Misión y aventura: San Francisco Javier, sol en Oriente 9783964566041

Una veintena de especialistas discuten diversos aspectos de las relaciones culturales entre Oriente y Occidente (arte, l

142 54 24MB

Spanish; Castilian Pages 324 [322] Year 2008

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Misión y aventura: San Francisco Javier, sol en Oriente
 9783964566041

Table of contents :
ÍNDICE
PREFACIO: TENDIENDO PUENTES ENTRE EUROPA Y ASIA
DISCURSO DE INAUGURACIÓN DEL EXCELENTÍSIMO SEÑOR EMBAJADOR DE ESPAÑA EN LA INDIA, DON RAFAEL CONDE, EN EL CONGRESO SOBRE SAN FRANCISCO JAVIER, GOA, 22 DE ENERO DE 2007
LIBROS VIVOS Y LIBROS MUERTOS. SAN FRANCISCO JAVIER Y LA CONSTRUCCIÓN DE UN DISCURSO ANTROPOLÓGICO
LA PEDAGOGÍA MISIONERA DE JAVIER
DIÁLOGOS JAVERIANOS DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA DE MADRID (II). LOS DIÁLOGOS DE GOA
A EDIÇAO RARA DOS PRELOS JESUÍTICOS DE GOA, DE 1624, TRAÇA DA POMPA TRIUNFAL. .. NA CANONIZAÇÂO. .. DE S. FRANCISCO XAVIER (HERMENÉUTICA BÍBLICA E MUNDIVIVÊNCIA)
SAN FRANCISCO JAVIER EN LA LITERATURA ESPAÑOLA. NOTAS AL LIBRO DEL P. ELIZALDE, MEDIO SIGLO DESPUÉS
EVIDENCIA E IMAGINACIÓN HISTÓRICAS: LA LEYENDA DE SANTO TOMÁS EN LA INDIA Y AMÉRICA
As CARTAS DE SAN FRANCISCO XAVIER: UMA APROXIMAÇAO TEOLÓGICA
TRAS LOS PASOS DEL JESUÍTA VICENTE ALEMANY. LA SOCIEDAD FILIPINA A MEDIADOS DEL SIGLO XVIII
TRES VIDAS EN VERSO DE SAN FRANCISCO JAVIER: MATÍAS VIVERO (1620), FRANCISCO DE LANCINA (1682) Y JOSÉ DE VILLARROEL (1736)
ASPECTOS DE DEVOCIÓN E ICONOGRAFÌA DEL TÙMULO DE SAN FRANCISCO JAVIER EN GOA
ELEMENTOS ESCÉNICOS EN LAS COMEDIAS DE SAN FRANCISCO JAVIER
SAO FRANCISCO BEATO E SANTO: REPRESENTALES SEISCENTISTAS
ORIENTE ANTES DE JAPÓN EN LAS EPÍSTOLAS DE FRANCISCO JAVIER
UMA VIDA EM IMAGENS: SAO FRANCISCO XAVIER E A PINTURA PORTUGUESA DO SÉCULO VII. ANDRÉ REINOSO E O ESTABELECIMENTO DE UMA ICONOGRAFIA CREDÍVEL DO APOSTOLO DAS INDIAS

Citation preview

Misión y aventura San Francisco Javier, sol en Oriente ;nacio Arellano y Delio Mendonça (eds.)

Misión y aventura San Francisco Javier, sol en Oriente

Ignacio Arellano y Delio Mendonça (eds.)

Iberoamericana • Vervuert • 2008

Bibliographic information published by Die Deutsche Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data are available on the Internet at .

Reservados todos los derechos © Iberoamericana, 2008 Amor de Dios, 1 — E-28014 Madrid Tel.: +34 91 429 35 22 Fax: +34 91 429 53 97 [email protected] www.ibero-americana.net © Vervuert, 2008 Elisabethenstr. 3-9 — D-60594 Frankfurt am Main Tel.: +49 69 597 46 17 Fax: +49 69 597 87 43 [email protected] www.ibero-americana.net ISBN 978-84-8489-358-5 (Iberoamericana) ISBN 978-3-86527-435-9 (Vervuert) Depósito Legal: S. 1.682-2008

Ilustración de cubierta: Lienzo en óleo de la capilla mortuoria de Francisco Javier con el milagro del agua dulce en el mar Diseño de cubierta: W Pérez Ciño

Impreso en España The paper on which this book is printed meets the requirements of ISO 9706

ÍNDICE

IGNACIO A R E L L A N O , D E L I O M E N D O N Ç A

Prefacio: tendiendo puentes entre Europa y Asia

7

RAFAEL C O N D E

Discurso de inauguración del Excelentísimo Señor Embajador de España en la India

9

ALFONSO ALFARO

Libros vivos y libros muertos. San Francisco Javier y la construcción de un discurso antropológico

