Mitoloji 101 [10 ed.] 9786050203882

Citation preview

HERKES İÇİN MİTOLOJİ

AFRODiT'iN BÜYÜSÜNE SADECE ARTEMiS, HESTiA VE ATHENA DiRENEBiLiYORDU. TÜM ÖTEKi TANRlLAR, TANRlÇALAR VE ÖLÜMLÜLER ONDAN ETKiLENiYORDU.

•

•

MITOLOJI .

.

.

.

ESKI YUNAN VE ROMA MITOLOJISI HAKKINDA BilMENiZ GEREKEN HER �EY

101

SFENKS OEDiPUS'U DURDURDU VE ONA BiR BiLMECE SORDU: "SABAHLEYiN DÖRT AYAK, ÖGLEYiN iKi AYAK, AK\AMLEYiN DE ÜÇ AYAK ÜZERiNDE YÜRÜYEN YARATlK HANGiSiDiR?"

KATHLEEN SEARS Çeviren: Ekin Duru

Kathleen Sears klasik m ito l oj iye çocu kluk yılları nda

tutulmuş titiz

b i r a ra ştı rmacıdı r. Eski Yu n a n ve Roma m ito lojisi ü zer i n de çalışmış; beğen i to playa n çevi riler, yo ru m l a r ve uyarlamalar kaleme almıştır.

Kathleen Sears

•

•

MITOLOJI ESKi YUNAN

VE

ROMA MiTOLOJiSi

HAKKINDA BiLMENiZ GEREKEN HER ŞEY

I ng i l izceden çevire n :

Ekin Duru

1 o1

Say Yayınları Herkes Için Mitoloji Mitoloji 1 01: Eski Yunan ve Roma Mitolojisi Hakkında Bil meniz Gereken Her Şey 1 Kathleen Sears Özgün adı:

Mytho/ogy 107

©20ı4 F+W Media, Ine. Her hakkı saklıdır. Bu kitap Adams Media'nın izniyle yayımlanmıştır. Adams Media bir F+W Media Ine. kuruluşudur ve 57 Littlefield Street, Avon, MA 02322, USA adresinde bulunmaktadır. Türkçe yayın hakları Kesim Ajans aracılığıyla ©Say Yayınları Bu eserin tüm hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılan kısa alıntılar hariç yayınevinden yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kop­ yalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. ISBN 978-605-02-0388-2 Sertifika no: ı0962 Ingilizceden çeviren: Ekin Duru Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Editör: Sinan Köseoğlu Kapak uygulama: Artemis Iren Baskı:

Lord Matbaacılık ve Kağıtçılık Topkapı-istanbul Tel.: (02ı2) 674 93 54 Matbaa sertifika no: 4550ı

ı. baskı: Say Yayınları, 20ı4 ıo. baskı: Say Yayınları, 2020

Say Yayınları Ankara Cad. 221ı2 • TR-34ııo Sirked-istanbul Tel.: (02ı2) 5ı2 2ı 58 ·Faks: (02ı2) 5ı2 so 80 www.sayyayincilik.com ·e-posta: [email protected] www.facebook.com/sayyayinlari • www.twitter.com/sayyayinlari www.instagram.com/sayyayincilik Genel dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/4 • TR-34ııO Sirked-istanbul Tel.: (02ı2) 528 ı7 54 ·Faks: (02ı2) 5ı2 SO 80 internet satış: www.saykitap.com

•

e-posta: [email protected]

iÇiN DEKiLER

Giriş

............................................................................................................................

B i r Söylenceyi Ta n ı m la m a k Yu n a n Öykücüleri

................................................................................

13

...............................................................................................

Roma Söylenceleri n i Ya rata n l a r

.....................................................................

Kaos, Prometheus ve insanın Doğ uşu Evre n i n Düzeni: G ü n eş, Ay ve Şafa k Pa n do ra'n ı n Kutusu

Ki kloplar ve Yüz Elli . l er

........................................................

23 27

....................................................................................

.......................................................................................

Edebiyatta Söylenceler

20

.............................................................

............................................................................................

G a i a (Dü nya) ve Pontus

7 9

.....................................................................................

29 31 35 37

E rkek ve Dişi T ita n l a r

41

Devler

44

..........................................................................................

.....................................................................................................................

Typ h o n

...................................................................................................................

Kro n os ve Zeu s' u n Doğ u ş u

.............................................................................

Zeu s Kronos'a Ka rşı:T ita n l a rla Savaş Olym pos Dağı ve M itol oj i k Yasa l a r Olym pos'ta ki On iki Ta nrı

58 64

................................................................................................................

68

......................................................................................................................

74

Yera ltı Dü nyası'n ı n Ha ritası

.............................................................................

Sanat v e Müzikte Söylenceler Zeu s' u n Sayısız Macerala rı

77

........................................................................

82

...............................................................................

85

Ölü mden Kaçış: Yera ltı Dü nyası'na Giden Ö l ü ml ü l e r

.............................

90

......................................................................................................................

94

Demeter Ath e n a

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Ö l ülerin Yargıçları Apo l l o

............................................................................................

..................................................................................................................

Dionysos A res

54

.........................................................................................................

Poseidon

Hestia

51

.................................................................................

Zeu s ve Hera Hades

...........................................................

...............................................................

46 49

.............................................................................................................

.......................................................................................................................

98

1 04 1 09 111 1 16 1 22

Artemis Afrod it

. .

.

127

............................................................. ... ....... .......................................

.

133

............................. .....................................................................................

Hala Çözüm leneme m i ş G izem: Eleusis Ayi n leri.

138

....................................

Hephaistos Hermes

............

...

.

.

.

139

......... ............. ....................... ...........................................

..

..

... .

143

........................................................... . ................. . ........ . . .... .............

Zeus' u n Altı Ka rısı .

.

. . .

.

148

.. ................... ....... ... ... ............................... .... ..................

Hera'n ı n Gazabı .

.. .

. .

.

.

.

.

.. ............... . .. ........ .. ............... ......... ..... ..................... .......

i l ha m Peri leri, Orma n Perileri, Satirler ve iyi l i k Perileri Triton, Hekate ve Pa n

. .

.................. .. ........................

Daha Önemsiz Diğer Ta n rı l a r . .

. 152

.......................

.

.

.

.

.

.

.

.................................................

.

.

. ..

... ................. .. ................ ............. ....................... .................. ...

Amazo n l a r

.

. .

.

.

.

.

....... .....

.

M i noto r

............ ........ .............. .............................. .........................

........ ....... ..................................

.

.

.

.

.

.

..

....................

..

..

.................

.....................................

.

.

.

...................................... .................

..

....

.. . .. .. .. .

...

. .

.

.

..... ... .............. .... ....

Diğer Canavarlar: Gripa s l a r, Eri nyeler, Harpiler ve Lern a l ı Hyd ra Sfenks .

..

. ..

.

.

.

.

.... . .... .. . ......... .......... ............ ........... .....................................

.. .

1 80 1 82

. 1 83

........................... .

.

.

.

.

.

.

... .... .... ............ ................... ........

.

iason

.

.

.

. . .

........... ........ ...... ............................................ ...................... ... ... .........

.

1 76

.....

...............................

Eski Ka n Dava la rı: Athena Ares'e Ka rşı .

1 71 1 74

.............

.............................. ...................................... ..........

.. ............

...

..

Nasıl Ka h raman Ol u n u r?

Theseu s

1 66

. 1 79

Hera kles'i n On i ki Görevi Perseus

1 63

. . 1 68

.... ............................................................................................... ............

Sentarla r

161

................ ...... ... ................ ..................... .... ................... ............ .

Chi mera Med u sa

. 156

............... ..... ........ ......

............................. .......................... ......... .....

Sinema ve Popüler Kü ltürd e Söylenceler Scyl la .

..

150

.

1 85 1 92 1 95

......................................................... ............. ........................................

1 98

......................................................................................................................

202

Odysseus

.

.

. ..

.................. .................................. ...... ..

.

.

.

....... ........ ............ ..............

Akh i l le u s, Aga memnon ve Diğer Önem l i Ka h ra m a n l a r

.

...... ...............

206 21 3

Truva Savaşı'n ı n Ned e n i ................................................................................. 2 1 7 Truva Savaşı'n ı n Ka h ra m a n la rı Truva'n ı n Düşüşü

.

.

221 224

Yu n a n ve Roma Söylenceleri n i n Kıyaslanması Aeneas:Truva l ı Ka h ra m a n

229 231

.

.

.

.

.

..

.................. . ......

.

..

.

................................. .................

.

.

.......................... ............... ........ .......................... ......................

.

.

.......

..

.

234 239

..... .....................................

243

... ... ..... .. ..............................................................................

249

.. .................... ..... ....

..... ......

..

...........

G ü n ü m üzde Söylenceler . Dizi n

.

.......... .................. ......... ..................... . .............

Rom u l u s, Remus ve Roma'n ı n Ku r u l u ş u Roma l ı Kra l l a r

.

........... ......................................... .......... ....

..............................................................................................

.. . .

. .

GiRi� Yu n a n l ı ları n ve Rom a l ı l arı n Olympos Dağı'ndaki ta nnlara ve ta n rıçalara ta p ı n m a l a rı n ı n üzeri nden yüzyı l l a r g eçti. Yüce Zeus, gaddar Medusa ve başta n ç ı ka rıcı Afrodit gibi daha önceden kulağ ı n ıza çal ı n m ı ş olan eskiçağ ka ra kterleri n i n kökeni M Ö 900'1ere kadar uza n a n söylencelere daya n ı r. Öyleyse bug ü n bu söylenceleri n üzerinde neden du ruyo­ ruz? Özetlersek, klasi k m itoloj i Batı d ü nyası n ı n ve ötes i n i n tarih ini, edebiyat ı n ı, kültürü n ü, yaşa m ı n ı etki l e m i ştir, d a h a doğrusu eski d ü nyayı ve g ü n ü m üz d ü nyas ı n ı şeki l lendir­ m işti r, g ü n ü m üz yaşa m ı n ı etkilerneyi de s ü rd ü rmekted i r. Örneğin, ku l la n d ı ğ ı n ı z d i l klasik m itoloj i n i n etkisi altında­ d ı r: Kend i n i beğenmiş kişiler narsistir, d ü ş ma n ı n ızın zayıf noktası o n u n Aşil topuğudur, hipnozun d ü ş d ü nyası h a l i n i d eneyimlem işsi n izd i r v e d ü nyayı görmek için atiasa ba ka r­ s ı n ız. Yı l ı o l u ştu ra n ayl a r isim leri n i Rom a m itoloj i s i nden a l ı r; ta kımyı ldızların köke n i de söylencelere daya n ı r. Homeros, Sofokles, Verg i l i u s ve Ovidius gibi ü n l ü yaza r ve düşü n ü r­ ler ta nrıları n kavgaları i l e insanları n yaşa m ı n ı ayrı ntı l arıyla a n l atm ıştır. Bu yazarların ka leme a l d ı ğ ı m eti n l e r hayl i et­ kileyici bir l iteratür o l u ştu ruyor o l a bi l i r a m a a s l ı nda klasik m itolojiyi kısmen ya nsıtmaktad ı rl ar. Eski Yu n a n l ı l a r ve Roma l ı lar i n sa n l ı ğ ı n g e l i ş m esi, doğal o l ayların nedenleri, d ü nya n ı n ve evre n i n köke n i gibi bir­ çok şaşırtıcı o l ayı açı klamak için söy l en celerden yararlan­ d ı lar. Söylenceler, yüzyı l l a r boyu nca ya l n ızca ya rad ı l ı şı n öyküsünü değ i l, ayn ı za manda sevg i, i h a n et, savaş, tutku, kıskançl ı k, sada kat ve trajed i l eri de g ü ç l ü ta n rı l a rı n, soyl u ka h rama n la r ı n ve korku nç canavarl arı n öykü l eri vasıtasıyla a ktard ı lar. Öte ya ndan söylenceler ya l n ızca insan ların ta n­ r ı l a rı n ı aniatmakla da ka l m ıyor. B u rada, ya rı i nsan ya rı at

7

Mitoloji 1 0 1

biçi mi ndeki sa l d ı rgan Sentorla r; yol u n u yiti ren d en izci leri ö l ü m e sürükleyen daya n ı l maz S i re n l e r; M i notor, Sfen ks, Ch i mera ve Kikloplar g i b i özgün ca n avarların da d a h i l oldu­ ğ u tari h e geçmiş en i l g i n ç va rl ı kları keşfedeceks i n iz. Ayn ı za manda, Truva Savaşı, Odysse u s' u n destansı yolcu l u ğ u v e Oed i pus'un acı k l ı yaşa m öykü sü g i b i ta rihteki en ü n l ü macera v e savaşların altında yata n h i kayeleri de o kuyacak­ sın ız. B u n a i laveten, Yu n a n m itoloj i s i ndeki en ü n l ü tan rı ve ta n rıça l a rı (ve onların Roma söylenceleri ndeki ka rş ı l ı kla­ rı n ı) ta n ıyaca ksı n ız: savaş tutku n u Ares, bilge Athena, kıs­ kanç Hera, ele avuca s ı ğ m az H ades, öfkeli Poseidon ve on­ ların iason, Perseus, Hera kles ve Theseus gibi ces u r ö l ü m l ü e m sa I leri.

Mito/oji 707: Eski Yunan ve Rom a Mito/ojisi Hakkmda Bil­ meniz Gereken Her Şey eski d ü nya n ı n en görke m l i (ve tü­ müyle ü rkütücü) öykü lerinde size reh berl i k edecek. Ayrıca endişe l e n m e n iz gerekm iyor; Yu n a n ve Roma söylenceleri­ n i O ve 4a s i mgeleriyl e v u rg u l a d ı k; böylece her öykü n ü n köke n i n i hemen göreb i leceksi n iz. Aşk, macera, polisiye, korku. En çok hangisini seviyo rs u n uz? Terc i h i n i z ne o l u rsa olsun o n u bu söylencelerd e b u l a ca ks ı n ız.. Ta n rı l a rl a i l g i l i pek b i r şey b i l m iyor v e d a h a fazlası n ı öğrenmeyi a rzu l uyor­ san ız, b i r edebiyat ya da ta ri h ku rs u n a yazı l mayı d ü ş ü n üyor ya da oku l d a ed i n d i ğ i n iz b i l g i l e ri tazelemek i stiyo rsan ız, bu eğ lence l i ve kapsa m l ı reh ber Yu n a n ve Roma m itol ojisine bir giriş ya p ma k için m ü ke m m e l b i r kaynak olacak.

8

B i R SÖYLENCEYi TAN lMLAMAK Tutku, Trajedi, Savaş ve Kahramanlık Serüvenleri

Basit b i r ta n ı m ya pmak gereki rse, söylence ( m i t), kısmen ku rgu kısmen g e rçek bir öykü d ü r a m a ç o k daha deri n n itel i kler taşır. Mi­ toloj i uzman ları bir söylence n i n t ü m nitel i kleri n i kapsaya n tam bir tan ı m ı n ı yapmaya ça l ı ştı l ar. Bu kadar minik b i r sözcüğ ü n yaşa m ı n a n l a m ı g i b i yüce fiki rleri büyü k ölçüde h e m ta n ı m iaya b i i m esi hem de açı klaya bi l mesi ne kada r ga ri pti r. Eksiksiz bir ta n ı m la m a yapı la­ m a m ı ş o l masına şaşma m a k gerek! Genelde söylence sözcüğü kurg uyu ya da kısmen gerçek bir öyküyü dile geti ri r. Örneğ i n, m edyada, herkesçe doğru o l a rak bi­ l i nen b i r i na n ı ş ı n ya n l ı ş o l d u ğ u bel i rtilmek iste n d i ğ i nde söylence sözc ü ğ ü ku l l a n ı l ı r. Oysa söylenceler ya n l ı ş i n a n ı ş l a rd a n ya da uy­ d u r u l a n öykü lerden çok daha fazla s ı n ı ka psa r. M itoloj i uzm a nl a rı b i r söylencenin tüm içeriğ i n i ka psayacak ta m b i r ta n ı m ya pmaya ça l ı ştı l a r. Söylenceler kökenle - ki m olduğ u n u z ve nerede n geldi­ ğ i n izle- i l g i l i olabi l i r. Bel l i değerleri ortaya koya b i l i rl er ya d a doğa l olayları açıklamaya ça l ı ş ı rlar. Söylenceler çoğ u kez d i n le bağ lantı­ l ı d ı r ve bazı ları sonsuzl uğa yönelebil i r. Bu kita p Yu nan ve Roma m itolojisine od a k l a n ıyar a m a söy­ lenceler b u nd a n i b a ret değ i l d i r. Diğer kü l t ü r l e r i n de -örneğ i n Japon l a r, Amerika yerl i leri, H i nt l i l er, Ç i n l i l e r, i s ka n d i n avya l ı l a r, Afri ka l ı l a r, Keltler, Avu stra lya yerl i leri ve M ı s ı rl ı la rı n da- kend i söyl enceleri va r. Bu öykü l er b i rbi rleri nden ç o k fa rkl ı o l s a l a r da, tüm söyl e n celerin bel l i baş l ı özel l i kleri o rta kt ı r. B u benzerl ikle­ ri i n ce l e m e k, söylenceye dair g eçerl i b i r ta n ı m o l u ştu r m a k iç in başl a n g ı ç n o ktası s u n a r.

9

Mitoloji 1 0 1

S ÖY L E N C E L E R YA R AT M A K, O L AY L A R I A Ç l K L A M A K Söy l e n ce, kend i si n i d i ğ e r öykü t ü rleri nden fa rkl ı k ı l a n bazı ka­ ra kterist i k öze l l i klere sa h i pt i r. B u n l ardan b i ri söylencen i n o l u ­ ş u m b i ç i m i d i r. Diğer öykü l e rd e n fa rkl ı o l a ra k söyl enceler tek bir yaza r ta rafı n d a n ya rat ı l m az. B i r söyl ence a n latı l d ı kça evri l i r. Uzm a n l a r m itoloj i k ü l t ü rü n ü n, o kültüre sa h i p k i ş i l e r i n ağ ızd a n ağza a kta r ı m ıyla o l u ştu ğ u n u b e l i rtiyor. Bi ri b i r öykü a n latır, son­ ra d i n l eyen l e r o n u b a ş ka l a r ı n a a n latı r, o n l a rı d i n l eye n l er b u n u tekra r a ktarır v e b u böylece s ü r ü p gider. S öylencel er tekra r tekra r a n latı l d ı ğ ı ve k i ş i d e n k i ş iye a kta n l d ı ğ ı i ç i n çoğ u kez ayn ı öykü fa r k l ı biçi m l er a l ı r. Söyle nce, yüce bir g ü ç ya d a kişi l i k içeren d i n i bir öykü d ü r. Söy­ lencelerdeki ta nrılara, tan rıça l a ra ve diğer doğaüstü va rlı klara ta­ p ı n ı l ı r ya da sayg ı duyu l u r. O n u ya rata n kü ltü rde söylence kutsa l ve g erçek olara k ben i msen i r. Söyle nce, evrenin ya d a d ü nyan ı n oluşu m u g i bi b i l i n meyenleri açı klamaya ça l ışabi l i r. Ayn ı za m a n d a herkesi n insan deneyi mleri­ n i n a n l a m ı ve amacı kon u s u n d a sorg u ladığı d a ha geniş ve temel kon u la rı ya n ıtlamaya ça l ı ş ı r. Her söylence daha g e n i ş b i r m itolojin in, bel l i bir kü ltü rdeki öy­ külerin b i r parçasıd ı r. M itol oj iyi o l u şturan söylenceler paylaşı lan kişi l i klerle (içerdiği ta n rı ve ta n rıçala rla), ta ri h sel o l g u l a rl a (Truva Savaşı g i bi) ya da orta k kon u l a rl a (aşk ve seks g i bi) birbirine bağ l ı olabi l i r. B i r kültü rün m itol ojisi; k i m l i k, orta k d eğerler ve amaçlar aşı laya n topl u msal ge rçekler içerir. Bu öze l l i kler bi r söylencen i n temel unsurla rıd ı r. Buna i laveten ­ tüm söylencelerde yer a l masa bile- bazı başka u nsurlar da ortaya çıka b i l i r. Örneğ in, b i rçok söyle n ce doğa yasa l a r ı na karşı ç ı kan ey­ lem leri içeri r; insa n l a r ı n cansız nesnelere d ö n ü şmesi, ö l ü lerin ye­ niden ca n l a n ması g i b i . Ayn ı za m a nda söylenceler çoğ u kez fa rklı va ro l u ş l a rı ve bunları n a rası n d a k i i l işkiyi d i l e g etirir; cen net ile ce­ hen n e m ya da geç m i ş i l e g e l ecek g i bi. 10

Bir Söylenceyi Ta nımlamak

E S K i SOR U LA R Ata l a r ı m ız da t ı p k ı bizler g i b i b i l g iye a ç t ı . Çoğu, g ü n l ü k yaşa m ­ l a r ı n d a o l u p bite n l e r i n a ç ı k l a n ması n ı istiyo rd u . Ki m i l eri d a h a i l e ­ ri g i d erek evre n i n ya p ı s ı n ı sorg u l uyord u . S o ru n u n önemi y a d a boyutu b i r ya na, mera k o n l a rı sorg u l a m aya yö n l e n d i rd i . Böy l ece ya n ıt l a n a m aya n soru l a r ı ya n ıt l a m a k i ç i n söyl enceler o l u şt u r u l ­ du. Söylenceler b u devasa soru ları ya n ı t l a m aya ça l ışmakla yetin­ m eyi p günlük o l g u l a rı açıkla maya da yön e l i kt i r:

•

Bel l i ta kı myı ld ızları n oluşumu

•

Gü neş i n geceleri neden yok old u ğ u

•

Birtakım ya ratıkların ya ptı kları şeyleri neden yaptıkları (örneğ i n örü mcekleri n neden bir ağ ö rd ü ğ ü)

•

Kötü l ü klerin -hastal ı k, ölüm, keder- d ünyaya nasıl u laştığı

•

Ateşin nasıl bu l u n d u ğ u

•

Mevsi m l eri n değişi m i vs.

Yu n a n l ı lar ve Roma l ı la r bu soru ları söylencelerle ya nıtlad ı l a r. Söylenceleri n bu açıklayıcı n itel iği oluşu m l a rı n d a büyük önem ta­ ş ı r. Bütün d i n lerde o l d u ğ u g i bi, klasik m itoloj i de her zaman va r o l a n bu soru l a ra kesi n ya n ıtlar vermeye ça l ış m ıştır.

H E R O K U R I Ç I N B I R ÖYK Ü Eğe r savaş ve savaşta serg i lenen ka h ra m a n l ı k öykü lerine mera k­ l ı ysa n ız klasik m itoloj i n i n h eyeca n verici savaş sa h n e leriyle d o l u o l d u ğ u n u görmek sizi m u t l u edecek. Ata l a rı m ız m ü t h i ş savaşçı l a r­ d ı ve söylenceler onların savaşları n ı ayrı ntı l ı o l a ra k a n l atır. Örneğ i n Truva Savaşı birçok ayrı ntı l ı savaş tasvi ri içerir. Korku tutku n l a rı klasi k m itolojide i n a n ı l maz çeşitl i l i kte cana­ va rlarla ta nışaca k; bazı l a rı n ı n yatağı n ız ı n altında gizlenmiş ola­ b i l eceğ i n i asla d üşü nemezd i n iz. Yüz başl ı Typ h o n'da n çocu kları 11

Mitoloji 1 0 1

yiyen M i n otor'a kad a r, klasik m itolojideki canavarlar tüylerin izi d i ken d i ken edecek, hatta g eceleri uykuları n ızı kaç ı racak. Macera, trajedi, sava ş l a r ve ca navarlar ya l n ızca bir başlangıç. Bunun ya n ı s ı ra büyücü l ü k ve i nti kam, cinayet ve g izem, suç ve ceza, tutku l u aşk ve başta n ç ı ka rm a öykü leriyle de ka rşılaşacaksı­ n ız. Aşk ve seks m ito l ojide ö n e m l i bir rol oyn a r; b u n l a ra skandal­ lara yol açan i l işkiler (Afrod it ile Ares) ve gerçek aşk öykü leri de d a h i l d i r ( Perseus ve A n d romeda) . Böylesine çeşitli öykü lerle d o l u kl asik m itol ojide herkes için bir şeyler b u l u n u r!

Y U NAN ÖY KÜCÜ LERi Bir Kör Ozan, Bir Epik Tiyatrocu ve Diğer Kadim Yazarlar

M itoloj i tek b i r kayn a kta n doğmaz. Söylenceler kuşa klar boyu tekra r tekra r a n latı l d ı kça ve bir öykü c ü d e n ö b ü r ü n e a kta rı l d ı k­ ça g e l i ş i rler. Bu böl ü md e eski Yu na n'ı n e n ö n e m l i öykü c ü l eri n i n bazı l a rı üzeri n d e d u ru l aca k. B u oza n l a r, d ra m a yaza rları ve d i ğ e r öykücüler g ü n ü m üzd e kita p l a rı ç o k sata n m e ş h u r yaza r l a rd a n v e fi l m leri kapa l ı g i ş e oynaya n yönet m e n l erde n fa rksızd ı . Eser­ leri çok beğen i l d i ğ i ve değerli b u l u nd u ğ u i ç i n bu n l a r kayıt a l t ı n a a l ı n ı p koru n m u ştu r.

H O M E R O S : A N T i K D Ü N YA N I N E N Ü N LÜ OZA N I H o m eros ism i n e rastl a m a d a n klasi k m it o l oj iyi i nceleyemezs i n iz. H o m e ros ya l n ızca eski d ü nya n ı n en ü n l ü oza n ı değ i l, ed ebiyat d ü nyas ı n ı n en ü n l ü ve kes i n l i kl e en etk i l eyici sa n atçısı o l a ra k da ta n ı n ı r. Peki, H o meros g erçekten yaş a d ı m ı ? B u soru yüzyı l l a rd ı r uzma n l a r, ta ri h ç i ler ve s ı radan kişiler a ra s ı n d a tartışma kon u s u o l d u . Öte ya ndan, ta rt ı ş m a götü rmeyen h u s u s, H o m e ros'u n yaz­ d ı ğ ı i leri sürülen i/yada ve Odysseia c i l t l e ri n i n edebiyattaki ö n e ­ m i d i r. H o meres'un t ü m bu eserleri tek baş ı n a yazmad ı ğ ı va rsayı m la rı i l eri sürül üyor. Ki m i uzma n l a r onun va rl ığ ı nd a n b i l e şüphe ed iyor. B i r va rsayı ma göre bu ş i i rler çeşitl i kişiler ta rafı n d a n ka leme a l ı n­ m ı ş ve daha sonra Homeros'a ait old u ğ u iddia ed i l m iştir. Başka va rsayımi a ra göre Homeros Odysseia'n ı n birinci böl ü m ü n ü yaz­ m ı ş, geri ka lan ı n ı bir ya da daha çok oza n ta m a m l a m ıştır.

13

Mitoloji 7 0 7

Atalarımızın Eğlencesi Homeros'un epik şiirleri İlyada ve Odysseia'nın her biri yaklaşık 12.000 dizeden oluşuyor. Her birinin tümüyle okunınası geceler sü­ rebilir. Eskiler için bir epik şiiri dinlemek heyecan dolu bir gece ge­ çirmek anlamına geliyordu. Bu iki şiir Truva Savaşı ile sonrasını dile getiriyor. Yunanlıların Truva'daki zaferi onlar için bir dönüm nok­ tası olmuş ve Roma'nın kuruluşuna yol açmıştır. Bu epik şiirler Yu­ nan kültürünün ayrılmaz bir parçasını oluşturdu. Söylendiğine göre Yunanlılar MS 400 yılında bu eserleri okullarda akutmaya başladı. Bu konuda neden kuşku l u davra n ı l ıyor? Homeros'un eserleri yüzyı l la rd ı r i n celen iyo r. i/yada, Odysseia ve Ho m eros'a atfed ilen diğer ş i i rleri inceleyen uzma n l a r bun ların a rası nda bel i rg i n fark­ l ı l ı kl a r b u l d u . Bazı l a rı a s l ı n d a i n sa n l arı n tek b i r lehçeyle konuşma­ sına ka rş ı n Homeros' u n eserl e ri n d e çeşitli lehçeleri n b u l u nduğu­ na d i kkat çekiyor. H o meros'u n ya pıtları ndaki fa rkl ı l ı kl a r bunların kimler ta rafından yazı l d ı ğ ı n ı n sorg u lanmasına yol açsa da, kesin olan ş u d u r: ister tek b i r kişi i ster bi rkaç ki ş i o l s u n "Homeros" klasi k m itol oj i n i n temel i n i o l u şt u ru r:

H E S i O D O S : S I R LARLA K A P L I Hesiodos d iğer bir önem l i Yu n a n ozandır. Çoğ u n l u kla Yu nan didak­ tik şiiri n i n babası olara k bilinen Hesiodos m u htemelen Homeros'tan son ra yaşadı. Homeros'u n ka h ra m a n l ı k öykü leri n i ve önem l i olayları işleyen epik şiirinin a ksi ne d i d a ktik şiir maneviyat dersi vermek için öykü ler a n l atır. Homeros gibi Hesiodos da gizemlidir ama uzma nlar onun yaşa m ı hakkı nda biraz da ha fazla bilgiye sahiptir. MÖ 700'de Yu nanistan'ı n merkezin deki Askra kenti nde yaşadığı va rsayı lıyor. Şiirlerine bakı­ l ı nca gençliğinde koyun g üttü ğ ü, babası ö l d ü kten sonra çiftçiliğe başlad ı ğ ı ortaya çıkıyor. Fa kir o l masına karşın H esiodos tipik bir köy­ lü değ i l d i . Yi ne de ya pıtl arı zor bir yaşam süren bir ç iftç i n i n bakış

açısı n ı ya nsıtıyor.

14

Yunan Öykücüleri

Genç Hesiodos koyu n l a r ı n ı güderken bir g ü n m üzlerle ya n i edebiyat ve sa nat ta n rıçala rıyla ka rş ı l a şıyor. Ta n rı ça l a r sisler için­ d en ortaya çı kıyor ve ona b i r oza n asası i l e oza n sesi bahşediyorlar. S o n ra da ona bu armağ a n l a rı ta nrıların sözleri n i yaymak için ku l­ l a n m a s ı n ı söyl üyorlar. H esiodos söyl eneni ya pıyor, h atta şi i r ya rış­ m a l a rına bile kat ı l ıyor. Bu esrarengiz ziya ret o n u n ü n l ü Tanrıların Doğuşu ve işler ve Günler i l e daha az b i l i n e n bi rçok ya pıtı ka leme a l masına yol açıyor. H o meres konusunda olduğu gibi uzm a n l a r Hesiodos'un t ü m ya pıtları n ı kendi başına yazı p yazmad ı ğ ı n ı sorg u l uyor. Öte ya n d a n genel ka n ı Hesiodos' un g e rçekten yaşa d ı ğ ı v e Tann/ann Doğuşu i l e işler ve Günler'i n büyü k böl ü m ü n ü ken d i s i n i n yazd ığı yol u nd a . B u ya pıtların ya l n ızca bir böl ü m ü n ü n d a h a son ra başka oza n l a r ta­ rafı ndan yazı l d ı ğ ı d ü şü n ü l üyor. Tann/ann Doğuşu m üzlerin isteği doğru ltusunda ta n rı l a r ı n ta ri h çesi ni a n l atıyor. Bu ş i i r ya rad ı l ı şta n başlaya ra k ta nrıların ve ta n rıçaların öykü leri n i n teme l i n i o l u ştu ruyor. Tann/ann Doğuşu evre n i n, tanrı la r ı n ve d ü nya n ı n oluşu m u n u a ç ı kl ıyo r. Yaklaşı k 800 d izeden ol uşan işler ve Günler Hesiodos i l e erkek ka rdeşi Perses'i n baba l a rı ndan ka l a n a raziyle i l g i l i tartı ş m a l a r ı n ı ya nsıtıyor. işler ve Günler iki ka rdeşin bu kon udaki tartı ş m a l a rı n ı kon u alan öykü ve söylencelerle d o l u d u r.

A i S KH Y LO S : A S K E R , O Y U N C U , O Y U N YA Z A R I M itol oj i n i n bundan sonraki önem l i d ö n e m i, Yu n a n i sta n'da tiyat­ ron u n boy gösterd iği MÖ beş in ci yüzyı l d ı r. Bu dönemde üç Yu n a n oyu n yazarı tragedya larıyla ü n lendi. B u n l a r ı n i l ki, do ksandan fazla oyu n yazm ış olan ve ki m i za man tragedya n ı n babası olara k n ite­ l e n d i ri len Aiskhylos'tu r. Ta rihçi lerin elinde Aiskhylos'la i l g i l i b i rçok veri va r. Aiskhylos Ati n a yakınları n d a yaşaya n a ristokrat bir a i l e n i n MÖ 525 civarın­ d a doğan b i r çocuğ u d u r; Pers Savaşl a rı'na asker o l a ra k kat ı lm ı ş, son ra ü n l ü bir tragedya yaza rı olmuştur. Yu n a n l ı ları n şarap ta nrısı ıs

Mitoloji 7 0 7

Dionysos o n u runa d üzen l en en festiva l i n b i r parçası o l a n Büyü k Dionysia'ya sayısız kez katı l m ı şt ı r.

Büyük Dionysia'da Rekabet Bu festivalde üç oyun yazarı tarafından kaleme alınan üç traged­ ya ve bir satir (sarhoşluğu, seks tutkusunu ve kaba esprileri içeren kısa bir oyun) sergileniyor ve bir jüri tarafından değerlendiriliyor. Aiskhylos'un ilk kez MÖ 499 yılında bu yarışmaya katıldığı, MÖ 484'te de ilk başarısını elde ettiği düşünülüyor. Aiskhylos bundan sonra hemen her yarışınada birinci oluyor (bir kez öğrencisi Sofok­ les onu geçiyor).

Ais khylos'u n yaşa m ı boy u n ca doksan oyu n yazd ı ğ ı na i n a n ı ­ l ı yor; b u n l a rd a n ya k l aş ı k sekse n i n i n bazı b ö l ü m leri g ü n ü müze kada r u la ş m ı ş d u ru m d a d ı r. B u n u n l a bera ber hepsi de tragedya o l a n yed i oyu n u ta m o l a ra k e l i m izded ir: Persler, Tebai'ye Karş1 Ye­

diler, Yakanolar, Agamemnon, Adak Sunucu/an, Eumenidfer (son üçü ü n l ü Oresteia ü ç l ü s ü n ü o l u ştu ruyor) ve Z i n c i re Vu ru l m u ş Prometeus. Bu tragedya la r ı n b a şl ı ca kon u su adaletti r. Aiskhylos ta nrıları n ve ta n rıçaların, öl ü m l ü leri n büyüklük taslamasına kızd ı klarına ve b u n u böbürlenme (aşı rı k i b i r) olarak görd ü klerine inan ıyord u. Yüce va rlıklar kişi n i n ken d i g u rurunun tuza ğ ı n a düşmesi ne yol aça ra k ada leti sağ l ıyord u . Ada l etsiz davra n a n l a r her za man doğ­ rudan ceza l a n d ı rı l m ıyord u; k i m i za man ceza l a n d ı rı l a n on ların ço­ cukları o l uyord u. Aiskhylos MÖ 455'te a l t m ı ş dokuz yaşı n dayken Sicilya'n ı n Gela kentinde öldü. Ölüm nedeni b i l i n miyar ama (bir komed i yazarı n ı n çıkard ı ğ ı ded i koduya g ö re) b i r ka rta l ı n saçsız başı na ka pl u mbağa d ü ş ü rmesi yüzü nden h ayat ı n ı kaybetmişti. N e şeki lde ölmüş o l u r­ sa o l s u n, Aiskhylos kurba n l a r ve gösteri le r içeren bir cenaze töre­ n iyle o n u rlandırı l m ıştı.

16

Yu nan Öykücüleri

S OFO K L E S : E N B A Ş A R I L I T R A G E D YA YA Z A R I Ais k hylos' u n öğrencis i o l a n Sofokles çoğ u kişi tarafı ndan Yu n a n tragedya yazarları n ı n en başa n i ısı olara k ka b u l ed i l i r. Aiskhylos g i bi Sofokles de yaşam ı nda Pers Savaşları (MÖ 546-479) ve Peleponez Sava ş l a rı (MÖ 43 1 -404) g i b i birçok savaşa ta n ı k o l d u . Sofokles'i n ya pıtları nda bu çatış ma l arı n etkisi görü l ü r. MÖ 496'da va rl ı k l ı b ir a i l e n i n çoc u ğ u o l a ra k doğan Sofokles eğiti m i için Ati na'ya gönderi ldi. Orada a s kerl i k yöntem i, b i l i m, ma­ . tematik, felsefe, devlet yön etimi, h u k u k, astro n o m i ve sanat d a l ­ l a r ı n d a eğitim görd ü . Sofokles'i n Aiskhylos ta rafı n d a n eğiti l d i ğ i n e i n a n ı l ı r. Sofokles ço k yetenek l i ve sevi len b i r k i ş iyd i, h e r a l a n d a d a b a ş a r ı gösterd i . Ya k ı ş ı k l ıyd ı v e sayg ı n b i r k i ş i l i ğ e sa h i pti. B i rçok res m i görevd e b u l u n d u v e sa natç ı l a rı d este k l ed i . Sofokl es d e B ü y ü k Dio nys i a ya rı ş m a l a r ı n a katı l d ı v e M Ö 468'd e yirmi dokuz yaş ı n d ayken ilk başa rı s ı n a u l aştı. Bu ya r ı ş m a d a o n sekiz kez b i ­ r i n c i o l d u ( bazı kayn a k l a r b u n u yi rm i d ö rt kez o l a ra k kayd ed i ­ yor).

O edipus Sofokles sayesinde Oedipus karakterinin ünü çok yaygındır. So­ fokles Oedipus söylencesiyle başlamış ve sonra onu geliştirerek en ünlü üç tragedyasını kaleme almıştır: Kral Oedipus, Oedipus Kolonos'ta ve Antigone. Yapıtlarında her zaman tanrılar da yer alır. Sofokles tanrıları yüce varlıklar ve insanları da onların karar­ larını uygulayan kullar olarak görmekteydi. Örneğin, eğer tanrı­ lar birisinin cezalandırılması gerektiğine inanırlarsa o kişi adale­ tin önüne çıkarılırdı.

Sofo k l es uzu n yaşa m ı boyu nca ya k l a ş ı k 1 23 oyu n yazd ı . B u ­ g ü n ya l n ızca yed i s i e l i m izde b u l u n uyor: Kral Oedipus, Oedipus

Kolonos 'ta ve A n tigone, A ias, Trakisli Kadmlar, Philoctetes ve Elektra. Bu oyu n l a r ı n her b i ri n i n teme l i n d e m it o l oj i yat m a kta 17

Mitoloji 1 0 1

d ı r. Oyu n l a rı n da e n ç o k e l e a l d ı ğ ı o l ayl a r savaş i l e çatışm ad ı r; bu çatı ş m a l a r kara kte r l e r i n e b ü y ü k a c ı ve ı s t ı r a p çekt i r i r. Sa n k i bu k i ş i l e r bu a cı v e ı st ı ra p l a r s o n u c u d a h a faz l a i n s a n o l m a k­ tad ı r. Sofokles MÖ 409'd a d o ksan yaşı ndayken öldü. Aiskhylos gibi o n u n ölümü hakkı nda da çeşitl i söylenti ler ç ı ka r ı l d ı . Bu ded i ko­ d u l a rd a n birine göre oyu n l a rı ndan uzu n bir c ü m l eyi d u ra ksama­ dan söylemeye ça l ı ş ı rken n efesi kesilmişti; bir d iğerine göre üzü m yerken boğazına kaç ı r m ı ştı. H e r nasıl ö l m ü ş o l u rsa olsu n, uzu n ve dolu d o l u yaşadığı, Yu n a n edebiyatma ve bizi m m itoloji kavra mı­ m ıza öne ml i katkıda b u l u n d u ğ u kesi ndir.

E U R i P i D E S : AY K l R I B i R D Ü Ş Ü N Ü R Ü n l ü Yu n a n tragedya yaza r l a rı n ı n son u n c u s u, g ü n ü m üzde fel ­ sefi oyu n l a rı v e g ü ç l ü kad ı n ka ra kterl eriyle ta n ı n a n Eu ripides'ti r. E u r i p i d e s d a i m a Yu n a n l ı l a rı n kutsa l o l a ra k ka b u l l e n d i kleri de­ ğerleri sorg u la d ı . B u n ed e n l e dönem i n d e aykı rı b i r kişi o l a ra k ta n ı n d ı . Asl ı n a bakı l ı rsa ya ş a m ı boyunca a ç ı kça h o rl a n d ı ve el eş­ t i ri l d L Euri pides M Ö 480'd e Sa l a m i s adasında doğdu. Geçm işi ha k­ kında fazla bir şey b i l i n memekle birl i kte iyi eğitim gördüğü orta­ dayd ı, bu yüzden d e a i lesi n i n va rl ı kl ı old u ğ u n a i n a n ı l ıyor. Sofokles gibi çok çeşitli a l a n l a rd a eğiti l m iş olabi l i r ama Euripides felsefeye ka rşı büyük bir tutku d uyd u; kutsa l ina nçları sorg utadı ve ta n rı ve ta n rı çata rla i l g i l i ku ş ku l a r ı n ı açı kça d i le g etird i . E u ri pides on s e k i z yaş ı n dayken oyu n yazmaya başlad ı . M Ö 4 55'te o d a Büyü k D i o nysi a'ya katı l d ı a m a a nc ak k ı rk ya ş ı n ­ dayken b i ri n c i o l a b i l d i . E u ri p i d es'i n ya k l a ş ı k d o ks a n i ki oyu n yazm ı ş o l d u ğ u sa n ı l ıyo r a m a ya l n ızca o n yed i tragedya sı g ü ­ n ü m ü ze u l aşabi l d i . ( Yi n e d e fa rk edeceğ i n iz g i b i b u , Aiskhylos ve Sofo k l es'i n g ü n ü m üze u l a ş a b i l m i ş oyu n l a rı n ı n to p l a m ı n d a n d a h a fazlad ı r.)

18

Yunan Öykücüleri

Birçok Mitolojik Oyun Euripides'in günümüzde okuyabileceğiniz oyunları Andromake, He­ kuba, İphigenia Aulis'te, Bakkalar, Alsestis, Medea, Herakles'in Ço­ cukları, Hippolitos, Yakarıcılar, Elektra, Herakles'in Çılgınlığı, İyon, Truvalı Kadınlar, İphigenia Taurialılar Arasında, Fenikeli Kadınlar, Helen ve Orestes'tir. Diğer Yunan tragedya yazarları gibi Euripides de oyunlarını mitoloji temeline dayandırmıştır.

Eu ripides bir fi lozof o l a ra k gerçekç i l i ğ i ö n e msiyordu; oyu n l a rı da b u n u yansıtıyor. Ya pıtlarında kah ra m a n l a r, başroldekiler, sı ra­ d a n i n san l a rd ı r. Yüce va rl ı kl a r bile sı ra d a n i n sa n l a r g i b i davra n ı r; n e redeyse insa n l a rla aynı düzeyded irler. Eu ripides aynı za manda güçlü kad ı n kişi l i kler o l u şturur; b u n l ar savaş ka h ra m a nları kad a r ön p l a ndad ı r. Euri pides i n sa n l a rı ka rm a ş ı k, ç o k yön l ü varl ı kl a r ola­ ra k görür. i nsa n l a r ı n rad i ka l ya da ta n rısal d avra n ışlara sapmadan, h e r i k i yönleri n i n de (hem bedenleri n i n h e m zi h i n l eri n i n) ayı rd ı n­ da o l ması gerektiğine i n a n ı r. Eu ripides'i n ü n len mesi n i n neden leri n d e n b i ri de o g ü n e kad a r o l u şt u ru l m uş en büyü k kitap l ığa sa h i p o l m a s ı d ı r. Yaşa m ı n ı n b ü ­ yü k b i r kısmında Ati na'da yaşa m ı ş o l m a s ı n a ka rşı n emekl i l iği n d e M a kedonya'ya yerleşmiş v e MÖ 406'da yet m i ş yed i yaşındayken b u rada ölm üştür.

19

ROMA SÖY LENCE L E Ri N i YARATAN LAR Vergilius ve Ovidius: Augustus Çağı'nın Epik Ozanları

M itoloj i lerinde ü n l ü oza n l a ra sahip ola n l a r ya l n ızca Yu na n l ı l a r değ i l d i . Roma'da A u g u st u s Çağı'nda çoğ u n l u kl a Homeros ve Hesiodos'la kıyasla n a n iki söylence yaratıcısı öne çıkıyor: Verg i l i u s v e Ovid i us. Bu iki Rom a l ı oza n R o m a mitoloj i s i n i ö l ü msüz kıldıkları için çok sayg ı n bir yere sa h i pt i r.

VERGILlUS Verg i l i u s ya da tam ad ıyla P u b l i u s Vergilius Ma ro MÖ ıs Ekim 70'te Andes isimli bir köyde doğdu. Va rlıklı bir çiftçi olan ai lesi onu eğitim için Cremona, Mi la no ve Roma'ya gönderdi. Oral arda hem Yu nan ve Roma edebiyatını okudu, h em de huku k, h itabet ve felsefe eğitim i aldı. Söylenti lere göre babası Verg i l ius'un avu kat olmasını istiyord u. Oysa Vergi l i us i l k savu n ması n ı yaptı kta n sonra avu katl ığın kendisine uyg u n olmadığına ka ra r vererek felsefe ve şiir üzeri nde yoğun laştı. Verg i l ius Roma i m pa ratoru Aug ustus d a h i l politika ve edebiyat a l a n ı nda etkin birçok d osta sa h i p, popüler b i r oza n d ı . Uzu n yı l l a r Roma'da yaşamasına ka rş ı n ü l kesi nin kırsa l ı na o l an sevgisini h i ç yitirmedi; b u , o n u n ş i i r l e r i n e d e ya nsır. Ve rg i l i u s'u n en t a n ı n m ı ş ya pıtı Aeneas't ı r. Bu epik ş i i rde Ro­ ma'n ı n kuru l u ş öykü sü n ü a n l at ı r ve Truva'n ı n d ü şü ş ü nden sonra başka b i r ü l keye yerl e ş i p orada yen i bir kavi m le, Rom a l ı l a rla ka r­ ş ı l a ş a n Truva l ı ka h ra m a n Aeneas'ı n öykü s ü n ü a kta rı r. Ya pıtı nda eski Roma m itoloj i si n i n tüm ö l ü m l ü ve ö l ü msüz ki ş i l eri, örneğ i n Dido, Rom u l us, J ü p iter v e V e n ü s yer a l m a ktad ı r. Za mana mey­ d a n o kuya n bu klasi k ya p ı t yüzyı l la r boyu n ca bi rçok yaza ra esi n kayna ğ ı o l m uşt u r. 20

Roma Söylencelerini Ya rata n l a r

Vergilius'un Diğer Önemli Yapıtları Her ne kadar Aeneas Vergilius'un en ünlü yapıtı olsa da, başka ünlü şiirleri de vardır. Bilinen ilk yapıtı Sığırtmaç Türküleri adlı derleme­ dir; idealize edilmiş bir kırsaldaki çobanların yaşamlarını ve aşkla­ rını anlatan on kısa pastaral şiirden oluşur. Tarım İşleri (Georgika) adındaki başka bir yapıtı Vergilius'un İtalya kırsalma duyduğu sev­ giyi dile getirir (politik propaganda olarak da kullanılmış olabilir). Bu eserde Vergilius çiftçilere yeniden toprağa dönmelerini ve ta­ rımsal yaşamlarını sürdürmelerini önerir.

Verg i l i us aslında Roma'n ı n u l usal oza n ıyd ı . Ya pıtları Roma ta ri­ h i n i n ve kü ltü rü n ü n i ncelen mesi nin özü n ü o l u şturu r. Vergi l ius'u n şiir leri n i n popü lerliği sayesinde g ü n ü m üz uzm a n l a rı Roma mito­ lojisi konusunda önemli b i l g i lere ulaşm ı ş l a rd ı r. MÖ 1 9 yı l ı nda Vergi l i us Aeneas isim l i yapıtında değişiklikler ya p­ mak a macıyla Yu nanistan'daki bazı yerleri ziya ret etti. Yolda hasta­ l a n ı p 21 Eyl ül'de öldü. Ö l ü m döşeğindeyken cesed i n i n Napali'ye taş ı n masını ve orada ki viiiası n ı n yanına g ö m ü l mesi n i istedi. Kem i k­ leri n i n Napoli kenti ni koruduğuna inan ı l d ı .

OVI D I U S Ro m a'n ı n diğer ü n l ü oza n ı Ovidius olağa n ü st ü öykü a n iatma yete­ neğiyle ta n ı n ı r. Ovidius sadece o dönemde yaşaya n l a r ı n değ i l, g ü ­ n ü m üzdeki okurların da ç o k sevdiği bir yaza rd ı r. Ovidi us'un eski dönem oza n l a rı a rasında Verg i l i us'ta n da daha fazla oku n d u ğ u söyle n iyor. Ya pıtları hem R o m a h e m de i n g i l iz edebiyatı n ı n ü n l ü yaza riarına esin kaynağı o l m u ştur. Da ha d a ö n e m l isi, bize klasik mitoloj i n i n en sağ l a m kayna kl a rı n ı bıra k m ı şt ı r. Ovidius ya da tam adıyla Publius Ovi d i u s N aso MÖ 20 Ma rt 43'te doğdu. Ailesi Roma'n ı n ya klaşık 1 50 km doğusu ndaki küç ü k S u l m o n s kasabası nda yaşıyord u . O l du kça va rl ı k l ı v e zengin b i r a i ­ lesi va rd ı . Babası o n u v e ağabeyi n i eğiti m i ç i n Roma'ya gönderd i . 21

Mitoloji 7 0 7

Şövalyelikten Ozanlar Topluluğuna Ovidius Roma'daki şövalyeler sınıfına üye oldu ve bu konumundan yararlanarak resmi görevine başlamadan önce gezilere çıktı. Bu­ nunla beraber, devlet dairelerinde çalışmaya başladığında bunun kendisine uygun olmadığını fark edip işinden ayrıldı. Roma'ya yer­ leşerek bir ozanlar topluluğuyla ilişki kurdu. Anlaşılan doğru bir seçim yapmıştı, zira kısa sürede çok büyük bir başanya ulaştı. Ovi d i u s birçok eser yazd ı; b u n l a rı n baş ı n d a Dönüşümler isim l i a n i atı ş i i ri gelir. Bu ya pıtı çoğ u kez "klasik m itoloj i n i n en önem l i hazi nesi" olara k ta n ı m l a n ı r. Ya k l a ş ı k 1 2.000 d izeden oluşan b u şiir Roma'n ı n m itoloj i k öykü l e ri n i n b i r derlemesid i r. Yarad ı l ı ş kura m ı n­ dan J ü l Seza r'ı n ö l ü m ü n e kada r o l a n dönemi ka psa r. Kuşkusuz bu eser bir başyapıt ve son derece etkileyici bir Roma söylencesid i r. Bu boyutta bir eserin yazı m ı n ı n tüm yaşa m boyu sü receği n i d ü ş ü n e bi l i rsiniz a m a Ovi d i u s b u n u n ya n ı s ı ra d a h a birçok eser yazm ı şt ı r. Bir aşk öyküs ü o l a n Sevgiler isi m l i ya pıtı i l k yayı n l a n m ı ş şiirid i r. Ayn ı tutku l a rı d i l e getiren Heroides, mitoloj i k kişilerin sevg i­ l i leri n e yazd ı ğ ı bir d izi sa n a l aşk mektu bunu içeri r. Bu arada Roma­ l ı la r ı n her ay düzenlediği çeşitl i d i nsel festiva l leri a n latan Fas ti yi '

de u n utmamak gerek. Ne yaz ı k ki bunun ya l n ızca i l k altı ayla i l g i l i a l t ı kita p l ı k böl ü m ü g ü n ü m üze u laşabi l m işti r. Ovi d i u s yaşa m ı boyu nca son derece popüler oldu ve bu po­ pülerliği g ü n ü m üzde de s ü rm e kted i r. Bu n u n l a bera ber hayatı her za m a n g ü n l ü k g ü neşl i k o l m a m ı şt ı r. MS 8'de Ka raden iz'deki Tom is kentine sürg ü n ed i l d i . Bu n u n nedeni hala b i l i n memekle bera ber dedi kod u lara ba kı l ı rsa i m pa ratorun teru n u i l e yasad ışı i l işkisi yü­ zü nden s ürg ü ne gönderi l m i şt i r. MS 1 7'de Roma'ya dönmek için ricada b u l u n m u ş a m a o s ı ra d a ö l müştür.

22

KAOS, P ROMETHEUS VE i NSANIN DOG U f U Ya da Eskilerin Büyük Patlama Kuramını Yorumlaması

Bug ü n evrenin nasıl ya ratı l d ı ğ ıyla i l g i l i sayısız va rsay ı m il eri sürü l ü­ yor. Eski insa n l a r da evre n i n ne şeki lde ya rat ı l d ı ğ ı n ı merak ediyor­ l a rd ı ve onları n bu ya ratı l ı ş hakkındaki a ç ı k l a m a l a rı çeşitl i söylen­ eelerin ortaya çı kması na yol açtı. Değ i ş m eyen tek b i r unsur va rd ı: Evren bir kaos sonucu m eydana gelmişti.

DÜZENSiZLiGi DÜZEN E SOKMAK Dü nya, gökyüzü ve den izler daha yokken evre n i n t üm unsurları b i r a radayd ı ve bu birliğe Kaos den iyord u . Kaos son derece dağı­ n ı k, biçi msiz bir boş l u ktu a m a içinde düze n l i b i r evre n i n toh u m la­ rı n ı barındı rıyord u. Bu Kaos'un içindeki tüm u n s u rl a r -dü nya, g ö k­ yüzü, den izler- üst üste yığ ı l m ı ş du rumdayd ı l a r ve hiçbir unsur b i r k i m l iğe sa h i p değ i l d i . D ü nya n ı n bel irli b i r b i çi m i yoktu, gökyüzü n­ de h ava yoktu, den izlerde su yoktu. Tü m bu unsurlar bi l i n med i k bir g ü ç d üzen i sağlayı ncaya kad a r birbirl eriyle savaştılar. Bu g ü ç söylencelerd e yeteri n ce açı kla n m ı­ yor. Yine de unsu rlar bi rbi rlerinden ayrı l d ı l a r; g ö kyüzü dünyada n, d e n iz gökyüzü nden, sıcak soğ u kta n . . . ayrı d ü ştü ve bu ayrış m a evre n i n oluşması için gerekli olan d üzen i sağ l a d ı . Ayrışma sonrası u n s u r l a r ı n hala biçi m le n m eye v e ta n ı m l a n ma­ ya g e reksinim leri vard ı . Popü ler bir söylen ceye göre isi msiz bir g üç (ki m i leri ona Yaratıcı d iyor) d ü nyaya i l k şekl i n i verd i. Ya ratıcı suyu n gere k l i yerlerde topla n m as ı n ı sağ ladı; son ra d a ğ l a rı oluşturdu, ova l a rı düzledi, vad i leri açtı, orman ları, kaya l ı kları ve bereketl i top­ ra kları serpişti rd i . Sonra s ı ra gökyüzüne g e l d i . Ya ratıcı havayı boş bir örtü g i bi yayd ı . Sonra b u l utla rı, gök g ü rü ltüleri n i , şi mşekleri ve rüzg a rları ekled i . Yı ldızları ise kar a n l ı kl a rd a n çekip a l d ı . 23

Mitoloji 7 0 1

Gökyüzü n ü ve Dü nya'yı d üzene soktukta n sonra Ya ratıcı, de­ n izlere ba l ı kları, havaya ku ş l a rı ve ka raya hayva n la rı ekled i. O dö­ nemde h e n üz tüm hayva n l a r ya rat ı l mamıştı; i n s a n l a r hala ortada yoktu.

iLiŞKi LER Gaia'n ı n uykusunda doğ u rd u ğ u söylenen U ra n u s a n nesiyle çiftle­ şerek (evet, klasi k mito l ojide a kraba l ar arası i l i şkiye izin va r) d ü n­ ya n ı n g e ri ka l a n u n s u r l a rı n ı, den izleri, orma n l a rı ve hayva n l a rı ya rattı. U ra n u s ve Gaia'n ı n başka çocu kları da o l d u: Erkek ve dişi Tita n l a r, Kikloplar ve Yüz e l l i l e r (yüz e l i ola n l a r). Nyx Erebus'la çiftleşerek H e m e ra'yı (G ü n ) ve Aethes'i (Hava) ya rattı. N yx'i n başka çocu k l a r ı da o l d u . B u n l a r Tha natos (Öl ü m), Hypnos ( Uyku), Moros ( Kıya m et), N emesis (Ceza), Oizys (Istırap), Momus ( i sti hza), Eris (Çe k i ş m e), Keres (öl ü m ü n dişi ru h l a rı), Ge­ ras (Yaş l ı l ı k), Oneiroi (D ü ş l e r) ve M o i rai ( Kader) i d i . işi başından aşkın o l d u ğ u ortada. i l i ş k i l e r b u rada sona ermed i ama bu açık­ lama evrendeki u n s u r l a rı b i raz d a h a ta n ı m la m aya ya rd ı mcı ol ­ maktad ı r.

N i H AY E T . . . i N S A N I N YA R AT I L I Ş I Bu raya dek olan söylenceler i n sa n l ı ğ ı n oluşu m u için gerekli sah­ neyi hazırl ıyor. Eski söylenceler i n sa n ların tam o l a ra k nasıl ya ratı l­ dığı kon u s u nda fa rkl ı görüşler serg i l iyor. Hem Yu n a n l ı lar hem de Roma l ı l a r a rası nda pop ü l e r o l a n bir söylenceye göre insanoğ l u birdenbire d ü nyada o rtaya ç ı kı verd i . Kaos'ta g ö m ü l ü bulunan evren toh u m larını a n ı msıyo r m u s u n uz? Bu söylence insa n l ı k için benzer b i r görüş i leri s ü rüyor: i n sa n l a rı n toh u m u d ü nyada gö mü­ l üyd ü. Bu toh u m l a rd a n G ai a'n ı n çocukları olara k ka b u l ed i l en in­ sa n l a r meydana geldi.

24

Kaos, Prometheus ve insanın Doğuşu

PROM ETH E U S KiLE Ş E Ki L VE R i P i N S A N I YA R AT l Y O R i nsa n oğ l u n u n yarad ı l ışıyla i l g i l i eski söylencel erde çoğ u kez bu m uazzam işi Prometheus' u n başa rd ı ğ ı i leri s ü rü l ü r. Prometheus b i r Titan ve Gaia'n ı n çok sayıdaki toru n la r ı n d a n bi riyd i . Promethe­ u s ve kardeşi Epimetheus'a ya l n ızca i n sa n l a rı ya rat m ak değ i l, Dün­ ya'd a ki diğer hayva n l a rı koru ma görevi d e veri l m işti. Epimetheus hayva n i a ra koru nma araçları sağ la mayı ü stlendi; Prometheus da o n u n ça l ışması n ı denetleyecekti. Bu nedenle ka p l u mbağa l a ra ka b u kları n ı, leopa rlara benekleri n i ve ayı l a ra pençelerini vere n i n Epi m etheus o l d u ğ u n a i na n ı l ı r. S ı ra i nsanoğ l u n u n ya ra t ı l mas ı n a g e l i n ce P ro m etheus bu g ö ­ revi bizzat üstl e n d i v e m a lzeme o l a r a k to p raktan ve k i l d e n ya ra r­ l a n d ı . B u n l a rı suyla ka rd ı ve ta n rı l a rı a n d ı ra n i n s a n şeki l leri o l u ş­ t u rd u . Öte ya n d a n i l k i n s a n b u g ü n b i l d i kl e ri m ize be nzem iyo rd u . Ö l ü m l ü i n s a n a rzu l a n a n şekl i n i a l ı n caya k a d a r çeşitl i evrelerd e n g eçti.

AT E Ş : G Ü Ç L E N M E VE K O R U N M A i Ç i N B i R A R M AG A N Epi m etheus koru n ma a raçları n ı n dağ ıtı m ı nda öylesine başarı l ı o l d u k i işi bittiğinde insanoğ l u n u nkiler d ı ş ı nda t ü m a rmağa n l a r dağ ıtı l m ıştı. Prometheus i nsan ı n da koru nması, hem de de öteki lerd en d a h a fazla koru n ması gerektiğine ka ra r y e rd i; o n u n a rmağa n ı ateş olacaktı. Oysa Ta nrıların Ta n rısı Zeus i n s a n oğ l u n a çok kızg ı n ol d u ­ ğ u n d a n o n a ateşi vermeyi reddetti. Çok kara r l ı o l a n Prometheus gök l erden ça l a ra k i n sa noğ l u n a ateşi armağan etti.

25

Mitoloji 1 0 1

İnsanoğlunun Tehlikeli Görevi Bir öyküye göre Prometheus ateşi tannların demireisi Hepha­ istos'un fırınından çaldı. Bir başka öyküye göre ise Helios'un (Güneş'in) arabasının tekerleklerinden çaldı ve rezene bitkisinin gövdesine gizledi. Ne şekilde olursa olsun, görev başarıldı. O g ece Zeus dü nyaya bakı p ya nmakta o l an ateşi görü nce öf­ keden de l iye döndü. Ada m l a rı n ı çağ ı rd ı ve Pro metheus'u tutu k­ lamaları n ı em retti. Pro m etheus'a veri len ceza çok a ğı rd ı . Zeus Prometheus'un insa n l a rd a n çok uza kta olan bir kayaya çel i k zin­ cirlerle bağ l a n ması n ı isted i . S o n ra da her gün o n u n karaciğeri n­ den parça l a r kopa raca k bir ka rta l ı üstüne sa l d ı . Karaciğer her gece ken d i n i yen i leyecekti. Zeus Prometheus'u asla bağışla mayacağı na ve bu işke nceyi sürd ü receğ i ne yem i n etti.

26

EVRE N i N P ÜZEN i : G Ü N Ef, AY VE fA FAK Yakışıklı Tanrı, Esrarengiz Tanrıça ve Onların Kötü Kız Kardeşi

Evre n i n ya ratı l ı ş ı hakkında bir şeyler okud uysa n ız b i rta kım u n s u r­ l a rı n eksik old u ğ u n u fa rk etmişsinizd i r. Örneğ i n g ü n var ama G ü ­ neş yok; gece v a r ama A y yok. Şafa k geceden g ü n d üze doğa l b i r geçişti r a m a eski Yu n a n l ı l a r bu yüce va rl ı kl a r ı n d ü nya n ı n çoc u k­ l a r ı n d a n sonra o rtaya ç ı kt ı ğ ı n a i n a n ıyorl ard ı . G ü n eş, Ay ve şafa k Tita n l a rı n çocukları olara k daha son ra d oğ d u l a r.

GÜNEŞ G ü neş Tanrısı H eli os daha düşük düzeyde bir tanrı olara k algılanıyor­ du. Yi ne de diğer yüce varl ıklar ona büyü k sayg ı duyuyordu. Helios d ü nyayı aydınlatmakla soru m l u olan, alev a lev yanan dört kısra k ta­ rafı ndan çekilen ateş arabasıyla gökyüzü nde doğudan batıya doğru giden yakışıklı bir tanrıydı. He l i os batıda ufka va rdığı nda gece ol uyor ve o n u n doğuya u laşmasına kadar sü rüyord u . Daha sonraki söylen­ celere göre Helios d ü nya n ı n çevresini sa ra n Ocea nus ı rmağı'nda sey­ reden koca man bir a ltın tas içinde doğ uya u l aşıyordu.

AY Selene, ya n i Ay, Hel ios' u n kız kardeşiyd i. O da gökyüzü nde bir a ra­ ba içinde gezi n iyord u a m a onun araba sı g ü m ü ştendi ve iki at ta ra­ fı n d a n çekil iyord u. Selene geceleri gökyüz ü n d e bel i ren mehta b ı n soru m l usuydu. Se le ne hakkında bundan daha fazla bilgi yok. Söyle nce le r o n u n g üzel liği nden ve ü n l ü aşk i l işkilerinden söz ed iyor. Söyle­ n e n lere göre çoba n ların ta nrısı Pa n o n u çok g üzel b i r koyun postu 27

Mitoloji 7 0 7

ya da beyaz b i r öküz s ü rüsüyle başta n çıka rmaya ça l ı ş ı r; bu konu­ daki söylenceler değ i ş i k l i k g österiyor. Selene'n i n Zeus'la da i l işkisi olur ve ona Pa ndia a d ı n d a bir kız çocuğu doğ u r u r. Selene'nin en ünlü aşk ilişkisi bir çoban, bir avcı hatta bir kral olan Endymion'ladır. Tüm söylenceler Endymion'un olağanüstü yakışıkl ı olduğunda hemfıkirdir. Selene o n u uyurken görür ve derhal aşık olur. Gökten yere i ner ve Endym i o n uyu rken rüyasında o n u n l a sevi­ şir. Bazı söylencelere göre o n d a n e l l i kızı o l u r. Selene'n ı n ricası üze­ ri ne Zeu s Endymion'a tek b i r d i l eğ i n i yerine geti receğ ini söyler. O da sonsuza dek genç ka l m ayı ister. Bazı söylencelere göre sonsuza dek uyu m ayı, böylece aşk d o l u rüyalarını s ü rd ü rmeyi d i lemiştir. Böyl ece h e m uykuya, hem de ö l ü m süzlüğe kavuş u r.

Ş A FA K Eos, ya n i Şafa k, Hel ios'u n diğer kız kardeşid i r. Eos her saba h altın tahtı ndan ka l ka r, göğ ü n ka p ı l a rı n ı açar ve g ü neşin gelişini d uyu­ ru r. Ayn ı za manda Helios'la b i rl i kte gökyüzü nde dolaşır. Bazı söy­ lencelere göre bütü n g ü n ken d i a ra basıyla önden g i d i p Hel ios'un gelişi n i h a ber veri r.

Sevilecek Diğer Tanrılar Birçok başka tanrı evrenin unsurlarını temsil eder ama daha önem­ siz olan bu tanrı ve tanrıçalar söylencelerde öne çıkmamaktadır. Örneğin, 3000'den fazla nehir tanrısı ve 3000 okyanus tanrıçasının yanı sıra orman ve dağlada ilişkili yarı tanrı varlıklar bulunuyordu. Eos' un aşk yaşa m ı kız ka rdeşi Selene'den dah a da ü n l ü d ü r. Onun tüm aşı kları n ı a n l at m a k sayfa l a r alabi l i r. Eos'u n çok sayıdaki i l işkisi nden ü n l ü çocu kları o l m u şt u r. O, rüzgarları n a nasıyd ı : Bore­ as (Kuzey), Notus (Gü n ey) ve Zephyrus (Batı). Ayn ı za manda Eosp­ horus (Sa bah Yı ld ızı) ve g ö kyüzü ndeki tüm diğer yıld ızlar da onun çocu kla rıyd ı .

28

PAN DO RA'N I N KUTUS U Kadın: Yaratılmış En Muazzam Heykel (Bir Sorun Dışında}

Pro m etheus i nsanoğ l u n u ya rattı kta n s o n ra Zeus' u n emirleri n i kasten hiçe saya rak i nsana ateşi a rmağa n etti. Bu küsta h l ı ğ ı n d a n ötü rü Prometheus'u ceza l a n d ı ra n Zeu s i nsanoğ l u n u n ateş saye­ s i n d e ed indiği g ü çten ted i rg i n di. Bu ned e n l e i nsanoğ l u n u g üçsüz k ı lacak bir plan ya ptı. Kad ı n sahnedeki yeri n i a l d ı . Söylencelere g ö re o za mana kad a r ö l ü m l ü kad ı n l a r o rtada yoktu. Zeus Hephaistos'a kil ve suyu ka rışt ı ra ra k b i r kad ı n şeki l l e n d i r­ mesi n i emretti. B u n u n sonucunda ya rat ı l m ı ş en m ü kemmel h ey­ kel o rtaya çıkt ı . Erkek için ta nrılar model a l ı n ı rken kad ı n için d e ta n rıçalardan esi n ie n i ld L Dahası, tüm yüce va r l ı k l a r Hepha istos' u n yaratısına katkıda bu l u n d u lar. Kad ı na g üzel l i ğ i n ya n ı sıra harika g iysi ler, değerl i ta kılar, m üzik, za rafet, beceri ve çekici l i k veri l d i . Ü ste l i k kad ı n başta n ç ı ka rıcı, aya rtıcı v e ku rnazd ı . Tü m bu nite l i k­ lerle kad ı n erkeğ i n karşı kaya mayacağ ı teh l i ke l i ve fettan biri ola­ ra k yaratı lm ıştı. ismi Pa ndora'yd ı .

Z E U S ' U N A R M A G A N I , PA N O C R A' N I N H ATA S I Zeus, ta nrıların elçisi Hermes'e Pa ndora'yı i ns a n l ı ğ a a rmağa n ola­ ra k Epimetheus'a götü rmesi n i emretti. E p i m etheus, g üze l l i ğ i n e ve çekici liğine ka p ı l d ı ğ ı Pa ndora'yı ken d i n e eş o l a ra k a ldı, oysa ka r­ deşi Prometheus onu Zeus'tan gelen a rm a ğ a n l a rı ka b u l etmemesi kon usunda uya rm ıştı. Eski söylenceler Pa ndora'n ı n Kutusu kon u s u n d a değişik yo­ ru m l a rda b u l u n uyor. Bir söylenceye göre ta n r ı l a r Pandora'ya m ü ­ h ü rl ü b i r kutu veriyor v e b u n u n insa n l ı ğ a b i r armağan olduğ u n u söyl üyorlar. Öte ya ndan kutu n u n içinde n e o l d u ğ u n u açıklam ıyor­ l a r ve kısa sürede Pa ndora merakına yen i k d ü şüyor. Kutuyu açar

29

Mitoloji 1 0 1

açmaz içindeki t ü m kötü l ü kl e r ( h asta l ı k, acı, keder, del i l i k, kıskanç­ l ı k ve ö l ü m ) etrafa saçı l ıyo r. Pa n d o ra hemen kutu n u n kapağ ı n ı ka­ patıyor a m a içeride ya l n ızca u m ut ka l m ı ştır.

Antik Bir Uyarı Pandora'nın Kutusu hakkındaki söylence çağımızda tehlikeli bir durumdan kaçınılması gerektiğini belirten bir deyim olarak kul­ lanılmaktadır. Biri bir olayı ya da durumu tanımlamak için ona "Pandora'nın Kutusu" derse bunun anlamı olayın sonunun sıkıntı ve karmaşaya yol açacağıdır. Bir başka söylenceye g ö re d ü nyadaki tüm kötü l ü kler Epi met­ heus'un evi ndeki bir kava noz ya da kutuda m u hafaza ed i l iyord u (b u kutu n u n Epimetheus'a m ı yoksa Prometheu s'a m ı ait olduğu b i l i n m iyor). Mera k ı n ı yenerneyen Pa ndora gizlice odaya g i ri p ku­ tu n u n ka pağ ı n ı açar ve u m ut d ı ş ı ndaki tüm kötü l ü kler d ı şa rı fı r­ larlar. Pa ndora'yla i l g i l i başka söyle n celer ise kutuda ya l n ızca iyi l i k­ ler b u l u nd u ğ u n u; b u n u n Zeus' u n d ü ğ ü n a rmağ a n ı o l d u ğ u n u il e­ ri sü rüyor. Bu söylencelere g ö re Pa n dora yi ne merakı n ı n ku rbanı olmuş ve kutu n u n ka pa ğ ı n ı aça rken d i kkatsiz davra n m ıştı r. Tü m değerl i armağa n l a r yen iden cen n ete geri dönm ü ş, geride ya l n ız umut ka l m ı ştır. Bu değerli kutsa m a l a rı yiti ren insanoğ l u d ü nyada­ ki tüm zorl u kl a rla ve kötü l ü klerle başa çı kmaya u ğ raşı rken e l i nde sadece u m ut ka l m ı ştır. Hangi söylenceyi yeğ l e rseniz yeğ l eyin, Pa ndora'n ı n merakı in­ · sa n l ı ğ ı yaşa m ı n zorl u k la rı na karşı neredeyse savu n masız b ı rakmış­ tır; böylece Zeus da öcü n ü a l m ı şt ı r.

30

GAiA VE PONTUS Toprak Ana ve Oğlu Deniz

G a i a (Toprak Ana ya da D ü nya) yaratı l ı ş s ü recinde i l k doğa n l a r ı n b i r pa rçasıydı. Toprak olarak, ama h e r şeyde n önce bir anne ol a ra k evre n e karşı muazzam b i r soru m l u l u k taşıyord u .

P O N T U S ' TA N O L A N B E Ş Ç O C U K Dü nya n ı n yaratı l ı ş ı n ı n temeline Kaos'u a l a n söylenceye göre Gaia herhangi bir erkeğ i n katkısı ol madan ü ç çoc u k doğ u rdu. B u n l a r­ d a n b i ri Pontus ya n i Deniz'd i . Gaia evre n i n u nsurlarını ol uştu r­ m a k l a uğraşı rken Pontus'la çiftleşmeye d e vakit b u l d u . Bu bi rleş­ me sonucunda beş çoc u k d ü nyaya g e l d i: Ceto, Eu rybia, Nereus, Tha u mas ve Phorcys.

G Ü Z E L C E TO, D E N i Z C A N AVA R L A R I N I N TA N R l Ç A S I Ceto koca man deniz canavarları n ı n ta n rıçası o l a ra k tan ı m l a n ı­ yord u . Yu nan l ı l a r deniz canava rlarından söz ederken onun a d ı n ı ku l l a n ı rlar. Ceto kardeşi Phorcys'le çiftleşti v e ç o k sayıda çocu kları oldu. •

Graeae: Bu üç kız asla gençl iğin tad ı n ı çıkaramayacak yaş­ lı kad ınlar olara k doğd ular. isim leri Deino, Enyo ve Pemp­ h redo'yd u. Söylencelerde hep birl i kte yer alan bu kız kardeş­ lerin hiç de hoş olmayan görü n ü mleri vardı. Sahip oldukları tek bir gözü ve tek bir dişi paylaşıriard ı. G ü n ışığı ndan yoksun olarak her zaman kara n l ı kta yaşariard ı (ki m i söylenceler onla­ rı n derin b i r mağarada yaşad ı kları n ı bel i rtiyor). 31

Mitoloji 1 0 1 •

Gorgonlar: Bu ü ç k ı z çirki n l i k kon usunda ka rdeşlerinden geride ka l m ıyord u . Saç yerine yı lanlara, uzu n d işlere, tunç pençelere, ka nat l a ra ve i n s a n ları taşa dönd ü recek ba kışiara sa h i p canavarlard ı . H e m ö l ü m l ü ler hem de ö l ü msüzler bu canavarlardan korka rd ı . Gorgon lardan ya l n ız i kisi ö l ü msüz­ d ü : Eurya le ve Sth en o. Ü ç ü ncüsü ve bizi m en iyi bildiğimiz Medusa ö l ü m l üyd ü .

•

Ech i d n a : Başka b i r c a n ava r o l a n Ec h i d n a çok g üzel b i r kad ı n ı n vücud u n a sa h i pt i a m a aya k yeri n e yı l a n g i b i kuy­ r u ğ u va rd ı . Kl a s i k m i t o l oj i d e çok say ı d a c a n ava r d oğ u r­ m a s ıyla ta n ı n ı r. Ayn ı za m a n d a bö l g es i n d e n g eçen i n san­ l ar a p u s u ku rd u ğ u, o n l a rı ya kalaya ra k ya l ayı p yuttu ğu söy l e n iyor.

•

Ladon: Bu oğ u l yüz başl ı b i r ca nava rd ı . Kız ka rdeşleriy­ le Hesperid leri n Ba h çesi'nde yaşıyord u ve altın elmaların ö n d e gelen bekçisiyd i . Ö l d ü rü ld ü kten son ra büyük bir ta­ kımyıld ıza dön ü ştü.

•

Hesperidler: B u kızlar su perisiydi . Sayı ları söylenceden söylenceye değ i ş i r {ebeveyn leri de) ama çoğ u kez üç kız o l a ra k b i l i n i rler: Aeg l e, Erytheia ve Hespereth usa. Hespe­ rid i e r kız kardeşlerinden b i raz daha hoş görü n ü m l üyd ü ve hepsi de şarkı söyle m e yeteneğine sa h i pti. Hesperidler, Hes perid Ba hçesi'nde yaş ıyor ve orada al t ı n elmalar veren b i r ağacı koruyorlard ı .

E U R Y B i A : T i TA N L A R I N A N N E S i Eurybia kız ka rdeşi Ceto kada r ü n l ü değildir. Çoğu söylencede Eurybia'dan, Crius'un {bir Tita n) eşi ve Astraeus, Pa l las ve Perses adındaki üç Titan del i ka n l ı n ı n a n nesi olarak söz edi l i r. Astraeus daha sonra rüzg a rların ve yıld ızların, Pal las Utku, Cesa ret ve Kuvvet'in, Perses ise üçlü tan rıça H ekate'n i n ba bası olaca ktır.

32

Gaia ve Pontus

NEREUS: iLK DENiZLER KRALI Nereus denizierin tan rısıyd ı ve kimi za m a n "Denizi n Yaş l ı Ada m ı " o l a ra k b i l i n i rdi. H e r ne kad a r den izieri n ta n rısı d en i l i n ce akla önce Poseidon gelirse de Nereus Poseidon doğ m a d a n çok önce bu u n ­ va n a sa h i pti. Çeşitli görü n ü m lere bürü n m e yeteneği va rd ı -deği­ şik yerlerde farklı biçi m lere g i rebil iyord u- aynı za manda kehanet­ te de b u l unabil iyord u . Ası l ü n ü Nereidlerin (deniz ta nrıça l a rı n ı n ) babası o l masından kaynaklan ıyor.

DÖLLEMEK iÇiN DOGM U Ş SAF THAU MAS Deniz tan rılarından biri o l a n Tha u mas tek başına bir söylence ko­ n u s u değildir. Sadece bir kenarda d u rd u ğ u ve ü retm e yeteneğ i n e sa h i p o l d u ğ u bi l i n mekted i r. Okyanus Ta n rıçası Elektra'yla evlendi ve i ri s i l e Ha rpi leri n babası oldu. i ris gökkuşa ğ ı n ı tem s i l ediyor, ayn ı zam a n d a Olympos'ta ki ta n rı ların ve ta n rıçal a r ı n elçi l i ğ i n i ya pıyor­ d u . H a rpiler kuşa benzeyen ve ö l ü leri n ru h l a r ı n ı taşıya n kad ı n la rd ı . Ayrıca çocuklar d a h i l kaybol a n her şeyden s-o ru m l u tutu l uyorlard ı .

