Oil contracts

Citation preview

The authors of this book sought to provide, in translation, an introduction to oil contracts so that readers could relate directly to the petroleum references. Hopefully this motivation will come true. This translation, now freely available online, has been published to introduce oil contracts. Given that the author, at the time of translating this book (2014), was passing his first year of Master of Oil and Gas law, there will undoubtedly be flaws that unfortunately have not been addressed and modified so far. This translation will be useful to anyone who is involved in the oil and gas industry and especially oil and gas law students. Finally, I would like to dedicate this book to my life, my beautiful wife and our sweet baby.

Habib Sabzevari [email protected] Ph.D. student of International Economic Law at Paris 1 Pantheon-Sorbonne University February 2020, Paris

‫ﻣﺎده )‪(2‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي‬

‫‪1 ‬‬

‫‪  2‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻓﺮد ‪3 ‬‬

‫ﻘﺪ ای‬

‫ﻮق‪ ،‬ا ﺼﺎد و ﺪ‬

‫ارداد ی ﯽ‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ زﻣﺎنآﺑﺎدي‬ ‫ﺣﺒﻴﺐ ﺳﺒﺰواري‬

‫‪  4‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي‬ ‫ﺷﺎﺑﻚ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ‬ ‫ﻋﻨﻮان دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‬ ‫ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﮕﺮه‬ ‫ردهﺑﻨﺪي دﻳﻮﻳﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻛﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻠﻲ‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺧﺮﺳﻨﺪي‪1395 ،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ :‬ﻓﻴﭙﺎ‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪4:‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﺮﺳﻨﺪي‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻓﺨﺮرازي‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻟﺒﺎﻓﻲﻧﮋاد‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن داﻧﺸﮕﺎه‪،‬ﭘﻼك ‪ ،174‬واﺣﺪ ‪2‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ 66971034-5 :‬و ‪66490584-5‬‬ ‫ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺷﻤﺎره ‪ :1‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ‪66410203 :‬‬ ‫ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺷﻤﺎره ‪ :2‬ﻣﻴﺪان اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻣﻨﻴﺮي ﺟﺎوﻳﺪ )اردﻳﺒﻬﺸﺖ(‪ ،‬ﭘﻼك ‪ ،92‬ﺗﻠﻔﻦ‪66950759 :‬‬ ‫ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﺷﻤﺎره ‪ :3‬ﺧﻴﺎﺑﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻓﺮدوﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺮاﺗﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق داﻧﺸﮕﺎه آزاد‪،‬‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ زﻳﺮﻳﻦ )ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻲ( ﺗﻠﻔﻦ‪66755910 :‬‬

‫ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‪www. Khorsandypub.com :‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺣﻘﻮق‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ زﻣﺎنآﺑﺎدي ـ ﺣﺒﻴﺐ ﺳﺒﺰواري‬ ‫ﭼﺎپ اول‪ 1395 :‬ـ ﺗﻴﺮاژ‪ :‬ﺟﻠﺪ ـ ﻗﻴﻤﺖ‪ :‬رﻳﺎل‬ ‫ﺷﺎﺑﻚ‪ISBN: - :‬‬

‫ﻣﺎده )‪(2‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي‬

‫‪5 ‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ‪11 ...............................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ‪15 ....................................................................................‬‬ ‫دﻳﺒﺎﭼﻪ ‪17 ............................................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪23 ..........................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ﻧﻔﺖ‪33 .....................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ‪ /‬ﺳﺎﺣﻠﻲ و درﻳﺎﻳﻲ‪ /‬ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ‪35 ....................................................................‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرف درﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف ‪37 ......................................................................................................‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ‪38 .....................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺬاري آﺗﻲ ﻧﻔﺖ‪39 ............................................................................................................‬‬ ‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي آﺗﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪40 ......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺣﻴﺎت و دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻧﻔﺘﻲ ‪43 ...............................................‬‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف ‪44 ...................................................................................................................................‬‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ‪45 ...............................................................................................................................‬‬ ‫ﺣﻔﺎري اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ‪47 .......................................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﻒ و ارزﻳﺎﺑﻲ‪48 .......................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸﺎف ‪49 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪50 ......................................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪51 ........................................................................................................................................‬‬ ‫رﻫﺎﺳﺎزي‪52 ..................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ ‪55 .....................................................................‬‬

‫‪  6‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ‪58 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ‪59 ..........................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ‪59 ....................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ‪60 ...............................................................................................................................‬‬ ‫اﻋﻄﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪61 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ‪62 ...............................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ‪63 ....................................................................................................‬‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ ‪63 ..................................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ‪64 ..............................................................‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ‪65 ..........................................‬‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪66 ....................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﺎ ‪69 ................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ‪75 ......................................................‬‬ ‫ﭘﻲﮔﻴﺮي ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺮاردادي ‪77 ...................................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ ‪77 .................................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ‪77 ...................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪85 .............................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﺔ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ‪86 ..................................................................................‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ‪86 .......................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت و ﻣﻠﻲﺳﺎزي ‪90 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺑﺎزﻳﮕﺮان ‪93 ..........................................................................‬‬ ‫ﻣﻜﺎن‪ :‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﺑﻠﻮك ﻗﺮاردادي )ﻣﺸﻤﻮل اﻣﺘﻴﺎز( ‪94 ........................................................................‬‬ ‫زﻣﺎن‪ :‬ﻧﮕﺎه اﺟﻤﺎﻟﻲ ‪95 ....................................................................................................................‬‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف ‪97 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﻛﺎر در ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف ‪98 ...................................................................................‬‬ ‫اﺳﺘﺮداد ﻣﻨﺎﻃﻖ ‪100 ........................................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﻒ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻋﻼم ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪102 ..........................................................................‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ‪106 ................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ‪109 ..........................................................................‬‬ ‫ﺑﻦﺑﺴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ـ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ رأي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه را در اﺧﺘﻴﺎر دارد؟ ‪111 ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪7 ‬‬

‫اﺑﻬﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮ ‪114 ..............................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ( ‪115 .........................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﺼﺪي ‪118 ....................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻬﻴﺔ ﮔﺰارش و ﻧﻈﺎرت‪118 ..........................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻳﺎﺿﻴﺎت در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪123 ...........................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪129 ..............................................................................‬‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ‪131‬‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ‪132 .........................................................‬‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪133 ...........................................................................................................‬‬ ‫‪ .1‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ‪133 .....................................................................................................................‬‬ ‫‪ .2‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪134 .....................................................................................................................‬‬ ‫‪ .3‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ‪135 ...........................................................................................................................‬‬ ‫‪ .4‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ‪136 .....................................................................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ درﺻﺪ ﻣﻘﻄﻮع ‪136 .....................................................................................‬‬ ‫ب( ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪138 ..........................................................................................‬‬ ‫‪ .5‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ‪143 ..................................................................................................‬‬ ‫‪ .6‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ‪145 ......................................................................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻣﻘﻄﻮع‪147 ..........................................................................................‬‬ ‫ب( ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪148 ...........................................................................................‬‬ ‫‪ .7‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ‪149 ...............................................................................................................‬‬ ‫‪ .8‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر ‪154 ..............................................................................................‬‬ ‫‪ .9‬دﺳﺘﻤﺰد ﺧﺪﻣﺎت ‪157 ..............................................................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ( ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ‪157 ..........................................................‬‬ ‫ب( ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻗﻴﻤﺖ‪158 .............................................................................................................‬‬ ‫پ( ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻘﻄﻮع ‪159 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪161 .....................................................‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ‪162 .............................................................................................................................‬‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﺳﻮدآوري ‪163 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﺑﻮدن و اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪164 .................................................................‬‬ ‫روشﻫﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻮدآوري ‪166 ...........................................................................................‬‬ ‫ﺳﻮدآوري و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪168 ..................................................................................................‬‬

‫‪  8‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪170 .....................................................................................................‬‬ ‫رﻳﺴﻚ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ‪173 ................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ‪175 ..................................................................‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪178 ......................................................................................................................‬‬ ‫راﻫﻜﺎرﻫﺎ‪179 ................................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻛﺘﺸﺎف‪180 ....................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ‪180 ......................................................................................‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان ﺟﺎﻧﺒﻲ ‪181 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﮔﺎزي‪181 ........................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ‪182 ..........................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪182 ...............................................................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز »ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف« ‪183 ................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪185 ..............................................................................‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ‪187 ..................................................................................................................‬‬ ‫آﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻬﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺻﻔﺮ اﺳﺖ؟ ﺑﻠﻪ و ﺧﻴﺮ‪189 .................................................... .‬‬ ‫آﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل و ﻛﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد؟ ‪191 ...................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻞ ‪193 ...........................................................................‬‬ ‫درﺟﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ‪194 ...................................................................................................‬‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﭼﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ‪197 ......................................................‬‬ ‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ :‬ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ و اﺻﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ آزاد ‪198 ..........................................................‬‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ‪202 .......................................................................................................‬‬ ‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪203 .............................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ‪207 ..................................................................‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻫﺪاف‪208 .........................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺤﺮﻛﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪209 .....................................................................................................................‬‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪاي ‪210 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻧﻔﺖ در ازاي زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ‪213 ...............................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﻘﺶ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ‪217 ..................................................................‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ ‪218 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻣﻌﺎﻳﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪219 .......................................................................................................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪9 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪221 .............................‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ ‪222 ...................................................................................................‬‬ ‫آﻣﻮزش اﺗﺒﺎع داﺧﻠﻲ ‪225 ...............................................................................................................‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ ‪227 .........................................................................................‬‬ ‫رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪232 .........................................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪237 .........................................................................‬‬ ‫ﺷﺮوط ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪238 ...................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ‪243 ............................................................................‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ‪244 ...........................................................................................‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪245 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ‪251 .................................................................................‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ‪252 ............................................................................................................................‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺒﻮددﻫﻨﺪه )ﻛﺎﻫﺸﻲ( ‪253 .........................................................................‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪255 ........................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻛﻴﺴﺖ؟ ‪257 ............................................................................................‬‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺼﻮﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ‪258 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺎرت ‪259 ...................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ‪261 ...............................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﻛﺴﺎزي ‪269 .....................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ‪277 .....................................................................‬‬ ‫داوري ‪282 ...................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺛﺒﺎت ‪287 ............................................................................................‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺛﺒﺎت‪287 .............................................................................................................................‬‬ ‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪288 ..................................................................................................‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه »ﻣﻴﺎﻧﻪ« ‪290 ........................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ‪295 ....................................................................................‬‬

‫‪  10‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد ‪296 ..........................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻀﺮر ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ‪301 .........................................................................................................................‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎز‪302 .......................................................................................................................‬‬ ‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪305 ........................................................................................................‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪11 ‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﺳـﺎل ‪ 2011‬ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺆﺳﺴـﺔ ‪ Open Oil‬ﻣﻨﺘﺸـﺮ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺮ روي ﻓﻀﺎي اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻧﺴـﺨﺔ دوم آن ﻧﻴـﺰ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒـﺎً در ﺳـﺎل ‪ 2013‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر درآﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ آﻗﺎي ﺟﺎﻧﻲ وﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ اﻳـﻦ ﻣﺆﺳﺴـﻪ ﺑﻴـﺎن داﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻦ درﺳـﻲ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوژة ﺗﺮﺟﻤﺔ اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ از ﻣﻬﺮﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 1393‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻼك ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺳﺎل ‪ 2013‬و ﻧﺴﺨﺔ ﻓﺮاﻧﺴﻮي آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب را ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺴﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ و آﻗـﺎي ﺳـﺒﺰواري ﺑﺮاﺳـﺎس ﻧﺴـﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ و ﻓﺮاﻧﺴـﻮي‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ از ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 1394‬ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺑـﺎر وﻳـﺮاﻳﺶ و‬ ‫اﺻﻼح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺣﻘﻮق‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎد‪ ،‬ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﭘﺮوژه و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻧﻔﺖ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و از ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ ﻣﻴـﺎنرﺷـﺘﻪاي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻃﻼﻋﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻛﻤـﻚ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮد؛ ﻟﺬا از آﻣﻮﺧﺘﻪﻫﺎي اﺳﺎﺗﻴﺪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﺨﺰن‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎد ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘـﺮوژه ﻧﻴـﺰ در ﻛـﺎر ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻋﻴﻮب ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺘﺐ اﺻﻠﻲ رﺷﺘﺔ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﺣﺘﻲ ﺟﺰوات اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺑﻪﻧﺎم اﻳﻦ رﺷـﺘﻪ ﻧﻴـﺰ در ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣـﺪﻧﻈﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬

‫‪  12‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻣﺘﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻧﻤﻮدارﻫـﺎ و‬ ‫اﺷﻜﺎل ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮ در ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ آورده ﺷـﻮد ﺗـﺎ اﻧﺴـﺠﺎم ﻣـﺘﻦ و ﮔﻮﻳـﺎﻳﻲ آن ﺗـﺎ ﺣـﺪ‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 6‬ﺑﺨﺶ و ﺣﺎوي ﻳﻚ واژهﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮده و اﻫﻤﻴﺖ آن ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي رﺷﺘﻪﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻧﻔـﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﻓـﻮق را‬ ‫داراﺳﺖ و ﺑﻪ زﺑـﺎﻧﻲ ﺳـﺎده و ﺗﻮﺳـﻂ اﺳـﺎﺗﻴﺪ رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺣﻘـﻮق‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎد‪ ،‬رﻳﺎﺿـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻧﻔﺖ وﻏﻴﺮه ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ وﺿﻮح از ﺳﺎﻳﺮ اﻣﺜﺎل ﻣﻌﺪود ﺧﻮد ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و در ﺑـﺎدي اﻣـﺮ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اراﺋﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻣﺘـﻮن‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻼش داﺷﺘﻪاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﻀﺎي ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادي ﻣﻴﺎن ﻃﺮفﻫﺎي ﻳـﻚ ﭘـﺮوژة‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﮔﺰﻳـﺪة ﻗـﺮاردادي« در ﻣـﺘﻦ ﻛﺘـﺎب ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺑﺘﻜﺎري ﺧﻮاﻧﻨﺪه را از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺟﻬـﺎن ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ آﺷـﻨﺎ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و راﻫﻨﻤـﺎي‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺶرو‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﻧﻮﭘﺎ در ﺣﻮزة ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻘﻮق ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را ﻧﻪﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ آن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺟﺎﻣﻊ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در اﺧﺘﻴﺎر وي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻓﻨﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋـﺎت ﻋﻠـﻮم ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺘﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺣﻮزة ﺣﻘﻮق و اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻧﺘﺸﺎر و ﭼﺎپ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﺧﻮﻳﺶ را از ﺧﺎﻧﻢ ﻧﮕﺎر اورك‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي ﺣﻘﻮق ﻧﻔـﺖ‬ ‫و ﮔﺎز داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان و آﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻮرﻣﺎزار داﻧﺸﺠﻮي ﺣﻘﻮق داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدان اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ وﻳﺮاﻳﺶ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻛﻤﻚ ﺷـﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻋﻼم دارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ‪13 ‬‬

‫ﭼﺎپ ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺪون ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﺑﺰرﮔﻮاري اﺳﺘﺎد ﻋﺰﻳـﺰ و ارﺟﻤﻨـﺪ‪ ،‬ﺟﻨـﺎب آﻗـﺎي‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﻲ ﻛﺪﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬـﺮان‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ از اﻳﺸﺎن و ﻛﻠﻴﺔ ﻛﺎرﻛﻨﺎن آن ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻼش اﻳﻨﺠﺎﻧﺒﺎن در اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺟﻨﺎب آﻗـﺎي‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻧﻮﻳﺪ رﻫﺒﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﮔﺮاﻧﻘﺪر داﻧﺸﻜﺪة ﺣﻘﻮق داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺗﻬﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﻳﺪ و‬ ‫ﻣﻔﺘﺨﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿـﺮ را ﺑـﺎ دﻳﺒﺎﭼـﻪاي از ﺟﺎﻧـﺐ اﻳﺸـﺎن ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮﺗﺸﺎن ﻫﻴﭻﮔﺎه و ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﻮل ﻟﻄﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﺮ ﺷـﺎﮔﺮدان ﻧﻜﺎﺳـﺘﻪ و ﻫﻤـﻮاره‬ ‫اﻣﻴﺪ راه ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ زﻣﺎنآﺑﺎدي‬ ‫ﺣﺒﻴﺐ ﺳﺒﺰواري‬

‫‪  14‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪15 ‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﺣﺒﻴﺐ و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎي ﻋﺰﻳﺰ؛‬ ‫ﻣﻦ از اراﺋﻪ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﺴﺨﺔ ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﺘﺎب ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ‪.‬‬

‫از زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪ ،2012‬ﻧﺴﺨﺔ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻓﺮاﺗـﺮ از ‪150000‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﻓﻀﺎي اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ داﻧﻠﻮد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫آن ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ درﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي دوازده ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺟﻮاﻣـﻊ‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﻲ ﺳﻪ ﺳـﺎل ﭘـﺲ از اﻧﺘﺸـﺎر اوﻟـﻴﻦ ﭼـﺎپ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖﻫـﺎﻳﻲ را در‬ ‫ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ اﻣـﺮوزه ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺑﻴﺸـﺘﺮي را‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﻓﺎش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 500‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ از ‪ 60‬ﻛﺸـﻮر ﺟﻬـﺎن را‬ ‫از ﺳﺎﻳﺖ ﻣﺎ ‪ http://repository.openoil.net‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻴﺪ و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺗﺎ اواﺳﻂ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 2016‬ﺑﻪ ‪ 1000‬ﻗﺮارداد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺷﻔﺎفﺳـﺎزي ﺻـﻨﺎﻳﻊ اﺳـﺘﺨﺮاﺟﻲ‪ 1‬ﻳـﻚ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺟﺪﻳﺪ را در ﺳﺎل ‪ 2013‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺟﻬﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬ ‫ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺮاردادي ﮔﺮدﻳﺪ و اﻛﻨﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺸـﻮر ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫‪1. Extractive Industries Transparency Initiative‬‬

‫‪  16‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺮدارﻧـﺪة‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ 20000‬ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎزي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ داراي وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮده و ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ دو ﻫﺰار ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن را‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻤﻚ ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻟﻄﻒ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اراﺋﺔ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در ﺟﻬـﺖ ﺑﻬﺒـﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﻣﻦ درﻳﻎ ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻧﻲ وﺳﺖ‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪17 ‬‬

‫دﻳﺒﺎﭼﻪ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﺔ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1280‬ﺷﻤﺴﻲ )‪ 1901‬ﻣﻴﻼدي( و‬ ‫اﻋﻄــﺎي اﻣﺘﻴــﺎز اﻛﺘﺸــﺎف ﻧﻔــﺖ ﺑــﻪ وﻳﻠﻴــﺎم ﻧــﺎﻛﺲ دارﺳــﻲ ﺗﻮﺳــﻂ ﻣﻈﻔﺮاﻟــﺪﻳﻦ ﺷــﺎه ﻗﺎﺟــﺎر‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد؛ اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﻪ ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻔﺖ از ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان )ﺑﻪ ﺟـﺰ‬ ‫ﭘﻨﺞ اﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ( را ﺑﻪ ﻣﺪت ﺷﺼﺖ ﺳﺎل ﺑﻪ دارﺳﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺪون ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﺔ ﻋﻮاﻳـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم و دوﻟﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﻛﻨﺘﺮل دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد و ﻇﻬﻮر ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﺌﻮري ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ داﺋﻤﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ در دﻫﺔ ‪ 1950‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﻣﻠـﻲﺳـﺎزي‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در اﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺒـﺎدرت ﺑـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ 1‬ﻧﻤﻮد و رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺷﻤﺴﻲ )‪ 1953‬ﻣﻴﻼدي(‪ ،‬دوﻟـﺖ وي ﺳـﻘﻮط‬ ‫ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗـﻼشﻫـﺎي او ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺐ ﻛﻨﺘـﺮل ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻧﺎﻛـﺎم ﻣﺎﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺣـﻮزه در دﻫـﺔ ‪ 1970‬ﻣـﻴﻼدي‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﻪرو ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزي ﻟﻐﻮ ﺷﺪه و اﻣﻮال ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎدره ﻳﺎ ﻣﻠﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪1. National Iranian Oil Company (NIOC‬‬

‫‪  18‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫واﻫﻤﻪ از ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬در اﺻﻮل ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻮل ﻫﺸﺘﺎدوﻳﻜﻢ‪ ،‬و ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠـﺎه و ﺳـﻮم اﻧﻌﻜـﺎس ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي اﻣﺘﻴـﺎزي‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫)ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ(‪ ،‬و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻜﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اراﺋﺔ ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺻﻠﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز اﻳـﺮان را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻲ در اﻳـﺮان )‪ 1979‬ﻣـﻴﻼدي(‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي را ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ ﻛﻤﺒـﻮد داﻧـﺶ ﻓﻨـﻲ و‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬و ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﺷﻲ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب و ﺟﻨﮓ ﻫﺸـﺖﺳـﺎﻟﻪ ﻣﻴـﺎن اﻳـﺮان و ﻋـﺮاق‪ ،‬دوﻟـﺖ‬ ‫اﻳﺮان )وزارت ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان و ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﻮراي اﺳـﻼﻣﻲ( ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫راﻫﻜﺎري ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه و ﺗﻀـﻤﻴﻨﺎت‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﻲ ﻓـﺮاﻫﻢ آورﻧـﺪ‪ .‬راﻫﻜـﺎر و ﭼـﺎرة ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﭼﻴـﺰي ﺟـﺰ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ 1‬ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1373‬ﺷﻤﺴﻲ )‪ 1995‬ﻣـﻴﻼدي( ﺗـﺎﻛﻨـﻮن‪،‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﺷﻜﺎل ﻗﺮاردادﻫﺎي اراﺋﺔ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ‪ 2‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري و اﻛﺘﺸـﺎف‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻧﻤﻮده و ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ را در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﻘﺎﻣـﺎت دوﻟﺘـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫درﻋﻴﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﻘﻒ ﻣﺨﺎرج ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻣﻮردﻧﻴـﺎز(‪ ،‬دورة زﻣـﺎﻧﻲ ﺟﺒـﺮان ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺨﺎرج ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﻣﺎﻟﻲ و ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ از ﻣﺤـﻞ ﻓـﺮوش ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬

‫‪1. Buy-Back‬‬ ‫‪2. IOCs‬‬

‫دﻳﺒﺎﭼﻪ ‪19 ‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه از ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺬﻛﻮر ﭼﻨﺎن ﺟﺬاب ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاران ﺧـﺎرﺟﻲ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺑﺎزار اﻳﺮان ﻣﺠـﺎب ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬درواﻗـﻊ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ ﭼﻨـﺪي‪ ،‬از‬ ‫ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ در اﻳـﺮان ﻛﺎﺳـﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ آﻧﻜـﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ در ﺣـﺎل‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲ در ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ و‬ ‫ﻛﻠﻴﺔ ﻣﺨﺎرﺟﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي راهاﻧﺪازي ﭘﺮوژه ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دوم‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي ﭘﺮوژه دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻘﻒ ﻣﺸﺨﺼـﻲ ﺑـﺮاي ﻣﺨـﺎرج ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺳـﺎزد‪ .‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ و ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺗﻮﻟﻴﺪ از آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻣﺴـﺘﻤﺮ در آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺪان ﻣﻮردﻧﻈﺮ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‬ ‫و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﺗـﺄﺧﻴﺮ در ﺑﺎزﭘﺮداﺧـﺖ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري و درآﻣـﺪﻫﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻮم‪ ،‬رزرو ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ و درﻧﺘﻴﺠـﺔ ﻗﻮاﻋـﺪ ﻣﺤﺮﻣـﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻘﺮرات ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺑﺎزار اوراق ﺑﻬﺎدار ﺑﺮ ذﺧـﺎﻳﺮ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ارزش ذﺧﺎﻳﺮي را ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻬﺎم ﺧﻮد ذﻛﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل و ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻋﻤﺎل ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان در ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻓﻖﻫﺎي روﺷﻨﻲ را ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ‪ 1+5‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺗﺤﺎدﻳﺔ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ اﻧﻌﻘـﺎد‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺟﺎﻣﻊ اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮك )ﺑﺮﺟﺎم‪ 1(JCPOA/‬ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺬﻛﻮر از ‪ 16‬ژاﻧﻮﻳﻪ ﺳﺎل ‪2016‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي )‪ 26‬ديﻣﺎه ‪ 1394‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ( ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﺔ اﻳـﻦ‬

‫‪1. Joint Comprehensive Plan of Action‬‬

‫‪  20‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﺑﺴـﻴﺎري از ﺗﺤـﺮﻳﻢﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻫﺴـﺘﻪاي اﻳـﺮان ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﺸﻮرﻣﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان داراي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﻲ در دﻧﻴﺎ اﺳﺖ و ﻧﻔﺖ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻴﺶ‬ ‫از ‪ 115‬ﺳﺎل ﭘـﻴﺶ در اﻳـﺮان ﻛﺸـﻒ ﮔﺮدﻳـﺪه‪ ،‬ﻧـﻪﺗﻨﻬـﺎ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻻزم ﺑـﺮاي ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬ ‫ﺑﻮﻣﻲﺳﺎزي ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﺘﺐ ﺗﺄﻟﻴﻔﻲ و‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪاي و ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻻت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪود و اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﺔ ‪ Open Oil‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﻗﺎي ﺟﺎﻧﻲ وِﺳﺖ و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻴﻤﻲ‬ ‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺷـﻔﺎﻓﻴﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و دﻓﺎﺗﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗـﺄﻟﻴﻒ ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ و ﻫـﺪف از ﺗـﺄﻟﻴﻒ آن‪،‬‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻋﻤﻮم ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از ﺟﻤﻠـﻪ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺮزﻳﻞ‪ ،‬ﻏﻨﺎ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮔﺮدﻳـﺪه‬ ‫ﻛﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را درك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺑـﺎزﻳﮕﺮان اﺻـﻠﻲ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻣﺎﻟﻲ و درآﻣﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﺳـﻌﺔ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﺳـﻼﻣﺖ‪،‬‬ ‫اﻳﻤﻨﻲ و ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻗﺮاردادي‪ ،‬زواﻳﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ ارﺟﻤﻨﺪ آﻗﺎﻳﺎن ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ زﻣﺎنآﺑﺎدي و ﺣﺒﻴـﺐ ﺳـﺒﺰواري‪ ،‬ﺑـﺎ دﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺴﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﺰﻳﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ و ﺳـﻼﻣﺘﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺰﻳﺰان را آرزوﻣﻨـﺪم و اﻣﻴـﺪوارم ﺑـﺎ ﺑـﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺳـﻄﺢ داﻧـﺶ ﻋﻤـﻮم از ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮة ﻫﻤﺔ ﻣﺎ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻛﺸﻮر ﻋﺰﻳﺰﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺪ رﻫﺒﺮ‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه ‪ 1394‬ﺷﻤﺴﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪21 ‬‬

‫‪  22‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪23 ‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠـﺔ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻴﺪ‪ 5000 ،‬ﺑﺸـﻜﻪ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم از‬ ‫زﻣﻴﻦ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ و از زﻣﺎن ﺷﺮوع ﺟﻤﻠﺔ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺎ اﺗﻤﺎم ﺟﻤﻠﺔ ﺣﺎﺿﺮ‪ 10000 ،‬ﺑﺸـﻜﻪ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ارزش ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر در ﺑﺎزارﻫﺎي روز ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ واﺣﺪ ﺳﺎل ﻧﻮري ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﺎﺧﺺ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ‪ (WOPI) 1‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺳﻨﺠﺶ ﭘﻮل اﻳﺠﺎد ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ در ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎ آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ در ﭘﺎرك ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﻮﻳﻮرك‪ ،‬در ﻳﻚ ﻧـﻴﻢروز ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﺮانﺗﺮﻳﻦ آﺳﻤﺎنﺧﺮاﺷﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮج اﻟﺨﻠﻴﻔﻪ دﺑـﻲ ـ و در ﻋـﺮض دو‬ ‫ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺎ ارزش ﺧﺎﻟﺺ ﻓﻴﺲﺑﻮك‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐﺗﺮ آﻧﻜﻪ ‪ WOPI‬در ﻣﺪت ﻳﻚ روز و‬ ‫ﻧﻴﻢ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻨﮕﻮ‪ ،‬ﻛﺸﻮري ﺑﺎ ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫و ﻃﻲ ﭼﻬﺎر روز از ﻛﻞ ﺑﻮدﺟﺔ ﻛﻤﻚ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ اﻓﺮﻳﻘـﺎ ﻓﺮاﺗـﺮ ﻣـﻲرود‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻃﺒـﻖ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دو ﻫﻔﺘﻪ در ﺳﺎل زﻣﺎن ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻘﺮ ﻣﻄﻠﻖ ‪ 1.3‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﻧﻔـﺮ اﻧﺴـﺎن را‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺎ درآﻣﺪي ﻛﻤﺘﺮ از روزاﻧﻪ ‪ 1.25‬دﻻر ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد اداﻣـﻪ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬از ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮود‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮارد ﻳﺎدﺷﺪه ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮل زﻳﺎدي ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﺧﺼﻲ ﺑﺮاي درك ﻣﻴﺰان دﻗﻴﻖ ﺣﺠﻢ ﭘﻮلﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪1. World Oil Production Index‬‬

‫‪  24‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻳـﻦ ﭘـﻮل ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ‪ 2‬را ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴـﺮ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﻠﻲ‪ 3‬و ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ را ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ ﻛـﺮد‪ .‬ﻗﻴﻤـﺖ‬ ‫ﺳﻬﺎم اﻛﺴﺎن ﻣﻮﺑﻴﻞ )‪ ،4(ExxonMobil‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ اﺷـﺨﺎص در ﻗﻀـﻴﺔ ﻧﺸـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫‪Horizon‬‬

‫‪ ،5Deepwater‬اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اوﮔﺎﻧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ واردات ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪،‬‬

‫و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ و روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﺧﺎﻧﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﻫﻤـﻪ و ﻫﻤـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ‬ ‫ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻛــﻪ ﻣﺴــﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎرات ﻣﻮﺟــﻮد در ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻧﻔﺘــﻲ ﻣﻴــﺎن دوﻟــﺖﻫــﺎي ﺟﻬــﺎن و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﺣﻔﺮ اوﻟﻴﻦ ﭼﺎه ﻧﻔﺖ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1859‬در ﭘﻨﺴﻴﻠﻮاﻧﻴﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ در ﺷـﺒﻜﻪاي ﭘﻴﭽﻴـﺪه از ﻧﻬـﺎنﻛـﺎريﻫـﺎي‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﮕـﺎه داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﻮد در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫـﺎي ﺗﺠـﺎري و ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ‬ ‫دﺳﺖﻣﺎﻳﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻋﻤﻮم ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Petroleum Contracts‬‬ ‫‪2. Operations‬‬ ‫‪3. Local economic development‬‬

‫‪ .4‬اﻛﺴﺎن ﻣﻮﺑﻴﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺮﻛـﺰ اﺻـﻠﻲ اداري آن در اﻳﺮوﻳﻨـﮓ‪،‬‬ ‫ﺗﮕﺰاس ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 2013‬ﻣﻴﻼدي ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ دﻧﻴﺎ از ﻧﻈـﺮ درآﻣـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ ‪ 37‬ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻧﻔﺖ در ‪ 21‬ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﺴﺎن ﻣﻮﺑﻴﻞ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1190‬ﺑﺎ ادﻏﺎم ‪ Exxon‬و ‪ ،Mobil‬ﻛـﻪ ﺳـﺎﺑﻘﺎً ‪Standard Oil of New Jersey‬‬ ‫‪ and Standard Oil of New York‬ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪ Deepwater Horizon .5‬دﻛﻞ ﺣﻔﺎري ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ‪ ،Transocean‬ﻳﻜـﻲ از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺟﻬﺎن و در اﺟﺎره ي ﺷـﺮﻛﺖ ‪ BP‬ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﺑﻴﺴـﺖ ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪ 2010‬ﺣـﻴﻦ ﺣﻔـﺎري در‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ‪ ،‬در اﺛﺮ اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬دﭼﺎر آﺗﺶﺳﻮزي ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از ‪ 36‬ﺳﺎﻋﺖ اﺣﺘﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ زﻳـﺮ‬ ‫آب رﻓﺖ‪ .‬ﻧﺸﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ رخ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺟﻮﻻي اداﻣﻪ داﺷـﺖ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪25 ‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺪه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﮔﺴـﺘﺮدهاي ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫درﻫــﻢﺗﻨﻴــﺪﮔﻲ زﻳــﺎد ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻧﻔﺘــﻲ ﺑــﺎ ﻣﻨــﺎﻓﻊ ﻋﻤــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ از ﻣﻼﺣﻈــﺎت ﻣﻌﻤــﻮل‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ﺗﺠﺎري ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ اﻫﺘﻤـﺎم ورزﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦوﺟـﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﻧـﺪﻛﻲ از دوﻟـﺖﻫـﺎ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻧﺘﺸـﺎر ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧـﻮد ﻣﺒـﺎدرت ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ 2012‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻧﻈﻴﺮ داﻧﺸﮕﺎه داﻧـﺪي‬ ‫در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴــﺎ‪ ،‬و ﺳــﺎزﻣﺎنﻫــﺎي ﻏﻴﺮدوﻟﺘــﻲ )‪NGO‬ﻫــﺎ( ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﻣﺆﺳﺴـﺔ رﺻــﺪ درآﻣــﺪ‪ ،1‬آﻏــﺎز ﺑــﻪ‬ ‫ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺴﺖوﺟﻮ در اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ‪،‬‬ ‫در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻌﺪي ﺟﻨﺒﺶ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ در دﻫﺔ ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ«‪ 2‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ )‪ 3(EITI‬در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ آﻧﻬـﺎ ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﺧﻼق‪ ،‬ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ و ﺻـﺪاﻗﺖ در ﺗﺠـﺎرت و ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺻﺤﻪ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺮﻛﺖ )‪ 4(CSR‬ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ »اﻟﻤﺎسﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ «1‬ﭘـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ رواﺑﻂ ﺗﺠﺎري ﮔﺬاﺷﺖ؛ اﻣﺎ داﻧﺶ و درك ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﭼﻨﺪان ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺗـﺎ‬ ‫‪1. Revenue Watch Institute‬‬

‫‪ Resource Curse .2‬ﻳﺎ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻓﺮاواﻧﻲ« ﻧﻴﺰ از آن ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑـﻪ وﺿـﻌﻴﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻌﺎدن و ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي و درآﻣـﺪﻫﺎي ﻛﻤﺘـﺮي را ﺣﺎﺻـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﻮل ﻛﺸﻮر ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﺗﺠﺎري را ﺑﻪ زﻳـﺎن‬ ‫آن ﻛﺸﻮر ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪3. Extractive Industries Transparency Initiative, see: http//eiti.org/eiti‬‬

‫‪ Corporate Social Responsibility .4‬ﻳﺎ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺷـﻜﻠﻲ از ﺧـﻮدﺗﻨﻈﻴﻤﻲ )‪self-‬‬ ‫‪ (regulation‬در زﻣﻴﻨﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ در ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي ﺷـﺮﻛﺖ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻈﺎرت و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوي ﻓﻌـﺎل از ﻗـﺎﻧﻮن و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑـﺎ روح‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را در راﺳﺘﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺟﺪاي از ﺻـﺮف‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﻛﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ CSR ،‬ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از اﺣﺴـﺎس‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ در ﻗﺒﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪  26‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫واﻗﻌﻴـﺖ ﻛــﺎرﻛﺮد اﻳــﻦ ﺻــﻨﺎﻳﻊ ﻏـﻮلﭘﻴﻜــﺮ را درﻳﺎﺑــﺪ‪ .‬ﻓﻌــﺎﻻن و روزﻧﺎﻣـﻪﻧﮕــﺎران ﮔــﻪﮔــﺎه ﺑــﻪ‬ ‫ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﻚ از اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت رﺧﻨـﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻣﻌـﺎﻣﻼت ﭘﻨﻬـﺎن و ﺳـﺮّي را اﻓﺸـﺎ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺪرﺗﺎً اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻛـﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎﻳﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻣـﻲاﻧﮕﻴﺰﻧـﺪ‪.‬‬ ‫درﻋﻴﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﻬﺎنﻛﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮءﻇﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺳﻄﺢ دﻧﻴﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻓﻘﺪان دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و اﺳﻨﺎد ﻻزم‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ و ﻋﻮامﭘﺴﻨﺪ در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ »ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ «2‬ﻳﺎ »دوﻟﺖ‪ «3‬ﭼـﺮا و ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺎﻳﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺎدرﺳﺖ ـ و‬ ‫ﻓﻲاﻟﻮاﻗﻊ دﺳﺖﻛﻢﮔﺮﻓﺘﻦ ـ درﺟﺔ اﺧﺘﻼل و ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن آن دﺳﺘﻪ از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ]اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺒﻌﺎت ﺳـﻨﮕﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ[‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴﻘﺎً »دوﻟﺘﻲ« ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺤﺼـﺎري‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ و ﻣﺸـﺎوران وﻳـﮋهاي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧﻘـﺶ و ﺣﻴﻄـﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷـﺎن ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو آﻧﻘﺪر دﺳﺘﺨﻮش رواﺑـﻂ ﭘﻴﭽﻴـﺪة ﻗـﺪرت ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮ ‪‬د‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﻛﻪ در دﻫﻪي ‪ 1960‬ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺣﻘﻮقﺑﺸﺮي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﻪ ﺑـﺎور ﻃﺮﻓـﺪاران آن‪ ،‬اﺗﺨـﺎذ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﺗﺤﺎدﻳـﺔ‬ ‫اروﭘﺎ ﻫﻢاﻛﻨﻮن اﺟﺮاي اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﻣﻮرد ﺗﺠﺎرت و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ) ‪UN Guiding‬‬ ‫‪ (Principles on Business and Human Rights‬را در ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ‪ CSR‬در دﺳـﺘﻮر ﻛـﺎر ﺧـﻮد‬ ‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪See: http// ec. europa. Eu / enterprise / policies / sustainable- business / corporate‬‬‫‪social- responsibility/human-rights/index‬‬ ‫‪ .1‬اﻟﻤﺎسﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ )‪ (Blood Diamonds‬اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ اﻟﻤﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻲ‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻮرش‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﺟﻨﮕـﻲ ارﺗـﺶ ﻣﺘﺠـﺎوز و ﻳـﺎ ﺗـﻼشﻫـﺎي ﻃـﺮفﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺮاي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔـﻲ ﺗﺠـﺎرت در ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﺧﺎص اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﻤﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﻲ اﺧﻴﺮ در آﻧﮕﻮﻻ و ﺳﻴﺮاﻟﺌﻮن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و‬ ‫ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺳـﺎل ‪ 1998‬ﻃـﻲ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎرة ‪ 1173‬و ‪ ،1176‬ﺧﺮﻳﺪ اﻟﻤﺎسﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ از آﻧﮕﻮﻻ را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻮرﺷﻲ ﻣﻌﺎﻧـﺪ دوﻟـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺗﺤﺎدﻳﺔ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺎﻣﻞ آﻧﮕﻮﻻ« )‪ (UTIA‬از ﻃﺮﻳـﻖ ﻓـﺮوش آﻧﻬـﺎ ‪ 3.72‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ درآﻣـﺪ‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻛﺮده و ﺻﺮف ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮد‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Government‬‬ ‫‪3. State‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪27 ‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﻤﻮل و ﺑﺴﺎﻣﺎن دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎرج از آن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪،‬‬ ‫دﻳﭙﻠﻤﺎتﻫﺎي وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ و اﺑﺘﺪاﻳﻲﺗﺮﻳﻦ داﻧﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 1.‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪود ‪ 90‬درﺻﺪ درآﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن را ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺷﺨﺺ وزﻳﺮ اﻗﺘﺼﺎد و اﻣﻮر‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲاﻟﻈﺎﻫﺮ ﻗـﺮار اﺳـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻣﻴﺰان درآﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ و دﻳﮕﺮان اﺧﺬ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻛﺸﻮري دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺼﻪاي ﺧﻮب ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲرود و ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﭘﺎﺳـﺦ ﻧـﺪادن ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت دو ﺳﺎل ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪن ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻜﻤﻞ در ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑـﻪﻧـﺪرت ﺑـﺎ وزراي اﻗﺘﺼـﺎد‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﻣﺸﺎوره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺣﺮﻛﺖ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎﻧﺔ ﺑﺮﺧﻲ از دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در راﺳﺘﺎي اﻧﺘﺸﺎر‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن اﻳـﻦ ﻓﺮﺻـﺖ وﺟـﻮد دارد ﺗـﺎ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن دﺳـﺘﻪ از ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫دﺳﺘﺮس ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﺔ ﺷﺮوﻋﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد درك ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻼشﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻳـﻦ ﻓﺮﺻـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺪف ﻣـﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و آﮔﺎﻫﻲﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻴﺶ از ده ﻫﺰار ﺷـﺨﺺ ﺣﻘﻴﻘـﻲ و ﺣﻘـﻮﻗﻲ در دﻧﻴـﺎ‬ ‫اﺳﺖ؛ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي دﺧﻴـﻞ در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻛﺸـﻮر ﺧـﻮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺣﺮﻓﻪاي در ﺧﺼـﻮص‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪوارﻳﻢ اﺷـﺨﺎص ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬اﻋـﻢ از روزﻧﺎﻣـﻪﻧﮕـﺎران‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨـﺪان و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺗﺠـﺎري‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﻳﺮان ﻣﺼﺪاق ﺑﺎرز دارد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻳﭙﻠﻤـﺎتﻫـﺎي وزارت اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ ﻓـﺎرغاﻟﺘﺤﺼـﻴﻞ‬ ‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ داﻧﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺼﺎن آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻴـﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺸﺘﺮك و ﻏﻴﺮﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي دوﻟﺘﻤﺮدان و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬

‫‪  28‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺤﻠﻲ در ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺬاﻛﺮات در ﺧﻮد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬زﻧﺠﻴﺮهاي ﻣﻨﻄﻘـﻲ از ﻣﺒﺎﺣـﺚ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫درك ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﻋﺎدي و ﻏﻴﺮﻣﺘﺨﺼﺺ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺶ اول‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠﻴﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﺑـﺎزﻳﮕﺮان‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎزﻳﮕﺮان رﺳﻤﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت راﻳـﺞ ﻗـﺮاردادي‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ و ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺶ ﺳـﻮم ﺑـﻪ ﺟﺰﺋﻴـﺎت‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﻫﺴـﺘﺔ ﻣـﺬاﻛﺮات را ﺗﺸـﻜﻴﻞ داده و‬ ‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درآﻣﺪي و اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴـﺪهﺗـﺮ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬دو ﺑﺨﺶ را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫـﻴﻢ ﻛـﻪ در ﮔـﺎمﻫـﺎي ﻧﻬـﺎﻳﻲ اﻧﻌﻘـﺎد‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺔ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﭘﺮدازد و ﭼﻨﻴﻦ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬ ‫را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺶ ﭘـﻨﺠﻢ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺷﺮوط ﻗﺮاردادي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ را ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم در ﺑﺨـﺶ ﺷﺸـﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻣﺤـﺾ و ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ اﺧﺘﻼﻓـﺎت و‬ ‫روﻳﻪﻫﺎي داوري را ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗـﺮار ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫داد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪوﻓـﻮر ﻣﺼـﺎدﻳﻖ ﻋﻴﻨـﻲ از ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻫﺸـﺖ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺑﺮزﻳﻞ‪ ،‬ﻏﻨﺎ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺮاردادي از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪهاﻧـﺪ؛ ﺑـﻪوﻳـﮋه آﻧﻜـﻪ اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﻮرد اﺷـﺎره‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪29 ‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر آﺧﺮﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻋﺼﺮ ﺟﻤﻌﻪ در اﺳـﻜﻠﻮس ﻧﻮﻫـﻮزن‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ در ﻛﻤﻴﺘﺔ ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺰارش وﻗﺖ ﺻﺮف ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻧﮕﺎرش‬ ‫آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻢ ﻣﺎﻳﺔ ﻣﺒﺎﻫﺎت و ﻫﻢ اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ دﻓﺎﻋﻴﻪاي اﺳـﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻧﺘﻘـﺎداﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎران و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺤﺘـﺮم از اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت‪ ،‬ﺧﻸﻫـﺎ و ﺳـﺎﻳﺮ ﻧﻘﻴﺼـﻪﻫـﺎي اﻳـﻦ اﺛـﺮ ﻣﺘـﺬﻛﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻣﻄﺮح و در ﺑﻬﺒﻮد اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻃﻲ ﭘـﻨﺞ روز و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش اﺑﺘﻜـﺎري ‪ Booksprint‬ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ آدام‬ ‫ﻫﻴﺪ‪ 2‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻜﻨﻴـﻚ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﻲ دﺳـﺘﻪﺟﻤﻌـﻲ و‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ آن‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن داﺋﻤـﺎً ذﻫﻨﻴـﺎت ﺧـﻮد را ﻧﮕـﺎرش ﻛـﺮده‪،‬‬ ‫اﻳﺪهﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺪداً ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﻪﻛـﺮّات اﻳـﺪهﻫـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي دو ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪي را ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬ ‫درﻣﻲآﻣﻴﺰد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﻧﺘﻴﺠﺔ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺮﻳﻌﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲﻫﺎ و ﺗﻔﺎوت در ﻟﺤـﻦ‪،‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﺮ‬ ‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻋﻨﻮان ﺷـﺪه ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻳـﻚ ﻛـﺎر ﺗﻴﻤـﻲ ـ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻳﻚ ﻓﻜﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺧﺺ آن‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺷﺨﺎص ذﻳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺘﺮ اﻳﮋن‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺷـﻔﺎفﺳـﺎزي و رﺋـﻴﺲ اﻳـﻦ ﻣﺆﺳﺴـﻪ )‪(EITI‬؛‬ ‫ﺳﻴﻨﺪي ﻛﺮون از ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ؛ ﻫﺮﺑﺮت ام ﻛﻠﻮد از ﺳﻴﺮاﻟﺌﻮن؛ ﺳـﻮزان ﻣﺎﭘـﻞ از دﻓﺘـﺮ ﺣﻘـﻮﻗﻲ‬

‫رﻳﺎﺳــﺖ ﺟﻤﻬــﻮري ﻟﻴﺒﺮﻳــﺎ؛ ﻧــﻮرﻻن ﻣﺼــﻄﻔﻲا‪‬ف از ﻣ ـﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣــﻮر ﺣﻘــﻮﻗﻲ ‪SOCAR‬؛ اﻟــﻦ‬ ‫ﺟﺎﻧﺴﻮن ﺳـﻴﺮﻟﻴﻒ؛ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ دوﻟﺘـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن؛ ﺟـﻲ ﭘـﺎرك‪ ،‬وﻛﻴﻠـﻲ از ﻧﻮرﺗـﻮن ر‪‬ز؛‬ ‫ﮔﺌﻮف ﭘﻴﺘﺮز؛ ﻧﺎدﻳﻦ ﺳﺘﻴﻠﺮ از آژاﻧﺲ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ آﻟﻤـﺎن؛ ﻟـﻴﻦ ﺗﻮرﻳﺎﺗﻤﺒـﺎ از ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ )‪ (INGO‬ﻫﺸﺪار ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در اوﮔﺎﻧﺪا؛ ﺟـﺎﻧﻲ وﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻴـﺎنﮔـﺬار دﻓﺘـﺮ‬

‫‪1. Schloss Neuhausen‬‬ ‫‪2. Adam Hyde‬‬

‫‪  30‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اوﭘﻦ اوﻳﻞ و ﺳﺒﺎﺳﺘﻴﻦ وﻳﻨﻜﻠﺮ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺆﺳﺴـﺔ ردﭘـﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ اﻳﻨﺘﺮﻧـﺖ‪ 1.‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ و‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ و راﻳﮕﺎن و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫در اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﺑﻪ ﻟﻴﻨﻚ ‪ Openoil.net/booksprint‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺪوارﻳﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻏﺎزي ﺑـﺮ ﻣﺒﺎﺣﺜـﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ در ﺧﺼـﻮص ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و‬ ‫ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ـ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻛﺸـﻮر ﺧـﻮد را ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬داراي ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻣﺒﻨـﺎ و ﭘﺎﻳـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ روش‬ ‫ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻣﺘﺨﺼﺼـﻴﻦ ﻛـﻪ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را ﺗﺠﺰﻳـﻪ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ادﻋـﺎﻳﻲ را ﺑـﻪ دوش‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬از ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ آرزو در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎ ﻳـﺎ دﺳـﺖﻛـﻢ ﻧﻤﻮﻧـﻪاي ﺑـﺮاي دورهﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ‬ ‫آﻛﺎدﻣﻴﻚ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﻮد ﺗﺎ درﻛﻲ اﺳﺎﺳـﻲ و ﺟﻬـﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺳـﻬﻤﻲ در اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺪون درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﮕﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼشﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻪ داﻧﺸﻲ ﺣﺪاﻗﻠﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛـﻪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ اﻃـﻼع ﻳـﺎﻓﺘﻦ از ﻣﺒﺎﺣﺜـﺎت‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آرزوﻣﻨﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎور ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪Johnny West, Novembre 2012‬‬ ‫‪Fondateur OpenOil.net‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‪1. Peter Eigen , Cindy Croon , Herbert M’cleod, Susan Maples, Nurlan Mustafayef,‬‬

‫‪Ellen Johnson Sirleaf, Jay Park, Geoff Peters, Nadine Stiller , Lynn Turyatemba ,‬‬ ‫‪Johny West , Sebastian Winkler‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪31 ‬‬

‫‪  32‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪33 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺎت ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻣــﻮاد ﻧﻔﺘــﻲ ﻛﺎرﺑﺮدﻫــﺎي ﺑﺴــﻴﺎر ﻣﺘﻨــﻮﻋﻲ دارﻧــﺪ‪ .‬از ﺗــﺄﻣﻴﻦ ﺳــﻮﺧﺖ اﻧــﻮاع ﺧﻮدروﻫــﺎ و‬ ‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﮔﺮﻣـﺎﻳﺶ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻔـﺖ و ﻣﺸـﺘﻘﺎت آن ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روزي آﻧﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔـﺬارﻳﻢ و در ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﻲﻧﻴـﺎز از ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖﻛﻢ اﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ اﻳـﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﺟﻬﺎن را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﺮاﻛﻢ ﻣـﻮاد ارﮔﺎﻧﻴـﻚ‬ ‫در ﻃﻲ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل و از زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎي ﻛﺮﺑﻦ و ﻫﻴﺪروژن ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮاد را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔـﺖ ﻣـﺎدهاي اﺳـﺖ ﻛﻬـﻦ ﻛـﻪ ﻧـﺒﺾ ﻋﺼـﺮ‬ ‫ﺟﺪﻳــﺪ را ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪ .‬ﻧﻔــﺖ‪ ،‬ﮔــﺎز‪ ،‬ﺑﻨــﺰﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺎزوﺋﻴــﻞ و ﮔــﺎز ﺑﻮﺗــﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕــﻲ از‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨـﺔ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب درﺑـﺎره ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﺸـﻒ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮادي را در اﺳﺮع وﻗﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Hydrocarbon‬‬

‫‪  34‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻛﻠﻤﻪ »ﻧﻔﺖ‪ /‬ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ«‪ 1‬را در ﻣﻮرد ﻫﺮ دوي ﻧﻔﺖ‬ ‫و ﮔﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲﺑـﺮﻳﻢ؛ ﭼﺮاﻛـﻪ ﻫـﺮ دو درﺑﺮدارﻧـﺪة ﺗﺮﻛﻴﺒـﺎت ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﻳـﻚ ﻣﻜـﺎن ﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي ﻳﻜﺴﺎن در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻗﺎﺑﻞ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ از ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺰﻳﻦ ﺷـﺎﻳﺪ اوﻟـﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨـﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ذﻫﻨﺘﺎن ﺧﻄﻮر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻣـﻮاد ﻓـﺮاوان دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻤﻴﺮدﻧﺪان‪ ،‬ﺷﻤﻊﻫـﺎ‪ ،‬داروﻫـﺎ‬ ‫و ﺣﺘﻲ راﻳﺎﻧﻪﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛـﻪ ﭼـﺮا درﺣـﺎلﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوز ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم و ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﻘﺘﻀـﻴﺎت آن‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺎز‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻌﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ در ﺳـﺎلﻫـﺎي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻠﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ »ﺑﺪﺗﺮ از ﭘﻴﺪا ﻧﻜـﺮدن ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﺸﻒ ﮔﺎز!« اﻣﺮوزه اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ روزاﻓﺰون ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دادوﺳـﺘﺪ ﮔـﺎز در ﺑـﺎزار‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮﺷﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻨﻮز اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ در ﻫﻤﺔ ﻗﺮاردادﻫﺎ آنﮔﻮﻧﻪﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪﺗﺮ‪ ،‬ﮔﺎز ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﻌﻤـﻮل در دو دﺳـﺘﻪ »ﮔـﺎز‬ ‫ﻏﻴﺮﻫﻤﺮاه‪ /‬ﮔﺎز آزاد«‪ 2‬و »ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ«‪ 3‬ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎز ﻏﻴﺮﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺎز ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﺨﺎزﻧﻲ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺮدارﻧـﺪة ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻧـﻪ ﻧﻔـﺖ؛‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻛﺸﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ اﻣﺮ ـ ﻳﻌﻨﻲ وﺟﻮد ﻳـﺎ‬ ‫ﻓﻘــﺪان ﮔــﺎز ﻫﻤــﺮاه ﻳــﺎ ﻏﻴﺮﻫﻤــﺮاه ـ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﮔﺴــﺘﺮده و ﻗﺎﺑــﻞ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻮده و ﻣﻼﺣﻈــﺎت‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ و ﻓﻨﻲ را ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎي داراي‬ ‫‪1. Petroleum‬‬ ‫‪2. Non-Associated/Free Gas‬‬ ‫‪3. Associated Gas‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪35 ‬‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻬﻢ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﺎزي ﻧﻮﻋﺎً در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐِ ذﺧـﺎﻳﺮ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻼﺣﻈـﺎت را ﺑـﺎ ﺟﺰﺋﻴـﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮي در ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﺸـﺎن درج‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در ﺳﺎل ‪ ،2011‬روزاﻧﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪ )ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻌﺎدل ‪ 160‬ﻟﻴﺘﺮ ﻳـﺎ ﺣـﺪوداً ‪ 44‬ﮔـﺎﻟﻦ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ(‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺳﻴﺼﺪ و ﻫﻔﺪه ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﻮت ﻣﻜﻌﺐ‪ 2‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴـﺰ در روز‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ‪ /‬ﺳﺎﺣﻠﻲ‪ 3‬و درﻳﺎﻳﻲ‪ /‬ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ‬

‫‪4‬‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺷﻜﻞ ﺧﺸﻜﻲ‪ /‬ﺳﺎﺣﻠﻲ ﻳﺎ درﻳﺎﻳﻲ‪ /‬ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺪام از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎﺣﻠﻲ و ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻫـﺮ دو ﻧـﻮع ﻋﻤﻠﻴـﺎت را در ﻗـﺮارداد واﺣـﺪي‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻔـﺎد ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ را در ﻣـﻮرد ﻫﺮﻳـﻚ از آﻧﻬـﺎ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺳـﺎده‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي ﺳــﺎﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎﻳﻲ ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻛــﻪ در روي ﺧﺸــﻜﻲ ﺻــﻮرت ﻣــﻲﮔﻴﺮﻧــﺪ‪،‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ﻳﺎ در ﻣﻮاردي زﻳﺮدرﻳﺎ‪ ،5‬ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در درﻳـﺎ‬ ‫و ﻳﺎ در ﺑﺴﺘﺮ درﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان داراي ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻪ از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ و ذﺧـﺎﻳﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﮔـﺎزي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﺰن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﺎزي ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﮔﺎزي ﭘـﺎرس ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﻧـﺎم دارد‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻴـﺪان ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻗﻄﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و ﺣﺪود ﻳﻚﺳﻮم از آن در آبﻫﺎي اﻳﺮان در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻗﺮار دارد‪ .‬م‪.‬‬ ‫)‪2. Billion Cubic Feet (BCF‬‬ ‫‪3. Offshore‬‬ ‫‪4. Onshore‬‬ ‫‪5. Subsea‬‬

‫‪  36‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻤﻮدار زﻳﺮ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ از اﻧـﻮاع اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ و ﻗﻴﻤـﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪاي آﻧﻬـﺎ را ﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ؛ ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﻓﺮاﺳـﺎﺣﻠﻲ آبﻫـﺎي ﻛـﻢﻋﻤـﻖ؛ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ‪ /‬ﺳﺎﺣﻠﻲ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 1‬ـ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻮع اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺳﺎزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را درﺑﺮدارﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻔـﺎري‪ 2‬در‬ ‫آبﻫﺎي ﭘﺮﻋﻤﻖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﺼﺐ ﺳﻜﻮﻫﺎ‪ 3‬از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔـﺮانﺗـﺮ‬ ‫از ﺣﻔﺎري در آبﻫﺎي ﻛﻢﻋﻤﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬آن دﺳـﺘﻪ از‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺴـﻴﺎر ﭼـﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴـﺰ‪ ،‬ﭘﺮﻣﺨـﺎﻃﺮه و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺨﻔﻴﻒﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴـﺎﺗﻲ(‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬آبﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ آبﻫﺎي ﻛﻢﻋﻤﻖ ﺗﺎ ‪ 100‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻄﻘﺔ درﻳﺎي ﺧـﺰر ﻣﺘﺸـﻜﻞ‬ ‫از آبﻫﺎي ژرﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 211‬ﻣﺘﺮ و در ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ 1025 ،‬ﻣﺘﺮ ﻋﻤـﻖ دارﻧـﺪ‪ .‬واﺿـﺢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺣﻔﺎري و اﺳﺘﺨﺮاج در آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺴـﻴﺎر ﻫﺰﻳﻨـﻪﺑـﺮ و ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﻓﻨـﺎوريﻫـﺎي‬ ‫ﺧﺎص ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Drilling‬‬ ‫‪3. Platform‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪37 ‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ ،2012‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﺪﻳﺪار ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي درﻳـﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴـﻖ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺳﻮدآور ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ و ﺧﺸﻜﻲ در ﻛﻨﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﻲ روزاﻓﺰون‪ ،‬آبﻫﺎي‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ را ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﺟﺬابﺗﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻌﺎرف درﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف‬ ‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺟﺴﺖوﺟﻮﻳﻲ اﻧﺪك در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ را ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣــﺎﻛﻲ از اﻋﺘﺮاﺿــﺎت ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن ﺑــﻪ ﺗﻮﺳــﻌﺔ ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي اﺳــﺘﺨﺮاج ﻧﻔــﺖ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌــﺎرف‪ 1‬در‬ ‫زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﻜﺮ ﻛﺸﺎورزي و اﻇﻬﺎر ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﺮاﻧﺴـﻪ‬ ‫در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮدن آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻔﺖ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌـﺎرف ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل اﻳـﻦ ﺳـﺆال‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻌﺎرف ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻘـﺪﻣﺘﺎً ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻔـﺎوت ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﻣﺘﻌـﺎرف و‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﺷﻴﻮه‪ ،‬ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻔﺮ ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺳﻨﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻔـﺖ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌـﺎرف‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨـﺎوريﻫـﺎي ﻧـﻮﻳﻦ و ﻧﻮﻇﻬـﻮر و روشﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ذﺧـﺎﻳﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ را اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﺧﺎﻳﺮي از ﻧﻔﺖ ﻛﻪ در ﻻﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻓﺸﺮده ﺳﻨﮓ رس‪) 2‬ﺷﻴﻞ ﻧﻔﺘﻲ(‪ ،‬و ﻳﺎ ﺷﻦ ﻧﻔﺘﻲ‪ 3‬ﻛﺮاﻧﺔ درﻳﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Unconventional oil‬‬ ‫‪2. Oil Shale‬‬

‫ﺷﻴﻞﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﺳﻨﮓﻫﺎي رﺳﻮﺑﻲ داﻧﻪرﻳﺰ و ﻏﻨﻲ از ﻣـﻮاد آﻟـﻲِ ﺣـﺎوي ﻛـﺮوژن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺣﺮارت دادن )ﺗﻘﻄﻴﺮ( آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮓ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺘﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻪ دﺳﺖ آورد از ﺣﺪود ‪ %4‬ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ %50‬وزن ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺳـﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ذﺧـﺎﻳﺮ ﺳـﻨﮓ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻤﺪة آن در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻗﺮار دارد‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪3. Oil Sand‬‬

‫ﻗﻴﺮ ﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺷﻦ و ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﻓﻮق ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺷـﻦ ﻣﺨﻠـﻮط ﺑـﺎ آب و ﻧﻔـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﺎ ﮔﺮاﻧﺮوي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺰرگﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧﻔـﺖ ﺷـﻦ ﺟﻬـﺎن در‬ ‫ﻛﺎﻧﺎدا و وﻧﺰوﺋﻼ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎ ﺧﺎك و ﺷﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎدهاي ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﻧﻔﺖ از اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬

‫‪  38‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺎز ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻮﻋﺎً ﮔﺎز آزادي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻲ‪ 1‬ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫آن آﺳـﺎنﺗـﺮ اﺳــﺖ‪ .‬ﻣﺨـﺎزن ﮔـﺎز ﻏﻴﺮﻣﺘﻌــﺎرف ﺷـﺎﻣﻞ ﮔـﺎز ﻓﺸــﺮده‪ 2،‬ﻣﺘـﺎن ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﺴــﺘﺮ‬ ‫زﻏﺎلﺳﻨﮕﻲ‪ ،3‬ﻫﻴﺪرات ﮔﺎزي‪ 4‬و ﮔﺎز ﺷـﻴﻞ‪) 5‬ﻛـﻪ در ﺑﺴـﺘﺮﻫﺎي ﺷـﻨﻲ ﻛﻨـﺎر درﻳـﺎ ﻗـﺮار دارد(‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﺎز ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﺣﻔﺎري ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺳـﺘﺨﺮاج ﮔـﺎز ﻏﻴﺮﻣﺘﻌـﺎرف ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﮔﺮانﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﮔﺎزﻫـﺎي اﺳـﺘﺨﺮاﺟﻲ از ﻣﺨـﺎزن ﻏﻴﺮﻣﺘﻌـﺎرف و ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻـﻞ از آﻧﻬـﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل رﺷﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﻧﮕـﺎرش اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب اﻣـﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﻣﻔـﺎد ﺧﺎﺻـﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔـﺎز ﻏﻴﺮﻣﺘﻌـﺎرف‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼـﺮاً ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﮔـﺎز ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ درﺑـﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﻬﻢ و ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ در ﺣﻮزة ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ )ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز( ﺑـﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ‬ ‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد؛ اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد دﺧﻴﻞ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﭼﻨـﺪان ﻓﻜـﺮ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻨﻜﻪ »ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺸﻜﻪاي ‪ 100‬دﻻر اﺳﺖ« ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻧـﻮاع‬ ‫ﻧﻔﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ »ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع ﻧﻔﺖ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻔــﺖ در ﺳﺮاﺳــﺮ ﺟﻬــﺎن ﺑــﺎ ﻗﻴﻤــﺖﻫــﺎي ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن ﺑﺴــﻴﺎري ﺧﺮﻳــﺪوﻓﺮوش ﻣــﻲﺷــﻮد‪،‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸـﺘﺮك و ﻣﺘـﺪاوﻟﻲ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار داد ﻳﺎ »ارزﻳﺎﺑﻲ‪ «6‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪1. Rock formation‬‬ ‫‪2. Tight Gas‬‬ ‫‪3. Coal bed methane‬‬ ‫‪4. Gas hydrate‬‬ ‫‪5. Shale Gas‬‬ ‫‪6. Benchmarked‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪39 ‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن وﺳﺖ ﺗﮕﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﺖ‪ (WTI) 1‬ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ‪ 2‬ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮاي ﮔﺎز‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺ ‪ Henry Hub3‬ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺴﻤﺖ »ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ« ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري آﺗﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻫﻤﻮاره اﺳﺎﺳﻲ و ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ آﺗﻲ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﺳـﺆال ﭘﺎﺳـﺦ واﺣـﺪ و ﺳـﺎدهاي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔـﺖ در اﺛـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺘﻌـﺪد و ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ دﺳـﺘﺨﻮش ﻧﻮﺳـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﻬﺎ از ﺣﺪود اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺎرج اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺧـﻮد ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﺤـﺚﻫـﺎي‬

‫‪1. West Texas Intermediate‬‬

‫وﺳﺖ ﺗﮕﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺒﻚ ﺗﮕﺰاس ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم را ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﭼﮕـﺎﻟﻲ ﻧﺴـﺒﺘ ًﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ آن‪ ،‬ﺳـﺒﻚ و ازآنرو ﻛـﻪ درﺑﺮدارﻧـﺪة ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻛﻤﺘـﺮي از ﮔـﻮﮔﺮد اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﻴﺮﻳﻦ )در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗـﺮش(‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Brent Crudes‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻬﻢ ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻔـﺖ ﻛـﻪ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫اﻧﻮاع ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺒﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از درﻳﺎي ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﮔﺮدد و ﺳـﺒﺪي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﭼﻬﺎر ﭼﺎه ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ و ﻧﺮوژي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪3. Henry Hub‬‬

