta permisisse simplicia ; scriptum est enim : Iurauit Dominus et non baenitebit eum : legimus etiam patriar44/45 Hebt. 6, 19.
80 Ps. 109, 4.
42 firmissimam Gerzz. corr.
54 figuram Gerzz. corr.
43 periculum Gerzr. corr. 55 complures] com exp. Ger.
65 expectate Gerzz., corr. a. zz. 46/4?
Ger.
uitae
aeternae
--
Gare
*1 illuc Gare *?
supetnam
50 ascendit Gerzz. corr.
60 inpedimus Gerzz.
92 inuenire Gerzz., corr. a. zz. gratiam
*9 permissise] Gerzr., corr. a. zz. in praemisisse
Ger.
promerere
PL 173
EXP. IN PS. XXIII, 4-6 chas iurasse sanctissimos. Et Turabis neque per caelum, neque iurare in ueteri testamento sed quia humano generi de
quare dicit in euangelio : Non per terram ? et cetera. Veraciter prohibitum quidem non est ; infirmitate mentis frequenter
85 nascitur causa periurii, in nouo
90
217
testamento
utilius dicit esse
omnimodis non iurandum, sicut et alia similia quae non contraria sed cognoscimus cautiora. In euangelio quippe ipse Dominus ait : Dictum est antiquas, oculum vo oculo ; ego autem dico uobis, non resistere malo. Per dolum itaque 2urat quisquis aliter facturus est quam promittit ; credens periurium non esse, decepisse nequiter credentis errorem. 5. Hic accipiet benedictionem a Domino et misericordiam
a Deo salutari
suo. Praemisit pias obseruationes,
nunc dicit et praemia. Acczfset benedictionem, non a 95 quolibet alio, sed ab ipso Domino. Ipse benedicit qui iudicaturus est, ipse absoluit qui incommutabiliter damnare potuisset. Meritum ergo beneficii per magnitudinem uoluit concedentis agnosci. Quod argumentum inter oratores dicitur a persona. Sequitur misericordiam utilla benedictio non per merita, Nullus quippe 100 sed per indulgentiam Domini uenisse uideatur. hominum est qui sibi misereri non egeat. Donantur delicta, ut ueniat corona ; sicut dari non poterit libertas, nisi prius seruitus fuerit absoluta. Salutaris ergo noster est Dominus Christus, a quo et beatitudo tribuitur et peccata laxantur. 105 Nec moueat quod prius dixit: Hic accipiet benedictionem a Domino ; et postea subiunxit e£ misericordiam a Deo salutari suo : dum in ordine rerum primo parcat peccatis nostris, et postea benedictionis ipsius munera subsequantur. Hoc enim frequenter inuenis esse uariatum, ut primo ponatur ; ut est illud: Deus misereatur nobis IIO misericordia el benedicat nos ; iterumque conuertit : Jlluminet uultum suum super nos, et misereatur nobis. Quae figura dicitur anastrophe, SCHE id est peruersio, quando promimus ordine conuerso sententiam. quaerentium |Dominum, est generatio 6. Haec IIS requirentium faciem Dei Iacob. Quia singulariter superius dixerat : Quis ascendet in montem Domini ? Ne putares hoc ad Christum Dominum solummodo esse referendum, nunc et generationi christianae hoc cognoscitur applicare. Nam
120
cum
dicit Haec
est,
significat, talis est illa
generatio quae Dominum requirit, id est quae sacri baptis81/82 Matth. 5, 34.
88/89 Matth. 5, 58-39.
110/111 Ps. 66, 2.
92/93 mi92 bene Gerz.., dictione add. a. zz. in marg. 83 uetere Gerzz. corr. 96 in-] 93 e? 107 salutate Gerz., corr. a. zz. sericordia Gerzr., corr. a. zm. 102 101 miserere Gerzz. corr. 97 concedentes Gerz. corr. Gera. s. 4. 120 requiret poterit] Gerz., potest Gare — 116 ascenderet Gerw. (cfr /. 59) Gera. corr.
PL 174
218
125
130
22
140
EXP. IN PS. XXIII, 6-8
matis fonte renascitur et fidem suam pia operatione commendat. Sequitur requirentiuwm faciem Dei Iacob. Quid est hoc, quod et ipsum uerbum repetit, et aliud subiunxit in fine ? Prius dixerat generaliter quaerentium Dominum, qui se non ambiunt praeponi ; sed suo ordine suoque fine contenti sunt, ut uel minimam partem in Christi regno mereantur accipere. Sed quia sunt et alii nimio fidei calore feruentes, qui operum bonitate nonnullis praeponi se uelint, addidit Dei lacob ; ut hoc in illis faciat quod in I acob fecisse declaratur
qui posterius
natus,
primatum
fratris
senioris
accepit. v. Tollite ortas, principes, uestras. Venit ad tertiam partem : ubi propheta, christiana religione declarata, cum magna exsultatione imperat diuersis errantibus, quatenus prioribus claustris congrua fide patefactis, ipsum regem Dominum in suis pectoribus admittere mereantur. Auferre enim praecipit $orías mortis, quae a principe diabolo positae comprobantur. Quae ideo $oríae sunt appellatae, quia per ipsas transeunt homines sua facta portantes et res uictuales studiosissime deferentes. Et eleuamini, portae aeternales et introibit Rex gloriae. Contra portas mortis decenter $oríae aeternales sunt positae, ut istas caducas ostenderet, illas sine fine man-
suras. Nam quod Adam diabolo faciente, legem transgrediendo 145 perdidit, Dominus Christus legem complendo reparauit. Eleuatae sunt enim $ortae aeternales, id est baptismatis
gratia,
chrismatis
honor,
praedicationis
salus,
cetera-
que quae Christo Domino ueniente concessa sunt. Merito autem appellatae sunt $oríae aeternales, per quas Rex 150
gloriae
155
8. Quis est iste Rex gloriae ? Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Interrogat propheta ad conuincendam perfidiam Iudaeorum : Quis est iste Rex gloriae ? Respondetur per tertiam speciem definitionis, quae graece dicitur soirs, latine qualitatiua : Dominus
dignatus est introire.
fortis et potens, Dominus
$otens
in prae-
Hio. Quod si discutias, soli Christo probabitur conuenire. Gloriosi enim possunt et terrarum principes dici :Rex glo"iae nemo potest nisi solus Altissimus inueniri. Huic igitur 160
interrogationi, sicut iam dictum est, subiuncta responsio est: ubi bene singulis uerbis arguitur iudaici populi nefanda prae-
128 uelint] Gerzz., uolunt Gare£ 132 e/ 171 ucsttri r (rece ? cfr Exp. ps. cvit, 83) 136 auferri Gerzz. corr. 137? principi Ger. corr. ' 138 conptobatur Ger. (corr. ?) 142 cternales Gerzz. s. /. 143 sunt positae] Gerz. s. 7. a. zz. 144 quod adam] quodam Gerzz., corr. a. zz. 155 147 charismatis Gerzz. corr. peodes Gerzz. 160 ?r. est] Germ. s. [. a. zz.
p 82
EXP. IN PS. XXIII, 8-10
16 A
170
sumptio. Fortis enim contra illud dicitur, quia eum cum gladiis et fustibus tenendum esse putauerunt. Potens, quem illi quasi impotentem Pontio Pilato tradiderunt. Additum est quoque $otens ?n praelio, ne illi in concertatione sua aliquid praeualuisse crederentur. Denique cum ad eum tenendum uenissent, audierunt : Ego swm, et omnes, testante Ioanne euangelista, retrorsum protinus corruerunt. Sic Dominus Saluator per uirtutes suas nobis euidenter edictus est ac si proprio uocabulo panderetur. 9. Tollite portas, principes,
SCHEB
219
uestras,
et eleuamini,
portae aeternales, et introibit Rex gloriae. 10. Quis est iste Rex gloriae ? Dominus uirtutum ipse est Rex gloriae. Hic etiam schema pulcherrimum fam -l VA ctum est, quod apud Graecos dicitur anadiplosis, apud Latinos congeminatio dictionis, quae fit aut in uersu, aut in repetitione uerborum. Et quoniam eadem reuoluta sunt, expositio superior et hic abunde sufficiat. Nam ut Iudaeos confunderet, maenificentiam Domini superius singillatim, ut competebat, ex180 posuit ; nunc autem breuiter culmen totius laudis et ueritatis adiecit ; iam non solum fortem, non potentem, non in praelio
magnum, sed Dominum ipsarum dicit esse wirtutum. Rex autem est gloriae, qui facit se glorificantes utique gloriosos, sicut per Dominum dicitur : Glorificantes me ego 18 VA glorificabo. Qui unicuique potestatem, uirtutem ceteraque dona tribuit ut uult. Gora enim dicitur celebre praeconium, et frequentata laudatio. Sunt quidem, donante Domino, et
angeli gloriosi, Potestates, potentissimae 190
Throni,
Dominationes,
creaturae ; sed nullus est Rex
et aliae
gloriae,
nisi
qui ipsas condidit et continet summitates. Stupenda laus, miranda conclusio! Nec potuit ab alio quidquam dignum dici, nisi ab ipso qui solus suam praeualet enarrare potentiam. Cognoscite, magistri saecularium litterarum, hinc schemata, hinc diuersi generis argumenta, hinc definitiones, hinc disci-
- ND A
200
plinarum omnium profluxisse doctrinas, quando in his litteris posita cognoscitis quae ante scholas uestras longe prius dicta fuisse sentitis.
Conclusio psalmi. Totus hic psalmus ad moralem pertinet disciplinam ; commonet enim ut, superstitionibus derelictis, uero et pio Domino fideliter seruiatur. Quid enim iustius quam eum deserere qui 167 Ioh. 18, 6.
184/185 I Reg. 2, 30.
164 im-] Gerz. s. /. a. zz. 167 testante] Gerz., uestri r 173 uittum Gerzz. corr.
dominum] esaiam Gerz. 15
Gerz., teste Garef 171 ues*** 176 a//. in] Gerzz. s. J. a. zz. 184
200 iniustius Gerzz. corr. C.1 (xcvir)
PL 175
220
EXP.
IN. PS. XXIII, 20-XXIV,
1
nosin Adam fecit esse mortales ? Quid beatiusquam illum sequi
qui humanum genus inflictam mortem fecit euadere ? Sed
praesta,
Domine,
ut qui portas misericordiae
tuae lauacro
sanctae regenerationis intrauimus, nullis inde peccatis im205
210
pellentibus exeamus. Numerus autem huius psalmi ad uiginti
tres litteras Latinorum fortasse pertinet, quae eloquentiae propriae dicta concludunt. Vt apud Hebraeos uiginti duae, apud Latinos, unde nunc sermo est, uiginti tres ; apud Graecos uiginti quatuor habeantur ; tamen in unaquaque lingua comprehendenda competens adhibetur quantitas litterarum ; sic et in isto psalmi calculo redolet beata perfectio.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XXIV.
1. In finem jsalmus Dauid. Quoniam tituli uerba iam nota sunt, et psalmus iste Hebraeorum primus alphabeto descriptus est, de eius magis uirtute dicendum est. Per totum igitur librum, duo istorum genera sunt psalmorum : quod integrum alphabetum continere monstratur, V^ unum ut est centesimus decimus, centesimus undecimus, et centesimus octauus decimus, qui iustos, ut puto, indicant
I Oo
laudes Domini, ipso largiente, perfecta meritorum deuotione cantare; ut fuit Nathanael, de quo Dominus dicit in euangelio : Ecce were Israelita in quo dolus mom est ; et Ieremias propheta, de quo idem Dominus ait : De wenire mairis tuae wocaui te el in wulua sanctificauts te. Iob quoque similiter Domini uoce laudatus est, ait enim : Nwmquid considerasti seruum meum Iob, quod non sit ei similis in terra, uiv
I
A
2o
Z5
vustus el simplex et rectus, timens Deum, ac recedens a malo ? Et ceteri qui tantum ipsi soli Deo sunt noti. Sed cum ad eos peruentum fuerit, euidentius explanabitur. Aliud genus est, quod subtractis quibusdam litteris, ostendit tales in Ecclesia psallere, quibus non adeo omnium bonorum operum arridet integritas, ut est praesens psalmus, trigesimus tertius, trigesimus sextus, et centesimus quadragesimus quartus, de quibus suo loco latius distinctiusque dicetur. Nunc autem nouerimus hunc sextam et nonam decimam litteras non habere ; reliquas uero in textu psalterii minio pingendas esse iudicaui, ne qua legentibus confusa nasceretur obscuritas.
Ps. X XIV, 10 Ioh. r, 47.
11/12 Ier. 1, 5.
206 pertenet Gerzz. (n s. /.), pertineat Garez
t
13/15 Iob 2, 5.
207 duas Gerz..
Ps. XXIV, 3 descriptus] des Gerz. ( ?) 9 decimus octauus — Gare 22 -que] Gerzz. s. ]. a. zz. 23 decimam nonam - Gare 24 texto Gerzz., corr. a. 2t. fingendas Gerzz.
PL 176
EXP. IN PS. XXIV,
30
1-3
221
Hae autem alphabeti litterae, quae uerba significent, Hieronymi patris breuiter labore collectae sunt ;quod tamen scripturis diuinis non cognoscitur insuetum. Nam et Ieremias captiuitatem lerusalem quadruplici alphabeti lamentatione defleuit, docens litterarum sacramenta, etiam rerum nobis caelestium indicare mysteria.
Diuisio psalmi. Toto psalmo per figuram ethopoeian, mirabili supplicatione deprecatur Ecclesia, ne ante conspectum Domini contemptibilis appareat 35
40
inimicis.
Primo
membro
deposcit ut instituta
Domini uiasque cognoscat. Quae sectio continet supra memorati alphabeti litteras quinque. Secundo membro beneficia eius postulat, quae sanctis patribus a saeculo condonauit ; hoc etiam continet sequentis litteras sex. Tertio loco dicit custodientes praecepta Domini aeterna praemia promereri, protestans se in eadem uoluntate iugiter permanere, ubi reliquas habet litteras nouem. Sic totus psalmus memoratarum litterarum conscriptione depictus est.
Expositio psalmi. 2,9. ALEPH. Ad £e, Domine, leuaut animam meam ; Deus meus, in te comfido, nom erubescam, irrideant me inimici mei. Leuare dicimus, 45 neque
50
sursum erigere. Ergo de terrena conuersatione, uitiisque carnalibus ad Deum dicit Ecclesiam /euasse animam suam, ad contemplationem scilicet caelestium rerum, qua semper Dominum pius animus intuetur :quia facile humana despicit, qui diuina conspexerit. Erubescere est autem repentina animi perturbatione confundi, subitoque aliud respicere quam credebatur euenire. Petit ergo ne minor efficiatur in conspectu eius, quae de ipsius pietate confisa est. Irrident uero inimici,
55
quando iustorum confidentiam non uident esse com-
pletam, et si aliter cedat quam secuturum esse praedicebant. Sperat ergo mater Ecclesia, ut promissa sua praestet Dominus; quatenus aduersarii eius, unde eam irredere possint, non habeant. Ridere enim plerumque benigni, irridere autem semper aduersi est. 26/24 cfr Hieron. Epis. 30, ad Paulaz — CSEL 54, 243 sqq.
28/31 cfr Threni
1-4.
26 significe*ent Gerz. (significarent ?) 389/40 promerere Gerz., corr. a. m. 43 aleph] wocabula bebraica add. Gergz. a. sm. in pmarg. una cum apicibus bebraicis ; post aleph add. Beth, ifezque in sequentibus una littera antecedit ; inde a |. 223 uocabula et apices bebraicos oz. 46 inrideant Gerzz. (e£ sic sezzper) b eius] Gerzz., oz. Garet possint] oz. Gerz.
PL E.
222 6o
EXP. IN PS. XXIV, 4-6
4. BETH. Etenim wniuersi qui lie sustinent mom conjundeniur; confundantur iniqui facientes uana. Exspectare est sub malorum patientia Deum uiriliter sustinere ; ut ille ueniens in iudicio suo reddat quod deuoti
SCHEB
70
animus expetebat. Sic et alius psalmus dicit : Exspecta Domanum, uiriliter age et confortetur cor tuum et sustine Dominum. Et respice quia per figuram anadiplosin, quae latine dicitur congeminatio dictionis, sermonem geminat ad decorem. In superiore quidem psalmo in uersibus facta est, hic autem in solis uerbis est posita. Addidit confundantur : ipsum uerbum quod pro fidelibus in fine positum est, in parte iniquorum fecit initium ; sed illic optatur ne ueniat, hic petitur ut emergat. Facientes uana, id est quae a Domino probantur aliena. Vanwum
enim dicimus infructuosum atque uacuum.
GHIMEL. 75
Vias
tuas,
Domine,
notas
fac
mihi,
et
semitas tuas edoce me. Inter u2as et semitas non parua distantia est. Vzas enim dicimus, quas commeantium generaliter licentia peruagatur, quae dictae sunt a uehendo. Semitae uero sunt quae angusto calle diriguntur, nec uulgo notae sunt, sed occultis itineribus ambulantur. Dicta est enim
semiia quasi semiuia. Quapropter 42as dicamus ad uitae ordinem pertinere, in quo ambulat et doctorum conuersatio, et simplicium multitudo. Sem2?tas autem legis intellegentiam debemus accipere, quae et paucis notae, et difficultate sui probantur angustae. Sequitur enim edoce e ; qui sermo 85 non ad callem, sed ad legem magis noscitur pertinere. 5. DALETH. Dirige me in ueritate tua et doce me, quia iu es Deus salutaris meus et te sustinui tota die. Singulis sermonibus superiores sensus hic uersus amplectitur. Dirige me ad uitam pertinet, doce ad scientiam. 90 Sequitur quia tu es Deus salutaris meus et te susti^ut iota d$e ; perfecte breuiterque nos imbuit. Duae siquidem res sunt quae bonos efficiunt Christianos : prima ut 8o
Deum nobis salutarem
tae 95
Tota
patientia die
credamus, secunda ut sub totius ui-
retributionem
ipsius
exspectare
debeamus.
: ac si diceret, omni die, scilicet non interpolato
tempore, sed continua uitae significatione prolatum est. 6. HE. Reminiscere
et misericordiae 64/68 ps. 26, 14. VACH MNDETOS.
miserationum
iuae,
quae
a
tuarum,
saeculo
91 cfr Vatto de Ling. laf. p. 12, 15.
Domine
sumt.
Venit
80 cfr Seruius in Verg.
60 te sustinent] Gerzz., sustinent te Gare/ cuz g, te exspectant domine r( forz. scribendum : te exspectant, cfr /. 62) 68 superiori Gerzz., corr. a. zz. 46/44 generali Hid. 83 accepete Gerzz., corr. a. m. 87 e? 90 sustenul Gerzz, corr. a. zz. 96 probatum Gerzz. corr. 98 misericordiae tuae] r (Gerzz. Jegere nom ualeo, sed /. 104/105 c 107/108 miscricordiae tuae Dabe/), misericordiarum tuatum (Jic ef J. 104/105) Gare? cum g
EXP.
ad secundum IoO
105
IIO
IIS
membrum,
quatenus secundum
piissima humilitate
consuetudinem
sua petens,
eius, misericordiam
Do-
PL
sericordiae
178
tuae,
quae
a
saeculo
suni,
semper
Do-
minum misericordiarum approbat largitorem, qui non ante hominum merita suscipit sed prius sua dona concedit. Omnes quidem haereses detestabili cogitatione repertae sunt : Pelagianum uero malum quam sit perniciosum, hinc datur intellegi, quod tanta cognoscitur assiduitate redargui. A saeculo dicit, cum coeperit esse saeculum, quando administrari coeptus est mundus. Saeculum est enim mundi ordo decurrens, qui ad futura tendens, praeterita deserit. Haec aliqui in hebdomadis similitudine, septenis annis determinanda putauerunt.
Alii enim
saecula
dicta
esse
uoluerunt,
quod in se iugiter reuoluant tempora. Et ne distinctiones uerborum praetermittere uideamur, serationes attinent ad operationes pias, misericordiae uero pertinent ad clementem naturam.
125
223
mini consequatur. Humano usu illi dicitur remniscere, qui numquam potest aliquid obliuisci. Nam qui sibi desiderat subueniri, largitorem beneficii putat oblitum, quando aliqua fuerit dilatione tardatus. Subiunxit e£ misericordiae (uae, quae a saeculo sunt. In lis uerbis praeclara nimis et regularis nobis uidetur relucere sententia, quia nullus suis mieritis ad eius gratiam uenit. Dicendo enim :;-
esse I20
IN PS. XXIV, 6
Vnde rogat ut utrarumque rerum suarum
memor sit Dominus. 7. ZA1N. Delicta iuuentutis et ignorantiae meae ne memineris ; secundum magnam misericordiam tuam memor esto mei, Deus. Delictum quidam uolunt leuius esse peccatum dictumque ab eo quod uiam linquat aequitatis, non tamen in summa criminum prauitate uersetur. Delictum
est enim auidius cibum sumere, cachinno uerbis operam dare, et cetera
1530 incompetenter resolui, otiosis
huiuscemodi, quae grauissima non uidentur esse peccata, sed tamen constant esse prohibita. Iwwuentutem uero non tantum floridam aetatem posuit, sed praecipitationis audaciam,
155
140
quae in illa aetate facillima est, dum calor animi modestiam conuersationis excedit. Nam multi iuuenes morum grauitate maturi sunt ; econtra quidam senes leuitatis crimine Jgnorantiae autem dixit, quia multa facimus maculantur. nescimus ; damus plerumque ignari consilium, esse mala quae quod laedat alterum; damus uelut pro remedio aegroto cibos qui uehementer affligant. Ipsam quoque legem frequenter offendimus ignorantes, quam non licet ignorari, dum eam 114 coepit 112/113 intellege Ger. corr. 106 rclucere uidetur -— Gare 117 similitudine] Gerz., similitudinem amministrare Ger. corr. Gerz. 130 in-] 127 esse] quam add. Gare 118 potauerunt Ger. corr. Garet Gerzi. s. 1. a. t. 139 aegrototo Gerz.
p. 84
224
EXP.
IN.PSc
XXIV,
17-9
uoluerit diuinitas a generalitate cognosci semperque retineri. Alii autem dicunt delicta $gnorantiae etiam ad paruulos pertinere, qui licet et inualido sensu sopiti sint, tamen originali 14; peccato probantur obnoxii. Petit ergo ut delicta ?wwentulis et 4gnoraniiae ad uindictam reseruare non uelit sed tamquam excidant illi, ita ad iudicium non patiatur adduci. Ideoque precatur Ecclesia -e' delicta meminerit, sed potius memor sit eius secundum magnam misericor-
1,0 diam.
suam.
Profter bonitatem tuam, Domine. Dicendo fropter bonitatem tuam, Domine, fecit intellegi non propter meritum meum. Vnde nulli fas est aliquando praesumere, nisi quem grauiter contingit errare. Quae figura dicitur emphasis, id SCHE 155 est exaggeratio ; sed hic illa eius species est, quae significat id quod non dicit. Merito ergo illius bon?£as ueraciter praedicatur, de quo scriptum est : Nemo bonus, nisi solus Deus. 8. HEeTH. Dulcis et rectus Dominus : propter
hoc legem statuet delinquentibus
in uia. Dulcis est
160 Dominus, quia dum cunctos beneficiis praeueniat, conuersionem tamen delinquentis exspectat. Plwit enim super qustos et iniustos, uitam tribuens his qui merebantur exstingui. Merito ergo d«ic?s dicitur, a quo suauia dona praestantur, sicut et alius psalmus dicit : Guwstate et widete quoniam suawis 165 es Dominus. Dulcts enim dictus est ad similitudinem dulcium escarum, quibus maxime delectatur humanitas. Rectus est quando post frequentes increpationes et longissimas exspectationes obsistit malis, humiliat superbos et impios, ut tandem aliquando sapiant et se errasse paeniteant. Quod 17o autem Jegem
statuit, utique dulcedinis et rectitudinis fuit ;
quando ncluit errare quos maluit legis promulgatione corrigere. Sed ne quis hanc districtionem crederet ex asperitate uenisse, consilium latae legis exponit, id est bonitatis et dulcedinis. In uia, id estin praesenti uita, ubi lex ponitur, in qua recte 17; uiuere commonemur. 9. TuETH. Diriget mites 2n iudicio, docebit mansuetos
uias suas.
Idest animo placidos ad promissam facit
beatitudinem peruenire. Direcíus quippe dicitur qui de curuo rectus efficitur. Dicendo autem mites, excludit superbos et
18o elatos; sicut in euangelio dicit : Beati mites, quia ipsi possi-
157 Luc. 1:8, 19. Matth. 5, 4.
161/162 Matth.
5, 45.
164/165 Ps. 35, 9.
180/181
144 et] Gera, 07. Garet 148 ne] Gerz. s. /. 159 statuet] babit Ger. (dabit £), statuit r (cfr /. 1*0) 168 impius Gerzz. corr. 169 paeniteat Gerzz., corr. a. zz. 170 et] Gerzz s. 7. 172 destritionem Gerzz. corr. 180 ipse Gerz., corr. a. zz.
PL r79
EXP. IN PS. XXIV, 9-11
225
'debunt terram. M ansuetos utique, non superbos, qui contra iugum lene et onus leue noxia sibi libertate recalcitrant ; sed illos Zoceb?t qui sine murmuratione faciunt quae iussa cognoscunt. Inter ;sanswuwetos enim et mites haec uidetur esse distantia : sites sunt qui nulla furoris accensione turbantur, sed in lenitate animi iugiter perseuerant ; manswuweti
185
autem dicuntur, quasi manu
190
ueritas,
E9
A
200
requirentibus
testamenium
eius et testimo-
nia eius. Dum sint incomprehensibiles «ae Domini, aptissime eas sub breuitate colligit. Quis enim opera eius enarrare sufficeret, quanta potentia caelestia terrenaque moderetur ? Sed cum illae non potuissent enumerari, sufficienter comprehensum est: Vnaiuersae uiae Domini misericordia et ueritas. Misericordia quia praeuenit cuncta bonitate, weritas quia omnia sub integritate diiudicat. Sed ne hoc putares communiter conferendum, sequitur, quibus possint talia conuenire ; scilicet, requirentibus
et
testimonia
lestamentum
205
consueti, hoc est tolerantes in-
iurias, non reddentes malum pro malo. Vias suas dixit : sed quae sint 42ae Domini subsequenter exponit. 10. Ion. Vniuersae uiae Domini misericordia etl
eius.
Quando
testamentum
singulari
numero
aut uetus significatur, aut nouum.
eius
dicitur Hic
ergo
testamentum nouum debemus accipere ; £estimonia uero praecedentium dicta prophetarum, testes enim fuerunt sacrarum promissionum, quas Dominus aduentus sui manifestatione compleuit. 11. CAPH. Propter nomen iuum, Domine, propitiaberis beccato meo ; copiosum est enim. Hoc bene ad personam refertur Ecclesiae, cuius congregationem
ex di-
210 uersis peccatoribus constat euenisse. Propter nomen tuum, Domine : quia lesus dicendus erat, quod lingua nostra Saluator interpretatur. Nomen siquidem ipsum salutis intellegitur esse professio. Sequitur copzoswm est enim, id est cui non possis parcere propter se, sed propter tui nominis Sed dum cojfioswm dicitur peccatum, abun21I A sanctitatem. dantissimum esse monstratur, quoniam cursu temporis semper augetur ; et nisi fuerit diuina miseratione subuentum, quantum uita protenditur, tantum humana fragilitate peccatur. Et memoria reconde quod Ecclesia dicit pro parte mem220 brorum, copiosa sua esse peccata; ut qui se praedicant 187 cfr Fest. de
Verb. sign. — edid. Müller, p. 132.
193 collegit Gerzz., 191 requerentibus Gerzz., corr. a. zz. 190 uniuersi Gerzz. 209 referitur Gerzz ( ?) 203 debemus accipere nouum -« Garef COT. d. fit. 220/221 esse mundos — Gare/ 211 domine] oz. Gerzi.
PL 180
226
225
EXP.
IN PS. XXIV,
r1-15
mundos esse, sicut Catharistae, intellegant se portionem cum sancta Ecclesia non habere. 12. LAMED. Quis est homo qui timeat Dominum ? Legem statuit ei in uia quam elegit. Venit ad tertium membrum, ubi specialiter demonstratur qui sit qu? timeat Dominum, aut quali munere gratuletur. Sed more suo interrogationem praemittit, responsura quae competunt: Legem
statuit ei. Iste est quem uolebat exprimere. Dicit hominem accepisse legem, cui ideo uoluit metum adicere, ne posset sub 230 ignorantiae securitate peccare.
I4 uia quam
elegit, id est
in sanctitate propositi.
13. MEM. Anima eius im bonis demorabstur et semen eius hereditate ossidebit terram. Quia iustis hominibus exutis corpore, non statim perfecta beatitudo 25
datur, quae sanctis in resurrectione promittitur, «427am ta-
men eius dicit 2» bonis posse remorari, quoniam etsi adhuc praemia illa suspensa sunt, qwae nec oculus widit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit ; modo tamen futuri praemii certissima spei delectatione pascuntur. Sequitur 240 ei semen eius hereditate possidebit terram. Istud iam futurum praemium absolute significat, quando semen eius, id est opera bona in aeterna securitate recipientur et possessio eius nulla ulterius expulsione turbabitur. Qui enim aliquid ex hereditate tenet, firmissima possessione gloriatur. 14. NvN. Firmamenium est Dominus timentibus 245 eum et testamentum ipsius ut manifestetur illis. In hoc uersiculo diligenter credentium animos mentesque roborauit. Primo quia humana consuetudo mutabilis est, f?vmamentium eius Dominum dicit futurum, ut de se dubitare 250 non debeat, cum tali promissione solidatur. Sed uide quod dicit 4ómentibus ewm. Ista enim superbis et audacibus non promittit. Et intuere quam uim habeant uerba disposita. Humanus timor diffidentiam tribuit, diuinus autem spei firmamenta concedit. Secundum istud est amplectendum, ni255 misque necessarium, ut lex eius ipsius nobis munere declaretur, sine quo nec intellegere quidquam boni possumus, nec perficere laudanda praeualemus. 15. SaAMECH. Oculi mei semper ad Dominum, quoniam ipse euellet de laqueo pedes meos. Post ante260 fata praemia beatorum, nunc contemplationem suam fuisse dicit semper ad Dominum. Pulcherrime autem cognoscitur 237/238 I Cor. 2, 9.
221 catharistae] pr. a inras. a. zi. Germ. 225 ubi] oz. Gerz:. qui] ut add. Gerz.. s. 1. a. m. 233 hereditatem r (cfr /. 240) 236 remotate Gerzz., corr. a. 7. 259/260 antefacta Gerzz. corr.
EXP. IN PS. XXIV,
15-19
227
haec facta diuersitas. Solet enim qui ante pedes suos non intuetur, in laqueos irruere aut in fouearum hiatus incidere. Hoc 265
autem mirabiliter et ueraciter dictum est, quia si caute am-
bulemus, pedesque nostros dirigamus, si ad Dominum iugiter oculos eleuemus, quoniam ille respectus ab omni nos offensione reddit alienos.
16. A1N. Respice im me et miserére mei, quoniam unicus et pauper sum ego. Egregia sibi comparatione 270 respondet quia superius dixit: Ocul? mei semper ad Dominum, nunc dicit Respice in me, quemadmodum ego in te e£ miserere mei. Nam qui ad illum semper respicit, exigit ut eum miseratus ipse respiciat. Addidit quoque misericordiae amplissimas causas, quando «cus plus amatur, 25 pauperrimwus plus doletur. Quod de persona christiani populi conuenienter dicit Ecclesia, qui «72c4s est ei, quia solus ueracis fidei sacramenta custodit.
280
285
290
295
Paufer, quoniam a mundi
illecebris segregatus, nulla saeculi ambitione refertus est. 17. Pune. Tribulationes cordis mei dilatatae sunt : de necessitatibus meis eripe me. Dilatata est Ecclesiae tribulatio, dum cogitationes suas per mundi calamitates, ubi est seminata, distendit. Necesse est enim ut copioso fasce deprimatur, qui pro multis affligitur. De mecessitatibus enim dicit, quas persecutorum atque haereticorum patiebatur insidiis. Hi sunt enim qui necem inferre cupiunt Christianis. Suas enim recte dicebat, quas studio caritatis assumpserat. 18. ZapE. Vide humilitatem meam et laborem mewm et dimitte omnia peccata mea. Vide, id est propitius respice. H wmilitas est autem Ecclesiae, quando indisciplinatos et prauos docendo sustinet, et tectos atque latentes patitur diuino reseruari iudicio. Labor enim ipsius est, quia multis persecutionibus multaque contentione fatigatur ; et semper prauorum obiectionibus lacessita, nulla hic optatae pacis requie conquiescit. Merito ergo post tanta quae patiuntur, remitti sibi peccata omnia deprecatur, quia piae tolerantiae durissimus labor clementiam iudicis semper exspectat. 19. REs. Respice inimicos meos, quoniam multiplicati sunt et odio iniquo oderunt me.Dicendo: Respice inimicos 9^e0s, pro ipsis orat, ut redeant, quia quos ille
300 respicit,
sine dilatione conuertit,
sicut in euangelio
Petrum
Dominus respexit ut fleret. Addidit causam qua perire non 300/301 cfr Luc. 22, 61-62. 263 incedere Gerzz. corr. 264/265 ambulamus Ger. 265 dirigimus (se eleuemus 7. 266) Gerz;. 274 amator Gerzz., corr. a. zr. 283 deprimatur] Gerzz. (ia. zm. inras. 289/290 indisciplinatis Gerzz., corr. a. zz. 291 reseruare Ger. 294 patitur Garef 297 inicor Ger. corr. 299 redeant] credant 24zd. Bec. Fise.
PE 181
228
EXP.
debeant :Quoniam
IN PS. XXIV,
19-22
multiplicati sunt. Pauci enim crede-
rentur fortasse contemni, multorum uero perditio sine maximo 2o»
310
dolore non poterat sustineri. Sequitur quia odio iniquo oderunt me. Ecclesiam reuera iniquo od4o oderant, quia dum pro ipsis orationem funderet, illi tamen eam persequi nulla intermissione cessabant. Et ideo addidit od?0 ?n$quo, quia esse uidetur et iustum, sicut et illud : Perfecto odio odevam illos. | 20. SiN. Custodi animam meam et eripe me : non confundar, quoniam inuocaui te. Fidem suam petit Ecclesia
315
320
rectissimam
custodiri,
ut
seruata
a schismaticis,
nulla queat peruersitate confundi, sed sine macula et ruga Sponso suo ornata fidei uirtutibus offeratur. Subiungitur causa probabilis qua petitionem suam consequi debuisset, quoniam 27240cawit Dominum. Reuera non meretur erubescere, quae spem suam cognoscitur in tanta uirtute posuisse. Ipsum enim elegit ?740care, qui nescit pie supplicantes abicere. 21. TAv. Immocentes et vecti quoniam sustinui ie, Domine.
adhaesevumt mihi, Innocentes, quidam
intellegunt paruulos sacro baptismate regeneratos, qui adhuc nullis mundanis conuersationibus polluuntur, sed in ipsa sanctitate transeunt, quam suscipere meruerunt. Recífos 325 autem
illos accipi uolunt,
qui iam matura
aetate conuersi,
diuino munere a peccatorum sunt laqueis absoluti. Sed cum dixerimus Ecclesiam uariis hominum moribus esse completam, quomodo hic dicit tantum, ?nnocentes et recti adhaeserunt mihi, quasi et illos non habeat permixtos qui improbis
339 moribus
355
polluuntur ? Sed considera pondus
uerbi
istius, ut
innocentes et rectos adhaesisse sibi dicat, tamquam illi fuerint sociati atque conglutinati, quod ab utraque parte morum probitas uidetur efficere. Reliqui autem cum labore tolerati sunt potius quam adhaeserunt. Swstinwi uero dicit, uiriliter passa sum in hoc mundo frequentes angustias ; sed una mihi fuit consolatio: e Dominum sustinere. kt inspice uim uersus istius, quia é»nocentes et rectos ideo sibi adhaes?sse
dicit, quoniam sustinuit
Dominum ; alio-
quin non poterat tales amare, nisi et ipsa de tanta uideretur 340 firmitate praesumere. 22. Redime me, Deus Israel, ex omnibus angustiis meis. Cum dicit redime "ie, aduentum Domini Saluatoris 808/309 Ps. 158, 22.
304 sustenere Gerzz., corr. a. zz. est Gerzz.
312 ab Gerz.
305 oderant Gerz., corr. a. zm. 2336 deum Gerz.
308 a//. et]
337 uetsos Ger. corr.
PL 182
EXP.
INPS.
XXIV;
22-XXV,
x
229
exposcit, cuius sanguine redempta, de diabolica est captiuitate liberata. Deus Israel, id est, Deus te uidentium, quia ipsos reuera gratos habet quibus conspectum suae contem-
plationis indulget. Subiungendo siiis
meis,
enim
nullam in se maculam
ex omnibus
angu-
desiderat inueniri, quo-
niam aliter Christo non potest coniungi sancta sponsa, nisi fuerit, ut dictum est, sine macula et ruga.
259
Conclusio psalmi. Audiamus quemadmodum adhuc in angustiis huius mundi posita, per totum psalmum ad liberatorem suum clamet Ecclesia, et desinamus tribulationes nostras impatienter ferre, cum ipsam matrem constet pro nobis grauissimas angustias sustinere. Portemus
293
aduersa, Domino
n 86
iuuante, uiri-
liter ; speremus de eius pietate constanter, quia si nos in Sponsae partibus permanemus, Deo largiente, cum ipsa simul ad aeterna gaudia perueniemus. Numerus etiam iste bis duodenus mysteria nobis superna declarat, quod uiginti quatuor seniores indefessis uocibus, laudes Domino suaui modulatione concelebrent, commonens ut ad similitudinem eorum et nos
psalmum istum frequentata deuotione cantemus.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XXV.
1. Psalmus Dauid. Cum psalmus significet in actibus nostris conuenientiam spiritalium rerum, Dauid autem manu fortis atque desiderabilis, totus hic textus ad perfectum aptandus est Christianum, qui Domino largiente diuersorum laude meritorum in Ecclesia eius constanti animo perseuerans, diuinis se beneficiis consolatur. Sed tamen cum talis hymnus dicitur, necesse est ut ad Christum Dominum intellegentiae uirtute referatur.
IO
Diuisio psalmi. Sanctus iste quem diximus, primo modo psalmi innocentiam suam respici deprecatur quia cum iniquis hominibus non habuit portionem. Secundo supplicat ne haereticis aut schismaticis in iudicio Domini misceatur, quoniam domum eius se dilexisse testatus est. Iudica
me,
Expositio psalmi. Domine, quoniam
ego
345 re-] Gerzz. s. /. 3500/30? deo usq. perueniemus] 35? ctiam] Gerzi., oz. Garet 361 istum] Gerzz. s. 7. Ps. XXV, 14 ego] Gerz. s. /.
im
innocem-
add. Gerzz. in marg. inf.
PL 183
230 1j
EXP.
IN PS. XXV,
1-2
tia mea ingressus sum ; et in Domino sperans non infirmabor. Periculosa quidem iudicii uidetur esse petitio, sed sequestratio malorum, quae fit in examine Domini, cognoscitur a bene merito competenter optari. Quapropter non est
20
hic detestabilis arrogantia meritorum, sed iusta petitio fideliter seruientis, ut sequestretur a pessimis, ne cum malis habeat portionem. Postulat enim üir sanctus iudicia, quia certus erat de eius misericordia, sicut dicit apostolus: De cetero reposita est mihi corona. iustitiae, quam reddet mihi Dominus in ila die 4ustus audex.
2)
Im
innocentia
uero sua 2ngredatur,
qui, sicut inferius dicit, sperat i» Domino, nec de suis quidquam uiribus, sed de diuina largitate praesumit. Sequitur huius rei decora probatio, quia in Domino confidendo infirmatum se esse non asserit. Haec est enim ?7540ceníta, quam superius dixit, id est in Domini uirtute confidere, ne possit
230
eum aliqua peccatorum infirmitas ingrauare. 2. Proba
me,
Domine
et tenia
me
: ure
renes
meos
et cor meum. Proba et tenta, non praesumptiue dicitur, sed hoc emendationis gratia fieri postulatur. Nam quando ille perscrutatur et tentat, facit nos intellegere peccatum nostrum
et ad fructum paenitentiae peruenire. Alioquin si nulla nos in hoc saeculo aduersitate commoneat, sub neglecto relinquimus ea pro quibus satisfacere deberemus. Ipse enim subsequenter exponit, cur se frobar? et tentar? desideraret, utique ut wrerentur renes et cor eius ; quatenus delectationes et co40
gitationes
humanae
uerbi
Domini
calore
purgarentur,
qui
more fornacium, uitiorum sordes absumens, animas hominum
ad emundationem perfectissimi decoris adducit. Perscrutandum est autem cur hic petat se debere £entar?, cum in euangelica oratione sit positum : Ne znducas nos in Lentationem. 45
Duae sunt igitur tentationes : una Domini, qua bonos tentat,
ut eos competenter erudiat, sicut legitur in Genesi : T'entauit Dominus Abraham ; uel illud quod dicit Moyses : Tentat uos Dominus Deus uester. Altera uero diaboli est, quae semper ducit ad mortem : de qua precamur ne in eius partes caecis $o
mentibus inducamur. Bene ergo propheta petit dicens : Proba me, Domine et tenia me, in ista parte quae Domini est, ut non in illam tentationem diabolicam induceretur ; ubi subsequitur : Sed libera nos a malo, id est ab ipso diabolo.
Ps. XXV, 22/24 II Tim. 4, 8.
48 Deut. 15, 5.
44 Matth. 6, 15.
46/47 Gen. 22, 1.
47/
93 Matth. 6, 15.
16 -sus] Gerzz. s. /. 22 dicit] Gerz., ait Gare£ 24 innocentia] in Gerzz. ». /. a. 7. 26 de] Germ. Gb EE 34 peccatum intellegere — Garez 38 ut] Gerzz. SIE 44 racione Gerzz., corr. a. zz. 53 subsequitur] Gerzz., sequitut Gare/
DUE 184
EXP.IN55
PS XXV,
3-5
231
9. Quoniam misericordia tua ante oculos meos est et comblacui in ueritate tua. Hoc erat unde tentationum pericula non timebat, quia misericordiam eius non poterat obliuisci. Iugiter enim subueniri sibi facit, cui collatum bene-
6o
ficium ante oculos semper assistit. Qua de re etiam Domino complacuisse se dicit. Complacere est autem cum sanctis Domini aeternam gratiam promereri. /» ueritate, id est in Christo tuo, qui ait : Ego sum wa, ueritas et uita. Aliter enim Patri non potest complacere, nisi qui tali fuerit credulitate firmatus. 4. Non sedi in concilio uanitatis et cum iniqua gerentibus non introibo. Complacuisse se Domino egregia nimis narratione declarat. Innocentiam quippe suam nititur ostendere,
duobus
uersibus
refugiendo
quae
praua
sunt;
aliis uero duobus agendo quae recta sunt. Quod argumentum in topicis dicitur ex contrariis. Concilium enim uanitatis, 70 et congregatio innocentium omnino contraria sunt. Enumerat enim nunc quae, Domino largiente, peregerit, unde se complacuisse testatus est. Nom sed$ im comcilio uamitatis : qui tractatibus iniquorum nulla consilii sui participatione consentit. Fieri enim potest ut homo sanctus casu aliquo E ad concilium ueniat iniquorum, ubi uel incongrua uel uana A referuntur. Sed dum talia cognouerit neque cum eis sedet neque delectatione aliqua commoratur, sed prauum studium aut dissuadet aut deserit. Quapropter cum se prius negasset sedisse cum malis, modo se profitetur non introisse cum pessiAnte enim tractatum ipsorum uitauit, post et facta 8o mis. deseruit. Introitus est enim ad scelus, cum fieri aliquid audacter incipitur. Introitus enim initium significat operationis, quod uir sanctus a sua conscientia profitetur alienum. 5. Odiui congregationem malignorum et cum imiis nom sedebo. Minus fuerat sancto uiro malum uitasse 85 concilium, nisi et congregationem odisset omnimodis subdolorum. Odium enim significat diuisionem, sicut est in amore collegium. Et cum superius se dixerit in uanitatis concilio non sedisse, modo se profitetur cum impiis nom seVtrumque quidem erat omnino deserendum. Sed alii 9o dere. sunt uani, alii impii. Vani sunt qui caducis inquisitionibus occupantur, et in superflua tempus narratione consumunt. Impii autem, haeretici, qui quaestionibus perfidis scripturas p 87 61 Ioh. 14, 6.
D4 sibi subueniti — Gare£ a. 2t. $2 sedi] Germ., disserit Gerzz., corr. a. zz. Gerz., corr. a. m.
60 promerere Gerzz., corr. a. zz.
90 in-] Gerzz. s. /.
sedit Garef *? commemotatut Gerzx. corr. *8 81 introitur Ger. (ozz. est), at cfr /. 82 88 uero
232 95
IOO
105
EXP. IN PS. XXV, 5-8
diuinas deprauare contendunt, sicut Petrus apostolus ait : De$rauanies eas ad suum. interitum. et. perditionem. Hos ergo utrosque iure monet esse fugiendos, quia illi superfluitates | diligunt, isti tela peruersitatis infigunt. 6. Lauabo inter ànnocentes manus meas et carcumibo altare tuum, Domine. Potest talia loqui, qui caput suum sequitur Christum, qui terrena despicit, et caelestia concupiscit, sicut apostolus ait : Nostra autem. conuersatio 1n caelis est. Inter innocentes: enim lauwat manus suas, quisquis facta propria studio bonae conuersationis emundat. Et bene addidit inter innocentes quia possunt lauare manus etiam qui nocentes sunt, sicut fecit Pontius Pilatus, qui dum animam suam nefanda Domini traditione pollueret, manus suas saeculi istius liquore mundabat. Sed spiritaliter »amus lawat quisquis actus suos lacrimabili satisfactione diluerit. Circwumibo
1IO
IIS
uero dixit, id est frequenter iterabo, ut assidui-
tatem sanctissimae deuotionis ostenderet. A//£are enim ab altitudine dictum est, quasi altae arae, ubi Domino sacrificatur, ut conspectibus populorum misericordiae ipsius dona pandantur. v. Vt audiam uocem laudis tuae et enarrem unaiuersa mirabilia twa. Prouectus ad caelestia ideo illud spiritali animo
circumibit
altare, ut concentum
dominicae
laudis audiret. Forte illud dicat, quod coram ipso indefessa uoce 120
praecinitur
8. Domine,
125
: Samctus,
sanctus,
sanctus
Dominus
Deus
Sabaoth. Qui cum audiret et deuotione maxima cognouisset, narraret populis uniuersa mirabilia quae hodieque in sanctarum celebratione missarum beata canit Ecclesia. dilex?
decorem
domus
tuae
et locum
habitationis gloriae tuae. Beatissimus ille quem diximus, secundum modum orationis ingreditur, supplicans ut, cum decorem domus Domini d?lexerit, illis qui ab eodem alieni sunt nullatenus misceatur, sed in eius Ecclesia perseueret. Decorem domws dicit, non pulchritudinem parietum aut ministeriorum pretiosissimos apparatus sed ipsorum actuum beatissimam qualitatem, in quibus cuncta gaudet Ecclesia,
130 id est, in psalmorum
iubilatione,
in precum
sanctitate,
in
christiani populi humillima deuotione. Prius enim de uniuer94/95 II Petr. 5, 16.
