Opera omnia, Pars I: Commentarii in Psalmos

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XXV

ARNOBII IVNIORIS OPERA OMNIA PARS I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXC

ARNOBII IVNIORIS COMMENTARII IN PSALMOS

CVRA ET STVDIO

KLAUS-D. DAUR

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXC

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

© Brepols 1990 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

Ernst Zinn zum 80. Geburtstag

VII

Vorwort Der vorliegende Band bildet den ersten Teil einer Ausgabe der Schriften des Arnobius lunior, deren textkritische Bearbei tung, wenn man den Bemerkungen in der Sekundärliteratur folgen darf, ein langgehegter Wunsch der Forscher im Bereich der Patristik war. Darum hoffe ich, daß mit der Erfüllung dieses Wunsches der Verfasser der Commentarii in Psalmos bei diesen nun erneut Interesse und die ihm in vieler Hinsicht gebührende Beachtung findet. Rückt doch demjenigen, der einen, was Her kunft und Lebensweg betrifft, eher unbekannten Autor bearbei tet, dieser ihm im Laufe der Jahre, in denen er ihn begleitet, unmerklich näher, und es entsteht so etwas wie eine persönliche Sympathie. Ich habe mich mit Arnobius und seinen Schriften also gern beschäftigt und danke allen, die dies ermöglicht und gefördert haben: für die Anregung zu der Ausgabe Dom E. Dekkers und für die Schaffung der materiellen Voraussetzungen der Deutschen Forschungsgemeinschaft, die die Arbeit großzügig unterstützt hat. Im Vetus Latina-Institut durfte ich mit Er laubnis von Prof. D. Dr. HJ. Frede mich seiner und der Hilfe seiner Mitarbeiter sowie des reichhaltigen Materials bedienen. Und schließlich hat den Weg dieser Ausgabe mit Anregungen, Hinweisen und ständiger Bereitschaft zu fruchtbaren Gesprä chen D. Dr. Almut Mutzenbecher begleitet. Herr Luc Jocqué hat die Betreuung der Arbeit vonseiten des Corpus Christianorum übernommen, auch ihm ein herzlicher Dank. Ostern 1988.

IX

AUSGEWÄHLTE BIBLIOGRAPHIE 1. Ausgaben Editio princeps per DES. ERASMVM ROTERODAMVM, Basil. 1522; denuo ab ERASMO editus, Colon. 1532; emendatus a LAVRENTIO DE LA BARRE, Parisiis 1539. Patrologia Latina LUI, p. 327-570, Paris 1847 (repr. Brepols, Turnhout 1980). 2. Literatur zu Arnobius iun., insbesondere zu den Commentarii in Psalmos F. STEGMÜLLER, Repertorium Biblicum Medii Aeui, II, (p. 133/ 4, 1439, 1442, 1) Madrid 1950. B. GRUNDL, Über den Conflictus Arnobii Catholici cum Serapione Aegyptio, die Commentarii Arnobii iunioris in psalmos und die Annotationes ad quaedam euangeliorum loca, Theol. Quartalschrift LXXIX, 1897, p. 529. G. MORIN, Examen des écrits attribués à Arnobe le Jeune, Rev. Bénéd. XXVI, 1909, p. 419-432. -, Étude d'ensemble sur Arnobe le Jeune, Rev. Bénéd. XXVIII, 1911, 158-160 (= Etudes, textes, découvertes, Anecdota Maredsolana II, 1, Maredsous, Paris 1913, p. 340 sqq.). H. KAYSER, Die Schriften des sogenannten Arnobius iunior, dogmengeschichtlich und literarisch untersucht, Gütersloh 1912. G. MORIN, Les monuments de la prédication de s. Jérôme, Rev. d'histoire et de littérature religieuses I, 1896, p. 393-434 (= Etudes, textes, découvertes, Anecdota Maredsolana II, 1, Ma redsous, Paris 1913, p. 220-293). J. SCHARNAGL, Zur Textgestaltung des arnobianischen Psalmen kommentars, Wiener Studien XXXVIII, 1916, p. 185-187 ; XLII, 1921, p. 154-160; XLIII, 1922, p. 198-204. G. MORIN, L'origine africaine d'Arnobe le Jeune, Revue des sciences religieuses XVI, 1936, p. 177. H.M. DIEPEN, Le pensée christologique d 'Arnobe le Jeune, Revue thomiste LIX, 1959, p. 535-564. 3. Grammatik und Stil LEUMANN-HoFMANN-SzANTYR, Lateinische Grammatik, II: Lat. Syntax und Stilistik (= Handbuch der Klassischen Alter tumswissenschaft 2. Abt., 2. Teil, 2. Bd., München 1972). E. LÖFSTEDT, Philologischer Kommentar zur Peregrinatio Aetheriae. Untersuchungen zur Geschichte der lateinischen Sprache, Uppsala 1911 (Nachdruck Darmstadt 1962). A. SOUTER, A Glossary of Later Latin to 600 a.d., Oxford 1949. 4. Verschiedenes B. ALTANER-A. STUIBER, Patrologie, Freiburg 1980«. 0. BARDENHEWER, Geschichte der altkirchlichen Literatur, IV, Freiburg 1962.

x

BIBLIOGRAPHIE

CCZ. : Corpus Christianorum, Series Latina, Turnhout 1953 sqq. Clauis: Clauis Patrum Latinorum, ed. E. Dekkers, editio altera 1961. Dictionnaire de Théologie catholique, Paris 1903 sqq. B. FiscHER-HJ. FREDE, Vetus Latina, Verzeichnis der Sigel für Kirchenschriftsteller, Freiburg 19813. S. LEANZA, L'esegesi di Arnobio il giovane al libro dei Salmi, Vetera Christianorum VIII, 1971, pp. 223-239. M. LURKER, Wörterbuch biblischer Bilder und Symbole, München 1978«. -, Wörterbuch der Symbolik, Stuttgart 1985*. M. MANITIUS, Geschichte der Lat. Literatur des Mittelalters, I, München 1911-1931 (= Handbuch der klassischen Altertums wissenschaft 9. Abt., 2. Teil, 1. Band). A. OTTO, Die Sprichwörter und sprichwörtlichen Redensarten der Römer, Leipzig 1890 (Nachdruck Hildesheim 1964). H. RAHNER, Symbole der Kirche, Die Ekklesiologie der Väter, Salzburg 1964. A. PAULY-G. WISSOWA, Realencyclopädie der classischen Alter tumswissenschaft, 1894 sqq. A. HAUCK, Realencyclopädie für protestantische Theologie und Kirche, Leipzig 1896 sqq. M. ScHANZ-C. Hosius, Geschichte der römischen Literatur IV, 2 (= Handbuch der klassischen Altertumswissenschaft 8. Abt., 4. Teil, 2. Band, München 1920). Vulgata: Biblia sacra iuxta uulgatam uersionem, rec. R. Weber, vol. 1-2, Stuttgart 1969. R. WEBER, Le Psautier Romain et les autres Psautiers Latins, Coll. Bibl. Lat. 10, Città del Vaticano 1953.

XI

EINLEITUNG I. DER VERFASSER Wenn wir etwas über den Verfasser des vorliegenden Psal menkommentars erfahren wollen, sind wir auf diese Schrift und seine anderen Arbeiten angewiesen, aus denen Herkunft und Lebensumstände erschlossen werden müssen, und bis zu einem gewissen Grad auch erschlossen werden können. G. Morin hat sich um Arnobius iun. und seine Stellung in der Literatur große Verdienste erworben, und was die Zuordnung der anderen Schriften betrifft, deren Autorenschaft immer wieder angezwei felt wurde, Klarheit geschaffen (1). Ich folge ihm, wenn er Ar nobius iun. als Verfasser der Commentarii in Psalmos, des Libellus ad Gregoriam, des Praedestinatus und schließlich des Conflictus Arnobii catholici cum Serapione Aegyptio als erwiesen ansieht (2) und auch die Expositiunculae in Euangelium ihm zuweist (3). Arnobius hat, so steht fest, in der Mitte des 5. Jhts. in Rom gelebt und geschrieben, ein Mönch, der aus uns unbe kannten nur zu vermutenden Gründen aus Afrika in die Me tropole gekommen war(4). Als Entstehungszeiten können für den Praedestinatus und wahrscheinlich auch für die Commentarii die Regierungszeit des Papstes Sixtus III. (432-440) angenom men werden, für den Conflictus die letzten Jahre des Papstes Leo III. (440-461), sicher aber nach 454 n. Chr. (5). Wir beschränken uns jetzt aber auf den Psalmenkommentar und versuchen, mit gelegentlichem Blick auf die anderen Schrif ten, ein Bild von Arnobius zu gewinnen. Herkunft Arnobius hat seine Schrift zwei Bischöfen gewidmet, Laurentius und Rusticus, die ihn gebeten oder aufgefordert hatten (iubere), diesen Kommentar zu schreiben. Deren Namen führen nach Afrika (e): wir kennen zwei zeitgenössische Bischöfe, Lau-

(1) G. MORIN, Études, textes, découvertes, Anécdota Maredsolana II, i, Maredsous, Paris 1913, p. 340 sqq. (2) A.a.O. (3) G. MOHÍN, S. Hieronymi presbyteri tractatus nouissime reperti, Anécdota Mared solana III, 3, Maredsous, Oxford, 1903 p. 129; ID., Études ... (a.a.O.), p. 342. (4) G. MORIN, L'origine africaine d'Arnobe le Jeune, Revue des sciences religieuses XVI, 1936, p. 177 sqq. (5) G. MORIN, Études ... (a.a.O.), p. 340; ScHANZ-Hosius IV, 2, p. 533; anders H. KAYSER, Die Schriften des sogenannten Arnobius iunior, Gütersloh 1912, p. 191: Kommentar nach Conflictus. (6) G. MORIN, L'origine africaine (a.a.O.), p. 179.

xii

EINLEITUNG

rentius von Icosium (Algier/Mauretanien) und Rusticus von Cartennas (7), und eine Beziehung zu ihnen liegt nicht so fern, zumal auch andere Indizien nach Nordafrika weisen. Der Name Arnobius war dort geläufig (8), seine Sprache, der Wort- und Formengebrauch ist 'afrikanisch' und schließlich führen die sprachliche Form der Bibelzitate und die Liturgie-Zitate nach Nordafrika (e). Arnobius also ein Nordafrikaner und möglicherweise ein Flüchtling vor den Vandalen, der wie viele andere etwa 430 nach Rom gekommen ist ; und vielleicht schwingt dieses Erleb nis noch in Stellen wie dieser mit: zu ps. 26, 4.5 (10) "... ich möchte sehen, daß Gottes Tempel geschützt sind, so daß jemand, der in sie flieht, als Flüchtling geachtet und nicht von den Haufen der Feinde herausgeholt wird. Die Kirchen Gottes mö gen so große Achtung und Ehrfurcht genießen, daß auch die Feinde sie ehren, und ich mich am Tage des Unheils dort bergen kann"("). Nun lebte er in Rom. Auch aus dem Psalmenkommentar ist das zu entnehmen. Da sind dort z.B. die Heuchler, die zu der Gruppe von Menschen gehören, in der eine Krähe der anderen nicht die Augen aushackt ; obwohl sie täglich Unrecht begehen, reißen sie gegenüber kleinen Sündern die Mund weit auf und fragen: Warum werden diese Leute nicht aus Rom vertrieben, cur non urbe pelluntur P (IZ) Rom ist für ihn die Stadt, die von und durch Petrus zu dem gemacht wurde, was sie ist (13). Durch Petrus bringt Rom Frucht, vor der Zeit Petri glich es einer verdörrten Wüste. Arnobius selbst fühlt sich als defensor apo stolicete sedis (M), apostolicae sedis beati Petri ("). Daß ihm Petrus besonders nahesteht, zeigt auch die Erklärung zum 138. Psalm, den Arnobius zu einem Petrus-Psalm gemacht hat(1e). Wenn man dies alles bedenkt, so klingt es fast patriotisch, wenn man

(7) Laurentius war Teilnehmer des Konzils von Karthago 419, Rusticus bei der Diskussion zwischen Augustin und dem Donatistenbischof Emeritus anwesend (PL XLIII, p. 697). Daß Laurentius und nicht Leontius zu lesen ist, legt auch folgendes nahe : der Hl. Laurentius wird im Kommentar zu Ps. in, 9 genannt, dem Introituspsalm zur Vigil des Hl. Laurentius im Proprium Missarum de Sanctis. Diese Erwähnung ist kaum zufallig. (8) THES. LING. LAT. II, col. 652, 52 sqq.

(9) G. MORIN, l 'Judes ... (a.a.O.), p. 341 (e.c. cf. Ave. doctr. Chr. II, 13 'floriet' wie ARN. ps. ly, 1. 90). (10) Ps. 26, 4.5, 1. 14-18. (n) Ähnlich ps. 5i, 2, 1. 4-5. (12) Zu ps. 34, 2i, 1. 68-72. (13) Zu ps. 106, 1. 95-96 u. 101-103. (14) Confl. I, c. i (24iA). (15) Confl. I, c. 18 (272A). (16) Zu ps. 138, 2, 1. 6.

DER VERFASSER

xni

hört, wie er unwillig darüber ist, daß manche sich bei den Häretikern anbiedern, statt konsequent und offen Widerstand zu leisten, wie wir Römer es mit den Barbaren tun, quando iungimur haereticis et quasi sub specie amicitiae cum his uidemur inire conflictum et non aperta fronte ut Romani barbaros repugnamus (17). Mönch Der Psalm 140 ist für Arnobius Anlaß, auch für sich Grenzen zu ziehen und sich von jenen Menschen fernzuhalten, die Anlaß zur Sünde geben (18); die uns abirren lassen in schändliche Gedanken und unsere Sinne anderweitig bedrängen (ie) ; die wegen ihres anderen Geschlechtes unsere Gemeinschaft (socie tas) beunruhigen (M) ; die den cursus der christlichen Regeln nicht einhalten wollen (21); und schließlich diejenigen, die sich mit den Häretikern einlassen. Spricht nicht aus all dem ein Mönch, dem die societas und der cursus regulae Christianae wichtig sind und der sich der castitas verpflichtet fühlt ? Etwas später kommt er noch einmal auf die Abgrenzung zu den Häretikern und Sündern zu sprechen C22) ; aber diesmal sieht er sich selbst noch schärfer: ... diesen Menschen ein Fremder geworden will ich allein leben, bis ich sterbe. Für mich bedeutet das Leben allein (M) wirklich Leben, das in der Menge Tod: Singulariter uiuendum est, dann nämlich, wenn die gegenwärtige Gesellschaft (societas uitae praesentis) dem ewigen Leben wi derstreitet. So sieht sich Arnobius bei denen, die sich das Haupt mit Öl salben und sich sancti und nonni nennen (**) ; aber auch das nicht ohne reflektierende Kritik (я). G. Morin weist auf eine Betonung der Armut hin (2e) und wir fügen noch Arnobius zu ps. 141, 8 an, wo er meint, die Seele sei dann wie im Gefängnis eingeschlossen, wenn bei der Lesung (lectio), dem Gebet (oratio) oder sonst beim cursus bonus welt liche Beschäftigungen oder leibliche Freuden sozusagen ein

(17) Zu ps. 140, 7, 1. 47-50. (18) Fomitem delinquendi (a.a.O.) 1. 43-44 (famés: cf. Reg. Baied. 43, 5).

(19) A.a.O., 1. 44-45. (20) A.a.O., 1. 45-46. (21) A.a.O., 1. 46-47. (22) A.a.O., 1. 58-63. (23) Solitaria amutrsatio; comtenatio ist ein zentraler Begriff im Vokabular der Mönchsregeln, so in der Reg. Bernd, an ю Stellen in verschiedenen Bedeutungen. Hier etwa: Asketische Lebensweise im Mönchsstand. (24) A.a.O., 1. 16-19 1 zu Ps- I05' 38> '• 105-108. (25) B.c. zu ps. 139, 1. 84-94. (26) G. MORIN, Etudes ..., p. 342; cf. zu ps. 143, 1. 55-57.

xiv

EINLEITUNG

Gefängnis schaffen l27). Was er hier mit cursus bonus meint, das drückt er etwas später mit spiritale exercitium aus. Ich meine, auch mit diesem Trikolon spricht der Mönch Arnobius, der weiß und enttäuscht darüber ist, daß auch in seinem Lebenskreis, gemessen an dem Anspruch, nicht alles zum Besten bestellt ist : Habet deus diues in omnibus, habet, inquam, habet seruos, et benignos et iustos, sed non sumus digni iustitiae eorum. Beatus, сиt conceditur dei famulum nosse (28). Eine Auskunft am Rande, die der Leser zu ps. 140 be kommt C29) : Arnobius hat Griechisch gekonnt und vielleicht auch einen griechischen Text neben sich gehabt, als er den Kommentar schrieb. Er hätte sonst kaum auf Varianten, wie diese aufmerk sam machen können. II. DAS WERK Zentrale theologische Fragen der 1. Hälfte des 5. nachchrist lichen Jahrhunderts, der Zeit, in der Arnobius seinen Psalmen kommentar geschrieben hat, waren die Trinitätslehre, die Christologie und die Gnadenlehre geblieben. In diesen Problem feldern wurde um die rechte Lehre gerungen. Die Namen von Arrius, Nestorius und Pelagius auf der einen Seite und Athanasius, Cyrill und vor allem Augustinus auf der anderen Seite mögen für viele andere stehen, zu denen wir auch Arnobius rechnen können, die sich für diese oder jene Position eingesetzt haben. Es ist die Zeit der Konzilien, auf denen schließlich der Versuch gemacht wurde, die bewegenden und zu erbitterndem Streit führenden Fragen zu klären, oder doch wenigstens die Grenzen zwischen Rechtgläubigkeit und Häresie zu ziehen: 381 in Konstantinopel konnte die Trinitätslehre in diesem Sinne wenigstens bis zu einem gewissen Grade festgelegt werden; 431 auf dem 3. ökumenischen Konzil von Ephesus stand die Frage zur Debatte, die Arnobius im Conflictus aufgreift, ob Maria eigentlich Gottesgebärerin oder nur Christusgebärerin gewesen sei. Cyrill gegen Nestorius ; Cyrill, der von der Theotokos sprach, wurde Recht gegeben. In der Auseinandersetzung um die Recht fertigungslehre standen sich Augustin und Pelagius gegenüber, hier der auf die Gnade Gottes bauende Afrikaner, dort der mehr der menschlichen Willenskraft vertrauende britische Mönch.

(27) Zu ps. 14i, 8, I. 35-36 u. 45-46. (28) Ps. 140, 5, 1. 13-15; cf. Confl. II, 21 (3oiA): Arnobius seruus Christi. (29) Ps. 140, 1. 37-38; cf. auch ps. n8, 81-176, 1. 88; ps. 140, 1. 65-67; ps. 146, 1. 71-72. Für das Hebräische muß das nicht auch gelten. Wendungen wie ps. 45, 1. 14 und ps. 64, 1. i Hebraeus dicit könnten auf mehrere Handschriften verschiedener Provenienz hindeuten.

DAS WERK

xv

Augustins Kampf gegen die Lehre des Pelagius dauerte über den Tod des Pelagius hinaus (422), wenn auch Augustin 417/8 die Exkommunizierung des Pelagius durch Innozenz I. er reichte l30). In Ephesus (431) wurde die Verurteilung schließlich bestätigt. In den Commentant in Psalmos hält sich Arnobius zunächst an die Aufgabe, die er sich gestellt hat, nämlich : psalterii uenas pulsare potius quam paíefacere studere (31). Er hat dabei den Weg vom historicns sermo hinauf zum mysticus sermo (32) vor Augen, und zur mystica explanatio tritt für ihn im Prinzip noch die moralis explanatio hinzu (M). Dies läßt den Leser an die avaycoyr] (-luaTiKf) der Allegorie, wie sie Origenes in seiner Bibelexegese versteht, denken, der sich Arnobius insoweit me thodisch verpflichtet fühlt (34). Wieweit auch von einer inhalt lichen Abhängigkeit von Origenes gesprochen werden kann, das zu untersuchen, muß weiteren Forschungen vorbehalten blei ben (3S). Arnobius strebt Kürze an (3e) ; was er zu sagen hat, trägt er mit allen Mitteln rhetorischer Kunstprosa vor und erweist sich dabei als durchaus geistreicher Theologe, der seinen Leser auch durch den Blick in das Leben seiner Umgebung zu fesseln weiß, wenn er in Bildern und Beispielen Bemerkungen über pädagogische Fragen (37), die Probleme des mönchischen Lebens (3S), das Verhalten seiner Mitmenschen (зв), die Wirkung des Weines (40), oder was es auch sonst sein mag, einfließen läßt. Im Mittelpunkt aber stehen natürlich die "theologischen Fra gen der Gegenwart", zu denen sich zu äußern die Kommentare Gelegenheit genug geben, die Gnadenlehre, die Trinitätslehre und die Christologie. Ich möchte, weil dies nicht mein Feld ist, zur Vertiefung auf H. Kayser(41) verweisen, seine Untersu chungsergebnisse jedoch wenigstens kurz mitteilen: 1. Arnobius zeigt sich in der Gnadenlehre des Psalmenkommentars als Semipelagianer, d.h. es gibt für ihn den freien Willen, doch ist die Kraft eigener Entscheidung zum Guten hin stark einge-

(30) Sermo 13i, IQ vom 23.9.417: Ciaisa finita est, utinam aliquando finiatur error. (31) Cf. prol., 1. 6-7. (32) Zu ps. 88, 1. 3-4 ; 1. 23 (ascensus ad mysticum) ; ähnlich zu ps. 3, 1. 4-5 und ps. 7, 1. 13-14.

(33) Zu ps. 17, 1. 4-5 ; ps. 40, 1. 47-49 ; ps. 6i, 1. 1-2. (34) ORIG. princ. 4, 3.6 (p. 333, 6 M. n, 388A) ; cf auch EPIPH. baer. 66, 56 (p. 93, 6, M. 42, изВ) ávaYuY1"! oí' áXXr)Y Ф 25 tibi] ibi m uacare uis] uacaueris L 26 delegare] deligare AP 33 add. qui nosti aliquas causas agere post tractabo П Z Ф 34 qui nosti от. Л 38 sanxerit] senserit APLfrm 39 constituerit] constituebat A ; constituebit Pl 40 querantur] quaeranturP^/»;querant .F1 Ф 41 uenis] uenitur Л П I Ф tollis] tolles APLfrm dicis] dices APLfrm 44 didicerit] dedicerit P 45 didicerit] dedicerit P* 49 didicit] dedicit P*

IN PS. CXVIII, 1-48

55

60

65

70

75

80

85

189

cordis, in eo quod didicerimus iudicia iustitiae eius. Tantum enim exigitur, quantum sapimus, non quantum non sapimus, immo quantum sapere possumus, non quantum non possumus. PL 509 Verum quia mandata, inquit, tua custodire uolo nimis, non me derelinquas usquequaque. Non est enim aliud, ubi adulescentiae uias corrigam, nisi in custodia sermonum tuorum. Videamus nunc orationem. Qui orat, non mentitur deo in uerbis orationis suae: In toto, inquit, corde meo exquisiui te. Si uerum dicis, non te repellet a mandatis suis. In corde, inquit, meo abscondi eloquium tuum, ut non peccem tibi. Non ergo ideo ad scientiam laboraui pertingere et praecepta dei memoriter retinere, ut uiderer sciolus et per scientiam inflatus superbia increpatione aptarer, sed ideo, ut non peccarem tibi. Doce ergo me, ait, domine, iustificationes tuas. Ad haec respondebit tibi ille quem oras, ut doceret te iustitias suas: Haec est, inquit, iustitia mea, ut omnia quae uis faciat tibi homo, eadem tu homini facias. Si amplecteris iustitiam dei, dices: In labiis meis pronuntiaui omnia iudicia oris tui, et in his delectatus sum, sicut in omnibus diuitiis. Videamus nunc, quid est quod sequitur. In mandatis tuis exercebor; sicut ceroma corpus exercet, ita animam diuina praecepta instituunt. Docent enim eam qualiter pugnos caute suscipiat, qualiter fortiter reddat. Et considerabo, ait, uias tuas, id est adtendo, qualiter superasti, et ipsa imitabor exempla. Si quidem qui nos docuit sic dixit: Imitatores mei estote, sicut ego magistri. Non obliuiscar, inquit, sermones tuos. Vides, quia obliuio res uitii est, non naturae. Retribue, inquit, seruo tuo. Quid tibi uis retribui ? Amoris, inquit, adfectum, ut uiuam. Et si tibi uitam dedero, quid facies ? Forte dixit : Viuam et epuler, laeter, aedificem, agros excolam, agam causas et cetera, quae cum tempore pereunt ? Non hoc dixit. Sed quid ait ? Viuam et custodiam sermones tuos. Verum quia intra apices tuos thesauros occulto sentio, quos inuenire non possum, tu, domine, reuela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua. Caute sane accipiendum est quod adiecit : Incola, id est peregrinus ego sum

Font.: 68 omnia - facias] cf. Tob. 4, 16 (Matth. 7, 12; Luc. 6, 31; cf. Otto, Sprichwörter, 69). 76/77 I Cor. 4, 16; ibd. n, i.

53 didicerimus] dedicerimus P* 55 possumus2] sapimus AP 56 custodire] custodiri APLfrmfl uolo] uis APLfrmn 57 usquequaque] ualde AP est от. m 64 superbia] superbiae Л increpatione] increpationi m; increpationis П I Ф 67 doceret] doceat тП 72 add. me ante exercebor APLjrтП exercebor] exercebo Pfrm ceroma] tyronia Lfr; tironia m 73 eam] ea LjrтП 76 dixit] dicit m add. et ante ego яг 77 add. Christi post magistri m 78 obliuio] oblitio m 83 intra] inter m

19o

90

95

юс

105

no

n5

MO

IN PS. CXVIII, 1-48

in terra, id est nihil terrenum quaero; quod quaero, hoc mihi noli abscondere. Non abscondas a me mandata tua. Non enim concupiscit anima mea nisi desiderare iustificationes tuas. Et quia scio te increpare superbos, aufer a me obprobrium et contemptum. Superbi sunt enim, qui contemnunt dominum imperantem, et maledicti sunt, qui declinant a mandatis tuis. Tuis sane, quia nobis pie agentibus principes aeris huius deiectiones excogitant. Idcirco adiecit : Quod principes, ait, aduersum me loquebantur. Ego uero seruus tuus exercebar in tuis iustificationibus. Nam et testimonia tua meditatio mea est et consilium meum iustificationes tuae. Videamus, quod consilium secutus sis in iustificationibus domini. Adhaesit, inquit, pauimento anima mea, hoc est iacui in pauimento te, domine, deprecans, te exorans. Viuifka me secundum uerbum tuum. Quid enim promisit deus? Promisit, inquit, deus dicens: Quia in me sperauit, ego liberabo eum. Ecce ego sperans in te iam pauimento adhaesi. Tu qui suscitas de terra inopem, uiuifica me PL 510 secundum uerbum tuum. Vias tuas enuntiaui, et exaudisti me. Considera, quid se fecisse dixit, ut exaudiretur: Quid est uias tuas enuntiaui? Hoc est quibuscumque mihi possibilitas loquendi fuit, hos illis calles ostendi, quibus tua parebant uestigia. Per ipsos enim euaditur mors et peruenitur ad uitam. Quando ergo uias tuas enuntiaui, tunc exaudisti me. Artem exaudiendi didicisti, Christiane, si exaudiri uis, uias dei nuntia, doce castitatem, humilitatem, contemptum mundi, et quicquid petieris exaudiris, et rogans te doceri a domino, quid doceas conlibertum, dicito: Ego quia uolo uias tuas enuntiare, ut exaudias me, uiam iustificationum tuarum fac ut intellegam, et exercebor in mirabilibus tuis. Exerceri argutari est: Argutus, inquit, ero, non piger. Quid tantum promittis ? Ecce una temptatio nascitur, et moueris ita ut dicas : Dormitat anima mea prae taedio. Dormire corporis est, non animae. Quantus sopor tuum corpus inuasit, qui et animam dormitare conpellit. At ille : Ista mihi euenerunt, quia de me praesumpsi. Excita me, domine, quia dormio. Excitas autem me, si confirmaueris me in uerbis tuis. Confirmas autem me in uerbis tuis, si uiam iniquitatis, id est ipsum temptatorem

Font.: 101/102 Ps. 90, 1.2.