11

JAVIER AÑOVEROS

La pedagogía misionera de Javier

21

IGNACIO A R E L L A N O

Diálogos javerianos de la Real Academia de la Historia de Madrid (II). Los diálogos de G o a

37

M A N U E L CADAFAZ DE M A T O S

A ediçào rara dos prelos jesuíticos de Goa, de 1624, Traga da Pompa Triunfal... na canonizaçâo... de S. Francisco Xavier (Hermenéutica bíblica e mundivivência) Anexo 1 Anexo II Traça da Pompa Trivnfal... [n\a canonizaçâo... de S. Francisco Xavier, 1624, Seguido de A Pompa triunfal segundo a Carta Anua, redigida pelo Pe. Sebastiáo Barreto, S.J

59 77 79

83

F R A N C I S C O JAVIER D Í E Z D E R E V E N G A

San Francisco Javier en la Literatura Española. Notas al libro del P. Elizalde, medio siglo después

137

JULIÁN D Í E Z TORRES

Evidencia e imaginación históricas: la leyenda de Santo Tomás en la India y América

153

J O S É JACINTO F E R R E I R A DE FARIAS

As cartas de San Francisco Xavier: urna aproximaçâo teológica

171

CELSA C A R M E N GARCÍA VALDÉS

Tras los pasos del jesuíta Vicente Alemany. La sociedad filipina a mediados del siglo x v m

183

CARLOS MATA INDURÁIN

Tres vidas en verso de San Francisco Javier: Matías Vivero (1620), Francisco de Lancina (1682) y José de Villarroel (1736)

197

MARIA CRISTINA OSSWALD

Aspectos de devoción e iconografía del túmulo de San Francisco Javier en Goa

223

MARGA PINERO

Elementos escénicos en las comedias de San Francisco Javier

253

M A R I A IDALINA R E S I N A RODRIGUES

Sáo Francisco beato e santo: representaçôes seiscentistas

267

N I C A S I O SALVADOR M I G U E L

Oriente antes de Japón en las epístolas de Francisco Javier

281

VÍTOR SERRÁO

Uma vida em imagens: Sáo Francisco Xavier e a pintura portuguesa do século xvn. André Reinoso e o estabelecimento de uma iconografia credível do Apóstolo das fndias

301

PREFACIO: TENDIENDO PUENTES E N T R E EUROPA Y ASIA

Los días 22-25 de enero de 2007, y como cierre de las actividades del centenario de San Francisco Javier, se celebró en Goa el Congreso Internacional «Uniendo Europa y Asia: San Francisco Javier. V Centenario»/ «Bridging Europe with Asia: Francis Xavier. Fifth Centenary», organizado gracias a la colaboración y el apoyo de diversas instituciones que desearon prolongar la vocación universal del santo de Javier en la oportunidad de nuevos encuentros. Estas instituciones (Universidad de Navarra, University of Delhi, Nehru University, The Xavier Centre of Historical Research, Instituto Camóens, Comisariado de las Conmemoraciones por el Centenario javeriano de Portugal, Somaya Trust, Goa University, Embajada de España en la India, Gobierno de Navarra) trabajaron para propiciar la investigación y el debate científico en torno al tema central del congreso, pero permitieron también unos días de placentera convivencia y verdadera amistad intelectual y personal. Debemos agradecer al Excmo. Sr. Embajador de España en la India durante esas fechas, don Rafael Conde y al Excmo. y Revmo. Monseñor Filipe Neri Ferrao, Arzobispo de Goa y Patriarca de las Indias Orientales, su especial apoyo, y también, de modo muy particular, la ayuda del Gobierno de Navarra (cuyo patronazgo ostenta San Francisco Javier) sin la cual no hubiéramos podido celebrar el congreso. El congreso incluyó actividades complementarias: visita al Museo del Xavier Centre of Historical Research, visita cultural a Goa Vieja y sus principales edificios y monumentos, en especial la catedral y la Basílica de Bom Gesú, donde se conserva el cuerpo de San Francisco, y donde se celebró una misa conmemorativa en la misma capilla del mausoleo, otras visitas al área de Goa, y un concierto de guitarra española ejecutado por el artista boliviano Piraí Vaca.

8

Delio Mendon^a / Ignacio Arellano

Este congreso, que sepamos, ha sido el mayor de todos los celebrados en ocasión del centenario, con la asistencia de investigadores procedentes de varios países. Los trabajos debatidos durante el mismo se publican ahora (parte de ellos, otra parte ha aparecido ya en la India: St. Fruncís Xavier. His Times and Legacy, ed. C. Mata y K. Acharya, Mumbai/New Delhi, Somaiya Publications, 2007) como punto de partida para posteriores desarrollos, en los que esperamos contar con el mismo entusiasmo y sabiduría de los colegas que hasta ahora nos han acompañado. Goa-Pamplona, otoño 2007. Delio Mendon^a, Ignacio Arellano