‫ﻫﻨﺮي ﻫﺎب‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﻪاي ﺗﻮزﻳﻌﻲ در اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﻮدن ‪ 9‬ﺧﻂ ﻟﻮﻟﺔ ﻣﻴﺎن اﻳﺎﻟﺘﻲ و ‪ 4‬ﺧﻂ ﻟﻮﻟـﺔ درون‬ ‫اﻳﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﺔ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺷﻬﺮ ارث‪ ،‬اﻳﺎﻟﺖ ﻟﻮﻳﻴﺰﻳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺧﻂ ﻟﻮﻟﺔ ﺳﺎﺑﻴﻦ )‪ (Sabine Pipe Line LLC‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ واﺟﺪ ﭼﻨـﺎن اﻫﻤﻴـﺖ ﺑـﺎﻻﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻛﺎﻻ )‪ (Delivery Point‬و ﻧﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻗﺮاردادﻫﺎي آﺗﻲ ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﺑـﻮرس‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﻮﻳﻮرك در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛـﻪ ﻗﻴﻤـﺖﻫـﺎي ﺗﻌﻴﻴﻨـﻲ ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ در ﻫﻨـﺮي ﻫـﺎب‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖﻫـﺎي اوﻟﻴـﺔ ﻣﻘـﺮر در ﺑـﺎزار ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و ﺑﻲﻗﺎﻋﺪة ﺳﺮﭼﺎﻫﻲ )‪ (Wellhead Prices‬در اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه در ﻫﻨﺮي ﻫﺎب دارﻧﺪ‪ .‬م‪.‬‬

‫‪  40‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽـﻮن ﻣﺼـﺮف ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫـﺎي رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬ ‫اﺑﺪاﻋﺎت ﻓﻨﻲ و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬از ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﻴـﺖ و ﺛﺒـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي آﺗﻲ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎﻫﻨﺪ‪ .‬اﺑـﺰار اﺻـﻠﻲ آﻧﻬـﺎ‬ ‫در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ‬ ‫ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ اﻳـﻦ ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﻴـﺖ را در ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣـﺎﻟﻲ و دﻳﮕـﺮ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد از ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠـﻮب ﺑـﺎزار‬ ‫ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺷﻮد و درﻋﻴﻦﺣﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴـﺮات اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي آﺗﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬر زﻣﺎن‪ ،‬داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ و ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار و ﺳﺎﻣﺎندﻫﻨﺪة ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ دﻫﺔ ‪ 1960‬و ‪ 1970‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮج ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺪﻳﺪي از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان »ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ«‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1. The Production Sharing Contract/Agreement‬‬

‫‪ .2‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﻗﺎﻳﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ اﮔﺮﭼـﻪ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ در ﺳﺎل ‪ 1933‬ﻣـﻴﻼدي ﻣﺼـﺎدف ﺑـﺎ ‪ 1312‬ﻫﺠـﺮي‬ ‫ﺷﻤﺴﻲ رﺿﺎﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي ﻗﺮارداد دارﺳﻲ را ﻣﻠﻲ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻣﻮﻓـﻖ ﻧﺒـﻮد‪ .‬اوﻟـﻴﻦ ﻣﻠـﻲ ﺷـﺪن در ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ آن‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1937‬ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﺑﺎ ﺧﻠﻊ ﻳﺪ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘـﻲ ﺧـﻮد را‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻛﺮد و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻤﻜﺲ( را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ‪ 1951‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺼﺎدف ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1329‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ اﻳﺮان ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﻣﻠﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن در دﻫـﻪﻫـﺎي ‪ 60‬و ‪ 70‬ﻣـﻴﻼدي‪ ،‬دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻮﻳﺖ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺰﻧﺪه ﻣﻠـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺒﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر اﺑﺘﺪا ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺳﻬﺎم ﺷﺮﻛﺖ و ﭘﺲ از‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﻬﺎم آن را ﻣﻠﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻣﺮﻳﻜـﺎ و ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻌﻮدي آراﻣﻜﻮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم داد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اداﻣﻪ داد‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪41 ‬‬

‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺮك ﻓﺰاﻳﻨﺪه و روﺑﻪرﺷـﺪي از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﺮدم در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻏﻨـﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن اراﺋـﻪ ﻣـﺪارﻛﻲ ﻋﻴﻨـﻲ دال ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﺘﻴﺠﺔ واﻗﻌﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ را در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻜﻴﻦ ﻣﺸﺎع ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ‬ ‫ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎ را‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ در ﻛﻮﺗﺎهﻣـﺪت‪،‬‬ ‫و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش و ﺑﻬﺒﻮد ﻓﻨﺎوريﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳـﻦ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎ و‬ ‫ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ در آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺪم وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ از دوران ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ادوﻳـﻦ درﻳـﻚ‪ 1‬در ﭘﻨﺴـﻴﻠﻮاﻧﻴﺎ در ‪ 1859‬ﻣـﻴﻼدي‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬در ﺑﻨﻴﺎديﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺸﻲ ﺑـﺎ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫـﺎي اﻣـﺮوزي ﻧﺪارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ زﻣﺎن آن ﻓﺮارﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧـﻮﻳﻨﻲ از ﻗﺮاردادﻫـﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ؟ ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ دارﻳﻢ ﺣﻔـﻆ ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ؟ ﻳـﺎ اﻳـﻦ دو روش را ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻣﻴﺰﻳﻢ؟‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺪﻋﻲ ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎً اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب ﺷـﻤﺎ را‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪1. Edwin Drake‬‬

‫‪  42‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻮزه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣـﻮرد اﺻـﻼح‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻳﺎري ﺧﻮاﻧﻨﺪه در راﺳﺘﺎي ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ در اﻳـﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪43 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫ﺣﻴﺎت و دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﺎﭘــﺬﻳﺮ ﺑــﻮدن ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﻫﻴــﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺎﺳ ـﺎً ﺗﺼــﻤﻴﻤﺎت ﺗﺠــﺎري ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎ را‬ ‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮة زﻣﺎﻧﻲ ﻳـﻚ ﭘـﺮوژه‪ ،‬اﻋـﻢ از‬ ‫آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﻛﻠﻴﺪي در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪي و‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺣـﻞ اﺻـﻠﻲ اﺟـﺮاي ﻳـﻚ ﭘـﺮوژه‪ ،‬ﻳـﺎ ﻫﻤـﺎن‬ ‫»ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز« ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﻛﺘﺸﺎف‪ 1‬ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎﻓﺘﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫‪ .2‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ 2‬ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎت و ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛـﺮدن زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﺨﺮاج ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﺳﺖ؛‬ ‫‪ .3‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪) ،3‬و ﻓﺮوش( ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‪ ،‬و‬ ‫‪ .4‬رﻫﺎﺳﺎزي‪ 4‬ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺗﻤﺎم ذﺧﺎﻳﺮ و ﭘﺎﻛﺴﺎزي )ﺑﺮﭼﻴﺪن‪ (5‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Explore‬‬ ‫‪2. Development‬‬ ‫‪3. Production‬‬ ‫‪4. Abandonment‬‬ ‫‪5. Decommission‬‬

‫‪  44‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 2‬ـ ﻧﻤﻮدار ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎ ﺑﻪﻧﺪرت ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻳﻚ ﭼﺎﻟﺔ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻌﻴـﺪ و اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ دور از ذﻫـﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﺗـﺮاوش‬

‫‪1‬‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑـﻪ ﻣـﺮور از ﻻﻳـﻪﻫـﺎي زﻳـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ و ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ رﺳـﻮخ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در ﺳـﺎلﻫـﺎي اوﻟﻴـﺔ اﻛﺘﺸـﺎف ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺮاوشﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راهﻫﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑـﻮد و ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﺗﺮاوش ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻔـﺖ زﻳـﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً از وﺳـﺎﻳﻞ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﺔ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دادهﻫﺎي دﻗﻴﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Seep‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪45 ‬‬

‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‬

‫‪1‬‬

‫اﻣﺮوزه روشﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداري زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ »ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري« ﻳﺎ »ﻟﺮزهﻧﮕﺎري«‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎزﻳﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺗـﻼش در راﺳـﺘﺎي اﻛﺘﺸـﺎف ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‪ ،‬ارﺳﺎل ارﺗﻌﺎﺷﺎت ﺻـﻮﺗﻲ ﺑـﻪ ﻻﻳـﻪﻫـﺎي دروﻧـﻲ زﻣـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آﻧﭽﻪ در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ را ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻔﺮ ﻳﻚ ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ 2‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻔﺖ در ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻘﺸﻪﺑﺮداريﻫﺎي ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣـﺎ را‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزش ﺣﻔﺎري در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺧﺎص ـ ﻛﻪ ﻛﺎر ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪاي اﺳـﺖ ـ اﻓـﺰاﻳﺶ دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺿﺮﻳﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎرة ‪ 3‬ـ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‪ ،‬درﺟﺔ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﻔﺎري را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد‬

‫در ﺳﻄﻮح زﻳﺮﻳﻦ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺳـﻨﮓﻫـﺎي ﺻـﺨﺮهاي‪ ،‬آب و‬ ‫ﻧﻤﻚ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮج ﺻﻮﺗﻲ‪ ،‬واﻛـﻨﺶ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از ﺧـﻮد‬ ‫‪1. Seismic‬‬ ‫‪2. Exploration Well‬‬

‫‪  46‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ زﻳﺎدي از اﻃﻼﻋﺎت از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛـﻪ در راﺳـﺘﺎي‬ ‫ﺗﺨﻤﻴﻦ و اراﺋﺔ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻻﻳﻪﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻬﺒﻮد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﺎوري راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻗﺎدر اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻓﺰاﻳﻨـﺪه‪ ،‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬ ‫ﺑﺰرگ و ﭘﻴﭽﻴﺪهاي از دادهﻫﺎ را ﭘﺮدازش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﻨـﻴﻦ دادهﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻨﮕﻔﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻮع‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ از ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه )ﻣﺜﻼً دوﺑﻌﺪي ﻳﺎ ﺳﻪﺑﻌﺪي(‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺘﻲ از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻮرد ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳـﺪه )ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﺻـﻨﻌﺘﻲ »اﻧﻔﺠـﺎر‪ («1‬و ﻳـﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت و اراﺋﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر ﻣﻴﺰﺑـﺎن ﻣﻠـﺰم ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ )‪ 2(JPDA‬ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ‬

‫‪3‬‬

‫‪» .1-4‬در ﻫﺮ ﺳﺎل از ﻗﺮارداد ﻛﻪ ذﻳﻼً ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري اﻛﺘﺸﺎف اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﺑﻮدﺟـﻪ ﻣﻮردﻧﻴـﺎز ﺑـﺮاي آن ﻛﻤﺘـﺮ از‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻛﺎر اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﺔ آن ﺳﺎل ﻗﺮاردادي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳــﺎل اول ﻗــﺮارداد‪ :‬ﺑــﻪ دﺳــﺖ آوردن‪ ،‬ﭘــﺮدازش و ﺗﺤﻠﻴــﻞ ‪ 1150‬ﻛﻴﻠــﻮﻣﺘﺮ از دادهﻫــﺎي‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري دوﺑﻌﺪي«‪.‬‬

‫‪1. Shot‬‬ ‫‪2. Joint Petroleum Development Area‬‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﺸـﻮر ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮر از ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﮔﺎزي ﻛﻪ در ﻗﻠﻤـﺮوي ﻫـﺮ دو‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻓﻖ و ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻣﺬﻛﻮر در ﻣـﺘﻦ ﻓـﻲﻣـﺎﺑﻴﻦ اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﺗﻴﻤـﻮر‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺸﻮري اﺳﺖ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﻴﺎ و ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻧﺪوﻧﺰي و اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2002‬ﻣﻴﻼدي ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻧﺪوﻧﺰي ﺑﻮد و در ‪ 20‬ﻣﺎه ﻣﻲ آن ﺳﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و از اﻧﺪوﻧﺰي ﺟﺪا ﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪47 ‬‬

‫ﺣﻔﺎري اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ـ ﻛﻪ ﮔـﺎه »راﻫﻨﻤـﺎ‪ «2‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ــ اﻣﻴـﺪﺑﺨﺶ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻌﺪي اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎً ﺣﻔﺮ ﻳﻚ ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﻚ ﻣﺘﺔ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺑﺰرگ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ آوردن ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﻮاد ﺣﻔﺎري ﻳﺎ ﻳـﻚ ﻧﻤﻮﻧـﺔ اﺳـﺘﻮاﻧﻪاي ﺷـﻜﻞ از آن ﻗﺴـﻤﺖ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﻛﺎﺳﻤﻮس و ﺳﺎﺑﺮه‬ ‫‪ 10‬ﻣﺎرس ‪ 2006‬ﻣﻴﻼدي‬

‫»اﻛﺘﺸﺎف« ﻳﺎ »ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺎوش و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﻮهﻫﺎي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ روشﻫﺎ و ﺣﻔﺮ ﭼﺎه)ﻫﺎ(ي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬ ‫و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻳـﺎ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آﻣـﺎده ﺳـﺎﺧﺘﻦ آن و ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ و ﻛﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻓﻨﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ 3‬ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در راﺳـﺘﺎي‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد دادهﻫﺎي ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺮﻳﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﭼﻨﺪ ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد واﻗﻌﺎً ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي‬ ‫در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻴﺰان ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮدن ﺣﻔﺎري اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ )ﺑـﻪوﻳـﮋه‬ ‫در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴﻖ(‪ ،‬ﺗﺸﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻪ ﺗﻼش ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻧﻲ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻃﻮﻳﻞ را از ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ داﺧﻞ ﻳﻚ ﺑﻄﺮي ﻧﻮﺷـﻴﺪﻧﻲ ﻗـﺮار دﻫـﺪ و‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪن از آن ﻛﻨﺪ! اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ وﺟـﻮد ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻦﻫـﺎ در‬ ‫آﻧﺠﺎ اﻣﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ در‬

‫‪1. Exploration Drilling‬‬ ‫‪2. Lead‬‬ ‫‪3. Technical and economic feasibility studies‬‬

‫‪  48‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 1.‬در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﻳﺶ اﺣﺘﻤـﺎل »دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻫـﺪف«‪،‬‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮردﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻮدروﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ اﺳﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦﮔﻮﻧـﻪ ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟـﻮد در زﻳـﺮ ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﺮﻫﺎﻳﻲ درﻳﺎﭼـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻓﻮاﺻﻞ و ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳـﺎزﻧﺪﻫﺎي ﺳـﻨﮕﻲ ﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻓﺸﺎر‪ ،‬اﻳﺠـﺎد ﻓﺸـﺎر‬ ‫وﻏﻴﺮه(؛ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﻟﻴﻮاﻧﻲ ﭘﺮ از ﻳﺦ ﺧﺮدﺷﺪه ﺗﺼﻮر ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻚ ﺷﻴﻚ‪ 2‬ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردي ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان زﻣﺎن ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري و ﺣﻔﺮ ﭼﺎهﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﺣﻔﺎري و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫آن ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺎهﻫﺎ وﻗﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮاﻗـﻊ‪ ،‬ﺑـﻴﻦ دو ﺗـﺎ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻒ و ارزﻳﺎﺑﻲ‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻒ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻮدآور ﺑﺎﺷـﺪ؟‬ ‫آﻳﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪﭘﺬﻳﺮي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ را داراﺳﺖ؟ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺆاﻻت ﻣﻬﻤﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ »ارزﻳﺎﺑﻲ« ﻛﺸﻒ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﻔﺎري و ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳـﺖ ﺗـﺎ آﻧﭽـﻪ ﻛﺸـﻒ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان‬ ‫دﻗﻴﻖﺗﺮي ﺑﺮآورد و ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﻔﺎري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺸـﻒ ﺟﺰﺋﻴـﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ و آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ اﺣـﺪاث زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي ﻻزم ﺑـﻪ‬ ‫‪ .1‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري ﺑﻪ وﻓﻮر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺠـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬ ‫در ﻛﺪام ﻻﻳﺔ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Milkshake‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﺧﻨﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه از ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﺮ ﻳﺦ زده‪.‬‬ ‫‪3. Discovery and Appraisal‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪49 ‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ از ﻣـﻮارد زﻳـﺮ ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﻘﺪار ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻮاد ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ از اﻋﻤـﺎق زﻣـﻴﻦ )اﻟﺒﺘـﻪ اﮔـﺮ ﻛﺸـﻒ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‬ ‫ارزش ﺗﺠﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﻛﺎﺳﻤﻮس و ﺳﺎﺑﺮه‬ ‫‪ 10‬ﻣﺎرس ‪ 2006‬ﻣﻴﻼدي‬

‫»ﻛﺸﻒ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮدهاي ﻧﻔﺖ در ﻃﻮل ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳـﺎﺑﻖ ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ وﺟﻮد آن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه و در ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ ﺑـﺮ‬ ‫روي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ارزﻳﺎﺑﻲ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﺗﻮدة‬ ‫ﻧﻔــﺖ‪ ،‬در ﺧﺼــﻮص اﻳﻨﻜــﻪ ﭼﻨــﻴﻦ ﻛﺸــﻔﻲ از ﻧﻈــﺮ ﺿــﺨﺎﻣﺖ و اﻧــﺪازه ﺟــﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺣــﺎﻳﺰ ﭼــﻪ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ در ﺧﺼﻮص ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آن‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺮا‬ ‫در ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج آن از ﻧﻈﺮ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻳﻚ »اﻛﺘﺸـﺎف ﺗﺠـﺎري« ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ »اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺠﺎري« اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ داﻧـﺶ‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ اﺻﻄﻼح ﺗﺠﺎري ـ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺪت زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪:‬‬

‫‪  50‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺗﺠﺎري ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ را ﻛﺸﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات داﺧﻠﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻴﻤﻮرﺷﺮﻗﻲ‬

‫»اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺠﺎري« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ در ﺑﻨﺪ ‪ 10‬ﺑﺨـﺶ‬ ‫‪ 4‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر آن را ﺗﺠﺎري اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺴﺠﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺒﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج آن ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻗﺘﺼـﺎدي دارد‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﻌـﺪي ﺗﻮﺳـﻌﺔ زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي ﻣﻮردﻧﻴـﺎز ﺑـﺮاي‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن وﺿﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺎن‬ ‫و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻣﻘﺮرات داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج اﻳﻦ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫـﺎ‬ ‫و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ اﺳﺖ در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎه ﺣﻔـﺮ ﺷـﻮد )ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﭼﺎه ﻧﻴﺎز اﺳﺖ(‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺖ ﺳـﻜﻮ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬و درﺻـﻮرﺗﻲﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻜﻮ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻮع ﺳﻜﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﭘﺮوژه ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫ﻧﻔﺖ در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ درﻳﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر روزاﻓﺰوﻧـﻲ از ﺳـﺎزهﻫـﺎي ﺷـﻨﺎور‪ ،1‬ﺷـﻨﺎورﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ذﺧﻴﺮه و ﺗﺨﻠﻴﻪ )‪ 2(FPSOs‬ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ را اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﻫﻤﭽﻮن ‪ FPOs‬ﻳﺎ ‪ ،(FPS's‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣـﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈـﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺠﺎري در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻮع و ﻣﻘﻴﺎس زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار‬ ‫‪1. Boat-like structures‬‬ ‫‪2. Floating Production,Storage and Offloading units‬‬

‫ﺷــﻨﺎوري اﺳــﺖ ﺑــﺎ ﻛــﺎرﺑﺮيﻫــﺎي ﺗﻮﻟﻴــﺪ )‪ ،(Production‬ذﺧﻴــﺮه )‪ (Storage‬و ﺗﺨﻠﻴــﻪ )‪(Offloading‬‬

‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﺧﺎم‪ ،‬ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﺑـﺪون زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي ﻛـﺎﻓﻲ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻏـﺮب‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎ( ﻳﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻮﭼﻚ )در درﻳﺎي ﺷﻤﺎل( ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪51 ‬‬

‫اﺳﺖ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دﺧﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و در ﭼﺮﺧﺔ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺠﻢ ﭘـﻮل ﻧﻴـﺎز دارد )ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد(‪.‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺣﻔﺎري ﭼﺎه اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ در ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻓﺮاﺳـﺎﺣﻠﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺳﺨﺖ و در ﻣﻘﻴﺎس ﮔﺴـﺘﺮده‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دهﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ـ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ دﻫﻪ ﭘﺲ از آﻏـﺎز اﻛﺘﺸـﺎف ـ ﻧﻔـﺖ ﻳـﺎ ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﺟﺮﻳـﺎن ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وارد ﺧﻂ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻓﺰاﻳﻨـﺪه و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ »اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ« ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀـﺎً ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺗﻮﺳﻌﺔ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣـﻮرد آزﻣـﺎﻳﺶ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺮاي رﻓـﻊ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ در ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ »ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري‪ «2‬ﻣﺤﻘﻖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﺗﺠﺎري ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ در ﺣﺠﻢ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﻣـﺎه‬ ‫ﻳﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪود ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻪ ﻣﺪت ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ؟ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﺄﺛﺮ از‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه دارد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﻛﺎﺳﻤﻮس و ﺳﺎﺑﺮه‬ ‫‪ 10‬ﻣﺎرس ‪ 2006‬ﻣﻴﻼدي‬

‫»ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري« ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ آﻏﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1. Flow‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از »ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻓﺘﺎدن« ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﮔﺎز‪ ،‬ورود ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﮔﺎز اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪2. Commercial Production‬‬

‫‪  52‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ )‪ (JPDA‬ﺗﻴﻤﻮرﺷﺮﻗﻲ‬

‫»ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري« از اوﻟﻴﻦ روز ﺑﺮاي ﻳﻚ دورة ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺳﻲ روزه ﺷﺮوع ﻣﻲﺷـﻮد ﻣﺸـﺮوط‬ ‫ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪدﺳﺖآﻣـﺪه ﻃـﻲ دورة ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬از ﻣﻴـﺰان ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺘﻌـﺎرف ﺗﺤـﻮﻳﻠﻲ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻓﺮوش ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻔﺎد ﻳﺎ اﺻـﻼﺣﺎت ذيرﺑـﻂ ﻃـﺮح‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان ﺗﻮﺳﻂ وزارت ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻌـﺎرف ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬ ‫از ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 25‬روز در دورة ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﻫﺎﺳﺎزي‬ ‫ﭘﺲ از آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﻪ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻨﺠـﺎه ﺳـﺎل ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ وﺳﻴﻊﺗﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬وﻗﺖ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﭘـﻮﻻد و ﻓﻠـﺰي ﺑﺮﭼﻴـﺪه‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺴﺪود ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻚ راﻫﻜﺎر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ راﻳﺞ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫دوﻟﺖ درآورد ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً »ﺑﺮﭼﻴﺪن« ﻳﺎ »رﻫﺎﺳﺎزي« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ‬

‫»ﺑﺮﭼﻴﺪن« ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از آن‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻛﺴﺎزي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن و اﻳﻤـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻦ آن و ﺣﻔﺎﻇـﺖ از ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد‪ ،‬ﺳـﺎزهﻫـﺎ‪،‬‬ ‫اﻣﻜﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات و دﻳﮕﺮ اﻣﻮال و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت ﻛﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﭼﻴﺪه و ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻻزم در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﺗﺨـﺎذ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺣﺠﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻧﻔﺖ در ﺳﻄﺢ زﻳـﺮﻳﻦ اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻈـﺎم ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﺸـﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪ ،‬اداﻣـﺔ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري را ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻳﺎ آﻧﻜﻪ از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ﻓﻨـﻲ‪ ،‬اداﻣـﺔ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪53 ‬‬

‫ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻫﺎﺳـﺎزي در ﺑﺨـﺶ »ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻳﻤﻨﻲ« ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژه و ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺑﺨﺶ »رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ«‪ 1‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاردي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺮاردادي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﺮﭼﻴـﺪن ﺗﺄﺳﻴﺴـﺎت‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻘﻄﻌـﻲ و ﻳـﺎ ﺣﺘـﻲ داﺋـﻢ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﺷﺎﻣﻞ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬آﺷﻮبﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻲﺛﺒـﺎﺗﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻛﻪ »ﻗﻮاي ﻗﺎﻫﺮه« )ﻓﻮرس ﻣﺎژور( ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد را ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﻧـﺪاده اﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران را ﻣﻮﻗﺘﺎً و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮان ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ را از ﺳـﺮﮔﺮﻓﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻌﻮﻳﻖ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻌﺪادي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﻳﺎ اﻣﺘﻴـﺎز‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻴﺪان را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ در‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ذﻳﻞ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺧﺎص ﺧﻮد درآﻳﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺷﻜﻞ روﺑﻪرو‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 4‬ـ ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻔﺘﻲ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‬

‫‪1. Money‬‬

‫‪  54‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪55 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺑﺮآورد ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳـﻚ ﭘـﺮوژة ﺑـﺰرگ اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ ﻗﺮارداد ﺟﻬﺖ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ آن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ در ﺣـﻮزة‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان ﻛﻠـﻲ »ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ« ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي ﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻃﺮﻓﻲ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﺼﺪ ﻃﺮف در اﻳﻦ اﻣﺮ درﮔﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ 1‬آﻧﻬﺎ )‪ (NOCs‬ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﮔﺎزﭘﺮوم‪ ،2‬ﭘﺘﺮوﻧﺎس؛‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ )‪ 4(IOCs‬ﻧﻈﻴﺮ ‪CNOOC ،Chevron ،Exxon ،BP‬؛‬ ‫‪ ‬ﺑﺎﻧﻚﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ و وامدﻫﻨﺪﮔﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻲ ﭘﻲ ﻣﻮرﮔﺎن‪ ،5‬ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺣﻔـﺎري و ﻣﺘﺼـﺪﻳﺎن دﻛـﻞﻫـﺎي ﺣﻔـﺎري ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻫﺎﻟﻴﺒﺮﺗﻮن‪ ،6‬ﺷﻠﻤﺒﺮژه‪ ،7‬ﺗﻜﻨﻴﭗ‪8‬؛‬

‫‪1. National Oil Company‬‬ ‫‪2. Gazprom‬‬ ‫‪3. Petronas‬‬ ‫‪4. International Oil Companies‬‬ ‫‪5. JP Morgan‬‬ ‫‪6. Halliburton‬‬ ‫‪7. Shlumberger‬‬ ‫‪8. Technip‬‬

‫‪  56‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ‪ ،‬ﭘـﺎﻻﻳﺶ و ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫـﺲ‪ ،1‬ﮔﻠﻨﻜـﻮر‪ ،2‬ﺗﺮاﻓﻴﮕـﻮرا‪،3‬‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﻮچ‪ 4‬و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن و ﺷﺮﻛﺖ)ﻫـﺎ(ي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺳـﺎزﮔﺎر و واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﺎً ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ »ﻓﺮﻋﻲ«‪» ،‬ﻛﻤﻜﻲ« و »ﺟﺎﻧﺒﻲ«‪ 5‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬از ﻗﺮارداد ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻗﺮارداد ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ «6‬ﻳﺎد ﻣـﻲﺷـﻮد؛‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ دوﻟﺖ )ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﻣﻠﺖ و ﻣﺮدم ﺧﻮد( و ﻳﻚ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ )ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ(‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﻗـﺮاردادي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫واﮔﺬار ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ دﻧﻴـﺎ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﺎوﻳﻦ ﺑﺴـﻴﺎري ﻇـﺎﻫﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،7‬ﻫﻤﭽﻮن‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز؛‬

‫‪8‬‬

‫‪1. Hess‬‬ ‫‪2. Glencore‬‬ ‫‪3. Trafigura‬‬ ‫‪4. Koch Industries‬‬ ‫‪5. Subsidiary ,Auxillaary and Ancillary Contracts‬‬

‫در ﻛﻨﺎر ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺬﻛﻮر ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻣﺸـﺘﺮك‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﺎﻟﻲ ﭘـﺮوژه و‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻣﺸـﺘﺮك ﻗـﺮاردادي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬در ﺟﻬـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﺘﺼـﺪي ﺑـﺮاي ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري و اﺟـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ‪ Joint Operating Agreement‬در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫راﻳﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪6. Host Government Contract‬‬

‫‪ .7‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻗﺮاردادﻫﺎي اﺻﻠﻲ و راﻳﺞ در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﺑـﻪﻃـﻮرﻛﻠﻲ در ﺳـﻪ دﺳـﺘﺔ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل ﻗـﺮارداد ﺧـﺪﻣﺖ در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺮاق و اﻳﺮان )ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ(‪ ،‬ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز در ﺑﺮزﻳﻞ و ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻟﻴﺒﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪8. Petroleum Contract‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪57 ‬‬

‫‪ ‬ﻗﺮارداد اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪(E&P‬؛‬ ‫‪ ‬ﻗﺮارداد اﻛﺘﺸﺎف و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري؛‬ ‫‪ ‬اﻣﺘﻴﺎز؛‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‬

‫؛‪4‬‬

‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز )‪(PSA‬؛‬ ‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪.(PSA‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫در ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ از اﻳﻦ ﭘـﺲ اﺻـﻄﻼح ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ را ﺻـﺮﻓﺎً در ﺧﺼـﻮص‬ ‫ﻗﺮارداد ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑـﺮﻳﻢ‪ .‬دﻳﮕـﺮ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺑـﻪ ﻣـﺮور ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺔ ﺑﻴﺸـﺘﺮ در ﺑﺨـﺶ واژهﻧﺎﻣـﻪ ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻗﻠﻴـﺖ ﻛــﻮﭼﻜﻲ از ﻛﺸــﻮرﻫﺎ اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬از ﭼﻨــﻴﻦ راﻫﻜــﺎري ﺑـﺮاي اﺳــﺘﺨﺮاج ﻧﻔــﺖ ﭘﻴــﺮوي‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ در ﻋﻮض ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺶ اﻋﻈـﻢ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﺳـﺘﺨﺮاج را ﺧﻮدﺷـﺎن ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ و اﻣﻀﺎي ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن‬ ‫)‪ (HGC‬ﻧﻴﺎز ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻌﻮدي آراﻣﻜﻮ‪«7‬‬ ‫و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻜﺰﻳﻚ‪ ،‬ﭘﻤﻜﺲ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪1. Exploration & Producting Agreement‬‬ ‫‪2. Exploration & Exploitation Contract‬‬ ‫‪3. Concession‬‬ ‫‪4. License Agreement‬‬ ‫‪5. Petroleum Sharing Agreement‬‬ ‫‪6. Production Sharing Agreement‬‬ ‫‪7. Saudi Aramco‬‬ ‫‪8. Pemex‬‬

‫‪  58‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در اﺧﺘﻴﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺻﺮف ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻔﺎد‬ ‫و ﻋﺒﺎرات ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﻤﺔ آﻧﭽﻪ را ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻓﻬﻤﻴـﺪن رواﺑـﻂ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻣﻴـﺎن ﻛﺸـﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﻧﻴﺎز اﺳﺖ در اﺧﺘﻴﺎرﺗﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺠﺪداً ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي ﻣﻬﻤـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﻳـﺎ ﺑـﺎﻓﺘﻲ ﻣﺘﺸـﻜﻞ از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات در ﻓﺮاﺳـﻮي آﻧﻬـﺎ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻮع دوم‪ 1‬و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ در ذﻳـﻞ ﺧـﻮد ﺣﻴـﺎت دارﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارﺟﺎﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻮرد )ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ( وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫»ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻔﺖ‪ «2‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺷـﻴﻮه و درواﻗـﻊ ﻧﻘﻄـﺔ آﻏـﺎزﻳﻦ درك ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻠﺴـﻠﻪﻣﺮاﺗﺒـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 5‬ـ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬

‫‪1. Subcontracts‬‬ ‫‪2. Petroleum Regime‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪59 ‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺿﻊ و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺸﻮر را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ؛ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳـﻲ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎً ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﻌﻠﻲ را در اﻋﻤﺎل ﺗﺼﺪي ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ در راﺳـﺘﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ از ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات‬ ‫ﭘﺲ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ‪ /‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﺻـﻨﺎﻳﻊ و ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز در‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺔ دوم ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎص ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق و ﺗﻜـﺎﻟﻴﻒ ﻣﻨـﺪرج در ﻗـﺮارداد را‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈﻤـﻲ از رژﻳـﻢ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻧﻔـﺖ را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﺳـﻼﻣﺖ و اﻣﻨﻴـﺖ‪ ،‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺎر‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﺪل ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ‬

‫‪» .10-2‬درآﻣﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎتﭘﺬﻳﺮ )ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴﺎت( ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻃﺒﻖ ﻗﺴـﻤﺖ دوم ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴـﺎت‬ ‫ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻗـﺎﻧﻮن ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﺎ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ در ﺳﻠﺴـﻠﻪﻣﺮاﺗـﺐ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات ﻧﻔﺘـﻲ( ﺣﺮﻛـﺖ ﻛﻨـﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺟﺰﺋﻲﺗﺮ و ﺧﺎصﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  60‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر در ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﻳـﻚ ﺑﺨـﺶ از ﻛـﻞ‬ ‫رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺑـﺎاﻳﻦوﺟـﻮد‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎ آن ﺑﺨـﺶ از‬ ‫رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ 1‬ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑـﺮاي ﻫـﺮ‬ ‫ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺧﺎص ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸـﺎف و اﺳـﺘﺨﺮاج ﺑﭙـﺮدازد‪،‬‬ ‫اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻜﺎنﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻛﺸﻮر )اﻟﻒ( ﻗﺮارداد ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻔﺼﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻓـﻲﻧﻔﺴـﻪ ﻳـﻚ ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﻠﻘـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬درﺻـﻮرﺗﻲﻛـﻪ در‬ ‫ﻛﺸﻮر )ب(‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺑﻴﺎن ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘـﺮرات و ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺮارﮔﻴﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻣﻔﺼﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 6‬ـ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ رژﻳﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬

‫‪1. Rights‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪61 ‬‬

‫اﻋﻄﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﻋﻄﺎ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪن ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻈﺎم اﺻﻠﻲ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ 1:‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ارزش ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎدي از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ اﻣﺘﻴـﺎز‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ ﺑـﺎ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮاردادن ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺑـﺮدن ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣــﺬاﻛﺮات ﻣــﻮردي‪ 2:‬در اﻳــﻦ ﺣﺎﻟــﺖ‪ ،‬ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬار ﺑــﺪون اراﺋــﻪ درﺧﻮاﺳــﺖ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن اراﺋـﻪ داده و ﻣﺘﻘﺎﺿـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن در ﺧﺼﻮص ﻗﺮارداد ﻳﺎدﺷﺪه وارد ﻣﺬاﻛﺮه‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬ﻧﻈﺎم ﻧﻮﺑﺘﻲ )ﻫﺮﻛﻪ زودﺗﺮ آﻣﺪه‪ ،‬زودﺗﺮ راه ﻣﻲاﻓﺘـﺪ(‪ 4:‬در اﻳـﻦ روش از اراﺋـﻪ و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮد را اﻋـﻼم ﻛﻨـﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬ ‫ﻻزم را ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﮔـﺬارد‪ ،‬اﻣﺘﻴـﺎز ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ او اﻋﻄـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻟﺒﺘـﻪ در اﻳـﻦ روش ﻧﻴـﺰ ﻣـﺬاﻛﺮاﺗﻲ در ﺧﺼـﻮص ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻔـﺎد ﻗـﺮاردادي اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Competitive Bid‬‬ ‫‪2. Ad hoc Negotiations‬‬

‫‪ .3‬ﻧﻈﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﺮان ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺧﻮد دوﻟـﺖ اﺑﺘـﺪا ﻣﻴـﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮﻧﺪه از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ رﻗـﺎﺑﺘﻲ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻲرﺗﺒﺔ وزارت ﻧﻔﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮﻧﺪه را اﻋﻼم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا روﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫در اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ روﻳﻜﺮد رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﻜﻼت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﻴﺎدﻳﻦ وﻏﻴﺮه ﭼﻨﻴﻦ اﻣـﺮي ﻋﺠﻴـﺐ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼﺮاﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘـﻲ ﻗﻄﻌـﺎً ﺑـﺎ ﺧﺮﻳـﺪ ﻳـﻚ ﻛـﺎﻻ ﺗﻔـﺎوت ﻣـﺎﻫﻮي دارد و ﻟـﺬا روﻳﻜـﺮد رﻗـﺎﺑﺘﻲ را‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در اﻳﺮان ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪4. First-come, first-served‬‬

‫‪  62‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻈﺎم اﻋﻄﺎي ﻗﺮاردادﻫـﺎ در ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر )ﻳـﺎ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر( ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﺨـﺶ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز آن ﻛﺸـﻮر را ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻮاردي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدن و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ دادهﻫﺎي‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮع ﻣﻨﻄﻘـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪﺷـﺪه ﺑـﻮدن ﻳـﺎ ﻧﺒـﻮدن ذﺧـﺎﻳﺮ آن‪ ،‬وﺟـﻮد ﻳـﺎ ﻋـﺪم‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻧﻮع و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫وﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ در ﻧﻮع ﻧﻈﺎم اﻋﻄﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺆﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ در ﻛﺸﻮر ﭘﺮو ﺑﺮاي اﻋﻄـﺎي ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻮردي اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻛﺸـﻮر ﭘـﺮو ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ رﻗـﺎﺑﺘﻲ را ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻳـﻚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬ ‫ﺳﻮدآوري در ﻣﻮرد ﻧﺎﺣﻴﻪاي اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬاﻛﺮهاي را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ و ﻗﺮاردادي را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً‬ ‫اﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺬاﻛﺮات‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺸﻮر اﺣﺘﻤﺎﻻً داراي ﻳﻚ ﻣﺪل ﻗـﺮاردادي ﻣﺸـﺨﺺ‪ ،‬در ﻗـﺎﻟﺒﻲ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد و ﺣـﺎوي‬ ‫ﺷﺮوط اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﺔ اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻛﺸـﻮر ﻣﻴﺰﺑـﺎن را ـ ﻛـﻪ در ﻣﺒﺤـﺚ‬ ‫ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻟﻴﺴﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ذﻳﻞ آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮهاي ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺮوط ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادي را ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮار داده و در آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ؛ ﻫﻤﭽـﻮن ﻗـﺎﻧﻮن ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻛﺸـﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺬاﻛﺮات در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮوط ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوتﻫﺎي ﻋﻤﺪهاي ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ و اوﻟﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪادي‬ ‫از اﻋﺪاد و ارﻗﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دادهاﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪63 ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺬاﻛﺮات‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺪل ﻗﺮاردادي دوﻟﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﻨﻌﻘــﺪه ﺑــﺎ ﻳــﻚ ﻳــﺎ ﭼﻨــﺪ ﺷــﺮﻛﺖ ﺗﺒــﺪﻳﻞ ﻣــﻲﺷــﻮد‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗــﺐ اﻣﻀــﺎي ﻗــﺮارداد‪ ،‬ﺷــﺮﻛﺖ ﻳــﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً داراي ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗـﺮاردادي‬

‫‪1‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫»ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن« اﺻﻮﻻً در ﺳﻪ ﻋﻨﻮان زﻳﺮ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬اﻣﺘﻴﺎز‪ 2:‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺮﺳﻄﺢ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻗﺮاردادي ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ 3:‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ از زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟـﻚ ﻗﺴـﻤﺘﻲ از‬ ‫ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ‪ 4:‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻗﺒﺎل اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ اﺟﺮت ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و درواﻗﻊ ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع از‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در زﻣﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳـﺮﻳﻊ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه در ﻗـﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ‬ ‫ﻣﻴﻼدي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ )‪ (IOCs‬در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ دﻧﻴﺎ رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ «5‬ﻧﻔﺖﺧﻴﺰ و ﺑﺮاﺳـﺎس ﻧﻈـﺎم‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ زﻣـﻴﻦ ﻋﻤﻮﻣـﺎً ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ زﻣﻴﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﺑﺎﻻي آن ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً داراي ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1. Contract area‬‬ ‫‪2. Concession‬‬ ‫‪3. Production Sharing Contract‬‬ ‫‪4. Service Contract‬‬ ‫‪5. Land ownership‬‬

‫‪  64‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻣﻠـﻚ ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ را ﻧﻴﺰ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻳـﻦ ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺪودهاي از زﻣﻴﻦ را ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺮﻛﺖ ذيرﺑﻂ‪ ،‬ﻧﻔﺘﻲ در زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻛﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ آن ﻧﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺴﺘﺮة اﺧﺘﻴﺎرات اﻋﻄﺎﻳﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺣﻘـﻲ‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎف در ﻧﺎﺣﻴﺔ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﭼﻨﻴﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي‪ ،‬اﺳﺎﺳـﺎً آﻳـﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻌﻲ ﻋﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻲﺷﻮد؟ در ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺳـﻮد ﺣﺎﺻـﻞ از ﻗﺮاردادﻫـﺎي اﻣﺘﻴـﺎز‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻃﺮﻳﻖ اﺧﺬ ﻣﺎﻟﻴﺎت و درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ 1‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﺑﺎ اﻳـﻦ وﺟـﻮد دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد و از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﻗﺮارداد »ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري )ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ(‪ «2‬در ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎز ﺳﻬﻴﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (PSC‬و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻗﺮاردادﻫـﺎي اﻣﺘﻴـﺎزي‬ ‫ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ دارﻧﺪ؛ ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪاي‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ و اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻲﺷـﻮد؛ اﻳـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻚ ذﺧﺎﻳﺮ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻮاد ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ و‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻗـﺮارداد ﺑﺒﻨـﺪد ﺗـﺎ اﻳـﻦ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از وي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻧﺪوﻧﺰي در ﺳﺎل ‪ 1966‬ﻣﻴﻼدي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬درواﻗﻊ دوﻟﺖ اﻧﺪوﻧﺰي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ »ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ« از‬ ‫اﻋﻄﺎي اﻣﺘﻴﺎز ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﺣﺮﻛـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ‬ ‫‪1. Royalty‬‬ ‫‪2. Joint Venture‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪65 ‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﻧﮕـﺎه داﺷـﺖ و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ اﻛﺘﺸﺎف را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ داد ﺗﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺖ را از زﻣﻴﻦ اﺳﺘﺨﺮاج‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را از آن ﺑﺮدارد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ آن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮآوري ﺑﺎ ﻛﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪة ﻧﻔـﺖ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮج ﻧﻬﻀﺘﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬ ‫ﻣــﻲﺷــﻮد‪ .‬دﻳﮕــﺮ ﺗﺤــﻮل ﻣﻬﻤــﻲ ﻛــﻪ در ﻫﻤــﻴﻦ دوران رخ داد‪ ،‬ﺗﺸــﻜﻴﻞ اوﭘــﻚ‪) 2‬ﺳــﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم( ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺗـﻮازن ﺑﻴﺸـﺘﺮ در رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ و‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ را در ﭘﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺮﺧﻼف ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺳـﻬﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‪ 3‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ‬ ‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﻞ ﭼﻬﺎرم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫از آن ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري )ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ( ﻧﺎم دارد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻮع از‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ وارد ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‪ ،‬واﮔـﺬاري ﺣﻘـﻮق ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻛﺘﺸـﺎف‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮد ﻗﺮارداد ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺪرت ﻣـﻲﺗـﻮان ﻗـﺮاردادي را ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻤﺎﻣـﺎً ﺑـﺮ ﻳﻜـﻲ از اوﺻـﺎف‬ ‫ﻳﺎدﺷﺪه ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻲرﻳﺰي ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺮاردادي ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻃـﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮاردادي‪ ،‬اﺧﺬ و اﻗﺘﺒﺎس ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1. Resource Nationalism‬‬ ‫)‪2. OPEC (Organasation of Petroleum Exporting Countries‬‬ ‫‪3. Remuneration Fee‬‬

‫‪  66‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ 1‬و ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﻀﺎ ﻳﺎ اﺟﺮاﺷﺪه را در وﻫﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻮة ﻣﺠﺮﻳﻪ راﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻴﺎرات ﻗـﻮة‬ ‫ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻧﻮﻋﺎً ﺗﻮﺳﻂ وزارﺗﺨﺎﻧﻪاي اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑﺨـﺶ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز را‬ ‫اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي ﺗﺨﺼﺺ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ وزارت اﻗﺘﺼﺎد و داراﻳﻲ در اﻳﻦ اﻣﺮ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺷﺨﺎص ﺧﺎرج از اﻳﻦ »ﺳـﻴﻜﻞ ﺑﺴـﺘﻪ«‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﺳـﺎﻳﺮ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي دوﻟﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزهﻫﺎي زﻣـﺎﻧﻲ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑـﻮدن ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲاﻟﻈﺎﻫﺮ ﻗـﺮار اﺳـﺖ از اﻳـﻦ ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﻣﻨﺘﻔـﻊ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻓـﺎرغ از‬ ‫ﺳــﻜﻮﻧﺖ در ﻛﺸــﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨــﺪه ﻳــﺎ ﻣﺼــﺮفﻛﻨﻨــﺪه‪ ،‬زﻧــﺪﮔﻲﺷــﺎن ﻧــﺎﮔﺰﻳﺮ از ﭼﻨــﻴﻦ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻏﻠﺐ در ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻃﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﻌﻘﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺎدﻳـﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪه و در ﺑﻲﺧﺒﺮي رﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان در ﻣـﻮرد ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻛﺴﺐ و ﻣﺼﺮف ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ از ﭘﻮل در ﺣﻴﺮت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻋﻠﻨﻲ و در دﺳﺘﺮس ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧـﻪاﻧـﺪ )اﮔﺮﭼـﻪ‬ ‫ﮔﺎه ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺳﺨﺖ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ آﺳـﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻃﻴﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﺷﺨﺎص ذيﻧﻔـﻊ‬ ‫ﺑﺎﻟﻘﻮه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜـﻪ اﻛﺜـﺮ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻟﻲ و ﻓﻨﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔـﺖ را ﻣـﻮرد ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻓﺰاﻳﻨـﺪه‬ ‫ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨـﺪة دﻏﺪﻏـﻪﻫـﺎي ذيﻧﻔﻌـﺎﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﮔﺮﭼـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎً ﺟـﺰء ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻋﻤﻴﻘﺎً از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦﺑﺎره در ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪1. Model Contracts‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪67 ‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑــﻪ ﺧﻮاﻧﻨــﺪﮔﺎن و ﻣــﺮدم ﻛﻤــﻚ ﻛﻨــﺪ ﺗــﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨــﺪ اﻳــﻦ ﻗﺮاردادﻫــﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ و درك ﻛﻨﻨــﺪ؛‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻري ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮك ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪7‬‬

‫‪  68‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪69 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﺎ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻛـﻪ در دﺳـﺘﺮس ﻋﻤـﻮم ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ارﺟﺎع در ﻛﺘﺎب اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن وﻗﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮاداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ‪ CNPC‬در ﺳﺎل ‪ 2011‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﻗﺮارداد آﻣﻮدرﻳﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺪرن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 2011‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﭼﻴﻦ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ و ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﺑـﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔﺘـﻲ ﻧﺮﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺴـﺘﺮدهاي ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺸﺎوران ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  70‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ده ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻲ ﭘﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1994‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮ ﻣﻴﺎدﻳﻦ اﺻـﻠﻲ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و اﺑﺰاري در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺠﺪد ﻧﻔﺖ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻌـﺪ از ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻲ‬ ‫ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻗﺮارداد اﺧﻴﺮاً ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ روﺑﻪرو ﺷﺪه اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣـﺬاﻛﺮة‬ ‫ﻣﺠﺪد ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬اﻣﺘﻴﺎز‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫در دﻫﺔ ‪ 90‬ﻣﻴﻼدي ﻛﺸﻮر ﺑﺮزﻳﻞ ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺮاردادي ﺧـﻮد را از ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻣﺸـﺘﺮك‬ ‫)ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ( ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ .‬ﺑﺮزﻳﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴـﺎز ﻃﺮاﺣـﻲ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ و از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺧﺸـﻜﻲ و درﻳـﺎﻳﻲ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪،‬‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺣﺘﻲ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﻪ اوﭘﻚ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪71 ‬‬

‫ﻏﻨﺎ‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد اﻣﻀﺎﺷﺪه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﺳﺎﺑﺮ و ﻛﻮﺳﻤﻮ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻛﺘﺸﺎف ﭼﺎه ﻧﻔﺖ ژوﺑﻴﻠﻪ‪ 1‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ درﻳﺎﻳﻲ ﻏﻨﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﻮﻇﻬﻮر ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻨـﺎ از ﻧـﻮﻋﻲ ﻗـﺮارداد ﺟﻮﻳﻨـﺖ وﻧﭽـﺮ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫــﺎ ﻫــﻢاﻛﻨــﻮن ﻻزماﻻﺟــﺮا ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﺑــﺮ ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي ﻣﻴــﺪان ژوﺑﻴﻠــﻪ‪ ،‬ﻣﻴــﺪان اﺻــﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪهي ﻧﻔﺖ در ﻏﻨﺎ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪوﻧﺰي‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ‪ 1998‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻦﺑﺎر در اﻧﺪوﻧﺰي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓـﺖ و اﮔﺮﭼـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻨـﻮز در اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮر ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪتﻫﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده و ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ را اﺑﺪاع ﻛﺮده و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Jubilee‬‬

‫‪  72‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻋﺮاق‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ‪2009‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق از ﺳﺎل ‪ 2009‬در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺘـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻨﻮز ﻧﻴﺰ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﺎﻟـﺐ ﻗـﺮاردادي در‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻌﻬﺪات ﻗﺮاردادي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت رﺿـﺎﻳﺘﺒﺨﺶ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺳﺎل ‪ 2017‬ﺑﻪ اﺗﻜﺎي اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ‪ 6‬ﺗـﺎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﺑﺸـﻜﻪ‬ ‫ﻧﻔﺖ در روز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻴـﺰان ﻋﻮاﻳـﺪ و‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷـﺪت اﻓـﺰاﻳﺶ دﻫـﺪ‪ .‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﻌـﺪودي از ﻗﺎﻟـﺐ ﻗـﺮاردادي‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻋﺮاق ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﺎدﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻛﺘﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﺬاﻛﺮات ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻗﺮارداد‪ :‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﻧﺴﺨﺔ ﭼﻬﺎرم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻛﺘﺸﺎف ﻟﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ‪EPSA IV‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 2005‬در ﺳﻠﺴﻠﻪاي از ﻣﻨﺎﻗﺼﻪﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻮﻋﻲ ‪ PSC‬ﻣﺪرن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﭘﻨﺠـﺎه درﺻـﺪي ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻟﻴﺒﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴـﺰان ﻋﺎﻳـﺪي دوﻟـﺖ را در ﺣـﺎﻟﻲ رﻗـﻢ‬ ‫زدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻤﻮل ﻗﺮارداد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺴـﺨﻪ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد دوﻟﺖ ‪ %92‬و ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺖ ‪ %8‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪73 ‬‬

‫ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ )ﺗﻴﻮر ﻟﻴﺴﺘﻪ(‬

‫ﻧﻮع ﻗﺮارداد‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻗﺮارداد ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻴـﺪان ﺗﻮﻟﻴـﺪي ﻧﻔـﺖ ﺑـﺎﻳﻮ ـ اوﻧـﺪان‪ 1‬ﻛـﻪ در ﻧﺎﺣﻴـﺔ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ ﻗـﺮارداد ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ا‪‬ﻧﻲ‪ 2‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه اﻣﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻛﻮﻧﻮﻛـﻮ ﻓﻴﻠﻴـﭙﺲ‪ 3‬اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد در‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﺷـﻮروي ﺳـﺎﺑﻖ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺮاردادي ﻛﻮﺗـﺎه و ﻣﺨﺘﺼـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﻳﻦ ﻗﺮارداد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻴـﺎن‬ ‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪1. Bayu-Undan‬‬ ‫‪2. Eni‬‬

‫ا‪‬ﻧﻲ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﻓﻌﺎل در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ ا‪‬ﻧـﻲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﻲﭘـﻲ‪ ،‬اﻛﺴـﺎنﻣﻮﺑﻴـﻞ‪،‬‬ ‫ﺷﻮرون‪ ،‬ﻛﻮﻧﻮﻛﻮ ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪ ،‬روﻳﺎل داچ ﺷﻞ و ﺗﻮﺗﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻮﭘﺮﻣﻴﺠﺮ«‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪي‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪3. ConocoPhillips‬‬

‫ﻛﻮﻧﻮﻛﻮ ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ اﻧﺮژي اﺳﺖ ﻛﻪ دﻓﺘﺮ ﻣﺮﻛﺰي آن در ﻫﻴﻮﺳﺘﻮن‪ ،‬ﺗﮕﺰاس واﻗـﻊ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻛﻮﻧﻮﻛﻮﻓﻴﻠﻴﭙﺲ در ﺣﻮزة اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑـﺰرگﺗـﺮﻳﻦ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴـﺎن ده ﺷـﺮﻛﺖ اول ﺟﻬـﺎن در ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻓﺮﭼـﻮن ‪ 500‬ﻗـﺮار‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻧﻮﻛﻮ ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ از ﻃﺮﻳﻖ ادﻏﺎم ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮﻧﻮﻛﻮ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ ﻓﻴﻠﻴـﭙﺲ در ﺗـﺎرﻳﺦ ‪ 30‬اوت‬ ‫‪ 2002‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻮﻧﻮﻛﻮ ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﺑﺨـﺶ ﭘـﺎﻳﻴﻦدﺳـﺘﻲ ﺧـﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ ‪ ،66‬از ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ اﺻـﻠﻲ‪ ،‬در رﺗﺒـﻪ ﭘـﻨﺠﻢ از ﺑـﺰرگﺗـﺮﻳﻦ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﻗـﺮار‬ ‫داﺷﺖ‪.‬م‪.‬‬

‫‪  74‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪75 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬ﻣﺘﻨـﺎﻇﺮ ﺑـﺎ ﺗﺮﺗﻴـﺐ و ﺗﺮﺗـﺐ اﻣـﻮر‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ذﻛـﺮ ﻣﻘـﺪﻣﺎت ﺿـﺮوري ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸـﺎف و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫آن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﻛـﻪ ﺗـﺎ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻣﻨﻔﻌـﺖ و ﺳـﻮدي ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﺴﻬﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ 1‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬ ‫ﻗﺮارداد را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻔـﺎد‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ‪ ،2‬ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ‬ ‫و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺰﺋﻲﺗﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﻫﺮ ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،3‬روﻳﻪﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﺣﺴـﺎﺑﺪاري‪ 4‬در‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗـﺮارداد ﮔﻨﺠﺎﻧﻴـﺪه ﺷـﺪه‪ ،‬و ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻓﺮﻋـﻲ در ﺿـﻤﺎﺋﻢ آن در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬

‫‪1. Operational Management issues‬‬ ‫‪2. Local content‬‬ ‫‪3. Cost Oil‬‬ ‫‪4. Accounting Procedures‬‬

‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت در اداﻣﻪ و در ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺨﺶ واژهﻧﺎﻣﻪ ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  76‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖﻧﺎﻣﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر‪ 1‬ﻳﺎ ﻗﺮارداد ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك‪ .2‬اﻳﻦ ﺿﻤﺎﺋﻢ ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎراﺗﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن »‪ «Appendices» ،«Annexes‬و »‪ «Addenda‬ﻧﺎمﮔﺬاري ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﻫﻤﮕـﻲ اﺳـﻨﺎدي‬ ‫اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ارﺟﺎع داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺪا ﻛﺮدن اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎ از ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃـﺮﻓﻴﻦ در ﻣـﻮرد ﻣـﺘﻦ اﺻـﻠﻲ ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ رﺳـﻴﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و درﻋـﻴﻦﺣـﺎل‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اَﺳﻨﺎد ﻳﺎ اﻟﺤﺎﻗﻴﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬اﻳﺸﺎن را از اﻧﻌﻘﺎد ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ ﺑﺎزدارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺤﺎﻗﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﻮﻋﻲ و ﺗﻴﭙﻴﻜﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة‬ ‫ﻗﺮاردادي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲاﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﺟﺪول زﻳـﺮ ﺗﻌـﺪاد ﻣـﻮاد ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺮﺧﺔ ﺣﻴﺎت ﻳﻚ ﭘﺮوژه و ﻧﻴﺰ ﺟﻤﻊ ﻛـﻞ ﻣـﻮاد ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﺨـﺶ‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﺮاق ﻫﻴﭻ ﺑﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻛﺘﺸﺎف ﻧﺪارد و اﻳـﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻛﺸﻒﺷﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬

‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬

‫اﻛﺘﺸﺎف‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ‬

‫اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮاد‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪5–7‬‬

‫‪10 – 13‬‬

‫‪36‬‬

‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫‪-‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5–9‬‬

‫‪11 – 13‬‬

‫‪31‬‬

‫ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫‪1‬‬

‫‪3-5‬‬

‫‪9 – 10‬‬

‫‪11‬‬

‫‪35‬‬

‫ﻏﻨﺎ‬

‫‪1‬‬

‫‪3-4‬‬

‫‪6–9‬‬

‫‪10 – 13‬‬

‫‪27‬‬

‫اﻧﺪوﻧﺰي‬

‫‪1‬‬

‫‪3-4‬‬

‫‪5–6‬‬

‫‪7–9‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻋﺮاق‬

‫‪1‬‬

‫‪-‬‬

‫‪ 9 – 16‬و ‪6 – 7‬‬

‫‪17 – 21‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻟﻴﺒﻲ‬

‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4–9‬‬

‫‪ 14‬و ‪12‬‬

‫‪27‬‬

‫ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ‬

‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4-6‬‬

‫‪7 - 11‬‬

‫‪22‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة ‪ 1‬ـ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮاد ذيرﺑﻂ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪1. Parent Company Guarantee‬‬ ‫‪2. Joint Operating Agreement‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪77 ‬‬

‫ﭘﻲﮔﻴﺮي ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺮاردادي‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ از ﻧﻈﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اﻣـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺟﺎﻋﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ آﻏﺎز‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎ و ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎي ﻗﺮارداد‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﻣﺴـﺎﺋﻞ در اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ و ﮔﺎه ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدن ﭘﺎﺳـﺦ ﻳـﻚ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺑﻮده و ﺧﻮاﻧﻨﺪه را دﭼﺎر ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻇﺎﻫﺮاً از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺮارداد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮسﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪،‬‬ ‫اﻏﻠﺐ اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻣﺎدة ﻳﻚ ﻛﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﺗﻌـﺎرﻳﻒ را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺷﺮوع ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻋﺒـﺎرات ﺑـﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه در ﻣـﺘﻦ ﻗـﺮارداد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺻـﺮﻓﻪﺟـﻮﻳﻲ در وﻗـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎرت »ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ‪ «1‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻧﺪوﻧﺰﻳﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻳﻦﺻﻮرت اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﺪل ﻗﺮاردادي اﻧﺪوﻧﺰي‬

‫‪ .1-2-10‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺄﻳﻴـﺪ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ دوﻟـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ‬ ‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻣـﺪت زﻣـﺎن اﻋﺘﺒـﺎر ﻗـﺮارداد ﺧـﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋـﺮاق را ﺑﺪاﻧﻴـﺪ؛ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺬﻛﻮر ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﭼﻪ ﻣﺪت ﺑﻌﺪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻗﺮاردادي ده‪ ،‬ﭘـﺎﻧﺰده‬ ‫ﻳﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳـﻖ ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪن ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﺻـﺮﻳﺢ در ﻗـﺮارداد‬

‫‪1. Effective Date‬‬

‫‪  78‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪» :‬ﻣﺪت اﻳﻦ ﻗﺮارداد ‪ 25‬ﺳﺎل اﺳﺖ«‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧـﺪرت ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﺮﺳﺸﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷـﺮوع ﻧﻤـﻮد )در ﺻـﻮرت ﻓﻘـﺪان‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد ﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﻣﻲﺷﻮد( و دﻳﺪ ﻛﺪام ﻋﻨﻮان اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺆال ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﺪت ﻗﺮارداد«‪ ،1‬ﻣﺎدة ‪ 3‬ﺑﻴﺶ‬ ‫از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﺆال ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺎدة ‪ 3‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣـﺘﻦ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪ .1-3‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ اﺟﺮا ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ .2-3‬ﻣﺪت اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻗﺮارداد )‪ (Term‬ﺑﻴﺴـﺖ ﺳـﺎل از ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﻔـﻮذ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣـﺪت‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 21‬ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3-3‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻳﻚﺳﺎل ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻤﺔ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻛﺘﺒـﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﺔ ﻣﺪت ﻗﺮارداد و ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻮد و ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ ﻣﺠـﺪداً‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ‪ ROC‬ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺆال‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً واﺿﺢ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺪت ﻗﺮارداد ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﺎن از ﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد؟ ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻣﺎدة ‪ 3‬ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪» :‬از زﻣـﺎن ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﻔـﻮذ«‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﺣﺮف ﺑﺰرگ آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺎرﻳﻒ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد و دﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي آن ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‬

‫ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ـ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺮوط ﻣﻘﺮر در‬ ‫ﻣﺎده ‪ 39‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪ ﻣﺎدة ‪ 39‬ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫‪1. Term of Contract‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪79 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪ .39‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و‬ ‫ب( ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ج( ‪ ROC‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺒﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻋـﻼم ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺐ‪ 1‬و ﻗﺒـﻮﻟﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪه و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻻزماﻻﺟﺮاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮ ﻓﻮق ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑـﻪ ﻃـﻮل ﻣـﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ‬ ‫ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪ )‪ (2‬ﻣﺎدة ‪ 3‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺪت ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣـﺎدة ‪ 31‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻤﺪﻳـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻣﺎده ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻣﻌﻠـﻮم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻣﺎدة ﻣﺬﻛﻮر‪» ،‬ﻓﻮرس ﻣﺎژور« اﺳﺖ؛ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﮔﺴﺘﺮة وﺳﻴﻌﻲ از‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ )و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و اﺟﻤﺎﻻً‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻗﺮارداد را در ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻮادث ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه )ﺣﻮادث ﻗﻬﺮي(‪ 2‬ﻛﻪ اﺟـﺮاي ﻗـﺮارداد را ﻣﺘﻌـﺬر ﺳـﺎزد‪،‬‬ ‫ﻣﺠﺎز ﻣﻲﺷﻤﺎرد؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﺮوز ﻃﻮﻓﺎن ﻳﺎ ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻗﻮة ﻗﺎﻫﺮه اﻳـﻦ‬ ‫اﺟﺎزه را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد را ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ رﻓﻊ ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﻠﻴﻖ درآورد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻓﻮرس ﻣﺎژور از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻋﺒﺎرت اﺧﻴﺮ ﺑﻨﺪ )‪ (2‬ﻣﺎدة ‪ 3‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ »ﻳﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻗﺮارداد« ﻳﻚ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻃﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑـﻪ ﺟـﺰء ﺟـﺰء ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي ﻗـﺮارداد ارﺟـﺎع‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻮارد اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻗﺮارداد را ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪1. Ratification‬‬ ‫‪2. Acts of God‬‬

‫‪  80‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻨﺪ )‪ (3‬ﻣﺎده ‪ 3‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪» :‬اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫)‪ (ROC‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺮارداد را ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮد؛ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ‪ ROC‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫از ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‬

‫ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪ «....» :‬ﻳﺎ »‪ «ROC‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ دوﻟﺘﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻋﺮاﻗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ از ﻣﻴﺪان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻛﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﻤﺪﻳـﺪ ﭘـﻨﺞﺳـﺎﻟﺔ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫دورة ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﺔ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻓﻬﻤﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﺎدة ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﭼﻬـﺎر ﻧﻘﻄـﺔ دﻳﮕـﺮ ﺳـﻨﺪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻠﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻞ ﺳﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮور ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ داراي ﺳﺎﺧﺘﺎري درﻫﻢﺗﻨﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻲﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮔﺎه در ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎهﻫـﺎ و‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ دهﻫﺎ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﻮاﻗﺺ و ﻋﻴـﻮﺑﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺘﻦ ﻧﺴﺨﺔ ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻣﺎده ‪ 23‬ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ 25‬رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪81 ‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺮزﻳﻞ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧـﻮد‪ ،‬واژة »‪ «national‬را ﺑـﺎ‬ ‫»‪ «natural‬اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﺪ ﻳـﺎزده را »‬

‫‪Supply‬‬

‫‪ «to Natural Market‬آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣـﺘﻦ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺳﻨﺪ از ﭘﺮﺗﻐﺎﻟﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا زﺑـﺎن رﺳـﻤﻲ ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺮزﻳﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻐﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮات ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺎﻧﻊ زﺑﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي درك روﻳﺔ ﻣﺘﺪاول در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮارداد را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬درواﻗـﻊ‪ ،‬ﻓﻬـﻢ ﻣﻀـﺎﻋﻒ اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﻣﻨـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﻧﻮاع و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺸﺖ ﻗﺮاردادي ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻣـﻮرد اﺷـﺎره ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎي دﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ راﻳﮕﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪  82‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪83 ‬‬

‫‪  84‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪85 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻘـﺶآﻓﺮﻳﻨـﺎن اﻳـﻦ ﻧﻤـﺎﻳﺶ آن‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻣﻀـﺎي ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪي ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت و ﺷـﺮاﻳﻂ آن را‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را »ﻃﺮﻓﻴﻦ«‪ 1‬ﻗﺮارداد ﻣﻲﻧـﺎﻣﻴﻢ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬وزارت ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‪ /‬دوﻟﺘﻲ ﻧﻔﺖ )‪ (NOC‬اﻳﻦ دوﻟﺖ از ﻳﻚ ﺳـﻮ‪ ،‬و‬ ‫ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ )‪ (IOC‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ اﻣﻀـﺎ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‪ ،‬ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﺠـﻮز‬ ‫)ﭘﺮواﻧﻪ(‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﺧﻄﺎب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻃﺮف ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﺮوﻫـﻲ از ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ »ﻛﻨﺴﺮﺳـﻴﻮم«‬

‫‪2‬‬

‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﻔﺮادي ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد واﺣﺪ رﻓﺘﺎر ﺷﺪه و ﻣﺠﻤﻮﻋـﺎً »ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر«‪» ،3‬ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﺠـﻮز«‪ 4‬ﻳـﺎ‬ ‫»ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز«‪ 5‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﭼﺸﻢاﻧﺪاز دوﻟـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﮕـﺎه ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬در‬ ‫ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ در اﻳﻔـﺎي ﺗﻌﻬﺪاﺗﺸـﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺴـﺌﻮل ﻣﺤﺴـﻮب‬ ‫‪1. Parties‬‬ ‫‪2. Consortium‬‬ ‫‪3. Contractor‬‬ ‫‪4. Licensee‬‬ ‫‪5. Concessionaire‬‬

