Opera, Pars I: Formulae spiritalis intelligentiae, Instructionum libri duo

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Seríes Latina

LXVI

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina LXVI

EVCHERII LVGDVNENSIS OPERA PARS I

TURNHOUT BREPOLS^PUBLlSHERS 2004

EVCHERII LVGDVNENSIS FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE INSTRVCTIONVM LIBRI DVO

CVRA ET STVDIO

C. MANDOLFO

TURNHOUT BREPOLSfflPUBLlSHERS 2004

This book has been printed on paper according to the prevailing ISO-NORMS. 2004 BREPOLSaPUBLISHERS (Turnhout - Belgium)

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

INTRODUZIONE

In una relazione' tenuta nel 1989 prospettai la necessità di una nuova edizione delie Formulae spiritalis intellegentiae e delie Instructiones di Eucherio di Lione. Infatti, il testo del Brassicanus' non dà affidamento soprattutto per le Formulae, in quanto assieme a materiale sicuramente eucheriano ne contiene anche di Gregorio Magno, che figura soprattutto nei Moralia e nelle Homiliae in Euangelia e in Ezechielem3. Il Brassicanus neü'Epistola in S. Eucherium* dichiara di avere utilizzato un codice fornitogli dal Reverendo Padre Dominus loannes Hartmannus, abate di Santa Croce in Austria : Nos autem exemplo et integro et egregie sincero usi, quod nobis cumplerisque alus atque bonis auctoribus Reverendus Pater, Do minus loannes Hartmannus, abbas Sanctae Crucis in Austria, vir et studiorum et studiosorum unicus patronus, meum autem praecipuum decus etpraesidium, libenter et ex animo communicavit; primum id quod deerat adiecimus, et quae depravata fuerant, religiose castigavimus; subito dopo aggiunge di aver tratto il primo capitolo dell'opera, cioè il De divinis nominibus, che a suo awiso era andato perduto (quod totum desiderabatur), da un altro testimonio antico e non meno sincero : iam ex veten, neque minus sincero exemplo repositum est. Orbene, il primo capitolo dell'edizione del Brassicanus, il De divinis nominibus, che nessuno dei codici a noi noti, che tramandano le Formulae, attesta, non è che il I capitolo del De essentia divinitatis dello Pseudo Agostino5, tramandato anche come opera a sé stante e anonima in molteplici codici. Inoltre alcuni nomina ivi spiegati ricorrono nuovamente nel capitolo

' C. MANDOLFO, 'Per una nuova edizione delle opere maggiori di Euche rio di Lione', Annali di Storia dell'Esegesi (Atti del VII Seminario nazionale di ricerca su "Studi sulla letteratura esegetica cristiana e giudaica antica". Sacrofano 18-20 Ottobre 1989), 7 (1990), p. 647-657. ' D. Eucherii Lugdunensis episcopi doctiss. Lucubrationes aliquot non minus piae quam eruditae, cura ac beneficio lOANNIS ALEXANDRI BRASSICANI iureconsulti recens editae, Basileae, MDXXXI, 209-293, riprodotto nella PL 50, 727 ss., da cui cito. ' Cfr. Sancti Eucherii Lugdunensis episcopi Libellus de formulis spiritalis intellegentiae ad optimorum codicum fidem « portentosa interpolatione » liberavit et recensuit FRANCISCVS PAULY, Graecii, MDCCCLXXXIIII, p. 8-10. 4 PL 50, 699-700. ! PL 42, 1199-1206, che corrisponde all'Ep. 14 dello PS. HIER., PL 30, 176.

VI

INTRODUZIONE

seguente dell'edizione del Brassicanus, intitolato De his quae appellantur membra Domini, vel quae de eo significantur, costituendo cosí dei doppioni e per di piu di alcuni di essi viene data interpretazione diversa6. Il manoscritto che il Brassicanus dice di avere avuto dall'Abate Hartmann oggi non esiste ad Heiligenkreuz. Nel catalogo dei codici posseduti dall'Abazia, redatto da Gsell nel 18917, è registrato soltanto il cod. 78 che nulla ha da vedere con quello utilizzato dal Brassicanus: tale codice, infatti, contiene le Formulae in una stesura fortemente interpolata, dove addirittura è espressamente citato più volte Gregorio (ut ait beatus Gregorius); inoltre manca di brani che figurano nella PL, mentre ve ne sono altri che in questa non sono attestati. L'Abazia di Heiligenkreuz ha subito più volte Passalto dei Turchi e in uno di questi, nel 1683, molti codici, circa 300, andarono distrutti, come mi comunico Pater Markus Rauchegger: la stessa sorte potrebbe essere toccata al manoscritto di cui si è servito il Brassicanus e che, come ho rilevato, risultava in ogni caso contaminato dalla presenza di passi appartenenti soprattutto a Gregorio. Criteri interni, inoltre, inducono ad escludere che l'edizione del Brassicanus offra il testo genuino di Eucherio; infatti, il vescovo di Lione nel corso delia trattazione interrompe improvvisamente la spiegazione dei nomi per osservare come questi nella sacra scrittura si prestino a varie interpretazioni :

Haec igitur nomina cum in textu sacrae lectionis occurrunt, ita vel maxime ut exprimuntur apertioribus accipienda traduntur, licet in diversas plerumque significations pro persona vel tempore vel loco exeant, atque in figuras locis congruas pro ratione allegoricae interpretations erumpant (761);

6 Ad es., è ripetuta la spiegazione di oculi (730 e 737), palpebrae, os, Verbum (731 e 737); sono spiegati due volte e in modo diverso, per es., aures e pedes: Aures habere dicitur Deus, propterea quod omnia audit, et nihil eum in silentio latet: de quo in libro Sapientiae scriptum, Auris coeli audit omnia, et tumultus murmurationum non abscondetur (Sap. 1, 10) (731); Aures Do mini, cum exaudire dignatur. In psal : Et aures eius in preces eorum (Ps. 33, 16) (737); Pedes Dei stabilimentum virtutís eius, eo quod ubique praesens, et universa illi sunt subiecta; ipso dicente per Isaiam: Coelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum (Is. 66, 1) (733); Pedes Domini, stabilitas aeternitatis. In psalmo: Et caligo sub pedibus eius (Ps. 17, 10) (737-738). 7 B. GSELL, Verzeichniss der Handschriften in der Bibliothek des Stiftes Heiligenkreuz, in Die Handschriften-Verzeichnisse der Cistercienser-Stifte, Xenia Bernardina, erster Band, Wien, 1891, 144-145.

INTRODUZIONE

VII

ad esemplificazione delia sua asserzione fornisce molteplici spiegazioni di abyssus, ignis, umbra, e indica come ai due testa mentí si riferiscano più nomi nella sacra scrittura (761-762). Avanza poi le proprie riserve su tale metodo esegetico, conside rando fatica immensa, anzi impossibile, almeno per quanto con cerne le sue possibilità, fornire di ciascun nome più significatí e dichiara esplicitamente di ritornare aH'originaria 'ratio interpretandï , appena interrotta: Sed has multimodas significations in singulis prosequi nominibus, non solum laboris immensi, verum etiam impossibile arbitrati sumus. Nunc ergo ad eum interpretations modum atque ordinem, quem paululum pro necessitate disputandi interrupimus, revertamur(j6i). Ebbene, nell'edizione del Brassicanus si danno più interpretazioni delia stessa parola ancor prima delia precisazione su indicata. Ci limitiamo ad un solo esempio: umbra a 741: Vmbra, protectio divina. Inps.: Sub umbra alarum tuarum pro tege me (Ps. 16, 8). Alias oblivio, vel peccata, ut ibi\ Sedentes in tenebris et in umbra mortis (Ps. 106, 10). Vmbra est aliquando delectatio peccatorum, ut in lob: Sub umbra dormit in secreto (lob 40, 16). Kursus umbra oblivionem mentis, vel mortem carnis, vel imitationem diaboli significat. Più avanti a 761-762, dopo la precisazione sulla molteplicità dei significati che ciascun nome puö assumere, è addotta, come si è visto, umbra fra gli esempi: Vmbra, ut indicavimus, significatur protectio divina e segue: Item umbra aliquando, peccata: Sedentes in tenebris et in um bra mortis (Ps. 106, 10). Vmbra aliquando poena, in lob: Vmbra mortis et nullus ordo (lob 10, 22). Et quia umbra non longe est ab ea re cuius est umbra, ita et mors non longe est a poena quae infert mortem. Vmbra aliquando est delectatio peccatorum; in lob de diabolo: Sub umbra dormit in secreto calami in locis humentibus (lob 40, 16). Et rursus species aliquae specie una res multas significant. Non si puö non rilevare una serie di incongruenze: si spiega umbra due volte con molteplici significati, di cui alcuni doppioni; non avrebbe senso la precisazione di Eucherio in merito alla primitiva 'ratio interpretando', se anche prima avesse fornito di ciascun nome multimodas significations : infatti, presenta come un'interruzione del suo metodo interpretativo (interrupimus) dare più spiegazioni di uno stesso nome. Inoltre, anche dopo tale puntualizzazione metodologica si danno nell'edizione del Brassicanus molteplici significati per vari nomi.

VIII

INTRODUZIONE

A quanto detto si puö aggiungere un'ulteriore considerazione : nel corso dell'opera altri termini, come ad es.fons e torrens, sono spiegati più volte e anche in modo diverso8. Tutto cío aderisce poco anche alla personalità dello scrittore e pensatore quale emerge dalle sue opere e dai giudizi dei contemporanei, tra i quali mette conto ricordare le lodi di cui lo fa oggetto Salviano nell'accusare ricezione dei «libri» del Lionese:

Legi libros, quos transmisisti, stilo breues, doctrina uberes, lectione expeditos, instructione perfectos, menti tuae et pietati pares9. Per quanto riguarda il I libro delie Instructiones si impone una considerazione: l'edizione del Brassicanus presenta quaestiones e parti che figurano soltanto in un ramo isolato delia tr. ms. di cui infra: la quaestio relativa a Sap. 2, 23 dopo poena (775) si trova nei codd. Al V M (Instr. I l. Io6'0); la frase dopo serpentis est (si ... timeret: 776) si trova in Al (Instr. I l. 125); le frasi dopo indignus (Et aliter ... iudicat: 776) si trovano in Al V M (Instr. I l 143); la quaestio relativa a Deut. 5, 8 dopo absolueret (782) si trova in Al V M (Instr. I l. 403). L'edizione cselliana del Wotke dà scarso affidamento soprattutto per le Instructiones. Lo studioso fra i codd. collazionati ha

8 A 747: Fontes, baptismum: in psalmo: Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum (Ps. 41, 2). Fons etiam est Christus, ut psalmo : Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum (ib. 3) ; et Zacharias: In die illa erit fons patens domus David (Zach. 13, 1), et caetera. Item in malam partem: ut Apostolus: Fontes sine aqua (II Petr. 2, 17); e a 765: Föns, Christus, ut in psalmo: Sitivit anima mea ad Dominum fontem vivum (Ps. 41, 3). Item, dona Dei, ut in psalmo: Et apparuerunt fontes aquarum (Ps. 17, 16). Item in malam partem, perversorum dogmatum doctores, et iniqua agentes, ut Petrus: Hi sunt fontes sine aqua (II Petr. 2, 17). A 748: Torrens, persecutionis incursus, vel mortis dilapsus. In psalmo: De torrente in via bibet (Ps. 109, 7). Item: Torrentem pertransivit anima mea (Ps. 123, 5). Et in bonam partem: Et torrente voluptatis tuae potabis eos (Ps. 35, 9). Torrentes etiam sancti appellanturpraedicatores, qui dum inpraesenti vita divinis nobis eloquiis influunt, aquarum multitudine, quasi in hieme colliguntur: quia et aestivo sole adveniente se subtrahunt, quia cum aeternae patriae lux emicuerit, praedicare cessabunt; e a 765: Torrens, tentationum vis mentem impellens, ut in psalmo: Torrentem pertransivit anima nostra (Ps. 123, 5). Item, frigus peccatorum, a quo David liberan desiderans ait: Converte, Domine, captivitatem nostram, sicut torrens in austro (Ps. 125, 4). ' Sancti Eucherii Lugdunensis Formulae spiritalis intellegentiae, Instructionum libri duo, Passio Agaunensium martyrum, Epistula de laude heremi. Accedunt Epistulae ab Saluiano et Hilario et Rustico ad Eucherium datae. Recensuit et commentario critico instruxit CAROLVS WOTKE, pars I, CSEL, Vindobonae, MDCCCLXXXXIIII, p. 197. '0 II numero si riferisce alla linea della presente edizione.

INTRODUZIONE

IX

soprawalutato il Sessorianus 77 (5), da lui ritenuto del VI sec.; questo offre, a suo avviso, una. prior commentatio delle opere di Eucherio, dallo stesso poi retractata et amplificata e tramandata codicibus alterius familiae, di cui ritiene poziore il Parisinus Latinus 9550 (P)". In realtà, il Sessorianus è del sec. VIII' I', e rappresenta non un primo stadio delle Formulae e delle Instructiones, ma un «abregé» posteriore'3. Il Wotke si è fondato sul codice P, ma ha avuto il torto di integrarlo, per le Instructiones, con 5: sicché alle pp. п8, 1-123, 4 delia sua edizione figurano delle parti, che sono presenti solo nel Sessorianus e che non sono che degli estratti delle Expositiunculae in evangelium attribuite ad Arnobio il Giovane'4. Oltre che per questo l'edizione di Wotke va usata con cautela per altri motivi: infatti, non mancano errori di lettura, che rendono poco attendibile anche l'apparato critico, si attribuiscono ad un codice lezioni di un altro, talvolta viene accolta una lezione che non è attestata da alcuno dei codici noti al Wotke, talvolta sono omessi termini ed espressioni attestati dai codd. utilizzati dal Wotke, qualche volta non sono identificati i passi biblici citati da Eucherio'5. Per quanto riguarda le fonti, che Eucherio ebbe copiose, rinvio ai miei studi citati in bibliografía, oltre che ad un mio lavoro di prossima pubblicazione sulle fonti di Eucherio di Lione.

'' Sancti..., «Praefatio», p. XIII. '' E.A. LOWE, Codices Latini antiquiores, Oxford 1934-1966, 423. '' R. ETAIX, 'Eucher de Lyon (Saint)', in Dictionnaire d'Histoire et de Géo graphie Ecclesiastiques, Paris, 1963, 1317. '4 Sancti Hieronymi Presbyteri Tractatus sive homiliae in psalmos quattuordecim, detexit, adiectisque commentariis criticis primus edidit G. MORIN. Accedunt eiusdem Sancti Hieronymi In Esaiam tractatus duo et Graeca in psalmos fragmenta, item Arnobii lunioris Expositiunculae in evangelium nunc primum ex integro editae una cum praefatione et indicibus ad vol. III part. II et III, in Anecdota Maredsolana, vol. III, pars III, Maredsoli 1903, 129151, in parte ora nella PIS 3, 213-220. L'edizione di Morin migliora e integra il testo di Cousin del 1543, riprodotto nella PL 53, 569-580: troviamo cosi anche l'esegesi di Luc. 10, 30-33 e 15, 11-13, che nell'edizione del Wotke è attribuita ad Eucherio. Cfr. anche dello stesso MORIN, 'Pages inédites d'Arnobe le Jeune. La fin des Expositiunculae sur l'évangile', Revue Bénédictine, 20 (1903), p. 64-76. Si veda, altresl, S. BERGER, rec. all'ed. del Wotke, Bulletin Critique 1 (1895), p. 242 ss.; A. WILMART, 'La diffusion des notes exégétiques d'Arnobe le Jeune', in Scritti varii di letteratura ecclesiastica dedicati al Rev. mo Abate Ambrogio Amelli O. S. B., Badia di Montecassino MCMXX, p. 56. Cfr. anche PLS 3, 45 '5 A dimostrazione delle manchevolezze dell'edizione del Wotke rinvio al mio lavoro Per una nuova edizione..., p. 651-655.

X

INTRODUZIONE

Le Formulae e le Instructiones sono tramandate da molteplici codici: alcuni tramandano sia le Formulae che le Instructiones, altri solo le Formulae, altri solo le Instructiones. Fra questi ultimi alcuni tramandano solo il I libro, altri solo il II. Infine vi sono codd. che tramandono solo frammenti. Diamo qui di seguito la lista dei manoscritti che tramandano Formulae, Instructiones I, Instructiones II, utili alla constitutio textus: P = Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 9550, sec. VI-VII,^. 4-27^ e /. 36 Formulae; ff. 36^-73^ Instructiones I; ff. 73^-75^, ff. 28-35^ e ff. 76-80 Instructiones II.

Si tratta di un codice in onciale: il Lowe'6 rileva che, anche se non è certa la provenienza del ms., un centro come Lione non è del tutto improbabile: fu certamente lî nel IX sec., in quanto sono presenti « Marginal notes, corrections, and punctuation on nearly every page by Florus Diaconus who flourished at Lyons in the first half of the ninth century». Il ms. giunse alla Biblioteca Nazionale nel 1804 dall'Abazia di St. Claude Qura). dove ricevette il numero Anc. Fonds 2181, Suppl. Lat. 839. Relativamente alla foliazione si impongono alcune considerazioni: le Formulae si interrompono al/. 27^ con la parola seden tes (/. 1197) e continuano al / 36, dalla spiegazione del numero XXX (/. 1198) a inuenies (/. 1222). Al/. 36^ iniziano le Instructio nes, di cui il II libro si interrompe al / 75^ con le parole incensum Domini (Instr. II ll. 64-65); la continuazione si legge al/. 28, da uel Domini salus (Instr. II l 65) ad est del/. 35^ (Instr. II l 327), dove nuovamente si interrompono; la continuazione si legge al / 76, da Parasceue (Instr. II l 327) a congessi, f. 80 (Instr. II l 469). A mio avviso i ff. da 28 a 35^ costituiscono 8^. che, in seguito ad una caduta, sono stati inseriti erroneamente dove si trovano attualmente, anziché essere inseriti dopo il / 75^. La numerazione del codice è posteriore all'inserimento dei folia. Il ms. presenta correzioni di m.' e di m.': riguardo alle correzioni di m.' queste qualche volta peggiorano il testo; riguardo alle rasure, delie quali non è possibile individuare la mano, an che queste talvolta peggiorano il testo (ad. es., Idia per Ididia in Instr. II l 57, oppure la rasura alla /. 426 di Instr. II dove si pre sume che ci fosse Hin, accolto nel testo).

LOWE, 589.

INTRODUZIONE

XI

Il ms. mostra confusione fra ae ed e (caetera, caerimoniis, caedri, interpraetatione; demonis); fra i ed e (uites, uentelabrum, derecta, uertutes, tabiscere, Genisi, candilabra, firmenta, herimo, herimita, proginies, sepiliant, Hierimia); si trova mt per mpt (promtuaria, sumta, temtauit, redemturus);fperph (fysicam, profeta); p per b (suptilitate) ; d per t (adqué); si ha talvolta mancanza di aspirazione o uso a sproposito di essa. Riguardo a Saloman la grafía oscilla fra Salamon e Salomon: talvolta si ha la correzione delia stessa mano di Salamon in Salo mon, la stessa oscillazione si ha Esaia e Isaia, lohannis e lohannes: in ques'ultimo caso talvolta si ha la correzione delia stessa mano di lohannis in lohannes; pertanto ho adottato la grafía Salomon, Esaia, lohannes. Gr = Grenoble, Bibl. Mun., ms. 262, sec. XII, ff. 95-114 Instructiones I;ff. 114ÍM20 Instructiones II; ff. 120-132^ Formulae. L = Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 2182, sec. XIII, ff. 103-122 Instruc tiones I;ff. 122-128 Instructiones II; ff. 128-139 Formulae. Dunque l'ordine in Gr L è il seguente: Instructiones I e II li bro, Formulae. Vc = Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Vat. Lat. 3852, sec. X,^! 125^-129 Instructiones II. Contiene solo il II libro delie Instructiones: mancano tuttavia la parte iniziale da Quoniam (/. 2) a ponam (l. 9) e i capp. De nominibus Hebraicis, De gentibus, De locis, De idolis. Gl = Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, ms. 225, sec. VIII ex., pp. 166-249 Formulae; pp. 249-376 Instructiones I; pp. 376-384 Instructiones II. Scritto a Sankt Gallen'7, del II libro delie Instructiones contiene soltanto una parte : da Quoniam (/. 2) a Marcus excelsus (/. 95), cioè la Prefazione e una parte del De nominibus Hebraicis. Si notano e per ae e ae per e (quiduae,factorumquae); i per e (uiuificit, confirmit, alligoriam,faciret,faciré); e per i (explecemus, seclus); o per u (faboletur, corsus); u per o (distributur); e per t (spacia, silencium); g per e (galigo, glagies); d per ? (шquid, adqué); t per d (aput); b per u (coacerbata); uso di и a sproposito (habundant).

Cfr. LOWE, 928.

XII

INTRODUZIONE

Q = Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Vat. Lat. 552, sec. IX-X, ff. 1-182; Formulae; ff. 18^-49 Instructiones I; ff. 49-59^ Instructiones II. Da notare e per ae (que per quae) e ae per e (rae, -quae); i per e (Genisi); e per i (descretio); g per e (congretum). U = Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, ms. Aug. CCXVIII, sec. IX-X,^. 137-157 Formulae; ff. 157-189^ Instructiones I;ff. 189^199^ Instructiones II Troviamo e per ae; i per e (uericundio) ; p per b (suptilitate) ; g per e (agus). O = Orleans, Bibl. Mun., ms. 168 (145), sec. XI, pp. 1-35 Formu lae; pp. 35-89 Instructiones I; pp. 89-105 Instructiones II. Da notare l'uso di t per e (caltiati). N= Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 2769, sec. VI med,ff. 1-14 Formu lae; ff. 14-15 Instructiones II. Codice in onciale, scritto senza dubbio in Italia'8; verso l'VIII sec. puo essere emigrato in un centro sotto l'influenza anglosassone. Fu comprato a Basilea da P. Pithou; nel margine inferiore del/ 1 si legge infatti: emptus Basileae 156). Il ms. è acefalo: contiene parte delie Formulae: da Serpens (/. 566) a inuenies (/. 1222); delie Instructiones //contiene il cap. De Graecis nominibus fino a similitudo (/. 465), seguito dal cap. De ponderibus. Troviamo Tuso di ae per e (caetera) ; di e per i (possedebunt, sinestris) ; di i per e (uertix, candilabra, procidens, pistilentiae, torpiscere); di b per u (berborum); di u per b (aliui, guuernantes, uinos). D. DE BRUYNE, 'Membra disiecta', Revue Bénedictine, 36 (1924), p. 126. G = Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, ms. 230, sec. VIIP, pp. 144183 Formulae; pp. 183-203 Instructiones II; pp. 203-269 Instructio nes I. Scritto a Sankt Gallen'9, fra le particolarità ortografiche pre senta e per ae (que per quae, quecumque, quedam, nature) e ae per e (-quae per -que; propriae per proprie; rectae per recte); i

'8 Cfr. LOWE, 550. '» Cfr. LOWE, 933.

INTRODUZIONE

XIII

per e (alligoriam, adprehinde, torpiscere, frigiscat, himind); e per i (bibete, trea) ; u per о (cupla) ; u per i (rutularenf) ; g per с (opaga) ; g per i (magestatis) ; i per g (iestorum) ; t per с (cz'/г-

7?= Valenciennes, Bibl. Mun., ms. 95 (88), sec. IX, ff. 29-52 For mulae-^. $г-6^ Instructiones II; ff. 64^-95 Instructiones I. Troviamo l'uso di e per ae e viceversa; di t per rf (quoi); di fe per w (libidorum). T = Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, ms. Aug. CXI, sec. IX,^ 19-34 Formulae; ff. 34-42^ Instructiones II; ff. 422;-66 Instruc tiones I. Troviamo l'uso di e per ae e di ae per e (ipsae, itae, quoquae); di e per t (iusticia, pacientis) ; di t per с (solatia) ; di / per ¿/ (illut) ; dip per ¿» (paptismum); di b per p (turbe); di £> per м (libidorum); di M per b (trauem, lauauis); di o per u (purpora). I codd. N G F Tpresentano la successione: Formulae, Instruc tiones II, Instructiones I. Gb = Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, ms. n0, sec. VIII-IX, pp. 468-510 Instructiones I; pp. 516-524 Instructiones II. Scritto senza dubbio a Verona probabilmente al tempo del Vescovo Egino (796-799)'0, il ms. contiene del I libro delie Instruc tiones soltanto il cap. De psalmorum libro, intitolato Questiones et explanationum heucherii super psalmos, e del II libro delie Instructiones i capp. De sollemnitatibus e De Graecis nominibus fino a sensus (I. 464). Wi = Wien, Nationalbibl., ms. Lat. 964, sec. VIII-IX, ff. 31-522; Instructiones I. Scritto presumibilmente a Salzburg'', il ms. contiene solo il I libro delie Instructiones privo delia Prefazione (//. 4-32). Da notare ae per e (-quae per -que) ; e per ae; t per e (inditio) ; e per t (spaciosd); b per p (scribturae, scribtuni); d per t (adque, inquid};fperph (profeta); i per g (genealoia).

'0 Cfr. LOWE, 907. " Cfr. LOWE, 1494.

XIV

INTRODUZIONE

Va = Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Vat. Reg. 1823, sec. X,ff. 118-149 Instructions I; ff. 149-157^ Instructions II. Il ms. comprende del I libro delie Instructiones da De quaestionibus (/. 33) a Christiani (/. 1561) e del II libro da Quoniam (/. 2) a consumebatur (l. 450), senza il De ponderibus e il De mensuris. Troviamo e per ae (sue, humane, sepe); ae per e (-quae per -que); u per b (tauernaculi) ; b per u (bestibulum, parbas, corbus); a volte si ha l'uso a sproposito di h. Mo = Montecassino 30 FF, sec. X, pp. 47-85 Instructiones I. Contiene soltanto il I libro delie Instructiones. Da segnalare u per b (iuuetur). Ch = Chartres, Bibl. Mun., ms. 31 (85), sec. IX, ff. 25-282; Formu lae. Parzialmente distrutto dopo l'incendio provocato nella Biblio teca municipale da un bombardamento nel maggio 1944, del ms., come mi comunico l'Abate Pierre Bizeau, Archivista delia diocesi di Chartres, si sono salvati i primi 28 folia. Contiene soltanto le Formulae fino a Cornus (l 425). Da notare e fier ae e viceversa (sanctumquae). A = Milano, Bibl. Apost. Ambros., ms. Ambros. I 101 sup., sec. VIII medff. 1-9v Formulae; ff. 12-19 Instructiones II. Codice in onciale, scritto probabilmente a Bobbio". Riguardo alle Formulae, il cod. è acefalo e mutilo: contiene da descendit (/. 239) fino a in euangelio (/. 644). Riguardo alle In structiones II è acefalo: inizia dal cap. De expositione diuersarum rerum (/. 146) fino a similitudo (/. 465).

Fra le particolarità ortografiche si ha e per ae e ae per e; u per b e b per u (ubae, nobella, olibarum,fobentur); u per o (pumf); o per u (torcolar, excolontur, ambolans, paruolus); e per i (fedem, fuscene); g per e (galigosus); t per e (galinatius) ; t per d (lapitibus). S = Roma, Sessorianus, ms. 77 (2107) sec. VIIP, ff. 6^-8 Prefazione di Instructiones I (ll. 4-32); ff. 8-58^ Formulae; ff. 58^-86 In structiones II; ff. 86-П2^ Instructiones I.

Cfr. LOWE, 352.

INTRODUZIONE

XV

Codice in onciale, scritto senza dubbio nel Nord Italia, era a Nonantola intorno al IX sec.'3 Riguardo a Instructiones I termina con uenientem super se (cod. eum) (/. 1733) ; inoltre la Prefazione di Instructiones I (ll. 432) si trova premessa alia Prefazione delle Formulae (ll. 5-77). S in genere riassume per 'taglio', ma dal/. 1o1 presenta delle interpolazioni, che si leggono solo in esso: si tratta dunque di un unicum. Dopo successio (l. 1050), S ha una quaestio relativa a Matth. 2, 11-12; seguono due quaestiones, precedute da Incipit De evange lio Marci, relative a Marc, 1, 3 e 1, 6: la prima di esse senza l'abituale forma о formula interrogativa ; seguono cinque quaes tiones, che si riferiscono di nuovo a Matteo: Matth. 4, 2-6; 7, 2425; Io, 16; 22, 21 ; 25, 1-3: tranne la seconda, le altre quaestiones non presentano l'abituale forma о formula interrogativa. Già si presenta come una anomalía il fatto che a quaestiones relative a Marco ne seguano altre che si riferiscono nuovamente a Matteo. Mancano inoltre le quaestiones da III a XII relative al De euangelio Matthaei, tramandate concordemente da tutti gli altri mss. Mancano anche le quaestiones relative al De Marco, tramandate da tutti gli altri mss. Iniziano poi le quaestiones relative a Luca: manca la I quaestio tramandata concordemente da tutti i mss.; poi seguono le quaestiones II (relativa a Luc. 1, 31), III (relativa a Luc. 1, 44) e IX (relativa a Luc. 23, 43) tramandate anche da tutti gli altri mss.; seguono tre quaestiones tramandate solo da S re lative a Luc. 1, 13-15; I0, 30-33; 15, 11-13: tutte senza l'abituale forma о formula interrogativa; e inoltre non viene seguito l'usuale ordine progressivo dei versetti biblici da spiegare, presentandosi anche questo procedimento come una anomalía. Riguardo al De lohanne non figurano quaestiones diverse da quelle tramandate da tutti gli altri mss., ma ne mancano alcune, cioè la I, la III, la НII, la VI, la VIII. Mancano le quaestiones relative alle epistole paoline. Riguardo alla epistola Ad Hebraeos viene tramandata una quaestio relativa ad Hebr. 5, 6, anziché ad Hebr. n, 21, come si rinviene in tutti in tutti gli altri mss. Ira le particolarità ortografiche sono da rilevare ae per e (-quae, itaquae, diae); i per e (intiger, adpraehinde, inarrant, impitus, ascinsus) ; e per / (semelitudinem, Perdex, facete, lebro) ; o per u (torcolar, deambolandi, coagolatum, orsi, uolontas); b per p (scribta, obtime); d per / (adque); b per u (ubae, cur-

Cfr. LOWE, 423.

XVI

INTRODUZIONE

bauerunt, suabitatis, consuebit, milbus) ; u per b (tauernacult) ; e per g (f1curalt); g per с (agus, segretior, glagies, lugustae, gamellum). Al = Albi, Bibl. Mun., ms. 29, sec. VIIP, ff. 40-56^ Instructiones I. Scritto « in Spain or Septimania. Comes from the Cathedral of Albi»'4. Contiene soltanto il I libro delie Instructiones, ma privo delia Prefazione (//. 4-32). Da notare t per d (illut, set, aput); d per t (inquiet); fh per ph (pro/beta); spesso si ha l'omissione di h (abes, оe, abitare, anc, orurri); a volte viene usata a sproposito h (hammam); si riscontra l'uso di b per p (babtizate) ; di b per u (labet, Olibeti, brebiter); di e per qu (corundam, condam); di mt per mpt; spesso troviamo i premessa (isciscitamur, istimulus, istudiosissimi). A volte il copista lascia le parole a metà (intellf). V= Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Vat. Lat. 553, sec. VIII-IX, ff. 1-i6 Formulae; ff. 16^-44 Instructiones I. Scritto in area germanica'5, al/. 44 in una nota marginale vergata da una mano del XVI sec.'6 troviamo scritto: «in bibl. publ. n.° 820 (non 120 come si legge nel catologo) inuenies tertium librum ». I Bibliotecari Vaticani hanno stabilito, senza difficoltà, che riguardo al n.° 820 si tratta di una segnatura dell'Index di Ferdinando Ruano (Vaticanus Latinus 3967), corrispondente nella nuova catalogazione all'attuale Vat. Lat. 552, secondo quanto mi comunico Madame Jeannine Fohlen.

Troviamo ae per e (piae, rectae) ; b per p (scribturarum, scribturis); d per / (adque); u per b (uipinnae). M = Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 12236, sec. IX, ff. 1-22 Formulae; ff. 22-64 Instructiones I; ff. 66-j6v Instructiones II. Da notare e per ae e ae per e (-quae per -qué) ; e per i (asceà) ; u per b (euerueret, peniteuit, inmutauimur) ; о per u (insolaruni); p per b (conpurei); b per u (labet, uibere, brebiter, labi, album) ; d per t (adque) ; g per e (galigo) ; non viene usata h (ora,

'4 Cfr. LOWE, 705. " Cfr. LOWE, 6. '6 Cfr. Codices Vaticani Latini recensuerunt MARCVS VATTASSO et PIVS FRANCHI DE' CAVALIERI, Romae, MDCCCCII, p. 416.

INTRODUZIONE

XVII

orreo, ostiam; is per his) o viene usata a sproposito (hissa per issa). In Al V M si trovano о delie aggiunte in quaestiones che essi hanno in comune con gli altri mss. o delie quaestiones in più: di queste ultime alcune figurano nei tre manoscritti, altre in V M, altre solo in V, altre solo in M, come segnalo di volta in volta in apparato. Si tratta di un ramo isolato delia tr. ms., che mostra come l'opera di Eucherio fosse oggetto di accrescimenti. Go = Sankt Gall, Stiftsbibliothek, ms. 238, sec. VIIP, ff. 475-493 Instructiones II.

Scritto a Sankt Gallen dallo scriba Winithar, che parla di se stesso come peccator et inmerito ordinatus presbyter'7, contiene Instructiones II, ma mancano i capp. De uariis uocabulis, De expositione diuersarum rerum, De gentibus; e inoltre i capp. De auibus, De bestiis, De ponderibus e De mensuris seguono il cap. De Graecis nominibus. I= Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 1791, sec. IX, ff. 83-962; Formulae; ff. 97^-99 Instructiones I; ff. 99-107^ Instructiones II.

Contiene le Formulae e delie Instructiones I solo l'inizio, fino a uiuificentur (/'. 116); riguardo al II libro la successione è diversa rispetto agli altri codici, cioè i capp. De uariis uocabulis, De expositione diuersarum rerum e De gentibus si trovano dopo il cap. De Graecis nominibus. Troviamo ae per e (-quaé); t per e (cilitiurrí). Ga = Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, ms. 189, sec. VIII ex., pp. 1-5 Formulae; pp. 5-126 Instructiones I. Scritto a Sankt Gallen'8, contiene una piccola parte delle For mulae, precisamente la parte finale da Quoniam (/. 1156) a inuenies (/. 1222) e il I libro delle Instructiones. Troviamo e per ae; ae per e (quoquae); e per i (penetus per penitus, uero per uiro); i per e (uideritur per uideretur); u per o (cognuscendi); o per u (insolarum); e per t (inquisicionibus, translacio, sentenciam, graciarum, examinacionem, senciebat); d per / (inquid, subdidd); t per e (solatia, mendatium); mt per mpt; p per b (plandimentis); g per e (uirigundia).

Cfr. LOWE, 934. Cfr. LOWE, 914.

XVIII

INTRODUZIONE

В = Avranches, Bibl. Mun. 109 sec. X-XII,^. 1$ov-16ov Formu lae; ff. 16ov-1jj Instructiones I; ff. 1jj-1j%v Instructiones II. Contiene Formulae, Instruction.es I e del II libro contiene solo il De nominibus Hebraicis e il De uariis uocabulis. In B Formulae e Instructiones si presentano come una sola opera divisa in tre libri. Si trova ae per e (maximae, itae, -quaé). D = Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 2727, sec. XII, ff. 66^-81 Formu lae; ff. 81-105 Instructiones I;ff. 105-112^ Instructiones II.

Anche in D Formulae e Instructiones si presentano come una sola opera in tre libri. Troviamo t per e (supputacionem); mancanza di h (me). Dalla collazione dei codd. è emerso che l'importanza conferita da Wotke ai codd. da lui collazionati, ed in particolare a S, di cui egli accoglie nel testo le lezioni, è infondata. I codd. da me col lazionati sembrano risalire ad un archetipo le cui tracée sono reperibili nell'errore comune a tutta la tradizione manoscritta Sabeth (Instr. II ll. 173 e 175), nella lacuna neque contractaueris (Instr. I l. 1568) e forse in latitudo invece di beatitudo (Instr. II l Зб)'9. All'interno dei codd. sembra delinearsi con sufficiente chiarezza dalle differenze in errori e lezioni di seguito riportate una divisione di essa in due famiglie, a costituita dai mss. P Vc Gr L, di cui solo Vc contiene brevi parti, e ß comprendeme tutti gli altri testimoni, fra i quali, come ho già rilevato, S riassume per 'taglio': Formulae: ß

l. 25 /. 516

от. corona

ita caro

'9 Girolamo nel Liber interpretationum Hebraicorum nominum lega la spiegazione di Aser a beatitudo e beatus: cosí a Lag 3, 7-8 (Onomastica sacra PAVLI DE LAGARDE studio et sumptibus alterum edita, Gottingae, 1887, in CCh 72 [1959], p. 61): Aser beatitudo uel beatus; a Lag 12, 6 (ib., p. 73): Aser beatus; a Lag 24, 16 (ib., p. 89): Aser beatus; a Lag 56,27 (ib., p. 130): Aser beatitudo; a Lag 64, 4 (ib., p. 139): Aser beatus aut beatus erit; a Lag 80, 1o-n (ib., p. 159): Aser beatitudo uel beatus.

INTRODUZIONE /. /. /. /. /.

614 710 812 882 946

/. 1000

1ns1gne от. a peritioribus от. praesumere claudantur

XIX

in Genesi Ossa eius apertioribus in psalmo resumera (sumere S) (praeter D) clauduntur (praeter B)

Instructiones I: a

ß

/. 238

arbitrar от.

/. 278

от.

/.358

hinc

/. /. /. /. /. /.

qui от. от. от. от. ut

arbitrabor uel in gratia paternae benedictionis (cum uariis lectionibus): praeterea post paternae add successionis (successione Q) et Q U siue reuelatione (cum uariis lectionibus) hic praeterita quia ita (praeter B) est in (praeter M) cui (praeter D) от.

от. PGr(add.L') 691 1414 1463 1465 1577 16o6

Instructiones II:

ß l.122

l. 161

от. от.

hoc (praeter M) sunt quidam qui et genus Uni esse byssum putent (cum uariis lectionibus)

XX

/. 270 I. i98 /. l. /. /.

380 381 417 438

INTRODUZIONE

Eofrata от. P Vc (Riuan quintus Gr L) от. от. id doctioribus

uariae lectiones Ab quintus (cum uaríis lectionibus) (praeter 5) et (praeter S) esse' idem doctoribus

Particolare importanza riveste l'errore rappresentato dalla la cuna di praeterita nella famiglia a (in particolare praeterita manca in P, c'è uno spazio vuoto in Gr e in L, del XIII sec., è aggiunto da m.*); nella famiglia ß figurano aggiunte e l'omissione di ut in Instr. I l. 1606. Il codice poziore è P, con cui sono imparentati Vc e Gr L. Data la sua frammentarietà Vc non figura nello stemma. Gr L in alcuni casi divergono da P: o correggono errori banali e inesattezze ortografiche di P, il cui copista si rivela non sempre atlento ; o nelle citazioni bibliche sostituiscono a lezioni delia Vêtus lezioni corrispondenti della Vulgata (tale divergenza si potrebbe spiegare con l'età differente a cui risalgono i tre testimoni - P VI-VII sec., GrXII sec., L XIII sec. -, cioè F cronologicamente piuttosto vicino al tempo di Eucherio, che rispecchia lezioni della Vêtus30, Gr L lontani dal tempo di Eucherio, quando la Vulgata si era affermata) ; о Gr L si staccano da P presentando lezioni singula res o lezioni che concordano con i testimoni della famiglia ß. Comunque il cod. P costituisce un ricettacolo privilegiato, in quanto appunto conserva lezioni che hanno riscontro nella Vetus ed è per tale motivo che accolgo lezioni anche singulares di P: di tale argomento mi sono occupata in un lavoro di prossima pubblicazione. Nei seguenti casi P presenta errori da cui sono esenti Gr L, che pertanto non sono cadices descripti, e quindi spesso concorrono

30 Particolare importanza riveste quanto Eucherio afferma nel II libro delle Instructiones a proposito di nomi che appaiono obscuriora nella uetus translatio e lucidiora nella noua (ll. 196-214, praes. ll. 199-200). Anche nel I libro delle Instructiones (U. 86-87) fa riferimento alla Vulgata (recens trans latio), elogiandola a proposito della traduzione di Gen. 2, 23 (quod animaduertitur pulcherrime) : su questo si veda C. MANDOLFO, 'L'influsso delle « Hebraicae quaestiones in libro Geneseos » di Girolamo sulle « Instructio nes » di Eucherio di Lione', in Scrítti classici e cristiani offerti a Francesco Corsaro, Catania, 1994, p. 435-453. Si veda, altresï, H. DEGERING - A. BOECKLER, Die Quedlinburger Italafragmente, Berlin, 1932, p. 29-32.

INTRODUZIONE

XXI

a stabilire la lezione esatta di P, soprattutto quando talvolta si presenta poco leggibile, considerata la sua vetustà, o corrotto.

Formulae: GrL l.317 /.332 /. 366 l- 379 /.425 /. 427 '.499 /.551 /.780 /.789 /. 802 /.833 /. 934 /. 1138 /. 1208

robore arbor robus putum peccatores abietis Petram canes sicera putabis Aaront inferunt

thensaurum aurum seudoprofetae от.

rubore arborem rubus potum peccatoris abietes Petra canis siceram potabis Aaron infert thesaurum pseudoprophetae ab

Instructiones I: GrL

I. 69 /. 267 I- 534 /. 828 /.885 /. 1034

uelintestimonio genealogía pendit от. emundare omnem Zaccharis

/. /. /. /.

от. Omnes petra от.

/. 302

1222 1315 1721 I736

uelint testimonio genealogiam pendet mihi enunciare omne Zacharias Gr; Zacarias L Regnum Omnis Patrem ad

XXII

INTRODUZIONE

Instructiones II: GrL /.24 /.57 /.82 l91 /.125 /. 220 /.316 /.426

u1nsque //idia loses Chaneus quia antiqui quo mens от. (ras.)

utrisque Ididia loseph Chananeus qui antiquo mense Hin

Come si è detto in qualche caso Gr ed L differiscono da P in alcune lezioni, talvolta presentando soprattutto nelle citazioni bibliche lezioni proprie delia Vulgata, talvolta presentando lezioni singulares (come Riuan quintus in Instr. II l. 298), talvolta coincidendo con la famiglia ß. Formulae: GrL I. 169 /.223 /. 237 /.257 /. 322 /.353 /. 628 /. 670 /.713 /. 730 /.731 /. 762 /. 788 /. 808 /.899 /. 920 /. ПО2 /. III3

/. II35 /. 1153

super factorumque linuit pascui Vespasianus et Titus

glossa in margine affer//t concipit eius et miserationes Leuauit от. similaginis uoluntatis molae от. specie introibit diuina uirtute suae brabium

in

actuumque liniuit pascuae Vespasianus et Titus in textu afferet concepit uiri miserationis Leuabit suum similae uoluptatis molares tui pallore introiuit diuinitate eius brauium

INTRODUZIONE

XXIII

Instruciiones I GrL

l.227 l. 865 //. 938-939 /. 946 /. 1347 /. 1554 t- 1555 /. 1568 /. 1568

lamín anima matre sua restituisti dicimus tetigeris gustaueris tetigeris gustaueris

aquas animam matrem suam retribuisti dicemus tetigeritis gustaueritis tetigeritis gustaueritis

Instructiones II: GrL l.13 l.24

/.36 /.38 /. 64 /. 64 /.82 /. 128 /. 224 /.268 /. 292 /. 296 /. 298

qui Sarri Neptali roboreus losias ubi stilla osienna lonum Accoron Caseleu mensuum Thammus

qu1s Sarai Neptalim rubeus losia cuius stella osianna Ionium Accaron Casleu mensium Tamuz

Relativamente alla faniiglia ß distinguiamo due rami, y e ó: a y fanno capo Gl Q U O a 8 gli altri codd., per il fatto che Gl Q U O coincidono in lezioni ed errori rispetto agli altri codd. E da tener presente che Gl ha solo una parte delle Instructiones II, cioè parte del De nominibus Hebraicis (termina con excelsus l. 95); inoltre è da rilevare che Gl dello stesso raggruppamento di Q U O è corretto su G.

XXIV

INTRODUZIONE

Formulae:

haec от. aut (uel O) uir sanctus

от. Et (praeter M) от.

/. 924

uel

aut

/. /. /. /.

crucem от. emiserit от.

cruorem enim (praeter D) emisit (misit В) et ... sexagensimum

l.97 l. IOI

/.431

IO2O 1148 1184 II99

Instructiones I: У /.157

mulierem

/. 330 /.387 /. 422-424

Dominus от. от.

/. 5J5 /. 549 //. 664-665 /. 988 /. 1007 /. 1026 /. 1088 /. 1117 /. 1118

cor eorum от. Quia incola ... mei от. от. от. diät id agentes от.

/. /. /. /.

I2IO 1327 1417 1422

est eorum Rursus

feminam (cum uariis lectionibus) Deus est antichristus non per e sed per i ... et cetera (//. 422-424 in apparatu crítico, cum uariis lectionibus) (praeter Wi S Al V) eorum cor (praeter F) De Ezechiele от. (praeter M) hic seni ob causam dicat ita algentes loquitur от. illorum (praeter M) Rursum

INTRODUZIONE

XXV

Instructiones II:

l. 37

augentibus Gl Q U (augmentum O)

Augentius

/. 391

aliqui tamen unum hunc habere (abere U) confirmant libris от. sextaria unde apostolus ait

от.

/. /. l. /.

404 418 418 454

/. 465

allegoria Q U, allegoria alieniloquium О

libro habet sextarios de quibus dicit

apostolus (praeter S) от.

Gl presenta lacune, anche molto estese, da cui sono esenti QUO:

Form. ll. 22-23 Form. U. 38-41 Form. ll. 1033-1076

Gl

QUO

от. от. от.

passim ... porcis ergo ... regulam Poderis ... Hierusalem

Più strettamente congiunti appaiono Q ed U, in base alia seguente tabella:

QU

О cum cett. codd от. от.

Form. I. 436 Form. I. 761 Form. l. 1082 Instr. I l. 38

aduersus eos sermo Dei efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti от. от. от. scriptura

Instr. I l. 388 Instr. I l. 642

homo accipiendum

Form. I. 117 Form. I. 124

Sanctus oblatio uia uolumina (uoluminae G) omnis intellegendum

XXVI

INTRODUZIONE

Instr. I l. 946 Instr. I l. 1345 Instr. I l. 1426

restitution«!! quam intellectus patebit scriptura dicit

quod intellegentia est scribitur (scriptum est D)

Instr. Il. 1492 Instr. II l. 24 Instr. II l. 47

ter naufragium feci mea (post princeps') colens

от. (praeter B) от. colonus

Q presenta lacune da cui è esente U-

Form. ll. 614-615 Instr. Il. 660

Q

и

от. от.

consummatae ... senex hos ... conuersionem

ed U presenta lacune da cui è esente Q:

Form. U. 305-306 Form. U. 566-567

u

Q

от. от.

fodi ... torcular Serpentes ... alteram

Il ms. O è esente dalle lacune di Q e í/e quindi non è un co dex descriptus. Da quanto detto emerge che pur essendo imparentati Gl Q U O si diversificano: da un subarchetipo discendono Q U O da una parte e Gl dall'altra. Nel ramo 8 si possono individuare i gruppi N G F T - a cui si accostano Gb Ch Wi Va Mo -, Al V M, Go I Ga B D. Il cod. S costituisce un unicum: presenta lezioni in comune con V e lezioni in comune con M; d'altra parte, come si è detto, riassume per 'taglio' e in Instructiones I contiene le interpolazioni, di cui si è detto supra. Inoltre, bisogna anche considerare che N, il ms. più antico, è acefalo: contiene solo parte delie Formulae e parte di Instructio nes II; Wi Va Mo contengono solo il I libro delie Instructiones, Ch contiene solo parte delie Formulae (v. supra) e, imparentato con G F T (ad es. ha in comune con G et per ut in Form. l 23 e la lacuna di uere in Form. l 24; ha in comune con G F Пa lacuna di aut poenitentiae in Form. l 133, lacuna che tuttavia condivide anche con IB), sarà utilizzato per qualche lezione; Gb contiene solo una esigua parte di Instructiones I e solo due capp. di Instructiones II (v. supra), e, imparentato anch'esso con G F T (ad es. hanno in comune le lacune et induxisti ... refrigerium in

INTRODUZIONE

XXVII

Instr. I l. 722 e sensus in Instr. I l. 746, e la lezione consumens in Instr. I l. 726), sarà utilizzato anch'esso per qualche lezione. Come si è detto, N G F Гcoincidono in errori e lezioni, ma nello stesso tempo si diversificano fra di loro : in particolare G F T (in Л' c'è una lacuna) introducono all'interno delle Formulae alcuni righi che sono l'incipit di Instructions I, seguito da un elenco, anche se incompleto, dei capp. di Instructiones II; inoltre G presenta una anomalía: cioè parte del cap. De prouerbiis Salomonis (Instr. I ll. 990-999) e il cap. De Ecclesiaste (Instr. I ll. 1ooo-1on) si trovano inseriti erroneamente nel cap. De lohanne dopo falsitatem (Instr. II. 1307): Formulae:

l 154 //. 321-324 //. 334-336 /.693 /. 810

/. 911 /. 964 /. 1023 /. 1178 /. 1179 /. 1196-1197

NGFT

8 cum cett. coda

от. от. от. mala Eucherius Salonio filio in Christo salutem dicit. Saepe a me requiris multarum (Instr. I U. 4-5) usque ad aliorum (/. 1o); sequuntur tituli alterius librí Instructionum, id est ab de nominibus hebraicis usque ad de auibus uel uolatilibus (lacuna in ЛО unam praetiosam margaritam от. cruor mentis (Gl ex corr. m.') от. от. от.

angelí uel sancti De ... comederunt Quidam ... putant non bona от.

una praetiosa margarita porta (praeter £>) crucis mentio septimum in ... requieuit in ... sedentes

XXVIII

INTRODUZIONE

Instructiones I (N non contiene Instructiones I) : GFT

8 cum cett. coda

/.32

от.

/.352 /.468

necessitate от.

I- 543 /.722

sedis от.

Vale in Christo (praeter Б) oportunitate et incedit (cum uariis lectionibus) thronus et ... refrigerium (praeter Gti)

I. 726 /. 1052 /. 1213

consumens (etiam Gb)

от. от.

urens (exurens Al Gr ¿) fuisse ante iudicium (praeter B)

Instructiones II:

/.438 /.459 /. 462 /.465

NGFT

8 cum cett. coda

от. siue bonum nuntium от. Anacefaleosis recapitulatio

licet ... putetur от. unde Pentateuchus от.

N, che è il codice più antico, e che, come detto, contiene solo parte delie Formulae e parte di Instructiones U, presenta errori e lacune da cui sono esenti GFT:

Form. l 567 Form. l 573 Form. l. 617 Form. l. 729 Form. ll. 8991900 Form. ll. 957-959 Instr. II l. 459

N

GFT

genera gemina desabbatum supplicatio от. от. relebatio

genimina (genimia T) genimina deprauatum supplantatio et ... uolubiles in' ... Deo reuelatio

XXIX

INTRODUZIONE

In G, cronologicamente anteriore a F Г, figurano errori, inver sioní e lacune, da cui essi sono esenti:

FT Form. l. 498 Form. l. 512 Form. I. 575 Form. I. 765 Form. I. 793 Form. l. 984 Instr. I ll. 113-114 Instr. I ll. 990-1011

Damma ... supra in ... intellectus homo totus lac exiguitas Pera ... uia от. Clamaui ... me от. cuncta ... quod от. ab magistrum usque от. ad uiuorum legi от. от. humo tactus lasciuitas

potest in capite De lohanne post falsitatem (/. 1307) Instr. I l. 1503 Instr. I ll. 1532-1535

от. от.

Sed ... Reparantur Quid ... me

I codd. F T, ambedue del IX sec., presentano errori in comune:

Form. I. 135 Form. I. 391 Instr. I. I. 174 Instr. I l. 648 Instr. I ll. 970

FT

G

consumptionis tempestationes

conpunctionis temptationes sint uerbum Sequitur ... replebuntur'

от. uerum

от.

Tuttavia F presenta delie lacune da cui è esente T: F

T

Form. ll. 116-118 Form. l. 334 Form. l. 686 Instr. I П. 159-162

от. отот. от.

Instr. I l. 306

от.

Effunde ... psalmo et ... malum fauces meae diluuium ... intra litterae ... legem

XXX

INTRODUZIONE

Instr. I ll. 402-403 Instr. I ll. 1269-1270 Instr. II ll. 21-45

от. от. от.

fuerat ... ligno hunc ... diem lafeth ... saluator

e Г presenta lacune da cui è esente F:

Form. l 624 Form. ll. 968-970 Instr. //.121 Instr. I l. 365 Instr. II l. 382 Instr. II ll. 456-457

T

F

от. от. от. от. от. от.

et prudentibus Rectas ... Esaia malum ofFerri coruus secunda ... Paralipomenon

Da quanto detto emerge che pur essendo imparentati N G F T si possono differenziare : da un subarchetipo discendono N da una parte e G F T dall'altra (Ge Г si biforcano ed F attinge allo stesso subarchetipo a cui attinge 7). I codd. Wi Va Mo non presentano caratteristiche particolari; risultano imparentati con il gruppo rappresentato da G F Г (anche se sono immuni degli errori che legano G F T)\ ad es. in Instr. I l 297 presentano processerat al posto di praecesserat; in Instr. I l 1547 intellectu (intellectui F) alii è errore di Wi G F (7" ha intellectuali; Gl da correzione, in quanto è corretto su G); cosí an che, come ho già rilevato, Gb e Ch, i quali, contenendo solo brevi parti, non figurano nello stemma. In particolare Va ed Mo, entrambi del X sec., oltre alla lunga e significativa aggiunta antichristus ..., su cui cfr. apparato critico in Instr. I l. 422, presentano lezioni ed errori in comune, ma in Mo manca una quaestio (Instr. I //. 695-700):

Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr.

I l. I l. I l. I l. I l. I l.

189 481 808 1418 1460 1475

Va Mo

Wi

Aran quaeque Coappellantur от.

Aram quique Conpellantur tuо uel Id ... immutabimur

aut

от.

INTRODUZIONE

XXXI

I codd. Al V M rappresentano un ramo contrassegnato da aggiunte, che o ampliano le quaestiones che essi hanno in comune con la restante tr. ms. о presentano quaestiones in più. Al contiene solo il I libro delie Instructiones ed è sicuramente imparentato con VM, come si evince dalla tabella sotto riportata:

Al VM

6 cum cett. codd

Instr. I l. 106 Instr. I l. 143 Instr. I l. 403

add unam quaestionem augetur quaestio add unam quaestionem

от. от. от.

Instr. I l. 589 Instr. I l. 998

heretici istius

meriti ipsius

Instr. I l. 1343

add unam quaestionem Al M V, qui solus ad priorem alteram add

от.

Sono strettamente congiunti V ed M, in quanto presentano, oltre a coincidenze, delle aggiunte, ampliano alcune quaestiones e altre di nuove ne aggiungono. Riportiamo alcuni esempi (Vnon contiene il II libro delle Instructiones) : Formulae:

Form. I. 251

Form. ll. 290-291 Form. I. 293 Form. I. 314

Form. I. 343

VM

Al cum cett. codd

et in propheta sancti lapides uoluuntur super terram от. от.

от.

m ... eorum in ... Deuteronomii (praeter D) от.

de (et de M) hominum quoque uita praesente in aliam partem in psalmo (in psalmo от. M) mane floreat et transeat (pertranseat M) et in apostolo omnes от. quidem currunt sed unus accepit (accipiet M) palmam

XXXII

INTRODUZIONE

Form. ll. 387-388 Form. l. 570

id est inter omnes hereses (ereses Ai) solus catholicus (catholicus populus M) coronatur от. от.

Form. l. 612 Form. I. 789

от. от.

et spatiosum dedisti ... Aethiopum et inebriamini id ... Sancto

Instructiones I: VM

Al cum cett. codd

Instr. I l. 62

diuinitas quippe omnia implens (inplens M) maiestate non transfertur a loco in locum

от.

Instr. I l. 191

add unam quaestionem от. : contra diuersa responsio legitur quaestio augetur от. add unam quaestionem add quattuor quaestiones quaestio augetur quaestio augetur quaestio augetur от. : contra legitur

Instr. I ll. 453-458 Instr. I l. 548 Instr. I l. 588 Instr. //.985 Instr. I l. 1ooo Instr. Instr. Instr. Instr.

I l. 1031 I l. 1034 I l. 1056 I ll. 1057-1061

от. Aut ... temptandum от. in ... ait

от. от. от. от. от. superiore ... fuit

alter . . . acceperat (acciperet V) (in

Instr. I ll. 1093-1094 Instr. I l. 1119

Instr. II. 1167

apparatu critico) от. add septem quaestiones V, duas M quaestio augetur

et ... Israhel (praeter D) от.

от.

INTRODUZIONE

XXXIII

S è un ms. che, come abbiamo detto, riassume per 'taglio' e nelle Instructiones contiene interpolazioni di cui supra. Esso, pur nella sua facies unica, partecipa di К e di M (V, come si è detto, non contiene il II libro delie Instructiones) ; c'è da osservare che Al tramanda soltanto il I libro delie Instructiones ed 5 tramanda il I libro delie Instructiones in forma molto ridotta, sicché S e Al non presentano punti di contatto evident! : S VM

8 cum cett. codd

Form. l. 61

adque

Form. l 95 Form. l. 229 Form. l. 234 Form. l. 301 Form. l. 418 Form. l. 770 Instr. I l. 190 Instr. I l. 939 Instr. I. l. 1165

ad et proiciet transeunt (ßtiam I) ut supra от. fuerat retribuas et

aquae (praeter F О: atque) in item proicit praetergrediuntur от. Domine fuerant (fuerunt Go) uariae lectiones от.

A volte S ha coincidenze con M: SM

Vet cett. codd

Form. l. 7 Form. l. 28 Form. I. 59

erga te paternae pudicitiae uelaminae manifestetur

Form. l. 279 Form. ll. 418-419 Form. l. 421 Form. l. 484 Form. l. 655 Form. l. 698 Form. I. 763 Form. I. 1136 Instr. I l. 190 Instr. I l. 348 Instr. II I. 39

от. от. от. uult aliam in

Instr. II l.

saeculum

paternae erga te uelamine pudicitiae manifestentur (manifestantur O) hic (huic I) Pulli ... eum Et' uolet (ualet O) alteram intra sinceritas cum quod quae nouis (от. Va) magus (praeter Gl Va Go) saeculi

sinceritatis dum quoque nobis magnus

XXXIV

INTRODUZIONE

Instr. II l. 86

от.

/«sir. // /. 180 Instr. II l. 297 Instr. II l. 334

factum Zar Priamum (etiam A)

Instr. II l. 366 Instr. II I. 455

sagus populus

respicientis (uel respicientes) от. lar (praeter Gr L) Priapum (riabum Go) sagum populi

A volte S ha coincidenze con V: SV

M cum cett. codd

Form. ll. 89-91

от.

Ergo ... explicemus

Form l. 108 Form . /. 128 Form /. 156 Form . /. 157 Form //. 182-183 Form . /. 812 Form /.820 Form /.899 Form /. 1053 Form . /. 1138 Form /. 1155 Form . /. 1203 Instr. //.54 Instr. //.463

insignia milia quod Et glacies in sereno tradantur a от. diffusum speudoprophetae cetero agnitionem concordiam uideantur

Instr. I l. 1033

dicens

Instr. I l. 1659 Instr. I l. 1665 Instr. I l. 1724

от. от. от.

signa milibus (praeter Gl) quia Ergo in sereno glacies traduntur de et effusum uariae lectiones reliquo agnitionis concordia intellegantur (intelliguntur O) scribens (scribent Go) in cum Spiritum

(praeter B)

Il cod. A, che contiene solo parte delie Formulae e parte di Instructiones II, risulta vicino a S per alcune coincidenze : consumatio per consummatio in Form. l 268; nullt per nullos in Form. l. 273; aggiunta di Vespasianus et Titus dopo Romanorum in Form. l 322; decidit per defluet in Form. l 339; princepis per príncipes in Form. l 521; moritur per morietur in Form. l 562,

INTRODUZIONE

XXXV

sicut per uelut in Form. I. 564; praeualeat per confortetur in Form. l. 577; luban per lauan in /«s/r // /. 223 ; Assyria (Assirio S) per Assurim in /rasir. // /. 243 ; conuersa per wersö in Instr. II l. 323 ; Priamum per Priapum in /«sir. // /. 334. Risultano infine legati da parentela I B D per contatti che presentano: tranne D, che pero è il ms. più tardo e contiene inver sioní e lacune, nonché aggiunte, / e В non contengono le opere al completo: inoltre, ad / (che, oltre alie Formulae e a Instructiones II, contiene solo una minuscula parte di Instructiones I, fino a uiuificentur l. 116) è congiunto Go, contenente solo In structiones II, ma privo di tre capp. ; a В (che, oltre alie Formulae e Instructiones I, contiene solo i primi due capp. di Instructiones II, fino a uarietatem l. 145) è congiunto Ga (contenente solo una piccola parte delle Formulae, precisamente la parte finale, e In structiones T). Dunque I B D hanno in comune al completo solo le Formulae:

Form. Form. Form. Form.

l. l. I. l.

29 u1 301 557

Form. I. 759 Form. l. 1080 Form. l. 1177

IB D

8 cum cett. coda

scriptura ingressus Et oblatrare (etiam S)

scripta (praeter V) gressus (praeter M) от. uariae lectiones

offert scriptura sancta от.

offeret scripturae sanctae factum est

Tenendo conto che / non contiene quasi del tutto il I libro del le Instructiones e В non contiene quasi del tutto il II libro delle Instructiones i punti di contatto possiamo trovarli fra В e D per il I libro delle Instructiones e fra / e D per il II libro delle Instruc tiones; bisogna anche precisare che con В è imparentato Ga e con /è imparentato Go, pertanto nelle tabelle sottostanti figurano anche questi due codd. Ciononostante punti di contatto si trovano anche fra Go I B in Instr. II l. 49 dove essi presentano Zair al posto di lair delia re stante tr. ms. (tranne S\ Zaire Gl: lani); in Instr. II l. 83 dove pre sentano memorem al posto di maerorem delia restante tr. ms. (tranne F: memorem e M: memoré); in Instr. II l. 103 dove pre sentano l'aggiunta di quod interpretatur uirtus dopo est.

XXXVI

INTRODUZIONE

La parentela fra Ga B D, oltre che dalla estesa aggiunta antichristus et seqq. dopo uix (cfr. apparato critico in Instr. I l. 422) è data dai seguenti esempi:

Instr. I l. 45 r. I l. 122

Instr. I l. 244 Instr. I l. 925 Instr. I l. 944

GaBD

8 cum cett. coda

hoc est idola quae sine ipso facta sunt serpentium

от.

hic resurgendi conscendi

serpentum (serpentem G) his surgendi contendi

Sono più strettamente congiunti Ga B per le seguenti coincidenze :

Form. l ибо Form. l. 1214 Instr. I l. 93 Instr. I l. 106 Instr. I l. 128

Instr. I l. i61 Instr. Instr. Instr. Instr.

I l. I l. Il. I l.

260 333 951 1687

GaB

8 cum cett. coda

от. siue от. poenam Quia ... processit pertinet ad quaestionem XI hoc (in hoc B) est sine dubio enumeratione от. restituí opinationem id est post passionem Domini iam euacuato baptismo lohannis constat eos baptizatos fuisse a (ad B) discípulos lohannis interrogati a Paulo si Spiritum Sanctum accepissent id est si in nomine Trinitatis baptizati fuissent responderunt

se 1n uel esse poena Quia ... processit pertinet ad quaes tionem XII от. enuntiatione usus restitutionem от.

XXXVII

INTRODUZIONE si sit Spiritus Sanctus nescimus

I punti di contatto fra Go I D sono dati dai seguenti esempi.

Instr. II l. 37

Instr. II l. 67

Go I D

cett. coda

siue (uel I) lupus rapax. loseph filius ampliatus Nomina regum

от.

Israel (cum uariis lectionibus) Instr. II l юс uel Instr. II l. 271 ciuitas Instr. IIll. 366-367 от.

от.

et ciuitatis (ciuitates 5) атго TOÛ ОпгЛоисгбсн (uariae lectiones)

Go I presentano inoltre le seguenti coincidenze :

Go I

cett. codd

Instr. III. 108

от.

Instr. II I. 263

legimus

ad legitur (legimur Lf) dicunt et ... debet nondum

Instr. II l. 375 putant Instr. II ll. 387-388 от. Instr. II l. 398 non

Infine un cenno al ms. Parisinus 9380, utilizzato dal Wotke per la constitutio textus del II libro delie Instructiones: Pa = Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 9380, sec. VIII-IX, ff. 321^-325^ Instructiones II. Il ms. contiene la Biblia Theodulphi e fu scritto « presumably at Orléans or Fleury for Theodulf, bishop of Orléans before 798 and at the same time abbot of St. Aignan, Micy, and Fleury. Was at the Cathedral of Orléans in the eleventh century, as attested by a charter which stands on fol. 346V. Belonged to the Mesmes family in the seventeenth century. First catalogued in the Biblio thèque Nationale after the Revolution as Suppl. Lat. 687 »3I.

" LOWE, 576.

XXXVIII

INTRODUZIONE

Contiene, come si è detto, soltanto il II libro delie Instructiones: il ms. è contrassegnato da lunghe interpolazioni e da inversioni (vi sono addirittura introdotti passi delie Formulae). Per tale motivo non figura nello stemma. Verrà citato talvolta per qualche lezione. Alcuni mss., che tramandano solo frammenti, anche se antiquiores, non apportano contributi al miglioramento del testo. Fra questi : Metz, Bibl. Munic. 732 (foil. l, 2) + Montpellier, Bibl. Univ., Méd. 241 (foil. A, 187), descritti dettagliatamente dal Lowe''. I due folia che contengono Eucherio sono in onciale del VIVII sec., e a volte poco leggibili data la vetustà. Si tratta di fram menti relativi al I libro delle Instructiones: da insta (/. 532) afiliusque (/. 569) e da Supra (/. 637) a quod (/. 667). Da segnalare che il ms. contiene il passo Quia incola ... mei (ll. 664-665) tramandato da a, Gl Q U O ed M. Marburg, Staatsarchiv Hr. 2,2, VIII ex. Scritto presumibilmente a Fulda33, contiene due brevissimi frammenti, uno relativo a De Genesi (Instr. I) e I' altro al cap. De nominibus Hebraicis (Instr. II). Salzburg, Studienbibliothek M I 1, sec. IX. Contiene frammenti delle Formulae. Sono da segnalare alcune lezioni che trovano riscontro nella famiglia ß:permundauitinForm. l 274; mutauitmForm. l. 470; sicut in Form, l. 486. K. FORSTNER, 'Schriftfragmente des 8. U. früheren 9. Jahrhun derts in Salzburger Bibliotheken', Scriptorium, 14 (1960), p. 239241. Trier, Dombibliothek 133 c, sec. VU, ff. 104, 105, 110-117^. «Palimpsest, primary script», in onciale, di origine incerta34, riguarda frammenti di Instructiones I. A. DOLD, 'Probleme um den Codex 133c des Bistumsarchivs Trier', Texte und Arbeiten, 45 (1955), p. 37-42.

LOWE, 789. LOWE, Suppl. ¡731. LOWE, 1363.

INTRODUZIONE

XXXIX

Non offrono alcun contributo al miglioramento del testo i seguenti mss. : Angers, Bibl. Mun., ms. 275 (266), sec. IX, ff. n1-n6 Instructiones II. Il ms. contiene i capp. De uariis uocabulis, De expositione diuersarum rerum, De gentibus; a cui segue la Prefazione, il cap. De nominibus Hebraicis, e via via gli altri secondo la successione regulare. Berlin, Staatsbibl. 34 (Phillipps 1709), sec. IX, ff. 1-45^ Instructiones I. Contiene solo il I libro delle Instructiones, che è dato come III. Appartenente al gruppo costituito dai codd. G F T, abbonda di errori propri. Caen, Bibl. Mun., ms. 33, sec. XIII, ff. no-111. Contiene solo la Prefazione delle Formulae fino a sentiendum sit (/. 77). Caen, Bibl. Mun., ms. 34, sec. XVI, ff. 1-19 Formulae; 19^-47 Instructiones I; 47-55^ Instructiones II. Contiene Formulae e Instructiones: si tratta di un codex descriptus da O. Cambridge, Univ. 1242 (Ff III, 34), sec. XI, ff. 243-246^. Contiene solo una piccola parte del I libro delle Instructiones inerente alie quaestiones su De Genesi. Cambridge, Sidney Sussex College 75, sec. XIII, ff. 41-45^Il ms., contenente il II libro delle Instructiones, è contrassegnato da lacune ed errori. Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Vat. Lat. 3321, sec. VIII mea, ff. 208-220 Instructiones II. «Written in Italy is suggested by traces of Beneventan frag ments in the binding. Belonged to Antonius Panormita (1394-1471) and Fulvio Orsini (1529-1600) »3S. Il ms., privo delia Prefazione, riassume per 'taglio' e presenta numerose aggiunte.

LOWE, 15.

XL

INTRODUZIONE

G. MAIOLI, 'Ramenta patristica', Ephemerides Carmeliticae, 32 (1981), p. 488-520. Città del Vaticano, Vat. Reg. 846 (note tironiane), sec. IX, ff. iojv-1o%v Instructiones II. Contiene i capp. De uariis uocabulis, De expositione diuersarum rerum fino a efficiunt (l. 195), seguiti dalla Prefazione e dal cap. De nominibus Hebraicis, fino a Samaritae (cod. sama nte) custodes (/. 107). W. SCHMITZ, 'Patristisches und Tironisches', Wiener Studien, 17 (1895), p. 152-160. K. WOTKE, 'Der Codex Vat. lat. Reg. 846 des Eucherius', Wie ner Studien, 17 (1895), p. 294-297. Città del Vaticano, Bibl. Apost. Vatic., ms. Reg. Lat. 191, sec. IX-X, ff. 77-782;.

Contiene il I cap. delle Formulae (da /. 92 a /. 132); del II libro delie Instructiones contiene i capp. De uestibus, De auibus uel uolatilibus, De bestiis uel serpenti(bu)s. Frankfurt, Dombibliothek Ms. 9, sec. XIV, ff. 53^-652;. Frankfurt, Dombibliothek Ms. Barth. 99, sec. XIV, ff. 124-1362;. Ambedue i mss. contengono Instructiones I fino alla quaestio VII di Luca, che peraltro si interrompe bruscamente con apud (/. 1214). Köln, Diözesan Bibliothek, 82, sec. IX, ff. 53^-87.

Contiene Formulae e Instructiones. Delle Formulae manca la Prefazione. Comincia col I cap. (/. 92) fino a Gressus e la spiegazione (/. 1n). Segue quindi De questionibus difficilioribus ueteris et noui testamenti. I De Genesis (/. 33) fino al De lohanne (/. 1336 infidelitateni), privo della quaestio X, e al De apocalypsi (apocalipsi cod.), ma con lacune e interpolazioni. Poi riprendono le Formulae, mescolate con alcuni capp. di Instructiones II, anche questi interpolati e con lacune. С. H. TURNER, Early Worcester MSS. Fragments of Four Books and a Charter of the Eighth Century belonging to Worcester Ca thedral edited by C. H. T., Oxford, 1916, p. XXVI. Leyden, Voss. Lat. F. 82, sec. VIII-IX, /. 205-205^.

INTRODUZIONE

XLI

Scritto in Francia, « apparently in the Paris region »3é, contiene soltanto la Prefazione delle Formulae (fino a sentiendum sit). Leyden, Voss. Lat. F 24, sec. IX ex.- X,ff. 108-111. Contiene Instructiones II, ma con lacune e interpolazioni ; sembra imparentato con 5, in quanto presentano aggiunte in comune. London, Lambeth Palace 414, sec. X, /. 36^. Contiene soltanto la quaestio XXXIV del De psalmorum libro Qnstr. I). Madrid, Arch. hist. naе. 1oo7 D (vel 1279), sec. X,^. ^v-e^v For mulae; ff. 66-75^ Instructiones I; ff. 76-80 Instructiones II. Il ms. presenta vaste lacune, trasposizioni, e interpolazioni. D. DE BRUYNE, 'Manuscrits Wisigothiques', Revue Bénédicti ne, 36 (1924), p. 5-20, praes. p. 6 e 13 s. Madrid, Acad. de la Hist., Cortes 12.11.1, sec. IX, ff. 28-39 Iп~ structiones I e II (in parte). J. ZARCO CUEVAS, 'El nuevo Códice visigótico de la Academia de la Historia', Boletín de la Academia de la Historia, 106 (1935), p. 401-402. Montecassino, 316 F, sec. IX, pp. 1-22 Instructiones II. Contiene il II libro delle Instructiones: presenta errori e lacune. Montecassino, 322 LL, sec. IX-X, pp. 125-128 Instructiones II. Contiene solo alcuni capp. : De locis, Defluminibus uel aquis, De mensibus, De sollemnitatibus, De idolis, De uestibus (bestibus cod.), De bestiis uel repentibus, De mensuris che termina con Artabae (/. 420). Si tratta di un ms. contrassegnato da errori e da interpolazioni; in particolare sembra imparentato con S (presenta, ad es., le stesse aggiunte di S riportate in apparato alla /. 299). Montecassino 439 T, sec. X, pp. 145-161 Instructiones II. Si tratta di un codice interpolato e contrassegnato da errori.

î6 LOWE, 1581

XLII

INTRODUZIONE

Oxford, Bodleian Library 186 (2088 / Miscell. 566), sec. XII-XIII, ff. 87^-96. Contiene Instructiones II, prive delia Prefazione, con lacune e aggiunte anche estese (come al/. 92^ a proposito di Phisori). Erroneamente lo Stegmüller37 segnala che tale ms. comprende solo i capp. I-III, basandosi probabilmente sull'incipit, che si li mita alia enunciazione dei primi tre capp. Oxford, Bodleian Library 582 (2204 / Miscell. 712), sec. XII, ^ 59-6m Contiene Instructiones II, prive della Prefazione, con aggiunte e lacune: il II cap. termina configurae (/. 137), seguito dal III cap. ma senza titolo e in cui si dà la spiegazione di pochissimi nomi: termina con fimbrias catenulas (coa. fimbria catenula) (ll. 203204). Oxford, Laud. Misc. 398, sec. XII-XIII, ff. 23-32. Contiene Instructiones I, ma è acefalo: comincia con de hoc (l. 701) e contiene un'interpolazione a/. 26v. Paris, Bibl. Nat., ms. Lat. 12237, sec- ÏX,ff. w-47v Instructiones I; 49^-62 Instructiones II. Pisa, Seminario 165, sec. XI, ff. 1-yv Formulae. Contiene le Formulae, ma è privo della Prefazione, del cap. De numeris e quasi del tutto delle citazioni bibliche. Inoltre presenta trasposizioni e lacune. Zürich, Zentralbibliothek Z XIV 30, Nr.11, sec. VIII med. Scritto in Inghilterra'8, contiene delle Formulae i capp. III-IIII. Zürich, Zentralbibliothek С 64 (286), sec. VIII-IX, ff. 128^-134 Instructiones II. Il ms. è acefalo, mutilo, con inversioni e lacune. Contengono delle Formulae una stesura fortemente interpo lata, dove è citato più volte il beatus Gregorius, i codd. :

37 F. STEGMÜLLER, Repertorium Biblicum Medit Aevi, collegit disposuit edidit F. S. adiuvante Nicolao Reinhardt, t. VIII, Supplementum, Matriti, MCMLXXVI, 408. * LOWE, Suppl., 1778.

INTRODUZIONE

XLIII

Heiligenkreuz, Stiftsbibl. 78, sec. XII, ff. Klosterneuburg, Stiftsbibl. 209, sec. XII, ff. 133-168^. Praha, Kapitel 48 (A 30,1), sec. XIV, ff. 86-102^. Praha, Univ. 651 (IV.C.24.), sec. XV, ff. 109-131. Wien, Nationalbibl., ms. Lat. 720, sec. XII, ff. 173-198. Wien, Nationalbibl., ms. Lat. 726, sec. XII, ff. 97^-124. Zwettl, Stiftsbibl. 156, sec. XII, ff. 123-154. Ugualmente interpolato è il cod. Engelberg, Stiftsbibl. 49, XII, ff. 88-104, che peraltro è acefalo, mutilo e presenta anche inver sioní e lacune. Contengono la parte che figura come I cap. delle Formulae nell'ediz. del Brassicanus, il cui incipit è Omnipotens Deus i codd. : Bordeaux, Bibl. Mun. n, sec. XII, ff. Engelberg, Stiftsbibl. 70, sec. XIII, ff. Göttingen, Johanneskirken 1, sec. XIV, ff. 144^-147. London, В. M. Roy. 8 A XXI, sec. XIII, ff. 85 ss. London, В. M. Roy. 5 A XII, sec. XV, ff. 135^ ss. London, B. M. Roy. 5 С IV, sec. XIV, ff. 1j^v ss. London, B. M. Roy. 5 F VI, sec. XII, ff. 105 ss. London, B. M. Roy. 8 A XV, sec. XIII,^. 159^ ss. London, B. M. Roy. 9 E XII, sec. XIII, ff. 213 ss. Rouen, Bibl. Mun. 662 (A 496), sec. XII, ff. Rouen, Bibl. Mun. 663 (A 522), sec XII, Jf. 7-16^.

XLIV

INTRODUZIONE

N

Gl

G

Al

S

Wi F

Q

M

T

U Va

О

Gr

Mo

A Go

Ga

BIBLIOGRAFlA

P. GERARDVS, Eucherii Lugdunensis Ecclesiae quondam Archiepiscopi, Theologi disertissimi, Intelligentiae spiritalis formu lae. Instructionum libri duo et haec nusquam hactenus impressa. Eiusdem epistola paraenetica ad Valerianum suum, olim iam typis excusa, Erasmique scholiis illustrata..., Parisiis, MDXX. I. SICHARDVS, Eucherii episcopi Lugdunensis, Formularum intelligentiae spiritalis liber; Eiusdem De quaestionibus difficilioribus ueteris et noui testamenti. Nominum Hebraicorum, & aliorum sacris literis contentorum interpretatio. Epistola paraenetica ad Valerianum cognatum suum, de Contemptu mundi, cum scholiis Erasmi Roterodami, Basileae, MDXXX. D. Eucherii Lugdunensis episcopi doctiss. Lucubrationes ali quot non minus piae quam eruditae, cura ac beneficio lOANNIS ALEXANDRI BRASSICANI iureconsulti recens editae, Basileae, MDXXXI, 209-293 (PL 50, 727-822). Sancti Eucherii Lugdunensis episcopi Libellus de formulis spi ritalis intellegentiae ad optimorum codicum fidem « portentosa interpolatione » liberavit et recensuit FRANCISCVS PAULY, Graecii, MDCCCLXXXIIII. Sancti Eucherii Lugdunensis Formulae spiritalis intellegentiae, Instructionum libri duo, Passio Agaunensium martyrum, Epistula de laude heremi. Accedunt Epistulae ab Saluiano et Hi lario et Rustico ad Eucherium datae. Recensuit et commentario critico instruxit CAROLVS WOTKE, pars I, CSEL, Vindobonae, MDCCCLXXXXIIII. P. SABATIER, Bibliorum sacrorum Latinae uersiones antiquae, seu Vetus Italica, et caeterae quaecunquae in Codicibus Mss. & antiquorum libris reperiri potuerunt: Quae cum Vulgata Latina, & cum Textu Graeco comparantur, Remis MDCCXLIII (rist. Turnhout 1991). Vetus Latina. Die Reste der altlateinischen Bibel nach PETRVS SABATIER neu gesammelt und herausgegeben von der Erzabtei Beuron. 2. Genesis, Freiburg, 1951. Septuaginta. Id est Vetus Testamentum Graece iuxta LXX inter pretes edidit A. RAHLFS, I-II, Stuttgart, 19525. Vetus testamentum Syriace iuxta simplicem Syrorum versionem ex auctoritate societatis ad studia librorum veteris testamenti provehenda, edidit Institutum Peshittonianum Leidense, Leiden, MCMLXXVII. LOWE E.A., Codices Latini antiquiores, Oxford, 1934-1966.

XLVI

BIBLIOGRAFlA

ABEL F. -M., Géographie de la Palestine, tome II, Géographie politique. Les villes, Paris, 1938. BARDY H., 'Saint Jérôme et ses maîtres hébreux', Revue Béné dictine, 46 (1934), p. 145-164. BERGER S., rec. ediz. WOTKE, Bulletin critique, I (1895), p. 241246. BURSTEIN E., 'La compétence de Jérôme en hébreu. Éxplica tion de certaines erreurs', Revue des Études Augustiniennes, 21 (1975), P- 3-1iCHAPMAN J., Notes on the Early History of the Vulgate Gospels, Oxford, 1908. CRISTIANI L., Lérins et ses fondateurs, S. Wandrille, 1946. ID., 'Eucher (Saint)', in Dictionnaire de Spiritualité, 4/2, Paris, 1961, p. 1654-1660. CURTl С., '"Spiritalis intellegentia". Nota sulla dottrina esegetica di Eucherio di Lione', in Kerygma und Logos. Beiträge zu den geistesgeschichtlichen Beziehungen zwischen Antike und Chris tentum. Festschriftfür Carl Andresen zum 70. Geburtstag, Göttin gen, 1979, p. 108-122. ID., Eusebiana I. Commentarii in Psalmos, Catania, 1989 '. DE BRUYNE D. - WILMART A., 'Membra disiecta', Revue Béné dictine, 36 (1924), p. 121-136 (praes. p. 121-131). DE BRUYNE D., 'Manuscrits Wisigothiques', Revue Bénédic tine, 36 (1924), p. 5-20 (praes. p. 6 e p. 13 s). DEGERING H. - BOECKLER A., Die Quedlinburger Italafragmente, Berlin, 1932. DOLD A., 'Probleme um den Codex 133c des Bistumsarchivs Trier', Texte und Arbeiten, 45 (1955), p. 37-42.

DUCHESNE L., Fastes épiscopaux de l'ancienne Gaule, II, Paris 19Ю'. ETAIX R., 'Eucher de Lyon (Saint)', in Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclesiastiques, Paris, 1963, p. 1315-1317. EVSEBIVS Das Onomastiken der biblischen Ortsnamen, hrs. von E. KLOSTERMANN, Hildesheim, 1966 (1904). FORSTNER K., 'Schriftfragmente des 8. U. früheren 9. Jahrhun derts in Salzburger Bibliotheken', Scriptorium, 14 (1960), p. 235256. GODET P., 'Eucher (Saint)', in Dictionnaire de Théologie Ca tholique, Paris, 1924, 5/2, p. 1452-1454. GOUILLOUD A., Saint Eucher. Lérins et l'église de Lyon au Ve siècle, Lyon, 1881. GRIFFE É., La Gaule chrétienne à l'époque romaine. II L'Église des Gaules au Ve siècle, Paris, 1957.

BIBLIOGRAFlA

XLVII

HIRTE J.G., Doctrina scripturistica et textus biblicus sancti Eucherii Lugdunensis episcopi, Romae, 1940. JÜLICHER AD., rec. ediz. WOTKE, Theologische Literaturzei tung, 12 (1895), 308-312. KALT E., Archeologia biblica, Roma, 1942. LAGRANGE M.-J, 'Saint Jérome et la tradition juive dans la Genèse', Revue Biblique, j (1898), p. 563-566. MAIOLI G., 'Ramenta patristica', Ephemerides Carmeliticae, 32 (1981), p. 488-520. MANDOLFO CARMELA, 'Osservazioni sull'esegesi di Eucherio di Lione', Annali di Storia dell'Esegesi (Atti del VI Seminario nazionale di ricerca su "Studi sulla letteratura esegetica cristiana e giudaica antica". Acireale 12-14 ottobre 1988), 6 (1989), p. 217-233. EAD., 'Per una nuova edizione delie opere maggiori di Euche rio di Lione', Annali di Storia dell'Esegesi (Atti del VII Seminario nazionale di ricerca su "Studi sulla letteratura esegetica cristiana e giudaica antica". Sacrofano 18-20 Ottobre 1989), 7 (1990), p. 647657. EAD., 'Le «Regole» di Ticonio e le « Quaestiones et responsiones» di Eucherio di Lione', Annali di Storia dell'Esegesi (Atti dell' VIII Seminario nazionale di ricerca su "Studi sulla lettera tura esegetica cristiana e giudaica antica". Trani 10-12 Ottobre 1990), 8 (1991), p. 535-546. EAD., 'L'influsso delie «Hebraicae quaestiones in libro Gene seos» di Girolamo sulle « Instructiones » di Eucherio di Lione', in Scritti classici e cristiani offerti a Francesco Corsaro, Catania, 1994, P- 435-453EAD., 'Sülle fonti di Eucherio di Lione: l'influsso dei Commentarioli in psalmos di Girolamo sul I libro delie Instructiones', in Esegesi, parafrasi e compilazione in età tardoantica ("Atti del III Convegno Nazionale delia Associazione di Studi Tardoantichi", Pisa 7-9 Ottobre 1993), Napoli, 1995, p. 249-271. EAD., 'L'influsso geronimiano sulla terminología del « De uestibus» (Instr. II) di Eucherio di Lione', Orpheus N. S. 16 (1995), p. 441-448. EAD., 'L'influsso di Girolamo sul «De idolis» (Instr. II) di Eu cherio di Lione', in Scritti in ricordo di Francesco Sciuto, Siculorum Gymnasium N. S. 49 (1996), p. 127-131. EAD., 'L'influsso di Girolamo sul «De locis» e sul «De fluminibus uel aquis» di Eucherio di Lione (Instr. II)", Orpheus N. S., 18 (1997), p. 504-520.

EAD., Eucherii Lugdunensis Formulae Spiritalis intellegentiae. Instructionum libri duo. Edizione critica, Napoli 2001.

XLVIII

BIBLIOGRAFlA

MEERSHOEK G.Q.A., Le latin biblique d'après saint Jérôme. Aspects linguistiques de la rencontre entre la Bible et le monde classique, Nijmegen - Utrecht, 1966. MELLIER A., De vita et scriptis sancti Eucherii Lugdunensis episcopi, Lugduni, 1877. G. MORIN, 'Pages inédites d'Arnobe le Jeune. La fin des Éxpositiunculae sur l'évangile', Revue Bénédictine, го (1903), p. 64-76. OPELT ILONA, 'Quellenstudien zu Eucherius', Hermes, 91 (1963), p. 476-483. EAD., 'San Girolamo e i suoi maestri ebrei', in Cristianesimo e Giudaismo: eredità e confronti. XVI Incontro di studiosi dell'antichità cristiana, 7-9 Maggio 1987 (= Augustinianum, 28 [1988], p. 3i7-338). PINTUS GIOVANNA MARIA, 'Eucherio di Lione nella cronolo gía di Gennadio e Marcellino', Studi Medievali, 25 (1984), p. 795812. EAD., 'Il bestiario del diavolo: l'esegesi biblica nelle Formulae spiritalis intellegentiae di Eucherio di Lione', Sandalion, 12-13 (1989-1990), p. 99-114. EAD., 'Autorità di Girolamo e testo biblico in un passo delie Formulae spiritalis intellegentiae di Eucherio di Lione', Sandalion, 15 (1992), p. 163-174. PRICOCO S., 'Eucherio di Lione: un padre della Chiesa tra Erasmo e Tillemont', Studi storico religiosi, 6 (1982), p. 323-344. ID., L'isola dei santi. Il cenobio di Lerino e le origini del monachesimo gallico, Roma, 1978. RÖNSCH H., ítala und Vulgata, Marburg, 1875. SCHMITZ W., 'Patristisches und Tironisches', Wiener Studien, 17 (1895), p. 152-160. SCHUSTER M., 'Zu Hieronymus und Eucherius', Philologische Wochenschrift, 6 (1929), p. 190-192.

SIMONETTI M., Lettera e/o allegaría. Un contribute alla storia dell 'esegesi patristica, Roma, 1985. STUMMER F., 'Einige Beobachtungen über die Arbeitsweise des Hieronymus bei der Übersetzung des alten Testaments aus der hebraica Veritas', Biblica, 1o (1929), p. 3-30. ID., 'Beiträge zur Lexikographie der lateinischen Bibel', Biblica 18 (1937), p. 23-50.

TURNER C.H., Early Worcester MSS. Fragments of Four Books and a Charter of the Eighth Century belonging to Worcester Ca thedral edited by C.H. T., Oxford, 1916. WEYMAN C., 'Analecta sacra et profana', in Beiträge zur Ge schichte des christlichen Altertums und der Byzantinischen Lite

BIBLIOGRAFlA

XLIX

ratur, Festgabe Albert Ehrhard zum 60. Geburtstag, hrsg. A.M. Koeniger, Bonn- Leipzig, 1922, p. 486-487. WILKINSON J., 'L'apport de Saint Jérome à la topographie', Revue Biblique, 81 (1974), p. 245-257. WILMART A., 'La diffusion des notes exégétiques d'Arnobe le Jeune', in Scritti varii ái letteratura ecclesiastica dedicati al Rev.mo Abate Ambrogio Amelli O. S В., Badia di Montecassino, MCMXX, p. 53-57. WOTKE K., 'Der Codex Vat. lat. Reg. 846 des Eucherius', Wie ner Studien, 17 (1895), p. 294-297. WUTZ F., Onomastica sacra, Leipzig, 1915.

CONSPECTUS SIGLORUM

A Al В Ch D F G Ga Gb Gl Go Gr I L M Mo N O P

Pa Q

Ambrosianus I 101 sup., saec. VIII med,ff. 1-$v Formulae; ff. 12-19 Instructiones II. Albigensis 29, saec. VIIP,^. 40-562; Instructiones I. Abrincensis 109, saec. X-XII, ff. 1^ov-16ov Formulae; ff. 16ov177 Instructiones I;ff. 1jj-1j%v Instructiones II. Carnutensis 31 (85) saec. IX, ff. 25-282; Formulae. Parisinus Latinus 2727, saec. XII, ff. 66^-81 Formulae; ff. 81105 Instructiones I;ff. 1o5-112^ Instructiones II. Valentianensis 95 (88), saec. IX, ff. 29-52 Formulae; ff. 52-64^ Instructiones II; ff. 64^-95 Instructiones I. Sangallensis 230, saec. VIIP, pp. 144-183 Formulae; pp. 183203 Instructiones II; pp. 203-269 Instructiones I. Sangallensis 189, saec. VIII ex., pp. 1-5 Formulae; pp. 5-126 Instructiones I. Sangallensis n0, saec. VIII-IX, pp. 468-510 Instructiones I; pp. 516-524 Instructiones II. Sangallensis 225, saec. VIII ex., pp. 166-249 Formulae; pp. 249-376 Instructiones I; pp. 376-384 Instructiones II. Sangallensis 238, saec. VllV,ff. 475-493 Instructiones II. Gratianopolitanus 262, saec. XII, ff. 95-114 Instructiones I; ff. 114^-120 Instructiones II; ff. 120-132^ Formulae. Parisinus Latinus 1791, saec. IX, ff. 83-96^ Formulae; ff. 97v-99 Instructiones I; ff. 99-107^ Instructiones II. Parisinus Latinus 2182, saec. XIII, ff. 103-122 Instructiones I; ff. 122-128 Instructiones II; ff. 128-139 Formulae. Parisinus Latinus 12236, saec. IX, ff. 1-22 Formulae; ff. 22-64 Instructiones I; ff. 66-j6v Instructiones II. Casinensis 30 FF, saec. X, pp. 47-85 Instructiones I. Parisinus Latinus 2769, saec. VI med, ff. 1-14 Formulae; ff. 14-15 Instructiones II. Cenabensis 168 (145), saec. XI, pp. 1-35 Formulae; pp. 35-89 Instructiones I; pp. 89-105 Instructiones II. Parisinus Latinus 9550, saec. VI-VII, ^ 4-17v etf. 36 Formu lae; ff. 36^-732; Instructiones I; ff. 7)v-j$v, ff. 28-35^ et ff. 76-80 Instructiones II. Parisinus Latinus 9380, saec. VIII-IX,^. 321^-325^ Instructio nes II. Vaticanus Latinus 552, saec. IX-X, ff. 1-1Sv Formulae; ff. 18^-49 Instructiones I;ff. 49-59^ Instructiones II.

CONSPECTUS SIGLORUM

5

T U V Va Vc Wi

LI

Sessorianus 77 (2107), saec. VIII ¿,ff. 6v-% Praefatio Instructionum I; ff. 8-58^ Formulae; ff. 58^-86 Instructiones II; ff. 86-П2^ Instructiones I. Augiensis CXI, saec. IX, ff. 19-34 Formulae; ff. 34-422; In structiones II; ff. 42v-66 Instructiones I. Augiensis CCXVIII, saec. lX-X,ff. 137-157 Formulae; ff. 157189^ Instructiones I;ff. 189^-199^ Instructiones II. Vaticanus Latinus 553, saec. VIII-IX, ff. 1-16 Formulae; ff. 16^-44 Instructiones I. Vaticanus Reginensis 1823, saec. X,ff. 118-149 Instructiones I;ff. 149-157^ Instructiones II. Vaticanus Latinus 3852, saec. X,ff. 125^-129 Instructiones II. Vindobonensis 964, saec. Vlll-lX,ff. 31-52^ Instructiones I.

EVCHERII LVGDVNENSIS FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE. INSTRVCTIONVM LIBRI DVO. FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE. 5

Eucherius Verano filio in Christo salutem. Formulas spiritalis intellegentiae conponendas ubique mittendas pro studio paternae erga te sollicitudinis existimaui, quibus perceptis in omnia scripta diuina facile se ad intellectum sequax sensus intenderet. Nam cum littera occidat, spiritus autem uiui10 fléet, necesse est ad ilia spiritalium interiora sermonum spiritu uiuificante penetran. Vniuersam porro Scripturam tam ueteris in strumentí quam noui ad intellectum allegoricum esse sumendam ammonet nos uel illud quod in ueteri testamento legimus: Aperiam inparabolis os meum, loquar aenigmata antiqua, uel illud, 14 quod item in nouo testamento scribitur: Haec omnia locutus est lesus in parabolis ad turbas et sine parabolis non loquebatur eis. Nec mirandum quod sermo diuinus prophetarum apostolorumque ore prolatus ab usitato illo hominibus scribendi modo multum recesserit facilia in promptu habens, magna interioribus suis

9 littera - uiuificet] cfr II Cor. 3, 6

II

13 Ps. 77, 2

II

15 Matth. 13, 34

5 Inscriptio deest in GlU M II 6 spiritalis] spiritales T M I, principalis S II 7 paternae erga te] erga te paternae S M II existimaui] aestimaui f/ FT, existimaui collectas V II 8 perceptis] praeceptis F GrL, preceptis T II scripta] scriptura F II se] от. GFT V II 9 intenderet] intenderit FT B, possit intendere V, intendire Gl II Nam cum] от. Gl II occidat] occidit T B O II uiuificet] uiuificat" corr et S, uiuificat B O II 10 spiri talium] spiritalia D II sermonum] sermonem Gl II 1o-11 spiritu uiuifi cante] spiritum uiuificantem V II 11 penetran] penetrare B II Vniuer sam] Vniuersa Gl B, Vniuerso Ch, Vniuersam scilicet rationem V II porro] prorsus S II Scripturam] Scriptura Gl, Scripturarum B II tam] tam in / II instrumenti] instrumentis Gl II 12 allegoricum] allegoriam / II sumen dam] sumendum V II 13 ammonet] admoneo T II uel] от. O II in ... quod (/. 15)] от. l II ueteri] uetere Gl II 14 aenigmata] in igmata Gl, inigmata S II 14-15 illud quod item] item illud quod 5 II 15 item] от, QU II scribitur] legitur S II est] est eis / II 16 lesus] от. S II in pa rabolis ad turbas] ad turbas in parabolis L II ad turbas] от. D II 17 mirandum] mirando Gl II diuinus] diuinus per F, diuinitus I II apostolorumque] apostolorum Gl II 18 usitato] usitate Gl, usitatu Q II homi nibus] ab hominibus B II modo] modum S II 19 recesserit] recessiret Gl II facilia] faciliora S II promptu] prumptum Gl, promptum S II ante interioribus add in P'sup ' L'sup '. GFT VIBD

2

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 20-37

20 continens, quia et re uera fuit congruum, ut sacra Dei dicta a ceteris scriptis sicut merito ita et specie discernerentur, ne illa caelestium arcanorum dignitas passim atque indiscrete cunctis pateret sanctumque canibus et margaritas porcis exponeret; ut uere ad illius columbae deargentatae modum, cuius posteriora 25 specie auri splendentis inradiant, scripturae diuinae prima quaeque argento fulgerent, auro occultiora rutilarent. Recte itaque procuratum est, ut ilia eloquiorum castitas a promiscuis cunctorum oculis abdito suo quasi quodam uelamine pudicitiae contegeretur; ac diuina optime dispensatione prouisum est, ut scripta 30 ipsa ita tegerentur caelestibus obumbrata mysteriis, sicut secreto suo ipsa diuinitas operiebatur. Igitur cum in libris sanctis oculi Domini, uterus Domini, pedes, arma etiam Domini scripta repperiantur longeque absit a catholica ecclesiarum fide Deum cor pore determinari, qui sit inuisibilis, inconprehensibilis, infmitus, 35 requirendum est, qualiter ista per Spiritum Sanctum figurali expositione reserentur. Hic enim inueniuntur ilia dominici interiora templi, hic ilia sancta sanctorum.