101/102 Phil. 5, 20.
105/107 cfr Matth. 27, 24.
118/
119 Is. 6, 5.
99 peruersitates Gerzz., corr. a. z.
98/99 circumibo] Gare cuz r (citcuibo), cir-
cumdabo Gerzz. PL cum g (a1 1. 109 Jegunt citcumibo ; cfr/. 146)
^ 101 concupiscet
Gerzz., corr. a. m. 116 circumibit] Gerz., circumibat Garez 117 dicat] Gerz., dicit Gare 118 praecinetur Gerzz. corr. 119 qui] Gerzz., quae Garez 123 e 134 habitationis] Cass. cuz r (B C D) e£ g, tabernaculi r (cezz. codd.) 129 in] oz. Ger. (at cfr 1. 130).
PE 185
EXP.
IN PS. XXV,
8-12
233
sali dixit Ecclesia, nunc uenit ad sanctos, in quibus gloria Dei habitare cognoscitur : de quibus apostolus dicit : Templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. Dicendo enim habita125 i;onis locum, humani pectoris significauit arcanum ; mirabiliter subiungens, g/orz?ae tuae, quia ubicumque habitat, gloria est. Gloriosum enim efficit quidquid inhabitare dignatur et ab hospitis merito crescit hospitii magnitudo. 9. Ne somul perdas cum impiis animam meam, et 140 cum wiris sanguimum uitam meam. Yuste rogat ne cum impiis anima eius pereat in futuro iudicio, cum quibus hic communem non habuit actionem. Merito enim ab eis ibi se sequestrari petiit, a quibus hic se ipse diuisit. Sangwuinum enim 47?
sunt, qui carnaliter uiuunt, et nulla iussa caelestia
145 concupiscunt. Pereunt ergo tales de futura Ierusalem, qui pro sua impietate damnandi sunt. 10. /n quorum manibus iniquitates sunt : dextera eorum repleta est. muneribus. Exponit qui sunt «zr? sanguinum, in quorum consuetudine uidemus esse nequissi150 mas actiones. Manw«s enim nostrae significant generales
155
16o
SCHB
operationes, quas gerimus in hac luce degentes. Hic dextera specialiter iudicis uenalitatem pronuntiat, quam ideo dicit vepletam esse muneribus : quod multarum pecuniarum oblatione grauata sit. Et considera quod haec accipientes iudices uniuersaliter exsecratur. Nam et qui iustitiam uendit, muneribus dexteram vejplet ; et qui nocentes absoluit, idem suam dexteram munerum acceptione compleuit. Sic utrumque, ut arbitror, ad uirum sanguinum congruenter aptandum est. 11. Ego autem in innocentia mea ingressus sum redime me et miserere mei. Schema syncrisis est, cum causam suam quis ab aduersariis suis nititur efficere meliorem. Nam cum illi accipiendo fallaciter gaudeant dexteram suam muneribus fuisse completam, se dicit ad innocentiae introisse diuitias. Ingressus enim in thesauros spiritales multo uerius se consolatus est, quam illi super mundanis diuitiis gaudere potuissent. Redime me, id est aduentus tui sanguine pretioso liberum redde, quo absolutus est mundus, qui peccatis tenebatur obnoxius. Ef miserere
170
mei, scilicet in hoc mun-
do, ubi fideliter supplicantibus parcis. 19. Pes
enim
meus
stetit «m uia recta
; in ecclesiis
benedicam Dominum. Inter concutientes haereses et mundi grauiter saeuientes angustias, hoc bene uir catholicus 133/134 I Cot. 5, 17.
139 simul] Cass. cuz LXX, eras. Germ., om.
Gergz. 5. [.
154 hic Gerz.
142 sese Gerzz. corr.
168 liberum] se praezz. e£ eras. Ger.
144 et]
PL 186
234 75
180
EXPBLINCPSAOSA
VIRIS
profitetur, quia ?es eius immobilis perdurauit ; qui licet importunis tribulationibus fluctuet, in parte fidei nescit quibuslibet necessitatibus commoueri. Possunt enim tales et his similes hoc dicere, de quibus ipse Dominus testimonium perhibet, ut est illud : Reliqui mihi septem milia uirorum, qui non curuauerunt genua ante Baal. In, uia recta, hoc est in mandatis tuis, quae recta sunt et rectos faciunt oboedientes. Nam quoties plurali numero dicuntur ecclesiae, mundi istius christiani populi significantür, qui de diuersis gentibus probantur esse collecti. Futura est enim una et perfecta Ierusalem, quae malorum sequestratione purgabitur. Dicit ergo beatus iste quem diximus, non in Ecclesia, sed i» eccles?1s
se Domino cantaturum, quia per uniuersum mundum nomen constat esse catholicam. Conclusio psalmi. Consideremus qualem nobis formam uitae religiosus iste tradiderit. Dicit enim ideo se hic uitasse pessimos, ne in iu190 dicio Domini
E95
200
205
cum
malis possit esse sociatus,
admonens
ut
iniquorum consortia fugientes fidelibus Christi spiritali semper caritate iungamur, quia ex diutina hominum conuersatione, morum semper contrahimus qualitatem. Hoc enim et sextus psalmus admonet, cum dicit : Discedite a me omnes qua operamini iniquilaiem ; hoc et septimus decimus qui ait : Cum sancto sanctus eris et cum wiro innocente innocens eris et cum, electo electus eris, e cum peruerso subuerteris. Reuera ut cognosceretur ingens malum, quod tam crebro monebatur esse fugiendum. Quapropter studiosissime quaeramus gloriosum nimis aptumque collegium, quod nos uirtutibus erudiat et desiderio diuinae caritatis accendat nein retributione malorum merito iungamur pessimis, qui collegium hic habere uoluimus cum malignis. Quod si diligentius perscrutemur, nec quantitas ipsius numeri uacat. Nam quinque porticus fuisse Salomonis,
in quibus periclitantium turba languebat, euangelica nobis designat auctoritas. Qui calculus quinquies in se reductus, in uicesima quinta summa progreditur, ut sic corda fidelium psalmi istius abysso recreentur, sicut in illis porticibus iacentium probaticae piscinae lauacro aegra corpora sanabantur.
178/179 III Reg. 19, 18. cft Ioh. 5, 2.
194/195 Ps. 6, 9.
196/197 Ps. 17, 26.
204/206
178 fluctuet] Gerzz., pr. t in ras. 179 hoc] Gerz.., id Gare£ 188 quae Gerz. corr. 190 ad-] Gerzz. in ras. 195 decimus septimus — Gare/ 199 studiosissime Gerzz., studiose Gare/ 202 colleum Gerzz., corr. a. zz. 204 porticos Gerz., corr. a. zu. 206 calculos Gerzz., corr. a. zz. 208 abysso] ab ipso Gerzz.
p 88 PL 187
EXP.
IN PS. XXVI,
1-2
EXPOSITIO IN PSALMVM
235
XXVI.
1. Psalmus Dauid priusquam liniretur. Tituli huius historia regum quidem uolumine latius indicatur. Nam cum Saul peccasset Deo, per sanctum Samuelem prophetam Dauid apud patrem suum est unctus in regem. Verum hic titulus non loquitur, sed illam potius commemorare ^ de ipsa unctione dignoscitur, quando post persecutiones Saulis, uoto populi est perductus ad regnum, cum et istum psalmum rerum ipsarum testificatione eum conscripsisse manifestum sit. Nam si illam primam unctionem uelis aduertere, nullum ante ipsam psal10 mum legitur effecisse. Restat ergo ut istam secundam unctionem intellegere debeamus. Diuisio psalmi. Cum frequenter ante regnum liberaretur ab inimicis suis acerrimis, per totum psalmum loquitur propheta. In prima positione Dominum se dicens metuere et nullum alterum I VA formidare. Sed inter aduersa saeculi unum sibi testatur esse suffugium, ut, licet periculis corporalibus iactaretur, ipse in domo Domini firmissima deuotione mentis habitaret. Secunda positione, 2o
multiplici clade liberatus,
diuersis
modis
gratias
agit et prophetiae spiritu spem sibi futurae beatitudinis pollicetur. Sciendum sane hunc psalmum secundum esse illorum qui per actus Dauid significant Christi Domini futura mysteria.
Expositio psalmi. illuminatio mea et salus
'TOP
Dominus mea, quem timebo ? Dominus defensor uitae meae, a quo trepidabo ? ;. 29. Dum appropiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Qui iribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Hos tres uersus paulo sollicitius audiamus, sunt enim magnae argumentationis for;o mula comprehensi, quam Graeci epichirema, Latini exsecutiones uel approbationes uocare maluerunt. Hoc argumento utimur quoties rem de qua agitur per exemplum aliquod probare contendimus. Causa enim hic proposita est in uno et semi uersiculo. Dixit enim : Dominus illuminatio mea ss ^ et salus mea, quem timebo ? Dominus defensor uitae Ps. XXVI, 3/4 cfr I Reg. 16, 15.
P;, XXVI, 9 primam illam — Gare? om. Gerz. 16
6/4 cfr II Reg. 5, 5.
— 32 aliquid Gerzr., corr. a. s.
34 et]
semis Gerzz. C r. (xcvir)
236
40
EXP.
IN PS. XXVI,
2-3
meae, a quo trepidabo ? In alio semis ét uno uersiculo subiunxit exemplum, quia minime trepidare debuisset, quando illi magis cadunt qui persequi probabantur. Ait enim : Dum approbpiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Qui tribulant me inimici met, ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Sic istius epichirematis breuiter forma perfecta est. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Propheta igitur dicit exsultans, se quemquam hominum non timere, quoniam a
Deo fuerat illuminatus, ostendens formidinem semper habere 45 tenebras suas, quando contra eam ponitur z//wminatio superna. Sequitur e? salus mea. In quo uerbo cuncta concludit et ualetudinem corporis et animae sospitatem. Vtraque enim indicia sunt salutis, quando sustinent uidelicet grauissimas passiones. Quem timebo ? id est nullum hominum Timor enim fecerat Domini, ne quemquam alium $0 formidabo. timere potuisset. Sequitur: Dominus defensor uitae meae, a quo trepidabo ? Multi per actus iniquos accepta Dei munera perdiderunt. Quorum autem defensor fuit Domai14s, nullatenus aliquid amiserunt. A quo trefsdabo ? est, id est a nullo, sicut et 55 Interrogatiue pronuntiandum superius posuit quem timebo ? Tales quippe interrogationes pro abnegationibus accipiendas esse non dubium est. Addidit : Dum abpropiant super me nocentes, ut edant carnes meas. Truculentium inimicorum hic uota panduntur, qui 6o
non
solum
exstinguere,
sed etiam
auiditate
furoris,
ipsas
quoque humanas carnes cupiunt crudeliter deuorare. Et ideo inimicorum tanta feritas proditur, ut liberationis gratia duplicetur. Adiecit : Qué tribulant me inimici met, ipsa infirmati sunt et ceciderunt. Versus iste pendet de su65 periore sententia ; probatio est enim quomodo nullum timere debuisset. Nam si persecutores qui formidari poterant, subruerunt, quis, rogo, timor erit, quando potius illi cadunt, qui
79
impugnare uidebantur ? Consequenter autem uerba sunt posita ; prius fuit 2n/firmari, post cadere. Et intuere quoniam hic fidelium beneficia breuiter exponuntur, ut non illi qui passionibus premuntur, sed illi magis corruant qui innocentium sanguinem deuorare festinant. 9. S? consistant
cor
SCHEB 75
meum.
aduersum
me
castra,
non
timebit
Salutari probatione completa, propheta laetus
exsultat, decoram emphasim,
id est exaggerationem faciens,
ut si aduersus ipsum solum castrorum coeat multitudo, stabilitas mentis eius non debeat commoueri, dum soleant homi-
nes plurimorum oppugnatione terreri. Casíra enim ualida munitio est, quam expugnare facile non potest impetus ir-
39 e? B8 adproptiant Gerzz. corr. Gerzz., corr. a. ?t.
sunt indicia
42 igitur] Gerz., ergo Gare —
Gare
582 domini Gerz.
48 indiga
j9it. 188
EXP. 8o
IN PS. XXVI,
3-4
237
ruentis. Sed haec omnia sibi dicit esse contemptibilia, cum ualletur auxiliatione diuina. 5i exsurgat in me proelium, in hoc ego sperabo. Potuerant castra consistere et in proelia non coire. Sed nunc
SCHE
ipsum saeuum certamen adicit, ut nihil eorum metuere uide85 retur quae terribilia putat humanitas. Si exsurgat, id est Si subita in me concertatio, quasi feruens procella prosiliat, in eo potius sp erabo uictoriam. In proeliis enim concitatis gloria uincentis semper apparet. Nam uirtus probatur latere, quae non fuerit explorata certamine, sicut superius dixit : 90 In tribulationibus dilatasti mili. Et respiciendum quod et iste uersus sic habet in capite, sicut ille prior. Quae figura dicitur anaphora, quoties unum uerbum per commatum principia repetitur ; quod et in capite psalmi constat effectum, id est Dominus, 95
IOO
10$
IIO
Dominus.
4. Vnam peti? a Domino, hanc requiram. Vnam rem quidem ?e£iisse se dicit à Domino, quam exponit inferius. Sed uideamus si 41a, et non magis omnia. Calculo quidem singularis est, sed rerum utilitate numerosa ; angusta praecatio, latum praemium ; breuiter quaeritur, sed granditer impetratur. Bonorum ergo mos est domum Domini solam expetere, in qua bona omnia continentur. Mali autem terrena uoluntate discissi, dum sanitatem corporis petunt, cum diuitias deprecantur, cum inimicorum deiectiones expostulant, petendo fatigantur et interdum peritura conquirunt. Vi inhabitem in domo Domini ommibus diebus witae meae : ut uideam uoluntatem Domini et brotegar a templo sancto eius. Haec est una supplicatio, quam superius expetebat. Et uide quia nulla castra, nullum praelium metuere debuit, qui tali se munitione uallauit. Quae sunt enim ciuitates similes, qui sunt exercitus fortiores, quam habitare
in
domo
Domini,
ubi
nihil
humanum,
nihil
diabolicum certum est pertimesci ? Et hoc non paruo tempore sed omnibus
diebus
uitae
suae.
Quando, rogo, metuat,
B omnis uita secura est ? Videt etiam uoluntatem Domi115J , qui praecepta eius intellegit, qui puritati ipsius tota se iiti subdiderit. Propheta enim postulat $roteg? a Christi corporis £emlo, unde et firmamentum fidei et inuictum robur defensionis accipitur. Ad illud enim peruenerat animi uirtute, quod adhuc non uidebat in specie. 90 Ps. 4, 2
81 uallatur Gerzr., corr. a. m. 82 me] Gerz. s. /. SS gloriam Gerzz. corr. 102 discissi dum sanitatem] Ger. s. /. 103 depraecantur Gerzr, precantur Garet 109 tale Ger. corr. munitione] ni zz ras. Ger. 116 protegar Gare? — 118 ad] ut Gerzz. corr. Germ. corr., fort. recfe —349/117? corporis christi
i. 89 P1 189
238 120
125
1350
EXP. IN PS. XXVI, 5-6
5. 6. Quoniam abscondit me in tabernaculo suo, in die malorum brotexit me in abscondito tabernaculi sui : in petra exaltauit me. Versum hunc paulo diligentius perscrutemur. Ait itaque : Quoniam abscondit me in tabernaculo suo in die malorum, significans illud tempus quando Saule persequente multis locis per squalentes speluncas et montium secreta latitabat. Quod illi reuera tabernaculum fuit, quia mens ipsius numquam a religionis pietate discessit. Sequitur $rotexit me im abscondito tabernaculi swi. Superius dixit abscondit ; nunc dicit 5rotexit. Abscondi est quaerentium oculis non praeberi; $rofegi autem, ab omni metu periculoque liberari.
I«
abscondéto
tabernaculó
sui
dixit,
id est in
diuinitatis secreto, ad quod semper deuoti animus festinabat, dum ibi sibi esse uidebatur, ubi eius intentio perdurabat.
Quod autem dicit : /» etra exaltauit me, ad incarnationem Domini pertinet ; quoniam de eius semine natus est Christus, qui est lapis adunans populos angularis. Nunc autem exaltauit caput meum super inimaicos "eos. Postquam dixit praemia quae de Domini erant 140
incarnatione
uentura,
nunc
dicit praesentia,
cum
eum
ab
inimicis suis siue carnalibus siue spiritalibus constat esse liberatum. Caput meum, bene mentis oculum uidemur accipere, qui reuera caput nostrum est, quo uegetante possu-
mus contueri. Nam plerumque illud dicimus
ca$«í, quod 145 eminere monstratur. Swjper inimicos, uitiosos significat appetitus, supra quos mens nostra decenter erigitur, quando diuino beneficio pura seruatur. Circumibo et immolabo in tabernaculo eius hostaam iubilationis ; cantabo et Psalmum dicam Do150
mino. Decursis beneficiis quae et de futuro et in praesenti se cognouerat accepisse, nunc gaudium suum mirabili narratione describit. Circumibo dicit, hoc est animo perscrutabor qua potentia caelos fecerit, stellas fundauerit, maria determi-
159
nauerit, terram stabiliuerit, totumque mundum uaria uirtutum laude compleuerit. Et cum haec omnia animo circumiuerit, 221:10olare se dicit 2n tabernaculo eius hostiam iwbilaiionis, id est in Ecclesia eius offerre sacrificium lau-
160
dis. Jubzlationem quippe dicimus ex eo quod nos iuuat laudare, quando delectantes cum summa iucunditate gratias referre contendimus. Diximus superius aliud esse cantare, aliud $salmum dicere. Camntare est sola uoce laudes
123 itaque] Gerz., enim Gare 123 multis] dauid praem. Gerg. 126 ille Gerzi., corr. a. m. 132 dixit] Gerzz., dicit Gare£ 133 deuoti] Gerzz., deuotus Gare; 139 de]om. Gerz. 144contineri Gerz;. — 150 pr. et] eras. Gerz. — 157 iubilationem Gerzz. corr. 160 dixemus Ger. corr.
PL 190
EXP. IN PS. XXVI, 6-9 239 canere ;fsalmwum dicere, bonis operibus gloriam Domini praedicare. Cantare enim et $salmum dicere, ipsa est hostia iubilationis. *. Exaudi,
Domine,
uocem
meam
qua
clamaui
ad
te : miserere mei et exaudi me. Venit ad secundam positionem, in qua per gratiarum actionem psalmodiae munus, quod promiserit, exbiberet, praesentia superioribus iungens. Clamauit
170
Domini
enim, cum
ommibus
diceret
diebus
: V£
uitae
inhabitem
meae.
in
domo
Et cum superius
dixerit, hostiam se iubilationis offerre, quia diuersa sit munera
consecutus, nunc iterum rogat ut exaudiatur. Nec desiderio suo adhuc satisfacit, nisi hoc frequenti supplicatione rogauerit, scilicet quia diuinarum rerum nulla satietas est : sed quanto 17 gustatur Dominus, tanto suauius appetitur ; sicut et in alio psalmo dicit : Gustate et uidete quoniam suauis est Dominus. 8. T?bi dixit cor meum : Exquisiui uultum tuum ; ^
uultum
iuum,
Domine,
requiram.
Cor
desiderium
tacitum prodit, quod plus audit diuinitas quam populorum 18o tonantissimas uoces ; sicut Moysi dicitur : Quid clamas ad me ? cum locutus aliquid non legatur. Fidelis itaque uir cor suum dixit ad Dominum loqui, quoniam hoc uidebatur quod cogitabat offerre. Vultum autem Domini quaerit, qui se sancta conuersatione tractauerit ; de quibus dictum est : Beati sundo 185 corde, quoniam ipsi Deum wuidebunt. Geminat quoque quod dictum est uultum tuum, Domine, requiram. Vna quidem res, sed frequentata precatio ; sciebat enim quam pretiosum erat, quod ardenti studio toties expetebat. 9. Ne auerias faciem tuam a me neque declines án 190 ira a seruo iuo. Desideria sua caute atque decenter exsequitur. Nam superiore uersu professus est uultum Domini se desideranter exquirere ; et quoniam non est in potestate hominis suum obtinere desiderium, precatur «e auertat 195
200
faciem suam Dominus, quam ille magnopere postulabat. Ipsius enim muneris est, se praestare fidelissimis contuendum.
Sequitur : Neque declines in ira a seruo tuo. Saepe diximus 2*as& poni iudicii tempus, cum discernit malos a bonis. Illis enim irasci creditur, qui infelici segregatione damnandi sunt. Rogat ergo ne tunc ab ipso declznet Dominus, quando sanctis uultum suae maiestatis indulserit. Homo carnalis Deum timet, ne peccatis ingrauantibus aut 176 Ps. 32, 9.
180 Ex. 14, 15.
184/185 Matth. 5, 8.
175 gustatur] -ut a. z. Zn ras. Gerz. 177 quaesiui r 188 erat] Gerz, est Garet 189 neque] et ne z 190 decenter Gerz., atque praem. a. zz. 5. /., -que
add. Garet 191 nam superiore] Gerzz. (pos? superiore rasura), superiore quippe Garet 197 discernit] Gerzz., discernet.Gare£ 200 indulgs*** Gerz.
BE I9I
240
EXP.
INPS,
AVI
12
substantiam perdat, aut filios amittat, aut copia auri argentique minuatur ; sanctus autem uir hoc tantum metuit, ne a 205
210
uultu Domini reddatur alienus. Adiutor meus esto, ne derelinquas me meque despicias me Deus salutaris meus. Vbi sunt qui humanis meritis dicunt aliquid applicandum ? Petit rex et propheta, plenus gratia et benedictione caelesti, ne deseratur a Domino. Scit enim quia si ille reliquerit, nulla se potestas regere praeualebit. Nec semel ei petiisse sufficit, nisi hoc ipsum sub repetitione geminaret. Desfici enim semper addicti est, nec se-
215
curus reddi potest, nisi quem iudicis serenus oculus intuetur. 10. Quoniam ater meus et mater mea dereliqueyunt me : Dominus autem assumpsit me. Patrem suum Adam primum hominem dicit, marem uxorem eius Euam, unde generatio humana descendit. Isti ergo reliquerunt conditione mortali, nec enutrire ualuerunt, quando de hac luce
220
225
230
255
translati sunt. Quamuis istud de eius genitoribus possit intellegi : quia domum patris sui matrisque tunc dereliquit, quando a populis Hebraeis ad regni culmen euectus est. Sequitur: Dominus autem assumpsit me, in loco scilicet ueri parentis. Pater est quia condidit, quia regit, ater quia fouet, quia infirmos et paruulos lactat. Asswmpsit uero dixit, hoc est, de priuata conditione in regno posuit. 11.
Legem
mihi
constitue,
Domine,
in
uia
tua
et dirige me in semita vecta bropter inimicos meos. Legem sibi statui illam potius Domini deprecatur Saluatoris, qua. debitores noscitur liberasse per gratiam. Moysi enim lex ilo tempore iam data erat; Domini autem sperabatur esse uentura, quam sibi postulat debere constitui. In uia tua, id est in Christo tuo, qui est wa, ueritas et wita. Illo enim ueniente iuste praesumebat, quia eam et docere poterat, et impleri posse praestabat. Semitam uero iam diximus ad scripturarum intellegentiam pertinere. Precatur ergo propheta ut ueteris testamenti recte libros intellegat et uenturum in eis Dominum esse cognoscat. Projter inimicos autem dicit, id est haereticos, siue incredulos Iudaeos qui eos nitebantur
240
praua intentione subuertere. 12. Ne tradideris me in animas persequentium me ; quoniam insurrexerunt in me testes iniqui el mentita est iniquitas sibi. Secundum historiam potest intellegi de Saule, qui eum acerrimo odio persequebatur. Sed quoniam rex erat, nec poterat solus agere quod iubebat, apte numerus 231 Ioh. 14, 6.
209 potas Gerz. corr. getoribus Gerzz. corr.
216 reliquerunt] cum praem. Ger. s. J. a. zz. 231 id est] oz. Gerzz. 232 qui Gerzz.
218
p.90
EXP.
IN PS. XXVI,
12-14
241
pluralis hic positus est. Simili modo cum Doech Idumaeus 245 eum prodidisse legatur, plurali numero posuit, £estes ?niqui. Fieri enim potuit ut quando eum regi accusauit, per testes alios dicta sua probare voluisset. Quapropter congrue positus numerus pluralis aduertitur, quando persona talis per unum 250
255
tantum non facile poterat accusari. T'estes ergo iniqui fuerunt Doech Idumaeus eiusque similes, qui eum prodiderunt Sauli a propheta Achimelech fuisse susceptum et gladium illi sumptusque datos ;quod rex sacerdotis atque filiorum eius morte reserauit. M entiti sunt enim dicentes contra regem Saulem Dauid consilia fuisse data Deumque pro eo fuisse deprecatum; quod latius regum textus eloquitur. Pulcherrime
autem dixit s2b2, quia mendacii sui poenas recipit qui falsum testimonium proferre contendit. Siue, ut alii dicunt, idioma est scripturae diuinae ut pro singulari pluralis numerus apponatur; et iterum pluralis pro singulari numero inuenia260
tur
265
Mortui sunt qui quaerebant animam ueri ; uel Moysi de pharaone pronuntiatum est : Quia mortui sunt qui quaerebant animam iuam. 193. 14. Credo uidere bona Domini in terra uiuenLum. Exspecta Dominum. Postquam multis modis Dominum deprecatus est ne persequentibus traderetur, ad confidentiae suae redit auxilium sibique ipsi promittit quod bona uideat in terra uiuentium, id est in futura uita, ubi bona sunt sempiterna. Et proprie dictum est terram il-
270
lam
275
280
adiunctus ; sicut
esse
«wiwentiwm,
de Herode
quoniam
mortuo
legitur
ista morientium
dictum
est. Qui
status apud oratores dicitur collectiuus, quando ex scripto colligitur id quod scriptum non est, ut per id esse doceatur ac si scriptum fuisset. Ita et hic futura praemia ex antecedentibus beneficiis sibi credit esse uentura. T'erram autem uiweniiwm, proprie scriptura commemorat diuina. Additum est : Exspectía Dominum , scilicet qui promittendo non fallit, qui praestando non imputat, sicut Iacobus apostolus dicit : Quz dat omnibus affluenter et non improperat. Viriliter age et confortetur cor tuum et sustine Dominwm. Quoniam superiori uersu crediderat uidere se bona Domini, nunc dicit quemadmodum uidere possit. Hoc
244/258 cfr I Reg. 22.
261 Matth. 2, 20.
262/263 Ex. 4, 19.
278 lac. 1, 5.
2465 prodisse Ger. corr. 248 pluralis numerus — Gare 249 poterat facile — Garet 251 a] inras.a. zm. Gerz. 282 datus Germ. 288 est] oz. Gerzr. 26$ ipse Ger. 241 ex] ras. in Gerzz. quinque fere litterarum 212 collegitur Gerzi. non] Ger. s. ]. a. z. doceatur esse — Garef 278 dicit] Gerz., ait Gare? 279 uiriliter] et raez. r
PL 192
242
EXP.
IN PS. XXVI,
14-XXVII, 1
autem uerbum w«wiriliier, non solum uiris, sed et feminis credamus esse mandatum. Nam et uiri cum mollescunt, animo femineo sunt ; et mulieres uiriles efficiuntur, cum in bono pro285
290
205
300
295
310
2:
posito mentis robore perseuerant. Sequitur ef confortetur cor iuum, ne quasi lassus immurmures et taedio fatigante desperes. Sed confidenti animo atque securo dicit : Exspecta Dominum, qui nescit subducere quae promittit. Se«wstine uero et exspecta, perfecto dicitur Christiano : ac si admoneret, sustine quod pateris, et'quod credis exsfécía.
Conclusio psalmi. Inter multiplices et saeuientes angustias, quid specialiter desideremus reuerendissimus propheta patefecit, ut inhabitare Christi Ecclesiam modis omnibus appetamus. Hoc patulis auribus audientes, assidua supplicatione deprecemur ; quia nec breuius quidquam potuit dici, nec latius impetrari. In numero autem praesentis psalmi et quorumdam qui subsequuntur, nequaquam potuimus calculorum singularem reperire rationem ; scilicet qualis creatura uigesimo sexto, aut uigesimo septimo, aut uigesimo octauo numero legatur ap- PE tata. Sed studiosis relinquimus, ut secundum exempla quae 295 dicta sunt, quando non inueniunt rationem in numero singulari, tunc aliquas similitudines in partito calculo, siue bis siue tertio debeant indagare. Verbi gratia, ut uiginti sex partiantur in uigesimum et senarium numerum et iterum uiginti septem in ter nouem. Tunc facilius calculis diuisis, fortasse competens ratio poterit inueniri. Quid enim interest si binas aut ternas metretas capiant uasa psalmorum ? Si uero nec ibi aliquid conuenienter agnouerit, credere conuenit caeli p.91 terraeque Creatorem, operationes et dicta sua per diuersorum calculorum distribuisse sine ambiguitate uirtutes, qui omnia, sicut legitur, in pondere, numero, mensuraque perfecit. Neque enim quia guttae pluuiarum, stellae caeli, uel arena maris nobis numerabilis non est, apud illum non constat esse sub numero. Nam etsi nobis probantur occulta, diuinae sunt tamen nota potentiae. Restat ut illud quod dictum est definitione maiorum credere debeamus, in numeris positis atque definitis uirtutes omnium conuenire psalmorum. EXPOSITIO 1. Psalmus
ipsi
IN PSALMVM
Dawid.
XXVII.
Diximus
Dauid
significare
310/311 cfr Sap. 11, 2r.
292 reuetentissimus Gerzz. 302 aliquis Gerzz., corr. a. z. 308 cognouetit] Gerzz., cognouetis Gare. Ps. XXVII, 1 psalmus] ozz. r
304 senario Gerz.
EXP.
IN PS. XXVII,
1
243
manu fortis. Et quando tale nomen debuit poni nisi cum passionis dominicae gloriosa certamina referuntur ? Fortis utique manu, qui per tolerantiam suam prostrauit principem ; tenebrarum, qui mortem moriendo superauit, qui humanum genus captiuum crucifixionis suae dispensatione liberauit. Ipsi autem cum dicitur, nullum alterum intellegi posse declaratur, nisi ipsum mediatorem Christum Dominum, qui per hunc totum psalmum loquitur : orans ab humilitate 10 susceptae carnis, persecutorum debitas indicans poenas non studio maleuolentiae, sed contestatione uindictae. Notandum
est igitur hunc psalmum tertium esse horum qui passionem et resurrectionem dominicam sub breuitate commemorant.
Diuisio psalmi. Prima sectione orat Dominus Christus per id quod homo 15 est ut eius audiatur oratio futuro tempore passionis. Secundo gratias agit, quoniam exauditus est in his quae fieri postulabat. In psalmi fine subiungens, ut sicut ipse suscitatus est potestate diuinitatis suae, ita saluus fiat populus eius nomini crediturus. Expositio psalmi. 20
Ad
te, Domine,
clamaui
; Deus
meus,
ne
sileas
a me. Christus Dominus clamat ad Patrem tempore passionis, ne ab ipso sileat, hoc est, ne petenti non annuat sed magis respondeat. Pulcherrima quoque uerborum est facta diuersitas. Clamat homo ne stleat Deus, quia nostro silentio ille 25 tacet et nobis neglegentibus in memoria non habemur. Contra si, Domino praestante, respicimus, respicit ; si clamamus, exaudit ; si diligimus, et amamur. Et similis evo descendentibus
in
lacum.
Id est, si
silueris, ero similis in mundi huius profunditate uersantibus.
;o Lacus enim quidam hoc saeculum
est, qui quasi delectabilis
ac tranquillus creditur sed quas profunditates et mersuras habeat ignoratur. Lacus quippe dicitur, quod sub ipso terra lateat. Precatur ergo humanitas Verbi, ne similis esset homi-
conditionem carnis nibus ceteris, quia etsi communem 3; assumpsit, excellentiam tamen omnium creaturarum Deo uni-
ta promeruit ; de qua dicit apostolus : Cur autem aliquando angelorum dixit : Filius meus es tu, ego hodie genui te ? Siue lacum sepulcrum dicit, ubi peracta passione repositus est. Ps. XXVII, 36/38 Hebr. r1, 5.
17 10 persecutorem Gerzz. 5 motte Gerzz. 2 fortis] Gerz., fortem Garez 28 ero 24 et] Gerz.,om. Gare? 22 patienti ed. fine psalmi — Gare: similis —r 80 lacis Gerzz.
PL 194
244
EXPiINSPSSESXONGV Lose
2. Exaudi,
40
Domine,
wocem
dejfrecationis
meae
dum oro ad te, dum extollo manus meas ad templum sanctum iuum. Tempus significat sacratissimae passionis ; orat ut eius audiatur oratio, quod fecit antequam traderetur ; relictis enim discipulis secessit et orauit dicens : Pater,
45
si fieri otest, transeat a me calix iste ; uerumtamen mon sicut ego uolo sed sicut tu uis. Quod autem dicit, ad templum sancium,
SCHEB
ut mihi uidetur, illam consuetudinem
hebraei populi
fortasse mauult intellegi, cui praeceptum fuerat ut in qualibet esset positus regione, ad illam partem semper oraret ubi Ierusalem nouerat constitutam ; sicut et Danielem apud Ba50 bylonem tertio in die legimus effecisse ; quod necesse erat Christum Dominum facere, qui 1o» uenerat legem soluere, sed implere. Siue ad templum sanctum, ad caelum uult intellegi, quod orantes homines facere consueuerunt. Nam desiderium postulantium est, ut licet ubique Deum esse non ambi55 gant, de caelo sibi auxilium uenire confidant. Vnde et in dominica oratione dicimus : Pater noster, qui es in. caelis. Non est ergo absurdum £emplum accipi caelum, quoniam Domini sedes diuina lectione monstratur. 9. Ne simul iradas cum eccatoribus animam 6o meam et cum operantibus aniquitatem nme perdas me. Quia moriturum se nouerat, merito petebat ne inferis tradita eius anima cum peccatoribus misceretur, aut c«m o$erantibus àniquitatem haberet aliquam portionem. Sed omnino salutariter ista discretio ab illo petitur, ut nostra spes ad 65 uota talia concitetur ; quod reuera implens, hominem a se fieri deprecatur alienum. Vbi sunt illi qui Christum putant animam non habuisse ? Sed haec mihi uidentur aut non legere, aut quae legerint omnimodis obliuisci. Cum his qui loquuntur facem cum $roximo suo, 79 mala autem sunt im cordibus eorum. ludaeos commemorat, qui ei dicebant tentantes : Scimus quia a Deo uenisti magister. In istorum ergo labiis erat pax, sed in corde malitia. Quae figura dicitur ironia, id est irrisio, quoties aliquid quod sub
laude dicitur, Proximo
75 stratur.
intellectum uituperationis habere monsuo, de se dicit, quia eis carnis origine
iungebatur. Qui iuste maledicebantur, quia proximum malitiose perdere festinarunt. 4. Da illis secundum opera eorum, et secundum 43/45 Matth. 26, 59. 49/50 cfr Dan. 6, 1o. Matth. 6, 9. ?1/*2 Ioh. 5, 2.
51/52 Matth.
5, 17.
56
39 domine] oz. r 40 te] et add. r extolo Gerz:. 42 orat] Gerzz., et prae. Garet 48 oret Gerzz. corr. 59/60 animam meam] ozz. r ?7 festinatunt] Gerzz., festinabant Gare
EXP. IN PS. XXVII, 4-5 8o
85
245
nequitiam siudiorum ipsorum. ludaei uolentes operati sunt quidem malum sed fecerunt nolentes bonum ; ut mortem inferrent Christo, qua mors ipsa finiretur ; sanguinem funderent, quo mundi crimina lauarentur. Ideo petit ?/is dar: secundum opera ipsorum, id est uoluntatem ; quia unusquisque hoc operatur quod uult. Nam frequenter et praestant qui nocere contendunt, ut diabolus facit, qui dum innocentibus ingerit mortis poenas, transmittit martyres ad coronas. Expressit quoque quae superius dixit, dicendo: Secundum nequitiam studiorum ibsorum, id est ambitum malum,
PL 195
ut innoxio nocerent ; et qui ad eos saluandos uenerat, morti 9o
Ds
tradere maluissent. Secundum operationem manuum eorum retribue illis ; redde retributionem eorum ipsis. Quatuor sunt species retributionum : quarum una est, cum tribuuntur ab hominibus mala pro bonis, sicut Iudaei Christo retribuerunt, qui cum ad eos saluandos uenisset, illi eum crucifigere decreuerunt. Altera cum retribuitur bonum pro bono, quando dicet Deus electis suis : Venite, benedicti Patris mei, per-
loo
cipite regnum. quod. uobis paratum est ab initio mundi. Tertia cum retribuet malum pro malo, quando dicturus est impiis : £e in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius ; secundum
illud :Mensura
qua mensi fueritis, àn eadem
metietur uobis. Quarta cum retribuit quod hic dicit, bonum pro malo, ut qui persecutores exstiterunt, fiant conuersi, postea laudatores. Verum ista omnia quae de inimicis suis 105
IIO
praedicit, non sunt uota malitiae, sed praescientia futurorum. Nam in euangelio dicit : Pater, dimitte illis, non enim sciunt
quid faciunt. Sed utrumque pium est ; hic enim comminatur ut terreat, ne scelera sua praesumptione desperata perficiant ; ibi autem cum patitur, orat ut ad paenitudinem eorum corda perducat. Nec uacat quod toties sententiae ipsius terrorem iterauit, ut corda lapidea magnae comminationis incendio soluerentur. 5. Quoniam non intellexerunt opera Domini et in opera manuum eius non considerauerunt ; destrues illos, nec aedificabis eos. Superiorem excolit sensum. Dicit enim, ideo debere illis reddi, quia non intellexerunt opera Domini. Ofera siquidem eius fuit, ut doceret po97/98 Matth. 25, 34. Luc. 23, 34.
100/101 Matth. 25, 41.
101/102 Luc. 6, 58.
106/107
102 99 retribuit Gerzz. 97 dicit Gerz. 91 secundum 254. eorum] oz. r 110 senten107 quod Gerz. metietur] Gerzz., temetietur Garez cum Vulg. 112 soluerentur] tiae ipsius terrorem] Gerzz., sententiam ipsius terroris Gare 114 113 opera] in praem. r (praeter nonnullos codd.) Gerz'., saluatentur Gare? destrue r
p 92
246
EXP.
YN PS. XXVIL
5-7
pulum uiam ueritatis et fidei et ex sacrae incarnationis arcano reconciliaret hominem Deo ; quatenus ubi non poterat I20
125
1350
uitiata natura
alios
SCHE
conscendere,
dominicae
uisitationis
munere
perueniret. Et ne Filio Dei uera docenti mens obstinata non crederet, hoc quoque miraculorum ingentium uirtute firmauit ; ut quod intellegerent Iudaei communem hominem non posse facere, hoc euidenter agnoscerent potentiam diuinitatis implere. Sed illi dementes, dum tantummodo hominem credunt, Filium Dei dici indignissime pertulerunt. Sequitur el in opera mamuum eius mom considerauerunmt. Vtique si considerassent, expauissent potius quam spreuissent, plorassent quam conspuissent, adorassent quam crucifixissent. Tale enim sacrilegium aliis prouenire non potuit, nisi illis qui ueritatis intellegentiam perdiderunt. Deus enim desíruit
ad
correctionem,
alios
deicit
ad
ruinam.
Paulum destruxit, ut in melius construeret et de persecutore apostolum faceret; sed impium pharaonem cum tantis 2» mirabilibus non crederet, demersit Altissimus ut periret. Sic ergo illos dicit desírw?i, ut non iterum debeant aedificari. Quod dictum, sicut saepe monuimus, ad prophetiam potius uidetur pertinere quam ad iracundiae qualitatem. 6. Benedictus Dominus quoniam exaudiuit uocem deprecationis meae. Sciens complenda esse omnia quae petebat, partem secundae sectionis ingreditur : gratias agens quod uindicatus sit ab inimicis suis, dum adhuc nullatenus exstitissent. Haec figura dicitur prolepsis, latine praeoccupatio, quando res secuturae pro praeteritis ponuntur. Sed 14j discutiamus quid sibi uelit dispositio ista uerborum : Benediclus Dominus quoniam exaudiuit ; qui est utique, etsi non exaudiat, benedictus. Sed benedictum proprie dicimus, cui gratias agimus, id est quando illi benedicimus. Apte ergo positum est benedictus, qui exaudire dignatus est. 150 v. Dominus adiutor meus et protector meus ; et in ipso sperauit cor meum et adiutus sum.
155
160
Et refloruit caro mea et ex uoluntate mea confitebor illi. Adiutor ad pericula uitae pertinet, quae ipso adiuuante superauit. Protecíor, quia eum ab insidiis diabolicis sua defensione uallauit. sed postquam ista facta sunt, fideliter se dicit sPerasse de Domino. Nam cum dicit cor meum, animae designat arcanum, quod sacrificium constat esse iustitiae. Addidit quoque iterum adiutus sum ; ut quantum impendebatur pura deuotio, tantum et adiutorii cresceret magnitudo. Bene autem dixit : Refloruit caro 11€à quia et primo floruit : quippe quae ex Virgine sine peccato *
118 ex] ozz. Gerzz. 143 prolemsis Ger.
136 aedificare Gerzz., corr. a. zz. 142 ab] Gerz.., de Garet 159 quanto Gerz. 161 sine] quae praez.. Gerzi.
IIS 196
EXP.
tamquam
IN PS. XXVII,
7-9
pulcherrimi floris singulare decus emicuit,
247
sicut
Isaias dicit : Et flos de radice eius ascendet. Refloruit ergo significat resurrexit : quasi in aethereas auras admirabili decore
prorupit. Sequitur e£ ex uoluntate mea confitebor ills, post resurrectionem scilicet, quando humana natura fuerat a corruptione liberata et ad inaestimabilem gloriam permanens, in Verbi unitate perducta. 8. Dominus fortitudo plebis suae et protector salu170 larium Christi sui est. Breuis magnaque definitio. Quid est Dominus ? fortitudo plebis suae. Merito quando aduersa cuncta ipso auxiliante superantur. Protector est etiam, quoniam eos tegit et liberat ab imminentibus malis.
16
vA
Salutarium, ac si diceret, iustorum, quorum salus est Dominus. Bene autem addidit CAÀr2st? sui, ut Filium Dei de-
180
18
I
190
buisses aduertere. Cristi enim dicebantur et ceteri, quos aut unctio regalis, aut sacerdotalis gloria decorabat. 9. Saluum fac bopulum tuum, Domine et benedic hereditatem iuam. ; et rege eos et extolle eos usque in saeculum. Orat humanitas Verbi pro populo christiano, propter quem et probatur assumpta ; ut satisfactione fideli saluus fiat in hoc mundo, ubi exposita Iudaeorum probabatur esse periculis. Benedic autem hereditatem tuam, ad futurum iudicium pertinet, quando dicendum est : Vemite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum. est ab inilio mundi. Et ut caritatem suam, quam praecipit, euidentius approbaret, iterum petit ut in hoc mundo deuotos populos regat, ne carnalia concupiscant, ne uias prauas eligant; sed ipsius regimine illuminati, nesciant collegium habere cum pessimis. Addidit ex£olle eos, ut in intellectu scripturarum et in opere sancto laudabili intentione proficiant ; quatenus a terrenis uitiis purgati, ad aeterna praemia perducantur euecti. Et hoc petiit debere fieri usque in saeculum, scilicet per totum hunc mundum,
195
ubi saecula sunt usque
ad illud saeculum aeternum cui nullum aliud pro sua perennitate succedit. Conclusio psalmi. Audistis psalmus iste qua pietate conclusus est. Rogauit pro nobis, qui oratur ab angelis. Iudex omnium creaturarum 163 Is. 11, 1.
184/188 Matth. 25, 34.
164 aurcas singulare aq. flos] om. Germ., add. pr. m. in marg. infer. 1*0 quid] Gerz., o s. 7. a. zz. 167 corruptione] u s. e(?) Gerzz. 180 saeculum] r (cfr /. 179 a//. eos] illos r (sed cfr 7. 190) 171 est] oz. Gerzz. pro] 193/194), acternum Gerzz., sacculum add. a. z., aeternum Garet cum & 162/163 Gerzz.
Gern. s. [.
182/183 probatur Gerzz.
190 in] Gerzz. s. /.
PL 197
248 200
EXP.
IN PS. XXVII,
9- XXVIII,
1
aduocatus est noster; et ut a morte potuissemus eripi, ipse magis elegit occidi. Impleta est et in hoc psalmo praedicta regula dominicae passionis. Orauit ante traditionem suam : de crucifixione propria et de resurrectione locutus est ; postremo pro fidelibus exorauit, ut qui ei meruerunt credere, perpetua debeant benedictione gaudere.
P 95
EXPOSITIO IN PSALMVM XXVIII.
^
1. Psalmus Dauid in consummatione tabernaculs. Quoniam praecedentia uerba iam nota sunt, restat ut 'consummationem tabernaculi' paulo diligentius perquirere debeamus. 'Consummatio tabernaculi' perfectionem significat Ecclesiae catholicae, quae iam per totum orbem probatur esse constructa. "Tabernaculi' enim nomine in hoc mundo posita declaratur Ecclesia, quae contra carnalia uitia bella gerens,
merito
expeditionalis
habitaculi
nomen
accepit.
Quapropter hunc psalmum christiani dogmatis honore polI o lentem, post perfectionem generalis Ecclesiae, in laudem Spiritus sancti propheta decantat ; ut quia tanta res per prophetas et apostolos beata praedicatione completa est, competenter eius laudibus ornaretur. Est enim totus psalmus Spiritus sancti laude plenissimus et per uarias allusiones T I praeconia eius maiestatis exsoluens. Hoc est quod oratores dicunt demonstratiuum genus, quando per huiusmodi descriptionem ostenditur aliquis atque cognoscitur. Sed quid de ilo a quoquam congrue poterat dici, nisi quod de se ipse dignatur effari ?
Diuisio 20
psalmi.
Cum beatus Dauid cognosceret, totius mundi terminos ad
fidem catholicam per prophetas et apostolos Spiritus sancti munere perducendos, sicut Petrus apostolus dicit : Non enim uoluntate humana. allata est aliquando brophetia ; sed Spiritu 2^
sancto acti, locuti sunt sancti Dei homines. Primo ordine alloquitur uniuersitatem, ut sacrificia ei deuota mente persoluant.