103 Ps. m, 7.

87 add. apud te ante in APLfrmfl 90 aufer] aufers P* 90/91 et contemptum от. т 92 tuis от. А Л I Ф 93/94 deiectiones] deiectionis P* 94 add. hi ante principes AL (hii Pfr; ii m) 95 exercebar] exercebor ДПIФ 107 hos illis calles] fort, hoc illis calles L i. mg. hos] hoc^r (hos illis c. fr i. m¿) ; os П calles] calle APLfr ostendi] ostendit AP tua] tui Л; от. APLfrm parebant] patebant Lfr 112 exaudiris] exaudieris L m 113 quia от. L ; qui A Z Ф 119 qui] quia A П Ф

IN PS. CXVIII, 1-48

125

130

135

140

145

150

155

191

amoueas a me. Nisi enim longe eum feceris a me, in somno animât: et in mentis meae taedio permanebo. Tu ergo uiam iniquitatis amoue a me, et in uia tua miserere mei. Meum enim est eligere uiam ueritatis, tuum est concedere electionis huius effectum. Et quia adhaesi testimoniis tuis credens, quod omnis qui petit accipit, peto, domine, noli me confundere. Naturaliter confusio nascitur, quando quod poscitur denegatur, et ab eo qui praedicat eum petiturus est nihil negare poscenti. Vnde et hic ab hac confusione se liberan desiderans clamat: Domine, noli me confundere. Quid tamen postulas audiamus. Quid cucurri uiam mandatorum? Quid postulas intellectum, ut scruteris legem dei ? Quid ducem quaeris uiae dei ? Pande quid postulas. Inclina, inquit, cor meum in testimonia tua et non in auaritiam. Ideo ergo dormitabat anima tua prae taedio, quia de auaritia cogitabas adtendens ad ea, quae uidentur, quae in uanitate consistunt, quia dum teneri putantur effugiunt. Ora ergo, ut auertat oculos tuos, ne uideant istam uanitatem siue in ambitionibus mundi siue in concupiscentiis carnis. Et dic domino, ut statuat seruo suo eloquium suum in timore suo et amputet obprobrium, quod suspicatus es. Quid enim suspicatus es, cum prae taedio dormitares? Dixisti: Quid manducabo, quid bibam, quid operiar ? At ubi inclinauit dominus cor tuum in testimonia sua, liberauit te ab auaritia, et coepisti quaerere regnum dei et iustitiam eius credens, quod haec omnia adponantur tibi. Modo ergo iam rogas, ut huius suspicionis obprobrium amputetur a te. Obprobrium est enim, ut credas hominem sollicitum esse de seruo suo et deum neglegere seruientem sibi. Peccaui, domine, quia ita suspicatus sum. Parce, quia iudicia tua iucunda sunt. Ecce credo, ecce nihil concupisco nisi mandata tua. Fac ut ueniat super me misericordia tua, si salutare tuum super me PL 511 uenerit secundum eloquium tuum, quod promisisti: Quaerite regnum dei, et ista omnia adponentur uobis. Dum ergo conpleueris salutare tuum secundum eloquium tuum, ego respondebo exprobrantibus mihi uerbum, quia in sermonibus tuis spero. Non ergo auferas ex ore meo uerbum ueritatis usquequaque. Ecce infitias in deum uadis. Ergo deus alicui tollit uerbum ueritatis ex ore ? Hoc diabolus facit, tollit ueritatem et mittit mendacium.

Font.: 143/144 Matth. 6, 31.

153/154 Luc. 12, 31.

127 quod] ut APLfrm 128 petit] petiit m 131 liberan] liberare L 132 audiamus] uideamus APLjrm cucurri] curris AP Lfrm П 135 add. ergo post inclina L tua] mea Lfr 136 dormitabat] dormitauit Л I Ф 141 statuat] statuet АРП 144 quid] quibus m; quo I Ф 150 ita] ista Л 1Ф 153 quod] quo P* 155 ego] ergo P 158 infitias] inficias i-.fr m uadis] ualidas m

192

IN PS. CXVIII, 1-48/49-80

160 Quid ergo deo loquaris ostende. Ego, inquit, uolo respondere exprobrantibus mihi uerbum, quia in sermonibus dei sperans nihil cogitaui de uentre, sed de mente, nihil de terra, sed de caelo. Cum ergo dicerem: Deus omnia parat seruis suis, illi, id est increduli siue inmundi spiritus huius praedicationis uerita165 tem conuertebant in mendacium. Tu ergo, domine, cum compleueris, quod de te dum crederem repromisi, et illis respondebo exprobrantibus mihi uerbum, et non est ablatus ex ore meo sermo ueritatis usquequaque, quia bene feci, ut sperarem in sermonibus tuis. Non ergo custodiam nummos meos, non diuitias 170 meas, non gloriam inanem, sed custodiam legem tuam semper in aeternum. Audiamus nunc, quid est quod dicat se ambulasse in latitudine, quia mandata dei quaesiuit, cum latitudo ad mortem ducat. Non ita est latitudo. Vis scire quomodo ambulat homo in latitudine, quia mandata dei exquirit. Latum ambulat, 175 quem adfectus non ligat carnis, spatiatur, quem rerum sarcinae non coartant. Loquitur testimonia dei etiam in conspectu regum, et milla confusione dicatur ei: Tu possides, quid contemptum praedicas mundi ? Nulla trepidatio, quia nec gloriam ab eo nec censum expectat, sed ad deum solum leuat manus suas, quem 180 solum diligit, et exercetur in iustificationibus eius, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 118, 49-80 HACTENVS a capite unus est sensus. Aliter incipit textus orantis PL 512 quo ait: Memento, domine, uerbi tui seruo tuo, in quo mihi spem dedisti. In hac oratione omne hominum deplorabat genus. Perierat enim omne genus hominum in praeuaricatione Adae, 5 et promissum fuerat uerbum dei uenturum in carne et per ipsum genus nostrum recuperaturum in melius. Clamatur ergo: Memento uerbi tui seruo tuo, id est generi humano, in quo mihi spem dedisti. Haec spes me consolata est in humilitate mea, dum superbi inique agerent usquequaque, id est dum inmundi io spiritus ita superbe agerent, ut et capitolia sibi et templa alta construerent. Ego memor fui iudiciorum tuorum, quia promisisti

Font, (ad ps. CXVIII, 49-80): 4 perierat - Adae] cf. I Cor. 15, 22. uerbum - carne] cf. loh. i, 14.

Trad. text, (ad ps. CXVIII, 49-80): AP Lfrm ЛП1Ф

160 loquaris] loquar Lfrm 165 cum] dum A 171 audiamus] audiuimus APLfrm 174 quia] qui A 176 non oт. L coartant] coarctant m 177 dicatur] dicetur Lfra ; dich ur Л 179 censum] sensum Л I Ф CXVIII (49 -íd), 1 add. ante commentarium psalmi textum (к 49-80') sec. Psalt. Gall. Lfrm 4 enim от. АРLfrm 9 inmundi] in mundum L.*

IN PS. CXVIII, 49-80

15

20

25

30

35

40

45

193

uerbum tuum uenire ad destructionem eorum. Hoc memor fui et consolatus sum. Tamen in praesenti defectio animi tenuit me prae peccatoribus derelinquentibus legem tuam et euntibus ad legem daemonum, quae agebatur in templis. Mihi tamen cantabiles erant iustificationes tuae in loco peregrinationis meae, ubi aduena conprobabar. Denique tolle subito Christianum et pone inter ludaeos aut gentiles, nonne aduena uidetur, licet in sua urbe consistat? Ibi, inquit, tamen cantabiles mihi erant iustificationes tuae, et iniuste agentibus non tacebam. Memor eram in nocte nominis tui, domine, id est in tenebrosis hominum conciliis positus memor eram nominis tui et custodiui legem tuam; non me exempla multorum a recto tenore reuocabant. Haec denique sola mihi facta est portio, quia iustificationes tuas inquisiui, cum dicerem custodire legem tuam. Haec sola facta est mihi portio. Cum enim illi sibi diuiderent agros, domus, uineas, gloriasque mundi diuersas, me inermem a suo contuber nio reliquerunt dicentes: Si non in pane uiuere potes, sed in uerbo dei, haec sola sit tibi portio. Et ego dixi tibi: Domine, PL 513 miserere mei secundum eloquium tuum. Tu promisisti, ut nihil horum requiramus. Non mihi promissionem tuam peccata mea inpediant, quia cogitaui uias tuas. Et conuerti pedes meos ad testimonia tua. Nunc autem paratus sum et non sum turbatus. Non me turbet: Triticum non est in horreo, oleum non est in uasculo, nummus non est in sacculo, uestimentum non est in conditis. Expeditus sum, paratus sum, et in hac paupertate non sum turbatus. Et ad quid paratus est? Vt custodiam, inquit, mandata tua, [et licet funes peccatorum tenebrositate discedit,] ego et funibus peccatorum circumplexus et in mediis tenebris positus surgebam ad confitendum tibi uadens super iudicia iustitiae tuae. Desiderabam enim particeps fieri timentium te et custodientium mandata tua. Considerabain tamen peccata mea, sed misericordiam tuam plenius cogitabam et dicebam: Quia misericordia tua plena est terra. Quid est : plena est terra misericordia dei? Medicamentum est animae. Medicamentum

Font. : 12 uerbum - eorum] cf. I Cor. i, 18. 3 (Sap. 16, 26; Matth. 4, 4).

28/29 si - dei] cf. Deut. 8,

12 add. in unte hoc Л П Z Ф (cf. Leumarm, p. цl) 14 prae] pro m Л П Ф 16 tuae] tuas A 25 dicerem] discerem Lfrm; dicerer Л custodire] custodiri АР* П 26 domus] domos ЛП1Ф 32 ad] in P* I Ф 34 add. ut ante est1 L 35/36 non est in conditis] in conditis non est PLfrmA П I Ф 38 et - discedit] seclusi (fort, ab scriptore aliquo in margine additum) peccatorum] peccator in m funes discedit] fort, funis distenditur L i. mg. ; fort, funis distendit fr i. mg. discedit] distendit m 39 funibus] funes П

194

50

55

6o

65

70

75

IN pS. CXVIII, 49-80

autem quando uulneribus mittitur, nisi impleuerit uulnera, non curantur. Terra ergo corpus nostrum est, quod per omnia mem bra spiritalia uulnera contrahendo opus habuit saluatorem, cuius misericordia impleretur terra et saluatos iustificationes suas doceret. Denique ita sequitur: Vt bonitatem et disciplinam et scientiam, inquit, doceas me. Quia mandatis tuis credidi. Ego, inquit, qui priusquam tibi humiliarer deliqui; nunc uero quia misericordia tua plena est terra, propterea eloquia tua custodiui. Et licet multiplicetur super me iniquitas superborum, id est licet multiplicentur mihi suggestiones daemonum, ego tamen in toto corde meo scrutabor legem tuam. Et licet coaguletur sicut lac cor eorum, ego tamen legem tuam meditatus sum. Bonum est enim mihi, quod humiliasti me, ut discam mandata tua. Non est adflictio corporalis in miseriis deputanda, si nobis etiam nolentibus ueniat. Vide enim quid dixit: Bonum, inquit, mihi, quia humiliasti me, ut discam mandata tua. Alii possideant et in suis locupletationibus glorientur, mihi melior est lex oris tui super milia auri et argenti. Manus enim tuae fecerunt me. Hoc memor esto, quia cum omnia uerbo feceris, me manus tuae ad tuam effigiem plasmauerunt. Da ergo mihi intellectum, ut dis cam mandata tua ; ista cupientem, ista desiderantem qui timent te, uidebunt me et laetabuntur. Quia in sermonibus tuis speraui. In ipsis enim cognoui, quia aequitas iudicia tua. Et ueritate humiliasti me, id est uera causa extitit, ut humiliares me. Propter iniquitatem enim corripuisti me. Fiat nunc misericordia tua, ut consoletur me secundum eloquium tuum seruo tuo. Veniant mihi miserationes tuae, et uiuam quia lex tua meditatio mea est. Cauendum sane et praeuidendum, quia quotienscumque lex dei meditatio nostra est, tunc superbi iniquitatem operantur in nobis. Quanto enim nos humiliores propter deum esse uoluerimus, tanto nobis superbi nequiores existunt. Confundantur, inquit, superbi, quia iniuste iniquitatem fecerunt in me. Ego autem, ait, non recessi a patientia, sed coeptis insistens in toto PL 514

Font.: 64/65 manus - plasmauerunt] cf. Gen. i, 27 (Sap. 9, i).

46 add. in ante uulneribus Л Ф 47 ergo] ergлfr 48 habuit] habui A P Ф 50 ita sequitur am. Л Ф 52 qui от. А 56 tuam от. L* 60 quid] inquit AP 64/65 me - intellectum от. A 65 tuam am. P* ut] et L 68 add. in ante ueritate Л Il Ф add. tua post ueritate Л 70 nunc от. Л ПIФ 74 nostra est] mea est nostra A nostra] mea L iniquitatem] iniquitates Lfrm ; am. I Ф

IN PS. CXVIII, 49-80/81-176

195

corde meo scrutabar legem tuam. Verum quia orandum est ut 8o quietam uitam agamus, isti a me auertantur, et conuertantur ad me, qui timent te et qui nouerunt testimonia tua, quia per societatem bonorum efficitur cor nostrum mundum, in iustificationibus domini, ut non confundamur. Hoc autem praestat ipse solus, qui est in dextera patris, qui interpellat pro nobis, cui 85 gloria simul cum patre et spiritu sancto in unitate deitatis per omnia saecula saeculorum. Amen. 118, 81-176 CVCVRRIT usque ad istum uersiculum unus idem sensus, nunc PL 516 incipit alius, qui ex ipso cursu descendit. Inchoauit itaque in isto sensu omne humanum genus dicens : Memor esto uerbi tui, in quo me recuperandi spem dedisti. Haec spes consolata est, 5 quando superbi inique agebant in me. Nunc ad hanc eandem expectationem defectum sui euenisse causatus iterum clamat: Defecit, inquit, in salutari tuo anima mea, et in uerbo tuo speraui; defecerunt oculi mei in eloquio tuo dicentes: Quando uenies, quando restaurabis me, quando consolaberis me? Quia io per praeuaricationem Adae factus sum sicut uter in pruina intus uacuus, a foris uero contractus, iustificationes tamen tuas non sum oblitus. Verum quia uita hominis parua est super terram, quanti dies restant mundo seruo tuo, ut finiatur ? Quando facies de persequentibus eum iudicium, cui narrant idololatrae fabu15 lationes, sed non ut lex tua? Iniqui daemones persequuntur eum. Adiuua eum, domine. Ecce mundi finis prope est et mo dicum minus consummabitur ipse mundus in terra. Veni, do mine, quia ego qui in his doleo, id est chorus omnium sanctorum, non dereliqui mandata tua, ut secundum misericordiam tuam 20 uiuam et custodiam testimonia oris tui. Quibus promisisti te nobis pereuntibus mittere saluatorem. Certus sum enim, quod in aeternum permanebit uerbum tuum in caelo. Qui licet cum

Font.: 79/80 I Tim. 2, 2.

84 Rom. 8, 34.

Trad. text, (ad ps. CXVIII, 81-176): AP Lfrm Л П (usque ad L 261) I Ф 79 scrutabar] scrutabor Л П I Ф 86 saeculorum от. L

80 add. et tranquillam post quietam яг

CXVIII (81-176), 1 add. ante commentarium psalmi textum (к Si-lff) sec. Psalt. Gall. Ljrm idem] item A 6 expectationem] expectations Lfrm 9 restaurabis] restauras АРЛ П I Ф consolaberis] consolaueris P 12 terram] terra Lfrm 13 mundo] mundi Л Z1 Ф finiatur] fíniuntur L; finiretur^• 14 eum] me Л П I Ф cui] qui ALfr; quia m 15 add. ita ante ut ЛП1Ф add. ideo ante iniqui Л Z1 Ф 16/17 modicum] módico L m; modiofr

196

25

30

35

40

45

50

55

IN PS. CXVIII, 81-176

hominibus uideatur, ut promisisti, de caelo tamen numquam abscedit. Sicut nec fluuius cum mare ingreditur et circuit terras, de sinu sui fontis numquam est absens, ita procul dubio uerbum tuum cum ad nos uenerit, de sinu tuo, sancte pater, numquam abscedit. Quid moraris eum mittere, qui huc ueniens super terram de caelo numquam abscedit? Veniat ut liberemur repromissio, quae mentiri non potest, quia in saeculum saeculi PL 517 ueritas tua. Fundasti terram et permanet, et homo propter quem terram fundasti non permanet. Ecce et ordinatione tua perseuerant dies, et homo propter quem dies fecisti non perseuerat. Ideo autem perseuerant omnia, quoniam omnia seruiunt tibi, homo autem non perseuerat, quoniam non sicut omnia seruit tibi. Qui statim ut a seruitio tuo recessit, - tunc quando praeuaricatus est, a sublimitate bonae conscientiae cadens humiliatus est, qui ideo habuit perire in ipsa humilitate sua, quoniam his perseuerantia concessa est, qui obtemperant deo recessit ab eo securitas uitae et sic humiliatus, ut putaret se ita perire in humilitate sua, ut ultra genus humanum non haberet statum. In ipsius nunc deiectione dicitur deo: Tuus sum ego, saluum me fac. Veniat qui saluet eum, quia spiritus inmundi expectant, ut perdant eum in perseuerantia idolorum et moram faciente saluatore ueniat consummatio saeculi; sed illis expectantibus, ut pereat mundus, ego, id est chorus prophetarum testimonia intellexi. Et omni consummationi nequissimae uidi finem, mandatum uero tuum latum est nimis. Latum, quia omnia terrae spatia occupat et corporis et animae fines tenet, ducet obtemperantem sibi sursum ad caelos, contemnentem deponit ad inferos. Latum nimis est eius imperium, siquidem et potentibus simul et regibus et cunctis gentibus imperat. Hoc man datum, ait chorus ut dixi sanctorum, ego non timui, sed dilexi; perfecta quippe dilectio foras mittit timorem, et ita dilexi, ait, ut tota die meditatio mea esset. Videamus nunc, quid sibi euenisse referat per amorem mandati : Super inimicos meos, inquit, prudentem fecisti mandato tuo, quia in aeternum mihi est. Inimicos hoc loco et inuisibiles et uisibiles memorauit. Super omnes

Font, (ad ps. CXVIII, 81-176): 53 I loh. 4, 18.

24 пес от. Л I1 Ф 25 numquam] umquam Lfrm (cf. Lеияыnn, p. foj2'3) 27/28 quid - abscedit от. Л П I Ф 29 add. promissio post quae A 32 perseuerant] perseuerint A 36 est от. APLfrm bonae conscientiae] bona conscientia AP 38 qui] quia т Л Z1 Ф add. non ante obtemperando (temperando Ф) Л Z1 obtemperant deo] obtemperando O (cf. Scharnagl, W. St. )8, ify) 39 ita от. m 41 deo] domino A 43 moram] moras APLJrm; more П 44 saluatore] seruatore APLfrm 45 add. ui post pereat AP 46 omni] omnis m consummationi] consummations m 48 ducet] ducit m 49 obtemperantem] oboedientem m; от. Lfr 56 tuo am. P

IN PS. CXVIII, 81-176

60

65

70

75

80

85

90

197

docentes me intellexi, quia mandata tua exquisiui. Nota tibi, eruditissime, quia cum sapientior esset docentibus, discipuli formam gerebat. Etiam super senes intellexi, quia legem tuam non sum oblitus. Nullus obliuionem rem naturae existimet, cum ex uitio neglegentiae oriatur. Quia ergo, ait, legem tuam non sum oblitus, ab omni uia mala prohibui pedes meos, ut custodiam mandata tua, id est a malo recessi, et ita ad custodiam tuorum mandatorum adcessi. Cumque adcessissem a iudiciis tuis non declinaui, quia tu legem posuisti mihi, quam ego uoluens in ore meo super mel habeo dulciorem. Et intellegens quanta bona mihi per dilectionem legis tuae proueniant, odio coepi habere omnem uiam iniquitatis. Et sicut si lucerna in tenebris docet pedes hominis foueas aut offendicula quae declinant, ita ego gressibus uel pedibus cordis mei (legem tuam habeo); ueluti lucernam pedibus meis, ita uerbum tuum sensibus meis. Videns ergo me tenebras per eam euasisse diaboli et lucidas semitas inuenisse, iuraui atque statui custodire iudicia iustitiae tuae. Quid est quod dicitur : iuraui ? lus constitui siue regulam posui, in qua statui custodire iudicia iustitiae dei. Et propter hoc humiliatus sum usquequaque ; ita humiliatus sum, ut non liceret mihi nec seruum contemnentem me laedere. Iniuriam passus PL 518 tacui, et passus calumniam quieui, non timendo utique, sed omnia quae eueniunt contemnendo humiliatus sum. Non enim hoc quod statueram custodire, custodire poteram, nisi essem humilis usquequaque et efficerer tamquam purgamentum huic mundo. Verum quia mortem minantur excitantes infamiam: Domine, ait, uiuifica me secundum uerbum tuum, et hoc quod statui quia uoluntario iudicio statui, non necessitatis imperio, deprecor, ait, ut uoluntaria oris mei facias beneplacita, domine, et iudicia tua doceas me. Sit anima mea in manibus tuis semper, et legem tuam non obliuiscor, et hoc stat quod Graeci canunt: Anima mea in manibus meis semper, secundum illam sententiam: Si recorderis, inquit, nouissima tua, in aeternum non peccabis. Ita iste animam suam dum in manibus suis habet semper eam exituram considerans, legem dei non obliuiscitur. Etiamsi peccatores laqueos ei posuerint, euadet primo, quia lucernam pedibus habens legem qua deteguntur laquei inmun-

Font.: 70 offendicula - déclinant] cf. Is. 57, 14. 90/91 Eccli. 7, 40.

82/83 I Cor. 4, 13.

61 nullus] nullas Lfrm 64/65 tuorum mandatorum] mandatorum tuorum mA 65 adcessissem] accessisse P 69 si от. A I Ф 70 foueas aut] foueam ut A quae от. A déclinant] déclinent A 21 Ф 71 legem - habeo addidi (cf. L ff) 79 timendo] tendendo APLfrmП; tenendo I' 81 custodire от. Л П Ф 86 ut от. А 88 obliuiscor] obliuiscar frm

198

IN PS. CXVIII, 81-176

95 dorum euadit. Adiecit huic bono, ut semel coeptam custodiam etiam iurando firmaret. Et haec faciendo euenit mihi, inquit, ut hereditatem adquirerem in aeternum. Non dicitur hereditas, nisi mortuus fuerit qui heredem instituit. Ergo mortuo pro me domino ego hereditatem adquisiui, testimonia eius in aeternum, IOO quia testimonia exultatio cordis mei sunt. Testatus est enim mihi, quod perpetuam uitam inueniam et aeternam mortem euadam. Et ego credens iniquos odio habui et legem tuam dilexi atque ideo dixi spiritibus inmundis : Declinate a me, maligni, ut scruter mandata dei mei. Nota tibi quomodo scrutatum legis et 105 ita scrutare; dic et tu inmundis spiritibus: Declinate a me, ut scruter mandata dei mei, quia ipsi tibi inmittunt impedimenta, quando tuam mentem intentam adtendunt. Eueniant itaque damna rerum, et diuersa aduersa uel prospera. Audi angelos clamantes: Adtende animam tuam, Loth, ne prospexeris retro. no Age quod agis, quia quod reuocaris transiris, si stare uolueris. Noli ergo occupationibus, quae te a scrutatione sancta reuocant adquiescere, sed clama cum propheta ad dominum : Adiuua me, domine, et saluus ero et meditabor in tuis iustificationibus semper, id est die et nocte, ut in primo psalmo promissum est. n5 Quoniam spreuisti, inquit, omnes qui descendunt a iustitiis tuis. Iniusta enim cogitatio eorum. Propter hoc ait, praeuaricantes reputaui omnes peccatores terrae, quia legem tuam dilexi. Verum quia concupiscit caro aduersus spiritum, ut infigas timori tuo carnes meas exoro. A iudiciis enim tuis timui; nisi enim fixae izo fuerint carnes meae timori dei, risus nobis nascitur et dei iudicium non timemus. Et dum non timemus deum, inimicis ac persequentibus tradimur. Vnde his adiecit : Feci, inquit, iudicium et iustitiam, non tradas me persequentibus me. Quod iudicium, quamue iustitiam expone nobis: Caro, inquit, mea domina uo125 lebat fieri animae, ego eam maceraui et seruituti redegi. Ecce iudicium: iustitiam uero feci, animae tradidi dominatum super eam, quia per carnem calumniabantur mihi superbi. Elige, PL 519 quaeso te domine, elige seruum tuum, id est totum mundum,

Font.: 100/102 testatus - euadam] cf. I loh. 5, n-13. W adtende retro] cf. Gen. 19, 17. 113/114 meditabor - nocte] cf. Ps. i, 2. 118 Gal. 5, 17-

100 add. haec ante testimonia m 104 scruter] scrutem P 105 spiritibus inmundis] inmundis spiritibus PLfr m 106 quia] qui A Lfrm inpedimenta] impedimentum Lfrm; impedientem АРП 110 quod1] quid L reuocaris] reuocaueris Л* transiris] transieris L/7; transibis fr A 1 I Ф reuocaris transiris] transis reuocas m 112 dominum] deum PLfrm 114 add. et ante die A et] âс L 115 tuis от. Л П I Ф 116 iniusta] iniustitia L* A I Ф add. est post eorum A P Ф 121 deum] dominum Lfrm 124 -ue] eius APLfrm 128 tuum от. APLfrm

IN PS. CXVIII, 81-176

199

elige eum in bono, id est in Christo. Non calumnientur ei superbi, 130 id est inmundi spiritus, qui tenent cyrografum peccati. Veni, domine, et dele illud excludens inimicitias superborum. Oculi enim mei defecerunt in salutari tuo. Expectans semper adtendet, ut uenientem adspiciat, quo morante dicit : Oculi mei defecerunt in expectatione eius. Fac, quaeso, cum seruo tuo, id est cum 135 saeculo tuo secundum misericordiam tuam et iustificationes tuas doce me. Tempus est ut uenias, perdissipata est ab iniquis lex tua, id est a ludaeis, qui eam accipientes dissipauerunt eam, sua praecepta, sicut arguit dominus, statuentes et traditiones hominum, custodientes legem uero dei contemnebant. Dissi140 pauerunt iniqui legem tuam, nullus credit, omnes declinauerunt. Veni, domine, quia tempus faciendi misericordiam, conclude omnia in incredulitate, ut omnibus miserearis. Memor esto qui legis, quia uocem diximus hic agi omnium prophetarum, qui et praeconia sua uoluerunt ad effectum adduci per aduentum 145 domini et humano generi subueniri. Hic ergo, id est prophetarum et sanctorum chorus loquitur : Dilexi, inquit, mandata tua super aurum et topazion, id est super aurum et lapidem pretiosum. Sic repetiit in centesimo octauo decimo psalmo, sicut in octauo decimo iam praedixit. Et propterea, inquit, ad omnia mandata 150 tua dirigebar. Et omnem uiam iniquam odio habui, quia mirabilia testimonia tua. Pinge, pinge ante oculos tuos, qui haec cantas, aliquas fabricas. Quales ? Illas quas mirabantur apostoli : pinge templa, pinge thermas, pinge fora et moenia in uertice excelso surgentia. Et dum ista consideras, memento casulae 155 cuiuscumque ex frondium septo contextae. Numquid non tanto illa tibi erit despectior, quanto ista mirabilia stupueris. Ergo is quicumque legem dei rationem habere uult, totum quasi uilem casulam despicit mundum, et sola mirabilia habens testimonia eius ideo scrutatur ea anima eius. Cumque declaratio sermonum 160 eius in rebus aeternis inluminauerit eum et paruulis considerationibus eius magnum tribuerit intellectum, aperiet os suum in laudibus dei et adtrahet spiritum, id est suspiriis occupatur, quia mandata dei desiderat, et incipit sic desiderare, ut prae desiderio non dormiat atque escam potumque sibi ac laetitiam

Font. : 141/142 Rom. n, 32.

148/149 in - praedixit] cf. Ps. 18, n.

130 cyrografum] chirografum LfrmФ•, cyrographum Л I 133 morante] orante APLfr 140 tuam] meam A* 143 agi от. Л1Ф ait П 145 et от. Л Ф 146 et от. L 148 psalmo от. APLfrmП 148/149 sicut décimo от. А* 151 pinge2 от. ЛИФ 153 pinge templa от. m 156 is] his АР 157 legem] legis L ; lege Л I Ф 158 casulam] causam Lfr 159/160 -que - eius от. Л П I Ф 162 adtrahet] adtrahit APLfrm 163 et] at A incipit sic] sic incipit A

200

IN PS. CXVIII, 81-176

165 subtrahens prae desiderio sui pectoris clamet: Adspice me et miserere mei secundum iudicium diligentium nomen tuum. Haec totius humani generis oratio funditur. Vnde et sequitur : Gressus meos dirige secundum uerbum tuum et uiuam, quia gressus meos in tortum misit Adam et mortem inueni. Tu ueni, domine, 170 et per te gressus meos dirige secundum uerbum tuum, quod ille praeuaricatus est, et uitam inueniam per te, quam per illum amisi. Expecto, domine, ueni, et ne confundas me ab expectatione mea. Si enim ueneris, non dominabitur mei omnis iniquitas iniustitia scilicet daemonum. Nam increduli homines credentes 175 calumniantur dicentes: Quid negatis deos gentium et uirginis filium expectatis, quando habet uirgo in utero concipere et PL 520 parere nobis Emmanuhelem? Veni ergo, domine, et redime me a calumniis hominum et custodiam tua mandata, non hominum. Cum faciem tuam inluminaueris super seruum tuum, id est 180 super saeculum tuum, tunc doces nos per filium tuum iustificationes tuas. Consideremus nunc summum gradum orationis. Summus gradus enim orationis est, quando in oratione positus preces simul et lacrimas fundis. Inpossibile enim est, ut non oculi tui peccatum incurrerint. Omne enim quod in mundo est, 185 ut ait apostolus, concupiscentia oculorum est et ambitio saeculi, quae non est a patre. Dic ergo cum propheta: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam. Dixi equidem misericordiam tuam et spes mea omnis in ipsa est. Sed quid faciam, quia scio, quia iustus es, domine, et rectum iudicium 190 tuum. Et mandasti iustitiam tuam et testimonia tua, quibus comminaris aeternum incendium, et scio in loquela tua ueritatem nimis. Ideo ergo fundunt oculi aquas, quae abluant plorando quod concupiscendo polluerunt. Zelor tamen mundum tuum ab idolis, quia gaudent super eum inimici tui et ita hinc inde 195 bacchantur, ut obliti sint uerba tua ipsi inimici generis humani. Sciunt enim et intellegunt uoces prophetarum, in quibus uerba tua pollicentur nostri redemptoris aduentum. Sed tantum moraris, domine, ut obliti sint uerba ipsa promissionis huius inimici mei. Porro autem ignitum est eloquium tuum uehementer,

Font. : 176/177 uirgo - Emmanuhelem] cf. Is. 7, 14 (Matth. i, 23). 186 I loh. 2, 16. 186/187 1er. 9, 18 (cf. Thren. 3, 48).