23 sanctumque - porcis] cfr Matth. 7, 6 - inradiant] cfr Ps. 67, 14

II

24 Ps. 67, 14

II

24-25 cuius

20 continens] continent S, continens spiritalia D II ut] от. S II Dei] Deo / II a] от. O II 21 scriptis] scripturis Gl BD II ne] nec G II 22 passim ... porcis (/. 23)] от. Gl II atque] adque S VM II 23 pateret] paterit B II et] от. V II exponeret] exponerentur G M, exponeretur T, exponerent B II ut] et G Ch II 23-24 ut uere] от. FT II 24 uere] от. G Ch II columbae deargentatae modum] deargentatae modum columbae GrL II 25 specie] in specie GF S VD II splendentis] splendentes Gl Ch S II inradiant] inradiat G FT V, inradiantiita S II ante scripturae add : ita GlQUO G T Ch S VM IBD, ite F II scripturae diuinae] diuinae scripturae D II quaeque] quae G II 26 fulgerent] fulgent Gl II auro] ex auro / II 27 procuratum] protractum Gl II illa eloquiorum] ille loquiorum G II a]om.GFTSMI II 28 oculis] oculos Q II abdito] abditu V II uelamine pudicitiae] pudicitiae uelamine S M II pudicitiae contegeretur] contegeretur pudicitiae V II contegeretur] contingeretur / II 29 ac] haec V II diuina] diuinae T II optime] obtima S II scripta] scriptura V IBD II 30 obumbrata] astricta corr. ex obruta D' II 30-31 secreto suo] от. Gl II 31 diuinitas] a diuinitate / II libris] scribturis V II 32 pedes] pedes Domini FT IB II arma] arme Gl II etiam] quam Gl II repperiantur] repperiuntur F II 33 longeque] longe D II catholica] chatolicam F, catholice M II fide] fidem Gl II Deum] Domini Q, Deo 5 II corpore] in corpore M, corporeum D II 34 determinari] determinare Gl B II qui] cum D II inconprehensibilis] от. G II 35 est] от. S II figurali] figurati F II 36 Hic] Hinc G FT II dominici] dominica D II dominici interiora] interiora dominici S II 37 hic] hinc GFT

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 38-54

3

Corpus ergo scripturae sacrae, sicut traditur, in littera est, anima in morali sensu, qui tropicus dicitur, spiritus in superiore 40 intellectu, qui anagoge appellatur. Quam triplicem Scripturarum regulam conuenienter obseruat confessio Trinitatis sanctificans nos per omnia, ut integer spiritus noster et anima et corpus sine querella in aduentum Domini Dei nostri lesu Christi iudiciumque seruetur. Sapientia mundi huius philosophiam suam in tres par45 tes diuisit: physicam, ethicam, logicam, id est naturalem, moralem, rationalem; sed naturalem illam pertinentem ad causas na turae, quae uniuersa contineat, moralem uero, quae respiciat ad mores, rationalem autem, quae de sublimioribus disputans Deum omnium patrem esse confirmet. Quam tripertitam doctrinae dis50 tributionem non adeo abhorret ilia nostrorum in disputatione distinctio, qua docti quique hanc caelestem Scripturarum philo sophiam secundum historian!, secundum tropologiam, secundum anagogen disserendam putant. Quapropter historia ueritatem nobis factorum ac fidem relationis inculcat, tropología ad

41-44 sanctificans — seruetur] cfr I Thess. 5, 23 38 Corpus] Corpora B II ergo ... regulam (/. 41)] от. Gl (hoc loco spatium litteris uacuum est) II sacrae] diuinae Q U O II traditur] traditur a patribusD II est] om. S D II 39 in morali] immorali Q II morali] mortali F VIB O, mor//aliAi II superiore] superiori FM II 40 intellectu] intellectus S II anagoge] anagogen Q G S V IB II 41 regulam] regula T B II sanctificans] saluificans S II 42 noster] uester F II 43 querella] querellam5 II in] om. 5 II aduentum] aduentu GFBD O GrL II Dei] от. GlQUO GFT VIBD II iudiciumque] от. O D II 44 Sapientia] Sa pientia enim V II mundi huius] huius mundi GFT B GrL II philoso phiam] philosophia Gl II 45 physicam ethicam logicam] pysica ethyca lo gica Gl II logicam] et logiamAi, loicam /, loycam B, от. G II naturalem] naturale Gl II 45-46 moralem rationalem] morale rationale Gl II 46 sed] от. S II naturalem] rationalem S II illam] illa B, от. D II pertinen tem] pertineri GrL II naturae] naturale Gl, naturales G II 47 respiciat] respicet G S, respicit M II 48 mores] morales S II rationalem] rationale V, rationabilem M II autem] от. G II sublimioribus] sublimibus S II 49 omnium patrem] patrem omnium S D II patrem] patre Gl II confirmet] confirmat D II Quam] A qua IB, Quoniam V II tripertitam] tripertitae S, tripertita IB II doctrinae] doctrinae suae M II doctrinae distributionem] doctributione Gl II distributionem] disputacionem F II 50 dis putatione] disputationem Gl U II 51 qua] quia G II caelestem] от. Gl II Scripturarum] Scripturam O, от. FT II philosophiam] philosophia Gl II 52 tropologiam] trophologiam Gl S II 53 disserendam] disserenda G V, disserendum S II putant] puto FT, putauit / II historia] historiam Gl T B, historiae G S II 53-54 ueritatem nobis] nobis ueritatem V II 54 ac] hac B II fidem] fidelem T II inculcat] inculcati G, occultat F II tropologia] trophologiam Gl, tropologiam T S M

4

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 55-69

55 uitae emendationem mysticos intellectus refert, anagoge ad sacratiora caelestium figurarum secreta perducit. Sunt etiam qui allegoriam in hoc scientiae genere quarto in loco adiciendam putent, quam gestorum narratione futurorum umbram praetulisse confirment. Haec uero ipsa ut subiectis plenius manifestentur 60 exemplis, caelum est secundum historiam hoc quod intuemur, secundum tropologiam uita caelestis; aquae secundum allego riam baptismus, secundum anagogen angelí, iuxta illud: Et aquae quae super caelos sunt laudent nomen Domini. Omnis autem disciplina nostrae religionis ex illo duplici scien65 tiae fonte manauit, cuius primam practicen, secundam theoreticen uocauerunt, id est actualem et contemplatiuam; unam, quae actualem uitam morum emendatione consummet, aliam, quae in contemplatione caelestium et diuinarum scripturarum disputatione uersetur. Ergo actualis scientia in diuersa studia diffunditur,

62 Ps. 148, 4-5

55 mysticos] misticus S M, mysticus B II intellectus] intellectos G II anagoge] anagogen G FT S VM IB, anagogia Gl II ad] от. Gl II 56 secreta] secretiora G V IB II perducit] perducitur S, producit B II qui] quae B II 57 allegoriam] alligorigam G, alligoricam FT II quarto] quarta F II adiciendam] adiciendo Gl, adiciendum F, adicienda T II $8 putent] putant GF VM II narratione] narrationem GlO GFT S M II umbram] umbram: m (alterum) p'"V'-'-, umbra Gl V II 59 confirment] confirmant corr. ex confirment P', confirmant GrL, confirmet F T II Haec] Hoc О II ut] aut B II subiectis] subiecti G, subiectus FT II manifes tentur] manifestetur S M, manifestantur О II 60 exemplis] от. U II quod] от. U II intuemur] intuetur D II 61 tropologiam] trophologiam Gl II uita] uitam Gl, uitae S B II aquae] adque S VM, atque F O II 62 baptismus] baptismum Gl S IB II anagogen] anagogen: go P'sup ' , anagonen S II angeli] angelis S II iuxta] secundum M, ut est D II iuxta ... Domini (/. 63)] от. GlQUO GFT Ch S II Et] от. BD II 63 caelos] caelo V B II 64 autem] от. B II disciplina] disciplinae T II illo] illa V, illud / II duplici] duplicae Gl, duplicis S II 65 fonte] fontem Gl S II primam] prima V IB II practicen] praedicen Gl, pranticen G, practicem S II secundam] secunda G T IB, secundum S II theoreticen] theoreticen: ti P'sup ' , theuriticem Gl, thoreticen G, theoreticem S, theoricen VM, theorecem B, theoricam O, theoresticen GrL II 66 unam] una T V I II unam quae] unamque S M B, unaque F O II 67 emendatione] emen dationem Gl G F S II consummet] consummet /'.'» «"*.-, consummat U, consumment Gl, consumet Q FT BD II aliam] alteram Gl, alia FT II quae] qua T II in] et T II 68 contemplatione] contemplationem Gl II et] ad Gl, от. I II disputatione] dispotationem Gl, disputatione et spiritalis F II 69 uersetur] ferretur G II actualis] actuales G

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 70-91

j

70 contemplatiua autem in duas deriuata partes, id est in historica disputatione et spiritalis intellegentiae interpretatione consistit. Sed his nunc remotis formulas intellegentiae spiritalis quas spopondimus proponamus currentes per singulorum nominum figuras, quibus ista in illo diuinae lectionis inserta textu accipi 75 soient. Oremus itaque Dominum, ut reuelet condensa Scripturarum suarum et proferamus, quomodo secretiore intellectu sentiendum sit: I. De his quae appellantur membra Domini uel quae de eo significantur. 80 II. De supernis creaturis. III. De terrenis. IIII. De animantibus. V. De uariis nominum appellationibus. VI. De interiore homine. 85 VII. De his quae in usu atque in medio habentur. VIII. De uariis uerborum uel nominum significationibus. VIIII. De Hierusale uel aduersis eius. X. De numeris. Ergo ipsas nunc nominum atque uerborum significantias, se90 cundum quas uel maxime in allegoriam trahuntur, prout donum Domini suggesserit, explicemus.

70 deriuata] deriuata corr. ex diriuata P', deriuatas S, diriuatur VID, diriuat B II historica] hystoriae /, historiae B II j\ spiritalis] spiritali V II consistit] consistet Gl II 72 his] in his G II formulas] formulis B II 73 spopondimus] spondimus GFT II proponamus] propandamus О, pro feramus D II nominum] nominibus M II 74 illo lilla/ II textu] textum Gl, texto M, tectu V \\ accipi] accepi U S II 75 Oremus] Queramus G II reuelet) reuelet nobis D II 76 et] ut О II proferamus] prophetamus / II intellectu] intellectum Gl G II sentiendum] sensiendum (sic semper) P II 76-77 sentiendum sit] sentiendae sint D II 78 quae'] qui G TI II appel lantur] appellabantur U II uel quae] atque B, utque О II quae'] quid corr. ex que Gl', quid G, id quod S II de eo] eos U, от. S II 79 significantur] significabantur B II 83 V ... habentur (/. 85)] от. I II 84 interiore] interiorem S O II homine] hominem S II 85 his] ea B II medio] domo F II 86 VIII] V/ II uel] atque О II nominum] hominum / II 87 VIIII] VI / II Hierusale] Hierusalem GrL ß II 88 X] VII / II 89 Ergo ... explicemus (/. 91)] от. S V B II ipsas] ipsas iam GlQUO GFT M ID II significantias] significantes F II 90 quas] quasi U M II do num] domum U II 91 Domini] Dei M II suggesserit] gesseret Gl, suggerit D

6

95

10с

105

no

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 92-111

I. Oculi Domini intelleguntur inspectio diuina; in psalmo: Oculi Domini super iustos. Aures Domini cum exaudire dignatur; in psalmo: Et aures eius in preces eorum. Os Domini sermo ad homines; in propheta: Os Domini locutum est. Verbum Domini Filius ; in psalmo: Eructauit cor meum uerbum bonum. Bracchium Domini Filius, per quem omnia operatus est; in propheta: Et bracchium Domini cui reuelatum est. Dextera Domini idem quod supra ; in psalmo : Dextera Domini fecit uirtutem. Vterus Domini secretum, ex quo Filium protulit; in psalmo: Ex utero ante luciferum genui te. Pedes Domini stabilitas aeternitatis ; in psalmo: Et caligo sub pedibus eius. Vestigia Domini operum secretorum signa ; in psalmo : Et uestigia tua non cognoscentur. Gressus Domini aduentus uel uisitatio Domini; in psalmo: Visi sunt gressus tui, Deus.

93 Ps. 33, 16 II 94 Ps. 33, 16 101 Is. 53, 1 II IO2 Ps. 117, 16 II 108 Ps. 76, 20 II 110 Ps. 67, 25

II

96 Is. 1, 20

IO4 Ps.

IO9,

3

II I

1

98 Ps. 44, 2 106 Ps. 17, 10

92 titulum add G S V B O II intelleguntur] intellegitur Gl, intellegunt Q, intellegentur B, от. G FT II inspectio] in conspectu U, inspectio uel respectio D II psalmo] psalmo XXXIII S II 93 iustos] iustus Gl T Ch II 94 Domini] Domini quid est (semper haec adduntur usque ad Caeli /. 141) S, от. D II Domini ... aures] от. I II dignatur] dignetur B II in psalmo] ubi supra (sic saepe) G FT II psalmo] psalmo qui supra (sic saepe) S, psalmis (sic semper) O II 95 in] ad S VM II preces] praecis S II 96 Os ... est (/. 97)] от. S II homines] hominis Gl II propheta] prophetia О II locutum] loquutus Г II 97 est] est haec GlQUO II 98 in psalmo] от. M II psalmo] psalmo XLIIII S II Eructauit] Eructuauit 5 II t00 Filius] от. GFT II operatus est] operantur / II est] est pater GrL, от. F II t01 Et] от. GlQUO M II reuelatum] releuatum Q II 10г Dextera ... uirtutem (/. 103)] от. Gl II quod] qui Ch II psalmo] psalmo CXVII S II 104 Vterus] Vteros Gl II Domini] Patris D II psal mo] psalmo CVIIII 5 II 104-105 Ex utero] от. BD II 105 luciferum] lucifero U, lucefero S II 106 psalmo] psalmo XVII S II 108 signa] insignia S V II in ... cognoscentur (/. 109)] от. QU II 109 tua] eius BD II 11o Domini'] eius /, Christi D II 111 gressus] ingressus M IB D

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 112-128

7

Arma Domini adiutoria eius in sanctos ; in psalmo : Apprehende arma et scutum. Scutum protectio Dei; in psalmo : Domine, ut scuto bonae uo115 luntatis tuae coronasti nos. Framea ultio diuina in impíos ; in psalmo: Effunde frameam et conclude. Arcus intentio comminationis diuinae; in psalmo: Arcum suum tetendit et parauit ilIum. 120 Sagittae praecepta diuina uel apostoli; in psalmo: Misit sagittas suas et dissipauit eos. Gladius uindicta uel sermo Domini; in apostolo: Viuus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti. Romphaea idem quod supra. 125 Tuba Dei uox manifesta Domini; in apostolo: In iussu et uoce archangeli et in tuba Dei. Currus Dei sedes Dei uel quadriformitas euangeliorum; in psalmo: Currus Dei decem milibus multiplex.

112 Ps. 34, 2 12o Ps. 17, 15 ¡I

II 114 Ps. 5, 13 II 116 Ps. 34, 3 II 118 Ps. 7, 13 I 122 Hebr. 4, 12 II 125 I Thess. 4, 16 II 128 Ps. 67, 18

112 Arma ... psalmo] от. O II adiutoria] adiutoriam Gl II sanctos] sanctis G M II psalmo] psalmo XXXIIII S II Apprehende] Adprehendi Q II 114 protectio] prodictio Gl II Dei] Domini G GrL II psalmo] psalmo V S II scuto] scutum Gl II 114-115 uoluntatis tuae] uoluntate tua / II 115 tuae] от. BO II 116 in impios] от. V II impios] impiis M II psalmo] psalmo XXXIIII S II Effunde] Effrunde B II Effunde ... psalmo (/. 118)] от. F II frameam] framea Gl S B II 117 conclude] conclude aduersus eos Q U II 118 psalmo] psalmo X S II 119 et ... illum] от. V II illum] illut T, illud Ch, oт. G II 120 uel] от. GFTM O II apostoli] apos toli uel prophetae G FT II psalmo) psalmo XVII S II Misit] Emisit / II 122 Gladius] Gladium M II uindicta] uindictam B II apostolo] apostolo ad Hebraeos V, psalmo ad Aebreos M II est] от. I II 122-123 est enim] enim est B II 123 Dei] Domini Gl GFT S M IB II et penetrabilior] от. V II penetrabilior] paenetrabilior est / II gladio] gladii V II ancipiti] ancipitis Gl II 124 idem] id est GO II quod] quae G II supra] supra sermo dei efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti Q U II 125 Domini] Dei L II apostolo] psalmo M II ordo inuertitur in G: id est in tuba Dei ponitur ante In iussu II iussu] iusso Gl, uisu / II et] от. Gl VM IB II uoce] inuoce GlGFTCh VMIBD II 126 archangeli] angelí V II et] от. G VM II in] ото. GlFT II 127 sedes] sedis Gl T M II Dei'] eius D II 128 psalmo] psalmis (sic saepe) F, psalmo LXVII S II Dei decem] dice Gl II decem] dece S II decem milibus] от. B II milibus] milia Gl S V II multiplex] от. I

S

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 129-144

Virga Dei regni significatio uel correptio disciplinae; in 130 psalmo: Virga aequitatis, uirga regni tui. Baculum Dei sustentatio consolationis Dei; in psalmo: Virga tua et baculum tuum ipsa me consolata sunt. Carbones ignis caritatis aut exemplorum aut paenitentiae; in psalmo: Cum carbonibus desolatoriis. 135 Fumus initia conpunctionis futurae uel ipsius comminationis Dei; in psalmo: Ascendit fumus in ira eius; item in a lian l partem: Sicut fumus oculis noxius, id est uanitas. Ignis Spiritus Sanctus; in Actibus apostolorum: Et apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis seditque supra singulos 140 eorum et repleti sunt omnes Spiritu Sancto. II. Caeli apostoli siue sancti, ideo quod Dominus habitet in eis; in psalmo : Caeli enarrant gloriam Dei. Nubes prophetae siue sancti, quia pluant uerbum Domini; in Esaia: Mandaba nubibus desuper ne pluant.

130 Ps. 44, 7 II 137 Prou. 10, 26 II

131 Ps. 138 Act.

22 . 2,

4 3-4

II I1

134 Ps. "9, 4 II 136 Ps. 17, 9 142 Ps. 18, 2 II 144 Is. 5, 6

130 psalmo] psalmo XLIIII S II 131 Baculum] Baculus F D L II Dei'] Domini M, от. I II Dei'] eius D II psalmo] psalmo XXII S II 132 baculum tuum] baculus tuus corr. ex baculum tuum Gl', baculus tuus Q O GFT VIBD L, baculus tuos S II ipsa] ipsae V II consolata] consolatae Q S V II sunt] от. G II 133 Carbones] Carbonis Gl II exemplorum] exemplum /, exemplarum B II aut'] at Gl, от. S II aut poenitentiae] от. GFTChIB II 134 psalmo] psalmo CXVIIII S II 135 conpunctionis] consumptionis FT, conpugtionis S II comminationis] commotionis F II 136 Dei] от. I II psalmo] psalmo XVII S II eius] от. I II item] et V II aliam] malam M II aliam partem] alia parte B II 137 oculis] in oculis / II noxius] noxios S, noxius est V II id] от. G II id ... uanitas] sic iniquitas V, idem fatuitas M II uanitas] tantus Gl II 138 Actibus] Actus V II Et] от. I II 139 illis] от. I II dispertitae] diuisae I II seditque] et sedit V II supra] super GlQUO S T II 140 repleti] impleti V II sunt] sum T II Spiritu] Spiritus T II 141 titulum add G F S VM B O II Caeli] Celum M II siue] uel M I, uel ceteri D II ideo] eo V I II eis] sanctis V II 142 psalmo] psalmo XVIII S II Dei] Dei et opera manuum eius T II 143 Nubes] Nubis Gl, Nubes quid sunt (sic semper usque ad Ne bula /. 162) S II prophetae] prophetice M, prophetiae О II siue] uel M, siue praedicatores D II quia] qui GFT S O, eo quod D II Domini] Dei GlQU S II 144 Esaia] Esaiam B II Mandabo] Et mandabo V II nubi bus] nubibus meis D II desuper] от. D II post pluant add: super ea pluuiam S, super eam V, super eam imbrem (ymbrem D) B D

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 145-163

9

145

Tonitrua uoces euangelii, eo quod de caelo intonent; in psalmo: Vox tonitrui in rota. Coruscationes splendores euangelii ; in psalmo : Inluxerunt coruscationes tuae orbi terme. Fulgura uirtutes uel uerba lesu Christi; in psalmo: Et fulgura 150 multiplicauit et conturbauit eos. Throni angelí uel sancti uel ipsa regnandi potestas; in psalmo: Thronus tuus Deus in saeculum saeculi; item in aliam partem de diabolo: Ропат thronum meum ad aquilonem. Sedes idem quod supra, angeli uel sancti, quod in his Domi155 nus sedeat; in psalmo: Deus sedet super sedem sanctum suam. Sol Dominus lesus Christus, quia fulgeat terris; in Salomone: Ergo sol iustitiae non luxit nobis. Luna ecclesia, eo quod in hac mundi nocte resplendeat; in psalmo: Fecit lunam in tempora. 160 Stellae sancti siue docti; in Daniele: Docti tamquam stellae fulgebunt; interdum et angeli. Nebula uelamentum mysteriorum Dei ; in propheta : Et nebulae puluis pedum eius.

146 Ps. 76, 19 153 Is. 14, 13 II 160 Dan. 12, 3

II

II 147 Ps. 76, 19 155 Ps. 46, 9 H

II 149 Ps. 17, 15 II 152 Ps. 44, 7 157 Sap. 5, 6 II 159 Ps. 103, 19

162 Nah. 1, 3

145 euangelii] euuangelii (sic semper) M, euangeliorum / II 146 psalmo] psalmo LXXVI S II tonitrui] tonitrui tui GlUO G FT S VM IBD II 147 Coruscationes'] Coruscationis Gl II splendores] splendor D II coruscationes'] coruscationis Gl T, corruscationis G II 148 tuae] от. F II 149 uirtutes] uirtutis Gl II in psalmo] от. B II psalmo] psalmo XVII S II Et) от. M II 150 conturbauit] conturbabit F II 151 Throni] Tronus Gl, Thronus / II uel'] siue S II regnandi] от. GFT II psalmo] psalmo XLIIII S II 152 item] et V II aliam] malam M D II aliam partem] alia parte O L II 153 Ponam] Et ponam M II ad] super V II aquilonem] aquilone Gl II 154 idem] id est О II idem ... supra] от. D II quod supra] quae sunt F II angeli ... sancti] от. GFT II quod'] eo quod VM ID II 155 in psalmo] от. l II psalmo] psalmo XLVI S II sedet] sedit GO II sedem sanctam suam] sede sancta sua Gl II sanctam suam] suam sanctam QU II 156 quia] quod S V II terris] in ter ris B, cordibus electorum D II Salomone] Sapientia D II 157 Ergo] Et S V II luxit] inluxit T M II 158 ecclesia] aecclesiae V II hac] hanc Q II mundi] mundum T II nocte] noctem Q II 159 psalmo] psalmo CIII S II lunam] luna GlQ G S II tempora] tempore GlFT M B II 160 sancti siue docti] docti uel sancti M II Daniele] Danielo Gl II stellae] stillae S, scintillae V II 161 angeli] angeli Dei F O II 162 propheta] prophettia F, prophetis О II nebulae] nebula F V II 163 puluis] pului T, pluuiis U II puluis pedum] pedum puluis M II pedum] peduum V

ID

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 164-181

Caligo diuinorum secretorum operimentum; in psalmo: Et ca165 ligo sub pedibus eius. Abyssus profunditas Scripturarum; in psalmo: Abyssus abyssum inuocat. Ros uerbum Domini, ideo quod madefaciat hominum terra1n;

in psalmo: Sicut ros Herman, qui descendit super montem Sion. 170

Pluuia praecepta uel mandata Domini, eo quod terram, id est

homines, inriget; in psalmo: Pluuiam uoluntariam segregabis Deus hereditati tuae. Niues pro candore iustitiae maxime; in psalmo: Lauabis me et super niuem dealbabor. 175 Grando comminationes Domini, quibus contumaces euerberet; in psalmo: Grando et carbones ignis; item in aliam partem: Et occidit in grandine uineas eorum. Pruina abstinentia, eo quod per hanc frigescat calor corporis; in psalmo: Factus sum sicut uter in pruina. 180 Tempestas persecutionum uel tribulationum impetus; in psalmo: Qui saluum me fecit a pusillo animo et tempestate.

164 Ps. 17, 10 II 166 Ps. 41, 8 II 169 Ps. 132, 3 II 171 Ps. 67, 10 II 173 Ps. 50, 9 II 176 Ps. 17, 13; Ps. 77, 47 II 179 Ps. 118, 83 II 181 Ps. 54, 9

164 operimentum] perimentum G II psalmo] psalmo XVII S II 165 eius] от. G II 166 Abyssus] Abysus Gl G II psalmo] psalmo XLI S II Abyssus abyssum] Abysus abysum G, Abisus abisum S II 167 inuocat] inuocat in uocem cataractarum suarum Gl II 168 Domini] от. Q II ideo] in eo M II ideo quod] de quo T II madefaciat] ualde faciat 5 II terram] terra Gl Ch II 169 qui] quod Gl GFTCh S VM B II super] in GFTCh VM GrL II 170 terram] terra Gl Ch II 171 homines] hominis Gl II inriget] riget V, inrigat B, irrigent GrL II psalmo] psalmo LXVII S II Pluuiam uoluntariam] Pluuia uoluntaria Gl S II segregabis] secrecans Gl, segregans S, segrega V II 173 Niues] Neuis Gl, Nives sancti V II maxime] от. S Ch II psalmo] psalmo L 5 II 175 comminationes] comminationis Gl Ch II contumaces] contumacis Q II euerberet] euerberat GFT, erueret S, uerberet V \\ 176 psalmo] psalmo XVII S II car bones] carbonis S II item] et V II aliam partem] alia parte GrL II Et] от. V II 177 occidit] occidet £/ II grandine] grandinem Gl II uineas] uinea G II 178 abstinentia] abstinentiae Gl II calor] carbo V II 179 psalmo] psalmo CXVIII S II 180 persecutionum uel tribulationum] tri bulationum uel persecutionum S II 181 psalmo] psalmo LIIII 5 II fecit] facit GlQU M II a pusillo animo] a pusillanimo £/, a pusillanimitate B II tempestate] a tempestate U, tempestatem V

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 182-198

и

Glacies durities peccatorum; in Salomone: Et sicut in sereno glacies ita soluentur peccata tua. Venti animae sanctorum; in psalmo: Vola uit superpinnas uen185 torum; item in malam partem in Matthaeo: Etflauerunt uenti. Aquilo diabolus uel homines infideles aut mali; in propheta: Ab aquilone exardescent mala super terram. Dexter idem quod supra ; in Salomone : Aquilo durus est uentus. Nomine autem dexter uocatur, eo quod diabolus nomen sibi 190 dextri praesumat tamquam boni, siue quod occidentem, id est peccatum, respicientibus dexter fiat. Auster calor fidei; in psalmo : Sicut torrens in austro. Aer inanitatis enuntiatio ; in apostolo : Sic pugno non quasi aerem uerberans, id est non inania consectans. 195 Tempora oportuna distributio uoluntatis diuinae; in psalmo: Fecit lunam in tempora. Ver uitae renouatio uel per baptismum uel per resurrectionem ; in psalmo : Aestatem et uer tu fecisti ea.

182 Eccli. 3, 17 II 184 Ps. 17, u II 185 Matth. 7, 25 et 7, 27 II 187 ler. 1, 14 II 188 Prou. 27, 16 II 192 Ps. 125, 4 II 193 I Cor. 9, 26 II 196 Ps. 103, 19 II 198 Ps. 73, 17

182 durities] duricias B, duritia D II Salomone] propheta D II Et] oт. V II 182-183 in sereno glacies] glagies (glacies V) in sereno 5 K II 183 soluentur] soluuntur S II tua] sua F, от. G D II 184 Venti] Ventus S II in psalmo] от. L II Volauit] Volabit F, Et uolauit T II 185 item] от. V II malam]aliamG/GiTKßGri II Matthaeo] Matteumß II Et] от. QUO L II 186 uel] aut B II homines infideles] hominis infidelis Gl, infideles homines D II aut] от. D II in] от. G II in propheta] от. S II 187 Ab] от. G II exardescent] exar//escent P, arescent G II 188 idem] idemque G, item B, id est О II Aquilo] Aquilone T II durus est uentus] uentus durus est M II 189 Nomine] Nomen M II autem] от. S II diabolus] diabulos Gl II 190 praesumat] от. Q II 192 hic ordo est in D: Aer Auster II Auster] Austor Q II calor] calore M II fidei] fidei succensus M II psalmo] psalmo CXXV 5 II torrens] torrentem 5 II 193 inanitatis] inanitas / II inanitatis enuntiatio] inanitas enuntiationis M D II Sic] Si/ II quasi] quasi in incertum non quasi S II 193-194 aerem uerberans] aera caedens / II 194 id] hoc S II est] es U II non ... con sectans] inaniter S II 195 oportuna] oportuno / II uoluntatis] uolumptatis M II psalmo] psalmo CIII S II 196 Fecit] Fecit Deus Gl II lunam] luna GlQ GTS II tempora] tempore FT II 197 uitae] uitae et uel uita D'sup '. II renouatio] renouati D II uel'] от. I II per'] pro U, от. M II resurrectionem] resurrectione Gl, renouationem IB II 198 psalmo] psalmo LXXIII S II Aestatem] Aestate S II fecisti] plasmasti I O II ea] eam U G FT, eum /, от. V

12

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 199-218

Aestas uenturae iucunditatis praefiguratio ; in psalmo idem 200 quod supra. Hiemps persecutio uel tribulatio; in euangelio: Vt nonfiatfuga uestra hieme uel sabbato. Anni aliquando pro aeternitate accipiuntur, ut ibi: Anni tui non deficient; interdum et pro breuitate uitae, ut hic: Anni nostri 205 tamquam aranea meditabuntur. Dies et nox iustitia et iniquitas, fides et infidelitas, prospera et aduersa; in psalmo: In die mandauit Dominus misericordiam suam et nocte declarauit. Lumen et tenebrae ita maxime accipiuntur ut dies et nox; in 210 epistula lohannis: Qui diligitfratrem suum in lumine manet, qui autem oditfratrem suum in tenebris est. Vmbra protectio diuina; in psalmo: Sub umbra alarum tuarum protege me. Hora quingenti, ut putant quidam, anni, si quando dies pro 215 toto mundi istius saeculo accipitur; in epistula lohannis : Filioli, nouissima bora est. Oriens Saluator maxime ; in Luca : Visitauit nos oriens ex alto ; et in Zaccharia: Ecce uir oriens nomen eius.

201 Matth. 24, 20 II 203 Ps. 101, 28 II 204 Ps. 89, 9 II 207 Ps. 41, 9 II 210 I loh. 2, ID. H II 212 Ps. 16, 8 II 215 I loh. i, 18 II 217 Luc. 1, 78 II 218 Zach. 6, u

199 Aestas] Aestus S II in ... supra (/. 200)] от. D II in ... persecutio (/. 201)] от. I II 201 Hiemps] Hieps Gl II Vt] от. GrL II Vt non] Orate ne V, Orate ut non M, Videte ne D II 201-202 fuga uestra] fugam uestram Gl, uestra fuga G T II 202 hieme] hime Gl, hiemen Ch II 203 aeternitate] aeternitatem Gl II ut ibi] in psalmo V \\ ibi] ubi U II Anni] Et anni D II 204 et] от. ID II breuitate] breuitatem Gl Ch II uitae] от. ID II hic] ibi V, huic / II 205 tamquam] sicut G VM IB O GrL II meditabuntur] meditabantur V II 206 iustitia] iniustitiam Gl II infidelitas] infelicitas / II 207 psalmo] psalmo ХIЛ S II Dominus] от. G II misericordiam] misericordia S II 208 suam] от. S II nocte] in nocte / II 209 accipiuntur] accipiuntur tenebras G II 210 diligit] dilegit G II fratrem suum] от. D II 212 psalmo] psalmo XVI S II 213 me] от. G II 214 quingenti] от. D II ut putant quidam anni] anni ut quidam putant Af II putant quidam] quidam putant S II anni si] an nisi K II si] del Gl', от. G FT B D O II pro] per S II 215 toto] totum corr. ex toto S' II mundi] mundo B II mundi istius] istius mundi QU II saeculo] saeculi G B, spatio V II accipitur] accipiuntur M BD, accipit F II 218 et] от. B II oriens nomen eius] nomen eius oriens V

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 219-234

13

Occidens uitae melioris defectus; in propheta: Occidet uobis 220 sol meridie. Mane lux actuum bonorum uel baptismum uel resurrectio; in psalmo : Mane astabo tibi et uidebo te. Meridies plena doctrinarum factorumque claritas; in Salomone: Vbi cubas in meridie; et in malam partem in psalmo : A 225 daemonio meridiano, id est manifesto. Vespere finis uitae uel saeculi uel poena ; in psalmo : Ad uesperum demorabiturfletus et ad matutinum laetitia. III. Terra homo ipse; in euangelio: Aliud cecidit in terram bonam; item in malam partem de peccatore: Terram edes omnibus 230 diebus uitae tuae. Árida infructuosi hominis caro; in Ecclesiastico: Cooperire aridam malitia et dolositate. Puluis peccatoris uel carnis uanitas; in psalmo: Sicut puluis quem proicit uentus.

219 Am. 8, 9 II 222 Ps. 5, 5 II 224 Cant, 1, 6; Ps. 90, 6 II ггб Ps. 29, 6 II 228 Marc. 4, 8 II 229 Gen. 3, 14 II 231 Eccli. 37, 3 II 233 Ps. 1, 4

219 uitae] от. D II melioris] muliebris D II Occidet] Occidit Q UO G S M IBD II uobis] uos B, от. V II 220 meridie] meridiei U, ueritatis S II 221 uel' ... resurrectio] от. D II baptismum] baptismo О II resurrectio] resurrectione О II 222 tibi ... te] от. T II et ... te] от. GF II te] от. QUOSIBD II 223 plena] plana corr. ex plena Gl', plana G II factorum que] actuumque GrL, factorumue D II Salomone] canticis canticorum D II Z24 cubas] cupas G II malam partem] mala parte О II in psalmo] от. M GrL II psalmo] psalmo XC S II A] Ab incursu et D II 225 meridiano] от. Ch II id ... manifesto] от. V II manifesto] manifestato corr. ex manifesto Gl', manifestato GFT II 226 Vespere] Vesper S II uel' ]om. D II poena ] in poena T, bene M II in psalmo] от. M II psal mo] psalmo XXVIIII S II 227 et ... laetitia] от. V II ad] a S II laetitia] laetitiam Gl II 228 titulum add G S VM B O II terram bonam] terra bona Gl II 229 item] et S VM II malam] aliam Ch II peccatore] peccatorem Gl II Terram] Terra V, Terrae B O, от. I II 230 diebus] от. I II 231 infructuosi] infructuosa S II hominis] homines FT B II caro] от. GFT II in] et in M II Ecclesiastico] Salamone GFT O, Solomone S, Sa lomone ChIBD II Cooperire] Cooperiere S, Cooperi M II aridam] arida Gl IB II 232 malitia] malitiam GFCh S M O II malitia ... dolositate] от. Gl II et] от. Ch O II dolositate] dolositatem GFT Ch S VM O II 233 peccatoris] peccatores QUO GFTCh S VMIBD II carnis] carni / II psalmo] psalmo I S II 234 proicit] proiciet S VM

14

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 235-249

235

Lutum peccatorum glutinum; in psalmo: Eripe me de luto, ut non infigar; item in aliam partem in lohanne: Lutum fecit et linuit oculos meos. Montes Dominus, ecclesia, apostoli siue sancti a celsitudine uirtutum; in psalmo: Qui descendit super montes Sion; item in 240 aliam partem propheta : Ne quando offendant pedes uestri ad montes caligosos, id est hereticos. Colles sancti sed minoris meriti; in psalmo: Montes et omnes colles; item in malam partem in euangelio: Omnis collis et n1ons bumiliabitur. 245 Valles contritione cordis humiles; in psalmo: Et conualles abundabunt frumento; item in malam partem propheta : Vallem filiorum Ennom. Petra Christus a firmitate ; in apostolo : Petra autem erat Chris tus.

235 Ps. 68, 15 II 236 loh. 9, n II 239 Ps. 132, 3 242 Ps. 148, 9 II 243 Luc. 3, 5 II 245 Ps. 64, 14 248 I Cor. Ю, 4

II II

240 ler. 13, 16 246 ler. 19, г

235 glutinum] glutinium О II luto] loto S II 236 infigar] inaeream S II item] et V, от. B II aliam ... lohanne] euangelio / II lohanne] lohannem Gl V, euangelio lohannis S II 237 linuit] liniuit QUO T V IBD GrL, Huit F II 238 Montes Dominus] Mons ipse dominus. Montes D II Dominus] Domini Q, Dominus aut / II ecclesia] ecclesia uel ID II siue] uel ID II a] ac Ch, ab /, от. Gl II celsitudine] caelsitudinem Gl II 239 Qui] Quod GTCh S VO II descendit] ascendit B II super] in G О D II montes] montes P, montem GrL ß II item] et V II 240 aliam] malam D II aliam partem] от. I II propheta] in prophetam Gl V, in propheta Q U S M IBD, profetam A II offendant] offendunt /, effendant U II 241 caligosos] calicosus Gl, galigosus A, calligosus S II id ... here ticos ] от. B II hereticos] hereticus Gl, hereticorum GFT, ad hereticos 5 II 242 sed] et / II minoris] minores G A S M B II psalmo] psalmo CXLVIIII 5 II 243 item] et К II in ... partem] от. I II malam] aliam GlQUOGASVM II Omnis] Omnes P Ch B, Omnis id est superbi О II collis et mons] mons et collis O GrL D, mons et colles S, montes et colles B II 244 humiliabitur] humiliabuntur B II 245 Valles] Vallis Gl I II contri tione] contritio G S I, contriti V II cordis] cordes et V II humiles] humilis Gl G A S IB II psalmo] psalmo LXIIII S II conualles] conuallis Gl, ualles/О II 246 frumento] frumentum U II item] et К II in ... partem] от. I II malam] aliam GlO S VM II malam partem] alia parte A II propheta] in prophetam Gl, in propheta G S VID, in profundum B II Val lem] Vallis D II 247 Ennom] Ennon A O GrL, Emnon T S VIB, Hennon D, Enon F II 248 a] ad / II firmitate] firmitatem Gl l

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 250-265

15

250

Lapides interdum Christus aut sancti; in psalmo: Lapis quem reprobauerunt acetificantes; item in aliam partem: Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Ager hic mundus; in euangelio: Ager est hic mundus. Campi sancti siue scripturae diuinae, eo quod pastum ani255 marum praebeant; in psalmo : Et campi tui replebuntur übertate; item in malam partem: In campo Taneos. Pascua refectio spiritalis; in psalmo: In locopascui ibi me conlocauit. Cultura sancti qui excoluntur in Deum; apostolus: Dei agricul260 tura estis. Agricola Deus; in euangelio Dominus: Ego sum uitis uera et Pater meus agricola est. Sulci corda sanctorum; in psalmo: Sulcos eius inebrians. Semen diuina praedicatio; in euangelio: Exiit qui seminat se265 minare semen suum.

250 Ps. 117, 22 II 251 Matth. 3, 9 II 253 Matth. 13, 38 II 255 Ps. 64, 12 II 256 Ps. 77, 43 II 257 Ps. 22, 2 II 259 I Cor. 3, 9 II 261 loh. 15, 1 II 263 Ps. 64, n II 264 Luc. 8, 5

250 Lapides] Lapis VM IB II Christus aut) от. I II aut] aliquando D II aut ... psalmo] ut sicut in apostlo G II psalmol psalmo CXVII S, euangelio / II Lapis] Lapes Gl, Lapides Q, Lapidem M D II 251 aedificantes] aedificantes et in propheta sancti lapides uoluuntur super terram VM II item ... partem] in euangelio I II partem] partem in euan gelio S D II 252 Deus] Dominus A II filios] filius Gl A II 253 in ... mundus] от. I II euangelio] euangelio (euuangelio M) Dominus VM II 254 sancti siue] от. S II scripturae diuinae] diuinae scripturae D II pastum animarum] pastum spiritale hominibus D II 255 praebeant] praebent V II Et] от. Gl O II ubertate] ubertatem Glll GT V II 256 item] et VM II malam] aliam T VM BO II malam partem] psalmo XXVII S, psalmo / II campo] campos F II 257 Pascua ... spiritalis] от. S II in psalmo] от. GrL II psalmo] psalmo XXII S II pascui] pascue Gl, pascuae QO GFTChA S VMIBD GrL II conlocauit] collocabit D II 259 Deum] Deo A, Domino S II apostolus] in apostolo Cb S V IB O, apos tolo T II 260 estis] оm. G II 261 Deus] Deus Dominus S II euangelio] euangelio secundum lohannem S II Dominus] от. S M B D O II 262 est] om.GFTSB II 263 Sulci] Solci Gl, Sculci О II Sulcos] Solcus Gl, Sulcus T S IB O II 264 Exiit] Ecce exit / II seminare] seminarem Gl

16

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 266-280

Messis ubertas uel copia fidelium; in euangelio: Leuate oculos uestros et uidete regiones quia albae sunt iam ad messem; et ali ter: Messis consummatio saeculi sicut messores angeli. Manipuli fructus iustitiae; in psalmo: Portantes manipulos 270 sUOs.

Stipula aridi ad fidem uel inanes; in apostolo: Ligna faenum stipula; et in propheta: Heu mihi quia factus sum sicut qui colligit stipulam in messe, hoc est nullos boni operis fructus inueni. Area ecclesia; in euangelio: Et permundabit aream suam. 275 Ventilabrum examen iustitiae Dei; in euangelio: Cuius uentilabrum in manu sua. Triticum sancti uel electi Dei ; in euangelio : Et congregabit triticum suum in horreum. Hordeum legis littera; in euangelio: Est puer unus hic qui ba280 bet quinque panes hordiacios.

266 loh. 4, 35 II 268 Matth. 13, 39 II 269 Ps. 125, 6 II 271 I Cor. 3, 12 II 272 Mich. 7, 1 II 274 Matth. 3, 12 II 275 Matth. 3, 12 II 277 Matth. 3, 12 II 279 loh. 6, 9

266 Messis] Messes P GrL A B II copia] cupia Gl G M II fldelium] sanctorum B II 267 regiones] regionis Gl II quia] quoniam Gl, qui U T, quia iam D II iam] от. S M D II et'] от. M II 268 Messis] Messes P QU B II consummatio] consumatio A S, significat consumationem D II saeculi] saeculi est / II sicut] от. IB II messores] messeres T, messores sunt VI, messores intelliguntur £> II 269 psalmo] psalmo CXXV S II manipulos] manipulus A II 271 aridi] arida F II uel inanes] от. GrL II inanes] inanis Gl, ignis S II faenum] fenum corr. ex feno S' II 272 stipula] stipulam Gri II mihi] meg£/ II factus] factum A II colligit] collegit G Ch II 273 stipulam] stipula GlU G T Secorr A V B II messe] messem S Ml II nullos] nullus Q, nullius U, nulli A SI, nullum B II boni operis] operis boni B II fructus] fructos G M, от. V II inueni] inueniri corr. ex inueni Gl', inueniri G II 274 permundabit] permundauit Gl F T Ch S VM B O, permondauit A, post mundauit G II 275 Ventilabrum] Ventelabrum P II Dei] Domini S, от. M II 276 manu sua] manum suam Gl II 277 sancti uel] от. D II uel] от. F II congregabit] congregauit GlGTChASVM II triticum] tricum T II 278 suum] от. T II suum in horreum] in horreo suo S, in horreum suum GrL D II horreum] horreo A, orreoAf II 279 legis littera] littera legis D II puer unus] unus puer U II unus] от. Gl II hic] huic /, от. S M II 280 quinque] от. S II panes] panis Gl II hordiacios] ordiacius Gl, ordeacios QO, hordeatios F D, hordiacius Ch, hordeacios IB, hordeaceos GrL

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 281-297

17

Paleae peccatores; in euangelio: Paleas autem comburet igni inextinguibili; et Hieremias: Quidpaleis ad triticum dicit Dominus? Zizania scandala uel male uiuentes; in euangelio: Venu inimi285 cus eius, superseminauit zizania in medio tritici. Vinea ecclesia uel populus Israhel; in psalmo: Vineam de Aegypto transtulisti; item in malam partem: Ex uinea enim Sodomorum uitis eorum. Vitis Christus; in euangelio: Ego sum uitis ; item in aliam par290 tem ut supra in cantico Deuteronomii : Ex uinea Sodomorum ui tis eorum. Palmites apostoli uel sancti; in euangelio: Ego sum uitis, uos palmites; et in malam partem in cantico Deuteronomii: Et pal mes eorum ex Gomorra. 295 Vuae fructus iustitiae; in cantico Esaiae: Expectaui ut faceret uuam; item in malam partem in Deuteronomio: Vua eorum uua fellis.

281 Matth. 3, 12 II 282 ler. 23, 28 II 284 Matth. 13, 25 II 286 Ps. 79, 9 II 287 Deut. 32, 32 II 289 loh. 15, 5 II 290 Deut. 32, 32 II 292 loh. 15, 5 II 293 Deut. 32, 32 II 295 Is. 5, 4 II 296 Deut. 32, 32

281 comburet) conburit Gl T A S II 282 inextinguibili] inextinguibilis A II paleis] paleas VI O, paleae B II 284 uel] et Gl II male] mala Q T II inimicus] inimicus homo Af II 285 eius] от. G F S M I II et post eius in GrL ß, deest in P II zizania] zizaniam G M II tritici] trici P II 286 uel] uel quondam D II Israhel] от. M II Vineam] Vinea GlQU II de] ex Ob Vß О II 287 item] et V II in ... partem] от. I II malam] aliam SO II uinea] uineam Gl II enim] от. I O II 288 uitis] uites Q U, uinea / II 289 hic ordo est in S: Palmites Vitis II Vitis'] et uitis / II uitis'] uites P Gl, uitis uera ß II item ... Deuteronomii (/. 290)] et in malo D II in ... partem] от. I II aliam] malam VM GrL II 290 ut] quod VM II ut supra] от. GFT S II in ... eorum (/. 291)) от. VM II cantico] canticum Gl, cantici / II Ex ... eorum (/. 291)] hoc quod supra О II uinea] uinea enim Gl S B II 292 uel] siue IB II uitis] uites Gl II uitis uos] от. G II uos] uos estis Gl, et uos BD II 293 et] item B II ma lam] aliam 5 II malam partem] malo D II malam ... cantico] от. I II in ... Deuteronomii] от. VM D II cantico] canticum Gl, antiquo B II pal mes] palmites Ch SMIO, palmis Q UA B II 294ex]deAiß II 295 Vuae] Vua VM II cantico] canticum S II cantico Esaiae] Esaia Ch O D II Ex pectaui] Spectaui A, Et expectauet S II ut] от. S II faceret] facere S II 296 uuam] uua FT II item] et V D II in ... partem] от. I II malam] aliam S O II malam partem] malo D II in'] от. Gl II in Deuterono mio] ubi supra Ch O, от. D II Deuteronomio] Deuteronomii Gl, Deuteronomium V B, euangelio / II Vua'] Vuae U B II uua'] uuae B, от. Gl

18

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 298-312

Botrus ecclesia siue corpus Domini; in Numeris: Eo quod botrum inde portassentfilii Israhel 300 Vindemia consummatio saeculi uel uindicta in populum; in psalmo: Vindemiant eam omnes qui praetergrediuntur uiam; et lohel: Mittue falces et uindemiate uineam terrae quia maturae sunt uuae eius. Torcular altare, ab eo quod ibi oblationes tamquam fructus 305 conferantur; in cantico Esaiae: Et torcular fodi in ea; et aliter torcular tribulationum pressura, in qua fideles probantur; in ti tulo psalmi: Infinempro torcularibus. Faenum caro uel uana gloria; in propheta: Omnis carofaenum et omnis gloria eius utflosfaeni. 310 Herbae iucunditas quaedam proficientis animae; in Genesi: Producat terra herbam uirentem; item in malam partem: Mane sicut herba transeat.

298 Num. 13, 25 II 301 Ps. 79, 13 II 302 loel 3, 13 cum Apoc. 14, 1819 II 305 Is. 5, 2 II 307 Ps. 8, 1 II 308 Is. 40, 6 (cfr I Petr. 1, 24) II 311 Gen. 1, n; Ps. 89, 6

298 Botrus] Butrus GlQ II ecclesia] ecclesiae Gl II botrum] putrum Gl II 298-299 botrum inde] от. D II 299 portassent] portarent M II filii] fili Gl TA S, filius M II Israhel] Istrahel S, Rachel M, Israel item in ma lam partem botrus amaritudinis in ipsis / II 300 consummatio] consumatio G A S B O II populum] populo FT O, populo filiorum Israhel V II 301 Vindemiant] Et uindemiant IBD II eam] ea Gl U II omnes] omnis Gl II praetergrediuntur] transeunt S VM I II uiam]uiaG/£M II et] in GlQUD II 302 lohel] propheta D II falces] falcis Gl II uindemiate] uindimiante S, uindemiam / II 303 uuae] uuas V II 304 Torcular] TorcuгaгЛ II ab] om. FSMD II oblationes] oblationis Gl II tamquam fruc tus] от. S II 305 conferantur] conferuntur D, confringantur F, confrigantur T II in'] et in Cb O II cantico] canticum F II cantico Esaiae] Isaia Ch O, Ysaia D, cantica canticorum / II torcular] torculor T II fodi] fudi Gl, fodit O II fodi ... torcular (/. 306)) от. U II ea] eam G D II 306 torcular] от. G II in qua] ubi FT, quibus D, от. G II fideles] fidelis A Gl, infideles GFT II 307 psalmi] psalmo Q II finem] fine V II 308 uel ... gloria] от. I II gloria] gloriam Gl II propheta] Isaia Ch O II 309 gloria] gloriam Gl II eius] hominis / II ut ... faeni] от. А II 310 Herbae] Herba Ch ID O II quaedam] quadam B II proficientis] proficientibus T II animae] anima / II 311 terra] terram Gl II uirentem] faeni / II item] et 5 V D, от. O II malam] aliam S II malam partem] malo D II 312 sicut] ut A

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 313-326

19

Flores Christus uel specimen iustitiae; in psalmo: lustus ut palma florebit. 315 Lilium Christus uel angeli a candore iustitiae; in Salomone: Ego flos campi et lilium conuallium. Rosae martyres a rubore sanguinis; in Salomone: Sicut rosa germinat super uuidafluenta. Violae confessores ob similitudinem liuidorum corporum; in 320 Cantico canticorum: Flores in terra uisi sunt. Siluae gentes; in psalmo : Inuenimus eam in campis siluae. De his siluis egressi sunt duo ursi reges Romanorum ad praeceptum figurati Helisaei et post quadraginta duos annos ascensionis eius ad caelos ludaeos pueros comederunt. 325 Condensa opaca uel contecta scripturae diuinae; in psalmo: Et reuelabit condensa.

12

313 Ps. 91, 13 II 315 Cant. 2, 1 II 317 Eccli. 39, 17 II 321 Ps. 131, 6 (cfr IV Reg. 2, 24) II 325 Ps. 28, 9

II

320 Cant. 2,

313 Flores] Flos О, Palmites B II Christus] Christus uel quilibet iustus D II specimen] species SO II psalmo] psalmo XCI S II ut] sicut B II 314 florebit] floriet GlU A S, florebit de (et de M) hominum quoque uita praesente in aliam partem in psalmo (in psalmo от. M) mane floreat et transeat (pertranseat M) VM II 315 uel] от. F II а] от. l II a ... iustitiae] от. Ch II candore] conditore F II 317 Rosae] Rosa Л II a ... sangui nis] от. Ch II rubore] robore P GlQUA B, ruborae corr. ex roborae S' II 318 germinat) germinans / II super] sub V II uuida] uiuida U VM BD, humida G FT O, umida A Ch, humida et / II uuida fluenta] riuum umectum S II 319 confessores] confessurus / II ob] sub О II similitudi nem] similitudine MB O II liuidorum] diuinorum S II 320 Cantico] Canticum Gl, Canticis Q U F I, Cantica G II in terra uisi sunt] uisi sunt in terram S II terra] terris T II 321 in psalmo] от. SI II eam] ea GlQUS VI, eum L II siluae] siluae Vespasianus et Titus / II De ... comederunt (/. 324)] от. GFT II 322 ursi] ursi Vespasianus et Titus VM O D, от. I II Romanorum] Romanorum Vespasianus et Titus A S GrL II Vespasianus et Titus P''" uu"* II ad] a Gl II 323 et] qui B, от. O II et post] postquam О II annos] annus Gl S II eius] eius quasi A II 324 ludaeos] ludaicos О II pueros] puerus A II comederunt] comederunt et uel lacerauerunt D""uu"»- II 325 opaca] opoca P, opauca A II contecta] tecta S II scripturae] scriptura B II scripturae diuinae] diuinae scripturae GrL II psalmo] psalmo XXVIII S II Ft] от. M II 326 reuelabit] reuelauit GlQUO GTА S VIB, reuelauit Dominus M

20

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 327-340

Ligna peccatores igni deputandi; in Ecclesiaste: Qui scindit ligna periclitabitur in eis; item in bonam partem: Et erit tamquam lignum quod plantatum est. 330 Radix origo; in apostolo: Quod si radix sancta et rami; et in malam partem in psalmo: Et radicem tuam de terra uiuentium. Arbor homo a fructu operum, in euangelio: Autfacite arborem bonam et fructum eius bonum; et in malam partem: Aut facite arborem malam etfructum eius malum. Quidam in hoc testimo335 nio arborem hanc uoluntatem hominis magis quam ipsum hominem accipiendum putant. Ramus successio ; in apostolo : Quod si radix sancta et rami; item in malam partem in Daniele: Praecidite ramos eius. Folium sermo doctrinae; in psalmo: Etfolium eius non defluet; 340 et aliter folium uestitus et decor cum protectione diuinae gratiae.

327 Eccle. IO, 9 II 328 Ps. 1, 3 II 332 Matth. 12, 33 II 333 Matth. 12, 33 n II 339 Ps. 1, 3

330 Rom. n, 16 II 331 Ps. 51, 7 II 337 Rom. n, 16 II 338 Dan.

327 Ecclesiaste] Ecclesiasten G A SIB, Aeclesiasten V II scindit] incendit 5, ascendit О II 328 ligna] от. G II item] et V, item in alio loco О II bonam partem] psalmo primo S II 329 post lignum add: secus decursus aquarum B, id est Christum О II quod ... est] от. FT A BD O II est] est secus decursus aquarum V II 330 sancta] sanctam Г II in ... partem (/. 331)] от. l II 331 in psalmo] от. T II 332 a] ad A, ob M II fructu] fructum Gl II Aut] от. O II arborem] arbor P, arbore Gl II 333 bonam] bona Gl II et' ... bonum] от. A II fructum] fructus F S II et'] et item / II in ... partem] от. I II 334 arborem] arbore Gl II ma lam] mala Gl, malum B II et ... malum] от. F II Quidam ... putant (/. 336)] от. GFT II in] от. l II 335 arborem hanc] hanc arborem GrL II arborem hanc uoluntatem hominis] uoluntatem hominis arborem hanc V II hanc] hunc Gl II hominis magis] magis hominis О II ipsum] ipso A, illum / II 336 accipiendum] accipiendam GrL II accipien dum putant] accipiunt M II putant] putant congruit ueritati ut uoluntas in hoc testimonio magis quam homo accipiatur О II 337 successio] succesio U, suscessio F, succisio D II sancta] sancta est V, sancti B II 338 item] et О II malam] aliam GlO II Daniele] Danihel Gl, Danielo Q, Danihelo G M I, Danielem B, propheta S II Praecidite] Et praecidite Gl, Praecidit corr. ex Praecedit S', Precide V II ramos] ramus T II 339 psalmo] psalmo S I, psalmis GrL II defluet] defluit Gl Ch, decidit AS II 340 et] от. QU II folium] от. G II uestitus] et uestitus G II uestitus et decor] uestitum et decorum S II protectione] protectionem Gl, protectionis A M II diuinae] diuinam Gl II gratiae] от. I

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 341-353

21

Poma sanctorum in uirtutibus fructus; in Cantico canticorum: Et manducetfructum pomorum suorum. Palma perfectio uel uictoria ; in psalmo : lustus ut palma florebit. 345 Cedri excelsioris potentiae uiri; in psalmo: Vt cedrus Libani multiplicabitur; et in malam partem in psalmo: Et confringet Dominus cedros Libani. Olea sanctus misericordiae abundans fructibus ; in psalmo : Ego autem sicut oliua fructifera. 350 Oleaster homo sine fructu uel gentilis; in apostolo: Si autem tu ex naturali excisus es oleastro. Ficus synagoga interdum; in euangelio: Et arefacta est conti nuo ficulnea\ et in Abacuc: Ficus non afferet fructum.

342 Cant. 5, 1 II 343 Ps. 91, 13 II 345 Ps. 91, 13 II 346 Ps. 28, 5 I 348 Ps. 51, I0 II 350 Rom. 11, 24 II 352 Matth. 21, 19 II 353 Hab. 3, 17

341 Poma] Poma fructus D II fructus] от. D II Cantico] Canticis / О II 342 manducet] manducent O, comedat D II 343 perfectio] profectio U, reuectio О II psalmo] psalmo XCI S II florebit] floriet QUS V,post florebit (floriet V) add et in apostolo omnes quidem currunt sed unus accepit (accipiet АО palmam id est inter omnes hereses (ereses M) solus catholicus (catholicus populus M) coronatur VM II 345 Cedri] Cedrus U II ex celsioris] excelsiores Gl Q O F T Ch A SB, excelsior £/, excelsi / II poten tiae] et potentiores Q, et potentior £/, potentiores / II uiri] uir U, ueri A II in psalmo] ubi supra О II psalmo] psalmo XCI S II cedrus] caedros Gl, cedros A, caedrus corr. ex caedros S', cedrum M, coedri / II 346 multiplicabitur] multiplicabuntur / II in psalmo] от. G II psalmo] psalmo XXVIII S II Et] от. A II confringet] confringit Gl M II 347 cedros] cedrus Q F, coedrus B II 348 Olea] Oliua SI O II sanctus] sancti G/ 5 II sanctus misericordiae] от. I II misericordiae] misericordia G S II fructibus] fructus Л II in psalmo] от. Gl II psalmo] psalmo LI S II 348-349 Ego autem] от. A II 349 autem] от. S II fructifera] fruc tifera in domo Dei Ch S O II 350 fructu] fructum Gl II gentilis] gentiles S II 351 tu] от. G II excisus] incisus GlQU S V II es] от. GrL II 352 interdum] от. I II continuo] interdum B, от. МO II 352-353 conti nuo ficulnea] ftculnea continuo A II 353 ficulnea] ficulneae S II in] от. FD II Abacuc] Habacuc: H P'sup ', Ambacum Gl A II Ficus] Et ficus S II Ficus ... fructum] от. A II afferet] affer//t P, affert U I, adferit Gl, dabit M II fructum] fructum suum О

2Z

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 354-369

Malogranata ecclesia de multis gentibus siue diuersas gratias 355 habens ; in Canticis canticorum : Emissiones tuae paradisus malogranatorum cum fructu pomorum. Harundo peccator uel fragilis in fide; in euangelio: Harundi-

nem quassatam non confringet; item harundo infirmum auxilium; in propheta: Quid confidis in baculo isto harundineo, Ae360 gypto? cut si quis incubuerit conquassabitur et perforabit manum eius. Rubus, ut quidam opinantur, sanctae Mariae uirginis praefiguratio, eo quod quasi de humani corporis rubo Saluatorem tamquam rosam emiserit aut quod uim diuini fulgoris sine sui ab365 sumptione pertulerit; in Éxodo : Apparuitque ei Dominus in flamma ignis de medio rubi et uidebat quod rubus arderet et non combureretur. Spinae interdum noxiae diuitiarum curae animum suffocantes; in euangelio : Aliud cecidit in spinas.

355 Cant. 4, 13 369 Marc. 4, 7

II

357 Matth. 12, 20

II

359 Is. 36, 6

II

365 Ex. 3, 2

354 Malogranata] Malagranatae /, malagranata cett. codd. II ecclesia] ecclesiam S II siue] siue de A II gratias] от. B II 354-355 gratias ha bens] habens gratias L II 355 Canticis] Cantico Q V GrL, Cantica U I II Emissiones] Emissionis P Q U T S I II malogranatorum] malagranatorum QO F S IB, malorum granatorum VM GrL II 357 peccator] peccatum M II fide] fidem Gl II 358 confringet] confringit Gl II 359 propheta] Isaia О II Quid] Qui V L II confidis] confid//s P, confides Q U S V B, confidens A II isto] от. B II harundineo] arundinem M II Aegypto] Aegypti S, in Aegypto VM, et Egyptio О, Aegyptio B, id est Egypto D II 360 cui] cum / II incubuerit] curauerit / II perforabit] perforauit GT A VM, perforabis F II manum] manu V II 362 Kubus] Kubo О II ut] от. O II sanctae] от, GFTA SIBD O II 363 rubo] rubus corr. ex robos S', robo B II tamquam] -uelut D II 364 rosam] rosa Gl II diuini] diuinae Q U, diuina F II fulgoris] fulgores Gl, fulgoras F, fulguris S II sine sui] sensu О II absumptione] adsumsione corr. ex absumsione P', adsumptione Gl GFA VI, adsumptionis T, adsumptionem S, assumptione M O, ambustione GrL, consumptione D II 365 Apparuitque] Apparuique P, Apparuit/D II ei] eis O, от. GF T D II 366 de] in A II uidebat] uidebatur D II rubus] robus P U, rubus corr. ex rubos S' II arderet] ardere A, ardebat S II 367 combureretur] conbureret F, cumburebatur B II 368 curae] cur et / II animum] animam M, от. D II suffocantes] suffocandi G, suffocantes semen uerbi dei D II 369 euangelio] euangelium FT II Aliud] Alium Gl, Aliud autem V, Alius / II in] inter V F O GrL II spinas] spinis G S M

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 370-383

23

370

Tribuli aculei uitiorum uel temptationum; in Genesi: Spinas et tríbulos generabit tibi. Fontes baptismum ; in psalmo : Sicut ceruus desiderat adfontes aquarum. Aqua populi uel temptationes ; in psalmo : Forsitam ut aqua 375 absorbuisset nos; item in bonam partem in Hieremia: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae; et in propheta: Qui sititis ite ad aquam, id est ad doctrinam. Torrens persecutionis incursus; in psalmo: De torrente in uia bibet; et in bonam partem: Et torrentem uoluntatis tuae potum 380 dabis eis. Flumina infidelium populi; in psalmo: Superflumina Babyllonis; item in bonam partem: Flumina de uentre eius fluent aquae uiuae, id est gratiae spiritalis.

370 Gen. 3, 18 II 372 Ps. 41, 2 II 374 Ps. 123, 4 II 375 ler. 2, 13 376 Is. 55, 1 II 378 Ps. 109, 7 II 379 Ps. 35, 9 II 381 Ps. 136, 1 382 loh. 7, 38

370 Tribuli] Tribuni О II temptationum] tempestationum /, temptationem B II et] от. M II 371 generabit] generauit T V, germinabit GlQ UO G F A M IB D L, germinabit corr. ex germinauit S' II tibi] tibi terra O, от. I II 372 psalmo] psalmo XLI S II 374 psalmo] psalmo CXXIII S II For sitam] Forsitan Gl QO GFTIBD GrL, forsitans 5 II ut] uelut S O, от. B II 375 absorbuisset] obsorbuissent S M, absorbuissent B D O GrL II item] et VM, от. O II Hieremia] Hieremiam Gl II Me] Et T II dereliquerunt] derelinquerunt UTSM II 376 fontem] fontes S, fonte / II et] от. M O II in] item S, in alio V II propheta] Isaia О II Qui] Que U, Si quis B II si titis] sitis B II ite] item A, uenite D II 377 aquam] aqua G II doctri nam] doctrina Gl II 378 Torrens] Torrentes / II persecutionis] persecutionum M, persecutiones / О II incursus] in choros О II psalmo] psalmo CVIIII S II torrente] torrentem A, torrente corr. ex turrentem S' II 379 bibet] b//betf, bibit GlQUOGA ID, bibit corr. e*bebit5' II partem] partem in psalmo / II Et torrentem] от. O II torrentem] torrente ID GrL II uoluntatis] bonae uoluntatis S, uoluptatis F T D L II potum] putum P II 379-380 potum dabis] potabis S V ID II 380 eis] eos S VID, nobisAf II 381 infidelium] fidelium S II populi] populus B II psalmo] psalmo CXXXVI S II Babyllonis] Babilonis Gl A M O, Babylonis Q UFTBD GrL, Babyllo G II 382 item] et V II item ... partem] от. S II fluent] fluunt Gl, flunent A, от. T II 383 gratiae] gratia Gl G A, gracia T II spi ritalis] spiritus GFT A BD O, spiritales S V

24

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 384-398

Lacus infernum ; in psalmo : Posuerunt me in lacu inferiore, id 385 est in illo inferni loco in quo peccatores soli poenali custodia detinentur. Mare saeculum siue populi; in psalmo: Hoc mare magnum et spatiosum. Pisces sancti; in euangelio: Et traxerunt plenum rete piscibus 390 magnis; item in malam partem: Malos autem foras miserunt. Fluctus temptationes ; in psalmo: Omnia excelsa tua etßuctus tui super me transierunt. Vnda idem quod supra; in cantico: Gelauerunt undae in me dio mari. 395 Insulae uel animae uel ecclesiae Dei, quae diuersis temptationum tunduntur fluctibus; in psalmo: Laetentur insulae multae. Litus finis saeculi ; in euangelio : Et secus litus sedentes elegerunt bonos in uasa.

48

384 Ps. 87, 7 II 387 Ps. 103, 25 II 389 loh. 21, n II 390 Matth. 13, II 391 Ps. 41, 8 II 393 Ex. 15, 8 II 396 Ps. 96, 1 II 397 Matth. 13, 48

384 Lacus] Locus 5 II infernum] infernus F O II in psalmo] ubi supra О II psalmo] psalmo LVIII S II lacu] lacum Gl F, laco G, loco 5 II in feriore] inferiori FA S VIB O GrL II 385 illo] loco О II inferni] от. l II in quo] ubi / II soli] от. I II poenali] in infernali S II custodia] custodiam Gl II 386 detinentur] //tenentur M II 387 saeculum] saeculum est / II populi] populo Q, populum B II magnum] magno Gl II 387388 et spatiosum] от. VM II 388 spatiosum] spatioso Gl II 389 sancti] sanctus M, sancti siue angeli S, sancti inter peccatores О II Et traxerunt] Extraxerunt GlQU B II plenum rete] retem plenum S, rete plenum M D, retias plenas / II rete] retem Gl G A V II 389-390 piscibus magnis] mag nis piscibus D II 390 item] et V II malam] aliam S II foras] foris A II 391 temptationes] temptationis Gl, tempestationes A FT II 392 me] от. Q II 393 idem] item Q U A B, idem temptationes S, от. D II quod] quos A, quod et D II quod supra] от. S II in cantico] от. TB II cantico] cantico Exodi G S VM I, cantico Exodi: cо ei exodi add Gl' II undae] guttae S II 394 mari] mare Q U A B, maris / II 395 uel'] от. G IB O II uel animae] uelamina Gl, uelaminae QU, uelamine F T II ecclesiae] ecclesiam Gl, ecclesia G II quae] qui GO II temptationum] temptationibus / II 396 tunduntur] mundantur V II fluctibus] fluctus B II psalmo] psalmo XCVI S II multae] от. B II 397 finis] fines FA S II Et] от. O II elegerunt] eligebant S II 398 bonos] bonus Gl II uasa] uasa sua KО, uasis suis /

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 399-412

25

Harena maris innumerae gentium multitudines ; in Genesi: Et 400 multiplicaba semen tuum sicut stellas caeli et sicut barenam, quae est ad oram maris. IIII. Aues sancti, quod ad superiora corde euolent; in euangelio : Et fecit ramos magnos ita ut passent sub umbra eius aues caeli habitare. 405 Volatus sanctorum excessus in Deo uel in Scripturis intellectus; in psalmo: Et uolabo et requiescam. Alae duo testamenta ; in Ezechiele : Vnumquodque duabus alis uelabat corpus suum. Pinnae Scripturae ; in psalmo : Pinnae columbae deargentatae. 410 Nidus ecclesia aut requies excelsa sanctis; in psalmo: Et turtur nidum sibi ubi reponat pullos suos; et aliter nidus bona conscientia, in qua bonarum cogitationum fetus fouentur atque in opera

23

399 Gen. 22, 17 II 403 Marc. 4, 32 II 409 Ps. 67, 14 II 410 Ps. 83, 4

II

406 Ps. 54, 7

II

407 Ez. I,

399 Harena] Harenae V II maris] mares Gl II innumerae] innumera G B, innumerabiles S, numerus / II multitudines] multitudinis T, multitudo S, от. I II Et] от. M II 400 tuum] tuum id est sanctos О II sicut'] ut VM II stellas] stellae / О II caeli] caeli sanctos A, caeli id est sanctos et peccatores S, от. I II et] от. S II sicut'] ut VM, от. O II harenam] arena Gl G M I O, harena Q U TA S V B, harenam peccatorum signa G, hare nam peccatores F T O II peccatores P''u mars II 401 quae ... oram] от. D II ad] in V II oram] hora Q U, ora G FT S VM B II maris] maris et multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli et sicut arenam quae est in ora maris О II 402 titulum add G S VM BO II quod] eo quod I, quod est F II evolent] euolant Q U, uolent V B, uolant D II 403 ramos] ramus Gl II magnos] magnus A II possent] possint GlQUO G FT A ID II possent sub umbra eius] sub umbra eius possint VM II possent ... habi tare (/. 404)] habitarent S II 40$ excessus] exitus G, ascensus M, excelsus F S I L, excelsus intellectus D II Deo] Deum IB GrL II Scripturis] scripturis sanctis item M II intellectus] от. D II 406 in psalmo] от. L II psalmo] psalmo LIIII S II 407 duo] duae / II Ezechiele] Ezechielo P II Vnumquodque] Vnumquoque A S V II duabus] duobus QUA S II alis] aies B, от. l II 408 uelabat] uelabant M, uelabunt B II corpus] capud /, caput B II 409 Pinnae] Pinna M II Scripturae] Scripturae diuinae D II psalmo] psalmo LXVI S, psalmis B II deargentatae] argentatae F II 410 ecclesia] ecclesiam Gl, ecclesiae Q T, ecclesie F II excelsa] scelsa A II sanctis] sanctitatis V, sanctos B, sicut G II 411 sibi] от. M II re ponat] ponat / II aliter] iterum S II nidus] nidos S II bona] bonorum GlQU, bone A II 412 atque ... pariuntur (/. 413)] от. A II opera] opere M

26

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 413-428

pariuntur, ut postea filii appellentur; et in psalmo: Filii tui sicut nouella oliuarum in circuitu mensae tuae. 415 Pulli sancti; in psalmo ut supra; et in malam partem in Salomone: Et pulli aquilarum deuorent eum. Aquilae sancti; in euangelio: Vbifuerit corpus, illuc congregabuntur aquilae; et in malam partem: Pulli aquilarum deuorent eum. 420 Struthio hereticus uel philosophus, quod quasi cum pinnis sapientiae tamen non euolat; in Esaia: Et erit cubile draconum et pascua struthionum. Pelecanus Dominus Christus in passione aut uir sanctus solitudini deditus; in psalmo: Similis factus sum pelecano solitudinis. 425 Coruus nigredo peccatoris uel daemonis; in Salomone: Effo-

diant eum corui de conuallibus; item in bonam partem in Cantico canticorum de sponso: Crines eius ut abietes nigrí sicut corui.

413 Ps. 127, 3 II 416 Prou. 30, 17 II 417 Matth. 24, 28 II 418 Prou. 30, 17 II 421 Is. 34, 13 II 424 Ps. 1o1, 7 II 425 Prou. 30, 17 II 427 Cant. 5, n

413 ut] et 5 II filii'] fili GlA II appellentur] appellantur F SI II et] item D, oт. A S VM IB O GrL II in psalmo] от. I II psalmo] psalmo CXXVII S II 414 nouella] nouellae S BD GrL II 415 in psalmo ut supra] ut supra in psalmo B II supra] sunt A, supra ubi reponat pullos suos S II et] от. А B II malam] mala Gl II malam partem] mala parte B II 416 Et] Vt P GlQU A S D, от. V B GrL II deuorent] deuorarent / II 417 Aquilae ... eum (/. 419)] от. IB II Vbi] Vbicumque GrL D II illuc] illic ¡30 GFSM II 418 aquilae] et aquilae Gl GrL II partem] partem ut supra S VM II Pulli ... eum (/. 419)] от. S M II aquilarum] aquilorum G II 420 Struthio] Structio F, Struchio GrL, Strucio D II hereticus] he reticos B II philosophus] philosophos B II 421 tamen non] non tamen D II euolat] uolat D II Et'] om. S M II 423 Pelecanus] Pilicanus Gl O IBD GrL, Pelicanus Q UFA M, Peliganus S, Pellicanus V II Dominus] Dominus lesus Q ID II passione] passionem Gl II aut] auit S II uir] om. S II solitudini] solitudinem Gl, solitudine GTA VM I, sollicitudine F, in solitudine B II 424 pelecano] pilicano Gl, pelicano U S M, pellicano QO G F IBD GrL, peligano A II solitudinis] solitudinem deditus Gl, in solitu dine M D, in solitudine. Ideo Dominus peliganus (corr. ex peleganus m') cognominatur quia in passione ab omnibus discipolis derelectus est qua (quia?) pelicanus solitudine amat S II 425 nigredo] nigritudo FI II pec catoris] peccatores PFTB, peccatis A II daemonis] daemones FSB O, demones TA I II Salomone] psalmo / II 426 item] et К II Cantico] Cantica A IB, canter F II 427 Crines] Grinis A, Crinis B II eius] от. А II abietes] abietis P Gl B, habietis G, abies M, arietis Q U, arietes О II nigri] necri A II 428 corui] coruus V, corui de convallibus /

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 429-443

*7

Perdix diabolus; in propheta: Clamauit perdix, congregauit 430 quae non peperit. Columba Spiritus Sanctus ; in euangelio : Et uidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam; item in aliam partem in Ephraim: Columba sine sensu non habens cor. Turtur Spiritus Sanctus aut uir sanctus aut intellegentia spirita435 lis; in Canticis canticorum: Vox turturis in terra nostra audita est. Sed tunc columba Spiritus Sanctus dicitur, quando scripturae sacrae manifesta dissertio est; tunc uero turtur Spiritus Sanctus intellegitur, cum Scripturae altis atque obscuris mysteriis eleuantur. 440 Miluus significat, ut puto, rapacem uel elatum; in psalmo secundum Hebraeum: Milui abies domus est. Accipiter interdum sanctus, ut puto, rapiens regnum Dei; in lob: Numquid in sapientia tua plumescit accipiter?

12

429 ler. 17, n II 431 Matth. 3 , 16 II II 441 Ps. 103, 17 II 443 lob 39, 26

433 Os. 7, n

435 Cant. 2,

429 diabolus] diabolum B II perdix'] perdit T II congregauit] congregabit P, congregauit (et congregauit UO) ß GrL II 430 peperit] peperat G II 431 Sanctus] Sanctus aut (uel О) uir sanctus GlQUO II uidit] uidi Q V, uidet A II Spiritum] Spiritum Sanctum Gl V II Dei] от. VF II 432 descendentem] discentemЛ II columbam] columba Gl Q II item] et V T, от. I II aliam] malam GrL D II in'] от. VM II Ephraim] Effraim G FT VM B O, Efrain A, propheta Effraim (Ephraym D) ID, Oseae Effraim GrL II 433 sensu] sensum Gl II non] от. А II 434 Turtur] Turturis B II aut' ... sanctus] от. I II uir] uir quilibet D II spiritalis] spiritales A, spiritalis corr. ex spiritales S' II 435 Canticis] Cantico V, Cantica IB II canticorum] от. D II turturis] turturini / II in terra nostra audita est] audita est in terra nostra ID GrL II nostra] от. M II 436 tunc] от. F II Spiritus] Spiritus Spiritus P II Sanctus] от. QU II scripturae] scriptura G, scribtura A II sacrae] от. SI II 437 manifesta] manifestae F II dissertio] disertio TSV GrL, discertio F, discretio D II 438 Scripturae] scripturae sacrae ex D II 440 Miluus] Nilbus A II significat] significatur S II significat ut puto] ut puto significat A, от. D II ut puto] от. S II puto rapacem] futura pacem Gl II uel] от. S II in psalmo] от. M II psalmo] lob S, Salomone / II 440-441 secundum He braeum] от. Gr L II 441 Hebraeum] Hebraeos S II Milui] Milua G, Milba A II Milui abies domus] abiedom Gl II abies] aues G, abeis T, auis D II est] eius T I II 442 interdum] dum B II interdum sanctus] от. S II sanctus] sanctos B II ut puto] от. D II regnum] uerbum A II in] от. D II 443 sapientia] sapientiam V II tua] sua G A, tuam V II plumes cit] pumiscit Gl S, pumescit F II accipiter] ancipiter Gl, acriter /

28

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 444-459

Nycticorax Christus uel uir sanctus infidelibus despicabilis; in 445 psalmo: Factus sum sicut nycticorax in domicilio. Passer nonnumquam Dominus aut uir sanctus ; in psalmo : Etenim passer inuenit sibi domum. Est et aliter passer, de quo dicitur ad sanctum : Transmigra in montem sicut passer. Gallus Dominus, ut puto, aut sanctus; in Salomone: Et gallus 450 ambulans inter gallinas laetus; et in lob: Quis dedit gallo intellegentiam; et in alteram partem: Et asportari tefaciam sicut asportatur gallus gallinacius. Gallina sapientia siue ecclesia siue anima; in euangelio: Sicut gallina congregat pullos suos sub alls suis. 455 Vespertiliones idolorum monstra tenebris dedita ; in propheta : Vt adoretis talpas et uespertiliones. Scarabeus in propheta : Et scarabeus de ligno clamabit, ut putant quidam de Domino. Lucustae populi ; in euangelio : Esca autem eius erat lucustae.

445 Ps. 101, 7 II 446 Ps. 83, 4 II 448 Ps. 10, 2 II 450 lob 38, 36 II 451 Is. 22, 17 II 453 Matth. 23, 37 457 Hab. 2, n II 459 Matth. 3, 4

449 Prou. 30, 31 II 456 Is. 2, 20

444 Nycticorax ... uespertiliones (/. 456)] от. S II Christus ... nycticorax (/. 445)] от. I II infidelibus] fidelibus B II 445 domicilio] domocilio T M II 447 Est] от. GlQUOID II Est et] Et est Af II Est et aliter] Et ali ter est V II aliter] alter B II 448 in] от. I II montem] monte Gl G A, montes / II 449 ut] aut A II ut puto] от. D II puto] puta / II aut] от. A II sanctus] quilibet sanctus D II Et] от. V II gallus] gallos A II 450 ambulans] ambulat Gl II gallinas] gallinis G II Quis] Qui Gl II 451 in alteram partem] aliter G II alteram] aliam VM, malam D II par tem] partem in Ezechiele GrL, partem in Ysaia D, от. T II Et] от. ID II asportari] asportare G M B II faciam] faciet Dominus D II asportatur] portatur Q II 452 gallinacius] gallinam eius T II 453 siue anima] от. V II 454 pullos] pullus A II alis] alas QU B II suis] tuas Q, suas U B II 455 Vespertiliones] Vespertilionis Gl G B II monstra] monstrat / II 456 Vt] Et B II adoretis] adhoraretis g, adoraretis О, ado retis et scarabios G II et] eius V II uespertiliones] uespertilionis Gl B II 457 Scarabeus] Scarabaos Gl, Scarabeus hereticus V, Scarabeus item /, Scarabaeus ut quidam putant Christus D, от. G II Scarabeus ... propheta] от. A II Et] от. SD II scarabeus'] scarabeos Gl II clamabit] clamauit Gl G A VM GrL D, clammauit T II ut ... Domino (/. 458)] от. D II 457458 putant quidam] quidam putant О II 458 quidam de Domino] de Do mino quidam QU II Domino] Domino eo quod Dominus in cruce fuerit S II 459 populi] populus U, populo Q II Esca] Escam Gl II lucustae] locusta F BD, lucusta /, locustae et mel siluestrae O

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 460-474

29

460

Apes forma uirginitatis siue sapientiae ; in Salomone : Vade ad apem et disce quam operatrix sit; et in malam partem in propheta : Et api quae est in Assur. Musca diabolus; in Salomone: Muscae moriturae exterminant oleum suauitatis. 465 Bestiae diabolus uel homines feri ; in psalmo : Ne tradas bestiis animas confitentes tibi. Leo Dominus : Vicit leo de tribu luda ; item in aliam partem : Ne quando rapiat ut leo animam meam. Pardus diabolus uel peccator moribus uarius; in propheta: Si470 cut Aethiops non mutabit pellem et pardus uarietatem. Elephans peccator immanis ; in Regnorum : Et adducebant ad Salomonem simias et elephantos. Vrsus diabolus aut duces saeui; in Regnorum: Et egressi sunt duo ursi et comederunt eos.

460 Prou. 6, 8a II 462 Is. 7, 18 II 463 Eccle. 10, 1 II 465 Ps. 73, 19 II 467 Apoc. 5, 5; Ps. 7, 3 II 469 ler. 13, 23 II 471 III Reg. 10, 22 II 473 IV Reg. 2, 24

460 Apes] Apis ID II forma] formae B II sapientiae] sapientia B II 461 disce] uide M II operatrix sit] opera trixit Q, opera traxit M II sit] est D, от. Q II malam partem] malo D II in propheta] от. D II pro pheta] prophetam Gl II 462 Et]om. V II api] apis M, apes/ II est]sunt / II in Assur] inuasor / II Assur] terra Assur A, Adsur S, Asur B, Assur et psalmista circumdederunt me sicut apes D II 463 diabolus] duabus B II Muscae] Musci G II moriturae] morituri B, morientes GrL II extermi nant] exterminatis S, exterminantes / II 464 oleum] oculeum V, от. F M B II suauitatis] suauitates /, suauitatem unguenti M, suauitatem oleo B II 465 Bestiae] Vestigiae A II hommes] hominis Gl II feri] fieri TA I O II psalmo] psalmo LXXIII S II 466 animas] animam FT I O GrL II confi tentes] confitentem FT SI O GrL II tibi] от. G II 467 Dominus] Domi nus in Apocalipsin VM I, Christus in Apocalipsin D II luda] luda radix DauidЛ II item] et V II in] от. Gl II aliam] malam Af Gri D II par tem] partem in psalmo VII S II 469 peccator] peccatorum F, peccatoribus T, peccatur A V I uarius] uariis corr. ex uarius Gl', uariis G M IB II 470 mutabit] mutauit GTA S VM B O, mutabis F II pellem] pel lem suam / II et] nec D II 471 Elephans] Eleuans G, Elefantus S II peccator] peccatur A II immanis] inmanes Q II in] ut in (sic semper) O II Regnorum] Regum G FT B, libris Regum /, libro Regum D II 472 simias] similias S II elephantos] elefantes B O, elephantes Д elefans M II 473 duces] dux /, principes D II saevi] servi G, seculi T, eius / II Regnorum] Regum G B, libris Regum /, libro Regum D II Et] от. G FT

30

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 475-490

475

Ceruus Christus uel sancti : Sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum. Lupus diabolus uel heretici; in euangelio: Intrinsecus autem sunt lupi rapaces; item in bonam partem: Beniamin lupus rapax, apostolum Paulum significans. 480 Aper diabolus; in psalmo: Exterminauit eam aper de silua. Tigris feminea interdum arrogantia ; in libro lob secundum Hebraeum: Tigris periit eo quod non habuerit praedam. Rinoceron fortis quisque uel in bonam uel in malam partem; in libro lob secundum Hebraeum: Numquid uolet rinoceros 485 seruire tibi? Monoceron hoc est unicornis ; in psalmo : Et dilectus quemadmodumfilius unicornium, id est singularis potentiae uel sancto rum, qui teneant unicum Dei uerbum; et in aliam partem: Et a cornibus unicornium humilitatem meam. Vnicornes hic super490 bos uel unum testamentum habentes.

14

475 Ps. 41, 2 II 477 Matth. 7, 15 II 478 Gen. 49, 27 II 480 Ps. 79, II 482 lob 4, n II 484 lob 39, 9 II 486 Ps. 28, 6 II 488 Ps. 21, 22

475 sancti] sancti in psalmo Gl VMIBD, sanctus in psalmo XLI S II cer uus'] ceruos Gl, aceruus T II 477 heretici] hereticus GFT S II autem] от. S II 478 rapaces] rapacis Gl II Beniamin] ueniam S, bene B II 479 apostolum] apostolo A II Paulum] Paolo A II significans] significat M II 480 psalmo] psalmo LXXVIIII S II Exterminauit] Exterminabit Gl A II eam] ea GlS II 481 Tigris ... arrogantia] от. I II feminea] femea Gl, feminae G, femine F II arrogantia] arrogantiam G II libro] от. ID II secundum Hebraeum] от. D II 482 periit] perit G F IB II habu erit] habet D II 483 hic ordo est in S: Monoceron Rinoceron Ona ger II Rinoceron] Rinoceros Q UO GrL D II fortis] fortes Gl U S, от. I II quisque] quique P F S M I, quisque corr. ex quidam Gl', quidam QU, queque B II uel'] от. IB II bonam] bonam partem QU F A II partem] от. QU F A II 484 libro] от. GFT A VID II secundum Hebraeum] от. GFTI II uolet] uult S M, ualet О II rinoceros] rinocerus corr. ex rinoce ros Gl', rinocerus GFT M B II 486 Monoceron] Monocheron S, Monoceros GrL D II hoc] hec S II hoc est] от. D II unicornis] uniconex S II psalmo] psalmo XXVIII S II quemadmodum] sicut S VM ID II 487 filius] filios Gl, от. GFT II unicornium] unicornuorum Gl GFT S M II uel] uel Christus uel quique VM II sanctorum] sancti T I II 488 teneant] tenent/ II et']om.AFTB II aliam] malam M D L II par tem] partem in psalmo XXI S II Et'] от. А II 489 unicornium] unicor nuorum G F T S VM II Vnicornes] Hunicornix Gl, Vnicornis QU FT A M IBD, Vnicornus G II superbos] superbus GlQ GFT A ID, superbi B II 490 uel] ludaeus D II habentes] habens TA IBD, tenentes S, significat F

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 491-506

31

Onager heremita; in lob: Quis dimittet onagrum liberum? Potest et populus ille ludaeorum onager dici, quia sequitur in eodem libro: Et uincula eius quis soluit? uincula utique praeceptorum. 495 Inuleus Christus aut sanctus propter gratiarum uarietatem; in Salomone: Similis esto tu, fratruelis meus, dammulae aut hinulo ceruorum. Damma idem quod supra. Lepus timens Deum; in psalmo: Petra refugium leporibus et 500 erinaciis. Erinacius idem quod supra: Et erinacii gens inualida quifecerunt in petris domos sibi. Vulpes hereticus uel diabolus uel peccator callidus; in euangelio: lte, dicite uulpi illi. 505 Animal homo carnalis; in apostolo: Animalis autem homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei.

491 lob 39, 5 II 493 lob 39, 5 II 496 Cant. 2, 9 II 501 Prou. 30, 26 II 504 Luc. 13, 32 II 505 I Cor. 2, 14

499 Ps. 103, 18

491 Quis] Qui M II dimittet] dimittit GlQUGFTM, demittit S, dimittat О. dimisit D II onagrum] onagerum B II 492 populus ille] ille populus F D II ille] от. B Gr II onager] от. D II dici] dicere M II 493 uincula') uinculam Gl II quis] qui /, от. B II soluit] soluet GF VM O, soluetur T, dissolvit B II uincula'] uingolum Gl II utique] autique F II 495 Inuleus] Inulus Q U G ID L, Innulus FT, Hinnulus A V, Hinnolus S, Hinulus B GrL II aut] uel A, ad T, aut quilibet D II sanctus] sanctos T II gratiarum] gratiam F, gratiae / II 496 Similis] Similes U II esto)es A VM II tu] от. Gl GFT II fratruelis] fratruelus Q II aut] от. B D II hinulo] hinnulo Gl FT S V, inulo G, ennulo A, inoleo M, innuloque B, inuloque D, hinulae GrL II 498 Damma] Dammula F A S V, Dama B O II Damma ... supra] от. Gl G II quod] quos A II 499 Lepus] Laepis / II Deum] Dominum M II in psalmo] от. I II in ... erinaciis (/. 500)] от. Gl II psalmo] psalmo CIII S II Petra] Petram P II lepori bus] lepuris A, leporis D II 501 supra] supra in Salomone / II Et] от. Gl A II qui] quae S II fecerunt] ferunt S II 502 petris] petra B II domos] domus Gl FT A I, domum S, damus B II sibi] sibiinidos Q, sibi nidos U II 503 Vulpes] VulpisGIQUOGFTVMl II hereticus] de hereticis /, hereticos B II uel'] aut M II diabolus] diabolos B II uel'] aut M II peccator] peccatur A, peccatores O II callidus] calidus FI, callidi О II 504 Ite] Ite et S II Ite dicite] Item de / II Ite ... illi] от. T II 505 autem] от. B II 506 percipit] percepit U G B, percipiet Г

32

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 507-524

lumentum intellects et eloquio carens; in psalmo: Vt iumentumfactus sum apud te. Equus uir sanctus; in Abacuc: Qui ascendis super equos tuos; 510 et in malam partem: Fallax equus in salutem. Mulus inrationabilis quisque; in psalmo : Nolitefieri sicut equus et mulus in quibus non est intellectus. Asinus corpus humanum uel populus gentilium; in euangelio: Et adduxerunt ad lesum asinam et pullum eius et eum desuper 515 sederefecerunt. Asina caro uel plebs carens Dei notitia; in euangelio idem quod supra. Camelus diuites rebus saeculi onusti uel moribus distort!; in euangelio: Facilius est camelum perforamen acus transire quam 520 diuitem intrare in regna caelorum. Tauri principes populorum; in psalmo: Tauri pingues obsederunt me. Boues apostoli, qui suscepto iugo Christi in euangelii uomere mundum exarauerint; in psalmo: Offeram tibi boues cum hircis.

507 Ps. 72, 23 II 509 Hab. 3, 8 II 510 Ps. 32, 17 514 Matth. 21, 7 II 519 Matth. 19, 24 II 521 Ps. 21, 13

II

II

511 Ps. 31, 9 524 Ps. 65, 15

507 lumentum] lumentum homo M II intellectu] intellectum GlQ U G S I II eloquio] eloquium Q U II psalmo] psalmo LXXII S II Vt] Velut M, от. I II iumentum] iomentus T II 508 factus] от. T II 509 Abacuc] Ambacuc P GlQ U, Ambacum FT A, Ambacuc corr. ex Ambacum S', propheta D II ascendis] ascendit Gl A B, ascendes GTM GrL, ascendens F S II equos] equus A II 510 et] et item / II Fallax] Falsus M II in] ad GlQUO S VM IBD GrL II salutem] salute G II 511 quisque] от. S II psalmo] psalmo XXXI S II equus] P'sup. '. II 512 in] от. A I O GrL II in ... intellectus] от. G V D II 513 Asinus] Asinos Gl II huma num] uanum О II 514 ad lesum] от. S II asinam] asina Gl II eius] от. D II 516 Asina] Asinus S II caro] corona PGrL (forsitan caro nostra) II plebs] от. D II notitia] notitiam Gl S V II in ... supra (/. 517)] от. QU II idem] от. D II 518 rebus] huius M II onusti] huius / II distorti] distenti / II 519 euangelio] euangelio inquid B II 520 intrare] от. GTS ID II regna] regnum corr. ex regna Gl', regnum Q UO GFTVB, regno AI II 521 principes] princepis AS II psalmo] psalmo XXI S II pingues] pinguis Gl II obsederunt] obsiderunt Q II 522 me] от. G II 523 in] от. S M D II euangelii] euangelio G FT A S V I, euangi B II 524 mundum] mundo Gl II exarauerint] exarauerunt GFT S M BD GrL II in] et in M II psalmo] psalmo LXV S II boues] bouis A, bouem /

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 525-540

33

525

Vaccae carnalibus uitiis pleni ; in psalmo : Inter uaccas populorum. Vitulus Christus siue sancti: Tunc inponent super altare tuuт uitulos; et in aliam partem: Circumdederunt me uituli multi, hoc est lasciuientes. 530 Sues peccatores immundi ; in epistula Petri : Et sus lota in uolutabro luti. Arietes apostoli uel ecclesiarum principes; in psalmo : Adferte Domino filios arietum. Oues populi fideles; in euangelio: Oues meae uocem meam 535 audiunt. Pecora simpliciores quique, minus praediti ratiocinandi subtilitate; in Salomone: Pasce animas pecorum tuorum. Hirci peccatores siue gentiles; in Daniele: Ecce autem hircus caprarum ueniebat ab occidente superfaciem totius terrae; item 540 in bonam partem: Offeram tibi boues cum hircis.

525 Ps. 67, 31

532 Ps. 28, 1 II 540 Ps. 65, 15

II

527 Ps. 50, 21

534 loh. 10, 27

II

II

528

Ps. 21, 13

537 Prou. 27, 23

II

530 II Petr. 2, 22

II

538 Dan. 8, 5

525 carnalibus] carnales D II psalmo] psalmo LXVII S II 527 sancti] sanctus QUO, sanctus in psalmo Gl G FT A S VM, sancti in psalmo IB D II altare] altarem A, altare corr. ex altarem S' II 528 uitulos] uitulus Gl II et] et item / II aliam] malam M D II partem] partem in psalmo XXI S, partem in psalmo M II hoc] id VM II 529 lasciuientes] lasciuientis Gl II 530 peccatores] peccatores siue B II immundi] in mundo / II epistula] psalmo / II Petri] sancti Petri 5 D, от. I II susl sues GlU FT S VIBD, suis A II Iota] uel Iota F, ita /, luta B, lotabro О II uolutabro] uolutabris V, voluta О II 531 luti] caeni V II 532 Arietes] Arietis G, Aries L II psalmo] psalmo XXVIII S II Adferte] Offerte V II 533 filios] filius Gl II 534 populi] populus IB II fideles] fidelis Gl IB II meae] от. Q II 535 audiunt] audient GrL D II 536 quique] quique et VM II minus] minor G II praediti] praedicti G II ratiocinandi] rationandi B, ratione / II subtilitate] subtilitatem B, de sublimitate /, sublimitem S II 537 Salomone] psalmo S II pecorum] peccatorum Q S II tuorum] от. D II 538 Hirci] Hirici B II peccatores] pastores S II gen tiles] gentilis Gl I II Daniele] Daniele de Alexandra A II 539 ueniebat] uenibat A II ab ... hircis (/. 540)] от. S II super ... terrae] от. ID II item] et K D II 540 partem] partem in psalmo V, от. Q II boues] bouis A

34

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE H1-557

Caprae iusti interdum ex gentibus uenientes ; in Salomone : Capillatura tua sicut grex caprarum, quae reuelatae sunt de Galaad Agni Christus uel apostoli aut sancti ; in euangelio : Pasce agnos 545 meos. Haedi peccatores ; in euangelio : Haedos autem a sinistris. Talpae idola uel heretici, qui non uident ueritatem; in Esaia: Vt adoretis talpas et uespertiliones. Canis diabolus uel ludaeus uel gentilis; in psalmo: Et de manu 550 canis unicam meam; et in aliam partem in Ecclesiaste: Melior est canis uiuus leone mortuo. Hic leonem diabolum, canem uero gentilem uel hominem peccatorem accipiendum putant, quod ille ad fidem uel paenitentiam possit uenire, ille non ueniat. Ranae daemones; in Apocalypsi: Et uidi de ore draconis spiri555 tus tres inmundos in modum ranarum, sunt autem spiritus daemoniorum; item ranae heretici, qui in caeno uilissimorum sensuum commorantes uana garrulitate blaterare non desinant.

541 Cant. 6, 4 II 544 loh. 21, 15 et 21, 16 II 546 Matth. 25, 33 I 548 Is. 2, 20 II 549 Ps. 21, 21 II 550 Eccle. 9, 4 II 554 Apoc. 16, 13-14

541 uenientes] uenientis Gl, ueniens V II Salomone] canticis D II 542 tua] от. D II reuelatae] reuelata Gl F S B, reuolatiuae U II de] ex G II 544 Agni] Agnus G ID II uel] siue lB II Pasce ... euangelio (/. 546)] от. QU II agnos] agnus Gl A S II 545 meos] meus Gl S II 546 Haedi] Hedus Gl II a] ad GlFT AI II sinistris] sinistris hedi pecca tores in euangelio edos (aedos Q) a sinistris Q U, sinistram / II 547 hic ordo est in VM: Canis Talpae II Talpae] Talpas B II Esaia] Esaiae U, Esaiamß II 548 adoretis] adoret GrL II uespertiliones] uespertilionis Gl T II 549 Canis] Canes Gl S II ludaeus] ludaeos Gl, ludeos S B II uel] siue / II gentilis] gentiles TA SB II psalmo] psalmo XXI S II Et] от. A II manu] mano A II 550 unicam meam] unica mea Gl II et] et item / II aliam] bonamD II Ecclesiaste] Ecclesiasten Gl GFT S VM, ecclesia IB II Melior] Melius GlQU S I II 551 canis] canes P II Hic] Hic uero S II leonem] leone Gl II 552 gentilem] gentile Gl II peccatorem] pec catorem quidam D II 553 ille] iste D II ad fidem] a fide Gl II uel] uel ad Gl II possit] posset Gl II ille] illi G II non ueniat] uero numquam D II ueniat] ueniet G II 554 daemones] demonis Gl II Apocalypsi] aput calipsin Gl, Apocalipsin GF MI II uidi] uide A II de] от. I II draconis] dracones IB II spiritus] spiritos T II 555 inmundos] inmundus GlQ G A I, immundos exisse GrL, от. D II 556 caeno] cano /, sceno О II uilissimorum] nobilissimorum G II 557 commorantes] commemo rantes / II garrulitate] garolitatem Gl, garulitatem B II blaterare] blat//rare P, latrare corr. ex bladerare Gl', latrare G GrL, oblatrare S IB D, blasphemare A VM II desinant] desinunt Q U S V, desinent M ID

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 558-574

35

Formica prouidus uel operarius; in Salomone: Vade adformicam, opiger. 56o Vermis Christus pro humilitate assumpti hominis; in psalmo: Ego autem sum uermis et non homo; item in aliam partem in Esaia: Vermis eorum non morietur, id est siue ipse uermis siue peccati conscientia. Aranea humana fragilitas; in psalmo : Et tabescere uelut ara$65 neamfecisti animam eius. Serpens diabolus uel maligni homines ; in euangelio : Serpentes genimina uiperarum; item in alteram partem in euangelio: Sicut Moses exaltauit serpentem in deserto. Draco diabolus uel apertus persecutor; in psalmo: Tu confre570 gisti caput draconis, dedisti eum escam populo Aethiopum. Scorpius diabolus uel ministri eius; in euangelio: Dedi uobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones. Vipera idem quod supra; in euangelio: Serpentes genimina ui perarum.