O n beşinci i l a on a ltıncı yüzyı la ait ağaç baskıdan a l ı n m ı ş b i r figür. 33

Mitoloji 7 0 7

S i R E N L E R I N BABASI P H O RCYS Phorcys d e ka rdeşleri g i b i deniz tan rısıyd ı . Ama o n u öne çıkaran bu ta nr ı l ı ğ ı değ i l, çocu k l a rı d ı r. B i l d iği niz gibi Phorcys'ı n Ceto'dan bir s ü rü çocuğ u oldu. B u n u n l a beraber bazı söylencelerde yarı kad ı n ya rı ku ş olan d e n iz ta n rı ç a l a rı Siren ierin babası olarak adı geçiyor. Ayn ı za manda ü n l ü d e n iz ca nava rı Scyl la'n ı n da babası olduğu söylen iyor.

34

K i K LO P LAR VE YÜZ E L L i L E R Karşılaşabileceğiniz En Çirkin Kardeşler

Gaia işi başı ndan aşkı n bir ta n rıçayd ı . Üç çocuğ u n u n ( U ranus, Pon­ tus ve Dağ lar) yan ı s ı ra oğ l u Pontus'ta n beş çocu k (Ceto, Eurybia, N e reus, Thaumas ve Phorcys) doğ u rd u ve b u n d a n sonra da b i r sü rü m itoloji k ya ratı ğ ı d ü nyaya geti rmeyi s ü rd ü rd ü . B u rada o n u n çok kol l u v e t e k g özlü hari ka çocu klarına b i r g ö z ata l ı m .

YÜZ ELLi LER Gaia d iğer oğ l u U ra n u s (Gö kyüzü) i l e de çiftleşti. Gaia i l e U ra n us' u n i l k çocukları n ı n ismi "Yüz Ele Sa h i p" a n l a m ı n a gelen H ecatonchei re idi. Cottus, Briareus (ya da Aegaeon) ve Gyges (ya da Gyes) ism i n ­ d e k i ü ç Hecatoncheire'n i n her biri n i n y ü z kol u v e e l l i kafası va rd ı . Bu ya ratı klara dev denil iyordu a m a m itol oj i d e d a h a sonra ortaya ç ı k a n d evlerden fa rklıyd ı l a r. Yüz E l l i ler i n a n ı l maz bir g ü ce sah i pti. Örneğin, koca man kaya­ l a r fı rlatarak bir dağı yerle bir edebil iyorla rd ı . Bu olağan üstü güçle­ ri yüzünden herkes o n l a rd a n korkuyord u; evre n i yöneten U ra n u s b i l e. U ra n us b u yüzden o n l a rı Ta rta ros'a ( Yeraltı D ü nyası) ha psetti .

Çok Yetenekli Canavarlar Kikloplar tek gözlü devlerdi. Gaia ile Uranus'un oğulları olan Kik­ loplar son derece yetenekliydiler ve şimşeği yaratarak silah olarak kullanması için Zeus'a verdiler. Daha sonraki söylencelerde Kiklop­ lar yamyam olarak ortaya çıkar ve bunların en ünlüleri uzun yolcu­ luğu sırasında Odysseus için bir tehdit oluşturan Poseidon'un oğlu Polyphemos'tu.

35

Mitoloji 7 0 7

T E K G Ö Z L Ü H I L K AT G A R I B E L E R I Gaia d a h a son ra üç Kiklop d ü nyaya getird i . B u n la r ı n babaları da U ra n u s'tu . Yüz E l l i ler gibi Ki kloplar d a devasa boyutlardayd ı ve bü­ yük bir g ü ce ve yeteneğe sa h i pt i ler. Kiklopların çok çi rki n ve ür­ kütücü b i r görü n ü m ü va rd ı . Her birinin a l n ı n ı n ortasında bir tek gözü b u l u n uyord u. Ki klopların korku nç ve insan yiyici olduğunu d üşü nebi l i rsiniz ama bu d a h a s o n raki söylenceler için geçerlidir. Aksine o n l a r i l k meta l işçileri o l a ra k ü n lendi. Ü ç Kiklop fı rtı n a ta n rı sıyd ı: B rontes Gök G ü rü ltüsü ya da Gök Gürleten o l a rak b i l i n iyord u; Arges'e Çakan ya da Yı l d ı r ı m adı veri l­ mişti ve Steropes (ya d a Asteropes) Şi mşek veya Ş i mşek Ça ktıra n laka b ı n ı taşıyord u. U ra n u s g ü çlerinden korktuğu Kiklopları da ka r­ deşleri Yüz E l l i ler ile birl i kte Ta rta ros'a ha psetti.

36

E DEBiYATrA SÖYLENC ELER Esin Kaynakları

Söylenceler öylesine i l g i n ç ve etki l i öykü l e r ki mitoloj i n i n b i rçok yaza r için zeng i n bir esin kaynağı olması n a şaş m a m a k gerek. Yu­ n a n l ı l a r ve Romal ı la r ta n rı t a rla i l g i l i öykü leri a n l atmaya başlad ı ğ ı n­ d a n b u yana söylenceteri n etkileri ortadad ı r. Yazarlar mitolojiden çeşitli biçi m le rd e ya ra rl a n ı rl a r. Bazı l a rı m itoloj i k ka rakterleri ya da sah neleri ya p ı ti a rı n a ren k kat m a k i ç i n ku l l a n ı r. Ki mileri m itol oj i k a n latı m ları y a d a kon u la rı yen iden işler. Ki m i leri de eski söylenceleri kendi öykü l e ri n i n başl a n g ı ç n o ktası o l a ra k a l ı r. Artı k klasik m itoloj iyi in celemeye başl a d ı ğ ı n ıza g ö re b u n l a rı başka ya pıtlarda ve öykü l erde b u l m a k size keyif verecek.

Araftırmanıza Devam Edin! Eski söylencelerle ilgili o kadar çok edebi yapıt var ki bu kitapta hepsini ele almamız olanaksız. Bu bölümde mitolojiden esinlenen yapıtıara kısaca değineceğiz. Ama siz araştırınanızı sürdürün. O rtaçağ ve Rönesans döneminin edeb iyatı çoğ u n l u k la k l a s i k m itol oj iyi ele a l ı r. Örneğ in, o rtaçağ ozan ı Geoffrey C h a ucer v e R ö ­ nesan s dönem indeki oyu n yazarı Wi l i a m S h a kespeare, Truva Sava­ şı s ı rasında yaşa m ı ş Tro i l u s ile Cressida'n ı n h üzü n l ü aşk öykü s ü n ü ka l e m e a l m ışlard ı r. Shakespea re 1 503'te Venüs ve Adonis is i m l i b i r ş i i r d e yazm ıştı r. Da nte A l i g h ieri'n i n 1 308 i l e 1 3 2 1 tari h leri a ra s ı n ­ da yazd ığı ilahi Komedya klasik gönderme l e rl e d o l u d u r. Örneğ i n,

Cehennem'de a n l atıcıya Aeneas'ı n yazarı Verg i l i u s yol göstermek­ ted i r ve şiirde Apo l l o, M i n e rva (Athena), i l h a m Peri leri ve ka h ra­ man i a son isimleri s ürekl i yer a l ı r. Daha sonra John M i lton Kayıp Cennet ( 1 667) isi m l i ü n l ü şiirin­ de k lasik epik şiirin biçem ve kon u l arı n ı ku l l a n m ıştı r. Kayıp Cennet

37

Mitoloji 7 0 1

Adem i l e Havva'n ı n kovu l u ş u n u i şl eyen isevi b i r ş i i r olsa da M i l ­ ton klasik ş i i re hayran o l d u ğ u n d a n isevi ve e p i k bir ka h ra ma n l ı k öyküsü yaratı rken bu biçe m i ku l l a n m ıştır. Alexa nder Pope'un Saç

Lülesine Tecavüz ( 1 7 1 2) isi m l i ş i i ri klasik gelenekleri taşlamaktad ı r. On d o kuzu ncu yüzyı lda klasi k m itoloji yaz ı n a l a n ı n ı etki lerne­ yi sürd ü rd ü. Percy Bysshe S h el ley'i n Zincirlerini Kıran Promethe­ us oyu n u Aiskhylos' u n ayn ı isi m l i yapıtı ndan esi n l e n m iştir ama Shelley öyküyü kendi dö n em i n deki insa n l ı ğ ı ya n sıtaca k şeki lde ka leme a l m ıştır. Shel l ey'i n eşi M a ry Frankenstein ( 1 8 1 8) isimli bir roman yazm ıştır. Bu kita b ı n ı n a l t başl ı ğ ı n ı n Çağdaş Prometheus olduğ u n u b i liyor muyd u n uz? R o m a ntik oza n Joa n Keats "On First Looking i nto Chapman's H o m er" ( 1 8 1 6) ve "Ode o n a Grecian U rn" ( 1 820) g i b i ya pıtları nda m itol oj i k kon u ları ele a l ı r. Keats'in ü n l ü "Endym io n" ( 1 8 1 8) isi m l i ş i i ri ç o k iyi b i l i nen "g üze l l i k sonsuza dek mutl u l u k veri r" d izesiyle başla r. Yirm inci yüzyı lda Ja mes J oyce' u n Ulysses ( 1 922) isi m l i yapıtı klasik mitoloj iyi fa rkl ı bir biçi m d e ele a l ı r. Joyce rom a n ı n ı Odysse­ ia (Odysseus'un Lati ncedeki ka rş ı l ı ğ ı Ulysses'tir) üzerine ku rgu la­ ya ra k eski epik ka ra kteriere ve kon u lara para le l çağdaş bir öykü yaratm ışt ı r. Ulysses her ne kada r D u b l i n'de g eçse ve on yıl yerine tek bir g ü n s ü rse de tem e l i Odysseia'ya daya n m a ktad ı r. Kişilerin isim leri fa rkl ı d ı r ama hepsinde Odysseia'da başrolde bu l u nanlar yeniden yoru m l a n m ı şt ı r. J oyce' u n romanı son derece görkem l i d i r ama a n l a ş ı l a b i l mesi için klasik m itoloj iyi bilmek gerekir. Birçok çağdaş yazar öykü l eri n e kaynak olara k klasik m itoloji­ den yara r l a n m ıştı r. Eski Yu n a n ve Roma söylencelerinden esi n le­ nen ve son dönem lerd e ka l e m e a l ı na n roma n l a r ı n l i stesi şöyle: •

•

38

The King Must Die (Kra l Ö l m e l i ) ( 1 958); yaza n M a ry Renau lt. Genç ka h raman Theseus' u n serüven leri n i yen iden öğren­ mek için bu rom a n ı o kuyu n . The Firebrand (Ta h ri kçi) ( 1 987); yaza n: M a rion Z i mmer Brad­ ley. Bu roma n ı n ka h ra m a n ı Priamos'u n kızı ve ka h i n Kas­ sa n d ra Truva'n ı n d üşüşü n ü a n latıyor.

Edebiyatta Söylenceler

•

•

The Seeret History (Gizl i Ta rih) ( 1 992); yaza n : Don na Ta rtt. Bu psikoloj i k korku rom a n ı Klasik Sanat p rofesörü nden ve eski Yu na n'dan etkilenen bir grup öğren ci n i n öykü s ü n ü a n latı­ yor. Onların Dionysia ayi n i n i yen i d e n uyg u lamaya ka l kış­ ması korku nç son uçlara yol açıyo r. Troy (Truva) (2000); yaza n: Adele Geras. B i r gençlik rom a n ı o l a n b u ya pıt (on dört v e ü stü yaş l a r i ç i n ) Truva Savaşı s ı ra­ sı nda Truva'daki yaşa m ı ca n l a n d ı rıyor. Goddess of Yesterday: A Ta/e of Troy ( D ü n ü n Ta n rıçası: B i r Truva Öykü sü) (2002); yaza n : Ca ro l i n e B. Cooney. B i r d i ­ ğer gençl i k ro ma n ı o l a n bu ya p ı t o n i ki v e üstü yaş l a r i ç i n yazı l m ış. Menelaos'u n sa rayı n d a g e n ç b i r k ı z o l a n Anaksand ra'n ı n g özü nden Truva Sava ş ı'na yol açan olayl a r e l e a l ı n ıyor. Last of the Amazons (Son Amaza n ) (2002); yazan: Steven Pressfield. Bu roma n ı n kon usu Amazo n l a r i l e Ati n a l l l a r ı n l i­ deri Theseus a rası n d a ki çatışma. 1/ium (2003) ve 0/ympos (2005); yaza n : Dan S i m mons. Bi l i m ­ ku rgudan hoşlan ıyorsan ız, klasik ç a ğ a göndermelerle d o l u o l a n ve ilyada 'da a n l at ı l a n ve son ra s ı n d a gerçekleşen olay­ l a rı Ma rs'ta ve a lternatif bir Dü nya'd a yeniden kurgu layan bu roma n la ra bir göz atın. The Songs of the Kings (Kra l ların Şarkı l a rı) (2004); yaza n : Barry U n sworth. Bu rom an Agamemnon'un, kızı i phigen ia'yı ku r­ ban etme öyküsü n ü işl iyor. Unsworth d ü ş g ü c ü n ü ku l la na ­ r ak eski politikacı v e ka hrama n l a r ı n ş i i rl erde ö l ü msüzl ü ğ e u laşma tutkusunu i rdel iyor. The Troy (Truva) David Gemmel ta rafı n d a n kaleme a l ı n m ı ş b i r üçleme. Bu roman Truva Savaşı'n ı yeniden a n l atı rken bi­ li nen mitoloji k kimlikler, yazarı n Lord of the Silver Bow (Gü­ müş Yayı n Efendisi) (2006), Shield of Thunder (Gökg ü rü ltüsü Kal kanı) (2007) ve Fal/ of Kings (Kra l la r ı n Yı kıl ışı) (2009, Stella Gemmel'le birl i kte) isi m l i ya pıtları ndaki kara kterlerle ilişkiye gi riyor.

39

Mitoloji 1 0 1 •

•

Hefen of Troy {Truva l ı H elen) {2006); yaza n: M a rgaret Geor­ ge. Bu romanda Helen'i n g özü nden kend i yaşa m ı ve Truva Sava ş ı dile geti ri l iyor. Cassandra Palmer dizisi; yaza n : Kare n C h a n ce. Touch of Dark {Ka ra n l ığ ı n Doku n u ş u ) {2006) il e başlaya n bu çağdaş sanal dizide va mpirlerle sihirbazlarm çatışması yer a l ıyor. Cassa n­ da Pal mer d ü nya n ı n gelecek habercisi Pythia o l m a n ı n içer­ d i ğ i zorl uklar ve teh l i kelerle başa çı kmayı öğren mek zorun­ d a d ı r. Lavinia {2008); yaza n : U rs u l a K. Le G u i n . Bu romanda Aene­ as i l e evlenecek o l a n italyan prensesi n g özünden Aeneas ve Truva lı m ü lteci lerin italya'ya gelişi a n latı l ıyor.

Mitoloji ile Günümüz Arasında Bağlantı Kurmak Joseph Campbell'in Bill Moyers'la birlikte yazdığı Mitolojinin Gücü (1988) adlı kitap mitolojinin insanların günlük yaşamlarını etkile­ rneyi nasıl sürdürdüğünü inceliyor. Eğer çağdaş dünyamızda mito­ lojinin işlevini anlamak istiyorsanız Darth Vader'den evliliğe kadar her konuyu irdeleyen bu kitabı mutlaka okuyun.

40

E RKEK VE D i f i TiTAN LAR On Iki Özgün Tanrıyla Tanışın

Yu n a n mitolojisinde d ü nya n ı n başl a n g ı c ı n d a o rtaya ç ı kan ve o l u ­ şa n kutsa l va rl ı kl a r a s l ı n da "ta n rı " v e "ta n rı ça" o l a ra k görü l m üyor­ d u . B u n l a r güç sahi biyd i a m a bir u n s u r u n ya da evrenin bir par­ çası n ı oluşturm uyorlard ı . Oysa Tita n l a r o rtaya çıkınca söylence ü retenler onları ta n rı ve tan rıça olara k ta n ı m l a maya başlad ı . Dişi ve e rkek Tita n l a r Yu nan m itolojisindeki "Özg ü n On i ki ler" id i . B u n e d e n l e on ları önemseyi n v e sayg ı l ı davra n ı n!

T i TA N YAV R U L A R I U ra nus'u (Gökyüzü), Pontus'u (Deniz) ve Dağlar'ı (kendi başı na); Ceto, Eu rybia, Nereus, Thaemas ve Phorcy'yi, (Pontus'la birl i kte) ve Yüz Elliler ile Kiklopları (Ura n us'la birl i kte) d ü nyaya geti rdikten son ra Gaia'n ı n artık vazgeçeceği n i sanırsınız (as l ı n da söylence oluştu ra n­ l a r ona "Toprak Ana" demekte hakl ılar). Oysa Gaia'n ı n işi henüz bit­ m e mişti. Oğ lu U ra n us'la çiftleşerek erkek ve d işi Tita n ları doğurd u . Gaia ve U ra n us'un a l t ı Tita n oğ l u o l d u : •

Coeus: Coeus hakkında tek b il i n en A p o l l o ve A rtem is'i n a n ­ nesi o l a n Leto'n u n babası olduğ u d u r.

• •

Crius: Astraeus, Pa l l a s ve Perses'i n ba basıyd ı . Kronos: Titanların en genci olan Kro n os ep ik b i r savaşta ba­ bası n ı a lt etti.

•

Hyperion: i l k g ü neş tan rısı olan Hyperion daha sonra genel­

•

iapetus: Ü n ü n ü i n sa n l ı ğ ı n savu n u c u s u Prometheus'u n ba­

l i kle gü neş ta nrısı olara k bilinen Hel ios'u n babası olur. bası olmasına borç l u d u r ama ayn ı za manda Epi metheus, Menoeti us ve Atlas'ı n da babası d ı r.

41

Mitoloji 1 0 1 •

Oceanus: Tita n l a rı n en yaş i ı s ı olan Ocea n u s nehirlerin ta n­ rısı d ı r.

Altı dişi Tita n ise ş u n l a rd ı : •

Mnemosyne: Bel l eğ i n s i mgesi, i l ham Peri leri n i d ü nyaya geti rd i .

•

Phoebe: An a tan rıça y a da toprak ta n rıçası, Phoebe

•

Rhea: Ana ta n rıça ya da topra k ta nrıçası o l a n Rhea'ya Yu­

Leto'n u n a n nesi d i r. n a n ta nrılarını d ü nyaya getird i ğ i için Ta n r ı l a rı n Anası denir­ di. •

Tethys: i l k denizler ta n rıçası d ı r; birçok çoc u ğ u oldu, bun­ l a r ı n a rasında Ocea n i d ler d e n i len 3000 (ya n l ı ş okumadın ız) kızı va rd ı .

•

Theia: Bu Tita n ü n ü n ü H e l i os, Selene ve Eos'u doğurmasına borçl u d u r.

•

Themis: Gereks i n i m ta n rıçası olan Themis Prometheus'un, Saatierin ve (bazı söylencelere göre) Kader Ta nrıça l a rı n ı n anasıyd ı .

A i L E i Ç i N D E K A N D AVA S I : U R A N U S A L A Ş A G I E D i L i YO R U ra n u s çocu kları Yüz E l l i ler ve Kikiapiardan korktuğu için onları Ta rtaros'a ha psetm işti. Tita n l a rl a olan i l işki leri nde de korku ve ça­ tışma ön p l a ndayd ı . U ra n u s evreni yönetmeye bayı l ıyar ve yetkisi n i teh l i keye so­ ka bilecek her şeyden korkuyo rd u; çocu kları n ı da böyle bir tehdit olarak görüyordu. Bu nede n l e Tita n l a rı kendinden uza k tutmaya ka rar verd i . Öte ya ndan, Tita n l a rı h a psetmek yeri ne onların doğ­ mas ı n ı engel lemek için yen i den G a ia'n ı n ra h m i n e sokmaya ça l ı ştı. Bunu on iki çocuğuna da uyg u la d ı . Sonra da, a rt ı k yetkes i n i n teh­ l i kede o l m a d ı ğ ına i na n a ra k ra h at l a d ı . 42

Erkek ve Dişi Tita n l a r

Şiddetten Doğan Yeni Yafam Bazı söylenceler Uranus'a yapılan saldın sonucunda yeni tanrı ve tanrıçaların doğduğunu belirtiyor. Yere dökülen kandan devler, su perileri ve ceza tanrıçalan oluştu. Uranus'un kesilen cinsel organı de­ nize atılınca kocaman beyaz bir köpük oluştu. Aşk Tanrıçası Afrodit bu köpüğün içinde doğdu ve tam bir ergin olarak denizden çıktı. G a ia, doğa l olara k kendisine çektirilen acıdan ve çocu kları n ı n başı n a gelenlerden dolayı çok mutsuzd u. U ra n u s'a karşı ha rekete geçmeye karar verdi. Gaia demir ya da ça k m a k taş ı n d a n keskin b i r ora k yaptı ve çocu klarına ya kınara k o n l a r ı n U ra n u s'a karşı aya kl a n­ malar ını ve aileye kötü davra n ışlarından d o l ayı o n u ceza l a n d ı rma­ ları n ı isted i. Baba larından korka n erkek ve d i ş i Tita n l a r a n neleri n i n isteğ i n i geri çevi rd iler. A m a Gaia vazgeçmedi. Ya k ı n m a ve ı sra rla­ rı n ı s ü rd ü rdü. Sonunda Titan ların en genci Kronos U ranus'ta n öç a l m aya razı oldu. Gaia en sevdiği oğ l u n a g ü l ü msedi ve ona plan ı n ı açıkladı. Kronos gece, e l i nde a n nesi n i n yapt ı ğ ı o ra k l a pusuya yattı . U ra­ n u s Gaia'yla sevişmeye başl adı . Kronos h i ç vakit kaybetmeden ba­ bas ı n ı n ci nsel orga n ı n ı ya ka l adı ve orağıyla pa rça l ara ayı rd ı . Org a n pa rça larını gökyüzü nden den ize fı rlattı. B u olaydan sonra U ra n u s o rtadan kaybol d u . Art ı k kendisine ta­ pı n ı l m ıyor, onuruna şen l i k d ü zen lenm iyo r, ku rba n l a r kesilm iyord u ve h içbir gücü ka l m a m ıştı.

43

D EVL E R Yalnızca Annelerinin Sevebileceği Ürkütücü I rk

Gökleri n g ü ç l ü ta n rısı Zeu s'a karşı ayaklanma başlatan tek kutsal varl ı k Hera o l madı. Hera, Zeus'ta n daha iyi bir yönetici olabi lece­ ğine i n a n ıyo rdu; isyan a ka l kışı nca çok ağır b i r cezaya çarptı rı l d ı. (Zi ncire v u ru l u p gökyüzünden aşağ ıya sarkıtı l d ı v e aya kl a rına ağırl ı k o l a ra k örs ta kıldı!) B u yaşa n a n l a ra karş ı n başka bir tan rıça Zeus ve d iğ e r tan rı larla i l g i l i intikam plan ları yap m a ktan geri ka l­ madı. Gaia (Topra k Ana) çoc u k l a rı Titanların Tarta ros'a ha psedil­ mesi ne çok kızm ıştı. Bu nedenle Devleri bunun öcü n ü a l m a ları ve toru n l a rı o l d u kları ta n r ı l a rl a sava ş m a l a rı için kışkı rttı . Devler ç o k g ü ç l ü bir ı rktı . Başla rı v e bedenleri i nsana benziyor­ du ama bacakları yı l a n l a rd a n o l u ş m u ştu. Koskoca m a n d ı l a r, g ü r ve dağ ı n ı k saç ve sa ka l l a rıyla yol l a rı ü stü ndeki her şeye korku sal ıyor­ lard ı . Devler ta n rı l a r i ç i n g erçek b i r tehdit ol uşturuyord u . Koca man gövdeleri ve g ü çleri n i n ya n ı s ı ra Devler bir ö l ü msüz tarafı ndan öldürülem iyord u. Anca k bir ö l ü m l ü ve bir ö l ü msüz beraberce bir Dev'i ö l d ü re b i l i rdi. Da ha da beteri, bazı söylencelere g ö re bel l i bir bitki ö l ü m l ü lerin Deviere sa l d ı rı s ı n ı etkisiz h a l e g eti rebiliyordu. Zeus b u n u h a ber a l d ı ve Devler e l e geçirmeden önce bu bitkiyi Dü nya üzerinden kal d ı rd ı .

Eski ve Çağdaş Bağlantılar Günümüzdeki birçok din gibi klasik mitoloji de insanlık ile daha üs­ tün bir güç arasındaki ilişkiyi araştınr. Söylenceler çoğu kez insan­ lar ile tanrı ve tanrıçalar arasında kurulan doğrudan ilişkileri dile getirir. Klasik mitolojide bu tanrı ve tanrıçalar çoğunlukla mantık­ tan çok duyguların etkisiyle hareke geçerler; bu da son derece dra­ matik sonuçlara yol açar.

44

Devler

D E V L E R TA N R I L A R A K A R Ş I : Y I L L A R S Ü R E N B i R S AVA Ş Devler gökyüzü ne kaya l a r ve tutuşmuş ağaçlar ata ra k savaşı baş­ latt ı l a r. Bu davra n ışları ta n r ı l a r ı n ha rekete g eçmesi ne neden o l d u . Ta n r ı l a r karşı sa l d ı rıya geçtiler; ama Devleri ö l d ü rem edi kleri i ç i n ya l n ızca kend ilerini korumaya ça lışıyorla rd ı . B i r ka h i n o n l a ra Devlerle ya ptıkları sava ş ı kaza n ma ları için b i r ö l ü m l ü n ü n ya rd ı m ı n a gereksi nim leri o l d u ğ u n u söyledi. Zeu s, Ath e na'yı Dünya'ya göndererek ö l ü m l ü b i r kad ı nd a n olan oğ l u Hera kles'i geti rmes i n i isted i . Herakles savaşa katı l ı nca d uru m ta n­ r ı l a rı n lehine döndü. Athena i l e Hera kles e l e l e verip Devierin l i­ deri Alcyoneus'u a lt etmeye çal ıştı lar. Ath e n a sa l d ı rıya geçerken Hera k l es de Dev'e zeh i r l i bir ok fı rlattı. Öte ya n dan Alcyoneus' u n özel b i r koru nma sistemi vard ı . Kendi top ra kları üzeri nde d u rd u ğ u s ü rece ö l ü msüzd ü . Bu yüzden Athena, Herakles'e Dev'i toprakları­ nın s ı n ı rları d ı ş ı n a s ü rü klemesi n i önerd i . H e ra kles söyleneni ya p ı n ­ c a Alcyoneus h e m e n öl d ü . B u ndan son raki kurba n Alcyoneus' u n yeri ne g eçen Porph­ yrion'd u . Porphyrion Hera'ya sa ldırıp onu ö l d ü rmeye çal ıştı. Zeus o n u n ö l d ü rme isteği n i Hera'ya karşı derin bir tutkuya dön üştü rd ü . Hera'yı yem olarak ku l l a n a n Zeus Prophyrion'a b i r yı l d ı rı m yol l a d ı, bu a rada Herakles de ona b i r ok fı rlattı. Porphyrion d üşüp öldü ve Hera d a ku rtu l m u ş oldu. Devierin iki l i deri öl ü nce ta nrıların zaferi kesi nleşmiş oldu. Ama Devle r de kolay kol ay pes etmed i ler. Ta n r ı l a r g üçleri n i birl eşti ri p zafere u laşmak için ca n l a başla savaşma k zoru n da ka l d ı lar.

45

TYP H ON Canavarların En Korkuncu

Yu n a n m ito l oj i s i korku n ç, ü rk ü t ü c ü canava r l a r l a d o l u d u r; bü­ y ü k ve g ü ç l ü Typ h o n d a b u n l a rd a n geri ka l maz. K i m seyi esir a l m a kta n yana o l maya n d oğ u rg a n tan rıça Gaia a i l e içinde ya­ şa n a n b i r a n l a şmazl ı k so n u c u n d a bu ko rku n ç ya rat ı ğ ı o rtaya ç ı ka r m ı şt ı r. Ga i a , Tita n l a r ı n Ta rta ros'a h a psed i l m esi n i n öcü n ü a l m a k i steye n Devi eri n ta n r ı l a r ta rafı n d a n ye n i l d i ğ i n i h a ber a l ı n ca d u r u m u n pek p a r l a k o l m a d ı ğ ı n ı fa rk ett i . Oğ u l l a rı h a l a h a p i steyd i v e g ö rü n ü şe g ö re o ra d a n h i ç ç ı k a m ayaca k l a rd ı . Ga ia'n ı n s o n b i r n u m a ra s ı d a h a va rd ı . Typ h o n i s m i ndeki cana­ va rı doğ u rd u . Bu ya ratı k ya rı i n sa n, ya rı h ayva n d ı ve yüzde yüz korku nçtu. Typ h o n ' u n h e r b i ri çata l d i l l i ve g özleri n d e n a l ev l e r fı ş k ı ra n y ü z yı l a n b a ş ı va rd ı . H e r b aş fa r k l ı b i r s e s l e ko n u şuyord u : i n san, ta n rı, h ayva n , y ı l a n, kötü ru h vb. Typhon'un k a n a t l a r ı va rd ı , be­ d eni yı l a n l a rl a k a p l ı yd ı . Ayn ı za m a n d a i n a n ı l m az b i r boyuttay­ d ı . Ko l l a rı n ı a çt ı ğ ı n d a b i r e l i batıya, d iğeri doğ uya kad a r uza n ı ­ yo rd u .

V E TA N R l L A R '' B U R A D A N Ç l K l P G i D E L i M " DEDI Typhon Olym pos Dağı'na doğru i lerledi. Onu gören ta n rı ve ta n rı­ çal a r gizl e n m ek için çeşitl i h ayva n i a ra dön üşerek kaçışt ı l a r. Afrod it ve Ares ba l ı k k ı l ı ğ ı na g i rdi, Apo l l o b i r kuşa d ö n ü ştü; Hephaistos ma nda, Dionysos keçi ve H e rmes de t u rna oldu. Zeus bu korku nç d üşmana karşı tek başına d i re n d i .

46

Typhon

Athena'nın Cesareti Kılık değiştirmeden Typhon'a karşı koymaya hazırlanan tek tanrı olan Zeus'a hayranlık duyabilirsiniz . Bununla beraber, bazı söylenceler Athena'nın da şekil değiştirmediğini ve bu canavarın karşısında kor­ kuya kapılmadığını ileri sürer. Athena korktuğu için Zeus'u azarladı: Zeus Typhon'dan kurtulmak için koç kılığına girdi. Athena cesur bir şekilde Olympos Dağı'nın üzerinde dikilmeyi sürdürünce Zeus da eski haline döndü ve beraberce Typhon'la savaşmaya hazırlandılar.

Zeus Typhon'a en g ü ç l ü silah ıyla, yı l d ı r ı m la sa l d ı rd ı . Birbiri a rd ı ­ na fı rlattığı dü nyayı sarsa n yı l d ı rı m larla Typhon'un bi raz gerileme­ s i n i sağladı. Canavarın ya ra l a n d ı ğ ı n ı za n neden Zeus orağ ı n ı a l ı p o n u ö l d ü rmek a macıyla i l eriye atı l d ı . Oysa Typ h o n Zeu s'u n sand ı ğ ı kad a r gü çten d üşmem işti v e a ral arında m üt h i ş bi r savaş başl a d ı . S o n u nda Typhon orağı Zeus'u n elinden ka ptı v e o n u n la kol v e ba­ ca k l a rı n ı keserek Zeus'u çaresiz d u ru m a d ü ş ü rd ü . Typhon kestiğ i org a n l a rı Delphyne isi m l i ejderha n ı n koru m a s ı n a b ı ra ka rak Zeus' u b i r mağaraya taşı d ı . Yi n e de h e r şey bitmiş değ i ldi. Hermes v e Pa n g ü ç birliği ya­ parak Delphyne'i ka n d ı rd ı l a r. Ejderin d i kkati dağ ı l ı nca orga n l a rı ça l ı p Zeus'a u laştırd ı la r. G ü c ü n ü yen iden kaza n a n Zeus hemen Olym pos'a döndü, tekra r yı l d ı rı m larla sil a h i a n d ı ve Typhon'u n pe­ ş i n e d ü ştü.

V E S AVA Ş S Ü R Ü YO R

. • .

Zeus Typhon'a yetişi n ce h i ç merhametl i davra n ma d ı . Typhon yağ m u r g i bi yağ a n yı l d ı r ı m f a ra karşı koy m a k i sted i ama başara­ m ad ı . Bu nede n l e g ü c ü n ü yen iden topa rla m a k için g üven l i b i r yere kaçtı. Yolda rastla d ı ğ ı Kader Ta n rı ça l a rı o n a ö l ü m l ü leri n ye­ d i k l e ri nden yerse iyileşeceğ i ni söyled i l e r. Typ h o n söyleneni ya ptı a m a ö l ü m l ü leri n yed i k leri onu daha da g ü çsüz k ı l d ı .

47

Mitoloji 1 0 7

Zeus Typhon'u buldu ve tekra r yı ldırım yağ m u ru n a tuttu. Typhon dağ doru klarını fı rlatmayı denedi ama Zeus yı ldırımlarıyla on ların yön ü n ü değiştirdi. Bu ka n l ı savaş Typhon'u n yeniden kaçmasına kadar sürd ü . Bir söylenceye göre Zeus bir adayı yerinden sökerek Typhon'a attı. Ada canavara ça rpı p o n u altına a l d ı . Söylenceye göre Typhon ö l ü msüz olduğu için adan ı n altında va rl ı ğ ı n ı s ürd ü rmekte­ dir; lavlar da onun ateş saça n soluklarından oluşur. Bir başka söylenceye g ö re Zeus yıldırı m l a rıyla Typhon'un tu­ tuşmas ı n a yol açar; son ra canavarı ya ka layı p Ta rta ros'a ata r; ora­ da Tita n larla birl i kte hapso l m u ş d u ru mdad ı r. Çoğ u kişi Typhon'un tüm teh l i ke l i rüzgarlara neden o l d u ğ u n u söyler; bu rüzgarlara bu yüzden tayfu n adı veri l i r.

4R

K RONOS' U N VE Z E US' U N DOGUJU "Evrenin Hakimi"; Ama Bu Çok Uzun Sürmeyecek

U ra n u s bir kez daha çocu kları n ı n gücü n ü yok etmeye ça lışı nca Kro­ nos babasını yen i l giye uğ rattı. Gaia Titan l a rı d ü nyaya geti rdikten sonra güç peşinde olan U ranus tüm erkek ve dişi Titanları an nele­ rin i n rahmi ne geri sokarak o nların evrene egemen ol maları n ı en­ gel lemek isted i. Acı ve m utsuzlukla kıvra n a n Gaia bu çılgın babayı alaşağı etmeyi çocuklarıyla birlikte planladı. Bu planı benimseyen tek Titan Kronos, a nnesi n i n rah m i içinde, eli nde orakla sinsi bir sal­ d ı rı fırsatı bekledi . U ranus Gaia'yla sevişmeye başladı ğ ı nda Kronos o n u n cinsel organ ı n ı kesti ve parçaları n ı denize attı. U ranus yeni l i n­ ce Titanlar, Kikloplar ve Yüz E l li l er özgürlü klerine kavuştu lar.

K R O N O S K R A L O L A R A K TA Ç G i Y i YO R Kronos babası n ı n yeri ne evre n i n haki m i o l d u ve ka rdeşi Rhea'yla evlendi. Ne yazık ki U ra n us'un haksız davra n ış l a r ı n d a n çok çeken Kro n o s da güç tutku n u o l d u . Özgü r l ü klerine kavuşan Yüz E l l i ler v e Ki k l o p l a r Kronos tarafı n­ d a n yeniden Tartaros'a hapsed i l d i l er. O d a b ab ası gibi bu devler­ d en korkuyordu. Buna karş ı n dişi ve erkek Tita n kardeşlerini özg ü r b ı ra ktı.

BABASI N I N OGLU Kronos da tıpkı babası g i b i g ü ç tutku n uydu . B u yüzden de çok iyi bir yönetim serg i lemediğ i g i bi felaket bir baba o l d u . Kronos'a ço­ cuklarından biri n i n onu a laşağı edeceği kon u s u n d a bir kehanette bu l u n u lmuştu. Bu yüzden çocu kları n ı n kend i s i n e karşı çıkmama­ larını sağlamak için bir p l an yaptı. 49

Mitoloji 1 0 1

Kronos, a n nesi n i n U ra n u s'u d evi rmek için yaptığı p l a n ı anım­ sad ı . Öte ya ndan Gaia'n ı n ra h m i ne tı kıştı rı l a n çocu klar yüzü nden acı çekmeseydi buna ka l kışmayaca ğ ı n ı n da fa rkındayd ı . Bu yüz­ den çocu k l a rı n ı n ol uştu rd u ğ u teh d i d i kendi başına yok etmeye kara r verd i . B u n d a n son raki b e ş y ı l boyu n ca Rhea h e r yı l b i r çocu k doğ u r­ du. Her çoc u k ana ra h m i nden ç ı ka r çı kmaz Kro n os'u n ağzı n ı boy­ lad ı . Çoc u k l a rı a n neleri n i n ra h m i ne tıkıştı rmaya yeltenrnek yeri ne Kronos o n l a rı bütü n o l a ra k yut u p kendi bedeninde saklamayı seç­ mişti. Rhea üzüntü ve öfkeden d e l iye döndü. Çocu k l a rı n ı n doğar doğmaz e l i nden a l ı n ma s ı n a daya n a mıyord u . Kronos bir a n nenin çocu kları n a ola n sevg i s i n i ve d o ğ a l o l arak o n l a rı koru ma içgüdü­ s ü n ü hesaba katmam ıştı. R hea'n ı n annelik d u yg u l a rı ken d i inti­ kam pla n ı n ı hazırlamas ı n a yol açtı. Rhea a ltıncı çocu ğ u na h a m i l e kal ı nca an nesin den yard ı m isted i . Gaia o n u Girit adasına g ö n derd i ve orada Zeus doğd u. Rhea çocuğ u doğ u rd u ktan son ra Kro no s'u n yan ı na d ö n d ü ama Zeus'u yan ı nd a g eti rmedi . Kocam a n bir taşı bezlere sarıp Kronos'a onun Zeus olduğunu söyledi . Kronos altıncı çocuğu olduğunu za nnede­ rek onu yuttu. Bu arada Zeus g ü vendeydi .

so

Z E US KRONOS'A KARf l : TiTAN LARLA SAVAf Zeus'a Bulaşmayın (ya da Her Zaman Prometheus'u Dinleyin)

Kronos evreni U ra n u s'tan devra l ı r a l maz babası kad a r güç tutku n u o l d u . Çocukları n ı n o n u a laşağı edeceğ i keh a n eti n i d i k kate a l a ra k o n l a r ı n büyümelerine engel o l m aya ka ra r verd i. R h ea'n ı n her do­ ğ u rd u ğ u çocuğu olduğu g i bi yutmaya başlad ı . Müthiş öfkelenen ve üzülen Rhea altıncı çocu ğ u Zeus'u büyük a n nesi Gaia'n ı n yar­ d ı m ıyla gizlerneye karar verd i . Büyü k b i r taş parça s ı n ı ku nda k bez­ lerine sard ı ve Kronos b u n u oğlu za n n ed e rek yuttu. Böylece Zeu s g izl i ce büyümesi n i s ü rd ü rd ü .

I N A N l LMAZ B I R ÇOC U KLU K Zeu s Gaia'ya emanet edi l m işti. Cu reteler (da h a alt d üzeydeki ta n­ rı l a r) ve Orman Perileri çocuğun bakı m ı n ı ü stlend i le r. Cu reteler G i ritH gençlerin ayin lerine öykü n erek dans ediyor ve silah çatıyo r­ l a rd ı . Ç ı ka rd ı kl a rı g ü rü ltü Zeus bebeği n a ğ l a m a s ı n ı bastırıyor, böy­ l ece babası onun varl ı ğ ı n ı sezemiyordu. Tü m bebekler gibi Zeus'un da beslenmesi gerekti. Amalthea i si m l i su perisi Zeus'u beslerneyi ü stlendi ve onu emzird i .

Şans Yıldızana Te fekkür Bt Bazı söylencelere göre Amalthea dişi bir keçiydi ve Zeus ona büyük bir minnet duyuyordu. Amalthea öldüğünde Zeus minnettarlığının nişanesi olarak onu Oğlak adıyla bilinen takımyıldıza dönüştürdü. Ayrıca derisinden savaşta kullandığı bir kalkan yaptı.

Zeus son derece iyi b i r bakım la erg en l i k çağ ı n a u laştı. Genç ve g ü ç l ü b i r del i ka n l ı o l a n Zeus kehanetin g e reğ i n i yeri n e geti rmeye ve babası n ı yerinden etmeye hazırlandı. G i rit'ten ayrı l ı p Tethys ve sı

Mitoloji 7 0 7

Ocea n us' u n kızı o l a n kuze n i M etis'i ziyaret etti . Bilgel iğiyle ü n l ü o l a n Metis Zeus'a ya rd ı m etm eyi ka bul lendi. Ona Kronos'un ya­ n ı n a h izmetkar olara k g i rmesi n i ve bu kon u m u n dan ya ra rlanara k içkisi n i zeh i riernesi n i ön erd i . Zeu s söyleneni ya ptı. Zeh i r Kronos'u kustu runca Zeus'un tüm erkek ve kız kardeşleri d ı ş arıya ç ı ktı.

T i TA N L A R L A S AVA Ş Kardeşleri n i n ku rtu l ma sıyla Zeu s Kronos'la savaşacak bir ord u n u n çeki rdeğ i n i oluşturmuş o l d u . Öte ya ndan Kronos ken d i ord u ları n ı toparl a m a kta zorl a n d ı . Tita n l a r ı n bazıları o n a ya rd ı mcı ol mayı red­ detti ler. Dişi Titanların h iç b iri savaşa katı lmadı, Kronos'u n erkek kardeşi Ocean u s da savaş m ayı reddetti. Ayn ı şekilde Hyperion'u n oğ l u Helios da savaşmaya ya n aşm adı. iapetus'u n oğ u l ları Promet­ heus ve Epi metheus da Kron os'a sadakat yem i n i etmeye kesin likle karşı ç ı kt ı l a r ve daha s o n ra Zeus'u n o rdusuna katı l d ı l a r. Geride ka­ lan Tita n l a r i apetus'u n di ğ er oğ l u Atl as'ı n emrinde savaşa g i rd i ler. Savaşa hazı rlanan i k i ta raf d a i sti h ka m l a rı n ı o l u şturd u . Atlas'ı n komutasındaki Tita n l a r Oth rys Dağı'nda, Zeu s' u n komutası ndaki Kronos'u n diğer çocu k l a rı d a Olym pos Dağ ı'n da m evzi lendi ler. Son d e rece büyü k b i r çatışma gerçekleşti. Kocam a n boyuttaki Titan l a r çok güçl üyd ü . Kro nos'u n çocu kları da o n l a r kada r güçlü ve kurnazd ı . i ki taraf o n uzu n y ı l boyunca savaş a l a n ı nda karşı kar­ şıya g eldi; kimi zam a n yen d i l e r, k i m i zam an da yeni l d i l er. On yıl son ra savaş sona ermek üzereyken bir babayı a l t etme kon usunda deneyi m l i olan Gaia araya g i rerek Zeus'a akıl verdi. Gaia Zeus'a, Kiklop ve Yüz E l l i l erin Tarta ras'tan ç ı karı l ı p özg ü r bırak ıl masın ı n tan n l a ra g ü ç l ü b i r destek sağ layaca ğ ı n ı söyledi . Zeus h i ç za ma n yiti rmed e n Yera ltı'n ı n deri n l i kleri n e i n i p Kronos'un devierin bekçiliğiyle g ö revl e n d i rd i ğ i Campe a d ı ndaki canavarı ö l d ü rd ü ve a mcaları n ı özg ü r k ı l d ı . Gaia'n ı n öngörd ü ğ ü gi bi, Yüz E l l i ler ve Kikloplar ken d i le ri n e yaptı kları yüzü nden Kronos'a çok kızg ı n o l d u klarından h em e n Olym pos'taki kuvvetiere katı l d ı lar. 52

Zeus Kronos'a Karşı: Titan larla Savaş

Zeus'un ord u s u na bu devierin katı l ı m ıyla sava ş ı n rengi değiş­ ti. Kikloplar şimşek, gök g ü rü ltüsü, zelzel e, zıpkın ve görü n mezl i k sağ l aya n m iğfer g i bi çok ö n e m l i si l ah l ar ya ptı . Yüz E l l iler koca m a n kaya l a r fı rlatara k Tita n l a r ı n ka leleri n i yı ktı l a r.

Atlas'ın Cezası Titan ordusunun komutanı Atlas, Tartaros'tan kurtuldu, ama çok daha büyük bir cezaya çarptırıldı. Zeus, Atlas'ı sonsuza dek gökyü­ zünü omuzlarında taşımaya mahkum etti. Zeus, Oth rys Dağı'nı ku şatt ı . Ama sava ş ı kaza n m a k i ç i n g ü ç t e k b a ş ı n a yeter l i d eğ i l d i, b u yüzden Kro n os'u n o rd u s u n u tes l i m o l m aya zo rl a m a k i ç i n b i r p l a n yaptı . Ta n rı l a rd a n b i ri görü n mez­ l i k s a ğ l aya n mi ğ feri g iyerek d ü ş m an ka m p ı n a g i rd i ve Kron os'u n tü m s i l a h l a rı n ı ça l d ı . B i r b a ş ka tanrı z ı p k ı n l a Kronos'u oya l a rken Zeu s y ı l d ı rı m l a r yağd ı rd ı . B u a rada Ki k l o p ve Yüz E l l i ler Tita n l a rı taş yağ m u ru n a tuttu. Zeus'u n stratej i s i b a ş a r ı l ı o l d u ve evre n i n e red eyse yok etmek üze re o l a n savaş n i h ayet s o n a erd i .

Z E U S B A Ş A G E Ç I YO R Zeus'un yönetime geçer geçmez i l k ya ptığ ı d ü ş m a n larını yok et­ m e k oldu. Kronos'un ordu su Ta rta ros'a h a psed i l d i ve kaçma l a rı n ı ö n lemek için Yüz E l i i l ere bekçi l i k görevi veri l d i . Z e u s d ü ş ma n la rı n ı ceza l a n d ı rmakta a c ı m asız, d ostl a r ı n a i s e son d e rece cöm e rt davra n d ı . Savaşa katı l maya n d i ş i Tita n l a r ı n g ö kyüzündeki g ü çleri n i v e görevleri n i s ü rd ü rmelerine i z i n ver i l ­ d i . Zeus ayn ı za m a n d a ken d i s i n e ya rd ı m c ı o l a n v e Kronos ta ra­ fı n d a n d ı ş i a n m ı ş b u l u n a n ö l ü msüzteri n de eski g üçlerine kavu ş­ m a l a rı n ı sağ l a d ı . Ta bii ki k ı z v e erkek ka rdeşleri de kend i payiarın a d ü şen ha k ve g ü çlerini ed i n d i ler. Tan r ı l arı n yönetim s ü reci başla m ı ş oldu.

53

O LYMPOS DAG I VE MiTO LOJ i K YASALAR Tanrıların Evi, Yasa ve Düzen Merkezi

Klasik m itolojide ta n r ı l a r ı n ve ta n rıçaların evi Olym pos Dağı çok net olarak ta n ı m l a n m ıyor. Ki m i leri o n u n d ü nya n ı n en yü ksek dağı olduğ u n u i l eri s ürüyor. Bazı söylen celere göre O lym pos Dağ ı'n ı n ç o k sayıd a doruğu var, bu n la r ı n her birinde b i r tan rı otu ruyor ve Zeu s da en yü ksek doru kta b u l u n uyor. Diğerleri ise Olympos Dağ ı'n ı n cen netin bir böl ü m ü nd e yer aldığ ı n ı, d ü nya üzeri nde ol­ mad ı ğ ı n ı söylüyor. Nerede o l u rsa olsun, Olympos Dağı kesi n l i kl e ta n n l a ra layı k, şahane b i r yerd i . Bulutların iç in den g eçilerek u la ş ı l a n dağda ta nrı­ l a r, Hephaistos ta rafı n d a n i n şa ed i l m iş olan görkem l i saray ve ga­ lerilerde yaşıyor, topla n t ı l a r d ü ze n l iyordu. Olympos Dağı'nda genel l i kl e h uzurlu bir yaşam vard ı . Ta nrılar ve tan rıça l a r burada g ezi niyo r, yiyi p içiyor, m üzik d i n l iyor ve dans­ çıların za rif hareketleri n i izliyorlard ı . Olympos Dağı'nda d ü nyada yaşan a n fı rtı n a, kar, bora, deprem, d o l u ve hort u m g i b i doğa l afet­ ler yoktu. Dağdaki mutlu ve h u z u rl u atmosfer b u rada yaşaya n ları da ba rışç ı l k ı l ıyord u ( h i ç deği lse çoğu za man). Olympos Dağı sadece tanrıların ve tanrıça ların yaşadığı yer de­ ğildi. Burası aynı zamanda onların yönetim merkeziydi . Burada yar­ g ı lamalar yapıl ıyor, yasa l ar çıkarıl ıyor ve öneml i kararlar a l ı n ıyordu.

Y Ü C E YÖ N E T I C i Z E U S Tanrıların ve i nsanların yön eticisi o l a rak Zeus' u n görevi evrende ta m bir d üzen ku rmaktı. Zaten bir m i kta r d üzen sağ l a n m ı ş du­ rumdayd ı . Evren daha önceki kaos ortamından bu ya na epey yol a l m ı ştı, a m a Zeus b u n u d a h a da g e l i şti rmek i stiyord u .

54

Olympos Dağı ve M itolojik Yasa l a r

Zeus sonsuz d üzen ta n rıçası olan teyzesi Themis'le sevişti. Bu i l işkiden çok sayıda kızı o l d u . Bunların a ra s ı n d a d i lediği nihai dü­ zen için gerekli i l keleri tem s i l eden a ltı kız va rd ı . Zeus ile Themis'te n d ü nyaya gelen bu altı k ı z ş u n l a rd ı : • • • •

Eirene: B a r ı ş temsilcisi Eunomia: H u ku k ve d üzen temsi lcisi Dike: Ada l et temsilcisi Clotho: Ya ş a m a ğ ı n ı o l u şturma s o ru m l u l u ğ u taşıya n Ka­ der

• •

Lachesis: Yaşam a ğ ı n ı n ölçü m ü n d e n soru m l u Kader Atropos: Yaşam a ğ ı n ı kesmekle soru m l u Kade r

Evrensel düzen o l uşturu l d u ktan son ra Zeus' u n görevi bu d üze­ ni s ü rd ü rmekti ve b u n u ya pma yeteneğ i n e s a h i pti. Zeus adalete i n a n a n, sert ama a d i l bir yönetici olara k ta n ı n ıyord u . Zeus, d uyg u v e eğ i l i m l e ri n i n salta n at ı n ı etki lemesine izi n ver­ m ed i . B i r olayla i l g i l i ta rafsız b i r ka ra r a l a m ayaca ğ ı n ı fa rk eder­ se b u kon uyu ya d i ğ e r ta n r ı l a rdan o l u ş a n b i r meclise taş ı r ya d a son u ca u laşmak i ç i n başka b i r yol bu l u rd u ; ö rn eğ i n bir ya rışma d üze n l erd i . Zeu s'u n kardeşi Poseidon topra k ed i n me k için savaş­ m a k eğ i l i m i ndeyd i ve çoğ u kez diğer ta n rı ve ta n rıçalarla kav­ g aya tutuşuyord u . Zeus k i m i za man kard e ş i i l e kızl a rı a ras ı n d a k i a n la şmazl ı kta ta rafsız ka l a m ıyord u. Ki m b ö y l e zor b i r seçim ya­ p a b i l i rd i ki? Bu d u ru m d a Zeus kon uyu m e c l ise taşıyor ya da ka­ za n a n ı n toprağa sa h i p olacağı bir ya r ı ş m a d üzen l iyo rd u . Za m a n za m a n b i r a n l a şmazl ı ğ ı çözü m iemek i ç i n u z l a ş m aya başvu rd u ğ u d a o l uyord u . Yasa kon usunda Zeus ç o k a k ı l l ı davra n ıyord u . Yi n e de zayıf ta­ rafl a rı va rd ı; öze l l ikle kad ı n la r konusu nda. Bazı söylencelere göre Zeus yönetimin başı ndayd ı am a kontrol t ü m üyle o n u n elinde de­ ğ i l d i . Kader Ta n rıçaları o l an üç kızı n ı a n ı m sa d ı n ız mı? Tü m ta n rı l a r -Zeus'u n kendisi bile- kaderin b u üç tem s i l cisine uymak zoru n­ dayd ı .

ss

Mitoloji 7 0 7

B A Ş K A L D I R I TO H U M L A R I N I N E K i L M E S i Olympos Dağı 'ndaki g üzel l ikleri n, h uzurun ve görkemin barışı sağ­ lamaya yeterli olduğ u n u düşünebilirsiniz. Ta n rı l a rı n ortaya çıkma­ sıyla h u ku k ve d üzen sağ l a n m ı ştı, adalet genel l i kle ağır basıyordu ve evren zor ku l l a n ı l madan a k ı l l ıca yönetil iyord u . Bu ideal durum­ da bile tanrılar arasında bir isyan baş göstermek üzereyd i ve bu Zeus'un g ücüne karşı bir tehdit o l u şturacaktı.

TA N R l L A R AYA K L A N l YO R I Olym pos Dağı'ndaki d i ren i ş i ö n ce l i kle Athena, Hera ve Poseidon ' başlattı. B i rçok söylenceye g ö re perde a rkasında Hera va rd ı . Bu yüce va rl ı kl a r Zeus'ta n daha iyi yön etici olacaklarına inan ıyorlard ı, bu yüzde n bir a raya g e lerek d i ğ e r tanrı ve ta n rıçaları Zeus'a karşı kışkı rttı l a r. Hestia d ı ş ı n d a ki tüm ta nrılar onlara kat ı l d ı . Zeus uyu rken bu g r u p o n u yata ğ ı na zincirled i. S i l a h l a r ı n ı ulaşa­ mayaca ğ ı bir yere taşı d ı l a r ve sonra bu başa r ı l ı da rbe için b i rbirle­ rini kutl a d ı l a r. Ama bu kutla m a kısa sürdü. Zeu s a lt ed i ldiği ne göre yeri ne kim geçecekti? Ta n r ı l a r a ra l a rı nda ta rtış m aya başlad ı l a r, her biri kendisinin en iyi yönetici olacağı n a i n a n ıyord u . H i çbiri geri a d ı m atmad ı . Ta rtı ş­ ma uzu n s ü rd ü ve giderek d a h a da a l evlend i .

Hera'dan Kaynaklanan Sıkıntı Mitolojide Hera'nın cezaya çarptınldığı yazar, ama bazı söylenceler bu cezanın farklı bir nedenle verildiğini ileri sürüyor. Bu söylence­ lere göre Zeus karısını oğlu Herakles'le sürekli ve acımasızca uğraş­ tığı için cezalandırmıştır.

Ta n r ı l a r kendi a ra l a rı nda i ktidar kavgası yaparken deniz tan­ rıça l a rı n d a n biri olan Thetis Zeu s'u n imdad ı n a koştu. Ta rtaros'a i n erek Yüz E l l i lerden biri o l a n Bria reus'tan ya rd ı m isted i . Briareus onun i steği n i yeri ne geti ri p Zeus'un zinci rleri n i çözd ü. Tah mi n 56

Olym pos Dağı ve M itolojik Yasal a r

edebileceğiniz g i bi, Zeus ta nrıları n ya ptığ ı n a çok kızmıştı. Zeus serbest kal ı nca ta n rı l a r telaşla geri ad ı m att ı l a r, o n u n l a karşılaşma­ ya cesa retleri yoktu. Zeu s yeniden başa g eçti ve tü m ta n rı l a rı bir daha karşı çıkmayacaklarına yem i n etm eye zorlad ı .

H E R A' N I N C E Z A L A N D l R l L M A S I Zeu s adalet (ve aynı za manda i ntikam) a d ı n a Hera'yı itaatsizl i ğ i n ­ d en dolayı ceza land ı rmaya kara r verd i . B i leklerine z i n c i r vu rd u rd u ve ayaklarına da örsler taktı ra ra k gökyüzü n den aşağıya sa l i a n d ı rt­ t ı . Daha sonra serbest b ı rakı l a n Hera b i r d a h a i sya n a ka l kışmad ı .

57

O LYMPOS'TA K i ON i K i TAN RI Dünyanın ilk Şöhretleri

Dünya n ı n Kaos'tan son raki ya rat ı l ı ş ı ndan Kronos i l e Zeus'un ara­ sındaki savaşa kadar g ö kyüzü n d e ciddi kargaşa yaşa n d ı . Öte ya ndan Kronos yeni l d i kten so n ra a i l edeki a n l aşmazl ı k sona erdi. Kronos' u n çocu kları b i r a raya g e l d i ler ve toprakları kendi araların­ da payla şt ı l a r. Bu a rada başları n d a b i r yönetici b u l u n ması gerekti­ ğine ka ra r vererek oyb i r l i ğ iyle Zeus' u seçtiler. B u rada Olym pos'ta­ ki on iki önde gelen ta n rı ve ta n rı çayı, Yu n a n m itolojisi ndeki en ü n l ü ve g ü ç l ü yüce va rl ı kları ta n ı tacağız.

Ü Ç ERKEK KA R D E Ş, ÜÇ E G E M E N L I K Kronos alt edi l d i kten sonra ü ç oğl u -Zeus, Poseidon ve Hades­ toprakları paylaştılar (Ad i l o l m a k için a ralarında ku ra çektiler). Söz kon usu topraklar gökyüzü, d e n izler ve ö l ü l er ü l kesiydi. Olym pos Dağı t ü m ta n n l a ra ait olaca k, hiçbirinin deneti m i nde b u l u n maya­ ca ktı. Kurada Zeus gökyüzü n ü çekti, böylece hem ta nrıların hem de gökyüzü n ü n hakimi oldu. Zeus çoğ u n l u kla başında bir m iğfer, e l i nde yı l d ı rı m ve göğ s ü n de b i r ka l ka n l a resmed i l i r. Genel l i kle ya­ n ı nda g ü c ü n ü temsi l eden b i r ka rta l b u l u n u r. Poseidon'a ku ra çeki m i n d e den izler düştü. M itolojide Posei­ don çoğ u n l u kla denizde kopan korkunç fı rt ı n a l a r ve deprem lerle i l i nti l i o l a ra k acı masız bir ta n r ı şeklinde can l a n d ı rı l ı r. Uzu n boylu, gür ve uzu n saka l l ı d ı r, e l i n d e de Kiklopların Kronos'la savaşta ku l­ l a n ı l m a k üzere ya ptığı ü ç çata l l ı z ı p k ı n ı taşı r. Ya n ı nda çeşitl i deniz ka bukları ya da ya ratıkları yer a l a b i l i r. Poseidon aynı za manda at­ larla da i l işkilend i r i l i r; eski za m a n l a rda atların sa h i l e vuran büyü k d a l g a l a rd a n o l uştuğ u n a i n a n ı l ıyord u.

58

Olympos'taki On I ki Tan rı

Üçü ncü ka rdeş Hades ku rada yeraltı n ı, ö l ü ler ü l kesi n i çekti. Yu n a n Yeraltı D ü nyası H ı ristiya n ların ceh e n n e m kavram ıyla ayn ı d eğ i l d i r; Hades'i n de u ğ u rsuz ya da şeyta n i o l d u ğ u düşü n ü l m ez. H a d es can l ıların d ü nyasıyla i l g i len meyen bir m ü nzevi olara k be­ ti m le n i r. Gene l l i kl e ö l ü leri ca n l ı ların d ü nyas ı n d a n uzakta, kilit a l ­ t ı n d a tutan bir ta n rı olara k e l i nde bir a n a hta rla resm ed i l i r. Hades ayrıca atlarla da i lişkilend i r i l m işti r; bazı söylenceler atların ya ratıcı­ s ı n ı n Poseidon değ i l Hades olduğunu ileri s ü rer.

Ü Ç K I Z K A R D E Ş : E N U L U TA N R l Ç A L A R Zeu s'u n kız ka rdeşleri ku ra çekimine katı l ma d ı l a r a m a onların ken­ d i l erine özg ü g ü çleri vard ı . Hera, Hestia v e Demeter'i n yönet i m i n ­ deki topraklar d üzen l i bir evren i ç i n gere k l iyd i . Hera Yu nan tan rıça l a rı n ı n en büyü ğ üyd ü . Zeus'u n kız kardeşi ve karısı olara k, gökyüzü n ü n kra l içesiyd i . Kıskanç ve kinci o l a n Hera ç o k kol ay öfkelenird i v e aşırı tutku l uyd u . O , eşierin koruyu­ cusu, evl i l iğin savu n ucusu ve doğ u m tan rı çasıyd ı . Beti mleri o n u n a s i l d u ruşunu öne çıkarır. Uzu n boylu v e ciddidir; e l i nde bir asa tutar. Sembo l ü tavus kuşu d u r. Ocak ve ev ta n rıçası H estia g ü n ü m üze u l aşan söylencelerde yer a l maz. Buna karş ı n eski za man evleri n i n hepsinde kutsa n ı p ta p ı n ı ld ı ğ ı sa n ı l ma ktad ı r. H estia ayrıca beka retl e de ya kından i l iş­ kilendirilir. Demeter'i n a d ı "Topra k Ana" a n l a m ı n a g e l i r. A m a o n u Ga ia'y l a ka r ı şt ı rmayı n . G a i a topra ğ ı n y a da ye ryü zü n ü n ken d isiyd i . To ru­ n u Demeter d ü nya n ı n m eyveleri üzeri n d e egemendi ve bere­ ket i l e tarım t a n rıçasıyd ı . Demeter topra ğ a ya kı n o l maya bayı­ l ıyo rd u. Kız kardeşi Hest i a Olym pos D a ğ ı ' n ı asla terk etmezken D e m eter hemen hemen hiç dağda ka l m az, za m a n ı n ı Dü nya'd a geçi rmeyi yeğ l e rd i . Demeter çoğ u n l u kl a otu ru rke n, e l i n d e b i r meşa l e y a da buğ day d e m et l eriyl e ca n l a n d ı rı l ı r. Kuşu tu rna, h ayva n ı y ı l a n d ı r.

59

Mitoloji 1 0 1

S E V i L E C E K A LT I D i G E R TA N R I Bu raya kad a r görd üğ ü m üz a lt ı ta n rı ve ta n rıça Olym pos'ta ki i l k yüce va rl ı k l a rd ı a m a b u n l a r öykü n ü n ya l n ızca ya rısı n ı o l uşturu­ yord u . Olym pos'ta top l a m o n iki ta n rı va rd ı ve her b i ri evre n i n düze n i n d e ön e ml i b i r rol oyn u yordu. Önde g e l e n altı ta n rıdan sonra k i l e r tartışma kon u s u d u r; e n önem l i sekizi aşağıda bel i rtil ­ mekted i r.

Athena Bilgel ik Ta n rısı Athena hem ö l ü m süzler hem de ö l ü m l ül er a rasın­ da çok sayg ı n d ı . O ayn ı za m a n d a savaş, bece ri ve yetene k ta n rıça­ sıyd ı . Öte ya ndan Athena A res kadar kana susa m ı ş değ i l d i . Savaş yeri ne barışı yeğ l iyord u . Yi ne de savaşa kat ı l ıyo r, olağan üstü stra­ tejisiyle savaş a l a n ı nd a etki l i o l uyordu. Athena genel l i kle zırh l ı , m i ğ ferli ve ka l ka n l ı o l a ra k ca n l a n d ı rı l ı r. E l i nde b i r m ızra k ve ka l ka n vard ı r. Çoğ u n l ukla omzuna bir baykuş tüner (baykuş bilgel i ğ i n sem bo l ü d ü r).

Aegis de Neyin Nesi? Athena'nın kalkanı ya da zırhı olan aegis'in Olympos'taki demir­ ci Hephaistos tarafından yapıldığı söylenir. Hephaistos Gorgon Medusa'nın kesik kafasını kalkana eklemişti. Medusa'nın korkunç görünümü insanları taşa döndürdüğü için aegis düşmanların do­ nup kalmasına yarayan etkili bir silahtı. Aegis sözcüğü İngilizceye girmiş olup "koruma" ya da "destek" anlamına gelir.

Ares Savaş Ta n rısı Ares için yaşa m ı n a n la m ı savaş ve ka n dökmekti, in­ san l a r ı n savaşmaları ndan b üyü k zevk al ıyord u. A res birçok şiir ve söylencede yer a l ı r. Sparta l ı l a r öze l i kle bir savaşa g i rmeden önce ona ta p ı n ı rlard ı . Ares z ı rh l ı v e m i ğ fe r l i , e l i n d e m ızra k, k ı l ı ç ve ka l ka n taşıyor o l a ra k ca n l a n d ı rı l ı r. Kö p e k ve a k b a bayla i l i ş ki l e n d i ri l i r. Sava ş

60

Olympos'ta ki On Iki Ta n rı

ta n rı s ı o l ma s ı n a ka rş ı n A res her za m a n zafe re u l a ş a m azd ı . As­ l ı n d a söyl encel erde b i rçok savaşta ye n i l g iye u ğ ra d ı ğ ı bel i rti l i­ yo r.

Artemis Avc ı l a r Ta n rıçası Artemis av heyecan ı d ı ş ı n da hemen hiçbir şeyle i l g i l e n mezd i. Ya n ı nda orman peri leriyle d a ğ l a rda dolaşır, hayva n­ l a rı, kimi zam a n da i n sa n ları avla rd ı . Ası l işi avi a n m a k olmasına ka rşı n Artemi s ayn ı zamanda çocu kların, va hşi h ayva nl a r ı n ve zayıfların koruyucusuyd u . Söylencelere g ö re o ki arı acı vermede n derh a l öldü rüyord u. Yi ne d e o n u n l a ters d üşmek i stemezd i n iz; A r­ tem i s gerektiğ i n d e acımasız ve kindar b i r t an rıçaya dön üşeb i l i rd i .

Leto'nun Korumalan Hera'nın elinden gelseydi Artemis ve onun erkek kardeşi Apollo asla doğmazdı. Zeus Leto'yla ilişki kurduğunda Hera bu ilişkiden asla çocuk olmamasında kararlıydı. Oysa Leto Hera'nın elinden kurtuldu ve önce Artemis'i doğurdu. Yeni doğan Artemis annesi­ ne doğum sırasında yardım etti ve Apollo dünyaya geldi. Anneleri onlar uğruna bunca acı çektiği için Artemis ve Apollo onun bir nu­ maralı korumaları oldu.

A rtemis gene l l i kle ken d i seçi m i o l a n s i l a h la rla, ok ve yayla r l a beti m lenir. Ki m i söylencelerde avlad ı ğ ı ve koru d u ğ u hayva n l a r kad a r yaba n ı l bir k ı z çocuğu, sonsuz g e n ç l i k s a h i b i bir bakire o l a ­ ra k d i l e geti ril i r. Tü m vahşi h ayvanların h a k i m i o l d u ğ u ndan tek b i r h ayva n la i l işkilendirilmemiştir ama çoğ u n l uk la yan ı nda bir erkek geyi k ya da av köpeği b u l u n u r.

Apo ll o A rtemis'i n i kiz kardeşi A po l l o okçu l u k, m üzik ve ş i i r tan rısıd ı r. Kız kardeşi ya l n ızca avia nmak için yaşarken Apol l o çok yön l ü bir tan­ rıd ı r ve birçok şeyden zevk a l ı r. Za man zam a n b i r koyun ya da inek çoban ı o l u r; za m a n za man da usta bir m üzisyen. Apollo ayn ı za61

Mitoloji 7 0 7

manda kehanet ve i l a ç a l a n ı nd a da önem l i rol oyna r. B i r hasta lığı oluşturmak kadar on u iyi leştirme yeteneğ i n e d e sa h i ptir. Apo l l o birçok sanatla i l g i l e n d i ğ i nden o n u n tek b i r beti mleme­ sini ya p m a k zord u r. Onu, l i ri n i ça l a rken, ok atarken ya da savaş ara­ bası n ı ku l la n ı rken göre bi l i rs i n iz. Tü m beti m lemelerde değişmez olan, ideal ize ed i l m i ş yakışı k l ı l ı ğ ı d ı r. Apollo'n u n ku rt, geyik, yunus, karga, a k ba ba ve kuğ u d a h i l çok çeşitl i hayva n l a rl a bağl a ntısı var­ dı ve ayn ı zamanda d efne ağacıyla da i l işkilen d i r i l m işti.

Hermes Hermes ticaret, seya hat ve atletizm tan rısıyd ı . I nsan l a ra şans geti­ rir, yol c u l a ra ve tüccar l ara yol g österi rdi ve d üzen bazla r ile h ı rsız­ ların koruyucusuyd u . Hermes çok h areketli b i r tan rıyd ı; kıvraklığı ve atiet i k yapısıyla ün yap m ı ştı. H içbir zorl u k çekmeden Yeraltı Dünyası'na g i ri p çıka b i l e n az sayıda tanrıdan b i riyd i . Öte ya ndan en iyi b i l i n e n ya nı, tan r ı l a r ı n h a bercisi ol masıyd ı . Hermes genel likle h a re ketl i l i ğ i n i simgeleyen t ü y l ü bir şapka ve ka nat l ı sandallarla beti m l e n i r (bir h aberci için h ız, a ra n a n bir ni­ tel i ktir). Ki m i zaman d a e l i n d e üzerinde bir çift yı l a n başı bulunan altından b i r u l a k sopası ya d a baston taşır. Hermes muzi p l iğe düş­ kü n bir n u maracı d ı r a m a ayn ı zamanda çok iyi kal p l i d i r.

Afrodit Hemen herkes Aşk Tan rıçası Afrodit1n adını duymuştur. (On u Ro­ ma'daki a dıyla, Venüs olara k bilebil i rsiniz.) Bazı söylenceler Afrodit'i göbekli, neredeyse g ü l ü nç b ir tip olarak sunarlar; diğerleri ise onun cömert ve yard ı msever, diğerleri kadar saygıdeğer bir tan rıça oldu­ ğunu i leri s ü rerler. Kişiliği n e o l u rsa olsun, Afrodit her zaman tutku­ ları n ı n esiridir. Afrod i t tatlı ve baştan çıkarıcı g ü l ü msemesiyle olağan ü stü gü­ zel liğe sa h i pti. O n u n l a i l g i l i söylenceler hemen h e r zama n aşk i l iş­ ki leri içerir. Ya kendisi b i r i l i ş kiye g i rer ya da başka l a rı n ı n i l işkilerine ka rışır. B u tan rıça n ı n i l i ş ki le n d i r i l d i ğ i hayvan ku m ru, bitkiler ise g ü l v e mersi n d i .

62

Olym pos'taki On I ki Ta n rı

Hephaistos Hephaistos Afrodit'in kocasıyd ı . Aşk ta n r ı ça sı n ı n ya kı ş ıkl ı ve hoş b i r a d a m l a evleneceğ i n i sa n ı rs ı n ız. A m a Olym pos'ta böyle olmazd ı . Asl ı n a bakı l ı rsa Zeus ve Hera'n ı n oğ l u o l a n Hephaistos doğd u ğ u n ­ d a çirki n l iği v e şekil bozu k l u ğ u yüzü nden cen n etten kovu l m u ştu. Ateş, meta l işleme ve zanaat ta n rı s ı o l a ra k Hepha istos ta n r ı l a r v e ta n rıçalar için büyü k sarayla r ku r m u ş, sevd i klerine kal ka n l a r ya p m ı ştı. Usta b i r zanaatka r olduğundan h e m e n her şey e l i n d en g e l i rd i . Hephaistos i şyeri o l a ra k ka b u l ed i l e n yan a rdağlarla i l i ş ki­ l e n d i ri l m işti r.

Hephaistos'un Talihsizlikleri Bazı söylenceler Hephaistos'un tamamen sağlıklı ve hiçbir şekil bozukluğu olmadan doğduğunu ileri sürer. Bu söylencelere göre Hephaistos Zeus ile Hera arasındaki bir kavgada Hera'nın tarafını tutar. Zeus öfkelenip onu cennetten dışarıya fırlatır. Hephaistos gökyüzünde dokuz gün dokuz gece düşmeye devam edip sonunda bir adaya varır. Çok sert düştüğü için sakatlanır.

Dionysos Dionysos üzü m, şarap ve eğlence tan rısıyd ı . Olympos'taki tan rı­ l a r ı n çoğ u ö l ü m l ü lere tepeden bakarken Dionysos s ü rekli o n l a r­ l a b i r l i kte ol mu ştur. Düzen lediği dinsel şen l i kler çoğ u n l u kl a esrik cü m büşlere dönüşürd ü . D ionysos'un i nsa n l ığa en büyü k a r m a ğ a n ı, b i r s ü re i ç i n b i l e o l sa onları sıkıntılarından uzak tuta n ş a r a p o l m u ştur. Bu n u n l a beraber, tıpkı öteki tan r ı l a r g ib i Dionysos d a k i m i za m a n acımasız o l a b i l iyordu. Ona karşı ç ı ka n l a r bunun ceza s ın ı çekerd i. Dionysos çoğ u n l u kla bağ l a rla, dansla, m üzikle, şara pla, ç ı lg ı n l ı kla ve seksl e i l işki l e n d i ri l i r.

63

Z E US VE H E RA Bağlılık Sorunları Bulunan Kraliyet Ailesi

Eski d ü nyada Zeus ça p kı n l ı kl a rıyla ü n l üyd ü . Yönetime geçti kten son ra b i rçok i l i şkisi o l d u a m a b u n ları son l a n d ı rı n ca gözü n ü kız kardeşi H era'ya d i kti. Zeus sadece bu ta nrıça n ı n i ktidarı paylaşabi­ leceği karısı olabi leceğ i n e i n a n ıyord u. Zeus her istedi ğ i n i a l maya o kad a r a l ış ı ktı ki Hera'yı elde ederneyeceği a k l ı ndan bile geçmi­ yord u . Hera çok kıskan ç bir ya p ı ya sa hipti. Zeus'u n geçmi şteki i l iş­ kileri n i b i l iyord u, o n u n için de ya k ı n laşma girişim lerine pek sıcak bakm ıyord u. Bu yüzd e n Zeus Hera'n ı n evle n m eye razı o l ması n ı sağ l a m a k a macıyla b i r oyu n a başvu rdu. Zeu s kend isi n i g u g u k kuşuna dön üştü rerek m u azza m bir sa­ ğanak o l u şturd u . G u g u k kuşu g ö rü n ü m ü n de Hera'n ı n merhamet h isleri n i uya n d ı rd ı . Bu zava l l ı, s ı r ı l s ı klam o l m u ş kuşa acıya n Hera onu a l ı p g iysileri n i n içine koyd u . Zeus eski h a l i n e dönerek Hera'ya tecavüz etti. ismi lekelenen ve utanca boğ u l a n Hera o n u n ka rısı olmayı ka b u l etti.

Gizli Afıklar Bazı söylencelere göre bu Zeus ile Hera'nın birlikte oldukları tek olay değildi. Titanlara karşı verilen savaştan önce birçok kez gizlice buluşmuşlardı. Bu öykü Hera'nın Zeus'un diğer aşk maceralan kar­ şısında neden kıskançlığa ve öfkeye kapıldığını açıklayabilir.

TA N R I L A R A L AY l K B I R D Ü G Ü N Zeu s i l e Hera'nı n d ü ğ ü n töre n i çok görkeml iyd i . Bu d ü ğ ü n ü n ya­ pıldığı yer çeşitli söylencelerd e farkl ı olara k bel i rtiliyor: •

64

ilyada'da, d üğ ü n ü n Frigya'daki ida (Kaz) Dağ ı 'n ı n doruğ u n­ da yapıldığı yazı l ı .

Zeus ve Hera

Diğer kaynaklara göre d ü ğ ü n, ta n r ı l a r ı n G i rit Adası 'n d a n dönerken m o l a verd i ğ i Eu boea'da (Eğ ri boz) ya p ı l m ış. Başka kaynaklar ise Zeus ile Hera'n ı n d ü nya n ı n en batı ucunda yer a l a n Hesperidier Bahçesi'nde evle n d i kleri n i i l eri sü rüyor. Nerede yapı l m ı ş olursa olsun, dü ğ ü n t ü m tanrı ve tanrıçaların katı l d ı ğ ı görkemli bir toplantı şekl i nde g erçekleşti. Had es bile kız ve erkek kardeşi n i n d ü ğ ü n ü nde bulunmak içi n ka ra n l ı k d ü nyasından ç ı k ı p geldi. Söylencelere göre yeni evl i çifte armağan l a r verme ge­ leneği Zeus ve Hera'yla başlamıştır. Gaia Hera'ya altın elmalar veren h a ri ka bir ağaç armağa n etti. Bu ağaç Hesperidier Bahçesi'ne dikildi ve orman peri leri tarafı ndan koruma altına a l ı nd ı . B u i l a h i tören za m a n l a Yu nan ista n'd a k i kutsa l evl i l i klerde b i r g e l e n e k h a l i n e g e l d i . Evl i l iğ i kutsa mak v e Z e u s i le Hera'n ı n bera­ berl i ğ i n i kutla m a k a d ı n a şen l i kler düze n l e n d i . Ati na'da, gel i n iere Hera'n ı n en sevd i ğ i meyveler olan elma ve n a r verme geleneği o l uştu. Tü m Yu nanista n'da d ü ğ ü n lerden ö n ce Hera'n ı n gel i n l i k l i h eyke l i sokaklard a gezd i r i l d i . K i m i za m a n b u h eykel zifaf yatağ ı ­ n a k a d a r taşı n d ı . Ayrıca d ü ğ ü n ler Hera'ya a d a n a n ay i ç i n d e ya pı l ı r o l d u . ( B u hangi a y m ı ? i şte size b i r i pucu: H e ra Roma d i l i nde J u n o ya n i H aziran olara k geçer). Hera, eşleri koruya n v e z i n a yapa n l a rı ceza l a n d ı ra n evl i l i k ta n rıçası oldu.

Z E U S I L E H E R A' N I N Ç O C U K L A R I Ki m i söylencelere göre Zeus i l e Hera'n ı n zifaf g ezesi 300 yı l s ü r­ m üş. Bu uzu n ba layı na karş ı n çiftin ya l n ızca üç çocuğ u oldu; b i r­ birleri nden demek istiyoru m .