184/

165 pectoris от, Л Z1 Ф aid. in ante me Л П I Ф 168 et uiuam от. Л П 1Ф quia] quae АРП; qui LJrm 169 misit] misi LfrmFI I add. per ante Adam APLjrm inueni] inuenit Л 1 Ф 172 ne] non APLjrm 174 homines] omnes P* 177 Emmanuhelem] Emmanuelem Ljrm 183 fundis] fundat L 186 die] dicit Л ; dixit I Ф cum am. Л I Ф 187 dixi] dixit m 193 polluerunt] polluerant A 194 hinc] hie P inde от. PLJra 195 bacchantur] uacantui Л П I Ф

IN PS. CXVIII, 81-176

201

200 ignitum est amatorium excludens amores mortiferos et uitae aeternae amores includens. Ideo adiecit postquam ignitum dixerat: Et seruus tuus, inquit, dilexit illud; adulescentior ego sum et contemptus. Qui pugnant aduersum me, mundo omni seniores sunt et omnibus uetustis saeculis antiquiores esse nos205 cuntur. His ego adulescentior pro contemptu habeor, dum iustificationes tuas exquiro. lustitia enim tua certus sum, quod iustitia sit in aeternum. Et scio, quia lex tua ueritas sit, et ideo me tribulatio et angustiae inuenerunt. Quia mandata tua meditatio mea est. Non enim faciunt tribulationes et angustias ZIG daemones, nisi his quam maxime qui mandata domini meditantur. Et ideo clamaui, inquit, in toto corde meo: Exaudi me, domine, iustificationes tuas exquiram. Ita meos mores in tuo amore dispone, ut nihil de hoc mundo quaeram, sed solas tuas iustificationes exquiram. Praeueni enim in maturitate et excla215 maui: Fui puer, postea adulescens, itemque iuuenis, nunc ecce iam senui, et uitae meae finem adtendens in hac maturitate positus clamo, et praeueniunt oculi mei ad te diluculo, id est antequam alius te orare incipiat. Lucem ipsam diei uenientem praeueniunt ad te oculi mei, ut uocem meam audias secundum 220 magnam misericordiam tuam, quia prope sunt qui persequuntur me. Iniquitates mihi prope sunt. Qui a lege tua longe facti sunt, id est daemones in idolis et spiritus inmundi in cogitationibus malis, hi adpropinquauerunt persequentes me, putantes te adhuc longe esse. Tu autem prope es, domine, et omnia mandata PL 521 225 tua, quibus mandasti tuum expectandum aduentum, omnia mandata tua ueritas. Ab initio cognoui de testimoniis tuis, quia sic firma sunt promissa tua, ut in aeternum fundaueris ea. Vide humilitatem meam et eripe me, quia legem tuam non sum oblitus, promissam salutem aduentus tui. ludica iudicium meum 230 et redime me propter eloquium tuum. Vt uerum illud uniuersis non credentibus manifestes, propter eloquium tuum eripe me. Longe est a peccatoribus salus, siue qui uenturum non crediderunt, seu qui iam uenisse non credunt; longe est utique salus ab eis, quia iustitias tuas non exquisierunt. Tuae autem mise235 rationes multae sunt, domine, cum requirentes te requiris, cum contemptores tuos exaudis. Quia ergo illis misericordiam exhi

203 add. iis (his L) ante qui L m Л 205 ego] ergo^-ягФ 210 qui] qua P* 212/213 iustificationes - dispone] от. А* 213/214 sed - exquiram от.Л1Ф quaeram - iustificationes от. П tuas iustificationes] iustificationes tuas A 219 ad te oculi mei] oculi mei ad te A 221 qui] quia m longe от. А* 223 hi] hii Р/гЛХФ 225/226 quibus - tua от. А* 230/231 ut - tuum от. A* 232/233 siue - crediderunt от. A crediderunt] credunt PLfrm 233 seu - credunt от. A* siue - salus от. П 235 add. non ante requirentes Lfrm requiris] requires АРЛ П I Ф

202

240

245

250

255

260

265

IN PS. CXVIII, 81-176

bes, qui testimonia tua non exquisierunt, quanto magis et mihi miserere, qui a testimoniis tuis non declinaui. Hoc ut saepe diximus chorus sanctorum omnium protestatur, qui et adiecit: Vidi non seruantes pactum, et tabescebam, quia iustitias tuas non custodierunt : Quomodo distabuit Moyses in populo praeuaricatore, quomodo Finees, quomodo Chaleb filins lepphonne, quomodo lesus Naue filius, quomodo Samuhel in Saule. Omnis ergo chorus sanctorum ante aduentum domini uidens non seruantes pactum tabescebat et dicebat domino: Vide quia dilexi legem tuam, in tua misericordia uiuifica me. Hoc autem, quod diximus saepenumero, sanctorum ab Abel usque ad Mariam et loseph omnes quidem in lege ueteri placuerunt usque ad Abra ham legem naturae seruantes, ab Abraham usque ad Moysen legem naturae et circumcisionis, a Moyse usque ad dominum lesum Christum legem naturae, circumcisionis et legis. Omnes hi iam tunc ex semetipsis fundamentum ecclesiae construebant, cuius dedicatorem et adimpletorem dominum expectabant, qui compleret, quod iurauerat seruo suo Abrahae, quod in semine eius hereditaret omnes gentes. Hic chorus omnium sanctorum iam dei filium ex ore patris didicerat natum, ut euidenter diceret patri: Principium uerborum tuorum ueritas. Quid minus hic quam Euangelia declarauit? In his ergo tunc Christus cum patre et spiritu sancto regnabat. Non enim poterat fieri, ut cuperent eum et confiterentur eum, nisi mentis suae oculis eius pulchritudinem adspexissent. In ipsis ergo iam ecclesia Christi ita quae sunt futura praeloquitur, ut praeterita enarrare uideatur: Principes, inquit, persecuti sunt me gratis, sed contempta persecutione eorum a uerbis tuis formidauit cor meum. Eis scilicet uerbis quibus dixisti: Nolite timere qui occidunt corpus, sed eum qui potest corpus et animam perdere in gehennam. Habens ergo in uerbis tuis timorem, inueni per timorem laetitiam, sicut qui inuenit spolia multa, tempore quo iniquitatem

Font. : 241/242 quomodo - praeuaricatore] cf. Ex. 32, 13. 242 quomodo Finees] cf. Num. 25, 7.8. 242/243 quomodo - 61ius] cf. Num. 14, 6. 243 Samuhel in Saule] cf. I Reg. 13, 7-15. 253/255 qui - gentes] cf. Gen. 15, 4.5. 265/266 Matth. io, 28.

239 diximus] dicimus m 241 Moyses] Moses L 242 Finees] Phinees Lл Chaleb] Thalebl,>; Caleph Л 1Ф; Calebh П lepphonne] lephane Lfr; leffoneP; Ieflfunaey4; lephoneда 243 lesus] lesuP; lesubP Samuhel] Samuel LJrm 247 add. choras post sanctorum A I Ф; add. chorus ante sanctorum П 249 Moysen] Mosen L 250 Moyse] Mose L ; Moysen AP*fr П 252 hi] hii Pfr construebant] constituebant m 258 cum] a A * 261 ecclesia] abhinc deficit П 262 quae от. A 267 inueni per timorem от. APLfrm 267/268 add. et ante laetitiam APLJrm

IN PS. CXVIII, 81-176/CXIX

203

odio habui, id est idolis sacrificare contempsi et odiens iniqui270 tatem abominatus sum, ita ut diuersis suppliciis maceratus excederem. Tunc utique septies in die laudem dixi tibi, cum in septiformi spiritu septem ecclesiis textum superioris fabricae PL 522 extruebam. Sicut enim diximus in ueteribus sanctis Christum in fundamento ecclesiae operatum, ita in martyribus nouis 275 operatum, per quos unius eiusdemque fundamenti usque ad finem saeculi arces exsurgunt. In quibus pax multa diligentibus nomen tuum, domine, et non est in illis scandalum; in quibus expectatur salus tua, domine, et mandata tua custodiuntur ; in quibus intrat postulatio nostra in conspectu tuo, domine, et 280 secundum uerbum tuum liberas nos; in quibus eructuant labia nostra hymnum, cum docemur iustificationes tuas; in quibus pronuntiat lingua nostra eloquia tua et docetur, quod omnia mandata tua sint aequitas; in quibus manus tuae illae, quae in cruce fixae fuerunt, ipsae saluos nos faciunt, si mandata tua 285 diligimus et concupiscimus salutare tuum, et lex tua meditatio nostra est, credentes, quod etiam corpore nostro uiuat anima nostra et laudet te, credentes, quod iudicia tua adiuuent nos, confitentes, quod errauimus sicut ouis illa quae periit, rogantes, ut requiras eam et humeris inponens gregi adplices permanenti 290 secundum promissum tuum, domine lesu Christe, qui regnas cum patre et spiritu sancto per omnia saecula saeculorum. Amen. 119

CANTICA graduum cantica ascensionum sunt, ueluti si alicui, qui in foueam ceciderit, ponatur scala, ut inde ascendendi capiat facultatem. In fouea itaque captiuitatis cum populus Israheliticus deuenisset, cum tribularetur, clamauit ad dominum et 5 exauditus est, unde et plorat dicens: Heu me, quia peregrinatio mea longa facta est. Et adiecit: Habitaui cum habitantibus

Font.: 271/273 cum - extruebam] cf. Apoc. i, n. 272 in septiformi spiritu] cf. Is. n, 2.3 (cf. ad ps. VI, 1. 5). 273/274 Christum - operatum] cf. I Cor. 3, n. 288/289 sicut - permanenti] cf. Luc. 15, 4.5.

Trad. text, (ad ps. CXIX): AP Lfrm

269 sacrificare] bis scripsit P* odiens] uidens PLfrm 269/270 iniquitatem] iniquitate A 270 diuersis suppliciis] suppliciis diuersis Lfrm 273 Christum от. A* 274 fundamento] fundamentum L martyribus] moenibus m; muris L; muribus^277 in1] от. А*т1Ф 278 tua2 от. т 280 in от. A eructuant] eructant т!Ф 286 uiuat] uiuit A; uiuet PLfr

CXIX, 1 add. ante commentaríum psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm Israheliticus] Israeliticus Lfrm

3/4

204

io

15

20

25

30

35

40

IN PS. CXIX

Cedar. Cedar unus ex filiis Israhel fuit, qui obtinuit solitudinem in regione orientis, quae a deserto Palaestinae usque ad terras Persarum extenditur, in qua parte nunc Saraceni inhabitant, quorum pater Cedar filius Ismahel esse reperietur lectione Geneseos. Hi odientes pacem eousque probantur, ut numquam cum gente aliqua foedus inierint pacis, ex quo orti sunt usque • ad praesentem diem. Quam gentem ego daemonibus conparans ad meum captiuum adcedo, fugiensque moras historicae narrationis ei, qui cecidit in peccati foueam istum psalmum expono. Dico ei: Tribulare, quia male laetatus es. Et cum tribulantem te fecerit paenitentia, clama ad dominum credens, quod te exaudiat, dic ei: Libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Dicunt ei daemones, et cum in cloacam deiecerint PL 523 peccatorum. Interim modo differto clamorem, restat tibi tempus, quo possis ascendere. Hos dolos idcirco seminant, ut qui eos audierit dum sperat exspiret. His labiis dolosis et huic linguae nequissimae praepara sagittas potentes, orationibus temperatas et ieiuniis acutas cum carbonibus diuino igne succensis. Adplica te ad gradum et pone ascensiones in corde tilo, a conualle fletus ad montem refugii. Et non solum tu ipse moras non innectas, sed inlatas excogita. Et flebili uoce te moratum in peccatis inter suspiria ingemisce: Heu me, quod incolatus meus prolongatus est, habitaui cum habitantibus Cedar. Cum his habitaui, qui me cum uerbo dei ne pacem facerem persuadebant, ibi multum incola fuit anima mea. Bene posuit animam. Caro enim, quia de terra est, ubicumque fuerit, in terra sua est. Ego tamen licet cum his, qui oderant pacem, consisterem, cum uerbo tamen dei eram pacificus. Et cum loquebar illis, quod uellem ad gradum ascensionis adcedere, illi expugnabant me gratis. Mox enim coeperit peccator ad paenitentiam conuolare et a fouea mortis ad uitae supernae montem conscendere, expugnationes daemonum quod sit passurus agnoscat, si credit sibi uere a dei sapientia dictum: Cum adcesseris ad seruitutem dei, sta in timore et tremore et praepara animam tuam ad temptationem. Quod sciens dominus in eo sermonem nostrae orationis inclusit, ut

Font, (ad ps. CXIX): 7 Cedar - fuit] cf. Gen. 25, 13. - refugii] cf. Ps. 83, 7.

25/26 ascensiones

7 Cedar2 от. APfr Israhel] Israel PLJrm 9 inhabitant] habitant P1 Lfrm 10 Ismahel] Ismael Lfrm 12 inierint] ingerint A 15 cecidit] cecidi Lfr 19 cum] quem A cloacam] cloaca PLJrm deiecerint] deiecerim Lfrm 20 peccatorum] peccatorem m; peccatores P* 21 dolos] populos PLfrm 25 ascensiones] ascensionis A* 26 пoп от. АР 28 quod] quia Lfrm 29 me] mihi m (persuadere cf. Leumann, р. %l) 30 facerem] faceré A 35 add. ut post enim Lfrm (mox cf. Leumann, p. ¿Д73.) 41 nostrae] nostrum Lfrm add. nostrae post orationis Lfrm

IN PS. CXIX-CXX

205

clamemus: Ne nos patiatur induci in temptationem, sed liberet nos a malo, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 120

5

io

15

20

CENTESIMI uicesimi psalmi ascensus patet: Leua oculos tuos ad montes. Quid moraris in conuallibus ? Crede, quia si leuaueris oculos tuos ad montes, euadis mortem et uitam inuenies, si tamen leuaueris oculos ad montes et tuleris eos ad conparationem eorum, de quibus dictum est: Oculos suos statuerunt decli nare in terram, id est statuerunt deorsum terrena respicere, terrena diligere. Nobis autem clamat Apostolus: Quae sursu-m sunt quaerite, quae sursum sunt sapite. Et sacerdotalis uox ad percipienda mysteria nobis omnibus clamât: Sursum cor. Noli ergo timere, non tuis uiribus derelinquaris ; si ascendere cogitaueris, ueniet tibi auxilium a domino, qui fecit caelum et PL 524 terram. Tu tantum non des in commotionem pedem tuum, id est nolo ascendendi consilium sumas, sed incunctanter ascende. Quia non dormiet qui custodit te. Ipse etiam protectio tua erit super manum dexteram tuam, id est porriget tibi manum ascendere cupienti, praestabit tibi, ut uraris a sole per diem, id est praestabit tibi, ut lux solis non tibi concupiscentiae ignem exagitet, neque nocturno uraris stimulo. Si enim ex animo ad auxilium dei conuolaueris, ipse custodit te ab omni malo et corpus tuum custodit, custodit etiam animam tuam dominus. Ipse custodit introitum tuum ad paenitentiam et exitum tuum de corpore ex hoc, id est ex hoc die quo ex fide conuerteris. Ipse iam custodit te, dominus lesus Christus, qui regnat in saecula saeculorum. Amen.

Font.: 42/43 Matth. 6, 13. Font, (ad ps. CXX) : 2 in conuallibus] cf. Ps. 83, 7. 8 Col. 3, 1.2.

5/6 Ps. 16, n.

7/

Trad. text, (ad ps. CXX): AP Lfrm Л1Ф

CXX, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. GalL Lfrm; I .ennui oculos meos in montes unde ueniet auxilium mihi I Ф leua] leuaui Л I Ф tuos] meos Л I Ф 3 euadis] euades Lfrm 4 add. tuos ante oculos m ad2] a APLfrm 4/5 conparationem] conparatione APLfr (alias contemplatione Lfr i. fig); contemplatione т 6 respicere] despicere Lfrm terrena] terram PLfrm 7 diligere] deligere m 10 derelinquaris] derelinqueris APLfrm 12 commotionem] commotione A 13 nolo] non uolo пoп да; non uolo nolo APLfr 14 dormiet] dormit APLfrm tua] tibi A I Ф 16/17 id est от. PLfrm 18 nocturno от. Lfrm 19 custodit] custodiet A I Ф 20 add. et post etiam APLfrm 22 ex fide am. A*

зо6 121

5

io

15

20

122

IN PS. CXXI-CXXII

SECVNDVM gradum ascendisti, ascende ad tertium. Bona tibi in isto gradu promissa sunt, si credis; sume psalmum et exprime canticum. Tunc te scimus credidisse, si laetatus fueris in his, quae dicta sunt tibi, et relinquens conuersationem peccantium in domum domini ieris, et ibi stantes fuerint pedes tui in atriis Hierusalem, ubi aedificatio in muris ciuitatis futurae exprimitur. Ad quam ascenderunt tribus domini in testimonium Israhel. Tribus domini duodecim apostoli cognoscuntur, qui priores ascenderunt hos montes ad confitendum nomini domini lesu Christi, et ibi sederunt sedes in iudicio, sedes super domum Dauid. Rogantes, quae ad pacem sunt Hierusalem et abundantia diligentibus te, id est te diligentibus, Hierusalem. Ibi enim confirmata est pax Christi, quae in mundo diffusa est. Ibi eis dictum est: Pacem meam do uobis. Ipsi ciuitati dicit dominus lesus Christus: Propter fratres meos et proximos meos: Qui sunt fratres, inquit, mei et proximi mei nisi isti, inquit, qui faciunt uoluntatem patris mei ? Propter ipsos ergo loquor pacem de te, te promittam in caelis, ubi uere aedificaris ut ciuitas, promittam quod sit mihi participatio in idipsum. Et mecum in ea regnabunt fratres mei et proximi mei. Propter domum etenim dei mei quaesiui bona tibi, bona aeterna, ut ciues tui tecum non temporaliter, sed perpetualiter regnent. Ipsi gloria, qui ista repromisit quique regnat cum patre et spiritu sancto in saecula PL 525 saeculorum. Amen. PAVLATIM a montibus pertingamus caelos. Nam si iam leuauimus oculos ad montes et laetati sumus in omnibus quae dicta sunt nobis, leuemus nunc oculos nostros ad caelos, immo ad

Font, (ad ps. CXXI): 6 in - fiiturae] cf. Hebr. 13, 14. 7/11 ad - Dauid] cf. Apoc. 2i, 10-14. 14 Ion- L4, 2715/17 Matth. 12, 50; Luc. 8, 21.

Trad. text, (ad ps. CXXI): AP Lfrm Л1Ф Trad. text, (ad ps. CXXII): AP Lfrm Л1Ф

CXXI, 1 add. ante commentaríum psalmi textum sec. Psait. Gail. Lfrm; Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi, in domum domini ibimus I Ф ascende] accede APLfrm 3 fueris] ruerit A 6 Hierusalem] lerusalem m muris] muribus AP exprimitur] extruitur APLfrm 7 Israhel] Israël PLfrm 11 Hierusalem] lerusalem m 12 te2 от. m Hierusalem] lérusalem m 16 inquit mei] mei inquit A 17 ergo] ego A* loquor] loquar Lfr 18 te2 am. Lfrm 21 bona tibi] tibi bona Lfrm 23 quique] qui m CXXII, 1 add. ante commentaríum psalmi textum sec. Psalt. GalL Lfrm; Nisi quia dominus erat in nobis, dicat nunc Israel, nisi qui dominus erat in nobis (e ps. CXXIII) I Ф pertingamus] pertineamus AP add. ad ante caelos AI Ф

IN PS. CXXII-CXXIII

207

eum qui habitat in caelis. Ideo enim ascensionis cantica decan5 tamus, ut paulatim a peccatorum foueis ascendamus. Recordemur nos seruos, quia creati ab eo sumus, seruos, quia creati et redempti probamur. Et sicut oculi seruorum ad dominum aut sicut oculi ancillae ad dominam, ita oculi nostri ad dominum deum nostrum, donec misereatur nostri. Verum quia in obproio brio iacemus daemonum superborum et uolentibus nobis euadere crimina, uitia et peccata, nobis aduersantur, ideo rogamus : Miserere nostri, domine, miserere nostri, quia multum repleta est anima nostra obprobrio abundantium eorum, qui in malitia exabundant. Et despectiones nobis superborum exagitant, qui15 bus necessitatibus tuam credimus solam misericordiam subuenire, qui regnas in saecula saeculorum. Amen. 123

QVICQVID martyribus in persecutionibus fecerunt homines increduli, hoc nobis, si tamen exhibemus deo seruitium, in suis temptationibus inuisibiles faciunt inimici. Cum ergo illorum uisibiles legeris, pugnas tuas inuisibiles cogita. Et ita tu animo 5 contradicito spiritui quod iniustum est suggerenti, sicut illi homini sacrificium persuadenti. Vnde illi uicerunt, inde uince. Illorum uictoria mors fuit, tua uictoria uita sit. Et persuasio ibi et mors operata est; pone, quod et tecum sic agatur, et persuasio tecum et uiolentia proeliantur, quamquam sola persuasio tecum io agat, о magister Christianissime. Si enim iusto iudicio mecum PL 526 loqueris, soli persuasioni fateberis repugnare, sed concedam et persuasionem tecum et uiolentiam daemonum conluctari. Habes unde uincere, parata sunt adminicula, incipe proeliari, dominus tecum. Immo dominus in te sicut in illis fuit, qui post uictoriam 15 istum psalmum domino cecinerunt dicentes : Nisi quod dominus erat in nobis, dicat nunc Israhel, nisi quia dominus erat in nobis, dum insurgerent homines in nos, forte uiuos deglutissent nos, dum irasceretur animus eorum aduersum nos. Quare nos iras-

Font. (ad ps. CXXIII): 7 illorum - sit] cf. I Cor. 15, 54-57.

Trad. text, (ad ps. CXXIII): AP Lfrm Л1Ф

4 ascensionis] ascensionum APLfrm 6 eo - creati om. A I. Ф 7 sicut - aut от. Л I Ф 10 nobis] nostra opera AP Lfrm 14 superborum от. А* CXXIII, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm; Nisi quia dominus erat in nobis, dicat nunc Israel, nisi qui dominus erat in nobis 1Ф 2 suis от. т 4 tu] tuo A 8 mors] uis APLfrm 11 persuasioni] persuasione A concedam] concedo Lfrm conluctari] occultari Л 13 uincere] uincas Л incipe] incipere A 15 istum] istam m 16 Israhel] Israël PLfrm quia от. m 18 irasceretur] irascentur Lfr; irascerentur m

2o8

IN PS. CXXIH-CXXIV

ceretur? Cui illi suis contradictionibus repugnabant et non 20 timebant minantes, caedentes, torquentes et ipsam uitam multis et exquisitis suppliciis auferentes ? Pone quod tecum sic agatur. Ferio ungulam cordis, ferio mentis iniurias; non consentio, clama. llli enim offerunt opportunitatem peccandi, suauitatem adloquii, elegantiam mulieris, occasiones lucrorum, pietatem 25 actionis carnalis. Pium est, ut iudicem uideas, ut causam defendas, ut libellum porrigas, preces effundas, interim prandeas. Hodie laetus dies sit, hac nocte non sunt uigiliae et cetera quibus inermis efficitur proeliator. Noli credere, seduceris, ex perto crede quod loquitur, ora, uigila, clama, tene propositum, 30 martyrum pedissequum profiteris. Clama ad singula: Ñon con sentio, et erit dominus tecum, per quem anima tua eripitur de laqueo uenantium, ut cum sanctis suauiter psallas: Laqueus contritus est, et nos liberati sumus. Adiutorium nostrum in nomine domini, qui fecit caelum et terram. Ipsi gloria, qui 35 regnat in saecula saeculorum. Amen. 124

Qvi confidit in imperatorem, milites in circuitu eius; qui confiait in potestatibus mundi, adparitores in tuitione eius ; qui confidit in facultatibus suis, nummi in manu eius; qui confidit autem in domino, montes sunt in circuitu eius; qui sic confidit sicut 5 mons Sion, qui secundum legem dei, de Sion enim procedit lex. Ergo qui catholicam fidem tenens confidit, non commouebitur in aeternum, nulla secta, nulla haeresis, nullus disputator eum a recti tenore detorquet. Montes sunt in circuitu eius et dominus in circuitu populi sui, hoc est testimonia scripturarum sanctaio rum in circuitu eius pro defensione simplicis populi, quem Christus suo sanguine conparauit. Ipse dominus in circuitu populi sui ex hoc tempore pro eis passus, ut ipse ait, usque ad PL 527

Font, (ad ps. CXXIV): 12/13 Matth. 28, 20.

Trad. text, (ad ps. CXXIV): AP Lfrm Л1Ф

19 cui] cur LJrm illi] illis LФ repugnabant] pugnabant A 20 caedentes] cedentes APfr 21 add. et post quod APLfrm 23/24 offerunt - elegantiam от. A* peccandi - pietatem от. A I Ф 23 opportunitatem] opportunitate A1 suauitatem] suauitate A 1 25 actionis] cautionis Л 27 laetus] laetatus A 30 pedissequum] equum Л Ф; pedes equum Z 34/35 qui régnat oai. m 35 in saecula saeculorum] in aeternum m CXXIV, 1 add. ante commmtarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm; Qui confidunt in domino sicut mons sion non commouebitur I Ф milites] militet PLfrm 2 adparitores] apparatores AP 8 recti] recto Л ; rectiori m 12 ex - ait от. A* eis] eius A

IN PS. CXXIV-CXXV

209

consummationem saeculi; ipse non derelinquet uirgam haereticorum super sortem catholicorum. Egreditur enim uirga legis 15 nostrae de manu legislatoris, et effecta draco deuorauit uirgam eius, ut non extendant orthodoxi ad haeresin uanam sanctas manus suas, id est opera sua haereticis non extendant. Verum quia sunt aliqui, quorum cor illi peruertunt, sanctus spiritus pro rectis corde orat. Declinantes autem in anathematis obliga20 tionem adducit in diem iudicii cum operantibus iniquitatem. Sit pax in Israhel per dominum nostrum lesum Christum, qui reg nat in unitate deitatis cum patre et spiritu sancto per uniuersa saecula saeculorum. Amen. 125

CANTICA graduum sunt, portae caeli patent. lacob requiescens uidet in uisione sua dominum super caput scalae caelis patentibus adcubantem, cuius superiora in caelum incumbunt, per quae respicit dominus, inferiora in terra sunt ubi dormit homo. 5 Quid ergo istius scalae ascensus ad dominum ducit ? Benefac, domine, bonis et rectis corde. Audierunt enim sibi a sacerdotibus clamari: Sursum cor, et dixerunt deo: Ad te leuaui oculos meos, qui habitas in caelo : ascendite, quia benefacit dominus bonis et rectis corde. Declinantes autem et discedentes a deo adducit in io obligationem, et deputat cum operantibus iniquitatem. Surge, Israhel, qui dormisti, euigila. Vnge lapidem angularem oleo laetitiae. Pax tecum. Filii enim tui de captiuitate liberati per Christum, istud canticum graduum cecinerunt dicentes: In conuertendo dominus captiuitatem Sion facti sumus sicut conso15 lati. Gradatim a tribulatione primi cantici ad gaudium ascendimus, et qui ibi seminauimus lacrimas, hic gaudia metamus, et qui ibi captiui gemebamus dicentes: Heu me, quod incolatus Font.: 15/16 effecta - eius] cf. Ex. 7, 12. Font, (ad ps. CXXV): 1 portae caeli] cf. Gen. 28, 17.19. 1/4 lacob homo] cf. Gen. 28, 12.13. 5/6 Ps. 124, 4. 7/8 Ps. 122, I. 9/10 Ps. 124, 5. 11/12 unge - laetitiae] cf. Gen. 28, 18. 17/18 Ps. n9, 5.

