Opera, Pars I Opera exegetica, 7: Commentariorum in Matheum libri IV

Citation preview

TRENT UNIVERSITY

0^ LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0077unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXVII

LXXVIl

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXVII

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA PARS I,

7

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIX

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA

PARS I

OPERA EXEGETICA 7

COMMENTARIORVM IN MATHEVM LIBRT IV

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIX

Lf?

BR 60

C V9

v/, ~77

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

PRAEFATIO “At tu in duabus ebdomadibus, inminente iam Pascha et spirantibus uentis, dictare me cogis”, sic Hieronymus ad Eusebium suum qui subito Romam nauigaturus, Hieronymum rogauit utsibi componeretcommentarium in Matthaeum, “quasi sitharciam” ad animam nutriendam in itinere maris. Paucis ergo in diebus, si Hieronymum ad litteram sequamur(1), anno 398, mense martii, quattuor libros huius commentarii concinnauit Stridonensis noster. Et reuera “praesens opusculum (ut ipse ait [2]) tanta celeritate dictauerim ut magis aliena legere quam mea condere me putares”. Haec uel similis apologia haud semel occurrit in praefatiunculis hieronymianis (3). Hieronymo supramodum instante, quisnam non dubitarit scintillam saltern ueritatis inueniri in obtrectationibus maleuolentium ? Certe nouimus Hieronymum aperte locupleteque laudare praedecessores suos, turn Graecos cum Latinos; attamen laudauit modulo suo: “Legisse me fateor ante annos plurimos...opuscula e quibus etiam si parua carperem dignum aliquid memo¬ riae scriberetur” (4). Praeter Origenis et Hilarii commentaries, pauca tantum fragmenta seruata sunt ceterorum auctorum ab Hieronymo memoratorum. Hilarium raro omnino secutus est, Origenem uero multo saepius ; Theodorum Heracleae et praesertim Apollinarem, uti patet e fragmentis quae supersunt, Hiero¬ nymus libentius adhibuit. Didymi uero proh dolor nullum fere fragmentum usque hodie inuentum est, nec possumus inuestigare quo modo quaque mensura Hieronymus auctorem suum praedilectum in pedibus secutus est (5). * *

*

De codicibus nunc pauca dicenda sunt. Eorum extant circiter 230 exemplaria uel fragmenta uel excerpta ; insuper “Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta” enumerat 277 homiliaria uel breuiaria quae sermones continent e commentariis in Matthaeum excerptos (6). Inter antiquiores selegimus codices nouem et fragmenta

(1) Praef., lin. 98-99 ; 85-88. (2) Praef., lin. 114-115. (3) Cfr E. Dekkers, Hieronymus tegenover %ijn lexers, in Handelingen van het 26® Vlaams Filologencongres, Gent, 1967, p. 130 sqq. (4) Praef, lin. 91-97. (5) Ad librum III, lin. 590-594 (infra, p. 160) Hrabanus, hanc sententiam afferens, adnotat in margine “Didymus” (PL cvn, 1010 A). (6) B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta, II, Steenbrugge, 1969, nn. 217-2178, p. 191-260.

124713

PRAEFATIO

VI

tres, dum uarias lection.es aliorum exemplarium sumpsimus ex editionibus Mariani Victorii, Iohannis Martianay, Dominici Vallarsi, Cuthberti Turner (7). Alii codices quorum unam uel duas paginas contulimus, in unam alteramue familiam abierunt, uel textum praebent commixtum. Si copiam magnificant uariarum lectionum etad traditionemtextus illustrandam certe haud parui momenti sunt, ad ipsum textum hieronymianum constituendum nec nouum nec solidum afferre uidentur. Codices quos contulimus sunt hi : R

Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Augiensis Perg. CCLIII, ante a. 782. clr E.A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, VIII, n. 1099.

G

Sankt-Gallen, Stiftsbibliothek 126, saec. VIII ex. cfr E.A. Lowe, 0. c., VII, n. 910.

0

Salzburg, Sankt-Peter a. VII. 2, saec. VIII ex. cfr E.A. Lowe, 0. c., X, n. 1460.

C

Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Augiensis Perg. CCLXI, saec. VIII-IX (in Italia septentrionali exarata ?). cfr E.A. Lowe, 0. c., VIII, n. mi ; A. Souter, A Latin MS. of Problematical Origin, in Speculum, VIII, 1933, p. 156-164.

K

Karlsruhe, Badische CXCIV, saec. IX in.

E

Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 9529 (Echternach), saec. IX.

B

Boulogne-sur-Mer, Bibliotheque municipale 42 (47) (SaintVaast), saec. VIII-IX. cfr E.A. Lowe, 0. c., VI, n. 736.

P

Citta del Vaticano, Palatinus Latinus 177 (Lorsch), saec. VIII-IX. cfr E.A. Lowe, 0. c., I, n. 79.

L

Laon, Bibliotheque municipale 68 (Notre Dame), saec. VIII-IX cfr E.A. Lowe, 0. c., VI, n. 764.

M

Madrid, Academia de la Historia, Aemilianensis 80 (Cortes 12-11-1 : 3) (Cordoba), saec. IX med., fol. 63b-94° (exerpta).

W

Worcester, Cathedral, Additional Ms. 2, saec. VII (fragmenta). cfr E.A. Lowe, 0. c., II, n. 263.

S

Shrewsbury, County Record Office, Fragments, f. 1 et 2, saec. VIII (fragmenta). cfr Neil R.KER.in Medieualia et Humanistica,'KTV, 1962, p. 7-14.

Landesbibliothek,

(7) C. Turner, Early Worcester MSS., Oxford, mentis Wigorniensibus codices R E B A F N.

Augiensis

1916, p. 7-14,

contulit

Perg.

cum frag-

PRAEFATIO

VII

Codices R et G arctissime connecti sunt. Ad eandem familiam pertinent 0 et C et K ; sed eorum uariantes lectiones non omnes adnotauimus ; confidimus tamen non praetermitti lectiones quae reuera pondus habent ; interdum 0 C K textum puriorem exhibent quam R G. B et P et L etiam propriam familiam constituunt, cuius textum secuti sumus quando testimonio confirmatur uel Bedae uel Hrabani, qui codices ad manum habebant nostris longe antiquiores et, ut patet, quibusdam in locis puriores. M et E textum praebent hybridum, saepius sequentes R G, interdum uero B P L. Totum fere commentarium uel ad litteram uel in compendio redactum adfert Hrabanus (8). Eius uarias lectiones adnotaui¬ mus iuxta textum Patrologiae latinae, praesertim in locis ubi unam alteramue familiam codicum commendauit ; quibus in locis saepius cum excerptis a Beda Venerabili allatis (9) con¬ cordat. Codicum stemma accuratius delineare non ausi sumus ; pauciores enim sunt testes quos ex integro contulimus. Tex¬ tum denique quodammodo compositum constituimus, tunc unam, tunc alteram familiam codicum sequentes quando uel confirmatur testimonio traditionis indirectae (nempe Ps.Theophili, Ps.-Chrysostomi, Bedae, Hrabani [10]), uel propius accedant ad textum Origenis aliorumque fontium Hieronymi, uel praesertim quando ipse textus purior uidetur lumine internae criticae ut aiunt. Fortasse nimis indulgemus R G 0 et quibusdam in locis codices B P L praeferendi essent, sed hi codices, textum lemmatum in longius protrahentes, manum tradunt cuiusdam correctoris certe haud ignari, sed non Hieronymi; dum mendae numerosiores in R et etiam in G et 0 manus patefaciunt minus expertas sed nostro sensu fideliores (n). * *

*

De textu biblico a doctioribus disputandum erit. Hie tantum animaduertere uelimus, lemmata longiora quae in editis (8) Patrologia Latina, evil, 729-1156. (9) Expositions in Eucae et in Marci euangelia, ed. D. Hurst, in Corpus Christ., CXX, i960. (10) Adnotationes in antiquioribus codicibus Vulgatae edidonis, praesertim 2, quas edidit B. Bischoff (Z«r Kekonstruktion des Sangallensis (2) und der Vorlage seiner Marginalien, in Biblica, XXII, 1941, p. 147-158) maxima ex parte proueniunt e commentariis Hieronymi in Matthaeum, sed ad textum constituendum nihil proficiunt. Eas ipsi Hieronymo tribui posse censet editor. (11) Statisticam tabellam errorum in uocabulis graecis constituit A. Souter (1Greek and Hebrew Words in Jerome’s Commentary on St. Matthew’s Gospel, in Harvard Theological Review, XXVIII, 1935, p. 1-4). Codicum Epternacensem commendare uidetur haec tabella, nescio an recte ; praebet enim aliis sub respectibus textum certe corruptum et nullo alio teste comprobatum.

VIII

PRAEFATIO

leguntur et fere integrum textum euangelii praebent, in nostris codicibus non inueniri. Quattuor tantum in locis G uel 0 et E textum biblicum paulisper in longius protrahunt (12) ; e contra saepissime protrahuntur lemmata scripturistica in codicibus B P L (13) et quidam secundum uersionem ueterem Latinam (14), dum editores textum praebent Vulgatae editionis, saepius etiam in his partibus lemmatum uel aliis in citationibus euangelici textus, quae in nostris codicibus leguntur iuxta uersionem paulo diuersam (15). * *

*

In codice K inuenimus capitula (inedita ni fallimur), in capite uoluminis descripta et in corpore textus litteris grandioribus repetita. Textum capitulorum infra praebemus ; attamen minimeS. Hieronymotribuenda sunt, etsi ipse Hieronymus in libro II, lin. 183, ad cuiusdam capituli titulum reuocat qui in serie codicis K occurrit (n. XXIX). In codicibus C et E unum tantum titulum inuenimus, nempe ad Matthaei cap. XXVI, 1 (lib. IV, lin. 959) : INC PASSIO (DNI) (in Kct- non apparet). Etiam in codice C series duplex capitulorum, non ad ipsum commentarium pertinens sed potius textum distinguens euangelii secundum Matthaeum, descripta est in margine, numeris tantum, titulis omissis ; has numerorum series edidit et commentatus est Alexander Souter (16). * *

*

Haec nostra editio certe perficienda erit. Quis enim earn uere criticam dicere auderit ? Reuera, materies ac documenta ad talem, et optimam quidem, conhciendam non desunt ; e contra, potius quis aestimarit ipsum laborem criticae editionis in longum protrahi et in superarduum efhuere ob tam gran-

(12) G : IV, 1543 ; O et E : I, 219; E : I, 1207 ; III, 732. (13) B P L : I, 108, 176, 528, 1083, 1086, 1096, 1099, 1108, 1221 ; II, 1684 ; III, 339, 352> 368, 379, 382, 388, 389, 405, 448, 487, 541, 570, 580, 606, 659, 692, 7x0, 725, 726, 737, 828, 841, 853, 879, 908, 921, 962, 1002, 1015, 1025, 1062, 1103, 1114, 1150, [1259 (psalm.)], 1275, 1441, 1479, 1493, I54L I597 J IV, 290, [724 (Ioh.)]. (14) Cfr A. Souter, Portions of an Old-Eatin Text of St. Matthew's Gospel, in Quantulacumque. Studies presented to Kirsopp Lake, London, 1937, p. 349-354; cfr C. Charlier, in Bull, d’ancienne litterature chretienne latine. III, 1953, p. [46] sq.,

n. 167. (x 5) Cfr A. Souter, Notes on Incendital Gospel Quotations in Jerome’s Commentary on St. Matthew’s Gospel, in Journal of Theological Studies, XLII, 1941, p. 12-18. (16) Traces of an Unknown System of‘Capitula’ for St. Matthew’s Gospel, in Journal of Theological Studies, XXXIII, 1932, p. 188-189.

PRAEFATIO

IX

dem copiam testium, fontium, imitationum. Faciendum tamen erit ; interea nonne haec minimae inchoationis conamina quibusdam utilia fore, sperare licet ? Huic praefatiunculae finem imponere non ualemus antequam gratias debitas referimus u. cl. Francisco Glorie et reu. domino J.-M. Clement qui nobiscum strenue laborauerunt in apparatibus redigendis et plagulis corrigendis et indicibus conficiendis. Grato animo eorum nomina hie recolimus.

S. HIERONYMI PRESBYTERI COMMENTARIORVM IN MATHEVM LIBRI IV

CVRA et stvdio

D. HURST & M. ADRIAEN

CAPITVLA IN CHRISTI NOMINE INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI HVIVS. NVNC ORIGO. I. De Christi natiuitate et de magis offerentibus munera, et fuga Iesu in Aegypto. II. De habitu Iohannis, et baptismum Christi, et temptatione. III. Iesus praedicat et apostolos uocat, et beatitudines docet. IV. Vbi dicit : non ueni soluere legem. V. Fratri non irascendum, et pacifice munus offerre. VI. De dilectione inimicorum, et mulieris concupiscentia, et oculo eruendo. VII. De uxorem non dimittendam, et non iurandum, et malum non resistendum. VIII. Dandum esse petenti, et dilectionem inimicorum. IX. De eleemosynis et oratione docet. X. De dimittendi fratribus peccata, et capite ungendo, et thesauro in caelo. XI. Vbi dicit : si oculus tuus simplex est, et non potestis duobus dominis seruire, et non solliciti de cibis. XII. De uolatilia et lilia agri, et non sollicitari de crastino, et non iudicandum. XIII. De festuca in oculo, et sanctum non dandum canibus, et petendum ut accipiamus. XIV. Intrandum per angustam portam, et cauendum a falsis prophetis. XV. De arbore bona et fructus, et non omnis qui dicit: domine, domine, intrauit in regnum caelorum. XVI. De domo aedificata super petra, et ubi docet Iesus ut dominus. XVII. De leproso, de centurione, de socrum Petri, et multis daemoniacis. Kc = codex Caroliruhensis Augiensis CXCIV, Capitula in fol. 1-2. Kl = capitula in eodem codice in corpore textus repetita.

II III/IV V

iohanniis X1 ordine praepostero in Ka, sed cum signis transpositions pacifie Kc corr. offere Kc corr.

VI VII

pr. et] K\ in Kc malum] Kc (mut. in -la) Kl

XI XII XIV

cibo Kl sollicitare Kl ca**uendum Kc

XV XVII

fructos -K4 omnes Kl centurioz Kc (sic)

resistendo Kc

CAPITVLA

XIV

XVIII. Vbi dicit quidam : sequar te, et excitatus in naui imperat uentis et mari. XIX. Vbi daemones dicunt: quid nobis et tibi, et de paralitico iacentem in lectum. XX. Vbi Matheum de teloneum uocat, et multi peccatores discumbent cum Iesu. XXL Non ieiunandum filiis sponsi, et uestimentum panni rudis et utribus nouis. XXII. De filia principis, et duobus caecis, et muto, et aliis languentibus, et operariis in messe. XXIII. Vbi dedit apostolis potestatem curandi, et eorum catalogo, ut in uia gentium non abirent. XXIV. Non possidendum aurum, et pacem in domum hospitis nuntiandam. XXV. Vbi dicit: mitto uos sicut oues in medio luporum, et persecutione fugienda. XXVI. Nihil esse quod non reuelabitur, et non timendum qui corpus occidunt. XXVII. De duobus passeribus, et non ueni pacem mittere, et de parentibus domino non praeferendis. ITEM CAPITVLA VNDE SVPRA LIBRI SECVNDI. XXVIII. Vbi Iohannes ad Christum de carcere mittit et Iesus de Iohanne loquitur. XXIX. Parabolam de pueris in foro sedentes, et exprobratio ciuitatum. XXX. Confessio Iesu ad patrem et de discipulis spicas uellentibus et de manu arida. XXXI. Vbi ponet testimonium Esaiae : ecce puer rneus, et caeco et muto, et quia in spiritu Dei eicit daemonia. XXXII. De blasphemia spiritus, et ut faciant arborem bonarn, et de scribis petentibus signum, et de spiritu in mundo qui exiens ab homine abiit in deserto.

XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV XXVII XXIX XXX XXXI XXXII

naue K‘ nobis] om. Kc recumbent Kc nouis] om. K° in messe] Kl, i mes Kc, -s add. mams 2 habirent K* domum Kl nuntiandum Kc domino] Kl, signum illis. Kc praeferent Kc exprobatio Kc corr. ad] om. Kc Lcipulis (sic) Kc uelentis Kc mutu X‘ quia] Kl, qui Kc qixiens Kc habiit X*

CAPITVLA

xv

XXXIII. Mater et fratres eius quaerunt loqui ei, et de para¬ bola seminantis, et zizania. XXXIV. De grano senapis et de fermento, et ubi disserit de zizania. XXXV. De thesauro in agro, de pretiosissima margarita et sagina missa in mari. XXXVI. Mirantur nazareni sapientiam Iesu et eum dicunt fdium fabri. XXXVII. Quomodo Herodis Iohannem occiderit et Iesus in desertum secesserit. XXXVIII. De quinque panes et duobus piscibus, et Petro mergente. XXXIX. De manus lauandas, et plantationem quae non est patris. XL. De muliere Cananaea, et multos debiles, et septem panibus. CAPITVLA LIBRI TERTII. XLI. Quem me dicunt homines esse, et Petro dicit : uade retro. XLII. Vt abneget seipsum homo et Christum sequatur, et transfiguratio in monte. XLIII. De filio lunatico, et statere in ore piscis, et humilitatem uelut paruuli. XLIV. De una oue errante, et de dimittendi fratri peccatum, et quicumque alligauerit, et cetera. XLV. De seruo nolente conseruo dimittere, et si licet uxorem dimittere, et de eunuchis. XLVI. De diuite et regno caelorum. XLVII. Parabola de operariis in uinea missis, et iturus Hierusalem discipulos ad temptatione parat. XLVIII. De filiis Zebedei, et de duobus caecis, et asina et pullo. IL. Vendentes et ementes de templo eiecit, et pueris clamantibus. L. De fici arbore, et baptismo Iohannis, et duobus filiis missis in uinea. LI. De uinea locataagricolis,et inuitantes ad nuptias.

XXXIV XXXVII XLIII XLIV XLV XLVI XLVII XLVIII

2izaniorum Kc deserto K 19 delent B {corr. a.m.) moabitidis M 20 bersabee R, bersabe O P {corr.) 22 tribus] om. K iud$? K 24 regnorum G2 {s.l.) B et P {corr. a.m. s.l.) Sessor. Pal. 176asl Reg. 25 oziam RetO {corr. a.m.) P, ocozie M 25 iosaphat M, corr. filiam R 25/26 ioram regis ~ L 26 oziae R et O {corr. a.m.) P, ozoziae B1 26/27 internecione B, corr. 27 exerbatur C atalia R {a.m. in ras.), othalia G {in ras.) al., otholia C B L, atholia M E P 28 regno G {corr. a.m.) 28/30 amessias usque eius] om. C K per homoiotel. 28 amessias] R (a s. e) G B P1 L, amesias M, amamasias E, amassias P2, amasias p v (amasia uel amessia Hieron. in Libro interpret, bebr. nom.) regnabit M {sedfrequentissime b habet loco u ; notatur quoque quod a«(u nullo modo discernere ualemus) 29 oggias B {corr. a.m.), ochozias al. 30 cernens R {corr. a.mP) 31 euangelista E2 32 ogiam B, corr., **iam P odioziam C reliquis K 33 numerauimus R quia 5 34 tres] f afa g (j•_/_ a m tesserescedecadas C K, tessarascamdecades M, tessaresce (/rat add. s. ce a.m.) decadas E, tessarescedecades B (ce in mg. a.m.) v, tessaradecades Hraban. p ; efr ex gr. infra lin. 40 et Hieron., in Hiez-, lib. 13 lin. 878 ; in Dan., lib. 1 lin. 16 statum G, estatum K 35 impiissima K corr.), zezabelis B, iezabel O L C, ihezabel M

zizabel R, hiezabelis E (is e

IN MATHEVM, I

1,12.

1,16.

1.16.

1.17.

9

ad tertiam generationem eius memoria tollitur, ne in sanctae natiuitatis ordine poneretur. Et post transmigrationem Babylonis Iechonias n 7 genuit Salathiel. Si uoluerimus Iechoniam in fine primae v n 40 tesserescedecadis ponere, in sequenti non erunt quattuordecim sed tredecim. Sciamus ergo Iechoniam priorem ipsum esse quem et Ioiacim, secundum autem filium non patrem, quorum prior per K et M et sequens per X et N scribitur, quod scriptorum uitio et longitudine temporum apud Graecos 45 Latinosque confusum est. Iacob autem genuit Ioseph. Hunc locum obicit nobis Iulianus Augustus dissonantiae euangelistarum, cur euangelista Matheus Ioseph filium dixerit Iacob, et Lucas filium eum appellauerit Heli,non intellegensconsuetudinem scripturarum 50 quod alter secundum naturam, alter secundum legem ei pater sit. Scimus enim hoc per Moysen Deo iubente praeceptum ut, PL 24 si frater aut propinquus absque liberis mortuus fuerit, alius eius accipiat uxorem ad suscitandum semen fratris uel propinqui sui. Super hoc et Africanus temporum scriptor et Eusebius 55 Caesariensis in libris diaphonias euangeliorum plenius disputarunt. Genuit Ioseph uirum Mariae. Cum uirum audierissuspicio tibi non subeat nuptiarum, sed recordare consuetudinis scripturarum quod sponsae uocentur uxores. 60 Et a transmigratione Babylonis usque ad Christum

39/42 cfr Beda, in Luc., I, 2874-2878. 49/56 cfr Beda, in Luc., I, 2689-2694. 47/49 cfr Iulianus Apostata. 50 cfr Theod. Hetacl.,fragm. 1, 11-12. 51/54 cfr Deut. 25, 5. 54 cfr Iulius Africanus Chronographus, Epist. ad Aristidem, laud, apud Euseb. Caes., Hist, eccl., I, 7. 54/55 Eusebii Caesariensis de Euan¬ geliorum 8iau)vla (cfr Hieron. de uiris illustr., 81) deperditum est, sed supersunt fragmenta et breuiarium ; nostra quaestio tractatur in fragm. 8-11 (PG, 22, 965-972) et in breuiariicap. Wl-lW {‘Quaestiones euangelicae ad Stephanum’, PG, 22, 893-901). Cfr G. Bardy, in Rev. biblique, 41, 1932, p. 228-236. 58/59 cfr [Euseb.], 0. c., I, 2 — 881 D.

36 ad] om. L memoriae G~ 39 uoluerimus] ergo add. G2 s.l. in] om. L finem 0 secundae E {e corr.) 40 tesserescedecades G et P {corr.), E {kcll s. ce a.m.) tessarescedecades B, tesseradecadis al. ; cfr supra lin. 34 42 et] E s.l. ioachim R C K M (io s.l.) E L filium] ioachim praem. Pal.176,181 43 A] a K M] a ( ?) M, a a K alt. et] R G O M, om. cett. codd. /a v seques K A] a ( ?) M, c E, ch al. N] nouem K 44 longitudine] C (e « corr.) 46 obiecitur R et G {corr.) 47 lucianus C agustus O C dissonantiae G O C K M E L, -tia R, de dissonantia Hraban., dissonantium BP;u v 48 dixerit filium ~ M pr. filium] B (s.l.)P {in mg. m. 2) dixit R et G et O {corr. a.m.) filium eum] om. C 49 consuetudine K 50 secundum legem] *** C 51 ut] M s.l. 52 propinquos O et B, corr. -quae B, corr. 55 Sia^covias E, diafonias O B P, om. K 55/56 disputabunt K 57 iosephurum uirum {s.l.) E 57/58 sus ** pio C 58 consuetudines 0 {corr.) M, -ne P {corr.), -em L 59 sponsae] R G1 K Hraban., et praem. G2 O C M B P1, sponsi uiri et praem. O {s.l.) E P {s.l.) L fi v

10

1,18.

1,18.

1,18.

IN MATHEVM, I

generationes quattuordecim. Numera a Iecbonia usque ad Ioseph et inuenies generationes tredecim. Quarta decima, uero generatio in ipsum Christum reputabitur. Christi autem generatio sic erat. Quaerat diligens lec- PL 24 65 tor et dicat : Cum Ioseph non sit pater DominiSaluatoris,quid v 12 pertinet ad Dominum generationis ordo deductus usque ad Ioseph ? Cui respondebimus primum non esse consuetudinis scripturarum ut mulierum in generationibus ordo texatur, deinde ex una tribu fuisse Ioseph et Mariam, unde ex lege earn 7° accipere cogebatur ut propinquam.et quod simul censentur in Bethleem ut de una uidelicet stirpe generati. Cum esset desponsata mater eius Maria. Quare non de simplici uirgine sed de desponsata concipitur ? Primum ut per generationem Ioseph origo Mariae monstraretur, secundo 75 ne lapidaretur a Iudaeis ut adultera, tertio ut Aegyptum fugiens haberet solacium. Martyr Ignatius etiam quartam addidit causam cur a sponsa conceptus sit : ut partus, inquiens, eius celaretur diabolo, dum eum putat non de uirgine sed de uxore generatum. 80 Antequam conuenirent inuenta est in utero habens de Spiritu sancto. Non ab alio inuenta est nisi a 04/79 cfr Ps. Theophilus Antioch., Comment, in IV Huang., edid. Otto, p. 279 sq. 07/08 cfr Orig., fragm. 10 (Origenes’ Werke, XII, 1, p. 19). 07/71 Beda, in Hue., I, 2679-2683. 73/70 Hieron., adu. Heluidium, 4 — PL, 23s, 196 C. 73/79 cfr Beda, in Luc., I, 457-470. 76/79 cfr Ignatius Antioch., ad Epbesios, 19, 1 ; laudatur apud Origenem, in Lucam, hom. VI — Rauer, p. 34 sq., et apud [Euseb.], 0. c., I, 2 — 881 B-C. 78 Ps. Origenes, Hom. I in Mattbeum, 2 (Origenes’ Werke, XU, 1, p. 239, 4). 81/83 cfr [Euseb.], 0. c., I, 3 — 884 B,fragm. 13 — PG, 22, 972 sq. ; Hieron., adu. Heluidium, 4 — 196 A ; Ps. Origenes, 0. c., p. 240, 31 ; Beda, Homiliae, I, 5, 28/29 — CC , 122, 33.

01 generationes] sunt add. G, -is C E ab G (.s.l.) K iechoniam B, corr. 02 generationis E, corr. XIIII E XIII generationes ~ B 02/63 quarta d. uero] R G O, uerum q. decima C K M E B P L, quarta d. ergo fir 03 reputabimus R (corr. a.ml), -mur G (corr. a.m.) 04 christi usque erat] legere non ualemus in B querat C diligentius G 03 saluatores B, corr. 07 consuetudine R (alt. e ex is), -es M 08 in] om. K 09 dein L ex] B s.l. esse L 1 exM maria G alt. ex] et K M E (corr.) Beda, et ex B 70 cogebantur G, corr. et\ om.C censetur C P 71 istirpe M generati] signa(rent ?) add. M in mg. 72 esse C disponsata C maria] ioseph add. /x v quare] queram add. E (s.l. a.m.), quaeritur praem. Sessor. 73 pr. de] om. Ps. Theoph. simplice KM E (corr.) alt. de] om. C Ps. Theoph., E s.l. di spon sata C, desponsa ta K, sponsa L conscribitur R (corr.), concepitur K (corr.) 74 secund* B, corr. 73 aegyptum R G O C M E1 L, aegypto K, in aegypto B P1, in aegyp¬ tum 0“ E2 P2, Ps. Theoph. Hraban. fx v 76 habet K solacium] mariti add. O2 E2 P2 Hraban. /x v, maritale add. Sorb., uiri add. Ps. Theoph. martyr] fertur K, om. Hraban. quatam B (u s. pr. a a.m.) 77 addit B et P (corr.) a sponsa] R (a desponsata s.l. a.m.) K E (a sponsata a.m.) L Hraban., a sponsata G (corr.) B, ab sponsa C, in sponsata M, ab sponsata P2 (in ras.), a desponsata /a v conceptum K partos C 78 celaret OCK diabolum C KM (corr.) L, diabulum E (o s. urn) B (corr.) dum] ut K potat B (corr. a.m.) 81 a] R G OME, abCKBPL

IN MATHEVM, I

1.19.

1.20.

1.21.

1.21. 1.22. 1.23.

n

Ioseph qui paene licentia maritali futurae uxoris omnia PL 25 nouerat. Quod autem dicitur : A ntequam conuenirent, non sequitur ut postea conuenerint, sed scriptura quid factum non 85 sit ostendit. Ioseph autem uir eius, cum esset iustus et nollet earn traducere, uoluit occulte dimittere earn. Si /x 8 qui fornicariae coniungitur, unum corpus efficitur. Et in lege praeceptum est non solum reos sed et conscios criminum 90 obnoxios esse peccati. Quomodo Ioseph cum crimen celet uxoris, iustus scribitur? Sed hoc testimonium Mariae est quod Ioseph, sciens illius castitatem et admirans quod euenerat, celat silentio cuius mysterium nesciebat. Ioseph fili Dauid, noli titnere accipere Mariam 95 uxorem tuam. Iam et supra diximus sponsas uxores appel- v 13 lari quod plenius liber aduersus Heluidium docet. Et blan- PL 25 dientis affectu ei per somnium angelus loquitur ut iustitiam silentii comprobaret. Simulque notandum quod Ioseph filius esse dicatur Dauid ut Maria quoque de Dauid stirpe 100 monstraretur. Et uocabis nomen eius Iesum ; ipse enim saluum faciet populum suum. Iesus hebraeo sermone saluator di¬ citur. Aethimologiam ergo nominis eius euangelista signauit dicens : Vocabis nomen ei us : Saluator, quia ipse saluum 105 faciet populum suum. Hoc autem totum factum est ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem : Ecce

88 I Cor. 6, 16.

88/90cfrLeu. 5, 1.

96/97 cfr Hieron., adu. Helu., 4—196 C.

106/107 Is. 7, 14.

82 licentiam K maritale R et G (corr. a.m.) uxores B, corr. 83 conuenerent B 81 conuenerint] G B L, -nirint R (in -nirent mut.'), -nirent cett. codd. quid] RGOCKME1B(e quod) L, quod E2 P 41 v fatum C non] R (s.l. a.m.) O et E (s.l.), om. G K 86 nolet C 87 earn occult? dimittere ~ K demittereR 88 quis O2 C P2 L 89 reus KB (corr.) et]Or./. conscius K M, B et P (corr.) 90 obnoxius K, B et P (corr.) c?lit K, celaret a/. 93 aduenerat C(fa. e ex i) silentium cui B, corr. 94 ioseph] haec autem eo cogitante ecce angelus domini apparuit in somnis ioseph dicens praem. B P L, ponunt ix v lin. Sj post earn nole temere B, corr. accepere R G (corr.) 95 coniugem /x (v) et] om. B dixemus R G 95/96 appella**ri R 96 aduersum K hel*udium E, corr. et] et uocabitur nomen eius emmanuhel quod est interpretatum nobiscum deus praem. P L, ponunt /x v lin. 9/ post tuam 96/97 blandientes R et B (corr.), -dians M 97 affectum R et P (corr.) G ei] et G K per] G (a.m.) 98 silentiae B, corr. quot C 99 esse] om. L dicitur al. 100 monstretur C K E 101 et] quod autem ex ea nascitur (-etur B) de spiritu sancto est pariet autem filium praem. B P L 102 suum] a peccatis eorum add. B P L /x v 103 etumologiam R (thi s. u add. a.m.), aut homologiam C, oemologiam K, cToijxoojnav E (ethimologiam in mg. a.m), ethemologiam O P significant R 104 uocabitur al. eius] om. B saluator] R G O C K M E, saluatorem B P (corr.) L Pal. 176-181 Sessor. Hraban., iesum al. fx v 106 quot C

12

1,25. 1,24.

2,2.

IN MATHEVM, I

uirgo in utero habebit et pariet. Pro eo quod euangelista Matheus dicit: in utero habebit, in propheta scriptum no est: in utero accipiet.Sed propheta quia futura praedicit, significat quid futurum sit et scribit accipiet, euangelista,quia non de futuro sed de praeterito narrat historiam, mutauit accipiet et posuit habebit. Qui enim habet, nequaquam accepturus est. Tale quid et in psalmis legimus : Ascendens in altum captiuam 115 duxit captiuitatem,accepit dona in hominibus. Hoc testimonium apostolus ponens non dixit accepit, sed dedit, quia ibi de futu- P.L 26 ro significatum est quod accepturus esset,hic de eo narratur qui iam dederat quod acceperat. Exsurgens autem Ioseph a somno fecit sicut prae120 cipit ei angelus Domini. Accepit coniugem suam et non cognouit earn donee peperit filium suum primogenitum. Ex hoc quidam loco peruersissime suspicantur et alios hlios habuisse Mariam dicentes primegerdtum non dici nisi qui habeat et fratres, cum hie mos diuinarum sit 125 scripturarum, ut primogenitum non eum uocent quern fratres v 14 sequantur, sed eum qui primus natus sit. Lege supra dictum PL 26 libellum aduersus Heluidium. Vidimus enim stellam eius in oriente. Ad confusionem Iudaeorum ut natiuitatem Christi a gentibus discerent,

110 Is. 7, 14. 114/115 Ps. 67, 19. adu. Helu., 4 — 195B-196A.

1 16 Eph. 4, 8.

126/127 efr Hieron.,

108 pariet] filium et uocabunt eius nomen emmanuhel quod est interpretatum nobiscum deus add. B,a v 110 quia] O C K A1 E (a s.t.) B2 P2 L, qui R G et EBP ante corr., sed efr tin. Ill 111 scribet R B (corr.) quia] autempraem. O B P fj. v 112 historia K accipiet] R et 0 (a.m. in ras.), om. K (efr l. 113) 113 (pr. /.) habet (ut uidetur) R (a.m. in ras.), habebit O (a.m. in ras.), habit B (corr.), accipiet K habit (alt. 1.) C 114 tale] aliquid add. Al2 s.l. et] C s.l. pr. in] om. M ascendes C altum] R G O B, E et P ante corr., excelsum C K M E2 P2 E 1u v captiua C, ut uidetur 115 in] om. C testimonio B et P (corr. a.m.) 116 dixit] om. C accipiet E (in -pit corr.) 116/117 futurum B, legere non ualemus in C 117 signatum E (corr. a.m.) hue B narratur] narrat historia /a v quia (alt. 1.) K M 118 quot C 119/120 exsurgens usq. domini] om. O 119/122 exsurgens ... domini accepit... primogenitum] R B, accepit ... primogenitum C K M E, accepit ... primogenitum exsurgens ... domini ~ P E 119 ioseph] om. B P E 119/120 pr(a)eciperat R G, praeciperit B, mut. in praeciperat 120 accepit] accipit R, et praem. B 122 primogenitum] et uocauit nomen iesum add. B g. v quidem K B 122/123 suspicatur R (corr. a.m.) 123 alius filius B et P, corr. dicentis B, corr. primogenito B (corr. a.m.) P (corr.) 124 disci E, corr. 124/125 diuinarum sit (om. C, B s.l. a.ml), scriptura¬ rum C K M E B P E, script, diuin. sit ~ R G, script, sit diuin. ~ O 125 primum genitum R, primogenito P, corr. eum] om. K 126 sequantur] non praem. K, sequuntur P2 128 uidimus ]RGOCKME, ecce (cum ergo natus esset iesus in bethleem iudae praem. B) magi ab oriente uenerunt hierosolimam (in praem. P) dicentes ubi est qui natus est rex iudaeorum praem. BP E oriente] R G O C K M (-em) E, et uenimus adorare eum add. B P E /j. v 129 dicerunt C, dicerent K, dicernerent E

IN MATHEVM, I

2,5.

2.11.

13

130 oritur in orientestellaquam futuram Balaam (cuius successores erant) uaticinio nouerant.LegeNumerorum librum.Deferuntur autem magi stellae indicio in Iudeam ut sacerdotes, a magis interrogati ubi Christus nasceretur, inexcusabiles fierent de aduentu eius. 135 At illi dixerunt ei: In Bethleem Iudeae.Librariorum n 9 error est ; putamus enim ab euangelista primum editum sicut in ipso Hebraico legimus : Iudae, non Iudeae. Quae est enim aliarum gentium Bethleem ut ad distinctionem eius hie Iudeae poneretur ? Iudae autem idcirco scribitur quia est 140 et alia Bethleem in Galilea. Lege librum Iesu filii Naue. Denique et in ipso testimonio quod de Micheae prophetia sumturn est ita habetur : Et tu Bethleem terra Iuda. Et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera aurum, thus et myrram. Pulcherrime munerum sacramen145 ta Iuuencus presbiter uno uersiculo conprehendit : Thus aurum murram regique hominique Deoque Dona ferunt.

2.12. 150

Et responso accepto in somnis ne redirent adPLzj Herodem per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam. Qui munera obtulerunt Domino consequenter responsum accipiunt. Responsum autem (quod graece dicitur

130/131 efr Orig.,fragm. 24.

131 efr Num. 24, 1.

135 Mich. 5, 2.

137 in

ipso Hebraico] efr Hennecke-Schneemelcher, Neutestamentliche Apokryphen,!, 19592, p. 91. 140 efr Ios. 19, 15. 142 Mich. 5, 2. 146/147 Iuuencus, Euang. Lib. I, 250-251 (CSEL, 24, 16) ; Verg., Aen. II, 49. 151/154 Vide C. Callewaert, Sacris Erudiri, 1940, p. 189 sq.

130 orietur K in o. Stella] R G O C (stilla) K M E (in oriente exp.) B L, Stella in oriente ~ P Hraban. qua C cuius] praedixeratpraem. B Pal., praedixerat cui P (cuius m. 2) 131 erat B {corr. a.m.) uaticinia M nouerat R et G et O {corr.) lege] om. K librorum numerum C, numerum librum B {corr. a.m.) n, numerorum libro K M deferentur R {corr.), deceruntur O {corr.), differuntur C, deserentur K, deseruntur M 132 magis R, corr. stillae C indicium R G {corr.) iudea M {ut uidetur) C K sacerdotis B {corr. a.m.) a] om. K 133 interrogate* E inexcusabiles] -is E, ut praem. R {eras.) G fierint B {corr. a.m.) 135 at {a.m. ex ad)] audiens autem herodes rex turbatus est et omnis hierosolyma cum illo et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi sciscitabatur ab eis ubi christus nasceretur praem. B, ponunt /x v lin. 128 ille R G eis E {exp.) M iudeae] R K E B, iud(a)e G CMPL 136 error] hie praem. R G 137 iuda R, iude C non] nam C 138 enim] om. C gentium] R {a.m. in ras.) eius] autem R 139 iud(a)e B P L iudea C M quia E {e corr. a.m.) 140 et] E {s.l. a.m.) libro K filii] R {s.l. a.m.), fili C K 141 et] om. K in] om. R G MB mich(a)ea EL profetia R (tia e corr.), propheta G(a« corr.) L 142 iudae B, corr. 144 myrra K pulcherrimum E {corr.), -mae O B {corr.) 144/145 sacra mens B, corr. 147 ferunt] R G O C K E B {efr Verg.), fuerunt M, feruntur P L, dabant Iuuencus 150 obtulerunt] R G C (opt-) K E2 B2 P2, -ant O E1 P1 L fi v, de M nihil constat

i4

2,13.

2,15.

2.17. 2.18.

IN MATHEVM, I

^prjfiaTLadevTes) et non per angelum fit sed per ipsum Dominum, ut meritorum Ioseph priuilegium demonstraretur. v 15 Reuertuntur autem per aliam uiam quia infidelitati miscendi PL 27 155 non erant Iudaeorum. Ecce angelus Domini apparuit in somnis Ioseph dicens : Surge et accipe puerum et matrem eius et fuge in A egyptum. Quando tulit puerum et matrern eius ut in Aegyptum transeat, nocte tollit et in tenebris; quando 160 uero reuertitur in Iudeam nec nox nec tenebrae ponuntur in euangelio. Vt adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem : Ex Aegypto uocaui filium meum. Respondeant qui Hebreorum uoluminum denegant 165 ueritatem ubi hoc in LXX legatur interpretibus. Quod cum non inuenerint, nos eis dicemus in Osee propheta scriptum sicut et exemplaria probare possunt quae nuper edidimus. Possumus autem locum istum et aliter consolari propter PE 28 contensiosos, quorum consuetudinem Paulus apostolus habere 170 se denegat et ecclesiam Christi, et testimonium proferimus ex Numeris dicente Balaam : Deus ex Aegypto uocauit eum, gloria eius sicut unicornis. Tunc adimpletum est quod dictum est per Hieremiam prophetam dicentem : Vox in Rama audita est, 175 ploratus et ululatus multus, Rachel plorans filios suos et noluit consolari quia non sunt. De Rachel v 16

165/167 cfr Os. 11, 1. 168/170 cfr I Cor. n, 16. 171/172 Num. 23, 22 ; cfr Theod. Heracl,,fragm. 12. 173/175 Ier. 31, 15 ; cfr Gen. 35, 18.