Secundo septifaria narrationé, per uarias allusiones eiusdem Spiritus sancti sub magno praeconio uirtutes enumerat, quod ad ipsum specialiter pertinere frequenti lectione declaratur. Sed ut unam potentiam Patris et Filii et Spiritus sancti esse cognosceres, tertio loco inhabitare dicit Trinitatem in sancto Ps. XXVIII, 22/24 II Petr. r, 21.
200 et] Gerzz., ozz. Garet.
Ps. XXVIII, 27 praecono Gerz. mate] sancto baptismati Gerzz.
30 cognoscetis Gerz.
in sancto baptis-
PIS 198
EXPOIN
PS. XXVIII,
1
249
baptismate et uirtutem et benedictionem dare Dominum, qui ex eo renatus fuerit, populo christiano. Expositio psalmi. Afferte. Domino,f ili Dei ; afferte Domino filios arietum ; afferie Domino gloriam et honorem. $I
4o
Cum multitudinem gentium, sicut praedictum est, ad creduli-
tatem rectae fidei spiritaliter propheta uenturam esse respiceret totiusque mundi consocianda illis esset adunata confessio, dignum fuit iam quasi credentem populum commonere, ut fidei suae affectum per sacrificia deuota monstraret. Inuitat enim f2/20s Dei, id est qui per regenerationis gratiam facti sunt filii eius, ut ait Ioannes Euangelista : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, hs qui credunt 4n nomine eius. Sed licet omnis
4A
Trinitas unus sit Deus, nec aliqua est in maiestate ipsius aut in natura distantia, diuersis tamen locis dicitur, quod ad personas singulas probetur aptandum. Hic autem Spiritum sanctum specialiter Dominum debemus accipere, quem instituit de tabernaculi perfectione laudare. Intende autem quod imprimis non dicendo quid a/ferant, ipsi se iubentur offerre, id est corda sua sancta puritate lucentia, quod supra omne sacrificium Domino probatur acceptum. Sequitur, afferte
Domino
filios
arietum.
Avietes
apostoli acci-
piendi sunt, qui tamquam duces gregum in caulas Domini perduxerunt populum christianum. F2/2os autem arietum otferendos dicit, quos apostoli recta praedicatione genuerunt 55 non qui prauo dogmate probantur extranei. Av?eíes autem bene sunt apostolis comparati, quoniam animalia ipsa plurimum fronte ualent et obiecta semper impingendo deiciunt; quod praedicando fecisse constat apostolos, qui diuersas superstitiones et idola firmissima caelestis uerbi quadam fronte ru6 o perunt. Aries enim dictus est, quasi a fronte ruens. Addidit afferie Domino gloriam et honorem. Hic specialiter commonemur ut nullam Spiritus sanctus patiatur iniuriam. Nam qui eum minorem Patre uel Filio dicit, g/or?am illi non probatur afferre. Nulli enim gloriosum est audire, quia 65 minor est. Offerimus ergo Domino nostro, id est Spiritui sancto gloriam puram,
plenam, ueram,
cum
eum et consub-
stantialem Patri ac Filio dicimus et coaeternum, atque omnipotentem sine aliqua separatione praedicamus. Sic omnes
41/42 Ioh. t, 12.
42 omnes Gerzz., corr. a. tm. 40 ez 42 filius Cer. corr. 386 uenturem Ger. 53 autem] 48 ipsi se] ipse Gerzz., corr. a. zz. 4 inde Ger. (ten add. s. /. a. s.) Gerz., om. Garet
patrem Gerzz.
atietem |Gerzz., corr. a. zr.
59
65 domino] Gerz., deo add. Gare?
frontem
Gerz.corr.
63
250 7o
7 I
SCHE 8o
85
SCHE
IO ^
IN PS. XXVIII,
1-3
haereses per diuersa loca scripturae diuinae Spiritus sancti praedicatione destructae sunt. 2. Afferte Domino gloriam nomini eius ; adorate Dominwum in aula sancta eius. Supra dixit, ipsi afferte gloriam ; modo dicit, nomini eius. Affert igitur nomini sancti Spiritus gloriam, qui eum facit latius innotescere, quando incredulorum corda conuertit nomenque eius dilatat per multitudinem plebis turbasque populorum ; quod magis ad docentium uidetur pertinere cautelam. Sed nec illud iudices otiosum, quod a//erte quarto repetiit. Haec figura dicitur epimone, latine repetitio crebra sermonis, quae multa colligit unius uerbi iteratione decursa. Sequitur adorate Dominum in-aula sancta eius ; id est colite eum in conscientia uestra mundissima. Ipsa est enim aula regalis et habitatio Spiritus sancti, sicut dicit apostolus : Quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat 4n uobis. 4. Vox Domini super aquas, Deus maiestatis intonuit ; Dominus super aquas multas. Venit ad ordinem secundum, in quo per figuram epimone, quam superius diximus, frequenter per capita uersuum unum repetens uerbum, praeconia Spiritus sancti septenaria uirtute concele-
9 o brat;
9I
EXP.
quod
suis locis, iuuante
Domino,
conabor
I.e 199
exponere.
Primus iste eiusdem rei uersus est «ox Domini super aquas, id est Spiritus sapientiae. Ipse enim legem condidit qua credentium turba regeretur; nam leguntur tabulae testamenti digito Dei scriptae ; digitus autem Dei specialiter intellegitur Spiritus sanctus. Quod uero dixit : Su$er aquas, populos significat, sicut et alter psalmus ait : Saluwm me fac, Domine, quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam ; p.94 et in Apocalypsi legitur : Cewitas sedens super aquas multas. Quapropter istis allusionibus hoc significari manifestum est Spiritum sapientiae legem populis condidisse. Sequitur Deus maiestatis intonuit. Hoc etiam pertinet ad Spiritum sapientiae. Dicit enim quando diem iudicii praedicauit, cum gehennae poenas inaestimabili terrore praedixit, ut non tam loqui quam intonare uideretur. Subiunxit etiam Dominus super aquas multas, id est supra populos gentium diuersarum, quas prophetarum atque apostolorum praedicatione lucratus est. Sic et in isto commate populos significauit, quos etiam intellegi superius maluit.
83/84ICor. 5, 16.
93/94 cfr Deut. 9, 1o.
96/97 Ps. 68, 2.
98 Apoc. 17, 1.
*5 quandulotum Ger, corr. a. zz. eius] Gerz;., illius Gare 99 significare Gerz., corr. a. zz. 105 supta] Gerzz., supet Gare£ 107 populus Gerzx. corr.
EXP. 4. Vox Domini IIO
IN PS. XXVIII, 4-6
in uirtute. Miranda breuitas, tria uerba
quam magnam expleuere sententiam ! Vocem uirtute,
251 Domini
in
Spiritum dicit intellegentiae, qui aduersaria cuncta
deicit atque prosternit, sicut legitur : Ef non est qui possit resistere uoluntati tuae. Merito ergo wox Domini in uirtute esse dicitur, cui nullis obstaculis obuiatur. II
120
I25
130
Vox Domini in-magnificentia. Hic Spiritus consilii redolet. Ouid enim illo magnificentius, qui corde illuminato sentiri facit, at appetantur bona et pessima quaeque fugiantur; praestatque ut de impio perficiatur pius, de captiuo liber, de seruo filius ? Quod illis prouenire non dubium est, quos Spiritus sanctus potentia suae maiestatis inuisitat. 5. Vox Domini conjvringentis cedros : et confringet Dominus cedros Libani.Hic Spiritus uirtutis elucescit, qui conjringit superbiam, quae in se confidit, et humilitatem erigit, quae de eius bonitate praesumit. Cedros enim superbiam debemus accipere, quae se in altitudinem eleuans, proceras huius arboris summitates imitatur, maxime quia et lignum ipsum non est utile, nisi succisum fuerit. Nullus enim in sua radice manens, proficuos generat fructus; sicut nec elatio detestabilis, quae peccatum intulit mundo. Hanc superbiam uox Domini con[ringit, dicendo : superbis Deus resistit ? humilibus autem dat gratiam. Repetit quoque : E£ confringet Domainus cedros Libani. Sed quamuis superioribus haec similia uideantur,
tamen
uno
uerbo
addito,
Lzban:i,
non
paruam
uidentur indicare distantiam. Ced? enim quae alibi nascun155 tur non omnino procerae sunt ; in LZbamno autem tales inueniuntur, ut omnes altitudines arborum superare uideantur. Ergo mundi istius nobiles ac reges, qui reliquos homines tamquam humilia fruteta despiciunt, uirtus diuina confringii, quando pauperes et humiles eligit. Isti enim uirtute 140 superantur, illi inter diuitias suas aut cogitationibus gemunt, aut turpi ambitione soluuntur. Ponuntur etiam ced? et in bonam partem, sicut in alio psalmo dicit : Cedr? Libani quas Dominus lantaudt. 6. Et comminuet eas tamquam uitulum Libani et 145 dilectum sicut filios unicornuorum. Et hic quoque uersus ad Spiritum uirtutis pertinet. Vitulos autem Liban? sacrificiis frequenter antiquitas offerebat, qui propter luxu112/113 Esth. 13, 9.
114 cum Gerzz. corr. Gerz., corr. a. m.
130/131 Iac. 4, 6.
142/143 Ps. 105, 16.
115 spiritus] sanctus add. e£ eras. Gerzz. 123 e; 130 e; 138/139 confringet
122 elucescet
Ger, corr. a. zz.
130
138 134 qui Gerzr. resistet Gerzr., corr. a. zm. deus supetbis — Garef 145 dilectus r (praeter B* C) — filius r (praeter .A* B C D P) frutecta Gerzz. 146 uitulus Gerzz. corr. 147 offerebant Gerzz. corr. 17
C. x (xcvir)
PL 200
252
EXP. IN PS. XXVIII, 6-8
riam dulcium herbarum pingues erant admodum et decori. Eos mauult mundanis summitatibus comparare, quae sic 150 comminuendae sunt, tamquam illi qui sacrificiis uidebantur offerri. Nam et ipsi sunt uictima, dum conuersi Christo Domi-
155
160
no nitidis mentibus offeruntur. Sed ne sibi homines duram legem quaererentur impositam, etiam dilectum Filium Dei dicit esse moriturum, de quo scriptum est : H*c est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Propter incarnationem enim factus est scut filius unicornuorum, id est Iudaeorum singulariter se extollentium. Siue «72cornes appellati sunt Iudaei, quia unum tantum uidentur accipere testamentum. Sic ergo dicit Christum carne moriturum, sicut et filios Iudaeorum, qui inaestimabili pietate conditionem nostram in morte suscepit, ut nobis de sua immortalitate praestaret. 7. Vox Domini intercidentis flammam ignis. Spiritum scientiae significat, qui omne consilium uel calorem contrarium Zntercidendo,
1d est diuidendo diiudicat. Ille enim
Iudaeorum ignitos et flammeos tumultus scientia suae maiestatis exstinxit; ut quod scelerati fecerant uelut ad solum hominem negandum, in humanam salutem et gloriam uerteretur. 170
8. Vox Domin? concutientis solitudinem ; et commouebit Dominus desertum Cades. Hic Spiritum pietatis demonstrat, qui fallaces cogitationes et inepta hominum uota conculiens,
175
180
185
ad ueritatis studium correctos attrahit. Et bene
errores eorum solitudinem uocauit, quoniam habitatorem non habet Deum ; nec ipsi in prauitatibus suis diutius manere possunt, quando eas aut lamentabili morte deserunt, aut felici conuersione derelinquunt. Sequitur e£ commomnebit Dominus desertum Cades. Hoc adhuc ad Spiritum pertinet pietatis. Sed hunc locum narratio libri Numeri diligenter exponit, referens cum israeliticus populus in Cades uenisset nimiaque siti loci ariditate laboraret, Moysen iussu Domini percussa petra subito illis aquarum copiam contulisse miroque modo facta est terra irrigua, quae arida siccitate iacebat squalida. Per hanc ergo similitudinem dicit peccatorum corda durissima in aquas sapientiae posse dissolui, iterumque illud exemplum Cades in humanis cordibus esse faciendum. Saepe enim deseríw» ponitur, ubi et infideles populi conuenire noscuntur, sicut in euangelio dicit : Vox clamantis in deserto. Non enim Ioannes praedicare poterat in deserto, ubi nullus 154/155 Matth. 5, 17.
178/183 cfr Num. 20, 1-11.
159 christum dicit — Gare
187 Matth. 5, 5.
164 intercedendo Ger., corr. a. zz. 178 narratio num (num erz;.) libri exodi Gerzz. pr. zz. 183 peccatotem Gerzz., corr. a. 2.
pr 20i
EXP.
X3
IN PS. XXVIII,
8-11
253
audiret ; sed desertum appellati sunt, qui adhuc necdum fidei 19o dona perceperant. 9. Vox Domini jraeparantis ceruos et reuelabit condensa ; et in templo eius omnes dicent gloriam. Septimum dicit Spiritum timoris Domini. Cer«? enim sunt timidi quidem, sed uenenosa sorbentes. Et merito illis compa19; rati sunt, qui et diuinitatem timent, et contraria quaeque deuorant ; nec ab eis possunt decipi uel noceri, qui aduersum Ecclesiam
Dei, fellita noscuntur
altercatione resistere. Con-
signatus est, ut superius diximus, Spiritus septiformis, quem et supputatione facile colligis et operatione cognoscis. Sed hunc 200 Sanctum Spiritum unum atque eumdem debemus accipere, cuius has quas diximus, testante Isaia, septem constat esse uirtutes, id est spiritus sapientiae, spiritus intellectus, spiritus consilii, spiritus uirtutis, spiritus scientiae, spiritus pietatis, spiritus timoris Domini : distribuens unicuique prout uult. 20; Nec moueat quod ubique uocem Spiritus sancti dicit esse sermonem ; hoc enim uerbum uniuersae Trinitati constat aptatum. Nam
Patris legimus uocem,
cum
dicit : H?c est. Fz2lius
meus dilectus im quo mhi complacus. ltem Filii dicentis : Saule, Saule, quid me persequeris ? Similiter et in actibus 210 apostolorum de spiritu sancto legitur : Segregate mhi Paulum et Barnabam in opus ad quod wocaui eos. Sed hanc communionem uerborum sanctissimus Augustinus contra Arianos scribens in uno libro utili adunatione collegit, ut aequalitatem substantiae uel potentiae indiuiduae Trinitatis omnis prudens 215 possit agnoscere, quando et ipsa uerba probat esse communia. Reuelauit etiam timor Domini condensa, quando ignoratione deposita, ad intellegentiam diuinae legis deuoti populi conuenerunt. Pro qua re in Ecclesia eius omnes referunt gloriam, prout unusquisque praefati Spiritus septiformis dona 220 Suscipit. Gloria enim, sicut dictum saepe meminimus, laus est facta celebratione multorum. 10. Dominus diluuium inhabitat et sedebit Dominus Rex in aeternum. 11. Dominus uirtutem bopulo suo dabit et benedicet 198 209 191 fidei
cfr supta, l. 26 sqq. 201/204 cfr Is. 11, 2-3. 207/208 Matth. 5, 17. Act. 9, 4. 210/211 Act. 15, 2. 211/215 Reuocat Garetius ad Aug. serzz. (nunc Appendicis serzz. 236), 3 — PL 39, 2281, qui reuera est Pelagii Libe//us ad Innocentium, PL 45,1716 sq. Rectius reuocant Morin (Rev. Péréd. 31, 1914/19,
p. 2358) et Fischer (Bi//ica 23, 1942, p. 154) ad Pseudo-Augustini Contra Variziadum librum III — PL 62, 411-434. Cfr Exp. ps. cv1, 270/272.
191 reuelauit Gerz. 199 colleges Ger. (corr. a. z.), colliges Gare? cognoscis Gerzm., cognosces Gareft spiritum sanctum ^ Gare 206 trinitate Gerz., corr. d. 77. 208 idem Gerz. dicentes Gerzz., corr. a. ?z. 211 barnaban
Gerz:. ad] oz. Ger. 213 colleget Germ, corr. a. zz. 214 omnes Gerz., COrT. d. T1. 220 suscipit] Gerzz., suscepit Garez dictum] est aZZ. e£ eras. Gerzz.
pg
254 CÀrÀ
5
EXP.
INES.
SXVILDON
populum suum in ace. Decursis uirtutibus Spiritus septiformis, in tertio ordine ad Trinitatis complexionem mirabili dispositione peruenit. Dicendo enim in his duobus uersiculis tertio Dominus,
ostendit sanctam Trinitatem
dz/uwutwm,
id est aquas baptismatis nhabitare ; sicut in euangelio 230 dictum est : Ewntes baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Sed quaeramus cur hic d?luuiwum pro sacris fontibus positum est ? Merito, quoniam illud quod factum est sub Noe, baptismatis sacri gerebat imaginem. Nam sicut istud purgat animas sordibus peccatorum, ita et illud mundi crimina probrosa'deleuit. Merito ergo pro I diluuium baptismate diluwiwm positum est, ad cuius similitudinem constat effectum. Nam quod tertio Dominus repetiit, sine distinctione personarum, licet intellegi primum dictum de Spiritu sancto, Dominus diluuium inhabitat. Sequitur 24 o et sedebit Dominus Rex in aeternum ; hoc autem de Filio recte intellegimus. Domnus wirtutem bopulo suo dabit, de Patre competenter aduertimus. Po$wlo suo, significat christiano, quem de sacri baptismatis munere conquisiuit. Subiunxit etiam : E£ benedicet bopulum suum in pace. 24 v^ Non dixit benedicent, sed bened?cet, quia unus est Dominus Deus noster. /» face, propter illud euangelii : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Vna est enim pax et Patris et Filii et Spiritus sancti.
2
o
Conclusio Meminerimus quam ingenti ut detrectatores Spiritus sancti cusatione defendi. Nam potentia
psalmi. tuba psalmus iste tonuerit, non possint ignorantiae exipsius septiformi distributio-
ne laudata est, ut nihil ibi inferius, nihil cognosceres esse diui-
A
sum; quia sanctae Trinitatis unitas in fine declarata est. Desinat haereticorum insana perfidia uanas commouere calumnias : legant Didymum, legant beatum Ambrosium, ceterosque patres qui de hac re perfectissima disputatione dixerunt!. Afferant indiuiduae Trinitati gloriam et honorem, nec faciant in aequalitate distantiam, si perduci non eligunt ad ruinam. 230/231 Matth. 28, 16. 246/244 Ioh. 14, 27. 255 cfr Didymus de Spirizu s., Hieronymo interpretante — PG 23, 109-162 ; Ambros. de Spiritu s. — PL 16, 703816 [731-850]. 228 diliuuio Gerzz. (sed /. 222 e 231 diluuium) 229 aquis Gerzz. Gerz. 5. |. a. m. 244 populo suo Gerzz. (sed 7. 225 -Jum suum)
239 sequitur] 288 clegunt
Gerzz., corr. a. m.
* Extat hoc corpus de Trinitate in cod. Vatic. lat. 314, cfr P. CouncELLE, 0.C.,
P- 369 sqq.
PL 202
EXP.
IN PS. XXIX,
EXPOSITIO
I
IO
15
IN PSALMVM
255
XXIX.
1. Psalmus cantici dedicationis domus Dauid. Psalmi cantici cognita significatio est : nunc consideremus cur posita sit domus dedicationis. Domnus significat dominici corporis templum ; ded?catio uero resurrectionem eiusdem Domini nostri Iesu Christi. Tunc enim corpus eius in aeternam gloriam potestatemque perductum est, sicut in euangelio ipse dicit : Data mili est omnis potestas in caelo et in terra. Dedicare quippe dicimus, cum nouitas domus aliculus in usum celeberrimum deputatur. Domws autem Dawid propter semen eius est posita, unde Saluator noster carnis traxit originem. Ista domus est quae nunc apertis foribus labiorum laeta decantat : Exaltabo te, Domine ; quae fabricata est nascendo, sed in sancta resurrectione cognoscitur esse dedicata. Diuisio psalmi. Rex noster Dominus Christus prima narratione post resurrectionem gloriosam Patri gratias agit, quia eum de mundi istius
20
1-2
aduersitate
liberauit,
sanctis
iubens
laudem
dicere
Domino, quando uniuersa in eius potestate sunt posita. Secunda se dicit a sua constantia non mouendum, insuper addens praeconia diuinitatis a uiuis potius, non a mortuis esse soluenda. Tertia redit ad resurrectionem suam laetus et exsultans, quoniam carnis fragilitate deposita, in aeterna maiestatis suae gloria perseuerat, more suo praeteritum dicens, quod nouerat esse uenturum. Expositio psalmi.
2)
30
2. Exaltabo
te, Domine,
quoniam
suscepisti
me,
nec deleciasti inimicos meos super me. Dominus Christus Patri gratias agit per dispensationem, qua resurrexit a mortuis. Nam exaltabo dicit, latius innotescere facio, quod sancta Verbi incarnatione gloriosaque resurrectione completum est. Quanti enim ante hoc tempus Dominum spiritaliter cognoscere potuerunt, nisi eius aduentu ueritas promissa claruisset ? Sed homo
ideo
exaltare
ualuit nomen
Altissimi,
quoniam ab eodem constat assumptus. Nam quemadmodum potuisset aut occulta Dei prodere, aut iudicia Dei futura
Ps. XXIX, 7/8 Matth. 28, 18.
5 Ps. XXIX, 1 dedicationis] Gerz. (cfr /. 3), in dedicatione r (praeter A H) omnes Germ.,corr.a.77. — 40 sal«V est mihi — Gare iesu] oz. Germ. uatut Gerzz. corr. 21 et] om. Gerzz.
PL 203
256
EXP.IN PS. XXD9 25
narrare, nisi uirtute caelesti, qua praeualuit, sua Patrisque secreta reuelare ? Sequitur nonnulla quaestio : Nec delectasii inimicos meos super me. Quomodo enim non sunt delectati inimici eius, quando eum colaphizantes dicebant : Prophetiza nobis, Christe, quis est quà te percussit ? et iterum stantes ante crucem dicebant : Vah! qui destruit templum eti in triduo reaedificat illud ! Quemadmodum etiam non sunt delectati, quando super uestimenta, eius miserunt sortem ? Sed haec fugitiua inanisque laetitia in paenitudinem illis tristitiamque conuersa est ; dum eum post triduum uideSCHEB
45
runt resurgere, quem
mundo Do
sperauerunt communem
interitum re-
perisse. Delectasti uero potuit, pro delectare fecisti. Quae figura dicitur hypallage, quoties aut genus, aut uerbi declinatio commutatur. $4fer moe autem dixit, postquam de hoc trausiuit ; tunc enim
L 96
et inimici tristes effecti sunt,
et deuoti gaudio magno floruerunt. 9. Domine
Deus
Quemadmodum
meus, clamaut? ad te et sanasti
sanatus
me.
est, qui non legitur aegrotasse ?
Sed occulte ille aegrotabat, quando uniuersum hominem sua
incarnatione suscepit, qui erat obnoxius et morbis et mortibus. Sed quia in illo sanati sumus, sanatwm se ipse profitetur. Tunc enim saluatus est Dominus Christus, quando carnem fragilitatis nostrae resurgendo in aeternae uitae gaudia collocauit ; et omnes salui facti sunt, qui in ipso fideliter crediderunt. 6o 4. Domine, abstraxist? ab inferis animam meam ; saluasti me a descendentibus ?n lacum. Quid dicimus de illis qui Dominum Christum animam habuisse non credunt ? Ecce ipse toties clamat ad inferos se humana lege perductum, exindeque animam suam potestate suae diuinitatis ab6 VA stractam. Et uide quia abstractam dicit ; scilicet quoniam claustris inferni diruptis, ad caelum usque perducta est. Descendentes uero im lacum sunt qui in saeculi istius iniquitate uersantur. Et bene dixit descendentibus, quasi in profundum euntibus, qui pressi pondere peccatorum, al7o tissima profunditate deuorantur. Sed quomodo saluwatus est, quem constat occisum ? Saluatus est utique a talibus, id est ab eorum
communione
liberatus, cum
mortuis, et mors ei ultra nocere non potuit. 9. Psalltte
89 Matth. 26, 68.
40 destruis PI
Domino,
sancti
eius
et
resurrexit
a
confitemini
49/41 Matth. 27, 40.
41 reaedificas PIL
46 delecti Gerzz., corr. a. zz.
44 exal-
lage Germ.(cfr Exp. ps. 138, 63) 55/06 profitut Gerzz., corr. a. zz. 68/70 et bene 4. deuorantut] oz. Gerzz., add. in marg. inf. 72 liberatus] Gerz., est add. Garet
BE 204
EXP. IN PS. XXIX, 5-6 75
257
memoriae sancliitalis eius. Post resurrectionem suam conuenienter praecipit sanctis ^sallere, ut resurgente capite
membra laetarentur, maxime cum spes eorum tali dispensatione firmata sit : quoniam et ipsos constat in laetitia resurgere, quos contigit eius praedicationi credidisse. Memoriae 8o sanciitatis eius dixit, quia nostri memor esse dignatus est, qui in umbra mortis, quasi in densa peccatorum caligine uersabamur. Non enim nos illius memores fuimus, qui nos creauit ; sed ille nostri potius, quos creauit; sicut ipse in euangelio dicit : Non wos me elegistis sed ego eleg? uos. Et ideo 85 confitenda et glorificanda est memoria sanctitatis eius, quae humanum genus in recordationem suam deducens, quod nos saluare potuisset effecit. 6. Quoniam ira in indignatione eius et uita im uoluntate eius : ad wesperum demorabitur fletus laetitia. Partibus suisintellegamus hunc 9o et ad matutinum uersum, in quo malorum retributionem, iustorum praemia, passionis suae tristitiam, resurrectionis laeta commemorat ; eoque fit, ut cum fuerint distincta, nesciant confusionis iniuriam. Sed cum £a nostra, sicut legitur, mortem operetur, 95
in primo commate per tropologiam hoc de Domino dicitur, quia reuera indignatio ilius mors est utique peccatoris. Dignatio enim est, quando nos clementer suscipit ; /nd?gnatio cum nos iratus abiecerit ;non quia ille irascitur, sed de eius
IOO
auersione mors euenit, quae de ira humana procedit. Sequitur e£ uita in uoluntate eius. Nihil potest dici praestantius. Nam
TOP 105
IIO
115
sicut i» indignatione
mors, ita in uoluntate
eius uita esse dignoscitur ; quae tamen non in meritis nostris, sed in ipsius uoluntate consistit. Hoc argumentum in topicis dicitur ex contrario. Adiecit ad wesperum demorabilur fletus. Vesperum dicimus, cum peracto die sol occidit, et noctis tenebrae consequuntur ; quod accidisse constat
Ecclesiae, quando Christus Dominus est peremptus. Tunc enim uere demoratus fletus, dum per triduum fidelium turba congemuit, et mundi ipsius natura concussa est, ut et ipse orbis cum humano genere Domini lugere uideretur exitium. Matutinum uero dicimus, quando discedentibus tenebris crepusculum coeperit elucere. Quo temporeresurrectio Domini, euangelio teste, uulgata est : de qua parte beatis creuisse constat sine dubitatione laetitiam. Sic in uno uersu tantarum rerum ingens explicata perfectio est. 84 Ioh. 15, 16. 93 distincte Gerz. (-te 92 suae] Gerz., eius Gare $9 praedicacione Gerzz. 107 dominus] Gerz., nostet add. 98 abiecerit] Gerz., abicit Gare£ 5$. J. a. fA.) 108 demoratus] Germ., est add. Gare Garet
258
TOP
EXP. IN PS. XXIX, 7-1o
v. Ego autem dixi in mea abundantia : Non mouebor in aeternum. Postquam de resurrectione sua gratias egit, et sanctis psalmodiam salutariter imperauit, secunda narratione redit ad passionis suae gloriosissimam causam ; illo tempore secum cogitauerit, pius doctor edicit. I20 et quae Nunc uideamus quae sit ista abundantia, per quam se Abwndantia erat nullatenus ?»0owendwum esse profitetur. Filio semper Virginis Mariae, quod Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Quid enim illa gratia copiosius, quae habe125 re meruit plenitudinem deitatis ? Sicut dicit apostolus In quo habitauit omnis plenitudo diwinitatis corporaliter, 1d. est uerissime, substantialiter atque perfecte. Iure ergo dicebat, in aeternum se moueri non posse, cul sua maiestas confidentiae dona praestabat. 130 8. Domine, in uoluntate tua praestitisti decori meo wirlutem : aueriisti faciem tuam a me et facius sum conturbatus. In hoc uersu euidenter exponit, unde illa fuerit abundantia, quae non potuit commoueri, Vértutem quippe se de humana natura habuisse non dicit, sed desuper 5» sibi asserit contributam. Nam decorem. ipsius probat illud exemplum : Sfeciosus forma vae fils hominum. Sed ista immaculata et sole clarior humanitatis pulchritudo, copulata Verbo uirtutem accepit, qua miracula magna faciebat, sicut in euangelio ipse testatur dicens : S?cut Pater habet uitam in 140 semetipso, sic dedit et Filio habere uitam in semetipso. Sequitur probatio sententiae superioris : Auwertisti faciem iuam a me et factus sum conturbatus. Ac si diceret : Tu mihi dedisti secundum carnem quae habeo, ut te auerso fuerim conturbatus. Haec autem dicens perniciosas hominum ela145 tiones intercipit. Nam quemadmodum peccator de se audeat praesumere, cum immaculata sanctitas «;riwiem sibi ac decorem a Domino fraestitum fuisse fateatur ? Hoc argumentum in topicis dicitur a consequentibus. Nam cum aueriit faciem suam diuinitas, consequens erat ut carnis 150 turbaretur infirmitas. 9. Ad
te,
deprecabor.
Domine,
una sententia est. Nam 155
clamabo
Quod modo
ad
Deum
meum
dicit, Domine,
modo
Deum,
hoc est ad
et
Dominum
clamare,
quod Deum [uisse deprecatum ? . 10. Quae utilitas in sanguine meo, ?n corruptionem.
dum
123/124 Ioh. 1, 14.
126 Col. 2, 9.
139/140 Ioh. 5, 26
130 in] bona add. v
141 auerti Gerzz., corr. a. zz.
136 Ps. 44, 5.
descendo
152 quo Gerzz., corr. a. zr.
185 sanguinem meum Gerzz. (a /. 166/167 /egi£ salutifero sanguine)
PE 20$
EXP. IN PS. XXIX,
ro-12
259
Numquid confitebitur tibi buluis, aut annuntiabit ueritatem. tuam ? lmmaculata Verbi incarnatio coeptis precibus perseuerat. Ab ipsa enim parte dicitur : si descende160
YO
in
corruptionem,
id est ad putrefactionem,
n 97
cui lege
generali cuncta caro subiecta est; qualis erit spes fidelium, qui me sub triduana celeritate resurgere crediderunt ? Petit ergo non ut non moriatur sed ne caro ipsius corruptione resoluta
nullum
'signum
promissae
maiestatis
ostendat,
propter illud quod dicit alibi : Non dabis sanctum tuum widere corruptionem ; et incipiat non esse «4£2/21as mundi 2n salu-
tifero sanguine dominicae passionis. Confessio uero hic lau-
170
dem significat, quam utique offerre non possunt qui in puluerem communi morte soluuntur. Sequitur aut annuntiabit ueritatem iuam ? Illam uidelicet quam post resurrectionem discipulis dixit : J?e, Praedicate hoc euangeluwm omma creaturae ; et qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit ; qui autem non crediderit. condemnabitur. 11. Audiuit
175
SCHE
180
minus
195
et miserius
est
mesi ; Do-
tionem, in qua iam de sua resurrectione gaudens,
aeternae
PL
beatitudinis gratificatione mulcetur. Sed quemadmodum factus sit adiutor, ipse consequenter exponit ; et ideo nostra uerba non debent adici, ut cursus ipse dictorum propria magis expositione declaretur. Hoc schema dicitur epexegesis, latine explanatio, ubi priora dicta uerbis subsequentibus exponuntur. 183. Conuertisti blanctum meum in gaudium mihi : conscidisli saccum meum et praecinxisti me laetitia.
206
Planctus
190
Dominus
[actus est adiutor meus. Venit ad tertiam narra-
ad mortem attinet, gaudium
ad resurrectionem ;
quod iam utrumque constat impletum. Saccus uero est textrina grossissima atque aspera, in humanos usus laboresque deputata, qui carni humanae congruenter aptatur. Conscissus est ergo saccus, id est corpus ipsius, cum pro nobis ipse mori dignatus est. Ante eius quippe exitium, mors nos tortuosis ligaminibus ambiebat et uelut aliquod frumentum insolubili carcere tenebat inclusos. Sed ut intellegas saccum pro tristitia mortis fuisse positum, contra hunc dicit de resurrectione : Praecinxisti me laetitia, Perpende uerbum $raecinxisti ; cingulum significat quod ad iudicis pertinet dignitatem. Nam cincta potestas in ipso uocabulo noscitur constituta. Sic enim cinctum dicimus iudicem, quando eius 165/166 Ps. 15, 1o.
171/173 Marc. 16, 15-16.
165 alibi dicit — Gare
efexegis Gerz.
169 mortem Gerzz., corr. a. 7r.
192 inclusum Ger. (recte ?)
174 mihi r
180
195 iudices Gerzr., corr. a. zx.
EXP.
260
IN PS. XXIX,
fasces honoresque declaramus. xisti, sed ?raecinx?sti, 20 o
1
12-XXX,
Et uide quia non
id est, supra omnes
dicit cin-
potestates et
uirtutes eleuasti, propter illud apostoli : Et ded?t ei nomen quod. est super omne momen.
13. Vt cantet Domine
Deus
tib? gloria mea meus,
in
et non
aeternum
De superioribus pendet iste uersiculus. 20 vA
cinciwum
/aetitia,
Ideo enim
ut humanitas
;
tibi.
P*rae-
camtaret
deitati, quae est eius gloria. Cantare autem diximus, ad mentis laetitiam proprie pertinere. G/or?a uero Christi, Patris maiestas est, a quo audiuit : Hzc est. Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Et quia semel pro mundi salute
2I A
se dixit esse
compungar
confitebor
comfwunctus,
id est crucifixus est, nulli se ulterius
subiacere memorat passioni; quippe qui carnis fragilitate deposita, in maiestatis suae gloria perseuerat, sicut dicit apostolus : Christus resurgens a mortuis, iam non moniur, mors ei ulira non dominabitur. Sed ne praedictam cantilenam putares existere temporalem, ?» aeternum se confiteri dicit. Confitebor autem hic accipiendum est a parte membrorum, quasi confabor, id est, cum
sanctis aeterna te uoce
laudabo. Quod absolute creditur esse uenturum, cum illa ciuitas lerusalem fuerit dedicata, quando iustis omnibus indeficiens promittitur psalmodia. Sic enim frequenter promittit se facere Christus, quod facturus est populus utique christianus, sicut est et illud : Confitebor tibi, Domine, in. ec-
clesia magna ; in fopulo graui laudabo te. Conclusio psalmi. Paruus quidem psalmus, sed caelestis doctrinae ubertate 22 A
230
repletus est : habens in uersibus gratiam breuitatis, et in sen-
sibus extensas omnino latitudines. Hic enim sanctae resurrectionis gratia dicitur, hic passio Domini gloriosa memoratur ; ut nulla tribulatio passionis terreat, quos resurrectionis spes magna laetificat. Et intuere propter gratiam nouitatis hic ordinem fuisse conuersum, ut inciperet a resurrectione, quam post passionem Domini constat euenisse. EXPOSITIO
IN PSALMVM
1. In finem bsalmus
200/201 Phil. 2, 9.
Dauid.
208/209 Matth. 5, 17.
Ps. 34, 18.
198 dicit] Gerz., dixit Gare?
XXX.
Verba quae titulus con-
213/214 Rom. 6, 9.
202 cantem r (praeter plures codd.).
222/223
PL 207
EXP.
IN PS. XXX,
r-3
261
tinet, ad Christum Dominum frequenter diximus esse referenda, cui totus hic psalmus aptandus est, quando eius passionem resurrectionemque decantat. Loqui enim ex nostra humilitate dignatus est, qui etiam sustinuit humani corporis passionem : per sua nos eloquia bonus Magister erudiens, ut et nos imitantes
IO
rerum
caelestium
disciplinam,
humiles
ac deuoti
nostri capitis dicta sequeremur. Intuendum est uero psalmum hunc quartum esse eorum qui de passione et resurrectione dominica breuiter faciunt mentionem. Diuisio
psalmi.
Per uniuersum psalmum uerba sunt Domini Saluatoris. Primo ingressu precatur Patrem ut de malis imminentibus liberetur, ac deinde exauditum se indubitanter exsultat. Secundo I
5
redit ad passionem suam, actumque rei per allusiones uarias mirabili narratione describit. Tertio generaliter agit gratias pro se et populo fideli, quoniam uniuersali Ecclesiae misericordiae suae dona largitus est : commouens etiam sanctos ut in caritate Domini perseuerent, qui et bonorum praemia et malorum retributiones superius audierunt.
20
Expositio psalmi. 2. In te, Domine, speraui, non confundar in aelernum ; in tua iustitia libera me et eripe me. Per-
scrutandum est quemadmodum frequenter similia dicta suaui uarietate repetantur. Orat Christus Patrem ex natura humanitatis assumptae, ne de sua spe deiectus, humanae insultatio2 A
30
x3
3^
nis patiatur opprobria : addens 2» aeternum, ubi eius p. 98 contemplatio fixa et incommutabilis permanebat. I» twa iusilia, id est qua consueuisti subuenire rogantibus, qui firmissime de tua maiestate configunt. Lbera, ad pericula huius mundi pertinet amouenda; eife, ad celeritatem respicit auxilii : ne illa resurrectio mundo saluberrima tardaretur. Eripe autem constat a rapiendo compositum. Quapropter merito implorauit iustitiam Domini, qui se nouerat per iniquos passurum. O uere miranda et diuina commutatio! Accepit necem, reddidit salutem; pertulit iniurias, tribuit honores ;dolorem sumpsit, contulit sospitatem ; et solus
et summe pius, qui dulcia praestitit, cum amara susceperit.
me
9. Inclina ad me aurem tuam, accelera ut eripias : esto mihi in Deum rotectorem. Inclina, dixit,
aurem
iuam,
propter membrorum
Ps. XXX, 2 dominum christum deinde] accede inde Ger. corr.
27 consuesti Gerzz.
suorum
humilitatem ;
13 ac 3 hic] Gerz., oz. Garet — Gare? 21 iustitia tua — Gerzz. (sed /. 26/2? tua iust.)
28 confidunt Gerzz.
31 eripe] me a4Z. e? exp. Gerzz.
262 40
45
50
6o
IN PS. XXX,
3-5
ut quoniam per naturam suam humana conditio ad diuinitatem non poterat attingere, ad eam diuinitas inclinata descenderet, quod omnipotentis Verbi incarnatione prouenit. Vnde merito petebatur quod adhuc minime probabatur effectum. Sequitur accelera wt eripias me, id est festina resurrectionem dare celerrimam, non illam morosam quam generalitas adhuc noscitur sustinere. Haec autem frequentia petitionis docet nos non debere ab oratione suspendi, etiam cum nobis credimus aliqua posse concedi. Petit quoque ut ab huius saeculi importunis insidiis diuina uirtute protegatur, ne pateat inimicis derelicta simplicitas ; sicut scriptum est in Isaia propheta : Sicut agmus coram iondenie se sime woce, sic non aperuit os suum. Et in domum
55
EXP.
vefugii,
ut saluum
me
factas.
Do-
mus est refugit? gloriosa resurrectio, postquam iam nulla imbecillitate concutitur, sed incorruptibili maiestate perfruitur. Nam tunc saíuwus fuit, cum ei mors ultra praeualere non potuit. Ita quod timet, ex nobis ; quod confidit, propriae diuinitatis est. Domum quoque refug1? ad Ecclesiam catholicam dicunt aliqui pertinere, ubi a parte membrorum petit se saluum [ieri, quoniam in ipsa reuera omnis Christianus saluus efficitur ; sicut in arca Noe crescente diluuio soli salui
facti sunt qui feliciter intrare meruerunt. 4. Quontam firmamenium meum et refugium meum es tu ; et propier nomen tuum dux mihi eris et enu65 iries me. Firmamentiwum pertinet ad toleranda quae passus est, refugium ad finem malorum, quando istius saeculi iniquitates gloriosae mortis fine superauit. Sequitur : Ef propier nomen tuum dux mihi eris. Propter nomen 79
suum Dominus 4x erat humanitati, quoniam illud latius per uniuersas gentes fecit agnosci, saluberrima praedicatione uulgata. Siue hoc a membris accipiendum, sicut supra iam dictum est. D»x
75
enim noster ueraciter dicitur, quando illum
sequimur, et praedicationis eius uestigia non uitamus. Addidit etiam enuiritum se quousque ad perfectionem catholica Ecclesia ipsius munere perueniret. 9. Educes me de laqueo isto, quem occultauerunt mihi, quoniam iw es protector meus, Domine. Occultatus est quidem ab inimicis /aqwews, sed non qui Christo esset occultus, nec in mortem deceptus incidit, sed sciens
Ps. XXX, 51/52 Is. 55, 7.
41 poterant Gerzz. corr. 43 ad hunc Gerzz. corr. ptobatur Gerz., corr. a. m. 41 ab oratione non debere — Garez 51 tundente Gerzz. 53 domum] locum r (at cfr J. 88) 56 mors ei Gare *6 educes] et praem. r (praeter K)
PL 208
EXP. IN PS. XXX, 5-8 8o
85
263
eam pro nostra liberatione suscepit. Ergo Jaquewm occultauwerunt ludaei Christo, quia tantum hominem credentes, occultis eum perdere machinabantur insidiis. Vnde se dicit educendum, id est resurrectionis beneficio ad superna uelociter eleuandum. Sed omnia consilia Iudaeorum dicit esse frustranda, quia, Domino protegente eee potest aduersitas praeualere. 6. In. manus tuas commendo puvitum meum redemisti
9o
|
me,
Domine,
Deus
ueritatis.
Consideremus
cur hic sermones ipsi sint positi, quos euangelii textus eloquitur. Nam et ibi sic ait : /n manus tuas commendo spiritum mew. ; el inclinato capite reddidit spiritum ; scilicet ut et hic
95
IOO
10$
IIO
cognosceres fuisse locutum, qui post tot saecula, eadem erat in cruce positus uerba dicturus. /* manus tuas, in ueritate tua, qua benigna et iusta semper operaris. Commendat itaque Patri inaestimabilem thesaurum, animam uidelicet illam quae uoluntates ipsius para intentione faciebat. Dignum ergo fuit ut tanto susceptori talis commendaretur spiritus. RedC eid se deinde esse testificatur. Sed uideamus quo pretio? Illo scilicet quo apostolus dicit : Semetipsum exinaniwit formam serui accipiens. Vides quam magnum pretium fuit, ut maiestatem suam usque ad carnem hominis inclinaret, seque exinaniuit, ut caelestibus humana compleret. Sed ut istum Dominum euidenter aduerteres, addidit quis esset, id est, Deus weritatis. Illorum enim specialiter Deus est qui ueritatem diligunt, nec in aliqua falsitate miscentur. v. Odisti ommes obseruantes uamitatem superwacue : ego autem in Domino sperabo. Illa redduntur semper odiosa, quae probantur esse contraria. Iuste ergo ueritas oderat uanitatem, quia wanitas in falsitate uersatur. Cui rei ipse tribuit expositionem dicens, swb$eruwacue ; quae non solum uacua, sed etiam swferwuacua
II$
integrum
120
dicta est; merito,
quando fructuosam intellegentiam tollens, alienat a Domino. Et quando prius dixit Dominum odisse uanitatem, id est saeculi istius desideria transitura, nunc se dicit amare uerissima. Quae sunt ista uerissima ? S$erabo in Domino : ubi nihil uanum, nihil superuacuum est, sed totum fixum atque perseuerat.
Verum
istam
rem
quae
causa
conse-
quitur ? 8. Exsultabo et laetabor in tua misericordia, quia respexisti humilitatem meam. In hoc et superiori uersu,
90/91 Luc. 25, 46.
99/100 Phil. 2, 7.
85 frustanda Gerzz. corr.
98 testificans Ger. (recte ?)
n.
120 superiore Gerzz., corr. a. zz.
106 omnes] ozz. r
sed] se Gerzz., corr. a.
PL 209
264
SYL
o0
EXPBOINOPSSURNON
OSID
iterum categoricus syllogismus enascitur, cuius definitionem partesque in primo psalmo iam diximus, qui etiam hoc loco simili ratione colligitur, id est, ego in Domino speraui. Omnis sperans in Domino exsultabit et laetabitur in misericordia 12 D eius. Ego igitur exsultabo, et laetabor in misericordia eius. Pulchrum plane dicendi genus in breuitate complecti, quod nulla possit aduersitate dirumpi. Nunc psalmi uerba tractemus. Éxswltare est cum magna animi alacritate gaudere; laetari est temperata mentis affectione mulceri. Sed consi130 deremus quoties commonemur in humanis uiribus minime confidendum. Nam quemadmodum, ut supra dictum est, quisquam de se debeat praesumere, unde sancta incarnatio legitur abstinere ? Quapropter exsecranda est pelagianae prauitatis intentio, dum illa tentat praesumere quae cognoscere I3 j debuit Spiritum sanctum toties ante damnasse. Intendamus etiam qui dicit humilitatem suam fuisse respectam ; ille uidelicet qui caelum terramque et creauit et continet, cui potestates supernae seruiunt. Sed ideo erat in Altissimo humilitas, quia illi et humanitas ueraciter adhaerebat ab ipsa con140 ceptione perfecta. 9. Saluam fecostt de necessitatibus animam meam nec conclusistit me in manus inimici. Necessitas dicitur ab eo quod in nece sit posita, id est in mortis angustiis constituta. Nam quando peccatorum laqueis innodamur, nec 14 31 ab eis possumus nostra uirtute dissolui, necessitas appellatur Ergo tunc de necessitatibus liberata est anima Domini. Saluatoris, cum a peccatis reddita est modis omnibus aliena. Sequitur zec conclusisti me in manus inimici. Ipsa erat necessitas quam superius dixit, si potestati diabolicae 150 delictis traderetur obnoxius. Comclus? sunt enim quasi carcere poenali, qui illius saeuissimi manibus ambiuntur. Nec. conclusisti ergo dicit, quia liber effectus est a potestate diaboli, sicut ipse in euangelio ait : Ecce ueniet princeps munda luus et àn me non inueniet quidquam. 15 5 10. Statuisti in loco sbatioso bedes meos: miserere mei, Domine, quoniam tribulor. Post liberationis suae decursam
16 o
exsultationem,
ad
secundum
uenit
ingressum
ubi de passione sua multa dicturus est, ut eam frequenti memoria piissimus commoneret, quam pro omnium salute suscepit. S/iatwisii, dicit, hoc est firmasti ; quia lapsum 122 cfr Exp. ps. I, 189 sqq.