Trad. text, (ad ps. CXXV): AP Lfrm Л1Ф

16 eius] eorum Lfrm 17 extendant] expendant APA I1 Ф 19 pro] prae A autem от. т 20 adducit] adducet Lfrm operantibus] operantes P 21 in от. Л I Ф Israhel] Israel PLfrm 22 uniuersa] omnia A CXXV, 1 add. ante commentariumpsalmi textum sec. Psalt. GalL Lfrm ; In conuertendo dominus captiuitatem sion 1.Ф patent] patet АР1Ф; patentis Lfrm 2 scalae от. APLfrm 4 dormit] dormiuit Lfrm 5 ergo от. APLfrm ducit] dicit т Ф 11 Israhel] Israel PLfrm euigila] et uigila A I Ф unge] ungue fr 13 istud] istum APfrA ЛФ 16 metamus] metemus APLfrm 17 quod] quia тФ

210

IN PS. CXXV-CXXVI

meus prolongatus est, hic repletur gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione. Ecce enim dicunt inter gentes: 20 Magnificauit dominus facere cum illis. Magnificauit dominus facere nobiscum, facti sumus laetantes. Memores esse debemus, quia diximus aedificationi nostrae adplicare omnia, quae mystico tractatu aut ad dominum ducunt aut ad eius martyres trahunt. Notum est enim omnibus sanctis ista conpetere. Nos 25 uero ab eorum passione riuum ducentes captiuitatem nostram per paenitentiam euasisse gratulemur credentes, quod magnificet dominus facere nobiscum, et unde nos ei exhibuimus flentes PL 528 atque tristantes, inde nos faciat laetantes et gaudentes. Si enim lacrimas seminauimus paenitentiae, fecunda sine dubio messis 30 nobis indulgentiae orietur, ex qua euntes de corpore, uenientes ad dominum in exultatione erimus cum sanctis portantes manipulos nostros. Nam ubi illi gaudebunt coronad, ibi nos exultabimus liberati per dominum nostrum lesum Christum, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 126

MVLTI istius psalmi male explanantes principia otium praedicant pro labore. Aiunt namque casso certamine sanctos homines studiis occupari. Sed et uana spe suis aliquid hominem nisibus impetrare et ex medicamento uulnus faciunt hoc modo dicentes : 5 Nisi dominus aedificauerit, in uanum aedificas. Nisi dominus custodierit, in uanum uigilas. Poteram laciniosa disputatione aedificationis huius et fundamenta et parietes et tecta et moenia demonstrare, sed alio proposito res agitur. Egimus enim ab initio, ut breuiter strictimque loqueremur, tamen parumper io circumeo, et cito ad te redeam, qui psalmum expectas. Ab initio saeculi quicumque sancti uixerunt ciuitatem domino construxerunt. Siquidem ciuitatis futurae moenia sancti erunt. Aedificauit Abel, Enoch, Noe, Abraham, Isaac, lacob, loseph, Moyses, lesu Naue, et omnes sancti aedificauerunt domum et custodie is runt ciuitatem. Sed nisi dominus, id est dei filius ueniens aedificasset omnia, quae illi aedificauerant - prolata est uox eius

Trad. text, (ad ps. CXXVI): AP Lfrm Л1Ф

22 aedificationi] aedificationis APfrA Ф; aedificatione L 22/23 mystico] mystici AP 23 tractatu] tractu APLfrm martyres] martyras P 24 add. ad ante nos APLfrm 26 gratulemur] gloriemur Л I Ф 29 seminauimus] seminabimus A 32 ibi от. APLfrm 33 exultabimus] exultauimus Afr CXXVI, 1 add. ante commcntarium psalmi iextum sec. PsaJt. Gall LJrm; Nisi dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt, qui edificant earn I Ф 4 impetrare] imperare АР 10 redeam] redibo m; redeamus A I Ф 11 sancti] sanete PLfr 12 erunt] sinnt jrm 13 Moyses] Moses L 14 lesu] Hiesu AP 16 add. ut ante omnia А Ф prolata] probata APLfrm

IN PS. CXXVI

20

25

30

35

40

45

50

211

dicentis: Non ueni destruere, sed adimplere — si ergo illis fun damenta mittentibus et parietes aedificantibus non uenisset, qui tecta construeret et omnia intus ornaret, illi in uanum laborauerant aedificantes domum. Denique hodie synagoga ideo uana est, quia aedificia parietum habet et tectum non habet, et in protectione dei caeli non commorabitur. Habet parietes quos aedificauerunt sancti, sed tectum non habet quod Christus expleuit. Habet limen, sed in limine agni sanguinem non habet. Dum coeperit pluere super peccatores laqueum ignis et sulphuris, isti sine tecto patent huic pluuiae. Dum coeperit angelus percutere primitias, isti sine sanguine agni percussorem angelum non euadunt. Quid ergo aedificatis, ludaei ? Quid, haeretici, uigilatis? Sine causa haec facitis, quia uobiscum nec aedificat nec uigilat dominus. Vos autem orthodoxi, Christum in incor- PL 529 ruptione amantes, nolite timere, securi aedificate, quia uobiscum aediñcat dominus. Dei enim estis aedificatio, dei cultura estis. Vigilate, quia non solum uobiscum uigilat, sed et dormientes excitat dicens: Vigilate mecum, uigilate et orate, ne intretis in temptationem. Tale est quale si dicat: In uanum uigilaretis, si ego non uigilarem uobiscum. Nunc autem satis iniquum est, ut me uigilante uobiscum uos somno occupemini. Vnde et apostolus clamat: Aedificate alterutrum. Vana ergo esset aedificatio, si dominus non aedificaret. Vanae uigiliae, si dominus non custodiret. Dominus custodit, et uanae non sunt. In uanum est uobis ante lucem surgere, id est: lux Christus est, et uos qui ante eum surgitis, uanum est uobis ante eum surgere, qui manducatis panem doloris. Nisi enim ille uenerit, qui panem gaudii tribuat, uos in uanum surrexistis. Quando autem ueniet ? Cum dederit, inquit, dilectis suis somnum, hoc est tunc ueniet, quando isti qui nunc sancti sunt somnum pacis acceperunt. Vt quid ueniet ? Vt in resurrectione hereditas domini demonstretur, in qua omnes filii dei accipiunt hereditatem, si tamen filii uentris eius fuerint, id est : si in fonte catholicae fidei fuerint baptizati. Vbi est uenter ecclesiae, qui illi filios parit, qui sicut sagitta de manu potentis excussa sic uulnerant inimicum, quando implent desiderium suum in bonis, ut non confundantur, dum exeunt de corpore. Tunc enim inueniunt inimicos suos in porta, cum egrediuntur Font. (adps. CXXVI): 17 Matth. 5, 17. 22 Ps. 90, i. 24 in - habet] cf. Ex. и, 13.22. 25 Ps. IO, 7. 26/28 coeperit - euadunt] cf. Ex. 12, 29. 32 I Cor. 3, 16. 34/35 Matth. 26, 41. 38 I Thess. 5, n.

18 aedificantes] aedificantibus A 22 commorabitur] conmouebitur AP 23/24 quod - habet1 A" 24 habet1] habent Al PLfr habet2] habent AlPLJr 27 sine от. т 33 et от. т 36 ego] ergo A* 41 et am. AIФ 45 suis от. A I Ф 46 acceperunt] acceperint A 47 demonstretur] demonstraretur fr 50 sagitta] sagittae X Ф 51 excussa] excussae I Ф

212

IN PS. CXXVI-CXXVII

corpus in quo diabolum superarunt. Notandum tamen est, quia 55 in titulo sic habet: Canticum ascensus domus Salomonis, ut historicum sensum tenens tu hodie dicas dictum tunc Salomoni : О prudentissime Salomon! fabricas quidem domum deo, sed nisi dominus aedificauerit domum, sicut ipse dixisti, quia aedificat sapientia sibi domum, et ponet columnas septem, nisi ergo 60 ipse qui sapientia dicitur aedificauerit domum, tu in uanum laborasti. Nam in domo, quam aedificasti, lapis super lapidem non relinquetur. Domus autem, quam aedificat dominus, ascendit in caelos et in ea gloriabitur rex dominus in saecula saeculorum. Amen. 127

NIHIL si timeas dominum, quia et daemones eum timent. Sed beatus eris, si sic timeas dominum, ut ambules uiam eius. Si enim ambulaueris in uia eius, id est in fide catholica, ibi labores fructuum tuorum manducabis, carnem filii hominis, ut habens 5 uitam manentem in te beatus sis, et bene tibi erit. Tunc uxor PL 530 tua, id est caro tua sicut uitis abundat in lateribus domus tuae, tunc, inquam, quomodo uitis profert botryones, ita ex actibus corporis tui proficiunt filii tui. Et te sicut uite proficiente in sanguine Christi, illi sicut nouellae oliuarum proficiunt in cir io cuitu mensae tuae, ubicumque conuiuium illis uerbi dei exhibueris. Sic enim benedicetur omnis homo qui timet dominum, id est qui sic egerit, sic benedicetur, ut dicatur ei ab spiritu sancto: Benedicat te dominus ex Sion, id est ex ecclesia sua, et uideas bona Hierusalem omnibus diebus uitae tuae. Et sicut tu 15 deo filios genuisti, ita filii tui generent, ut uideas in conspectu domini filios filiorum tuorum, cum acceperit pacem Israhel, cum acceperit tempus hoc belli et uenerit tempus pacis. Gloria aeterno, qui regnat in saecula saeculorum. Amen.

Font. : 58/59 Prou. 9, i. Font, (ad ps. CXXVII): 17 tempus1 - pacis] cf. Eccle. 3, 8.

Trad. text, (ad ps. CXXVII): AP Lfra

56 tenens] tenéas L m; tenas fr dicas от. APLfrm ponet m 61 domo] domum APLjr 63 in1] ad P*

59 add. excidet post

CXXVII, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. GalL Lfrm 2 uiam] uia A 3 ibi] ubi L labores] laboras A 6 uitis от. АР 7 botryones] butriones A; butruones P 10 uerbi] uerbis m 11 enim от. А* 12 ab] a да 14 Hierusalem] lerusalem m 16 domini] dei A Israhel] Israël Lfrm acceperit] accepit Lfr, forte abscesserit fr i. mg. ; accesserit m 18 saeculorum am. L

IN PS. CXXVIII-CXXIX 128

5

io

15

20

25

129

213

NON patitur pugnam nisi in iuuentute positus. Tu ergo qui secundum explanationem nominis Israhel uidere incipis deum per munditiam cordis, pugnas necesse est ut daemonum patiaris. Sed securus esto, quia sic pro te dominus pugnat, ut concidat ceruices eorum, si tamen tu non cessaueris proeliari, ut possis dicere: Non potuerunt mihi, licet super dorsum meum fabricauerunt peccatores, id est licet pondera grauia tribulationum super me ponentes incuruauerint me et prolongauerint iniquitates suas, id est moras fecerint in adflictionibus suis, quibus me tribulauerunt. Dominus autem iusto iudicio suo concidet ceruices eorum. Habeant partem cum eis pharisaei et haeretici omnes, qui odiunt Sion, id est qui odiunt ecclesiam Christi. Fiant sicut faenum tectorum uel aedificiorum, quod priusquam euellatur arescit. Hoc loco tectum uel aedificium nominat, quia maximae partes haereticorum ad personas altas uadunt, ubi quasi fakes faena secantium sacerdotum euadant, sed sic ibi antequam euellantur arescent. Non enim implet manum suam ex eis, qui metet uerba eorum, nec sinus suos implent hi, qui manipulos eorum colligunt. Ex omnibus enim qui praeterierunt, ab apostolis sanctis usque hodie, siue qui sunt seu qui praeter ierunt, nullus eos benedixit in nomine domini. Et qui a beato apostolo Petro aut ab apostolis uel a posteris eorum benedic- PL 531 tionem non accepit et sic plebeculas docuit, quas decepit, quia benedictionem usurpauit, maledictionem incurrit, per quam priusquam euellatur, id est priusquam moriatur arescit, id est dum uiuere uidetur in corpore, iam in spiritu aruit. A quibus nos separati fidem catholicam integerrime continentes uitam inueniemus aeternam per lesum Christum dominum nostrum, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. PAENITENS meus in bono iam positus praeteritos clamores Font, (ad ps. CXXVIII): 2 secundum - deum] cf. Gen. 32, 29.30. 28 uitam - nostrum] cf. loh. 14, 6.

27/

Trad. text, (ad ps. CXXVIII): AP Lfrm Trad. text, (ad ps. CXXIX): AP Lfrm Л1Ф CXXVIII, 1 add. ante commentarium psalmi iextum sec. Psalt. Gall. Lfrm add. te post qui APLfr 2 Israhel] Israel PLfrm 5 cessaueris] cessaberis A

8 prolongauerint] prolongauerunt Pfr 16 euadant] euadunt A 17 implet] implent A 18 hi] hii Pfr; ii m 19 praeterierunt] praeteribunt m 20 sanctis] sancti PLfrm 27 fidem catholicam от. А* 28 inueniemus] inuenimus Ljrm CXXIX, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm; De profundis clamaui ad te domine, domine exaudi uocem (orationem 1) meam IФ add. enim post paenitens A J1 Ф

214

5

io

15

20

25

30

35

IN PS. CXXIX

recolit. Audit enim sibi uirum sapientem dicentem : Fili, peccasti, ne adicias iterum, sed et pro pristinis deprecare. Ule seruus utilis est, qui culpas suas semper recolit. Non enim bonam patientiam et misericordiam domini sui aliter memorabitur, nisi suam inpatientiam et iniquitatem fuerit recordatus: illud feci, illud gessi contra iussionem domini mei. Domine, si uelles considerare contemptum nostrum, olim delesses mundum, sed satis apud te propitiatio est, et propter legem tuam sustinui te, domine. Nam recesseram a te, non te expectaram, sed lex tua mihi dixit de te, quia nullum perire uis, sed omnes homines saluos uis /acere. Propterea sustinuit anima mea uerbum tuum, id est uenientem filium tuum, qui promittitur ad hoc uenire, ut tollat peccata mundi. Hic ueniet a custodia matutina. Custodia una quarta pars noctis est. Ergo prima custodia a uespere incipit, secunda ad medium noctis adtingit, tertia pullorum cantus transit, quarta uigilia matutina, quae in ortu luminis adimpletur, in qua custodia matutina natum dominum nostrum angeli pastoribus nuntiarunt. Sed nos dicamus uigiliam matutinam luce nascente memoratam, in qua luce usque ad noctem, id est usque cum finem accipiat saeculum, usque tunc speret Israhel in domino, uel quamdiu ipse homo est in corpore speret, quia est apud dominum misericordia. Agat paenitentiam, cesset a peccato usque ad uesperum sui ab hora matutina, ex quo ei inluminatio orta est saluatoris. Nullo modo periet, si cessauerit a peccato et paenituerit, quia grandis apud deum misericordia et ipse redimet Israhel. Alium enim non redimet nisi Israhelem, id est nisi baptizatum non redimet. Nam si forte paeniteatur in malis factis quispiam, et in bonis operibus se mirificum praebeat, hic si Israhel non fuerit, si non baptizatus fuerit, non redimitur ab iniquitatibus suis. Sunt enim quidam, qui putant se sine PL 532 Christo Christianos, cum homo, quod bonum fecerit, ad honorem suum fecisse doceatur, quod autem bene crediderit, ad honorem pertinet dei. Malignus ille seruus est, qui de honore suo fortiter gessit, et domini sui honorem neglexit. Huic praeponetur pec-

Font. (ad ps. CXXIX): 11/12 I Tim. 2, 4. 13/14 loh. i, 29. 18/19 in - nuntiarant] cf. Luc. 2, 8-14. 25 inluminatio - saluatoris] cf. II Tim. i, ю

2 recolit] recolet API' audit] audi m fili] filii^3 et еж А* 4 recolit] recolet Р1Ф 9 et am. APLfrm 10 expectaram] expectarem AP 12 add. sustinui te domine post propterea Л I Ф 13 add. filium tuum post uenire P 16 secunda] secundum A ad] bis scripsit A 17 transit от. ЛIФ ortu] ortum PLfrm 18 nostrum] nostrorum L 21 saeculum] saeculi PLfr; от. m 22 Israhel] Israel Lfrm 23 dominum] deum PLfrm 25 periet] peribit m 26 deum] dominum A misericordia] misericordiae A 27 Israhel] Israel Lfrm Israhelem] Israelem Lfrm 30 Israhel] Israel Lfrm 34 malignus] magnus APLfrm Л 35 add. qui/xu/ et A

IN PS. CXXIX-CXXX

215

cator ultimus Christianus, qui se credit per fidem ad misericordiam peruenire eius, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 130

5

io

15

20

25

VSITATA uulgo sententia est, quae dicit iuxta mores domini familiam constitutam. Haec sententia sicut inter dominos et seruos, sic inter Christum et Christianos si haberet effectum, iure nos Christi famulos diceremus. Ule cum dominus caeli et terrae esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, sed semetipsum exinaniuit et formam serui suscipiens dicit: Domine, non est exaltatum cor meum. Age, serue, iuxta mores domini tui, cum sis natura humilis, quid exaltaris ? ludex ille refertur humilis, nos superbi; ille ingloriosus, nos e contrario gloriosi; ille in magnis non ambulat, nos in magnis personis ambimus et in eo, quod nos adorant aut diligunt nobiles gloriamur, si tamen diligunt et non ridiculo abutuntur, quasi ignoremus illud os, quod nos occultatum est uenientes, in quantum nos laceret abscedentes. Nos autem exhonoramus pauperem, cuius in se personam Christus suscepit, et non ambulamus in paruis, sed in magnis et mirabilibus super nos, et cantamus humiliter sentire nos, et non exaltare animam nostram, inmemores apostoli hortantis atque dicentis: Tamquam paruuli lac concupiscite, ut in eo crescatis; quod si faceremus, eramus profecto quasi ablactati super matrem suam. Agnoscebat in nobis sua nutrimenta ecclesia mater, et quasi ablactato ecclesiae suae ita retribuebat nobis suae Christus caritatis effectum, in qua sperat Israhel, id est mundus corde, quia ipse est Israhel, quod interpretatur uidens deum. Spes enim eius alia non est, nisi ut ad adspectum diuinum adtingat. Tunc enim satiabitur, cum ei adparuerit gloria eius, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. Font, (ad ps. CXXX) : 1/2 usitata - constitutam] cf. Cic. ad Alt. 5, n, 5 ; Petron. Sat. 58 (cf. Otto, Spridmartor 571 et 1538). 5/6 Phil. 2, 6.7. 18/19 I Petr. 2, 2.

Trad. text, (ad ps. CXXX): AP Lfrm Л1Ф

36 ultimus] ultissimus PLfr; uilissimus m

37 in от. А

CXXX, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. PsaJt. GalL Lfrm; Domine non est exaltatum cor meum ñeque elati sunt oculi mei I Ф 2 haec sententia от. A I Ф 6 dicit] dixit m 7 seme] seruus PLfrm 8 humilis] hominis Л1Ф 10 add. enim post ille Л1Ф 11 nos] non L 11/12 gloriamur] gloriemur P* 13 os etc.] dictum est uulgatum de eo qui subdole laudat coram et ridet absentem^-/. mg. 15 suscepit] excepit P Ljrm 19 eramus] essemus m 20 matrem suam] matre sua Lfrm 21 ecclesia mater] mater ecclesia PLfrm 22 qua] quo APLfra 23 Israhel1 + 2] Israel Lfrm add. rex ante Israhel2 A I Ф 24 enim eius от. Л Ф eius от. Г 25 adspectum] effectum Л Ф; affectum Г1 ei от. AI Ф

216 131

5

io

15

20

25

30

IN PS. CXXXI

MEMENTO, domine, Dauid non ut ab obliuione ad memoriam PL 533 redeat. Deus ab homine commonetur, sed docetur homo qualiter diuinitas uotis delectetur humanis, ut deposita feritate, quae iracundias generat, discordias nutrit, superbiam gignit, sub onus domini mansuescat. Leue onus est, porta mansûete, iugum suaue, trahe, Christiane, hoc. In te recordabitur dominus, quod ad portanda praecepta eius mansuetum pectus tuum, id est corpus tuum, et non recalcitrantem (te) exhibes Christo. Memor erit tui dominus, si mansuetudines tuae eius memoriam interpellatione sancta pulsauerint. Si profecisti de mansuetudine, profice de deuotione. lurauit, inquit, domino et uotum uouit deo lacob. Audi sollicitudinem uouentis et ita demum te participem psallentis ostende. Postea enim quam uotum uouit deo, non intrauit tabernaculum domus suae, non ascendit lectum stratus sui, non dedit somnum oculis, non dormitationem palpebris suis, donec inueniret locum domino, tabernaculum deo lacob. Sollicitude integra et perfecta tamdiu est deo a promittente seruanda, quamdiu inueniat locum domino. Dominus aeternus est et locus eius temporalis non potest esse. Quid quaerimus temporalia loca, qui aeternum habitatorem inquirimus? Si uero aeternum est, quod sollicite et uigilanter inquirimus, quod perpetuum conprobatur, non cessemus strenuissime quaerere, quousque quod quaerimus inuenire mereamur. Quid tamen quaerit psalmista sanctissimus uideamus. Locum, inquit, ubi habitet deus lacob. Et adiecit : Hanc habitationem, ait, audiuimus in Ephrata. Ephrateus Helcana, qui caput regalium uoluminum tenet, pater est Samuhelis, in quo audiuimus uocem domini dicentis: Sus citabo mihi sacerdotem fidelem, qui iuxta cor meum omnia faciat, et ipsi aedificabo domum, et ambulabit coram Christo in aeternum. Hanc ergo uocem, quam tunc in Ephrateo audiuimus, nunc inuenimus in campis siluae, ubi pastores ouium angeli adlocuti sunt dicentes: Nuntiamus uobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est uobis hodie dominus, qui est saluator PL 534 omnium, et hoc uobis signum erit : Inuenietis puerum inuolutum

Font, (ad ps. CXXXI): 5 Matth. n, 30. 26/27 Ephrateus - Samuhelis] cf. I Reg. i, i. 27/29 I Reg. 2, 35. 32/35 Luc. 2, 10-12.

Trad. text, (ad ps. CXXXI): AP Lfrm

CXXXI, l add. ante commmtarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm 2 commonetur] commouetur L 4 onus] onere A 8 te addidi 11 uotum uouit] uouit uotum L. 17 deo от. P* 21 quod2 от. PLfr m 22 cessemus] cessamus m 24 sanctissimus am. A* 26 Ephrateus] Efrateus P 27 Samuhelis] Samuelis ALfrm 29 ambulabit] ambulauit AP 30 Ephrateo] Efrateo P 31 campis] cepis m (cf. ps. CXXXII, ¿ ig)

IN PS. CXXXI

217

35 pannis et positum in praesepio. Hanc ergo habitationem, ubi in aeternum habitat deus, indicantibus angelis pastores adepti sunt; et non pastores talium qualium pecudum, sed ouium tantum, nec dormientium sed uigilantium, et qui non dormientes, sed uigilantes inuenti sunt ; neque neglegentes, sed solliciti, 40 neque remissi, sed timentes. Denique inde angelus coepit adloqui, ubi timoris agnoscebat terrorem : Nolite, inquit, timere, quasi qui dicat: Quia uigilatis et estis solliciti circa gregem mansuetudinis et pascitis in campis pectoris uestri. Ibi sunt enim campi siluae. Quia ergo custoditis gregem uigilanter, pernoctanter, ne 45 ouem mansuetam siue patientiam siue caritatem siue hospitalitatem siue castitatem et ceteras socias earum, quas pascitis uerbo dei, quia timetis dominum gregis et solliciti estis, ne quid uobis feritas luporum inuadat, iam nolite timere, quia talis pastor natus est, qui aпtтaт suam ponat pro ouibus suis. Nunc 50 interrogamus uos, o pastores : Dicite nobis, si inuenistis puerum sicut uobis angeli indicauerunt. Ad haec illi respondentes dixerunt: Introiuimus in tabernaculum eius, adorauimus in loco, ubi steterunt pedes eius. Certe iacentem in praesepio uisuri perspexistis, quomodo stantem uos uidisse testamini: Nos, in55 quiunt, credentes stantem uidimus, non iacentem, incredulis et dubiis iacens et pannis inuolutus ostenditur, credentibus rex diadematus demonstratur. Denique tantam coruscationem regiae eius dignitatis adspeximus, ut non auderemus ipsum adorare, sed uestigia illa adorauimus, in quibus steterunt pedes eius. 6o Quid ergo terram adorastis ? Terram, inquiunt, sanctam corporis lesu Christi, in qua terra nobis sunt ostensa uestigia dei, dum uirgineo foetu editum uideremus infantem, cui angeli choros ducebant caelo terraeque per eum pacem fore cantantes. Huic dicimus cottidie: Exsurge, domine, in requiem tuam. Requies 65 dei in lesu euidens et specialis est, in quo est arca, id est arcanum sanctificationis eius, per quem apostoli sunt induti iustitia, et sancti omnes exultant propter Dauid seruum dei, quia de fructu uentris eius posuit deus super sedem suam, per quem custodiunt filii eius testamentum dei, id est apostoli ex 70 femore ludae secundum carnem uenientes, qui non solum custodierunt testamentum domini nostri lesu Christi, sed et tes timonia eius, quae docuit eos. Nunc filii eorum usque hodie

Font. : 41 Luc. i, ю. 49 loh. 10, 14.15. 62/63 cui - cantantes] cf. Luc. 2, 13.14. 69/70 ex femore ludae] cf. Gen. 49, 10.

39 sunt] sint A 50 uos] nos AP 51 indicauerunt] indicarant PLfr 52 loco] locum APfrm 54 perspexistis] perrexistis PLfrm 57 corus cationem] coruscationis A 58 dignitatis] dignitatem A 60 adorastis] adorasti A 69 testamentum] testimonium L*

218

75

So

8)

90 132

IN PS. CXXXI-CXXXII

sedent super sedem eorum habentes et ipsi soluendi ligandique potestatem. Hoc autem eis concessum est, quia recusauit dominus synagogam falsitatis et elegit Sion sanctam, scilicet fidei rectae ecclesiam, quam praeelegit praescius in habitationem sibi In qua est requies dei in saeculum saeculi, in qua habitat, quoniam praeelegit earn, in qua uiduae benedicentur in castitate, in qua pauper*- satiantur panibus pietatis, in qua sacerdotes induuntur iustitia, in qua sancti exultatione exultant, in qua productum est cornu. Ideo sit regnum Dauid. Ipsa est lucerna, quae super candelabro posita lucet omnibus, qui in domo sunt, PL 535 id est qui in fide sunt lesu Christi. Vt e contrario omnis adsertio praeter hanc lucet quidem in uerbis et habet materias adclamationis et admirationis humanae, sed sub modio posita non lucet us, qui in domo sunt, sed quos inuenerit subtus modium. Subtus modium enim degunt, qui mensuram rectae fidei uruntur inuersam, qui sunt inimici lucernae nostrae, quam sanctus spiritus per apostolos parauit Christo suo domino nostro. Inimicos ergo eius induit confusione anathematis et super Christum floriet sanctificatio eius per omnia saecula saeculorum. Amen.

IN primo cantico graduum positi in captiuitate clamamus tribulantes ad deum et exaudit nos. In secundo gradu ad montes oculos leuauimus, unde uenit auxilium domini, quo custodimur ab omni malo. Tertio gradu ascendentes uenimus ad domum 5 domini. Quartum gradum adgressi oculos, quos ad montes leuaueramus, tunc leuauimus ad caelos. In quinto inuenimus persecutiones hominum et defensionem dei. In sexto haereticos declinantes in Obligationem praecipit dominus tradi. In septimo gradu facti sumus laetantes, qui fueramus ante plorantes. In ю octauo gradu aedificantem domum sanctam, non habentem maFon t . : 73/74 soluendi - potestatem] cf. Matth. 16-19. 81/89 ipsa - nostro] cf. Manh. 5, 14-16. font, (ad ps. CXXXII): 1/2 in1 - nos] cf. Ps. n9. 2/4 in - malo] cf. Ps. 120. 4/5 tertio - domini] cf. Ps. 121. 5/6 quartum - caelos] cf. Ps. и2. 6/7 in - dei] cf. Ps. 123. 7/8 in - tradi] cf. Ps. 124. 8/9 in plorantes] cf. Ps. 125. 9/11 in - Christum] cf. Ps. 126. 10/11 Eph. 5, 27.

Trad. text, (ad ps. CXXXII): AP Lfrm

74 potestatem от. P 80 exultatione] exultatio A 82 candelabro] candelabrum A qui] quae A1 84 lucet] lucem A 86 iis om. APLfr 87 mensuram] mensura A 88 inuersam] uniuersa A nostrae от. A m 88/89 sancrus spiritus] spiritus sanctus Lfra 89 parauit] clamat A CXXXII, 1 add. ante cammmtarium psalmi textum sec. Psalt. Gau Lfrm cantico] nantir um P 8 Obligationen!] obligatione PLfrm (cf. ps. СХХ7И L '9l20)

IN PS. CXXXII-CXXXIII

15

20

25

30

133

219

culam neque rugam, inuenimus Christum. In nono gradu uidimus timentes dominum et ambulantes in uiis eius. In decimo gradu passi sumus pugnas et in adiutorio dei uictoriam cepimus. In unodecimo gradu tantam misericordiam dei inuenimus, ut per ipsam redimeremur ab omnibus iniquitatibus nostris. In duo decimo gradu inuenimus contemptum mundi, in quo non exaltatur cor nostrum. In tertio decimo gradu illum, quem in Ephrata audieramus, inuenimus in campis siluae. Ibi inuenimus filium dei cum sanctis suis exultatione exultantem, ibi paratam lucernam plenam oleo laetitiae uincentem obscuritatem mundi, ut qui erant tenebris urguentibus disiuncti et per aedificationem superbae turris a se inuicem separati, nunc omnes conueniunt in unum, ut illud malum consilium dei consilio probaretur esse correctum. Videns sanctus spiritus exclamauit: Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. Habent enim unguentum chrismatis, quod descendit de capite in barbam, hoc est de Christo in uirtutes. Sicut enim capilli capitis et barbae unguento infunduntur, sicut uirtutes omnes, quae contra uitia luctantur cottidie, ut uincere ualeant, Christi infunduntur auxilio. Nota tamen chrismatis sacramentum in unguento capitis et rorem Hermon descendentem in montem Sion, ad fontis undam aquae perennis extende. Ibi enim mandauit dominus PL 536 benedictionem et aeternam uitam usque in saecula saeculorum. Amen.

PERVENIT gradus ad caritatem, et ubi superius iret non inuenit. Nam quicquid egit quartus decimus gradus, in quinto decimo proficit ascendentibus. Ad caritatem enim a discordia fraternitas diuersa reuertitur, et fiunt omnes boni, qui fuerant omnes mali. 5 Modo dicite mihi, quid conuenistis omnes in unum uos, qui fratres nominamini, aut unde estis omnes fratres, ostendite. De Font. : 11/12 in - eius] cf. Ps. 127. 12/13 in - cepimus] cf. Ps. 128. 13/ 15 in - nostris] cf. Ps. 129. 15/17 in - nostrum] cf. Ps. 130. 17/18 in siluae] cf. Ps. 131. 20 oleo laetitiae] cf. Is. 6i, 3.