558 Prou. 6, 6 II 561 Ps. 21, 7 566 Matth. 23, 33 II 567 loh. 3, 14 573 Matth. 23, 33

1I I

562 Is. 66, 24 II 564 Ps. 38, 12 569 Ps. 73, 14 I I 571 Luc. Io, 19

558 operarius] operarum B II 559 piger] pi ier G II 560 humilitate] humilitatem Gl B II hominis] homines T II in psalmo] от. А II psalmo] psalmo XXI S II 561 sum] от. A II uermis] ueruis L II item] ite S II aliam] malam M GrL D II 561-562 in Esaia] от. I II 562 Esaia] Esaiam Gl G II morietur] morientur corr. ex morietur Gl', morientur G T, moritur AS II siue'] sibi / II ipse] ipsi G II 564 tabescere] tabescere fecisti Gl G A S VM ID, tabescere fecistis GrL II uelut] sicut G A S V ID II araneam] aranea GlQUA SI II 565 fecisti] от. Gl G A S VM ID GrL II 566 hic ordo est in M: Draco Serpens II Serpens] Serpentes Af I diabolus] diabulos Gl II homines] hominis Gl II Serpentes ... alteram (/. 567)] от. U II 567 genimina] genera N, genimia T II item] et K II item ... aut' (/. 575)] от. I II alteram] aliam S VM B O, bonam D II in euangelio] от. S D II euangelio] euangelio aliam partem A II 568 Moses] Monses N II 569 diabolus] diabulos Gl II apertus] от. B II persecutor] persequitur F, persequutor T II 570 caput] capita FAB II draconis] draconis magni VM II dedisti] et dedisti S II dedisti ... Aethi opum] от. VM II eum] eum in: in add S', eum in NFT D II escam] esca N S, aesca B II populo] populis O L II Aethiopum] Etiopo N II 571 Scorpius] Scorpio S M B II diabolus] diabolo S II 572 scorpiones] scorpionis Gl, scorpios GFT II 573 idem] item B II in euangelio] от. Gl II Serpentes] от. F II genimina] genimina corr. ex gemina Gl', ge mina N

36

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 575-592

575

V. Homo aut homo totus aut mens; in Genesi: Fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam; et in malam partem in psalmo : Exsurge, Domine, non confortetur homo, hoc est caro uel diabolus. Vir spiritus, id est mens: in apostolo: Caput mulieris uir; item 580 uir in malam partem in Genesi: Bona facie valde uirgo quam uir non cognouerat, id est diabolus qui plerumque mentem cogitatione corrumpit. Mulier anima siue caro humana; in apostolo: Caput mulieris uir. 585 Virgo ecclesia uel sanctae animae ; in apostolo : Despondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. Rex Dominus; in apostolo: Rex regum et Dominus dominantium. Regina ecclesia; in psalmo : Astitit regina a dextris tuis; et item 590 regina anima imperans corpori. Pater Dominus ; in propheta : Et ero uobis in Patrem et uos eritis mihi inßlios etfilias dicit Dominus omnipotens.

575 Gen. 1, 27 II 577 Ps. 9, 20 II 579 I Cor. п, 3 II 580 Gen. 24, 16 II 583 I Cor. n, 3 II 585 II Cor. u, 2 II 587 I Tim. 6, 15 II 589 Ps. 44, IO II 591 II Cor. 6, 18 (cfr ler. 31, 33)

575 titulum add NGS VM O II homo totus] humo tactus corr. ex homo totus Gl', humo tactus G II Fecit] Et fecit VM II 576 similitudinem] ad similitudinem G II 577 in psalmo] от. V II confortetur] praevaleat A S II 579 spiritus] sanctus Gl, Christus M II id est] uel S II item] idem A, et V II 580 uir] cur B, от. S V II partem] partem uir V II Bona] Bonam Gl II ualde] uade corr. ex ualde Gl', uade G II quam uir] quamuis ^V II 581 mentem] mente N B, mentes S II cogitatione] cogitationum Gl, cogitationes B II 582 corrumpit] corrumpat V, corporum fit Gl II 583 caro] homo M II caro humana] humana caro D II humana] bona V, от. F II apostolo] psalmo Q II mulieris] mulieri N II 585 ecclesia] ecclesiae GlQ II uel] siue NG II sanctae] sancta G I II animae] anima / II 586 uos] от. S II uiro] uero Gl II uirginem castam] uirgine casta Gl II exhibere Christo] от. I II Christo] Deo S II 587 et ... dominantium] от. M II 589 psalmo] psalmo XLIIII S II Astitit] Adstetit Gl FT V, AdistetitЛ II a] ad A FT B II tuis] tuis in vestitu deaurato B II et] от. V II item] iterum corr. ex item Gl', iterum NGF S D II 590 regina] Re gina austri Regina D II imperans corpori] от. S II corpori] corpore Q B II 591 Et] от. G II Patrem] Patre Gl N S ID II 592 filios] filius Gl, filio Q II et ... omnipotens] от. V II Dominus] Deus Г II omnipotens] от. QUD

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 593-613

595

600

605

610

37

Mater ecclesia uel Hierusalem caelestis; in apostolo: Illa autem quae sursum est Hierusalem libera est, quae est mater nosira. Frater Christus uel proximus; in psalmo: Narrabo nomen tuum fratribus meis. Soror ecclesia, synagogae uel Christo anima; in Canticis canticorum: Saror mea sponsa. Vir et uxor Christus et ecclesia, intellectus spiritalis et historia Scripturarum; in apostolo: Viri diligite uxores uestras sicut et Christus dilexit ecclesiam. Sponsus Christus, ideo quod a Patre ab initio sit promissus; in psalmo : Et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Sponsa ecclesia, quae utique diuinis sponsionibus sit promissa ; in Cantico canticorum : Veni a Libano, sponsa, ueni a Li bano. Filius populus credentium; in apostolo: lam non est seruus sed filius; quodsifilius, et heres per Deu m . Filia anima fidelis siue ecclesia; in psalmo: Audi filia et uide. Proximi fide propinqui; in Salomone: Venite, mandúcate et Ыbite et inebriamini proximi. Amici concordes in Deum ; in euangelio : Vos amici mei estis.

593 Gal. 4, 26 II 596 Ps. 21, 23 II 599 Cant. 4, 9 604 Ps. 18, 6 II 606 Cant. 4, 8 II 608 Gal. 4, 7 611 Cant. 5, 1 II 613 loh. 15, 14

II 601 Eph. 5, M 1 I 610 Ps. 44, 11

593 ecclesia] eclesiam N II Illa] In illa S II autem] от. I II 594 Hierusalem] от. V \\ 596 proximus] proximi S II psalmo] psalmo XXI S II 598 Soror] Sosor N II ecclesia] ecclesiae B, ecclesia uel D II synagogae] synagoga NG V D II uel ... anima] от. D II Christo] Christi F V O, Christus /, christiana A II Canticis] Cantica N II canticorum] от. D II 599 sponsa] speciosa mea S II 600 historia] storias S II 601 Scripturarum] scripturae diuinae D II in apostolo] от. I II et] от. Gl F S M ID GrL II 602 dilexit] от. M II ecclesiam] ecclesia GlU II 603 ideo] eo S I II a] ad A II Patre] Patrem A II 604 psalmo] psalmo XVIII S II procedens] procedit A B II 606 Cantico] Canticis GlQ UO S VM ID, Cantica TV A II canticorum] от. D II a'] de D II a Libano sponsa] sponsa a Líbano M II ueni' ... Libano] от. M II 608 credentium] gentium B II est] es U II 609 quod ... filius] от. I II Deum] Dominum S II 610 fidelis] fidelix N II psalmo] psalmo XLIIII S II 611 fide] fidem Gl A V II Venite] Veni T, Venite et S VM D II bibite] bibete G II 612 et inebriamini] от. VM II proximi] proximi mei VM, от. N II 613 concordes] concordis P II Deum] Dominum S, Do mino Л II Vos] Vos autem B II estis] estis si feceritis quae mando uobis M

38

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 614-626

Senex consummatae iustitiae insigne: Et mortuus est Abraham 615 senex et plenus dierum; et in Salomone: Cani sunt hominis sensus et aetas senectutis uita inmaculata; et in alteram partem de Salomone: Cumque iam senex esset, deprauatum est cor eius. luuenes alacres in Deum; in epistula lohannis: Scribo uobis, iuuenes, quia fortes estis et verbum Dei in uobis manet et uicistis 620 malignum\ et in malam partem in Regnorum libro de Roboam:

Derelicto consilio seniorum locutus est secundum consilium iuuenum. Paruulus mente humilis et simplex; in euangelio: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis; item 625 in alteram partem in apostolo: Cum essem paruulus, loquebar ut paruulus.

14

614 Gen. 25, 8 II 615 Sap. 4, 8-9 II 617 III Reg. n, 4 II 618 I loh. г, II 621 III Reg. 12, 13-14 II 623 Matth. n, 25 II 625 I Cor. 13, n

614 Senex] Senes S MI II consummatae] consumata corr. ex consumate Gl', consummata G, consumatae FASO, consummati B II consummatae ... senex (/. 615)] от. Q II insigne] insigne P'(corr. ex in ignem) GrL, in Genesi ß II Et] от. M D II mortuus] mortuos A II Abraham] Habraam N II 615 senex] senes S M II et' "' г] от. I II Salomone] Ecclesiastico D II Cani] Canis N S, Canes B II hominis] homines Gl N, hominum M l II hominis sensus] sensus hominis AD II 616 inmaculata] inmaculatam TV II et'] et item / II 617 Cumque iam] Cumquam S II iam] от. I II senex] senes S II senex esset] esset senex D II deprauatum] desabbatum yv II 618 luuenes] luuenis GlQU NT A II alacres] alacris GlQUNT II uobis] bouis N II 619 iuuenes] iuuenis NG T A, iuuenibus / II fortes] fortis NT II in uobis manet] manet in nobis M II et' ... malignum (/. 620)] от. M II uicistis] uicisti N II 620 in' ... libro] от. V D II Regnorum libro] libris Regum / II libro] de libro N II Roboam] Robaam О II 6г\ Derelicto] Relicto V, ante Derelicto add : Qui Gl NG D, Et / II 622 iuuenum] iuuenem Gl II 623 simplex] simplex et S II 624 et'] om. ß II et prudentibus] оm. T II ea ] eam G/ TV G II item] et V II item ... partem (/. 625)] от. I II 625 in' ... partem] от. А II al teram] aliam QU N G T VM II in'] add Gl', от. QU II apostolo] apostolusQ£/ II loquebar] loquebatur Gl

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 627-641

39

Meretrix anima peccatrix, quae relicto caelesti uiro suo, id est Christo, adulterinos de diabolo iniquitatis fructus concipit; in Hieremia : Facies mulieris meretricis facta est tibi. 630 Operarii apostoli uel praedicatores euangelii; in euangelio: Messis quidem multa, operarii autem pauci. Pastor Dominus: Ego sum pastor bonus; item pastor apostolus: in euangelio : Pasce oues meas. Mercennarii semientes Domino non pro amore tantum diuino, 635 sed pro temporali retributione ; in euangelio: Quanti mercennarii patris mei abundant panibus. Piscatores apostoli uel doctores; in euangelio: Et faciam nos fieri piscatores hominum. Medicus Christus uel doctus; in Salomone: Mansuetus uir cor640 dis est medicus; et item: Non egent sani medico sed male habentes.

629 ler. 3, 3 17 II 635 Luc. 640 Luc. 5, 31

II 631 Matth. 9, 37 II 632 loh. 10, п II 633 loh. u, 15, 17 II 637 Matth. 4, 19 II 639 Prou. 14, 30 II

627 peccatrix quae] peccatris qui Gl II relicto] derelicto GlQUO VM, relicta F II uiro] uiro corr. exuero S' II id est] idem U II 628 Christo] Christum G V II adulterinos] adulterinus Gl, adulterinum A II de] от. D II diabolo] diaboli V II diabolo iniquitatis fructus] fructus iniquitatis diabolo D II fructus] fructos N V II concipit] concepit Gl NGTA S VM IBD GrL II in] item in G, ut О II 629 mulieris] mulieres Gl, от. V II meretricis] meretrices Gl T, in ereticis D II 630 euangelii] от. Gl G A S VM IBD II in euangelio] от. F II 631 Messis] Messes P II quidem] qui dam Q II 632 Dominus] Dominus in euangelio Gl S VM II sum] sum inquit D II bonus] bonus et Petro si diligis me D II item ... euangelio (/. 633)] от. D II pastor apostolus] от. Gl II 633 in euangelio] от. VM I II 634 tantum] tanto Gl II tantum diuino] diuino tantum NGFT B II 635 pro] от. N II retributione] deuotione M II mercennarii] mercennarii in domo: in domo s'sup ' , mercennarii in domo FBD II 636 abundant] habundunt О II panibus] от. F II 637 uellsiueD II Et] от. M ID II 638 fieri] от. B II 639 doctus] doctor / II Salomone] psalamone G, psalmo B II cordis] cordi L II 640 et] oт. N G FT IB O II item] iterum GlQ U, in euangelio VM D II egent] indigent Gl II egent ... medico] est opus sanis medicus D II medico] medicum Gl NGSMIB II sed] sed qui B II habentes] habentibus VID, habent B, agente F

40

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 642-656

Diues fidelis abundans spiritalibus bonis; in apostolo: Quia diuitesfacti estis in illo in omni scientia et in omni uerbo; et in malam partem: Vae uobis diuitibus, in euangelio. 645 Pauper humilis ; in euangelio : Et erat quidam Lazarus pauper; et item: Beati pauperes spirítu; in malam partem in psalmo: Quia pauperes facti sumus nimis. Vestitus habens baptismi uel fidei integritatem ; in euangelio: Et uidit ibi hominem non uestitum ueste nuptiali. 650 Nudus carens baptismi uestimento uel diuino adiutorio; in Apocalypsi: Tu autem es nudus et miser; et in bonam partem in euangelio : Et reiecta, inquit, sindone nudus profugit ab eis, id est nudus terrena facultate. Viui iusti; in psalmo: Placebo Domino in regione uiuorum; et 655 in alteram partem: Et laudaui magis mortuos quam uiuentes, in Ecclesiaste.

642 I Cor. 1, 5 II 644 Luc. 6, 24 II 645 Luc. 16, 20 II 646 Matth. 5, 3; Ps. 78, 8 II 649 Matth. 22, n II 651 Apoc. 3, 17 II 652 Marc. 14, 52 II 654 Ps. 114, 9 II 655 Eccle. 4, 2

642 fidelis] fidelix N, fideles G II Quia] Qui S II 643 diuites] diues F B II in omni scientia et in omni uerbo] in omni uerbo et in omni scientia S II in'] от. T II et'] item NGFT II 643-644 in malam partem] item / II 644 partem] partem in euangelio NGF T S VM B L II Vae] uel N II in euangelio] от. NGFT S VM IBD L II 645 Pauper ... euangelio] от. Gl II humilis] humiles T II Et] от. M II quidam] quidem / II Laza rus] Eleazarus M II Lazarus pauper] pauper Lazarus SD II 646 et] от. I II item] iterum GlQUO NGFT, от. VM II pauperes] paures P, pauperi N, pauperis S II spiritu] spiritum Gl II in'] et in Gl G S V D L, item in MI II in psalmo] от. I II psalmo] psalmo LXXVIII S II 648 Vestitus] Vestitum M II habens baptismi] baptismi habens M II baptismi] bap tismi uestitum S, baptismum GrL II uel] от. Gl II fidei] fide/ II inte gritatem] integritas /, integritate B II 649 ibi] sibi TV II ueste] uestem N II nuptiali] nuptiale Gl NT II 650 carens] car est U II baptismi] baptismum S II uestimento] uestimentum Gl G II 651 Apocalypsi] Apocalipsin F M, Apocalipsi corr. ex Apocalapsi S' II es] est N II es nudus] nudus es SI II nudus et miser] miser et nudus D II et'] от. N II in... partem] от. D II 651-652 in euangelio] от. GrL II 652 reiecta] reiectans corr. ex reiecta Gl', reictans G, relicta S M B II inquit] от. G II sin done] syndonem U, sindonem G II profugit] fugiit S II 653 nudus] от. G S D II terrena] a terrena M II facultate] facultate nudatus uel nudus D II 654 psalmo] psalmo CXIIII S II et ... partem (/. 655)] от. I II 655 alteram] aliam S M II partem] partem in Ecclesiaste G GrL D, partem in Ecclesiasten VM, partem in Solomone S II mortuos] mortuus Gl, mortuis Q II 655-656 in Ecclesiaste] от. I II 656 Ecclesiaste] Ecclesiasten Gl NFB

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 657-670

41

Mortui peccatores uel infideles ; in euangelio : Sine mortuos sepeliant mortuos suos; et in bonam partem: Beati mortui qui in Domino moriuntur; item et: Mortui estis et uita uestra abscon66o dita est cum Christo in Deo. Cadauera infidelium corpora ; in propheta : Et impleam uallem losapbat cadaueribus mortuorum; item in aliam partem: Posuerunt cadauera seruorum tuorum. Sepulchrum corpus peccatoris mortuam uitiis animam intrinse665 cus retinens; in euangelio: Quid similes estis sepulchris dealbatis, quae foris parent bominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum. VI. Interior homo anima rationalis; in apostolo: In interiore homine habitare Christum perfidem in cordibus uestris. 670 Caput eius Christus; in apostolo: Caput uiri Christus.

657 Luc. 9, 60 II 658 Apoc. 14, 13 cum ler. 7, 31 et 9, 7? II 662 Ps. 78, г 3, 16-17 II 670 I Cor. n, 3

II 659 Col. 3, 3 II 661 loel 3, 2 II 665 Matth. 23, 27 II 668 Eph.

657 Mortui] Mortui magis T, Mortuo S, Mortuos / II infideles] fidelis corr. ex fidelex N', infidelis corr. ex infideles S' II Sine] Sine ut M II mortuos] mortuos corr. ex mortuus P', mortuus Gl, murtui M II sepeliant] sepilire Gl, ut sepeliant B, sepelire D II 658 et] et item / II in ... partem] от. I II Beau] Et beati Q II 659 item et] et item N G T I II et'] от. F VM GrL D II Mortui] Mortui enim: enim add Gl', Mortui enim NGFT II 660 cum] in S II Deo] Domino M II 661 infidelium] fidelium О II impleam] in plateam Gl, repleam G II 662 item] et KD II in ... partem] от. I II aliam] alteram D II partem] partem in psalmo VM T II 663 seruorum] seniorum G II tuorum] tuorum et ubi fuerit cadauer illic congregabuntur aquilae VM, от. G II 664 corpus] corpora M II peccatoris] peccatorum M II mortuam] mortuum QU S V, mortua M II uitiis] uitae M, intus /, in uitiis D II uitiis animam] animam uitiis GrL II animam intrinsecus] intrinsecus animam V II 665 retinens] sentiens G II Quia] от. D II similes] similis P GlQ GTB II sepulchris] monumentis S II 666 quae] qui G II foris] a foris / II hominibus] hominis S II 668 titulum add NGS VM B O II Interior homo] Vir interior homo Gl II rationalis] rationabilis M II 668-669 interiore homine] inte riore homine corr. ex interiorem hominem S', interiorem hominem B II 669 per fidem in cordibus uestris] in cordibus uestris per fidem V II 670 eius] uiri GrL, от. I II Christus'] Christi Q

42

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 671-686

Vertex summitas iustitiae; in Salomone: Coronam enim gratiarum accipiet tuus uertex; item in malam partem: Verticem capilli perambulantium in delictis suis, id est summa nequitiae. Capilli ornatus iustitiae uel sensus; in euangelio: Vestri autem 675 et capilli capitis omnes numerati sunt. Oculi intellectus fidelis et simplex; in euangelio: Vestri autem beati oculi quid uident; et in malam partem in euangelio: Si оculus tuus nequamfuerit. Aures obaudientia fidelis; in euangelio: Et aures uestrae quia 680 audiunt. Nares spiraculum fidei bonarumque uirtutum; in lob: Et spiri tus diuinus in naribus meis; et in malam partem in lob: De naribus eius procedit fumus, id est diaboli. Fauces iudicium intellectus; in libro lob: Etfauces meae nonne 685 sapientiam meditantur? et in malam partem: Raucaefactae sunt fauces meae.

671 Prou. 4, 9 II 672 Ps. 67, 22 II 674 Matth. 10, 30 II 676 Matth. 13, 16 II 677 Matth. 6, 23 II 679 Matth. 13, 16 II 681 lob 27, 3 II 682 lob 41, 11 II 684 lob 6, 30 II 685 Ps. 68, 4

671 summitas] semitas GrL II enim] от. I II 672 accipiet] от. I II tuus uertex] uertix tuus N, uertex tuus FT II item] et D II malam] aliam Q D II partem] partem in psalmo LXVII S, partem in psalmo VM II ca pilli] capillis Gl II 673 delictis] delictis/3"'™"', dilectisTVГAf II suis] sui F II nequitiae] nequitia NGFTB II 675 et] от. QU S M I II capitis] capites Gl II omnes numerati sunt] numerati sunt omnes / II 676 et] от. O II euangelio] euangelio item / II autem] autem et B II 677 beati oculi] oculi beati Af II quia] qui corr. ex quia Gl', qui NGFTSM I II in euangelio] от. ID II euangelio] euangelio item /, euangelio et D II Si] от. N II oculus] oculos Gl II 679 Aures] Auris / II obau dientia] oboedientia NGFT D L, obedientia S Gr II fidelis] fidelium S II in)etin/ II quia] qui GlQUNG V, quae T S M I, que .F II 681 fidei] от. M II bonarumque] bonorumque Gl II Et] от. S II Et ... lob (/. 682)] от. Q II 682 naribus] auribus B II in lob] от. S II lob] lob et item / II naribus] auribus B II 683 procedit] procidit / II id ... diaboli] от. QU II diaboli] diabulus Gl, diabolus G SB II 684 Fauces] Faucis Gl II intellectus] intellectum N II in libro lob] et aliter / II libro] от. S M D II meae] от. O II nonne] p'sup ', от. FT II 685 sapientiam] sapientia GlQUNSB II meditantur] meditabitur N, meditabuntur G F T II et] et in psalmo V, et item / II in ... partem] от. l II malam] aliam О II par tem] partem in psalmo M, от. U II 686 fauces] faucis N, faces T II fau ces meae] от. F

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 687-702

43

Os sermo ipse; in psalmo: Os iusti meditabitur sapientiam. Lingua idem quod supra; in psalmo : Et lingua eius loquetur indicium. 690 Manus opus; in psalmo: Et laui inter innocentes manus meas. Dextera opera bona; in euangelio: Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Sinistra opera non bona; in euangelio idem quod supra. Pectus arcanum intellegentiae; in euangelio: Discumbebat au695 tem super pectus Domini discipulus quem lesus amabat plurimum. Venter capacitas rationis; in Ambacum: Venter meus turbatus est intra me. Renes interiora sensus ; in psalmo : Insuper et usque ad noctem 700 erudierunt me renes mei. Lumbi fortitudo animi; in apostolo: Accingite tumbos mentis uestrae.

687 Ps. 36, 30 II 688 Ps. 36, 30 II 690 Ps. 72, 13 II 3 II 694 loh. 21, 20 II 697 Hab. 3, 16 II 699 Ps. 15, 7 1, 13

691 Matth. 6, II 701 I Petr.

687 sermo ipse] ipse sermo D II psalmo] psalmo XXXVI S II medita bitur] meditatur Q II sapientiam] sapientia GlQ S, iustitiam / II 688 idem] id est B II in psalmo] от. M GrL II Et] от. D II loquetur] loquitur Gl N T S M B II 690 opus] opera D II psalmo] psalmo LXXII S II laui) lauabo corr. ex laui Gl', lauabo G II 691 sinistra] sinextera Gl, sinestra N II quid] quad Gl II 692 tua] от. F II 693 Sinistra] Sinextera Gl II non bona] mala N G F T II bona] bona item / II in euagelio] от. G S ID L II idem quod] ubi G II idem ... supra] от. D II 694 intel legentiae] intellegentiae tuae F, intellegentiae item / II in euangelio] от. I II autem] от. DL II 695 super] supra NFT II Domini] lesu D II lesus] ipse D II amabat] diligebat / II plurimum] multum M II 697 Ambacum] Abbacum N, Abacum GT, Abbacuc VM B, Abacuc / Gr, Abacuch D, Ambacuc О II turbatus] conturbatus MB II 698 intra] in S M II me] от. G II 699 Renes] Renis Gl II interiora] interior corr. ex interiora Gl', interior G BD II psalmo] psalmo XV S II ad] in Gl, ac N II noc tem] nocte GlN II 700 erudierunt] increpauerunt QUN S VM D, increpuerunt GrL II me] от. U L II mei] от. G II 701 animi] animae V II Accingite] Accinge F II lumbos] lumbus Gl

44

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 703-719

Vmbilicus appetitus concupiscentiae; in lob: Et uirtus eius su per umbilicum uentris, id est, quod feminae genitalia per hoc 705 signifiéet sicut in lumbis uirorum. Adeps pinguedo gratiae diuinae; in psalmo: Sicut adipe etpinguedine repleatur anima mea; item in malam partem adeps crassitudo malitiae; in psalmo: Adipem suum concluserunt. Ossa firmitas animae ; in psalmo : Omnia ossa mea dicent: Do710 mine, quis similis tibi? et in malam partem in libro lob : Ossa eius uelutfistula aeris. Viscera affectus pietatis et misericordiae; in apostolo: Si quid uiscera et miserationes; et in alteram partem in Actibus apostolorum de luda : Et diffusa sunt uiscera eius. 715 Pelles signum mortalitatis ; in Genesi: Etfecit eis pellicias tuni cas. Sanguis operatio carnalis ; in psalmo : Libera me de sanguinibus Deus, Deus salutis meae; et item: Caro etsanguis regnum Dei non possidebunt.

703 lob 40, n II 706 Ps. 62, 6 II 708 Ps. 16, ID II 709 Ps. 34, 10 710 lob 40, 13 1 I 712 Phil. 2, 1 II 714 Act. 1, 18 II 715 Gen. 3, 21 717 Ps. 50, 16 II 718 I Cor. 15, 50

703 Vmbilicus] Ombilicum Gl II appetitus] adpeticitus F II lob] lob in lumbis est potestas eius G II super] sub S II 704 uentris] uentres Gl, от. F II est] от. I II feminae] finis me Q, feminis S II genitalia ... uirorum (/. 705)] habent in umbilico uiri in lumbis D II 705 significet) significit Gl II in] от. N II 706 Adeps ... concluserunt (/. 708)] от. V II psalmo] psalmis / II et] от. US II pinguedine] pinguidem N, pinguidinis S II 707 anima mea] animam meam NG II item] et S II in ... par tem] от. I II malam] aliam B II partem] parte B, от. N II adeps] от. S II 708 psalmo] psalmo XVI S II 709 psalmo] psalmo XXIIII S II Domine] от. N II 710 quis] qui GlQU II tibi] tui T II in ... partem] от. I II libro] от. S VM I GrL II Ossa eius] от. PGrL II 711 uelut] ut V B, uel / II 712 pietatis] pietates Gl II et] aut S II misericordiae] misericordia S II quid] quis Gl Q I, qua GrL D II 713 et'] от. NGF TGrL D II miserationes] miserationis Gl NGFT IBD GrL II et'] P'sup ' , Gl' ¡up.'.,om.UO II in ... partem] от. I II in ... apostolorum] от. D II al teram] aliam N S V, malam M D II 714 de luda] от. F II luda] luda traditore D II diffusa] de fossa / II sunt] sunt omnia S D, от. I II 715 Pelles] Pellis VM ID GrL II Genesi] gentem Q II pellicias tunicas] tunicas pellicias S VM D II 717 operatio carnalis] opera carnis D II psalmo] psalmo L S II 718 Deus'... meae] от. D II et'] от. Gl G M I II item] iterum F S, in apostolo V, item in malam partem in apostulo M

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 720-733

45

720

Caro homo exterior; in apostolo: Caro enim concupiscit aduersus spiritum, spiritus autem aduersus carnem. Genua confessio humilitatis ; in Cantico : Et nunc flecto genua corais mei; aliquando uirtus fidei; in propheta: Reliqui mihi septem milia uirorum, qui non curuauerunt genua Bahal 725 Pedes cursus uitae uel stabilitas mentis uel fidei; in psalmo: Stantes erant pedes nostri; et in malam partem in propheta: Cur claudicatis utroque pede? et: Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Calcaneum supplantatio uitiorum; in Genesi: Ipse tuum obser730 uabit caput et tu illius calcaneum; et in malam partem: Leuauit contra me calcaneum. Gressus profectus operum ; in psalmo : Perfice gressus meos in semitis tuis.

720 Gal. 5, 17 II 722 Or. Man. н II 723 III Reg. 19, 18 (cfr Rom. 4) II 726 Ps. 121, 2; III Reg. 18, 21 II 727 Ps. 13, 3 et Rom. 3, 15 729 Gen. 3, 15 II 730 loh. 13, 18 II 732 Ps. 16, 5

720 exterior] interior G II enim] autem F, от. l II 721 spiritum] Christum О II spiritus] et spiritus B II autem] от. B II 722 Cantico] Canticis N, Cantico Manasse G, cañt F, propheta /, apostolo D II genua] ienuam G B II 723 cordis] от. D II mei] mea ad Patrem Domini nostri lesu Christi D II aliquando] et aliquando Q II aliquando ... propheta] от. I II propheta] profundo N II Reliqui] Require Q, Reliquid B, Relinqui О II 724 uirorum] uirorum electorum S II genua] genu QO N, ge nua sua D II Bahal] ante Bahal S VIB O II 725 uel'] от. D II uel'] et S, ac VM II psalmo] psalmo CXXI S II 726 pedes] pedis N II in ... partem] от. l II propheta] profetam УУ II 727 utroque] utrumque Gl II et] et in psalmo V II 728 sanguinem] sanguine N II 729 Calcaneum] Calcaneo T II supplantatio] supplicatio N II Ipse] Ipsa V D II obseruabit] obseruauit U NT V, obseruat G, obseruabis B II 730 illius] eius Gl II et' ... calcaneum (/. 731)] от. NGFT S IBD II Leuauit] Leuabit GlOGrL II 731 calcaneum] calcaneum suum GrL II 732 Gressus ... tuis (/. 733)] от. NGF II profectus .... Vestigia' (/. 734)] от. T II operum] operum bonorum D II psalmo] psalmo XVI S II meos] meus Gl S

46

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 734-749

Vestigia signa uirtutum; in psalmo: Vt non moueantur uestigia 735 mea; et in alteram partem in Salomone: Et transiit uita nostra, id est impiorum, tamquam uestigium nauis. Stola indumentum baptismi uel fidei ; in euangelio : Cito proferte stolam primam. Cilicium paenitentiae testimonium; in euangelio: Olim in ci740 nere et cilicio paenitentiam egissent. Cingulum spiritalis operis accinctus; in psalmo: Et praecinxisti me laetitia. Calciamenta praeparatio pacis ; in apostolo : Calciati pedes in praeparatione euangelii pacis. 745 Arma interioris hominis in apostolo : Induti loricam iustitiae et scutum fidei et galeam salutis et gladium spiritus, quod est verbum Dei. VII. Panis Christus uel sermo Domini; in euangelio: Ego sum panis uiuus.

734 Ps. 16, 5 II 735 Sap. 2, 3 II 737 Luc. 15, 22 II 739 Matth. n, 21 II 7411 Ps. 29, 12 II 743 Eph. 6, 15 II 745 Eph. 6, 14. 16. 17 II 748 loh. 6, 41

734 psalmo] psalmo XVI S II Vt] Et S II 735 in' ... partem] om. / II alteram] aliam VM II Et' ... impiorum (/. 736)] uoce impiorum et transit uita nostra D II transiit] transit M I, transiet S II nostra] uestra O, от. S II 736 tamquam] quasi 5 II uoce tamquam/. 4V N explicit, mutilum estfolium sequens, cuius permagna pars est auulsa; haec legi possunt (cfr /. 819 et sqq.) sus multa cendit in aby reuocare item cinoribus tenebr mecum id est sapie morauimus ignis ac nis caritas circumsep ignis flammae cius ecorr (?) ign exanimasti sicut igne ex ignis ira et consummam e ait dominus ignis uoluntas omn sicut clibanus corda eorum cauimus significatur protec umbra aliquando peccata saeden bris et in umbra mortis umbra aliq poenae in iob ubi umbra mortis et null uoce ordo (/. 831) incipit tota linea quae legi potest in N II 737 Stola] Estola Gl II Cito ... euangelio (/. 739)] от. U S II 738 stolam primam] estola prima Gl II 739 paenitentiae testimonium] testimonium paenitentiae D II 739-740 cinere et] от. M II cinere et ci licio] cilicio et cinere / II 740 cilicio] cilicium GlQU B, cilio M II 741 psalmo] psalmo XXVIIII S II 742 laetitia] letitiam Gl G, leticiam F II 743 Calciati] Calciate / II Calciati ... apostolo (/. 745)] om. Q U II 744 pacis] om. V II 745 Arma] Lorica arma V II interioris] interiores Gl II hominis] hominis monumenta M II loricam] lurica Gl, luricam fidei Q, luricam fidei et £/, loricam fidei /, lorica D II 746 fidei] eodem/ II ga leam] gallea Gl II gladium] gladius / II 747 Dei] Dei Arma interioris ho minis Q U II 748 titulum add G S VM B O II Domini] Dei D II euan gelio] Salomone / II 749 uiuus] uiuus qui de caelo descendi F

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 750-768

47

750

Vinum idem quod supra ; in Salomone : Et bibite uinum, quod miscui uobis. Oleum misericordia uel Sanctus Spiritus; in psalmo: In oleo sancto meo linui eum; item in aliam partem: Oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum, id est adulatio. 755 Porcina peccata; in psalmo: Saturati sunt porcina. Azymum sine fermento malitiae ; in apostolo : In azymis sinceritatis et ueritatis. Similago puritas mentis et fortitudo caritatis; in Leuitico: Si au tem anima offeret munus sacrificium Deo, similago sit munus 760 eius. Subcinericium humilitatis oblatio; in Genesi: Festinanter consperge tres mensuras similaginis etfаe subcinericia. Lac mentis sinceritas ; in epistula Petri : Kationale sine dolo lac concupiscite; item in aliam partem: Lac uobis potum dedi non 765 escam; nondum enim poteratis. Hic lac exiguitas sensus. Coagulatum uitiis concretum; in psalmo: Coagulatum est sicut lac cor eorum. Sal condimentum sapientiae; in euangelio: Vos estis sal terrae.

71° Prou. 9, 5 II 752 Ps. 8 8, 21 II 753 Ps. 140, 5 II 7S5 Ps. i6, 14 746 I Cor. 5, 8 II 758 Leu. 2, 761 Gen. 18, 6 II 763 I Petr. 2 , 2 764 I Cor. 3, 2 II 766 Ps. 118, 7° II 768 Matth. 5, 13

I I

752 misericordia] misericordiae /, misericordia uel nitor gloriae О II Sanctus] Sancti Q II Sanctus Spiritus] Spiritus Sanctus GFT S VM ID O GrL II psalmo] psalmo LXXXVIII S II In] om. Gl S I II 753 meo] от. F M II linui] liniui F IBD O GrL, unxi Q V, uncxi U II item] et VM II in ... autem] от. U II aliam] malam M D II Oleum] oleo S II autem] от. GlQO I II peccatoris] peccatorum S II 754 inpinguet] inpinguit GlU G, impinguit О II id est] idem U, et L II 755 psalmo] psalmo XVI S II sunt] sum F II 756 sine] carens D II malitiae] nequitiae uel malitiae D, от. Gl II in apostolo] от. L II 758 mentis] mentes Gl II 759 anima offeret] offeret anima G II offeret] offerret F, offert IBD II munus] manus О II 760 eius] от. I II 761 humilitatis] humilitas U II oblatio] от. Q U II Festinanter] festina D II consperge] consparge VM l O, conspargege S II 761-762 consperge tres] conspergeres Q II 762 similaginis] similae GrL II subcinericia] subcineritias S, subcineria D II 763 mentis sinceritas] sinceritas mentis D II sinceritas] sinceritatis S M II in] om. I II Rationale] Rationales G M, Rationabile F O, Racionabile Д Rationale et / II 764 item] et V II item ... partem] in apostolo / II uobis potum] potum uobis B II 765 escam] esca Gl II lac exigui tas] lasciuitas G II 766 Coagulatum] Coagulum / II uitiis] uitis / II concretum] congregatum V II 768 hic ordo est in D: Mel Fel Sal II con dimentum] conditum G II euangelio] euangeliis О

48

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 769-785

Mel dulcedo praeceptorum Dei; in psalmo: Quam dulcia fau770 cibus meis eloquia tua, Domine, super mel ori meo; item aliter in Salomone : Inueniens mel manduca quod satis est, neforte satiatus euomas, id est, altiora te ne quaesieris. Fei amaritudo malitiae; in psalmo: Dederunt in escam meam fel 775 Acetum asperitas corruptae mentis; in psalmo: Et in siti mea potauerunt me aceto. Fix inquinamentum et nigredo delictorum; in Salomone: Qui tangit picem inquinabitur ab ea. Sicera confectio quaedam nequitiae; in euangelio: Vinum et 780 siceram non bibet. Calix Domini passio; in psalmo: Calicem salutans accipiam. Merum sinceritas iudicii aut ueritatis uel calor fidei; in psalmo: Vini meri plenus est mixto. Fex ultimum iudicii; in psalmo: Verumtamen fex eius non est 785 exinanita.

22 13

769 Ps. 118, 103 II 771 Prou. 25, 16 II 772 Eccli. 3, 22 II 775 Ps. 68, 22 II 777 Eccli. 13, 1 II 779 Luc. 1, 15 II 783 Ps. 74, 9 II 784 Ps. 74, 9

II II

773 Ps. 68, 781 Ps. 115,

769 Dei] от. D II in psalmo] от. L II 770 meis] от. Q II Domine] от. S VM II mel] mel et fabum S VM, mel et fauum ID II item] от. V II aliter] in malam partem / II 770-771 in Salomone] от. D II 771 Inueniens] Inuenies F T S IB II Inueniens mel] Mel inuenisti D II sa tis est] sufficit V D II 772 euomas] euomas illud V D II quaesieris] exquisieris S, exquesieris M II 773 hic ordo est in M: Acetum Fel II psalmo] psalmo LXVIII S II Dederunt] et dederunt / II Dederunt ... meam ] от. Gl II escam meam] esca mea GFTS VMIB II meam] mea Q, от. U II 774 fel] fel et in siti mea potauerunt me aceto M II 775 Acetum] Aceto B II Acetum ... psalmo] от. Gl II asperitas] spiritus / II corruptae mentis] mentis corruptae Q U II mea] meo Gl II 776 me] от. U G II 777 Pix .... ea (/. 778)] от. GFT II inquinamentum et nigredo] nigredo et inquinamentum / II nigredo] nigritudo B II 778 tangit] tetigerit D II ab ea] от. D II ea] eo M II 779 Sicera] Si//cera U, Sincera О II con fectio] confessio / II quaedam] quidam M, от. V II nequitiae] malitiae et nequitiae S, de nequitia /, malitiae et sup. l. nequitiae D' II 780 siceram] sicera P GlQ TSB II 781 Domini passio] passio Domini M D II psalmo] psalmo CXV S, apostolo / II 782 sinceritas] sinceritatis / II aut] et L II ueritatis] ueritas D II uel] от. S II in psalmo] от. I II 783 est] от. F II mixto] mixtus QU II 784 ultimum] ultionum M II iudicii] iudicium U G D L, iudicii diem M II 785 exinanita] exinanita bibent F

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 786-800

49

Cibus sermo uel uoluntas Domini; in euangelio: Meus cibus est utfaciam uoluntatem eius qui me misit Patris. Potus idem quod supra ; in psalmo : Et torrente uoluntatis tuae potabis eos, id est Spiritu Sancto; item in aliam partem: Non est 790 regnum Dei esca et potus. Promptuaria cordis receptacula; in cantico Deuteronomii : Et in promptuariis timor. Pera uictus sollicitudo; in euangelio: Non регат in uia. Sacculus thesaurizatio in Deum; in euangelio: Facite uobis sac795 culos qui non ueterescant ; et in aliam partem: Sacculum communem possideamus, id est auaritiam. Pecunia uerba diuina; in euangelio: Oportuit ergo te mittere pecuniam meam nummulariis. Vellus populus ; in psalmo : Et descendit tamquam pluuia in 800 uellus.

786 loh. 4, 34 II 788 Ps. 35, 9 II 789 Rom. 14, 17 II 791 Deut. 32, 25 II 793 Matth. 10, 10 II 794 Luc. 12, 33 II 795 Prou. 1, 14 II 797 Matth. 25, 27 II 799 Ps. 71, 6

787 eius ... misit] от. TSGrL II me misit] misit me Q UOM ID II Pa tris] Patris mei S GrL, Pater meus FT, от. D II 788 idem] id est B II psalmo] psalmo XXXV S II Et] Ex V II torrente] torrentem Gl GTM II uoluntatis] bone uoluntatis S, uoluptatis UO ID GrL II 789 potabis] putabis P, potum dabis M II eos] eis M II id ... Sancto] от. VM II est'] от. S II Spiritu Sancto] Spiritum Sanctum S II item] et V II partem] partem in apostolo V II 791 Promptuaria] Propmtuaria S II cantico] от. D II Deuteronomii] Deuteronomium M, Deuteronomio D II Et] от. S l II 793 Pera] Ругa / II Pera ... uia] от. G II uictus] uicti Gl II uic tus sollicitudo] sollicitudo uictus Gr II sollicitudo] solitudo B II peram] peram: m P'sup ', pera GlQU FT S, peram tuleritis D II 794 Sacculus] Sacculos V II thesaurizatio] thensaurizatio S, tensaurizatio M II uobis] uos B II sacculos] sacculus U II 795 ueterescant] ueterescent /, ueterescunt D II post partem add : in Solomone S, in Salomone V, in Prouerbium I II 795-796 Sacculum communem possideamus] possideamus commune sacculum M II 795 communem] commune Gl B II 796 possideamus] possidemus G, possideamus omnes V II auaritiam] auaricia Gl L II 797 ergo te] te ergo S II te] от. Gl II te mittere] mittere te О II mit tere] conmittere V, committere M GrL II 798 meam] tuam F, от. G II 799 Vellus] Vellos Gl II populus] от. I II psalmo] psalmo LXXI S II Et] от. M ID II descendit] descendat corr. ex discendat S', descendet GrL D II tamquam] sicut S VM I II 800 uellus] uellos Gl V, uellum M

5o

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 801-815

Linum spiritalis fortitudo uel candor; in Éxodo: Porro filiis Aaron tunicas lineas parabis. Vtres uasa humani corporis; in euangelio: Vinum nouum in utres nouos mitti debet. 805 Farina opus bonum uel scientia; in euangelio: Abscondit mu lier infarinae sata tria. Mola uitae conuersio; in euangelio: Duae molentes in mola. Possunt et duo testamenta lapides molae significare, per quos labore disserentium triticum ueteris instrumenti in farinam euan810 gelii conuertatur. Haec igitur nomina cum in textu sacrae lectionis occurrunt ita uel maxime, ut exprimimus, a peritioribus accipienda traduntur, licet in diuersas plerumque significationes pro persona uel tempore uel loco exeant atque in figuras locis congruas pro ratione 815 allegoricae interpretationis erumpant.

801 Ex. 28, 40

II

803 Luc. 5, 38

II

805 Luc. 13, 21

II

807 Matth.

801 spiritalis fortitudo] fortitudo spiritalis GrL II filiis] filii B II 802 Aaron] Aaront P, Aron / II parabis] praeparabis D II 803 uasa] uas M D II nouum] nouus Gl, от. T II 804 mitti] poni O II 805 Abscondit ... euangelio (/. 807)] от. S II 806 farinae] farina GlQUO Г Af II 807 conuersio] conuersatio Gl O IB II in mola] от. M II mola'] mola una V II 808 Possunt] Possumus G II et] от. Gl I II duo] dua V II lapides] lapidae V II molae] mola S, molares BD O GrL II significare] significan QU G F V II labore] labor S II 809 disserentium] disserent suum О II ueteris] ueteri / II instrumenti] strumenti G M, testamenti / II farinam] farina Gl II euangelii] in euangelio T I II 810 post conuertatur GFTadd Eucherius Salonio filio in Christo salutem dicit. Saepe a me requiris multarum (Instr. I ll. 4-5) usque ad aliorum (/. 10) ; sequuntur tituli alterius libri Instructionum, id est ab de nominibus hebraicis usque ad de auibus uel uolatilibus II 811 in] от. B II in textu] textum Gl, intextus V, textus B II occurrunt] occurrerint corr. ex occurrent Gl', occurrerint G II ita ... erumpant (/. 815)] от. D (hoc loco spatium litteris uacuum est) II 812 exprimimus] exprimemus Q II a peritioribus] a peritioribus: e P'sup ' , apertioribus GlQUGTS VM IB, apercioribus F, a peritioribus Oecorr II traduntur] tradantur S V II 813 licet] illic et M II diuersas] diuersis M II significationes] significations Gl II pro] propter G II persona] personas G II 814 uel loco] от. M II loco] loca Q II in] от. V II figuras] figuris SI, figura B II locis] loco Gr¿, lucis ß II ratione] rationale B, rationis L II 815 interpretationis] interpraetationes S, interpretatione / II erumpant] erumpat M, erumpunt Gr

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 816-831

51

Nam et abyssus intellegitur, sicut supra diximus, profunditas Scripturarum et item abyssus aquae immensitas: Et rupti sunt fontes abyssi magnae; item abyssus ineffabilia iudicia Dei : Indi cia tua abyssus multa; item abyssus infernus: Aut quis descendit 820 in abyssum? id est Christum de mortuis reuocare; item abyssus corda hominum facinoribus tenebrosa: Abyssus dixit: non est mecum, id est sapientia. Ignis, sicut superius memorauimus, accipitur Spiritus Sanctus; et item ignis caritas: Circumsepta eius, circumsepta ignis flam825 mae eius; ignis tribulatio: Igne nos examinasti sicut igne examinatur argentum; ignis ira: Et consumam eos in igne irae meae, ait Dominus; ignis uoluptas: Omnes adulterantes sicut clibanus corda eorum. Vmbra, ut indicauimus, significatur protectio diuina; ítem um-

830 bra aliquando peccata : Sedentes in tenebris et umbra mortis; um bra aliquando poenae; in lob: Vbi umbra mortis et nullus ordo.

817 Gen. 7, n II 818 Ps. 35, 7 II 819 Rom. IO, 7 II 821 lob 28, 14 824 Cant. 8, 6 II 825 Ps. 65, ID II 826 Ez. 22, 31 II 827 Os. 7, 4. 6 830 Ps. 106, IQ II 831 lob IO, 22

816 supra diximus] praediximus M II diximus] dixemus Gl II 817 et'] от. Gl I B II item] iterum M II aquae] adque S, atque O II immensi tas] inmensitas in Genesi V II Et rupti] Erupti S II 818 magnae] magni V II item] idem Gl, item in psalmo / II abyssus] от. I II Dei] Dei in psalmo XXXV S, Dei in psalmo V II 819 tua] tua uelut S II item] item in apostolo/ II abyssus'] от. I II infernus] infernus in apostolo К II de scendit] descendet T II 820 de] a S V II item] item in apostolo / II abyssus] от. I II 821 dixit] dicet D II 822 id est] от. B II 823 Ignis post memorauimus in N G FT II memorauimus] commemorauimus F II 824 et] оm. ß II item] iterum Q S M D II ignis'] от. I II eius circum septa] от. S M D II eius ... ignis] от. I II flammae] flamma S V D II 825 eius] eius et iterum S II tribulatio] tribulationum V, tribulatio in psalmo M II examinasti] exanimasti N II igne] P' sup ', ignis Gl, in igne M, от. F SID L II 826 argentum] argentum ab igni / II ignis] item ignis M II ira] irae G II Et] от. G II consumam] consummam P Q UNFM D, consumat G II in] от. G FT S V II igne] ignem Gl V O II igne irae meae] iram ignis meae Q U II irae meae] in ira mea D II 827 ait] dicit M ID II ignis] item ignis Af II uoluptas] uoluntas Gl NG II Omnes] Omnis / II adulterantes] adulterant) / II 829 indicauimus] indicabimus G II significatur] significat Q U, от. F II protectio] protectione Q II protectio diuina] protectionem diuinam U II item] idem Gl, от. I II 830 umbra'] in umbra Gl NG S II umbra'] item umbra S, umbra autem M II 831 poenae] poena SI

52

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 832-845

Et quia umbra non longe est ab ea re, cuius est umbra, ita et mors non longe est a poena, quae infert mortem. Vmbra aliquando est delectatio peccatorum; in lob de diabolo: Sub umbra dormit in 835 secreto calami et locis umentibus. Et rursum species alia qua spe cie unam rem multa significant. Duo testamenta eo quod duo hic illi lapides molares possint significare memorauimus. Et item duo testamenta duo Cherubin in Éxodo ; duo animalia in Abacuc; duae petrae in Éxodo et in 840 Canticis canticorum, quarum uelamento sponsa et Moses proteguntur; duo montes aenei in Zaccharia, de quorum frutectis myrtinis et obscura opacitate egrediuntur quadrigae cum equis rufis nigris albis et uariis. Sed has tam multimodas significationes in singulis persequi 845 nominibus non solum laboris inmensi uerum etiam inpossibile

834 lob 40, 16 II 838 cfr Ex. 25, 18 2, 14 II 841 cfr Zach. 6, 1-4

II

839 cfr Hab. 3, 8; Ex. 17, 6; Cant.

832 Et']Vt/ II umbra nоn] от. Q II non ... umbra] от. M II longe est] est longe 5 II ea re] aere NGFTO II cuius] cuius imago / II um bra'] от. I II ita] item SB II et] от. V II 833 infert] inferunt PS II Vmbra] Item umbra S II 834 delectatio] dilectio G IB II dormit ... se creto (/. 835)] dormitio S II 835 et'] in Q U D, от. S II locis] loci N II umentibus] umectibus /, humectibus D, rumentibus N II rursum] rursus TV S M I II alia qua] aliqua G O GrL, aliqua qua M II specie] spetiem G, species FT, speciem S IB II 836 unam] una NO II rem] rerum M II significant] significat VB II 837 duo hic] hic duo NGFTIBD II mola res] molaris Gl II possint] possunt Q F II 838 significare] significan M II memorauimus] memorabimus G II Et]om.VMBD II item] idem Gl II Cherubin] Cherubin corr. ex Cherufin S', Cerubin Gl M, Cherubini B II 839 duo ... Exodo] от. S II Abacuc] Abbacu N, Ambacuc Q UO II duae] duo NF II in3 ... et] от. D II et] от. B II in4] от. G II Can ticis] Cantica D II 840 quarum .... proteguntur] от. D (hoc loco spatium litteris uacuum est) II uelamento] uelamentum Gl S II 841 duo] due M, от. S II montes est ultima uox in Nf. ¡; quae legi possunt in Nf. ¡v sunt haec: nigris al odas signifi equi nomini mensi uerum itrati sumus nunc tationis modum ad ululum pro neces errupimus reuertamur in euangelio et tulerunt uodecim cofinos frau m plenos item in aliam par nus eius in cofinos serui id est in seruitute uel tribu one quam aegyptii intulerunt doctrina uoce doctrina (/. 853) incipiunt uersus qui legi possunt II Zaccharia] Zachariam B II frutectis] fructis S, protectis / II myrtinis] mysteriis / II 842 quadrigae] quadrage F II cum] decum M II 843 et] от. G FT II 844 has tam] ista Gl II multimodas] multimodis Gl, multimodias V II significationes] significations Gl II in] от. M II persequi] prosequi Q O ID L II 845 laboris] labores Gl S II inmensi] inmensis T II inmensi uerum] inmensarum G II uerum] uelut Gl II inpossibile] inpossibili QU

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 846-863

53

arbitratí sumus. Nunc ergo ad eum interpretationis modum atque ordinem, quem paululum pro necessitate disputandi interrupimus, reuertamur. Cophini apostoli; in euangelio: Et tulerunt reliquias duodecim 850 cophinos fragmentorum plenos; item in aliam partem: Manus eius in cophino seruierunt, id est in seruitute uel tribulatione, quam Aegyptii intulerunt. Cathedra doctrina; in psalmo: Et in cathedra seniorum laudent eum ; item in malam partem : Et in cathedra pestilentiae non se855 dit, id est in doctrina hereticorum.

Scabellum humiliatorum subiectio; in psalmo: Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Statera aequitas uel diuinae gubernationis potentia; in Esaia: Et librauit in pondere montes et colles in statera. 860 Cinis humanae fragilitatis inanitas ; in Salomone: Quid superbit terra et cinis? Olla prosapia; in psalmo: Moab olla spei meae, id est, quod de Ruth Moabitide Christi secundum carnem prosapia descendent;

849 Matth. 14, 20 II 850 Ps. 80, 7 II 853 Ps. 106, 32 II 854 Ps..I, 1 856 Ps. 109, 1 II 859 Is. 40, 12 II 860 Eccli. IO, 9 II 862 Ps. 59, 10

846 post sumus add Capitulum VIII D II eum] от. D II 847 ordinem] ordinem redeamus S II quem] quam G II necessitate] necessitatem Gl II disputandi] disputandum S II interrupimus] interrumpemus Gl, interrumpimus UM II 848 reuertamur] reuertamus G, deuertamur O, oт. S II 849 reliquias] от. Gll II 850 cophinos] chopinus Gl II fragmentorum] fraumentorum P Gl M II plenos] plenus Gl, plenas IB II item] et V D II partem] partem in psalmo V II 851 cophino] cofinos N, cofinus S II in'] от. U II tribulatione] in tribulatione S M IB II 852 Aegyptii] Aegyptum / II intulerunt] tulerant / II 853 psalmo] psalmo CVI S II Et] от. UO II Et in] item Q II in'] от. Q II 854 item] et VD II malam] aliam/ II Et ... sedit] от. V II pestilentiae] pestilentia T II 855 hereticorum] secundo apostolorum S II 856 humi liatorum] humiliatorium N, humilitatis G II psalmo] psalmo CVIII S II Donec] Dum haec N II 858 diuinae] diuina B II gubernationis potentia] potentiae gubernatio M II potentia] potentiae Q II 859 Et'] от. QUO II librauit] librabit BD O II in'] от. G II 860 fragilitatis] flagillitatis S II inanitas] inanitatis NT, от. F II Salomone] psalamon G, Genesi F II Quid] Quod Q II 862 prosapia] prosapientia NT II psalmo) psalmo LVIIII S, Salomone Г II olla] Bolla S II meae] mei QU II de] от. S II 863 Moabitide] Moabitidae P Gl U G S, Moabitede B, Moabitida О II Christi] Christus Gl D II prosapia] prosapiam D, от. Gl II de scenderit] discenderet Q S, descenderet /, duxerit D

54

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 864-881

item in aliam partem olla tribulationis excoctio; in propheta: Et 865 uidi ollam succensam etfacies eius a facie aquilonis. Lampades animae iustitia fulgentes; in euangelio: Et parauerunt lampades suas. Lucerna ecclesia uel anima; in euangelio: Sint lumbi uestri accincti et lucernae ardentes. Aliquoties lucernae opera bona: Sic 870 luceat lumen uestrum, ut uideant opera uestra bona. Modius corpus humanum uel legis littera uel populus ludaeorum; in euangelio: Nemo accendit lucernam et ponet eam sub modio. Candelabrum ecclesia uel corpus Domini aut sancta scriptura; 875 in propheta: Et uidi a dextris altaris candelabra duo ardentia. Mensa altare uel refectio spiritalis; in psalmo: Parasti in conspectu meo mensam. Claues adapertio scientiae spiritalis; in Luca: Vae uobis legis peritis, quia tulistis dauem scientiae: ipsi non introistis et eos qui 88o introibant prohibuistis; item claues iustitiae misericordiae pietatisque uirtutes; in euangelio: Tibi dabo claues regni caelorum.

864 ler. 1, 13 II 866 Matth. 25, 7 II 868 Luc. 12, 35 II 869 Matth. 5, 16 II 872 Matth. 5, 15 II 875 Zach. 4, 2 cum Apoc. u, 4? II 876 Ps. 22, 5 II 878 Luc. n, 52 II 881 Matth. 16, 19

864 item] et V II aliam] malam Gl II 865 ollam] olla Gl II facies] faciem Gl S II aquilonis] aquolonis P II 866 Lampades] Lampadas TV II iustitia] iustitiae Q M I, iuste S, iustitia uel opera bona O II fulgentes] fulgentis G VIB II Et] от. V II 867 lampades] lampadas G Г К II suas] от. F II 868 ecclesia] ecclesiae SB II uel anima] uelamine T II anima] animae NGF S B, animae sanctorum M, anime iustae D II in euan gelio] от. L II Sint] Sint autem / II accincti] praecincti Q U F I GrL II 869 lucernae'] lucerna £/, lucernae uestrae / II Aliquoties] Aliquotiens GlQUO NGT S VM IBD GrL, Aliquociens F II lucernae'] lu cerna Gl GrL D, lucernae uel / II bona] bona in euangelio F II 870 uestrum] uestrum coram hominibus D II 871 uel'] aut D II 872 accendit] accendet T II lucernam] lucerna Gl N II ponet] ponit GlF S V O, ponunt / II eam] ea N II 873 modio] modium N S II 874 aut] uel Gl GrL II 875 a] ad Gl II altaris] от. S II candelabra duo] duo candelabra V II ardentia] argentea M II 876 psalmo] psalmo XXII S II conspectu] conspecto N II 878 Claues] Clauis S II in Luca] от. I II Luca] Lucam Gl II 879 peritis] periti NG II tulistis] tollistis Gl, tollitis S II clauem] claues / II scientiae] scientiae et D II introistis] troistis T II et] от. D II et ... prohibuistis (/. 880)] от. F II 880 item] от. NGT II claues] clauis GlS O II iustitiae misericordiae] misericordiae iusticiae D II pietatisque] et pietatis / II 881 uirtutes] uirtutis Gl NGFT S, et uirtutis /, uirtus D II Tibi] Et tibi I O II dabo] от. T II claues] clauis S

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 882-895

55

Serae repagula aduersum impíos diuinorum praeceptorum : Quoniam confirmauit seras portarum tuarum. Ascia prauorum persecutio; in psalmo: In bipenne et ascia 885 deiecerunt eam. Bipennis gemínata afflictio; in psalmo idem quod supra. Nauis ecclesia; in euangelio: Nauicula multis in medio mari iactabatur fluctibus. Solet et homo nauicula dici, ut nautae cogitationes hominem gubernantes aduertantur. 890 Retia praedicatio; in euangelio: Et mitte retia in capturam. Trabes peccatum grauius; in euangelio: Eice primum trabem de oculo tuo. Fistuca peccatum leuius; in euangelio: Et tum uidebis eicere fistucam de oculo fratris tui. 895 Laqueus dolus; in psalmo: Laqueos parauerunt pedibus meis.

4

883 Ps. 147, 13 II 884 Ps. 73, 6 II 887 Matth. 14, 24 II II 891 Matth. 7, 5 II 893 Matth. 7, 5 II 895 Ps. 56, 7

890 Luc. 5,

882 Serae] Serrae N S, Serre B II repagula] sepagula G II aduersum] aduersus U S V B, adversos Q II impíos] inpius Gl II post praeceptorum add: in psalmo GlQUNGFTS VM IB, ut in psalmo О, impugnatores in psalmo D II 883 confirmauit] confortauit GlO NGFTS VM IBD II se ras] serras Gl N S V II tuarum] tuarum in te G II 884 in' ... In] от. Gl I II In'] от. NFTVM II bipenne] bibinnae Q, bipenni О, bipenna D II ascia] astia G II 885 deiecerunt] deicerunt P II eam] ea Gl S M II 886 Bipennis] Bipinnes GFT, Vipinnes V, Bipinne M, Pennis / II geminata] gemina S, gemmata B II afflictio] affectio V II in psalmo] от. VM II 887 Nauis] Naues PGlQUGTlB II Nauicula] Nauicula autem M, Nauiculae / II multis] multi /, oт. D II mari] maris F, от. I II 888 et] от. Q S B II dici] dicitur B II cogitationes] cogitationis 5 II 889 hominem] nomine Gl, hominum NFT VM I II hominem gubernantes] от. G II gubernantes] от. M II aduertantur] auertantur Gl, aduertatur G, от. D II 890 Et mitte] Emitte Gl II mitte] mittite VM II retia] retiam G M II capturam] captura Gl N V, capturam piscium VM II 891 Trabes] Trauis S II peccatum] peccato M II grauius] graue S, graues M II 893 leuius] leue S II in euangelio] от. Gr II tum] tunc GlQUO NGFT S VM ID L II 893-894 eicere fistucam] fistucam eicere M II 894 fistucam] festuca Gl II 895 Laqueus] Laqueos S II dolus] diabolus B О II psalmo] psalmo LVI S II Laqueos] Laqueus Gl, Laqueum IB L

56

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 896-909

Funes sors uel hereditas ; in psalmo : Funes ceciderunt mihi in praeclaris; item funes peccata: Vae qui trahitis peccata uelutfunem longum; et: Funes peccatorum circumplexi sunt me. Rota orbis aut uita humana; in psalmo: Vox tonitrui in rota; et 900 item: Deus meus pone illos ut rotam, id est uolubiles uel instabi les effice in malitia sua. Spongia caua infidelitas ludaeorum; in euangelio: Illi autem spongiam plenam aceto hysopo circumponentes obtulerunt ori eins. 905 Scalae sanctorum profectus ; in Genesi : Viditque in somnis scalam stantem super terram et cacumen illius tangens caelum: angelos quoque Dei ascendentes et descendentes super eam. Scopae cura superstitionis per uanam gloriam; in euangelio: Et ueniens inuenit uacantem, scopis mundatam et ornatam.

896 Ps. 15, 6 II 897 Is. 5, 18 II 898 Ps. 118, 61 II 899 Ps. 76, 19 I 900 Ps. 82, 14 II 9ог loh. 19, 29 II 905 Gen. 28, 12 II 908 Luc. 11, 25

896 uel] от. I II in psalmo] от. I II psalmo] psalmo XV S II mihi] от. I II 897 praeclaris] praeclares N II item] от. I II peccata] peccati Q II Vae] uel N II Vae ... trahitis] uel trahentes / II trahitis] traetas Gl, detrahitis Q, trahit V II funem] funes / II 898 et] et item S II circum plexi] circumplexae V II circumplexi sunt] circumplexerunt G II 899 psalmo] psalmo LXXVI S II tonitrui] tonitrui tui GrL ß (cfr /. 146) II et] от. S V II et ... uolubiles (/. 900)] от. N II 900 rotam] rota ardentem Gl, rota T II uolubiles] uolubilis GlQ, uolubilisuae / II uel] in ß, et D II instabiles] instabilis Gl II 901 effice] effeci Gl, effici QO F VM, efficiamini /, от. B II effice ... sua] от. S II in] от. I II sua] от. N II 902 Spongia] Spungia N II caua]cauamD II 903 spongiam] spongia Gl, spungia N, sfongiam M II plenam] plena Gl N II plenam aceto] aceto plenam D II aceto] aceto et NGFT S II obtulerunt] от. I II 905 Scalae] Scala ID II somnis] formis B II 906 super] in V II terram] terra V II illius] eius NGFT S M, ipsius / II tangens] tendens F II agelos] angelus Gl II 907 Dei] от. FD II et descendentes] от. USl II super] per F M II eam] terram О II 908 Scopae] Scopa T II cura] curae Q, curam NFT II superstitionis] institionis Gl, superstitioni / II per]et/ II uanam] uana T II gloriam] gloria Gl II 909 inuenit] inuenit eam S IB GrL II uacantem] uocantem N, от. O II scopis] securis / II mundatam] mundata Gl

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 910-926

57

910

Margarita doctrina euangelica uel spes regni caelorum; in euangelio: Inuenta autem una pretiosa margarita abiit et uendidit omnia quae habuit et emit eam. Anulus signaculum fidei; in euangelio: Et date anulum in manu eius; item de hoc in psalmo: Signatum est super nos lu915 men uultus tui Domine. Chlamys laudis ornatus ; in Salomone : Chlamydes fecit uiro suo, id est uestimentum, quod tamquam de duobus testamentis confectum sit. Aurum interior Scripturarum intellectus ; in psalmo : Et poste920 riora dorsi eius in specie auri. Argentum eloquia diuina siue intellectus litterae uel historiae ; in psalmo: Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igni examinatum. Lapides pretiosi apostoli aut sancti siue ipsa opera uirtutum; 925 in Apocalypsi : Fundamenta muri ciuitatis omni lapide pretioso ornata.

22

911 Matth. 13, 46 II 913 Luc. 15, гг II 914 Ps. 4, 7 II II 919 Ps. 67, 14 II 922 Ps. 11, 7 II 925 Apoc. 21, 19

916 Prou. 31,

910 Margarita] Margaritam NF II doctrina] doctrinae G II euange lica] euangelicae Q U, euangeliaca S II 910-911 in euangelio] от. L II 911 Inuenta] Inuenit Q, Inuenta est F II una] unam NGFT II pretiosa] praetiosam NG, preciosam F, pretiosam T II margarita] margaritam NGFT II abiit] uadit / II uendidit] uindit S, uendit / II 912 omnia] omni T II quae] qui Gl II habuit] habebat Gr II eam] illam / II 913 Anulus] Annulum Gl, Anulum / GrL II 914 manu] manum N U II eius] ei B, eius et calciamentum in pedibus eius D II item de hoc] et D II in psalmo] от. S II 915 Domine] Domini Q II 916 Chlamys] Clamites Gl, Clames U, Clamidis IB II laudis] laudes Gl GrL, ladis / II Chlamy des] Clamites Gl, Clamidem U G M BD, Clami F, Et clamidem / II 917 uestimentum] uestimentum id est NGFT II quod] от. S II tam quam] от. NGFT IBD II testamentis] uestimentis / II 918 confectum sit] confecit NT D, conficit FIB, sit confectum V II 919 Scripturarum in tellectus] intellectus Scripturarum Gri II 920 specie] pallore ID GrL, speciem О II 921 uel historiae] от. B II historiae] hystoria / II 922 psal mo] psalmo XI S II eloquia' ... argentum] от. G II 924 aut] uel GlQUO, от. S II ipsa opera] opera ipsa S II uirtutum] uistotum N II 925 Apocalypsi] Apocalypse N, Apocalypsin G, psalmo I II Fundamenta] Et fundamenta N I II mûri] auri S, murorum / II ciuitatis] ciuitatis auro et S II omni] omnia NGFT II lapide] lapidi Gl II 926 ornata] ornato N

58

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 927-945

Aes uanitas uel inanitas fidei; in apostolo: Factussum uelutaes sonans; item in aliam partem: Posuisti ut arcum aereum bracchia mea. Hic aereum fortem uel firmum. 930 Ferrum tribulatio uel homo ipse ; in psalmo : Ferrum pertransiit anima eius. Plumbum pondera peccatorum; in propheta: Et uidi iniquitatem super talentum plumbi. Fictile fragilitas carnis; in apostolo: Habemus thensaurum 935 bunc in uasis fictilibus. VIII. Aedificare bona opera facere uel bene docere; in apos tolo : Si quis autem aedificat supra fundamentum hoc, aurum, argentum, lapides pretiosos. Destruere mala opera exercere uel male docere ; in Salomone : 940 Vnus aedificans et unus destruens. Mundare uitiis expurgare; in euangelio: Tetigit eum lesus dicens: uolo, mundare, et confestim mundata est lepra eius. Stare fide consistera; in apostolo: State in fide. Ambulare ad Dominum tendere; in psalmo : Et ambulabam in 945 latitudinem.

927 I Cor. 13, 1 II 928 Ps. 17, 35 II 930 Ps. 104, 18 II 93* Zach. 5, 8. II 934 II Cor. 4, 7 II 937 I Cor. 3, 12 II 940 Eccli. 34, 28 II 1 Matth. 8, 3 II 943 I Cor. 16, 13 II 944 Ps. 118, 45

927 uelut] от. I II aes] aeramentum S II 928 item] et V II partem] partem in psalmo XVII S II aereum] areum T II 929 aereum] areum V II fortem] forte Gl, in fortem N \\ 930 homo ipse] ipse homo D II psalmo] psalmo CIIII S II pertransiit] pertransiuit corr. ex pertransibit S', pertransibit corr. ex pertransiuit V II 931 anima] animam U VO GrL D II 932 iniquitatem] iniquitate Gl II 934 fragilitas carnis] carnis fragilitas D II thensaurum] thensaurum aurum P, thesaurum GlQUO G FT S M IB D GrL, thensaurum corr. ex thesaurum V II 935 hunc] от. S II 936 titulum add NG S VM O, VIII от. D II Aedificare] Edificia Г II uel ... docere] от. S II bene] bona/ II docere] edocere / II in ... docere (/. 939)] от. V II 937 autem] от. D II aedificat] super hedificat D II supra] super SMI II 938 pretiosos] praeciosus Gl, preciosas B II 939 exercere] facire Gl, exerere D II male] mala /, от. S II in Salomone] от. GrL II 940 et] uel B II destruens] destruns P II 941 uitiis] uitis N, a uitiis VM II expurgare] expugnare Gl II in euangelio] от. N II Tetigit] Et tetegit Gl II lesus] от. G II 942 mundata ... eius] mundatus est G II lepra] libra N M II 943 fide'] in fide D II 944 Dominum] Deum NFT S VMIBDOGrL II tendere] adtendere F II psalmo] psalmo CXVIIII S II 945 latitudinem] diladatione Gl, dilatatione U, dilatatione corr. ex latitudine O', latitudine M IBD, dilectione Q

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 946-965

950

955

960

965

59

Sedere in Deum humiliter praesumere; in euangelio: Vos autem sedete in ciuitate. lacere aut uitiis aut temptationibus succumbere; in euangelio: Et inuenit eam iacentem in lecto. Currere in operibus bonis properare; in apostolo: Sic currite ut conpraehendatis. Vigilare custodiam cordis adhibere uel in Deum resurgere; in psalmo: A uigilia matutina usque ad noctem. Dormire transitu apud Christum requiescere; in psalmo: Numquid qui dormit non adiciet ut resurgat? et aliter dormire peccatorum sopore torpescere; in apostolo: Surge qui dormis. Ascensus profectus in Deum; in psalmo: Ascensus in corde eius. Descensus defectus a Deo; in euangelio: Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho. Via Christus; in euangelio: Ego sum utа et ueritas et uita; et aliter uia uita hominis; in psalmo: Vias meas enuntiaui et exaudisti me. Spatiosa uitiorum inlecebris dilatata; in euangelio: Lata porta et spatiosa uia quae ducit ad perditionem.

946 Luc. 24, 49 II 949 Marc. 7, 30 II 950 I Cor. 9, 24 II 953 Ps. 129, 6 II 954 Ps. 40, 9 II 956 Eph. 5, 14 II 957 Ps. 83, 6 II 959 Luc. 10, 30 II 961 loh. 14, 6 II 962 Ps. 118, 26 II 964 Matth. 7, 13

946 in Deum humiliter] humiliter in Deum Gr II praesumere] presu mere: p P'sup ' , resumire Gl, resumere Q UO GFT VM IB, rerumere N, sumere S II 947 sedete] sedite N, sedete hic / II ciuitate] ciuitatem Gl G M D II 948 in euangelio] от. GrL II 949 Et] от. Gl II eam] eum Gl D, ea N, eam lesus V II iacentem] iacente N, uacantem О II 950 apostolo] euangelio F II 952 in Deum] Deo G II 952-953 in psalmo] от. I II 953 A] Aut / II matutina] matutinis T II noctem] nocte Gl M II 954 transitu] transitum GlQU GSM, transitus IB II apud] ad NGFT II Christum] Deum / II 956 sopore] a sopore S II sopore tor pescere] torpescere soporem S, от. I II apostolo] psalmo/ II qui]quare / II dormis] dormit B II 957 Deum] Domino N II in' ... Deo (/. 959)] от. N II psalmo] apostolo / II 958 eius] eius disposuit D II 959 a] in corr. ex a Gl', in G II quidam] qui Q II 961 sum] от. IL II et'] от. QUSVM II et' ... uita] от. D II et3] item 5 II 962 uita] uitae B, от. I II Vias] Via T II enuntiaui] anuntiaui N, enuntiaui tibi IB, enunciaui tibi D II et ... me (/. 963)] от. F II 964 Spatiosa] Speciosa B II uitio rum] uitiosum / II dilatata] dilatate G, dilata T II porta] от. NGFT D II 965 spatiosa] spaciosa est D II quae] qui M II ducit] ducet T II per ditionem] mortem S

6o

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 966-980

Arta districta uel tribulationibus pressa; in euangelio: Quam angusta porta et arta uia quae ducit ad uitam. Directa praeceptis Dei ordinata; in Esaia: Rectas facite semitas eius. 970 Praua a Dei praeceptis deuia ; in Esaia : Et erunt praua in di recta et aspera in uias planas. Plana oboedientia praeceptorum exaequata; in Esaia idem quod supra. Áspera inoboedientiae asperitate horrida; in Esaia idem quod 975 supra. A dextris a parte iustitiae; in euangelio: Statuit oues quidem a dextris suis haedos autem a sinistris. A sinistris a parte iniustitiae; in euangelio idem quod supra. Fouea dolus uel lapsus in mortem ; in psalmo : Foderunt ante 980 faciem meamfoueam.

966 Matth. 7, 14 976 Matth. 25, 33 II

II 968 Is. 40, 3 (cfr Luc. 3, 4) 979 Ps. 56, 7

II

970 Is. 40, 4

966 districta] distincta N, distructa T, stricta / II Quam] от. Gl II 967 porta] от. FT ID II arta] arta est D II uia] uia est Af О II ducit] ducet Gl II uitam] uita Gl, ciuitatem G II 968 Directa] Derecta P II ordinata] ornata Gl F II Rectas ... Esaia (/. 970)] от. T II 970 Praua] Praua corr. ex Parua P' II praeceptis] praecepta Gl II deuia] diuisa M, diuina B II in Esaia] от. ID II Et] от. Gl M II directa] dereta P II 97* oboedientia] oboedientiam Gl I, obedientiae D II oboedientia ... exaequata] exsecutio oboedientiae D II in Esaia] от. ID II in Esaia idem] idem in Isaia F, от. TV D II 972-973 idem quod] id est B II 973 quod] quo F II 974 hic ordo est in V- A dextris Aspera A sinistris II Aspera] Praua T II Aspera ... supra (/. 975)] от. S II asperitate] asperitatem Gl II horrida ] ordinata : na N' sup ' II in Esaia] от. GrL II in... supra (/. 975)] от. D II idem] idemque G, item B, от. VM II 976 A'] Ad : d V su>' '-, Ad Gl M II a parte] ad partem Gl, aperte Q NFM B, apertae U, corr. ex aperte D' II iustitiae] iniustitiae /, iusticiae. A sinistris a parte (a parte e corr. m.'} iniusticie D II Statuit] Statuet Q V GrL D II Statuit ... suis (/. 977)] от. I II Statuit ... euangelio (/. 978)] от. U II oues quidem] quidem oues GlQ G M BD II quidem] от. S II a'] ad Gl V II 977 suis] от. FS II suis ... sinistris] от. S II haedos] edus Gl II hae dos ... sinistris] от. Q II 978 A'] Ad Gl, от. N II A' ... supra] от. ID II sinistris] sinister T II a parte] aperte Q NS VM B II in euange lio] от. L II idem ... supra] hedos autem a sinistris S II quod] quo F II 979 Fouea] Foueam G II Fouea ... saluan (uerbi saluanda) (/. 1000)] desuni in S quia folium excisum est II dolus] diabolus О II mortem] morte Gl B, montem N II 980 foueam] fouea Gl

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 981-997

61

Puteus diabolus uel infernum ; in psalmo : Neque urgeat super me puteus os suum; et in bonam partem in Genesi: Ad puteum iuramenti, id est ad aquam fidei. Sanitas mentis integritas ; in psalmo : Clamaui ad te, sanasti me. 985 Languor uitiorum morbus; in psalmo: Qui sanat omnes lan guores tuos. Lepra peccatorum contaminatio ; in euangelio: Et confestim mundata est lepra eius. VIIII. Hierusalem ecclesia uel anima; in psalmo: Lauda Hieru990 salem Dominum. Et notandum, quod quaecumque in ecclesiam generaliter conueniunt haec et ad animam referri possunt. Sion idem quod supra; in psalmo: Lauda Deum tuum Sion. Filii Sion filii ecclesiae; in psalmo: Etfilii Sion exultent super rege suo. 995 Filiae Hierusalem idem quod supra. Tabernaculum corpus Domini uel ecclesia; in psalmo: In sole posuit tabernaculum suum.

981 Ps. 68, 16 II 982 Gen. 46, 1 II 984 Ps. 29, 3 987 Matth. 8, 3 II 989 Ps. 147, 12 II 992 Ps. 147, 12 996 Ps. 18, 6

II II

985 Ps. юг, 3 993 Ps. 149, 2

981 infernum] infernus GlQUO IB GrL, infirmus N II in psalmo] от. I II urgeat] urgueat N U M, urguet F, augeat V II 982 suum] suum laeti N, sum M II et] от. N II Genesi] Genesim N II 983 iuramenti] iurationis / II ad] от. F II aquam] aqua Gl, aquarum B II 984 mentis] mentes Gl, in mentis N II psalmo] Salamone G II Clamaui ... me] от. G II et post te add GrL ß, deest in P II 985 uitiorum] tuorum / II morbus] moribus QUI II sanat] sanet Q II 987 Lepra ... contaminatio] от. F II peccatorum] pectorum О II 988 lepra] a lepra Gl II eius] sua Gl II 989 tttulum add NG VMB O II ecclesia] ecclesiae ß II anima] anima fidelis D II in psalmo] от. I II 990 Dominum] Domino Gl II quod quaecumque] quot cumque F II quaecumque] cumque V, quidquid M, quicumque B II in] ad D II ecclesiam] ecclesia GlQU NGFT VM B II 991 et] от. NG I II animam] anima Gl N, animam fidelem D II 992 Sion' ... Sion'] от. Gl II in psalmo] от. N GrL II in ... Sion'] от. I II 993 Filii'] Filii et sup. l. uel Filiae O' II filii'] filiae О II post ec clesiae add uel sensus animae V, uel sensus anima M II in psalmo] от. I II Et] от. Gl II filii'] fili P, filiae / O GrL II super] in GrL D II 994 rege suo] regem suum Gl NGFTVMB II suo] suum L II 995 Filiae] Filii D II 996 in psalmo] от. NF T I

62

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 998-1015

Arca caro dominica uel corda sanctorum Deo plena; in psalmo: Tu et arca sanctificationis tuae; item arca ecclesia intra quam saluanda claudantur; in Genesi : Remansit autem solus Noe et qui cum eo erant in arca. Tabulae lapideae duae, ut puto, propter testamenta duo uel propter duo praecepta dilectionis Dei et proximi: in Éxodo: Et dixit Dominus ad Mosen: excide tibi duas tabulas. 1005 Lex praecepta diuina; in psalmo: Lex Domini inmaculata. Chirographum conscriptio hominis peccatoris cum diabolo per manum iniquitatis; in apostolo: Chirographum peccati quod erat contrarium nobis. Pactum confoederatio gratiae diuinae cum nomine; in psalmo : 1o10 Vidi non semantes pactum. Testamentum confirmatio uoluntatis diuinae: in propheta: Et confirmaba testamentum super domum luda. Praeputium uita gentilis; in apostolo: In praeputio aliquis uocatus est, non circumcidatur, id est etiam qui ex gentibus ad fi1015 dem Christi uenit corpore non circumcidatur.

999 Ps- I3I. 8 II IODO Gen. 7, 23 II 1003 Ex. 34, 1 II 1005 Ps. 18, 8 II 1007 Col. 2, 14 II 1o10 Ps. 77, 57 (cfr Ps. 118, 158) II 1011 ler. 31, 31 et Hebr. 8, 8 II 1013 I Cor. 7, 18

998 dominica] domica T, Domini V II uel ... tuae (/. 999)] от. Q II 999 item] idem M II quam] qua TV II 1000 claudantur] clauduntur Q U O N G FT S VMID, cluduntur Gl II solus] unus / II 1001 in arca] от. T II arca] arcam V, archam D II 10ог Tabulae] Tabulae duae V II duae] от. F O II puto] pute / II testamenta duo] duo testamenta D II duo] duae / II 1003 propter] от. D II duo] от. I II dilectionis] dilectione Gl II et'] от. N II Et' ... Mosen (/. 1004)] от. I II 1004 Dominus] Deus S V II Mosen] mortem B II tibi] от. F II tabulas] tabulas lapídeas О D II 1005 in psalmo] от. I II psalmo] psalmo XVIII S II 1006 Chirogra phum] Cirograffum Gl, Cirographum F, Cirografum M O, Cyrographum IBD Gr II peccatoris] peccatores Gl II 1007 manum] manu G T V II apos tolo] apostolo dolens V, apostolo dicens M II Chirographum] Cirografum U N M O, Cyrographum V IBD L, Cirographum Gr II 1008 nobis] uobis T II 1009 confoederatio] confotederatio N, conferatio G, consideratio Gl D, cumsideratio / II gratiae diuinae] diuinae gratiae GrL II homine] hominem N, hominibus О II psalmo] saecula B II 1010 seruantes] obseruantes V II post pactum add et tabiscebam G, et tabescebam GrL II 1o12 testamentum] testamentum meum V II super domum] от. D II luda] ludae / II 1013 gentilis] gentium I, gentiles B II praeputio] praeputium / II aliquis] quis V II 1014 etiam] от. V D II qui] si D II gentibus] gentilibus D II 1014-1015 ad fidem Christi uenit] uenit ad fidem Christi V II 1014 fidem] fide Gl II 1015 circumcidatur] circumdatur Q

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1016-1030

63

Circumcisio exspoliatio uitiorum ; in apostolo : Circumcisi estis circumcisione non manu facta in exspoliatione corporis carnis. Cornu fortitudo uel regnum ; in Regnorum : Et exaltauit cornu Christi sui. 1020 Purpura martyrii species per cruorem; in Éxodo: Omnis qui percipit corde, afferet initia Domino: aurum, argentum, aeramentum, hyacinthum, purpuram, coccum netum, et byssum. Coccus idem quod supra uel caritatis ardor uel crucis mentio; in Éxodo sicut supra. 1025 Hyacinthus confessorum liuores; in Éxodo idem quod supra. Byssus castitatis uel continentiae candor; in Éxodo idem quod supra. Superumerale operum ab umeris significatio; in Éxodo : Et fecerunt superumerale de auro et hyacintho et purpura et cocco 1030 neto et bysso torta.

1016 Col. 2, 11 39, *

II

1018 I Reg. 2, 10

II

1020 Ex. 35, 5. 6

II

1028 Ex.

1016 Circumcisio] Circumciso Gl II 1017 circumcisione] circumsione Q II circumcisione non] non circumcisione S II corporis] от. S II corporis carnis] carnis corporis / II carnis] от. V II 1018 Cornu] Cornum TV S M B II Regnorum] Regum TV V, libro Regum D II Et]om.GlU NGFT ID II exaltauit] exaltabis F, exultauit / II cornu] cornum Gl N S M II 102О martyrii] martiris S D, marytiris G l II per cruorem] pro cruore B II cruorem] crucem GlQUO, feruorem G II Omnis] Omnes S II IO2I percipit] percepit GlN V, percepiit S II afferet] offeret NGFT, adferit S, adfert/ß II 1022 hyacinthum] hiacinctum F S, iacinctum M IB GrL, hyacinctumD, от. O II purpuram] porpora Gl, purpura N II coccum] coccu TV II netum] nitum /, от. S II byssum] abyssum T II 1023 Coccus] Coccum Gl II caritatis] claritas / II ardor] от. D II crucis mentio] cruor mentis corr. ex crucis mentio Gl', cruor mentis NGFT II 1024 in Exodo] от. I II in ... supra] от. D II sicut] quod N, idem quod S V, item quod B, ut M II 1025 hic ordo est in Gl S: Byssus Hyacinthus II Hyacin thus] Hiacinctus FSB, lacinctus M GrL D, Hyacinctus О II Hyacinthus .... supra] от. QU II confessorum] confessionis Gl II in ... supra] от. D II idem] id est F O II 1026 Byssus] Byssum N, Bissum M II castitatis] castitas VI, caritatis S M L II uel] от. I II in ... supra (/. 1027)] от. D II in ... operum (/. 1028)] от. I II idem] item B II idem quod] ut F M II 1028 operum] opertum M II ab umeris significatio] significatio ab humeris D II in ... auro (/. 1029)] от. I II in .... torta (/. 1030)] от. D II 1029 superumerale] superhumeralem N II hyacintho] hycincto QU, hiacincto S F, iacincto M I Gr L, hyacinctoß О II 1030 neto)om. S II et] от. T II bysso] abysso T II torta] retono Gl, retorta QUO V, torto N G S M I

64

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1031-1047

Rationale doctrinae uel rationis a pectore declaratio ; in Éxodo: Etfecerunt rationale opere textili secundum opus superumeralis. Poderis doctrina secretior atque perfection in Éxodo: Etfece runt uestimentum poderem sub umbone opus textile totum hya1035 cinthinum. Lammina aurea in fronte crucis in fronte praefiguratio ; in Éxodo: Etfecerunt lamminam auream et infra scripserunt, inquit, in ea Uñeras deformatas signaculum sanctitatis Domini, id est nomen tetragrammaton Domini. 1040 Templum corpus Domini uel sancti ; in apostolo : Vos enim estis templum Dei uiui. Altare fidei altitudo; in psalmo: Tunc imponent super altare tuum uitulos. Sacrificium oblatio iustitiae; in psalmo: Sacrifícate sacrificium 1045 iustitiae. Holocaustum totus fidei accensus ; in psalmo : Holocausta medullata offeram tibi.

i

1032 Ex. 39, 8 II 1033 Ex. 39, 20 II 1037 Ex. 39, 29 II 1040 II Cor. 6, II 1042 Ps. 50, 21 II 1044 Ps. 4, 6 II 1046 Ps. 65, 15

1031 doctrinae] doctrina Gl II rationis] rationalis QU II a] от. V II a pectore declaratio] declaratio a pectore D II pectore] peccatore N I, spectore S II declaratio] declamatio S II in Exodo] от. D II 1032 fecerunt] fecerunt inquit Scriptura D II rationale] ratione / II opere] ab opere V II textili] textile Gl, testili N II superumeralis] superhumerales G, superhumerale F, humeralis M II 1033 Poderis] Ponderis Q B II Poderis ... Hierusalem (/. 1076)] от. Gl II doctrina] doctrine T II perfectior] perfectio N S II Exodo] Exhodo (sic saepe) P II 1034 pode rem] podere N V, podore S, pondere B II umbone] umbonem Q U G S II textile] textili Q, testile N II hyacinthinum] hyacinctum Q, hyacintum U V, iachinctinum F, hiacintinum in Exodo S, hyacinctinum O, iacinctum /, iacinctinum GrLD II 1036 Lammina] Lamina NG II aurea ... praefiguratio] in fronte aurea praefiguratio crucis D II in fronte' ] del U L, от. S II prae figuratio] suprafiguratio Q U II 1037 lamminam] lamina N B, lammina V II auream] aurea V B II infra] infra et V II inquit] от. D II 1038 signaculum] singulum T II Domini] Deum B II 1038-1039 id est] idem B II 1039 nomen] nomen Domini V, от. NGFT II Domini] от. S II Domini ... Domini (Л 1040)] от. V II 1040 uel] uel alicuius D II enim] от. S VIBD II 1042 psalmo] psalmo L S II altare'] altare corr. ex altarem P', altarem N S II 1044 psalmo] psalmo IIII S II Sacrifícate ... psalmo (/. 1046)] от. QUO II 1046 Holocaustum] Holocauste B II to tus] totius D II medullata] medullatam £/ II 1047 tibi] от. G

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1048-1065

1050

1055

1060

1065

65

Hostia Christus uel anima dicata Deo ; in apostolo : Oblationem et hostiam Deo in odorem suauitatis. Myrra mortalitatis indicium ; in psalmo : Myrra et gutta et cassia a uestimentis tuis. Vnguentum diffusa nominis Christi gratia; in Salomone: Vnguentum effusum nomen tuuт. Sancta sanctorum interiora quaeque mysteria Dei uel regna caelorum; in epistula ad Hebraeos: Non enim in manufactis sanctis lesus introiit exemplaria uerorum ; sed in ipsum caelum, ut appareat nunc uultui Dei pro nobis. Sabbatum requies spiritalis; in Genesi: Et requieuit Deus ab omnibus operibus suis. Quadragensima figura praesentis uitae ac laboris; in euangelio : Et cum ieiunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Pasca praenuntiatio dominici transitus; in euangelio: Ante diem autem festum Pascae sciens lesus quia uenit eius hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem.

24

1048 Eph. 5, г II 1050 Ps. 44, 9 II 1052 Cant, 1, 2 II 1055 Hebr. 9, II 1058 Gen. 2, 2 II 1061 Matth. 4, 2 II 1063 loh. 13, 1

1048 Hostia] Oscia G II dicata Deo] Deo dicata F D II Deo] a Deo M II 1048-1049 Oblationem et] от. D II 1049 hostiam] ostiam M I II Deo] от. B II in ... suauitatis] от. S II 1050 Myrra'] Myrram Q U I, Vrra V II indicium] indicio S II psalmo] psalmo XLIIII 5 II Myrra'] Murra G V II cassia] casia IB O II 1051 a ... tuis] от. I II 1052 Vnguentum'] Vngentum P G T II diffusa] diffusum V, effusa M, effusum / II nominis Christi] Christi nominis GrL II nominis Christi gratia] gratia nominis Chris ti D II Vnguentum M Vngentum P G T II 1053 effusum] diffusum S V II 1054 interiora quaeque] interior ait M, от. V II quaeque] quaque QU, quae N, quoque S II Dei] Domini S, от. D II 1055 in epistula] от. I II in'] от. T II 1055-1056 manufactis sanctis] manufacta sancta GrL II 1056 sanctis] sancta V II introiit] introibit S, introiuit lesus: introiuit corr. ex introibit V II uerorum] uerorum corr. exuirorum P', uirorum QNGTS VM IB, uerborum О II 1057 uultui] uultus F II 1058 requieuit] quieuit Q U, requieuit corr. ex requiebit S' II Deus] Deus corr. ex Dominus P', Dominus QUO NGT M, Deus in die septimo /, Dominus diei sabbato B II 1060 Quadragensima] Quadragesima QUO NF I GrL, Quadragesima corr. ex Quadragensima S', Quadragisima G II praesentis] praestitis / II laboris] labores / II 1061 ieiunasset] ieiunasset lesus V II 1063 Pasca] Pascua Q II dominici] dominicae QU M, dominico N II transitus] transitu F II 1064 autem] от. VM GrL D II quia uenit] от. I II eius hora] hora eius NGFTVM II ut]etAf II 1065 transeat] transiret S I II ex] de /

66

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1066-1082

Quinquagensima manifestatio futurae beatitudinis uel remissionis; in Leuitico: Numerabais ergo septem hebdamadas plenas usque ad alteram diem et infra id est quinquaginta dies. lobeleus uenturae quietis significatio; in Leuitico: Annus re1070 missionis est; signum sanctum erit uobis. Ciuitas Dei ecclesia uel anima; in psalmo: In ciuitate Dei nostri. Ciues fideles; in apostolo: Sed estis ciues sanctorum et domestici Dei. 1075 Muri munimenta scripturae diuinae uel prophetae aut sancti; in psalmo: Aedificentur muri Hierusalem; item in aliam partem: In Deo meo transgrediar murum. Turres apostoli uel perfecti quique; in psalmo: Et abundantia in turribus tuis. 1080 Portae scripturae sanctae uel iustitiae uel apostoli aut angeli; in psalmo: Et eleuamini portae aeternales; item in aliam partem: Quia lata porta et spatiosa uia quae ducit ad mortem.

1067 Leu. 23, 15. 16 II 1068 Leu. 23, 16 II 1069 Leu. 25, 10 1071 Ps. 47, 2 II 1073 Eph. 2, 19 II 1076 Ps. 50, 20 II 1077 Ps. 17, 30 1078 Ps. 121, 7 II 1081 Ps. 23, 7 II 108г Matth. 7, 13

1066 Quinquagensima] Quinquagesima Q U NF IBD GrL, Quinquagisima G, Quinquagessima О II futurae] от. M II remissionis] repromissionis M II 1067 Leuitico] Leuiticum S II Numerabitis] Numerabis F II ergo] от. D II hebdomadas] eudomadas N II 1068 alteram] alterum corr. ex altarem S', alterum D II 1069 lobeleus] lubileus Q О, lubeleus corr. ex lo beleus S' II significatio] signum S II Annus] Annum S II 1070 est] от. S II 1071 ecclesia] aecclesie T II anima] anima iusti D II psalmo] psalmo XLVII S II ciuitate] ciuitatem G T II 1073 fideles] от. N II 1074 Dei] fidei / II 1075 munimenta] monimenta M II aut] uel D II sancti] sanctus B, sancti quique D II 1076 psalmo] psalmo L S II item] et D II partem] partem in psalmo XVII S II 1077 In] Et in IB II meo] meo sperans V II transgrediar] transgrediamur Г II 1078 Turres] Turris / II perfecti] profecti N II in psalmo] от. F II psalmo] psalmo CXXI S II 1080 Portae] Porta / II scripturae sanctae] scriptura sancta IBD II iustitiae] iustitia / II uel'] siue / II aut] uel Gl II angeli] euangeli P, euangelitae Gr, euangelistae L II 1081 psalmo] psalmo XXIII S II por tae] portue G II aeternales] aeternalis Gl II item] et V D \\ 1082 Quia]QuamAi II porta] от. T II uia] uia est O, от. Q U II mor tem] uitam T

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1083-1097

67

Plateae beatitudo dilatata sanctorum; in Apocalypsi: Et plateae ciuitatis aurum mundum tamquam uitrum perlucidum. 1085 Fundamentum Christus uel fides; in apostolo: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter quam id quodpositum est Christus lesus. Maceria lex uel angelorum custodia: in cantico Esaiae: Et maceriam circumdedi et calamos affixi et plantaui uineam. 1090 Domus anima in qua Christus habitat uel ecclesia; in psalmo: In domum Domini ibimus. Cenaculum altitudo meritorum uel scientiae; in euangelio: Et ipse uobis ostendet cenaculum magnum. Ostia adapertio fidei; in apostolo: Ostium enim mihi apertum 1095 est magnum et euidens. Columna firmamentum uel stabilitas spiritalis; in apostolo: lacobus et Iohannes et Cephas qui uidebantur columnae esse.

1083 ApOc. 21, 21

1

II

1092 Luc. 22, 12

II

1085 I Cor. 3, u

II

II

1094 I Cor. 16, 9

1088 Is. 5, 2

II

II

I09I Ps. 121,

1096 Gal. 2, 9

1083 dilatata] dilata add Gl', dilata G, от. I II Apocalypsi] Apocalypsae N, Apocalypsin / II plateae] plate T, platea / II 1084 ciuitatis] ciuitates Gl II uitrum] utrum B, uitreum О L II perlucidum] perlucidum et in aliam partem sponsus meus in plateus non inuenitur M II 1085 Fundamen tum] Fundamenta GlQU II fides] fideles О II 1086 enim] от. I Gr II aliud] alium Gl II praeter] от. NGFTS VM B O II quam] от. Gl Q U ID GrL II id] от. V II positum] positus Gl II est] est quod est V O D II 1087 Christus lesus] lesus Christus / II 1088 Maceria] Macherii S II uel] от. G II cantico] canticum G, от. D II Et] от. I II maceriam] maceria NF O i, macheria S V II 1089 et'] eam M, от. Gl II affixi] afflixi Q, ftxi S II 1090 anima] animam / II in'] от. ID II habitat] inhabitat / II ecclesia] ecclesiam Gl II in psalmo] от. IL II 1091 domum] domo GlQU N V II ibimus] ambulauimus V II 1092 euangelio] psalmo / II 1093 ipse] ipsi T II ostendet] ostendit GlQ UNGF T V IB II magnum] от. V II 1094 Ostia] Ostium VM II adapertio] apertio V II adapertio fidei] fidei apertio / II apostolo] apostolum N, epistula О II enim] от. V TIB II apertum] apertum corr. ex adapertum Gl', adapertum QUO II 1095 est] от. NI II euidens] uidens GlQ U B II 1096 Columna] Colum nae V, Columne M II spiritalis] от. G II in apostolo] от. D II apos tolo] euangelio / II lacobus] lacob U T, lacobs B II 1097 lohannes] lohannis Gl G II Cephas] Chepas G II esse] ecclesiae V

68

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1098-1113

Paries interdum structura bonorum operum; in Cantico canticorum: Ecce hic retro post parietem nostrum prospiciens per fe110o nestras. Fenestrae uisus et auditus uel ceteri sensus; ut supra: Prospi ciens perfenestras; item in malam partem: Mors introibit perfenestras uestras. Gradus spiritalis ascensus; in psalmorum titulo: Canticum gra nos duum. Pauimentum humiliatio uel afflictio animae siue in terrena de clinatio; in psalmo: Adhaesit pauimento anima mea. Psalterium opera bona ; in psalmo : Psalterium iucundum cum cithara. mo Cithara pectus deuotum, in quo tamquam nerui sunt uirtutes, hoc est spiritalia bona; in psalmo: Exsurge psalterium et cithara, id est opera cum fide; uel de ipso Domino resurrectio carnis cum diuina uirtute.