D I S C U R S O DE INAUGURACIÓN DEL E X C E L E N T Í S I M O SEÑOR EMBAJADOR DE ESPAÑA EN LA INDIA, D O N R A F A E L C O N D E , EN EL C O N G R E S O SOBRE S A N FRANCISCO JAVIER, G O A , 2 2 DE ENERO DE 2 0 0 7

Reverendo Sr. Arzobispo. Sra. Comisaria Adjunta. Sr. Vicecanciller. Honorable Director de este Centro. Señores y señoras Profesores, señoras y señores. Es un privilegio estar hoy en la inauguración de este Congreso Internacional sobre San Francisco Javier y su tiempo aquí, en Goa, en esta ciudad que tanto significó y tan prominentemente figuró en su vida y en sus obras. Este es un congreso ambicioso, que reúne a los mayores expertos de muchos países, así como a las principales instituciones involucradas o relacionadas con San Francisco Javier. Pero es igualmente ambicioso porque representa un reconocimiento sincero y un acertado homenaje al significado e impacto de San Francisco Javier sobre su mundo y su tiempo y, consecuentemente, sobre nuestro mundo y nuestro tiempo. La Historia progresa y avanza, dicen algunos, gracias principalmente a aquellos que son capaces de ver más lejos que los demás; de aquellos que tienen la capacidad de ir más lejos que otros y, no sólo esto, sino además de llevar a los demás como si fuera sobre sus hombros. Es, como dirían los filósofos griegos, una auténtica «Gigantomaquia», una progresión histórica de gigantes que tiene la capacidad de sobrepasar nuestras limitaciones y hacer progresar nuestra propia humanidad.

10

Rafael Conde

San Francisco Javier es uno de estos gigantes, un hombre cuya fe, visión, devoción, dedicación y compromiso le llevó a él y a todos nosotros a la vanguardia de la Historia: entonces cuando estaba vivo, y ahora, cuando podemos estudiar su obra y su ejemplo y podemos seguir aprendiendo de ambos. No intentaré ni definir ni explicar este gigante, menos aún en una reunión tan cualificada de expertos. Sí puedo decir humildemente, como dijo él en 1542 a su llegada a Goa: «En mis días vi lo que tanto deseé». Permítanme que les desee lo mejor en sus discusiones, que estoy seguro serán un éxito completo.

LIBROS VIVOS Y LIBROS MUERTOS. SAN FRANCISCO JAVIER Y LA CONSTRUCCIÓN DE UN DISCURSO ANTROPOLÓGICO Alfonso Alfaro Artes de México

Entre los más originales recursos de nuestra civilización se cuenta un instrumento, empeñosamente construido a lo largo de siglos, cuya función es ayudarnos a enfocar la mirada sobre las sociedades y las culturas ajenas. Tiene por nombre antropología social o cultural (en ocasiones se enfatizan algunos de sus matices a través de otra denominación: etnología). La memoria que tienen de sí mismas esas disciplinas no siempre reconoce la importancia que merecen las contribuciones tan señaladas que los protagonistas del mundo ibérico han tenido en su desarrollo. Quisiera evocar aquí el papel que un personaje tan importante en tantos terrenos como San Francisco Javier pudo haber desempeñado en la construcción de ese instrumento conceptual y analítico. Mi hipótesis es que en sus cartas se encuentran ya formulados algunos elementos esenciales de lo que va a llegar a ser el programa de una vertiente sumamente fecunda de la tradición antropológica: el discurso misionero jesuítico, una corriente multiforme cuyas particularidades pueden quizá hacerla acreedora de un lugar propio dentro del conjunto de obras del género. Los miembros de esa orden religiosa nos legaron, acerca de las sociedades ajenas, obras de gran diversidad y desigual interés. Mirando los textos uno a uno, parecen generalmente no distinguirse de los redactados por otros viajeros, evangelizadores o analistas de gabinete. Sin embargo, considerados en conjunto, se hace visible el carácter sistemático de su producción y difusión, y se percibe el hecho de que cada uno de esos documentos, aparentemente aislado, forma parte en realidad de un gran proyecto intelectual de múltiples ramificaciones.