Trad. text, (ad ps. CXXXIII): AP Lfrm

13 cepimus] coepimus AP 18 Ephrata] Efrata P; effrata fr 21 urguentibus] urgentibus Lfr 22 conueniunt] conueniant m 23 add. post unum : quod quia tune malum fuit, quando consilium diaboli omnes conuenerunt in unum A 27 uirtutes] uirtutibus AfLfrm (conita) 28 infunduntur] infunditur y4 29 ut] оm. A; et P 30 sacramentum] sacramento P ¡sacramenta Lfrm 31 rorem] ros APLfrm CXXXIII, 1 add. ante commtntarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm omnes от. L

4

220

IN PS. CXXXIII-CXXXIV

uno, inquit, patre Christo et de una matre ecclesia. Ideo ergo conuenimus in unum, quia nos seruos agnouimus domini. Datur nobis responsum et dicitur : Nunc ergo quia in unum conuenistis io omnes, benedicite dominum, omnes, inquit, serui domini. Et quia potest dici: Omnes homines serui domini sunt, respondit: Ego uobis seruis dico, qui statis in domo domini, qui meruistis ingredi domum, in qua requiescit deus cum amicis suis et epulatur cum apostolis suis. Soli ergo hi benedicent dominum, 15 qui intus in domo sunt? Non, inquit, soli ipsi, sed et hi qui adhuc in atriis domus consistunt. Et uos, o catechumeni, et uos, inquit, qui in atriis domus dei nostri statis et intus ingredi non audetis, et uos simul extollite manus uestras intus in sancta sanctorum et simul benedicite dominum in uexillo crucis leuan10 tes sanctas manus, sine ira et disceptatione in nocte huius saeculi tamquam luminaria lucentes, ut per uos benedicatur dominus ex Sion, qui fecit caelum et terram quique regnat in saecula saeculorum. Amen. 134

SCALA ista cuius caput pertingit in caelum quindecim gradus PL 537 habet, in quinque libris Moysi et in decem praeceptis legis. Ibi lapis ad caput lacob unctus est, hic ipsum caput unctum ad rorem Hermon destinatum est, non ad omnem rorem Hermon. 5 Ros enim montis per circuitum habet descensus. Nos alium rorem adtingimus, qui descendit in montem Sion, solum huius roris fontem post unguentum chrismatis requirentes, qui in monte Sion, id est in altitudinem situs ecclesiae profluit tribus uenis et ita trinitatem in una deitate coniungit, ut et tres uere io dicat esse personas et unam uere dicat esse substantiam. Sic enim laudatur a seruis dominus. Sic nomen eius uere laudabile praedicatur, cum in trinitate unitas et in unitate trinitas ore

Font, (ad ps. CXXXIII): 19/20 I Tim. 2, 8.

21 Phil. 2, 15.

Font, (ad ps. CXXXIV): 2/3 ibi - est] cf. Gen. 28, 18.

Trad. text, (ad ps. CXXXIV): AP Lfrm A I Ф

8 quia от. L 12 domo] domum P* 14 hi] hii Pfr; ii m P*fr; ii m 22 quique] qui Lfr 23 saeculorum от. А

15 hi] hii

CXXXIV, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm; Laudate nomen domini, laudate serai dominum 1 Ф pertingit] pertinet A 2 Moysi] Mosi L 4 rorem] ros APLfrm destinatum - Hermon от. I Ф omnem] omne APLfrm rorem] ros APLfrm 5 alium] ad illud PLfrm 6 rorem] ros APLfrm qui] quod APLfrm 8 monte] montem PLfrm I' Ф Sion от. A* altitudinem] altirudine A I1 Ф tribus от. APLfrm 10 dicat1] dicam PLfrm dicat2] dicam P1 Lfrm 11 dominus] domini A

IN PS. CXXXIV

15

20

25

30

35

40

45

221

dicitur et pectore continetur. Tunc adserimus, quoniam bonus et benignus est dominus. Nam si sibi maiorem partem deitatis dicatur pater adsumere aut gradum sibi supra filium hominis uindicare, non ut bonus laudatur, sed ut aemulus blasphematur. Nihil ergo in deo maius est, quia numquam senescit pater. Nihil minus in filio, quia numquam crescit. Vbi enim maius aliquid et minus est, et maiori defectum minatur grandaeuitas et pollicetur aetas minori profectum. Hos gradus diuinitas caret, quia non est deus temporum posterior. Si enim tempora aliqua ante deum fuerunt, faciunt eum maiorem qui pater est et minorem eum qui filius. Si uero ante omnia genitus, tempus illi nequa quam potuit necessitatem inponere, quia ut esset tempus ab eo sumpsit exordium. Sic ergo laus domini celebratur, in qua laude canendum est, quoniam lacob elegit sibi dominus. Hunc, inquit, elegit qui subplantat uoluptuosum consilium, et hunc habet in possessionem, qui mundo corde studet deum uidere. Sicut enim lacob subplantator dicitur, sic Israhel uidens deum. Tunc cognoscit, quod magnus est dominus, cum habuerit mundissimum pectus. Quod si mundum non fuerit, magnum illi uidebitur hoc saeculum, et aut personas mirabitur aut pulchritudines inlicitas stupebit. Cum uero mundus fuerit animus, nihil iudicat admirandum nisi solum deum, et hunc prae omnibus dus admirabitur deum. Quomodo prae omnibus dus ? Cantat ; ausculta diligentius. Daemonia enim mirari nos uolunt pulchritudines perituras, uerbi causa in moeniis, in personis, in gloriis mundi, in concupiscentiis fugitiuis. Cum ergo prae omnibus dus hunc deum nostrum aeterna nobis ostendentem amplectimur, tunc eum prae omnibus dus honoramus, illorum scilicet consilia respuentes et dei consilia amplectentes. Ipse enim omnia quaecumque uoluit fecit in caelo et in terra, in mari et in abyssis. Ipse enim nobis produxit nubes ab extremis terrae, id est finem facientes terrenis occupationibus ; hos ueluti nubes exhibet mundo, propter quod et fulgura in pluuiam fecit, id est ut igne fulgureo interficiat inimicum et unda pluuiae abluat peccatorem. Et quis hoc facit ? Ille sine dubio, qui producit uentos de thesauris suis, id est Font. : 29 lacob - dicitur] cf. Gen. 27, 36. 29.30.

Israhel - deum] cf. Gen. 32,

17 senescit] crescit A 19 defectum] defecto A 20 hos gradus] his gradibus Am 24 ut esset] am. РФ; autem esse Z* 28 possessionem] possessione^l P Ф* 29 Israhel] Israel Lfrm 31 uidebitur] uidetur APLfrm Ф1 32 inlicitas] inlicatas A 34/35 prae - quomodo от. Л I Ф 35 cantat] cautus cantator APLfrm diligentius] dii gentium APLfrm 36 enim] hi ALm; hii Pfr 38 diis] от. Lfrm; P i. ras. 40 honoramus] oramus I Ф; от. Л consilia] concilia^41 quaecumque] quae A I Ф 42 mari] mare AP enim от. APLfrm 43 finém] fines A I Ф 45 add. in ante igné PLfrm

222

50

55

60

65

70

135

IN PS. CXXXIV-CXXXV

apostolos de sensibus suis. Sicut enim uenti nauibus, ita apostoli animabus. Ventis flantibus naues ad desiderata pertingunt, et apostolis praedicantibus animae ad Christum, qui est uere portus, perueniunt. Qui percussit primogenita Aegypti, id est diaboli primogenita in cruce positus, et ita percussit, ut non homini, non pecudi crederet esse parcendum. Quicquid enim Aegyptium est, simul cum principe Aegypti fluctibus mergitur, pereat cum Pharaone et cum omnibus seruis suis. Cum ergo uentum esset ad aquam, quae nobis salutis uiam aperuit et omnes, qui nos persequebantur, operuit, tunc confessi sumus nomen domini in aeternum et suscepimus memoriale eius, ut sit in nobis in saeculum saeculi, credentes uenturum iudicium, in quo cum iudicauerit uiuos et mortuos in solis suis consolabitur seruis. Melior enim ibi inuenietur fornicator Christianus quam castissimus idololatra. Simulacra enim, in quibus spem habuit, habentia membra omnia sine sensu et captu, sine spiritu. Similes illis erunt confidentes in eis, id est simili incendio conflabuntur, non ut in aliquibus formis deducantur, sed in aeterno consumantur incendio. Sola domus Israhel in his, qui mundo corde uident deum, id est in apostolis fundata ipsa liberabitur, in qua domo benedicit Aaron in sacerdotibus et Leui in ministris cum his, qui timent dominum, id est cum omni populo Christiano, qui in canticis Dauidicis psallit alleluia benedicens dominum ex Sion, qui habitat in Hierusalem. Illam uenturam de caelis prophetis et apostolis contionantibus credimus, in qua regnat pater cum filio et spiritu sancto per uniuersa saecula saeculorum. Amen. VENIMVS ad alleluia quod duplex scribitur, in quo illud considero PL 539 quod nec caro sine anima nec anima sine carne poterit domino confiteri. Domino ergo in unum duo alleluia decantentur, ut

Font. : 53/55 quicquid - suis] cf. Ex. 14, 28. 59/60 uenturum - mortuos] cf. II Tim. 4, i (cf. I Petr. 4, 5). 71 illam - caelis] cf. Apoc. XL, i.

Trad. text, (ad ps. CXXXV): AP Lfrm

48 uenti] uentis/nauibus] nauimus AP 51/52 Aegypti - primogénita от. т diaboli primogénita] primogénita diaboli Л 54 pereat] perit m 57 in am. APLfr 58 suscepimus] suscipimus PLfr 61 inuenietur] inuenitur A 62 idololatra] idolatra APfrA I Ф 63 captu] capsum APfr; capsam m; captum L; cassum I' 64 erunt] erant Lfr 66 Israhel] Israel AP 71 Hierusalem] lerusalem m 73 saeculorum om. L

CXXXV, 1 add. ante commentantim psalmi textum sec. Psalt. GalL LJrm quae AP 3 domino] duo PLfrm decantentur] décantent LJrm

quod]

IN PS. CXXXV

223

dum sunt in uno uitae huius transitu confitendi ordinem teneant, 5 dicat carо alleluia suum, dicat anima suum. Duplex homo est, duplex alleluia est. Vterque confitemini domino, primo quoniam bonus et postea bona fuerit confessio fidei nostrae. Tunc dicamus : In saeculum misericordia eius. Non potest perire confessio eius, qui in isto saeculo sua delicta adcusat. Inueniet sine dubio io pietatem dei, qui suam ei confessionem obtulerit; si cottidie accipiat confessionem nostram cottidie suam nobis bonitatem inpertit. Et si nos in confitendo non deficiamus, quomodo ille in miserendo cessabit ? Peccauimus, negare non possumus, habemus multa peccata. Aliter ea non carebimus, nisi cottidie, ut 15 nobis dimittantur, dominum exoremus, siquidem eius doctrina sit: Dimitte nobis debita nostra. Confiteamur nos debitores debitori, nam et nos debitores sumus deo et deus est nobis debitor. Rogemus, ne exigamur quod debemus, rogemus, ne reddat quod debet. Vae ergo nobis, si quod debemus exegerit. Nihil dicis, 20 quasi non deus omnipotens et regna caelorum debeat quae promisit. Vae nobis, si quod debet reddiderit. Verum quia pius est, et deus deorum est et dominus dominorum, quasi qui nihil indigeat rogandus est, ut dimittat. Sane tu, qui misericordiam flagitas, scias, qui non eam inuenies, nisi rectae fidei fueris 25 confessione decoratus. Confitere ergo hunc esse deum tuum, qui fecit caelos in intellectu nostro, ut ipsorum nobis solus pulchrescat adspectus ; qui fundauit terram super aquas, ut corpus nostrum unda sacri baptismatis abluatur: qui fecit luminaria duo magna solus, unum in die noui testamenti, quod sicut sol 30 radiat in lumine agentibus, aliud in nocte ludaica conuersantibus. In Nouo enim aperte quod legitur sicut in die in ipsa littera perlustratur a Christo, qui est sol uerus iustitiae. In Veteri autem sub litterae tegmine, quasi in nocte positum, a luna id est ab ecclesia manifestatur. Ipsa est enim luna, quae crescit in 35 sanctis, decrescit in peccatoribus suis, lucet in tenebris ignorantiae positis, habet et stellas in gradibus suis. Aliter enim lucet in episcopo, aliter in presbytero, aliter in diacono, et in ceteris clericis, in quibus praedicatur dominus, qui percussit Aegyptum cum primitiuis eorum, terram scilicet superstitionibus plenam Font, (ad ps. CXXXV): 16 Matth. 6, 12. Hebr. io, 22. 32 Mal. 4, 2.

27/28 corpus - abluatur] cf.

5 dicat anima suum от. АР 11 accipiat] accipiet A" 12 inpertit] inpartit LJrm 13 in от. Л' cessabit] cessauit P 14 ea] eis m 15 dimittantur] dimittentur A* 17 est nobis] nobis est A 18 rogemus debemus от. A* 19 exegerit] exigent AP 23 indigeat] indiget Lfrm 24 eam от. m 30 nocte ludaica] noctem ludaicam P* 31 die] diem P* 34 manifestatur] manifestantur P est enim] enim est m 35 suis от. m 38 Aegyptum] aegiptum P

224

IN PS. CXXXV

40 cum daemoniis, qui in ea degunt, qui ideo primogeniti dicuntur, quia nullus uetustior aut prior in peccato daemoniis. Quibus percussis educitur Israhel de medio eorum. Quicumque enim uiderit de um in Christo mundum conciliantem sibi, Israhel factus PL 540 utpote deum uidens educitur de terra Aegypti, quam percussit 45 dominus. Et quomodo eicitur ? In manu inquit, forti et brachio excelso. Vtique in altitudine crucis eleuato brachio, quo percussit Pharaonem et exercitum eius, id est in abysso, ubi aeterno tenebrae commorantur in sinu. Et transducit populum suum in desertum, uidelicet ad consilium ab omnibus curis saecularibus 50 alienum : ibi et educit aquam de petra rupis et percutit aduersus eum armatas gentes multas, id est cogitationes iniquas, et reges fortes, id est principes aeris huius mundi. Et Seon regem Amorreorum - Amorreos Hebraico sermone extraneos interpretantur - regem ergo Amorreorum, id est extraneorum interficit 55 dominus. Et regem Basan - Basan profundum Hebraei dicunt - et regem ergo profundi, qui nos de superioribus ad inferiora uult ducere, et hunc interficit Christus et omnia regna eius, qui est inrisor, interficit; Cham enim inrisor exponitur. Ergo cum hos omnes interfecerit nobis dominus, tunc dat nobis terram 60 eorum, id est corpora nostra, in quibus illi regnabant, dat eam nobis in hereditatem; si tamen facti Israhel deum uidere per fidem et non per speciem cupiamus. Videat post haec humilitatem nostram, et liberat nos de manu omnium inimicorum nostrorum. Sic enim et in alio psalmo ait, qui liberatum se esse 65 cantauit: Humiliatus sum, inquit, et liberauit me. Videamus isti duo uersiculi qui supersunt quo intendant. Qui dat escam omni carni. Et confitemini deo caeli quasi qui dicat : Caeli, testes estis, quia omnis caro alitum, hominum, pecudum atque repentium a deo pascitur. Hoc confitemini uos, о caeli, deum dare escam 70 omni carni, aut uos homines, deum caeli credite creasse uniuersa et pascere omnia; quod anathemabilis Manichaeus denegans carnem omnem diabolo dicit auctore constare et eius ministerio ad pinguedinem saginari. Nos autem confiteamur hunc deum Font.: 43 II Cor. 5, 19. 44 utpote - uidens] cf. Gen. 32, 29.30. 45/ 46 Ex. 6, 1.6. 48/49 transducit - desertum] cf. Ex. 15, 22. 50 educit rupis] cf. Ex. 17, 6. 52/55 Seon - dominus] cf. Num. 2i, 21. 55/56 regem - profundi] cf. Num. 2i, 33. 61 Israhel - uideré] cf. Gen. 32, 29.30. 65 Ps. ГЦ, 6. 42 Israhel] Israël Lfrm 43 Israhël] Israël Lfrm 44 Aegypti] aegipti P 47 aeterno] aeternae m 49 saecularibus] saeculariis A 51 iniquas] iniquos A* 53/54 Amorreorum] amorraeorum P; Amorrhaeorum m 53 Amorreos] Amorrhaeos m 57 ducere] dicere A 59 nobis2 от. PLfrm 60 regnabant] regnabat A 61 Israhel] Israël Lfrm 63 liberat] liber« L да 65 humiliatus] humilis AP (cf. ps. СХТУ, L 12) 70 deum] dominum да; domini fr 71 quod] quae m 71 Manichaeus] manicheus AP 73 saginari] saginare A

IN PS. CXXXV-CXXXVI

225

esse caeli, qui dat escam omni carni. Et sicut iste psalmus fecit, 75 ita faciamus, ut per singula uerba confessionis nostrae cantemus : Quoniam in saeculum misericordia eius, id est dei nostri patris et filii et spiritus sancti, qui regnat in unitate deitatis ante omnia et nunc et semper et per omnia saecula saeculorum. Amen. 136

5

io

15

20

25

BABYLON confusio interpretatur, et prima confusio non fuit nisi PL 541 in parentibus nostris secundum carnem, id est in Adam et in muliere eius. In ipsis nos sedimus et fleuimus, quousque ueniret qui nos de captiuitate diaboli et ministrorum eius auferret. Haec quidem cum dicimus, non facimus praeiudicium prophetae praedicenti Assyriorum rabiem et barbaricam feritatem, qua captiui ducendi erant. Factum est et ducti in Babyloniam, et omnia quae Hieremias uir sanctus scripsit. Nobis tamen quando captiuitas euenit peccatorum, cessamus ab omni usu illo psallendi. Confusi enim sumus et Babylonia obsidet nos et non est nobis fiducia aperiendi os in laudibus dei. Ibi suspendimus organa nostra super flumina Babylonis, super adfluentias facinorum. Ibi sunt salices in medio fluminum, uirgulta quae ad ligandum faciunt, unde ligantur uites fructiferae. О domine, disrumpe uincula nostra, ut possimus hostiam tibi laudis offerre, quia illic interrogauerunt nos, qui captiuos duxerunt nos uerba cantionum, et qui abduxerunt nos hymnum. Aperiamus oculos mentis, et uidemus nobis daemonia insultantes post peccatum et quasi in his uerbis insultationum suarum uoces adhibere: Cantate sicut solebatis, psallite sicut solitum uobis erat. His nos miseri uel sicut nobis dolet fientes oculos ostendamus, si uoces proferre non possumus. Videant nos plorantes, si non possunt nos audire cantantes: Illic, inquit, sedimus et fleuimus. Ploremus quantum possumus, ut fluminibus lacrimarum nostrarum flumina Babylonis superemus. Suspensa sunt enim organa nostra, defecit uox gaudii, et non possumus cantare canticum domino in terra aliena positi. Aliena enim a deo facta sunt corpora nostra per eos, qui Font, (ad ps. CXXXVI) : 1 Babylon - interpretatur] cf. Gen. n, 9. prophetae - feritatem] cf. Am. 3, 9-n.

5/6

Trad. text, (ad ps. CXXXVI): AP Lfrm

77 et2 - sancti aт. PLfra CXXXVI, 1 add. ante commmtarium psalmi textum sec. PsaJt. GalL Lfrm Babylon] Babilon A L 6 add. absque ante Assyriorum Lfr feritatem] ferocitatem m qua] quae P 8 Hieremias] leremias m 12 adfluentias] effluentias L 18 uidemus] uidebimus m daemonia] daemones m (d. insultantes cf. Ъеитапп, p. 441) 20 add. sicut ante psallite A sicut] sic Pjr; si m 21 dolet] delet m

226

30

35

40

45

50

55

60

IN PS. CXXXVI

captiuos duxerunt nos. Veniat nobis in mentem mater nostra Hierusalem, dulcis in castitate, pura in simplicitate, lenis in correptione, munda in conuersatione. Videamus enim animo, quid perdidimus, quid inuenimus, et inter lacrimas exclamemus dicentes: Si oblitus fuero tui, Hierusalem, obliuioni detur dextera mea. Adhaereat lingua mea gutturi meo, si non meminero tui. Non habebit principium laetitia mea nisi ad te rediero. Et his dictis mugitum imi cordis gemitumque reddentes clamemus ad deum dicentes: Memento, domine, filiorum Edom, id est filiorum Esau. Inimici tui sunt, qui insurrexerunt super nos. Haec res nobis consolationem praebet, quia qui nos captiuos duxerunt tu eos numquam dilexisti. lacob dilexisti semper et Esau odio habuisti, id est seruos tuos diligis in specie lacob quem dilexisti, et filios Edom exhorres in specie Esau quem horruisti. Ecce ii, quos odisti et odis super eos quos dilexisti et diligis regnant. Exsurge, domine, memor esto impietatis eorum, quibus dicunt sibi inuicem de Hierusalem tua, quae in nobis suam caritatem infuderat. Ii inuicem secum agunt dicen- PL 542 tes: Exinanite, exinanite usque ad fundamentum, id est usque ad fidem eorum pertingite, ne iterum aedificent turres fortitudinis a fade inimici. Veni, beate, ueni, domine lesu Christe, ueni inuisibiliter contra inuisibiles, et retribue eis retributionem, quam retribuerunt nobis, et tene et adlide non solum ipsos bellatores gigantes, sed et paruulos eorum ad petram tuam, supra quam fundasti ecclesiam, ita ut non solum crimina illa ingentia, sed etiam paruulum, et quod minus omnibus peccatis esse uidetur, etiam hoc mortifices in nobis dans nobis consilia, ut peccata statim, ubi nata fuerint, adlidamus ad petram, et eadem crescere non sinamus, ne dum creuerint iterato nobis barbaricum generent. Faciemus haec, si ipse, qui est uirtus nostra, suis ita ueris mentes fingens figet definitionibus nostris cuspidem crucis suae, ut quotiens ad nos peruenerint suggerentes, confundentes abscedant. Si enim ad statuas regum aereas confugientes persequentes euadunt, quanto magis ad crucem confugientes domini lesu Christi a suis aduersariis teneri non possunt, sed per ipsum magis, qui uicit in cruce, et ipsi uictores

Rmt.: 28/29 Gal. 4, 26. Matth. 16, 18.

47/48 Ps. 60, 4.

51/52 ad - ecclesiam] cf.

29 Hierusalem] lerusalem m 30 enim от. PLfrm 32 Hierusalem] lerusalem m 39 dilexisti semper] semper dilexisti m 40 diligis] diliges PLfrm 42 ii] hi AL; hii Pfr 44 Hierusalem] lerusalem m tua] tuam P 45 ii] hi AL; hii Pfr 48 ueni1] uenite A 55 ut] ne m fuerint] fuerit A 58 ueris] uerbis L fingens от. Lfrm figet от. АР 59 cuspidem] cuspide от. L quotiens] quomodo m

IN PS. CXXXVI-CXXXVII

227

existunt. Ipsi gloria et Imperium per omnia saecula saeculorum. 65 Amen. 137

5

io

15

20

25

30

Confiteri in toto corde ille se conprobat Christo, qui totas duodecim uncias cordis sui ipsi tradiderit, et superfluis ac labentibus rebus nullam suae mentis concesserit partem. Huius confessio peruenit ad diuinum auditum. Et qui pure in conspectu hominum deo laudes obtulerat, incipit post depositionem corporis in conspectu psallere angelorum et adorare templum sanctum, id est dominum lesum Christum, in quo plenitudo deitatis inhabitat. Confitetur nomini eius, quia in nomine lesu omne genu flectitur caelestium, terrestrium et infernorum. Quid confitetur nomini sancto? Misericordiam, inquit, tuam et ueri- PL 543 tatem tuam. Nihil aliud confitetur anima deo in conspectu angelorum, nisi misericordiam qua redemptus est, et qua eruditus est ueritatem. Quam ueritatem? Hanc sine dubio, in qua magnificatum est super omnia nomen eius sanctum. Nomen enim est hoc, quod est super omne nomen. Videamus nunc, quo ordine ad hoc possit adtingi. In quacumque, inquit, die inuocauero te, uelociter exaudi me. Et quia per infirmitatem suam deminuta est anima mea, tu multiplica eam in uirtute tua. Non enim potent se ipsa eruere anima de muscipulis occultatis et de foueis caecis, in quibus regnant uitia super eos, qui inciderunt in eas. Vt ergo dominio uitiorum eripiamur, in uirtute domini confidamus, ut ipse multiplicet animam nostram in uirtute sua. Confiteantur tibi, domine, omnes reges terrae, id est omnes apostoli; qui terrenis uoluptatibus imperant, reges terrae hoc loco dicti sunt ipsi, qui audierunt uerba ex ore tuo, domine lesu Christe. Ipsi etiam cantant in canticis domino canticum. Duas res canit, unius partis uictoriam, alterius perditionem. Cantent ergo, quia magna est gloria domini, quando in altis crucis habitans respexit humilia inferorum et alta de longe cognouit. Postea enim uidit inferos et longe factus est non solum a caelis,

Font, (ad ps. CXXXVII): 7/8 Col. 2, 8.9. 8/9 Phil. 2, ю. 2, 9. 30/33 postea - caelos] cf. I Petr. 3, 18-22

14/15 Phil.

Trad. text, (ad ps. CXXXVII): AP Lfr m

64 et imperium от. m

et от. A

per] in m

per - saeculorum от. L

CXXXVII, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalterium Gatt Lfrm 8 inhabitat] inhabitet P confitetur] confltet" A ; confitemini P 17 deminuta] diminuta Afrm 19 ipsa] ipsam L m muscipulis] discipulis APLfr 20 in2] super m eas] eis APLfrm (coniea) 26 cantant] cantent m

228

IN PS. CXXXVII-CXXXVIII

sed et ab ipsa terra. Abyssi profunda descendens scidit, et quia inde reuerteretur ad superos et quia a superis remearet ad caelos. Sic ergo alta de longe cognouit, quando ambulantes nos in medio tribulationis uiuificare dignatus est uisitando, et super 35 iras inimicorum nostrorum extendit manus suas crucis patibulum perferendo, quando saluauit nos dextera eius. Ipsi dicimus : Domine, retribue propter me. Propter me enim et natus et passus es, domine; misericordia tua in aeternum. Non enim temporali nos beneficio redemisti, sed aeterno tuae misericordiae 40 auxilio liberasti. Opera manuum tuarum non omittas. Opera manuum tuarum sumus, quia factura tua sumus ; et quia opera manuum tuarum per opera manuum nostrarum fuerant interempta, manus tuae pro peccatis nostris cruci adfixae sunt, ut opera sua, quae per lignum concupiscentiae perierant, ipsae 45 manus quae tunc creauerant, ipsae nunc per crucis lignum iterum repararent in passione domini nostri lesu Christi, qui regnat cum patre et spiritu sancto per omnia saecula saeculorum. Amen. 138

DOMINE, probasti me, quando ad militiam tuam adcessi, et PL 544 cognouisti me militem tuum esse quando pugnaui. Quis autem sit miles dei, indicat beatissimus Paulus, cum illum adprobat dei esse militem, qui se a negotüs saecularibus tollit. Verum 5 quoniam de moralibus paene omnibus psalmis instituimus mysticum, nunc in Petro apostolo declaremus adfectum. Domine, probasti me, me quando uocasti, cognouisti, cognouisti quando praesumpsi et ausus fui dicere: Etiamsi me oportet mori tecum, non te negabo. Tu autem cognouisti omnes cogitationes meas a io longe antequam eas cogitarem. Semitam meam et directionem meam inuestigasti, et omnes uias meas praeuidisti et probasti, quia non erat dolus in lingua mea cum dicerem: Etiamsi me

Font, (ad ps. CXXXVIII): 3/4 illum - tollit] cf. II Tim. l, 3.4. domine - cognouisti] cf. loh. i, 42. 8/9 Matth. 26, 35.

6/7

Trad. text, (ad ps. CXXXVIII): AP Lfrт Л1Ф

31 et1 am. m scidit] sciit AP 32 reuerteretur] reuertentur Lfr superis] superbis m 39/40 tuae misericordiae auxilio] auxilio tuae misericordiae PLfrm 42 fuerant] fuerat A 44 quae] quia A 45 creauerant] creauerat Pfr CXXXVIII, 1 add. ante commentariumpsalmi textum sec. Psalt. GalL Lfrm; Domine probasti me et cognouisti me, tu cognouisti sessionem meam I Ф 5 quoniam] quam A 6 adfectum] effectum m 7 cognouisti1 от. Л I Ф 8 oportet] oporteat m 9 л от. m 12 add. et ante quia m

IN PS. CXXXVIII

15

20

25

30

35

40

229

oportet mori tecum, non te negabo. Tu autem firmasti me et posuisti super me manum tuam. Firmasti me de tua praescientia, quod essem negaturus, et posuisti manum tuam super me, ut peccatum lacrimae sequerentur. Mirabilis facta est praescientia tua ex me ; confortata est, et non potero ad eam, conatus sum non negare, promisi me etiam mori magis eligere quam negantis crimen incurrere, sed praescientia tua ita confortata est, ut non potuissem ad eam. Quid nunc faciam ? Negaui dominum et magistrum, nec, ut quidam opinantur, hominem negaui. Ego illum negaui, cui dixi : Tu es Christus filius dei ; illum negaui quem pedibus ambulantem super undas expertus sum, illum quem uoce sola uidi uocantem mortuos de sepulchro, illum quem caelis patentibus uidi cum Moyse et Helia et uocem super eum patris de caelo : Hic est filius meus, ipsum audite, illum qui caecos tactu suo inluminauit, qui uerbo leprosos mundauit, qui iussu daemonia expulit et multas uirtutes suae deitatis PL 545 ostendit. Quid nunc facimus, Nouatiane? Perdimus apostolum Petrum an recipimus reuertentem ad Christum ? Ecce Christus eum recepit, tu eicis. Sed clamat contra te Paulus: Si deus iustificat, tu guare condemnas ? Dicis certe baptizatis non debere paenitentibus subueniri. Ecce apostolo paenitenti succurritur, qui est episcoporum episcopus, et maior gradus redditur ploranti, quam sublatus est deneganti. Quod ut doceam, illud ostendo, quod nullus apostolorum nomen pastoris accepit. Solus enim dominus lesus Christus dicebat : Ego sum pastor bonus, et iterum: Me, inquit, sequuntur oues meae. Hoc ergo nomen sanc tum et ipsius nominis potestatem post resurrectionem suam Petro paenitenti concessit; et ter negatus negatori suo hanc quam solus habuit tribuit potestatem, ut non solum recuperasse quod amiserat probaretur, uerum etiam et multo amplius pae

Font.: 18/19 promisi - incurrére] cf. Matth. 26, 35. 20/21 negaui magistrum] cf. Matth. 26, 69-74. 21 quidam opinantur] cf. Ambrosius, Exp. Euang. sec. Lucam, X, 82-84 • CC Щ, P- 3¿9 sq., 1. 787 sqq. 22 Matth. 16, 16. 23 quem - sum] Matth. 14, 25. 23/24 illum - sepulchris] cf. loh. n, 43.44. 24/25 illum - Helia] cf. Matth. 17, 3. 26 Matth. 17, 5. 27 qui - inluminauit] cf. Matth. 9, 29. qui - mundauit] cf. Matth. 8, 2.3. 28 qui - expulit] cf. Matth. 8, 31-32. 29/75 quid - locutus] cf. Ambrosiaster, Quaest. vet. et non test. с. Ю2. 31/32 Rom. 8, 33.34. 37 loh. 10, n. 38 loh. IQ, 4. 38/40 hoc - concessit] cf. loh. 2i, 15-17.