152 Xp^panodevres) B (-7 s.l. ; chrimatisthentes s.l. a.m.) P E, crinomentin R G (Xprjpanadeares s.l. m. 2), XpeaXanorevres M, XPHMATEC {s.l. chrimates) O {et ponit supra l. 137 0ENTEC), Xpr/aSe ved eyres C, Xpr^ par lv9 eyres K, Xprjparoeyres E {del., apr]parioPevres in mg. a.m.) et] R G, om. cett. codd. p v 153 de¬ monstraretur] R G O P2, demonstretur C KMEBP1 E {cfr lin. 100) 154 reuertun(t) C ut uidetur autem] om. K uiam] G {s.l. a.m.) infidelitate R (in praem.s.l. a.m.)0 B M,-te.mG{corr.) 155erunt_B 156 ioseph in somnis ~ E 157 eius] ut in aegyptum transeat add. E {exp.) {cfr lin. 159) 158 tollit O XI E P2 L al. 15!) aegypto R {corr. a.m.) G B transit K tulit G C K alt. in] E {exp.) 160 uero] om. C, uer? K reuertetur B, corr. 162 adimpletur C, impleretur E 164 qui] R {a.m. in ras.) 166 inuerint R {a.m. in ras.), inuenerint G, -rit C dicemus] B {in -imus mut.), diximus R, dicimus G C K, dicfmus E oseae B 167 et] E {s. in), ex add. B 168 consali K, conciliate p v 169 contentiosus K B {corr.) P {corr.) 170 negat R et O {corr. a.m.) G {corr.) ecclesia K proferemus E {corr.) L 171 uocabit R, corr. 172 unicornus M 174 pro(ph)fetam] R et G {s.l. a.m.) 175 multos O {corr.) K, om. L plorantis M

176 sunt] sint K E, LC S EVG SD MATH IN ILLO TPR.

defuncto autem herode ecce apparuit angelus domini in somnis ioseph in aegypto dicens surge et accipe puerum et matrern eius et uade in terram israel defuncti sunt enim qui querebant animam pueri et rl. sermo beati hieronymi prbi. de eadem lect. add. B {in mg. sup. a.m.)

IN MATHEVM, I

2,18

2.20.

2.21.

2.22.

15

natus est Beniamin in cuius tribu non est Bethleem. Quaeri- PL 28 tur ergo quomodo Rachel filios Iudae, id est Bethleem, quasi suos ploret ? Respondebimus breuiter quia sepulta sit iuxta 180 Bethleem in Efratha (ex interim corpusculi hospitio matris nomen acceperit), siue quoniam Iudaet Beniamin duae tribus iunctae erant et Herodes praeceperat non solum in Bethleem n 10 interfici pueros sed in omnibus circa finibus eius ; per occasionem Bethleem intellegimus multos etiam de Beniamin 185 fuisse caesos. Plorat autem filios suos et non recipit consolationem secundum duplicem intellegentiam, siue quod eos in aeternum mortuos aestimaret, siue quod consolari se nollet de his quos sciret esse uicturos. Quod autem dicitur : in Rama, non putemus loci nomen esse qui est iuxta Gabaa, 190 sed Rama excelsum interpretatur ut sit sensus. Vox in excelso audita est, id est longe lateque dispersa. Defuncti sunt qui quaerebant animam pueri .PE 29 Ex hoc loco intellegimus non solum Herodem sed et sacerdotes et scribas eo tempore necem Domini fuisse medi195 tatos. Qui surgens accepit puerum et matrem eius. Non dixit: accepit filium suum et uxorem suam, sed puerum et matrem eius, quasi nutricius non maritus. Audiens autem quod Archelaus regnaret in Iudea zoo pro Herode patre suo. Multi propter ignorantiam historiae labuntur errore putantes eundem esse Herodem a quo in passione sua Dominus inridetur et qui nunc mortuus esse referatur. Ergo Herodes ille qui cum Pilato postea amicitias

177/191 cfr Orig,,fragm. 34. 179/181 cfr Gen. 35, 19.18. 190 cfr Hieron., Liber interpretations hebraicorum nominum — edid. Lagarde, p. 63, 2 (CC, 72, p. 138) ; cfr Ier. 31, 15.

177/178 queritur C, ut semper 178 filius E iude§ C, iud?e K 179 plorat E 180 ephrata R E, eufrata K ex aeterno C K E {del., materno s.l. a.m.) E, externo B, ex terreno Hraban., ex materno /x v ospitium E 181 acciperit G (,corr.), acciperet C quod M 182 herodis C in] om. E praeciperat R GC 183 puerus B, corr. sed] et add. G2 circa] om. R, G et O {s.l. a.m.), E {exp.) 183/184 occasionem] codd., Hraban., occisionem /x v 184 intellegi¬ mus] domus panis add. B, exp. multus B, corr. 185 caesus B, corr. filius B, corr. recepit G {corr.) K E {corr.) 187 consolare B, corr. se consolari ~ C nolet C K 188 deis C, corr. uicturus G B {corr.) 189 nomen loci ~ R {in ras.) G O qui est] om. G Sessor. Reg. /x v, qui O s.l. iuxta] E, exp. 190 ut] ras. in G 191 lati- G 192 sunt] R G, enim add. cett. codd. n v cum Vulg. 193/194 sacerdotis B, corr. 194 eodem R G O, iam eo Hraban. {rede?) 194/195 meditatus K et B corr. 190 eius] nocte add. Pal. 176-181, et uenit in terram israel add. p v cum Hrabano .190/197 puerum usque accepit] G {s.l. a.m.), eius usque accepit R {in mg. inf.) 200 suo] R G O C K M E, timuit illuc ire add. B P E ^ v pro G {corr. a.m.) 202 inriditur B (e s. ult. i a.m.) mortuos B {corr. a.m.) 203 referatur] R G C B, refe*+ratur K, -uelatur M, -fertur O E P E /x v 3

amicitiam K LXXV1I

16

205

2,23.

210

215

3.2.

220

3.3.

225

IN MATHEVM, I

fecit, huius Herodis filius est, frater Archelai quern et ipsum v 17 Tiberius Caesar Lugdunum quae Galliarum est ciuitas relegauit fratremque eius Herodem successorem regni fecit. Lege Iosephi historiam. Et ueniens habitauit in ciuitate quae uocatur Nazareth, ut adimpleretur quod dictum est per prophetas : Quoniam nazareus uocabitur. Si fixum de scripturis posuisset exemplum, numquam diceret: quod PL 29 dictum est per prophetas, sed simpliciter: quod dictum est per prophetam ; nunc autem pluraliter prophetas uocans, ostendit se non uerba de scripturis sumpsisse sed sensum. Nazareus sanctus interpretatur. Sanctum autem Dominum futurum omnis scriptura commemorat. Possumus et aliter dicere quod etiam eisdem uerbis iuxta hebraicam ueritatem in Esaia scriptum sit : Exiet uirga de radice Iesse, et nazareus de radice conscendet. Paenitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum. Primum Baptista Iohannes regnum caelorum praedicat ut praecursor Domini hoc honoretur priuilegio. Eiic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam dicentem : Vox clamantis in deserto : Par ate uiam Domini, rectas facite semitas eius. Animas credentium praeparabat in quibus ambulaturus erat Dominus ut purus in uiis purissimis ambularet dicens : Habitabo in eis et inambulabo et ero Deus ipsorum, et ipsi erunt mihi populus. Porphyrius istum locum Marci euangelistae principio

207 cfr Iosephus, Antiquitates Iudaicae, XVII, 15. 21:5/216 cfr Orig,,fragm. 36. 215 cfr Orig., fragm. 36 : va^copatov tovtsotiv ayiov; apud Hieron., Liber interpret., p. 62, 27 (137) : ‘Nazaraeus mundus’. 218/21!) Is. 11, 1. 221/222 cfr Origfragm. 38, II, 1-2. 224/225 Is. 40, 3. 225/226 cfr Ps. Theoph., p. 281. 227/229 Leu. 26, 12 ; II Cor. 6, 16. 229/2:56 cfr Porphyrius, adu. Christianos, fragm. 9 — ed. Harnack, Porphyrius “Gegendie Christen”, 1916, p. 48 sq.

204 facit C K M E herodes K, corr. frater] G (s.l. a.m.) arthelai M 205 est] om. C 205/206 religauit GCI(b pro u) P2 L, reuelauit E 206 eius] G (s.l. a.m.) 207 ioseppi O P L 208 habitauit] om. R G (s.l. a.m.) ciuitatem G (corr.) O 209 adimpleritur B (corr. a.m.) 210 prophetam C quia IC 211 de] om. C 212 quo M 213 nunc] et praem. M 214/ 231 sumpsisse usque dei] R al. manu saec. IX 214 sed de s. sumpsisse ~ K 216 possemus M 217 eiusdem G, eidem C (corr.) uerbis] om. R 218 est M 219 radice] eius add. K et E2 s.l. conscendit G (corr.) C K, k VII in diebus illis uenit ioh in deserto damans add. a.m. O, in diebus illis uen ioh baptista praedicans in deserto iude? add. E2 (in mg. inf.) 220 adpropinquabit R P2 regnum] G (s.l. a.m.) 221 primum] R G2 O K M L, primus G1 C E B P G1 H- v

iohannis G 222 praedicauit E2 L ut] G (s.l. a.m.) hoc] om. C priuilegium E 223 quod G, corr. prophetam] M s.l. 224 clamantes B, corr. 225 uias K 226 preparat G (corr. a.m.) 228 eos K, corr. 229 porphirius R, porfirius O, porfyrius P L *arci B (m s. ras.) euangeliae B, corr. principio] om. R

IN MATHEVM, I

3,4.

3,4.

3,9.

17

230 comparat in quo scriptum est: Initium euangelii Iesu Christi filii Dei ; sicut scriptum est in Esaia propheta : Ecce mitto angelum meum ante jaciem tuam qui praeparabit uiam tuam, uox clamantis in deserto : Parate uiam Domini, rectas jacitePL^o semitas eius. Cum enim testimonium de Malachia Esaiaque 235 contextum sit, quaerit quomodo uelut ab uno Esaia exemplum putemus adsumptum. Cui ecclesiastici uiri plenissime responderunt. Nos autem aut nomen Esaiae putamus additum scriptorum uitio quod et in aliis locis probare possumus, aut certe de diuersis testimoniis scripturarum unum corpus /a n 240 effectum. Lege tertium decimum psalmum et hoc idem repperies. Ipse autem Iohannes habebat uestimentum de v 18 pilis camelorum et zonam pelliciam circa lumbos suos. De pilis, inquit, habebat, non de lana. Aliud 245 austerae uestis indicium est, aliud luxoriae mollioris. Zoi a autem pellicia qua accinctus fuit et Helias mortificationis ovfjLfioXov est. Porro quod sequitur, Esca eius erat lucustae et mel siluestre, habitatori solitudinis congruum est ut non delicias ciborum sed neces250 sitatem humanae carnis expleret. Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Lapides ethnicos uocat propter cordis duritiam. Lege Hiezechiel : Auferam, inquit, a uobis cor lapideum et dabo cor carneum. In lapide duritia, in carne mollitudo mon255 stratur; siue simpliciter Dei indicat potentiam quod, qui de

230/231 Marc, i, 1-2. 231/233 Mai. 3, 1. 233/234 Is. 40, 3. 230/237 Eusebius Caes. ; Apollinaris Laodic. 240 cfr Ps. 13, 3. 244/250 Beda, in Marc. (CC 120), I, 148-154. 245/247 cfr IV Reg. 1, 8. 253/254 Ez. 36, 26.

230 principium G, O {corr. a.m.)

euangeli C

iesu christi] om. M

231

sicut] 5 lin. eras, praem. R (cfr tin. 214/231) 232 tuam] ante te add. G2 s.l. praeparauit O C K 233 clamantes B, corr. 235 queritur C -modo] in C legere non ualemus uelut] R {a.m. e corr.), uel G M unum B, corr. 237 autem] om. /n, aut om. v putemus C 238 et] iam add. GO in] R {a.m. s. ad) G et O {s./. a.m!) 239 de] om. C 240 legi C XIIII R {ut uidetur) 241 reperies ROC, reperiens G 243 piles B, corr. lumbus B, corr. 244 in¬ quit] quid C habeat G {corr.), habibat B ar* (liud s. ras.) B, est add. O 245 est] om. R O molliores K B {corr.) 240 que B, corr. 247 ov/ifloXov] K, cingulum R G O, cynbolon C, simbolo M, symbolum B P1 Hraban., indicium P2 Beda /a v, similitude) L 248 esca] O C K M B P L, autem add. R G Hraban. /a v cum Vulg. locuste C, locustae B (e eras.) et m. siluestre] G s.l. 248/249 habitatoris G {corr.), -re B {corr.) 249 erat L ut G s.l. 250 sed usque expleret] quereret C humanae] om. R G {s.l. a.m.) 251 ex G filius G B {corr.) 252 ethnicus B, corr. 253 hiezecielo M auferam M 254 dabo] uobis add. R {s.l. a.m.) B L cor] G s.l. mollitia al. 254/255 demonstratur R

18

IN MATHEVM, I

nihilo cuncta fecerit, possit et de saxis durissimis populum procreare. PL 30 3.10.

3.11.

3,11.

3,13.

Ecce securis ad radicem arborum posit a est. Praedicatio sermonis euangelici, qui ex utraque parte acutus 260 est gladius, securis appellatur iuxta Hieremiam prophetam, qui uerbum Domini securi comparat caedenti petram. Cuius non sum dignus calciamenta portare. In alio euangelio : Cuius, ait, non sum dignus soluere corrigiam calciamenti. Hie humilitas, ibi mysterium demonstratur quod 265 Christus sponsus sit et Iohannes non mereatur sponsi corri¬ giam soluere, ne uocetur domus eius iuxta legem Moysi et exemplum Ruth domus discalciati. Ille uos baptizabit in Spiritu sancto et igni. Siue quia ignis est Spiritus sanctus ut Acta apostolorum docent PL 31 270 quo descendente sedit quasi ignis super linguas credentium et impletus est sermo Domini dicentis : Ignem ueni mittere super terram et quam uolo ut ardeat, siue quia in praesenti spiritu baptizamur et in futuro igni, apostolo quoque huic sensui congruente : Vniuscuiusque opus quale sit ignis pro- v 19 275 babit. Trine uenit Iesus a Galilea in Iordanem ad Iohannem ut baptizaretur ah eo. Triplicem ob causam Saluator a Iohanne accepit baptismum ; primum ut quia homo natus erat omnem iustitiam et humilitatem legis 280 impleret, secundo ut baptismate suo Iohannis baptisma

260/201 efr Ier. 46, 22. 263/264 Luc. 3, 16. 266/267 efr Deut. 25, 10. 267 efr Ruth 4, 8-11. 268/273 efr Ps. Theoph., p. 282. 268/275 efr Theod. HetacL, fragm. 18. 269/271 efr Act. 2, 3. 271/272 Luc. 12, 49. 274/275 I Cor. 3, 13. 277/281 efr Theod. Heracl., fragm. 20-21. 277/283 Beda, in Marc., I, 216-221.

258 ecce] iam enim Hraban. /j. v cum Vulg. radicem] ROC cum Graeco et optimis codd. Vulg., -es G K M E B P L Hraban. arboris O {s.l. a.m.) M 259 euangelicae K, euangelii B qui] quae E P 261 dei K secure B, corr. cedendi C, cedente B (i s. ult. e) 262 calciamentum B {corr. a.m.) in] et praem. M 263 euangelio] R {s.l. a.m.) cuius ait] RO C KML, ait cuius ~ E B P, ait G 204 quot C 266 nec L lege C 267 ruth] G, eras. excalciati M 268 ipse Vulg. baptizabit] R O M L, babtizauit C, baptizauit G K E P, bapzauit B (u in b corr.) siue] G {s.l. a.m.) est] et M 270 quod B, corr. descendenti K linguas] R G O C K M B P1 L al., Ps. Theoph., singulos E P2 /a v, alibi supra singulos est add. O in marg. a.m. 271 est] R {s.l.), om. G 272 quam] OCKA1EBPE al., quern R G Ps. Theoph. fi v ut] nisi praem. At2 s.l. quam B -tem G {corr. a.m.), presente B (-ti corr.) 273 baptizamus K huic quoque ~ C B 274 -que] om. R qualis K B {corr. a.m.) 274/275 probauit C B {corr.) 276 iordane C M B, -nen K 276/277 ad iohannem] B {in mg. a.m.) 277 baptizaritur B, corr. 278 a]abGX {corr.) Beda accipit L primum] R G O K B1 Hraban., primo C M E B2 P L Beda 279 fuerat P2 humilitatis M legis] RetG {s.l.), -em M 280 secundo] O2 C K M E B2 P L Beda Hraban., secundum R G O1 B1 iohannes K, corr.

IN MATHEVM, I

3,15.

3.15.

3.16.

4,1.

19

comprobaret, tertio ut Iordanis aquas sanctificans per descensionem columbae, Spiritus sancti in lauacro credentium monstraret aduentum. Sine modo. Pulchre dixit modo, ut ostenderet Christum 285 in aqua, Iohannem a Christo in Spiritu baptizandum, siue aliter sine modo, ut qui formam serui adsumpsi, expleam et humilitatem eius. Alioquin scito te in die iudicii meo esse baptismate baptizandum. Sine modo, dicit Dominus, habeo et aliud baptisma quod baptizandus sum ; tu me 290 baptizas in aqua ut ego te baptizem pro me in sanguine tuo. Sic enim decet implere nos omnem iustiti am. Non addidit iustitiam legis siue naturae, ut nos utrumque m 12 intellegamus, et si Deus ab homine accepit baptisma, nullus a PL 31 conseruo accipere dedignetur. 295 Aperti sunt ei caeli, et uidit S piritum descendentem sicut columbam uenientem super se, et cetera. Mysterium trinitatis in baptismate demonstratur. Deminus baptizatur, Spiritus descendit in specie columbae, Patris uox testimonium Filio praebentis auditur. Aperiuntur autem caeli 300 non reseratione elementorum, sed spiritalibus oculis quibus et Hiezechiel in principio uoluminis sui apertos eos esse commemorat. Sedit quoque columba super caput Iesu ne quis putaret uocem Patris ad Iohannem factam, non ad Dominum. 305 Tunc ductus est in deserto ab Spiritu. Haud dubium quin a sancto Spiritu. Sequitur enim : 288/289 efr Luc. 12, 50. 297/299 efr Otig.,fragm. 58 ; Apol.,fragm. 9. 304 Beda, in Marc., I, 225-231. 301/302 efr Ez. 1, 1.

297/

281 conprobant B aqua C, aquam K M Beda significans C 281/282 discensionem R, discensionis O 282 lauacri R 283 monstraretur R et G (corr.) 284 pulcher C alt. modo] codd., sine praem. /a v 285 aqua] aquam G, a iohanne add. L spiritum C 280 aliter] om. E ut qui] siue C ad¬ sumpsi* K expliam B, corr. 287 scito te] R G O M B, scio te C K (corr.) E (corr.) P E 288 baptismam te G, corr. 289 ali* K, corr. 290 ut] et C ego] et praem. B baptizam te 0 291 docet G implere nos] G C EBP, nos implere ~ R (m. 1 ex implere nos ~) O K M E 292 non addedit iustitia O (s.l. a.m.) addedit B (corr.), addit E utrumque] G (s.l. a.m.), utrumque E et] sed G 293 accipit E, accepet B (corr. a.m.) 294 accepere R (corr.) G 295 apert? E, corr. ei] B (s.l. a.m.) spiritum] di add. E (in mg.) cum Vulg. 290 uenientem] et add. O E (s.l.) 298 specie] habitu P2 /j. v uox] est add. B, eras. 299 prebentis R (tis a.m. s. ras.) B, praebens O (corr. a.m.), perhibentis E (epiae-)ixv 301 et\ G (s.l. a.m.),om. R C K uolumini C, corr. apertus B, corr. eos] om. B 302 commemorasse dicit (in -itur mut.) K stetit K 303 potarit B, corr. 304 iesum M 305 tunc] dominica in quadragesima praem. E (in mg. a.m.) ductus est] B P1, adductus est R1 O K, adductus est iesus R2, ductus est iesus C E2, abductus est M E1 P2, iesus ductus est G (iesus in ras. a.m.) E //, v cum Vulg. in desertum R2 G C K B2 /j. v, om. M a R K /a v spiritu sancto ~ O aut C K E, haut P quin dubium ~ B, corr. a] ras. in G

spiritu sancto (s.l.) ~ E

20

4.1. 4.2.

4.3.

4.3. 4.4.

4,4.

IN MATHEVM, I

Vt temptaretur a diabolo. Ducitur autem non inuitus aut captus sed uoluntate pugnandi. Et cum ieiunasset quadraginta diebus et quadra- v 20 310 ginta noctibus postea esuriit. In isto numero quadra-PL 32 gesimae nobis ostenditur sacramentum in quo et Moyses ieiunauit in monte Sina et Helias iuxta montem Choreb. Permittitur autem esurire corpus ut diabolo temptandi tribuatur occasio. 315 Die ut lapidcs isti panes fiant. Esurienti congrue dicitur : Die ut lapides isti panes fiant. Sed duobus contrariis teneris, diabole; si ad imperium eius possunt lapides panes fieri, ergo frustra temptas eum qui tantae potentiae est; sin autem non potest facere, frustra Dei filium 320 suspicaris : Si filius Dei es die ut lapides isti panes fiant. Qui respondens ait : Scriptum est : Non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo quod procedit de ore Dei. Testimonium de Deuteronomio sumptum est. 325 Ideo autem sic respondit Dominus quia propositum ei erat humilitate diabolum uincere, non potentia. Simulque animaduertendum quod nisi ieiunare coepisset Dominus, temptandi occasio non fuisset diabolo secundum illud : Fili accedens ad seruitutem Dei, praepara animam tuam ad temptationem. 33° Sed et ipsa responsio Saluatoris hominem fuisse indicat qui temptatus est : Non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo quod procedit de ore Dei. Si quis ergo non uescitur uerbo Dei, iste non uiuit. 311/312 efr Ex. 24, 18. 312 efr III Reg. 19, 8. 324 efr Deut. 8, 3. 325/ 333 Beda, in Luc., I, 3004-3012. 328/32!) Eccli. 2, 1. 332/333 hunc locum imitatus est quidam Ps. Hieronymus qui conscripsit Liber ‘Canon in Ebreica’ (= Clauis Patr. Lat., n. 795), lin. 25-26. Cfr J. Mehlmann, in Sacris Erudiri, 18, 1968, p. 370-371.

307 dicitur G {corr. a.m.), C E {corr.), ducetur B (corr.) coact(u)s add. C, ut praem. KEEP 308 pugnando M 311 ostendetur B, corr. 312/313 permittetur B, corr.

inuitus] R G O L M, 309 ieiunassit B, corr. 315 ut] R et G {s.l.)

lapedis B, corr. ist? K esuriente K 315/310 esurienti usque fiant] R (esu¬ rienti c. dicitur s.l. a.m.) et om. G {lin. eras, uidetur in mg. inf.), add. O s.l. a.m. 310 dicetur B, corr. ist? K duobus] edubus C, e praem. O2 B2 P2 317 diabole] R G KM E L,opraem. O C B P fx v eius] RetG {s.l.a.m.) 320 suspicaris] dicens add. Viet. si] se B, corr. 320/321 si usque fiant] E, del. 320 lapedis B, corr. ist§ K 322 dixit Vulg. 322/323 solo pane ~ K E L 323 omne B {corr.), om. C uerbo] dei add. R G {cfr Luc. 4, 4 et Vet. Lat.) quot C 324 ori R testimonium] hoc add. E L de] om. R E deuteronomium K {in -niu mat.) B corr. est sumtum ~ L 325 preposetum B, corr. ei] in R nihil constat, dei M 327 cepisset B, corr. 328 diabulo n. fuisset ~ M fuis¬ set] daretur C diabuli E accede M 329 dei] sta in iustitia et timore et (et om. G) add. R {s.l. a.m.) G {in mg. inf. a.m.) C ^ v,fort. rede animum tuum P2 tuam] M s.l. 330 a R ipse G {corr. ?) qui] ac praem. B, eras. 331 pane] R {s.l. a.m.) 332 omne B, corr. 333 uescetur G {corr. a.m.) uerba K isti B, corr.

IN MATHEVM, I 4,5.

21

Tunc adsumpsit eum diabolus in sanctam ciuitatem. Adsumptio ista quae dicitur non ex inbecillitate Domi¬ ni uenit, sed de inimici superbia qui uoluntatem Saluatoris necessitatem putat. Ex hoc autem loco intellegitur quid sit illud quod in alio loco scribitur : Abierunt in sanctam ciuita-PL^z tern et multis apparuerunt. 340 Statuit eum super pinnam templi, ut quem fame temptauerat, temptaret et uana gloria. Si filius Dei es, mitte te deorsum. In omnibus temptationibus hoc agit diabolus ut intellegat si filius Dei sit. Sed Dominus sic responsionem temperat ut eum relin345 quat ambiguum. Mitte te deorsum. Vox diaboli qua semper omnes deorsum cadere desiderat ; Mitte te, inquit; persuadere potest, praecipitare non potest. Angelis suis mandauit de te, ut in manibus tol- v 21 350 lant te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. 413 Hoc in nonagesimo psalmo legimus. Verum ibi non de Christo sed de uiro sancto prophetia est. Male ergo interpretatur scripturas diabolus. Certe si uere de Saluatore scriptum nouerat, debuerat et illud dicere quod in eodem psalmo con355 tra se sequitur : Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. De angelorum auxilio quasi PL 33 ad infirmum loquitur, de sui conculcatione quasi tergiuersator tacet. Ait illi Iesus : Rursum scriptum est : Non temp460 tab is Dominum Deum tuum. Falsas de scripturis diaboli sagittas ueris scripturarum frangit clipeis. Et notandum quod 335

4.5. 4.6.

4.6.

4.7.

338/339 Matth. 27, 53. 340/358 Beda, in Luc., I, 3069-3087. 349/350 Ps. 90, 11. 351/353 cfr Orig., fragm. 65, 1-2. 355/356 Ps. 90, 13. 360/363 Beda, in Luc., I, 3089-3092.

335 dicetur B, corr. 336 uenit] om. L uoluntate C 337 ex] et R (ex add. s.l. a.m.), et praem C K E (exp.) autem] om. C 338 istud B quid E, corr. in] et praem. 0 scribetur B, corr. habierunt B, corr. 340 super] R G E B, supra C K M P L /a v pinnaculum O C E cum Vulg., pinnum B (corr. a.m.) 341 temptaret] om. K 342 te] G (s.l.a.m.), de praem. R 343 hac E, corr. 346 te] G (s.l.a.m.) uox diaboli] OCKMEBPL Beda Hraban., ~ .R G qua] ROCKMEBP Beda (aliq. codd.), Hraban., quia P2 Beda (alii codd.), quasi G (corr.),qui L Beda (cet. codd.) fx v, quae al.Hraban. omnes] C K M E B P L Beda Hraban., homines RG (corr.)0 (corr.) 347 te] om.M inquit] deorsum add. R (s.l.a.m.) suadere R G (corr.) O (corr.) 349 mandauit] deus praem. P L 349/350 ut ... tollant] R G M Hraban., et ... tollant O C K, et ... tollent E B P L Beda /x v 350 pedem] om. C 352 de] om. C 353 diabolos E 354/355 contra] con K 355 aspide K 357 sue B (i s. e), sua /a v conculcationem K tergiuersatur C 358 tacit K 359 rursus M 361 sagittas E fran¬ git (n x./.)] xps praem. C

22

4.8. 365

370

4.9.

375

4.10. 380

385

4,10. 4,9.

IN MATHEVM, I

necessaria testimonia tie deuteronomio tantum protulerit ut secundae legis sacramenta monstraret. Iterum adsumit eum diabolus in montem excelsum ualde et ostendit ei omnia regna mundi et gloriam eorum. Gloria mundi quae cum mundo praeteritura est in monte et in supercilio demonstratur. Dominus autem ad humilia descendit et campestria ut diabolum humilitate superaret. Porro diabolus ducere eum festinat ad montes ut per quos ipse corruerat etiam ceteri corruant iuxta illud apostoli : Ne inflatus incidat in indicium diaboli. Haec omnia dabo tibi, si cadens adoraueris me. Adrogans et superbus etiam hoc de iactantia loquitur, non quod in toto mundo habeat potestatem ut possit omnia regna dare diabolus, cum sciamus plerosque sanctos uiros a Deo reges factos. Si cadens, inquit, adoraueris me. Ergo qui adoraturus est diabolum ante corruit. Tunc dixit ei Iesus : Vade satanas ; scriptum est : D ominum Deum tuum adorabis et illi soli seruies. Non ut plerique putant eadem satanas et apostolus Petrus sententia condemnantur. Petro enim dicitur : Vade retro me satana, id est sequere me qui contrarius es uoluntati meae ; hie uero audit: uade satanas, et non ei dicitur retro, PL 33 ut subaudiatur: uade in ignem aeternum qui praeparatus est tibi et angelis tuis. Dominum Deum tuum adorabis. Dicens diabolus v 22 Saluatori: Si cadens adoraueris me, e contrario audit quod ipse magis adorare eum debeat Dominum et Deum suum.

371 I Tim. 3, 6. 373/376 Beda, in Luc., I, 3041-3046. 381/382 Matth. 16, 23. 382/383 efr Ps. Theoph., p. 283. 386/389 Beda, in Luc., I, 3048-3050.

362 deuteronomium K(in -niu mut),B{corr) tantum de {s.l.a.m.)d.piot\xY\t{corr. a.m.) E protulit M 363 secund* C honoraret O (corr.), muneraret K 364 adsumpsit C K, adsumsit E L 366 eorum] codd., et dixit ei add. ^ v qui C peritura E al. 367 et] om. P in] om. L M autem] om. C 369 superet R G 370 quo B, corr. corruat (pr. /.) C 371 incedat R et G {corr. a.m) C {corr. ?), incedat K 372 tibi dabo ~ K P 373 loquatur K 374 quo E {corr.) B P {corr.) K totum mundum L ut] K Beda Hraban., prob. /r v, *ut O, aut cett. codd. omnia] inpraem. R O 374/375 regnare R {corr. a.m.) O, regnadare G 375 scimus K, e corr. plerus -K 376 statutos E (tu del.) 376/377 qui a. est d.] om. K 378 uade] retro add. Sessor. satana C L 379 est] enim add. B P adorauis B, corr. 380 potant B, corr. satanas] qua praem. R G (qua add. s.l. a.m. et eras.), retro praem. O et eras., quia add. E {s.l.a.m.) 381 sententiam B, corr. condem(p)natur G O K 382 retro] E {a.m.s. post) satanas R G O et K {corr.) id est] B {in mg. a.m.) seque C, corr. quia B2 L Ps. Theoph. 383 mea R uade] retro add. O {et eras.) Sessor. satana C K dicetur B, corr. retro] me add. R {s.l.a.m.) G {s.l. a.m. ; eras.) O {et eras.), E {s.l.a.m) et uade post {del.) me {del.) add. 384 Pqui paratus G 387 saluatore B, corr. 388 et] om. R

IN MATHEVM, I 4,11.

4,15.

4,17.

4,19.

4,24.

5,1.

23

39°

Tunc reliquit eum diabolus, et accesserunt angeli et ministrabant ei. Praecedit temptatio lit sequatur uictoria. Angeli ministrant ut uictoris dignitascomprobetur. Terra Zabulon et terra Neptalim, et reliqua. Hi primum audiere Dominum praedicantem, ut ubi Israhelis 395 fuerat ab Assyriis prima captiuitas, ibi Redemptoris praeconium nasceretur. Exinde coepit Iesus praedicare et dicere : Paeni-PL 34 tentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum. Iohanne tradito recte ipse incipit praedicare. Desinente 400 lege consequenter oritur euangelium. Si autem eadem Saluator praedicat quae Iohannes Baptista ante dixerat, ostendit se eiusdem Dei esse filium cuius die propheta sit. Venite post me, et jaciam uos fieri piscatores hominum. Isti primi uocati sunt ut Dominum sequerentur ; 405 piscatores et inlitterati mittuntur ad praedicandum ne tides ^ 14 credentium non uirtute Dei sed eloquentia atque doctrina fieri putaretur. Et lunaticos et paraliticos et curauit eos. Non uere lunaticos sed qui putabantur lunatici ob daemonum 410 fallaciam.qui obseruantes lunariatempora creaturam infamare cupiebant ut in creatorem blasphemiae redundarent. Videns autem turbas ascendit in montem et cum sedisset accesserunt ad eum discipuli eius. Dominus v 23 ad montana conscendit ut turbas ad altiora secum trahat, 415 sed turbae ascendere non ualent,et sequuntur discipuli quibus et ipsis non stans sed sedens et contractus loquitur. Non

1599/402 Beda, in Marc., I, 322-326.

400/402 cfr Orig.,fragm. 74, 1-2.

404/

407 Beda, in Marc., I, 358-361.

290 relinquid C (n eras.) accesserunt] ecce praem. E 392 administrant O, ministrabant M ut] ras. in G, om. C conprobetur R, -baretur M .59.5 neptalem K (corr.) reliqua] cetera /. hii G M E, hie C 394 audiere] R et O et B (pr. e s.l.) G M E, audire C K, audierunt P, uidere L deum M isrl R, isrlis G (is eras.) 393 ab a. fuerat ~ E 395/396 preconia R 396 nascerentur R (n s.l. a.m.), nosceretur M Sessor. et Pal. unus 397 iesus coepit ~ E et dicere] R (s.l.a.m.) 0 (in marg.) 398 adpropinquabit] R M E2 B2 P2, -uit G O C K E1 B1 P1 L 399 iohannis est (s.l.) traditio R ipse] om. L 400 euangelio M 401 iohannis R et G (corr. a.m.) G E ante praedixerat R, XeyeiOrig. 402 dei] R (s.l.) G (s.l. a.m.) esse f. dei ~ B sit] est P L Beda, fuit Hraban. 403 et] om. P fieri] B s.l. 404 iste G (corr. a.m.) primi] C K M B P Beda, primum R G (urn in ras.) O, primo L 405 piscatores et i. mittuntur] R et G (in mg. inf. a.m.) piscatoris B, corr. 407 potaretur B (corr.), putarentur M 408 ult. et] R (s.l. a.m.), om. M 409 ob] R (s. ras. a.m.) 210 obseruantur K creatura in mare K 411 ut] B (in mg. a.m.) blasphemia C, ut uidetur redundarent C 412 turbas] iesus praem. P2 fj. v 413 sedis sed C, corr. 414 altiore B (corr. a.m.) 415 ualent et ]RGCKM B2, ualentes O E (et add.) P L, ualen** Bl 416 ipse C G (e in ras.) al. contraCtosos £

24

5.3.

5.4.

5.5.

IN MATHEVM, I

enim intellegere poterant in sua maiestate fulgentem. Secun¬ dum litteram nonnulli simpliciorum fratrum putant eum beatitudines et cetera quae sequuntur in Oliueti monte 420 docuisse, quod nequaquam ita est. Ex praecedentibus enim et sequentibus in Galilea monstratur locus quem putamus esse uel Thabor uel quamlibet alium excelsum montem. PL Denique postquam finiuit sermones suos statim sequitur : Cum autem introisset Capharnaum. 425 Beati pauperes spiritu. Hoc est quod alibi legimus : Et humiles spiritu saluabit. Ne quis autem putaret paupertatem, quae nonnumquam necessitate portatur, a Domino praedicari, adiunxit spiritu, ut humilitatem intellegeres, non penuriam. Beati pauperes spiritu qui propter spiritum 430 sanctum uoluntate sunt pauperes. Vnde super huiuscemodi pauperibus et Saluator per Esaiam loquitur: Dominus unxitPL me ; propter quod euangelizare pauperibus misit me. Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram. Non terram Iudeae nec terram istius mundi,non terram male435 dictam spinas et tribulos adferentem, quam crudelissimus quisque et bellator magis possidet, sed terram quam psalmista desi derat : Credo uidere bona Domini in terra uiuentium. Huiuscemodi possessor et post uictoriam triumphator etiam in quadragesimo quarto psalmo describitur : Et intende et 440 prospere procede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Nemo enim terram istam per mansuetudinem sed per superbiam possidet. Beati qui lugent quoniam ipsi consolabuntur. Luctus hie non mortuorum ponitur communi lege naturae, sed

424 Matth. 8, 5. 4215 Ps. 33, 19. 434/432 Is. 61, 1. 434/433 efr Gen. 3, 18. 437 Ps. 26, 13 ; efr Orig.,fragm. 82. 439/441 Ps. 44, 5.

417 potant B (corr. a.m.) 418 nillis E simpliciores fratres L 419 sequentur K, corr. montem R G (corr.) 420 docuiste K 421 consequentibus L 422 alt. uel] R s.l. quemlibet 0 C K alium] altum et C 423 finiunt M 42(5 saluauit R et B (corr.) G (corr. a.m.) C 427 quae n. necessitate putatur O C, qua u. de necessitate putatur Sessor., quae n. necessitatem (B corr.) portatur E B, quae n. necessitatem patitur Hraban., prob. v, in R nihil constat 428 predicare B (-ri corr.) spiritum R (corr. a.m.) G ut] et C, E (s. et) intellegeris R (corr. a.m.) G K 430 super] et praem. B 432 euangelizarem R (corr.) O pauperibus] om. O 433 ipse R (corr. a.m.) G 434 non] om. R iudae G B (corr. a.m.) /a v 435 quam] cum M 436 quisque] om. R, G (s.l. a.m.) moris G (is in ras.) possedit R (corr. a.m.) G psalmista* C 437 terra] RGO C ML Hraban. (efr e. g. Hieron. in Esaiam, p. 20, 8 ; 237, 27 ; 620, 48), regione KEEP 439 scribitur R (di praem. s.l. a.m.), **scribitur G, scribitur 0 (de praem. s.l. a.m.) pr. et] om. M alt. et] R G O C K E B P (s.l.) L al., om. M\lv 440 prospera RG P (corr.), -ree B, corr. procede] & praem. O s.l. a.m. Set M 442 possedet G (corr. a.m.) 443 ipse B, corr. 444 commune M B legi C 445 qui M paenituerat] add. uerb. eras. R dominum] R G2 O Hraban., deum C K M E B P L unxit M

34

35

IN MATHEVM, I

25

peccatis et uitiis mortuorum. Sic fleuit et Samuhel Saulem quia paenituerat Dominum quod unxisset eum regem super Israhel; sic et Paulus apostolus flere ac lugere se dicit eos qui post fornicationem et inmunditiam non egerint paenitentiam. Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Non nobis v 24 450 sufficit uelle iustitiam, nisi iustitiae patiamur famen, ut sub hoc exemplo numquam nos satis iustos sed semper esurire iustitiae opera intellegamus. Beati misericordes. Misericordia non solum in elemosinis intellegitur sed in omni peccato fratris, si alter alterius 455 onera portemus. Beati mundo corde quoniam ipsi Deum uidebunt. Quos non arguit conscientia ulla peccati. Mundus mundo corde conspicitur ; templum Dei non potest esse pollutum. Beati pacifici. Qui primum in corde suo deinde inter /x 15 460 fratres dissidentes pacem faciunt. Quid enim prodest alios per te pacari cum in tuo animo sint bella uitiorum ? Beati qui persecutionem patiuntur propter iusti-VL35 tiam. Signanter addidit: propter iustitiam. Multi enim persecutionem propter sua peccata patiuntur et non sunt 465 iusti. Simulque considera quod octaua uerae circumcisionis beatitudo martyrio terminatur. Beati estis cum maledixerint uobis et persecuti uos fuerint et dixerint omne malum aduersum uos mentientes. Illud maledictum contemnendum est et beati470 tudinem creat quod falso maledicentis ore profertur. Vnde et specialiter definiuit quae sit beata maledictio : omne, PL 36 dicens, maledictum aduer sum uos mentientes propter me. Vbi ergo Christus in causa est, ibi optanda maledictio. 445

5.6.

5.7.

5.8.

5.9.

5.10.

5.11.

5,11.

445/446 cfr I Reg. 15, 11.

447/448 II Cor. 12, 21.

454/455 cfr Gal. 6, 2.

446/447 israheli E 447 ac] * ac C, et M se] R2 G (in mg.) B2 448 forni¬ cationem] G s.l. egerent R G, egerunt O K Hraban. fj. v 449/450 non usque iustitiam] om. C per homoiotel. 450 nisi] eius add. B iustitiae] G (e corr.), iuste R {corr. a.m.) famem] factum M 451 nos] B {s.l. a.m.) sati*t* G sitire E 452 iustitiam C opera ] B (in mg. a.m.) 454 intellegit(ur ?) B (in mg. a.m.) omne B, corr. fratres G (corr. a.m.) 455 portamus C 457 arguet K conscientiam B, corr. ilia K mundi R (i e corr.) 458 conspicetur B, corr. potest esse] est R 459 deinde] R G O K M L Hraban., et add. R2 C E B2 P2 inter] R et G (a.m. ex in) C (ex in) 460 dissidentis R, corr. alius B (corr.) M 461 pacari] 0 (mut. in placari), pazari C, pacare B sint R G, sunt C. 463 dicit al. 464 ut non sint K 465 uere C E 466 t?rminetur P2 468 omnem R (corr.) C (corr.) K M E B (corr.) P (corr.) 469 ilium RetG (corr. a.m.) et] quod R (a.m.) GCE, quodpraem. K 469/470 beatitudinem] G (m eras.) et b. creat] M (del. ; repet. post profertur s.l.) 470 careat C2 quod] et K falso] a praem. E (s.l. a.m.) 472 mentientis R G (corr.)