Ares Çoğ u söylenceye göre Ares Zeus i l e Hera'n ı n tek oğ l uydu. Ares sa­ vaş ta n rısı olaca k ve Olym pos Dağı'nda yaşaya n ta n r ı l a r aras ı n d a ki yeri n i a lacaktı. 65

Mito/oji 1 0 1

Eileithyia Bazı söylenceler Eileithyia'n ı n evl i l i k dışı d ü nyaya geldiğini ima ediyo r. Her nasıl old uysa, Zeu s i l e Hera'ı n kızı doğ u m ta n rıçasıy­ d ı . H e ra za man za m a n d oğ u m sancısı çeken kad ı n l a r için kızı ndan ya rd ı m ister ve Eil eithyia a n nesi n i n isteğ i n i n a d i ren geri çevi rird i . Örneğ i n, kıskanç H e ra Leto'n u n Zeus'ta n o l a n çocu kları n ı n doğ­ ması n ı engel lemek i sted i, bu yüzden de E i leithya'n ı n Leto'n u n ya n ı n a g i d i p o n a ya rd ı m etmesine m a n i o l maya ça l ı ştı. Eileith­ yia a n nesi n i n isteğ i n e uym a k i stiyordu ama öb ür ta nr ıça lar onu Leto'ya ya rd ı m etm eye zorl a d ı l a r. Eileithyia o raya u laşınca Artemis dü nyaya geldi. Bi r başka örnek H era kl es'i n doğumuyla i l g i l i d i r. Burada da Hera son derece kıska n ç davra n d ı . E i leithyia'ya H era kles'i n an nesi n i n (Zeus' u n ö l ü m l ü sevg i l isi A l c mene) doğ u m sa n c ı l arı çektiği oda­ nın ka p ı s ı n ı n dışında d u rm a s ı n ı , kol larını, baca kları n ı ve parmak­ l a rı n ı kenetlemesi n i (ya da sadece d izleri n i b i rbirine bastı rması nı) söyl ed i . Böylece Herakles'i n d oğ u m u g ü n l erce gecikti.

Eilethyia'yı Kurnaziılda Yenmek Herakles, Alcmene doğum sancıları çekerken ona yardımcı olan zeki bir hizmetkar sayesinde dünyaya geldi. Alcmene'nın çocuğu daha doğmamışken hizmetkar doğum gerçekleşmiş gibi davranıp "Bir oğlan oldu' diye haykırdı. Büyüsünün tutmarlığına şaşıran Ei­ leithyia yerinden kalkıp çocuğa bakmaya gitti. Üst üste attığı ha­ cakları açılınca büyü bozuldu ve Alcmene doğurabildi._

H eb e Hebe kız ve erkek kardeşi kadar ön planda değildi ama güzel liğiyle ü n l üydü . Gençliği temsil eden Hebe sonsuza dek genç ve g üzel kaldı. Hebe Olympos'taki tanrıların sakiliğini yapıyor, onlara iksir sun uyor­ du. Ayn ı zamanda onların banyolarını hazı rlıyor, Hera'n ın savaş araba­ sına binmesine yard ı mcı oluyor ve diğer ev işleri n i görüyordu. Bir söylenceye g ö re ö n e m l i bir şen l i kte ayağ ı ta k ı l ı p düşen Hebe'n i n saki l i k görevi son l a n d ı rı l d ı . Düşerken etekleri açı l m ış, bu 66

Zeus ve Hera

yüzden de görevine son veri l mişti. Öte ya n d a n Hebe daha son ra, H e ra k l es ta n rı katına ka b u l ed i l i nce o n u n karısı o l d u .

Hephaistos: Dördüncü Çocuk mu? Bazı söylenceler Zeus i le Hera'n ı n dörd ü n c ü b i r çoc u ğu old u ğ u n u i l e r i s ü rer. Bunlara göre Hephaistos o n l a rı n i ki nci oğ l uydu. Oysa Hesiod fa rkl ı bir öykü a n l at ır; Hera'n ı n Zeus ya da başka biri n i n ya r­ d ı m ı o l madan Hephaistos'a h a m i l e ka ld ı ğ ı n ı i d d i a eder. Bu söylen­ eeye g ö re Hera tü m üyle ken d i i radesiyle H e p h a i stos'u doğurunca Zeus i l e kavgaya tutuşurlar.

67

POS E i DON Antikçağdaki Okul Kabadayısı, Hatta Çok Daha Tehlikelisi

Genel l i kl e önem açıs ı n d a n Zeus'tan son ra geldiği ka bul ed ilen Poseidon denizieri n g üç l ü ta n rısı olarak sayg ı uya n d ı rmakta n çok korku verirdi. Denizleri den etler ve depremiere yol aça rd ı. Deniz­ ciler Poseidon'u hoş tutmaya ça l ışı riard ı am a eski dönemde yaşa­ ya n l a r onu kaçı n ı l ması gereken bir tanrı o l ara k görürd ü .

POSE i DO N ' U N Ü LKESi Olympos Dağı'nda ta n r ı l a r ku ra çekerek yerleri n i bel i rl erken Poseidon'un payı na d e n izler d ü ştü. Öte ya n d a n o n u n gücü, de­ nizin ya n ı sıra göller ve tat l ı s u pı narları d a h i l diğer kaynakları da ka psıyord u. Bazı söylenceler o n u n ırma kları da denetlediğini söy­ l üyor a m a ı rmakları n çoğ u n u n daha önemsiz düzeyde ta nrıları vard ı . Poseidon'a çoğ u za m a n " D ü nyayı Sa rsan" d e n i rd i, ç ü n kü d epre m i ere yol aça b i l iyo rd u . Z ı p kı n ı n ı ku l l a n a ra k fı rt ı n a l a r o l uş­ tu ruyo r, d a l g a ları d i le d i ğ i y ü kse k l iğe u la şt ı ra b i l iyor, deniz ca na­ va r l a r ı n ı çağ ı rıyo r, to p ra k kay m a l a rı n a ve s e l ie re sebep olabi l i ­ yord u . Zeus'ta n başka s ı n a h e s a p verme k zor u n d a d eğ i l d i a m a Z e u s b i l e o n u n c i d d i za ra r i a ra yol açma s ı n ı e n g e l l eyem iyord u . Herkesi n, öze l l i kl e d e n izc i l e r i n Poseidon'd a n korkmas ı n a şaş­ m a m a k ge rek. Öte ya ndan, den izlere egemen olmasına ka rş ı n Poseidon ken­ d i ü l kesi n i yeterli b u l m a m a ktayd ı. Da ha fazlası n ı n peşindeyd i; Poseidon, Zeus'a cep h e a l a n i l k üç ta nrıdan bi riydi ve ta nrıların yön eticisi olmak istiyo rd u. Başlatı lan isya n başarısızl ığa uğrayınca denizierin tanrısı d i ğ e r ta n r ı l a rd a n daha fazla kenti sa h i plenerek d u ru m u n u sağ l a m laştırmaya ça l ı ştı.

68

Poseidon

AT i N A U G R U N A K AV G A Poseidon Atina kenti için Athena'yla çatışmaya g i rd i . Bu çatışma­ dan önce de Poseidon yeğenine diş bilemekteyd i. Poseidon Oly­ m pos'taki tanrılar a rasında en az zeki olandı, Athena ise bilgel i k ta n rı çasıydı. Poseidon denizieri n tan rısıyd ı v e o kyanusun ya l n ızca kend i ya ratı kianna ait olması n ı istiyord u. Athena ö l ü m l ü lere gemi yap ı m ı n ı öğreterek Poseidon'un egemen olduğu yöreleri insa n l a ra açm ış oldu. Ayrıca unutmayı n ki bazı söylencelere göre Poseidon son derece vahşi ve g üzel olan atı yaratmıştı. Athena ö l ü m l ü lere ata gem vu rmayı öğ reterek onların Poseidon'u n ya ratıs ı n ı evci lleşti rip ken d i a maçları için ku l la n malarını sağ ladı. B u nedenle bu iki yüce va rl ı k a rasında zaten hatırı sayı l ı r bir geri l i m vard ı . Her birinin Ati na kenti üzeri nde hak iddia etmesi üzeri ne bu g eri l i m iyice arttı. B i r söylenceye göre Zeu s Atina h a l kı n ı n ken d i lerine sunulan i ki a rm a ğ a ndan hangisi n i n dah a değerli o l d u ğ u n a ka ra r vererek ken­ d i ta n rı larını seçmeleri ni isted i. Halk zeyt i n ağacı n ı n bir tuzlu su kayn a ğ ı ndan daha ya rarlı o l du ğ u na ka ra r veri nce Athena kentin koruyucusu oldu.

i K T i D A R K AV G A S I Poseidon hemen pes etmedi. Başka kentleri el e geçi rmek için ta n­ n l a ra ve ta n rıça l a ra meyd a n okumayı s ü rd ü rd ü . B i r s ü rü çatışma yaşa n d ı ve çoğ u n l u kla kaybeden ta raf Poseidon oldu. işte en iyi bilenen uyu şmazl ı kl a rd an bazı ları: •

Dionysos'la Na ksos Adası için çatıştı ve yen i k d ü ştü.

•

Delphi'yi a l m a k isted i ama Apo i l a'ya ka ptı rd ı .

•

Troizi na i ç i n Athena'yl a reka bete g i rd i a m a kaybetti.

•

Aeg ina için Zeus'a m eydan oku du a m a tabii ki Zeus baskın çıktı.

•

Argos kenti için Hera'yla çekişti a m a Gökyüzü Ta nrıçası ka­ za ndı.

69

Mitoloji 1 0 1

Tü m bu yen i l g i leri n e ka rş ı n b i rçok kent Poseidon'u kendi ta n rı­ ları o l a ra k ta n ı d ı . B u n l a r a ra s ı n d a Kori nt, H e l i ke ve Aegae de va rd ı . iyon B i rl i ğ i'ne d a h i l o n i ki kenti n temsilcileri h e r yı l bir Poseidon ta p ı n a ğ ı nda toplantı d üzen l ed i ler.

POS E i DO N ' U N KRA L I Ç E S i Amphitrite, Nereus (Den izleri n Yaş l ı Ada mı) i l e Doris'i n (Ocea nus'u n kızl a r ı n d a biri) kızıyd ı . Da l g a l a rı temsil eden ve N ereidler den ilen deniz peri lerinden bi riyd i . Bazı söylenceler yüz N ereid olduğ u n u i leri s ü rerken diğerleri ya l n ızca e l l i ta ne old u kl a r ı n ı i d d i a ed iyor. Her ne i se, Amph itrite b i r tek yönden kız ka rdeşlerinden fa rkl ıyd ı : o, korobaşıyd ı . B i r g ü n Amph itrite kardeşleri i l e Naksos Adası'nda şarkı söyle­ yi p dans ederken Poseidon o n u gördü ve a ş ı k oldu. Amphitrite'yi ka rısı o l ması için kaçı rd ı . D i ğ er söylenceler A m p hitrite'n in kolay tes l i m o l ma d ı ğ ı n ı a ktarıyo r. Poseidon denizieri n hakim iydi ama Amphitrite damat adayından fazla etkilenmedi. Onun babası Denizierin Yaşlı Ada m ı, Poseidon'dan çok önce i ktidarda olan bir tan rıydı. Öte yandan Poseidon ona aşık olduğunu açı kladı; redd ed i l meye al ışkın değildi. Amphitrite Poseidon'la hiçbir şekilde i l i şkiye girmek istemediğinden okyanu­ sun deri n l i klerine kaçmaya çal ıştı ama her seferinde bir grup yu­ nus Amphitrite'yi ya kalayıp Poseidon'a tes l i m etti. Sonunda genç kız Poseidon'un karısı ol mayı kabul etti. Poseidon'a üç çocuk verdi: Benthesicyme, Rhode ve Triton .

P O S E I D O N ' U N S E VG I L I L E R I V E ÇOC U KLARI Ka rdeşi Zeus gibi Poseidon'u n d a çok sayıd a i l işkisi oldu. Posei­ don'u n karısı ne kıska n ç n e de kindardı. Poseidon hem ö l ü m l ü ler­ le, hem de ö l ü msüzlerle i l i ş kiye g i rd i ve çok sayıda çocuğu oldu. Elde ettiği kad ı n la rı n bazı l a rı ş u n l ar: 70

Poseidon •

Aethra, Treuzen kra l ı n ı n kızı . Poseidon'la seviştiği gece Aethra Ati n a'n ı n yöneticisi Aege u s'la da i l i şkiye g i rm i şti. Aethra hamile ka l d ı ama çocu ğ u n babası n ı n Aegeus mu yoksa Poseidon m u olduğunu kimse b i l m iyordu. Genel ka nı baba n ı n Poseidon olduğ uyd u ama Aeg eus oğ l a n ı n babas ı n ı n kendisi o l d u ğ u n u iddia ed iyo rd u . Theseus isi m l i çocuk ü n l ü b i r ka h ra m a n oldu.

•

Amymone, Kra l Dana us'u n e l l i kızı n d a n birid i r. Poseidon, Amymone Argos ü l kesinde su a ra rken o n u n la sevişti. B i r sati rin kıza tecavüz etmesi n i engel ledi v e Amymone'ye ku r yapmaya başladı. Poseidon Amymo n e i l e seviştikten son ra zıpkı n ıyla bir kayna k oluşturarak o n u n a i l esine su taşıma­ sına ya rd ı mcı oldu. Amymone i l e Poseidon'un Nauplius adı nda b i r oğ u l l a rı o l du N a u p l i u s den izler ve astronomi a l a n ı ndaki d e r i n b i l g isi sayesinde d e n izcilerin gözü nde b i r ka hraman o l d u .

•

Demeter, Poseidon'un k ı z ka rdeşi. Kardeş i n i n sarkıntı l ı k­ larından kaçma k isteyen Demeter b i r kısrak kı l ı ğı n a g i rd i a m a Poseidon vazgeçmed i. B i r ayg ı ra d ö n üşerek o n u n l a bir otlakta çiftleşti. H e r i kisi de at k ı l ı ğ ı n dayd ı . B u i l işkiden Desponia a d ı nda bir orma n perisi ile Arion a d ı nda bir va h ş i a t d ü nyaya geldi.

•

lphimedia, m utsuz bir evl i l i k yaşıyord u ve Posiedon'a aşıktı. Sü rekli deniz kıyısında dolaşıyo r, s ı k s ı k otu rup avuç­ Ianna doldurd u ğ u deniz suyu n u m e meleri nden aşağıya döküyord u . i p h i med ia'nın bu davra n ı ş ı n d a n ta hrik o l a n Poseidon'un bu i l i ş kisinden iki oğ l u o l d u: Dev Ephia ltes ve Otu s.

•

Medusa, saçları y ı l a n ve karş ı s ı n d a k i n i taşa dönüştü ren korku nç bir görü n üşe sa h i p o l a n b i r Gorg o n . Öte ya n d a n bazı söylenceler Med u sa'n ı n her za m a n böylesine korku n ç bir ya ratı k olmad ı ğ ı n ı i leri sü rüyor; b i r za m a n l a r ç ok g üzel bir kad ı n m ış ve Poseidon onun g üzel l i ğ i n e vu rulmuş. Pase­ idon ile Medusa Athena'n ı n ta p ı n a k l a r ı n d a n birinde seviş-

71

Mitoloji 1 0 1

tiler. Bu, ba ki re l i k ta n rıçası Athena'n ı n ka b u l ederneyeceği bir d u rumdu. Ceza o l a ra k Athena Medu sa'yı o korkunç hale dönüştürdü. Ayn ı za m a n d a Perseus'u n Medu sa'yı öldür­ mesine ya rd ı mcı o l d u . Perseus Medusa'n ı n kafası n ı kesi nce o rtaya Chrysaor ve Pegasus adl ı i ki çoc u k çı ktı; Poseidon'la i l işkisi n i n meyveleri. •

Theophane, Poseidon dahil birçok ta l i bi olan genç ve güzel bir kad ın. Rakiplerinden ku rtu lmak için Poseidon Theophane'i kaçırdı ve onu bir adaya g ötürdü. Theopha ne'nin tal i pleri onu a ramaya çıktı l a r am a Poseidon onlar gelmeden Theophane d a h i l adan ı n tüm sa kinlerini koyu na dönüştürdü ve kendisi de koç şekline g i rd i . Ta l i pler adaya ulaşı nca Poseidon koyun­ l a rı ku rda dön ü şt ü rd ü ve peşindekileri ö l d ü rttü. Poseidon ve Theophane koyu n ve koç h al indeyken çiftleşti ler, dolayısıyla (ismi bilin meyen) altın tüylü, konuşa bilen ve uçabilen bir koç d ü nyaya geldi.

•

Thusa, (Gaia'n ı n oğ u l l a rı ndan biri olan) Phorcy'n in kızı. Poseidon'la olan i l işkisi d ü nyaya gelen çocu kları neden iy­ le ü n l ü d ü r: Kiklop Polyphemus. Polyphemus Ki kiapiarın soyu ndan gel m iyord u . Aksine şiddet ya n l ısı, ya ba n ı l, insa n yiyen bir yaratı kt ı .

P O S E i D O N V E T R U VA L I L A R Poseidon'a i l işkin herha n g i b i r değerlendirme ya p ı l ı rken onun Truva l ı l a rl a i l işkisine d eğ i n m e k şa rttır; bu i l işki üzerinde d u rmak Poseidon'un aniaşı l ma s ı n ı kolaylaştı rı r. Zeus'a karşı isya na ka­ tı l d ı kl a rı için Poseidon i l e A po i l a Truva kenti n i n çevresine surlar yaptı r m a kta olan Kra l Laomedon'a ya rdı m etmek zoru nda ka l d ı l a r. B u n u n ka rş ı l ığ ı nda b i r ü c ret a l a caklardı ama Laomedon'un ücret­ leri n i ödemeyi reddetmesi h e r i ki ta mıyı da öfkelend i rd i. Apoi l a kentte b i r sa l g ı n çı kması n ı sağ l a d ı v e böyl ece öcü n ü a l m ı ş oldu. Poseidon da Truva'yı s ü re k l i taciz edecek bir den iz canava rı gön­ derd i ama öfkesi geçmed i . 72

Poseidon

Daha sonra Truva Savaşı'nda Zeus ona bu işe karışma ması n ı em retmesi n e ka rş ı n Poseidon Yu na n l ı la r ı n safı nda yer a l d ı . Öfkesi ve n efreti yüzü nden Poseidon Truva Savaşı s ı rasında herkese zor a n l a r yaşattı.

P O S E i D O N 'A TA P l N M A K Eski Yu nan'da Poseidon'a ta p ı n m ak çok yayg ı n d ı . Den izci ler de­ n izi n sakin ka lması için ona kurba n l a r a d ı yo rdu ; o aynı za manda tat l ı su ve bereket ta n rısıyd ı . Bir ya ndan d a fı rt ı n a l a r o l uştu rd u ğ u, depremiere yol açtığ ı ve öze l l ikle değ iş ke n b i r yara d ı l ı şta o l d u ğ u için ondan çok korku l uyord u .

73

HAD ES Yeraltı Dünyası'nın Korkunç Efendisi

Eski d ü nyada ö l ü m, yaşam kadar karmaşı kt ı . Tü m ru h l a r (ya da s ı kl ı kla ku l l a n ı l a n adla rıyla "gö l g e l er") öld ü kten sonra yera ltı dün­ yasına g i d iyorlard ı . Özel b i r ta n r ı olan Hades Yera ltı Dü nyası'n ı n haki m iyd i ve bu kara n l ı k v e esra rengiz ta n rıya h e m sayg ı duyu l u­ yor h e m de ondan korku l u yord u . Olym pos'ta kardeşlerin çekt iğ i kurada Hades'i n payı na ölü ler d iya rı d ü ştü. Bu kra l l ı k o n u n için çok uyg u n d u . Hades ya l n ızl ı ktan hoş l a n a n, ciddi tavı rl ı ve ası k s u ratlı bir tan rıyd ı . Eski ler Hades'i so­ ğ u k o l a ra k ta n ı m l ıyor a m a u ğ u rsuz b u l m uyorlard ı . O sadece ölü­ lerin efendisiydi ve ü stl e n d i ğ i g ö revleri layı kıyla ve ta m bir soru m­ l u l u kl a yerine geti riyord u . H a d es işini ya parken merhamete ya da herh a n g i bir d uyg uya yer vermezd i. Hades Olym pos'ta ki i l k a ltı ta n rıdan biriyd i . Öte yandan Oly­ mpos Dağı'na hemen hiç g itmez ve diğer tanrılarla beraber olmaz­ d ı; bu yüzden en üst kademed e ki on iki ta nrı tarafından dışlanm ıştı. Bu d u ru m Hades'i n işine gel iyordu çünkü ta nrıların meclisine katıl­ maya hiç istekli değildi. Kendi ü l kesinin hakimiydi ve tanrıların çoğ u yera ltı d ü nyasından uza k d u ruyord u . Orada Hades tek başına ege­ mendi ve Zeus bile genel likle o n u kendi haline bırakıyordu.

H A D E S VE P E R S E P H O N E : Z O R U N L U A Ş K Her n e kadar Hades n a d i re n ken d i ü l kesinden ç ı k ı p yaşayanların a ras ı n a karışıyorsa da söylencelere göre ö l ü m l ü lerin d ü nyasına en az bir kez g itmişti. B u ziyareti s ı rası nda Demeter ile Zeus' u n güzel kızı Persephone'la karş ı laştı. Hades Persephone' u yan ı nd a bi rkaç orm a n perisiyle Sici lya'da­ ki bir ovad a çiçek top l a rken g ö rd ü . Onun g üze l l i ğ i n e hayra n ka l d ı

74

Ha des

a m a kur yapmaya ka lkışmadı. Onu hemen kaçı np yera ltı d ü nyası­ n a g ötürdü. Persephone Hades'i n ü l kesine hapsed i l d L Kızı n ı n birdenbire or­ tad a n kaybolmasıyla şaşkına dönen Demeter t ü m d ü nyayı dolaşa­ ra k onu aramaya başlad ı.

Ciddi Sonuçlar D emeter yeryüzü tanrıçasıydı; kızını ararken ekinler yetişmedi, dolayısıyla insanlar aç kalıp sıkıntıya düştüler. Bu, dünyada ilk kez kışın yaşandığı dönemdi. D emeter'in büyük üzüntüsü ve aç kalan insanların feryatları yüzünden Zeus Hades ile Persephone'un ev­ lenmelerine izin vermedi.

Zeus, Hermes'i Hades'e göndererek o n d a n Persep h one'u özg ü r b ı ra kmasını isted i . Hades, Persephone'd a n vazgeçmeyi düşünmek b i l e i stem iyord u ama Hermes'in ilettiği h a ber Zeus'ta n gelen kesi n b i r e m i rdi. Hades'i n kızı özg ü r b ı rakmakta n başka ça resi yoktu. La­ kin b u n u ya pmadan önce bir çıkış noktası b u l d u . Hades, Zeus' u n emrine uyar g i b i görü n ü rken Persephone'u e l i n d e tutmak için bir plan geliştirdi. G ü ç l ü Kader Peri leri n i n ku­ ra l l a rı n a göre Yera ltı Dü nyası'ndaki herha n g i bir yiyeceğ i yiyenler asla ö l ü m l ü ler d ü nyasına geri dönemezd i . B u yasayı bilen Hades Persephone'u bi rkaç nar tanesi yemeye ikna etti. (Nar ta neleri n i n sayısı söylencelere göre değişiyor: dört, yed i y a da sekiz ta ne ola­ b i l i r.) Persephone nar taneleri n i yed iği için yasa l olara k a rtık Yera ltı Dü nyası'na aitti . Zeus bile Kader Perilerine karşı ç ı ka m azd ı . B u n u n la bera ber, bir çözüm buldu. Persephone her yı l dört ay Yera ltı Dü nyası'nda H ades'le birlikte olacak, ka l a n sekiz ayı d a a n nesi n i n ya nında ge­ çirecekti. (Ki mi söylencelerde bu süre altışar ay o l a ra k bel i rtil iyor.) Bu söylence mevsimlerin neden değiştiğ i n i açıklıyo r. Persephone a n nesi n i n ya n ı ndayken çiçekler açıyor, e k i n yetişiyor ve meyveler o l u ş uyor ama kocasıyla Yera ltı Dü nyası'nda yaşa rken bitki ler solu­ yar ve öl üyord u . 75

Mitoloji 1 0 1

Suç Ortağı Her ne kadar Zeus bu evliliğe karşı çıktıysa da bazı söylencelere göre Persephone'un kaçırılışında onun da payı bulunuyor. Bu söy­ lencelere göre Hades Persephone'u hemen kaçırmamış, onun için yanıp tutuştuğunu gören Zeus kızı kaçırmak için yaptığı plana yar­ dımcı olmuştur. Persephone Hades'i n eşi ve Yera ltı D ü nya s ı 'n ı n Kra l i çesi oldu. Za man içinde eş ve kra l içe o l a ra k üstlend iği g ö revleri ka bul lendi. Hatta bazı söylenceler za m a n l a onun da Hades'i n aşkına karş ı l ı k verd i ğ i n i beli rtiyor._

76

V E RALTI DÜNYAS I 'N I N HARiTAS I Hades'in Evine Bir Ziyaret

Yu n a n m itolojisinde Yera ltı Dü nyası fa rklı bölgelere ayrı l m ı ştır. B i r böl ü m e n seçkin ö l ü m l ü ler (ka h ra m a n l a r g i bi), bir b ö l ü m sıra d a n ö l ü m l ü ler, üçün cü bir böl ü m de köt ü l ü k yapa n l a r içindi. Öte ya n­ dan, bi razdan göreceğ i n iz g i bi, Yera ltı D ü nyası'nda bu a na böl ü m­ lerd e n fazlası da b u l u n uyord u .

C E H E N N E M i N C O G R A F YA S I En eski söylencelerde Yera ltı Dü nyası'n ı n, yaşaya n l a rı n ü l kesi n i n ta m ucu nda, okya n u s kıyı s ı n ı n hemen ötes i n d e b u l u nduğu bel i r­ ti l i r. Daha sonra ki söylencelerde Yeraltı D ü nyası toprağın altında­ d ı r. Ö l ü ler Diyarı'n ı n çoğ u n l u kl a mağara ve g ö l l e rden o l uşan çeşit­ li g i ri şleri olduğu d ü şü n ü l üyord u. Ö l ü ler Diyarı'n ı n çevresi n d e aşağ ı d a k i l e r da h i l b i rçok ı r m a k va rd ı: • • • • •

Acheron: Keder ı rm ağ ı Cocytus: Ağ lama ı rmağı Lethe: U n utkan l ı k ı rmağı Pyriphlegethon: Ateş ı rmağı Styx: Nefret ı rmağı

Yera ltı Dünyası'na "Hades" denildiği ne d e ta n ı k o l a b i l i rsin iz. Ka­ d i m Yu na n l l l a ra göre Hades ta nrı n ı n ad ıyd ı, egemen olduğu yer d eğil. Yera ltı Dü nyası'n ı n çeşitli isimleri va rd ı: Ö l ü ler Diya rı, Ö l ü l e r Beldesi, Hades'i n Evi v e Cehennemin Coğ rafyası b u n l a rdan bi rka­ ç ı d ı r. Öte ya ndan Hades'i n a d ı n ı ku l l a n ma n ı n ya da o n u n ü l kesin­ d en söz etmen i n u ğ u rsuzl u k geti receğ i n e i n a n ı l ıyord u .

77

Mitoloji 1 0 1

K AY I KÇ I Y L A K A R Ş l L A Ş M A K Biri ö l d ü ğ ü nde Hermes o kişi n i n gölgesi n i ( ru h u nu) a l ı p Yera ltı Dünyas ı 'na götürmeye g e l i rd i . Yera ltı Dü nyası'na u laşmak içi n bir ya da daha fazla ı r m a kta n geçmek gerekiyo rd u . ı rmağı geçmek için g ö l geler ö l ü leri taşıya n Kayı kçı'yı kira l a m a k zorundaydı. Eğer yolcu Kay ı kçı'n ı n ücret i n i ödeyemezse gölge yüzyı l boyu nca ı rma­ ğın kıyı sı nda dola n m aya m a h ku m o l u rdu . Üc reti ödeyip kayığa bindikten son ra bile gö l g el er ça l ışmak zorundayd ı l a r; Kayı kçı dü­ men tuta rken onlar d a kü rek çekerlerdi.

Geçiş Ücretini Ödemek Eskiler sevdikleri ölünce dilinin altına bir madeni para koyarlardı. Bu, Kayıkçı'ya ödenecek ücretti. Eğer ölen biri gerektiği gibi gömül­ mez ya da hiç gömülmezse, o kişinin gölgesi ırmağın kıyısında yüz­ yıl boyunca dolanıp dururdu. B i r ya da bi rkaç ırmağı g eçti kten sonra gölge Yera ltı Dü nyası'n ı n ka pısı n d a n içeri gi rmeden ö n ce Hades'i n bekçi köpeği Kerberos'u aşmak zoru ndayd ı . Kerberos s ı radan bir köpek değ il di . Kimi söy­ lencelere göre üç, k i m i l e ri n e g ö re e l l i başlıyd ı . Kerberos çiğ et yemeye bayı l ıyord u . B u n u n l a beraber, Yera ltı D ü nyası'na gelen gölgelerle arası iyiyd i; o n u n g ö revi yaşaya n ö l ü m l ü lerin içeriye g i rmesi n i ve gölgelerin kaçmas ı n ı engellemekti.

Y E R A LT I D Ü N YA S I ' N I N A N A B Ö LG E L E R i Kerberos'u n ya n ı nd a n g eçti kten sonra gölgeler b i r yol ağzına ge­ l i rdi, b u rada Yera ltı Dü nyası'n ı n fa rkl ı bölgeleri n e giden üç ayrı yol va rd ı . Yol ağzı nda gölgel eri n karşısına Ö l ü l erin Ya rg ıçları çıkard ı . Yarg ı ç l a r genel l i kle b i r g ö l g e n i n h a n g i yol d a n gideceğine ka ra r verir, gölgenin sonsuza dek ka lacağı yeri beli rlerdi. Ki mi za man ta n r ı l a r m üdahale ederek b u seçi m i ya pard ı . (Lakin Hades bunu hiçbir za m a n ya pmad ı .) 78

Yera ltı Dü nyası'nın Ha ritası

Elysium: Büyük Dinlenme Yeri Elysi u m (bazen Elysia Ta rlaları da den i r) seçki n lerin yeriydi. Ka h ra­ m a n l a r (ve diğer olağa n ü stü ö l ü m l ü ler) ö l d ü kten sonra bu adaya g ö n d e ri l i rdi. Elys i u m erkeklerin ve kad ı n l a r ı n ö l ü mden son ra ra­ hat bir yaşam s ü rd ü ğ ü bir cennetti. Eğ lenceler düzenl enir, müzik d i n l en i r ve hoşça vakit geçi ri l i rdi . Ta rla l a r h e r za m a n yemyeşi l d i ve g ü neş her za man pariard ı .

Asphodel Tarlaları: Sıradan Insanların Evi Gölgelerin çoğu Asphodel Ta rlaları'na yerleşti ri l i rdi. Yeraltı Dün­ yası'n ı n bu bölgesi, orta kesimdeydi ve ne iyi ne de kötüydü. Çoğ u sıradan insa n ı n nihai yerleşim yeri olan Asphodel Ta rla ları'nda Elysi­ um i l e Tartaros'takilerin topl a m ı ndan fazla ru h b u l u n uyordu. B u rada gölgeler gene l l i kl e eski yaşa m l a rı n daki faa l iyetleri­ n i s ü rd ü rü rlerd i . B u rada a n ı l a ra yer yoktu, bu ned e n l e gölgeler robot g i b i davra n ı r, bel l i bir kişi l i k serg i l e m ezlerd i . Asphodel Ta r l a l a rı'nda orta m tekd üze idi ve değ i ş i k l i ğ e ya da dostl u k l a ra yer yoktu. Yi ne de Yera ltı D ü nyası'n ı n b u bölgesi Ta rta ras'ta o l ­ m a kta n ç o k daha iyiyd i .

Ölüler Beldesi'nin En İyi Yanı Bazı söylencelerde Elysium ile Asphodel Tarlaları arasında fazla bir ayırım yapılmıyor. Tüm gölgeler daha önceki kişiliklerinin sadece gölgeleri olduğundan aslında hiçbiri etrafında olup bitenleri algıla­ yamıyordu. Yine de eski insanlar Elysium'un Yeraltı Dünyası'nın en iyi yeri olduğuna inanıyordu.

Tartaros: Gerçek Cehennem Ta rta ras Yera ltı Dü nyası'n ı n a ltında yer a l ıyord u . Asl ında o kad a r a şa ğ ı d ayd ı k i Ta rta ras i l e yüzey arası ndaki mesafe n i n Dü nya i l e g ö kyüzü a rası ndakine eşit o l d u ğ u söylen iyord u . Ka ra n l ı k ve kas­ vet l i b i r yer olan Ta rta ras herkese, hatta ta n rı ve ta n rıçalara b i l e korku veriyord u. Bu raya, en kötü o l an l ar, sonsuza dek acı çekerek ceza l a n d ı rı l mak üzere gönderi l i rdi. 79

Mitoloji 7 0 7

Eri nyeler (intikam melekleri) Ta rta ros'a gönderilen gölgelere a ğ ı r ceza lar uyg u l a m a kl a g ö revliydi. Her Eri nye kamçı ve yılan la­ rın a ra c ı l ığ ıyla köt ül e re işke n ce yapardı . Ki m i za man açl ı k ve acı çeken g ölgelerin ö n lerine kon u l a n yiyecek ve içecekleri a l maları n ı Eritreler engel lerd i .

Kayıkçı. Michelangelo'nun Ktyamet Günü a d l ı eseri nden. Sistine Şapeli.

Y E R A LT I D Ü N YA S I ' N I N S I R L A R I N I N AÇ I K LA N MASI Ta n rı l a rı hoşnut kı l ı p Elys i u m'a gönderi lmedi kleri ta kd i rde ö l ü m­ den son raki yaşam ö l ü m l ü le r için fazla bir şey ifade etmiyord u. Sı rada n i nsa nlar ölüme pek s ı ca k bakmıyor, kötü l ü k ya panlar ise korkuya ka p ı l ıyorla rd ı . Ö l ü mden sonra ki yaşa m ı n iç karartıc ı l ı ğ ı n ı gidermek amacıy­ la b i r s ü rü d i nsel tören ve töre o l uşturu ldu. Örneğin birçok tören 80

Yeraltı Dü nyası'nın Ha ritası

(Demeter ya da Dionysos g i bi) bel l i ta n r ı l a r üzeri nde yoğ u n laştı. O n l a ra tapa n l a r bu ta nrıların Yera ltı Dü nya s ı 'n ı n sırları n ı (bu d ü n­ ya n ı n teh l ikeli bölgeleri n i g österen bir h a ritayla b i r l i kte) kend i le­ riyle paylaşaca ğ ı n ı ; böylece Elysiu m'a g i rmeleri n i sağlayacağ ı n ı u m u yorlardı. Örneğ i n, her yı l Demeter ve Persep h on e'un onuruna d üzen lenen Eleusis Gize m l eri a d ı ndaki töre n l e r katı l a n ların ta nrı­ larla i l işki kura b i l ecekleri n i ve ö l ü mden son ra öd ü l lendiri l ecekle­ ri n i vaat ed iyord u .

81

SANAT VE MÜZ i KTE SÖYLENCELER Yıllardır Sanatçılara ve Müzisyenlere Esin Kaynağı Olanlar

Başla n g ı çta n bug ü n e kad a r m itoloj i görsel sanatç ı l a ra esi n kayna­ ğ ı o l m u ştur. Gezd iğ i n iz her m ü zede klasi k mitoloj iyi kon u alan en az bir esere -bir resm e, bir h eykele ya da bir g ravü re- rastlarsı n ız. Köken o l a ra k mito loj i eski d i n lerin teme l i n i o l u şturmuştur ve sa­ nat d i n i n a n c ı n ı d i l e g eti rmekte önemli bir rol oynar. Ta nrıları ve ta n rıçaları onurla n d ı rm a k i ç i n h eykel ler ya pı l m ı şt ı r; ta pı nakların d uva rl a r ı n ı oymalar süsler ve fi ncan, vazo ve ta bak gibi ev eşyaları resim lerle donatı l m ı şt ı r. Antik dönemden g ü n ü m üze u laşan b i rçok Yu nan ve Roma ya pı m itoloj i k sahneleri n ve k i ş i l i klerin ca n i a n d ın i d ı ğ ı oymalarl a beze n m i ştir. Ati na'daki Pa rthenon v e Erechthe u m i l e Roma Mey­ d anı'n d a ki ta pınaklar b u n l a ra örnek oluştu ru r. Düş g ü c ü n üzü zor­ larsa nız en parlak dönemi ya nsıtan bir sa h n eyi gözleri nizin önüne getirebi l i rsin iz. B i rçok klasik heykel ve yo ntu, çoğu hasa r l ı o l sa da, g ü n ü m üze u l a ş m ı şt ı r. En iyi b i l i n e n yontu l a rd a n b i ri MÖ 1 30 i l e 1 00 a rasında ya rat ı l a n ve h a le n Paris'teki Louvre Müzesi'nde serg i l enen Mi/o Ven üs ü d ü r. Klasik d ö n e m d e n Louvre M üzesi'nde görebilece­ '

'

ğ i n i z d i ğ e r ü n l ü ta n rı ve ta n rı ça h eyke l l eri a ra s ı n d a Apo/lo Bel­

vedere (MÖ 4. yüzyı l ) ve Semadirek Kanatli Zaferi (MÖ 3. yüzyı l ) bu l u n uyor. Geç a ntikçağ ve ortaçağ da H ı ristiya n l ı ğ ı n ortaya çıkışıyla sa­ nattaki m itoloj i k tem a l a r ı n yeri n i i sa'n ı n, Meryem Ana'n ı n ve aziz­ Ieri n görü ntü leri a l d ı . Rönesan s'ta yeniden m itoloj i k ternalara il gi d uyu l d u ve sanatç ı l a r ya pıtla rı nda yeniden ta n r ı l a rı ve ta n rıçaları ca n l a n d ı rmaya başladı. O g ü n d e n bu ya na b i rçok ü n l ü sanat eseri m itoloj i k kişi leri ve sah neleri yoru m l uyor. Bu resi m ve heykeller­ den bazı ları size ta n ı d ı k gelebi l i r. 82

Sanat ve Müzikte Söylenceler •

•

•

•

•

•

•

•

•

Pan Okulu, Luca Signorel l i ( 1 44 1 - 1 5 23) Venüs'ün Doğuşu: Venüs ve Mars, Sandro Botice l l i ( 1 445-1 5 1 O) Paris'in Yargılanması: Venüs ve Küpid, Baba Lucas Cra nach ( 1 472- 1 553) Baküs ve Ariadne; Europa'nın lrzına Geçilmesi; Danae; Acta­ eon'un Ölümü, Titian (c. 1 488- 1 576) Baküs; Medusa; Jüpiter, Neptün ve Pluto; Narcissus, Ca ravag ­ gi o ( 1 5 7 1 - 1 6 1 0) Venüs ve Adonis; Zincire Vurulmuş Prometheus; Proserpine'in lrzına Geçilmesi; Aynaya Bakan Ven üs, Peter Pa u l Rubens ( 1 577-1 640) Apo/lo and Daphne; The Rape of Proserpina; Medusa; Aeneas, Anchises, and Ascanius (Apo/lo ve Daphne; Proserpina'nın /r­ zına Geçiliş i; Medusa; Aeneas, Anchses ve Ascanius), ya ratı cısı: Gian Lorenzo Bern i n i ( 1 598- 1 680) Penelope Tezgahı Başında; Eurycleta Tarafından Uyandm/an Penelope, Angel ica Kauffman ( 1 74 1 - 1 807) Medusa Başı ile Perseus; Küpid ve Psyche, Antonio Ca nova ( 1 757- 1 822) La Minotaurmachie, Pa blo Picasso ( 1 88 1 - 1 989) Perseus, Salvador Da l i ( 1 904- 1 989)

M Ü Z I K T E S ÖY L E N C E L E R Sanatç ı l a r ve yaza rlar g i bi müzisyenler ve besteciler de klasik mi­ to lojiden esi nlend i l er. Rush, U2, Pol ice, l nd i g o G i rl s, Anth rax ve Suza n ne Vega g i bi pop sanatç ı l a rı klasiklerden dem vurur. Mu se, Th rowing Muses ve Ven u s g i b i müzik topl u l u kl a rı i s i m l eri ni klasi k ta n rı l a rdan seçmiştir. Klasik müzik a l a n ı nda opera l a r çeşitli söyl enceler üzerine kuru­ l u d u r. Örneğin eşsiz b i r m üzisyen olan Orpheus'u n öyküsü Cladia Monteverd i (L'Orfeo, 1 607), C h ristoph Wi l l i ba l d G l uck (Orfeo ed Eu­ ridice, 1 762) ve Jacques Offe n bach ta rafı n d a n (Orphee aux enfers [Orpheus Yer altı Dü nyası'nda], 1 858) beste l e n d i . 83

Mitoloji 1 0 1

Truva'n ı n öyküsü d e besteci ler arasında çok popüler olm uştur. Hecto r Berl ioz'u n Les Troyans ( 1 858) yapıtı Aeneas'ı temel alan beş perd e l i k m uazza m b i r opera d ı r. Henry Purce l l 'i n Dido ve Aeneas (c. 1 689) isi m l i ya pıtı nda Roma'n ı n ba bası i l e Kartaca kra l içesi arasın­ daki ta l i hsiz aşk a n l atı l m a ktad ı r. Truva Savaş ı 'nda n son raki olay­ ları işleyen diğer opera l a r a ra s ı nda Gl uck'u n lphigenie en Touride ( 1 779), M ozart'ı n Idomeneo ( 1 78 1 ) ve Richard Strauss'u n Elektra ( 1 909) i s i m l i ya pıtları n ı saya b i l i riz.

Strauss'un Çok Sayıdaki Operası Alman besteci Richard Strauss (1864-1949) birçok operasında kla­ sik kaynaklardan yararlandı. Elektra'nın yanı sıra A riadne aufNaxos

(1912), Die aegyptische Helena (1927), Daphne (1938) ve Die Liebe der Danae (1940) isimli yapıtları besteledi.

84

Z E US'U N SAY l S l Z MAC E RALARI Hanımlar Arasında Ünlenmesi

Zeus, Hera'yla evlen meden önce bir s ü rü m a cera yaşadı ama evl i­ lik o n u n gön ü l eğ lend i rmesi n i engel lemed i . B u rada Zeus'u n evl i­ lik dışı i l i şkilerinden bazı l a rı n ı bulaca ks ı n ız. H era kıska n ç ve ki ndar ta n rıça olara k ü n sa l m ı ştı. O kuyunca bu n u n neden i n i a n l ayaca k­ s ı n ız.

C A L L i STO Söyl encelerde Ca l l i ste için değişik ki m l i kl e r va r. Ki m i leri onun Ar­ cad i a kra l ı n ı n, k i m i l eri ise Thebes kra l ı n ı n kızı o l d uğ u n u i leri sürü­ yor. Onun bir orman peri si olduğunu söyleye n l e r de var. Bu n u n l a bera ber, t ü m söylenceler o n u n Artem i s'i n h izmetka rlarından b i ri o l d u ğ u kon usunda hemfi k i r. Ca l l iste Arte m i s'i n t ü m hizmetka rları gibi beka ret yemi n i etti. Ama Zeus ona aşık o l d u; bu ndan son ra neler olabi leceğ i n i bil iyors u n uz. Ca l l i ste bakire ka lacağ ı n a yem i n ettiği ve tüm e rkeklerden uza k d u rduğu için Zeus ona ya klaşmak a macıyla Artemis kı l ı ğ ı n a g i rm e k zoru nda ka l d ı . P l a n ı i ş e ya rad ı v e Zeu s o n u e l d e etti. Ca l­ l iste oğ l u Arcas'a hamile ka l ı nca Artemis h izmetkarı n ı n yem i n i n i bozd u ğ u n u fa rk etti. Ceza o l a ra k Ca l l i ste'yu b i r ayıya dön üştü rd ü ve (bazı söylencelere göre) daha sonra o n u ö l d ü rd ü .

AEGiNA Aegi n a ı rma k Ta n rısı Asopus'u n kızıyd ı . Zeus bu g en ç kıza tutu l d u v e ka rta l kı l ı ğ ı na g i re rek o n u kaçı rdı . Ç o k öfkelenen Asopus t ü m Yu n a n i sta n'da kızı n ı a ramaya ç ı ktı. Buna ka rşı n Zeu s yı l d ı rı m l a r yağ d ı ra ra k o n u engel l ed i . Zeus Aegina'yı ıssız bi r adaya götü rd ü; 85

Mitoloji 1 0 1

genç kız orada oğ l u Aeacus'a h a m i l e ka l d ı . Aeacus doğd u kta n sonra Aeg ina adadan ayrı l d ı a m a Zeus'tan orayı meskO n hale ge­ tirmes i n i i sted i. Zeus o n u n isteğ i n i yerine getirdi ve adaya onun adı veri l d i .

Babasının Oğlu Aeacus babasının izinden gitti. Tanrı olmamasına karşın Aegina'nın yöneticisi oldu. Adil ve dürüst bir yönetici oldu; adalete çok bağlı olduğundan kendi oğulları kardeşlerini öldürünce onları adadan sürdü.

A LC M E N E Alcmene ö l ü m l ü ve evl i b i r kad ı n d ı . Öte ya n d a n kocası Amphitr­ yon istediği bir öç a l m a o l ayı n ı g erçekleştirmeden ona eşl i k göre­ vini yeri n e getirmeyi reddetti. Zeus o n u n kocas ı k ı l ı ğ ı na g i rerek is­ ted iği i nt i ka m ı a l d ığ ı n ı söyled i . Alcmene kocası za n n ettiği Zeus'u yatağına davet etti. Bir söylenceye göre Zeus sevişme geceleri n i n uzaması için g ü neş ta n rı s ı n a bi rkaç g ü n ça l ışma ması n ı em retti. Gerçek Amph itryon eve d ö n d ü ğ ü nde eşi n i n o n u n l a zaten yatmış o l d u ğ u n u söylemesinden h iç hoşnut o l m a d ı . Öte ya ndan kad ı n ı n aşığı Zeus olu nca b i r ö l ü m l ü n ü n ya pacağ ı hiçbir şey ka l­ m ıyord u . Alcmene'n i n Zeus'la çiftleşmesi sonucu ü n l ü Hera kles d ü nyaya geldi.

DANAE Danae Argos kra l ı n ı n kızıyd ı. Bir kehanete göre Danae'nin oğl u de­ desi ni ö l d ü recekti. Bunu öğrenen kral tüm erkeklerden uzak tut­ maya kara r verdiği kızı n ı tu nçta n kapıları olan b i r ku leye kapattı. Oysa Zeus bir erkek değ i l bir ta n rıyd ı . Altı n bir yağ m u ra dönüşerek Danae'yi ziya rete gitti . Her za m a n ki gibi isted iğini elde etti ve bu i lişki sonucunda i leride ü n l ü bir ka h raman olaca k Perseus doğdu.

86

Zeus'u n Sayısız Macera ları

G A N YM E D E Zeu s'u n tutkuları karşısında kimse güvencede değ i l d i, genç erkek­ ler b i l e. Ganymede Truval ı a s i l bir a i l e n i n oğ l uyd u . Bazı söylence­ l ere g ö re o tüm ö l ü m l ü erkek ve kad ı n l a rd a n daha g üzeld i. Zeu s Ga nymede'ye i l k görüşte a ş ı k o l d u . G e n c i Olym pos Dağ ı'na taşı ­ m a k üzere bir ka rta l gönderd i (ya da kend i s i b i r ka rta la dönüştü). Orada Ganymede tanrı l arı n (öze l l i kle Zeus'un) sakisi oldu ve bu görevi Hebe'den d evra l d ı .

io io, Nehir Tanrısı i nachus'un kızı ve Hera'nı n baki re rahibelerinden bi­ riydi. Bu konumuyla Zeus için yasak bölgeydi ama o yine de kızı ar­ zul uyordu. Zeus Hera'yı öfkelendirmemesi gerektiğini biliyordu, bu yüzden io'yu ormana gitmeye razı etti. O bölgeyi kocaman, yoğu n b i r b u l utla kapiayarak sevişmelerini gözlerden g izledi. Daha sonra d a io'yu beyaz bir düveye dönüştürdü ama Hera o n u n çevirdiği oyuna kan madı.

E L E KT R A Atlas'ı n kızı Elektra'yla i l g i l i çeşitli söylenceler var ama bunların h iç­ biri n d e Zeus'un onu nası l baştan çıkardı ğ ı a n latı l m ıyor. Her ne ka­ dar bu aşk hi kayesinin ilginç ayrı ntı ları ol masa da bu macera çok önem l i . Zeus ile Elektra'n ı n oğ l u Dardanus, Truva kra l l ığ ı n ı kurdu.

E U R O PA G ü n ü n birinde Zeus gökyüzünden aşağıya b a ktı ve Fen i ke kra l ı n ı n kızı Eu ropa'yı ku msalda ayna rken görd ü . Kızı n g üze l l i ğ i ka rşısında ken d i n den geçti. Görke m l i beyaz bir bağaya d ö n ü şerek genç kı­ zın karşısına çıktı. Eu ropa önce bu ya ratı ktan ürktü am a boğa onun ayakları d i ­ bine uzandı. Rahatlayan Europa hayva n ı o kşa d ı v e ü stüne b i n d i . 87

Mitoloji 1 0 1

Zeus o n u s ı rtında okya n u sa taş ı d ı ve oradan d a G i rit Adası'na ka­ dar yüzd ü . Adada gerçek ki m l i ğ i ne döndü ve b i r ağacın a ltında Eu ropa'yla sevişti. Bu olayd a n son ra o ağaç hiç yaprak dökmed i. Europa G i rit'in ilk kra l içesi oldu ve Zeus'a M i n os, Sa rpedon ve Rha­ dama nthys isi m l i üç erkek çoc u k verdi.

SEMELE Semele Zeus'un aşık o l d u ğ u ö l ü m l ü bir kad ı n d ı . Zeus da bir ölüm­ l ü kı l ı ğ ı n a g i rd i ama o n a asl ı n d a ta n n ların başı olduğunu da açıkla­ dı. Zeu s'u n bir kısım sevg i l i le ri n i n a ksine Semele onun ya kınlaşma g i rişim lerine d i renmedi. Yaşa d ı kl a n kısa i l işki n i n sonunda Diony­ sos isi m l i b i r oğ u l la n o l d u . Zeu s Semele'ye ne i sterse vereceğ i n i söyledi. B u ndan ya rarla n a n S e m e l e Zeus'ta n gerçek k i m l i ğ i n i gös­ termesi n i isted i . Oysa bir ta n rı n ı n g ö rkemi s ı radan bir ö l ü m l ü için çok fazlayd ı . Zeus Semele'ye g e rçek ki mliğiyle görü n ü nce kad ı n a levler i ç i n d e kal d ı .

L E DA Leda, Aetol i a kra l ı n ı n kızı ve Spa rta kra l ı Tyn d a reus'u n kansıyd ı . Zeus b i r kez d a h a hedefi n e u l a ş m a k i ç i n kı l ı k değ işti rd i; bu kez b i r kuğ uya dön üştü. Bir karta l d a n kaça r gibi ya p ı p kend i n i Leda'n ı n kol i a n n a attı. Zeus Leda'yı başta n ç ı ka rdı v e h a m i l e b ı ra ktı. Ama Leda normal bir doğ u m ya p m a d ı . Yu m u rtlad ı ğ ı i ki yu m u rtadan Polydeuces ve Helen (daha son ra Truva l ı Helen o l a ra k tan ı naca k­ tl) çıktı. Leda'n ı n Zeus'ta n ve kocasından başka çocu klan da oldu. Bunların a rası nda Helen, Polydeuces, Castor, Clyte m nestra, Phoe­ be, Tı m a n d ra ve Philonoe bu l u n uyordu.

MAlA Maia Atlas'ı n en büyü k ve e n g üzel kızıydı . Zeus'u n o n u fa rk etmesi kaçı n ı l m azd ı . Hera'ya sezd i rm e m e k için Zeus bir g ece uyuya n kan88

Zeus'u n Sayısız Macera l a rı

s ı n ı n ya n ı ndan süzü l ü p Maia'ya g itti . Maya o n a i leride O lym pos'ta­ ki en büyü k ta n r ı l a rdan b i ri olaca k Hermes'i d oğ u rd u . Maia şans­ l ıyd ı, H era ondan i ntikam a l m aya kal kı ş m ı ş o l sa b i l e söylencelerd e b u n d a n söz ed i l m iyor.

TAYG E l E O r m a n perisi Taygete Atlas'ı n bir diğer kızı ve A rte m i s'in h izmet­ ka rıyd ı . Zeus peş i n e d ü ş ü n ce Taygete'n i n ya rd ı m isted iği Artemi s o n u b i r dişi geyiğe dönüşt ü rd ü . Zeus yi ne d e isted i ğ i n i el d e etti ve Taygete kend inden geçm i ş ken onunla sevişti. B u n u n son ucu nd a Taygete Ladecaemon'u doğ u rdu.

Pleiades (Yedi Kız Kardefler) Atlas'ın Ocean'lı Pleione'den yedi kızı oldu: Taygete, Elektra, Alc­ yone, Celaeno, Merope, Maia ve Asterope. Bu kutsal kızlar toplu olarak Pleiades (Yedi Kız Kardeş) olarak bilinir.

B A Ş KA S E VG i L i L E R ... B u n d a n önceki böl ü m l erde görü ldüğü üzere, Zeus'u n Hera'yla ev­ l i l i ğ i s ı rası nda sayısız kaça makları o l m u ştu r ve b u n l a r ya l n ızca s u yüzü n e çıka n l a rd ı r. Ta nrıların v e insa n l ı ğ ı n yöneticisi olan Zeus'a d i re n m e k çok zord u r. Öte ya ndan Hera'n ı n b i r kenarda d u r u p kocası n ı n kaçamakia­ rı n a seyi rci kal d ı ğ ı n ı sa n mayı n . Ta nrıça d a o l sa o ö l ü m l ü lerle ayn ı d u yg u la ra sa h i pti ve öze l l i kl e de çok kıska n çt ı . Kıs ka n d ı ğ ı nda ise öç a l m a k istiyor, Zeus'un sevg i l i leri n i ceza l a n d ı rıyord u.

89

Ö LÜM D E N KAÇ i f: Y E RALTI DÜ N YAS I'NA G i D E N ÖLÜM L Ü L E R En Karan l ık Köşelerdeki En Cesur Ruhlar

Yu nan m itolojisine g ö re t ü m g ö lgeler (ru h l a r) ö l d ü kten sonra Hades'i n ü l kesi Yera ltı D ü nyası'n a g itti ler. Gölgelerin çoğ u sonsuza dek Yera ltı Dü nyası'nda ka l m a kl a yükü m l üyd ü a m a bi rkaçı kaç­ ma şansı n ı elde etti. B u n l a r ı n çoğ u n l uğu ken di i radeleri i l e ve b i r amaç uğruna Yera ltı Dü nyası'n a i n m iş olan l a rd ı .

ORPHEUS Orpheus' u n çok sevd i ğ i ka rısı E u ryd i ke, zeh i rl i b i r yı l a n ı n ısı rması yüzü nden öldü. Orpheus onsuz yaşamaya ça l ı ştı ama acısı o kadar derindi ki Yera ltı Dü nyası'n a inip o n u geri g etirmeye ka l kıştı. Çok yetenekli bir müzisyen o l a n Orpheus müziğiyle Yera ltı Dü nyası'n ı n kraliçesi Persephone'a u laşm ayı başardı . Li riyle t ü m canava rla rı, hatta Hades'i bile büyü l eye b i l d i . Persephone Orpheus'a a c ı d ı v e o n u n Euryd i ke'yi a l ı p yaşaya n­ ların ü l kesine götü rmes i n e izi n verd i. Ama bir koşu l u va rd ı : Orphe­ us Yera ltı Dü nyası'nda n çı karken a rkasına ba kmayaca ktı. Karı koca Yera ltı Dü nyası'ndan sağ sa l i m ç ı k m a k üzereyd i l e r ama ta m yol u n son una ge l d i klerinde O r p h e u s daya narnadı v e karıs ı n ı n kend isini izlediğinden emin olmak için d ö n ü p geriye bakt ı . O a nda Eu ryd ike yeniden Ö l ü ler Beldesi'ne geri a l ı n d ı ve Orpheus ö l ü m l ü lerin ü l ke­ sine tek başına dönmek zoru n da ka l d ı .

A E N EAS Truva l ı ka h raman Aeneas'a g el en ba bas ı n ı n haya leti ona ya kında Yera ltı D ü nyası'nda b u l uşaca k l a rı n ı söyled i . B u n u n üzerine Ae­ neas baba s ı n ı n gölges i n i ziya ret etmek üzere yola ç ı ktı. Bu işi tek 90

Ölü mden Kaçış: Yera ltı D ü nyası'na Giden Ölümlü ler

baş ı n a başaramayaca ğ ı n ı bildiği için ka h i n S i byl'e başvu rdu, o d a ya rd ı m etmeyi kab u l etti. Yol a çıkmadan önce S i byl Aeneas'a ya k ı n l a rd a ki Persep­ h o n e' u n kutsa l orma n ı nd a n u ğ u r l u Altı n D a l 'ı ed i n mesi n i öner­ d i . Aeneas den i l e n i ya ptı ve S i byl o n u Styx ı rm a ğ ı 'na götü rd ü . B u ra d a ki Kayı kçı önce yaşaya n b i r ö l ü m l üyü ı r m a ktan geçi r­ m e kte isteksiz davra n d ı a m a Sibyl o n a A l t ı n D a l 'ı g österd i . Bu ­ nun üzeri ne Kayı kçı Aeneas'ı geçirmeye raz ı o l du . Ayn ı za m a n d a S i byl Kerberos'u uyuta ra k Aeneas'ı n o n u n ö n ü n d e n geçmes i n i sağ l a d ı . Aeneas Yera ltı D ü nyası'n ı n çeşi t l i bö l ü m le ri nden g eçti ve eskiden sevg i l isiyken onu terk ettiği i ç i n i n t i h a r eden Kartaca kra l içesi Dido'yl a görüştü. Aeneas Alt ı n Da l'ı Elysia Ta rlaları'na a rm a ğ a n o l a ra k sund u ğ u . için Elysi u m'a g i rmeyi başard ı . Orada b u l u ştuğ u babası ona i leride Roma'yı ku raca k olan toru n l a rı n ı n soyağacı n ı gösterd i. Aeneas ba­ bası n ı ziyaret etti kten son ra ö l ü m l ü leri n ü l kesi ne geri gönderi l d i .

Odysseus Yeraltı Dünyası'nı Ziyaret Ediyor Truva Savaşı'ndan sonra Yeraltı Dünyası'na giden tek kahraman Aeneas değildi. Yıllar boyu süren gezisinden sonra Yunanlı Kahra­ man Odysseus Hades'in ülkesine gelerek kahin Tresias'ın gölgesine eve dönüş yolunu sordu. Odysseus Yeraltı Dünyası'ndayken anne­ sinin ve Akhilleus ile Agamemnon dahil diğer Yunanlı kahramanla­ rın gölgeleriyle de görüştü.

THESEUS Theseus'un Yera ltı Dü nyası'na in işi kendi fi kri değildi. Oraya giden­ lerin a ksi ne, Theseus'un özel ve kişisel bir a macı da yoktu. Sadece dostu Pirithous'un Persephone'u kaçı rması n a yard ı mcı olmak için g itti. Daha önce Theseus güzelliği dil lere desta n Helen'le (daha son­ ra Truva lı Helen olacaktır) evlen mek istemiş, Pirithous da onu kaç ı r­ masına yardım etmişti. Şimdi de Pirithous Persephone'la evlenmek istiyord u ve Theseus onun iyiliğine karş ı l ı k vermek zorundayd ı . 91

Mitoloji 1 0 1

i ki kra l Yeraltı Dü nya s ı 'n ı n engel leri n i büyü k zorlu klarla aşıp ve son u n d a Hades'i n sa rayı n a u laştı lar. Oraya va rınca Hades'e Persephone'u a l maya g e l d i k l e ri n i söyled iler. Hades buna çok g ü l d ü (i stekleri n i yeri n e g eti rmeye hiç n iyeti yoktu) ve onlara yer g österd i . Del i ka n l ı l a r otu r u n ca hareket edem ez hale geldiler. Hades o n l a rı tuzağa d ü ş ü rerek yı l l a r boyu nca ka l ka mayacakları U n utka n l ı k iskemieleri n e otu rtm u ştu. Bu iske m lelerde her şeyi, kim o l d u klarını, nerede o l d u k l a r ı n ı ve neden b u rada oldukları n ı u n uttu l a r v e orada, zi h i n leri tü m üyle boşa l m ı ş b i r h a l d e hareket­ siz otu r u p kal d ı l a r. Da h a sonra Hera k l es Yera ltı D ü nyası'na i n d iğ i nde Theseus'u ku rta rd ı . Pi rithous'u ku rta rm a k üzereyken yer korku nç bir şeki lde sarsı l d ı . Hades ka rısı n ı kaç ı rm aya gelen ölü m l ü n ü n kaçmasına izi n vermeyecekti. Pirithous sonsuza dek Yera ltı D ü nyası'nda ka l d ı .

SiSi FOS Korint kra l ı Sisifos ö l ü m l ü le r a ra s ı n d a en ku rnaz o l a n d ı; gerçekten de ö l ü m l e başa çıka bi l m i şti. Sisifos yaşamı boyu nca ta nrıları, özel­ l i kle Zeus'u bi rçok kez kızd ı rm ı şt ı . Açgözlü ve ya lancı bi riyd i; çoğ u kez kon u kl a rı n ı ağırl a m a k yeri n e ö l d ü rüyord u. Buna çok öfkele­ nen ve m i s i l leme ya p m a k i steyen Zeus, Hades'e Sisifos'u Ta rtaros'a ha psetmes i n i em retti ve Hades de Ölüm'ü (Th a natos'u) ö l ü m l ü­ n ü n peş i n e sa l d ı . Buna karş ı n Sisifos Ö l ü m'ü tuzağa düşürd ü v e kendisi için gön­ deri len zinci rlerle onu bağ l a d ı . Ö l ü m esir d üştüğ ü için a rtı k h iç­ bir ö l ü m l ü ölmeyecekti. Ares a raya g i rdi ç ü n kü ki mse öl mediği takd i rde e n sevd iği oyu n olan savaşı n tad ı tuzu ka l m ayaca ktı. Bu yüzden Ares Ö l ü m'ün özg ü r kal ması n ı sağ ladı ve olayla r Sisifos'un a leyh i n e g e l işti. B u n u n la beraber Sisifos ö l meden önce ka rısına kendisi için bir cenaze töre n i d üzen lemeyeceği n e, bunun yeri n e cesed i n i kenti n meyd a n ı n a b ı ra kacağ ı n a söz verd i rd i . Kad ı n iste n i l e n i yaptı ve Ye­ ra ltı Dü nyası'nda Sisifos Styx ı rm a ğ ı 'n ı geçmek için gereken ücreti 92

Ölü mden Kaçış: Yera ltı Dü nyası'na Giden Ölümlüler

ödeyemedi. Ka rısı n ı "i h m a l i " yüzü nden ceza l a n d ı rm a k amacıyla ü ç g ü n boyu nca yaşaya n l a r ü l kesi ne gitmesine izin veril mesi için Persephone'a ya lvard ı . Yera ltı Dü nyası'n ı n kra l içesi onun bu isteği­ n i ka b u l etti. Doğal olara k Sisifos Persephone'a verd i ğ i sözü tutup Yera ltı D ü nyası'na dönmedi. (Ka rı s ı n ı da ceza l a n d ı rm a d ı .) Ta nrıları h içe saya ra k uzu n yı l l a r yaşa d ı . Öte yandan, b i r ö l ü m l ü olduğundan ö n ü n d e son unda Yera ltı D ü nyası'na geri d ö n d ü (bazı söylencelere göre Hades onu yaka paça geti rtti) ve son s uza dek ceza l a n d ı r ı l ­ m a k üzere derh a l Ta rta ros'a g önderi l di .

93

H ESTiA Saygıdeğer Hestia, Ailelerin Koruyucusu

Hestia i l k Olym pos ta n r ı l a r ı n ı n en yaşlısı, en a n layı ş l ı, erdemli ve cömert o l a n ıyd ı . Ona ibadet ede n l e r onu fazilet timsa l i olara k gö­ rüyord u. Yuva n ı n ta n rıçası o l a n H esti a a i lelerin koruyucusuyd u ve her hane halkı ona ta pı n ır d ı . H estia evler i n ve a i l e bi reyleri n i n koruyu­ cusu o l a ra k evlerde o l u p biten leri ya kından izlerd i .

Ocağı Tüten Her Ev Yuvadır Ocak ısı ve beslenme kaynağıydı çünkü ısınmak ve yemek pişir­ mek için kullanılırdı. Dolayısıyla eski insanlar için ocak, ailenin en önemli merkezi ve evin en önemli bölümlerinden biriydi. Hestia öncelikle yuva l a ra oda kl a n ı rdı ama ayn ı za manda toplu­ mu da korurdu. Bu yüzden evleri n ya n ı sıra kam u ya p ı l a rı, toplantı yerleri ve topluma ait m ü l kl e r d e egemen l i k a l a n ı na g i riyord u. Bu açıdan i nsa n ların toplantı n o kta l a r ı n ı n ta nrıçasıyd ı . Kend i s i n e evlerde ta p ı n ı l d ı ğ ı i ç i n Hestia'n ı n o n u ru n a ya p ı l m ı ş b i n a l a r ı n sayısı (Vesta Bakireleri'n i n Ta pınakları d ı ş ı nda) fazla de­ ğildi. Top l u m u n koruyucusu o l a ra k, h a l ka açı k ya p ı l a rdaki ocaklar onun kutsa l merkezleriyd i . Oca k ta n rıçası olara k H esti a a y n ı za manda ta n rı la rı n v e ta nrı­ ça ların evle ri n i de koruyo rd u. Ken d i n i evi ne a d a m ı ş olan Hestia çocukları g i b i d ü nya üzeri nde d o l a n mak yeri n e tüm zam a n ı n ı Olym pos Dağı'nda geçi riyo rd u . H ades b i l e yurd u ndan Hestia'dan daha sık ç ı kıyordu. Hestia'n ı n kendine özg ü b i r söylencesi bu l u n maması n ı n nede­ ni, evi nden ayrı l m a kta g österd i ğ i i steksizl i k olabi l i r. Söylencelerde ondan nad i ren söz ed i l i r; b u n u n bir nedeni de o n u n son derece 94

Hestia

l ekesiz bir ta nrıça olara k a l g ı l a n ması ve h a k k ı n d a ded i kodu ya p ı l ­ ması n ı n saygısızl ı k added i l mesi olabi l i r. Ya da d iğer ta nrıların a şk macera l a rı, kıska n çl ı k, rekabet v e i n t i kam d o l u öykü leri d a ha eğ­ lence l i b u l u n m u ş o l a b i l i r.

ELDE EDiLEMEYEN H ESTiA Yeğe n i Athena g i b i Hestia d a barışta n ya nayd ı . Athena gerektiğin­ de savaşlara katı l a b i l iyorken Hestia nedeni ya da son uc u ne o l u rsa o l s u n herhangi b i r çatışma n ı n içinde yer a l m a m a kta d i reniyord u . Evleri n v e ai leleri n i n ta n rıçası olan Hestia h uz u ra o l a n i n a n c ı yü­ z ü n d e n asla evle n i p yuva ku rmad ı. Buna karş ı n ta l i pleri olmad ı d eğ i l . Ka rdeşi Poseidon d a , m üzik ta n rısı yeğ e n i A po l l o da o n a k u r ya pt ı l a r y a d a ya pmak isted i ler. B u i ki ta n rı a rasında neredeyse savaşa yol açabilecek ciddi b i r rekabet o l u ştu. H estia bir savaşa neden olmak istemed iğinden her ikisi n i de reddetti ve Zeu s'tan m ü d a h a lede bu l u n ması n ı i sted i. Zeu s Hestia'ya bakire ka l m ası için izi n verd i ve o n u koru ması a lt ı n a aldı. Zeus'un destekled i ğ i Hestia son suza dek baki re ka l m a k için yem i n etti. Bu yem i n i uyarınca h izmeti ndeki Vesta Ra h i beleri­ nin d e lekesiz olması gerekiyo rd u. Öte ya ndan H estia'n ı n bu yemi n i herkes tarafı n d a n sayg ıyla karşı l a n madı. Bir Dionysos Şen l i ğ i sırasında Afrodit ile Dionysos'u n oğ l u Priapus Hestia'yı g örü p a rzu ladı. Ayn ı gece H estia uyurken ona tecavüze kal kı ştı. Neredeyse başa rm ak üzereyken bir eşek y ü ksek sesle a n ı rarak ta nrıçayı uya n d ı rd ı . Priapus'u gören Hestia ç ı ğ l ı ğ ı bası nca oğ l a n kaçtı. Bu olaydan son ra H estia o n u runa d ü­ zen lenen şen l i kl erde eşekler çiçeklerle do n at ı l dı .

V E S TA TA P I N A G I i nsa n la r ı n çoğ u evleri nde H estia'ya tapı n ı rl a rken eski d ü nya n ı n en ü n l ü ta pınaklarından b i ri o n u n onuruna i n şa ed i l d i : Vesta Ta pı95

Mitoloji 7 0 7

nağ ı . Roma'da bu l u n a n bu ta p ı n a kta (Hestia'n ı n Latincedeki ismi Vesta'd ı r) Vesta Ba kire leri a d ı verilen ra h ibeler b u l u n uyord u. Vesta Ta p ı nağ ı 'n d a a lt ı ra h i be tanrıça n ı n h izmetka rıyd ı . Ro­ ma'd a k i e n i leri gelen a i l e l e ri n i n çocukla rı n d a n hem g üzel, hem de kusu rsuz o l a n l a rı ra h i be o l a ra k seç i l iyord u . Ayn ı za manda seçi l d i k l e ri nde anne ve ba ba l a rı n ı n hayatta o l m a s ı gerekiyord u . Vesta ra h i beleri n i n eğit i m i n e a lt ı i l a on y aş a ra s ı n d a başlan ıyor­ d u . Vesta Ba k i releri R o m a k ü l t ü r ü n ü n önem l i b i r pa rçasıyd ı ve bir çoc u ğ u n bu göreve seç i l m es i hem kend i s i h em de a i l esi i çi n büyü k b i r o n u rd u .

B i R V E S TA B A K i R E S i O L M A K Vesta ra h i besi olmak için eğiti l e n b i r genç kızı n bakire l i k yemi n i etmesi v e otuz y ı l boyu n ca ta p ı n a kta ça l ışmaya söz vermesi ge­ rekliyd i . Ka bul töre n i n d e diğer Vesta Ba kireleri tarafı nd a n tapı na­ ğa geti r i l i rlerd i . Beyaz g iysi l e r g i yd i r i l i r ve saçları kes i l i rd i . Eğitim­ leri on yıl s ü rerdi. Bu s ü re n i n s o n u nda yen i ra h i be bir on yıl daha a ktif o l a ra k görev a l ı rd ı . B u d ö n emdeki görevleri Vesta Ateşi'n i n sürekl i ya n ması n ı sağ l a m a k v e her g ü n bu ateşe kutsa l su serp­ mekti. A ktif görevi sona erd i kten son ra ra h i be on yı l boyunca yen i adayları n eğiti m i n i üst l e n i rd i .

Vesta Ateşini Sürdürmek Eski Romalılar Vesta Ateşi söndüğü takdirde Roma'nın uğursuzlu­ ğa uğrayacağına inanıyordu. Ateşin sürekli yanması büyük önem taşıdığından bu görevi ihmal eden ağır biçimde cezalandırılırdı; ateşin sönmesine yol açan rahibe sopalarla dövülürdü. Ta p ı n a kta otuz yı l g ö rev ya p a n ra h ibe sonrası n da isterse sı ra­ dan bir vata ndaş olara k evle n i p çocu k doğ u ra b i l i rd i . Öte ya ndan Vesta Ba kireleri n i n çoğ u h ayatl a rı n ı n son u n a kad a r ta nrıça n ı n hiz­ meti nde o l mayı yeğ l iyord u . N e de olsa Vesta'n ı n h izmetinde ol­ mak b i l d i k leri tek yaşa m ta rzıyd ı . 96

Hestia

Vesta Bakireleri Roma'd a s ı radan kad ı n l a rd a n fa rklı muamele görürd ü . Herhangi bir erkeğ i n egemen l i ğ i a lt ı n da o l madıkların­ d a n erkeklere ta n ı n a n bazı haklara sa h i pt i l e r. Örneğ i n, Vesta ra­ h i be leri ma h kemelerdeki d u ruşma lara kat ı l a b i l i r, sa h i p ol d ukl a rı m a l l a rı d i l ed i kleri n e b ı ra km ak üzere vasiyet d üzen l eyebi l i rlerd i .

Y E M i N i B O Z M A N I N Ö L Ü M C Ü L S O N U Ç LA R I B i r Vesta Bakiresi için en büyü k suç, ba kire l i k yem i n i n i bozmaktı . Bu, Ta n rıça'ya ve dolayısıyla Ro m a kenti n e i h a n et demekti ç ü n kü Rom a l ı lar kentin refa h ı n ı n Vesta Bakireleri n i n sadakatine bağ l ı ol­ duğuna inan ıyorlard ı . Ba ki rel i k yem i n i n i b ozd u ğ u saptanan ra h i ­ be d i ri d i ri gömül üyord u . B u gömülme görkem l i b i r törenle ya p ı l ı rd ı . O n u ru lekelenen ra h i be bir kefene sarı l ı rdı; kefen kal ı n ken evirden örülmüş i nce bez şeritlerden o l u şu rdu. Bu kefen ra h i beyi t ü m üyle hareketsiz h a l e g etirir, çığ l ı kl a rı n ı n ve ya ka rışları n ı n d u yu l ma s ı n ı engel lerd i . So nra ö l ü leri taş ı m a kta ku l l a n ı lan b i r sedye üzeri ne yerleştiri l e n kad ı n tüm kentte dolaşt ı r ı l ı rd ı . Meza rı n baş ı n d a bir rah i p d u a l a r o k u r v e i p l e r çözü l ü rd ü . Kad ı n d a h a önceden kazı l m ı ş meza ra i n d i ri l i rd i . Mezarda b i r g ü n l ü k s u , yiyecek v e ı ş ı k b u l u n u rdu. Son ra m eza rı n ü stü topra kl a ört ü l ü rd ü . Törende ha z ı r b u l u na n lar meza r ı n yeri n i n bel l i olma­ m a s ı için toprağı iti nayla d üzlerd i . Gömülme i ş i geleneksel törenle yap ı l m a d ı ğ ı ndan onuru zede­ lenmiş olan Vesta rahibesinin asla Ölü ler Diya rı'na u l aşa mayacağı n a i n a n ı l ı rd ı . O n u n kurban ed i l mesi ta nrıları yatı ştı raca k v e Roma'n ı n herhang i bir fela kete uğra ması n ı engelleyecekti.

97

D EM ETE R Dost Caniısı Tarım Tanrısı

Demeter bereket, ta h ı l ve hasat tan rıçasıyd ı . Topra k ta n rıçası ola­ ra k d ü nyaya ya kın ol mayı yeğ lediği nden Olym pos Dağ ı 'nda fazla va kit geçi rmezd i . Yera ltı D ü nya s ı 'nda ka l mayı terc i h eden Hades'i n a ksine Demeter Olym pos ta n r ı l a rı n ı n toplantılarına ya da ku ru l­ larına kat ı l ı rd ı . Yi ne de varl ı ğ ı d ü nyada en fazla h i ssedilen oyd u. Olympos Dağı'ndaki ta n n la ra kıyasla evi olara k ka b u l lendiği dün­ ya üzeri n d e daha fazla egem en di . Genel l i kle i yi ka l p l i v e cö m e rt b i r ta n rıça o l a ra k görülen De­ meter eski Yu n a n l ı l a r ı n en sevd i ğ i ta n rıyd ı . B u n u n neden i i nsan­ l a rl a d i ğ e r Olym pos ta n rı l a r ı n d a n daha fazla za m a n geçi rmesi ya da kutsa m a sı n ı n d a h a fazla ö n e msen mesi o l a b i l i r. Ha sat ve ta h ı l ta nrıçası o l d u ğ u n d a n eski i n s a n l a r gerekl i o l a n yiyeceğ i sağ­ l a m a k i ç i n ona bel b a ğ l ıyorl a rd ı . B u n u n ya n ı s ı ra Demeter yok etme ve ya ratma g ü c ü n e sa h i p o l d u ğ u n d a n i n sa n l a r o n u hoş tutm a k i stiyord u.

D E M ETER' i N G A Z A B l N A U G RA M A K Demeter ya rd ı msever o l m a s ı n a ve i nsa n i d uyg u l a r da taşı masına ka rşın öfkelendiği za m a n sevece n l i ğ i acımasızl ığa dön üşebi l iyor­ du. Örneğ i n Persephone orta d a n kaybo l d u ğ u nda Demeter'i n üzü ntü sü insanlara zor a n l a r yaşatm ıştı. Demeter'i n acımasızl ığı o n u n h ı ş m ı na uğraya n d üşü ncesiz bir genç o l a n Erysichthon'un öyküsünd e de serg i l e n mekted i r. Erysichthon Dotion kra l ı n ı n o ğ l uydu. Şen l i klerde ku l l a n ı l m a k üzere büyü k bir alan o l u şt u rm ak istiyordu ama b u n u n i ç i n kereste gerekl iyd i: Ta n n l a ra sayg ı sızl ı k ederek Demeter'i n kutsa l m eşe or­ manına g i ri p ağaçları kesrne k i sted i . Erysichthon baltayı vu runca

98

Demeter a ğaçlardan kan fı şkı rmaya başladı. Yol d a n g eçen b i ri onu d u rd u r­ m a k istedi ama Erysichthon işine ka rıştığ ı iç in o n u n kafası nı kesti . Ormana sa l d ı rısı n ı sürd ü rü n ce ağaçl arın ru h ları ça resizlik içi nde Demeter'e ya lva rd ı . D e m eter ra h i be k ı l ı ğ ı n a g i rerek Erys i c h t h o n'u n ya n ı n a g e l d i . O n a ağaç l a rı kes memesi i ç i n ya lva rd ı a m a d e l i ka n l ı o n u d i n l e m ed i b i l e. B u n u n üzeri ne Demeter o n a o ra d a n g itmesi n i e m retti . S ı ra d a n b i r ra h i be n i n küsta h l ı ğ ı n ı g ü l e re k karşı l aya n E rys i c hthon o n u baltasıyla tehdit ett i . D e m eter o n a i ş i n e d e ­ va m etmes i n i, zi ra o ş ö l en a l a n ı n a i htiya c ı o l a ca ğ ı n ı söyl eyere k ya n ı n d a n ayrı l d ı . E rysichthon' u n sayg ısızl ı ğ ı ka rşısında d e h şete ka p ı l a n Deme­ ter onu cezaland ı rmak için Pei na'dan (Aç l ı k) ya rd ı m istedi . Pei n a bu i steği derhal ka bul ederek bu yen i yet m e n i n peşi ne düştü.