12

Alfonso Alfaro

Su elaboración y circulación estaban encauzadas por un gran designio que, aunque no parece haber sido decidido y coordinado conscientemente por una instancia centralizada, representa la expresión del funcionamiento institucional de la orden. Loyola, Javier y sus compañeros fueron esbozando los primeros trazos de una serie de instrumentos destinados al conocimiento de las culturas distintas de la propia. No eran para ellos más que herramientas al servicio de su programa de evangelización y derivaban de sus propias experiencias (espirituales, apostólicas, del gobierno de la Compañía). Más tarde, el funcionamiento natural de las instituciones que ellos habían creado (la orden misma, los colegios...) fue dando forma concreta al sistema y haciéndolo operativo. Así llegó a tomar forma un impulso que impregnaría el quehacer intelectual de los misioneros después de haber alcanzado, gracias a empresas tan diversas como las de Valignano (1539-1606), Acosta (1540-1600), Ricci (1552-1610), y luego Kircher (1601-1680), su plenitud. Ese proyecto intelectual derivado de un proyecto espiritual mantuvo su vigor hasta la supresión de la orden en el siglo X V I I I y llegó a producir brillantes frutos postumos después de la supresión en obras como las de Amyot (1718-1793) y Clavijero (1731-1787). ¿En qué consisten las proposiciones javerianas que pueden haber alentado a los misioneros a emprender la tarea de explorar las culturas ajenas? ¿Qué otras fuentes primordiales (ignacianas) contribuyeron a formular el programa que acabó por convertirse en la trama de una producción que hoy llamaríamos antropológica y que fue realizada por los misioneros, profesores y editores jesuítas? ¿Existe una relación entre este modelo y el proyecto espiritual específico de la orden que lo inspiró? ¿De qué manera la índole particular de esa familia religiosa (su sistema de organización interna) contribuyó a volver funcional ese instrumento? Para abordar esas cuestiones quisiera interrogar la correspondencia javeriana en busca de respuesta a las dos preguntas que marcan el umbral de la investigación etnológica: ¿Qué hay que mirar y cómo hacerlo? ¿Qué hacer con la información recibida?

I. L A EXPERIENCIA. M I R A R Y PREGUNTAR

La manera en que los objetos de interés y la forma de abordarlos está presente en las cartas de San Francisco Javier puede sintetizarse en una fórmula:

Libros vivos y libros muertos

13

lo que debe prevalecer es la experiencia. Experiencia del misionero respecto de las realidades que lo rodean; atención minuciosa a las experiencias vitales de los individuos que son el objeto de su labor evangelizadora1. Ya en sus viajes a las Molucas, él mismo da múltiples ejemplos de esta atención concedida tanto a las circunstancias de la vida de las personas como a las realidades del país2. En lo que respecta a sus años en la India, donde había sido precedido por numerosos cristianos portugueses, su posición no era la del explorador, alentado a recurrir a un discurso de carácter descriptivo y analítico sobre un territorio desconocido, y pronto tuvo en quién descargar esas tareas: «De la India no escribo cosa alguna porque los hermanos de la Compañía escriben las nuevas de acá»3. Hay pues que escudriñarlo todo y hacerlo por sí mismo. Parece sorprendente que este maestro por la Sorbona, hijo de un bolonio y pariente del mismísimo Doctor Navarro, pueda hablar de «libros vivos» (los individuos) y «libros muertos» (los impresos)4. Aunque él mismo no deje de reclamar la presencia de «sofistas» (controversistas)5, indispensables para el trabajo misionero entre algunas poblaciones, es significativo que el único libro que solicita a sus hermanos de Europa sea el Constantino (la Suma de doctrina cristiana de Constantino Ponce de la Fuente, cuya efigie sería quemada en el auto de fe del 22 de diciembre de 1560 en Sevilla)6. En sus cartas, las referencias a «autoridades» conciernen sólo la Sagrada Escritura, y el único libro citado es el de los Ejercicios. La atención a los cambiantes matices que adquiere la realidad concreta, a los inesperados retos de las circunstancias, expresada a través de la noción misma de «libros vivos», va a desencadenar un impulso vigoroso a través de una institución situada en primera línea de contacto con tantas culturas del globo. El conocimiento de las sociedades de los antípodas será un brillante subproducto de las necesidades de la evangelización.

1 Javier, Cartas y escritos, doc. 55, núm. 16, p. 196; doc. 59, núms. 4 y 18, pp. 216, 217 y 224; doc. 73, núms. 2, 4 y 7, pp. 280-285; doc. 79, núm. 19, p. 300; doc. 80, núms. 1-37, pp. 303-314. 2 Javier, Cartas y escritos, doc. 55, núms. 11-16, pp. 194 y ss. 3 Javier, Cartas y escritos, doc. 96, núm. 53, p. 402. 4 Javier, Cartas y escritos, doc. 80, núms. 33 y 35, pp. 312-313. 5 Javier, Cartas y escritos, doc. 97, núm. 10, p. 406. 6 Javier, Cartas y escritos, doc. 119, núm. 15, p. 485.