473 maledictio] est add. R (s.l. a.m.) L

26 5.12.

5.13. 5,13. 5.13.

5.14. 5.15.

5,17.

IN MATHEVM, I

Gaudete et exultate. Nescio quis hoc nostrum possit in475 plere ut laceretur obprobriis fama nostra et nos exultemus in Domino. Hoc qui uanam sectatur gloriam inplere non potest. Gaudere igitur et exultare debemus ut merces nobis in caelestibus praeparetur. Eleganter in quodam uolumine scriptum legimus : Ne quaeras gloriam et non dolebis cum 480 ingloriosus fueris. Vos estis sal terrae. Sal appellantur apostoli quia per illos uniuersum hominum conditur genus. Quod si sal euanuerit, in quo salietur ? Si doctor v 25; errauerit, quo alio doctore emendabitur ? 485 Ad nihilum ualet ultra nisi ut mittatur for as et conculcetur ab hominibus. Exemplum de agricultura sumptum est. Sal enim ut in ciborum condimentum et ad siccandas carnes necessarium est, ita alium usum non habet. Certe legimus in scripturis urbes quasdam ira uictorum sale 49° seminatas ut nullum in ipsis germen oriretur. Caueant ergo doctores et episcopi et uideant potentes potenter sustinere tormenta nihilque esse remedii sed maiorum ruinas ad tartarum ducere. Vos estis lux mundi. Non potest ciuitas abscondi 495 supra montem posita, neque accendunt lucernam et ponunt earn sub modio, et reliqua. Docet fiduciam praedicandi ne apostoli abscondantur ob metum et sint similes lucernae sub modio, sed tota libertate se prodant ut quod audierunt in cubiculis praedicent in tectis. 500 Nolite putare quoniam ueni soluere legem aut PL 36 prophetas ; non ueni soluere sed adimplere. Siue quod de se per alios prophetata compleuerit; siue quod ea, quae ante, propter infirmitatem audientium, rudia et inperfecta

479/480 Eccli. 9, 16. 481/484 cfr Ps. Theoph., p. 283. 9,45. 491/492 Sap. 6, 7. 498/499 cfr Matth. 10, 27.

489/490 cfr Iud.

474/475 gaudete usque ut] R {in mg. inf. a.m.), om. G 474 nostrum hoc ~ L 475 lacteretur C, lucretur K 476 hoc] om. L uana C sectantur C, corr. quia E, corr. sectatur] E (1 sc: tur add. s.l.a.m.) 477 mercis G C 478 praeparetur] om. O in fine paginae 479 scriptum] om. M 480 ingloriosus] R G O KB, inglorius cett. codd. y v 481 apellatur C 484 quo] R1 G O C K M E P, in praem. R2 s.l., a praem. B L Ps. Theoph. y v emendatur B {corr. a.m.) P {corr.) 485 ualit G {corr.) C 486 concutetur E {corr. a.m.) 487 ut] aut C, om. K condimentum ciborum ~ L et] aut C 489 ita al. 490 eis G {e corr.), his L or*retur C 492 est M remedii] R G, remedium O {corr.) C M E B2 {in mg.), medium K B1 P L maiorem K, corr. ruinas] se add. R {sJ. a.m.) 493 reducere M, deducere B 495 super C accedunt B, corr. 496 ea G C M 497 metu R K M, mentum E sint] non K similis K E {corr.) 498 se produdant G 499 audierint P2 cubilis C, corr. 500 legem] non ueni soluere legem add. E, exp. aut M 502 prophetas R G {corr. a.m.) P {corr. a.m.) ea] de praetn. M quae] qui C 503 audientum E

IN MATHEVM, I

5,18.

5.18.

5.19.

5,18.

5,22.

27

fuerant, sua praedicatione compleuerit, iram tollens et uicem 505 talionis, excludens et occultam in mente concupiscentiam. Donee transeat caelum et terra. Promittuntur nobis caeli noui et terra noua quae facturus est Dominus Deus. Si ergo noua creanda sunt, consequenter uetera transitura. Quod autem sequitur : 510 Iota unum aut unus apex non praeteribit ex lege donee omnia fiant, ex figuralitterae ostenditur quod etiam quae minima putantur in lege, sacramentis spiritalibus plena PL 37 sint et omnia recapitulentur in euangelio. Cuius ergo eruditio- y 16 nis est cuiusque doctrinae etiam diuersa sacrificia et quae su- v 26 515 perstitiosa uidentur in uictimis cotidie demonstrare compleri ? Qui soluerit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus uocabitur in regno caelorum ; qui autem fecerit et docuerit, magnus uocabitur in regno caelorum. Hoc capitulum cum supe520 riori haeret testimonio in quo dixerat: Iota unum aut unus apex non praeteribit ex lege donee omnia fiant. Suggillat ergo Pharisaeos qui contemptis mandatis Dei statuebant proprias traditiones, quod non eis prosit doctrina in populis, si uel parum quod in lege praeceptum est destruant. Possumus 525 autem et aliter intellegere quod magistri eruditio, etiam si paruo peccato obnoxius sit, deducat eum de gradu maximo nec prosit docere iustitiam quam minima culpa destruit, beatitudoque perfecta sit quae sermone docueris opere complere. Omnis qui irascitur fratri suo. In quibusdam codi-

512/515 efr Beda, in Luc., V, 223-226.

50-1 fuerat M sua] E {e siue) conpleuerint G, conpleberint M 505 in] om. L mente] R {alt. e e corr.),-em G et B {corr.), mentis L concupiscentia O, dam(p)nans add. E2 (j■./.) B P2 L Pal.176 Viet. 506 terrain RMB {corr.) nobis] om. L Hraban. 507 nouaque C deus] om. K 508 sic M enim Hraban. uetera] haec Hraban. transitura] sunt add. L, praem. Hraban. 510 apix G {corr. a.m.) praeteriuit C B {corr.) ex] a L Vulg. {efr lin. 521) 511 littera C 5i:5 sunt M et] R {s.l.a.m.) G {s.l.) 514 et] B {s.l.a.m) 515 uidentur] esse praem. O B uictis R {corr. a.m.) demonstrari C 515/516 inpleri G 515 demonstrat R L inpleri R, complere B, corr. 518 homines] O et C {in omnes mut.) 519/520 qui usque caelorum] om. R G {add. a.m. in mg. infer.) E per homoiotel. magnus] hie praem. y v 520 regnum C capitulo K cum] Bs.l. superiore B {corr.) L erit G C, h?rit K testimonium R et G et B corr. 521 a R G Vulg. {efr lin. 510) 521/522 fariseus O et B (-os corr.), farisaeos P L 523 quos M populis] R G O C Hraban., -lo K L, -los M P, -lus B corr. paruum G Hraban. 525 traditio Pal,176 etiam] E {a.m. s. autem) 526 noxius B {corr. a.m), obnoxia L Pal.17S grado R {corr.) B {corr. a.m.), gratum E {corr.) 527 destruet C 528 docuerit C, corr. compleueris B 529 omnis] in illo tempore dixit iesus discipulis suis nisi habundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et phariseorum non intrabitis in regnum caelorum. sermo ex commentario sancti hieronimi add. B {in mg. inf. a.m.) suo] sine causa add. R et E {exp.) G {eras.) K M, ras.fere 7 litt. seq. in O et B {efr lin. 532)

28

5,22.

5.22.

5.23.

5,25.

IN MATHEVM, I

530 cibus additur : sine causa. Ceterum in ueris definita sententia est et ira penitus tollitur scriptura dicente : Qui irascitur fratri suo. Si enim iubemur uerberanti alteram praebere maxillam et inimicos nostros amare et orare pro persequentibus,omnis irae occasio tollitur. Radendum est ergo:sine causa, 535 quia ira uiri iustitiam Dei non operatur. Qui autem dixerit fratri suo : Racha. Hoc uerbum PL 37 proprie Hebraeorum est. Racha enim dicitur Kavos, id est inanis aut uacuus, quern nos possumus uulgata iniuria ‘absque cerebro’ nuncupare. Si de otioso sermone reddituri sumus v 27 540 rationem, quanto magis de contumelia ? Sed et signanter additur : Qui dixerit fratri suo : Racha. Frater enim noster nullus est nisi qui eundem nobiscum habet patrem. Cum ergo similiter credat in Deum et Christum Dei noueritPJL 38. sapientiam qua ratione stultitiae elogio denotari potest ? 545 Qui autem dixerit : Fatue, reus erit gehennae. A776 Koivov ex superioribus subauditur : Qui dixerit fratri suo: Fatue, reus erit gehennae. Qui enim aeque in Deum credenti dicit : Fatue, impius est in religione. Si ergo offers munus tuum ad altare et ibi recor^odatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersum te. Non dixit: si tu habes aliquid aduersus fratrem tuum, sed si frater tuus habet aliquid aduersum te, ut durior reconciliationis tibi inponatur necessitas. Quamdiu ergo ilium placare non possumus, nescio an consequenter 555 munera nostra offeramus Deo. Esto consentiens aduersario tuo cito, dum es cum

532/534 cfr Matth. 5, 39 ; Luc. 6, 27-29. 12, 36. 543/544 cfr I Cor. 1, 24.

535 lac. i, 20.

539/540 cfr Matth.

530 ueteris G et E (corr.), uiris M 531 tolletur B (a s. e a.m.) 532 suo] sine causa add. R (s.l. a.m.) G (eras.) uerberati R G O (corr.) C K (rede ?), uerberari E (corr. a.m.) 534 tolletur B, corr. enim R G O 537 caenus R, xacvos G, koivos Hraban. 538 aut] K ex et uacus C 539 noncupare R si] om. G O (add. in marg. a.m.) CK d e]GOCKMEBPL Hraban., pro R p v otioso] ergo add. E G (s.l.) 540 contumeliis Hraban. 541 ergo E 542 eodem B (corr. a.m.) -cum] G s.l. 544 elogie G 545 dixerit] om M, B (s.l. a.m.) 540 a* c?nus R, arropoivos G, attokone (s.l. aetoconos) O, a-rro koivv C, arro klvo K aTrhpoivoL M, o-rro koivov E (atttoyc add. in mg. a.m.), ano kovvo B, ano kovvov P superiore K auditur C qui] autem add. G s.l. 547 gehennae] ignis add. G2 in mg. enim] om. C 548 est] R (s.l.) G O K M E P2 L Hraban., om. C, erit B P1 religionem B (corr.), Hraban. 549 offeris R G1 O (corr.) C K E (corr.), offeres G2 MB (corr.) P ad] in R nihil constat 549/550 recordaris O 551 tuos B, corr. si] G (s.l. a.m.) aduersum C P L B (ex -us) 552 tuos B, corr. aliquem M 553 tibi reconciliationis ~ E 554 placere E et B (corr. a.m.) 555 offeremus B (corr. a.m.) consenties K, corr. 556/557 cum illo in uia] R G O, in u. c. eo C K M E B P cum Vulg., in u. c. illo ~ E, cum eo in uia p. v

IN MATHEVM, I

5,26.

5,23. 5,25.

29

illo in uia, ne forte tradat te aduersarius iudici et index tradat te ministro et in carcerem mittaris. Amen dico tibi : Non exies inde donee reddas nouis560 simum quadrantem. Pro eo quod nos in latinis codicibus habemus consentiens, in graecis scriptum est evvocfv, quod interpretatur beniuolus aut benignus. Ex praecedentibus autem et consequentibus manifestus est sensus quod nos Dominus atque Saluator noster, dum in istius saeculi uia 565 currimus, ad pacem et ad concordiam cohortetur iuxta apostolum dicentem : Si fieri potest, quantum ex uobis est cum ^ 17 omnibus hominibus pacem habentes. Nam et in praecedenti capitulo dixerat : Si offers munus tuum ad altare et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid 570 aduersum te, et hoc finito statim infert : Esto beniuolus aut benignus aduersario tuo, et reliqua.Et in consequenti¬ bus iubet: Diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos et orate pro persecutoribus uestris. Cum haec manifesta sit v 28 et consequens intellegentia, plerique arbitrantur de carne PL 38 575 dictum et anima,uel de anima et spiritu quod penitus non stat. Quomodo enim aut caro mittenda erit in carcerem, si animae non consenserit, cum et anima et caro pariter recludendae sint nec quicquam possit caro facere nisi quod animus inperaret PL 39 aut Spiritus sanctus habitans in nobis, uel camem uel animam 580 repugnantes iudici tradere cum ipse sit iudex ? Alii iuxta epistulam Petri dicentis : Aduersarins noster diabolus quasi

500/507 Rom. 12, 18. 572/573 Matth. 5, 44. 574/575 plerique] quis ? efr Hilar., comment, in Matth., IV, 19 — 938 C. 57!) efr II Tim. 1, 14. 580 sqq. alii] efr Orig., fragm. 102 I, 7 sqq. ; Ambros., in Lucam, VII, 1665 sqq. ; 1640 — CC, 14, p. 266 sq. 581/582 I Petr. 5, 8.

558 carcere O (?) C K M E 559 inde] om. C 500 nos] legimus add. C codicibus latinis ~ C 501 consenties K eunoum R, eunoun G, evvoicov O P aliquot codd., evvoov C, evvoco K, evvicov B (corr.), cvvokov aL 502 quid C, corr. beneuolus R (alt. u in ras.) aut] ac M 503 manifestatus G, corr. 504 noster] R G O B, om. C K M E P L Hraban.,fort. recte 505 p(er ?) currimus K, corr. pr. ad] om. C alt. ad] om. Hraban. cohortetur] K B P L Hraban., co(h)ortatur R G O, cohortemur C M E (corr.) 500 quantum] quod O ex] in Hraban. 507 hominibus] om. M et] om. R K, G (s.l.) precedent? E 508 offeres R K E (alt. e s. i a.m.) B (corr.) P, offeris G ibi] tibi G, corr. 509 fieris M 570 inferet K 570/571 beniuolus a. benignus] RGOCKME Pal.176-181 Hraban., benignus a. beniuolus ~ B P L, consentiens a. benignus p. v (efr lin. 561/562) 571 acM 572 benefacite] etpraem. Hraban. 572/573nos oderunt B, uos oderunt Hraban. 573 persecutoribus uestris ] O C K M E (uobis E2) B P Hraban., persequentibus uos R G (per s.l.a.m.) L sint E 575 anima et] RGOCKME (del.) B L, om. P (add. P2 et anima post spiritu) Pal. 176,181 penitus] om. P1 L (corr.) stet K 570 ergo C carcere K B animo C, anima E (corr. a.m.) L /a v 577 conserit K pr. et] om. R, G (s.l.) E (s.l. a.m.) 578 ne R imperarit G2 C K M E (in -rat mut.) 580 traderet E2 581 petri] 1 lin. add. B, eras. dicentes RG (corr. a.m.) B (corr.) quasi] tamquam R G K (sicfere semper apudHieron., efr Vetus Latina, t. 26, p. 179)

30

585

59°

595

600

,28.

605

IN MATHEVM, I

leo rugiens circuit, aduersarium diabolum interpretantur et uolunt a Saluatore praecipi ut, dum in potestate nostra est, simus beniuoli erga diabolum qui est inimicus et ultor, nec faciamus eum poenas sustinere pro nobis; cum enim ipse uitiorum incentiua suppeditet et nobis etiam uoluntate peccantibus, si consenserimus ei uitia suggerenti, pro nobis quoque esse torquendum ; et dicunt beniuolum esse unumquemque sanctorum aduersario suo si eum non faciat pro se sustinere tormenta. Quidam coactius disserunt in baptismate singulos pactum inire cum diabolo et dicere : Renuntio tibi, diabole, et pompae tuae et uitiis tuis et mundo tuo qui in maligno positus est. Si ergo seruauerimus pactum, beniuoli et consentientes sumus aduersario nostro et nequaquam in carcerem recludendi. Sin uero quicquam transgressi fuerimus eorum quae diabolo sponderamus, trademur iudici ac ministro et mittemur in carcerem et non exibimus ex eo donee reddamus nouissimum quadrantem. Quadrans genus nummi est qui habet duo minuta. Vnde in alio euangelio mulier ilia pauper et uidua dicitur misisse quadrantem in corbanam, in alio duo minuta; non quod dissonent euangelia, sed quod unus quadrans duos minutos nummos habeat. Hoc est ergo quod dicit : Non egredieris de carcere donee etiam minima peccata persoluas. Qui uiderit mulierem ad concupiscendum earn, iam moechatus est earn in corde suo. Inter 7rddos et TTpoTradecav, id est inter passionem et propassionem, hoc 590 quidam] quis ? 591/593 formula abrenuntiationis in ritu baptismatis ; efr I Ioh. 5, 19. 599/600 efr Marc. 12, 42. 001 efr Luc. 21, 2. 582 circumit E {corr.) P2 L, quaerens quem deuoret add. O aduersarius E 583 a] om. C saluatori C 584 que E, corr. neCM 585 paenam B pro n. sustinere ~ C enim] om. E 580 incentinua uitiorum E suppedit R E B, suppetit C, subpedit K, subpetit M et] om. K nobis] in praem. P 587 consenseremus G {corr. a.m.) 587/588 quoque] E, exp. 588 dicant R G esse beneuolum ~ O 589 eum] enim C 590 cautius al. disserunt] R G O1 K M E1 P1, disseram C {ut uidetur), edisserunt O2 E2 B P2, disputant E 591 singulus B factum M, corr. 592 diuitiis M tuis] om. M 594 et] G {a.m.s.ras.) nequaquam G 595 carcere R G K 590 diabulos G {s. eras.), diabolum E {corr.) sponderamus] R G O C K M B P1, spoponderamus E P2 E p.v tradimur ROC hac M 597 mittimur R 6 K exiemus inde R G, exibimus inde O, exiuimus ex eo C E {corr.) 599 qui habet] om. R, G {s.l.a.m.) in] R G O K M E, et praem. C B {eras.) P E p. v ilia] om. C 000 paupera O et E {corr.), K corban R GO {corr.) K M 001 alio] euangl euangelio add. C quod ... quod] R G O C M {om. alt. /.) E2, quo ... quod K B, quo ... quo E1 P {corr. a.m.) E dissonant E {corr. a.m.) 002 duo K est] om. C ergo] om. R ergo est ~ M 003 dicit] om. R G {s.l.) 005 concupiscendam B et P {corr. a.m.) 000 inter] om. B 000/007 in 0HPI0PO1P et 101 PA0IAN R, IN fN PI0 PO + ET 101 PA0IAN G pathos

et

propathian

{corr. in mg. inf.), inter rradei et -npoTcadcav O, inter 7raTos

KeN

PonaT eiaN P

irponad’CLav] E (e add. s. pr. 7r ei as. o), iporrethav C, TTpairaTcav B (propatian add. s.l. a.m.)

IN MATHEVM, I

610

615

5,29. 620

625

630

31

interest quod passio reputatur in uitio, propassio (licet v 29 initii culpam habeat) tamen non tenetur in crimine. Ergo qui uiderit mulierem et anima eius fuerit titillata, hie propassione percussus est ; si uero consenserit et de cogitatione affectum fecerit sicut scriptum est in Dauid : Transierunt in affectum cordis, de propassione transiuit ad passionem et huic non uoluntas peccandi deest, sed occasio. Quicumque igitur uiderit mulierem ad concupiscendum, id est PL 39 si sic aspexerit ut concupiscat, ut facere disponat, iste recte moechatus earn dicitur in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, et reliqua. Quia supra de concupiscentia mulieris dixerat, recte 18 nunc cogitationem et sensum in diuersa uolitantem oculum PL 40 nuncupauit. Per dextram autem et ceteras corporis partes uoluntatis et affectus initia demonstrantur ut quod mente concipimus, opere compleamus. Cauendum est igitur ne quod in nobis optimum est, cito labatur in uitium. Si enim dexter oculus et dextra manus scandalizant, quanto magis ea quae in nobis sinistra sunt. Si anima labitur, quanto plus corpus quod ad peccata procliuius est. Aliter : in dextro oculo et dextra manu fratrum et uxoris et liberorum atque adfinium et propinquorum monstratur affectus; quos si ad contemplandam ueram lucem nobis inpedimento cernimus, debemus

612/613 Ps. 72, 7. 618/635 efr Hilar., comment, in Matth., V, infra lib. Ill, lin. 544-551. 627/632 efr Ps. Theoph., p. 284.

21

—

939

A-B ; et

608 reputabitur R G {corr.) uitio] G {mut. a.m. in uitium) O K, uicio R C, uitium M E B P L /x v 600 inicio R G (i s. o a.m.), in*itii O iult. i in ras.), initiae C, uitii at. 610 fuerit] om. K 611 percussa K, corr. 613 passione O {corr. a.m. s.l.), propassionem E 614 peccati O C K M E B 615 mulierem] om. CKMEB 616 si] om. C, E {s.l.) sic] om. R G K, add. O s.l. a.m. conspexerit K alt. ut] et G, corr. 617 moechatus] est add. E {exp.), moechatur K dicetur M 618 dexter] C s.l. scandalizauerit C 619 concupiscentiam E 620 nun* de cogitacione et sensu* C, nunc cogitantem sensum et K sensuum M in] om. C uoluntatem R G {corr. a.m.), -itantem in ras. O, uolumptatem C, uolitante K, uolitatem B (i in ras. ; corr.) oculum] K s.l. 621 dextram] O K M, dexteram cett. codd. et] om. M ceteris MC corpores B, corr. partis A-f 622 uoluntates G {corr.) MBP {corr. a.m.), uolutantis K et] C fj. v, om. R G K P L, ad M E B Pa/.176-181, atque Hraban. affectus] R G, affectum C K L, effectum M E B P\ ?), affectuum O {alt. u s.l.) P2 Pal.lle'lsl Hraban. 622/623 conspicimus C, concepimus K E G (e e corr.) Hraban. 623 opere] ne praem. Hraban. in] om. C 624 lauatur C initium C enim] om. B 625 dextera R G O scandalizat O C {corr.) 626 quantum R G {corr.) O 628 dextera G et] ut R, G {in ras. a.m.), om. Ps. Theoph. uxoris] R (-res) G (-is in ras. a.m.) O (i in ras. a.m.) C K B P L Ps. Theoph. Hraban., uxorum MEfi v alt. et] om. R Ps. Theoph., E {s. sed) adque R, et Ps. Theoph. 620 monstrantur M effectus Ps. Theoph. quod G (d e corr.) O, quern Ps. Theoph. si] om. R 620/630 contemplandum C 630 uerum G {corr. a.m.) inpedimentum R G, inpedimento esse Ps. Theoph. Hraban. n v 4

LXXVII

32

635

5.31. 5.32.

640

5,34. 645

650

655

IN MATHEVM, I

truncare istiusmodi portiones, ne, dum uolumus lucri ceteros facere.ipsi in aeternum pereamus. Vnde dicitur et de sacerdote magno cuius anima Dei cultui dedicata est : Supra matre et patre et filiis non polluetur, id est nullum affectum sciet nisi eius cuius cultui dedicatus est. Dictum est : Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repridii ; ego autem dico uobis quia omnis qui dimiserit uxorem suam, et reliqua. In posteriore parte istum locum plenius Saluator exponit v 30 quod Moyses libellum repudii dari iusserit propter duritiam cordis maritorum, non discidium concedens sed auferens homicidium. Multo enim melius est licet lugubrem euenire discordiam quam per odium sanguinem fundi. Ego autem dico uobis non iurare omnino neque per caelum, et reliqua. Hanc per elementa iurandi pessimam consuetudinem semper habuere Iudaei sicut prophetalis PL 40 eos frequenter arguit sermo. Qui iurat, aut ueneratur aut diligit eum per quern iurat. In lege praeceptum est ut non iuremus nisi per Dominum Deum nostrum. Iudaei per angelos PL 41 et urbem Hierusalem et templum et elementa iurantes, creaturas resque carnales uenerabantur honore et obsequio Dei. Denique considera quod hie Saluator non per Deum iurare prohibuerit, sed per caelum et terram et Hierosolymam et per caput tuum. Et hoc quasi paruulis fueratlege concessum ut quo modo uictimas immolabant Deo ne eas idolis immolarent, sic et iurare permitterentur in Deum, non quo recte hoc facerent, sed quo melius esset Deo id exhibere quam daemoni-

634/635 Leu. 21,11. 640/641 efr Deut. 24, 1. 649 efr Deut. 6, 13 ; 10, 20.

645/647 efr Is. 65, 16.

648/

631 istius modi] OCKMEBPL Ps. Tbeoph. Hraban., huiusmodi R G cete¬ ros lucri ~ L Hraban., lucere supra ceteros Ps. Theoph. {om. facere) 632 ipsi] enim add. R G {eras.) 633/634 matre et patre] C K E B P1, matrem et pattern R G {corr.) O M, Hraban., fort, recte, patre et matre ~ P2 L n v 634 filios R G {corr.) O (o in ras.) Hraban. sciat M 635 cuius] E {s./.), cui K cultui] cui add. E {exp.), uultui P {corr.) 636 est] autem add. Hraban. p. v cum Vulg. demiserit B {corr. a.m.) ei p. v cum Vulg. 637 repudi R autem] om. B 638 quia] E (a s.l. a.ml) omnes R G demiserit B {corr.), dimittit L suam] om. C M E 639 posteriori R G O C K {e -re) E P2 p. v plenus C 640 repudii G, e corr. dare R G 641 dissidium R 642 lu*uberem B, corr. 645/646 pessima R G C 646 habere R {s.l. a.m.) GKMB {corr. a.m.) P, habuere O (u eras.) iudaei] noscuntur add. O2 et P2 s.l. 647 eos] eis G {corr.), B (u s. o a.m.) frequens E2 pr. aut] autem K uenerator R G alt. aut] G et 0 s.l. a.m. 649 dominum nostrum et deum Hraban. angelus B 651 crea¬ turas] quas praem. E res-] ras. in C -que] quasi K 652 dei] contempto add. Hraban. 654 quasi] B (si s.l.) concensum C 655 uictimis P, corr. deum B {corr. in mg. a.m.) nec R 656 quod G C {corr.) M p. v, quod O, quo* B hoc recte ~ R G O, recte Hraban. quod C ME2 deum E, corr. id] om. M P2 (-bu- eras.)

657 quo] om. R, O add. s.l., 657/658 omnibus M, daemoniis

IN MATHEVM, I

5.38. 5.39. 5.38.

5.39. 5.40.

33

bus. Euangelica autem ueritas non recipit iuramentum cum omnis sermo fidelis pro iure iurando sit. 660 Audistis quia dictum est : Oculum pro oculo, dentem pro dente ; ego autem dico uobis non resistere malo. Qui dicit : Oculum pro oculo, non et alterum uult auferre sed utrumque seruare. Dominus noster uicissitudinem tollens, truncat initia peccatorum. Et in lege retributio ^ 665 est, in euangelio gratia ; ibi culpa emendatur, hie peccatorum auferuntur exordia. Si quis te percusserit in dextra maxilla tua, v praebe illi et alteram ; et illi qui uult tecum iudicio contendere et tunicam tuam tollere, remitte ei et 670 pallium. Ecclesiasticus uir describitur imitator eius qui dicit : Discite a me quia mitis sum et humilis corde ; et pollicitationem suam percussus alapa comprobat : Si male locutus sum, argue; sin autem bene, quid me caedis ? Tale quid et Dauid loquebatur in psalmo : Si reddidi retribuentibus 675 mihi mala; et Hieremias in lamentationibus : Bonum est homini cum sederit ab adulescentia sua, dabit percutienti se maxillam, saturabitur obprobriis. Hoc aduersum eos qui putant alterum Deum legis, alterum euangelii, quod et ibi et hie mansuetudo doceatur. Secundum mysticos intellectus percussa 680 dextra nostra, non iubemur sinistram praebere sed alteram, hoc est alteram dextram. Iustus enim sinistram non habet. Si nos hereticus in disputatione percusserit et dextrum dogma uoluerit uulnerare, obponatur ei aliud de scripturis testimo-

671 Matth. 11, 29. Thren. 3, 27.30.

672/673 Ioh. 18, 23. 674/675 Ps. 7, 682 dextrum dogma] efr Orig,,fragm. 108, 4.

5.

675/677

658 euangeliste K autem] om. R recepit K cum] eum C 659 pro iure] per- K iurandi O P 661 dentem] et praem. Vulg. dentem B et G (1corr.) 662 oculo] K (in -um mut.), dentem pro dente add. E (sd. a.m.) et] O C K M P, R (eras.), est G (corr.) B (sd. a.m.), ut E (sd. a.m.), om. E Hraban. fx v 663 saluare 0 noster] B (s.l. a.m. ; non add.) 664 et] R G O C K M E B2, om. B1 P E, quia Hraban. 665 * mundatur C 666 auferentur G 667 per¬ cusserit te ~ R G repercusserit B dextram R G E E, dexteram O C fx v maxillam tuam O C E E fx v 668 pr(a)ebi R G, pue C pr. illi] om. R alt. et] bis in R alt. illi] ille C M B, ei fx v uolunt K 669 tuam] om. R, G (sd.) dimitte fx v illi K 679 describitor R imitatur C 671 quia M 672 percussum K alapam R G (corr.) K 673 argue O C K (ague) MEBP E Hraban., de malo add. R G \xv sin] RGO MB( n sd.) Hraban., si C K E P E 674 reddedi G 675 mihi] om. C 676 sederit ab] portauerit iugum fx v percutientc R G (corr. a.m.) B (corr.) 677 maxilla M aduersus RGO potant C 678 deum legis] sensum propheticum Pal.17G (corr. m. rec.) domini legis Hraban. leges C 679 misticus R, mysticus B (corr.), uero add. E intellectos K 680 dextera O sinistra C altera (pr. 1.) R 681 alteram] E (a.m. ex aliam), aliam M iustis C, iussus K 682 (h)ereticos C K 683 ei] om. C

19

31

34

IN MATHEVM, I

nium et tamdiu uerberanti succedentes sibi dextras praebeamus donee inimici ira lassescat. Qui petit a te da ei, et uolenti mutuari a te ne,pL z auertaris. Si de elemosina tantum dictum intellegimus, in pL 4* plerisque pauperibus hoc stare non potest. Sed et diuites, si 41 semper dederint, semper dare non poterunt. Post bonum ergo 690 elemosinae apostolis, id est doctoribus, praecepta tribuuntur, ut qui gratis acceperunt gratis tribuant. Istiusmodi pecunia numquam deficit, sed quanto plus data fuerit, tanto amplius duplicatur, et cum subiectasibi arua riget, numquam fontis unda siccatur. 695 Ego autem dico uobis : Diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos. Multi praecepta Dei, mbecillitate sua non sanctorum uiribus aestimantes, putant v 32 esse inpossibilia quae praecepta sunt et dicunt sufficere uirtutibus non odisse inimicos; ceterum diligere plus praecipi quam 700 humana natura patiatur. Sciendum est ergo Christum non inpossibilia praecipere sed perfecta quae fecit Dauid in Saul et Abessalon. Stephanus quoque martyr pro inimicis lapidantibus deprecatus est, et Paulus anathema cupit esse pro persecutoribus suis. Haec autem Iesus et docuit et fecit di705 cens : Pater ignosce eis ; quod enim faciunt nesciunt. Vt sitis filii Patris uestri qui in caelis est. Si Dei praecepta custodiens filius quis efficitur Dei, ergo non est natura filius sed arbitrio suo. Cum ergo facis elemosinam, noli tuba canere ante 710 te sicut hypochritae faciunt in synagogis et in uicis, 685

5,42.

5.44.

5.45.

6,2.

691 efr Matth. io, 8. 696/702 efr Beda, in Luc.,II, 1654-1658. 699/704 efr Theod. Heracl., fragm. 40. 701/702 efr 1 Reg. 24, 9 ; 26, 5 ; II Reg. 18, 33. 702/703 efr Act. 7, 59. 703/704 Rom. 9, 3. 705 Luc. 23, 34.

684 uerberanti E, uerberante B et P (corr.) succedentis R, -ti K sibi] om. C dexteras C K 684/685 preueamus R, pbeantur C 685 lacessat ^ 686 mutuare C E (corr.) alt. a] om. M non E 687 elymosinais E intellegamus E2 L 689 dederit K, corr. durare M poterant C, poderunt E, possunt Hraban. post] opus K 691 et R G E (corr.) acciperunt K tribuunt R G (alt. u e corr.), -ent K /x 692 pecuni? M, pecuniam E defecit R, G et O et B et P (corr. a.m.) C K quantum R G, -ta K (corr.) fuerint KM tantu R G (corr.) 693 duplicantur M E, duplicabitur Hraban. aqua L ereget R, regit G (corr.), riet C 694 rigantis K 696 uos oderunt ~ R G domini M 697 putant] enim add. M, potant C 697/698 putantes se R 698/699 uiribus G, corr. 699 inimicus B (corr. a.m.) pr(a)ecipi] R G O C L Beda Hraban., praecepit K E B (i s. alt. e) P, precepi M 700 est] om. R G (s.l.) ergo] B et P s.l. 701 possebilia K dauid] B s.l. 702 absalon R O K M E, ab*salon C stephanus] et praem. P L 702/703 lapidantibus] B (in mg. inf.), se add. Hraban. 703 esse] se add. G, eras. 704 autem] ante M, fort. antea legendum ? 706 fili R uestri] om. M est in caelis ~ L 709 facies P 710 uitiis E, corr.

IN MATHEVM, I

35

ut honorificentur ab hominibus. Qui tuba canit elemosinam faciens hyprochrita est, qui in synagogis et angulis platearum orat ut uideatur ab hominibus hypochrita est, qui /x 20 ieiunans demolitur faciem suam ut uentris inanitatem mon715 stret in uultu et hie hypochrita est. Ex quibus omnibus colligitur hypochritas esse qui quodlibet faciunt ut ab hominibus glorihcentur. Mihi uidetur et ille qui dicit fratri suo : Dimitte ut tollam fistucam de oculo tuo, propter gloriam hoc facere ut ipse iustus esse uideatur. Vnde dicitur ei a Domino : Hypo-PL ^ 720 chrita, eice primum trabem de oculo tuo. Turn demum uirtus obseruationis Deo accepta est si causa Dei fiat. Non itaque uirtus sed causa uirtutis apud Deum mercedem habet. PL 42 Et si a recta semita paululum declinaris, non interest utrum ad dextram uadas an ad sinistram, cum uerum iter amiseris. 725 Te autem faciente elemosinam nesciat sinistra tua v 33 quid faciat dextra tua. Non solum elemosinam sed quodcumque facientes boni operis debet sinistra nescire ; si enim ilia scierit, statim dextra opera commaculatur. Amen dico uobis : Receperunt mercedem suam, 730 non Dei mercedem sed suam ; laudati sunt enim ab homini¬ bus quorum causa exercuere uirtutes. Tu autem cum orabis, intra in cubiculum tuum et clauso ostio tuo ora Patrem tuum in abscondito. Et simpliciter intellectum erudit auditorem ut uanam orandi 735 gloriam fugiat. Sed mihi uidetur hoc magis esse praeceptum

717/718 Matth. 7, 4.

719/720 Matth. 7, 5.

efr Orig., fragm. 115.

730/731 efr Orig., fragm. 113.

728 dextra opera commaculatur\

711 tubam G {corr.) O 712 angulis] in praem. E et B s.l. 713 uideantur K, corr. 714 ieiunas C demolit R K, O (ur eras.) 714/715 monstraret E, corr. 715 hie] om. B P1 {add. s.l. a.m.) L (i » 715/710 collegitur R GOP 710 hypocritae R, -ta E (-tas corr. a.m.) esse] om. R, G {s.l. a.m.) O, est E {corr. a.m.) et E, corr. 717 honorificentur al. qui] G s.l. fratre R G demitte B, corr. 718 festuco C propter] codd., nam praem. /s hoc] om. R ; G et O {a.m.) facere] codd., uidetur add. /x 719 esse] om. R, G {a.m.) a] C s.l. 720 trabe M 720/721 turn usque fiat] E B P L et quattuor codd. Vail, et Maur., om. RGOCKMfiv 722 aput R et E {ut fere semper) dominum R G O habeat M 723 si] in C legere non ualemus semina K declinaueris G2 O2, declinaberis K, declinares B {corr.) interest] est G s.l. a.m. pr. ad] E {s. in a.m.) 724 dum M uirum R itinera miseris K, corr. 725 facientem C 720 dextra] (sinist eras.) ra C elymosina E quod-] G {s.l.), que- C 727 facienti R, -tis G et P {corr.) M E2, feceritis /x v 727/728 debet usque scierit] B et P {in mg. inf. a.m.) 728 scierit] es si erit R commacu¬ latur] R (cum-) G1 K P cum Orig., -lantur G2 C M E B L n v, comulantur O {corr.) 729 reciperunt R G O C 730 enim] C s.l. 731 quorum] carm R {ut uidetur) 732 oraueris C E2 /x v cum Vulg. in] om. B1 L 733 cluso E tuo] om. M L (Lx v 734 et] hoc fx v, haec sententia Hraban. simplici*** R, similiter Hraban. intellectum] intellectu* R, intentum O2 E2 P2 PalE6, intellecta Hraban.

auditoris M

orandi] mundi Hraban.

36

6.7.

6.8.

6.9. 6.9.

6.10.

6,10.

IN MATHEVM, I

ut inclusa pectoris cogitatione labiisque compressis oremus Dominum,quodet Annam in Regum uolumine fecisse legimus: Labia, inquit, tantum eius mouebantur, et uox illius non audiebatur. 740 Orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici. Si ethnicus in oratione multum loquitur, ergo qui christianus est debet parum loqui. Deus enim non uerborum sed cordis auditor est. Scit enim Pater uester quid opus sit uobis ante 745 quarn pet at is. Consurgit in hoc loco quaedam heresis philosophorum quoque dogma peruersum dicentium : Si nouit Deus quid oremus et ante quam petamus scit quibus indigeamus, frustra scienti loquimur. Quibus breuiter respondendum est nos non narratores esse sed rogatores. Aliud est enim 750 narrare ignoranti, aliud scientem petere. In illo indicium est, PL 44 hie obsequium ; ibi fideliter indicamus, hie miserabiliter obsecramus. Pater noster qui in caelis es. Patrem dicendo se filios confitentur. 755 Sanctificetur nomen tuum, non in te sed in nobis. Si v 34 enim propter peccatores nomen Dei blasphematur in gentibus, e contrario propter iustos sanctificatur. Veniat regnum tuum. Vel generaliter pro totius mundi PL 43 petit regno ut diabolus in mundo regnare desistat uel ut in 760 unoquoque regnet Deus et non regnet peccatum in mortali hominum corpore. Simulque et hoc adtendendum quod grandis audaciae sit et purae conscientiae postulare regnum Dei, iudicium non timere. Fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra, ut 765 quo modo tibi angeli inculpate seruiunt in caelis, ita in terra

738/739 I Reg. i, 13. efr Rom. 6, 12.

736 pecoris B, corr.

742/743 Sap. 1, 6.

755/757 Rom. 2, 24.

759/761

737 dominum] R G O K L Hraban., deum C M E B P

et]

omc C anna R 738 eius i. tantum ~ K, eius tantum ~ L Hraban., eius am. M moueantur E, corr. et u. i. n. audiebatur] om. /i v 746 nolite B 741 sicut C, sic E in] om. C loquitur] P2 (s.l.) 744 enim] R G L Hraban., namque O C K M E B P {rede ?) quid] R B Hraban., quod G {corr. a.m.), quibus C KM E {corr. a.m.) P2, qui L 745 petatis] eum add. O E {s.l.), Hraban. cum Vulg., petati* B (eum add. ?) in] om. M hereses R E {corr. a.m.) 746 quoque] -que Hraban. 747 dominus C quibus] quid K 747/748 indige*mus B, -gemus O K 748 loquitur R 749 non nos ~ M non] B {s.l. a.m.) 750 petere] rogare Hraban. 751 ibi] R {s.l. a.m.) G {s.l.) O {a.m. in marg.) indi¬ camus] R G O C K L Hraban., referimus MEB P mirabiliter C M 753 es in caelis ~ R G (in s.l.) O M 754 filios ] O K M E (o s. u) B P, filium R G, filius C L confitentur] O C K M EB P, confitetur R G L 757 sanctos R G O, iustus B 759 regnum R 760 unoquodque R G {corr.) 761 ad tenden dum est K 765 tibi] t E s.l. angeli tibi ~ O C K M L sine culpa te E, corr. ita] et add. E s.l.

IN MATHEVM, I

6,11.

6,13.