‫‪  86‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﺑﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در اﺟـﺮاي ﺗﻌﻬـﺪات‬ ‫ﻗﺮاردادي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪» ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﺎﻣﻨﻲ«‪ 1‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﺔ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از دوﻟـﺖ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ ﺑﭙـﺮدازد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﺮ ﺑﻌﻀـﻲ اَﺷـﻜﺎل ﻣﺸـﺎرﻛﺖ دوﻟـﺖ در ﭘـﺮوژه‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة دوﻟﺖ اﻗـﺪام‬ ‫ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮ ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻧﻴـﺰ ﻳﻜـﻲ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎه ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر ﺧﻮد )ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ( را در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﭘـﺮوژه ﺑﺮﻋﻬـﺪه‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬و ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻠﻲ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺧﻴـﺮ در‬ ‫ﻓﺼﻮل »رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ« و »ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي« ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﻛﺖ اﺻﻠﻲ ﻣـﺎدر در اﺟـﺮاي‬ ‫ﻗﺮارداد دﺧﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ واﺑﺴﺘﻪ در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻧﻈﻴـﺮ ﺑﻬﻴﻨـﻪﺳـﺎزي ﻣﺎﻟﻴـﺎت‪ ،‬ﭘـﻲرﻳـﺰي ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻣـﺎﻟﻲ ﭘـﺮوژه‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎص رژﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺧـﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻳـﺎ اﻟﺰاﻣـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ را در ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﺷـﺮﻛﺖ ﻣـﺎدر‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ واﺑﺴﺘﻪاي‪ ،‬در ﺣﻮزهاي ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺠﺰا از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر‬ ‫و ﻳﺎ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1. Joint and several liability‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪87 ‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ BP PLC ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﺮﻛﺖ ﻣـﺎدر‪ ،‬در رأس ﮔـﺮوه ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ‪ BP‬ﻗـﺮار‬ ‫دارد‪PLC .‬‬

‫‪ BP‬ﻧﻬﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎم ﺑﺮدن از ‪ BP‬در رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎ‪ ،‬در ذﻫـﻦ ﻣـﺮدم ﻧﻘـﺶ‬

‫ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ‪ BP‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي واﺑﺴـﺘﻪاي ﻧﻈﻴـﺮ ﺑـﺮﻳﺘﻴﺶ‬ ‫ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم اﻛﺘﺸﺎف آﻧﮕﻮﻻ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮﻳﺘﻴﺶ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﻴﺶ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم اﻧـﺮژي ﺑﺮزﻳـﻞ و‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ ‪ BP‬ﻣﺎدر‪.‬‬ ‫در اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ داراﻳﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ)ﻫﺎي( ﻓﺮﻋﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ اﻟﺰاﻣﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻳﻜـﻲ‬ ‫از ﻃﺮﻓﻴﻦ آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮات‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺟﺰ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟـﻮد در زﻳـﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﺎﻟﻲ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳﺘﺮﺳـﻲ در‬ ‫ﺗﺮازﻧﺎﻣﺔ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷـﺶ دادن ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﺎﺳـﺘﻦ از اﻳـﻦ‬ ‫ﺧﻄﺮات‪ ،‬دوﻟﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺷﺮﻛﺘﻲ از ﺧﺎﻧﻮادة ‪ BP‬را ﻛﻪ داراي اﻣﻮال و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‬ ‫)ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺮازﻧﺎﻣﺔ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺷـﺮﻛﺖ واﺑﺴـﺘﻪ در راﺳـﺘﺎي اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﻌﻬﺪاﺗﺶ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﺑﻌﻪ در اﺟﺮاي ﺗﻌﻬـﺪات ﻣـﺎﻟﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧَﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺿـﺎﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﻛﺖ ﻓﺮﻋﻲ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز«‪ ،‬ﻣﻔـﺎد اﺻـﻠﻲ اﻛﺜـﺮ اﻳـﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ را ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺼﻮل اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪات اﺻﻠﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴـﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺎدي را ﻣﻘﺮر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎي آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ واﮔﺬارﺷﺪه ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻌﻬﺪات آﻧﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﺳـﺎس اﻣﺘﻴـﺎزات‬ ‫اﻋﻄﺎﻳﻲ در ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ذﻳﻼً ﻧﻤﻮﻧﻪاي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪  88‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫‪ .1-2‬واﮔــﺬاري ﺣــﻖ اﻧﺤﺼــﺎري‪ .‬ﺑــﺪﻳﻦ وﺳــﻴﻠﻪ‪ SOCAR ،‬ﺣــﻖ اﻧﺤﺼــﺎري اﺟــﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را‪ ،‬در راﺳﺘﺎ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد‬ ‫و ﻃﻲ ﻣﺪت ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺮارداد واﮔﺬار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳـﻦ واﮔـﺬاري ﺣـﻖ‪ ،‬ﻫــﺪف اﺻـﻠﻲ ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ اﺳــﺖ و دﻳﮕـﺮ ﺣﻘـﻮق و ﺗﻌﻬــﺪات‪،‬‬ ‫زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد ﺣـﻖ اﺟـﺮاي ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را اﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ارزﻳـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺪارﺳﺎزي‪،1‬آﻣﺎﻳﺶ‪،2‬ﺗﺤﺮﻳﻚ‪ ،3‬ﺗﺰرﻳﻖ‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري‪ ،‬ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﺟﺎده ﻳﺎ راهآﻫـﻦ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎرﮔﻴﺮي ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ راﺑﻂ ﻧﻘﻄﺔ ورود ﺑﻪ ﺷﺒﻜﺔ رﻳﻠـﻲ ﻳـﺎ ﺧﻄـﻮط ﻟﻮﻟـﺔ ﻣﻮﺟـﻮد‪،‬‬ ‫اداره ﻛﺮدن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﻓﺮوش آن و رﻫﺎﺳﺎزي ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﮔﺬاري ﺣﻘﻮق ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗﻌﻬـﺪات ﺑﻴـﺎن ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي در زﻳﺮ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫‪» .1-13‬ﻃﻲ دورة ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ و ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺿﻮاﺑﻂ آن‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺰ ﻣﻮارد ﻣﻨﻈﻮر در ﺑﻨﺪ ‪ ،2-6‬از ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و رﻳﺴـﻚ ﺧـﻮد‪ ،‬اﻗـﺪام‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﻤﺔ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺿﺮوري‪ ،‬ﻛﻠﻴـﺔ ﺗﺠﻬﻴـﺰات‪،‬‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﺪارك ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺧﺴـﺎرات و ﺗﻠﻔـﺎت‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ و اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ را ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﻘﺼـﻴﺮي ﻛـﻪ از ﻗﺒـﻞ‬

‫‪1. Stabilisation‬‬ ‫‪2. Treatment‬‬ ‫‪3. Stimulation‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪89 ‬‬

‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ،ANP‬دوﻟﺖ ﻓﺪرال و اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬وﻓﻖ ﺑﻨﺪ ‪،2-2‬‬ ‫‪ 2-3‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎد ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻨﺪ در ﻋﻴﻦ واﮔﺬاري ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐاﻣﺘﻴـﺎز‪ ،‬وي‬ ‫را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‪ ،‬ﺗﺤﻤـﻞ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺗـﺪارك ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗﺠﻬﻴـﺰات‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨـﺎن و‬ ‫ﻓﻨﺎوري ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛـﻪ دوﻟـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ زﻳﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻘﻮق دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن را ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫‪ 1997‬ﻣﻴﻼدي‬

‫ﻣﺎدة ‪:7‬‬ ‫اﻟﻒ( دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑـﻲﻛـﻢ و ﻛﺎﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي و ﺣـﻖ ﺑﺎزرﺳـﻲ ﺗﻤـﺎم‬ ‫داراﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎ و دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ وي ﻧﮕﻪداري ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫ب( ﺣﻖ درﻳﺎﻓﺖ و ﻧﮕﻪداري روﻧﻮﺷﺖ از ﻫﻤﺔ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨـﻲ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎﺧﺖوﺳﺎز‪ ،‬دادهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﮔﺰارشﻫﺎ؛‬ ‫پ( ﺣﻖ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ از ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬و‬ ‫ت( ﺣﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻬﻢ از ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادي اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺻـﺪور‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺠﻮزﻫﺎ و ﭘﺮواﻧﻪﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬اﻓﺘﺘـﺎح ﺣﺴـﺎبﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺪارك وﺳﺎﻳﻞ ورود‪ ،‬ﺻﺪور ﻣﺠﻮز ﻛﺎر ﺑـﺮاي ﻛﺎرﻛﻨـﺎن‪ ،‬ﺻـﺪور ﻣﺠـﻮز ﺑـﺮاي وارد‬ ‫ﻛﺮدن اﺑﺰار و ﻣﻮاد‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟـﻪ‪ ،‬ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﻣـﺎﻧﻊﺗﺮاﺷـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ وﻏﻴﺮه‪.‬‬

‫‪  90‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺳﺎزوﻛﺎري ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣـﺪت ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎزوﻛﺎري‪ ،‬دوﻟﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را اﻳﻔـﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﺳﺎﺳﺎً ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﺑﺮاي اراﺋﺔ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺷـﺮﻛﺖ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒـﺎً ﺗﺼـﻮﻳﺐ و‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎزوﻛﺎر اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ؛‬ ‫‪ ‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺳﺎزوﻛﺎر اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ و اﺟﺮاي آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺼﺪي‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻮل آﺗﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺑﻌـﺪي‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮﻧﺪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ روش‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺷﺮح ﺷﺪه و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻣﺘﺼﺪي‪ ،‬ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت و ﻣﻠﻲﺳﺎزي‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ راﺑﻄـﺔ ﻣﻴـﺎن دوﻟـﺖﻫـﺎ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران‪ ،‬در ﺻﺪ ﺳـﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪاي دﮔﺮﮔـﻮن ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اواﻳﻞ آﻏﺎز ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در روﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﻠﻴﺔ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺧـﻮد‬ ‫اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ ﺑـﺮ ﺣـﻖ ﺧـﻮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ و‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲﺷـﺎن ﺗﺄﻛﻴـﺪ و ﭘﺎﻓﺸـﺎري ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺪﻫﺎ و ﺷـﺮوﻃﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺸﺘﺮك در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪه ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﺌﻠﺔ اداره ﻛـﺮدن ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺗﻮﺳـﻂ ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪91 ‬‬

‫اﺗﺨﺎذ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻳـﺎ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد در اﺧﺘﻴـﺎر دارﻧـﺪ ﭼـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ در ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﻬﻢ و دﻳﮕﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺣﻖ رأي دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت در اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻣـﻮرد اﺷـﺎره ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎزﺗﺎبدﻫﻨﺪة ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳـﻮ‪،‬‬ ‫و ﻗﺪرت ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ آﻧﻬﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮده و داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﺷـﺮوط و ﺑﻨـﺪﻫﺎي ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺮوط ﺑﺨﺸـﻲ از دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ در ﺗـﻮازن ﻗـﺪرت‪ ،‬ﻳـﺎ دﺳـﺖﻛـﻢ‬ ‫ﺗﻼﺷﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت در ﻓﺼﻞﻫﺎي آﺗﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﺧـﻮد ﺑـﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﭘﺎﻓﺸـﺎري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﺴـﻠﻂ ﺑـﺮ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﻨﺶ و‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻣـﺎ‪ ،‬آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣـﺮوزه ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪة‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و روﻳﻪﻫﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸـﺘﺮك‬ ‫را ﻣﺸــﺨﺺ و ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ‪ .‬از دﻳــﺪﮔﺎه دوﻟــﺖ‪ ،‬ﻳﻜــﻲ از ﻣﺰﻳــﺖﻫــﺎي ﭼﻨــﻴﻦ ﺳــﺎزوﻛﺎر‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ دوﻟـﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎراﻳﻲ را ﻛـﺎﻫﺶ داده و ﺑـﺎ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮدآوري ﭘﺮوژه را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸـﺘﺮﻛﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﻬﺘﺮي را ﺑﺎ دوﻟﺖ رﻗﻢ زﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ داراي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي ﻣﺘـﻮازن و ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮي را ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ‬ ‫ﺧﻮد ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛـﻪ ﻓﺎﻗـﺪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻳـﺎ ﻛﻤﻴﺘـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻣﺬاﻛﺮه و ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ را از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻬﺎرت و داﻧﺶ و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه در ﺷﻜﻞ دادن‬ ‫ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺣــﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﺑﺨــﺶ ﻧﻔﺘـﻲ ﺧــﻮد ﻣـﺆﺛﺮ واﻗـﻊ ﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﺴــﻤﺖ از ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﭼﻨــﻴﻦ‬

‫‪  92‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎﻳﻲ را ﺑـﺎ ﺟﺰﺋﻴـﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧﻤـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و در ﺟـﺎي ﺧـﻮد ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪93 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺑﺎزﻳﮕﺮان‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﻴـﺎديﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻛﺠﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ و ﺑـﺎ ﭼـﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪاي ﺑﺎﻳﺴـﺖ اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻨـﺪﻫﺎ و ﺷـﺮوط ﻣﻬﻤـﻲ را ﺑـﻪ ﻣﺸـﺨﺺ ﻛـﺮدن ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻮاردي اﺧﺘﺼـﺎص‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ در آﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛‬ ‫‪ ‬واﮔﺬاري ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻼاﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ و ﻛﺎري ﻃﻲ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ؛‬ ‫‪ ‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻛﺸﻒ ﻧﻔﺘﻲ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان؛‬ ‫‪ ‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﺔ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﺔ ﻛﺎر؛‬ ‫‪ ‬اﻃﻼﻋﺎت و ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﮔـﺎه ﻧﻤـﻮدن و ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪.‬‬

‫‪  94‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻜﺎن‪ :‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﺑﻠﻮك ﻗﺮاردادي )ﻣﺸﻤﻮل اﻣﺘﻴﺎز(‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن اﺑﻌﺎد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﻳﺎ »ﻣﺸﻤﻮل اﻣﺘﻴﺎز«‪ ،‬ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ اﻛﺘﺸـﺎف در اﺧﺘﻴـﺎر ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺘﻌﺪدي داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ و ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ‪ ،‬آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺤـﺪود‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﻣـﺬﻛﻮر ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺠـﺎز ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي در ﻗﺮارداد ﺑـﻪ آن ﺗﺼـﺮﻳﺢ ﺷـﺪه و‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ﻧﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ اﺣﺘﻤـﺎل ﺣﺼـﻮل ﻳـﻚ ﻛﺸـﻒ‬ ‫ﺗﺠﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺸﺨﺺﺷﺪه ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ اﺑﻌـﺎد ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗــﺮاردادي ﻛﻮﭼــﻚﺗــﺮ ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤــﺎل ﻛﺸــﻒ ﻣﺨــﺰن ﻳــﺎ ﻣﻴــﺪان ﻧﻔﺘــﻲ ﺧﺎﺻــﻲ ﻛــﻪ داراي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻮاﺣﻲ ﻗﺮاردادي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪﺷـﺪة ﻣﺠـﺎور ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي را رﻗﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒـﺎً ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از‬ ‫ﻫﻤﻜــﺎري ﺑــﺎ ﻳﻜــﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨــﻴﻦ ﻫﻤﻜــﺎري ﻣﻌﻤــﻮﻻً از ﻃﺮﻳــﻖ اﻧﻌﻘــﺎد ﻳــﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣ ـﺔ‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي‪ 1‬و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرآﻣﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬از ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻛﺮ‪) 2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪ 4047‬ﻣﺘـﺮ ﻣﺮﺑـﻊ( در واﮔـﺬاري‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ‪ ،‬ﻧـﺮوژ‪ ،‬ﺑﺮزﻳـﻞ وﻏﻴـﺮه(‪ .‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺸــﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻤــﻮﻻً از ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﺧﻄــﻮط ﺷــﻄﺮﻧﺠﻲ ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻣﻜــﺎن ﻛــﻪ ﺑﺮاﺳــﺎس دﻗﻴﻘــﻪ و درﺟـﺔ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ دﻗﻴـﻖ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي‬ ‫)ﻣﺸــﻤﻮل اﻣﺘﻴــﺎز( را از ﻃﺮﻳــﻖ ﺑــﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي ﺟــﺪول ﻣﺨﺘﺼــﺎﺗﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨــﺎي ﻧﺼــﻒاﻟﻨﻬــﺎر ﻣﺒــﺪأ‬ ‫)ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ( ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه و وﺳﻌﺖ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه و ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬

‫‪1. Unitizatin‬‬ ‫‪2. Acreage‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪95 ‬‬

‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﻧﻤﻮﻧـﺔ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﺗﺮﻳﻨﻴﺪاد و ﺗﻮﺑﺎﮔﻮ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 5000‬ﻣﺘـﺮ(‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎن ﻣﺬاﻛﺮهاي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪ ﺳﻮم ﻗﺮارداد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ )ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي( وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻛﻠـﻲ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ را ﻛـﻪ در اداﻣـﻪ ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ در ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﺧﺸـﻜﻲ ﻋﻤﻴـﻖ ﺗﺮﻳﻨﻴـﺪاد و‬ ‫ﺗﻮﺑﺎﮔﻮ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ .1-3‬ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ ﻗﺮارداد ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد‬

‫‪..........‬‬

‫)‪ (.... . ....‬ﻫﻜﺘﺎر‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ A‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﺪه و در ﻧﻘﺸﺔ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﺑﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻌﺎد و ﻧﻘﺸﺔ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮ آن‬ ‫ﺗﻮاﻓــﻖ ﻛــﺮدهاﻧــﺪ و ﺑــﻪ ﻗــﺮارداد ﺿــﻤﻴﻤﻪ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬اﻓــﺰون ﺑــﺮ ﭼﻨــﻴﻦ ﺑﻨــﺪﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺗﻨﻈــﻴﻢ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺳﻌﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺻﺮﻳﺤﺎً از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﻘـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ )اﻋﻢ از ﺧﺸﻜﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ( دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺣـﻖ اﻛﺘﺸـﺎف‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻌﺎد و اﻧﺪازة ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روﻧﺪ آﻏـﺎز و اﻧﺠـﺎم ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ ﻣـﺆﺛﺮ واﻗـﻊ‬ ‫ﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي وﺳﻴﻊﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل ﻣـﻲرود ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺑﻴﺸـﺘﺮ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي در آن اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫زﻣﺎن‪ :‬ﻧﮕﺎه اﺟﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط را ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺳﻪ‬ ‫دورة اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﻣﺮﺣﻠـﺔ اﻛﺘﺸـﺎف‪ /‬ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪/‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ« ﻳﺎ ﻋﺒﺎراﺗﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ .‬ﻫﺮﻳـﻚ از اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ‪ ،‬ﻧﻮﻋـﺎً داراي ﭼﻬـﺎرﭼﻮبﻫـﺎي‬

‫‪  96‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﺗﺠﺎري ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻌﻬـﺪاﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻣﻘـﺎﻃﻊ زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﭘﺮوژه اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫دورة ﻧﺨﺴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎري را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮا در ﻫﺮ ﺳﺎل‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺑـﺪان ﻋﻠـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در زﻣـﺎن ﻣـﺬاﻛﺮه و اﻧﻌﻘـﺎد ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺮد؛ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻣﺮﺣﻠـﺔ اﻛﺘﺸـﺎف اوﻟﻴـﻪ‬ ‫رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪاي ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺮاﺣـﻞ ارزﻳـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ و رﻫﺎﺳـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫دﻗﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻳﺰ و ﺟﺰﺋﻲ در ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﺑﺴـﻴﺎر ﻛﻠـﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي و‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑـﻮدن ﻣﺮﺣﻠـﺔ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ اﺳﺎﺳـﺎً اﻣـﺮي‬ ‫ﻣﺒﻬﻢ و ﻏﻴﺮﻗﻄﻌﻲ ﺑﻮده و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ را ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﮔﺬارﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادي ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺮﺣﻠﺔ ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد‬ ‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻣﻨﻄﻘﻲﺗﺮﻳﻦ روﻳﻜﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎهﻫـﺎي ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣﻮردﻧﻴـﺎز‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﺣـﺪس و ﮔﻤـﺎن ﻗـﺮار‬ ‫دارﻧﺪ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻌـﺪودي را ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ اﺧﺘﺼـﺎص ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺪون ﻛﺴﺐ اﻃﻼع از آﻧﭽﻪ درون زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد و ﻧـﻮع ﭼـﺎه و ﺳـﻜﻮﻫﺎي‬ ‫ﻣﻮردﻧﻴﺎز را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻲﺷﻚ در ﻗﺮارداد ﺧﻮد ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ را ﺑـﺮاي‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪97 ‬‬

‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﺪن ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ )ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﺻـﻠﻲ ﻃـﺮﻓﻴﻦ اﺳـﺖ( ﻃﺮاﺣـﻲ و‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﺷﺘﺎب دادن ﺑـﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﻛﺘﺸـﺎف و درﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻛـﺎوش ﺳـﺮﻳﻊ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺣﻖ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬در ﻧﻈـﺮ دارد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان آزادي ﻋﻤﻞ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ و ﮔﺴـﺘﺮة اﻛﺘﺸـﺎف ﺑـﺮاي ﺧـﻮد‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات را در زﻣﻴﻨﺔ ﺗﺤﻤﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻳﺎ اﺟﺮاي ﻛﺎر اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺘﻌـﺪد و ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﻮق اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ آزادي ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را در اوﻟﻮﻳﺖﺑﻨﺪي اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را اﺑﺪاع و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﺮژي ﺧﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻮازن ﻣﻌﻘﻮل و ﻋﻤﻠـﻲ ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺟﺎي ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻋﺪم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﻢﻛﺎري ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ دارﻧـﺪة ﺣﻘـﻮق اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ در اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫ﻛﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻫﺪف را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در ﺻﻮرت ﻋـﺪم‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪن ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻒ ﺗﺠﺎري در ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫دورهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺼﺮﻳﺢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﺴـﻠﻴﻢ و ﺑـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ واﮔﺬار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻛﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎ در‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در ذﻳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬ﻣﻮارد ﺗﻤﺜﻴﻠﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﺼﺮي(‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف؛‬ ‫‪ ‬اﻟﺰاﻣﺎت اﺳﺘﺮداد ﻣﻨﺎﻃﻖ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻌﻬﺪات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪ؛‬

‫‪  98‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ و اﺟﺎرهﺑﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻗـﺮاردادي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗﺼـﺎﻋﺪي )اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ در ﺑﺨﺶ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻛﺎر اﻛﺘﺸﺎف ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫دورة اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻟﺰامآور ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪه‬ ‫و ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل ﻳـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﺎ اﻣﻜـﺎن اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳـﻚ دورة‬ ‫اﺿﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ .‬ﻃﻮل دورة اﻛﺘﺸﺎف اوﻟﻴـﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ اﺑﻌـﺎد و ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬دوﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺎن وﺿﻊ ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻛﺎرآﻣـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻛـﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧـﻪ آن ﻗـﺪر ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﻛﻢﻛﺎري دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻬﺪات ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﻛﺎر‪ 1‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺪاﻗﻞ اﻟﺰاﻣﺎت ﻛﺎري ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺎل‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠ ـﺔ اﻛﺘﺸــﺎف ﻣﻘــﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒــﻪ ﻛــﺮده و ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ ﺗﻮﺻــﻴﻒ دﻗﻴــﻖ زﻣــﻴﻦﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ و‬ ‫ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺎري ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ در ﻫـﺮ ﺳـﺎل اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻲ رخ ﻧـﺪاده و اﻃﻼﻋـﺎت در دﺳـﺘﺮس ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻛﺮدن ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ دﻗﻴﻖ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻟـﺰام ﺑـﻪ ﺣﻔـﺎري در ﻃـﻮل‬ ‫دورة اﻛﺘﺸﺎف اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازة زﻳﺎدي ﺳـﺨﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﻋﻤـﻞ‪ ،‬ﻟـﺮزهﻧﮕـﺎري ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺎري ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻃـﻲ ﻣﺮﺣﻠـﺔ اﻛﺘﺸـﺎف ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬دراﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﺶ از ﻛﺴﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻓﻲ از وﺿﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺪان ذيرﺑﻂ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪي ﺑـﻪ ﺣﻔـﺮ‬ ‫ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪1. Minimum Work Oblogations‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪99 ‬‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﺸـﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ زﻣـﻴﻦﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري در ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮوي اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛـﺰي ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﻛـﺎري را »ﺗﺼـﻮﻳﺮﺑﺮداري«‪ ،‬ﻳـﺎ ﺛﺒـﺖ و ﺿـﺒﻂ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺧﻄﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺣﻔـﺮ ﭼـﺎهﻫـﺎي اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري‪ ،‬ﻳﺎ اﻟﺰام ﺑﻪ ﺗﻘﺒﻞ ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﺬاﻛﺮات‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ و ﭘﺮﺗﻨﺸﻲ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸـﺎف ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﺎ ﺧﻄﺮات ﻋﻤﺪهاي روﺑﻪرو ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺗـﺪﻗﻴﻖ و ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﭘﺮوﻧﺪه و ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺣـﺪاﻗﻞ ﻛـﺎر اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ و‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻫﺰﻳﻨﻪاي و ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﻣﻮاردي ﻛﻠﻴﺪي در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ در اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﻓﺴـﺦ ﻗـﺮارداد ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ و از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺣﻔـﺎري و ارزﻳـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺟﺒـﺮانﭘـﺬﻳﺮ و ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﻧﺒـﻮده و اﺻـﻄﻼﺣﺎً‬ ‫»ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻲﺑﺎزﮔﺸﺖ« ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري ﻛﻤﺘﺮ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪاي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮﺗﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﺮط »اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ دورة ﺑﻌـﺪ«‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﻨﺔ اﺳﺘﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻗﻠﻤـﺮوي ﺗﻌﻬـﺪات‬ ‫ﻛﺎري ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ را در ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬وﻓﻖ ﻣﺎدة ‪ 3‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد )ﺗﻌﻬـﺪات ﻛـﺎر‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ(‪ ،‬ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻧﺠـﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺣـﺪاﻗﻠﻲ ﻛـﺎر زﻳـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧﻄـﺮ و ﻫﺰﻳﻨـﺔ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﻨﺔ اﺳﺘﻮاﻳﻲ‬

‫اﻟﻒ( ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ‪2‬ﺑﻌﺪي و ‪3‬ﺑﻌﺪي ﻣﻮﺟﻮد و اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﭼﺎهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪ )‪ (...‬دﻻر و از ﻃﺮﻳﻖ ﻟـﺮزهﻧﮕـﺎري زﻣـﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ دادهﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد‬

‫‪1. Carry Forward‬‬

‫‪  100‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ‪3‬ﺑﻌﺪي و ﻧﻤﻮدارﮔﻴﺮي ﺑﺴﺘﺮ درﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ؛‬ ‫ب( ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ )‪ (...‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از اﻃﻼﻋﺎت ﻟـﺮزهﻧﮕـﺎري ‪2‬ﺑﻌـﺪي و )‪(...‬‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از اﻃﻼﻋﺎت ‪3‬ﺑﻌﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫ج( و )‪ (...‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ‪3‬ﺑﻌﺪي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﻃﻲ دوﻣﻴﻦ دورة ﻓﺮﻋﻲ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ )‪ (...‬ﭼﺎه)ﻫـﺎي(‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺣﺪاﻗﻞ )‪ (...‬ﻣﺘﺮ در زﻳﺮ ﺑﺴﺘﺮ درﻳﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ )‪ (...‬دﻻر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑـﺮ ﻣﻔـﺎد ﻗـﺮارداد ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻧـﻪﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺨﺮاج و ﺗﻔﺴـﻴﺮ اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺧﺎﺻﻲ اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻌـﺪادي ﭼـﺎه اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ‬ ‫ﺣﻔﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻌﻬـﺪات ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻌـﺎدل‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺎل در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎر و ﻫﻢ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در ﻫـﺮ ﺳـﺎل اﻳﻔـﺎ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌﻬـﺪ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺮآورده ﺷـﺪه‪ ،‬اﻣـﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻛـﺎر‬ ‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛـﺎري اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺗﻌﻬـﺪات ﻣـﺎﻟﻲ ﻛـﺎﻣﻼً ﻫﺰﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ﻧﻴـﺰ ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻣﺒـﺎدرت ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮداد ﻣﻨﺎﻃﻖ‬

‫‪1‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻧﺠﺎم ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻤﻠﻴـﺎت اﻛﺘﺸـﺎف و ﻋـﺪم »اﻧﺴـﺪاد«‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻟﺰام ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ واﮔـﺬاري و اﻧﺼـﺮاف اﺟﺒـﺎري ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬

‫‪1. Relinquishment‬‬ ‫‪2. Lock up‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪101 ‬‬

‫ﻗﺮاردادي اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺰام ﺑﻪ واﮔﺬاري اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي ﺑﻼاﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗﺮاردادي ﻳﺎ ﺑﻠﻮك ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺳﺮﻳﻊ و ﻛﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻔﺎد و ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ واﮔﺬاري داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ و ﻳـﺎ اﺟﺒـﺎري ﻳـﺎ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي و ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻨﻲ ﻧﻈﻴﺮ »اﺳﺘﺮداد ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ «1‬اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف‬ ‫از ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺗﺨﻠﻴﺔ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑـﺪون اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗﺮاردادي ﻳﺎ ﺑﻠﻮك ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺑﺎزﭘﺲدﻫﻲ آن ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﻖ ﻳـﻚ ﺟـﺪول‬

‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﺔ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻠﻮكﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرخ ‪ 2007‬ﻣﻴﻼدي‪ 2‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺗﻌﻬﺪات ﻛﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺮداد ﻣﻨـﺎﻃﻖ را ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻳـﻚ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ )ﻣﺎدة ‪:(4‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﺔ ﻫﻔـﺘﻢ ﺑﻠـﻮكﻫـﺎ‪2007 ،‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ .4‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد وﻓﻖ ﻣﺎدة ‪ 4-3‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗـﺮاردادي را در ﻣﺮﺣﻠـﺔ دوم اداﻣـﻪ دﻫـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎﻟﻎ ﺑـﺮ‬ ‫ﺷﺼﺖ درﺻﺪ )‪ (%60‬از ﻣﻨﻄﻘﺔ اﺻﻠﻲ ﻗﺮاردادي را ﺗﺎ ﺳﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﺳﺎدة ﻫﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ﻣﻮرد اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي را‬ ‫ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ ﻣﻔـﺎد‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎده‪ ،‬در ﻣﻮردي ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و اﻛﺘﺸـﺎف از ﺷﺼـﺖ درﺻـﺪ )‪ (%60‬ﻧﺎﺣﻴـﺔ اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﻗﺮاردادي ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻤﺮاﻧﻲ و اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺿﺎﻓﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳـﻌﻪاي و اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ‬ ‫را ﻧﮕﻪ دارد«‪.‬‬

‫‪1. Relinquishment of the Contract Area‬‬ ‫‪2. Indian Model Production Sharing Contract for Seventh Offer of Blocks, 2007‬‬

‫‪  102‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺪاﺑﻴﺮي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را از ﻣﺴـﺪود ﻛـﺮدن ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮔﺴـﺘﺮدة ﻗـﺮاردادي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة آﻧﻬﺎ در ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺮداد اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺑـﺮاي واﮔـﺬاري داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ ﺑـﺎزﭘﺲدﻫـﻲ ﺑﺨﺸـﻲ از ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗﺮاردادي ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ و ﺑﺪون اﻟﺰام ﻗﺮاردادي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺧﺘﻴﺎري‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤـﺔ ﻧﺎﺣﻴـﻪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از آن را در ﻫﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري و اراﺋـﺔ ﺧـﺪﻣﺘﻲ ﻣﺴـﺎﻋﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺎل دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ در اﻧﻮاع ﺗﻌﻬﺪات ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺳﺘﺮداد ﻣﻨﺎﻃﻖ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺟﺪاول زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺑﻌـﺎد ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﻗـﺮاردادي‪،‬‬ ‫ﻃﻮل دورة اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧـﻮد ﻧﺎﺣﻴـﻪ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه و ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﻛـﻪ داراي ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﺴـﻠﻢ و‬ ‫اﺛﺒﺎتﺷﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗﺮ از ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ در آﻧﺠـﺎ ﺑـﺎ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫ﻛﻤﺘﺮي روﺑﻪرو اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺑـﺎزﭘﺲدﻫـﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ‪ 50‬ﺗـﺎ ‪ %75‬ﻧﺎﺣﻴـﺔ‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻗﺮاردادي را درﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ واﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﮔﺎم ﻣﺠﺰا‪ ،‬ﻃﻲ ﻓﻮاﺻـﻞ‬ ‫دوﺳﺎﻟﻪ و ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ %25‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﺸﻒ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻋﻼم ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن و ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل ﻳﻚ اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻳـﻚ دورة ارزﻳـﺎﺑﻲ آﻏـﺎز‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ارزش ﺗﺠﺎري اﻛﺘﺸﺎف را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻋﻠﻲاﻟﻘﺎﻋـﺪه از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن«‪» ،1‬اﻛﺘﺸﺎف«‪» ،2‬اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ«‪ 3‬و ﻳـﺎ‬ ‫‪1. Decision of Commerciality‬‬ ‫‪2. Discovery‬‬ ‫‪3. Discovery,Development,Production‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪103 ‬‬

‫ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻬـﻢ ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬درﺣـﺎﻟﻲﻛـﻪ ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪهاي از ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﺑﺮزﻳﻞ وﻏﻴﺮه( ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻮﻛﻮل‬ ‫ﺑﻪ اﻋﻼم و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬دﻳﮕـﺮ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي در‬ ‫ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻛﺎﻣﻼً در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﻫﻨـﺪ و‬ ‫ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ(‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻔﺎدي را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻠﺰم ﻣﻲﺷﻮد ﺣﺼـﻮل اﻛﺘﺸـﺎف و ﺗﺠـﺎري ﺑـﻮدن آن را ﻇـﺮف ﻣـﺪت ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻪ وزارت ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻃﻼﻋـﺎت ﻛﻤﻜـﻲ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ را ﺗﻘﺪﻳﻢ و اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺘﺤﺪة‬ ‫ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ )ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ »دوﻟﺖ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷـﻮد( و ﺷـﺮﻛﺖ ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻧﻔـﺖ ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ‪ ABC‬در ﺳﺎل ‪ 2004‬ﻣـﻴﻼدي‪ ،‬وﻓـﻖ ﻣـﺎدة ‪ 8‬ﺧـﻮد و ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان اﻛﺘﺸـﺎف و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎزوﻛﺎري را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎف ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺘﺤﺪة ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ و ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ABC‬‬

‫اﻟﻒ( در ﺻﻮرت ﻛﺸﻒ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻧﻔﺖ ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ‪ 1‬را ﻇﺮف ﻣﺪت ﺳﻲ روز از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ ارزﻳﺎﺑﻲﺷﺪة آزﻣﺎﻳﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺒﻲ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺗﺠـﺎري‬ ‫ﺑﺎﻟﻘﻮة اﻛﺘﺸﺎف آﮔﺎه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ب( اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن ارزش ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪ ‪TPDC‬‬

‫اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ و ‪ TPDC‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﺑـﺎ ﺣﻔـﻆ ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﺠﻮز‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺨﺺ وزﻳﺮ ﻣﺸﻮرت ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮف ﻗﺮارداد‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ را ﺗﺠﺎري ﺗﺸـﺨﻴﺺ دﻫـﺪ‪،‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠـﺔ اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬اﻫـﺪاف ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ و دوﻟـﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن در‬ ‫‪1. Tanzania Petroleum Development Corporation‬‬

‫‪  104‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺧﺼﻮص زﻣﺎنﺑﻨﺪي و ﻣﻘﻴﺎس ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻣﻴـﺪان ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺤﺪود ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤـﺎﻳﻠﻲ را‬ ‫داراﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ آزادي اﻧﺘﺨﺎب و ﻋﻤﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑـﻪ‬ ‫ﺷــﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘــﻲ واﮔــﺬار ﺷــﺪه ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬ﺧﻄــﺮات ﺑــﺎﻟﻘﻮهاي وﺟــﻮد دارد ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﺷــﺮﻛﺖ از‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻓﻮري‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ دﻳﮕـﺮ اوﻟﻮﻳـﺖﻫـﺎي ﻛـﺎري و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﮔﺴـﺘﺮة ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي ﺧــﻮد‪ ،‬ﺳــﺮﺑﺎز زﻧــﺪ‪ .‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در راﺳــﺘﺎي ﻛــﺎﻫﺶ ﭼﻨــﻴﻦ ﺧﻄــﺮات اﺣﺘﻤــﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ و ﺳـﺎﻳﺮ اﻟﺰاﻣـﺎت را ﻣﻨﻈـﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‬ ‫)اراﺋﺔ ﺑﻲدرﻧﮓ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ رﺳﻤﻲ وﻏﻴﺮه(‪.‬‬ ‫در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف ﺧﻮد را ﺗﺠﺎري اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮاﻳﻨﺪي را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ از ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﺮده و‬ ‫ﺑﻪ وزارت ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳـﺪ )»ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻣﻴـﺪان«‪» ،1‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ«‪ ،2‬ﻳﺎ »ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري«‪ .(3‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﺎرآﻣﺪ‬ ‫و ﺑﻪﻣﻮﻗﻊ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔـﺖ از ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﻗـﺮاردادي اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﺳﺎزوﻛﺎر را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺮارداد )ﻣﺎدة ‪ (4-4‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻣﻮﻇـﻒ‬ ‫اﺳﺖ ﻇﺮف ‪ 30‬روز از ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺣـﺪاﻗﻞ ﻛـﺎر‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ از ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗﺮاردادي را آﻣﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ 4‬ﻋﺮﺿـﻪ ﻛﻨـﺪ؛‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮارد زﻳﺮ را در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫‪1. Field Development Plan‬‬ ‫‪2. Development and Production Plan‬‬ ‫‪3. Exploitation Plan‬‬ ‫‪4. Steering Comittee‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪105 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪآذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫‪ .4-4‬اﻟﻒ( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻣـﺎﻳﺶ ﻣﻜـﺎﻧﻲ‪ ،1‬ﺣﻔـﺎري و ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﻫﻤـﺔ‬ ‫ﭼﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ و ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ذﺧﻴﺮه و ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻧﻔﺖ؛ و‬ ‫ب( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و ﻃﺮحﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي ﺿـﺮوري و‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪات و ﺧﺪﻣﺎت آذرﺑﺎﻳﺠﺎن؛‬ ‫پ( ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﻤﻊآوري ﺳﻴﺎﻻت ﺑﺮاي ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ از ﻫﺮ ﭼﺎه و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري و‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز؛‬ ‫ت( ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬و‬ ‫ث( ﺗﺨﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻨﺪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ را در‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﻠﻜﻪ اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ‪ 2‬و ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮات‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )‪ (ESIA‬را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن از اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮقاﻟﻌـﺎدهاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎزوﻛﺎر ﺗﺄﻳﻴـﺪ و ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬در ﺑﺨـﺶ ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻗﺮارداد«‪ 3‬ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺮاﺣﻞ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑـﺎن‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣﻬـﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري‪ ،‬ﻃﻲ اﻳﻦ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮاﺗﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺼـﺮﻳﺢ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﺻـﻮرت‬ ‫ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻃﺮف ﻗﺮارداد در اﻧﺠﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛـﺎري اﻛﺘﺸـﺎف و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻃـﻲ ﻳـﻚ دورة‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮارد ﻓﻮرس ﻣـﺎژور‪ ،‬ﺣـﻖ ﻓﺴـﺦ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒـﺔ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑـﺪون ﺗﺄدﻳـﺔ‬

‫‪1. Spacing‬‬ ‫‪2. Local Content‬‬ ‫‪3. Contract Governance‬‬

‫‪  106‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺨﺎرج ﻧﺎﺷﻲ از اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﺎداشﻫﺎ‪ ،‬ﺑـﺮاي وزارت ﻳـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻣﺤﻔـﻮظ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ )ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ دورة ﺗﻤﺪﻳـﺪ( اﻛﺘﺸـﺎف ﺗﺠـﺎري ﺣﺎﺻـﻞ‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻮدﻛﺎر ﻓﺴﺦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺼﻮل اﻛﺘﺸﺎف و اﻋﻼم ﺗﺠﺎري ﺑـﻮدن آن ﺑـﻪ دوﻟـﺖ ﻳـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳـﺎل‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ‪ 25‬ﺗـﺎ ‪ 30‬ﺳـﺎل اداﻣـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ و‬ ‫داراﻳﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط را‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ واﮔﺬار ﻛﺮده‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در‬ ‫دورة ﺗﺼﺪي‪ ،‬ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﻴﺎزات آﻧﺎن را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪﺗﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺮاﺣـﻞ ارزﻳـﺎﺑﻲ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻃﺮاﺣـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﺎري‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﻣﻄﻠـﻮب و ﻣﻮردﻧﻴـﺎز‬ ‫ﺧﻮد در ﺳﺎل ﭘﻴﺶرو اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻳﻜﻲ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬آن را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮده‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻨﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﺬاﻛﺮه‬ ‫ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻃﺮف ﻗﺮارداد در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻣﺰﺑـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺘﻀﻲ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎري‪ ،‬ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ در ﻫﺮ ﺳﺎل در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬ ‫از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﻣﻬﻢ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﺎ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري«‪» ،1‬ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎر اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ«‪» ،2‬ﺣـﺪاﻗﻞ ﺗﻌﻬـﺪ ﻧﺴـﺒﺖ‬

‫‪1. Work Obligation‬‬ ‫‪2. Exploration Work Obligation‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪107 ‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر«‪» ،1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﺗﻮﻟﻴـﺪ«‪» ،2‬ﻛـﺎر و‬ ‫ﺑﻮدﺟﺔ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ«‪ 3‬و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻳﻨﻬـﺎ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻓـﺎرغ از ﺗﻔـﺎوت در ﮔـﺰﻳﻨﺶ واژﮔـﺎن‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴـﺮ ﮔﺴـﺘﺮة‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري و ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ در ﻫـﺮ ﺳـﺎل ﻣﺸـﺨﺺ‪ ،‬و ﻃـﻲ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ )اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را ﻣـﻮرد ﺑـﻪ ﻣـﻮرد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮا ﻃﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﭼـﺎهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎ اﺳـﺖ‬ ‫ﺣﻔﺮ ﺷﻮﻧﺪ )ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ(‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺪارﻛﺎت وﻏﻴﺮه‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻟﺰام ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎري را ﺑـﺎ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫اراﺋﻪ ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﺟـﺮاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﮕـﻮﻻ ﺑـﺮاي ﻣﻨـﺎﻃﻖ آﺑـﻲ ﻋﻤﻴـﻖ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺎن ‪ Sonangol‬و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫دﻫﺪ )ﻣﺎدة ‪19‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎري ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ(‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﮕﻮﻻ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺑﻲ ﻋﻤﻴﻖ‬

‫‪ .19‬از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎدة ‪ 18‬و از آن ﭘﺲ در ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ )‪ (15‬آﮔﻮﺳﺖ ﻫـﺮ‬ ‫ﺳﺎل )ﻳﺎ ﻫﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ دﻳﮕـﺮي( ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﮔـﺮوه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎران ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻗﻮاﻋـﺪ و‬ ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آﻣـﺎدهﺳـﺎزي‬ ‫ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺴﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺴﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﺔ ﻛﺎر اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪي )در‬ ‫ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن( و ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺴﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﺔ ﻛﺎر ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪي‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺳـﺎل رﺳـﻤﻲ‬ ‫ﭘـﻴﺶرو اﻗـﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪ و ﮔﻬﮕـﺎه‪ ،‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑــﺮاي اراﺋـﻪ ﺑـﻪ ‪ Sonangol‬ﺑــﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻋﻤــﺎل‬ ‫اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﺗﺼﻮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻼﺣﻈﺎت وزارت ﻧﻔﺖ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Minimum Expected‬‬

‫‪Exploration Work Commitment and Expected Minimum‬‬ ‫‪Exploration Expenditures‬‬ ‫‪2. Production Period Work Programme‬‬ ‫‪3. Annuel Work and Budgets‬‬

‫‪  108‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻳﺎ وزارﺗﺨﺎﻧـﺔ ﻣﺮﺑـﻮط ﺗﺄﻳﻴـﺪ و ﺗﺼـﻮﻳﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑـﺮ روﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻠﻲ اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪109 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ داﻧﺴـﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫـﺎي راﻳـﺞ ﺑـﺮاي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ در‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﻤﻴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎﻧﻲ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻫـﺮ دو‬ ‫ﻃﺮف ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دو‬ ‫ﻃﺮف‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﺗﺨﺎذي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ 1‬ـ ﻋﺮاق‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﺑﻨﮕﻼدش‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﻏﻨﺎ؛‬ ‫‪ ‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ 2‬ـ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن؛‬ ‫‪ ‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻓﻨﻲ‪ 3‬ـ ﮔﺎﺑﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺎمﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻛﻠﻲ و وﻇﺎﻳﻒ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را‬ ‫در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه دارد و ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ در زﻳـﺮ ﺷـﺮح داده ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖﻫـﺎ و‬ ‫وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺤﻮل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Joint Management Committee‬‬ ‫‪2. Steering Comittee‬‬ ‫‪3. Technical consultative Committee‬‬

‫‪  110‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﮔﺮ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻋﻀـﻮ ﻫـﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻛﻤﻴﺘـﻪاي ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺼـﻮري از ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﻛﻠـﻲ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎﻳﻲ در ﺣﻮزة ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ‪ :‬ﺟﻠﺴﺎﺗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﺑﺮداري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺲﻫﺎ را ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺼـﻴﻤﺎت اﺗﺨـﺎذي در ﺟﻠﺴـﺎت را اﺟﺮاﻳـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و روﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ و رأيﮔﻴﺮي ﻓـﻮقاﻟﻌـﺎده در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻴﺪان ﻋﺮاق‪ 2009 ،‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ .1-13‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻇﺮف ﺳﻲ )‪ (30‬روز از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻤﻴﺘﺔ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم )‪ (JMC‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺎرت و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2-13‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﻇﺎﻳﻒ و ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ذﻳـﻞ را در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺮرﺳﻲ و اﺻﻼح ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط؛‬ ‫ب( ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ و ﺟـﺪاول زﻣـﺎنﺑﻨـﺪي ﺗﻮﻟﻴـﺪ و‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻣﺮﺑﻮط؛‬ ‫پ( ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ روﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ؛‬ ‫ت( ﺑﺮرﺳﻲ و ﻳﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ واﮔﺬاري ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ و ﺳﻔﺎرشﻫﺎي ﺧﺮﻳﺪ؛‬ ‫ث( ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﺮاﻗـﻲﺳـﺎزي )ﺑـﻮﻣﻲﺳـﺎزي( ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻋﺮاﻗﻲ؛‬ ‫ج( ﻧﻈﺎرت و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ اﺟﺮاي ﻃﺮحﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎر ﻣﺼـﻮب و اﺑـﻼغ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ(؛‬ ‫چ( ﺑﺮرﺳــﻲ و ﺗﺼــﻮﻳﺐ ﺗﻌــﺪاد ﻧﻔــﺮات ﻧﻴــﺮوي اﻧﺴــﺎﻧﻲ و ﺳــﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﻤــﻮدار ﺳــﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺘﺼﺪي؛‬ ‫ح( ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﻮرت وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ و دﻳﮕﺮ ﮔﺰارشﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ؛‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪111 ‬‬

‫خ( ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰارشﻫـﺎي دورهاي و ﺳـﺎﻳﺮ ﮔـﺰارشﻫـﺎي ﺗﻘـﺪﻳﻤﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﺘﺼــﺪي و اﺑــﺮاز ﻧﻈــﺮ و اﻋﻤــﺎل اﺻــﻼﺣﺎت ﺑــﻪ ﻣﻨﻈــﻮر ﺣﺼــﻮل اﻃﻤﻴﻨــﺎن از ﺣﺴــﻦ اﺟــﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬و‬ ‫د( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺴﺎﺑﺮس ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﻗﺮارداد ﻋﺮاق‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ و اﻣـﻮر‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴـﺮ آﻣـﻮزش ﻛﺎرﻛﻨـﺎن‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ را ﻧﻴﺰ زﻳﺮ ﻧﻈـﺮ دارد‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮة اﺧﺘﻴـﺎرات ﻛﻤﻴﺘـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻮاره ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻓﻨـﻲ اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺑﺮاﺑﺮي از دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن و‬ ‫ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ را در ﺧـﻮد ﺟـﺎي ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼﺪي ﻣﻘـﺎم رﻳﺎﺳـﺖ از ﻣﻴـﺎن ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دورهاي ﻳﺎ داﺋﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﺎ اﻛﺜﺮﻳـﺖ آراء‬ ‫اﺧﺬ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮاﺑﺮي آراي ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺘﻲ از آﻧﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪاي‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻦﺑﺴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ 1‬ـ ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ رأي ﺗﻌﻴـﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه را در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دارد؟‬ ‫ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ و ﺟﺎﻟـﺐ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در ﺧﺼـﻮص ﻛﻤﻴﺘـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻤﺎل ﺗﻌﺠﺐ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ از ﻣﻴـﺎن‬

‫‪1. Deadlock Built It‬‬

‫‪  112‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رأي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‪ 1‬را در اﺧﺘﻴﺎر دارد اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮوز اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﻣﻬﻢ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻓﻘﺪان ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺑـﺮاي رأيﮔﻴـﺮي و ﭘﻴﺸـﺒﺮد ﻣﺴـﺎﺋﻞ از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎر را ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي روﺑﻪرو ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻟﻴﺒﻲ ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دو ﻧﻔـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از دوﻟـﺖ در آن ﻋﻀـﻮﻳﺖ دارﻧـﺪ‪ .‬ﻗـﺮارداد ﻏﻨـﺎ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫‪ Tullow‬ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﻫﺸﺖﻧﻔﺮه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻬﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻫـﻴﭻﻳـﻚ از‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف )ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌـﺪاد آراي ﻣﺨـﺎﻟﻒ و‬ ‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ( ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻟﻴﺒﻲ‬

‫‪ .2-4‬در ﻣﻮارد ﺑﺮوز ﺑﻦﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮان ارﺷﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ارﺟﺎع دﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان ارﺷﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ داده و ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﻨﺪهي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴـﻒ‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﭼﻴﺰي را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗــﺮارداد ﺣﻜﻮﻣــﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘــﺎر ﻣﻨﻄﻘ ـﺔ ﻛﺮدﺳــﺘﺎن ﻋــﺮاق ﺑــﺎ ﺷــﺮﻛﺖ ‪ ،Talisman‬ﺣﺘــﻲ‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ داراي ﭼﻬﺎر ﻋﻀـﻮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬دو‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در آن دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دو ﻧﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از دوﻟﺖ در ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﻨـﺪ‪،‬‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻤﻴﺘﻪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد و در ﻣـﻮارد ﺑـﺮوز ﺑـﻦﺑﺴـﺖ‪ ،‬رأي ﺗﻌﻴـﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه ﺟﻬـﺖ اﺗﺨـﺎذ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ذﻳﺮﺑﻂ را دارا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬

‫‪ .3-8‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻮارد ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎدة ‪ 4-8‬و ‪ ،5-8‬در ﻣﻮاﻗﻊ ﻋﺪم ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﺲ از ﺟﻠﺴﺔ‬ ‫دوم‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻤﻴﺘﻪ‪ ،‬رأي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪1. Tie-breaking vote‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪113 ‬‬

‫اﻣﺎ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺑﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴـﻒ ﻣﻮاﻗـﻊ ﺑـﻦﺑﺴـﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻣﻮرد آن ﻋﺠﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺮج داد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺎدة ‪ ،4-8‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛـﻪ ﻣﻔـﺎد ﻣـﺎدة ‪ 3-8‬در دورة اﻛﺘﺸـﺎف ﻗﺎﺑـﻞ اﺟـﺮا‬ ‫ﻧﺒﻮده و در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ‪» ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﺨﺎذي ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫و اﮔﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻴﺰان از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎدة ‪ 5-8‬ﻳﺎزده ﻣﻮرد از اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت وارد ﺑﺮ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪة ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي ﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳـﻂ رﻳﺎﺳـﺖ را ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ اﺳـﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﻬﻢ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮع داراي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎﻫﻮي و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺎﻣﺴـﺎﻋﺪ ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ« ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ اﻣﺎ‪ ،‬راهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧـﺮوج‬ ‫از ﺑﻦﺑﺴﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻚ راﻫﻜﺎر‪ ،‬ارﺟﺎع ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮان ارﺷﺪ ﻃـﺮﻓﻴﻦ اﺳـﺖ‪ .‬راهﺣـﻞ‬ ‫دﻳﮕــﺮ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳــﺪن ﻣﺘﺨﺼﺼــﻲ ﻣﺴــﺘﻘﻞ ﻳــﺎ رﺟــﻮع ﺑــﻪ دﻳــﻮان داوري اﺳــﺖ ﻛــﻪ از ﻃﺮﻳــﻖ‬ ‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺰا در ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻗﺮارداد ﻣﻘﺮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را از اﺑﺘﺪا ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺎﻻﺧﺮه رأي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺗﻔﺎق آراء وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؟ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ واﺣﺪي ﺑﺮاي ﻫﻤﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬـﺎن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد؛ اﻣـﺎ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑـﻪ »ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ«اي ﺑـﺎزﻣﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ در اﺑﺘـﺪاي ﻓﺼـﻞ ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﻨﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮردﻧﻴﺎز را ﺑﺮاي اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛـﻪ دوﻟـﺖﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﺴﻠﻂ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﺟـﺮاي ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻨﻲ و ﻣـﺎﻟﻲ ﻻزم‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﻣﻘـﺪور ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﻦﺑﺴـﺖ و ﺣـﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑـﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬اﺟـﺮاي ﻗـﺮاردادي ﻛـﻪ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬دﭼـﺎر‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪  114‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﺑﻬﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت روزاﻧـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﺟﻠﺴﻪ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻛﻤﻴﺘـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻋﻀﺎ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ دﻫـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺟﻠﺴـﺎت ﻧﺒﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از دوﺑﺎر در ﺳﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻓﺮادي ﺧﺎرج از ﻛﻤﻴﺘﻪ و ﻏﻴﺮﻋﻀـﻮ‬ ‫را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻴﺴﺖ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻋﻀـﺎ‬ ‫اﻃﻼع داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ از ﺳــﻄﻮر ﻓــﻮق ﺑﺮﻣــﻲآﻳــﺪ‪ ،‬اﺑﻬــﺎﻣﻲ ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ در رواﺑــﻂ ﻣﻴــﺎن دوﻟــﺖﻫــﺎ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد دارد؛ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺆﻳﺪ ﻧﻈﺮاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺬاﻛﺮات داﺋﻤﻲ در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺮ ﻗـﺮاردادي ﺗﻮاﻓـﻖ و آن را اﻣﻀـﺎ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از رﺧـﺪادﻫﺎي‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف ﺟﺪي ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻣـﺒﻬﻢ و‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﻃـﻼع از آﻧﭽـﻪ در ﻣـﺪت ﻋﻤـﺮ ﻗـﺮارداد اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫وﻗﻮع دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳـﻄﻮح‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ اﻣـﻮر داﺧﻠـﻲ و درونﻣـﺮزي‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ ﻋﻤﻮﻣـﺎً‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻄﺤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ در راﺳﺘﺎي ﺑﻴﺸﻴﻨﻪﻛﺮدن ﺳـﻮد‬ ‫ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪115 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ(‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺘﺼﺪي‪ ،‬ﺑـﺎزﻳﮕﺮ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ و ﻣﺤـﻮري ﻛﻤﻴﺘـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳـﺖ‪ :‬ﺷـﺮﻛﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد و ﻫﻤﻮاره در روﻧﺪ اﺟـﺮاي ﻛـﺎر ﺣﻀـﻮر دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻣﻮر روزاﻧﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و »ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ« را ﻛـﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻣﺘـﺬﻛﺮ‬ ‫ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺔ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ آن ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت را ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﺮده و در ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﻛـﺎر‬ ‫روزاﻧﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﻔﺮادي‪ ،‬ﻣﺒـﺎدرت‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮمﻫﺎ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺣﺠﻴﻢ و ﺑﺰرگ‬ ‫را راهاﻧﺪازي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺎ اﺣﺮاز ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﺼﺪي‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت رﺳﻤﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬اﻧـﺪﻛﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﺗﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻠﻴﺖ(‪ ،2‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك‪ 3‬و ﻧﻘﺶ ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ(‪4‬؛‬

‫‪1. Operator‬‬ ‫‪2. Operationship‬‬ ‫)‪3. Joint Operating Companies(JOC‬‬ ‫‪4. The Role of Operator‬‬

‫‪  116‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻤﻮﻧﺔ زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺘﺼـﺪي در ﺗﻌﺮﻳﻔـﺎت اﺑﺘـﺪاي ﻗـﺮارداد ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ ﻏﻨﺎ و ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ )‪ (Tullow‬ـ ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤـﺪود‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ در آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ‬

‫‪ .50-1‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﻣﺘﺼﺪي«‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻃﺮﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر آن را ﺑـﺎ اﺧـﺬ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ از ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ‪ 1‬و دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻲ ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ از اﻋﻼم آن اﻣﺘﻨﺎع ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ ذﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺼﺪي ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﻧﺎﺣﻴﺔ ﮔـﺎزي ﺷـﺎه‬ ‫دﻧﻴﺰ در ﺑﺨﺶ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎنِ درﻳﺎي ﺧﺰر‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ‪1996 ،PSA‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪» .1-6‬ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك«‪ :‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ در ﺳـﺮﻳﻊﺗـﺮﻳﻦ زﻣـﺎن ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫داﺧﻞ ﻳﺎ ﺧﺎرج از آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و وﻓﻖ ﻗﺎﻧﻮن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺛﺒﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺣﻖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻮدن ﻳﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ دﻳﮕﺮي ﺑـﺮاي ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺘﺮك در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻀﻮر در ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻣﺸـﺘﺮك‪ ،‬و ﻧﻘـﺶآﻓﺮﻳﻨـﻲ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﺼﺪي و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻛﻤﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﺗﺨﺼـﺺ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﻮردﻧﻴـﺎز‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﺪﻫﺎ )ﻣﺎدة ‪ (6‬ﺳﻄﻮﺣﻲ از اﻫﺪاف ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫ﺷﺎﻏﻞ در ﺷﺮﻛﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘـﺮوژه ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ آﻧﻬـﺎ‪،‬‬ ‫)‪1. Ghana National Petroleum Corporation(GNPC‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪117 ‬‬

‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘـﺲ از ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﻛﺎﻣـﻞ در ﻳـﻚ ﻣﻴـﺪان‪ ،‬ﺗـﺎ ‪%90‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺻﺐ ﺗﺨﺼﺼﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﺻـﺘﻲ ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم ﻣﺤﻠـﻲ در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻧﺤﻮة ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎ‬

‫را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻘﺮر ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻣﺸـﺘﺮك در ﻗـﺮارداد ﺧـﺪﻣﺎﺗﻲ ‪ 2009‬ﻋـﺮاق‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت داﻳﺮه )ادارة( ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻴﺪان‪ 1‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﺣﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺠـﺰا از ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫اﺻﻠﻲ )ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر( ﻛﻪ در ﺗﻤﻠﻚ دوﻟﺖ ﻋﺮاق اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻗﺎﻟـﺐ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟـﺖ ﻋـﺮاق اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ اﺗﺨـﺎذ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻛﻤﻴﺘـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﺘﺼﺪي ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن »ادارة ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻴﺪان« ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ درواﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﻫﻤﺔ‬ ‫ﺷﺮﻛﺎ ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً از اﺻﻄﻼح ﻧﻮﻋﻲﺗﺮ »ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر«‪ 2‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ﻗـﺮارداد ﻗﻴـﺪ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ )ﻫﻤﭽﻮن اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ﻓﻮق ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ( اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آن اﻗﺪاﻣﺎت را اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﺼـﺪي ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﺻـﻮرت‬ ‫ﻋﺪم اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺼﺪي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺮﻳﻚ‬ ‫از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺘﺼﺪي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺼﺐ ﻳﻚ ﻣﺘﺼﺪي ﺟﺪﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل و ﻧﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Field Operating Division‬‬ ‫‪2. Contractor‬‬

‫‪  118‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﺼﺪي‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺘﺼﺪي ﻧﺎﻇﺮ ﺑـﻪ اﺟـﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ذﻳﻞ‪ ،‬از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺎهدﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺑـﺮاي ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﮔـﺎزي‬ ‫ﺷﺎهدﻧﻴﺰ‪ 1996 ،‬ﻣﻴﻼدي‬

‫»ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ« ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ارزﻳـﺎﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻻﻳﺶ )ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮاوري ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ(‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳـﻚ‪ ،1‬ﺗﺰرﻳـﻖ‪،2‬‬ ‫ﺟﻤﻊآوري‪ ،‬ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﺑـﺎﻻﻛﺸـﻲ‪ ،3‬ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﺔ ﺗﺤﻮﻳـﻞ )ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻧﻘﻄﺔ ﺗﺤﻮﻳﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣـﺎدة ‪10‬‬ ‫و ﺿﻤﻴﻤﺔ ﺷﻤﺎرة ‪ 10‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ( و ﺑﺎزارﻳـﺎﺑﻲ ﻧﻔـﺖ از ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي و ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫رﻫﺎﺳﺎزي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪.‬‬

‫ﺗﻬﻴﺔ ﮔﺰارش و ﻧﻈﺎرت‬ ‫در ﻗــﺮارداد‪ ،‬ﺳــﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴــﺰ ﺑــﺮاي ﺣﺼــﻮل اﻃﻤﻴﻨــﺎن از ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﺻــﺤﻴﺢ ﻣﺘﺼــﺪي‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻃﺮﻳﻖ اﻟﺰام ﺑﻪ ﻧﮕـﻪداري و دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﮔـﺰارشﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺔ رﺧﺪادﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادي ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﺑــﻪ ﻋﻨــﺎوﻳﻨﻲ ﻧﻈﻴــﺮ »دادهﻫــﺎ و اﻃﻼﻋــﺎت«‪» ،‬ﮔــﺰارشﻫــﺎ«‪» ،‬دﻓــﺎﺗﺮ و ﺳــﻮاﺑﻖ« و »دﺳﺘﺮﺳــﻲ ﺑــﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ« ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭼﻪ ﻧﻮع اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﻪداري و ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫اراﺋﻪ ﺷﻮﻧﺪ؛ زﻳﺮا دوﻟﺖ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﺑﺎزرﺳﻲ ﭼﻨﻴﻦ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒـﺎدرت ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دوﻟـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ از اﻧﺠﺎم ﻣﺆﺛﺮ‬ ‫و ﻛﺎﻓﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺘﺼـﺪي‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺣﺎﺻـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻤـﺎﻳﻲ‪ ،‬آﻧـﺎن‬ ‫‪1. Stimulation‬‬ ‫‪2. Injection‬‬ ‫‪3. Lifting‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪119 ‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ؛ اﻣـﺎ در اﻧﺠـﺎم روزاﻧـﺔ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ دﺧﻴﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳــﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴــﻢ ﻧﻈــﺎرت ﺑــﺮ اﻃﻼﻋــﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬــﺎ )ﻣﺴــﺘﻘﻴﻤﺎً( ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ اﻣــﻮر ﻣــﺎﻟﻲ‪ ،‬از ﻗﺒﻴــﻞ‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺷـﺪت ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ اﻃﻼﻋـﺎت اﺳـﺖ و‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻐﺰهﻫﺎ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‪ 1‬ﺑﻼاﺳﺘﻔﺎدهاي را ﻛﻪ از ﭼﺎهﻫﺎ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دادهﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷـﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋـﺎت زﻣـﻴﻦﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ژﺋـﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﭼـﺎه‪ 2‬و اﻃﻼﻋـﺎت ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﮔـﺰارشﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺴـﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺸـﻪﻫـﺎ و ارزﻳـﺎﺑﻲﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﻬﺪاري و ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻮاردي را ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﮔﺮدآوري آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻔﺼﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺎهدﻧﻴﺰ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺑـﺮاي ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﮔـﺎزي‬ ‫ﺷﺎهدﻧﻴﺰ‪1996 ،‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ .1-7‬ث( »ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ ﻣـﻮارد ذﻳـﻞ را در اﺧﺘﻴـﺎر ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )‪ (SOCAR‬ﻗﺮار دﻫﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ـ ﮔﺰارشﻫـﺎي روزاﻧـﻪ در ﻣـﻮرد ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﺣﻔـﺎري و ﮔـﺰارشﻫـﺎي ﻫﻔﺘﮕـﻲ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬ ‫ب ـ ﻇﺮف ﭘﺎﻧﺰده روز ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ دورة ﺳﻪﻣﺎﻫﻪ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﻲ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ در ﺳﻪﻣﺎﻫﺔ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه؛‬ ‫‪ .2‬ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در آن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻮده‪ ،‬و‬ ‫‪ .3‬ﻧﻘﺸﻪاي ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻣﺤﻞ ﭼﺎهﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.«...‬‬ ‫‪1. Cores and Samples‬‬ ‫‪2. Well Log‬‬