Tanrıları Kızdırmayın Tanrıları en fazla öfkelendiren şey, ölümlülerin kutsal emanet­ lere saygısızlık yapmasıdır. Böyle bir davranışın cezası genellik­ le büyük acılar çekmek ya da ölümdür. Çoğunlukla, verilen ceza, Erysichthon'da görüldüğü gibi, işlenen suçla eşdeğer olarak ta­ sarlanırdı. Erysichthon bir ziyafet alanı oluşturmak amacıyla Demeter'in meşeliğine zarar verdiği için sonsuza dek açlık çekmeye mahkum edildi. Pei na Erysichthon'u ne kadar yerse yers i n s ü rekli b i r açl ı k d uy­ maya m a h ku m etti. Del i ka n l ı bi rkaç g ü n içinde t ü m servetini yi­ yeceğe harcamasına ka rşı n açt ı ğ ı n ı bir t ü rl ü g i d e remed i . Babasına yiyecek sağ lamak için kendi sin i esi r paza rı nda sata n kızı dışında elinde avucu nda hiçbir şey ka l mad ı . Süre k l i açl ı k çektiği için ken­ d i baca kları n ı yemeğe başla d ı . Za man içi n d e ken d i eti n i yiye yiye öldü. Bu söylencede görü l d ü ğ ü gibi, ö l ü m l üt e r i n ta n n l a ra karşı gel­ mesi h i ç de a k ı l l ı ca o l m uyo rd u . Norma l d e h ayı rsever bir ta n rıça olan Demeter bile kızd ı ğ ı nda acı masız davra na b i l iyord u . 99

Mitoloji 7 0 7

T U T K U L U B i R TA N R l Ç A Demeter hiç evlen medi a m a kız ka rdeşi Hestia g i b i baki re bir ta n­ rıça değ i l d i . Söylencelere g ö re Demeter'i n çok sayıda aşığı oldu.

Zeus Demeter'i n i l k aşığı şehvet d üş k ü n ü ka rdeşi Zeus oldu. Onların i l işkisi nden kızları Persep h o n e ve oğ u l ları iacc h u s d ü nyaya gel­ d i . Persephone Yera ltı D ü nyası'n ı n kra l içesi oldu. iacchus, Eleusis Gizemleri'nde rol alan daha a lt d üzeyde bir ta n rıyd ı .

iasion Demeter'i n bir başka a ş k serüve n i bir d ü ğ ü n e g ittiği za man baş­ lad ı . Orada gelinin erkek kardeşi iasion'u görür görmez ona aşık oldu. O n u kutlamaların s ü rd ü ğ ü yerden uzağa g öt ü rd ü ve nadasa b ı rakı l m ı ş bir ta rlada sevişt i l er. Düğüne geri g el di kleri nde Zeus Demeter'i n sırtındaki ça m u ru fa rk etti ve ne yaptıkları n ı anladı. Ceza o l a ra k ölümlü lasion'a b i r yı l d ı rım fı rlatt ı . Bazı söylencelere göre yi l d ı r ı m onu a n ı n d a ö l d ü rd ü, d iğerleri ne g ö re ise hayat boyu sa kat ka l masına yol açt ı . Ta rladaki bu buluşma s o n u c u n d a Demeter iki oğ l a n doğu rd u: Pl utus ve P h i lomelus. Ad ı "servet" a n l a m ı n a gelen Pl utus bere­ ketli harmanların koruyucusu o l d u . Bazı söylencelere göre Zeus Pl utus'u kör ederek serveti i ns a n l a r arasında adaletsiz şeki lde dağıtm a s ı n ı engel led i . P h i l o m e l u s bir çiftçi oldu ve parada pul­ da gözü ol madan ta rlasında ça l ı şt ı . Söylenceler P h i lomel us'un i ki öküz ta rafı ndan çeki l e n b i r y ü k a ra bası (bazı ları saban d iyor) icat etti ğ i n i i leri sürüyor. P h i l o m e l u s ö l d ü kten son ra çoban yıldızına dönüştü r ü l d ü .

Macris Demeter'i n bebek Dionysos'u n sütan nesi o l a n Macris adı ndaki genç bir orman perisine de a ş ı k olduğu söyle n i r. Macris ve genç ta n rı n ı n babası onu Hera'd a n gizli olarak yetişti rd i ler. Ama Hera za m a n l a Zeus'un baba l ı k ettiği çocuğun va rl ı ğ ı n ı öğrendi ve bir 1 00

Demeter

k ı s ka n ç l ı k krizi ne ka pılara k Macris'i evi nden kovd u . Macris küçü k bir adadaki bir mağaraya s ı ğ ı n d ı . Demeter ceza l a n d ı rı l a n o r m a n peri s i n i n ya rd ı m ı na koştu. Ada­ daki i n sa n l a ra eki p biçmeyi öğ retti. Söylenceler Demeter ile Mac­ ris a ra s ı nda bir aşk i l işkisi yaşa n d ı ğ ı n ı açı kça bel i rtm iyar ama De­ meter'i n orman perisine hayra n olduğ u n u i leri sü rüyorlar.

KI RSALDA PERSEPHON E'U N ARAN MASI Demeter'le ilgili en iyi bilinen öykü kızı Persephone hakkı ndad ı r. Ha­ des Persephone'u kaçı np Yera ltı Dü nyası'na g ötü rdü . Persephone'un çığ l ı kları an nesi n i n ku laklarına u laştı ve Demeter derhal kızı n ı n ya r­ d ı m ı n a koştu. Persephone'un kaçı rıldığı yere u laştığında kızı nda n hiçbir iz bulamad ı . Ça resiz ka lan Demeter d okuz g ü n dokuz gece, e l i nde kocaman bir meşaleyle dünya n ı n d ö rt bir tarafı n ı dolaşara k kızı n ı a radı. Tü m b u sü reçte yemedi, içmedi, yı ka n madı ve uyumad ı . O n u ncu g ü n kaçı n l ma olayı n ı du y m u ş o l a n a m a Persephone'u n nereye götü rü l d ü ğ ü n ü b i l m eyen Hekate'yle (önemsiz bir ta n rı ça) ka rş ı l a ştı. Hekate Demeter'i G ü neş Ta n rı s ı H e l ios'a götürdü. Heli­ os h e r g ü n gökyüzü nden g eçerken aşağ ı d a k i d ü nyad a olup biten her şeyi izierdi ve Persephone'un kaçı rı l d ı ğ ı n ı görm ü ştü. Helios Demeter'e olup biteni a n l attı ve Hades'i n kızına çok iyi bakaca ğ ı n ı söyleyerek o n u saki n l eşti rmeye ça l ı ştı. Demeter tese l l i ka b u l etmiyordu; öfkeden, acıdan ve üzü ntü­ den del iye dön m ü ştü. Olym pos Dağı'nı ve ta nrıça o l a ra k üstlendi­ ğ i g ö revleri terk etti. Demeter'i n ilgisinden yoks u n ka la n d ü nyad a kıtl ı k ve açl ı k başladı. Bitki ler ku ruyu p ö l üyor, yerlerine yen i leri yeti ş m iyordu.

G E Z G i N TA N R l Ç A Demeter üzüntü içinde k ı rsala yönel di. Ki m i yerde iyi ka rşı l a n ­ dı; k i m i yerde de a l aya a l ı nd ı . Örneğ i n M i s m e a d ı n d a ki bir kad ı n Demeter'i evi ne a l d ı ve o n a s u verd i. Çok susa m ı ş o l a n Demeter 1 01

Mitoloji 7 0 7

suyu b i r ham lede içti, b u n u n ü zerine Misme'n i n oğ l u suyu ba rdak­ tan değ i l ku rnadan içmesi g e rektiğ i n i söyleyerek o n u n l a eğ lendi. Bu kaba l ığa kızan Demeter b a rd a kta ka l a n suyu çocuğa fı rlata ra k onu b i r kertenkeleye d ö n ü şt ü rd ü . Eleusis'te Demeter yaşl ı b i r kad ı n k ı l ı ğ ı n a g i rdi ve b i r kuyu n u n ya n ı nd a mola verd i. Kra l Celeus' u n kızları n dan biri onu d i n lenmesi için babası n ı n evi ne g öt ü rm eyi önerd i. Kızı n kon u kseverliğine se­ vinen Demeter onu izled i . Kra l 'ı n sa rayı nda Demeter kra l ı n kızı v e kra l içe ta rafı ndan çok iyi a ğ ı r l a n d ı . Demeter önce sessizce otu rd u ve uzu n süre bir şey yiyi p içmedi ama son u nda l a m be adı ndaki bir h izmetka r ya ptığı şaka l ar la onu g ü l d ü rd ü . Demeter Celeus'u n s a rayı n d a i a m be'yle b i r l i kte h izmetka r l ığa baş l a d ı . Kra l içe Demeter'e g ü ve n e rek ondan oğlu Demophon'un süta n nesi o l ma s ı n ı i sted i . Bebeği emzi rirken Demeter acısı n ı n ya l n ızca b i r çocuk ta rafı n d a n h afifleti lebi l d i ğ i n i fa rk etti ve bu oğ l a n ı ö l ü msüzleşt i r m eye ka ra r verd i . Bu a maç l a çocuğu g ü n ­ d üzleri ta n r ı l a r ı n yiyecekleriyle besledi v e geceleri de ö l ü m l ü l ü­ ğ ü n ü yok etmek i ç i n o n u ateşe fı rlattı. Kra l içe çocu ğ u n u ateşi n i ç i n d e görü nce korku v e pa n i k içinde bağı rmaya baş l a d ı . işine ka rı ş ı l m a s ı n a kıza n De m eter çocuğu a l evlerin a rası n d a n a l ı p yere att ı . Demeter gerçek ki m l iğ i n e dönüşüp, oğ l a n ı ö l ü msüzl üğe ka­ vuştu rmak isted iğini a m a ş i m d i onun da diğer ö l ü m l ü ler gibi ö l ü m e m a h ku m o l d u ğ u n u açıklad ı . Sonra da saray erka n ı ndan kendisi iç i n bir ta p ı n a k ya p m a l a rı n ı isted i ve o n l a ra kendi onuruna düze n l e n ecek d i nsel ayi n l eri öğ retti. Bu ayi n ler daha sonra Eleusis Gizem leri olara k ta n ı naca kt ı .

H A D E S ' L E U Z LAŞMA Demeter neredeyse b i r yı l boyu nca görevleri n i i h m a l ed i nce Zeus araya g i rmeye ka rar verd i, yoksa i n sa n l ı k açl ı ktan ölecekti. Bu yüz­ den Zeu s kız kardeş i n i a ra m aya başlad ı . 1 02

Demeter

Öte ya ndan on u b u l d u ğ u nda kad ı n m a ntığ ı n ses i n i dinieyecek d u ru mda değ i l d i . Aksi ne kızı n ı n kend isine g eri g eti ri l mesi ni isted i. Demeter geri a d ı m atmayı nca Zeus tek seçeneğ i n i n onu saki n l eş­ tirmeye ça l ışmak olduğ u n u a n lad ı . Hades'e Persephone'u geri ver­ mesi n i em retti. H ades b u n u ka bul etti a m a Persephone'u Yera ltı Dü nyası'nda a l ı koya b i l mek içi n bi rkaç nar ta n esi yemeye i kna etti. Ta nrılar ara l a rında bir uzlaşmaya va rd ı l a r: Persephone yı l ı n b i r kı sm ı n ı annesiyle birl i kte d ü nyada, g eri ka l a n kısm ı n ı da Hades'le b i rl i kte Yeraltı Dü nyası'nda geçi recekti. B u dönem lerin her b i ri b i r m evsime eşit ol uyord u. Persephone Yera ltı Dü nyası'ndayken D ü nya'da sonba h a r ve kış yaşan ıyord u: Bitki ler ö l üyor, hava soğ u­ yor ve hiçbir şey yetişmiyordu . Perseph o n e a n nesiyle birl i kteyken ise Demeter'i n m utl u l u ğ u bitkilerin g e l i ş i p o l g u laşmasına yol açı­ yord u.

1 03

ATH E NA Bilgelik ve Savaş Tanrıçasıyla Başa Çıkamazsınız

Savaşçı üvey kardeşi Ares'i n a ks i n e Athena ba rışı yeğ l iyordu. An­ laşmazl ı k l a rı mantık ve a k ı l yol uyla çözü mlernekten ya nayd ı . Yi ne de savaş kaçı n ı l maz o l d u ğ u n d a Athena ya n ı n ızda yer a l ması n ı is­ teyeceğ i n iz bir ta n rıçayd ı . Stratej i ve savaş sanatı a l a n ı nda Athe­ na hem çok deneyi m l i hem d e u sta bir savaşçıyd ı . Ayn ı za manda ü retken bir mucit ve h ü nerli bir sanatçıyd ı . Athena Zeus i le Metis'i n biyo l oj i k kızıyd ı a m a Athena'yı Me­ tis doğ u rmadı. Zeus'la o l a n i l işkisinde Metis h a m i l e ka l ı nca Gaia Zeus'a bu çocuğun kız o l ması h a l i nde Metis'i n bir de oğlan do­ ğ u racağ ı n ı haber verd i. Oğ l a n büyüyü nce Zeu s'ta n daha güçl ü olacak ve gökyüzü kra l l ı ğ ı n ı o n u n e l i nden a l a ca ktı. Bir çocuğun babası n ı n eli ndeki t ü m g ü c ü a l a b i l ecek yetenekte o l d u ğun u çok iyi bilen Zeus bu doğ u m u e n g e l l e m eye ka ra r verd i. Zeu s'u n bu soru na çözü m ü n e m iyd i? Anneyi yutmak. B u n u n l a beraber, Metis'i n d o ğ u m sa ncı l a rı başlad ığınçla Ze­ us'u n baş ı n a onu h a re ketsiz b i r d u ruma düşüre n korku nç bir ağrı sapla n d ı . Duyduğu acıyla avaz avaz bağ ı ra n Zeus bu basınç ve ağrıdan ku rtu l ma k için H ep h ai stos'a baltasıyla kafası n ı yarması n ı emretti. Hephaistos söyl eneni yaptı. Balta kafatas ı n ı i kiye ayı nnca içinden tü m üyle zırh l a ra b ü rü n m ü ş olan Zeu s'u n kızı ç ı ktı. Dü nya­ n ı n i l k işittiği, yen i doğ a n b i r bebeğ i n ağlaması değ i l bir yetişki n i n savaş n a rası o l d u .

PA R L A K B i R Z E K A VE M E R H A M E T Athena a n nesi n i n zeka s ı n a ve ba bas ı n ı n adalet a n l ayışına sahipti. Bu i ki öze l l i k onun pa r lak zeka l ı ve merhamet l i bir tan rıça ol ması­ na yol açtı. Zor duruma d ü şen, özel l i kle ka h ra m a n l a r ve askerler

1 04

Athena Ath e na'dan ya rd ı m isterd i . O n u n koru ması a lt ı n d a ki Hera kles ve Odysseus gibi kişiler görevleri n i h içbir zorl u kla karşı laşmadan ye­ ri n e g etirdi. Öte ya ndan o n u n koru m a a l a n ı ya l n ızca i n s a n larla s ı n ı rl ı d eğ i l d i . Ayn ı za m a n d a Ati n a ve Argos d a h i l b i rçok kent d e ko­ r u m a s ı altı nd ayd ı ve ki m i l eri ta rafı n d a n yasa l a r ı n ve uyga rl ı ğ ı n s i m g esi o l a ra k g ö r ü l üyord u . Akı l l ı ve a d i l o l d u ğ u n d a n Ath e n a bi rço k top lantıda v e kuru l d a b u l u n d u . As l ı na b a k ı l ı rsa Ati n a'd a d u ru ş m a l a rda j ü ri b u l u n d u ru l ması g e l e n eğ i n i b a ş l ata n ı n d a o o l d u ğ u söyl e n i r.

Ç O K Y E T E N E K L i B i R TA N R l Ç A B i l g e l i k ve savaşın ya n ı s ı ra Athena edebiyat, ş i i r, müzik ve felsefe g i b i bi rçok başka sanat d a l ı n ı n da ana h a m isiyd i . O n u n varl ığı ş i i r­ Iere esin kaynağı ol uyord u. Bi rçok oza n o n u n gri ren k l i gözleri ve a s i l d u ruşu hakkında şii rler yazd ı l a r.

Dokumacıların Tanrıçası Zaman zaman akıl ve mantıktan kaynaklanan soğukkanlılığını sergileyen Athena dokumacıların hamisi olarak daha sıcakkanlı yanını da ortaya koyuyordu. Eski Yunanistan'daki kadınların do­ kuma ve diğer elişlerinin Athena tarafından icat edildiği söylenir. Nasıl ki erkekler savaş ve strateji konusunda ona danışabiliyorsa, kadınlar da üstlendikleri eylemlerle kendilerini ona yakın hisse­ debiliyordu. Öte yandan Athena'yı tan ıyan ve ona sayg ı g österenler yal n ızca savaşa katı lan erkekler değildi. Üstlend i kleri zor görevleri yeri ne ge­ tirişlerine sayg ı d uyduğundan erkekleri n sevgisini kaza ndı. Kendisi de ağır işlere girişrnekten çeki n med iği için madeni eşya üreticileri­ n i n, marangozların ve deneyi m l i işçilerin koruyucusuydu.

1 05

Mitoloji 1 0 1

B E KA R ET i N S O N U Ç L A R I Dü nya yüzündeki hemen herkesle şu ya da bu şekilde i l i şkiye ge­ çeb i l mesine ka rş ın a n n e l i k yü kü n ü taşıya n l a rl a bağlantı kuramı­ yord u. Ayn ı za manda tutku l u b i r aşk için acı çekmen i n ne demek olduğ u n u b i l m iyord u . Athena baki re bir ta n rı çayd ı ve başka türl ü o l m a k da istem iyord u. Bu, o n u n d uyg ulard a n yoks u n olduğu an­ l a m ı n a g e l m iyor, zira o çok a n l ayı ş l ı bi r ta nrıçayd ı . Sadece tutku l u bir aşkı n, hemen tüm d iğer ta n rı v e ta nrıça l a rd a ki g i b i ma ntığ ı n ı etki lemesine izin vermiyo rd u . Erkeklerle bir a rada olmaktan ta bii ki hoşlan ıyord u ama ya l n ızca dost l u k havası içi nde.

AT H E N A K Ü LT L E R i Ta h m i n edebileceğ i n i z g i bi, Athena'n ı n o n u ru n a birçok ma bet ve ta p ı n a k i n şa ed i l m i ştir. H e m e n herkesi n o n a ta p ı n m a k için bir nedeni va rd ı . Ayrıca, b i rçok kentin koruyucusu olduğundan bura­ larda da ya l n ızca o n u n a d ı na ya p ı l m ı ş binalar vard ı r. Bunların ara­ sında en ü n l ü leri Ati na'daki a kropolisin tepesinde b u l u n a n Pa rt­ henon ve Erechtheu m'd u r.

Parthenon Pa rthenon eski Yu n a n'd a ki ta p ı n a kların en ü n l ü a l a n ı d ı r; bu n u n nedeni ka l ı ntıları n ı n kısmen g ü n ü m üze kadar u l a ş m ı ş ol masıd ı r. Burası, tu ristleri n ve a rkeol oj i m era k l ı ları n ı n en çok ziya ret ettiği yerd i r.

Athena'nın Tapınağı: Parthenon Parthenon "bakire odası" anlamına gelir. Tapınak Athena'nın adına yapılmıştır ama buradaki sanat eserleri başka tanrıları da sergiler (öte yandan, bu tannlara bu tapınakta tapınılmamakta­ dır). Parthenon'da tanrılar ile devler arasındaki savaş gibi Yunan mitolojisinden alınmış sahneleri sergileyen heykeller bulunmak­ tadır.

1 06

Athena

Parthenon'da fi ldişi ve a ltından ya p ı l m ı ş 1 O metre yüksekli­ ğinde bir Athena heykeli b u l u n uyord u. B u g ö rke m l i ta pınak ta n ­ r ı ç a Athena adına i nşa ed i l mekle birl i kte ayn ı za m a nda Ati na'yı o n u rlandırmak için ya p ı l m ı ştı. Doğal olarak d i n d a r Atina l ı l a r Pa rt­ henon'daki tü m ta n n l a ra ta p ı n ıyord u a m a bu daha ziyade g ös­ terme l i kti. Pa rthenon'u gören hiç kimse Ati n a'n ı n g örkemini ve zen g i n l i ğ i n i sorg u l aya mazd ı . Parthenon gerçekten g örü l meye değer b i r sanat eseriyd i. Çok pa h a l ıya mal olmuş ve titizlikle işlenmiş b u ta p ı n a k gerçekten gör­ kem l iyd i. Yi ne de çoğ u ta p ı n a ğ ı n hizmet ettiği s ı radan hedefleri taş ı m ıyord u. Asl ı nda geleneksel ayi n l er ve kurban tören leri d a ha eski Athena kü ltüne a it heyke l i n bu l u n d u ğ u Erechtheu m'da ya pı­ l ıyord u .

Erechtheum Erechtheum Pa rthenon'dan daha küç ü ktü ve o n u n yakı n ı nda bu­ l u n uyordu. Pa rthenon kad a r görkemli ve s ü s l ü o l m aya n bu ta pı­ n a k daha geleneksel amaçlarla ku l l a n ı l ıyord u . Athena'n ı n zeyt i n a ğ a c ı n d a n ya p ı l m ı ş heyke l i bu raya yerleşti ri l m işti v e bu heykel Pa nathenaea Şen l i kleri'n i n bir parçası n ı o l u ştu ruyord u. Yaz ortasında Ta n rıça Athena'ya adakta b u l u n m a k isteyenler ta n rıça n ı n doğ u m günü o l d u ğ u düşü n ü le n tari hte burada topla­ n ı rd ı . Burada atletizm ve m üzik ya rışmaları ya p ı l ı rd ı am a en önem­ l i etki n l i k ahşap heyke l i g iyd irmekti. Her y ı l seçi len b i r grup kad ı n h eykel için yen i b i r y ü n g iysi d i kerdi. Şen l i k s ı rasında b u giysi kent­ te g ezd i r i l i r, son ra da Erechtheu m'daki heyke l i n üzeri ne giyd i ri l i r­ d i . Bu heykelle i l g i l i dört yı l da bir d üzen l e n e n b i r diğer şen l i ğ i n a d ı Büyü k Pa nathenaea'yd ı. Bu şen l i k sırası n d a heykel den ize taşı n ı p ora d a yı ka n ı rd ı .

M U C i T AT H E N A Çok kıvrak bir zekaya ve çeşitl i yeteneklere sa h i p o l a n Athena bir­ çok n edenden ötürü sayg ı görüyor ve ü st l en diğ i g ö revler o n u n 1 07

Mitoloji 1 0 1

t ü m va kt i n i a l ıyord u. Yi n e de a rada b i r ufa k tefek katlar ya pmaya vakit b u l a b i l iyordu. i nsa n l a rı çok seviyor ve a rada b i r bu ca n l ı türü­ ne ender b u l u nan armağ a n l a r vermekten mutlu ol uyord u; bul uş­ ları hemen her za man i n sa n l ığ a ya rarlı ol uyo rd u . Athena'n ı n prati k zekası t ü m buluşlarında ken d i n i gösteri r: p u l l u k, boyu n d u ru k ve gem, eski i n sanların yaşa m ı n ı daha kolay­ laştıra n ve etki n kılan a rmağa n i a rd ı . Ayn ı za manda Athena'n ı n tari hteki i l k g e m i o l a n Argo'n un ya­ p ı m ı n ı denetlediğine i n a n ı l ı r. Ki m i leri bunun ta ri hteki i l k gemi ol­ mad ı ğ ı n ı i l e ri sürer ama o za m a n a kadar yap ı l a n en büyü k tekne olduğ u n u da kabu l l e n i rler. iason ve Argonotlar Altı n Post'u a ra­ maya ç ı ktı klarında bu g e m iyi ku l l a n m ışlar. Athena'ya atfed i l e n di ğ er b u l u şlar; savaş a ra bası, fl üt, boru ve matemati k b i l i m i d i r. Bu l iste uzayı p gider ve eski i n sa n lar bu cömert a rmağanların­ dan dolayı Athena'ya büyü k m i n n et duymuşlard ı r.

1 08

Ö LÜ L E Ri N YARG l Ç LA R I Yargılayanlar ve Yargılananlar: Yeraltı Dünyası'nda Simgeeilik

Yera ltı Dü nyası'nda yaşaya n ların kaderi Ö l ü lerin Yarg ıçları ta­ rafı n d a n belirlenird i . Ya rg ıçlar Yera ltı D ü nyası'nda sembo l i k b i r ö n e m taşıyaria rsa da gerçek bir g üce sa h i p değ i l l erd i . Bir kişi n i n Ta rta ros'a gönderi lecek kadar kötü m ü yoksa Elys i u m'da sonsuza dek kalacak kad a r iyi m i o l d u ğ u na ta n r ı l a r bizzat karar veri rd i . Bu n ed e n l e Ya rgıçlar gölgeleri genel likle fazla d ü ş ü n m eden Aspho­ del Ta rlala rı'na gönderird i .

A E AC U S Zeus i l e Aegi na'n ı n oğ l u o l a n Aeacus t ü m Yu n a n l ı l a r arasında d i ­ n i n e en bağ l ı ola nd ı. Aeg i n a oğ l u n u ıssız b i r adaya b ı ra ktı v e d a h a son ra Zeus oğ lana a rkadaşl ı k etmesi için b u rada i nsan lar oluşt u r­ d u . Aeacus büyüyü nce, a n nesi Aeg ina'n ı n a d ı veril e n bu ada n ı n yön eticisi oldu. Aeacus'un üç oğ l u oldu: Peleus, Tel a m o n ve Phocus. Phocus ü n l ü bir sporcu olup herkesin hayra n l ı ğ ı n ı kaza n ı nca iki ağabeyi onu kıskanarak öldürdü. Aeacus bunu öğ reni nce iki oğ lunu adada n kovd u, böylece geride mirasçısı kalmadı. Aeacus ada l eti a i l esinden ü stü n tutu p dindar ve d ü rüst bir ya­ şam s ü rd ü rd ü ğ ü için Zeus ö l ü m ü nden son ra onu a m i riandırmaya ka ra r verd i ve Aeacus'u Ö l ü ler Ya rg ıcı o l a ra k atad ı . B u n u n ya n ı s ı ra Aeacus Yera ltı Dü nyası'n ı n a n a hta rları n ı taş ı m a şerefi ne de sa h i pti.

Mi NOS M i nos Zeus'un Europa'd a n olan bir başka o ğ l uyd u . G i rit Kra l ı 'yd ı; babası gibi ad i l ve eşit l i kçi bir yönetim serg i l ed i . Söylen d i ği ne

1 09

Mitoloji 1 0 1

göre yasa l a rı öylesine iyi hazırl a n m ı ş ve g üzel kaleme a l ı n m ıştı ki bin yıl boyu nca yürü rl ü kte ka l d ı l a r. B u n u n l a beraber M i nos en iyi h uylu ta n rı d eğ i l d i . Poseidon'la kavgaya tutuştu, sayı sız yasa d ı ş ı i l işkiye g i rd i ve kendi kardeşi n i kıska n çl ı k yüzü nden s ü rg ü n e yol ladı. Tü m kötü ya n l a rı n a ka rşı n önderl iği v e adalete bağ l ı l ı ğ ıyla ü n lendi. Bu yüzden M i nos d a öl­ d ü kten sonra Ölüler Ya rg ıcı o l d u . Ya rgıçlar a rasında nihai ka ra rı a l m a yetkisine sa h i pti.

R H ADAMANTHYS Rhadama nthys Zeus'u n bir başka oğ l u ve Mi nos'un erkek kardeşiy­ di. Ki m i leri Rhadamanthys'i n M i nos'tan önce Gi rit'i yönettiğini ile­ ri sü rüyor. Yönetici olara k Rhadama nthys'i n hazı rlad ığı yasa lar çok ünlenerek Sparta'ya kadar u l a ştı. Rhadama ntyh is M i nos'la genç bir del i ka n l ı n ı n sevgisi uğruna çatışmaya g i rineeye kadar Girit'i n yöneticisi o l mayı sürd ü rd ü . M i nos kardeşinden daha güçl üydü ve Rhadama nthys'i adadan uza klaştırd ı . Rhadamanthys G i rit'ten ayrı l d ı kta n son ra başa rı l ı b i r h ü küm­ dar ol ara k ta n ı ndığı Ege Ada l a rı 'n a g itti ve ö l ü n ceye kadar bu ada­ l a rdaki egemen l i ğ i n i s ü rd ü rd ü. Rhadamanthys de b i r Ö l ü l e r Ya rg ıcı oldu. Bazı söylencelere göre g ö l g eler a rası ndaki çatı ş m a l a rı çözü m l eyen oyd u. Başka söy­ lenceler o n u n Ta rta res'ta egemen olduğunu ve orada b u l u na n l a rı cezal and ı rd ı ğ ı n ı i leri sü rüyor.

l lo

APO L LO Uzun Boylu, Esmer ve Yakışıklı Tanrı

Apo l l o a kı l l ı, iyi ka l p l i ve g ü ç l ü bir Olympos tan rısıyd ı ; da hası, uzu n boyl u, esmer ve ya k ış ı k l ıyd ı . Eski insa n l a r g e n e l l i kl e Apoila'yu ide­ a l b i r erkek güzel i olara k ta n ı m l ıyor: Uzu n boyl u, adaleli, gençl i ğ i n tü m çekici liğine ve uzu n, hafif d a l g a l ı saç i a ra sa h i p o l a ra k. Fiziksel a çıdan çok çekici olmasına karş ı n genç ta n rı çoğ u kez aşkta şans­ sızd ı ve bi rçok kez redded i l d i . Ama endişelenmeyin, çok sayıd a başarı l ı a ş k i l işkisinden de nasi b i n i a l d ı . A p o l l o birçok a l a nda s o n derecede yetenekl iydi. Okçu l u k, g ü ­ z e l sanatlar, m üzik, d i n sel safiyet, kehanet, t ı p v e h ita bet ta nrıs ıy­ d ı . Kız kardeş i n i n tüm va hşi hayvan larla bağ l a ntısı o l masına ka rş ı n Apol l o çok a z sayıda hayva n ı kendine dost ed i n d i . Her ne kadar b i r çoba n ve çoba n l a r i l e sürüleri n i n koruyucusu id iyse de çoğ u kez kurtla i l işkilend irildi. B u n u n ya n ı s ı ra g eyi kler ve ka rga, a kba ba, kuğ u, çayla k da h i l çeşitli kuş tü rleriyle de bağla ntısı va rd ı . Apollo sayg ı v e hayra n l ı k gören, ta kd i re l ayı k bir ta n rıyd ı . Yi n e de kız kardeşi (ve tüm d i ğ e r ta n rı l a r) kad a r a c ı m asız olabil iyord u. Örneğ i n, an nesi n i n o n u ru n u koru mak adına h i ç d ü ş ü n meden ci­ nayet işleyebi ldi. Ayn ı za manda kendisine karşı çıkan kentlerd e sa l g ı n başlattı (tı p ta n rısı o l a rak hasta l ı kl a rı iyi l eştird i ğ i gibi baş­ Iata b i i iyord u da). Kız kardeşi kadar öç a l m a d ü rtüsüne ka pli masa bile Apollo hakarete uğram aya dayan am ıyord u.

M Ü Z i K YETE N E G i Çok sayıda söylence Apo i l a'n u n sanatsa l yetenekleri n i n, öze l l i k l e m üzi k ta n rısı olması n ı n altı n ı çiziyor. Olympos ta n r ı l a rı onun m ü­ zi k yeteneğine hayra n d ı ve Apoila'n un l i riyle ça l d ı ğ ı ezg i leri d i n l e­ yerek Olym pos Dağ ı 'nda dolaşmaya bayı l ıyor l a rd ı .

lll

Mitoloji 1 0 1

Apol le'n u n m üzik dehası ha kkındaki b i r söylence Ma rsyas a d ı n d a ki Frigya l ı b i r satirin h i kayesinde yer a l ı r. Ma rsyas bir g ü n Athena'n ı n attığı b i r ç i ft d i l l i fl üt b u l d u ve ça l m aya başla d ı . Fl ütten çıkan ş i m d iye kadar d uyd u ğ u en g üzel melod iyd i ve bu müziğ i n Apo l l o'n u n ki nden ç o k d a h a ü s t ü n o l d u ğ u ka n ı s ı na ka pıldı. B u yüzden de Apolle'ya m eyd a n o kuyara k onu b i r m üzik ya rışmasına davet etti. Apo l l o, Ma rsyas'ı n m eyd a n okumas ı n ı kab u l etti. Bel l i ku ra l l a r sapta d ı l a r; i l ham Peri lerinden j ü ri ol uştu rd u l a r v e kaza n a n ı n ra ki­ bine d i lediği gibi davra n m a s ı n d a ka rar kı l d ı l a r. Apol le l i ri n i, Ma rs­ yas da fl ütü ça laca kt ı .

Athena ve Çift Dilli Flüt Athena kendi yapmış olduğu bu flütü Olympos Dağı'ndaki bir ziya­ fette çaldı. Afrodit ve Hera aleti çalarken yanaklarının şişmesiyle alay etti. Öbür tanrılar da buna o kadar güldüler ki Athena bunu kendisi de görmek istedi. Nehirdeki yansımasma bakarak flütü çal­ dı ve yüzünün aldığı biçimden hiç hoşlanmadı. Öfkelenerek flütü lanetiedi ve fırlatıp attı. Ya rışma n ı n i l k böl ü m ü nd e h er iki ra kip de ayn ı m ü kemme l l i kte ça l d ı . i l ha m Peri leri n i n oyla r ı eşitti; bunun üzerine Apo l l e durumu kend i leh i n e çevirmeye ka ra r verd i . Ma rsyas'ta n a l etini ters çevi­ rerek ça l ma s ı n ı isted i . B i r l i r böyle ça l ı na bi i i rd i ama bi r flütle bu olanaksızd ı . Marsyas bu ra u n d u kaybetti. Bu m üzik yarışmasıyla i l g i l i fa rklı söylenceler va r. Birinde Ma rs­ yas i l k ra u n d u kaza n ıyor ve Apollo, ya rışı kaybetmemek için ters çevirme n u maras ı n a başvu ruyo r. Bir başkasında ise, Apolle l i ri n i ça la rken ayn ı za manda şarkı söyl üyor; Ma rsyas'ı n fl üt çala rken b u n u başarması o l a n a ksız. Ya rışı kaza nan Apo l l o çok acı masız bir ceza uyg u lad ı . Ma rsyas'ı bir ça m ağacına bağ l aya ra k d i ri d i ri derisin i yüzd ü. Bazı söylence­ lere g ö re satiri n ka n ı ve g özya ş l a rı (belki de a rkadaşları n ı n gözyaş­ la rı) Ma rsyas (Menderes) ı rm a ğ ı'nı ol uştu rd u . Başka söylencelere 112

Apollo

g ö re Apollo daha son ra ya rışı kaybeden ra k i b i n e uyg u ladığı acı­ masız davra n ı şta n pişma n l ı k duyara k ! i r i n i pa rça l a d ı ve satiri b i r ı rmağa dön üştü rd ü .

Ç A P K I N A P O L LO Apo l l o hiç evlen medi a m a Olym pos'taki ta n r ı l a rı n çoğu gibi b i r­ çok macera yaşad ı ve çok sayıda çocuğu o l d u . i şte Apollo'n u n en ü n l ü aşk serüven leri: •

Apollo Coronis'le bir aşk i lişkisine g i rdi, Artemis kad ı n ı bir ölümlüyle evlendiği için öldürdü . Coronis'i n Apollo'dan olan oğ lu Asclepius son rada n sağa ltı m ve t ı p tan rısı oldu.

•

Chione ayn ı gece h em Hermes h e m de Apo l l o ta rafı n d a n ziyaret ed i l d i . Kad ı n ı n h e r i kisi n d e n d e b i rer oğ l u o l d u . Apollo'da n olan oğ l u P h i lammon d a h a son ra ü n l ü bir m ü ­ zisyen oldu.

•

Cyrene babası n ı n s ü rü sü n ü g üderken b i r asla n ı n sa l d ı rısı­ na uğrad ı . Asl a n l a boğ uştu; Apo l l o b u ces u r davranış ka rşı­ s ı nda ona a ş ı k oldu. Beraberl ikleri n d e n i ki oğ u l ları doğ d u : Aristaeus v e i d m o n . Aristaeus saym a n l ı ğ ı icat etti, i d rn o n d a ü n l ü bir ka h i n oldu.

•

Apollo Kra l Priamos'u n ka rısı Heku ba'yla g iz l i b i r aşk yaşa d ı . Bu i l işkiden oğ u l ları Tro i l u s d ü nyaya g e l d i . B i r ka h i n Tro i l u s yirmi yaş ı n a kadar yaşa rsa Truva'n ı n asla tes l i m a l ı namaya­ cağ ı n ı söyledi ama d e l i ka n l ı Truva Savaşı s ı rasında Akh i l leus ta rafından ö l d ü r ü l d ü .

•

Ka h in Tresias'ı n kızı Ma nto Apo l l o'ya savaş g a n i meti olarak veri l m i şti. Kad ı n Del phi'de keh a n et yetenekleri n i gel işti rd i ve Apollo'ya Mopsus a d ı nda b i r oğ l a n doğ u rd u . Mopsus d a daha son ra ü n l ü b i r ka h i n oldu.

•

Apollo'nun sevgilisi Phthia ona üç oğlan verdi: Do rus, Laodocus ve Polypoetes. Üçü de yönettikleri ü lkeyi elde etmek isteyen Aetolus tarafından öldürüldüler ve ü l kenin adı Aetolia oldu. 1 13

Mitoloji 7 0 7 •

R hoeo'n un b a b a s ı kızı n ı n h a m i l e o l d u ğ u n u fa rk ed i nce sevg i l is i n i n b i r ö l ü m l ü o l d u ğ u n u sa n d ı ve o n u bir san­ d ı ğa koyara k o kya n u sa b ı raktı. Oysa çocu ğ u n babası A po l l o'yd u; b u yüzd e n kad ı n Apo i l a'n u n d oğ u m yeri ve kutsa l adası o l a n Delos'a sağ sa l i m u l a şt ı . Orada daha s o n ra ka h i n ve A po i l a'n u n ra h i p leri n den b i ri o l a n Ani us'u d ü nyaya get i rd i .

•

A po l l o g üzel sanatlarla çok i l g i l iyd i, bu yüzden sevg i l i lerin­ de n biri n i n kom i k ve k ı rsal ş i i rlerin h a ki m i olan Tha l ia adın­ d a ki i l ham Perisi o l m a s ı n a şaşma mak g e rek. Bu beraberl i k­ ten Doğa Ta n rıçası Kibele'n i n erkek m ü ritleri Coryba nteler d ü nyaya geldi.

•

B i r başka i l h a m Perisi o l a n U rania da Apo i l a'yla bir i l işki ya­ şad ı : U rania astro l oj i ve astronomi perisiyd i ve Apoila'yl a i l i şkisinden i ki oğ l u o l du : L i n u s ve Orpheus. Her i kisi d e d a h a son ra ün l ü m üzisyen l er oldu.

Bu l i ste i l işkilerin tü m ü n ü ka psamasa da Apoila'n u n ilham ve orman peri leri i l e ö l ü m l ü kad ı n larla seviştiğ i n i gö reb i l i rsin iz. Zekası, ya kışı kl ı l ığ ı ve çok yön l ü yetenekleri o n u n fa rkl ı kad ı n la rla i l işki ku rmasına ya rd ı mc ı o l d u .

DELPHi ŞENLiKLERi: PYT H i A OYU N L A R I Apo i l a'n u n en ü n l ü ve etk i n Yu nan ta p ı n a k l a rı ndan Delphi'yle bağ lantısı çok iyi b i l i n i r. Bir söylenceye göre Leto, Artemis ve Apo l l o'ya hamileyken H e ra o n u n peşine Piton a d ı nda bir yı lan ta ktı. Genç Apollo Piton'u Del p h i'ye kadar izleyi p ö l d ü rd ü. Bunun üzeri n e Piton'un a n n esi o l a n Gaia onun ceza l a nd ı rı l ması n ı iste­ di. Apo l l o Gaia'yı hoşnut k ı l m a k için Del phi'de Piton'un onuruna Pythian Oyu n l a rı a d ı veri l e n m üzik ve tiyatro şen l i kleri düzenl e­ d i . (Ay n ı za manda g ü n a h la rı nd a n ve Piton'u ö l d ü rmek suçundan a rı n m a k için Tempi Vad isi'ni ziya ret etti.) 1 14

Apollo Apolle Del p h i 'deyken Themis adındaki baş ka h i nden keh a n et sanatı n ı öğrendi. (Bazı söylencel erde Apo l l e'n u n kehaneti Pan'd a n öğrendiği iddia ed i l i r.) Da ha son ra ka h i n i e r i n b a ş ı o l d u v e keha­ nette bu lu n ma hakkı n ı Pythia adı ndaki b i r ra h i beye bahşetti. O za m a n l a r Del phi'de i n sa n l a r ta nrılarla i l işki kurara k g elecekte ya­ şayacakları n ı öğ renebi l iyorlard ı . Apoi la'nun keha netleri Pythia ta rafı n d a n d i l e getiril iyord u . Pyt h i a transa g i riyor v e Apo i l a o n u n a rac ı l ı ğ ıyla başvu ranları n so­ ru l a rı n ı ya nıtl ıyord u . O kad a r çok istek ya p ı l ıyord u ki aynı anda üç Pyth i a'n ı n a racı l ı ğ ı gerekiyo rd u .

Beklenmedik bir Kehanet Pythia'nın dile getirdiği kehanetler her zaman kolay anlaşılmıyor­ du. Örneğin Lidya kralı Krezüs Pythia'ya Pers ülkesini işgal edip et­ memesi gerektiğini sordu. Pythia bunu yaparsa büyük bir impara­ torluğun çökeceğini söyledi. Krezüs bunun Pers İmparatorluğu'nun çökeceği anlamına geldiğini sandı. Ancak işgale kalkışıp yenilgiye uğradığı zaman "büyük imparatorluk" derken kendisininkinin kas­ tedildiğini anladı. D ü nya n ı n her ta rafı n d a n hacı l a r ka h i n e d a n ı ş m a k için b u ra­ ya g e l iyord u . Öte ya n d a n ka h i n ler senede ancak yed i gün ke­ h a n ette b u l u n uyordu: Apo i l a'n u n ta p ı n a kta b u l u n m a d ı ğ ı üç ay d ı ş ı n d a k i her ayı n yed i nci g ü n ü nde. Ya n ı t a ra n a n soru l a r o kad a r çoktu ki ka h i n b u n l a r ı n h e p s i n i ya n ıt l aya m ı yo rd u, bu yüzd e n h a c ı l a r kendi a ra l a rı nda ku ra çekmek zoru n d a ka l ıyordu. Kurayı kaza n a n la r önce g ü n a h l a rı n d a n a rı n ıyo r, so n ra soru l a rı n ı soru­ yord u . Pythia a n l a ş ı l maz b i r şeyler m ı r ı l d a n ıyor, bir ra h i p b u n l a rı yoru m l uyord u. Delphi kehanet merkezi olarak yı l l a r boyu pop ü l erl iğini s ü r­ d ü rd ü . Ancak MS b i ri nci yüzyı lda H ı ristiya n l ı k yayg ı n l aşmaya baş­ l ayı nca yavaş yavaş önem i n i yiti rdi. Dörd ü ncü yüzyı l son larında i m pa ratar Theodosius eski çokta n rı l ı d i n l e ri yasa kladı ve bundan son ra kehanette b u l u n u l ma d ı . 115

D i ONYSOS Eğlenmeyi En Çok Seven Tanrı

Dionysos şarap ve şen l i k ta n rısıyd ı . Eğ lence d üşkü n ü tan rı her za­ man hoş vakit geçi rmek i ster, aynı za manda m ü ritleri n i n de bu eğ­ lence leri paylaşması n ı a rzu l a rd ı . Doğal olara k Dionysos hem ona tapı n a n l a r, hem de söylenceler için popü ler b i r tan rıyd ı .

i K i K E Z D O G A N TA N R I Dionysos' u n d ü nyaya gel işiyle i l g i l i fa rkl ı söylenceler var. Hepsin­ de baba s ı n ı n Zeus o l d u ğ u i leri s ü r ü l üyor ve Hera'n ı n kıskançl ığı­ n ı n a ltı çizi l iyor ama a n nesi ve d ü nyaya geliş şekli hakkında fa rkl ı iddia l a rd a b u l u n u l uyor.

Birinci Söylence Macera l a r ı n ı n birinde Zeu s b i r ö l ü m l ü k ı l ı ğ ı n a g i rerek Semele'yi başta n ç ı ka r ı r a ma o n a ta n rı l a r ı n yöneticisi o l d u ğ u n u söyler. Hera o n l a rı n i l işkisi n i öğ ren i r ve kıskanç l ı k krizi ne g i rer. Yaş l ı bir kad ı n k ı l ı ğ ı na g i rerek h a m i l e Semele'n i n peş i n e d ü şer v e o n u n g üve n i n i kaza n ı r. S e m e l e çocu ğ u n u n babası n ı n Z e u s o l d u ğ u n u açıklayınca Hera a ş ığ ı n ı n doğ ru söyled i ğ i nd e n kuşku l a nması n ı sağ l a r. Sevg i l is i n i n gerçek ki m l i ğ i n i öğrenmek a m acıyla Semele on­ dan bir d i l eğ i n i yeri ne g eti rmes i n i ister. Genç kad ı n a hala tutku n olan Zeus her d i leğ i n i gerçekleşti receği ne söz veri r; Semele de on­ dan gerçek kiml iğiyle görü n mesi n i ister. Zeus kend i s i n i gören tüm ö l ü m l ü lerin öleceğ i n i b i l iyord u r; bu yüzden başka bir şey istemesi için ya lva r ı r ama kad ı n ısra r eder ve Zeus zoru n l u olara k d i leğ i n i yeri ne g eti rir. Tü m görke m iyle g ö r ü n d ü ğ ü a n d a Semele alevler içinde ka l ı r.

1 16

Dionysos

Zeus Hermes'ten, doğ m am ı ş çocu ğ u n u ku rta rmasını ister. Hermes çocuğu a n n e n i n ka rn ından ç ı karı rken Zeus da uyl u ğu n u ya ra r. H ermes çocuğ u Zeus'un içine yerleştirip yarayı d i ker. Üç ay son ra Dionysos d ü nyaya g e l i r.

ikinci Söylence Bu söylenceye göre Zeus yine Dionysos'u n babası d ı r a ma an nesi Persephone'd ur. Persephone'u a rzulaya n Zeus bir yı l a n kılığına gi­ rer ve onunla çiftleşi r. Bu i l işki sonucu Zag reus d ü nyaya gel ir. M i n i k oğ l a n ı n boyn uzları va rd ı r v e yı lan ların tacı n ı taşıya ra k d ü nyaya gelir. H e ra Zeus'un gayri meşru çocuğ u n dan n efret eder ve onu yok etm e k ister. Çocuğu kaçırıp Tita n l ara tes l i m ed erek o n u öldürme­ leri n i ister. Bazı söyl encelerde Zagreu s çeşitl i h ayva n ların kı l ı ğ ı n a bü rü n erek Tita n l a rı n elinden kaçmaya ça l ı ş ı r. Ama sonunda Tita n­ l a r Zagreus'u ya ka layı p pa rça l ar. Ka lbi d ı ş ı n d a her parçası nı pişiri p yerler. Athena duruma el koya r ve ka lbi ça l a ra k Zeus'a veri r. Zeus ka l b i Semele'ye veri r v e onu yem es i n i em reder. Kad ı n söyleneni ya par ve ka l b i n i yed iği çocuğa hamile ka l ı r. Çoc u k i ki n ci kez doğd u ğ u n ­ da o n a Dionysos adı veri l i r.

A K L I N I Y i T i R E N D i O N YS O S H era, Dionysos'un doğ u m u n u engelleyemem işti ama kocası n ı n ih aneti nin öcü n ü almakta ka ra rl ıydı. Ka rı s ı n ı iyi ta n ıya n Zeus ise oğ l u n u korumak için önlem aldı. Dionysos doğar doğ maz Zeus onu i n o (Semele'n in kız kardeşi) ile Orchomenus'un kra l ı olan eşi Ath a mas'ı n yan ı na bıra ktı. H era'dan gizlemek için karı koca Dionysos'u kız gibi g iyd i rd i l e r. Za m a n içinde bu n u m a ra n ı n fa rkına vara n H e ra on l a rı ceza l a n d ı r­ d ı . i n o ve Athamas'ı n a k ı l l a rı n ı yitirerek ken d i oğ u l la r ı n ı öldürme­ leri n i sağladı. H e ra Dionysos'a sa l d ı raca kken Zeus b i r kere dah a çocuğu ku r­ tard ı . Dionysos'u bir oğlağa dön üştü rd ü ve H e rmes'e onu Nysa 117

Mitoloji 1 0 1

Dağ ı'na g ötü rerek oradaki o r m a n peri leri ne tes l i m etmesini em­ retti. B u rada gizlenen Dionysos m utlu ve sağ l ı k l ı bir şeki lde bü­ yüd ü. Bir s ü re sonra Dionysos g erçek ki m l i ğ i n e dö n ü ştü. Onu a ra­ maktan vazgeçmemiş o l a n H e ra genç Dionysos'u buldu ve onu delirtti. Aklını yitiren Dionysos yı l l a rca dü nya üzeri nde dolandı. So­ nunda Frigya ü l kesi n e u laştı ve o rada Toprak Ta n rısı Kibele (Rhea olara k d a b i l i n i r) o n u koru m a s ı n a a l d ı . Ki bel e Dionysos'u iyi leştird i v e ken d i kü ltüyle eğ itti. Dionysos bir süre Kibele'n i n yan ı nda ka l ı p o n u n d i nsel töreleri n i v e uyg u l a malarını öğ rendi. Çok geçmeden Dionysos Kibele'n i n i l keleri n e dayanan kend i d i nsel kültü n ü oluş­ turdu.

D i O N Y S O S AY i N L E R i Dionysos' u n di nsel ayi n l eri d i ğ e r Olym pos ta n r ı l a rı onu runa dü­ zen l e n e n lerden fa rklıyd ı . Ta n r ı l a r ve ta nrıça l a r için d üzen lenen ayi n ler b u amaçla ya p ı l m ı ş ta p ı n a klarda gerçekleşti ri l i rd i . Diony­ sos i n s a n l a rı n arası n d a d o l a ştı ve m ü ritleri ayi n leri n i ormanlarda gerçekleştird i ler. Dionysos şen l i klerinde m ü ritler tan rıyla yekvü­ cut o l d u l a r. Dionysos'u n gezi lerinde ya n ı nda isim leri "çı l g ı n kad ı n lar" an la­ mına gelen Maenad l a r b u l u n u rd u . Maena d l a r el lerinde Dionysos kültü n ü n si mgesi o l a n sarm a ş ı k i l bir değnek taşır ve insan ları bu külte ve ayi n lere kat ı l m aya davet ederlerd i . H erkes çağrı l ı rd ı ama Dionysos şen l i kleri n e katı l a n l a r ı n en hevesl i leri kad ı n l a r o l u rdu.

Sarmaşıklı Değnek Neydi? Sarmaşıklı değnek, üzeri asma ya da sarmaşılda kaplanmış, üzüm ya da diğer küçük meyve taneleriyle süslenmiş, tepesinde bir ko­ zalak bulunan bir değnek ya da sopaydı. Dionysos ayinlerinde bu, bereketin sembolü ve kutsal bir nesneydi.

118

Dionysos

Dionysos şarap ta n rısıyd ı ve ayin leri n d e şarap i çi l i rdi. Şara b ı n i n s a n l a ra kend i l eri n i ta n r ı l a r kadar yüce v e g ü ç l ü h issettird i ğ i n e i n a n ı l ı rd ı . Şara p içen m ü ritler ta n rıyla yekvücut o l m a k i ç i n gere­ ken coşkuya u l a ş ı rd ı . Dionysos ayi n l eri genel l i kle geceleri d üzen l e n i rdi. Kad ı n l a r d e r i g iysi ler giyer, şarap içer, sarmaşık d a l l a r ı n d a n ö rü l müş çelen k­ ler ta kar ve Dionysos' u n tasviri (b u n u n ta n rı n ı n kendisi olduğ u n a i n a n ı l ı rdı) etrafı nda ç ı l g ı nca d a n s ederlerd i . Ki m i za m a n ku rt y a d a g eyi k yavru ları n ı emzi rirler, k i m i za man d a b i r h ayva n aviayı p par­ ça l a r ve çiğ çiğ yeri erdi. Za m a n za man ken d i lerinden geçen kad ı n ­ l a r ayi n s ı rasında b i r erkeğ i y a da b i r çoc u ğ u p ara m pa rça ederlerd i. Ş a ra p içip ç ı l g ı nca dans ederek büyü k b i r coşkuya ka pılan in­ sa n l a r kend ileri n i ta nrılar kadar güçlü h issederd i . Di nsel coşku çoğ u za man cinsel coşkuyla daha da a rta rd ı . Geceler ç ı l g ı n l ı k için­ d e s ü rer ve katı l a n l a r ken di lerinden g eçerd i; her şey m u ba htı .

D i O N Y S O S E V L E N I YO R Gi rit kra l ı M i nos' u n kızı Ariadne ü n l ü ka h ra m a n Theseus'a a ş ı ktı . Theseus Minotor'u ö l d ü rmek üzere Gi rit'e g e l d i ğ i nd e Ariad ne on a ilk görüşte aşık o l m u ştu. N e yazık ki duyg u ları karş ı l ı kl ı deği l d i . Ariadne Theseus'a görevi n i ya pması i ç i n ya rd ı mcı oldu ve bu yüzden babasıyla a rası açı ldı. Ati na'ya u laştıkları nda evlene­ ceklerine söz veren Theseus'la birlikte kaçt ı . Yol ü stünde Na ksos Ada s ı 'nda mola verd i ler. Ariadne sa h i l d e uyu rken Theseus tekne­ ye atlayıp uza klaştı. Genç kız uya n d ı ğ ı nda kendisini ya bancı b i r adada tek baş ı n a, sevg i lisi tarafından terk ed i l m i ş buldu. O s ı rada Dionysos onu g ö r­ d ü ve g üzelliğine çarp ı l d ı . Ariadne gibi o d a i l k görüşte aşık o l d u v e o n u n la evlendi. Bazı söylenceler o n l a r ı n Lem n os Adası'nda ya­ şad ı ğ ı n ı, d iğerleri ise Dionysos'u n g e l i n i Olym pos Dağı'na götü r­ d ü ğ ü n ü i leri sü rüyor. Ariadne ile Dionysos' u n b i rçok çocuğ u o l d u . Oenopion, Pha­ n u s, Sta phyl us, Thoas bu n la rdan bi rkaçıd ı r. Oenopion Kos kra l ı 1 19

Mitoloji 1 0 1

oldu. P h a n u s ve Sta p hyl us A l t ı n Post'u araya n iason'la birl i kte gi­ den Argon otlard ı . Thoas, Lem n os'u n kra l ı o l d u .

SUÇLU L A R I C EZALAN D l RMAK Dionysos ayi n l eri çok pop ü lerd i a m a herkes ta rafından ka bul gör­ m üyord u . Ki m i leri Dionysos' u n gerçek bir ta n rı o l mad ı ğ ı n ı i leri sü rüyo r, bu da onu çok kızd ı rıyord u. Hera'n ı n onu del i rtmesi gibi o da kend i n e karşı gelen l e ri d e l i rtiyordu. Sonra da deliren ö l ü m l ü­ n ü n ken d i kend i n i yok etmesi n i seyred iyord u.

Dionysos'un Gazabından Sakının Dionysos eğlenceye düşkün, çabuk öfkelenen ve yaratıcı hayal gü­ cüne sahip biriydi. Cezaları çok sert ve acımasız olurdu; üstelik salt cezalandırdığı kişi için değil. Kimi zaman masumlar da zarar gö­ rürdü.

A LT I N D O K U N U Ş Dionysos kendisine karşı g e l e n lere acımasız davra n masına ka r­ ş ı n ya ndaşları n ı sık s ı k öd ü l l e n d i ren ve çok sevi len bir tan rıyd ı . Dionysos' u n verd iği en değerl i a rmağan şa ra ptı. Öte ya ndan kimi za man karşısındaki armağa n ı n ı kendi seçebi l i rd i . Kra l Midas'ın öy­ küsü b u n u n bir örneğ i d i r. Dionysos'un yoldaşı v e eğiticisi Silenus, Lidya h a l kı tarafı ndan esi r a l ı n m ı ş ve Frigya kra l ı Midas'a götürü l m ü ştü. M idas, Silenus'u n Dionysos'un dostu o l d u ğ u n u b i liyordu, onu evi nde ağırladı. Kral konu kseverl i k ku ralları n ı n da ötesine geçerek on g ü n on gece bo­ yunca Silenus'u konu k etti. Sonra da yanına bir reh ber veri p onu Dionysos'a geri yol lad ı . Dionysos Silen us'a gösterd i ğ i konu kseverliğe teşekkü r olara k M idas'a d i lediği a rmağ a n ı seçmesi n i söyled i. Midas dakunduğu her nes n e n i n altına d ö n üşmesi n i isted i. Dionysos istemeden de olsa kra l ı n d i leğ i n i yeri n e g eti rd i . 1 20

Dionysos

Başlangıçta M idas bu yen i yeteneği n d e n son derece hoşn uttu. Taş, ağaç d a l ı gi b i s ı radan nesneleri altına d ö n ü şt ü rebil iyord u. Öte ya n d a n, yemeğe otu rd u ğ u nda Midas d i leğ iyle i l g i l i soru n u n u n farkı n a vard ı . Yemek ve içmek isted iği her şey altına dönüşüyord u . M i d a s bu armağ a n ı n ken d i s i n i öldüreceğ i n i n ayı rd ı na vard ı . Dionysos'ta n armağa n ı n ı geri a l ması n ı i sted i; ta n rı da ona Pac­ tol u s (Sa rt) ı rmağı'na girip yıkanması n ı ö n erd i . M idas söyleneni ya ptı . l rmağa doku n u nca nesneleri altı n a dön ü ştü rme yeteneği suya ka nştı ve ırmağın ku m l a n altına d ö n ü ştü. Böyl ece o ı r ma k zen g i n altın kaynaklarıyla ü n lendi.

O LY M P O S TA N R l L A R l N A K AT I L M A K Dionysos d ü nya üzeri nde dolaşmaya ve ö l ü m l ü lerle vakit geçir­ meye bayı l ıyord u ama Olym pos Dağ ı'nda on i ki ta n r ı n ı n a rasın­ d a ki yeri n i de koruyord u. Gökyüzü ne h a re keti nden önce an nesi n i b u l u p geri geti rmek i ç i n b i r g i rişi mde b u l u n d u . B i r söylenceye göre Dionysos'un a n n esi S e m e l e onu doğ u r­ m a d a n önce ö l m üştü. Dionysos an nesi n i h i ç ta n ı m a m ı ş olmasına ka rş ı n onu b u l m a k istiyord u . Bu zor bir işti, zi ra kad ı n Yera ltı Dün­ yası'n daydı. Yi ne de Dionysos ka rarl ıyd ı . Da n ı ştığı b i r reh ber ona Yera ltı Dü nyası'na Mora Ya nmadası'ndaki Alcyo n i a Gö l ü'nden (Dipsiz Göl) g i rmesini önerd i ve b u n u n ka ra yol u nd a n daha kısa ol d uğu­ n u belirtti. Dionysos Yera ltı Dü nyası'na u la ş ı n ca a n n esini a l m a k i ç i n Hades'le pazarlığa otu rdu. Hades'e a n nesi n i n özg ü r l ü ğ ü n e k a r ş ı kutsa l bitki lerinden b i ri olan mers i n i vermeyi ö nerdi. Semele Yeraltı Dü nyası'ndan çı ka n l d ı ve oğ luyla b i rl i kte Olym pos Dağı'na g itti . B u rada Dionysos diğer önde gelen ta n n l a r a rası ndaki yeri n i a l d ı . Bu a rada Hera'yla a ras ı n ı d üzeltti v e Semele'n i n tanrı l a r a ra­ s ı n d a rahat bir yaşa m sü rmesine izi n veri l d i .

1 21

ARES Görgü Kural larını Öğrenmesi Gereken Korkunç Tanrı

Antik dönemlerde savaş a l a n ları karmaşa, cesa ret, şiddet, acı­ masızl ı k ve ka na susa m ı ş l ı k içerird i . Bura l a rı ayn ı za manda savaş tan rısı Ares'i n kend i n i en ra hat h issettiği yerlerd i . Ares dalaşmaya bayı l ıyar ve savaşın şiddet ve ka rmaşas ı n ı tem s i l ediyord u. Ares a k l ı n d a n çok s i la h la rı n ı ku l l a n mayı yeğ l iyord u: Bu ta n rı ya l n ızca adalelerden ve ya ba n ı l g ü çten o l u ş uyordu.

N E F R E T U YA N D l R A N B i R TA N R I Zeus ile Hera'n ı n oğ l u olara k Ares saygıyı hak ediyord u. Öte ya ndan bu çoc u k ta nrı büyü d ü kçe itici bir kişi l iğe sa h i p oldu. Olym pos'taki on iki büyük tanrıdan biri olmasına ka rşın çoğ u n l u k Ares'ten hoş­ lanm ıyordu; kendi anne babası bile. Ares'i n tek i l g i l e n d i ğ i savaş ve kan dökmekti. Ada l et i l keleri ne ya da savaş stratejisine a l d ı rd ı ğ ı yoktu. Aksi ne savaşta terörün ve yıkı m ı n d a ha da a rtması için çaba gösteriyord u . Söylencelerin ço­ ğ u nda Ares savaşı n ru h u o l a ra k beti m lenir ve hiçbir a h la ki değere, i l keye ya da görg üye sa h i p o l m a d ı ğ ı bel i rti l i r. Ares gerçekten de korkusuz, acı masız bir savaşçı görü n ümün­ ded i r. Ö l ü msüzlerin tepesi n den bakan uzu n, adal el i bir ta n rı olan Ares her za man zı rh ve m iğfer g iyer, bir ka lkan ve kı l ı ç ya da mızra k (bazen iki s i n i birden) taşı rd ı . Ares'i n korku nç savaş narası ü n l üyd ü. Bir savaşta n önce ya d a çarpış m a s ı rasında bu na rayı ata rak düş­ man ı n ı n yü reğ ine korku s a l a rd ı . Korkusuzluğuna ka rş ı n Ares zeka ve bilgel i kten yoksundu. Bir eylem tanrısı olarak sava ş ı n ve ka n dökmen i n heyecan ı na susa­ m ıştı ama strateji ol u şt u rm akta n kaçı n ı rd ı . Her şeyi önceden he­ saplaya m a d ı ğ ı için de kolayca a lt ed i l eb i l i rd i .

1 22

Ares

YA B A N l L Ares Yu nanistan sınırları d ışında Ege Denizi'ni n kuzeyinde bu l u n a n Trakya'da yaşıyordu. Trakyal ı l ar Yu nanca konuşmuyord u a m a Ares onların dilini daha çekici bu l uyordu. Onlar savaş dil iyle konuşuyordu. Tra kya l ı lar ü ç ka bile h a l i nde yaşıyariard ı ve her ka bilenin bir şefi va rd ı . Yu n a n l ı la r Tra kya l ı ları kavgacı, kol ayca kafayı bulan ve kavgaya tutuşan bir kavi m o la ra k görüyord u . Tra kya l ı lar ağır k ı l ıç­ l a rı ma haretle ku l la n a n ve savaşta acımasız o l a n deneyi m l i ve va h­ şi savaşçı lard ı . Bu yüzden Yu n a n l ı l a r Tra kya'n ı n Ares için ideal bir yerleşim merkezi olduğu ka n ı s ı ndayd ı; orada ka na susamış, savaş d ü ş k ü n ü za l i m lerle bir a rada yaşaya b i l i rd i .

A R E S ' i N YA R D I M C I L A R I Ares ta nrılar ve ö l ü m l ü ler ta rafı ndan sevi l m e mekle beraber ta ma­ m e n ya l n ız değ i l d i . Söylencelerde çoğ u kez b i r ya da daha fazla yard ı mcısından söz ed i l iyor: • • • •

Deimos: Korku n u n s i mgesi Enyo: Savaş ta n rıçası Eris: Uyuşmazl ı k si m g esi Phobos: Şiddet simgesi

Çoğ un lu kla bu dört yaratık Ares'in savaşa hazı rla n masına yar­ d ı mcı olurdu. Ares her iki ta rafta ki askerlerde savaş tutkusu uya n­ d ı ra n öfke dolu bir sis oluşturu rken dört ya rd ı mcısı da onlara şiddet ve uyuşmazl ı k aşılard ı . Ares'in yardımcıları n ı n eylemleri savaşları daha da kan l ı ve tehl i keli hale dönüştü rürd ü .

S AVA Ş TA N R l S l N l N S E V G i L i L E R i Ares (tı pkı savaş g i bi) gene l l i kle nefret ve korku uya n d ı rmakla be­ ra ber yine de b i rçok aşk i l i şkisi yaşadı. Öze l l i k l e Ta n rıça Afrod it sa1 23

Mitoloji 7 0 1

yı ları a z o l a n o n u gerçekten seve n lerden bi riyd i . O n u n d ışı nda da Ares'i n a ş kta önem l i sayıd a başarısı oldu.

Karşıtların Çekimi: Afrodit'e Aşık Olmak Ares'i n e n ü n l ü aşk öyküsü, Aşk Ta n rıçası Afrodit ile ola n d ı r. Burada "karşıtları n çekim i " söz kon u s u d u r. Afrodit Olym pos'ta ki ta nrılar arası nda Ares'e i lgi d uya n tek varl ı ktı. Onların aşk macerası tutku dolu, n e redeyse ska n d a l l a rl a d o l u bir i l işkiyd i . Bera berli klerinden d ö rt çocu kları o l d u ; bazı söylenceler beş çocu kları ol d u ğ u n u i l eri s ü rü yo r. Afrodit i l e A res'i n oğ u l ları olan Demos ve Phobos korku ve şiddeti simgel iyor ve savaşta babala­ rı n ı n ya n ı nda bu l u n m a kta n b ü y ü k zevk al ıyorlard ı . Öbür oğ u l ları Anteros büyüyünce tutku ta n rısı oldu; kimi za m an d uya rl ı l ı k ta n­ rısı o l a ra k da beti m l e n d i . Kızla rı H a rmonia, daha sonra Tebai Kra l ı Kad mos'la evlend iri l d i .

Eros'un Soyağacı Kimi söylencelere göre Eros (aşk tanrısı) Ares ile Afrodit'in diğer bir çocuğudur. Öte yandan bazı söylenceler Eros'un yaradılış döne­ minde dünyaya geldiğini iddia eder.

Aglaurus Ag laurus b i r a n ne i l e kızı n ı n o rta k adıydı . Ares kıza a ş ı k oldu. Kızı n babası Atina kra l ı Cecro ps'tu. Ag l a u rus i l e Alci ppe Alci ppe a d ı n ı verd i kleri bir kızları o l d u . Poseidon'un oğ l u Alci ppe'n in ı rzına geç­ ti, bu da daha son ra A res'i n c i nayetle ya rg ı l a n masına yol açtı.

Cyrene Bir orm a n perisi olan Cyren e La pithae kra l ı n ı n kızıyd ı . Ares'le i l işki­ sinden doğan oğ l u Diomedes d a h a sonra Tra kya'da Bistones kra l ı o l d u . Diomedes h e r g ü n i n s a n eti yiyen dört va hşi kısrağıyla ü n ­ l üyd ü . Diomedes d a h a son ra H e ra kles hakkı n d a ki bir söylencede ortaya ç ı kıyor.

1 24

Ares

Demonice Ares'i n Demenice'den dört oğ l u oldu: Eve n u s, M o l us, Pyl u s ve Thestius. Evenus Aetol ia'n ı n kra l ı oldu ve a d ı b i r ı rmağa veri l d i . M o l u s b i r orm a n perisi n i n ı rzına geçmeye ça l ışı rken kafası kesi­ lere k genç yaşta ö l d ü r ü l d ü . Pyl u s fazla ta n ı n m ıyord u ve Thest i u s Aetol ia'da bir kral o l d u .

Aerope Ares, Aerope adı nda genç bir ölümlü kad ı n a aşık oldu. Söylenceler­ de o n ların aşk öyküsünden fazla söz edi l miyor, sadece bir oğ u l l a rı o l d u ğ u bel i rtil iyor. Ne yazı k ki bu genç kad ı n bir ta n rı n ı n çocu ğ u n u doğu rmaya dayanarnadı v e doğ u m sı rası nda öldü. Çocuk i s e sağ ka ldı; Ares bebeği n ölü a nnesinin memeleri n i em mesi ni sağ ladı.

Harpin na H a r p i n n a bir nehir ta nrısı olan Asop u s'u n kızıyd ı . Ares i l e H a r p i n na'n ı n oğ l u Oenomaus büyüyü nce Pisa kra l ı o l d u . Ayrıca b i r kent ku ra ra k bu raya a n nesi n i n a d ı n ı verd i . (Bazı söylenceler Oenoma us'un a n nesi n i n Harpinna değ i l, Pleiadelerden biri olan Sterope olduğ u n u i leri sü rüyor ama heps i n d e baba Ares'ti r.)

Otrere Otrere Amazanların kra l içesiydi. Ares'le b i rl i ktel i ğ i nden olan Pent­ hesilea isimli kızı daha sonra a n nesi n i n yeri n e Amaza n ların kra l i­ çesi oldu. Truva Savaşı sı rası nda Penthes i l ea A kh i l l eus tarafı n d a n ö l d ü rü ldü. Akh i l leus ö l e n kra l içenin zı rh ı n ı ç ı karı nca onu n g üze l l i ­ ğ i n e h ayra n ka l d ı v e onu ö l d ü rdüğü i ç i n çok kederlendi.

Akhilleus kimdi? Akhilleus Phthia kralı Peleus ile bir deniz tanrıçası olan Thetis'in oğ­ luydu. Akhilleus Truva Savaşı'nda dövüşmüş en ünlü Yunan savaşçısı olarak tanınır; bu ününü Truva'nın en şanlı savaşçısı Hektor'u öldür­ mesiyle kazanmıştır.

1 25

Mitoloji 1 0 1

Protogenia Protoge n ia, Calydon ile Aeo l i a'n ı n kızıyd ı . Ü n l ü bir ka h raman olan Ca lydon'a duyulan sayg ı o kad a r büyüktü ki Aetol i a'daki bir kente onun a d ı veri ldi. Aeol i a da ü n l ü b i r ka h ra m a n d ı . Böyle bir soydan gelen Protogenia'n ı n b i r Olym pos ta mısıyla i l i ş kisi son ucunda ai­ leye bir ka h raman d a h a katı l a cağ ı san ı l a b i l i r ama Ares'ten olan oğ l u Oxyl us s ı radan bir çoc u ktu.

Chryse Ares i l e C h ryse'ni n, P h l egyas a d ı nda bir oğ u l ları o l d u . Bir söylence­ ye g öre P h l egyas'ı n kızı Apoi l a'n u n sa ld ı rısına u ğ rad ı . P h legyas bu tecavüzü öğrenince A po i l a'n u n Delphi'deki ta p ı n ağ ı n ı ateşe verdi. Apo i l a b u sayg ısızl ı kta n deh şete ka pılarak P h l egylas'ı vurup öldür­ dü. S onra da onu ö l ü m l ü le ri n h e r a n tepeleri n e d üşebi l ecek koca­ man b i r kaya altında ıstırap çektikleri Yera ltı D ü nyası'na gönderdi.

Pyrene Ares i l e Pyrene'n i n kahtı m s a l o l a ra k babas ı n ı n ka na susa m ı ş l ı ğ ı n ı devra l a n Cycnus adı nda bir oğ u l l a rı o l d u . Cyc n u s Del phi'ye ge­ len hacı l a rı öldürüp kafatasla rıyla babası için bir ta p ı n a k i nşa etti. Cycnus e n çok Hera k l es'l e ya ptı ğ ı savaşla ü n l üd ü r. Ares'i n oğ l u, Athena'n ı n destekled iği ka h ra m a n ı n karşısında fazla d i reneme­ di. Oğ l u n u n ö l ü m ü n e öfkelenen Ares Herakles'ten i ntikam almak isted i a m a Zeus yı ld ı rı m l a rı n ı g ö n dererek a raya g i rdi. Cycnus'un öl ü m ü n ü n öcü asla a l ı na m a d ı .

1 26

A RTEMi S Av Peşindeki Vahşi Tanrıça

Zeu s' un kızı Artemis okçu l arı n ve avc ı l a r ı n ta n rıçası olara k Oly­ m pos'ta ki on iki ta n rı n ı n a rası ndaki yeri n i a l d ı . Apol le'n u n i kiz kardeşiyd i ve iki ka rdeş bi rbirlerine çok bağ l ıyd ı . Baki re bir ta n rı ça o l a n A rtemis iffetine çok değer veri r ve ken d i s i n e i nananların da iffetl i ol masında ısrar ederd i . Genel l i kl e o rm a n l a rda ve kırsa l ke­ s i m l e rde sürekli av peşinde dolaşan genç, evc i l leşmemiş, baş ı n a buyru k bir kad ı n olara k beti mlenm işti. Zeus ile Leto'n u n kızı o l a ra k Artemis H e ra'n ı n kıskançl ı k kriz­ l e ri n i n ku rba n ı o l a n l a r a ra s ı ndaydı. Leto h a m i l eyken Hera Python a d ı n d a koca man b i r yı l a n ı Leto'n u n peş i n e saldı. Leto yı l a nd a n kurtu l mayı başa rd ı ama doğ u m za manı g e l i nce ken d i sine ka pısı n ı açacak birini b u l m a kta zorl u k çekti, zira h erkes Hera'n ı n gaza bı­ na u ğ ramakta n korkuyord u. Sonunda Leto O rtyg ia Adası'ndaki kız ka rdeşi Asteria'n ı n ya n ı na sığındı ve o rada A rtemis'i doğ u rd u . Arte m i s doğar doğ maz a n nesi n i n Delos Adası'na geçmesi ne ya r­ d ı mcı olaca k kad a r g ü ç l ü b i r kız olara k d ü nyaya geldi ve orada erkek ka rdeşi Apo l l e'n u n d oğ u m u nda a n nesine ya rd ı m etti. Apol­ l o daha son ra a n nes i n i izleyen Python'u ceza l a n d ı rmak için o n u boğ d u (ya da oklarıyla ö l d ü rdü).

Doğum Tanrıçası Artemis kardeşi Apollo'nun dünyaya gelmesine yardım ettiği için doğum tanrıçası olarak bilinir ve doğum sancıları tutan anneleri gözettiği söylenir. Rivayete göre doğumrken ölen kadınlar aslında Artemis'in oklarına hedef oluyordu. Zeus kızı n ı çok seviyor ve ne isterse yeri n e geti riyord u . Artemis ü ç yaş ı ndayken üç şey isted i: yay ile ok, d ü nya d a ki t ü m dağ l a r ve

1 27

Mitoloji 7 0 7

sonsuz beka ret. Zeu s b u n l a r ı n hepsi n i ona bağ ışladı. B u a rmağan­ ların ya n ı s ı ra ona otuz d a kent verd i. Doğa l olara k H e r a Zeus'u n başka bir kad ı n d a n do ğa n çocuğu­ na g österd iği bu i l g iyi kıska n d ı . Bu yüzden genç kıza s ürekli haka­ retler yağ d ı rara k, okları n ı etrafa saçarak ve d överek işkence yaptı . Bel ki d e Hera'n ı n bu kötü davra n ışları yüzü nden Artemis kendisi­ ne karşı ç ı kan ları derh a l ceza l a n d ı ra n i natçı b i r kad ı n oldu. Hera'd a n görd ü ğ ü eziyet d ışı nda Artemis m u t l u bir yaşam sür­ d ü. Orma n perileri i l e b i r l i kte d a ğ l a rda gezi n i p avi a n d ı ve arada bir ca n ı n ı s ı ka n l a rı ceza l a n d ı rd ı .

S A D l K B i R E V L AT Arte m i s sert hatta a cı m asız davranabil iyordu a m a en önemli öze­ l i kleri nden biri a n n esi n e t ü m ka l biyle bağ l ı o l masıyd ı . Hem o hem de Apo l l o a n neleri n i n o n ları n e kadar büyü k zorl u klarla dü nyaya getird i ğ i n i bil iyor ve o n a herkesten fazla sayg ı duyuyorlard ı . Tü m söylencelerde Artemis i l e Apo l l o a n neleri n i koru mak ya da onu ra­ hatsız edenlerden i ntikam a l m a k için el ele verir.

L E T O ' Y U KO R U M A K Kıska n ç l ı ktan ya n ı p tutuşan ve i kizlerin doğması n ı engelleyeme­ yen H e ra hala Leto'd a n i ntika m a l mak istiyord u . i kizler an neleri­ nin ya n ı nda değ i l ke n H e ra d ev Tityus'u n Leto'ya büyük bir a rzu d uyma s ı n ı sağ lad ı . Tutku l a rı n ı n esiri olan Tityus Leto'n un ı rzına geçmeye yeltendi a m a Leto b ağ ı rı nca çocu kları derhal onun yar­ d ı m ı n a koştu. i kisi bird e n Tityus'u ok yağ m u ru n a tuttu ve emeline ulaşmasına fı rsat vermeden o n u öldürd ü ler. Tityus ölü nce Ta rta ros'a g önderildi. O kad a r iri bir devd i ki yere zi ncirlendiğinde çok ge n i ş b i r yer kapladı (söylencelerde bu a l a n i ki ila d o kuz bin met reka re o l a ra k bel i rtil iyor). Her g ü n bir çift ak­ baba o n u n karaciğeri nden b i r pa rça kopa rtı p yiyor ama ciğer ayn ı gece yen i len iyord u . 1 28

Eski Yunan dininde en güçlü Tanrı olarak kabul edilen Zeus'un bir büstü.