37

seruiant homines. Erubescant ex hac sententia qui cotidie in caelo ruinas fieri mentiuntur. Nam quid nobis prodest caelorum similitudo, si et in caelo peccatum est ? Panem nostrum, supersubstantialem da nobis p. 21 770 hodie. Quod nos supersubstantialem expressimus, in graeco habetur imovaLov, quod uerbum LXX interpretes nepiovcrLov frequentissime transtulerunt. Considerauimus ergo in hebreo, et ubicumque illi Trepiovotov expresserant, nos inuenimus sogolla quod Symmachus i^alperov, id est praecipuum uel 775 egregium, transtulit, licet in quodam loco peculiare interpretatus sit. Quando ergo petimus ut peculiarem uel praecipuum nobis Deus tribuat, panem ilium petimus qui dicit: Ego sum panis qui de caelo descendi. In euangelio quod appellatur se¬ cundum Hebraeos pro supersubstantiali pane maar repperi, 780 quod dicitur crastinum, ut sit sensus : Panem nostrum crastinum, id est futurum, da nobis hodie. Possumus supersubstantialem panem et aliter intellegere qui super omnes substantias sit et uniuersas superet creaturas. Alii simpliciter putant secundum apostoli sermonem dicentis : Ha785 bentes uictum et uestitum his contenti sumus, de praesenti tan- v 35 turn cibo sanctos curam gerere, unde et in posterioribus sit PL 45 praeceptum : Nolite cogitare de crastino. Amen. Signaculum orationis dominicae quod Aquila interpretatur fideliter, nos uere possumus dicere.

766/767 contraOrigenem?

777/778Ioh. 6, 51.

778/781 cfr Euang. ‘iuxtaHebraeos’,

intellege ‘Nagaraeorum’ (hoc enim aramaice conscriptum est), fragm 5 — Hennecke-Schneemelcher, p. 95. 783 alii\ cfr Cyprianus, de orat. dominica, 19 ; Gregorius Nyssen., de orat. dominica, orat. IV — PG, 44, 1176 sq. 784/785 I Tim. 6, 8.

787 Matth. 6, 34.

766 seruiant] tibi add. R G O, -iunt C caelo E quod G, corr. prode est K

ex] et M hanc K 766 cotidianum K

767 ruinas in 771 erution R,

ycioN O (s.l. epiusion), emovaov E, enovcnov B (not. add. s.L, eras.) P LXX] Es.l. Trepiouoiov] C P, et siution R, etriucion G, periusion O (s.l.),Trepovuovcnov B (periousion add. s.l. a.m.) 772 transferunt C K M E (sed cfr l. 775), O in marg. a.m. ergo] om. B P E 773 et] ut BP illi] E (in illud mut.) itesiuton R, 7repvaiov C, emovaiov E expresserunt p v 774 sugulla R G, solloga E, sgolla p v exareson R G, s-efepe-rov M, ezaipiton B €ttl

egrpeTov O (pr. r in ras., et add. s.l. exereton) 775 gregium R G (corr.) trans¬ tulerunt M in] om. R G peculiarem E B P E 776 enim K petamus K, corr. 777deus nobis ~ E retribuat C 778 panis] uiuus add. E (s.l. a.ml) p v 77$) pro] om. G super-] B (in mg. a.m.) -stantiale R G (in -em mat.) panem G (et om. maar)E maar] m**. R, om. G,B(a.m. in ras.), moat Oal., marr K, mahar p v repperi] B (a.m. in ras.) 780/781 ut usque crastinum] om. K per homoiotel. 782 panem et] om. R, G (in mg. a.m.) 783 superat R (erat a.m. e corr.) G M 784 dicentes B, corr. 784/785 habentis R G (corr.), habetis E (corr. a.m.) 785 uestimentum C K 785/786 sumus usque sanctos] om. C 785 simus E (i ex u) E 786 gerere] agere E E p v et] om. E 787 de] R a.m. 788 amen] dico uobis add. R G (eras.) orationes B, corr. aquilam R 789 uero O et B (corr. a.m.)

possimus E, corr.

38 6,H.

790

795

6.16.

800

6.17. 805

810

6,21. 815

IN MATHEVM, I

Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum. Hoc quod scriptum est : Ego dixi, dii estis el filii excelsi omnes, uos uero ut homines moriemini et tamquam units de principibus cadetis, ad eos dicitur qui propter peccata homines ex diis esse meruerunt. Recte ergo et hi quibus peccata dimittuntur homines appellati sunt. Exterminant enim facies suas ut pareant homini-PL44 bus ieiunantes. Verbum exterminant, quod in ecclesiasticis scripturis uitio interpretum tritum est, aliud multo significat quam uulgo intellegitur. Exterminantur quippe exules qui mittuntur extra terminos. Pro hoc ergo sermone demoliuntur semper accipere debemus. Demolitur autem hypochrita faciem suam ut tristitiam simulet et animo forte laetante luctum gestet in uultu. Tu autem cum ieiunas ungue caput tuum et faciem tuam laua. Iuxta ritum prouinciae Palestinae loquitur, ubi diebus festis solent unguere capita. Praecipit igitur utquando ieiunamus laetos nos et festiuos esse monstremus. Multi legentes illud psalmistae : Oleum peccatoris non inpinguet caput meum, e contrario uolunt bonum esse oleum de quo alibi dicitur : Vnxit te Deus Deus tuus oleo exultationis prae participibus tuis. Et id praecipit ut exercentes uirtutes spiritali oleo principale cordis nostri unguere debeamus. Vbi est thesaurus tuus ibi est et cor tuum. Hoc non solum de pecunia sed de cunctis passionibus sentiendum est. Gulosi deus uenter est ; ibi ergo habet cor ubi et thesau-

791/793 Ps. 81, 6-7. 808/809 Ps. 140, 5. 810/811 Ps. 44, 8. 811/812 cfr Theod. Heracl.,fragm. 45, 5/6. 813/817 Beda, in 'Luc., IV, 983-986.

791 hoc] si praem. E L cum uno Palatino 791/795 ego usque sunt] om. G1, 2 tin. eras. G2 in mg. inf. 791 fili M 792 omnis R (s eras.) uos] om. M ’ ergo R, autem B L Hraban. sicut O B (in ras.) L, quasi Hraban. 794 ex] K s.l. hii R 0 K M E 790 appareant M 797 uerbum] hoc add. K quod] R in mg. a.m. in] om. R, G (s.l. m. 2) 798 scriptoris K uitiose L interpretatum A L tritum] om. K alio K, corr. 798/799 aliud usque quam] quod M 799 uulgo] significat add. R, significare (re in ras.) add. G, om. K exterminatur G (corr.) K 799/800 exoles G (corr. a.m.), exule K 800 mittitur K terminus B, corr. 801 accepere R B (corr.) demolit R, demoliuntur E, corr. 802 tristitiam] iustitiam Hraban. simul K 803 gestat M uulto B, corr. 804 unge G B (corr. a.m.) 800 diebus] eos M praecepit C K B (alt. e ex i) /x 807/808 multi l.i. psalmistae] R (s.l. a.m.) 808 inpinguit R G (corr.) 809 qua K, corr. 810 dicatur E et P (corr.), O CKL oleo] G (s.l. a.m.), oleum K et B (corr.) laetitiae G (s.l. a.m.) K fx v, exultatione G 810/811 particibus B (corr. a.m.) fx 811 precipi R (t add. s.l. a.m.) C, praecepit E (in -cipe mut.) spiritales M 812 cordi nostri C, cor nostrum M ungere O 813 tuus] om. C, add. P s.l. a.m. et] om. B 814 de] K s.l. sed] et add. L Beda possesionibus O et K (e possionibus) al. sciendum Hraban. 815 golo si K (corr. s.l.) alt. est] om. K ubi ... ibi ~ E B 815/810 est thesaurus al., thesaurus tuus est Hraban.

IN MATHEVM, I

6.22. 820

6.23.

825

6.24. 830

835 6.25.

840

39

rum. Luxoriosi thesaurus epulae sunt, lasciui ludicra, ama- p. 22 toris libido. Huic semit unusquisque quo uincitur. v 36 Si 0cuius tuus simplex est, totum corpus tuum lucidum erit. Lippientes solent lucernas uidere numerosas. Simplex oculus et purus simplicia intuetur et pura. Hoc PL 46 totum transfert ad sensum. Quo modo enim corpus, si oculus non fuerit, totum in tenebris est, ita si anima principalem fulgorem suum perdiderit, uniuersus sensus in caligine commorabitur. Si ergo lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt ? Si sensus, qui Jlumen est animae, uitio caligatur, ipsa putas caligo quibus tenebris obuoluitur? Non potestis Deo seruire et mammonae. Mammona sermone syriaco diuitiae nuncupantur. Non potestis Deo seruire et mammonae. Audiat hoc auarus, audiat qui PL 45 censetur uocabulo christiano non posse simul diuitiis Christoque seruire. Et tamen non dixit: qui habet diuitias, sed : qui seruit diuitiis. Qui enim diuitiarum seruusest, diuitias custodit utseruus; qui autem seruitutis excussit iugum, distribuit eas ut dominus. Ne solliciti sitis animae uestrae quid manducetis neque corpori uestro quid induamini. In nonnullis codicibus additum est:neque quidbibatis. Ergo quod omnibus natura tribuit et iumentis ac bestiis hominibusque commune est, huius cura penitus liberamur. Sed praecipitur nobis ne

817 II Petr. 2, 19. 819/824 cfr Ps. Theoph., p. 284. 828/829 cfr Orig., fragm. 129, 2. 820/835 Beda, in Luc., V, 160-165. 838/842 Beda, in Luc., IV, 850-854.

816 luxuriosis E thesauros O (corr.), -ris E (corr.), -ri L lasciuis 0 816/ 817 amatori R O (corr.) K, -res E, -ribus P2 817 quo] a praem. E (s.i.) Beda Hraban. p. v, qui P (corr.) uincitur E fuerit ... simplex Vulg. totus M 819 lippientes] oculi add. al. Ps. Theoph. 820 puros R (corr. a.m.) G (corr.) ut (alt. l.)R 821 transfert] R G K L Hraban., -fer* O, -fer C MEBP, -feret fj. v 822 fuerit] R G O1 (ut uidetur) C M E1 B, simplex add. O2 E2 P L Hraban. /a v, ei praem. Ps. Theoph. anime C principale C K 823 suum fulgorem ~ Hraban., fulgorem sapientiae Ps. Theoph. perdederit G et B, corr. 823/824 commoratur R (tur a.m. in ras.) G Ps. Theoph. 825 ipse O B 825/826 tene¬ brae ipsae ~ L 826 est] G, e corr. 827 uitio] om. K caliginatur R, calig**atur M ob*uoluitur C, obluitur E, inuoluitur L, obuoluetur Hraban. 828 potest C, potestes B (corr.) (corr.), sermone E

mammon (alt. /.) R, mammonas E 829 sermones C potestes B, corr. 829/830 non usque ma(m)monae] E, del.

831 christianum B, corr. E K B P L fj. v, fort, recte

simul] R G O C (e semul) M Beda Hraban., se praem. 831/832 christoque] christianoque E (corr.), om. M

832 seruire] E (in -ri mut.) alt. qui] non add. B, eras. 833 etenim M 834 seruos (alt. 1.) B (corr. a.m.) seruitutes B, corr. exclusit E, excusset B, excusserit M distribuet B, corr. 837 corpore R ; G et B et P (corr.) 838 quid O omni C 839 nature C hac E hominibusque] hominibus quoque Beda Hraban. 840 huius c. p. liberamur] om. C penitus] codd. Hraban., non praem. edd.

praecipetur B, corr.

4o

6,25.

6.25.

6.26.

6.26.

6.27. 6.28.

IN MATHEVM, I

solliciti simus quid comedamus quia in sudore uultus praeparamus nobis panem. Labor exercendus est, sollicitudo tollenda. Hoc quod dicitur : Ne solliciti sitis animae uestrae quid comedatis neque corpori uestro quid indua845 mini, de carnali cibo et uestimento accipiamus. Ceterum de spiritalibus cibis et uestimentis semper debemus esse solliciti. Nonne anima plus est quam esca et corpus plus est quam uestimentum ? Quod dicit istiusmodi est : Qui maiora praestitit utique et minora praestabit. 850 Respicite uolatilia caeli quoniam non serunt neque metunt neque congregant in horrea sua, et v 37 Pater uester caelestis pascit ea. Nonne uos pluris est is illis ? Apostolus praecipit ne plus sapiamus quam oportet sapere. Istud testimonium et in praesenti capitulo conser855 uandum est. Sunt enim quidam qui dum uolunt terminos patrum excedere et ad alta uolitare, in ima merguntur, uolati¬ lia dicentes caeli angelos esse ceterasque in Dei ministerio fortitudines quae absque cura sui Dei alantur prouidentia. Si hoc ita est ut intellegi uolunt, quomodo sequitur dictum 860 ad homines : Nonne uos pluris estis illis ? Simpliciter ergo accipiendum, quod si uolatilia absque cura et aerumnis Dei aluntur prouidentia quae hodie sunt et eras non erunt, quorum anima mortalis est et cum esse cessauerint semper non erunt, quanto magis homines, quibus aeternitas repro865 mittitur, Dei regantur arbitrio. Quis uestrum potest adicere ad staturam suam PL 47 cubitum unum ? et de uestimento quid solliciti

841/842 efr Gen. 3, 19. 855/856 efr Prou. 22, 28.

853/854 efr Rom. 12, 3. 855/858 quidam} quis ? 861/865 Beda, in Luc., IV, 871-875.

841 sollicite E sumus M, corr. quod R G (corr.) quia] et praem. E Beda 841/842 praeparemus B P1 842 est] G s.l. 843 solicitis (sitis om.) C 844 manducetis Vet. Eat. et Vulg. corpore B, corr. 845 carnale E ceteris C 846 et] B s.l. 847 quam] om. C 848 pr. est] R G O, om. cett. codd. 849 praestetit C, corr. utque B, corr. et] B s.l. praestauit C, prestat M 851 sua] RG O,om. cett. codd. cum Scriptura (efr lin. 1742) 852 pascet E C ea] om. R, e* G plus R G (corr.), plures O et P (corr.) MEL, plu** B, magis praem. Scriptura (efr lin. 860, 1743) 853 illis estis ~ B P1 praecepit C ME (corr.), dicens add. O s.l. a.m., docet R G /u. v (corr. a.m.) 854/855 reconseruandum E

oportit C 854 istud] sicut R G 856 excidere R altiora E

imo E (corr.), anima M 857 caeli dicentes ~ O angelos caeli ~ L angelus G in] om. R, G et O (s.l. a.m.) misteria B, corr. 858 fortitudinis C suaGt./. dei sui ~M alantur E prouidentia] E (a e corr.) 869 pluris] Vat. Hraban., plures M E1, B et P (corr.), L, magis plures R G1 K, magis pluris G2 O E2 fi v, maiis plures G (efr lin. 852, 1743) 862 alantur 6 erunt] sunt R G O 863/864 quorum usque erunt] om. cod. s. Petri super Diuam 863 certauerint E, corr. 864 aeternas E (corr. a.m.) 864/865 repromittitur] G (a.m. in ras.), -atur R 865 reguntur C E (e -natur) Beda imperio Beda

866 quis] autem add. Scriptura

867 quod R, G et O (corr. a.m.)

IN MATHEVM, I

6,28.

6,34.

6,34.

7,1.

7,3.

41

estis ? Sicut animam plus esse quam cibum comparatione auium demonstrauit, sic corpus plus esse quam uestem ex 870 sequentibus rebus ostendit dicens : Considerate lilia agri quomodo crescwwA et reliqua. PL 46 Et re uera,quod sericum, quae regum purpura, quae pictura n 23 textricum potest floribus comparari ? Quid ita rubet ut rosa ? Quid ita candet ut lilium ? Violae uero purpuram nullo supe875 rari murice oculorum magis quam sermonum iudicium est. Nolite solliciti esse de crastino. De praesentibus ergo concessit debere esse sollicitos qui futura prohibet cogitare. Vnde et apostolus : Node, inquit, et die manibus nostris labor antes ne quem uestrum grauaremus. Cras in v 38 880 scripturis futurum tempus intellegitur dicente Iacob : Et exaudiet me cras iustitia mea ; et in Samuhelis fantasmate pythonissa loquitur ad Saulem : Cras eris mecum. Sufficit diei malitia sua. Hie malitiam non contrariam uirtuti posuit, sed laborem et adflictionem et angustias 885 saeculi, quo modo et Sarra adflixit Agar ancillam suam ; quod significanter graece dicitur eKaKcooev avrrjv. Sufficit ergo nobis praesentis temporis cogitatio, futurorum curam quae incerta est relinquamus. Nolite iudicare ut non iudicemini. Si iudicare pro890 hibet, qua consequentia Paulus in Corintho iudicat fornicantem et Petrus Annaniam et Saphiram mendacii coarguit ? Sed ex consequentibus quid prohibuerit ostendit dicens : quo modo enim iudicaueritis sic iudicabitur de uobis. Ita non prohibuit iudicare sed docuit. 895 Quid autem aides fistucam in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non uides, et cetera. De his loquitur PL 48 qui cum ipsi mortali crimine teneantur obnoxii, minora pecca-

872/875 Beda, in due., IV, 897-901. 878/879 I Thess. 2, 9. 879/882 Beda, in due., IV, 903-906. 880/881 Gen. 30, 33. 882 I Reg. 28, 19. 885 efr Gen. 16, 6.

890/891 efr I Cor. 5, 3-4.

891 efr Act. 5, 1-10.

868 anima R G (corr.) C est R, G et O (corr.) conparationem R, G et O (corr.) 869 sicut E {corr.), et M est R G {corr. a.m.) uestis R G {corr. a.m.), uesteM 870 rebus] om. M E ostenditur RG{corr.)0 872 si(y)ricum R et G {corr.), O B P pectura R G {corr.) 873 quod M 874 candit C B {corr.) nullum E 875 sermonum] R G O M E Beda Hraban., sermones C et B {mut. in -is), sermonibus K, sermonis P d indicium R G 876 crastinum M, corr. in] om. C 879 grauemus E {corr.), graueremus P {corr.) 881 exaudite R me] M s.l. et] om. R, G et O {s.l.) 883 diei G, dei O {corr.), die C 885 sarram C 886 ekakmch R, e/ca/ccucre C, cko.kojCV. P, Hao®NN R, aodpv G, vacvTrjv C, anev B P 888 est] om. C 889 nolite] ergo praem. R G (eras.) non] B (s.l. a.m.) iudicimi C 890 quam R, G et B (corr.), quia E (corr.) in] E (exp., ad s.l. a.m.) corinthos E2 892 quo E (d add. s.l. a.m.), quid G 893 ita] -que add. P2 d /a, hie edd. 893/894 ita usque docuit] E, del.

895 uidis C

tui] illis. in B

M E (corr.), ipse B (corr.)

896 tuo] illis. in B (uel om.)

deis C

897 ipso

42

900 7,6.

7.6.

905

910

7.7. 915

920

7,11.

IN MATHEVM, I

ta fratribus non concedunt, culicem liquantes et camelum glutientes. Recte ergo et isti simulatione iustitiae ut supra diximus appellantur hypochritae qui per trabem oculi sui fistucam in oculo fratris aspiciunt. Nolite dare sanctum canibus. Sanctum panis est filiorum. Non debemus ergo tollere panem filiorum et dare eum canibus Neque mittatis margaritas uestras ante porcos. Porcus non recipit ornatum qui uersatur in uolutabris luti et iuxta prouerbia Salomonis : Si circulum habuerit aureum, foedior inuenitur. Quidam canes eos intellegi uolunt qui post fi- v dem Christi reuertuntur ad uomitum peccatorum suorum, porcos autem eos qui necdum euangelio crediderunt et in luto incredulitatis uitiisque uersantur. Non conuenit igitur istiusmodi hominibus cito euangelii credere margaritum, ne conculcent illud, et conuersi incipiant uos dissipare. Petite et dabitur uobis, quaerite et inuenietis, pulsate et aperietur uobis. Qui carnalia supra uetuerat m postulari quid quaerere debeamus ostendit. Si petenti datur et quaerens inuenit et pulsanti aperietur, ergo cui non datur et qui non inuenit et cui non aperietur, apparet quod non bene petierit, quaesierit, pulsauerit. Pulsemus itaque ianuam Christi de qua dictum est : Haec porta Domini, iusti intrabunt per earn, ut cum intrauerimus aperiantur nobis thesauri absconditi et tenebrosi in Christo Iesu in quo est omnis scientia. Si ergo uos cum sitis mali, nostis bona dare jiliis uestris. Notandum quod apostolos malos dixerit, nisi forte

898/899 cfr Matth. 23, 24. 899/900 cfr lin. 717 sqq. 907/908 Prou. 11, 22. 908/911 quidam\ quis ? 909/911 cfr Ps. Theoph., p. 283. 915 cfr lin. 836 sqq. 916 sqq. cfr Orig,,fragm. 138 I, 6 sqq. 916/919 Beda, in Luc., Ill, 2475-2477. 920/921 Ps. 117, 20. 922 cfr Col. 2, 3.

898 fratribus] om. C liquentesR 899 iste B, corr. 900 per] om. R B, OetP (s.l.) sui] neglegunt add. B (s.l. a.m.) 901 fratris] sui add. O s.l. a.m. aspi¬ ciunt] not. eras. add. G2 in mg. 902 sanctum dare ~ M 74 902/904 alt. sanctum usque canibus] om. R G per homoiotel. 902 panes E, corr. 905 mittates B, corr. 906 recepit C ornamentum R (corr.), orratum E (corr. a.m.) uersatur in uolutabris luti] O C, uolutatur in lutum R G,fort. recte, uersatur in uolutatibus luti cett. codd. edd. 71 (cfr lin. 910/911) 908 qui B et P (corr. a.m.) canis C 909/ 910 porcos usque crediderunt] om. R (corr.) 911 igitur] om. R, G (s.l.) (euangelicam margaritam Hraban.) R G O, nos incipiant cett. codd. 71 (inc. superauerat R G (corr.) 916 quid]

G 910/911 incredulitati O (corr.), -tes B 912 euangelii] R G O1, -licum O2 cett. codd. 71 913 ilium R G E (corr.) incipiant uos] nos Hraban.) disrumpere R G O 915 E (in uerb. illis. mut.) 917 inueniet B1 P

et] G s.l. aperitur O M E2 B2 q. da*tur R 918uenietR aperie¬ tur] R G, aperet E (-itur corr.), aperitur cett. codd. Beda 71 920 ecce M intra¬ bunt] R G O C B, introibunt cett. codd. 922 omnes B, corr. 923 uobis E, corr. bona] data add. O B G (corr. a.m.)

924 apostulus R

malus R et O (corr.), malum

39

24

IN MATHEVM, I

43

925 sub apostolorum persona omne hominum damnatur genus,

7,13.

7,15.

cuius ad comparationem diuinae clementiae ab infantia cor ad PL 49 malum adpositum est. Lege Genesim. Nec mirum homines huius saeculi dici malos cum et Paulus apostolus memoret : Redimentes tempus quoniam dies mali stmt. 930 Intrate per angustam portam ; quam lata porta et spatiosa uia quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per earn ; quam angusta porta et art a uia qtiae ducit ad uitam, et pauci stmt qui inueniunt earn. Lata uia est saeculi uoluptates quas appe935 tunt homines; angusta quae per laboreset ieiunia panditur, quam et apostolus ingressus est et ut Timotheus per earn in- PL 48 grediatur, hortatur. Simulque considera quam signanter de utraque uia locutus sit. Per latam multi ambulant, angustam v 40 pauci inueniunt. Latam non quaerimus nec inuentione opus 940 est, sponte se offert et errantium uia est ; angustam uero nec omnes inueniunt nec qui inuenerint statim ingrediuntur per eam.Siquidem multi inuenta ueritatis uia,capti saeculi uoluptatibus, de medio itinere reuertuntur. Adtendite a falsis prophetis qui ueniunt ad uos 945 in uestitu ouium, intus autem sunt lupi rapaces. Et de omnibus quidem intellegi potest qui aliud habitu ac sermone promittunt, aliud opere demonstrant. Sed specialiter de hereticis intellegendum qui uidentur continentia, castitate, ieiunio, quasi quadam pietatis se ueste circumdare, intrin950 secus uero habentes animum uenenatum,simpliciorum fratrum corda decipiunt. Ex fructibus ergo animae quibus innocentiam ad ruinam trahunt lupis rapacibus comparantur.

927 cfr Gen. 8, 21. 929 Eph. 5, 16. 934/930 cfr II Cor. 6, 5 ; 11, 27. 936/937 cfr I Tim. 5, 21. 947 sqq. cfr Ong., fragm. 145, 1 ; Theod. Heracl., fragm. 51.

925 sub] It (s.l. a.m.) persona] R {s.l. a.m.) dampnetur G2 927 genesi* B hominis R G {corr.) dicit G2 928 apostolos E 929 redimentis R G {corr.), ras. in O 930 quoniam E2, quia L quam 1. porta] P {s.l. m. 2) la¬ tam portam R G {corr.) 931 uia] om. R, B et G {s.l.) quae] E, exp. 932 intrunt B, corr. 934 uoluntates R, uolumtates M 935 patitur E {corr. a.m.) 930 quam] per praem. O s.l. timottius B {corr. a.m.) ipsam L 936/937 ingrediatur] R (a s.l. a.m.), ingrederetur B P L 937 quem R G 938 locuta L angusta G 939 inuentionem R G {corr.) 941 homines E, corr. in¬ ueniunt M {an -ant ?) 942 siquidem] si qui C 942/943 uolumtatibus M 945 uestitu] O B P L, uestito R G {corr. a.m.) M, uestimento E1, uestimentis p, v cum Vulg. intrinsecus L /a v cum Vulg. 940 et de] G (et s.l.), ex R intellege B, corr. quia B, corr. hac M E 948 continentiam R G {corr.), -ae E castitatem R G {corr.), -tis E, corr. 949 ieiuniis L circumdari RGB (-ri e -re) 950 uerum E {corr.), autem L uenenatum] et add. M 951 corde E {ut uidetur)

952 ad ruinam] illis. in R praeter -uiam

lupi M

44 7,18.

7,21.

IN MATHEVM, I

Non potest arbor bona fructus malos facere neque arbor mala fructus bonos facere. Quaeramus ab hereti955 cis qui duas inter se contrarias dicunt esse naturas, si iuxta intellegentiam eorum arbor bona malos fructus facere numquam potest, quomodo Moyses arbor bona peccauerit ad aquam contradictionis, et Dauid Vria interfecto cum Bethsabee concubuerit, Petrus quoque in passione Domini negauerit 960 dicens : Nescio hominem ; aut qua consequents Iethro socer Moysi arbor mala qui utique in Deum Israhel non credebat dederit consilium Moysi bonum ; et Achior Holofernae ali- /a 25 quid utile sit locutus ; et comicus dixerit quod bene dictum apostolus comprobauit : Corrumpunt mores bonos confabulatio965 nes pessimae ; et cum non inuenerint quid respondeant, nos in- PL 50 ferimus et Iudam arborem quondam bonam fecisse fructus ma¬ los postquam prodiderit Saluatorem, et Paulum arborem malam eo tempore quo persequebatur ecclesiam Christi fecisse v 41 postea fructus bonos quando in uas electionis de persecutore 970 translatus est. Tamdiu ergo bona arbor fructus non facit malos quamdiu bonitatis studium perseuerat, et mala arbor manet in fructibus peccatorum quamdiu ad paenitentiam non conuertitur. Nemo enim permanens in eo quod fuit,incipit id esse quod necdum coeperit. 975 Non omnis qui dicit mihi : Domine, Domine, PL 49 intrabit in regnum caelorum, sed qui facit uolunta-

957/900 cfr Orig,,fragm. 147. 957/958 cfr Deut. 32, 51. 958/959 cfr II Reg. 11, 27. 900 cfr Matth. 26, 72. 901/902 cfr Ex. 18, 19. 902/903 cfr Iudith 5, 5. 903/905 Menander, Thais, p. 75 ed. Meinecke. 904/905 I Cor. 15, 33. 905/900 cfr Ioh. 13, 2. 907/908 cfr Phil. 3, 6. 909/970 cfr Act. 9, 15.

953 arbor usque neque] om. R per homoiotel. malos fructus ~ O mala G {corr. a.m.) fructos O corr. {sic saepius) M E mal** B, bonus G {corr. a.m.) 953/954 neque usque facere] om. G per homoiotel. 954 fructos E 950 fructos E, corr. 958 contradictiones E et B {corr.) 958/959 persabee G {corr. a.m.) 959 petrus] et praem. O dominum Hraban. negarit M (i, -ret E {in -uit mut.) B, -uit Hraban. dic**B 900 quam E, corr. iothor RG E {corr. s./.), ietho O {corr. s.l.) 901 que O et E {corr.) M, quae B L Hraban. 902 consilio R G {corr. a.m.) moyse B, corr. olofernae E1, olofherni E2, oloferne GOB (-ni mut.), holoferni L Hraban. 902/903 aliquid] quid add. R G 903 locutus] est add. E benedictus R G, -tu* O 904 corrumpant L bonus R B 904/965 conloquia mala R G O Hraban. cum Vulg. 905 **uenerint B, corr. quid M 905/900 inferimus ] R G O, -remus cett. codd. Hraban. p 900 fructos M E 907 prodirit R G {corr. a.m.), tradiderit al., prodidit /a paulus R, saulum g. 908 eo] G {e corr.), an R 909 bonus R B {corr.) de] pro M 971 quamdiu] R G, in add. cett. codd. Hraban /a, fort, recte bonitates B, corr. studium] R G M, studio O {ex -ium) et cett. codd. Hraban. ^ manet] R G O ME, tamdiu praem. B P {a.l. m. 2) L /a, ante mala ponit Hraban. 972/973 conuertatur E {corr. a.m.) 973 nemo] O a.m. s. ras. 6 litterarum id] om. M 974 ceperit M 975 omnes M dicunt M 970 intrabunt M regno E

IN MATHEVM, I

7.22.

7.23.

45

tern Patris mei qui in caelis est. Sicut supra dixerat eos qui haberent uestem uitae bonae non recipiendos propter dogmatum nequitiam, ita nunc e contrario adserit ne his 980 quidem adcommodandam bdem qui, cum polleant integritate bdei, turpiter uiuant et doctrinae integritatem rnalis operibus destruant. Vtrumque enim Dei seruis necessarium est ut et opus sermone et sermo operibus comprobetur. Huic sententiae potest illud uideri contrarium : Nemo potest dicere : Domi985 ne Iesu, nisi in Spiritu sancto. Sed moris est scripturarum dicta pro factis accipere ut statim in consequentibus adprobatur refutari eos qui iactant sine operibus scientiam Domini et audiunt a Saluatore : Discedite a me, operarii iniquitatis, nescio uos ; et apostolus in hunc sensum loquitur : Confitentur 990 se Demn scire, factis autem negant. Multi dicent mihi in ilia die : Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetauimus et in nomine tuo daemonia eiecimus et in nomine tuo uirtutes multas fecimus ? Et tunc confitebor illis : Quia 995 numquam noui uos ; discedite a me qui operamini ini quit at em. Prophetare et uirtutes facere et daemonia eicere interdum non eius est meritiqui operatur,sed uel inuocatio nominis Christi hoc agit, uel ob condemnationem eorum qui inuocant uel utilitatem eorum qui uident et audiunt con-

977 supra\ cfr lin. 945 sqq. 984/985 I Cor. 12, 3 ; cfr Orig., fragm. 150, 1. 985/986 cfr Orig., fragm. 150, 1-2. 988/989 Luc. 13, 27. 989/990 Tit. 1, 16. 996/1006 Beda, in Luc., Ill, 2084-2092.

977 ueste R

recipiendus R G {corr.)

979 e] O s.l. a.m.

980 quidam R

{corr.), ad quidam At ad***1**?? dandam E pollu**ant R, tpolluant G {corr.) integritatem R G (inpraem. s.l. ; m eras.) O (m eras.) 981 uiuunt R G /a doc¬ trinae] uiuentes L 982 di(e)struunt R G fj. bonis G2 pr. et] om. R G (s.l. a.m.) 983 sermone {alt. /.) E 984 post est O illud] om. R G {s.l.) uidere At B contrarium] esse praem. L 984/985 domine iesu] R L {cfr Orig.), dominus iesus GOCEMBPfiv cum Vulg., dominum iesum Hraban. 985 in] P {s.l. a.m.) mores R G O {corr.) est] P {s.l. a.m.), esse R G O {corr.) 986 in] om. R G accepere R B {corr.) G et At 987 refutare B 988 audiant O E {corr. a.ml) discedite] R G O, recedite C M E B P L Hraban. {cfr ex gr. lin. 995 et Hieron., Comm, in Ps. I, 6 lin. 57 {CC 72, 181) ; in Hierem. lib. 4pag. 233, lin. 3 — CC 74, 183) sed1,recedite’ in Comm, in Gal. 4, 9 — PL 26, 403 et infra lin. 1013) operarii iniquitatis] omnes qui operamini iniquitatem O, omnes operarii ini¬ quitatis Hraban. {cfr lin. 1013 sqq.) iniquitates B, corr. 989 in] om. R G hoc sensu L confitenter E, corr. 990 dominum L Hraban. escire R G {corr.), uerbis praem. Hraban. 991 mihi] At s.l. in] B {s.l. a.m.) in ilia die] O {s.l. a.m.) 992 pr. tuo nomine ~ P L prophetauimus et] G s.l. (et in n. tuo om.) 993 eicimus At 995 numquam] non At 996/997 eiecere R G 997 uel] om. L Beda Hraban. 997/998 inuocatione O al. 998 nomi¬ nes B, corr. uel] G et O {s.l.), om. R Beda Hraban. ob] ad Beda commemorationem L 999 pr. qui usque eorum] om. R G per homoiotel. uel O {a.m. in ras. 2 litterarum) C B L Beda et Hraban. (ob add.), et E {mut. s.l., illis.) 999/1000 conceduntur

At

46

7,23.

7,23.

7,23.

7,25.

7,25.

IN MATHEVM, I

1000 ceditur, ut licet homines dispiciant signa facientes, tamen Deum honorent ad cuius inuocationem fiant tanta miracula. Nam et Saul et Balaam et Caiphas prophetauerunt nescientes quid dicerent, et Pharao et Nabocodonosor somniis futura cognoscunt, et in Actibus apostolorum filii Sceuae uidebantur 1005 eicere daemonia et Iudas apostolus cum animo proditoris multa signa inter ceteros apostolos fecisse narratur. Tunc conjitebor illis. Signanter dixit: confitebor, v 42 quia multo ante tempore dicere dissimulauerat : Non noui uos. Non nouit Dominus eos qui pereunt. Obserua autemPM1 1010 quare addiderit: numquam noui uos, si iuxta quosdam omnes homines inter rationabiles semper uersati sunt creaturas. Recedite a me qui operamini iniquitatem. Non dixit : qui operati estis iniquitatem, ne uideretur tollere 1015 paenitentiam, sed qui operamini, hoc est qui usque in praesentem horam, cum iudicii tempus aduenerit, licet non habeatis facultatem peccandi tamen adhuc habetis adfectum. Et descendit pluuia, et uenerunt flumina, et flauerunt uenti. Pluuia ista quae domum subuertere nititur n 26 1020 diabolus est, flumina omnes antichristi qui contra Christum sapiunt, uenti spiritales nequitia in caelestibus. Et non cecidit ; fundata enim erat supra petram. PE Super hanc petram Dominus fundauit ecclesiam, ab hac petra et apostolus Petrus sortitus est nomen, super huiusce1025 modi petram non inueniuntur serpentis uestigia, de hac et propheta loquitur confidenter : Statuit supra petram pedes

1002/1006 cfr Orig., fragm. 150, 3-5. 1002/1003 cfr I Reg. 10, 6-12; Num. 1003/1004 cfr Gen. 41, 17-36 ; Dan. 2, 29-46. 1004/ 1003 cfr Act. 19, 14-16. 1019/1021 cfr Orig., fragm. 151. 1020/1021 cfr Eph. 6, 12. 1023 cfr Matth. 16, 18. 1025 cfr Prou. 30, 19. 1026/1027 Ps. 39, 3. 24, 17 ; Ioh. 11, 50.51.

1000 et E (corr. s.l.) P2

1001 faciunt B (in ras.)

1002 nra G (r eras.)

1004

cognoscant R G (-ant corr. a.m.) sceuae] sceuole R (see a.m. in ras.), de scaeuola add. O in mg. a.m. 1005 eiecere O C B (corr.) d(a)emonia eicere ~ R G, daemonas C (demoneas B, a eras.), daemones Beda Hraban. et] sed praem. G2 (s.t.) O (eras.) fi 1006 apostolus R G 1007 alt. confitebor] illis add. M 1008 dissimulauerat] R G O E Hraban., -larant E (-rat corr.), -larat C B P, -laret A1 1009 non] om. P1 1010 quare] qu.. B addederit R G (corr. a.m.) B (corr.) noui] G (e corr.) 1011 omnis R G (corr.) rationales R 1013me]omnes add. G (s.l. a.m.) iniquitatem] seq. ras. in B fere 8 litt. 1014 uide**tur B (a s. ras. a.m.) 1017 adhoc R G (corr.) effectum G (af- corr.), affectu M 1018/ 1021 pr. et usque caelestibus] om. M 1019 qui R G subruere O L nitetur R G (corr.), O (s.l. a.m.) 1020 omnes] om. edd. antixpi B (xpi exp. ; cristi in mg. a.m.) 1021 spiritales] R G al., -li* O E, -lia cett. codd. /a nequi(t)ciae] R G O, -tia cett. codd. 1022 super O B P E 1025 inuenientur B P1 serpentes R G (corr.) 1026 et] om.M statuit] et praem. B P super O C B P petra O M

IN MATHEVM, I

1030

7,26.

1035

7,29.

1040

1045

8.1. 8.2.

1050

47

meos, et in alio loco : Petra refugium leporibus siue erenaciis. Timidum enim animal in petrae cauernas se recipit et cutis aspera et tota armata iaculis tali se protectione tutatur. Vnde et Moysi dicitur eo tempore quo de Aegypto fugerat et lepusculus Domini erat : Sta in joramine -petrae, et posteriora mea uidebis. Qui aedificauit domum suam super har enam. Fundamentum quod apostolus architectus posuit unus est Dominus noster Iesus Christus. Super hoc fundamentum stabile et firmum et per se robusta mole fundatum aedificatur Christi ecclesia ; super harenam uero quae fluida est et co- v 43 agmentare non potest nec in unam copulam redigi, omnis hereticorum sermo ad hoc aedificatur ut corruat. Erat autem docens eos ut potestatem habens, non ut scribae. Illi enim ea docebant populos quae scripta sunt in Moysi et prophetis, Iesus uero, quasi Deus et Dominus ipsius Moysi, pro libertate uoluntatis suae uel ea quae minus uidebantur addebat in lege uel commutans praedicabat in populos, ut supra quoque legimus : Dictum est antiquis ; ego PE 52 autem dico uobis. Cum autem descendisset de monte, secutae sunt eum turbae multae. Et ecce leprosus ueniens adorabat eum. De monte Domino descendente occurrunt ei turbae quia ad altiora ascendere non ualuerant. Et primus ei

1027 Ps. 103, 18. 1031/1032 Ez. 33, 22-23. 1034/1035 cfr I Cor. 3, 10. 1041/1046 Beda, in Marc., I, 393-398. 1045/1046 Matth. 5, 21-22. 1049/ 1050 cfr Ps. Origenes, Horn. II in Matth., 1 — Origenes’ Werke, XII, 1, p. 246, 8-9.

1027 leboribus R hyrinacis R G, hyriciis O, eruaciis C, arenachis M, erinaciis E E 1028 se] R s.l. 1029 tuta B iaculi R tali] om. R, G (s.l.) utatur R G (corr.) 1030 moise E quod E P {corr.) de] om. E P (add. s.l. m. 2) fuerat O {corr.), fugierat M 1032 mea] O s.l. uidebitis E, corr. 1033 quae E, corr. edificauit B (ui s.l. a.m.) supra P harenam] M {eras., petram in mg.) 1034 architectos R G unus] R G p, unum cett. codd. 1035 hunc R G O 1036 stabilem R G O {corr.) 1037 ecclesiam E, corr. 1037/1038 c(qu)oagmentari] R G O C M, c(qu)oaugmentari E L, coaugmentare B et P (u s.l. m. 2) 1038 unum P redigi omnis] relegionis L omnes O et B, corr. 1039 hue B, corr. corruant L 1041 ut] sicut E scribae] eorum et farisei add. O s.l. a.m. docebat R G {corr.) populus R, G et O et E {corr.), in populo Hraban. qua B {corr. a.m.) 1042 moysen R G, moyse Beda pr. et] ut G 1043 moyse B {corr. ; et prophetis add. in mg. a.m.) pro] et praem. O s.l. et eras., et prophetis prout M uoluntate E, corr. 1044 commutatus E predicabant R G (n eras.) 1045 populos] E {in -is mut.), populo O 1047 secuti G 1048 eum] om. R G 1048/1049 et ecce leprosus ueniens adorabat eum] R G O C K M E {in mg. inf. a.m. ; dicens add.) P {s.l. a.m.), om. E /x v 1049 discendenti R, descendenti M occurrerunt E ei] R G Hraban., om. OCKMEBPE/j, v,fort. recte 1050 qui B ad] om. M P {corr. a.m.) ualebant M E, ualuerunt B {corr. a.m.) /x v 5

LXXVII

48

8,2.

8.2. 8.3.

8,2.

8.4.

8,4.