1

1099 Cant. 2, 9 II II 1107 Ps. n8, 25

1101 Cant. 2, 9 II ног ler. 9, 21 II II 1108 Ps. 80, 3 II 1111 Ps. 107, 3

1104 Ps. 119,

1098 Paries] Parietes M II Cantico canticorum] Salomone /, Canticis D II 1099 hic] hic stat D, от. B II retro] retro stat B II nostrum] nostram /, от. D II prospiciens] respiciens S I II fenestras] fenestras D L, knestramPGrGIQUONFTSVMIB,fenesG II 1101 et] от. D II uel] et D II ut ... fenestras (/. 1102)] от. D II Prospiciens ... partem (/. 1102)] от. I II ног fenestras] fenestram G VM B II item] et V D II malam] aliam Q D II partem] partem in cantico / II Mors] Mortis B \\ in troibit] introibit P N S, introiuit GlQUO G FT VM B GrL, intrauit ID II 1103 uestras] nostras ID, tuas F II 1104 psalmorum] psalmo S II psalmorum titulo] psalmo VM, titulo psalmorum D II titulo] titulum Gl II graduum] gradum Gl NT S II 1106 animae] animi V II siue ... declinatio] от. S II m] от. Gl GT B II in terrena] interna Af II terrena] ter rina N, terrenae G, terrenis D II 1107 pauimento] pauimentum S II 1108 Psalterium'] Psalterio Q II opera ... Psalterium] от. ID II psalmo] psalterio U II mo quo] quod / II tamquam] tam B II uirtutes] uirtutis Gl II m1 bona] dona B II psalterium] psalterio Gl II et] ex P, cum S II et cithara] от. M II 1112 id est] hoc / II opera] от. D II resur rectio] resurrectionis F II carnis] от. F II 1113 diuina uirtute] diuinitate GrL II uirtute] uirtutem Gl

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1114-1129

69

Decachordum praecepta decem uel geminati quinque sensus 1115 hominis exterioris cum interiore ; in psalmo : In decachordo psalterio cum cantico et cithara. Organum homo uel ille qui est assumptus a Domino; in psalmo : Laúdate eum in chorais et argano. Tympanum attenuatum corpus ieiunio; in psalmo: Laúdate иго eum in tympana et choro. Chorus concordia; in psalmo ut supra. Tuba uocis exaltatio in praedicatione diuina; in propheta: Exalta uelut tuba uocem tuam. Cymbala labia Deum confitentia uel dilectio Dei et dilectio pro1125 ximi; in psalmo: Laúdate eum in cymbalis bene sonantibus. lubilatio clamor spiritali feruore expression in psalmo: Laú date eum in cymbalis iubilationis. Aegyptus mundus uel gentilium populus; in psalmo: Venient legati ex Aegypto.

1115 Ps. 91, 4 II 1118 Ps. 150, 4 II 1119 Ps. 150, 4 1125 Ps. 150, 5 II 1126 Ps. 150, 5 II 1128 Ps. 67, 32

II

1123 Is. 58, 1

1114 Decachordum] Decacorda corr. ex decorda S', Decacordum uel VM, Decachordo B II praecepta decem] decem praecepta legis uel certa (certe M) illa quae totidem psalmus quartus (quattuor M) decimus (decim M) continet VM II geminati] geminata Г, egeminati I II 1115 hominis] homines Q II interiore] interiora Q U II in psalmo] от. I II psalmo] psalterio M II decachordo] decachorda T, decacorda corr. ex dicacorda S', decacorda VM II psalterio] psalterium S II 1116 cantico] canticum S N II et] in Gl II 1118 psalmo] psalterio M II eum] Deum V II organo] organa U II 1119 attenuatum] tenuatum G I II ieiunio] a ieiunio Gl, in ieiu nio QUI, от. F II psalmo] psalterio Ml II 1121 concordia] cumcorda B II in ... supra] от. D II psalmo] psalterio M II 1122 Tuba] Turba T II exaltatio] exultatio NF S M, exaltatione /, exultacio D II in praedi catione] от. I II diuina] diurna B, от. GrL II propheta] prophetis О II 1123 Exalta] Et exalta Gl, от. M II uelut] ut NGFT S D II tuba] tubam N II tuam] suam О II 1124 Deum] Dominum / II dilectio] от. Q U NGFT D II 1125 psalmo] psalterio M II 1126 clamor] от. V II spiri tali] spiritalis GlQU N S B II expressior] expraessio Q, expressio V II 1127 eum] от. T II 1128 mundus] mundus hic S II gentilium] gentium M, gentilis D

70

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1130-1143

1130

Aethiopia ecclesia ex gentibus; in psalmo: Aethiopia praeueniet manus eius; item in aliam partem in psalmo: Dedisti eum escam populo Aethiopum. Babyllon aut mundus aut Roma; in Apocalypsi: Et Babyllon magna uenit in memoriam ante Deum dare ei calicem uini in1135 dignationis irae suae. Inimici diabolus uel uitia; in psalmo: Non confundetur, cum loquetur inimicis suis in porta. Fures heretici uel pseudoprophetae; in euangelio: Omnes quotquot uenerunt ante me fures fuerunt et latrones. 040 Gentes uitia; in Pentateucho: Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram quam possessurus ingredieris et deleuerit gentes multas coram te; item in aliam partem: Omnes gentes plaudite manibus.

5

1130 Ps. 67, 32 II II 1138 loh. Io, 8

1131 Ps. 73, 14 II 1133 Apoc. 16, 19 II II 1140 Deut. 7, 1 II 1142 Ps. 46, 2

1136 Ps. 126,

1130 Aethiopia'] Aethiopiae F II gentibus] gentibus congregata О II praeueniet] praeueniens Gl II 1131 eius] eius Deo G S V IBD GrL II item] et KD II in psalmo] от. S D II 1132 escam] in esca N M, in escam 5 V, escas D II populo] populi /, populis B GrL II Aethiopum] Ethiopo M II 1133 Babyllon'] Babilon Gl S M, Babylon Q UO NGF V IBD GrL II mundus] mundum NGFT II aut'] ut G II Roma] Rama / II Apoca lypsi] apud calipsi Gl, Apocalipsin FSI II Babyllon'] Babilon GlFTS VM, Babylon Gr II 1134 uenit] ueniet SB II memoriam] memoria Gl QUO N SVBD II Deum] Dominum Gl II ei] et B II indignationis] indignationesGl II 1135 irse] от. D II irae suae] eius irae S II suae] eius NGFT VM IBD GrL II 1136 diabolus] diaboli B II confundetur] confunditur Gl, confundentur / II cum)dum5Af II 1137 loquetur] loquetur corr. ex loquitur P', loquitur Gl NGT S M, loquentur IB II suis] от. T II 1138 uel] et F I L II pseudoprophetae] seudoprofetae P, seudoprophetae Gl N O, speudoprophetae S V, pseudopropheta M II in euangelio] от. I II Omnes] от. F II 1139 quotquot] quodquod GlUNGM, quotquod F, quodquot/, quotß II uenerunt] fuerunt S II ante me] от. Q UOID II fue runt] sunt S VM IB II et] uel F II 1140 Pentateucho] Penthatico N, Moyse D II introduxerit] introducet Q II Dominus] Deus Gl II 1141 terram] terra N B II ingredieris] ingrederis G S BD, ingrederes T II et] от. O II deleuerit] deleueris S II 1142 item] et VD II partem] par tem in psalmo / II 1143 plaudite] plaudete M II plaudite ... aduersum (/. 1144)] add S3 'u uu"*. sup : ex lacerato folio duplex lacuna trium uersuum. utraque autem manu XI saeculi in margine superiore suppletur

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1144-1158

71

Pugna certamen aduersus nequitias spiritales uel aduersum ui1145 tia conflictus ; in apostolo : Sic pugno non quasi aerem uerberans. Pax carnis in bonum spiritusque concordia ; in psalmo : Rogate quae pacis sunt Hierusalem; item pax Christus; in apostolo: Ipse est enimpax nostra. Victoria de diabolo uel de aduersis triumphus; in apostolo: 1150 Deo autem gratias qui dedit nobis uictoriam per Dominum nostrum lesum Christum. Brabium consummatorum praemium meritorum; in apostolo: Ad destinatum persequor ad brabium supernae uocationis Dei. Corona aeternae gloriae pro iustitia merces; in apostolo: De 1155 reliquo reposita est mihi corona iustitiae. Quoniam spiritalium profectuum consummatio prouehit ad coronam, recte horum quoque spiritalem nominum interpretationem corona consummat. Quae tamen nomina uniuersa conplecti

1145 I Cor. 9, 26 II 1146 Ps. 121, 6 II 1147 Eph. 2, 14 15, 57 II 1153 Phil. 3, 14 II 1154 II Tim. 4, 8

II

1150 I Cor.

1144 certamen] certamina Gl II aduersus] aduersus insidias / II spiri tales] spiritalis Gl T II aduersum] aduersus S V IBD II uitia] uitiam Gl II 1146 carnis] от. Gl II in'] от. D II spiritusque] et spiritus S, spiritumque / II 1147 pacis] paces Gl, ad pacem V B GrL D, ad pacis F II Christus] spiritus O, от. I II apostolo] euangelio / II 1148 est] от. B II enim] от. GlQUOD II est enim] enim est SI II nostra] uestra L, nostra (uestra M) et in aliam partem non (enim add M) ueni pacem mittere sed gladium VM II 1149 de'] от. F II uel ... aduersis] от. D II de'] от. M II aduersis] aduersus Gl, aduersariis SI II triumphus] triumphis F, triumphum /, triumphos B II 1150 uictoriam] uirtutem / II 1151 lesum Christum] от. F II 1152 Brabium] Brauium GlQO FT VM GrL D, Bradium G l, Brauium corr. ex Brabium S', Brachium N B II consummatorum] consumatorum Gl S D II praemium] praemiumque G II 1153 Ad'] At Q II persequor] sequor V, secor / II ad'] от. ID II brabium] brauium GlQ U O FT VM GrL D, babrium N, bradium G I, brachium B II uocationis] uocationes Gl II 1154 Corona ... coro (uocis corona /. 1155) add S3 'u u""'* sup II iustitia merces] iustitiam escis B II 1155 reliquo] cetero S V, re quo F II 1156 profectuum] profectum Gl G Ga S V II consumma tio] consumatio D II prouehit] prouexit M II coronam] corona Gl N II 1157 horum quoque] quoque horum D II spiritalem] spiritalium Gl G II nominum] numerum S II nominum interpretationem] interpretationem no minum D II interpretationem] interpraetatione Gl V II 1158 consummat] consumat Gl F II conplecti] conplect. N, conplectio G, complecte Ga II conplecti ... duximus (/. 1159)] conplectar dum diximus V

7i

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1159-1171

arduum duximus, sicut etiam illud, ut depromerentur cuncta, и60 quae se in utramque partem gemina significatione diffundunt. Sane his nominibus absolutis numeros quoque breuiter digeramus, quos mystica exemplorum ratio inter sacratos celebriores effecit. X. I. Hic numerus ad unitatem Deitatis refertur; in Pentateu1165 cho: Audi Israhel, Dominus Deus tuus Dominus unus est. II. Ad duo testamenta; in Regnorum: Etfecit in Dabirduo Che rubin decem cubitorum magnitudine. III. Ad Trinitatem; in lohannis epistula: Tría sunt quae testimonium perhibent: aqua sanguis spiritus. 1170 IIII. Ad quattuor euangelia; in Ezechiele: Et ex medio eorum similitudo quattuor animalium.

1165 Deut. 6, 4

II

1166 I Reg. 6, 23

II

1168 I loh. 5, 8

II

1170 Ez. 1, 5

1159 arduum] orduum N, nimis arduum D II duximus] duxemus Gl II illud] si illa D, от. I II ut] от. V BD II depromerentur] depremerentur Ga II cuncta] cunctaque V, cunctamque B II и60 quae]quaeque S II se] от. D II se in] от. GaB II utramque partem] utraque parte S M I II partem] parte N II significatione] significationem Gl II diffundunt] diffunduntur D II 1161 nominibus] omnibus V II numeros] numeris /, numero B II digeramus] degeneramus N, degeramus SI II 1162 mystica] mystice Г II inter] intra S II sacratos] sacros N, sagratos S, sanctos VM GaiB D II celebriores] uel celebriores B II effecit] efficit GlQUNGM IB D L, fecit S II 1164 titulum add NG V O II 1} от. Gl IB II Hic] His Gl II numerus] numeros Gl II unitatem] diuinitatem S, unitate B II Pentateucho] Pentatico Gl II 1165 Israhel] Srael /V II Do minus Deus] Deus Dominus D II Dominus'] Deus GlQU IBD, от. N II 1166 Ad] AN II in'] от. I II Regnorum] Regum libri /, Regnum B, Regum D II Et fecit] Efficit Q, fed I O II Dabir] Tabir Г, quid M II Che rubin] Cerubint N, Cerubyn G, Cerubin T M, Cherofin S II 1167 decem] in decem M II cubitorum] copitorum Gl II magnitudine] magnitudinem GlQUONTSM, in magnitudine V, magnitudo ß II 1168 III] от. I II in] от. I II lohannis] lohannes TV II quae] qui Gl G T S II testimonium] testimonia Q II 1169 perhibent] dant T II aqua] adquas N II sanguis spiritus] spiritus et sanguis D II spiritus] et spiritusFTSMB II 1170 IIII] от. I II quattuor] quartuor P II Ezechiele] Ezechielem GlQ UM, Ezechihel /, lezechiele D II Et] Vidi et NGFT, Et uidi et V II ex] in NGFT V, от. I II 1171 similitudo] similitudinem /

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1172-1187

73

V. Ad quinque libros Mosi; apostolus: In ecclesia uolo quin que uerba sensu meo toqui. VI. Ad diem sextum, quo Dominus hominem cum uniuersis 1175 terrae animantibus fecit ; in Genesi : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; item paulo post: Etfactum est uespere etfactum est mane dies sextus. VII. Ad diem septimum in quo perfectis omnibus Dominus requieuit; in Genesi: Et requieuit die septimo ab uniuerso opere п8о quod patrarat. VIII. Ad diem dominicum resurrectionis, id est octauum; in ti tulo psalmi: Infinempro octaua. VIIII. Ad sacramentum, quod hora nona Dominus spiritum emisit ; in euangelio : Et circa horam nonam clamauit lesus uoce 1185 magna. X. Ad decalogum; in psalmo: In psalterio decachordo psallam tibi.

117г I Cor. 14, 19 II 1175 Gen. 1, 26 II 1176 Gen. 1, 31 II 1179 Gen. 2, 2 II 1182 Ps. n, 1 II 1184 Matth. 27, 46 II 1186 Ps. 143, 9

1172 apostolus] apostolos S, apostulos T, in apostolo FM, apostolus ait / О II In ecclesia] от. l II uolo] от. N II 1172-1173 quinque uerba sensu meo loqui] loqui quinque verba meo sensu D II 1173 sensu] sensum Ga, sensuum / II sensu ... loqui] sensum eloqui QM II loqui] eloquium Ga, loqui ego / II 1174 quo] quod GlQUNG S M IB II Dominus] lesus / II hominem] omnem / II cum] eum G, от. QU II 1175 terrae] от. D II fecit] perfecit U II 1176 item] et V II item ... post] от. S II 1177 uespere ... est] от. U II factum est] от. IBD II 1178 VII] от. I II septimum] от. NGFT II Dominus] от. QU II Dominus requieuit] re quieuit Dominus B II requieuit] requiebit S II 1179 in ... requieuit] от. NGFT II in ... septimo] от. D II requieuit] requieuit corr. ex requiebit S', requieuit Dominus V II die] in die / II ab] ab omni Ga II uniuer so] uniuerse T, omni S II 1180 quod] quo QU M II patrarat] operaverat GlM, pararat NTGa, parauit S, parauerat VB II 1181 Ad] om. QU II do minicum] domicum P, dominice F, indominicum B II octauum] octauo /, octauam B II 1181-1182 titulo psalmi] psalmi titulo QU II 1182 finem] fine Ga II octaua] octauam Gl, octauas G II 1184 emisit] emiserit GlQUO,misitB II Et] от. I II horam nonam] hora nona Gl N S II le sus] Dominus Q II uoce] uocem Gl II 1185 magna] magna emisit spiri tum / II 1186 X] от. I II decalogum] decalogum id est decem uerba quae in tabulis duabus scripta sunt S II in psalmo] от. Gl II In psalterio] от. QU II psalterio] psalterium Л', от. S II decachordo] decacorda S, decacordarum V, decem cordarum M II 1187 tibi] tibi undecim ad apostolos in euangelio nonne ego uos XII elegi et unus ex uobis diabolus est D

74

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1188-1202

XII. Ad apostolos; in euangelio: Duodecim autem apostolorum nomina sunt haec. 1190

XIIII. Ad sacramentum dominicae generationis ; in euangelio: Ab Abraham usque ad Dauid generationes quattuordecim. XV. Ad quindecim gradus templi. XVI. Ad numerum prophetarum. XXII. Ad sacramentum diuinorum uoluminum secundum lit1195 teras Hebraeorum.

XXIIII. Ad mysterium numeri seniorum; in Apocalypsi: Et su per thronos uiginti quattuor seniores sedentes, XXX. Ad fructus fidelium coniugiorum ; in euangelio : Et dabunt fructum aliud centensimum et aliud sexagensimum aliud tricen1200 simum. XXXIII. Ad mysterium aetatis qua Dominus in carne uersatus est; in apostolo, sicut quibusdam ex hoc uidetur: Donec occur-

1188 Matth. IO, 1198 Matth. 13, 8 II

2 II 1191 Matth. ног Eph. 4, 13

1,

17

II

1196 Apoc.

4,

4

1188 XII] XI B, Item duodecim D II in euangelio] от. GrL \\ Duode cim] XIII Gl II autem] enim S, от. I II 1189 sunt haec] haec sunt S L II haec] haec Simon Petrus et cetera О II 1190 XIIII] XII B, XIII / II domi nicae] dominae О II in ... generationes (/. 1191)] от. I II in ... quattuor decim (/. 1191)] от. Gl II 1191 АЬ] от. Q U M II generationes] generatio nis sunt TV S V, generationes sunt / II quattuordecim] от. U II 1192 XV] XIII B II quindecim gradus templi] gradus templi quindecim V II gra dus] grados S M G II 1193 XVI] XIIII B II 1194 XXII] XII /, XV B II litteras] littera T II 1196 XXIIII] IIII /, XVI B II mysterium] ministerium G I II numeri] numerum M II in ... sedentes (/. 1197)] от. NGFT II Apocalypsi] Apocalapsi S, Apolalysi B, aput calipsi Gl II 1197 thronos] tronus Gl Ga II uiginti] uiginti et S II uiginti quattuor] от. U II seden tes] от. D L II in P /¡une sequuntur sedentes leguntur in f. }6r II 1198 XXX] in euangelio /, XVII B II fructus ... Ad (/. 1201)] от. F II fructus] fructum I O II coniugiorum] coniuiiorum S, coniugum ID, coniugatorum L, от. Gl II dabunt] dabf Q, dat>t О, dabant U S Gr II 1199 fructum] fructus Gl II aliud'] alium N, от. M II centensimum] centisimum G II centensimum ... aliud'] от. GaB II et] от. NGFT S VM ID GrL II et ... sexagensimum] от. GlQ U O II sexagensimum] sexagesimum G IB L, sexagemum Gr, sexagimum D II aliud'] et aliud S, aliud uero / II tricensimum] tricesimum QUO NMIBD GrL, trigesimum G II 1201 XXXIII] XXIII N, XXXI Ga, XVIII B, in apostolo / II mysterium] mi nisterium B II aetatis] etates Gl, aetatis Christi V \\ qua] quod Gl, quia B II Dominus] Christus / II uersatus] conuersatus I II 1202 ex] in S, от. N II ex hoc] in his S

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1203-1217

75

ramus in unitatef1dei et agnitionis Filii Dei in uirum perfectum in mensuram aetatis plenitudinis Christi. XL. Ad quadragensimae sacramentum; in euangelio: Et agebatur a spiritu in deserto diebus XL. XLII. Ad numerum in heremo mansionum uel ad numerum generationum quae ab Abraham sunt usque ad Dominum lesum Christum, mo L. Ad Pentecosten; in Actibus apostolorum: Et cum conpleren-

1205

tur dies Pentecostes. LX. Ad fructum uiduis siue continentibus debitum; in euange lio: Et dabunt fructum aliud sexagensimum. LXXII. Ad numerum presbyterorum Mosi uel discipulorum 1215 quos Dominus elegit; in euangelio: Post haec autem designauit Dominus et alios septuaginta duos et misit illos binos antefaciem suam in отпет ciuitatem.

1205 Luc. 4, 1-2 II 1207-1209 numerum' — Christum] cfr Matth. 1 12IO Act. 2, 1 II 1213 Matth. 13, 8 II 1215 Luc. 10, 1

1203 unitate] unitatem GlNGTS V GrL II et ... Dei] от. GaB II ag nitionis] agnitionem 5 К II Filii Dei] Dei Filii F II perfectum] perfectum et 5 II 1204 mensuram] mensura NF, mensure B II aetatis] etates Gl II 1205 XL] XVIIII B II quadragensimae] quadragesime Q F L, quadragesimae NSIB, quadrigesimae G, quadragensimum T II Et)EtlesusD II 1206 a] ab NGF V, ad Gl T, in D, от. PGrL QUO S M Ga I II spiritu] spiritum Г / II diebus XL] XL diebus VM II 1207 XLII] XL Ga, XX B, in euangelio / II numerum] numero M II in] ad S II heremo] heremum S II mansionum] mansionem IB II uel ... quae (/. 1208)] от. O II numerum] numero M II generationum] generationis S II 1208 ab] от. P Q II Dominum] Dominum nostrum / II lesum] от. D II 1208-1209 lesum Christum] Christum lesum 5 II 1209 Christum] add Gl', от. QUO II 1210 L]XXIß II 12u Pentecostes] Pentecosten Gl S VM B, Penthecosthen N II 1212 LX] LXX G, XXII B II uiduis] uiduarum D II con tinentibus] conuenientibus /, continentum D II debitum] diuitum V. debitu M, от. D II 1213 dabunt] dabant U Gr, dafit O II sexagensimum] sexagesimum Q UO F GrL D, sexagisimum G, sexage//simum M II 1214 LXXII] XXIII B II numerum] numeros V II presbyterorum] praesbiterorum uel seniorum /, presbiterium B, praesbitorum О II Mosi] от. I II uel] siue GaB II discipulorum] discipulorum uel apostolorum / II 1215 quos] quod QNI II Post ... autem] от. D II 1216 Dominus] Deus / II et'] от. B II et alios] от. I II alios] alius Gl II septuaginta] septuaginta et M II binos] binus Gl, от. V B II ante ... ciuitatem (/. 1217)] от. S II 1217 in ... ciuitatem] от. D II ciuitatem] ciuitatem suam F

76

FORMVLAE SPIRITALIS INTELLEGENTIAE 1218-1222

С. Ad martyrum fructum siue uirginum; in euangelio: Et dabunt fructum aliud centensimum. Hos igitur certos sacratosque numeros exempli tantum causa protulimus. Sunt uero praeter eos plurimi uel paene omnes sacrati qui quomodo fiant ipse diuinae lectionis scrutator inuenies.

1218 Matth. 13, 8

1218 C] XXIIII B II martyrum] martyrium TV T B II fructum ... centen simum (/. 1219)] от. B II siue ... fructum (/. 1219)] от. F T II Et] от. S II dabunt] darJt О, dabant GrL II 1219 centensimum] centisimum Gl G, centesimum QUO F GrL D, cente//simum M, centissimum Ga II 1220 Hos] Hoc B II certos] certus Gl I II sacratosque] sacratusque Gl Ga I II nu meros] numerus / II tantum] tantium S II 1221 protulimus] protulemus Ga II ueroluereD II eos ] eas Gl, eorum : um N' sup ' II plurimi] plu rimi uel in ueteri uel in nouo testamento VM, от. Gl II uel ... omnes] от. V II 122I-1222 sacrati qui] sacratique B II 1222 ipse] ipsae /, ipsa B, prae N II diuinae] diuina Q II lectionis] lectiones TV V, lectione B II scru tator] escrutator corr. ex escrotator S', scrututatur Gl, scrutatur B II inue nies] inueniet V, inuenias M

EVCHERII LVGDVNENSIS INSTRVCTIONVM LIBRI DVO. LIBER PRIMVS. Eucherius Salonio filio in Christo salutem. Saepe a me requiris multarum rerum absolutionem quae in diuinis uoluminibus interpretem postulant; colligam, prout redierint in memoriam quae a te, mi Saloni, studio cognoscendi sedule copioseque prolata sunt, atque eis non ex meo ingenio sed ex illustrium doctorum iudicio, neque ex propria temeritate sed 10 ex aliorum auctoritate respondeam consectans non tam eloquii exultantis ambitum quam necessariae breuitatis modum. Sic enim et innumeris satisfieri inquisitionibus tuis poterit et mihi insuper liberum erit aliqua extrinsecus quae cognitioni tuae utilia arbitror inserere, ut est illud, quid significet alleluia, diapsalma, 15 amen, quid sit cidaris, ephod, siclus et cetera, quae uel in sacris libris frequentata uel maxime in ecclesiae usu posita interpretationem requirunt. Haec cum se legentibus per totum Scripturarum corpus crebro offerant, non ab re existimaui ea tibi cum significationibus suis 20 in opere hoc quasi coaceruata ostendere. Dignum namque est 5

4 Inscriptio deest in ID II Eucherius ... Christo (/. 32)] от. Wi Va Al II 5 Saepe] Licet saepe S II a] от. Gl GT II requiris] quaeris Af II mul tarum] multa te GO II 6 uoluminibus] nominibus M II postulant] postulans О II 7 quae a] qui ad B II mi] от. B II cognoscendi] cognoui M, agnoscendiD II sedule] sidulae Q, sedolo Ga II sedule ... ingenio (/. 8)] от. M II 8 copioseque] copiose B II atque] adque S II eis] meis F II ex] et Mo, от. B II 9 doctorum] decorum B II propria temeri tate] proprietate meritate V II sed ... auctoritate (/. 10)] от. M II ID auctoritate] auctoritatem S II non tam] notam Mo II 11 necessariae] necessarum Ga II 12 satisfieri inquisitionibus tuis] inquisitionibus tuis sa tisfieri GrL II tuis] от. B II 13 extrinsecus] intrinsecus D II cogni tioni] cognicione Ga II arbitrer] arbitrabor ß II 14 est] et G II quid] quod M I II significet] significat F I II 15 amen] от. D II sit] signifi cet D II cidaris] cideris F, chitharis S, chidaris V O, cidaris et M, citaris Ga II ephod] epodh QU, ephot Mo GaB GrL, effod / II cetera] cithara / II quae uel] uel quae / II uel] от. S II 16 frequentata] frequenta T II in] от. D II ecclesiae] ecclesia / II interpretationem] interpraetatione Gl, interpretationum G Ga, interpretatione B II 17 requirunt] requirant M II 18 cum se] uel S II se] от. VO II corpus] L' sup ', corporis M, от. Gr II 19 offerant] offerunt Г, efferant M II ab re] habere Ga II ea] от. I II 20 opere] opera V II opere hoc] hoc opere D II coaceruata] quo aceruata M Ga

78

INSTRVCTIONES I, 21-38

quacumque cura mea ingenium tuum remuneran qui uixdum decem natus annos heremum ingressus inter illas sanctorum manus non solum inbutus uerum etiam enutritus es sub Honorato patre, illo, inquam, primo insularum postea etiam ecclesiarum ma25 gistro; cum te illic beatissimi Hilarii tunc insulani tironis sed iam nunc summi pontificis doctrina formaret per omnes spiritalium rerum disciplinas, ad hoc etiam te postea consummantibus sanctis uiris Saluiano atque Vincentio eloquentia pariter scientiaque praeeminentibus. 30 His igitur tot ac talibus usus magistris ex me quoque mínimo omnium audies quae sciscitatus es. In quibus iam nunc et interrogantem te et me respondentem recognosce. Vale in Christo. DE QVAESTIONIBVS DIFFICILIORIBVS VETERIS ET NOVI TESTAMENTI. 35

DE GENESI. I. Quibus Scripturarum testimoniis Trinitas approbatur? Multifariam et multis id quidem significationibus per omnia fere sacra uolumina declaratum manifestatumque diffunditur, sed

21 cura] ora M II uixdum] nondum uix G II 22 natus] natos Q U T S II annos] annus D II inter] iter S II illas] illa G VB II sanctorum] sacras M II 23 enutritus] nutritus M I, et nutritus D II es] sis corr. ex es Gl', sis GFT, от. GaB II Honorato] Onerato S II 23-24 patre illo] illo patre S M, illo patrem V II 24 primo insularum] insularum primum D II ecclesiarum] ecclesia T II magistro] magistros S, magistrum M II 25 beatissimi] beatissime / II Hilarii] Helari Q, Elarii M II insulani] insulae D II tironis] tirones G II 26 summi] summo Q II formaret] formaret et Ga, firmaret V II 27 ad hoc] adhuc S GaB II consummantibus] consumantibus Gl F II 28 uiris] от. D II Saluiano atque Vincentio] Vin centio atque Siluano D II scientiaque] scientiaeque B II 29 praeemi nentibus] prominentibus B II 30 His] от. S II tôt] от. I II magistris] magistri B II ex ... scisci (uerbi sciscitatus /. 31)] от. Ga II 31 audies] audieris V II sciscitatus] resciscitatus G, sciscitaris M II et] от. B II 32 me] от. S II respondentem] respondeme GaB, loquentem D II re cognosce] cognusce Gl, cognosce Q U II Vale in Christo] Vale Saloni mi carissime in Christo fili S, от. GFT B II 35 De] In D II De Genesi] от. GFT Va V II 36 Quibus] Quid M II Quibus ... approbatur] от. S II Scripturarum testimoniis] Scripturis D II approbatur] adprobetur QUO II 37 Multifariam] Multifaria QU, Multifaria// Wi, Multifariae G F V, Multifarie T Mo I, Multifarii M II id] in S Ga, si Wi, от. M II significatio nibus] conificationibus S II omnia] omne Gl II 38 uolumina] uoluminae G, scriptura Q U II manifestatumque] manifestum quae M, manifestumque GrL D II diffunditur] difflditur S

INSTRVCTIONES I, 39-55

79

nos breuiter hoc in ipso statim diuinarum scripturarum demon40 stremus exordio. In principio, inquit, fecit Deus caelum et terram. Et infra: Spiritus Dei ferebatur super aquas. In principio, hoc est in Filio, quia per Filium fecit Deus Pater caelum et terram, cui et illud a Patre dicitur: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Omnia enim per Filium operatus est, quia om is nia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil Ferebatur autem super aquas Spiritus Dei utique Sanctus. Ecce habes et Deum Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Item aliud: Verbo Domini caelifirmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Ecce Dominum et Verbum et Spiritum eius Sanctum. Item in 50 euangelio: Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiri tus Sancti. Sed Pater ingenitus, Filius genitus, Spiritus Sanctus nec genitus nec ingenitus; ne si ingenitum dixerimus, duos Pa tres dicere uideamur, si genitum, duos Filios, sed potius qui ex Patre et Filio procedat, uelut quaedam Patris Filiique concordia. 55 Ñeque uero apud nos potest sine Spiritu Sancto iusta esse con-

40 Gen. 1, 1 II 41 Gen. 1, г II 43 Gen. 1, ï6 II 44 loh. 1, 3 II 45-46 Ferebatur - Dei] cfr Gen. 1, i II 47 Ps. 32, 6 II 50 Matth. 28, 19

39 nos] non S II breuiter] in brebiter Al II hoc] от. V II hoc in ipso] in hoc ipso Va II in ... statim] от. I II statim] от. S Ga II scrip turarum] от. I II 40 inquit fecit Deus] fecit Deus inquit / II Deus] Deus Pater / II 41 Spiritus] Et Spiritus VM, At Spiritus О II 42 Filio] Filium B II quia] от. G II 43 ad] a 5 II 44 enim] от. D II Filium] ipsum V II est] est Pater Va II 44-45 omnia per ipsum] per ipsum omnia S II 45 ipso] ipsum S Al Ga, illo / II nihil] nicil (sic semper ) Al, nihil (nichil D) hoc est idola quae sine ipso facta sunt GaBD II 46 autem] от. GrL II super aquas Spiritus Dei] Spiritus Dei super aquas V II super aquas Spiri tus Dei utique Sanctus] Spiritus Dei utique Sanctus super aquas uero ut in superiore libro memorauimus secundum allegoriam angeli sunt S II habes] habens G II et] om. SD II 47 Deum] Deum et U II Filium] Deum Fi lium M II Item aliud] Et in psalmo V II 48 spiritu] spiritus / II 49 Dominum] Deum G FT Va M IB II eius] от. GrL II 50 gentes] omnes gentes F Al Ga I II Spiritus] Spiritu Q II 51 ingenitus] ingenitus est Va II 52 genitus] ingenitus Va II ingenitus] genitus Va II ne] nec G, quia M, от. SD II ne si] nisi Gl, non est Wi II ingenitum] ingenitus S, ingenitum eum / II Patres ... duos (/. 53)] от. I II 53 uideamur] uideamus M II qui] qui et Wi II 54 et Filio] Filioque GrL II Filio] Filium T II quaedam] quidam B II concordia] concordiam S V II 54-55 con cordia Ñeque uero] concordi ante fuero / II 55 potest sine Spiritu Sancto] sine Spiritu Sancto potest M II iusta] iusticie Ga

8o

INSTRVCTIONES I, 56-71

cordia. Idem Spiritus et caritas Dei et donum Dei dicitur. Idem et diuisor est gratiarum. Ergo Pater ex quo omnia, Filius per quem omnia, Spiritus Sanctus in quo omnia, sicut apostolus dicit: Quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso omnia, ipsi gloria in saecula. 60 II. Spiritus Dei quomodo ferebatur super aquas? Non peruagatione sed potestate dum creaturae suae supereminet regentis imperio. III. Aquas ubi legimus a Deo factas? Etsi factas eas in exordio creaturarum non euidenter diuinae 65 lectionis textus expressit, a Deo tamen factae sunt. Nam et aliquanta alia quae non scribuntur, quomodo de ceteris intellegantur, ostenditur. Sicut et apostoli baptizati intellegendi sunt, cum baptizatos eos non penitus manifestet apertior scriptorum significantia, licet quidam hoc intellegi illo uelint testimonio quo 70 Saluator dicit: Qui lotus est non indiget ut lauet. Et tamen de aquis a Deo factis illud nos aliquatenus instruere testimonium

56-57 Idem - gratiarum] cfr I Cor. 12, 4 13, ID

II

58 Rom. n, 36

II

70 loh.

56 Dei'] от. GFT S II donum] domum F II Idem] Item B II 57 diuisor] uisor £/, diuisorem Ga II Filius] Filius autem S II 58 Spiritus ... omnia] от. M II Sanctus] оm. О II sicut] sicut et ßpraeter Mo Al I II apostolus dicit] in apostolo dicitur 5 II 59 ipso'] ipso Filius per quem om nia / II ipso'] ipso sunt QUO Mo S VM l D GrL II in saecula] oт. Q II saecula] saecula saeculorum Gl I, saecula saeculorum amen S M II 60 Spiritus] Spiritus Sanctus / II quomodo] от. GaD II 61 peruagatio ne] per uacationem Gl, per uagationem QO S Gr, per uocatione G, superuagatione V II potestate] potestatem S, per potestatem О II dum] cum G II creaturae] creatore Ga, creator ille / II suae] oт. D II 6г regen tis] regentes Q, regnantes Ga, regnantis / II imperio] imperium S, imperio diuinitas quippe omnia implens (inplens M) maiestate non transfertur a loco in locum VM II 63 deest quaestio III in S II Aquas] In aquas / II a] et / II 64 Etsi] Et G, Et non Ga, Etsi non B II eas] от. I II euidenter] euidens AlM II 65 factae] facta TI II Nam] от. Va II 66 alia quae] aliquae Q, alique Al II intellegantur] intelleguntur G, intelliguntur / II 67 et] от. Al D II intellegendi sunt] intelleguntur B II 68 baptizatos] baptizandos / II non penitus] minime M II apertior] apertio G T VI, aperta F II scriptorum] scripturarum corr. ex scriptorum Gl', scripturarum GF V I II 69 quidam] quidem U M II quidam hoc] hoc quidam Al II illo] illud G, от. V II illo uelint] uelint illo D II uelint] uel in GlQ GFT V, uellint Wi GaB, in O II uelint testimonio] uelintestimonio P II testimonio] testimonia / II quo ] quod Gl G Va V II 70 dicit] dixit Ga II ut lauet] lauare / II lauet] labetur V II 71 aquis] aquas M II factis] factas M II illud] illo Va II testimonium] testimonia Va

INSTRVCTIONES I, 72-88

81

potest quo dicitur: Separentur aquae in congregationem unam et appareat arida; quia scilicet non praeciperet, ut aquae a terra quam fecerat secernerentur, nisi et aquas ipse fecisset, nec enim 75 consequenter in creaturarum ordine postea distinguí iuberet, quod ipse antea non creasset. Et hoc quidem ob id colligimus, quia creationis eius manifeste Genesis non intulit mentionem. Manifestius autem creaturae huius Deum designat auctorem psalmus ille qui dicit: Quoniam ipsius est mare, et ipse fecit illud 80 IIII. Quid est, quod dicitur: Et uidit Dominus, quia bona sunt ualde? Vidit, hoc est adprobauit. V. Quae consequentia est nominis ut scribatur: Haec uocabitur mulier, quoniam ex uiro sumpta est? 85 Etymologia quae hic in Latino non sonat, in Hebraeo sermone seruatur: uir enim uocatur is et mulier issa, quod animaduertitur pulcherrime recens custodisse translatio dicens: Haec uocabitur uirago, quia ex uiro sumpta est.

72 Gen. 1, 9 87 Gen. 2, 23

II

79 Ps. 94, 5

II

80 Gen. 1, 31

II

8} Gen. 2, 23

72 quo] quod Gl FT Wi Va Al VM GalB L II congregationem] congregatione Q U V \\ unam] una GlQ U V \\ unam ... scilicet (/. 73)] от. G II 73 quia] qui Wi, qua V II praeciperet] praeciperat G, preceperat B II aquae] aqua Wi II a] et / II terra] terram Gl II 74 et] ut T II aquas] aquis / II 75 consequenter] inconsequenter M, consequentur / II in] del Gl', от. G FT II ordine] ordinem GFTM GaB II 76 antea] ante ea TO II quidem] idem V II colligimus] collegimus QU G M Ga I, quod legimus О II 78 huius] eius Va B II designat] signati M, significat B II psalmus] in psalmo B, psalmista D II 79 ille] от. D II mare] от. Ga II illud] illud et in alio psalmo quoniam ipse dixit et factae sunt ipse mandauit et creatae V II 80 Quid est] Quidem Ga II dicitur] dicit S II Et] от. GrL II Dominus] Deus Q AlM ID II quia] quoniam S II 82 Vidit] от. L II est] est et 5 II adprobauit] adprobabit Gl Va, post adprobauit add: id est non ignoratione sed manifestatione Al, quia non ille ignorauit sed nobis manifestauit VM II hic legitur quaestio VIII in Ga II 83 desunt in S quaestiones V-VII II Quae] Et ea quae / II consequentia] consequentiam Gl, conscientia F Al II 84 quoniam] quod Ga, quia B II ex] de GlQU I II uiro] uero Ga, uiro suo / II 85 Etymologia] Etoemologia P U II Latino] Latinum G, Latine Afo II non] om. Wi I II sermone] sermo non Ga II 86 uocatur] uocabitur Af II is] his M, lis Ga II is ... animad uertitur] sed ipsa quodam aduertitur / II animaduertitur] animaduertetur Q, enim aduertitur FT II 87 custodisse] custodisset T II 88 quia] quo niam Q U II ex] de QUGalBD

8i

INSTRVCTIONES I, 89-106

VI. In quo Dei similitudinem retinemus? In mente. VIL Paradisus ubi esse definitur? Diuersa super hac re sententia plurimorum est. Aliqui tamen hunc in terra esse definiunt, ut non potuerit nisi in terra habitare terrenus, quem tamen homini inaccessibilem effici diuina uirtute 95 confirmant. VIII. Edem in Genesi quid accipiemus? Sacratissimum ipsum ad orientem paradisi locum. VIIII. Quid intellegendum est de arbore ilia scientiae boni ac mali? 10с In primis ne, ut quidam heretici interpretantur, malorum, ita ut bonorum putetur ex hoc conditor Deus. In arbore quippe illa quaecumque erat praeceptum Dei intellegendum est, sed in cus todia praecepti scientia erat boni, in transgressione praecepti scientia erat mali. Ergo degustata arbore, id est praecepti lege 105 uiolata, scientia erat mali, quia praecepti legisque transgressum consequebatur et poena. 90

89 cfr Gen. 1, 26-27 98 cfr Gen. 2, 9

II

91 cfr Gen. 2, 8

II

96 cfr Gen. 2, 8 et 4, 16

90 mente] mentem QO Al II 91 definitur] difiniunt Q, uidetur Af II 92 super ... sententia] superiorem scientia F II hac re] haec V II 93 hunc] nunc V, от. I II esse] от. GaB II definiunt] finiunt G II ut] quia D II potuerit] poterat D, potuerint FT II in terra habitare] terram inhabitare Va II 93-94 habitare terrenus] terrenus homo habitare D II 94 homini] homini ut Gl II inaccessibilem] inaccessibile T II 95 confir mant] confirmat Af II 96 Edem] Eden U Va M D, Eidem Q, Adem Г II ac cipiemus] accipimus G V, accepimus S, accipiendus О II 97 Sacratis simum] Sacramentis О II ipsum] ipsi F, от. V II ad] от. Al II ad orientem] от. GFT II orientem] oriente V II 98 arbore illa] arborem illam Gl II illa] от. Ga II scientiae] sciencia Г II ac] et GlQ UO WiMo SAIMIGrL II IDO quidam] quedam Q II ita ut] ac D II ut]sicut5 II t01 bonorum] bonum S II conditor] conditur Gl Ga, conditus Wi Al II Deus] Dominus О II arbore] corpore / II quippe illa] illa quippe S II 102 quaecumque] quacumque B, qualiscumque D II erat] erat non Va, от. I II praeceptum Dei] Dei praeceptum / II custodia] custodiam Gl II 102-103 custodia praecepti] custodienda praecepta D II 103 boni ... erat (/. 104)] от. I II in] et in g £/ОS II transgressione] transgressionem Gl II 104 Ergo ... mali (/. 105)] от. S II idest)om. Gl II praecepti lege] praecepta legis Af II lege] legis/ II 105 quia] qui F II praecepti] praeceptum / II legisque] legis qui Al II transgressum] transgressus T, transgressis Ga, transgressu / II 106 et] от. GFT II poena] poenam Ga B, post poena add unam quaestionem Al VM

INSTRVCTIONES I, 107-122

83

X. Quomodo accipiendum est illud, quod nobis Scriptura deambulantem in paradiso Deum rettulit? Dei in eodem loco praesentiam hac deambulandi appellatione no manifestat; Scripturae enim mos est, quo facilius hominibus ad intellegentiam clareat, per humanas significationes diuinos motus affectusque ostendere. Sicut cum Dei bracchium dicit, potentiam eius uirtutemque designat, cum aures, eo quod cuncta indubitanter audiat, cum oculos, eo quod indiscrete uniuersa pro115 spiciat, cum animam, eo quod perpetuum semperque uiuat aut quod auctore ipso omnia uiuificentur. XI. Cum omnia Deus bona fecerit nihilque non ab illo factum sit, unde malum? De priuatione boni, dum id quod in bonum auctor bonus pro120 tulit in malum a male utentibus deprauatur. In ipsa autem creaturae substantia nihil est quod recte appellari malum possit. Porro ea quae putantur mala, id est serpentum et cetera besti-

107 cfr Gen. 3, 8 II иг cfr Is. 53, 1 33, 16 II 115 cfr Is. 1, 14

II

113 cfr Ps. 33, 16

II

114 cfr Ps.

107 est illud] illud est B II quod] quid M II nobis] от. Wi II 108 in paradiso Deum] Deum in paradiso GKparadyso)i II Deum] Dominum G II rettulit] retulerit Wi II 109 Dei] Dei enim Q, от. GFT II praesentiam] praesentia Gl V II hac] hanc GFT, haec V, ac Mo Al GalBD II deambulandi] deambulantem QU G II appellatione] appellationem Gl WiMo S II 11o Scripturae] Scripturae et /, Scriptura B II quo] quod Gl BD, quos S II hominibus] homines F II 111 per] pro Gl II diuinos] diuino G, diuinus / II motus] modus Gl, motusque QU, intellectus / II иг affectusque] effectusque GlS O, effectus QU, affectosque Al II ostendere] ostenderet V II cum] dum S II Dei] от. D II bracchium) brachium Dei V II dicit] de Ga II 113 eius uirtutemque] eiusque ad uirtutem Mo II eo] от. D II cuncta ... quod (/. 114)] от. G I II indubitanter ... uniuersa (/. 114)] от. O II 114 oculos] oculis B II eo] от. D II indiscrete] indesinenter / II 115 animam] anima Gl G VMl II eo] от. O D II perpetuum] in perpetuum U D, perpetuo Va, perpetuae WiMo II uiuat] uiuit B II aut] ac D II 116 uiuificentur] uibuntur Af II 117 desunt quaestiones XI-XII in S II Deus bona fecerit] bona Deus fecerit GlGFTV II non] от. D II 118 sit] sit malum D II 119 De priuatione] Deprauatione GlQUAl II priuatione] preuaricatione M, prabatione Va II dum] ut V, cum D II id] от. Wi II in] от. Wi II 120 creaturae] creatura B II 121 substantia] substantiae Q, substantiam M II est] от. G II recte] recti Q, rectae G II appellari malum] malum apellari Wi II ma lum] от. T II malum possit] possit malum D II 122 mala] malum GFT II id est] esse D II serpentum] serpentem G, serpentium GaBD

84

INSTRVCTIONES I, 123-136

arum animantia, per inconuenientem naturae modum efficitur ut noxia sint. Venenum quippe quod mortem infert homini uita ser125 penti est. Hoc modo et alia in aquis uiuunt quae terrae exposita moriuntur atque e contrario uiuunt alia in terra quae aquis in mersa depereunt. XII. Quia totius substantia creaturae Deo auctore processit, requiro quid de tenebris sentiendum sit. 130 Quidam ex hoc ita disputant: silentium dicitur, ubi sonus nullus est, cum tamen nullam silentii nouerimus esse substantiam; sic et quia lucis praesentia nullae sunt tenebrae, merito tenebrae deputantur lucis absentia. Cui opinioni parum congruere putant alii testimonium illud quo scribitur: Tuus est dies et tua est nox. 135 XIII. Cum nulla esse ignorantia apud Deum possit, quomodo ipse in libri Geneseos exordiis dicit Dominus ad Adam: Vbi es?

134 Ps. 73, 16

II

136 Gen. 3, 9

123 inconuenientem] inconueniente G T, conuenientem F II efficitur] efficiuntur GrL II 124 Venenum] Venenum enim B II quippe] ergo Al, inquid M, enim Ga II homini] hominibus Gl II serpenti] serpentis Gl G FT Mo VM O D, serpentes Ga II 125 post est add . si enim homo perpetuo inmortalis mansisset ueneni perniciem incurrere penitus non timeret Al, si ergo homo inmortalis mansisset perpetuo nichil (nihil V) noxium aut letale (laetale V) incurrerit (incurreret V) ex ueneno quia peccato (peccatum V) mors et morti dominatur uenenum nam ut diximus per inconue nientem naturam VM II Hoc ... et] от. V II aquis] quis Al II terrae] terra FT, terris V II 126 moriuntur] moritur Q II uiuunt] uiuit Ga II uiuunt alia in terra] in terra alia uiuunt D II aquis] от. G II inmersa] demersa Gl, mersa G, uniuersa Gr, immensa L II 127 depereunt] depereant GlQU, deperiunt Ga II 128 Quia ... processit] pertinet ad quaestionem XI (/. 127) in GaB II substantia] substantiae G V, substantie T II creatu rae] creatura// Gl, creatura GTD II Deo] ex Deo GT, a Deo Al II Deo auctore] auctore Deo D II processit] precessit B II requiro] require Wi, от. D II 129 quid] quod F II sit] est D II 130 ita] от. M II dispu tant] disputantes M II 131 nullam] nulla Gl II silentii] silentium Al II esse] от. O II 132 sic] sed D II et] от. D II praesentia] praesentiae D II nullae] nulla M II 133 absentia] absentiae GT Va D II parum] от. O II 134 alii] alii secundum D II alii ... nox] от. F II illud] illum M II quo] quod GlQ G T VM B D II scribitur] dicitur D II est'] es Mo II dies] dies Domine D, от. Q II nox] от. U II 135 esse ignoran tia] ignorantia esse GrL II esse ignorantia apud Deum possit] ignorantia apud Deum esse possit S II ignorantia] ignorantiam G II Deum] Dominum О II 136 ipse] от. T II libri] libro Q GFTB, lebro S, libris VM II Geneseos] Geneseo QU Ga B, Genesis D II exordiis] exordii S II Domi nus] от. D II ad] от. G FT Va Mo Al B

INSTRVCTIONES I, 137-153

85

Hoc est dicere: Adam, quo reccidisti? Non ergo uox ista quasi pro ambigui sciscitatione quaerentis est, sed cum increpatione interrogarais. Et aliter: sermo hic non Deum ueri inscium, uel ubi 140 esset Adam Deum ostendit ignarum, sed illud potius ostendit, quod omnis ille qui peccat uelut iam erroribus suis deuius et per delictum recedens a conspectu Dei notitia eius efficiatur indignus. XIIII. Quid est, quod ait: Maledicta terra in operibus tuis? 145 Hic opera non tam excolendi atque exercendi agri quam peccata intellegenda esse quidam arbitrantur. XV. Quomodo intellegendum est, quod dicit: Et habitauit in terra Naid? Naid uel sicut in Hebraeo habet Nod instabilis dicitur; ergo non 150 terrae nomen est, sed iuxta poenam sententiamque diuinam uagum Cain fuisse profugumque declarat. XVI. Cum superius uirum et mulierem nominibus suis utrumque signasset, quid est, quod in consequentibus adicit et dicit:

144 Gen. 3, 17

II

147 Gen. 4, 16

137 quo] quod Ga, quae F II reccidisti] recessisti Mo MOD II uox] uos G II 138 pro] от. F II ambigui] ambigua WiVaMo D II sciscita tione] scitatione S II quaerentis] querentes Ga II sed cum] secundum Ga II increpatione] increpacionem Ga II 138-139 increpatione interrogantis] interrogatione increpantis S II 139 non Deum] nondum B II Deum ueri] ueri Deum T II ueri] uere M, uiri B II inscium] inscius Mo II ubi] от. Ga II 141 ille] от. D II uelut iam] uelutinam Wi II uelut iam erroribus] uel ita meroribus G II per] pro M II 142 conspectu] conspectum Gl II notitia] notitiaque Gl G, notitiae S, notitie Al, non ita Wi II eff1ciatur] efficitur G FT V II post indignus augetur quaestio in AlVM II 144 Quid est quod ait] Quod ait quid est D II 145 Hic] Hеc Gl II tam] tamen О II atque exercendi] от. O II peccata] peccati D II 147 desuni quaestiones XV-XVIII in S II est] est illud Va II Et] от. Gl II habitauit] habitabit Gl T Wi Al II 148 terra] terram G II Naid] Nayd GrL, Naith D II 149 Naid] Naît V, от. G FT Wi Al II Naid ... sicut] от. D II uel sicut in Hebraeo habet] transt, ad interrogationem (/. 148) G F T II habet] habetur GrL II Nod] Naid G FT, Nob M, Nod quod D, от. GaB II non] от. G Va II 149-150 non terrae nomen est] terrae nomen non est F II 150 terrae] terra Gl, integre M, in terrae B II iuxta] iusta Al V II poenam] poena V II sententiamque] sententiaque V II uagum] uaguum G M II 151 Cain fuisse] fuisse Cain D II 152 quaestio XVI legitur post quaestionem XX in M II et] ac GaB II 153 signasset] designasset VM, significassit Ga II consequenti bus] sequentibus Gl M II adicit] adiecit Gl GFTGaBD II dicit] dixit Ga

86

INSTRVCTIONES I, 154-172

Virum et mulierem fecit eos et benedixit eis et uocauit nomen eo155 rum Adam? Adam interpretatur homo. Hominis uero nomine manifestum est tam uirum appellari posse quam feminam. XVII. Quid est, quod in annis Mathusalae quattuordecim anni per diligentem supputationem ultra diluuium deprehenduntur, 160 cum octo tantum animae in arca fuisse referantur? Error in numero est, quippe cum in Hebraeorum libris ita legatur, ut intra diluuii tempus hic quattuordecim annorum numerus expleatur. XVIII. Cum Dominus dicat: Erunt dies eorum centum uiginti 165 anni, quomodo postea Abrahae aliorumque multorum uitae tem pora ultra haec spatia tenduntur? Quia ibi hic annorum numerus agendae potius poenitentiae quam uitae fuerat adtributus humanae, intra quem praescriptum numerum confessioni uacarent, ut diluuio non perirent. Aut si 170 numerum ilium ad humanam potius referri uitam placet, quia neque nunc amplius quemquam quam centum uiginti annos uiuere liceat illud quod dictum est: Erunt dies eorum centum

154 Gen. 5, 2 II 158-159 cfr Gen. 5, 22 et 25-26 II 160 cfr Gen. 7, 7 164 Gen. 6, 3 II 165-166 cfr Gen. 25, 7 et 35, 28 II 172 Gen. 6, 3

154 uocauit] uocabit AlM II nomen] nomina Al II 156 Hominis] Homini Al, Homines B II nomine] nomina B II manifestum] manifestatum G II 157 tam] от. O II uirum] uiro GF II appellari] uocari Va, appellare B II feminam] mulierem GlQUO, femine G, femina Al II 158 in] от. Va V II in ... quattuordecim] Matusale B II Mathusalae] Mathusalem О, naturale F II quattuordecim] XIII T, от. U II 159 diluuium .... intra (/. 162)] от. F II 160 octo] VII G II referantur] referuntur Mo II 161 quippe] quippe hoc (in hoc B) est sine dubio Ga B II in'] f" ""'"', om. M II 162 ut] et M II intra] in Al II numerus] numeros U II 163 ex pleatur] expleantur G, impleatur V II 164 dicat] dicit Wi II 165 postea] post F Al, от. G II Abrahae] ab Abraham V II uitae] uita et Gl, uita Ga O II tempora] tempore Q II 166 ultra] от. B II ultra haec] от. D II spatia] spacio D II 167 ibi] ubi QUB, ibi Ezechie Gl', ibi Aezechiae G, от. Va II ibi hic] hic ibi T II hic] от. Gl F II agendae] augendae G II poenitentiae] penitentiam D II 168 adtributus] tributus V II quem] que FT II praescriptum] perscriptum FT Wi, perscribtum V, praescripte B II 169 confessioni] confessionem Ga II uacarent] uocarent corr. ex uacarent Gl', uocarent G II si] sancti GT II 170 humanam] humana Al II po tius referri uitam] uitam potius referri D II uitam] uita Gl II 171 nunc] non D II quemquam] quamquam Va II quam] от. Va II annos] annis M II 172 uiuere ... centum] от. Gl II Erunt] от. Wi II dies ... anni (/. 173)] от. V

INSTRVCTIONES I, 173-187

87

uiginti anni, non in eos, qui tunc contiguo tempore subsecuti sunt, sed in posteros promulgauit, quia non dixit sint, sed erunt. 175 XVIIII. Dilatet Deus lafeth et habitet in tabernaculis Sem; quid in hoc intellegendum est? De lafeth qui in lingua nostra latitudinem sonat gentium nascitur multitudo, de Sem Hebraei. Hoc ergo significatum est Dei Scripturarumque notitiam eiecto Israhele a nostris uindicandam. 180 Notandum uero est tres Noe filios tres post diluuium terrae par tes occupasse, Sem namque posteritas in Asiam uel Orientem, Cham in Africam uel Meridiem, lafeth cum parte Asiae in Europam se Occidentemque porrexit. XX. Quid est, quod dicitur in Genesi: De terra ilIa exiit Assur 185 et aedificauit Nineuen et Roboth ciuitatem? Non duas significat ciuitates, Roboth namque plateas dicit. Est ergo sensus hic: aedificauit Nineuen et plateas ciuitatis.

175 Gen. 9, 27

II

184 Gen. 10, n

173 nоn] от. O II contiguo] continuo corr. ex contiguo Gl', continuo G F Mo, congruo B II temporel tempori Q U II 174 in] от. G FT II sint] от. FT II sed] se T II 175 et] от. B II habitet] inhabitet V II 176 in] ex V, от. G S II in hoc] hic D II est] est de lafeth Gl'ec0rr GFT II 177 De] от. Gl GFT II qui] quia Al II lingua nostra] Latina lingua D II latitudinem] latitudine Gl II 178 ergo] enim Va Al II 179 Scripturarumque] Scripturarum quo Q U, Scripturarum G II notitiam] notitia Gl G M II eiecto] eiectum S, eiectus Al, electo M II nostris] nostris esse D II uindicandam] uindicandum Q B, uindicari M II 180 est] от. S II filios] filius Gl T, filii D II tres'] от. QU II partes] pastores Va II 181 in] от. D II in Asiam] baasia 5 II Asiam] Asia Gl II uel] uel in Mo II Orientem] Oriente S II 182 Africam] Africa Gl S, Affrica Va II Meridiem] Meridiae Gl G S, Meridie Va II lafeth] от. U II parte] partes V, patre Wi II 183 se] seu Wi VB O, siue Va, si F II Occidentem que] Occidentem V, Occidentem se B II porrexit] perrexit S M, porrexerit B, post porrexit augetur haec responsio et additur altera quaestio in V II 184 Assur] Asur G Wi II 185 aedificauit] edificabit Al II Nineuen] Ninniuen G, Niniuen F Wi Va Mo Al V O GrL D, Nineuin S Ga, Ninneuem M, nam et ueni Gl, nemium B II Roboth] Ro//both P, Rooboth GlQ UFTV, Roobot Al, Robooth WiMo M O, Rohob Va II ciuitatem ... Roboth (/. 186)] от. Wi Al II 186 Non] Nam B II significat] significauit V II Roboth] Rooboth Gl QU F V, Robooth T WiMo MO, Rohob Va, platea GrL D II dicit] dicitur QUGrLD II 187 Nineuen] Niniuen Gl Wi Va Mo Al O GrL D, Nineuin S Ga, Niniue V II ciuitatis] ciuitates Ga, от. F, post ciuitatis legunturinM quaestiones XXVIII et XVI

88

INSTRVCTIONES I, 188-202

XXI. Quomodo occurrendum est arguentibus, quod Abraham fratris sui Aran filiam sibi in matrimonium sumpserit? 190 Respondendum, quod quae a Domino adhuc tunc non fuerant lege interdicta non putabantur inlicita. XXII. Quid fuit, ut ludaeis, quod neque nos absque uerecundia sciscitamur, signum in ilia uerecundiore corporis parte poneretur? 195 Poscebat quidem, mi Saloni, tantarum profunditas quaestionum ordinata ac spatiosa disputatione nos propositis satisfacere et pro mentis reddere singulis uelut quandam inmorandi digni tatem; sed quid agimus? Quibus festinato opus est ad tam multa properantibus, exhibenda prolatis a te rebus est nuda et circum200 cisa responsio. Itaque ad hoc quod nunc requiris agnosce, quod nihil turpe in ipsa creatione conditi hominis uideri potest, quippe cum omni compage membrorum totumque hominem Deus fin-

188 cfr Gen. n, 29 et 20, 12

II

192 cfr Gen. 17, n

II

202 cfr lob 10, 8

188 occurrendum] occurrendus B, arguendum S II arguentibus] occurrentibus S II Abraham] Abraam T II 189 Aran] Arram P Ga, Sarram corr. ex Arram Gl', Sarram Q U G FT B GrL, Aram Wi O, Aran VaMo, Saram D II Aran filiam] filiam Sarram S II filiam] filia Ga II in] от. G II matrimonium] matrimonio Gl S M II 190 Respondendum] Respondendum corr. ex Respondendo Gl', Respondendo G FT Va GaB O, Responsum V II quod] quod ea Va, quo V, от. D II quod quae] quoque S M II Domino] Deo U II adhuc] от. Wi II fuerant] fuerat S VM, fuerunt Ga II 191 lege] legem Gl, legi Q II interdicta] interdictam Gl II inlicita] inlicitas B, post inlicita add unam quaestionem VM II 192 desunt quaestiones XXII-XXIII in S II ut] от. VMBD II quod] от. Al II nos] non Al II 193 sciscitamur] sciscitamur ut M, sciscitamus Ga II signum] signum ut D II in]om.V II uerecundiore ] uerecundiori V, ueregundiorem Ga, auerecundiorem B II parte] partem Gl II 195 Poscebat] Res poscebat D II tantarum] tantorum Wi II 196 ordinata] ordinatim D II ac] hac M II disputatione] dispotationem Gl, disputationem Ga, dispositione D II satis facere] faceret V, satis faceret M II 197 et] del Gl, от. GFT M II pro] per B II meritis] meriti B II uelut] от. GT Va GaB II quandam] quadam Wi GaB, quando V II inmorandi] in moram GrL II 198 agimus] agemus G Al II Quibus] Quid M II festinato] festinatio VM GrL II multa] multam Gl II 199 a te] autem F, ad Af II a te rebus] ueteribus corr. ex lateribus Gl', ueteribus G II est] от. V II 200 requiris] requires Gl G VM GaB II agnosce] cognusce G II 201 creatione] creationem Ga II conditi] conditione M II uideri] uidere M GaB II 202 omni] omneQUM II hominem] hominem totum QU II Deus finxerit] finxerit Deus QU II finxerit] finxit Mo, fincxerat B

INSTRVCTIONES I, 203-216

89

xerit. Deinde nec incongruum fuerit, ut generatio ilia signum in parte membri genitalis acceperit, per quod generationis ipsius 205 promebantur exordia. Ceterum secundum interiorem intellegentiae sensum per hanc circumcisionem secretions partis corporis illud praefiguratum est, quod secretior circumcisio, id est cordis, oporteret adhiberi. XXIII. Scribitur in Genesi: Temptauit Deus Abraham, quasi ZIG ignorabat Dominus, an fidelis Deo Abraham foret, nisi eum manifestanda rei probatione temptasset. Non quia fidem eius Deus ignoraret, temptauit Abraham ueri exploratione, sed idcirco temptatus est, ut temptatus iustificaretur. 215 XXIIII. Quomodo lacob dicit: Vidi Deum faciem adfaciem et salua facta est anima mea, cum in euangelio legatur: Deum

209 Gen. 22, 1

II

215 Gen. 32, 30

II

216 loh. 1, 18

203 nec] ne Ga II incongruum] congruum Gl Wi II ut) от. O II signum] от. Q II 204 parte] partem G VGaBD II acceperit] acciperit P Wi AlM Ga, acciperet QUO Va VBGrL II generationis] generationes Q D II ipsius] от. G II 205 promebantur] promerebantur GF GaB O II Ceterum] Ceterorum GaB II intellegentiae] intellegentiam B II 206 sensum] sensuum M II hanc] от. Mo II secretions] secretiores Gl B, interioris V II partis] partes B II 207 illud] illud quod B II praefi guratum] significatum GrL II cordis] от. Q II 208 oporteret] oportet VM II adhiberi] exhiberi F II 209 Scribitur] Scriptum est D II Temp tauit] Temptabit Va, Temtabit Al II Deus] Dominus V II Abraham] Araam T II 210 ignorabat] ignoraret D II Dominus] Deus D II Abra ham] Abraam T II foret] fueret Gl, fuerit Mo M GaB II manifestanda] manifestandae Va Mo AlV D, manifestant G II 211 rei] fidem Gl, ei G II probatione] probationem G II 212 quia] quasi B II Deus] от. V II Deus ignoraret] ignoraret Deus G FT II temptauit] temptabit Va, temtabit Al, temptaret Mo V II Abraham] Abraham (Abraam T) et GFT II ueri] uiri D II 213 exploratione] explorationem Gl G V II iustificaretur] iustificaretur et ut aliis praeponeretur imitandus VM II 215 Deum] DominumD II faciem'] facie corr. «cfaciem Gl', facie Q G T Va S Al VM B GrL, faciae F Wi O

90

INSTRVCTIONES I, 217-230

nemo uidit umquam; aut quomodo Moses cum Deo faciem ad faciem tamquam cum amico locutus scribitur, et rursus idem dicit ad Dominum: Ostende mihi gloriam tuam? 220 Quia lacob uel Moses non in ipsa maiestatis suae gloria Deum uiderant, sed per subiectam diuinae potestati speciem uisibilis creaturae quae humanis poterat apparere conspectibus; in ea autem substantia maiestatis in qua est, quomodo Deus a mortali adhuc homine uideretur, cum ipse ad Mosen dicat: Non poteris 225 uidere faciem meam, non enim uidebit me homo et uiuet? Hac ergo ratione utrumque testimonium uerum est. XXV. Quid est, quod ait: Ipse est Ana qui inuenit lamin in de serto, cum pasceret asinos Sebeon patris sui? lamín Latine maria interpretatur, id est aquarum congregatio230 nem, quod stagnum rem in heremo haut dubie difficilem ipse

20

217-218 Moses — locutus] cfr Ex. 33, n II 227 Gen. 36, 24

II

219 Ex. 33, 18

II

224 Ex. 33,

217 cum Deo] от. S D II Deo] Deum Gl II faciem] facie Q UO G Va AIMBGrL,faciaeFTV II faciem ... faciem (/. 218)] от. Gl II 217-218 fa ciem ad faciem tamquam cum amico locutus] tamquam cum amico facie ad faciem locutus D II 218 amico] amicum Gl II locutus] от. Gl II rur sus] rursum GFT II idem] item B II 219 ad] a Wi II Dominum] Do mino S, Deum B, Dominum si inueni gratiam coram te D II gloriam] fa ciem W\ D II 220 Quia] Quia uel Al II in] от. GFTGa II ipsa] ipsam G, ipsa substantia Va II maiestatis] maiestates Ga, maiestate D II suae] tuae corr. ex suae M', suam B II suae gloria] от. D II gloria] gloriam Gl G AlVGaB, от. Va II 221 uiderant] uiderant: n Gl' 'up ' , uiderat QUO, uiderunt FT, uidebant S II subiectam] subiectum S II potestati] potestatis Gl G Wi Va S Al B, potestates Ga II 223 substantia] substantiae Q, substantiam Al II quomodo ... est (/. 226)] inuisibilis est Deus a mortali creatura non potest uideri D II mortali] mortale B II 224 ipse] ipso Wi II dicat] indicat O II 225 uidere] uideri Q U II me] от. F II uiuet] uiuit GlU Al II Hac] Haec Q T S M II 226 ratione] rationem Gl, generatione F II postest responsio augetur in VM(sed Vdeleuit) II 227 desunt quaestiones XXV-XXVIII in S II Ipse] Ipsa Mo II Ana] Anna Wi Al O II lamin] lamim GlQUO FAl, lammim GTGaB, lammin Mo, aquas GrL II in] от, M II 228 pasceret] pasceretur M II asinos] asinas M II Sebeon] Sibeon PGlQUTWiVMGa II 229 lamin] lamim GlQOAl V, lammim G Ga B, lammin Mo II Latine] in Latinae G II maria interpretatur] interpre tatur maria Va D II aquarum congregationem] congregationes aquarum D II congregationem] congregatio VaMo Al, congregationes GrL II 230 quod] quod est Gl G II rem] от. FT Mo D II in heremo] от. B II haut]aut GlQGFT VaMo AlM GaB, haud VD II dubie] dubia et Gl G, biduae F, ubi V II difficilem] difficile Gl G B

INSTRVCTIONES I, 231-245

91

reppererit. Indicat lamin et asinos qui de onagris eius institutione nascuntur. Sunt qui aestimant, quod permixtione diuersorum in ter se animalium ipse primus, ut muli uel mulae nascerentur, inuenerit. 235 XXVI. Quae sunt illa primogenita quae Esau uendidit lacob fratri suo? Prior et maior pars primogenitis debebatur uel in honore uel in hereditaria successione sicut ipse lacob, Ruben, inquit, primogenitus meus, prior in donis, maior imperio. Et in libro Deutero240 nomii de primogenito scribitur: Dabitque ei, id est pater, de his quae habuerit cuncta duplicia; iste est enim principium liberorum eius et huic debentur primogenita. Vnde et Isaac benedictionem suam ad Esau putauerat primogeniti iure referendam. XXVII. Quid his respondendum est, qui ob uxores multas in245 continentiam patribus uel patriarchis nostris obiciendam putant?

235 cfr Gen. 25, 33 243 cfr Gen. 27

II

238 Gen. 49, 3

II

240 Deut. 21, 17

II

242-

231 reppererit] repperit Gl G T VB II lamín] lamimPG/Q UOAlV, lammim G FT GaB, lammin Mo II institutione] institutionem Gl II 232 aestimant] extimant AlM, existimant V II permixtione] permistione GlQU, premixtione Al, commixtione D II 232-233 diuersorum inter se] in ter se diuersorum V \\ inter se] от. D II 233 primus] primus id est D II uel] от. Q II 234 inuenerit] inuenerint U, inuenit GFT II 236 suo] suo de quo superius minus plenae (plene M) declaratum est VM II 237 et] et iam Ga II primogenitis] primogenitus T, primogeniti M, in primogenitis Ga II 238 post successione add uel in gratia paternae benedictionis ß: praeterea post paternae add successionis (successione Q) et Q U, ab pater nae usque ad Quod (/. 290) deest in F II sicut] sicut et M II lacob] lacob ait M II inquit] от. D II 239 meus] от. Q II prior] primus GaB II maior] maior in О II 240 id ... pater] от. Va II pater] pater eius M, partemGaB II 241 principium] princeps T II 242 eius] L's"p ', от. Gr II et ... primogenita] от. Wi II Isaac] Isac V, Hysaac id est pater M, Isau G II 243 primogeniti] nequit legi in P, primogenitum GrL, primogeniti ß II referendam] referenda Gl, deferenda G T, referendum B, deferendam D, referendam (deferendam V) quia ipsius (ipsi ut V) supra diximus sacerdotio fungebantur natiuitatis suae praerogatiua sanctificatio (sanctificati V) VM II 244 his] hic GaB D II his respondendum est] est respondendum hisQf II qui ob] quod Gl II ob] от. Va II incontinentiam] incontinentia Al II 245 patribus uel] от. Va II patriarchis] matriarcis Al II nostris] от. D II obiciendam] obitiendum G, obiciendum T VaMo M Ga, abiciendo Wi

92

INSTRVCTIONES I, 246-264

Primum, quod tunc nondum lege prohibitum, quia consuetudo erat, crimen esse non poterat; deinde, quod ilia tunc uel pro loco uel pro tempore non inprobabilia apud Deum fuerint. Pro loco, sicut et in una domo in altero angulo aliquid fieri a quolibet do250 mino praecipitur quod in alio nequaquam fieri permittitur. Pro tempore uero, quod rudi adhuc saeculo praeceptum fuerat: Crescite et multiplicamini. Nunc uero iubetur, ut et qui habent uxores tamquam non habentes sint, non quo iustitia uaria sit, sed tempora mutabilia quae pariter ire non possunt, et diuersis qui255 busque temporibus uel diuersis locis diuersa congruant. Necesse est postremo, quod in his ex uoluntate Domini sub specie gestorum praesentium fuerit quaedam praenuntiatio futurorum.

XXVIII. Quid est, quod dicit: Et ecce uitis in conspectu meo, et ecce in uite tres fundi? 260

Tria flagella uel tres propagines indicantur sub hac trium enuntiatione fundorum. DE ÉXODO. XXVIIII. Loquitur ad Abraham Deus, quod quarta progenie de terra Aegypti reuersuri essent fila Israhel. Et quomodo postea

251 Gen. 1, 28 II 264 cfr Gen. 15, 16

252-253 cfr I Cor. 7, 29

II

258 Gen. 40, 10

II

263-

246 Primum] Primus T II nondum lege] lege nondum GrL II lege] legem GaB II 247 illa] illud Ga II uel ... loco] от. О II pro] per B II 248 inprobabilia] probabili G II 249 et] от. G Va II in'] от. Ga II domo] domu B II in altero] inter T II aliquid] aliter Mo II a quolibet domino] quolibet a domino G II 250 nequaquam fieri] fieri ne quaquam B II permittitur] permittetur Gl II 251 rudi adhuc saeculo] seculo adhuc rudi Va II 252 Nunc uero] In uniuerso Ga II ut et] et ut Q II et'l от. D II 253 quo] quod ß praeter ßü(a quo QU)O G T WiVa II iustitia] iustitiam Gl II 254 quae] qui B II possunt] possint B II diuersis quibusque] diuersisque Gl II quibusque] quibus T II 255-256 Necesse est] от. D II postremo] от. M II 257 fuerit] fuere GT II praenuntiatio] pronuntiatio T II 258 quaestio XXVIII legitur post quaestionem XX in M II dicit] dicitur D L II Et'] от. Mo GaB GrL II et'] om. QU Ga II 260 uel] unum Va II hac] ac Wi II hac trium] acrium B II enuntiatione] enuntiationem Al, enumeratione GaB II 262 De Exodo] от. Gl Q U O G T Mo M II 263 desunt quaestiones XXVIIII-XXX in S II Abraham] Abraam T Al, Habraham M II 264 reuersuri] reuersi M II quomodo postea] postea quomodo B

INSTRVCTIONES I, 265-283

93

265 Moses scribit : Quinta autem progenie ascenderuntfilii Israhel de terra Aegypti? Si genealogiam secundum Leui tribum requiras, quattuor pro genies pro filiorum successione numerabis, si tribus ludae ordo replicetur, quinque generationum successiones inuenies, quam270 quam in Hebraeo, ut indicat Aquilae studiosissimi translatons editio, non habeat quinta generatione ascenderunt, sed armati ascenderunt filii lsrahel de terra Aegypti. XXX. In Scripturis frequenter legimus: Et dixit Dominus; istud dicere Domini quomodo accipiendum est? 275 Dicere Dominus uel loqui scribitur, si quando ad sanctorum aures expressorum qui saepe ab alus non auditur facit sonitum peruenire uerborum, aut cum per assumpti cuiuslibet corporis speciem Deus loquitur, aut cum aliquis ammonitione nocturnae uisionis instruitur, uel certe cum ea quae agi uult Dominus, sanc280 torum cordibus ut agantur, inspirat secundum illud: Audiam, quid loquitur in me Dominus Deus. XXXI. Dicit Dominus ad Mosen: Posteriora mea uidebis; quid hic intellegendum est?

265 Ex. 13, 18

II

271 Ex. 13, 18

II

280 Ps. 84, 9

II

282 Ex. 33, 23

265 scribit] scribet Al II progenie] progeniem Gl, generatione Va II 267 genealogiam] genealogia P Gl Q U G TAl GaB, geneloia Wi II Leui tri bum] tribum Leui GrL D II tribum] tribu Gl G T B II tribum requiras] re quiras tribuum V II requiras] requirat G II quattuor] quarta M Ga II progenies] progenie M II 268 pro] per M, от. Wi Va II successione] successionem Gl Wi II numerabis] numerabilis Ga II tribus] tribu T, tri bum M II ludae] luda Mo II 269 replicetur] replicatur D II quinque] quinta M II generationum] generatione M, generationes B II successio nes] succensiones Va, successionis Ga, successionum B II inuenies] от. U II 270 indicat] indicat in: in add Gl', indicat in G II Aquilae] Aquilam Gl, Aquila G T Ga GrL II studiosissimi] studiosissime Q M GaB, et studiosissimi GrL II translatons] translatores Gl, translations Q II 271 ascenderunt] от. G II 273 dixit] dicit B II 275 Dominus uel loqui scribitur] scribitur Dominus uel loqui D II scribitur] от. Gl II ad] a Gl II 276 aures] от. Ga II aures expressorum] от. Gl II expresso rum] expressurum B, expressum AlVM II aliis] altis О II sonitum] sonitu Ga, sonum AlVM II sonitum ... cum (/. 277)] от. Wi II 277 uerborum] uerbum G II per] от. V II 278 aut] ut Afo II ammoni tione] admonitione (ammonitione Gl WiMo M D, ammonitionem GaB) siue reuelatione (reuelationem Gl B, reuelationae Q, reuellationem Ga) GlQUO GT Wi VaMo AlVM GaB D II 279 instruitur] instruimur G T II ea] eas M II Dominus] Deus Gri D II 280 illud] illum Va II 281 loquitur] loquatur Va V GaB D O GrL

94

INSTRVCTIONES I, 284-298

Quod posteriora diuinorum operum in Christo postremis ma285 nifestanda temporibus uel in spiritu uisurus esset uel in posteris suis. XXXII. Quae referenda sunt inquirentibus, quam ob causam Deus uni tantum genti per Mosen legem dederit atque hanc ipsam multa iam saeculi aetate transcursa? 290 Quod non ludaeis tantum lex illa prolata sit, quae omnibus gentibus constitutione naturalis legis innascitur apostolo hoc etiam confirmante atque dicente: Cum enim gentes, quae legem non habent, natur-aliter quae legis sunt, faciunt, eiusmodi legem non habentes, sibi ipsi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum 295 in cordibus suis. Atque idcirco non sero Dominus legem innocentiae in decem uerba collegit cuius iam ínsita in pectoribus humanis origo praecesserat. Nec tarde eam saxeis tabulis rursus inscripsit quam iam antea paginis cordis insculpserat; etenim

292 Rom. 2, 14-15

284 posteriora] postera Wi II in Christol от. Mo II Christo] Christum Al II postremis] posteris S II 285 ueP] от. D II esset] esset sicut in transfiguratione lesu cum apparuit (apparuisset V) ipse et Helias in monte VM II uel'] uel certe VM II posteris] posterioribus U II 286 suis] suis nam posteriora Domini uidere hoc est Filium eius terris apparuesse et saeculum periclitantem iam in finem sua passione redemisse S, от. GrL II 287 deest quaestio XXXII in S II Quae ... inquirentibus] от. D II refe renda] refrenanda T II quam] quam ut M II ob] ab Gl II causam] causa Gl II 288 uni tantum] unitatum Q II uni tantum genti per Mosen legem] legem uni tantum genti per Moysen Va II dederit] dedit D II ipsam] ipsum M II 289 multa] multam Ga II aetate] aetatem Gl G II transcursa] transcursam Gl II 290 Quod] Quia G II non] nondum QU II prolata] probata О II quae] quam Al II 291 gentibus] gentibus in Ga II constitutione] constitutionem Gl II innascitur] nascitur M II 291-292 hoc etiam] etiam hoc G II 292 confirmante] confirmantem Gl II quae] qua U II legem] lege Gl II 293 naturaliter] naturaliter ea GrL II legis] leges Gl II sunt] от. T II 294 sibi ipsi] ipsi sibi GFT Va VM GaBD GrL II qui] corr. ex quia P', quia Wi II legis] leges Gl II 295 non] от. M II 296 insita] sua G, in sua T, insitam M II insita ... praecesserat (/. 297] от. Q II 297 praecesserat] processerat GFT WiVaMo II rursus] rursum GFT II 298 inscripsit] scribsit G, scripsit F M, scribit T, inscribit Mo II quam iam] qui G II antea] ante G T GaD II paginis] paganis V II paginis cordis] tabulis M II cordis] cor dibus V II cordis insculpserat] cordibus sculpserat Al II insculpserat] sculpserat G F

INSTRVCTIONES I, 299-312

95

ante hanc Mosi legem habebat natura legem suam, per quam et 300 Deum mundi uitaeque auctorem agnoscere et per hoc diligere in promptu erat et iustitiam erga proximum dilectionemque seruare; in quibus mandatis duobus omnis lex pendet et prophetae. Igitur et illud ante iam nouerant: Omnia quaecumque uultis, utfaciant uobis homines, et uos facite eis; in quo est et lex et 305 prophetae. Et ut hoc etiam exemplis probemus, ante hanc legem litterae per illam naturae legem Abel iustus agnoscitur, Enoch rapitur, Noe eligitur, Abraham pater gentium nuncupatur. Quam ob rem hanc Mosi legem non sero esse prolatam praecedens efficit lex naturae per quam multi Deo probabiles extiterunt. 310 XXXIII. Quis est ille digitus Dei quo duae legis tabulae leguntur inscriptae? Digitus Dei hic accipiendus est Spiritus Dei.

303 Matth. 7, 12 Ex. 31, 18

II

306-307 cfr Gen. 4, 4; 5, 24; 6, 8; 17, 4

II

310 cfr

X99 hanc] hac V II habebat] habebant Q, habeat M II natura] naturam Gl II natura legem] naturalem G II per quam] Gl'sup ' , от. QUO II 300 agnoscere] cognosceret Va II 301 promptu] prumptus F, prorumptu T, promtus Al, promptum M II iustitiam] iustitia G V II pro ximum] proximi Al II dilectionemque] dilectioneque Gl II 302 man datis duobus] duobus mandatis D II omnis] omnibus Gl II lex pendet] pendet lex GrL II pendet] pendit P Gl O Wi Al Ga II 303 Igitur] Legitur О II ante] от. Va II iam] eam U II iam nouerant] amnouerat Q, nouerat G II 304 homines] hominis Gl, homines ita B II uos] uos eadem D II eis] illis D II et'] от. GlQUO T Mo GrL D II 305 exemplis] exempli Ga II probemus] prebemus B II 306 litterae ... legem] от. F II illam] illum О II naturae] naturalem Mo D, naturam Ga II agnoscitur] cognoscitur F, agnus corr. ex agnos Va' II Enoch] Henoc D II 307 Abraham] Abraam T Al II nuncupatur] nuncupatur lob perfectus in omni iustitia inuenitur VM II 308 prolatam] probatum Wi II praece dens] procedens D II efficit] effecit Ga II 309 lex naturae] naturae lex Q U II quam] quem G II multi Deo] tot uiri VM, от. Al II Deo] от. D II probabiles] probabilis Gl II 310 Quis] Qui// P, Qui G, Quid Gl S VM II quo] quod Gl II legis] legitis Q II legis tabulae] tabulae legis DL II leguntur] uidentur S II 311 inscriptae] scripturae G, scriptae F S, scripte T, scripture corr. ex inscripte M', in scripturae B II 312 Digitus] Dí gitos Gl II Dei'] от. GFT II accipiendus] accipiendum Al Ga II Dei'] sanctus D

96

INSTRVCTIONES I, 313-331 DE LEVITICO.

XXXIIII. Quam ob causam in sacrifiais mel prohibetur offerri? Quia secundum interiorem sensum resoluti blandimentis deliciarum aut dulcedine uoluptatum non possunt mysteriorum Dei esse participes. Hinc est igitur, quod etiam pascha Domini comedi cum amaritudine iubetur, quia sit semper austera districtio ueritatis. Oportet ergo absque ullo adulationis ac uoluptatis 320 melle noxio salutares nos Deo hostias semper offerre et dicere: Ergo inimicusfactus sum uerum dicens uobis? E contrario admisceri in omnibus sacrificiis sal iubetur, scilicet ut omnia quae ad Christi honorem cultumque offerimus salem rationis ac discretionis semper accipiant. 325 XXXV. Quid proprie ad usus pertinebat sacerdotum quidue ad leuitarum ex his quae populus offerebat? Primitiae frugum ceterarumque rerum sacerdotibus, decimae uero leuitis deputabantur, de quibus tamen decimis decima sa cerdotibus debebatur. 330 XXXVI. Vniuersa quae Deus condidit bona ualde sunt et quomodo in lege quaedam animalia uocantur inmunda? 315

314 cfr Leu. 2, n II 321 Gal. 4, 16 II 321-322 cfr Leu. 2, 13 329 cfr Num. 18 II 330 cfr Gen. 1, 31 II 331 cfr Leu. и

II

327-

313 De Leuitico] от. GlQU G FT II 314 desunt quaestiones XXXIIIIXXXVI in S II causam] causa Gl II in sacrificiis mel] mel in sacrifiais GrL II prohibetur] prohibitur Gl, iubetur Va II offerri] offerre GaB II 315 interiorem] interiorem hominem Va II 316 dulcedine] dulcidinem Gl, dulcedinem Al, dulcitudine Wi II possunt] possint Ga II 317 Hinc] Hic Va II comedi] cummedi Ga, commedi D II 318 amaritudine] amaritudinem Gl II iubetur] iubeatur Gl II quia] quod Mo II sit] sic Va II austera] от. D II austera districtio] auster adstrictio Al II districtio] districtione corr. ex districtio Gl', districtione G, district! T, discretio B II 319 ullo] ulla TB, от. GrL II ac]hacAi II 320 melle] melli Ga II sa lutares] salutaris Q G FT WiMo Al VM GaB II hostias] hostia V II 321 E contrario] Econtraria Va II admisceri] amisceri Gl, admiscens uobis Va II in omnibus sacrificiis sal] sal in omnibus sacrificiis GrL II 323 salem] sal Mo II discretionis] districtionis FT II 325 Quid] Qui F Wi, Quod Al II proprie] proprius Gl II pertinebat] pertinebant V II ad'] a Gl II 327 frugum] fructum Gl II 328 leuitis] leuiticis Q U II deputabantur] debebantur Va II decimis] decimas B II decima] decimae UO, decimas F, decima pars D II 329 debebatur] debebantur Q UO AlM B II 330 Vni uersa] Cum uniuersa D II Deus] Dominus GlQUO II condidit] fecit D II et] от. D II 331 lege] legem Gl II quaedam] quidem Va

INSTRVCTIONES I, 332-349

97

Vt reliqua taceam quae ex hoc dici possunt inmunda appellata sunt esui non creationi ; horum enim in cibum usus pro quibusdam figuris diuina interdictus lege cognoscitur. 335 XXXVII. Cum munda et inmunda animalia diuina per Mosen lege discreta sint, quomodo etiam ante diluuium de his quae in arcam recipienda erant inmunda appellantur animalia? Moses inspirante Sancto Spiritu Pentateuchi scriptor et conditor est, et quia in Leuitico de mundis inmundisque animalibus 340 erat proferenda discretio, etiam in Genesi, quia utriusque libri idem auctor est, eadem animalia appellauit inmunda. XXXVIII. Quae de ueteri testamento relinquere uel quae obseruare debemus? Debemus obseruare mandata quae ad corrigendam uitam mo345 resque pertinent, relinquere autem cerimonias ritusque sacrificiorum qui figuras atque umbram futuris tunc rebus praetulerunt. XXXVIIII. Quid respondebimus obicientibus quam ob causam Deus sacrificiis ueteribus repudiatis nouis delectatus sit? Nihil enim corrigi affirmant nisi quod non recte factum putetur.

335-336 cfr Leu. n

II

337 cfr Gen. 7, 8

332 reliqua] reliquam Gl II taceam] taceantur D II quae] qui M II 333 creationi] creationis corr. ex creationi Gl', creationis GF, creationem Ga, creatione B II in cibum usus] cibus ususque D II usus] oт. GaB II 334 interdictus] interdictis B II lege] legem Gl II lege cogno scitur] от. T II 335 Cum munda] Cuncta G II 336 lege] lenge// S, lege cognoscitur lege T, от. V II discreta] decreata Ga II de] от. F II in] от. M II 337 arcam] arca Gl QUWi S D, archa M B O II 338 Sancto Spi ritu] Spiritu Sancto G F Af D II scriptor] inscriptor M, scribitur Wi II conditor] conditur Wi II 339 est] от. D II mundis] mundis et Q Al II in mundisque] inmundis uocis inmundisque от. Ga II 340 erat] liberat S II proferenda] procernenda Wi II discretio] discriptio B II libri] libris V II 341 idem] id est Ga, от. S II auctor est] auctorem B II ap pellauit] appellat G II 342 Quae] Quid G II ueteri] ueri Gl II quae] от. V II obseruare] seruare Va II 344 Debemus] Debeamus Mo, от. Va II 345 pertinent] pertinet S II cerimonias] cerimonia GaB II ritus que] ritosque Al, spiritusque GaB II 346 qui] quae M, que Ga II figu ras] fugas G II umbram] umbras Af, umbra GaB II praetulerunt] protulerunt Va, retulerunt GrL II 347 respondebimus] respondemus S II obicientibus] obicientientibus P, ubicientibus Gl, obientibus T II 348 Deus legitur post sit in D II nouis] nobis S M, от. Va II sit] от. O II 349 поп] от. G S II non recte factum] rectum D

98

INSTRVCTIONES I, 350-365

350

Spatiosa quaestio, sed nos pro necessitate breuiter respondebimus, quod non ideo Deus uideri possit mutabilis, quia haec pro temporum oportunitate mutata sint; nam et annus temporibus et uitae spatium uariatur aetatibus. Nec idcirco quae ista instituit diuinae prouidentiae ratio uariatur, nec agricola si aestate aliud 355 hieme aliud in exercendo agro iusserit, agriculturae ratio mutatur; non quod is sui uideatur esse dissimilis qui facit, sed tempus quo facit; praecipit ergo Deus quae apta sint suis quibusque temporibus. Sicut etiam hinc de sacrifiais praecepit non causa suae delectationis sed humanae ut cetera utilitatis. Et ideo uerus 360 est Dominus, quia bonorum nostrorum non indiget. Sed haec ipsa sacramentorum commutatio ne noua et subito putetur assumpta, praedicta iamdudum propheticis atque diuinis uocibus fuerat quibus dicitur: Non accipiam de domo tua uitulos, neque de gregibus tuis hircos. Postremo, ut breuiter concludamus, cur 365 diuersa sibi sacrificia Deus uoluerit offerri, quia aliis sacramentis

360 cfr Ps. 15, 2

II

363 Ps. 49, 9

350 pro necessitate] necessitatem Gl II breuiter] prebiter G II respondebimus] respondemus G, respondimus Al II 351 non] от. Wi M II uideri] uidere Ga B II possit] posset Al II haec] haec non V, от. D II 352 oportunitate] oportunitatem Gl, necessitate GFT II sint] sunt S M Ga II annus] annis Gl, nos S II 353 uitae] uita F II spatium] spacio F II uariatur] uariatur et GFT II aetatibus] temporibus B II quae] quia Va Al, qui B II ista] ita G, от. Al II instituit] statuit GrL II 354 agricola] agricolae D II agricola si] agrigolas GFT II si] si aliud D, от. M II aestate] aestatem Gl II 355 hieme] geme T, in hieme Va II hieme aliud] от. B II aliud] от. Ga II in] от. Va II agro] от. D II agriculturae] agricultore Q, agricultura M O, agriculatore Ga II 356 is] his Gl GFT S Al V, ius M, от. D II sui] si V, от. Al II uideatur] uidebatur M, iudicatur GrL II sed ... facit (/. 357)] от. S II 357 quo] quod GlB, qui M II praecipit] praecepit Gl G FT Wi S M Ga, precepit Л/ ß II sint] sunt V D II suis quibusque] suisque Va II quibusque] quibus Q S II 358 hinc] hic ß II praecepit] precipit QU Va, praecipit О, от. D II non] nos M II causa] causae Wi II 359 delectationis] dilectionis Q II ut] uel F II cetera] cetere F B, ceterae V II uerus] bonus S II 360 Dominus] Deus Gl II Sed] Sed ne U II haec] от. D II 361 ipsa sacramentorum commutatio ne] ne ipsa sacramentorum commutatio D II sacramentorum] sagramentorum S II commutatio] commutatione V, от. S Al II subito] subita V II putetur] putarentur V II 362 praedicta] predictam Gl, predicata Va S Al II 363 fuerat] fuere Wi Al V II uitulos] uitulo S, uitulus Ga II 364 hircos] hyrcus Gl, hircus S II concludamus] conprehendamus V II cur] quare D II 365 uoluerit] uoluit GaB II of ferri] offerri nisi Mo, от. T

INSTRVCTIONES I, 366-378

99

Christum praenuntiari oportuit, cum uenturus esset, aliis adnuntiari oportuit, cum uenisset. DE NVMERIS. XL. Balaam ille gentilis, quid est, quod prophetasse secundum 370 fidem sacrae conprobatur historiae? Vt multis innotesceret modis ueritas, dum usquequaque prolata etiam per infideles adnuntiatur, et ut hoc ex gentibus prophetante signum hoc esset gentibus credituris. Nam et Heliu in lob libro de futuris haut dubie multa praedixit, et Caiphas de 375 Domino ac Saluatore nostro in euangelio prophetauit. DE DEVTERONOMIO. XLI. Cum in Deuteronomio septuaginta tantum animae cum lacob Aegyptum scribantur ingressae, quomodo postea in Actibus

369 cfr Num. 24, 17 II 373-374 Heliu - praedixit] cfr lob 32, 6 et seqq. II 374-375 Caiphas — prophetauit] cfr loh. n, 49 et seqq. II 377378 septuaginta - ingressae] cfr Deut. 10, 22

366 praenuntiari] pronuntiari Mo V II praenuntiari oportuit] oportuit pronuntiari D II uenturus ... cum (/. 367)] от. G F S II aliis] aliis adprofetante signum hoc esset gentibus Ga II adnuntiari] nunciare Ga II 366367 adnuntiari oportuit] от. D II 367 cum uenisset] от. Gl II 368 De Numeris] De Numerum S, Numeri Al, от. QUO G FT II 369 ille] от. QU II gentilis] gentiles Gl G S II quid] qui F II 370 fidem] от. Va II conprobatur] conprobantur F II 371 innotesceret] enotisceret S II inno tesceret modis] modis innotesceret D II usquequaque] usquequaque diffunditur Va II prolata ] prolatam Gl S Al, oт. M II 372 per] pro B II infideles] infidelis Gl B II adnuntiatur] от. Va II gentibus] gentili Al II prophetante] prophetantem Gl, prophetandis GrL II prophetante ... gen tibus (/. 373)] от. Ga II 373 hoc] от. Al II esset] esse G S II esset gentibus] gentibus esset Gri II Heliu] Heliud G S O II 374 lob libro] li bro lob Wi D II haut] haud UBDGr, aut GFTVaSAlVM Ga II multa] multae Q II 375 ac] et Gl U V, пac S, от. Q II prophetauit] profhetabit Al II 376 De Deuteronomio] от. GlQUO G FT II 377 deest quaestio XLI in S II in] от. G II Deuteronomio] in Genesi Deuteronomio F, Genesi B II septuaginta] septuagintae G, octuaginta Al II 378 scribantur] discribantur О II quomodo] quomodo esse U II postea] post D

IDO

INSTRVCTIONES I, 379-393

apostolorum introisse Aegyptum quinque et septuaginta animas 380 refertur? Constat quidem eo tempore quo lacob ingressus est Aegyptum cum loseph filiisque eius Ephraim et Manasse septuaginta ani mas tantum fuisse; ibi uero ubi septuaginta quinque animarum numerus refertur, quasi per anticipationem etiam filios nepotes385 que Ephraim et Manasse numerandos putauit, quos postea in Aegypto natos diuinae relatio lectionis ostendit. XLII. Quid respondendum ludaeis obicientibus testimonium illud: Maledictus omnis qui pendet in ligno? Maledictum esse hominem qui in ligno pendeat, sed noxium 390 non innocentem. Ñeque enim innocentiae potest esse maledictum poena peccati. Et enim si Mardochaeus praeparato ligno appensus sententiam regiae crudelitatis explesset, numquid eum hi nunc dignum hac maledictione iudicarent? Aut Macchabaei atque

379 introisse — animas] cfr Act. 7, 14 7, 9 II 393 cfr II Mach. 7

II

388 Deut. 21, 23

II

391 cfrEsth.