Sandro Boticelli'nin Ven üs 'ün

Doğuşu

isimli tablosu eski Roma

aşk tanrıçasının en özgün canlandırılışı olarak tanınır.

" Erkeklerin en ünlüsü" Perseus elinde Medusa'nın başıyla. Antonio Canova'nın bu eseri Vatikan'da sergilenrnektedir.

Atina' da bulunan ve yapımına MÖ 5. yüzyılda başlanan Parthenon, klasik Yunan mimarisinin günümüze ulaşan bir örneği dir.

Yunan aşk tanrıçası Afrodit.

Frederic Leighton' un

Persephone'un Dönüşü

tablosunda

Persephone ile Yeraltı Dünyası'nın hakimi Hades arasındaki "zorlama sevgi" canlandırı lıyor.

Bir Sentor (yarı insan yarı at) heykel i . Yu n a n san a tı n d a çok işlenen bir tema olan Sentarlardan hem İlyada'd a hem de

Odysse ia d a söz edilmektedir. '

Satürn'ün kızı Juno'un iki betimlemesi. Yunan mitolojisinde "Hera" olarak tamnan Juno evlilik tamıçası olarak ünlenmiş olup özellikle kadınların koruyucusud ur.

Artemis

Ç A B U K G Ü C E N E N B I R TA N R l Ç A A rtem i s'in hakaret görmeye ve küçümsen m eye taha m m ü l ü yok­ tu. Kendisini herhangi bir şekilde inciten l e ri derhal ve acımasızca ceza l a n d ı rı rd ı . Ad o n is Afrodit'i n a ş ı k o l d u ğ u yakışıklı gençti. O n u kıskanan Ares yaban domuzu kılığına girip Adonis'i süserek öldürd ü . Başka söy­ lencelere göre Adonis'in ö l ü m ü nden Artem is soru m l u d u r. Bunlar­ dan birine göre Adonis'in kendisinden daha u sta bir avcı olduğ u n u söyleyerek böbürlenmesi üzerine Artemis o n u cezalandırmak için vahşi bir boğayı onun üzerine saldı. Başka b i r söylenceye göre de Afrodit kend isini reddedi p Artemis'in hizmeti ne g iren H ippolytus adındaki avcıyı öld ü rdü. Bunun üzerine Artem i s de Adonis'i öldüre­ rek H i ppolytus'un öcün ü aldı. Artemis Truva Savaşı s ı rası nda Yu n a n o rd u la rı n ı n komuta n ı o l a n Agamemnon'da n a i l esi n i n geçmişi yüzü nden h i ç hoşla n m ı ­ yord u . (Babası Atreus Arte m is'e en iyi kuzus u n u ku rba n etmeye söz vermiş ama kuzu n u n altı n dan olduğ u n u fa rk edi n ce sözü nden d ön ü p onu kendine sakla m ı ştı.) Tru va'ya hare ketinden ö nce ava çıkan Aga m e m n o n Artemis'i n kuts a l koru larından birinde bir geyi k vurd u . Başarısından g u r u r d uya n Agamem non Artemis kada r, hatta o n d a n d a h a iyi bir avcı o l d u ğ u n u iddia etti. Hem izinsiz avi a n m a s ı n a hem d e böbürlen­ mesi n e kızan ta n rıça Agamem non'u ceza l a n d ı rmaya karar verd i . A rtemis rüzg a rl a rı d u rd u rarak Agam e m n o n' u n Truva'ya yel ken açmas ı n ı engelledi. Aga memnon kendisine b i r ku rba n vermed iği ta kd i rd e geri adım atmayı reddetti, ama herha n g i b i r ku rban iste­ m iyord u. Artemis o n u n en büyü k kızı i phigen ia'yı kurba n etmes i n i istiyord u . Agamem non kızı n ı yan ı n a çağ ı rd ı . Söylencelerde bundan son­ ra yaşa n a n l a r farkl ı a kta rıl ıyor. Ki m i leri Aga m em n o n'u n kızı n ı ger­ çekten kurban ederek Artem is'i n rüzgarları yen iden estirmes i n i sağ l a d ı ğ ı n ı i l eri s ü rüyor. Ki m i lerine göreyse A rtem is i p h igen ia'yı Ta u ri s'e götürdü (genç kız oradaki Arte m i s ta p ın ağınd a ra h i be o l uyor) ve onun yeri ne bir g eyi k ya da keçi ku rba n etti. 1 29

Mitoloji 1 0 1

B A K i R E TA N R l Ç A Artemis bakire o l a n ü ç ü n c ü ta n rıçayd ı, diğer i kisi Hestia ve Athena'yd ı . Bildiğiniz g i bi, Zeu s Artemis'e sonsuza dek baki re ka l­ ma h a k k ı n ı bağışlam ı şt ı . B u n u n l a bera ber, bekaretini koru mak, beka ret yem i n i etm e k kad a r kolay değ i l d i . Ki m i zaman Artem is m üsta kbel ta l i p l eriyle çatı ş m a k zorunda ka l ıyord u . O t u s v e Ephia ltes a d ı n d a ki devler o kad a r g ü ç l ü lerdi ki tanrılar bile o n l a ra za ra r vere m iyo rd u . Bu dev ka rdeşler Ares'i kaçırmayı başa rd ı l a r ve son ra d a evre n i yönetmeye ka ra r verd i ler. Bu amaç­ la Olym pos Dağı kad a r yü kse k b i r dağ ol uşt u rd u l ar ve ta nrıların ken d i l erine teslim o l m a s ı n ı i sted iler. Ayn ı za manda i ki tanrıça n ı n da ken d i lerine e ş o l m a s ı n ı şart koştu lar: Ephia ltes Hera'yı, Otus d a Artemis'i seçti. Ta n r ı l a r sava ş a ra k b u devleri alt edemeyecekleri için A rtemis onlara bir oyu n oyna maya ka ra r verd i. Dev kardeşler avl a n maya ç ı ktığı nda Artem is b i r geyi k kı l ı ğ ı n a g i rd i v e onların a rası n a d o ğ r u koştu. Her iki dev de geyiği vurmak için o k attı ama Artem i s ken a ra kaçtı. Oklar deviere sa piandı ve böylece ka rdeşler birbi rleri n i ö l d ü rmüş old u l a r.

Antikçağdaki Sekiret Töresi Eski Yunanlılarda bekaret seksten uzak durmanın ötesinde bir anlam taşıyordu. Bir kadın evlenince kocasının evine taşınıyor ve onun egemenliği altına giriyordu. Artemis ve Athena gibi bakire tannçalar erkeklerin denetimi dışındaydı; bu sayede özgürce ya­ şayabiliyor ve geleneksel olarak erkeklere özgü bilinen avianma ve savaş gibi faaliyetlere katılabiliyorlardı.

A rtem i s bekaret i n i o kad a r değerli b u l uyord u ki h izmetkar­ l a rı n ı n d a iffetl i o l m a s ın ı şa rt koşuyordu. Artem is'i n maiyeti ndeki bir kad ı n yem i n i n i boza rsa çok a ğ ı r bir cezaya çarptı rı l ıyordu; ye­ m i n i ken d i i radesi d ı ş ı n d a bozu l m uş olsa b i l e ceza değişm iyord u. Artemis'i n hizmetkarları n d a n biri olan Ca l l isto ömrü boyu n­ ca iffetl i ka lacağına yem i n etm i şti. Bir söylenceye göre Cal l isto

1 30

Artemis

Artemis'e o kada r bağl ıyd ı ki erkeklerle h e r türlü temastan kaç ı n ı­ yord u . Öte yandan Zeus o n u a rzu l uyordu ve b i r kad ı n ı istediğinde elde etmenin bir yol u n u b u l u rdu. Ama Ca l l isto'nu n erkeklerden tü­ m üyle uza k durması d u ru m u zorlaştı rıyord u . Z e u s Ca l l i sto'ya yaklaşa b i l mek i ç i n A rte m i s'i n k ı l ığına g i rd i . Doğ a l olara k Ca l l isto Artemis'i n yan ı na g e l mesine i z i n verd i ve Zeus'la yüz yüze gelince şok geçi rdi. Zeus Ca l isto'ya tecavüz etti ve s o n ra da bıra k ı p gitti. Ne yazı k ki Ca l l i sto bu olay yüzü nden h a m i l e ka l d ı . Bir g ü n A r­ tem i s ve hizmetka rları bir p ı n a rda yıka n ı rken Cal l i sto'n un da so­ yu n u p onlara kat ı l ması gerekti. Ca l l i sto'yu ç ı p l a k gören Artemi s onun hamile o l d u ğ u n u fa rk etti. Öfkelen i p Ca l l i sto'yu bir ayıya d ö n ü ştü rd ü, son ra da o n u okla rıyla öld ü rd ü (belki d e kıska nçl ı ğ ı s ü re n Hera o n u böyle davra nmaya zorla m ı şt ı r) . Ca l l i sto'n un ken d i yüzü nden öldüğ ü n ü b i l e n v e bundan pişm a n l ı k d uyan Zeus o n u Büyü k Ayı ( U rsa Major) ta k ı myıld ızına d ö n ü ştürdü.

Callisto'nun Bebeğine Ne Oldu? Zeus çocuğunun yok olmasını istemiyordu, bu nedenle Callisto ölür ölmez derhal Hermes'i gönderip çocuğu kadının rahminden çıkarttırdı. Arcas adındaki çocuk büyüyünce Arcadia kralı oldu. Bazı söylencelere göre Callisto -ayı olarak- yaşarken çocuğunu do­ ğurdu. Daha sonra Arcas bilmeden annesini öldürmek üzereyken Zeus onu engelledi. Arcas zamanla Küçük Ayı (Ursa Minor) olarak bilinen takımyıldıza dönüştü.

VA H Ş I A M A S A D l K Arte m i s ö l ü m l ü l erde hayra n l ı k ve korku u ya n d ı ra n ka rma ş ı k b i r kişi l i ğ e sa h i p b i r ta n rı çayd ı . Sad ı k v e sert b i r tutu m serg i l iyord u (örneğ i n, a n nesi n e sad ı ktı, a m a kendisi n e ya d a sevd i kleri ne kö­ tü l ü k yapa n ları ceza l a n d ı rıyord u ) . Çabu k a l ı n ıyor ve i nt i ka m ı çok acı o l uyo rd u . Bir avcı o l m a s ı n a karş ı n h ayva n i a ra sevg i ve sayg ı d uyuyor, on l a r ı n kötü m u a mele görmes i n i e n g e l l iyord u. 131

Mitoloji 7 O 7

Baki re bir ta n rıça o l a ra k Artem is başına buyru ktu. Ne isted i ği n i bil iyor v e e l d e ed iyord u . Özg ü r b i r ru h a sah i pti v e do ğa tutku n uy­ du. Dönem i n i n san at eserlerindeki beti m lemeleri kişiliğine çok uyg u n d u : kısa bir t u n i k giymiş, yay ve ok taşıyan, dolandığı kırlar kadar va hşi bir genç kad ı n .

1 32

AF RODiT Antik Dönemin Kupa K1z1

Aşk Ta n rıçası Afrodit aşkı n d uygusal ya n l a rı n d a n ziyade tutku ve a rzuyu temsil ed iyo rd u ve ha kkındaki söylenceler eski d ü nyayla i l g i l i e n heyeca n verici öykü leri içeri r. Söylenceler Afrodit'i n doğumu hakkı n d a fa rkl ı yoru mlar ya par. Bazı l a rı na göre Zeus i l e Deniz Peri leri n d e n Dione'n i n kızı ol d u ğu­ n u i leri sü rüyor. En i yi b i l i n en öyküye g ö re Afrodit Olym pos'taki o n ik i tan rıdan önce yaratı l m ı şt ı r. Bu akla ya k ı n , zi ra fizi ksel a ş k i nsan­ l ı ğ ı n e n eski ve en güçlü deneyimidir. B i r söylenceye g ö re Kro nos'u n a n n esi Gaia, o ğ l u n u baba­ s ı U ra n us'u alaşağı etmesi iç in yü rekl e n d i ri r. B i r g ece Kro n o s U ra n u s'a sald ı r ı r, ci nsel o rg a n ı n ı keser ve d e n ize ata r. Bu parça l a r suya değ i n ce b i r kö p ü k o l u ş u r. Bu köpü ğ ü n a rası n d a n g üzel ve e ri ş k i n Afrodit bel i ri r. Ka raya ç ı ktı ğ ı n d a aya k izleri çiçeklerle ö r­ t ü l ü r.

Başı Dumanlı Bir Tannça nu Yoksa Sevecen Bir Ruh mu? Yunan mitolojisinde Afrodit çoğunlukla şiddet yanlısı, biraz ahmak ve gülünç bir tanrıça olarak betimlenir. Ona Venüs adını veren Ro­ malıların bakış açısı ise farklıdır: Venüs cinsel tutkulardan ziyade aşkı ciddiye alan iyi kalpli bir ruh olarak tanımlanır.

Kökeni ne o l u rsa ols u n Afrodit kuşkusuz a ş k tan rıçasıyd ı . Olym­ pos'taki ta nrıların çeşitli görevleri b u l u n d u ğ u n u okumuş olabi­ l i rs i n iz ama Afrod it'i n tek işi sevişmekti. O b u görevi n i büyü k b i r zevkle yeri ne geti ri rd i . Yu n a n l ı la r fizi ksel a ş ka başka nite l i kler d e atfettiği i ç i n Afrodit ayn ı za manda g üzel l i k, tutku v e seks ta n rı ça­ sıyd ı . G üçlü b i r ta n rıça olan Afrodit hem ö l ü m l ü l e r h e m d e ö l ü m s üz­ ler üzeri nde egemendi. H erkesin bir başka sı n ı a rzu l a ması n ı sağ1 33

Mitoloji 1 O 1

lard ı (bekaretleri koru m a a ltı n d a olan Athena, H estia ve Artemis d ışında). Afrodit genç ö l ü m l ü lerin sevg i l i lerine kavuşmalarına ya rd ı m c ı olmakta n büyü k m u t l u l u k duya rd ı . Ayrıca ö l ü msüzleri birbirleri ne ya da ö l ü m l ü l ere a ş ı k ed i p o n l a r ı n kıvra n m a larından da zevk a l ı rd ı . Afrod it'i n ken disi d e aşık ol uyord u . Bu tan rıça birçok ö l ü m l ü ve öl ü msüze tut u l d u a m a özellikle ö l ü m l ü lere zaafı vard ı . Zeus' u n en g ü ç l ü s i l a h ı yı l d ı r ı m la rdı . Poseidon'un en etkil i sila­ h ı zı p k ı n ıyd ı . Afrodit'i n e n etk i n s i l a h ı ise bir korseyd i . Bu, bazı ka­ d ı n la rı n daha zayıf görü n m e k i ç i n ku l l an dı ğ ı bir iç ça maşırı değ i ldi; daha ziyade bir kemeri a n d ı rıyord u . Bu sihirli korseyi giyen kad ı n ı görenler o n a tutu l uyord u . Cömert b i r a n ı n a rastlarsa Afrodit bu korseyi başkalarına d a öd ü n ç veriyord u. Örneğin, Zeus'u başta n çıka rması için Hera'ya ya d a kavga eden çiftleri barıştırmak için bir başka s ı n a verebiliyordu . Afrod it söylencelerd e evl i l i k d ı ş ı i lişki l erde d i le g eti rilen fizi ksel aşk ve tutku tan rıçasıyd ı a m a aynı za manda b i r eşti. O ve eşi Hep­ haistos b i rçok ba k ı m d a n birbirlerinden farkl ıyd ı . Afrodit g üzel, za rif ve maym u n işta h l ıyd ı; her zaman sevişmeye hazı rd ı . Kocası ise çirkin, sakat ve sad ı kt ı ve tüm za ma n ı n ı ça l ı şmakla geçiriyord u. Karşıt kutu pların birbiri n i cezbettiği söylenirse de bu ikisi geçi ne­ miyord u .

S E V G i S i N i PAY L A Ş M A K Hephaistos g üzel ka rısı n ı g e rçekten seviyor ve a rzu l uyor, o n u n ya n ı nd a n h i ç ayrı l m a k i ste m iyo rd u . Oysa fa rkl ı ya rad ı l ı şta olan Afrodit kocas ı n ı a l d at ı yord u ; ya l n ızca Ares'l e değ i l başka la rıyla da.

Butes ve Siren Tatsıziiğı Butes'i n a n nesi I rm a k Ta n rıçası Eridan us' u n kızıyd ı; babası ise Te­ leon ya d a Poseidon'd u . B utes Altı n Post'u a raya n i ason'a kat ı l a n Argonotlard a n bi riyd i . Ayn ı za m a nda Athena'n ı n ra h i plerinden­ di. 1 34

Afrodit

A rgo'yla ya pt ı k l a rı yol c u l u kta Arg o n o t l a r sesleri çok g üzel o l a n S i ren lerle ka rşı l a ştı. S i ren ierin söyled i ğ i şarkı l a r d en izc i l e r i n a k ı l la r ı n ı başları n d a n a l ıyor v e g e m i l e ri n i kaya l ı kl a ra b i n d i rm e l e ­ ri n e yo l açıyord u . S i ren i eri n şarkı l a rıyla ya ptı kl arı çağ rıya Butes d ı ş ı n d a Argonot l a r d i re n di ; Butes ise t ü m üyle o n l a r ı n büyü s ü ­ n e ka p ı l d ı . Mü rettebat Argo'yu sire n i e r i n sesi n e d oğ ru yön l e n ­ d i r m emekte ı s r a r ed i n ce B utes den ize atl a d ı ve S i re n i ere doğru yüzm eye ça l ı ştı . Butes boğ u l a b i l i rd i a m a Afrodit o n u n zor d u ru m d a olduğ u n u g ö rerek haline acıd ı . Butes'i denizden ç ı ka rd ı v e Sicilya'ya götüre­ rek o n u n l a sevişti. Afrodit ile Butes'i n Eryx a d ı nda bir oğ l u o l d u . (Bazı söylenceler Eryx'i n babası n ı n Poseid o n o l d u ğ u n u ileri sü rer.)

M uhteşem Adonis Afrod it'i n ö l ü m l ü sevg i l il eri n i n en ü n l üsü, Myrrha i l e babası Asu r Kra l ı Theias'ı n ensest i l işkisi sonucu d ü nyaya gelen v e olağa n ü stü ya k ı ş ı k l ı olan Adon i s'ti. (Ki m i söylenceler babası için başka isimler veriyo r, b u n ların a rası nda Kıbrıs kra l ı Ci nyras d a va r.) Myrrha'n ı n a n n esi kızı n ı n Afrod it'ten dah a g üzel old u ğ u n u i leri s ü rünce ta n ­ rı ç a kızı n kendi babasına karşı i n a n ı l maz b i r tutkuya kapı lması n ı sağ l a d ı . Kral Theias kızı n ı n ya klaşı m l arı n ı g e ri çevi rd i a m a bir gece kızı bir oda l ı k k ı l ı ğ ı n a girip onu baştan ç ı ka rd ı . Theias kızı n ı n kend i çoc u ğ u na h a mi l e ka l d ı ğ ı n ı öğ renince e l i n e b i r bıçak a l ı p o n u öl ­ d ü rm e k amacıyla peşine d üştü. Myrrha kaça rken ta n rıl a rdan ya r­ d ı m i sted i ve bir sa rı sakız ( m ü r) ağacına d ö n üştü. Adonis bu ağacın gövdesinde d ü nyaya geldi. Afrodit bebeğ i görü nce g üzel liğine hayra n oldu. Bebeği b i r kutuya koyup Yera ltı Dü nyası'ndaki Persephone'a tes l i m etti . Ado n i s çok ya kışıklı bir de­ l i ka n l ı oldu; Afrodit onu geri a l mak isted i ama Persephone yan ı n ­ da yetişen oğ l a n ı vermek istemedi. Zeu s a raya g i rerek Adonis'i n za m a n ı n ı bu i ki tan rıça a rasında böl ü ştü rmes i n i söyledi. Afrodit bu ya kışıklı sevg i lisine o kad a r tutku n d u ki her a n ı n ı o n u n l a geçirmek i stiyord u . Kıskançlığa ka p ı l a n A res ya ban domu­ zu k ı l ı ğ ı na gi ri p Adonis'i ö l d ü rdü . (Bazı söylencelere göre Artemi s

1 35

Mitoloji 7 0 7

e n sevd iği avcı larından o l a n H i ppo lytus'u n ö l ü m ü ne ya n l ı ş l ı kl a sebep o l a n Afrodit'ten öç al m ak için ya ban d o m uzu n u gönder­ mişti.) Yasa bürünen Afrodit Ado n i s'i n ka n ı n ı dağ l al elerine dönüş­ t ü rd ü ve her yıl o n u n o n u ru n a b i r şen l i k d üzen l en mesini em retti. Adonis'i n gölgesi Yeraltı D ünyası'n a geri dö n dü .

Diğer Tanrılarla Ilişkileri Afrodit başka ta n r ı l a rl a d a i l işkide b u l u n du . Bazı söylenceler Ares ile Afrod it'i n fizi ksel tutku n u n ötesinde bir şeyler paylaştığını id­ dia eder. Ares'ten k i m se hoşl a n m ıyord u ama o Afrodit'i n gerçek aşkıyd ı . Beraberli klerinden d ö rt çocu kları o l d u : Anteros, Deimos, Phobos ve Harmo n i a . Ki m i söylencelere g ö re Eros da bu tan rısa l çifti n çocu ğ u d u r. Afrodit Olym pos'taki başka ta n rı larla da i l iş kiye g i rd i . Hermes onu c i n sel bir i l işkiye yön l e n d i rd i . Ayn ı zam a n d a Dionysos (bazı söylencelere göre b u i l işki sonucu Priapus d ü nyaya geldi) ve Poseid o n'la da bera ber o l d u .

Priapus Kimdi? Priapus bereket tanrısı ve Afrodit'in oğluydu. Babası, hangi söy­ lenceyi okuduğunuza bağlı olarak, Dionysos, Hermes, Zeus ya da Pan'dı. Priapus çirkindi, bedeni çarpık çurpuktu ve cinsel organı olağanüstü iriydi.

AŞKI N DESTEG i Tü m eski Yu nan söylenceleri n d e Afrodit ta n rısal g üçleri n i aşkta n ya na ku l la n ı r. Biri (genel l i kl e ö l ü m l ü bir erke k) sevg i l isi ta rafından redded i l d iğ i nde Afrodit o rtaya ç ı k ı p ona ya rd ı m ederdi; adam ya r­ d ı m istememiş olsa b i l e.

Paris ve Helen Afrodit'in a ra l a rı n ı b u l d u ğ u en ü n l ü sevg i l i ler Truva kra l ı n ı n ya kı­ ş ık lı oğ l u Pa ris ile Menelaus'u n karısı ve daha son ra Truva lı Helen 1 36

Afrodit

d i ye ta n ı nacak o l a n Helen'd i r. Afrodit neden b u n l a rı bir a raya ge­ t i rd i ? Bunun ya n ıtı daha Pa ris i l e Helen bi rbirleri n i g ö rmem i şke n yaşa n a n bir olayda yata r. O lym pos'ta ki tan rı l a r ı n katı ldığı bir d ü ğ ü nde Ta n rıça Eris (adı "çekişme" anlamına g e l i r) o rtaya altın b i r elma ata r. E l m a kend i ba­ ş ı n a da çok çekici d i r a m a ü stüne üstl ü k üzeri nde "en g üzele" i ba­ res i b u l unmaktad ı r. Üç ta n rıça -Afrod it, Athena ve Hera- e l m aya sah i p çı ka r. Her b i ri en g üzel i n kendisi o l d u ğ u na i n a n ıyord u r. Zeu s a n laşmazl ığı çözü m lemesi i ç i n b i r yarg ı ç ata r. Hermes'e, üç ta n rı­ çayı kazananı bel i rl eyecek o l a n Pa ris'e götü rmesi n i em reder. Paris kaza n a n ı bel i rlemekte zorl a n ı r, b u n u n üzeri ne her ta n rı­ ça onu rüşvet yol uyla ken d i tarafına çekmeye ça l ı ş ı r. Athena ona b i l g e l i k ve savaşta zafer vaat eder. Hera o n a g ü ç ve Asya'ya ege­ m e n l i k sözü veri r. Afrodit ise ona d ü nya n ı n e n g üzel kad ı n ı n ı vere­ ceğ i n i söyler. Pa ris her üç ö n eri üzeri nde d ü ş ü n ü r ve sonunda a l t ı n e l m ayı Afrodit'e veri r. Afrodit genç adamı h i m ayesine a l ı r. Ayn ı za manda sözü n ü tu­ ta rak Paris'i n Spa rta kra l ı Menela us'la evl i olan Helen'i kaçı rma s ı n a ya rd ı m eder. Pa ris Sparta'ya gidip Menea l u s'u sa rayı nda ziya ret eder. O oradayken Afrodit si h i r g ü c ü n ü h arekete geçi rir ve Helen'i n bu ya kışıklı konuğa deli g i bi aşık olması n ı sağ l a r. Sevg i l i ler birl i kte kaçarak Truva Savaşı'n ı n yaşa nmasına neden o l u r.

Aeneas ve Dido Aeneas Afrodit ile Ares'i n oğl uydu. Truva Savaşı'n dan sonra Aene­ a s Afri ka'daki Ka rtaca kenti ne g itti. Oğ l u n u n g üven l i ğ i nden endi­ şe d uya n Afrodit Ka rtaca Kra l içesi Dido'yu oğ l u na a ş ı k etti. Dido Aeneas'ı koru ması a ltına a l d ı ve ada m l a rıyla b i rl i kte orada m o l a vermesine ve gerekli ma lzemeleri sağ l a m a s ı n a izi n verdi . D i d o i l e Aeneas bir mağarada b u l u ş u p sevişti ler. Dido Aeneas'ı gerçekten sevd i ve o n u n l a evle n m e k isted i . Ae­ neas ise yolcu l u ğ u n u s ü rd ü rmek istiyord u . Truva l ı l a r harekete ha­ zır o l d u ğ u nda Aeneas da o n l a rla birl i kte yol a ç ı ktı. Onun gidişiyle büyü k üzüntüye ka p ı l a n Dido kendini ateşe att ı .

1 37

HALA ÇÖZÜM L E N EMEMi t G i Z EM: E L E U S i S AY i N L E Ri Demeter ve Persephone'un Gizli Kültü

Antik Yu n a n'da en kutsa l ayi n l e r, Demeter ve Persephone onuru­ na· d üzen lenen Eleusis G ize m leri a d l ı di nsel kut l am al a rd ı . Eleusis, Demeter'i n kızı için yas tutarken kal d ı ğ ı kentti. Daha son ra halkın onun adına inşa ettiği ta p ı n a kta E l eusis Gize m leri yer aldı. Bu gizli bir kü lttü, b u yüzde n de g izem l i bir din added i l iyord u; burada ya l n ızca d i n e vakıf kişiler ayi n lere katı l ı r ve bu ayi n lerde yaşa n a n l a r hakkında gizl i l i k yem i n i ederlerd i . Ritüel l ere kim lerin kat ı l d ı ğ ı tartışma kon u suyd u . Örneğin ka n d ö k m ü ş bir kişi kü lte katıla mazd ı . Öte ya n d a n , d i ğ e r d i n lerin dışlad ı ğ ı kad ı n la r ı n ve kö­ lelerin kat ı l masına izi n va rd ı . Eleusis'e katı l a n l a r gizl i l i k yem i n i n i ciddiye a l ı r ve o n a bağl ı kal m aya özen gösterird i . Asl ı n d a b u konuda öylesine başarı l ı ol­ dular ki g ü n ü m üzde bile b i l i m i nsan ları Eleusis Ayi n leri'nde neler olup bitt i ğ i n i b i lm iyor. Yi ne d e b i rçok faraziye var. i ki türlü ayi n va rd ı : Ö n emsiz Gize m l e r ( bu n l a r h a rman za m a n ı d üzen l eni rdi) ve Önem l i Gizemler (bu d a d i k i m za m a n ı d üzen l e n i r ve on g ü n sü­ rerd i).

1 38

H E P HAiSTOS Yandaşı Olacağınız Çirkin Tanrı

Hephaistos şa n s l ı bir tan rıyd ı : aşk, tutku ve a rzu ta n rıçası Afrod it'le evl iyd i . Şehevi a ş k ta n rıça s ı n ı n seksi ve yak ı ş ı k l ı bi riyle evl e n m i ş o l d u ğ u n u sa n ı rs ı n ız a m a h ayı r. Hepha istos usta b i r za naatka rd ı a m a çirkin ve topal d ı . Son derece a l ışı l m a d ı k, garip bir çift o l u ş­ tu ruyorlardı.

H ERA RE DDETM i ŞT i H e p h aistos Hera'n ı n oğ l uyd u. Diğer çocu k l a rı n ı n ba bası n ı n Zeu s o l d u ğ u bel irlenm iştir a m a Hephaistos' u n ba bası yoktu. Hera d a p e k iyi b i r a n n e değ i l d i; yen i doğan oğ l u n u görünce çirki n l iğ i n ­ d en o kadar tiksindi ki o n u gökyüzü nden aşağ ı fı rlatt ı . Hephaistos d oku z g ü n dokuz gece son ra denize d ü şt ü ve orada o kyanus ta n ­ r ı l a rı Thetis ile E u rynome ta rafından ku rta r ı l d ı . Ta n r ı l a r dokuz y ı l o n u denizin a ltı ndaki bir mağarada sa klad ı l a r. Hephaistos sanatı n ı d a b u mağarada öğrendi.

Zeus'un Gazabına Uğramak Hephaistos'un gökyüzünden aşağıya düşmesiyle ilgili başka bir öykü de var. Hephaistos annesi ile Zeus arasındaki bir tartışma­ da annesinin tarafını tutar. Zeus öfkelenerek onu bir hacağından yakalayıp Olympos Dağı'ndan aşağıya fırlatır. Bu öyküde de düşü­ şü dokuz gün dokuz gece sürer ama Hephaistos sonunda Lemnos Adası'na ulaşır.

Hephaistos ateşin, dem i rcilerin, madeni eşya yap ı m c ı ları n ı n ve genelde zanaatkarların tan rısıyd ı . Elinden h e m e n hemen her şey g e l i rd i . An nesi nden görd ü ğ ü kötü m u a m e l eyi asla u n utmadı ve büyü d ü ğ ü nde h a ri ka bir altın ta ht ya p ı p H era'ya armağan etti. B u 1 39

Mitoloji 7 0 7

görke m l i a rmağa n l a g özleri ka maşan Hera o n u m e m n u n iyetle ka­ b u l l e n d i . Oysa otu ru n ca taht o n u sımsıkı kavra d ı ve Hera kal m a k isteyince kal kamad ı . Diğer ta n rı l a r Hera'yı ta htı n pençesinden na­ sıl ku rta racakları n ı bilemedi. Ta n r ı l a r Hephaistos'ta n a n nesi n i kurta rması n ı isted iğinde o bir a n nesi olmad ı ğ ı n ı söyled i . Daha son ra Dionysos Hephaistos'u sarhoş ed i p bir katı ra b i n d i rd i . D ionysos m ü ri d i i ki ta n rıyla birl i kte Olympos Dağ ı 'na g itti ve H e p h a i stos ona Hera'yı nasıl ku rtarabile­ ceğ i n i a n lattı. Bu olayda n son ra H e p h a i stos ile Olym pos'ta ki diğer ta nrı­ lar a rası n daki düşma n l ı k orta d a n ka l ktı. Ara s ı ra a l ay etseler bile onu ken d i lerinden b i ri o l a ra k benimsediler. Hepha istos çirki ndi ve g ö kyüzünden d ü şmesi son u c u da sakat kal m ı ştı. Öte yandan kimse zanaatka rl ı kta onun u sta l ı ğ ıyla boy ölçüşemezd i . Olympos Dağ ı'n ı n üzeri ne m u hteşem a l a n l a r ve sa rayla r i nşa etti. Hephaistos akla gelebi lecek her şeyi yarata b i l i rd i . Söylenceler onun kilden ilk kad ı n ı yarattığ ı n ı a ktarıyor. Pro metheus'u kaya l ı k­ lara bağlaya n kopmaz zi n c iri d e o yapmıştı. Artem is ve Apoila'n u n ku l l a n d ı ğ ı o k l a r da o n u n eseriyd i . Ayn ı za manda d iğer tan rıların sevd i klerine armağan ettiği z ı rh l a rı da o hazı rlıyo rd u .

Volkanik İşlikler Eski insanlar Sicilya ve Lemnos'taki yanardağların Hephaistos'un işlikleri olduğuna inanırdı. Bu yüzden aynı zamanda yanardağla­ rın tanrısı olarak biliniyordu. Bazı söylencelere göre usta demirci olan Kikloplar bu volkanik işiikierde onun çırakları olarak çalış­ mıştı.

A kı l l ı, beceri kli ve yüce g ö n ü l l ü olan Hephaistos'un tek kusuru sevi msiz görü n ü müyd ü . U sta b i r za naatka r ol masına ka rşı n daha ziyade Afrod it'i n kocası o l a ra k ta n ı n ı r ve söylenceler onların evl i l i­ ğinden söz ederken genel l i kl e Afrod it'i n sada katsizl i ğ i n i ön plana çı kartı rla r. 1 40

Hephaistos

H E P H A i S TO S V E A F R O D i T: M U T S U Z B i R EVLi L i K G üzel l i k ta n rıçası i l e en çirkin ta nrı garip b i r çift o l u ştu ruyord u . Yi n e d e karı kocayd ı la r a m a bu masa l l a rd a k i n e benzer "sonsuza dek m utlu" bir evl i l i k değ i l d i . Hephaistos Olym pos Dağı'nda kab u l g ö r ü p o n iki önem l i tan­ rıd a n biri olara k benimse n d i kten son ra a n n esiyle ba rıştı. Hepha i s­ tos g üzel ve karşı kon u l maz aşk ta n rıçası n ı görü nce a n nesi ne ken­ d i s i n i Afrodit'le evlendi rmesi için ya lva rd ı . Hera da Z eus da on u n d ileğini ka bul etti; bu kon u da Afrodit'e seç m e şansı ta n ı mad ı l a r. Düğ ü n leri yap ı l d ı a ma bu mutlu bir evl i l i k o l m a d ı . A ş k tan rıçası o l ması nedeniyle Afrodit sevg i s i n i cömertçe veren b i r ya rad ı l ı ştayd ı . Dolayısıyla o n u n evl i l i k d ı ş ı çok sayıda i l işki yaşa­ mış o l masına şaşmamak gerek. Bunların en ü n l ü s ü Hephaistos' u n üvey kardeşi Ares'le ala n d ı r. Afrodit herkesin nefret ettiği tek ta n rıya a ş ı k o l d u . Çok tutku l u b i r i l işki yaşad ı l a r ve b i r s ü re bunu gizl e rn eyi başa rd ı la r. Za man­ la b u l uşmalarında daha d i kkatsiz davra n ı r o l d u l a r. Hiçbir şeyi gözd e n kaçırmaya n Helios onların i l işki s i n i fa rk etti ve doğrudan Hephaistos'a haber verd i . Aldatı ldığını öğ re n i nce öfkelenen Hep­ haistos i ntikam a l m aya ka ra r verd i . Ya l n ızca kendisinin kal d ı rabileceğ i koca m a n bronz bir ağ ya p­ tı. Ağ ı Afrodit'i n yata ğ ı n ı n başucuna fa rk ed i l m eyecek bir biçimde astı. Sonra da ka rısına Lem nos Adası'na g i deceğ i n i söyledi. Kocası ka p ı d a n çıkar çı kmaz Afrodit Ares'i yan ı n a çağ ı rd ı . Sevg i l i ler yatağa g i rd i ler. Sevişmeleri n i n o rta yeri nde bronz a ğ üstleri ne düştü. Çırılçıplak v e çaresiz bir şeki l d e tuzağa ya ka l a n a n a ş ı k l a r i ç i n tek çıka r yol Hephaistos'u n dö n m esi n i beklemekti.

Afrodit ' in Zalimliği Aşk tanrıçası zevk kadar ceza da verebiliyordu. Afrodit tehlikeli bir tanrıçaydı. Cezaları çok acımasızdı ve sevdikleri bile her zaman ya­ kalarını kurtaramıyordu. ilişkisini Hephaistos'a açıklayan Helios'u

141

Mito/oji 7 0 7

ölümlü Leucothoe'ye aşık etti v e baştan çıkarmasını sağladı. Babası bu ilişkiyi öğrenince kızını diri diri gömdü. Helios'un payına ölen sevgilisinin yasını tutmak düştü. Hephaistos geri g e l d i ğ i n d e ya l n ız değ i l d i ; zi na ya pa n çifti n uta n maz davranışiarına ta n ı k o l m a ları için Olym pos'ta ki d iğer ta n­ rı l a rı da ya n ı nda geti rm i şti. Ta n rı l a r Afrodit ve A res'le dalga geçti­ ler a m a ayn ı za manda Hephaistos'l a da a lay ettiler, o ise bunu hiç beklem iyordu. Poseidon g üzel, çıplak ve uta n ç içindeki Afrodit'e ba kıp ona acı d ı . Hephaistos'a ka rısıyla b a rışması ve o n l a rı ku rta rması için ya lva rd ı . Poseidon'u n a raya g i rmesi yüzü nden m i yoksa Olym pos ta nrı l a rı n ı n ta kı l m a l a rı karş ı s ı n d a kendini a ptal g i bi h issettiğinden mi bi l i n m ez, Hephaistos a ş ı kl a rı serbest b ı ra kt ı .

1 42

H E RMES Tanrıların Atacan Habercisi

Ta n rı l arın ha bercisi Hermes çok sevi m l i ve cana ya k ı n d ı, ama her za m a n efendi g i b i davra n m ıyord u. M uzi p ve ya ra maz olan Hermes a rada bir kurnazl ı ğ ı n ı ortaya koymak için n u m a ra l a r çevi rird i a m a ta n rı l a r y i n e de ona g üven i r, önem l i görevlere gönderi rlerd i . Ç o k yetenekli ve eli i ş e yatkın b i r ta nrı olduğ u n d a n sayı l a rdan müzi k a letlerine kadar gerçekleşti rd iği buluşlarla u yg a rl ı ğ ı n i l erlemes i n e katkıda b u lu ndu; gezg i n ler, m u citler, ya l a n c ı l a r, h ı rsızlar v e spor­ cu l a r d a h i l çeşit l i grupların tan rısıyd ı . B i r söylenceye göre Zeu s Pleiadelerd e n b i ri o l a n Maia'ya a ş ı k o l d u . O n u n l a za m a n geçire b i l mek için karısı uyu rken sıvışması ge­ rekiyordu. Bu b u l uşmaları n ı n biri n i n son u c u o l a ra k Hermes d ü n­ yaya geldi. Zeus' u n oğ l u o l d u ğ u için s ı ra d a n b i r bebek değ i l d i . H ermes, Cyl lene Dağ ı 'n d a ki bir mağarada g ü n doğa rken d ü n­ yaya geldi. Öğ l e vakti, çevresi n i a raşt ı rı p m a ğ a radan dışa rıya çı­ kaca k kadar gelişmişti. Etrafa ba kı n ı rken b i r ka p l u m bağa kab uğu b u l d u . Bu kabukla b i rl i kte b i r hayva n ı n derisi n i v e koy u n bağ ı rsak­ ları n ı ku l l a nara k i l k l i ri n i ya ptı . Sonra da icat ettiği bu a l eti çal mayı ken d i kendine öğ rendi; tüm b u n l a rı yaşa m ı n ı n i l k öğ l eden son ra­ s ı n d a başarm ıştı.

Hermaea Şenlikleri Hermes Arcadia'da doğdu ve burada çok sevilen bir tanrı oldu. Ar­ cadialılar Hermes'in hem insanlar, hem de hayvanlar için bereket tanrısı olduğuna inanıyor ve onun adına şenlikler düzenliyorlardı. Hermaea adı verilen bu şenliklerde çeşitli spor yarışmaları yer alı­ yordu.

1 43

Mito/oji 7 O 7

B i R H A B E R G ÖT Ü R Hermes'i n yara mazl ı k l a rı yüzü n d e n çoğ u kez başı derde g iriyord u. Bir öyküye göre Hermes A po l l o'yu ka ndırd ı ğ ı için babas ı n ı n hu­ zuru n a çağrı l ı p aza r l a n d ı . Hermes yine de Zeus'a şirin görünmeyi başard ı; b i r daha asla yal a n söylemeyeceği n e yem i n eni . Ku rnaz Hermes'i n bu yem i n i n e karşı l ı k bir isteği va rd ı: Zeus'u n ha bercisi olmak. Zeu s b u n u ka b u l eni ve oğ l u na rüzgar h ızıyla yol alabil mesi için bir çift kanatl ı altın s a n d a l et ve rd i. B u n u n ya n ı s ı ra o n u n tan rı­ ların ha bercisi olduğ u n u s i m g e l eyen geniş ken a r l ı bir şapka ile bir ha berci asası da verd i . Haberci olara k Hermes'e ta n r ı l a r ta rafı n d a n çeşitl i görevler ve­ ril iyor, h atta tanrılar o n u n la s ı r l a r ı n ı ve soru n l a r ı n ı da paylaşıyordu. Beceri leri ve zekası sayesi n d e H e rmes gene l l i kl e görevlerinde ba­ şarı l ı o l uyord u. Hana ya l a n söylememe kon usunda Zeu s'a verdiği sözü dahi tutmayı başa rıyord u . işte Hermes'i n en ü n l ü serüvenleri: •

Zeus Typhon'la savaşı rken canavar onun kirişlerini çal ınca ça­ resiz d u ruma d ü ştü. H ermes kirişleri aşırd ı ve onları Zeus'u n bedenine yeniden yerleştirdi. Böylece Zeus Typon'u a lt ede­ cek güce kavuştu.

•

Kra l Danaus'u n kızları o l a n e l l i Da naide koca ları n ı öldürü n­ ce Zeus onların bu c i nayetlerden a r ı n m a l a rı n ı em retti. Bu a r ı n m a işlem i nd en Hermes ve Athena soru m l uyd u .

•

Zeus'u n sevg i l isi i o buzağ ıya dönüştü rü l ü nce Hera yüz göz­ l ü canava r o l a n Arg us'u o n u n başına bekçi olara k d i kti. Zeus Hermes'i Arg u s'u ö l d ü r ü p io'yu ku rta rmakla görevlenird i . Hermes canavarı ö l d ü rd ü v e kaçması iç in io'ya ya rd ı m etti.

•

Zeus Tesa lya Kra l ı i ks i o n'a büyü k kon u kseverl i k gösterd i ve on u n Olympos Dağ ı 'nda diğer ta n r ı l a rl a birl i kte sofra­ ya oturması n a izi n verd i. Buna karş ı n i ksion Hera'yı başta n ç ı ka rmaya ka l kıştı. Bu davranış kes i n l i kl e kural d ışıydı; bu yüzden Zeus Hermes'i i ksion'u sonsuza dek dönüp d u ra-

1 44

Hermes

cak ateşten bir tekerleğe bağ l a m a k l a g ö revlendirdi. {Bazı söylenceler bu tekerleğ i n gece g ö kyüzü nde görüldüğ ü n ü i l eri sürerken d iğerleri onun Tarta res'ta b u l u nd u ğ u n u bel i r­ tiyor.) •

Otus ile Ephia ltes Ares'i yakalayıp bronz b i r kavanoza hap­ setti klerinde savaş ta n rısı n ı oradan k u rtara n Hermes oldu.

•

Truva Savaşı'ndan sonra Odysseus evi n e d ö nerken yol u de­ niz perisi Ca lypso ta rafından kes i l d i ve peri o n u yı l l a rca bir adada a l ı koyd u. Ca lypso, Odysseu s' u n ö l ü msüz o l ması n ı ve sonsuza dek yan ı n d a ka l ması n ı i stiyo rd u . Oysa Odysseu s evine dönmek a rzusundayd ı . Zeu s Odysseus'u özg ü r bırak­ maya ikna etmesi için Hermes'i Calypso'ya gönderdi {o d a bunu yaptı ama kal bi de para m pa rça o l d u ) .

•

Zeus'un e m ri üzerin e Hermes Afrod it, Hera ve Athena'yı b i r çoba n ı n yan ı nda b üyüyen Truva p rensi Paris'i n yan ı n a g ö­ t ü rd ü . Tan r ı l a r k i m i n en g üzel o l d u ğ u kon u s u n d a aralarında çıka n bir a n laşmazl ı ğ ı Pa ris'i n çözü m le m esi n i istiyorlard ı .

•

Zeus insa n l ı ğ ı s ı n a m a k isted i ve Hermes'le b i r l i kte Dü nya'ya indi. iki ta nrı gezg i n k ı l ı ğ ı nda d ü nyayı d o l aştı. Baucis ve Phi­ lemon çifti d ı ş ı nda kimse onlara kon u kseverl i k göstermed i . Ta nrılar bu çifti öd ü l lendird i .

•

Dionysos doğduğunda Zeus onu Hera'nı n gazabı ndan koru­

•

Zeus Hermes'i Persephone'u Hades'i n el i nden a l makla gö­

mak zoru ndaydı. Bu yüzden oğ l u n u H ermes'e emanet etti. revlendirerek Yeraltı D ü nyası'na g ö nderd i . H e rmes çoğ u kez başka tan n l a ra da yard ı m c ı o l uyord u. Ya ra­ maz o l a rak ta n ı n masına ka rş ı n Olympos'ta ki ta n r ı l a r ona sayg ı ve g üven d uyuyor, önemli ha berleri ni o n u n l a gö n deriyorlard ı .

B i R H A B E Re i N i N ÖT E S i N D E H e r mes'i n üst l e n d i ğ i g ö revler ta n rı l a r ı n h a bercisi o l m a n ı n çok daha ötesindeyd i . Örneğ i n g ezg i n lerin h a m is i o l a ra k Hermes'i n 1 45

Mitoloji 1 0 1

yo l l a rd a ki taş l a rı te m iz l ed i ğ i söylen iyord u . To p l a n a n taş l a r çoğu kez yol kenarları n d a ki d i k m e l e r i n etrafı na dizi l i r ve bura l a rı Hermes'e a d a n a n küç ü k m i h ra p l a ra d ö n ü şt ü rü l ü rd ü . Za ma n l a bu m i h ra p l a r d a h a d a g ö rke m l i h a l a l a ra k b i r erke k l i k orga n ı na benzer h a l e geldi, zi ra Hermes aynı za m a n d a bereket ta nrısıy­ d ı . A n t i k Yu n a n i sta n'd a n ka l m a b i rçok d i k m e üzeri nde ya l n ızca ta n rı n ı n yüzü ve erke k l i k orga n ı n ı n b u l u n d u ğ u oyma l a r görü l ü r. Spor ta nrısı olarak Hermes sporcu lar ve ya rışmalarla da bağ­ lantı l ı yd ı . Boksu, g ü reşi ve beden eğiti m i n i o n u n icat ettiği söy­ lenir. Pheneus'ta Hermes'i n o n u runa ya rı ş m a l a r d üzenlen iyord u. Onun a d ı n a spor sal o n l a rı i n şa ed i l iyor ve buralara heykelleri ko­ n u l uyord u . Yu nanistan'daki t ü m spor sa l o n l a rı ve sporcu lar onun koru ması a ltı ndayd ı . S p o r v e müzik a l etleri n i n ya n ı sı ra Hermes'i n daha birçok bu­ luşu o l d u ğ u i leri s ürü l ü r. Örneğin, Kader Peri l eri'yle işbirliği yapa­ ra k Yu n a n alfa besini o l u ştu rm u şt u r. Söyl encelere göre astronomi, a ğırl ı k ve uzu n l u k biri m leri ve m üzik skalası da o n u n buluşuyd u ve hatta sayı l a rı da bu l d u ğ u i d d i a ed i l i r. Hermes ö l ü leri n g ö l g e l e ri n i n Yera ltı D ü nyası'na yön lendiril­ mesi nde n soru m l uyd u . Bu çok önemli görevi daha önce Hades üstlen m i şti. Hermes g ö l g e l eri yeri n üstü nden Styx'e kadar indi­ rir, Kayı kçı da onları b u radan a l ı p ı rmağ ı n ka rşı ya kasına geçirirdi. Persephone'u Yera ltı Dü nya s ı 'n d a n çıkara n da ta n rı Hermes'ti. Ay­ rıca Eu ryd i ke özg ü r l ü ğ ü n ü ta m elde edecekken yitirdiği nde Ha­ des onu yeniden Yera ltı D ü nya sı 'na götü rd ü . Herm es hita bet v e kon uşma, ü rün, madenci l i k v e defi ne ta n­ rısıyd ı . Ayn ı zamanda d a basi ret, ku rnazl ı k, uyku, sahteka rl ı k, yol­ suzl u k ve h ı rsızl ı k tan rı s ıyd ı . On pa rmağ ı nda o n m a rifet o l a n Hermes çeşitli yetenekleriyle üvey kardeşi Apo l l o'ya benziyord u . Görüntü o l a ra k da Apollo'yu a n d ı rıyo rd u : Çoğu beti m lemede H ermes ya kışıklı, ada l e l i, genel­ l i kle Zeus'u n verdiği kanatl ı s a n d a l etleri ve şa p kayı giymiş bir gez­ g i n ya da ha berci kı l ığ ı nda g ö rü l ü r.

1 46

Hermes

B I R Ç O K S ÖY L E N C E N i N TA N R l S I B i rçok diğer tan rıya kıyasla Hermes çok d a h a fazla sayıda klasik söylencede ikinci derecede bir kişi l i k o l a ra k yer a l ı r. Çok yön l ü ol­ d u ğ u ndan öykücüler onu kolayl ı kla a n l atı l a rı n ı n içine d a h i l eder­ ler: iyi yü rekli ya da kötü yü rekli, ya rd ı msever ya da baş belası o l a ra k; d i n l eyen l e r üstlen diğ i tüm bu rol le rd e o n d a n ne bekleye­ cek l e ri n i b i l i r. Hermes b i r h a berci, bir a ş ı k, zekasıyla d iğer ta n rı l a rı zor d u rumdan ku rtara n bir ya rd ı msever ya da n u maralar çevi ren muzip bir oğ l a n ola bi l i r. Ki m i za man n u m a ra l a rı a rasında diğer ta n rı l a rdan bir şeyler aşırmak da va rdı. B i r keresi n de Apol le'n u n sü­ rü s ü n ü, daha son ra da yayı il e okları n ı ça l d ı . H e rm es, Poseidon' u n z ı p kı n ı nı, Zeu s'u n asa s ı n ı, Afrod it'i n korsesi n i v e Hephaistos' u n a l etleri n i d e aşırd ı . H e r defasında sevi m l i l i ğ i nden ya ra rlanara k ya­ kayı ku rta rması n ı bildi. Ş i ri n f i ğ i yüzü nden çok sevi l iyord u. Hermes'i n kişi l i ğ i Olym pos Dağ ı'nı neşelend i riyord u. Öl ü m l ü v e ö l ü msüz herkes tarafı n d a n çok sevi l iyord u . Çoğ u kez çocu ksu d avra n masına karş ı n gerektiğ i n de soru m l u ve g üveni l i r ol mayı d a b i l iyordu. Ta nrı sıfatıyla görevleri n i yeri n e g eti riyor ama ayn ı za m a n d a eğleniyord u da. Bu nca söylencede yer a l masına şaşma­ mak g erek.

1 47

Z E US'UN ALTI KARISI Hakiki Kadın Düşkün ü

Hera h e r ne kadar Zeu s' u n eşleri a rası nda en iyi b i l i neni olsa da, i l k ka rısı değ i ldi. Asl ı n d a Zeus' u n Hera'yla evle n m eden önce birçok karısı ve sevg i l isi o l m u şt u . Baş ta n r ı n ı n Olym pos kadar kocaman tutku ları ve i htirasları va rd ı . N e isted iğini bilen bir tan rıyd ı ve hiç kimseyi d ü ş ü n meden isted i ğ i n i elde ederd i .

Z E U S' U N i L K KAR l S I : M ET i S Zeus'u n ilk karısı, ona babası Kronos'a kusturucu bir i laç vererek kız ve erkek kardeşlerini kusması n ı sağlamasın ı öneren akı l l ı deniz peri­ si Metis'ti. Çoğu söylenceye göre Metis başlangıçta Zeus'un isteğine boyun eğme eğiliminde değildi. Çeşitli görü n ü mlerle onun yaklaşım­ larından kurtulmaya çal ı ştı. Son unda yoruldu ve Zeus'a teslim oldu. Daha sonra Athena olara k tan ınacak kızına hamile kaldı. Bununla be­ raber Metis geleneksel bir doğ u m yapmadı. Zeus Athena'nı n doğu­ mundan sonra bir erkek çocuk sah i bi olmasın ı engellemek için Metis'i yuttu. Athena dünyaya gelmeye hazır olunca Zeus bir baltayla kafası­ nı yardı rd ı ve Athena tam bir erişkin olarak ortaya çıktı. Bilgel i ğ i simgeleyen Metis kocasıyla ta m a n l a m ıyla boy ölçü­ şebil iyord u . Zeus ondan b i raz çeki niyor, öze l l ikle kendisine mey­ dan o kuyaca k güçte b i r çoc u k d ağ u racağı hakkı ndaki kehanetten ü rküyord u . Bu teh l i keyi savuşt u rmak için M et is'i yuttu ve böylece sem bo l i k olara k o n u n b i l g e l i ğ i n e sahip ç ı kt ı .

T H E M i S : T E R T i P L i T i TA N Zeus M etis'ten son ra d i ş i b i r Tita n ve gereks i n i m i l e sonsuz düzen tan rıçası olan Them i s'le evl e n d i . Themis kocasıyla el ele verdi ve

1 48

Zeus'un Altı Ka rısı

o n u n danışma n l ı ğ ı n ı üstlendi. Çifti n çok sayıda çocukları o l d u : Atropus, Clotho ve Lachesis adı ndaki M o i ra i (Kader ler), H orae (Saatler), Eunomia (Disi p l i n), D ike (Ada l et) ve Eirene (Barış). Bu ço­ c u k l a r ı n doğ u m uyla ev re n i n d üzeni ta m a m l a n m ı ş oldu. Bu evl i l i k de sonlandı a ma Zeus'u n i l k boşanması kadar a ş ı rı biçimde değil; Zeu s Them is'ten bir başka kad ı n için ayrı l d ı .

E U RYN O M E : Z A R A F ET TA N R l Ç A LA R l N l N A N N E S i Zeu s Oceanus i l e Tethys'i n kızı Eurynome'ye g öz koyd uğunda ka­ d ı n Tita n Ophion'la ev liyd i . Evl i l iğ i n i n ya n ı s ı ra Zeu s'u n i l k ka rısı Metis'i n de kız ka rdeşiyd i . Ama bu n l ar ı n h i ç b i ri Zeus'u d urd u rma­ dı. Eu rynome'den üç kızı oldu, Za rafet Ta n rıçala rı: Ag laia (Güze l l i k), E u p h rosyne (Neşe) ve Tha l ia (Şen l i k). Za rafet ta n rıçaları d ü nyaya çekici l i k ve g üze l l i k geti rd i .

K I Z K A R D E Ş D E M E T E R : TA R I M TA N R l Ç A S I Zeu s ta rım ve hasat ta n rıçası olan kız ka rdeşi Demeter'le de sev iş­ tL O n ların i l işkisiyle i l g i l i fazla bilgi yok. Ya l n ızca Persephone ad ı n­ da b i r kızları olduğu b i l i n iyor.

M N EMOSYN E: i L HAM PERi LERi N i N ANNESi Zeu s bundan sonra Mnemosyne (Bel lek) a d ı n d a ki dişi ntan'ı tavladı. Zeu s ve Mnemosyne dokuz gece boyu nca sevişti ler ve Mnemosyne d okuz i l ham perisini d ü nyaya getirdi: Cal liope, C l io, Erato, Euterpe, Mel pomene, Polyhym nia, Terpischore, Tha l ia ve U rania.

L E TO : Ü N L Ü O LYM P O S TA N R l L A R l N l N A N N E S i Coeu s ve Phoebe ismi ndeki Titanların kızı o l a n Leto Zeus'la çiftleş­ ti ve ü n l ü i kizleri, Apol lo ve Artem is'i d ü nyaya g etird i . i kizler d a ha son ra Olympos Dağı'ndaki ta nrılar a ra s ı n a katı l d ı .

1 49

H E RA'N I N GAZAB I Tanrıçaların En Kıskancı

Zeus kad ı n düşkünüyd ü ve çok sayıda tanrıça ve ö l ü m l üyle ilişkiye girdi. Hera Zeus'un sadakatsizliğine öfkeleniyor ama hıncını onun yerine kad ı n larından çı karıyordu. Zeus'u n peşine düştüğü kad ı n la­ rın çoğ u n u n ondan kaç ı nm aya çal ıştığı doğ ruydu ama bunun öne­ mi yoktu. Hera kad ı n ları suçlu b u l uyor ve onları cezalandı rıyordu.

H ED E F: lo Hera'n ı n gazabına u ğ raya n larla i l g i l i en ü n l ü öykü i o'dan öç a l ma biçi m i d i r. Anımsayaca ğ ı n ız g i bi, Zeus io'yu baştan ç ı ka rmış ve daha son ra onu beyaz b i r buzağ ıya dön üştü r m ü ştü. Hera bu h i le­ ye ka n m a d ı . Zeus'u n buzağ ı n ı n s ı radan bir inek olduğu iddiasına i n a n m ı ş görünerek onu ken d i s i n e a rmağan etmesi n i isted i. Ka rısı­ na karşı çı kmayı göze a l a m aya n Zeus bu isteğ i kab u l etti ve io'yu Hera'ya verd i. Hera buza ğ ı n ı n başına yüz g öz l ü bir ca navar olan Arg us'u bekçi olarak b ı ra ktı. Zeus io'n u n h a l i n e a c ı d ı ve o n u ku rtarması için Hermes'i yol la­ dı Hermes Arg us'u ö l d ü r ü p io'yu serbest b ı rakmayı başa rdı. Ama io'n u n ç i l esi daha bitmem işti. H e ra io'nun serbest ka l d ı ğ ı n ı öğren­ di ve buzağ ıya işkence etmesi iç in bir at sineği yol ladı. At si neği sürekli buzağ ı n ı n etrafı n da d o l a n ı p onu ısırd ı . i o ondan ku rtu lmak için oraya bu raya koşu ş u p d u rd u . Sonunda, Hera'dan af d i l eyerek gerçek ki m l iğine kavuşa b i l d i .

AN N E V E O G U LA I Ş K E N C E Hera'n ı n gazabıyla i l g i l i b i r başka ü n l ü öykü Alcmene ve Hera k­ l es hakkı ndaki söylenced i r. B i l d i ğ i niz gibi Hera kızı Ei leithyia'dan

ı so

Hera'nın Gaza bı

Alcmene'n i n Zeus'un çocu ğ u n u doğ u rm a s ı n ı engel lemesini iste­ m işti. Hera kles yine de d ü nyaya geldi ve bu H e ra'yı daha da öfke­ l e n d i rdi. Bu kez öfkesi n i Herakles'e yöneltti . H e ra Herakles'i ceza l a n d ı rmak i ç i n e l i n d e n g e l e n i yaptı v e yaşa­ mı boyunca ona çeşitli sa l d ı rı l a rda bu l u n d u . Önce onu öldürmesi için beşiğine yı l a n l a r gönderdi, onu köleye d ö n ü şt ü rd ü, delirme­ s i n i sağladı (bu o n u n ken d i karısı n ı ve çoc u ğ u n u ö l d ü rmesine ne­ d e n oldu). Tü m bu işkenceler s ı rasında H era kles b i r kah raman g i b i d avra n d ı, dolayısıyla Hera o n u bir türl ü a l t edemed i. (Herakles'i n yaşa m ı nda birçok heyeca n verici macera va rd ı r.)

TA N R l L A R l N TA R T l Ş M A S I B i r keresine Hera ve Zeu s hangi ci n s i n seksten d a h a fazla zevk a l d ı ğ ı kon usunda şiddet l i b i r tartışmaya g i rişti l er; kad ı n mı erkek m i ? Zeus kad ı n la r ı n daha fazla zevk a l d ığ ı n ı iddia ed iyor, Hera i se t ü m zevki n ya l n ızca erkeklere özg ü o ld u ğ u n u i leri sü rüyord u. i kisi d e geri ad ı m atmayı nca a n laşmazl ığı son i a n d ı rması için Ti resias'ı çağ ı rd ı la r. Ti resias bu kon uyu kara ra bağ l a m a k a ç ı s ı n d a n olağanüstü n i ­ tel i k lere sa hi pti ç ü n kü hem erkek, hem d e kad ı n o l a ra k yaşa m ı ştı. Çocu kken Tresias çifileşen iki yılana rast l a d ı . B i r sopa alıp yı l a n l a ra v urmaya başladı ve dişi y ı l a n ı öld ü rd ü . O a nd a bir kad ı na dön üş­ tü. Yed i yıl boyunca kad ı n o l a ra k yaşa d ı . Derken yi n e çiftleşmekte o l a n i ki yı lana rastladı. Bu kez erkek yı l a n ı ö l d ü rd ü ve yeniden er­ kek olabildi. Görüşüne başvu ru l a n Ti resias'ı n ya n ıt ı çok kesi n d i: Cinsel i l işki­ d e kad ı n l a r daha fazla zevk a l ıyord u. Hatta, dedi, kad ı nlar seviş i r­ ken erkeklerden dokuz kat daha fazla zevk a l ı r. Hera idd iayı kaybe­ d i nce o kadar öfkelendi ki Ti resias'ı kör ett i .

ı sı

i LHAM PERi L E Ri , O RMAN PE Ri LERi, SATi RLE R VE iYi Li K PE Ri L E Ri Tanımanız Gereken Efsanevi Ü nlüler

Eski insanlara göre d ü nyada doğayı denetim altında tutan ve insan­ larla bağ lantı ku ran yüzlerce tan rı ve ruh bulunuyordu. Olympos'taki tanrılar kuşkusuz en gü ç l ü olan lard ı ama söylencelerde çok sayıda başka tan rıdan da söz edi l iyord u. Bunlar ü n l ü Olympos tan rı larından daha g ü çsüz ve daha az görke m l i ola bilirierdi ama bu ikinci derece­ deki tan rılar klasik mitolojide önemli bir rol üstleniyordu.

i L H A M P E R i L E R i : S A N AT TA N R l Ç A L A R I Zeus i l e M nemosyne'n i n kızları o l an i l ham Peri l eri müzik, sanat, şi i r, d a n s ve genel o l a ra k g üzel sanatların ta n rı ça l a rıyd ı l a r. Bu ta n­ rıça l a r o n l a rdan esi n l e n erek eserleri ni yarata n oza n ve sanatçılar tarafı n d a n onu rland ı rı l ı rd ı . Zeus ve M nemosyne dokuz gece bo­ yunca sevişerek dokuz i l h a m Perisi'ni ya ratt ı l a r. Her peri bel l i bir sanat d a l ı n ı n soru m l u l u ğ u n u taşıyordu: •

•

•

•

•

•

•

•

•

Calliope: Epik ş i i r Clio: Ta ri h Erato: Aşk şiirleri, l i ri k ş i i rl er ve evl i l i k şarkı ları Euterpe: Müzi k ve l i ri k ş i i r Melpomene: Trajedi Polyhymnia (ya da Polymnia): Pa nto m i m ve şarkı lar Terpsichore: Dans Thalia: Komedi Urania: Astro n om i

i l h a m Perileri şen l i k v e festiva l iere katı l ı r, tanrılar iç i n şarkı söy­ leyip dans ederlerdi. Ayn ı zam a nda müzik ta n rısı olan Apoila'n u n 1 52

ilham Perileri, Orma n Perileri, Satiri er ve Iyi l i k Perileri

izi nden giderlerdi. Sanatçı l ar i l ham Perilerinden esi n ieniyor olsalar da bu tan rıçalarla ilgili birkaç söylence b u l u n uyo rd u. i l ham Peri leri esi n l e n d i rmekle bera ber ceza da verebil iyord u . Örneğ i n Pieridler (Kra l Pierus'un kızl a rı) b i r ya rışmada kendi sa­ natsal yetenekleri ni serg i l eyerek i l h a m Peri leri ne meydan oku d u ­ l a r. i l ham Peri leri kad ı n l a r ı n bu sayg ısızl ı ğ ı na öfkelendi. Pieri d l e r ya rışmada kaybed i nce i l h a m Peri l eri o n l a rı ka rgaya (ya da karga fa m i lyası ndan b i rer kuşa) dön üştürd ü . Benzer b i r o layda Tha myris a d ı ndaki bir oza n, beste ve şiir a l a n ı n d a i l h a m Peri l erinden d a h a u sta olduğunu i l e ri s ü rd ü . i l ham Peri l e ri derhal o n u k ö r ederek ve hafızasını yiti rmesine yol açarak şişi n m esin e son verd i .

O R M A N P E R i L E R i : D O G A N I N G Ü Z E L i M R U H LA R I Orman peri leri klasi k m itolojide s ı k s ı k o rtaya ç ı ka r. B u g üzel doğa tan rıçaları (orma n perisi çoğ u n l u kla Zeu s' u n ya d a başka bir ta n ­ rı n ı n kızı d ı r) sonsuz b i r gençl iğe sa h i pti. Orman peri leri n i n çoğ u d a h a üst d üzeydeki bir ta n rı n ı n ya da o r m a n peri s i n i n hizmeti n­ d e o l u rdu. Bereket ve doğ a l zarafet s i m g e leri o l a ra k mağara l a rda, ağaçlarda, pınarlarda ya da benzer su kaynaklarında yaşa rla rd ı . Söylenceler orman peri l eri n i n erkekler y a d a ta n r ı l a rla birl i kte yer a l d ı ğ ı birçok aşk öyküsünden söz eder. Örnek o l a ra k Poseidon i l e A m p h itrite, Ares ile Cyrene, Apol l e i l e D a p h n e v e Odysseus i l e Calypso veri l e b i l i r. Doğada çeşitli orma n peril eri b u l u n uyord u . •

•

•

Crinaeler: Çeşmelerde yaşa riard ı . Dryadlar: Ağaçlarda yaşa riard ı . Hamadryadlar: Bel l i ağaçlarda yaşa r, bu ağaçlar kuruyu nca ö l ü rle rd i .

•

•

•

•

•

Leimakidler: Çayı rlarda yaşa riard ı . Meliaeler: Dişbudak ağaçla rında yaşa r i a rd ı . Naiadlar: Tat l ı s u l a rda yaşa rlard ı . Napaeler: Vad i lerde yaşariard ı . Nereidler: Denizlerde yaşa riard ı . 1 53

Mitoloji 7 0 1 • •

Oreadlar: Dağ l a rda yaşa ria rd ı . Pegaeler: Pınarlard a yaşariard ı .

Ta n rı o l malarına ka rş ı n i l h a m peri leri ö l ü msüz değ i l l erd i. Yi ne de çok uzun yaşarlard ı . Orman peri leri söylencelerde genel likle daha ü st d üzey ta n rı ve ta n r ı ça l a r ı n yan ı nda yer a l ı r. Eğ l enceden hoşl a n m a l a rına ve oyu n baz o l m a larına ka rş ı n orman peri l eri ba­ zen çok acı maz davra n a b i l iyord u . Örneğin bir orman perisi sevg i­ l isi ona i l gisiz davra n ı r ya da kötü m uamele ederse ondan i ntikam a l maya k a l kışabi l i rd i . Orm an perisi Nais sevg i l i s i n i n i h a neti n i öğre­ n i nce onu kör etti. Ada m bir ırmağa düştü ve diğer orman peri leri onun boğ u l masını e n ge l l em edi .

Ş E H V E T L i TA N R l L A R : S AT i R L E R Satirler bereket ve cinsel tutkuyu simgeleyen doğa ruhlarıydı. Başlan­ gıçta ö l ü m l ü olarak beti mlenmiş ama daha sonra Pan'a benzetilmiş­ lerdir: boynuzları vard ı r, bedenleri ve yüzleri insana benzer, bacakları ve aya kları keçininkini ya da bazı söylencelerde atınkini andırır. Sati rler çok sayıda söylencede yer a l ı r. Gene l l i kl e Olym pos'ta ki ü n l ü ta n r ı l a r ı n ya n ı nd a b u l u n a n daha önemsiz tiplerd i r. Sati rler şakacı tavı rları ve pervasız cinsel tutkularıyla söylencelere komed i u ns u ru kata r. Çoğu n l u kl a sarhoşturlar ve orman peri leri n i n peşin­ de koşar l a r. Görsel sanatlard a satirler koca man, ka l k ı k penisleriyle beti m l e n m i ştir. Dionysos'un izinden giden satiri er coşku l u Dionysos şen l i kleri­ ne katı l ı rd ı . Kafayı çek m i ş o l a r a k çevrede dola n ı r, m üzik ça l ı p dans eder ve c i n sel istekleri n i tatm i n e ça l ı ş ı riard ı. En ü n l ü satirler Ma rsyas ve Silen us'tu. A n ı m sayacağ ı n ız gibi Ma rsyas A po i l a'yla bir m üzi k ya rışmasına g i rm eye ka l kışmış ve bu ona çok pa h a l ıya mal o l m uştu. S i l e n us Dionysos'un dostu ve eğit­ meniyd i . Bilgeliği ve keh a n etleriyle tan ı n a n S i l e n i u s çoğ u kez şa­ ra bı fazla kaçırırd ı . Asl ı nd a g ene l l i kl e yü rüyemeyecek kadar sarhoş o l u r ve bir eşeğe b i n rn e k zoru n d a ka l ı rdı. 1 54

I l ham Peri le ri, Orman Perileri, Satirler ve Iyi l i k Peri leri

IYI L I K PERI L E R I : G Ü Z E L L I K, ZARA F ET VE DOSTLU K iyi l i k Peri leri (Roma'da o n l a ra G ratiae den iyord u) d a h a alt düzeyde g ü ze l l i k, zarafet ve dost l u k tan rıça l a rıyd ı ( bazen de a l beni, doğa, ya ratıcı l ı k ve bereket ta n rı çal arı olduğu söyle n i r) . Söylencelerd e sayı l a rı ve nesepleri fa rkl ı olarak bel i rtiliyo r. Öte ya ndan söylen­ d i ğ i ne öre Zeus ve Eurynome'n i n kızları olan ü ç iyi l i k Perisi va rd ı . i yi l i k Peri leri'n i n en b i l i nen isim leri Ag l a i a (Görkem), Euphrosy­ ne (Sevinç) ve Tha l i a (Şenl i k) idi (Th al ia a d ı nda b i r i l ham Perisi de va rd ı). Bu isimler Hesiodos'u n Tanrılarm Doğuşu a d l ı yapıtıyla d a h a d a ü n lendi. Ag laia g üzel l i k v e görkemi, E u p h rosyne neşe v e sevin­ ci, Tha lia da tom u rcu k l a n m a ve şen l i ğ i s i m g e l iyord u . i yi l i k peri leri genç, zarif v e g üzel yarat ı k l a rd ı v e genel l i kle b i r a r a d a b u l u n u rlardı. Genel l i kle sanatta beti m lenen iyi l i k Peri leri söylencelerde çoğ u n l u kl a Afrod it'i n ya n ı nd a yer a l ı r; ki mi za m a n d a Apollo ve i l h a m Peri l eri'yle birl i kte şarkı söyleyi p d a n s ederler­ d i . i l ham peri leri gibi iyi l i k Perileri'n i n de sa n atsa l ça l ı şmalara kat­ kı da b u l u nd uğ u na i n a n ı l ıyordu.

Dökme dem i r b i r ayna çerçevesindeki sat i r süslemesi; 1 900 civa r ı . 1 55

TRiTON, H E KATE VE PAN Eşsiz Tanrılar, Eşsiz Armağanlar

Her ne kadar Olym pos'taki ta n rı ve ta nrıça l a r Yu n a n mitolojisi n i n en ö n e m l i fig ü rleri i s e d e, d a h a ö nemsiz o l a n l a rı nd a n söz ed i l mez­ se h a k l a rı nda a n l atı l a n öykü l er eksik ka l ı r. Triton, Hekate ve Pa n ata l a rı kad a r ta n ı n m ı ş o l masa b i l e Yu nan m itolojisinde önemli rol oynarlar ve söylencelere ren k ve n eşe katarlar.

T R i TO N : P O S E i D O N ' U N O G L U Triton Poseidon'un oğ l u ve d a h a alt düzeyde b i r deniz tan rısıyd ı . Ya rı i n s a n ya rı ba l ı k o l a n Triton babas ı n ı n ha bercisiyd i . Aynı za­ manda bel l i güçlere sa h i pti ve den iz salya n g ozu kabuğ u n u öttü­ rerek d a l ga ları yatıştı ra b i l iyord u. Triton'u n salya n g az ka buğu kor­ ku da sa l a b i l iyordu. Örneğ i n devler i l e Olymposl u ta nrılar a rasında ya p ı l a n savaşta ka b u kta n yü ksel en sesler devleri ü rküttü; bu sesi n sa h i b i n i n bir ca nava r o ld u ğ u n u za n nedi p kaçıştı l a r. Triton da ba­ bası gibi ü ç dişli bir z ı p k ı n taşıyord u . Triton çeşitli söyl e n ce l erde y e r a l ı r. Ath e n a'n ı n ya n l ı ş l ı kla ö ld ü rd ü ğ ü genç oyu n a rka d a ş ı Pa l las'ı n babasıyd ı . B i r başka söyl ence Triton'u n A rg o n ot l a ra ya rd ı mcı o l d u ğ u n u a n latı r. Al­ tın Post'u a rarla rken b ü y ü k b i r g e l g it d a l g a s ı nedeniyle Argo ka raya otu r u r ve Arg o n ot l a r ken d i l eri n i Trito n i s G ö l ü'nd e b u l u r. (Bazı söyl encelere g ö re d a l g a o n l a rı Li bya'd a k i çöle taşı m ı şt ı r.) Arg o n o t l a r g ü n lerce yen i d e n d e n ize u l a ş m aya ça l ı ş ı r ama ba­ şaramaz. Eu rypl us adında b i r ö l ü m l ü n ü n kılığına b ü rü n en Triton Argo­ notla r ı n ya n ı n a gelir ve büyü k b i r konu kseverl ikle karşı l a n ı r. On­ ların iyi l iğ i n e ka rşı l ı k ada m l a ra den ize dönüş yol u n u gösterir. Bazı söylencelere göre Triton g e m iyi iterek den ize u laştı rır.

1 56

Triton, Hekate ve Pan

Triton her za m a n d ü rüst davranmazd ı . Çoğ u ta n rı gibi o n u n da ka rmaşık bir ya pısı vard ı . Bir söylenceye g ö re Dionysos on u r un a d üzen lenen bir şen l i kte Triton ayi n lere hazı rl a n m a k için den izde y ı ka n a n kad ı n l a ra rastlad ı . Arzu ları n ı bast ı ra m aya ra k onları taciz etti ve kad ı n l a r Dionysos'ta n ya rd ı m isted i ler. Şara p ta n rısı o n l a r ı n ya rd ı m ı na geldi; i ki ta nrı dövüştü v e Triton yen i k d ü ştü. Bir başka söylencede Triton'un h ı rsız o l d u ğ u, s ü rü leri ça l d ı ğ ı v e g e m i lere sa l d ı rd ı ğ ı a ktar ı l ıyor. Yerel h a l k Triton'u engel lemek için b i r kaseye şarap koyuyor. Triton şara b ı b u l u p kafaya d i kiyor ve sızı p ka l ıyor. O uyu rken bi risi (ki mi leri n e g ö re Dionysos) baltayla kafa s ı n ı kesiyo r.

Sihirli Ada Triton Euphemus adındaki bir Argonot'a bir avuç toprak verdi. Argo Girit Adası'nı geçtikten kısa bir süre sonra Euphemus bu top­ rak parçasını denize attı. Toprağın denize düştüğü yerde Calliste (Santorini) Adası oluştu.

H E K AT E : TA K I N T I L I D i Ş i T i TA N Olym pos'taki ta n r ı l a r ta rafı ndan yen i l g iye u ğ rat ı l a n Tita n l a r ı n çoğ u Ta rtaros'a gönderi l d i . Zeus'a karşı savaşmayı reddedenler b u sonsuz işkenceye ta bi tutul mad ı l a r. H e kate b u n l a rdan biriyd i . Savaşta n sonra d ü nya, g ö kyüzü ve d e n i z üzeri ndeki g ücüne sa h i p o l m ayı sürd ü rd ü (asl ı n d a g ücü Zeus' u n ki kadar değ i ldi). i l k söylencelerde Hekate Demeter gibi Yeryüzü (Topra k) ile bağ l a ntı l ı cömert bir tanrıça olara k bet i m l e n iyor. H ekate topra ğ ı n veri m l i olmas ı n ı v e ü r ü n lerin gelişmesi n i sağl ıyord u. Tita n l a r ı n yen i l g i sinden sonra d a h a da güçlendi: ka h i n ierin daha etkili ko­ n uşması na, ö l ü m l ü lerin dah a zenginleşmes i n e, savaşçıların zafer kaza n masına yard ı mcı o l d u . Refa h tan rıçası o l a ra k ba l ı kç ı l a rı n çok sayıda bal ı k aviamas ı n ı ve çiftçilerin s ü rü leri n i n daha veri m l i o l m a s ı n ı sağ l aya b i l iyord u . Ö l ü m l ü ler çoğ u kez ya rd ı m ve kutsa n1 57

Mito/oji 7 0 7

m a k i ç i n H ekate'ye başvu ruyo r, o da b u istekleri memnuniyetle yerine geti riyord u.

Karanlık Tarafa Geçiş Zama n l a H ekate'n i n h uyu d e ğ i ş m eye, kötü ka l p l i o l m aya baş­ l a d ı . Cöme rt bir to p ra k ta n rı ça s ı n ı n yeri n i büyücü l ü k tan rıçası a l d ı . Daha sonraki söyl e n c e l e rd e ö l ü l er ü l kesiyle bağ l a ntısı o l a n gece ta n rı çası o l a ra k o rtaya ç ı k ı yo r. Bazı söyl e n ce l ere göre H e ­ kate Ye ra l t ı Dü nya s ı 'n ı n Kra l i çesi Perse p h o n e' u n h izmetkarı ve s ı rdaşıyd ı . Bakire b i r t a n rıça o l m a s ı n a ka rş ı n H e kate çoc u k l a r ı n doğ u m u v e yetişti ri l m esiyle i l g i l iyd i . Ayn ı za m a n d a ka p ı l a rla, bina g i ri ş l e riyle, ayl a, m e şa l e l e r l e, köpeklerle, h aya l etlerle, s i h i r­ l e, büyü c ü l ü kl e ve bedd u a l a rl a i l işki l iyd i. M ü ritleri kavşa kl a rda Hekate için ta p ı n a k l a r ya ptı ç ü n kü b u ra l a rı b ü yü l ü ayi n l erin ya­ p ı l d ı ğ ı ye rlerd i .