14

Alfonso Alfaro

Para San Francisco Javier, estas preocupaciones parecen haber entrado en su campo de visión a través de su práctica pastoral del sacramento de la Penitencia y de la dirección espiritual. Un confesor confrontado a los dilemas morales que se plantea un penitente arraigado en una sociedad distinta de la suya, en un espacio que no le es familiar, se encuentra ante una situación donde «el enemigo» tiene una mayor capacidad de encubrir con sutiles argucias sus «redes y cadenas»7 y ocultar su verdadero rostro tras gráciles apariencias «transformado en ángel de luz»8. Una serie de reglas del juego diferentes a las propias (lo que más tarde se llamaría «otra cultura») va a hacer surgir una pantalla, un espacio de intermediación que filtra y entorpece en alto grado el flujo de los mensajes de evangelización. El director de conciencia está obligado a conocer y manejar ese factor de distorsión. El misionero debe pues estar enterado de todo lo que atañe a los pueblos en los que ejerce su labor9, no hay intermediario que reemplace válidamente la experiencia obtenida de primera mano. Esto implica, por supuesto, como condición previa, el esfuerzo para asimilar las diferentes lenguas con las que entra en contacto10. Un ejemplo significativo de esta actitud lo constituye el énfasis con que Javier insta a sus subditos a volver su mirada en una dirección específica: los confesores deben averiguar de forma pormenorizada la manera en que los penitentes manejan sus recursos pecuniarios y hacen frente a sus obligaciones legales, y prestar una atención particular al comportamiento de jueces, abogados y magistrados 11 . Para Javier, el conocimiento de la realidad empírica, con independencia de la percepción que sobre sí mismos tengan los protagonistas de un dilema moral (ausencia o presencia de un sentimiento subjetivo de culpabilidad), se convierte en una exigencia fundamental para el confesor encargado de orientar rectamente las conciencias. La atención particular que el misionero navarro concede a estos temas deriva probablemente de una circunstancia: entre los problemas morales que parecen Loyola, Obras, Ejercicios, núm. 142, p. 254 (meditación de las Dos banderas). Javier, Cartas y escritos, doc. 90, núm. 30, p. 361; Loyola, Obras, Ejercicios, núm. 332, p. 298 (regla cuarta de discreción de espíritus, segunda semana); San Pablo, 2 Corintios, 11-14. 7

8

9 10 11

Loyola, Obras, Correspondencia, núms. 864 y 866, pp. 752-753. Javier, Cartas y escritos, doc. 90, núm. 41, p. 364; doc. 98, núm. 23, p. 409. Javier, Cartas y escritos, doc. 80, núm. 33, p. 312.

Libros vivos y libros muertos

15

preocuparlo como confesor se encuentran con frecuencia los relacionados con tres zonas de conflicto, habitualmente citadas en el orden siguiente: en primer lugar los daños al patrimonio y los derechos del prójimo (cuyo corolario es la enfática insistencia en restituir aun antes de obtener la absolución); en segundo término aparecen los comportamientos que ponen en peligro la concordia (que exigen al penitente la necesidad de hacer las paces y perdonar los agravios) y, finalmente, un tema que está excluido de esta necesidad de información minuciosa: el desorden de los afectos y la ruptura de la armonía familiar cuyo origen y expresión son los «pecados de carnalidad»12. La preocupación por adentrarse en la realidad viva de las sociedades, con un acento particular en el funcionamiento de la justicia humana tiene como efecto el que las actividades pastorales y de evangelización se conviertan en importantes fuentes de conocimiento sobre las circunstancias locales que, aunque no puedan ser utilizadas directamente como elementos de información etnográfica por involucrar asuntos de confesión, suscita una actitud general de interés por las culturas distintas y constituye un estímulo en la búsqueda de su conocimiento. El énfasis en los asuntos de orden moral, a diferencia de la tendencia frecuente en otros misioneros, que se concentraban ante todo en los temas de carácter dogmático y doctrinal, puede derivarse también de los primeros años de presencia en la India, entre europeos y poblaciones parcialmente cristianizadas y, yendo más al fondo, de la cercanía del primordial impulso ignaciano, cuyo método espiritual, los Ejercicios, se propone un objetivo de caracter moral: «enmendar la vida». Algo semejante es perceptible en la actitud del tercero de los compañeros del Colegio de Santa Bárbara, Pedro Fabro, quien tendía a desechar las controversias con los adversarios protestantes para enfocar su energía a tratar de alentar a sus interlocutores a una vida recta13. Del modelo de los Ejercicios puede inferirse que la conversión del corazón y de la conducta, inducidos por el correcto funcionamiento de las «potencias del alma», son más decisivos que el convencimiento racional o la adhesión intelectual a verdades abstractas. Los discípulos de Javier desarrollaron una curiosidad activa, un hábito de inquirir sobre todas las dimensiones de la vida social que se va a revelar, cuando

12

Javier, Cartas y escritos, doc. 80, núms. 11 y 30, pp. 306 y 310. Fabro, «Recuerdos espirituales», 7 de enero de 1543, en Alburquerque, En el corazón de la Reforma, núms. 218-219, pp. 334-335. 13

16

Alfonso Alfaro

se encuentre más tarde la manera de canalizarlo, un recurso sumamente eficaz para el quehacer antropológico. Los misioneros, siguiendo las instrucciones y el ejemplo de Javier, fueron aprendiendo a leer los «libros vivos».