379 quinque et septuaginta] septuaginta et quinque D II septuaginta] LXXXAl II animas] animae Q U O II 379-380 animas refertur] animae referuntur Va D II 380 refertur] refferuntur V II 381 quo] qui F, quia V II 382 cum] от. Q II Ephraim] Effraim Q G F VM B GrL II Manasse] Mannase F, Mannasse B II septuaginta] LXXX Al II septuaginta ... fuisse (/. 383)] от. V II 382-383 animas tantum] tantum animas GlQU Va II 384 numerus] numero Gl II anticipationem] anticipatione Al B II filios] filius Gl II nepotesque] nepotest que Q, non potestque U II 385 Ephraim] Effraim G F VM B GrL, Ephraym D II Manasse] Manna//se Ga, Mannasse B II quos] quo1 F II 386 natos] natus Gl II diuinae] diuina F II relatio lectionis] relationis Wi II 387 Quid] Quod M II re spondendum] respondendum est GFTWi Va MoAlVMGaBD II ludaeis] ludaei5 II 388 omnis] homo QU II pendet] pendit Gl QU G F Wi Mo VM GaBD, pependit S II pendet ... ligno] от. Al II ligno] lignum Ga II 389 Maledictum] Maledictus F II Maledictum ... ligno] от. Q II 390 innocentem] innoxium S II potest esse] potestatis Al II 391 poena] poenam G, poene S II enim] senim S II Mardochaeus] Mardoceos Gl II praeparato ... crudelitatis (/. 392)] от. Q II ligno] lignum Al II appensus] suspensus S II 392 sententiam] sententia Gl F, sententiae T II ex plesset] expraesit S II hi] от. M Mo II 392-393 hi nunc] hinc// Wi, от. D II 393 hac] ac Gl Al V, aut S, от. Mo II maledictione] maledictionem Mo Al, malediccionem Ga II Macchabaei] Machabei GlQU O G FT Wi Va Mo V GaBD GrL, Machabeos M II atque] aut GlQU

INSTRVCTIONES I, 394-409

1o1

alii quos Scriptura morte simili indignissime testatur adflictos 395 numquid apud eos pro maledictis habentur? Quapropter Saluator noster a morte redempturus hominem ita crucem non refugit ut mortem. Igitur in minoribus non calumnientur, cum pro patientia Domini nos etiam in maioribus gloriemur. Nec mirum, si dicatur patibulum subisse, quem nos etiam ad inferna descen400 disse fateamur, qui cum proprium ipse peccatum non habuerit, suscepit tamen mortem de peccati maledictione uenientem. Atque idcirco pependit in ligno, ut nos delicto quod in ligno fuerat perditionis admissum ligno appensus absolueret. DE IOB. 405

I. In lob qualiter accipiendum est, quod Scriptura commemo rat, aurum Ophir? Regio est Ophir in Indiam tendens: itaque aurum huius indicat regionis. Alii aurum Ophaz ualde pretiosum esse confirmant quod obryzon apud Latinos appellatur.

402 cfr Gal. 3, 13

II

405 cfr lob 28, 16

394 alii quos] aliquos U II morte] morti F II simili] simili corr. ex simile Gl', simile QU F II indignissime] indignis se Wi II testatur] testa tor Q, testetur M, testaretur GaB II adflictos] adflictus Gl S, adflictis Ga II 395 numquid] numquam Va II pro] om. QU II maledictis] maledic//tus Gl, maledictionis V II Quapropter] Quia propter Ga II 396 noster] от. V II redempturus] recepturus Gl II refugit] refugiit M II 397 calum nientur] calumniantur Ga II pro] от. Al II patientia] patienti QU II 398 Domini] Dei V II in] от. D II si] от. M II 399 quem] que Al II inferna] infernum S II 400 fateamur] fatemur Gl Al II proprium] от. S II ipse] ipsum Wi II ipse peccatum] peccatum ipse GaB II habue rit] haberet S II 401 suscepit] от. G II mortem] morte S II maledic tione] maledictionem Gl Al II 402 ut ... ligno] от. Gl II nos] nos a UT Wi M, от. S II delicto] de peccato D II in ligno fuerat] fuerat in ligno B II fuerat ... ligno (/. 403)] от. F II 403 perditionis] perdictionis Ga II admissum] a//missum Va II absolueret] absoluerit S, obseruaret T, post absolueret add unam quaestionem AlVM II 404 De lob] от. GlQ II 405 desun1 quaestiones I-II in S II Scriptura] scriptum M II 406 aurum] om. Af II Ophir] Hofir M, Offir GrL II 407 Ophir] Hofir M, Offir GrL II Indiam] India Gl Al B II 408 regionis] regionibus G II Ophaz] Sabath G, Ophen F, Ophatu T, lofaz M II 409 obryzon] obrizum corr. ex obrizon Gl', obrizum G Va, obrizo FT II appellatur] appelletur Q

toi

INSTRVCTIONES I, 410-422

410

II. Quid sibi uult, quod illic auctorum saecularium consuetudine legimus Pleiadas, Oriona uel Arcturum? Non quod his apud Hebraeos nominibus censeantur, sed ut apud nos horum siderum significantia posset esse manifestior, ita haec translator appellare uoluit, ut usus gentilitatis inuenerat. Il415 lud quoque generaliter obseruandum est, quod etiam apostoli uel apostolici uiri in epistulis suis scribentes ad populos abutuntur interdum his testimoniis quae uidebantur diuulgata per populos. III. In eodem libro quid est, quod de dracone illo scribitur: 420 Omnes naues si conueniant, non sustinent corium caudae eius? Ñaues ecclesias dicit quae temptationibus tribulationibusque uexatae uix antichristum in mundi fine tolerabunt. Recte autem

411 cfr lob 9, 9

II

416-417 cfr Tit. 1, 12

II

420 lob 40, 26

410 Quid] Quid est quod M II sibi] si Q II uult] uult illud Q U II quod] от. Ga II consuetudine] consuetudinem Gl Ga II 411 Pleiadas] Pliadas Gl"'corr G F WiVaMo AlV GrL, Pleidas U, Pieadas T, Pelladas О, Peladas B, Pliades D II Oriona] Oriana F, Orionas M D, Orion B II Arc turum] Arturum B L II 412 quod] от. Wi II censeantur] censeatur Gl U M II ut] от. Va II 413 nos] nos hos GaB II siderum] dierum F II significantia] significantiam Gl II posset] possit GlU G VaMo VM GaBD, от. Al II 414 translator] translatur Gl II appellare] appellari F II 415 quoque] quodque Gl II 415-416 apostoli uel] del Gl G II 416 uel apostolici] от. Q II apostolici uiri] apostolicis uiris M II suis] от. Q II populos] populus Gl II 417 his] in Mo II quae] quia Wi, qui V II po pulos] populus Wi II 419 III ... libro] от. S II 420 Omnes] Omnis G S O II naues] nauis Gl G II si] от. Ga II conueniant) conueniat S, conueniunt B II sustinent] sustinebunt D II 421 Naues] Nauis Gl Ga II dicit] dixit T, dicitur Va B II tribulationibusque] tribulationisque GaB II 422 uexatae] uexatae antichristus non per e sed per i scribendus quia cum anti grece contrarium dicat Christi contrarium nomine indicat GFT II uix] uix antichristus (com ex antechristus Ga B) non per e sed per i scribendus quia (qui D) cum (cum от. D) anti grece (greci B) contrarium dicant (dicat D) Christo contrarium nomen (nomine D) indicat antichristum (anticristus B, antichristum. Item. Ñaues aecclesias dicit quae temptationes et tribulationes D) GaBD, от. O II antichristum] antichristum non per e sed per i scri bendus quia cum anti graece contrarium dicat Christi contrarium nomen in dicat antechristus P sed del m.', antechristum S V, antecristum Al II in] sub VaMo II mundi fine] fine mundi D II fine] finem Gl M, in fine Ga II tolerabunt] tolerabunt antichristus non per e sed per i scribendus quia cum (dum Va) anti grece contrarium dicatur Christi contrarium nomen (nomine Mo) indicat antichristus (antichristus от. Va) VaMo GrL II autem] от. D

INSTRVCTIONES I, 423-437

103

draconis illius, id est diaboli, caudam antichristum appellat a quo persecutio ueniet extrema.

425

DE REGVM.

I. Quid est, quod Saulem Dominus postea reprobat regem quem prius in regnum legendum putauit? Quia Deus suum illud iustum incorruptumque iudicium ex aequitate depromit, non ex praescientia eligit; quempiam, cum me430 retur, reprobat, cum electione indignus efficitur. Ceterum nequa quam conuenire sacrosanctae ueritati iustitiaeque eius uidebatur, ut peccatum offensa praecederet. II. Quomodo accipiendum est, quod in Scripturis paenitere Dominus saepe memoratur, sicut etiam de Saule cum dicit: Paenitet 435 me, quod constituerim Saul regem? Paenitentia Domini dicitur rerum ab eo constitutarum mutatio quae pro rerum uicissitudine uel pro recti dispositione succedit.

426 cfr I Reg. 13, 14

II

427 cfr I Reg. 10, 1

II

434 I Reg. 15, n

423 illius] illius idem U II antichristum] antichristum corr. ex antechristum P', antechristum S V, antecristum Al II appellat a quo] appellata quo V \\ 424 ueniet] uenit Al, inuenietur GaB II extrema] in ex trema F, extrema antichristus non per x sed per c scribendus quia cum anti grece contrarium dicat Christi contrarium nomine indicat M II 425 De regum] от. GlQ G S II 426 desunt quaestiones I-III in S II quod] от. O II regem] regimi Q II 427 legendum] eligendum VM D, elegendum esse GaB II 428 suum] summum O, от. Q II illud] illum Gl Ga B D M II aequitate] equitatem Gl II 429 praescientia] prescientie T Va, praescientiam Ga, praesentiam B II eligit] legit Va II meretur] mereretur GlQ U II 430 reprobat] reprobat autem Va Mo II electione] electioni Q, eleccionem Ga II indignus] dignus О II 431 conuenire] uenire Wi II ueritati] ueritatis M II 432 offensa] offensam U II praecederet] procederet FT II 433 quod] от. Q II in Scripturis] scribitur M II Dominus] Dominum Gl, Deus D II 434 saepe] sapientiae О II memoratur] memoretur Ga II cum]quodЛ/ II cum dicit] uindicit Q II 435 constituerim] constituerem Gl F B, constituí G II Saul] Saulem QU M II Saul regem] regem Saul Mo D II 436 Domini] Dei D II constitutarum] constituatarum P, constituarum Gl II 437 rerum] temporum D II uicissitudine] uicessitudinem Gl, uicissitudinem TAl V II pro recti] profectus D II dis positione] disputatione Mo, disposicionem Ga

104

440

445

450

455

INSTRVCTIONES I, 438-456

Necesse est enim, ut diuinae dispositiones, quo manifestiores audientibus fiant, per significationes humanae mentis indicentur. III. Legimus quod suffocabat Saul spiritus malus Domini; quomodo Domini, si malus? Quia cuncta Domino auctore prolata diuinae sunt subdita po testati; ergo et ipse diabolus, licet non qualis nunc est, sed bo nus a Domino quondam creatus et Deo semper pro omnipotentis ditione subiectus Domini erat. IIII. Quid est, quod cum aliquanta hic Dominus uindicet, non uindicat omnia? Vindicat aliquanta, ut intellegatur humanarum rerum agere curam; non uindicat omnia, ut agnoscatur terribile cunctis adhuc futurum esse iudicium. V. Vmbram Samuhelis Pythonissa quemadmodum potuit euocare? Aut falsam tunc umbram uidentibus diabolus ostendit, aut si fuit uera, tantum ei licuisse credendum est, quantum Domino permitiente concessum est, nec mirum pro quibusdam reconduis arcanisque causis uel pro manifestatione probationum diabolo

440 cfr I Reg. 16, 23

II

451 cfr I Reg. 28, 12

438 est] от. Ga II dispositiones] dispositions GlQ G M B, disposicionis Ga II manifestiores] manifestatiores Al, manifestiore Ga II 439 sig nificationes] significationem Mo, significations Ga II mentis] menti Wi II 440 suffocabat] suffocat B II Saul] Saulem M, от. FT II Saul spiritus malus Domini] spiritus malus Domini Saul G II malus Domini] Domini malus Al II 441 Domini si malus] malus si Domini Va M II 442 Quia] Qui Mo II cuncta] cuncta a Gri II prolata] probata A l II subdita] subditae D II 443 licet] от. V II 444 quondam] от. D II Deo] a Deo Al V, Domino D, от. F II semper] sed per G II omnipotentis] omnipotes P, omnipotenti GrL II 445 ditione] dictione GlQU Wi, condicione D II Domini] от. Va II erat] erat et est Va II 446 quod] от. D II aliquanta] aliquanti S II hic] от. B II Dominus] Deus D II uindicet] uindicit S II 447 uindicat] uindicit S II 448 aliquanta] aliquanti S II ut] от. S II agere] habere B II agere ... adhuc (/. 449)] от. Ga II cu ram] curam et quod S II 449 omnia ut] ut omnia S II ut] aut B II agnoscatur] agnuscantur G II terribile] от. O II adhuc] от. D II 451 deest quaestio V in S II Vmbram] Vmbra T VM O II Pythonissa] Phitonissa Gl, Phytonissa GF V B, Fitonissa Wi II potuit] potuerit D II 453 Aut ... temptandum (/. 458)] от. VM: contra diuersa responsio legitur II 454 licuisse] licuisse se Ga II est] от. Ga II Domino] a Do mino G FT Va II 455 pro] от. D II 456 manifestatione] manifestationem Ga

INSTRVCTIONES I, 457-473

105

ista permitti, cum et Saluatorem constituerit in pinna templi et lob petierit acceperitque temptandum. VI. Cum fatum non sit, quomodo oranti Ezechiae quindecim 460 anni quasi ad praefinitum uitae tempus adduntur? Quia utique urguebatur Ezechias extremis non fati decreto sed Dei euocatione atque iudicio, in tantum autem uitae anni prius non fuerant constituti, ut per supplicationem intellegantur adiecti. 465

DE PROPHETIS. DE MICHEA.

Quomodo accipiendum est, quod Michea propheta ait: Ecce Dominus exiit de loco sancto suo et descendit et incedit super ex celsa terrae? 470 Descendere Dominus dicitur, quando habere curam fragilitatis humanae euidenter indiciis dignantissimae pietatis ostenditur. Sic et angeli per illam lacob scalam ascendentes descendentesque terrenorum uisitationem non ruinam descendentium indicant an-

457 cfr Matth. 4, 5 II 458 cfr lob 1, n 467 Mich, 1, 3 II 472 cfr Gen. 28, 12

II

459 cfr IV Reg. 20, 6

457 et'] от. B II constituerit] constituera1 T II in ... petierit (/. 458)] от. F O II pinna] pinnam Q GF B, pinam Ga II 458 acceperitque] acceperetque Gl, acciperit Va II 459 Cum ... sit] от. Va II Cum ... adiecti (Л 464)] от. Mo II fatum] factum Gr L ß praeter T AlM II oranti] orante GaB II Ezechiae] Ezechiam Q, Ezechie F AlM II 460 quasi] от. T II 461 Quia] Qui Wi II urguebatur] urgebatur GrL D II fati] facti GF II 462 Dei] Domini V II euocatione] uocatione Wi, euocationem Ga II au tem] enim S II 463 fuerant] fuerat S II per] pro B II supplicationem] supplicatione Gl II intellegantur] uideantur S V, intelliguntur О II 464 adiecti] adici D, от. B II 465 De prophetis] от. GlQO Va S II 466 deest caput De Michea in S II 467 est] от. Ai II Michea] Micheas U Va B II propheta] от. V II 468 exiit] exit AlV, exiet M D II suo] от. Q II descendit] descendet F D II et incedit] от. G FT II incedit] incedet M D, incidet Ga II 470 dicitur] dixerunt Ga II 471 humanae] humanam Ga, от. O II euidenter] euidentes Ga II dignantissimae] dignantissime P F M, dignatissime U T Ga, dignissime D, dignantisse i II 472 per illam lacob] lacob per illam D II illam] illa Gl II lacob scalam] scalam lacob Gl II 473 terrenorum] terrenarum G II uisitationem] uisitatione B II ruinam] ruina Gl Al, in ruinam VM II descendentium ] descentium P II indicant] indicabant GaB

1o6

INSTRVCTIONES I, 474-489

gelorum. Sic et excelsiores iustitia uiri descendere putantur, si 475 quando condescendunt inferioribus sanctae caritatis instinctu. DE ESAIA.

I. Quid intellegendum est in cantico Esaiae prophetae, cum dicit: Cantaba dilecto meo canticum patruelis mei uineae suae, uineafacta est dilecto meo in cornu filio ole1? 480

Alii hoc canticum a Spiritu Sancto cantari putant, alii a propheta qui aeque Sancto Spiritu uacuus non erat. Cantat autem in planctu uineae suae, quae est domus Israhel. Dilectus autem lesus Christus est. Ipsi enim dictum est: Tu es Filius meus dilectus. Ipsum et patruelem appellat, quod ex eadem sit stirpe progeni485 tus; haec ergo uinea ipsi plantata est in cornu, quod est in sublimitate atque uirtute, qui dilectus et filius est olei, quia unctus sit, unde et Christus uocatur, uel quia omni mundo tamquam splendidum lumen inluxerit. In hoc cantico uuam iustitiam appellat et spinas iniquitatem.

478 Is. 5, 1

II

483 Luc. 3, 22

474 et] O sup', от. Q

II

excelsiores] excelsioris AlD

II

iustitia] ius-

titiae Gl G Mo, iusticiae F, iustitie M, iusti B II putantur] putatur T II 475 condescendunt] conscendunt V, conscendint Ga, conscendunt in B II caritatis] ueritatis GaB II instinctu] instinctum Gl T Va Al II 476 De Esaia] от. GlQUO, deest caputDe Esaia in S II 477 in] de M II cantico] canticum GFTAl II cum] от. Ga II cum dicit] ubi ait D II dicit] dicitur B II 478 patruelis] fratruelis Va II mei] meae F V II uineae] uinea g II suae] Esaie Q, от. O II 479 cornu] corno Gl AlM II filio] filii Va II 480 canticum] cantico Gl II a'] ab: b Gl' sup', ab GFT VM O II putant] putabant О II a'] del Gl', от. QUO G II propheta] prophetae B II 481 qui aeque] quique QU GF Wi M, queque T Al, quaeque Va Mo Ga, qui//e О II Sancto Spiritu] Spiritu Sancto Wi V, a Spiritu Sancto D II autem] от. GrL II in] от. M II 482 planctu] planctum Gl Al V O GrL II suae] от. Ga II 483 Ipsi] Ipse T Ga, Ipsius B II enim] enim a patre D II Tu es] tuus B, от. GFT II 484 appellat] appellant Gl, appellat eo D II sit] от. Va II sit stirpe] stirpe sit M D II 485 ergo] ergo nunc GaB II ipsi] ipsa M B, ipse Ga, nisi Wi, от. G II est'] et Va II cornu] cornum Gl M, corno Al II sublimitate] sublimitatem Gl II 486 et] от. GrL II et filius] от. Va II quia] quod Mo, eo quod O II 487 uocatur] uocatus GF II omni] omnium Al II splendidum] splendido Al II 488 uuam] unam Al, uineam О II iustitiam] iustitiae QU II et] от. V

INSTRVCTIONES I, 490-503

107

490

II. In Esaiae uisione cum uidit Dominum sedentem super solium, qui intellectus est de eo, quod ait: Seraphin stabant super illud: sex alae uni et sex alae altert: duabus uelabatfaciem eius et duabus uelabat pedes eius et duabus uolabat et clamabat alter ad alterum et dicebat: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus exer495 cituum? In hac uisione lohannes euangelista Dominum lesum Christum ab Esaia uisum esse testatur dicens: Haec dixit Esaias quando uidit gloriam eius, et locutus de eo. Primum ergo hic quaeritur, quomodo Seraphin circa Domini thronum stantes pariter et uo500 lare dicantur. Bene hoc sermone mystico propheta depromit, quia Deo astare idem est quod uolare; et in sublime exaltare se debet qui festinat obtutibus apparere diuinis. Quod uero Sera phin alis suis faciem operire indicantur, hoc idcirco, quia neque

491 Is. 6, 2-3

II

497 loh. 12, 41

490 ante In Esaiae add In eodem propheta V \\ uisione] uisionem G Al V Ga II cum] quam G T, qua F, от. V II uidit] uidisset Va, uidi V II solium] solium excelsum D II 491 qui] que Gl, quae G, quis Mo II qui ... est] quid intelligitur D II est] от. U II de eo] Deo Gl G Ga II Se raphin] Seraphim Q F WiMo B, Serafim M II stabant] stabat Mo M, от. Wi II 492 illud] illum Gl II uelabat] uelabant: n Gl'sup ', uelabant Q GF Mo AlVM GaBD II faciem ... uelabat (/. 493)] от. Va II eius] от. M II 493 duabus uelabat] duabant Q II uelabat] uelabant: n G/'su/' '-, uelabant GF WiMo VM GaBD II eius] от. D II uolabat] uolabant: n Gl' ""'-'-, uolabant GF WiVaMo AlVM GaBD II clamabat] clamabant: n G/-"'"'-', clamabant G F Wi Va VM GaB II 494 alterum] alteram U, alterutrum Mo II dicebat] dicebant Gl GF WiVa VM GaBD II Dominus] Dominus Deus Al VM D II 496 hac] ac Gl II euangelista] euangelistae B II 497 ab Esaia] от. V II Esaia] eis G, Eiasa Wi II uisum] gauisum G II Haec] Et Gl II dixit] dicit B II 498 eius] Dei filii Mo, от. T II locutus] locutus est GFT WiVaMo M GaB GrL II de eo] Deo T II 499 Seraphin] Seraphim F Mo B, Serafim M II thronum] domum B II et uolare] euolare Gl II 500 dicantur] dicuntur D II sermone] sermonem Ga II 501 Deo] a Deo Wi II Deo astare] duas istare Al II astare] stare Gl GF II uolare] uolare stare ergo VM II et] от. Va II in] от. Al Ga II se] от. V II 501-502 se debet] se debeat corr. ex se debet Gl', se debeat D, sedebat G, sedebit Al Ga, dicit F II 502 obtutibus apparere diui nis] diuinis obtutibus apparere M II Quod ... operire (/. 503)] от. M II Seraphin] Seraphim Mo B, Serafim О II 503 alis suis] alas suas U II fa ciem] faciem quo Al II operire indicantur] indicantur operire V, Dei uelare dicuntur D II indicantur] indicatur G II hoc] от. V II neque] nec G

1o8

INSTRVCTIONES I, 504-522

hominum quisquam neque ulla creatura diuinae maiestatis lumen 505 contemplar!, ut est, potest. Faciem ergo et pedes uelant, eo quod nobis et ante mundum praeterita et post mundum futura celentur. Alae quoque Seraphin indicant diuini ministerii uelocitatem; quae ideo singulis senae sunt, quia ea tantum in mundo quae sex diebus sunt facta conspicimus. Quod uero alter ad alterum cla510 mant et dicunt: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus exercituum, unam ostendunt diuinitatem in mysterio Trinitatis. III. Quid respondemus eis qui dicunt nobis : quid fecerunt ludaei, si credere non potuerunt? Quia necesse fuit, ut sermo Esaiae prophetae impleretur dicentis: Excaecauit oculos eorum 515 et indurauit eorum cor, ut non uideant oculis et intellegant corde et conuertantur, et sanem illos. Propheta hoc praedixit, quia Deus hoc futurum esse praesciuit. Ñeque enim potest ad peccatum conpellere Deus cui non potest placere peccatum. In his ergo non praedestinatio diuina intelle520 genda est sed praescientia. De hoc in euangelio scribitur: Propterea non poterant credere, quia iterum dicit Esaias: excaecauit oculos eorum et indurauit cor eorum et reliqua. Non poterant

510 Is. 6, 3

II

514 loh. 12, 40

II

520 loh. 12, 39-40

II

522 loh. 12, 39

505 ut est] non Ga II ut est potest] potest ut est D II est] esse corr. ex est Gl', esse G II potest] potens B II ergo] eius G II eo] ea Q II 506 et'] от. Ga II mundum et post P' sup ' II praeterita] от. PGriin Gr hoc loco spatium litteris uacuum est), add L' II mundum'] modum Va Gr, mundi finem D II 507 Seraphin] Seraphim F B, Serafim О II diuini] diuina Va, diuine M, diuinum Ga II ministerii] mysterii GlQ UO G B, misterii FTAlVM D, mysteri Va II uelocitatem] uelocitate F II 508 ea] от. Wi II tantum in mundo] tantummodo D II 509 sunt facta] facta sunt D II ad] от. B II clamant] clama//t P, clamat Gl' ecorr, clamabant Q Va, clamabat G, clamat FTAlVD II 510 Dominus] Dominus Deus FAl VM O D II 511 unam] una Ga II ostendunt] ostendant V II mysterio] minis terio Wi V II 512 respondemus] respondimus Gl G, respondebimus Q U Wi VM D, dicimus Al II qui] quid Ga II 513 Quia] Quid F II 514 prophetae] от. BD II impleretur] inplerentur Al, imploretur Mo II dicentis] dicentes Gl Ga II 515 eorum cor] cor eorum Gl QUO F, от. Va II ut] от. Al II 516 et']utAio II illos] eos G FT V II 517 praedixit] praedicit Ga II 518 ad] a Gl II peccatum] peccandum Ga II conpellere] compelli D II 520 praescientia] praesentia F Wi, praescientiam Mo II De] от. D II hoc]hocetAf II 521 iterum] от. GFT II dicit] ait G FT, dixit D II dicit Esaias] Esaias ait Va II Esaias] Esuas U II excaecauit ... eorum'(/. 522)] от. Wi II 522 et' ... eorum] от. M II cor eorum] eo rum cor GaBD II reliqua] reliqui F

INSTRVCTIONES I, 523-542

109

credere ita dicitur, sicut et nos saepe aliqua dicimur non posse, quia nolumus. Et de Pharaone scribitur: In hoc ipsum excitaui 525 te, ut ostendam in te uirtutem meam. Ñeque enim dixit, in hoc te feci, ut talis esses, sed in hoc te elegí et suscitaui, cum iam te talem ipse fecisses; ergo et hic excaecati eorum oculi et induratum cor esse dicitur, quia iam se ipsi hac caecitate dignos effecerant. Éxcaecat autem et indurat Dominus peccatorem dese530 rendo et non adiuuando. Si cui autem sensus hic profundissimae quaestionis minus fecerit, contremiscat mecum et dicat: ludicia Domini abyssus multa, quia iudicia Dei semper iusta sunt sed frequenter occulta. IIII. Quid est illud, quod scribitur: Sicut sponso inposuit mihi

535 mitram et sicut sponsam ornauit me ornamento? Quomodo idem sponsus et sponsa? A capite ad corpus transitum fecit: caput enim Christus est, corpus ecclesia, sed tamen utrumque esse constat in Christo. Notanda uero et tenenda regula haec, quae in prophetis frequen540 ter incurrit generans ignorantibus obscuritatem, cum aut de ca pite ad corpus aut de corpore ad caput se prophetiae ordo conuertit.

524 Rom. 9, 17; cfr Ex. 9, 16 537 cfr Eph. 5, 23

II

531 Ps. 35, 7

II

534 Is. 61, 10

523 credere] от. D II dicimur] dicimus F Al O GaBD, dicimus aliqua VM II 524 quia] qui T II nolumus] dicimus Gl II scribitur] dicitur D II ipsum] ipsum excitauit Gl II excitaui] suscitaui GFT, suscitauit Va II 525 uirtutem] potentiam V II dixit] dicit Ga II 526 talis] tales Ga, aliis Al II in] от. Al II suscitaui] excitaui D II 527 talem ipse] ipse talem M II hic] hoc FT II eorum oculi] oculi eorum AlM II 528 quia] qui U II se] от. GrL II ipsi] ipse Q Ga II hac] haec U Va GaB, ad Al, in hac V, от. M II effecerant] esse fecerant V, effecerant male agendo et non emendando nеc penitendo M II 529 peccatorem] peccatorum cor D II deserendo] destruendo D II 530 et] от. V II Si cui] Si cut T II hic] huius D II 531 minus] minus hic D II mecum] secum V II dicat] dicat quia D II 532 Domini] Dei V II iudicia Dei] Domini iudicia D II Dei] Domini AlVM II sed] et V II 534 Quid] Quod G II mihi] add Gl', от. P QUO Wi GaB II 535 ornamento] ornamentumЛ/ II idem] id est GaB II 537 А] от. Gl II corpus] pedes D II fecit] facit GrL II est] et GrL II 538 ecclesia] ecclesiam Gl II 539 et] от. V II tenenda] tradenda M II in] от. G II frequenter] semper Al II 540 incurrit] occurrit D II cum] от. G II aut] autem GaB II 541 corpore] corpus Va M II se] от. V

no

INSTRVCTIONES I, 543-559

V. Caelum mihi thronus est, terra autem scabellum pedum meorum; quomodo hoc intellegi potest, cum utique Deum incor545 poreum esse credamus? Secundum consuetudinem elocutionis nostrae uidetur habitum designare regnantis, ut intellegatur Deus uel habitare caelestia uel subiecta habere terrena. DE EZECHIELE. 550

I. Qua causa scribitur: in ilia die magna tribulationis nemo liberabitur nisi Noe, Daniel et lob, cum utique, quando ista Ezechiel propheta dicebat, solus forsitam Daniel in corpore fuerit duobus aliis iam tunc in pace dormientibus uel carnis nexibus absolutis? 555 In his tribus sanctis tria hominum genera significan uidentur quae liberanda in die illa tribulationis a periculis promittuntur; in Noe enim gubernatores ecclesiae praefigurantur, in Daniele sancti continentiamque sectantes, in lob coniugati et iustitiam diligentes.

543 Is. 66, 1

II

550-551 cfr Ez. 14, 14

543 thronus] sedis GF T II autem] uero M II 544 hoc] от. Gl II in tellegi] intellegere B II inteilegi potest] intellegendum est QU M II incorporeum] in corpore uel Ga II 546 elocutionis] locutionis Va GrL D II 547 regnantis] regnantes B II habitare] inhabitare Va II 548 sub iecta] subdita Va, obiecta Mo II terrena] terrestria VM, qui post terrestria banc responsionem augent II 549 De] In GF T II De Ezechiele] от. GlQUO, deest caput De Ezechiele in S II Ezechiele] Hiezechiele F, Ihezechiel T, lezechiele D II 550 Qua] Qua de G, Quae T, Quia Ga II illa die] die illa GlQUO G(diae)FTWi Va Mo Al Ga(diae) B D GrL II magna] magnae UO G WiVaMo AlV GaD GrL II 551 ista] iste Q D II Ezechiel] Zechiel Q, Hiezechiel Gl GFT Va, Ezeciel Al, lezechiel D II 552 propheta] propheta hec D II forsitam] от. D II 553 duobus] duo Q II aliis] illis Va II iam tunc] от. Va II uel ... tribus (/. 555)] от. Ga II 555 hominum genera] genera hominum Gl GaB II significan] significare B, significaturi V II uidentur] uidetur M II 556 liberanda] liberando Q II 557 enim] L' sup ', от. Gr II ecclesiae] ecclesia U II Daniele] Danihelo Gl, Daniel Al Ga II 558 sancti] от. D II continentiamque] continentiam WiGrLD II sectantes] sectanter Ga II et] om. GrL D II iustitiam] iustitia B

INSTRVCTIONES I, 560-574

560

1n

II. Quid significat illud, quod dicitur in propheta: Auferam cor lapideum de carne uestra et dabo uobis cor carneum? Durum cor et inoboediens lapidei testificatione demonstrat, carnei uero significatione cordis molle ostendit ac docile et quod insinuatam possit recipere conpunctionem.

565

DE PARALIPOMENON.

I. Quid est, quod scribitur in Paralipomenon: Quae habitabat in Hierusalem in Secunda? In Secunda, id est parte. Ezechias enim secundum in Hierusale murum fecit filiusque eius Manasses tertium; habitabat ergo 570 haec de qua scribitur in secunda parte ciuitatis. II. Arcam Domini in qua erant duae tabulae testamenti quo ablatam esse credendum est? Legimus in Paralipomenon losiam regem luda, cum in Hierusale faceret pascha Domino, ad leuitas ita locutum esse: Ponite

560 Ez. 36, 26; cfr Ez. u,19 574 II Par. 35, 3

II

566 II Par 34. "; cfr Iv Re8- ïï, '4

560 Quid] Quod M II dicitur] Deus F II in] in hoc V \\ propheta] prophetis B II 561 de] eras, in Ga II carne uestra] carnem uestram Gl II 562 inoboediens] non oboediens GaB II lapidei] lapidis GrL, la pidei cordis D II testificatione] testificationem Gl V Ga, testificatione cor dis Mo II demonstrat ... significatione (/. 563)] от. QU Va Ga II 563 carnei] carne M D II significatione] significationem V II cordis] cor О, cor corr. ex cordis D' II docile] docibile Mo II 564 insinuatam] insinuata Gl II possit] posset Al II conpunctionem] cogipunctimem Va II 565 De] In Г II De Paralipomenon] от. Gl Q G II 566 deest quaestio I in S II est] от. Q II Quae] Qui B II habitabat] habitauit M, habitabant B, habitat O D II 568 In] от. TV II In Secunda id est] id est in secunda QU, от. Gl W' VaAlGaB II est] est in GaBD II enim] autem B II in] от. Q U Va Al II Hierusale] Hierusale// P, Hierusalem cett. codd cum uariis lectionibus II 569 murum] от. B II Manasses] Manases G Wi Ga, Mannasses F, Manasse M II habitabat] habitabat his M, habitat О II 570 haec] от. M II secunda parte] secundam partem Gl II 571 Arcam] Arca Gl G T Wi S VM B GrL, Archa F Ga II erant] erat S, sunt D II quo] quod Al Ga II 572 ablatam] ablata Gl Va VM II ablatam esse] от. Ga II 573 luda cum] ludaicum О II in] от. Q II Hierusale] 1erusalem £/ GrL D, Hierusalem GlQOGFT Wi VaMoAlVM GaB II 574 faceret] faceret et Q U, cum faceret О II Domino] Domini B GrL II locutum] locutus F

и1

INSTRVCTIONES I, 575-588

575 arcam in sanctuario templi, quod aedificauit Salomon filius Dauid rex Israhel; nequaquam enim eam ultra portabitis. Hoc loco ita intellegere quidam uolunt, quod losias futuram praeuidens captiuitatem arcam Domini, incertum tamen quo tunc loco, curarit abscondi. 580 III. Quid inter holocaustum et hostiam interest? Quod hostiae partem sacerdotes edebant, holocaustum uero erat hostia integra atque perfecta, quia tota in oblatione sacrifiai igni dabatur. Hostiae quoque pacificae appellabantur, quibus uesci populus solebat. 585

DE PSALMORVM LIBRO.

I. Cum primus psalmus primis illis uersiculis impium peccatorem hereticumque discreuerit, quid sibi uult illa sub ipso psalmi fine conclusio in qua ait: Ideo non resurgunt impii in iudicio?

588 Ps. 1, 5

575 arcam] arca QU, arcam Domini D II sanctuario] sanctuarium Q U II aedificauit] aedificabit F Va, edificabit Al II 575-576 filius Dauid] от. D II 576 Israhel] Istrahel S II enim] от. Wi II eam] от. F II portabitis] portabis B O, portabitis ex D II 577 intellegere quidam] quidem intelligere Al, quidam intellegere D II futuram] futurum F Va II 578 arcam] arca M II incertum] incertum est Mo, in incertum Ga B II tamen ... tunc] от. D II quo] quod Al II quo ... abscondi (/. 579)] quod hunc locum curaret abscondit S II loco] locum D II 578-579 loco curarit] loca//ret Wi II 579 curarit] curaret GB, curare Q II abscondi] abscondit FT Mo S AlM GrL, abscondere D II 580 deest quaestio III in S II Quid] Quid est B II holocaustum] holocaustam B II holocaustum et hostiam] hostiam et holo caustum D II hostiam] hostia F, hosta Al II interest] interest legitur ante inter in F, от. B II 581 Quod] Quos Q II 582 erat ... dabatur (/. 583)] totum igni tradebatur D II integra] uera GaB II quia] quae M II obla tione] oblationem Gl V, oblacionem Ga II 583 dabatur] dabantur О II uesci] от. Wi II 584 populus] populos U II solebat] solebat et holo caustum erat hostia integra atque perfecta D II 585 De psalmorum libro] De psalterio LXV U, De psalmis GrL D, от. GlQ II 586 primis] primus Wi V B II illis] illi B II uersiculis] uersiculus B II 587 discreuerit] describerit Mo, descripserit B II sibi] si Q II sub ipso] subito GrL II ipso] ipsa Q, ipsi S II 588 fine] finem Gl Gb, от. GrL II conclusio] inclusio M II in ... ait] от. VM II qua]quoG/ߣ/ II Ideo] от. D II resur gunt] resurgent Mo II iudicio] iudicio neque peccatores in iudicio iustorum S

INSTRVCTIONES I, 589-605

113

Psalmi huius initium de discretione meriti est et finis de discre590 tione iudicii in quo ostendit, quod homo absque dubio omnis resurgat, id est iustus ut iudicet, peccator ut iudicetur, impius ut puniatur. Ñeque enim tunc iudicabitur iam iudicatus, secundum quod scriptum est: Qui autem non credit, iam iudicatus est. II. Cum passio in Deum non cadat, quid est, quod saepe in 595 Scripturis ira Dei et furor dicitur? Scripturae consuetudo est, ut ira pro ultione ponatur. Est enim ira secundum hominem, uindicta secundum Deum et furor se cundum animum patientis, non secundum iustitiam iudicantis. Hinc et illud est, quod ponitur in propheta: Dominus creans 600 mala. Mala ergo sunt iuxta affectum eius qui sustinet, non iuxta aequitatem eius qui decernit. III. Quid sibi uult illud, quod frequenter psalmorum titulis inscribitur, in finem psalmus Dauid? Quod psalmi in finem mundi bonorum repromissione respi605 ciant, uel quod ea quae ludaei obtinere se posse in principio

593 loh. 3, 18 5,6

II

595 cfr Ps. 68, 25

II

599 Is. 45, 7

II

603 cfr Ps.

589 initium] initio Gb II de'] от. V II de discretione'] descri//tio G, discriptio Gb II discretione'] discretionem Gl Wi, discriptione FGaB, dis//cretionis M II meriti] heretici Al VM II meriti ... discretione] от. Va II et] от. GrL II finis] fines S II de'] om. QU II discretione'] discretio nem Gl Ga, discriptionem Gb, discriptione B II 590 ostendit] ostenditur D II quod homo] quomodo Wi II homo absque dubio omnis] omnis homo absque dubio D II resurgat] resurgant Gl Ga II 591 id ... iustus] от. Va II peccator] peccatorum Ga II 592 iudicabitur] iudicatur S II iam iudicatus] от. M II iudicatus] iudicatus est S II 594 deest quaestio II in S II quid] quidquid T II 595 Scripturis] scriptoris Ga II 596 Scripturae] scriptore Ga II ultione] ultionem Gl Ga II 597 ira] ire Ga II hominem] homine Ga II uindicta] uindicata G II 598 animum] animamjWD II iustitiam] iusticia Ga II iudicantis] iudicantes Gl, uindicantis Va GrL II 599 Hinc] Hunc Wi II ponitur] scribitur M II pro pheta] prophetam Va II 600 Mala'] от. FT II Mala ergo] Ergo mala Af II sunt] Deus Va II affectum ... iuxta] от. QUO II non] от. T II 601 decernit] discernit G Gb GaB II 602 uult illud] illud uult V II illud] от. GaB II frequenter] frequenter in S II titulis] titulos Gl, titulus Q U G V II inscribitur] scriuitur S II 603 psalmus] psalmus ipsi D II 604 finem] fine Al L II mundi] L' sup ', от. Gr II bonorum] bonorum operum D II repromissione] repromissionem Gl GFT VaMo VM D II repromissione ... quae (/. 605)] от. Wi II respiciant] recipiant F II 605 quae] quod S II obtinere] optare Gi) II se] от. Q II se posse] sepessae Г

114

INSTRVCTIONES I, 606-622

crediderunt, nos consequamur in Christo quem uenisse confitebimur in fine.

IIII. Quomodo intellegendum est, quod scribitur: Eloquia Do mini eloquia casta, argentum igni examinatum, terrae purga610 tum septuplum? Casta dicuntur eloquia Domini ideo, quod nullo sint adulterata mendacio et ad uicem argenti quod examinatur igni septemplici spiritus igni mundentur. V. Non congregaba, inquit, conuenticula eorum de sanguini615 bus, cum utique de sanguine magis Latinum sonasset, quam ob causam de sanguinibus contra regulam Latinitatis inscribitur? In Graeco а'щатшл legitur, id est plurali numero sanguinem significans; cuius proprietatis fidem etiam in Latinum plurali nu mero translator expressit.

620

VI. Cum in psalmo scriptum sit: Non dabis sanctum tuum uidere corruptionem, quomodo iterum in alio psalmo scribitur: Quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem?

608 Ps. n, 7

II

614 Ps. 15, 4

II

620 Ps. 15, 1o

II

622 Ps. 29, 10

606 crediderunt] crediderant Ga II confitebimur] confitebimur P, confitemurßGri II 607 in fine] om. D II fine] finem GlQ UGbMoSAl, fine (finem V) uel quia aduentus Christi finis fuerit totius prophetiae VM II 608 desunt quaestiones IIII-V in S II Domini] Dei F II 609 eloquia] om. O II examinatum] examinatum probatum F VO BD II 611 Casta] Ea ista V II dicuntur] dicitur Gb II Domini] Dei GlQUO G Gb GaBD II ideo] eo Va II nullo] nulla GlQ T Wi V Ga, in nullo Gb II sint] sunt Gb II adulterata] adulterio sordidata uel Ga B II 612 ad] in Va, om. G FT Gb II examinatur] examinatum corr. ex examinatur Gl', examinatum G F T Gb Va II igni] om. M II septemplici] septimplicis GrL II 613 igni] ignem Gl G II 614 sanguinibus] sanguine Gb II 615 de sanguine magis] magis de sanguinem (sanguine B) GaB II Latinum] in Latinum G II quam] quia Ga II 616 causam] causa Gl II regulam] regula Gl Va Ga II Latinitatis] trinitatis Gl, natiuitatis Wi II inscribitur] scribitur G Gb AlV GrL II 617 Graeco] greca G, greco enim M, greco scribitur GaB II càtJLaTiav] ematonPGrL UOF Wi VaMoAlGaBD, emmaton Gl, et maton Q, aematon G Gb, emathon T, aemathon V, aton M II plurali] plu rale Ga II plurali numero] pluralium ergo M II sanguinem] sanguinem uero D II sanguinem ... numero (/. 618)] om. Va II 618 significans] sig nificant Gl II proprietatis] proprietatem Gl II in Latinum] оm. О II La tinum] Latino Gl Gb II plurali] plura Gl II 620 psalmo] psalmum Q U S, psalmis V II 621 corruptionem] corruptione Mo II quomodo iterum] quod operum V II alio] om. Ga II psalmo] om. D II 622 descendo] descendero VM, discende T

INSTRVCTIONES I, 623-639

115

Descendere se in corruptionem Saluator prophetae uoce pronuntiat, dum clauorum adfigentium inruptione penetratur. Rur625 sus non dedit Dominus sanctum suum uidere corruptionem, quia corruptionem carnis Christus celeri resurrectione praeuenit. VII. Quid est, quod dicit propheta de inimicis suis: Adipem suum concluserunt? Adeps concluditur impiorum, cum inpinguati sensu et incras630 sati iniquitate recedunt uel a iustitia uel a praeceptis Dei. Et idcirco dicit alio loco: Egredietur ex adipe iniquitas eorum. Manna uero, id est caelestis cibus, tenuis est et eorum aptus alimoniae qui subtilitate sensuum uigent. VIII. Quid sentiendum est de hoc, quod scribitur: De abscon635 ditis tuis adimpletus est uenter eorum, saturati sunt porcina et reliquerunt quae superfuerant paruulis suis? Supra petiit, ut ludaei a paucis diuiderentur, id est a iustis: Quia multi uocati, pauci autem electi. Nunc autem hos ipsos prius absconditis diuinae legis instructos, porcina sua, id est dog-

627 Ps. 16, ID

II

631 Ps. 72, 7

II

634 Ps. 16, 14

II

638 Matth. 20, 16

623 se] от. QO F Mo II prophetae uoce] per prophetas D II uoce] uocem S II pronuntiat] praenuntiat S II 624 dum] cum D II adfigen tium] infigentium Gb II inruptione] in corruptionem Gl Gb, in corruptione G F Wi MD, inruptionem Ga II Kursus] Kursum FTGaB, Et rursum Gb II 624-625 Kursus non] Non rursus QU II 625 corruptionem] corruptionis carnis S II 625-626 quia corruptionem] от. Wi Va II 626 corruptionem] corruptione Gl, corruptionis S II Christus] Christi G VM II resurrec tione] resurrecionem Ga II post praeuenit legitur in Ga pars quaestionis XI, id est ab in psalmo (/. 652) usque ad intellectus (/. 655) et pars quaestionis XII, id est ab Cum (/. 656) usque ad quomodo (ib.) II 627 desunt quaestiones VII-VIIII in S II 628 concluserunt] concluderunt GrL II 629 incrassati] crassati M II 630 iniquitate] iniquitatem Gl Gb II rece dunt ... dicit (/. 631)] от. Q II uel'] om. Mo II iustitia] iustitiam Gl II Et]om.Wi II 631 dicit alio loco] alio loco dicit Af II alio] in alio: in add Gl', in alio G Gb II Egredietur] Egreditur Wi II Manna] Mana B II 632 cibus] cybos Ga II tenuis est] tenuissem G, tenuisset Wi II aptus] aptum D II aptus alimoniae] aptusalomone Q II 633 .subtilitate] sublimitate U, subtilitatem Gb V II uigent] uigent pinguis autem uenter ut greci aiunt non gignit sensuum (sensum Ю tenuem VM II 634 sentiendum est] est sentiendum Al II est] от. Q II 636 superfuerant] super fuerunt Q GFT Gb VaMo AlVM BD II 637 petiit] repetiit Mo M II a'] от. WiVa II 638 autem] uero G II hos] his U, hoc Va II 639 absconditis] abscondistis T, absconditis adimpletos id est mysteriis VaMo II instructos] instructus GlQU B II dogmatum] dogmatum sua Va

né

INSTRVCTIONES I, 640-657

640 matum postea inmunditia, saturatos, dum negant Christum, eandem impietatem dicit etiam ad suos posteros transmisisse.

VIIII. Qualiter intellegendum est: Dies diei eructat uerbum et nox nocti indicat scientiam? Dies diei eructat uerbum, dum apostoli credentibus adnuntiant 645 Saluatorem. Nox nocti indicat scientiam, dum ludas ludaeis doctrinam praui sensus infundit aut certe dies diei eructat uerbum et nox nocti indicat scientiam, dum omni utique die et nocte adnuntiatione fidelium uerbum et scientia propagatur.

X. Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt; quae hic 650 intellegenda discretio est? In uirga correptio declaratur, in baculo consolado. XI. Cum animalia non absque sensu sint, quomodo in psalmo dicitur: Nolite fieri sicut equus et mulus in quibus non est intellectus? 655 Quia in animalibus sensus est, in hominibus intellectus. XII. Cum de iumentis sicut de bubus cura non sit Deo, quo modo psalmus ait: Hommes et iumenta saluabis, Domine?

642 Ps. 18, 3 657 Ps. 35, 7

II

649 Ps. 22, 4

II

653 Ps. 31, 9

II

656 cfr I Cor. 9, 9

640 saturatos] saturatus GlQ Gb II eandem] eadem M II 641 etiam] enim Al II 642 intellegendum] accipiendum Q U II diei] dierum Gl II 644 diei] от. GFT II adnuntiant] adnuntiat M II 645 scientiam] scien tia Gl Г II ludas ... dum (/. 647)] от. Gb II ludaeis] ludaei U II doctrinam] doctrina F Al II 646 praui] parui V II aut certe] et iterum GaB II et]ac.D II 647 indicat scientiam] от. V II scientiam] scientia Gl Al II omni] omnium D II die] diei Wi II adnuntiatione] adnuntiationem Gl, adnunciationem Gb, adnonciacionem Ga II 648 uerbum] uerborum Wi VGaB, uerumiT II uerbum et] //uertutis Va II 649 baculus] baculum T Wi Al, baculos Ga II tuus] tuum T Wi Al, tuos Ga II conso lata] consulatae S II hic] in D II 650 intellegenda] intellegendum 5, intelligendo D II discretio] discriptio B II est] от. Gl II 651 correptio] corruptio Q, correctio V II baculo] baculum Gl II 652 desunt quaestiones XI-XIII in S II non] от. B II sensu] sensum Gl II in psalmo ... quomodo (/. 656)] legitur in Ga post quaestionem VI (cfr /. 626) II 653 di citur] dixerunt Ga II Nolite] Noli Г II equus] equos Ga II mulus] mu los Gl Ga II in] от. V O GrL II 655 Quia ... intellectus] от. Va Al II est] est et Mo II 656 sicut] siue Mo, sicut nec M II de bubus] debus Wi II cura]curaeD II cura non sit] non sit cura GF T Gb II Deo] от. Al II 657 ait] aut Ga II saluabis] saluos facies GFT Gb Va, saluus facies Gl

INSTRVCTIONES I, 658-677

660

665

670

675

117

Homines appellauit rationis capaces iumenta rationis expertes; saluandos uero confirmat illos per praesentem conuersationem, hos per futuram conuersionem. XIII. Qualiter accipiendum est, quod scribitur: Remitte mihi, ut refrigerem priusquam abeam, et amplius non ero? Sensus hic de superioribus uersibus manifestatur. Supra enim dixerat: Quia incola ego sum apud te in terra et peregrinus sicut omnespatres теt, remitte mihi, ut refrigerem, priusquam abeam, et amplius non ero. Amplius non ero: subauditur illud quod superius dixit, peregrinus; ceterum manifestum est quod erit, qui se supra peregrinum appellando, patriam, in qua futurus sit, habere declarat. XIIII. Quid indicat illud, quod legitur in psalmo: In capite libri scriptum est de me? Éx persona hoc dicitur Saluatoris de quo scribitur: In principio creauit Deus caelum et terram, id est in Filio, aut certe illud: In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. XV. Abyssus abyssum inuocat, inquit, in uoce cataractarum tuarum; quomodo istud intellegendum est?

661 Ps. 38, 14 II 664 Ps. 38, 13-14 673 loh. 1, 1 II 676 Ps. 41, 8

II

670 Ps. 39, 8

II

672 Gen. 1, 1

658 appellauit] appellat D II rationis'] rationes Wi, ratione MB, racio nes Ga II capaces] capacis Gl II capaces ... rationis] от. U II ratio nis'] ratione GaB II expertes] expertis Gl G II 659 saluandos] saluandus Gl Wi II illos] illis F II per] pro B, от. F II 660 hos ... conuer sionem] от. Q II conuersionem] conuersationem U G F T Gb Wi VM GaB, от. Mo II 661 Qualiter accipiendum] quid D II accipiendum] accipiendus B II 662 refrigerem] refrigerer Q F Gb Mo AlM Ga B D Gr L II ab eam] habeam Gb II amplius] amplius iam Gl Al II 664 Quia ... mei (/. 665)] add P' 'u marg '"/, от. GFTGb Wi VaMo Al V GaBD II in terra] от. GrL II 665 refrigerem] refrigerer F Gb Mo AlM GrL D II abeam] eam Gb V, ob eam Ga II 666 et ... его'] от. V II amplius'] amplius iam GlGa II Amplius' ... его] от. GlOFT AlM GaB GrL II non ero'] uero Q II 667 manifestum] manifestatum M II 668 se] от. M II futurus] futura Ga II habere] haberet Gl II 670 indicat] iudicat S, intellegitur M, dicat Ga II 672 persona] personam О II hoc] от. Wi II Saluatoris] saluatores Ga II 673 creauit] fecit VM II illud] illud quod D II 674 et Verbum ] S' sup ' II et' ... Verbum (/. 675)] от. VB II 676 inquit] от. F T MD II in] a S II uoce] uocem Gl II 677 istud] estut S, от. Gb D

n8

INSTRVCTIONES I, 678-694

Non inmerito abyssus appellatur diuinarum scripturarum profundum et ideo in uoce cataractarum abyssus abyssum inuocat, 680 cum uetus testamentum nouum adnuntiat uel nouum testamentum uetus in testimonium uocat in uocibus prophetarum. XVI. Quid intellegendum est ex hoc, quod scribitur: Pro patribus tuis nati sunt tibi f1lit? Id est, quod temporum successione sint redditi pro prophetis 685 apostoli. XVII. Frater non redimit, redimet homo; quid de hoc loco sentiendum est? Quod non redemerit Moses, redemerit Christus. XVIII. Quomodo accipiendum est illud, quod Dauid clamat ad 690 Dominum dicens : Tibi soli peccaui? Soli peccatur Deo, qui utique ipse solus sit absque peccato; et ita iustificatus uincit etiam, dum iudicatur, id est uel Christus in passione, uel secundum illud, quod in propheta dicit: Et uenite, iudicemur, dicit Dominus.

682 Ps. 44, 17

II

686 Ps. 48, 8

II

690 Ps. 50, 6

II

693 Is. 1, 18

678 Non inmerito] Merito Al II profundum] profunditas M II 679 cataractarum] cataractarum tuarum Va S Ga II abyssus] abysus ad Ga II 68o adnuntiat uel] adnuntiatum Ga II in testimonium uocat] testi monium inuocat S II testimonium] testimonio B II in'] от. Wi II 682 Quid ... est] от. V II intellegendum ... hoc] est D II 684 quod] eo quod Gl GFT Gb, quod in M II temporum] temporis Gb II succes sione] successionis Gl, successioni QU G, successionem Ga II redditi] reducti G II pro] pro patriarchis siue S, от. Gl G F Gb Va AlVM B II 685 apostoli] apostoli siue euangelistae S II 686 redimit] redemit QU Gb S, redimet GFT VM GaD II redimet] redemet P, redemit Q Gb Va S Ga, redimit Wi Mo Al O II quid] quod Wi B II quid ... est (/. 687)] от. U II de] от. S II 688 redemerit'] redimerit Gl WiMo Al, redemit Q US, redimet F, redimeret Va BD II redemerit'] redimerit GlU Va Mo, redimet FM, re dimit Al, redimeret BD II 689 desunt quaestiones XVIII-XVIIII in S II accipiendum] intellegendum Gl II illud] от. V II 690 peccaui] peccaui et malum G II 691 Soli ... Deo] от. D II peccatur] peccator GlQO Wi Al Ga, peccauerat VM II Deo] Domino GrL II qui] quia ß II 692 iustificatus] iudicatus Al II uincit] uincet Mo II dum] cum Va, mundum F, deum B II 693 passione] passionem Gl II illud] istud О II di cit] dicitur Mo II Et] от. M II 694 iudicemur] iudicemus G Gb, iudice mur simul D II Dominus] Dominus aliter soli deo peccauerat quia rex erat et nemmem praeter Deum timebat VM

INSTRVCTIONES I, 695-709

695

119

XVIIII. Viri, inquit, sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos; quid hic sentiendum est?

Non dimidiant dies suos hi qui immatura morte rapiuntur. Hac ratione etiam illud intellegere possumus: Ne rapias me in dimidio dierum meorum. Et aliter: non dimidiant dies suos qui ad Dei 700 satisfactionem non conferunt uel uitae suae partem. XX. Quid interior sensus eloquitur de hoc, quod scribitur: Priusquam producant spinae uestrae rhamnum? Id est, priusquam peccata uestra consummentur. XXI. Iustus quomodo lauat manus suas in sanguine peccatoris? 705 Cum tribuitur uindicta de impiis non hoc procurantibus sanctis; et post delicta atque exitum peccatorum iustorum clarius uita atque opera resplendent. XXII. Quomodo accipiendum est illud, quod in psalmo legitur: Non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem?

695 Ps. 54, 24 II 698 Ps. 1o1, 25 57, n II 709 Ps. 58, 6

II

702 Ps. 57, 1o

II

704 cfr Ps.

695 deest quaestio XVIIII in Mo II inquit] от. D II sanguinum] san guinum dicit Dominus Q U II dolosi] dolosos V II dimidiabunt) dimidia bunt: bu Gl'sup.'., dimidiant Q UO Wi Al II 696 hic] от. G II est] om. Ga II 697 dimidiant] dimidiabunt F VM GaB II immatura] in matura D II Hac] Аc Gl T Gb Wi, Hicß II Hac ... possumus (/. 698)) unde psalmus D II 698 ratione] rationem Gl Gb Ga II etiam illud] illud etiam GrL II possumus] possimus V, potest Va II Ne rapias] nepias Ga II 699 Et] от. D II dimidiant] dimidiabunt F B, dant Wi II qui] quia D II qui ad] quia G Gb Wi II 699-700 Dei satisfactionem] satisfactionem Deo D II 700 satisfactionem] satisfactione G II conferunt] confugerunt GaB II partem] parte B II 701 interior ... eloquitur] est D II eloqui tur] loquitur Al, eloquatur V II 702 Priusquam ... scribitur (/. 721)] от. S II spinae uestrae] spinas uestras V II 703 post priusquam add se ß, praeter Q U, qui habent si II uestra ] nostra M II consummentur] consummentur a Ga, consumment Gl U O FT Wi M, consummant Gb, consument Q G Va Mo AlV BD II 704 desunt quaestiones XXI-XXIII in S II lustus] lustus autem Ga II sanguine] sanguinem Gl F II peccatoris] peccatorum Gl M, peccatores Ga II 705 Cum tribuitur] Contribuitur Wi II tribuitur] tribuerit M, tribuetur GaD II impiis] impio Va II 706 et] ut G II delicta] declínata Gl"'curr, declínata GFTGb, delicti Wi, declinationem Mo, dilecta Ga II delicta atque] declinant ad Va II exitum] exitium D II exitum ... atque (/. 707)] от. Ga II 707 resplendent] respondent К II 708 illud] от. D II in psalmo] от. D II 709 miserearis] misereris Gb

no

INSTRVCTIONES I, 710-724

710

Non tam maledicentis animo istud dicitur quam correctionem emendationemque peccantium desiderantis, id est, ut in praesenti potius uita correpti non abutantur diuina patientia usque ad futuram poenarum acerbitatem. XXIII. Semel locutus est Deus, duo haec audiui; quid hic intel715 legendum est? Semel hic non ad numerum referendum est sed ad firmitatem. Quae autem sunt ilia duo? Quod Domino adiacet: et posse omnia et uelle misereri. Et aliter: Semel locutus est Deus, id est in lege; nam in euangelio non alia praecipit, quia non uenit legem 720 soluere sed adimplere. XXIIII. Quid est, quod scribitur: Transiuimus per ignem et aquam, et induxisti nos in refrigerium? Igne et aqua persecutiones indicat atque martyrium. Aliqui hic aquam baptismum intellegendum putant et ignem Spiritum Sanc-

714 Ps. 61, 12

II

718 Ps. 61, 12

II

719-720 cfr Matth. 5, 17

II

721 Ps.

65, 12

710 tam] tamen Al II maledicentis] maledicenti//s P, maledicentes GlQ Wi Ga II istud dicitur] dicitur istud G, dicetur istud Gb II correctionem] correptionem corr. ex correctionem Gl', correptionem G FT Mo Al VM Ga B, correptione Gb II 711 desiderantis] desiderantes Wi II 712 correpti] correptio £/О Gb Mo, correcti GrL D II non] nos V II abutantur] abundantur U, abutatur О, abitantur Al II patientia] patientiam Gl, potentia Q II 713 futuram] futurum Gl G, futura Wi II acerbitatem] acerbitate QU, aceruitate Gb, post acerbitatem legitur in M quaestio LXIIII (//. 976978) II 714 quid] quia Al II hic] от. Mo II 715 est] от. GaB L II 716 non] от. Wi II referendum] perferendum GFT Gb II est] от. V II 717 illa duo] duo illa Gb II duo] от. Gl II Domino] Dominum Gl Wi, Dominus G II adiacet] adiecit GFTGb Va, adiacit Al, adicet Ga, adiciet B, adiacent О II posse] post se Q II 718 uelle] uellet Gl, uelli Ga, posse Gb II Et'] от. V II Semel] от. F II Deus] Deus duo haec audiui Ga, Deus duo B II 719 praecipit] praecepit GlQU GF GaB, precepit T Gb WiVaMo AlVM II quia] quam Q II uenit] inuenit Q II 720 soluere] dissoluere T II adimplere] implere Q U G F Gb V, inplere T II 721 Quid est] Quid interior sensus eloquitur de hoc S II Transiuimus] Transibimus WiVaSAlGa II ignem] igne S II 722 aquam] aqua S II et] от. B II et ... refrigerium] от. GFT Gb II induxisti] eduxisti О II refrigerium] refrigerio Al II 723 Igne] Ignem G Gb WiMo S Al, Ignis Va B, In igne V II aqua] aquam Gl G Gb Wi Va Al II persecutiones] persecutionis Gl Gb Ga, persecutionem S II Aliqui] Aliquid Gb Al, Alii GaB, Aliqui uero D II 724 aquam] aqua S VAl II intellegendum] intellegendum esse Wi II et] от. D

INSTRVCTIONES I, 725-743

121

725 tum qui infusus peccata tamquam ignis exurat; et hinc est, quod scribitur: Dominus Deus uester ignis urens est. XXV. Quid dicit illud, quod legitur: Iter facite ei qui ascendit super occasum, Dominus nomen est illi?

Viam bonorum actuum praeparate illi qui supergressus est oc730 casum morte deuicta. XXVI. Pluuiam, inquit, uoluntariam segregabis, Deus, hereditati tuae et infirmata est, tu uero perfecisti eam, animalia tua habitabunt in ea; quis huius loci sensus est? Pluuia hic secundum litteram manna secundum anagogen 735 mandata intellegenda sunt; quae mandata uel lex, licet infirmata uideatur transgressionibus ludaeorum, gratia tamen euangelii ostenditur esse conpleta, in qua nunc animalia, id est gentes, ha bitant atque consistunt. XXVII. Quae intellegentia est in hoc, quod legimus: Si dor740 miatis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae etpos teriora dorsi eius in specie auri? In hoc loco de apostolis optat propheta, ut usque ad transitum perseuerent credentes in testamentis duobus; in columba autem

726 Deut. 4, 24

II

727 Ps. 67, 5

II

731 Ps. 67, 1o-11

II

739 Ps. 67, 14

725 infusus] infusus est F II peccata] peccata est Gl II et ... quod] unde Va II hinc] hic Al II 726 scribitur] scriptum est D II Dominus] от. D II uester] noster D, от. FT II urens] exurens Al GrL, consumens GFTGb II 727 dicit] dicitur Va V II dicit illud] est QU D II legitur] scribitur Va II 728 est] от. GrL II illi] ei S II 729 Viam] Via Al Ga II praeparate] praeparare S II illi] Christo D II occasum] occasum id est Dominus lesus Christus S II 731 Pluuiam] Pluuia Gl G T II inquit] quid Va, от. BD II inquit uoluntariam] uoluntariae inquid Gl II uolunta riam] uoluntaria G T II segregabis] segregans S II hereditati] hereditatis QU, hereditate Wi II 732 tuae] tibi Wi II et] et enim S AlM, от. T II eam] ea GT Gb Va S M II 733 habitabunt] inhabitabunt Gl Gb VaMo S GaB II sensus] uersus F, sensum B II 734 Pluuia] Pluuiam GF S VM O II manna] mannam QU G II 734-735 anagogen mandata] от. S (hoc loco spatium litteris uacuum est) II 735 intellegenda ... mandata] от. GFT Gb Va II quae] quem Al II uel] от. S II lex licet] licet lex S II in firmata] infirma M II 736 uideatur] uideantur M II transgressionibus] transgressoribus S II euangelii] euangelio Q, in euangelio U II 738 atque consistunt] от. Q II consistunt] consistant F II 739 Quae] Item quae GF Gb II in hoc] illud V II 740 inter] in Ga II pennae ... templo (/. 763)] от. Gl II 741 dorsi] от. G T Va II in specie] speties G II specie] pallore D II 742 apostolis] apostolos S II ut] от. S II 743 credentes] credentis P II columba] columbam G

122

INSTRVCTIONES I, 744-761

Spiritus Sanctus, in posterioribus occultior intellectus, in argento 745 splendens historia Scripturarum, in auro interior uel pretiosior sensus ostenditur.

XXVIII. Dixit Dominus: Ex Basan conuertam, conuertam in profundum maris, ut intinguatur pes tuus in sanguine, lingua canum tuorum ex inimicis, ab ipso; quid hic sequimur? 750 Basan in latino confusio sonat. Ergo Dominus nosmet de con fusione conuertit quae est in cruce eius, in qua cruce sanguine pedem suum tinxit clamantibus ludaeis, ut crucifigeretur, instinctu inimicorum, id est daemonum; ab ipso autem Saluatore hoc totum uenit, quia omnia haec propria uoluntate sustinuit. 755 XXVIIII. Quos illos accipiemus principes Zabulon uel princi pes Neptalim? Petrum apostolum uel Andream qui ex iisdem tribubus sunt uocati sicut et supra Beniamin nomine apostolum Paulum oportet intellegi. 760 XXX. Quid indicat, quod legitur: Posuerunt signa sua, signa et non cognouerunt sicut in exitu super summum?

747 Ps. 67, 23-24

II

755-756 cfr Ps. 67, 28

II

760 Ps. 73, 4-5

744 Sanctus] Sancti S II occultior] occultioribus Gb II 745 historia] sthorias 5 II uel pretiosior] от. Ga II 746 sensus] от. GFT Gb II 747 deest quaestio XXVIII in S II Dixit] Item dixit G F Gb II conuertam'] conuertar G F Gb Va Mo M B, conuer T II conuertam'] conuertar MB, от. GFT Gb Va Ga II 748 profundum] profundis Gb Va II intinguatur] tinguaturЛ/ II sanguine] sanguinem Gb Ga, sanguine et M II 749 tuorum] tuarum Q G AlVM II quid] quod B II hic] hinc Wi II sequimur] sequemur corr. ex sequimur P', sequitur U F Gb Mo B II 750 Basan] Bassa//n Wi II confusio] confusionem GrL II confusio sonat] sonat confusio G Gb II nosmet] nos D, nosmet ipsos G F Gb V Ga II confusione] confu sionem Ga II 751 cruce'] crucem B II sanguine] sanguinem Al II 752 pedem] pedum U G V B, peduum Va II suum] suorum V II tinxit] tinxit id Gb, intinxit GrL II clamantibus ludaeis] от. GrL II instinctu] instincto M II 753 Saluatore] Saluatorem Al II 754 uoluntate] uoluntatem Al II sustinuit] sustinent Gb, sustenuit U Va II 755 Quos] Item quos G F Gb II accipiemus] accipimus FT Gb WiMo S VM B, accepimus Ga II uel] et Va S II principes] от. Gb II 756 Neptalim] Neptilim S II 757uel]cumGa II iisdem] hisdem PGrL QUO GTWi Va SGaBD, his de Mo II tribubus] tribus G Gb Wi Al GaB II tribubus sunt] tribusunt S Al II 758 et] ut Ga II nomine] nomen S, in nomine M, nominum Ga II apostolum] apostolorum M II Paulum] от. Al II oportet] oportit S II 760 deest quaestio XXX in S II indicat ... legitur] est quod dicitur D II signa'] от. Ga II 761 exitu] exitus Q G F, exitum T VB, exito Gb, uia M II super] supra G Wi VM

INSTRVCTIONES I, 762-778

123

Quod Babyllonii uictoria insolentes effecti ita exposuerint signa in Dei templo, sicut constitui in tropaeum soient super fornices introitusque portarum.

765

XXXI. Quid est, quod scribitur: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae?

ludaeam dixit in qua Christus liberauit per crucem mundum, quam aliqui umbilicum terrae appellandum arbitrantur. Et aliter: Operatus est salutem in medio terrae, id est in utero uirginali. 770 XXXII. Quid est, quod legimus: Quia calix in manu Domini uini meri plenus est mixto et inclinauit ex hoc in hoc; uerumtamenfex eius non est exinanitaí Calix Domini mixtus misericordia et iudicio; inclinatur ex hoc in illud, cum de misericordia in iudicium diuina seueritate trans775 itur; fex autem eius ideo non exinanitur, quia adhuc ultimum iudicii reseruatur.

XXXIII. Quae significantia est, quod scribitur: Et reliquiae cogitationis diemfestum agent tibi?

765 Ps. 73, 12

II

769 Ps. 73, 12

II

770 Ps. 74, 9

II

777 Ps. 75, n

762 Babyllonii] Babilonii T M Ga O GrL, Babylonii QU GF VaMo Al II effecti] от. D II exposuerint] exposuerunt G FT Mo AlVM D II 763 templo] templum Al II in tropaeum soient] soient in tropheum D II super] per M II 765 Quid] Item quid GF II 767 ludaeam] ludaea Gl Mo, ludaem S II dixit] dicit Ga, от. Va II liberauit] liberabit Al O II libe rauit per crucem] per crucem liberauit S II liberauit per crucem mundum] per crucem mundum liberauit D II 768 aliqui] alii G II appellandum] appellatam Aio O, от. GFTGb II appellandum arbitrantur] appellant D II 769 in ... est] от. V II terrae] от. O II uirginali] uirginali aliter quoque operatur cotidiae (cotidie V) salutem in corde credentium VM, uirginali cor pus adsumpsit D II 771 est] от. GrL II inclinauit] inclinauit se £/ GaB II hoc'] illut M II 772 exinanita] exaenanita S II 773 mixtus] mixtos 5 II misericordia] misericordiae Wi, misericordiam Ga II iudicio] iudicium corr. ex iudicio Gl', iudicium G T Gb VM Ga II iudicio ... in' (/. 774)] от. F II inclinatur] от. V II hoc] hoc et Gl II 774 illud] hoc Gl II misericordia] misericordiam Gl II in'] ad Gb II iudicium] iudi cium inclinatur Gb, iudicio S II diuina] diuinas S II seueritate] seueritatem Gl II 775 exinanitur] est exinanita D II ante ultimum add: in M, ad D II 776 iudicii] iudicium VO GrL D II 777 desunt quaestiones XXXIIIXXXVIII in S II Quae] Qua G II Quae ... est] Quid est D II quod] quae B II reliquiae] alterum i P' sup ' U'sup ' , reliquae GlGAlM GaB, reliq/// F II cogitationis] cogitationes Ga(cogitaciones) B M, cogitationum GlQU GFTGb II 778 agent tibi] agentibus Q Ga

124

INSTRVCTIONES I, 779-795

Pulchre hinc ostenditur, quod Deus puritate mentis uelut qua780 dam festiuitate laetatur. XXXIIII. Vox, inquit, tonitrui in rota; quid hinc sentiendum est? Rotam hic ipsum dixit orbem terrae, eo quod intra eiusdem orbis rotam circumferant tonitrua mugitum. 785 XXXV. Quid intellegendum est de hoc, quod scribitur: Et percussit inimicos suos in posteriora? Secundum litteram ulcerum illorum fit commemoratio quibus sunt allophyli in posteriora percussi : secundum interiorem uero sensum percutiuntur inimici Dei in posteriora, cum a Domino iu790 dicio puniuntur extremo.

XXXVI. Quem significat dicens: Exterminauit eam aper de silua et singularis ferus depastus est eam? Aprum hic Vespasianum, ut quidam dicunt, uult intellegi qui ludaeos bello uastauit; singularem ferum Titum Vespasiani filium 795 qui Hierusalem oppugnatione consumpsit.

781 Ps. 76, 19

II

785 Ps. 77, 66

II

791 Ps. 79, 14

779 Pulchre] Pulcra Al II hinc] hic Gl G O L, et hic Al II puritate] puritatem Gl G FT Gb Al VM Ga II mentis] cordis D II quadam] quodam M, qua Ga II 780 festiuitate] festiuitatem Gl II laetatur] laetetur Wi II 781 inquit] от. Mo D II tonitrui] tonitrui tui: tui Gl'sup ' , tonitrui tui GT GbVaMoAlVMGaBDO II hinc] hic GaBM II hinc ... est (/. 782)] sig nificat D II sentiendum] consentiendum Ga II 783 Rotam] Rota Gl Gb V II hic] hinc T, hic et Wi II dixit] dicit Ga II orbis] urbis V, urbem Va II 784 rotam] rota Gl, rotam totum M II circumferant] circumferunt Mo II tonitrua] tonitrui Va II 785 Quid ... hoc] quid est D II Et] от. Va II percussit] percussit omnes GaB II 786 suos] suos et Ga II 787 Secundum] Quia secundum Al II litteram] litteram uel G, littera Gb II fit ... posteriora (/. 788)] от. Ga II commemoratio] cummemoratione Gb II 788 in posteriora] от. D II secundum] secum Va II interiorem] interiore T Gb II interiorem uero] uero interiorem D II 789 per cutiuntur] concutiuntur F II Dei] Domini V II a] in M, от. Al II Do mino] Domini M II iudicio] in iudicio B II 790 puniuntur] puniantur M II extremo] от. Gl II 791 Quem ... dicens] Quid significat quod dicitur D II Exterminauit] Exterminabit Al D II 792 silua] silua Dei Wi II depastus] de in pastus Ga II eam] ea Gl II 793 hic] hunc V D, от. B II Vespasianum ut quidam dicunt] ut quidam dicunt Vespasianum V II ut ... dicunt] intelligunt quidam D II quidam] quedam G II uult] uolunt Al, uelint M II 794 bello] bella T II uastauit] uastabit Al II singularem] singulare Q II Titum] Titum eiusdem D, от. G II Vespasiani] Vispassiani Ga, Vespani V II 795 oppugnatione] obpugnationem Gl Ga, oppugnationem Gb

INSTRVCTIONES I, 796-811

125

XXXVII. Legimus in psalmo: Israhel, si audias me, non erit in te deus recens ; quomodo istud accipiemus? Idola uel antichristum refutandum esse pronuntiat. Christus autem Deus deus recens non erat, licet mundo per carnem nostris 800 temporibus inluxerit. Nam in principio erat apud Deum Deus Verbum, ipse creans hominem ad similitudinem Dei, quique diuersis uicibus atque temporibus Abrahae uel patribus nostris semper apparuit. XXXVIII. Qualiter hoc accipiendum est, quod psalmus ait: 805 Deus stetit in synagoga deorum? Id est in congregatione sanctorum; Dominus autem noster sanctos suos ut regni sui ita etiam nominis sui participatione donauit. Vnde et ad Mosen dicit: Dedi te Pbaraoni in Deum. Conpellantur ergo nomine Dei, qui appellantur et filii Dei. Nec mi810 rum pro ilia ineffabili diuinae benignitatis indulgentia, si uoluerit ut homo appellaretur Deus, cum Deus appellatus sit homo.

796 Ps. 80, 9-10 II 799 Ps. 80, ID II 800-801 in principio — Verbum] cfr loh. 1, 1 II 801 ipse - Dei] cfr Gen. 1, 26-27 II 805 Ps. 81, 1 II 808 Ex. 7, 1

796 Legimus ... psalmo] Quid est quod dicitur D II psalmo] psalmum Gb II audias] audieris Gl G D II audias me] me audieris V, me audieritis MB II me]om.Gb II 797 recens] recens neque adorabis Deum alienum Va II quomodo ... accipiemus] от. D II quomodo ... recens (/. 799)] от. Al II accipiemus] accipimus corr. ex accipiemus Gl', accipimus G Gb GaB, accipiamusf II 798 antichristum] antechristum f V, antecristum B II re futandum] reputandum Wi V II 799 deus'] deus autem Gb II mundo] mundum Gl Wi B II 800 Nam] Tunc D II principio] principio Verbum Gb II 800-801 apud Deum Deus Verbum] Verbum apud Deum Gl D II 800 Deum] Dominum O II Deus] et Deus erat Gl, Deus erat Gb II 801 Verbum] Verbo GaB II ipse] et ipse D II creans] crauit D II qui que] quicumque Q II 802 diuersis] a diuersis Ga II Abrahae] Abraae T, Abrae Ga, ab Abrae Al II uel ... apparuit (/. 803)] et aliis patribus sicut uoluit apparuit D II 804 Qualiter] Quomodo D II hoc] от. Q U Va AlGaBD II quod] от. Gb II psalmus] in psalmo Al II psalmus ait] dicitur D II 805 deorum] eorum Ga II 806 congregatione] congregationem Ga II autem] от. D II 807 sanctos] sanctus G Gb II sanctos suos] sanctis suis GlOecorr II suos] от. T Gb II sui] от. Gb II participa tione] participationem Gb Ga D O II 808 et] от. T II dicit] dicet Gb, di citur B II te] tibi Ga II Conpellantur] Conpleantur Gb, Coappellantur VaMo, Appellantur V II 809 ergo] от. D II ergo ... appellantur] от. Gl II Dei'] Domini Mo II qui] quae G II 810 benignitatis] benignitati GaB II si]sicAfo II 811 appellaretur] appelletur G T GbAIM O GrL, appellatur Ga B

126

INSTRVCTIONES I, 812-827

XXXVIIII. Quid hic sentiendum est: lustitia et pax osculatae sunt se? Quod se lex et gratia coniunxerint per mediatorem Dominum 815 nostrum lesum Christum, qui fecit utraque unum. XL. Qualiter accipiendum est, quod legimus: Diligit Dominus portas Sion, super omnia tabernacula lacob? Quod Dominus umbraculis synagogae ecclesiae munimenta praetulerit. 820 XLI. Mater Sion dicit: Homo, et homo factus est in ea, et ipse fundauit eam Altissimus; quid hic sequimur? Mater Sion, ut quidam uolunt, Maria significatur in qua natus est homo Christus ipsius quoque matris creator. Sciendum tamen melius et secundum Hebraeum uerius dici: Numquid Sion dicit: 825 Homo, et homo natus est in ea, et ipse fundauit eam Altissimus? Et est sensus hic: quis hoc hominum nuntiare possit? Sicut et illud: Aut bracchium Domini cui reuelatum est? Ergo hoc dicit:

812 Ps. 84, n II 815 Eph. 2, 14 824 Ps. 86, 5 II 827 Is. 53, 1

II

816 Ps. 86, 2

II

820 Ps. 86, 5

812 Quid] от. Gb II hic] hinc D II sentiendum est] sequitur S II osculatae] osculata T II 812-813 osculatae sunt se] se osculatae sunt Al II 813 sunt] sint Wi II sunt se] esse Va II se] от. Wi O GrL II 814 se] от. F S D II coniunxerint] coniunxerunt S GaB, coniunxerunt se D, iunxerit Al II per] per unum D II 814-815 Dominum nostrum] Dei et homi num D II 815 nostrum] от. Al II unum] una G/ II 816 desun1 quaestiones XL-XLI in S II quod] ut Q U II quod legimus] от. D II Diligit] Dilegit G II 817 portas] portans U, porta Ga II 818 Quod] Quo Q II Dominus] Dominum G II munimenta] monumenta Va, momenta Mo II 819 praetulerit] praetullit ubi supra G, praetulit f, aptulerit Q II 820 Mater] Item mater GF Gb II dicit] dicet Gb V II Homo'] от. F Mo II factus] natus D II est] от. Ga II 821 eam] ea G/ Gb M II hic] hinc D, от. Va II sequimur] sequitur FM D, sequamur GrL II 822 Maria] beata Ma ria D II Maria significatur] Mariam significare B II significatur] signifi can Ga II natus ... homo (/. 823)] homo natus est lesus D II 823 homo ... est (/. 825)] от. FT II Christus ... homo' (/. 825)] от. G Gb II matris creator] creaturi matris G/ II tamen ... Hebraeum (/. 824)] secundum He breos melius et uerius D II 824 et] est O, от. VM II secundum] secun dum melium Ga II Hebraeum] Hebreum et VM, Hebraicum GrL II Numquid] Non quid Al II dicit] dicitur Al, dicet O, от. GrL II 825 ea] eam G/ II et'] от. Gb II et ipse] om. G/ II fundauit] fundabitЛ/ Va II eam] ea Ga II Altissimus] от. V II 826 hic] от. D II hoc] haec Wi, от. Va II hoc hominum] hominum hoc GrL D II hominum] omnium О II nuntiare] ei nonciare Ga II Sicut ... possit (/. 828)] от. Ga II 827 Aut] Et D, от. AlM II hoc] от. GFTGb Va

INSTRVCTIONES I, 828-843

127

quod nullus hominum enuntiare possit quia saluetur Sion in homine qui natus sit in ea. Ipse est autem homo Altissimus qui fun830 dauit eam. Et notandum, quod etiam Filius Altissimus appelletur.

XLII. Quid intellegendum est, ubi scribitur: Factus sum sicut homo sine adiutorio inter mortuos liber? Christus utique inter mortuos liber, qui absque peccato inter peccatores apparuit. 835 XLIII. Quae est terra ilia obliuionis de qua dicitur: Numquid cognoscentur in tenebris mirabilia tua et iustitia tua in terra obliuionis? Rectissime appellatur obliuionis terra impiorum caro a Domino derelicta. Et aliter: terra obliuionis etiam in illo accipi potest quo 840 dicitur: Quoniam non est in morte qui memor sit tui; in inferno autem quis confitebitur tibi? XLIIII. Quomodo iuuentus aquilae renouatur secundum illud, quod legimus: Renouabitur sicut aquilae iuuentus tua?

831 Ps. 87, 5-6

II

835 Ps. 87, 13

II

840 Ps. 6, 6

II

843 Ps. юг, 5

8г8 enuntiare] emundare P, enunciare Gr L, ei nuntiare G/(nunciare) Q U Wi Mo AlM B D, ei enuntiare GTGb Va II possit] posset Al II saluetur] saluator Gl G Gb, saluatur GrL II 829 qui] quia Gb Wi II sit] est V GaBDV II inea]om.F II est] от. GFTGb VaMo GaBD GrL II au tem] enim Gl, autem est GFT Gb VaMo D II homo] homo est GaB II fundauit] fundabit F Al II 830 eam] ea GlQ II notandum] notandum est in ea ipse autem homo est Altissimus qui fundauit eam et notandum Ga II Altissimus] Altissimi Aio Ai II appelletur] appellaretur Gl, appellatur Gb II 831 Quid] Quid hic GlQUO GFTGb WiVaMo S VM GaB II intellegen dum ... ubi] est quod D II ubi] ibi О II ubi scribitur] quod scriptum est S II sum] add L', от. Gr II 832 adiutorio] adiutorium Gl G Gb II mortuos] mortuus Gl II liber] liber fuit D II 833 Christus ... liber] от. GaB II utique] itaqueg£/ II liber] от. Q II qui] quia G FT Gb GaBD GrL II 835 deest quaestio XLIII in S II Quae] Quid Gl, Item quid GF, Item quae Gb Mo II illa] от. O II dicitur] dixerunt Ga II 836 et] aut V II iustitia tua] iustitiam tuam Gl II 837 obliuionis] oblionis P II 838 Rectissime ... obliuionis] от. Al II obliuionis terra] terra obliuionis О II a] ad Gl II 839 Et] от. D II terra] in terra O II obliuionis] от. D II quo] quod GlOGF TGb WiAlVMGaBD II 840 qui] quis Gl G Gb B II inferno] infernum M II 841 autem] от. Al II tibi] от. Al II 842 Quomodo ... illud] Quid est D II renouatur] renouabitur Q UM, renouator Gl II illud] от. Va II 843 Renouabitur] Renouatur Gb II sicut] ut D II aquilae] aquila Wi Ga

128

INSTRVCTIONES I, 844-860

Aquilae dicuntur ui nimiae senectae inplumes fieri et nido re845 latae uicissim pullis suis ministrantibus pasci, donec deterso senii ueterno recipiant cum pinnis usum uolandi. Secundum anagogen autem iuuentus nostra uel baptismo uel resurrectione renouatur. XLV. Abyssus, inquit, sicut pallium amictus eius\ quid hic se850 quimur? Non bene plerique arbitrantur abyssum hic amictum Dei appellari, cum potius amictum terrae dici ipse superiorum uersuum ordo declaret, eo quod terra ipsa abysso quasi quodam pallio circumdata uel circumfusa ueletur. 855 XLVI. Quomodo stant super montes aquae, quia scriptum est: Super montes stabunt aquae? Vtique cum aut plenae aquis nubes super montes dependent, aut cum in mari undae ad montium instar excitantur. XLVII. Quid sentiendum est in hoc, quod legimus: Draco iste 860 quemformasti ad inludendum eis?

849 Ps. 103, 6

II

856 Ps. 103, 6

II

859 Ps. 103, 26

844 ui] uim Gb S, tres Mo, ex B, del Gl, от. G II nimiae] nimia Al B II senectae] senectutis Va V D, senectutae G Al B, senectis Gb II inplumes] inplumis Gb Ga II nido] in nido GaB II 845 uicissim] uicissem Al II ministrantibus] subministrantibus D II deterso] detersa G, reterso D II senii] sen//i Gl, senio S, seni D, от. Wi II 846 ueterno] uetustate non G II recipiant] recipiat S II cum] от. Wi II usum] от. Gb II anagogen] anagoge Q II 847 baptismo] baptismum Q Gb S II resurrectione] resurrectionem Gl Gb Ga II renouatur] renouabitur Q U II 849 desunt quaestiones XLV-XLVIII in S II inquit] от. D II amictus] amixtus Ga II hic] hinc D II sequimur] sequitur G Gb Mo M II 851 plerique arbitran tur] arbitrantur quidam V II abyssum] abyssus B II Dei ... amictum (/. 852)] от. U II appellari] appellare Gl G II 852 potius] potius hic Wi II dici] dicit Gb II uersuum] uersum Wi II 853 declaret] claret Gl, declarat U B, declararet Va II ipsa] ipso corr. ex ipsa Gl', ipso G II abysso post pallio in D II quodam] quondam Ga, quo//dam B II 855 Quomodo] Item quomodo GF Gb Mo II super] supra V II 857 aquis] aquae Q, aqua U II dependent] dependant G II 858 in mari] maris Wi II mari] mare G II undae ... montium] unde esse super mon tes aquae G II ad] in Af II 859 Quid] Item quid G F Gb II sentiendum ... legimus] est quod dicitur D II in] de GaB II legimus] legitur B II 860 quem ... iste (/. 861)] от. Mo II eis] ei GFTGb Va VM GaBD GrL

INSTRVCTIONES I, 861-875

"9

Draco iste diabolus est sed ante formatus a Domino quam in nomen diaboli uoluntariae nequitiae transiret instinctu. Hunc propheta Esaias a paruulis describit inludi. XLVIII. Qua ratione intellegendum est, quod scribitur: Ferrum 865 pertransiit anima eius? Christus hic manifestissime designatur, eo quod resurgendo adfigentium clauorum dolorem cruciatumque superauerit. Potest hic ferrum et tribulatio durae necessitatis intellegi, quia animam dixit; aliquando tamen anima in Scripturis etiam pro praesenti 870 uita appellatur, ut in euangelio: Nonne anima plus est quam esca? XLVIIII. Quid inter psalmum et canticum interest? Quod psalmus ex psalterio appellatur, at uero canticum ex uoce profertur, et quod canticum pro scientia, pro opere uero psalmus accipitur; psalmus ergo ad actualem, id est ad practicen, 875 canticum uero ad contemplatiuam, id est ad theoriam refertur.

863 cfr Is. n, 7-8

II

864 Ps. 104, 18

II

870 Matth. 6, 25

861 in] от. Wi GaB II 862 nomen] nomine corr. ex nomen Gl', nomine QO G T Va, homine Gb II uoluntariae nequitiae] uoluntaria nequitia О II transiret] transire Gb II instinctu] instinctum QUO M II Hunc] Hinc V B II 863 propheta] prophetae Wi II describit] discreuit Al, describitur V, discribet GaB, scribit D II inludi] illud Mo, inludi aut dubiae uel (uel ab V) apostolis uel ab apostolicis uiris VM II 864 Qua ... scribitur] Quid est quod legitur de loseph D II ratione] rationem Gb Al Ga II quod ... de signatur (/. 866)] от. Al II 865 pertransiit] pertransiet G T II anima] ani mam UO GrL D II 866 adfigentium] adfigendum Gb Va II 867 clauorum] clauorem Va II dolorem ] dolore M II cruciatumque] cruciatusque V II Potest] Potest et GaB D II 868 hic] hinc D II et] от. Va GaBD II 869 dixit] dixit pertransiri D, от. B II anima] от. Q II in] от. T II etiam] от. Ga II pro] от. Va II praesenti] praesente B II 870 uita] uitam Gl Gb II appellatur] appellantur T II ut ... appel latur (/. 872)] от. Va II anima] animam Ga II 871 Quid] Item quid G Ge, Quid sit B II psalmum] psalmo M II canticum] cantico M II interest] interest ante inter in D, от. B II 872 ex'] a S II at] aut U, ad T Wi AlM Ga II ex' ... canticum (/. 873)] от. G II 873 uoce] ore V II profertur] prophetatur S II et] eo Wi II et ... accipitur (/. 874)] от. S II canti cum] cantetur Gl II pro'] add Gl' II pro scientia] proficientia Ga II scientia] scientiam Gb II uero] uero hic M II 874 ergo] uero GFT Gb GaB II ad] Gl'sup ', от. M II practicen] practicem V, praticen B, prac ticen uitam D II 875 id] hoc VM II ad] от. Va II theoriam] theoricam GlQO Gb WiMo GaB L II refertur] appellantur 5

130

INSTRVCTIONES I, 876-892

L. lurauit Dominus nec paenitebit eum; quomodo iurat Dominus? lurare Domini est inmutabiliter promittere; recte igitur istud commutatio sermonis usurpat, eo quod promissio eius sacra880 menti optineat firmitatem. LI. Quid indicat illud, quod scribitur: De torrente in uta bibet, propterea exaltauit caput? Ad personam Christi ista referenda sunt, quia de torrente, id est de passione, in uia, id est in saeculo, bibit; propterea Deus 885 exaltauit caput eius; donauit illi nomen quod est super omne nomen. LII. Quindecim psalmi illi quam ob causam cantico graduum praenotantur? Quindecim quondam gradibus, sicut ostendit historia, ascen890 debatur in templum, atque ideo hi psalmi quindecim cantici gra duum inscriptione signantur, quod nos per quosdam profectus ad sublimia spiritalium rerum prouectione perducant.

876 Ps. 109, 4

II

881 Ps. 109, 7

II

885 Phil, 2, 9

876 lurauit] lurabit Va II nec] et non D II iurat] iurauit U TGb Wi Va S M GaD II 879 commutatio] genus D II promissio] missio Wi II 880 firmitatem] firmata est U, firmitate Gb II 881 Quid] Item quid F Gb II illud] aliud Q II torrente] torrentem Gl T II bibet] bibet et sup. l. i (Ыbit)P', bibet Лiо VGrL, bibit cett. codd (ch Form. /. 379) II 882 exaltauit] exaltabit F II 883 personam] persona Gl S II torrente] torrentem Gl, tor rente in uia S II 884 passione] passionem Gl II id] hoc Va II bibit] bibet Mo II propterea] propter eam Gl II Deus] Deus Gl' sup ', Deus Pater D, от. FAl II 885 exaltauit] exalta// P, exaltans corr. ex exaltauit Gl', exaltauit Q U O Ga B GrL, exaltans GFTGb Wi Va Mo S AlVM D II eius] eius et Gl Q U O B II donauit] dedit D II illi] ei Va II est] от. Gl II omne] omnem P Gl F Gb Al II 887 desun1 quaestiones LII-LVIII in S II Quindecim] от. Gb II psalmi illi] illi psalmi V II illi] от. D II cantico] canticum GlQU G Gb Wi AlM B II 888 praenotantur] praenotatur id est B, praesonantur F II 889 Quindecim] Sicut quindecim G II quon dam] quoque Al, quandam B II sicut] от. Gb II ostendit] ostendet T II historia] storiam Gl II 890 templum] templo Gb Al II atque ideo] ad quem Wi II atque ... quindecim] equidem in psalmis D II ideo] p' sup ', от. GlQUO GFTGb VaMo GaB II hi] in Mo II cantici] canticum Gl, cantico GrL II 891 inscriptione] inscriptionem Gb Ga II signantur] sig natur D II quod] quos F Al II 892 sublimia] sublima Q U II prouec tione] profectione Gl G Va M, prouectionem Gb, proueccionem Ga II per ducant] producant B

INSTRVCTIONES I, 893-908

131

LUI. Sagittae, inquit, potentes acutae cum carbonibus desolatoriis; quae huius uersus intellegentia est? 895 Sagittae potentes sunt uerba Domini, quae caritate eius corda nostra conflgunt. Carbones uero desolatorii sunt qui peccata de solent secundum ilium carbonem Esaiae prophetae, qui ad labia eiusdem defertur, ut purget uitia quae contraxerat uel loquendo uel ob timorem tacendo. 900 LIIII. Quid sibi uult, quod scribitur: Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israhel? Dormire interdum in Scripturis Dominus dicitur, cum in nobis potius fides dormit et dormitantem infidelem relinquit. Nescit uero ille deesse quaerentibus se, non nouit dormire uigilantibus. 905 LV. Legimus in psalmo de Hierusale: Cuius participatio eius in id ipsum; quid hic sequemur? Quod diuersae partes unam construant ciuitatem, uel diuersa membra unum Domini corpus efficiant.

893 Ps. 119, 4

II

897 cfr Is. 6, 6

II

900 Ps. no, 4

II

905 Ps. 1n, 3

893 inquit] от. D II potentes] potentis AlM Ga GrL D, от. V II car bonibus] carbonibus inquid Ga II desolatoriis] desolaturiis Ga II 894 intellegentia] intellegentiam Gl II 895 potentes] potentis AlM GrL D, potente Ga II sunt] от. Va II Domini] Dei Ga II caritate] caritatem Gl II 896 configunt] configant corr. ex configunt Gl', configant G FT Gb Ga II desolatorii] desolatoriis Gb Wi II sunt] от. O II qui] eo quod Wi, от. Gl II desolent] dissoluent G, desoluent Gb, desolent adque con sumant Wi II 897 illum] illut M II prophetae] prophetice M II ad] от. M II 898 defertur] fertur Al Va B, refertur VM \\ uitia] uitiam Gl, uitam U II quae] qua B II 899 timorem] timore Gl GFT Gb AlM II 900 Quid] Quod M II sibi] si Q II uult] uult illud Gb II scribitur] scriptum est D II dormitabit] dormidabit Gl, dormitauit QU G T Gb Va Mo VMGaB II 901 dormiet] obdormiet GlQU GFT Gb Va AlM, obdormitet Wi, obdormet Ga II custodit] custodiet T II 902 in'] от. Ga II in Scripturis] от. D II Dominus dicitur] dicitur Deus D II 903 dormit] dormitet VaMo GrL II dormit et] от. G Gb II et] et non Gl, от. GrL II dormitantem infidelem] dormitantes infideles D II relinquit] relinquet T GaB, derelinquit VM II 904 deesse] dormire Va, от. GFT Gb II quae rentibus] querentibus GrD II se] se qui M II 905 in psalmo] от. D II psalmo] psalmis Gb II Hierusale] Hierusalem GrL ß,praeter Wi qui habet: Hierusolimam II 906 ipsum] ipso Gb II sequemur] sequimur QUO GFTGb Wi Va AlVGaB, sequitur Afo Af, intelligitur D II 907 construant] constituant GrL II uel] от. Ga II 908 efficiant] effîciunt F D

132

INSTRVCTIONES I, 909-925

LVI. Quid sentiendum est de eo, ubi dicitur: Forsitam pertran910 sisset anima nostra aquam inmensam? Pro forsitam in Graeco scriptum est apa, quod Latine manifestius interpretamur putas, ut sit sensus iste: putas, pertransisset anima nostra aquam inmensam, nisi Dominus fuisset in nobis? 915 LVII. Quid significat, quod scribitur: Conuerte, Domine, captiuitatem nostrum sicut torrens in austro? Éxultantis animae uox est ex uitiorum uinculis in libertatem conuersionemque redeuntis, qua postulat, ut ita diuinae miserationis aspiratione ex peccatorum captiuitate soluatur, sicut con920 stricti glacie torrentes austri tepore soluuntur. LVIII. Qualiter intellegendum est illud: Ecce hereditas Domini filii; mercis, fructus uentris; sicut sagittae in manu potentis, ita filii excussorum? De futuris se ibi loqui propheta significat qui post illam sessio925 nem surgendi tempus declarat; id est, posteaquam dederit dilec-

909 Ps. 123, 5

II

915 Ps. 125, 4

II

921 Ps. 126, 3-4

909 sentiendum] sciendum Q, sentiendum corr. ex sciendum О' II sentiendum ... dicitur] est quod dicitur D II ubi] quod V II dicitur] dixerunt Ga II 910 anima nostra] animam nostram Gl II aquam] aqua Al II inmensam] inmense T, inmensa Al II 911 Pro] от. V II est] от. G II opa] aгa P GlQUO GFT Gb VaMo AlVM GaBD, ora Wi, aram GrL II 912 interpretamur] interpraetatur Q U B, interpretatur Gb M Ga II putas] putans M, puta D II putas pertransisset] от. F II pertransisset] pertransit Gl II 913 aquam] aqua Al II inmensam] inmensa Gl Al II 915 quod scribitur] от. B II scribitur] scriptum est D II Conuerte] Conuertere Gl V II Domine] от. Q II 916 torrens] torrentem M, от. Q II 917 Exultantis] Exultantes Ga II est] от. Al II libertatem] libertate Gl Gb II 918 conuersionemque] conuersionem quae Q M, conuersationemque F, conuersioneque Gb II redeuntis] redeuntes T II qua] quia U GaB II ita] a Va II miserationis] miserationes Gb II 919 aspiratione] aspirationem Gb Ga II captiuitate] captiuitatem Gl T V II soluatur] saluatur Q, saluetur G M D II soluatur ... tepore (/. 920)] от. Gb II constricti] constricte corr. ex constricti Gl', constrictae GF, constricte T Va II 920 glacie] glaciaes Gl"'corr , glacies GFT, glatia Wi, glatiae et B II tor rentes] torrentis corr. ex torrentes Gl', torrentis Q G FT B L, et torrentis Ga II tepore] tempore GlQUO GF WiVaMo AlM GaB II soluuntur] soluitur B II 921 illud] quod dicitur D II 922 ita] sic Va II 924 se] от. Q II se ibi loqui] loqui se ibi D II loqui propheta] propheta loqui V GrL II sessionem] sessione Gl, confessionem G II 925 surgendi] resurgendi GaBD

INSTRVCTIONES I, 926-939

133

tis suis somnum, ostendit quae futura sit resurrectio ilia sancto rum, dum dicit: Ecce hereditas Domini filii; mercis, fructus uentris. Ipsa itaque Domini est hereditas in filiis quam pro mercede fructus uentris indeptus est, quia Saluator fructus est uentris 930 cuius utique mercis est, ut ei gentes hereditas sint quas per fidem generat in filios. Sagittae autem apostoli recte appellantur, qui orbem terrae quasi uolatu peragrantes doctrina sua infidelium corda penetrarant ; quos filios excussorum, id est prophetarum, optime propheta designat. Nam utique cum in prophetia 935 sua excutiuntur prophetae, quid aliud in illis nisi inuenti apostoli manifestantur? Excussis itaque prophetis, quia apostoli generati sunt, recte appellantur filii excussorum.