‫‪  120‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﺎده از واژة »ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ آﻧﻜـﻪ ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪي )ﻋﺎﻣﻞ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻓﻮق ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ اﻋﻼم از ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺎزرﺳﻲ »ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ«‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزرﺳﻲ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در دﻓﺎﺗﺮ اداري و ﻳﺎ ﻣﻴﺪان ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‪،‬‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬راﻫﻜﺎري ﺑﺮاي ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎده ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﺘﺼﺪي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪121 ‬‬

‫‪  122‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪123 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻳﺎﺿﻴﺎت در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫اﻋــﺪاد‪ ،‬در اﻳــﻦ ﺑﺨــﺶ ﻛــﻪ ﺑــﻪ رژﻳــﻢ ﻣــﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻧﻔﺘــﻲ اﺧﺘﺼــﺎص دارد‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز ﺑﺎ اﻋﺪاد دﺳـﺖوﭘﻨﺠـﻪ ﻧـﺮم ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻫﻔﺖﺧﻮاﻫﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬ ‫ﭼﻴﺮﮔﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ـ درﺻـﺪي‬ ‫واﺣﺪ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻳـﺎ درآﻣـﺪ ـ و ﻗﻴﻤـﺖﮔـﺬاري ﺗﻮﺳـﻂ ﺧـﻮد ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﺒـﻮد‪ .‬از ﺟﻮاﻧـﺐ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻫﻮﺷـﻤﻨﺪاﻧﻪ و دﻗﻴﻘـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺑـﺮآورد ﺟﺮﻳـﺎنﻫـﺎي درآﻣـﺪي ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ ﭘـﺮوژة ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻮردﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ‪ ،‬درواﻗـﻊ ﻧﺘﻴﺠـﺔ ورود دوﻟـﺖ)ﻫـﺎ( ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﺔ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات و ﺟﺴﻮرﺗﺮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬دوﻟـﺖﻫـﺎ از‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮدن ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي درآﻣﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ از ﭘﺮوژه وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه و ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ اﻋـﺪاد و ارﻗـﺎم در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻣـﺪرن‪ ،‬ﺑﺮآﻣـﺪه از رواﺑـﻂ ﺑﻐـﺮﻧﺞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬اوج ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد رو ﺑﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ در ﺗﻼﺷﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺳﻬﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻋﻮاﻳﺪ ﭘﻮﻟﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨـﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻴـﺖ‬ ‫ﺧــﻮد را ﺑــﺮاي ﺟــﺬب ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاران ﺣﻔــﻆ ﻛﻨﻨــﺪ‪ .‬دوﻟــﺖﻫــﺎ ﻫﻤــﻮاره ﺳــﻌﻲ ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ ﺗــﺎ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران را ﺑﻪ ورود و ﻫﺰﻳﻨـﻪﻛـﺮدن ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﺎﻟﻲ ﺧـﻮد در ﭘـﺮوژهﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﺸـﻮﻳﻖ و‬

‫‪  124‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﻘﺼﻴﺮي از ﺟﺎﻧـﺐ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬در ﻛﻨـﺎر دﻳﮕـﺮ ﻣﻼﺣﻈـﺎت‪ ،‬ﺑـﻪ ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺷـﺪن‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آﻏﺎز ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي درك ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻃﻴﻔﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ را ﻛـﻪ اﻣـﺮوزه در ﺳـﺎﺧﺖ رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ »اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ«‪ ،‬ﺑـﻪ آزﻣـﻮدن‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ رژﻳﻢﻫﺎﻳﻲ در ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارﺗﺒﺎط آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ اﻫـﺪاف ﺧـﺎص‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻳﻚ دوﻟﺖ در ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺧـﻮد ﻣـﻲﺳـﻨﺠﻴﻢ‪ .‬ﭘـﺲ از آن ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد را در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آﻣﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺗﻨﻬـﺎ در ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻳﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺳﺎده ﺑﻴﺎن ﻧﻤـﻮد‪ .‬در ﭘﺎﻳـﺎن ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻗﻴﻤـﺖﮔـﺬاري ﻧﻔـﺖ را‬ ‫وارﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮ آن‪ ،‬ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪدرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮي در ﻣـﻮرد ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ اﻃﻼﻋـﺎت در دﺳـﺘﺮس‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﻧـﺎﭼﻴﺰ و‬ ‫ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﺎﻣﻞ از ﻣﻮﺿـﻮع اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋـﺪد‬ ‫واﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻠﻴﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز را ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ ﻣﻄﻠـﻮﺑﻲ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪125 ‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻛﺸـﻮر ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ ‪ %25‬ﺳـﻬﺎم در‬ ‫ﻳﻚ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻛﺸـﻮرﺗﺎن ﺗﻨﻬـﺎ در ‪%25‬‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎ ﺳﻬﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺿﺮورﺗﺎً درﺳﺖ ﻧﻴﺴـﺖ ـ ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ ﻋـﺪد‬ ‫واﻗﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺴـﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬ﭘـﺎداشﻫـﺎ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ‪ 2‬ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد‪ 3،‬ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ 4،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖ دوﻟـﺖ و‬ ‫اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑـﺮاي ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﺮﺟﻤﻊ ﻋﻮاﻳـﺪ‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻚ ‪ %70‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺎﻟـﻚ ‪ %70‬ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي اﺳـﺖ؟ ﻧﺴـﺒﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫درﺻﺪي اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﺒﻨـﺎي ﺧـﺎص ﻛـﻪ درﺻـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﺔ آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻـﺮف ﺑﻴـﺎن اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﻮاﻳـﺪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻛﺸﻮر ‪ %70‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﮔﺮهﮔﺸﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻓﺮوﺿﻲ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ؟‬ ‫اﻳــﻦ ‪ %70‬در ﭼــﻪ زﻣــﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑــﻞ درﻳﺎﻓــﺖ اﺳــﺖ؟ اﻳــﻦ ﺳــﺆاﻻت‪ ،‬از آن دﺳــﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪي‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :2‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬ ‫ﻓﻌﺎل در ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ ‪%51‬‬ ‫از ﻣﻴﺰان ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺗﻘﺒﻞ ‪ %51‬از ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫‪ %51‬از ﻋﻮاﻳﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼـﺎص ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺣـﺎل اﮔـﺮ اﻛﺘﺸـﺎف ﺷﻜﺴـﺖ‬ ‫ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺳﻮدي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ %51 :‬از ﺻﻔﺮ دﻻر ﻋﺎﻳﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﺻــﻔﺮ دﻻر ﺑــﺮاي دوﻟــﺖ اﺳــﺖ‪ .‬درواﻗــﻊ‪ ،‬ازآﻧﺠﺎﻛــﻪ دوﻟــﺖ ﻣﺠﺒــﻮر ﺑــﻪ‬ ‫‪1. Bonuses‬‬ ‫‪2. Royalty‬‬ ‫‪3. Profit Oil‬‬ ‫‪4. Cost oil‬‬

‫‪  126‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و ﺻﺮف ﭘﻮل ﺑـﺮاي ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از اﻛﺘﺸـﺎف اﺳـﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ ﭼﻴـﺰي‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ رخ دﻫـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺒﻠـﻎ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬ ‫دﻻر ﺳﻮدآور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ ﻣﻴـﺰان‪ %51 ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ‪ 51‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‪ ،‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧـﺮخ ‪%25‬‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﺷـﺪ )ﺑـﻪ ﻳـﺎد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ در ﻓـﺮض‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺗﺄدﻳـﺔ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت اﺳﺖ(‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت‬ ‫اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫‪ %25‬ﺳﻬﻢ درآﻣﺪي ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ = ‪ %25‬از‪ 51‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ‪ 12/75 :‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬از ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﻫـﻢ ﻣﺎﻟﻴـﺎت‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻬﺎي ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ‪.%49‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻓـﺮض ‪ %25‬ﺑـﻮدن ﻧـﺮخ آن‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ %25‬از ‪ 49‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر= ‪ 11/75‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻓﺮض ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻤـﻮع درآﻣـﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺪون اﺣﺘﺴـﺎب ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﺔ دوﻟﺖ وارﻳﺰ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻣﻌـﺎدل ﺑـﺎ ‪ 75/5‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪127 ‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﻏﻠﺐ در ﻣﻮرد ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻋﻮاﻳﺪ‪ 1‬و ﺳـﻮد‪) 2‬ﺧـﺎﻟﺺ(‪ ،‬اﺷـﺘﺒﺎه و ﺳـﺮدرﮔﻤﻲ‬ ‫رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﺠـﺎد درآﻣـﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً از ﻃﺮﻳـﻖ ﻓـﺮوش ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﺎم‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻫﻢ درﺑﺮدارد‪ .‬درآﻣﺪ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻳﺪي ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺷﺎره‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ورودي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑـﺮاي‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ درآﻣﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ »ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي درآﻣـﺪي« ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﺪه و ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬از‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﻮدﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫درآﻣــﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤــﺎنﮔﻮﻧــﻪﻛــﻪ درﺑﺮدارﻧــﺪة ﻗﺴــﻤﺖ ﻣﺜﺒــﺖ )ﻣﺒــﺎﻟﻎ ورودي( ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷــﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪاي )درآﻣﺪ ﻣﻨﻔﻲ( ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺳﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺨﺶ ﻣﺜﺒـﺖ‬ ‫درآﻣﺪ‪ ،‬از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺮ ﺳﺮﺟﻤﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از ﻛﻞ درآﻣﺪ ﭘﺮوژه(‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻮاﻳﺪي اﺿـﺎﻓﻲ از ﭘـﺮوژه‪ ،‬در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﺎﻟﻴـﺎتﻫـﺎ و‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارد‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ و‪ ...‬ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﻃﻮل ﭘﺮوژه ﻣﻮردﻧﻴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮد‪ ،‬ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫـﺎ از‬ ‫درآﻣﺪ ﭘﺮوژه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Revenues‬‬ ‫‪2. Profits‬‬

‫‪  128‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪129 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي ﺑـﺮاي ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﭘﺮوژه در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ؛ اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺳـﻬﻢ ﻣـﺎﻟﻲ دوﻟـﺖ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ از درآﻣﺪﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤـﻮع‪ ،‬اﻳـﻦ ﻟـﻮازم‬ ‫»ﺟﻌﺒﻪ اﺑﺰاري« را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر درك رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ )ﻗﻮاﻋـﺪ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ( در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ و ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫»درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ‪) «1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺺ( را ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‪ ،‬اﺻـﻄﻼﺣﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻴﺰان ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻛﻢ ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از درآﻣﺪ ﻳـﻚ ﭘـﺮوژة‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪1. Divisible income‬‬

‫‪  130‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪8‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﺨﺸﻲ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ ﺗﻌﻠـﻖ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪» ،‬ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ« ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﺳـﺖ‪» ،‬ﺳـﻬﻢ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬار«‪ 2‬ﻳـﺎ‬ ‫»ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر«‪ 3‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻫﺮﻳﻚ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤـﻮل در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫـﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ اﺑﺰارﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻳﺠـﺎد رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺴﻤﺖ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﻠﻴﺔ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪه در زﻳﺮ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻳــﻚ ﺗﻮﺻــﻴﻒ ﻛﻠــﻲ از اﺑﺰارﻫــﺎي ﻣــﺎﻟﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ در اﺑﺘــﺪا ﻣﻤﻜــﻦ اﺳــﺖ‬ ‫ﮔﻴﺞﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ! ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ ،‬درﻛﺘﺎن از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻻت ژرفﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Government Take‬‬ ‫‪2. Investor Take‬‬ ‫‪3. Contractor Take‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪131 ‬‬

‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪،‬‬ ‫و دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ‬

‫‪1‬‬

‫در ﻣﻴــﺎن رژﻳــﻢﻫــﺎي ﻣــﺎﻟﻲ ﺣــﺎﻛﻢ ﺑــﺮ اﻣﺘﻴــﺎزات‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴــﺪ و‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒـﺎﻟﻐﻲ‬ ‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ درآﻣﺪ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و ﺻﺮﻓﺎً آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪﻫﻜﺎر‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ در اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ؛‬

‫‪2‬‬

‫‪ ‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ؛‬ ‫‪ ‬اﺟﺎره ﺑﻬﺎ؛‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ؛‬

‫‪5‬‬

‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬ ‫‪ ‬ﺳﻬﻢ ﺳﻮد؛‬

‫‪6‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ؛‬

‫‪8‬‬

‫‪ ‬ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻮد؛‬

‫‪9‬‬

‫‪1. Participation Agreements‬‬ ‫‪2. Signature bonus‬‬ ‫‪3. Production bonus‬‬ ‫‪4. Rental‬‬ ‫‪5. Royalty‬‬ ‫‪6. Corporate income tax‬‬ ‫‪7. Profit share‬‬ ‫‪8. State participation‬‬ ‫‪9. Other profit-based taxes‬‬

‫‪  132‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻮارض ﮔﻤﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ ﻓـﺮوش‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ‬ ‫داراﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﺔ ﻛﺎرﻣﻨﺪان و ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ‪.(1‬‬

‫در ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳـﺎ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪﻧـﺪرت ﺗﻨﻬـﺎ از ﻳﻜـﻲ از اﺑﺰارﻫـﺎي ﻓـﻮق اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﺎﻟﻲ و ﺑـﺎ ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي دوﻟـﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ و‬ ‫ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ‬

‫‪2‬‬

‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻣﺪل ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﻪ اراﺋـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت‬ ‫)ﺳﺮوﻳﺲ( ﻣﻲﭘﺮدازد و دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﺔ ﺷﺮﻛﺖ را ﺟﺒﺮان ﻛﺮده و ﺑﭙـﺮدازد‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻮاﻓﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺑـﺮﻋﻜﺲ ﺑـﻮده و از‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻗﺮارداد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﻤﺔ درآﻣﺪ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و آﻧﭽـﻪ‬ ‫ﺑﺪﻫﻜﺎر اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﺧـﺪﻣﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺳـﺎده ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت و‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آن‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي اراﺋـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً اﻳﺪة ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻣﺪل ﻗﺮاردادﻫﺎي اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺖ را ﻣـﻲﭘﺴـﻨﺪﻧﺪ؛ زﻳـﺮا ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة درﺟﺔ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬

‫‪1. Withholding tax‬‬

‫در ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺎه ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ از ﺣﻘﻮق ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻛﺴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Risk Service Contracts‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪133 ‬‬

‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﻋﺮاق در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 2009-11‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫از ﻗﺮارداد اراﺋﺔ ﺧﺪﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳـﻚ ﻧـﻮع اﺑـﺰار ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣـﺪل از ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫»ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﺔ ﺧﺪﻣﺖ«‪ 1‬اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻫﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ذﻳﻼً ﺷﺮح داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳـﻚ اﺑـﺰار ﻣـﺎﻟﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ آن ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﻪ ﻛـﺎر رود‪.‬‬ ‫درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ از ﻫﻤﻴﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‬ ‫ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﻣﻮرد ﻗﺮارداد و اﻋﻄﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟـﺖ ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻪدﺳﺖآوردن ﻗﺮارداد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﺎً ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻬﻢ و ﻣﺆﺛﺮي در ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﺑﺮﻧﺪة ﻣﻨﺎﻗﺼﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﺒﻠـﻎ ﭘـﺎداش اﻣﻀـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺗﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ دﻻر در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻮده‪ ،‬ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎﭼﻴﺰي از آﻧﻬـﺎ در دﺳـﺘﺮس‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﺒﻠـﻎ ﭘـﺎداش اﻣﻀـﺎ ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺎﻻرﻓﺘﻦ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﭘـﺎداش اﻣﻀـﺎ در ﻣﻨـﺎﻃﻘﻲ ﻛـﻪ از‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣـﺮ ﺑـﺪان ﻋﻠـﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Service fee‬‬

‫‪  134‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻧﮕﻮﻻ ﻗﺮارداد ﺣﻔﺎري و اﺳـﺘﺨﺮاج ﻳـﻚ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻋﻤﻴـﻖ درﻳـﺎﻳﻲ را ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ‪ 1/1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻري و اﻳﺎﻟﺖ آﻟﺒﺮﺗﺎي ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻗﺮارداد اﺟـﺎرة ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻨﻲ را ﺑﺎ ﭘﺎداش اﻣﻀﺎي ‪ 465‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬـﺎ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺼﻪﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤـﻮل و ﮔـﺮانﻗﻴﻤﺘﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺟﺪﻳـﺪ درﻳـﺎﻳﻲ در‬ ‫ﺳﺎﺣﻞ ﻏﺮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻛﻢﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻔﺖ در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺠﺎري ﺑﺸﻮد ﻳـﺎ‬ ‫ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد و ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه و ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮﻳــﻖ‪ ،‬ﻫــﻴﭻ ﺧﻄــﺮي ﺑــﺮاي دوﻟــﺖ درﺑﺮﻧــﺪارد‪ .‬ﭘــﺎداش اﻣﻀــﺎ را ﻣــﻲﺗــﻮان در ﺗﻤــﺎﻣﻲ اﻧــﻮاع‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧـﺪﻣﺖ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ رﻳﺴـﻚ )اراﺋـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺎداش اﻣﻀـﺎ درواﻗـﻊ ﻣﺒﻠﻐـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ازاي‬ ‫واﮔﺬاري ﺣﻖ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺮارداد )ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ( ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻋـﻼم ﺗﺠـﺎري ﺑـﻮدن اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬در آﻏـﺎز ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪن ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧـﺮخ ﻣﺸـﺨﺺ‪ ،‬ﻳـﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﺗﺠﻤﻌﻲ‪ 1‬ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺎﺑـﻞ ﭘﺮداﺧـﺖ در‬ ‫زﻳﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻟﻴﺒﻲ‬

‫‪ .1-14‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺮ اﻛﺘﺸـﺎف ﺗﺠـﺎري‪ ،‬ﻇـﺮف‬ ‫ﺳﻲ روز از ﺗﺎرﻳﺦ آﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري ﭼﻨﻴﻦ اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد؛ و‬ ‫‪1. Cumulative production‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪135 ‬‬

‫ب( ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ رﺳـﻴﺪن ﺣﺠـﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺗﺠﻤﻌـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ از ﻫﺮ اﻛﺘﺸﺎف ﺗﺠﺎري‪ ،‬و از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺤﺾ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪي ﻧﻔﺖ اﺿﺎﻓﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ از درآﻣﺪ را ﺑﺮاي دوﻟﺖ در ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎﺻﻲ از زﻣـﺎن‪ ،‬ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ‬ ‫ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﻳﺎ ﻗﺮاردادي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺟﺎرهﺑﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺷـﻮد‪ :‬ﻣﺒﻠـﻎ ﻣﻘﻄـﻮﻋﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ زﻣﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺗـﻮاﻓﻘﻲ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻣﻜـﺎن‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ آن ﻃﻲ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف و ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در ﻏﻨﺎ‪ ،‬ﻃﻲ دورة ﻧﺨﺴﺖ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮﻣﺮﺑـﻊ‪ 30 ،‬دﻻر‪،‬‬ ‫ﻃﻲ دورة ﺑﻌﺪي اﻛﺘﺸﺎف‪ 50 ،‬دﻻر‪ ،‬ﻃﻲ دورة ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻛﺘﺸﺎف ‪ 75‬دﻻر و ﻃﻲ‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‪ 100 ،‬دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺟـﺎرهﺑﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﺟﺎرهﺑﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﻃﺮف‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﻴﺰان ﻣﻌﻠﻮﻣﻲ درآﻣﺪ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه و ﻗﻄـﻊ ﻧﻈـﺮ‬ ‫از ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪ .‬از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‪ ،‬دوﻟـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﺷﺪة اﺟﺎرهﺑﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﺪاد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ واﮔـﺬار ﺷـﺪه و‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ در ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي اداري‬ ‫دوﻟﺖ در اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰة اﻗﺘﺼﺎدي را ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ از ﻫـﺮ ﻧﺎﺣﻴـﻪاي ﻛـﻪ در آن ﻗﺼـﺪ ﺟﺴـﺖوﺟـﻮ و‬

‫‪  136‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻛﺘﺸﺎف ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮد ﺑـﻪ دوﻟـﺖ اﺟـﺎزه ﻣـﻲدﻫـﺪ آن ﻣﻨـﺎﻃﻖ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺟــﺎره ﺑﻬــﺎ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳــﺮ ﺟﻬــﺎن در اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣــﻪﻫــﺎ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴــﺪ و‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻏﻠـﺐ از ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ و زﻣﻴﻦﻫـﺎي اﻃـﺮاف ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﮔـﺎه ﺑـﻪ ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ و ﻣﺘﺼـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ و ﮔﺎه ﺑﻪ دوﻟﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار و ارزش ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺪون ﻛﺴﺮ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻪ اﺟﻤـﺎل ﻣـﻲآﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ درﺻﺪ ﻣﻘﻄﻮع‬

‫‪1‬‬

‫راﻳــﺞﺗــﺮﻳﻦ ﺷــﻜﻞ ﺑﻬــﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧــﻪ‪ ،‬درﺻــﺪ ﻣﻘﻄــﻮﻋﻲ از ﻧﻔــﺖ ﺗﻮﻟﻴــﺪي اﺳــﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻚﻫﺸﺘﻢ )‪ (%12/5‬از ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه را ﺑﺮاي دوﻟـﺖ‬ ‫ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻠﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻣﺒﻮج‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ و ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻴﺰان از ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ را در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮهﻫـﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﺔ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ازاي ده درﺻـﺪ )در ﮔـﺎﺑﻦ‪ ،‬ﻣـﺎﻟﺰي‪ ،‬ﺑﺮزﻳـﻞ و ﻫﻨـﺪ( ﺗـﺎ ﭘـﺎﻧﺰده درﺻـﺪ )در ﻛﻨﮕـﻮي‬ ‫ﺑﺮازاوﻳﻞ( ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﻤﻮﻟﻨﺪ؛ ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي را از‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ درﺻﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Fixed Percentage Royalty‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪137 ‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳـﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز در اﺣﺘﺴـﺎب ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض ‪%12/5‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺷﺮﻛﺖ را ﺑـﻪ آﺳـﺎﻧﻲ ﺗـﺎ ‪ %25‬ﻳـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻛـﺎﻫﺶ دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪه ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ اﻣﻜـﺎن‬ ‫اداﻣﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﭘﺮوژه را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ رواج ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ 1‬ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آﻧﻬـﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺿﻮاﺑﻄﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﭼﺎهﻫﺎ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﻤﻌﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻧﺮخ و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ؛‬ ‫‪ ‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر؛‬

‫‪2‬‬

‫‪ ‬ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ؛‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻤﻖ آب‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،4‬ﻳﺎ ﻣﺪت ﺳﭙﺮي ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ذﻳﻼً ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮم ﻣﻘﻴـﺎس ﻣﺘﻐﻴـﺮ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﺳﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺮ از ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺬﻛﻮر ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1. Sliding scale‬‬ ‫‪2. R factor‬‬ ‫‪3. Internal Rate of return‬‬ ‫‪4. Oil gravity‬‬

‫‪  138‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ب( ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﺪف از ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺳﻮدآوري ﻳﻚ ﭘﺮوژه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮده؛‬ ‫‪ ‬ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ )ﻗﻴﻤﺖ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز( ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ و ﻳﺎ؛‬ ‫‪ ‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮدآوري ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﺔ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از ﻳـﻚ‬ ‫ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼـﺎدﻳﻘﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﻮدآوري‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻮدآوري ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ از درآﻣـﺪﻫﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺪون اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﻣﻴـﺰان واﻗﻌـﻲ ﺳـﻮدآوري ﭘـﺮوژه ـ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ دﺷﻮار از ﻧﻈﺮ اﺟﺮاﻳﻲ و روﻧﺪي ﻫﺰﻳﻨﻪﺑﺮ اﺳﺖ ـ رخ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﻤـﻖ‬ ‫آﺑﻲ ﻛﻪ ﭼﺎه در آن ﺣﻔﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 200-0‬ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ= ‪ %16/7‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ؛‬ ‫‪ 400-200‬ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ= ‪ %16/7‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﻌـﺎدل‬ ‫‪ 17/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ ﺟﺰﺋـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 800-400‬ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ= ‪ %12/5‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﻌـﺎدل‬ ‫‪ 52/2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ ﺟﺰﺋـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Sliding Scale Royalty‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪139 ‬‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 800‬ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ= ‪ %12/5‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اوﻟـﻴﻦ ﺣﺠـﻢ‬ ‫ﻣﻌﺎدل ‪ 87/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ ﺟﺰﺋـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪاي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻋﻤـﻖ آب ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺰاﻳﻨـﺪه در ﻃﺮاﺣـﻲ ﻣﻘﻴـﺎسﻫـﺎي ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺳـﻮدﻣﺒﻨﺎ )ﻣﻘﻴـﺎسﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻮدآوري اﺳﺖ( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺼﺮي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ »آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر )‪ «(R‬ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ «R» .‬ﺑـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﺔ »ﻧﺴـﺒﺖ )‪ «(Ratio‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﺪدي‪ ،‬ﻧﺮخ ﻣﻌﻴﻨـﻲ را‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮوژه‬

‫آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر=‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺮوژه‬

‫‪ ‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﺮﺣﻠﺔ آﻏـﺎزﻳﻦ ﺧـﻮد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ از‬ ‫ﻳﻚ اﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﻪدﺳﺖآﻣـﺪن ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ را ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد؛‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺑﻴﺶ از درآﻣﺪﻫﺎي آن اﺳﺖ‪(R < 1) .‬‬ ‫‪ ‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ )زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻪ‬ ‫»ﭘﺮداﺧﺖ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد(‪ ،‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪(R=1) .‬‬ ‫‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺰوﻧﻲ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘـﺮوژه از ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي آن در ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬آر ـ ﻓـﺎﻛﺘﻮر‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪(R > 1) .‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺮاﺣﻲ ﻳﻚ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از آرـ ﻓﺎﻛﺘﻮر‬ ‫ﺑﻪ روش زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪  140‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻗﺮارداد ﭘﺮو‪ :‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ /‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪35%‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪0 < R < 1.0‬‬ ‫‪1.0 < R < 1.5‬‬ ‫‪1.5 < R < 2.0‬‬ ‫‪R > 2.0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻛﻪ از ﻧﺮخ ‪ %15‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ آﻏﺎزﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺮوع ﻣـﻲﺷـﻮد )زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدن ﻣﻴﺰان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از درآﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ( ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ درآﻣﺪي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ دوﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺮخ ‪ %35‬اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑـﺮ ﻣﻴـﺰان ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﺔ ﭘﺮداﺧﺘـﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺳﺮ ﭼﺎه ﻧﻔﺖ‪) 2‬راﻳﺞ در اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ(؛‬ ‫‪ ‬ﻧﻘﻄﺔ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ 3‬ﻣﻴﺪان )راﻳﺞ در ﺧﺎرج از اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﺪودة ﻣﻨﻄﻘﻪ‪) 4‬ﺑﻠﻮك ﻗﺮاردادي(‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﺻﺎدرات‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ در زﻧﺠﻴـﺮة ارزش ﺑﺴـﻴﺎر دورﺗـﺮ از ﻧﻘﻄـﺔ ﻓـﺮوش ﻣـﻮاد‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ارزش ﺗﺠﺎري در ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮاورش و ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز از ﻧﻘﻄـﺔ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺑﻬـﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻓـﺮوش‪ ،‬ﺻـﻮرت ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪاي ﭼﻨـﺪان ﺳـﺎده ﻧﻴﺴـﺖ؛ زﻳـﺮا‬ ‫اﻳﻦﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ‪ 6‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺛﺎﻟﺚ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫‪1. Royalty Determination Point‬‬ ‫‪2. Wellhead‬‬ ‫‪3. Measurement point‬‬ ‫‪4. Block boundary‬‬ ‫‪5. Export terminal‬‬ ‫‪6. Arms length costs‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪141 ‬‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ و ﻓﺮاورش ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮔﺰاف ﻧﺒـﻮدن‬ ‫اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻮد و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ارزش ﺗﺠﺎري در ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﺻﺎدرات‪ 89 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ؛‬ ‫ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ‪ 4 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ؛‬ ‫ارزش ﺗﺠﺎري در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ‪ 85 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ؛‬ ‫ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي ﭘﺮدازش و ﭘﺎﻻﻳﺶ‪ 2 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ؛‬ ‫ارزش ﺗﺠﺎري در ﺳﺮ ﭼﺎه‪ 83 :‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﺻﺎدرات‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻳـﺎ ﺳـﺮﭼﺎه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﺔ ده درﺻـﺪي ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﻌـﺎدل ‪ 8/50 ،8/90‬و ‪ 8/30‬دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪ ،‬ﻛﺴـﺮ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﺔ ارزش‬ ‫ﺗﺠﺎري در ﺳﺮﭼﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‬

‫ﻫﻤﻪي اﻧﻮاع ﺗﻮﻟﻴﺪات ﭼﺎه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺸﻤﻮل ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮاردي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻓﻮراﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﻮزاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﺮ روي دﻛﻞ )در ﻣﻮارد ﻣﺠﺎز(؛‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي ﻛﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ )ﺗﺎآﻧﺠﺎﻛﻪ اﺗﻼف‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪  142‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴـﺪي را ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻛﺴـﺐ ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ درﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﻓﺮوش ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫از ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻬﻤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي اﻫﺪاﻓﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺑﺮد داﺧﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ از اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺔ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻓﺮوش و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﺑﻬـﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻧﻘـﺪي و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﻬﻤﻲ از ﺧـﻮد‪ ‬ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را در ﻓﺮوش ﺳﻬﻢ دوﻟـﺖ از ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ آزاد‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺪي و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳـﻬﻤﻲ از درآﻣـﺪ ﺣﺎﺻـﻞ از ﻓـﺮوش‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ روﻳـﺔ ﻣﻌﻤـﻮل در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬دوﻟـﺖ در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي از ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ اﻋﻼم ﻗﺒﻠﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺨﻔﻴﻒ اﺟﺒﺎري‬

‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﮔﺎه ﻣﻠﺰم ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻘﺪاري از ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي را‬ ‫در ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳـﻦ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﻓـﺮوش‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﺗﺨﻔﻴﻒ اﺟﺒﺎري ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اوﻻً ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﻓـﺮوش درﺻـﺪي از ﺣﺠـﻢ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار را ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوش‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴـﻮب ﻧﻤـﻮد‪ .‬درواﻗـﻊ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺨﻔﻴﻒ اﺟﺒﺎري در ﺑـﺎزار داﺧﻠـﻲ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﺗـﺄﺛﻴﺮات و ﺗﺒﻌـﺎت‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪.‬‬

‫‪1. In Cash or In Kind.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪143 ‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﻨﺞ ﺳﺎل‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﻓـﺮوش ‪25‬‬ ‫درﺻﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧـﺮخ ‪ 25‬درﺻـﺪ ﻗﻴﻤـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺧـﺎﻟﺺ )ﻳـﺎ ﺳـﻮد( ﺣﺎﺻـﻞ از ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺷـﺮﻛﺖ اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷـﺮﻛﺖ‪ ،‬از ﮔﺴـﺘﺮة ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮﺧـﻲ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ درآﻣـﺪ ﺷـﺮﻛﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻋﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ اﻛﺜـﺮ رژﻳـﻢﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻧﻔﺘـﻲ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺑﺰار‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآورد‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﺳـﺎﻳﺮ ﭘﺮداﺧـﺖﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر در ﺑـﺎﻻ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در اﻳﺮﻟﻨﺪ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎً از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫از ﭘﺮداﺧﺖ ‪ %25‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺮخ ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻓﻌـﺎل‬ ‫در اﻳﺮﻟﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ %20‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آن دﺳﺘﻪ از ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴـﺘﻨﺪ و از ﺻـﻔﺮ در ﺑﻌﻀـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗـﺎ ‪ %85‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ در ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ‪ ،‬در ﻧﻮﺳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣـﺪ ﺷـﺮﻛﺖ در‬ ‫اﻏﻠﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ %25 ،‬ﺗﺎ ‪ %35‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺑﻬــﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧــﻪ‪ ،‬ﺳــﻬﻢ ﺳــﻮد وﻏﻴــﺮه داراﺳــﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﻴــﺎت ﺑــﺮ درآﻣــﺪ ﺷــﺮﻛﺖ‪ ،‬در ﺳــﻄﺢ‬

‫‪  144‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ درﺣـﺎﻟﻲﻛـﻪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي دﻳﮕﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺣﺠـﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﭼـﺎه ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﻌﻘﺎد ﺧـﻮد ﻗـﺮارداد ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﺎداش اﻣﻀـﺎ( ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜـﺮد داﺧﻠـﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﺑﺴـﺰاﻳﻲ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺔ ﻣﺒـﺎﻟﻎ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ دارد؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﻮردﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ و ﻧﻪ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎ اﻋﻤـﺎل ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣـﺪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻋﻨﺎﺻـﺮي ﻧﻈﻴـﺮ ﻛﺴـﺮ ﻣﻴـﺰان اﺳـﺘﻬﻼك و ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻳـﻚ‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ‪ %12/5‬ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ‪ %12/5‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ در زﻣﻴﻨﺔ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز را ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ وﻳﮋهاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﮔﺎه ﻣﻠﺰم ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮهاي‬ ‫ﺧﺎص و در ﻣﺤﺪودهاي وﻳﮋه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺎﻟﻴـﺎت را ﺗﻨﻬـﺎ در‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ )در ﺗﺎﻳﻠﻨـﺪ(؛ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﺑﺎﻻدﺳـﺘﻲ )در ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن(؛‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ )در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ(؛ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗـﺮاردادي )در اﻧـﺪوزي و ﺗـﻮﻧﺲ(‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ )در آﻧﮕﻮﻻ( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺗﺤﺪﻳﺪ ﻣﻴﺪان«)رﻳﻨﮓ ﻓﻨﺴﻴﻨﮓ(‪ 1‬ﻳﺎد ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬ ‫آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در ﻣﺤـﺪودة‬ ‫ﺧﺎص ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه )ﻣﺜﻼً ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ( ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﻋﻤـﺎل ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ در آن ﻣﺤـﺪودة ﻣﺸـﺨﺺ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﺪﻳﺪي ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ رژﻳـﻢ ﻣﺎﻟﻴـﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺧﺎﺻـﻲ را‬

‫‪1. Ring fencing‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪145 ‬‬

‫درﺑﺮﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ درآﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺴﺎرات ﻳـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺧـﺎرج از داﻳـﺮة ﺷـﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴـﺎﺗﻲ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬در دﻳﮕﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان »ادﻏﺎم«‪ 1‬ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺟﺎري در ﭼﻨﺪ ﺑﺨـﺶ ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫از ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬رﻓﺘﺎري واﺣﺪ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد‬ ‫ﻫﺮ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬از اﺑﺰاري ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑـﺮد ﻛـﻪ ﺑﺨﺸـﻲ از ﺣﺠـﻢ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد« ﻳﺎ »ﮔـﺎز ـ ﺳـﻮد« ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و آن را ﻣﻴـﺎن دوﻟـﺖ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر درك اﻳﻦ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻳـﺎدآوري ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ ،(PSA‬ﻗﺮاردادي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﺔ آن‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪» ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر« دوﻟـﺖ ﻣﺤﺴـﻮب ﺷـﺪه و ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي‪ ،‬اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وارد‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿـﺮوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻮارد ذﻳـﻞ در‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ 2‬ﻛﻪ ﺳﻬﻤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺟﺒـﺮان )ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ(‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ‪ 3‬ﻛﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه‪ ،‬آن را درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳـﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﺣﺪﻧﺼـﺎب‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ »ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ «4‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد‪ 5‬ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﻛﺴـﺮ ﻧﻔـﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Consolidation‬‬ ‫‪2. Cost oil‬‬ ‫‪3. Cost Recovery‬‬ ‫‪4. Cost oil limit‬‬ ‫‪5. Profit oil‬‬

‫‪  146‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺎز ـ ﺳﻮد و ﺣﺪﻣﺠﺎز ﮔﺎزـ ﺳﻮد‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﮔﺎزي ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 9‬ـ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻧﻔـﺖ‪ /‬ﮔـﺎز ـ ﺳـﻮد و‬ ‫ﺣﺪود ﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ‪ /‬ﮔﺎز ـ ﺳﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﺳـﺎن ﺷـﺪن ﻣﻄﻠـﺐ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ »ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد« و »ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪ« ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧـﺖ؛ زﻳـﺮا ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و دوﻟﺖ در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬در ﻧﻤﻮدار ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪147 ‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻣﻘﻄﻮع‬

‫‪1‬‬

‫اﻧﺪوﻧﺰي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺣﻖ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ )ﺷﺮﻛﺖ دوﻟﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻧﺪوﻧﺰي( ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻋﻄﺎي اﻣﺘﻴـﺎز ﻧـﺎﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ را ﺑـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳـﻌﻪ داد‪ :‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر« و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ‪ %40‬از ﺗﻮﻟﻴـﺪ را درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻨـﺪ )ﺣـﺪﻣﺠﺎز ﻧﻔـﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪ( و ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻣـﺎزاد‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ %60‬ﺑﺮاي ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬و ‪ %40‬ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدد )ﻣﻘﺪار ﻧﻔـﺖ ـ ﺳـﻮد(‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ %40‬از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻮﺷـﺶ داده ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺣﺪﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻃﻲ ﻣﺎهﻫﺎي آﺗـﻲ و ﺑـﺎ اداﻣـﺔ ﻋﻤﻠﻴـﺎت و‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﻣﺤﺴﻮب و ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻬﻢ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑـﻪ ﻣﻴﺰاﻧـﻲ ﻛﻤﺘـﺮ از ‪ %40‬ﺣـﺪ ﻣﺠـﺎز‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎده ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺑـﺎر ﺗﻮﺳـﻂ اﻧـﺪوﻧﺮي ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎرﻫـﺎ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد و ﺣﺪﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻧﻔـﺖ ـ ﺳـﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن از ﻧـﺮخﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻘﻄﻮع اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ %40 ‬در ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ؛‬ ‫‪ %50 ‬در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ ـ اﻧﺪوﻧﺰي؛‬ ‫‪ %60 ‬در ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ‪.‬‬

‫‪1. Fixed profit oil shares‬‬

‫‪  148‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ب( ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳـﻚ ﻣﻘﻴـﺎس ﻣﺘﻐﻴـﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻫـﺪف‬ ‫اﺻﻠﻲ از ﻃﺮاﺣﻲ آن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد در ﺻـﻮرت ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣـﺎﻟﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮوژه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﺑﺴـﺘﻦ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻮاﻣـﻞ زﻳـﺮ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﻤﻌﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ و ﺗﺠﻤﻌﻲ؛‬ ‫‪ ‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر؛‬ ‫‪ ‬ﺗﺮﻛﻴﺐ آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺧﻠﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻫﺰﻳﻨﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در زﻳﺮ‬ ‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻗﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ :‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ /‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪35%‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪0 < R < 1.0‬‬ ‫‪1.0 < R < 1.5‬‬ ‫‪1.5 < R < 2.0‬‬ ‫‪R > 2.0‬‬

‫ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻘﺪاري از ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺧﺘﺼـﺎص ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آن‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻧﺠـﺎم ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟﺒـﺮان‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﺟﺒـﺮان ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬

‫‪1. Sliding scale profit sharing‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪149 ‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ »ﺣـﺪﻣﺠﺎز ﻧﻔـﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪ« ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻧﻔـﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ از ‪) %25‬در‬ ‫ﻛﺮواﺳــﻲ(‪ ،‬ﺗــﺎ ‪) %40‬در ﮔﻴﻨ ـﺔ اﺳــﺘﻮاﻳﻲ و ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴــﺎ(‪) %50 ،‬در ﮔــﺎﺑﻦ‪ ،‬ﻗﻄــﺮ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﻨﮕﻮ( و ‪) %90‬در ﻛﺎﻣﺒﻮج و ﻣﺎداﮔﺎﺳﻜﺎر( در ﻧﻮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫رﻗﻢ ﻣﻲﺧﻮرد؛ زﻳﺮا ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻤﺘﺮي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺧـﻮد‬ ‫را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮان )ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ( ﺳﺮﻳﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫اﻣﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ﺟﺬاب اﺳﺖ و دوﻟﺖ را در دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﺟـﺬب ﺳـﺮﻣﺎﻳﺔ ﺧـﺎرﺟﻲ‬ ‫ﻳﺎري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ و ﮔﻮاﺗﻤﺎﻻ ﻫﻴﭻ ﺣﺪ )ﻣﺤﺪودﻳﺖ و ﺳﻘﻒ( ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﻣﻌﻴﻦ و ﻗﻮاﻋـﺪ ﻫﺰﻳﻨـﺔ‬ ‫اﺳﺘﻬﻼك ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ‪ %100‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴـﺪ را ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪاي را ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻠﻲ از ﺗﻮﻟﻴـﺪ را ﺳـﻬﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .7‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻫﻤﻜﺎر ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ 1‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ـ و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻟﺖ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ـ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً از ﻃﺮﻳـﻖ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ )‪ (NOC‬در‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ دراﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬

‫‪1. Co-contractor‬‬

‫‪  150‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺸـﺘﺮك در ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ وﺿـﻌﻴﺖ وﻳـﮋهاي ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ؛ زﻳﺮا دوﻟﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻚ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و اﻋﻄﺎﻛﻨﻨﺪة ﺣﻘﻮق و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﻘﺸﻲ دوﮔﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻬﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣـﺎﻟﻲ را ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬درﺻﺪ ﺳﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ در ﭘﺮوژه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫‪ .2‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬ ‫‪ .3‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﭼﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻃﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﻛﺜﺮ دوﻟﺖﻫﺎ درﺻﺪ ﺛﺎﺑﺘﻲ را ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ‪) %5‬در ﺑﻠﻴﺰ( ﺗﺎ ‪) %10‬در اﻧﺪوﻧﺰي(‪) %50 ،‬در ﺑﺮوﺋﻨﻲ و ﺗﻮﻧﺲ( ﻳﺎ ‪%60‬‬ ‫)در اﺑﻮﻇﺒﻲ( در ﻧﻮﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال دوم‪ :‬زﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﭼﺎﻟﺸﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎﭼﺎر از ﻣﻮاﺟﻬـﺔ ﺑـﺎ آن اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻘﺒﻞ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺪرت راﻫﻜﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﺑﻪوﻳﮋه آﻧﻜﻪ ﻛﺸﻮر ﻣـﻮردﻧﻈﺮ‪ ،‬از ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎﻟﺸﻲ‪ ،‬دو راﻫﻜـﺎر وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻳـﻚ‬ ‫راﻫﻜﺎر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ در ﭘﺮوژه ﻣﺸﺎرﻛﺖ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤـﺎم ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از رﻳﺴﻚﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف زدوده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ را ﻣﺨﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻋﻼم ﺗﺠـﺎري ﺑـﻮدن‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ ﺗﺼـﻮﻳﺐ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﭘـﺮوژه ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﺟﻮﻳـﺪ‪ .‬راﻫﻜـﺎر دوم ﺑـﺮاي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ اﻳـﻦ ﭼـﺎﻟﺶ‬ ‫)ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎ(‪ ،‬ﺑـﺎ ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﭘﺮﺳـﺶ ﺳـﻮم ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪151 ‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﺳﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ ﻫﺮﻳـﻚ‪،‬‬ ‫ﻧﻮع ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1 ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ »ﺳﻬﻢ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﺮاﺑﺮ«‪ 1،‬ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻫﻤـﺔ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮوژ(؛‬ ‫‪ .2 ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ »ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦﺷﺪة ﺟﺰﺋﻲ«‪ 2،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻫﻤـﺔ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﻳـﺎ‬ ‫»ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ«( اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ )ﻣﻨﻈﻮر ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ورود ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوژه اﺳـﺖ( ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪوﻧﺰي ﻳﺎ اوﮔﺎﻧﺪا(‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت درﻳﺎﻓـﺖ ﺑﺨﺸـﻲ از ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬـﺪ‬ ‫»ﻧﺮم« ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫‪ .3 ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ »ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦﺷﺪة ﻛﺎﻣﻞ«‪ 3،‬ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﻳـﺎ‬ ‫»ﻣﺘﻌﻬﺪ« ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﻜﺲ ﻧﻮع ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪة‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻣﺮون‪ ،‬ﭼﺎد‪ ،‬ﺗﺮﻳﻨﻴـﺪاد‬ ‫و ﺗﻮﺑﺎﮔﻮ(‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪﻟﻲ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬﺪ »ﺳﺨﺖ« ﻳﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬﺪ »آزاد« ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺔ ﻣﻮارد ﭘـﻴﺶﮔﻔﺘـﻪ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻣﺘﻌﺎﻗـﺐ‬ ‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي درك‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬اراﺋﺔ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪1. Full equity‬‬ ‫‪2. Partial carried interest‬‬ ‫‪3. Full carried interest‬‬

‫‪  152‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻏﻨﺎ )ﻧﺴﺨﺔ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي( را ﺑﻪ اﺟﻤـﺎل‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دو ﺷﻴﻮه اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ %10‬از ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد )ﻣﻨﻔﻌـﺖ اوﻟﻴـﻪ(‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫و دﻳﮕﺮي‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻋﻼم ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸـﺎف )ﻣﻨﻔﻌـﺖ‬ ‫اﻓﺰوده(‪ 2.‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ اوﻟﻴﻪ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺨﺖ‪ /‬ﻛﺎﻣـﻞ‪ /‬آزاد‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻏﻨـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻓﺰوده را ﻧﻴﺰ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﺰﺋـﻲ‪ /‬ﻧـﺮم‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ زﻳـﺮ را از ﻣـﺘﻦ ﻗـﺮارداد و در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻏﻨﺎ‬

‫‪ .4-2‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨـﺎ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ داراي ﻣﻨﻔﻌـﺖ اوﻟﻴـﻪ در ﻫﻤـﺔ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ %10‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻔﻌﺖ اوﻟﻴﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨـﺎ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫»ﻧﻔﻊ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه«‪ 3‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫»ﻧﻔﻊ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻌﻬـﺪي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪1. Initial Interest‬‬ ‫‪2. Additional Interest‬‬ ‫‪3. Carried interest‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪153 ‬‬

‫ﭘﻴﺮو ﻣﺎدة ‪ ،4-2‬ﻣﻨﻔﻌﺖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ را از آﻏﺎز ﻗـﺮارداد ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻛﺘﺸـﺎف و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻧﻔـﻊ ﺗﻌﻬـﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﺗﻌﻬـﺪي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد(‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔـﻲ‪» ،‬ﻣﻨﻔﻌـﺖ ﺗﻌﻬـﺪ‬ ‫ﺷﺪه« ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻗﺪام ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺣﻘـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺔ ﺑﺎزﭘﺮداﺧـﺖ آن‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪي ﺳﺨﺖ‪ /‬آزاد‪ /‬ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ذﻳﻞ ﻣـﺎدة ﻓـﻮق‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﻛـﻪ ‪ %10‬از ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻓﺰوده‪ ،‬ﻣﺘﻦ زﻳﺮ از ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻏﻨﺎ‬

‫‪ .5-2‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻨﻔﻌﺖ اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣـﺎدة ‪ ،4-2‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﻏﻨـﺎ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻪ ﻣﻴـﺰان ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬ ‫]‪ %[x‬از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﺘﻘﺒﻞ ﺷﻮد‪ ...‬ﻛﻪ ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌـﺖ‬ ‫اﻓﺰودهاي ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﺪاﻛﺜﺮ ]‪ %[x‬در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻇﺮف ﻧـﻮد )‪ (90‬روز از ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻋﻼم ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺪودهي زﻣﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻓـﺰوده‪ ،‬از ﺗـﺎرﻳﺦ اﻋـﻼم‬ ‫ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺷـﺮوع ﺷـﺪه و ﺗـﺎ ‪ 90‬روز از اﻳـﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ اداﻣـﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬در‬ ‫راﺳﺘﺎي اﻋﻤﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺗﻘﺒﻞ »ﺳﻬﻤﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ« از ﻫﻤﻬﺔ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﺔ ﺻﺮف ﺑﺮ ﻣﺎدة ﻓﻮق ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻨﻔﻌـﺖ‬ ‫اﻓﺰوده‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﻛﺴـﺐ آن ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از ﭘﺮداﺧـﺖ ﺳـﻬﻢ ﺧـﻮد از‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﺻﺮف اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻓﺼﻮل آﺗﻲ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪  154‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ .8‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر‬ ‫ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻮﻻي ﺳﺎل ‪ 2008‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎ ﺑﺸﻜﻪاي ‪ 147‬دﻻر ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،2008‬ﻗﻴﻤﺖ ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﺸﻜﻪاي ‪ 35‬دﻻر ﺳﻘﻮط ﻛـﺮد‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﭼـﺎﻟﺶﻫـﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﺳﺎن ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي و ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺗﻔـﺎوت ﺑﺴـﻴﺎري ﺑـﺎ ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﺣﻮزهﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻛﺎرآﻣـﺪ دوﻟﺘـﻲ را ﻧﻴـﺰ در ﺑﺨـﺶ ﻧﻔـﺖ دﭼـﺎر‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬رژﻳﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﺮاي دﻧﻴـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در آن‪ ،‬ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ ﻫﺮﮔـﺰ از‬ ‫ﺑﺸﻜﻪاي ‪ 55‬دﻻر ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد )ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻧﻴـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ از ﺳـﺎل ‪ 2003‬ﻣـﻴﻼدي‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ( ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑﺸـﻜﻪاي ‪ 100‬دﻻر اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺪان‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻛﺎرآﻣﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﻋﻤﺪة اﻧﺘﻘﺎد از اﺷﺨﺎص دﺧﻴﻞ در ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺮرات ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺎﻻ ﺑـﻮدن ﻗﻴﻤـﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺐ »ﺳﻮدﻫﺎي ﺑﺎدآورده«‪ 1‬ﻣـﺘﻬﻢ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و دوﻟـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﺗﻼﺷـﻨﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﺎدآوردهاي را ﻣﻮﺿﻮع اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ ﻗﻴﻤـﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺘﻮان ﺑﺎور ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻮدﻫﺎي ﺑﻪدﺳـﺖآﻣـﺪه‪،‬‬ ‫»ﺳﻮد اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ«‪ 2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻮاﻳﺪي‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ(‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري‬

‫‪1. Windfall Profits‬‬ ‫‪2. Earned Profit‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪155 ‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮاﺗﺮ رﻓـﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻋﻮاﻳﺪي از ﻳﻚ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از درآﻣـﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮاً ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻗـﺎدرﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺳـﻮدآورﺗﺮ ﺑـﻮدن‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از درآﻣﺪﻫﺎ را در اﺧﺘﻴـﺎر دوﻟـﺖ ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﺿﺮوري ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﺔ اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑـﺎ ﻣﻘﻴـﺎس ﻣﺘﻐﻴـﺮ‪ ،‬آر ـ ﻓـﺎﻛﺘﻮر و‬ ‫»ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ«‪ (IRR) 1‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺴﺐ ﻋﻮاﻳﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮارد زﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪» ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ وﻳـﮋه«‪ 2‬ﺑﺮزﻳـﻞ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‪ ،‬دوﻟـﺖ ﺳـﻬﻢ ﺑـﺰرگﺗـﺮي از »درآﻣـﺪ‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ«‪ 3‬را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد؛‬ ‫‪» ‬ﺣﻖ ﻧﻔﺖ اﺿﺎﻓﻲ«‪ 4‬ﻏﻨـﺎ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم اﻓـﺰاﻳﺶ ﻧـﺮخ ﺑـﺎزده داﺧﻠـﻲ )‪ (IRR‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي را در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺣﻖ ‪) TEP‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ( اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﺑﺸﻜﻪاي ‪ 30‬دﻻر‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ %5‬ﺗﺎ ‪ %50‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد )اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣـﻖ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ وﺿﻊ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ ،‬ﻛﺴـﺐ‬ ‫درآﻣﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ و ﺑـﺮ ﺗﻤـﺎم اﻧـﻮاع‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪1. Internal Rate Of Return‬‬ ‫‪2. Special Participation‬‬ ‫‪3. Net Income‬‬ ‫‪4. Additional Oil Entitlement‬‬

‫‪  156‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ارزش اﻓﺰوده؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي وارداﺗﻲ؛‬

‫‪2‬‬

‫‪ ‬ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ؛‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﮔﺮدش ﻣﺎﻟﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻴﺶ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر ﺧـﺎص‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻮاع ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ )و ﮔﺎه ﺑﺮوﻛﺮاﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﻳﻚ‬ ‫ﭘﺮوژهي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎﻓﻴﺖﻫﺎ‬

‫اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ از ﻋﻮاﻳﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﺎﻟﻴـﺎتﻫـﺎي اﺿـﺎﻓﻲ ﻳﺎدﺷـﺪه ﺑـﺮاي‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺎﻟﻴـﺎتﻫـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔـﺎه‬ ‫ﺟﺬاﺑﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژه را ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ ـ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮ درآﻣﺪ و‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ ـ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖﻫـﺎي وﻳـﮋهاي در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺜﺎلﻫﺎي راﻳﺞ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ از ﺗﻌﺮﻓـﻪﻫـﺎي واردات اﺑﺰارﻫـﺎي‬

‫‪1. VAT or Value Added Tax‬‬ ‫‪2. Import Duties‬‬ ‫‪3. Export Duties‬‬ ‫‪4. Turnover Taxes‬‬ ‫‪5. Industrial Taxes‬‬ ‫‪6. Withholding Taxes‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪157 ‬‬

‫ﮔﺮانﻗﻴﻤﺖ ﺣﻔﺎري و ﺳﺎﻳﺮ ادوات و ﻣﻮاد ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﺟـﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎل ﺧﺮﻳﺪاري ﺷـﺪه‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻪ دوﻟـﺖ واﮔـﺬار ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬وﺿـﻊ ﻣﺎﻟﻴـﺎت و ﺗﻌﺮﻓـﻪ ﺑـﺮ اﻣـﻮال وارداﺗـﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻴﺖ دوﻟﺖ درﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬دﺳﺘﻤﺰد ﺧﺪﻣﺎت‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻤﺰد درواﻗـﻊ ﻣﺒﻠﻐـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻗـﺮارداد ﺧـﺪﻣﺖ و در ازاي‬ ‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻛـﺎرﺑﺮد وﺳـﻴﻌﻲ در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺴـﺘﻢﻫـﺎي ﭘﺮداﺧـﺖ دﺳـﺘﻤﺰد ﻣﻌـﺪودﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺳﺎﺳﺎً ﺳﻪ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬وزارت ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻪ اﻋﻄـﺎي ﺷـﻤﺎري از ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧـﺪﻣﺖ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ در ﭼﻬﺎر دور ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫اراﺋﻪ ﺧـﺪﻣﺎت ﻓﻨـﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧـﺪﻣﺎت ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ( ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎ از ‪ 1/15‬ﺗﺎ‪ 7/5‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫـﺮ ﺑﺸـﻜﻪ ﻣﻘـﺮر‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﭘﺎﻳﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي در ﺳـﻪ‬ ‫دور ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه و ﮔﺎه ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺰرگ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ذﺧﺎﻳﺮي ﺑﻪ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در اداﻣـﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫‪1. Service Fees‬‬ ‫‪2. Per Barrel Fee‬‬

‫‪  158‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫دﺳــﺘﻤﺰدﻫﺎ ـ و درآﻣــﺪ ﻧﺎﺷــﻲ از آﻧﻬــﺎ ـ از ﻃﺮﻳــﻖ ‪ %25‬ﻣﺸــﺎرﻛﺖ دوﻟـﺖ ﺑــﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺎﻣﻞ و ‪ %35‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ دوﻟﺖ از‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎه ﺗﺎ ‪ %99‬ﺳﻬﻢ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ آر ـ ﻓـﺎﻛﺘﻮر از ﺻـﻔﺮ ﺑـﻪ ‪ 2‬ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ‪%70‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ را ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻛـﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪.‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨــﻪﻫــﺎي ﺷــﺮﻛﺖ ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ از ﻃﺮﻳــﻖ ‪ %50‬ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﻧﻔــﺖ ﻓﺰاﻳﻨــﺪه ﺟﺒــﺮان‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﺔ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ 2003‬و ‪2004‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي واﮔﺬار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬ ‫آن‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )ﺣﻔﺮ ﭼﺎه‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪﮔﺬاري و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫آن( ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻃـﻮل‬ ‫ﻳﻚ دورة ﻣﺸﺨﺺ )ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻣﺎه( را ﺟﻤﻊ زده و ﺻﻮرتﺣﺴـﺎب ﻣﻘﺘﻀـﻲ را‬ ‫اراﺋﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﭘﺮداﺧـﺖ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻘـﺪي ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻟﺰاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﺑﻮد‪ .‬ﻫـﻢاﻛﻨـﻮن ﻣﺘﻌﺎﻗـﺐ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﺟــﺎري‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛﺸــﻮر ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧــﻮد را ﺑـﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از روش‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Price Catalogue‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪159 ‬‬

‫پ( ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻘﻄﻮع‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻗﺮارداد اراﺋﺔ ﺧـﺪﻣﺖ اﻳـﺮان )ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً »ﻗـﺮارداد ﺑﻴـﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ«‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد( دﺳﺘﻤﺰد ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬـﺪات ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻛـﻼن ﻣﻨﻈـﻮر ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻣﻘﻄﻮع و ﭘﺲ از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر ﺗﺄدﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﻠـﻎ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﺳﺖ و ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺗﺨﻤﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺮوژه را )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ‪ (%15‬ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨــﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨــﻪﻫــﺎ و ﻣﺒﻠــﻎ دﺳــﺘﻤﺰد ﻫﻨﮕــﺎﻣﻲ ﭘﺮداﺧــﺖ ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ ﻛــﻪ ﺷــﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﻮردﻧﻈﺮ در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﻼن‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪﺑﺨﺸﻲ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Fixed Compensation‬‬

‫‪  160‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪161 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺧﺘﺼـﺎص ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖﻫـﺎ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ درآﻣﺪﻫﺎ و ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﭘـﺮوژة ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻴـﺎن ﺧـﻮد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ »رژﻳﻢ ﻣـﺎﻟﻲ« ﻳـﻚ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺶ از ‪ 500‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫دارد ﻛﻪ رﻗﻤﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳـﺖ! ﺑﺮﺧـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ از ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻓﺮﺻﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﻌﻀـﻲ از‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻋﻮاﻳﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﺎﺷﻲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻـﺖﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺎﺣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎي ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮدرﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭼﻨﺎن اﺻﻼح ﺷﻮد‬ ‫ﻛــﻪ اﻳــﻦ اﻣــﺮ را در ﺧــﻮد ﻣــﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﺎﻳــﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤــﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨــﻪ‪ ،‬ﻣﻘ ـﺮرات و ﻣﺤــﻴﻂ ﻋﻤﻠﻴــﺎﺗﻲ در‬ ‫ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﺮاي ﮔـﺎز‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑـﺮاي ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿﺮ را در ﻫﻤﻴﻦ اﺑﺘﺪا ﻓﺎش ﻛﻨـﻴﻢ‪ :‬ﻫـﻴﭻ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻳﮕﺎﻧـﻪ و‬ ‫واﺣﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي ﻫـﺮ‬

‫‪  162‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﺮوژه ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﻲ وﻳﮋهاي ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳـﺖ؛ از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺗﻔــﺎوتﻫــﺎي ﮔﺴــﺘﺮده در ﻣﻮﻗﻌﻴــﺖﻫــﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴــﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷــﺮاﻳﻂ ذﺧــﺎﻳﺮ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨــﻪﻫــﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤــﺖﻫـﺎ‪،‬‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت در ﻳﻚ ﭘـﺮوژة ﺧـﺎص‪ .‬ﻫـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺟﺬاب ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود؛ ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﺎرآﻣـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﭘﺮوژه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اوﺻﺎف ﻣﺬﻛﻮر در ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗـﻮان اﻗـﺪام ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻤﻮد؟ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف از رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ در ﻫـﺮ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ )درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮوژه ﭘﺲ از ﻛﺴﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آن( ﻣﻴـﺎن‬ ‫دوﻟﺖ و ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳـﻚ روﻳﻜـﺮد آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﺳـﺘﻪاي از ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻫﺪاف دوﻟﺖ ﻃﺮح ﺷﻮﻧﺪ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻫﺪاف‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻬـﺎر ﭘﺮﺳـﺶ ﻛﻠﻴـﺪي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ دوﻟﺖ را در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺧﻮد ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1 ‬واﻛﻨﺶ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎن در ﺳﻮدآوري ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪ .2 ‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫‪ .3 ‬دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﭼﻪ ﻣﻴﺰان از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ آﻣـﺎدﮔﻲ‬ ‫دارد؟‬ ‫‪ .4 ‬دوﻟﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري اوﻟﻴـﺔ ﻧﻔﺘـﻲ و ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫ﻣﺠﺪد اﺳﺖ؟‬ ‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪163 ‬‬

‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﺳﻮدآوري‬ ‫ﻧﻮﺳﺎن در ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻧـﺮخﻫـﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻮدآوري‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ از ﺳـﻪ راه‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮع واﻛﻨﺶ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬رژﻳﻢﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳــﻪ دﺳــﺘﺔ ﻛﺎﻫﺸــﻲ‪ ،‬ﺧﻨﺜــﻲ و اﻓﺰاﻳﺸــﻲ ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳــﻚ رژﻳــﻢ ﻣــﺎﻟﻲ ﻛﺎﻫﺸــﻲ‬

‫‪1‬‬

‫)ﻛﺎﻫﺶﻳﺎﺑﻨﺪه(‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻮدآوري ﭘﺮوژه اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻛﻤﺘﺮي از درآﻣـﺪﻫﺎ را در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻨﺜﻲ‪ 2،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ‬ ‫از درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻮدآوري ﭘـﺮوژه‪ ،‬ﺑـﻲﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻳـﻚ رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺸﻲ‪) 3‬اﻓﺰاﻳﺶﻳﺎﺑﻨﺪه(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮدآوري‪ ،‬ﺳـﻬﻢ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از درآﻣـﺪﻫﺎ را ﺑـﺮاي‬ ‫دوﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬رژﻳﻢﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ را ﺑـﻪ ﺑﻮﺗـﺔ ﻗﻀـﺎوت‬ ‫ارزﺷﻲ ﻧﻤﻲﻧﻬﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر داراي رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺎﻫﺸﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻗـﺪﻳﻤﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺠﻮر ﻳﺎ ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ دﻻﻳﻞ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑـﺮاي اﻧﺘﺨـﺎب اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻛﺎﻫﺸـﻲ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻳـﻚ رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﺎﻫﺸﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Regressive fiscal regime‬‬ ‫‪2. Neutral fiscal regime‬‬ ‫‪3. Progressive fiscal regime‬‬

‫‪  164‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﺑﻮدن و اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫اراﺋﺔ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻛﺎﻫﺸـﻲ ﻳـﺎ اﻓﺰاﻳﺸـﻲ ﺑـﻮدن اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻟﻴﺒﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺼـﻞ ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﺷـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑـــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـــﻲ ﺑﺎﻳﺴـــﺖ ﭘﺎداﺷـــﻲ ﺑـــﻪ ﻣﺒﻠـــﻎ ‪ 5.000.000‬دﻻر ﻫﻨﮕـــﺎﻣﻲ ﻛـــﻪ‬ ‫‪ 100.000.000‬ﺑﺸﻜﺔ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬درﺻـﻮرﺗﻲﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ‪ 50‬دﻻر‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﺑﺸـﻜﻪ ‪100‬‬ ‫دﻻر ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﺰرﮔﻲ در ﻣﻴﺰان ﺳﻮدآوري ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫از ﭘﺮوژه اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﻳﺪي دوﻟﺖ از ﻣﺤـﻞ ﭘـﺎداش ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺗﻐﻴﻴـﺮي‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻠـﺰم اﺳـﺖ ﻣﺒﻠـﻎ ﺧﺎﺻـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘـﺎداش‬ ‫ﭘﺮداﺧـﺖ ﻛﻨــﺪ و اﻳــﻦ اﻣــﺮ ﻓــﺎرغ از ﺳــﻮدآوري و ﻳــﺎ ﺣﺘــﻲ ﻋــﺪم ﺳــﻮدآوري‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﭘـﺎداش ﺗﻮﻟﻴـﺪي‪ ،‬ﻛﺎﻫﺸـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع‪ ،‬ﻣﻮرد دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪة اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫در آبﻫﺎي ﻛﻢﻋﻤﻖ ﻣﺸﻤﻮل ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﻴـﺰان‪ %16/67‬اﺳـﺖ و ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻳﻚﺷﺸﻢ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺳـﻮدآوري ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴـﺒﺖ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻧﻤـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﻤـﺎن ﻳـﻚﺷﺸـﻢ ﺳـﻬﻢ ﺧـﻮد از ﺗﻮﻟﻴـﺪ را ﺑـﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺑـﺎﻻﺗﺮ‬ ‫ﺑﻮدن ﻗﻴﻤﺖ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ درواﻗـﻊ در اﻛﺜـﺮ ﻣـﻮارد ﺳـﻬﻢ ﻛﻤﺘـﺮي از‬ ‫ﺳﻮدآوري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻧﺼﻴﺐ دوﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪165 ‬‬

‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود؛ ﭼﺮاﻛـﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ آن‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ )ﻳﺎ ﺳﻮد( اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧـﺮخ ﻣﺎﻟﻴـﺎت‪،‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﻲ ﺳﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﺷﺪن ﺳﻮدآوري‪ ،‬ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷـﺮﻛﺖ را‬ ‫ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺑﺎ درﺻﺪ ﻣﻘﻄﻮع ﻧﻴﺰ ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻨﺜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر را ﻣﻲﺗﻮان از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از ﻋﻮاﻳﺪ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮدآوري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺜـﺎل آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ‪ R‬از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ دو ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد از ‪ %15‬ﺑـﻪ ‪%35‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺳﻮدآورﺗﺮ ﺷﻮد‪ ،‬آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و دوﻟﺖ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺳﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ‬ ‫اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻳﺎ ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮدن ﻳـﻚ اﺑـﺰار ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﻛﻠﻴـﺪي در‬ ‫ﺳﻮدآوري ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﺔ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻗﻴﻤﺖ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻳـﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻳﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮدآوري را ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳـﻪ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  166‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 10‬ـ ﺳﻮدآوري اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫روشﻫﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻮدآوري‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻪ ﺷﻴﻮهاي را ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻮدآوري اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده‬ ‫و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬راﻳـﺞﺗـﺮﻳﻦ اﻧـﻮاع اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻧﻔﺘـﻲ را‬ ‫ﭘﺎداشﻫﺎ‪ ،‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ و ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ را در ﻫﻤـﺔ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﻛـﺎري ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ ﺧﻨﺜـﻲ‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ اﻓﺮاد را ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺸـﻲ ﻃﺮاﺣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ ﻛﺎﻫﺸـﻲ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻳﺎ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎن در ﺳﻮدآوري ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫را در ﻣﻘﺎﻃﻌﻲ از ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮدآور ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬دوﻟـﺖﻫـﺎ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻳﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﻳﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ در رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار در ﻃﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي وي ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖﻫـﺎ اﺳـﺖ؛ ﺗﻐﻴﻴـﺮي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري و ﺗﻨﺶ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪167 ‬‬

‫ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﺶ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺳﻮدآوري را ﺑﺮاي دوﻟـﺖ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻮدآوري ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از ﻋﻮاﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮازات ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺴﺘﻦ ﺷﻴﻮة ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ دو ﻧﻜﺘـﻪ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ آﻧﻜـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﻤﻮاره اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻣـﺪام دﺳـﺘﺨﻮش‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻃﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺳـﻮدي ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ دوﻟﺖ ﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﻘـﺪان‬ ‫درآﻣﺪي‪ ،‬آﻣﺎدﮔﻲ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻮاردي دﻻﻳﻞ ﻣﺤﻜﻤـﻲ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺎﻫﺸﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ آن‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﻤﻮاره ﺳﻬﻢ ﺧـﻮد از درآﻣـﺪ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف از ﺳﻮدآوري ﻳﺎ ﻋﺪم ﺳﻮدآوري ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎ درﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎزد ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﺧﻮاﻫـﺎن ﻫﻤـﺎن ﻧﺘـﺎﻳﺞ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪة ﻋﻮاﻳـﺪ ﻧﺎﺷـﻲ از اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻮدآوري را از ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺳﻮق دﻫﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان »روﻛـﺶﻛـﺎري ﺑـﺎ ﻃـﻼ «‪ 1‬ﻳـﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫)ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات را روﻛﺶ ﻃﻼ دﻫﻨﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨـﺪ(‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﺪل ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮان وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ )روﻛﺶﻛـﺎري ﺑـﺎ ﻃـﻼ( را در‬ ‫ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪ‪ :‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ ارزش ﻳـﻚ دﻻر ﺑﺎﻋـﺚ ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ دﻻر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان وﺟﻮد اﻳﻦ وﻳﮋﮔـﻲ را در رژﻳـﻢ‬

‫‪1. Gold Plating‬‬

‫‪  168‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ رژﻳـﻢﻫـﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ اﻧﮕﻴـﺰة ﻛـﺎﻫﺶ ﻧـﺮخ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻳـﺎ ﻓـﺮوش‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮ‬ ‫درآﻣﺪ دوﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ )اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﺪي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و روﻛﺶﻛـﺎري ﺑـﺎ ﻃـﻼ( در رژﻳـﻢ‬ ‫ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺪ ﻧﺎﻫﻤﺴــﺎﻧﻲ و ﻧـﺎﻫﻤﺘﺮازي در ﻣﻨــﺎﻓﻊ دوﻟـﺖ و ﺷــﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ ﻣـﻲﮔــﺮدد و‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد ﻳـﻚ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻂ از ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﺑـﺎزﻧﮕﺮي و ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻳـﻚ‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮات اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﻫﺮﻳـﻚ از اﻳـﻦ اﺑﺰارﻫـﺎ در ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻮدآوري‬ ‫ﻫﻤﻮاره دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮدآوري و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﺎﻫﺸﻲ و اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ و ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﭘﺎﻳـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﻜﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﻛـﺎرآﻳﻲ و‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ذﻳـﻼً ﻓﻬﺮﺳـﺘﻲ از اﺑﺰارﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺼـﻞ ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﺗﺸـﺮﻳﺢ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه و ﻛﺎﻫﺸﻲ‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎﻫﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر‪ :‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﺎﻫﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺰاﻳﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎﻫﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﻛﺎﻫﺸﻲ؛‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪169 ‬‬

‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬اﻓﺰاﻳﺸﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻮد‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 11‬ـ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻮدن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫‪  170‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﺮﻳــﻚ از اﺑﺰارﻫــﺎي ﻣــﺎﻟﻲ ﻛــﻪ در ﻓﺼــﻞ ﭘﻴﺸــﻴﻦ ﺗﻮﺿــﻴﺢ داده ﺷــﺪ‪ ،‬در ﻣﻘــﺎﻃﻊ زﻣــﺎﻧﻲ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي دوﻟﺖ درآﻣﺪزاﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﻀﺎي‬ ‫ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻏﺎز ﺷـﻮد‪ ،‬و ﻳـﺎ ﺣﺘـﻲ ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫اﻣﻜﺎن آﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻮد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻨـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻧـﺮخ ﺑـﺎزده داﺧﻠـﻲ )‪(IRR‬‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧـﺮخ ﺑـﺎزده ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورده‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ درآﻣﺪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس ﺿﺎﺑﻄﺔ زﻣﺎن ﭘﺮداﺧـﺖ‪ ،‬در ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ ﺟـﺎي‬ ‫داد‪:‬‬ ‫‪» .1‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻲ«‪ 2:‬اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻮد دﺳـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي دوﻟﺖ درآﻣﺪزا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛‬ ‫‪» .2‬ﺧﻨﺜﻲ«‪ 3:‬اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺳﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮد دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪» .3‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ«‪ 4:‬اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﻗﺮارﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻮدآور‪ ،‬درآﻣﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1. Timing Of Petroleum Revenues‬‬ ‫‪2. Front-End Loaded‬‬ ‫‪3. Neutral‬‬ ‫‪4. Back-End Loaded‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪171 ‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺘﺨﺎب اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً زﻣـﺎن درآﻣـﺪزاﻳﻲ اﻳـﻦ‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎﺳﺖ؛ اﻳﻨﻜﻪ دوﻟﺖ در ﭼﻪ ﻣﻘﻄﻌﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ درآﻣـﺪ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ از‬ ‫ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً درﻳﺎﻓﺖ زودﺗﺮ درآﻣﺪ را در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗـﺄﺧﻴﺮ‬ ‫در ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺎ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺧﻮاﻫـﺎن ﭘﺮداﺧـﺖ ﭘـﻮل‬ ‫)ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن( در ﻣﻘﻄﻌﻲ از ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻮدآوري ﺗﺜﺒﻴـﺖ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﮔﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻤﻚ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ »ﻧﺮخ ﺗﺨﻔﻴﻒ«‪ 1‬دوﻟﺖ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻓﻘﻴﺮ ﻛﻪ ﺷـﺪﻳﺪاً و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻓـﻮري ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﭘـﻮل اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »ﻧﺮخ ﺗﺨﻔﻴﻒ« ﺑﺎﻻﻳﻲ را ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﺑــﻪ ﺟــﺎي دﺳــﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑــﻪ ‪ 1/20‬دﻻر درآﻣــﺪ در ﺳــﺎل آﺗــﻲ‪ 1/00 ،‬دﻻر از آن را‬ ‫اﻣﺮوز در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻣـﺆﺛﺮي را ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ %20‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﻘﺮاض ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺳﻮد ﻛﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺮخ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻛﻤﺘﺮي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴـﺮد و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺻـﻮرت ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ‪1/05‬‬ ‫دﻻر از درآﻣﺪ در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ 1/00 ،‬دﻻر اﻣﺮوز را ﺗـﺮﺟﻴﺢ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ %5‬ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ %15‬ﺗﺨﻔﻴﻒ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ از اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از درآﻣﺪﻫﺎي آﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺳﻮد در ﺳﺎل آﺗـﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي زﻣﺎنﺑﻨﺪي درآﻣـﺪﻫﺎ‪ ،‬رﻓﺘـﺎر ﻋﻘﻼﻧـﻲ آن ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺮﻓﻪ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﺷﺎن را در ﭘﺎﻳـﺎن‬

‫‪1. Discount Rate‬‬

‫‪  172‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ )ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ( و دوﻟﺖﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ‪ ،‬اﺑﺰارﻫـﺎﻳﻲ را ﺗـﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫اﺑﺘﺪاي ﭘﺮوژه‪ ،‬درآﻣﺪزا ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧـﻲ(‪ .‬اﻳـﻦ رﻓﺘـﺎر ﻣﻨﻄﻘـﻲ را ﮔـﺎه ﻣـﻲﺗـﻮان در‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﻏﺎﻟﺒﺎً رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻳﺎﻟﺖ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ آﻟﺒﺮﺗﺎي‪ 1‬ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﭘﺮداﺧـﺖﻫـﺎي آﻧـﻲ را ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﭘﺎﭘﻮآ‪ 2‬در ﮔﻴﻨﺔ ﻧﻮ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻳﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻄﺎﺑﻖ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ :‬ﻣﺘﻔﺎوت؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﻣﺘﻔﺎوت؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﺳــﻮد ﻣﻘﻄــﻮع‪ :‬ﻗﺎﺑــﻞ ﭘﺮداﺧــﺖ آﻧــﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳــﻞ ﺑــﻪ ﺧﻨﺜــﻲ )ﺑﺴــﺘﻪ ﺑــﻪ ﺣــﺪ ﻣﺠــﺎز‬ ‫ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ(؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻮد‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﻣﺘﻔﺎوت‪.‬‬

‫‪1. Alberta‬‬ ‫‪2. Papua‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪173 ‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪12‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ در ﺗﻘﺴـﻴﻢﺑﻨـﺪي ﺑـﺎﻻ ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪ؛‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ دوﻟﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﭘﺲ از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺗﻤﺎﻣﻲ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺗـﺄﺛﻴﺮي‬ ‫ﻛﻪ از اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻣﺘﻮﺟﻪ دوﻟﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺴـﺘﻤﻲ دارد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﺑﺮاي دوﻟﺖ‬ ‫اﻳــﻦ ﺷــﺮﻛﺖ ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻋﻤﻮﻣـﺎً ﺧﻄــﺮ )رﻳﺴــﻚ( ﻣﻮﻓﻘﻴــﺖ ﻳــﺎ ﺷﻜﺴــﺖ در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬رﻳﺴـﻚ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و رﻳﺴـﻚ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺑﻬـﺎي ﻛـﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ در ﻃﺮاﺣﻲ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑـﺪان‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان از اﻳﻦ ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮي را ﺳﻬﻴﻢ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ آﺗﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوش زﻣﻴﻦ ﻣﺤﻞ وﻗﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘـﻲ ﻣﺸـﺨﺺ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻳﻚ از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﺘﻘﺒﻞ ﻧﺸﻮد‪ .‬دراﻳـﻦﺻـﻮرت‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻳـﺎ ﺷﻜﺴـﺖ‬

‫‪  174‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛـﺪام ﺗـﺄﺛﻴﺮي در ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل اﻣـﺎ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻛﺸﻮري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد از ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮدي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دوﻟﺖ‬ ‫در ﭘﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻳﻚ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻮاﻳﺪ ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻣﻮﻓـﻖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ را ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻃﺮاﺣـﻲ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻴـﺰان رﻳﺴـﻚ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻲ را ﻛﻪ دوﻟﺖ آﻣﺎده اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻬﻴﻢ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑــﺮاي ﻧﻤﻮﻧــﻪ‪ ،‬اﮔــﺮ ﻳــﻚ دوﻟــﺖ ﺑﻬــﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﺔ ﻣﻘﻄــﻮﻋﻲ ﺑــﻪ ﻧــﺮخ ‪ %12/5‬درﻳﺎﻓــﺖ ﻛﻨــﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻳﺴﻚ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺳﻬﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ :‬دوﻟﺖ ﻳﻚﻫﺸﺘﻢ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫را‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺳﻮدآوري ﻳﺎ ﻋﺪم ﺳﻮدآوري ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ از ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺮخ ﺑـﺎزده داﺧﻠـﻲ‪ ،‬دوﻟـﺖ را در ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دﺧﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا دراﻳﻦﺻـﻮرت دوﻟـﺖ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻮدآور ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ را‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠـﺔ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ در ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ را ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﻠﻲ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪاﺧﻠﻪاي‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪن در اﻛﺜﺮ ﻳـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ رﻳﺴـﻚﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮهاي ﻛﻪ دوﻟﺖ در ﻣﺤﺪودة آن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻄﺮﭘـﺬﻳﺮي ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ دﻳﮕـﺮ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬دوﻟﺖ اﮔﺮ در رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﺳﻬﻴﻢ ﺷﻮد )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد(‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﺼـﻮاﺑﻲ‬ ‫ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮي را در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴـﻞ‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﻴﺰ ﺑﻮدن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي دوﻟـﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻗﻴﻤﺖ و رﻳﺴﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ذﻳﻼً ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ :‬ﻓﺎﻗﺪ رﻳﺴﻚ؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸﺎف؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﻓﻘﻂ رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸﺎف؛‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪175 ‬‬

‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬و ﺗﻤـﺎم ﻳـﺎ ﻗﺴـﻤﺘﻲ از رﻳﺴـﻚ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪،‬‬ ‫رﻳﺴﻚ ﻗﻴﻤﺖ و رﻳﺴﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮ(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ :‬ﺑﺪون رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻄﺮات؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر‪ :‬ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮي ﻛﺎﻣﻞ؛‬ ‫‪ ‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‪ :‬ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮي ﻛﺎﻣﻞ‪.‬‬

‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ‪ 1‬و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‬

‫‪2‬‬

‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً درﺻﺪدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑـﻪ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬ﻛﺸـﻒ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺷـﻮد‪ .‬ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺬاﺑﻴﺖ زﻣـﻴﻦﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي و ﺟﺬاﺑﻴﺖ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري را ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑـﻪ‬ ‫دو ﺷــﻴﻮه ارزﻳــﺎﺑﻲ و ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﻧﻤــﻮد‪ :‬ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري اوﻟﻴــﻪ )ﻳــﺎ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري ﻣﺴــﺘﻘﻞ(‪ 3‬و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف وﺟـﻮد‬ ‫ﻧﺪارد و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ از ﻗﺒـﻞ ﺻـﻮرت ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺣـﺎل ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ و ﺣﺎل ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮﺧﻲ از رژﻳﻢﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴـﻪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻠﻎ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ از ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻣﺤﺴـﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺪاﻧـﺪ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي اﺳﺎﺳـﺎً داراي ذﺧـﺎﻳﺮ‬ ‫ﺗﺠﺎري اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ‪ ،‬وي را ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺐ ﺣـﻖ اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ ﭘﺮداﺧـﺖ آن ﻣﺒﻠـﻎ‬ ‫‪1. Initial Investment‬‬ ‫‪2. Re-investment‬‬ ‫‪3. Stand-alone investment‬‬

‫‪  176‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣـﺎﻟﻲ در دﺳـﺘﺮس ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﻠﻎ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺻـﺮف ﻳـﻚ ﺣﻠﻘـﻪ‬ ‫ﭼﺎه اﺿﺎﻓﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸـﺎف را ﺑـﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻧﻔـﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﭘــﻴﺶ از آﻧﻜــﻪ ﺳــﻬﻢ دوﻟــﺖ از درآﻣــﺪﻫﺎ ﺑــﺰرگ و ﭼﺸــﻤﮕﻴﺮ ﺷــﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻃﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺣﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦﺑـﺎر ﻣﻮﺟـﺐ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻮد در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري را ﺑﺎ‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺬاﺑﻴﺖ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ »ﻣﺴﺘﻘﻞ« ﺑﻮدن آن )ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ( ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاريﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺟﻬﺎن در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﻗـﺒﻼً ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮاردي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻠﻲ آن ﺑﺮ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻣﻮﺟـﻮد و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺟﺪﻳﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﺮاﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺟﺪﻳـﺪ را از درآﻣـﺪﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﻣﻴﺪان ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟـﻮد ﻛﺴـﺮ ﻛـﺮده و ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اراﺋﺔ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ داراي ﻣﻘﺎدﻳﺮي درآﻣﺪ ﻧﻔﺘـﻲ در‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ در ﻛﺸـﻮري ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ‪ %35‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺣﻔـﺮ ﻳـﻚ ﭼـﺎه اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ در‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺴﺮ و درواﻗـﻊ‪ ،‬ﻣﻌـﺎف از ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دراﻳﻦﺻﻮرت ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ‪ 6.500.000‬دﻻر از‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺣﻔﺮ ﻳـﻚ ﭼـﺎه ﺟﺪﻳـﺪ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ ‪ 10.000.000‬دﻻري را ﺑﻌـﺪ از ﻛﺴـﺮ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ زﻳـﺎن دوﻟـﺖ در ﻧﺘﻴﺠـﺔ ﻛـﺎﻫﺶ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪177 ‬‬

‫درآﻣﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﮕﻴﺰة ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫ﻣﺠﺪد در اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮر ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻣـﻲآورد و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺗﺠـﺎري ﺧـﻮد در آن‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷـﺮﻛﺘﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺟﺴـﺖوﺟـﻮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﺧﻮاﻫـﺪ داد ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎنﺟـﺎ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺳﻬﻢ دوﻟـﺖ از درآﻣـﺪﻫﺎ را ﻧﻴـﺰ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع از اﻧﮕﻴﺰش ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫»ﺗﺤﺪﻳﺪي« ﺑﻮدن‪ ،‬داراي وﻳﮋﮔﻲ »ادﻏﺎﻣﻲ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻔﻬﻮم »رﻳﻨﮓ ﻓﻨﺴﻴﻨﮓ«‪ ،1‬در ﻓﺼﻞ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺰودن در اﻳﻨﺠﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎزدارﻧـﺪه‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ادﻏـﺎم‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ اﻓـﺰاﻳﺶ اﻧﮕﻴـﺰه‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﺰارﻫــﺎي ﻣــﺎﻟﻲ ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺗــﺄﺛﻴﺮات ﻣﺘﻔــﺎوﺗﻲ ﺑــﻪ ﺷــﺮح زﻳــﺮ ﺑــﺮ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ :‬ﺑﺎزدارﻧﺪة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺎداش ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﺑﺎزدارﻧﺪة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﺤﺪﻳﺪي رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ دارد؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮده و ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬ﻣﺸﻮق ﻗﻮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﻣﻘﻄﻮع‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري اوﻟﻴـﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜـﻲ ﺑـﻮده و ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬ﻣﺸﻮق ﻗﻮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫‪1. Ring Fencing‬‬

‫‪  178‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺪﻳﺪي دارد؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ :‬ﺑﺎزدارﻧﺪة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ ﺑـﻮده و ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن ﺑـﺮ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫ﻣﺠﺪد ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮة ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﻌﺪي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ دارد‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻴــﺎتﻫــﺎي ﺳــﻮدﻣﺤﻮر‪ :‬ﻧﺴــﺒﺖ ﺑ ـﻪ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري اوﻟﻴــﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺜــﻲ ﺑــﻮده و ﺗــﺄﺛﻴﺮ ﺑــﺮ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺗﺤﺪﻳﺪي دارد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ اﻓـﺰون ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻧﻴـﺰ در ﭘـﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺷﻔﺎف و روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﭘﻴﺶرو‪ ،‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻼﺣﻈﺔ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺳﻮدآوري‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬زﻣﺎنﺑﻨﺪي‪ :‬ﺧﻨﺜﻲ؛‬ ‫‪ ‬رﻳﺴﻚ‪ :‬ﺑﺪون رﻳﺴـﻚ اﻛﺘﺸـﺎف )در ﻣـﻮاردي ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ رﻳﺴـﻜﻲ »ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﺷـﺪه«‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻳﺴﻚﻫﺎي دﻳﮕﺮ؛‬ ‫‪ ‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎزدارﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاريﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ دارد‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ﺳـﻬﻢ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﭼﺮاﻛــﻪ ﺳــﻬﻢ ﻣﺸــﺎرﻛﺘﻲ ﺷــﺮﻛﺖ ﻣﻠــﻲ ﻣﻌﻤــﻮﻻً ﺗﻮﺳــﻂ ﻫــﺮ دو ﺷــﺮﻛﺖ ﻣﻠــﻲ و ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺮ زﻣـﺎنﺑﻨـﺪي ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ از‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻨﺜﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1. Carried‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪179 ‬‬

‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺲ از اﻋﻼم ﺗﺠـﺎري ﺑـﻮدن اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ »ﺳﻬﻢ ﻛﺎﻣﻞ‪ /‬ﺑﺮاﺑﺮ«‪ ،‬ﺧﻄﺮ و ﻫﺰﻳﻨﻪاي‬ ‫ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ اﻛﺘﺸـﺎف ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻣﻨﺘﻔـﻲ ﺑـﻮده و ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﻣﺘﻘﺒﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲ ﺑـﺮاي دوﻟـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺟﺬاب اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺷﺮطﺑﻨﺪي ﺑﺪون ﻣﺨﺎﻃﺮه ﺑﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻛﺘﺸﺎف ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫از دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬آنﻗﺪر ﻣﺸﺘﺎق ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺴـﺐ ﻣﻴـﺰان ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ وﺧﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري اوﻟﻴـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ آﻧﭽـﻪ اﻗﺘﺼـﺎدداﻧﺎن »ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬ ‫رﻳﺴﻚ ﭘﺎﻳﺪار«‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰة اﻛﺘﺸﺎف را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدي ﺣﺬف ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻪ ﺻـﺮﻓﻪ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤــﻴﻦ ﻋﻠــﺖ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﻨﻔﻌــﺖ ﺗﻀــﻤﻴﻦ ﺷــﺪه ﺑــﻪ ﺳــﻮد دوﻟــﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣــﻞ ﺑﺎزدارﻧــﺪهاي ﺑــﺮاي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪهاي ﺑﺰرگﺗـﺮ و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگﺗﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﻫﻤـﻪ‪ ،‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫زﻳﺎدي از اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫راﻫﻜﺎرﻫﺎ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﺑﺰارﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻫـﺪاف اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﻣـﺪﻧﻈﺮ‬ ‫دوﻟﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ اﻫـﺪاف ﻣﻌﻄـﻮف‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰ ﭘﻴﺶرو ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗـﺎ ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻧﺤﻮة ﻃﺮاﺣﻲ ﻗﺮارداد را ﺑﺎ اﻫﺪاف آن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Maximum sustainable risk‬‬

‫‪  180‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻛﺘﺸﺎف‬ ‫اﮔﺮ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺧﻮاﻫـﺎن ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺑـﺰار ﻣـﺎﻟﻲ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻳﺮ را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺮدن ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ؛‬ ‫‪ ‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎي ﻛﻢ در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ از ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬ ‫‪ ‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دوﻟﺖ در ﻣﻮارد اﻋﻤﺎل ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺳﻮدﻣﺤﻮر را ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺸـﻲ و ﻗﺎﺑـﻞ ﭘﺮداﺧـﺖ آﺗـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﺟـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺘﻲ ﺧﻮاﻫـﺎن ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻣﻘـﺮون ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺮﻓﻪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺮدن ﻋﻮاﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‪:‬‬ ‫‪ ‬از ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ؛‬ ‫‪ ‬از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﺑﺎ ﻧﺮخﻫـﺎي ﺑـﺎﻻي ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﻓﺮﻋـﻲ ﺑـﺮ ﻧﻔـﺖ ـ ﺳـﻮد‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬از ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺳﻬﻢ دوﻟـﺖ و ﺷـﺮﻛﺖ‪ 1‬در ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬ ‫ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ %100‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺧـﺪﻣﺖ‪ ،‬اﺟـﺮاي ﻣﻘـﺮون ﺑـﻪ ﺻـﺮﻓﺔ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ را ﺗﺸـﻮﻳﻖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺮداﺧـﺖ دﺳـﺘﻤﺰد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ اﻧﮕﻴﺰهي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪1. Uplift‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪181 ‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان ﺟﺎﻧﺒﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻳﺎ ﺣﻮﺿﭽﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺪ‬ ‫ﺑﻠﻮغ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﺮخﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺠﻮز دادن ﺑﻪ ﻧﺮخﻫﺎي اﺳﺘﻬﻼك ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪاي؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺠﻮز دادن ﺑﻪ روش ادﻏﺎم ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬ ‫‪ ‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع ﺑﺎﻻ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آر ـ ﻓﺎﻛﺘﻮر و ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﮔﺎزي‬ ‫ﺷــﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼــﺎدي ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي اﻛﺘﺸــﺎف و ﺗﻮﺳــﻌﺔ ﮔــﺎزي‪ ،‬ﻣﻌﻤــﻮﻻً در ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ ﺑــﺎ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ از ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﮔﺎزي ﻧﻮﻋﺎً ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬‬ ‫و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺣﺎﺻﻞ از آن‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ رﻓﺘـﺎر ﻣﺸـﺎﺑﻬﻲ‬ ‫در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ دو ﻧﻮع ذﺧﺎﻳﺮ )ﻧﻔﺘﻲ و ﮔﺎزي( اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﮔـﺎزي را ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮاي ﮔﺎز؛‬ ‫‪ ‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺮخﻫﺎي اﺳـﺘﻬﻼك ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮاي ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ درآﻣـﺪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮔﺎزي و دﻳﮕﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات؛‬ ‫‪ ‬ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻦ ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﮔﺎز ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬و ﺳـﻬﻢ ﻛﻤﺘـﺮي از ﮔـﺎز ـ ﺳـﻮد ﺑـﺮاي‬ ‫دوﻟﺖ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻮدن ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎزي از ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻮدن ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎزي از ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دوﻟﺖ‪.‬‬

‫‪  182‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻨـﺎن رﻓﺘـﺎر ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺗﻌﺠﺐآور ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ در رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻨﻈﻮر و ﻣﻘﺮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﭼﻨـﺎن ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در راﺳﺘﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻫـﺪاف دوﻟـﺖ ﺳـﺎزﮔﺎر و‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺎ‪ ،‬رژﻳﻢﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻃﺮاﺣﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﺮ آن ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎر و ﻣﺘﻨـﺎﻗﺾ ﺑـﺎ‬ ‫اﻫﺪاف ﻣﺪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪوﻳﮋه از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻛﻤﺘﺮ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻓﺮوش ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑـﺮاي اﻓـﺰاﻳﺶ ﻧـﺮخ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻓﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ اﻧﮕﻴـﺰة ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺪﻳﺪاً اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ در دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را دﭼﺎر واﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ و اﻧﺤـﺮاف ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻳـﻚ ﭘـﺮوژة ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗﺤـﺖ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﻮدآورﺗﺮ از زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﻛﻤﺘﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ اﻧﮕﻴـﺰة‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ آﻧﭽﻨﺎن اﻧﺪك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻬـﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس آن‪ ،‬درﺻـﺪي ﻣﺸـﺨﺺ از‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟـﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا دراﻳـﻦﺻـﻮرت‪ ،‬ﻫﻤـﺔ آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ ﻣﻮردﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ‪،‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪183 ‬‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ در ﻧﻘﻄﺔ ﺗﺤﻮﻳـﻞ‪ 1‬ﻣﺮﺑـﻮط ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ دوﻟـﺖ ﺳـﻬﻢ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻧﻘﺪي‪ 2‬در ﻧﻘﻄﺔ ﻣﺬﻛﻮر درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ درآﻣـﺪ ﻧﻘـﺪي ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺳﻬﻤﻲ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﺗﺮي از ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬دوﻟـﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﺣﺴـﺎس ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺨﺎرج‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪،‬‬ ‫ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻻﻳﺔ دﻳﮕﺮي از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺑﻪ ﭘﺮوژه اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﻜﺎر‪ ،‬اﻛﻨﻮن در ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ و ﻣﺨـﺎرج‪ ،‬ﺣﺴـﺎﺑﺪاري و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﻲ‬ ‫دﺧﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻘـﻮل ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻓﻨـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اداره ﻛﺮدن ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﺎده‬ ‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز »ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف«‬

‫‪3‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺮ ذﺧﺎﻳﺮ‬ ‫»ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف« ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮي در ﻗﺮاردادﻫـﺎ و‬ ‫رژﻳﻢﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻔــﺖ و ﮔــﺎز »ﻣﺘﻌــﺎرف«‪ ،‬در ذﺧــﺎﻳﺮ ﺳــﻨﮓﻫــﺎي ﻣﻨﻔــﺬدار )ﻣﺨﻠﺨــﻞ( زﻳﺮزﻣﻴﻨــﻲ ﻳﺎﻓــﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳـﺎزﻧﺪﻫﺎي ﺳـﻨﮕﻲ اﻃـﺮاف ﺧـﻮد »ﺑـﻪ دام اﻓﺘـﺎده«‪ 4‬اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪1. Delivery point‬‬ ‫‪2. In Kind‬‬ ‫‪3. Non-conventional‬‬ ‫‪4. Trapped‬‬

‫‪  184‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻮازات ﻛﺎﻫﺶ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﺣﺎل ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎ و ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﺟﺪﻳـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻛﻤﺘـﺮ و‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻣﺘﻌـﺎرف‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺗـﺄﺛﻴﺮات زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪.‬‬ ‫از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﺑـﺮاي ﺟـﺬاب ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺖ رژﻳﻢﻫﺎي ﺗﺼﺪي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ را ﺑـﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﺔ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺎﻟﺖ آﻟﺒﺮﺗﺎي ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﭘﻨﺞ‬ ‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري در ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻣﺘﻌـﺎرف‪ ،‬ﺷـﻦﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ذﺧﺎﻳﺮ ﺧﻮد در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬ﮔﺮاﻳﺶ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻤﺖ ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪185 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﺷـﺪ‪ ،‬ﻃﻴـﻒ ﮔﺴـﺘﺮدهاي از اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮق ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﺎﻣﺤﺪودي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻫﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛـﻪ در ﻫـﺮ ﭘـﺮوژة ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻨﺤﺼـﺮﺑﻪﻓـﺮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و وﺿﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ(‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻟﻲ وﻳﮋة ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻬﻢ در ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ‪ ،‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﻘﻄﻮع و ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﻒ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ ﭘﺮداﺧـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ )ﭘـﺎداش‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﻘﻄﻮع(؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﻧـﻮع ﻳـﺎ ﻗﻴﻤـﺖ ﺗﻮﻟﻴـﺪات ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )ﺑﻬـﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮ(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺒــﺎﻟﻐﻲ ﻛــﻪ ﺑﺮاﺳــﺎس ﺳــﻮدآوري ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎ ﭘﺮداﺧــﺖ ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ )ﻧﻔــﺖ ـ ﺳــﻮد و‬ ‫ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻣﻘﻄﻮع(؛‬

‫‪  186‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ ‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺳﻮدآوري ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ و دﻳﮕﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻮدﻣﺤﻮر(؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻮدآوري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫)ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ(‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ دوﻟﺖ را در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‬ ‫)ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ(‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭼﺎﻟﺶ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑـﺮاي دوﻟـﺖ و ﮔﺰﻳﻨـﺔ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺔ اﻟﻒ‪:‬‬

‫‪ %5 .1‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ؛‬ ‫‪ %30 .2‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬ ‫‪ .3‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ‪ %40‬ﺳﻬﻢ ﺑﺮاي دوﻟﺖ؛‬ ‫‪ .4‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪%15‬؛‬ ‫‪ .5‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻧﺮخ ‪%5‬؛‬ ‫‪ .6‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﺳﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺮخ ‪%5‬؛‬ ‫‪ .7‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﺳﻮد درآﻣﺪي ﺑﻪ ﻧﺮخ ‪%5‬؛‬ ‫‪ .8‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺔ ب‪:‬‬

‫‪ %35 .1‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬ ‫‪ .2‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ‪ %60‬ﺳﻬﻢ ﺑﺮاي دوﻟﺖ؛‬ ‫‪ .3‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺔ پ‪:‬‬

‫‪ %51 .1‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ؛‬ ‫‪ %25 .2‬ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖ؛‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪187 ‬‬

‫‪ .3‬ﭘﺎداش اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 60‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺣﺪس زده ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب واﺣﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل درﺳـﺘﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﮔﺰﻳﻨﺔ اﻟﻒ‪ 8 ،‬راه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻤﻜﻦ دوﻟﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ و ﺳﻬﻢﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﻻ در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻪ در ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ب و پ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭼـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺟﺬابﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮد؟ ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم اﻛﺘﺸـﺎف و درﺻـﻮرﺗﻲﻛـﻪ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﻧﺮخﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮوژه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎﻳﻞ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺷﺪن ﮔﺮدش اﻃﻼﻋﺎت در ﺧﺼـﻮص ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﻮد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬و ﺗﻘﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑـﻪ ﻳـﻚ رﻗـﻢ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ ﻫـﺪﻓﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي »ﺳـﻬﻢ‬ ‫دوﻟﺖ«‪ ،1‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درﺻﺪ ﻣﺸﺨﺼـﻲ‬ ‫از درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ )درآﻣﺪﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﭘـﺮوژه ﻣﻨﻬـﺎي ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي آن( ﻛـﻪ دوﻟـﺖ در ﻃـﻮل‬ ‫ﭘﺮوژه از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺟﺪاوﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴـﺔ‬ ‫ﺳﻬﻢﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﻛﺸﻮر در ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﻧﻤـﻮد‪ .‬در ﻧﻘﺸـﻪاي ﻛـﻪ‬ ‫‪ Petroleum Economist‬در ﺳﺎل ‪ 2012‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﺑﺮاﺳـﺎس ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ‬ ‫رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ؛ از اﻳﺮﻟﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻬﻤﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ %40‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و ﻋـﺮاق‪ ،‬ﺑـﺎ ﺳـﻬﻤﻲ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ .%90‬آﻳﺎ ﭼﻨـﻴﻦ اﻣـﺮي ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳﺮﻟﻨـﺪ در ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫‪1. Government take‬‬

‫‪  188‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪاي را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ و ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داد‪ :‬اﻛﺘﺸـﺎﻓﺎت‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﺮﻟﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران اﻧﺪﻛﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﺸـﺘﺎﻗﻨﺪ ﻛـﻪ ﻓﺮﺻـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎم رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣـﻲﺷـﻮد‪ :‬ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫زﻣــﻴﻦﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ ﺧــﻮﺑﻲ در اﺧﺘﻴــﺎر دارد‪ ،‬ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﺗﻌﻬــﺪات دﺷــﻮارﺗﺮي را از ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ آﺳﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ در ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر اﻧـﺪﻛﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺸـﻲ ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴﺰان ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫دوم آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺨﻤﻴﻨـﻲ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﻧـﺪارد‪ .‬ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﻌﻤـﻮل‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي از ذﺧﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌﻲ در ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻗـﺮاردادي‬ ‫آﻏﺎز ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺠﻢ واﻗﻌﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻴﺶ از ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺬﻛﻮر و اﻧﮕﻴﺰة ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﺮاي ﺣﻔـﺎري‬ ‫در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫـﺪف و ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻳـﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻮءﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛـﺎﻫﺶ ﭘـﻴﺶ‬ ‫از ﻣﻮﻋﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪189 ‬‬

‫ﺳﻮم و ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﻤﻪ آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ‪ ،‬درﺻﺪي ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ از ﺳﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺪت ﭘﺮوژه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ 20‬ﺳـﺎل ﻳـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از دوﻟﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل زﻣﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻮل ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻣﻠﺤﻮظ در رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪة ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻌﻴﺎري ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬ ‫»ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣﺆﺛﺮ«‪ (ERR) 1‬ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﺔ آن‪ ،‬ﺗـﻼش ﻣـﻲﺷـﻮد ﺳـﻮد درﻳـﺎﻓﺘﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻃﻲ ﻫﺮ دورة اﺣﺘﺴﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺔ ﻣـﺆﺛﺮ در‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺮوژه‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از آﻣﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫دوره‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻠﻪ را ﺻﺮف ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺧﻮد در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻬﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺻﻔﺮ اﺳﺖ؟ ﺑﻠﻪ و ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻮل ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﺑـﺎزي ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺻﻔﺮ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان‬ ‫از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻣــﺎ ﻣﻬــﻢ اﺳــﺖ درﻳــﺎﺑﻴﻢ ﻛــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣــﺆﺛﺮ دﻳﮕــﺮي ﺑــﻪ ﺟــﺎي »ﺳــﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜــﺎر«‪ 2‬رﻓﺘــﺎر‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺗﻨﻈﻴﻢ و راﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ‪ ،‬ﻧـﺮخ ﺑـﺎزده داﺧﻠـﻲ‬ ‫اﺳﺖ )‪ .(IRR‬ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻣﻴﺰان ﺳﻮدآوري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ ﭘﺮوژه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻼﻗـﺔ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در آن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر )در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ( و ﻧـﺮخ ﺑـﺎزده‬ ‫داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Effective Royalty Rate‬‬ ‫‪2. Contractor take‬‬

‫‪  190‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻧﺮخ ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻛﺴﺮ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ 1 ،‬دﻻر ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﻬﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ‪ 100‬دﻻر در ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ ،2012-2010‬ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪ ‪ %1‬ﻋﻮاﻳﺪ ﭘﺮوژه ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ اﻣـﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در اﻳﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑـﺎزده داﺧﻠـﻲ‬ ‫ﺑﻴﻦ ‪ %10‬ﺗﺎ ‪ %20‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬ ‫از ﻧﻔﺖ را ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان و ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه دوﻟﺖﻫﺎ از اﺑﺰارﻫﺎي اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي در رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از درآﻣﺪﻫﺎ را ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ‬ ‫و ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﻲ‪ ،‬در اﺻﻞ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﺮ دو ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﻔﺮ ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دوﻟـﺖﻫـﺎ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺷﺮاﻳﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﻔﺮ‪ 1‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻣﺴـﺌﻠﺔ‬ ‫زﻣﺎنﺑﻨﺪي‪ .‬اﻳﻦ زﻣﺎنﺑﻨﺪي رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘـﺪار از‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از درآﻣﺪﻫﺎ را در ﭼﻪ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ از ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻛﺸﻮري ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎزي در ﺑﺴـﻴﺎري ﻣـﻮارد‪ ،‬ﻋﻤﻠـﻲ‪ ،‬ﻓـﻮري و ﺿـﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟـﺖ‪ ،‬ﮔـﺎه ﻧﻴـﺎز دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﭘـﻮل را دوﭼﻨـﺪان‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﮕﺮان ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺧـﻮد در ﺳـﺎلﻫـﺎي ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﭘﺮوژه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﺔ زﻣﺎنﺑﻨﺪي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ و ﺑﻌﻀـﺎً‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﻔﺮِ دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر از رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﻔﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ و دوﻟـﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن‪ ،‬ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻛـﻢ ﻛـﺮدن‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺳﻮد ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻳﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪191 ‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎن‬ ‫و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬دوﻟﺖﻫـﺎ در آﻏـﺎز ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﻴـﺖ در ﺧﺼـﻮص ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآورﻧـﺪ و ﺳـﻬﻢ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬در ﻃـﻮل زﻣـﺎن‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨﺤﻨـﻲ ﻳـﺎدﮔﻴﺮي و ﻛﺴـﺐ ﺗﺠﺮﺑـﺔ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ در ﺣﺎل ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻏﻨﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق‬ ‫ﻇﺮف ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﻬﻢ ﺧـﻮد را از درآﻣـﺪﻫﺎ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ در ﻣـﺬاﻛﺮات‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﻣﺬﻛﻮر اﺛﺒﺎت ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر )ﻫﻤﭽـﻮن ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ( ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي را ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﺔ ﮔﺮوﻫﻲ از دوﻟﺖﻫـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ آورد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔـﺮوه از دوﻟـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬داراي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬و ﻳﺎ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑـﻪ ﭘـﻮل و ﻛﺴـﺐ ﻣﻨﻔﻌـﺖ ﺧـﺘﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ارﻗﺎم و ﭘﻮل اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪ و ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺬاﻛﺮات را ﻧﻴﺰ ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦوﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻳﻢ و در ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺶرو ﻧﻴﺰ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻛﻮﺗﻪﻓﻜﺮاﻧﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ زﻳﺎدي در ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮ ﺳﺮ اﻛﺘﺸﺎف و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺧـﻮد‬ ‫دارد‪.‬‬

‫‪  192‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪193 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻞ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻗﺒﺎل ﺳﻬﻢ ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻞ را داﻧﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﺮ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻧـﻮع‪ ،‬ﻣﻘـﺪار و ارزش ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي ﻛـﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﻓﺮوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﺒﻠـﻎ و‬ ‫درآﻣﺪ ﻛﻞ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻞ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ زﻳﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻛـﺎﻣﻼً ﭘﻴﭽﻴـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎً از اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻧﺪ؛‬ ‫‪ .2‬در ﻣﻴﺎﻧﺔ راه ﺑﻴﻦ ﺳﺮﭼﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧـﺔ ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗـﺎت ﺑﺴـﻴﺎري ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ رخ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳـﻮراخ ﻛـﺮدن و ﺷـﻴﺮ‬ ‫زدن ﺑﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﻮدن ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫درﻳﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬ ‫‪ .3‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﮔﺎه در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮ و دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ را ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻮدار ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻋﻴﺐ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد و ﻧﺤﻮة ﻣﺤﺎﺳـﺒﺔ ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ را از درآﻣـﺪ ﻛـﻞ‪،‬‬

‫‪  194‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه و اﻧﺤﺮاف ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ دو ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔـﺖ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در دو دﺳﺘﻪ ﺟﺎي داد‪ :‬اﺻﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ آزاد‪ 1‬و ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ؛‬

‫‪2‬‬

‫‪ .4‬دوﻟﺖﻫﺎ اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ ﺑﺨﺸـﻲ از ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑـﺮاي ﻣﺼـﺎرف داﺧﻠـﻲ ﺧـﻮد ﻧﻴـﺎز دارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺮوش ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺠﻢ ﻧﻔـﺖ در ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﻴﻤـﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻌـﺎرض‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ‪ 3‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و‬ ‫‪ .5‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﺑـﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﺎزي‪.‬‬ ‫ذﻳﻼً ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫درﺟﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﺎ درﺟﺔ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارزش ﺗﺠﺎري آن را در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ‬ ‫از ‪ %50‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ارزش ﻧﻔﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔـﺬاراﻧـﺪ اﻣـﺎ دو‬ ‫ﻣﻌﻴﺎر اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻮدن و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮدن‪.‬‬ ‫ﺑﺎارزشﺗﺮﻳﻦ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ 4‬و ﺳﺒﻚ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﻫﻤﭽـﻮن ﻟﻴﺒـﻲ‬ ‫داراي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬درﺟﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺳـﻨﮕﻴﻦ‪ 2‬و‬ ‫ﺗﺮش‪ 3‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺮان و وﻧﺰوﺋﻼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Arm's Length‬‬

‫اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪة ﻳﻚ ﻛﺎﻻ‪ ،‬از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑـﻮده و اﻧﺠـﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪه درﺑﺮﻧﺪارد و ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در اﻧﺠﺎم آن اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻓﺸﺎري از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2. Formula pricing‬‬

‫در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﺪﺑﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آن‪ ،‬ﺧﺮﻳـﺪار و ﻓﺮوﺷـﻨﺪه ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺛﻤـﻦ‬ ‫ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ در آﻳﻨﺪه ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪3. Domestic market obligation‬‬ ‫‪4. Sweet‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪195 ‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ ،‬دﻳﺰل و ﮔﺎز ﺑﻮﺗﺎن‪ ،‬اﺑﺘﺪاﺋﺎً ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣـﻮاد ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﺳﻮدآور‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬از ارزش ﺗﺠـﺎري ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺳﺎدهاي دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻛﻤﺘـﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻳﺎ ﺗﺮش ﺑﻮدن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻔﺖﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺣﺎوي ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻛﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر در ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺗﺮش‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﺮش ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺎز ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﺶ‪ ،‬از ارزش ﺗﺠـﺎري‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼﮕـﺎﻟﻲ و ﻏﻠﻈـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑﺮﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻴﺎري ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﻧﻔﺘـﻲ اﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ 4‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ درﺟـﺔ‬ ‫ا‪‬يﭘﻲآي )‪ ،(API‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ درﺟـﺔ ‪ API‬ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﮕـﺎﻟﻲ و ﻏﻠﻈـﺖ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺳﺒﻚﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺳﺒﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎارزش ﺗﺠﺎري ﺑـﺎﻻﺗﺮي در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻧﻔـﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔـﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬در اﺻـﻄﻼح ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ راﻧﺪﻣﺎن ﺗﻘﻄﻴﺮي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ دارد‪ .‬ﻧﻴﻤـﻲ از ﻧﻔـﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑـﻪ ﻗﻴـﺮ ﻣﺒـﺪل‬ ‫‪1. Light‬‬ ‫‪2. Heavy‬‬ ‫‪3. Sour‬‬ ‫‪4. American Petroleum Institute‬‬

‫‪  196‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آﺳﻔﺎﻟﺖ ﺟﺎدهﻫﺎ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و از ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪة آن ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﺑﻨـﺰﻳﻦ و‬ ‫ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺿـﺎ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه از‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﺰل و ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل زﻳﺮ را از ﻛﺸﻮر ﻏﻨﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺎﻧﻮ‬

‫‪ .7-11‬و( ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﻮاع ﻧﻔﺖ ﺧـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ از ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧـﻮاع از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﺷـﺪه و ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﻓﺮوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤـﺖ‬ ‫ﺑﺎزاري ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﺻـﺎدر ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺠﺰا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺳﻄﻮح ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻘﻄﺔ ﻓـﺮوش‬ ‫ﻣﺠﺰا ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠـﻮط ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ‪) GNPC‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻨﺎ( ﺑﺮ ﻳﻚ روش ﻋﺎدﻻﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ارزﻳـﺎﺑﻲ ارزش‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ درﺟﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪ ﻓﻮق از ﻗﺮارداد ﻛﺸﻮر ﻏﻨﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺣﺘـﻲ در ﻳـﻚ ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫واﮔﺬارﺷﺪة واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳـﻚ ﭼـﺎه ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺣـﺎوي ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬از ﭼﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﺎ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﭘـﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮﻳﻚ از درﺟﺎت ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻘﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ ﻛـﻪ زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺪاﺳﺎزي اﻳﻦ درﺟﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻗﻴﻤـﺖ ﺑـﺮاي ﻫﺮﻳـﻚ اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺒﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﻳﻦ درﺟﺎت ﻣﺘﻔﺎوت از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫و ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪197 ‬‬

‫رﺧﺪادﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﭼﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ‬ ‫ﮔﺎه ﺣﺘﻲ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺤﺖ ﺑﻨﺪ »اﻧﺪازهﮔﻴﺮي«‪ 1‬ﻳﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻧﻔﺖ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪ .1-11‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻫﺪاف ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺮارداد ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻧﻈﺮ ﺣﺠـﻢ و‬ ‫ﻣﻘﺪار‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ اﻧﺠـﺎم اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي و آزﻣـﺎﻳﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎزرﺳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻴﺎن ﺳﺮﭼﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﺔ ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺻﺪﻫﺎ و ﮔﺎه ﻫﺰاران ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺷﺮﻛﺖ ﮔﺰارش دﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﺑﺸـﻜﻪ ﻧﻔـﺖ از ﻳـﻚ ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 950.000‬ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎزار‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ!‬ ‫ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ ﻓﻮق از ﻗﺮارداد ﻛﺸﻮر ﻏﻨﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﻫـﺮ زﻣـﺎن و ﺑـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﺔ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺑﺎزرﺳﻲ )ﺑﺎزرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪازهﮔﻴﺮي( دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﺷﺪه در اﺑﺘﺪاي ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟـﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ درﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺠـﻢ و ﻣﻴـﺰان اﻋـﻼم ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻨﻄﺒـﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه از دوﻟﺖ ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳـﻦ »ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض«‪ 2‬ﺑﻪ وﺿﻮح در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺮوﺷـﻨﺪة دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻔﺖ )ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﻗﻴﻤﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ( اﻣﺮوزه اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫ﺣﺠﻢ ﻛﻞ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ %0/15‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺠـﻢ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﺷﺪه ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت در درﺟـﻪﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم و ﻛﻴﻔﻴـﺖ آن‬

‫‪1. Metering‬‬ ‫‪2. Acceptabe tolerances‬‬

‫‪  198‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺠﺎزي‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از درﺟﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑـﺎ ﭼﮕـﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺎﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬ ‫دﻗﺖ ﻣﻄﻠﻖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ :‬ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ و اﺻﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ آزاد‬ ‫ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ ﺑﺴــﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴــﺪ‪ ،‬ﻣﺴــﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓــﺮوش ﻧﻔــﺖ در‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻛﺜـﺮ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬از ﺳﺮﭼﺎه اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﭘﻤـﭗ‬ ‫ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻮد ﻗﺎدرﻧﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را ﺑﺮاي ﻓﺮوش در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي‬ ‫ﭘﻤﭗ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﻓـﺮوش ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﻧﻴـﺰ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑﻬﺘـﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ‬ ‫را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﺔ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻲ در ﻓﺮوش ﻧﻔـﺖ ﺧـﻮد‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ ﻛﺸـﻮر ﻟﻴﺒـﻲ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ ﻟﻴﺒﻲ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را‪ ،‬ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﻌﻴـﺎري ﻛـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ ﻟﻴﺒﻲ از ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻧﺲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻟﻴﺒﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﻟﻴﺒﻲ ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﻪ ﻓـﺮوش‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪199 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻟﻴﺒﻲ‬

‫‪ .1-3-12‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﺔ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار ﻛﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ آن را از ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪاي را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻧـﺪوﻧﺰي‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺟﺎاﻓﺘﺎدة ﻧﻔﺖ اﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ )ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ اﻧـﺪوﻧﺰي(‬ ‫ادارهاي را ﺑﻪ ﻓﺮوش و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻧﻔﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳـﺖ‪ .‬از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1998‬ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﻮﻛﺎل ﮔﺎﻧﺎل‪ 1‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺳـﻬﻢ ﺷـﺮﻛﺖ ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨـﺎ از ﻧﻔـﺖ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪،‬‬ ‫درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي در ﺑﺎزار ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ اﻧﻮﻛـﺎل ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ اﺟﺎزة ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﺑﺪﻫﺪ ﻳـﺎ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻧﻔـﺖ ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨـﺎ را ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺨﺮد‪.‬‬ ‫در ﻛﺸــﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﺗــﺎزﮔﻲ ﺷــﺮوع ﺑــﻪ ﺗﻮﻟﻴ ـﺪ ﻧﻔــﺖ ﻧﻤــﻮدهاﻧــﺪ‪ ،‬ﻓــﺮوش ﻧﻔــﺖ ﻧﻴــﺰ‬ ‫ﻋﻠﻲاﻻﺻﻮل ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ ﮔﺎه ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨـﺪي از‬ ‫ﻗﺮارداد را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﺤـﻮه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺳﺎل ‪ 2011‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﭼﻴﻦ )‪(CNPC‬‬

‫‪ .1-11‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه و ذﺧﻴﺮهﺷﺪه از ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﺔ‬ ‫ﻗﺮاردادي در ﻫﺮ ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬ ‫)‪P = U + ( B-U) × (1+ 0.15139 × Ap-b - 0.1434 × Sp-b -T - D‬‬

‫ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺔ آن را ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ‪ .‬در زﻳﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻫـﺮ ﺣـﺮف ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪1. Unocal Ganal‬‬

‫‪  200‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫‪ =P ‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه از ﻳﻚ ﻣﻴﺪان؛‬ ‫‪ =B ‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻧﺖ )ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪي از درﻳﺎي ﺷﻤﺎل(؛‬ ‫‪ =U ‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ اوراﻟﺲ )ﻧﻔﺖ ﺧﺎم روﺳﻴﻪ(؛‬ ‫‪ =Ap-b ‬ﺑﻪ درﺟﻪي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ارﺟﺎع دارد ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ‪ API‬اﻧﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫‪ S,T,D ‬ﺑﺮاي درك اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﭼﻨﺪان اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺗﻮاﻓـﻖ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮاﻧﺶ ‪ API‬و در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺑﺮﻧـﺖ و‬ ‫اوراﻟﺲ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛـﻪ درﺟـﺔ ‪ API‬ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن از‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻧﺖ و اوراﻟﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ آن ﻧﻴﺰ ﮔﺮانﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻧـﺖ و اوراﻟـﺲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان »ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﺎم«‪ 1‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻫﺰاران درﺟﺔ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬اوراﻟﺲ و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻫﻴﭻﮔـﺎه‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ 7/12» :‬دﻻر ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ« ﻳﺎ »‪ 3/42‬دﻻر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اوراﻟﺲ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻔﺮوض ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔـﺖ ﺑﺮﻋﻬـﺪة ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر اﺳـﺖ و ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼً‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜــﺎر ﻧﻴــﺰ ﻳــﻚ ﻗﻴﻤــﺖ و ارزش ﻣﺒﻨــﺎ را ﺑــﺮاي دوﻟــﺖ ﺗﻀــﻤﻴﻦ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪ .‬دهﻫــﺎ ﺷــﺮﻛﺖ‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري و اﻗﺘﺼﺎددان ﻧﻔﺘﻲ در ﺟﻬﺎن ﻗﺎدرﻧﺪ ﻓﺮﻣـﻮل ﻓـﻮق را درك ﻛﻨﻨـﺪ و ﻣﻴـﺰان درآﻣـﺪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻘﺎﻃﻊ ﭘﺮوژه را ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻃﻼع دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺎﺑﻄﺔ »ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ آزاد« روش دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﺔ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﻗﻴﻤـﺖﮔـﺬاري ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻓﺮﻋﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را از ﺷﺮﻛﺖ اﺻﻠﻲ و ﻣـﺎدر ﺧـﻮد ﻣـﻲﺧـﺮد ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ آن ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺼـﻨﻮﻋﻲ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ‬

‫‪1. Benchmark crudes‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪201 ‬‬

‫ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد از اﻳﻦ روﻳﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻬـﻢ و‬ ‫ﺑﺎارزﺷﺸﺎن در ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﺛﺒـﺖ رﺳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ درﺟـﻪﺑﻨـﺪي‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ آزاد« در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑـﻪ ﺿـﺎﺑﻄﺔ ﻣﻌﺎﻣﻠـﺔ آزاد‪ ،‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ از‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ اﻃﻼع ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﺎم ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد‪ .‬دراﻳﻦﺻﻮرت ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل ﻃﺮف ﺳﻮم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ زﻳـﺮا ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﻗﻴﻤـﺖ ﺑـﺎزاري‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 13‬ـ ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ‬

‫‪  202‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﺠـﺎز اﺳـﺖ ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺗﻌﻬﺪ ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺑـﺎزار‬ ‫داﺧﻠﻲ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .1-12‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ اوﻟﻮﻳﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫـﺪ‬ ‫ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻓﺮوش ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﻃﺒـﻖ ﻗﺎﻋـﺪة ﻣﻌﺎﻣﻠـﺔ آزاد ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪي ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮوش در ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ را ﻣﺤـﺪود‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺧﺎم ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬درآﻣـﺪﻫﺎي ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺎز اﻗﺘﺼﺎد داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺣﺠـﻢ ﻛـﺎﻓﻲ از آن را در اﺧﺘﻴـﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ در آﻳﻨﺪه در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑـﺎ ﻗﻴﻤـﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺪي در ﻗـﺮارداد ﺑـﺮاي ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﻗﻴﻤـﺖﮔـﺬاري ﺑﺮاﺳـﺎس اﺻـﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠـﺔ آزاد‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺑـﺎزار داﺧﻠـﻲ در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز اﻧـﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻧـﺰد‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﻧﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﺗﻌﻬـﺪ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ‪ 5‬ﺳﺎل از ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻳﻚﭼﻬﺎرم ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي‬ ‫را ﺑﻪ ﻳﻚﭼﻬﺎرم ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎزار ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Domestic Market Obligation‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ‪203 ‬‬

‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻏﻠﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﺣـﺪود ﺑﻴﺴـﺖ ﺳـﺎل ﭘـﻴﺶ‪ ،‬ﮔـﺎز ﻫـﻴﭻ‬ ‫ارزش ﺗﺠﺎري ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي ﻣﻴـﺎن ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬در ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺠﻢ ﺑﺰرﮔﻲ از ﮔﺎز را ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻗﺎﺑـﻞ اﺷـﺘﻌﺎل ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬ ‫ﻛﺮد؟ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﮔﺎز ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮارﺗﺮ از اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﻣﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ذﺧﻴﺮه ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎز را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ و ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺠﻬﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﻣﻴﻌـﺎن ﮔـﺎز ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزش ﺗﺠﺎري ﮔﺎز دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ‪ 1‬ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﮔﺎز ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻃﺮﻳﻖ ﻓ‪‬ﻠ‪‬ﺮ ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ 2‬و ﻳﺎ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر در‬ ‫ﭼﺎهﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف اﺳﺘﺨﺮاج راﺣﺖﺗﺮ و آﺳﺎنﺗﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻣﻜﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺣﺠـﻢ ﮔـﺎز ﻣﻮﺟـﻮد‬ ‫در ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﺑﭙﺮدازد و در ﺧﺼﻮص ﻧﺤﻮة اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻛﺸـﻒ ﮔـﺎز‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ را ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻨﺪ و ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨـﺪازد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﮔﺎه ﻣﻔﺎدي را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ در ﺧﺼـﻮص ﺳـﻮزاﻧﺪن ﮔـﺎز ﺑـﺎ ﻓﻠـﺮ و ﺗـﺄﺛﻴﺮات‬ ‫ﺑﺎﻟﻘﻮة آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و اﻳﻤﻨﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﻴﻤـﺖ ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻣﺤﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ واﺣﺪي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪1. Associated‬‬ ‫‪2. Flared‬‬

‫‪  204‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪205 ‬‬

‫‪  206‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪207 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻣﺠﻤﻮع ﺑـﺰرگﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﻧـﺮژي ﺟﻬـﺎن‬ ‫ﻣﺪرن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦوﺟﻮد‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در وﺿـﻌﻴﺖ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺧـﻮد ﺗﻨﻬـﺎ در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺳـﺎلﻫـﺎي ﻧﺨﺴـﺖ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿـﺎ در‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺗﻮان ﻋﺮﺿﺔ داﺧﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗـﺮ رﻓـﺖ‪ .‬درﺣـﺎﻟﻲﻛـﻪ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑـﻮد‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎي درﺣـﺎلﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را در اﺧﺘﻴـﺎر داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﻪ داراي ﺑﺎزارﻫﺎﻳﻲ ﺟﻬﺖ ﺟﺬب ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤـﺪه ﺑﺮاﺳـﺎس ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻋﺮﺿـﻪ و‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم را ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪ ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮاوري و ﻓﺮوش ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﻧﻬـﺎﻳﻲ در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آﻧﻜـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮ ﺷﺮوط و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣـﺎﻟﻲ ﻗـﺮار داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ و ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ‪.‬‬

‫‪  208‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻫﺪاف‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺑﺨﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ رﻓـﺎه و ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از ﻛﺸـﻮرﻫﺎي درﺣـﺎلﺗﻮﺳـﻌﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪة ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻴﻠـﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺻـﺮف ﻛﺴـﺐ درآﻣـﺪ‪ ،‬در ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﺔ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳــﺪه از دﻳﺒﺎﭼ ـﺔ ﻗــﺮارداد ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﺳــﺎل ‪ 2012‬ﺣﻜﻮﻣــﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘــﺎر‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق‬

‫»اﻟﻒ( دوﻟﺖ ﻣﺼﻤﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﺔ داراﻳﻲﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن را‬ ‫ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻋـﺮاق ﺑـﻪ ارﻣﻐـﺎن‬ ‫آورد و ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن و ﻋـﺮاق‪ ،‬و رﻓـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻋﺮاق ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻗﺮاردادي ﺑﺎزﺗﺎبدﻫﻨﺪة اﻳﻦ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ اﺷﺘﻐﺎل و ﻛﺴﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ و اﻳﺠـﺎد ﻓﻀـﺎي رﻗـﺎﺑﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗـﺪاﺑﻴﺮ را ﻛـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان »ﻣﺤﺘـﻮا‪ /‬ﺳـﻬﻢ داﺧﻠـﻲ«‪ 1‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت آﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1. Local Content‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪209 ‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 14‬ـ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺛﺮﭘﺬﻳﺮي ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺗﺤﺮﻛﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﻓﺰاﻳﻨـﺪهاي را ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ در ارﺗﻘـﺎي ﺗﻮﺳـﻌﺔ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻣﻠـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻛﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اراﺋﺔ دﺳﺘﻪاي از اﺻـﻮل‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ را در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺎرآﻣﺪ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﺳـﺘﺨﺮاﺟﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﺔ ﻛﺸﻮر ﻳﺎري دﻫـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻮل در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣـﻮردي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﺸﺔ راه ﻧﺮوژ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮﺳﻌﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧـﻪاي ﻣﻨﻄﻘــﻪاي از اﻳـﻦ ﺗﺤﺮﻛــﺎت در ﺑﺨــﺶ ﻣﻌــﺪﻧﻲ‪ ،‬ﭼﺸــﻢاﻧــﺪاز اﺳــﺘﺨﺮاج ﻣﻌــﺪن‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎﺳﺖ‪ 2.‬اﻳﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺑﻬﻴﻨـﺔ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺪﻧﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮدي ﻗﺎرهاي اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‪ ،‬اﻳﺠﺎد زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي‬ ‫‪1. Natural Resource Charter. See: http://naturalresourcecharter.org/‬‬ ‫‪2. Africa Mining Vision. See: http://www.africaminingvision.org/‬‬

‫‪  210‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ در ﺻﻮرت ﺻﺮﻓﺔ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي اﻳﺠﺎدﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ارﺗﻘـﺎي ﻇﺮﻓﻴـﺖ ﻧﻴـﺮوي ﻛـﺎر و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ارﺗﻘﺎي رﻗﺎﺑﺖ و رﺷـﺪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت از ﻃﺮﻳـﻖ ﻣﺼـﺮف درآﻣـﺪﻫﺎ در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي راﻫﺒﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﻴﻦ اﻫﺪاﻓﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي راﻫﺒﺮدي‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻓﻌﺎل اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﻳﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ در ﺟﻠﺴـﺎت ﻣـﺬاﻛﺮه ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺔ دوﻟﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲﺷـﺎن‬ ‫ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻠﻲ اﻧﺮژي ﺧـﻮد را‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻔﻆ ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن از ﺧﺎمﻓﺮوﺷـﻲ ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ اﺟﺘﻨـﺎب ورزﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد را در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑـﺎن اﺧﺘﺼـﺎص دﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺗﻘﺎﺿـﺎي اﻧـﺮژي ﻣﻠـﻲ را ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤـﻮده و ﺳـﭙﺲ ﻣﺠـﺎز ﺑـﻪ ﺻـﺎدرات ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻗﺒﻞ از ﺻﺎدرات آن از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪهي ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﻲ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫در آﻳﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﺑﻠﻮكﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪاي ـ ﻛﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮي‬ ‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ـ و ﻛﺴﺐ ﺳﻮد از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﺠﺎد ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﻠـﻮكﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ و ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎزار ﺑﺎﻟﻘﻮة ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ را از ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺴـﺘﺮش ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫داد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴـﺒﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪211 ‬‬

‫دارﻧﺪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻳـﻚ ﺣﻠﻘـﺔ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬ ‫زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺷﻮد‪ .‬اﺟﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎﻳﻲ اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻫﻤﻜﺎري دوﻟﺖﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎدﻻت ﻧﻔﺖ در ازاي زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑـﺮ ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ و ﻛﺴـﺐ ﻋﻮاﻳـﺪ‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮ در ﺑﺤﺚ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺎزار داﺧﻠﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻴﺰ اﺑﺰار دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫اﺑﺰار در آن دﺳﺘﻪ از ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﻣﻘﺪاري از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪي را در ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻔﺮوﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬ ‫ﻗﺒﻼً در ﻓﺼﻞ »ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻞ« ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Domestic Market Obligation‬‬