II. LA FECUNDACIÓN DE LA CULTURA EUROPEA (ANÁLISIS, DIFUSIÓN, CRÍTICA)

A la pregunta metodológica ¿qué hay que hacer con la información recabada?, una repetida admonición de la correspondencia javeriana podría ser la primera respuesta: el misionero insta a sus subditos a escribir frecuentemente a los colegios14. Estos viveros del humanismo renacentista debían ser los receptores de una correspondencia cargada de detalles precisos cuyo objetivo primordial era dar cuenta de los frutos que se hacían para la salvación de las almas, pero en las que iba a ir deslizándose, al principio casi subrepticiamente, una cantidad gigantesca de informaciones acerca de los lugares que recorrían estos exploradores movidos por un celo que rebasaba con mucho el del simple descubrimiento. El mismo Javier había puesto el ejemplo escribiendo sin descanso tanto a sus súbditos como a la curia generalicia y a los jesuítas de Europa15. Su labor epistolar fue precisamente el laboratorio donde iría tomando forma un modelo literario que llegó a ser tan seductor para los lectores de toda la catolicidad desde la época del manierismo hasta la Ilustración, especialmente para los jóvenes, ansiosos de una nueva épica capaz de fundir el horizonte humano con el divino, y para los científicos, empeñados en hacer retroceder las fronteras del conocimiento. Por lo menos en dos momentos, el santo esbozó el destino natural de ese conocimiento recién adquirido y cuya primera etapa indispensable era el crisol humanista de los colegios locales: los centros neurálgicos del pensamiento de su época, las grandes universidades, en las que la Compañía de Jesús comenzaba apenas a tener una presencia marginal 16 . Javier hizo patente la necesidad de analizar los nuevos conocimientos sobre los pueblos situados en los confines

Javier, Cartas y escritos, Javier, Cartas y escritos, Ignacio, a Simón Rodrigues y 16 Javier, Cartas y escritos, núm. 55, p. 403. 14 15

doc. 80, núm. 21, p. 308. doc. 90, pp. 347 y ss; doc. 85, pp. 333 y ss. y todas las cartas a a la Compañía en Europa. doc. 71, núm. 9, p. 277; doc. 73, núm. 4, p. 283 y doc. 79,

Libros vivos y libros muertos

17

del mundo, incorporándolos a las reflexiones sobre cuestiones filosóficas y teológicas que enfrentaba la cristiandad. Espíritus como el de Montaigne esperaban con ansia elementos inéditos que permitieran dar nueva forma a los moldes del pensamiento. Los datos llegaron en avalancha, transmitidos por misioneros de todas las órdenes religiosas, pero también por comerciantes, soldados y aventureros. La actividad jesuítica se distinguió de las demás tanto por el carácter sistemático de la empresa intelectual acometida (exploración, recopilación de las nuevas informaciones, conservación en archivos y museos, difusión, análisis y crítica según la perspectiva intelectual de la época) como por su horizonte, literalmente planetario. Las ambiciones apenas esbozadas de Javier alcanzarían un éxito fulgurante. El mundo intelectual europeo llegaría ser sacudido por los descubrimientos acerca de esa humanidad plural y esa tierra súbitamente agigantada. Los jesuítas escribieron textos dedicados expresamente a ese público cultivado y crítico; con él dialogaron a través de unas obras para cuya difusión desplegaron una serie de ambiciosos proyectos que incluían la museografía, el arte y, muy especialmente, la imprenta. Si bien es cierto que las grandes universidades de tradición medieval no fueron en un primer momento los lugares más abiertos a esos torrentes de información que desestabilizaban los saberes convencionales, los nuevos espacios de reflexión como las academias científicas, aun en los países protestantes, llegaron a ser sumamente receptivos al esfuerzo de difusión desplegado por los jesuítas de las generaciones posteriores. No podemos dejar de elucubrar sobre lo que hubiera sucedido en este terreno si Francisco Javier, ansioso de interpelar a la intelectualidad europea con sus experiencias, hubiera regresado a Roma como le ordenaba Loyola, un mandato que la muerte le impidió obedecer17. Su correspondencia, el carácter épico de su vida y la obra de sus discípulos fueron sin embargo capaces cumplir con creces esa tarea. Los descubrimientos de los misioneros rebasaron pronto los claustros académicos y llegaron al alcance de los grandes públicos europeos donde ocuparon un lugar de privilegio en el seno del gran discurso plástico y dramatúrgico con el que el catolicismo renovado reafirmaba su confianza recobrada y su voluntad de conquistar el mundo.

17

Loyola, Obras, Correspondencia,

núm. 89, pp. 944-946.