153/154 Ioh. r4, 3o.
123 simili] Gerzz., simul Gare 125 itur Gerzz.corr. |. 129laetate Gerzz, 140 perfecte atque Ger; ef prosequitur sicut. solet litteris uncialibus saluam fecisti eqs. 145 dissolui] Gerzz., solui Gare 147 eum Gerzz. 156 mihi r (praefer M), a£ efr 1. 1*2
P 99
Is 210
EXP.
IN PS. XXX,
ro-ir
265
sustinere non poterat, qui mundi uitia non habebat. 7» loco
spatioso, id est libero et a potestate diaboli semper excepto. Ipse enim liber /ocws est quem hostis ille non insidet ; ipse spatiosus quem ille non occupat. Et intende quia non dixit 165 in uia, sed 2» loco sjpaít?ioso, id est in patria uirtutum, in regione beatorum ; uia enim legitur angusta iustorum. Pedes autem suos dicit uirtutes morales, per. quas hunc mundum fixis gressibus ambulauit, quos diaboli aduersitas impedire non potuit. Sed quamuis mundum
inculpabiliter ambularet,
17o necessarium fuit ut eius infirmitatibus diuina gratia subueniret, ne imbecilla caro a caelestis propositi integritate discederet. Ideo sequitur miserere mei, Domine, quoniam iribulor. Lege enim humani corporis tribulationi suae postulat subueniri, sicut et in euangelio dicit : Tv?stis est anima mea 17; usque ad mortem,
et his similia. Siue fedes
suos apostolos
dicit, qui *» loco sjpatioso, id est per uniuersalem Ecclesiam certissima stabilitate fidei constiterunt. Conturbaius SCHE
est
im
ira
oculus
meus,
anima
mea
et uenter meus. Per hos quatuor uersus figura diatyposis 18o est, quae latine expressio dicitur : ubi rebus personisue subiectis et formae ipsae et habitus exprimuntur. Incipit enim describere qualis fuerit periculi raagnitudo. Ac si diceret : confusus
18;
190
195
200
est
animus
meus,
cum
me
insequentium
furor
appeteret. Iram siquidem posuit inimicorum indignationem. Oculus autem intellectum significat, quem semper comturbamus atque confundimus, quando imminentia pericula formidamus. Venter uero noster aluus est, in quo edulia deglutita recondimus, qui apte memoriae comparatur, quia sicut ille transmissas escas recipit, sic et memoriae sinus notitias rerum. competenter assumit. Comtwurbatum ergo dicit wuenirem, id est memoriam suam, ubi habebat reposita quae illi Dominus de sua clarificatione promiserat. Sed cum uideret caro sibi imminere pericula, consequens fuit eam trepidatione turbari. Et nota quia se coníurbatum Írequenter dicit, desperasse nusquam. Quod ideo ab ipso dictum est, ut nobis hanc imitandi formulam magister caelestis ostenderet. Nam conturbatio humanitatem familiariter petit, diuinae autem sanctitati desperatio prouenire non potuit. 1i. Quoniam defecit in dolore uita mea, et anni hei im gemitibus. Hinc est illa conturbatio carnisque metus, quia 2n doloribus uita defecerat. Verbum autem ipsum defecit longas et grauissimas significat passiones. 174/175 Matth. 26, 58. 168 quos] quibus Gerz. 165 sec. in] ozz. Germ. 198 porui?] Germ., potest Gare£
189 recepit Gerzz., corr. a. t7.
PL 2II
266
205
210
215
220
225
230
22)
EXP.
IN PS. XXX,
11-12
Deficere enim est paulatim minus facere et ad finem perdendo aliquas ualetudinis minutias peruenire; quod uitae humanae accidere posse manifestum est, quae ad terminum
mortis usque perducitur. Superiora uero declarans subiungit : Et anni mei in gemitibus, quod multitudinem significat utique dierum. Considera quod dixit n gemitzbus, quia non fuit leuis dolor ubi continuus gemitus insonabat. Siue hoc magis ad martyrum pertinet passiones, qui in capite merito intelleguntur, quoniam ipsi membra sunt Christi. Et considera quia non in uocibus sed iz gemitibus posuit, ut Deo fieret amplius notum quod hominibus uidebatur occultum. Infirmata est in paupertate uirtus mea et ossa mea conturbata sunt. Virius animi infirmatur in paupertate, quoniam omnibus bonis indiget humana fragilitas. Quid enim illa pauperius quae nihil idoneum de se habere cognoscitur ? Ossa uero fortitudo est qua compago corporis sustinetur. Quod utrumque pulchre positum est ad exprimendam inbecillitatem humanae substantiae : quia neque in animi robore, neque in carnis spe ulla debet esse praesumptio, sicut propheta dicit : Maledictus qui confidit 4m homine, et £onit spem carnem brachii sui et a Domino recedit cor eius. 12. Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium et uicinis meis nimium et timor motis meis. Non uacat quod sw$er omnes et non inter omnes ait. Super omnes inimicos meos, per modum exaggeratiuum dicitur, quoniam dum essent illi uere of $robriwm, Christus Dominus innocens atque immaculatus inter eos habebatur opprobrium, qui se nefario scelere polluebant. Sequitur factus sum opprobrium, non quia ego uere opfhrobrium fui, sed quoniam ab illis putabar esse quod non eram, qui decepti uanis persuasionibus errauerunt. Contra probum dicimus probrum, id est inhonestum atque indecorum. O$$5»robriwum autem significat ualde abominabile facinus, quod Do-
mino Saluatori inter iniquos Iudaeos euenisse manifestum est, cum dicerent : H?c homo a Deo mon est, qui sabbatum non custodit ; et alibi : Samaritanus es et daemonium habes. Vici240 ^os autem illos dicit qui ei uicinitate fidei propinquabant, qui adhuc non crediderant, sed credere disponebant ; sed uidentes eum in cruce pependisse, a credulitatis uicinitate remoti sunt, dum pati uidebant quem adorandum esse putauerunt. Ignari cum fideliter praedicta necessario cernerent con245 secuta, tunc magis a firma credulitate suspensi sunt. Et nota 222/224 Ier. 17, 5.
238/239 Ioh. 9, 16.
235 inprobrum Gerzz., corr. in inprobum
239 Ioh.'8, 48.
239/240 uicinus Gerzz. corr.
EXP. quod prius dixit
IN PS. XXX,
i«imicos,
deinde
12-14
267
«4cinos,
nunc
acce-
dendo peruenit ad otos. Notos autem apostolos significat, qui passione ipsius omnino turbati sunt ; de quibus scriptum est : Percutiam pastorem, et disbergentur oues gregis. Sic figura 250 diatyposis
SCHE b AA
265
270
275
per hos quatuor uersus,
sicut diximus,
decenter
impleta est. 19. Qui uidebant me foras fugiebant a me : excids tamquam moriutus a corde. Et in isto alteroque uersu qui sequitur, figura est metriasmos, quae latine dicitur mediocritas, quoties rem magnam mediocri relatione proferimus. Dicit enim et nunc : Qu; uidebant me foras fugiebant a me : Scilicet qui minus scripturis credentes, Dominum uiderunt in cruce positum, foras a deitate ipsius exierunt, sperantes spem suam morte ipsius fuisse finitam. Siue haereticos significat, qui audientes in Ecclesia scripturas diuinas uidentesque magnalia, foras exeunt ad iniquas praedicationes, fugientes ueritatem, in qua minime perseuerare patiuntur. Bene autem sequitur, excidi tamquam moriuus a corde. Considera quod dicit iamquam moriuws. Non enim a fidelibus mortuus dicitur, cuius deitas impassibilis ueraciter aestimatur. Excid? a corde, id est a mente infidelium, quod solet illis contingere qui defunctos homines obruendo, cum corpore simul eorum memoriam recordationemque sepeliunt. 14. Factus sum sicut uas perditum, quoniam audaiui uiluperationem multorum circumhabitantium. Vas $erditum est quod fractum est ad nullos usus necessarium semper abicitur : ita et Iesus mortuus quasi fractum uas abiciendus putabatur a perfidis. Quid enim dici potest mediocrius quam ut illa maiestas omnipotens testis fragilibus aequaretur ? Sed haec sic a dementibus putata perpende. Ceterum in illo semper fuit omnipotentia singularis et diuina plenitudo mirabilis, sicut apostolus dicit : /» quo habitat omnis
plenitudo diuinitatis corporaliter, id est substantialiter et manifeste. Diuinitas enim esse non potest corporalis. Sequitur quoniam audiui uituperationem multorum circumhabitantium ; significat perfidos Iudaeos qui synagogam circumhabitant,
285
non inhabitant.
Circum
enim a circuitu,
peccatores uult intellegi, de quibus in alio loco ait : In circuitu impii ambulant. Merito ergo tales circumhabitantes dicuntur, qui legem Dei non spiritaliter, sed carnaliter aduertere 249 Zach. 15, 7.
217/248 Col. 2, 9.
283/284 Ps. 11, 9.
252 foris r (praeter D U X), at cfr /. 256 253 alteroque] Gerz.., alioque Gare£ 256 et nunc] Gerz., oz. Garet 263/264 considera z:4. mortuus] Gerz., om.
269 factus] et praem. r (praeter H* .$ B?) 266 fidelium 24zd. Bec. Fisc. Garet 2473 potest] Gerz., poterat Gare: 244 qua Gerzz. (a a. zi.) 18
C. r (xcvir)
| 100
PL 212
268
290
maluerunt. Sic per haec uerba lucentia, tenebrosa facinora iudaici populi subtiliter indicantur. 15. In eo dum congregarentur omnes simul aduersum me, ut acciperemt animam meam comsiliati sunt : ego autem in te speraui, Domine. Reddamus ordinem uerborum, ut planius intellegantur sibi dicta cohaerentia. Dum simul omnes congregarentur aduersum me,
295
300
395
310
515
320
EXP. IN'PS. XXX) 14-17
in
eo
consiliati
sunt,
wt
desperant, ita de resurgente confidant. 32)
acciperent
animam
meam. In eo consiliatam dicit partem maximam Iudaeorum, ut Dominum neci traderent, quando omne scelus grauius est quod consilio geritur plurimorum. Nam dicendo omnes simul, non uult paucos intellegi, ut sceleratam turbam illam ultio debita subsequatur. V£ acciperent animam mean , significat ut adimerent, siue tollerent. Mirabilis et sanctissimus ordo dictorum. Cum inimici circumhabitarent synagogam et spem suam haberent in uiribus suis, se dicit sperasse de Domino, sciens quia potestas eorum nulla erat et insidiis talibus semetipsos magis interficere conabantur. 16. Dixi, tu es Deus meus ; in manibus tuis tempora mea. Dominus Christus dicit : Tw es Deus meus sed a parte scilicet humanitatis assumptae, quae, sicut ait inferius, et tempori subiacebat et morti. Non enim, quemadmodum inimici putabant, eorum persecutione uitam suam finiendam esse commemorat, sed in potestate ponit Domini £emfora uitae suae. Ipso enim creante existimus, ipso disponente uegetamur, eodem etiam iubente transimus. Vnde necesse erat ut spem fixam haberet in Domino, qui uitam mortemque suam in eius esse potestate noscebat. 17. Libera me et eripe me de manibus inimicorum meorum et a persequentibus me ; illumina faciem iuam super seruum iuwm. lpsum rogat qui potest ad uersantium uitam confringere, hominumque corda pro sua mirabili dispensatione conuertere. Prius enim dixit 2«imicoru», id est Iudaeorum ; subiungit e? à persequentibus "€, hoc est paganis, uel a diuersis haereticis, qui Ecclesiam Dei fraudulentis machinationibus insequuntur. Sequitur illumina faciem tuam super seruum tuum, id est fac uidere, quia super me dignaris intendere ; ut sicut de moriente Nec offendaris
quod
audis a Domino dici seruwm tuwm. Omnia siquidem uerba talia humanitati sunt specialiter applicanda, sicut in alio loco dicit : Ego seruus tuus et filius ancillae tuae. Vbi sunt qui duas 327 Ps. 115, 16.
290 autem] ueto r 298 illam] oz. Gerzz. 299 meam] oz. Gerzz. 300 dictorum] Germ., dicendi Gare? 314 manibus] Gerz.. cuz r, manu Garet cum g 321/322 sequitur 44. tuum] add. Gerz. in marg. inf. 323 supta Gerzz.
PL 215
EXP. IN PS. XXX,
17-19
naturas dicere nolunt in Domino Saluatore
y
modum
269 ? Nam quemad-
aliter sibi conuenire potest ista diuersitas, ut in una
35o eademque persona et Dominum intellegas caeli, et obnoxium passioni ? 18. Et saluum me fac in tua misericordia : Domai46, non
confundar,
In tua misericordia
quoniam
inuocaui
te. Dicendo
saluum
me fac,
negat meritum
:
35; suum. Ad instruendos enim nos semper eadem repetit, nec de
amabili confessione satiatur, quia fastidium non habet dulcedo ueritatis.
Subiungit
etiam
:
Domine,
non
con[undar,
quoniam inuocawi ie. Mirabilis ac perfecta praedicatio, quae habet et humilis supplicationem, et credentis inuiolabilem 34o firmitatem. Rogat ergo ne praetermissus confundatur. Sed quomodo se credit audiri ? Quoniam inuocaui te. Dominum
34;
35o
355
36o
siquidem fideliter /nuocare,
mereri est, non iniuria ;
quando nullatenus potest decipi, qui ab ipso se praesumit audiri. 19. Erubescant impii et deducantur in infernum ; muta efficiantur labia dolosa. Superiore uersu dixit : Non conj[undar, quoniam inuocaui ie : hic optat conuersa uice, ut illi potius erubescant qui inuocant idola, et ceteri qui se simili impietate commaculant. Ipsos enim conuenit erubescere, quos habet aeterna poena torquere. Nam cum hic non credunt promissum iudicium Dei, dolosa labia blasphema et garrula sunt. Quando autem manifestationem resurrectionis agnouerint, seque respexerint in graui periculo constitutos, uelociter obmutescunt ; nec iam in procacia dicta prosiliunt, quae nimio terrore clauduntur. Quae loquuntur aduersus iustum iniquitatem, in superbia et contemptu. lla labia exponit dolosa, quae superius obmutescere dignoscentiae uirtute praedixit, quae in hoc saeculo loquuntur aduersus iustum, id est Christum. Dignum nomen aptumque uocabulum, qui merito iwsius dicitur, quia 4a, ueritas et uita comprobatur. Sed contra tale tantumque nomen pulchre ponit 2a»2quitatem. Nam sicut lux obscuritati contraria est, sic iustitiae ?niquzi-
ias uidetur aduersa. Loquitur enim falsitas contra ueritatem, 36; quando Iudaei Messiam proclamant adhuc esse uenturum ; quando Ariani creaturam dicunt Dominum Creatorem ; quando pagani Saturnum, louem, Venerem, ceteraque portenta stulte numina profitentur caelestia. Addidit: n superbia et 361 Ioh. 14, 6.
329 conueniri Gerzz.
332 et] Germ. cum r (praeter K*), om. Garet cum g
et] Gerzz. eum r (cfr 1. 368/369), in add. Garet cum g
cfr Exp. ps. 26, /. 234
357
361 uita et ueritas Gerz., a£
368 numina] Gerz. a. z., nomina Gerzr. pr. zz., Garet
PE 214
|. 101
270
EXP.
IN PS. XXX,
19-20
contemptu, scilicet quoniam disputant superbi de humilitate 27] o
Christi, cum dicunt Dominum caelorum carnis assumere non
potuisse substantiam. Contemptores autem despiciunt immortales credere Domini passionem. Nam cum audiunt flagellis caesum,
alapis
uerberatum,
traditum
manibus
impiorum,
statim in blasphema uerba prosiliunt, nequaquam intellegil I gentes salutare consilium ; non quia minus potuit Altissimus in pomposis honoribus huius saeculi gloriosissimus apparere, sed declinare decuit, per quae humanum genus suum nequiter contempsit auctorem. 20. Quam magma multitudo. dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te ! Ad tertium uenit ingressum, ubi diuersis modis enumerat quanta beneficia Dominus se timentibus largiatur : commonens ut omnes sancti diligant Dominum,
quoniam
esse constat et nostrum
iudicem et in futuro beneficiorum omnium largitorem. Sed 38 xl consideremus huius uersus uerba quid habeant. M wit?tudo dulcedinis est, quia multis praemiis Domini suauitas indicatur. Dulcis est cum corrigit, dulcis dum parcit, dulcis cum credentibus aeterna praemia compromittit. Sed intellege quod eis tantum dulcis est qui de ipsius sapore gustauerint. Ceterum 599. dulcedo ad eos non potest peruenire qui gustum eius minime contingere meruerunt, sicut et alius psalmus dicit : Gwstate et uidete quoniam suawis est Dominus. Sequitur, quam. abscondisti timentibus te. Non quia sanctis ideo abscondita est ut eam minime consequerentur, sed quia in futuro iudicio proRecte 595 mittitur manifesta, quae hic sentitur abscondita. autem intellegimus absconditam, ut eam desideria humana plus appetant : quia solet fastidiri omne quod subiacet ; et uile plerumque creditur, quod sine aliqua difficultate praestatur.
Sed hoc quod ait, abscond:isti,
homonymon
est ;
significat etiam et negata ; ut est illud : Gra£ias tibi ago, Pater Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et $rudentibus, et veuelasti ea baruulis. Ei períecisit sperantibus àm te, im comspectu falsorum hominum. Dulcedinem illam quam absconderat 405 timentibus se, Perficit eam in illis qui constanti animo eam desideranter exquirunt. Hoc est enim uere sperare, si nos contingat aliquid firma mentis integritate praesumere. Adiecit etiam, 2» conspectu filiorum hominum, id est in illa resurrectione generali, quando sanctis suis praemia pro-
400
391/392 Ps. 35, 9.
892/393 cfr Ps. 35, 10.
400/402 Matth. 11, 25.
989 ipsius] Gerz., eius Gare: 403 perfecisti] eam aZ. r, forz. recte, cfr J. 408 405 cam in illis] Gerzz., illam in eis Gare
PL 215
EXP. 410
IN PS. XXX,
missa restituet, et faciet cognoscere
20-22
271
uniuersas gentes, suos
certissimos fuisse sermones. 21. Abscondes eos in abscondito uultus tui a conturbatione hominum. Proteges eos in tabernaculo tuo, a contradictione 415 linguarum.
22. Benedicius Dominus, quóniam mirificauit misericordiam suam im ciuitate circumstantiae. Venit ad enarrationes beneficiorum quae sanctis suis Dominus copiosa miseratione largitur. Quod schema nobilissi-
SCHE 420
mum
dicitur synatroesmos, latine congregatio, ubi in unum,
aut multa crimina, aut multa beneficia colliguntur. Quod inter uiolentissimas figuras accipitur, quia congregatio rerum causae praestat augmentum. In expositione quippe dominicae dulcedinis perseuerans, primo dicit : Abscondes eos in abscon-
425 dito uulius
tui
a conturbatione
hominum
; secundo,
Proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum ; tertio, plenitudinem beneficii ipsius euidenti laude compleuit, dicens : Benedictus
Dominus,
quoniam
mirificauit misericordiam suam in ciuitate circum430 stantiae. Nunc ad exponenda uerba ueniamus. I*« abscondito
455
wultus
Domini
dicit, id est in illa resurrectione,
quando omnes iusti contemplationis eius praemia consequentur; sicut legitur : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. A |conturbatione hominum, malorum scilicet, dicit etiam fidelissimos occulendos; quando iam in aeterna beatitudine locabuntur, ubi purissimam ueritatem nemo
faecilenta
uoluntate
conturbat,
sed bonitas
rerum
in
suis splendoribus perseuerat. Et quam pulchre regalem conspectum esse dicit 4» abdito, reuera, quia contemplationem 440 eius, qua iusti perfruentur, impii non uidebunt. Homines enim hic omnes persecutores et schismatici significantur, qui hic consueuerunt terrere populum christianum. Sed cum illuc peruentum fuerit, supra Dei famulos sceleratorum conturbaiiones, locum dicit ulterius non habere, quippe quos a se 445 constat esse diuidendos. Illi enim mittuntur in aeternam poenam, iusti uocantur ad requiem sempiternam. Sed ne tantum futuri praemii promissio fragilia corda turbaret, secundo capite dicit eos esse frotegendos. Nam per tabernaculum saepe diximus Ecclesiam catholicam significari, quae in isto
433/434 Matth. 5, 8
410 facit Gerz., corr. a. zz. 412 abscondito] Gerz;. Garez, abdito edd. cum r et 41V enarationes Gerzz., enumerationes Gare£ 430 ad] Gerz. s. /. a. zz. 431
illa] Gerz., alia Gare:
272
EXP.
IN PS. XXX,
22-24
450 mundo certamina sustinens, expeditionalis habitaculi nomine uocitatur. Superius enim dixit, abscomdes ; hic $roteges. Ibi enim abscondentur, ubi ab impiis non uidentur ; hic uero $roteguntur, ubi malorum improbitas minime nocere permittitur, quando illaesae animae iustorum sub qualibet 455
corporis afflictione seruantur. Tertio laetatur homo caelestis,
qui et Mediator est Dominus Christus gaudio spiritali ; quia
incarnatione Céiuitatem
Verbi
mundo
salutaria
circumstantiae,
dona |prouenerunt.
lerusalem
localem
debemus
aduertere, quae in medio gentium constituta, quasi templum 460 fidei probabatur existere. Ab hac enim circumiectae nationes christiani dogmatis regulas suscipere meruerunt ; et uelut purissimo fonte patefacto, caelestis uitae sunt muneribus irigatae. I$» hac ergo ciuitate mirifjicauit Dominus misericordiam suam, quando ibi et docere, ibi miracula 465 facere, ibi et pati pro hominum salute dignatus est. Ibi quoque gloriam suae resurrectionis ostendit, ut merito dictum sit quia in Ierusalem potentiam suam miram facit, ubi declarare tam ingentia sacramenta delegit. 289. Ego autem dixi in pauore meo : proiectus sum 410 a wultu oculorum tuorum. Patri dicit Filius a forma serui; speraul : quia me gratia tua desereret, cum passionis tristitia praeualeret, ?» $awore utique mortis. A «wultu oculorum tuorum, id est a conspectu misericordiae tuae. Et pulchre ««liwm dedit oculis, quia ipsi quam maxime V«ltiws enim dicitur ab 475 significant uoluntates animorum. eo quod cordis uelle per sua signa demonstret. Sic oculi diuinitatis, cum respiciunt, suam gratiam pollicentur. Ideo 480
exaudisti
uocem
orationis
meae,
dum
clama-
rem ad te. A Domino ideo se dicit exauditwum, quia humiliter, non desperanter more humanitatis dicebat esse contemptum : cui non poterat tardari gratia, de quo uox paterna dictura erat : Hc est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Dum clamarem ad ie, quando in passione uoce magna dixit : Deus meus, Deus meus, quare me dereli-
quist;i? Constat enim his clamoribus exawditum fuisse, quando et resurrectionis gloriam consecutus et ad Patris est uidelicet dexteram collocatus. 24. Dilkigite Dominum, ommes sancti eius. Pro collatis sibi beneficiis hymno decurso, sanctos commonet ut 490 ament Dominum ; quatenus auctorem tanti beneficii membra 485
482/483 Matth. 5, 17.
484/485 Matth. 27, 46.
462 abscondentut] Gerzz., corr. a. z;. in -duntut 460 merunt Gerzz. corr. 463 inrigati Gerzz., fort. recte 467 facit] Gerzz., fecit Gare£ 448 deprecationis r
PL 216
HM 102
EXP. IN PS. XXX,
24-25
2723
diligant, cum sibi in capite praestitum fuisse cognoscant. Diligite dicit, iam tamquam amicis, non tamquam seruis. Seruorum
est
enim
formidare,
amicorum
diligere;
sicut
ipse in euangelio dicit : S2 feceritis quae ego praecipio uobis, 495 iam
mon
dicam
«os
seruos,
sed amücos.
Sed
hoc
praecipit
sanctis, quia ipsorum est amare Dominum, quia non diligunt mundum.
$00
»
Quoniam weritatem requiret Dominus et retribuet his qui abundanter faciunt superbiam. Ne putaretur haereticorum blasphemias Dominum posse neglegere, dicit : Veritatem requiret Dominus, quam illi nesciunt falsis erroribus illigati. Sequitur e£ reíribuet his qui abundanter faciunt
superbiam.
Ideo enim discutit ut uindicet,
ideo
requirit ut puniat. Et bene addidit, abundanter : quia illis 505 non reíribuet qui se celeri emendatione conuertunt : illis autem superbis qui copiose delinquunt, et praecepta Domini iniqua praesumptione despiciunt, in ipsis est sine dubitatione resecandum. Sed hic sw$erbiam, non unum uitium debemus accipere, quoniam ex superbia nascitur quidquid 510 morum prauitate peccatur. Scriptum est enim : Zmittwm omnis peccati superbia. Et merito cunctis uitiis tale nomen constat impositum, quia non solum in arrogantes uindicat, sed etiam in omnes qui regulam piae conuersationis impugnant. 25. Variliter agite et comfortetur cor uestrum, qui speratis in Domino. Hic uirtus totius psalmi, SUE I omnes et sacrae colligitur utilitas passionis. Nam cum dixisset : Diligite Dominum, sancti eius, qui capiti uestro et crucifixionem 520
contulit
sed ad imitationem
525
et gloriam
resurrectionis
gloriosam fidelium se corda roborarent,
quam sciebant ad mundi medicinam salutariter introductam. Haec figura dicitur epiphonema, id est acclamatio, quae post narratas res, breuiter cum exclamatione prorumpit. Quapropter exhortatio ista bonorum est, ne se a bono proposito carnis imbecillitate subducant. Viriliter agite, id est in bonis operibus constantissime perdurate, nec feminea mollitie deficiatis, qui corda uestra Domino
299
attribuit,
ad postremum per definitiuam sententiam dicit : Virzliter agite et comforietur cor wuesirum, et sperate in Domino : scilicet ne praedictis passionibus terrerentur
constanter offertis.
Sic enim sustinentium pectora roborantur, si spem suam in 494/498 Ioh. 15, 14-15.
491 diligunt Gerz.
510/511 Eccli. 1o, r5.
492 diligite] Gerz;., dominum ad. Gare? 501 requirit 516 passionis utilitas — 594 requitet Gerzz., corr. a. zz. Gerzz. (at J. 498 -ret) 530 pecora Gerz., 520 et sperate] Gerzi., omnes qui speratis Gare/ Garei
corr. a. 74.
PL 217
274
EXP;IN PS; XXX, 25-XOUXI, 1
Domini uirtute confirment. Hoc autem praeceptum uiris feminisque commune est, wi7iliter enim omnis sexus ag?f, qui nescit mollissimis facilitatibus immutari. Et respice quemadmodum partes illas passionis suae in toto psalmo ser555
uauerit.
Prius dixit orationem,
inde secuta
passio est;
ad
postremum laetitiam fidelium constantiamque commonuit : ne tali munere suscepto, ulterius inimica fidei possit praeualere cunctatio.
Conclusio psalmi. Peracta est tam magni psalmi salübris et decora contextio, 540 ubi et imbecillitas humanitatis exprimitur, et beneficia diuina monstrantur,
545
550
ut considerans fragilitatem suam
nemo
super-
biat; respiciens autem misericordiam diuinam nullatenus expauescat. Numerus quoque psalmi erectae supputationis culmen ostendit, praemia quoque fideli coniugio compromittit; ut cum se anima huic praedicationi beata conuersatione Sociauerit, trigenaria remuneratione ditescat. Huic etiam numero et alia sacramenta conueniunt. Triginta siquidem annorum loseph dominus legitur in Aegypto constitutus. Triginta etiam annorum Saluator noster uitale baptisma intinctus aquis lIordanicis consecrauit. Est quoque in his decadibus
sancta
Trinitas,
quae
fidei nostrae
inuiolabilem
regulam tribuit et salutem.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XXXI.
1. Daw:id $ntellectus. Cum generaliter omnes psalmi dicti sint ad intellectum ut eos sensus noster agnosceret, ne uiuendi regulas ignoraret, merito quaerendum uidetur cur in hoc titulo posuerit Dawid 2mntellecius ? Primo meminit II Dawid propter Dominum Christum, quoniam ad ipsum respicit quidquid paenitens iste dicturus est. Deinde £m£ellectus ideo sequitur, quia nisi misericordia Domini sufíragante peccata nostra intellexerimus, ad paenitentiae studium uenire non possumus. In alio quippe psalmo dictum est : IO Delicía quis intellegit ? hoc est enim quod dicit 'intellectus' ; ut cum nos intellegere diuinitas praestiterit peccata nostra, pro eis diluendis studiosissime supplicemus. Non enim pro illo errore quis supplicat, quem prorsus ignorat. Nam et cum Dominus Christus in quarta parte locuturus sit, Ps. XXXI, 2 Ps. 45, 1 ; 44, 1 etc.
10 Ps. 18, 15.
IDs: XXXI, 1 dauid] huic praez. r omnes psalmi generaliter — Gare non enim] Gerzz., nam Gare, ef ponit signum interrogationis post ignorat
12
PIS 218
EXP. IN PS. XXXI, 1
275
15 primo uersu sic incohat : Intellectum dabo tibi ; ut istius paenitentis merito, 'intellectus' in titulo praemissus sit, cui etiam
diuina uoce promittitur. Sed licet sint et alii paenitentium psalmi, tamen propter subtilitatem distantiae diuersa titulorum significatione notati sunt. Primus enim qui in sexto 20 ponitur, continet in finem, im hymmis, bro octaua psalmus Dawid, quoniam ille totus ad futuri iudicii pertinet timorem. Iste uero merito tali est titulo praenotatus, qui se deterioratum tardius intellexit, quia peccata quae confestim prodi debuerant Domino, se diutius tacuisse confessus est. Status autem princi25; palis huius causae concessio est, quae cunctis paenitentibus &. 103 datur. Concessio est enim, ubi aduersariis omnia conceduntur
et per solas lacrimas supplices defenditur reus.
Diuisio psalmi. In prima parte psalmi paenitens loquitur, peccatum suum euidenter agnoscens, poenam sibi merito districtionis indi3o cens, quoniam noxia facinora credidit occulenda, ubi breuiter
principium et narratio continetur. In secunda parte sola correctio
est;
nam
cum
se
propria
confessione
damnauerit,
a Domino sibi credit esse parcendum. Tertia parte paenitudinis bona commendans,
etiam sanctos in hoc mundo
asserit
5; Domino supplicare, in quo sibi merito testatur esse refugium, ubi et paenitentis istius uerba finiuntur. Quarta Dominus Christus ad eius uerba respondens, sperantes in se circumdare misericordia pollicetur : ne supplicantis integritas neglegi aliqua dissimulatione putaretur. Quae quatuor partes inter4o jectis diapsalmatibus diuiduntur, quas in diuisionibus sequi, nostri constat esse propositi.
Expositio psalmi. Beati quorum vemissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Paenitens iste propria facta cognoscens, ad exemplar illius publicani qui tunso pectore 45 oculos non leuabat ad caelum, totis uiribus humiliato corde
suspirans, nec inuocare maiestatem praesumpsit, sed beatos dicit eos qwibus remissae sunt iniquitates ; hic absolutionem desiderans peccatorum, nec tamen audens similia postulare. Merito ergo uocat illos beatos, qui haec ;o ante meruerunt. Haec enim species octauae definitionis est quae
graece dicitur xarà d$aípeoww ToU évavríov, latine per priuan15 Ps. 51, 8.
20/21 Ps. 6, 1.
44/45 cfr Luc. 18, 135.
20 psalmus] oz. Gerzz. 44 ad] Germ., et praem. Garet exemplar] Gerz., exempla Gare? 50 species octauae definitionis] Gerz., octaua species definitionis Garet
EXP.
276
IN PS. XXXL
1-3
tiam contrarii. Beato siquidem peccata contraria sunt. Et quoniam hic dicit remissa, competenter sub hac formula definitionis beatum uirum constat expressum. Inter ?n2qui5 i tates uero et Peccata sanctus Hieronymus in hoc psalmo hanc differentiam facit, iniquitates dicens quae ante susceptam fidem siue per ignorantiam siue per scientiam committuntur; $eccaía uero haec esse definiens quae post cognitionem fidei uel gratiam baptismatis contrahuntur. 2. Beatus uir cui non imputauit Dominus pecca6o ium nec est in ore eius dolus. Et hunc beatum eadem species definitionis amplectitur. Sed scire debemus alios esse quibus peccata reputantur, ut Paulo dictum est : Saule, Saule, quid me persequeris ? Et adulterae mulieri in euangelio ait : 65 Vade et amplius noli beccare. Alios autem esse manifestum est quibus $eccata non reputat, ut Iob, de quo dictum est : Numquid considerasti seruum meum Iob, quod. non sit ei simalis in terra, wir iustus et simplex et timens Deum ? Et Nathanael de quo ait : Ecce were Israelita, 4n quo dolus mom est. 79 Quapropter illam partem uotis suis elegit, in qua nulla sollicitudine mordeatur. Omnes tamen per gratiam diuinae misericordiae ad haec dona perueniunt, sicut Ioannes apostolus dicit: S7 dixerimus quia jeccatum mom habemus, mos ipsos seducimus et ueritas 1n nobis non est. Sequitur autem, c4? non 75 impuliauit Dominus peccatum ; scilicet 2n cuius ove dolus non
8o
est ; id est qui nulla sibi remissione placuerit ; et
cum sit peccator, ipse se praedicet esse sanctissimum (quo morbo maxime laborat humanitas), sed sua potius delicta cognoscens, in humilitate satisfactionis iugiter perseuerat. Ipse enim Domino placet qui sibi displicet ; quia dum nos culpamus, ueriloquium ; cum nos uolumus laudare, mendacium
85
est. Hactenus fuere principia, in quibus misericordiam boni Iudicis per humilitatem nimiam desiderauit acquirere. Sed nos in parte ista diuisionem non ponimus, quia diapsalmata sequimur, quae silentio Spiritus sancti noscuntur esse diuisa ; dum et illa seruare possumus et ista minime praeterimus. 9. Quoniam
90
tacui, imueterauerunt
omnia
ossa mea,
dum clamarem tota die. Peracto igitur breuiter, ut competebat, exordio, nunc paenitens iste ad narrationem compendiosissimam uenit, quam bene quidam cor, quidam animam causarum esse dixerunt, quoniam per ipsas agnoscitur quid55/89 cfr Hieron. 77 Oseaz 8, 13/14 — PL 25, 889 C. 63/64 Act. 9, 4. Ioh. 8, 11. 67/68 Iob 2, 5. 69 Ioh. rz, 47. 933/34 I Ioh. r, 8.
65
57/58 committitur Gerzz., Corr. d. 71. 62 e? 65 alius Ger. corr. 64 ect] ut Gerz. ait] Gerzz., ozz. Garet 69 uere] uit Gerz. 70 suis uotis — Gare 74 seducemus Gerzz., corr. a. zz. *?5 dominus] oz. Gerzr.
219 PL
EXP. IN PS. XXXI, 3-5
95
quid in negotiorum uiribus medullitus continetur. Dicit enim : Quoniam non sum tibi confessus delictum, omnis firmitas mea in infirmitate consenuit, more uulneris corporalis, quod si non aperitur ad curam, in putredinem seruatur occultum. Ossa enim, sicut saepe diximus, significant animi firmitatem, quae merito
100
105
IIO
115
I2O
277
?nueterasse
dicuntur,
quoniam
ulcus
non
fuerat
salutari medico publicatum. Sequitur autem, dwm clamarem tota die. Cum superius £acuisse se dicat, hic iterum se clamasse profitetur. Sed £acuit diuinitati, cui iugiter supplicare debuisset. Clamauwit qui per spatia longi temporis de sua iustificatione locutus est. T'acwit ergo quod loqui fas fuit ; locutus est quod tacere debuisset. Sic factum est utrumque culpabile, quamuis uideatur esse diuersum. Memento autem quod tota uirtus huius psalmi contra hoc exsecrabile humani generis uitium probatur opposita : ne quis Domino putet absconditum, quod in conscientiae suae penetralibus recondit occultum. 4. Quoniam die ac nocte grauata est super me ma^"s iua. Peccatori grauis sanus est quae flagellat, et ponderosa quae uindicat. Die ac mocíe continuum tempus significat ;ut merito sensa fuerit gra«:s, quae a castigationis pondere non recessit. Aliter enim feliciter humiliatus non esset, nisi eum »a7.4s diuinitatis imprimeret. M anus enim per tropologiam, operationem significat : quia hominum usus est manibus operari. Diuinitas enim non manibus aliquid agit, sed uoluntatis suae uirtute omnia disponit et perficit. Conuersus sum in aerumma, dum confringsitur mihi spina. Hoc est quod superius dixit : Grauata est super me manus tua. Aerumnosus enim dicitur ualde ruinosus. Ruina quippe appellata est, quasi repetens ima. Conuersus ergo fuerat in aerumna, qui ceciderat de
PL 220
superbia ; ut qui ante clamauit per elationem, nunc confite125
retur Domino per humilitatem ; cui ideo salutis spes rediit, quoniam in suis operibus mortifera facta cognouit. S ^ina est enim quae totum
corpus erigit atque recontinet.
Haec pro
superbia merito posita est, quae confracta non deicit ad interitum, sed erigit potius ad salutem. Hoc argumentum dicitur a p. 104 necessitate, quando causae grauissimae praemittuntur, ut ad I30
A
confessionem proficuam correctus animus adducatur. 5. Delictum meum cognitum tibi feci et iniustiliam meam mon operui. Sicut superius dixerat, unde fuerat uulneratus, ita nunc ueniens ad secundam partem, refert unde curam, Domino largiente, perceperit. O ingeniosa simplicitas et mille tergiuersatoribus cautior puritas! Illi dicitur 93 mea] nec Gerz., e£ exp. 99 se dicat tacuisse — Gare/ 113 non esset humiliatus — Gare 119 mihi] oz. 7 129 praemitur Gerzz. corr. 131/132
iniustitias meas r, sed cfr /. 14*
278 delictum
EXP.
IN PS. XXXI,
fuisse manifestatum,
5-6
cui nihil occultum
est, ad
quem plus clamat causa quam lingua ; qui etsi ab homine non audiat, certius omnia nouit quam ille qui facit. Sed hoc est cognitum [acere, in confessionem delicta perducere. 140 Operire est autem ualde aliquid silentio tegere, aut cordis dissimulatione celare. Hoc faciunt stulti, qui putant Deum ignorare posse quod agunt. Contra, qui illum nouerunt res omnes habere manifestas, ad humilem confessionem et paenitentiae uota descendunt, ne iudicem patiantur infensum, qui 145 propitium habere poterant aduocatum. Delictwm uero quidam leue putauerunt esse peccatum, quasi neglegentius derelictum ; 222ustitiam autem immane aliquid saeuumque commissum. Sed hic puritas confitentis ostenditur, ut nec illud passus sit celare, quod credebatur forte ueniale. 150 Dixi, bronuntiabo aduersum me iniustitias meas Domino : et tu remisisti impietatem cordis mei. Hic magna pietas diuinitatis ostenditur, ut ad solam promissionem deuotionis subito peccata laxauerit, quando sic iudicat pium uotum, quemadmodum operationis effectum. Dixit enim in 155
160
170
175
corde suo, Domino
non tacere quae gesserat ; et tamquam
iam cuncta prodiderit, ita illi remissa sunt quae uoluit confiteri; merito quando aliquem sola uoluntas aut absoluit, aut punit. Pronuntiabo dicit, publice fatebor, ut alios ad imitationem trahat pia fidelisque confessio. Sequitur de accusatione propria salutare remedium, quando pepercit iudex, cum sibi non parceret reus. Im$?etas autem cordis fuit, quia tacere decreuerat ; ut illi se crederet celatum, qui antequam fiant omnia, potest habere notissima. 6. Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. Peracto igitur principio, narratione uel satisfactione, uenit ad conclusionem deprecationis suae, in qua Sic commendat ueniae postulationem, ut eam etiam sanctis omnibus dicat esse communem : merito, quoniam qui non est 3 peccatis alienus, in supplicationibus debet esse permixtus. O medicina salutaris! Contra morbos omnium peccatorum, diuersa remedia praestantur aegrotis ; hoc unum antidotum, si pura mente sumitur, delictorum omnium uenena uincuntur. Addidit 4n tempore opportuno, inista scilicet mundi uita, ubi conuerti fas est ; nam in inferno, sicut superius in sexto psalmo dictum est, nemo proficue Domino confitetur. Verumtamen in diluuio aquarum multarum, ad eum non apjproximabunt. Cum superius sanctos iugiter orare testetur, nunc pietatem istam negat diuersis superstitionibus concedendam. Diluuium enim multarum aqua149 fore Gare; 151 cordis] peccati 24ud. Bec. Fise. eum g 156 prodiderat Gerzz. corr. 162 ille Gerzz. corr. 164 orauit Gerz. 175 est] Gerzz. s. /. 179/180 aquarum multatum - Gare
PL 22I
EXP. IN PS. XXXI,
6 279 18o 7411, est error hominum pessimorum, qui uariis prauitatibus fluctuantes, multiplices sibi doctrinas constituunt, quas a uero Magistro nullatenus acceperunt. Quae sententia maxime haereticos arguit, qui n diluwio peruersitatis suae tempestuosas et naufragas excitant quaestiones. Et hi ad ewm nom 18; approximabunt, quoniam a uera religione discedunt. Quae SCHEB
figura dicitur metaphora, id est translatio, cum mutatur no-
men aut uerbum ex eo loco in quo proprium est,in eum in quo aut proprium deest, aut translatum proprio melius est. v9. Tu mihi es refugium a jressura quae circum-
1 o dedit me
bus
me.
: exsultatio
Refugium
mea,
redime
me
a circumdanti-
est ad quod confugitur, ut pericula
declinentur. Sed iste non ad solitudines inuias, non ad munita castrorum, non ad hominis auxilia conuolauit : sed ad Deum,
qui circumeuntes spiritales inimicos poterat dissipare. Deinde :95 gaudium suum dicit Dominum, a quo sibi nouerat esse parcendum. Nam quod ait redime me, numquid ille aurum dat ut liberet ? Sed dedit sanguinem
pretiosum,
nullis diuitiis,
nullis opibus conferendum. Sed paulo sollicitius indagemus, quid nobis uerba ista denuntient ? Nam cum dicit exsulta200 i20 "t£a, accepti beneficii uidetur esse professio. Dum subiungit, red?me
me, adhuc periclitantis indicat timorem. Sed
quia iam gaudebat in spe, et adhuc timebat in re, congrue utraque coniuncta sunt. Possumus enim animo gaudere, cum
mala praesentia nouimus fine celerrimo terminanda. Addidit, 205 à Có YCumdantibus
RT
me, siue uitiis carnalibus, siue spiritibus
immundis, qui nos perdere praecipiti uelocitate festinant. Finita est conclusio paenitentis in timore praesentium et spe futurorum. Venite, oratores, qui negotia humana artificiosa subtilitate tractatis ;uidete reum lacrimis se diluentem, audite
210 peccatorem confessionibus absolutum, intellegite sententiam principis non salutem hominis impetere, sed potius peccata damnare.
Ista sunt tribunalia, quae nullus redimit, ista sen-
tentia quae nihil sub ambiguitate decernit. Tali potius modo causas uestras defendite, qui negando ueritatem cum crimi21; nibus consuestis delicta uestra miscere.
Conuertite
ordinem
saecularium iudiciorum, orationem uestram ab epilogis incipite, peruersas flebiliter narrate miserias, correctionem protinus ueraciter intimate, et tunc meremini gaudentes concludere quod flentes feliciter incohastis. Hinc enim intelle220 getis quid differat ordo iste salutaris, quando nihil potest sustinere contrarium, quod terminatur in gaudium. Nunc
185 adpropiabunt Gerzz. 187 pr. in quo] Gerzz., ubi Gare 189 es mihi —r 198 indagamus Gerzz. corr. 200/201 subiungit] Gerzz., subiunxit Gare/ 205 spiritalibus Gerzz. corr. 209 se lacrimis — Gare 213 modo potius — Gare£ 214 cum] susceptorem add. Gerzz. e£ in marg. add. : .
PL 222
280
225
230
255
EXP.
IN PS. XXXI,
7-9
uideamus in parte finitima, quid ei Dominus ipse respondeat. 8. Intellectum dabo tibi et insiruam te àn uia hac qua ingredieris ; firmabo super te oculos meos. Venit ad quartam partem, ubi sermo Domini quasi mellifluus imber irrorat. Sed consideremus quam apte, quam misericorditer Christus introductus est loquens ; ut ipso iudice promittente, spes paenitentibus certior appareret. Sed quid dicit imprimis ? ZIntellectum dabo tibi. Vides quia peccatores non habent intellectum, nisi quando éum Dominus conuersis propitiatus indulget. Intellegere est enim, bene agere, et ad mandata Dei uota conuertere. Ipse est enim 27tellectus, quem tituli ueritas indicauit, quem paenitentibus potestas Domini clementer infudit. Addidit : E£ «nsíruam ie, quasi nescientem docebo, quasi inermem gladio uitae salutaris accingam. Ante enim, cum Domino culpas taceret, p. 105 fuerat consilio destitutus ; nunc autem instruitur, quando contra se pronuntiare, praestante Domino, commonetur.
O paenitentiae inaestimabilis medicina, quae non solum a peccatis absoluit, sed etiam sanctorum praemia beata concedit ! Via est enim quam ingressus fuerat seruire Domino, prioris actionis prauitate damnata ; uia quae non habet errorem, nisi «um ab ipsa receditur ; uia pacis et ueritatis, quam beatae uirtutes commeant, ubi nulla facies peruersitatis accedit. 245 Sequitur firmabo super te oculos meos, id est dirigam in te lumen intellegentiae meae. Nam qui recte sapiens est, et mandata Domini sincera mente perfecerit, iuste eius oculos super se habere perhibetur. Quapropter aduertamus quali gloria paenitentium exaltetur humilitas, ut Domini oculos 250 supra se f?rmatos audiant, cum ei satisfacere uelle festinant. 9. Nolte fieri sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus. In fremo et camo maxillas eorum consiringe. Hic iam generaliter humanum genus commonet ne uagis subdatur 255 erroribus. Sed perscrutemur quare istae comparationes sint positae ? Equus sine discretione sessoris seruit arbitrio, et a quocumque fuerit ascensus excurrit. M u/ws autem patienter accipit sarcinas quibus fuerit oneratus ; et pro hoc utrique 240
intellectum non habent, quia nec ille eligit cui oboediat, nec 260
iste quibus oneribus ingrauetur intellegit. Prohibet ergo huiuscemodi
homines
diabolicis
fraudibus
insideri,
et uitiorum
oneribus praegrauari, ne male oboediendo superbiae magis partibus addicantur. Verum istis talibus quid dicit esse faciendum ? Scilicet quod animalibus imprudentibus. His enim 222 quod Gerz., corr. a. z. 225 domino Gerzz., corr. a. zz. 229 ipse Germ cor. . 282/233 est enim intellectus — Gare/ 234 infundet Gerz., corr. a. zz.» infundit Gare 235 doceam Gerzz., corr. a. m. 251 in] Gerzz. eum r, om. Garet Cum g
PE 225
SCHB
EXP. IN PS. XXXI, 9-11 281 26; comparationibus stultos homines ueritati subdidit inuitos. Nam quod ait i» freno, ad equum pertinet. Frenum- enim a fero retinendo dictum est ; ferum quippe antiqui caballum dixerunt. 2 camo ad mulum respicit. Ergo haec duo animalia supradicta cohibent ista retinacula, ut ad arbitrium iuben27o tis incedant, ne suis uoluntatibus efferantur. Maxillae uero adminicula sunt animalium, quibus esca fnanditur, ut corporis uita procuretur. Ipsas ergo maxillas per figuram allegoricam dicit inoboedientibus debere constringi, id est copias uictuales parcius dari, ut ieiuniorum necessitate conclusi, Creatoris 27; Subdantur imperio. Allegoria est enim, sicut saepe iam dictum est, quando aliud dicitur et aliud significatur. Et quoniam diximus in hac parte Dominum Christum loqui, constringe dicit Patri, quia sanctae Trinitatis unum uelle, una potestas, una cooperatio est.