IN MATHEVM, I

occurrit leprosus. Necdum enim poterat cum lepra tarn multiplicem in monte Saluatoris audire sermonem. Et notandum quod hie primus specialiter curatus sit, secundo puer centurionis, tertio socrus Petri febriens in Capharnaum, quarto loco 1055 qui oblati sunt ei daemonio uexati, quorum spiritus uerbo eiciebat quando et omnes male habentes curauit. Et ecce leprosus ueniens ad or ab at eum dicens. Recte post praedicationem atque doctrinam signi offertur occasio, ut per uirtutum miracula praeteritus apud audientes 1060 sermo firmetur. Domine, si uis, potes me mundare. Qui uoluntatem rogat de uirtute non dubitat. Et extendens manum Iesus tetigit eum dicens : Volo, mundare. Extendente manum Domino statim lepra 1065 fugit. Simulque considera quam humilis et sine iactantia responsio. Ille dixerat : Si uis ; Dominus respondit ; uolo / ille praemiserat : potes me mundare ; Dominus iungit et dicit : mundare. Non ergo ut plerique Latinorum putant iungendum est et legendum : uolo mundare, sed 1070 separatim ut primum dicat: uolo,deinde imperet: mundare. Et ait illi Iesus : Vide nemini dixeris. Et re uera quid erat necesse ut sermone iactaret quod corpore praeferebat ? Sed uade ostende te sacerdoti el offer munus quod 1075 praecipit Moyses in testimonium illis. Varias ob causas mittit eum ad sacerdotem. Primum propter humilitatem ut sacerdotibus deferre uideatur. Erat enim in lege prae-

1068 plerique Eatinorum\ quis ? 1068/1070 Beda, in Marc., I, 554-556. efr Leu. 14, 2-4. 1077/1079 efr Leu. 14, 2-4.

1075

1051 libra R {ut infra) 1051/1052 multiplici R G {corr.) 1052 montem E sermen R G {corr.) 1053 primum E curatos R G {corr.) secundum E, corr. 1054 tertius E, corr. febricitans L al. cafarnaum P E 1055 qui] om. G d(a)emonio] G O C K M B, demoni R, a praem. cett. codd. fi v uerbo] om. B 1057 adorabit M 1058 post] pro his M signorum L 1059 per uirtutum (-tem B, corr. a.ml) miracula] R G O C K E B, per uirtutem miraculorum M, uirtutem miraculo L, per uirtutem miraculi al., per uirtutem atque miracula Hraban., fort, recte, efr lin. 1058 praeteritur E, corr. audientis B, corr. 1061 se B, corr. me] illis. in B {uel om.) uoluntatem] G (m eras.) 1062 dubitet L 1063 et] om. O B 1064 mundare] et {om. B) confestim mundata est lepra eius add. B P L extendente] extente O, corr. s.l. a.m. et add. et in mg. lepra statim ~ L 1065 fugiit M humiles G {corr. a.m.) 1067/ 1068 dominus usque mundare] om. per homoiotel. R, G et O {add. in mg. a.m.) 1068 adiungit L mundare] uolo praem. G2 enim R G O 1069 putant] E {alt. t s. ras.) uolo mundare] om. R, G {s.l.) 1070 primum] om. L, primo Hraban. inperat G, imperantis dicat sermone P2 E, imperans dicat /x v 1071 pr. et] B {s.l. m. 2), om. P nimine B (-ni corr.) dixeris] G (is e corr.), dixerit R 1072 sermonem R iactasset R 1074 sacerdotibus /a v 1077 deferre] honorem add. jit v Hraban. in] E {s.l.), om. C M P E /x v Hraban.

PL 51

v 44

/x 27

IN MATHEVM, I

1080

8.5. 8.6. 8.7.

1085

1090

8.9.

1095

8.10. 1100

8,10. 1105

49

ceptum ut qui mundati fuerant lepra offerrent munera sacerdotibus. Deinde ut mundatum uidentes leprosum aut crederent Saluatori aut non crederent ; si crederent saluarentur, si non crederent inexcusabiles fierent ; et simul ne — quod in eo saepissime criminabantur -— legem uideretur infringere. Accessit ad eum centurio rogans et dicens : Domine puer mens iacet in domo paralyticus et male torquetur. Et ait illi Iesus : Ego ueniam et sanabo eum et cetera. Non debemus iactantiae arguere Dominum quia statim se iturum et sanaturum esse promittit uidens centurionis fidem, humilitatem et prudentiam ; fidem in eoPL 53 quod ex gentibus credidit leprosum a Saluatore posse sanari, humilitatem quod se iudicauit indignum cuius tectum Dominus intraret, prudentiam quod ultra corporis tegumen diuinitatem latentem uiderit, sciens non id sibi profuturum quod etiam ab incredulis uidebatur,sed id quod latebat intrinsecus. De qua prudentia etiam hoc ait : Ecce ego cum sim homo dico huic : Vade, et uadit, et cetera. Volens ostendere Dominum qucque non per aduentum tantum corporis, sed per angelorum ministeria posse implere quod uellet. Audiens autem Iesus miratus est. Miratus est quod uidit centurionem suam intellegere maiestatem. Pellendae enim erant uel infirmitates corporum uel fortitudines contrariae, quibus homo ad debilitatem saepe conceditur, et uerbo Domini et ministeriis angelorum. Amen dico uobis : Non inueni tantam fidem in Israhel. De praesentibus loquitur, non de omnibus retro

1100/1103 cfr Orig,,fragm. 156.

1078 ofierent E (corr.), offerant E 1079 aut c. saluatori] G (in mg. a.m.) aut] om.M non Gs.l. 1080 si c. saluarentur] B (in mg. a.m.') P (s.l. m. 2) 1081 si] aut praem. G* s.l. inexcusabilis E fierent] R G O K M(i ex o), forent C E B P E [x v 1082 lege Ii G infrangere R G (corr. a.m.), frangere Hraban. 1083 accessit] cum introisset capharnaum praem. B P E rogans] eum add. EE p 1084 domum R G (corr.), lectum At 1085 sanabo] OCKMEBPE Vat. (cfr tin. 1087 et 1090), curabo R G fx v 1080 et cetera] R G O C K E At, et respondens centurio ait domine non sum dignus ut intres sub tectum meum sed tantum die uerbo et sanabitur puer meus B P E /x v 1087 et sanaturum] om. B P1 uidens] autem add. E 1088 in eo] om. R, G (s.t.) 1089 leprosum] R G O K M E1, paraliticum C E2 B P E fx v, puerum Hraban. 1090 sanare B, corr. 1091 prudentia R G (corr. ?) etiam] B (in mg. a.m.) 1093 sed] si G (corr. a.m.) 1095 huic] om. R, G (in mg.), O (s.t.) 1090 et cetera] RGOCKAIE, e t alio ueni et uenit et seruo meo dico fac hoc et facit B P E fx v quoque] om. R G, O s.l. 1097 misteria B, corr. 1098 uelit R G (e s. i), uellit O, ualet E (corr. a.mA 1099 audiens] uir add. R, eras. est] R E G At, et sequentibus se dixit add. BP E miratus est (alt. loc.)\ OCAtEBPEv Hraban., om. R G K edd. fx per homoiotel. 1100 pellenda R 1101 infirmitatis R, E et B (corr.) 1102 ad] E (ex a) sepe E 1104 in] G s.l. 1105 loquitur non de omnibus] P (s.l. m. 2)

go

8.11. mo

1115 8.12. 8,12. 1120 8,12.

8.14. 8.15.

1125

1130

8,15.

IN MATHEVM, I

patriarchis et prophetis, nisi forte in centurione fides gentium v 45 praeponitur Israheli. Multi ab oriente et occidente uenient et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum .PL 52 Quia Deus Abraham caeli conditor pater Christi est, idcirco in regno caelorum est et Abraham, cum quo accubiturae sunt nationes quae crediderint in Christum filium Creatoris. Et ille pariter sensus impletur de quo supra diximus in centurionis fide gentium fieri praerogatiuam, dum ad illius credulitatem de oriente et occidente credituri populi commemorantur. Filii autem regni. Filios regni Iudaeos significat in quos ante regnauit Deus. Eicientur in tenebras exteriores. Tenebrae semper interiores sunt non exteriores. Sed quoniam qui a Domino foras expellitur lumen relinquit, idcirco exteriores tenebrae nominatae sunt. Ibi erit fletus et stridor dentium. Si fletus oculorum est et stridor dentium ossa demonstrat, uera est ergo corporum et eorundem membrorum quae ceciderant resurrectio. Cum uenisset Iesus in domum Petri uidit socrum eius iacentem et febrientem, et tetigit manum eius et dimisit earn febris, et surrexit et ministrabat eis. Tangitur manus mulieris, et sanatis operibus eius peccatorum infirmitas fugit. Natura hominum istiusmodi est ut post febrem magis lassescant corpora et incipiente sanitate aegrotationis mala sentiant. Verum sanitas quae confertur a Domino totum simul reddit nec sufficit esse sanatam sed ut n 28 67tItckjis fortitudinis indicetur additum est : et surrexit, PE 54

1113 supra] cfr lin. 1106/1107. II, 466-467.

1131/1132 Beda, in Marc., I, 467-468 ; in Luc.,

110(5 in] in B illis. {uel om.), P {s.l. m. 2) 1107 proponitur M 1108 multi] dico autem uobis quod praem. B P L occidente] ab praem. P L 1109 in] G (s.l. a.m.) regnum E 1110 conditur R G 1111 et] om. M 1112 qui M crededirint R G {corr. a.m.), credederent B (-diderunt a.m.) christo B {corr.) E 1113 super E in] in B illis. {uel om.), P {in mg. m. 2) 1114 fidem R M 1116 filii G filii a. regni] B {in mg. a.m.) filius M regni] autem praem. G2 s.l. ii'deos G, iudeus E {s.l.) 1118 exterioris R 1119 deo B 1121 nominati R, G et B {corr. a.m.) 1123 monstrat R {corr.), demonstret P, demonstrant M erga E 1124 et] B {s.l. a.m.) ceciderat R G, -derunt L 1125 iesus] dominus E, om. P L 1126 febricitantem E L /a 1128 sanctis R G, sanatis operibus O in ras. uberibus B, febribus L 1129 hominis R G 1130 febrim E lacessant edd. yc corporu R, -um G incipientes E, corr. 1131 aegrotationes E 1132 totum] G {s.l.), tota Vat. Beda reddit E, redit B {corr.) Beda esse] tantum praem. E {s.l.), tantum add. Vat. sanata M sed] om. M 1133 iTTLraais] re(d)dita sit R G, epitasis id est ueritas O s.l. a.m., emraovs B {corr. in mg. a.m.) P (ueritas add. in mg. m. 2), et nrasis M fortitudini R G iudicetur R G {corr.) et] ut R surrexit] R G B, et add. cett. codd. fj, v {e lin. 1127 ?)

IN MATHEVM, I 1135

8,16.

1140

8.19. 8.20.

1145

1150

1155

8.21. 1160

51

ministrabat eis. Ilia manus ministrabat quae et tacta fuerat et sanata Vespere autem facto obtulerunt ei multos daemonia habentes, et eiciebat spiritus uerbo et omnes male habentes curabat. Omnes non mane, non meridie, sed ad uesperam curantur, quando sol occubiturus est, quando granum tritici in terra moritur ut multos fructus adferat. v 46 Et accedens unus scriba ait illi : Magister sequar te quocumque ieris. Et dicit ei Iesus : Vulpes foueas habent et uolucres caeli nidos, filius autem hominis non habet ubi caput reclinet. Scriba iste legis qui tantum litteram nouerat occidentem si dixisset : Domine sequar te quocumque ieris, non fuisset repulsus a Do¬ mino, sed quia magistrum unum de pluribus aestimabat et litterator erat (quod significantius graece dicitur ypa/x^arevs et non spiritalis auditor) ideo non habet locum in quo possit reclinare Iesus caput suum. Ostenditur autem nobis et ob hoc PL 53 scribam repudiatum, quod signorum uidens magnitudinem sequi uoluerit Saluatorem, ut lucra ex operum miraculis quaereret, hoc idem desiderans quod et Simon Magus a Petro emere uoluerat. Tabs ergo tides iuste sententia Domini condemnatur et dicitur ei: Quid me propter diuitias et saeculi lucra cupis sequi cum tantae sim paupertatis ut ne hospitiolum quidem habeam et non meo utar tecto. Alius autem de discipulis eius ait illi : Domine permitte me primum ire et sepelire patrem meum. Quid simile inter scribam et discipulum ? Ille magistrum uocat, hie Dominum confitetur, ille propter pietatis occasionem ad sepeliendum patrem ire desiderat, iste secuturum se quolibet esse promittit, non magistrum quaerens sed ex magistro lucrum.

1139/1140 efr Ioh. 12, 25.

1130/1137 Beda, in Luc., Ill, 1825-1832.

1153/

1154 efr Act. 8, 19.

1134 manum E(corr.), manu B P (corr. a.ml) L q; B(corr. a.m.) 1138 omnes] ras. in O curauit L fx pr. non] om.R, G (s.l.) 1139 ad] om.R,G (s.l. ; eras.), 0(s.l.a.m.) uespera R occiditurusR 1139/1187 quando usque sunt] om.RG (sedhabet in 3 foliispost dis[cipulos] tin. 1191) et E 1140 fructos G M (corr.) sufferatM 1142 et]om.E dixit B P 1143hebentM nidus E B (corr.) 1144 caput] O C K E B, suum add. G (s.l. a.m.) M P L fx v 1146 non fuisset] P (t. ras. m. 2) 1147 qui G plurimis O 1148 litteratus L grammatheus B P, spailareuy M 1149 auditur B, corr. posset GE 1150 iesus reclinare ~ O M 1150/1151 in hoc repudiato scriba O 1132 ut] et E lucrum P (corr. a.m.) L 1154 uoluerit O K (corr.) iustae B (corr.) iuxta sententiam al. 1155 saeculi et ~ L 1155/1156 lucrum saeculi O 1156 et E Beda (aliq. codd.) 1159 me] P (s.l. m. 2) ire primum ~ G B (corr.) P L 1160 scriba M 1161 uocat] om. M 1162 iste] se M 1163 esse quolibet ~ O

52 8.22.

8.23.

8.24. 8.25.

8.26.

8.27.

8,29.

IN MATHEVM, I

Ait illi Iesus : Sequere me et dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Mortuus est quicumque non cre¬ dit. Si autem mortuum sepelit mortuus, non debemus curam habere mortuorum sed uiuentium, ne dum solliciti sumus de mortuis, nos quoque mortui appellemur. 1170 Et ascendente eo in nauicula secuti sunt eum disci ■puli eius, et reliqua. Quintum signum fecit quando PL 55 ascendens nauem de Capharnaum uentis imperauit et mari, sextum quando in regione Gerasenorum dedit potestatem daemonibus in porcos, septimum quando ingrediens ciuitatem v 47 1175 suam paralyticum secundum curauit in lectulo ; primus enim paralyticus est puer centurionis. Ipse uero dormiebat. Et accesserunt et suscitauerunt eum dicentes : Domine salua nos. Huius signi typum in Iona legimus quando ceteris periclitantibus ipse 1180 securus est et dormit et suscitatur et imperio ac sacramento passionis suae liberat suscitantes. Tunc surgens increpauit uentis et mari. Et ex hoc loco intellegimus quod omnes creaturae sentiant Creatorem. Quibus enim increpatur et imperatur sentiunt imperantem, ft 29 xi85 non errore hereticorum qui omnia putant animantia sed maiestate Conditoris quae apud nos insensibilia illi sensibilia sunt. Porro homines mirati sunt dicentes : Qualis est hie quia uenti et mare oboediunt ei. Non discipuli 1190 sed nautae et ceteri qui in naui erant mirabantur. Sin autem PL 54 quis contentiose uoluerit eos qui mirabantur fuisse discipulos, respondebimus recte homines appellatos, quia necdum potentiam nouerant Saluatoris. Quid nobis et tibi jili Dei ? Venisti hue ante 1165

1175 efr Matth. 9, 6. 1175/1170 efr Matth. 8, 6. 1178/1179 efr Ion. 1, 5. 1185/1187 Beda, in Marc., II, 54-58 ; in Luc., Ill, 592-595. 1189/1193 Beda, in Marc., II, 75-79 ; in Luc., Ill, 611-614.

1160 mortuos (alt. /.) B (corr. a.m.) 1169 mortuos G, corr. 1170 eo] om. M in] om. G nauicula] B (mutat. ill. in mg.), nauiculam L 1172 nauem] B (a.m.) 1173 iherassenorum M 1174 porcus B, corr. 1175 secundum] O i. mg. a.m. 1179 ceteris] et praejn. G 1180 hac M 11S2 im(n)perauit E2 L 1183omnisG sentient B (corr. in mg. a.m.) 1184 quas increpauit al. imperatur] -tor G (corr.), quibus praem. ft, imperauit al. 1185 errorem O animantia (amantia 0, corr., animam E, corr.)] GOCKMBP1L Beda Hraban., insensibilia (ex -um E) esse add. E P2 L /t v et aliquot codd. Hrabani, sensibilia esse alii codd. Hier. et Hrabani 1180 conditores B, corr. insensibilia E 1188 quales R 1189 quia G 1190 cetere B, corr. que E naue R B (corr.), mari M erunt R G (corr. a.m.) si O C M B P 1192 omnes M appellatur R B (corr.), -tor G (corr.) Marc.) Hraban., qui G (in R et E nihil constat) M B P iesu add. ft Hraban. hunc G, corr.

1191 discipulus B, corr. quia] O C KL Beda (in 1194 tibi] est add. B P,

IN MATHEVM, I

8,31.

8,34.

53

1195 tempus torquere nos ? Non uoluntatis ista confessio est quam praemium sequitur confitendi sed necessitatis extortio quae cogit inuitos, uelut si serui fugitiui post multum temporis Dominum suum uideant, nihil aliud nisi de uerberibus deprecantur, sic et daemones cernentes Dominum in terris 1200 repente uersari ad iudicandos se uenisse credebant. Praesentia Saluatoris tormenta sunt daemonum. Ridiculeque putant quidam daemones scire filium Dei et diabolum ignorare eo quod minoris malitiae sint isti quam ille cuius satellites sunt. Cum omnis scientia discipulorum ad magistrum referenda sit 1205 et tarn daemones quam diabolus suspicari rnagis filium Dei quam nosse intellegendi sint. Nemo enim Patrem nouit nisi v 48 Filius et cui uoluerit Filius reuelare. Si eicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Et ait illis : Ite. Non quod concederet Saluator daemonibus PL 56 1210 quod petebant dixit : Ite, sed ut per interfectionem porco¬ rum hominibus salutis occasio praeberetur. Pastures enim ista cernentes statim nuntiant ciuitati. Erubescat Manicheus. Si de eadem substantia et ex eodem auctore hominum bestiarumque sunt animae, quomodo ob unius hominis salutem duo 1215 milia porcorum suffocantur? Et ecce omnis ciuitas exiit obuiam Iesu, et uiso eo rogabant ut transiret a finibus eorum. Qui rogant ut transeat fines eorum non de superbia hoc faciunt (ut nonnulli arbitrantur) sed de humilitate qua se praesentia Domini indi1220 gnos iudicabant, sicut et Petrus in captura piscium cadens ad genua Saluatoris ait : Exi a me, Domine, quia uir peccator sum.

1195/1201 Beda, in Marc., I, 401-407; in Luc., II, 412-418. 1201/1202 putant quidam] quis ? 1205/1206 cfr Beda, in Marc., I, 492-494 ; in Luc., II, 488-491. 1206/1207 Matth. 11, 27. 1210/1215 Beda, in Marc., II, 181-186 ; in Luc., Ill, 768-773. 1217/1220 cfr Orig., fragm. 171, 4-7; Theod. Heracl., fragm. 54. 1218/1219 cfr Apoll., fragm. 39/= Orig., fragm. 167.170). 1221 Luc. 5, 8.

1195 est] om. R 1196 sequitur] non praem. E Hraban. confitenti E (corr. a.m.), confitentis Hraban. 1197 inuitos] -tus R et G (corr.), et add. Beda 1200 uersari] territi R G, conuersari O2 B2 /a. iudicando E, -tes G 1201 rediculae qui (que s.l. a.m.) E 1202 demonias E, dgmonas M 1203 satellite R O corr. 1205 tamen R G (corr.) 1206 nosse G sunt M P L /j. v 1207 pr. filius] neque filium quis nouit nisi pater add. E (in mg. a.m.) Vat. filius uoluerit ~ C M B L, filius om. K 1208 eices B, corr. 1209 quod] R G (d eras.) K, quo O et E et P, corr., C MBL 1210 quod] bis in R G (corr.) petiebant R G (corr.) ut] R s l. 1211 hominibus] P (in mg. m. 2) 1212 ciuitate B, corr. 1213 et] om. R G, O s.l. a.m. 1214 sunt] om. M homines E et B (corr.) 1216 exit G alt. et] quo R G uisu R B eum R G (corr.) 1217 qui] R G1 C K P2 Hraban., quod G2OMEBPlL^v 1218 fines] a praem. E, finis B (corr. a.m.), a finibus /a v 1219 de] R s.l. qua se] quas R G, quasi L 1219/ 1220 indignos domini praesentia L 1220 iudicaru (uel a)nt M 1221 genuam R G (corr.), ienua K E (corr.) domine] om. R G homo R G sum] et (om. B) ascendens iesus in nauiculam transfretauit add. B (in mg. a.m.) p. v

54 9.1. 9.2. 1225

9,2. 9.2.

1230

1235

9.3.

1240

1245

9,5. 1250

IN MATHEVM, I

Et uenit in ciuitatem suam. Et ecce offerebant ei paralyticum iacentem in lecto. Videns autem Iesus fidem illorum dixit par alytico : Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua, et reliqua. Ciuitatem eius non aliam intellegamus quam Nazareth ; unde et nazareus appellatus est. Obtulerunt autem ei ut supra diximus secundum paralyticum iacentem in lectulo quia ipse ingredi non ualebat. Videns autem Iesus non eius fidem qui offerebatur sed eorum qui offerebant, dixit paralytico : Confide, fili, dimittuntur tibi peccata tua. 0 mira humilitas ! PL 55 Despectum et debilem totisque membrorum compagibus dissolutum filium uocat, quern sacerdotes non dignabantur adtingere. Aut certe ideo filium, quia dimittuntur ei peccata sua. Iuxta tropologiam interdum anima iacens in corpore suo totis membrorum uirtutibus dissolutis a perfecto doctore 3° offertur curanda Domino ; quae si misericordia eius sanata v 49 fuerit tantum roboris accipit ut portet statim lectulum suum. Et ecce quidam de scribis dixerunt intra se : Hie blasphemat. Legimus in propheta dicente Deo : Ego sum qui deleo iniquitates tuas. Consequenter ergo scribae, quia hominem putabant et uerba Dei intellegebant, arguunt eum blasphemiae. Sed Dominus uidens cogitationes eorum ostendit se Deum qui potest cordis occulta cognoscere, et quodammodo tacens loquitur : eadem maiestate et potentia qua cogitationes uestras intueor, possum et hominibus delicta dimittere ; ex uobis intellegite quid paralyticus consequatur. Quid est facilius dicere : Dimittuntur tibi pec-PE^j cata tua ; aut dicere : Surge et ambula. Inter dicere et facere multa distantia est. Vtrum sint paralytico peccata

1226/1227 efr Matth. 2, 23. 1227 supra] efr lin. 1175. 1231/1235 Beda, in Marc., I, 693-696. 1242 Is. 43, 25. 1245/1259 Beda, in Marc., I, 717-731 ; in Euc., II, 845-853.

1224 ipsorum R G {corr. a.m.') O paralyticum B, corr. 1225 fili] om. R, G (s.l.) 1226 intellegimus E /x v 1228 secundum] om. M ipse] inde R G {corr.), ipsi E (corr.) M egredi R G 1231 tua] om. M 1233 filium] E s.l. sacerdotis B, corr. 1234 recte Beda filium] R G O1 K M E1 Beda, uocat add. O2 C E2 B P E Hraban. 1235 iacet M 1236 tutis B, corr. membris R G 0 (-bris a.m. in ras.) uirtutibus] om. R 0, G {s.l.) ad M 1237 seE,corr. misericordiae E 1238 accepit RGB {corr.) 1240 et] om. R 1241 dicente R G O C K E2 E Hraban., dicentem M E1 B P /a. v deo] G O C K E2, domino R E, dominum M E1 B P fj. v, om. Hraban. {efr lin. 1243 ‘uerba Dei’) 1243 quia] B (a exp.) et u. d. intellegebant] P s.l. a.m. intellegebant] non praem. G2 B fiv 1244 blasphemia M cogitationis R 1245 potest] G {e corr.) C K E B P Beda Hraban., possit R 0 M /r v, potens est E 1246 potentiam G 1247 qua] E{&e corr.) possum] G, e corr. 1250 tua] om. R G O an M E E Beda

1250/1251 dicere et facere] ipsas autem uirtutes R {corr. s.l. a.m., sed eras.)

IN MATHEVM, I

55

dimissa solus nouerat qui dimittebat. Surge autem et ambula tam ille qui surgebat quam hii qui surgentem uidebant adprobare poterant. Fit igitur carnale signum ut probe1255 tur spiritale, quamquam eiusdem uirtutis sit et corporis et animae uitia dimittere. Et datur nobis intellegentia propter peccata plerasque euenire corporum debilitates et idcirco forsitan prius dimittuntur peccata ut causis debilitatis ablatis sanitas restituatur. 1260 Tolle lectum tuum et uade in domum tuam. Et anima paralytica, si surrexerit, si robur pristinum recuperarit, portat lectum suum in quo iacebat antea dissoluta et portat ilium in domum uirtutum suarum. Et cum tr ansir et inde Iesus uidit hominem 1265 sedentem in teloneo Matheum nomine et ait illi : Sequere me. Et surgens secutus est eum. Ceteri euangelistae propter uerecundiam et honorem Mathei noluerunt eum nomine appellare uulgato sed dixerunt Leui; duplici quippe uocabulo fuit. Ipse autem Matheus secundum illud quod a v 50 1270 Salomone praecipitur : Iustus accusator sui est in principio sermonis ; et in alio loco : Die tu peccata tua ut iustificeris, PL 56 Matheum se et publicanum nominat ut ostendat legentibus nullum debere salutem desperare si ad meliora conuersus sit, cum ipse de publicano in apostolum sit repente mutatus. 1275 Arguit in hoc loco Porphyrius et Iulianus Augustus uel inperitiam historici mentientis uel stultitiam eorum qui statim secuti sunt Saluatorem quasi inrationabiliter quemlibet uocantem hominem sint secuti, cum tantae uirtutes tantaque signa praecesserint quae apostolos ante quam crederent uidisse non

1265/1274 efr Otig.,fragm. 173. 1266/1274 Beda, in Marc., I, 811-817 ’> ™ Luc., II, 885-891. 1270/1271 Prou. 18, 17. 1271 Is. 43, 26. 1275 sqq. efr Porphyrius, adu. Christianos, fragm. 6 ; Iulianus Apostata.

1252 autem] om. L 1253 ille] OCKMEBPL Beda, hie R G, is Hraban. consurgebat E (corr.) M hii] R G O K M E P2, hi C B P1 L qui] 0 s.l. surgentem] R G O K E B P Beda Hraban., consurgentem C L M 1254 po tuerunt R G, potuerant O 1255 uirtus M 1256 dator E, corr. intellegentiam E 1257 pleris- al. debilitatis E, corr. 1258 peccata] tua add. /a v sanitati M 1259 restituantur E 1261 anima] Hraban., nostra codd. edd., uel anima nostra legendum ? surrexit B (corr. a.m.) robor O E B (corr.) 1261/1262 recoperatis R G (ut uidetur ; corr. a.m.), recuperauerit L, repararet O, reciperet C Hraban. 1262 lectulum E qua R G 1264 transisset L 1265 telineo E, corr. et] om. R, G (s.l.) 1267 mattheum R G (-ei corr.) 1268 uulgatum R (in -tu corr.) M, uulgatos E (corr.) leuui R G (pr. u eras.), leuin B P dupplice E (in -ci corr.) 1270 dicitur al. acusatur O (corr.), E (-or corr.) primordio Beda 1271 ut] R (s.l. a.m.) 1272 mattheus R G M, matheus E (corr.) 1273 si] E (e sed) 1274 apostolo M 1275 porfirius R P, -phirius E agustos G 1276 historiaci R, -cice G (e corr.) mentis R (corr. a.m.), mentientes E, O et B et P (corr.) 1278 uirtutis B (corr. in mg. a.m.) 1279 praecesserint E (corr.), -cesserint G apostolis M crederint R G

56

9,10-

9.13.

IN MATHEVM, I

1280 dubium est. Certe fulgor ipse et maiestas diuinitatis occultae quae etiam in humana facie relucebat ex primo ad se uidentes trahere poterat aspectu. Si enim in magnete lapide et sucinis haec esse uis dicitur ut anulos et stipulam et festucas sibi copulent, quanto magis Dominus omnium creaturarum ad se 1285 trahere poterat quos uolebat. Et factum est discumbente eo in domo ecce multi publicani et peccatores uenientes discumbebant cum Iesu, et reliqua. Viderant publicanum a peccatis ad n 31 meliora conuersum locum inuenisse paenitentiae et ob id etiam PL 58 1290 ipsi non desperant salutem neque uero in pristinis uitiis permanentes ueniunt ad Iesum,ut Pharisaei et scribae murmurant, sed paenitentiam agentes ut sequens Domini sermo significat dicens : Misericordiam uolo et non sacrificium. Non 1295 ueni iustos uocare sed peccatores. Ibat autem Domi¬ nus ad conuiuia peccatorum ut occasionem haberet docendi et spiritales inuitatoribus suis praeberet cibos. Denique cum frequenter pergere ad conuiuia describatur, nihil refertur aliud nisi quid ibi fecerit,quid docuerit,ut et humilitas Domini 1300 eundo ad peccatores et potentia doctrinae eius in conuersione paenitentium demonstretur. Quod autem sequitur : Mi Seri cordiam uolo et non sacrificium ; et : Non ueni uo¬ care iustos sed peccatores, de propheta proferens testi- V51 monium suggillat scribas et Pharisaeos, qui iustos se aestiman1305 tes peccatorum et publicanorum consortia declinabant. Tunc accesserunt ad eum discipuli Iohannis dicentes : Quare nos et Pharisaei ieiunamus frequen¬ ter, discipuli autem tui non ieiunant ? Superba interrogatio et plena de supercilio Pharisaeorum. Certe (ut -

9, 13.

9.14.

12S8/1301 Beda, in Marc., I, 848-860 ; in Luc., II, 912-914 ; II, 943-951. 1301/ 1302 Os. 6, 6. 1301/1305 Beda, in Marc., I, 872-874; in Luc., II, 932-934.

1280 fulgur G2 diuinitates B, corr. 1281 facie r. humana ~ L reuelabat B primo] die add. L uidente R, uenientes E (corr.) 1282 aspectum B, corr. in] et praem. M magno R, G et E (corr.) K succinis E 1283 annullus E 1281 dominum M 1280 ecce] et praem. E, exp. 1286/1287 publicani multi ~ L 1288 reliqui qui R G uideba( *n Luc., Ill, 869-873.

1337 nemo] autem add. L immittit L 1337/1338 uestimentum uetus 71 1338 tullit R G (corr.) 1340 uetres R rumpuntur R G (corr.) O 1341 effunditur O K P1 /j. 1342 nouas G, corr. 1343 dicitur E (corr. a.m.) 1344 uetere B (corr.) M 1344/1345 induerit hominem] R G O, hominem induerit ~CKMEBPLfj.v 1345 seueriora] te seruare R ieiunia] R G O Beda, -nii cett. codd. ju. v 1346 niminiam R 1346/1347 crudelitatem E (corr. a.m.) /x 1348 uestimenti] C K M E B P L Hraban., -torum R G O pr. et] om. R ueteres] unde R, utres ue(/« rax.)teres G, utres praem. E 1350 ne G 1351 quod M 1352 praecepta legis ~ B P 1353 in] R s.l. mitterent] miscerent R mitterent u. n. s. apostolus] G in mg. 1354 apostolos E ad eos] R (s.l. a.m.) insipientes] R G O, insensati C KB P L M \iv, fort, rec/e, insensatae E quis E uobis B (corr. a.m. in mg.) P (corr.) 1355 ueritate B, corr. 1359 uitia R (corr.) G polutae E (in pullutae mut. a.m.) 1359/1360 et a. sordes] alia R G (corr. a.m.) et alia eius quae multorum sordium edd. fx 1360 libidini] sordes praem. R, libidine B (corr.), sordes libidinis (s eras.) G, libidinibus Hraban. libidinis ub iacuerit O (efr G) iacuerit G (corr. a.m.), subiacuerint E, -cerit B (corr. a.m.) 1361 ecce] haec illo loquente ad eos praem. O a.m. accessit] ad eum add. E (s.l. a.m.), ad iesum add. al.

IN MATHEVM, I 9,19.

9,20.

9,21.

59

manum super earn, et uiuet. Et surgens Iesus sequebatur eum et discipuli eius. Octauum signum est in quo 1365 princeps suscitari postulat filiam suam, nolens de mysterio uerae circumcisionis excludi; sed subintrat mulier sanguine fluens et octauo sanatur loco, ut principis filia de hoc exclusa numero ueniat ad nonum, iuxta illud quod in psalmis dicitur : Aethiopia praeueniet manus eius Deo ; et: Cum intrauerit pleni1370 tudo gentium time omnis Israhel saluus fiet. Ecce mulier quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis accessit retro et tetigit fimbriamPL6o uestimenti eius. In euangelio secundum Lucam scribitur v 53 quod principis filia duodecim annos haberet aetatis. Nota 1373 ergo quod eo tempore haec mulier, id est gentium populus, coeperit aegrotare quo gens crediderit Iudaeorum. Nisi enim ex comparatione uirtutum uitium non ostenditur. Haec autem mulier sanguine fluens non in domo, non in urbe accedit ad Dominum, quia iuxta legem urbibus excludebatur, sed in itine1380 re ambulante Domino ut dum pergit ad aliam alia curaretur. Vnde dicunt et apostoli : Vobis quidem oportebat praedicari uerbum, sed quoniam uos indignos iudicastis salute, transgredimur ad gentes. Dicebat enim intra se : Si tetigero tantum fim1385 briam uestimenti eius, salua ero. Iuxta legem qui mulierem menstruatam aut fluentem sanguinetetigerit,inmundus est. Ista ideo tangit Dominum ut sanguinis uitio etiam ipsa curetur.

1369 Ps. 67, 32. 1369/1370 Rom. 11,25.26. 1373/1.376 efr Beda, in Marc., II, 310-312 ; in hue.. Ill, 911-914. 1373/1374 efr Luc. 8, 42. 1378/1379 efr Leu. 15, 19 ; Num. 5,3. 1381/1383 Act. 13, 46. 1385/1387 efr Leu. 15, 11.

1363 manum] tuam add. E (del.) L n 1365 suscitare B (corr.) P filiam s. postulat ~ B P 1366 exclude B (corr.) subintrauit R G O sanguinem R G O (corr.) B (i ex e) 1367 princeps G, corr. 1368 annorum M salmis G (in -o mut.), psalmista E (corr.) 1369 aethiopia] de praem. al. intrarit R G, -berit M 1370 omnes B, corr. 1371 ecce] R G K M E L, et praem. 0 C B P ^ v sanguis M fluxus E, corr. 1373 euangelium B, corr. lucanum B 1374 aetates E et B (corr.) 1375 populos B, corr. 1376 quod E (ut uidetur, quoniam s.l. a.m.) P1 (- d eras.) L gens R G O al. crederit R G (corr. a.m.) 1377 comparationem E ostendetur B, corr. 1378 sanguinem R G 1379 qui E M 1380 alia E 1381 dicunt] et praem. E et] exp. E quidam E pr(a)edicare RGB 1382 uerbum] RGOKMEBP, dei add. C E fj. v uos i. iudicastis] R G O, indignos u. i. ~ E P C K M L Hraban., indignus u. iudicastes (corr.) B, uos i. indignos ~ n v salutem M 1382/1383 transgrediemur R G 1384 si] se B, corr. 1384/1385 fimbriam uestimenti] R GO C, uestimentum KEBP Lpcv, uestimenta M 1385 sui R G (corr.) legem] eius add. B P L 1386 ac L sanguinem L 1387 sanguines B, corr. 1388 curaretur G2 0 K M E

60

9,22. 9.22.

9.23.

9.24. 9.25.

9,25.

9.27. 9.28.

9,27.

IN MATHEVM, I

Confide, filia, fides tua te saluam fecit. Ideo 1390 filia quia fides tua te saluam fecit. Nec dixit: fides tua te saluam factura est, sed saluam fecit ; in eo enim quod credidisti iam salua facta es. Et cum uenisset Iesus in domum principis et uidisset tibicines et turbam tumultuantem. Vsque ho1395 die puella iacet in domo principis mortua et qui uidentur magistri tibicines sunt carmen lugubre cantantes. Turba quoque Iudaeorum non est turba credentium, sed turba tumultuantium. Non est mortua puella sed dormit, quia Deo uiuunt 1400 omnia. Et cum eiecta esset turba intrauit et tenuit manum eius. Non enim erant digni ut uiderent mysterium PL59 resurgentis qui resuscitantem indignis contumeliis deridebant. Et tenuit manum eius, et surrexit puella. Nisi n 33 1405 prius mundatae fuerint manus Iudaeorum quae sanguine plenae sunt, synagoga eorum mortua non consurgit. Et transeunte inde Iesu secuti sunt eum duo caeci clamantes et dicentes : Miserere nostri fili Dauid. Cum autem uenisset domum accesserunt ad eum 1410 caeci. Transeunte per domum principis Domino Iesu et per- v 54 gente ad domum suam sicut supra legimus : Ascendens nauiculam transfretauit et uenit in ciuitatem suam, clamabant PL 61 duo caeci dicentes : Miserere nostri fili Dauid, ettamen noncurantur in itinere, non transitorie ut putabant, 1415 sed postquam uenit in domum suam, accedunt ad eum et introeunt et primum eorum discutitur fides ut sic uerae fidei lumen accipiant. Priori signo quod exposuimus de principis

1389/1392 Beda, in Marc., II, 379-382 ; in Luc., Ill, 981-984. 1399/1400 cfr Ps. Theoph., p. 286. 1402/1403 cfr Beda, in Marc., II, 427-430 ; in Luc., Ill, 1031-1033. 1404/1406 Ps. Theoph., p. 286; Beda, in Marc., II, 446-448 ; in Luc., Ill, 1041.1042. 1411/1412 Matth., 9, 1.

1389/1391 ideo usque fecit] E (in mg. sup. a.m.) 1390 fides] quia praem. L 1392 salua] om. R, G (s.l.) 1393 iesus] dominus R G O principes R, E et B (corr.) 1394 ibi cines R G (tibi add. s. ci a.m.) 1395 principes B, corr. 1396 tibicinis P canentes E L 1397 alt. turba] om. L 1399 domino L 1402 enim] R G O, om. C K M E B P L, fort. recte uidere (ut om.) M 1403 resurgentes B, corr. ridebant P (in in- mut.) 1406 consurgit] R G1 O Beda, resurget G2 C M E B P ij. v, consurget K L Hraban. 1407 iesus L 1408/1410 mise¬ rere usque caeci] codd., om. g v 1409 domum] ad praem. O, in praem. B (s.l. a.m.) (cfr l. 1415) 1410 transeuntem E principes G (corr. a.m.) B (corr.) 1410/ 1411 pergentem B, corr. 1411 sicut] om. R O, G (s.l.) 1413 fili] R et G (s.l.) 1414 transituriae B (o s. u) 1415 sed] et M in ]RGOCB,om.KMEPL Hraban., fort, recte (cfr l. 1409) 1416 ut] E (in et mut.) 1417 accipiant] E (in -unt mutl), -unt B (corr.) principes G (corr. a.m.)

IN MATHEVM, I

9.27. 9.28.

9,27.

9.30. 9.31.

9.32. 9.33.

61

filia et de emorrousa muliere consequenter hoc iungitur ut quod ibi mors et debilitas, hie caecitas demonstraret. Vterque 1420 enim populus caecus erat Domino per hoc saeculum transeunte et cupiente reuerti ad domum suam. Qui nisi confessi fuerint et dixerint : Miserere nostri fili Dauid, et interrogante Iesu : Creditis quia possum hoc facere, responderint ei : Vtique Domine, lumen pristinum non recipient. 1425 In alio euangelista unus caecus scribitur scissis uestibus et in Hiericho sedens qui ab apostolis prohibetur clamare sed per inpudentiam recipit sanitatem. Qui locus proprie ad gentium populum pertinet et in suo exponendus est uolumine. Fili Dauid miserere nostri. Audiat Marcion et Mani1430 cheus et ceteri heretici qui uetus laniant testamentum et discant Saluatorem appellari hlium Dauid. Si enim non est natus in carne, quomodo uocatur hlius Dauid ? Et comminatus est illis Iesus dicens : Videte ne quis sciat. Illi autem exeuntes dijfamauerunt eum 1435 in tota terra ilia. Et Dominus propter humilitatem fugiens iactantiae gloriam hoc praeceperat, et illi propter memoriam gratiae non possunt tacere beneficium. Nota ergo aliquid inter se iustum esse contrarium. Caeci isti in decimo curantur loco. 1440 Egressis autem illis ecce obtulerunt ei hominem mutum daemonium habentem, et eiecto daemone v 55 locutus est mutus. Vndecimus mutus linguam recipit ad PL 60 loquendum. Quod autem graece dicitur Kcopos magis tritum

1425/1427 efr Marc, io, 50-52.