18

Alfonso Alfaro

Formuladas a posteriori, ¿cuáles serían las características de ese nGa eaixa>ou m a u f o l e o d e p r a t a q u e t e m f e i s arre» feas d e p r a t a c o t n m u i t a p e d r a d a « e e f t r e m a d o f e i c í o , c j c o m o fe h a d e u e r a o c l a r o f e r a f u p c r f l i i o q u e r e l l a d e fercuer>e d c b u x a r > f c n d p aflíy q u e a p e r f e i c a m d a o b r a h f « m f o b r e l e u a d a q u e nuncg o d e b u t o p o r p a l a u r a s f e p p d c r a ^ ^ m f o m e p f c lgoala roas n c ? i n ^ a « m p a r t c rctrátar

Traça da Pompa Triunfal..

Y R 1 V NFAL t c t r a t r oque 01 olhos rxfta ptrítits pcíTa u:rao c aíTy a elle» le re. tu te o conceito.e ualix dofeu p r i ñor hcando com iito.fazcndo logo refgate do tempo que pera dar noticia de «utras couzas he neceífario. No hm das hiciras dos R r l i g i o f o s uay o carro da caoonizacaó que fera mayor,e auanieiaJo «oí outros.nafachada, c sito dcllc a uizaó da Samif>ima T r i n d a d e naforina em que 1 . I g n a c i o a uío.mais a baixo hu penco pellos lados dous Anios com feut turibolos ¡(Heneando a diuina Trlndade.iunto aos Anios húa orla co a letra do Apócal.^ Data.funt eis incenfa multa deora sionibus íanctorü ígnatií>& Francifci. X a : A p o c . b . ) A o redor do carro polla anca muitos Anios n i p s , é f o brcanuuÉ auizaó beatitìc? d i f e n d o altera d o Cullate & uidetc q u a m fuauis eft dominus. )

Traça da Pompa Triunfal..

r i T T N F A l . H G V l M t e O* CAUfcOt T f t t V N F A I t DA* VITORIAS ü O t SANTOS. Frimeiro carro triunfal. O p r i m e l r o c a r r o t r i u m f a l he d a u i t o r i a d a roorte p e f l o s m u i i o s m o n o s q u e o s f a n d o s r e f u c i t a r a ó ^ na teftei r * d o c a r r o o G e r o ' l i f i c o delta u i t o r i a cm cuia e f t a m p a cftam o s f a n g o s c 5 as coilas n o reclinatorio d o c a r r o c h i p e e u e f t i d ó s d e r a y o s d k í o l . m e t i d o s c c o m o o f o t ñas creatiiras*no mcio d o s f a n & o s affy cercados de r a y o s a a r u o r e d a Uida c o m f e u s f r u i t o s . m a i s a f a f t a d o f w pouco amorte empee có o s b r a c o s f e i t o s e m ramos* c o s p e s e m r a i z e s , c o m o a a r u o r e e m q u e D a p h n e s fe c o m e r t e p e l l o c o r p o d a m o r t e h í í a ' c o b v a e¡n r o f e a d a c 5 cuya peconha m a t ó u o g e n e r o h u m a n o » í ú t o a ella hüa n i n f a p e l l a v e r t u d e d e c u r a r . o u f a u d e . (_ O r a t i a c u r a t i o n i "j a n i n f a c o m h ú - p o d a o c o r t a n d o : o s r a m o 5 d a mortc>e e x e r t a n d o nella r a m o s da a r u o r e da uida que •A3 os fangos

113

114

Manuel Cadafaz de Matos

T & A C A DA

VGMfM

m í a n f t o t ine eíiaó dando» b ú a o r l a da a m o « »na G n t a . p o r feu c o t a p a n h r í r o o c o r a c a ó ¡ » u t o n o q u e h e í o n t e d a u i d a en figura d ; m e n i n o ueftido de carmesí» c o m f e u m u r r i a m n a c a b : c a » p í u m i g í » ¡3UK3 e a d a r g a e n e l i a p o r d i u i z a (¿ H u a fonce ) A m o r t e c o m l a n c a . e r o d e U a , e fou$e n a c i n t a , t n e l i a p í u a d i u i z a ( hfia c o b r a ) p o r f u á c o m p a n i a e i r a a d o c t a enfigura d t níf» armada de pcito e murriao com lan ca.e r o d i l l a p o r diuiza,o p o m o em que A 3 a 5 pcccou ; t r a c a d o na c i n t a p e r a d e p o i s q q u e b r a r é a s laucas c m e n d a r c m c o m a s e í p a d a s as q u e b r a s q u e o b r i o d a h o n r r a r e q u e r e r » a m o r t e ficara uencida d e r r i b a d ? a o s p e s d a uida mantenedora defte combate,por femeira aletra fcg u i n t e £ V i e r a u i g i á t í q u í q u e a b é i s de uis m o r t o s q u e r e í u c i t a r a S . O c a r r o t o d o d o u r a d o p r a t e a d o . e m a t i z a d ^ de u a r i o s c f r u l t e S t e u a d o p o r d u a s Éerozes C e r p r n t e s a l l u d i n d > pdo paraiz® terreal autora da morte c5 aletra f e g u i m e ¿irada da uetfaó hebrea ( I p f n m conteret tibi caput t u ú .Genes.'? ) c ó n o t a n d o - o s nacidos dt l u r eando i f t o mais ao iulto neftfS,fangos que tantas uezes vcncetaS a m o r t e . *or

Traça da Pompa Triunfal.