280
10. Qui non proximant ad te, multa flagella becca-
torum. In praedictis adhuc comparationibus perseuerat. Necesse est enim ut animalia indomita frenum accipiant et flagella patiantur, donec recto tramite uiam carpere consuescant. Ordo autem uerborum talis est : M ulta flagella sunt 28; Peccatorum, qui non jroximant ad te. Sed dicendo : Qui non broximant, ostendit quosdam peccatores Domino propinquare, qui licet delinquant imbecillitate carnis, a piis tamen precibus non recedunt. Illi enim qui contumaciae spiritu a Domino
secedunt, tamquam
pauescentes obiecta, nec
29o uolentes ire per semitas rectas, multa flagella sustinent ; ut quod non faciunt sponte, plagis adhibitis cogantur implere. Sed ista f/agella sunt quae nos celeriter sanant, quae nos uelociter liberant et in uiam ueritatis adducunt. Sperantes autem in Domino misericordia circum295 dab 14. Reuera diuina iustitia non sperantibus flagella, sperantibus autem in se misericordiam pollicetur, sicut et Eze-
chiel propheta dicit : Ego Dominus qui non sum malorum memor, tantum wt se auertat homo a uia sua maligna et ab omnibus iniquitatibus quas fecit et utuet. Et bene dixit, cóircumda3oo b?£, ut non sit locus relictus unde possit ad eos diaboli hostilitas introire. l1. Laetamini SYL
in
Domino
et exsultate,
iusti ; et
gloriamini, omnes vecti corde. Hic potest fieri categoricus syllogismus, ut artis dialecticae regulae in quoddam diui3o; narum scripturarum seruitium, quasi fugacia mancipia reuocentur. Omnis iustus laetatur in Domino ; omnis qui laetatur 297/299 Ez. 18, 28.
2685 stultus Gerzz. corr. mant r (praeter 5)
subdidicit Gerz.
274 dare Gerz.
280 adproxi-
EXPJIN
282
PSXCREXXDTE
in Domino recto corde est : omnis igitur iustus recto corde est. Meminerimus autem syllogismos usurpandos non esse frequentius : quia diligens lector creberrime reperit in scripturis sa310
515
SCHE
320
325
259
cris, unde eos sibi possit elicere, et in formam similitudinis,
quam praediximus, collocare. Sufficit autem nos, quamuis rarius, ostendisse inter logicas artes hanc quoque partem scripturas diuinas, etsi non specie, uirtute tamen procul dubio continere. Regulariter autem admonet, ut non in se 2ust?, sed laetentur in Domino ; nam qui in se gaudet, fallaci, sicut saepe dictum est, praesumptione decipitur ; qui uero 27 Domino laetatur, perpetua delectatione perfruitur. Laetari est enim tacitae mentis suauitate mulceri. Exswltare est concitati animi feruore gaudere. Sequitur e£ gloriaminaz, omnes recti corde. Et hic quoque per figuram aó kowov, id est a communi, iungendum est, in Domino gloriamini ; scilicet uos ei esse subiectos, seruitioque ipsius libertatem uestram credite uel honorem : dum uos inde noueritis ad aeternae beatitudinis praemia peruenire. Considerandum est etiam quod gratia uarietatis supra dixerit ?ws£? ; nunc, rect? corde. Omnes enim Z4st4 et vecti sunt corde
; et rursus rectt
corde sunt sine dubitatione iustissimi. Quapropter cum haec diuidi nequeant, non est dubium causa uarietatis apposita. Mater est enim satietatis, eisdem uerbis frequenter geminata repetitio. Consideremus autem quid paenitens iste meruerit, ut ipse illi manifesta uoce responderet, cui totis uiribus supplicauit. Ille paulo ante prostratus, ille qui peccatorum fuerat mole
255
IDE 224
compressus,
inter
24síos
annumeratur,
inter
recíos
corde recipitur : ut quanto prius satisfaciendo fuerat humiliatus, tanto post ueniam uideatur excelsus. Quapropter iam ipse beatus est qui hic sententia piissimi iudicis noscitur absolutus.
Conclusio psalmi. Consideremus modo uirtutem psalmi huius, quod decem uersibus supplicando diuinum meruerit sine aliqua dilatione responsum. Forte decalogi commonens operationem, ut sicut 340 ille custoditus uocat ad praemium, ita et haec compuncto corde fusa precatio ad indulgentiae nos uota perducat. Legamus ergo seduli, et cordis compunctione plangamus. Quis enim maiori auiditate meditandus est, nisi in quo uoce tanti iudicis peccata soluta sunt ? Hoc enim iste praecipuum, iste 345 continet singulare, quod alii paenitentium in conclusione psalmi instinctu diuinae compunctionis exsultant ; hic uero ipse misericordiam, ipse laetitiam promittit, cui cum magno desiderio supplicatur. Quapropter assidue nobis et grata *
310 eicere Gerzz. 343 maiote Gerzz.
817/318 laetate Gerz., corr. a. m. 344 a/;. iste] Gerz., istud Gare
322 seruitiumque Gerzz.
p. 106
EXPOINOPEROOCATE
350
355
TI-XOXII, r 283 importunitate rogandus est, qui etiam praemissa nobis in euangelio parabola pollicetur : Petite et dabitur uobis ; quaevite et Ànuenielis ; pulsate et aperietur uobis : omnis enim qui petit accibit et qui quaerit imuenit, et pulsanti aperietur. Vnde quis iam, rogo, debet de fidelissima supplicatione diffidere, cum pesaps pietas dignata nos fuerit trina promissione firmare ; ; EXPOSITIO IN PSALMVM XXXII. 1. Psalmus
I
Io
Dauid.
Hic titulus
omnino
notus
est, et
ideo lector sequatur in eo expositionem priorem. Illud tamen necessario commonemus, quia in hoc psalmo hortatur propheta per comparationes quasdam ad psalmodiam Ecclesiam fidelem : enumerans potentiam factaque Creatoris; ut ad laudes eius auidius festinet, cum uirtutem ipsius pietatemque cognoscit.
Diuisio psalmi. Per totum quidem psalmum propheta loquitur; sed in prima sectione commonet iustos, ut in Domino debeant tota mentis alacritate gaudere, qui creaturas suas mirabili potentia dignoscitur continere. Secunda sectione exclamat beatum esse, qui ad eius culturam meruit pertinere, significans tempora christiana in quibus erat multitudo gentium creditura.
Expositio psalmi. Gaudete, L5
20
in Domino
: vectos
decet
collau-
datio. Beatus Dauid Ecclesiam catholicam ab haereticorum contagione disiungens, rectos commonet Christianos, ut non in terrenis delectationibus, sed gawdeant semper in. Domin0, ubi gaudia continua suauitate perfecta sunt. Nam cum praesentis saeculi afflictiones deceant fideles, dicitur iustis : gaudete. Sed quo gaudio ? nisi illo quo Dominus monet : Cum «os persecuti fuerint homines et dixerint. omne malum aduersum
2)
iusti,
wos, mentientes,
bropier nomen
meum,
gaudete el
exsultate, quia merces uestra copiosa est in caelis. Sic et apostolus gaudendum nobis incessanter affirmat ; ait enim : Gaudete in Domano, iterum dico, gaudete. Nam ista repetitio illud signi350/352 Luc. 11, 9-10.
Ps. XX XII, 21/23 Matth. 5, 11-12.
24/25 Phil. 4, 4.
351 omnes Gerzz., corr. a. 7.
Ps, XXXII,
3 necessariae Gerz.
4 salmodia Gerz.
21 omnem
Gerz.
corr.
19
C. 1 (xcvu)
PL 225
284
EXP.
IN PS. XXXII,
1-2
ficat, ut et hic in afflictionibus gaudeamus et in illo regno perpetua pace laetemur. Vnde et Dominus in euangelio dicit : Iterum widebo uos, et gaudebit cor uestrum et gaudvwm uestrum 30
35
40
45
$0
nemo auferet a uobis. Addidit quoque: Rectos decet collaudatio. Sed qui sunt isti rect?, in secunda parte dicturus est. Nam quod ponit, rectos decet collaudatio, ostendit prauos haereticos decere non posse ; sicut et alius propheta dicit : Non est speciosa laus im ore peccatoris. Collaudatso uero multorum ore una laudatio est; dicta propter unitatem Ecclesiae, quam praedicat ubique seruari. Cum dicitur decet, significat hoc aptum, hoc esse conueniens, ut qui Domini laudem decantat, similiter illi et fidei rectitudine, et actuum
probitate complaceat. 2. Confitemini Domino in cithara ; in psalterio decem chordarum $sallite ei. Isti sunt iusti, quos superius dixit, qui sanctis actibus laudes Domini deuota modulatione decantant. Cíhara est, sicut in praefatione iam dictum est, lignei uentris in imo sita concauitas, quae sursum chordarum fila transmittens, sonos dulcissimos percussa proloquitur. Quae ideo tale nomen accepit, quoniam cita iteratione percutitur. Huic merito comparantur opera quae de terrenis rebus ad supernam gratiam porriguntur, id est, dum esurientem pascimus, dum nudum uestimus, dum aegrotum uisitamus et cetera quae, licet uideantur carnalia, diuinitatis tamen amore peraguntur. Citharizamus quoque, cum in passionibus nostris uel damnis securi ac laeti dicimus :Dominus dedit, Dominus
55
6o
abstulit, sicut Domino
placuit ita factum est. :
sit nomen Domini benedictum. Psolterium uero decachordum esse diximus, quod ordine conuerso aluum citharae in superioribus habet, unde ad inferiorem partem canora fila descendunt. Cui praecepta decalogi conuenienter aptantur, quia secundum formam instrumenti huius de supernis uenientia Domini iussa suscipimus. Et considera quia solum est instrumentum musicum, quod pro excellentia sui decachordum dicatur ; non
enim
instrumentis
lectum
hoc
esse
de cithara uel de aliis huiuscemodi
meminimus.
Decachordum
uero
psalterium, sicut ueteres dixerunt, et illud nobis indicat sacramentum, ut referamus tria ad Deum, qui trinitas est ; id est
28/29 Ioh. 16, 22.
33 Eccli. 15, 9.
51/53 Iob r, 21.
27 euangelium Gerzz. 80 recti] Gerzz. s. /. a. zz. 34 multorü mote Ger. corr. dictum Gerzz. corr. 98 cum] ut praez. Ger. et corr. |. 36 significat in -cet 34 decantat] z//. a in ras. Gerzz. 41 qui] Gerzz., et praezz. Gare£ 44 sonos dulcissimos] Gerzz, -nis -mis Gare 01 ac] Gerz., aut Gare 58 puces Gerzz., suscepimus Gare? — 60 huiuscemodi Gare 63 pr. est] ad4. er?zH. a. th.
PL 226
EXP. IN PS. XXXII,
2-4
285 primum quod ait : Non Aabebis deos aliemos coram me ; se65 cundum : Non facies tibi sculptile ; tertium : Non. assumes tibi nomen. Dei tui in uacuum, in quo iungit et de sabbato. Septem uero quae sequuntur ad dilectionem dixerunt proximi pertinere; id est : Honora patrem tuum et matrem ; Non occides ; Non moechaberis ; Non furtum facies ;
7o
vi A
Non loqueris contra
proximum tuwm. falsum testimonium ; Non concupisces domum proximi tui, nec desiderabis uxorem eius, et cetera. Sic totius decachordi psalterii uirtus perfecta nobis et honorabilis indicatur. Psallimus quoque et decem chordis, quando in quinque sensibus carnalibus et in quinque spiritalibus probabili nos conuersatione tractamus. Verum ista quae dicimus, non sunt
extra nos posita, sicut in musica disciplina ; in nobis est ci-
t3
8o
thara,in nobis est ?salterium : immo ipsa organa nos sumus, quando ad similitudinem eorum per gratiam Domini, actuum nostrorum qualitate cantamus. Hoc autem et illo exemplo datur intellegi, ubi ait : In me sunt, Deus, uota, quae reddam, laudes tibi ? Haec autem et his similia, sicut saepe diximus, tropicis allusionibus edicuntur. 9. Cantate e$ canticum nouum ; bene psallite ei im iubilatione. Nouum canticum dicit incarnationem
85 Domini,
qua
mundus
salutari
exsultatione
completus
est,
qua angeli canoris uocibus personarunt laudantes et dicentes : p. 107 Gloria in altissimis Deo et in terra bax hominibus bonae uoluntatis. Monet ergo ut nos eadem et dicere debeamus et credere. Sequitur 9o
95
IOO
bene
psallite
ei in
iubilatione,
id est bonis
operibus Deum inuocate. Iubilatio est enim gaudium cum feruore animi et clamore indistinctae uocis expressum. In qua tubilatione non potest bene $sallere, nisi qui bonae studium conuersationis adiunxerit. Et inspice salutarem doctrinam, quae nos ita praemonet, ut ante Deum inoffense $sallere debeamus, qui renes nostros et corda cognoscit : ne magis inde grauius possimus offendere, si scelerati atque subdoli ad tanta mysteria uideamur accedere. 4. Quoniam rectus est sermo Domini et omnia opevà eius in fide. Hinc incipit per demonstratiuum genus laudes Domini
diuersa relatione discurrere,
ut omnia nobis
opera ipsius et praecepta dulcescerent. Recíws est itaque sermo Domini, ad dirigendos scilicet, homines. Veraciter enim recí«s dicitur, qui rectos facit. Epitheton mirabile, 64 Ex. 20, 5. 81 Ps. 55, 12.
65 Ex. 20, 4. 65/66 Ex. 2o, 7. 87/88 Luc. 2, 14.
68/11 Ex. 20, 12-17.
80/
81 laudis Gerzz. (cfr Exp. ps. 55, 260/261) 84 uociferatione zAud. Bec. Fisc. cum g 88 quam Gerzz. corr. 89 bonis] Gerz., in praezz. Garet 90 est] add. Gerzz. s. 7. 91 expressa Gerzz., fori. recte 99 hic Gare
PL 227
286
EXP.
IN PS. XXXII,
4-6
ueriloquum uerbum. Per legem siquidem diuinam corrigimur,
105
per ipsam a nostra prauitate separamur ; et regulariter tunc uiuimus,
quando
eius iussionibus
oboedimus.
Haec
quinta
est species definitionis, quam Graeci xarà cv Aéfw, latine ad uerbum dicimus. Vna enim parte orationis definitum est quid sit sermo Domini, hoc est, rectus. Subiungit ef omnia IIO
opera eius in fide. Vtique, quando in illis operatur, qui ipsius dono fideles esse meruerunt ; sicut in euangelio ait : Fides tua te saluam fecit. Non enim operum Domini mulier illa meruisset, nisi praecessisset fides per gratuitam largitatem. 5b. Diligit
115
120
125
130
misericordiam
et
iudicium
;
müseri-
cordia Domini lena est terra. In hoc et sequentibus uersibus per tertiam speciem definitionis, quae graece moiórqs, latine qualitatiua dicitur, Dominum declarat narrando quae fecerit uel quae cotidie facit. Illas enim res dicimus diligere, quas saepius operamur. Ita hic de Domino canitur :Diligit misericordiam et iudicium, quasi non et prudentiam et temperantiam diligat. Sed quia istam nobis frequenter indulget, ipsam dicitur omnino diligere. In hoc ergo mundo d2ligit misericordiam, ubi eam longe lateque disseminat; uidelicet ubi sustinet peccatores, ubi blasphemos patienter exspectat, ubi uitam praestat indignis, et his similia, quae pietati supernae constant omnimodis applicanda. Dz:g1t quoque 24dicium, cum pios sequestrat ab impiis, et merita eorum aequitatis qualitate discernit. Sequitur ubi illam, quam superius dixerat, misericordiam largiatur, cum miseraicordia Domini plena est terra. Ista utique quae miseros continet, ubi diaboli oppugnatione laboramus, ubi a mandatis caelestibus carnis imbecillitate subtrahimur. Tunc enim quam misericordiam postulare possumus, cum iam nullis necessitatibus ingrauamur ? hic ergo misericordiam quaera-
225 mus,
de qua uniuersa terra completa est.
6. Verbo Domin: caeli fivmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirlus eorum. Quamuis et ad conditionem rerum uersus iste pertinere uideatur, tamen et spiritaliter decenter accipitur. Verbo Domini, hoc est a Filio Dei 140 caelt firmati sunt, id est apostoli, siue sancti stabiliti sunt, qui orbem terrarum salutari praedicatione complerent. Sequitur e£ spiritu oris eius ommis uirius eorum utique, quando ab Spiritu sancto eorum doctrina ueniebat. Viríus enim et ad miracula pertinet quae faciebant et ad 145 legem Domini quam gentibus praedicabant. Nam si diligen112 Luc. 7, 5o.
107 cata antilexin Ger. Gerza. (corr. a. z2.) Garet
112 operum] Gerz., opeta Garef 143 quando] -do Ger. s. /. a. zz.
126 constat
EXP. IN PS. XXXII, 6-9 287 tius perscrutemur et sanctam hic significat Trinitatem. Dicendo enim
Verbo,
Filium
declarat ; adiungendo
Domini,
Patrem dicit : spiritu oris eius, utique Spiritum sanctum uult intellegi, qui ante tempora de Patre processit. Et ut in 15o tribus personis manifestam intellegeres unitatem, eius dixit, non eorum. 4. Congregans-sicut in utrem aquas maris ; ponens in thesauris abyssos. Quod ait: Congregans sicut in uirem aquas maris, si ad litteram uelis aduer15; tere, clausum significat mare littoribus. Nam si hoc spirita-
liter uelis agnoscere, «fer est exutum pecoris tergus, quod usibus humanis deseruit ad liquores aliquos congregandos. Hic «ier Ecclesiae comparatur : quia sicut iste susceptas aquas, siue aliquid tale complectitur, ita et illa adunationem 16o populi credentis includit. 4Aquae uero maris populum significant christianum, qui in mundi salo fluctu alternante concutitur. Abyssum uero dicimus nimis aliquid profundum, quod altitudine sua humanos in se descendere non permittit aspectus. Ergo i& thesauris suis, id est sapientiae et scien16; tiae $onit altitudines profundas; ut probet quis eius scri-
pturas studio pietatis inquirat. 8. Timeat Dominum omnis terra : ab ipso autem commoweantur uniuersa ei omnes qui habitant orbem. Terra hic durum significat per omnia peccatorem, 17o qui merito Zer7a dicitur, quia caelestis gratiae largitate fraudatur. Ergo peccator iste terrenus qui amare nescit, teat Dominum
; ut si non desiderio praemiorum a peccatis ab-
stinet, saltem uindictae consideratione reuocetur. Dicendo enim ab iso, indicat et a diabolo commoweri ; de quo et 1:7; Isaias dicit : Hic est qui commouebat terram. Quapropter propheta merito petit a Domino omnia commower:, quia omne quod eius ordinatione disponitur, rebus semper utilibus applicatur. Sed licet prius dixisset generaliter omnia, nunc descendit ad homines. Nam quamuis «47uersa eius imperio 18o administrari egeant, maxime humanum genus, quod a natura sua deprauatum subripientibus uitiis, culpis probatur obnoxium. 9. Quoniam ipse dixit et facta sunt ; ipse mandauii ei creata sunt. Reddit causam quare a Domino de18; beant omnia commoueri : utique quia eorum ipse creator est
175 Is. 14, 16.
168 uniuersi r (cfr /. 179) 172 ut] t /7 ras. a. zz. Gerz. 174 indicat] Vapertus diaconus add. Gerz. in marg. inf. notis tironianis et a diabolo] zupif a. zm. in
Ger. (fol. 1387)
179 imperium Gerzr., corr. a. 7.
183 creatur Ger. corr.
PL 228
288
190
105
200
205
210
215
220
225
EXP.
IN PS.
XX XII, o9-rt
et necesse est ut ille administret existentias, qui eas dignatus est creare per gratiam. Dixit et facta sunt, significat initium rerum, quando uniuersa Filii ipsius imperio iussa proruperunt. /5$se mandauit et creata sunt : per prophetas utique mandawit legem, per quam fideles, Domino uolente, creati sunt. Vides quam salubriter propheta a Deo petiit omnia commoueri, qui solus creaturarum suarum potest esse misericors. 10. Dominus dissipat consilia gentium ; reprobat autem cogitationes populorum et reprobat consilia principum. Dissipat reuera comsilia quae mala uel pessima sunt; nam bona semper adiuuat atque confirmat. Nimis apta suis causis uerba iunguntur. Déssifauit consilia gentium, quando eas in idolorum cultura non permisit diutius permanere. Refrobauit cogitationes populorum, quia licet uoluntas Iudaeorum in nece Domini nefanda completa sit, resurrectione tamen ipsius constat esse reprobatam. Et quia de gentibus dixerat et de populis, ne quid relinquere uideretur intactum, post etiam de $rincipibus dicit, siue de tyrannis, qui legem Domini saeuis persecutionibus impetebant : siue de spiritibus immundis, quorum consilium semper in malo est. 11. Consilium uero Domini manet in aeternum ; cogitationes cordis eius in saeculum saeculi. Sicut hominum praua consilia dixit esse frustranda, ita nunc in aeternum dicit Domini permanere disposita. Peccator enim et mortalis homo caduca sapit, aeternus Dominus numquam reprehendenda constituit ; sicut Isaias dicit : Omne consilium meum stabile erit et omnia quaecumque cogitaui efficiam. Idem et Ieremias ait : Sv non. esset testamentum meum in custodia die ac nocte, praecepta caeli et terrae non dedissem. Consilium uero ipsius bene intellegimus incarnationis arcanum, quod ad consulendum humano generi constat esse concessum. Hoc nulla aetate dissoluitur sed 2» aeternum manet : quia triumphalis mors Domini, diabolicum perenniter exstinxit exitium. Cogztatzones autem cord?s etus, significat praedestinationem, in qua cuncta reposita sunt, quae uel fuerunt uel sequentibus saeculis futura succedunt. Haec enim gestat ordinem rerum, qui permanet i» saeculum saeculi. Cui sententiae illi merito cedunt, qui unam naturam in Christo
213/214 Is. 46, 10.
215/216 Ier. 225125: *
186 ut ille] Gerz. s. 7. a. zz., utiliter. Gerzz. pr. zz, ut utiliter. Gare£ 187 sunt] Gerzz. s. [. 203/204 uideretur intactum relinquete — Gare? 212 numquam] Gerzz., nulla Garez 215 ait] Gerzz., dicit Gare? 218 genere Gerz., corr. a. zz.
p 108
PL 229
EXP. IN PS. XXXII, 11-14
289
Domino mentiuntur. Nam si consilium eius stabile est et cogitationes cordis ipsius permanent i» saeculum saeculi, constat autem incarnationis arcanum, eius cogitationem
eiusque fuisse consilium ;necesse est, ut forma humanitatis assumptae, unus Filius in duabus naturis distinctis, perfectis atque adunatis, sicut coepit in unitate personae, semper existat. 12. Beata gens cuius est Dominus Deus eorum ; populus quem Dominus elegit in hereditatem sibi. 23) Venit ad secundum membrum, in quo dicturus est, quod in primo uersu proposuit, qui sint recti, aut quos decet Domini collaudatio. Gentem itaque dicit pertinentem ad Ierusalem supernam quam adunatam constat ex omnibus gentibus. Ipsa utique beata est, a qua Deus uere colitur et omnium Domi240 nus adoratur ; id est, qui eos protegit ac gubernat. Hereditas quidem dicitur et cum dimittitur alteri et cum acquiritur. Sed populus christianus hereditas est acquisitionis, non dimissionis : quia eum auctor suus possidet, quem praedicationibus sanctis et pretioso sanguine conquisiuit. 13. De caelo $rvospexit Dominus et uidit omnmes 245 filios hominum. Hic aduentus Domini futurus exponitur per figuram quae graece idea, latine species dicitur : quando uelut effigiem rei futurae oculis offerentes, animi uotum ad audiendi studium concitamus. De caelo enim $rospexit 250 Dominus, quando proprii Filii donauit aduentum. Non enim homo respexit ad Dominum sed Dominus prospexit ad hominem. Prospicere est siquidem porro positum conspicere. Qui reuera peccatis erat diuisus, et, quod dictu nefas est, redditus fuerat a suo Creatore longinquus. Nam quod ait 255 et uidit, gratiam significat miserentis. Illos enim «dere dicimus, quibus et aliquid praestitum esse declaramus. Et considera quia non dicit, uisa peccata, sed filios hominum. Nam cum delicta respicit punit; cum hominem intuetur absoluit ; sicut in quinquagesimo psalmo dicturus est : 260 Auerte faciem tuam a peccatis meis et alibi : Ne auertas faciem tuam a me. Vnde nobis intellegenda atque retinenda est salutaris ista diuersitas. 14. De praeparato habitaculo suo respexit super omnes qui habitant orbem. De futuro corpore Domini 265 tunc dicebat. Nam dum omnia quae ordine ueniente succe-
230
SCHE
260 Ps. 5o, 11.
260/261 Ps. 142, 7.
234 populum Gerzz. dominus] Gerzz. cum r, oz. Garet eum g 236 sunt] Gerzz. 237/238 supernam] Gerzz., caelestem Garet 242 adoritur Gerz., corr. a. z;.inadqitritur 244 conquesiuit Gerzz. corr. 245 respexit Gerzz. eu g (at /. 246 exponitur] Gerzz., exprimitur Gare 249 [e 251 in fine] prospexit)
corr.
PL
290
270
by - A
EXP.
IN PS. XXXIL
Ii4-17
dunt, in praedestinatione fuerint constituta ;quanto magis incarnationis eius miraculum ante saecula probatur fuisse dispositum, quod periclitanti mundo quem disposuerat faE cere, poterat subuenire ? 15. Qui finxit singillatim corda eorum, qui intellegit in omnia opera eorum. Finxit corda, quibus intellegentiae suae dona largitus est. Fingere enim dicimus chiroplastas, qui formulas quasdam ad operationis suae uota componunt ; sic et Dominus mentes iustorum format atque disponit, ut ad misericordiae suae dona perducat. S?ng?llaiim, id est diuisim atque distincte.
Corda
eorum,
scilicet
sanctorum, sub Domini timore uiuentium. Sequitur q«: intellegit in omnia opera eorum. Intellegz1t utique, quando actibus bonorum praemia digna restituit. Dicendo uero, 2^ omnia ojera, significat cogitationes, dicta uel facta, quibus bonum malumque semper operamur. 16. Non saluabitur rex ber multam uirtutem, nec gigans saluus erit in multitudine fortitudinis suae. Regem dicit hominem continentem, qui quamuis regat corpus 285
290
29
A
300
suum
miseratione
diuina,
a uitiis carnalibus
tamen
saluus
fieri non potest, dum de sua uirtute praesumpserit. Iuste enim uirtus humana deseritur, quando datum bonum atque perfectum non largitori Deo sed propriis uiribus applicatur. Idem gigantem uult intellegi, qui uirtutum magnitudine roboratur, qui contra immanitatem diaboli assidua dimicatione confligit. Qui merito g2gans esse dicitur, a quo talibus spiritibus obuiatur. Sed iste quoque, qui iam Dei gratia suffragante multos spiritus fugat, saluus esse non poterit, si uelut gigans superbiae uitio subleuatus (quo fragilis raptatur humanitas), de meritorum suorum qualitate praesumpserit. Sed quamuis g2gans latino sermone terrigena dicatur, tamen et in bono poni manifestum est ; legitur enim de Christo : Exsultawit ut gagans ad currendam uiam. 1v. Falsus equus ad salutem : in abundantia auiem wiriulis suae mom erit saluus. Equum ponit pro felicitate mundana, quae homines sic portat, tamquam si
295
equinis gesticulationibus peruehantur. Haec autem humana spes sic decipit, quemadmodum /a/sws equus ; qui cum lactando se graditur, ruinam subito, quam non opinatur, incurrit. Et quare sit falsus equus exponit ; ille enim dum 292/298 Ps. 18, 6.
293 chiroplastas] Gerzz., cetoplastas Gare£ 246 distincte Gerzz., distinctim Garez 283 gigans (Pic ef infra)] Germ. cum r, gigas Garet cum g 285 tamen catnalibus — Garet 291 contingit PI 292 gratia dei — Gare 295 qualitate] Gerzz., 805 sit] sic Gerz. (s. 7.) uittute Gare
PL. 23r
EXP.
campos
appetit, dum
IN PS. XXXII,
17-20
pedes praepropera
291
festinatione per-
miscet, salutem sessoris sui non ualet custodire ; quia feruida
310
315
220
nimis incauta sunt et qui sub modestia non graditur, ruinosis casibus semper exponitur. Fa/sus enim dictus est equus, €o quod solet in se fallere praesumentes. 18. Ecce oculi Domini super timentes eum, sberantes in misericordia eius. Oculi Domini ponuntur pro p. 109 uoluntate diuina : quia quos gratos habemus, ipsos sine dubitatione respicimus ; econtra ab illis aspectus auertimus, qui nostris mentibus horruerunt. Ergo oculi Domini sunt super Limenites ewm : quia pietas ipsius eos protegit, quos se timere cognoscit. Sed quoniam dixit de timentibus, opportune sequitur de amantibus, quia utrumque in Domini dilectione coniunctum est; nam qui Deum bene timet et amat, qui bene amat et timet. Res istae in humanis actibus diuiduntur;
ceterum
in caelesti
deuotione
sociatae
sunt.
Qui sint enim £imentes exponit, idest, sperantes in misevricordia eius. Quod argumentum dicitur ab adiunctis ;
OP
adiunctum est enim timere Dominum, et sperare in eo ; quae
res mutua et insolubili societate connectitur. 19. Vi eripiat a morie animas eorum et alat eos in fame. Duo ista sunt uota fidelissimi Christiani, ut in futuro iudicio erz?pzatur a morte perpetua et hic spiritalibus alimoniis transigatur. Erifit enim a morte animas iusto229 rum, cum eas tollit de potestate diaboli, cum per indulgentiam efficit liberos, quos peccati dominatio fecerat esse captiuos. In fame autem eos alit, quando in hoc mundo, ubi bonarum rerum indigentia est, spiritali cibo nutrire non desinit quos redemit. Alimentum quippe dictum est, quasi mentis 355 nutrimentum. J7» fame enim sunt positi, qui se caelestium rerum desiderio semper accendunt. O fames illa multum satura, et sine penuria probabiliter semper auida ! Esuriunt enim beati,non quia dominica dape ieiuni sunt sed quaerendo iugiter inardescunt, quia Domini appetitione proficiunt ; sicut euan340 gelista dicit : Beati qui esurtunt et sitiunt iustitiam, quoniam ips? saturabuntur. 20. Anima autem nostra sustinet Dominum, quoniam adiutor et protector noster est. Cum dicit, sustinet, patientiam significat Christiani, ut inuitati iusti 545 futuris praemiis constanti animo perseuerent. Sed intellegamus qualis ista uirtus est, quam seruare toties commone32 vA
340/341 Matth. 5, 6. 317 timeri Gerzz. 324 domino Gerz. eum Gerzz. (corr. ?) 331 dominatio] Gerzz., damnatio Gare 336 multum] sep a4d. Gerzz. (a. zz. ?) in spat. 5 litterarum (sempet ?)
292
EXP.
IN PS. XXXII,
20-22
mur. Patientia est siquidem, quae gloriosos martyres facit, quae fidei nostrae bona custodit, quae omnia uincit aduersa, non colluctando, sed sustinendc, non murmurando, sed gratias 209
355
agendo. Haec deceptricem luxuriam comprimit, iram feruidam uincit, uastatricem humani generis inuidiam tollit, man-
suetos efficit, benignis competenter arridet purgatosque homines ad illa praemia futura coniponit. Ipsa est quae faecem totius uoluptatis abstergit, ipsa est quae limpidas animas reddit. Per ipsam Christo militamus, per ipsam diabolum uincimus, per ipsam beati ad caelorum regna perueniunt ; scriptum est enim : Iz $atientia uestra possidebitis animas uesiras. Sequitur quoniam adiutor et protector noster est. Adiutor est, dum ad eum ipsius gratia suffragante conamur
360 accedere ; frotector,
dum resistimus aduersario. Securus ergo
sustinet Deum, qui tali promissione fulcitur. Et considera quia post omnia praecepta patientiam ponit, ut uiriliter cuncta toleremus, qui de tam magni praemii largitione confidimus. 21. Et in ipso laetabitur cor nostrum et in nomine 565 sanctio eius sperauimus. Ne quis de praedicata patientia mussitaret, ne quis se taediosa uoluntate confunderet, sequitur magnificum et suauissimum munus : quia ipsa exspectatio habet praemium suum, quando ipse sustinens /aetatur in Domino. Addidit e? n nomine sancto eius spberauimus, 279 id est in Christi, quem patienter sanctissimus propheta sustinuit, et laetabatur esse uenturum. Sf$erauwimwuws autem continuum tempus ostendit, quia non est fasibi desinere, unde semper potest anima fessa recreari. 22. 375
380
Fiat,
Domine,
misericordia
tua
super
mos,
sicut sperauimus in ie. His uerbis incarnationem Domini desiderabat impleri, quam flagranti Spiritu magnopere sustinebat. Sed intende quam copiosum munus est, quod ditauit genus humanum, quod angelorum choros laetitiae iucunditate compleuit, quod ipsa etiam inferna senserunt. Petit enim desideria sua debere fieri, ut possit perfectissimus inueniri. Addidit i» £e, ut omnes superstitiones, omnes pra-
uitates excluderet, cum uero Domino supplicaret. Conclusio psalmi. Quam mellifluae uoces auditae sunt ! quam salutariter nobis
857/318 Luc. 21, 19.
388 noster] eorum Gerzz. (bie tantum) 363 quid etiam Gerzz. corr. 365 sperauimus (hie ef imfra)] Gerz.cum r, spetabimus Gare? 3*0 christi] Gerzz. (sc. *nomine, christo Gare 976 implere Ger., corr. a. zz. 979 ctiam ipsa — 883 salutariter] Gerzz., salubtitet Gare? Garet
PL 232
EXPIINOPSCXOXXIE o
M
22-XXXIII,
r
293
psalterium caeleste cantauit! Tales siquidem mandatorum
5385 chordae sonuerunt, ut si eas internis auribus recipiamus, et nos in eis dauidicae lyrae curatione purgabimur; fietque nobis Saulis illa mundatio, ut fugatis immundis spiritibus, abluta
mente Domino seruiamus. Habent enim beati musicam suam,
quae animae fidelis intrat auditum ; cuius non deficit sonus,
290
cuius non lassatur intentio. Relinquite ergo, spectaculorum amatores, mortiferas uoluptates ; ad haec magis gaudia, ad
haec mysteria
conuenite,
ubi cithara
et organum
excitant, non desideria prauae uoluptatis instigant.
uirtutes
EXPOSITIO IN PSALMVM XXXIII. i. Psalmus Dauid cum mutauit uultum suum coram Abimelech et dimisit eum et abiit. Cum historia tituli istius regum lectione pandatur, superfluum est copiam fontis illius in hac breuitate deriuare, ne nobis totam areolam
V^
paginae, unius loci effusa relatio complere ac tegere uideatur ; Sed rem cum nominibus suis breuiter intimamus. Cum Saul persequeretur Dauid, confugit ad Achis regem, ibique dum esset inuidia faciente suspectus,
industriose
mutawuwit
wuul-
tw , ita ut saliuis ora compleret, quatenus energumenus aestimatus, miseratione faciente dimitteretur illaesus ;quae tamen, sicut et alia, per illum uirum magni sacramenti qualitate peracta sunt. Significabat enim saliuas, hoc est scripturas
PL 225
diuinas, in barba, id est in fortitudine magna decurrere. Sed I^
2o
propter significantias rerum pro Achis, ad quem confugerat Dauid, mutatum nomen est Abzmelech ; quod indicat patris mei regnum. Hoc ad Dominum Christum bene pertinere manifestum est, per quem gloriosus Pater seruitium mundi sanctissima deuotione suscepit. Sed cum dicit dimisit eum, regem significat Abimelech. E£ ab?t, hoc est ad alias partes se contulit, quia ibi coeperat, ut diximus, esse suspectus. Praesens autem psalmus tertius est eorum in quibus per actus Dauid significantur Domini Christi futura mysteria, quamuis alphabetorum secundus esse noscatur.
Diuisio psalmi. Per totum psalmum uerba prophetae sunt, alphabeti hePs. XXXIII, 1 sqq. cfr I Reg. 21, 15.
15/16 Hieron. Liber interpr. bebr.
11077., edid. Lagarde, p. 3, 5 ; cfr Aug. Ex. ps. 33, sezmo 1, 4, 8 — CC 58, 276.
392 uirtutes] in Praez. Gerz., del. a. zz. Ps, XXXIII, 1 inmutauit r (mutauit T B D R) 6 nominibus] in praezz. e£ exp. Geri. 10 dimitetur Gerz. corr. 12 est] Gerzz. s. 7. 2. zz. 14 confugetat] Gerzi., fugerat Gare 17 mundis Gerz. corr.
|. 1IO
294 25
20
35
40
45
EXP. IN PS. XXXIII, 1-3
braei litteras, excepto sextam, in capitibus uersuum per ordinem ponentis. In prima parte benedicere se Dominum compromittit, admonens mansuetos ut cum ipso in eius laudibus perseuerent. Praedicti autem alphabeti haec pars quatuor litteras comprehendit. Secunda ad conuersionem fidelium, quae sint bene meritorum praemia non tacentur, quae continet litteras sex. Tertio quasi filios admonet à quibus se delictis debeant abstinere ; hic habet litteras quatuor. Quarta iustos dicit de omnibus tribulationibus eruendos, et impios debitas poenas esse passuros, ne in periculis suis aliqua dubietate mollescerent; hic etiam residuae septem litterae praenotantur. Et memento, sicut in uigesimo quarto psalmo iam dictum est, hunc alphabetum imperfectum illos indicare qui laudes Domini nequeunt plenissima operum integritate cantare.
Expositio psalmi. 2. ALEPH. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Tempus hominibus nouimus esse diuersum, modo tribulationibus asperum, modo gaudio blandum. Ergo & omm? tempore benedicendum Dominwm propheta denuntiat, quando et aduersa patimur et collata felicitate gaudemus ; sicut iusti fecerunt, atque faciunt Domini amore flagrantes. Sed quamuis debitum atque proficuum sit ut creatura suum semper laudet auctorem, ta-
$0
men propter humanitatis diuersos actus, paene impossibile nobis uidetur psalmodiae laudes Domino iugiter personare ; sed 2» ore hominisiusti semer laus est Det, quando talia uel cogitat uel loquitur, ut nulla redargutione culpetur. Quidquid enim ex patientia, ex caritate, ex simplicitate ceterisque uirtutibus,
uel loquimur,
uel mente
gestamus,
iure diuinis
laudibus applicatur. Ipsius enim praeconium est qui donat, ore ac corde honesta meditari. Laws
enim a lauro dicta est,
5A
quae solebat coronare uictores. Haec mysticae saliuae sunt, quas tituli similitudo praedixit : haec uerba quae scripturarum diuinarum uirtutem uidebantur exprimere. 9. BEHT. Inm Domino laudabitur anima mea ; audiant mansueti et laetentur. Pulcherrime uno com-
6o
mate dilectio famulantis expressa est ; non enim uel in se uel in diuitiis, sed i». Domino suam animam dicit esse lau-
dandam. Tunc enim gloriatur fidelis seruus, quando laudabi-
25 excepto sextam] Gerzz., excepta sexta Gare 27 cum ipso] Gerzz., secum Gare? 31 tercio Gerzz., tertia Garez 32 hic] Gerzz., haec Garet 39 aleph] ozz. Gerzz.
42 gaudium Gerz. 42/43 tum] diuitum Gerzz. (uf saepe "marg. -: 51 z//. ex] Gerzz., BITH Germ. in marg. et add.
benedicendo (rorr. a. zz.) domino Gerzz. 46 debii pro e et u pro b), corr. a. z. in dicuntur ( ?) e£ add. in et Gare? — 86 uetba] Gerzz., corr. a. zz. inbatba — 57 apicem bebraicum (sic et saepius infra)
PL 234
EXP. IN PS. XXXIII, 3-6
295
lem Dominum habere cognoscitur ; scit enim ad se referri bonum, cum Dominus eius fuerit multorum ore praedicatus. 65 Nam si quis hodie Domino detrahat, deuotus famulus quo furore succenditur, qua stomachatione cruciatur? Datum est enim fidelibus seruis ut aut de fama dominorum aduersa saeuiant, aut de prospera opinione congaudeant. Sequitur audiant mansueti et laetentur. Non dixit, lege docti, 7o non
ieiunantes,
non
psallentes,
sed mansueti
laetentur,
qui caritate praecipua habere rerum omnium temperantiam
consueuerunt. 4. GIMEL. Magnificate Dominum mecum et exallemus nomen eius in inuicem. Vtilitas ista carnalis sin75
8o
gulariter perfrui desiderat, quod delectatione auida concupiscit. Spiritalis autem gratia non uult sola facere quod multis proficit ad salutem, ne inter officia sanctitatis detestabilis inuidia misceatur, quod nunc uersus iste explanat. Vocat enim fratres, hortatur populos oboedientes, ut nomen Domini gloriosa societate magnificent. Sequitur et exaltemus nomen eius in inuicem. Suauis commutatio, iustissima regula, ut ab omnibus in unum fiat, quod sanctae unitati
SCHE
9o
constat offerri. I» inuicem uero significat compositos choros, quando et psalmodiam Domini alterna sibi successione respondent. Quae figura dicitur energia, id est imaginatio, quae actum rei incorporeis oculis subministrat. 9. DALETH. ZInquisiui Dominum et exaudiuit me el ex omnibus tribulationibus meis eripuit me. Vt inuitatus populus ad psalmodiam Domini festinaret, nunc dicit quae sibi exinde bona prouenerint. /nquisiui Dominum, non spatio longo terrarum, non per locorum latitudines forte distentas, sed in corde, ubi si maiestatem ipsius cogitamus,
ibi eam praesentem modis omnibus inuenimus. Et intende quid dicat : Inquisiui Dominum et exaudiuit me : 95
IoOO
quoniam intellectus eius uniuersa complectitur, nec corpora-
libus sensibus, sed spiritalibus uirtutibus operatur. Sequitur quantum Deum quaesisse profuit, quando eum ex omnibus liberauit angustiis. Quis enim sufficeret particulatim tanta petere, quanta iste simul meruit impetrare ? Dicendo enim ex
omnibus,
nihil relictum est, quod remansisse suspiceris
aduersum. 6. HE. Accedite ad eum et illuminamini et uultus uesiri non erubescent. Prius laudes praemisit, choros
63 cognoscetut Gerzr. corr. 607 de] Gerz. s. /. 93 gimel] oz. Gerzz. commutatio] Gerz., commonitio Gare $3 signicat Gerzr., corr. a. zz. DAlep Gerz. in zmarg. 90 inquisiuit Gare 102 HE] Gerzz. in zzarg.
81 8?
296 IO5
EXP.
IN PS. XXXIII,
6
ordinauit ; nunc in secunda parte et ad ipsam communicationem populos hortatur accedere, ut Ecclesiae futurae ritum monitor spiritalis infunderet. Acced?te non dicitur ebriosis, non adulteris, non superbis, sed sobriis, castis atque humilibus
IIO
Christianis, qui 2/14: 1n a7? de sacra perceptione mereantur, sicut apostolus de ipsa communicatione testatur : Quicumque manducauerit banem, aut biberit calicem Domini indigne, vudicium. sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domani. Probet autem seipsum homo et sic de bane illo edat et de calice bibat. Studendum
II$
I20
125
130
155
est ergo, ut qui ad
ewm
accedit,
ita se
humili satisfactione moderetur, ut illuminari potius quam caecari posse uideatur. V ultus autem, sicut saepe diximus, significat praesentiam, quae potest mutato colore confusionem pati, si el caelestia munera subducantur. Fideles ergo 4o» erubescunt, quoniam impetrant. Erubescere enim decepti est, qui ad sua desideria non ualet peruenire. Quidam hoc sic aestimant sentiendum, facientes exinde non minimam quaestionem. Nam cum apostolus dicat : Qu? solus habet immortalitatem et lucem. habitat inaccessibilem, hic quomodo ponit : Accedite ad eum et slluminamini ? Sed hoc compendio ipsius ueritatis absoluitur. Inaccessibilis eius lux dicitur, quando substantiae ipsius singularis et omnipotens natura declaratur. Ceterum cum se gratia sanctae diuinitatis infundit et ad eum acceditur et illuminatio beata praestatur : unde dictum est et alibi : Qus zlluminat omnem. hominem uenientem in hunc mundum. Y. ZAIN. Iste pauper clamauit et Dominus exaudiuit eum et ex omnibus tribulationibus eius liberautt ewm. Dicendo 2síe, spiritalem pauperem designat, qui non tantum mundanis opibus, sed uitiorum ubertate uacuatur. [sie pauper est, qui accedens ad Deum illuminatur, iste cuius uultus non erubescit, qui quando clamat ad Dominum, salutariter et competenter auditur ; et tunc prouenit,
140
ut liberetur non ab una tribulatione sed ex omnibus mundanis angustiis. Quod accidere solet iustis, quando in sancta conuersatione animas reddunt et de saeculi istius clade confusa ad securitatem perpetuam transferuntur. Perpende etiam quod hic hebraei alphabeti sit littera transilita; pro sexta enim septima posita est; quod ad illud, ut puto, referendum est, quod supra memoraui, hunc psalmum significare quidem sanctos uiros, qui tamen non totis operibus probantur esse 109/113 I Cor. 11, 27-28. ^ 121/122 I Tim. 6, 16. — 128/129 Ioh. r, 9. 106 monitur Gerz. 111 domini] oz. Gerzz. 136 salutariter] Gerzz., salubritut Gare
130 ZAGIN
PL 255
Gerz. iu marg.