13 oportet] oporteret m 13/14 firmasti] formasti m 17 et от. APfrm 22 dei] uiui add. A I Ф (sed cf. L ff) 24 sola uidi] uidi sola m sepulchris Л1Ф 25 Moyse] Mosen L; Moysen Pfr Helia] Helian PL/r; Elia m 29 facimus] faciamus A Lfr Nouatiane] nouitiane A ; nouatione L 35 quam - deneganti от. I' est] sum AP; от. Л I' Ф 40 ter от. m 41 tribuit от. Л I Ф

230

45

50

55

60

65

70

75

IN PS. CXXXVIII

nitendo, quam negando perdiderat adquisisse. Hoc magister bonus in electo discipulo formauit exemplum, ut omnis discipulus Christi sicut integro animo peccato oportet ut renuat, ita integro animo paeniteat, si euenerit ut delinquat. Nec sibi noxiam permittere debet ut crescat, quia tanto citius uincitur, quanto et citius repugnatur. Certe omnis sanctitas ad deum ducit, et оптe peccatum ad diabolum. Et sub domino bono positi quomodo credimus nobis possibilitatem ad diabolum eundi concessam et reuertendi ad dominum denegatam ? Addo aliud : Certe hominem per peccatum a se recedere deus non uult, et peccatorem ad se uenire deus uult, et si illud potuit fieri, quod deus non uult, quanto magis hoc poterit fieri, quod deus uult ? Ideo denique cogitatio peccati non est a deo prohibita per naturam, sed per imperium praeceptorum, ut laboris ei pugna incumbente praemium de certamine proueniret. Voluit enim deus homini opens fatigationem relinquere, ne in aliqua detrimenti parte praemium inpediret. Duos certe bonorum et malorum populos esse nemo qui nesciat : bonos dicimus credentes et pessimos non credentes, non credentes esse sub diabolo et credentes esse sub deo. Magna praedicatio tua, o Nouatiane, qui seruum diaboli ad te uocas et seruum dei a te repellis, quasi qui uelis deum lucrari, quod non habet, et perdere, quod habet. Hoc adicias et illud, quod possit deus mortuos suscitare et infirmos saluare non possit. Nam increduli mortui sunt, et credentes, licet peccatores sint, uiuunt in infirmitate sua. Et si saluator noster habet, immo quia habet peritiam mortuos suscitandi, quomodo non habet quaecumque fuerint infirmitates curandi ? Ex utroque latere blasphematur a uobis, qui paenitentibus negatis effectum. Si enim posse eum docetis infirmitates animae curare sed nolle, impium arguitis. Si uelle et non posse eum forsitan dixeritis, a deitate excluditis; et manet uobis ex utroque latere condemnatio, cum negatis familiae dei pereunti posse succurri. Hactenus cum Nouatiano sim locutus. Reuertamur ad apostolum paenitentem et flentem amarissime atque dicentem: Quo ibo a spiritu tuo et quo a facie tua fugiam? PL 546 Scio, quia tu es Christus filius dei, quam scientiam non mihi

Font.: 78/79 Matth. 16, 16.17.

44 discipulo - omnis от. APLfrm exemplum] electum Z* 44/45 discipulus] discipulo A 45 sicut] si m; от. Л peccato] peccata A ; peccat P; peccet Lfrm 46 add. rem post sibi Л I Ф 47 noxiam] noxam m quia] et quae APLfrm 48 deum] dominum A 49 sub] de L, 53 et от. frm si от. т 54 deus от. Л 1 Ф 56 ei] eius P* 58 enim от. L 60 add. est ante nesciat m Л 62 Nouatiane] nouatione^64 lucrari] lucrare A*Pfr; luctare A1 65 hoc] hue APLfr 67 si от. A 70 a от. PLfrm

72 non от. L*

77 a] ab A

IN PS. CXXXVIII

231

reuelauit caro et sanguis, sed pater tuus qui in caelis est. Quo 80 fugiam, qui te deum noui et omnipotentem agnoui ? Si in caelos ascendero, tu illic es, si descendero, in infernum ades. Ibi enim per passionem specialiter descendisti, ubi per potentiam tuam sicut ubique generaliter praesto es. Si sumpsero pennas meas ante lucem. Pennas hoc loco pro cogitationibus posuit, quae 85 repentino uolatu ubique sunt, in caelo, in terra, in abysso, et ubicumque finiunt maria. Si ergo, inquit, et ibi ante lucem resurrectionis tuae uadam, ubicumque inaccessibilitas solet fugitiuum abscondere, ut illuc ire possim, manus tua deducet me, et quasi fugitiuum tenebit me dextera tua. Ante lucem hic ante 90 resurrectionem posuit saluatoris. Quia in tenebris fuit omne saeculum iacente domino in sepulchro, in quo tempore paenitentia Petri apostoli agebatur, in qua etiam dixit: Forsitan tenebrae conculcabunt me. Et tribus negationibus suis tres fugarum partes clausas esse sibi si fugeret memorabat, in caelo, 95 in inferno et in postremis maris. Ergo negare tenebrae sunt et fugere conculcatio tenebrarum, - hoc timens, ne ab eis conprehensus ab ipsis tenebris calcaretur quasi tenebris subiectus operibus esset deditus, tenebrarum habens reatum perennem, iuges lacrimarum, dolores aeternos. Hoc enim modo conculcant zoo tenebrae mortis huius, qua corporaliter morimur. Si uero moriens, inquit, non conculcabor a tenebris, sed ad delicias sanc torum adtingo, nox ipsa mortis inluminatio mea erit in deliciis meis. Ibi enim habebo lucem meam, Christum meum, qui non patitur obscuritatem tenebrarum, in cuius conspectu nox sicut 105 dies inluminabitur. Sicut tenebrae eius sunt, ita et lumen eius. Hoc contra Manichaeum qui dicit: Alterius principis sunt te nebrae, alterius principis lux est. De nostro autem deo et cantamus et credimus, quia sicut tenebrae eius sunt, ita et lumen eius est. Tenebrae enim non omnibus creaturis obscurum no faciunt. Siquidem et ferae paene omnes, sed et cattae noctium nullum patiuntur obscurum; sed et aues multae sunt, quae in noctibus uolant. Vnde docetur naturam oculos nostros a creatore

Fönt.: 80/83 si - es] cf. I Petr. 3, 19.

86 ibi ante] in яг 88 ut] et A I Ф illuc] illic A 90 posuit от. L 92 dixit] dixi m; dicit A I Ф 94 sibi si] si ibi Lfrm; sibi AP 95 negare tenebrae] tenebrae negare PLfrm 98 esset] esse A habens] habeas m perennem] perenne APLJr 99 dolores] doloresque Л F Ф conculcant] conculcabunt PLfr; conculcantur m 100 tenebrae] tenebris A qua] quia A* 102 mea »да. да 105 sunt от. PLfrm 106 Manichaeum] manicheum APL 110 cattae] garte A; gattae P; cartae Lfrm; scati A; cati Z1 (cf. F.

Capponi, Omitbologia Latina, p. ijf-iji)

112 docetur] docemur APLjrm

232

n5

MO

125

130

135

140

145

IN PS. CXXXVIII

hanc esse sortitam, ut in tenebris uidere non possint ; deus enim ad requiem hominum noctes instituit, ut generationi humanae quieti possit esse consultum. Ipsius ergo sunt tenebrae, cuius est lux, quod Manichaeus negat. Ipse est etiam creator corporum nostrorum, contra quod suscipit, cui in praesenti paenitens Petrus dicit: Tu possedisti renes meos, qui suscepisti me ex utero matris meae. Sicut in ore dum loquimur et in opere aliquo dum operamur cordis nostri cogitata ostendimus, ita quod in corde cogitamus antequam dicendo uel operando pandatur, a renibus gignitur, secundum illud, quod in alio psalmo dicimus deo, quod non solum corda, sed et renes scrutetur. Cum ergo dicit paenitens deo: Quoniam tu possedisti renes meos, dicit ei: Quia ita tibi in me nihil occultum est, ut non solum cogitata, quae sunt in corde consideres, sed et cogitanda quae sunt in PL 547 renibus cernas, tu, domine, qui suscepisti me ex utero matris meae, ita ut quicquid ab ortu meo semisonis balbutientis infantiae uerbis aliquid forte peccaui cognoscas. Etiam in hoc confiteor, quia terribiliter mihi mirificatus es ; mira opera tua, quae oculis meis uidi et te exercente, domine lesu Christe, cognoui et anima mea nouit nimis. Intus in me est quod credidi, non in superficie uerborum, sed intus et uisceribus animae, quod ita esse tibi non est occultum. Siquidem tibi occultum non est, nec os meum, id est ossum meum, quod fecisti in occulto. Si ergo os meum tibi occultum non est, quod occultum esse naturaliter uoluisti, quid erit ante te occultum in corde quod manifestari iussisti ? Ad altiora ducimur, cum de ossibus et substantia quae in inferioribus est terrae tractamus. Agitur enim hoc loco, quod dum dies resurrectionis aduenerit : Vbicumque, inquit, fuerit os meum et ubicumque in inferioribus terrae fuerit substantia mea, inperfectum meum uidebunt oculi tui. Inperfectum meum carens neruis, carens cute, spiritum non habens, hoc uidebunt oculi tui, quia solo aspectu tuorum oculorum exsurget. In libro enim resurrectionis omnes homines qui nati sunt, omnes scribuntur, quotquot a die formabuntur, et nemo in eis qui ibi Font.: 122/123 secundum - scrutetur] cf. Ps. 7, 10; ibd. 26, 2; 1er. n, 20; Apoc. 2, 23. 137/138 quid - iussisti] cf. I Cor. 4, 5. 144/147 in - sit] cf. Apoc. 20, 12-15.

113 sortitam] sortitos APLfrm 114 generationi] generations APLfrm 115 quieti] quiète A 116 Manichaeus] manicheus Lfrm 118 dicit] ait m 124 possedisti] possides A Л Ф 126 consideres] consideras A 130 add. et ante quae A 131 exercente] exercere m 133/134 sed - occultum1 от. А* 136 add. nee ante os APLfr occultum2 от. APLfrm non от. АРLfr 137 uoluisti] uoluisPLfr 140 dum от. APLfrm 142 inperfectum - tui от. Л 1 Ф 143 neruis] neruos PLfrm cute] cutem PLfr m 144 tuorum oculorum] oculorum tuorum m 146 a die] ad die Pfr; autem dies L ; ad diem m

IN PS. CXXXVIII

150

155

160

165

170

175

180

233

scriptus non sit. In quo libro mihi non sunt in amore et in honore nisi soli amici tui, deus. Nimis enim confortati sunt principatus eorum. Siquidem participes eos tui esse aeterni imperii repromittis, nec, ut haeretici dicunt, non debuit mundus subsistere per eum, qui praescius erat homines per peccata sua et scelera ad aeternum gehennae incendium destinandos. Si ita putatis debuisse fieri, consultum magis reis iudicatis esse quam sanctis. Si enim mundus a suo fuisset transitu reuocatus, nullus fuisset sanctorum particeps regni. Et dum prouidebatur malis, ne ad interitum deuenirent, inpediebatur bonis, ne ad gloriam peruenirent. Et ut non perirent pro merito suo mali, hanc boni accipiebant sententiam, ne uel temporalem uitam susciperent, quibus debebatur aeterna. Nos autem cum propheta gaudeamus in sanctis dei et cum apostolo dignis honoribus amicos domini recordemur, quorum tantus est numerus, ut super arenam multiplicati esse noscantur. Quid nunc si occidit dominus peccatores? Occidit Neronem et post eum omnes uiros sanguinarios, qui sanctos domini occiderunt. Si uestrum, o haeretici, deus secutus esset consilium, ne perirent Nero aut Diocletianus uel ceteri interfectores sanctorum, non fecisset nec apostolos nec martyres nasci essetque par iudicium in iniustis et iustis, ut omnes una praeueniens sententia, per quam simul omnes uiderentur ante puniti quam nati. Sed uos, o uiri sanguinum, declinate a nobis, qui dicitis, quia uanum acceperint homines ciuitates suas, hoc est sine causa sunt mortales effecti et omnia cum mundo pereunt et ipsa perditio. Non ita est, omnes in libro scripti sunt. Omnes resurgunt, sed aliis dabitur odor uitae in uitam aeternam, aliis odor mortis in mortem perpetuam, ubi deueniunt hi de quibus dicitur: Nonne qui te oderunt, deus, PL 548 oderam illos, et super inimicos tuos tabescebam. Haec Petrus in ecclesia loquitur et ecclesia in Petro pronuntiat: Perfecto, inquit, odio oderam illos, inimici facti sunt mihi, et ideo his anathematizatis : Proba me, inquit, domine, et scito cor meum, quid de te sentiam, quid de te credam interroga me, et scito semitas meas, sit tibi sollicitudo de ecclesia tua et de ouibus tuis, et uide, si uia iniquitatis diabolus est, qui se ad ambulan-

Font. : 149/150 participes - repromittis] cf. Matth. 25, 34. 151/152 homines - destinandos] cf. Matth. 25, 41. 161/162 quorum - noscantur] cf. Gen. 22, 17 (cf. Otto, Spridmiirter, 786). 173/174 II Cor. 2, 15.16.

148 soli от. APLfrm 156/157 inpediebatur - et от. Л I Ф 163 occidit] occidat PLfr 166 interfectores] infectos A 167 ut] et m 168/169 uiderentur] uidentur A* 170 acceperint] acciperint APL 176 oderam illos] odio habui APLfrm 180 sentiam] sententiam A 182 add. et de pastoribus tuis post tuis Л I Ф

234

IN PS- CXXXVIII-CXXXIX

dum in ea in incredulis et haereticis praebet: Vide, inquit, in populum tuum, ne sit aliquis, in quo uia iniquitatis iter erroribus 185 praebet. Et excludens uiam iniquitatis deduc me in uiam aeternam, ut portae mortis et inferi non praeualeant mihi, secundum uerbum tuum, domine lesu Christe, qui regnas cum patre et spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. 139

5

io

15

20

CAVENDVM est, ne quando sensus noster illuc uadat, ubi genuino motu laus creaturae consistit. Malus enim per creaturam nec ipse est diabolus. Quod si per naturam nec diabolus malus est, quanto magis homo malus agendo, non nascendo probabitur? Nam omnis natura opus est dei. Omne autem peccatum opus est contemptoris, quod et ipsum peccatum non sui natura malum est. Malum enim illud non facit sola operatio, sed praeuaricatio. Quoniam prohibita dum geruntur, et eius qui prohibuit iudicio destinantur irae, increpata damnantur. Denique et ipsa prohibita et in bonis et in malis rebus reum faciunt perpetrantem. Nam homicidium summum malum in hominibus et misericordia summum bonum obtinet locum, quod utrumque uocatur in crimen. Nam et Cain cur occiderit, a facie dei proicitur, et Saul cur non occiderit, a regno eicitur. Ista forte apud ueteres dicas potuisse constare, nunc uero in quauis per sona misericordia probatur esse uirtutis, cum e contra doceamus PL 549 grauius puniri spiritali nunc iudicio, quam antea puniti sunt ferro. Nam ferro tollitur uita ut multum quinquaginta annorum. Anathematis autem caede et uita aeterna eripitur et mors perpetua inrogatur. Eum autem, qui pepercerit haeresiarchis aut praedicatoribus falsitatis et non eos gladio fidei suae iugulauerit, hoc ei euenire quod euenit Sauli, quis ambigat ? Aut qui misericordiam suam putauerit se in haeresi permanentibus ex-

Font.: 186 Matth. if>, 18. Font, (ad ps. CXXXIX): 13/14 Cain - proicitur] cf. Gen. 4, 8.16. Saul - eicitur] cf. I Reg. 15, 2-23.

14

Test, (ad ps. CXXXIX): 20/25 qui - exclusas] Eulog. mem. i, 20 (PL n5, 753D).

Trad. text, (ad ps. CXXXIX): AP Lfrm

185 praebet] praebeat frm ; praebes Ф CXXXIX, 1 add. ante cammentariiim psalmi textum sec. Psaít. Gatt LJrm nascendo] nascendo non A 14 eicitur] iecitur P; excluditur m

4 non

IN PS. CXXXIX

235

hibere, quis neget simili modo a regno dei excludi, sicut Saul a 25 regno humano probatur exclusus ? Quis autem dubitet Cain esse participem, qui iustum per inuidiam ausus fuerit condemnare, siquidem auctoritas apostolici sermonis adfirmet, quod omnis qui oditfratrem suum homicida sit ? Libra ergo iusti iudicii aequali lance perpensa et nocentem dum interficit et liberat innocentem, 30 ostendit et misericordiam iniustam in impio et pio caedem crudeliter inrogatam. Cum ergo arguitur factum in impio, deus contemptor ostenditur, in quo non pro qualitate humani operis, sed pro auctoritate diuini imperii quae sunt perpetrata, si sunt prohibita iure damnantur, si iussa sunt iure laudantur. Nam 35 homicidium in Abel malum, in Goliath bonum est. Et mendacium in ludith bonum, contra Susannam malum est. Et usus coniugii in coniugibus bonus est, in adulteris malus est. Et astutia serpentina contra malos bona est, contra bonos mala est. Et omne opus etiam sanctum praesumptio crimen est, 40 etiamsi mysteriis ipsis uideatur aptatum. Quid enim tam sanc tum quam communionem Christi percipere? Et quid tam iniquum quam si non baptizatus eandem sumat? Aut quid tam magnificum quam sacramenta diuina conficere ? Et quid tam perniciosum quam si ea is conficiat, qui nullum sacerdotii 45 gradum accepit ? Data ergo occasione sapienti fecimus ex omni parte manifestum omne malum non esse, nisi quod fieri prohibet deus, nec bonum nisi quod fieri praecepit deus. Cum ergo uel prohibita perpetrauerit homo uel iussa contempserit, actio eum efficit malum. Et ideo cum dixisset: Eripe me, domine, ab 50 homine malo, eius malitiae actiones exposuit, ut malos homines non naturae qualitas, sed operationum nequitia manifestet. Ait enim: Domine, libera me ab his, qui cogitauerunt malitias in corde. Cessat generationis adcusatio, ubi cogitationis prauitas increpatur. Tota, inquit, die constituerunt proelium. Cum audis 55 proelium, pugnantes caue, siue quos uides siue quos non uides. Nam et istos quos uides per illos scias, quos non uides excitatos. Quos enim uides homines sunt, quos autem non uides spiritus nequam sunt. Age ergo et pugnantibus pugna. Et si auxilium Font.: 27/28 I loh. 3, 15. 35 homicidium - Abel] cf. Gen. 4, 8. in Goliath] cf. I Reg. 17, 49-51. 35/36 mendacium - ludith] cf. ludith 9-13. 36 contra Susannam] cf. Dan. 13. Test.: 58/66 age - inimicos] Eulog. mem. i, 21 (PL n5, 75ÖA).

24 excludi] exclusi A 27 adfirmet] adfirmat A 32 contemptor] contemptus LJrm 35 Abel] habel A Goliath] goliat A ; goliad Lfr 36 ludith] iudit A 42 si от. АР eandem] eadem Lfr 44 ea] eam A sacerdotii] officii m 50 eius malitiae actiones] actiones eius militiae m 51 nequitia] nequitiam AP 53 generationis] generationes AP 56 quos2] quod L

236

IN PS. CXXXIX

poscis a rege, te repugnantem ostende. Linguae contra te pug60 nant, quas acuunt haeretici sicut serpentes. His et tu esto sicut serpens astutus et te simplicem ut columbam esse ciuibus tuis, id est catholicis solis ostende. Ceterum haereticis et cunctis contra ueritatem uenientibus ipsis serpentibus esto astutior. Noli timere, iussum tibi est a domino tuo: Tam bona est astutia contra PL 550 65 malitiam, quam benigna simplicitas circa iustitiam. Occide haereticos et domini tui spiritali gladio interfice inimicos. Quid enim faciunt inimici dei, id est inmundi spiritus ? Volunt excludere de templo suo deum, id est spiritum sanctum. Et ipsi ibi uolunt habitare, id est in te. Templum dei tu es. Et quid conantur 70 haeretici ? Volunt excludere a te ueritatem et in te intus fallaciam claudere. Occide utrosque et adsertiones falsas adsertionibus ueris exsupera atque suggestiones daemonum diuinae legis sententiis uince. Verum quia daemonia ieiuniis et orationibus superari posse didicisti, tene ordinem belli et sicut te praesens 75 psalmus edocet. Absconderunt enim superbi laqueos mihi. Quare superbi ? Quia contemptores dei. Quomodo absconderunt ? Fa ciunt dulce uideri, quod amarum est, et aestimari bonum, quod malum est. Et funes tetenderunt in muscipula pedibus meis. De pedibus mentis euidenter instrueris, quibus funes sunt ten80 sae. Adsertiones haereticorum cum syllogismis uincula conantur innectere gressibus sanctis, ut uideantur tibi uera esse, quae falsa sunt. Funes etiam sunt suggestiones daemonum, quibus qui consenserit ligabitur ab eis: luxta semitam, inquit, scandalum posuerunt mihi. Semitam ambulanti castitatis occurrit 85 fornicationis stimulus. Semitam ueritatis eunti occurrit adsertio falsitatis. Quid ad haec ? Clama : Obumbra, domine, super caput meum in die belli; tu mihi esto galea tegens caput, ut non tradar in desiderio peccatorum. Cogitauerunt enim aduersum me. Non tradas me, ne umquam exaltentur. Caput circuitus 90 eorum, sed labor labiorum eorum operiat eos, ut de suis sibimet adsertionibus conuincantur, uerbi gratia dicunt daemonia suggestionibus suis: Dulcis amplexus, suaue osculum, delectabilis fornicatio. Ego dicam eis: Vnius horae, immo unius puncti delectamentum est, sed et aeternae mortis interitus. Dicunt 95 uerbi causa haeretici adsertionibus suis: Pater maior est, filius minor. Ego respondeam: Qui maior est, senescit et deficit, qui Font.: 60/61 Matth. 10, 16. I Cor. 3, 16-17; II Cor. 6, 16.

66 domini - inimicos] cf. Eph. 6, 17.

69

68 deum] dominum m; dominier 71/72 adsertionibus] adsertiones A* 74 et от. m 75 enim от. A* 76 absconderunt] absconderant AP 76/106 faciunt - adsertor от. А 80 cum syllogismis] nunc putant syllogismis defendi fidem> i. mg. 81 ut] et P* 89 exaltentur] exaltetur P* 94 et] est m

IN PS. CXXXIX

IOO

105

no

n5

MO

125

130

237

minor est, iuuenescit et similiter grandescit, ut desinat. Deus autem nec minor nec maior est, quia sicut finem non habet nec initium habuit. Semper fuit inmutabilis pater et semper fuit, cuius esset pater nec umquam fuit sine spiritu sancto. Ac per hoc pater numquam fuit sine bonitate, quae est filius, numquam fuit sine sanctitate, quae est spiritus sanctus. His itaque adsertionibus tuis labor labiorum eorum operiet eos, et cadent super eos carbones ignis in spiritibus inmundis, et exurantur in haereticis et schismaticis, ut ad suum dominum reuertantur. Quod si permanserit in adsertionibus suis peruersus adsertor, et uir linguosus non directus fuerit super terram, id est dum est in corpore, non direxerit uir linguosus ab adsertionibus prauis linguam suam, iniustus effectus iniustitiae suae eum sententia comitabitur talis, ut eum mala capiant ad interitum sempiternum. Cognoui enim, quoniam faciet dominus iudicium inopum, eorum sine dubio qui simpliciter incurrunt, qui inopia sensus fatigati uenenosos cibos haereseos in esca percipiunt. Quid ergo putamus, quod iudicium futurum istos solos percutiat, qui PL 551 uenenosas escás esurientibus tradunt ? Ego aestimo, quod ad illos magis adtendat sententia, qui eos cibo salubri non reficiunt. Si enim catholici doctores reficerent, haeretici subripere non ualerent. Vnde iste sermo conminantis iudicium plus ad nos quam ad illos adtendit. Nos enim, nos inquam isto comminationis stimulo excitamur, quo facturus legitur deus iudicium inopis et uindictam pauperis. Siquidem, ut propheta testatur dicturus est: Ecce, lac comedistis et lanis cooperiebamini, et oues meae a lupis inuasae sunt; et dum non procurastis pascua salubria, ab inimicis meis eis sunt herbae morbidae procuratae. Caueant ergo omnes, qui possunt escas utiles esurientibus dare. Caueant, inquam, quia si ab ipsis uitales non acceperint cibos, ab hostibus mortales accipient, et iudicabimur in iudicio, quo erit iudicium inopum et uindicta pauperum. Tunc sine dubio, quando iusti confitebuntur nomini sancto, et habitabunt recti cum Christo, qui regnat cum patre et spiritu sancto per omnia saecula saeculorum. Amen.

Font.: 122 Ez. 34, 3.

108 direxerit] direxit A

122/123 oues - sunt] cf. Ez. 34, 5.

110 mala] male L

capiant] cooperiant Lfrm

112 qui2] quia L 115 quod от. т 116 adtendat] tendere m sententia] sententiam m 117 doctores] audi episcope fr i. mg. 119 adtendit] adtingit m 123 salubria] salubre АР 127 accipient] accipiunt P* et] ut A quo] quae A; quod m 128 uindicta] uindictam P*Lfr 129 recti от. А*

238 140

5

io

15

20

25

30

IN PS. CXL

ORDO psalmi, qui finem accepit, in praesentis psalmi extenditur textum. Ibi enim dixit: Eripe me, domine, ab homine malo et cetera ; hic : Domine, clamaui ad te, exaudi me. Et ut ostenderet se de haereticis dixisse, qui cogitant malitias in corde, hic dicit : Non declines cor meum in uerba malitiae, sed pone custodiam ori meo et ostium circumstantiae labiis meis, ne forte, dum studio defendendae ueritatis conor, multos proferre sermones offendam et habeam partem cum hominibus operantibus iniquitatem. Sed quia hoc rogo, ut non communicer cum electis eorum, praesta mihi correptionem tuam, ut sit iustus mihi imperans, cuius meus error corrigatur exemplo. Inconparabile donum dei est, quando nobis quicumque super faciem terrae iustus ostenditur. Habet deus diues in omnibus, habet, inquam, PL 552 habet seruos et benignos et iustos, sed non sumus digni notitiae eorum. Beatus, cui conceditur dei famulum nosse, qui corripiat in misericordia et increpet in amore dei. Vae autem mihi et meis similibus, quia inuicem nobis oleo capita inpinguamus et adulantes nobis inuicem in praesenti positi sanctos nos uocamus et nonnos. Absentes uero nos ita mordemus atque percutimus, ut recte canibus conparemur. Horum, inquit, oleum, id est horum adulatio non inpinguet caput meum. At magis oratio mea in beneplacitis eorum, id est oro, ne placeant mihi quae beneplacita sunt eis, qui absorpti sunt iuncti petrae. ludices eorum iuxta petram sunt haeretici, non super petram ; nam si super petram erant, absorberi non poterant. Nunc autem fundamentum petrae solidae relinquentes, iuxta ipsam petram fabricant in arena, ubi nidos suos construentes cum suis paruulis absorbentur. Non se, inquit, excusent, sermo propheticus, sed audiant uerba mea, quoniam poterunt. Habent sensum, ingenium, intellegentiam. Audiant uerba mea, tollant sua uerba. Audiant, aperiant auditum suum uerbis meis. Sicut crassitudo terrae eructuat super terram, ubicumque macra terra est et sabulo arenaeque permixta, non excrepat - pinguis autem terra ita se aperit, ut quasi

Font, (ad ps. CXL) : 2 Ps. 139, i. 7, 24-27.

23/27 indices - absorbentur] cf. Matth.