1428 efr Hieron., Tract, in Marcum, 5 -— CC, 78,

475, 19 : ‘Caecus iste populus Iudaeorum est’.

1418 profluosa R G (aliter et de emoro*** in mg. a.m.) O (emoerosa s.l. a.m.), morbosa C al., moruosa B, emorousa K, emorruosa P 1411) quomd& G 1420 dominum E, corr. seculo R G K ; O et C (corr.) 1421 cupientem B, corr. reuerte B, corr. confesse B, corr. 1423 credites B (corr.), -dis G (corr.) 1423/1424 responderunt R G 0 ; E et B (corr.) 1424 ei] om. K utiqui K reciperint R G (alt. i in e mut.), receperunt E (corr.), recipiunt E 1425 caecus] P s.l. a.m. scribetur B, corr. et] E s.l. 1426 hiericho] itinere R G 1427 inpat(c)ientiam R G, O (corr. s.l. a.m.) recepit L propriae B, corr. et] om. E 1429 audiat] R G O C KB P, -ant cett. codd. 71 v Hraban. 1430 cetenj B, corr. instrumentum] C K M B P E M Hraban., testamentum R G O E (ex instru-) 1431 appellate B, corr. 1433 eis R G 0 1434 esciat R G (corr.) ille E et B (corr.) 1435 totam M E (corr.) terram illam M 1436 iactantiam R G glori§ R G (e e corr.) hoc usque memoriam] B (in mg. a.m.) preciperat R G O 1437 gratiae] codd., Hraban., gloriae R G (corr.) O nota] non B aliquid] E (in -quod mut.) 1438 se] om. R, G (s.l.) ius¬ tum] codd., Hraban., iusto E, iussum /x v cum quibusdam codd. Hraban. 1440 egressi RGO illi R GO 1441 d(a)emone] R G O C M E, daemonio KB P E^v 1442 mutus] om. R, G (in mg. a.m) undecim0 M 1443 aut B (corr. a.m), om.P, C

enim Hraban. P E K P

Kco(f>a>v R G, cofon O (ex cofos), KaufroC C, zccu^oN E Koxj>oc

62

IN MATHEVM, I

est sermone communi ut surdus magis quam mutus intellegatur. Sed moris est scripturarum Kujpov indifferenter uel mutum uel surdum dicere. Spiritaliter autem sicut caeci lumen recipiunt, sic et muti ad loquendum lingua laxatur ut confiteatur eum quem antea denegabat. Et miratae sunt turbae dicentes : Numquarn sic 1450 apparuit in Israhel. Pharisaei autem dicebant : In principe daemoniorum eicit daemonia. Turba Dei opera confitetur et dicit : Numquarn apparuit sic in Israhel. In turba confessio nationum est. Pharisaei autem quia uirtutem negare non poterant, opera calumniantur et 1455 dicunt : In principe daemoniorum eicit daemones, per suam calumniam usque hodie Iudaeorum infidelitatem demonstrantes. Et circuibat Iesus ciuitates omnes et castella docens in synagogis eorum et praedicans euange1460 Hum regni et curans omnem languorem et omnem infrmitatem. Cernis quod aequaliter et uillis et urbibus et castellis, id est et magnis et paruis, euangelium praedicauerit, ut non consideraret nobilium potentiam sed salutem creden- n tium. Circuibat ciuitates: hoc habens operis quod man1465 dauerat pater et hanc esuriem ut doctrina sua saluos faceret infideles. Docebat autem in synagogis et uillis euangelium regni et post praedicationem atque doctrinam curabat omnem languorem et omnem infirmitatem, ut quibus sermo non suaserat opera persuaderent. De Domino proprie dicitur: curans 147° omnem languorem et omnem infirmitatem / nihil quippe ei inpossibile est. Videns autem turbas misertus est eis qui erant uexati et iacentes sicut oues non habentes pastor em. 1445

9.33. 9.34. 9.33.

9.34.

9.35.

9.35.

9.36.

1444 esse sermonem M magis] R G Hraban., om. OCKMEBPL 1445 esse R G O cofon R G O, Kaiov C, /coi^ontn. differenter K, Kaxfios M, Kaov B, Ktor./.) E {corr. m. rec.) 1816 recepit R G {corr.) 1817 ut] E (r. et) loquent R, corr. 1818 hie usque igitur] R in mg. 1819 prophetam E, corr. 1820 omne B, corr. triticum R G {corr.) O 1821 recepit {alt. et ult. /.) E 1822 recepit E 1823 discipulus B, corr. 1823/1824 credentium o. esse ~ L 1824 pseudoprophetas] in praem. M 1825 debere P respicere R G {corr.), suscipere L alimonia R G 1826 praeceperat R G, peurrens E, precurans O et B {corr.) dicens R G, om. O 1827 nomina] om. E suscipientis R 1827/ 1828 licet usque sit] E {s.l. a.m.) 1829 dederint C, corr. ex] et praem. E, del. 1830 nomine] omne R G {corr.) 1831 perdit K 1832 excusationis C E 1834 uoluntate] E (ate e corr.) delinquunt] praem. uerb. et correct, illis. E 1835 peccasse K scrutatur R, G et B {corr.) renium C K 1836 constuitur R G {corr. a.m.), contuens B2 recepit {pr. /.) E 1837 seodoprophetae E, corr. et] om. C

falsis E, corr.

76 10.41. 1840

10.42. 1845

1850

1855

IN MATHEVM, I

praedicatores poterant impedire. Medicatus est huic quoque scandalo dicens : Qui recipit iustum in nomine iusti,PL-/z mercedem iusti accipiet. Rursus poterat alius causari et dicere : Paupertate prohibeor, tenuitas me retinet ut hospitalis esse non possim. Et hanc excusationem leuissimo praecepto diluit ut calicem aquae frigidae toto animo porrigamus, frigidae, inquit, aquae non calidae ne et in calida paupertatis et penuriae lignorum occasio quaereretur. Tale quid et apostolus ut ante iam diximus ad Galatas praecipit: Communicet is qui catechizatur ei qui se catechizat in omnibus bonis, et discipulos ad magistrorum refrigeria cohortatur quia poterat quilibet obtendere paupertatem et praeceptum eludere prius quamille proponat, inminentem soluit quaestionem,/^ 41/42 dicens : Nolite err are, Deus non inridetur, quae enim seminauerit homo haec et metet ; et est sensus : frustra causaris inopiam cum aliud habeat conscientia ; me potes fallere cohortantem, sed scito quod quantumcumque seminaueris tantum et messurus sis.

1840/1852 Beda, in Marc., Ill, 430-442. Gal. 6, 6. 1851/1852 Gal. 7, 8.

1846 cfr lin. 1587-1588.

1846/1848

1838 poterat C, corr. mendicants E quoque huic ~ E 1830 scandala M 1840 mercedem usque rursus] G in ras. rursus] R G K, -um O C M E B P L poterat] G et O (s. ras.), prophetat R causare M 1841 paupertatem B, corr. retinetur ut E 1841/1842 hospitalis] G (is in ras.), hospitalittis R possem R G 1845 et] om. R, G (s.l. a.m.), ex Viet. penuriae] penuria et R G {corr.) O, penuria Viet. q:retur R quidem M 1845/1846 et apose

tolus] O in mg. a.m. 1846 ut ante] om. R G dixerat R G praecipit E G, -cepit O K M n v 1846/1847 communicet] uerbum add. G2 (s.l.), E {exp.) inquit add. L, autem add. /x v communicetis C 1847 his R K M ; G et O et E et B {corr.) cathecizantur M ei] et R G1, ei praem. G2, ub** add. E {sJ. a.m.), M deest usque lib. II lin. 1233 1848 discipulus C B {corr.) co¬ hortatur] -tus C, et add. Beda 1849/1850 euidere E {ut uidetur ; corr. s.l. a.m.), cludere B1, claudere B2 1850/1851 prius usque dicens] O in mg. a.m. 1851/1852 seminauerat G {corr. a.m.) 1852 pr. et] G s. ras. metit C K inopia E (de praem. s.l. a.m.) B 1853 conscientia] tua add. n v me potes] et putes R G, ne putes edd. fallare K 1854 scio E, corr. 1854/1855 missurus R, messuris B {corr.) 1855 sis] es E {corr. a.m.), om. P {corr. a.m.), amen add. B

II (Matth. xi, 2 — xvi, 12)

11,2. 11,3.

11,3.

Iohannes autem cum audisset in uinculis opera Christi mittens duos de discipulis suis ait illi : Tu es qui uenturus es an alium expectamus ? Non quasi ignorans interrogat, ipse enim ceteris ignorantibus de5 monstrat dicens : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi, et Patris uocem intonantis audierat : Hie est Filius meus dilectus in quo mihi complacui, sed quo modo Saluator interrogat ubi sit positus Lazarus, ut qui locum sepulchri indicabant saltim sic pararentur ad fidem et uiderent mortuum resurgentem, 10 sic et Iohannes interficiendus ab Herode discipulos suos mittit ad Christum ut per hanc occasionem uidentes signa atque uirtutes, crederent in eum, et magistro interrogante, sibi discerent. Quod autem superbirent discipuli Iohannis aduersum Dominum et haberent aliquid mordacitatis ex liuore et 15 inuidia, superior quoque interrogatio demonstrauit euangelista referente: Tunc accesserunt ad eum discipuli Iohannis dicentes : Quare nos et Pharisaei ieiunamus frequenter, discipuli autem tui non ieiunant, et alibi : Magister, cui tu praebuisti testimonium ad lordanem, ecce discipuli eius baptizant et plures ueniunt 20 ad eum, quasi dixerint: Nos deserimur, hie raritas est, ad ilium turba concurrit. Tu es qui uenturus es an alium expectamus? Non ait: tu es qui uenisti, sed tu es qui uenturus es ; et est

II, 5 Ioh. 1, 29. 6/7 Matth. 3, 17. 7/8 eft Ioh. 11, 34. in Luc., 11,2353-2355. 16/18 Matth. 9, 14. 18/20 Ioh. 3, 26. in Luc., II, 2355-2359.

11/13 Beda, 22/27 Beda,

COMMENTARIVM IN MATTHEO LIB PRIMVS EXPLICIT INCIPIT -IIR G, EXPLICIT LIB PRIMVS INCIPIT LIBER II O, COMMENTARIORVM : IN MATTHEVM EXPLIBER : PRIMVS : INCLP. LIBER SECVNDVS C, EXPLT IN COMMENTARIVM IN MATHEV : LIB. I. INCIPIT LIB. SECVN¬ DVS K, explicit. COMENTARIORVM IN MATHEO explicit liber I- INCIPIT EIVSDEM LIBER II E, EXPLICIT LIBER PRIMVS- INCIPIT (EIVSDEM add. B) LIBER SECVNDVS BP, EXPLICIT LIBER SECVNDVM MATHEVM PRIMVS- INCIPIT LIBER SECVNDVM MATHEVM SECVNDVS L II, 1 iohannis R G O E 2 illis R G {corr.) 4/5 demonstrat] R G E(e corr.) B P, -auerat O fx v, -arat C K L 5 peccatum B et P, corr. 7 mihi] bene praem. C conplacunt G {corr.), conplacuit C 8 sit positus] G {e corr.), est situs R 8/9 saltim] ad salutem R, G et O {corr.), saltern C {corr.) 9 repararentur G2, parerentur E {corr.), parentur O et P {corr.) ut K B 10 iohannis R et O {ut fere semper) G {corr.) E interficiendos K, corr. 12 eo R G O et] om. R G O K interrogantes R G C ; O et E {corr.) 13/14 aduersus C E 15 interpretatio Hraban. 18 tu] R s.l. perhibuisti v 19 plures] plures B {corr. s.t. a.m.) P n v cum Vulg. 21 turbas R G {corr.) O {corr. in -ae) concurrant R {ut uidetur), -ent G O

PL 71C

v 67

PL 72 C

78

IN MATHEVM, II

sensus : Manda mihi quia ad inferna descensurus sum utrum te et inferis debeam nuntiarequi nuntiaui superis,an non conueniat filio Dei ut gustet mortem et alium ad haec sacramenta missurus es. Respondens Iesus ait illis : Euntes renuntiate v 68 I oh anni quae audistis et uidistis : caeci uident, loclaudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt. Iohannes interrogauerat per discipulos : Tu es qui uenturus es an alium expectamus ? Christus signa demonstrat non ad ea respondens quae inter¬ rogate fuerat sed ad scandalum nuntiorum : Ite, inquit, et 35 dicite Iohanni signa quae cernitis, caecos uidentes, claudos ambulantes, et reliqua, et quod his non minus est : pauper es euangelizantur ; uel pauperes spiritu uel certe opibus pauperes ut nulla inter nobiles et ignobiles, inter diuites et egenos PL 73 in praedicatione distantia sit. Haec magistri rigorem, haec 40 praeceptoris comprobant ueritatem, quando omnis apud eum qui saluari potest aequalis est. Quod autem ait : Et beatus est qui non fuerit scandalizatus in me, intemuntios percutit sicut in sequentibus demonstrabitur. Illis autem abeuntibus coepit Iesus dicer e ad 45 turbas de Iohanne : Quid existis in deserto ? Videre ^42 harundinem uento agitatam ? Sed quid existis ?PL-ji Videre hominem mollibus uestitum ? et reliqua. Si su¬ perior sententia contra Iohannem prolata fuerat ut plerique arbitrantur in eo quod ait : Beatus est qui non fuerit 50 scandalizatus in me, quomodo nunc Iohannes tantis laudibus praedicatur ? Sed quia turba circumstans inter25

11,411,5.

11,3.

11.5.

11.6. 11.7. 11.8.

11,6.

24/25 cfr Hieron., epist. 121, 1 - CSEL, 56, p. 4, 19. 2363-2364. 36/41 Beda, in Luc., II, 2367-2372. 2386-2389.

33/34 Beda, in Luc., II, 51/54 Beda, in Luc., II,

24 qui K infernam G (corr.), infera L 25 inferis] in praem. E (exp. ) Beda adnuntiare E quia E 26 filium R G (corr.) et] an P (s.l. m. 2) 27 est E (sis s.l. a.m.) 28 respondens] respondit K, et praem. Vulg. ait] et praem. K 29 iohanne B, corr. audistis et] om. R uidistis et audistis ~ G uidistis] et audistis add. R (s.l. a.m.) 31 resurgunt] et reliqua add. B P L iohannis G (corr. a.m.) E (corr.) 31/32 discipulus B, corr. 33 christus] B (in mg. a.m.) ad] de R GO **responde** B (corr. a.m.) 34 item B, corr. 35 iohanne K caecus B, corr. 37 euangelizantur] R G1 Beda, -zatos G1 O C K E B P L Hraban.,fort. recle operibus Vat. 38 ignobiles] O C K E B P L Beda Hraban., et add. R G 39 uigorem K 40 comprobat P omnes R G (corr. a.m.) 41 saluare R G(corr. a.m.), saluus fieri C 42et]o»t.L e.st]om.E 43 nuntios K, internuntius B, interim nuntios Hraban. sicut] C K E B P E Hraban., et add. R G O 45 deserto] R G1 O, -um G2CKEBPLfj.v (sed cfr l in. 55) 46 uentu C agitatem B (corr. a.m.) sed] om. B existis] in deserto add. R GO 50 tantis] in praem. R G (del.) O 51/52 interrogationes B, corr.

IN MATHEVM, II

11,7.

11,9.

11,11.

79

rogationis mysterium nesciebat et putabat Iohannem dubitare de Christo quem ipse monstrauerat, ut intellegerent Iohannem non sibi interrogasse sed discipulis suis. Quid, 55 inquit, existis in deserto ? Numquid ob hoc ut hominem uideretis calamo similem qui omni uento circumfertur et leuitate mentis de eo ambigeret quem antea praedicarat ? An forsitan stimulis contra me inuidiae cogitur et praedicatio eius uanam sectatur gloriam ut ex ea quaerat lucra ? Cur diui60 tias cupiat ut affluat dapibus ? Lucustis uescitur et melle siluestri. An ut mollibus uestiatur ? Pili camelorum tegumen eius sunt. Istiusmodi cibus et uestis carceris hospitio recipiuntur et praedicatio ueritatis tale habet habitaculum. Qui autem adulatores sunt et sectantur lucra et quaerunt diuitias et dili65 ciis affluuntet mollibus uestiuntur, isti in domibus regum sunt. Ex quo ostenditur rigidam uitam et austeram praedicationem uitare debere aulas regum et mollium hominum palatia declinare. Sed quid existis ? Videre prophetam ? Etiarn dico 70 uobis et plus quam prophetam. In eo Iohannes prophetis ceteris maior est quod quem illi praedicauerant esse uenturum, hie uenisse digito demonstrauit dicens: Ecce agnus Dei ecce qui tollit peccata, mundi. Et quia ad priuilegium prophetale etiam Baptistae accessit praemium ut suum Dominum bapti75 zaret, inde infert meritorum avgrjcnv faciens de Malachia testimonium in quo etiam angelus praedicatur. Angelum autem hie dici Iohannem non putemus naturae societate sed officii dignitate, id est nuntium quod uenturum Dominum nuntiaret. 80 Amen dico uobis : Non surrexit inter natos mulie-

72/73 Ioh. i, 29.

75/76 efr Mai. 3, 1.

52 putabant G2 52/53 deputare K 53 intellegerent ait £ 55 existis inquit ~ L desertoum E B (efr lin. 45) 56 uideritis O C E B circumferetur B (corr. in mg. a.m.) 57 ambigeret et de eo E 58 quem] prae praem. E (eras.) ante iam G2 concitatur L 59 ea quaerat] aqua erat R ; G et O (corr.) cur] an E 60 cupiet K locustis E K uescetur R G (corr.) O mel R G O K 61 siluestrae E (corr.), siluestre B (corr.) uesciatur R 62 sunt t. eius ~ L 63 talem R G (corr.) habet] O s.l. a.m. 66 ostendit R redigam R G (corr.), regidam K osteram R G (corr.) 67 palati ea E 69 propheta G 70 propheta* R ideo E2 C 71 ille E, corr. praedicauerunt E 72 digito] R s.l. 73 peccatum O L, peccati E, peccata B quia] qui B1 P, cui Hraban. priuilegium] fastigium Hraban. 74 baptista R G accepit G2 Hraban. pr(a)emium] priuilegium Hraban. 75 unde G O C K E E al. Hraban. infert] et praem. G2 av^rjatv] aevcnv R, ancin G (corr. illis. m. 2 in mg.), au£ohin B (corr. in mg. a.m.) P, id est auctionem add. aliquot codd. iaxta fi faciens] mentionem praem. Hraban. 76 praedicator B (corr. a.m.) 77 autem] om. R O, G (s.l. a.m.) dicit G, corr. societate] P s.l. m. 2 79 nuntiarit G 7

80 natus B, corr. LXXVII

v 69

o

8

,

.

11 11

11.11.

11.12.

.

.

11 12

11.13.

IN MATHEVM, II

rum maior I ohanne Baptista. Inter mulierum, inquit, natos. His ergo praefertur hominibus qui de mulieribus nati sunt et de concubitu uiri, et non ei qui est natus ex PL 74 uirgine et Spiritu sancto. Quamquam in eo quod dixit : 85 Non surrexit inter natos mulierum maior Iohanne Baptista, non ceteris prophetis et patriarchis cunctisque hominibus Iohannem praetulit, sed Iohanni ceterosexaequauit. Non enim statim sequitur ut si alii eo maiores non sunt, ille maior aliorum sit, uerum ut aequalitatem habeat cum ceteris 90 sanctis. Qui autem minor est in regno caelorum maior est ^43 illo. Multi de Saluatore hoc intellegi uolunt quod qui minor est tempore maior sit dignitate. Nos autem simpliciter intellegamus quod omnis sanctus qui iam cum Deo est maior sit PL 72 95 illo qui adhuc consistit in proelio. Aliud est enim coronam v 70 uictoriae possidere, aliud adhuc in acie dimicare. Quidam nouissimum angelum in caelis Domino ministrantem meliorem uolunt accipere quolibet primo homine qui uersetur in terris. A diebus Iohannis Baptistae usque nunc regnum 100 caelorum uim patitur. Si primus Iohannes ut supra diximus paenitentiam populis nuntiauit dicens : Paenitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum, consequenter a diebus illius regnum caelorum uim patitur, et uiolenti diripiunt illud. Grandis est enim uiolentia in terra nos esse 105 generatos et caelorum sedem quaerere possidere per uirtutem quod non tenuimus per naturam. Omnes enim prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt. Non quod post Iohannem excludat prophetas (legimus enim in Actibus apostolorum et Agabum

81/90 Beda, in Euc., II, 2436-2443. 92 multi] cfr Ioh. Chrysost., in Matth., hom. 37 (38), 2 — PG, 57, 421. 90 quidam} quis ? cfr Ioh. Chrysost., 0. c., 421 sq. 100/101 cfr lib. I, lin. 220 sqq. 101/102 Matth. 3, 2. 109 cfr Act. 11, 28.

baptistae E 82 natus B, corr. 83 concupitu C K, concubito E (corr.) B uiro.E, corr. 80 baptistae E neK 87 iohannis (a//. l.)R,-nemGedd., -ne B (corr.) ceteris G2 edd. 88 maiores eo ]OCKEBPL Beda Hraban., eo maiores ~ R G 89 et P, corr. 91 maiore sunt E 92 hoc] R s.l. maior C 94 sanctos E, corr. 95 corona R 90 adhuc] B (s.l. a.m.) uictoria E, corr. aliud usque dimicare] G (in jng. a.m.), om. R quedam B, corr. 98 accepere R G quodlibet K homine] in praem. E uersatur R G (corr.) O L 99 diebus] autem add. O et B (s.l. a.m.) /j. cum Vet. Eat. (praeter a) et Vulg. 100 iohannis E, corr. (ut freq.) 104 deripuunt R (cum a) G (corr.), rapiunt Vulg. grandes O, corr. enim u. est ~ K nos] non O (corr. a.m.) C esse] om. R, G (s.l. a.m.) 105 et] om. R, G(s.l. a.m.), quaerere] et add. E possidere] -sedere R, uelle add. E per] om. E uirtute E per u. possidere ~ Hraban. 100 tenuemus B, corr. 107 omnis G et E (corr.) 108 quo O et E (corr.) E iohanne K 108/109 prophetas excludat ~ R G O 109 prophetales C actis E, corr. agapum E 81

IN MATHEVM, II

11.13.

11.14. 11.15. 11.14. 11.15.

81

no prophetasse et quattuor uirgines filias Philippi) sed quo lex et prophetae quos scriptos legimus, quicquid prophetauerunt, de Domino uaticinati sunt. Quando ergo dicitur : Omnes prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt, Christi tempus ostenditur ut quem illi dixerint esse 115 uenturum, Iohannes uenisse ostenderit. Si uultis recipere, ipse est Helias qui uenturus est. Qui habet aures audiendi audiat. Hoc quod dicturn est : Si uultis recipere, ipse est Helias, mysticum esse et egere intellegentia, sequens Domini sermo demonstrat 120 dicens : Qui habet aures audiendi audiat. Si enim planus esset sensus et manifesta sententia, quid necesse fuit nos ad illius intellegentiam praeparari ? Helias ergo Iohannes dicitur non secundum stultos philosophos et quosdam hereticos qui ^erqui/myajcru' introducunt, sed quo iuxta aliud 125 testimonium euangelii uenerit in spiritu et uirtute Heliae et eandem sancti Spiritus uel gratiam habuerit uel mensuram. Sed et uitae austeritas rigorque mentis Heliae et Iohannis pares sunt. Ille in heremo, iste in heremo ; ille zona pellicia cingebatur, et iste simile habuit cingulum ; ille quoniam re130 rem Achab et Hiezabel impietatis arguit fugere compulsus est, PL iste quia Herodis et Herodiadis inlicitas arguit nuptias capite truncatur. Sunt qui propterea Iohannem Heliam uocari putant quod, quomodo in secundo Saluatoris aduentu iuxta Malachi-

110 cfr Act.

21, 9. 114/115 cfr Orig., fragm. 229. 125 cfr Luc. 1, 17. 128 cfr III Reg. 19, 4 ; Matth. 3, 1. 128/129 cfr IV Reg. 1, 8 ; Matth. 3, 4. 129/130 cfr III Reg. 19, 3. 131/132 cfr Matth. 14, 3-11. 132 sunt qui\ quis ?

133/134 cfr Mai. 4, 5.

110 quod G2 E2 ex quo

111 quos] quod G, corr.

quidquid] quod K 111/ ego K, corr. 113 omnis K 114 quem] om. K ille B, corr. dixerunt G2 O C Hraban., -rant L 115 uenisse] om. R, G (s.l.) ostenderet G et E (corr.) K L fx v 116 si] et praem. L fx v percipere L 117/118 quod dictum est] O s.l. a.m. 118 percipere L 119 egere] G in ras., aegere O intellegentiam R; G et E(corr.) 121 plenus R, sanus E (corr. a.m.) esset\E(exp.a.m.) 122aliamIr. ad] a O, corr. alt.2L., XV, 15 -p. 391, i2sqq. (1296 B).

899 diuis K si] om. R legimus O esaiam] prophetam add. K 900 median E (corr.), madiam L gefan R L, x-efan O, efan K, gephan E (corr.) ueniebant R, uenient P 901 et q. prius] om. R, O in mg. a.m. 902 distorte B, corr. 903 diuites] isti praem. B 904 et] cum R O K, com C, ut E 905 grauitate R O, prauitate K possunt B angustam] portam add. G (j'./. a.m.) B P L ix v artam et augustam ~ E 906/907 auditis autem his discipuli mirabantur ualde dicentes L un. Vat. 907 dicte G, corr. 907/908 saluus fiet (e fieret G)] R G O C K, saluos faceret E1, poterit saluus esse E2 L un. Vat., aspiciens autem iesus cogitationes eorum dixit : apud homines hoc inpossibile est, apud deum autem omnia possibilia sunt add. B P alt. Vat. 908 clementiam suam K ueritatem P, corr. temperauit E (in -at mut.), roborauit K 909 impossibilia] sunt add. E 911 respondit G ei] in R nihil constat, om. O 914 cybus O 914/915 confitenter O 915 et] om. R 919 generatione C 920/921 sedebitis] et uos add. BP L 921 sedes d.] d. soliis K pr. duodecim] tribus israhel add. G, del., om. O alt. duodecim] om. K 922 qui] om. K dereliquistis G2 enim] B (s.l. a.m.) 923 grates R et E (so-praem. a.m.), socrates G K B P L Hraban., sogrates O G, Kparr^s Grig. facit P, corr. philosophos G

IN MATHEVM, III

19.29.

19.30.

20.1. 20.2.

173

filius hominis in sede maiestatis suae, quando ex mortuis de corruptione resurgent incorrupti,sedebitis et uos in soliis iudicantium condemnantes duodecim tribus Israhebquia uobis credentibus illi credere noluerunt. 930 Et omnis qui reliquit domum riel fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut filios aut agros propter nomen meum, centuplum recipiet et uitam aeternam possidebit. Multi autem erunt primi nouissimi et nouissimi primi. Locus iste cum 935 ilia sententia congruit in qua Saluator loquitur : Non ueni paceni mittere sed gladium ; ueni enim separare hominem a patre suo et matrem a filia et nurum a socru, et inimici hominis domestici eius. Qui ergo propter fidem Christi et praedicationem euangelii omnes affectus contempserint atque diuitias et sae940 culi uoluptates, isti centuplum recipient et uitam aeternam possidebunt. Ex occasione huius sententiae quidam introducunt mille annos post resurrectionem, dicentes nobis tunc centuplum omnium rerum quas dimisimus et uitam aeternam esse reddendam, non intellegentes quod, si in ceteris digna sit 945 repromissio, in uxoribus appareat turpitudo ut qui unam pro Domino dimiserit centum recipiat in futuro. Sensus igitur iste est : Qui carnalia pro Saluatore dimiserit, spiritalia recipiet, quae comparatione et merito sui ita erunt quasi si paruo numero centenarius numerus comparetur. Vnde dicit 950 et apostolus qui unam tantum domum et unius prouinciae paruos agros dimiserat : Quasi nihil habentes et omnia possi- PL dentes. 140 Simile est regnum caelorum homini patrifamilias qui exiit primo mane conducere operarios in ui955 neam suam. Conuentione autem facta cum operariis ex denario diurno misit eos in uineam suam. PL 146

935/938 Matth. io, 34-36. 938/952 cfr Beda, in Marc., Ill, 1331-1358. 951/952 II Cor. 6, 10.

825-845

; i,t Luc., V,

926/927 et mortui Viet. 928 quia] R (in mg. a.m.) 929 ilie B, corr. 930 omnes E B (corr.) relinquit O C K domo B et P (corr. a.m.) aut] uel EBP 932 centum G, corr. accipiet R P2 (sed cfr lin. 940.916) 933 possidebit] hie de his dicit qui omnia sua reliqui sint et dominum secuti sunt exponit add. R 936 hominem separare ~ B P 937 socro K homines G et B (corr.) C 938 enim G 939 affectos K contem(p)serit G K (corr.) 940 uoluptatem E, corr. 942 tunc nobis ~ L 944 esse] nam praem. G (del. m. 2) reddenda R 944/945 si usque ut] om. R 945 qui] hii praem. O quia unum G (corr.) unam] uxorem add. K 946 pro d.] om. K deo B, dominum G dimiseret R centuplum K recipiet K, recipiant E 947 est] B (s.l. a.m.) 948 suo R pararetur G2 953 patrisfamiliae exiuit G operarios] B (s.l. a.m.)

G

si] B (s./.), om. ROC Vat. 949 com(corr. a.ml) E (corr.) B (-as corr.) 954 955 conuentionem R K factam K

i74 19,30.

IN MATHEVM, III

Parabola ista uel similit-udo regni caelorum ex his quae prae- v 152 missa sunt intellegitur. Scriptum est enim ante earn : Multi erunt nouissimi et nouissimi frimi, non tem960 pori deferente Domino sed fidei; dicitque patremfamilias primo mane exisse ut conduceret operarios in uineam suam et pretium operis constituisse denarium. Deinde egressum circa horam tertiam uidisse alios stantes in platea otiosos et illis nequaquam denarium sed quod iustum est fuisse pollici- m 91 965 turn ; sexta quoque hora et nona fecisse similiter ; undecima PL autem inuenisse alios stantes qui tota die otiosi fuerant et 141 misisse eos in uineam ; cum autem sero factum esset praecepisse procuratori suo ut a nouissimis inciperet reddere, hoc est ah operariis horae undecimae usque ad operarios horae 970 primae, omnesque pariter contra nouissimos inuidia concitatos iniquitatem arguisse patrisfamiliae, non quo minus acceperint quam fuerat constitutum, sed quo plus accipere uoluerint his in quos se dementia conductoris effuderat. Mihi uidetur primae horae esse operarios Samuhel et Hieremiam et 975 baptistam Iohannem qui possunt cum psalmista dicere : Ex

957 sqq. cfr Orig., in Matth., XV, Ps.

28

- p.

435, 10

sqq.

(1337

A-

1340

B)

975/974 quo eo tempore apostoli in corpore reperiendi signantur. 420 Et quoniam abundauit iniquitas refrigescet cari- PL tas multorum. Non omnium negauit fidem sed multorum. 177 Multi enim uocati, pauci autem electi. Nam in apostolis et similibus eorum permansura est caritas de qua scriptum est : A qua multa non poterit extinguere caritatem ; et ipse Paulus :

409/413 Beda, in Marc., IV, 72-76 ; in Luc., VI, 96-100. 410/411 cfr II Tim. 2, 17. 422/423 Matth. 20, 16 ; 22, 14. 424/425 Cant. 8, 7.

403 potemus G {corr. a.m.) diem in-] K s.l. intrare] RGOWFNBPE, stare K E1 M, instare C E2 A p v in] G {a.m. s. omnes) aliud O C K W 404 perspicuo M 405 surgit G C W, O et N et B {corr.), consurget p v {cfr lin. 627) enim] om. C 407 terrae motus] tempestates O F, tempestas N haec] autem add. p v 408 et] om. R quidam M 409 futuru R { ~ del.) 410 pestilentiae] R G O M W F N, -tia C K E B P E A Beda p v sermo] eorum add. BP ut]Gs.ras. et \G{del.m.2) 411 famis R C K WFA, G etE et B et N{corr. a.m.) uerbum G O E{corr.) commutatio E 412 et] G {s.l. a.m.) a uera] auerse K a fide uera ~ O magis] male R W, malle O {in ras., anteafort, legitur magis) F {corr. a.m.) con(tra)] excid. W 413 -uicem] G {a.m. s. acie) dimittentes R, demigantes G ecclesiam R quod] adest W7 414 dixit] B {s.l. a.m.) haec] autem add. p v 415 ut] B {s.l.) P2 {in mg^^m.P1 E 416 anthichristus M 417 pr. uos] om. W B N tribulationem E et N {a.m. e -ne) L p e uos] et eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum add.p v 418 non] ut K 419 repperiendi R G O E W A B, repperient K signantur] RWF, signant O {in ras.), signum K, sunt G {mut. a.m. in sint), sint C M E A B P L p v 420 habundauit W B (b s. alt. u), abundabit O M E refrigescit G {corr. a.m.) O C K M P E 422 omnium] omnino praem. W negabit P, corr. enim] autem E, om. F N 423 autem] G {a.m. s. uero), uero W in] et praem. G2 B P similibus] in praem. G2 s.l. 424 iscribtum W {ut semper) aqua multa n. poterit] P {in a.m. n. poterunt mut.), aquae -ae n. poterunt p v 425 extinguere a W

IN MATHEVM, IV

24.14.

24.15.

225

425 Quis non separabit a caritate Christi ? tribulatio an angustia n 115 et reliqua. Et pr aedicabitur hoc euangelium regni in uniuer- PL so orbe in testimonium omnibus gentibus, et tunc 184 ueniet consummatio. Signum aduentus dominici est euan43° gelium in toto orbe praedicari ut nullus sit excusabilis, quod aut iam completum aut in breui cernimus esse complendum. Non enim puto aliquam remansisse gentem quae Christi no¬ men ignoret et quamquam non habuerit praedicatorem,tamen ex uicinis nationibus opinionem fidei non potest ignorare. 435 Cum ergo uideritis abominationem desolationis quae dicta est a Danihelo propheta stantem in loco sancto; qui legit intellegat. Quando ad intellegentiam prouocamur mysticum monstratur esse quod dictum est. Legimus autem in Danihelo hoc modo : Et in dimidio hebdomadis 440 auferetur sacrificium meum et libamina, et in tempio abominatio desolationum erit usque ad consummationem temporis, et consum¬ matio dabitur super solitudinem. De hoc et apostolus loquitur quod homo iniquitatis et aduersarius eleuandus sit contra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur ita ut audeat stare in 445 tempio Dei et ostendere quod ipse sit Deus, cuius aduentus secundum operationem satanae destruat ,eos et ad Dei soli-

425/426 Rom. 8, 35. 437/438 Beda, in Marc., IV, 110-112. 9, 27. 442/445 cfr II Thess. 2, 3-4.

439/442 Dan.

425 uos G {corr. a.m.) separauit C K W B angustia] an fames add. P L /z v 427 et] notam praem. E in mg. sup.: hoc testimonium quod dominus de danihele sumosit..uisione habetur.lectionis et.. quoque uisione.... eiusdem lectionis simile testimonium regni] om. W 428 orbe] et add. R testimonio M cunctis O C K W 429 aduentus dominici] RGOCMEAB2P2LF N2, ~ /a v, adu. domini K W P1 N1, adu. domi B1 429/430 euangelio B et P {corr. a.m.) in t.o. euangelium ~ O C K W 430 orbe] excid. W praedicare O KB et P {corr.) excusabilis] inexcusabilis L 431 completum] nunc praem. O in ras. breue B, corr. esse] adest W 432 puto] om. G aliqua G W qui M 433 ignorat L habuerint M 435 quum W uideretis G {corr.) C desolationes R 436 et 439 danihelo] R O C K H? N A B1, danihele B2 71 v, danihel E, danielo F stante C 437 ad] O s.l. a.m. 438 monstrator O, corr. 439 autem] O s.l danielem C {cfr. tin 436) dimedio O emdomatis C 440 aufertur E {corr.) W F, aufer*tur O meum] G et O {del. a.m.), om. W fj, v 442 dabit L super] om. L 443 quod] ut O F N euelandus G {-ue-eras.), rebelandus K 444 omne quod dicitur deus aut quod colitur] OFN (cfr Hieron in Dan. IV, 248/251 in app.), omnem qui dicitur deum (-us B2) et culturam R1 K W B, omnem qui dicitur deus et colitur R2 K, omne quod (quid G2) dicitur deus et culturam (-am in ras. a.m.) eius G, hom*nem qui dicitur deus et cultura M, omnem qui dicitur deus et culturam E, omne quod dicitur deus et culturam A L 445 ipse sit] lacuna in W christus un. Pal. cuius] excid. W 446 opera G2 satanae] istante M ad] d eras. O dei] E {exp.), om. C K L M un. Pal. 446/447 solitudinem] R G O1 C E P2 L, similitudine O2, similitudinem B P1, solidinem K, desolationem M

226

24.16. 24.17. 24.18.

IN MATHEVM, IV

tudinem redigat qui se susceperint. Potest autem simpliciter aut de antichristo accipi aut de imagine Caesaris quam Pilatus posuit in templo aut de Adriani equestri statua quae in ipso 450 sancto sanctorum loco usque in praesentem diem stetit. Abominatio quoque secundum ueterem scripturam idolum nun¬ cupatin' et idcircoadditur desolationis, quod in desolato templo atque destructo idolum positum sit. Tunc qui in Iudaea sunt fugiant ad montes et 455 qui in tecto non descendat tollere aliquid de domo sua, et qui in agro non r euertatur tollere tunicam suam. Abominatio desolationis intellegi potest et omne dog¬ ma peruersum quod cum uiderimus stare in loco sancto, hoc est in ecclesia, et se ostendere Deunqdebemus fugere de Iudea 460 ad montes, hoc est dimissa occidente littera et Iudaica prauitate adpropinquare montibus aeternis de quibus inluminat mirabiliter Deus, et esse in tecto et in domate quo non possint ignita diaboliiacula peruenire.nec descendere et tollere aliquid de domo conuersationis pristinae nec quaerere quae retrorsum 465 sunt,sed magis serere in agro spiritalium scripturarum ut fructus capiamus ex eo,nec tollere alteram tunicam quam apostoli habere prohibentur. De hoc loco, id est de abominatione desolationis quae dicta est a Danihelo propheta stante in loco sancto, multa Porphyrius tertio decimo operis sui uolumine 470 contra nos blasphemauit; cui Eusebius Caesariensis episcopus tribus respondit uoluminibus decimo octauo, decimo nono et

447/451 Beda, in Marc., IV, 112-117. 448/449 cfr Orig., fragm. 469 I.III; Theod. Heracl.,fragm. 121-122. 460/462 cfr Ps. 75, 5. 466/467 cfr Matth. 10, 10; Luc. 9, 3. 468/469 cfr Dan. 9, 27. 469/470 cfr Porphyrius, adu. Christianos, XIII (uel XII ?), deperd.; cfr A. Harnack, Porphyrius Gegen die Christen, p. 73-74, fragm. 44. 470/472 cfr Euseb. Caes., contra Porphyr., XVIII-XX, de¬ perd.

447 susciperant G1,-int G2 O C, -ciperent K autem] et add. O 448 pr. aut] om. O accipi aut] accipiunt M quern K 449 hadriano R (o in i corr.) qui O, corr. 450 sancto] E s.l. praesenti K di? K 451 scribturarum B (-ram corr.) idolorum E {corr.) K 452 desolationi O in] om. B inde solato K adque O 453 deserto 0 C K positum] om. R sit] est R K 455 tecto] sunt add. 0 de(i)scendant G (corr.) C EBP, -dat 0 {corr), -det M aliquid] B {s.l. a.m.) 455/456 domum suam B, corr. 457 abominatio] et praem. R O et] eras. O 458 peruersorum G {corr. a.m.) C, -sarum K uideremus R G {corr.) distare M 459 se] E s.l. fugire R G {corr.) C K E de i. fugere ~ K (-gire) L 460 monte R litteram K 460/461 iudaicam prauitate

tern K 462 doma** E, dogmate O C quod R, qui B {corr.) possent C 463 et] om. B 463/464 de d. aliquid ~ E 464 domo] sua add. C. 465 sedere M in agrum M E {corr.), agros K 466 ex] B s.l. 468 dictum G2 dani¬ helo] R B G O K M (-le corr. a.m), -1 e C E P L {cfr lin. 436/439) stantem R G 469 tertio] om. M [duodecimum Hieron. in Dan., prol., 1\ suis E 471 pr. deci¬ mo] B s.l. octauo d. ~ O C K nono d. ~ O C K

v 195

PL 178

PL 185

IN MATHEVM, IV

24,19.