IL III
EXP. IN PS. XXXIII, 7-9
297
145 perfecti. Ego enim non inueni patrum definitam de hac parte sententiam.
150
155
160
165
8. HEeTH. Immittet angelum |Dominus im circuitu timentium eum et eripiet eos. Ne crederetur Dominus fideles suos posse neglegere, praesenti eos oraculo consolatur. Et inspice medicinale uerbum quod dicit: immittet ; nam propter insolentiam humanae fragilitatis non palam facit, sed occultis immissionibus operatur ; ut te nesciente, pro salute tua, quod expedire possit, accipias. A«gelus autem minister est uoluntatis diuinae. Quapropter s! uis te angelum fieri, fac quod praecipit, ut liberes periclitantem, subuenias anxio, eripias innocentem et cetera quae diuina iubet auctoritas. Tunc enim spiritu angeli sumus, quando ministri supernae uoluntatis efficimur. 9. TETH. Gusíate et uidete quoniam suauis est Dominus : beatus uir qui sperat in eum. Redit ad Domini sanctissimam communicationem ; nec desinit saepius dicere, unde nouit mortalibus perpetuae uitae gaudia prouenire. Gustate non pertinet ad palatum sed ad animae suauissimum sensum, qui diuina contemplatione saginatur. Nam ut ipsum gustum intellegeres, sequitur «2dete, quod utique non ad os pertinet sed ad inspectiuam sine dubio qualitatem ; ut cum tale corpus accipimus, uitae nobis concedi gratiam confidamus. Et ut ipsam communicationem non ad corpus commune
170
traheres,
Dominwm
dico uobis, nisi manducaueritis r7
VA
dicit esse
qui in
carnem Filii hominis et bibe-
vilis sanguinem. eius, non habebitis in uobis uitam aeternam. Quae licet ex humana natura sumpta sit, non tamen eam ut unius hominis ex nobis aestimare debemus peccati alicuius contagione pollutam ; sed adorabilem,
180
suwawem,
ea salutem hominibus pro sua pietate concedit. Vita enim nostra, quae reuera Deus est, qui carnem sumptam ex Virgine Maria sibi uniuit, eamque propriam fecit, uiuificatricem eam esse professus est ; sicut ait in euangelio : Amen, amen,
salutiferam, uiuifica-
tricem, quae peccata dimittit propter Verbum cui adunata est, sicut in euangelio ipse Dominus dicit : Vt sciatis quia potestatem habet Filius hominis super terram dimittendi peccata ; et ad perpetuae uitae regna perducit. Subiungit absolutam firmamque sententiam, beatum esse uirum qui spe173/175 Ioh. 6, 54.
180/181 Matth. 9, 6.
146 perfectae Gerg. 147 heth] oz. Gerz. 150 immittit Gerz. 151 non] om. Germ. 159 TETH] Ger. in zzarg. 160 cum] Gerzz. cuz r (praeter plures 178 contagine Gerzz., o 163 a//. ad] Gerz., oz. Gare codd.), eo Garet eum g
5. J. a. fr. Garet
179 adunata] ad exp. Gerz.
182 subiungit] Gerzz, itaque add.
PI 236
298 18
rare non desistit in. Dominum. Praecipua res quae tam iteratur, ut numquam illud desinamus expetere, vA frequenter b quod tanta cognoscitur assiduitate praedicari. 10.
190
195
200
205
210
HOP
215
EXP. IN PS. XXXIII, 9-12
Ion.
omnes
samcís
ea2us,
rentes autem Dominum non deficient omni bono. In uno uersu terrarum diuites et pauperes Christi magnifica contrarietate distinxit. Ait enim : Déwites eguerumt et esurieruni. Quando egent diuites ? quando fidem non habent rectam. Quando eswrzunt ? quando minime Domini corpore satiantur. Tales ergo d?w?tes egent, et saturati uentre, spiritu semper esuriunt. Quid enim habeant qui Deum non habent ? Subsequitur izquirentes autem Dominum non deficient omni bono, quia nullo bono deficiunt qui
spiritali desiderio perfruuntur. Nam cum diligimus Dominum, in ipso omnia reperimus. Vnus est qui quaeritur, sed in quo omnia continentur. O lucrum mirabile, o compendium singulare! Cur nos per diuersa fatigemus ? Ad ipsum ergo unanimiter festinemus, post quem cuncta bona ultra non quaerimus, sed tenemus, sicut apostolus dicit : Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooberantur in bonum. Hoc argumentum dicitur in Tojficis ex contrario. Contrarium est enim egere diuites et pauperes nullo bono deficere. Argumentum est autem argutae mentis indicium, quod per indagationes probabiles rei dubiae perficit fidem. 12. LAMED.
220
Dominum,
TZmete
quoniam nihil deest timentibus eum. Timorem Domini omnibus sanctis imperat, ne quis, quamuis bene meritus, a saluberrima intentione discedat. Sed quid utilitatis timor eius habeat consequenter ostendit dicens : Quon?am mihil deest timentibus eum. O breuis sententia, o immensa promissio ! Possunt aliquid egere, quibus diuitiae, quibus salus corporis, quibus regna tribuuntur : solus ipse nihil indiget qui Domini timore ditatus est. 11. CAPH. Diuites eguerunt et esurierunt ; ànqui-
Venite,
filii,
audite
me,
timorem
Do-
mini docebo wos. Peractis sollemnibus quae ad sacramenta Ecclesiae pertinebant, nunc uenit ad tertiam partem, ubi illos alloquitur qui prima fidei rudimenta suscipiunt. Dicendo enim: Venite, significat eos intra Ecclesiam non fuisse ; quod etiam confitentibus nunc dicitur, quando ad fidem ueniunt christia211/212 Rom. 8, 28. — PL 64, 1065 sq.
213 cfr Cicero, Topica 11 ; Boeth. is Topica Ciceronis YI
184 dominum] Gerz. a. zi., domino Ger. pr. z., Garet (cfr 1. 160) 187 IOTH Gerz. in marg. 194/195 timore domini — Gare/ 196 CAPH] Gerz. in zarg.
198 in uniuetso Gerzz., corr. a. zz. 213 in topicis] Ger. s. /. a. 77., 077. Garet 215 autem] Gerzz., oz;. Garet 215 iudicium eZ. quo Gerzz., corr. a. zz. in-
dationes Gerzz., corr. a. s. percipiunt Gare
217 lamed] oz. Gerz.
220 suscipiunt]
Gerz.,
PL 257
EXP. IN PS. XXXIII, 12-15
299
nam. Vox paterna sonat, uox pietatis admonet, ut ultro dicen-
tem audiamus quem tacentem exquirere deberemus. Sed quam 225 Suauis, quam utilis timor est, ad quem filius inuitatur ! Cum
dicit docebo wos, admonet ne pauescamus, quod audiuimus t«morem. Non est enim £imor iste qui formidetur, sed qui diligatur. T4mor humanus amaritudinem habet, iste dulcedinem ; ille ad seruitium
cogit, iste ad libertatem
trahit ;
23o postremo ille claustra metuit, hic caelorum regna patefacit. Merito ergo /2morem istum sic utilem professus est, ut auida mente discatur.
139. MEM.
Qwis est homo
qui uult uitam
et cupit
uidere dies bomos ? Talis interrogatio proposita est quam 23; omnium sequatur assensus. Quis est enim qui possit dicere, aut uitam nolo, aut des bonos widere non cujio ? Sed utinam sic uitam perpetuam quaereremus, sicut in ista temporali corda defigimus. Bonos autem dies, non istos dicit in quibus caducis delectationibus occupamur sed illos qui uere 240 bon? sunt, et in summa
sanctitate uersantur.
14. NuN. Cohibe làénguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum. Hoc est uelle uidere dies bonos, si lingua nostra aliquid non loquatur incompetens. M alum est enim omne prohibitum ; et quidquid ueritati repugnat, tali 24; appellatione discernitur. Intende uero subtilius, quia prius cohiberi dicit l?nguam, quam, cum loqui uolumus, anterius commouemus. Addidit /abza me loquantur dolum, quae linguae motum protinus consequuntur et quasi quadam harmonia sociatài amborum modulamine humanus sermo 250 peragitur. Dolus est autem, quando fallimus audientem, ut quod creditur ad auxilium, inferre uideatur incommodum. Quod merito prohibetur, quia purae conscientiae constat semper aduersum. 15. SaAMECH. Diuerte a malo et fac bonum, inquire 25; facem
et sequere
eam. Ad uidendos dies bonos non sufficit
tantum a malis actibus abstinere, nisi nos pietas compellat et bona peragere. Nam primus uirtutis gradus est aliena non quaerere, sed iterum superior egentibus propria non negare. In illo culpam refugimus, in isto palmam pietatis acquirimus. 260 Nam pupillo non nocuisse, aut pauperem non exspoliasse, abstinentia est, quae ad praemium sola non sufficit. In illa quippe iudicatione soli audiunt : Venite, benedicti Patris mei, 262/263 Matth. 25, 34
233 mem] Gerzz. a. z. inzarg. — 239 delectionibus Gerzr., corr. a. zz. 241 nun] Gerz. a. m. in zarg. 251 in quo modo Gerz., corr. a. zz. 232 meritum Gerzz.
corr. 254 SAMECH] Gerz. in marg. audiunt] Gerzz., audient Gare 20
258 sere Gerz:. (que s. J. a. zz.)
262
C. T (xcvi)
p. 112
300
265
£o]
280
SCHE 285
290
205
IN PS. XXXIII,
15-17
percipile regnum quod uobis paratum est ab imitio mundi, qui gratiam Domini, ipso inspirante, diuersa largitione mercati sunt. Vides ergo necessario additum e? fac bonwm ; ipsum est siquidem quod nos liberat atque commendat. Sciens autem propheta in hoc agone saeculi cum corpore pacem fidelissimos non habere et cum suis uitiis hic illis continuum esse certamen,
270
EXP.
pulcherrime dixit inquire
pacem
; ut quamuis
eam hic non habeant, tamen semper ab eis studiosissime perquiratur. Et non promisit quod hic possit quoquomodo comprehendi, sed imperat sequere eam, quasi praecedentem. Nam quare sequenda est, nisi quia hinc fugit? In futuro autem speranda est, quoniam ibi perpetua stabilitate consistit. Quaeramus ergo seduli, sequamur intenti : quia illic eam inuenire non possumus, nisi hic diligentius inquiramus. Quae tunc comprehendi dabitur, quando ipsum conspicimus pacis auctorem. 16. AiN. Oculi Domini super iustos et aures eius in jreces eorum. Venit ad quartam partem, ubi usque ad finem duplici populum praedicatione confirmat : modo iustorum praemium narrans, modo impiorum peccata castigans, ut ab utraque parte commonitus seruire discat Domino populus acquisitus. Quod schema dicitur paradigma, efficacissimum plane figurae genus, quando duplici utilitate praecipitur quod sequamur. Cum enim dicit: Oculi Domini supev iustos, continuam gratiam diuinitatis ostendit, ut aspectus immobilis super eos esse uideatur. Subiungit quoque exauditionis uelocissimam celeritatem, quando a4res Domini paratas ?*? eorum $reces esse commemorat. Quae enim illis ad obtinendum fiat mora, cum in ipsis qui exaudire possit inhabitat ? Sed licet frequenter exaudiat peccatores, iustis tamen multo amplius promittitur, quando i» $reces eorum paratas a«res habere monstratur. 17. PHEe. Vultus autem Domini super [facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Exposita iustorum gratia, nunc conuertitur ad poenas malorum. Et ne dicerent
pessimi, iustos attendit,
nos
autem
non
respi-
cit, securi iam facimus qui ab illo conspici non meremur 300
305
PL 238
pronuntiat
4ultum
Domini,
:
id est intellectum esse supra
malos, quos sic attendit ut non respiciat, sic non respicit ut tamen eorum facta cognoscat. Timeamus ergo »alwm facere, quod eius scientiam nouimus non latere. Et considera quia et in istis dicitur super facientes mala, ut falli non possit coniuncta uicinitas. Intellege uero quod utrosque uidet, sed eos euentu dispari contuetur : iustos ut audiat, peccatores
249 agin Ger. a. m. in zarg. 280 in] e. Gerzz. e£ add. s. l. a. m. ad cum r (sed cfr /. 290, 293) 295 phe] oz. Gerzr. autem] ozz. Gerzz. cum g
EXP.
IN PS. XXXIII,
17-20
301
ut perdat. De ierra uero dicit, id est de futura patria, quam soli Deo placiti possidebunt. M emor?a eorum peribit, quia non erit iniquorum inter iustos ulla commemoratio. Illos enim in memoria nos habere dicimus, quibus aliqua praestare
310
desideramus. Nam qui de memoria Domini exeunt, ad aeterna
supplicia sine dubitatione perueniunt. 18. ZaDpE. Clamauerunt 31
A
325
3b, o
iusti et Dominus
exaudiuit
eos eti ex omnibus tribulationibus eorum liberauit eos. Iterum redit ad iustos, de quibus paulo latius dicit, ut populos enarrata dona reficiant, quos malorum poena terruerat. Discutiamus quid sibi uelit ista sententia. I4stos clamasse dicit ad Dominum et semper profitetur auditos. Quid ergo de martyribus dicimus, quos de suppliciis tyrannorum minime constat esse liberatos ? Liberati plane sunt, quando ad caelorum regna perducti, omnibus tv2bulationibus probantur exuti. Clamor enim iustorum non solum ad temporalem, sed maxime ad aeternam utilitatem semper auditur. 19. CoeH. Iwxia est Dominus his qui iribulato suni corde et humiles spiritu saluabit. Et iste uersus pertinet ad bona iustorum. Mos Domini et humana consuetudo diuersa est. Nam qui uult altioribus uicinus fieri erigitur ; tenditur ut possit fastigia celsa contingere. Dominus enim altissimus attingi non potest, nisi per humilitates uidelicet inclinatas ; nec ad dulcia eius gaudia nisi per amaras lacrimas peruenitur. Siue, ut alii dixerunt
2«x£a,
significat non loco,
sed auxilio. Inspiciendum est quoque quod dicit qw? tribulaio sunt 53
A
corde.
Multi enim £v?bulantur
sed non ex corde,
ut queruli, fatui, qui non peccata deflent, sed mundana
eos
damna contristant. Illi autem corde tribulantur, qui aliena
mala suas faciunt esse miserias, qui mundum lugentes generalitatis cladibus affliguntur. Ipsos itaque sa/wab?t, qui se humillimis conuersationibus subdiderunt. Et intende quia non 340 dicit uerbis humiles, quod habet plerumque nequitia peccatorum, sed s$iriiu ; sicut in euangelio dicit : Beati fauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. 20. REs. Multae tribulationes iustorum et de omnibus his liberauit eos Dominus. Et hic et alter uersus 345 adhuc iustorum bona commemorant. Aptum enim fuit plus de ista parte loqui, ne fragilia corda mortalium iterato saepius 341/342 Matth. 5, 5.
313 ZADECH Gerzz. in marg. 314 et] ut Gerz. 320 sunt plane — Gare 323 dona Gerz. 330 attingere Gerz. corr. 338 peccata non — Gare 338 itaque] Gerzz., namque Gare£ 340 quo Ger, corr. a. zz. 343/344 omnibus his] Gerzz. cuz g (cfr /. 352), his omnibus Gare eum r
PE 259
302
EXP.
IN PS. XXXIII,
20-22
timore succumberent. Multae reuera tribulationes sunt iustorum, quia eos et diabolus ualidius insequitur, et homines per inuidiam frequenter affligunt. Deinde impius tribulari 359 potest, si quid aduersum solus ipse patiatur ; iustus uero et propriis passionibus affligitur et aliis caritate compatitur. Sed cum subiungitur e£ de omnibus his làberauit eos Domzi- p 113 ns, potentia Creatoris ostenditur : quia liberationi eius tribulationum impedire non potest multitudo. Vnde colligitur 555 omnem iustum multis quidem tribulationibus onerari sed de omnibus indubitanter absolui. 21. SiN. Dominus custodit 'omnia ossa eorum wnwum ex his non conteretur. Ossa dixit fidelium firmitatem, id est patientiam et mansuetudinem ceterasque uirtu360 tes, quae perire in sanctis nequeunt, quia Domino custode seruantur. Ipsa sunt enim quae comminui non possunt, quamuis corporea ossa frangantur. Nam si ad litteram consideres, non minima quaestio uidetur oboriri; quomodo enim latronis illius ossa cui Dominus dixerat : Hodie mecum eris 4n paradiso, non 365 sunt contrita, quae a militibus leguntur esse confracta ; et multorum martyrum corporali conditione reperis esse uiolata ? Sed hoc omne naeuum
370
dubietatis excludit, si ossa
ab homine non potest intueri, quam
515
380
uirtutem
fidei et robur animae sentiamus. 22. Mors $jeccatorum $essima ; et qui oderunt iustum delinquent. Mortem peccatorum lam dicit quae non solum malam,
sed
etiam fessimam profitetur esse. Reuera fessima, quoniam eam aeterna poena comitatur. Nam si ad istam mortem respicias quae nostris oculis patet, frequenter inuenis diuites peccatores pomposis apparatibus decenter efferri, quem sic familia plangit, ut pium fuisse humanis auribus mentiatur. Amici etiam eum impensis lacrimis prosequuntur ; ut reuera putes bonorum aliquem ereptum, qui magna cognoscitur lamentatione defletus. Quid de pretiosis referamus odoribus, quibus et post mortem eorum mansura corpora condiuntur, quod tanto studio, tanto apparatu peragitur, ut in funeribus ipsorum superstitum uita recreetur ? Vbi est ergo feccatovwm mors pessima ? Scilicet in inferno, ubirecepti poenas 364 Luc. 23, 435.
948 pr. et] Gerz. a. zu. inmarg. | 849 tribulate Ger, corr. a. zz. 353 liberationi] Gerzz., liberationem Gare£ 349 collegitut Gerz., corr. a. zz. 357 SIN] Gerzz. in zzarg. (|. 369 ponit Garer) 858 cis r (his .$ B D) 359 ct mansuetudinem cetetasque] Gerzz., mansuetudinem et ceteras Gare 860 custudia Gerz., £rr. d. "I. 363 enim] Gerz., oz;. Garet 869 mots] tau praez.. Gerzz. in marg. et del., sin praezz. Garet (cfr /. 892) 814/315 diuites peccatores] Gerzz., diuitem peccatorem Garef 3881 quo Gerzz., corr. a. zx.
PE 240
EXP.
IN PS. XXXIII,
22-23
303 patiuntur aeternas. Quanta enim pompa, ut credimus, pur585 puratus ille diues ad sepulcra perductus est, qui guttam aquae frigidae ab Elehazaro paupere postulauit ? Et nota quod in isto nomine asperitas mortis ipsius explanatur. Pessima enim dicta est, quasi pessum data. Subiunxit quoque e£ qui oderunt iustum delinquent, id est qui Dominum Saluato39e rem nefando odio habentes, mandata ipsius suscipere noluerunt ; nam et istorum mors fessima est, sicut et illorum de quibus superius dixit. 28. TAU. Redimet Dominus animas seruorum suo"um ei non derelinquet omnes qui sperant in eum. 395 Quam bene in spe bonorum psalmus iste finitus est, ut malorum
collegia deserentes,
ad bona
potius futura
tendatur !
Redimet Dominus, id est sanguine pretioso : quoniam qui in ipso recte crediderit, a peccatorum debita captiuitate redimetur. A7»2mas frequenter scriptura ponit pro hominibus, 4oo Sicut in Exodo scriptum est : Descenderunt in Aegyptum animae septuaginta quinque. A parte enim meliore bene totus homo suscipitur. Sed uide quia seruorum suorum dicit, non iniqua libertate uiuentium. Addidit quoque, e£ nom derelinquet,
scilicet tamquam
Pastor bonus,
qui oues
suas
405 Sedula pietate custodit. Sed geminauit promissionis omnino cautelam. Non enim dicit nullum derelinqui sed omnes qui sperant in eum. Nam derelinquet illos qui spem suam aut in propriis uiribus, aut in alicuius hominis praesumptione posuerint. Conclusio psalmi. 4:0.
Peracta sunt psalmi huius sacrosancta mysteria, ubi sic missarum ordo completus est, ut eum conscriptum putes
temporibus christianis. Hic enim et hymnorum ordo decursus est ; hic ad communionem deuotus populus iubetur accedere ; hic inuitantur uenire qui prima fidei rudimenta suscipiunt,
415 ut nihil tantae rei deesse sentias, cum tamen nullum horum tunc prouenisse cognoscas. Hic etiam genus humanum et
iustorum bonis inuitatur et malorum ultione terretur. Hoc est quod titulus ille praecinuit, quando Dawid ante Abimelech uultum mutauit ; ut et nos nostram uoluptatem
420 utiliter commutantes, ad tutissimam Domini Ecclesiam catho-
licam confugere debeamus. Est etiam calculus iste, qua Do-
384/386 cfr Luc. 16, 24.
400/401 Ex. 1, 5.
386 elehazato] Gerzz. cum codd. euang. c et e, lazato Gare
393 tau] oz. Gerzi.
396 tendatur] Gerzz., tendamus Gare 39* redemet Gerzz., corr. a. zz. id est] Gerzz., scilicet Garez 398 debit àcaptiuitatem Gero. 400 aegipto Gerzr., corr.
4. Pt.
418 praeciniuit Gerzz. corr.
PE 241
304
EXP.
IN PS. XXXIII,
23-XXXIV,
r1
minus aetate passus est, in qua et nos lectione patrum resurgere credimur. De qua pater Augustinus in Enchiridion libro suo multipliciter, ut solet, diligenterque tractauit ; ut 425 nulli sit dubium psalmum tantis uirtutibus consecratum, memoriae nostrae sacculis uelut thesaurum caelestem frequenti meditatione condendum.
EXPOSITIO IN PSALMVM XXXIV. 1. Ipsi Dauid. Non grauat breuiter interdum dicta repetere, ut legentis animus ad memoriaé necessaria studia reuocetur. Dauid, sicut diximus, duas significationes amplectitur,
manu fortis, et desiderabilis, quod utrumque Domino Saluato; ri certum est conuenire. Manu fortis est, quia mortis nostrae captiuitatem cum impio auctore prostrauit ; desiderabilis est, quoniam aduentus eius nobis bona ineffabilia pollicetur. Cantatur ergo psalmus iste a persona Domini Saluatoris, qui se petit ab inimicorum persecutione libeari. Js? enim ubi 1? commemoratur in titulo, Christum commonet intellegi, qui congrue Da«4 dicitur, quoniam bene huic tota expositio istius nominis applicatur. Diuisio psalmi. Per totum hunc hymnum uerba sunt Domini Christi a dispensatione qua passus est. Primo membro psalmi perse15 cutoribus retributionem postulat debere restitui, optans illis contraria, quae tamen ad conuersionem eorum sint nihilominus profutura. Secundo de resurrectione sua gaudet ; et Iudaeorum iniquitates exprobrans, actum propriae passionis exponit. Tertio promittit se per uniuersum orbem terrarum in 20 membris suis paternae potentiae confiteri, qui eum ab inimicis suis resurrectionis beneficio liberauit : deprecans ut confundantur persecutores et exsultent in magna gloria fideles.
Expositio psalmi. p 114 Iudica, Domine, nocentes me ; expugna impu?2; gnantes me. Assumpta pro nobis clamat infirmitas, ut
423/424 cfr Aug. Encbiridion 84 sqq. — PL 40, 272 sqq. Ps. XXXIV, 3/4 cfr Aug. En. ps. 34, sermo 1, 1, 8/9 — CC 38, oo.
426 caeleste Gerzz.
Ps. XXXIV, 1 ipsi] huic r £OfT. Q. 72. 22 peccatotes eZ.
4/5 saluatoti Gerzz.,corr.a.z.
9 ipse Gerzz.,
EXP. IN PS. XXXIV, 1-3 damnentur
3»
5;
4o
4;
5o
55»
z0ceníes,
305
id est, diabolus cum ministris, quod
nouerat esse uenturum. Malos enim zudicare damnare est, quia nequeunt in disceptatione liberari qui semper prauis actionibus probantur impliciti. Sed hoc, ut dictum est, ad diabolum pertinet cum sequacibus suis, per quos prouenit iudaicae uoluntatis iniquitas. Nam cum ipse praecipiat Pro inimicis uestris orate, hominibus haec non potest conuenire sententia. Ipsos ergo petit debere damnari, quos uirtute praescientiae suae nouit ad paenitudinis remedia non uenire. Nam in subsequentibus, ubi uenit ad homines, conuerti eos desiderat, non perire. Adiecit etiam ex$ugna impugnantes me. Qui ?mpugnat superare contendit ;qui expugnatur omnino iam uictus est. Merito ergo spiritus immundi impugnatores dicuntur, quia licet sanctos uincere nequeant, contendere tamen cum eis improba uoluntate non desinunt. Expugnat autem Dominus, qui solus praeualet implere quae uult, cuius certamen triumphus est et omnis pugna uictoria. 2. Apprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi. Arma ab arcendo dicta sunt, quod per ea hostes uiolentissimos arceamus. Et ideo hoc humana consuetudine dicitur, quae armat manum, ut opprimat inimicum. Ceterum arma et scutum sola uoluntas est Domini, qua protegit periclitantem et expugnat aduersum. Hanc enim tropologiam dicit et apostolus : Scutum fidei et galeam salutis Scutum enim dictum est quasi sculptum, et gladium spiritus. quod in ipso antiqui sua facta signabant. Nam quod dicit apprehende, numquid a Deo sumitur ad tempus peregrina defensio ? Semper illi paratus est exitus rerum, qui probatur omnipotens; nec quasi de quiete exsurgere creditur, qui numquam iacuisse declaratur. 47724 igitur pertinent ad indumenta ferrea, per quae salus humana defenditur ; scutum
ad repellendos ictus inimici, ut frustrata tela cadant,
quae fuerant in exitium hominis
destinata.
Precatur
ergo
6o Dominus Christus a natura humanitatis suae, ut et salus eius
muniri debeat et inimici uoluntas suis ausibus effetetur.
9. Effunde frameam et conclude aduersus eos qui me persequuntur ; dic animae meae : Salus tua ego sum. In scripturis diuinis, /ra?1ea multas continet signifi-
32 Matth. 5, 44.
46/46 cfr Varro de Ling. lat. p. 56, 1.
50/51 Eph. 6, 16.17.
23 iudicati Gerz. 28 libetate Gerz., corr. a. zz. 33 damnare Gerzr., corr. a. zu. 39 qui Gerzz. corr. 42 quae uult] Gerzz. s. 7. a. zz. 54 ille Germ., corr. 4, 7H. 61 munire Gerzz. effetetur] Ger. (ras. infer e ef t) (cfr Cass. Variae 9, 15, 3), efferatur Gare 63 me persequuntur] Gerz. eum r, —- Garet cum g
PL 242
EXP. IN PS. XXXIV, 3-5 306 65 cationes ; intellegitur enim et gladius, intellegitur hasta regalis, intellegitur et dolus, intellegitur et uindicta ; hic tamen
uult accipi animam suam, quae reuera aduersarüs framea fuit. Per ipsam quippe gestum est ut idolorum cultus sacrilegus interiret, ut diaboli uinceretur iniquitas, ut mortis ipsius 7o potestas percussa succumberet, cum ante tot orbe libera potestate regnaret. Nam et in alio psalmo iam lectum est : Eripe animam meam ab impio, frameam tuam. Effunde ergo jrameam, id est animam meam dilata munere tuae pietatis indulto. Conclude, hoc est passione mea et lege tua completa, 7; quam praedixeras per prophetas. Petit etiam animae suae a Domini dici: Salus iwa ego swm, quia uerba eius nouit sine aliqua difficultate compleri. 4. Confundantur et reuereantur inquirentes animam meam. 80 Auertantur retrorsum et erubescant qui cogitant mihi
mala.
Hic iam ubi uenit ad homines, non maledictio
funditur sed correctio postulatur. erubescere
et in meliorem
Com[wndt
sententiam
est facta sua
commutare ; nam
illi confusi dicuntur, qui conuincuntur
ad poenam.
et
Sed ut
8; hoc magis ad conuersionem intellegere debuisses, addidit : Reuereantur, id est, emendati colant, quem persequendum
esse putauerant. Iuquirentes animam meam, in malam partem dicitur ; qui sic quaerunt, ut eam non uenerari uelint Sed a corpore segregare festinent. Nam quaeri animam Christi 9o et in bonam partem positum est, ubi ait : Per? fuga a me et non est qui requirat animam meam. Auerta autem retrorsw, non dicitur, nisi illis qui corrigendi iudicantur. Nam et Petro apostolo, qui salutem Christi humanitus uindicabat, dixit : Red? vetro me, satanas, non ut periret, sed ut Domini
95 uoluntatem felici emendatione sequeretur. Ergo quos retrorsum redire uult, non illos optat intentionem pessimam suae uoluntatis efficere, sed potius se sequi, ubi non probantur errare. Qus cogitant mihi mala, siue de Iudaeis siue de haereticis siue potest accipi de paganis. Omnes enim »aía
100 COgiíani qui praeter religionem catholicam asserere aliqua praua intentione festinant. 9. Fiant tamquam puluis anie faciem wenti et angelus Domini affligens eos. Puluis terrena quidem, sed nimis arida tenuisque substantia est, quae uento flante in 105 Sua. sede manere non sinitur, sed in auras liquidas eleuatur. $2 Ps. 16, 15.
90/91 Ps. 141, 5.
94 Marc. 8, 35.
** complere Gerzz., corr. a. zm. 78 inquirentes] Cass. cuz r (5*), inimici mei qui quaerunt r (ce£/. codd.) 83 commutati Gerzz. 85 magis hoc — Gare 88 uellent Gerzz. corr. a. zz. 9* probatur Gerzz.
PL 245
EXP.
IN PS. XXXIV,
5-7
307
Ita uoluntates peccatorum, cum ueritatis fuerint inspiratione commonitae, a terrenis uitiis subleuantur et ad uirtutes aethe-
IIO
II$
120
12
5
SCHE
130
135
140
reas, praestante Domino, perducuntur. Sic ergo malis optatur ut ad uitam caelestem felici emendatione perueniant. Angelwm dicimus supernae uirtutis nuntium, per quem diuina 1ussa complentur. Iste ergo angelus conuersos affligit, ut in ilam patriam felicem humilitatis munere perducantur. Sed afflictio ista beneficium est, quando in locum magni muneris, ut emergat, optatur. 6. Fiat uia eorum
tenebrae et lubricum et angelus Domini persequens eos. In contrarium uerti peccatoribus omnia postulauit, ut 42a propria quae illis uidetur lucida uel fixa, cum in eadem delectabiliter commorantur, /ia£ illis tenebrosa, quam horreant e£ [ubrica, ut in eadem diutius stare non possint ; sicut et Ieremias propheta dicit : Et fropter hoc facta est wia eorum lapsinosa 1n tenebris et subblantabuntur et cadent in ea. Quod si adhuc in malis suis decreuerint immorari, uirtus Domini persequatur ; quatenis eos in sceleribus suis haerere non faciat, qui ad interitus sui uota festinant. O multarum contrarietatum magna felicitas! Quantis uotis hic petitur, ut aduersitas prosperrima praebeatur ! v. Quoniam gratis absconderunt mihi interitum laquei sui, wuane exprobrauerunt animam meam. Gratis reuera, quibus mali nihil fecerat. Quae figura dicitur syncrisis, cum comparatione quadam iustiorem causam nostram, quam aduersarii demonstramus. Illud enim gratuitum dicimus, quod non alicuius rei compensatione tribuitur. p r$ Absconderunt mihi, ut illi putabant, qui diuinitatis eius potentiam non credebant. Nam quid potest abscond?, cui nihil occultum est ? Ille enim et proditorem suum in cena designauit
et
passionem,
antequam
fprouenerit,
edocuit;
nec quidquam fuit quod ei absconderetur, quia omnia suae uoluntatis dispensatione patiebatur. Bene autem dictum est, inieriium laquei sui, quia ile laqueus non morientis erat sed peccantis magis interitus. Nam quod sequitur, wuane exjrobrauerunti animam meam, significat false accusauerunt, quando iudaicus populus Domino Saluatori dicta ueracia quasi crimen aliquod imputabant. Clamabant enim uesani mendaciter : H?c est qui dicebat, destruam tem-
14 vA jlum hoc ; cum ille dixerit: Destruite templum hoc, et in triduum aedificabo illud. Quid enim plus uanum quam illud ad culpam
120/122 Ier. 25, 12.
115 fiant uiae r mali — Gare£
144/145 Matth. 26, 61.
145/146 Ioh. 2, 19.
121 lapsinosa] Gerzz., add. in zarg. a. z. tuinosa 129 nihil 136 prcueniret Gerz. 143 imputabat Gerzz., forz. recte
PE 244
308
EXP.
IN PS. XXXIV,
7-10
prauitatis studio uelle conuertere, quod praedicabatur omnibus ad salutem ? 8. Veniat illis laqueus quem ignorant et captso 150 quam occultauerunt apprehendat eos ; et in laqueum incidant
155
160
170
175
in
idipsum.
Pia retributio, uindicta salutaris ;
ut quia illi laqueum parauerant, qui credebatur posse nesciri, in illam tendiculam indicant quam sensus peccatoris ignorat ; scilicet ut nexu ueritatis astricti reddantur potius absoluti. Sequitur e£. cagíio quam occultauerunt apprehendat eos. Quae est illa captio, nisi mors Domini Saluatoris, quae occultis machinata probatur insidis ? Aj$$frehendat eos, quasi fugientes protinus consequatur et illud totum efficiat, ne derelicti suis sceleribus obruantur. Et nota quod hic in bonam partem ponit /aqwewm ; ut mandatis Domini capti, in idipsum caelesti gratia perseuerent. Sic orat cui gratis laqueus occultabatur exitii, qui malum pro malo non reddidit sed in cruce positus pro suis persecutoribus exorauit. 9. Anima autem mea exsultabit im Domino ; et delectabitur super salutare eius. Postquam de spiritibus immundis, quae illis erant emersura, competenter edixit, et pro peccatoribus more suae pietatis orauit, uenit ad secundum membrum, ubi et laetitiam propriae mentis exponit, et passionis ordinem lucidissima ueritate narrauit. Prima quippe sanctae animae beatitudo est, exsultare in Domino : quia totum illic conquiritur, cum mens ibi purissima destinatur. Nam qui laetatur in Domino, nec gaudium eius aliquando deficit, nec suauius quidquam quod amare possit inueniet. Quid ergo sequitur istam exsultationem ? scilicet quoniam delectabitur super salutare eius. Salutare est autem Domini maiestas Verbi, unde salus egreditur, et uita praesta-
tur, fons misericordiae,
supplicantium remedium,
remissio
peccatorum.
10. Omnia 180
ossa mea dicent : Domine,
quis similis
iibi ? Ossa nec sensum nec uocem habere manifestum est,
sed (sicut frequenter diximus) fortitudo animi et constantia mentis debent intellegi. Ouae merito osszbws comparantur, quia sicut illa corpus continent, ita et haec sanctas corroborat uoluntates.
Dicant
ergo hoc sacramentum
ossa,
non
caro,
id est firmitas, non remissio : quia talem hymnum non potest nisi sola mentis dicere fortitudo. Qw2s negatiuum est : quia ei nemo potest esse similis, cum sit sancta Trinitas singularis. Multum quippe est creatura a Creatore dissimilis : illa denique seruit, iste dominatur.
152 nescire Gerz. 153 tendicula Gerz. 154 ut] Gerz., oz. Gare 173 defecit Gerzz., corr. a. zm. 175 autem est — Gare 187 ei] Gerz., oz. Garet 189 ista Gerzz., corr. a. z.
EXP. 190
195
200
IN PS. XXXIV,
ro-11
309
Eripiens inopem de manu fortioris eius, egenum ei bauperem a vrapientibus eum. In isto uersu exposuit quod superius dixit : Qus similis tibi ? Nam cum diabolus manu sua teneret paene totum genus humanum, de illa potestate qua tenebatur obnoxium, constat incarnatione Verbi fuisse liberatum. Addidit quoque egenwm et pauperem, ut haec tria in unum collecta conditionem generis humani pressam calamitatibus indicarent. [40s ergo dicitur, quia mortalis effectus est; egenws, quia in laboribus et sudoribus panem quaesiuit ; fawfer, quoniam de illa sapientia et puritate deiectus, solam tenuem et umbratilem ratiunculam possidebat. Nam quis dicat eos uere sapuisse, qui auctoris sui probabantur scientiam non habere ? Sed hunc talem per incarnationem suam liberasse, quam mirabile, quam est omnimodis singulare, ut merito dicatur : Domine, quis similis ? Et memento quod supra, de manu fortioris, diabo-
205 tibi
210
lum significat, qui utique fortior hominibus erat. Inferius a rapientibus eum, spiritus immundos intellegi uult, qui potestati diabolicae nefanda deuotione commilitant. 11. Exsurgentes testes iniqui quae ignorabam ànlerrogabant me. Postquam dixit multiplices calamitates quibus premebatur humanitas, ut se ab ea non redderet alienum, quam pro nobis assumere sua pietate dignatus est, nunc propriam commemorat passionem. Testes igitur, qui subito impetu beluino consurgunt, nec moderate adducuntur ad me-
215 dium,
sunt sine dubitatione
falsissimi, quos uno
uerbo
po-
225
tenter designat dicens : Inzqwi. Reuera n2qui, qui erant contra aequitatem iustitiamque locuturi. Iungit: Quae ?gnorabam,id est quae me dixisse omnimodis nesciebam. Sic enim de illis dicimus qui se Domini beneficio recta conuersatione custodiunt : nescit mentiri, nescit rapere, nescit opprimere. Ignorabat enim Dominus blasphemare, quod ei princeps sacerdotum scissis uestibus imputauit, quando dixit : Videbitis Filium hominis sedentem ad dexteram Patris ; et subsecutus est princeps Iudaeorum : Blasphemawit; quid adhuc egemus testibus ? Sed quale testimonium fuerit, subsequenti uerbo de-
230
non de sua integritate confisus, sed de aliena uoce sollicitus. De quo loco Matthaeus euangelista sic ait : Nowissime autem uenerunt duo falsi testes et dixerunt : Audiuimus hunc dixisse : Possum. destruere templum hoc, et cetera.
220
clarauit ; ut eos non diceret conuicisse, sed interrogasse, quasi
222/223 Matth. 26, 64.
228/230 Matth. 26, 60-61.
190 fortiorum ed. cum g
204 qui Gerz.
aequitatem] Gerzz., ueritatem Garef
214 ad] Gerz., in Garef
220 mentite Gerzz., corr. a. ?z.
217
PL 245
310
EXP.
IN PS. XXXIV,
12-13
19. Reiribuebant mihi mala bro bonis, sterilitatem animae meae. Non potuit aliquid nec breuius nec elegantius dici. Beneficia Domini actusque Iudaeorum singulis sunt sermonibus explicata, id est ala $ro bonis ; scilicet quia ille uitam credentibus contulisset, isti mortem reddere
225 dum
maluerunt ; quod retributionis genus malorum omnium probatur extremum. Sferilitas quoque animae fuit, quando Magister bonus in ipsis fructum fidei reperire non potuit; nec pectora eorum credulitatis germina reddiderunt, quae 240 saxeo stupore durata sunt. Sed ne Iudaei se leuiter aestiment addictos huic sterilitati et in ficulnea illa (euangelio teste) maledixit, in qua fructus omnino non reperit. 13. Ego autem, cum mihi molesti essent, induebam me cilicio. Cilicium fit ex haedis asperum setigerumque 245 tegumentum : qui ad delicta iure referuntur, quoniam et in iudicio Domini in peccatorum parte sunt positi. Ergo Dominus, quia carnem peccati assumpsit, c2l?ctwm se ànduisse commemorat. Nam si historice accipias, numquam eum legis usum fuisse cilicio. Ergo dum Iudaei per contumelias et 250
insidias
essent
molesti,
ile diuinitatem
suam
carnis ue-
lamine tenebrosis mentibus occulebat, quia non merebantur agnoscere quem tali impietate tractabant. Hoc schema me-
SCHE
triasmos, 255
id est mediocritas
tur sed cum
260
270
quoties rem
magnam
mihi
molesti
essent
; quod solemus dicere in
leuibus causis, ubi aliquid importune suggestum taediosa uoluntate suscipimus. Et humilzabam $n ieiunio animam meam et oratio mea in sinu meo conuertebatur. Ieiunium Domini fuit, quando
265
dicitur,
humili uoto deicimus. Quam figuram et in hoc et in subsequentibus uersibus diligens lector agnosces. Et considera uerbum caelestis patientiae ; non dicit, cum me persequeren-
nefanda
obstinatione
duratos non
inueniebat,
quos in epulas spiritales assumeret. Haec enim fuit sterilitas animae ipsius, quod et ezuniwum. Ieiunium enim dictum est quasi inedium, quod abstinentes diutius ad inediam usque perducat. Ieiunauit ergo Dominus, quia se ei incredula turba subtraxerat. Potest etiam et ieiunium corporale Domino conuenire, quoniam quadraginta diebus et noctibus ieiunauit in monte; sed illo perfecto ieiunio de quo Isaias dicit : Solue omne wuinculum iniquitatis, dissolue obligationes uehementium commutationum, dimilie afflictos n remissione, el omnem vetri240/242 cfr Marc. 11, 13-14.
264/269 ctr Matth. 4, 2.
269/278 Is. 58, 6-9.
281 retribuebant] et praezz. r (praeter H K) 238 iste Gerzz., corr. a. z. 243 dum r (praeter K T*) 244 cilicio] Gerzz. Garet cum r (plures codd.) et g, at]. 24v cilicium cuz r
p 116
PIE 246
EXP.
zT
280
ZO SCHE
300
r$-:5
31I
butionem iniquam disrumpe ; frange esurienti banem tuum et pawperes sine teclo indue in domum tuam. Si uideris nudum, cooperi et domesticos seminis tui non despicies. Tunc erumpet matutinum lumen tuum et sanilates tuae cito orientur. Et braecedat ante te iustitia tua et maiestas Domini circumdabit te. Et tunc clamabis et Deus exaudiet te, adhuc te loquente dicet : Ecce adsum et cetera, quae textus ille mirabilis caelesti munere pollicetur. Ita Magister bonus, quod prophetarum praedixerat libris, humanitus euidentibus monstrauit exemplis. Addidit quoque secretiorern causam quae bene euangelica similitudine reseratur. Dicit enim Dominus discipulis suis : Intrantes autem 4n domum salutate eam dicentes : Pax huic domui. Et si quidem fuerit domus illa digna, ueniet pax uestra super eam ; sin autem mon fuerit digna, pax uestra ad uos reuertetur. Talis est et ista oratio quae fundebatur a Domino. Nam dum eam detestabiles Iudaei minime suscipere mererentur, iz sinu
290
IN PS. XXXIV,
eius, id est in secreto pectoris, unde fuerat egressa, re-
meabat. Si enim in pectoribus fuisset operata, non conuersa utique, sed diceretur effusa. 14. Sicut proximum, sicut fratrem mosirum ita complacebam, tamquam lugens et contristatus sic humiliabar. Quantum ad eloquentiam latinam proximo et fratri complacuisse nos dicimus : sed hic mutatus est nominum casus; pro ablatiuis enim accusatiui sunt positi. Quae figura dicitur antiptosis, quando casus pro casu ponitur. Dicit enim sicut de proximo, sicut de fratre nostro, iia mihi complacebam ; id est de eorum affinitate gaudebam, qui me hostiliter insequebantur. Ipsa est enim perfecta retributio, si pro odio gratia, si beneficium pro laesione praestetur.
Comfplacebat
enim
in illis Dominus,
quando
eos
docebat ne delinquerent, quando pro ipsis Patri in cruce positus supplicabat. Sequitur &amqwuam lugens et contristatus sic humiliabar. Illa Domini sanctitas et impensa 505
310
caritas quam docebat, quamuis sicut fratres et proximos se Iudaeos dilexisse testetur, comíiristiaium se tamen iuste
commemorat, quia in cunctis fidem inuenire non potuit, quam magnopere quaerebat. Si quis enim nobis bene uelit, necesse est ut contristetur, quando in nobis non potest reperire quod quaerit. 15. Et aduersum me laetati sunt et conuenerunt : 282/285 Matth. 10, 12-15.
274 coperte Gerzz., corr. a. zz. .. orietur Garet eux Vulg.
ablatiuis] Gerzz., datiuis Gare£ f
adsum Gerzr. corr.
245 sanitates tuae ... orientur] Gerzz., sanitas tua 289 peccatotibus Ger. 292 sic] ita r 295 301 domino Gerz., corr. a. zz. 311 pr. et] ozz.
PL 247
312
515
320
325
EXP. IN PS; OOXCXBVI 8
congregata sunt in me flagella, et. iégnorauerumt. Cum Christus Dominus pie contristaretur, Iudaei impia libertate laetabantur. Sed diuersa erit ista retributio : Christus gaudebit de tristitia sua, Iudaei de propria erunt exsultatione cruciandi ;nam beati sunt qui propter iustitiam lugent, et miseri qui inepta gratulatione superbiunt. Exponit etiam casum pessimae caecitatis : quia in Dominum suum tormenta praeparabant, quae in ipsos erant iustitiae compensatione reditura. Hoc est enim quod dicit : Et ignorauerunt, quia in eos habuit conuerti, quod corporaliter innocenti uidebantur ingerere. 16. Dissoluti sunt, nec compuncti sunt ; tentaueruni me et deriserunt derisu ; striderunt in me dentibus suis. Post impiae temeritatis excessum, dicit quae Iudaeis
acciderint ; nec
tamen
obstinationem
eorum
com-
memorat potuisse conuerti. Déissolut? swnt utique, cum passione Domini sol tenebras accepit, terra contremuit, uelum templi scissum est ; et cum haec tanta fuerint ostensa miracula, non sunt tamen conuersi faciente duritia.
T'en£a-
uerunt uero quando dixerunt : Dic nobis s? tu es Christus ? Deriserunt,
355
TOP
quando crucifixo imputabant, sicut Matthaeus
euangelista testatur : Sómiliter et principes sacerdotum. deridentes eum cum scribis et. Dbharisaews dicebant : Alios saluos fecit, seipsum saluum facere non fotest. Genus autem illud locutionis tunc adhibetur, quando res aliqua copiosissime significatur impleta; ut, benedicens benedicam te, maledicens maledicam te, aedificans aedificabo te, et his similia. Quod
argumentum dicitur notatio, cum ex uerbi positione elicitur
340 similitudo sermonis. Sequitur siriderunt in me dentibus
suis, quod fit a saeuis hominibus, quando ratione uincuntur. Nam cum eis pro ueritate uerba defecerint, tunc impatienter dentibus fremunt, suasque uoluntates tacita interminatione denuntiant. Sed hoc totum ad magnam humani generis 345
aedificationem refertur, ne membra sibi exsistiment onerosum
550
pati, quod caput suum sustinuisse cognoscunt. 17. Domine, quando respicies ? restitue animam meam a malefactis eorum, a leonibus unicam meam. Quando respicies ? pro consuetudine infirmitatis humanae dicitur, cui morosum uidetur quodcumque futurum est, quae 816 cfr Matth. 5, 5.