Trad. text, (ad ps. CXL): AP Lfrm

CXL, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm finem] fidem Lfr 3 et от. A* 16 increpet] increpat P* 19 percutimus] percutimur A 21 inpinguet] inpinguat APLfr 24 petram] petra A 25 absorberi] absorbui A; absorbi P; absorbier Lf 27 absorbentur] absorbuntur AP 28 excusent] excuset AP 29 poterunt] potuerunt PLfrm 32 est от. A 33 excrepat] excrepuit A ; excrepit PLfrm (conùcï) terra] terrae A*

IN PS. CXL

239

os suum caelo apertum ostendat, ut quicquid e caelis fuerit 35 missum, sitienter excipiat - ita, inquit, isti audiant uerba mea sicut crassitudo terrae eructuat in fruge frumenti, uini et olei, et quam pinguis sit infra se, super se eructuat. Dissipata sunt ossa nostra secus infernum. Graecus dicit ossa eorum. Siue ergo nostra siue eorum ossa secus infernum posita dissipantur. Sicut 40 cera secus focum posita mollescit, in foco autem missa liquescit et deperit, ita ossa nostra secus infernum posita mollescunt, in inferno autem missa liquescunt. Nam iuxta infernum sunt, quando iuxta illos sumus, qui nobis fomitem tribuunt delinquendi siue quando illis cogitationibus non resistimus, quae se 45 ingerunt turpiter menti, siue quando societatem nostram diuersitas sexus inquietat, siue quando talibus iungimur, quibus Christianae regulae non placet cursus, siue quando iungimur haereticis et quasi sub specie amicitiae cum his uidemur inire conflictum et non aperta fronte ut Romani contra barbaros 50 repugnamus. Ibi dissipantur ossa nostra iuxta posita et secus infernum conlocata. Si uero uni horum per ipsam uicinitatem fuerimus adiuncti, non solum ossa, sed et ipsa anima dissipatur. Dicamus ergo cum clamore: Ad te, domine, domine, oculi mei, in te speraui, non auferas animam meam, non eam auferas de 55 libro uitae, ubi sunt catholici, et in libro mortis inseras, ubi haereticorum conuenticula condemnantur, sed custodi me a laqueo, quem statuerunt mihi, et ab scandalis operantibus iniquitatem. Ibi enim retiaculum tetenderunt, ut in uno de quibus supra diximus capiant ibi, ubi cadunt peccatores, a quibus his 60 alienus effectus singulariter uiuam donec exeam siue transeam. Melius est enim mihi solitaria conuersatio habens uitam, quam ut in multitudine conuersatus mortem incurram. Singulariter PL 553 uiuendum est, ubi societas uitae praesentis aeternae uitae commodis aduersatur, cuius retiaculo oremus instanter, ut dirigatur 65 oratio nostra in conspectu dei sicut thymiamatis incensum. Sic enim in Graeco psallitur: Dirigatur oratio nostra in conspectu dei sicut thymiama, id est ut in odorem suauitatis sacrificium nostrae orationis accipiat. Sacrificium nostrum uespertinum sit, id est iuxta finem lucis huius, qua hora ab hac luce migramus. 70 Tunc enim in sacrificio uespertino sumus, ibi est tota nostrae cogitationis ponenda intentio, ut leuantes manus nostras in signo crucis, dum ad dominum pergimus, gratulemur in Christo lesu domino nostro, qui in unitate deitatis uiuit et regnat cum patre et spiritu sancto per omnia saecula saeculorum. Amen. 34 caelo] caëlum L 40 missa] massa P* Lfrm 42 inferno] infernum AP* missa] massa LJrm sunt] sint A 52 dissipatur] dissipantur A * P* 54 non1] ne A 57 ab] a m operantibus] operantium Lfrm 59 his от. A 62 ut от. АР in от. АР* 66/67 in conspectu dei от. А 69 finem] fidem Afr 70 sacrificio uespertino] uespertino sacrificio A 74 per omnia - saeculorum от. L

240 141

5

io

15

20

25

30

IN PS. CXLI

CVM a facie Saulis lateret in spelunca Dauid profugus, istum psalmum legitur cecinisse. Voce, inquit, mea ad dominum clamaui et uoce mea dominum deprecatus sum. Effundo in conspectu eius orationem meam et tribulationem meam ante ipsum pronuntio. In defectu enim, ait, spiritus mei, ibi cognouisti semitas meas. Ibi clama, o Christiane, ibi effunde in conspectu dei orationem tuam, ibi tribulationem tuam pronuntia, non perditis rebus, non facultatibus, non agrorum finibus uel his, quae nobis deposito corpore necessaria penitus non sunt, sed in defectu spiritus tui ibi esto sollicitus. Ibi enim cognoscuntur semitae tuae. Defectus spiritus nostri est, quando nos carnalium rerum necessitates aut delectationes inuadunt. Ibi enim absconditi sunt laquei nobis a diabolo et ministris eius. Tunc consideramus ad dexteram, id est ad lectionem, ad orationem, ad psalmum, et non delectamur, sed sic redimus maesti, ut nec nos ipsos agnoscere ualeamus. Extranei nobis fiunt ipsi apices sancti, et quasi in extero positi nosmetipsos agnoscere non ualemus. Tunc periit fuga a nobis et illud quod nobis clamat apostolus: Fugite fornicationem, nos surda aure transimus. Intus est enim malum, intus est hostis. Tunc quando periit ista fuga PL 554 a nobis, et non est cogitatus , non conpunctio, non est adfectus aliquis, qui requirat animam, nec redit ad sensum meum, ut requirat animam meam, et dicam illi: Age, actus tuos noli perdere, quod tanto tempore laborasti. Haec nunc dico. Quare ? Quia defecit in me spiritus meus tempore, quando in uia qua ambulabam absconderunt laqueos mihi. Et quia periit fuga a me, aliud quo possim euadere penitus non habebo, nisi totis uiribus clamem ad te, domine: Pereant omnia, quae in mundo sunt, tu spes mea, tu portio mea in terra uiuentium. Intende in orationem meam, quoniam humiliatus sum nimis. Tenent me peccata mea et iugum suum posuerunt super me per peccata mea principes uitiorum et criminum. Tu libera me a persequenFont. (ad ps. CXLI) : 1 cum - profugus] cf. I Reg. 22, i ; ibd. 24, 4. I Cor. 6, 18.

19

Trad. text, (ad ps. CXLI): AP Lfrm A I Ф

CXLI, 1 add. ante amimentarium psalmi textum ne. Psalt. Gall. Lfrm; Item eodem psalmo cum a facie Saulis lateret in spelunca Dauid profugus istum psalmum legitur cecinisse. Voce mea ad dominum clamaui, uoce mea ad deum deprecatus sum I Ф 2 add. ad ante dominum2 L 5 defectu] defectum Л 10 defectu] defecto P* 15 redimus] redimur АР*Ф; credimur I. maesti] mesti APA; moesti m née] uix m 19 nos] non m 20 periit] perit APLfrm 21 non3 от. P* Lfrm est adfectus] ex affectu APLfrm 22 aliquis] aliqui AP; aliquo Lfrm requirat] requiram PLfrm 23 tuos] meos APLfrm 24 nunc от. P* 25 qua] quam Л Z* Ф 27 habebo] habeo ЛФ 29 in2 от. А

IN PS. CXLI-CXLII

35

40

45

50 142

241

tibus me, quoniam confortati sunt super me, et educ de carcere animam meam. Tunc enim carcerem patitur anima nostra, dum hinc inde nobis clausum carcerem ad lectionem uel orationem uel ad bonum cursum siue mundi occupationes siue corporeae delectationes efficiunt. Nec, ut quidam putant, corpus humanum carcerem audemus dicere, quod templum dei Paulus apostolus esse testatur. Sed carcerem patimur, quando orare non delectat, quando fastidimur in spiritalibus cibis et nunc necessitatum terrenarum claustris nunc delectationum ostiis conclusi deficimus. Verus carcer animae in te est, pro quo totis uiribus est clamandum ad Christum, ut educat de carcere hoc animas nostras ad confitendum nomini suo, ut incipiat eam delectatio confessionis excolere, quae deserta facta est orationis et lectionis et spiritalis exercitii cultura cessante. Cum ergo ex hoc carcere eduxeris animam meam et coepero recto tenore confiteri nomini tuo, tunc me expectant iusti, donec retribuas mihi in Christo lesu domino nostro, qui regnat cum patre et spiritu sancto in saeculo saeculorum. Amen.

Sic inchoauit psalmista, ut in terrorem mitteret omne humanum PL 555 genus. Quis enim audeat deo dicere: Exaudi me in ueritate tua et in tua iustitia ? Verum enim et iustum est, ut qui peccauerit puniatur acerrime. Coepisti, propheta, principio tali, aliquid 5 iungendo subsequere, ut psallentes respirare possimus. Non intres, inquit, in iudicio cum seruo tuo. Hoc ergo uoluisti dicere : Iustitia tua est, ut dominus in iudicio intrare cum seruo contemnas. Quis enim ad conparationem tuam iustificabitur homo, quemuis sanctum et electum et mundum et laudabilem in io conspectu tuo, id est ad conparationem tuam siue diuina iudicia siue humana probare non possunt. Omnis enim pulchritudo te praesente deformis est, omnis fortitudo te praesente infirma, omnes diuitiae te praesente mendicitas, omnis iustitia humana

Font.: 37/38 ut - dicere] cf. Plato, Maid. 67 c-d; Cic. rep. 6, 14. I Cor. 3, 16-17; И Cor- 6, 16.

38

Trad. text, (ad ps. CXLII) : AP Lfrm

36 mundi] mundo A* 40 nunc] tune APm 41 add. ad post nunc AP delectationum] delectationem A ostiis] hostiis AP1 ; hostis P* 41/42 deficimus] efficimur I 45 excolere - orationis от. Л I Ф 48 rétribuas mihi] mihi rétribuas m 49 et spiritu am. L 50 saeculorum от. L CXLII, l add. ante commmtarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. LJrm 4 tali] tale AP 9 quemuis] quamuis L m et1 от. т 11 possunt] possint P* 12/14 infirma - praesente от. L 13 mendicitas] mendicitates A

242

IN PS. CXLII

te praesente iniustitia. Et ut uicinam iustitiae tuae iustitiam 15 humanam exquirere desinas, quaeso, quoniam persecutus est inimicus animam meam, humiliauit in terra, id est in corpore uitam meam, conlocauit me in obscuro sicut mortuum saeculi. Tanta me obscuritate suae circumdedit fraudis, ut mortuum me apud deum credens putarem me nullum recuperationis apud 20 iustitiam tuam auditum inuenire. Ideo anxiatus est in me spiritus meus et in me turbatum est cor meum. Coepi recordari dierum antiquorum, quantis pro misericordia subuenire dignatus es. Et meditatus sum in omnibus operibus, quibus didici omnibus te deprecantibus subuenire. Et ideo expandi manus 25 meas ad te, quia anima mea sicut terra sine aqua sic in peccatis sicca facta est, quasi quae non habeat aquam baptismatis. Velociter exaudi me, domine, defecit spiritus meus, id est spiritalis in me uita defecit. Non auertas faciem tuam a me, et ero similis descendentibus in lacum, id est similis ero in morte 30 damnatis. Non tamen particeps, sed similis ; similis, quia peccaui, et non particeps, quia ad tuam misericordiam conuolaui. Fac ergo auditam mihi mane misericordiam tuam, quoniam in te speraui, domine. Ideo mane posuit, quia tamdiu noctem et tenebras patimur, quamdiu pietas diuina conpungat, dementia 35 pietatis indulgeat. At ubi uox coeperit paenitentis audiri et lux indulgentis ostendi, nox omnis abscedit et initium lucis adcedit, in qua luce non erramus, sed quasi in die positi honeste ambulamus. Notam enim faciet nobis uiam, quam ambulemus in lucem, si ad ipsum leuauerimus animas nostras. Sicut enim in 40 tenebris positi lucem indigent, ita in luce positi ducem, qui liberet ab errore. Et ideo dicendum est ab his, qui in luce sunt : Notam fac mihi uiam quam ambulem, quoniam ad te leuaui animam meam. Eripe me de inimicis meis, quoniam ad te confugi. Qui ad patronum uadet, sicut se ab eo liberari postulat, PL 556 45 sic ut eius agnoscat uoluntatem exorat. Dubius est enim de patrono susceptus, si non et suam indicauerit uoluntatem. Et ideo posteaquam dixit deo: Ad te confugi, adiecit: Doce me facere uoluntatem tuam. Vis ergo, o homo, habere patronum dominum, disce uoluntatem eius. Fac quod uult et faciet quod

Font, (ad ps. CXLII): 28/29 Ps. 27, i. 37/38 Rom. 13, 13.

36 nox - adcedit] cf. Rom. 13,

16 add. et ante humiliauit A 19 credens] credent AfL.fr 23 didici] dicis A; dici P* 24 add. ego ante expandi PLfr m 25 mea от. L 28/ 29 еro similis] similis еro Lfr 35 pietatis] pietas A* 37 honeste] honesti L frm 38 faciet nobis] nobis faciet m quam] qua L m 42 quam] in qua APLfrm 44 uadet] uadit m sicut] sie m 47 adiecit] adiciet A 49 dominum] deum AP

IN PS. CXLII-CXLIII

243

50 uis. Diximus ergo patrono: Eripe me de inimicis meis. Inimici nobis sunt spiritus inmundi, qui tunc a nobis fugiunt, quando in nobis sentiunt spiritum sanctum. Et ideo rogandus est spiritus sanctus, ut ipse deducat nos in terrain. Terra enim corporis nostri tunc recta est, cum in ea est spiritus sanctus. Et quo55 tienscumque suam uiam nobis spiritus nequam ad ambulandum ingesserit, totiens spiritus sanctus deducet nos in terram rectam. Et si nostra merita desunt, immo quia desunt, ipse tamen propter nomen suum uiuificat nos in aequitate sua, hoc aequitatis suae iudicio statuens, ut perdat omnes inimicos nostros, 60 qui ideo nobis inimici sunt, quia nos serui esse domini studemus. Hanc, inquit, ob causam perdes omnes inimicos meos, quoniam seruus tuus sum. Non ergo aliunde inimicos habentes nec pro quibuscumque terrenis actibus aduersarios, sed ideo inimicitiis daemonum aut hominum laboramus, quoniam serui esse domini 65 studemus. Non timeamus inimicitias eorum, quia illis pereuntibus nos liberabimur a Christo domino nostro, qui regnat cum patre et spiritu sancto nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. Amen. 143

BENEDICTVS dominus deus meus, qui docuit manus meas ad PL 557 proelium. Tempore quo Moyses leuabat manus ad deum, et uincebatur allophylorum turba pugnantium, cumque eas deposuisset, uincentes uicti uincebant. Docuit ergo manus nostras 5 in proelio non armis, sed precibus pugnaturas. Docuit etiam digitos nostros ad bellum, ut dum bellum siue uisibilium siue inuisibilium hostium senserimus, nos digitis armemus frontem triumpho crucis et securi animo dimicemus dicentes domino: Tu misericordia mea, tu refugium meum, tu susceptor meus, tu io liberator meus, tu enim subdes populos subtus me. Infestum populum cogitationum malarum insurgentem super me subdes subtus me. Vt quid autem memoratur pugnam ? Quid proelium ?

Font, (ad ps. CXLIII): 2/4 tempore - uincebant] cf. Ex. 17, a.

Trad. text, (ad ps. CXLIII): AP Lfrm Л

56 spiritus sanctus от. m 58 add. ut ante uiuificat A 59 omnes от. А 64 esse domini] domini esse m 67 in omnia от. L 68 saeculorum от. L CXLIII, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm docuit] docet A meas] nostras A 1/2 ad proelium] in proelio A P Lfrm 2 Moyses] Moses L leuabat] leuauit A 4 uincentes от. PlLfrm 5 pugnaturas] pugnaturus A A 6 ut] et A 6/7 siue inuisibilium от. Л 7 hostium senserimus] senserimus hostium PLfrm 8 dicentes] dicentis A* 9 tu3] et A 11 malarum] malorum A

244

15

20

25

30

35

40

45

IN PS. CXLIII

Quid bellum? Quid autem deus aeternus innotescere uoluerit homini, si homo uanitati similis factus est? Moritur enim, et dies eius sicut umbra praetereunt. Quid ergo lex, quid communicatio peccatoribus, quid terror incredulis, si paucorum dierum uita finem accipiens effectum sui ulterius non habebit ? Haec audiens apostolus Paulus increpat dicens: Si in hac uita tantum sperantes sumus, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Et ideo psalmus praesens audi quid sentiat. Quasi qui dicat : Quoniam uitam aeternam esse homines prophetis tuis praedicatoribusque non credunt, tu ipse per te inclina caelos tuos et descende. Inclinauit enim caelos quando? Cum in forma dei esset essetque aequalis deo patri, exinaniuit seipsum formam serui suscipiens. Inclinauit caelos, ut si dicas uerbi causa imperatori : Dum te tu humilias, inclinas omne palatium. Inclinauit ergo caelos et descendit, ut tangeret montes, ut fumigarent. Montium fumus nubes creat, quas producens deus de thesauris suis fundit in terram, ut terra proferat omne fructuum genus, quo esurientium corpora nutriantur. Cum ergo descenderet deus in Christo, ut mundum conciliaret sibi, tetigit montes et fumigati sunt, id est tetigit apostolos suos et fumum nubium reddiderunt, quoniam tanta imbrium extitit pluuia, ut in toto orbe terrarum uenae fontium replerentur, quibus omne ablueretur facinus et lauaretur omne peccatum. Verum quia ad eum peruenire nos prohibet princeps huius mundi cum spiritibus suis et hominibus qui colunt eum, tu mitte sagittas tuas contra eum, et libera me de aquis multis, ut uno fonte tui baptismatis fruar. Libera me de manu allophylorum, quorum os loquitur uanitatem et dextera eorum non est dextera pietatis, quae uestit nudum, sed est dextera iniquitatis, quae uestitum expoliat, et siue temporalibus siue, quod est acerbius, aeternis opibus nudat. A quibus dum me liberaueris, inquit, domine, in cantico nouo cantabo tibi, id est in nouitate uitae ambulans. In psalterio decem chordarum psallam tibi decem praecepta legis tuae suscipiens, et decem plagas Aegypto percussa fugiens psallam tibi; tibi psallam, qui

Font.: 18/20 I Cor. 15, 19. 23/25 Phil. 2, 7. 44/45 in - suscipiens] cf. Ps. 32, 2; ibd. 9i, 4.

30/31 II Cor. 5, 19.

19 miserabiliores] miseratiores APLfr 20 qui от. т 22 caelos tuos] caelis tuis Л 23 enim] autem m 25 uerbi causa от. Л 27 ut2] et m A 30 nutriantur] nutriamur L ergo от. APLfrm 33 add. fuit ante imbrium Lfrm extitit от. APLfrm 34 uenae] uenas APLfr A 35 quia] qui m 36 princeps] principes A 38 tui от. т 40/41 quae - iniquitatis от. APLfrm 40 uestit] uestiat A nudum] innudum A* 42 nudat] nudant Pfr a от. APLfrm 45 tuae от. APLfrm 46 plagas] plagis Lfrm Aegypto] Aegyptum PLfrmA' percussa] percussam PLfr

IN PS. CXLIII-CXLIV

50

55

60

65

70

144

245

das salutem aeternam regibus, id est aeternum (regnum) uictoribus uitiorum, quia ii uere reges sunt, qui participes regni dei esse creduntur. Quis autem eos alius liberat nisi idem deus, qui PL 558 liberauit Dauid seruum suum? Hunc enim eundemque deum Marcion negat, similiter Apelles et Valentinus et Manichaeus. Infelices et miseri dum nolunt ab ipso domino liberan, in aeternum damnari non metuunt, a quibus nos ipse qui liberauit Dauid ipse liberet. Quia os eorum loquitur uanitatem et, ut supra diximus, dextera eorum dextera iniquitatis. Hos sane adserit loqui uanitatem in hoc loco, qui seruientium deo paupertate in ridiculum abutuntur dicentes : Vt quid inedia laborant colentes dominum? Et quid opibus adfluunt contemnentes ? Ignorant medicum his parsimoniam imperare et continentiam praecipere, in quibus salutem uenarum motibus deprehendunt. Quos uero morituros agnoscunt, sinunt suis omnibus delectationibus consentire. Quale est ut de his dicas, quia laetati sunt in filiis fortibus et filiabus ornatis, ac de promptuariis plenis, de fetosis ouibus, de bubus crassis. Qui cum omnia temporalia habeant, deum tamen qui est aeternus non mereantur habere propitium. Quique cum acceperint finem temporalis laetitiae, aeternae tristitiae poenas adsumunt. Econtra hi quos uides lugentes et flentes et in dei timore constitutos egentes, cum finem fecerint flendo, aeterni eos gaudii suscipit fructus. Dicant ergo increduli beatum populum habentem copiose quae mundi sunt, nos autem hunc solum populum beatum dicamus, cuius est dominus deus eius in saecula saeculorum. Amen.

EXALTATVR deus ab homine quando spiritum sanctum, quem PL 559 in se per consecrationem baptismatis sacri suscepit, non terrenis et humillimis cogitationibus humiliat. Sed eum caelestibus desideriis et excelsis exaltat, ita ut per singulos dies benedicat 5 dominum, et quasi qui nuper inchoauerit sine fastidio seruiat

Trad. text, (ad ps. CXLIV): AP Lfra

47 regibus - regnum] от. Л ; add. qui das post id est APLfr aeternum] aeternam APLfrm add. uitam post aeternam m regnum ami. Scbarnagl (W. St. 42, p. ijp/i6o) 48 ii] hi AL; hii Pfr participes] particeps A* 49 esse от. m eos от. Л 51 Marcion] Marchion A Manichaeus] Manicheus AP 52 infelices] infideles m 54 liberet] liberat Л 55 dextera eorum от. Л 56/57 paupertate] paupertatem Lfrm 57 in ridiculum] ridicule APLfrm 60 motibus] mentibus A 61 agnoscunt] agnoscant Afr 62 laetati] laeti PLfrm sunt] sint A 63 plenis] pleni Л add. et ante de2 Л bubus] bobus m 64 crassis] crassi Л 65 habeant] habitant L ; habent Л deum] dominum Lfrm CXLIV, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. PsaJt. GaM. LJra

246

io

15

20

25

30

145

IN PS. CXLIV-CXLV

illi, cui generatio et generatio confitetur, generatio ludaeorum et generatio gentium. In lege Moysi et prophetarum illa ista in Euangeliorum et apostolorum doctrina uirtutem terribiliorum tuorum dicent, ut notam faciant filii hominum potentiam tuam, ostendentes quia regnum tuum, domine, regnum sit omnium saeculorum, et ita sit dominatio in omni generatione et progenie, ut non sit gens neque regnum, in quo non tuus filius praedicetur. Fidelis es enim, domine, in uerbis tuis quibus promisisti daturum te nobis, qui adleuaret omnes qui ruunt in hoc mundo, et qui erigeret omnes quos inliserat inimicus. Oculi enim omnium credentium sperant in te, domine. Spe enim salui facti sunt, quibus dedisti escam in tempore opportuno, quando aperuisti manus tuas in cruce. Tu suscepisti maledictiones nostras et nobis dedisti benedictiones tuas. Proximus es enim omnibus, omnibus, inquit, te inuocantibus in ueritate, id est qui te in domino nostro lesu Christo inuocant. Ipse est enim ueritas. Et uoluntatem non contemnentium te facies et orationem eorum exaudies, in quibus te pro rebus aeternis exorant. Custodit dominus, inquit, omnes qui diligunt eum. Videamus qui sint qui diligunt eum, ipsum interrogemus, ipse dicat qui sunt diligentes eum. Audiamus eum dicentem : Qui audit uerba mea et facit ea, hic est qui diligit me ; qui autem non faciunt ea, omnes peccatores hos a se reiciet atque disperdet. Laudem ergo domini loquatur os nostrum, discedant ab eo uniuersae detractiones. Ea quae nouimus in fratribus laudanda memoremus. Alios sibi testes inueniant aliena peccata, nos nostri accusatores nostrique tantum uituperatores effecti semper in dei laudibus atque in dei benedictionibus occupemur, agentes ei gratias in saecula saecu lorum. Amen. LAVDAT anima nostra dominum, quando opera nostra in dei PL 560 laudibus exercentur. Et laudamus dominum in uita nostra, id est in moribus nostris. Psallamus ergo deo nostro, quamdiu in isto corpore sumus, non confidentes in hominibus qui hodie

Font, (ad ps. CXLIV): 10/11 Tob. 13, i. 16 Rom. 8, 24. tuas] cf. Neh. 13, 2. 26/27 loh. 14, 21. 33 Eph. 5, 20.

18/19 tu

Trad. text, (ad ps. CXLV): AP Lfrm

7 Moysi] Mosi L 8 terribiliorum] terribilium Ljrm 15 inliserat] adliserat m 16 domine от. А 24 sint] sunt PLfrm 25 sunt] sint PLfrm 26 audiamus] audiat A 28 atque] ac L 29 discedant A*

CXLV, 1 add. ante commentarium psalmi textum sec. PsaJt. Gall Lfrm [exer]centur - est deest A* (A1 i. mg.)

2/3

IN PS. CXLV-CXLVI

247

5 dominantur et cras sepeliuntur, quia exiet ab eis spiritus, et hi reuertentur in terram, de qua adsumpti sunt ; ex ipsa die pereunt cogitationes eorum, illa utique quae eos non sinebant quiescere : emamus, uendamus, fabricemus, pugnemus. Haec et his similia cogitationum genera subito momento uno pereunt. Beatus ergo io est, qui sibi spem ponit in domino deo, qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Custodit enim ueritatem in saecula; tempore quo se putent fallaces uincere per mendacium, ille ueritatem custodit, ut faciat iudicium quibus non in isto saeculo nec in futuro perit ueritas a deo. Ideo enim et 15 iudicem eum credimus esse uenturum, quia custodit ueritatem, ut faciat tunc iudicium iniuriam patientibus. Qui nunc dat escam esurientibus, ipse erigit per se elisos per Adam, et per eundem conpeditos exsoluet. Ipse caecos inluminat, ipse dirigit iustos, ipse custodit aduenas, hos utique qui se peregrinos in hoc 20 exhibent mundo, et propter quam sunt renati patriam concupiscunt. Orphanum enim custodiet, qui pro nomine dei parentes suae deserit carnis. Et ipsum diabolum, qui est uia peccatorum, exterminabit ipse qui est deus tuus, Sion; deus utique ecclesiae catholicae, unus in trinitate, trinus in unitate, qui regnat in 25 saecula saeculorum. Amen. 146

LAVDEMVS dominum quoniam bonus est psalmus. Psalmus bo- PL 561 nus est in quo deo nostro fit iucundatio. Aedificat enim Hierusalem dominus et dispersiones Israhel congregat. Cottidie eam aedificat dominus, cottidie ecclesiam suam per credentes aedi5 ficat, et eos qui ab ea dispersi sunt ad eam reuocans iterum congregationi adsociat. Sanat paenitentes contritos corde et adligat contritiones eorum, qui numerat multitudinem stellarum et omnium earum nomina uocat. Licet potestas uirtutis eius his Font, (ad ps. CXLV) : 19/21 ipse - concupiscunt] cf. I Par. 29, 15 ; Hebr. n, IJ-I421 Orphanum - custodiet] cf. loh. 14, 18. 22 ipsum - peccatorum] cf. I loh. 3, 8.

Trad. text, (ad ps. CXLVI): AP Lfrm

5 sepeliuntur] sepeliantur P hi] hii Pfr 6 reuertentur] reuertentes AP in] ad P* 7 eorum от. A* 8 emamus] eamus A 14 пес от. АР*; sed A1 add. non ergo post futuro AP 18 exsoluet] exsoluit яг inluminat] inluminauit A 22 qui est] quia P 23 exterminabit] exterminauit P 24 unitate] trinitate A régnat] régnas P CXLVI, l add. ante conmentanum psaJmi textiim sec. Palm. GalL Lfrm 2 deo] domino A fit] sit m 2/3 Hierusalem] lerusalem m 3 Israhel] Israel Lfrm 5 et от. P* L sunt от. A eam] eum APLfrm 6/7 sanat eorum от. А

248

IN PS. CXLVI

uirtutibus sit parata, et hoc eum posse facere non ambigat, nisi io qui omnipotentem esse non credit, tamen numerare multitudinem stellarum eum credamus in sanctis his, qui in tenebris mundi positi per caelum suos dirigunt cursus, dantes solacium luminosi aspectus sui his, qui caelos adspiciunt, quae stellae pro merito actuum suorum amplius minusue resplendent, in quibus 15 magnus dominus noster et magna eius ostenditur uirtus. Per hominem enim magnificatur ab hominibus, per hominem ab hominibus blasphematur. Et sicut his uae per quos nomen domini blasphematur, ita hi benedicti sunt, per quos magna eius uirtus ostenditur et innumerabilis eius sapientia declaratur, 20 per quam superbos proicit et mansuetos suscipit et humiliat peccatores ad terram, ut a terra eos exaltet ad caelos. Omnis enim qui se humiliat exaltabitur, id est qui agens paenitentiam sua peccata domino confitetur. Incipite ergo in confessionibus domino et psallite ei in cithara. Cithara habet lignum crucis, 25 habet chordas ex interioribus ouium, habet ex Euangeliis plec trum. Sonet ista cithara et imbrem de caelo uenientem adnuntiet. Operuit enim deus caelos nubibus, id est apostolis suis tradidit faciem caelorum suorum, et praecepit eis, ut dent terrae pluuiam et omnes gentes terrenas in nomine patris et filii et 30 spiritus sancti caelesti nimbo perfundant. Haec pluuia producit in montibus faenum, quo alantur simpliciores quique, ex quibus pars maxima in dei populo conprobatur. Non enim possunt spiritalium cibo refici hi, qui terrenis actibus occupati membra tamen uidentur ecclesiae. His montes, id est apostoli non ut 35 ipsi uerticibus mentium suarum altitudines rerum caelestium in cibo offerunt. Perfectorum enim est solidus cibus. Quis enim cum eis disputet de ieiuniorum perseuerantia, de diurna et nocturna occupatione eruditioni diuinae coniuncta? quis de minutis suggestionum ? quis de contemptu omnium rerum la40 bentium ? quis de contemptu omnium uitiorum ? Quis cum eis agat de inuisibilibus profectibus, ut sit quis episcopus deo, sit quis pontifex Christo per inuisibililes conatus et gradus, quos in corde suo disposuit, ut quamdiu de isto corpore exeat, ascendat et numquam descendat offerens corpus suum deo ho-

Font. (adps. CXLVT): 21/22 Luc. 14, n.

36 Hebr. 5, 14.

44/45 Rom.

12, I.

12 [cae]lum - solacium deest A 13 caelos] caelum frm 18 hi] hii Pfr 20 proicit] proiecit AP humiliat] humiliauit A* 25/26 ex1 - ista от. A* 26 uenientem] ueniente L 27 deus от. т 31 quique] quippe л 33 hi] hii Pfir 34 his] hi m 38 eruditioni] eruditione A * coniuncta] coniunctam P 40 de eда. L 41 sit1] siда sit2] si л» 42/44 [inuisijbües

- numquam dust A* (A1 i. mg.)