LVIIII. Quid est, quod legimus: Sicut ablactatum super matre sua, ita retribues in anima mea?

927 Ps. 126, 3

II

938 Ps. 130,

926 somnum] somnium T, omnium V II quae] quia О II resurrectio illa] illa resurrectio B GrL II 927 hereditas Domini] Domini hereditas L II fructus] fructis V II 928 itaque] quippe D II Domini est] est Domini D II est hereditas] hereditas est Gb II in] от. V II quam] quae Gb, qua Al II pro] от. G II mercede] mercede de U, mercedem GlQ Gb II 929 fructus est] est fructus T II est uentris] uentris est M II 930 cuius] quia Г II mercis] fructus V II ei] P'sup.' , haec Wi, от. GrL II heredi tas sint] sint hereditas Mo II quas] quam Q U, quia se Ga, quasi B II per] от. Gb II 931 apostoli recte] recte apostoli D II appellantur] intelliguntur D II 932 qui] quae G II qui ... appellantur (/. 937)] от. Ga II quasi] qua sibi B II uolatu] uolatum Gl II peragrantes] peragrantis G, penetrantes M II 933 quos ... prophetarum] от. M II id est] idem D II prophetarum] от. D II 934 optime propheta] propheta optime D, от. V II designat] designant Al II utique] от. M II in] от. Va II 935 excutiuntur] excutiantur V II illis] illius Gb II inuenti] от. M II 936 Excussis] Excussit corr. ex Excussi Gl', Excussit G B, Excussi D II Ex cussis itaque] Excussit aquae B II prophetis] prophete Gb II generati] regenerati F II 937 appellantur] appellentur M II 938 Quid est] Quidem F II legimus] legimus in psalmo G II ablactatum] ablactatus Mo M GrL D, ablactatum est GF GaB II 938-939 matre sua] matrem suam GlQU G Gb WiVa S VM GaBD GrL II 939 retribues] retribuis Gl Al, retributio F B GrL, retribue T, retribuas S VM II anima mea] animam meam QU G Va S

134

INSTRVCTIONES I, 940-954

940

Animae nostrae ablactatio est, cum ab ignorantiae infantia ad perfectum cibum uitae consummatione sensus erigitur. Igitur su pra dixerat: Si non humiliter sentiebam, id est, si non humilia et terrena cogitaban!; sed exaltaui animam meam, hoc est, sed ad caelestia mente contendi: haec mihi fiat retributio, ut animam 945 meam intellectus consummatio consequatur.

LX. Beatus, inquit, qui restituit tibi, quod restituisti nobis; quis hic intellegendus est? Psalmus hic et de captiuitate ludaeorum, cum in Babyllonem ducti sunt, et de peccatoribus qui expulsi ab ecclesia confusioni 950 traduntur intellegi potest. Hic ergo secundum historiam, ut qui dam opinantur, significatur Cyrus rex qui hanc restitutionem subuersa Babyllone restituit et usque ad paruulos eius illic omni internecione desaeuiit. Interiore uero sensu Babylloni uicem ille restituit qui eam captiuam ducit, quae se prius habuerat peccati

942 Ps. 130, 2

II

943 Ps. 130, 2

II

946 Ps. 136, 8

940 Animae nostrae] Anima nostra Al II ablactatio] ablactio T, oblectatio S II ab ignorantiae] от, M II infantia] infantiae G, infantiam V II 941 perfectum] profectum B II consummatione] consumationem Wi, consumatione S, consummationem Ga II consummatione sensus] consummationis esus G II erigitur] erigimur V II Igitur] Igitur ut Ga D, от. GlQU G Va VM II 942 id ... cogitabam (/. 943)] от. O II 943 meam] mea Gl II hoc] id V II sed'] se S, от. Gb V II ad] a Gb II 944 mente] menti Gl, mentem Wi, mitti S II contendi] contendit Wi, conscendi GaBD, confitendi O II 944-945 animam meam] anima mea Gl G II 945 consum matio] consumatio Gl Wi F S D II consequatur] consequitur Q II 946 deest quaestio LX in S II inquit] от. D II restituit] restituit corr. ex retribuit P', retribuit GrL, restituet Mo V O D II quod] restitutionem quam QU II restituisti] retribuisti GrL II quis] quid corr. ex quis Gl', quid G GbWiVaAlBD II 947 hic] от. Wi II intellegendus] intellectus Q U V, intellegendum G Va Al B, intelligendum D II 948 hic] iste M II et] от. V B II de] от. G II captiuitate] captiuitatem Gl Gb II Babyllonem] Babylonem Q U O Gb Va V, Babyllone G, Babilonem T M GrL, Babillonem Wi Ga, Babylone Al D, Babyllonia Gl II 949 ab] от. GaB II ab ecclesia] ecclesiam FT II confusioni] confusione Q B, confusionem Ga II 950 ut] ut qui Gb II 951 significatur] significauit Gb II Cyrus] Cirus F II rex] regem Al, от. Mo II restitutionem] restitutione Gl, restituí opinationem GaB, от. Al II 952 Babyllone] Babilone FT Gb Wi, Babillone Ga II paruulos] paruolus Gl II illic] illi F II 953 internecione] internicioni F T, internitionem Gb II desaeuiit] deseruit Wi, deleuit V II Interiore] Interiori M II sensu] sensum G/ II Babylloni] Babyloniis U, Babillone Wi II 953-954 ille restituit] restituit ille M II 954 restituit] restituet QU II cap tiuam] captiua Ga II se prius] superius F Gb Wi

INSTRVCTIONES I, 955-972

135

955 lege captiuum, et exordia uitiorum ad petram quae est Christus elidit. LXI. Saepe in Scripturis dicitur: Confitebor tibi Domine; qualiter hoc intellegendum est? Non semper paenitentiam uidetur significare confessio. Nam 960 confitebor interdum ponitur pro laudabo uel pro gratias agam uel pro glorificabo Dominum. LXII. Inperfectum meum, inquit, uiderunt oculi tui et in libro tuo omnes scribentur; quae hic significantia est? Oculi Dei inperfectum nostrum uident, quia Deus hominem 965 etiam priusquam formetur agnoscit; et aliter: inperfectum nostrum uident oculi Dei, quia cogitationes nostras etiam antequam perficiantur introspicit. In libro autem eius scribuntur om nes, quia omnes homines non absque eius uoluntate nascuntur, uel quia omnes uoluntates nostrae apud eum plenissime descri970 buntur. Sequitur autem: Die replebuntur et nemo in eis. Die, id est Christo, replebuntur ac praeter Christum nemo in eis erit, quia Deo pleni ea quae Dei non sunt recipere non possunt.

957 Ps. 138, 14

II

962 Ps. 138, ¡6

II

970 Ps. 138, 16

955 lege] legem G Va II captiuum] captiuam corr. ex captiuum Gl', captiuam G Va II exordia] exordium Al II petram ] petra Gl G II est Chris tus] Christus est D II 956 elidit] elidet D II 957 dicitur] dixerunt Ga, от. F II 958 hoc] от. Va II 959 paenitentiam] poenetentia Gl, penitentia GT, paenitentia F B II uidetur] uidentur S II significare] significan U II confessio] confessionem Wi, confessionum S, confusio Ga II 960 ponitur] interponitur Va II pro'] от. S Al GaB II 961 pro] от. Al II Domi num] Deum Al Ga II 962 deest quaestio LXII in S II Inperfectum meum] Inperfecto meo Gb II meum inquit] inquit (inquid V) meum VM L II inquit] от. Gl Q UO G Va D II 963 omnes] omnia V II scribentur] scribun tur Gb II quae] quid G II hic] haec Va II 964 Dei] Domini Gb AlM GaBDGrL II 965 etiam] от. V II formetur] formaretur QU II agnos cit] agnoscet T II et] от. D II 966 uident] uiderunt corr. ex uident Gl' , uiderunt G F T Gb Al II Dei] Domini D II quia] qui F T Gb II nostras] от. G II 967 In ... omnes] от. QU II eius] от. B II scribuntur] scri bentur F Wi Ga B II scribuntur omnes] omnes scribuntur Al L, omnes scri bentur D II 968 homines] hominis Gl II non ante nascuntur in T II absque eius] abs Dei Al II uoluntate] uoluntatem Gl Al II nas cuntur ... uoluntates (/. 969)] от. Va II 969 uoluntates] uoluntatis Gl II nostrae] от. G II eum] Deum Wi II plenissime] plenissimis Al II describuntur] scribuntur Al II 970 Sequitur ... replebuntur] от. FT II Die'] Diem Gb, Dies D II replebuntur] replebunt Ga II Die' ... est (/. 971)] от. D II Die' ... erit (/. 971)] от. Va II 971 ac praeter] accipitur Wi II 972 Deo] Domino Gb, a Deo Ga II quae ... sunt] qua diaboli Gb

136

INSTRVCTIONES I, 973-988

LXIII. Qui sunt pulli coruorum de quibus scribitur: Et pullis coruorum inuocantibus eum? 975 Fideles filios significat de infidelibus procreatos. LXIIII. Quid indicatur in hoc, quod legimus: Antefaciem frigoris eius quis subsistit? Temptationum per haec frigus ostenditur. LXV. Qua ratione appellantur ancipites illi sanctorum gladii de 980 quibus scribitur: Et gladii ancipites in manibus eorum? Gladii ancipites dicuntur, quod in iudicio corpus atque animam punire simul possunt. Et aliter: quod puniant et supplicio praesentis poenae et metu futurae. Et hinc est illud, quod in eodem psalmo canitur: Domino canticum nouum, quod qui mundi 985 purgamenta creduntur de nationibus ac regibus iudicabunt. DE PROVERBIIS SALOMONIS.

I. Ceruusamicitiaeetpullusgratiarumfabuleturtecum; quid hic sequemur?

973 Ps. 146, 9 987 Prou. 5, 19

II

976 Ps. 147, 17

II

980 Ps. 149, 6

II

984 Ps. 149, 1

973 Qui] Quid Gb II coruorum] cornuorum U II pullis] pulli II 974 coruorum] cornuorum £/ II eum] eum Gl'sup ' II 975 Fideles] Fidelis Gl Ga II filios] filius Gl II procreatos] procreatus Gl, procreatis Gb II 976 desunt quaestiones LXIIII-LXV in S II indicatur ... legimus] significat D II in] от. Al II 977 quis] qui T Ga II subsistit] sustinebit GrL D II 978 Temptationum] Temptationem G II haec] hoc V GrL II ostenditur] ostenditЛ/Ai II 979 ratione] rationem Gl II appel lantur] appellatur Gb II ancipites] ancipitis U G T, anticipes Gb II illi] illis Ga II de] a F II 980 ancipites] ancipite Ga II in] от. M II 982 punire] puniri G, ponere Wi II punire simul] simul punire D II pu nire ... supplicio] от. V II possunt] possint GF II possunt Et] от. D II supplicio] supplectio Wi II praesentis] praesentes Gl Al II 983 metu] metium Gl II futurae] furore Gb II Et] от. Va II hinc] hic M II 984 canitur] procanitur F II quod] quo Ga GrL II 985 regibus] regionibus G II post iudicabunt add unam quaestionem VM II 986 De ser mone ceruorum et pullorum/>ro inscriptione in S II De ... caritatis (/. 990)] от. G II 987 pullus] pulli Va II fabuletur] fabulentur FT Mo Al V GaB GrL II 988 hic] от. GlQUO II sequemur] sequimur GlQ FTAlV Ga, sequitur UMoSMBD

INSTRVCTIONES I, 989-1003

137

Ceruum amicitiae accipiendum hic quidam putant Christum to990 tius dilectionis et caritatis magistrum, pullum gratiarum Spiritum Sanctum, qui sit omnium gratiarum, id est charismatum, distribu tor. Ammonemur ergo ex hoc, ut semper Christi uel Sancti Spiri tus solacia requiramus. II. Quid est, quod scribitur: Septies cadet iustus et resurgit? 995 In sermone utique aut in cogitatione cum labitur aut certe intra septiformis spiritus gratiam, cum delinquit. Quidam propter septem dies per quos uitae humanae cursus reuoluitur septies hic dictum esse confirmant, eo quod absque peccato uitae ipsius cursus esse non possit. 1o00

DE ECCLESIASTE.

III. Quid est, quod in Ecclesiaste legimus: Et florebit amygdalum et inpinguabitur locusta et dissipabitur capparis, quoniam ibit homo in domum aeternitatis suae?

994 Prou. 24, 16

II

1o01 Eccle. 12, 5

989 Ceruum] Ceruus FT VM II quidam putant] putant quidam Ga II 990 et] от. Gl II ab magistrum usque ad uiuorum (/. 10n) legi potest in capite De lohanne post falsitatem (/. 1307) in G II pullum ... gratiarum (/. 991)] от. D II 992 ex] от. GFT Va II ut] от. Gl II Sancti Spiritus] Spiritus Sancti Ga B L II Spiritus] от. Al II 994 deest quaestio II in S II cadet] cadit QUO T Wi VaMo AlVBD II et] et septiaes Ga II resurgit] resurget UGFTMo GaBL, surget Gr II 995 sermone] sermonem Gl Ga II utique] autem Ga, от. B II m]om.GFTGrL II cum labitur] conlabitur Va II 996 septiformis] septeformis Gl, septiformi GT, septem formis M, septiformes Ga II gratiam] gratia Al II delinquit] deliquit Al, delinquet GaB, relinquit F II 997 reuoluitur] reuoluetur Gl II hic] hinc B II 998 ipsius] istius Al VM II 999 possit] possint Ga, possunt B II 1o00 De Ecclesiaste] от. Ga, deest caput De Ecclesiaste in S II Ecclesiaste] Ecclesiasten GFT Al B, Aecclesiasten V, Eclesiasten M II Hic add quattuor quaestiones VM II 1001 III ... uiuorum (/. 10н)] от. V II Ec clesiaste] Ecclesiasten: n Gl'sup ', Ecclesiasten GFT B II Et] от. M D II florebit] florebat Al II 1002 et'] от. D II locusta ... dissipabitur] от. Ga II capparis] capparis corr. ex capparus Gl', capparus QU, caparis D II 1003 ibit] habiit G II domum] domo Gl F Va AlM GaB

I38

INSTRVCTIONES I, 1004-1018

Tradunt per haec humanorum membrorum fieri significantiam. 1005 Nam in flore amygdali canos capillos, in inpinguatione locustae tumorem pedum, in dissipatione capparis concupiscentiae frigus ostendit. Quae cum seni in postremae aetatis tempus acciderint, tunc necesse est in terram, id est quasi in aeternitatis suae domum, redeat. Bene tamen haec aeternitatis domus etiam ilia in 1o10 futurum terra accipitur de qua scriptum est: Placebo Domino in regione uiuorum. DE CANTICO CANTICORVM. IIII. Quid est illud, quod de ecclesia scribitur: Fusca sum et speciosa filia Hierusalem? Si fusca, quomodo speciosa? 1015 Quia ante examinationem sui ecclesia pro diuersitate in se consistentium bipertita est, in sanctis speciosa est, in peccatoribus fusca. Sicut et Hierusalem modo sanctam ciuitatem Scriptura compelíat modo peccatricem.

1o10 Ps. 114, 9 Matth. 23, 37

II

1013 Cant, 1, 4

II

1017 cfr Matth. 4, 5

II

1018 cfr

1004 Tradunt] Traduntur Gl II per] pro Г II significantiam] significantia Gl II 1005 flore] florem Gl II canos] canus WiB II capillos] capillis Wi II inpinguatione] impingatione GrL, inpinguacionem Ga, pinguedine Va, inpugnatione Wi II inpinguatione locustae] locustae inpingua tione D II locustae ... pedum (/. 1006)] locusta et humorem G II 1006 tumorem] tumore T, tumorum Ga II dissipatione] dissipationem Ga II capparis] capparis cum Va II concupiscentiae] concupiscentia Q G II 1007 ostendit] ostenditur GaB GrL II seni] от. GlQ UO II seni in] senii Va, sint Ga, sint del B II postremae] postrema GFT Ga II postremae aetatis] postrema aetate D II aetatis] etateis T II acciderint] accederint G Mo GaB, accident F Va M II 1008 terram] terra Gl G II quasi] от. Va GrL II in] от. Gl II aeternitatis] eternitates Ga II suae ... aeternitatis (/. 1009)] от. Gl II 1009 haec] от. D II aeternitatis] ae ternitatis suae domum redeat bene tamen haec aeternitatis Va II domus] domum B II 1010 terra accipitur] от. Al II scriptum est] scribitur GFT GaB, dicitur Va II Placebo Domino] от. Wi II 1011 regione] regionem Gl Ga II 1012 De ... canticorum] от. S II cantico canticorum] ecclesia Va II 1013 Quid est] Quidem U II illud] от. F Va II de] in B II de ecclesia] от. Al II ecclesia] ecclesias S II 1014 filia] filiae G GrL D II 1015 examinationem] examinatione M II diuersitate] diuersitatem Gl II in] inter V II consistentium] consistentum S, conuenientium M II 1016 sanctis] iustis M II est'] от. Va II 1017 Sicut] Sic FT Va GaB II et] et in M, от. Al II modo] от. M II sanctam ciuitatem] ciuitatem sanc tam D II Scriptura] Scripturam S, от. D II 1018 compellat] commemo rat S, appellat Mo II modo peccatricem] от. S

INSTRVCTIONES I, 1019-1031

139

V. Nomen fratruelis quid sibi uult in Canticis canticorum? Ecclesia cuius nomine illic ad Saluatorem ista dicuntur fratruelem uocat Christum qui sit filius synagogae; et quia ecclesiam synagogae sororem in sanctis nostri interdum sentire uoluerunt, idcirco secundum quandam Scripturae elocutionem Christus ecclesiae fratruelis appellatur et sponsus. 1025

DE EVANGELIO MATTHAEI

I. Quam ob causam in propheta euangelistae quattuor diuersa animalium specie designantur? Matthaeus hominis optinet formam, quia a natiuitate hominis orditur dicens: Liber generationis lesu Christi filii Dauid, filii 1030 Abraham. Marcus leonis specie praefiguratur, eo quod ut leo ingenti intulit uoce: Vox clamantis in deserto: parate uiam Do-

1019 cfr Cant, 1, 13; 1, 15; 2, 2 et seqq. 1, 1 II 1031 Marc, 1, 3

II

1026 cfr Ez. 1, 5

II

1029 Matth.

1019 deest quaestio V in S II fratruelis] patruelis M II Canticis] Cantico G F Va AlVM GrL, Cantica T, Cantici Wi II 1020 nomine] notamine corr. ex nomine Gl', notamine G II Saluatorem] Saluatore Al II ista] istam Wi II 1021 et ... synagogae (/. 1022)] от. GFT Va II quia] qui Wi II ecclesiam] ecclesia Gl Al D II 1022 synagogae sororem] soror sinagogae D II sororem ] sororo//s Mo II sanctis] scripturis M II nostri] nostris Gl G II uoluerunt] uolunt Va II 1023 quandam] quadam M II Scripturae elocutionem] elocutionem Scribturae V II elocutionem] locutionem U Va II ecclesiae] ab ecclesia D II 1024 fratruelis] patruelis M II appellatur] appellantur Q U II et] от. Gl II 1025 De ... Matthaei] De euangelistis cur diuersa animalium specie designantur GrL II 1026 ob causam] от. GlQUO II propheta] prophetae T II diuersa] diuersarum D II 1027 animalium] animalia in Q U F, anima//lium Va II specie] spe cies Ga II designantur] designatur S II 1028 Matthaeus] Mattheus (Matheus V) qui et Leui VM II hominis'] hominem Q U, hominis legitur post formam in GFT II a natiuitate] natiuitatem D II 1029 orditur] oritur AlM B II generationis] generationum M II 1030 Abraham] Abraam TAl, Abraham euangelizauit (euuangelizauit M) autem in iudaeam (iudea M) he breo sermone VM II Marcus] Marcus interpres petri VM II leonis] leoni Va II specie] speciem Gl V, spetiem G II praefiguratur] prefiguratus Ga II ut] от. Wi II ingenti] от. Wi II 1031 intulit] tullit G, tonet Va II uoce] uocem Gl G II clamantis] clamantes Gl II Domino] Domini GlQ US BD L, post Domino responsio augetur in VM

I4o

INSTRVCTIONES I, 1032-1046

mino. Lucas adnuntiatur in uitulo, quod a sacrifiais uel a sacer dotio sumat exordium scribens: Fuit in diebus Herodis regis ludaeae sacerdos quidam nomine Zaccharias. lohannes aquila 1035 praenotatur, quia spiritu euolans ad superna tamquam de sublimi profert dicens: In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. II. Quomodo accipiendum est, quod Dominus lesus Christus Dauid filius dicitur, cum utique natus non sit ex loseph qui ex 1040 Dauid stirpe descendit? In coniugium tunc ludaei secundum legem de consanguinitate proximas assumebant, nec dubitandum est, quod hac ratione etiam Maria ex eadem tribu ueniens sicut loseph ex Dauid stirpe processerit. Ideo autem per generationem loseph origo Mariae 1045 significatur, quia consuetudo Scripturarum est uirorum potius quam feminarum seriem in generatione contexere. Cuius Mariae

1033 Luc. 1, 5

II

1036 loh. 1, 1

II

1038 cfr Matth. 1, 1

1032 adnuntiatur] designatur D II adnuntiatur in uitulo] in uitulo ad nuntiatur Va II uitulo] uitulum T II quod a] quo ad Mo II a'] aut B, от. Gl G II sacrifiais ... a] от. M II a'] ad Va, от. Gl II sacerdotio] sacerdotibus Q U O G M, sacerdotium Al II 1033 sumat] summat Al II sumat exordium] от. M II sumat exordium scribens] exordium summens ait D II scribens] dicens S V, scribent Ga II Fuit] от. B II Herodis] от. GrL II ludaeae] ludae Gl GF V O, lude T Va, ludae erat B, от. Ga II 1034 quidam] quaedam G, от. S II quidam nomine] nomine qui dam F II Zaccharias] Zaccharis P, Zacharias Gr, Zacarias L, post Zaccha rias responsio augetur in VM II post lohannes responsio augetur in VM II aquila] aquilam Gl II 1035 praenotatur] pronuntiatur B II quia] qui Al II euolans] peruolans S, uolans Wi II euolans ... tam (uocis tamquam)] от. G II ad] от. Gl II superna] supernam QU, super Ga II tamquam] quam G, quasi Ga II sublimi] sublime Ga, sublimia M II 1036 profert] proferet G II dicens] от. F II et ... Verbum (/. 1037)] от. B II 1037 post Verbum add tres quaestiones V II 1038 est] est illud Ga II 1039 dicitur] dixerunt Ga II natus non sit] non sit natus VM II qui] quia G II 1040 stirpe] de stirpe £/, stripe Wi II descendit] discindit S II 1041 In] oт. M II coniugium] coniugio S II ludaei] ludaeis £/, ludeis5 II consanguinitate] consanguinitatem Gl II 1042 proximas ] proximam G, proxima FT VaMo AlVM GaD II assumebant] adsummebant Al II hac] ac Gl Al Ga II ratione] rationem Gl Ga, relatione G II 1043 Maria] Mariam Gl II eadem] eodem corr. ex eadem Gl', eodem G II ueniens] uenient Ga II stirpe] stirpe discindit immo S, stripe Wi II 1044 Mariae] Maria Wi S II 1045 Scripturarum] Scripturarum uel mos (uel sup. /.) B II uirorum] uerorum S II 1046 generatione] generationem GIQFWiGa II Cuius] Quae S, Gui D

INSTRVCTIONES I, 1047-1061

141

quia cognata, sicut legitur, fuit Elisabeth, quae fuisse scribitur de filiabus Aaron, manifestissimum est, quod in Christo secundum carnem ex utroque genere conuenerit regum scilicet sacerdotum1050 que successio. III. Euangelista Matthaeus loseph genitum ex lacob dicit et quomodo Lucas eum ex Heli fuisse commemorat? Ideo quod alter secundum naturam, alter ei secundum legem pater fuerit. Consuetudo namque apud ludaeos ex lege erat, ut 1055 defuncti fratris uxorem ad suscitandum semen superstes frater acciperet. lacob ergo atque Heli uterini fratres fuerunt, quorum superiore defuncto posterior usus est ex lege coniugio. In eorum commemoratione Matthaeus loseph prosapiam per regiam originem texuit, Lucas generationem eius sacerdotali successione de1060 duxit. Pater tamen loseph secundum naturam haud dubie lacob fuit.

1047-1048 cfr Luc. 1, 36 et Luc. 1, 5 Luc. 3, 23

II

1051 cfr Matth. 1, 16

II

1052 cfr

1047 scribitur] от. M II 1048 Aaron] Haaron Al II manifestissimum] manifessimum P, manifestum D II 1049 utroque] ut//roque P, uteroque T II conuenerit] conueniret Gl Ga II regum] regnum G II 1051 desunt quaestiones lll-Xll in S II et] от. M Gr L II 1052 eum] от. G II fuisse] от. G FT II commemorat] commorat Gl II 1053 Ideo] Ita Al II alter] aliter Gl, al//ter G II naturam] natura Va II ei] от. B II ei secundum legem] secundum legem eius D II 1054 pater fuerit] fuerit pater V II apud ludaeos] ludeis Va II ludaeos] ludeos corr. ex eos Gl', eos QUO II erat] erant T II 1055 defuncti] defunctis Wi II semen] semen ei Ga II superstes] superstis P Wi, supprestis M II 1056 acciperet] acceperit B, post acciperet responsio augetur in VM II ergo] от. VM II at que] et VM II fratres] fratris Gl II fuerunt] от. VM II 1057 superiore] superiore fratre Al II superiore ... fuit (/. 1061)] от. VM: contra legitur al ter id est iacob fratris helii (heli M) sine liberis defuncti uxorem ex mandato legis accipiens genuit ioseph natura quidem genuit suum filium (filium suum M) quod et (propter quod M) scribitur iacob autem genuit ioseph. Secundum legis uero praeceptum helii (heli M) efflcitur filius (filiis M) quia (quam M) iacob ad suscitandum fratris (fratri M) semen uxorem fratris acciperet (acceperatAO VM II usus] rursus Wi II coniugio] coniugio copulatus Wi, coniugium Ga II 1058 commemoratione] commemorationem G Ga II lo seph] от. GrL II prosapiam] sabia Ga II per] pro Va II 1059 texuit] texit Va II sacerdotali] sacerdotalis Gl Wi, sacerdotalem B II succes sione] suscessionem Gl B II 1060 naturam] nacionem Ga II haud] aut GFT Va Al, non GaD II haud dubie] haudubie P

142

INSTRVCTIONES I, 1062-1079

IIII. Quare in euangelio Maria loseph coniux dicitur? Consuetudo est Scripturarum, ut etiam sponsas appellet uxores.

1065

V. Quid est, quod legimus : Ipse uos baptizabit Spiritu Sancto et igni? Quia per Spiritum Sanctum uel peccata exuruntur in nobis uel sanctificatio tribuitur uel caritatis in passionibus tolerandis feruor accenditur. Aut certe quia Spiritu baptizati diuino iudicio exami1070 nabimur. Sunt qui dicant apostolos Spiritu Sancto baptizatos esse, cum super eos ignis apparuit. VI. Qualiter accipiendum est de columbae illius corpore in qua ad Saluatorem Spiritus Sancti patuit manifesta descensio: utrum ante iam fuerit, an ad tempus factum subito apparuerit? 1075 Vtique ad tempus ostensum. Nam ut signum uisibile Sancti Spiritus qui erat inuisibilis monstraretur, uerum quidem corpus columbae illius per diuinam potentiam, sed in tempore factum ad horam apparuisse ac deinceps destitisse credendum est. Angeli uero cum se humanis offerunt oculis, creduntur, ut quorun-

1062 cfr Matth. 1, 20 Matth. 3, 16; Luc. 3, 22

II

1065 Matth. 3, n; cfr Luc. 3, 16

II

1072 cfr

106г coniux] coniunx QUD II 1063 sponsas] sponsam corr. ex spon sas Gl', sponsam G U II sponsas appellet] sponsae appellentur Va B GrL, sponsae uocentur D II appellet] appellaret F, appellentur V, appellent// M, appellent О II uxores] uxorem U, uxoris Ga, post uxores add unam quaestionem V \\ 1065 legimus] dicitur D II baptizabit] baptizauit GlU G FT Mo VM GaBD II Spiritu] in Spiritu Gl FT Va AlVM B D II 1067 Quia] Quae G II per] a G, от. Ga II Spiritum Sanctum] Spiritu Sancto G B II exuruntur] exuuntur QU II 1068 tribuitur] tribuetur Gl GaB II tolerandis] tolerandi D II 1069 baptizati] от. Va II diuino] aeterno B II examinabimur] examinabitur Q Mo Ga, examinabuntur U D II 1070 Sunt] Sunt quidam D II dicant] dicunt WiMo, dant Ga II Spiritu] Spiritus Ga II 1070-1071 Spiritu Sancto baptizatos esse] baptizatos esse Spiritu Sancto GrL II 1070 Sancto] от. D II baptizatos] baptizatus Gl Ga II 1072 corpore] speciae Ga II in] hi Mo II in ... Sancti (/. 1073)] quae in aqua a Saluatore descendit et Spiritu Sancto B II qua] aqua GFTVa, qui Mo II 1073 Saluatorem] Saluatore Gl II Spiritus] Spiritui Ga II Sancti] Sanctus G T II patuit] apparuit V, putauit Va, potuit M II 1074 apparuerit] apparuit Gl Mo II 1075 Vtique] Vtique manifeste D II ostensum] ostensum est О D, ostensuri B II Nam] от. Va II ut] et Ai II uisibile] uisibilem V Mo, uisibili B II Sancti] Sanctus F II 10751076 Sancti Spiritus] Spiritus Sanctus G II 1077 illius] illis Al II 1078 horam] ora Al II est] от. V II 1079 cum] dum V II offerunt ocu lis] oculis offerunt M II creduntur] feruntur V

INSTRVCTIONES I, 1080-1097

143

1080 dam opinio est, ex isto crassiore aere, id est uicino terris ad praesens corpus assumere. Porro autem uocem aliquam ita putantur exprimere, cum inlisus huic aeri ictus tamquam palato uerborum sonum reddet. VII. lustis promittitur regnum caelorum; et quomodo etiam hoc 1085 dicitur: Quoniam ipsi possidebunt terram? Quia nouum caelum et noua terra in futuro repromittitur iustis, ut tunc cum Deo sicut angelí utrumque possideant. VIII. Cum dicat Saluator Tyrum et Sidonem paenitentiam agere potuisse, si in eis diuinarum apparuissent signa uirtutum, 1090 quapropter illic facta non sunt quae salutem fuissent credentibus adlatura? Quia Dominus ac Saluator pro diuina dispensatione non uenerat, nisi ad oues quae perierant domus Israhel; et quid est, quod non uenerat nisi ad oues domus Israhel? Quia inter reliquas us1095 quequaque nationes specialius unum Israhel Deum coluit atque, ut ita dixerim, peculiaris Dei quondam populus fuit ob merita Abrahae ac patriarcharum uel Dauid, quibus Christus proprie re-

1084 cfr Matth. 5, ID II 1085 Matth. 5, 4 II 1086 cfr Apoc. 21, 1 1088-1089 Tyrum - uirtutum] cfr Matth. n, 21 II 1093 Matth. 15, 24 1095-1097 cfr Deut. 7, 6; Gen. 22, 8; Ps. 131, n

1080 crassiore] crassiorem Gl II uicino] uicinio Va, ex uicino B, uiciniore GrL II 1081 praesens corpus] corpus praesens M II autem] от. D II aliquam] alia quam M, aliam B II 1081 exprimere] ex priore Ga II inlisus] inlisos B, in illius M II huic] hic Al V II aeri] aere QU II ictus] hictos Al, impetum B II 1083 reddet] reddit UO Va Al GaD, reddat F Mo, reddedit Gl II 1084 lustis] Quomodo iustis V II hoc] от. M II 1085 Quoniam] от. QU II ipsi] от. GrL II terram] terra Ga II 1086 Quia ... terra] от. Gl II noua terra] nouam terram G Ga II in fu turo] от. Va II repromittitur] promittitur M II 1087 ut] et B, ut et D II tunc] cunctis Ga II angeli] от. Wi V II 1088 dicat] dicit GlQUO II Tyrum] Tiro Ga II 1089 in] in uicem B, от. Gl II 1090 quapropter] quia propter Gl'""'" , quia propter G O, qua re D II facta] facte Ga II fuis sent] fuissent ne Gl, fuisse M II 1092 ac] hac M, et B II Saluator] saluatur Gl, Saluator noster Ga II pro] propter M II dispensatione] dispensationem Ga II 1093 quae perierant] от. D II et ... Israhel (/. 1094)] от. VMD II et ... Israhel (/. 1095)] от. Va II 1094 Quia] Qui D II usquequaque] usquaque U II 1095 nationes] rationes Ga II specialius] specialis GlU F B, spetialis GT, specialiter V, specialí M, speciali usu Mo II unum] unus Gl FT II Israhel] от. Gr D II Israhel Deum] Deum Israhel QUO II Deum] Dominum M II coluit] colunt Mo II 1096 Dei] Deo V II quondam] quodam B II ob] quod О, от. QU II merita] merito V II 1097 ac] hac Mo M, от. D II patriarcharum] patriarchae D II proprie] proprie est B II repromissus] promissus D

144

INSTRVCTIONES I, 1098-1115

promissus atque ex eorum stirpe descendens inde ipsam carnem in qua terris apparuit assumpsit. Sed tamen quia uirtutes postea UDO et in gentibus factae sunt, ita testimonium hoc intellegi potest, ut ubi dicit non ueni nisi subaudiatur illo prius, ut sic et testimonii ueritas et misericordia Dei in uniuersos prompta magis clareat.

VIIII. In euangelio dicit Dominus et Saluator noster: lugum meum lene est et onus meum ¡eue est; et quomodo legitur in 1105 psalmo: Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias du ras? Equidem manifestum est, quod omnes qui uolunt in Christo pie uiuere persecutionem patiuntur, sed tamen diligentibus Deum quae sunt dura in re praesentium efficiuntur leuia in spe futuron10 rum. X. Quid intellegendum est loco illo in quo scribitur: Orate, ne fiatfuga uestra hieme uel sabbato? Secundum historiam ita intellegendum est, ne fiat fuga uestra hieme, id est ne tribulatio fugae temporis accumuletur iniuria. Ne 1115 fiat fuga uestra sabbato: ne eo utique die quo habere requiem

1098-1099 cfr Rom. 1, 3 II 1101 Matth. 15, 24 II 1103 Matth. n, 30 1105 Ps. 16, 4 II 1107-1108 cfr II Tim. 3, 12 II m1 Matth. 24, 20

II

1098 eorum] quarum V, eodem M II stirpe] stripe Wi II 1099 uirtu tes] uirtutis Gl B II 110o et] от. V II factae] facta Va II ita] ita in Wi, от. D II hoc] ad hoc S II potest] от. D II ut] от. G M II 1101 nisi] от. Al II illo] illi B II sic] sit B II testimonii] testimonium V D II 1102 misericordia] misericordiam Gl II Dei] от. D II in uniuersos] от. VM II 1103 et] от. T II lugum] lugum enim D II 1104 lene] suaue Q U G M, leue Mo Al II lene ... meum] от. B II leue] suabe Al II est'] от. D II 1105 duras] tuas Wi II 1107 Equidem] Et quidem Q II 11071108 uolunt in Christo pie uiuere] pie uolunt uiuere in Christo D II 1108 patiuntur] patientur Wi II 1109 re] rerum Wi, rem Ga, от. QUGFT Va M D II praesentium] praesenti uita F, praesenti GrL, praesentiarum D II in'] от. Wi II 1111 Quid ... scribitur] Quomodo intelligendum est quod dicitur D II loco] de loco: de Gl' , de loco G F Va GaB II in quo] ubi V II scribitur] inscribitur P II 1112 uestra] от. U II hieme ... uestra (/. 1113)] от. F II 1113 ita] от. VM II ita intellegendum est) intel legendum est ita B II uestra] add Gl' II 1114 hieme] hieme (hyeme D) uel sabato (sabbato D) GaD II id est] от. Va II tribulatio fugae] tribulationis fuga et corr. ex tribulatio fuge Gl', tribulationis fuca et G II fugae] fuga S II iniuria] in iniuria GaD II 1115 uestra] uestra hieme uel QU II ne eo] от. M II eo] от. F Wi II quo] quod Va, qua M

INSTRVCTIONES I, 1116-1130

145

uacationemque consuestis. At uero secundum intellectum superiorem, ne fiat fuga uestra hieme uel sabbato ita accipi potest: ne uos fuga illa deprehendat aut in peccatis algentes aut a bonis operibus otiosos. mo XI. In eodem Matthaeo scribitur: Dico autem uobis: non bibam amodo de hoc genimine uitis usque in diem ilIum quo illud bi bam uobiscum nouum in regno Patris mei; quid hic sequemur? Regnum Dei, ut docti interpretantur, ecclesia est in qua cottidie bibit sanguinem suum Christus per sanctos suos tamquam 1125 caput in membris suis. XII. Quid causae est, quod dicitur: Amodo uidebitis Filium bominis sedentem ad dexteram uirtutis et uenientem in nubibus caeli? Et alio loco dicitur non uisuros uenientem in nubibus caeli nisi nouissimo tantum die plangentes omnes tribus terrae et tunc 1130 uidebunt Filium hominis in nubibus caeli?

Matth. 26, 29

II

1126 Matth. 26, 64

II

1129 Matth. 24, 30

1116 uacationemque] uocationem Gl, uocationemque G, uagationemque Al II consuestis] consuistis GlQUO G Mo AlV GaB, consueuistis D II intellectum] intellegentiam V II 1117 ne] nеc G II ita] id GlQUO II 1118 deprehendat] conprehendat VM II aut'] ut V II in] a VM II in peccatis algentes] peccati algentis D II algentes] algentis G, agentes GlQUO II a] add P', in GlQUO G F Mo Al GaB D II 1119 operibus] opus G II otiosos] P' 'u ""., otiantes G FT Wi VaMo Al VM O Ga, ociantes B, otiosantis Gl D, otiosantes Q U, post otiosos (otiantes VM) add septem quaestiones V, duas M II 1120 Matthaeo] Matheus Gl II 1121 amodo] modo Q U, ammodo D II in] от. T II diem] die Gl II diem ... in (/. 1122)] от. Ga II quo] quod Gl T AlV II illud] ilium Q U Mo D II 1122 nouum] от. M II regno] regnum Gl II quid] quod F II quid ... sequemur] quid sequitur D II sequemur] sequimur GlQUO GFTVa Al Ga, sequitur Mo B, intellegendum est VM II 1123 ut] quod Q II ut docti] quodocti U II docti] от. V II qua] quia T II 1124 sanguinem suum] sanguine suo Al II suum] meum B II Christus] lesus Christus M II 1125 suis] meis B, suis et (et от. V) aliter bibiturus est letitia (laetitiam V) exultationemquae (exultationemque V) quae per uinum significatur cum sanctis suis in regno caelorum cum fuerit Deus omnia in omnibus VM II 1126 causae] causa QU AlV Ga, от. D II dicitur] scribitur F, dixerunt Ga II 1127 ad dexteram] a dextris B O GrL II uirtutis] uirtutis Dei Ga, om.VO II et] add Gl' II 1128 Et] Et in G II Et ... caeli (/. 1130)] от. Va AlV II dicitur] dixerunt Ga II uisuros] uisurus Gl GaB, uisurum M II uenientem] ueniente B II 1129 nouissimo] in nouissimo Gl B, nouissimam Ga, nouissima D II nouissimo tantum die] nouissimum tan tum diem U II tantum die] tuba canente et sint D II die] diem B II plangentes] plangentis G II omnes] omnis Wi II tribus] tribubus £/ II 1130 hominis] hominis uenientem M

146

INSTRVCTIONES I, 1131-1145

Quia in hoc primo corporis, id est ecclesiae, aduentus adnuntiatur per manifestationem claritatemque signorum, ille uero alius aduentus capitis est, id est ipsius Christi. In illo aduentu per membra sua Christus uenit, in hoc per se ipsum. UBS

DE MARCO.

I. Quid significat in euangelio, quod dicit: Qui enim habet dabitur illi, et qui non habet etiam quod habet auferetur ab illo? Verbi gratia, ut si fidem habens caritatem non habeat, etiam ipsa fide careat quam forte habere uidebatur; sicut ludaei per 040 scripturam diuinam non intellegentes Christum etiam ipsam quam se putabant tenere Dei notitiam perdiderunt et Filium non recipientes etiam Patrem non habent. II. Marcus euangelista tertia diei hora Dominum significat esse crucifixum; et quomodo alius euangelista horam sextam qua cru1145 cifixus sit fuisse commemorat?

1136 Marc. 4, 25 II 1143-1144 tertia - crucifixum] cfr Marc. 15, 25 1144-1145 horam - fuisse] cfr Luc. 23, 44

1131 Quia] Qui Ga II ecclesiae] ecclesia Ga II 1132 claritatemque] от. D II ille] illi Ga II 1133 capitis] capites Gl II capitis ... aduentu] от. G II est'] от. M II In ... Christus (Л u34)] от. Ga II aduentu] aduentum Gl Wi, aduento Q U II 1134 hoc] isto M II de partibus non genuinis codicis S mihi liceat reicere ad Introductionem II 1135 De Marco] от. Mo, desunt quaestiones I-II in S II 1136 significat] significatur M II in euangelio quod dicit] quod dicitur in euangelio D II 1137 illi] ei GFT V B, от. Ga II et] от. G II habet etiam] uidetur habere GaB II auferetur] aufertur M II illo] eo Va VM II 1138 gratia] gratiam Gl II ut] от. VM GrL II ut si] aut Va II si] от. Wi II habeat] ha bens Q U, habuerit B II etiam] etiam et Af II 1139 ipsa] ipse Wi II ipsa fide] ipsam fidem M II careat] carebit GrL II forte] forte solam VM II uidebatur] uideatur Gl II 1140 diuinam] diuina Al Mo II non] от. Wi II ipsam] ipsa Gl II 1141 quam] in quam G, от. FT II puta bant] putabunt G II tenere] habere Q U V, от. D II 1142 recipientes] accipientes M II Patrem] partem Mo II Patrem non] nec Patrem Va II 1143 diei] die U, от B II diei hora] hora diei Gl II Dominum] Domino B II esse] esse Christum V II 1144 et] от. D II horam sextam] hora sexta Gl B II qua] quasi V II 1145 fuisse] от. D

INSTRVCTIONES I, 1146-1162

147

Quia hic illam poenae horam in scriptis suis rettulit qua uere crucifixus est. At uero ille horae anterioris tempus commemorandum putauit quo de eo ludaeis adclamantibus iudicatum est, quasi per anticipationem relationis ea hora crucifixus sit qua ius1150 sus est crucifigi. Sed tamen in hac ipsa passione eius sic tenere debemus, quod ita homo ille qui adsumptus sit pro eiusdem uoluntate pertulerit, ut Verbum illud quod in principio apud Patrem erat inuiolatum intemeratumque permanserit; ergo illud iniuriae obnoxium fuit quod pro humana infirmitate susceperat, illud 1155 uero incorruptum mansit quod diuina aeternitas possidebat. DE LVCA. I. Quid est, quod scribitur in Luca de Zaccharia sacerdote, quod esset de uice Abia? Viginti quattuor sortibus in ministerium templi distributi и60 fuerant sacerdotes, ut in ordine uicis suae quisque sacerdotali fungeretur officio; in hoc ergo ordine octauam sortem Abia habuit de qua uice Zaccharias sacerdos fuit.

1157 cfr Luc. 1, 5

II

1161 octauam - habuit] cfr I Par. 24, 10

1146 Quia] Qui T II hic illam] illic Mo II poenae] penam corr. ex pene Gl', paene Q Ga, poenam G, pene Wi Va Al O, paenae V II horam] hora Gl II in] от. O II in ... rettulit] inscribitur Q U II scriptis] scripturis F Va II qua] quia GlB, quam U II 1147 ille] illius S II anterioris] anteriores G Va, interioris M II 1148 putauit] putabit Al B II quo] quod Wi AlVM Ga O II quo de] quod G II quo de eo] quod de eis Va II 1149 per] pro Gl II qua] quia F Ga II iussus] iustus Ga II 1150 in] от. GrL II hac] от. D II sic] sicut Wi II 1151 ille] от. D II qui] quia Wi II uoluntate] uoluntatem GlUM II 1152 illud] illum Gl D, от. Va II apud ... erat (/. 1153)] erat apud deum D II Patrem] Patre V II 1153 erat] от. Ga II 1154 obnoxium] obnoxiae F, obnoxie T II fuit] от. F II pro] от. O II infirmitate] infirmitatem Gl II susceperat] susciperat GFT Wi Ga II 1155 diuina] diuinae Gl II possidebat] possedebat Gl T Ga, possidebit B II 1157 deest quaestio I in S II Quid est] De Luca quidem U II in] de Al II de ... sacerdote] Zachariam sacerdotem Gl II Zaccha ria ] Zaccharia : prius c P' sup ', Zacharia Q UO GFT VaMo VGaBDGrL II 1158 esset] esse Q T II 1159 sortibus] sordibus F II 1159-1160 distributi fuerant] distributum fuerat B II и60 fuerant] fuerunt M II ordine] ordinem Ga II uicis] uices Ga II quisque] unusquisque VM II sacerdo tali] sacerdotalis Wi, sacerdotale B II 1161 fungeretur] fungerentur M Mo B II ergo] от. V II ordine] ordinem Gl Ga II sortem] от. B II Abia] Auia T II 1162 uice] uicem et Gl, от. B II Zaccharias] Zacharias GlQUO G T Mo VGaBD GrL II Zaccharias sacerdos] sacerdos Zacharias Va II sacerdos] от. Wi

I48

INSTRVCTIONES I, 1163-1176

II. Qui illi sunt qui in scripturis sacris nomina antequam nascerentur acceperint? 1165 In nouo testamento praeter Saluatorem solum legimus Baptistam lohannem, in ueteri uero quattuor sunt Isaac, Ismael, Sa lomon, uel losias qui ortu uideantur iuniores esse quam nomine. III. Ad aduentum matris Domini quomodo lohannes adhuc sensu carens in utero potuit exultare materno? 1170 Aut matris magis sensu uel gaudio a quibusdam factum existimatur, ut etiam interioribus potuerit exultare uisceribus, aut certe si hoc ad lohannem potius referri placet, inter miracula diuina reputandum est, sicut et illud, cum uox asinae in sonum sermonis erupit. 1175 IIII. In eodem euangelio quid sibi uult illud, quod legitur: Fac tum est autem in sabbato secundo primo, cum transiret per sata,

1165 cfr Luc. 1, 31 et 1, 13 13, 2 II 1168 cfr Luc. 1, 44 1175 Luc. 6, 1

II II

1166-1167 cfr Gen. 17, 19 et 16, n; III Reg. 1173-1174 uox - erupit] cfr Num. 22, 28 II

1163 Qui'] Qui corr. ex Quid Gl', Quid G FT Wi II illi] от. GrL II illi sunt qui] sunt illi qui D II qui'] quis Ga II qui in scripturis sacris] in scripturis sacris qui M II in] от. FT II sacris] от. Q II 1163-1164 no mina antequam nascerentur acceperint] antequam nascerentur acceperint nomina B II 1164 acceperint] acceperunt Gl'":orr S G Va GrL II 1165 solum] от. GFT B II solum legimus] legimus solum S II legimus] legimus et S VM II Baptistam] Baptista Gl II 1165-1166 Baptistam lohan nem] lohannem Baptistam GrL D II 1166 lohannem] lohanne Gl II ue teri] uetere Gl II uero] от. D II Isaac] Isac P, Isaac cum nonnullis uariis lectionibus cett. codd II Ismael] Smahel M, Samuhel B II 1167 uel] от. Va D II losias] Osias T II ortu] ortum Gl, orto S II uideantur] uidebantur corr ex uideantur Gl', uidebantur GFT M B, bidebantur Va II iuniores] iuniorum B II post nomine responsio augetur in VM II 1168 Ad] от. GlQUOFT VaMoSM II 1169 sensu] sensum Gl II potuit] poterit S, putatur V II exultare] exaltare Wi II 1170 magis] от. FT QO II sensu] sensum Gl, от. V II gaudio] gaudium Gl II a] от. O II responsio in F incipit cum uocibus A quibusdam II factum] pactum Wi, от. Va II existimatur] extimanturAf II 1171 interioribus] in interioribus: in Gl', in interioribus G B II potuerit] faterit S II 1172 si ... lohannem] oт. S II hoc] от. GrL II ad] in B II lohannem] lohannis Va II re ferri] referre G II miracula] от. S II 1173 et] от. Al II cum] от. S II 1173-1174 sermonis erupit] erupit uerborum M II 1175 desunt quaestiones IIII-VIII in S II In ... euangelio] от. D II In eodem euangelio quid sibi uult illud quod] Quid sibi uult illud quod in eodem euangelio V II sibi] si Ga II uult] uult ut G II illud] от. F B II quod] от. G O II 1176 transiret] transirent Wi Va D L, transiret lesus VM

INSTRVCTIONES I, 1177-1190

149

uellebant discipuli eius spicas, et manducabant confricantes manibus? Quidam hoc loco diem dominicum ita appellatum existimant, n8o eo quod uideatur secundus ab illa legali obseruatione sabbati et primus sit euangelicae gratiae celebritate. Si cui autem hoc mi nus facere uidetur, quod diem ipsum magis sabbati fuisse contendat, quia scriptum sit de eo: Quid facitis, quod non licet in sabbatis? potest forsitam et ipse nihilo minus dies sabbati ita ex 1185 hoc intellegi, ut nunc obseruatione nostra secundus sit qui pri mus quondam fuerit obseruatione ludaica. Rectissime enim dies primus dies dominicus deputatur. V. Quomodo uisionem illam in qua Dominus assumptis tribus discipulis glorificatus est Lucas post octo, alii uero euangelistae 1190 post sex dies subsecutam esse commemorant?

1183 Luc. 6, 2 9, 1

II

1188-1189 cfr Luc. 9, 28

II

1189-1190 Matth. 17, 1; Marc.

1177 uellebant] euellebant Ga II eius] от. G V \\ manducabant] manducabunt M II confricantes] confringentes Wi II manibus] in manibus Va, manibus suis V II 1179 Quidam] Quidam in M II loco] locum G II diem] idem V II ita] itaque Q II appellatum] appellantur V, apellandum Ga II 1180 uideatur] uidebatur B II secundus] secundum B II ab] от. B II obseruatione] obseruationis Q, obseruationem Ga II 1181 sit euangelicae] euangelice sit T II euangelicae] euangelistae Gl II celebritate] celebritatis corr. ex celebritates Gl', celebritatis G, caelebratus D II Si cui] Sicut Ga II cui] от. B II hoc minus] hominus Q II 1182 facere] facile Va, placere Mo II diem] die Gl II ipsum] ipsam QU II contendat] contendant Gl G FT Va V B II 1183 quia] quid Va II sit] est Gl Va M Ga II facitis] facitis inquid M II in] от. VM GaD II 1184 et ipse] от. D II ipse] ipsi B II nihilo minus] nihil hominus Q U Wi VM(mch\lM), nicil ominus/l/ II dies] die Af II 1184-1185 ita ex hoc] hoc ex ita Va II 1185 obseruatione ) obseruationem Gl Ga II nostra] nostram Gl II nostra ... obseruatione (/. u86)l от. FT Va II secundus] secunda Ga II sit]Gl'sup-l II qui]om. Wi II 1186 quondam ... primus (/. 1187)] от. V II obseruatione] obseruatio G, obseruationem Ga II 1187 primus] prima Ga II deputaur] reputatur Va II 1188 uisionem illam] de uisione illa Gl II qua] quam M II assumptis] adsumptus Gl Ga II 1189 disci pulis] discipulus F B II glorificatus] clarificatus corr. ex glorificatus Gl', clarificatus G II euangelistae] euuangelista F

150

INSTRVCTIONES I, 1191-1205

Lucas qui habito Domini apud discípulos sermone post octo dies scribit uisionem hanc discipulis ostensam et eum diem quo Dominus locutus est conprehendit et eum quo lesus glorificatus apparuit. Hi uero qui sex dies indicandos putauerunt mediis tan1195 tum atque integris diebus adnumeratis quasi semiplenum primum ilium diem postremumque tacuerunt.

VI. Rursus in eodem dicit: Erunt enim ex hoc quinque in domo una diuisi, tres in duo et duo in tres diuidentur: pater infilium et filius in patrem suum, mater in filiam et filia in matrem, so1200 crus in nurum suam et nurus in socrum suam. Quid est, quod cum superius quinque uideatur posuisse personas, sex in subsequentibus cum personarum significatione subiecit? Mater et socrus eadem intellegi potest quae per filiam et nurum duobus sit conpellata nominibus ac perinde et in subsequenti 1205 quinque uideri potest numerus personarum.

1197 Luc. 12, 52-53

1191 qui] quia add Gl', quia G GaB II apud discipulos sermone] ser mone apud discipulos D II discipulos] discipulis Wi II sermone] sermonem G F T Ga II 1192 scribit ) scripsit GaD, scribet Al Mo, discribit B II uisionem] uisione Q II hanc] от. GrL II discipulis] disciscipulos Q II ostensam] ostensa Gl II quo] quod Gl M II 4193 locutus ... lesus] от. Mo II quo] quod Gl II 1194 indicandos] indicando Wi, iudicandos M, indicandus Ga II 1195 adnumeratis] annumeratus Wi, annumeratis Gr D II primum] от. Va II 1196 ilium] illud Ga II postremumque] postremum Ga II 1197 Kursus] Reuersus О II Kursus in eodem] In eodem rursus G FT, Marcus in eodem rursus B II eodem] eodem idem U II dicit] dicit euangelista V, dicitur D II enim] от. Gl II ex hoc] от. M II 1198 duo'] duos GrL II diuidentur] diuiduntur Gl B O, deuidentur Va II filium] filio Al II 1199 patrem] patre Gl II suum] om. VM II filiam] fi lia G T Va V II matrem] matre G T Va V, matrem suam Ga II socrus] so crum U II UDO nurum] nuram Wi II nurus] no//rus Gl, noms Al Ga II socrum] socram B II suam] suum Wi II quod] от. Mo II 1201 cum] от. Q Wi II uideatur] uide/Aur Q, uideantur Al B II posuisse] proposuisse GFT VaMo GaB II personas sex] personasset О II sex] ex V \\ 12O2 significatione] significationem Gl Ga II 1203 intellegi potest] intelligitur B II per] propter M, pro B II nurum] norum Gl Wi Ga, nurum licet D II 1204 sit] от. GrL II conpellata] complexa D II perinde] perindie F II et] от. D II in] от. M II 1205 quinque] quintus corr. ex quin que Gl', quintus G II uideri] uidere G Ga

INSTRVCTIONES I, 1206-1223

151

VII. In parabola Lazari et diuitis aliquantae quaestiones incurrunt. Aut quomodo diues in tormentis sit ante iudicium aut quomodo digitum Lazari dicat. Numquid corpora apud inferos sunt? Aut ut ipse aquam desideret. Numquid sitim corporis sentiebat? 1210 Haec omnia secundum eos affectus loquitur quos aliquando pro necessitate corporis gesserat. Ceterum ille ante iudicium tormentorum sensus quasi pro loco custodiae in quo erat accipiendus est: reis quippe ipsa custodia etiam ante iudicium non est absque tormentis. In hoc quoque quod apud infernum Abraham 1215 uidet haec subesse, a quibusdam ratio putatur, quod omnes etiam sancti ante aduentum Domini lesu Christi ad inferna, licet in refrigerii locum, descendisse dicuntur. Alii opinantur locum il ium in quo Abraham erat ab illis inferni locis in superioribus constitutum, propter quod dicat Dominus de illo diuite : Eleuans 1220 oculos suos cum esset in tormentis uidit Abraham de longe, sinumque ipsius Abrahae designari illius regionis quietem. VIII. Quomodo istud accipiendum est, quod legimus: Regnum Dei intra uos est?

1206 Luc. 16, 19-31 12O9 cfr Luc. 16, 24

II II

1207 cfr Luc. 16, 23 12I9 LUc. 16, 23

II

II

1208 cfr Luc. 16, 24

1222 LUc. 17, 21

1206 parabola] parabule Wi \\ Lazari] //el//azari M II diuitis] diuites Go II quaestiones] questionis Al II 1207 Aut] от. Mo II quomodo'] quomodo digitum Ga II diues] diuis// P II sit] от. V \\ 12o8 digi tum] digito Q, от. Ga II Lazari] Eleazari Al II inferos] inferus G II sunt] sint Va II 1209 Aut] del Gl', от. G M B II Aut ... desideret] от. O II ut] om. FTVaMoV Ga II aquam] quam Va II sitim] situm Q, sitem B, siti in Va II sentiebat] siciebat Wi, sentiebam B II 1210 affectus] affectos GlU T, affectu Va, adfectus M, adfectos B II loquitur] от. GlQUO II quos] quas Ga II 1212 sensus] sessus Ga II pro loco] loca Va II custodiae] custodia corr. ex custodiae Gl', custodia G II quo] quod Ga II accipiendus] accipiendum Q M II 1213 quippe] quippe hoc est (esse D) sine dubio GaD II ante iudicium] от. GFTB II 1214 In ... quoque] от. D II quod] от. Va II infernum Abraham] Abraham infer num Va II 1215 uidet] uidit Gl FAl Ga D II haec] hac Va II 1216 ante ] от. Wi II Domini] Domini nostri QUO F II Domini lesu] от. D II 1217 in refrigerii] ad inferni V II Alii opinantur locum illum] locum illum alii pinantur Va II 1218 quo] qua G II illis] illi Al II 1219 dicat] dicit Q U II dicat Dominus] Dominus dicat D II illo] illa Ga II Eleuans] Eleuans autem О II 1220 suos] от. B II sinumque] sinuque GrL II 1221 ipsius] ipsum G FT Va M GaB II designari] designare G II regio nis] regionibus G II 1222 istud] от. D II est quod] от. V II legimus] legimur U, legitur D II Regnum] от. Р

152

INSTRVCTIONES I, 1224-1242

In unoquoque pro bonorum malorumque actuum discrepantia 1225 aut Deus regnat aut diabolus, quia necesse est, ut cuius uoluntatem opere procurat, eius imperio uideatur esse subiectus. Itaque si iusti sunt quidam, Deus in his regnare dicendus est, dia bolus, si iniusti. Potest et fides regnum Dei dici, qua itur ad regnum, qua utique iustus uiuit et per quam Christus habitat in 1230 cordibus sanctorum suorum. IX. Quomodo in Luca latroni Saluator dicit : Hodie mecum eris in paradiso, cum utique die illo secundum hominem corpore in terra anima apud inferas fuerit? Potest forte hic pro paradiso accipi ille adtributae quietis lo1235 cus, ubi Abraham esse cum Lazaro in euangelio Saluator ostendit, aut certe ita intellegendum est, quod hanc promissionem Dominus secundum effectum diuinae potestatis impleuerit, quia ubique Deum esse noscendum est. DE IOHANNE. 1240

I. Quadraginta et sex anni adfirmantibus ludaeis secundum euangelium lohannis in aedificatione templi quomodo ostenduntur impleti? 1229-1230 cfr Hab. 2, 4; Eph. 3, 17 II 1231 Luc. 23, 43 2, 20

II 1240 cfr loh.

1224 unoquoque] unumquoque B II pro] от. F II 1225 regnat] regat B II uoluntatem] uoluntate QU FT Mo, uolumtate Al, uoluntas B II 1226 opere] opera B II procurat] curat QUO II 1227 si] от. Va II sunt] sint Ga II quidam] от. G FT Mo B GrL II in his] от. Va II regnare] reg nat G II dicendus] reticendus G II 1227-1228 diabolus ... iniusti] et si inius ti diabolus B, si iniusti diabolus D II 1228 si iniusti] in iniustis M II qua] quia Ga II qua itur] quam igitur M II 1229 qua] quam B II utique] от. D II uiuit] uiuet Ga II quam] aquam F, quem Mo II 1229-1230 habitat in cordibus sanctorum suorum] in cordibus sanctorum suorum habitat M II 1230 sanctorum suorum] electorum D II 1231 Luca] cruce M II latroni] latronis Mo, от. B II latroni Saluator dicit] dicit Saluator latroni D II 1232 paradiso] paradisum U II cum] quod D II die] diae S, diem Al, de Wi V II illo] illum Al II corpore] corpus D II 1233 inferos] inferus Wi II fuerit] fuit Mo II 1234 forte] от. S II accipi] accipe Wi, accepi Ga II ille ... locus] от. S II quietis] quietus B, от. U II 1235 esse cum Lazaro] cum Eleazaro esse S II Lazaro] //1//azaro M II in euangelio] от. S II euange lio] euuangelium M II Saluator] от. O II ostendit] ostendet M II 1236 ita] от. M II quod] quad S, quod in M II promissionem ... diuinae (/. 1237)] от. Gl II 1237 quia ... est (/. 1238)] от. Va II 1238 noscendum] credendum G II 1240 deest quaestio I in S II et] от. FT M B II anni] annis G F Mo B II 1241 in] от. O II aedificatione] aedificationem Gl Q U Al VB D, edificationem Ga II 1242 impleti] inpletis Ga

INSTRVCTIONES I, 1243-1259

153

Salomonem quidem septem tantum annis domum Domini, aedificasse satis constat Scriptura ex hoc dicente: Aedificauitque 1245 eam annis septem. Quadraginta sex uero anni in templi restauratione ponuntur quae habita est in diebus Hesdrae post subuersionem Hierosolymae captiuitatemque ludaeorum. Porro ipsa reparatio exaedificandi templi diu tracta est uicinis in circuitu nationibus opus adsidua infestatione prohibentibus. 1250 II. Quomodo Saluator adsumptum hominem duxit in caelum aut quomodo caelum promittitur sanctis, cum dicat: Nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo, aut quomodo in caelo erat, cum adhuc esset in terra? Secundum carnem in terra erat, secundum deitatem caelo non 1255 deerat. Ideo et ipse ascendit qui descendit, quia licet assumpserit hominem, tamen homo et Deus, hoc est Christus, una persona est, et utique cum ille sit caput, sancti autem membra sint, necesse est ut sequantur membra quo caput praecessit, ut sit in caelo Christi corporis plenitudo.

1244 III Reg. 6, 38

II

1251 loh. 3, 13

1243 septem] от. Mo II septem tantum] tantum septem B II tantum] от. V II tantum annis] annis tantum D II domum] domus M II 1244 constat] constant Mo V II ex hoc] от. Ga II dicente] dicentem Gl Ga II Aedificauitque] Aedificauit Ga II 1245 eam] от. FT II annis] anni U II septem] VIII Ga II Quadraginta] Quadraginta et Q U Wi II Quadraginta sex] XLVII B, от. Ga II sex uero] uero sex M, uero et sex GrL II sex uero anni] uero anni et sex D II anni] anni item M II restauratione] restaurationem Gl M Ga II 1246 habita] inhabitata F II Hes drae] Isdrae Gl II subuersionem] euersionem Gl D, diuersionem Q, subuersione Г, subbersione Va II 1248 exaedificandi] aedificandi GrL, edificandi D II tracta] tractata V, protracta D II 1249 nationibus ... prohibentibus] от. Wi II adsidua] adsiduae G M, adsidam Ga II infestatione] infestationem Gl, infestinatione F, infestacionem Ga II 1250 hominem] homine Gl, hominum B II in] ad Q U II 1251 quomodo] quomodo ipsum D II dicat] dicit F S B II Nemo] ne Ga II 1252 caelum] caelis M II descen dit de caelo] de caelo descendit Q(discendit) U B II 1252 filius ... caelo' (/. 1253)] от. S II 1253 aut quomodo] от. M II in'] de G II in caelo erat cum adhuc esset in terra responsio habetur in M II adhuc] от. Wi II esset] est P, essit S II 1254 in terra erat] erat in terra F II secun dum ... deerat (/. 1255)] от. Gl G II deitatem] deitatem in Va VM, deitatem de S II caelo] caelum Q B II 1255 ipse] ipsi Ga II qui] qui et QU II licet] illicß II 1256 tamen] tamen et Mo II est]eratAf II una persona] unam personam Gl II 1257 est] от. Al II ille] ipse GrL II autem] uero D II sint] sunt GlQU II sint ... plenitudo (/. 1259)] от. Ga II 1258 se quantur] sequamur Q, sequatur S II praecessit] praecesserit Mo, processit B II ut sit] от. M II sit] add Gl', от. QU II 1259 corporis] corpore Q, corpus S II corporis plenitudo] plenitudo corporis L

154

INSTRVCTIONES I, 1260-1277

1260

III. Qualiter illud accipiendum est, quod scribitur: Non enim ad mensuram Deus dat spiritum? Hoc quidam de Filio proprie intellegendum esse confirmant, quia homines dum alii aliis plus minusue capiant, utique ad men suram spiritum accipere uidentur, iuxta illud apostoli: Habentes 1265 autem donationes secundum gratiam quae data est nobis, diffe rentes siue prophetiam secundum mensuram fidei, et cetera. Christo uero unigenito suo qui etiam dat utique non est spiritus ad mensuram datus, quia in eo est omnis plenitudo diuinitatis. IIII. Saluator dicit: Vos ascendite ad diem hunc, ego non a1270 scendo ad diemfestum istum ; et quomodo postea scribitur de eo : Vt autem ascenderuntfratres eius, tunc et ipse ascendit ad diem festum? Veritas mendacium loqui non potest, atque idcirco non aliud a lesu factum est, quam quod se pronuntiauerat esse facturum. 1275 Scenopegia enim sollemnitas ludaeorum non unum diem sed plures dies sollemnitate conplectitur sicut et paschae festiuitas. Ergo quia dixerat, non ascendo ad diemfestum hunc, utique ad

и60 loh. 3, 34 II 1264 Rom. 12, 6 II 7, 8 II 1271 loh. 7, га II 1277 loh. 7, 8

1268 cfr Col. 2, 9

II

1269 loh.

1260 desun1 quaestiones III-IIII in S II illud accipiendum est] accipien dum est illud B II est) от. Va II 1261 Deus] Dei U II Deus dat] dat Deus VM D II spiritum] spiritum sanctum B II 1262 Hoc] Hoc enim D II qui dam] quidem G B O II quidam de Filio proprie] de Filio quidam proprie D II 1263 homines] hominis Wi B II dum] от. Va D II alii] alia Wi II aliis] от. V II plus] от. B II capiant] capiunt Wi, accipiunt Va II utique] ut V, usque B II 1264 spiritum] от. Va II spiritum accipere] accipere spi ritum Al II accipere uidentur] uidentur accipere D II uidentur] uiderentur Va II Habentes ... cetera (/. 1266)] unicuique sicut diuisit Deus mensuram VM II 1265 donationes] donationes corr. ex donationem Gl', donationem QUO II nobis] от. Q Wi II differentes] deferentes Gl, differentis G, differrentes Ga II 1266 prophetiam] prophetia B II secundum ... etiam (/. 1267)] от. Al II mensuram] rationem О II et cetera] add Gl', от. V II 1267 Christo] от. Gl II Christo ... diuinitatis (/. 1268)) от. B II suo] Filio Dei D II dat] data Gl II 1268 quia] quia et Mo Ga II omnis] от. D II 1269 diem] diemfestum QU Va VM BD II hunc]om.g£/ II hunc... diem (/. 1270)] от. F II ego] ergo О II ascendo] ascendam B II 1270 istum] от. V II et] от. M II 1273 atque] ad Q II aliud] от. G II a] ab Va, ait T II 1274 quam] от. F II se pronuntiauerat] nuntiauerat se V II pronuntiauerat] pronuntiauerit M II facturum] factorum Gl, facturam T II 1275 Scenopegia] Scenophagias G, Scenophegia F Mo VM B O GrL D, Scenophaegia Va, Scynophegia Al, Scenophigia Ga II enim] от. G Va B II sollemnitas] sollemnitatis Wi II 1276 dies] от. D II sollemnitate] solemnitatem Gl II festiuitas] festiuitas est B II 1277 Ergo] от. B II quia] qui M II ascendo] ascendam B II hunc... festum (/. 1278)] от. QUO

INSTRVCTIONES I, 1278-1296

1280

1285

1290

1295

155

diem festum ipsum, sicut praedixerat, non ascendit; nam et sequitur in euangelio: Haec cum dixisset, ipse, hoc est Saluator, mansit in Galilaea, ut intellegamus in ea quidem sollemnitate, sed non eundem diem fuisse de quo postea scribitur: Vt autem ascenderunt fratres eius, tunc et ipse ascendit ad diem festum. Potest et figurate intellegi hic dies festus ad quem Saluator se non ascensurum esse professus est, ut in se mutandam festiuitatem doceret. V. Qualiter sentiendum est de loco illo in quo de lesu Christo Saluatore nostro scribitur: Nemo misit in eum manus, quia nondum uenerat bora eius? Hora haec non secundum mathematicos intellegenda est, sed potius hora illa qua ipse crucifigi, qua ipse pati uellet; et ideo nondum uenerat hora eius, quia nondum uniuersa perfecerat, quia nondum cuncta propositae operationis impleuerat propter quae homines terramque uisitauerat. VI. Quomodo intellegendum est, quod Saluator dicit: Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pa ter eius?

1279 loh. 7, 9

II

1281 loh. 7, ID

II

1287 loh. 7, 30

II

1294 loh. 8, 44

1278 ipsum] istum B, illum D II et] от. Al II 1279 euangelio] euan gelio ecce Al II Haec] Et Va II ipse ... Salvator] от. D II Saluator] auctor Wi II 1280 mansit] tunc mansit quidem D II Galilaea] Gallileam Gl II sollemnitate] sollempnitatem B II 1281 sed] et G II non eun dem] Dominum in eodem B II de quo postea] denique D II 1283 quem] quam B II Saluator] от. Va II 1283-1284 se non ascensurum] non ascen surum se VM II 1284 esse] от. D II in] от. Wi D II 1285 doceret] от. Mo II 1286 sentiendum] intellegendum V, sciendum B II de'] in QUO II de' ... Christo] hoc quod de D II loco illo] illo loco V B II quo] qua Mo II Christo] add Gl', от. QU II 1287 Nemo] Et nemo D II misit in eum] in eum misit D II eum] eo U II 1288 hora] horam Gl, от. Va II 1289 haec] corr. ex eius Gl', eius QUO B II intel legenda] intellegendum Ga II 1290 hora illa] illa hora D II qua'] quia Wi M GaB II ipse'] от. V II crucifigi] crucifigitur S II crucifigi ... ipse] от. Va II qua'] quia G S B II qua ipse] uel D II ipse'] от. GrL II uellet] uellit P Gl, uelit F Wi B II 1291 uenerat ... nondum] от. Va II uenerat ... ope (uocis operationis) (/. 1292)] от. Ga II quia] qui G II uniuersa] uniuersa pro quibus uenerat D II uniuersa ... nondum (/. 1292)] от. T II perfecerat] perfecirat Gl, peregerat Wi II 1292 quia ... impleuerat] от. O II nondum] non U, nodum S II cuncta] cunctae QU II propositae] proposita M, prepositae Va II 1293 quae] quod Mo S B II terramque] terram quae M II 1294 deest quaestio VI in S II Quo modo] Nam quomodo Mo II intellegendum] intellegendus V II Cum] Qui V II loquitur] от. Mo

156

1300

1305

1310

1315

INSTRVCTIONES I, 1297-1316

Supra dixerat Dominus ad ludaeos : Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me, et postea : Vos ex diabolo patre estis et desideria patris uestri uultis facere; ille homicida erat ab initio et in ueritate non stetit, quia non est neritas in eo. Cum loquitur mendacium, hic subaudiendum est unusquisque uestrum, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius, id est diabolus. Sunt qui ita disputant: Cum loquitur mendacium, id est diabolus, de propriis loquitur, quia mendax est et pater eius, hoc est mendacii ipsius pater est, quia ab ipso uidetur ortum esse mendacium, ut, sicut Deus Filium ueritatem genuit, ita et diabolus filium genuerit falsitatem. VII. Quomodo accipiendum est illud, quod dicitur: Abraham pater uester exultauit, ut uideret diem meum, et uidit et gauisus est? Prophetae uidentes appellabantur, ideo quod Sancti Spiritus munere ea quae ceteris erant clausa quasi conscii futurorum uidebant, inter quos et Abraham Christum uidit in spiritu. VIII. Dicitur in euangelio: Scimus quia peccatores Deus non exaudit; et quomodo alio loco Saluator dicit: Omnis qui petit accipit?

31

1297 loh. 8, 42 II 1301 loh. 8, 44 II 1315 Matth. 7, 8

II

1308 loh. 8, 56

II

1314 loh. 9,

1297 Dominus] Deus Gl II 1298 diabolo patre] patre diabolo D II pa tre estis] patris eius G II desideria ... stetit (/. 1300)] от. V II 1299 fa cere] perficere D II ille] от. G II erat] erit F II 1300 ueritate] uerita tem Gl II stetit] stetit et B II quia] qui Ga II 1301 Cum] Qui M II hic] his Va II subaudiendum est] subauditur VM II 1302 id ... eius (/. 1305)] от. V II 1303 diabolus] diabulos Gl II Sunt] Sunt etiam Д от. Wi II Sunt ... diabolus (/. 1304)] от. M II qui] que G II ita] от. B II disputant] disputat Wi, putant B II 1304 diabolus] diabulos Gl II de] ex Af II propriis] suo Va II quia] qui Af II 1305 hoc] id B II pa ter est] est pater D II est'] от. Ga II quia] qui B II quia ... ipso] eo quod ab illo D II uidetur] uideatur G M GaBD II ortum] ortus G II 1306 ueritatem] ueritate V, ueritatis B II 1307 ct] от. M II diabolus] dia bulos Gl II filium] от. Q U II genuerit] genuit Gl D II falsitatem] falsitatis G, fallacem B II 1308 accipiendum] intelligendum D II dicitur] dixerunt Ga, scribitur D II Abraham] Abraam TAl II 1309 uideret] uiderit P Gl Ga II et'] от. Q U M II 1311 ideo] от. S II Sancti ... munere (/. 1312)] от. G II 1312 ceteris] ceterum B II clausa ... blasphemant (/. 1370)] от. Ga II conscii] consciis Wi, от. G T Va B II futurorum] fu tura Va, futurum B II 1313 uidebant] uidebantur B, от. Wi II in] от. Wi II spiritu] spiritum G T B II 1314 deest quaestio VIII in S II 1315 exaudit] exaudiat T II quomodo] quomodo in M II loco] in loco: in Gl', от. F II Omnis] Omnes P II petit] petit et QU II accipit] accepit Gl, accipiet et qui querit inuenit et pulsanti aperiet V

INSTRVCTIONES I, 1317-1334

157

Sunt qui ex hoc ita sentiunt: ille, inquiunt, qui dixit peccatores non exaudiri caecus fuerat et plenam adhuc quasi infusus collyrio uidere non poterat ueritatem; certum est autem diuinae mi1320 sericordiae aurem patere pulsantibus. Potest et hac ratione intellegi, quomodo Deus non exaudiat peccatores, ut etiam, si exaudiantur ad impetrandam propriam salutem, non exaudiantur in signis. VIIII. Dominus et Saluator quid est quod in euangelio lohan1325 nis dicit: In iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident uideant et qui uident caecißant? Non minima quaestio, sed nos breuiter pro necessitate, quid hinc doctorum opinio habeat, proferimus. Veni, ut qui non ui dent uideant et qui uident caeci fiant, id est, ut hi qui se non 1330 uidere confitentur et medicum quaerunt uideant; hi uero qui se putant uidere et medicum non requirunt in sua caecitate permaneant. Itaque in hoc iudicium uenisse se dixit, quo discerneret causam credentium et incredulorum. Ergo ut qui non uident uideant, potest intellegi de gentilibus qui uisuri erant per fideni;

1325 loh. 9, 39

II

1328 loh. 9, 39

II

1333 loh. 9, 39

1317 ex] oт. G T B II sentiunt] sentiant M II ille] illi G II 1318 exaudiri] exaudire Gl Wi MB II fuerat] erat V II plenam] plenus V II adhuc] ad hoc B II 1319 uidere non poterat ueritatem] ueritatem uidere non poterat Va II poterat] poterant Q II 1320 aurem] aures D II et] et ad Gl, ex O, от. Wi B GrL II ratione] rationem Gl, rationi Q II 1321 non] от. O II exaudiat] exaudit M L, exaudiet B II exaudiantur] exaudiatur M II 1322 ad ... exaudiantur] от. T II exaudiantur] exaudiuntur Va, exaudiantur nisi GrL II 1324 Saluator] Saluator dicit £/, Salua tor noster B II lohannis] от. D II 1325 In'] от. Gl II iudicium] iudicio Al B II ego] от. GrL II in hunc mundum ueni] ueni in hunc mun dum D II 1326 qui] qui non sed non eras, in S II fiant] fiant quid intellegendum est S II 1327 Non] Non est GlQUO II quaestio] questio est B II nos] nobis F II 1328 hinc] hic G S II habeat] habebat F II pro ferimus] proferemus QUO F S, proferamus B D II Veni] Venit V, Veritatem G II Veni ut] Veniunt S II uident] uidentur 5 II 1329 qui'] от. Q II id est] от. U II hi] от. B II 1330 quaerunt ... medicum (/. 1331)] от. U II 1331 requirunt] querunt M D II permaneant] maneant F II 1332 iudicium] iudicio M VaMo II uenisse se] uenissem S II uenisse se dixit] dixit se uenisse V II se] от. Va Al II 1333 causam] causa Gl S V II et] от. Mo II ut] от. F II 1334 intellegi] intelligi et GrL II gentilibus] gentibus Gl UO GFTWi VM B GrL II qui] qui non G, от. S

158

INSTRVCTIONES I, 1335-1350

1335 et qui uident caeci fiant, accipi de ludaeis potest, qui caecabantur per propriam infidelitatem. X. Quomodo Saluator loquitur: Pater maior me est, et alio loco dicit: Ego et Pater unum sumus?

Dominus lesus ita uerus homo ut uerus Deus, de Patre Deo 1340 Deus, de matre homine homo, illud secundum hominem, hoc secundum Deum locutus creditur; iuxta quam rationem diuinitatis atque humanitatis etiam in reliquis quae aut aequalitatem cum Patre aut humilitatem eius sonant facile intellectus patebit. DE APOSTÓLO AD ROMANOS. 1345

I. Quae intellegentia est capituli illius quod apostolus proponit dicens: Si autem iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, quid dicimus? Numquid iniquus Deus, qui infert iram? (secundum hominem dico.) Absit. alioqui quomodo iudicabit Deus mundum ? Si enim ueritas Dei in meo mendacio abundauit in gloriam 1350 ipsius, quid adhuc ego tamquam peccator iudicor? et non (sicut

1335 loh. 9, 39 3, 5-8

II

1337 loh. 14, 28

II

1338 loh. 10, 30

II

1346 Rom.

1335 et] ut D II accipi] accipiendum est B II accipi de] accepite S II de ludaeis] ludeos Af II ludaeis] his Q II qui] quia О II 1336 per] от. B II propriam] propria Gl II infidelitatem] incredulitatem D II 1337 et] от. S II 1339 lesus] lesus Christus Gl VM D II ita] ita est D II homo] homo ut uerus homo Q II uerus'] ueros Gl II Patre] Patre uero GlQU II 1340 Deus]om. G II 1341 Deum] Deo Wi II locutus] locutus fuisse M II iuxta] iusta G II rationem] ratione Gl V II 1342 atque hu manitatis] от. G T Va S B II \n\om.QUS II in ... quae] от. M II aut] ut Wi II aequalitatem] aequalitate S O II cum ... humilitatem (/. 1343)] от. O II 1343 humilitatem] humanitate S, humilitatem humanitatem B II sonant] sonat M II post patebit unam quaestionem add AlMV, qui solus ad priorem alteram add. II 1344 De ... Romanos] от. Q II ad Romanos] от. FU II De ... retributionem (/. 1618) deest in S II 1345 intellegentia] intellegenda F, intellegendum B II intellegentia est] intellectus patebit QU II capituli illius] illius capituli D II quod] quos B II apostolus] apostolos B II proponit] proponet G T II ponit (uerbi proponit) ... Dei (/. 1346)] от. B II 1346 iustitiam] iustitia V II Dei] Deo VM GrL D II 1347 dicimus] dicemus QUO G FT Va VM GrL D II 1347-1348 secundum hominem] secundo homine Gl II 1348 iudicabit] iudicauit Q G T Va AlM B II iudicabit Deus] Deus iudicabit О II mundum] hunc mundum D II 1349 meo] medio G II abundauit] habundabit Q T Wi, abundabit О II gloriam] gloria V II 1350 quid] quid in hoc G, qui B II ego] ergo V

INSTRVCTIONES l, 1351-1366

159

blasphemamur et sicut aiunt nos quidam dicere)faciamus mala, ut ueniant bona: quorum damnatio iusta est? Obscurissimus atque perplexus in apostolo locus et multis ad excutiendum proferendumque sensum uerbis indigens, nobis ta1355 men pro festinatione sermonis artandus. Dixerat supra: Est autem Deus uerax, omnis autem homo mendax, sicut scriptum est: Vt iustificeris in sermonibus tuts et uincas cum iudicaris. Tum etiam adicit: Si autem iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, quid dicimus? Hic de testimoniis quae supra posuerat nascentem 1360 euentilat quaestionem et adiungit: Numquid iniquus Deus qui inferí tram? id est uindictam; secundum hominem dico, hoc est secundum humanam elocutionem, quod quasi iniquum Deum appellauerat, uel quod iram eius dixerat, cum passio in Deum non cadat. Absit: hoc est, absit ita credi, ut iniquum Deum esse 1365 dicamus, qui, si haec ita sunt, iram inferat delinquenti. Alioqui quomodo iudicabit Deus mundum, nisi summa aequitate atque

1355 Rom. 3, 4 II 1358 Rom. 3, 5 II 1360 Rom. 3, 5 3, 5 II 1364 Rom. 3, 6 II 1365 Rom. 3, 6

II

1361 Rom.

1351 blasphemamur] blasphematur Wi II aiunt] agunt Al II quidam] quidem Al O II 1352 ut ueniant] et ueniunt Gl, dum ueniunt G T II dam natio iusta] iusta dampnatio D II 1353 Obscurissimus] Obscurissimos Al II perplexus] perplexos Al II apostolo] apostolos Al II locus] locos Al, lo cus iste est M II multis] simul Wi II 1354 excutiendum] discutiendum G AlVM II proferendumque] proferendum Mo II sensum] sensuum V II 1355 sermonis] sermo D II artandus] ortandos corr. ex artandos Gl', ortandus G, certandum F II Dixerat] Dixerat enim D II 1356 omnis] omnis corr. ex omnes P' II 1357 Tum] Tunc M D II 1358 adicit] adiecit G^ec',rr QOGTMoBDL, dicitAi II iniquitas] iniquitates О II iustitiam] iustitia V II commendat] contempnat F II 1359 dicimus] dicemus QUO FTVaMoVMBD II Hic] Hinc GrL D II Hic de] Ad V II quae] queque M, quibus B II posuerat] proposuerat G Mo B, proposuerunt T II 1360 euentilat] uentilat Mo D, euigilat F II 1361 uindictam] uindicta V II hoc] id V II 1362 humanam] humanum T II elocutionem] locutionem GrL II 1363 appellauerat] appellauerant U II cum] quot F, cuius Wi Al D, cuius in Va II cum passio] conpassio Q, cuius portio GTB II Deum] eu m F II 1364 cadat] cadit M, cadeat B II ita] hoc B II ita ... dicamus (/. 1365)] ut ita iniquum Deum credi esse iudicemus V II Deum] от. TB II Deum esse] esse Deum G II 1365 dicamus ] credamus Gl Al II qui] quae B, quia Mo II qui si] quasi F M D, quis Wi II ita sunt] от. F II sunt] sint ut D II inferat] infert B II delinquenti] delinquentia corr. ex delin quenti Gl', delinquentia G II 1366 iudicabit] iudicauit GT VaMo MB II mundum] hunc mundum D II aequitate] aequitatem Gl

16o

INSTRVCTIONES I, 1367-1381

iustitia? Deinde sequitur: Si enim neritas Dei in meo mendacio abundauit ingloriam ipsius. Et hoc ita proponit, ut refellentis sit, non approbantis, quia si ueritas Dei mendacio hominis indiguit, 1370 nec peccator tamquam peccator iudicabitur, et quae blasphemant in apostolos uera uidebuntur. Ergo quid est, quod dicit? Etsi ex conparatione iniustitiae iustitia clarescat, non ideo tamen homo iniustus esse debet, ut Deus iustus appareat. Damnatio autem eorum iusta est qui nos haec affirmant dicere. Quid dicere? Fa1375 ciamus mala, ut ueniant bona. Putabantur autem apostoli istud dicere apud eos qui male interpretabantur dictum apostolicum, illudutique: Vbi abundauit peccatum, superabundauit gratia.

II. Quid illud est, quod legimus: Vt quid enim Christus, cum adhuc inßrmi essemus secundum tempuspro impiis mortuus est? 1380 Vix enim pro iusto quis moritur: nampro bonoforsitam quis audeat mori?

1367 Rom. 3, 7 5,6-7

II

1374 Rom. 3, 8

II

1377 Rom. 5, 20

II

1378 Rom.

1367 iustitia] iustitiam Gl, iustitiae G II Deinde] Inde B II sequitur] insequitur О II 1368 abundauit] abundauit corr. ex abundabit P', habundabit Gl, abundabit Q U O TAl, habundat D II gloriam] gloria TAl II ita] ira Q II proponit] proponitur GlQU G Va B II ut] om. QUB II refel lentis] refellentes Q, repellentis G Mo M DB II sit ... approbantis (/. 1369)] от. G B II 1369 quia si] quasi M B II si] от. G Wi II hominis] add Gl', hominum GrL II indiguit] indiguerit M, indigeat B, indiget D II 1370 peccator'] peccatum B II tamquam peccator] от. U II peccator'] peccatores Gl II iudicabitur] iudicatur corr. ex iudicabitur Gl', iudicatur GT Va, iudicantur B II et] ut Al II quae] quid Gl, quem Al, от. Wi II blasphemant] blasphemabant G/g UO Mo V D, blasfemabant Al, blasfemabat M II 1371 apostolos] apostolo V B II uidebuntur] uidebantur V Ga O, dicebantur M B II quid est] quidem UGaB II dicit] dicitur Al II Etsi] Et от. Wi, si от. GT B II 1372 conparatione] conparatio G, conparationem Ga II iniustitiae] iustitiae K II clarescat] clarescit G T Va B, clareat GrL II non ideo tamen] от. G T B II homo] от. V II 1372-1373 homo iniustus] homini iustus U II 1373 debet] debetur QU II ut] от. QU II Deus] от. Al II 1374 haec] hoc Gl II Quid dicere] от. GlQUO FM GaB II 1375 apostoli] apostolus U II 1376 interpretabantur] stirpe traantur G II dictum ... utique (/. 1377)] illud dictum apostoli D II 1377 illud] illum M II abundauit] abundabit Wi Al II superabundauit] superabundabit Q Al, superabundauit et F L, super habundabit Wi II gra tia] gratiam Gl, graciam Ga, iustitia G T B II 1378 Quid] Quod Q F II il lud est] est illut M II est] от. Q II 1380 moritur] moriatur Ga II 13801381 forsitam quis audeat mori] audeat quis forsitan mori F II 1380 quis'] aliquis Va II audeat] audiat G, audet Va

INSTRVCTIONES I, 1382-1398

161

Hoc est, quod uult intellegi: ille pro impiis mortuus est, cum uix quisquam repperiatur mori uelle pro iusto. Nam pro bono, id est Christo, forsitam aliquis mori audeat, hic etiam de se uere1385 cunde indicans, quod pro Christo mori possit. Et aliter: Vix enim pro iusto quis moritur. In ueteri lege in qua est pro mandatorum seueritate iustitia uix pauci martyres sunt reperti, in nouo autem instrumento in quo est pro pietate praeceptorum bonitas innumerabiles martyres extiterunt. 1390 III. Apostolus dicit de Deo patre: Sed pro omnibus nobis tradidit ilIum, id est Filium; quid in hoc significat? Tradidit, traditioni adquieuit. In sacris namque libris facere interdum Deus dicitur in quibus faciendis uidetur praestare patientiam. Alia quippe sunt quae fieri Deus uult, alia quae fieri sinit. 1395 Vult ergo fieri quae facto apparet esse meliora. At uero deteriora permittit, ut libertas humani constet arbitrii in qua arbitrii liber tate bonorum malorumue sectatoribus diuino iudicio exhibeatur retributio iusta meritorum.

1385 Rom. 5, 7

II

1390 Rom. 8, 32

1382 est quod] enim M, от. V II quod] quod non Ga, qui B II ille] illi Ga II mortuus] mortuos Ga II 1383 quisquam] quam T, quiquam Ga II repperiatur] repperiantur Gl, repperitur Wi II uelle] uel Wi AlM II 1384 mori] mori et T II mori audeat] audeat mori Va II se] P' sup ' II 1385 possit] posset Al GrL, possent G II 1386 moritur] moriator Ga II ueteri] uetere GlQU T II in] от. M Ga II in qua] iniqua Va II 1388 quo] quod Ga II pro pietate] proprietate Q FT Mo Al V, proprietatem Wi, proprietas B II pietate] pietatem Gl II praeceptorum] receptorum F II 1390 Apostolus] Apostolos Gl, Apostulos Ga II Sed] Se Q II omnibus nobis] nobis omnibus VM GrL II nobis] от. Ga II 1391 in] ad Ga, от. M II in hoc] hic V II significat] significatur О II I39Z Tradidit] Tradidit nobis Wi II traditioni] in tradicione Gl, traditione Q B, traditionem Ga II adquieuit] adquiebit Al II facere interdum] fre quenter dum Wt II 1393 Deus] от. V II dicitur] dixerunt Ga II facien dis] faciendus B II patientiam] paenitentiam F, potentiam: in marg. paenitentiam D' II 1394 fieri'] от. M II 1395 Vult ergo fieri quae] ergo fieri quae uult Ga II facto] facta GlGTVa VGaBD II apparet] appareant Л/, appareat VM II apparet ... meliora] apparentes simeliora G II 1396 permittit] promittit B II constet] constaret Ga, consistit B II in ... arbitrii] от. B II qua] quo M II libertate] líbertatem Gl II 1397 malorumue] malorumque V II diuino] ut in diuino B II exhibeatur] exhibeat Q, exhibeamur G II exhibeatur ... iusta (/. 1398)] examinantur iuxta iudicio M II 1398 retributio iusta] iusta retributio D

162

INSTRVCTIONES I, 1399-1415

IIII. In hac eadem epistula quid intellegendum est de hoc, 1400 quod legimus: Quis accusabit electos Dei? Deus qui iustificat. Quis est qui condemnet? Christus lesus qui mortuus est, immo qui resurrexit, qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro nobis. Haec in quibus sibi ipse respondit quasi ironicos legenda. Et 1405 est sensus iste: nisi forte electos suos aut Deus qui iustificat aut Christus qui pro his est mortuus condemnabit; minime utique qui etiam interpellat pro nobis. Hoc est ergo, quod dicit: nemo con demnabit electos. V. Quid sentiendum est in loco hoc in quo apostolus loquitur: 1410 Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem, et reliqua? Anathema interdum, ut et hic, occisionem interfectionemque significat. Ergo hic apostolus perire optat in carne, ut alii saluentur in spiritu. Et aliter: hic apostolus uim nimiae caritatis expres1415 sit exoptans, si fieri possit, a Christo anathema esse pro fratribus,

1400 Rom. 8, 33-34

II

1410 Rom. 9, 3

1399 In ... epistula] от. D II hac] haec GaB, от. Gl II epistula] epistholam Al II hoc] eo Wi II 1400 accusabit] accusauit G T Va VM O, ac cusabit aduersus F D, accusauit aduersus B II electos] electus Gl Ga II Deus] Deus autem O II 1401 qui condemnet] от. O II condemnet] contempnet F, contemnet Ga II immo] от. M II qui'] qui et Gl T V, quia et M II 1402 qui'] qui et T, et M II qui est] quietem Ga II ad dexteram] in dextera Gl II Dei] Patris B II 1404 respondit] respondet corr. ex re spondit P', respondet Gl GrL II ironicos] GrL, hironicos P Gl' " carr GFTV Ga, hironicus QUO, yronice est Wi, hieronicus VaMo, hieronicos Al, hyronice M, hirocus B, hironice sunt D II legenda ... sensus (/. 1405)] от. G II 1405 aut'] ut Af, от. QU II 1406 est] oт. T II est mortuus] mortuus est D II condemnabit] condemnauit Gl T Va MB, condempnauit G O, contemnauit Ga II minime] nemine Al II minime ... condemnabit (/. 1407)] от. Va II qui] quia M, от. T II 1407 ergo] от. U II quod] qui ut Al II 1407-1408 nemo condemnabit electos] electos nemo condemnabit GrL II 1407 condemnabit] condemnauit Gl M, condemnet Q, condempnauit G V B O, contemnauit T Ga II 1409 Quid ... loquitur] Quid est quod dicit apos tolus D II sentiendum] sciendum B II in loco hoc] illud hoc in loco Q U, in hoc loco B II quo] qua Wi II apostolus] apostolos Gl II 1410 enim ego] ego enim Gl II 1412 et] от. F O II occisionem] occasione Gl, occasionem QUO GT Va II 1413 apostolus] apostolos Gl II optat] optabat Ga II carne] carnem Gl II 1414 Et] от. D II ante hic add ita ß praeter B II apostolus] apostulos Gl II nimiae] от. D II caritatis] caritates Gl II 1415 exoptans ... possit] от. O II si] se Q II possit] posset corr. ex possit P', posset U Wi Va Al GrL

INSTRVCTIONES I, 1416-1428

163

sicut et Moses qui cum pro populo suo Deum peteret ait: Et nunc, Domine, si quidem dimittis illis peccata illorum, dimitte; sin autem, dele me de libro tuo quem scripsisti. VI. Idem loquitur de Deo: Ergo cut uult miseretur, et quem uult 420 indurat; quid hic sequimur? Induratur cor a Deo, dum criminum poena differtur.

VII. Rursum ipse affirmat dicens: Quod quaerebat Israhel non est consecutus; electio autem consecuta est, ceteri uero excaecati sunt; quis huius rei sensus est? 1425

Non quia ullum Deus uolentem aspicere caecitate percutiat, qui omnes, sicut scribitur, uult saluos fieri, sed illos qui se ipsi excaecauerant pro retributione malitiae dicitur tradidisse, dum deserit. Tradere enim Dei est derelinquere.

1416 Ex. 32, 31-32 Tim. 2, 4

II

1419 Rom. 9, 18

II

1422 Rom. n, 7

II

1426 cfr I

1416 peteret] petiret Gl T, praeter et Q II ait] от. Wi II 1417 quidem] inquid Va II dimittis] dimitte B II illis] от. M II illorum] eorum GlQUOM II dimitte] dimittes T B II 1418 tuo] oт. VaMo VM II scrip sisti] scripsi Gl, scripti Ga II 1419 Idem] Item F B II Idem ... Deo] от. D II de Deo] от. F II cui] cuius G T Va Ga, cui ergo GrL, cum F II miseretur] miseretur Deus D II miseretur ... uult] от. B II 1420 indurat] obdurat M II quid] от. Wi II hic sequimur] intelligitur D II sequi mur] sequemur Va, sequitur Mo M B II 1421 Deo] Domino GIQUMo II dum] dum de Ga II differtur] diffunditur G T B II 1422 Kursum] Kursus GlQUO II ipse] ille Va, apostolus £> II affirmat] adfirmans Gl, adfirmant Ga II dicens] dicens Quare G II 1423 uero] autem Va II 1424 quis] qui U, quibus G II 1425 ullum] illum GFTAlBD O II uolentem] uoluntate G, qui uult D II caecitate] caecitatem GlQ V, cecitatem Ga II per cutiat] percutiat hoc dictum est D II 1426 qui'] quo Al II omnes] omnis Gl II sicut] от. G II scribitur] scriptura dicit Q U, scriptum est D II sa luos] saluus T Al II ipsi] ipsos G T B D GrL, ipse Ga II 1427 excaecauerant] excaecauerunt Gl V, excecauerunt G T Wi Va B II re tributione] retributionem F Ga II dicitur] dixerunt Ga II dum] cum Ga II 1427-1428 dum deserit] от. Gl D II 1428 deserit] dissent B II Tradere] Tradire Ga II Dei] Domini ß praeter Gl' sup ' D et QUO Ga qui от. II est derelinquere] delinquere est Ga II derelinquere] derelin quere homines B

164

INSTRVCTIONES I, 1429-1441

VIII. Qualiter accipiendum est illud, quod scribitur: Si esurit 1430 inimicus tuus, ciba ilIum, si suit, potum da illi, hoc enimfaciens carbones ignis congeris super caput eius? Hoc est ignem conpunctionis congeres, cum bona pro malis reddis. Et aliter: non quod hoc animo inimicus pasci debeat, ut carbones ignis supra caput eius, dum pascitur, congerantur; sed 1435 inimicus ille cum bona pro malis recipit, si nulla malitiae suae paenitentia commouetur, ipse sibi potius carbones ignis supra caput suum congregat. VIIII. Cum potestas non sit nisi a Deo, sicut apostolus dicit, cur non omnes bene ac pie eam administrantes repperiuntur? 1440 Quia et uitam hanc omnes aequaliter a Deo capiunt nec tamen omnes aequaliter uiuunt.