328/329 cfr Luc. 25, 44-45.
835 Matth. 27, 41-42.
:
831 Luc. 22, 66.
333/
312 congregata sunt in] Gerzi., congtegata sunt super Garet €4/2 £, congtegauerunt
Ine
829 fierint
Gerzz., corr. a. zz.
343 frement Gerzr., corr. a. zz.
335
genus]
dqm daqo(?)
348 a] et praem. r( praeter
Gerz.im marg. a. zz. A H IN* $ K)
EXP. IN PS. XXXIV,
r7-19
313
mox ut cupit aliquid, festinat implere. Restitue uero dixit, quasi ereptam redde ; hoc est, praesta resurgere a male faciis : quia iniuste probabatur occisus.
355
360
36 A
4 leonibus enim, a
potestatibus cruentis atque crudelibus significat. V nicam, quidam carnem Domini aduertere uoluerunt, quae licet sit ista communis, 4nica tamen facta est, quia de Virgine, quia sine peccato, quia sociata est Verbo, hoc est Filio Dei. Siue
wnicam, catholicam Ecclesiam intellegamus, quae in toto p 117 mundo una est, et dilectione magna, unica nuncupatur, a
qua haereticorum conuenticula omnimodis excluduntur. Nam ut probes ipsam dici wnca?n, sequens uersus ostendit, qui de Ecclesia locuturus est. Et respice rerum ordinem pulcherrime fuisse seruatum : prius pro resurrectione sua deprecatus est, quae reuera iam contigit ; post orauit de Ecclesiae liberatione, quae tempore iudicii ab omni erit inquietudine munienda. 18. Confitebor
tibi, Domine,
in Ecclesia
magna
in populo graui laudabo te. Venit ad tertium membrum, 379
57
A
380
385
590
p 248
ubi iam percepto munere resurrectionis, profitetur se in toto orbe Domino confiteri. Duas diximus esse confessiones, unam
laudis, alteram paenitentiae. Sed hic ut praeconialem debuisses aduertere, paulo post sequitur, laudabo te. Magna uero: Ecclesia est populus christianus, rectae fidei tenax, qui amplitudine sui totius mundi spatia comprehendit. Sequitur, ?n populo graui, utique fructuoso, qui non in leuibus paleis, sed in frumentalibus granis noscitur constitutus. Quem ueniens aura tentationis de area Christi non abicit sed uentilationibus purgatur potius quam longe proicitur. Quapropter in graui $opulo laudatur Dominus ; a leuibus autem et fide uacuis utique blasphematur. 19. Non insultent in me qui aduersantur mihi inique, qui oderunt me gratis annuentes oculis. Ordo uerborum talis est : Non insultent in me qui aduersantur mihi inique, annuentes oculis, qui oderunt me gratis. Insultant haeretici, quando aliquos de numero fidelium sancta perdit Ecclesia ; adwersantur inique, quando de pereuntium errore laetantur. Hoc ne fiat pia Domini intercessione deposcitur. Sequitur qui oderunt me gratis ; hoc est quibus nihil nocui. Inaniter siquidem exsecratur, cui laesionis causa nulla praemittitur. A»«nwuwentes autem oculis dixit, quod solet fieri quando uoluntatem nostram
3561 implere] Germz., corr. a. zr. in impleti 383 probabatur] Gerzz., probatur Gare 387 dei filio — Gare: 362 qua Gerz., corr. a. m. 364 contegit Gerzz. corr. 369 praecepto Gerz.corr. 381 non] ut praem. r (praeter 5) 382 annuentes] Gerz., et annuunt 24d. Bec. Fisc. cum g, et annuentes Garef, et annuebant r
314
EXP. IN PS. XXXIV,
19-22
tacita et dolosa significatione declaramus ; et ubi uoce prodi
395
400
405
410
nolumus, oculorum quempiam nutibus commonemus. 20. Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur et super iram dolose cogitabant. Praedicitur Iudaeorum nefanda dolositas, quae non nostris sed uerbis euangelicis indicitur. Pacifice loqwi uidebantur quando dicebant : Magister, scimus quia uerax es et wiam Dei in ueritate doces : licel tributum dare Caesari, an non ? Sed potest dolum cogitare etiam qui non disponit occidere, ut si quis pecuniam aut possessionem proximo machinetur auferre. Sed addidit 2a, ut dolus eorum exitialis fuisse declàretur. Hoc ad illud refertur, quando dolosam machinationem tractabant : Oportet unum ro omnibus morti et cetera. 21. Dilatauerunt
in me
os suum
; dixerunt
: Euge,
euge, uiderunt oculi nostri. Dilatauerunt utique os suum quando clamabant : Crucifige, crucifige ; iam non annuentes oculis, non dolose cogitantes sed aperta et libera uoce damnantes. O scelestum facinus ! Negauit iudex fieri quod . populus clamabat impleri. Sequuntur uerba lethaliter laetantium Iudaeorum ; ac si dicerent : bene, bene uidemus de te
quod desiderabamus efficere ; ut dissuasor plebis cum latronibus in cruce penderes. En mira patientia, in quo erat summa maiestas. Numquid non ualuit ad confundendos inimicos uiuus 415 descendere de crucis patibulo, qui mortuus die tertia resurgere potuit de sepulcro ? Sed non conueniebat diuinae uirtuti ad uerba insultantium commoueri, ut amplius erubescerent, dum
omnia praedicta constarent. Sed quamuis Iudaeos ewge, euge dixisse in euangelio non legatur, similia tamen insulta420
SCHE
tionum uerba locuti sunt, ut una res per sermonum uarietates ueraciter probetur esse narrata. Ew«wge, ewge per figuram dictum est epizeuxis, quando sine aliqua interpositione in uno uersu uerba geminantur. 22. Vidisti,
Domine,
ne sileas
; Domine,
ne dásce-
425 das a me. Ad haec et ista tria uerba pertinent quae superius dignoscuntur esse narrata. Vdisti, hoc est probasti completa, quae contra me praeuideras esse cogitanda. Sic enim dicimus, quando aliquid in memoriam reuocare desideramus : Vidisti quam crudelis exstitit mihi ; «2d?st? quanta in me 450 fecerit latronis improbitas. Ne sz/eas, id est non differas dare sententiam, quod utique tacendo non potest fieri, sed loquendo. Nam quod dicit, ne discedas a me, a parte accipiendum est humanitatis, quae subiacuit passioni. 398/399 Matth. 22, 16.17.
403/404 Ioh. 11, 5o.
407 Luc. 23, 21. *
393 commohnemus] Gerzi., admonemus Garef 397 indicetur Gerz. 412 desiderabamus] Gerzz, desideramus Garef 414 maiestas] Gerz., potestas Gare/ 429 exstetit Gerzz. corr.
PL 249
EXP.
29. Exsurge, 45 Deus
meus
et
IN PS. XXXIV,
Domine
et
Dominus
23-26
intende
meus,
im
315
iudicio causam
meo; meam.
Sicut saepe dictum est ab humana consuetudine, Exsurge dicitur illi qui semper uigilat, semper intentus est ; et cum iugiter omnia respiciat, tunc tamen putatur iniendisse dum uindicat. J[uwdicio meo, quod pertulit a Iudaeis, iudicium 440 sine iure, tormenta sine scelere, morteni sine peccato. Bene autem dixit 7»eo, quod reuera pertulerat. Pulchre siquidem dixit, à» causam meam respice, non in poenam ; poena enim sceleratis uidebatur
esse consimilis;
ca4sa
uero
talis cum
nullo poterat esse communis. Sed quae est ista causa quae a 445 Deo petebatur zntend? ? scilicet ut qui dare uenerat salutem humano generi, ab insanis et perfidis probaretur occidi. 24, Iudica me, Domine, secundum iuam, Deus meus ; et non insultent
misericordiam in me inimici
7161.
qui peccata non
Quamuis haberet optimam
45o fecerat, tamen
se petit secundum
causam
misericordiam
iudi-
cari, ut nobis ostenderet precationis exemplum, qui tale non poteramus habere negotium. Sequitur quoque : E£ «on insultent in me inimici mei : scilicet ne dicant quod insultantium potest habere nequitia, id est potuimus, fecimus, 45; egimus ; sed precatur ut mala sua potius salutariter tristes defleant, quam se exitialiter implesse congaudeant. 25. Nom dicant $m cordibus suis : Euge, euge, animae
nostrae
; mec
dicant
: Absorbuimus
PL 250
eum.
Expressit insultationem quam superius fecerat sentiendam. 460 Non
dicant
: Euge,
euge, id est, bene, bene. Verba sunt
enim ista scelerata mente laetantium, quae iam dicere non possunt, dum compunctionibus affliguntur. Damnent ergo malam conscientiam suam, ne possint poenalem subire sententiam. O ingens et immensa pietas Creatoris! non patitur 465 eos laetos temporaliter relinqui, ne debeant aeterna calamitate percelli. A bsorbere est autem in corpus alterius subita celeritate transmitti ; quod accidit illis qui aliquibus superstitionibus deglutiti, a uerae fidei uiuacitate discedunt. Sed hoc petit ad informandos fideles. Ceterum ineffabili eius puritati 470 talia non poterant euenire. 26. Erubescant et reuereantur simul, qui gratulaniur malis meis. Induantur pudore et reuerentia, qui magna lo-
434 iudicium meum r (praeter .$), cfr /. 439/441 448 deus] domine praem. r (praeter plures codd.) et]ut r( praeter 5) 485 precatot Gerzz., corr. a. zz. 456 congaudeat Ger, corr. a. zz. 48* nec r (cfr /. 460) 488 obsorbuimus r (praeter 4A 5 R), cfr /. 466 459 sentiendum Gerzz. (corr ?) 46? accedit Gerzz., cOrT. 4. HL. 471 que Gerzz., corr. a. zz. 4173 magna] Gerzz. cum r e£ g, maligna Garet cum nonnullis codd. r et g (a! magna /. 486) 2I
C. 1 (xcvir)
p. 118
316
EXP.
IN PS. XXXIV,
26-28
quuntur aduersum me. Digna uindicta, poena sufficiens. 47; Nam qui erubescit actus suos, propria aestimatione damnatus est, et se ultore torquetur, qui uinculo confusionis inuoluitur. Potest tamen aliquis erubescere, et reuerentiam non habere. Hic autem addidit e? reuereantur simul, ut conuersionis
eorum indicia declararet. Rewerentia est enim Domini 480 timor cum amore permixtus ; quod illis prouenit qui uoluntate sincerissima confessionis munera consequuntur. Sequitur induantiur judore et reuerentia. Quasi quodam cilicio paenitentiae, quasi ueste lugubri. Pudorem contra audaciam ponit, quam habuerunt furentes; rewerenttam contra im485 pudentiam falsitatis, ut duabus uirtutibus curent, quod duobus
commisere criminibus. M agna enim dixit /Jocwtos, id est superba modum probitatis excedentia, sicut beatus Ioannes in Apocalypsi commemorat : Vidi os loquens magna aduersus Deum. 4o 2*. Exsultent et laetentur qui uolunt iustitiam meam ; ei dicant semper : Magnificetur Dominus, qui uolunt bacem serui eius. Postquam de persecutoribus sufficienter edictum est, uenit ad partem fidelium : illos
optans salubri paenitudine cruciari, istos summa beatitudinis 49; exsultatione compleri. Et illud respice, quod merita eorum ipsa quoque uerba distinguunt. Persecutores enim solent dicere
: Euge,
euge,
animae
nostrae,
quod temporale
gaudium et fugitiua laetitia est. Beati uero dicunt : semper magnificetur Dominus, quod aeternum atque perpetuum 5oo est. Illi animabus
suis mundanas
conferunt uoluptates ; isti
ad Dominum propria uota conuertunt et exsultationem suam non in se sed in eius laudibus ponunt. Quod autem dixit, serui eius, ad humilitatis respicit formam : quia in assumpta carne humilitas est, in maiestate uero potentia. Sic utrumque 5o; perfectum atque uerissimum, unus est Dominus Christus. Qui ergo uolunt bacem serui eius ? Scilicet qui a uitiis redduntur alieni et in continentiae bono, diuino munere animi
tranquillitate uersantur. 28. Et lingua mea meditabitur iustitiam tuam, tota 310 de laudem tuam. Lingua ipsius meditata est iusti(?a?, quando nouum testamentum populis praedicauit. Tota die, sicut saepe dictum est, uniuersum uitae tempus ostendit. Sed quia humanitati impossibile uidetur Deum continuata uoce
$1
I
laudare,
ad intellectum
nos bonorum
actuum
transferamus, quia semper Deum laudat qui in omni uoluntate sua diuina iussa considerat. 488/489 Apoc. 15, 5.
499 quo Gerzz., corr. a. zz. 2. 9.
509 ct] sed praem. r
515 omne Gerzz., corr. a. zz.
513 humanitate Gerzz., corr.
PL
251
EXP.
IN PS. XXXIV,
28-XXXV,
1
ary
Conclusio psalmi. Consideremus Christum Dominum per totum psalmum quanta nobis dispensatione loqui dignatus est. Fecit enim ab oratione principium, sicut et in aliis similibus psalmis. Deinde 520 passionis et resurrectionis suae uentura narrauit. Postremo finit in spe magna fidelium, ut dubium non sit et hunc psalmum praefata regula fuisse conclusum. Quapropter gaudeamus in cladibus, exsultemus in periculis. Nam cur a fidelibus seruis debet refugi, quod ille rerum Dominus pro omnium salute 525 sustinuit ? Notandum praeterea secundum hunc esse psalmum eorum qui passionem et resurrectionem Domini latius intimare noscuntur.
EXPOSITIO IN PSALMVM
XXXV.
1. In finem seruo Domini psalmus Dauid. Haec omnia nomina bene intelleguntur de Domino Saluatore. Nam et 2n finem ipsum significat. Et seruo Domini de ipso dicitur qui formam serui accipiens, factus est oboediens ; usque ad. mortem ; sicut Isaias propheta de ipso dicit : Ecce seruus meus, suscipiam eum. Psalmus uero et Dauid frequenti expositione iam nota sunt; quae ideo ad personam Domini pertinere noscuntur, quoniam ei conuenire ipsorum nominum expositio declarat.
Diuisio psalmi. 1:9 Totus psalmus a persona prophetae dicitur. In primo membro contemptores legis uehementer accusat, eosque dicit non habitare
cum
Domino,
commemorans
eorum
impias uolun-
tates. Nec moueat quod post tituli, tale principium ab insipientibus facere delegit, initium. Commendat enim uehemen1; tius bonorum partem, quando prius praemittitur quod grauiter horreatur. Secundo sub laude Domini collata beatorum praemia describuntur eosque dicit domus Domini ubertate compleri. Breuiterque in ruina malorum psalmus iste concluditur, ne quis putaret fortasse tentandum quod tanta exse20 cratione nouerat accusatum. Quapropter subtilitatem eius paulo diligentius perscrutemur ; est enim nonnulla difficultate contextus.
Ps. XXXV, 4/6 Phil. 2, 7.8.
5/6 Is. 42, 1.
523 seruis] Gerzz. (cfr Exp. ps. 36, /. 420 : fidelibus famulis), ozz. Garer..
Ps. XXXV, 1 psalmus] oz. r
318
EXP-INOPS: XXXV, M Expositio psalmi.
e
350
55
2. Dixit iniustus ut delinquat in semetipso ; non est timor Dei ante oculos eius. Duo sunt genera peccantium : unum quod credens legi per infirmitatem carnis non ualet quae sunt iussa complere, de quibus dicit Salomon : Corpus enim quod corrumpitur, aggrauat animam et debrimat terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Aliud uero est audax, desperatum, blasphemum, quod sibi proponit libera uoluntate delinquere ; contemnens omnia sibique remurmurans Deum putat non curare mortalia. Quapropter 42x11 iste talis apud se rem scelestam, quam publice non ausus est profiteri. Et ideo ista cogitat, ut sibi ipse licentiam uideatur tribuere peccatorum ; quatenus sub immensitate del?nquat qui metum iudicis abiciendum esse decreuit. Sequitur 40m est timor Dei ante oculos eius. Cogitationem dicit iniquorum, qui putant timorem Dei non esse in conspectu eius ; id est, non curare
40
Deum,
ut homines
95)
6o
formidare ; sed, ut
dicitur,
«on
esse
tàmorem
Det
| aníte
oculos eius, qui talia dicere sacrilega uoluntate praesumit. p 119 Denique sequitur : 9. Quontam dolose egit in conspectu eius, ut anueniret iniquitatem suam et odium. Sceleratus iste de quo dictum est : non est timor Dei ante oculos eius, neglexit operam legi dare, ut intellegeret persuasionem suam esse falsissimam ; sed contemnens
5o
debeant
quidam errantes philosophi dixerunt, mundum potius credunt casibus regi, quam supernis administrationibus ordinari. Siue de 2n2usío
45
eum
PL 252
dicta salutaria, ueritatem stu-
duit omnimodis ignorare. Is ergo dolose egit in conspectu Dei, ut suam éniqustatem et odium xefugeret inuenire, credens per ignorantiam praecepti se posse defendi. Pulchre autem definitum est peccata nostra esse iniquitatem et odiwm, quoniam illa odisse debemus per quae ad aeterna supplicia peruenimus. 4. Verba
oris eius iniquitas
et dolus ; nolust intel-
legere ut bene ageret. Sermonibus iniquorum conuenienter data est definitiua complexio. Verba enim eorum sunt ?niquitas et dolus. Itaque quae numerare non poterant, duobus sunt sermonibus explicata. Iniqw«witas pertinet ad blasphemiam, Zol4s ad proximum decipiendum. Sed quid, rogo, sibi residuum faciat, qui peccare in Deum et proximum 24/28 Sap. 9, 15.
30 remurmurans] Gerz. (cfr Exp. ps. 36, 1.163), murmurans Gare? in marg. a. m. 39 potius] ozz. Gerzz., recte ? 45 ct] ad ed. eum g Gerzz. (corr. a. m.) Garet
33 et] Gerzz. B8 potetat
EXP. IN PS. XXXV, 4-6 non recusat ? Cum uero dicit, noluit
ZLOP
319
intellegere
ut bene
ageret, illos significat qui ex aliqua parte sapientiae igniculum perceperunt et a uero intellectu suo uitio declinantes, peruersis 65 se erroribus polluerunt. Hoc et ad dementissimum populum iudaicum competenter aptatur, ad quem Dominus uenerat, et ille sanari detestabili obstinatione contempsit. Nam imprudentiae plerumque uenia datur, uoluntario uero maleficio ultio semper iusta succedit. Quod argumentum dicitur ab in70 genio, quando non per ignorantiam sed malitiosa uoluntate peccatur.
9. Iniquitatem meditatus est in cubili suo, adstetit omni uiae nom bomae ; malitiam autem mon odiuit. In exponendo adhuc uiro pessimo perseuerat. Ait enim 75
Iniquitatem meditatus est, id est, errorem longa meditatione tractauit, libros scilicet faciendo peruersos ; ut non tan-
tum ipse delinqueret, uerum etiam posteritas eodem auctore peccaret. I4 cubili suo, id est in corde proprio. Cwubile enim a cubando dictum est, ubi animus noster intus inhabi8o
85
SCHE 9o
tans bonum malumque meditatur. A d stetit uero dicit omni uiae nom bonae, id est saeculi istius uitae, quam non transiuit, ut reliqui confitentes, sed in eadem commoratus atque defixus est. Ad cumulum quoque intulit peccatorum, maliliam autem non odtuit. Hic malitiam uult intellegi cunctorum criminum matrem, in uno uerbo concludens quod latius uidebatur effusum. Hanc igitur affectare piaculum est, quam non solum uitare praecipimur, sed merito eam odisse compellimur ; quatenus tantum facinus perpetua exsecratione damnemus. Memento autem quod a capite psalmi huius per quatuor uersus figuram posuit synathroismos, quae uno tractu
atque circuitu crimina multa concludit. 6. Domine,
95
manauerunt. IOO
in caelo misericordia
tua et ueritas
iua
usque ad wubes. Dinumeratis cogitationibus hominum pessimorum, secundo membro ad laudem Domini transitum facit. Nam quamuis et in terra et in mari et ubique sit misericordia eius, hic tamen specialiter 7» caelo dicit, id est in caelestibus creaturis et sanctis hominibus, ubi copiosius dona Veritatem
etiam commemorat
iustorum,
qui
in istius saeculi agone uersantur. Diximus enim superius nubes prophetarum praedicationibus comparatas : quia sicut illae terris uictuales aquas depluunt, ita et isti fidelibus ani98/49 cfr Varro de Ling. /af. p. 49, 19 ; 138, 20.
$2 e£ 80 adstetit] Gerz., astitit Gare? *9 a cubando] Gare (cfr Exp. ps. 4, /. 134/135), ad cubandum Gerz. intus] oz. Gerzz. $1 uitam Gerz. 82 commemotatus Ger. corr. 88 facimus Gerzz. corr. 94 dona] Ger. a. zm. in ras. 98/99 qui ... uetsantur] quae ... uersatur Gerzr., quae ... uersantur Gare/
PL 253
320
EXP.
IN PS. XXXV,
6-8
mabus imbrem salutis emittunt, ut fructum dent fidei, quae
steriles fuerant ariditate peccati; ut ipsum reuera intellegamus caelestibus uirtutibus misericordiam facere, quem per 1o ^
apostolos et prophetas humano generi ueritatem cognoscimus praestitisse. Et intuere laudem hanc contra impiorum uituperationem communiter introductam, ut demonstratiuum
genus utrisque partibus explicatis euidentius appareret. 4. Iustitia
II I
120
125
130
235
140
tua sicut montes,
Domine
; iudicia
tua
abyssus multa ; homines et iumenta saluos facies, Domine. Quamuis usus habeat : Justitia tua sicut montes Dei, multo tamen absolutior est Hieronymi fida translatio, quae Domine magis quam De: posuit. Iustitia tua beatos dicit apostolos, qui capaces Domini 2wstztiae deuo-
IIO
tis sensibus exstiterunt ; quos merito montibus
comparauit,
quoniam summitate suae ueritatis lumen in ipsis primordiis haurientes, humilibus populis sanctis praedicationibus infuderunt. Sécut montes quisole orto radios nouae lucis excipiunt et ad conualles terrarum refusa claritate transmittunt. Abyss*s hic in bono posuit, profunditates eius diuinis iudiciis comparando. Abyssus est enim profunditas aquarum, quam nec metiri, nec intrinsecus ex toto uidere praeualemus. Quis enim magni pelagi aut interna conspiciat, aut spatia latissima comprehendat ? Sic diuina ?wd?cia nec mente complecti possumus, nec ratione aliqua definire praeualemus ; sicut apostolus dicit : Quam ncomprehensibilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae psius ! His tamen omnibus unum nomen appositum est. Abyssus, id est profunditas quae non ualet apprehendi. Exponit etiam quare 24d?c2a eius abyssos dixerit : merito, quando peccatoribus, iumentorum se inordinata uoluntate tractantibus, beneficia suae pietatis indulget. Hoc autem quae mens, quae ratio comprehendat supplicationem paenitentium ad praemia transire iustorum ? Vides ergo Domini 4ud?cia profundis abysss aptissime comparata. 8. Quemadmodum | multiplicasti | misericordias tuas, Deus ! fili? autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Nunc latius per uarias enumerationes exponit quod superius breuiter dixit. Iudicia tua abyssus multa. Quemadmodum admirantis est aduerbium, id est, quem sublimiter, quam potenter misericordias 112 cfr Hieron. Psa/7. iuxta Hebraeos 36, 7 — edid. de Sainte Marie, p. 52.
/12? Rom.
r1, 33.
126/
109 domine] dei r (cfr /. 111/112) iudicia] et praez. t (praeter A $) — 116 summitate suae] Gerzz.,, summae Gare? 118 soli orto Gerzz., corr. a. zz. in solis ortu, fort. recte 129 abysus Gerzz., corr. a. z., abyssum Garet 139/140 est (s. 7. a. 7.) aduerbium] Gerzz., aduerbium est — Gare
PL 254
EXP.
IN PS. XXXV,
8-10
321
tuas largitate mirabili contulisti, ut et peccatores ad praemia uenire faceres et iustos sperare promissa dona sancires! Et nota quod superius homines dixerit, nunc autem fzlios hominum ponit. Homines plerumque dicuntur, qui necdum 145 primi hominis uetustate deposita, in originalis peccati crimine perseuerant. Nam et ipse Adam quoniam primus est, homo dicitur, non filius hominis. F/ii autem hominum sunt qui gratiam baptismatis consecuti, in nouam progeniem, praestante Domino, renascuntur. Nam et ipse Christus Filius 150 hominis dictus est, ut reuera cuius praemia suscipiunt, eius et nomine decorentur. A4/ae uero sunt Domini praecepta noui et ueteris testamenti, in quorum protectione iustus omnis sperare cognoscitur, dum eis oboedire monstratur. Haec similitudo tracta est competenter ab auibus, quarum pulli teneri spem suam in maternarum alarum protectione ponere consuerunt. Quo exemplo et simplicitas sperantis ostenditur et blandissimi beneficii cautela declaratur. 9. Inebriabuntiur ab ubertate domus tuae et. torrentem uoluptatis tuae potabis eos. Inebriabuntur, ser160 mo tractus est ad partem bonorum, de hominum consuetudine uitiosa, qui uino nimio gurgitati, mentis oppressione torpescunt. Sic ista caelestis ebrietas memoriam intercipit saecu-
p 120
larium rerum et carnalia ita facit a mente discedere, tamquam 165
170
175
uini crapula, quae humanos actus a nostris sensibus alienat. Sequitur etiam unde talis prouenire possit ebrietas, scilicet ab ubertate domus tuae, id est ab enthecis spiritalibus sanctae matris Ecclesiae. Ipsa est enim domus quae condita sua inaniter nescit expendere, quae sic uniuerso mundo sufficit, ut plena semper exuberet. Ebrietas sobria, uinolentia gloriosa, in qua potator peccat, si eam potius ambire despiciat. Torrentem uero diximus esse fluuium uelocem, qui subita pluuiarum inundatione descendit. Cui bene comparatur sapientia Christi, quia et subita est, et ita rapida, ut ad finem quem uult sine aliqua tarditate perueniat. 10. Quoniam apud te est fons uitae et àn lumine iuo uidebimus lumen. Quam salutariter aperit, quam potenter exponit quid sit illud quod superius ait, ?mebriabuntur. Christo Domino dicit: Quonzam apud te est fons uitae,
180
id est initium omnium
unde perfectissime complemur, eius pletate suscipimus.
Debriat
bonorum
quando
et origo uirtutum,
aliquod
nos etenim
munus
ab
uita potabilis,
cum bonae conuersationis studium de sacris praedicationibus
158/159 torrentem] Ger. (cfr /. 11) cum r ($*), torrente Garet cz g —— 160 ad pat172 pluuiarum 163 facit a] facta Gerzz., corr. a. zz. tem] Gerz., a parte Gare£ 177 illud] Gerz., istud 173 pr. et] Germ., om. Garet subita -— Garet etenim nos — Gare 181 de*briat Gerz. Garet
PL 255
322
EXP. IN PS. XXXV, 10-12
hauserimus ; sicut Isaias dicit : Hawrietis aquas de fontibus Saluatoris. Verum in consuetudine mortalium, 185
Dicimus enim Deum
/4men,
in hunc mundum illuminat. 190
195
aliud est /«-
men, aliud est fons : immo et contraria sibi sunt, quia fons aquae flammarum lumen exstinguit. Apud Deum uero unum est, quia quidquid dixeris et uerum est et adhuc minus. quia omnem hominem uenientem
Fontem, quia sitientem et ina-
nem satiat ; montem, quia fortis et excelsus est ; uiam, quia rectus est ; magistrum, quia doctor est aeternae uitae; pe-
tram, quia fundamentum et firmamentum esse probatur Ecclesiae ; et cetera quae leguntur in litteris sacris. Verumtamen in his omnibus unus intellegitur Dominus Christus. Sed ut uersum istum perfecte ac diligenter intellegere debeamus, sciendum nobis est hoc nomen
/wminis
totius Trinita-
tis esse commune. Legitur enim : Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Ergo quia Pater et Filius et Spiritus sanctus unus est Deus, recte animaduertimus de tota Trinitate esse dictum : 200
Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Vnde uersus iste merito de Saluatore dicit : Za lumine
tuo uidebimus
lumen,
Patris scilicet, et Spiritus sancti, quia per ipsius praedicationem factum est, ut tota nobis Trinitas manifesta constaret. 205
210
215
li. Praetende misericordiam tuam scientibus te et austitiam tuam his qui recto sunt corde.Praetende, dixit, id est praeroga, praesemina, longe lateque diffunde ; ut possint sceentes te in isto saeculo tutius ambulare. Isti autem scientes Dominum, multipliciter intellegendi sunt ; sciunt enim Dominum qui sanctam Trinitatem corde firmissimo confitentur: qui regulas caelitus datas nulla intellectus sui prauitate distorquent : ad postremum ipsi soli ueraciter norunt Deum, qui catholicae fidei non deserunt unitate compleri. His rogat $raetendi misericordiam, ut et in isto saeculo sub Domini pietate degant et in futuro iudicio praemia digna recipiant. Hoc enim significat, iwstitiam tuam his qui recto sunt corde, quia ibi iustissime ad dexteram collocabuntur, qui hic recta mente, praestante Domino, uiuere
meruerunt.
12. Non ueniat mihi bes superbiae,
220
et manus
pec-
catorum non moueat me. Orat ut gressu mentis a iusto tramite non recedat, ne in superbiam erectus cadat qui tutissima humilitate constiterat. Nec uacat quod edem hic sin183/184 Is. 12, 5.
188/189 Ioh. r, 9.
197/198 Ioh. rz, 5.
187 minus] est adZ. Garez 191 uitae aeternae — Gare 199 recte] duas JiZeras erasas praem. Germ. 209 deum Gerz.. 212/213 unitate compleri] Gerzz., unitatem complere Gare 219/220 peccatorum] Gerzz. cuz r (a£ /. 230 -tis), peccatoris Garef cum g
gressu] Gerz., gressus Gare
EXP.
IN'PS.
XXXV,
12-13
323
gulari numero posuit ; certum est enim in uno nos fede continue stare non posse : qui conuenienter superbiae datus est,
22; quoniam elatum hominem diutius non praeualet continere. Pes autem pro affectu mentis est positus. Nam sicut gradientes de loco ad locum transferimur, sic a Domino separamur, quan-
do nos elata cogitatione diuidimus. Hoc enim maximum constat esse peccatum, unde angelus cecidit, per quod Adam 23o à paradiso probatur exclusus. Manus uero feccatoris est male suadentis operatio, quae tunc nos a fidei firmitate mouet, cum iniqua disceptatione sollicitat.
13. Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem ; expulsi sunt nec potuerunt stare. Ibi,ubisupe25; rius dixit, in pede scilicet superbiae et praua suasione nequitiae. Bene autem posuit cec?derwnt, ac si diceret, in profundam foueam corruerunt. In illo enim pede non staturus, sed casurus innititur. Quis enim dubitet eos posse corruere, qui uno tantum, ut supra dixi, uestigio subleuantur ? Quem uel 24o Si nullus impellat, lassitudine sua fit pronissimus ad ruinam. Sed tamen hunc pedem non uni dat uitio, sed omnibus quz operantur iniquitatem. Nam quamuis alii ex crudelitate, alii ex libidine, alii ex cupiditate, alii ex inuidia diaboli prolabantur, omnes tamen in superbiae uitio cadunt, quia Domini TOP
24
I
iussa contemnunt.
Nam
sicut oboediens
PL 25$
dicitur, qui multis
iussionibus obsecundat, sic multifaria Domini praecepta contemnens, superbus ueracissime nuncupatur. Quod argumentum dicitur a genere. Genus enim est superbia, unde omnia uitia exorta noscuntur,
sicut scriptura dicit : Initium omnis
250 feccat? swberbia. De istis autem sequitur : Exfulsi sunt, nec jotuerunt stare. Expelluntur utique, quoniam audient : Je in ignem aeternum. Nec potuerunt stare, quia non illis licebit Domini iussa differre sed illic statim praecipitantur ab angelis, ubi eis parata est flamma poenalis. Conclusio psalmi. 25; Repetere libet superiora psalmi, quo decore prolata sint. Dicitur enim quanta famulis suis gratia diuina praestiterit, ut usque ad plenissimam satietatem felici ubertate peruenerint. O laudabilem nimis ebrietatem ! o uotis omnibus expetendam uinolentiam, unde modestia nascitur, et plena mentis 26o integritas obtinetur! Non hinc titubatio, non confusio, non
mentis alienatio, non caligo tenebrosa succedit ; sed tanto y 1:2: anima sanior redditur, quanto illa ebrietate completur. Bibamus ergo hunc potum auidi nequaquam labiis carnalibus, 249/250 Eccli. 1o, 15.
239 uel] exp. Gerzz.
252 Matth. 25, 41.
252 audibunt] Gerz., corr. a. zz.
324 26
II
EXP.
IN PS. XXXV,
To
1
sed purissimo cordis affectu : de quo non laetitia temporalis sumitur sed aeternae uitae gaudia conquiruntur. EXPOSITIO
^
13-XXXVI,
IN PSALMVM
XXXVI.
1. 15s? Dauid.De uerbis tituli istius non est quod nouiter dicere debeamus ; sed intentionem psalmi magnopere debemus aperire. Totus enim ad mores pertinet corrigendos. Instruit quippe Ecclesia, quae nunc introducitur ad loquendum, praeceptis salutaribus genus humanum, ne mortiferis erroribus misceatur : malos poena deterrens, bonis praemia compromittens. Quod doctrinae genus omnino efficacissimum est, ut et superbi humilientur, et humiles digna consolatio prosequatur. Est etiam alphabeti hebraei ordine digestus, minus habens litteram sextam decimam ; quem, sicut in superioribus iam dictum est, ad illos aestimamus esse referendum, quibus deest
aliquid de perfecta conuersatione sanctorum. Nam cum omnes litterae apud Hebraeos significantias suas habeant, credere fortasse dignum est, cui deest aliquod elementum, eum quoque I VA significationem ipsius non habere. Dicant studiosi fortasse meliora : nobis tamen diutius perquirentibus concessum non est aliud inuenire quam diximus. Memento uero quod istorum alphabetorum iam tertius psalmus est, quoniam et ipsi ad septenarium numerum tendunt, quod suo loco dicendum 2 o est. Diuisio psalmi. Per totum psalmum, sicut dictum est, Ecclesiae uox introducitur ad populum corrigendum. Prima positione commonet ne malignantes quisquam debeat imitari, sed quidquid boni sperandum est, a Domino postuletur, qui nouit et profu2
5
3o
tura concedere, et perenniter mansura praestare : in qua He-
braei alphabeti sex litterae continentur. Secunda dicit peccatores maxima hic inuidiae cruciatione torqueri, quoniam in suis actibus nihil simile boni se habere cognoscunt : haec habet litteras septem. Tertia profitetur numquam se iustum uidisse derelictum, malorum poenas et praemia bonorum utili commutatione permiscens ; ista pars residuas habet litteras octo. Expositio psalmi. ALEPH. Noli aemulari inter malignantes, neque aemulatus [fueris facientes iniquitatem. Principium psalmi, id est: No/i
3I
aemulatus
[ueris
aemulari
facientes
inter malignantes,
iniquitatem,
Ps. XXXVI, 1 ipsi] Gerzz. cuz r, psalmus praem. Garet 32 aleph] oz. Gerzz. 34 aemulate Gerzz., corr. a. s.
neque
quoniam
23 quis iam Gerzr.
PE 2)
EXPIHINOPS.
SYL
ENO
SCHEB
XX XVL'r£f-2
325 tamquam [enum uelociter avescent et sicut olera herbarum cito decident, categorici syllogismi qualitate formatum est ita : Qui malignantur et faciunt iniquitatem, tamquam. fenum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident : omnes qui tamquam fenum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident, non sunt aemulandi ; non igitur aemulandum.est inter malignantes et facientes iniquitatem. Per figuram ethopoeiam prohibet nos sancta mater Ecclesia, ne malorum actibus delectati, eorum cateruis societate
4 I]
pestifera misceamur. Multos enim sollicitat cohors nefanda peccantium ; et delectatione quadam decipimur, quando cum plurimis delinquere festinamus. Deinde sequitur ut nec singillatim imitemur insanos, dum
$0
55
eos forsitan credimus
esse fe-
felices, qui ad tempus libertate criminum perfruuntur. 4 emulari uero hic significat malos actus imitari, cum se dies perdidisse putant, qui tardam sibi malorum licentiam prouenisse suspirant. Nam et in bono uerbum hoc ponit apostolus, dicens : Aemulamini carismata meliora. 2. Quoniam tamquam [enum uelociter arescent et sicut olera herbarum cito decident. Reddita est causa probabilis quare sequi non debeamus quos scimus celeriter esse perituros. Fenwm pulchra res est dum uiret, dum floret; sed cum
aruerit, mutato
protinus colore marcescit.
Sic
sunt impii, qui quasi florida laetitia relucentes praematuro fine siccantur. Primo fexo comparati sunt, ut arescerent ; nunc agrestibus oler2bus, ut deciderent. Non enim dixit,
ET
olera hortorum, sed, herbarum ; ut significaret potius illa uilissima quae per agros sponte nascuntur. O/lera enim ab olla dicta sunt, ubi collecta decoquuntur. Quapropter 6 I fenum mundi nobilibus comparemus, qui et facile proficiunt et uiriditate magna quasi gratia uestiuntur. Olera herba"wu", mediocres ponantur et humiles, quae per loca inculta copia pullulante consurgunt et naturae suae agrestem atque hispidam retinent qualitatem. Sed et illud «elociter arescit et ista cito decidunt. Sed dicat aliquis : Quando hoc illis euenire credendum est ? Scilicet tempore iudicii, quando splendor
75
"TOP
aestatis
arridet,
cum
ad consuetudinem
arborum
omnis homo fructus suos aperit. Saeculum enim istud similitudo est hiemis, ubi factorum nostrorum omne germen inclusum est ; nec potest de eis iudicari, quae probantur abscondita. Quapropter in his duobus uersibus etiam illud argumentum declaratur eximium quae dicitur epichirema, latine exsecutio siue argumentum, Pr XXXVI, 83 I1 Cor. 12,.51.
B5 cadent r (sed cfr /. 40)
quae
rei dubiae fidem per exempla
63/64 cfr Varro de Ling. Jat. p. 34, 4.
48 quae] Gerz., quod Gare?
PL 258
326
EXP.INJBPS.OXOCAV
IAS
confirmat ; ostensum est enim cito impios cadere per fenum 8o
85
et olera. 3. BEeTH. Spera in Domino et fac bonitatem et inhabita terram et pasceris in diuitits eius. Postquam malignantes studiose censuit euitandos, nunc quid facere debeamus admonuit. Primum siquidem commonet ut speremus in Domino ; hoc introitus fidei, hoc initium salutis est. Sequitur fac bonitatem, quia, sicut legitur, fides sine operibus mortua est. Inhabita terram ; hoc est in sanctae Ecclesiae uisceribus perseuera, quoniam fideles numquam decet ab ipsa discedere. Et ne forsitan diceretur : Quid proderit si ista faciamus ? sequitur totius rei magna compensatio : Pasceris
95
in diuitiis
eius.
Pasceris,
ad saturi-
tatem pertinet et ad suauitatem perennem. Jn diuitiis eius, id est in Christi Domini contemplatione, qui solus inaestimabile praemium probatur Ecclesiae. O pastus ille mirabilis, non corporis defectiua refectio sed inextricabilis animae fortitudo ! Inde saginantur fideles : cibus qui quantum satiat,
p 122
tantum beatam famem semper exaggerat. 4. Delectavre in. Domino et dabit
cordis IOO
tibi petitqonem Delectatio et corporalis dicitur et spiritalis :
íu$.
illa nutrit uitia, ista uirtutes. Delectare cum dicit i» Domi^0, suauem tibi uult esse eius recordationem, ut ames quem
times, ut desideres quem uereris, ut ambias quaerere quem pauescis. Sequitur e? dabit tib? petitionem cordi$s tus. Respice quia cords dixit, non carnis, quod ad sapientiam IO
A
IIO
solet referri.
Cord?s enim $et:t:0 est fides, caritas, intellectus
Dei, et opera actuum bonorum. Ipsa enim consueuit propitius annuere, quae solet piis praedicationibus admonere. Ita singulis quibusque sententiis ad aeternam uitam informatur animus Christiani. 9. GIMEL. Reuela Domino uiam tuam et spera in eum ; et tbse faciet. Velum quoddam est densitas peccatorum, unde za,
115
id est uita nostra tenebrosi amictus circum-
datione uestita est. Hanc reuwelamwus, quando delicta nostra promptissime confitemur. Reuelawit enim Paulus apostolus uiam suam, quando dixit : Caro concupiscit aduersus spiritwm, el spiritus aduersus carnem. Sberawuit autem in Domino dum clamaret : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore 8? Iac. 2, 20.
115/116 Gal. 5, 17.
117/118 Rom. 7, 24.
$1 BITH Germ. in marg., bic et infra saepe apices bebraicos superaddens 83 quid] Gerzi,, quomodo Gare 84 ammonuit Gerzz., adrnonet Garez 86 fac] et praem. Garet 96 tantum Gerz. 97 quantum Gerzr. 2. zz. ex tantum 98 petitiones Gerzz. (a£ /. 103 -nem) cuz r (R* U) e£ g 110 gimel Gerzz. in zzarg. a. zz. ad dominum r
111 eum] Gerz. cuz r (at ]. 116 domino), eo Gare:
DIE 259
EXP. IN PS. XXXVI, 5-7 SCHE
120
n2 A
327
mortis huius ? Gratia Dei ber Iesum Christum Dominum nostrum. Adiecit et ipse faciet : ipse qui omnipotens est ; ?Pse qui manu fortis est ; /$se reuera cuius omnia iussionibus obsecundant. Et qualia sunt quae ?$se facit per epexegesim positam subter explanat. . €. Et educet tamquam lumen iustitiam tuam, et tudicium tuum sicut meridiem. Exponit quod superius dixit e£ ?5se faciet. Lumen solis colores nobis corporales ostendit ; fulgor Dei operum nostrorum qualitates exaperit ut iustitia nostra, id est fides quam habemus in Christo sic
I30
reluceat, quatenus spiritalibus possit apparere conspectibus. Educere est enim aliquid de tenebris ad lumen trahere ; hoc est de saeculi istius caligine ad illam futuri iudicii perducere claritatem, ubi omnia palam fiunt, nec ulterius tenebrosis latibulis occuluntur. Quapropter iustitia nostra, quam donante Domino, nunc habemus in fide, tunc humanis conspecti-
SCHEB
140
bus apparebit et tamquam lumen proferetur, cum spes nostra Christus ostendetur ; sicut dicit apostolus : Cum Christus apparuerit uita uestra, tunc el uos cum ipso apparebitis in gloria. Tamquam meridiem, per hyperbolen dictum est ; significat enim clarissimam et purissimam lucem. Tunc namque sol orbem terrarum nimia claritate perfundit et cunctas mundi partes perspicuo fulgore collustrat. 7. DALETH. Subditus esto Domino et obsecra eum , ne aemulatus fueris eum qui brvosperatur in uiasua. Subditus est Domino etiam qui ab eius fide uidetur alienus,
potestate
dominationis,
non
electione
iudici.
Sed
ut
hoc de sanctis dictum debuisses agnoscere, sequitur e£ obsecra eum ; quod utique facere nesciunt, nisi qui pia Domino deuotione famulantur. Obsecrare quippe significat obsequenter rogare. Et nota quod haec duo regulariter posita sunt, ut et bene agamus et semper rogemus, sicut dicit apostolus :
ET I50
Orationi
instantes,
mecessialibus
sanctorum |communicantes.
Redit etiam ad illam commonitionem unde psalmus fecit initium ; ut peccatorem florentem fidelis non debeat imitari. Nam ideo additum est, ^
/» uia
sua, ut non sanctos, sed cri-
minosos intellegere debuisses. Christi enim uia sola bona est, nostra uero peccatis obnoxia. Nam hoc quod dicimus et sequens uersus euidenter ostendit. In homine [aciente iniquitatem. Declarauit quod 135/136 Col. 5, 4.
150 Rom. 12, 12-13.
121 ille Gerzz. 126 exapetit] ex -eras. Gerzz. donante Gare 135 xhs Gerz. (s in ras.) Gerz.. 151 communicationem Gerzz. corr. Garet
133 donante domino Gerzz., deo 137 meridie Gerz. — 141 DAlep 157 declarauit] Gerzz., hic praez.
EXP.
328
160
IN P9. XXXVEI
7-16
superius. dixit : q«t prosperatur. in wià sua, hoc est, in homine faciente nequitiam, cui actus turpis est et faecilenta negotia.
8. HE. Desine ab ira et derelinque furorem ; ne aemuleris ut nequiter facias. Desine illi dicit qui adhuc insano animi tumore remurmurat, qui inflammatus ira et indignatione blasphema uerba profundit; ut sibi felicitatem negatam saeculi conqueratur, quam habere pessimos contuetur. Jva est, sicut et alibi diximus, quae celeri motu animum succendit ; furor qui diutius perseuerat. Ergo utraque nos iubet deserere, per quae, ad culpam possumus peruenire. Addidit ne aemuleris ut nequiter facias. Nequitiam 170 ueteres definierunt uoluntariam esse malitiam, in quam non casu incidimus, sed spontanea delectatione uersamur. Hanc frequenter prohibet ne quis uelit imitari. Nequam enim dictus est nequaquam, id est nullo tempore aptus. 9. Quoniam qui nequiter agunt exterminabuntur ; 175 qui uero exspectant Dominum, ipsi hereditate possidebunt terram. Duplex causa proponitur et timoris et muneris, ut aemulari pessimos minime cupiamus. O homo, quid illos imitari desideras quos perire prospectas ? Audis a matre quae te diligit, quare cum bonis non gaudeas, ne te cum pessimis 180 perire contingat ? Exterminari, est foras terminos proici, id est ab illa Dei ciuitate fraudari. Sed ne solus metus imbecilla hominum
corda
turbaret,
subiungit
etiam
spem
bonorum,
dicens : Qui uero exspectant Dominum, $psi hereditate possidebunt terram ; scilicet qui despiciunt felicita185
tem impiorum, nec sibi uolunt munera praesentia condonari,
sed exspectant Domini Saluatoris aduentum. Ipsi eius hereditate gaudebunt, id est quae legibus uenit, quae secura et aeterna est. Possidebunt 190
terram,
hoc est ciuitate Domini
futura potientur, quam iustis uiris diuina pietas pollicetur. Quapropter ordinem superni chirographi consideremus, pollicita suis temporibus exspectemus :ne dum uolumus promissa festinanter exigere, causae nos uideamur amissione mulctare.