IN PS. CXLVI

249

45 stiam uiuam, cottidie seipsum ita corpori Christi adsocians, ut corpus eius corpori Christi admixtum unum corpus secundum apostolum fiat ? Haec et his similia his dantur in cibo, qui cum Paulo possunt dicere: Mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Sicut ergo ostendimus spiritalium cibum solidum uirorum per50 fectorum, ostendamus nunc iumentorum faenum, quod producunt hi quos supra diximus montes. Omne, inquit, quod in PL 562 macello uenundatur emite nihil interrogantes. Item: Tu quis es, qui contristes fratrem tuum in manducando ? Item: Qui manducat, domino suo manducat; gratias enim agit deo. Item: Qui se non 55 continet, nubat. Item : Qui dat nuptum filiam, bene facit. Item : Volo adulescentulas uiduas nubere. Hoc faenum montes uicini caelis - qui in terra positi dicunt : Nostra autem conuersatio in caelis est — iumentis producunt, quibus consuetudo carnalis imperat sola. Et ipsi consuetudini carnali lex ponitur, quam se60 quens coniux coniugi placeat, seruus domino, filii carnales parentibus carnalibus, parentes carnales filiis carnalibus. His herba in seruitute offertur, datur ut iumentis esca et ut pullis coruorum inuocantibus eum. Corui enim fuerunt patres nostri, qui in nigredine idololatriae permanentes ad arcam numquam 65 reuersi sunt. Nos uero pulli eorum sumus, qui inuocamus dominum, qui non in uiribus equi uoluntatem habebit. Non enim uirtute terrena uinci potest, qui contra nos terrena uirtute non pugnat. Vires ergo equi terrenae uires sunt, quas deus non in sua uoluit extollentia gloriari, sed de sua pietate sperare per70 misit. Nec in uiribus, inquit, equi nec in tabernaculis uiri beneplacitum est ei, id est in confidentia habitationis suae. Vnde et Graecus non dicit in tabernaculis, sed in tibiis. Siue ergo, inquit, in cursu equi confidentem siue in suis tibiis praesumentem contemnet dominus. Quod nos latius dicamus: Qui confidit 75 in libertate arbitrii sui, quod per hanc fugiat, persequentem incurrit. Qui confidit in uirtute cursus sui spiritalis, quod possit in tibiis suis stans inmobilis permanere, non permanet. Nec ista dicens excludo, ne coneris stare, sed moneo, ne te putes per liberum solum arbitrium fugere. Currat equus tuus, sit paratus 80 ad bellum. Sic enim scriptum est: Equus paratur ad diem belli, font.: 45/47 cottidie - fiat] cf. I Coi. 6, 15-20. 48 Gal. 6, 14. 49/50 Hebr. 5, 14. 51/52 I Cor. 10, 25. 53 Rom. 14, 15. 53/54 Rom. 14, 6. 54/55 I Cor. 7, 9. 55 I Cor. 7, 38. 56 I Tim. 5, п. 57/58 Phil. 3, 20. 80/81 Prou. 2i, 31.

47 his2 от. PLfrm 50 ostendamus] ostendimus Lfr 52 add. manducate post emite m 53 contristes] contristas Lfr a 53/54 qui - item от. Р Lfr m 55/56 item - facit от. L 62 in от. т 64 idololatriae] idolatriae AP 70/72 equi - ta[bernaculis] от. A* (Al i. mg.) 74 dicamus] dicimus frm 79 tuus от. m

250

85

90

95

юс

105

no

n5

IN PS. CXLVI

dominus autem salutem tribuit . Tamen dum curris dicito: Deus uirtutum tribuit equo meo, ut curreret. Deus dedit tibiis meis perseuerantiam, ut starem. Non ergo putes, quod te libertas arbitrii tui ita habeat quasi nauem, per quam uis euadere barbaros de litore, per quam uis euadere fluctibus pelagi, per quam uis ad patriam quam desideras peruenire; sed si dominus imperauerit uentis prosperis et aduersis flatibus silentium dederit, si latentes uados demonstrauerit et somnum tulerit gubernantibus nautis et absque laesione portum ingredi fecerit, ages post haec gratias deo, non naui, gratias deo, non nautis. Nec ista dicentes excludimus nauem et nautas, sed magis et nauem ornamus et nautas, quibus deum praesulem confitemur. Si enim nauis non fuisset, utique quod dominus gubernaret non esset. Si nautae non essent, non essent quos dominus excitaret. Si uela non essent, non essent quibus daret prospera flabra uentorum. Ita ergo dicamus : Si arbitrium in te non fuerit bonae uoluntatis, non erit tecum pax dei. In terra enim pax dei cum hominibus bonae uoluntatis. Obicitur huic loco nos hoc ita dicere, ut uideamur hominis uoluntatem ostendere, quod dei gratiam antecedat. Vigilanter age et non calumniose, et uides gratiam PL 563 dei generalem super omne hominum effusam genus. Omnes antecedit gratia multiplici largitate diffusa. Descendit de caelo deus homine non uolente. Docuit exemplo et uerbo homine non rogante. Signa multa et uirtutes ad se manifestandum exercuit homine etiam prohibente. Mortalitatem nostram suscepit ho mine ignorante. Inrisus, crucifixus, inter homicidas mortuus, sepultus resurrexit et in caelis ascendit. Haec omnia ad hominis salutem, ad hominis liberationem, ad hominis redemptionem, ad hominis coronam, ad hominis gloriam exercuit Christus. Nota tibi, calumniose, quod dico ad hominis salutem non uolentis neque currentis. Quid est ergo quod egimus ? Ostendimus tibi antecedentem gratiam dei generalem omnium hominum bonam uoluntatem. Nota tibi, praedestinate, quod loquor: Omnium generaliter bonam uoluntatem Christi gratia hoc ordine quo diximus antecedit, si tamen pro omnibus natus, si tamen pro omnibus passus. Si non negas pro omnibus mortuum, si cum

Font. : 86/87 dominus - uentis] cf. Matth. 8, 26. cf. Marc. 4, 39. 97/98 Luc. 2, 14.

87/88 aduersis - dederit]

82 uirtutum] uirtutem P1да 83 putes] putas P* 85 fluctibus] fluctus 88 uados] uadus APLfr 90 ages от. A gratias1 - nautis от. А naui] nautis L nautis] nautae L m 94 non essent1 от. P 101 effusam] effusum Pfr genus от. A* omnes] omnis L 102 antecedit - diffusa deest A 103 homine2] homini AP 104 rogante] roganti AP 107 caelis] caelos L да 111 egimus] legimus Lfrm

L

IN PS. CXLVI

120

125

130

135

140

145

150

251

apostolo adseris, quod omnes homines uult saluos fieri, age nunc, tolle te a generali gratia, ad specialem adcede et similiter cum apostolo clama: Non omnis generaliter homo saluus erit, sed omnis homo, quicumque inuocauerit nomen domini, hic saluus erit. Vade ad officinam medici, qui ultro uenit ad ciuitatem nostram. Non utique nobis rogantibus, omnibus nobis medicus superuenit, officinam aperuit et uocem emisit, qua ac si praeco exclamans dixit: Venue ad me omnes. lam modo post hanc uocem antecedit uoluntas gratiam. Si enim uolueritis, inquit, et audieritis me, quae bona sunt terrae edetis. Si autem nolueritis, gladius uos comedet. Sicut ergo antecessit gratia uoluntatem hominis in ostensione sui et in adapertione ueritatis, ita ante cedit uoluntas hominis gratiam dei. Non enim prius baptizaris et sic uelle incipis credere, sed prius uoluntatem tuam perfectam exhibes sacerdoti et confessionem tuam tuis labiis pandis, et ita demum ad dei gratiam ut consequaris adtinges. Quam consecutus confiteberis, quia omnia dei dona credendo et desiderando consecutus es. Et ita demum ultimum huius psalmi cantabis: Quia beneplacitum est domino super timentes eum et in eos, qui sperant in misericordia eius, excludere uolens extollentiam humanitatis uoluntatem diuinitatis expressit. Scit enim deus hostem nostrum tunc nobis posse subrepere, cum nos sine timore diuino repererit. Et ideo ad remedium nostrum pronuntiauit hoc dictum quasi qui diceret : Beneplacitum est deo super eos, qui a diabolo liberantur. Non enim deus adfectu ducitur, ut ab hominibus timeatur, sed misericordia totus misereri dum studet homini, uult ex imperio timoris fieri, quod profuturum ipsi homini pro certo cognoscit. Sicut qui litteras docent timorem discentibus et terrorem indicunt, non utique necessarium magistris, sed ualde discipulis profuturum, et sicut illos exhorrent, qui sine timore et sine spe sunt, sciunt enim eos ad eruditionem peruenire non posse, ita in eos dilectionem se habere PL 564 commemorant, qui timent eos, et in eos, qui sperant in eruditione eorum. Et hoc de hominibus tantum longe est a conparatione dei, quantum longe est a diuinitate humanitas. Sed conparatio ad apertionem rei dictae ad spem nos et misericordiam diuinam inpellat, ut eorum participes faciat, super quos Font.: 117 I Tim. 2, 4. 120/121 loel 2, 32; Act. 2, 2i; Rom. 10, 13. 124 Matth. n, 28. 125/127 Is. i, 19.20.

122 medicus] medicis A* 128 ostensione] ostentione A 132 adtinges] adtingis m 135 quia] quando A 138 subrepere] subripere AP 141 adfectu] affectum A ducitur] dicitur A 145 indicunt] inducunt Lfrm 148 dilectionem] delectationem A 149 timent] timentes A 151 add. post humanitas: humana enim natura imbecilla cum sit, minime sane absque diuini nutus subsidio praestare quidquam boni potest m 152 apertionem] adaptionem L

252

IN PS. CXLVI-CXLVII

beneplacitum est domino, qui regnat in saecula saeculorum. 155 Amen. 147

5

io

15

20

25

LAVDA, Hierusalem, dominum. Non pro una re laudatur a ciuitate sancta dominus. Causas ergo laudis eius ac si interrogaret ipsa ciuitas eum, qui eam hortaretur ad laudes, audit sibi ab exhortante expositas. Inquit: Eum lauda, quia confortauit seras portarum tuarum. Vides ergo quia, ut supra diximus, nostrum est serare portas hostibus impetum facientibus, sed domini est confortare seras portarum Hierusalem. Est ergo ciuitas Hierusalem, in qua prophetae habitant, in qua Christus praedicat et uirtutes diuersas exercet, in qua patitur crucem, in qua omnium sunt genera peracta uirtutum. Qui ergo haec omnia intus in anima sua die noctuque meditatur habens intra se prophetas, Christum et apostolos, ciuitas Hierusalem factus claudit portas inimico et angelis eius, et necesse est seras fidei clausis ingressibus mitti. Nam^íáes, spes, caritas tres serae sunt missae contra diabolum, sed et fides deficit et spes mollescit et caritas refrigescit, nisi dono fuerint sancti spiritus confortatae. Cum ergo confortatae fuerint serae portarum tuarum, benedicentur filii tui in te. Filii tui sunt, qui tuo informantur exemplo siue in bono siue in malo. Hi ergo, inquit, in te benedicentur, si serae portarum tuarum in te fuerint confortatae. Ponitur finis tuus in pace, dum dies aduenerit, ut exeas de mundo et actibus tuis omnibus finem inponas. Pax erit cum deo finis tuus, in quo cum exire coeperis adipe frumenti satiat te. Ipse hoc facit, qui emittit eloquium suum terrae, id est qui uerbum suum misit in Mariam. Et tam uelociter currit sermo eius, ut cum per tot milia annorum in sola ludaea notus fuerit deus, nunc intra paucos annos nec ipsos Indos lateat a parte orientis nec ipsos

Font, (ad ps. CXLVII): 14 I Cor. 13, 13. i, 30-31; loh. i, 14.

24/26 qui - Mariam] cf. Luc.

Trad. text, (ad ps. CXLVII): Af Lfra

154 beneplacitum est] est beneplacitum PLfrm от. А

154/155 saeculorum amen

CXLVII, 1 add. ante commentariHmpsalmitextumsec. Psalt. GaJL Ljrm Hierusalem] lerusalem m 4 exhortante] exhortatione L confortauit] confortabit Pl~.fr 7 Hierusalem] lerusalem m est ergo] ergo est m 8/10 habitant - genera deest A* (A2 i. mg.) 12 Hierusalem] lerusalem m 13 add. ut past est PLfrm 14 ingressibus] ingressus L mitti] mittat Lfra 19 hi] hii Pfrm 23 adipe] adipse A facit] faciat A 24 suum1] tuum A 26 annorum] annos AP 27 Indos] ludaeos Lfr a parte] apeno A

IN PS. CXLVII-CXLVIII

30

35

40

45

50

55

148

253

Britones a parte occidentis, ubique cucurrit uelociter sermo PL 565 eius, qui dat niuem sicut lanam. Lanam uoluit pro tegmine memorare. Si fuerint, inquit, peccata uestra sicut coccinum uelut lanam efficiam. Docens ergo eos, qui adipe frumenti satiantur, quod candidi una die in albis uestibus per totum orbem pro cedant, his dominus nebulam sicut cinerem spargit. Nebula quae sicut cinis spargitur, pruina quae fruges uniuersas intra terrae uiscera clausas inpinguat, quae quanto plus incubuerit satis, tanto uberius proficit in aristis. Pruinam ergo nos in istis, quos adipe frumenti satiat dominus, ponimus temptationum adflictiones, quibus eo amplius proficiunt in futuro, quanto plus fuerint in praesenti perpessi. Dehinc mittitur crystallum tamquam frusta panis. Crystallum hoc grandinis memorat dei lapidationem, quam panibus fractis et buccellis adsimulat. Caeduntur enim credentes ut metalli cuiuscumque materia, non ut moriantur, sed ut ad statum a quo ceciderant reuocentur. Additum, quod ante faciem frigoris eius nullus subsistat. Verum quia.fidelis est, et non patietur eos temptari supra quam possunt, mittit uerbum suum et liquefaciet ea, id est renatis flauit spiritus sanctus, et fluunt aquae ex oculis, ut istae aquae lauent sordes omnes et maculas abluant peccatorum. Et quis est qui haec facit ? Quis utique alius nisi is qui pronuntiat uerbum suum lacob, iustitias et iudicia sua Israhel ? Vbicumque Israhel est qui uidet deum, ibi iustitiam deus ostendet suam. Deus enim sicut ad indulgendum flentibus et paenitentibus pius est, ita ad reddendum pro iustitia laborantibus iustus. Non fecit taliter omni nationi sicut isti, utique nationi, quae die noctuque spem suam deo et caritatem ostendit. Et nulli iudicia sua manifestat nisi his, qui domini mandata respiciunt credentes, quod ipse nos in suo iudicio censeat adiuuandos, cui gloria in saeculo saeculorum. CONSVETVDO, immo uis quaedam naturaliter imperat pullis ut PL 566 suo cantu a nocte diuidant noctem. Qui clamant quidem, ut Font.: 30/31 Is. i, 18. I Cor. IO, 13.

32/33 in - procédant] cf. Apoc. 3, 4.5.

45

Trad. text, (ad ps. CXLVIII): AP Lfrm

28 a parte] aperce A cucurrit] currit m sermo от. А 35 inpinguat] inpinguans L 40/41 grandinis - frac[tis] deest A 41 adsimulat] assimilat m 42 metalli] métallo P non ut] ut non A 43/44 additum] additu P; additur Lfra 46 renatis] renatio AP 47 ex от. А 50 Israhel1] Israël Lfrm Israhel2] Israël Lfrm CXLVIII, 1 add. ante commmtarium psalmi textum set. Psalt. GaiL l.frm

254

5

io

15

20

25

30

35

40

IN PS. CXLVIII

alios excitent, ipsi uero cunctis uigilantibus dormiunt. Quod ergo ad ruborem dixerim nostrum, qui excitamus ad laudem dei eos qui in caelo sunt dicentes: Laudate dominum uos qui estis in caelis, laudate eum et uos qui estis in excelsis. Sed et soli et lunae et stellis et lumini et caelis caelorum et aquis, quae sunt super caelos, ut laudent dominum imperamus. Ipsi uero dormimus, cum talia opera non facimus, in quibus laudetur deus et nomen eius. Sed quod peius est, quod sine gemitu dicendum non est: Per nos nomen domini blasphematur, cum in iudicio personas accipimus, cum ad uestimentum et ad anulos et ad glorias hominum adtendentes personas pauperum refutamus. Ille quem tu tacere putas, gemet contemptus, abiectus et pro nihilo habitus, nomen beatum lacessit blasphemiis. Quid ergo ad laudes dei et de caelis angelos et omnia quae in eis sunt excitamus, et de terra etiam ipsos dracones et serpentes et uolucres et ignem et grandinem et spiritum tempestatis uocamus, inuitamus montes et colles, ligna fructifera uniuersa, reges ipsos et principes et omnes iudices, omnem iuuentutem et omnem senectutem, uirgines, iuuenes et omnia quae sub caelo sunt ? Omnes ad laudem domini excitauimus, prouocamus, hortamur, et infelices ipsi dormimus. Atque utinam dormiremus somno carnis ; et non inconsiderationis nostrae soporemur grauedine. Ecce omnia in unum quae excitauimus conuenerunt ipsa, dracones nos et serpentes et bestiae et uniuersa pecora increpabunt dicentes : Quid nos excitatis ad laudes dei ? Conuenimus, ut uobiscum deum laudaremus et inuenimus uestro uitio uiduas blasphemantes nomen sanctum. Pauperes, orphanos et omnes, qui sibi adesse contra potentes non poterant, quorum uos personas despicientes diuitum iniustitiis fauebatis, erectisque oculis ad sublimitates mundi his tantum uestros hilares atque adfabiles tradentes aspectus, pauperes quasi quosdam, quos deus abuti praeceperit, renuistis. Haec ad nos omnium uerba sunt, ad nos, inquam, qui cottidie huius psalmi tuba per totum mundum, mox ut coeperit aurora diei inchoare principium uniuersa, quae in caelo et quae in terra sunt, ad laudandum et benedicendum deum prouocamus. Verum sicut medicinam euacuat medici incontinentia aegrotantis et non permittit profectum eius ostendere medicinae, suae defectum ingerens conti

Font. (ad ps. CXLVIII): 11/12 cum - accipimus] cf. lac. 2.

7 caelis] caelo L 8 add. terram post super A caelos] caelis PLfrm ut - imperamus] ut imperamus laudent dominum A 10 est от. L add. et ante quod2 m anulos] annu^15 [ni]hilo - blasphem[iis] deest A 23 atque] at m 24 soporemur] soporemus m 25 ipsa] ipsi Lfrm 37 add. sunt post caelo A sunt от. А

IN PS. CXLVIII

45

50

55

60

65

70

75

255

nentiae, ita nos istis omnibus utimur, quae etiam si placeant nobis dum leguntur, dum contemnuntur non placere ostendimus. Nescio quo enim modo non potest nobis omnino suaderi, ne persona cuiusuis peccatoris, etiam si iustus sit, neglegentissime abutamur; quod uitium ut amputetur a nobis, dominum exoremus. Ipse enim correctionem morum postulantibus adnuit, qui in tantum liberalitatibus his adfluit, ut ipse imperet quod petatur: Petite, inquit, et dabitur uobis, quaerite et inuenietis, pulsate et aperietur uobis. Antecedit gratia dei uoluntatem hominis, et uult, ut uoluntas hominis dei gratiam antecedat peti- PL 567 tura. Cum autem petenti donat, sequitur uoluntatem: Omnis enim, inquit, qui petierit accipit. Petamus ergo, ut et nos cum angelis omnibus et cum uniuersis uirtutibus eius in diuinis laudibus participium capiamus, et sicut de illis dicitur: Praeceptum posuit quod non praeteribit, ita et nos praeceptum domini conseruemus. De omni uero creatura dicitur, quia ipse dixit et facta sunt, hoc est per uerbum dei facta sunt patre loquente, filio creante, sancto spiritu animante, statuta sunt in aeternum et in saeculum saeculi, id est quamdiu est hoc saeculum, in saeculum saeculi manent, in quo sunt omnia ista quae faciunt uerbum eius, id est elementa ignis, grandinis, niuis et spiritus tempestatis. Haec omnia seruiunt uoluntati dei et haec faciunt, quod uerbum eius praeceperit. Denique imperauit procellis et quieuerunt, imperauit uentis flantibus et siluerunt, ostendentes hunc esse, cuius nomen solius ita exaltatum est, ut sit confessio eius super caelum et terram, et in nomine eius omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum. Et ipse exaltauit cornu populi sui, ita ut hymni canantur in toto orbe terrarum omnibus sanctis eius et filiis Israhel populo adpropinquanti ei. Filii siue in bono exemplo siue in malo imitatores in sacris uoluminibus adpellantur. Denique dum con stat, quod filii Abrahae essent hi qui dominum nostrum lesum arte se putabant et dolo circumuenire, dicit eis: Vos ex patre diabolo estis. Cumque illi dicerent se patrem Abraham habere, ille respondit: Si filii Abrahae essetis, opera Abrahae faceretis. Ergo hi nunc filii hymnum accipiunt, qui Israhelis sectantur Font.: 48/49 Matth. 7, 7. 51/52 Matth. 7, 8. 56/57 de - sunt1] cf. Gen. i, 3. 63/64 imperauit - siluerunt] cf. Matth. 8, 23-26. 66/67 Phil. 2, 10. 70/71 filii - adpellantur] cf. I Thess. i, 6; ibd. 2, 14; Hebr. 6, 12. 73/74 loh. 8, 44. 75 loh. 8, 39.

41 istis omnibus] ista omnia Lfrm 44 persona] personam l.frm 50 antecedat] antecedit AP 50/51 petitura] petituras AP 55 praeteribit] praeteriuit A 56 uero] uerbo AP 58 sancto spiritu] spiritu sancto A 60 in quo sunt] inposuit A 67 omne еж. АР 69 Israhel] Israel Lfrm 70 adpropinquanti] adpropinquante AP 72 hi] hii Pfr 76 Israhelis]

Israelis Lfrm

256

IN PS. CXLVIII-CXLIX

exemplum. Et sicut ille patientia et fide proficiens meruit facie ad faciem dominum deum uidere, unde Israhel adpellatus est, id est uidens deum - deum autem desiderantes audiunt sibi 8o monita dari : Beau mundo corde, quia ipsi deum uidebunt -, ita his qui filii eius per imitationem eius facti sunt hymnum praecipit cani, quia per munditiam cordis merentur, ut uideant deum adpropinquantem eis, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 149

5

io

15

20

CANTICVM nouum cantamus domino, quando in nouitate uitae ambulamus in ecclesia sanctorum, et exemplo uitae ac morum PL 568 nostrorum aedificationem dominicae congregationi exhibemus, laetantes non in gloria mundi neque in diuitiis saeculi, sed in eo qui nos fecit, dum nasceremur, quia in eo adparet filios Sion esse, id est ecclesiae, si in rege nostro et domino exultemus laudantes nomen eius in choro, id est cum omni populo, in tympano, id est in extensione follis nostri corporei. Bene enim sonat, cum est sobrium, mundum et castum. Née solum in tympano, sed in psalterio psallamus ei. Non enim castitas et abstinentia nos perducunt ad deum, si nos deseruerit integritas fidei, quae in decem chordis psalterii declaratur. Tune enim cognoscimus, quia beneplacitum est domino in populo suo, cum superbos humiliauerit in condemnationem et exaltauerit mansuetos in salutem. Tunc, inquam, agnoscimus quod nunc credimus, cum exultant sancti in gloria qui nunc laetantur in cubilibus suis expectantes diem retributionis. Nam quia habuerunt nunc exaltationes dei in faucibus suis, tempore quo confessi sunt gloriam Christi, qui est exaltatus in cruce, qui est exaltatus in resurrectione, qui est exaltatus in caelo - has qui habuerunt exaltationes dei in faucibus suis: tempore quo has exaltationes dei in faucibus suis quicumque habuit, interibit perfidia hominum impiorum. Hi ergo non metu carnificis, non uerberum

Font.: 77 patientia - fide] cf. Hebr. 6, 12. 32, 29.30. 80 Matth. 5, 8.

78 dominum - est] cf. Gen.

Font, (ad ps. CXLIX): 3 aedificationem - exhibemus] cf. I Cor. 14, 12.

Trad. text, (ad ps. CXLIX): AP Lfrm

78 dominum от. P eis] ei Ljrm

Israhel] Israel Ljrm

82 merentur am. Af

83

CXLIX, 1 add. ante commmtarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm 2 et am. A 5 nasceremur] nasceremus AP 13 populo] populum PLfrm suo] suum PLfrm 17 quia] qui Ljrm 20 resurrectione] resurrectio P 21/ 22 tempore - suis от. PLfrm (uidetur a liquid déesse fr i. mg.) 23 hi] hii Pfr

IN PS. CXLIX-CL

257

terrore perculsi has exaltationes domini siluerunt. Quin immo

25 quanto plus passi fuerint adfligentes, tanto plus confitentes existunt. Hi habebunt gladios ancipites in manibus suis, id est sententias mortis aeternae et poenae perpetuae ad faciendam uindictam in gentibus, et increpationes in populis ad adligandos reges eorum in conpedibus et nobiles eorum in uinculis ferreis. 30 Quibus nunc dicitur a domino : Sedebitis super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus Israhel. Hi ergo faciunt in eis iudicium conscriptum. Ipsi enim iudicabunt mundum pro operibus impiis, qui sunt a mundo adflicti pro operibus pus. Cumque iudicauerint sancti eos reges, a quibus iudicati sunt, tunc erit 35 gloria omnibus sanctis eius. Modo unicuique dicitur: Si credis uidere bona domini in terra uiuentium, expecta dominum et age uiriliter; si credis, non desinas spectare, et si te pro certo quod credis desiderare cognoscis. Hanc enim gloriam omnibus sanctis tunc gratulabimur euenisse, si in quacumque necessitate positi 40 animum penitus non mutemus, sed expectantes dominum cottidie ipsi per patientiam gratias referamus, qui regnat in saecula saeculorum. Amen. 150

LAVDAMVS dominum in sanctis suis, quando eorum imitamur PL 569 exempla, sequimur monita, regulam obtinemus. Laudamus eum in firmamento uirtutis eius cum firmum fidei nostrae agonem ostendimus, et sicut sancti contempserunt poenas, hostes uisi5 biles, ita nos inuisibilis hostis delectationes ingestas abicimus. Laudamus eum in sono tubae, cum quod in aure audiuimus, si tempus exegerit super tecta positi exclamemus, non timentes eos qui occidunt corpus. Laudamus eum in psalterio et cithara, si in cithara lignum crucis amplectamur et in psalterio confessionem io catholicam teneamus. Raucum enim sonat, quod catholicum non probatur. Laudamus eum in tympano et choro, quando in conuersatione reddendi positi tympanum corporis nostri optimis PL 570 decoramus exemplis. Laudamus eum in chordis et organo, quando

Font.: 30/31 Matth. 19, 28.

35/37 Ps. 26, 13.14.

Font, (ad ps. CL): 3 I Tim. 6, 12.

6/7 Matth. io, 27.

40/41 Rom. 8, 25. 7/8 Matth. 10, 28.

Trad. text, (ad ps. CL): AP Lfrm

26 hi] hii Pfr 37 si2] sic m

31 Israhel] Israel AP

hi] hii Pfr

33 piis] suis PLJra

CL, 1 add, ante commentarium psalmi textum sec. Psalt. Gall. Lfrm 2 laudamus] laudate A 5 inuisibilis hostis] inuisibiles hostes A 11/24 eum -finis от. А

258

IN PS. CL

chordarum, quae sunt in cithara nostra, fila integra exercemus; 15 etiam pudicitiam, quam continentiae calamellis ab omni rubigine peccati mundantes deo sonos mellifluos exhibemus. Laudamus eum in cymbalis bene sonantibus et bene tinnientibus, quando labia nostra ad bonam persuasionem et spiritalem explanationem aptamus. Inuitamus autem, ut omnis spiritus 20 laudet dominum, quando spiritalia spiritalibus conparantes nihil concedimus carni, sed omne quicquid ei libuerit totum spiritui mancipantes spiritalium imitamur exempla, per quorum euntes uestigia credamus nos ad domini misericordiam peruenire, cui gloria et imperium per omnia saecula saeculorum. Amen.

15 calamellis] calatnellus P 21 ei] eam P Subscriptio: deest A; Deo gratias P; Arnobii commentariorum in psalmos finis L ; Commentarii Arnobii in psalmos finis Anno MDXXII Mense Augusto fr; deest m

CONSPECTVS MATERIAE VORWORT vu AUSGEWÄHLTE BIBLIOGRAPHIE ix-x EINLEITUNG XI-XL I. Der Verfasser xi-xiv II. Das Werk xiv-xvii III. Weiterleben xvii-xvni IV. Die Überlieferung xviii-xxin 1. Die Handschriften der direkten Überlieferung xix-xx 2. Die Handschriften der Nebenüberlie ferung xx-xxiii V. Gruppierung und Bewertung der Zeugen xxm-xxxii 1. Die direkte Überlieferung xxiv-xxvni 2. Die Nebenüberlieferung xxvni-xxx 3. Die Ausgaben xxx-xxxn VI. Die neue Ausgabe xxxn-xxxvi 1. Der Text xxxii-xxxni 2. Zum Psalmtext des Arnobius . . . xxxni-xxxv 3. Die Apparate xxxvi 4. Die Indices xxxvi VIL Testimonia xxxvii-xxxvin VIII. Anhang XXXIX-XL TEXTVS 1-258

Composition, impression et reliures: Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium 0/1990/0095/12 ISBN 2-503-00251-х relié ISBN 2-503-00252-8 broché ISBN 2-503-00000-2 série