Korkunç Olaylar Hekate'nin mezarlıklarda dolaştığı söyleniyordu. Geceleri köpekle­ riyle birlikte mezarların arasında gezerek henüz Yeraltı Dünyası'na gönderilmemiş olan ruhları arıyordu. Mezarlıkta siyah bir köpek görüldüğünde, insanlar onun hemen ardından Hekate'nin ortaya çıkacağına inanıyordu.

Sanat eserleri nde k i m i za m a n Hekate üç yüzl ü b i r kad ı n olara k beti m l e n i r. Genel l i k l e e l l erinde m eşa leler vard ı r v e ya n ı nda da bir canava r köpek sürüsü b u l u n u r.

Üçün Onemi Üç sayı sı üçlü bir ta n rıça o l d u ğ u va rsayı l a n H ekate'yle bağlantı­ l ıyd ı . Ü ç ayrı yöne bakan ü ç yüzü geçmişi, şimd i ki za manı ve ge­ l eceği g örüyordu. Ayn ı şeki l d e varoluşun ü ç s ü reci n i denetl iyor­ d u: doğ u m, yaşam ve ö l ü m . Ü ç kutsa l simgesi vard ı: bir a nahtar, bir h a n çe r ve bir i p. B i r yolcu ü ç yol ağzı na geldiği nde karşısına Hekate'ni n ç ı ktığı söylen iyord u . 1 58

Triton, Hekate ve Pan

H ekate'ni n ka ra kteri n i n ü ç fa rkl ı ya n ı n ı sim g el eyen fa rkl ı isim­ leri va rd ı . işte o n l a rd a n bazı ları: •

•

•

•

•

•

Apotropaia: Koruyucu Chthonia: Yera ltı D ü nyası'ndan Kourotrophos: Hemşire Propolos: H izmetka r Tri morphe: Ü çlü Trioditis: Üç yol ağzı

Daha alt d üzeyde bir ta n rıça olmasına karş ı n Hekate klasik m i­ tol ojide güçlü ve etkin bir varl ı ktı. Bug ü n d e büyü ve sihirle i l g i l e ­ n e n l e r o n a dua eder.

P A N : O R M A N L A R l N V E K I R L A R l N TA N R l S I Hermes'i n oğ l u ve çoba n l a r i l e sü rü leri n ta nrısı o l a n Pa n yarı in­ san yarı keçiyd i. Doğd uğu nda an nesi o n u g ö r ü n ce o kadar korktu ki e beyle birl i kte oradan kaçtı. Öte ya n d a n Hermes oğluyla g u ru r d uyuyordu; onu Olym pos'ta ki ta nrılarl a ta n ı şt ı rd ı . Pa n'ı n annesi n i n neden dehşete ka p ı l d ı ğ ı n ı a n l a ma k zor de­ ğil. Sa nat eserleri nde Pa n'ı n a l n ında iki boynuz var ve keçi n i n ki g i b i kulaklara, kuyruğa, bacaklara ve tayna k l a ra sa h i p. Genç ta n rı orman perileri ta rafından büyütü ldü ve d a ğ l a rda yaşadı. Fiziksel öze l l i kleri sayesinde kaya l a ra tırmanabil iyor, engebeli arazide h ız­ la i lerleyebil iyord u . Orman ta nrısı olan Pa n'a k ı rsal kes i m d e yaşaya n l a r ta p ı n ıyor­ d u . H ayvanların doğurgan ol ması n ı sağ l a d ı ğ ı n a i n a n ı l ıyord u. B i r sü rüdeki yavru l a mayan hayva n ların k ı s ı rl ı ğ ı n d a n P a n soru m l u tu­ tu l uyor ve heyke l l eri yı k ı l ıyordu. (Çoğ u ta n rı b u t ü r davra n ı ş l a ra öfke l e n i rdi ama Pa n a l d ı rm ıyord u. Uykusu n u n böl ü n mesine daha fazla kızıyordu.) Bereket ta nrısı olara k -beden i n i n alt k ı s m ı şehvetiyle ta n ı n a n b i r h ayva n biçi m i ndeyd i- Pa n cinsel yete n e k leriyle ü n lenmişti ve 1 59

Mitoloji 7 0 7

çoğ u kez sertleşm iş b i r penisle beti m len iyord u . Çoğ u n l ukla or­ man peri leri n i n peş i n e d üşer, o n ları yaka layı p ı rzına geçmek isterd i . Bu peri lerden biri Syri nx'ti. Arte m i s'i n m ü ritleri nden olan Syri nx Pa n'la i l işkiye g i rmek iste­ miyord u ve ondan kaçmaya ça l ı ştı a ma Pa n çok hızl ıyd ı . Onu ı rma­ ğın kenarı n a kadar kova l a d ı . Ka pana kısı l an ve ırmağı geçemeyen Syri nx kend i n i ku rta r m a l a rı içi n ırmak peri lerine ya lva rd ı . Onlar da bu d i l e ğ i n i yerine g et i rerek Pa n gelinceye kad a r onu b i r sazl ığa dönüşt ü rd ü l er. Düş k ı r ı k l ı ğ ı na u ğ raya n Pa n derin bir iç geç i rd i . Nefesi sazların a ras ı n d a dolan ı rken h a ri ka, m üzikal bir ses çı kard ı . Pan sazları çe­ şit l i boylarda kesti ve b i rbirine bağlaya ra k bir d izi boru oluşturdu. Bu a l ete da h a son ra pa n fl üt adı veri ldi.

1 60

DAHA ÖN EMS i Z D iG E R TAN Rl LAR Tan ımanız Gereken Güçlü Varlıklar

Yu n a n m itolojisini incelerken daha ö n e m siz başka tan n l a ra da rastlaya b i l i rsin iz. işte tan ı m a n ız gereken bi rkaç ta nesi: •

Boreas: Kuzey Rüzgarı. Boreas g e n e l l i k l e haşin ve g üven i l ­ mez olara k tan ı m l a n ı rd ı . Diğer ta n r ı l a r ı n çoğ u g i bi o da a ra­ da bir öl ü m l ü kad ı n l a rı kaçı rıp ı rzl a r ı n a g eçerd i .

•

Eris: Çatışma ve uzlaşmazl ı k ta n rıçası. Genel l i kle Ares'l e birlikte savaş a l a n ı n d a hazı r bu l u n u rd u . Afrod it, Athena ve Hera arasında çekişme ya rata n a l t ı n e l m ayı o rtaya ata n ve bu yüzden Truva Savaşı'na neden o l a n oyd u.

•

Eros: Aşk Ta n rısı; öze l l ikle şehevi aşkı n ta nrısı. Eros genelde bir yay ve ok taş ı r d u ru mda beti m l e n i r. Altın u ç l u okiarı a ş ı k ederken ku rşu n u ç l u okiarı nefrete ya da en azından i l g isiz­ l iğe yol açard ı . Ki m i za man da, aşkı n g özü kör olduğundan, bu tanrı da gözleri bağ lanmış o l ara k resm ed i l i rdi.

•

Eurus: Doğ u Rüzgarı. Genel l i kle ı s l a k ve fı rt ı n a l ı olara k be­ timlenird i .

•

Kaderler: i nsa n l a rı n yaşam l arı n ı beli rlemekle soru m l u ü ç ta nrıça. Bu ta nrıça l a r h e r bireyi n yaşa m i p i n i dokur, ölçer ve keserd i. Bazı söylencelere göre b i ri n i n iyi ya da kötü olması­ na da ka rar vereb i l i rlerdi. Herkes, Olym pos'ta ki tanrı lar bile Kader'i n eli ndeyd i .

•

Hebe: Gençl i k Ta n rıçası. Zeus ve H e ra'n ı n kızı olan Hebe bir süre ta n r ı la rı n saki l i ğ i n i ya ptı. Daha sonra Herakles Oly­ m pos Dağı'ndaki ta n n lara katı l ı n ca o n u n eşi o l d u .

•

Hymen: Evl i l i k Ta n rısı. Genel l i k l e b i r d ü ğ ü n a layı n ı n başın­

da beti m lenird i . •

iris: Gökkuşağı Ta n rıçası. Dü nya i l e g ö kyüzü n ü bi rleştiren i ris de ta nrıların habercilerinden b i riyd i . 1 61

Mito/oji 1 0 1 •

Nemesis: i nti ka m Ta n rıçası. Genel l i kle h a ksızlığa uğra m ı ş kişilerin öcü n ü a l ması i sten i rdi a m a ayn ı za manda aşırı l ı kla­ rı engel leme g ö revi de vard ı . Örneğ i n b i ri çok zeng i n oldu­ ğ u nda ya da bekle n m e d i k bir servete konduğu nda Neme­ sis evreni dengede tut m a k amacıyla bu serveti n bir kısm ı n a el koya rd ı .

•

N i ke: Zafer Ta n rıçası. Genel l i kle Zeus' u n ya n ı nda yer alan N i ke, fati h leri ve zafer kaza nan ları da ziya ret eder, başları n ı n üstünde b i r zafer t a c ı tutard ı .

•

Notus: Gü ney Rüzg a r ı . Genelde ı l ı k ve nem l i bir esi nti ola­ ra k beti m l e n i rd i . B u n u n l a bera ber son ba h a rda öfkelenip ü r ü n leri ma hvede n fı rtı n a l a ra dön ü ş ü rd ü .

•

Thanatos: Ö l ü m Ta n rı s ı . Tha natos Uyku Ta n rısı Hypnos'un i kiz ka rdeşiyd i . B i r i n sa n ı n yaşam ipliği kısa l ı nca Thanatos o ö l ü m l üyü ziyaret eder ve saçı ndan b i r tuta rn keserdi. Tha­ n atos saçı n ızı kestiğ i n d e ku rtu luşunuz ka l mazd ı . Hades'e a d a n m ı ş o l u rd u n uz.

•

Tyche: Şans Ta n rıçası ve şansın simgesi. O, Deniz Peri lerin­ den bi riydi.

•

Zephyrus: Batı Rüzg a r ı . i l kbahar esi nti leri n i n ta n rısı olan Zephyrus tüm rüzg a r ta n rı la rı n ı n en sevecen olan ıyd ı . Bu­ nunla bera ber b i r söylencede Hyaci nthus'un ö l ü m ü nden soru m l u tutu l uyo rd u, d o l ayısıyla bu ta n r ı n ı n da acımasız b i r ya n ı vard ı .

Görü n ü şe bakı l ı rsa, evre n i n her ya n ı nda g üçleri ya nkılanan ünlü ta n rı ların ya n ı s ı ra h e r dağ ı n, her ı rmağ ı n , her pınarı n, hatta her ağacın kendi ta n rı ya da tan rıçası va rd ı . D ü nyayı bu şeki lde a l g ı l a m a k evrenin h e m d üzen l i hem de ka rmaşa içinde görünme­ sine yol a çıyordu. Evren d üzen l i görün üyordu ç ü n kü her ta nrı ya da ta n rı ça kendi a l a n ı na sa h i pti; aynı za manda karmaşa içi ndeyd i ç ü n kü bu kadar çok ta n rı n ı n i stekleri kimi za m a n bi rbi riyle ça kı şa­ bil iyord u .

1 62

S i N EMA VE PO PÜ L E R KÜ LTÜ RDE SÖY L E NC E L E R Söylencelerin Büyüsünü Beyaz Perdeye Taşımak

Fi l m ya pımcıları her za man ilginç öykü leri beyaz perdeye taşıma­ nın peşi ndedir. Klasik mito l ojide yer a l a n çeşitl i kon u lar, tem a l a r v e entrikalar d ü ş ü n ü l d üğ ü nde m itoloj i k öykü lere çok a z sayıd a fi l md e yer veri l m i ş o l ması şaşırtıcıdır. Bi rçok fi l m m itolojiden d e m v u r u r ama çok a z ı bu öykü leri a kta rır. 1 956'da Robert Wise Truva Savaşı'nda yaşa n a n l a rı aktarmaya ça l ı şt ı ğ ı iddialı b i r fi l m i Truva/i Helen'i piyasaya s ü rd ü . Bu görke m l i gösteri elden geldiği nce gerçeği ya nsıtmaya ça l ışıyo rdu. Fi l m Tru­ va Savaşı bağ l a m ı nda Helen'e (Rossa na Podesta) ve o n u n Pa ris'le (Jacques Sernas) yaşadığı aşk i l işkisine oda k l a n m ıştı. Truva Savaşı'n ı n daha yakın bir tarihte sinema d i l iyle anlatı m ı Wolfgang Petersen'i n yönettiği Truva (2002) a d l ı fi lmdir. Başta Brad Pitt (Akhi lleus), Eric Bana (Hektor), Diane Kruger (Hel en), Orlando Blo­ om (Pa ris) ve Peter O'Toole (Priamos) olmak üzere birçok ünlü yı ldız fi lmde rol almıştı. Fi l m i/yada, Aeneas ve diğer klasi kleri kaynak olarak ku l l a n ıyor ama birçok açıdan bu kaynaklardan ayrı düşüyor. Örne­ ği n, çatışmanın başlangıç noktası olarak Paris'i n verdiği karardan söz etm iyor ve tanrılarla tan rıçaların üstlendiği a ktif rol leri yansıtm ıyor. Menelaus ve Agamemnon dahil eski söylencelerde savaştan sağ kurtu lan karakterler perdeye yansıtı lan savaş sırasında öl üyorlar. Klasik mitolojideki öykü lere daya n a ra k çeki len d iğer fi l m l e r şöyled i r: •

•

•

Orpheus ( 1 949), yön etmen: Jean Coctaeu Ulysses ( 1 955), yönetmen: Mario Ca m e ri n i Hereules ( 1 95 7), yönetmen: Pietro Fra n scisci Jason and the Argonauts ( 1 963), yön etmen: Don Chaffey

1 63

Mitoloji 1 0 1 •

•

•

•

Clash of the Titans ( 1 98 1 ), yönetmen: Desmond Davis Mighty Afrodit ( 1 995), yön etmen: Woody Alien O Brother, Where Art Thou? (2000), yönetmen: Ethan Coen ve Joel Coen Clash of the Titans (20 1 0), yönetmen: Lou i s Leterrier ( 1 98 1 'de­ ki n i n yeniden çeki mi)

P O P Ü L E R K Ü LT Ü R D E S Ö Y L E N C E L E R Mitoloj i ya l n ızca "yü ksek sanat" d ü nyasına özg ü değ i l d i r. Televiz­ yon oyu n l a rı nda, çizg i fi l m l erd e, resimli rom a n l a rda, oyu ncaklarda ve video oyu nlarında d a yeri n i a l m ı ştır. Söylencelerde öykü ler ey­ lemlerle doludur, canavarl ar ü rkütücüd ü r ve ka h ra m a n l a r olağa­ nüstü boyutlardad ı r. 1 995'ten 1 999 son u na kada r Hercules: The Legendary Journeys (Herkü l ' ü n Efsa nevi Seya hatleri) bel l i bir o ra nda H era kles'i n faa li­ yetleri ve maceraları h a k kı n d a ki söylencelere daya n a n popüler bir televizyon d izisiydi. Kev i n Sorbo Hera kles rol ü ndeyd i ve d izi onun ve diğer ka h rama n l a r ı n öykü l e ri n i aktarıyord u . Yi ne popüler olan bir başka televizyon d izisi Xena: Warrior Princess (Zeyna: Savaşçı Prenses) 1 995 ile 200 1 yı l l a rı a rası nda yayı n l a n d ı . Lucy Lawless'i n ca n l a n d ı rd ı ğ ı Xena m itoloj i k b i r fig ü r değ i l d i a m a Amazon benzeri bir dişi savaşçıyı tem s i l ed iyord u. H era kles ve Xena'n ı n ele a l ı nd ı ğ ı bir başka popüler ya pım ise

Hereules & Xena: The Battle for 0/ympus (Herkü l ve Zeyna: Olym pos için Savaş) ( 1 997) isi m l i uzu n m etraj bir çizgi fi l m d i . Televizyon di­ zi leri n i n a ktörleri ta rafı nd a n seslend i rilen bu fi l mde Herakles ile Xena işbirliği ya para k H e ra ta rafı ndan özg ü r b ı ra k ı l a n ve evreni yönetmeye ka l kışa n Tita n ları a l t etmeye ça l ı ş ıyorlard ı . 1 997 yı l ı nda Wa lt Disney Pictures fi rması çizg i fi l m Hercu/es1 piyasaya sürdü. Genç seyirci kitlesi için biraz s u l a n d ı r ı l m ı ş olan fi l mde Herakles söylenceleri n e sad ı k ka l ı n a ra k, tutku ları ve mace­ ra ları sayesi nde en üst ü n öd ü l e, ö l ü msüzl ü ğ e kavuşa n bir ada m ı n öyküs ü a n latı l m ı ştı. 1 64

Si nema ve Popüler Kü ltürde Söylenceler

Disney Bile Söylenceleri Paylafıyor Disney'in daha önce yaptığı Fantasia (1940) çizgi filmi sentorlar­ dan (insan başlı atlar) Zeus'a kadar Yunan mitolojisindeki kahra­ manları canlandırıyor.

Resi m l i roma n l a rda da m itol oj ik olayl a r ve kişi ler yer a l ı r. M a r­ ve! Comics fi rması 1 940 başlarında Zeu s' u n m acera l a r ı n ı ele a l d ı . Ad ı n ı eski a y ta n rıçasından al an Selene, M a rvel'in X-Men çizgi ro­ m a n ı ndaki kötü ka l p l i kad ı n d ı r. DC Com i cs d ü nyası nda Wonder

Woman (Mucize Kad ı n ) Amazanların çağdaş yoru m u d u r ve baş d ü ş m a n larından b i ri n i n a d ı Ci rce'd i r. Eri nyeler (Ceza Ta n rı ça l a rı ) DC Comics'ı n Sandman (Kum Adam) seri s i n i n b i rçok ci l d i n d e yer a l ı r. Eski za man ka h ra m a n l a rından biri n i n h ayatı n ı yaşamak ister m i s i n iz? Video oyu n l a rı sizi bu d ü nya n ı n ta m o rtası n a taşı r. PlaySta­ tion 2 için hazı rla n a n ve öd ü l l ü bir video oyu n u o l a n God ofWar'd a (Savaş Tan rısı) esas ka h ra m a n Kratos Athe n a ta rafı ndan Ares'i öl ­ d ü rmekle görevlendiri l i r. Bu popü ler dizideki d iğer oyu nl a r: God

of War ll (2007), God of War: Chains of 0/ympus (Oiym pos'un Zin­ ci rleri) (2008) ve God of War lll (201 O). M itol ojiden hoşlana n l a r, Age of Mythology (M itol oji Çağ ı) (2002), Titan Quest (Tita n'ı n Serüveni) (2006) ve Rise of the Argonauts (Argonot l arı n Yü ksel i şi) (2008) a d l ı oyu n l a rı d a deneye b i l i rler.

1 65

SCY L LA Şahane Bir Periden Iğrenç Bir Canavara

Diğer ca nava rların a ks i n e Scyl l a doğduğ u nda çirkin değildi. Yaşa­ m ı na a l ı m l ı, mutlu ve tasasız b i r deniz perisi o l a ra k başladı. Diğer deniz peri leriyle bir a rada o l m a ktan hoşn uttu ama onların aşırı cinsel a rzuları n ı ve a ş ka o l a n d üş kü n l ükleri n i paylaşmıyordu. As­ l ı nda erkeklerle ve sevişmekle h i ç ilgi lenm iyord u. H a l inden mem­ n u n d u ve tüm ta l i p l e r i n i geri çevi riyord u; G l a ucus'un ilgisini çe­ kinceye kadar. Gla ucus bir deniz ta n rısıyd ı ve güzel Scy l la'ya aşık olm uştu. O n u n erkeklerden hoşla n m ad ı ğ ı n ı, ama ayn ı za manda onu elde etmek i ç i n büyüye başvurması gerektiği n i de bil iyord u. Glaucus cad ı Ci rce'ye gitti ve ondan Scyl l a'yı ken din e çekecek bir aşk i ksiri hazı r l a m a s ı n ı istedi a m a bu p l a n ı ters tepti.

Circe kimdi? Circe Helios'un kızıydı. Büyük güce sahip bir cadıydı ve bu gücünü hemen her zaman kötülük yapmakta kullanırdı. Ö rneğin düşman­ larını hayvanlara dönüştürürdü ve özellikle aşkını reddedenlere çok acımasız davranırdı. (Circe bir klasik söylence olan Odysseia'da da ortaya çıkar.)

C i rce Glacus'a aşı ktı a m a G la cus'u n gözü Scyl l a'dan başkası n ı görmüyo rd u . Ci rce Glacus'a d uyg uları n ı açı nca G l acus o n u red­ detti. Del iye dönen C i rce ra k i b i n i ortadan ka l d ı rmaya karar verd i . Zeh i r l i otl a rdan bir i la ç hazı rl adı v e bunu Scyl l a'n ı n ba nyo suyu na ekled i . Çeşitli söylenceler b u ilacı n etkisini fa rkl ı biçimde a n latır. B i r söylenceye göre ilaç ya l n ızca Scyl l a'n ı n suyu n i ç i n d e olan belden aşağ ı k ısm ı n ı etki led i . Üst kı sm ı yine güzel bir kad ı n görü n ü m ü n ü s ürd ü rd ü ama belden aşağısı korku nç b i r değ i ş i m e uğrad ı . Bel i n i n 1 66

Scyl la

etrafı nda dört azı l ı köpek başı bel i rd i . Bu köpekler s ü rekli olarak havlıyor, doymak b i l m iyor ve Scyl la'ya ya kl aşa n l a ra sa l d ı rıyord u . Başka b i r söylenceye göre Scyl la'n ı n t ü m bedeni değişti ve g üzel l iği nden eser ka l m a d ı . Scyl la'n ı n a rt ı k (her birinde üç sı ra d i ş o l a n a l t ı kafası v e on i k i ayağ ı va rd ı . Scyl l a'yı, g ö renler artık o n d a n korkuyordu. Canava ra dönüşen Scyl la ita lya il e Sicilya a rası nda, Charybd is a naforu n u n ya k ı n ı ndaki bi r mağa raya yerleşti. Orada denizcile­ re pusu kurdu. Boğazdan geçmek isteyen g e m i ler a nafora ya k ı n seyretmek zorundayd ı la r. Dolayısıyla Scyl la'n ı n mağaras ı n ı n b u ­ l u n d uğu kaya l ı kların ya k ı n ı ndan geçiyo r l a rd ı . Gemici ler anafora ka p ı l mamaya d i kkat ederlerken Scyl la sa l d ı rıyo r, g e m i n i n g üver­ tesi nden ya ka l a d ı ğ ı den izc i l eri yiyord u.

Charybdis'in Dehşeti Charybdis acımasızdı. Denizciler ne pahasına olursa olsun bu ana­ fordan kaçınmaya özen gösterirdi, zira çok yaklaşırlarsa mahvola­ caklarını biliyorlardı; Anafor her gün üç kez çevresindeki sularda ne varsa yutardı. Sonra da her gün üç kez, yuttuğu deniz suyunu ve nesneleri püskürtürdü. Bu yüzden boğazdan geçen gemiciler anafora yakalanmamaya çalışırken bir yandan da püskürmelerden sakınmak zorundaydı.

1 67

AMAZON LA R Acı masız Kadınlar, Inanılmaz Savaşçılar

Bir söyle nceye göre Savaş Ta n rısı Ares bir Amazan kra l i çesiyle çiftleşti ve bu beraberl i kten b i r başka Amaza n kra l içesi d ü nyaya geldi. A res ya l n ızca savaşta ken d isi nden ya rd ı m isteyenler için de­ ğil, tüm Amazan kavm i için ö n e m l i bir ta n rıyd ı . Amazonl a rla i l g i l i söyle n celer eski za m a n l a rda çok popülerd i . Amazonlar efsanevi kad ı n savaşçılardı. Ken dilerine özgü yasala­ rı, yiyecek ve barınakları ve bir kra l içenin başka n l ı k ettiği h ü kümet­ leri vard ı . Söylencelerd e Amaza n ların ü l kesi farkl ı farkl ı beli rtiliyor, bu yöreler arasında Trakya, S kitya, Kafkas Dağları, g ü n ü m üzdeki Tü rkiye ve Libya toprakları da b u l u nuyor.

E R K E K L E R V E ÇO C U K L A R Söylencelere göre Am azan kad ı n l a rı bir erkeği n ya n ı nda bulun­ maya ta h a m m ü l ede m ezlerd i . (Bunun tek istisnası ağır işleri üst­ lenen erkek h izmetka rla rd ı .) Öte yandan, soyl a rı n ı n deva m ı için erkeklere gereksi n i m l eri vard ı . B u yüzden Amazan kad ı n ları ha­ m i l e ka l m a k için ta n ı m a d ı kl a rı erkeklerle, genel l i kle gezgi n lerle ve ya bancılarla çiftleşird i . B u kad ı n ları n erkeklerden tek beklentisi çoc uk ları n biyoloj i k babası o l m a l a rıyd ı . Amazan kültüründe baba diye bir kavram yoktu. Bir e rkek çoc u k d o ğ d u ğ u n d a Amazo n l a r onu o rta d a n ka l d ı ­ r ı r l a rd ı . Bazı söyl e n c e l e re g ö re Amazo n l a r erkek çoc u k l a rı ba­ ba l a rı n ı n ya n ı n a g ö n d e r i r l e rd i . Kimi söyl e n ce l e r Amaza n l a r ı n a c ı m a s ı zca b u çoc u k l a rı b i r ş e k i l d e sa katl a d ı kl a r ı n ı (örneğ i n gözleri n i oyd u kl a rı n ı ) v e ö l m eye terk etti k l e ri n i i l e ri sü rüyor. (Bazen yo l d a n g eçen iyi ka l p l i b i ri ya ra l ı ç o c u ğ a acıyı p ya n ı n a a l ı yo rd u . ) Ki m i söyl e n c e l e r i s e e rkek çocu k l a r ı n d o ğ a r doğmaz 1 68

Amazonlar

ö l d ü rü l d ü kl e ri n i i d d i a ed iyor. B u n u n l a b e r a b e r, a z say ı d a erkek çoc u ğ u n yaşa m a s ı n a izi n veri l iyor ve b u n l a r ka b i l e n i n kö l e s i o l a ra k yeti şti r i l iyord u . K ı z çocu klar değerliyd i . Öte ya ndan, kızlar sonu nda savaşçı olaca kları için ona göre yetişti ri l iyord u . Bazı söylencelere göre sağ meme kad ı n ı n o k atması n ı engel leyebi l eceği için kızlar kısra k sü­ tüyle beslenere k memeleri n i n gelişmesi ö n l e n i rd i . Diğer söylen­ celer kızların sağ g öğüsleri n i kesti kleri n i ya d a dağ l a d ı kları n ı i leri sürüyor. Klasi k dönem yazarları Amazon sözcüğ ü n ü n köken i n i n "memesiz" a n l a m ı n a gelen a-mazos'tan g e l d i ğ i n i i leri sü rüyorla rd ı .

S AVA Ş Ç I P R E N S E S L E R A mazonlar da Ares gibi savaşa düşkü n d ü . Savaş o n ların tutku­ s u ve yeteneğiyd i . Ka bileleri n i n babası o l a ra k a l g ı lad ı kları Ares'e ve d i ş i l i k g ü c ü n ü temsil eden ve erkekleri d ı ş l aya n üvey ka rdeşi A rtemis'e tapa rlard ı . A m azon l a r l a i l g i l i söyl e n cel e rde H er a k l es, Bel l e rophon v e Theseus g i b i b i rçok Yu n a n ka h ra m a n a rastl a n ı r. Amazo n l a r ayn ı za m a n d a Truva Sava ş ı 'n da da yer a l ı r. Tru va l l l a rı n ya n ı n d a savaşt ı l a r ve k ra l içeleri Penthesilea A k h i l l e u s ta rafı n d a n ö l d ü ­ rü l d ü .

S Ü P E R KA D l N L A R G ü ze l sanatla rd a Amazon kad ı n l arı d ö n e m i n erkek savaşçı l a rı g i b i beti m l e n i rd i . Gene l l i kle at ü stü n d e o l a n Amazo n l a r hayva n d e ri s i nden ya p ı l m ı ş zı rh g iye r ve bir yay ya da m ızra k ta ş ı r l a rd ı . B i r A mazon savaşçısı erkek kadar g ü ç l ü v e va h ş i b i r h ayva n kad a r a c ı m asızd ı ; üste l i k a kı l l ı v e kurnaz o l d u ğ u i ç i n d a h a da teh l i ke­ l iyd i .

1 69

Mitoloji 1 0 1

Amazonlarla Savaş'ın Resmedilmesi Amazonlar Yunan sanatında en sevilen konulardan biriydi ve ge­ nelde Amazonlarla Savaş teması işlenirdi. Yunanlılada Amazonlar arasındaki savaş çömlekçilik ve heykeltıraşlık dahil eski Yunan gü­ zel sanatlarının her dalında yer alır. Amazo n l a r hakkındaki söylenceler hem erkeklerin hem de kad ı n l a r ı n hoşuna g iderd i ama fa rklı biçi m lerde. Eski Yu nanista n asl ı nda erkeklerin d ü nyasıyd ı ve kad ı n l a r çok az ha kka sa h i pti; bu yüzen o dönemdeki ev kad ı n l a rı n ı n çoğ u özg ü rl ü k ve gücün sem bol ü olan Amazo n l a ra h ayra n d ı . (Mu htemelen bu kad ı n l a r Amaza n l a r ı n e v işleri n i erkeklere ya ptı rma l a rıyla i l g i l i öykü lere ba­ yı l ıyord u .) Öte ya ndan, erkekler Amazonlara korkuyla ka rışık hay­ ra n l ı k d u yuyord u. Bir kad ı n ı n erkeğe gereks i n i m duymaması ve bir erkek kadar (hatta o n d a n d a h a fazla) g ü ç l ü o l ması düşü ncesi biraz ü rkütücüyd ü. Eski i n sa n l a r için Amazon hem korku, hem de hayra n l ı k uya n d ı ra n bir fıg ü rd ü .

1 70

M i NOTO R Çok Ama Çok Korkunç Bir Canavar

M i n otor'u n yarat ı l ı ş ı G i rit Kra l ı M i n o s i l e Pose i d o n a ra s ı n d a g ö r ke m l i b i r boğ a n ı n k u r b a n ed i l mesiyle i l g i l i u z l a ş m azl ı ğ a ka­ dar daya n ı r. Posei d o n b u boğayı M i n os'a g ö n d e r m i ş ve ke n d i a d ı n a kurban ed i l mesi n i i stemişti. A m a M i n o s boğ a n ı n g üzel ­ l i ğ i n e öyl esi n e h ayra n ka l d ı ki o n u ku rba n etm eye kıya m a d ı . K ra l ı n ka r ı s ı Pa s i p h a e d e boğ aya h ayra n ka l m ı ş h a tta o n a a ş ı k o l m u ştu. (Bazı söyl e n c el ere g ö re Pose i d o n ta n rı a d ı n a kurba n kes m eyi reddeden M i n os't an öcü n ü a l m a k i ç i n Pa si phae'yi bo­ ğ aya aşık etti.) Pasiphae boğaya karşı büyük bir cinsel i stek d uyuyordu; sanat­ çı Daedalus'a içi boş bir in ek ka l ı b ı ya p m a s ı n ı söyledi. Bu ka l ı b ı n i ç i n e g izlendi v e boğayla çiftleşti. Bu beraberl i kten Pasi phae'n i n b i r çocuğu oldu; oğ l u n u n a d ı Minotor'd u . M i n otor bedeni i nsan, başı boğa o l a n b i r canava rd ı . Pasiphae onu bebekken emzirdi a m a ya ratık serpi l d i kçe va hşi, insan eti yi­ yen bir canava ra dön üştü. Bu ya ratıkla n e ya paca ğ ı n ı bilemeyen M i nos Del phi'deki ka h i n e d a n ı ştı ve son ra Daed a l u s'a son derece karmaşık bir labirent ya pması n ı em retti. Daedal us'un yaratt ı ğ ı l ab i rent o kad a r karmaşı ktı ki içine g i ren b i r d a h a çıkam ıyord u. Bu l a b i rent M i notor'u n m a h p usha nesi o l d u . La b i rentin i ç i n e ha psola n M i n otor geçitlerde do l an ıyor, h e r b u l ­ d u ğ u ca n i ıyı ö l d ü rü p yiyord u . M i nos birçok ü l keyi el e geçirerek baya ğ ı ü n lendi. Ken d i n i de­ n izler hakimi ilan etti ve s ü rekli yen i topra k l a r peşinde koştu. Oğ l u A n d rogeus orada ö l d ü ğ ü için Atina'yla savaşt ı . Oysa Atina çok iyi kor u n uyordu, bu yüzden M i n os'u n ord u s u kenti ele geçiremed i . Bunun üzeri ne M i nos ta kt i k değiştird i . Ati na'da b i r sal g ı n hasta l ı k baş l a m ası için d u a etti. (Mi nos Zeus'u n o ğ l u o l d u ğ u ndan duaları genel l i kle ka b u l edi l i rd i.) 1 71

Mitoloji 1 0 1

Ta n r ı l a r o n u n d i l e ğ i n i yeri n e g eti rdiler ve Ati na'da baş gösteren sa l g ı n o kadar feci o l d u ki Kra l Aegeus M i nos'la pazarlığa otu rmak zoru nda ka l d ı . Mi nos, Kra l Augeus ona yed isi erkek yed isi kız on dört genç armağan ettiği ta kd i rde ta nrılard a n sa l g ı n ı d u rd urma­ ları n ı isteyeceği n i bel i rtti. (Bazı söylenceler b u a rmağa n ı n her yıl, diğerleri ise her dokuz yılda bir veri l mesi istend i ğ i n i bel i rtiyor.) Aeg eus Delphi'deki ka h i n e başvu rd u ve salg ı n ı n a ncak bu şeki lde önlenebileceğ i n i öğre n d i . Ka h i n, Minos'a isted iği a rmağanı ver­ meyi ka b u l etti. Bel i rlenen tarihte Ati n a yed i e rkek ve yed i kızı Gi rit'e gönderd i . O n l a r M i n otor'a yem olaca ktı; l a b i rente atı l d ı l a r v e M i notur onla­ rı b u l u p yiyi nceye kad a r orada h a psol du l ar. La b i rente her gi ren o korku n ç ve acımasız canava rı n e l lerinde ca n veriyo rd u.

MÖ beşinci yüzyı l a a it b i r Korint a mforası üzerine işlen m i ş bir

Minotor fıg ü r ü

1 72

.

Mi notor

Atina iki kez M i n otor'a kurban ed i l ecek gençleri G i rit'e gönderd i . S ı ra üçüncü kurba n grubuna geli nce Kra l Aegeus'un oğ l u The­ seus M i notor'u öldürüp Ati n a l ı gençleri n katl i a m ı n a son vermek a m a cıyla gön ü l l ü olarak g itmek istedi . G i rit'e u la ş ı nca Theseus M i n os'u n kızı Ariad ne'yi kendine aşık etti ve kız o n a labirentten n a s ı l çıkabileceği n i öğ retti . M i n otor'u n b u l u nd u ğ u m erkeze giden tek b i r yol va rd ı . Ariadne Theseus'a b i r ka n g a l i p verdi. Del ikan­ l ı l a b i rentte i lerlerken bu ka nga l ı açara k d öşeyecek, böylece geri d ö n ü ş yol u n u bulabilecekti. Theseus babası n ı n k ı l ı c ıyla Minotor'u ö l d ü rd ü ve ipi izleyerek d iğer Ati n a l l ları l a b i re ntten ç ı kard ı .

Aegeus'un Hazin Sonu Theseus Girit'e doğru yola çıkarken babasına Minotor'u öldürme­ yi başarırsa dönüşte beyaz yelken açacağını söyledi. Eğer kendisi ölürse yelken siyah olacaktı. Dönüş yolunda Theseus beyaz yelke­ ni açmayı unuttu ve Kral Aegeus oğlunun öldüğünü zannederek üzüntüsünden kendini denize attı.

1 73

C H IME RA Acı masız, Ateş Saçan, Kabuslara Yol Açan Yaratık

Chimera Typhon ve Ech i d n a'n ı n ca nava r kızıyd ı . Ağzı ndan alevler saça rd ı ve bir aslan başı na sa h i pti (Hesiodos o n u n üç başl ı oldu­ ğunu söyler). Bedeni keçi n i n ki n e benziyord u ve yılan gibi kuyruğ u va rd ı . Li kya ha l kına korku sa l a n bu ca nava r, ka h rama n Bellerap­ han ta rafı ndan ö l d ü rü l d ü . Ö l ü m l ü o l a n Bel lero p h o n kanatl ı a t Pegasus'u e h l i l eşti rmiş ol­ makla ü n l üyd ü . Bel leroph o n b i r kaza sonucu ka rdeşi n i öldürd ü (bazı söylenceler ö l e n i n ka rdeşi değ i l bir zorba o l d u ğ u n u il eri sü­ rer) ve ü l kesinden s ü rü l d ü . Arı n m a k içi n Argos'a g itti . Orada Kra l Proteus Bel l erophon'u kra l l ığ ı n a ka bul etti ve işlediği suçu affetti . Genç a d a m için her şey yol u nda giderken kra l ı n ka rısı on a a şı k ol du. Del i ka n l ı o n a karşı l ı k vermeyi nce kad ı n onu kendine tecavüze kal kışmakla suçlad ı. Kral Proteu s i ki arada ka ldı: Karısına karşı işlen­ miş böyle bir suça göz yumamazd ı ama bir ya ndan da genç adam­ dan hoşlanmıştı. Ayrıca Bel lerophon onun konuğuyd u ve bir konuğu öldürmek konu kseverl i k yasa larına aykı rıydı. Proteus Bel lerophon'u kayı n pederinin kra l l ığ ı na göndermeye karar verdi ve orada öldürül­ mesini em reden bir mektubu da m ü h ü rleyi p ona verdi. Mektu b u n içeriğinden h a bersiz olan Bel le rophon Argos'tan ayrı l ı p Li kya'ya doğru yol a ç ı kt ı . Kra l iobates onu çok iyi karşıladı ve bir h afta boyu nca a ğ ı rl ad ı kta n sonra mektu bu a n ı msad ı . Kra l mektubu açıp okuyu nca ayne n Proteus'un yaşa d ı ğ ı ikilem içinde ka l d ı . Bel l eprohon o n u n evi n d e kon u ktu ve genç ada m ı n kan ı n ı n e l i n e b u l aşması n ı istem iyord u . Bellerophon'u ö l d ü rmek yerine ona ü l kesine korku sa l a n C h i m e ra'yı öldü rmesi n i em retti. Kra l, Bel lerophon'u n ö leceğ inden kes i n l i k l e em i ndi, zi ra hiç kimse C h i mera'yı alt edemezd i . Canava r a c ı masızd ı ve yol u n a çı­ ka n her şeyi yok ed iyord u . Hiç kimse tek ba ş ı n a ona karşı koya­ mazd ı . 1 74

Ch i mera

Oysa Bellerophon sıradan bir insa n değ i l d i . O Pegasus'u ehlileş­ ti rmişti, bu yüzden birl i kte savaşacağ ı bi r dostu va rd ı . Chimera'n ı n e n ö l ü mcül silahı ağzı ndan saçı lan alevlerd i, Pegasus Bel lerophon'u b u n ların menzi l i n i n dışına uçurdu. Ka h ra m a n ı m ız Chi mera'n ı n üs­ tüne pike yaparken onu ok yağmuruna tuttu. Bir başka söylenceye göre Bel lerophon m ızrağ ı n ı n ucunu kurş u n l a ka plamıştı. M ızrağı C h i mera'n ı n gırtlağına sokmayı başardı . Saldığı alevler kurşu nu eri­ tince canava r nefesi tıkanarak öldü. Bel lerophon geri dön üp Kra l iobates'e veri len emri yeri ne geti rdiğini b i l d i rd i .

M Ö beşinci yüzyı la a it b i r Etrüs k bronz C h i mera fig ü rü .

1 75

M E DUSA Çirkin Saçlı Cadı

Medusa Yu nan mitol oj i s i n i n e n ünlü ya ratıklarından birid ir. O bir Gorgon'd u ; saç yeri n e y ı l a n l a ra (Eri nyeler g i bi), pençelere, uzu n ve sivri d i şiere sa hi p üç canava r kız ka rdeşten bi riyd i . Bazı ları onları n ka natları b u l u nduğ u n u ve t ü m beden leri n i n p u l l a rla ka p l ı oldu­ ğunu iddia ed iyord u. Bi r Gorgon'a bakarsa n ı z taş kesi lebilird i n iz. Medusa Gorgon'ların en ü n l ü s üyd ü. Bu korku nç görü ntüs ü n e karş ı n bazı söylenceler Medusa'n ı n h e r za m a n ü rkünç v e çirkin b i r ya ratık olmad ı ğ ı n ı söylüyor. Üç söy­ lenceye göre o bir za m a n l a r g üzel bir kad ı n d ı ve Poseidon onun güze l l i ğ i n e ka pı l m ı şt ı . Bir gü n Medusa Athe n a'n ı n ta pınakları n d a n biri n i ziya ret eder­ ken Poseidon ona ya k l a ş ı p ken disi n i arzu l ad ı ğ ı n ı söyled i. Ta pı na­ ğın içinde seviştiler. Baki re Ta n rıça Athena'n ı n tapınağında işlenen affed i l m ez bir güna htı bu. O n u n bu sayg ı s ızl ı ğ ı n a son derece öf­ kelenen Athena Medusa'yı b u g ü n bilinen h a l i n e dönüştürdü. At­ hena b u n u n la da yeti n med i. Da h a sonra öfkesi ve intikam a l m a a rzusuyla Perseus' u n Medu sa'yı ö l d ü rmesine ya rd ı mcı o l d u .

Medusa'nın Dilkat Garibesi Oğlu Cacus, Hephaistos ile Medusa'nın oğluydu ve ateşle ilgili yetenekleri­ ni babasından, canavarlığını annesinden almıştı. Cacus alevler saçan, kimi zaman üç başlı olarak betirnlenen bir devdi. İnsan eti yer ve mağa­ rasının duvarlarını kurbanlannın kemikleri ve kafataslan ile süslerdi.

P E R S E U S : M E D U S A' N I N B E L A L I S I Eski Yu nanista n'ı n b i r başka ka h ram a n ı o l an Perseus, Kra l Poly­ dectes ta rafından Med usa'n ı n baş ı n ı getirmekle görevlendiri l d i . 1 76

Med u sa

O l a ğ a n ü stü boyutları ve gerek ö l ü m l ü leri n g erekse ö l ü msüzlerin taş kesil mesine yol açan bakışları yüzü n d e n Medu sa'n ı n başı n ı getirmek olanaksız b i r görev gibi görünüyord u . B u n u n la bera ber Perseus Ta nrıça Athena'n ı n ken di nden ya n a o l d uğ u n u bildiği i ç i n başaracağından emindi. Athena'nı n Perseus'u n başa rıl ı olmasın ı istemesinin kendine göre neden leri vardı. Özetl e, Medusa'dan n efret ediyor ve tapına­ ğında Poseidon'la yaptığ ı kaçamağın öcü n ü a l m a k istiyordu. Athe­ na, Perseus'a cilalanmış bronz bir kal ka n verdi ve önerilerde bulun­ d u . Perseus bunları mem n u niyetle karşıladı. Athena, Perseus'a Med u sa'n ı n i n i n e u l a şt ı ğ ı n d a ne ya pması gere ktiğ i n i a n l attı . Uyuya n Medusa'ya doğrudan doğ ruya bakmak yerin e -çü n kü o za m a n taş kesi lebil i rd i - o n u n bronz kal kandaki ya n s ı masma bakmal ıyd ı . Perseus Med usa'ya h i ç bakmadan ve gözlerini ka l kandaki yan sı madan ayı rmadan canava r ı n kafası n ı kesti. Perseus Athena'n ı n ya rd ı m ı olmadan b u işi asla başaramayaca­ ğ ı n ı b i liyordu, bu nedenle m i n neti ni Medusa'n ı n baş ı n ı Athena'nı n kal ka n ı na yerleşti rerek g österdi. Bir Gorg o n' u n başı savaşta son derece yararl ıyd ı ç ü n kü d üş m an ı hareketsiz b ı rakıyordu. Bu kal­ kan tan rıça n ı n s i mgesi h a l i n e geldi ve hemen t ü m betimlemele­ ri n d e yer aldı.

Athena'ya Güvenmek Bazı söylencelere göre Perseus Medusa'yı alt etmek için bronz kal­ kandaki yansımaya güvenmek zorunda değildi. Yalnızca gözlerini kapadı ve Athena'mn, kılıcını yönlendirmesine izin verdi. Tanrıça­ mn Medusa'ya nefreti yüzünden kendisini yanlış yönlendirmeye­ ceğİnden emindi.

Perseus Med usa'n ı n kafa s ı n ı kesi n ce i k i çoc u k o rtaya ç ı kt ı : C h rysaor v e Pegasus. B u n l a r Medusa'n ı n Poseidon'la beraberli­ ğ i n i n meyveleriyd i . B i r söylenceye g ö re h e r i k i si d e Medusa'n ı n ka n ı d e n ize d a m l ayınca d oğ d u la r. Bazı söy lenceler ise Pegasus' u n 1 77

Mitoloji 1 0 1

o n u n ka n ı ndan, Ch rysaor'u n d a o n u n boyn u n d a n doğduğ u n u i leri s ü rüyor.

MS altıncı yüzyıla ait bir vazo üzerinde bulunan Medusa fig ürü.

1 78

S E NTO R LAR Korkmanız Gereken Ahlaksız Atlılar

Sentarlar başı ve belden yukarısı i nsan, belden aşağısı ve baca k l a rı at şek linde olan ya ratıklard ı . Az sayıda i sti s n a l a r ı n d ı ş ı nda bu, va h­ şi ve ya ba n ı l bir ı rktı. Sentarlar ç iğ ete bayı l ı r ve s ü rekli a v peşinde koşa rlard ı . Olağan üstü acımasız ve kavgacı o l a n Sentarlar ya ban yaşa m ı n si mgesiydi. i nsan ve hayva n d ü nya l a rı n ı n a rasına sıkıştı k­ l a r ı n d a n insani ya n l a rı o n l a r ı n va hşi h ayva nsal i çg ü d ü leriyle baş edemezd i . Sentarlar hakkı ndaki en ü n l ü söylence o n l arı n Tesalya'da yaşa­ ya n Lapithlerle savaşı hakkındadır. La pith k ra l ı P irithous Sentarl a rı d ü ğ ü n ü ne davet etti. Önce her şey yol u nd a g i d erken Sentarlar sarhoş olup gel i n d a h i l t ü m kad ı n ların ı rz ı n a geçmeye ka l kıştı. Sentarlar i l e La pith halkı a rasında büyü k b i r savaş başladı ve her iki ta raf da büyü k kayı plar verd i. Son u n d a La pith ler Sentarları ül­ keleri nden kovmayı başa rd ı . Eski Yu nan sanatında çok işlenen b u savaş h e m ilyada'da hem de Odysseia'da y e r a l ı r.

Ejderhayla savaşan Sentor. Taş ka bartma, Westminster Abbey, Londra, MS 1 250-58.

1 79

DiG E R CANAVARLAR: G Ri PASLAR, ERiNYELER, HARPiLER VE LERNALI HYDRA Gece Ortaya Çıkan Yaratıklar

Söylenceler ka h ra m a n l a rl a i l g i l i abartı l ı öykü ler a kta rı r ve çok eski za m a n l a rd a n beri var o l a g e l m i ş korkularım ızı depreştiri rler. Bu yüzden ca navarlarla d o l u o l m a l a r ı n a şaşma m a k gerek. En iyi bi l i­ nen bazı canavarlarla zaten ta n ı ştı n ız ama söylenceleri okud u kça mutl a ka başkalarıyla da ka rş ı l a şacaksı n ız. i şte karş ı n ıza ç ı kabi le­ cek olan canava rlard a n bazı l a r ı : •

Gripaslar: Bu canava rl a r hazineleri kor u rd u ve çoğ u n l u kla tan r ı l a r i l e ta n rıça l a r ı n e m ri ndeyd iler. Bir Gripas bir kartal ı n başına ve ka natiarına sa h i pti ve bedeni aslan ı n ki g i biydi. Bu ya ratı kların bekçi l i ğ i n i üstlendiği hazi neler hemen her za­ m a n iyi koru n u rd u .

•

Erinyeler: Roma'daki isimleriyle Ceza Tan rıçal arı diye de bi­ l i nen Erinyeler, Kronos babaları n ı n cinsel orga n ı n ı denize attığında onu n kan d a m l a ları ndan doğ m uşlardı. Erinyelerin saçları yılanlard a n o l u ş u r, g özlerinden kan damlard ı ve be­ denleri kanatl ı köpekleri andırı rdı. isimleri "öfkeliler" anlamı­ na geliyordu ve görevleri doğa yasalarına karşı gelen insan­ lara işkence yapmaktı. Oresteia'da Erinyeler a nnesini öldüren Orestes'in peşine d ü ş m ü ş ama Athena a raya g irmişti.

•

Harpiler: Harpiler kadı n yüzlü kuşlardı. Keskin pençelere sa­ h i p olan bu acımasız yaratıklar tan rılar tarafı ndan suçluları cezalandırmakla görevlendirilirdi. Herhangi bir şey kayboldu­ ğ u nda -buna çocuklar da dahildi- Harpiler sorumlu tutulurdu.

•

Lernah Hydra: Hyd ra çok başlı ve nefesi zeh i r saçan dev bir yıland ı; çeşitli söylencelere göre bu canavarın beş ila yüz başı vardı. Bir başı kesi ldiğinde onun yerine iki baş gelişiyordu. Hyd ra dev bir yengecin yard ı mıyla Herakles'e karşı sava ştı .

1 80

Diğer Canavarlar: Gripaslar, Erinyeler, Harpiler ve Lernalı Hyd ra

Hyd ra . B i r eski Yu n a n vazosu ü stüne i ş l e n m i ş b i r fig ü r.

B i r Gri pas. Geç ortaçağa a it b i r çizi m. 1 81

S F E N KS Bulmaca Ustası, Insan Yiyici

Sfen ks, Typhon ile Echid na'n ı n bir başka canavar kızıyd ı . Bir kadı­ nın baş ı n a ve göğüslerine, b i r a s l a n ı n beden i n e ve bir a l ıcı kuş u n ka nati a r ı n a sa h i pti. Acı masız v e i nsan eti yiyen ca nava r Sfen ks, avıyla ked i n i n fa reyle oyna d ı ğ ı g i bi oyna rd ı . En sevd iği oyu n, avı­ na bir b i l m ece sorm a ktı. Sfe n ks, b i l mecenin ceva bı n ı b u l u rsa onu özg ü r b ı ra kacağı na d a i r ku rba n ı na söz veri rd i . Kurba n l a rı n ı n çoğ u ya n ıtı b u l maya uğraşı r a m a başara maz ve canavarı n midesi ni boy­ lard ı . Sfe n ks Tebai d ı ş ı n d a ki dağ l a rda yaşar v e g ezg i n ler i l e kent hal­ kını taciz ederd i. Tebai'ye gelen Oedipus Sfe n ks'l e karşı l aştı. Ca­ nava r o n u d u rd u rd u ve şu b i l m eceni n ceva b ı n ı b u l masını isted i: "Sa bah l eyi n dört aya k, öğ l eyi n iki aya k, a kşa m i eyin de üç aya k üzeri nde yü rüyen ya rat ı k h a n g i s i d i r?" Daha önce düşü n ü p yan ıtı b u l a maya n l a rı n a ksine Oedipus "i n­ san" d iye ceva p verd i. i nsan "sa b a h l eyi n" ya n i yaşa m ı n ı n i l k yıl ların­ da, bebekken, emekler, d ö rt aya k üstü nde ha reket eder; "öğ leyi n" ya n i yetişkin o l u nca iki aya k üzerinde yü rür ve "a kşa ml eyin" ya n i yaşla n d ı ğ ı nda baston ku l l a n ı r. Oed i pus doğru ya n ıtı verm işti. Sfenks o kadar şaş ı rd ı ve öf­ kelendi ki kendini u ç u r u m d a n aşağ ıya attı. Böylece Tebai kenti kurtu l m u ş oldu. M i n n etta r ka l a n h a l k Oed ipus'u kral yaptı ve kısa süre ö n ce dul ka l m ı ş kra l içeleri iokaste'yle evl e n d i rdi .

1 82

NAS I L KAH RAMAN O LU N U R? G ü n ümüzle Bağlantılı Efsaneler

G ü n ü m üzde cesa ret isteyen ya da hayra n l ı k uya n d ı ra n bir işi ger­ çekleştiren kişi kahraman olarak ta n ı m l a n ıyor. Oysa eski insa n la­ rı n ka h rama n l ı kl a i l g i l i fa rkl ı düşü nceleri va rd ı ve cesa ret sadece baş l a n g ıçtı. Ka h ra m a n l a r uzayı p giden bir l istede bel irtilenlere sa h i p olmak zoru ndayd ı, b u n ların bir k ı s m ı çağdaş i n sa n lara ga r i p g e l e b i l i r. Burada eski i n sa n ların ka h ra ma n l ı ktan n e a n ladığ ı n ı ve ka h ra m a n ların klasik mito l ojideki en pop ü l e r öykü leri nas ı l etkile­ d i ğ i n i göreceks i n iz.

Y U N A N L l L A R l N TA R Z I : K A H R A M A N L I K Ka h raman kime denir diye düşündüğün üzde m u htemelen bir baş­ kasına yardım edebil mek için kendi çıkarları n ı -hatta hayatını- tehli­ keye atan bir insan aklınıza gelir. Çoğ u kişi ka h ra m a n l ı ğ ı n kişinin kim olduğuyla değil ne yaptığ ıyla bağ lantıl ı old u ğ u n u ileri sürecektir. Eski Yu n a n l ı l a r bu ta n ı m ı n bir böl ü m ü n ü ka b u l l e n i r ama geri ka l a n ı na ikirci kli davra n ı rd ı . Eski insa n l a r için b i r ka h ra ma n ı n be l l i b i r kişiliği olması ve bel l i b i r şekilde h areket etmesi gerekird i . i şte ka h ra m a n i iğı ta n ı m laya n bazı özell ikler: •

Asalet: Ka h rama n l a r asil ailelerde n g e l i rd i . Çoğu kez ebe­ veyn lerinden biri bir i lahtı.

•

Cesaret: Herakles ka rşı l aştığı herh a n g i bi r zorl u k sırasında korkuya ka p ı l ma d ı .

•

Güç: Ka h ra m a n l a r büyük fizi ksel g ü ce sa h i pti; kimi za m a n bu neredeyse doğ aü stü bir güçtü.

•

Ataklık: Ka h ra m a n l a r kend ileri n i ka n ıtlamak için hiç durak­ samadan zor bir göreve, serüvene ya da maceraya atı l ı rd ı .

183

Mitoloji 7 0 7 •

Beceri: Genel l i kl e ka h ra m a n ların en büyü k usta l ı ğ ı sava ş­ tı a m a ayn ı za m a n d a b a ş ka ü stü n becer i l e ri o l m a s ı bekle­ n i rd i .

•

Tanrıların gözdesi olmak: Ta n rı la r ka h ra m a n l a rla ilgilenir­ lerd i; kimi za m a n o n l a ra karşı ç ı kar, ki m i za man da destek o l u rl a rd ı . Öte yan d a n b i r ka h rama n ı n en az bir g üçlü tan rı ya ndaşı olması gereki rd i .

Ka h ra m a n l a r çoğ u kez s ı ra d a n b i r i n sa n ı n başaramayacağı şaşırtıcı işler ya pa rd ı . Ö l ü m l üyd ü ler ama öld ü kten son ra tanrılar ta rafı n d a n öd ü l len d i ri l i rlerdi. Ka h ramanların ayn ı za manda insani zaafları va rd ı : g u ru r, öfke ya da kıskançl ı k g i b i . Çağdaş ka h raman­ ların a ks i n e, klasik ka h ra m a n l a r bencil olabi l i rd i; kaza n d ı kları ü n o n l a r için ç o k öneml iyd i v e ki m i za man başka l a rı n d a n önce kendi­ leri n i d ü şü nebi l i rlerd i . Son o l a ra k, ka h ra m a n l a r dostlarına ya rd ı m etmek (sadakat ka nıtı) v e o n l a r ı n düşmaniarına za ra r vermek (ce­ sa ret ve acı masızl ı k ka n ıtı) zoru n dayd ı .

1 84

H E RAKLES' i N ON i K i G Ö REVi Herakl es: Yunanistan'an En O n l ü Kah ramant

H erakles Yu nan m itol ojisi n i n belki de en ü n l ü ka h ra m a n ı d ı r. Söy­ l e n celerde o kadar ön plandad ı r ki bu kita b ı n ö n ceki bölümlerinde a d ı n ı n birçok kez geçtiği m u htemelen d i k kati n izden kaçma m ı ştı r. O n u n a d ı n ı ku l l a n madan ta nrılardan ya d a ca n ava rlardan söz et­ m e k olanaksızd ı r. O, kan, ter ve gözyaşı d ö kerek ö l ü msüzlüğe u la­ şa n b i r ka h ramand ı .

Bir Ölümlü ile Bir Tanrının Oğlu Herakles Zeus ile bir ölümlü olan Alcmene adı;rıdaki kadının oğ­ luydu. Doğduğunda ona Alcides adı verilmişti. Ömrü boyunca ona işkence yapan Hera'yı hoşnut etmek için ismi sonradan "Hera'nın onuru" anlamına gelen Herakles olarak değiştirildi. Ama bu isim değişikliği Hera'yı yatıştırmadı ve Herakles'le uğraşmayı sürdürdü.

T E B A i 'YE D Ö N Ü Ş H era kles doğ u m yeri o l a n Tebai'ye dönerken, M i nya l ı lar ta rafı n­ d a n yen i l g iye u ğ ratı l a n Teba i l i lerin yüz s ı ğ ı r ı n a el koymakla görev­ l e n d i r i l m i ş bir grup ada m l a ka rşı laştı . O n l a rı n ku l a kl arı n ı, burun­ l a rı n ı ve elleri n i kesti ve b u n l a rı boyu n l a r ı n a a stı. Sonra da o n l a rı kra l a gönderere k Tebai 'n i n art ı k onun kontro l ü nde o l madığ ı n ı b i l ­ d i rm e leri n i istedi. Doğal olara k M i nya l ı la r karşı saldı rıya g eçti a m a Herakles'i n savaş ta ktiği sayesine Tebai karşı koymaya h azı rd ı . Tebai l iler sava­ şı kaza n d ı ve Tebai kra l ı m i n neti n i n n işanesi o l ara k Herakles'i kızı Mega ra'yla evl e n d i rdi. Megara ile H erakles'i n ü ç oğ l u o l du ve H era o n l a rı bul un caya kad a r mutlu bir hayat s ü rd ü ler. Hera, Zeu s'u n gayri meşru oğ l u 1 85

Mitoloji 7 0 7

n u yok etmekte ka rarl ıyd ı, b u nedenle Herakles'i n delirmesini sağ ladı. Herakles üç oğ l u n u ve çocu klarda n b i r i n i koru mak ama­ cıyla ö n ü ne geçen Mega ra'yı ö l d ü rdü. Son ra da manevi babası Amph itryon'u öldürmeye ka l ktı ama Athena Herakles'i n kafasına bir taşla v u ra ra k o n u bayılttı. Gen ç adam ken d i n e geldiğinde yap­ tıkları n ı görüp dehşete ka p ı l d ı . Arı n m a k v e a i lesi n i ö l d ü r m ü ş o l m a n ı n g ü n a h larından kurtul­ mak i ç i n Herakles Del p h i 'deki ka h i n e başvurd u . Ka h i n ona Tryns Kra l ı Eu rystheus'a g i d i p o n u n vereceğ i on g ö revi yeri ne geti r­ mes i n i söyledi. Bu görevleri başa rıyla gerçekleşti rmesi Herakles'i a rı n d ı racak ve ölümsüz kılacak, böylece tan r ı l a r a rasındaki yeri n i alabilecekti. Öl ü msüzl ü kten ç o k g ü nahları n ı n bağışlan ması n ı n peşinde o l a n Herakles ka h i n i n söyledi kleri n i ya ptı .

Gerçek Bir Eski Zaman Kabramanı Bir söylenceye göre Herakles genç bir delikanlıyken iki peri onu zi­ yarete gelir. Mutluluk ve Erdem adındaki bu perller Herakles'ten bir seçim yapmasım isterler: Ya rahat ve kolay bir yaşam sürecektir ya da zor ve onurlu bir yaşamı olacaktır ama ikisine birden sahip olamayacaktır. Gerçek bir kahraman olarak Herakles zorlu ve onur­ lu yaşamı seçer.

O N i Ki GÖREV Her n e kadar ka h i n Hera k les'e o n görev üstlen mes i n i söylemişse de E u rystheu r bun l a rd a n i ki s i n d e başarı l ı o l m a d ı ğ ı ka n ı s ı na va rdı. Hera kles iki kez ya rd ı m görm ü ş, dolayısıyla bu görevleri tek başına yeri ne g etirmemişti. Bu neden l e Eurystheus i k i görev daha vere­ rek b u n la r ı n sayısı n ı on i kiye yü kseltti:

1 . Nemea Asianı'n ı öldürmek. Bu asla n ı n ka l çaları o kadar genişti ki ne ok ne de m ızra k i ş l iyordu. Hera kles aslan la çıplak elle­ riyle boğ uşmak zoru ndayd ı . i na n ı l maz gücü sayesinde asianı yere yı kıp boğabildi. 1 86

Herakles'i n On I ki Görevi

2. Lernalı Hydra'yı öldürmek. Hyd ra çok baş l ı koca man b i r

yı l a n d ı . Hera kles y ı l a n a sa l d ı rd ı ama her kestiği baş ı n yeri ne i ki ta n e ç ı kıyord u. Yeğeni iolaus'u ya rd ı m a çağ ı rm a k zo runda ka l d ı . Hera k l es kafa l a rd a n biri n i kesince i o l a u s ya ra yeri n i dağ iaya ra k yen i b i r baş çıkmas ı n ı engell iyord u. Hyd ra'n ı n b i r tek ö l ü msüz başı va rd ı; Herakles o n u n üzeri ne koca man bir kaya koyd u. Herakles, Hyd ra'yı yendi a ma Eu rystheus, ya rd ı m a l d ı ğ ı için bu görevde ba­ şarı l ı o l mad ı ğ ı n ı i l eri s ü rd ü . 3. Cerynitia Dişi A l a Geyiği yakalamak. Altı n boyn uzl u b u

g eyi k Artem is i ç i n kutsa l d ı . Herakles ta n rıçayı g ü cendirmemek için b u geyiği ya ra l a madan yaka lamak zoru n dayd ı . B i r yıl boyu n ca geyi ğ i n peşinden gitti ve sonunda uyurken ağ ata ra k yakaladı. 4.

Erymanthia Yaban Dom uzu'nu yakalamak. Bu va hşi ya­

ba n dom uzu yı l l a rd ı r Psophis kırsa f ı n a korku sa l ma ktayd ı. He­ ra kles ya ban domuzu n u n ininin dı ş ı n da d u rd u ve yü ksek ses l e bağ ı rd ı. Domuz i n inden d ışa rıya fı rlar tı rlamaz çığ a ltında ka l d ı . Hera kles dom uzu zincire v u r u p Eu rystheus'a götürd ü . S. Augeas Ahırları'nı temizlemek. H e ra kfes i l k dört görevi ba­

şarıyla tama m l a m ı ştı; beşi ncisi hem küç ü ltücü, hem d e neredeyse i m ka n s ızd ı . Kra l Augeas'a ait olan bu a h ı rl a rda b i n lerce sığır va rd ı ve otuz yı l d ız temizlenmemişti. Herakles'i n bu a h ı rı b i r g ü n içi n d e tem izlernesi gerekiyord u. Bu a maçla iki ı r m a ğ ı n yatağ ı n ı değişti rip a h ı r ı n içine akması n ı sağ l a d ı . ı rmakla r ı n s u l a rı t ü m d ışkıları d ışarı taş ı d ı ve böylece görev b i r g ü nde ta ma m l a n m ı ş o l du .

Tutulmayan Sözler ve Bunların Ciddi Sonuçları Augeas, Herakles ahırı bir gün içinde temizlerse ona sığırların ya­ rısını vereceğini söylemişti. Herakles görevini başarıyla tamamla­ yınca Augeas sözünü tutmadı. Bunun üzerine Herakles_Augeas'ı öldürdü ve krallığın başına onun oğlunu geçirdi. 6. Stymphalia Kuşlarını kovalamak. Bu i nsa n yiyen kuş l a r

Arcadia'daki bir orm a n ı ele geçirmişlerd i . B u k u ş l a r ç o k uzu n aya k­ l a ra, çel ik uçlu tüylere ve çok keskin pençelere sa h i pti. Hera kles 1 87

Mitoloji 7 0 7

Hephaistos'un bronzd a n ya ptığ ı devasa b i r ç ı n g ı rakla kuşları bu­ radan kova ladı. Çıng ı rağ ı n ç ı k a rd ı ğ ı g ü rü ltü kuşları korkuttu ve onların ormandan kaç m a s ı n a yol açtı. Öte ya n d a n Hephaistos'tan yard ı m a l d ı ğ ı için Hera kles bu g ö revde başa rı l ı sayı l madı. 7.

Girit Boğası'nı yakalamak. G i rit boğası Poseidon'un Mi­

nos'a armağan ettiği m u hteşem b i r hayva n d ı . Herakles uzun bir mü cadeleden son ra boğayı a l t etm eyi başa rd ı . Sonra on u Tryns'e götü rüp azat etti. 8. Diomedes'in Kısra kların ı yakalamak. Diomedes'i n kısrak­

ları çok teh l i keli, insan eti yiye n h ayvanlardı . Hera kles kısra kları to­ parlamayı başard ı . Onları Ti ryns'e g ötü rü rken Diomedes'i n sal d ı rısı­ na uğra d ı . H era kles Diomedes'i yen di ve onu h ayva n iarına yed i rdi. Kısraklar sa h i plerini yed i kten son ra ehlileşti ler. 9. H ippolyte'in Kemeri'ni ele geçirmek. Bu kemer ya da ku­

şa k son d e rece acımasız ve savaşçı olan Amaza n l a r ı n kra l içesi ne aitti. H e ra k l es kra l içede n kemeri n i istedi, H i ppolyte de kemeri ona verd i; bu çok kolay o l m u ştu.

1 O. Geryon'un Sığırlarını çalmak. Bu g ö revi yeri ne geti re­ bilmek için Herakles'i n iki baş l ı bekçi köpeğ i n i ve sü rüyü güden Ares'i n oğ l u Eu rytion'u ö l d ü rmesi gerekiyord u . Sonra da bir sürü kafaya ve bedene sa h i p b i r ca nava r olan Geryon'la boğuşmak zo­ ru ndayd ı . Hera kles canavarı Lern a l ı Hydra'n ı n zeh irl i ka n ı na batır­ d ı ğ ı b i r okla öldürd ü . So n ra da b i rçok engeli aşa ra k sü rüyü Ti ryns'e götürd ü : Cacus canavarı s ü rü d e n sekiz sığır ça ldı; Hera da sü rüyü dağıtma k için bir at sineğ i n i m u s a l lat etti ve geçmeleri gereken bir ı rmağ ı n taşmasına yol a ça n b i r sel o l u şturd u .

Hera'nın Sorumlu Olduğu Bir Başka Ölüm Herakles'in Hippolyte'nin kemerine bu kadar kolay sahip olma­ sına çok öfkelenen Hera Amazonları Herakles'in kraliçelerini ka­ çırmaya kalkıştığına inandırdı. Amazonlar Herakles'e saldırdılar; Herakles de kraliçenin kendisine ihanet ettiğini zannederek onu öldürdü.

1 88

Herakles'i n On iki Görevi

1 1 . Hesperidlerin Altın Elmalarını geri getirmek. Bu a ltı n

elmalar Atlas'ın kızia rına a itti, dolayısıyla H e ra kles Atlas'ı elmaları kendisine vermeye i kna etti. Atlas elmaları a l ı rken Herakles dü nyayı ken d i omuzlarında taşıyaca ktı. Bu ağır yükten ku rtu lacağ ına sevi­ nen Atlas istenileni yaptı. Ama elmalarla b i rl i kte geri döndüğünde d ünyayı yeniden yüklenmeye yanaşmad ı . Herakl es bu yükü taşıma­ yı s ü rd ü receğini söyledi ama daha rahat b i r pozisyona geçebilmek için Atlas'tan dü nyayı bir da kika için omuzlarına a l mas ı n ı istedi. At­ las söyleneni yapı nca Herakles elmalarla birl i kte kaçtı. 1 2. Kerberos'u Yeraltı Dünyası'ndan çıkarmak. Eu rysthe­

us H erakles'i Yeraltı Dü nyası'n ı n üç başl ı bekçi köpeği n i sağ olarak getirmekle görevlendi rdi. Athena, Hermes ve Hestia'n ı n yol gös­ termesiyle Herakles Styx ı rmağı'nı geçti ve Yeraltı Dü nyası'na gi rdi. Kerberos'u yaşayanların d ü nyasına götürmek için Hades'ten izi n istedi. Hades, bu canavar köpeği silah ku l l a n madan yakalaya b i l i r­ se b u n a izin vereceği n i söyledi. (Bazı söylencelere göre Herakles Kerberos'u yakalamadan önce Hades'le savaşmak zorunda kal d ı.) Hera k l es yal nızca elleri n i ku ll anarak Kerberos'la boğu ştu ve sonu n­ da o n u yakalayı p Yeraltı D ünyası'ndan ç ı ka rd ı . Öte yandan Eu rys­ theus bu canavarı görü nce büyük bir korkuya kap ı l dı ve Herakles Kerberos'u tekra r Yeraltı Dü nyası'na götürmek zorunda kaldı. Yerine getiril mesi neredeyse olanaksız olan bu görevleri gerçek­ leştirmek için yı llarca uğraşan Herakles son u nda ailes i n i öldürmek suçundan aklandı. Ka h i n i n dediği gibi ö l ü m s üzlüğe de kavuştu. Ama önce ölümlü yaşa m ı n ı tamamlaması gerekiyord u. Tümüyle ö l üm s üz olmadan önce Herakles başka macera l a r yaşad ı, Argonot­ lara katıldı, birçok devi öldürd ü ve Dionysos'la içki yarışına gird i (ve kaybetti), bir kent kurdu, vb.

CAC U S H E R A K L E S ' E K A R Ş I Cac u s hakkındaki en ü n l ü söylence o n u n ka h ra m a n Herakles'l e ka rş ı l aşmasıyla i l g i l i d i r. Hera kles'in o n i ki gö revi nden b i r i Ger­ yon' u n (bir başka canavar) sürüsünü ça l ı p Yu n a n i stan'a geti rmek1 89

Mitoloji 7 0 7

t i . Hera kles sü rüyü ç a l mayı başa rd ı ve geri dönerken bir ı rmağ ı n kıyısında mola verd i . Ka h ra m a n ı m ız uyu rken Cacus bu mu hteşem sü rüyü g ö rd ü ve o n u elde etmeye karar verd i. Dört boğa ve dört düve ça l d ı . Bir başka söyle ncede Hermes'i n ya ptığı gibi Cacus da izleri bel l i o l masın d i ye ça l d ı ğ ı m a l ları geri geri yü rüttü. Herakles uya n ı p s ü rü s ü n d e n bazı hayva n l a rı n eksi l d i ği ni fa rk ed ince o n l a rı ara m a ya başlad ı a m a Cacus'u n h i lesi o n u n ya n l ı ş yöne g itmesine yol a ç t ı . Neredeyse vazgeçmek üzereyken sürü­ sü ndeki bazı s ı ğ ı r l a r böğ ü rd ü ve Cacus'u n mağarasına g izlediği hayva n l a rd a n biri o n l a ra ka rş ı l ı k verdi.

Herak/es'in Stymphalian Kuşlarmı Öldürüş ü ' n d en

bir fig ür,

Albrecht Dü rer, 1 500 civarı. Sa k l a n d ı ğ ı yerin keşfed i l d i ğ i n i gören Cacus mağara n ı n ağzı n ı dev b i r kayayla ka patt ı . Ama b u Herakles'i engellemedi; dağ ı n te­ pesi n i ka l d ı ra ra k m a ğ a rayı g ü n yüzüne çıka rd ı ve Cacus i l e savaşa tutuştu. Cacus o kadar çok d u m a n oluşturdu ki H e ra kles ra ki bini 1 90

Herakles'i n On iki Görevi

seçem ez oldu. Mağarada d u ma n ı n en yoğ u n o l d u ğ u yere sıçrad ı . Ora d a Cacus'u b u lu p e l leriyle boğdu.

H E R A K L E S ' i N Ö L Ü M Ü VE Ö L Ü M S Ü Z L Ü G Ü Hera k les'i n ö l ü m l ü yaşa m ı feci bir şeki l d e sona erd i . Deianei ra a d ı n d a bir kad ı n l a evlendi ve karı koca seya hat ederlerken Nessus a d ı n d a ki bir Sentor kad ı n ı kaçı rmaya ka l kı ştı. Hera kles Nessus'u zeh i rl i okla rıyla ya raladı. Ölmek üzere o l a n Sentor Deianei ra'ya ka n l ı gömleğini verd i; kocası bunu g i yerse ken d i s i n e karşı d a h a a rzu l u davranacaktı. B i r sü re sonra Deia n e i ra Herakles'i n bir i l i ş­ ki yaşad ığından kuşku l a n d ı ve onu yen i d e n ken di sin e bağ l a m a k a m acıyla gömleği kocasına verdi. Zeh i r d e risi n e değer değmez Hera k l es, etleri kem i klerinden ayrı l ı rken a c ı l a r içinde kıvra nmaya başl a d ı . Kendi cenaze ateş i n i yakmak i ç i n ağaçları kökleri nden söktü ve orada d i ri d i ri ya k ı l ması n ı söyledi. Herakles'i n ölümlü be­ d eni ya ndı ama ö l ü msüz bedeni Olympos D a ğ ı 'na çı ktı.

1 91

ESKi KAN DAVALARI : ATH E NA

ARES' E KARf l

Kardeşler Arası Rekabetin Tüm üyle Yeni Bir Düzeye Taşınması

Ares savaş ta nrısıyd ı ve üvey kız kardeşi Athena da savaş tan rıçasıy­ d ı. iki i l a h aynı alanda nasıl egemen olabilird i ? B u n u n yan ıtı sava­ şın farklı yanlarını çekici b u l m a l a rı nda yatıyord u. Ares kan dökme­ ye ve savaşın yol açtığı yıkıma bayılıyordu. Athena usta bir savaşçı olmasına karşın barışı yeğ liyord u ve uğrunda savaşılan adalet ve i l kelerden yanaydı. Athena sava ş ı n kuramsal yan l a rı ndan, strateji ve planlamadan zevk a l ı rken Ares bir savaş a l a n ındaki karmaşadan ve fiziksel çabadan hoş l an ıyordu . i kisinin savaşa farklı yaklaşımları çoğu kez a ra larında çatışmaya yol açıyordu. Birbirlerine duyd u k l a rı d ü ş m a n l ı k Truva Savaşı'yla i l g i l i an la­ tılan lard a öne çıkar. Ares Truva l l la r ı n ya nında yer a l ı rken Athena Yu na n l ı l a rl a birlikte savaşt ı . Bir çatışma sı rasında Ares (en başarı l ı Truva savaşçısı) Hektar'u n yan ı n d a savaşı rken Diomedes'le (oğ l u değ i l, Aetol ia'n ı n kra l ı ) y ü z yüze geldi. Bu Diomedes Yu n a n l ı la r ta­ rafı ndan m u hteşem b i r savaşçı o l a ra k sayg ı görüyord u. Ares ile Diomedes savaşa tutuştu. Athena bunu fa rk etti. Hades'i n görün mezl i k sağ laya n m iğferini g iyerek a raya girip Ares'i n m ızrağ ı n ı n yön ü n ü s a pt ı rd ı . Bundan ya rarlanan Diomedes bir h a m l e yaparak Ares'i ciddi biçimde ya raladı . Bu ya ra Ares'i n sa­ vaş a l a n ı n ı terk ederek Olympos Dağ ı'na dön mesine sebep oldu. Burada Zeus onu iyi l eşti rd i . Sava ş ı n başka b i r a n ı nd a Ares m ızrağ ıyla Athena'ya sa l d ı rd ı . A m a m ızrak Athena'n ı n koruyucu, sihirl i ka l ka n ı na çarptı. M ızra k Athena'yı ya ralamadı a m a öfkelendirdi. Yerde n b i r kaya alara k Ares'e fı rlattı. Darbe n i n etkisiyle Ares yere d ü ştü. Afrodit onun d ü ştü ğ ü n ü görünce kaç m a s ı n a ya rd ı m etmeye ça l ı ştı. Öfkesi din­ memiş o l a n Athena Afrod it'e sa l d ı rd ı ve ona y u m r u k attı.

1 92

Eski Kan Davaları: Athena Ares'e Karşı

B I R C I N AY E T D AVA S I Ka n a susa mı ş, ya k ı p yıkmaktan hoşlanan A res'i n Poseidon'u n oğ l u A l i rroth ios'la Orman Perisi E u ryter'i n cinayetinden yarg ı lanmasına şaş m a m a k gerekir. B i r g ü n Ali rroth i os bir p ı narı n başında A res'i n kızı Alcippe'yle karşı l a ştı. Ona duyd u ğ u a rzu tecavüzle son u ç l a n d ı . Ares kızı na ya­ p ı l a n ı öğren ince del iye döndü. (Bazı söylencelere göre buna biz­ zat ta n ı k olm uştu.) Ares, Alcippe'ni n öcü n ü a l m a k için A l i rrothios'u ö l d ü rd ü . Poseidon da oğ l u n u öldürdü ğ ü i ç i n A res'ten d avacı o l d u . M a h keme cinayetin işlendiği yere baka n b i r dağ ı n tepesinde yer aldı. Tanrılar kuru lda yerleri n i a l d ı ve h e r iki ta rafı n da ifade­ leri n i d i n l edi. Bir s üre a ra l a rı nda tartışt ı kta n son ra Ares'i suçsuz b u l d u l a r. A res'i n ya rg ı la n d ı ğ ı yere daha sonra A reopagus ya da "Ares Tepesi" adı veri l d i . Areopag u s, Atina'yı yöneten meclisin toplantı yeriyd i . Ati na'daki demokrasi döneminde A reopagus ayn ı za man­ d a c i nayet ve diğer ciddi suçların ya rg ı l a n d ı ğ ı m a h keme yeri oldu. M a h keme heyeti 250 üyede n oluşuyord u ve a l d ı kları kararlar ke­ sindi.