24,20.

24,22.

227

uicesimo, Apollinaris quoque scripsit plenissime; superfluusque conatus est uno capitulo uelle disserere de quo tantis uersuum milibus disputatum est. 475 Vae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus. Vae illis animabus quae non in perfectum uirum sua genimina perduxerunt, sed initia habent fidei ut enutritione indigeant magistrorum. Hoc quoque dici potest quod in persecutione antichristi seu Romanae captiuitatis praegnantes et 480 nutrientes uteri et filiorum sarcina praegrauati expeditam fugam habere non quiuerint. Orate autem ut non fiat fuga uestra hieme uel sabbat 0. Si de captiuitate Hierusalem uoluerimus accipere quan- /x n& do a Tito et Vespasiano capta est, orare debent ne fuga eorum 485 hieme uel sabbato fiat, quia in altero duritia frigoris prohibet ad solitudines pergere et in montibus desertisque latitare, in v 196 altero aut transgressio legis est, si fugere uoluerint, aut mors imminens, si remanserint. Si autem de consummatione mundi intellegitur, hoc praecipit ut non refrigescat fides nostra et in 49° Christum caritas,neque ut otiosi in opere Dei torpeamus uirtutum sabbato. Et nisi breuiati fuissent dies illi, non fieret salua omnis caro, sed propter electos breuiabuntur dies illi. Adbreuiatos dies non secundum deliramenta quorundam 495 qui putant temporum momenta mutari nec recordantur illius scripti : Ordinatione tua permanet dies, sed iuxta temporum qualitatem sentire debemus, id est adbreuiatos non mensura

472/474 cfr Apol., contra Porphyr., deperd. - Cfr Hieron., in Dan., prol, i-ii - CC, 75 A, p. 771. 478/481 cfr Beda, in Marc., IV, 150-153 ; in Due., VI, 196-200. 483/491 Beda, in Marc., IV, 157-165. 494 quorundan.\ ex. gr. Ambrosiaster, in Matth. (= Clauis Patr. Eat., n. 186), ed. Mercati, p. 24, 13-16. Cfr etiam Aug., Epist. 199, 30 — CSEL, 57, 270. 496 Ps. 118, 91.

472 apol(l)onaris RLE, apollinares 0(corr.), apo(l)linarius CKal. plenissimaeE superfluusque] coni. Wilamowit^, prob. Harnack, Porphyrins Gegen die Christen, p. 74, superflueque codd. edd. 473 quo natus R est] om. O C deserere K tantum R 474 milibus] G (a.m. s. mihi) 476 uerum C uibunt M 477 gen>r

mina G, genimina E 478 quoque] enim K dicit C 480 uteri et] om. R, et uteri ~ O praegrauatae L Beda 482 ut] om. K ficiat K 483 captiuitatem B, corr. uolueremus G (corr. a.m.) 485/487 duritia usque altero] om. Kper homoiotel. 485 prohibeat R 0,-bit G (corr.) 486 solitudinem Beda -quae E, corr. aut] ut O, eras et s.l. a.m. uero 487 fugire R C K 488 iminens O (corr.),imminenteK 489 praecepit G O KP L ut] om. M, E(s.l.) nonut ~K frigescat G, refriescat K 490 christo ROC ut] om. R G O occiosi R dei opera L torpeamur G (corr.) 490/491 uirtutem R O 491 sabbati R 0 492 adbreuiati R, breuitati E ille R fierit R G O (corr.), fuerit B (corr. in mg. a.m.) M 493 omnes R, corr. 494 et 497 adbreuiatus O, corr. deleramenta O (alt. e in ras. 3 litt.) 495 nec] quod G2 s.l. recordatur B, corr. 496 perseuerant G1 K E, perseuerat G2 B L, permanent P2 497 adbreuiatos] dies add. K

228

24.23.

24.24. 24.25.

24.26.

24,27.

IN MATHEVM, IV

sed numero, ut quo modo in benedictione dicitur : Longitudine dierum replebo eum, sic et nunc adbreuiati dies intellegantur 500 ne temporum mora fides concutiatur credentium. Tunc si quis uobis dixerit : Ecce hie Christus ant illic, nolite credere. Multi captiuitatis Iudaicae tempore principes exstitere qui Christos esse se dicerent, in tantum ut obsidentibus Romanis tres intus fuerint factiones. Sed me505 bus de consummatione mundi intellegitur. Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae et dabunt signa magna et prodigia ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Ecce praedixi uobis. Tripliciter ut ante iam dixi locus hie disserendus PL 186 510 est aut de tempore obsidionis Romanae aut de consummatione PL mundi aut de hereticorum contra ecclesiam pugna et istiusmo- 179 di antichristis,qui subopinione falsae scientiaecontraChristum dimicant. Si ergo dixerint uobis : Ecce in deserto est, nolite 515 exire. Ecce in penetralibris, nolite credere. Si quis promiserit uobis quod in deserto gentilium et philosophorum dogmate Christus moretur aut in hereticorum penetralibus qui Dei pollicentur arcana, nolite exire, nolite credere; siue quia persecutionis et angustiarum tempore semper pseudoprophe520 tae decipiendi inueniunt locum si quis sub nomine Christi se iactare uoluerit, non statim accommodetis fidem. Sicut enim fulgor exit ab oriente et paret usque in occidentem ita erit et aduentus Filii hominis. Nolite exire, nolite credere quod Filius hominis uel in deserto v 197

498/499 Ps. 90, 16. lib. IV, lin. 448-458.

504 efr Ioseph., de bello ludaico, V, i, i, 2.

509 ante] efr

498 longitudinem C K E 499 intelleguntur G 499/500 intellegantur usque fides] R2 in mg. inf. 500 nec M fidis R concutiatur c. fides ~ L concu¬ tiatur] errore add. O s.l. a.m. 501 christus] est praem. G2 502 multae captiuitates B, corr. iudaicae] ras.fere 4 lift, in M 503 xps C, christo E {corr. a.m.) B {corr.) se] G {s.l.), 0 {in mg), om. C dicerint R 504 obsedentibus G {corr. a.m.) 505 consummationem K E {corr.) 500 ergo K pseudochristi] et praem. M 507 pr. et ] C s.l. magna] multa 0 C K errore R 508 ducantur R O {corr.) M 509 ut] aut O, corr. *ante R predixi M iste L disserendus] E {in edis- mut.) de- R, dese-O, edis- B {corr.) P 511 de] O s.l. h?dicorum C 511/512 -modo B, corr. 512 antixpos G, -ti 0 B, -tus K falsa escientiae R, falsa scientiae B P 513 demicat R 514 si] qui M 515 penetrabilibus O C K 510 in] R s.l. gentium G {corr. a.m.) B {corr.) L philoso¬ phorum] in praem. B P L 517 moritur R, -atur G2 penetrabilibus OCR quia B 519 persecutionis] adest. W, -es B {corr.) 520 dedicipiendi R inuenient E N sub] om. R, ob O 521 adcommodetis W E fulgur E B {ex -or) /x v 522 exiit O {corr.) K M parit B, apparet L 523 occidente M et] G{s.l.a.m.) filiR hominum R 524 in]om.K desertum G, corr.

IN MATHEVM, IV

229

gentium sit uel in penetralibus hereticorum, sed quod ab oriente usque in occidentem tides eius in catholicis ecclesiis fulgeat. Hoc quoque dicendum quod secundus Saluatoris aduentus non in humilitate ut prius, sed in gloria demonstrandus sit. Stultum est itaque eum in paruo loco uel abscondito quae530 rere qui totius nmndi lumen sit. Vbicumque fuerit corpus illuc congregabuntur aquilae. De exemplo naturali quod cotidie cernimus Christi instruimur sacramento. Aquilae et uultures etiam trans maria dicuntur sentire cadauera et ad escam huiuscemodi congregari. 535 Si ergo inrationabiles uolucres naturali sensu tantis terrarum spatiis et maris fluctibus separatae paruum cadauer sentiunt ubi iaceat, quanto magis nos et omnis multitudo credentium debet festinare ad eum cuius fulgur exit ab oriente et paret usque ad occidentem. Possumus autem corpus, id est -mio/xa, 540 quod significantius latine dicitur cadauer ab eo quod per ^ 117 mortem cadat, passionem Christi intellegere ad quam prouocamur ut ubicumque in scripturis legitur congregemur, et per illam uenire possumus ad uerbum Dei ut est illud : Foderunt manus meas et pedes ; et in Esaia : Sicut ouis ad uictimam 545 ductus, et cetera his similia. Aquilae autem appellantur sancti quibus innouata est iuuentus ut aquilae et qui iuxta Esaiam pluinescunt et adsumunt alas ut ad Christi ueniant passionem.

525

24,28.

527/528 Beda, in Luc., V, 826-827. 543/544 Ps. 21, 17. 545 cfr Hilar., in Matth., XXV, 8 (1056 A). 547 cfr Is. 40,

544/545 Is.

53, 7.

31.

525 penetrabilibus O CK W 526 orientemXM(corr.) 527 fulget K se¬ cundum W 527/528 aduentum W 528 ut] G (s.l. a.m.) gloriam W de¬ monstratus G (corr. a.m.) 529 eum] O s.l. a.m., eo G (corr. a.m.) abscondito] in praem. O (in -nso) C K W (in -nsdito) 530 sit] E (exp., e uel u s.l.) 531 illic R (corr.) O MW 532 aquilae] excid. W, et praem. M fi v exempla B, corr. naturali] B (in mg. a.m. ; auium praem.) quo B, corr. 533 instruemur G (corr. a.m.), -amur K uultores O, corr. transmare R B (corr. a.m.), transmarina O, transmarina E 534 escam] adest W congregarnG(corr. a.m.) 535 inracionabilis E naturales K 536 maris] E s.l. fluctibus] maris add.E (eras.), et praem. G (s.l. a.m.) 537 iaciat R, iaceant G (corr.) uos K omnes B (corr.) G, omnium M 538 deberet G (corr. a.m.) fulgur E B (ex -or) /a v exiit O (corr.) M et paret] om. R 0 (add. in mg. a.m.) W, apparet L, et pariet K 539 ad] in K B adcidentem R, ad occidente M 539/540 id usque latine] quod est G1 (corr. m. 2 in mg.) 539 tusama R, stoma O (s.l. irrutua, in mg. inf. a.m. aut to soma), to soma W, 7rra/aa C, to ocova E, nroa B (-ic*a)*a ln mgTTToa P 540 latine] grece G, om. W dicitur] ** add. W 540/541 prouulgamur O 541 cadit G, corr. 542 ut] et B (corr. a.m.) P L congregamur C 543 peruenire E B (corr.) possumus] R W E (in -simus mut.) B1 L, -simus G2 O C K M B2 P fi v, -semus G1 544 pes meos W pedes] meos add. G2 O E F N A B /a v oues G (corr. a.m.) ad] a O uictimam] occisionem G 544/545 oues (corr.) ductus est (s.l. a.m.) ad uictimam B 545 ductus] est add. R (s.l. a.m.) K autem] om. C 546 qui] cui E, om. K esaya M 547 plumescunt] explic. W

230 24,29.

24,30.

24.30. 24.31.

IN MATHEVM, IV

Statim autem -post tribulationem dierum illorum sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suuni, et 550 stellae caeli cadent de caelo, et uirtutes caelorum commouebuntur. Sol et luna obscurabitur et non dabit I11-P.L187 men suum, et cetera astra cadent de caelo uirtutesque caelo- PL rum mouebuntur, non deminutione luminis, alioquin legimus 180 solem septuplum habiturum luminis, sed comparatione uerae 555 lucis omnia uisui tenebrosa. Si itaque iste sol qui nunc per totum orbem rutilat et luna quae secundum est luminare et stel¬ lae quae ad solatium noctis accensae sunt omnesque uirtutes, quas angelorum multitudines intellegimus, in aduentu Christi v 198 in tenebras reputabuntur, decutiatur supercilium eorum qui 560 se sanctos arbitrantes praesentiam iudicis non formidant. Et tunc parebit signum filii hominis in caelo. Signum hie aut crucis intellegamus ut uideant iuxta Zachariam et Iohannem Iudaei quern compunxerant, aut uexillum uictoriae triumphantis. 565 Tunc plangent omnes tribus terrae. Plangent hi qui municipatum non habuerunt in caelis sed scripti sunt in terra. Et mittet angelos suos cum tuba. De hac tuba et apos¬ tolus loquitur, et in Apocalypsi Iohannis legimus, et in ueteri testamento tubae ductiles ex auro, aere argenteque fieri prae57° cipiuntur ut sublimia doctrinarum resonent sacramenta.

553/554 efr Is. 30, 26. 562/504 efr Ambrosiaster, in Mattb., ed. Mercati, p. 28, 21-22. 562/563 efr Zach. 12, 37 ; Ioh. 19, 10. 567/568 efr I Cor. 15, 52 ; I Thess. 4, 15. 568 efr Apoc. 8, 5. 568/570 efr Num. 10, 2.

550 caeli] R O C K M B P, om. G E L /a v cum Scriptura 550/551 mouebuntur E L 551 sol] et praem. R O obscurabitur et luna ~ B- L, obscurabuntur R O alt. et ] om. B habebunt R O, habet K, dabunt E 552 et cetera ; astra dist. O -que] B (s.l. a.m.) 552/553 commouebuntur C M 553 deminutio* R (-ne corr. a.m.), -nem G (corr. a.m.) luminis] sed comparatione uerae lucis add. M E 553/554 alioquin usque luminis] om. R per homoiotel. septuplum solem ~ G 554 abiturum O, corr. ad conparationem G2 ueri O 555 uisura R O, uisuri G (ri s.l.) C K, uisu M, futura L tenebrosa] G ( sa e corr. ; fieri praem., del.), sint add. M B2 (s.l.) ^ c 556 rutilant E qui R C, quod O 557 omnisque R 558 intellegimur E, corr. aduentum G, corr. 550 re¬ putabuntur in tenebras ~ L tenebris R B discutiatur R O, descutiatur C, discuatur M 560 sanctus G et O (corr.) praesentia P 561 nunc R, corr. parebit] R ( e e corr.) fili R O M 562 ut] aut R 563 iuda O, corr. (ut uidetur) conpunxerunt R G2 O K uixillum O, uel ilium C uictoriae] fidei praem. O 564 triumphatis O (corr.), triumfantesE (-is corr.) 565 plangent] O, mut. in plangebunt se s.l.a.m. omnis C K E (corr.) hii R G (s.l.a.m.) O C KM 566 habuerunt] R (pr. u s.l.), habuere GC MBP ^v, habent KEL terram R 567 emittit O C, mittat M turba (pr. /.) R (corr.), tube M ac G (corr. a.m.) 567/568 apostulos G (corr. a.m.) 568 apocalipsim R, -ypsin G, -lypsis B uetere ROB(corr.) 569 aere] R G1 O K L, et praem. G2 C E B P, et M 570 reso¬ nant M, corr.

IN MATHEVM, IV 24,32.

575

580 24.34.

24.35.

585

24,29.

24.36.

590

595

231

Ab arbore ficus discite parabolam. Cum iam ra¬ mus eius tener fuerit et folia nata scitis quia prope est aestas, et reliqua. Sub exemplo arboris docuit consummationis aduentum. Quomodo, inquit, quando teneri fuerint in arbore ficus cauliculi et gemma erumpit in florem cortexque folia parturit, intellegitis aestatis aduentum et fauonii ac ueris introitum ; ita cum haec omnia quae scripta sunt uideritis, nolite putare iam adesse consummationem mundi, sed quasi prooemia et praecursores quosdam uenire ut ostendant quod prope sit et in ianuis. Amen dico uobis quia non f)raeteribit ista genera- PL tio donee omnia haec fiant. Supra diximus generationes 188 bonorum et e contrario malorum esse singulas. Igitur aut omne hominum significat genus aut specialiter Iudaeorum. Caelum et terra transibunt, uerba uero mea non praeteribunt. Caelum terraque transibunt inmutatione non abolitione sui, alioquin quomodo sol obscurabitur v 199 et luna non dabit lumen suum et siellae cadent si PL caelum in quo ista sunt terraque non fuerit ? 181 De die autem ilia et hora nemo scit neque angeli n 118 caelorum nisi Pater solus. In quibusdam latinis codicibus additum est : neque filius, cum in graecis et maxime Adamantii et Pierii exemplaribus hoc non habeatur adscriptum, sed quia in non nullis legitur disserendum uidetur. Gaudet Arrius et Eunomius quasi ignorantia magistri gloria discipulorum sit et dicunt : Non potest aequalis esse qui nouit et qui

573/580 Beda, in Marc., IV, Beda, in Marc., IV, 312-318.

255-261.

582/583 efr lin.

571 arbore] autem add. L

323

sqq.

594/601

ficus] E ( in c-i mut.), fici O (efr lin. 575) 573 est] R (e corr.), M (t eras.) exemplum G, corr. 573/574 consummationes R 574 inquid O s.l. quando] quan* C, cum L Beda tenere R O, teneres Er. 575 caliculi /a (et coni, teneres ... clauiculi) gemma] eorum add. O Viet. gemm(a)e rumpit R E (corr.m. 2) G (rumpunt m. 2), erumpetC, erupit Viet. cortix-R 570 intellegistis R (corr.), in lege E (corr. a.m), intellegetis M statis R 577 introitu M ita] que add. G omnia haec ~ Beda uideretis G (corr. a.m.) 578 esse M 578/579 premia R, proemia E, praemia m. Pal., praeuios Narbon. 579 et] om. R precursoris R 580 sint E M 582 haec] R G C K M E P2 (s.l.) L (s.l.), om. O B P1, ista /a v 583 e] om. R, G et O (m. 2) 584 omnes M hominum] et add. G, del. genus] G(s.l. a.m.) aut] B (s.l. a.m.) 585/586 uer¬ ba usque transibunt] om. R per homoiotel. 585 uero] autem G O, om. E 580 et terra B (corr.) G (que add.) ^ v 587 non] nouae R sue G, corr. 588 lumen] splendorem G 589 -que] quae G (corr.) E fuerint G (corr.) L 590 illo G et hora] om. Pal. (efr lin. 654) 591 latinis] om. R Hraban. 592 maxime et ~ G, corr. 592/593 adamantis O K 593 et pierii] et pie erit R, eperii B (corr.a.m.), nostri Hraban. non] B (t./.) habetur M 594 in] O s.l. a.m. non ] Bet P (s.l. m.2) uideritur B, corr. 595 eunomius] eo B (corr. s.l.)

ignorantiam E

597 omnia ]enim add. B

232

IN MATHEVM, IV

ignorat. Contra quos breuiter ista dicenda sunt : Cum omnia tempora fecerit Iesus, hoc est Verbum Dei, omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ; in omnibus au6oo tem temporibus etiam dies iudicii sit, qua consequentia potest eius ignorare partem cuius totum nouerit ? Hoc quoque dicendum est : Quid est maius notitia Patris an iudicii ? Si maius nouit, quomodo ignorat quod minus est ? Scriptum legimus : Omnia quae Patris sunt mihi tradita sunt. Si omnia Patris filii 605 sunt, qua ratione unius sibi diei notitiam reseruauit et noluit earn communicare cum filio ? Sed et hoc inferendum : Si nouissimum diem temporum ignorat, ignorat et paene ultimum et retrorsum omnes. Non enim potest fieri ut qui primum ignorat sciat quid secundum sit. Igitur quia probauimus non ignorare 610 filium consummations diem, causa reddenda est cur ignorare dicatur. Apostolus super Saluatore scribit : In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Sunt ergo omnes the¬ sauri in Christo sapientiae et scientiae sed absconditi sunt. Quare absconditi ? Post resurrectionem interrogatus ab apos615 tolis de die manifestius respondit : Non est uestrum scire tempo¬ ra et momenta quae Pater posuit in sua potestate. Quando dicit : Non est uestrum scire, ostendit quod ipse sciat sed non expediat PL nosse apostolis,ut semper incerti de aduentu iudicis sic cotidie 189 uiuant quasi die alia iudicandi sint. Denique et consequens v 200 620 euangelii sermo id ipsum cogit intellegi, dicens quoque Patrem solum nosse. In Patre comprehendit et filium ; omnis enim pater filii nomen est. 24.37. Sicut autem in diebus Noe itaerit et aduentus filii 24.38. hominis. Quomodo enim erant in diebus ante di-

598/599 Ioh. i, 3. 611/612 Col. 2, 3.

603/604 Luc. 10, 22. 615/616 Act. 1, 7.

610/622 Beda, in Marc., IV,

319-330.

598 fecit A1 est] G s.l. enim] G s.l. 599 ipsum B, corr. 601 patrem R nouerat R O 603 ignor** B (corr. a.m.) quid O, corr. 603/604 quae usque sunt] O s.l. a.m. 604 mihi] O in ras. a.m.

4, 4,

19 24 5 8

4, 15 8, 21 9, 6 11, 8 I3. 2 14, 15 14, 18 14, 18-20 15. 16, 18, 22,

2 6 21 l8

26, I3-I4 3°. 33 32, 3° 35. 18 35, 36, 37, 40, 41,

19 9 28 20 17-36

43, 34 49, 14-G

lib. lin. cfr III, 726 cfr praef. 24 III, 1052 cfr I, 434/435 II, 785 cfr I, 841/842 cfr IV, 1338 cfr IV, 293/294 cfr IV, 290/291 cfr IV, 1315/1316 cfr I, 927 cfr IV, 1337 cfr I, 1775/1777 cfr III, 885/886 cfr IV, 22/24 cfr cfr cfr cfr

IV, 1149/1150 IV, 32/34 IV, 21/22 I, 885 III, 1052/1054 I, 12/13 cfr III, 885/886 I, 880/881 cfr II, 765 cfr I, 173/175 I, 179/181 cfr I, 179/181 cfr III, 885/886 cfr IV, 1066/1068 II, 1138 cfr I, 1003/1004 cfr IV, 1171 cfr I, 1528

pag. 165 2 177 24 I05 40 258 219 219 257 43 258 73 171 209 251 210 209 41 177 7 171 4i 104 14 15 15 171 248 118 46 252 64

Exodus : 4, 2-3 8, 19 12, 3-23 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12,

5 6 6-7 18 19 22 23

14, 18, 20, 20, 20, 20, 21, 22,

19 19 12 13 14-16 15 15-17 29

24, 3

cfr I, 1598/1599 II, 454/455 cfr IV, 738/742 cfr IV, 935/936 cfr IV, 1072/1074 cfr II, 1191/1192 cfr IV, 1072/1074 cfr IV, 1072/1074 cfr II, 554/555 cfr IV, 979/980 cfr II, 952 cfr I, 961/962 cfr II, 1415/1417 cfr II, 270/271 IV, 196/197 cfr II, 272 cfr II, 1415/1417 IV 201 HI, 1517

67 93 237 243 248 120 248 248 97 245 in 44 127 87 215 87 127 216 194

(*) Indicem generalem in omnia opera s.Hieronymi inuenies in uol. LXXXII huius collectionis. 20

LXXVJI

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

288 Exodus : 24,18 25, IO-I2.15 29, 28-44

cfr I, 311/312 cfr praef. 24/26 cfr IV, 1369/1371

20 2 259

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

11 48 48 142

Leuiticus : 5= 1 14, 2-4

15, 11 15. 20, 21, 25, 26,

19 9 II 37

12

Numeri : 1, 3-18 1, 5, IO, 15, 23, 23, 24, 24,

7 3 2

38-40 20 22 i 17

Deuteronomium : 6, 8 6, 13 8. 3 9, 10 10, 20

I, 88/90 I, 1075 I, 1077/1079 III, 91/95 I, 1385/1387 I, 1378/1379 II, 1415/1417 I, 634/635 cfr III, 1314/1315 I, 227/229

cfr cfr cfr cfr cfr cfr

II, 1290/1292 I, 21/22 I, 1378/3179 IV, 568/570 IV, 80/82 IV, 199/200 I, 171/172 cfr 1,131 cfr I, 1002/1003

24, 24, 25, 25, 25, 32,

1 6 4 5

10 11

32, 51

127 32 187 16 123 8 59

230 211 216 14

13 46

IV, 72/73 I, 649 I, 324 II, 455 I, 649 II, 985/986 III, 1314/1315 I, 640/641 III, 756/757 II, 1421/1422 I, 51/54 I, 266/267 II, 1608 IV, 347/349 I, 957/95 8

211 32 20

cfr IV, 1684/1685 cfr I, 140

270

cfr I, 489/490 cfr IV, 1455/1457

26 262

cfr cfr cfr cfr

13, 5

23, 19

59 59

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

93

32 112 187 32 166 127 9

18 134

221 44

Iosue : 14, 15 19, 15

Iudices : 9> 45 12, 6

Ruth : 4, 8-11

cfr I, 267

18

I Regum : 1. 13

2, 10, 12, 15, 21,

25 6-12 18 11 1-6

cfr cfr cfr cfr

I> 738/739 III, 611/612 I, 1002/1003 II, 549/551 I, 445/446 II, 300/306

36 161 46 96 z5

88

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

289

I Regum : 21, 5 24, 9 26, 5 28, 19 II Regum : 6, 14 11, 27 18, 33 III Regum : 10, 1-7 16, 31 18, 38 19, 19, 19, 19, 21,

3 4 7 8 18-24

21, 44

II, 306 cfr I, 701/702 cfr I, 701/702 I, 882

cfr II, 164 cfr I, 958/959 cfr I, 701/702

cfr cfr cfr cfr cfr

II, 584/588 I, 1709/1711 II, 548/549 II, 129/130 II, 128

II, 1633/1634 cfr I, 312 cfr II, 1126/1127 cfr III, 1573/1574

88

34 34 4i

83 44 34 98

7i 96 81 81 135 20

117 196

IV Regum :

1, 2 1, 8

15 18, 21

cfr I, 1686/1681 cfr I, 245/247 cfr II, 128/129 I, 25/26 cfr I, 27/28 cfr I, 28/29 cfr I, 1600

67

23, 4-20

cfr I, 1714/1718

71

11, 2

14, 17

,1

70 17 81 8 8 8

II Paralipomenon :

9, i-7 24, 22 28, 21-25

cfr II, 584/588 cfr III, 1574/1575 IV, 310/311 cfr I, 1714/1718

196 220

cfr III, 1512/1513

194

98

7i

Tobias : 4, 16 Iudith :

5, 5

cfr I, 962/963

44

lob : III, 1431 cfr I, 1723/1724

191

1, 1

iv, 55/56

4, 3

IV, 1870/1871 III, 17/18

6, 6

iv, 779/780

210 278 139 238

14, 7 24, 19

71

Psalmi :

7, 5 7, i° 8, 1 8, 3

I, 674/675 cfr I, 1835 cfr I, 1556/1557 II, 157/158 III, 1383/1386 cfr III, 1390/1391

9, 20

11,

7 13, 3 13, 4

II, 976 IV, 880/882 cfr I, 240 III, 1344/1345

33 75 196 82 189 189 112 241

17 188

INDEX L0C0RVM S. SCRIPTVRAE

290 Psalmi : 18,8 18, 9 21, I

11,156/137 IV, 195/196 cfr IV, 1770

21, II

HI, 975/976

21, 12

IV, 1573A575 II, 1586

21, 17

21, 19 21, 23 21, 30 23, 23, 23, 25, 26, 31, 33, 33, 35, 37, 39, 39, 44, 44, 45,

3 6

8 6 13 10 9 19 10 5 3 9 5 8 3

54, 7 , 8

63

IV, IV, IV, IV, IV,

543/544 1364 1776/1777 1697/1698 1774/1776

IV, IV, IV, IV, III,

1971 1173/1174 325/326 328/329 1278/1279

77, 49 79, 9 80, 81, 83, 90, 90, 90, 90, 102, 103,

1 6-7 1 10 11 13 16 8 15

103, 103, 108, 109, 109,

18 29 7 1 3

274 281 252 221 221 185 24 268 236

IV, 724/725 I, 426 III, 1134/1135 II, 266/267 I, 1026/1027 IV,1285 I, 439/441 I, 810/811 III, 1463/1464 cfr II, 870 IV, 44/5°

I, T779 I, 1369 III, 1328 IV, 1690/1691 IV, 1790 IV, 1191/1192 I, 612/613 cfr IV, 460/462 cfr II, 941 cfr II, 931/932 III, 1690/1691 III, 1552/1553

77, 2

259 274 271

267

67, 3i 67, 32 68, 10

72, 7 75, 5 77, 1

i34 229

1, 437 IV, 1617

I, 114/115 cfr II, 474

68, 27

274 i74 266

IV, 1583

67, 19

68, 22

82 215

cfr IV, 1159/1160 cfr III, 1556/1557 I, 79I/793 cfr III, 1556/1557 IV, 1618/1619 I, 349/350 I, 355/356 IV, 498/499 cfr II, 672 cfr IV, 1147/1148 I, 1027 IV, 1835/1839 IV,1499 IV, 5/6 IV, 27/28

24 180 86

46 256 24 38 192 108 210 12 94 74 59 187 271 275 252 3i 226 no no 200 196 251 196 38 196 268 21 21 228 101 251 47 276 264 209 209

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

29I

Psalmi : 109, 4 hi, 2

115, 12-13

115, 15 117, 1 117, 20 117, 117, 117, 117, 118, 118, 125, 131, 140,

22 22-24 25-26 26 62 91 5-6 11 4

IV, 29/30 IV, 330 III, 184/186 III, 1063/1065 III, 1066/1067 III, 844/845 I, 920/921 III, 1603/1604 III, 1254/1257 III, 1257/1259 IV, 363 IV, 747/748 IV, 496 I 1480/1482 1,13/14

1,1832/1833 IV, 859/860

210 221

145 178 178 169

42 I98 185 I85 222

237 227 63

7 75 241

144, 8

I, 808/809 cfr III, 848 cfr II, 672

38 170 101

Prouerbia : 5, 22 11, 22 18, 17 18, 22 22, 28 30, 19

cfr III, 1184/1185 I, 907/908 I, 1270/1271 III, 767 cfr I, 855/856 cfr I, 1025

182

140, 5 142, IO

42 55 167 40 46

Ecclesiastes : IO, I IO, 2

cfr I, 1684/1685 IV, 932/933

7° 243

cfr praef. 21/22 IV, 725/726 cfr praef. 21/22

2 236 2

Canticum Canticorum : 3

2, 4 2, 9 4. 2 5> 4 7. 13

8,

7

8, 14 Sapientia : 1, 6

6,

7

I, 1793 cfr praef. 23

iv, 937/938 cfr praef. 22/23 II, 1067/1068 cfr III, 361 IV, 424/425 cfr praef. 23

74 2 243 2

115 152 224 2

I, 742/743 I, 491/492

36 26

I, 328/329 I, 479/480

20 26 237

Ecclesiasticus : 2, 1 9, 16 24, 6

cfr IV, 757

Isaias :

1, 4 1, 5. i-7 5. 7 6,

9

cfr II, 987 IV, 1598/1599 cfr IV, 1162/1163

112 267

III, 1551/1552

251 195

iv, 1577/1578

266

II, 730/732

103

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

292 Isaias :

7, n 7, 14 7, 14 8, 8, 11, 11, 26, 28, 30, 33,

14 18 1 1-5 19 16 26 16

33. 17 36,6 40, 3 40, 31 42, 1 42, 3

43, 3 43, 25 50, 5 50, 6 52, 1

53, 7

cfr III, 256/258 I, 106/107 I, no cfr III, 1806/1808 II, 155 I, 218/219 II, 630/631 III, 1844/1845 III, 1617/1619 cfr IV, 553/554 IV, 1906 IV, 1907 cfr I, 1600 I, 224/225 cfr IV, 547 II, 393 II, 395/396 IV, 1645/1646 cfr III, 182/183 I, 1242 II, 755 IV, 1643 cfr IV, 1826/1827 cfr III, 370 IV, 544/545 IV, 1364/1365 IV, 1365/1366

53, 8

53, 9 60, 6 61, 1 Ieremias : 2, 21

7,16 7,32 12, 7-8 12, 8

14, 14 15, 9 16, 19, 23, 23,

16 6 21 23

3b 15 37, i4 46, 22 5i, 25

I, 2 HI, 463/464 cfr III, 899/900 I, 431/432

II, 1485/1487 IV, 1161/1162 IV, 1688/1689 IV, 768 cfr I, 1714/1718

iv, 351/353 IV, 1575/1576 praef. 18 IV, 1762 II, 1041 /i 042 cfr I, 1714/1718 praef. 18 III, 1563/1564

148 11 12 205 82 16 100 206 198 230

279 279 67 16 229

91 9i 269

145 54 104 269 276 152 229 259

259 7 155 172 24

130 251 271 238

7i 222 266 1 273 114

7i 1 196

I, 173/175 I, 190 cfr III, 1572/1573 cfr I, 260/261 cfr III, 1458/1459

196 18 192

I, 675/677 IV, 1428/1430

261

14 15

Threni :

3, 27-30 3, 30

33

Ezechiel :

1, 1 b 5

cfr I, 301/302 praef. 57/59

19 3

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

293

Ezechiel :

7 i, 8 1, 1, IO, 10, 12,

9

13, 14, 16, 16, 16, 17, 22, 33, 36,

3

10 10 12 22 14 26 43 52 8 12 22-23 26

cfr praef. 70/71 cfr praef. 71/72 cfr praef. 69/70 praef. 57/59 cfr praef. 71 cfr praef. 70 IV, 679 praef. 14/15

3 3 3 3 3 3 234

IV, 333/334 cfr II, 557/558 IV, 1229 II, 229/230 cfr III, 848

97 254 85

III, 1325 I, 1031/1032 I, 253/254

1 221

170 187

47 *7

Daniel : 2, 29-46 3, 20

cfr I, 1003/1004 cfr III, 1080/1081

9, 27

IV, 439/442 cfr IV, 468/469 III, 1845/1847

12, 2

46 178 225 226 206

Oseas : 6, 4 6, 6

6, 9

7; 4 II, I

Amos : 8, 9

IV, 137/138 I, 1301/1302 II, 308 II, 337/338 IV, 136/137 cfr III, 360 cfr I, 165/167

213 56 88 89 213 152

14

IV, 1760/1761

273

cfr I, 1178/1179 cfr II, 560 cfr IV, 1224/1225

52 97 254

Ionas : i, 5 2, 1 4, 8 Michaeas :

5> 2 7,

6

I, 135 I, 142 cfr I, 1783/1784

13 13 74

Nahum : 1, 9

cfr III, 532

158

cfr III, 402/403 cfr II, 264/266 cfr II, 1288 cfr III, 1196 III, 1509/1510 cfr IV, 1522/1523 cfr IV, 562/563 IV, 1189/1190

153

Zacharias :

4, 1 5. 7 6, 12

9, 9 7 11, 12 12, 37 I3> 7

86 123 183 194 264 230 252

Malachias :

3, 1

I, 231/233 cfr II, 75/76

17 79

INDEX L0C0RVM S. SCRIPTVRAE

2Q4 Malachias :

4, 5 4, 5-6

cfr II, 133/134 cfr III, 327/330

81 150

Matthaeus : praef. 61/62

3

I, 20 2, 23

cfr IV, 1927 cfr I, 1226/1227

280

3> 1 3» 2

cfr II, 128 II, 101/102 II, 463/464

93

cfr II, 128/129

81

I, 1314/1315 II, 6/7 cfr III, 1366/1367 cfr IV, 1930/1931 II, 1043/1044

57 77

i. i

3. 4 3, 7 3. 17 4, 11 4. 19 5, 19 5, 21-22

5, 23 5, 28

5, 39 5, 44 6, 3 6, 6, 6, 6, 6,

12 13 26 28 30

6, 34

7, 7, 7, 7, 7.

4 5 8 13

14 8, 5 8, 6 8, 21

9. 1 9, 6

9. 9> 9> 9,

9 i4 20

29

9. 35 10, 3 10, 5

10, 8 10, 10 10, 22 io, 23 10, 27 10, 34-36

11, 19

n,

1395/1396 1,1045/1046 cfr II, 271 cfr II, 272/273 cfr I, 532/534 I, 572/573 IV, 933/934 cfr III, 608/609 IV, 1266

I,

174i/i 743

I, 1744 I, 1744/1746

54 81

80

189 280 114 127

47 87

87 28 29

243 161

255 72 72 72

37 35 35

I, 787 I, 717/718 I, 719/720 cfr III, 796/797

168

n, 397/399 cfr III, 905/906

9i 172

I, 424 cfr I, 1175/1176 cfr IV, 1860/1861 I, 1411/1412 cfr I, 1175 cfr III, 885/886 II, 16/18 cfr IV, 101/i 02 II, 1589 III, 366 II, 199/200 cfr IV, 1002 cfr IV, 1824/1825 I, 1667/1669 II, 223/224 H, 1551/1552 cfr I, 691 III, 1340 cfr IV, 466/467 IV, 1893 II, 1196/1197 cfr I, 498/499 I, 1770/1771 m» 935/938 cfr II, 502

24 52

277 60 52

171 77 212

134 152 84 246 276 69 85 132

34 188 226 278 120 26

73

173 95

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

295

Matthaeus : ii, 25 11, 27 11, 29 12, 36

3» 54

cfr II, 175/176 I, 1206/1207 I, 671 cfr I,

539/54°

i

cfr II, 501 /502

14, 3-11

cfr II, 131/132

14, 15 5

15,

16, 18

83 53 33 28

95 81

II, 1640/1642

136

IV, 169

215

cfr praef. 20/21 cfr I, 1023

2 46

16, 23

I, 381/382

!

7, 3

cfr III, 1090/1092

17, 20

cfr III, 1791/1792

204

18, 2

cfr III, 1367/1368

189

18, 6

cfr II, 1469/1470

129

18, 11

cfr II, 406/407

9i

18, 19

cfr II, 897/898

109

cfr IV, 1306/1307

22

179 257

cfr IV, 1292/1293

256

19, 23

II, 792/793

19, 28

cfr II, 448/449

io5 93

20, 1

cfr III, 1559/1561

20, 2

cfr II, 1549/1550

195

20, 3

cfr III, 1559/1561

196

20, 3

cfr III, 1559/1561

196

20, 6

cfr III, 1559/1561

196

20, 16

196

III, 231

147

IV, 422/423

224

21, 9

IV, 362

222

21, 12

IV, 56

210

III, 384/385

152

21, 22 21,

43

cfr II, 464/465

93

II, 845

107

22, 12

IV, 1319/1320

22, 14

III, 231

257 147

IV, 422/423 23. 24

23. 33 24, 7 24, 13 24, 40-41

24,

45

25, 1-12 26, 39 26, 72 27, 27,

53 54

28, 10 28, 19

28, 20

cfr I, 898/899

224 42

cfr IV, 98/100

212

IV, 331

221

IV, 627/628

233

IV, 1893

278

cfr IV, 690/691

233

cfr IV, 707

235

cfr IV, 803/804

239 239 239

cfr IV, 804/805 cfr IV, 805 III, 1062/1063 cfr I, 960 I.

338/339

178

44 21

cfr IV, 1608/1609

267

cfr II, 973/974

112

533/I535

I, I

65

III, 109

142

IV, 1039/1040

247

Marcus : 1, 1-2

3 2, 23

I, 230/231 praef. 63/64 cfr II, 285

17 3 87

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

296 Marcus :

2, 23 3, 3) 3, 5,

i7 3° 34-35 34

6, 3 6, 6, 6, 7, 8,

8 16 40 26 11

cfr II, 286/287 cfr I, 1525/1526

87 64

495 IV, 953/954

95 244

II,

II, 1589 III, 366 cfr II, 501/502 cfr II, 659/660 cfr I, 1564 II, 3°/3I cfr II, 1253 cfr II, 1560

II, 548 III, 246/247

9, 2 9, 9) 10, 10, 10, 11, 11, 12, 12,

5 42 17 50-52 52 13 15 14 42

14, 13 15, 13-M

15, 36-39 r5> 39

HI, 1057 cfr II, 1469/1470 cfr III, 839/840 cfr I, 1425/1427 III, 366 III, 1421 IV, 56

134 152 95 IOI

66 140 122 133 96 i47 i77 129 169 61 152 190 210

HI, 43° cfr I, 599/600 IV, 1081/1082 IV, 1585 cfr IV, 1835 cfr IV, 1608/1609

i54 30 248 267 276 267

praef. 2/5 praef. 64/65 II, 125 II, 1125/1126 III, 341 IV, 1927 IV, 1929/1930 cfr II, 1155/1156 II, 1122/1125 cfr IV, 264/265 I, 263/264 cfr II, 501/502 I, 1221

1

Lucas :

1, 1-2 1, 5 1, i7

1, 26 2, 14 2, 48 3, 3, 3, 4,

1 7 16 16

5, 8 5, 32-33 6, 1 6, 15 6, 16 6, 27-29 7, 7, 7, 8,

33 35 37-46 21

cfr cfr cfr cfr cfr

HI, 593/594 cfr II, 285 cfr II, 286/287 cfr I, 1519/1520 cfr I, 15 21/15 22 cfr I, 531/534 cfr II, 171 II, 178 cfr IV, 1011

3 81 117 151

280 280 118 117 218 18 95 53 160 87 87 64 64 28 83 83 246

IV, 953/954 cfr I, 1373/1374

244

9, 3 9, 23 9, 28

cfr IV, 101/102 III, 1051 cfr IV, 466/467 I, 1801/1802 cfr III, 224/225

177 226

9, 3i

cfr III, 259/260

8, 42 8, 44 8, 45

59 212

74 147 148

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

297

Lucas :

9, 33

io,

4

io, 7

io,

cfr III, 268/269 cfr I, 1564 cfr II, 1422

15

II, 205/206

10, 22 11.