1429 Rom. 12, 20

II

1438 cfr Rom. 13,

1429 accipiendum est illud] illud accipiendum est GlUO, illud accipien dum Q II scribitur] dicitur D II esurit] esurient GlQ O G F Wi Va Al VM BD GrL, esuerit Ga II 1430 tuus] от. GrL II sitit] sitierit VM II faciens] faciendo M II 1431 carbones] carbonis Gl Ga II ignis] от. U II congeris] congeres GT Va VO GrL D, congregans Ga II super ... congeres (/. 1432)] от. F II 1432 conpunctionis] conpunctionem Q II congeres] congeris Q U WiMo Al Ga, combures B II bona] bono Af II 1433 reddis] reddes UGFAlM B II Et] ei M II quod] quid Wi II hoc] tali M, от. GaB II inimicus] inimicos Gl F II debeat] de debeat Ga II 1434 car bones] carbonis Gl Mo Ga II supra] super F QUO VM B II supra ... congerantur] congerantur supra caput eius Va II dum] cum Ga II dum pascitur] от. GT Va B II pascitur] pascetur Q II congerantur] congregantur F V Ga II sed] sed quod в praeter Al II 1435 recipit] recepit G F Mo Ga II si] от. O II si nulla] sine ulla Q II 1436 paenitentia] penitentiae B GrL, penitentie Wi, poenitentiae Q Mo II commouetur] commoueatur Mo M II ipse] ipsi Ga II carbones] carbones P' ecorr, carbo nis G Ga II supra] super F M B II 1436-1437 supra caput suum congre gat] congerat supra capud suum G II 1437 congregat] congerat GlQU T WiMo M BD, congerit О, congeret L II 1438 apostolus] apostulos Gl Wi II cur] quare D II 1439 omnes] omne V II omnes bene] bene om nibus Al II ac pie] accipi Al Ga II ac pie eam] accipient G, acceptam bene Va II eam] от. F V II eam ad (uerbi administrantes)] от. T II eam administrantes] in ministrantes B II administrantes] ministrantes G T Mo, administrare F Va II repperiuntur] repperiantur Gl Q U M B, reperiantur О II 1440 et uitam] in uita F II uitam hanc] hanc uitam D II om nes] omnis Al II a Deo] от. G FT Va GaB D II capiunt] accipiunt GlF

INSTRVCTIONES I, 1442-1460

165

I. AD CORINTHIOS.

1445

1450

1455

1460

I. Omne, inquit, peccatum quodcumquefecerit homo extra cor pus est; qui autem fornicatur in corpus suum peccat; quid hic sentiendum est? Quod cetera peccata per corpus extrinsecus admittantur, for nicatio sola in corporis passionibus administretur. II. Qualiter locus ille accipiendus est in quo scribitur: Numquid domos non habetis ad manducandum et bibendum? aut ecclesiam Dei contemnitis et confunditis eos qui non habent? Apud Corinthios quondam, sicut aliqui asserunt, praua inualuerat consuetudo ecclesias passim dehonestare conuiuiis in quibus uescebantur ante dominicam oblationem, quam post cenam noctibus offerebant, cumque diuites ebrii ad eucharistiam uenirent, uexabantur inopes fame. Mos uero iste, ut referunt, de gentili adhuc superstitione ueniebat. Vnde etiam quibusdam locis per Aegypti rura uel Syriae die sabbati nocte post cenam dicitur ad ecclesiam conueniri. III. Cuius modi prophetia est de qua scribitur: Si autem omnes prophetent, intret autem quis infidelis uel idiota, conuincitur ab

1443 I Cor. 6, 18

II

1448 I Cor. n, 22

II

1459 I Cor. 14, 24-25

1442 Corinthios] Corinthius Ga II 1443 inquit] inquid apostolus D II homo] от. Va II 1444-1445 quid ... est] от. M II 1444 hic] hinc D II 1445 sentiendum est] sequimur V II est] от. Ga II 1446 Quod] Quia Gl II admittantur] ammittuntur Va D, administrantur GrL II 1447 sola] solus G II corporis ] corpus Al II passionibus administretur] admini stretur passionibus B II 1448 locus ... accipiendus] autem accipiendum G II 1449 domos] domus Q U Mo Ga II domos non habetis] non habetis domus B II et] aut Af II bibendum] от. B II 1450 Dei] от. V II et] aut Af II confunditis] confundetis U G Ga II eos ... habent] non habentes (abentes M) VM II habent] bibent T II 1451 sicut] ut VM II inualuerat] inualuerunt T, adseruerant Q U II 1452 ecclesias] от. Wi II de honestare] dehonestari Gl II 1453 uescebantur] pascebantur Ga II do minicam] dominica F, dominicae B II cenam] cena Ga II 1454 ebrii] ebrei B, от. Al II eucharistiam] eucharistia B II uenirent] uenerint QU II 1455 iste] от. D II ut referunt] от. G II referunt] ferunt BD II de ... ueniebat (/. 1456)] uenit de gentili adhuc superstitione G II gentili] gentium Va, gentilium B II 1456 superstitione] supersticionem Ga II quibusdam] in quibusdam Gl G II 1457 die] от. B II nocte] noctem Al II dicitur] dixerunt Ga, dicunt D II 1458 conueniri] conuenire Gl Va AIMGaB II 1459 prophetia] propheta Wi D II qua] quo Mo D II om nes] omnis Al, от. Ga II 1460 quis] от. G II uel] aut G Va Mo II con uincitur] conuincetur T, conuinciar B

166

INSTRVCTIONES I, 1461-1477

omnibus, diiudicatur ab omnibus: occulta enim corais eius ma nifesta fiunt? Prophetiae genus duplex: doctrinae unum, aliud diuinationis. Sed diuinatio praeteritis temporibus magis uiguit, doctrina prae1465 sentibus. Occulta autem cordis eius manifesta fiunt, dum ecclesia prophetante, id est moraliter disserente, conscientia conpungitur audientis. IIII. Quid est, quod scribitur traditurus Filius regnum Deo Рatri? и/о Traditurus quidem sed tamen non ita traditurus, ut careat. Traditio autem regni nostra prouectio est, tunc cum esse ex integro filii meruerimus in Patris regno. V. Quid sibi uult illud, quod scribitur: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur? 1475 Id est, non omnes in gloriam immutabimur, quia resurrectio et incorruptio communis est omnium, immutatio autem ad gloriam proprie iustorum.

1468 cfr I Cor. 15, 24

II

1473 I Cor. 15, 51

1461 diiudicatur ... omnibus] от. M B D II enim] nequit legi in P, от. GlQUO GF WiVaMo AlVM GaBD II manifesta] manifestae Wi \\ 1462 fiunt] fient QU, sunt GrL II 1463 Prophetiae] Prophete T II du plex] duplex est ß II aliud diuinationis] diuinationis aliud (aliut M) VM II 1465 Occulta ... audientis (/. 1467)] Dum aecclesia prophetante id est mora liter disserente occulta cordis eius manifesta sunt conscientia compungitur audientis GrL II fiunt] sunt M II ecclesia] in ecclesia GlQUO G FT WiVaMo AlV GaBD II 1466 prophetante] prophetantes Gl, profetant G, prophetante aliquo D II disserente] deserente Q, disserentem G T B II conscientia] conscientiam Gl II conpungitur] conpungatur Wi, conpungit T B, confundit G II 1467 audientis] audientes T B, от. F II 1468 tra diturus] tradituros Gl II traditurus ... scribitur (/. 1532)] от. F II Filius ... Traditurus' (/. 1470)] от. QUO II Deo] Deo et Gl Va II 1470 Traditurus quidem] от. Gl II sed] set Al II ita] от. L II traditurus'] tradituros Gl II Traditio] Tradictio Л/О, Traditionem Va II 1471 prouectio] profectio Gl VM, perfectio B II esse] eo erimus: eo D'sup ' II 1472 filii] filii et D II meruerimus] merueremus Gl, meruemus Ga II Patris regno] regno Patris admitti D II regno] regnum G T Al B II 1473 sibi] si Q II illud] от. G B II scribitur] scriptum est D II resurgemus] resurgimus G T WiVaMo AlVM B II 1474 immutabimur] inmutauimur M II immutabi mur ... omnes (/. 1475)] от. G B II 1475 Id ... immutabimur] от. VaMo II in] от. Al II gloriam] gloria Gl M II immutabimur] mutauimur Gl, mutabimur QUO II 1475-1476 et incorruptio] от. D II 1476 communis] commune Wi II est] erit D II 1477 proprie] proprie pertinet D II proprie iustorum] propitiatorum eius G

INSTRVCTIONES I, 1478-1494

167

II. AD CORINTHIOS.

I. Apostolus dicit: Obsecramus pro Christo, reconciliamini 1480 Deo. Eum qui non nouerat peccatum pro nobis peccatum fecit, ut nos efficeremur iustitia Dei in ipso; quid hic sequemur? Reconciliamini, inquit, Deo qui Christum fecit hostiam pro peccato. Peccatum uero appellari ipsam hostiam, si in ueteri testa mento requiris, inuenies. Potest istud et ita intellegi factum hos1485 tiam pro peccato Christum, quia Filium suum misit in similitudine carnis peccati. II. Datus est, inquit, mihi stimulus carnis meae angelus sataпае qui me colaphizet; quomodo istud accipiendum est? Dicunt quidam apostolum saepe dolore capitis esse uexatum. 1490 Melius autem puto ita accipi ut colaphizatus in illis passionibus intellegatur quas enumerauit ipse dicens: Ter uirgis caesus sum, semel lapidatus sum, et cetera. Stimulum ergo carnis appellat tribulationem carnis et angelum satanae ilium quo quasi inmissore tanta illa pateretur.

1479 II Cor. 5, 20-21

II

1487 II Cor. 12, 7

II

1491 II Cor. n, 25

1478 Corinthios] Corintius Gl, Corinthius Ga II 1479 Apostolus] Apos tolos Gl II dicit] dixit Wi II Obsecramus] Obsecramus uos Al II pro Christo] per Christum Gl II 1481 efficeremur] efficeremus Q B II iustitia] iniustitia G II in ipso] от. V \\ quid] qui Al II quid ... Deo (/. 1482)] от. Ga II hic] om. G II sequemur] sequimur GlQUO GT Va Al, sequiturMoMBD II 1482 hostiam] hostia Gl G T II 1482-1483 peccato Pecca tum] peccatum pro peccato Al II 1483 ipsam] ipsa Ga II ueteri] uetere Q O, ueteris Va II 1484 requiris] requires Q V Ga, requiras M O D II Po test] Post Al II istud] от. G D II et] от. M II hostiam] hostia Gl T, hostium Ga II 1485 Christum] Christo Al II quia] qui T II suum] от. B II misit] misit Deus D II similitudine] similitudinem G/ Va Mo AlV GaBD GrL II 1486 carnis] от. G II 1487 est] от. G II meae] от. Va II 1488 colaphizet] colafizit Gl II istud] от. D II 1489 saepe] от. B GrL II dolore] dolorem Va Al, dolores Ga II capitis] capites Gl II esse] fuisse V II esse uexatum] uexatum esse Ga II 1490 ita] от. Wi II accipi] accepi Ga II colaphizatus] colafizatum M II 1491 intellegatur] intellegamus M II quas enumerauit) quia se numerauit Ga, quaenumeraui Wi II enumerauit] enumerabit G/ Al II caesus] cessus M II 1492 sum] sum ter naufragium feci Q U B, от. Al II Stimulum] Stimulat Q II ergo] от. QUO II carnis] от. D II tribulationem] tribulationum B II 1493 et] оm. QU II angelum] angelus Va B II illum] оm. Va II quo] a quo G Mo BD, quod V Ga II quasi inmissore] inmiserit G II inmissore] missorem G/, inmissorem Va, missiore M II 1494 illa] alia M II patere tur] patiebatur GrL

168

INSTRVCTIONES I, 1495-1512

1495

AD EPHESIOS.

I. Quomodo intellegendum est hoc, quod apostolus scribit quod proposuerit Dominus in dispensationem plenitudinis temporum, instaurare omnia in Christo, quae in caelis et quae in terra sunt in ipso? 1500 Vere mirum est, quid nunc reparetur in caelo. Reparatur ergo secundum opinionem quorundam ilia quae cum principe suo cecidit angelorum portio per augmentum societatemque sanctorum de quibus scribitur: Sed sunt sicut angeli in caelo. Reparantur quoque omnia in terra, cum etiam in locum deficientium ludae1505 orum admittuntur credentes ex gentibus. Et aliter: instaurantur quae sunt in terra, dum nos per mediatoris nostri sanguinem reconciliationemque reparamur; reparantur caelestia, cum de sa lute nostra gaudium nascitur angelorum. II. Quid est, quod apostolus loquitur de Deo Patre: Ex quo om1510 nis paternitas in caelis et in terra nominatur? Quia cum ille nobis Pater primus et uerus sit, ab illius nomine deriuatur, quando alii patres appellantur.

1497 Eph. 1, 10

II

1503 Matth. 2г, 30

II

1509 Eph. 3, 15

1495 Ephesios] Efesus Gl II 1496 intellegendum est] est intelligendum D II hoc] от. T L II apostolus] apostulos Gl II 1497 quod] quomodo Q II Dominus] Deus corr. ex Dominus P', Dominus Deus Gl, Deus GrL II dispensationem] dispensatione Va, dispositionem M II 1498 instaurare] restaurare L II Christo] Christo et Va II quae'] qui Ga II quae'] qui Ga II 1499 terra] terris Al V II in ipso] от. Va, In ipso ante Vere (/. 1500) D II 1500 quid] quod Q Wi, quae Gl D II Reparatur] Reparantur Ga, Reparentur D II 1501 principe suo] principes G II 1502 angelorum portio] portio angelorum V II per] от. Q II societatemque] societate per B II 1503 quibus] quibus scribus T II Sed] от. Wi II Sed ... Reparantur] от. G II sicut] от. Wi B II angelí] angeli Dei D II caelo] celum Al II Reparantur] Reparant Gl II 1504 quoque] quoque legitur post terra in V, от. B II quoque omnia] omnia quoque G T Va GrL, omnia quaeque Mo II locum] loco cum B II 1505 credentes] credentis Q II instaurantur] in staurantur corr. ex reparantur D' II 1506 mediatoris] mediatores Ga II 1507 reparantur] от. Q II 1509 Quid est] Quidem U II est] est enim L II loquitur] dicit D II quo] qua G II omnis] omnes Q II 1510 caelis] celis est T, caelo B II 1512 deriuatur] diriuantur D II quando] quod ß II quando alii] quicumque D II alii] illi G Va V Ga, ille B II patres] patris B

INSTRVCTIONES I, 1513-1530

1515

1520

1525

1530

169

III. Quomodo apostolus dicit: Honora patrem et matrem, quod est mandatum primum, cum in mandatis, ut quidam ordinant, quarto sit loco? Aliqui de hoc ita disserunt dicentes: tria illa mandata quae superiora sunt omnia ad Deum pertinent, septem sequentia ad hominem; et tria illa ad Deum pertinentia in una legis tabula tenebantur, in alia uero tabula praecepta illa erant quae ad hominem pertinebant. Hoc itaque mandatum in septem mandatis quae ad proximum pertinent primum est. Alii uero qui hoc mandatum non quarto sed quinto loco, quod et nos probamus, esse confir mant, ita de hoc disputant: decalogum ipsum totum, quia in illa prima lege conscriptum est, recte primum mandatum appellari, quod utique primum faciat ordo, postea aliorum in lege consequens praeceptorum. Item ex hoc aliter: Honora patrem et ma trem, quod est mandatum primum, et subiungit in promissione. In qua promissione? Vt bene su tibi, et sis longaeuus super terram. Igitur in mandatis hoc est primum mandatum, quod habeat hanc quam supra diximus promissionem.

1513 Eph. 6, 2

II

1526 Eph. 6, 2

II

1527 Eph. 6, 2

II

1528 Ex. 20, 12

1513 Honora] Honore T II patrem] patrem tuum Va Al II 1514 est] от. T II mandatum] от. Ga II mandatum primum] primum mandatum in lege Va II in ... ordinant] quidam aiunt quia V II 1516 Aliqui] Aliquid Al Ga II Aliqui de] alii quidem M II disserunt] deserunt U B, adserunt Ga, asserunt D II quae] quem Ga II 1517 septem] septe G B II homi nem] hominem est О II 1518 tenebantur ... tabula (/. 1519)] от. Ga II 1519 in alia] et in una M II alia] hac G, qua B II praecepta] от. QU II 1520 septem] septis Al II 1521 proximum] hominem Va II primum] pri mus Al II mandatum] mandato Ga II 1523 decalogum] decalogo B II quia] qui Ga, quae B II in] add Gl', от. QUO II 1524 prima] primo B II lege] legem Gl II est] от. O II appellari] appellatur GrL, potest appellari D II 1525 faciat] fiat Mo, faciant M II ordo] от. B II in] от. GaB II 1526 Item ex hoc] Et D II ex hoc] от. V II Honora] Honore U II 1527 et] от. B II et subiungit] от. Va II subiungit] subiungitur О II promissione] promissionem Gl G M BGaD II 1528 In ... promis sione] от. Va M II promissione] promissionem Ga II 1529 est] от. Wi II primum] summum Gl II habeat] от. G II 1530 quam] quod Ga II diximus] dixi Ga II promissionem] promissionem id est fugare per opera iniquitatis unde dauid T, promissio Mo

170

INSTRVCTIONES I, 1531-1547 AD THESSALONICENSES.

I. Quid sibi uult illud, quod scribitur: Spiritum nolite extinguere? Éxtinguere, id est fugare per opera iniquitatis. Dauid: Spiritum 1535 Sanctum tuuт ne аuferas a me. II. Sequitur paulo post in eodem: Et integer spiritus uester et anima et corpus sine querella in aduentum Domini nostri lesu Christi seruetur; quid hic intellegendum est? Spiritum hic dicit ilium utique Sanctum, de quo supra dixerat: 1540 Spiritum nolite extinguere. Qui quidem cum in substantia sua non possit extinguí, extinguitur nobis, cum aufertur a nobis. Donum namque eius uel gratia in hominibus sicut eorum uirtutibus accenditur, ita eorum uitiis extinguitur. Alii asserunt spiritum hic accipiendum esse animae ipsius intellectum atque sapientiam, de 1545 quo alio loco idem apostolus dicit: Et ipse Spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Hoc est, quod ille Spiritus Sanctus huic intellectuali spiritui nostro testimonium red-

1532 I Thess. 5, 19 II 1534 Ps. 50, 13 Thess. 5, 19 II 1545 Rom. 8, 16

II

1536 I Thess. 5, 23

II

1540 I

1531 Ad Thessalonicenses] от. P GlQUO G T Wi Va Mo Al VM Ga B D II 1532 deest quaestio I in G II illud] от. GlQUO Al II 1534 Extinguere] Spiritum extinguere B, от. GlQ UO F Wi Ga II fugare] figure Gl II ini quitatis] iniquitatis unde V II Dauid] Dauid in psalmo GaD, unde et Dauid dicit B II Spiritum] Spiritum inquid Al II 1535 Sanctum] Sanctum inquid M II tuum] от. F Al II ne] nec F II 1536 post] postea B II eodem] eodem loco B II Et] Vt AlM, от. B Grihoc loco spatium litteris uacuum est) L II 1537 aduentum] aduentu T GrL D II 1538 quid] qui Wi II quid ... est] от. V II hic] ex hoc D II 1539 hic] hunc D II Sanctum] Spiritum Gl Va M Ga II quo] qua F II 1540 Qui] Quae B II quidem] от. M II cum] от. GT B II cum in] от. V II sua) tua Wi II 1541 possit] posset Al II nobis'] in nobis D II aufertur] auferetur Gl T Mo AlV II Donum] Donum eius M, Domum Al II 1542 eius] cuius Ga II hominibus] homine B, omnibus Al II 1543 accenditur] ascenditur Ga II extinguitur] extinguetur U G M II Alii] Aliis F II spiritum] от. B II 1544 accipiendum] intellegendum V II esse] est Ga II atque] et Va II sapientiam] sapientia V II 1545 idem] id est Ga II apostolus] apostulos Ga II Et] от. Va II 1546 reddit] reddet GT Mo V B II Hoc ... Dei (/. 1548)] от. Ga II quod] quo Al, от. G II 1546-1547 ille Spiritus Sanc tus] Sanctus Spiritus ille G II 1547 Spiritus Sanctus] Sanctus Spiritus QU T Wi Va V D, Sancti Spiritus M II intellectuali] intellectu alii corr. ex intellectualis Gl, intellectu alii G Wi, intellectui alii F II testimonium] et testimo nium B

INSTRVCTIONES I, 1548-1561

171

dat, quod sumus filii Dei. Alio quoque loco apostolus loquitur: Psallam spiritu, psallam et mente, hic spiritum pro uoce ponens 1550 et uoce dicit pariter et mente psallendum. AD COLOSSENSES.

I. Quid intellegendum est in capitulo illo in quo ad Colossenses scribitur: Si mortui estis cum Christo ab dementis mundi, quid adhuc tamquam uiuentes in mundo decernitis? Ne tetigeris 1555 neque gustaueris neque contrectaueris, quae sunt omnia in interitu ipso usu, secundum praecepta et doctrinas hominum, quae sunt rationem quidem habentia sapientiae in superstitione et humilitate, et ad non parcendum corpori, non in honore aliquo ad saturitatem carnis? 1560

Perstringamus, ut possumus, locum summis obscuritatibus inuolutum. Disputat contra eos qui ex ludaeis Christianí propriis

1549 I Cor. 14, 15

II

1553 Col. г,

1549 Psallam'] Spallam Q II mente] mente quid hic sequimur T, mentem Ga II spiritum] spiritu Wi B II ponens] pones G, proponens Mo II 1550 et'] от. G V B II uoce] uocem Gl II dicit] dicitur Va, от. G II mente] mentem Ga II 1551 Ad Colossenses] от. G Mo II Colossenses] Colosensis Gl Ga II 1552 Quid] Quid hic Wi II in'. ..scribitur (/. 1553)) quod scribitur ad Colosenses D II quo] qua Ga II Colossenses] Colo sensis Gl II 1553 ab ... mundi] от. GrL II 1554 uiuentes] uenientis G, uiuentis Ga II decernitis] от. Al II Ne ... gustaueris (/. 1555)] от. V II tetigeris] tetigeritis GlQ UO G F Mo AlM B D GrL II 1555 neque gustaueris] от. F II gustaueris] gustaueritis GlQUO G Mo AlM B D GrL II neque contrectaueris] от. Mo II contrectaueris] contrectaueritis PGr Q UO G F V BD, contractaueritis Gl AlM II quae sunt] quam supra B II interitu] interitum Gl, interito Ga II 1556 ipso usu] ipsius Mo II praecepta] praeceptu G II 1557 rationem] ratione Gl Va II quidem] quid est Ga, от. Al II sapientiae] sapientia T II superstitione] super institionem Gl, superstitionem Va, superstitutionem Ga II et] от. V II humilitate] humilitatem Gl B, humilitatis V II 1558 et] от. TV B II ad'] от. U G II ad non] non ad Va M II parcendum] parcantes G, parcendo Al II aliquo] aliquo sed Gl G V II ad'] a G II 1559 saturitatem] sacietatem Ga II 1560 Perstringamus] Porro requiramus B II possumus] possimus G Al B II summis] istum Va, submissis GrL II obscuritatibus] obscurationibus F II 1561 Disputat] Disputant Ga, Disputat apostolus D, In perspicua interpraetationum claritate perducere diiudicant B II Christiani] Christianis QU Al

172

INSTRVCTIONES I, 1562-1576

contendebant cerimoniis inhaerere. Et iam supra dixerat de inprobabili eorum obseruantia in cibo aut in potu, et quod neomeniae eorum et sabbata umbram futurorum praetulissent. Post 1565 haec rursum in consequentibus dicit: Si mortui estis cum Christo ab elementis mundi, quid adhuc tamquam uiuentes in mundo decernitis ? Hoc est diiudicatis. Quid diiudicatis? Dicendo utique: Ne tetigeris neque gustaueris neque contrectaueris quae sunt omnia in interitu ipso usu (quia omnia, inquit, illa quae neque con1570 tingenda neque gustanda creditis ipso usu suo dum absumuntur intereunt), secundum praecepta et doctrinas hominum, quae sunt rationem quidem habentia sapientiae in superstitione et humilitate et ad nonparcendum corpori. Doctrinas hominum dicit, quia praecepta ipsa carnaliter intellegant praecipientes in lege 1575 prohibita non manducan: sed hoc, sicut ipse subiungit, in super stitione et in humilitate superuacua, et in corporis adflictione;

1562-1564 Et ... praetulissent] cfr Col. 2, 16 1568 Col. 2, 21-23

II

1565 Col. 2, 20

1562 de] et M II 1562-1563 inprobabili eorum] inprobabiliorum G, inprobabili thorum (torum T) T B, inprobabilitorum V II 1563 obseruantia] obseruantiae G T V, obseruantia aut F II in'] om. TV D II potu] poto Gl G Ga, puto T II neomeniae] neominia G V, neomoenia T, neomenia B, numiniae О, nomini M, ne omnia Ga II 1564 umbram] umbra Gl FT Ga, um brae B II futurorum] futurum Ga II 1565 rursum] rursus Wi II 1566 uiuentes] uenientes Q II in] от. Q II 1567 diiudicatis'] iudicatis F, adiudicatis B II Quid diiudicatis] от. VM D L II 1568 Ne] Ñeque Wi II tetigeris] tetigeritis GlQUO GFMoAlVM BD GrL II gustaueris] gustaueritis GIQUOGFTMo VMBDGrL II neque contrectaueris] от. PGrL Gl QUO G FT WiMo AlVM GaBD II quae] qui Ga II sunt] от. V II 1569 interitu] interitum Gl Wi, interito M II quia ... usu (/. 1570)] от. Mo II quae] quia U, от. M II contingencla] cogitanda M II 1570 usu] uso G II suo] от. MD II absumuntur] adsumuntur GlU G VM B, assumuntur WiMo, adsummuntur Al GaD II absumuntur ... secundum (/. 1571)] от. F II 1571 intereunt] interiunt Ga II 1572 superstitione] suprestitione AlM, supersticionem Ga II humilitate] humilitatem Gl Ga II 1573 et ... humilitate (/. 1576)] от. B II ad]om.Q II ad non] non ad Gr D II parcendum] parcendo Q Al V II Doctrinas] Doctrina Mo II 1574 quia] qui D II intellegant] intellegunt M, intelligunt corr. ex intelligant D' II praecipientes] prescientes corr. ex praecipientes Gl', prescientes G, precipientis M II 1575 manducan] manducare F O II hoc] et hoc V II sicut ipse] от. V II superstitione] supersticionem Ga II 1576 et in'] от. F II in'] от. GlQU GT Mo AlVM GaD II humilitate] humilitatem Gl Ga II superuacua] superuacuam T, superuacuae Wi II et'] add Gl', от. QUO II adflictione] adflictionem Ga, adfectione B

INSTRVCTIONES I, 1577-1592

173

utique corpori non parcatur uel per eiusmodi abstinentiam uel per circumcisionem. Sequitur autem: Non in honore aliquo ad saturitatem carnis; ergo hoc est quod uult intellegi: omnes illae 1580 obseruationes, licet rationem aliquam sapientiae praeferre uideantur, quia putentur legem praeceptorum tenere, tamen in superstitione sunt, non in aliquo honore Dei, quia sunt ad explendam uoluntatem obseruantiae carnis. I. AD TIMOTHEVM.

1585

I. Quae singularum rerum est accipienda discretio in his quas apostolus profert dicens: Obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones? Obsecrationes fiunt pro peccatis praeteritis uel praesentibus, orationes pro adipiscendis quae speramus, postulationes cum 1590 pro aliis interuenimus, gratiarum actiones, cum ea quae poscimus inpetramus, uel certe cum pro immensis Dei beneficiis gra tias laudesque rependimus.

1578 Col. 2, 23

II

1586 I Tim. 2, 1

1577 cui ante utique ß praeter D II utique] utique ut Gri II corpori] corpori si D, от. F II parcatur] parcantur M II per] del Gl, от. G II eiusmodi] huiusmodi M D, eius B II abstinentiam] abstinentia Gl G V II 1578 per] от. P II circumcisionem] circumcisione Gl T II in] от. Al B II aliquo] aliquo sed: sed Gl', aliquo sed G II 1579 quia ante omnes addGl'G II illae] iIle FAlMB, illas G V, illa Ga II 1580 obseruationes ] obseruationis Ga II rationem] obseruationem F II aliquam] aliqui Ga, от. F II praeferre] perferre Wi II 1581 putentur] putantur GrL II le gem praeceptorum] от. M II superstitione] super institione Gl, supersticionem Ga, superstitionem B, supersticiones GrL II 1582 sunt'] sunt hoc est in inani religione D II non ... sunt] от. B II aliquo honore] honore aliquo GT Mo V GaD II explendam] exemplandam B II 1583 uolun tatem] uoluptatem corr. ex uoluntatem P', uoluntate Gl, uolumtate Al, uoluptatem V GrL II carnis] carnalis GlQUO GFT WiMo AlVM GaB II 1585 quas] qua Ga, quae D II 1586 profert] proferet G V \\ primo] primum AlVB II obsecrationes] obseruationes Q II 1587 oratio nes] от. Mo II postulationes] postolationis Gl, от. G T V B II 1588 Obsecrationes] Obsecrationis Gl II 1589 orationes pro] orationesque M II adipiscendis] adipiscendas G II speramus] superamus Wi II postulationes] postulationem B II 1590 pro] от. F II interuenimus] interueniemus Wi II poscimus] poscemus Gl II 1591 certe] от. QU II Dei beneficiis] beneficiis Dei D II gratias] grates QUO F WiMo D, gratis VM II 1592 laudesque] laudisque Wi II rependimus] perpendimus Ga

174

INSTRVCTIONES I, 1593-1611

II. Locus ille quomodo accipiendus est in quo scribitur: Quorundam bominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudi1595 cium, quosdam autem et subsequuntur? Supra dixerat aduersus presbyterum accusationem non recipiendam nisi sub duobus et tribus testibus, et paulo post addidit: Quorundam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad indicium, utique dum omnibus nota sunt, quosdam autem et 1600 subsequuntur, utique dum postea in iudicio conprobantur. Quod si istud aliqui in iudicio Dei magis accipiendum putant, potest ita intellegi: praecedere ad iudicium ilia peccata quae ante hic unusquisque commiserit, subsequi uero ilia, quibus nos quidem causas dedimus, sed iam post transitum nostrum consummata 1605 intelleguntur. Ergo subsequuntur nos ad iudicium huiusmodi peccata, ut si uerbi gratia cui inopiae nos causas attulimus fame post obitum nostrum atque egestate consumptus sit. II. AD TIMOTHEVM. Alexander aerarius multa, inquit, mala mihi ostendit, reddet 1610 ei Dominus secundum opera eius. Et item: Percutiet te Dominus, paries dealbate; quomodo haec intellegenda sunt?

493 I Tim. 5, 24 II 1596-1597 aduersus ... testibus] cfr I Tim. 5, 19 1598 I Tim. 5, 24 II 1609 II Tim. 4, 14 II 1610 Act. 23, 3

1594 hominum peccata] peccata hominum GrL II praecedentia] precidentiam Gl II 1595 quosdam] quodam Gl, quaedam M II subsequuntur] subsequentur B II 1596 non] от. F II 1597 et'] uel Gl, aut Mo Al Ga II et tribus] от. GT V B II post] postea Q U II addidit] dicit Q U II 1598 praecedentia] precidentiam Gl II 1599 ad]inGTVB II quosdam] quasdam Wi II autem] от. QUO II 1600 in] ad M, от. Al II iudicio] iudicium Gl M II 1601 aliqui] aliquid T M II in ... magis] magis in iudi cio D II iudicio] iudicium Gl M II 1602 ad iudicium] от. D II ante] antea B II hic] hinc D, от. B II 1603 unusquisque] unusquisquis GrL II commiserit] misent Q, emiserit U II uero illa] illa uero Ga II 1604 causas] от. D II iam] etiam F Wi II consummata] consumata F B II 1606 ut] от. ß II nos] om. Q II 1607 atque] ad Wi II egestate] egistatem Gl II sit] est M II 1608 II Ad Timotheum] от. V II 1609 inquit] от. Gl GT V B II mala mihi] mihi mala Ga, mihi apostolus mala D II reddet] reddat corr. ex reddit Gl', reddat GT Wi V II 1610 opera] operam Gl II Et item] Item et F II item] iterum V B L II 1611 dealbate] dealbata QUB

INSTRVCTIONES I, 1612-1625

1?5

Percutiet te, inquit, non percutiat, et rursum reddet, non reddat; unde fit, ut non tam maledicentis animo dicta esse uideantur quam iudicium Dei atque uindictam denuntiantis. Item aliter: 1615 et si per administrationem prophetiae immoto animo maledicat propheta, ut illud: Obscurentur oculi eorum, dicit, quid eorum mentis debeatur. Quia omnis praeuaricatio et inoboedientia accipit iustam opens atque mercedis retributionem. AD HEBRAEOS.

1620

Quid in hoc sequimur, quod apostolus dicit : Fide lacob moriens singulosfiliorum loseph benedixit et adorauitfastigium uirgae eius? Sceptri significatio est accipienda per uirgam et per hoc regni potestatisque fastigium in quo Christus intellegitur adoratus, qui 1625 uidelicet futuras erat regni Hebraeorum caput.

1612 Act. 23, 3; II Tim. 4, 14 1620 Hebr. 11, 21

II

1616 Ps. 68, 24

II

1617 Hebr. 2, 2

1612 te] от. M II percutiat] percutiet Ga II rursum] rursus GaD II reddet] reddit Gl AlM, reddat V, от. F II reddat) reddet V II 1613 ut] от. G II non tam] notam Al II maledicentis] maledicentes Gl Wi II dicta] dictam Gl II esse] esse ut Ga II 1614 uindictam] uindicta Gl, uidicta Q II denuntiantis] denuntiantes Gl Wi Al II 1615 et] от. Al II si] от. Ga II si per] super U Wi II prophetiae] profetia G II immoto] in modo B II 1616 eorum'] eorum ne uideant Al D II 1616-1617 eorum meritis] meritis eorum GrL II 1617 debeatur] debebatur F II inoboe dientia] inoboedientiae Wi II accipit] accipiet GlQUO F Mo, accepit G Al Ga II 1618 iustam] iusta G, iuxta B II 1619 Ad ... caput (/. 1625)] от. S, qui solus habet unam quaestionem ad Hebr. 5, 6 pertinenteт II 1620 in hoc] haec B II sequimur] sequemur F Wi, sequitur Mo B D II apostolus dicit] dicit apostolus D II Fide] Fidem Gl II 1621 et] от. B II adorauit] adorabit Al II fastigium] fastidium Al B II 1623 Sceptri] Sceptris Wi Ga II Sceptri significatio] Sceptris igni factio U II significatio] significantia Ga II uirgam] uirga Gl Al II regni] regini Wi II 1624 fasti gium] per fastigium B II quo] от. Mo II intellegitur] legitur G T V B, intellegatur Ga II adoratus] adorandus M II qui] quae B II 1625 futurus] futurum B II erat] от. V II regni] regine Wi II caput] от. Mo

176

INSTRVCTIONES I, 1626-1643 DE ACTIBVS APOSTOLORVM.

I. Quid indicat illud, quod legimus: Sabbati habens iter? Id est mille passus; sabbato autem usque ad montem Oliueti ire ludaeis licitum erat, uel certe sicubi fuissent, tanto spatio 1630 deambulandi licentiam praesumebant. II. Spiritus Sanctus quomodo ante ascensionem a Saluatore secundum euangelistam lohannem apostolis insufflatur, cum secundum Actus apostolorum post decimum ascensionis diem in apostolos missus sit? 1635 Multae Sancti Spiritus gratiarum donationes sunt secundum il lud, quod apostolus dicit: Alii quidem datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem Spiritum, alii gratia sanitatum in uno Spiritu, et cetera. Igitur ante ascensio nem gratiam Sancti Spiritus acceperunt qua possint peccata di1640 mittere et baptizare et credentibus spiritum adoptionis infun dere; secundum quod et tunc, cum eis a Saluatore Spiritus insufflaretur, dictum fuerat: Quorum remiseritis peccata remittentur eis et quorum retinueritis retenta erunt. At uero post ascensio-

1627 Act. 1, 12 II 1631-1632 Spiritus - insufflatur] cfr loh. 20, 22 1634 cfr Act. 2, 1. 4 II 1636 1 Cor 12, 8-9 II 1642 loh. 20, 23

II

1633-

1626 De] In S II De actibus] Actus D \\ legitur solum apostolorum in P II 1627 desunt quaestiones I-II in S II habens] habent Ga II 1628 passus] passos G T Al II ad montem] monte T II Oliueti] Oliuiti P II 1629 ire] от. T II ire ludaeis] ludeis ire D II fuissent] fuisset B II tanto] от. Al II 1630 deambulandi] deambulant G, ambulandi B II licentiam] diligentia G II praesumebant] praesumebat U II 1631 a] от. U II a Saluatore] Saluatoris G T V BD II Saluatore] Saluatorem Gl II 1632 insufflatur] inflatur Q II 1633 decimum] decem D II ascensionis] ascensiones Ga II diem] suae M II in] от. T II 1634 apostolos] apostulus Wi II sit] est ߣ/Ga II 1635 Multae] Multi corr. ex Multe Gl', Multi G Ga II Sancti Spiritus] Spiritus Sancti GrL II gratiarum] от. F II gra tiarum donationes] donationes gratiarum M II donationes] dona G V II 1636 apostolus] apostulos Gl II Alii] Aliis Al II datur per Spiritum] per Spiritum datur B II 1637 alii'] aliis Al II 1638 gratia] gratiae Mo B, graciae Ga, от. V II uno Spiritu] unum Spiritum Gl II et] от. M II 1639 gratiam] gratia Gl II acceperunt] acciperant T, acceperunt apostoli D II qua] quo G, quia Wi II possint] possent G T AlM GaBD GrL II 1640 et'] от. B II 1641 secundum quod] sicut Mo II quod] от. Ga II a]abЛ/, от. G B II Saluatore] Saluatorem Gl II 1642 remittentur] remittuntur GlQU G Mo V B GrL, remituntur T, dimittuntur M II 1643 reti nueritis] tenueritis G B II erunt] sunt F, erant Wi

INSTRVCTIONES I, 1644-1660

177

nem multo maiorem Sancti Spiritus gratiam perceperunt in ope1645 ratione uirtutum et gratia sanitatum et diuersarum perceptione linguarum iuxta illud, quod eis de eodem die promissum fuerat, ut baptizarentur Spiritu Sancto et induerentur uirtute qua euangelium Christi uniuersis possint gentibus praedicare. In hac ergo perceptione Sancti Spiritus secundum dominicae gratiae distribu yo tionem apostolorum demonstratur profectus, non conpugnantium diuersitas Scripturarum. Et aliter: quare bis datus sit Spiritus Sanctus, egregie quidam doctor exposuit dicens de eo, quem primum ideo hic Saluator per se ipsum dedit et de caelis postea misit, ut significaretur dilectio proximi et dilectio Dei, quae in 1655 cordibus sanctorum per Spiritum Sanctum diffunditur qui datus est eis. III. Ad euangelizandum Dei uerbum qui apostoli quibus sese orbis partibus intulerunt? Quantum narrat historia, Bartholomeus in Indos, Thomas te1660 tendit in Parthos, Matthaeus Aethiopes, Andreas Scythas praedi-

1647 baptizarentur — Sancto] cfr Act. 1, 5 5, 5

II

1654-1656 in — eis] cfr Rom.

1644 Sancti Spiritus] Spiritus Sancti M II operatione] Operationen! GlF Al B II 1645 uirtutum] uirtutum sed B II gratia] gratis Q, gratiae B II perceptione] preceptionem Gl, perceptionem Ga II 1646 linguarum] lin gua Q II die] diem GlQ Wi Ga II promissum] promissus Al II 1647 baptizarentur] baptizaretur M II uirtute] uirtutem Gl F II qua] quae G Mo M B, quia Wi II euangelium] euangelii Al, euangelio B II 1648 Christi] Christum Wi II possint] possent G Al B D GrL II hac] hoc B II ergo] от. B II 1649 perceptione] praeceptione T, preceptione V, perceptionem GaB II Sancti Spiritus] Spiritus Sancti GlQUO II Sancti ... distributionem] от. B II 1650 demonstratur] demonstrantur V II pro fectus] prouectus B II conpugnantium] pugnantium V II 1651 datus] от. G II sit] est D II 1652 egregie] egregius Ga B II quidam] quidem Gl II de] от. G II eo quem] eodem QUO II 1653 primum] primo G/ II ideo] P'(ideo add) GrL, от. ß II se] от. T II de] e GrL II de caelis postea] postea de caelis V II 1654 quae] qui Ga II 1655 per Spiri tum Sanctum diffunditur] diffunditur per Spiritum Sanctum GrL II qui] quae F II 1656 eis] ei Wi, omnibus M, nobis D II 1657 qui] quia F Ga II quibus] quibusue D II sese] se G AlM B II 1659 narrat] narrant Wi, enarrat M II historia] storiam Gl, historiam B II in] от. S V II Indos] Indus B II 1660 Parthos] Persus Gl, Persos Al II Aethiopes] Ethiops T, Ethiopis V II Scythas] Scithias S, Cythas Mo II praedicatione] predicationem U Wi B, predicatione sua V, praedicationem Ga

178

INSTRVCTIONES I, 1661-1676

catione molliuit, lohannes Asiam diuino sermone correxit, Pe trus Cappadociam atque Galatiam, Bithyniam pariter et Pontum prouinciasque confines, dum ludaeis predicans circumit, postremo Romam inlustraturus accessit. Paulus ab Hierusalem 1665 usque Illyricum cum euangelio repleuisset, tam innumeras ac dispares nationes praeceptis tamquam armis uictor edomuit. IIII. Cum in Actibus apostolorum primum legatur: Viri autem qui comitabantur cum eo, hoc est cum apostolo, stabant stupentes, audientes quidem uocem, neminem autem uidentes, quo1670 modo postea apostolus dicit: Et qui mecum erant lumen quidem uiderunt, uocem autem non audierunt eius qui loquebatur me cum? Superius ubi audisse uocem referuntur a Deo, non uocem sed inconditum sonum uocis acceperunt, ut eos postea dicat uocem 1675 non audisse, id est expressam uerborum significantiam, qua possint intellegere quod sonabat. Ac perinde idcirco diuersa uice et

1664-1665 Paulus ... repleuisset] cfr Rom. 15, 19 1670 Act. 22, 9

II

1667 Act. 9, 7

1661 molliuit] olliuit U Wi, moliuit S, molluit Ga, obtulit B, obtinuit D II Asiam] Asia Gl II 1662 Cappadociam] Cappadotium Ga II Bithyniam] Bithinia V II Pontum] Ponctum Wi II 1663 prouinciasque] prouincias atque B II confines] confinis V B II circumit] circuit QU GT WiMo S AlVM GaD L, cum iit Gl, circum ut B II 1664 postremo] postremum QU GT Mo B II Romam] Roma Gl Ga II inlustraturus] inlustraturos Gl, inlustraturas Wi, inlustratus Ga II accessit] accepit F, accersiit D II ab] от. B II 1665 usque] usque ad S M, usque in Ga II cum] от. S V II euangelio] euangelium S Al F II repleuisset] repleuissit Gl S, repleuisset et G К II innumeras] innumeris T B II ac] hac M II 1666 dispares] disparis B, disperas Wi II nationes] nationis Ga II uictor] uictoria F, от. O II edomuit] edocuit B II 1667 desunt quaestiones IIII-V in S II legatur] legamus Gr II 1668 hoc ... apostolo] от. F II cum'] от. T II apostolo] Paulo M, Saulo D II stu pentes ] stupefacti GrL II 1669 autem] от. TB II uidentes] audientes T II 1670 postea] postea idem D II apostolus] apostolos Gl II erant] erat Ga II 1671 eius] от. D II 1673 ubi audisse] subaudisse B \\ uocem'] uoce V II referuntur] refertur M II a Deo] ab eo F, ideo Wi II 1674 inconditum] cognitum G V B, incognitum T Mo Ga II sonum] от. Gl II uocis] uoces Ga II ut] ut in F II 1675 expressam] expressa Gl, expraessa Q Wi, expressum M II sig nificantiam] significantia Gl B II possint] possent G T Al GrL D, possit Ga II 1676 sonabat] sanabat Mo II et] et ut B

INSTRVCTIONES I, 1677-1689

179

audisse et non audisse referuntur, quia quantum ad sonum pertinet, audierunt, quantum ad uerba, non audierunt. V. Quare prius communis cibus uocabatur qui putaretur in1680 mundus? Quod contra interdictum tunc Dei in commune ceteris pateret hominibus qui in ciborum discretione legis obseruantiam non tenebant per quam ludaei partem Dei se esse iactabant. Purificatus est autem etiam Domino dicente ad Petrum: Quae Deus purifi1685 cauit ne tu commune dixeris. VI. Quid illud est, quod in Actibus apostolorum duodecim illi qui lohannis baptismo baptizati fuerant baptizantur a Paulo? Hoc idcirco, quia non in nomine Trinitatis baptizati erant. Baptismum enim lohannis licet in eum qui uenturus est baptizaret,

1679 cfr Act. 10, 15

II

1684 Act. 10, 15

II

1686 cfr Act. 19, 3-5

1677 et ... audisse] от. Gl II non] от. Ga II audisse'] uidisse M II referuntur] refertu1M/ II ad ... quantum (/. 1678)] от. Wi V II pertinet ... ad (l 1678)] от. Ga II 1678 quantum] quantum uero D II 1679 Quare] Qui D II communis] comminus Wi II cibus] от. B II qui] quia GaD II putaretur] putabatur F V II 1681 Quod]QuoF II interdictum] interdum U, intradictum F II commune] commune tunc F II pateret] pariter et G, pariter B II 1682 discretione] discretionem Gl O Ga II obser uantiam] obseruantia G T Mo II 1683 Dei] от. O II se] от. B II iacta bant] letabant Ga II 1684 etiam] от. V II Domino] a Domino GT V B, от. Q II Domino dicente] dicente Domino D II dicente] dicentem Gl II Petrum] Petro Q, Petru U II Deus] Dominus Q U II purificauit] purificabit Al II 1685 ne tu] tu ne GaD GrL II ne tu commune dixeris] tu com mune ne dixeris V B II commune] communem Wi, immundum GaD II 1686 illud est] est illud GlQU II Actibus] Actis Wi II duodecim] quod de Ga II 1687 fuerant] fuerant iterùm S, fuerunt B II baptizantur] baptizarentur V II a] ab apostulo S II Paulo] Paulo id est post passionem Domini iam euacuato baptismo lohannis constat eos baptizatos fuisse a (ad B) discipulos lohannis interrogati a Paulo si Spiritum Sanctum accepissent id est si in nomine Trinitatis baptizati fuissent responderunt si sit Spiritus Sanctus nescimus Ga B II 1688 Hoc] Hic Gl II Hoc ... erant] от. Ga B II non] от. M II Trinitatis] sanctae Trinitatis D II erant] fuerant Al, non erant M II Baptismum] Baptismus D II 1689 eum] eo S II est] erat S, esset M, esset post eum D II baptizaret] baptizare Wi, baptizarent B

18o

INSTRVCTIONES I, 1690-1705

1690 tamen proprie lohannis baptismus dicebatur; unde et ab hereti éis uenientes non baptizantur a nobis, si baptizatos constat in nomine Trinitatis, nisi inpositio tantum manus ad fidem rectam conuersis adhibetur, ut per hanc Sancti Spiritus suscipiatur infusio. 1695

DE EPISTVLA IACOBI.

Quomodo dicitur: Deus intemptator malorum est et ipse neminem temptat, cum nihilo minus scriptum sit : Temptat uos Dominus Deus uester? Temptatio Domini probatio appellatur; neque enim ille quem1700 quam temptat in passionibus ; a concupiscentiis nostris ilia temptatio est cum humiliati deicimur. A Domino est temptatio, cum probati glorificamur, et ideo Dominus intemptator malorum est. DE EPISTVLA IOHANNIS.

I. Quomodo perfecta caritas foras mittit timorem, cum rursum 1705 scribatur: Timor Domini castus permanens in saeculum saeculi?

1696 lac. 1, 13 18, 10

II

1697 Deut. 13, 3

II

1704 I loh. 4, 18

II

1705 Ps.

1690 baptismus] baptismum GlU F M, babtismo Al II dicebatur] dicebantur £/, dicitur 5 II et] от. G S V GaB II 1690-1691 ab hereticis ue nientes] qui baptizantur ab hereticis in nomine Trinitatis M II 1691 uenientes] uenientis S II baptizantur] rebaptizantur G WiMo Л/(геbabtizantur) VM GaB D II baptizatos] baptizatus Gl G T Л/(babtizatus) GaB, baptizati Mo, baptizatos eos D II 1692 Trinitatis] sanctae Trinitatis D II nisi] nisi iam GaD II inpositio] inposita V II tantum] от. D II manus] manuum D II 1693 hanc] hac M II 1695 inscriptio legt nequit in P Gl G II deest caput De epistula lacobi in S II 1696 intemptator] intemptatur Gl Wi Ga II est] от. D II et] etsi Ga, от. V II ipse] ipse enim V II 1697 nihilo minus] nihil hominus GlQ Wi, nihil ominus VM, nichil ominus D II 1698 uester] noster V II 1699-1700 quemquam temp tat] temptat quemquam F II 1700 passionibus] passionibus sed AlM II a] ac F BD GrL, ad Ga II 1701 humiliati] humilitate G, humiles MB, humilitati О II deicimur] dicimur Gl, dicitur B II est'] et Ga II 1702 probati] profati Gl, temptati M II Dominus] Deus Gl II intempta tor] intemptatur Gl, intemptor T II 1703 epistula lohannis] lohannis epistula GrL II lohannis] lohanni Q II 1704 deest quaestio I in S II foras] foris Gl G Wi M II mittit] mittet Gl II rursum] rursus GlQ UM B I) 1705 castus] sanctus M II permanens] permanet Gl Mo VM GaD GrL II saeculi] saeculum B

INSTRVCTIONES I, 1706-1720

181

Quisquis Deum diligit, utique absque Deo esse formidat. Hic est timor Dei qui permanet in saeculum saeculi; igitur timor hic de perfecta Domini caritate descendit; at uero alius timor ille de temporariis rebus noscitur quarum saepe amissionem ueremur. 1710 Hunc timorem foras mittit diuinae perfectio caritatis. II. Item lohannes in epistula sua ponit: Tria sunt quae testimonium perhibent, aqua, sanguis et spiritus; quid in hoc indicatur? Simile huic loco etiam illud mihi uidetur, quod ipse in euangelio suo de passione Christi loquitur dicens: Vnus militum lancea 1715 latus eius aperuit et continuo exiit sanguis et aqua; et qui uidit testimonium perhibuit. Et in eodem ipse de lesu supra dixerat: Inclinato capite tradidit spiritum. Quidam ergo ex hoc ita dispu tant: aqua baptismum, sanguis uidetur indicare martyrium, spiritus uero ipse est qui per martyrium transit ad Dominum. Plures 1720 tamen hic ipsam interpretatione mystica intellegunt Trinitatem,

1711 I loh. 5, 8

II

1714 loh. 19, 34-35

II

1717 loh. 19, 30

1706 Quisquis] Quisque GlQU Wi II Deum] от. Gl II utique] utque D II Deo] Deum Ga II formidat] cor mediat Wi II 1707 Dei] Domini WiMo VM GrL II permanet] manet Al II saeculi] от. T II timor hic] hic timor G T V Mo B II hic] hic est Q U II 1708 caritate] caritatem Gl II ille] illa B, от. F II 1709 temporariis] temporalibus corr. ex tem porariis Gl', temporalis G, temporaliis T, temporalibus VM BD II nosci tur] noscitur P, nascitur GrL ß II quarum] quorum Al II amissionem] amissione M II 1710 foras] foris BD II mittit] mittit corr. ex mittet Gl', mittet QUO II 1711 Item] от. S II ponit] dicit S, ponit dicens D, от. QU II quae] qui G F B II 1712 perhibent] perhibent in terra D II aqua] aqua et M II et] от. Ga II in] от. MD II indicatur] dicatur Mo S II 1713 Simile] Similem QU, Simili Gl D II illud mihi] mihi illud G Г К B II ipse ... suo (/. 1714)] от. S II 1714 passione] passionem Gl II Christi] Christo U, от. G V II Vnus militum] militum unus GrL II lan cea] lancia S Ga, lance Mo, lanciam Gl II 1715 exiit] exiuitAioßD GrL, exit S, exist Al Ga II sanguis et aqua] aqua et sanguis G T V B II 1716 Et] del Gl,om.GTVB II in eodem ipse] ipse in eodem ß II de] от. V II supra]om.GTV II dixerat] dixerat enim B II 1717 spiritum] spiritu Ga II ex ... ita] от. Al II 1718 aqua] aquam V \\ martyrium] misterium V II spiritus ... martyrium (/. 1719)] от. S II 1719 uero ... martyrium] от. Al II per martyrium transit] pertransit GlQUO II transit] transat S II ad] a Ga II 1720 hic] hanc D II ipsam] ipsa Gl Ga O II interpretatione] interpraetatur Gl, interpretationem U GFT WiMo S VM GaBD II mystica] misticam Gl TS M BD, mysticam U V Mo II intellegunt] intellegant Ga

18z

INSTRVCTIONES I, 1721-1735

eo quod perfecta ipsa perhibeat testimonium Christo: aqua Patrem indicans, quia ipse de se dicit: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae, sanguine Christum demonstrans, utique per passionis cruorem, spiritu uero Sanctum Spiritum manifestans. Haec

1725 autem tria de Christo testimonium ita perhibent ipso in euangelio loquente: Ego sum qui testimonium perhibeo de me, et testi monium perhibuit de me qui misit me Pater. Et item : Cum autem uenerit Paraclitus quem ego mittam uobis, spiritum ueritatis, qui a Patre procedit ille testimonium perhibet de me. Perhibet ergo 1730 testimonium Pater, cum dicit: Hic est Filius meus dilectus, Filius, cum dicit: Ego et Pater unum sumus, Spiritus Sanctus, cum de eo

dicitur: Et uidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam uenientem super se. III. Quid est, quod rursum in epistula sua profert esse pro quo

1735 non debeat orari peccatum usque ad mortem?

1722 ler. 2, 13 II 1726 loh. 8, 18 II 1727 loh. 15, 26 II 1730 Matth. 3, 17 II 1731 loh. 10, 30 II 1732 Matth. 3, 16 II 1735 I loh. 5, 16

1721 perfecta] perfectam Wi, praefecta S, perfecte V II perfecta ipsa] perfectam ipsam GlB II ipsa] ipse GT V Mo II perhibeat] perhibeant Gl II perhibeat testimonium] testimonium perhibeat S D II aqua]aquam QTWiV II Patrem] petra P II 1722 de se] от. GlQ U G II dicit] dicens S II dereliquerunt] derelinquerunt T Wi AlM Ga, derelinquaerunt S II 1723 uiuae] uiue et Wi II sanguine] sanguinem Gl GTS V GaB II per] от. Wi II 1724 cruorem] crucem GF II spiritu] spiritus Gl G, spiri tum T S AlV BD II Sanctum] Sancto S II Sanctum Spiritum] Spiritum Sanctum B II Spiritum] от. S V II manifestans] manifestat Gl, manifestus F II 1725 ita] от. Gl U S II ipso] ipse Mo II in] от. Wi II 1726 loquente] loquentem Gl, dicente M II sum qui] от. Al II testimo nium] testimonio S II 1727 perhibuit] perhibet V BD GrL II misit me] me misit S Ga II Et] от. GrL II item] iterum 5 II 1728 ueritatis] ueritates Gl II 1729 Patre] Patre meo V II procedit] procedet Q II perhi bet'] perhibebit: bi Gl'sup ' , perhibebit GFTWiMo V BD GrL, perhibebet S, peribebit AlM II de ... Perhibet] от. U II 1730 dilectus] dilectus in quo mici conplacuit Al, от. T II 1731 Spiritus Sanctus] от. V II cum] от. Wi II de eo] deo Ga II eo] eodem GrL II 1732 uidit] uidi Gl Wi II Spiritum] Spiritum Sanctum Ga II Dei] от. Wi II columbam] columbam et G T Mo S GrL, columbam de caelo et B II uenientem] от. M II 1733 se] eum S II 1734 desun1 quaestiones III-IIII in S II Quid ... epistula] от. V II rursum] rursus Gl O, от. D II sua] от. B II profert] profert lohannes D II esse] от. Al II 1734-1735 pro quo non debeat orari peccatum] peccatum pro quo non debeat orari D II 1734 pro quo] y sup. '. II I735 debeat orari] debet orare S II orari] operari О

INSTRVCTIONES I, 1736-1750

183

Vtique usque ad mortem peccat ille peccator qui in huius temporariae uitae cursu paenitentiam non agit. Hac ratione illud quoque oportet intellegi: Qui autem blasphemauerit in Spiritum Sanctum non remittitur ei neque hic neque infuturum. Blasphe1740 mat enim qui diuinis promissis Spirituique Sancto minime credens in quo est remissio peccatorum reconcilian Deo in hac uita per satisfactionis opera detrectat. IIII. Quid significat, quod in eodem legimus mundum in ma ligno esse positum? 1745 Non quod a Deo mundus in maligno sit positus, sed quod uitia hominum in mundo uiuentium sint maligna; hoc modo etiam il lud patebit, quod scriptum est: Quia dies mali sunt. DE APOCALYPSI. I. Qui sunt illi septem spiritus Dei qui in Apocalypsi comme1750 morantur?

1738 Luc. n, 10 cum Matth. 12, 32 5, 16 II 1749 cfr Apoc. 1, 4

II

1743 cfr I loh. 5, 19

II

1747 Eph.

1736 Vtique ... mortem] от. GlQUO II usque] от. Mo II ad] от. P II peccat] peccati B II peccator] peccatur B II temporariae] temporalis corr. ex temporaliae Gl', temporalis G V B, temporalí T, tempore Wi II 1737 cursu] corsum Gl, cursum T GaB II paenitentiam] paenitentiae B II agit] egit G II Hac] Аc Gl Wi Al II ratione] rationem Ga II 1738 in] от. Wi II 1738-1739 Spiritum Sanctum] Spiritu Sancto M II 1739 remitti tur] remittetur QU FT WiMo AlM GrL, remittuntur B II hic] in hoc saeculo D II futurum] futuro F GrL II Blasphemat] Blasphemia V II 1740 enim] autem О II Spirituique] Spiritui G V B II minime credens] corr. ex enim sedens Gl' II 1741 reconcilian] reconciliare Ga II uita] uitae B II 1742 satisfactionis] satisfactionem QU II detrectat] detrectet Mo, detrecta Al, detracta V II 1743 Quid] Quid est О II significat] significauit Ga II maligno] malignum Al B II 1745 Non] от. B II quod ... Deo] quodam Deo V II mundus] mundum Wi II maligno] malignum Gl II sit positus] positus sit G II sed] от. B II uitia] uita G T V II 1746 mundo] mundum B II uiuentium] uiuentia QU, uenientium B II sint] sit VM B, sunt Mo II maligna] maligna hoc dicitur D II hoc] hic L II modo] mundo Gl II 1747 mali] maligni О II 1748 De] In V II Apocalypsi] Apocalypsi lohannis T IB, Apocalipsis Wi II deest caput De Apocalypsi in S II 1749 Qui'] Quod F, Quid T U II septem] от. Ga II Dei] от. F II qui'] quos V II qui in] quin Q II qui' ... spiritus' (/. 1752)] от. Wi II Apocalypsi] Apocalypsin B II commemorantur] commemorabitur Al

184

INSTRVCTIONES I, 1751-1759

Hi sunt quos et propheta Esaias enumerat : Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et uirtutis, spiritus scientiae et ueritatis, spiritus timoris Dei, in quibus tamen spiritalia opera sig nificant. Omnia autem ilIa operatur unus atque idem Spiritus. 1755 Et quidem haec de opinionibus doctissimorum uirorum exigenti tibi a me prolata sunt. Si quis tamen in praedictarum quaestionum disputationibus attulerit quae magis probentur reprehendens pertinaciam, quae in plerisque esse solet, non abnuo me secuturum esse meliora.

1751 Is. 11, г

II

1754 I Cor. 12, n

1751 Hi ... propheta] от. B II enumerat] numerat G D II Spiritus] Et Spiritus G II 1752 consilii] consilie T II uirtutis] fortitudinis Mo MBD II ueritatis] pietatis GlQUO GFT Mo AlVM BD II 1753 Dei] Domini Mo GrL II spiritalia] spiritalium B II spiritalia opera] opera spiritalia GlQU II significant] significantur ß II 1754 operatur] operatur corr. ex opera G/', opera U II post Spiritus add duas quaestiones M II 1755 Et quidem] Equidem M, от. G V B II haec] haec uero B II uirorum] uerorum Ga II exigenti] exigent Wi II 1756 a me] от. M II sunt] sint M Ga II praedictarum] praedicatarum U II 1757 disputationibus] dispotantium G/ II attulerit] adtulerit mentionem V II probentur] probantur Go II 1758 pertinaciam] pertinatia G/, pertinaciem G II non] nam F II abnuo] abuno Q, abnuno U, ab numerum F II 1759 secuturum] sequutorum B II esse] от. GrL

LIBER SECVNDVS. Quoniam, fili carissime, superiore libro propositionibus tuis se rettulit iam crebra responsio, et uereor ne assiduae interrogationes, ut fit plerumque, legenti generent ex satietate fastidium, 5 meo nunc nomine ea quae spoponderam opus uariaturus adnectam, singula quaeque, ut ordine ipso magis clareant, per species suas diuidens ac titulis suis subdens. Et primo ueniam ad Hebraeorum nominum interpretationem e quibus certa quaeque et celebriora breuitatis causa ponam. 10

DE NOMINIBVS HEBRAICIS.

Adonai in Latinum significat Dominus. Sabaoth exercituum siue uirtutum aut, ut aliqui uolunt, omnipotens. lesus Saluator. Nazareus sanctus. Messias unctus, id est Christus. Michael, qui sicut Deus. Gabriel fortitudo Dei. Raphael medicina Dei. Adam 15 homo siue terrigena. Eua uita siue calamitas; miror, unde apud Hebraeos interpretatio huius nominis tam diuersa sit, nisi forte ideo, quod eadem et edendo homini uitam attulerit et transgre diendo calamitatem, aut quod mulier alus interdum uita, aliis est

2 fili] filii Q F Va II superiore] superiori Va, interiore / II propositio nibus] propositionis 5 II tuis] suis Va II 3 iam] etiam M, от. FT Va II et] te Gl II interrogationes] interrogationis Gl G S II 4 ex satietate] exacti aetate G II satietate] satiate Q, anxietate 5 II 5 uariaturus] uariaturos Gl, uariatum M II 6 singula] singulum Gl, от. F II quaeque] quequae S II quaeque ut] que instruit Gl II ut] от. G Go II ipso] от. Gl II clareant] clareat Gl, clarant G II per] pro Gl II 7 suas] suam M II diuidens] diuident B II ac ... subdens] от. M II primo] primum GlVaGol II Hebraeorum] Hebraicorum GrL II 8 e] et Gl, от. S II e quibus] aequibus M II certa] certe Gl II quaeque] quoquae Va II et] от. M II celebriora] celebrior M II 8-9 celebriora breuitatis] celebritatis F II 9 causa] causam GlQ Va II 10 deest caput De nominibus Hebraicis in N Gb A Vc II Hebraicis] Hebraeis QUO II 11 Adonai] Adona M II in ... significat] от. Gl II Dominus] Dominum Gl II exercituum] exercitum U II 12 siue] от. Gl II aut] uel D II aut ut aliqui uolunt] fere erasa sunt uerba in S II ut] P' sup ' , от. G F II omnipotens] omnipotens Saluator Va II 13 Nazareus] Nazoreus 5, Nazoreos Go II Michael] Mi//chahel M II qui] quis GrL T, qui P et cett. codd. II 14 sicut] //ut M II Raphael ... Dei] от. PGrL GlQUO G Va M Gol B II medicina] nuntius S II 15 terrigena] terrenus Go II 16 nominis] nominibus Q II 17 et'] от. G M II et edendo] e//dendendo S II homini] hominum GrL II ui tam] uita Gl T S II 18 calamitatem] calamitate Gl II aliis] от. F II est] от. SB

186

INSTRVCTIONES II, 19-35

calamitas. Abel luctus uel miserabilis. Cain possessio uel lamen20 tatio. Enoch dedicatio. Mathusala mortuus est et misit. Noe requies. Sem nominatus. Cham calidus. lafeth latitudo. Lot declinans siue uinctus. Melchisedec rex iustus. Abram pater excelsus. Abraam pater uidens populum uel pater multarum, id est gen tium. Sarrai princeps mea. Sarra princeps; notandum quod utris25 que nominibus, id est Abraae uel Sarrae, tantum a litteram Dominus addiderit quae tamen apud Hebraeos per e legitur. Agar aduena uel conuersa. Ismael auditio Dei. Isaac risus, non tamen, ut quidam putant, ideo sic appellatus, quia Sarra riserit, sed quod Abraam qui tunc utique prior risisse indicatur. Rebecca patientia 30 siue quae multum acceperit. lacob supplantator. Israhel uir uidens Deum, sed melius princeps cum Deo. Lia laboriosa. Ra chel ouis uel uidens Deum. Ruben uidens filius siue uidens in medio. Symeon audienti tristitias. Leui appositus siue additus. luda confitens siue glorificans. Zabulon habitaculum pulchritu35 dinis. Isachar est mercis. Dan iudicium aut iudicans. Gad temp-

20 dedicatio] deducatio Va II Mathusala] Matusalam Gl M I, Mathusalam Va S Go II mortuus] mortuos B II et] от. GlU II misit] emisit Q II Noe] om. Gl II 21 Cham calidus] Cham calidus add L' 'u u""* , от. Gr II calidus] callidus GSM II lafeth ... saluator (/. 45)] om. F II гг siue uinctus] om. G II uinctus] uictus Va S L II Melchisedec] Melchisedeh S II Abram] Abraam Go, Abraham B II Abram ... excelsus] от. Gl II 23 populum] om. О II pater] patrem B II multarum] multorum Go II id est] om. Gl S M B II 24 Sarrai] Sarri P Gl U, Sarrai Q T, Sarai G VaSMGolBDGrL,SariO II princeps'] princens S II Sarra] Sara O GrL D II princeps'] princeps mea QU, princeps excelsa S II notandum ... legitur (/. 26)] om. S II utrisque] uirisque P, utriusque G T O Go D II 25 Abraae] Abrae TM II Sarrae] Sarae O Gr D II a] ad D II litteram] littera / II Dominus] Dominus quam B II 26 quae] qui G II e] i О II legitur] //legitur P, leguntur D II 27 Ismael] Smahel S M II auditio ... Isaac] om. QU II Isaac]Isac5 II non] om. Gl II 28 appellatus] appellatur T, appellatus est M II Sarra] Sara О GrL D II 29 utique] от. Gl II risisse] risisset G T Va D II 30 multum] multorum corr. ex multum S' II supplantator] supplantator ludea confessio M, supplantatur Go, supplantor L II uir] om. Gl Go II 31 Deum] Dominum T, om. О II sed ... Deum (/. 32)] om. S II 32 ouis] om. Gl II uel] от. M II Deum] Dominum /, post Deum add : Patriarchae Va, Patriarcharum nomina Go, De patriarcharum B, Nomina patriarcharum D II filius] filios GSM GolD II 33 medio] medium T II audienti] audiens corr. ex audienti S' II additus] addictus Gl II 34 luda] ludas Gl D II confitens] confidens G GoI, infidens Gl II 35 Isachar] lachar / II Dan iudicium] adiucium Gl II Gad] Gat GlQ Va Gr, Gath S B

INSTRVCTIONES II, 36-50

187

tatio. Aser latitudo siue beatus. Neptali conuersantes. Beniamin filius dexterae. Ephraim frugifer siue übertas uel Augentius Latine. Manasse oblitus. Esau roboreus siue aceruus lapidum. Ce dar tenebrae uel maeror. lob magus uel dolens. Amalec populos 40 lambens siue res lingens. Moses assumptio uel liniens. Aaron mons fortitudinis. Pharao denudans eum siue dissipator eius; sed Pharao nomen est non hominis sed dignitatis, sicut et apud nos Augusti appellantur reges, cum propriis nominibus censeantur. Pharao tamen ille submersus in mare Rubrum proprio uocabulo 45 Cenchres uocitatus est. losue saluator. Athoniel tempus eius Deus uel responsio Dei. Aod gloriosus. Semegar nomen adueniens siue ibi colonus. Barac fulgurans. Debbora apis uel loquax. Gedeon temptatio iniquitatis eorum. Abimelec pater meus rex. Thola uermiculus uel coccinum. lair inluminans. lepte aperiens 50 uel apertus. Esebon cogitatio siue cingulum maeroris. Achialon

36 latitudo] fartasse beatitudo II Neptali] Neptalin G, Neptalim S M Go B D O GrL II conuersantes] conuersantis ID, conuersio O, post con uersantes add: loseph auctus M, loseph sine opprobrio GrL II 37 dexterae] dexterae siue (uel I) lupus тарах. loseph filius ampliatus GolD II Ephraim] Effraim GlO GT IB GrL II Augentius] augentibus GlQU, augmentum О II 38 Manasse] Mannasse U S, Manasses O L II Esau] Isau Gl G II roboreus] ruboreus U, rubeus G M BD GrL, robeus S Gol II lapidum] om. M II Cedar] Chedar S, Tedar T II 39 maeror] memor Go, memoria Va II magus] magnus Gl Va S M Go II populos] P Go, populi Va, populus cett. codd. II 40 res lingens] relinquens Gl M BD, relingens G GoI, om. S II lingens] linquens О II liniens] limis// M II 41 dissipator] dispensator Q, dissipatoreus Va, dissipatur Go II eius] om. Go II 42 dignitatis] dignitas B II et] om. M II 43 Augusti] Agusti GlU II reges] regis B II 44 Pharao] Nam Pharao S II tamen] tunc 5'uras. II ille] ille qui G S Go II submersus] submersus est S II Kubrum] Kubro Gl S M B, Kubum L II uocabulo] uocabola Go II 45 Cenchres] Cinchres Q, Cincheres U, Cingris S, Cencris IB, Cenchares D II uocitatus] uocatus QU S M II est] est duces Va Gol II Athoniel] Othonihel M, Othoniel D, Gothonihel I II post saluator hic ordo est in B: Semegar Barac Athoniel Aod II 46 Dei] om. S II Aod] Aoth F S BD, Aot GrL II Se megar] Semiegar Gl, Semigar S II 47 colonus] colens Q U, et colonus S, colanus Go II fulgurans] fulgorans T Va B, sibi fulgurans S II Debbora] Deborra Gl, De//bosra: s S'sup ' II apis] apis corr. ex apes P', apes Gl, apix G, apex S II 48 Abimelec] Abimilech S II 49 Thola] Thalic Gl, ThoraQUS II uermiculus] uirmiculus Gl S II coccinum] coccinuum Go, coccinnum B II lair] Zair 5 GolB, lam Gl II lepte] Epthae P, Giepthae S, Gepthe Go, Gephthe B II 50 uel] siue Q U II apertus] apertura M II Esebon] Essebon G II siue] uel GolB II cingulum] uinculum S D, singulum M II Achialon] Achinalon Gl, Acchialon Q, Achilon S, Achaialon B

188

INSTRVCTIONES II, 51-66

uiuens Deo uel uidens Deum. Abdo seruus eius. Samson sol eorum uel solis fortitudo. Dalila paupercula uel situla. Heli Deus meus. Samuel nomen eius Deus. Saul expetitus siue petitio. lessai insulae holocaustum uel sacrificium. Dauid desiderabilis siue 55 fortis manu. lonatham columbae donum uel Domini donum. Abessalon pater pacis. Salomon pacificus, idem est ecclesiastes, id est contionator, idem et Ididia, id est dilectus Domini. Roboam latitudo populi. Abia pater Dominus. Asa tollens siue sustollens. losaphat Domini iudicium. loram quis est excelsus. Achazias ad60 prehendens Dominum. Athalia tempus Domini. loas sperans siue temporalis. Amasias populum tollens. Ozias fortitudo Domini. Azarias auxilium Domini. loatha est perfectus. Achaz adprehendens. Ezechias fortitudo Domini. Manasses obliuiosus uel quidquid oblitus est. Amon fidelis uel nutricius. losias, ubi est incen65 sum Domini uel Domini salus. loachaz robustus. loachim cuius est praeparatio. Eliacim Dei resurrectio. lechonias praeparatio

51 Abdo] Abdias Gl II Samson] Sansom D, Sanson L II sol eorum] soliorum B II 52 situla] sidula Go II Heli] Helias Gl II 53 Deus] Deus reges luda Va II lessai] lese Gl, lesse G FT S M, Cessai Va, Isai B, Sesal D II 54 sacrificium] sacrificium nomina regum luda D II 55 fortis manu] manu fortis D II lonatham] lonathan S M GrL D, lonatha G B II colum bae donum] columba G II Domini] Dominum Va II Abessalon] Absalon MOD, Abissalon /, Abisalon B II Abessalon ... pacis (/. 56)] от. G II 56 pater pacis] patris pax O D II Salomon ... Domini (/. 57)] от. M II idem] id GT Va B II est] et D, от. F II ecclesiastes] ecclesiaster Q, ecclesiastis S II 56-57 id est] seu B II 57 contionator] concionatur Go II idem] id est Go, item B II Ididia] //idia P, Idida U, didia uel edida F, Idia S, Idithun B, Idyda D II id est] от. GlO II dilectus] electus U II 59 losaphat] losapaht Va II loram] lorai B II quis] qui M I II Acha zias] Achodias S, Ochozias D II 60 Dominum] Deum B, post Dominum hic ordo est in D: Amasias Ozias loas II siue] uel GrL II 61 tollens] от. Gl \ \ Domini ] Dei Gl II 62 loatha ] loatha P Gl Q U O G T Va S M Go I, loathas F, Oatha B, lohathan GrL, loathan D II Achaz] Agaz Gl B, Ahaz Q U, Ahac S, Achat Gr II 63 Domini] Dei Gl, Dominus U II Manasses] Mana ses GlQGT, Mannases S, Mannasses B II quidquid] quicquid Gr, quicquid oblitus est add L"u u"".« '"J , quid GlQUO M, qui G S GoI, quod B II 64 fidelis] fideles S II nutricius] nutr///// P II losias] losia GrL II ubi] cuius GrL II incensum] от. D II 65 post Domini' in P uocabula quae sequuntur leguntur inf. 28r II loachaz] loachaz Pa D, loacaz M, loacas P, loachas GlQUO G FT Va Go, Zoachas S, loathas /, loachias B, loahas GrL II loachim] loachim: h del P' II 66 Eliacim] Eliachim GlO GFTVa SMGolBDGrL II Dei] Domini Go II lechonias] leconias B

INSTRVCTIONES II, 67-79

189

Dei. Sedeclas iustus Domini. leroboam diiudicans populum uel diiudicans supernos. Nabe latratus. Baasa pinguedo. Haelam saeculi uel orbis. Zamri psalmus uel canticum meum. Omri crispans 70 meus. Achab frater patris. lezabel fluens sanguinem uel ubi est sterquilinium. Ochozias adprehendens Dominum. loram qui est excelsus, sed melius sublimabitur. leu ipse uel est. loatha robustus. Zaccharia memor Domini. Sella umbra eius uel petitio. Manahem consolans. Phaceas aperiens. Helia Domini Dei. Heliseus 75 Dei mei salus. Osee saluator. lohel incipiente Deo siue est Deus. Amos potens uel fortis aut populum deuellens. Abdia seruus Do mini, lona columba uel dolens. Micha quis iste. Naum germen siue consolatio. Habacuc amplexans. Sophonias abscondens eam. Aggeus festus siue sollemnis. Zaccharia memor Domini.

67 Dei] Domini Gl F M GolB II Sedecias] Sedechias Gl GF M GolBD GrL II post Domini add : Nomina regum Israel D, regis Israel Go I II le roboam] Geroboam D II diiudicans] iudicans S II populum ... latratus (/. 68)] от. Gl II 68 supernos] supernos Reges Israhel T II Nabe] Naue G S, Nobe D II Baasa] Baasan Gl, Bausa Q U, Baara M, Basa B II pin guedo] pinguitudo: tu S'sup ', pinguitudo B II saeculi] saeculum S M II 69 uel orbis] uellubris Q II orbis] urbis G Go O II Zamri] Zamri// P, Zambri GFT M, Tamri S II psalmus] psalmum / II meum] от. GrL II Omri] Omrim B II Omri ... meus (/. 70)] от. Gl D II 70 Achab] Achap Gl, Achaph B II patris] patres Gl I II lezabel] Zezabel GFT S M GolB II fluens] flens GrL II sanguinem] sanguine S I II 71 sterquili nium] sterquilinum M II Ochozias] Ozias Gl, Ochozas B II Dominum] Deum S GolB, от. M II qui] quis Г Go II 72 melius] melior S II su blimabitur] sublimator QU S, sublimatus GFT, sublimatur B II ipse] ipse est S GrL sed est del L' II loatha] loata Gl, loatham Va, loathan D II loatha robustus] от. GFT II robustus] rubustusP II 73 Zaccharia] Zacharias F D L, Zaccharias M II Sella] Stella Q II Manahem] Manaem GlF Va S, Manachem G I, Marachim B, Manahen D II 74 Phaceas] Faceas corr. ex Facies P', Faceias GoB, Thacias S II aperiens] aperiens nomina prophetarum D II Domini Dei] Dominus Deus Gl II 75 salus] salus Prophete Va II Osee] Ossee Go, Asech B II incipiente] incipientem Gl, inspiciente О II est] от. Gl II 76 uel] aut IB II fortis] fortes Go II po pulum] prophetam Va II post deuellens hic ordo est in Gl: Micha Abdia lo na II Abdia] Abdias G S B D GrL II 77 Micha] Michea GlQUO F, Micheas G S D, Mihea T, Amicha M II quis] qui / O, quis est B II quisiste] qui est iste M II germen] gemens Va B II 78 Habacuc] Ambacum S II amplexans] complexans Gl, amplexus B II 79 eam] ea Gl, eum M II Ag geus] Augeus Gl II festus] festiuus GrL D II siue ... Domini] от. G M II sollemnis] solemnens Gl, sollemnes Go II Zaccharia] Zacharria P, ZachariasQUFVaD II Zaccharia ... Domini] от. Gl T S

190

INSTRVCTIONES II, 80-94

80 Malachias angelus meus. Esaia salus Domini. Hieremia excelsus Domini. Hiezechiel fortitudo Domini. Daniel iudicium Dei. ludith laudans aut ludaea. loseph auctus. Maria inluminata siue stilla maris, sed sermone Syro Domina. Simon pone maerorem uel oboediens. Petras agnoscens. Bariona filius columbae, Syrum pa85 riter et Hebraeum. Cephas Petrus, Syrum est. Paulus mirabilis. Saulus temptatio respicientis uel securitas. Andreas uirilis, Grae cum est. lacobus supplantator. lohannes Domini gratia. Philippus os lampadarum. Bartholomeus filius suspendentis aquas. Thomas abyssus uel geminus, unde et Didymus Graece dicitur. 90 Matthaeus donatus, idem appellatus est Leui. Lebbeus corculus, id est a corde, ipse est et Thaddeus, ipse est et luda lacobi. Chananaeus possidens siue possessio; ita autem dictus Simon a uico Chana, ipse est et zelotes. Iscarioth memoriale Domini uel me moria mortis : hoc uero nomine appellatus est ludas a uico in quo

80 Malachias] Manachias Gl II Malachias ... Domini] от. Go II Esaia] Isaia P QUO, Ysaias GrL D, Isaias G FT, Esaia Gl S Va, Esaias M B, laia / II Hieremia] Hieremias Gl GF T M D, leremias GrL II 81 Hiezechiel] Hiezechiel P QU G FT, Hezechiel Gl M ID, Hiezechihel Va, Hiezecihel S, Hiezehiel Go, Ezechihel B O, lezechiel GrL II Domini] Dei M L II Dei] Domini SD II 8г laudans] laus Q II aut] at Gl, от. Q II ludaea] от. QU II loseph] loses P QO G T Go B, losep M II auctus] actus G T Go, autus S, auctor B II inluminata] inluminatrix Gl B II stilla] stilla P Go, stella GrL ß II 83 sed] от. GrL II Syro]Sirumß II post Domina add : De apostolis Va, Nomina apostolorum D II maerorem] memorem F Go IB, memore M II uel] ue S II 84 oboediens] oboediens Apostoli / II post agnoscens hic ordo est in GT\ Paulus Bariona Cephas II Syrum] Sirum est M II 85 Hebraeum] Hebreum est F II Paulus] Saulus B II 86 Saulus] Paulus B II temptatio] temtator Q II respicientis] respicientes GlQ GolB, от. S M II uel securitas] от. Gl II uirilis] uiriles Go II uirilis ... gratia (/. 87)] от. Gl II 87 Domini] Dei Gol GrL II 88 os ... filius] от. Gl II suspendentis] suspendentes Gl Gol II 89 geminus] gemini Go II Didymus] DindimusD II 90 idem] id est Go, item B II idem ... Leui] от. I II appellatus] от. Go II appellatus ... Leui] et Leui dictus D II Leui] Leuui P, leuitae Go, от. Gl II Lebbeus] Lebdeus S, Leppeus M, colobeus Gl II corculus] curculus Gl GoI, cornulus T, corculx Va, circulus SB, cor//culum O II 91 et'] от. G II et Thaddeus] Matheus Gl II Thaddeus] Tatdeus M, Tadd//eus О II est3] от. S D II et'] от. F S M B II luda] ludas GlQUO GF S M Gol B D GrL II Chananaeus] Chaneus P II 92 possessio] possio P II ita] item ß II ita ... dictus] iste est D II uico] uia Q II 93 Chana] Canaa G, Chanan Go, canna B II est] от. D II et ... est (/. 94)] от. M II zelotes] zelotis P Q U G T, zelothis О II Iscarioth] Scarioth GlQO GolB GrL, Scariothes S, ludas Scarioth D II memoriale] memorialem Gl, memoria S, memoriae B II 94 nomine] nomen B II lu das] от. ID

INSTRVCTIONES II, 95-110

191

95 natus est. Marcus excelsus mandato. Lucas ipse consurgens siue ipse leuans. Stephanus norma uestra, Graeco autem sermone coronatus. Pontius declinans consilium. Pilatus os malleatoris. Barabbas filius magistri eorum, absque dubio ludaeorum magistri qui est diabolus. Eden in Genesi delicias. Hierosolyma uisio pa1oo cis. Sion specula, et recte, nam haec ciuitas Dauid in monte constructa est. Babyllon confusio siue translatio. Aethiopia tenebrae. Aegyptus tribulatio siue tenebrae. Tyrus angustia. Romani subli mes uel tonantes. 'PwjuT) uirtus, Graecum est. Sinai mensura siue mandatum siue temptatio uel amphora mea. Gehenna uallis gra105 tuita; quidam aestimant appellatam hanc a ualle Gehennon quae est iuxta murum Hierusales. Hebraei transitores. Sadducaei iustificati. Pharisaei diuisi. Galilaei uolubiles. Samaritae custodes, eo quod a Babylloniis illic ad custodian! collocati sint ludaeorum. Cum in ceteris tum et in hoc abundanter liquet, scriptura om110 nis sacra quam uere diuina sit ac plena mysteriis, quando ita

95 excelsus] excelso5 II mandato ... congessi (/. 469)] от. Gl II ipse] iste Go II siue] seu G II 96 ipse] ipsi Go II leuans] eleuans Q U GFT Va I II Graeco ... sermone] Grece D II coronatus] coronatus Cayphas inuestigator aut sagax aut uomens ore D II 97 consilium] concilium / II malleatoris] malleatorum M II 98 dubio] dubium S II magistri'] magister B, от. GFT II magistri' ... diabolus (/. 99)] id est diaboli D II 99 diabolus] diabolus uel filius patris GFT II Eden] Aedem S II in Ge nesi] от. G FT II delicias] deliciae M II Hierosolyma] Hierusalem GFT B II 100 specula] speculatio M B II et] uel GolD II et ... nam] от. M II haec] et S II Dauid] a Dauid GFT II constructa] constituta S II 101 Babyllon] Babillon Go II 10г siue tenebrae] от. QU II tenebrae] tenebre uel mundus M, tribulationis B II Tyrus] Syrus B II sublimes] sublimis Go II 103 uel] siue T II 7>ó>/rr)] Roma// S, Roma B, Ramnum M II 'Ро>цт) ... est] Greci Romani uirtus G, grece roma uirtus F, grece ro mani uirtus Г II uirtus] от. Go IB GrL II est] est quod interpretatur uir tus GolB II Sinai] Sina S II mensura] mensuram S II siue] siue: ue p'sup '. II 104 siue] seu F II uel ... mea] от. M II amphora] anphora Q U, anfora Va IB II Gehenna] Ge//enna S, Genna B II gratuita] grauida M II 105 appellatam] appellata B II hanc] от. D II a] от. U II a ualle] uallem Va M GolB GrL II ualle] uelle Q II Gehennon] Gennon B II 106 murum] muros M II Hierusales] Hierusalem Q U O GFT Va S M GolBD, lerusalem GrL II transitores] transgressores SB II 107 Phari saei] Parisei G II Samaritae] Samaritani S M B, Samaritanae Go II 108 a] от. Va II a Babylloniis] ab aquilonis rege D II Babylloniis] Babilonis T, Babilloniis Va GoB II illic] illuc B II ad] от. Gol II sint] sunt S I II 109 in'] inter GFT II tum] tunc B II tum et] sonet M II et] от. D II liquet] licet G Va, liquido M, loquet Go, loquitur B II 109-110 scriptura omnis sacra] omnis sacra scriptura D II 109 omnis] omnes Go II 110 uere] uera S II diuina] diuinum M II ac] hac G S II ita] от. I

I9Z

INSTRVCTIONES II, 111-125

congruant rebus nomina effectibusque respondeant. Sicut Dauid qui exprimitur in Latinum fortis manu utique fortissimus omni bus fere bellis extitit, Salomon pacificus utique in pace regnum administrauit, Daniel iudicium Dei utique in presbyterorum iudi115 cio sententiam diuinae disceptationis exhibuit. Vnde quid mirum, si hi futura prophetauerint quorum etiam nomina, sicut res edocet, prophetiam sonant? Sed iam de uariis uocabulis interpretationem ponamus. DE VARIIS VOCABVLIS. no

Alleluia in Latinum sonat laudate Dominum; la enim unum est de decem nominibus Dei quae apud Hebraeos habentur. Amen uere siue fideliter. Diapsalma semper, id est, quod ilia quibus adnectitur sempiterna esse confirmet; adeo non commutationem metri significat, ut quidam existimant, uel spiritus prophetici re125 fectionem. Sunt etiam qui diapsalma et ideo scribi putent, ut ex

111 congruant] congruum M II effectibusque] effectibus Q U II Da uid] Dauit T II иг qui] от. M II fortis] fortes Go II manu] manu qui D, от. Va II 113 fere] fuere G II fere bellis] rebellis B II extitit] extetit G II pacificus] pacificus qui D II 114 administrauit] administrabit S II Dei] Dei qui D II presbyterorum iudicio] iudicio presbiterorum D II 115 sententiam] sententia Va II disceptationis] exceptationis S, discepcionis Go II Vnde] от. O II quid] quod Va II 116 si hi] sibi F D, siui G II prophetauerint] praedicauerint S Go, prophetauerunt Va M II edocet] docet QU GoI, edocit S II 117 prophetiam] prophetiae B II so nant] sonant Ethiopia tenebrae Go II Sed iam] presidiam Go II Sed ... ponamus (/. n8)] от. Va II 119 De ... uocabulis] от. Q UGFTMBL, deest caput De ... uocabulis inN Gb A Go II 120 ante Alleluia leguntur in B quae sequuntur: Alleluia uox Christi ad patrem de iudaeis. Alle pater Lu filius la spiritus sanctus. Alle lux Lu uirtus salus omnipotens. Alle thabor et hermon. Luia hermoniim id est A et ft initium et finis idem noua et ueterum uel uetus testamenti atque nouum. Alle lex naturale Lu lex uetus testamenti adque nouum. Alleluia tres gutte qui ceciderunt de latere domini nostri lesu Chris ti II laudate] laudate siue glorifícate S, laudare siue clarificare M II la] I//a / II la ... habentur] omnes in unum M II 121 quae] qui B II He braeos] Hebreus S II 122 fideliter] filiter P II semper ... est] sempiterna eo S II est] et Q, от. UM II quibus] quibus semper M, post quibus add hoc ß praeter M II 123 sempiterna] semper aeterna S II confirmet] con firmat G B GrL, confirmit S II adeo] ad eo / II commutationem] commutatione SB II 124 metri] metris B II existimant] existiment T, esti mant M II prophetici] prophetiae Q, profetia U II prophetici refectionem] profectionem F II 125 qui] quia P II qui diapsalma] quid apsalma T II et] от. GFT M ID GrL II scribi] inscribí QO, inseri / II scribi putent] inreputent B, in se reputent D II putent] potant corr. ex potent S'

INSTRVCTIONES II, 126-139

193

hoc siue personarum siue sensuum intellegatur esse conuersio. Osanna saluifica siue saluum fac. Osia enim saluifica interpretatur, anna interiectio est deprecantis, ergo integre dicitur Osianna; sed dum corripitur aut corrumpitur, sonat Osanna: est autem 130 sensus: saluum fac, ut subaudiatur uel populum Israhel uel totum mundum. Rhama excelsa, in euangelio: Vox in rhama audita est, id est in excelsis. Est tamen et ciuitas quae Rhama appellatur. Racha uanus aut inanis. Rabbi magister meus, Syrum est. Abba pater, et hoc Syrum est. Man quid? Manna quid est hoc? 135 Anathema perditio. Maranatha Dominus noster uenit, Syrum est. Anathema autem maranatha, sicut quidam dicunt, perditio in aduentum Domini. Mammona diuitiae. Theraphim figurae uel imagines melius quam incendia. Seraphim uel Seraphin ardentes uel incendentes iuxta illud: Quifacit angelos suos spiritus et mi-

131 Matth. г, 18

II

139 Ps. 103, 4

126 sensuum] sensum B II 127 Osanna] Osana О II saluifica] saluiuifica /, saluificans B II fac] fac populum tuum S II Osia] Osia PVcGrL QU G FT Va I, Osya D, OCIAM S, Osa M, Osi B, OCI O II saluifica] от. S II 128 anna] anna enim D II deprecantis] interpretantis B II Osian na] Osienna PVc QU GT Va M D, ossienna F, osinenan S, osianna corr. ex osienna /' II 129 sed ... Osanna] от. M II corripitur] corrumpitur GrL II corripitur aut corrumpitur] corrumpitur aut corripitur D II aut] aut dum / II corrumpitur] corrumpetur /, corruptum GrL II 130 sensus] sensus о domine S II populum] populorum B, populus О II uel'] от. S II 131 Rhama] Rama GFT Va S M BD GrL II in'] от. Q II 132 tamen] autem S L II et] от. M II quae] qui B II Rhama] Rham Q II 133 aut] uel O GrL II Rabbi] Rabi GrL D II meus] от. GFT S II 134 et ... est'] от. B II Manna] manu D II 135 Maranatha] Maranata G M II Dominus ... uenit] in Domini aduentum S, Domini aduentus M II noster] от. GrL II 136 autem] от. M II maranatha] maranata G, maratana M II sicut ... dicunt] от. M II 137 aduentum] aduentu VcGrL II Theraphim] Thefarim О, Theraphin D, Serafim B II Theraphim ... uel] от. S II Theraphim ... uarietatem (/. 145)] от. Vc II 138 Seraphim] Serafín FT S M II Seraphin] Serafim UM II 139 uel incendentes] от. S II il lud] illud psalmi dictum S II spiritus] spiritu S II spiritus ... suos (/. 140)] от. GFT

194

INSTRVCTIONES II, 140-155

140 nistros suos ignem urentem. Ergo Seraphin uirtutes in caelis esse confirmant, quae Deum laudent et in ministeria diuersa mittantur. Cherubin scientiae multitudo; ceterum Cherubin ipsum in sancta sanctorum duo tantum significantur animalia; aliis uero locis, ubi hoc nomen legitur, aut picturam aliquam indicat aut 145 uarietatem. DE EXPOSITIONE DIVERSARVM RERVM. Mandragora in Genesi genus pomi simillimum paruo peponi specie uel odore. Mazuroth in lob £Síoic quae duodecim signa mathematici asserunt. Path кХ'цла id est plaga ut meridiana uel 150 occidentalis. Rhamnus in psalterio non rubus est, sed spinarum genus sentibus permolestum. Romphaea gladium in Latino sonat, nam ubi in Genesi dicitur gladius flammeus atque uersatilis, in Graeco romphaea ponitur. Frameae hastae longissimae sunt quibus etiam nunc Armorici utentes hoc nomen tribuunt: quidam ita 155 etiam gladios significan putant. Capparis in Salomone frutecti

140 Seraphin] от. B II 140-141 in caelis esse confirmant] esse confir mant in caelis M GrL II 140 caelis] caelo S II esse] esse aliqui D II 141 quae] qui B II laudent] laudant Va D II in] от. Q II ministeria] misteria Va II diuersa] aduersa Va, от. B II mittantur] mittuntur M D II 142 Cherubin'] Caerubin Q M, Cerubim B, Cherubim D II multitudo] plenitudo D II ceterum] ceterorum F II Cherubin'] Cerubin M, Chaerubim B, Cherubim GrL II ipsum] от. S D II 143 significantur] significatur M, significant B II aliis] alii B, от. G II 144 locis] loci B II ubi] от. QU II legitur] от. U II picturam] pictura Va II indicat] indicant FT M II 146 De ... rerum] от. G FT M L, deest caput De ... rerum in N Gb Go II De ... congessi (/. 469)] deest in B II expositione] expositionem A II 147 ante Mandragora add In primis A II simillimum] simile D II peponi] de pomi U, peponis A S II 148 specie] speciem A II Ma zuroth] Mazoroth QU, Mazuruth F, Maioroth S, Maturut D II f(ü6íoi, habet Va II Lebetae] Laebae Q II mi nores] minoris Q U II 176 usum] unum Va II uero] quidem A, от. D II 177 lebetis] lebetes Q D II et'] от. GFTS II caccabis] cactabis Q, cacabis GrL, cacabos D II ollis] ollas D II Cophinus] Cophinos FT, Coffinus S, CophiniD II corbis] corbus G, corbes FT, corues S M, corabis U, corbae D II Hydria] Hydrii G II 178 Condy] Conti G, Condyi A, Condes S, Condit Va, Condis О II Lecythum] Lecinctum M II 179 in Regnorum] от. Va II Regnorum'] libro Regum M II in' ... Regnorum] Regum M II li bro Regnorum] Regnorum libro /, Regum D II 180 aere] aere (ere Af) factum5Af II habens oleum] от. M II quo] quod A II ungebantur] unguebatur ASM II regnum] regno S ID II Parapsis] Parabsis F ID II 181 maius] magis / II ita] от. ID II 182 Regnorum] Regum M D II quae ... Regnorum (/. 183)] от. D II capitella] capita GrL II 183 Mechonot] Mechoroth S, Medionoth M II Regnorum] Regum A M II bases] uasis A II 184 Topazion] Thopadion S II aliqui] alii M II 185 lapidum] от. GrL II colores] colore Vc, colorem A II Corbana] Cor bona T, Corban M, Carbona O II 186 Corbana] Corban A M, Carbona О II Chasma] Karma M II hiatus] chyatus Va

INSTRVCTIONES II, 187-204

197

Graecum est. Erysibe in propheta aerugo, id est rubigo messium, Graecum est. Zizania lolium. Sicera sucus ex dactulis et omnis praeter uinum liquor qui ad bibendum aut pomis aut quolibet 190 genere conficitur sicera nuncupatur. Nardum pisticum nardum fidele, id est sine inpostura, Graecum est. Nardum spicatum, ab eo quod species ipsa nardi in modum spicae sit quae infusa con ficitur. Alabastrum genus marmoris pretiosi ex quo euangelici illius ungenti uasculum erat. Stadium in euangelio spatii certa di195 mensio; octo stadia mille passus efficiunt. Haec nomina quae subsequuntur in Éxodo uel in Regum libris his repperiuntur locis quae arcae uel tabernaculi aut templi Domini relationem continent. Quorum nominum uocabula haec quae obscuriora sunt in translatione ueteri habentur; haec uero i00 quae lucidiora apparent nouae translationis textu continentur. Vètus ergo translatio habet speroteres, noua sphaerulas; calamiscos calamos; troiscos uel cariscos quasi in nucis modum deformatos; anconiscos incastraturas; aspidiscas uncinos; fimbrias catenulas; scytalas uectes; lapidibus acrotomis dedolatis; degra-

187 Erysibe] Erisube G, Erisebe S, Eriseue M, Erisibile £/, Crisibae / II messium] messeum G, mesium F II messium ... est (/. 188)] от. M II 188 Zizania] Zizania est 5 II lolium] lollium G II omnis] omnes Q II 189 aut'] aut ex S II aut'] aut ex S II quolibet] quodlibet M II 190 sicera nuncupatur] sicera nuncupatur i'su*'-'-, от. Gr II pisticum ... Nardum (/. 191)] от. Va II 191 fidele] fidelem G F T UO II spicatum] ispicatum G, hispicatum M II 192 quod] quo GrL II nardi] nardum M II in] от. M II spicae] specie M II conficitur] conspicitur Q II 193 Ala bastrum] Alabaustrum M II marmoris] marmori L II quo] от. G T II 194 ungenti] ungenti PVc U I, unguenti cett. codd II in euangelio] от. D II 195 efficiunt] efflciuntur Q UM II 196 nomina] omnia M II quae] от. Va II Exodo] Exodi M II Regum] regnum T II libris ... locis (7. 197)] от. S II 197 arcae] arcam / II uel] aut S II aut] uel S II 198 relationem] relatione S, reuelationem F II 199 obscuriora] obscura A II in translatione] translationem Va II 201 ergo] uero О II sperote res ] spheroteres M II noua] noua uero S, in nouo G II noua sphaerulas] nouas ferulas U O TI II sphaerulas ] sperulas G, sferulas uel sperulas F, spherola M II calamiscos] calamus quos A II 202 calamos] calamus T, от. A II troiscos] trociscos M II cariscosl caristos G, cariascos S, cariseos M II deformatos] deformatas Q U, deformatus T Va, post deformatos hic ordo est in S: aspidiscas anconiscos II 203 anconiscos] aconiscos G T GrL, anconiseos M, anthoniscus / II incastraturas] incastratura F II aspidis cas] aspediscos Q U Va, aspedicas /, aspidiscos О II uncinos] uncinus /, iuncinos Va II fimbrias] fimbrias aut Af II 204 scytalas] scitaleas M, syctalas Va II scytalas uectes] от. S II uectes] uestes Q U II acrotomis] archotomis id est S, achrotomis / II dedolatis] dolatis D II degraphidem] degrapiden GSM, decrapidem /

198

INSTRVCTIONES II, 205-216

205 phidem celaturam; petalis lamminis; perimetrum lineam; spiras capitella columnarum uel sicut puto facturam eorum; aelam porticum, sed melius interpretatur ante fores siue uestibulum, ergo aelam Hebraeum est. Cetera quae superius sunt Graeca sunt maxime. Item in Ezechielis extrema parte in uisione ciuitatis in l10 ueteri translatione habet pastophoria, in noua gazophylacia, id est cellulas paruas; thee thalamos; aileu frontem; aelaumoth uestibulum; polyandrium multitudines; spithames palmus; gissus definitio; manaa sacrificium; in Regum cenotaphia simulacra quae Graece цорфшрспа. 215 Sed haec hactenus; nunc etiam illud accipe, ut quaedam no mina prius Scriptura appellauerit et ut nunc uocentur.