Alirrothios'un Ölümü Hakkında Bafka Bir Öykü Bazı söylenceler Alirrothios'un ölümüyle ilgili tümüyle farklı bir öykü aktarıyor. Bunlara göre uzlaşmazlık Attica, Poseidon yerine Athena'ya verildiği zaman başlıyor. Poseidon Alirrothios'u Athena'nın kutsal zeytin ağaçlarını kesmeye gönderiyor. Ama balta elinden fırlayıp ken­ di kafasını kesiyor.

A R E S T U T U K L A N l YO R Poseidon'un Otus ve Ephialtes adında i ki d ev o ğ l u vard ı . B u n l a r ta n r ı l a r v e ta nr ıça l a r arasında kargaşa yaratm a k l a ü n l üyd ü ler. B i r d efasında Ares'i n yaka l a n ı p tutuklanmas ı n a n e d e n o l d u lar. Ares'i n tutu k l a n ması Afrodit'in büyü k bir aşkla bağ l a n d ı ğ ı Adonis adında-

1 93

Mitoloji 7 0 7

k i genç v e ya kışıkl ı d e l i ka n l ı n ı n ö l ü müyle başl ı yor. Kimi söylence Afrodit'i n rom a ntik ve tutku l u b i r aşk besled i ğ i n i söylerken diğer­ leri bu n u n bir a n n e n i n oğ l u n a karşı h issettiği duyg u l a rı andı rd ı ­ ğ ı n ı iddia ediyor. Her n e h a l ise, Ares sevg i l i s i n i n Adonis'e ol a n ilgisinden hoşnut değ i l d i . B u yüzden Adonis Lü bnan Dağ ı 'nda av­ l a n ı rken Ares bir ya ban d o m uzu k ı l ı ğ ı na g i rd i ve o n u boyn uzlayı p öld ü rd ü .

Yaban Domuzu Eliyle Yaşamak ve Ölmek Adonis'in ölüm şekli onun yaşamının tam bir daire çizmesine yol açtı; doğumuna da bir yaban domuzu sebep olmuştu. Adonis bir ensest çocuğuydu. Büyükbabası Theias bir hileye kurban giderek kendi kızı Myrrha'yı hamile bırakmıştı. Theias durumu fark edince Myrrha'yı öldürmeye kalkıştı. Tanrılar kızı bir ağaca dönüştürerek kurtardı. Bir yaban domuzu ağaca saldırıp onu ikiye ayınnca için­ den Adonis çıktı.

Bazı söylencelere g ö re Otu s ve Epha ltes Adonis'i n ö l ü m ü ne çok kızd ı la r çünkü Afro d it o n l a rı delika n i ıyı koru m a kla görevlen­ d i rm i şti. Ya da belki, b i rçokları g i b i onlar da ya k ı ş ı k l ı ge nce hayra n­ dı. Nedeni ne o l u rsa olsun, b u i ki Dev Ares'i Ado n i s'i n ö l ü m ü nden dolayı ceza l a n d ı rm a k için o n u n peşine dü ştü. Ares'i yaka layıp zincire v u rd u la r. Sonra da onu b ronz bir kaza na (ya da kava noza) kapatı p b ı ra ktı l a r. Ares o n ü ç uzun ay boyu nca bu hapisha nede ka l d ı . Bir s ü re son ra Devierin ü vey a n nesi Eriboea Hermes'e Ares'i n yeri n i a ç ı k l a d ı . Kurnaz Hermes iki devi n arasın­ dan sızarak Ares'i özg ü r kı l mayı başardı .

İnanılmaz Güç Otus ve Ephialtes o kadar güçlülerdi ki hiçbir şey -tanrılar bile- onla­ ra zarar veremezdi. Bir söylenceye göre Artemis bir numara çevirerek onların birbirini öldürmesini sağladı ve Ares bu sayede kurtuldu.

1 94

P E RSEUS Aile Babası, Canavar Avcısı, Kahraman

Oza n Homer, Perseus için "tü m erkekleri n e n ü n l üsü" d iyor; bunda haklı da. Perseus iyi kal p l i, karısı na sad ı k, a n nesine ve a i lesine bağ­ l ıyd ı . Ayn ı za manda canava rları öldüren, d e h şet saça n bir kişiyd i. Perseu s örnek b i r erkek, b i r kah rama n l ı k s i m g esiyd i .

A N N E S I N I KO R U M A K Perseus, Danae i l e Zeus'u n oğl uydu. Dan a e d a h a b i r baki reyken babası Danae'n i n oğ l u n u n i leride kend i s i n i ö l d ü receğ iyle i l g i l i b i r keh a n et duymuş, b u n u n üzeri ne kızı n ı erkeklerden uzak tutm a k için b i r ku leye ka patm ıştı. Zeus yine de o n a u laşmayı başa rd ı ve bera berli kleri sonucu Perseus d ü nyaya g e l d i . Danae'ni n babası onu ve oğ l u n u b i r sa ndığa kapatıp den ize attı ama iyi ka l p l i b i r ba l ı kç ı on ları ku rta rd ı . Daha sonra Kra l Polydectes Danae'yle ci nsel i l işkiye g i rmek isted i ama kad ı n şiddetle d i rendi. Yi ne d e kral kad ı n ı n peşi n i bı­ ra k m a d ı ve Perseus a n nesi n i koru mak zoru n d a ka l d ı . Polydectes Perseus'la başa çı ka mayaca ğ ı n ı bil iyord u, bu yüzden genç ada m ı berta raf edebi l m e k için b i r p l a n yaptı . B i r başka kad ı n la evlene­ cekm i ş gibi ya p ı p h a l k ı n d a n görkemli a r m a ğ a n l a r i sted i. Perseus böyle bir armağa n verebilecek d u rumda d eğ i l d i ama kra l ı n iste­ d i ğ i herhangi bir şeyi geti rmeyi önerd i . Polyd ectes Perseus'tan Med u sa'n ı n başı n ı geti rmes i n i istedi. Bu Gorg o n korku nç bir ca­ n ava rd ı ve Polydectes Perseus'un bu görev s ı ra s ı n d a öleceğinden em i n d i . Oysa Perseus'a tan r ı l a r yard ı mcı o l d u ; o n d a n ya n a o l a n Ath e­ na ve Hermes Medusa'yı ö l d ü rmesine yard ı m etti ler. (Perseus'u n b u n u nası l başa rd ı ğ ı n ı öğrenmek için "Med u sa" baş l ı k l ı böl ü m e

1 95

Mitoloji 7 0 7

ba kın ız.) Perseus eve d ö nd ü ğ ü nde Polydectes'in hala Danae'yi taciz etti ğ i n i ve onu sa rayı nda köle o l maya zorl a d ı ğ ı n ı gördü. Per­ seus Polydectes'e Med u sa'n ı n baş ı n ı göstererek kra l ı n taş kesil me­ sini sağ l a d ı .

Z O R D U R U M D A K I B I R G E N Ç K l Z I K U R TA R M A K Perseu s evleneceği kızla gerçek bir ka hramana uyg u n bir biçimde ta nıştı; o n u n kurtarıcısı o l d u . A n d romeda çok g üzel bir genç kad ı n v e ioppa kra l ı n ı n kızıyd ı . Annesi Cassiopeia kızı n ı n güzel liğinden

gurur d uyuyordu ama fazla i leri giderek kızı n ı n Nereidlerden de g üzel o l d u ğ u n u i leri s ü rd ü . A l ı n a n deniz peri l eri onu Poseidon'a şi kayet ettiler, o da b i r d e n iz canava rı olan Cetus'a sahile saldırma­ s ı n ı em retti. Kra l ça resizl i k içinde b i r ka h i ne danıştı ve Cetus'u d u rd u rma n ı n tek yol u n u n kızı n ı ca nava ra k u r b a n etmek old u ğ u n u öğrendi. Kra l hiç istemediği halde And romeda'n ı n sa h i l boyu n d aki bir uçu ru­ mun d i b i nde zincire vu ru l ması n ı em retti. Cetus Andromeda'yı ye­ mek için ona yaklaşırken Perseus kanatlı sa nda letieri n i g iyip oraya uçtu ve Hermes'in k ı l ıcıyla ca n ava rı öld ürd ü .

Ölümsüz Afk Andromeda ve Perseus öldükten sonra bile birbirlerinden ayrılma­ dılar. Athena, Andromeda'yı anne babası, Perseus ve Cetus'la bir­ likte gökyüzünde bir takımyıldıza dönüştürdü.

Andromeda ile Perseus evlendi ler ve mutlu b i r yaşam sürdüler. M itolojideki çoğ u erkeği n a ksi n e Perseus hayatı boyu nca karısına sad ı k kal d ı . Perses a d ı nda bir oğul sahibi o l d u l a r.

G E R Ç E K L E Ş E N KE H A N ET Tam a n l a m ıyla bir a i l e babası o l a n Perseus büyükbabası Acrisius'u ziya rete gitti . Her ne kad a r büyü kbabası onu ve a n nesi n i öldür1 96

Perseu s

meye ka l kışmış ise de Perseus ona kı rg ı n değ i l d i . Oysa Acrisius Da n ea'n ı n oğ l u n u n ken disi n i öldüreceğ i ha kkı n d a ki kehaneti a n ı m sayarak korkuya kapı l ı p kaçtı. Perseus Acrisius'u Tesalya'daki Larissa kenti ne kadar takip etti. Kente geldiğinde yöre kra l ı n ı n babası n ı n ö l d ü ğ ü n ü ve cenaze me­ rasi m i n i n ya pı l m a kta ol d uğ u n u öğrendi. Perseus cenazeye kat ı l d ı v e d i s k atma ya rışmasına g i rd i . Yarışma s ı ra s ı n d a Perseus'un fı rlat­ tığı b i r disk Acrisius'a isabet ed i p onu ö l d ü rd ü . Kehanet gerçek­ leş m i şti. Acrisius'un ö l ü m ü üzeri ne Perseus Argos'ta ta hta geçmeye h a k kazan d ı . Oysa büyükbabası n ı n ö l ü m ü n e neden o l m a n ı n uta n cı içinde Argos'la h içbir i lişkisi n i n olmas ı n ı i stem iyord u . Bunun ye­ ri n e n ryns kra l ı oldu.

1 97

TH ES E US Bir Atina Efsanesi ve Gerçek Bir Kahraman

Ati n a'n ı n en ü n l ü kah ra m a n ı o l a n Theseus, Aet h ra a d ı ndaki ölüm­ l ü bir kad ı n ı n oğluyd u . Babası ya Aegeus (At in a kra l ı) ya Poseidon ya da her i kisiydi. Ana ra h m i n e d üştüğ ü tari hte Aet h ra hem Aege­ us, hem d e Poseidon'la yat m ı ştı; aym gece. Bazı söylencelere göre doğ u rd u ğ u çocuğ u n h e m ö l ü m s üz, hem de ö l ü m l ü birer babası va rd ı . Aet h ra Troezen'de yaşıyord u . Theseus'a h a m i l e ka l d ı ğ ı nda Ae­ geus ona kocaman b i r kaya g österd i. Bu kaya n ı n a ltına k ı l ı c ı n ı ve sanda l etieri n i kayacağ ı n ı söyle d i . Doğacak çoc u k erkek olduğu takd i rde bu kayayı ka l d ı r ı p al t ı ndaki kıl ıcı ve sandaletleri alara k kend isine getiri rse Ati n a taht ı n ı n varisi olaca kt ı . D a h a sonra Aege­ us Ati na'ya döndü. Theseus yetişkin b i r d e l i ka n l ı o l unca a n nesi ona kayayı gös­ terd i . Kayayı kolayca ka l d ı ra ra k a ltı ndaki k ı l ı ç i l e sa ndaletleri a l d ı . Annesiyle vedalaşara k i l k kez babasıyla ta n ı ş m a k üzere Atina'n ı n yol u n u tuttu.

AT I N A' YA S E YA H AT Theseu s Atina'ya ka ra d a n ya d a denizden g idebi l i rd i . Deniz yol u d a h a kolay ve güve n l iyd i a m a -genç bir ka h ra m a n olduğu ndan­ Theseus daha teh l i ke l i olan ka rayo l u n u seçti. Yol boyu nca birçok h ı rsızı n, kati l i n ve canava r ı n sa l d ı rısına uğra d ı . Her defası nda sal­ d ı rı l a rı alt etmeyi başard ı . Theseus Epid a r i u s'ta, H e p h a i stos' u n oğ l u o l a n v e e l i ndeki ko­ ca m a n sopayla yol c u l a ra sa l d ı rı p ö l d ü ren Peri p h etes'l e karşı laştı. Peri p h etes ona sald ı rı n ca Theseus sopayı o n u n e l i nden a l mayı ve hayd u d u ken d i s i l a h ıyla ö l d ü rmeyi başa rd ı . Theseus d a h a

1 98

Theseus

so n ra sopayı m u hafaza etti ve bu sopa o n u n s i m g esel s i l a h l a r ı n ­ d a n b i ri o l d u . D a h a sonra Theseus g ezg i n leri soyu p ö l d ü ren acımasız Dev S i n is'le karşı laştı. Dev iki çam ağacı n ı eğ iyo r, kurba n ı n ı b u n l a ra bağ l ıyor, sonra da ağaçları serbest b ı rakıyo r, yolcu n u n ortadan i ki­ ye b ö l ü n mesine sebep o l uyord u. Theseus Dev'i onun yöntem i n i ku l l a na rak öldürd ü . Ayn ı za manda Sin is'i n kızı Peri g u ne'n i n ı rzı n a geçti v e ondan M e l a n i p p u s a d ı nda bir oğ l u o l d u . C ro m myo n'd a These u s koca m a n b i r d o m uzu n sa l d ı r ı s ı n a u ğ ra d ı . Çoğ u ö l ü m l ü b u c a n ava rd a n korku p kaçıyord u a m a Theseus geri a d ı m atm a d ı v e do m uzu Aeg e u s' u n k ı l ıcıyla ö l ­ d ü rd ü . Bundan son ra Theseu s'u n yol u na b i r u ç u ru m u n kenarında p u s u kurup gezg i n lerin geçmesi n i bekleyen h ayd ut Sciron ç ı kt ı . Yol c u l a rdan geçeb i l meleri için önce o n u n aya k l a rı n ı yıka m a l a rı ­ n ı i stiyordu. Eğ i l d i kleri za m a n da uçuru m d a n aşağ ıya tekmeliyor, u ç u r u m u n dibi nde yaşaya n bir den iz canavarı (bazı söylencelere g ö re dev bir deniz kap l u m bağası) o n l a rı yutuyord u . Ama These­ u s Sciron'u n oyu n u n a gel m ed i . Kendisinden isteneni ya paca k m ı ş g i b i davra n d ı, Sciron'un ö n ü n e g e l i r g e l m ez o n u bacakla rı n d a n ya ka l ayıp uçurumdan aşağıya attı. Theseus'un bundan son raki hasm ı Eelusis kra l ı Cercyon oldu. B u k ra l her geleni g ü reşe davet ed iyo r, kazan a n a kra l l ı ğ ı n ı n ya rı­ s ı n ı vereceği n i vaat ed iyord u . Hası m l a rı her za m a n yen i k d üşüyor v e ö l d ü r ü l üyorlard ı . Usta bir g ü reşçi o l a n Theseus g ü reşte g a l i p g e l d i; Cercyon'u ö l d ü r ü p kra l l ığ ı n baş ı n a geçti.

Becerinin Güce Üstünlüğü Cercyon tanrıların soyundan geliyordu: Farklı söylencelere göre o Poseidon'un ya da Hephaistos'un oğlu veya Apollo'nun torun uydu. İ nanılmaz gücü sayesinde güreşlerde galip geliyordu. Theseus onun kadar güçlü değildi ama tekniği daha iyiydi, dolayısıyla karşılaşma­ ları becerinin kaba güce üstün geldiğini gösteriyor.

1 99

Mitoloji 7 O 7

Sonu nd a Theseus, Procrustes ism i nde bir h a n eı n ı n yeri ne ulaş­ tı. i l k bakışta ha ncı iyi kal p l i ve kon u ksever görün üyord u. Yolculara kendilerine çok uyg u n b i r yata ğ ı olduğunu söyl üyord u ama aslın­ da yolcu l a rı yatağa uyg u n hale g etiriyordu : Procrustes yatağa sığ­ mayacak kadar uzu n boyl u yol c u l a rı n baca kl a rı n ı kesiyor, kısa boy­ l u yol c u l a rıysa çekişti ri p madeni eşya gibi çekiçleyerek uzatıyordu. (Bazı söylencelere göre a da m ı n biri uzun, biri k ı sa iki yatağ ı vard ı, böylece kon u kl a rı n ı n hepsi n i b u yöntem le öld ü rebiliyord u.) The­ seus d u ru m u kendi l e h i n e çevi rerek Procrustes'i kendi yatağına uyg u n h a l e geti rmek s u retiyle ö l d ü rd ü (söylen celer Procrustes'i n boyu n u n uzun mu kısa m ı o l d u ğ u n u bel i rtm iyor).

TA H TA G E R i D Ö N Ü Ş Theseus uzun ve teh l i ke l i b i r yol c u l u ktan son ra Ati na'ya u laştı ama ka rşılaşacağı zorl u k l a r bitm e m i şti. Çok sıcak karş ı l an masına ka r­ ş ın henüz ki m l i ğ i n i Aeg eu s'a açıklamamıştı. Aegeus Medea adın­ da, ken d i oğ l u n u n tahta çıkması n ı isteyen u sta bir cadıyla evl iyd i . Theseu s Ati na'ya geli nce M edea o n u n tahtı n gerçek varisi olduğu­ n u hemen anladı. Koca s ı n ı b u yen i gelene g üven memesi gerekti­ ğine i n a n d ı rd ı . Aeg e u s, Theseus'u G i rit Bağası'nı öldü rmekle görevlendirdi, genç ada m ı n bu görev s ı rası n d a ö leceğinden e m i n d i . Her zaman macera peşinde o l a n Theseu s görevi mem n u n iyetle ka bu l etti. Çok u sta bir g ü reşçi o l a n Theseus boğayla boğ uşara k onu alt etti. Sonra da boyn una bir ip bağlayıp Ati na'ya geti rerek Aegeus'a tes­ l i m etti. Doğa l olara k Medea genç a d a m ı n hala yaşıyor olmasına çok öfkelendi ve bu kon uyu ken d i b il diği gibi çözü m lerneye karar ver­ d i. Theseus'un onuruna d üzen l enen bir ziyafette ka h ra m a n ı n ka­ deh i n e zeh i r kattı. Theseu s ta m içkisi n i içmek üzereyken kadehte zeh i r o l d u ğ u n u bilen Aeg e u s o n u n ayağ ı nd a ki sandaletleri fa rk etti. Kral derhal oğ l u n u n e l i n e v u rarak kad e h i n yere d ü şmesi n i sağ ladı. 200

Theseus

Aegeus Theseus'u resmen oğ l u o l a ra k ta n ı d ı ve onun vel i a ht o l d u ğ u n u ilan etti. Medea Ati na'dan s ü rü l d ü (ya da kendisi kaçtı).

Pallas'ın isyanı Aegeus, Theseus'u veliaht olarak seçmişti ama Aegeus'un kardeşi Pallas tahta geçmek istiyordu. Pallas yandaşlarından bir ordu oluş­ turdu ve bir ayaklanma başlattı. Theseus bu isyanı bastırmak için çok sayıda kuzenini öldürmek ve amcasını Atina'dan sürmek zo­ runda kaldı.

Theseus daha birçok m acera yaşa d ı . M i n otor'u ö l d ü rdü, Hele n'i kaç ı rd ı ve dostu Pirithous'la birlikte Hera kl es o n l a rı ku rtan n eaya kad a r Yeraltı D ü nyası'nda hapis kal d ı . Bazı söylencelere göre o A r­ gonotlardan biriydi. Theseus Amazanların kra l i çesi H i ppolyte'yi kaç ı r ı p onunla evlendi. (Bu kaçı rma o l ayı A mazon larla Atina a ra­ s ı n d a bir savaşa neden o l d u.) Afrodit o n u n ikinci ka rısı Phaed ra'yı üvey oğ l u H i ppolytus'a a ş ı k etti ama d e l i ka n l ı ona yüz vermed i . B u n u n üzeri ne Phaedra, Theseus'a H i p polytus'u n kendine teca­ vüze yeltend i ğ i n i söyledi. Bu yalana i n a n a n Theseus oğ l u n u ya ö l d ü rd ü ya da l anetled i : B i r deniz canava rı n ı n H i ppolytus'u n atia­ rı n ı ü rkütmes i n i sağ ladı, şahlanan atla r H i p po lytus'u sürü kl eyerek ö ld ü rd ü ler.

201

i ASON Argonotların Lideri

iason iol kos'un kra l ı o l m a s ı g e reken Aeson'u n oğ l uyd u. Oysa Aeson'u n babası ö l d ü ğ ü n d e Aeson'un üvey kardeşi Pel ias tahtı ele geçird i . Aeson'u n h ayatı bağışlandı ama oğ u l l a rı ö l d ü rüldü. Annesi ve h izmetka rları etrafı n ı sarı p ölü doğ d u ğ u n u i leri sürerek a ğlaştı kları için ya l n ızca bebek iason hayatta kalabi l d L iason g izl i­ ce akı l l ı b i r Sentor o l a n C h ro n'a g önderi ldi. Pel ias h a l a ta httan in­ dirilme korkusu içindeyd i, b u yüzden bir ka h i n e başvu rd u . Kah i n onu t e k sanda leti i b i r a d a m ta rafı ndan alaşağı ed i l eceği kon usun­ da uyard ı . iason büyüdü v e m i ra s ı n d a n h aberdar o l d u, d olayısıyla taht üzeri nde hak iddia etmeye ka ra rl ıyd ı . Chrion'u n yan ı ndan ayrı la­ rak iol kos'a doğru yol a ç ı ktı. Yol d a bir ırmakta n geçmesi gerekti. I rmağ ı n kenarına geldiğinde yaş l ı bir kad ı n ondan ya rd ı m isted i . iason kad ı n ı ı rmakta n geçiri rken sandaletieri nden b i r i n i kaybetti. iason i ol kos'a geldi ve Pel i a s'a tan ıtı ldı. Kra l ı n h uzuru na çıkarıl­ dığı s ı rad a ayaklarında tek b ir sanda let va rd ı . iason kra la hakkı n ı aramaya geldiğ i n i açıklad ı . Pelias kon u kseverl i k yasa ları gereğ i iason'u hemen öldü rtem ezd i, ayrıca Aeson'u n ya ndaşları n ı n aya k­ l a n m a s ı n d a n da çeki n iyord u . B u nedenle iason'a m u hteşem ve ka­ natlı bir koç olan Ch ryso m a l l os'u n Altı n Postu'n u getird i ği takd i r­ de ta hta geçebileceğ i n i söyled i . iason bu n u ka b u l etti ve böylece ü n l ü Altı n Post macera sı baş l a m ı ş oldu.

Sinsi Hera İason'un ırmaktan geçirdiği yaşlı kadın aslında Hera'dan başkası de­ ğildi. Hera kendisine gerektiği gibi saygılı davranmayan Pelias'tan nefret ediyordu. Bu nedenle İ ason'un tahta geçme mücadelesinde ona destek oldu.

202

la son

A LT I N P O S T ' U N P E Ş i N D E i a s o n Herakles d a h i l Yu n a n i sta n'ı n en a s i l ve ü n l ü kahrama n l a rı ­ n ı top l a d ı . Ath e na'n ı n yön le n d i rmesiyle koca m a n b i r g e m i i n şa ett i l e r ve a d ı n ı Argo koyd u l a r. Top l u l u k kend i n e d e Argonot ya d a "A rgo'n u n den izci leri" i s m i n i verd i . Postu n b u l u nd u ğ u Ko l ki s'e d o ğ r u yel ken açt ı l a r a m a bu çok uzu n ve e n g e l lerle d o l u b i r yo l c u l u k o l d u . Argonot l a r Lem nos Ada s ı'ndaki kad ı n la rl a va kit g e ç i rd i ler (iason'u n orada i kizleri o l d u ) , yo l l a r ı n ı şaşırd ı l a r, sa­ vaş l a ra g i rd i ler, ka h i n P h i n eu s'u Harp il eri n e l i nd e n k urtard ı l a r ve Sym p l egades'ten (ara s ı n d a n geçmek isteyen g e m i l e ri, b i rbi r l eri­ n e ya klaşara k para m pa rça eden bir çift kaya l ı k) g eçmeyi başa r­ d ı l a r. S onunda Argonotlar Kolkis'e u laştı l ar ve iason postu isted i . Kol ­ kis k ra l ı Aeetes iason'a ü ç görevi yeri n e g etirirse postu alabilece­ ğ i n i söyled i: 1 . Ağ ızları ndan a l ev fış k ı ra n i ki öküze boyu n d u r u k ta kıp bir tar­

layı s ü rmek. 2. S ürülen tarlaya bir ejderha n ı n d i ş i n i e k mek. 3. Postu koruya n ve asla uyu maya n c anava rı a lt etmek.

Hera ve Athena, iason'u bu görevleri n d e d estekledi. Athena Aeetes'i n kızı o l a n Medea'yı iason'a a ş ı k etm e k için Eros'u yol l a d ı . iason'a d e l i gibi a ş ı k o l a n M edea o n a her g ö revi n de ya rd ı m etti:

•

Cildini a l ev saça n ö küzlerden koru m a s ı için ona bir mer­ hem verd i .

•

iason'u ekeceğ i ejderha dişinden b i r ord u do l usu savaşçı yetişeceğ i konusunda uyardı ve b u n l a rı n as ı l yeneceğ i n i gösterd i . iason savaşçı ların üzeri n e b i r kaya fı rlattı. Kafa l a rı ka rışan savaşçı lar birbirlerine sald ı rd ı .

•

iason'a bekçi l i k yap a n ejderhayı uyuta b i l ecek bir uyku i l a c ı verd i. Bu sayede i a s o n postu ele geçi rebi l d i .

203

Mitoloji 1 0 1

iason postu elde eder etmez Argonotlar Medea'yı yanlarına a l a ra k Kol kis'ten ayrı l d ı l a r. Aeetes oğ l u Apsyrtus'u n kom utasındaki b i r donan mayı Argo­ notların peşi nden g ö nderd i . B u rada da Medea sevg i l i s i n i n yard ı­ mına koştu. Erkek kardeşine h a ber gönderi p kaçı rıld ı ğ ı n ı bildir­ di ve kendisini ku rtarma k iç in bel l i bir noktaya gel mesi n i istedi . Apsyrtu s kız ka rdeşi n i ku rta rmak a macıyla bel i rtilen noktaya gel­ diğinde iason onu pusuya d ü ş ü rü p öldürd ü . Ayn ı a nda Argonotlar da Apsyrtus'un ada m l a rı n a sa l d ı ra ra k onları ö l d ü rd ü l er.

Korku Salan söylenceler Korku salan bir başka öyküde ise İ ason Kolkis'teyken Apsyrtus kü­ çük bir oğlan çocuğudur. Medea Argonotların kaçmasını sağlamak için kardeşini ufak parçalara ayırır ve hareket ederken bunları de­ nize atar. Aeetes oğlunu gerektiği gibi gömebilmek için bu parçaları toplamak zorundadır ve bunun için de gemilerine gereksinimi var­ dır; bu yüzden Argonotları kovalamaktan vazgeçilir.

Arg on otlar dön ü ş yol u n d a da bir sürü sıkı ntı yaşadı. Charybd is a naforu i l e mağara s ı n d a p u su ku ra n canavar Scyl la'n ı n arasın­ dan geçmek zoru ndayd ı l a r; so n derece sert fı rt ın al ara tutu l d u l a r, rüzg a r ı n etkisiyle rotal a rı n ı şaşırı p Akdeniz'de yeniden yol l a rı n ı bul maya ça l ı ştılar v e bronz ka p l ı korku nç b i r Dev'l e boğ uştu lar. Ama son u nda iol kos'a u la ş mayı başard ı l a r.

KO R K U N Ç T R A J E D i L E R V E B A Ş A R I S I Z B i R KAH RAMAN Arg onotlar henüz yoldayken g e m i leri n i n batt ı ğ ı söylentisi yayı l­ d ı . iason'un öldüğ ü n e inanan Pelias onun küç ü k kardeşi i l e babası Aeson'u öldürdü. Bu i a son'u n a n nesini öylesi n e sa rstı ki o da kendi ca n ı na kıyd ı . Ebeveyn i n i ve kardeşi n i ö l d ü rmesi üzeri n e iason Pel ias'ı n ta h­ tı asla b ı ra kmayaca ğ ı n ı a n l a d ı . M edea'n ı n o n u yok etmesine izi n 204

i ason

verd i . Medea, Pel ias'ı n kızların ı baba l a rı n ı n genç ka l ması n ı sağla­ yaca klarına i n a n d ı rd ı ve b u n u n için ne ya p m a l a rı g erektiğ i ni g ös­ terd i : Bir koç kurban etti, onu parça l ayı p p a rça ları pişirdi. Kısa s ü re son ra kazandan d ı şa rıya bir kuzu çıktı. Pel i a s'ı n kızları da ayn ı şeyi ba b a l a rına uyg u la d ı . Onu parça lara ayı r ı p pişird i ler a m a kaza n d a n d ışarıya bir del i ka n l ı ç ı k m a d ı . Pelias ken d i a i lesi ta rafı ndan öl d ü­ rü l m ü ş oldu. Pelias'ta n ku rtu lmasına ka rş ı n iason tahta geçemed i. Pelias'ta n ku rtu lma k amacıyla ya pt ı kları nedeniyle o v e Medea iol kos'tan s ü rg ü n ed ildi. Korint'e kaçt ı l ar. Orada iason Korint kra l ı n ı n kızı G l a uce'ye aşık o l d u ve Medea'dan ayrı l ı p o n u n la evlenmek iste­ d i . M edea genç geline zeh i r l i bir g iysi ve taç verd i; G l a uce b u n l a r ı g i yd i ğ i nde onu ku rta rmaya koşan ba basıyla b i r l i kte öldü. Medea b u n d a n sonra iason'dan olan iki çocuğ u n u ö l d ü rd ü ve iason ö l ü ­ leri n i n yası n ı tuta rken Ati na'ya kaçtı. iason karıs ı n ı terk ettiği için Hera'n ı n g özü nden düştü. Son­ rad a n oğlu Thessa l us'u n i o l kos ta ht ı n a geçmes i n i sağlad ıysa d a b u n d a n sonraki yaşa m ı n d a ç o k mutsuz o l d u . Sonu nda Argo'd a n d üşen b i r kalası n altında ka larak öldü.

205

ODVSS EUS Odysseia'nın Kahramanı lthaka Kralı

Odysseus ithaka Ada s ı 'n ı n kra l ıyd ı . Zekasıyla ü n l üyd ü; Truva Savaşı'nda Yu n a n l ı l a rı n safı n d a savaştı ve Truva atı h i lesi n i o a k ı l etti. Homeros' u n e p i k öyküsü Odysseia on yıl süren Truva Savaşı'ndan sonra Odysseu s'u n eve dönmek için g i riştiği zorlu yol­ c u l u ğ u a n l atır. Ken d i s i n e sad ı k ka l a n karısına ve oğ l u na kavuşmak için Odysseus on yı l boyu nca b i r sürü engeller aşmak ve macera­ lar yaşa m a k zoru nda ka l d ı . Yol c u l u ğ u n u n bu kada r uzu n ve zorl u geçmes i n i n nedeni Poseidon'u g ücendirmiş o l masıydı; den izde yolcu l u k ediyorsan ız bu h i ç de iyi bir fi kir deği l d i r. Odysseus'un eve d ö n ü ş yol c u l u ğ u n u n i l k böl ü m ü nde adam­ ları Cicones'le savaştı . Sava ş ı kazandılar am a her gemiden a ltışar adam kaybettiler. Bir başka d u ra k yeri nde Odysseus etrafı araştır­ mak için üç adam ı n ı gönderd i . Adam ları l otus yiyen lerle karşılaştı ve o n l a rl a birl i kte yemeğe otu rd u . Lotus yiyiciler adam la rı bir düş d ü nyas ı n a taşı d ı l a r ve o n l a rı n t ü m hedefleri n i u n utup ya l n ızca lotus yemeye deva m etm e k i stemelerini sağ l a d ı l a r. Odysseus bu ada m l a rı zorla gem iye taş ı d ı l a r ve onların zincire vurd u rarak deni­ ze atlayı p lotus yiyicileri n ya n ı na dön meleri n i engel ledi.

K i K L O P P O LY P H E M U S ' L A K A R Ş l L A Ş M A Odysseus'u n gemisi kiklopların -tek gözl ü, i nsan yiyen devleri n­ ü l kesine u l aştığ ında d u r u m d a h a da kötüleşti. Polyphemus isim­ l i Kiklop Poseidon' u n oğluyd u . Odysseus ve o n iki ada m ı adada dolaşı rken bir sürü yiyecekle d o l u bir mağara b u l d u l a r. Odysseus ve a d a m l a rı bu yiyeceklerd e n bir kısm ı n ı isternek a macıyla ma­ ğarada otu rup bura n ı n sa h i b i n i n gelmesi n i bekled i ler. Mağara Polyphemus'a aitti.

206

Odysseus

G ü n bata rken Polyphemus sürüsüyle b i rl i kte g el di . Her za man­ ki g i bi sürüsü n ü mağaraya soktu ve g i rişi büyü k b i r kayayla ka­ patt ı. Odysseus Polyphemus'tan ken d i s i n e ta n rı l a r ı n öngörd ü ğ ü kon u kseverl iği göstermes i n i isted i . Polyph e m u s b u n a o n u n iki a da m ı n ı ya kalayı p yemekle ka rş ı l ı k verd i . Adamlar Polyphemus'u öldü rmeye ka l kışmadı ç ü n kü mağ a ra­ n ı n ağzındaki büyük kayayı a ncak o kal d ı ra b i i i rd i . Sabah leyin Poly­ p h e m u s Odysseus'un iki adam ı n ı daha yed i ve sonra sürü s ü n ü d ı ­ şa rıya çıkard ı . Sonra da kayayı yeri ne yerleştirip a d a m ları Kiklop'a yem olmak üzere mağarada ha psetti. A m a zeki Odysseus bir p l a n ya ptı. Polyphemus o gece sü rüsüyle birl i kte d ö n ü nce i ki adam d a h a yed i . Odysseus ya n ı ndaki şaraptan Kiklop'a i kram etti. Polyphe­ mus sa rhoş oldu ve Odysseus'a ismini sord u . Odysseus "Hiç Kim­ se" d iye ya n ıt verd i . Polyphemus şara pta n çok m e m n u n ka l m ı ştı, öd ü l olara k Hiç Kimse'yi yemeyeceğ i n e söz verd i. Sonra da sızd ı . Ca n avar sızmışken Odysseus o n u n tek g öz ü n e b i r kazı k soka rak onu kör etti Polyphemus birileri n i n o n u ö l d ü rmeye çal ıştı ğ ı n ı hay­ k ı n n ca öbür Ki kloplar koşa koşa geldi. O n a sald ı ra n ı n kim olduğu­ n u sord u klarında Polyphemus "Hiç Ki mse;' d ed i . Bu a n lamsız ya n ı t üzeri ne d i ğ e r Kikloplar o n u b ı rakıp gittil e r. Sabahleyi n Polyphem u s sü rüsü n ü otlatm a k zorundayd ı a m a a d a m l a rı n körl ü ğ ü nden ya rarlanara k kaçacağ ı nd a n endişe edi­ yord u . Bu yüzden kayayı kal d ı rd ı kta n son ra mağara n ı n ka pısı n ı ken d i bedeniyle kapa d ı . Koyu n l a r d ı şa rıya ç ı ka rken hepsi ni teker teker e l leriyle yoklayara k sadece o n l arı n ç ı ktı ğ ı n dan emin o l m a k isted i . Göremed iği i ç i n Odysseus ve ada m l a r ı n ı n koyu nları n a ltı­ na sakla nara k Kiklop'un mağarasından kaçtı k l a rı n ı fa rk edemed i . Ada m la r sü rüyü gemileri n e götü rü p yü klediler v e hemen adad a n ayrı l d ı la r. O n l a r uzaklaşı rken Polyphemus a rtları n d a n kocaman kaya l a r fı rlattı ama göremed iği için hedefi tuttu ra m a d ı . Odysseus on a g erçek ad ı n ı söyleme a rzu s u n u yenemed i v e Kiklop'a seslenerek o n u kan d ı ran kişi n i n Odysseus olduğ u n u b i l d i rd i . Öfkeden del iye

207

Mitoloji 7 O 7

dönen Polyphemus babası Poseidon'dan Odysseus'un evi ne dön­ mes i n i engel lemes i n i, bu o l a n a ksızsa ada m l a r ı n ı n hepsi n i öldü­ rü p g e m i leri n i batı rması n ı isted i. Poseidon oğ l u n u n ya karışiarına daya n a rn a d ı ve yolcu l u ğ u n u n geri ka lan böl ü m ü nde s ü rekli ola­ ra k Odysseus'un başı n a bela o l d u .

E S i NTiLi AEOLUS Odysseus ve ada m l a rı, rüzgarların deneti m i ta nrılar ta rafından kendisine veri l mi ş o l a n Aeo l u s a d ı ndaki ö l ü m l üyü Aeolia ismi nde­ ki yüze n adasında ziya ret ett i . Orada bir sü re ka l d ı l a r ve Odysseus Aeo l u s'a başlarından geçe n leri a n lattı. Oradan ayrı l ı rlarken Aeolus Odysseus'a içinde ithaka h a ri ç h e r yöne esen rüzg a rların b u l u ndu­ ğ u b i r torba verd i . B u rüzg a rlar torbada ka l d ı ğ ı sü rece Odysseus doğr udan doğ ruya y u rd u n a dönebilecekti. Odysseus gece g ü ndüz bu torbaya gözü g i bi baktı. Gemi leri ithaka'ya varmak üzereyken adamları torbada ne olduğunu merak etmeye başladı. Odysseus o n u çok iyi koruduğuna göre içinde bir hazine bulunduğu kan ısına vard ı lar. Odysseus uyurken adamları torbayı açtı ve tüm rüzgarlar serbest kaldı. Korkunç bir fırtına onları yen iden Aeolia'ya sürü kledi. Aeolus Odysseus'a karşı olan tanrıları gücendirmeye çekindiği için bu kez onlara yard ı m etmekten kaçı ndı.

D Ü Z E N BAZ DEV L E R Önceleri yer l i ler dostça davra n d ı, hatta genç b i r kız onlara kendi evi n i n yol u n u gösterd i . Ada m l a r bu raya geldi klerinde bir devana­ sı o n l a rı karşı ladı ve koca s ı n ı çağ ı rd ı . Dev g eli r g e l m ez adamlardan birini yaka layı p yed i . Diğerleri gemileri n e doğru kaçmaya başl a d ı ; Laestrygon i a l ı l a r da peşlerinden gel iyord u . G e m i ler yel ken açmaya çal ışı rla rken devler kocaman kaya l a r fı rlata ra k on ları bat ırd ı . i nsanları ba l ı k gibi zıpkı n l a aviayı p yed i l e r. Tek ku rtu l a n Oysseus' u n gemisi oldu, zira o biraz daha açı labi l m işti. 208

Odysseus

i N SAN LA R I DOM UZA DÖ N Ü ŞT Ü R M E K E l i n d e bir tek g e m i ka l a n Odysseus b u n d a n so n ra baş ı n a g e l e ­ cek l e rden korkuyord u . B i r sonraki a daya g e l d i klerinde ki m i n ka raya çı kacağ ı n ı ka rarlaşt ı r m a k için k u ra çekt i l e r. Odysseus g e ­ m i d e ka l d ı . Ka rada araştırmaya ç ı kan l ar Circe a d ı n d a ki cad ıyla karş ı laştı l a r. Ci rce onları yemeğe davet etti ve hepsi n i do m uza dönüştü rd ü . K u rt u l a b i len tek kişi o l a n l a rı Odysseus'a a n latt ı . Ada m ları n ı ku rta r­ m aya karar veren Odysseus tek başına ka raya ç ı ktı. Hermes o n u n yol u n u kesti ve o n u Circe'n i n büyüsü n den koruyaca k sihirli bir ot verd i . Ci rce'ni n büyüsü etkisiz kal ı nca Odysseus ya ptı kları yüzü n­ d en o n u öldürmekle teh d it etti. Cad ı o n d a n af d i l ed i ve o n u n l a yat m ayı teklif etti. Oysa Hermes Odysseu s'u cad ı n ı n yata kta er­ kek l i ğ i n i aşırabileceği kon usu nda uya rm ı şt ı . B u yüzden ka hrama­ n ı m ı z cad ıya ta n r ı l a r ı n ö n ü nde ona ve a d a m larına za rar vermeye­ ceği n e yem i n ettird i . Ayn ı za manda ada m la rı n ı de eski şekil leri n e d ö n d ü rmesi n i istedi . Cad ı söylenenleri ya ptı v e i n a n ı l maz bir ko­ n u kseverl i k gösterd i . Odysseus ve ada m l a rı ya klaşık bir yıl on u n ya n ı n d a ka ldı.

Kimlikte Yanılgı ve Tasarlanmamış Ölüm Odysseus'un Circe'nin adasında geçirdiği bir

yıl

zarfında cadıyla

ilişkisi oldu. Bir söylenceye göre dünyaya gelen oğulları Telegonus daha sonra babasının ölümüne sebep oldu. Genç bir adam oldu­ ğunda Telegonus babasını aramaya çıktı. İ thaka'yı başka bir ada zannederek saldırıya geçti. Odysseus krallığını savunmaya çalışır­ ken Telegonus onu öldürdü.

O DYS S E U S ' U N K A R Ş I L A Ş T I G I E N G E L L E R Poseidon, Odysseus' u n evi n e dönmes i n i e n g e l lemek için elinden g e l e n i ya pmakta kara rl ıyd ı . itha ka'ya u la ş m a d a n önce Odysseus daha b i rçok enge l l e, zorl u kla karş ı laştı ve serüvenler yaşad ı : 209

Mito/oji 7 0 1

Yeraltı Dünyası'na Seyahat Odysseus ka h i n Ti res i a s'ı n g ö l g esiyle ko n u ş u p eve d ö n ü ş yo­ l u nda ke n d i s i n i b e k l eyen teh l i kel eri ve b u n l a rd a n n a s ı l kurtu­ lacağ ı n ı öğren meye k a ra r verd i . Ti resias ona H e l ios'u n sü rüsü­ nü, Scyl la ve C h a rybd i s'i n ö n ü n den nası l sağ sa l i m geçi receğ i n i öğ rett i . Ayn ı za m a n d a i t h a ka'ya dönd ü kten so n ra Poseidon'la nasıl ba rışa bi leceğ i n i d e a n l attı . Yera ltı D ü nya s ı 'ndayken Ody­ sseu s a n nesi n i n, Ag a m e m n on'u n ve A kh i l l e u s'u n g ö l g eleriyle d e g ö r ü ştü.

Si renler B u d i ş i yaratı k l a r g e m i l e r g eçe rken son d e rece g üzel, başta n ç ı ka rı c ı şarkı l a r söyl ü yo r l a r d ı . G e m i c i l e r o n l a ra doğru d ü m en k ı rd ı ğ ı n d a ise g e m i l e ri kaya l a ra çarpıyo rd u . C i rce'n i n önerisi üze ri n e Odysseu s a d a m l a rı n ı n ku l a k l a r ı n a ba l m u m u t ı kata ra k S i re n i e r i n şa rkı l a r ı n a ka p ı l m a l a rı n ı ö n l e d i . Odysse u s bu g üzel şar k ı l a r ı d uy m a k i stiyo rd u , bu yüzden a d a m l a rı n a kend i s i n i gem i n i n d i reğ i n e b a ğ l a m a l a r ı n ı isted i . S i re n ieri n şarkı l a r ı n ı d u ­ y u n c a b a ğ l a rı n d a n k u rtu l u p o n l a r ı n ya n ı n a g it m eye çaba l a d ı a m a i p l e r sayes i n d e h e m ke n d i s i n i n h e m d e g e m i s i n i n g üven­ l i ğ i sa ğ l a n m ı ş o l d u . G e m i ön leri nden geçerken tek b i r den izci b i l e şarkılarının b ü ­ yüsü n e ka p ı l mayı nca S i re n l e r ç o k bozu l d u . Büyü l eri n i n g ü c ü n ü yitird i kleri n i sanarak ken d i l e r i n i den ize att ı l a r v e bir daha sesleri d uyu l madı.

Scylla ve Charybdis Scyl la den i z kenarı n d a ki kaya l ı kl a rda bir mağarada yaşaya n v e in­ san yiyen bir canava rd ı; C h a rybd is ise çok teh l i keli bir anaford u . Önleri nden geçen d e n izci l e r genel l i kle y a b i ri n i n y a da öteki n i n e l i n e d üşüyordu. G e m i s i bu teh l i keli bölgeye u laştığında Odysse­ us Scyl l a'n ı n daha teh l i kesiz o l d u ğ u n u d ü ş ü n erek ona doğru d ü ­ men k ı r d ı . Ne yazı k ki fazla ya k ı n ı na g e l d i v e Scyl l a adamlarından altısı n ı ya ka layıp yed i.

210

Odysseus

Helios'un Sürüsü Odysseus hem C i rce hem de Tiresias tarafı nd a n bel l i bir adadaki sü rüye doku n m a ması gerektiği, ç ü n kü b u s ü rüdeki kutsal h ay­ va n l a rı n Hel ios'a ait ol du ğ u konusu n d a uyarı l m ı ştı. Bu adaya ya klaştıklarında Odysseu s adamlarına b u rada d u rmayacakları n ı söyledi ama adamlar isya na ka lkıştı, bu yüzden de Odysseus on­ l a rı n isteğ ine uymak zoru nda ka l dı . Ada d a m o l a verd i kleri za m a n rüzg a rlar yön değ iştirdi, dolayısıyla ha reket edemed iler. Bir s ü re s onra yiyecekleri tükendi. Odysseus ada m l a rı n a g ü neş ta n rısı n ı n s ür üsüne doku n mamaları gerektiğini söyled i a m a adamlar açl ı k­ ta n ö l mektense hayva n l a rı yiyi p tan rı tarafı n d a n cezal a n d ı r ı l mayı yeğ ledi. Hel ios çok öfkelendi ve Zeus'a şi kayette b u l u ndu; i nti ka­ m ı a l ı n mazsa g ü neşi Yera ltı Dü nyası'na h a psedeceği n i i leri sürdü. Odysseus'u n adam ları yen iden yel ken açtığ ı nda Zeus tüm m ü ret­ tebatı n ö l ü m ü n e yol aça n bir fı rtına yol l a d ı . Odysseus'un gemisi C h a rybd is anafo ru n u n içi n e sürüklendi ve kah ra m a n ı m ı z ca n ı n ı zor ku rta rd ı .

Calypso'nun Adası Gemisi paramparça olan Odysseus b i r ka l as pa rçasına tutu n­ d u ve dokuz gün su üstü nde sürüklendi. Sonunda orman perisi Ca lypso'n u n yaşad ı ğ ı adaya u laştı . Ca lypso Odysseu s'a aşık o l d u v e ya n ı nda ka l ı rsa onu ö l ü msüz kı lacağ ı vadiyle yed i sene g it­ mesi n i engelledi. Oysa Odysseus sıla özle m i çekiyo rd u . Son u n d a Ath e n a'n ı n ricası üzerine Z e u s Hermes'i g ö n d e rerek Ca lypso'ya Odysseus'u azat etmesi ni em retti.

lthaka'ya Dönüş Odysseus bir sal üstü nde Calypso'nu n adasından ayrıldı; Pesei­ don'un gönderdiği bir fı rtınada neredeyse ö l üyordu. Zar zor Scheria Adası'na u laştı ve burada Fen i keliler tarafı n d a n kon u kseverlikle kar­ ş ılandı. Daha son ra onların gemilerinden bi riyle yurd u na dönebi I d i . Odysseus ithaka'ya gelince de yokl uğunda o n u n sarayında yaşama­ ya başlayan ve sad ı k karısı Penelope'yi (ve d olayısıyla kra liyet tacını)

21 1

Mitoloji 1 0 1

elde etmeye çal ışan tal iplerle savaşmak zoru nda ka ldı. Athena'nı n yard ı m ıyla b u savaşı kazan d ı v e h e m karısına h e m de kra l l ığı na ye­ niden kavuştu.

Akıllı Penelope Penelope zeki ve yirmi yıllık yokluğu boyunca kocasına sadık kal­ mış bir kadındı. Talipleri onu kendisine yeni bir eş seçmesi için zor­ ladığında onlara hasta kayınpederi için bir kefen dokuduğunu, onu bitirdikten sonra aralarından birini seçeceğini söylüyordu. Her gün kefenden bir miktar dokuyarak, geceleri ise dokuduğu bölümü sö­ kerek Odysseus'un döneceği güne kadar taliplerini oyaladı.

21 2

A K H i L L E US, AGAMEMNON VE D i G E R ÖN EM L i KAH RAMAN LAR Eskilerin idolleştirdiği Adamlarla Tan1şm

Kla s i k mitoloji birçok ka h ra m a n ı n yiğitl i k leri nden ve serüvenlerin­ d e n söz eder. i şte söylencelerde ka rş ı laşacağ ı n ız diğer bazı kah ra­ m a n lar:

AKH i LLEUS (AŞ i L) A k h i l leus Truva Savaşı'nda Yu nan safla rı n da yer a l a n en ü n l ü kah­ ra m a n d ı . Myrm idon Kra l ı Peleus ile Deniz Perisi Thetis'i n oğ l uyd u . Pro m etheus Thetis'i n i l eride babasından d a h a ü n l ü olaca k bir oğ­ l a n doğuracağ ı n ı söyleyi neeye kadar hem Zeus hem de Poseidon Thetis'e kur ya ptı . Bu keh an eti duyd u kta n son ra ta n rı lar Thetis'i n peşi n i bıra ktı. A k h i l leus doğ d u ğ u n d a a n nesi onu ö l ü msüz k ı l maya ça l ı şt ı . B i r söylenceye göre kad ı n bebeği a m b rosia i l e {ta n rı ların yiye­ ceğ i ) ovd u son ra ö l ü m l ü l ü ğ ü n ü ya k m a k i ç i n o n u ateşe attı a m a i ş l e m ta ma m l a n ma d a n ö n ce kocası içeri g i rd i . D a h a iyi b i l i n e n söyl e n cede kad ı n oğ l u n u b i r ayağ ı n d a n tuta ra k Styx ı rm a ğ ı 'n a d a l d ı rı r. I rmağ ı n s u y u a n nesi n i n tuttuğ u top u ğ u d ı şı nda bebe­ ğin tüm vücud u n u her t ü r l ü kötü l ü ğ e ka rşı ko ru na k l ı ya pa r. U fa k a m a ciddi b i r zaafı ta n ı m laya n Aşil topuğu d eyi m i b u ndan kay­ n a k l a n m a ktad ı r. A k h i l leus iason'u n da bakı m ı n ı üstl e n m i ş o l a n C h i ron adındaki Sentor ta rafından yetiştiri l d i . H omer'i n e p i k ş i i ri ilyada'n ı n başka h­ ra m a n ı d ı r. {Akh i l leus'u n öykü leri için b kz.: "Truva Savaşı'n ı n Ka h ra­ m a n ları" ve "Ares").

213

Mitoloji 7 0 7

AGA M EMNON Aga memnon dona n m a s ı n ı n Truva'ya doğru yel ken açmasına ya r­ d ı mc ı olacak rüzgarları sağlaya b i l mek için kızı l p h igen ia'yi kurban etti. Aga memnon Truva Sava ş ı 'nda Yu nan ord u la rı n ı n komutan ıy­ d ı . Evi n e dönd ü kten son ra ba nyo yaparken ka rısı Clytemnestra ve o n u n aşığ ı Aegist h u s ta rafı n d a n öldürü l d ü .

M E L E AG E R Kaledonya ya bandom uzu n u ö l d ü ren ka h ra m a n Meleager'in Ar­ gonot l a r arasında da i s m i geçer.

NARCiSSUS Olağa n ü stü ya kışı k l ı b i r d e l i ka n l ı olan N a rcissus kendisine aşık o l a n l a ra tepeden bakard ı . Tan r ı l a r onu ceza l a n d ı rm a k için bir su birikintisinde gözü n e çarpa n kendi görü ntüsü n e a ş ı k olmas ı n ı sağlad ı l a r. Sadece ken d i ya n sı masına tutu l d u ğ u n u v e bu yansıma­ nın aşkına ka rş ı l ı k veremeyece ğ i n i anlaya n N a rcissus i ntihar etti.

Tragedyalarla Katarsis Yunan düşünürü Aristoteles izleyicilerin trajedilerden hoşlandığı­ na, çünkü böylece karakterleri izlerken acıma ve korkuya kapıldık­ larına, bu duyguların bir öykü aracılığıyla canlanması sonucu bir çeşit gerilimin azalması olan katarsis deneyimlediklerine inanı­ yordu. Trajedi örneklerine Oedipus ve Antigone'un hikayeleri de dahildir.

O E D I PUS Oed i p u s doğmadan ö n ce Tebai kral ve kra l içesi olan babası Lai­ us ile a n nesi iokaste bir ka h i nden, doğaca k çocuğ u n babası n ı öl­ d ü r ü p a n nesiyle evleneceğ i n i öğrendiler. Çoc u k doğu nca Laiu s 214

Akhilleus, Agamemnon ve Diğer Önemli Ka hramanlar

hizmetkarına bebeğ i bir dağ eteğin e götü rü p b ı ra kması n ı söyle­ d i ama h izmetka r savu n masız bebeğ i bir çoba na verd i. Oed i p u s rüştü n ü ispat ettikten son ra ayn ı keh a n eti du yd u . Kaderi n i e n ­ g e l lemek amacıyla onu b üyüten v e ebeveyni o l d u ğ u n a i n a n d ı ğ ı i n s a n ları terk ed i p Teba i'ye doğru yol a ç ı kt ı . B i r yol sapağında b i r ya ba noyla kavgaya tutuştu v e onu ö l d ü rd ü ; bu adam biyo l oj i k babası Laius'tu . Oedipus Sfen ks'i n b i l m ecesi n i doğru yan ıtlad ı k­ t an sonra Tebai kra l ı o l d u ve kısa süre ö n ce d u l kal m ı ş olan kra l içe i o kaste'yle evlendi. Oed i p u s engel lemeye ça l ı ştığ ı keha netin ger­ çekleştiğ i ni öğren i nce ken d i n i kör etti.

ORESTES Aga m em non'u n oğ l u olan Orestes babası n ı n öcü n ü a l ma k içi n a n ­ n e s i Clytem nestra'yı öld ü rd ü . işlediği b u suç yüzü nden Eri nyeler onun peşine d ü ştü. M a h kemede yarg ı ç l a r ı n l ehte ve a l eyhteki oy­ ları eşitlen i nce Athena'n ı n Orestes'e ya raya n oyu bu eşitliği bozd u .

ORPHEUS U sta bi r müzisyen olan Orpheus zeh i ri i b i r yı l a n ta rafı ndan öldü rü­ l e n eşi Eu ryd i ke'yi ku rta rmak için Yera ltı D ü nyası'na indi. (Sonra ne o l u ğ u n u öğrenmek için b kz.: "Öl ü mden Kaçış: Yera ltı Dü nyası'n a g i d e n ö l ü m l ü l er':)

P E LO P S Pelops çocu kken babası ra nta los o n u parça l a ra ayı rd ı, eti nden yah n i ya pıp ta n r ı l a ra sunmak isted i. Tan rı l a r bu oyu na gelmedi ve çocuğu yen iden ca n l a n ı rd ı . Sadece Persephon e'u n yok olu­ şundan büyü k üzü ntü d uya n Demeter ya h n iden b i r lokma a l d ı : Pelops'un omzu ndaki bu eksiklik ti ldişi b i r pa rçayla ta mamla n d ı . Ta n r ı l a r Pelops'a savaş a ra bası ku l la n mayı öğ retti v e o ka rısı n ı bu a ra ba ya rışları ndan b i ri n d e kaza ndı (asl ı nd a ra kibi n i n a rabasında21 5

Mito/oji 1 0 1

k i d i n g i l p i m i n i sökerek tekerleğ i n yerinden ç ı kma s ı n ı sağ lamış ve ya rışı böyle kaza n m ı ştı). Büyü k b i r savaşçı o l a n Pelops Pelopon­ nese d i ye b i l i nen bölgeyi feth etti . Daha sonra Yu n a n l ı l a r onun ke­ m i kl eri n i Truva'ya taş ı d ı l a r, ç ü n kü bir kah i n o n l a ra bunu yaparlarsa savaşı kaza naca kları n ı söyle m i şti.

216

�RUVA SAVAf i 'N I N N E D E N i Tarihteki Onlü Çatışmanın Açıklanması

Truva Savaşı olarak b i l i nen A kal ar (çeşitl i Yu n a n ka bileleri n i n ord u ­ l a r ı n a veri len o rta k i s i m ) i l e Truva l ı l a r a ra s ı ndaki o n yı l l ı k çatış m a k l a s i k mitolojideki en ü n l ü olayd ı r. B u , sayısız trajed i lere yol a ç a n uzun, ka n l ı ve y ı k ı c ı bir savaştı. Bu savaş çeşitl i savaşçıların ka h ra­ m a n i ı kiarı n ı serg i l emeleri ne ve tan rı l a r ı n g özdeleri n e ya rd ı m et­ m e l e rine olanak ta n ı d ı . Bi rbi riyle bağ l a ntı l ı görün meyen çeşitl i olaylar b i r ya pboz oyu­ nu g i b i bir a raya gelere kTruva Savaşı'n ı n başlamasına neden o l d u . H e r şey Yu n a n l ı kah ra m an Akh i l leus' u n a n n e v e ba bası Peleus i l e Thetis'i n d ü ğ ü n ü nde başla d ı .

BAŞARISIZ B i R EVLi L i K Ö l ü m l ü bir kra l olan Peleus i l e Deniz Ta n rıçası Thetis'in d ü ğ ü n ü çok g örkem l i o l d u . Hemen hemen tü m ta n rı v e ta n rıçaları n ya n ı s ı ra ç o k sayıda ö l ü m l ü de törende hazı r b u l u nd u . Fitne ve Uzlaşmazl ı k Ta n rıçası Eris d ü ğ ü ne daveti i değildi. H at­ ta Zeus Hermes'e, Eris ka p ıya gel i rse içeri a l maması n ı emretmişti. G i rişi engellenen Eris ka labal ığa üzeri n d e "en g üzel e" yazı l ı o l a n a l t ı n b i r e l m a fı rlattı. En g üzel i n kendisi o l d u ğ u na i n a n a n Athe­ na, Afrodit ve Hera el mayı kapmaya ça l ı şt ı l a r. Ta n rıça lar arasında ta rtışma başlad ı . Öbür ta n rı l a r olaya ka rışm a k istemiyordu; biris i n i seçerlerse diğer i kisi n i n kızara k ö ç a l m a s ı n d a n çeki n iyorlard ı . Bu yüzden Zeus bu olayı n çözü mlenmesi i ç i n H e rmes'e tan rıça l a rı g e n ç prens Pa ris'e götü rmesi n i em retti. Pa ris kendisine d ü nya n ı n e n g üzel kad ı n ı n ı vermeyi vaat eden Afrod it'i seçti; söz konusu ka­ d ı n Truva lı Helen'd i .

21 7

Mitoloji 7 0 7

T R U VA L I H E L E N Zeus ve Leda'n ı n kızı o l a n H e l e n'in birçok ta l i b i va rd ı ve üvey baba­ s ı Spa rta Kra l ı Tyn d a reus bu reka beti n Yu n a n prensleri a rasında bir savaşa yol açmas ı n d a n çeki n iyordu. Bu n ed e n l e Tyndareus, a kı l l ı Odysseus'un d a tavsiyesi n e u ya ra k, Helen'i n ta l i plerine e ş olarak kim seçi l i rse seçi l s i n onu destekleyecekleri ne dair yem i n ettird i . Ta l i pler a rasında ku ra çeki l d i v e kazanan M e n e l a u s oldu. Menela­ us H elen'le evlendi ve Tyn d a reus'un ö l ü m ü nden sonra Sparta kra l ı oldu.

PA R i S Ö D Ü L Ü N Ü I S T I YO R Helen evliyd i ama Paris Afrod it'i n söz verd i ğ i öd ü l ü a l ma kta ka­ ra rlıyd ı . Tü m uya n l a ra ka rş ı n Paris Spa rta'ya g itti . Orada Menelaus tarafı n d a n büyü k b i r içte n l i kl e karşı landı. Paris'i n ziyareti s ı ra s ı n d a Menelaus bir cenazeye katı lmak için Spa rta'd a n ayrı l d ı . H e le n'i n teh l i kede olduğu aklına b il e gel medi­ ğ i için ka rısı n ı ya n ı n a a l ma d ı . Paris bu fı rsattan ya rarla ndı. Helen'i kapt ı ğ ı g i b i Sparta'd a n kaçt ı . (Bazı söylencelere göre sa raydaki ha­ zineyi d e soyd u.) Menelaus ile Odysseus Tru va'ya g iderek Helen'i n geri veri l me­ sini isted i ler. Kra l Pria mos Yu n a n l ı larla savaşm a k i stemiyord u ama e l l i oğ l u Pa ris'i n Afrod it ta rafı nd a n bağışlanan Helen'i n üzeri ndeki hakkı n ı koru ması için yalva rd ı l a r. Azı n l ı kta ka l a n Priamos Helen'i ve hazi neyi geri vermeyi redd etti .

T R U VA YO L U N D A Menelaus Sparta'ya döner d ö n m ez, kendisine destek ol maya ye­ m i n etm i ş olan Helen'i n eski ta l i plerini çağ ı rd ı . B i rta kı m çekince­ leri o l masına karş ı n hepsi yem i n lerine sad ı k kal mayı seçti. Büyü k bir Yu n a n ordusu o l uşturu l d u ve Menelaus ka rdeşi Aga memnon'u ord u n u n komuta n l ı ğ ı n a getird i . 21 8

Truva Savaşı'nın Nedeni

Protesilaus'un Öyküsü Truva'da karaya ilk ayak basan, Protesilaus isimli bir savaşçıydı. Bir kehanete göre Truva topraklarına ilk çıkan Yunan orada ilk ölen olacaktı. Daha sonra Truvalı Savaşçı Hektor Protesilaus'u öldürdü, böylece o Yunanlıların savaştaki ilk kayıpları oldu.

Menelaus Truva'ya yel ken açmak üzere b i n den fazla gemi ha­ zı rladı. Oysa rüzgar uyg u n değ i l d i, bu yüzd e n de g e m i ler l i m a n d a n ç ı ka madı. "Artem i s" başl ı k l ı böl ümde okud u ğ u n uz g i bi, Agamem­ non daha önce Artemis'i n ca n ı n ı sıkmıştı. B i r kah i n Agamemnon'a uyg u n bir rüzga ra kavuşa b i l mesi için kızı i p h i g e n i a'yı Artem is'e kurban etmesi gerektiği n i söyled i. Aga m e m n o n söyleneni ya ptı a m a daha sonra bu yüzden başı çok derd e g i rd i . Yu n a n d o n a n m a s ı Truva'ya u laştı. E n a k ı l l ıca yöntemi n ken­ te e rza k taşı n m a s ı n ı engel lemek o l d uğ u n u d ü ş ü n e n Yu n a n l ı l a r çevredeki kasa ba l a ra sald ı rd ı . Bu sava ş l a r dokuz yı l boyu nca s ü r­ d ü . Ancak sava ş ı n o n u n c u yı l ı nda Yu n a n l ı la r doğrudan Truva'ya sa l d ı rd ı .

O LY M P O S TA N R l L A R I D E V R E D E Ta n rı l a r ve tan rıçalar Truva Savaşı'yla çok ya k ı n d a n ilgilendiler. Çoğ u bir ta rafta n ya na o l d u ve ya nd a ş l a r ı n a elden geldiğ i n ce ya rd ı m etti. Ancak ya ptı kları seçim ler neden iyle ta nrılar arası nd a böl ü n meler oldu; savaşın bu kadar uzu n s ü rmes i n i n a s ı l sebebi d e buyd u . Olym pos'taki ta n r ı l a r ı n çoğu Yu n a n l ı l a rı d estekledi. Posei­ don Yu n a n l ı l a rd a n ya na oldu ç ü n kü Tru va'ya eskiden ka l m a b i r ki n i vard ı; önceki kra l l a rd a n b i ri n i n kenti n s u r l a rı n ı n ya p ı l m a s ı ­ n a s a ğ l a d ı ğ ı ya rd ı m ı karş ı l ı ksız b ı ra ktı ğ ı n ı u n ut m a m ı ştı. Hera ve Ath e n a da Truva'ya k i n besl iyorlardı; Paris a l t ı n e l mayı o n l a ra değ i l Afrodit'e verm işti. H ermes ve H e p h a i stos da Yu n a n l ı l a rd a n ya nayd ı .

21 9

Mitoloji 7 0 7

Tanrıların Zaaftan Bir savaş sırasında tannlar ve tanrıçalar bile yenilmez değildir. Sa­ vaş alanında en az iki yüce varlık yaralandı. Ares, Diomedes'in mız­ rağıyla yaralandı, Afrodit ise Ares'e yardım etmek isterken Athena ya da Diomedes tarafından yaralandı.

Truva l ı la r da çeşitl i ta n rı l a rd a n destek görd ü . Altı n e l mayı kaza­ nan Afrodit Paris'i n ya n ı nda yer a l d ı ve Truva l l ları destekledi. Apol­ lo ve Artemis de Truva l l l a rd a n ya nayd ı . Ares h erha ngi bir ta rafı tut­ mamakla birl i kte çoğ u kez Truva l ı larla b i rl i kte savaştı, büyü k bi r olası l ı kl a b u n u n n ed e n i sevg i l i s i Afrod it'i n o n l a rı desteklemesiyd i . Diğer Olympos ta n r ı l a rı -Hades, Hestia, Demeter v e Zeus- ta­ rafsız ka l d ı .

220

TRUVA SAVAJI'NIN KAH RAMANLARI Eski Insanların En Cesurları

Truva Savaşı klasik mitoloj ideki en ü n l ü ka h ra m a n ları bir araya ge­ ti rd i . Bunlar her i ki tarafta da savaşan efs a n evi ka h ra m a n la rd ı .

Hektor. Kra l Pria mos'u n o ğ l u o l a n H e ktor Truva l ı la r ı n satla­ r ı n d a ki en iyi savaşçıyd ı . Cesu r ve asil o l a n H e ktor, H elen'i n koca­ s ı n a iade ed i l mesinden ya n ayd ı am a savaş ç ı k ı nca kenti n i ca n l a b a ş l a savu n d u . Protes i l a u s'u ö l d ü rd ü ; b u , savaşta ö l e n i l k Yu n a n o l d u . Ayn ı za m a n d a Akh i l l eus'un en iyi d o stu Patroklos'u d a ö l ­ d ü rd ü ve bu o n u n son u o l d u . Hektor A p o l l o'n u n h i m ayesi a l t ı n ­ dayd ı ama Apo l l o b i l e o n u A kh i l leus'ta n koruya m a d ı .

Akhilleus. Akhilleus Yu n a n l ı ların satı n d a ki en u sta savaşçıyd ı . Ç o k sayıda düşman ö l d ü rd ü ama b i r oda l ı k yüzü nden Agamem­ n o n'la ters düşü nce çok öfkelendi ve savaş m ayı reddetti. Akhil­ l e u s a rkadaşı Patroklos'u n ö l d ü ğ ü n ü öğre n i n ce H ektor'u ö l d ü r­ m eye yem i n etti. Gözü d ö n m ü ş bir halde yen iden savaşa kat ı l d ı v e Hektor dahil sayısız Truva l ıyı katletti. H e ktor'u n cesedi n i savaş a ra bas ı n ı n a rkasına bağ layıp Truva surları boyu nca g ü n l erce sü­ rükledi. Daha sonra Akh i l leus Pa ris'i n att ı ğ ı bir ok tek zayıf noktası olan topuğuna isa bet ed i n ce öldü. Bazı söylenceler okun Apo l l o ta rafı ndan yön fendiri l d i ğ i n i i l eri sü rer.

Tannlar Mola istiyor Tanrılar bir haftadan fazla Akhilleus'un H ektor'un cesedini sürük­ lemesini izledikten sonra artık dayanamadılar. Haberci tanrıça İ ris ile Akhilleus'un annesi Thetis'i Akhilleus'a göndererek oğlunun cesedini kral Priamos'a vermesini emrettiler. Akhilleus söyleneni yaptı ve Hektor'un cenaze töreni için savaşa on iki gün ara verildi.

221

Mitoloji 1 O 1

Patroklos. Akh i l leus'un e n iyi dostuyd u ve A k h i l l eus'la birl i kte C h i ro n a d ı ndaki Senta r ta rafı n d a n büyütü l m ü ştü. Truva Savaşı'nda Yu n a n l ı ların safı n d a dövü ş m ü ş bir savaşçıyd ı . Akh i l leus savaşmayı redded i n ce onun z ı rh ı n ı g iyerek savaş a l a n ı ndaki yeri n i aldı. Pat­ roklas çok iyi savaştı a m a son u nda Hektor ta rafı ndan öldürüldü.

Aeneas. Afrod it'i n oğ l u o l a n Aeneas Truva l ı ların safı nda Hek­ tar'd a n sonra gel iyord u . Savaş a l a n ı nda b i rçok zafere imzası n ı ata n cesu r b i r savaşçıyd ı v e Truva alevler içinde ka l d ı ğ ı nda bile so­ n u n a dek savaştı. Savaşta sağ kalan az say ı daki Truva l ıdan bi riyd i ve sağ ka lan ları yen i ü l keleri n e yön lend i rd i .

Diomedes. Akh i l leus'ta n son ra Yu n a n l ı l a r ı n en iyi savaşçısıyd ı . H elen'i n eski ta l i pleri nd e n b i ri o l arak yem i n i n e sad ı k ka l ı p Yu n a n l ı ­ l a r l a sava ştı . Di omedes Truva l ı Prens Pa ndarus'u ö l d ü rd ü, Aeneas'ı ya ra ladı, hem Ares'i n h e m de Afrodit'i n ya ra l a n masına yol açtı; b u n l a r ı n hepsi bir tek g ü nd e gerçekleşti.

Agamemnon. Yu n a n o rd u l a r ı n ı n komuta n ıyd ı . Priamos'un oğ u l l a rından biri o l a n Anti p h u s'u öldürd ü . Agamem non g üç l ü bir l iderd i; savaşı n son yı l ı n d a Briseis ad ı n d a ki b i r kad ı n yüzü nden Akh i l l eu s'la takıştı. A k h i l leus kad ı n ı savaş g a n i m eti olarak a l m a k istiyord u.

Odysseus. Usta b i r d i p l o mat olan Odysseus Yu n a n grupları arasında böl ü n meler baş gösterdiğinde orta l ı ğ ı yatıştı rd ı . Savaş tüm şiddetiyle sürerken Aias'la birlikte Akh i l l eus'un cesed i n i ve zırh ı n ı a l mayı başa rd ı . Ath e n a'n ı n koru ması altındayd ı ve s ı k s ı k ondan yard ı m görd ü .

Salamisli Aias. Genel l i kl e Büyük Aias o l a ra k ta n ı n a n b u Yu nan savaşçı iki kez Hektar'la vuruştu. Zeus biri nci savaşta bera bere ka l d ı kl a r ı n ı i l a n etti. i ki n c i savaşta Hektor o n u n sila h ı n ı eli nden a l ı nca Aias savaşta n çeki l m e k zoru nda kal d ı . Aias i l e Odysseus Akh i l l eus'u n cesed i n i g etirmeyi başarı n ca Odysseus'a ödü l olara k Akh i l l eus'un zı rhı veri l d i . Ath e n a buna öfkelenen Aias'ı delirtti ve Aias koca man bir koyun s ü rü s ü n ü Akh i l leus'un zı rh ıyla kendisi n i on u rl a n d ı rmayan Yu n a n l ı l a r sanara k kı l ıçtan geçi rdi. Akl ı başına geldiğinde ne ya ptığ ı n ı g ö rd ü ve intihar etti.

222

Truva Savaşı'n ı n Kah ramanları

Lokris'li Aias. Küç ü k Aias olarak da b i l i n e n bu Yu n a n l ı Truva yen i k düştükten son ra Ati n a'n ı n ta p ı n a k l a r ı n d a n b i ri n i kirletti. Tru­ va lı Prenses Kassa n d ra bu ta pı nağa sığ ı n m ı ş ve b i r tan rıça heyke­ l i n e sarı l m ı ştı. Aias onu sürükleyerek ta p ı n a ktan ç ı ka rd ı (baz ı l a rı ö n ce onu n ı rzı na geçtiğ i n i söyl üyor). Truva'd a n yurd u na dönerken Athena ta rafı ndan öld ü rü l d ü.

Nestor. Nestor Yu n a n l ı ların safı nda sözü d i n l enen yaşlı ca b i r a d a m d ı . Bizzat vuruşmak için ç o k yaş l ı o l m ası na karşı n ord u l a rı ­ n ı savaş arabası ndan yön l e n d i riyor v e a lt ı n b i r ka l ka n taşıyord u. N estor'un oğ l u ve Helen'i n ta l i p lerinden b i ri olan Antiloch us sa­ vaşta öldü.

Teucer. Kra l Priamos' u n yeğeni o l m a s ı n a karş ı n üvey ka rdeşi Sa l a m i s' li Aias'la b i rl i kte Yu n a n safları n d a savaşt ı . U sta bir okçuy­ d u a m a ne za m a n H e ktor'a n i şan a l sa A p o i l a o ku n yön ü n ü sap­ t ı rıyo rdu .

223

TRUVA'N I N DÜfÜ fÜ Hiçbir imparatorluk Sonsuza Dek Yaşayamaz

Yu n a n l ı l a r dokuz uzu n yıl boyunca Truva'n ı n çevresindeki kentleri ele g eçi rmeyi başard ı l a r ama Truva'yı a l a m a d ı l ar. Kuşatma sürüp gitti. Çok fazla kan dökü l d ü, i nsa nlarda s ı l a özlemi ve yorg u n l u k baş l a d ı . Bir şeyler ya p m a k g erekiyordu. On u ncu yıl savaşın dön ü m noktasıyd ı . Sava ş ı n başl a m a s ı n d a birçok u nsurun etken olması g i bi, sona ermesinde d e çeşitl i olaylar rol oynadı .

T R U VA L I L A R i L E R i Hektar'u n ö l ü m ü Truva l ı l a r i ç i n büyük bir da rbe oldu. Öte yandan Yu nan l ı la r da Akh i l leus'u kaybettiler (on u A po i l a'n u n ya rd ı m ıyla Pa ris ö l d ü rdü). Sala rn i s l i Aias d a i ntihar etti. Ayn ı zamanda Ama­ zon savaşçı ları Truva l l la ra ya rd ı ma geldi. Tü m b u n l a r Yu na n l ı la r ı n hayrı n a değ i l d i . Yi n e d e p es etmediler. Hatta daha büyü k bir azim­ le m ü cadele ettiler.

i ÇE R i D E N B i R I N i N S I R LA R I Odysseus'un yönet i m i ndeki Yu n a n l ı l a r Pria mos' u n oğ l u ve Tru­ va'n ı n önde gelen ka h i n ieri n d e n biri olan Helenos'u ele geçird i . Helenos, Akh i lleus'u n oğ l u Neoptolemus'u n v e H era kles'i n ok ve yayı n a sahip b u l u n a n P h i loctetes'i n ya rd ı m ı o l madan Yu nan ordu­ ları n ı n Truva'yı asla e l e g eçiremeyecekleri n i söyledi. Ayn ı zamanda Pa l l a d i u m kenti n ortasında yer a l d ı ğ ı sü rece Truva'n ı n asla tes l i m ol mayaca ğ ı n ı da b i l d i rd i . Odysseus i l e Diomedes, Neopto l em u s i l e P h i lotetes'i g e ­ tirmeye gön ü l l ü o l d u . Ö n c e g e n ç N eo pto l e m u s'u a l ma k i ç i n Si c ilya'ya g itti ler. B u k o l a y o l d u ç ü n kü d el i ka n l ı ord uya katı l ı p

224

Truva'n ın Düşüşü

babası n ı n a d ı n a layı k o l d u ğ u n u ka n ı t l a m aya ca n atıyord u . So n ra P h i l o ctetes'i a l m a k i ç i n Lem n os Adası'na g itti l e r a m a burada zor­ l a n d ı l a r. P hi loctetes y ı l l a r ö n ce kend i s i n i bir adada terk ett i k l eri için Yu n a n l l l a ra ve özel l i k l e Odysseu s'a kızg ı n d ı . A m a Hera kl es'i n h aya l eti P h i l octetes'e görü n d ü ve görevi n i n Yu n a n l l l a ra ya rd ı m etm e k olduğ u n u söyled i, b u n u n üzeri n e Yu n a n l ı l a ra kat ı l m ayı ka b u l etti.

Palladium Nedir? Palladium Athena'nın genç arkadaşı olan ve tanrıçanın istemeden öldürdüğü Pallas tarafından Athena'nın onuruna dikilen kutsal bir heykeldi. Palladium önce tanrıların katında bulunuyordu ama daha sonra dünyaya, ileride Truva'nın kurulacağı yere düştü. Heykelin kenti yıkımdan koruduğuna inanılırdı.

Grup Truva'ya geri d ö n d ü kten sonra Odysseus i l e Diomedes Pa l a d i u m'u aşı r ı p kent surları n ı n dışına ç ı k a r m a k için bir plan yaptı­ l a r. Kı l ı k değiştird i ler ve gece n i n ka ra n l ı ğ ı nd a n ya ra r l a n ı p Truva'ya sıza ra k herha n gi bir zorl u kla ka rşılaşmadan heykel i a l d ı lar. Yu n a n l ı l a r Helenos'un söyled i kleri n i ya p m ı ş l a rd ı ama Truva h a l a tes l i m olm uyord u . Başka bir plan gere kiyord u .