IV, 1266

255

cfr III, 796/797

168

III, 1469/1470

11, 20

II,

11, 51

iv, 331/332 cfr

I,

452/453 1747/1749

49

I, 271/272

12, 50

I, 288/289

12,

13.

3

13. 27 13.

35

84 232

11, 15

12, 6

66

I27

IV, 603/604

4

II, IO

148

cfr IV, 365 I, 988/989 II, 618

192

93 221

72 18

19 222

45 99

15, 8

cfr III, 595/596

160

15, 11

cfr III, 1548/1549

195

15, 11-32

cfr III, 595/596

160

cfr III, 1507/1508

194

15, 20

cfr II, 1223/1225

121

15, 28-30

cfr III, 1016/1018

176

17, 2

cfr II, 1469/1470

129

5

II, 874/875

108

17, 6

II, 875/877

108

17, 21

II, 460/461

17.

93

IV, 1166

251

18, 18

cfr III, 839/840

169

19, 8

cfr III, 885/886

171

19, 20

cfr IV, 836/837

240

19,

33

19. 4i

43-44

cfr III, 1186/1187

182

cfr IV, 343

221

cfr IV, 1437

261

20, 9

cfr III, 1550

195

21, 2

cfr I, 601

21, 9

cfr II, no

22, 12

cfr IV, 1087/1088

19.

22, 15

IV, 970/971

30 81 249

245

22, 17-20

cfr IV, 1152/1153

251

22, 30

cfr II, 448/449

93 244 257

22, 42

IV, 963/964

22, 49

cfr IV, 1324/1325

22, 60-62

cfr IV, 1460/1462

23,

34

I.

7°5

262

34 273

23, 39-40

cfr IV, 170/174

23, 50

cfr IV, 1869

278

cfr praef. 67

3 3

Iohannes : 1, 1 1, 1-2 1.

3

praef. 54/55 IV,

598/599

1, 26

II, 461

1, 29

II, II,

5 72/73

232

93 77 79

2, 8

cfr I, 1506/1507

2, 16

cfr III, 1298/1299

64

2, 19

cfr IV, 1385

259

IV, 1390

260

IV, 1395/1396

260

186

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

298 Iohannes : 2, 21

3> 26 4, 35 5. 19 5, 37 5, 43 6, 9 6, 38

6, 31 7, 22 8, 18 8, 56

9. 7

cfr IV, 1387/1388 II, 18/20 cfr II, 752/753 cfr II, 470 III, 281/282

259

77 104

94 149

III, 1268/1269

185

II, 1240/1241

121

cfr III, 155/156

144

cfr III, 1792

204

I,

777/778

cfr II, 327

37 89

III, 281/282

149

II, 59/60

104

cfr III, 1366

189

io, 8

praef. 17/18

IO, II

III, 847

1 170

10, 16

cfr IV, 1193/1194

252

10, 18

IV, 1796/1797

11, 16

IV, 967/968

275 244 77 177

11,

34

cfr II, 7/8

11,

43 44 5°

cfr III, 1365

189

cfr IV, 1817/1818

276

IV, 1633/1634

268

III, 1051

11, 11,

11, 50-51

cfr I, 1002/1003

12, 3

cfr IV, 1015

246

36

12, 4-7

cfr IV, 1021/1022

246

12, 24-25

cfr III, 157/158

144

12, 25

cfr I, 1139/1140

13, 2

cfr I, 965/966

13,

23

14, 31 18, IO 18, 23 19, 6 19, 10 19, 15

cfr praef. 40/41 II, 617 cfr IV, 1323 I, 672/673

5i 44 2

99 257 33

III, 1648

199

cfr IV, 562/563

230

III, 1648

199

19, 17

cfr IV, 1657/1658

269

19, 22

IV, 1708/1709

271

27

praef. 42

2

20, 17

IV, 1964

281

19,

20, 27 21,

7

21, 25

cfr IV, 1992/1993

282

cfr II, 1347/1348

125

cfr praef. 40/41 HI, 56/57 cfr III, 1446/1447

2 141 191

Actus Apostolorum :

7 1, 11 1, 14 2, 3 3, 6 5, 1-10 1,

IV, 615/616 cfr IV, 1924/1935 cfr I, 1521/1522 cfr I, 269/271 I, 1496/1497 cfr I, 891 cfr III, 869/870

232 280 64 18 63

4i 170

5, 40 7, 58 7, 59

cfr IV, 282/283

219

cfr IV, 281/282

219

8, 10

cfr IV, 390/391

cfr I, 702/703

34 223

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

299

Actus Apostolorum :

8, 19

9, 5 9. 15

5i

cfr I, 1153/1154 III, 1542/1543 cfr I, 969/970

95 44

i

10, 15

II, 1452

129

io, 34

III, 1084/1085

178

II, 28

cfr II, 109

12, 2

cfr III, 1073

178

12, 21-23

cfr IV, 1424/1426

261

13. 46

I, 1381/1383 cfr II, 1566

80

59 133

14,10-14

cfr IV, 1222/1224

15,10

cfr II, 273/274

87

19,14-16

cfr I, 1004/1005

46

23, 8

cfr III, 1805/1806

261

205

Ad Romanos : 2,

5

2. 14

cfr III, 1582/1583

197

cfr IV, 1122

250

cfr III, 1700

201

2, 16

I, 1689

70

2, 24

I.

36

755/757

3, 20

cfr Praef. 45/46

5,

cfr IV, 117

8

5, 20

I, 1518 cfr IV, 1683/1684

6, 12

cfr I, 759/761

8, 13

cfr IV, 1278/1279

8, 35 9> 3

IV, 425/426 I, 703/704

3 213 64 270 36 256 225

34 218

10, 2

cfr IV, 98

10, 12

cfr III, 199/201

146

11, 18

cfr III, 1144

181

ii, 25-26

I, 1369/1370

12, 3

cfr I, 853/854

12, 16

cfr II, 176/177

12, 18 13,

4

13, 12

I, 566/567

59 40 83 29

cfr IV, 1335/1336

258

IV, 1184/1185

252

Ad Corinthios I : 1. 24

cfr I,

543/544

cfr II, 174/175 cfr III, 1825/1826

28

83 205

2,

9

IV, 852/853

240

3, 3.

2

cfr IV, 816/817

239

6

3. 9 3, 10

II, 1477/1478

130

II, 1478/1479

130

II, 1479/1480

130

III, 1609

198

cfr I, 1034/1035 cfr III, 1612

3,

13

3, 16-17

4. 5 5, 3-4

I, 274/275 III, 1351/1352 cfr II, 1689/1690 cfr I, 890/891

47 198 18 188

7° 4i

5, 6

II, 1699/1700

138

5. 7 5. 8 5, 11 5, i3

IV, 971 IV, 972

245 245

cfr II, 986/987

112

II, 985/986

112

INDEX L0C0RVM S. SCRIPTVRAE

300

Ad Corinthios I : 6, 16

7. 6 7. 29 7. 34 8, 6

9, 5 9. 9 9, 11 10, 20

I,

88

cfr III, 759/760

11 167

HI, 742/743

166

cfr IV, 701/702

235

cfr IV, 115/116

213

IV, 1851/1852

277

cfr II, 1421/1422

127

cfr IV, 1853/1854

277

II, 1458/1459

129

11, 16

cfr I, 168/170

11, 19

cfr III, 574/576

160

12, 1

cfr IV, 277/281

218

12, 3 12, 8-10 13, 2

14, 20

I, 984/985 cfr IV, 277/281

14

45 218

II, 880/881

108

III, 392

153

I, 1648

68

III, 833/835

169

14, 38

iv, 79P792

238

5 33 15, 35-5°

I, 964/965

i »

15, 52

cfr III, 1866/1868

44 207

cfr IV, 567/568

Ad Corinthios II : 2,

7

2, 15 5, 16

IV, 1501/1503

264

IV, 726

236

cfr praef. 45/46 IV, 1044/1046

6,

5

cfr I, 934/936

6, 10

III, 951/952

6, 16

I, 227/229 III, 1351/1352

8, 18 11, 27 12, 21

13.

1

cfr praef. 35/36 cfr I, 934/936 I,

447/448

cfr IV, 1292/1293

3 247 43 172 16 188 2

43 25 256

Ad Galatas : 1, 16

III, 64

141

2, 20

III, 178

3.

I,

1354/1355 J3

145 58 7

cfr III, 653/654

162

1

3, 16

5.

17

6, 2 6, 6

7, 8

I,

cfr I, 454/455

25

I, 1587/1588

67

I, 1846/1848

76

I, 1851/1852

76

Ad Ephesios : 4. 8

I, 116

5, 14

IV, 1670/1671

5, 16

I, 929

12 270

43

6, 12

cfr I, 1020/1021

6, 17

cfr IV, 1338/1339

258

cfr III, 508/509

157

cfr III, 1116

180

46

Ad Philippenses : 2,

7

2, 10

III, 1273

185

3,

II, 1586/1587

134

2

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ad

301

Philippenses :

3,6 3, 8

Ad

cfr I, 967/968

44 4

cfr II, 1033

H

cfr IV, 1090

249

Colossenses :

i, 16

cfr IV, 116

213

i, 18

cfr IV, 1821

276

2,

3

cfr I, 922

3, 9-10

Ad

Thessalonicenses

I

113

IV, 611/612

232

cfr III, 176/177

145

:

2, 9 4, i3 5, 3 5, 7

Ad

42

II, 1012/1013

I, 878/879

41

cfr IV, 567/568

230

IV, 635/636

233

cfr IV, 1182/1183

252

cfr IV, 442/445

225

cfr IV, 118/119

213

Thessalonicenses II :

2,

Ad

3-4

Timotheum I :

7 3, 6 3, 7 3, 3 5, 17

2,

3, 21 6, 8

I,

37i

22

I, 1605/1606 II, 1417/1418

67 127

II, 1419 1420

127

IV, 893/894

242

cfr I, 936/937

43 37 67

I, 784/785 I, 1586

Ad

Timotheum II :

1, 14

cfr I, 579

2, 17

cfr IV, 410/411

224

2, 19

IV, 791

238

Ad

Titum :

1, 16

I, 989/990

3, to-11

n, 1492/1494

Ad

29

45 130

Hebraeos :

6,6 it, it, 13,

34-37 37 4

13, 12

cfr III, 121/122 cfr III, 1575/1576 IV, 1028/1029 II, 811 cfr III, 1592/1593

43 197 247 t

105

197

Epist. Iacobi : I, 20

I,

28

535

I Petri : x, 22

2,

7 9

5,

8

2,

55

III, 463/464

1

III, 1616/16x7

198

cfr IV, 1332 I, 581/582

257 29

II Petri : 2, 19

I, 8x7

39

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I Iohannis :

1.I

iv, 723/724

236

2, 6

III, 877/878

171

2,

I8

5. 19

III, 989

175

iv, 395/396

223 30

cfr I, 591/593

II Iohannis : cfr praef. 45

7

3

III Iohannis : cfr II, 1480

130

1, 11

cfr III, 572/574

2, 3> 4, 4, 4,

1 1

cfr III, 572/574

4-6 7

cfr praef. 72/76

59 59 i59 4 4 4

8

Apocalypsis :

8,

8 5

cfr III,

572/574

praef. 76/78 praef. 78/81 cfr IV, 568

i i

230

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM lib. lin.

Pag-

Ambrosiaster commentarius in Matthaeum IV, 494 IV, 562-564

227 230

IV, 1066

248

I, I, I, I,

in, 593/596 IV, 1442

72 72 29 29 160 262

IV, 1525/1527

265

1,236/237 IV, 472/474

17 227

praef. 95 I, 297/299 I, 1218/1219 I, 1775 II, 1399/1401 III, 829/835 IV, 1820/1821 IV, 1961/1964 IV, 1236/1237

5 !9 53 73 127 169 276 281 254

III, 1573 IV, 1029/1030

247

IV, 494

227

Ambrosius de Joseph 3 in VII, VII, VII, VII, VII, X

Eucam 1144-1146 1159/1160 1640 1665 2295/2299

1746/1749 1746/1749 580 580

Apocrypha Euangelia uide Euangelia Apocryphon Hieremiae

Apollinaris Laodicenus contra Porphyrium

fragmenta in Matthaeum 9 39 57, 7 79 96 146 148 Ascensio Esaiae

Augustinus epistula 199, 30

196

Beda homiliae I, 5

I/81/83

IO

in Eucam I, I, I, I, I, I, I, 21

17-47 457-47° 2679-2683 2689-2694 2874-2878 3004-3012 3041-3046

praef. 1/40 I, I, I, I, I, I,

73/79 67/71 46/56 39/42 325/333 373/376

I IO IO

9 9 20 22 LXXVI1

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

304 Beda

in l^ncam I, 3048-3050

I, 386/389

I, 3069-3087

I,

I, 3089-3092

I, 360/363

II, 196-197

340/35 8

II, 1081/1082

II, 253-257

II, 1087-1091

II, 412-418

I, 1195/1201

II, 466-467

I, 1131/1132

II, 488-491

I, 1205/1206

II, 845-853

I, 1245/1259

II, 885-891

I, 1266/1274

II, 912-914

I, 1288/1291

II, 932-934

I, 1304/1305

943-951 977/985

I, 1288/1301

II, II,

I, 1319/1324

II, 1007-1012

I, 1333/1336 I, 1343/1347

II, 1045-1050

II, 286/290

II, 1116-1132

II, 300/317

II, 1174-1178

II,

II, 999-1003

II, 293/295

II,

1397-1398

350/355

I, 1520

II, i399-I4°5

I, 1526/1529

II, 1654-1658

I, 696/702

II, 2353-2355

II, n/13

2355-2359

II, 22/27

II,

II, 2363-2364

II,

II, 2367-2372

II, 36/41

II, 2386-2389

II,

II, 2436-2443

II, 81/90

III, 286-295 HI,

33/34 51/54

IV, 1847/1856

504/507

II, 652/661

592-595

I, 1185/1187

III, 611-614

I, 1189/1193

III, 768-773

I, 1210/1215

HI,

III, 869-873

I, 1361/1370

III, 911-914

I,

III, 981-984

I, 1389/1392

III, 1031-1033

I, 1402/1403

III, 1041-1042

I, 1404/1406

III, 1158-1162

I, I57i/i575

III, 1172-1176

I, 1626/1630

III, 1239-1240

II, 1189/1190

1373/1376

III, 1252-1255

II, 1199/1203

III, 1266-1268

II, 1208/1209

III, 1285-1287

II, 1236/1238

III, 1396/1398

III, 106/109

III, 1399-1402

III, 117/120

III, 1605-1609

III, 295/299

III, 1609-1615

III, 283/291

III, 1632/1637

III, 316/320

III, 11664-1667

HI, 363/376

HI, 1725-1727

HI, 483/485

III, 1825-1832

I, 1150/1157

III, 1910-1913

I, 1476/1478

III, 1913-1918

I, 1479/1485

III, 2035-2040

II, 206/211

III, 2084-2092

I, 996/1006

III, 2105-2116

II, 232/244

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

305

Beda

in Lucam HI, 2475-2477

1,916/919

42

IV, 35-40

11, 410/415

91

IV, 48-49

1,1680/1683

IV, 55-62

11,548/555 11, 438/446 11,453/460 11,469/472

IV, 95-102 IV, 104-110 IV, 118-121 IV, 137-144

11,476/484

IV, 191-212

11, 608/633

IV, 293-294

11,573/579

IV, 296-298

11,584/588

IV, 307-311

70 96 92

93 94 94 99 97 98

IV, 314-315

11,573/579 11,588/589

IV, 404-405

IV, 222/223

216

IV, 489-490

IV, 70/71

211

IV, 666-670

1,1758/1763

IV, 709-717

II, 500/508

IV, 772-775

I, 1653/1656

IV, 850-854

1,838/842

IV, 871-875

1,861/865

97 98

73 95 69

39 40

4i 4i

IV, 897-901

1,872/875

IV, 903-906

I, 879/882

IV, 983-986

1,813/817

IV, 1159-1160

IV, 688/689

IV, 1227-1229

1 1772/1775

235 73

IV, 1534-1538

II, 843/846

107

IV, 1562-1566

II, 867/871

108

IV, 1576-1578

II, 920/921

no

,

38

IV, 1706-1714

IV, 341/349

221

IV, 1735-1740

IV, 365/369

222

V, 223-226

1,830/835 1, 512/515

V, 243-261

III, 1784/1792

204

V, 480-482

III, 528/530

158

V, 521-525

III, 666/671

163

V, 526-527

III, 607/608

161

V, 826-827

IV, 527/528

229

V, I 197-1200

III, 825/827

169

V, 1202-1207

III, 829/835

169

V, 1209-1219

III,

5°°/5°5

157

V, 1225-1228

III, 842/844

169

V, 1253-1263

III, 868/878

170.

171 171

V, 160-165

39 27

V, 1264-1266

III, 880/882

V, 1279-1291

III, 885/893

V, 1323-1327

HI,

V, 1331-1358

HI,

913/917 938/952

172

V, 1765-1766

IV, 872/873

241

V, 1766-1773

IV, 876/883

241

V, 1841-1842

III,

II75/H77

182

V, 1904-1905

III, 1186/1187

182

V, 1924-1925

III, 1215/1217

183

V, 2201-2213

Ill, 1468/1483

192

V, 2245-2253

III, 1559/1566

196

V, 2310-2312

III, 1584/1590

197

V, 2361-2371

III, 1607/1612

198

v, 2375-2382

III, 1628/1635

198

172

V, 2422-2430

III, 1742/1749

202

v, 2436-2441

III, 1762/1765

203

index fontivm et imitationvm

306 Beda

in Lucam 203

V, 2444-2451

III, 1772/1781

V, 2474-2484

III, 1793/1806

204

V, 2495-2499

III, 1813/1818

205

V, 2550-2537

III, 1831/1836

206

V, 2550-2555

III, 1842/1849

206

V, 2555-2565

III, 1854/1866

206

v, 2574-2579

IV, 37/42

210

V, 2584-2589

IV, 10/16

209

VI, 96-100

IV, 409/413

224

VI, 196-200

IV, 478/481

227

VI, 403-407

IV, 976/981

245

VI, 440-441

IV, 992/994

245

VI, 478-480

IV, 1072/1074

248

VI, 516-517

IV, 1088/1090

249

VI, 653-658

IV, 1097/1102

249

VI, 675-678

IV, 1104/1108

249

VI, 888-896

IV, 1265/1274

255

VI, 909-919

IV, 1249/1258

255 257

VI, 995-996

IV, 1324/1325

VI, 1028-1040

IV, 1327/1332

257

VI, 1067-1072

IV, 1356/1361

258

VI, 1112-1123

IV, 1442/1450

262

VI, 1134-1136

IV, 1454/1456

262

VI, 1145-1150

IV, 1204/1207

VI, 1312-1313

IV, 1546/1547

265 267

253

VI, 1618-1621

IV, 1724/1727

272

VI, 1717-1719

IV, 1763/1765

274

VI, 1737-1740

IV, 1799/1801

VI, 1794-1800

IV, 1864/1869

VI, 1802-1806

IV, 1874/1880

278

VI, 1806-1808

i> l-H

278

VI, 1809-1811

IV, 1902/1904

«/“\

270

tr\

IV, 1672/1678

00 00

269

VI, 1526-1532

M

IV, 1657/1664

00

IV, 1603/1606

CO

VI, 1424-1427 VI, 1436-1439

275 277

279

m Marcum I, 148-154

1,244/250

I, 216-221

1,277/283

I, 225-231

1,297/304

I, 322-326

I, 399/402

I, 358-361

I, 404/407

23

I, 393-398

I, 1041/1046

47

I, 401-407

I, 1195/1201

I, 467-468

I, 1131/1132

53 5°

492-494 554-556

I, 1205/1206

53

I, 1068/1070

48

I, 693-696

1,1231/1235

717-731

1,1245/1259

54 54

I, 811-817

I, 1266/1274

55

I, 848-860

I, 1288/1301

56

I, 872-874

1,1304/1305

56

I, 914-919

1,1319/1324

I, 919-923

I, 1333/1336

I, 926-931

1,1343/1347

57 57 58

I, I.

!>

I, 965-970

II, 286/290 II, 293/295

I, 1037-1055

n, 300/307

17 18 19 23

87 87 88

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

307

Beda

in Marcum

I, I, I, I, I, I, I, I, I, I, 11,

1102-1105 1376-1382 1403-1404 1404-1407 1486-1487 1496-1506 1517-1521 1549-1554 1595-1598 1950-1975 54-58

II, 75-79 II, 181-186 II, 262-269 II, 310-312 n, 379-382 n, 427-430 11, 446-448 11,529-530 11,558-561 11,564-570 ii, 594-601 11,633-657 11, 679-682 H, 729-743 11, 745-749 n, 763-769 11, 771-787 11, 789-791 11,877-878 11,899-900 11, mo-1113 11,1181-1194 11,1240-1249 11,1251-1301 11,1304-1309 11,1312-1342 11,1386-1390 11,1390-1397 11,1687-1696 11,1736-1740 11,1767-1777 11,1777-1783 11,1783-1785 11,1864-1873 11,1889-1895 11,1908-1911 11,1911-1914 11,1921-1949 hi, 109-112 hi, 112-118 hi, 15 2-15 5 hi, 157-167 hi, 184-187 hi, 231-243 hi, 348-351 hi, 362-375 hi, 425-429

350/355 1,1513/1518 1,1520 1,1526/1529 1,1680/1683 11, 424/425 11, 469/472 11,504/50B 11, 652/661 11,843/865 1,1185/1187 1,1189/1893 1,1210/1215 1,1361/1370 1,1373A376 1,1389/1392 1,1402/1403 1,1404/1406 11,1081/1082 11,1087/1091 11,1093/1100 11,

1489/1497 1,1571/1575 1, 1626/1630 11,1115/1130 11,1137/1139 11,1141/1146 11,1148/1165 11,1177/H79 11,1208/1209 11,1236/1238 11,1316/1320 11,1383/1397 11,1399/1410 11,1415/1416 11,1500/1506 11,1508/1539 11,1569/1573 11,1580/1587 1,

11,548/555 11, 1694/1698 11,1684/1693 11,1700/1707 11,1698/1700 in, 2/11 in, hi, hi, hi, hi, hi, hi, hi,

33/39 106/109 117/120 129/158 278/282 285/291 316/320 326/336

in, 339/343 hi, 363/376 111, 410/414 in, 479/485 1,1831/1836

89 64 64 64 7° 92 94 95 100 107 52 52 53 58 59 60 60 60 115 116 116 63 66 68 117 118 118 118 118 120 121 124 126 127 127 130 131 133 i34 96 i37 i37

138 i37

139 140 142 I43 M3

148 149 150 150 Mi

152 M3

156 75

index fontivm et imitationvm

308 Bcda

in Marcum III, 430-442

I, 1840/1852

III, 445-455

III, 519/530

157

III, 509-513

II, 1468/1471

129

III, 514-517

III, 546/549

III, 618-629

III, 713/724

III, 633-641

III, 751/760

III, 643-647

III, 727/730

76

128 165 166 165 166

III, 652-660

III, 734/743

III, 672-675

III, 825/827

169

III, 678-683

III, 829/835

169

III, 685-689

III, 500/505

157

III, 708-711

III, 842/844

769

III, 740-750

III, 868/878

170

752-75 5 770-783

III, 880/882

171

HI, HI,

III, 885/895

!7i

9I3/9I7 938/952

172

III, 815-819

III,

III, 825-845

HI,

172

915-934

III, 1071/1089

178

III, 940-944

III, 1095/1099

947-962

III, 1104/1119

179 179

HI,

HI,

III, 1187-1188

III, 1186/1187

182

III, 1206-1208

III, 1215/1217

183 185

HI, 1274-1277

III, 1270/1273

III, 1282-1286

III, 1252/1263

185

III, 1353-1361

III, 1395/1413

190

III, 1567-1579

III, 1468/1483

192

III, 1605-1623

III, 1548/1566

III, 1676-1681

III, 1584/1590

195 197

III, 1723-1733

III, 1607/1612

198

III, 1771-1778

III, 1742/1749

202

III, 1786-1789

III, 1762/1765

203

III, 1791-1800

HI, 1773/1781

203 204

III, 1803-1807

III, 1788/1792

III, 1818-1829

III, 1793/1806

204

III, 1834-1838

III, 1813/1818

205 205

III, 1849-1862

III, 1823/1836

III, 1870-1877

III, 1842/1849

206

III, 1877-1889

III, 1854/1866

206

III, 1944-1949

IV, 37/42

210

III, 1954-1960

IV, 10/16

209

IV, 4-8

IV,

374/379

222

IV, 72-76

IV, 409/413

224

IV, 98-105

IV, 1653/1660

IV, II0-II2

IV, 437/438

225

IV, 112-117

IV, 447/451

226

IV, 150-153

IV, 478/481

227

IV, 157-165

IV, 483/491

227

IV, 255-261

IV, 573/580

230

IV, 312-318

IV, 594/601

231

IV, 319/330

IV, 610/622

232

IV, 334-340

IV, 653/660

233

343-345

IV, 811/813

239

IV, 367-371

IV, 976/981

IV, 405-421

IV, 988/1005

IV, 490-497

IV, 1038/1046

245 245 247

IV, 499-501

IV, 1048/1051

2 47

IV, 504-505

IV, 1056/1058

248

IV, 514-518

IV, 1061/1065

248

IV,

69

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

309

Beda in Marcum IV, 569-570

IV, 1088/1090

249

IV, 582-587

IV, 1097/1102

249

IV, 589-592

IV, 1104/1108

249

IV, 594-604

IV, i no/1128

250

IV, 616-619

IV, 1110/1128

250

IV, 708-731

IV, 1179/1207

252

IV, 822-824

IV, 1234/1236

254

IV, 824-827

IV, 1244/1246

254

IV, 864-866

IV, 1261/1264

255

IV, 867-876

IV, 1265/1274

255

IV, 877-881

IV, 1276/1279

256

IV, 892-912

IV, 1287/1300

256

IV, 915-919

IV, 1311/1315

257

IV, 925-926

IV, 1324/1325

257

IV, 937-942

IV, 1356/1361

258

IV, 994-997

IV, 1371/1373

259

IV, 1037-1048

IV, 1386/1396

259

IV, 1051-1058

IV, 1399/1406

260

IV, 1077-1087

IV, 1417/1426

261

IV, 1148-1149

IV, 1454/1456

262

IV, 1182-1187

IV, 1471/1476

263

IV, 1190-1204

IV, 1534/1547

265

IV, 1216-1229

IV, 1564/1578

266

IV, 1240-1243

IV, 1616/1619

268 268

IV, 1246-1256

IV, 1626/1636

IV, 1315-1320

IV, 1657/1664

269

IV, 1337-1343

IV, 1672/1678

270

IV, 1344-1352

IV, 1687/1696

271

IV, 1460-1462

IV, 1724/1727

272

IV, 1464-1467

IV, 1728/1732

272

IV, 1506-1508

IV, 1763/1765

274

IV, 1526-1529

IV, 1768/1771

274

IV, 1529-1531

IV, 1777/1779

274

IV, 1541-1546

IV, 1781/1786

274

IV, 1586-1588

IV, 1799/1801

275

IV, 1595-1599

IV, 1835/1839

276

IV, 1599-1601

IV, 1842/1844

276

IV, 1616-1628

IV, 1847/1861

277

IV, 1659-1666

IV, 1864/1869

277

IV, 1668-1673

IV, 1874/1880

278

III, 646/650

162

Cicero de officiis HI,

43

Cyprianus

de oratione dominica 19

1,783

37

Didymus Alexandrinus

in Matthaeum

praef. 95/96 HI,

59°

5 161

Huangelium TSagaraeorum i^iuxta Hebraeos ’) fragmenta 5

I, 778/781

10

II,

371/373

37 90

17

IV, 315/316

220

20

IV, 1549/1551

265

21

IV,

275

1801/1803

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

3io

Eusebius Caesariensis

contra Prophyrium

XVIII-XX de Euangeliorum

I, 236/237 iv, 470/472

17

226

8iaasvla I,

54/55

I, 2

I,

I, 3

I.

58/59 76/79

fragmenta 8-n

9

historia ecclesiastica

I, 81/83 I,

7

I, i3

I,

54

I,

1520/1522

III, 24

praef. 50

VI, 14

praef. 50

9 10 10

9 64

3 3

quaestiones euangelicae ad Stephanum I

I, I,

III-IV V

58/59 76/79 54/5 5

9 10

I, I, 7

7

I, 13/14

7

9

VII

I, 16/19

8

VIII-IX

I, 19/20

8

XII

I, 30/33

8

Eusebius-Hieronymus

chronica

iv, 1751/1755

IV

273

de situ et nominibus hebraicis locorum [ed. Eagarde) p. 91

III, 7

139

Filastrius

diuersarum haereseon liber 28

HI,

Formula abrenuntiationis baptismalis

I,

1755

591/593

203

30

Fortunatianus Aquileiensis

fragmenta in Euangelia

praef. 96

III, 1181/1247 IV, 267/349

5

182 218

Gregorius Nyssenus

de oratione dominica orat. IV.

I> 783

37

Hieronymus

aduersus Heluidium 4

5 10

I.

73/76

IO

I, 81/83

IO

I, 96/97

II

I, 126/127

12

II, 656/661

IOO

II, 1085

ii 6

II, 656/661

IOO

II, 1085

116

106

aduersus Iouinianum 1

II, 807/808

commentariolus in ps. XXI

IV, 1772/1773

commentarius in Exodum

IV, 981

274 245

de uiris illus tribus 25

praef. 93/94

5

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

3ii

Hieronymus

de uiris illustribus 61

praef. 94

81

I,

90

54/55

praef. 95

109

praef. 95/96

5 9 5 5

dialogue contra Euciferianos 23

m,

1755

203

epistulae 20

III, 1249/1250

184

57

IV, 194/19 5

252

praef. 93/94

5 78

121

II, 24/25

in Danielem praef. 1-11

iv, 472/474

227

IV, 1667/1672

270

in epistulam ad Ephesios 5, 14 in Ionam 11,2

II, 563/564

97

in Zachariam II

III, 1196

liber interpretationis hebraiconmi nominum p.

7, 19-20

I, 1528/1529

P-

39, 7 39, 25

IV, 314/315

P-

p. 45, 28 P-

5°, 9

183

(ed. Lagarde) 64 220

III, 1174/1175

182

IV, 313/3x4

220

HI, 1174/i i75

182

p. 60, 22

HI,

p. 60, 24/26

III, 1176

p. 60, 27

III. 1396

190

IV, 313/314

220

54

141 182

IV, 997/998

246

p. 61, 22

IV, 1210/1211

253

p. 62, 13-14

1,1523/1524

p. 62, 24

III, 1285

p. 62, 27

I, 213/216

p. 62, 29

III, 1270

64 186 16 185

p. 63, 2

1,190

15

p. 64, 11-12

II, 228

85

p. 65, 1/2

III, 59/60

141

p. 66, 5

III, 1802/1803

205

IV, 1549/15 51

265

IV, 1005

246

p. 66, 13 P-

7i, 4

p. 71, 6 P-

75, 4-5,

29

p. 80, 21

IV, 1665

270

III, 1802/1803

205

III, 146/147

144

1,1528/1529

64

I, 1428

6l

1,332/333

20

tractatus in Marcum 5 Hieronymus : uide Eusebius Pseudo-Hieronymus

liber ‘Canon in Ebreica’ Hilarius

commentarius in Matthaeum I, 2

praef. 96

5

I, 23/27

8

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

312 Hilarius

commentarius in Matthaeum IV, 19

I,

574/575

29

V, 21

I, 618/635

31

X, 18/19

I, 1746/1749

72

III, 148/150

144

XVIII, I

XVI, 10

III, 486/505

156

XVIII, 6

HI, 585/59°

160

XX, 6

III, 981

175

XX, 10

III, 1090

XXV, 8 XXVII

IV,

545

IV, 1442

179 229 262

Hildemarus

expositio Kegulae S. Benedicti

IV,

944/954

244

Hippolytus

commentarius in Danielem

praef. 94

5

demonstrate de Christo et antichristo

praef. 94

5

praef. 94

5

Pseudo-Hippolytus

de consummation mundi Ignatius Antiochenus

ad Ephesios 19,

1

1/76/79

IO

II, 92

80

II, 96

80

Iohannes Chrysostomus

in Matthaeum hom. 37, 2

hom. 78

IV, 700

235

Pseudo-Chrysostomus

opus imperfectum in Matthaeum hom.

30

II, 619/620

38

III, 1322/1356

99 187

Iosephus

antiquitates ludaicae XVII, 15

xvm

I, 207

16

IV, 1371

259

XVIII, v, 1-2

II, 1115/1121

117

XVIII, v, 2

II, 1182/1183

119

de bello ludaico V

IV, 504 IV, 1803/1805

Iulianus Apostata

I, 47/49 I. 1275

228 275 9 55

Iulius Africanus Chronographus

epistula ad Aristidem

1,

54

9

Iuuencus

Euangeliorum liber I, 250-251

I, 146/147

13

Liuius

ab Vrbe condita XXXIX, 43

Martyrium Esaiae

II, 1167/1174

JI9

1573

196

HI.

IV, 1029/1030

247

Menander

Thais 75

I, 963/965

44

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

3i3

Origenes

contra Celsum II

iv, 1751/1755

273

homiliae in Lucam I, P- 3 I, p. 9 VI, p. 34 homiliae in Matthaeum X, 2 X, 5 X, 8 X, 9 X, 13 X, 20 X, 22 X, 22 X, 23

XI, XI, XI, XI, XI, XI, XI, XII, XII, XII, XII, XII, XII, XII, XII, XII, XII, XII,

3 5 6 8 9 16 19 9 12 14 16 17 21 22 24 28 40 43

XIII, 1 XIII, 2 XIII, 4 XIII, 7 XIII, XIII, XIII, XIV, XIV, XV, XV, XV, XV, XV, xv, XVI,

11 18 25 3 10 4 15 19 28 32 35 6

XVI, 8 XVI, 10

praef. 1/20 praef. 35/36 I, 76/79 II, 964/1005 II, 1006/1017 II, 1025/1028 II, 1033 II, 1044/1054 II, 1104 n, 1137/1139 11,1177/1179 11,1192/1194 11,1199/1203 11,1218/1221 11,1288/1292 11,1296/1298 11,1378/1381 11,1403/1404 11,1425/1437 11,1543/1544 11,1640/1642 hi, 25/31 hi, 79/80 hi, 87/91 111,103/105 hi, 106/109 hi, 146/147 hi, 152/154 hi, 178/180 hi, 182/183 hi, 269/271 hi, 311/313 hi, 316/320 hi, 326/336 111,341 in, 344/350 hi, 360 in, 389 HI, 392 II, 228 III, 491 HI, 5 5 1/5 5 3 III, 650/656 III, 692 III, 808/815 HI, 923 III, 880

HI,

957

III, 981

III, III, III, III,

1002/1003 1062/1067 1071/1074 1116

HI,

1135/H36

I 2 IO in 113 t>3 114 114 116 118 119 120 120 121 I23 123 126 12-j 128 132 136 140 141 142 142 142 144 144 145 145 148 150 150 150 151 151 152 153 153 85 156 159 162 164 168 172 171 174 175 175 178 178 180 180

3i4

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

Origenes

homiliae in Matthaeum 182

XVI, 15

III, 1210/1215

XVI, 17

III, 1176

182

III, 1184/1185

182

XVI, 18

III, 1240

I84

XVI, 19

III, 1252/1263

185

XVI, 22

III,

1335/1339

188

XVI, 26

III, 1396

190

III, 1742/1755

202

XVII, 25-26 XVII, 26

III, 1760/1765

203

XVII, 29

III, 1866/1868

207

XVII, 30

III, 1815

205

XVII, 33

III, 1820/1821

205

XVII, 36

III, 1842/1844

206

III, 1856/1859

207

III, 1714/1734

201

XVIII, 24

in Matthaeum commentariorum series

z5

IV, 297/309

219

117

IV, 1521/1531

264

127

IV, 1667/1672

270

34

IV, 1751/1755

273

I

in Matthaeum, fragmenta 10

I, 67/68

10

24

I, 130/131

*3

34

1,177/191

15

36

I, 213/216

16

I, 215

16

38 58

I, 221/222 1,297/299

16 19

65

351/353

21

74

I, 400/402

23

82

437

24

102

I, 580

108

I, 682

29 33

113

I>

!>

73Q/731

ii5

I, 728

129

I, 828/829

138

I, 916

145 147

947 I, 957/960

150

I, 984/985 I, 985/986

35 35 39 42

43 44 45 45

I, 1002/1006

46

151

I, 1019/1021

46

156

I, 1100/1103

167-170

I, 1218/1219

*7* 173

I, 1265/1274

49 53 53 55

I, 1217/1220

189

I, 1483/1485

63

193

I, 1489/1491

63

202

I, 1643/1646

69

206

I, 1688/1690

7°

211

J>

212 216

!>

1737/1738 1737/1738

72

1797/1799

74

72

229

II, 114/115

81

245

II, 264

86

249

II, 348

89

INDEX FONTIVM ET IMITATIONVM

3i5

Origenes

in Matthaeum, fragment a 249 258 262

II,

373/374

90

II,

397/399

9i 91

II, 402/407

286

II,

741/742

104

II,

751/75 5

104

II, 761/762

104

796/799 985/989

112

302

II, 891/894

109

312

II, 1074/1077

469

IV,

522

IV, 1030/1032

567

IV, 1939/1944

280

569

IV, 1981/1984

281

287 289 296

H,

299

II,

448/449

105

115 226

247

Pseudo-Origenes

in Matthaeum hom.

I

II

I, 78

IO

1,81/83

IO

I, 1049/1050

47

Phlegon Trallianus

,

chronicon

XIII vel XIV

IV, 1751/1755

273

II, 899/906

109

II, I525A526

131

Plato

de republica A 43 9d — 44oe leges XII, 2

1,1576

66

Timaios 73 b - d

II, 1525/1526

74 b - 75 a

1,1576

131 66

Porphyrius

aduersus Christianos fragm 3

.

III, 1441/1444

6

1,1275

9

I, 229/236

191

55 16

IV, 1751/1755

273

44

IV, 469/470

226

56

II, 1508/1512

131

7°

III, 1441 /I444

191

14

Rufinus

de adulteratione librorum Origenis 7, 38/39

praef. 9

I

Sallustius

lugurtha 10, 6 Simon Magus

II, 425/426

92

IV, 392/394

223

3 de spectaculis

III, 1074/1078

178

3, 4

IV, 1870

278

1755

203

Tertullianus

de praescriptionibus haereticorum 36,

Pseudo-Tertullianus

aduersus omnes haereses I, 1

HI,

index fontivm et imitationvm

3i6

5

praef. 95

Theodorus Heracleae

fragmenta 9

I, 5°

I, 11-12 XII

I, 171/172

14 18

XVIII

I, 268/275

XX-XXI

I, 277/281

18

XL

I, 699/704

34

XLV, 5/6

I, 811/812

38

I,

LIV

I, 1217/1220

43 53

LXI

I, 1500/1501

63

I, 1640

69

I, 1643/1646

69

LI

LXV, 1-2 LXVI LXXXVI, 4-5

947

493/495

94

n, 535/538

96

II,

LXXXXVIII

97

11,566/569

XC, 1-3 XCV CXXI-CXXII

11,1316/1318

124

IV, 448/449

226

IV, 1772/1773

274

Theodorus Mopsuestenus

in psalmis Theophilus Antiochenus

in Matthaeum

5

praef. 93/94

Pseudo-Theophilus Antiochenus

commentarius in IV Euangelia (ed. Otto) 10

p. 279

I, 64/79

p. 281

I, 225/226

p. 282

I, 268/273

18

p. 283

I, 382/383

22

I, 481/482

26

I, 627/732 I, 819/824

3i 39

p. 285

I, 909/911

42

p. 286

1,

p. 284

16

*599ll4°°

60

1,1404/1406

60

p. 291

11, 402/407

p. 295

hi, 666/671

163

p. 302

IV, 1327/1332

257

Tituli in Euangeliorum codicibus

II, 183

Valentinus gnosticus

II, 704

9i

83 102

Vergilius

Aeneis II,

49

1,146/147

13

Victorious Poetouionensis

fragmenta in Matthaeum

Imprime

par les

praef. 96

Usines

Brepols

Printed D

in

S.A.

5

Turnhout

Belgium

1969/0095/43

(Belgique)

Date Due

t umm\ 0 1164 021 3443 5

LR

BR60

.Ck9

v 77

Corpus Christianorum. Series Latina.