SCHE
195
200
Pendet autem uersus iste de superioribus; unde dicit: Ne aemulatus fueris eum qui brosperatur in uia sua. Quae figura dicitur hyperbaton, cum suspensus ordo uerborum inferius explicatur. 10. Vav. Et pusillum adhuc et nom erit beccator ; et quaeres locum eius nec inuenies. Pusillum, exiguum aliquid paruumque significat, quod constrictis digitis manu possit includi. Pusz/lwm enim a pugno dicitur. Hanc
159 nequitiam] Germ., iniquitatem uel praezz. Garet cui] Gerzz., cuius Gare 161 HE] Gerz. in marg. 199 VAV] Gerz. in marg. a. m. (?) pr. et] om. r
199 contritis Gerzz.
PE 260
EXP.
205
IN PS."XXXVI,
r0-12
329
breuem atque ultimam aetatem in remedio laborantium Ecclesia pollicetur, ne longa credatur, ubi fidelis fatigari posse cognoscitur. Pusillum uero dicit tempus quod restat usque ad diem iudicii, quod comparatione praeteritorum dierum omnino paruissimum est. E£ nom erit beccator ; non quia ipse qui peccauit non erit ; sed peccare iam desinet. Locum enim ei4s istum mundum significat, qui peccatoribus fauet, proprieque ipsi amicus est; ubi tamquam in domicilio suo p. 123 delicta uernare manifestum est. 11. Manmsueti autem possidebunt terram ; delectabuntur in multitudine pacis. Mansuetos appellamus manu consuetos, id est patientes et mites, qui alienas iniquitates tolerant, non ut ipsi aliquem grauare praesumant. Sed uide quanta uis sit istius nominis, ut cum multarum uir-
215
220
tutum capacem esse deceat Christianum, ad perfectionem totius boni explicandam constet edictum. Hos dicit fossessuros lerusalem futuram, de qua saepe iam dictum est. Ciuitas quae semper bonorum suauitate completa est, ubi eius habitatores non mercibus degunt, sed diuina delectatione pascuntur. Non ibi quisquam laborat ut uiuat, sed totum quietus accipit quod beatus animus concupiscit ; ibi oculus cordis esurie beata saginatur ; ibi anima solo uisu reficitur, quando
225
quidquid ad eius pertinet desiderium, dominici uultus contemplatione praestatur. Sequitur delectabuntur in multitudine bacis. Hic iam ueritas ipsa perfectae beatitudinis indicatur ; ut semper suauiter sentiatur omne quod est, nec aliquando possit desinere quod delectat. Nam ut ostenderet ipsam delectationem nulla contrarietate dissolui, addidit zx multitudine bacis. Pax enim futuri saeculi est, ubi nihil
230 aduersum, nihil potest esse contrarium, sed uno modo coeptum
gaudium suauissime perseuerat. 12. ZaiN. Obseruab:it $eccatovr iustum et fremet super eum dentibus suis. Quamuis de peccatoribus et iustis psalmi huius contexta uideatur esse relatio, tamen huic 252
loco non importune dabimus diuisionem, quando inter ipsas similitudines nouum aliquid introductum esse sentitur. Quapropter sit nobis hic secunda partitio. Superius enim dixerat fideles non debere impios aemulari, nunc dicit peccatores supra 211/212 cfr Fest. de Verb. sign. — edid. Müllet p. 132. 202 longe Gerz., nut. a. zm. in longum 206 desinit Gerzz. corr. 210/211 delectabuntur] Gerzz., et praem. Gare cum r et g (at cfr /. 224) 220 totum] Gerzz. a. 71., toto Gerz. pr. z., ex toto Gare£ 221 oculus] Gerz. a. z., oculis Gerzz. pr. 7J., Garet esurie (s eras.) beata] Gerzz., beata esuries Gare/ 226 quodquod Gerzz. corr. 232 ZAGIN Gera. in zarg. 236/23? nouum zsq. propter] Gerzz. in marg. inf. 234 partio Gerzz. corr. 238 peccatores] Gerz.. PL, peccatoribus Garet
PL 261
EXP.
330 240
IN PS. XXXVI,
12-15
iustos inuidia faciente torqueri. Diuersa quippe uoluntas iusto odium parat. Nam quando illum uiderit sceleratus bonis moribus operam dare, ille se credit specialiter accusari : stridet dentibus, fremit animo ; et cuius non potest mores subuertere, uitam ipsam protinus conatur auferre. Obserwabit, quasi de occultis insidiis cum dolore respiciet. Dentibus enim
245 [remere furentium beluarum est, quas imitatur iracundus, dum proximo minatur interitum. Atque ideo pudor est illos aemulari, qui bonis inuident alienis, dum extremum mat, quem inuidiae reatus accusat. 250
19. Dominus autem irridebit eum, quoniam rospicit quod ueniet dies eius. Mirabilis nobis forma consolationis ostenditur. Quis enim debet eius delectari pompa, cuius perituram nouit audaciam ? Nam si nolumus aliquo zelo confundi, sequamur hoc quod Dominus
2)»
se aesti-
facit. Irrsdea-
mus ewm culus praeuidemus occasum ; iudicemus infelicia, quae deprehendimus esse peritura. Firmissime credamus talia, quoniam nobis a ueritate promissa sunt. Sic fiet, ut pecca-
tor irrisus abscedat, qui se fugitiua felicitate praeiactitat. 14. HeTH. Gladium euaginauerunt peccatores, tetenderunt arcum suum, ut deiciant inopem et pau260
perem,
ut
irucident
rectos
corde.
Gladsus
peccatoris
est quilibet dolus alterius appetens laesionem. Nam et ille qui inopem spoliare contendit, peruerse consilii sui gladium educit ; et ille qui praua suasione desiderat decipere animas innocentes, 265
270
ensem
enim, dum 275
pessimae
cogitationis
ostendit.
E«ag?znaue-
runt autem significat nudauerunt ; ut quod ante erat in cogitatione tamquam in uagina reconditum, post eductum reuelatis cogitationibus appareret. Arcwm enim £emdere, non statim sagittare est, sed paratum atque intentum designat, operi fraudulento exspectantes tempus, quando possint simplices innocentesque decipere. Sequitur «£ deiciant inopem et bauperem. Quid intersit inter nopem et bauperem, non longe praediximus. Pulchre autem dictum est ut dezcianl, quasi stantem et fidei robore perdurantem. Deicéuntur eis tenebrosus
et morti similis
error
infunditur.
Addidit, ut trucident rectos corde. Hoc de martyribus potest intellegi, qui recti sunt corde, sed carne trucidantur. 15. TuEeTH. Gladius eorum iniret im cor ipsorum et arcus eorum confringatur. Bene dicitur gladius quidquid conatur exstinguere, quando ensis expletiuum genus
240 uideret Gerzz., corr. a. zz., uidet Gare£
251 delectati eius — Gare/
258
heth] ozz. Gerzz. 288/259 tetenderunt] et praem. Gerz. (cum r (.$ K]), del. a. zz. 269 opere Gerz. 240 -que] Gerzz., oz. Garet 215 addidit] Gerz., additur Garet 294 theth] ozz. Gerzz. et ponit in marg. /. 290 cor] Gerzz. cum r corda 218 contetatut r (praezer 5) Gare cum r (K X) et g
PL 262
EXP.IN'
PS. XXXVI,
15-35
33I
armorum est ad mortis effectum. Gladius enim dicitur, qui fit ad hostium clades. Et ut scias gladium istum de cogitatione uenisse, reciproca sententia dixit, ?n£ret in cor ipsorum, unde scilicet uenerat et peruersis grassabatur insidiis. Arcum diximus occultam designare malitiam quae contra innocentis285 simos parabatur. Sed hanc confringi dixit, quia non erat fidelibus in animae parte nocitura. Et respice quoniam ipsa uerba quae in facinoribus posuit, eadem et in uindicta geminauit, propter illam scilicet euangelii sententiam : Inm qua mensura mensi fueritis, in eadem remetietur uobis. 290 16. Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum ultas. Pia mater quasi bonos filios osculans atque complectens, adhuc in eorum consolationibus perseuerat, suadens melius esse modicum iusto super diuitias peccatorum. Sed intendamus quid sit modicum : quia 2o vA ipsum est quod efficit magnos. Modicwm hic sentiatur hu280
militas, in qua dum se animus noster cohibet, mundi pretiosa
300 TOP
295
transcendit. Contra, diwitiae sunt peccatorum multae, id est congestio criminum, et abundantia delictorum. Vnde quantum sit melius, aestimemus modicum illud iusti percipere et molem tantorum scelerum non habere ; illud siquidem ad caelorum regna perducit, istud autem demergit in tartarum. Hoc argumentum tractum est ex contrariis ; contrarium est enim modicum iusti, quam multae diuitiae beccatoris. 17. Quontam brachia peccatorum conterentur : confirmat autem iustos Dominus. Brachia iniquorum superbas significant actiones, in quibus impii praesumunt, dum nulla rationis consideratione
SCHE
flectuntur.
Et non
dixit, fran-
guntur, quod uno ictu poterat prouenire ; sed conterentur, 310 id est assidua tritura minuuntur, dum semper grauius sit per partes imminui quam subita clade consumi. Sed sicut impios tali interminatione debilitat, ita iustos bona promissione confirmat. Confirmare est enim in animi afflictione positum consolatorio sermone roborare. Quod si bene respicias, tali 51 I dicto totius psalmi uirtus expressa est. Istis enim omnibus sententiis agitur, ut et praesumptio peccatoris deiciatur et iusti animus subleuetur. Quae figura dicitur paradigma, id est exemplum hortantis uel deterrentis. Quod hic quoque factum est, cum iustos inuitat prosperis et peccatores terret 520 aduersis. 288/289 Luc. 6, 58.
285 parabatur] ba de. ef exp. Gerzz. 310 minuuntur] Gerz., minuentur Gare? 311 subita] Gerzz. i2 zarg. 313 enim est — Gare 316 sentiis Gerzz., corr. a. g. m Dd
c. r (xcv)
332
EXP.
IN PS. XXXVI,
18-20
18. Ion. Nouit Dominus uias immaculatorum et hereditas eorum in aeternum erit. Immaculatorum p 124 «ias humana ignorantia non potest intueri : quia carni im- PL 25
Sero
355
perspicabilis est uia angusta uirtutum ;Dominus autem, qui eas condidit, integerrima qualitate et quantitate cognoscit. Sed his talibus quid prouenire possit exponit : Hered?tas eorum in aeternum erit. Hereditas eorum est caelestis illa Ierusalem aeterna pace ditissima, quae merito toties promittitur, ut uerae pollicitationis ambiguitas auferatur. I7» aeternum erit, propter mundanas hereditates adiectum est, quae aeternae esse non possunt ; illa enim perpetua conceditur, quoniam sine fine praestatur. 19. Non confjundentur in tempore malo et in dsebus
[amis saturabuntur. Malum tempus significat diem iudicii, quando omnis caro sollicita actuum suorum retributionem compensationemque formidat, sicut alibi dicit : I» d?e malo liberabit eum Dominus. In isto ergo tempore non con["wnduntur immaculati, quibus per gratiam satisfactionis peccata dimissa sunt. Sequitur e£ ?n diebus famis satura-
340 buntur.
345
359
Dies
famis,
tempus
huius
in hoc uersu una probatione posita, mox 355
SCHE
mundi
significant,
quando beati esuriunt et sitiunt iustitiam. Nam in resurrectione iustis non est tempus famis, sed bonorum omnium aeterna satietas. Ergo in hoc mundo, ubi iusti possunt esurire, uel quaerere iustitiam saturabuniur, per scripturas scilicet sanctas, per exempla dominica, per retributiones saepissime repromissas, quibus epulis fideles satiat Christianos. Quapropter deuotis promittitur perfecta securitas, ut in futuro iudicio non erubescant et in hoc mundo competentia dona percipiant. 20. CAPH. Quoniam peccatores peribunt, inimici autem Domini mox honorificati fuerint et exaltati, deficientes, ut fumus deficient. Considerandum est quia alia subsequitur.
Dicit enim : Quoniam $eccatores peribunt ; et iterum: inimici autem Domini mox honorificati fuerint, def?ctent. Quae figura dicitur epexergasia, quoties uni causae duas probationes apponimus. In illo siquidem iudicio $erz-
336/337 Ps. 40, 2.
341 cfr Matth. 5, 6.
3821 IOTH Gerzz. in zarg. 324 congusta Gerzz., ziut. a. "nt. in congesta 326/ 327 hereditas z:4. erit] ozz. Gerzz. per bomoiot. 328 illa] Gerzz., ozz. Garet malo] Gerz., mala Garef 334/338 confunduntur] Gerz., confundentur Garet 343 iusti] 072. Gerzz., fort. recte 944 scilicet per scripturas -— Gare 350 CAPH] Gerzz. in zmarg., postea del. 351 honorati Gerzz. cuz r (a /. 355 honorificati eum g) et exaltati fuerint — r (praefer H* .$) 9885 autem] Gerzz. (cfr J. 3861), ueto Garef cum g
263
EXP. IN PS. XXXVI, bunt
peccatores,
completos. Nam
20-22
333
quos cibo spiritali minime
constat esse
hic a semetipsis satiati et locupletes aesti-
360 mantur, quorum omnino ieiuna et inanis est, quamuis copiosa
36 ^
JOB
7275
satietas, uidelicet quae usque ad hoc perducit ut pereant. Et nota quia $eccatores perituros esse confirmat, id est, in illa iudicatione damnandos. Nam inuenies impios, qui paene toto uitae suae tentpore mundanis delectationibus perfruuntur. Cur ergo dicit, ox ? Quoniam qui ruinosam altitudinem ascendit, statim a ueritate cadit ;quia tunc incipit perire, cum nititur ruitura conscendere. De ficientes enim, poterant et aliter defícere ; ut indicium eorum aliquod fortasse remaneret. Addidit, /amquam fumus ; ut nulla pars actuum eorum residua esse noscatur. Nam sicut iste de flammis egrediens per aera extollitur sinibus conglobatis et quanto magis altius euolat, tanto celerius euanescit, sic peccata tenebrosa. et leuia, quanto se amplius erigunt tanto uelocius dissipantur. Quod autem ait, deficientes deficient, argumentum est quod dicitur a coniugatis. Haec enim uerba ex seipsis nascuntur et orta ab uno sibi consona similitudine deriuantur. 21. LAMETH. Mutuatur eccator et mom soluet , iustus autem miseretur et commodat. Mutuatur peccator,
quando Dei uerbum audit et non illud suis operibus
repraesentat. Hoc est enim »0o7* soluere, iussa minime diuinitatis implere. Mutwuatur etiam quando Dei beneficia diuersa suscipit et nullam gratiarum restituit actionem ; sed contra proteruus et tamquam nihil acceperit, semper ingratus est. Just? uero causa diuersa est ;nam quamuis hic pauca 38 VA suscipiat, pia deuotione plura restituit : largitor in omnibus gratias agens, paupertatem sibi datam diuitias putat, dolores quoque ipsos et calamitates amplectitur, qui spe futuri praemii contra ipsas quoque mortes patientia interueniente confligit. Et intende quod dicit, mzseretur et commodat. Hoc 39 o et ad eleemosynas pertinet largiendas, ubi prius misericordia praecedit et post humanitas benigna subsequitur. Et considera quoniam per figuram diaphoresis, per quam fit differen38 o
SCHE
39 5
tia personarum, inter iustum et impium contrariam sibi distantiam facit. 22, Quoniam benedicentes eum possidebunt ter-
ram
;
maledicentes
autem
illum
disperient.
Sicut
superius per figuram diaphoresim, peccatorum et iustorum uoluntatem diuisit, ita et nunc per eamdem 40 o
figuram, eorum
retributiones et praemia segregauit, ne confusum relinqueret quod nulla sibi uicinitate congrueret. Nam qui benedicunt
372 celerius] Ger», citius Gare 3*4 LAMED Germ. in marg. — soluit r 379 uerbum dei Gare 385 largitor] largienter Gerzz., corr. a. z7., latgienti Gare? 389 et] Gerz., om. Garet 400 benedicent Gerzz.
pr 264
334
49
A
EXP.
IN PS. XXXVEB
22-25
Dominum, id est qui in omnibus gratias referunt, et eius mandata custodiunt, terram illam uiuentium accipient possidendam, de qua et alius psalmus dicit : Porto mea ?n terra uiuentium. Maledicentes autem et blasphemi, uel Dei legibus inoboedientes, ab illa patria submouentur ; non quia ipsi non erunt, quos poenalis flamma torquebit sed quoniam a iustorum promissa beatitudine disperibunt. 23. MEM. A Domino gressus hominis dirigentur el uiam eius cupiet nimis. Intellegamus propositam
causam. Hominum. gressus per se tortuosi semper et praui sunt, quippe qui in iniquitatibus concepti, et in delictis progeniti sumus ; sed tunc a Patre luminum d?r?gimwr, quando fidei regulam in qua gradiamur accipimus. D2r?gimwur plane, cum sine erroribus ambulamus. Sed quo nos ducit ista di415 rectio ? Videlicet ut ad perfectam fidem et aeterna praemia ueniamus. Verum iste Christianus qui iam corde directus fuerat, jam Domini cupiet nimis, 1d est ipsum Dominum Saluatorem supra omnia plus amabit, qui uere nostra est «ia, ueritas ei uita. 420 24. Cum ceciderit iustus nom conturbabitur, quia Dominus firmat manum eius. Cum ceciderit, non in peccatum intellegas, quia 24stwm dixit, sed in manibus peccatorum, in casu aspero, qui frequenter sanctis (diabolo insidiante) contingit. Sed ut tibi satisfacere uidearis, considera 425 quia cum in eodem uersu dicat, ceciderit, quod ad pedes respicit, subiungit firmandam manum cadentis, cuius magis debuit confortare uestigium, ut post lapsum surgere ualuisset. Vnde euidenter apparet cadere istud, esse in impiorum inci- PL dere ditionem. M anwm quippe huius, id est consilium ope- 265 430 rationemque confirmat ; nec turbari potest captus, qui aduersa saeculi huius subire decreuit intrepidus. 25. NVN. Iuuenior fui et senui et non uidi iustum derelictum, mec semen eius egens Dame. Peruentum est ad tertiam sectionem : ubi si unum hominem loqui putes, 295 breue et angustum tempus ostenditur, nec Dei laudibus omnino sufficiens ;sed magis introductae uox credatur Ecclesiae, p 125 quae ab initio saeculi usque ad finem, ueram nobis probat esse sententiam. Juwenior fuit, quando initia legis in ipso protoplasto primaeua suscepit. S enuit, id est ad "honorabi440 liorem uenit aetatem, quando nouissimis temporibus suscipere meruit Dominum Redemptorem. Nam et euangelista 410
403/404 Ps. 141, 6.
418/419 Ioh. 14, 6.
408 mem] Gerzz. in arg. Germ. a. 1., fort. recte
423 nun] Gerzz. in marg.
439/440 honorabilem
EXP.
IN PS. XXXVI,
25-26
335 Ioannes in epistola sua sic ait : Filioli, nowissima hora est. Sed per haec tempora quae mundi totius ambitus excurrit, ?ustwm se non dicit uidisse derelictum. Ita fit ut lon445 gum tempus per Ecclesiae uerba designatum esse uideatur. Quid igitur dicimus de illis iustis qui in latronum manibus inciderunt, de ipso quoque iusto iustorum qui clamauit in cruce: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti ? Sed ut omnem nodum contrarietatis euadamus, iustus derelictus
450 non est, sed spiritalibus bonis, non temporalibus, ut putatur, auxilis; quibus tunc praemia reuera collata sunt, quando tormenta saeculi superare potuerunt, ipso testante : Beati qui persecutionem. patiuntur bropler iustitiam, quoniam ipsorum est regnum, caelorum. Simili modo dicit non se uidisse semen 455 iusti egens bane. Quod si ad litteram accipias, nec hoc poterit constare quod dicitur : legimus enim famis causa Abraham, Isaac et Iacob mutasse prouincias; unde dubium non
460
est eguisse pane, quos propter penuriam loci exteras constat appetiisse regiones. Sed redeamus ad interiorem nominem, et uera nobis sententia salutariter apparebit. Semen uniuscuiusque hominis operam esse diximus, quam seminat et metit, siue bonam siue malam. Ergo opera iusti pane non indiget, hoc est uerbo Dei quo satiatur, quo reficitur, quo intus reuera uiuit et pascitur. Sic fiet ut concordantia reddantur,
quae sibi uidebantur esse contraria. 26. l'ota die miseretur et commodat et semen eius 9n bemedictione erit. Tota die dicit, toto tempore uitae suae. Dies enim singulari numero frequenter ponitur, ut totius uitae tempora declarentur : quale est illud primi psal470 mi, et ?n lege etus meditabitur die ac nocte. Ita fit ut, cum pauca dicimus, plurima sentiamus. Mzseretur et commodat 46 vA
siue eleemosynas dicit, ubi ante misericordia tangit animum,
475
et sic aperit manum. Ipsa est enim perfecta eleemosyna, quae prius a se incohat, et sic ad alterius iuuamina uenire festinat. Siue magis commodare illum dicamus spiritalia bona, quae affluenter Dei possidet pauper. Commodat plane iustus, unde omnino diues est, de doctrina, de pietate, de iustitia, de pa-
tientia, ceterisque bonis, quibus fruitur mens 480
illa sanctis-
sima. Sed ne crederes iustum interdum uelle mutuari, posuit tota die. O diuitiae inaestimabiles, quae in tota uita copiam 442 ] Ioh. 2, 18.
448 Matth. 27, 46; cfr Ps. 21, 2.
452/454. Matth. 5, 1o.
470 Ps. 1, 2.
443 totius mundi — Gare 448 pr. deus] Gerzz., meus add. Garet cuz Vulg. 488 e? 458 panem Gerzz. (sed /. 433 pane) 458/459 constat extetas — Gare
489 appetisse] Gerz., expetisse Garez 466 miseritur Gerzz., corr. a. zz. ponitur] Gerz., apponitur Gare 475 illum commodare -— Gare fruitur] Gerzz., perfruitur Gare£
468 478,
PL 266
336
EXP. IN PS. XXXVI, 26-28
suam affluentissime largiuntur ! Merito non deficit dare, qui a Christo semper consueuit accipere. Sequitur e£ semem eius in benedictione erit. Similis est et iste locus superioribus. Nam si se?nen uelis filios intellegere, multi sancti filios genue485 runt luxuriosos et impios. Sed semen dicit operam, quae ab
homine dono superno uelut frumentale semen aspergitur. Haec recipitur n benedictione, quia seminata est in bona uoluntate. Nam semen operam debere intellegi docet apostolus cum dicit : Qui seminat in carne, de carne qietet corruptio490 nem ; ei qui seminat in spiritu, de spiritu metet uitam aeternam. 24. SaMECH. Declina a malo et fac bonum et ànhabita in saeculum saeculi. Duobus modis uitam nostram pia mater instituit. Primus est, ut mala declinemus, quia peccatori bonarum rerum repente esse non potest appe495
titus. Secundus ut bona faciamus propter quod a uituperabili actione cessauimus. Declinemus ergo mala, quae nostra sunt et faciamus bona, quae Christi sunt, quia Dominus in iudicio iustos suos non uocat ad praemium, quoniam pauperibus nihil
500
infirmos, et esurientes sitientesque pascere delegerunt. Vides ergo quia non sufficit Christiano a malis abstinere, nisi etiam bonum nitatur quadam operatione perficere. Verum haec praecepta quid sequitur ? E? inhabita àn saeculum saeculi ; ut tali promissione confisus, futura praemia spe certissima iam possidere uideatur. Saeculum uero saecul? significat aeternum regnum, quod nulla successione mutabitur.
tulerunt : sed ideo coronat, quia nudos uestierunt, uisitauerunt
395
28. Quoniam
linquet sanctos
Dominus
suos
amat iudicium,
: in aeternum
et non dere-
conseruabuntur.
Audiens hoc uerbum, aa et tu 2udicium, fac iustitiam, Domino, recta te uoluntate contineas, ut bonis
$10 ut, iuuante
$15
tuis ipse congaudeas. Ille enim auctor iustitiae non potest illos derelinquere qui eius eligunt praecepta complere. Et intende promissionem : quia non dicit iustos in temporalibus rebus nequaquam deserendos, sed eos 2?» aeternum conserwandos esse pronuntiat. Hic enim uisualiter conseruari nequeunt, qui tribulationibus suppliciisque lacerantur. Audiant cupidi uitae huius, qui sibi longaeuos annos postulare noscuntur, non in hoc saeculo, sed *
$20
aeternum
sunt, qui Domino placere contendunt. Iniusii autem punientur el semen
conseruandi
impiorum
bper-
489/490 Gal. 6, 8.
488 opcram debere intellegi docet] Gerz., opeta nostra esse intellexit Gare 491 SAMECH,] Gerz. in marg. 502 nitamut Gerzz. corr. quadam] Gare, qua datur Gerzz.
EXP.
525
EIS)
555
IN PS. XXXVI,
28-30
337
ibit. Frequenter sensus iste repetitur, ut amplius quae sunt uentura credantur. Diuina siquidem miseratio, dum nos mauult gehennae poenas euadere, dignatur saepius admonere. Vt sicut superius iustorum semen, id est opera in benedictione dixit esse mansura, ita hic impiorum actus perire confirmat. Peribunt sane, quando et ipsum delictum, et locus noscitur interire peccantium. Nam perire operas infidelium, non tam nostris uerbis quam Salomone dicente probabimus ; dicturi sunt enim in iudicio : Quid nobis brofuit swberbia, aut. quid diuitiarum. aclantia, contulit nobis ? Transierunt. omnia illa tamquam wmbra. Vides perire quidquid hominem perdit et sola consistere quae in regno Domini faciunt permanere. 29, Iust? hereditate possidebunt tevram et inhabitabunt in saeculum saeculi super eam. Sicut assidue increpat ut corrigat, ita frequenter munera pollicetur ut eri-
PL 267
gat. Utraque enim, sicut diximus, efficacissima sunt instrumenta doctrinae, ut malos uindicta, bonos promissa praemia
subsequantur. Terra ergo ista appellata est, eo quod commeantium pedibus atteratur. Ad cuius similitudinem et illa 540 futura terra uocitatur, non quia teratur quae iugiter manebit illaesa, sed uocabulum non perdit, quoniam ipsa permanebit qualitatibus immutatis, sicut et caelum et corpora nostra credimus innouanda, quae licet noua erunt, iisdem tamen no545
minibus appellantur. Adiectum est, e£ zmhabitabumnt in saeculum saeculi super eam : ne istam crederes quae aliquando deserenda est. Nec uacat quia non dixit, in ea, sed pj. 126
559
SCHE 555
super eam. Secretum enim uidetur, ut putamus, ipsius habitationis exponere et ideo dictum est, swfer eam, quia spiritali corpori non erit necesse terram graui calcare uestigio, sicut apostolus dicit : Deinde nos qui wuiwimus, qui reliqui sumus, simul rapiemur cum illis àn nubibus obuiam Christo in aera el sic semper cum Domino erimus. 90. Pug. Os iusti meditabitur sapientiam et lingua eius loquetur iudicium. Narratio haec per figuram characterismon, quae latine informatio uel descriptio dicitur, tempus beatae resurrectionis ostendit. Non enim dicit, meditatur, sed meditabitur de futuro. Os hic cogitationem debemus accipere, quia de lingua sequitur quid loquatur. M ed;-
529/531 Sap. 5, 8-9.
538/539 cfr Varro de Ling. laf. p. 8, 13.
550/552 I
'Thess. 4, 16.
524 ut] Gerzz., et Garet 527 opetas] Gerzi., opera Gare 533 iusti] ueto adZ. r 539 atterratur Gerzz., a£ cfr Exp. ps. 2, 1. 320 e? Varro loc. cit. 544 appellantur] Gerzz., appellabuntur Gare 553 phe] Gerz. in marg. a. zz. 554 e7 564 e£ 566/56? loquitur Gerz., corr. a. zz.
338 56o
EXP.
IN PS. XXXVI,
30-32
tabitur ergo sapientiam, non scripturarum lectione, sed cordis purissima uisione. Ibi enim non litteris sapientia colligitur, sed caelesti largitate inelaborata praestatur. E£ lngwa eius loquetur iudicium, quia sermo ibi nequaquam a cogitatione dissentiet ; sed sicut cor meditabitur sapienHam, ita lingua loquetur per cuncta iustitiam. Hic est
565 ille caelestis et beatorum modus, ut merito in consortium an-
gelorum recipiantur qui se nullo errore confundunt. Loquziiur ergo iusti /óngua iudicium, cum ueri luminis fuerit manifestatione completus.
379
I wdiciu» enim dictum est, quasi
iuris dictum, quod in eo ius dicatur. Non enim sancti semper iudicabunt, dum constet unum Domini esse iudicium. Sed in aeternum iuste locuturi sunt, quos reuera diuina uirtus amplectitur.
91. Lex De? eius in corde dpsius et non supplan-
515
580
tabuniur gressus eius. Vides quemadmodum nobis perfectio futurae beatitudinis indicatur ; ut nihil aliud homo in corde recipiat nisi uoluntatem Dei, qua beatus efficitur, per quam ad tantum culmen ascendit, cui gratias indesinenter acturus est. De? eius significat qui eum de mundi istius clade liberauit. Hoc enim pronomen e4s gratiam indicat Domini Saluatoris. Nam cum sit omnium Des, ipsius proprie dicitur quem liberare dignatur. Cum dicit, 74 corde
IPIE
ipsius,
268
sensum
beati
uniuersum
tali bono
significat
esse
completum. Huius itaque gressws supplantare nemo praeualebit, quando iam et originale peccatum desinet et diabolus 58 A decipiendi licentiam non habebit. Su$$lantare enim dicimus plantis foueas praetendere, ne possit incedens firmum reperire uestigium. Hoc ibi nullatenus constat esse faciendum, ubi secura et aeterna sunt omnia ; sicut in quinquagesimo quinto psalmo dicturus est : Quoniam eripuisti animam meam 5:99 de morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu. 32. SADE. Considerat peccator iustum et quaerit perdere eum. Adhuc ista dicuntur de futuro iudicio. Cozsiderare est enim aliquid alta deliberatione conspicere, et usque ad rerum uiscera peruenire. Nam in die resurrectionis 595 peccator perpendit iustum et dicit in corde suo : Nonne iste est qui egebat, quem in contemptu habuimus et derisu; etmodo eum cernimus supra nos electum, et in summa gloria constitutum ? Hoc est feccatorem iustum considerare. Quae589/390 Ps. 55, 15. 567 lingua iusti — Gare 569 ius dicatur] Gare/, iudicatur Gerzz. (corr. iute a. zz. $3372) BITES 549 cius] oz. Germ., forte recte 584 origo male Gerzz., corr. a. zz. 591 ZADECH Gerz. in marg. quetet Gerzz., corr. a. zz. 595 perpendit ... dicit] Gerzz., -det ... -cet Gare£ 597 eum] Gerzz., ozz. Gare
EXP. IN PS. XXXVI, 32-35 339 rit autem berdere eum, a consuetudine dicitur delinq uen6oo trum, quoniam et in illo saeculo festinant iustum perdere, ubi iam cognoscuntur nocendi licentiam non habere. 99. Dominus autem non derelinquet eum in manibus
eius,
nec
dammabit
eum
cum
iudicabitur
illi.
Considera quemadmodum ordinem istum futuro saeculo de6o5 putauit, ut dicat in potestate inimici iustum ulterius non esse tradendum ; quod in isto saeculo frequenter euenit, ut martyres relinqueret persecutorum mauibus carnaliter occidendos. Tunc enim famulos suos iam z0on derelin quet arbitriis impiorum, sed in aeterna pace positos possidebit ab omni 6ro periculo liberatos. Nec damnabit eum, cum iudicabitur ?/Hi. Non damnat iustum, cum iudicat impium ; sed discretione meritorum istum beatitudo suscipiet, illum debita poena torquebit. 94. CoPH. Exspecía Dominum et custodi uias 615 e?us ; et exaltabit te, ut inhabites terram ; cum peveunt peccatores uidebis. Superioribus rebus diligenter expositis, quae ad aeternam poterant beatitudinem pertinere, redit ad iustum, consolans eum et dicens : Tu qui iam
credidisti ad quae bona euehi possis, confidenter exspecta 620 Dominum, id est patienter age : et qualis sit ipsa patientia non tacetur. Non enim otioso dicitur exspecta, sed laboranti, qui 42s Domini, hoc est sacratissima praecepta custodit. Apte quoque sua reddidit suis. Terram illam nisi exaltatus non potest possidere : quia sic magna, sic sancta, sic 625 caelestis est, quam nemo praeualet, nisi bene meritus, adipisci. Sequitur cum fereunt beccatores uidebis. Duplici
ratione iustorum gaudia cumulantur. Primum, cum senserint in quantis sint iucunditatibus collocandi ; deinde cum uiderint poenas peccatorum, exsultabunt amplius ab aeterno 63o se supplicio liberatos. Tunc enim gratior fit qualitas muneris attributi, quando conspecta fuerit poenalis aduersitas. Ergo hoc dicit, «debis,
hoc est quod nunc credis, tunc absolute
cognosces, et laetaberis, illis digne pereuntibus, te in summa beatitudine per gratiam Domini collocatum. 655. 935. Vidi impium superexaltatum et eleuatum super cedros Libani. Hic contra grauissimum morbum plenissima medicina praestatur. Dicunt enim quidam : Si Deo talia displicerent, peccatoribus tanta felicitas minime proueniret. Ideoque per energiam, quae actum rei incorporeae imaSCHE 64o ginatione repraesentat, widisse se dicit impium. creuisse 599 adconsuetudine Gerz.
612 istum] Gerzz., iustum Gare
614 coph] Gerzz.
in marg. 615/616 pereunt] Gerzz. cum nonnullis codd. r, petierint Garet cum g (cfr 628/629 in z4. uiderint] 626 perunt Gerzz., zzuf. a. zm. in perient /. 626) Gerzz. in zarg. inf. 636/63? medicina plenissima ^ Gare? 639 incorporea Gerzz. (s. 1. uocabulum illisibile a. zu.)
PL 269
340
EXP. IN PS. XXXVI, 35-37
non ad honorem, sed potius ad ruinam. Eleuantur enim tales hic supra iustos, quia illi sunt humiles,
isti superbi;
sed
isti in iudicio cadent, illi feliciter erigentur. Et quia dixerat, superexaltatum, ne putares eum tantum supra humiles 645 euectum, addidit e£ eleuatum super cedros Libani, ut ipsis quoque proceris cacuminibus celsior appareret. Cuius profectus ideo tantum extollitur, ut eius irremediabilis ruina monstraretur. Hoc etiam de diabolo intellegi fas est, de quo Ioel propheta testatur dicens : E? ewm qui ab Aquwilome est, 650 effugabo a wobis et eiciam n terra sitienti el. deserta ; et exterminabo-faciem eius in mare illud rimum et posteriora eius dn mare nouissimum. Gratias agimus, Domine, dispositionibus tuis. Nam quid iste liber faceret, qui mundum religatus affligit ? 36. RES. Et transiui et ecce non erat ; et quaestus 655 eum ei nom est inuentus locus eius. Duobus modis mundus iste transitur, siue cum
deseritur meliori conuersa-
tione, siue cum a mortuis in fine relinquetur. Ergo qui transierit ad Deum 660
conuersatione
sanctissima,
potentem
iam non
uidet peccatorem, quando infirma uidet omnia de quibus gloriatur humanitas.
Qwaesiu?
enim dicit, hoc est in memo-
riam reduxi : quia tunc iusti recordantur maxime peccatorum, quando miseratione Domini in melius immutantur ; do665
lentes quia miseri ab eis malis actibus segregantur. Locus enim peccatorum mundus iste dignoscitur, in quo et scelera perficiunt et fugitiua felicitate cumulantur. Sed utique /oc«s iste cum eorum prosperitate dissoluitur, quando totius orbis corruptibilis gloria terminatur. 9*. SIN. Custodi ueritatem et uide aequitatem, quoniam sunt reliquiae homini jacifico. Dum nos praecipit custodire weritatem, admonet ne in mundanis rebus curam
habere
debeamus.
Cwstodire
enim non solet,
nonnisi qui semper assiduus est, qui hoc cogitat, hoc loquitur, hoc retractat, nulloque momento ab ea sollicitudine segrega675 tur. Sed quae est ista ueritas ? utique Deus, qui dixit, Ego sum ueritas. Ergo si Deum custodias, ille te sine dubitatione custodit. Dicit etiam e£ «ide aequitatem, Dei uidelicet. Nam quae sit aequitas consequenter exponit ; ait enim, qwoniam sunt reliquiae homini Pacifico. Intendamus 680 quemadmodum hunc sermonem intellegere debeamus : reli649/652 Ioel 2, 20.
675/626 Ioh. 14, 6.
641/642 hic tales — Garet 648 monstraretur] Gerzz., monstretut Gare 655 res] oz. Gerzz. Br. e£ ult et] om. r 656/607 mundus iste duobus modis — Garef 658 relinquetur] Gerzz, relinquitur Garez 6859 sanct. conuets. -— Garef 669 SIN] Gerz. in marg. 672 non] add. Gerzz. s. J. a. zz., om. Garet
p 127
EXP.
685
IN.PS)
XXXVI,. 37-40
341
quiae sunt homini pacifico, quando spes eius Domini remuneratione peragitur. Reliquum est enim, ut post hanc uitam aeternae beatitudinis praemia consequatur. Sun ergo reliquiae pacificorum, quando spem certissimam tunc habere incipiunt, cum ad percipienda Domini dona perueniunt.
Pacificus
autem
dicitur, qui in hoc mundo
inter
discordantes pacem..facit, studioque mánsuetudinis nec ipse indecoris certaminibus implicatur. Et nota quia in beatorum loco ponitur, cui haec uirtus Domini pietate praestatur. 98. Iniusti autem disperibunt simul : reliquiae impiorum peribunt. Sententiae dantur aptae disparibus. Nam sicut iusti post hanc uitam spe maxima gratulantur, ita iniusti finita luce dispereunt. Siue (ut quidam uoluerunt) reliquiae significant memoriam bonorum, quam iustus uir 695 in hoc mundo post obitum derelinquit, dum de actuum suorum probitate laudatur. Quod utique martyribus contigit, qui pro ueritatis testimonio felices animas reddiderunt. Hoc mereri impii nullatenus possunt, qui nullum uestigium dignum memoriae suae derelinquunt : quoniam superueniente interitu 700 eorum falsa laus et fragilis uita dissoluitur. 39. Tav.
Lector
Salus
eorum
autem
est
in
iustorum
tempore
a Domino
tribulationis.
et $ro-
Sancta
Ecclesia redit ad solitas consolationes, ne putaretur austera,
si et bonae promissionis gaudia non haberet. Pollicitatio fir795
710
ma,
custodia fortis, ówstorum
salutem
a Domino,
non
ab alia potestate uenire commemorat. Quo loco alterius psalmi sensus dicendus est : SZ ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es. Sequitur et froiector eorum est in tempore tribulationis. Temfus quidem £ribulationis duplex est, sed longe dissimile. Nam et hic tribulationes temporales sunt, quas tamen Dominus a fidelibus suis ex toto non amouet, quae mordent potius quam deuorant, compungunt quam percutiunt, affligunt quam
imminuunt. Illa enim 45
quia districta est. I» hoc ergo éempore tribulationis proLector est Dominus : quia ex ipsa eripit iustos. 40. Et adiuuabit
720
£ribulatio quae in die iudicii impiis
uenit, mala, quia aeterna ; tristis, quia cruciat ; uehemens,
eos
Dominus
et liberabit
eos,
et
eripiet eos a peccatoribus et saluos faciet eos, quoniam sperauerunt in eum. De fidelibus famulis dicit, quos in hoc mundo efficaciter adiuuat, quando colluctatione 707/708 Ps. 22, 4.
690 disperient r, for?. recfe, cfr /. 693 693 uoluerunt] Gerzi., uolunt Gare? 701 'THAV Ger. in marg. domino] est add. r 714 enim] Gerz., uero Gare 721 adiuuat] £s ponit Gerzz., grauius dist. post primum y fort. recte
PL 270
342
125
2/19
EXP.
IN PS. XXXVI,
40- XXXVII,
1
contraria fatigantur. Liberat enim, dum fidem ipsorum non sinit praua suasione peruerti. Eripiet a jeccatoribus, utique a mundi istius contrarietate seruat illaesos. Addidit quoque causam liberationis : quoniam sperauerumt 4m eum, non quia non peccauerunt, sed quoniam spem suam in Domini pietate posuerunt. Quod potest etiam et ad illud iudicium trahi, quando sanctis suis aeterna praemia praestare dignabitur.
Conclusio psalmi. Quam proficua uerba Spiritus sancti dignatione prolata sunt ! quam mirabili uirtute illa tunica Domini Christi superna dispensatione contexta est, non filis, sed uersibus ; non sta-
mine, sed compunctione ; non lana, sed gratia ; scilicet quae totum corpus eius ambiat, et membra ipsius in modum sacrae
uestis operiat ; quam non ualuit diuidere militum insana proteruia ; quam non potest haereticorum tot saeculis, dum sem- PE per carpant, scindere multitudo : sed in sua firmitate con- 27I sistens, illos tantum protegit quos Domino placere cognoscit ! Rogemus ergo inseparabilem Trinitatem, ut haec uestis et nos 740 protegat, atque intra suos sinus gratuita dignatione concludat. Quo loco Sedulii uerba mutuanda sunt : vA
Grandia
posco quidem, sed tu dare grandia nosti.
EXPOSITIO
IN PSALMVM
XXXVII.
1. Psalmus Dauid in commemoratione. Dicendo £n commemoratione, hoc nobis titulus iste pronuntiat, ut quia peccatum omnimodis effugere non ualemus, certe ipsum delictum 22 commemoratione semper habere debeamus; vA quatenus dum culpae memores sumus, a delictorum frequentia temperemus. Sicut et in tricesimo primo psalmo positum est, Dauid. intellectus, sic et in quinquagesimo psalmo ipse profitetur e£ peccatum meum, contra me est semper. Sed licet propheta nominis sui testimonium dicat quam maxime de I o futuris, tamen nec praeterita derelinquit, quae ad salutem fidelis populi pertinere cognoscit. Hic enim psalmus (ut quidam uoluerunt) totus ad beati Iob uiuacissimam pertinet passionem, qui superator fuit uitae mortalis, carnis suae debella742 Sedulius Paschale Carmen Y, 349 — CSEL ro, 41.
J£; OXOSOSSWIUL
SS eee di.
Sade es.
923 etipiat Gerzz. 734. eius] Gerzz., ozz. Garet *3* carpiant Gerzz. Ps. XXXVII, 1 commemotatione] rememoratione de sabbato r — 7 sic] Gerz., sicut Gare
EXP. IN PS. XXXVII, 1-2 5
343
tor, triumphator ingentium suppliciorum; scilicet ut paenitentibus onera sua reddantur leuia, dum graulssimae tentationis referuntur exempla. Consuetudo est enim Scripturae diuinae, ut cum exercitatissimus miles Christi afflictus dicitur,
tironis inde animus efficacius imbuatur. Quapropter in afflictionibus asperis gaudeamus, in carnis nostrae cruciatione laete-
20
2)
30
mur : quoniam hoc*nos ab aeterna poena liberat, quod hic propter Dominum momentanea celeritate discruciat. Considerandum est etiam quod in his psalmis paenitentium nullus tanta legatur esse perpessus, ut merito ad mensuram malorum recipi credatur qualitas gaudiorum.
p. 128
Diuisio psalmi. Per figuram ethopaeiam persona introducitur (ut dictum est) inuicti militis Christi, uulnerum dolore confixa, uermibus scaturiens, insuper exprobrationibus sauciata, et inter tot calamitates obsessa, sola fidei uiuacitate sanissima. Quam merito beato Iob et nos credimus applicandam, quando huic et aerumnae similes exstiterunt, et paene ipse sermo uidetur esse consimilis. Quapropter per loca singula de libro ipsius testimonia dabimus ; ut, omnino passiones ipsae sibi congruere ac conuenire uideantur. Psalmus ergo iste paenitentis qua-
drifaria distinctione diuisus est. Primo continet exordium, in
35
quo misericordiam mouet benigni iudicis uita poenalis. Sequitur bipartita narratio, ubi et corpus suum diuersis poenis afflictum commemorat, et animum refert amicorum imputationibus grauiter sauciatum ; ut cum nulla consolatio in utraque parte relinquitur, totis uiribus Dominus exoretur. Tertio
40 subiungitur consolatio medicinae
45
salutaris, quam inter multi-
plices calamitates spem suam dicit se in Domino posuisse. More autem deuotissimi famuli paratum se quoque ad flagella testatur : quoniam plus se adhuc mereri putat, quam uideatur esse perpessus. Post haec prouenit quae semper paenitentibus datur exsultatiua conclusio : ubi iam a cladibus omnibus liberatus, salutis suae Deum
profitetur auctorem ; ut manifeste
doceatur in spe certissima collocatus, qui tantae laetitiae participatione ditatus est.
$0
Expositio psalmi. 2. Domine, ne in ara iua arguas me, neque in furore tuo corripias me. Vir iste sanctissimus, sicut de ipso Dominus dixit : Szmplex et vectus et timens Deum ac recedens a 51/32 Iob rz, r1.
382/33 conuenire ac congruere — Gare/ om. Gerz. 01 pr. et] Gerz., oz. Garet
40 conlacio medicina Gerzz.
41 se]
PL 272
344
55
6o
EXPAJINCPS:
XXOSGVIEI258
malo, cum tentationibus diaboli fuisset traditus ad probandum, inter dolores anxius, non erat tantum de sua poena sollicitus, quantum de Domini offensione suspectus, rogat ne tormenta quae patiebatur irato iudice sustineret. Verberatio enim quae uenit a quieta mente correctio est, sicut legitur : Argue sapientem el amabit te ; quae autem uenit ab infenso iudice rationabiliter formidatur. Illa enim emendationem praestat, ista exigit ultionem. Hinc est quod rogat ut mom arguatur in ira, nec in eum damnatione perpetua uindicetur. Sic enim metuens et in libro suo dicit : Jratus est conira me furor eius, et sic me habuit quasi hostem suwm. De ira uero Domini pater Augustinus in libro Enchiridion pulchra breuitate disseruit dicens
: Cwm
autem
Deus irasci dicitur,
non eius significatur berturbatio, qualis est àn animo vrascenHis hominis ; sed ex humanis motibus translato uocabulo, win-
75
8o
85
90
dicta eius, quae mon misi iusta. est, irae nomen accepit. De ira denique uel furore illa sufficiant quae de talibus uerbis in psalmo sexto iam dicta sunt. 8.