T R U VA' N I N D Ü Ş Ü Ş Ü Odysseus Yu n a n l ı ları Truva'ya sokm a k i ç i n bir p l a n hazı rla d ı . Athena'n ı n yön lendirmesiyle Yu na n l ı la r içi boş, devasa b i r ahşap at ya ptı la r. Odysseus ve b i r grup seçkin Yu n a n savaşçısı atı n içine gizlendi. Diğer Yu n a n l ı l a r atı kent duva r l a r ı n a kad a r g etird i ve bu­ nun Athena'ya bir adak olduğunu bel i rten b i r notla birlikte orada b ı ra kt ı l a r. Yu nan ordusu geri çeki ldi ve uzaklaş ıyormuş g i b i ya ptı. Tru­ va l ı l a r atı ne ya pacakları n ı bi lemed i ler. Ki m i l eri o n u pa rça la mayı önerd i . Diğerleri içeri a l ı n ması n ı isted i . Büyü k bir kesi m ise mera k iç indeyd i. 225

Mitoloji 1 0 1

Paçavra lar i ç i n d e b i r Yu n a n askeri ortaya ç ı ktı. Ad ı n ı n Si n o n o l ­ d u ğ u n u v e Yu na n l ı la r ı n o n u Athena'ya ku rba n etmek istedi kleri n i a ma atı n elleri nden ku rtu l m ayı başa rd ı ğ ı n ı söyled i . An lattı ğı n a göre Athena Pa l l a d i u m'u ça l a n Yu nan l ı l a ra çok kızm ı ştı. Sinan b i r s ı r veri rmişçesi ne Yu n a n l ı la r ı n Athena'ya a rmağan etmek i ç i n ko­ ca m a n bir ahşap at yaptı k l a rı n ı ama bunu kasten kent ka pılarından s ığmayaca k kada r büyü k tuttu kları n ı a n lattı. Bu at Pa l ladium'un yeri n i a lacak ve Truva l l la rı m uzaffer kı laca ktı. Truva l ı ların çoğ u atı kent su rları içine a l ma kta n ya naydı. Ya l ­ n ızca b i r k i ş i bu fı k re karşı ç ı kt ı . Atı n başlarına dert o lacağ ı nd a n e n d i ş e eden Ka h i n Laoku n Truva l l ları Yu n a n l ı l a ra g üven memeleri kon u s u nda uya rd ı . Uya r ı s ı n ı d esteklemek için m ızra ğ ı n ı ata doğ­ ru fı rlattı. O anda den izden koca man b i r ca n ava r çıkıp Laoku n ve oğ u l la r ı n ı yuttu. Truva l ı lara göre Laoku n ata sa l d ı rd ı ğ ı i ç i n ö l m üştü. Atı n ger­ çekten Athena'ya b i r a r m a ğ a n olduğu na, ta nrıça n ı n Laoku n'u n sa l d ı rı s ı n a öfkelen i p o n u ceza l a n d ı rmak için deniz canavarını gön­ derd i ğ i n e i n a nd ı l a r. Gerçekten de canava rı gönderen Athena'yd ı a ma kendisine su n u l a n öd ü l e sayg ı sızl ı k ettiği için değ i l, onu sus­ turma k için.

Delen'in Zekası Bazı söylencelere göre Helen Yunanlıların bir oyun çevirdiğinden kuşkulandı. Gece atın yanına gidip onu inceledi ve bazı Yunan sa­ vaşçılarının karılarının sesini taklit ederek seslenip yanıt almaya çalıştı. Odysseus adamların sessiz kalmasını sağladı ve böylece ya­ kalanmalarını engelledi. Truva l ı la r atı kenti n i ç i n e a l maya ka ra r verd i ler. At Truva sur­ l a rı n ı n içine g i rd i kten son ra kutlarnalara başlad ı lar ç ü n kü zafere u laşacakianna i n a n ıyo r l a rd ı . Kimse Si nan'u n Yu n a n savaşçıları sak­ l a n d ı k l a rı atı n içinden çı kard ı ğ ı n ı fa rk etmed i. Truva'n ı n d ı ş ı n d a geri çeki l m i ş gibi ya pan Yu nan ordu ları ça­ buca k yen iden topa rl a n d ı . Atı n içine g izlen m i ş o l a n askerler kent 226

Truva'nı n Düşüşü

ka p ı l a rı n ı açtı l a r ve Yu n a n l ı l a r içeriye d a l d ı . Truva'yı yağmalad ı l a r, kenti tümüyle yıktı l a r ve e l l erine geçi rd i kl eri Truva l l l a rı ya öld ü r­ d ü l e r ya da esi r a l d ı l a r. Priamos Zeus s u n a ğ ı n a s ı ğ ı n maya ça l ı ştı a m a Akh i l leus' u n oğ l u Neoptolemus tarafı n d a n acı masızca öl­ d ü rü ld ü . Hektar'un minik bebeği Truva'n ı n yü ksek surları n d a n aşağ ıya atı ld ı . Hekuba (kra l i çe), Andro m a ke (Hektor'un ka rısı) ve Kassa ndra (Truva l ı bir prenses) dahil Truva'n ı n kad ı n l a rı esir a l ı n d ı . Bazı söylencelere göre Lokris'l i Aias, Kassa n d ra'ya Athena'n ı n s u ­ n a ğ ı üzeri nde tecavüz etti.

TA N R l L A R l N G A Z A B I Yu n a n l ı ları n Truva'yı yen mesi ne ya rd ı mcı o l a n ta n r ı l a r savaşç ı l a r ı n sayg ı s ız davra n ı ş l a rı karşısında dehşete ka p ı l d ı . Yu n a n l ı ları destek­ l eyen tanrı ve ta n rı ça l a r o n l a rı ceza l a n d ı rmaya ka ra r verdi. Yu nan­ l ı l a r savaşı kaza n m ı ş o l m a l a rı n a karş ı n Tru va l l l a rdan daha iyi du­ r u m d a değildi. On yıl süren savaştan son ra vata n i a r ı n a sağ dönen Yu n a n askerleri n i n sayı sı fazla o l madı. Poseidon büyü k bir fı rtı n a o lu şturd u ve Yu n a n donanması n ı n büyü k b i r kısm ı n ı batırd ı . Ku rtu labilen g e m i l e r ya n ı ltıcı fenerler yüzü nden Eu boea'n ı n kaya l ı kianna çarpt ı l a r. Fı rtınada rotası n ı şa­ ş ı ra n gemiler ise y ı l l a rca yol la rı n ı b u l a ma d ı l a r. Bazı Yu nan l ı l a r va­ ta n l a rı n a u l aşmayı başa rd ı l a r ama son rada n p i ş m an o l d u l a r. •

Diomedes Argos'a döndüğünde ka rısı n ı n bir aşığı o l d u ğ u ­

•

Teucer yu rd u na s ağ sa l i m u l aştı a m a ka raya çı kmasına izi n

n u görd ü. Ü l kesi nden s ü rü ldü . veri l med i . Babası savaşta yaptı kları n d a n do l ayı onun ü l ke­ ye girmes i n i yasaklad ı . •

idomeneus evi ne sağ sa l i m va ra b i i rn e k i ç i n Poseidon'a i l k ka rş ı laştığ ı kişiyi ku rba n edeceğ i n e söz verd i. Poseidon o n u n vata n ı na u laşmasına izi n verd i ama gemi dem i r attı­ ğ ı nda idomeneus'u ilk ka rşılaya n babas ı n ı n gel mesiyle bü­ yük bir heyeca n ve sevince ka p ı l a n oğ l u oldu. idomeneus 227

Mitoloji 7 0 7

yem inine sad ı k ka l m a k i ç i n oğ l u n u ku rban etti. B u yüzden vata n ı nd a n s ü rü l d ü . •

Agamem non yurda d ö n üşü nde ka rısı Clytem nestra'n ı n b i r aşığı olduğ u n u görd ü . Kızı i phigen ia'n ı n kurban edi l mesine d uyduğu öfke h a l a deva m eden Clytem nestra Agamemnon'u banyo yapa rken ö l d ü rd ü .

•

Odysseus' u n vatan ı i t h a ka'ya dön mesi on yıl sü rdü. Odysse­ u s Athena'd a n d estek g örüyord u ama Poseidon ona karşıy­ d ı; dönüş yol u nd a b i r s ü rü teh l i ke atlattı.

Nestor'un Seyahati Yunanlıların Truva'nın yağmalanması sırasındaki davranışlarını kınayan Nestor evine sağ salim ve gecikmeden döndü. Daha son­ ra Odysseus'un oğlu Telemachus babası hakkında bilgi almak için Nestor'a başvurdu. Truva Savaşı bir kenti yok eden ve birçok can kaybına yol aça n uzun, ka n l ı ve acımasız b i r savaştı. Burada birçok büyük ka h ra­ ma n l ı kl a r ve i na n ı l maz b i r va h şet yaşa n d ı . Kayı plar olağanüstüy­ d ü ve zaferi n neredeyse h i ç b i r a n lamı o l m a d ı . Bir ba kıma Truva'n ı n d ü ş ü ş ü Yu na n l ı l a r ı n ta n ı d ı ğ ı d ü nya n ı n son uyd u ç ü n kü kentin yı­ k ı l ma s ı za man içinde Roma'n ı n kuru lmasına yol açtı.

228

YUNAN i LE ROMA SÖYLENCELERi N i N KIYASLANMASI Ortak Öyküler ve Yeni Söylenceler

Roma tarihinin başlangıcı nda eski Roma l ı l a r tü müyle kendilerine ait bir dine sah i pti. Zaman l a bu dinde büyük değişim ler yaşandı. Rom a l ı lar çevrelerindeki a razileri ele geçird i kçe aralardaki dinlerin bazı yönlerini benimsediler ve Yu nan edebiyatı Roma'da tanındı kça Rom a l ı ların dinini etkiledi. Yu nan mitolojisi Roma m itolojisinin bir parçası haline gelerek oradaki bazı boşlu kla rı doldurdu. Zamanla Ro­ m a l ı l a r Yunan söylencelerin i büyü k çapta benimsedi (ve sahiplendi).

Benzerlikler ve Farklılıklar Yunan ve Roma mitolojilerinde birçok öykü temelde aynı olmakla birlikte isimler farklıdır. Bununla beraber Romalıların Yunanlıla­ rmkinden farklı, kendilerine özgü söylenceleri de vardı.

Romal ıl a r Yu n a n m ito lojisi nden büyü k çapta a l ı ntı ya pmaları­ na karşın kendi ta n rı ve ta n rı çaları n ı n i s i m l eri n i korudular. Rom a m itolojisi hakkında temel bilgi ler ed i n m e k için aşağ ıdaki şemada b u l u nan Roma ta n rı ve ta n rıçaları n ı n Yu n a nca i s i m leri n i ka rşı­ laştı rmak yeterl i d i r. Roma söylenceleri Yu n a n söylencelerine çok benzed iği için ta n rı la r ı n Yu nan d i l i nd e ki i s i m leri n i bil mek Rom a mitolojisini a n l a maya ya rd ı mcı o l u r.

229

Mitoloji 1 0 1 YUNAN i S i M L E R i

ROMA i S i M LERi

Afrodit

Ven ü s

Hera

Juno

Apo l l o

Sol

Herakles

Herakles

Ares

Mars

Hermes

Merkür

Artemis

Diana

Hestia

230

, Vestia

Athena

M i nerva

M üzler

Camenae

Kronos

Satürn

Odysseus

Ulysses

Demeter

Ce res

Pa n

Fa u n u s

Dionysos

Bakü s

Parcae (Kaderler)

Moira i

E os

Au rora

Persephone

Proserpine

Eri s

Discord ia

Poseidon

Nept ü n

Eros

Cupid

Rhea

Ops

Had es

Pl uton

Zeus

Jü piter

Hephaistos

Vu ka n

A E N EAS: TRUVALI KAH RAMAN Aeneas'ın ltalya Seyahati

Kuşkusuz Roma l ı lar her şeyleri n i Yu n a n l ı l a rd a n öd ü n ç a l mad ı l a r. Kü ltü rleri n i n nasıl başlad ı ğ ı n ı ve Roma kenti n i n n a s ı l ku ru l d u ğ u­ n u a n latan kendi öykü leri va rd ı . Roma l ı l a r ata l a rı n ı n Truva l ı ka h ra­ m a n Aeneas old u ğ u na i n a n ıyorlard ı . Aeneas Truva Savaşı'ndan s a ğ kurtu l a n pek az kişiden biriyd i . Ayn ı za manda, s a ğ ka l a n Truval ıların ö n deriydi . Kentleri ya kı l ı p yı k ı l a n Truva l l l a r ı n yen i b i r yu rda i htiya ç l a rı va rd ı . B i r süre göç ü p d u rd u lar, a m a yerleşmek için kend i leri n e uyg u n bir yer bulamadı­ l a r. Derken bir gün yen i yurtları n ı "eski a n a l a rı n ı n" vata n ı nda b u l a ­ cak ianna dair b i r kehanet d uyd u l a r. Ö n c e keh a n et i n Gi rit'e işa ret ettiğ i n e dair yoru m l a r ya p ı l d ı . Ama Truva l ı la r oraya g itti kleri n d e kıtl ı k yaşad ı lar. Keha neti yen iden yoru m l a d ı l a r. i ki nci b i r değerl e n d i r m e keh a neti n i t a lya'yı g ö sterd i ğ i n i or­ taya koyd u. ita lya Truva l ı l a r ı n bir atası o l a n Da rd a n os'u n vata­ n ıyd ı . Böylece Truva lı lar i t al ya'ya doğru yo l a ç ı kt ı l a r, ama yo l c u ­ l u k l a rı kolay o l m a d ı . D en izde korku n ç fı rt ı n a l a ra ya ka l a n d ı l a r, H a r p i lerle karş ı l a ştı l a r ve b i r de J u n o i l e b a ş etm e leri gere k i ­ yo rd u . Bu kitabın önceki sayfaları nda Hera olara k ta n ı d ığ ı n ız Juno, özel­ l i kle i neindiği za man, çok acı masız olabi l i ryord u. J u n o Truva Savaşı s ı rası nda Yunan l ı lardan yana olm uştu ve savaşta n son ra da Truva lı­ lada i lgi li düşünceleri değişmedi. Truva l l l a rd a n

nefret etmes i n i n

bir nedeni Jü piter (Yu n a n l ı ların Zeus'u) i l e Elektra'n ı n gayri meşru oğ l u Dardanos'tu; Juno'nu n kocası n ı n evl i l i k d ı ş ı serüvenleri ne öf­ kesi nesil ler boyu sürebil iyord u. J u no Truva i r ia r ı n yen i l mes i n i istiyord u ve o n l a r ı n yen i bir yu rt ed i n meleri n i de engellemeye ça l ı ştı. Ö n ce o l u şt u rd u ğ u rüzgarlarla Truva l l ların gemileri n i batı rmayı dened i. A m a Neptün'ün ( Posei­ don) yard ı m ı olmadan b u n u başa ra m a d ı . Asl ı nda J u no'n u n ken23 1

Mito/oji 7 0 7

d i a l a n ı na m ü d a h a l e etmesine kızan Nept ü n fı rtı naları d u rd u rd u a m a bu arada rüzg a r l a r Truva donanması n ı n rotadan çıkmas ı n ı sağ l a m ı şlard ı . Yeniden rotası n ı b u l m aya ça l ı şan d o n a n m a birçok yerde m o l a verd i . Ka rtaca'daki b i r m o l a s ı rasında kra l i çe D i d o Aeneas'a a ş ı k o l d u v e a d a m o n u terk ed i n ce kend i n i ö l d ü rd ü . Yı l la rd ı r kon u p göçmekte o l a n Truva l l l arı n ç o ğ u sürekli yer de­ ğişti rmekten b ı k m ı ştı v e a r t ı k bir yere yerleşmek istiyord u. Jun o kad ı n ların bir kısm ı n ı isya n a teşvik etti. Don a n m a Sici lya'da dem i r atı n ca J u n o kad ı n ları g e m i leri ateşe vermeye i k n a etti. Bazı gemi­ ler ya n d ı ama J ü piter a raya g i ri p ka l a n l a rı ku rta rd ı. E l i nde az sayı­ da gemi ka lmasına ka rşı n Aeneas yen i bir yerleş i m yeri a ramaktan vazgeçmed i. Ka l a n g e m i ler h erkesi taşıyam ayacaktı, bu neden l e bazı s ı ğ ı n macı ların Sicilya'd a kal masına izi n verip geri ka l a n l a rl a yol c u l u ğ u n a deva m etti.

i TA LYA' YA VA R l Ş Tru va'n ı n d ü ş ü ş ü n d e n yed i y ı l sonra Ae neas ve ya n ı nd a k i l e r n i h ayet italya'ya u l aştı l a r. i sted i kleri yere g e l m i ş l erd i a m a b u n ­ d a n s o n ra ne ya p a ca kl a rı n ı b i l e m iyorl a rd ı . B u a n a k a d a r Ae neas keh a n etl ere g üven m i şti ama şimdi daha faz l a bilgi gerekiyor­ du. Aeneas Yera ltı Dü nyası'n a g i d i p babas ı n ı n gölgesine d a n ı ş­ maya kara r verd i. Elysia Ta r l a l a rı 'nda ka rşı laştığı babası ona Roma kavm i n i n temel i n i atacağ ı n ı ve çocu kları n ı n da Roma kenti n i ku­ raca k l a rı n ı söyledi. Aeneas tekra r yaşaya n la r ı n d ü nyası na döndü ve yeniden yol a koyu l d u . Bu kez o ve ada m l a rı Tiber ı rmağ ı üzeri nde Lati um a d ı n ­ daki bir yere u laştı l a r. Lati u m Fa u n us'u n ( Pan) o ğ l u Kra l Lati n u s ta rafı n d a n yöneti l iyord u. B i r ka h i n Lati n u s'a k ı z ı Lavi n ia'n ı n d e ­ n izaş ı rı bir yerden gelen bi riyle evleneceğ i n i söylemişti. Lati n u s Aeneas'ı n ka h i n i n sözü n ü ettiği k i ş i olduğ u n u d ü ş ü n d ü v e bu yüz­ den Truva l ı lar burada çok sıcak karşı l a n d ı . 232

Aeneas: Truva lı Kah ra m a n

J U N O Y E N i D E N A R AYA G i R i Y O R Doğal olara k J u no buna göz yumamazd ı . Daha ö n ce Lavi n ia i l e Rutu l i a l ı ların kra l ı Tu rnus a rasında ka ra rlaştı rı l m ış b i r evl i l i ğ i baha­ n e ederek Truva l ı la r i l e Lat i n l eri n arası n ı açmaya ça l ı ştı. Kra l Lati­ n u s ile eşi Arnata kızları n ı Tu rnus'la evl e n d i rmeye söz verm işl erd i v e Tu rn us ayn ı za manda A rnata'n ı n yeğ e n iyd i . J u no bir Kader Perisi'ni Arnata'ya g ö n d e rerek o n u n Aeneas i l e Lavi n i a'n ı n evl i l i ğ i n e ka rşı ç ı kması n ı sağ l a d ı . Sonra da Kader Perisi, Tu r n u s'u savaş ilan etmeye zorladı.

Turnus'un ölümü Aeneas Turnus'u hemen öldürmedi. Aralarındaki savaşı Aeneas'ın kazanacağı belli olunca Turnus merhamet dilen di. Aeneas neredey­ se onun hayatını bağışlayacaktı ki Turnus'un belinde ölen bir dos­ tunun palaskasını fark etti ve onu derhal öldürdü.

Truva l ı l a r Rutu l i a l ı lara ka rşı ka h ra m a nca savaşt ı . Her i ki taraf d a büyü k kayıp verd i . Bu kadar ç o k adam ö l ü n ce, i ki ta rafı n kom utan­ l a rı teke tek dövüşerek bu a n laşmazl ı ğ ı çöz ü m l erneye ka ra r verd i. Aeneas Tu rnus'ta n daha deneyi m l i b i r savaşçıyd ı ve J u no b u n u bi­ l iyord u. Tu rnus'u son a n da bu savaşta n çeki l m eye i kna etti. Buna öfkelenen Aeneas Rutu l i a l ı l a ra ka rşı şiddetli bir sal d ı rıya geçti. Bu savaşta o kadar çok insan ö l d ü ki Tu rnus'un da ölenler a ra s ı nda olduğu ded i kod usu yayı l d ı . Yeğ e n i n i n ö l ü m üne çok üzü­ len A rnata inti h a r etti. Oysa Tu rnus ölmem i şti. Bir kez daha i ki kom uta n teke tek dö­ v üşmeye ka ra r verd i l er. Bu sefer Juno o rta l a rda yoktu. Aeneas Tu r n u s'u kolayca alt etti ve savaşı son l a n d ı rd ı .

233

ROMU LUS, REMUS VE ROMA' N I N KU RU LUŞU Romal ı ların Kökenini Araştırmak

Rutu l i a l ı larla savaşt ı ktan son ra Aeneas Lati n lerle paza rlığa otu r­ d u . Lati n ler Truva l l la r ı n yöneti m i n e gi rmeyi ve onların tanrı ianna ta p ı n m ayı ka bul ettiler. B u n a ka rş ı l ı k Truva l ı la r da bundan böyle Lati n i s m i n i ben i m seyecek ve Lati n d i l i n i öğreneceklerd i. Aeneas kehaneti gerçekleştirerek Lavin ia'yla evlendi. Roma kavm i n i n ilk temsilcisi o l a n S i lvius adında bir oğ u l la rı dü nyaya geldi. B u n u n l a bera ber Silvius babas ı n ı n yeri ne ta hta geçmed i . Aeneas'ı n i l k evl i l iğ i nd e n d a h a son ra ismi i u l u s olarak değişti rilen b ir oğ l u va rd ı . i u l u s ü l kenin içlerine doğru gitti ve Alba Longa adında b i r kent kurd u . Bu kent daha sonra Lati n l eri n başkenti olacak ve bu kon umu­ nu yı l l a rca sürdürecekti. Lat i n l erde her taç giyen kra l Alba Longa'da tahta ç ı ktı. On iki kuşa k boyu nca (hepsi Aeneas'ı n neslinden gelen) kra l ların yöneti minde Lati n l er h uzur ve refah içinde yaşadı. Truva l ı lar ile Lati n lerin b u karı ş ı m ı yen i Roma kavm i n i başlata­ ca kt ı . B u n u n l a bera ber o n l a ra henüz Rom a l ı denm iyord u ç ü n kü daha Roma adında b i r kent yoktu.

H U Z U R B O Z U L U YO R Lati n ler uzun yıllar boyu nca h uzur içinde yaşadı ama bu, Numitor'u n tahta geçmesiyle sona erdi. N u m itor'u n yönetimi sırasında kardeşi Amu l i u s bir sürü yolsuzlu k yaptı ve kimsenin kendisini engellemesi­ ne olanak tan ımadı . Amulius N u m itor'un iki oğ l u n u öldürdü ve Rhea Silvia adı ndaki tek kızı n ı da Vesta Bakiresi ol maya zorladı. R h ea Si lvia h a m i l e ka l d ı ve i kiz oğ u l l a rı oldu; Vesta Bakiresi ol­ masına karş ı n ken d i n i M a rs'ı n (Ares'i n) ya kla ş ı m iarına karşı koru234

Romu l u s, Remus ve Roma'n ı n Kuru l u ş u

ya m a m ı ştı. Egemen l i ğ i n i tehdit eden bu d u ru m a çok öfkelenen A m u l ius, Rhea Silvia'yı ha psettird i ve hizmetka rlarına i ki oğ l a n ı ya k ı ndaki ı rmakta bağ m a l a r ı n ı em retti . H izmetka r l a r b u iki m i n i k bebeği öldü rmeye kıya m a d ı l a r ve o n l a rı ı rmağa sa l d ı l a r. H izmetka rlar çocuklara kıyamamışt ı a m a eğer Mars o n l a rı ku rta rmaya gelmeseyd i m utlaka boğ u lacaklard ı . M a rs bebekleri emzi rmesi için b i r ku rt gönderd i ve sütten kes i l m elerinden son­ ra d a bir ağaçkakan vasıtasıyla onlara yiyecek sağ l a d ı . Da ha son ra Fa u stu lus ad ı n d a ki bir çoban onları b u l d u, a l ı p evi ne götürd ü ve k i mseye haber vermeden büyüttü.

Faustulus Kimdir? Faustulus Kral Amulius'un baş çobanıydı. Faustulus kralın hizme­ tindeydi ve bu çocukların onun öldürülmesi emrettiği bebekler olduğundan kuşkulanmasına karşın ihanetten yargılanmayı göze alarak oğlanları kendi evlatlarıymış gibi yetiştirdi. Romulus ve Remus a d ı verilen çoc u k l a r çok iyi eğitim a l d ı l a r; g ü ç l ü ve cesur o l a ra k büyü d ü ler. Yöredeki çoba n larla dost o l d u l a r. O n l a r da bu i k i d e l i ka n i ıyı l ider olara k ka b u l lendi. B i r süre son ra ba ba l ı kları o n l a ra bebekken yaşad ıkları n ı a n l attı ve aslında R h ea S i lvia'n ı n kaybol a n i kizleri, dolayısıyla tah t ı n m i rasçısı oldukları n ı sa n d ı ğ ı n ı söyled i Romulus ve Remus g erçek ki m l i kleri n i öğ ren i nce N u m itor'u ziya ret ettiler ve A m u l i us'u ta htta n i n d i rm e k için bir plan ya pt ı l a r. i kizler çoba n d o stları ve N u m itor'a sad ı k ka l m ı ş o l a n l a rla bir aya k­ l a n m a başlattı l a r. Am u l i us'u ö l dü rdü l er ve N u m itor'u tekra r ta hta geçird i ler.

ROMA KENTi N i N K U R U LU Ş U Rom u l us ve Rem u s otu ru p ta hta geçme s ı r a l a rı n ı bekleyemeye­ cek kadar maceraperesttiler, bu yüzden ken d i kentleri n i ku raca k­ ları b i r yer aramaya baş l a d ı l a r. Sonunda (Ti ber ı rmağı üzeri nde, 235

Mitoloji 1 0 1

kurd u n kend ileri n i ku rta rd ı ğ ı yeri n ya kı n ı nd a ki) bir a razi üzerinde a n laştı l a r ama a n l a ş m a l a rı da b u rada sona erd i . Her kon uda ta rtış­ maya başlad ı l a r. Kenti n p la n ı n ı kim ya pacakt ı ? ismini kim verecek­ ti? En ön e ml isi, kent ki m i n yön eti m i nde olacakt ı ? B u kon u l a r ı n h i ç b i ri ü ze r i n d e a n l aşamayınca i kizler ta n n la ra başvu r u p bu d u ru m u n çözü m ü için b i r işa ret isted i ler. Her bi ri ken d i seçtiği a raziye tepede n bakan bir d a ğ ı n ü stünde d u rd u . Rem u s a ltı a kba ba gördü, R o m u l u s da o n i ki a kbaba. H e r biri kend i n i n kaza nd ı ğ ı n ı iddia ett i : Akba b a l a r ı ilk g ören Rem us'tu a m a Ro m u l u s d a h a ço k a kbaba görmüştü. Ta rtı ş m a giderek b ü ­ yü d ü ve kavgaya d ö n ü şt ü . R o m u l u s Rem us'u ö l d ü rdü, yeni ku ru­ lan kenti n yöneticisi o l d u ve kente ken d i i s m i n e izafeten Roma ad ı n ı verd i .

R O M A' YA K A D l N L A R l N G E T I R i L M E S i Rom u l u s' u n kente yen i i n s a n l a r ı n ye rl e ş m esi n i sağ l a ması ge­ rekiyord u, bu yüzd e n ka n u n ve asker kaça k l a rı n ı n Roma'ya sı­ ğ ı n m a l a rı n ı teşvi k ett i . Böylece kentin n üfu s u h ızla a rttı ama bir soru n va rd ı ; b u rada hemen hiç kad ı n yoktu ç ü n kü çevredeki er­ kekleri n h içbiri kızla rı n ı n R o m a'da yaşaya n serseri lerle evl enme­ s i n e izi n verm iyord u . R o m u l u s kad ı n l a rı zorla bu raya getirmeye ka ra r verd i . Çeş i t l i ya rışma v e g öste ri l e r içeren b i r ş en l i k d üzen l ed i ve herkesi davet ett i . Ko n u kl a r kente g i ri n ce R o m a l ı l a r ka p ı l a r ı kapa d ı l a r. Ko n u kl a ra s a l d ı r ı p kad ı n l a r ı v e k ı z l a rı ya ka l a d ı l a r ve erke k l e r i l e d e l i ka n l ı l a rı ya ra l a d ı l a r ya da ö l d ü rd ü l e r. Yeter i n ce kad ı n a sa h i p o l u nca kent ka p ı la r ı n ı a ç ı p ka l a n erkekleri d ı şa rıya ç ı k a rd ı l a r. El kon u lan kad ı n la r pa n i k iç in deyd i ama Rom u l u s çok g üzel bir kon u ş m a ya pa rak o n l a rı sa ki n l eşti rdi. Böylece o n l a r ı n g ö n l ü n ü ka­ za n d ı ve kad ı n l a r Roma'd a ka l m ayı ka bul etti. Doğ a l olara k erkekler eşleri nden ve kızlarından bu kadar kolay vazgeçmek n iyeti nde d eğ i ldi, bu yüzden Roma'ya birçok sa l d ı rıda 236

Romu l u s, Remus ve Roma'n ı n Ku ru l u ş u

b u l u n u ldu. Bu sa l d ı rı la r ı n çoğ u düzensiz ve kü ç ü k g ruplar h a l i n d e ya p ı l d ığ ı ndan Roma l ı la r b u n l a rı püskü rt m ekte zorl u k çekmed i l e r. Öte ya ndan Sabin ka biles i n i n durumu fa rklıyd ı . Sabin erkekleri b i r araya geldi ve stratej i k b i r sa l d ı rı planı hazır­ l a d ı l a r. Kra l ları Titus Tati us'un yöneti m i n d e kenti a b l u kaya a l d ı l a r v e b i r Roma l ı komuta n ı n kızı na rüşvet vererek o n u ka lenin ka pı­ l a rı n ı açmaya ikna ettiler. Sabin erkekleri savaşı kaza nmak üzerey­ ken el kon ulan kad ı n la r çocu klarıyla b i rl i kte iki o rd u n u n arasına g i rd i . Savaş d u rdu; i ki taraf da kad ı n lara za ra r vermek istem iyord u; öte ya ndan kad ı n l a r da Sa bin babaları n ı n v e yen i Rom a l ı koca l a rı­ nın zarar görmes i n i iste m iyorlard ı . U ğ runda savaştıkları i n sa n ları öldü rmeden savaşı sürd ü reme­ yeceklerini anlaya n her iki ta rafı n da ba rış isternekten başka seçe­ nekleri ka l m a m ı ştı. H a l k l a r ı n ı birleştirerek tek bir federasyon o l u ş­ tu rmayı ka b ul ettiler. Rom u l u s ve Titus Tati u s bu federasyo n u n eş başka n l a rı olaca ktı.

ROM U LU S ' U N Ö LÜ M Ü Rom u lus ve Titu s Tatius Roma Kra l l ığı'n ı n s ı n ı rl a rı n ı genişlettiler ve g ü ç l ü bir ordu kurd u l a r. Kent barış içinde büyüyü p g el i şti. Derken, ya k l a ş ı k kırk yı l boyu nca başa rı l ı bir yönetici olan Rom u lus birden­ b i re o rtadan kaybol uverd i. Romu l us'u n Ca mpus M a rtius'ta ki ord uyu teftişlerinden biri n d e korku nç bir fı rtı na koptu. Rom u l us çevresi n i sara n bir bu l ut içinde gözd e n kayboldu.

Eski Bir Komplo Teorisi Romulus'un bu kaybolma öyküsüne herkes inanmadı. Kimileri bir grup suikastçımn kralı öldürdüğü kamsındaydı. Fırtınadan göz gözü görmez olunca bazı senatörler kralı katiedip parçalara ayırmış olmalıydı. Fırtına şiddetlendiğinde ise katiller kralın parçalarının rüzgarla çevreye dağılmasını sağlamışlardı.

237

Mitoloji 7 0 7

O n u n a n iden kaybo l m a s ı n a ta n ı k ola n l a r ta n rı ların uza n ı p o n u yukarı çekti kleri n i i d d i a ed iyo rd u . Roma l ı la r ı n çoğ u bunu gerçek olarak kabu l lenip Rom u l u s' u n ta nrısa l l ığ ı n a i n a n d ı . Bundan böyle ona Savaş Ta n rısı Q u i r i n u s o l a ra k ta pını l d ı .

238

ROMALl K RA L LAR Krallar Dönemi

Rom u l us'un ortadan kayboluşu ndan son ra Roma'yı a ltı kra l yönet­ tL H e r biri kenti n daha fazla gelişmesi n e ve d ü nyada ta n ı n ma s ı n a hizmet etti.

N U M A POM P I L I U S N u ma, Titus Tatius'u n damad ıydı. Barışsever bir adam olan Nu ma "Yasa Koyucu" olara k ta n ı n ıyordu. Yeni yasa lar bel irledi ve komşu kent ve aşiretlerle barış içinde yaşadı. Bilgeliği ve d ü rüstl üğüyle nam sal a n N uma, Egeria adında bir orman perisi olan metresinin kendisi­ ne dan ışmanlık yaptığını iddia ediyordu. N uma yeni yasalar hazı rlar ama Egeria bunları onaylayı ncaya kadar yü rü rlüğe koymazdı.

TULLUS HOSTI L I U S N u ma'dan sonra ta hta Tu l l u s Hosti l i u s geçti. N u m u s barış ya n l ı sıy­ ken Tu l l us genişlemeden ya nayd ı . Roma o rd u s u n u eğitmek i ç i n va r g ü cüyle ça l ı ştı v e çaba l a rı n ı n sonucu n u da a l d ı . Tu l l u s'un yö­ neti m i sırasına Roma birçok kenti ele geçird i ve yen i l mez bir g ü ç o l a ra k ü n sa ldı. Tu l l us, A l ba Longa'yı da fethetti v e h a l k ı Roma'da ya şa maya zorladı, böylece Roma'n ı n n üfus u i ki kat ı n a ç ı ktı.

Saygısızlığa Verilen Çok Ağır Ceza Tannlara karşı saygısız davranmak zaten çok kötü bir şeydi. Bun­ dan da beteri, tanrıların gönlünü kazanmak için sahte bir girişimde bulunup sonra onları ihmal etmekti. Tanrıların indinde böylesi bir saygısızlığın cezası ölümdü.

239

Mitoloji 7 0 7

Otuz i ki yı l boyu n ca Tu l l us'un tek d ü ş ü ncesi Roma'n ı n s ı n ı r­ ları n ı genişletmek o l d u . A m a bu arada ta n r ı l a ra gereken sayg ıyı g östermeyi i h m a l ettiği için ta nrılar Roma'ya b i r sa l g ı n gönderd i . H asta lana n ve ö l m e k üzere o l a n Tu l l u s ta n r ı l a r ı n gön l ü n ü a l maya ça l ı ştı ama art ı k çok g eçti. B i r yı l d ı rım o n u n i ş i n i bitirdi .

A N C U S MARC I U S Ancus Marcius, N u ma'n ı n tor u n uydu ve dedes i n i n barışseverl i ğ i n i m i ra s a l m ıştı. Bu kra l Tiber ı rm a ğ ı üzeri nde i l k a h ş a p köprüyü ya p­ tırmasıyla ü n lendi. Ayn ı za m a n d a Ti ber'i n ağzı nda Ostia Lima n ı'n ı kurd u . Barışsever olara k ta n ı n ma s ı n a karşın A n c u s da kendi nden ö n ­ ceki ler g i bi Roma'n ı n s ı n ı rl a rı n ı genişletti. G ü neye ve doğ uya doğ­ ru yayı l a ra k Latin a razi leri n i elde etti.

L U C I U S TA R Q U I N I U S P R I S C U S Lu c i u s Ta rq u i n i u s Priscus t ah t ü zeri nde herha n g i bir ha kkı o l ma­ ya n bir Etrüsklü'yd ü . A m a a d ı n ı (Etrü s k d i l i ndeki Lucumo'd a n ) Lu c i u s Ta rq u i n i u s P r i s c u s o l a ra k değişti rd i v e Kra l Ancus'un sağ ko l u o l d u . Kra l ö l d ü ğ ü n d e iki o ğ l u o l m a s ı n a ka rş ı n Ta rq u i n i u s taç g i yd i . Ta rq u i n u s otuz sekiz y ı l boyu nca ü l keyi yönetti ve Roma'd a çeşitl i yen i l i kler ya pt ı . B i rçok Latin kenti n i feth ederek Kra l l ı k'ı n s ı n ı rl a rı n ı daha da g e n i ş l etti . J ü piter adına b i r ta pınağ ı n inşası n ı başlattı ve kentin çevresine koca man b i r taş d uva r çektirdi. Ayrıca daha sonra Roma Meyd a n ı a d ı n ı a laca k o l a n bata klığı ku ruta n ı n da o o l d u ğ u söyle n i r. Ancus'un oğu l l a rı, ta hta oturduğu için Ta rq u i n i us'u hiç affet­ med i ler. Roma'n ı n gerçek yön eticileri n i n ken d i l eri olduğuna ina­ n ıyorlard ı ve onu öld ü rtmek i ç i n i ki çoba n kira la d ı l a r.

240

Romalı Kra l l a r

S E RV I U S TU L L I U S Servi u s Tu l lius kra l içe n i n kölelerinden b i ri n i n çocu ğ uydu. Çocu­ ğ u n dehas ı n ı n fa rkına vara n kra liçe Ta rq u i n i u s'la işbirliği ya para k ken d i nden sonra bu çocuğ u n ta hta geçmesini garantiye a l d ı . Ser­ vius reşit olu nca Ta rq u i n us'u n kızıyla evle nerek ta htı n bir n u m a ra l ı varisi oldu.

Suç Ortağı Evlat Bazı söylencelere göre Servius'un kızı babasının tahttan indirilme­ si için hazırlanan komplonun asıl

düzenleyicisiydi. Servius öldürü­

lünce Superbus bir cenaze törenine izin vermedi ve Servius'un kızı arabasıyla babasının cesedini çiğnedi.

S e rvi u s başa rı l ı b i r k ra l d ı ve Roma h a l k ı o n u ta kd i r ediyor, sayıyord u . Ken d i n d e n ö n c e k i l e r g i bi o d a k ra l l ı ğ ı n sı n ı rl a rı n ı g e n i ş l ett i; ayn ı za m a n d a ken t i n çevres i n e Servia Duvarı a d ı veri l e n b i r d uva r çevirtt i . Söylend i ğ i n e g ö re vata n d a ş l a rı sa h i p o l d u k l a rı a razi l e re g ö re s ı n ı fl a n d ı rd ı v e D i a n a'ya (Arte m i s) ta­ p ı n m ayı başlatt ı . Servius, tahta geçmek isteyen damad ı Lucius Ta rq u i n us Su per­ b u s ta rafından öldürüldü. Söylenceye g ö re S u perbus, Servi us'u ta htta n i n meye zorla d ı ve Senato'dan d ı şa rıya attı. Sonra da o n u h a n çerlerneleri i ç i n kira l ı k kati ller gönderd i .

L U C I U S TA R Q U I N I U S S U P E R B U S Luci u s Ta rg u i n i u s Su perbu s kendinden ö n cekilere kıyasla başa­ rısız bir yöneticiyd i. i n sa n ların sayg ı s ı n ı kaza n m ayı hiç önemse­ m iyord u; tek isted iği güç sa h i bi olmaktı. Yirmi yıl boyunca terör estirerek ta htına sa h i p ç ı ktı. Birçok Lat in d evleti n i ve Rutu lia ken ­ t i n i fethederek R om a kra l l ı ğ ı n ı n s ı n ı rları n ı g e n i ş l etti . O nd a n sonra ta hta geçecek o l a n oğ l u Sextus monarşi n i n son u n u g etirecek o l a n bir ayaklanma çıkmasına sebep o lacaktı. 241

Mitoloji 1 0 1

Sextus da en az babası kad a r acımasızd ı . Kimseye aldırmadan her isted i ğ i n i elde ed iyord u . B i r gece a rkadaşı n ı n ka rısı Lucretia'yı elde etmek isted i . Kocası evde yokken Lucretia'n ı n evi ne gitti ve o n u n l a ya kı n l ı k ku r m a k i ste d i . Lucretia ona karşı koymaya ça l ı ştı a m a Sextus, Lucretia'yı h iz m etkarıyla birlikte yata kta ya kaladığı­ n ı i leri s ü rerek ai lesi n i n i s m i n i lekelemekle tehdit etti. Aile şerefi n i koru m a k isteyen Lucretia boyu n eğmek zorunda ka l d ı . Kocası eve g e l i n ce Lucretia o n a olup biteni a n lattı. Kocası na, baba s ı n a ve dostu Luc i u s J u n ius Brutus'a o n u n i ntika m ı n ı ala­ ca klarına yem i n ettirdi son ra da ken di n i ö l d ü rd ü . Adamlar asi­ lerden ol u şan küçü k b i r ordu o l u şturd u l a r ve Sextus'u öldürd ü ­ ler. Su perbus'u Roma'd a n kovu p kra l l ığa son verdiler. B u , Roma Cu m h u riyeti'n i n baş l a n g ı c ı o l d u .

242

G Ü N Ü MÜZ D E SÖY L E NC E L E R Günlük Yaşamımızda Karşılaştığımız Söylenceler

Yu n a n ve Roma döneminden ka l ma söyle n celer yaşa m ları n ı i n g i ­ l izcede sürd ü rüyor. Birçok sözcüğün v e d eyi m i n köke n i klasik m i­ toloj iye dayanıyor. Daha ö n ceki böl ü m lerde b u n l a rda n bazı l a rı n­ d a n söz ed i ldi; bu böl ü mde ta n ı d ı k gelecek d i ğerleri ele a l ı n ıyor.

O R TA K S Ö Z V E D E Y i M L E R işte kaynağı n ı klasik m itol ojiden alan bi rkaç söz ve deyi m: •

Bir odyssey uzu n, tıpkı Odysseus' u n Truva'd a n vata n ı na dö­ n üşünde olduğu g ib i çoğ u kez zorl u ve m acera l a rla dolu bir seyahattir.

•

Ani ve olağan ü stü korkuyu ifade eden panik sözcü ğ ü n ü n kökeni Pa n ta n rısına uza n ı r. Savaşta Pa n korku nç bir çığ l ı k

•

•

•

•

atarak düşmanına dehşet saçard ı . Arachnid b i r örümcektir. Bu sözc ü k Athena'yı bir doku m a ya rışmasına davet etmek a pta l l ı ğ ı n d a b u l u n a n v e b i r örü m ­ ceğe dönüştürülen Arachne adındaki ö l ü m l ü bi r kad ı n d a n g e l i r. Fobi genel l i kl e mantı k dı şı bir korku d u r. Bu sözc ü k Ares'i n oğ lu olan ve savaş a l a n ı nda korku sa l a n P hobos'un ad ı n d a n ge l i r. Afrodizyak sözcüğü genel l i kle cinsel d uyg u l a rı uyaran bir yi­ yecek ya da ilaç için ku l l a n ı l ı r. "Afrod it" böl ü m ü nde Afrodit'i n hem ölümlü l erde hem de ölümsüzlerde cinsel istek uyandır­ makta n hoşlandığı a n latı l ıyor. Adonis genç ve ya kışı k l ı bir del i ka n i ıyı ta n ı m l a m a k için ku l ­ l a n ı l ı r; tıpkı Afrod it'i n a ş ı k olduğu Ado n i s g i bi.

243

Mitoloji 7 O 7 •

Şansı sürekli iyi g i d e n kişi içi n Midas gibi dakunuyor den i r. Kra l Midas söylences i n d e olduğu g i b i o kişi n i n doku n d u ğ u h e r şey a l t ı n a d ö n ü ş m e kted ir. Hermes i l e Afrodit'i n o ğ l u olan Herm a p h roditus fizi ksel açı­ dan bir peri o l a ra k d oğ m uş ve hem erkek hem de dişi olara k yaşa mışt ı r. B u g ü n hermafrodit sözc ü ğ ü gerek insa n l a rd a gerekse hayva n l a rda h e m erkek hem de d işi organiara sa­

•

•

hip olanlar için ku l l a n ı l ma ktad ı r. Titanyum elementi a d ı n ı g üçleriyle n a m salan Titanlard a n a l ı r. Titanik devasa v e g ü ç l ü a n l a m ı n a g e l i r, tıpkı eski Tita n­ l a r gibi. Ad ı n ı m itol ojiden a l a n bir diğer element, cıvad ı r (mercury; bu, Hermes'e Roma l ı la r ı n verdiği isi m d i r) . Zeki, hayat d ol u ve değişken kara kterl i kişi lere cıva g i b i denir. Ayların çoğ u n u n isi m l eri kaynağ ı n ı Roma mitolojisinden a l ı r: January (Oca k) ka p ı g i rişleri n i n ve başla n g ıçların i ki yüzl ü ta n rısı J a n u s'ta n g e l i r; March (Ma rt) a d ı n ı savaş ta nrısı Mars'ta n a l ı r; April ( N isan) Afrod it'i n fa rkl ı bir şekli olabi l i r; May (mayıs) b i r topra k ta n rıçası o l a n Maia'da n kayna kla n ı r v e June (Haziran) da J u n o'n u n o n u ru n a bu i s m i a l m ı şt ı r. Hafta n ı n g ü n leri n i n çoğ u Norveç m itolojisine dayanmak­ taysa da Saturday (Cu m a rtesi) ad ı n ı Roma ta n rısı Satürn'den a l m ıştı r.

Psikolojide de bazı d eyi m ler klasik m itolojiden kaynakla n ı r. Örneğ i n, aşırı ken d i n i beğ e n m iş l i k şekl i n de o rtaya ç ı kan kişi l i k bozu k l u ğ u i ç i n ku l l a n ı l a n n a rsisizm, "Ak h i l leus, Agamemnon ve Diğer Önem l i Ka h ra m a n lar" b ö l ü m ü ndeki N a rcissus'tan gelmek­ ted i r. Psi kan a l iz i n sa n la r ı n i k i yaklaş ı m ı o l d uğ u n u ortaya koya r, b u n l a rd a n biri hayatla, d i ğeri ö l ü m le i l g i l i d i r; bu ya klaşımlar ki m i zam a n Eros içgüdüsü (hayat) v e Thanatos içgüdüsü (öl ü m) olara k isi m l e n d i ri l i r.

244

Günüm üzde Söylenceler

Psikolojinin Geçmifle Bağlanbsı Psikolojinin kökeni Yunan söylencelerine dayanır. Psyche zihin, can ya da ruh demektir, ama Psyche aynı zamanda Aşk Tanrısı Eros'la bir macera yaşayan mitolojik bir karakterdi.

Klasik mitol ojiden kayna kl anan, bel ki d e en iyi b i l i nen deyi m, psi ka n a l izin temel i n i ata n Avustu rya l ı n ö rolog S i g m u nd Freud ta rafı ndan ku l l a n ı l m ı şt ı r. Freud "Akh i l leus, Aga m e m n o n ve Diğer Önem l i Ka h ra m a n l a r" böl ü m ü nde okud u ğ u n u z Oed i pus söylen­ cesinden kaynaklanan Oedipus kompleksi d eyi m i n i ku l l a n d ı. Bir ka h i n Oed i pus'u n babas ı n ı ö l d ü rü p a n n esiyle evleneceğini söyle­ m i şti ve Freud ken d i cinsinden olan ebeveyn e du yu l a n kıskançl ı k i l e karşı cinsten olan ebeveyne beslenen sevg i n i n tü m çocuklard a gözl e m lendiği ne i n a n ıyord u. S por d ü nyas ı n d a da k l a s i k mitoloj iden a l ı nt ı l a ra rastl a n ı r. Eski Yu n a n i sta n'da başlayan Olimpiyat Oyunlan b u n u n en bel i rg i n örneğ i d i r. Spor aya k ka b ı l a rı n ı n ü n l ü m a rkası N i ke Yu nan zafe r ta n rıçası n ı n adıd ı r. Maraton sözcü ğ ü n ü n kayna ğ ı ise Ati n a l ı b i r ha berci olan Pheidi ppid es'i n söyl ences i d i r. M a rato n Savaşı s ı ra­ s ı n d a Ati n a l ı b i r h a berci olan Pheid ip p i des Ati na'd a n Spa rta'ya kad a r koşa ra k Sparta l l l a rı isti l aya karşı d i re n e n Ati n a l l la ra kat ı l ­ maya davet etti. Ati n a'd a n Spa rta'ya u l a ş m a k i ç i n P h eidippides ya k l a ş ı k 225 ki lo metre l i k b i r mesafeyi i k i g ü n d e koş m u ştu; son ra da S p a rta l l la r ı n ya nıtı n ı Ati na'ya i l etmek i ç i n 225 k i l o m etreyi ye­ n i d e n kat etti.

Olimpiyat Onuru Günümüzdeki Olimpiyat Oyunları Eski Yunanistan'da tanrıların onuruna düzenlenen şenlikterin bir çeşitlemesidir. Bu şenlikler­ de sportif ve artistik yarışmalar yapılırdı. O zaman bile Olimpiyat Oyunları'nda dereceye girmek son derece hayranlık uyandırıcı ve saygın bir olaydı.

245

Mitoloji 1 O 1

Söylencelerden esinti ler en ummad ı ğ ı n ız yerde karşı n ıza çı­ ka b i l i r, örneğ i n b i l g isaya r a l a n ı nda. Genelde bir Truva at1 -tı pkı Truva'n ı n yen i l mesi n e yol açan at gi bi- çekici görünen ama as­ lında tehdit oluştura n b i r şeyd i r. Bilgisaya r orta m ı nda (çoğ u kez kısaca Truva l ı d e ni l en ) bi r Truva atı, fayd a l ı ve masum görü n ü ş ü n e ka rş ı n bilgisaya r ı n ıza izi nsiz g i r i l mesi n i sağlaya n bir progra m d ı r.

Y I L D I Z L A R DA YA Z I L I Bu kita pta ö l d ü kten sonra ta kımyıldızlara d ö n ü ştürülen ka h ra­ m a n l a rdan ve ta n r ı l a r ta rafı n d a n onurla n d ı r ı l a n ka h ramanlard a n söz ed i l d i . Öykü leri "Artemis" böl ü m ü nde a n latı l a n Büyü k Ayı ve Küçü k Ayı da (Ca l l isto ve oğ l u Arcas) bu ta kı myı l d ızların arasında yer a l ı yor. (Ca l l i sto hakkında daha fazla bilgi "Zeus'u n Sayısız Ma­ cera lar ı" böl ü m ü nde va r.) Diğer ta kımyı ld ızlar Andromeda, Perse­ us i l e Cerus (bkz. " Perseu s") ve H era kles'ti r. ( B kz. "Hera kles'i n On i ki U ğ ra ş ı ': Yu nan Herakles sonradan Rom a l ı Herakles old u.) B u rçların simgeleri de kayn ağ ı n ı klasik m itolojiden a l ıyor: •

•

•

•

•

•

•

•

•

•

246

Aries (Koç), a l t ı n post l u koçtur. Taurus (Boğa), E u ropa'yı G i rit'e götüre n beyaz boğad ı r. Gemini (i kizler), Zeu s i l e Leda'n ı n i kiz oğ u l ları Castos i l e Pol l u s'tur. Cancer (Yengeç), H era k les'i n karşı laşt ı ğ ı yengeçtir. Leo (Aslan), Herakles'i n b i r başka d ü ş m a n ı olan Nemea Asla­ n ı d ı r. Virgo (Başak), Rom a l ı la r ı n adalet ta n rıçası Astraea'd ı r. Libra (Terazi), Ath ena'n ı n terazisi n i tem s i l eder. Scorpio (Akrep), Orion'u ö l d ü ren a krepti r. Saggitarius (Yay), ü n l ü bir okçu olan Chiron ad ı ndaki Sentor'dur. Capricorn (Oğ l a k), Zeus'u emziren A rn a lthes isi m l i keçid i r. Aquarius (Kova), ta n rı la r ı n sakisi Ganymede'd ir. Pisces (Ba l ı k), h e m Afrodit'i n hem de Eros' u n gizlenmek için yararlandı kları ba l ı ktır.

G ü n ü m üzde Söylenceler

"Yunan ve Roma m itol oj i leri n i n kıya s l a n ması" Yu nan ta nrı ve ta n rı ça l a rı n ı n Roma'daki ka rş ı l ı kları n ı vermekted i r. G ü neş siste­ m i ndeki gezegen lerin çağ u n a bu Roma ta n rı la r ı n ı n adı veri l m i şti r. Bazı a steroidler ve J ü piter'i n uydu ları g i b i g ö k c i si m leri de isimleri­ n i m itoloj i k varl ı kl a rdan a l m a ktad ı r.

247

DIZiN A

2 1 0, 2 1 3, 2 1 7, 22 1 , 222, 2 24, 227, 244, 245

Ache ron 77 Adak Sunucular (Aiskhylos) 1 6

Ado n i s 37, 83, 1 29, 1 3 5, 1 36, 1 93, 1 94, 243

Alien, Woody 1 64 Alsestis (Eu ripides) 1 9

Altı n Post 1 08, 1 20, 1 34, 1 56, 202, 246

Aeg e u s 7 1 , 1 72, 1 73, 1 98, 1 99, 200, 201

Amazo n l a r 3 9, 1 2 5, 1 65, 1 68, 1 69, 1 70, 1 88, 2 0 1

Aeg i s 60 Aeneas 20, 2 1 , 3 7, 40, 83, 84, 90,

Andromake (Euripides) 1 9, 227

Andro m ed a 1 2, 1 96, 246

9 1 , 1 3 7, 1 63, 222, 23 1 , 232,

Antigone (Sofokles) 1 7, 2 1 4

233, 234

Apo l l o 5, 3 7, 4 1 , 46, 61 , 62, 69,

Aeneas (Verg i l i us) 2 1 , 37

72, 82, 83, 95, l l l , 1 1 2, 1 1 3,

Aeo l i a 1 26, 208

1 1 4, 1 1 5, 1 26, 1 27, 1 28, 1 40,

Afrodit 6, 7, 1 2, 46, 62, 63, 95,

1 44, 1 46, 1 47, 1 49, 1 52, 1 5 3,

1 1 2, 1 23, 1 24, 1 29, 1 3 3, 1 34,

1 54, 1 5 5, 1 99, 220, 22 1 , 223,

1 3 5, 1 36, 1 3 7, 1 39, 1 40, 1 4 1 ,

224, 2 30, 249

1 42, 1 45, 1 47, 1 5 5, 1 6 1 , 1 64,

Areopa g u s 1 93

1 92, 1 93, 1 94, 20 1 , 2 1 7, 2 1 8,

Ares 5, 6, 8, 1 2, 46, 60, 61 , 65, 92,

2 1 9, 220, 222, 230, 243, 244,

1 04, 1 22, 1 23, 1 24, 1 25, 1 26,

246, 249

1 29, 1 30, 1 34, 1 35, 1 36, 1 37,

Agamemnon (Aiskhylos)

1 6, 39,

1 4 1 , 1 42, 1 45, 1 53, 1 6 1 , 1 65,

9 1 , 1 29, 1 63, 2 1 0, 2 1 4, 2 1 5,

1 68, 1 69, 1 88, 1 92, 1 93, 1 94,

2 1 8, 2 1 9, 222, 228, 244, 245

2 1 3, 220, 222, 230, 234, 243,

A ias (Sofokles) 1 7, 222, 223, 224,

227

Aiskhylos 1 5, 1 6, 1 7, 1 8, 3 8 , 249, 2 5 0, 252, 253, 254

Akh i l leus 9 1 , 1 1 3, 1 25, 1 63, 1 69,

249 Argo (gemi) 1 56, 1 5 7, 203

Argonotla r 1 08, 1 20, 1 34, 1 3 5, 1 56, 1 65, 1 89, 20 1 , 202, 203, 204, 2 1 4 249

Mitoloji 7 0 7 Arg u s ı 44, ı so

Calypso ı 45, ı s 3, 2 ı ı

Ariad ne 83, ı ı 9, ı 73

Ca menae 230

Arion 7 ı

Ca mpbell, Joseph 40

Ari stoteles 2 ı 4

Ca rava g g io 83, 249, 2s ı , 252

A rte m i s

Castor 88

4 ı , 43, 6 ı , 66, 85, 89,

ı 1 3, ı ı 4, ı 27, ı 28, ı 29, 1 30, ı 3 ı , ı 32, ı 34, ı 36, ı 40, ı 49, ı 60, ı 69, ı 87, ı 94, 2 ı 9, 2 20, 24 ı , 246

Cehennem (Da nte) 37

Ceres 230 Ch a ry bd is

ı 67, 204, 2 ı o, 2 1 1 ,

249

Asclepius ı ı 3 Athena 5, 6, 8, 37, 45, 47, 56, 60,

Chaucer, Geoffrey 3 7

69, 7 ı , 72, 95, ı o4, ı os, ı o6,

Chi mera 8 , ı 74, 1 75

ı 07, ı 08, ı ı 2, 1 1 7, ı 26, 1 30,

Circe ı 65, ı 66, 209, 2 ı O, 2 ı ı

ı 34, ı 3 7, ı 44, ı 45, ı 48, ı s6,

Çizg i rom a n ı 65

ı 6 ı , ı 65, ı 76, ı n, ı 80, ı 86,

Cl i o ı 49, ı s2

ı 89, ı 92, ı 93, ı 95, ı 96, 203,

Clytemnestra 88, 2 1 4, 2 ı s, 228

2 1 1 , 2 ı 2, 2 ı s, 2 ı 7, 2 ı 9, 2 20,

Coctaeu, Jean ı 63

222, 223, 225, 226, 227, 2 2 8,

Coen, Ethan ı 64

2 3 0, 243, 246, 249

Coen, Joel ı 64

Atlas 4 ı , 52, 53, 87, 88, 89, 1 89

D

Aug ustus 20 A u ro ra 230

Dal i, Salvador 83

B Bakka/ar (Euri pides) ı 9

Baküs 83, 230 Bellerophon ı 69, ı 74, ı 75 Berl ioz 84

Danae (Titian) 83, 84, 86, ı 95,

ı 96

Da nte A l i g h ieri 3 7 Dardanos 2 3 ı Demeter 5 9, 7 ı , 74, 75, 8 ı , 98,

Bern i n i, Gian Lorenzo 83

9� ı o� ı o ı , ı o� ı o� ı 3&

Botice l l i, Sandro 83

ı 49, 2 ı 5, 220, 230

Devler

Briseis 222 Büyü k Dionysia ı 6, ı 7, ı 8

C- Ç

5, 43, 44, 45, ı 06, ı 3o,

ı s6, 208, 250

Diomedes ı 24, ı 88, ı 92, 220, 222, 224, 225, 227

Ca l l i o pe ı 49, 1 52

Dönüşümler (Ovidi us) 22

Ca l l i sto 85, 1 30, 1 3 ı , 246

Dü rer, A l brecht ı 9o

250

Dizin

H

E Ech idna 32, 1 74, 1 82 Elektra 1 7, 1 9, 33, 84, 87, 89, 23 1 E l e u s i s Gizemleri

8 1 , ı 00, 1 02,

1 38

Hades S, 8, S 8, S9, 6S, 74, 7S, 76, 7 7, 78, 90, 9 1 , 92, 93, 94, 98, 1 0 1 , 1 0� 1 2 1 , 1 4� 1 4� 1 6� 1 89, 1 92, 220, 230, 2SO

Eas 28, 42, 230

Harpi l e r 33, 1 80, 203, 23 1

E p h i a ltes 7 1 , 1 30, 1 4S, 1 93, 1 94

Hebe 66, 67, 87, 1 6 1

E p i m etheus 2S, 29, 30, 4 1 , S2

Hekate

Eri nyeler 80, 1 6S, 1 76, 1 80, 2 1 S E ra s 1 24, 1 36, 1 6 1 , 203, 230, 244,

32, 1 O l , 1 S6, 1 S 7, 1 S8,

1 S9

Hektar 1 2S, 1 63, 1 92, 2 1 9, 22 1 , 222, 223, 224, 227

24S, 246

Erys ichthan 98, 99

Hekuba ( E u r i pides) 1 9, 1 1 3, 227

Eumenidler (Aiskhylas) 1 6

He/en ( E u r i pides) 1 9, 40, 88, 9 1 ,

E u r i p ides 1 8, 1 9

1 36, 1 3 7, 1 63, 20 1 , 2 1 7, 2 1 8,

E u ryd i ke 90, 1 46, 2 1 S

22 1 , 222, 223, 224, 226

F

Hel ias 26, 27, 28, 4 1 , 42, S2, 1 0 1 , 1 4 1 , 1 42, 1 66, 2 1 0, 2 1 1

Hephaistas 6, 29, 46, S4, 60, 63,

Fa u stu l u s 23S Fenikeli Kadmlar (Euripides) 1 9

67, 1 04, 1 34, 1 39, 1 40, 1 4 1 ,

Frankenstein: Çağdaş Prometheus

1 42, 1 47, 1 76, 1 88, 1 98, 1 99,

(Shelley) 38

2 1 9, 2 3 0, 2SO

Freud, Sigmund 24S

G

Hera 44, 4S, S6, S 7, S 9, 6 1 , 64, 6S, 66, 67, 8S, 89, 1 00, 1 1 2, 1 1 4, 1 1 6, 1 1 7, 1 1 8, 1 27, 1 28, 1 3 1 ,

Gaia S, 24, 2S, 3 1 , 33, 3S, 36, 4 1 ,

1 3 7, 1 39, 1 40, 1 4 1 , 1 44, 1 4S,

42, 43, 44, 46, 49, so, s ı , s2,

1 48, ı so, ı s ı , ı 6 ı , 1 64, ı 8s,

S 9, 6S, 72, 1 04, 1 1 4, 1 33, 2SO

Ga nymede 87, 246

1 88, 202, 203, 2 1 7, 2 1 9, 23 1

Hera kles 8, 1 9, 4S, S6, 66, 67, 86,

G i rit bağası 1 88

92, ı os, 1 24, 1 26, ı. so, ı s ı ,

Gizli Tarih (Tartt) 39

1 6 1 , 1 64, 1 69, 1 80, 1 83, 1 8S,

Glaucus 1 66

1 86, 1 87, 1 88, 1 89, 1 90, 1 9 1 ,

Garg a n l a r 32

2 0 1 , 203, 224, 22S, 230, 246

Gripaslar 1 80

Herak/es'in Çocuklan (Euripides) 1 9

Gyges 3S

Herma p h raditus 244 2S l

Mitoloji 7 0 7 H e rmes 29, 46, 4 7 , 6 2 , 75, 7 8 , 89, 1 1 3, 1 1 7, 1 3 1 , 1 36, 1 3 7, 1 43, 1 44, 1 45, 1 46, 1 47, 1 50, 1 59, 1 89, 1 90, 1 94, 1 95, 1 96, 209, 2 1 1 , 2 1 7, 2 1 9, 230, 244 Heroides (Ovi d i us) 2 2

Hesiodos 1 4, 1 5, 2 0 , 1 5 5, 1 74 Hesperidier 32, 65, 1 89 Hestia 56, 59, 94, 95, 96, 1 00, 1 30, 1 34, 1 89, 220, 230

J Janus 244 Joyce, James 38 J ü l Seza r 22 Juno 65, 230, 23 1 , 232, 233, 244 Jü piter 20, 83, 230, 23 1 , 232, 240, 247, 2 5 1 Jüpiter, Neptün ve Plüton (Ca ra­

vaggio) 83

K

Hippolytus (Eu ripides) 1 29, 1 36,

201

Homeros 7 , 1 3, 1 4, 1 5, 2 0 , 206 Hyperion 41 Hypnos 24, 1 62

ı-i i a petu s 4 1 , 52, 25 1 iason 8, 37, 1 08, 1 20, 1 34, 202, 203, 204, 205, 2 1 3 ldomeneo (Mozart) 84

idomeneus 227

Kad mos 1 24 Kaos 23, 24, 3 1 , 58 Kassa n d ra 38, 223, 227 Kata rsis 2 1 4 Kay1p Cennet ( M i lton) 37

Keats, Joan 38 Kerberos 78, 9 1 , 1 89 Kibele 1 1 4, 1 1 8 Kikloplar 8, 24, 35, 36, 4 1 , 42, 49, 52, 53, 58, 72, 1 40, 207 Kral Oedipus (Sofokles) 1 7

ilahi Komedya (Da nte) 3 7

Krezüs 1 1 5

i/yada ( H omeros) 1 3, 1 4, 39, 64,

Kronos 4 1 , 43, 49, 50, 5 1 , 52, 53,

1 63, 1 79, 2 1 3

58, 1 33, 1 48, 1 80, 230

io 87, 1 44, 1 50

L

iobates 1 74, 1 75 iokaste 1 82, 2 1 4, 2 1 5

La birent 1 7 1 , 1 72

iolaus 1 87

Ladecaemon 89

iphigenia Aulis'te (Euripid es) 1 9,

Ladon 32

39, 1 29, 2 1 4, 2 1 9, 228

La ius 2 1 4, 2 1 5

i ris 33, 1 6 1 , 2 2 1

La Minotaurmachie (Picasso) 83

işler ve Günler 1 5

Laokun 226

iyon (Eu ri pides) 1 9

Laomedon 72

252

Dizin

Lat i n us 232, 233 Lavinia (Le Guin) 40, 232, 233, 234

M itol oj i n i n Gücü (Ca mpbe l l i l e Moyers) 40

Led a 88, 2 ı 8, 246

Moza rt, Wolfgang Amadeus 84

Le G u i n Ursula K. 40

Müzler ı s, 230

Lern a l ı Hydra ı 80, ı 87, ı 88

N

Leto 4 ı , 42, 6 ı , 66, ı ı 4, ı 27, ı 28, ı 49

N a rcissus 2 ı 4, 244

Linus 1 1 4

Narcissus (Ca ravagg io) 83

Lotu s yiyici ler 206

N a rsisizm 244

Luci u s J u n i u s Brutus 242 L u c i u s Ta rq u i n i u s Priscus 240 Lucretia 242

Nemea Asia n ı ı 86, 246 Nemesis 24, ı 62 Neopto l e m u s 224, 227

M Ma raton Savaşı 245 M a rs 39, 83, 230, 235 Ma rsyas ı ı 2, ı s4 Medea (Euripides) ı 9, 200, 20 ı ,

203, 204, 205

Nept ü n 83, 230, 2 3 ı Nere i d l e r 33, 70, ı s3, ı 96 Nere u s 3 ı , 33, 35, 4 ı , 70 Nestor 223, 228 N i ke ı 62, 245 N u m itor 234, 235

Medusa (Caravagg io) 7, 32, 60,

7 ı , 72, 83, ı 76, ı n, ı 78, ı 9s, ı 96

Megara ı 85, ı 86 Menelaus 1 36, 1 3 7, ı 63, 2 ı 8, 2 ı 9 Merkür 230 Met i s 52, ı 04, ı 48, ı 49, 2s ı M ic helangelo 80

o Ocea n i d ler 42 Ocea n u s 27, 42, 52, 70, ı 49 Odysseia (Homeros) 1 3, ı 4, 38,

ı 66, ı 79, 206

Odysseus 8, 35, 3 8, 9 ı , ı 05, ı 45, ı s3, 206, 207, 208, 209, 2ı o,

M i d a s ı 20, ı 2 ı , 244

2 1 1 , 2 ı 2, 2 ı 8, 222, 224, 225,

M i l o Venüs 82

226, 2 28, 230, 243

M i lton, John 37, 38

Oed i p u s 8, ı 82, 2 ı 4, 2 ı 5, 245

M i nerva 37, 230

Oedipus Kolonos'ta (Sofokles) ı 7

M i nos

88, ı o9, 1 1 0, ı ı 9, ı 7 ı ,

ı 72, ı 73

M i n otor 8, ı 2, ı ı 9, ı 7 ı , ı 72, ı 73, 20ı

Oed i p u s kom pleksi 245 O l i m piyat Oyu n l a rı 245 Ölü leri n Ya rg ıçları 78, ı 09 Olympos Dağı 7, 46, 47, 52, 54, 253

Mitoloji 7 0 7 5 6 , 58, 59, 6 5 , 68, 74, 8 7 , 94,

Phobos 1 23, 1 24, 1 36, 243

98, 1 0 1 , l l l , 1 1 2, 1 1 9, 1 2 1 ,

Phoebe 42, 88, 1 49

1 30, 1 39, 1 40, 1 4 1 , 1 44, 1 47,

Phthia 1 1 3, 1 25

1 49, 1 6 1 , 1 9 1 , 1 92

Picasso, Pa blo 83

Oresteia {Aiskhylos) 1 6, 1 80

Pleiades 89

Drestes {Eu ripides) 1 9, 1 80, 2 1 5

P l uton 230

Orion 246

P l utus 1 00

Orm a n peri leri

5 1 , 6 1 , 65, 1 1 4,

1 1 8, 1 28, 1 53, 1 54, 1 59, 1 60

Orpheus 83, 90, 1 1 4, 1 63, 2 1 5 Otus 7 1 , 1 30, 1 93, 1 94 Ovid i u s 7, 20, 2 1 , 22, 250, 2 5 2, 253

Polydectes 1 76, 1 95, 1 96 Polyp h e m u s 72, 206, 207, 208 Pontu s 3 1 , 35, 4 1 Pope, Alexander 38 Popü ler Kü ltür 1 63, 1 64 Poseidon 8, 33, 35, 55, 56, 58, 5 9,

p Pa n 27, 47, 1 56, 1 59, 1 60, 2 3 0,

68, 69, 70, 7 1 , 72, 73, 95, l l o, 1 24, 1 34, 1 3 5, 1 36, 1 42, 1 47, 1 5 3, 1 56, 1 7 1 , 1 76, 1 77, 1 88,

243

Pa n d o ra 29, 30 Pa ris 82, 83, 1 36, 1 3 7, 1 45, 1 63, 2 1 7, 2 1 8, 2 1 9, 220, 22 1 , 224

Pa rthenon 82, 1 06, 1 07 Pat raklos 22 1 , 222 Pegasus 72, 1 74, 1 75, 1 77

1 93, 1 96, 1 98, 1 99, 206, 208, 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 3, 2 1 9, 227, 228, 2 30, 23 1

Pressfield, Steven 39 Priamos 38, 1 1 3, 1 63, 2 1 8, 2 2 1 , 222, 223, 224, 227

Pe lops 2 1 5, 2 1 6

Procru stes 200

Pe nelope 83, 2 1 1 , 2 1 2

Prometh eus 25, 26, 29, 30, 38, 4 1 ,

Persephone 74, 75, 76, 8 1 , 90, 9 1 ,

42, 5 1 , 83, 1 40, 2 1 3

92, 93, 98, 1 00, 1 0 1 , 1 03, 1 1 7,

Proteu s 1 74

1 3 5, 1 38, 1 46, 1 49, 1 58, 2 1 5,

Psi koloj i 244, 245

230

Psyche 83, 245

Perseus 8 , 1 2, 7 2 , 83, 8 6 , 1 76, 1 77,

1 95, 1 96, 1 97, 246

Pythia 40, 1 1 4, 1 1 5 Python 1 27

Persler {Aiskhyl os) 1 6

Q

Philoctetes (Sofokles) 1 7, 224, 225

P h l egyas 1 26 254

Quirinus 238

Dizin

T

R Remus 234, 235, 236

Ta k ı myı l d ızl a r 7, 1 1 , 246

R h ea

Tannların Doğuşu (Hesiodos) 1 5,

42, 49, 50, 5 1 , 1 1 8, 230,

1 55

234, 235

Roma 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1 4, 20, 2 1 ,

Ta nta l o s 2 1 5

2 2 , 38, 62, 65, 82, 84, 9 1 , 96,

Tanm işleri (Verg i l i u s) 2 1

97, 1 5 5, 1 80, 228, 229, 23 1 ,

Ta rta ros 35, 36, 42, 44, 46, 48, 49,

2 3 2, 234, 2 3 5, 236, 2 3 7, 239,

52, 5 3 , 56, 79, 80, 92, 93, 1 09, 1 1 0, 1 28, 1 45, 1 5 7, 253

240, 241 , 242, 243, 244, 247, 253, 256

Rom u l u s 20, 234, 235, 236, 237, 2 38, 239

Ta rtt, Donna 39 Tebai'ye Karşı Yediler (Aiskhylos)

16

Telegon u s 209

R u bens, Pa u l 83 R u s h 83

Telemach u s 228 Tethys 42, 5 1 , 1 49

S- Ş Sa b i n ler 237 Sati rler 1 54

Thanatos 24, 92, 1 62, 244 Theseu s 6, 8, 38, 3 9, 7 1 , 9 1 , 92, 1 1 9, 1 69, 1 73, 1 98, 1 99, 200, 20 1 , 25 3

Satü rn 230, 244

Ti m a n d ra 8 8

Scyl l a 34, 1 66, 1 67, 204, 2 1 0

Ti resias 1 5 1 , 2 1 0, 2 1 1 , 253

Selene 27, 28, 42, 1 65

Tita n l a r 5, 24, 27, 4 1 , 43, 49, 52,

Servi u s Tu l l i us 24 1 Sevgiler (Ovi d i u s) 22

Sfe n ks 8, 1 82, 2 1 5 Sha kespea re, Wi l l i a m 3 7 S h e l l ey, Mary 38 S h e l l ey, Percy Bysshe 38

1 1 7, 1 5 7, 244, 2 5 3

Titia n 83 Troy (Petersen) 1 63

Truva atı 206, 246 Truva/ı Kadınlar (Eu ripides) 1 9

Truva Sava ş ı 6, 8, 1 0, 1 1 , 1 4, 37, 3 9, 40, 73, 84, 9 1 ' 1 1 3, 1 25,

S i re n l e r 8, 34, 1 3 5, 21 O

1 29, 1 37, 1 45, 1 6 1 , 1 63, 1 69,

Sisifos 92, 93

1 92, 206, 2 1 3, 2 1 4, 2 1 7, 2 1 9,

Sofokles 7, 1 6, 1 7, 1 8, 249, 25 1 , 252, 253

Styx 7 7, 9 1 , 92, 1 46, 1 89, 2 1 3

22 1 , 2 2 2, 223, 2 28, 23 1 , 253

Tu rnus 233 Typhon 1 1 , 46, 47, 48, 1 44, 1 74, 1 82 255

Mitoloji 7 0 7

U-Ü

z

U2 83

Zafer 1 3 7, 1 S7, 1 62, 24S

Ulysses (Joyce) 3 8, 1 63, 2 3 0

Zagre u s 1 1 7

U ra n u s 24, 3S, 3 6 , 4 1 , 4 2 , 43, 49,

Zeu s S, 6, 7, 2S, 26, 28, 29, 3 0, 3 S ,

so, S 1 , 1 3 3, 2 S 3

V

44, 4S, 46, 47, 48, s o , S 1 , S 2 , S3, S4, s s , S6, S 7 , S 8 , S9, 6 1 , 63, 64, 6S, 66, 67, 68, 69, 70,

Vega, Suza n n e 83

72, 73, 74, 7S, 76, 8S, 86, 87,

Ven ü s 20, 3 7, 62, 82, 83, 1 3 3 , 230,

88, 89, 92, 9S, 1 00, 1 02, 1 03, 1 04, 1 09, 1 1 0, 1 1 6, 1 1 7, 1 22,

2S 1 , 2S3 Venüs'ün Doğuşu (Botice l l i ) 83

1 26, 1 27, 1 28, 1 30, 1 3 1 , 1 33 ,

Venüs ve Adonis 3 7, 83

1 34, 1 3 5, 1 36, 1 37, 1 39, 1 4 1 ,

Venüs ve Mars ( Botice l l i) 83

1 43, 1 44, 1 4S, 1 46, 1 47, 1 48,

Verg i l i us 7, 20, 2 1 , 37

1 49, 1 SO, 1 S 1 , 1 52, 1 53, 1 S S,

Vesta 96

1 S 7, 1 6 1 , 1 62, 1 6S, 1 7 1 , 1 8S,

Vesta Bakireleri 94, 96, 97, 234

1 92, 1 9S, 2 1 1 , 2 1 3, 2 1 7, 2 1 8,

Vesta Rahibeleri 9S, 96, 9 7

220, 222, 227, 230, 23 1 , 246,

Vesta Ta pınağı 9 S

y Yera ltı Dünyası S, 3S, S 9, 62, 74, 7S, 76, 77, 78, 79, 8 1 , 90, 9 1 , 92, 93, 98, 1 00, 1 0 1 , 1 03, 1 09, 1 2 1 , 1 26, 1 3S, 1 36, 1 4S, 1 46, 1 S8, 1 S9, 1 89, 20 1 , 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 S, 232, 2 S 3

2S6

2S4

Zevk 60, 6 1 , 1 24, 1 34, 1 4 1 , 1 S 1 ,

Vulcan 230

1 92

Zeyna 1 64 Zincire Vurulmuş Prometheus

(Aiskhylos) 83

H E RK E S İÇİN M İ T O L O J İ

TAN R I V E TAN R l ÇA LA R DAN CANAVARLARA VE Ö LÜMLÜ L E R E B i R ANTi K M i TO LOJ i R E H B E R i S izi t ı p kı Odysseus g i b i maceral arl a d o l u b i r yo l c u l uğa ç ı karacak o l an bu kitapta Truva Savaş ı , Pe rse u s ' u n Medu sa'yı ö l d ü rü ş ü , Oed i p u s ' u n bir ke hanetten kaç ı ş ı g i b i e n i lginç kl as i k m ito l oj i öykü l e ri n i b u l acaks ı n ız. Ke nd i s i n d e n b i r şey l e r i ste m e k i ç i n ge l e n ko n u kl arı n ı " u n utma sandalye l e ri n e " otu rtan Hades; yatağı n a uyd u rmak için yo l c u l arı n bacakları n ı kes i p boyu n u kı saltan h a n c ı Procrustes; b i r açgözl üyü ken d i eti n i yem eye mah ku m eden Demete r ; söyled i kl eri şarkı l arla den izci l e ri n akl ı n ı b aş ı n d an al ı p gem i l e ri n kayal ı kl ara b i n d i rm e s i n e sebep o l an S i re n l e r ; sord uğu b i l mecen i n ceva b ı n ı b u l amayan yo l c u l arı parçalayı p yiyen canavar Sfe n ks i s e bu öykü l e rd e karş ı l aşacağı n ız en tu haf m ito l oj i k karakter l e rd e n yal n ı zca b i rkaç ı o l acak. Ayrı ca Eski Yu nan ve Ro m a m ito l oj i s i n i an latan bel l i baş l ı kl as i k çağ yazarl arı ve ese rl eri h akkı n d a b i lgi sah i b i o l acaks ı n ız.

�·

THG 0'168766 RSE ll!G

internetsatış saykitap.com

30 rL

ISBN 978-605-02-0388-2

1 o. e f t @

BAS K I

sayyayinci ıik.com facebook.com/sayyayinıari twitter.com/sayyayinıari instagram.com/sayyayinciıik

lll lllll 9 78 ıL •o L-I·IMt·lti;,ii·l;ll