205 celaturam] caelaturam Q F, celatura M II petalis] patulis S II lamminis] laminis G II perimetrum ... eorum (/. 206)] spiras capitella colum narum uel sicut puto perimetrum lineam facturam eorum M II lineam] lineum Va II 206 capitella] concapitella D II facturam] factura FT II eorum] eorum PVcGrL QUO G FT A MI, earum S D, nequit legl in Va II aelam] clami M II 207 interpretatur] interpretatum M II ante fores] anfores D II fores] foris Q S II ergo] от. Va II 208 aelam] helam S, eliam: i add M' II Cetera) om. Va II sunt'] оm. Af II 208-209 Graeca sunt maxime] maximae Graecum est S, maxime Greca sunt D II 209 maxime] maximae U II Ezechielis] Hiezechielis GFD, Hiaezechielis Va, Ezechihelis O, lezechielis GrL II extrema parte] extremam partem S II uisione] uisionem GT Va II 210 ueteri] uetera M II translatione] translationem Q Va II in] оm. О II noua] nouo G II gazophylacia] gazophilacium D II 211 thee] theae VcGrL Q GFT Va M, teeh D II thala mos] thalamus S T I, talamus M II aileu] auleu G II aelaumoth] aelaumosthi Va, aelatioroth О II 212 polyandrium] polyandrion QO G, poliandron U, poliandrion A FT Va ID, paleandrion S, pultandrion M II mul titudines] multitudinis S M II spithames] spythames GrL II palmus] palmos S, psalmus T I, palme Va II gissus] gessus S II 213 manaa] mannaa Q T, manna AMD II Regum] Regnum QU M II cenotaphia] caenothopia G, cinothafia S II simulacra] simula Q II 214 Graece] Grace T II ¡юрфырата] mortomata S, ophiamtha M, от. D II 215 Sed ... uo centur (/. 216)] от. Vc II nunc] non / II quaedam] quadam T II no mina] nominet Q II 216 appellauerit] appellauerat M II ut] оm. M II uocentur] uocetur F Va, uocauitur S, uocitentur /

INSTRVCTIONES II, 217-231

199

DE GENTIBVS. Gomer in Genesi Galatae, id est Galli qui a candore corporis primum Galatae appellati sunt, e quibus populi quondam in 220 Orientis longinqua migrantes primo Gallograeci, nunc antiquo Gallorum nomine Galatae uocantur. Magog Scythae, quidam Gog et Magog Gothos putant. Tubal Hiberi qui et Hispani. Thiras Thraces. Thogorma Phryges. Madai Medi. lauan Iones qui et Graeci, unde et mare Ionium. Cetthii Citii, id est Cyprii apud quos 225 et urbs Citium uocitatur. Dodanim Rhodii; ex his Graecorum nationes extitere qui a Tauro monte usque ad occidentalem Oceanum maritimam oram occupauerunt. Hae omnes gentes de lafeth stirpe descendunt. Chus Aethiopia. Mesraim Aegyptus. Chasloim qui postea Philistini nunc Palaestini, idem tamen et Al230 lophyli, idem et alienigenae appellati sunt; horum ciuitas Ascalon. Saba Arabia, Saba uocitatur et regio in qua nunc Sabaei.

217 De gentibus] от. QU, deest caput De gentibus in N Gb Go Vc II 218 Gomer] Gormer Q, Gomor A FT M II a] ad S, от. Q II corporis] corpore M II 219 appellati] appellate Va II 219-220 in Orientis] morientis D II 220 longinqua] longinquam Q G II primo] primum codd, praeterPGrLQUSVa II Gallograeci] Gallum Greci M II Gallograeci nunc] Galli nunc Graeci S II nunc antiquo] nuncupati quo M l II antiquo] antiqui quo P, antiqua G T II 221 Galatae] Gallate G, Gallatae S, Galatiae M II Scythae] Scytha G, Sitae О II quidam] от. S II 222 Tubal] Thobal S, Thabal M II Hispani] Spani S, от. GrL II 223 Thraces] Tracias M II Thogorma] Thogor / II Madai] Madii S, Madia GFT, Madian M II lauan] louan G, luuan UO TD, luuan id est F, luban AS II 224 et] от. D II Ionium] lonum P GTO, lubium A, lonam S II Cetthii] Catthei Q, Cetthei U S, Cethii G, Caethi F, Cethei Va, Cethi /, Cetim О, Cethim D II Citii] Cetii S, Caeti M, Cethaei О, Cicii L II Cyprii] Obrii S II 225 urbs] orbs S, urbi M II Citium] Schitum G II uocitatur] appellatur / II Dodanim] Dodani GFT, Dudanim S, Donanim О II Rhodii] Rhodi U II ex] от. G II nationes] nationibus ßpraeterD II 226 extitere] extiterunti II monte] monte Chus Aethiopia (Aethipia Q) QU II usque] us S II 227 maritimam oram] maritima ora G II oram] ora T, horam 5 II Hae] Haec G, Ac M II 228 Mesraim] Mesyraim QU, Mesyarim Va, Maestraim S II 229 Chasloim] Chaloim G, Chasmoimi Va II Philistini] Philistimi S, Filistim M, Philistiim D II tamen] от. D II et] от. G II 230 idem] id est MO II horum] quorum / II ciuitas Ascalon] Ascalon ciuitas / II Ascalon] Ascalon et Acharon que nunc gessamia Zaba Q, Asca lon et regio M II 231 Saba] Sabba G II uocitatur ... qua] uocitati sunt qui M II Sabaei] Sabae QU, Saba Va, ludei A

200

INSTRVCTIONES II, 232-246

Euila Getuli. Labain nunc Libyes, quondam Futhei appellabantur. Tharsis siue Carchedon Carthago est, quidam Tharsos Cuicas arbitrantur, quia et ciuitas Tharsus illic sita est. Africa appellata est 235 ab uno ex posteris Abrahae de Cetthura qui uocatus est Afer. Ismahelitae uocati ab Ismahelo filio Abrahae, idem et Saraceni a Sarra, idem et Agareni ab Agar. Nabethei a Nabeth filio Ismahelis appellati qui ab Euphrate ad mare Rubrum porriguntur. Chananei appellati de Chanaam filio Cham, horum terram ludaei expulsis 240 incolis possederunt; hi de origine Cham ueniunt. Assur Assyrii ab Assure filio Sem, hi urbem Ninum ex nomine Nini regis condiderunt quae nunc Niniue uocatur. Syros appellatos quidam asserunt ab Assurim filio Abrahae ex Cetthura. Vs quae et Auxitidis regio circa Coelensyriam ita ab Vs Sem pronepote appellata. Ae245 lamitae Persae ab Aelam filio Sem. Hebraei cognominati sunt ab Heber qui pronepos fuit Sem. Chasdei nunc Chaldaei uocantur

232 Euila] Euilla FT II Euila Getuli] Abila Sabei Getuli id est Mauri M II Labain] Labaim U, Labin G FT, Labai / II Libyes] Libes S, Libii M O II quondam Futhei] от. M II Futhei] Fotei S II appellabantur] appellantur M II 233 Carchedon] Chalcedon G, Carchae Dan F, Calcedon ID II est] от. M II Tharsos] Tharsum G, Tharso SI II Cuicas] Caelicas S, Cüicias T Va I, Schilitias G II 234 Tharsus] Tharsos U T D, Tharso / II Tharsus illic] illic Tharso S II 235 ex] de / II Abrahae] Abraham / II de ... Abrahae (/. 236)] от. QUO Va II qui uocatus] qua euocatus / II est] от. G II Afer] Affer M GrL D II Ismahelitae] Samahelite T M II 236 Ismahelo] Ismahele GrL D II Saraceni] Saracini Q U, Sarracyni G, Sarracini A S, Sarraceni GrL D II 237 Sarra] Sara MOD II Agareni] Agarini U, Aggarenim Va, Aggereni S II Nabethei] Nabathei GFTVaMGrL D II Nabeth] Nab ex M, Nabaioth D II filio] filios Va II Ismahelis] Smahelis M II 238 appellati] от. G II Euphrate] Eufraten GFT S, Efratrem Va II ad] ab / II Chananei] Cannei T II 239 appellati] appellantur G, uocati D II Chanaam] Canaan G, Chanaan T GrL, Chanam S, Canan M II terram] terra Q T Va S II 240 hi] hi omnes S, от. I II hi ... ue niunt] от. D II origine] originen! Ve II Assur] Assir 5 II Assyrii] AssiriaAi II 241 Assure] Asurae Q, Asure £/, Issure F, Assur SI II urbem] orbem S II regis] от. G II 242 Niniue] Nineue UO S M II uocatur] uoca//tur/> II quidam] quidem Va II quidam ... Cetthura (/. 243)] ab As surim filio Abrahae ex Caethura (Cethura Gr) quidam asserunt GrL II 243 Assurim] Asurim Q U F I, Assorim M, Assur О, Assyrio A, Assirio S II Cetthura] Chetura QU G, Caethura L II Vs] Hus G, от. ID II Auxitidis] Ausitidis F, Auxitidi S II 244 Coelensyriam] Coelemsyriam F, Coelesyriam T, Colensiriam M, Celessyriam Gr, Celesyriam L, Caelesyriam D II ita) от. M II ita ab Vs] itabus Va II Vs] Hus FTI, usu G, uno D, от. Q II ap pellata] appellat Q Va, appellatam L II 246 Heber] Hebrae Q II prone pos] pronepus PQ G F TI, pronepost S II Chasdei] Chasdacim Va II uo cantur] uocitantur F

INSTRVCTIONES II, 247-263

201

et Chasdei a Caseh filio Nachor fratris Abrahae. Hi omnes de Sem posteritate procedunt. DE LOCIS. 250

lebus ipsa est Hierusalem, ipsa est et Salem in qua regnauit Melchisedec; haec nunc ab Aelio Hadriano uocatur Aelia. Babel in Genesi nunc Babyllon uocatur; in hoc loco cum turrem quon dam homines aedificare aduersum caelum adgressi essent, dispersi sunt inmissa diuinitus confusione linguarum. Acchar nunc 255 Nisibi appellatur. Reblatha nunc Antiochia uocatur, eadem est et Epiphania. Sychem haec est et Sicima, haec et nunc Neapolis ciuitas Samaritanorum. Olibama in propheta ciuitas in qua Edom principes habitauerunt. Arihel in Esaia propheta, hanc esse qui dam putant Areopolim ab ídolo Martis Arihel quod illic situm est. 260 Interpretatur autem Arihel leonem Dei Hierusalem figuraliter significans. Ararat Armenia in cuius montibus post diluuium arca consedit, adeo ut illic aliqua eius indicia nunc usque permaneant. Arbe quae Arboc in nostris codicibus corrupte legitur, in

247 et] от. I II Chasdei] Casdei autem / II Caseh] Caseth UO Va, Chus G, Chaset FT, Casehp A, Chasee S, Caseph M, Caseg /, Chase GrL II Nachor] Nohor M II fratris Abrahae] от. I II Abrahae] Abbae S II 248 posteritate] posteritatem Va II 249 De locis] от. Q U L, deest caput De locis in N Gb Vc II 250 lebus] Ebus Va, Gebus Go, Zieb S II est'] est et G FT II Hierusalem ... est] от. F Gr L II Salem] Salim G II 251 haec] hoc Va, от. G M II Aelio] Helio GF Г II uocatur Aelia] от. Va II Ae lia] Helia G FT S Go, Elia M, Haelia D II 252 Babyllon] Babylon QU G Va GrL, Babilon FT A S M O D II uocatur] uocabitur G II hoc loco] hunc locum S II quondam] quendam S II 253 aedificare] aedificarent S II aduersum] aduersus Q U Va S M II adgressi] egressi S Go II 254 diuini tus] diuinitas S II confusione] confusio D II linguarum] lingarum P II Acchar] Achar QU Gol II 255 appellatur] uocatur S II Reblatha ... uoca tur] от. M II Antiochia] Anthiacio Q, Antiochiam Va II uocatur] appel latur S, от. I II 256 Epiphania] Ephiphania QUO M II Sychem] Sicem G A M, Sycem T I II est et] от. Go II et'] от. GF T Va ID II Sicima] Sicema G, Sychima Va, Sichima Go GrL II haec et] et haec M, от. S II et'] от. D II Neapolis] Neapollis S II 257 Olibama] Oolibama D II propheta] prophetis M II propheta ciuitas] prophetas S II in qua] от. I II Edom] duo S, Deo M II 258 principes] princepis S II Esaia] Ysaia propheta D II esse quidam] quidam esse S II 259 Areopolim] Aereopolim G, Ariopolim S, Ariopolin Go, Areopolin / II illic] от. Go II 260 Arihel] от. GrL II leonem] leonum S, leo GrL D II Dei] de G II Hierusalem] lerusalem U GrL II significans] от. D II 262 consedit] resedit D II ut] quod M II permaneant] permanet S D II 263 Arboc] Argbocim A, Arbon S II in'] от. A II legitur] legimur U, legimus Gol

202

INSTRVCTIONES II, 264-277

qua tres patriarchae sepulti sunt Abraham, Isac et lacob et prae265 ter Adam ipse; haec est etiam Chebron in qua Dauid regnauit. Lod ipsa est Lydda, ipsa est Diospolis. Decapolis in euangelio regio est habens ciuitates decem. Accaron urbs Palaestinae; sunt alii qui aestimant Accaron esse turrem Stratonis et postea hanc appellatam fuisse Caesaream. Antilibanus loca appellantur quae 270 supra Libanum montem orientalem plagam respiciunt. Effrata ciuitatis Bethleem regio est, Eufrates uero fluuius de paradiso. Mesopotamia idcirco dicitur, quod Tigride et Eufrate fluminibus ambiatur. Emmaus in euangelio nomen quondam castelli, nunc ciuitas quae Nicopolis dicitur. Caluariae locus ob hanc causam 275 dictus, quod de consuetudine in eodem loco damnati capite truncabantur. Ariopagus curiae apud Athenienses nomen est quae a Marte nomen accepit.

264 sepulti sunt] sunt sepulti Go II sunt] sunt id est Go II Abraham] Abraham et Go II Isac] Isaac QUO FT S M I, Ysaac GrL D II et'] от. D II et' ... Adam (/. 265)] от. M II praeter] pater Q U II 265 ipse haec est etiam] ipsa est et D II haec est etiam] etiam haec est M II est] от. Va II Chebron] Ebron M, Hebron Pa D II Dauid regnauit] regnauit Dauid / II post regnauit hic ordo est in G FT A D\ Accaron Lod Decapolis II г66 Lod] Loth £/ G F T S M GoI, Luth A II ipsa'] ipse MI II Lydda] Libda S, Littha Go II est'] est et Go, et D II Diospolis] Diespolis Q, Diopolis L II 267 regio] regno Va II ciuitates] ciuitatis S, ciuitate Go II ciuitates decem] decem ciuitates D II urbs] urbis Va II Palaesti nae] Palestina est Af II 268 alii qui] aliique F, ali S, aliqui M D II aesti mant] aestiment F, estiment T D II Accaron] Accoron P II Stratonis] Istratonis Q, Statonis M II postea] от. D II hanc] hinc FT, от. M II 269 Antilibanus] Antelibanus GFTA Ml O, Antelibanos S II quae] qua ea M II 270 Effrata] Eofrata PGrL, Efrata corr. ex Efreta Q', Efrata UO Va FM GolD, Efratha A T, Eufrata S II 271 ciuitatis] ciuitates S, ciuitas GolD II Bethleem] BethlemFAi Go, Bethle S II Eufrates] Eufrata PGrL FT S O Go, Efrata Q U Va, Eufraten M II uero] от. D II paradiso] paradisi D II 272 Mesopotamia] Mesopotamiam Va II Tigride] Tygris de G, Tycri M II Eufrate] Eufrates Q U II 273 ambiatur] ambietur G F T, ambatur M II Em maus] Emmanus F, Emaus О GrL D II nomen ... castelli] quoddam castellum M II quondam] quoddam G FT SI, quod tam Go II castelli] castello F II 274 quae Nicopolis] quam copulis Q II hanc] hac T II 275 loco] от. Go II capite] capita F II truncabantur] truncantur T, truncabuntur Va II 276 Ariopagus] Oriopagus G II Athenienses] Athenenses S, Atheniensis Go, Thenienses T, Tateniensis M II est] от. T II quae] quod M II 277 accepit] accipit Q

INSTRVCTIONES II, 278-292

203

DE FLVMINIBUS VEL AQVIS. Geon fluuius Aethiopiae de paradiso emergens quem Nilum 280 usitato nomine appellant. Phison fluuius Indiae idem quoque a paradiso fluens; hunc alii Gangen uocant. Iordanes ideo dictus, quod duo fontes in unum confluant quorum alter lor, alter Dan appellatur. Mare Galileae idem est et mare Tiberiadis, idem et stagnum Gennesar, idem et lacus Cineret. Mare Salinarum, hoc 285 uocatur et mare Mortuum uel Asphalti, id est bituminis, ab Hiericho haut longe abest. Bethsaida piscina in Hierusalem in quam aegri deferebantur ; ideo et probatica, id est pecualis, appellatur, quod hostias in ea quondam sacerdotes lauabant. DE MENSIBVS. 290

Nisan in libro Esther mensis quem dicunt Martium quique in Scripturis appellatur mensis primus. Elul in Macchabaeorum li bro Augustus, qui apud nos mensis sextus uocatur. Caseleu in

278 De ... aquis] от. Go L, deest caput De ... aquis in N Gb II uel aquis] om.FTD II aquis] abibusAi II 280 nomine] sermone M II idem quo que] от. D II a] de S D II 281 fluens] defluens M II hunc] hanc Go II alii] aliqui D, indi M II lordanes] lordanis Q S GolD GrL, lordannis M II dictus] dicitur M II 282 duo] duos Va II in] от. QU Va II alter'] et alter Go II 283 appellatur] uocatur A, appellantur S, dicitur D II Tiberiadis] Tyberiades £/, Tybiriades G II idem'] idem est Go GrL II et] от. G Gr II 284 stagnum ... et] от. D II Gennesar] Gensar T, Genenesar Va II idem] idem est G Gol II lacus] mare D II Cineret] Cenered G, Cenereth F D, Ceneretl Go GrL II 285 uocatur et mare Mortuum] et mare uocatur Mortuum Af II uel] uel lacus M II Asphalti] Aspalti FT, Hasfaltei M, Arfaltih D II bituminis] bituminus M II 286 haut] haud g£/ GrL, aut G T S M, non D II abest] abem U II Bethsaida] Betzeta Q U II Hierusalem] Hierusalem et Go II 286-287 in quam aegri] inquame tegri M II 286 quam] qua et GF T S, quam et ID II 287 ideo] idem Af D II et] от. Go II est] от. M II pecualis] peculialis Q S, pecuaris M II 288 hostias in ea quondam sacerdotes lauabant] sacerdotes in ea quondam hostias lauabant D II ea]eoF/ II lauabant] labant S II 289 De mensibus] oт. L, deest caput De mensibus in N Gb II 290 Nisan] Nasan M, Si san i II mensis] mensem D II quem ... Martium] Martius M II dicunt] dicitur Va II 291 post primus GFT mensium ordinem inuertunt eos affe rentes iuxta usitatam seriem, id est: lar Siuan Thammus Ab Elul Tisri Maresuan Caseleu Tebeth Sabath Adar II Elul] Aelul S, Elub M II in ... men sis (/. 292)] от. GFT II Macchabaeorum libro] libro Macchaueorum S II 292 Augustus] Agustus I O II post sextus add : Agustus G, mensis Augus tus F, Iulius Г II uocatur] от. GFT II Caseleu] Casleu Q GFT S M GrL D, Causleu Va, Casileu Gol II in ... et (/. 293)] от. GFT

204

INSTRVCTIONES II, 293-303

Zaccharia propheta Nouember, qui et nonus. Tebeth in libro Es ther December qui et decimus. Sabath in Zaccharia propheta la295 nuarius qui apud nos undecimus. Adar in libro Esther Februarius qui apud nos duodecimus. Quod si etiam reliqua Hebraea mensuum uocabula quae in canone non repperi scire uoles, lar uocatur mensis secundus, Siuan tertius, Thammus quartus, Ab quintus, Tisri septimus, Maresuan octauus. 300

DE SOLLEMNITATIBVS. Annus iobeleus annus quinquagensimus qui erat annus remissionis quo in Israhel unusquisque rei suae uenditor ad ius eius etiam absque pretio reuertebatur. Pascha transcensus, Hebraeum

293 post nonus add: Nouember G, mensis Nouember F, October T II Tebeth] Thebeth Q GFT S M ID, Debeth Go II libro] libro est U II 294 in ... nos(/. 295)] от. GFT II Zaccharia] Zachariam Go II propheta] от. S II lanuarius] lenuarius Va II 295 qui] qui et S II apud nos] et M II undecimus ... nos (/. 296)] от. Va II post undecimus add : lanua rius G T, mensis lanuarius F II Adar] Par M II in ... nos (/. 296)] от. GFT II Februarius] Februarium Go II 296 qui] qui et S II post duo decimus add: Febroarius GT, mensis Februarius F II Quod ... uoles (/. 297)] от. GFT II Hebraea] Hebream Va, Hebraeorum /, Hebreoram D II mensuum] mensium QO ValDGrL, mensum5Ai II 297 quae] от. M II canone non] canonem S II repperi] repperis S, repperies M, reperis О, repperiris D II uoles] uolueris / II lar] Tar Q, Thar U, Zar S M GrL II 298 post secundus add : aprilis (aprelis F) G F, qui dicitur aprilis S II post tertius add: maius G, mensis madius F, aprilis T, hoc est maius S II Thammus] Thamnus Q TM, Tamuz GrL II post quartus add : iunius G, mensis iunius F, maius T, qui est iunius S II Ab] Sib Ab A, Abus Go O, Riuan GrL, post Ab add : iulius qui etAi II Ab quintus] от. P Vc S II post quintus add : iulius G, mensis iulius F, iunius T II 299 Tisri] Disri О, Tersi GoI, Tersri D, Tytisri Va II post septimus add. september G, mensis sep tember F, augustus T, id est september S, qui et september M II Maresuan] Marsuan S GrL II octauus] octuber qui et octabus M, post octauus add: octuber G, mensis october F, september T, qui uocatur october. luuan iulius qui aput nos quintus horum XII mensum uocabula hebreorum est S II 300 De sollemnitatibus] от. L, deest caput De sollemnitatibus in N II 301 quinquagensimus] quinquagesimus QUGF Va ID VcGrL, quinquagisimus Go II qui ... annus] от. Л О II remissionis] repromissionis / II 302 quo] quod Va M I II in] от. FT II unusquisque] unusque Gb II uenditor] uinditur S, uindetur Go II ad ius eius] a ludaeis F II eius] suum M II 303 pretio] praecatio F, praetatio T, praetium S II reuerteba tur] reuertatur G II transcensus] transcensus: us P' sup ' , transcens Vc

II

Hebraeum] Hebreum nomen D

INSTRVCTIONES II, 304-319

205

est, non Graecum. Transcensus uero idcirco dictus est, quod He305 braei ab Aegypto in terram repromissionis transcenderint; certe pascha nostrum est, quod Saluator ab infernis resurgens caelorum regna transcendent. Phase itidem pascha est transcensus uel transitus. Sunt qui magis transcensum uel transitum ex hoc appellatum affirmant, quod eadem nocte Dominus per Aegyptum 310 transient, cum Aegyptiorum primogenita cuncta percussit. Pen tecostes quinquagensima, Graecum est. Huius quinquagensimae figuram annus iobeleus gessit quae nunc iterum futurae repro missionis aeternam requiem praefigurat. Scenopegia, cum tabernacula a ludaeis figuntur ob memoriam tabernaculorum; 315 cr^T)yfj enim Graece tabernaculum dicitur. Haec ludaeorum sollemnitas Septembri mense celebratur. Incaenia nouae aedificationis obseruatio uel dedicatio; caenon namque in Graecam linguam nouum significat; ergo in hac sollemnitate ludaei Octobri mense dedicationis templi colebant diem. Epiphania Graecum

304 est'] от. QU, est nam S, est enim M II Graecum] Grecum est U II Transcensus] Transgressus Af II uero] uel Gb /D II dictus] dictum Gb II dictus est] dicitur QUO Va II Hebraei] ludaei Gb I II 305 Aegypto] Egiptu S II terram] terra Va II repromissionis] remissionis S II tran scenderint] transcenderent T S I II certe ... est (/. 306)] от. D II certe... transcenderit (/. 307)] от. SGrL II 306 nostrum] nomen F II quod] quo G, uel quod D II Saluator] Saluator noster U D, Saluator est Go II infer nis] inferis FI D II 307 Phase] Faseae Gb I, от. A II itidem ] ididem F T, idem G S GoI, id idem D II pascha] pascam S, pasce M II est] dicitur D, от. M II 308 transcensum] transcessum Va II appellatum] adpellari S II 309 nocte] noctem S II 310 transient] transirit S II cuncta] от. Vc II percussit] pecusserit FT II Pentecostes] Pentecosten G Gb M, Pentecoste FT II 311 quinquagensima] quinquagesima QUO F I GrL II quinquagensimae] quinquagesimae QU G Gb Va ID GrL, quinquagesimum A, quinquagesimae sollempnitas D II 312 quae] qui Gb II iterum] iter S II futurae] futura S II 313 aeternam requiem] aeternitatem Q U Va II requiem] от. O II Scenopegia] Scenophegia G F Va S I O GrL, Scenofezia Go II Scenopegia ... celebratur (/. 316)] scenophegya sollempnitas taberna culorum hanc iudei celebrabant ob memoriam tabernaculorum in deserto septembri mense D, transtulit M post requieuerit (/. 331) II tabernacula] tabercula Gr II 314 a] от. QUO S Va II memoriam] memoria G F T Va II 315 ax^vTU scene PVcGrL QUO G FT Gb Va Go, scenae A I, scaenae S II tabernaculum] taberna Gb II 316 Septembri] September Gb, September mensis 5 II mense] mens P Vc, mensi QU, mensium Gb, mensis S II In caenia] Encenia GT I O GrL, Encaenia F, Aenchenia D II 317 uel dedica tio] от. S II caenon] cenon PQ A, cennon / II in ... linguam] greca lin gua О II 318 hac sollemnitate] hanc sollemnitatem M II Octobri] Octo ber Gb, Octobrio S, Octubrio M II mense] mensis 5 II 319 dedicationis] dedicationes G II colebant diem] diem colebant D II Graecum] grecum nomen D

2o6

INSTRVCTIONES II, 31о-335

320 est, quod significat apparitio uel ostensio, siue quod eadem die Dominus et Saluator noster in baptismo suo populis fuerit ostensus siue quod stella magis siue quod primo signo Domini aqua in uinum uersa tunc apparuerit. Neomenia hoc est quod apud nos calendae. Sed quia apud Hebraeos secundum lunae cursum 325 menses supputantur et /ifjyT) Graece luna appellatur, idcirco neo menia noua luna accipi potest. Parasceue praeparatio, Graecum est. Parasceue enim sexta sabbati appellatur; hinc uero praepa ratio dicitur, quod a ludaeis eadem die quae in sabbatum sunt necessaria praeparentur. Sabbata requies, Hebraeum est; idcirco 330 autem requies, quod in eadem die Dominus ab opere perfectis omnibus absolutisque requieuerit. DE IDOLIS. Idola simulacra, Graecum est. Beelphegor quod interpretatur simulacrum ignominiae, idolum est Moab; hunc Latini Priapum 335 appellant. Bel, quod interpretatur uetustas, idolum est Babyllo-

320 significat ] significantur corr. ex significati S' II die] diae Q, diem A II 321 populis] populus A II 322 stella] stilla A S, stellam Go II ma gis] magi Gb II Domini] от. QUO Va II aqua] aquam Gb T Gol II 323 in] от. G T II uinum] uino S Go II uersa] uersam Gb I, conuersa A S II apparuerit] apparuit D II Neomenia] Neominia P Vc U Va, Neumenia S, Noeminia Go, Neomeniae GrL II 323-324 hoc est quod apud nos ca lendae] kalendas hoc est quod aput nos M II 324 Hebraeos] Hebreus S II cursum] cursus GFT II 325 menses] mensis S Go II et] от. G II et... appellatur] от. D II /rrjtr)] menen S, от. A II luna] от. Gb Go A II neomenia) neomenia corr. ex neominia P', neominia T, neumenia S II 326 noua] nona F, от. A II accipi] accepi S II Parasceue] Parascefe M II 327 In P vocabula quae sequuntur est leguntur in fol ?6r II Paras ceue] Parascebe S, Parascefe M II hinc] hic D II 328 a] от. D II die] diem S Va, от. D II sabbatum] sabbato corr. ex sabbatum P', sabbato M GrL D II sunt] sint QU, sunt in usum S II 329 praeparentur] preparantur Va, praeparantur Gol II Sabbata] Sabbatum G GrL D, Sabbato F II Hebraeum] Hebreorum Gb II Hebraeum ... requies (/. 330)] от. Go II idcirco] ideo Gb II 330 die] от. I II opere] opera Go II 331 absolu tisque] от. D II requieuerit] requieuerunt U, requieuerit Scinofegia cum tabernaculi a ludaeis figuntur ob memoria tabernaculorum scene enim grece tabernaculum dicitur haec iudaeorum sollemnitas septembre mense celebratur M II 332 De idolis] от. Va L, deest caput De idolis in N Gb Vc II 333 Graecum est] от. S II Beelphegor] Belfegor corr. ex Beelfegor P', Belfegor G FT M, Velfegor Va, Betelgfor A II 334 ignominiae] ignomine F II est] fuit D II Latini] attini G II Priapum] Priamum ASM, riabum Go II 335 Bel] Beb Va, от. D II uetustas] uetustus A II est] sed Go, от. GFT II Babyllonium] Babyloniorum D

INSTRVCTIONES II, 336-353

207

nium; fuit uero hic idem Belus pater Nini regis Assyriorum. Adramelech idolum Assyriorum, quod etiam Samaritae coluerunt. Astarten, quod in Latinum sonat facturam superfluam, idolum Sidoniorum dicunt. Beelzebub interpretatur uir muscarum. Dia340 bolus deorsum fluens, Graece uero criminator dicitur. Satana in Latinum sonat aduersarius siue transgressor. Sirenae in Esaia daemones aut dracones magni, cristati pariter ac uolantes, ut a quibusdam putatur. Vlulae in Esaia ab omni translatione nomine ipso Hebraeo Ihihim appellantur, septuaginta tantum interpretes 345 pro his onocentauros in translatione posuerunt; sunt qui ululas putent aues esse nocturnas ab ululatu uocis quem efferunt, quas uulgo cauannos dicunt. Lamia in Esaia genus monstri, ut quidam affirmant. Pilosi in Esaia daemonum genera; nonnulli hos etiam doctissimorum incubones uel satyros aut quosdam siluestres ho350 mines intellegendos putauerunt. DE VESTIBVS. Ephod uestis sacerdotalis quae superindumentum uel superumerale appellatur; est autem uelut in caracallae modum sed sine

336 uero] uiro S II idem] от. Va II Adramelech] Adramalech Go II 337 coluerunt] colunt S F II 338 Astarten] Astraten T II in] от. I II La tinum] Latino T II facturam superfluam] factura superflua G II 339 di cunt] dicitur M, fuit D II Beelzebub] Beelzebul GT, Belzebul S, Belzebub Va M D II uir] rex M II 340 criminator] criminatur G II Satana] Satan GFTM, Sathanas AD II 340-341 in Latinum sonat] sonat in Latinum D II 341 Latinum] Latino GF Va II Sirenae] Sirine T II 34Z pariter] от. G FT II ac uolantes] euolantes S II ut] от. G II 343 omni] omnibus Г II 344 ipso] ipso in G, ipse Go II Ihihim] Hihim Va A M I, Hiim Go, Ibin G T, Ihibin О, Bibina F, in Hierusalem S, от. D (hoc loco spatium litteris uacuum est) II appellantur] appellabantur U, appellatur Go II 345 ono centauros] onocent//// P, unus cenaurus A II translatione] translatione sua D II 346 putent] putant G F Va I II putent aues] abes// (aues D) putant S D II ab] alii G II ululatu] ululato GT II uocis] uoces Go II efferunt] offerunt 5 II quas] quam S II 347 cauannos] cabannus A II Lamia] Lamie M, Lamina A F \\ in Esaia] от. FT II genus ... Esaia (/. 348)] от. M II monstri] monstris Va II 348 affirmant] potant uel adfirmant S II nonnulli] nonnuli P II hos] hos genera F II 348-349 hos etiam doctissimorum incubones] etiam doctissimorum hos incubones D II 349 incubones] incubonis Go, incones Va II satyros] saturos FT, saturus A II quosdam] quodam Va II 350 intellegendos] intellegendum S II 351 De uestibus] от. L, deest caput De uestibus in N Gb II 352 Ephod] Epodh Q, Epoth U, Efoth A, Epohd 5, Karacalle epoth Af, Ephoth Go II ues tis sacerdotalis] uestes sacerdotales G Go II uel] от. G II superumerale] superumeralem S

2o8

INSTRVCTIONES II, 354-368

cucullo; cuius uestimenti duo sunt genera, unum lineum et sim355 plex quod sacerdotes habebant, aliud diuersis coloribus et de auro gemmisque contextum quo soli pontifices utebantur. Pode res sacerdotalis linea corpori penitus adstricta eademque talaris, unde et poderes appellata; haec et subucula dicitur. Logium quod et rationale pannus exiguus ex auro gemmis coloribusque 360 uariis, qui superumerali contra pectus pontificis adnectebatur. Cidaris pilleus sacerdotalis ex bysso, hunc Graeci et nostri tiaram, quidam etiam mitram uocant. Petalum aurea lammina in fronte pontificis quae Dei nomen illud ineffabile et tetragrammatum id est quattuor litteris Hebraicis gerebat inscriptum. Penula 365 in apostolo, Latinum est; est autem quasi lacerna descendentibus clauis. Diplois in Regnorum sagum uel chlamys атго тт> ôiTrAoîxrOai ab eo quod duplicetur et omne indumentum quo dupliciter ambimur diplois appellari potest. Batdim in Daniele ues-

354 cucullo] cocello GrL II uestimenti] uestis S II duo] duae Go II 355 habebant] habebunt Go II de] om. A II 356 auro] aurum Q II quo] quod Va II Poderes] Poderis QO M D, Ponderes Va II 357 sacer dotalis] sacerdotales S Go II corpori] corporis Va II adstricta] astricti M O, astricta GrL II talaris] talares Vc QU S II 358 unde et] uti decet A II poderes] poderis G FT A MOD, putores Go, ponderes Vc II appellata] ap pellata est GrL II subucula] subculta Go II 359 et) om. Va II gemmis] gemmisquae F II gemmis coloribusque] gemmisque ac coloribus D II coloribusque] coloribus quae P Vc, coloribusquae Va II 360 qui] quae S II superumerali] superhumerale G Va, superhumerali plaga M II 361 Cidaris] Chidaris S O, Cideris Vc II pilleus] palleus Q G M Go II nostri] Latini D II tiaram] tyarum G, tiarum S II 362 mitram] metram Q S Go II 363 quae] qui G II Dei] Domini GFT II nomen] nomine Q U II ineffabile] inineffabile Q II tetragrammatum] tetragrammaton G, thedragrammaton S II 363-364 tetragrammatum id est] id est tetragramaton D II 364 Hebraicis] Hebreis G F S D II gerebat] gerebant Q U M II inscriptum] scriptum M I II 365 est'] om. G FT Va M II lacerna] laternam F, lacernam T, lucerna Va II descendentibus] discentibus Q U II 366 post clauis hic ordo est in GFT Va D: Batdim Diplois, hic ordo est in A: Batdim Melotis Diplois II Regnorum] Regum Va MD II sagum] sagus S M II chlamys] chlamis: 1 P'sup- '-, chiamis GrL, chiamys Vc, clamidis A M, clamydem G II 366-367 аirô тGV SnrAawröail ATTO TOY AinAOYCTE (ДШЛПТСТЕ W PVc QUO, атт0т0tттга0исте GrL, airorouSiirAоuEтE G, АПО TOY AIIIAYCTE T, АПО TOY Д1ПЛО1СТЕ F, АПО TOY AinAOYCTENE S, om. GolD, litterae Graecae in ceteris codicibus legi nequeunt II атто ... quo (/. 367)] om. A II 367 ab] om. D II duplicetur] dupliciter M, duplex est D II duplicetur ... quo) om. QU II et omne] om. Af II quo] quod G S Ml Gr, quo// T II dupliciter] dubliciter S, duplicitur Go II 368 appellari] appellare F Va Go II Batdim] Batdim PVcGrLQUOGolDPa, Bathdim Va, BaddimGFTAM, Bath//im 5 II Da niele] Danihel S, Danielem Va II uestes] uestis QU F M ID

INSTRVCTIONES II, 369-382

209

tes lineae quibus feminalia, ut arbitrar, significantur. Bat enim 370 apud Hebraeos linum dicitur, unde et in quibusdam locis legitur Ephod Bat, hoc est Ephod lineum, non autem Ephod Bar, ut qui dam corrupte legunt. Melotis in Regnorum pellis simplex qua monachi Aegyptii etiam nunc utuntur ex uno latere dependens. Theristrum in Genesi apud Arabes genus pallii muliebris. Peris375 cellidae in Esaia, ut quidam dicunt, apud feminas crurum orna menta. DE AVIBVS VEL VOLATILIBVS. Pelecanus auis parua quae solitudine delectatur; est et aliud pelecanorum genus in Nilo paene cygnis simile, nisi quod paulo 380 maiores sunt; quidam ita onocrotalos uocant. Nycticorax noctua, multi bubonem esse contendunt; sunt etiam qui asserunt esse orientalem auem quae nocturnus coruus appelletur. Ibis in Pen-

369 lineae] linea Q S M Go D II Bat] Bat P Vc GrL G Gol Pa, Bath Va S MD,üadQUOFTA II 370 in] от. Q II locis] от. F II 371 Ephod'] Epoth G M, Ephot Va II Ephod Bat] ephobat L II Bat] Bat PVcGr Gol Pa, Bath S M D, Baht Va, Bato A, Bad QUO G T, от. F II est] est quod Go II Ephod'] Epoth M, Ephot Go II lineum ... Ephod] от. QUO II Ephod3] Epohd G, Opodh 5, Epoth Af, Ephod sed h del I II Bar] thebar Go, Bat / II Bar ut] Baruth G II 372 Melotis] Melotis corr. ex milotes P', Milotes Go, Melotes / II Regnorum] Regum G F Va M D, regnum T II peilis] pellix M II qua] quo U, quam F Va S M Go Vc II 373 monachi] monici M II Aegyptii] Egypti M II dependens] dependen tes GF T II 374 Theristrum] Teristum QU II Genesi] Isaia F II apud] от. T II genus] add P', gens Vc, от. GFT II pallii] palii U, pillii GF T, pallei S D, pallin Vc II muliebris] muliebres G II Periscellidae] Perisciilaede Go, Periscillidae /, Pericelidae Gr, Perichelidae L II 375 Esaia] Isagia Go, Asia / II ut] aut Q II ut quidam] от. S II dicunt] putant Gol II apud feminas crurum] feminarum crurum D II 376 legitur hic De Graecis nominibus in Go II 377 De ... uolatilibus] от. L, deest caput De ... uolatilibus in N Gb II uel uolatilibus] от. G FT Go D II uolatilibus] uolantibus S I Vc II 378 Pelecanus] Peleganus G, Pellicanus T S ID O GrL, Pellecanus Go II auis] aues T II parua] praua Va, parua corr. ex praua O' II quae] qui Go II solitudine] solitudinem S, solitudini / II et] от. M II 379 pelecanorum] pellicanorum S Go O GrL D, pellecanorum / II Nilo] illo A II paene] от. O II cygnis] cychis Vc II simile] similes G, similis corr. ex similes S' II paulo] от. D II 380 quidam] quidem Go II ita] istas D II ante onocrotalos add et ß praeter S II onocrotalos] onocratolos F, onocratulos Va, onocrotanus A, onocrhotallos S, monacrotalos M, onocrotalus Go, onogrotalos Vc II 381 bubonem] bubones D II esse'] add ß II esse'] от. S II 382 orientalem] orientale Va II nocturnus] nocturnuas Va II coruus] от. T II appelletur] appellatur G Va S M D L, apellatur F II Ibis] Ibix D

21o

INSTRVCTIONES II, 383-396

tateucho auis Aegyptia obscenitate oris inmunda quo aluum purgare consueuit. Erodius in psalmo ardea a quibusdam puta385 tur. Larus in Pentateucho gauiam significat. Coenomyia non musca canina, ut quidam putant, in psalmo accipienda est, sed musca omnímoda et ideo non per v Graecam litteram, sed per dipthongon 01 scribi debet. Sciniphes culicum genus est aculeis permolestum. 390

DE BESTIIS VEL REPENTIBVS.

Rinoceron fera terribilis gemina in naribus gestans cornua. Monoceron in psalmo unicornis appellatur. Tragelaphus in Deutero nomio platocerus, id est cornibus latis. Erinacei дшрсгурйААмн nuncupantur, prope magnitudine mediocrium cuniculorum de 395 cauernis petrarum procedentes gregatim; in heremo quae est contra mare Mortuum depascuntur. Ericii qui SXLVOL dicuntur ita

383 auis] aues Va Go II obscenitate] obscenitatem D II quo] quae S, quod M II 384 Erodius] Erudius Go II 385 gauiam] gabiam G F T, gainam Go II significat] significant M II Coenomyia] Caenomia Q GrL, Coenomia U O F S M D Pa, Cynomia G, КОШОМПАВ A, Cenomizia Go, Canomizia / II non] от. S II 386 accipienda est] accipiendam esse S II 387 et ... debet (/. 388)] от. Gol II u] i F, m M II Graecam lit teram] от. GrL II 388 dipthongon] dipthogon U, dypthon G, diptongoni S, dithogon Gr II 01] 01 P Vc GrL QU FT Va M, oe A S Ра O D (cfr HIER., ep. 106, 86: кou>o/j,uia) II 01 scribi] conscribi G II Sciniphes] Scnifes P, Scinifis Q Go, Schinifes S II 389 permolestum] permolestem F II 390 De ... repentibus] от. L, deest caput De ... repentibus in N Gb II bestiis] besteis GSM II uel repentibus] от. I II repentibus] reptilibus GFT, serpentibus Va II 391 Rinoceron] Rinocheron S I, Rinoceros D II cornua] cornua aliqui tamen unum hunc habere (abere U) confirmant Q U O II Monoceron] Monocheron S, Monoceros D II 392 unicornis] unicornex S, unicornes M II Tragelaphus] Tragalafus F T Va, Traielafus Vc II 393 platocerus] plato//// et in margine inferiore legitur cer//us id est corni bus latis P', plato Vc, platocero Q U, plato ceruus GFT D, platocerbus Va, pladuceruus A, platoceruus S Go, platoceros M II id ... latis] от. Vc II id est] idem F II cornibus] cornilibus T II latis] latos F, latus Г II Erinacei] Erinacius D II ^oipo-ypuAAioi] XOIPFPYAAIOI P Vc, AoiprpuAAioi GrL, Xop7puAAioi Q U, xopfrpvaaioL O, XOIPOCHIMIOI G, ^oiporpiAcaoi F, T, \oipoToao aAoi A, XOIPOPMMIOI S, ^oprpu/iioi Go, I, от. D (hoc loco spatium litterís uacuum est), litterae Graecae in ceteris codicibus legi nequeunt II 394 nuncupantur] nuncupatur QU Va D II prope] pro Q II magnitudine] magnitudinem GFTS D II medio crium] mediocrum GrL D II 395 procedentes] procedente Q II 396 Mortuum] Mortuo S Go II depascuntur] от. D II è\îvoi] Tf\ivoi A, EXOINOI S

INSTRVCTIONES II, 397-409

211

spinoso defenduntur tegmine, ut ne contingi quidem possint. Brucus in psalmo lucustae quae nondum uolant. Eruca quam uulgo dolbam uocant. 400

DE PONDERIBVS.

Talentum est pondo LXII semis quod faciunt LXXX librae Atticae. Mina est libra una et semuncia. Talentum minas habet LX. Mna Graece, Latine mina dicitur. Dragma habet scriptula tria; didragma dragmae duae, unde miror quomodo in libro Hebrai405 carum quaestionum semuncia scribitur; stater est nummus habens, ut quidam affirmant, unciam unam, id est aureos sex, ut alii putant tres; in euangelio enim pro duobus didragmis stater datur. Secel qui in Latina lingua corrupte siclus dicitur, ut in Quaestionibus supradictis indicatur, unciae pondus habet, ut alibi

397 spinoso] spinis M II defenduntur] defunduntur U II tegmine] corr. ex gemine P', tegemine Vc II ut ne] nec M II ne] nec GFT II contingi] contigi Q II possint] possunt M II 398 Brucus] Bruccus GrL D II lucustae] lugustae S II quae] qui Г II nondum] non Gol II uo lant] от. I II Eruca] от. GFT II quam] quem S II 399 dolbam] doluam A S Va, dolbiam Go, albam G, olbam F, obbam T II 400 De ponderibus] deest caput De ponderibus in Va Gb II 401 Talentum] Talendum F II pondo] pondus U O M I II LXII] LX U II semis ] s P Vc Q, demis M, от. UONGF TGolDGrL II LXXX librae ] libras LXXX S II librae] li bra M II librae Atticae] Adticae librae S II 402 Mina] M//na S O II li bra] a libra О II una] id est L II semuncia] semiuntia О D, semiuncia Go II minas habet] habet minas NGFT II habet] habe S II 403 Mna] M//na P, Mina N G A Vc, Mona M, Mna corr. ex Mina /', от. Q II Graece] Grecus sermo est / II Latine] от. O II mina] mna G II scriptula] scripula GTS M, scribula F, scriptulas /, scripolus A II tria] tria id est seliquas XVIII LXVII draugmae efficiunt libram draugma denarium significat octo denarii id est draugmae efficiunt uncias sex opoli faciunt draugma una S II didragma] didragmae GrL II 404 libro] libris QUO II 405 semuncia] semiuncia U, semiuntia O D, semunciam M, semuncias Go, senamcia GrL II scribitur] scribitur didraugma habet scripolos sex S, от. M II stater] sater £/, statera M II 406 affirmant] adfirmat S II unciam unam] uncia manum Go II ut alii] non nulli S II 407 euangelio] euuangelio autem M II duobus] duorum P Vc QUO NGFT A S M Go, duabus ID II stater] ISTATCR N, stather S, statera / II datur] datur nomisma de narius est qui decem inputatur nummis S II 408 Secel] Sicilicus M II in'] от. M II siclus] sicilius N, sicilus GFT II ut] от. S II 408409 Quaestionibus supradictis] praedictis Quaestionibus D II 409 supra dictis ... pondus] от. M II indicatur] invenitur D II unciae] uncia Go, uicinae U II habet] habet nam S II ut] et M II alibi] alii Q

212

INSTRVCTIONES II, 410-422

410 scriptum repperi, scriptula decem, quod et ipse arbitrar; nam siclus ipse uel secel de propinquitate ponderis quasi sicilicus sonat. Obolus est scriptulum dimidium, quod facit siliquas tres in Ezechiele. Siclus autem XX obolos habet. DE MENSVRIS. 415

Corus est modii XXX. Batus amphora una, id est modii tres. Cadus Graeca amphora est, habet urnas tres. Oephi siue Oepha modii tres. Oephi id mensurae habet in aridis, quod in liquidis batus. Metreta una, ut quidam dicunt, habet sextarios centum, mensura autem Graece ^Ls^pov dicitur, unde et metreta appella420 tur; notandum uero quod mensura Hebraeum nomen est. Artabae in Esaia Aegyptiorum mensurae quae tres faciunt modios X. Sata idem sunt quod oephi, id est modii tres. Gomor mensura est

410 repperi] repperis G S, reperi Go II scriptula] scripula NGTA, scribula FM, scripola S, scripulae О, scrippuli D II decem] от. D II quod] quo U II siclus] sicilius N, sicilus G T, siclos S, sicus U II 411 secel] sicel NGFT GoD O, segel Vc II propinquitate] proprinquitate M II quasi] quam Q, quia M, qua Go II sicilicus] sicilius N, silicilicus G II sonat] uocat F, sonat. habet autem secel uigenti obulos S II 412 Obolus] Obulus NGT S, Obelus F O II Obolus ... habet (/. 413)] от. M II scriptulum] scripulum NGTA, scribulum S F, scrupulum D II siliquas] siliquis G, seliquas S Go, silicas GrL II 413 Ezechiele] Ihezechilo N, Hiezechielo G, Hiezechihelo F, Ezechielo T, lezechiele GrL, Hiezechiele D II Siclus] Silicus G, Sicilicus F Г II autem] от. Q UO II XX] XXII G II obolos] obolus US I Vc, obulus N Go, obelus A, obelos О II habet] habet quod si ad eam rationem ueniamus quam ipsi aestimant ponderationem sicli unciae esse pondus quod in libris cannonicis non repperis. Ergo obulus habet seliquas septem et partem quintam selique S II 414 De mensuris] от. L, deest caput De mensuris in Va N Gb II 415 est'] от. M II modii'] modios Af II tres] tres Baeth in Paralipomenon tria sata capit sato uero mensura est S II 416 Cadus ... tres] от. l II habet] habens D II Oephi] Oefi GFT Go, Oephii S II Oephi ... tres (/. 417)] Oephi idem mensurae siue oeph modii tres О II Oephi ... batus (/. 418)] Oephi idem mensure habet in aridis quod in liquidis. Oephi siue oepha modii tres id est sestarios XLVIII batus M II Oepha] Oipha Q, Of//a S, Epha / II 417 Oephi] Item oephi Go D, Item ephi /, от. S II id] idem ß II mensurae] mensura F, mensura est 5 II 418 batus] batum G, beatus О II Metreta ... centum] от. Vc II ut] uelut M II quidam] quidam Hebrei D II habet] от. QUO II habet ... cen tum] sextarios centum recipit D II sextarios] sextaria QUO II 419 mensura] mensurae Q II dicitur] от. D II metreta] metrum / II metreta appellatur] metri appellantur D II appellatur] appellantur S GrL II 420 Artabae] Artaba M II 421 tres faciunt] faciunt tres F II modios] modias Go II 422 Sata] Sada Go II sunt] est S II quod] quod et G T, quot et F II modii] modios Go

INSTRVCTIONES II, 423-435

213

Attica habens ut quídam opinantur conices tres, id est sextarios XII. Alii gomor dicunt paulo minus a sextariis quinque, quod 425 etiam ipse sequor, eo quod sit decima pars oephi gomor. Nebel quidam putant modios tres. Hin sextarius est liquidae speciei. Cotyla hemina est in Ezechiele : Decem, inquit, cotylae sunt go mor. DE GRAECIS NOMINIBVS. 430

Accipe nunc eorum nominum significationes quae Ecclesiae ore celebrata in sermonem nostrum uertuntur ex Graeco. Theos Deus. Theos autem, ut quorundam opinio habet, airo TOÎI Оеоктасгвои, a spectando, id est omnia prospiciendo. Omousion unius substantiae. Omoeusion similis substantiae. Christus 435 unctus. Spiritus paraclitus spiritus consolator siue aduocatus. Ha-

427 Ez. 45, 14

423 Attica] Attiga S II opinantur] opinatur S II sextarios] sextarius Go II 424 a] om. I II sextariis] sextarios G T M, sestariis F, sistariis S II quod] quo S II 425 eo] om. Gri II oephi] oepi S, ephi GrL II gomor] om. D II 426 modios] modius Q II Hin] ras. in P, In QOF TGol Vc, Inh D, om. ASM II sextarius] sestarius F, sextarios A M GoI, sistarios S II speciei] specie M, spei A, om. D II 427 Cotyla] Cotylae T II hemina] himina G, //mina S, hymina Go II Ezechiele] Hiezechielem G, Hiezechihele F, Ezechihel S, Hiezechiele D II sunt] om. T II gomor] gomor sextarius et liquide species M II 429 Graecis] diuersis D II Graecis nominibus] nominibus Grecis Va II 430 Accipe ... Graeco (/. 431)] om. Gb Va II nunc] nunc et Q U S M Go ID II eorum] citerorum N, ceterarum G, ceterorum FT II significationes] significationem S II 431 sermonem] sermone T II sermonem nostrum] sermone nostro NF II uertuntur] uertantur QU II 432 Theos'] Theus S II Theos'] Theus S D, om. G II autem ut] ut autem G II ut] in Va II opinio] opinio est L II 432-433 OTTO тOÙ веао-ао-всч] АПО TOY OEACACTAI N, АПО TOY 0EACAC0E P Vc S O Go, aTToтoиÖeaaaoTe GrL, aTrorouoeacacie Q U, атготоувеап G, атташеасастш F T, AIIOTOY00ACACTE /, om. A D (hoc loco spatium litteris uacuum est), litterae Graecae in ceteris codicibus legi nequeunt II 433 a spectando] ab aspectando NGFT II Omousion] Omosion Gb GoI, Homoeusion id est S, Homo usion M, Homo usyon D, om. A (hoc loco spatium litteris uacuum est) II Omousion ... substantiae' (/. 434)] om. G II 434 unius] unus U II Omoeusion] Omoeousion N, Omoosion G, Omeusion Gb, Homo eusyon D II Omoeusion ... substantiae'] om. A II Christus] Christo A II 435 unctus] unctus est Q II Spiritus] Christus Va, om. NGFT D II con solator] consolatur Go II siue] spiritus S II post aduocatus hic ordo est in Q U: Angelus Hagios II Hagios] Agius Q U FT M GoI, Agios N, Agyos D

214

INSTRVCTIONES II, 436-449

gios sanctus. Ángelus nuntius. Thronus sedis uel solium. Apostolus missus; ideo quod a Domino ad euangelizandum missi sunt licet a doctioribus Hebraeum putetur. Propheta praedictor. Martyres testes. Episcopus superinspector, et ideo propheta ait: Spe440 culatorem teposui domus Israhel Presbyter senior. Diaconus mi nister. Clerus sors. Ecclesia euocatio uel collectio. Catholica uniuersalis атго TOV као' ÖAov, quod est secundum totum. Synagoga conuentus uel congregatio. Ethnicus gentilis. Hypocrita si mulator. Heresis secta. Monachus solitarius. Heremus desertum. 445 Paroecia adiacens domus, id est Dei. Dioecesis gubernatio, et hoc non secundum proprietatem aut potestatem uerbi sed secun dum effectum. Laicus popularis airo TOV Лаой Catechumenus instructus siue audiens. Neophytus nouella plantatio. Baptisterium tinctorium. Chrisma unctio. Eucharistia gratia. Holocaustum to-

439 Ez. 3, 17 et 33, г

436 sanctus] sanctos G, sanatus T II sedis] sedes QUO ID GrL II 437 a] ad Go II Domino] Dominum Gb Go II ad euangelizandum] euangelizare D II euangelizandum] euangelezando A II 438 licet ... putetur] от. NGFT II a] ad S Go II doctioribus] doctoribus ß II Hebraeum] Aebreorum M II praedictor] praedicator A, praedicatur S II Martyres ... superinspector (/. 439)] от. Va II testes] testis Go II 439 et] от. M II et ... Israhel (/.440)] от. S II 440 te posui] posui te D II domus] domui QUO NGFT Gb M II Israhel] Srahel TV II minister] minister Acolitus subdiaconus aut paramenarius M II 441 Clerus] Cleros QUO, Clericus G Gb Go II Ecclesia] Aeclesiae Go II euocatio] uocacio Gb Go, conuocatio О II 442 uniuersalis] uniuersalis dicitur Va II атго тот) кав' ЙЛ0И apotuchatholon A, AITOTOYCATOAO F T Va, airoтavKaevaov QO, атг0т0икава0у U, AI1OTOYKA0AO /, airo TOV кавеаои (кабе0к L) GrL, от. D (hoc loco spatium litterís uacuum est) II est] от. Va II totum] от. D II 443 conuentus] conuentum N II Ethnicus] Ethenicus N II genti lis] gentiles A II gentilis Hypocrita] от. D II simulator] simulatur A II post gentilis hic ordo est in T: Heresis Hypocrita II 444 Heresis] Hereses GFTI II secta] electio О II Monachus] Monachos N II desertum] desertus M II 445 Paroecia] Parocia NT Va, Parachia G, Parochia F, Parrochia Gb ID GrL, Parroccia Vc, Parrocia A, Parychya S, Porroghia M II do mus id est Dei] id est domus Dei NGT II id est] от. F II Dioecesis] Dioecessis P, Dioccessis Vc, Diocesis Q U Gb Va T GrL, Diocissia A, Dyocysis S, Dyocesis D II 445-446 gubernatio et hoc] et hoc gubernatio Gb II 446 proprietatem] proprietate A II aut potestatem] от. A II uerbi] uerbis F, от. O II sed] от. Q II 447 effectum] affectum Va II popularis] populares Gb II атго т0й Аа0Ы apotulau A, cnroravaaav Q UO, ADOTOYMOY /, от. G T Gb S D II 448 Neophytus] Neofytos A II 449 tinctorium] tinctorum £/, tinctio G II Eucharistia] Eucharistiam A II Holocaustum] Olocaustum N M II totum] totum incensum uel D

INSTRVCTIONES II, 450-463

215

450 tum conbustum, hoc ideo, quia integra hostia igni tradita consumebatur. Symbolus conlatio aut pactum uel conplacitum quod sit homini cum Deo. Hymnus carmen in laudem Dei. Antiphonum uox reciproca. Pentateuchus quinque uolumina, id est Mosi libri quinque: unde apostolus ait uerbis quinque uelle se in ecclesia 455 loqui. Éxodus exitus uel egressus, id est populi Israhel. Deuteronomium secunda lex in quo est euangelicae legis praefiguratio. Paralipomenon praetermissorum uel reliquorum, id est, quod hic historiae contingantur quae in Regum libris praetermissae sunt. Euangelium bona adnuntiatio. Apocalypsis reuelatio. Gazophyla460 cium diuitiarum custodem, conpositum de lingua Persica et Graeca. Synodus comitatus uel coetus. Canon regula. Teuchos uolumen, unde Pentateuchus. Apocrypha recondita uel occulta. Hexapla sex simplicia. Apologia excusatio, unde apologeticus

454 cfr I Cor. 14, 19

451 Symbolus] Symbolum D, Simbolum F II Symbolus ... congessi (/. 469)] от. Va II 452 Antiphonum] Athifonium Q, Antifonium U, Antiphuna Gb, Antifona MD II Antiphonum ... reciproca (Л 453)] от S II 453 Pentateuchus] Pentatheus T II uolumina ... quinque (/. 454)] libri Moysi D II 453-454 Mosi libri quinque] quinque libri Moysi / II libri quinque] от. S II 454 unde] de quibus dicit NGFTGb A M Go ID Pa II unde apostolus ait] P' sup ' II ait] от. NGFTGb A M GolD Pa II uer bis] uerba / II uerbis quinque] quinque uerbis ß II uelle se] uelles M II uelle se in ecclesia] se in ecclesia uelle S II in] от. M II 455 loqui] loqui Theucus (Theucos D) uolumen unde pentatheucus S D II egressus] regressus D II populi] populus S M II Israhel] Srahel N, Istrahel S II 456 secunda ... Paralipomenon (/. 457)] от. T II quo] qua S O D II est] от. S II 457 Paralipomenon ... contingantur (/. 458)] Paralipemenon pretermissio reliquorum quia in hoc libro historiae contineantur M II praetermissorum ... contingantur (/. 458)] pretermissorum librorum uerba D II reliquorum] reliquorum regni S II id ... contingantur (/. 458)] от. S II 458 contingantur] contineantur / II quae] uel A II Regum] Regnum U T, Gregum G II praetermissae] praetermissa S T Vc D II 459 Euangelium] Euangelio S II adnuntiatio] adnuntiatio siue bonum nuntium NGFT II Apocalypsis] Apocalisis Gb, Apocalipsin M II reuelatio] relebatio N II 460 custodem] custodia F O D II lingua] linguae A II Persica] Persega Go II 461 Canon] Canonum Gb Go II Canon ... Penta teuchus (/. 462)] от. A II Teuchos] Theocus Q U, Theucus T, Theucas M, Teuehos Vc II Teuchos ... Pentateuchus (/. 462)] от. SD II 462 unde Pentateuchus] от. NGFT II Pentateuchus] Pentatheocos Q, Pentatheucos U, Pentateucho Vc II Apocrypha ... appellatur (/. 464)] от. S II recon dita] recordatio / II 463 sex simplicia] exiplicia Q, sexiplicia U, exsymplicia О, simplitia G, sex simplica F, eximplicia Gb, exsimplicia Go II Apolo gia] от. A II unde] unde et M, inde D II apologeticus] apologiacus F, apologi//icus О

216

INSTRVCTIONES II, 464-469

appellatur. Anagoge superior sensus. Tropología moralis intelle465 gentia. Parabola similitudo. Habes opusculum, mi fili carissime, in omne fere Scripturarum corpus quasi quoddam intellegentiae seminarium, quod in duobus uoluminibus non parum, ut arbitror, instructionis ad edocendum te ex rebus uariis necessariisque congessi.

464 appellatur] appellatur uel sicut quibusdam uidetur purgatio seu defensio NGFT II Anagoge] Anagonen S, Anagogen Gb II Tropologia] Tropolege S, Trofologia Go II Tropologia ... congessi (/. 469)] от. Gb II intellegentia] intellegentiae U A II 465 Parabola] Parabules A II post si militudo add: allegoria Q U, allegoria alieniloquium О, Anacefaleosis (Anazafaleosis G) recapitulatio NGFT II 466 Habes ... congessi (/. 469)] от. N Vc A S, contra in N legitur De ponderibus II carissime] karissimae M, karisimi Go II omne] omni FM II fere] fera Go II 467 quoddam] quon dam Q, quodam M Go II intellegentiae] intellegencia Go II duobus]duo Q II 468 ad edocendum] adeo docendum GFT II 469 te] от. M II necessariisque] necessitatibusquae Go

INDICES INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIAE

Enumerationem formarum, concordantiam formarum et indicem formarum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 174 seriei A Instrumentorum lexicologicorum latinorum.

INDEX LOCORUM S.SCRIPTURAE

Genesis 1, i i

2

cfr 1, 9 1, n 1, 26 1, 26-27

cfr cfr

1, 27 1, 28 1, 31 cfr 2, 2

8

Í,

2, 2,

9 23

8 9 3, Ч 3, 15 3, 17 3, 18 3, 21 4, 4 4, 16 3,

cfr cfr cfr

cfr

3,

5, 2 5, 22 5, 24 5, 25-26 6, 3 6, 7, 7, 7, 7, 9, IO ,

8 7 8 n 23 г?

n

cfr cfr

cfr cfr cfr

cfr cfr cfr

Instr. 1, 40 Instr. 1, 672 Instr. 1, 41 Instr. 1, 45/46 Instr. 1, 72 Form 311 Form . "75 Instr. 1, 43 Instr. 1,89 Instr. 1, 801 Form . 575 Instr. 1, 251 Form . 1176 Instr. 1, 80 Instr. 1, 330 Form . 1058 Form . »79 Instr. 1, 91 Instr. 1, 96 Instr. 1, 98 Instr. 1,83 Instr. 1,87 Instr. 1, 107 Instr. 1, 136 Form . 229 Form . 729 Instr. 1, 44 Form . 37° Form . 715 Instr. 1, 306/307 Instr. 1,96 Instr. 1, H7 Instr. 1, 154 Instr. 1, 158/159 Instr. 1, 306/307 Instr. 1, 158/159 Instr. 1, 164 Instr. 1, 172 Instr. 1, 306/307 Instr. 1, 160 Instr. 1, 337 Form .817 Form . IOOO Instr. 1, 175 Instr. I, 184

II, 29 15, 16 16, n 17, 4 17, n 17, 19 18, 6

cfr cfr cfr cfr cfr cfr

20., 12 22, I

cfr

8 13 17

cfr

22, 22, 22,

24, 1 6

*5, 7 25, 8 25, 33 27 28, 12

cfr cfr cfr cfr

32, 30 35, 28 36, 24 40 , IO 46, 1 49., 3 49 . 27 Exodus 3, 7, 1 9, 16 4, 18 15, 8 17, 6

cfr

cfr

cfr

2O, 12

Ï5, 18 28, 40 31, 18 32, 31-32

cfr

33, n 33, 18 33, 20 33, 23 34, I 35, 5

cfr

cfr

Instr. 1, 188 Instr. 1, 263/264 Instr. 1, 1166/1167 Instr. 1, 306/307 Instr. 1, 192 Instr. 1, 1166/1167 Form .761 Instr. 1, 188 Instr. 1, 209 Instr. 1, 1095/1097 Instr. i, 174 Form 399 Form . 580 Instr. 1, 165/166 Form . 614 Instr. 1, 45 Instr. 1, 242/243 Form 905 Instr. 1, 47* Instr. 1, 215 Instr. 1, 165/166 Instr. 1, 227 Instr. 1, 258 Form .982 Instr. 1, 238 Form . 478

Form 365 Instr. 1, 808 Instr. 1, 5M Instr. 1, 265 Instr. 1, 271 Form . 393 Form . 839 Instr. 1, 1528 Form . 838 Form . 801 Instr. 1, 310 Instr. 1, 1416 Instr. 1, 217/218 Instr. 1, 219 Instr. 1, 224 Instr. 1, 282 Form . 1003 Form . IO2O

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

220

Form. IO2O Form. 1028 Form. 1032 Form. 1033 Form. 1037

35,6 39, * 39,8 39, 1о 39, 19

IO, 22

n, 4 12, 13-14 13, T18, 21

19, 18

Form . 471 Form .617 Form . 621 cfr Instr. 1, 1166/1167 Form .726 Form 74

Leuiticus

758

2, I 2, II

т-, 13 II II Ч, 15

cfr cfr cfr cfr

23, 16

25, to

Form. Instr. 1, 314 Instr. I, 321/322 Instr. 1, 331 Instr. I, 335/336 Form. 1067 Form. 1067 Form 1068 Form. 1069

Numeri

13, 25 18 22, 28

M, 17

Form.

cfr Instr. cfr Instr. cfr Instr.

298 1, 327/329 1, 1173/1174 1, 369

Deuteronomium Instr. I, 726 4, 24 6,4 Form. 1165 Form 1140 7, 1 7,6 cfr Instr. I, 1095/1097 IO, 22 cfr Instr. 1, 377/378 13, 3 Instr. 1, 1697 Instr. I, 240 21, 17 21, 23 Instr. 1, 388 32, 25 Form 791 Form 32, 32 Form 290 Form. 293 Form 296

287

I Regum 2, 10

6, 23 IO, I

13, H 15, n 16, 23 28, 12

cfr cfr cfr cfr

Form 1018 Form. 1166 Instr. I, 427 Instr. I, 426 Instr. 1, 434 Instr. 1, 440 Instr. 1, 451

III Regum 6, 38

Instr. 1, 1244

IV Regum 2, M

cfr Form 321

2O, 6 22, 14

cfr Instr. 1, 459 cfr Instr. 1, 566

Form . 473

I Paralipomenon 24, ID cfr Instr. 1, 1161 II Paralipomenon Instr. 1, 566 34, " Instr. 1, 574 35, 3 35, 13 Instr. 2, 176 Esther 7, 9

cfr Instr.

I, 391

cfr Instr.

1,458

lob 1, » 4, n 6, 30 9, 9 ID, 8

cfr cfr

IO, 22

17, 3 28, 14 28, 16 cfr 32, 6 sqq. cfr 38,36 39, 5 39, 9 39, 26 40, n 4°, 13 40, 16 40, 26 41, n Psalmi 1, 1 1, 3

Form . 482 Form . 684 Instr. I, 411 Instr. I, 2O2 Form ,831 Form . 681 Form . 821 Instr. 1, 4°5 Instr. 1, 373/374 Form 450 Form 491 Form . 493 Form 484 Form 443 Form . 7°3 Form . 710 Form . 834 Instr. 1, 420 Form . 682

Form 854 Form . 328

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

1, 4 1, 5 4 4,6 4, 7 5 5, 5 5, 13 6 6,6 7, 3 7, 13

8, 1 9, 20 IO, 2 II, I

«, 7 13, 3 15, 2

15, 4

15,6 15, 15, 16, 16,

7 IQ 4 5

16, 8 16, 10 16, 14 17, 9 17, 10 17, n 17, 13 17, 15 17, 30 17, 35 18, 2

18, 3 18, 6 18, 8 18, 10 21, 7

Form 339 Form 43 Instr. 1, 588 cfr Instr. 1, 603 Form 1044 Form . 94 cfr /nsir. 1, 603 Form . 222 Form 114 cfr /nsir.

I, 603

Instr. I, 840 Form . 467 Form . 118 Form . 307 Form . 577 Form . 448 Form . 1182 Form 922 Instr. 1, 608 Form . 727 cfr Instr. 1, 360 Instr. 1, 614 Form . 896 Form 699 Instr. 1, 620 Instr. 1, n°5 Form . 732 Form . 734 Form . 212 Form . 708 Instr. I, 627 Form . 755 Instr. 1, 634 Form .136 Form . 106 Form . 164 Form 184 Form .176 Form . 120 Form 49 Form . 1077 Form . 928 Form 142 Instr. 1, 642 Form . 604 Form 996 Form . 1005 Instr. 1, 1705 Form .561

ZI,

13

21, 11 21, 22 21, 23 22, 2 22, 4 22, 2J, 2», 28, 28, 28,

5 7 1 5 6 9 3 6

29, 29, 29, IO 29, 12 31, 9 32, 32,

6 17

33,

16

34, 2 34, 3 34, IO 35, 7

35, 9 36, 30 38, 12 38, 13-14 38, 14 39, 8 40, 9 41, 2 41, 8

41, 9 44, 2 44, 7

Form. 521 Form. 528 Form. 549 Form. 488 Form. 596 Form. 257 Form. 131 Instr. 1, 649 Form. 876 Form. 1081 Form. 532 Form. 346 Form. 486 Form. 325 Form. 984 Form. 226 Instr. 1, 622 Form. 741 Form. 5" Instr. 1, 653 Instr. 1, 47 Form. 510 Form. 93 Form. 94 cfr Instr. 1, "3 cfr Instr. 1, 114 Form. 112 Form. I'6 Form. 709 Form. 818 Instr. 1, 531 Instr. 1, 657 Form. 379 Form. 788 Form. 687 Form. 688 Form. 564 Instr. 1, 664 Instr. 1, 661 Instr. 1, 670 Form. 954 Form. 372 Form. 475 Form. 166 Form. 391 Instr. 1, 676 Form. 207 Form. 98 Form. 130

12l

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Z2Z

Form 152 Form 1050 Form 589 Form 610 Instr. 1, 682 46, 2 Form 1142 Form 155 46, 9 Form 1071 47, 2 Instr. 1, 686 48, 8 Instr. 1,363 49, 9 Instr. 1, 690 50, 6 Form 173 50, 9 Instr. 1, 1534 5°, 13 Form 717 50, 16 Form 1076 5°, 2° 5°, 21 Form 527 Form . 1042 51, 7 Form 331 Form 348 51, IQ Form . 406 54, 7 Form 181 54, 9 Instr. 1, 695 54, *4 Form 895 56,7 Form 979 Instr. 1, 702 57, 10 57, n cfr Instr. 1, 704 Instr. 1, 709 58, 6 Form 862 59, 10 6l, 12 Instr. 1, 74 Instr. 1, 718 62, 6 Form 706 Form 263 64, II 64, 12 Form . 255 64, 14 Form 245 Form .825 65, 10 65, 12 Instr. 1, 721 Form 524 65, 15 Form 540 Form . 1046 Instr. 1, 7V 67,5 Form 171 67, 10 Instr. 1, 731 67, to-n 67, 14 cfr Form . M/M Form . 24 Form 409 Form 919 Instr. 1, 739 67, 18 Form . 128 Form .672 67, 22 44, 44, 44, 44,

9 IO " 1?

67, 67, 67, 67, 67,

23-24

25 28 31 32

68, 4 68, 15 68, 16 68, 22 68, 68, 71, 7*. 7l, 7*. 73, 73, 73, 73,

M 25 6

7 Ч 23 4-5

6 12

H

73, 16 73, 17 73, 19 74, 9

75, n 76, 19

76, 77, 77, 77, 77, 77, 78, 78, 79. 79, 79,

20

2

43 47 57

66 2

8 9 13 И

80, 3 So, 7 So, 9-10

Instr. 1, 747 Form. 11O cfr /nsir. 1, 755/756 Form. 5M Form. 1128 Form. 1130 Form. 685 Form. 235 Form. 981 Form. 773 Form. 775 Instr. 1, 1616 cfr Instr. 1, 595 Form. 799 Instr. 1, 631 Form. 690 Form. 507 Instr. 1, 760 Form. 884 Instr. 1, 765 Instr. 1, 769 Form. 5б9 Form. 1131 Instr. 1, 134 Form. 198 Form. 465 Form. 783 Form. 784 Instr. 1, 770 Instr. 1, 777 Form. 146 Form. 147 Form. 899 Instr. 1, 781 Form. 108 Form. Ч Form. 256 Form. 176 Form. IOIO Instr. 1,785 Form. 662 Form. 646 Form. 286 Form. 301 Form. 480 Instr. I, 791 Form. 1108 Form. 850 Instr. I, 796

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 80, 10 81, 1 82, 14 83,4 83, 6 84, 9 84, 11 86, 2

86, 5 87, 5-6 87,7 87, 13 88, 21 89, 6 89,9 90, 6 91, 4 91, 13

94, 5 96, 1 101, 7 to1, 25 101, 28 IO2, 3 IO2, 5

103, 4 103, 6 103, 17 103, 18 103, 19 103, 25 103, 26 104, 18 106, 10 106, 32 107, 3 109, 1 109, 3 109,4 109, 7

Instr. i, 799 Instr. 1, 805 Form . 900 Form . 410 Form 446 Form 957 Instr. 1, 280 Instr. 1, 812 Instr. 1, 816 Instr. 1, 820 Instr. 1, 824 Instr. 1, 831 Form 384 Instr. 1, 835 Form . 751 Form 311 Form . 204 Form . 224 Form 1115 Form 313 Form 343 Form 345 Instr. 1, 79 Form 396 Form 424 Form 445 Instr. 1, 698 Form 203 Form 985 Instr. 1, 843 Instr. 2, 139 Instr. 1, 849 Instr. 1, 856 Form 441 Form 499 Form 159 Form . 196 Form 387 Instr. 1,859 Form 930 Instr. 1, 864 Form . 830 Form .853 Form . 1m Form . 856 Form . 104 Instr. 1, 876 Form .378 Instr. 1, 881

"4, 9 115, 13 117, 16 117, 22

118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 119,

25 26 45 61 70 83 103 158 1

119, 4 120, 4 121, I 121, 2 121, 3 121, 6 121, 7

"3, 4 123, 5 125, 4 125, 6

126, 3-4 126, 126, 127, 129,

3 5 3 6

I3O, 2

131, 6

131, 8 131, u 132, 3 136, 136, 138, 138,

1 8 14 16

4°, H3, 146, 47,

5 9 9 u

223

Form 654 Instr. I, IOIO Form. Form 102 Form. 250 Form IIO7 Form 962 Form. 944 Form 898 Form 766 Form. 179 Form 769 cfr Form. IOIO Form 1104 Form 134 Instr. 1,893 Instr. 1, 900 Form 1091 Form 726 Instr. 1, 905 Form 1146 Form. 1078 Form 374 Instr. t, 909 Form 192 Instr. t, 915 Form. 269 Instr. 1, 921 Instr. t, 9*7 Form. 1136 Form 413 Form 953 Instr. 1,938 Instr. 1, 942 Instr. 1, 943 Form 321 Form 999 cfr Instr. 1, 1095/1097 Form 169 Form 239 Form 381 Instr. 1, 946 Instr. 1, 957 Instr. 1, 962 Instr. 1, 97° Form 753 Form 1186 Instr. 1, 973 Form 989

781

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

224

147, 13

147, 17 148, 148, 49, 49, 149, 150,

4-5 9 1 1 6 4

HO, 5

Prouerbia 1, Ч 4, 9 5, 19 6, 6

6, Sa 9, 5 IO, 26

14, 24, 25, 27, 27, 30,

3° 16 16 16 23 17

3°, 26 30, 31 31, 22

Form Form Instr. Form Form Instr. Form Instr. Form Form Form Form

992 883 1, 976 62 242 1, 984 993 1, 980 1118 1119 1125 1126

Form 795 Form 671 Instr. 1, 987 Form 558 Form 460 Form 750 Form. 137 Form 639 Instr. 1, 994 Form 771 Form 188 Form . 537 Form 416 Form 418 Form 425 Form 501 Form 449 Form 916

2, 12

2, 14

5, n 6,4 8, 6

IO, I

10, 9 12, 5

Form 655 Form 550 Form 463 Form . 327 Instr. I, IOOI

Canticum canticorum Form I, 2 Instr. 1, 4 Form 1, 6 cfr Instr. 1, 13 1, 1? cfr Instr. 2, I Form 2, 2 sqq. cfr Instr. 2, 9 Form

1052 1, 1013 224 1, 1019 1, 1019 315 1, 1019 496

1099 IIOI

320 435 839 606 599 355 341 611 427 541 824

Sapientia 2, 3 4, 8-9 5,6

Form. 735 Form. 615 Form. 157

Ecclesiasticus 3, 17 3, " Io, 9 13, 1 34, 18 37, 3 39, «7

Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form.

Isaias 1, 14 1, 18 I, 20 2, 20

Ecclesiastes 4, 1 9, 4

Cfr

4,8 4, 9 4, Ч 5.1

Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form. Form.

5, « 5, î 5, 4 5,6 5, 18 6,2-3 6,3 6, 6 7, 18 II, 2

n, 7-8 4, 13 22, 17

34, 13

182 772 860 777 940 231 317

cfr Instr. 1, 115 Instr. 1, 693 Form. 96 Form. 456 Form. 548 Instr. 1,478 Form. 305 Form. 1088 Form. 295 Form. 144 Form. 897 Instr. 1, 491 Instr. 1, 510 cfr Instr. 1,897 Form. 462 Instr. 1, I75I cfr Instr. 1, 863 Form. 153 Form. 451 Form. 421

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

36, 6 40, 40, 40, 40,

3 4 6 12

45, 7

53, 1

55, 1 58,1 6i, 10

66, 1 66, 24 leremias 1, 13 1, H 2, 13 3, 3 7, 31 9, 7 9, u 13, 16 13, Ч 17, n 19, * 23, 28

31, 31 31, 33

Form 359 Form . 968 Form 970 Form . 308 Form 859 Instr. 1, 599 Form . 101 cfr Instr. I, II2 Instr. I, 827 Form 376 Form II23 Instr. 1, 534 Instr. 1, 543 Form 562

Form 864 Form . 187 Form . 375 Instr. 1, 1722 Form 629 Form 66i Form . 661 Form . IIO2 Form . 240 Form 469 Form 429 Form 246 Form . 282 Form . tüll cfr Form 591

Osee 7, 4 7,6

7, u

Form. 827 Form 827 Form 433

loel 3, т3, 13

Form. 66i Form 302

Amos 8,9

Form 219

Michaeas

1, î 7, 1 Nahum 1, 3

1, Ч 3, 17 n, 19 Ч, И 22, 31

33, 1 3б, 2б

45, H Daniel 4, " 8,5 12, 3

Form . 1170 cfr Instr. I, 1026 Form 407 Instr. 2, 439 cfr Instr. 1, 560 cfr Instr. 1, 550/551 Form 826 Instr. 2, 439 Instr. 1, 560 Instr. 2, 4V Form .338 Form 538 Form 160

Instr. 1,467 Form 272

Form 162

Habacuc l, 4 2, II

3,8 3, 16 3, 17 Zacharias 4, 1 5, 7 5,8 6, 1-4 6, 12

Ezechiel 1, J

2ZJ

cfr Instr. 1, 1229/1230 Form. 457 Form 5°9 cfr Form 839 Form 697 Form 353 Form Form Form cfr Form Form

875 932 932 841 218

II Machabaeorum cfr Instr. 1, 393 7 Matthaeus 1 i, 1 1, 1, 1, 2, 3, 3, 3, 3,

16 17 20 18 4 9 n 1*

cfr Form 1207/1209 Instr. 1, 1029 cfr /«sir. 1, 1038 cfr Instr. 1, 1051 Form 1191 cfr /nsir. 1, 1062 Instr. 2, 131 Form 459 Form 251 Instr. 1, 1065 Form. 274

ггб

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

3, 16

cfr 3, 17 4, i 4, 5

cfr cfr

4, 19

5, 3 5, 4 5, 10 5, Ч 5, H 5, 16 5, 17 6,3 6, 13

cfr

cfr

6,25

7, 5 7,6 7,8 7, u 7, 13 7, 7, 7, 7,

cfr

Ч 15 25 27

8,3 9, 37 IO, 2 IO, IO

10, 30 II, 21

cfr II, 25 II, 3O 12, 2O 12, 32

12, 33 13, 8

Form. 275 Form. 177 Form. 281 Form. 431 Instr. 1, 1072 Instr. 1, I732 Instr. 1, 1730 Form. 1061 Instr. 1, 457 /nsir. 1, 1017 Form. 637 Form. 646 Instr. 1, 1085 /rc.sir. 1, 1084 Form. 768 Form. 871 Form. 869 /nsir. 1, 719/720 Form. 691 Form. 677 Instr. 1, 870 Form. 891 Form. 893 Form. Ц Instr. 1, 415 Instr. 1, 303 Form. 964 Form. 1082 Form. 966 Form. 477 Form. 185 Form. 185 Form. 941 Form. 987 Form. 631 Form. 1188 Form. 793 Form. 674 Form. 739 Instr. 1, 1088/1089 Form. 623 Instr. 1, 1103 Form. 357 Instr. 1, 1738 Form. 332 Form. 333 Form. 1198 Form. 1213 Form. 1218

13, 16 13, 25 13, 34 13, 38 13, 39 13, 46 13,48 14, 20 4, 24 15, Ч 16, 17, 19, 20,

19 1 24 16

21, 7 21, 19 22, II 22, 30 23, 27

23, 33 23, 37 24, 20 24, 28

24, 3°

24, 41 25, 7 25, 27 25, 33 26, 26, 27, 28,

29 64 46 19

Marcus 1, 3 4, 7

4,8 4, 25 4, 32 7, 30

9, 1 4, 52

Form 676 Form 679 Form 284 Form 15 Form 253 Form 268 Form 911 Form. 390 Form 397 Form. 849 Form 887 Instr. 1, 1093 Instr. I, IIOI Form 881 Instr. 1, 1189/1190 Form 519 Instr. 1, 638 Form. 514 Form 352 Form 649 Instr. 1, 1503 Form 665 Form. 566 Form. 573 Form 453 cfr Instr. 1, 1018 Form 2OI Instr. I, IIII Form. 417 Instr. 1, 1129 Form. 807 Form 866 Form. 797 Form. 546 Form. 976 Instr. I, II2O Instr. I, II26 Form. 1184 Instr. I, 50

Instr. I, IO31 Form. 369 Form. 228 Instr. I, 1136 Form. 403 Form. 949 Instr. 1, 1189/1190 Form 652

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

15, 25

cfr Instr. 1, 1143/1144

22, 12 23, 43

Lucas 1, 5

1, 13 1, 15 1, 31 1,36 1, 44 1,78 3, 4 3, 5 3, 16 3, 22

3, Ч 4, 1-2

5, 4 5, 31 5,3« 6, 1 6, 2 6, 24

8,5 9,28 9, 6o IO, I

Io, 19 10, 30

II, 25 II, 52 12, IO 12, 33

12, 35 12, 52-53 13, 21 13, 32 15, 17 15, 22

16, 19-31 16, 2O 16, 23

16, 24

17, 21

Instr. 1, 1033 cfr Instr. 1, 1047/1048 cfr Instr. 1, 1157 cfr Instr. 1, 1165 Form. 779 cfr Instr. i, 1165 cfr /nsir. 1, 1047/1048 cfr Instr. 1, 1168 Form. 217 cfr Form. 968 Form. 243 cfr /»Mir. 1, 1065 /nsir. 1, 483 cfr Instr. 1, 1072 cfr /nsir. 1, 1052 Form. 1205 Form. 890 Form. 640 Form. 803 /nsir. 1, 1175 /nsir. 1, 1183 Form. 644 Form. 264 cfr /nsir. 1, 1188/1189 Form. 657 Form. 1215 Form. 571 Form. 959 Form. 908 Form. 878 /nsir. 1, 1738 Form. 794 Form. 868 /nsir. 1, 1197 Form. 805 Form. 504 Form. 635 Form. 737 Form. 913 /nsir. 1, 1206 Form. 645 cfr /nsir. 1, 1207 /nsir. 1, 1219 cfr /nsir. 1, 1208 cfr /nsir. 1, 1209 Instr. I, 1222

23, 44 24, 49 lohannes 1, 1

227

Form. 1092 Instr. 1, 1231 cfr Instr. 1, 1144/1145 Form. 946

Instr. 1, 673 cfr Instr. 1, 800/801 Instr. i, 1036 1, 3 Instr. 1, 44 1, 18 Instr. 1, 216 2, 2O cfr /nsir. 1, 1240 3, 13 /nsir. 1, 1251 Form. 567 3, H 3, 18 /nsir. 1, 593 /nsir. 1, 1260 3, 34 Form. 786 4, 34 Form. 266 4, 35 6,9 Form. 279 6,41 Form. 748 7,8 /nsir. 1, 1269 /nsir. 1, 1277 Instr. 1, 1279 7, 9 7, 10 Instr. 1, 1271 /nsir. 1, 1281 7, 30 /nsir. 1, 1287 Form. 382 7,38 8, 18 Instr. 1, 1726 8, 42 /nsir. 1, 1297 8,44 Instr. 1, 1294 /nsir. 1, 1301 8, 56 /nsir. 1, 1308 Form. 236 9, » 9, 31 /nsir. 1, 1314 Instr. 1, 1325 9, 39 /nsir. 1, 1328 Instr. 1, 1333 Instr. 1, 1335 10, 8 Form. 1138 10, II Form. 632 10, 27 Form. 534 10, 30 /nsir. 1, 1338 /nsir. 1, 1731 n, 49 sqq. cfr Instr. 1, 374/375 12, 39-40 /nsir. 1, 520 12, 39 Instr. 1, 522 12, 40 /nsir. 1, 514 12, 41 Instr. 1, 497 13, I Form. 1063

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

228

13, 10 13, 18

14,6 14, 28 15, 1 H, 5 15, 15, 19, 19, 19,

Ч 26 29 30 34-35

2O, 22 2O, 23 21, II 21, 15 21, 16 21, 17 21, 2O

Instr. I, 70 Form. 730 Form. 961 Instr. 1, 1337 Form. 261 Form. Form. 292 Form. Instr. 1, 1727 Form. 902 Instr. 1, 1717 Instr. 1, 1714 cfr Instr. I, 1631/1632 Instr. I, 1642 Form. Form. 544 Form. 544 Form. Form. 694

389

3, И 5, 5 5,6-7 5, 7 5, 20 8, 16 8,32 8, 33-34 9, 3 9, 17 9, 18 10, 7 n, 4 ", 7 n, 16

633

n, 24 n, 36

289 613

12, 6 12, 2O

Actus Apostolorum cfr Instr. 1, 1647 1, 5 Instr. I, 1627 I, 12 Form. 714 1, 18 Form. I2IO 2, I cfr Instr. I, 1633/1634 Form. 2, 3-4 2, 4 cfr Instr. 1, 1633/1634 cfr Instr. 1, 379 7, 14 Instr. 1, 1667 9, 7 cfr Instr. 1, 1679 10, 15 Instr. 1, 1684 19, 3-5 cfr Instr. 1, 1686 Instr. 1, 1670 22, 9 Instr. 1, 1610 23, 3 Instr. I, 1612

138

Ad Romanos cfr 1, 3 2, 14-15

3, 4 3,5-8 3, 5

3,6 3, 7

3,8

Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Instr.

, 1098/1099 , 292 , 1355 , 1346 , 1358 , 1360 , I36t , 13б4 , 1365 , 1367

, 1374

13, 1 4, 17

15, 19

Form Instr. Instr. Instr. Instr. Instr, Instr. Instr. Instr. Instr. Instr. Form cfr Form Instr. Form Form Form Instr. Instr. Instr. cfr Instr. Form cfr Instr.

cfr

727 1, 1654/1656 1, 1378 1, 1385 1, 1377 1, 1545 1, 1390 1, 1400 1, 1410 1, 524 1, 419 819 723 1, 1422 330 337 350 1,58 1, 1264 1, 1429 1, 1438 789 1, 1664/1665

I ad Corinthios Form 642 1, 5 Form 505 2, Ч Form 764 3, 2 Form 259 3, 9 Form 1085 3, » Form 271 3, 11 Form 937 5,8 Form 756 Instr. 1, 1443 6, 18 Form 1013 7, 18 7, 29 cfr Instr. 1, 252/253 9, 9 cfr Instr. 1, 656 Form 950 9, 24 Form 193 9, 26 Form "45 1o, 4 Form 248 Form 579 n, 3 Form 583 Form 670 II, 22 Instr. 1, 1448 12, 4 cfr Instr. 1, 56/57 Instr. 1, 1636 12, 8-9 12, II Instr. 1, 1754 Form 927 13, I

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 13, n Ч, 15 Ч, 19 14, 15, 15, 15, 15, 16, 16,

24-25 24 5° 51 57 9 13

Form. 625 /nsir. 1, 1549 Form. 1172 cfr /nsir. 2, 454 /«sir. 1, 1459 cfr Instr. 1, 1468 Form. 718 /nsir. 1, 1473 Form. 1150 Form. 1094 Form. 943

II ad Corinthios 3, 6 cfr Form. 9 Forw. 934 4, 7 5, 20-21 /nsir. 1, 1479 Form. 1040 6, 16 Form. 591 6, 18 II, 2 Form. 585 /nsir. 1, 1491 II, 25 1l, 7 Instr. 1, 487 Ad Calatas Form. 1096 2, 9 3, 13 cfr Instr. 1, 402 Form. 608 4, 7 /nsir. 1, 321 4, 16 Form. 593 4, 26 5, 17 Form. 720 Ad Ephesios I, IO

2, Ч 1, 3, 3, 3, 4, 5, 5, 5, 5, 5, 6,

19 15 16-17 17 13 1 Ч 16 23 25 2

6,4 6,15

/«sir. 1, 497 Form. 1147 /nsir. 1, 815 Form. 1073 /nsir. 1, 1509 Form. 668 cfr /nsir. 1, 1229/1230 Form, ног Form. 1048 Form. 956 /nsir. 1, 1747 cfr /nsir. 1, 537 Form. 601 /nsir. 1, 1513 Instr. 1, 1526 Instr. 1, 1527 Form. 745 Form. 743

6, 16 6, 17

229

Form. 745 Form. 745

Ad Philippenses 2, 1 Form. 712 2, 9 /nsir. 1, 885 3, 14 Form. »53 Ad Colossenses 2, 9 cfr 2, n 2, 14 2, 16 cfr 2, 20-23 2, 2O 2, 21-23

2, 23

3, 3

/nsir. 1, 1268 Form 1016 Form. 1007 /nsir. 1, 1562/1564 Instr. 1, I553 /nsir. 1, 1565 /nsir. 1, 1568 Instr. 1, 1578 Form. 659

I ad Thessalonicenses 4, 16 Form. 125 5, 19 /nsir. 1, 1532 /nsir. 1, 1540 5, 23 cfr Form. 41/44 Instr. 1, 1536 I ad 2, 2, 5, 5,

Timotheum 1 /nsir. 1, 1586 4 cfr /nsir. 1, 1426 19 cfr /nsir. 1, 1596/1597 24 /nsir. 1, I593 /nsir. 1, 1598 6, 15 Form. 587

II ad Timotheum 3, 12 cfr /nsir. 1, 1107/1108 4, 8 Form. »54 4, 4 /nsir. 1, 1609 Instr. 1, 1612 Ad Titum 1, 12

cfr /nsir. 1, 416/417

Ad Hebraeos 2, 2 4, u 8, 8 9, 24 n, 21

/nsir. 1, 1617 Form. 122 Form. IOII Form. 1055 Instr. I, 162O

INDEX LOCORVM S. SCRIPTYRAE Epistula lacobi Instr. 1. 1696 1. 13 I Peiri 1. 13 1, Ч 2. 2

Form 701 cfr Fоrm 308 Form 763

II Petri 2. 22

Form 53°

I lohannis 2, 10 2, II 2. 14 2, I8

4, 18

5.8

Form 2IO Form 2IO Form 618 Form 21) Instr. I, 1704 Form 1168 Instr. 1, 1711

Î.\6 5- 19 Apocalypsis t- 4 3- 17 4. 4 5- 5 II. 4 14- 13 14. 18-19 16. 13-14 1fr. 19 21. I 21. 19 21. 21

Instr. 1. 1735 cfr Instr. 1. 1743

cfr Instr. 1. 1749 Forт. 651 Forт. 1196 Fоrm. 467 Fоrm. 875 Forт. 658 Forт. 302 Forт. 554 Fоrm. 1133 cfr Instr. 1, 1086 Forт. 925 Forт. 1083

Oratio Maгtasse u Fоrm. 722

INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIAE

ABEL F. -M., p. XLVI BARDY H., p. XLVI BERGER S., p. IX, XLVI BRASSICANVS I. A., p. V, XLV BURSTEIN E., p. XLVI CHAPMANJ., p. XLVI CRISTIANI L., p. XLVI CURTI С., p. XLVI DE BRUYNE D. - WILMART A., p. XLVI DE BRUYNE D., p. XII, XLI, XLVI DE LAGARDE R, p. XVIII DEGERING H. - BOECKLER A., p. XX, XLVI DOLD A., p. XXXVIII, p. XLVI DUCHESNE L., p. XLVI ETAIX R., p. IX, p. XLVI FORSTNER K., p. XXXVIII, XLVI GERARDVS P., p. XLV GODET P., p. XLVI GOUILLOUD A., p. XLVI GRIFFE E., p. XLVI GSELL B., p. VI HIRTE J.G., p. XLVII JÜLICHER AD., p. XLVII KALT E., p. XLVII KLOSTERMANN E., p. XLVI LAGRANGE M.-J., p. XLVII LOWE E.A., p. IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XXXVII, XXXVIII, XXXIX, XLI, XLII, XLV MAIOLI G., p. XL, XLVII MANDOLFO C, p. V, XX, XLVII MEERSHOEK G.Q.A., p. XLVIII MELLIER A., p. XLVIII MORIN G., p. IX, XLVIII OPELT L, p. XLVIII PAULY F., p. V, XLV PINTUS G. M., p. XLVIII PRICOCO S., p. XLVIII RAHLFS A., p. XLV RÖNSCH H., p. XLVIII SABATIER P., p. XLV SCHMITZ W., p. LX, XLVIII SCHUSTER M., p. XLVIII SICHARDVS I., p. XLV SIMONETTI M., p. XLVIII STEGMÜLLER F., p. XLII STUMMER F., p. XLVIII

232

INDEX AVCTORVM BIBLIOGRAPHIE

TURNER С. H., p. XL, XLVIII VATTASSO M. - FRANCHI DE' CAVALIERI R, p. XVI WEYMAN C., p. XLVIII WILKINSON J., p. XLIX WILMART A., p. IX, XLIX WOTKE K., p. VIII, XL, XLV, XLIX WUTZ F., p. XLIX ZARCO CUEVAS J., p. XLI

CONSPECTVS MATERIAE Introduzione

V

Bibliografía

XLV

Conspectus siglorum

L

Formulae spiritalis intellegentiae

I

Instructiones libri duo Liber primus

77

Liber secundus

185

Index locorum Sacrae Scripturae

219

Index auctorum bibliographiae

Z31

Printed in Belgium - Imprimé en Belgique 0/2004/0095/156 ISBN 2-503-00661-2 HB - relié ISBN 2-503-00000-2 series - série