‫‪  212‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪213 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫ﻧﻔﺖ در ازاي زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ‬ ‫دادوﺳﺘﺪ ﻧﻔﺖ در ازاي اﻣﻮر زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﺟﺪﻳـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺸـــﻮر ﻣﻴﺰﺑـــﺎن‪ ،‬در ازاي اﻧﺠـــﺎم اﻗـــﺪاﻣﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜـــﻲ ﻫﻤﭽـــﻮن ﺳـــﺎﺧﺖ راه و راهآﻫـــﻦ‪،‬‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻲ ﻳﺎ ﻓﺮودﮔﺎه‪ ،‬از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫـﺎي ﻣﺮﺳـﻮم ﻫﻤﭽـﻮن ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ وﻏﻴﺮه ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاران ﭼﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮرﺷﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮدي را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻔـﺎد ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻧـﻮع‬ ‫ﻣﺒﺎدﻻت را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ در دﺳـﺘﺮس اﺳـﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻳـﻖ اﻳـﻦ ﻣﺒـﺎدﻻت‪ ،‬دوﻟـﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﻣﺪت زﻣـﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗـﺎه ـ و ﮔـﺎه ﺣﺘـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﭘﻴﺸـﺘﺮ از ﺷـﺮوع ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ ـ از‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪوﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت در راه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬ ‫از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑـﺎ ﻣﺒـﺎدﻻت ﻧﻔـﺖ در ازاي زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺳﺮﻳﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎي زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ را‪ ،‬دﺳﺘﻤﺎﻳﺔ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫واﺳﻄﺔ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﺮدن ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻛـﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ارﺗﻘـﺎي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  214‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧــﺖ ﺑــﺪﻫﻲ ﺳــﺎﺧﺘﻦ زﻳﺮﺳــﺎﺧﺖﻫــﺎ‪ ،‬ﺑــﻪ وﺳــﻴﻠﻪ درآﻣــﺪ ﻛﺴــﺐ ﺷــﺪه‪ 1‬ﺻــﻮرت‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﻠﻜﻪ از درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ 2‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬روﺷﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﻳـﻦ‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﺑﻪاﻟﺘﻔﺎوت ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﭘـﺮوژة ﻧﻔﺘـﻲ و ﻗﻴﻤـﺖ واﻗﻌـﻲ آن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪان واﺿﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻜﺎري ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺎرت اﻋﺘﺒﺎري ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺳﻮد ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 15‬ـ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري روي زﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎدﻻت ﻧﻔﺖ در ازاي زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺸﺨﺼ ـﺎً و ﻋﻴﻨ ـﺎً اﺛﺒــﺎت ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ ﻛــﻪ ذﺧــﺎﻳﺮ زﻳﺮزﻣﻴﻨــﻲ اﺳــﺘﺨﺮاجﺷــﺪه‪ ،‬ﺻــﺮف‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞﻫﺎي آﻳﻨـﺪهاي ﻛـﻪ از اﻳـﻦ‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬دوﻟـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ از ﻛﻴﻔﻴـﺖ‬ ‫‪1. Earned income‬‬ ‫‪2. Potential earnings‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪215 ‬‬

‫ﺑﺎﻻي اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫـﺎ‪ ،‬دوام زﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺮﻳﻊ اﻣﻮر زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺮوژة زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي را ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦوﺟﻮد‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﻣﻮاﻋـﺪ ﻻزم را ﻣﺸـﺨﺺ ﻛﻨـﺪ و در ﻣـﻮاردي ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ دارد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗـﻊ ﺗﺤﻮﻳـﻞ داده ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫـﺎﻳﻲ را در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ را ﻛﻪ در ازاي درﻳﺎﻓﺖ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﺪ و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي را‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﺣﺠﻢ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ و ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺗﺒـﺎدل‬ ‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي واﻗﻌﻲ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲﺷـﺪة‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در آﻳﻨﺪه و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﺎﺑﻪاﻟﺘﻔﺎوت ﺑﺮ روي ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .4‬دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻣﻜﺎنﺳﻨﺠﻲ ﭘﺮوژه و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫اﺛﺮات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ اﮔﺮ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮوژه ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫‪  216‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪217 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫در ﻓﺼﻞ »اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ« اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖ دوﻟـﺖ از ﻃﺮﻳـﻖ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫دوﻟﺘﻲ )ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ‪ (NOC‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪن در ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺪرت اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺸـﻮر ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺮاي اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻬﻢ ﺧـﻮد از ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬ ‫ﭘﺮوژه ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ دوﻟﺘﻲ ﻣﺒﺎدرت ﻛﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﮔﺴﺘﺮة وﺳﻴﻊﺗﺮي از اﻫﺪاف دوﻟﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻫـﺪاف ﺗﻮﺳـﻌﻪاي ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان وﺳـﻴﻠﻪاي ﺟﻬـﺖ‬ ‫اﺷﺘﻐﺎلزاﻳﻲ داﺧﻠﻲ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ دوﻟﺘﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺳـﻌﻮدي آراﻣﻜـﻮ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺎت اوﻳﻞ‪ ،‬ﭘﺘﺮوﻧﺎس‪ ،‬ﭘﺘﺮوﺑﺮاس و ‪ .CNOOC‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ دوﻟﺘـﻲ‪ ،‬در اﺑﻌـﺎد و اﺷـﻜﺎل‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴـﺮي اﻫـﺪاف ﺗﻮﺳـﻌﻪاي از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﺮات ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺴﻴﺎري در ادﺑﻴـﺎت ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ دوﻟﺘـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  218‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻏﻴﺮﻣﺎﻟﻲ‬ ‫از ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻬﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ و ﻃﺮفﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎرش را‬ ‫از »دوﻟﺖ ـ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر« ﺑﻪ »ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ـ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر« ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺻـﺖ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺘﺸﺎن ﺳﺎﺑﻘﺔ ﭼﻨـﺪاﻧﻲ ﻧـﺪارد و اﺧﻴـﺮاً ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد اﻗﺪام ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﻤﻜﺎري دوﻟﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻤﻲ ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼـﺪي‬ ‫اﻣﻮر ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬درﻫﺮﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻃـﺮفﻫـﺎي ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻃـﺮفﻫـﺎي‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت و ﻣﻘﺮرات ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧـﺪ و در ﺑﺨـﺶ »ﺑـﺎزﻳﮕﺮان و‬ ‫ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ« ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از اﺷـﺨﺎص‬ ‫دﺧﻴﻞ در اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق دﻳﮕـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ دوﻟﺖ در ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ 1‬و دوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣـﺎﻟﻲ را ﺗﻘﺒـﻞ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ واﺳـﻄﺔ ﺗﺤﻤـﻞ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺨـﺎﻃﺮات ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭼﺸـﻢاﻧـﺪاز دوﻟـﺖ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻛﺸـﻒ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺻـﻮرت ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬اراﺋـﺔ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺸـﻮقﻫـﺎي دوﻟﺘـﻲ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ ﺑﻬﺘـﺮي ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺬف ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺧﺼﻮص ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬ ‫ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دوﻟﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﻣﻮرد از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ )=ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ(‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪219 ‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ در ﻳﻚ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ اﻳــﻦ ﻓﺮﺻــﺖ را ﺑــﺮاي ﺷــﺮﻛﺖ ﻣﻠــﻲ ﻧﻔــﺖ ﻓــﺮاﻫﻢ ﺳــﺎزد ﺗــﺎ ﻧﻴﺮوﻫــﺎي ﺧــﻮد را در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دﻫﺪ؛ ﺧﻮاه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﻳـﻚ ﻣﺘﺼـﺪي و ﺧـﻮاه ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺼﺪي ﺑﺮاي ﻛﺎرﻣﻨﺪاﻧﺶ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻟﺰام ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ و ﻳـﺎ آﻣـﻮزش‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف از ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ ﺑـﻪ‬ ‫و ﻇﺮﻓﻴﺖﺳﺎزي در ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻣـﺎلاﻧﺪﻳﺸـﺎﻧﻪﺗـﺮ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ را در ﻛﻨﺎر ﻫﻤﻜﺎران ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲﺷـﺎن ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻲِ ﻛﺎر‪ ،‬آﻣﻮزش ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﺑـﺰاري ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺷﺘﻐﺎلزاﻳـﻲ دوﻟـﺖ ﻧﻴـﺰ ﻣـﺆﺛﺮ اﻓﺘـﺪ و ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ را در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ارﺗﻘﺎ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎﻳﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻴﻮب ﺑﺎﻟﻘﻮة ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳـﺮﻣﺎﻳﺔ ﻻزم ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ را در ﺳـﺎﻳﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺮف رﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻨﻈـﺮ اﻗﺘﻀـﺎﺋﺎت‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟـﺖ و ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ ﻣﻠـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺑﻮدن ﻣﺰاﻳﺎي آن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﺳﺎﻳﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﻋﻴﺐ ﺑﺎﻟﻘﻮه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﺷـﺪن‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن دوﻟـﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎراﻧﺶ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در ﺗﻌـﺪادي از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﻛﺘﻲ ﺗﺠﺎري ﻛﻪ دوﻟﺖ آن را ﻛﻨﺘﺮل و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و‬ ‫ﮔﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ آﺷﻜﺎر در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﺗﻌـﺎرض ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ در ﻣـﻮاردي ﻛـﻪ‬

‫‪  220‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫وﻇﻴﻔﺔ ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮي ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ و وزارت ﻧﻔـﺖ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺻﺮف وﺟﻮد ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ در ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪221 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮا )ﺳﻬﻢ( داﺧﻠﻲ‪ 1‬ﺷﺮﻃﻲ ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﺰم اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت وارداﺗـﻲ ﻳـﺎ ﻛـﺎرﮔﺮان ﺧـﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻴـﺮوي ﻛـﺎر داﺧﻠـﻲ را‬ ‫اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﺪ و ﺗﺪارﻛﺎت ﺧﻮد را از ﻛﺎﻻﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻪاي از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳـﺘﻔﺎده از اﺻـﻄﻼح ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ‪ ،‬از ﻋﺒـﺎرت »ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﻣﻠﻲ« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ اﺻﻄﻼح »ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ« ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﭘﺮوژه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﻛـﻞ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻛﺸـﻮر ﻣﻴﺰﺑـﺎن را‪ .‬ﺧﻼﺻـﺔ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣﺸـﺎﺑﻬﻲ را‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﺼﻮر ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ رﻓـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺮﻛﺖ )‪ (CSR‬را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪1. Local content‬‬

‫‪  222‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺜـﺎل‪ :‬ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﻛﺸــﻮر‪ ،‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻴﺎﺳــﺖﻫـﺎي ﺗﻮﺳــﻌﻪﻳﺎﻓﺘـﻪاي در ﺧﺼــﻮص‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ دارﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻨﺎ ﻳﻚ ﺧﻂﻣﺸﻲ ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ و‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺤﻠﻲ‪ (2010) 1‬داراﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﺨﺶ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ در ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺮﻳﺪ ﺧـﻮد‪،‬‬ ‫روﻳﺔ ﻛﻠﻲﺗﺮي را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮزﻳﻞ و ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ را ﺗﻮﺳﻌﻪ دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌــﺪاد زﻳــﺎدي از ﻛﺸــﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ ﻣﺤﺘــﻮاي داﺧﻠــﻲ را از ﻃﺮﻳــﻖ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﺧﻮد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ در ﺧﺼﻮص ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺧﻮد ﻗﺮارداد و ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ‪ ،‬در ﻫﻤـﺔ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪،‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﻲ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺮﻓﺼﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ را ﺑـﻪ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻛﻠـﻲ ﺷـﺮوط ﻗـﺮاردادي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ‬ ‫اﻟﺰام ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺗﺤﺼـﻴﻼت ﻋـﺎﻟﻲ در ﺣـﺪاﻗﻞ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﻮﭘﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ )ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي و ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺴﺎﺟﻲ( ﻧﻴﺎز ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟـﺰام‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »‪ ...‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﻛﺎر واﺟﺪاﻟﺸﺮاﻳﻂ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ «...‬ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬درواﻗـﻊ‪ ،‬اﻟـﺰام ﻃـﺮف ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫‪1. Local Content and Local Participation Policy‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪223 ‬‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر واﺟﺪاﻟﺸﺮاﻳﻂ و ﻣﺘﺨﺼﺺ داﺧﻠـﻲ در‬ ‫دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﻫﻜﺎر دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻟﺰام ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﺘﺨﺪام در آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﻳﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪» .1-20‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن‪ ،‬اﺗﺒـﺎع اﻓﻐـﺎن را آﻣـﻮزش دﻫـﺪ و اﺳـﺘﺨﺪام‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼﺪي ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻋـﻢ از اداري‪،‬‬ ‫اﺟﺮاﻳــﻲ و ﻣــﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻠــﻴﻢ و آﻣــﻮزش دﻫــﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜــﺎر ﻣﻮﻇــﻒ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜــﺎران و‬ ‫ﻣﻘﺎﻃﻌﻪﻛﺎران ﻓﺮﻋﻲ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري وادارد«‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻠﻲﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣـﺮ ﻧﻈـﺎرت ﺑـﺮ ﺷـﺮﻛﺖ را ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﻃﻤﻴﻨـﺎن از‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي آن ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻋﻠـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬درﺻﺪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﺤﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺰﺑﻮر اﺳـﺘﺨﺪام ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﮔﺎه درﺻﺪ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺸـﺎﻏﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ درﺻـﺪ در ﻃـﻮل زﻣـﺎن اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ در ﺧﺼﻮص ﻧﺴﺒﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن داﺧﻠﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي‬ ‫ﻛﻪ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺸـﻜﻞ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟـﻪ دﻳﮕـﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ اﻳﻦ درﺻﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻳـﺎ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬درﺻﺪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﭘﺎرهوﻗﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻤﺎموﻗﺖ؟ ﻳﺎ آﻧﻜـﻪ ﻳـﻚ ﺳﺮﺷـﻤﺎري ﻋﻤـﻮﻣﻲ از‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬

‫‪  224‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﺎ دﻫﺔ ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري در ﺑﺨﺶ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﺑﺮزﻳـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ دوﻟﺘﻲ ﭘﺘﺮوﺑﺮاس‪ 1‬ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﺷـﺪ و‬ ‫از آن ﭘﺲ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻋﻤﻠﻴـﺎت در‬ ‫ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد ﻛﺎرﻛﻨـﺎن ﺧـﺎرﺟﻲ ﻧﻴـﺰ در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﺮزﻳﻞ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﺎﮔـﺎه ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﺮاﻓﺖ اﻓﺘـﺎد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺘﺮوﺑﺮاس‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻛﺎرﻛﻨﺎن داﺧﻠـﻲ را ﺑـﻪ اﺳـﺘﺨﺪام درﻣـﻲآورد و ﻛﺎﻻﻫـﺎ و‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳـﻖ ﻋﻘـﺪ ﻗـﺮارداد ﺑـﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن داﺧﻠـﻲ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﻮد؛ ﻟﺬا ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪازه ﻛﻪ ﭘﺘﺮوﺑـﺮاس در ﮔﺬﺷـﺘﻪ از ﻛﺎﻻﻫـﺎ‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت و ﻧﻴـﺮوي ﻛـﺎر داﺧﻠـﻲ‬ ‫ﺑﺮزﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داﺧﻠﻲ ﻗﺮارداد ﺑﺒﻨﺪد و اﻗـﻼم ﻣـﻮرد‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﺑـﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮزﻳﻠـﻲ از ﺣﺠـﻢ ﻋﺮﺿـﺔ آﻧﻬـﺎ ﭘﻴﺸـﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮب ﻛﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات ﻛﺎري ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ را‬ ‫اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻗـﺎﻧﻮنﮔـﺬار ﺑﺮزﻳـﻞ‪،‬‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ ﻟﻐﻮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻪﺑﻨـﺪي ﻣﺸـﺎﻏﻞ ﺑـﻪ ﺗﺨﺼﺼـﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮﺗﺨﺼﺼـﻲ‪ ،‬ﻓﻨـﻲ‪ ،‬اداري‪ ،‬دﻓﺘـﺮي‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ وﻏﻴﺮه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﺳـﻴﺮ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎي دﻗﻴـﻖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرات و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻮردﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و ﻣﻠﺰوﻣـﺎت ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧــﻲ ﻗﺮاردادﻫــﺎ‪ ،‬روﻳـﺔ ﺧﺎﺻــﻲ را ﺑــﺮاي ﻧﻈــﺎرت ﺑــﺮ اﻗــﺪاﻣﺎت ﺷــﺮﻛﺖ در ﺧﺼــﻮص‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ ﻧﺘﻴﺠـﻪ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫‪1. Petrobras‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪225 ‬‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﺮﻛﺖ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪات‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﻧﻤـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴـﻢﻫـﺎي ﻧﻈـﺎرﺗﻲ ﺧﺎﺻـﻲ را در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺟـﺮاي ﺗﻌﻬـﺪات ﺧـﻮد در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺮح و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﺗﻬﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻳـﺎ ﻃﺮﺣـﻲ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﮔﺎه ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﺮح ﻣـﺬﻛﻮر ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺿﻤﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‪ ،1‬ﺗﻘﺪﻳﻢ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﺮاردادي آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺎﻧﻮ‬

‫‪ ...» .21‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﺮدن ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ اﺳـﺘﺨﺪاﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد و ﺷﻐﻞﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ‪) GNPC‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ( اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫آﻣﻮزش اﺗﺒﺎع داﺧﻠﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ آﻣﻮزش اﺗﺒﺎع ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑـﺎن ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ روش زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬آﻣﻮزش اﺗﺒﺎع داﺧﻠﻲ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺨﺪام ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻧﻬﺎ در آﻳﻨﺪه؛‬ ‫‪ ‬آﻣﻮزش ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ در ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﺗﺨﺼـﺺ‬ ‫و ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬آﻣﻮزش ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪات آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﺻﻨﺪوﻗﻲ راهاﻧﺪازي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻣﻠـﺰم‬ ‫اﺳﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﺸﺨﺼﻲ را )ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻪ آن وارﻳﺰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻴﮕﻴﺮي آﻣﻮزش و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺻﻨﺪوق ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺷﻔﺎﻓﻲ وﺿﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔـﺎه ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ‬

‫‪1. Annual Work Plan‬‬

‫‪  226‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﺬﻛﻮر را ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺎدر ﻋﺮﻓﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺠﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﺷـﺮﻛﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ آﻣﻮزﺷﻲ ﺧﻮد را ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي ﻣﺜﺎل در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ذﻳﻼً ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺪوﻧﺰي در ﺧﺼﻮص ﻣﻴﺪان ﮔﻨﺎل‬

‫‪ ...» .12‬ﭘﺲ از ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و ﭘﺴﺖﻫـﺎي ﺳـﺘﺎدي‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اداري و اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﺎرﻛﻨـﺎن اﻧـﺪوﻧﺰﻳﺎﻳﻲ‬ ‫را ﺗﻌﻠﻴﻢ و آﻣﻮزش دﻫﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﺨﺎرج ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ آﻣـﻮزش‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﭘﺮﺗﺎﻣﻴﻨﺎ )ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ( را ﺑﭙـﺮدازد‪ .‬اﻳـﻦ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ و ﻣﺨـﺎرج ﺟـﺰء ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪» .2-20‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر آﻣـﻮزش ﻛﺎرﻛﻨـﺎن وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻘﺒـﻞ ﻣﺸـﺎﻏﻞ‬ ‫ﺗﺨﺼﺼﻲ و ﻓﻨـﻲ در ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺒـﺎدرت ﺑـﻪ ﺗـﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ وزارت ﻧﻔﺖ را در ﺗﺪارك ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﺎري و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ دﻫﺪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد در اداﻣﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪:‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬ ‫ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﭘـﻨﺞ ﻫـﺰار دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان و ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻣﺨﺘﺼـﺮ آﻣﻮزﺷـﻲ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺪول ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺑﺮاي اﺟﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪227 ‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ‬ ‫ﻫﺪف از اﻟﺰام ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ در ﺑﺨـﺶ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬ﺗﺤـﺮك‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد داﺧﻠﻲ و اﻳﺠﺎد رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﻛﺴﺐ ﻣﻬﺎرت و ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺪ اوﻟﻮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ اﺧﺘﺼـﺎص دﻫـﺪ؛‬ ‫ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻗﻴﻤـﺖ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت‬ ‫وارداﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي زﻳﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻟﻒ‬

‫‪ ...» .1-21‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﻪ روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ وزارت ﻧﻔﺖ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻃﻼع ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ ...» .1-22‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ در دﺳـﺘﺮس ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺗﺒﺎع و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷـﻮد را در اوﻟﻮﻳـﺖ ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ؛ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت از ﻧﻈـﺮ ﻛﻴﻔﻴـﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻴـﺖ و ﻗﻴﻤـﺖ‪ ،‬ﻣﺸـﺎﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺎرﺟﻲ وارداﺗﻲ ﺑﻮده و در زﻣﺎن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ـ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪» .1-20‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﻮاد‪ ،‬اوﻟﻮﻳﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮاد‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه در ﻏﻨﺎ ﺑﺪﻫﺪ؛ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻗﻼم ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دارا ﺑﺎﺷـﻨﺪ و از ﻧﻈـﺮ‬

‫‪  228‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮﻳﻞ و دﻳﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﺎ ﻣﻄﻠـﻮبﺗـﺮ از اﻗﻼﻣـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﺧﺎرج ﻏﻨﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻮﭘﺎ در ﺣﻮزة ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻧﻴﺰ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاي و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻏﻴﺮرﻗﺎﺑﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﺎﺳﺎً در دﺳـﺘﺮس‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺮﻳﺪاري ﻧﻤـﻮد‪ ،‬و‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺸـﺎن اﺧﺘﺼـﺎص داد‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ ﺑـﻪ وﺿـﻮح ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه را ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧــﻲ ﻗﺮاردادﻫــﺎ اﺟــﺎزه ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ ﻛــﻪ ﻛﺎﻻﻫــﺎ و ﺧــﺪﻣﺎت داﺧﻠــﻲ ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎده در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ درﺻﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ده ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده درﺻﺪ( ﮔﺮانﺗﺮ از ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺳـﻨﺠﺶ ارزش ﺑـﺎزاري درﺳـﺖ و ﺣﻘﻴﻘـﻲ‪ ،‬اﺻـﻞ‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪي آزاد را اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺜﺎل در زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .2-21‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﻣﻮاد و ﻣﻠﺰوﻣﺎت در دﺳﺘﺮس ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪﺷـﺪه‬ ‫در ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده درﺻﺪ )‪ (%15‬از ﻗﻴﻤﺖ ﺧﺪﻣﺎت و ﻛﺎﻻﻫﺎي وارداﺗـﻲ )ﭘـﻴﺶ از‬ ‫اﻓﺰودن ﻋﻮارض ﮔﻤﺮﻛﻲ و ﭘﺲ از اﻓﺰودن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ و ﺑﻴﻤﻪ( ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت وارداﺗﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ـ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪ ...» .2-20‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ‪) CIF‬ﻗﻴﻤـﺖ ﻛـﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻴﻤـﻪ و ﻛﺮاﻳـﻪ ﺣﻤـﻞ ﺗـﺎ ﺑﻨـﺪر‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ( و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺗﺤﻮﻳﻞ در آﻛﺮا ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﺎوي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎﻓﺘﻦ اراﺋﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ دوﻟﺖ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪229 ‬‬

‫ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﻟﻴﺴـﺘﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﺸﺨﺼﺎت اراﺋﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ داراي‬ ‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻨـﺪرج‬ ‫در اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﻗﺮارداد ﺑﺒﻨﺪد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺑﺮزﻳﻞ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ »اﻃﻼﻋـﺎت ﺧـﻮد از‬ ‫اراﺋــﻪﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن ﺑﺮزﻳﻠــﻲ ﻛــﺎﻻ و ﺧــﺪﻣﺎت را از ﻃﺮﻳــﻖ اﻧﺠﻤــﻦﻫــﺎي ﺗﺠــﺎري‪،‬‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﮔـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪروز ﻧﮕـﻪ دارد«‪ .‬ﺑـﻪ ﻣـﻮازات آن‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪة ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺮزﻳﻞ )ﻛﻪ ﻧﻬـﺎدي ﻋﻤـﻮﻣﻲ و دوﻟﺘـﻲ اﺳـﺖ(‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺎدر ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در زﻧﺠﻴﺮة ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻ‬ ‫و ﺧﺪﻣﺎت ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﮔﻮاﻫﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫ﻣﺠﺎزﻧﺪ اﻗﻼم ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺧـﻮد را ﺗﻨﻬـﺎ از اراﺋـﻪﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن داراي ﮔـﻮاﻫﻲ ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ‪،‬‬ ‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ درﺻﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ؛ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ ﻣﺘﺼﺪي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻨﺠﺎه درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﺔ ﻣﺼﻮب را ﺻﺮف ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ »داﺧﻠﻲ« ﻳـﺎ »ﺗﺒﻌـﻪ«‪ 1‬ﺑـﻮدن‬ ‫اراﺋﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﺒﻌـﺔ دوﻟـﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن‬ ‫داﻧﺴﺖ؟ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ اﻋﻀـﺎي ﻫﻴﺌـﺖ ﻣـﺪﻳﺮه‪ ،‬ﻳـﺎ ﺗﺎﺑﻌﻴـﺖ‬ ‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ آﻳـﺎ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت واﻗﻌﺎً در ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ »داﺧﻠﻲ« ﻳﺎ »ﺗﺒﻌﻪ« ﺑﻮدن ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧـﺪ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺒﺎرات ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Local or national‬‬

‫‪  230‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت »ﺗﺒﻌـﻪ« ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺷـﻔﺎف ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ ﻫـﺮ‬ ‫ﺷــﺮﻛﺘﻲ ﺑــﺎ ﺑــﻴﺶ از ﭘﻨﺠــﺎه درﺻــﺪ ﺳــﻬﺎم ﺧــﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻳــﻚ ﺷــﺮﻛﺖ ﺧــﺎرﺟﻲ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً‪ ،‬از ﺷـﺮﻛﺖ در ﻣﻨﺎﻗﺼـﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻛـﺎﻻ و‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺿﻮاﺑﻂ ذﻳﻞ را اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫»ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎﻧﻲ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬در ﺧﺎك ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را در ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﺣﺪاﻗﻞ ‪ %85‬از ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﺶ از اﺗﺒﺎع ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺧـﻮد را از ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﺧـﺪﻣﺎﺗﻲ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در داﺧﻞ »در دﺳﺘﺮس«‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮة ﺗﻌﻬﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر را ﺗـﺎ ﺣـﺪ‬ ‫زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؛ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺻﻔﺖ »در دﺳﺘﺮس«‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ در ﺧـﺎك ﻟﻴﺒـﻲ‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻟﻴﺒﻴﺎﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪة ﻛـﺎﻻ و ﺧـﺪﻣﺎت‪ .‬در ﺑﺮزﻳـﻞ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺑﻮدن ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس »ارزش اﻓﺰوده«اي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮزﻳﻞ ﺑـﻪ اﻗـﻼم‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬـﺪات ﺧـﻮد در راﺳـﺘﺎي‬ ‫ﺳﻬﻢ و ﺧﺮﻳﺪ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ دوﻟﺖ رﺳﺎﻧﺪ و ﮔﺎه‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺿﻤﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﺔ ﺷﺮﻛﺖ‪ 2‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‬ ‫ﻧﻈﺎرت و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺮﻛﺖ در راﺳﺘﺎي اﺟﺮاي اﻳـﻦ ﺗﻌﻬـﺪات اﻋﻤـﺎل ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1. Available‬‬ ‫‪2. Company’s Annual Work Plan‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪231 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪» .1-21‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ درﺧﻮاﺳﺖ وزارت ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﻫﺪاف اوﻟﻮﻳﺖ داﺧﻠﻲ ﺧـﻮد‬ ‫را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﺑـﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ اﻳـﻦ درﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺪوﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اراﺋﻪ ﺷﻮد ﺗـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﺳﺪ ‪.«...‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫـﺎي ﻣﺸﺨﺼـﻲ را ﺑـﺮاي ﻋـﺪم اﻳﻔـﺎي‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠـﻲ‪ ،‬در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺮر ﻛـﺮدن ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟـﺮا ﺑـﺪان‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺾ اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺾﻫﺎي ﻗﺮارداد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺣﺎوي ﺷﺮط ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آﺛـﺎر ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﻘـﺾ اﻟﺰاﻣـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ در زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫‪ .7-20‬اﮔﺮ درﺻﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ )درﺻﺪ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠـﻲ( ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﺸـﻮﻧﺪ‪ ،‬دارﻧـﺪة ﺣـﻖ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺎﻳﺪ »دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺒﻠﻐﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺮﻳﺪ اﻗﻼم ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮزﻳﻠﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ درﺻﺪ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮط ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺮزﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺗﺤﻘﻖ اﻫـﺪاف ﺧـﻮد ﻛﺎﻣﻴـﺎب ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳـﺰ از ﺗﺒﻌـﺎت آن وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺳﻨﺎد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻧـﺮخ ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ را‬ ‫ﺗﻌﻤﺪاً ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳـﺖ واﻗﻌـﺎً ﻣﺤﻘـﻖ ﺳـﺎزد‪ ،‬درج ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺗﻌﻬـﺪات ﺧـﻮد را در ﺧﺼـﻮص‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺬﻛﻮر آﻣﺎده اﺳﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺧﺴـﺎرت وارده را ﺑـﺎ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺑﭙﺮدازد؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ اﻳﻦ ﺧﺴﺎرت‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻋﻮاﻳﺪي ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﺰﺑﻮر از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎﭼﻴﺰي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  232‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻫﻤﺔ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻛـﻪ درج اﻟﺰاﻣـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي داﺧﻠﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ارﺗﻘـﺎي‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي رﻗﺎﺑﺘﻲ در ﻛﺸﻮر ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻴﺠﺮﻳﻪاي‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣـﺎﻟﻲ و اداري‬ ‫و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺻﻮري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬اﺟـﺮاي ﻣـﺆﺛﺮ اﻟﺰاﻣـﺎت ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﺠﻢ زﻳﺎدي از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﺎرﺗﻲ‬ ‫دوﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ذﻳﻞ ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺤﺘـﻮاي داﺧﻠـﻲ« ﻗـﺮار ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻧـﺪﻛﻲ از ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺣـﺎوي ﺷـﺮوﻃﻲ در ﺧﺼـﻮص رﻓـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮوط ﻗﺮاردادي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻨﻔﻌﺖرﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ و ﺟﺎﻣﻌـﻪاي ﻣﺤـﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣـﺆﺛﺮ و ﻛﺎرآﻣـﺪ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺧـﻮد‬ ‫اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬از اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﺠﻮز اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت« ﺷﺮﻛﺖ‪ 2‬ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸــﺘﺮ ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ رﻓــﺎه اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ را در ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪﻫــﺎي ﻣﺴــﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺮﻛﺖ )‪ ،(CSR‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰوﻧﻲ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫـﺎ و اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺧـﻮب ﻣﺘﻌـﺪدي ﻧﻴـﺰ در ﺣـﻮزة ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ وﺟﻮد دارد؛ ﻫﻤﭽﻮن ‪ 26000‬راﻫﺒﺮد ﺳﺎزﻣﺎن ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳـﺎزي‪ (ISO) 3‬در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﮔﺮوه ﻓﻌـﺎل در ﺣـﻮزة ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ »اﻧﺠﻤـﻦ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬ ‫‪1. Social welfare‬‬ ‫”‪2. Company’s “social license to operate‬‬ ‫‪3. Organization for Standardization’s‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ‪233 ‬‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‪ .(IPIECA) 1‬ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را در ﺧﺼﻮص رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﻛﻤﻚرﺳﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ اراﺋـﻪ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ)‪ ،2(IFC‬ﺷﺎﻣﻞ ﺿﻮاﺑﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ در ﺧﺼﻮص‬ ‫اﺳﺘﺨﺪام اﻓﺮاد ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬آﺛـﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻣﻴـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع رﻓـﺎه‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺎه در ﺧﻮد ﻗﺮارداد ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜــﺎل‪ :‬ﻗــﺮارداد ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﻟﻴﺒﺮﻳــﺎ در ﺑﻨــﺪ ﺳــﻮم ﻣــﺎدة ‪ 29‬ﺧــﻮد‪ ،‬از‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر دﻗﻴـﻖ از‬ ‫ﻋﺒﺎرت »رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﻫﺮﺣـﺎل‪ ،‬ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي رﻓـﺎه‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎرج ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان و ﻣﺸﻤﻮل ﺑﺎزﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺟﺮاﻳـﻲ ﺷـﺪن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ دوﺟﺎﻧﺒﺔ دوﻟﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜــﺎل‪ :‬در ﻗﺮاردادﻫــﺎي ﻧﻔﺘــﻲ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﺷــﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ در ﻃــﻮل ﻣﺮاﺣــﻞ‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻠﻲ از ﻣﻴﺰان ﻣﺨﺎرج را ﺑـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي رﻓـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬وﺟﻮه ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻣﻮري ﺻﺮف ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮد ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴـﺖ‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪1. Social Responsibility Working Group of the Global Oil and Gas Industry‬‬

‫‪Association for Environmental and Social Issues‬‬ ‫‪2. IFC (International Finance Corporation) Performance Standards‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1956‬ﻣﻴﻼدي و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪ‪ .‬ﻫـﺪف‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ در اﻣـﺮ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬ﺑـﻪوﻳـﮋه در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي درﺣـﺎلﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬م‪.‬‬

‫‪  234‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪235 ‬‬

‫‪  236‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪237 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬دﻏﺪﻏﺔ ﺧﻮد را در ﻗﺒﺎل آﺛﺎر ﺑﺎﻟﻘﻮة زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷـﻲ‬ ‫از اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و ﺿـﺮورت اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﻳﻤـﻦ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻫﻤﻴـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺟﺰﺋﻴﺎت زﻳﺎدي را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ از اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮﻋﻲ‬ ‫و ﺛﺎﻧﻮﻳــﻪاي ﻧﺎﺷـﻲ ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ ﺑــﺎ ﻧﮕﺮاﻧــﻲﻫــﺎي اﺻــﻠﻲ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ اﻛﺘﺸــﺎف و‬ ‫درآﻣﺪزاﻳﻲ از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬ ‫روزاﻓﺰون ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ در زﻣﻴﻨﺔ اﻣﺮ ﺗﻮﺳـﻌﺔ ﭘﺎﻳـﺪار از‬ ‫آن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ در ﺧﺼﻮص ﭘﺮداﺧﺘﻦ دﻗﻴﻖﺗﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻢ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ذﻳـﻞ‬ ‫ﺳﺮﻓﺼﻞ »ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و اﻳﻤﻨـﻲ«‪ 1‬ﻳـﺎ ﺻـﺮﻓﺎً »ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ« ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨـﻲ و آﺛـﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫را‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان از ﻻﺑﻪﻻي ﻣﻮاد ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮارداد ﭘﻴـﺪا ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑﺨﺸـﻲ از اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫‪1. Environment, Health and Safety‬‬

‫‪  238‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮي را در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻮزة ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻮزهاي ﻧﻮﻇﻬـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ آﺛـﺎري‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻮاردي ﻧﻈﻴﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﭘﺮوژه‪،‬‬ ‫اﺧــﺘﻼل در اراﺋــﺔ ﺧــﺪﻣﺎت ﻋﻤــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺴــﺘﺮش ﺑﻴﻤــﺎريﻫــﺎي ﻣﺴــﺮي‪ ،‬اﻗﺎﻣــﺖ ﻣﺠــﺪد و‬ ‫ﺧﺴﺎرتاﻓﺰاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮات وﻳﮋه ﺑﺮ اﻓﺮاد ﺑﻮﻣﻲ و ﮔﺮوهﻫﺎي آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ‬ ‫و آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي درآﻣﺪزا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي و ﻛﺸﺎورزي را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آﺛـﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜـﻪ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺿـﻮاﺑﻂ وﺳـﻴﻌﻲ را ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣـﺬﻛﻮر اﺧﺘﺼـﺎص‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن ﺗﺼـﻮﻳﺮي ﻛﺎﻣـﻞ از‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ در ﺧﺼـﻮص ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ و اﻳﻤﻨـﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴــﺖ ﻛﻠﻴ ـﺔ ﻗــﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘــﺮرات ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ اﻳــﻦ ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت را ﻧﻴــﺰ وارﺳــﻲ ﻛــﺮد‪ .‬ﻗــﺎﻧﻮن‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺣـﺎﻛﻢ‪ ،‬ﮔـﺎه ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ آﺛـﺎر ﺑـﺎﻟﻘﻮة اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﭘـﺮوژه را ﺿـﺮوري ﻣـﻲداﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﻣـﺪﻧﻈﺮ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮوط و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻳﻤﻨﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺟﺮا ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺮوﻃﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺻﺪﻣﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در ﻧﻈـﺮ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪239 ‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ اﻳﻦ اﻣﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺨﻤﻴﻦ آﺛﺎر اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﭘﺎﻳـﻪ‪ 1‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ آﺛﺎر واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻛﺴﺐ ﭘﺮواﻧﻪ و ﻣﺠﻮزﻫـﺎي زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺷﺮوط ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳـﺪ اﺗﺨـﺎذ ﺷـﻮد ﺗـﺎ در ﺻـﻮرت وﻗـﻮع آﺳـﻴﺐ و‬ ‫ﺧﺴﺎرت‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭼﻨـﻴﻦ ﺧﺴـﺎرﺗﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻏﺮاﻣـﺎت ﻻزم را‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان زﻳـﺎنﻫـﺎي وارده ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ؛ اﻟﺰاﻣـﺎت ﺑﻴﻤـﻪ و ﺗﻮزﻳـﻊ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ‪ 2‬از ﺟﻤﻠـﺔ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬ﺷـﺮوﻃﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎ در ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪه‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ‪» ،‬ﭘﺎﻛﺴﺎزي«‪ 3‬ﻳﺎ »رﻫﺎﺳﺎزي«‪ 4‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣـﻮزه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ آﺗﻲ از ﺑﺨﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﻟﺰام ﺑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪي و اﻟﺰاﻣﻲ ﻋـﺎم اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد؛‬ ‫ﺧﻮاه ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪي ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬـﺪي اﻟﺒﺘـﻪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﺪان ﺟﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺑـﺎ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻛﺎرآﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺰاﻣﻲ در ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎً ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن )ﻛـﻪ ﻣﺤـﻞ اﻧﺠـﺎم ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ اﺳـﺖ(‪ ،‬از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻛﺎﻓﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎرﺗﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ ﻻزم در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﺑﺮﺧـﻮردار‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻮدن ﺗﻌﻬﺪ ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬اﻟـﺰام ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ »اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﻲ«‪ 5‬ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﭼـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸـﻲ‬ ‫‪1. Baseline‬‬ ‫‪2. Allocation of liability‬‬ ‫‪3. Decommissioning‬‬ ‫‪4. Abandonment‬‬ ‫‪5. Industry Standards‬‬

‫‪  240‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﺳﺎده و واﺣﺪي ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺻـﺪد اراﺋـﺔ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻣﻔﺼﻞ از ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺮآﻳﻨـﺪ‪ .‬دو ﻣﺜـﺎل از اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨـﻲ )‪ (TSC‬ﻋـﺮاق و ﻗـﺮارداد ﻧﻤﻮﻧـﺔ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫)‪ 2012 (PSC‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ‬ ‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪ .1-41‬اﻟﻒ( »ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ 1‬را در اﻧﺠﺎم و ﻧﻈﺎرت ﺑـﺮ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارد‪.«...‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻨﻜﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ »ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ« دﻗﻴﻘﺎً ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻗﺮارداد آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﺮفﻫـﺎ و روﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫زﻣــﺎن ﻣــﻮرد ﺑﺤــﺚ‪ ،‬در ﺻــﻨﻌﺖ ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ ﻧﻔــﺖ و ﮔــﺎز‪ ،‬ﺑــﺮاي ﺗﻮﺳــﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴــﺪ‪ ،‬ﻓــﺮاوري و‬ ‫ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬اﻳﻤﻦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﻛﺎرآﻣـﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺼﻮص اﻣﻜﺎﻧـﺎت ﺟﺪﻳـﺪ‪،‬‬ ‫از ﺑﻪروزﺗﺮﻳﻦ ﻓﻨﺎوري ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت از ﻧﻈـﺮ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬درﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر ﺑﺎﻳـﺪ از اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﻮد ﻛــﻪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﺸــﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ ﺑــﺎ اﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﻛــﻪ ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎ در ﺳــﺎﻳﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ﻳﻚ از ﻣﺎدة ‪ 37‬ﺧـﻮد ﻣﻘـﺮر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ »ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳـﻪﻫـﺎ«‪ 1‬اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪1. Best International Petroleum Practices‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪241 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن‬

‫‪» .1-37‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻼﺣﻈـﻪاي ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫روﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺪﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑـﺎ ﺗﺠﺮﺑـﻪ در اﻛﺘﺸـﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮي ﻛﻤﺘـﺮي ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻫـﺪف از ﭼﻨـﻴﻦ روﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺼـﻮل‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪.....‬‬ ‫ب( ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن اﻳﻤﻨﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫـﺎ و ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ارﺗﻘﺎي اﻳﻤﻨﻲ ﻓﻀﺎي ﻛﺎري و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺣﻮادث ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛‬ ‫ج( ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و اﻳﻤﻨﻲ ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روشﻫـﺎ و ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﺛﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛‬ ‫‪...‬‬ ‫ح( ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن اﻳﻤﻨﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴـﺘﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻗـﺎﻧﻮن ﺣـﺎﻛﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻮزﻫـﺎي ﻻزم و ﻗـﺮارداد ﺣﺎﺿـﺮ و ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ اﻳﻤﻨـﻲ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﺳﺎﻳﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﭘﺮوژه را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.«...‬‬ ‫اﻳــﻦ ﺗﻌــﺎرﻳﻒ ﻋــﺮﻳﺾ و ﻃﻮﻳــﻞ در ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﻗﺮاردادﻫــﺎﻳﻲ ﻗــﺮار ﻣــﻲﮔﻴﺮﻧــﺪ ﻛــﻪ ﻋﺒــﺎرات‬ ‫ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮي را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﮕـﻮﻻ‬ ‫و ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي ﻏﻨﺎ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﮕﻮﻻ ﻫﻴﭻ ﻣـﺎدهاي ﻣﺨـﺘﺺ ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫ﻧﺪارد اﻣﺎ در ﻣﺎدة ‪ 14‬ﺧﻮد )ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ اﺟـﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را‬ ‫ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ( اﻟﺰاﻣﻲ ﻋﺎم را ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺮﻓﻪاي و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ« اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ‪ 2000‬ﻏﻨﺎ در ﻣﺎدة ‪) 17‬ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص‬ ‫»ﺑﺎزرﺳﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ« اﺳﺖ( ﺷﺮط ذﻳﻞ را ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪1. Best Practices‬‬

‫‪  242‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ـ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪» .2-17‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻤﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨـﺪرج‬ ‫در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺿﺮوري اﺳﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روﻳـﺔ ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل‬ ‫در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻟﺰاﻣﺎت ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻏﻨـﺎ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آژاﻧﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬ ‫ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﻮاه از ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻮﺗﺎه و ﺧﻮاه از ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻠﻨـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻮاردي را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ؟‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪243 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻠﻮ از اﻟﺰاﻣﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎ‬ ‫را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ »روﻳﺔ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز«‪ 1‬ﻳﺎ »اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷـﺪه«‪ 2‬اﺟـﺮا ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫اﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺳﺆال ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺪرت روﻳـﻪ ﻳـﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردي را ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻳـﺎ روﻳـﻪ را ﺑﺎﻳﺴـﺖ اﻋﻤـﺎل ﻧﻤـﻮد؟ ﭼﻨـﻴﻦ اوﺿـﺎﻋﻲ ﺷـﺒﻴﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮاﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آداب ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎص را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻓﺮد ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﻳﺎ ﻓﺮض ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و روﻳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﺰء ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد؛‬ ‫زﻳﺮا ﻗﺮارداد‪ ،‬روﻳﻪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل را دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﺧـﺘﻼف ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫روﻳﺔ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﭘﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺗـﺎزهﻛـﺎر ﻳـﺎ ﻏﻴﺮﺳـﻨﺘﻲ‪ 3‬در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮوزه ﻛﻤﺘﺮ ﻗﺮاردادي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ ﺑـﻪﺻـﺮﻓﻪﺗـﺮ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ روﻳﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Petroleum Industry Good Practice‬‬ ‫‪2. Accepted Standards‬‬ ‫‪3. Non-traditional Companies‬‬

‫‪  244‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﻠﻲ و داﺧﻠﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ )ﮔﺎه از ﻃﺮﻳﻖ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻋﺎم(‪ ،‬و روﻳﺔ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪد‪ .‬در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗـﺮﻳﻦ اﻟﺰاﻣـﺎت ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد ﻳـﺎ روﻳـﻪاي‪ ،‬ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗـﺮﻳﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات ﻋﺎم‬ ‫در ﺧﺼﻮص اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ را اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺘﻮان در ﻗﺴـﻤﺘﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ را ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺮوري دارد ﺑﺮ ﻣﺆﺳﺴﺎت و اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻮﺻـﻴﺔ روﻳـﻪﻫـﺎي ﺻـﻨﻌﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ را در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و‬ ‫اﻳﻤﻨﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ راﻫﻨﻤـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪن‬ ‫ارﺟﺎع ﺑﻪ روﻳﻪ ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي وﻳﮋه در ﻗﺮارداد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫـﺎﻳﻲ از اﺻـﻮل راﻫﻨﻤـﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روﻳـﻪﻫـﺎ در ﺧﺼـﻮص ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬از اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬اﻧﺠﻤـﻦ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،(IPIECA) 1‬ﻣﺆﺳﺴـﺔ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،(ADI) 2‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ .(OGP) 3‬اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎي‬

‫‪1. International Petroleum Industry Environmental Conservation Association. See:‬‬

‫‪http://www.ipieca.org/‬‬ ‫‪2. American Petroleum Institute. See: http://www.americanpetroleuminstitute.com/‬‬ ‫‪3. International Oil and Gas Producers Association. See: http://www.iogp.org/‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪245 ‬‬

‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ آبوﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴـﺎزي‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و آب را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي و ﻣﻠـﻲ ﻣﺘﻌـﺪدي‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ آﻧﻬﺎ درآﻳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ARPEL‬‬

‫)اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي زﻳﺴـﺘﻲ در اﻣﺮﻳﻜـﺎي ﻻﺗـﻴﻦ و‬ ‫ﺣﻮزة ﻛﺎراﺋﻴﺐ‪ (1‬و ‪) APPEA‬اﻧﺠﻤﻦ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻛﺘﺸﺎف ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ .(2‬اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐِ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﭘﺎﻳـﺪار‬ ‫را در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺟـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روﻳـﻪﻫـﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪه در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ اﺻـﻮل راﻫﻨﻤـﺎ و‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻳـﺎ ﺗﻌـﺪادي از اﻳـﻦ اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎ ارﺟـﺎع ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫وﺑﺴﺎﻳﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ذﻳﻞ ﻛﻠﻴﺪواژﮔﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺸـﺘﺮك‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪3‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻓﻮق ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻓﻌﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻴﻦاﻟـﺪوﻟﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﻤﻦ اﻓﺮﻳﻘـﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﻮاد ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،(APPA) 4‬در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫ﻣــﻲﭘﺮدازﻧــﺪ‪ .‬ﭼﻨــﻴﻦ اﻧﺠﻤــﻦﻫــﺎي ﺑــﻴﻦاﻟــﺪوﻟﻲ ﺑــﺎ ﻓــﺮاﻫﻢ ﻛــﺮدن ﻣﺠﻤﻌــﻲ ﺑــﺮاي ﻛﺸــﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪهي ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬و ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋـﺎت و ﺗﺨﺼـﺺ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ در ﺧﺼـﻮص ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Regional Association of Oil, Gas and Biofuels Sector Companies in Latin‬‬

‫‪America and the Caribbean. See: https://arpel.org/‬‬ ‫‪2. Australian Petroleum Production and Exploration Association. See: www. appea.‬‬

‫‪com. au/‬‬ ‫‪3. Public Sector Standards‬‬ ‫‪4. African Petroleum Producers’ Association. See: http://www.appa.int/en/pres/‬‬

‫‪  246‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀـﻮ‬ ‫ﻻزماﻻﺗﺒﺎع ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي )‪ ،(ISO‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺧـﻮد را در ﺧﺼـﻮص‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ )‪ ،(ISO 14000‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل اﺛﺮات ﺳﻮء زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و ﺑﻬﺒـﻮد‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ داده اﺳﺖ‪ ISO 3100 .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ را اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ‪ ISO‬را ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨـﺪ؛ ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫‪ ISO14000‬و ‪ .ISO 1300‬اﺳــﺘﺎﻧﺪارد ‪26000‬‬

‫‪ ISO‬راﻫﻨﻤــﺎﻳﻲ اﺳــﺖ در ﺧﺼــﻮص ﻣﺴــﺌﻮﻟﻴﺖ‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﻮاﻫﻲ آن را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺴﺐ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن ‪ ISO‬داراي ﻛﻤﻴﺘـﻪاي ﻓﻨـﻲ‬

‫‪1‬‬

‫)‪ (TC67‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر وﻳﮋه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻮاد‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴـﺰات‬ ‫و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻓﻨﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺣﺪود ‪ 150‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺪد ًا ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺧﺼﻮص اﻋﻤﺎل ﻳﺎ ﻛﺴـﺐ ﮔـﻮاﻫﻲ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﮔﺰارﺷﮕﺮي‪ ،2‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﻬﻴﺔ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺰارش ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﮔﺰارﺷﻲ ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺨﺶ اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻨﺎوﻳﻦ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﺣﺠﻢ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ؛‬ ‫‪ ‬اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﻳﺪﭘﺬﻳﺮ؛‬ ‫‪ ‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻛﻨﺘﺮل رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻲ؛‬ ‫‪1. Technical Committee‬‬ ‫‪2. Global Reporting Initiative. See: https: // www. globalreporting. Org / Pages /‬‬

‫‪default. aspx‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪247 ‬‬

‫‪ ‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﻣﻲ؛‬ ‫‪ ‬وﺟﻮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﺎدﮔﻲ اﺿﻄﺮاري؛‬ ‫‪ ‬ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺳﺎﻳﺖﻫﺎي اﺟﺮا‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،1‬ده اﺻﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪة ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﻮاﻧﺴـﻴﻮنﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻠﻴﺪي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻛـﺎر‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ و ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﻓﺴـﺎد‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن درآﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺻـﻮل ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰارش دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪداً ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗـﺪام‪ ،‬اﺧﺘﻴـﺎري اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ درﺣﺎلﺣﺎﺿﺮ ‪ 8700‬ﺷﺮﻛﺖ در ﺑﻴﺶ از ‪ 130‬ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﺻﻮل ﭘﻴﻤـﺎن ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣﻠـﻞ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآوردهاﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖ اﻧـﺪﻛﻲ در آن از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن‬ ‫دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻮﺳﻌﺔ اﺻﻮل داوﻃﻠﺒﺎﻧﺔ ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ (UNVPs) 2‬ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻓﺰاﻳﻨـﺪهاي در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ ﺿﻮاﺑﻂ اﻳﻤﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ اﺟـﺮاي ﭘـﺮوژه را ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬از ﻧﻴﺮوﻫـﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﺑـﻪوﻳـﮋه ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺑﺤـﺮانزده‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧـﻲﻫـﺎﻳﻲ در ﺧﺼـﻮص ﻧﻘـﺾ ﺣﻘـﻮق ﺑﺸـﺮ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎي ‪ UNVPs‬ﻛﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ ﺟﻬـﺖ اﻳﻤﻨـﻲ و اﻣﻨﻴـﺖ ﭘـﺮوژهﻫﺎﻳﺸـﺎن از آن‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي اﺻـﻮل‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ‪ ،UNVPs‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردي ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺳـﻮاﺑﻖ ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﺑﺸــﺮي دوﻟــﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃــﻪ و ﻧﻴﺮوﻫــﺎي اﻣﻨﻴﺘــﻲ آن و ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﻣﺨﺎﺻــﻤﺎت ﻗﺒﻠــﻲ و ﻛﻨــﻮﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘــﻪ‬

‫‪1. United Nations Global Compact. See: https://www.unglobalcompact.org/‬‬ ‫‪2. United Nations Voluntary Principles on Security and Human Rights‬‬

‫‪  248‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻮل راﻫﻨﻤﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ راﻫﻜﺎري ﺑـﺮاي ارﺗﻘـﺎي رﻋﺎﻳـﺖ ﺣﻘـﻮق ﺑﺸـﺮ از ﺟﺎﻧـﺐ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر درﻳﺎﻓـﺖ ﻛﻤـﻚ از ﻣﺆﺳﺴـﺎت ﻣـﺎﻟﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )‪ (IFC‬ﻛﻪ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﮔﺮوه ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﺸـﺖ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ در ﺣﻮزة ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ‪IFC‬‬

‫وﺟﻬﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ‪ ،IFC‬اﻟﺰاﻣﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ‬ ‫را در ﺧﺼﻮص اﻧﺠﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﻨﺠﺶ آﺛﺎر زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻃﺮحﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇـﺖ‬ ‫از ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر اﻳﻤـﻦ‪ ،‬ﺗﻤﻠـﻚ زﻣـﻴﻦ و اﻗﺎﻣـﺖ ﻣﺠـﺪد‪،‬‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ و ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ در اﻧـﺮژي و ﺣﻔـﻆ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‪ ،‬اﻳﻤﻨـﻲ و اﻣﻨﻴـﺖ ﺟﻮاﻣـﻊ‬ ‫وﻏﻴﺮه درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨـﺪهاي ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﺎﻧـﻚﻫـﺎي ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻴﺎناﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ )‪ 1(IADB‬و ﺑﺎﻧﻚ ﺗﻮﺳـﻌﺔ اﻓﺮﻳﻘـﺎﻳﻲ )‪ 2(AFDB‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ‪ IFC‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﺻﻮل ﻣﺼﻮب اﻧﺠﻤﻦ اﺳﺘﻮا‪ 3‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ‪ 75‬ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﻣـﺎﻟﻲ ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﻧﻴـﺰ در ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﺎﻧـﻚﻫـﺎ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺧﺼــﻮص ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﺑﻬﺪاﺷــﺖ و اﻳﻤﻨــﻲ‪ ،‬اﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺠﺰاﻳــﻲ وﺟــﻮد دارد‪ .‬ﻣﺠﻤــﻊ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،(IPIECA) 4‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎران ﺣﻔـﺎري‬

‫‪5‬‬

‫و اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،6‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﮔـﺮوهﻫـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Inter-American Development Bank‬‬ ‫‪2. African Development Bank‬‬ ‫‪3. The Equator Principles Association. See: http://www.equator-principles.com/‬‬ ‫‪4. Oil Industry International Exploration and Production Forum.‬‬ ‫‪5. International Association of Drilling Contractors. See: http://www.iadc.org/‬‬ ‫‪6. International Association of Geophysical Contractors. See: http://www.iagc.org/‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪249 ‬‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و روﻳـﺔ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺧﺎﺻـﻲ ارﺟـﺎع ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﮔﻮﻧﺎﺷﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺜـﺎل زد ﻛـﻪ در ﭘﻴﻮﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻳﻤﻨﻲ ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪. ...‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﮔﻮﻧﺎﺷﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﻳﻤﻨـﻲ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﺻـﻨﻌﺘﻲ زﻳـﺮ را در اﺟـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﮔﺰارشﻫﺎي اﻳﻤﻨـﻲ اﻧﺠﻤـﻦ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﻛﺘﺸـﺎف و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ )‬

‫‪E&P‬‬

‫‪(Forum‬؛‬ ‫ب( دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﻳﻤﻨﻲ ﺣﻔﺎري اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﺣﻔﺎري )‪(IADC‬؛‬ ‫پ( دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﻳﻤﻨﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻚ )‪(IAGC‬؛‬ ‫ت( ﺷﺎﺧﺺ ﺣـﺪﻣﺠﺎز ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎر ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﻲ دوﻟﺘﻲ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻗﺮارداد ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐﺗـﺮي را ﻛـﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ در ﺧﺼـﻮص‬ ‫اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ درﻳﺎي ﺧﺰر ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. American Conference of Governmental Industrial Hygienists. See: http: // www.‬‬

‫‪acgih. org/‬‬

‫‪  250‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪251 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ و ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬از ﺷـﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ آﺛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ )و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﻧﺘﻴﺠﺔ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آﻳﻨﺪ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺆﺛﺮي از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ )و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﭘﻴﺸﺎﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺧﻄﺮات ﺑﺎﻟﻘﻮة زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﭘﺮوژه و ﻧﻴﺰ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻳﻦ ﺧﻄﺮات‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮﻛﺖ را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﺳـﻨﺎدي را ﺗﻬﻴـﻪ و‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻪ ادارة دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺌﻮل در ﺣﻮزة ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮات و‬ ‫آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺪﻳﺪهاي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫آﺛﺎر ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ را ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻳﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻮع رﻳﺴﻚ را ﺟﺰء اﻟﺰاﻣـﺎت ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ آﺛـﺎر اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﻗـﺮار ﻧﻤـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪،‬‬ ‫اﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ‪ ،‬درج ﻣﺴــﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ را ﺿــﺮوري ﻣــﻲﺷــﻤﺎرﻧﺪ و ﻗــﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺘﻌﺪدي‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﻟﺰاﻣﺎت ﺧﻮد ذﻛـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ را آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜـﻲ از اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﻨﺎد )ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ (1‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Baseline Assessment‬‬

‫‪  252‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫ﺳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و ﮔﺎه اوﺿﺎع اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم آﻏﺎز ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﻴﻦ آﺛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﺗﻌﻴـﻴﻦ آﺛـﺎر واﻗﻌـﻲ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ از ﻧﻈـﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻛﻴﻔﻴـﺖ‬ ‫آب‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺟﺎﻧﻮري‪ ،1‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ و وﺿـﻌﻴﺖ ﻣﻌـﺎش ﺟﻮاﻣـﻊ‬ ‫اﻃﺮاف و دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد را ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮده و ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺰوم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰا در ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ذﻛﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﻟﺰاﻣﺎت ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ )ﻣـﺜﻼً ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ( درج ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎه در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺬﻛﻮر )ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ وﻏﻴﺮه( اﻟﺰاﻣﻲ در ﺧﺼﻮص اﻧﺠﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﺪﺋﺎل آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از آﻏـﺎز ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﺎر ﻣﻴـﺪاﻧﻲ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل اﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﮔﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳـﻪ را ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺸﻒ ﺗﺠﺎري )زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪاﻧﻲ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ آﻣـﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ( و‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻠﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات‪ ،‬اﻟﺰاﻣﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬در زﻳﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪» .23‬ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ در ﻳـﻚ ﻣﻴـﺪان ]‪ [...‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻣﻮﻇـﻒ‬ ‫اﺳﺖ ﺳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻴﺪان ]‪ [...‬را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻻزماﻻﺟﺮا ]‪ [...‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪1. Flora and fauna‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪253 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﻴﺎدﻳﻦ آذري و ﭼﻴﺮاق آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫»ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗـﺮاردادي‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪاي در‬ ‫ﺧﺼﻮص ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﭘﺎﻳﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻗﺮارداد ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺒﻮددﻫﻨﺪه )ﻛﺎﻫﺸﻲ(‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﺰم اﺳـﺖ ﺧﻄـﺮات و آﺛـﺎر اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺮوژه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ارزﻳـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣـﻮاردي ﻧﻈﻴـﺮ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﭘـﺮوژه‪ ،‬ﻣﻘـﺮرات‬ ‫ﻻزماﻻﺟﺮا و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ رﻳﺴـﻚ و‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات‪ ،‬راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﺸﺄ آﺛﺎر )ﻫﻤﭽـﻮن ﻃﺮاﺣـﻲ ﺳـﺎﻳﺖ اﺟﺮاﻳـﻲ(‪،‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺒﻮددﻫﻨﺪه )ﻛﺎﻫﺸﻲ( و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺟﻬـﺖ از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدن ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪن ﻫﺮﻳﻚ از ﺧﻄﺮات و آﺛﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻟﺤﺎظ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت و ﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺮرات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺧﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮردﻧﻴﺎز در ﺧﺼﻮص ﻣﻔﺎد ﺳﻨﺪ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫آﺛﺎر زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﻣﻴـﺪانﻫـﺎي آذري و ﭼﻴـﺮاگ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎد ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي آﺛـﺎر و ﭘﺎﻳـﻪ را در ﭘﻴﻮﺳـﺖ ﻧﻬـﻢ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫راﻫﻜﺎر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دراﻳﻦﺑﺎره آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬ ‫)‪ 2(IPIECA‬ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )‪ (IFC‬ارﺟـﺎع‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺧﻮد‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎﺗﻲ را ﻧﻴﺰ در ﺧﺼـﻮص ﻣﻔـﺎد‬ ‫اﺳﻨﺎد ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜـﺎن‪،‬‬ ‫‪1. Impact Assessment and Mitigation Measures‬‬ ‫‪2. Global Oil and Gas Industry Association for Environmental and Social Issues‬‬

‫‪  254‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫در ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﺮﺧﺔ ﭘﺮوژه ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻓﺘـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮﻛﻮل ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً ﻣﺘﻀﻤﻦ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد ارزﻳـﺎﺑﻲ آﺛـﺎر‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎﻃﺮات و اﺛﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫اﺛﺮات ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ ‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻌﺎش و درآﻣﺪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﻣﻨﻄﻘﺔ اﺟﺮاﻳﻲ ﭘﺮوژه؛‬ ‫‪ ‬زﻳﺴﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮري و ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ در ﻫﺮ دو ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎﺣﻠﻲ و درﻳـﺎﻳﻲ )ﺣﺴـﺐ‬ ‫ﻣﻮرد(؛‬ ‫‪ ‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻳﻤﻨﻲ ﻣﺤﻠﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ؛‬ ‫‪ ‬اﺛﺮات ﺑﺮ ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻜﺎر ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﺠﻢ ﺻﺪاﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ؛‬ ‫‪ ‬ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ؛‬ ‫‪ ‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آبوﻫﻮا؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ؛‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ؛‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد و ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﭽﺔ رودﺧﺎﻧﺔ آﻣﻮدرﻳﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪» .23‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳـﺪ اﺛـﺮات ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ را ﺑـﺮ ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ و ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ از آﻧﻬـﺎ ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻃـﻲ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪255 ‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ و ﻣﺮﺗﺒﻂ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬روﻳﻪﻫـﺎي ﺗﻤﻠـﻚ زﻣـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‬ ‫اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺠﺰا ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ در ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺷﺮوﻃﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺗﺼﺮف زﻣﻴﻦ«‪ 1‬ﻳـﺎ »ﺗﻤﻠـﻚ زﻣـﻴﻦ«‪ 2‬و ﻋﻨـﺎوﻳﻦ ﻣﺸـﺎﺑﻪ آن درج ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ را در ﺧﺼﻮص ﺗﺨﻠﻴﺔ زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دوﻟﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل واﮔﺬاري زﻣﻴﻦﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺷـﺮﻛﺖ اﺳـﺖ و ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻗﺒﺎل ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد و ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻘﻮق و ﻏﺮاﻣﺖ زﻣﻴﻦﻫـﺎي ﺧﺼﻮﺻـﻲ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دارد‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺧﺼﻮص ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣـﺖ و ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔـﺎه ﻗﺎﺑـﻞ ﺟﺒـﺮان و ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ اﺳـﺖ )ﻳﻌﻨـﻲ وﻓـﻖ ﻗـﺮارداد‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از ﻣﺤﻞ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺟﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در اﺣﺘﺴﺎب ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺮﻛﺖ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻠﺔ ﺣﺴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ و‬ ‫اﺳﻨﺎد ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت و ﺗـﺄﺧﻴﺮاﺗﻲ‬ ‫در ﻓﺮاﻳﻨــﺪ ﺗﻤﻠــﻚ زﻣــﻴﻦ ﺷــﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺑــﻪﺧــﻮﺑﻲ ﻣــﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺸــﻮد‪ ،‬ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﻣﻮﺟــﺐ‬ ‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲﻫﺎي ﻋﻤﺪه در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷـﻮد‪ .‬اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ‪ IFC‬و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺷﻤﺎرة ‪ 4-2‬ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد و ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ داراي ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ )و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( را ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ )و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮات و آﺛﺎر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در ﺳﻨﺪ ارزﻳـﺎﺑﻲ آﺛـﺎر اﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻫﻤﻴﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﺛﺎر‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻧﺘـﺎﻳﺠﻲ ﻣـﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر از اﻗـﺪاﻣﺎت ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدي‪،‬‬

‫‪1. Occupation of Land‬‬ ‫‪2. Land Acquisition‬‬

‫‪  256‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬اﺷـﺨﺎص ﻣﺴـﺌﻮل در ﻗﺒـﺎل اﺟـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت در ﺷﺮﻛﺖ و زﻣﺎنﺑﻨﺪي اﺟﺮاي اﻗـﺪاﻣﺎت را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي )‪ (ISO‬داراي اﺳﺘﺎﻧﺪاردي در ﺧﺼﻮص اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻮاﻫﻲ آن را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺎﻧﻮ ﻏﻨﺎ‪ ،1‬ﺣﺎوي ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻔﺼﻠﻲ در ﺧﺼﻮص اﺳﻨﺎد ارزﻳـﺎﺑﻲ و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﭘﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻣﺎدة ‪ 17‬ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ـ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪» .3-17‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺳﻴﺴـﺘﻤﻲ ﻣـﺆﺛﺮ‪ ،‬اﻳﻤـﻦ و ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ روﻳـﺔ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫ﺻــﻨﻌﺖ ﻧﻔــﺖ در ﺧﺼــﻮص ﻓﺎﺿــﻼب‪ ،‬ﻧﻔــﺖ زاﺋــﺪ و روﻏﻨــﻲ ﻛــﻪ ﺟﻬــﺖ ﮔــﻞ ﺣﻔــﺎري و‬ ‫ﺧﻨﻚﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪.«...‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻬﺎد ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﮔﺎه در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻴﺪان ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ وزارت ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺗﺼﻮﻳﺒﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﮔﺎه ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎري ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺼﻮﻳﺐ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺘﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻠـﺰم اﺳـﺖ‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﺔ اﺛﺮات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺑـﺎزﺑﻴﻨﻲ و ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮل در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن‬ ‫داد‪:‬‬

‫‪1. The Ghana Deepwater Tano contract‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪257 ‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎرة ‪ 16‬ـ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻃﻲ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻧﺠﺎم ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫روﻳﻪﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ارزﻳـﺎﺑﻲﻫـﺎ را ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ ﻣﺘﺨﺼﺼـﺎن‬ ‫ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺧﺒﺮهاي ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺴـﺖ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﻗـﺮارداد ﺑﺒﻨـﺪد‪ .‬ﻣﺘﺨﺼـﺺ ﻣﻨﺘﺨـﺐ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑـﺎن‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺜﺎل زﻳﺮ از ﻗﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﻣﺸـﺎوري ﻛـﻪ‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻧﻴﺰ در‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ارزﻳﺎﺑﻲ دارد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﻴﺎدﻳﻦ آذري و ﭼﻴﺮاق آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫‪ ...» .4-26‬ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ )ﭘﺎﻳﻪ( زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﻣﺸـﺎور‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪة ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )‪ (SOCAR‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷـﻮد‪ SOCAR .‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎﻧﻲ را‬

‫‪  258‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻣﺬﻛﻮر و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در آﻣﺎدهﺳﺎزي اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺼﻮﻳﺐﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬اداره ﻳـﺎ ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي )در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻈﺎرت ﻛﻨﺪ و اﻗـﺪاﻣﺎت اداري ﻣـﺮﺗﺒﻂ را اﻧﺠـﺎم‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺮرﺳﻲ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳـﻪ‪ ،‬ارزﻳـﺎﺑﻲ آﺛـﺎر و ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻲ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬اﺳﻨﺎد ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮﻛﺖ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺒﻮددﻫﻨﺪه )ﻛﺎﻫﺸﻲ( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‬ ‫را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﻮاﻫﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ را آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﻳﻚ ﻗـﺎﻧﻮن زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و ﻧﻬـﺎد اﺧﺘﺼﺎﺻـﻲ دوﻟﺘـﻲ ﻣﺴـﺌﻮل‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻳـﺎ وزارت ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮل ﺗﺼـﻮﻳﺐ )ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫ﺻﺪور ﻣﺠﻮز( ﺳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺳـﻨﺪ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن را ﺑـﺎ ﻫﻤﻜـﺎري ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺮوه ﻓﺮﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻳـﻞ ﻛﻤﻴﺘـﺔ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸـﺘﺮك ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ را ﻃﺮاﺣﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﺎد اﻟﺰاﻣﻲ اﺳـﻨﺎد ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫آﺛﺎر را ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﺸﺎورهﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸـﻲ از‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮات ﻻزم ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻧﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪259 ‬‬

‫ﻋﻤﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ورود در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺛﺎر ﭘـﺮوژه از آن ﺑﺮﺧـﻮردارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ژرﻓـﺎ و ﻓﺎﻳـﺪة ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺸـﺎورهﻫـﺎي ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻣـﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪاﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ از ﻧﻘﺸﻲ واﻗﻌـﻲ در اﻳـﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ واﻗﻊ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارزﻳـﺎﺑﻲ و‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪» ،‬رﺿﺎﻳﺖ آزاد‪ ،‬داراي اوﻟﻮﻳﺖ و آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ«‪(FPIC) 1‬‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺶﻧﻴﺎزي ﺟﻬﺖ ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﺄﺛﺮ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه آورد‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و رﺿﺎﻳﺘﺸﺎن را در ﺧﺼﻮص ﺷﺮوع ﭘﺮوژه اﻋـﻼم ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ‬ ‫آﻧﻜﻪ ‪ FPIC‬در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ‪ IFC‬ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ذﻛﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎرت‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ و آﺛﺎر‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮل و ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﭘﺮوژه و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﺛـﺮات زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را‬ ‫ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ آﺛﺎر و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ اداري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻨﺎﺑﻊ و درآﻣﺪزاﻳﻲ ﺳﺮﻳﻊ از آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇـﺖ از ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ‪ ،‬اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺪور ﻣﺠﻮزﻫﺎي زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻧﻤـﻮده و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي دوﻟﺘـﻲ ﻣﺴـﺌﻮل‪ ،‬اﺳـﻨﺎد را ﺑـﺪون ﻫـﻴﭻ‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﻳﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺐ رﺳـﺎﻧﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﮔـﺰارشﻫـﺎي ﺳـﺎﻻﻧﻪاي ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬

‫‪1. Free, Prior and Informed Consent‬‬ ‫‪2. Monitoring‬‬

‫‪  260‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﺮﻛﺖ در ﺧﺼﻮص ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اراﺋـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻳـﺎ ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮي در ﺧﺼﻮﺻﺸﺎن داده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪261 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﺮوﻧﺪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻳـﺎ اﻣـﻮال‬ ‫ﺻﺪﻣﻪاي وارد آورد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﺻﻼح و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻴﺴﺖ؟ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴـﺎرت‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺮوري در ﺧﺼﻮص ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ رﻓﻊ ﺧﺴﺎرات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻳـﺎ آﺳـﻴﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم و اﻣﻮال ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺮي داده ﺷﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ورود ﺻﺪﻣﻪ ﻳﺎ آﺳﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ رﻓﻊ ﻛﻠﻴﺔ ﺧﺴﺎرات و ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣـﺖ ﺑـﻪ آﺳـﻴﺐدﻳـﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﻠﺰم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻬﺪات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ را ﻣﻠﺰم ﺑـﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌـﺖ از ﻗـﺎﻧﻮن ﺣـﺎﻛﻢ ﻧﻤـﻮده ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را ﺑﺮاﺳـﺎس اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و روﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌـﺖ از‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺳــﺎس‪ ،‬ﺷــﺮﻛﺖ ﻣﺰﺑــﻮر ﻣﻮﻇــﻒ اﺳــﺖ آن دﺳــﺘﻪ از اﻗــﺪاﻣﺎت ﺗﺮﻣﻴﻤــﻲ را ﻛــﻪ ﻗــﻮاﻧﻴﻦ ﻳــﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﻟﺰاﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻔﺎدي را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺮوز ﺻﺪﻣﻪ ﻳﺎ آﺳﻴﺐ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﻖ اﻟﻒ از ﺑﻨﺪ ‪ 11‬ﻣﺎدة ‪ 41‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪  262‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪» .11-41‬در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳـﺎﻧﺤﻪ‪ ،‬ﻧﺸـﺖ ﻧﻔـﺖ ﻳـﺎ آﺗـﺶﺳـﻮزي در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼـﺪي ﺑﺎﻳـﺪ ﻓـﻮراً‬ ‫‪) ROC‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻋﺮاق( و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻣﻄﻠﻊ ﺳـﺎزد و ﺑـﺪون ﻓـﻮت وﻗـﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ‬ ‫ﺣـﻮادث ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺒـﻪ را اﺟــﺮا ﻛﻨـﺪ و اﻗــﺪاﻣﺎت ﺗﺮﻣﻴﻤـﻲ ﻻزم را ﻣﻄــﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﺑﻬﺘــﺮﻳﻦ روﻳـﻪﻫــﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺻﻮرت دﻫﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻣﺎدة ‪ 17‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪ ...» .1-17‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﻧﺤـﻮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺮاد ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻴﺎت درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روﻳﻪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻴـﺔ اﻗـﺪاﻣﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط را ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﻨﺘـﺮل آﻟـﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴـﺎزي ﻧﻔـﺖ ﻳـﺎ دﻳﮕـﺮ ﻣـﻮاد ﻧﺸـﺖﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﺗـﺮﻣﻴﻢ‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮي ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺷﻲ از ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد«‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت اﺗﺨﺎذ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‬ ‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز«‪ 1‬و »روﻳـﺔ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪه در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز«‪ 2‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻌﺪدي را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد در ﺧﺼﻮص ﺟﺒﺮان ﺿـﺮر و زﻳـﺎن‪ ،‬دﻗﻴﻘـﺎً ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم ﭼـﻪ ﻛـﺎري‬ ‫اﺳﺖ؟ اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ اﺗﺨـﺎذ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم اﺳﺖ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﺔ اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﺗﺤﻤﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟‬

‫‪1. Best International Petroleum Industry Practices‬‬ ‫‪2. Accepted Petroleum Industry Practice‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪263 ‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺒـﺮان ﺿـﺮر و زﻳـﺎنﻫـﺎي وارده‪ ،‬ﻣﺸـﻤﻮل‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎً ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﻮادث‬ ‫رخ داده ﻃﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺤﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮع‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬اﺷﻜﺎل و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻮاﻳﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎﻳﻲ را از‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻬﻤﻲ از ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑﺎزﭘﺮداﺧـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان درآﻣـﺪي‬ ‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ از آن ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ دوﻟـﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﺗﺨﺎذ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺰﺑﻮر را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳـﺎ در ﺧﻮﺷـﺒﻴﻨﺎﻧﻪﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺎه‪ ،‬دوﻟﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﻣﻴـﺎن ﺧـﻮد ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ ﭼﺮاﻛـﻪ ﺗﺤﻤـﻞ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻮاﻳﺪ ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺻﺮفﺷﺪه ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻳـﺎ ﺗـﺮﻣﻴﻢ ﺧﺴـﺎرات‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و آﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﺮدم و اﻣـﻮال‪ ،‬ﺟـﺰء ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ درج ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﺑﻨـﺪ ‪ 15‬ﻣـﺎدة ‪ 41‬ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪ ...» .15-41‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎرﺟﻲ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳـﺮاد‬ ‫ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ 1‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪1. Petroleum Costs‬‬

‫‪  264‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺷـﺮط ﻳـﺎ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻣﻬﻤـﻲ را در ﺧﺼـﻮص اﺻـﻞ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر )ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺨﺎرﺟﻲ ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻨﺪ ‪ 15‬ﻣﺎدة ‪ 41‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋـﺮاق ﻛـﻪ ذﻳـﻼً آورده ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫»ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻮارد ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺷﺪﻳﺪ )ﻣﺴﺎﻣﺤﺔ ﻓﺎﺣﺶ(‪ 1‬و ﺧﻄﺎي ﻋﻤﺪي‪ 2‬از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‬ ‫و ﻳﺎ ﻣﺘﺼﺪي‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎرﺟﻲ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ‪ ،‬ﻳـﺎ در ﻧﺘﻴﺠـﺔ اﻳـﺮاد‬ ‫ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻴﺪ و اﺳﺘﺜﻨﺎ در آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ از ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻣﺎدة ‪ 17‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧـﺔ ﻧﻔﺘـﻲ ﻏﻨـﺎ ﻧﻴـﺰ واﺿـﺢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪» .5-17‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺖ ﻳﺎ آﻟـﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷـﻲ از ﺑـﻲاﺣﺘﻴـﺎﻃﻲ ﺷـﺪﻳﺪ ﻳـﺎ ﺧﻄـﺎي ﻋﻤـﺪي‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﭘﺎﻛﺴـﺎزي و اﻗـﺪاﻣﺎت ﺗﺮﻣﻴﻤـﻲ ﺑـﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻳـﺎ ﺧﺴـﺎرت‪ ،‬ﻧﺎﺷـﻲ از »ﺑـﻲاﺣﺘﻴـﺎﻃﻲ ﺷـﺪﻳﺪ« ﻳـﺎ‬ ‫»ﺧﻄﺎي ﻋﻤﺪي« ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﺰء ﻫﺰﻳﻨﻪﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ و ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﺧﻮد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر )ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ( ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻄﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد آن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻄﺎي ﻋﻤﺪي ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣـﻮزهاي ﭘﻴﭽﻴـﺪه از ﺣﻘـﻮق اﺳـﺖ و ﭘﺎﺳـﺦ ﺳـﺎده و واﺣـﺪي ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة »ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺷﺪﻳﺪ« ﻳﺎ »ﺧﻄﺎي ﻋﻤﺪي«‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻛﺸـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪوﻳﮋه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺧﺎص ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻗـﺮارداد ﻧﻔﺘـﻲ ﺑﺴـﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪1. Gross Negligence‬‬ ‫‪2. Willful Misconduct‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪265 ‬‬

‫درﻫﺮﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪة اﺻﻠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺧﻼف اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﻳﺎ ﺿﺮوري‬ ‫در ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻳـﻚ اﺷـﺘﺒﺎه ﻧـﺎﭼﻴﺰ »ﺑـﻲاﺣﺘﻴـﺎﻃﻲ ﺷـﺪﻳﺪ« ﻳـﺎ‬ ‫»ﺧﻄﺎي ﻋﻤﺪي« ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﻗﺼﻮر ﺑﺎﻳﺪ »ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪ« و ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ »ﻋﻤﺪي«‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺧﻮد ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻗﺼﻮر ﻳﺎ ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻳﺎ ﺣﺎدﺛﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﮔﻮار ﻳﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪآﻣﻴﺰ زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺆال‪ ،‬ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬ﺣﺎدﺛـﻪ ﻧﺸـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫‪Horizon‬‬

‫‪ Deepwater‬در ﺳــﺎل ‪ 2010‬در ﺧﻠــﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳــﻚ اﺳــﺖ‪ .‬ﺳــﺆال ﻣﻬــﻢ در ﺧﺼــﻮص‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دﺧﻴﻞ در ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻲاﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ‪ /‬ﻣﺴﺎﻣﺤﺔ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ‪ /‬ﻓﺎﺣﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﺮﻣﻴﻤﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﻛﺖ را‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨـﺪ؟ ﻳﻜـﻲ از راﻫﻜﺎرﻫـﺎي راﻳـﺞ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬درج ﺷـﺮوﻃﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اراﺋﺔ ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺿﺮوري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻠﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻴﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ »اﻧﻮاع ﺣﻮادﺛﻲ را ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬ ‫در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﭘﻮﺷﺶ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،«1‬ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎ ﮔﺎه اﻧـﻮاع‬ ‫ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي ﺿﺮوري را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺸﺨﺺﺗﺮي ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارﻧـﺪ؛ ﻧﻈﻴـﺮ ﺑﻴﻤـﻪاي ﻛـﻪ »ﺧﺴـﺎرت ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﺛﺎﻟﺚ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺮرهاي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آن‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﺻـﺮاﺣﺘﺎً ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺑﻴﻤﺔ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻗـﺮارداد‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺮزﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪:‬‬

‫‪1. An obligation to take out insurances that shall cover the types of exposure that are‬‬

‫‪normally covered in the international petroleum industry‬‬ ‫‪2. More specific types of required insurance cover such as “including but not limited‬‬ ‫‪to damage to equipment, installations and third party liabilities”.‬‬

‫‪  266‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫»ﺻﺎﺣﺐاﻣﺘﻴﺎز ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﻗﺮارداد و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫وي ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻴﻤﻪاي ﺻﺎدره از ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻠﻴﺔ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و‬ ‫ﻣﻘــﺮرات ﺣــﺎﻛﻢ ﻣﻘــﺮر داﺷــﺘﻪاﻧــﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺼــﻴﻞ ﻛﻨــﺪ و ﺗــﺎ ﭘﺎﻳــﺎن ﻗــﺮارداد آن را ﺣﻔــﻆ ﻧﻤﺎﻳــﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐاﻣﺘﻴﺎز ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﺎﻟﺢ در ﺧﺼﻮص اﻣﻮال و ﻧﻴﺮوي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎ و اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤـﻴﻂزﻳﺴـﺖ‪ ،‬واﮔـﺬاري و ﺑﺮﭼﻴـﺪن‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و اﻧﺘﻘﺎل و اﺳﺘﺮداد اﻣﻮال ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻤﺔ ﭘﻮﺷﺶ آﺳﻴﺐﻫـﺎي زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬ﺧﻄـﺮات ﻣـﺎﻟﻲ را ﻛـﻪ دوﻟـﺖ و ﺷـﺮﻛﺖ در‬ ‫ﻣﻌﺮض آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﻴﻤـﻪاي در دﺳـﺘﺮس ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از‬ ‫زﻣﺎن وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﺔ ﻧﺸﺖ ﻧﻔﺖ در ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳـﻚ در ﺳـﺎل ‪ ،2010‬ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮدن ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻤﻪاي ﻛﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺔ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻨﺠﺶ و ﺑﺮآورد ﭼﻨﻴﻦ آﺳﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاه ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻴﻤﻪاي در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺘﻲ ﻛﻮﭼـﻚ‬ ‫و ﺑﺪون داراﻳﻲﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻳﺎ ﺗﺮازﻧﺎﻣﺔ‪ 1‬ﻗﻮي ﺑﻮده ﻳـﺎ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ ﻛـﻮﭼﻜﻲ از ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ راﻫﻜﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤﻴﻨـﺎن از ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺒﺎل ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﺮاﻣﺎت ﻗﺎﺑﻞﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﺮاد آﺳﻴﺐ ﻳﺎ ﺧﺴﺎرت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً اراﺋﺔ ﻳﻚ ﺿﻤﺎﻧﺘﻨﺎﻣﺔ رﺳـﻤﻲ را ﺿـﺮوري ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺎدر ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺒـﺎدرت ﺑـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﮔـﺎه ﻻزم ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮد را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺼﻮص ﺧﺴﺎرات ﺿـﺮر و زﻳـﺎن زﻳﺴـﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫‪1. Balance Sheet‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪267 ‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﻤﺎﻧﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬از ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ آﻧﻘﺪر زﻳﺎد ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﻋﻬﺪة آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻳﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﺷﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ اﺟـﺎزه‬ ‫دارد وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫‪  268‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪269 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺎزي‬ ‫‪1‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﮔﺎزي‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم روزي ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻋﻤﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳـﻴﺪ؛‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اداﻣﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﮔﺎز از ﻣﻴﺪان‪ ،‬دﻳﮕـﺮ ﺗـﻮان ﺳﻮدرﺳـﺎﻧﻲ و ﺗﻮﺟﻴـﻪ اﻗﺘﺼـﺎدي‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻴـﺎت و دورة زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺮوژة ﻧﻔﺘﻲ(‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻣﻴـﺪان ﻧﻔﺘـﻲ را از‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪ 2‬ﻳﺎ رﻫﺎ ﺳﺎزد‪ 3.‬اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻄﻼح »رﻫﺎﺳـﺎزي« ﭼﻨـﺪان ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺧـﺮوج از ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪي ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻋﻜﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇـﻒ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت و زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ ﻧﻔـﺖ وﮔـﺎز ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ را ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ و اﺷﺨﺎص دﺧﻴﻞ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ وﮔﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺎي‬ ‫اﺻﻄﻼح »رﻫﺎﺳﺎزي« از اﺻﻄﻼح »از ﺧـﺪﻣﺖ ﺧـﺎرج ﻛـﺮدن ‪ /‬ﺑﺮﭼﻴـﺪن« اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﺮدو اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ واﺣﺪ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Cleaning up‬‬ ‫‪2. Decommission‬‬

‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3. Abandon‬‬

‫‪  270‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬ ‫از اوﻟﻮﻳﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻃـﻲ‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺳﻲ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه )ﻣﺪت زﻣـﺎن ﻗـﺮارداد( ﻧﻴـﺎزي ﻧﺒﺎﺷـﺪ؛ اﻟﺒﺘـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑـﻪ ﻣـﺪت‬ ‫ﻗﺮارداد و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺠﺎري ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﮔﺎز ﺑﺴـﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﻮزة ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﭼﻴـﺪن در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﺗﺠﺎري اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻬﻤﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫و ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را در ﻗﺒﺎل از ﺧﺪﻣﺖ ﺧـﺎرج ﻛـﺮدن ﻣﻴـﺪان ﻧﻔﺘـﻲ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﺑﻪوﻳﮋه آﻧﻜﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت در ﻣﻨﺎﻃﻖ درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻮﭘﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز دو ﻛﺸﻮر ﻏﻨﺎ و اوﮔﺎﻧﺪا‬ ‫را ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﺔ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﻛـﺮد‪ .‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ داراي ﺑـﻴﺶ از‬ ‫‪ 500‬ﺳﻜﻮي ﻧﻔﺘﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ و دﻳﮕﺮ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﺔ از‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎرج ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ‪ 28/7 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﻮﻧﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﺑـﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از اﻫـﺪاف ﻛﻠﻴـﺪي از درج ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﮔﺎزي‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺳﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﻣﻴـﺪان ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺑﻴـﺎورد‪ .‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺎس‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي از ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻣﻴﺪان را ﻧﻤﻲﺗﻮان از درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻴﺪان ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان‪،‬‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ؟ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ راﻳﺞ و ﺷﺎﻳﻊ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻘﻄﻊ ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬ ‫ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳـﺖ ﻣﺒـﺎﻟﻐﻲ را ﺑـﻪ ﺻـﻨﺪوﻗﻲ ﺑﭙـﺮدازد ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﺗﺠﻤﻴـﻊ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺣﻴﺎت ﭘـﺮوژه ﺑﺘـﻮان ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﺑﺮﭼﻴـﺪن ﻣﻴـﺪان را از ﻣﺤـﻞ اﻳـﻦ ﺻـﻨﺪوق‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪271 ‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻟﻎ در ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ در ﻣﻴـﺪان‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻓﻊ و ﻋﻮاﻳـﺪي را‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺤﻞ آن‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه را ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﻮل ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺴﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺮار داده ﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان‪ 1‬ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ در آن‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻻزم و‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻴـﺪان ﺑـﺮاي از ﺧـﺪﻣﺖ ﺧـﺎرج ﻛـﺮدن و ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﺗﺨﻤﻴﻨـﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻪروزرﺳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس ﻳـﻚ ﻣﺒﻨـﺎي ﻣـﻨﻈﻢ )ﻣـﺜﻼً ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ(‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪروز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي وارﻳﺰ وﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﺬﻛﻮر‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴـﺪان‪،‬‬ ‫ﺗﻀﺎﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻨﺎد اﻋﺘﺒﺎري ﺑﺎﻧﻜﻲ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺑﺮﭼﻴﺪن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ در ﺑﻨﺪ ﺳﻮم از ﻣـﺎدة ‪ 17‬ﺧـﻮد ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻔﺘﻲ ﻏﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪» .3-17‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روﻳﺔ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪة ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد ﻳـﻚ ﺳﻴﺴـﺘﻢ اﻳﻤـﻦ و‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي آﺑﻲ و ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﮔﻞ ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﺿﺎﻳﻌﺎت و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻴﻪ و رﻫﺎﺳﺎزي‬ ‫اﻳﻤﻦ ﭼﺎهﻫﺎ‪ ،‬اﻗﺪام ﻛﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﺎدة ‪ 42‬ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي درﺧﺼﻮص اﺳـﺘﺮداد ﺳـﺎﻳﺖ اﺟـﺮا و از ﺧـﺪﻣﺖ ﺧـﺎرج‬ ‫ﻛﺮدن ﻣﻴﺪان »در اواﺳﻂ ﭘﺮوژه«‪ 3‬ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﺗﺴﻠﻴﻢ دارد‪ .‬در‬ ‫ﺻﻮرت اﻧﻘﻀﺎ ﻳﺎ ﻓﺴﺦ ﻗﺮارداد ﻧﻴﺰ وي ﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1. Decommissioning plan‬‬ ‫‪2. Bank Letter of Credit‬‬ ‫‪3. Around mid-Term‬‬

‫‪  272‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪» .42‬ﺗﻤــﺎﻣﻲ ﺗﺠﻬﻴــﺰات و ﺗﺄﺳﻴﺴــﺎت را از ﻣﻨﻄﻘــﺔ اﺳــﺘﺮدادي )ﻣﻨﻄﻘــﺔ ﻗــﺮاردادي ﺳــﺎﺑﻖ(‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ رﻫﺎﺳﺎزي ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ وارﻳﺰ وﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﺻـﻨﺪوق را ذﻛـﺮ ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ رﻫﺎﺳﺎزي در ﻋﺮاق ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ﻛﻨﻴﺎ در ﻣﺎدة ‪ 42‬ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺣﺪود ‪ 4‬و ﻧﻴﻢ ﺻﻔﺤﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺪاﺑﻴﺮ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ رﻫﺎﺳﺎزي و از ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻣﻴـﺪان اﺧﺘﺼـﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻘـﺮر ﻣـﻲدارد‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎﺻﻲ از ﭘﺮوژه ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ﻛﻨﻴﺎ‬

‫‪» .42‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي رﻫﺎﺳﺎزي و ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد«‪.‬‬ ‫ﺑــﺮاي ﺣﺼــﻮل اﻃﻤﻴﻨــﺎن از اﻳﻨﻜــﻪ ﻫﺰﻳﻨــﻪﻫــﺎي ﻻزم ﺑــﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖﻫــﺎي ﺑﺮﭼﻴــﺪن ﻣﻴــﺪان‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻳﻚ ﺣﺴﺎب ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ داراي ﻧـﺮخ ﺳـﻮد ﺳـﭙﺮده‬

‫‪1‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬وارﻳﺰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪ ‪ 38‬ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻋـﺮاق‬ ‫)‪ (2012‬ﻧﻴﺰ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻮﺳﻌﻲ را ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠـﻪ آن‬ ‫ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪1. Interest bearing account‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪273 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق‬

‫‪» .38‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴـﺪان را ﺑـﺎ رﻋﺎﻳـﺖ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روﻳـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺼﻮب ﺑﺮاي ﺑﺮﭼﻴـﺪن ﻣﻴـﺪان و ﺑﻮدﺟـﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻛـﺎري ﻣﺼـﻮب ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺣﺴﺎب ﻣﺠﺰا ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ ﻧﺰد ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت رﻫﺎﺳﺎزي و از ﺧـﺪﻣﺖ‬ ‫ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻣﻴﺪان ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪  274‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪275 ‬‬

‫‪  276‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪277 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﭼﻴﺰي را در ﻣﻮرد ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺴﻠﻢ داﻧﺴـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷـﺖ‪ ،‬و ﺑـﺮوز اﺧـﻼف‪ ،‬اﻣـﺮي اﺟﺘﻨـﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮاردي ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات و ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫـﺎي زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮔﺎه ﭘﻴﺶ از اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻣﻮرد ﻋﺪم اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﺎد ﺧﺎﺻﻲ از ﻗﺮارداد‪ ،‬اﺧﺘﻼف و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏـﻢ ﻫﻤـﺔ ﻣـﺪت‬ ‫زﻣﺎن و ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه و ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﻗﺮارداد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫واﻗﻌﻲ ﻣﻔﺎد آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻤـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي اﻓـﺮاد‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺨﺼﺺ ﺷﮕﻔﺖآور ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫دﻓﻌﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮات آﺗﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ«‪ 1‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒـﺎراﺗﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﻳﺮ از ﮔﺮوه ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ واﻗـﻊ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‬ ‫آورده ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1. Good Faith‬‬

‫‪  278‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻟﻴﺒﻲ‬

‫‪ .2-5-13‬ﻃﺮﻓﻴﻦ در اداﻣﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻳـﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﺔ ﻓـﺮوش ﮔـﺎز را در راﺳـﺘﺎي اﺻـﻮل‬ ‫ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﻣﺎدة ‪ ،13‬ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺬاﻛﺮه ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻘﺮرة ﻓﻮق ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎز ﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻗـﺮاردادي ﻛـﻪ اﺳﺎﺳـﺎً ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺸﻒ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫‪ .2-15‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن )‪ (SOCAR‬و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﺑﺎﻳـﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻗﺮارداد ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ )و ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻓـﺮوش ﻣﺮﺑـﻮط( را ﺳـﺎﻋﻴﺎﻧﻪ و ﺑـﺎ ﺣﺴـﻦ ﻧﻴـﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺬاﻛﺮه‬ ‫ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ زﻳﺮ از ﭘﻴﻮﺳﺖ روﻳﻪﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪ ،1‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد اﺻـﻠﻲ ﺿـﻤﻴﻤﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﺿﻤﻴﻤﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬

‫اﮔﺮ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻫﺮﻳـﻚ از ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر در اﻳـﻦ ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺣﺴﻦﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗـﻼش‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﺑﻲاﻧﺼﺎﻓﻲ ﺿﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫و ﻧﻤﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ از ﻋﺮاق‪:‬‬

‫‪1. Accounting Procedures‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪279 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اراﺋﺔ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﺮاق‬

‫‪ .3-2‬ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﻣﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳـﺖ )د( ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺷـﺪه و ﻣـﻮرد ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي در ﺧﺼﻮص ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻬـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﮔﺎه در ﻣﻮرد ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻛـﻼن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪاي را ﺑـﺮاي اﻣﻀـﺎ در ﻣﺮاﺣـﻞ‬ ‫ﺑﻌﺪي در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻛـﻪ »اﻃﻼﻋـﺎت ﻻزم ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﻛﻨﻮن در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺧﻮب در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﮔﺎز اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻧﻔﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪاي از آن دﺳـﺖ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬در دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻫﻤﺔ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ از ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺗﻌﻤـﺪاً‬ ‫ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻛـﺎﻣﻼً ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ راهﺣﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از زﺑـﺎن ﺗﻌﻠﻴﻘـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ اﻣﻜـﺎن دارد ﻫﺮﻳـﻚ از‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ از ﺗﻔﺎوت ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از آن ﻋﺒﺎرت‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪوﺿﻮح‪ ،‬ﺧﻄﺮ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ در آﻳﻨﺪه را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﻜﺮر از آن در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫را دﭼــﺎر اﺧــﺘﻼف ﻛﻨــﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻬــﺪ ﺑــﻪ »اﻧﺠــﺎم ﺗ ـﻼشﻫــﺎي ﻣﻌﻘــﻮل«‪ 1‬ﻳــﺎ »اﻳﻔــﺎي ﺗﻌﻬــﺪ ﺑــﻪ ﻧﺤــﻮ‬ ‫زﻣﺎنﺑﻨﺪيﺷﺪه«‪ 2‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪي اﻟﺰاﻣﺎت »اﻧﺠﺎم ﺗﻼشﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل« ﻳﺎ »اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺷـﺪه« را ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﮔﺴﺘﺮهاي از اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﻮرد آﻧﭽـﻪ واﻗﻌـﺎً ﺗﺸـﻜﻴﻞدﻫﻨـﺪة اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬دراﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ »روﻳﻪﻫـﺎي ﻋـﺎم‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪة ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ« ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Use reasonable efforts‬‬ ‫‪2. Deliver in a timely manner‬‬

‫‪  280‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ »ﻣﺤﺘـﺎط«‪ 1‬و »ﻛﻮﺷـﺎ«‪ 2‬ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺶ ﻣـﻮرد از ﺧـﺎﻧﻮادة ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﺑﺮرﺳـﻲ ﺷـﺪه در ﻛﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ )آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪ ،‬ﺑﺮزﻳـﻞ‪،‬‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و ﺗﻴﻤﻮر(‪ 25 ،‬ﺑﺎر از واژة »ﻛﻮﺷﺎ« و ﻫﺸﺖ ﺑﺎر از واژة »ﻣﺤﺘﺎط« اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ واژﮔﺎن ﻣﺒﻬﻤﻲ در‬ ‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪة دادﮔﺎهﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻊ ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬دﻋﺎوي ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﻃﺮف از ﻣﻔـﺎد ﻗـﺮارداد‪،‬‬ ‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺻﺮف ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آﻧﭽـﻪ ﺧـﻮد را ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬ ‫آن ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻳﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬وي را‬ ‫از ﺳﻮد ﻳﺎ ﺣﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ آن ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﻲ را ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻗﻮاﻋـﺪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺶ »ﺣﻞ اﺧﺘﻼف«‪» ،3‬داوري«‪ 4‬ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﺪادي ﺳﺎزوﻛﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ اﺧﻼﻓـﺎت ﻗـﺮاردادي در دﺳـﺘﺮس‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬ ‫‪ ‬دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺧﻮد ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف؛‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي رﺳﻤﻲ؛‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﺨﺪام ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف‪ ،‬و‬ ‫‪ ‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ‪ /‬داوري‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﮔﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﻲ درﺑﺮﺑﮕﻴـﺮد ﻛـﻪ از‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺑﺎ ﮔﺮدن ﻧﻬـﺎدن ﺑـﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺣﻘـﻮﻗﻲ‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮط )رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ ‪ /‬داوري( ﭘﺎﻳﺎن ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬در ﻧﻤﻮﻧـﺔ زﻳـﺮ‪ ،‬ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1. Prudent‬‬ ‫‪2. Diligent‬‬ ‫‪3. Dispute Resolution‬‬ ‫‪4. Arbitration‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪281 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻧﻤﻮﻧﺔ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺎدة ‪37‬‬

‫‪» .1‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﺎﺷﻲ از‪ ،‬ﻳﺎ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻔﺎد ﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﺔ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪» .2‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗـﻮاﻓﻘﻲ ﭘـﺲ از ﺳـﭙﺮي ﺷـﺪن ﺳـﻲ )‪ (30‬روز از ﺗـﺎرﻳﺦ اﻋـﻼم‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺣﺴـﺐ‬ ‫ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ارﺷﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺧﻮد ارﺟﺎع دﻫﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪» .3‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﻲ )‪ (30‬روز از ﭼﻨﻴﻦ ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺘﻮان ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﺴﺘﻘﻞ ارﺟﺎع داده‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺲ از ﺳـﭙﺮي ﺷـﺪن ﺷﺼـﺖ )‪ (60‬روز از اﻋـﻼم ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬﻛﻮر در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ داوري واﮔﺬارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪» .4‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻓﻨـﻲ ﻣﻴـﺎن ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﺮوز ﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣﺘﺨﺼـﺺ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﺌﻠﻪ و اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ارﺟﺎع داد«‪.‬‬ ‫‪» .5‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﺎﺷـﻲ از‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ داوري اﺗﺎق ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪ ،‬و ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺳـﻪ داور ﻣﻨﺼـﻮب ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻗﻮاﻋـﺪ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ و رﻓﻊ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ از اﻳﻨﻜـﻪ ﻗـﺮارداد از آﻧـﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎت را اﺑﺘﺪا ﺧﻮدﺷـﺎن ﺣـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﻣﺮي ﺑﺴﻴﺎر ارزانﺗﺮ از درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪاﺧﻠﻪ و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕـﺮان اﺳـﺖ و آﺳـﻴﺐ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮي را ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ درﺑﺮدارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﭼﻨـﻴﻦ روﺷـﻲ ﻏﻴـﺮﻣﻤﻜﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ رﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺿﺮوري ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻪاي از اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬ ‫ﻛﻪ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﻴﻨﻲﺗﺮي‪ 1‬ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ ارﺟـﺎع ﺑـﻪ ﻣﺘﺨﺼـﺺ رﺳـﻴﺪﮔﻲ‬ ‫‪1. Objective‬‬

‫‪  282‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزشﮔﺬاري ﻧﻔﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺷـﻔﺎف ﺑـﺎزار ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن در‬ ‫دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاري‪ .‬ﻗﺮارداد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﻣﻠـﺰم ﻛﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺎً داراي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣـﻮرد ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻋﻴﻨـﻲ و‬ ‫ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑـﻪ اﻧﺘﺼـﺎب ﻳـﻚ ﻣﺘﺨﺼـﺺ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ‪ /‬ذﻫﻨﻲ‪ 1‬و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗـﺮارداد ﻣﺮﺗﺒﻄﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﺸـﺨﻴﺺ و‬ ‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫داوري‬ ‫داوري‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در ﻗـﺮارداد ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ ﻧﺸـﺪه و ﻫﻨـﻮز ﭘﺎﺑﺮﺟـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ در‬ ‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻤﻮﻻً‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ دادﮔﺎهﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬داوري‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫ﺷﺪه از اﻗﺪام ﺣﻘﻮﻗﻲ )اﻗﺎﻣﺔ دﻋﻮاي( واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ )داوري( در ﻗﻴـﺎس‬ ‫ﺑﺎ اﻗﺎﻣﺔ دﻋﻮا در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ـ ﻗﻀﺎﻳﻲ واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ و ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪،‬‬ ‫دو اﻣﺘﻴﺎز اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ دﻋﻮا در دادﮔﺎهﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﺤﻞ ﺑـﺮوز اﺧـﺘﻼف‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و دوم‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي داوري دﺳﺖﻛﻢ در ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ داوري‪ ،‬در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎ و اﻓﻜـﺎر‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﻮزة ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي دﻳﮕـﺮ را اﻏﻠـﺐ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣـﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧـﻲ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺤـﺖ ﻓﺸـﺎر ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و از اﺳـﺘﻘﻼل ﻛـﺎﻓﻲ در‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫داوري در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﺠﺰا از ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻗـﺮارداد ﻃـﻲ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ در ﻛﺸﻮر ﻏﻨﺎ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ‬ ‫‪1. Subjective‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪283 ‬‬

‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻏﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﺮارداد اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑـﻪ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﻏﻨﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري در ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف را از ﻃﺮﻳـﻖ ﻳـﻚ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ داوري ﻛـﻪ در ﻛﺸـﻮري‬ ‫دﻳﮕﺮ )و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن داوري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آن ﻛﺸﻮر و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻃـﺮﻓﻴﻦ( اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ در دادﮔﺎهﻫـﺎي ﻏﻨـﺎ )ﻳـﺎ ﻫﺮﻳـﻚ از ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑـﺎن(‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺑﻲﻃﺮف و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﺎﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻮدن دادﮔﺎهﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺧﻮد‪ ،‬اﻫﺎﻧﺖآﻣﻴﺰ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ در دادﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻮزهﻫـﺎي ﻗﻀـﺎﻳﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ دﭼـﺎر واﺑﺴـﺘﮕﻲ )ﻋـﺪم‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل( ﻳﺎ ﻛﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )و ﻧﻪ ﻓﻘـﻂ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ( ﻋﻤﻮﻣـﺎً‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮي ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻮاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داوري در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻮادي در ﺧﺼﻮص ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل در ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري‪ 1‬ﻛﻪ ﮔﺎه‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫داوري ﺧﺎﺻﻲ را در ﻧﻴﺰ اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در ﻧﻈﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪﺷـﺪة ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي در زﻣﻴﻨﺔ داوري وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪي را ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ داوري‬ ‫اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻗـﻮت و ﺿـﻌﻒ ﺧـﻮد را دارﻧـﺪ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﻔﺼـﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﮔﺴﺘﺮة ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﻘﺮراﺗـﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه و ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻋـﺪ ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮن ﺣﻘـﻮق ﺗﺠـﺎرت‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ )‪ ،2(UNCITRAL‬ﻗﻮاﻋﺪ اﺗﺎق داوري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻟﻨـﺪن )‪،3(LCIA‬‬

‫‪1. Arbitration Rules‬‬ ‫‪2. United Nations Commission on International Trade Law. See: https: // www.‬‬

‫‪uncitral. org/‬‬ ‫‪3. The London Court of International Arbitration. See: http://www.lcia.org/‬‬

‫‪  284‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ اﺗﺎق ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ )‪ 1(ICC‬و ﻗﻮاﻋـﺪ ﻣﺮﻛـﺰ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺣـﻞوﻓﺼـﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري )‪ 2(ICSID‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺤﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ داوري‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ »ﻣﻘـﺮ‪ «3‬داوري ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﻳﻚ ﺣﻮزة ﻗﻀﺎﻳﻲ »ﺑﻲﻃﺮف« ﺑﺮاي ﻣﺤﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻳﻮان داوري ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ‬ ‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺤﻞ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻗﺮار دارد و ﻧﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ﻳـﺎ اﺳـﺘﻜﻬﻠﻢ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﮔﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي اﻧﺘﺨـﺎب ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺑﻲﻃﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣـﺮي‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻳﺎ ﺳﻮﺋﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮﻃﺔ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻗﺮارداد‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 4.‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﺤﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ در ﻛﺸﻮري ﻗـﺮار دارد ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﻳـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫اﺻﻠﻲ آن‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬داوري اﺧﻴـﺮ ﻣﻴـﺎن دوﻟـﺖ اوﮔﺎﻧـﺪا و ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫‪ ،Heritage Oil‬ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن در ﻟﻨﺪن ﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺷـﻬﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛـﻪ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﻌﺪاد داوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺳﻪ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃـﺮف اﻣﻜـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻳـﻚ داور ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ‬ ‫‪1. International Chamber of Commerce. See: http://www.iccwbo.org/‬‬ ‫‪2. International Centre for Settlement of Investment Disputes. See: https: // icsid.‬‬

‫‪worldbank.org/‬‬ ‫‪3. Seat‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ داوري را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن داوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑـﺮ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ رﺳـﻴﺪﮔﻲ ﺣـﺎﻛﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺮرات اﺳﺎﺳﻲ در ﺧﺼﻮص ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻳﻮان و اﻧﺘﺨﺎب داوران‪ ،‬ﺣـﻖ رﺟـﻮع ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪ داوري و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻛﻠﻲ‪ ،‬در ﻗﺎﻧﻮن داوري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﻘـﺮ ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﻞ داوري ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺟﺐ اﻋﻤﺎل ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫داوري ﻛﺸﻮر ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪ Lex Arbitri‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤـﻴﻦ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ آﻳﻴﻦ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ داوران ﻃﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺧﺼـﻮص‬ ‫ﭘﺮوﻧﺪه رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﺔ دوم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ را‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ داوري ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ داوري ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﺎص )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داوري ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ( ﻳﺎ ﻗﻮاﻋـﺪ داوري ﻣـﻮردي )‪ (Ad hoc‬ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺔ ﺳﻮم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻋﻮا ) ‪The Law Governing‬‬ ‫‪ (The Merits of The Dispute‬اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻮان داوري در رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ از اﻋﻤـﺎل‬ ‫آن اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻋﻮا‪ ،‬درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﻗـﺎﻧﻮن ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻗـﺮارداد اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻗﺮارداد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪285 ‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ دو داور ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮﻃﺔ داوري‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً داور ﺳـﻮﻣﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺳﺮداور‪ 1‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺔ داوران ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻲﻃﺮف ﺑﻮده و دﻳـﺪﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬در ﺻـﻮرت اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﻨﻬـﺎ از ﻳـﻚ داور‪ ،‬اﻣﻜـﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ زﺑﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻋﻤﺎل ﻓﺮاﻳﻨﺪ داوري ﻛﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻳﻜـﻲ از زﺑـﺎنﻫـﺎي‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ داراي رواﺑﻄـﻲ )از ﺟﻤﻠـﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ( ﺑـﺎ ﻛﺸـﻮر درﮔﻴـﺮ ﺑـﺎ‬ ‫اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﻮﻟﻲ و ﭘﺮﺗﻐﺎﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي داوري ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺪازه و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻮاﺟﻬﺔ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻔﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داوري‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ داوري ارﺟﺎع دادهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺎم ﻛﺸﻮر‬ ‫اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺑﺮزﻳﻞ‬ ‫ﻏﻨﺎ‬ ‫ﻋﺮاق‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻗﺮارداد‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫زﻳﺮ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬ ‫ﺑﺮزﻳﻞ‬ ‫ﻏﻨﺎ‬ ‫ﻋﺮاق‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ داوري‬ ‫‪ICSID‬‬ ‫‪UNCITRAL‬‬ ‫‪ICC‬‬ ‫‪ICC‬‬ ‫‪ICC‬‬ ‫‪ICC‬‬ ‫‪ICC‬‬

‫ﻣﺤﻞ داوري‬ ‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫اﺳﺘﻜﻬﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ‬ ‫رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺑﺮزﻳﻞ‬ ‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ژﻧﻮ‪ ،‬ﺳﻮﻳﻴﺲ‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬

‫ﺗﻌﺪاد داوران‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1. Chairman‬‬

‫‪  286‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻗﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬

‫»ﻗــﺮارداد ﺣﺎﺿــﺮ ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ ﺑﺮاﺳــﺎس اﺻــﻮل ﺣﻘــﻮﻗﻲ ﻣﺸــﺘﺮك ﻣﻴــﺎن ﺣﻘــﻮق ﺟﻤﻬــﻮري‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺣﻘﻮق اﻧﮕﻠﻴﺲ و درﺻـﻮرﺗﻲﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ اﺻـﻠﻲ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ وﺟـﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﻋﺮﻓﻲ اﻳﺎﻟﺖ آﻟﺒﺮﺗﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎدا ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﺟﺮا ﺷﻮد ‪.«...‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪287 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬ ‫ﺛﺒﺎت‬ ‫‪1‬‬

‫ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺼـﻮﻧﻴﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬ ‫در ﻣﺤﻴﻂ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﺎن اﻧﻌﻘـﺎد ﻗـﺮارداد ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮوﻃﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درج آن در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚﻫـﺎي‬ ‫ﭘﺮﺗﻨﺸﻲ داﻣﻦ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺛﺒﺎت‬ ‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ و‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺑﻮط و در زﻣـﺎن ﻣـﺬاﻛﺮات ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻳـﻚﺟﺎﻧﺒـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ‬ ‫)دوﻟﺖ( دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﭘﺮوژهاي ﺑﺎ دورة زﻣـﺎﻧﻲ ‪25‬ﺳـﺎﻟﻪ ﻛـﻪ ﻣﻴﻠﻴـﻮنﻫـﺎ دﻻر‬ ‫ﺻﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در آن ﺷﺪه‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎت زﻳﺎدي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رخ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﻧﻘﻼب ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻟﺰاﻣـﺎت ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼـﺎدي ﻣﺘﺤـﻮل ﺷـﻮد و ﻣﺤـﻴﻂ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ـ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺎﻓـﺖ رواﺑـﻂ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت‬

‫‪1. Stabilisation‬‬

‫‪  288‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﻮد را ﺑـﺎ درج ﺑﻨـﺪﻫﺎ و ﺷـﺮوﻃﻲ در ﻗـﺮارداد »ﺗﺜﺒﻴـﺖ« ﻛﻨـﺪ و از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎي ﺧــﻮد را از آﺳــﻴﺐ ﻧﺎﺷــﻲ از دﮔﺮﮔــﻮﻧﻲﻫــﺎي ﻛﻠــﻲ در ﺷــﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪،‬‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺤـﻞ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‪ ،‬ﻣﺼـﻮن ﻧﮕـﻪ دارد‪ .‬ﻧﻘـﺾ اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪ از‬ ‫ﻗﺮارداد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ را ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﺴﺎرت ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻄﻲ از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺧﻮد‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺮط ﺛﺒﺎت در ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻊ از‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﮔﺮﮔﻮنﺷﺪة ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑـﺮ ﻗـﺮارداد ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ در‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮات ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻮدآوري ﭘﺮوژه داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺳﺘﻴﺰ و ﻫﻤﺎوردي ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻟﻲ دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﻮاره ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴـﺎس ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﻣﻌـﺮض آﺳـﻴﺐ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﺎﺷﻲ از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺘﺎي ﺗﺠﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮط ﺗﺜﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺐ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ دو ﻧـﻮع اﺛـﺮ ﻣﺘﻔـﺎوت داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ﺧﺴﺎرت ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي دﮔﺮﮔﻮن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬از ﻣﻔﺎد ﺷﺮط ﺛﺒﺎت ﺗﺨﻠﻒ ﺷﻮد‪ .‬راﻫﻜﺎر دوم‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻗﺮارداد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﭘﻲ اﺟﺘﻨـﺎب از آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻮاردي ﻧﻈﻴـﺮ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را‪،‬‬ ‫ﻓﺎرغ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در ﻗـﺎﻧﻮن ﻛـﺎر ﻛـﻪ اﻟﺰاﻣـﺎت‬ ‫اﺿﺎﻓﻲ ﻳﺎ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗﺮي را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻦﺻﻮرت‪ ،‬ادﻋﺎي ﺧﺴﺎرت ﻣﻌـﺎدل اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺎﺑﻪاﻟﺘﻔﺎوت درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن از ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪289 ‬‬

‫درآﻣﺪي ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺷـﺮط ﺛﺒـﺎت در زﻳـﺮ آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻏﻨﺎ‬

‫‪ .2-26‬از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﻗﺮارداد و در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﻣﺪت آن‪ ،‬دوﻟﺖ ﺿﺎﻣﻦ ﺛﺒﺎت ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺎﻟﻲ و ﻗﺮاردادي اﻳﻦ ﺳﻨﺪ در ﻗﺒـﺎل ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه آن دﺳﺘﻪ از ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﺒﻨـﺎي آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ ﻣﻔـﺎد ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و‬ ‫ﻣﻘﺮرات ﻏﻨﺎ )و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻣﺮﺑـﻮط( ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع ﭼﻨـﻴﻦ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮراﺗـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ ﻏﻨـﺎ‪،‬‬ ‫و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد و ﺣﻘـﻮق و‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﺗﺼﺮﻳﺢﺷﺪه در آن‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺻـﻮرت اﺟـﺮا و ﻣﺒﺎدﻟـﺔ ﻳـﻚ ﺗﻮاﻓـﻖ ﻛﺘﺒـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﮔـﺬارده ﺷـﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻌـﺪﻳﻞ‪ ،‬اﺻـﻼح‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻳـﺎ ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﺎ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﺔ دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ اﻗـﺪاﻣﻲ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪاﺗﻲ را ادﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴـﺰان ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﻤـﺎل ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪن اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا دوﻟﺖﻫﺎ و ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪة ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﺮط ﺛﺒﺎت را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬آﺳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه دوﻟﺖ‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻛﺸــﻮر آﻧﻬــﺎ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ ﺧﻄ ـﺮ ﺗﻐﻴﻴــﺮ در ﻗــﺎﻧﻮن را ﺑﭙــﺬﻳﺮد‪ ،‬ﭼﺮاﻛــﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري ﻳﻜﻲ از ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮوط‬ ‫ﺛﺒﺎت ﻛﻠﻲ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺷـﺮوط ﺛﺒـﺎت در ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮوط اﻏﻠﺐ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫»ﺷﺮوط ﻣﻨﺠﻤﺪﻛﻨﻨﺪه«‪ 1‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن را از زﻣﺎن اﻧﻌﻘﺎد ﻗـﺮارداد ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﮕـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Freezing clauses‬‬

‫‪  290‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫دﻳﺪﮔﺎه »ﻣﻴﺎﻧﻪ«‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺮط ﺛﺒﺎت ﺟﺪﻳﺪ و ﺑﻬﺒﻮدﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﺮط »ﺗﻌـﺎدل«‪ 1‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﺷﺮط ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺮط ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ آﺳﻴﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﺮط ﺛﺒﺎت را‬ ‫در ﭘﻲ ﻧﺪارد؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ )ﻣﻌﻤﻮﻻً( ﻳﺎ دوﻟﺖ )ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﻣﻮاﻗــﻊ( ﺑــﺪون آﻧﻜــﻪ ﺗﺨﻄــﻲ از ﺣﺎﻛﻤﻴــﺖ ﺗﻠﻘــﻲ ﮔــﺮدد‪ ،‬ﻣﺤﻔﺎﻇــﺖ ﺷــﻮد‪ .‬ﺑــﺮ اﻳــﻦ اﺳــﺎس‪،‬‬ ‫درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ دو ﺗـﻼش ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ اوﻟﻴﺔ ﻗـﺮارداد ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ از ﺗﻀـﻤﻴﻨﺎت ﻣﺸـﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ آﻧﭽـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎ رﻫﺎ ﻛﺮدن ﺑﺪﻧﺔ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻛﺸـﻮر‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫راﻫﻜﺎر ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺠﺪد روي ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ دوﻟﺖ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺧﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﻛﻨـﺪ و درﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ‪ %10‬اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺗـﻼش ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﺮد ﺗـﺎ ﺑـﺮ‬ ‫اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ در دﻳﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺎﻟﻴﺎت اﻓﺰودهاي ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي ﺟﺒﺮان ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛـﺎري را ﻣـﻲﺗـﻮان‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ از ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧـﺮخ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم داد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز اﻣﻜﺎن ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻋﺪاد و ارﻗﺎم وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛـﻪ دﻳـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ اﺑـﺰار‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت وﻳﮋة ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﺮخ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‪ ،‬اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴـﺎت‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ را در ﻧﻘﻄﺔ ﺧﺎﺻﻲ از ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴـﺰان ﺟﺒـﺮان ﻛـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﻮﺳﺎن ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ از دﺳﺖ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻓﻨﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻣﻌﻀـﻠﻲ ﺑـﺮاي ﺣﻘﻮﻗـﺪاﻧﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼـﺎن ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻜﺎري‪ ،‬آﺳﻴﺐ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ از ﻣﻴﺎن ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫‪1. Equilibrium‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪291 ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺬاﻛﺮات را از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺮ اﺻـﻼح‬ ‫ﻗﺮارداد ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺮط ﺗﻌـﺎدل‪ ،‬اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﻃـﺮح دﻋـﻮاي‬ ‫ﺧﺴﺎرت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺛﺒﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬ﺷﺮوط ﺗﻌﺎدل اﻏﻠﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﻢاﻫﻤﻴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ذﻳﻼ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬

‫»درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﻣﻀﺎي اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻣﻔﺎد ﻫﺮﻳﻚ از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺮرات و اﺣﻜﺎم ﺟﺎري ﻛﺸﻮر‪ ،‬رخ دﻫﺪ‪ ،‬و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮ ﺗﻌﻬـﺪات‪ ،‬ﺣﻘـﻮق و ﻣﺰاﻳـﺎي‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر در اﻳﻦ ﺳﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑـﺪون آﺳـﻴﺐ رﺳـﺎﻧﺪن ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ ﺣﻘـﻮق و‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺮوح در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑـﺎ اﺻـﻼﺣﺎﺗﻲ در ﻗـﺮارداد ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻧﻤـﻮده و ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﺣﻘـﻮق‪ ،‬ﺗﻌﻬـﺪات و ﻋﻮاﻳـﺪ ﻣـﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر‪،‬‬ ‫اﻋﺎده ﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫»‪ ...‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻗـﺎﻧﻮن ﺟـﺎري‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻳﺎ اﻟﻐﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺒﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻓﻴـﺖ اﻋﻄـﺎ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در راﺳﺘﺎي اﻳﻦ ﻗﺮارداد )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮارد ﻧﺎﺷـﻲ از ﻏﻔﻠـﺖ واﺿـﺢ ﻳـﺎ رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻳﺎ ﻣﺘﺼﺪي( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻇﺮف ﻧﻮد )‪ (90‬روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﺿـﺮوري‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد ﻣﺮﺑﻮط اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﻨﻲ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ در ﻧﻤﻮﻧﺔ دوم‪ ،‬از ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮ »ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫در ﻣﻔﺎد ﻫﺮﻳﻚ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ« ﻛﻪ ﺑﺮ »ﻫﺮﻳﻚ از ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﻬﺪات« ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔـﻲ ﺑﮕـﺬارد‪،‬‬

‫‪  292‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻋﻤــﺎل ﻣــﻲﮔــﺮدد‪ .‬ﮔــﺎه اﺳــﺘﻔﺎده از اﻳــﻦ ﻧــﻮع زﺑــﺎن ﻛﻠــﻲ و ﮔﺴــﺘﺮده‪ ،‬ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺷــﺮوط‬ ‫»ﻣﻨﺠﻤﺪﻛﻨﻨﺪه« ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ دوم ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺄﺛﻴﺮ »ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ‬ ‫و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ« ﺑﺮ »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﻲ« ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺷﻮد ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎر اﺛﺒﺎت ادﻋﺎ ﺳـﻨﮕﻴﻦﺗـﺮ‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬و ﺛﺒﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﻛـﻪ ﺷـﺮوط ﻣﻨﺠﻤـﺪﻛﻨﻨـﺪه ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫درج ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳـﻼﻣﺖ و‬ ‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻛﺎر و اﺳﺘﺨﺪام‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺣﻘـﻮق ﺑﺸـﺮ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﺣﻘﻮﻗﺪان‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴـﺎن دو ﻋﺒـﺎرت ﺑـﻪ ﺑﺰرﮔـﻲ آﻧﭽـﻪ در ﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺒﺎرت ﻣﺤﺪودﺗﺮي ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺒـﺎرت ﻗﻴـﺪ ﺷـﺪه‬ ‫در ﻧﻤﻮﻧـﺔ دوم‪ ،‬ﻳــﻚ ﺷــﺮﻛﺖ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ اﺳــﺘﺪﻻل ﻛﻨــﺪ ﻛــﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌــﺖ از ﻗــﻮاﻧﻴﻦ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ و‬ ‫زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬از ﻃـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ در آﻏﺎز ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻋـﺮف ﻳـﺎ اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل و روﻳﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺧﻮد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮط ﺛﺒﺎت ﻳـﺎ ﺗﻌـﺎدل‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﺷـﺪه ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪﺗـﺮ از‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﺮف ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ دوﻟـﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺮض اﻳﻦ ﺷﺮوط ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻠﻲ از ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺷﺮﻛﺖ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﺷﺮط ﺛﺒﺎت ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﺷـﻮد و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻲ »ﺿﺪ ﺛﺒﺎت«‪ 1‬در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪1. Anti-Stabilisation‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪293 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ ﻟﻴﺒﻲ‬

‫وﺿﻊ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻳﺎ ﻫـﺮ ﻧﻬـﺎد‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري را ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در ﺷـﺮاﻳﻂ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﻳـﺎ ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ادﻋﺎﻳﻲ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻜﺘﺔ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﺮوط ﺛﺒﺎت ﻳـﺎ ﺗﻌـﺎدل ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫راﺣﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ »ﺛﺒﺎت« ﻳﺎ »ﺗﻌﺎدل« ﻳﺎﻓـﺖ ﻧﺸـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در ﺧـﺎﻧﻮادة ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻗـﺮارداد آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑﻨـﺪي ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﻗـﺎﻧﻮن ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﻤـﺎل‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴـﺖ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و داوري« داراﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺎدة ‪ 26‬ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان »ﻣﻮارد ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ« و ﺑﺪون ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ‪ ،‬ﻗﻴـﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﺣﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮﻗﺎت و ﻳﺎ ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺛﺒﺎت ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﻏﻠﺐ و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮارداد ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪  294‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪295 ‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ‬

‫‪1‬‬

‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎزﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓـﻲ و ﺷـﺮح ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺎد‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ و زﻳﺴﺖ ﺟﻬﺎن آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮده و ﺑـﻲﻃـﺮف‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪاي را ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ اﺳـﺘﺜﻨﺎي‬ ‫وارد ﺑﺮ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﺣﺎﻛﻢ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎفﺳـﺎزي ﻗﺮاردادﻫـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻗﺮاردادﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﻨﺠﺎر ﻧﻮﻇﻬﻮر ﻛـﻪ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را در ﮔﺮداﮔﺮد ﺟﻬﺎن ﺑﻬﺒـﻮد ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﺨﺸـﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮش و ﺗـﺮوﻳﺞ دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﺮوط ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬دو اﺳﺘﺪﻻل اﺻﻠﻲ را در دﻓﺎع از دﻳﺪﮔﺎه ﺧـﻮد ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻜﺘﻮب ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷـﻔﺎفﺳـﺎزي را ﻣﻤﻨـﻮع ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ؛ و دوم‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫دو ﻣﻮﺿﻮع را ذﻳﻼً ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1. Confidentiality‬‬

‫‪  296‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬درﻣـﻲﻳﺎﺑﻴـﺪ اﻳـﺪهاي ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‪،‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬاﻛﺮهﺷﺪة ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻳـﻚ اﺳـﻄﻮره اﺳـﺖ و‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ درواﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺰاﻣﻲ را ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﺤـﻮ ﻣﻘـﺮر ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻛﺜـﺮ دوﻟـﺖﻫـﺎ در ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺪون ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ ﺧﻄـﺮ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﻘـﺾ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻋﻤﺪهاي از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧﻮدﻛـﺎر در دﺳـﺘﺮس‬ ‫ﻋﻤﻮم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺎ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻏﻠﺐ رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﻮاﺟـﻪ و روﺑـﻪرو‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲﺗﻮان و ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﭼـﻪ‬ ‫ﻧﻮع اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺗﺤﺖ ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑـﺮوز دﻫـﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‪ .‬و ﺑﺮﺧـﻲ از ﻗﺮاردادﻫـﺎ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ذﻳﻼً ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اراﺋﺔ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق‬

‫‪» .1-33‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮاﻫﻢآﻣﺪه و ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮﻓﻴﻦ و واﺑﺴﺘﮕﺎن و ﺗﻮاﺑﻊ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺜﻲ را ﺑـﺪون‬ ‫رﺿﺎﻳﺘﻨﺎﻣﺔ ﻛﺘﺒﻲ و ﻗﺒﻠﻲ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬از ﻣﻔﺎد آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑـﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳـﻴﻮم ﺗﺤـﺖ رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﻴﺶ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم )‪(BP‬‬

‫‪ .1-27‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﺮﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫﺎي ﺣﺴﺎس ﻓﻨـﻲ‪ ،‬زﻣـﻴﻦﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳـﺎ ﺗﺠـﺎري ﺑـﻪدﺳـﺖآﻣـﺪه در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧـﺎً‬ ‫‪1. Breach of contract‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪297 ‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻮده و ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي اﻓﺸﺎي آﻧﻬﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺎﻟﻮ‬

‫‪ .4-16‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و ﮔـﺰارشﻫـﺎ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻔﺴـﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴـﻞﻫـﺎي ﺗﻬﻴـﻪﺷـﺪه‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺪون ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛـﻪ در ﺑﻨـﺪﻫﺎي ﻳـﻚ‪ ،‬دو و‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎدة ‪ 16‬ﺷﺮح داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘـﻲ ﺷـﺪه و ﺑـﺪون رﺿـﺎﻳﺘﻨﺎﻣﺔ ﻛﺘﺒـﻲ ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻴﻤﻮر ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻮﻧﻮﻛﻮﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‬

‫‪ .6-15‬وزارت ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ در ﺻـﻮرت اﻟـﺰام ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﺣـﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎت در‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﺨﺶ ‪ 1-15‬را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ )اﻟﻒ( ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران و )ب( ﭘﺎﻳﺎن اﻋﻤﺎل اﻳـﻦ ﻗـﺮارداد در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻣﺎن ﺗﻬﻴﺔ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﺸﺎ ﻛﺮده ﻳـﺎ در دﺳـﺘﺮس ﻋﻤـﻮم ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻗﻴﺪﺷﺪه در ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ؛ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﺑﺮ »اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫـﺎ«‪ 1،‬و ﻧـﻪ ﺻـﺮﻳﺤﺎً ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻗـﺮارداد اﻋﻤـﺎل‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻳـﺎ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫دادهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؟ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻛﺜـﺮاً از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر رويﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻗﺮاردادﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد و ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت‬ ‫ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻗﺮارداد‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳـﻲ اﺳـﺖ )ﻧـﻪ آﻧﻜـﻪ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬ ‫‪1. Information and data‬‬

‫‪  298‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻣــﺮوزه‪ ،‬اﻃﻼﻋــﺎت اﻧﺒــﻮﻫﻲ در ﻃــﻮل ﻳــﻚ ﭘــﺮوژة ﻧﻔﺘــﻲ اﻳﺠــﺎد ﻣــﻲﺷــﻮد‪ :‬دادهﻫــﺎي‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺣﻠﺔ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬آﻧﺎﻟﻴﺰ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭼﺎهﻫﺎ‬ ‫و دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﺣﻴﻦ اﺳﺘﺨﺮاج و ﻓﺮوش و ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺮوط ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﻧـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﻗﺮارداد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﺮوط‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ دارﻧـﺪ‪ .‬درواﻗـﻊ‪ ،‬ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ اﺻـﻞ ﻛﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮدن اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ در ﻣﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت از ﻗﺒـﻞ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻋﻤـﻮم ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ داوري رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل )در ﻣﻮرد ﻏﻨﺎ(‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺮوژه را ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎوران ﺧـﻮد ﺗﻮﺿـﻴﺢ دﻫـﺪ ﻳـﺎ ﺧﻮاﻫـﺎن ﺟـﺬب ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ وام ﺑـﺎﻧﻜﻲ ﻳـﺎ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺖ و درواﻗﻊ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد ﻗﺮارداد ﻏﻨﺎ رخ داد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮاردادي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻬﺎﻳﻲ درآﻣﺪه‪ ،‬اﻣﻀﺎ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻮﺛﻘﻲ در اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﻳﻜﺮد ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﺗﻌﻬﺪات ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳـﻮ‪،‬‬ ‫و دوﻟﺖ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪرن ﺑﺮزﻳﻞ در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺮوط ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪاي را ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪرن ﺑﺮزﻳﻞ‬

‫‪ .1-33‬ﺗﻤﺎم و ﻫﺮ ﻧﻮع اﻃﻼﻋـﺎت ﺣﺎﺻـﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻﮔـﺎه‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﺑﺪون رﺿﺎﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ و ﻛﺘﺒﻲ ﺷﺮﻛﺖ ‪ ،ANP‬ﻓﺎش ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﻬـﺪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 1-33‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ داراي ﻗﺪرت اﺟﺮاﻳﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و در ﺻـﻮرت‬ ‫ﻓﺴﺦ و ﻳﺎ اﻧﺤﻼل اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻬــﺪات دوﻟــﺖ ﺑﺮزﻳــﻞ ﻛــﻪ ﺷــﺮﻛﺖ ‪ ANP‬ﺑــﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪﮔﻲ از ان ﻋﻤــﻞ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪،‬ﻛﻤﻲ‬ ‫ﻣﻨﻌﻄﻒﺗﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪299 ‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد دوﻟﺘﻲ ﺑﺮزﻳـﻞ‪ ،‬ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ‪ ANP‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ دوﻟـﺖ را در آن‬ ‫ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ‪ ANP‬ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ داده ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ واﮔﺬارﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐاﻣﺘﻴﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻓﺸـﺎ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺸﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ‪ ANP‬و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اﻫﺪاﻓﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ‪ ANP‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ »ﻫﻴﭻﮔﺎه«‪ 1‬و »ﺑﻪ ﻫـﺮ دﻟﻴﻠـﻲ«‪ ،2‬ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ را اﻓﺸـﺎ‬ ‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ‪ ANP‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎش ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﺔ ‪IV‬‬

‫‪ 3ESPA‬ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻣﻔﺼـﻠﻲ را ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ‬

‫ﺑﻮدن ﺗﻮاﻓﻘﺎت اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﺗـﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﻌﻬـﺪات ﻣﺮﺑـﻮط‪ ،‬ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪة‬ ‫ﻃﺮف دوم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻃـﺮف اول‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ دوﻟﺖ ﻟﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ آن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻬـﺪي در‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻧﺪارد‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ‪ CNPC‬در ﺳـﺎل ‪ ،2011‬ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻗﺮاردادي در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻗﺮادادﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر در ﻛﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﺷـﺮط‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺑﻨﺪي را ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻗﺮارداد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ‪ CNPC‬در ﺳﺎل ‪2001‬‬

‫‪ .1-33‬وزارت ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﻖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﭙﻲ ﻗﺮارداد در دﻓﺘﺮ ﺛﺒـﺖ ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ‪،4‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻗﺮارداد و ﺗﻮزﻳﻊ اﻃﻼﻋﺎت و ﮔﺰارﺷـﺎت ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن ﺑـﻪ‬

‫‪1. Never‬‬ ‫‪2. For any reason whatsoever‬‬ ‫‪3. EPSA IV is the most recent model of contract used by the Libyan National Oil‬‬

‫)‪Corporation (NOC) to govern contracts with international oil companies (IOCs‬‬ ‫‪operating in Libya‬‬ ‫‪4. Hydrocarbons Register‬‬

‫‪  300‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ادارات ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑـﺎ ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﺎت )ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ(‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺷﻔﺎفﺳﺎزي در ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺳﺘﺨﺮاﺟﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ دادهﻫـﺎي ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﺗﻮﻟﻴـﺪ و دادهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ درآﻣﺪﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺮ درآﻣـﺪ‪ ،‬ﺳـﻬﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑـﺮاي وزارت ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮارداد را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اداﻣﺔ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ »اﺳﺮار ﺗﺠﺎري«‪ 1‬اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺰﻳﺪه از ﻗﺮارداد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ‪ CNPC‬در ﺳﺎل ‪2011‬‬

‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﺧﺼﻮص وﺳـﺎﻳﻞ ﻓﻨـﻲ‪ ،‬روشﻫـﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﻣﻮز ﺗﺠﺎري و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ در‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺧﻮد‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وزارت ﻧﻔﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﺻﻞ ﺑـﺮ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻫﻤﺔ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺬﻛﻮر در ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع )ﻣﺤﺮﻣـﺎﻧﮕﻲ‪ /‬در دﺳـﺘﺮس ﻋﻤـﻮم‬ ‫ﺑﻮدن ﻗﺮاردادﻫﺎ( ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑـﺎ ﻧُـﺮمﻫـﺎي در ﺣـﺎل‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آزادي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ 90‬دوﻟﺖ از ‪ 196‬ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ دﻧﻴﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬‬

‫‪1. Trade Secrets‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﻖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪301 ‬‬

‫ﺗﻀﺮر ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮدﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻲﭼﺎﻟﺶﺗـﺮﻳﻦ ادﻋـﺎ در ﺧﺼـﻮص ﻣﺤﺮﻣـﺎﻧﮕﻲ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮرهاي‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻔﻆ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺴﺎس ﺗﺠﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آﻏﺎز‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻣﻮردﻧﻴﺎز در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻧﺘﻬﺎي آن‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬از وﺟﻮد ﻳﻚ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺗﺎ رﺷﻮهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات اﻣﻨﻴﺘـﻲ اﻓﺸـﺎ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺠﺎري ﺣﺴﺎس ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺻ‪‬ـﺮف ارزش ﺗﺠـﺎري‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺮاردادي را دﺳﺘﻤﺎﻳﻪاي ﺑـﺮاي ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪ ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﻧﻤـﻮد و اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﺣﺴــﺎس ﺗﺠــﺎري ﺑﺴــﻴﺎري ﺗــﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ ﻗــﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘــﺮرات ﻣﺨﺘﻠــﻒ در ﻛﺸــﻮرﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻓﺸﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺪاﺳـﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﻓﺮم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺗﻮاﻓﻖ ﻏﻨﺎ و ﺗﺎﻟﻮ‪ ،‬ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺮﻗﻲ و‬ ‫ا‪‬ﻧﻲ‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ‪ BP‬و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ‪ ،(CNPC‬ﻫﻴﭻ اﺗﻔﺎق ﻣﻨﻔـﻲ و ﺳـﻬﻤﮕﻴﻨﻲ‬ ‫روي ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﺔ دﻳﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎر ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز »ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ« ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺴﺎس ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧـﻲ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺬﻛﻮر در رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻫﺮاس دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف‬ ‫از درج ﺷــﺮوط ﻣﺤﺮﻣــﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸــﺘﺮ آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ دوﻟــﺖ ﺑﺘﻮاﻧــﺪ ﺳــﺎﻳﺮ ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎ را ﺑــﺮاي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در دﻳﮕﺮ ﺑﻠﻮكﻫﺎ ﺟﺬب ﻛﻨﺪ؛ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻛـﻪ درواﻗـﻊ‪ ،‬رﻗﺒـﺎي ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﻴﻦ رﻗﺒـﺎي ﺗﺠـﺎري ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﺑﺘـﺪاﺋﺎً‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﺮﺳﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ دارﻧﺪ )و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از اﻫـﺪاف‬ ‫اﺻﻠﻲ از درج ﺷﺮوط ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺬب ﺳﺎﻳﺮ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاران ﺗﻮﺳـﻂ دوﻟـﺖ‪ ،‬ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻮﻫﻮم اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪  302‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎز‬ ‫ﻓﻮاﻳﺪ اﻧﺘﺸﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﻧﺶ و ﺗﻮان درك دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺬﻛﻮر را در ﻣﺬاﻛﺮات ﻗﺮاردادي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﺪ و اﻣﻜﺎن درك آﺳﺎنﺗـﺮ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن را در ﻛﺸـﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬ ‫ﻣﺸــﺎﺑﻪ دارﻧــﺪ‪ ،‬ﻓــﺮاﻫﻢ ﻛﻨــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ اﻣــﺮ ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﻣﺒﺎﺣﺜــﺎت ﻋﻤــﻮﻣﻲ در ﺧﺼــﻮص‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺷﻔﺎفﺗﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻧﺤﻮة ادارة ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺻـﻨﻌﺖ ﺷـﻮد و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﺨﺘﮕﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‪ ،‬دوﻟـﺖﻫـﺎ و ﻣﺮدﻣﺸـﺎن‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪303 ‬‬

‫‪  304‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪305 ‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ )ﮔﺮاﻧﺶ( ‪API‬‬

‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻴﺰان ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺳﺒﻜﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ ﻗـﺪر‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ‪ API‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺟﺔ ﺳﺒﻜﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﻧﻔـﺖ ﺳـﺒﻚ‬ ‫)ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻔﺖ ﻟﻴﺒﻲ( داراي درﺟﺔ ‪ 35 API‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺟﺔ ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ )ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻳﺮان( زﻳﺮ ‪ API 30‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻴﺰ )ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﻴـﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮر وﻧﺰوﺋﻼ( داراي درﺟﺔ ‪ 20 API‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ :‬ﻧﻔـﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺳﺒﻚ‪.‬‬ ‫ﭼﺎه ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ )‪(Appraisal well‬‬

‫ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻟﺮزهﻧﮕـﺎري و ﺣﻔـﺮ ﻳـﻚ ﭼـﺎه اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﮔﺎز ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺣﺠـﻢ ذﺧـﺎﻳﺮ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ‬ ‫ﺣﻔﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺸﻔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻛﺸﻒ ﺗﺠـﺎري ﺗﻠﻘـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ :‬ﭼـﺎه ﮔﺮﺑـﺔ وﺣﺸـﻲ‪ ،‬ﭼـﺎه ﺗﻮﺳـﻌﻪاي‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴـﺔ ﻛﺸـﻒ ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺎريﺳﺎزي‪.‬‬

‫‪  306‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ )‪(Associated Gas‬‬

‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻣﺨﻠﻮط ﻳﺎ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﮔﺎز در ﻧﻔﺖ ﺣـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺎﻻ‬ ‫آﻣﺪن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬از آن ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺤﺼـﻮل‬ ‫ﺑﻲﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻓ‪‬ﻠﺮ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرﻓﺖ )ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ :‬ﮔـﺎز ﻏﻴﺮﻫﻤـﺮاه‪،‬‬ ‫ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ‪.‬‬ ‫ﺣﻖ ورود ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ )‪(Back-In Right‬‬

‫ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ـ ﻛﻪ اﻏﻠـﺐ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ـ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﻖ ﻛﺸﻒ ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺑﺪون ﻗﺒﻮل و ﺗﺤﻤـﻞ‬ ‫رﻳﺴﻚ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪاي را در اداﻣﺔ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺗﺠﺎريﺳﺎزي‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﺑﺸﻜﺔ ﻧﻔﺖ )‪(Barrels Of Oil Equivalent‬‬

‫ﻳﻚ روش اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺼﺮف اﻧـﺮژي ﺑـﺮاي ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻧـﺮژي‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ارزش دﻳﮕﺮ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﺎتﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻛﺮﺑﻦ ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ در روز )‪(Barrels Per Day‬‬

‫روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻣﻌـﺎدل ‪42‬‬ ‫ﮔﺎﻟﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻳﺎ ‪ 158‬ﻟﻴﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﻣـﺬﻛﻮر در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ درﺟـﺔ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 90‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔـﺖ در روز ﻣﺼـﺮف ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚﭼﻬﺎرم اﻳﻦ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪهي اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪307 ‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم )‪(Benchmark Crude‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮﻳﻚ از اﻧﻮاع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ درﺟﻪ )ﻛﻴﻔﻴﺖ( ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑﺴـﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺳـﻪ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ در ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧﻔـﺖ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬وﺳﺖ ﺗﻜﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﺖ و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم دوﺑﻲ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐﺳﺎزي )‪(Blending‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﻳﺎ در ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﺻﻮرت ﭘـﺬﻳﺮد؛ ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻠﻮك )‪(Block‬‬

‫روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺤﺪوده از زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫درﺑﺮدارﻧﺪة ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﻠﻮك ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻳﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬در آن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺮوج ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ )‪(Blowout‬‬

‫ﺧﺮوج ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﻛﻨﺘﺮلﻧﺸﺪة ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻳﺎ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻳﻚ ﭼﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺸﺎر ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ .‬رﻳﺴـﻚ اﻳـﻦ اﺗﻔـﺎق‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺑﺰار ﺟﻠﻮﮔﻴﺮيﻛﻨﻨـﺪه از ﻓـﻮران )‪ (BOP‬ﻛﻨﺘـﺮل ﺷـﻮد و ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺧﺮوج ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺧﺮوج ﻧﻔـﺖ از ﺳـﻜﻮي دﻳـﭗ واﺗـﺮ ﻫـﻮراﻳﺰون‬ ‫)‪ (DeepWater Horizon‬در ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ در ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺛﺒﺖ )‪(Booking‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﺗﺮازﻧﺎﻣﺔ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪام‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺎﺳﻲ و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬داراﻳـﻲ و درآﻣـﺪ اﺻـﻠﻲ‬

‫‪  308‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﺰرگ ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﺳـﻮﭘﺮ ﻣﻴﺠـﺮ‬ ‫)‪ (Super Major‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻣﻘـﺮرات ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺛﺒـﺖ داراﻳـﻲﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و‬ ‫ﮔﺎزي‪ ،‬ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖ روﻳـﺎل داچ ﺷـﻞ )‪ ،(Dutch Royal Shell‬ﻳـﻚ رﺳـﻮاﻳﻲ در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺳﺎل ‪ 2004‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ داراﻳﻲﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ را‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ارزش ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻧﻬﺎ ﺛﺒﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ )‪(Brent Crude‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ اﺻﻠﻲ و ﻣﺮﺟـﻊ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺣـﻮزة آﺗﻼﻧﺘﻴـﻚ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در دوﺳﻮم ﺟﻬﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺳﺒﻚ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در درﻳﺎي ﺷـﻤﺎل ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﺎ ﺣـﺪود ﭼﻨـﺪ دﻻر‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺳﺖ ﺗﻜﺰاس اﻳﻨﺘﺮ ﻣﺪﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ :‬ﺷـﺎﺧﺺ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﺎم‪.‬‬ ‫واﺣﺪ ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ )‪(Btu‬‬

‫واﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺣﺠـﻢ اﻧـﺮژي آزادﺷـﺪه ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺳـﻮزاﻧﺪن ﻣـﻮاد اﺷـﺘﻌﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﺗُﻦ ﻛﺮﺑﻦ‪ 25 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ Btu‬اﻧﺮژي و ﻫـﺮ ﺑﺸـﻜﻪ ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫‪ 5.6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ Btu‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺎن ذﻏﺎلﺳﻨﮕﻲ )‪(Coal bed methane‬‬

‫ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺨﺎزن زﻳـﺮزﻣﻴﻨـﻲ ذﻏـﺎلﺳـﻨﮓ و ﻃـﻲ ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي از اﻳﻦ ﻣﺎده ﻗﺒﻼً در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻛﺎﻧﺎدا ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷـﺪه و‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﭼﻴﻦ ﻛﺸﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎده اﮔﺮﭼـﻪ ﺳـﻬﻢ ﻛﻤـﻲ در ﻣﺠﻤـﻮع‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن دارد اﻣﺎ‪ ،‬ﺳﻬﻢ روزاﻓﺰوﻧﻲ را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼـﺎص داده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪309 ‬‬

‫ﺗﺠﺎريﺳﺎزي )‪(Commerciality‬‬

‫اﺻﻄﻼح ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده در ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫و ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن‪ ،‬ﻣﺨـﺎزن ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﻲ در ﺣﺠـﻢ ﻛـﺎﻓﻲ وﺟـﻮد‬ ‫دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ را از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺘﺼﺪي‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﺔ ﻛﺸﻒ ﺗﺠﺎري را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﺨﺎزن‪ ،‬ﭼﺎه ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﺑﺰرگ‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭼﺎه )‪(Completion‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻧﺼﺐ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻳﻚ ﭼﺎه ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﭼﺎه را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز )‪(Concession‬‬

‫ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺣـﻖ اﻧﺤﺼـﺎري ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﻣﺤﺪودة اﻋﻄﺎﺷﺪه را دارا ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺳﺮﭼﺎه‪ ،‬از دوﻟﺖ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺼﻮﺻﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دارﻧﺪة اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎز اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴـﺖ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان دارﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬ ‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﻫﻤﭽـﻮن ﻧـﺮوژ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﮔﺎزي )‪(Condensate, Natural Gas‬‬

‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎي ﻣـﺎﻳﻊ ﻫﻤﭽـﻮن اﺗـﺎن‪ ،‬ﺑﻮﺗـﺎن و ﭘﻨﺘـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ وﻗﺘـﻲ از زﻣـﻴﻦ ﺑـﺎﻻ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﻠﻮط وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬ ‫و ﻓﺸﺮده ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺧﻄـﻮط ﻟﻮﻟـﻪ‪ ،‬ﺣﻤـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺠـﺰا‬

‫‪  310‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣـﺎﻳﻊ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‬ ‫)‪ .(NGLs‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﮔﺎز ﺗَﺮ )‪.(Wet Gas‬‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم )‪(Consortium‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻳـﻚ ﭘـﺮوژة ﻣﺸـﺘﺮك‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻛﺘﺒـﻲ ﻣﺸـﺘﺮﻛﻲ را ﺑـﺮاي ﭘـﺮوژه اراﺋـﻪ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﭘﺮوژه را ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫـﺎي ﻋﻈﻴﻤـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻫﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺸﺘﺮك )ﺟﻮﻳﻨﺖ وﻧﭽﺮ(‪ ،‬ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﭘﺮوژه‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ )‪(Contingent Resources‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻳﻚ دورة زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﺗﺠﺎري ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬وﺿـﻮح و ﺷـﻔﺎﻓﻴﺖ دﻗﻴﻘـﻲ در ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﻣﻴـﺎن ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ )‪(Cost Recovery‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑـﺮ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫـﺎ‬ ‫دﻻر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻪ درﺻﺪي ﻣﺸﺨﺺ از ﻣﺠﻤﻮع ارزش ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴـﺪي‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻌﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ اﺧـﺘﻼفﺑـﺮاﻧﮕﻴـﺰ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دوﻟﺖﻫﺎ اﻏﻠﺐ از ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي اﻋـﻼمﺷـﺪه از ﺟﺎﻧـﺐ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋـﻲ ﻣﺘﻌـﺪد‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪311 ‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﻲ در اﻧـﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻫﻨـﺪ و ﻋـﺮاق ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد‪ ،‬ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ‪.‬‬ ‫ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ )‪(Cracking‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺎﻻﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 20‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻘﻄﻴﺮ‬ ‫اﺻــﻄﻜﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻛــﻪ در ﻧﺘﻴﺠــﺔ آن ﻃﻴﻔــﻲ از ﻫﻴــﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫــﺎي داراي ارزش ﺗﺠــﺎري ﺗﻮﻟﻴــﺪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻴﺮ و ﻗﻄﺮان ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻧﻜﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺪود و ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓـﺮاوردهﻫـﺎي‬ ‫داراي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺎري زﻳﺎد ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﮔﺎزوﺋﻴﻞ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﻣـﺬﻛﻮر ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﺮاردادن اﻳﻦ ﻣﻮاد در ﻣﻌﺮض ﮔﺮﻣﺎي زﻳﺎد و ﻓﺸﺎر اﻧﺠﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح در اﺻـﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺷﺘﺔ ﺷﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﻧﻴـﺰ ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺟـﺪاﻛﺮدن )اﻳﺠـﺎد ﺷـﻜﺎف =‬ ‫ﻛﺮاﻛﻴﻨـــﮓ( ﻫﻴـــﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫـــﺎي ﺑـــﺰرگ در ﻛﺎﻻﻫـــﺎي ﺑـــﺎ ارزش ﭘـــﺎﻳﻴﻦ و ﺗﺒـــﺪﻳﻞ ﺑـــﻪ‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ داراي ارزش ﺗﺠﺎري ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺧﺎم )‪(Crude Blends‬‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺧﺎم ﺑﺎ درﺟﻪﻫﺎي )درﺟـﺔ ‪ (API‬ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﺪف اﻓﺰاﻳﺶ ارزش آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺟﺔ ‪ API‬ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﺤـﺎظ ﺗﺠـﺎري ﭼﻨـﺪان ارزﺷـﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ وﻗﺘـﻲ ﺑـﺎ ﻧﻔـﺖ ﺳـﺒﻚ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داراي ارزش ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ ﻳﺎ‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ اوﻟﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ارزش ﺗﺠﺎري آن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم )‪(Crude Oil‬‬

‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻮاد آﻟﻲ در ﻃﻲ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﺳﺎل ﺷﻜﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از‬ ‫ﺻﺨﺮهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫـﺎي‬

‫‪  312‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﻛﺎﻻﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷـﻮد‪ .‬اﻏﻠـﺐ ﮔـﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ در‬ ‫زﻳﺮ ﻧﻔﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه‪.‬‬ ‫درﺟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم )‪(Crude Oil Grades‬‬

‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻣﺨﺰن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﭘﺎﻻﻳﺸﻲ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬ ‫آن ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺳـﺒﻚ ﻳـﺎ ﺳـﻨﮕﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮاﻧﺶ ‪ API‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻔـﺖ داراي‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر زﻳﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﮔـﺮ ﻓﺎﻗـﺪ ﺳـﻮﻟﻔﻮر ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬در ﻛﻨـﺎر اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ ﻛـﻪ ارزش ﺑـﺎزاري ﻧﻔـﺖ را ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ و ﻧﺸﺎن ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪.‬‬ ‫ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼﺎه )‪(Depletion‬‬

‫اﻓﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴـﻪ و ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻠﻴﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻣﺮوزه ﺑﻴﻦ ‪ %3‬ﺗﺎ ‪ %5‬در ﻫﺮ ﺳﺎل ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي ﺗﺨﻠﻴـﺔ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷـﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ روشﻫـﺎي ﺑﻬﺒـﻮد ﺑﺮداﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻧﻔﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻫﻤـﻮاره در‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ و اﻋﻄﺎي ﻣﺠـﻮز‪ ،‬ﻣـﺪﻧﻈﺮ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و در ﺗﻌﻴـﻴﻦ رژﻳـﻢ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎه ﺗﻮﺳﻌﻪاي )‪(Development Well‬‬

‫ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮﺳﺎزي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﺗـﺪاوم ﺣﻔـﺮ ﭼـﺎهﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ دارﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﺎهﻫﺎي ﮔﺮﺑﺔ وﺣﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﺪاﺋﺎً ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ﺣﻔﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪313 ‬‬

‫دﻳﺰل )‪(Diesel‬‬

‫ﻳﻚ ﻓﺮاوردة ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻘﻄﻴﺮ اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ‪ ،‬از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳـﺪ‬ ‫و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﺳﻮﺧﺖرﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدروﻫﺎ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻨـﺰﻳﻦ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬دﻳﺰل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻮﺧﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﺔ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﺎه اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ )‪(Discovery Well‬‬

‫ﺑﻪ ﭼﺎه ﮔﺮﺑﺔ وﺣﺸﻲ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ )‪(Downstream‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ ﻋﻤﻠﻴــﺎتﻫــﺎﻳﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﭘــﺲ اﻛﺘﺸــﺎف و ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﻧﻔــﺖ‪ ،‬اﻧﺠــﺎم ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ و ﻣﻴﺎندﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻧﻤـﻮد؛ ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل و ﭘﺎﻻﻳﺶ در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻣﻴﺎندﺳﺘﻲ و ﺑﺎزارﻳـﺎﺑﻲ و ﺗﻮزﻳـﻊ در ﻣﺮﺣﻠـﺔ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪.‬‬ ‫ﮔ‪‬ﻞ ﺣﻔﺎري )‪(Drilling Mud‬‬

‫ﻣﺨﻠﻮط و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﺎك رس‪ ،‬آب و ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻤﻠﻜﺮد‬ ‫ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺎه ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔ‪‬ﻞ‪ ،‬ﺣﻔﺎري را ﻟﻴـﺰ و ﺧﻨـﻚ ﻧﻤـﻮده و ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺳﻴﺎﻻت ﺣﻔﺎري« ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎه ﺧﺸﻚ )‪(Dry Well‬‬

‫ﭼﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻔﺎريﺷﺪه اﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ اﻧـﺪازة ﺣﺠﻤـﻲ ﻛـﻪ ارزش‬ ‫ﺗﺠﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎﻫﻲ را ﮔﺎه »ﺣﻔـﺮة ﺧﺸـﻚ« ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺠﺎريﺳﺎزي‪ ،‬ﭼﺎه ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﭼﺎه ﺗﻮﺳﻌﻪاي‪.‬‬

‫‪  314‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم دوﺑﻲ)‪(Dubai Crude‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻓﺎﺗﺢ« ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪة ﻋﺮﺑﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ درﺟﺔ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺧﺎم در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎزار ﻣﻮردي )ﻧﻘﺪي( ﻣﻮرد ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﻫﻠﻨﺪي )‪(Dutch Disease‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ »ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻛﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎز در ﻫﻠﻨﺪ در ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﺔ ‪ 60‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻧـﺎم ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ آﻧﭽﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﻠﻨﺪي ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺠﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﺎدرات ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‬ ‫ﺣﺠﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ارزﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ارزش ﭘـﻮل ﻣﺤﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺗﺌﻮري‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت درآﻣـﺪي ﻗـﺎدرﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻗﺘﺼـﺎد ﻛﺸـﻮر ﻟﻄﻤـﻪ وارد‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺻﺎدرات در ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺷﻮد و در ﺑﺎزار‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺗﻮرم اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻓﻴﻞ)‪(Elephant field‬‬

‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ درﺑﺮدارﻧﺪة ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺸﻜﻪ دﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﺨﺎزن ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ‪.‬‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ اﻧﺮژي )‪(Energy security‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﺑﺮاي اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﻣﺪرن اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑـﻪ آن‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰيﻫـﺎﻳﻲ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫دارﻧﺪ؛ ﺑﻪوﻳﮋه آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﻏﻠﺐ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻼش‬ ‫در ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻮعﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪315 ‬‬

‫ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ )‪(Enhanced Oil Recovery‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از روشﻫﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ و ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان و ﺟﺒﺮان ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼﺎه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﺰرﻳﻖ ﮔﺎز‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻳﺎ آب ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻔﺎري اﻓﻘـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳـﻦ روشﻫـﺎ اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼﺎه‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ )‪(Environmental Impact Assesments‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﭘﺮوژه و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﺛﺎر زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺟﻬﺖ ﺗﻌـﺪﻳﻞ‬ ‫و ﺗﺨﻔﻴﻒ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫـﺎ اﻣـﺮوزه اﻏﻠـﺐ ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎﺗﻲ را در‬ ‫ﺧﺼﻮص اﺟﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﻳﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ وﺟـﻮد روﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﺳﻄﺢ ﺟﻬـﺎن وﺟـﻮد دارﻧـﺪ )ﻫﻤﭽـﻮن دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫـﺎ و روﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﮔﺰارش آﻣﺴﺘﺮدام و ﻳﺎ ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ ﻟﻨﺪن(‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻧـﺪرت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر را ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫روﻳﻪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻨﺎدي در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد واﮔﺬاري )‪(Farmout Agreement‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﻓـﺮوش ﺣﻘـﻮق ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻳـﻚ اﻛﺘﺸـﺎف ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز‪ .‬اﻧﻌﻘـﺎد ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬روﻳﻪاي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﺗﺤﻤـﻞ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻳـﻚ ﻃـﺮف ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﻘـﺪاري ﭘـﻮل‬ ‫ﺣﻴﻦ اﻧﻌﻘﺎد ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕـﺮ ﭘﺮداﺧـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺑﺨﺸـﻲ از ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ را ﺑﺮﻋﻬـﺪه‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻃﺮف اﺧﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪.‬‬

‫‪  316‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻓﺮاﻛﻴﻨﮓ )‪(Fracking‬‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﻜﺎف ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﺎزوت )‪(Fuel Oil‬‬

‫ﻣﺤﺼﻮل ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻓﺸﺮدهاي اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم در ﺟﺮﻳـﺎن ﺗﻘﻄﻴـﺮ اﺻـﻄﻜﺎﻛﻲ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎزوت ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ و ﻛﻮرهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺪتدار )‪(Futures Contract‬‬

‫ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑـﺎزار ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ آن در ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﻴﻦ در آﻳﻨﺪه ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻮرس ﺗﺠﺎري‬ ‫ﻧﻴﻮﻳﻮرك )‪ (NYMEX‬و ﺑﻮرس ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )‪ ،(ICE‬اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزارﻫـﺎي آﺗـﻲ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺪتدار و ﺑﺎزار ﻣﻮردي )ﻧﻘﺪي( ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺠﺎرت ﻧﻔـﺖ و‬ ‫ﮔﺎز را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ )‪(Giant Field‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎدﻳﻦ را ﮔﺎه ﺑﺮاﺳﺎس ذﺧﺎﻳﺮ )ﻛﻪ داراي ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ( و ﮔﺎه‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻫﺰار ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ در روز( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴـﺎدﻳﻦ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 4‬ﻳﺎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ذﺧﻴـﺮه دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦﺣـﺎل‪ ،‬اﻳـﻦ ﺗﻌـﺎرﻳﻒ ﻣﺤـﻞ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻴﺪان ﻓﻴﻞ‪.‬‬ ‫آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ )‪(Groundwater‬‬

‫آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻨﮓﻫﺎي واﻗﻊ در زﻳﺮ ﺳﻔﺮهﻫﺎي آﺑﻲ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻗـﺮار دارد‪ .‬اﻳـﻦ آب‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻔﺎري ﻳﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺣﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ‪ ،‬آﻟﻮده ﻳـﺎ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪317 ‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ )‪(Heavy Oil‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻏﻠﻴﻆ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮاﻧﺶ ‪ API‬آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻي اﺳﺘﺨﺮاج و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻔـﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣﺨـﺎزن ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻓﺰاﻳﻨـﺪهاي ﻣﻌﻤـﻮل و راﻳـﺞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻔـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ اورﻳﻨﻮﻛﻮ وﻧﺰوﺋﻼ ﻳﺎﻓـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻔـﺖ داراي‬ ‫درﺟﻪ ‪ API‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 7‬ﺗﺎ ‪ 11‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪.‬‬ ‫ﺣﻔﺎري اﻓﻘﻲ )‪(Horizontal Drilling‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻔﺎري ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺣﻔـﺎران اﺟـﺎزة دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﺣﻔـﺮهﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺎهﻫﺎي ﻋﻤﻮدي دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻔﺎري اﻏﻠـﺐ در‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ درﻳﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ 1990‬رﻫﺒـﺮ ﻋـﺮاق‪ ،‬ﺻـﺪام ﺣﺴـﻴﻦ ﻛﻮﻳـﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻔﺎري اﻓﻘﻲ ﺑﺮاي ﺳـﺮﻗﺖ ﻧﻔـﺖ ﻋـﺮاق ﻣـﺘﻬﻢ ﻛـﺮد و از اﻳـﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺎف ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﻲ )‪(Hydraulic Fracturing‬‬

‫ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎفﻫﺎﻳﻲ در ﺳﻨﮓ )ﺻﺨﺮه( از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺰرﻳﻖ آب‪ ،‬ﺷـﻦ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻛﻴﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺎل ‪ ،2005‬ﺗﻮﺳـﻌﺔ روشﻫـﺎي‬ ‫ﺟﺪاﺳــﺎزي در اﻳــﺎﻻت ﻣﺘﺤــﺪه ﻣﻮﺟــﺐ اﻓــﺰاﻳﺶ ﺣﺠــﻢ ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﮔــﺎز ﺷــﻴﻞ ﺑــﻪ رﻏــﻢ ﺗﻤــﺎﻣﻲ‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻳﻤﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ )‪(Integrated Energy Company‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺠﻴﺮة ارزش از ﺟﻤﻠﻪ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ‪،‬‬ ‫ﭘــﺎﻻﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻮزﻳــﻊ و ﺑﺎزارﻳــﺎﺑﻲ ﻣﺤﺼــﻮﻻت ﻫﻴــﺪروﻛﺮﺑﻮﻧﻲ را ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎي اﻧــﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼــﻪ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ )ﺳﻮﭘﺮ ﻣﻴﺠﺮ( در زﻣﺮة ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻧﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  318‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ )‪(International Oil Company‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫـﺎي ﮔﺴـﺘﺮدهاي را‬ ‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ اﺟﺮا درﻣﻲآورد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬در زﻣﺮة ﺳﻮﭘﺮ‬ ‫ﻣﻴﺠﺮﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود؛‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻮج ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 60‬و ‪ 70‬ﻣﻴﻼدي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻠﻲﺳﺎزي ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺘﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺸﺘﺮك )‪(Joint Venture‬‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﺮاي ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﭼﻨـﻴﻦ اﻣـﺮي‬ ‫ﻳﻚ روﻳﺔ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود؛ ﺑﻪوﻳﮋه در ﺣـﻮزة ﻋﻤﻠﻴـﺎتﻫـﺎي ﺑﺎﻻدﺳـﺘﻲ ﻛـﻪ ﭘـﺮوژهﻫـﺎ‬ ‫ﻣــﻲﺗﻮاﻧﻨــﺪ از ﺟﻬــﺖ ﺗــﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﻣــﺎﻟﻲ ﺑــﺮاي ﻳــﻚ ﺷــﺮﻛﺖ ﺑﺴــﻴﺎر ﻫﻨﮕﻔــﺖ ﺑﺎﺷــﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪﮔــﺬاري ﻣﺸــﺘﺮك‪ ،‬ﺷــﺮﻛﺎ ﻣــﻲﺗﻮاﻧﻨــﺪ از ﻫــﺮ دو ﺑﺨــﺶ دوﻟﺘــﻲ و ﺧﺼﻮﺻــﻲ ﺑﺎﺷــﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺸـﺘﺮك ﻳـﻚ روش ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﺳـﻮد ﺑـﺮدن از ﻣﺰاﻳـﺎي ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺪون‬ ‫رﻳﺴﻚﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻﻳﺒﻮر )‪(LIBOR‬‬

‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻟﻨﺪن اﺳﺖ و ﻧﺮخ ﺑﻬـﺮهاي ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ اﻏﻠـﺐ در ﻣﻔـﺎد‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫دور اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮز )‪(Licensing Round‬‬

‫ﻋﺒــﺎرت اﺳــﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒــﺎﺗﻲ ﻛــﻪ ﺑــﺮاي اراﺋــﻪ ﭘﻴﺸــﻨﻬﺎدات ﻣﻨﺎﻗﺼــﻪ از ﺳــﻮي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻛﺘﺸﺎف ﻳﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳـﻴﻮمﻫـﺎي ﻣﺘﺸـﻜﻞ از آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ دوﻟـﺖﻫـﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺠﻮزﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺬابﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻋﻄﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دورﻫﺎي اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮز رﻗـﺎﺑﺘﻲ‬ ‫و ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﻛﻠﻴﺪي در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﺰاﻳـﺪاﺗﻲ‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪319 ‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي داوري ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدات را ﺗﺸـﺮﻳﺢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﻠﻮك‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻚ )‪(Light Oil‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺳﺒﻚ از ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ داراي ارزش ﺗﺠﺎري‪ ،‬از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫)ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻳﺎ دﻳﺰل(؛ ﻟﺬا ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬درﺟﺎت‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻊﺳﺎزي )‪(Liquefaction‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻳﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻫﺪف ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي و ﻳﺎ ﺣﻤـﻞوﻧﻘـﻞ آﺳـﺎن‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ )‪ (LNG‬ﺑﺎ ﺧﻨﻚﺳﺎزي ﺗـﺎ ‪ 162‬درﺟـﻪ ﺳﻴﻠﻴﺴـﻴﻮس‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل و ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي آﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻳﻊ درﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر ﮔـﺮان‪ ،‬وﻗﺘـﻲ اﻣﻜـﺎن‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﺑـﺎزار وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺎﻳﻊﺳﺎزي ﮔﺎز در ﺳـﺎل ‪ 1962‬در اﻟﺠﺰاﻳـﺮ ﺗﺤﻘـﻖ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﻗﻄـﺮ ‪%25‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ رﺷـﺪ ﻓﺰاﻳﻨـﺪة ﮔـﺎز ﺷـﻴﻞ )ﮔـﺎز ﺷـﻨﻲ( در‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎزار ﮔﺎز ‪ LNG‬ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ )‪(Local Content‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﺮﻳـﺪ ﻛـﺎﻻ و ﺧـﺪﻣﺎت داﺧﻠـﻲ‪ ،‬آﻣـﻮزش‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﺸـﺎﻏﻞ‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﻫﺪاف دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣـﺪاﻛﺜﺮﺳـﺎزي رﺷـﺪ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﻳﺠﺎد ﺗﺨﺼﺺ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻛﻨﺘـﺮل ﻛﺎﻣـﻞ ﻣﻨـﺎﺑﻊ را در آﻳﻨـﺪه ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮزﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫در ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺷﺮط ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  320‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي )‪(Metering‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻘﺪاري از ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﺤﻠـﻲ ﺟـﺪا از ﭼـﺎه‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﺎري ﺷـﺪه در ﺧﻄـﻮط ﻟﻮﻟـﻪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻫـﺪاف ﺗﺠـﺎري اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺮزوه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔـﺎوت را ﻛـﻪ در ﺧﻄـﻮط‬ ‫ﻟﻮﻟﻪ ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ %0/15‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺳﻮﺧﺖرﺳﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ )‪(National Oil Company‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺘﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح ﻣﻌﻤـﻮﻻً در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ )‪ (IOCs‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻮج ﻣﻠﻲﺳﺎزي ﻛـﻪ‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ رخ داد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻣﺮوزه ‪ 18‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺑـﺰرگ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ از ﻣﻴـﺎن ‪ 20‬ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻮﺟـﻮد را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺎر ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫داراﻳﻲﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﮔـﺎزي اﻳـﻦ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ CNPC‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻧﺎﺗﺮاچ اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ ،‬ﭘﺘﺮوﻧﺎس‬ ‫ﻣــﺎﻟﺰي‪ ،‬ﭘﺘﺮوﺑــﺮاس ﺑﺮزﻳــﻞ و اﻛــﻮﭘﺘﺮول ﻛﻠﻤﺒﻴــﺎ‪ .‬اﻟﺒﺘــﻪ ﮔــﺎه ﺑﺨــﺶ اﻧــﺪﻛﻲ از ﺳــﺮﻣﺎﻳﺔ ﭼﻨــﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ )‪(Natural Gas‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﮔﺎزي ﻃﺒﻴﻌﻲ )‪(Natural Gas Condensates‬‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﮔﺎزي‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪321 ‬‬

‫ﮔﺎز ﻏﻴﺮﻫﻤﺮاه )‪(Non-Associated Gas‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺨﺎزن ﻓﺎﻗﺪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮنﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ ﻳﺎ ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺪار‬ ‫ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻲ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﻣﺎﻳﻊ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه‪.‬‬ ‫درﻳﺎﻳﻲ )‪(Offshore‬‬

‫اﺻﻄﻼح اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻴﺎدﻳﻦ و ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺘﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه در درﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮرد ﺣﻔﺎري ﭼﺎهﻫﺎ در ﻋﻤﻖ درﻳﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬ﺣﻔـﺎري‬ ‫درﻳﺎﻳﻲ در ﻗﺮن ‪ 19‬ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮع ﺣﻔﺎري‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1920‬در‬ ‫درﻳﺎﭼﺔ ﻣﺎرﻛﺎﻳﺒﻮ وﻧـﺰوﺋﻼ ﺑـﻪ ﺛﻤـﺮ ﻧﺸﺴـﺖ اﻣـﺎ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي ﺟﺪﻳـﺪ در دﻫـﺔ ‪ 1940‬در ﺧﻠـﻴﺞ‬ ‫ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎري درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻔـﺎري در ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﻓـﻼت ﻗـﺎره‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻋﻤﻖ ‪ 200‬ﻣﺘﺮي آب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴـﺮ ﺣﻔـﺎريﻫـﺎي ﻋﻤﻴﻘـﻲ‬ ‫ﺣﺘﻲ در ﻋﻤﻖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮي آب ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎري درﻳـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫رﻳﺴﻚﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺸﻪﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳـﺖ اﻣـﺎ ﻳـﻚ ﻋﻨﺼـﺮ روﺑـﻪرﺷـﺪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺮزﻳﻞ و ﻏﺮب اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه در‬ ‫ﺣﻮﺿﭽﺔ ﻟﻮاﻧﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﺨﺎزن زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﻧﻤﻜﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ در ﺟﺎ )‪(Oil In Place‬‬

‫ﻣﻴﺰان ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮآورد ﺷﺪة ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺨـﺰن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎاﻳﻦوﺟـﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﺖ آن‪ ،‬ﺧﺎﺻـﻴﺖ ﺷـﻜﻞ ﺳـﻨﮓﻫـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬درﺻـﺪ‬ ‫دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ )‪(Oil Sands‬‬

‫ﻳــﻚ ﻣﻨﺒــﻊ اﻧــﺮژي ﻧﺎﻣﺘﻌــﺎرف اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﺨﻠــﻮﻃﻲ از ﺷــﻦ‪ ،‬آب و ﻗﻴــﺮ ﻣــﻲﺑﺎﺷــﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﺮاي ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از اﻳـﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداريﻫـﺎي ﻣﻌـﺪﻧﻲ ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارد و ﻧـﻪ ﺣﻔـﺎريﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ و‬

‫‪  322‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﺘﻌﺎرف‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ از ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژيﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﺑﺮي ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻي ﻧﻔﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫـﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي‪ ،‬ﺷـﻦﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫اﺧﻴﺮاً ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻤﻲ از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﻛﺎﻧﺎدا‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪.‬‬ ‫وام داراي وﺛﻴﻘﺔ ﻧﻔﺘﻲ )‪(Oil-Backed Loan‬‬

‫واﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي آن‪ ،‬درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻛﺸـﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪة ﻧﻔـﺖ‪ ،‬در‬ ‫وﺛﻴﻘﻪ و ﮔﺮو ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ وامﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔـﺔ اﺻـﻠﻲ ﺗﻌﻬـﺪات ﭼﻴﻨـﻲﻫـﺎ در ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﻲ ﻫﻤﭽﻮن آﻧﮕﻮﻻ و ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ و اﻏﻠـﺐ ﺑـﺮاي ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﺰرگ زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‪.‬‬ ‫اوﭘﻚ )‪(OPEC‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1961‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫‪ 12‬ﻋﻀﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ در ﺧﺼـﻮص ﺳـﻬﻤﻴﻪﺑﻨـﺪي ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﻓـﺮوش ﻧﻔـﺖ ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎن اوﭘﻚ‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻮج‬ ‫ﻣﻠــﻲﮔﺮاﻳــﻲ ﻣﻨــﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣــﺮﺗﺒﻂ اﺳــﺖ و در ﺗﻤــﺎﻣﻲ ﻛﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﻀــﻮ آن‪ ،‬ﺑﺨــﺶ ﻧﻔﺘــﻲ ﺗﻮﺳــﻂ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اداره و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﻬﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ اوﭘـﻚ در ﺳـﺎل ‪2012‬‬ ‫ﺣﺪود ‪ %40‬ﺑـﻮده و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻧﻘـﺶ ﻣﻬﻤـﻲ را در ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ در‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬درﻋﻴﻦﺣﺎل‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺧﺼﻮص وﺿﻌﻴﺖ ذﺧـﺎﻳﺮ ﺑـﺎﻗﻲﻣﺎﻧـﺪه و ﻣﻴـﺰان واﺑﺴـﺘﮕﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة اﺻﻠﻲ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪323 ‬‬

‫ﻣﻮاد ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )‪(Petrochemicals‬‬

‫ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ﻧﻔـﺖ و دﻳﮕـﺮ ﺳـﻮﺧﺖﻫـﺎي ﻓﺴـﻴﻠﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺮوزه ‪4000‬‬ ‫ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺘﺮو دﻻر )‪(Petrodollar‬‬

‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬درآﻣـﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻـﻞ از‬ ‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ را ﭘﺘﺮودﻻر )دﻻرﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ )‪(Petroleum‬‬

‫اﺻﻄﻼح ﻓﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﻢ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻫﻢ ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬دو واژة »‪ «Oil‬و‬ ‫»‪ «Petroleum‬ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻧﻔـﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔـﺎه ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ )‪(Pipeline‬‬

‫ﻟﻮﻟــﻪاي اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﻌﻤــﻮﻻً زﻳــﺮزﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷــﺘﻪ ﻣــﻲﺷــﻮد و در اﻧﺘﻘــﺎل ﻧﻔــﺖ و ﮔــﺎز ﺑــﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ در زﻳـﺮ آب‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ درﻳﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫـﺎ ﺻـﻮرت ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﺒﻮر از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺸـﻮر ﺧـﺎرﺟﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪة ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪  324‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪(Plateau Production‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻤﺮار ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ در ﻃﻮل ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺨﻠﻴﺔ ﭼـﺎه و ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺪان )‪(Play‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس ﺷـﺮاﻳﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦاﻟﺘﻮﻟﻴﺪ )‪(Possible Reserves‬‬

‫‪ %10‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ذﺧﺎﻳﺮي ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ذﺧـﺎﻳﺮ را در‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﮔـﺮوه دﺧـﺎﻳﺮ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ‪ ،‬ذﺧـﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌـﻲ و ذﺧـﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜـﻦاﻟﺘﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫)ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪ (3P‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ذﺧﺎﻳﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﻧﻤﻜﻲ )‪(Pre-Salt‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﻻﻳﺔ ﻋﻤﻴﻘﻲ از ﻧﻤﻚ در ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺗـﺎ اﻳـﻦ اواﺧـﺮ از ﻟﺤـﺎظ ﺗﺠـﺎري‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﺒﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﻬﻤـﻲ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در آﻳﻨﺪه را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﺔ داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘـﻲ زﻳـﺮ‬ ‫ﻻﻳﺔ ﻧﻤﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﺗﻮﭘﻲ ‪ Tupi‬ﺑﺮزﻳﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺮ ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ آب و ‪ 5000‬ﻣﺘﺮ ﻧﻤﻚ‪ ،‬ﺷـﻦ و‬ ‫ﺻﺨﺮه ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬درﻳﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ )‪(Probable Reserves‬‬

‫اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ و اوﺿـﺎع ﺑـﺎزار ﻓﻌﻠـﻲ‪ %50 ،‬اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﻮﻟﻴـﺪ دارﻧـﺪ‪ .‬ذﺧـﺎﻳﺮ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ذﺧﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌﻲ را اﻏﻠﺐ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ 2P‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ روﺷﻲ ﺑﺴﻴﺎر راﻳﺞ ﺑﺮاي‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪325 ‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ از ﻳـﻚ ﻣﻴـﺪان ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪:‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ‪.‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪(Production Sharing Contract‬‬

‫ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎ‬ ‫)ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﺷـﺪه‬ ‫ﺟﺒﺮان و ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ( ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻘﺪي و در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد )‪(Profit Oil‬‬

‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از درآﻣﺪﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن ﻃـﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ و ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﻗﺒـﻞ از اﻳـﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺼـﺪي )ﻋﺎﻣـﻞ( ﻫﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﻮد را از ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ و ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد ﻗﺮار اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻬﻢ دوﻟـﺖ از‬ ‫آن‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪة دوﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژه )‪(Project Financing‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﺳﺘﻪاي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﭘـﺮوژه‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﺰرگ ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﺳﻮﭘﺮ ﻣﻴﺠﺮ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژه را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ و اﺑﺰارﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﺿـﻤﺎﻧﺘﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ از ﺣﺪود ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳـﺎل ‪ 2011‬رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ در‬ ‫دﻫﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رﻗﻢ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪  326‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌﻲ )‪(Proven Reserves‬‬

‫دﺳﺘﻪاي از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ راﻳﺞ ﺑﺎزار و ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺠـﺎري ﻛﻨـﻮﻧﻲ‪%90 ،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﺤﺖ ‪ 1P‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ذﺧﺎﻳﺮ‪.‬‬ ‫ﻧﺮخ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ )‪(Recovery Rate‬‬

‫ﻣﻘﺪاري از ﻧﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴـﺰان ﻧﻔـﺖ در ﺟـﺎ اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬از ﻟﺤـﺎظ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ‪ %25‬راﻳﺞ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺮخﻫﺎ ﺑﻪ ‪ %50‬و ﺣﺘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﺳـﻨﺪ ﻛـﻪ ﻋﻠـﺖ‬ ‫آن‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺮداﺷﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺶ )‪(Refining‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻗﺪاﻣﺎت و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎز را ﺑـﻪ ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ و ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ‪ .‬ﭘﺎﻻﻳﺶ‪ ،‬ﻳـﻚ ﺻـﻨﻌﺖ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﺰرگ‬ ‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮار و رو ﺑﻪ ﻛـﺎﻫﺶ آن در ﺳـﺎلﻫـﺎي اﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ )‪(Reserves‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ و ﮔـﺎزي اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﺘﺨﺮاج آن از ﻧﻄـﺮ ﺗﺠـﺎري‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ ﺑـﻮده و از ﻧﻈـﺮ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﻌـﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ در دﻧﻴـﺎ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻧﻔﺘـﻲ )‪ (SPE‬اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻴـﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻗﻄﻌﻲ‪،‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦاﻟﺘﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ‪ .‬ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي ذﺧـﺎﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي ارزش ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬روﺷﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن داراﻳﻲﻫﺎي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪327 ‬‬

‫ﻧﺮخ ﺗﻨﺎﺳﺐ ذﺧﺎﻳﺮ و ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪(Reserves-production Ratio‬‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﺮخ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ذﺧﺎﻳﺮ‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰ اﻣﺎري ﺷﺮﻛﺖ ‪ BP‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ذﺧﺎﻳﺮ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫آن‪ 54 ،‬ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻧـﺮوژ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ده‪ ،‬ﻧﻪ و ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺗﻮﻟﻴـﺪي ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه دارﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﻃﻴـﻒ دﻳﮕـﺮي از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ‪ 65‬ﺳﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه دارد ﻳﺎ ﻛﻮﻳﺖ ‪ 97‬ﺳﺎل و اﻳﺮان ‪ 99‬ﺳﺎل‪.‬‬ ‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ )‪(Resource Diplomacy‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮدن در ﺧﺼﻮص دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه از دﻳﭙﻠﻤﺎﺳـﻲ ﻣﻨـﺎﺑﻊ در ﺧﻠـﻴﺞﻓـﺎرس و‬ ‫ﭼﻴﻦ از آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي در اﻓﺮﻳﻘﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ )‪(Resource Nationalism‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﺘﻴﺠـﺔ ﺗﺴـﻠﻂ ﻫﻔـﺖ ﺧـﻮاﻫﺮان در‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ رﺷﺪ ﻛﺮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎن اوﭘﻚ و ﻣﻠﻲﺳﺎزي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در ﺑﺴـﻴﺎري‬ ‫از ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ )‪(Resources‬‬

‫ﻛﻞ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح‪ ،‬ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ ﻛـﻪ در زﻣـﺎن‬ ‫ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺘﺨﺮاﺟﺸﺎن ﺳﻮدآور ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺠـﻢ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در اﺛـﺮ ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ در‬ ‫زﻣﺮهي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﺧﺎﻳﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  328‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ )‪(Resource Curse‬‬

‫ﺗﺌﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن‪ ،‬ﺛﺮوت ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ و ﺗـﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‪ :‬ﺿﻌﻒ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻏﻔﻠـﺖ و‬ ‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪﻛﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي اﻗﺘﺼﺎد )ﺑﻴﻤﺎري ﻫﻠﻨﺪي(‪ ،‬ﻓﺴـﺎد‪ ،‬ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻓـﺎﺣﺶ در‬ ‫درآﻣﺪﻫﺎ و آﻟﻮدﮔﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﮔﺎه »ﭘـﺎرادﻛﺲ ﻓﺮاواﻧـﻲ« ﻧﻴـﺰ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬رﻧﺖ‪ .‬ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ )‪(Royalty‬‬

‫درﺻﺪي از ﺳﻬﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ درﺻﺪي از ارزش ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴـﺮد و‬ ‫ﻓﺎرغ از ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷـﻮد‪ .‬ﻧـﺮخﻫـﺎي ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﺟﺮﻳﺎن درآﻣﺪﻫﺎي ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮة‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ درآﻣﺪﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻔﺖ ـ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻧﻔﺖ ـ ﺳﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ ﭘﻲرﻳﺰي ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ )‪(Royalty Interest‬‬

‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬دوﻟـﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از درآﻣـﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻـﻠﻪ را ﺑـﺪون ﺑﺮﻋﻬـﺪه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬ ‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻬﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻮﺿﻪي رﺳﻮﺑﻲ )‪(Sedimentary Basin‬‬

‫از ﻧﻈﺮ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻣﻮاد ارﮔﺎﻧﻴـﻚ در ﻃـﻲ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻓﺸﺮده و ﺑﻪ ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﺎرهاي و دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ اﻣﺮوزه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ دور‬ ‫از زﻣﻴﻦ و در ﻧﻘﺎط ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻮاد در زﻳﺮ آب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪329 ‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﮕﺰاس و اُﻛﻼﻫﺎﻣﺎ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪة اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻗﺴـﻤﺘﻲ از ﺣـﻮزة‬ ‫رﺳﻮﺑﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه در ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺣـﻮزة‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﺳﺮت ﺗﺎ ﻫﺰاران ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺻـﺤﺮا اداﻣـﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﻮﺿـﻪﻫـﺎي رﺳـﻮﺑﻲ در‬ ‫ﻧﻴﻮزﻳﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺮدارﻧﺪة ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻮﺿـﻪﻫـﺎي ﺟـﻮان و ﺟﺪﻳـﺪي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫)ﻗﺪﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 80‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري )‪(Seismic Survey‬‬

‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳـﻮﻧﻮﮔﺮاﻓﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺻــﺨﺮهاي زﻳﺮزﻣﻴﻨــﻲ و در ﻣﺮاﺣــﻞ اوﻟﻴ ـﺔ اﻛﺘﺸــﺎف ﻧﻔــﺖ و ﮔــﺎز ﺑــﻪ ﻛــﺎر ﮔﺮﻓﺘــﻪ ﻣــﻲﺷــﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺑﺎ ارﺳﺎل اﻣﻮاج ﺻـﻮﺗﻲ و اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣـﺪت زﻣـﺎن و ﻧﺤـﻮة ﺑﺎزﮔﺸـﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﺨﺮه ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد؛ زﻳﺮا اﻧـﻮاع ﻣﺘﻔـﺎوت ﺻـﺨﺮهﻫـﺎ‪ ،‬ﺳـﻄﻮح ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﺮﻛﻴـﺐ اﻳـﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﺎ اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﺑــﻪدﺳــﺖآﻣــﺪه از ﭼــﺎه ﺗﻮﺻــﻴﻔﻲ‪ ،‬ﻣــﻲﺗــﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣﺒﻨــﺎﻳﻲ ﻻزم را ﺑــﺮاي ﺗﺼــﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري آﻳﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪاي در‬ ‫ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري و ﺗﻔﺴﻴﺮ دادهﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺗﺠﺎريﺳﺎزي‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ )‪(Service Companies‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎتﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻣﺎ از ﺗﺸـﺮﻳﻔﺎت‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺼﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري ﻓﺮﻋﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 1980‬ﻣﻴﻼدي در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﺷﺪ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﻮﭘﺮ ﻣﻴﺠﺮﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔـﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ ﻫﻤﭽـﻮن ﺷـﻠﻮﻣﺒﺮژه‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺎﻟﻴﺒﺮﺗﻮن‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ده ﻫـﺰار ﻛﺎرﻣﻨـﺪ دارﻧـﺪ و ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ارزش ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﻫﺰاران ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻣﻀﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  330‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ )‪(Service Contracts‬‬

‫ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آن‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘـﻲ ﺧـﺎرﺟﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ از‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺒﻨﺎي دﺳﺘﻤﺰد ﺳﺎده‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر آن دوﻟﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دوﻟـﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮق اﻧﺤﺼﺎري ﺧـﻮد را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ذﺧـﺎﻳﺮ ﺣﻔـﻆ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜـﺎر ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺑﺎزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬ ‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان )‪(Seven Sisters‬‬

‫اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1950‬ﻣﻴﻼدي ﺑـﺮاي ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ‬ ‫از‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ـ اﻳﺮان )اﻣﺮوزه ‪ BP‬ﻧﺎم دارد(‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﻠﻴﺞ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻳﻞ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴـﺎ‬ ‫)‪ (Socal‬و ﺗﮕﺰاﻛﻮ )اﻣﺮوزه ﺷﻮرون ﻧﺎم دارد(‪ ،‬روﻳـﺎل داچ ﺷـﻞ‪ ،‬اﺳـﺘﺎﻧﺪارد اوﻳـﻞ ﻧﻴﻮﺟﺮﺳـﻲ‬ ‫)‪ (Esso‬و اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻳﻞ ﻧﻴﻮﻳﻮرك )‪) (Socony‬اﻣـﺮوزه اﻛﺴـﻮن ﻣﻮﺑﻴـﻞ ﻧـﺎم دارد(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﮔﺎز ﺷﻴﻞ )‪(Shale Gas‬‬

‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺻﺨﺮهاي رﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﮔﺎز‪ %20 ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔـﺎز‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪة اﻣﺮﻳﻜـﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﺟﺪاﺳـﺎزي ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ و‬ ‫ﻓﺮاﻛﻴﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﻮﺳﻂ آژاﻧﺲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺮژي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ آن در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎداش اﻣﻀﺎء )‪(Signature Bonus‬‬

‫ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻘﻄﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﻀﺎي ﻳﻚ ﻗـﺮارداد ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﻧﺪه از ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎددﻫﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻨﺎﻗﺼـﻪﻫـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪331 ‬‬

‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺎﻗﺼﺔ اﺧﻴﺮ در ﻟﻴﺒـﻲ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ اﻛﺴـﻴﺪاﻧﺘﺎل ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد دﻻر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘـﺎداش ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺗﺮش )‪(Sour Oil‬‬

‫درﺟﻪاي از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺳﻮﻟﻔﻮر ﺑﺎﻻ ﺑﻮده‪ ،‬ارزش ﺗﺠﺎري آن ﭘـﺎﻳﻴﻦ اﺳـﺖ‬ ‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزار ﻣﻮردي )‪(Spot Market‬‬

‫ﺑﺎزاري ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮﻳﺎ و ﻓﻌﺎل ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻗﺒﻞ آﻧﻜﻪ ﺑﺎزار ﻣﻮردي در ﺳـﺎل ‪ 1970‬ﻣـﻴﻼدي ﻇﻬـﻮر ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺠـﺎرت ﻧﻔـﺖ ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺬاﻛﺮات ﻃﻮﻻﻧﻲﻣﺪت ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ اﻣـﺮوزه ﻳـﻚ ﻛﺸـﺘﻲ داراي ﻣﺤﻤﻮﻟـﺔ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻓﺎﺻﻠﺔ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺮك ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬دهﻫـﺎ‬ ‫ﺑﺎر ﻣﻮرد ﻣﺬاﻛﺮه و ﺗﺠﺎرت ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻴﻞ زدن )‪(Spudding‬‬

‫ﺷﺮوع ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺣﻔﺎري در ﺳﺮ ﻳﻚ ﭼﺎه ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ )‪(Subsoil Rights‬‬

‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ وﻗﺘـﻲ ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ را ﻛﺸـﻒ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬آن را ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﮔﺴـﺘﺮش‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪة اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺳﻄﺢ زﻣـﻴﻦ اﺳـﺖ و ﻣﺎﻟـﻚ زﻣـﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ اﻳـﻦ ﺣﻘـﻮق ﻫـﻢ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪:‬‬ ‫اﻳﺎﻻتﻫﺎي ﺗﮕﺰاس‪ ،‬اوﻛﻼﻫﺎﻣﺎ و ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ )‪(Super-Giant Feild‬‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻴﺪان ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ‪.‬‬

‫‪  332‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺳﻮﭘﺮ ﻣﻴﺠﺮ )‪(Supermajor‬‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺧـﻮاﻫﺮان‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺑﻲ ﭘﻲ‪ ،‬ﺷﻮرون‪ ،‬اﻛﺴﻮن ﻣﻮﺑﻴﻞ‪ ،‬روﻳﺎل داچ ﺷﻞ و ﺗﻮﺗﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻮﻧﻜﻮﻓﻴﻠﻴﭙﺲ ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ در زﻣﺮة اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ :‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ )‪(Sweet Oil‬‬

‫درﺟﻪاي از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻛﻤﻲ دارد‪ ،‬ارزش ﺗﺠـﺎري و ﺑـﺎزاري آن‬ ‫ﺑﺎﻻﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺖ ﺗﺮش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه اﺻﻠﻲ )‪(Swing Producer‬‬

‫ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴـﺪي ﺑـﺎﻻﻳﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴـﺪي ﻓﻌﻠـﻲ ﺧـﻮد دارد‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫـﺪ و ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ را ﻛـﺎﻫﺶ دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ‪ 30‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة اﺻﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺮاق و ﻟﻴﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪.‬‬ ‫ﭼﺎه ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ )‪(Tight Hole‬‬ ‫ﭼﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد آن ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧـﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼح اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ )‪(Transit Fees‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﻣﺠﻮز دادن ﺑﻪ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﻛﺸﻮر وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺧﻄـﻮط ﻟﻮﻟـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ ﻛﺎﻧـﺎلﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺸﺘﻴﺮاﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ و ﭘﺎﻧﺎﻣﺎ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪333 ‬‬

‫ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ )‪(Transparency‬‬

‫ﺑﻬﺒﻮد دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻫﻤﺠﻮن درآﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎﺳـﺖ و ﻫـﺪف‬ ‫آن ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﭘﻮل و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺴـﺎد اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم در دﻫـﻪي ‪ 1990‬واﺟـﺪ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ در ﺟﻬـﺖ اﺷـﺮاف ﺑـﺮ ﻣﺒﺎﺣﺜـﺎت راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﻪي ﺷﻔﺎفﺳﺎزي )‪ (EITI‬در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬رﻧـﺖ‪ .‬ﺷـﻔﺎﻓﻴﺖ ﭘﺮداﺧـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازهاي ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف )‪(Unconventional Energy Sources‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﻬﻴﺰات و وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ روشﻫﺎي ﭼﺎه ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎرف‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳـﻚ اﺻـﻄﻼح ﻋـﺎم اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻃﻮل زﻣـﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ اﻣـﺎ اﻣـﺮوزه ﺑـﺮاي ارﺟـﺎع ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ ﮔـﺎز ﺷـﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺘـﺎن‬ ‫ذﻏﺎلﺳﻨﮕﻲ و ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻛﻠﻴـﺪي از ﻣﻨـﺎﺑﻊ را در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ زﻣﺎن و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮاي اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي )‪(Unitisation‬‬

‫روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﺣﻮزه و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻨﮕﻲ ﻧﻔﺘﻲ واﺣﺪ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸـﻮر ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻳﻚ ﺳﻮي ﻣﺮز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ و‬ ‫ﻧﺮوژ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي در ﺧﺼﻮص درﻳﺎي ﺷﻤﺎل ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳـﺎزي‬ ‫ﻣﺴــﺘﻠﺰم وﺟــﻮد ﻣﺮزﻫــﺎي رﺳــﻤﻲ و ﻫﻤﻜــﺎري ﻣﻴــﺎن دو ﻛﺸــﻮر در ﺧﺼــﻮص ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻳـﻚ ﻃـﺮف ﻣـﺮز ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻃـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﻜﻴﺪه و ﭘﻤﭙﺎژ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪  334‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻏﻴﺮﻗﻄﻌﻲ )‪(Unproven Reserves‬‬

‫اﺻﻄﻼح ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ذﺧﺎﻳﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜـﻦاﻟﺘﻮﻟﻴـﺪ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ذﺧﺎﻳﺮ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ )‪(Upstream‬‬

‫ﺣﺠﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﻳﺴﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﻳﻚ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي را در ﻣﺮاﺣـﻞ اوﻟﻴـﺔ ﺻـﻨﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﻣﻴـﺎندﺳـﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺮژي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪.‬‬ ‫وﺳﺖ ﺗﮕﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﺖ )‪(West Texas Intermediate‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﭼﻨﺪ دﻻر ﺗﻔﺎوت ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧـﺖ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺳﺒﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﻴﺰان ﻛﻤﻲ ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺧﺎم‪.‬‬ ‫ﮔﺎز ﺗَﺮ‪/‬ﻣﺮﻃﻮب)‪(Wet Gas‬‬

‫ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و دﻣﺎي ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻣﺎي ﻣﺨﺰن دارد‪ .‬ﮔﺎز ﻣﺮﻃﻮب ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻤﺘﺮ‬ ‫از ‪ %85‬ﻣﺘﺎن دارد‪ .‬ﮔﺎزﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻣﺘﺎن ﺟﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫـﺪف از آن ﺗﻀـﻤﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺤﻮل داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه داراي ﺣﺠـﻢ ﺛـﺎﺑﺘﻲ از اﻧـﺮژي‬ ‫ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﮔﺎز ﺗﺮ اﻏﻠﺐ ارزش ﺗﺠﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺎز ﺧﺸﻚ دارد؛‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻮﺗﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺗﺠﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺒـﻊ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژهﻧﺎﻣﻪ ‪335 ‬‬

‫ﭼﺎه ﮔﺮﺑﺔ وﺣﺸﻲ )‪(Wildcat Well‬‬

‫ﭼﺎﻫﻲ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻲ ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ وﺟـﻮد ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧﻔـﺖ در آن ﺛﺎﺑـﺖ‬ ‫ﻧﺸﺪه و در ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺣﻔﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﭼﺎه رﻳﺴﻚ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺣﻔـﺎري درﺑـﺮدارد‪ .‬اﮔـﺮ ﭼـﺎه در ﻣﻴـﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪي در آن ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻴـﺪان ﮔﺮﺑـﺔ وﺣﺸـﻲ ﺟﺪﻳـﺪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 3‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻳﻚ ﭼﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪه وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ردﻳﻒ ﮔﺮﺑﻪ وﺣﺸﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﭼﺎﻫﻲ ﻧﻔـﺖ ﻛﺸـﻒ ﺷـﻮد ﺑـﻪ آن ﭼـﺎه اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﭼﺎه ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﭼﺎه ﺗﻮﺳﻌﻪاي‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )‪(Working Interest‬‬

‫درﺻﺪي از ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷـﺮﻛﺖ ﺗﻌﻠـﻖ دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻗﺴـﻤﺘﻲ از ﻣﻨـﺎﻓﻊ را از آن‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻔﻌـﺖ ﺑﻬـﺮة ﻣﺎﻟﻜﺎﻧـﻪ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪.‬‬

‫‪  336‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