TtlVNFAt. V>r triunfo» defta uioria a refurreicam do» mirtos acaualo com húa tróHeta na maó dcreita,c nella efta letra. ( Oratio ) ligniticando que pella oracaó dos ían tos forao refucilados : na maó efqucrda hüa cadea otila por prezioneira defta triunfal uitoria húa grande Aucfieni x refucilada de fuas ci.izasfymbolo da refur veicaó como o quer (.Cypriano iu pcllilha fobre as pa laura« do tuangrlho. ( Mulcis paileribus incljores cftis u o s } diz o fanfto. £ Fcuftra dicit linó inielligiMir phxnix. ) SIGVNDO CARRQ T U V N F A L . O fegído carro triunfal he da uitoria do inferno,* ftu poder pellos muitos demonios que eftes favSos lancaraó dot corpos humanos»!» frontcfpicio da carro a í* mage doO¿roglifico S.Ignacio épee cd uefte Sacerdotal co n hú liuro, e S.Vrancifco Xauier cmfobrepelis có iiüa «ftola azul>e húa Cruz na ma5»como os vio aquel le grande exorcifta o padre Lias delatorre da Compa nhfa nos exorti finos de Madrileños authenticos pella ínquizicaó diante delles a fallado hii pouco.o polio do inferno Apoc . anclando fogo, e fumo faindo algüs diabo» entiguras de lagoftas armadas có fayas de milhas,coroa na cabcca.rofto de homé, cabellos deinolher den tes de Leaó,azas de raurcego,no polio ella letra ( •Ne occiderent eos fed ut crucíaremur Apoc. j ^Lucifer (»rezo por h i x cadea comas maós a marradas.

115

Manuel Cadafaz de Matos

116

Y * ACA DA TOM? A pello Ario J o A roe qt* o uay merendo nopcflfo,i !raÍ!»» o Anto fera os íarao* dainto Ibes i í j grarde chaoCj do poíTb do inÉrrno coas palaurat feguintes Q D«d»t «-; roteftate eíjcíendi djrmonia.Mar.J.') fío f laño do carro por mantenedor deíte cébate o t e i das arman do t « o » .Miguel Archamo »eftido de aromas co lanca,e adarga,por diuíza Icua ( hüa cftrelb} alfange na cinta, por íeu copanheiro o ¿ n i o cuftodi» tare» be cp-n cota darmas»fm>rrp afsima bea dijo com lamas em refte*algus fasei douolta pera o pofíb,ou»tos a iudando a Ber fa bu tjrauar>5. búa bata 1ha d« lancas>e úepois por efpadas auirigoarao acójteod a, ti cando »erfabu mil fetido* prefiorteiro de S . M i guel,os m?is obrigadps do Anio cpftodio faraó auolta com prefla pera o poíTp ,pOr femeira defta rota aU tía fegujnte. ^ Jjíabinc D «emonia amultis clamantia

Kúc.f. £

O carro leuado por d° u S ferozes J,eoís fobre elles aor l a A d u e f f a r i ü s uefter diabolus tamquam leo rugié^ petr.V y todo atercolado de ourò* e uarios releuoj e «fífwltes. i O X riunfo

117

Traça da Pompa Triunfal.

TktVXFAl O T r i u n f o , e a d e h r t a d o dcfta oitotia triunfa!, T o b i a » o moco p r i r r c i r o «xorcifta J o m u n d o f c b t e hú caualo, na m a ¿ dereica hú a t r ó b « i < o m a l a r a ( f x o r c i f r o u s ) na e matizad® r p r e z i o n c i r o i ¿3 cadra a i d r a 1 « nca i k fete c a t * c a s , f y m b o l o d o s t r a b a l h o j . e d e f à c u l d a i « 5 , c o m que f o r a m os m a y o r e s cancacos de H e r c u l e » n a f e e n d a fetc de h û i cabeça que corcaujuna maô dercita a t r o m b e t a i d a p r o u i d î n e i a d s m n a coin efta meftna k t r a £ f rouidentia. } Q.YARTO CAERO XHIVNFAL O q u a r t o c a r r o t r i u n f a l h t da a i t o r i a d o p e c o d o p d l a c o n u e r f a ô dos m u i t o s pcccadorcs que os f a n t o s c o r n e r t e r 2 6 . N 0 r e c o f t o d o carro»c e f t a m p a d o G e r o g U h c o S . I g n a c i o m e t i d o ate os peitos nua a l l a g o a de a g o a . e fi. P r a n c i f c o X a u i e r n u da c i n t a p e r a c i m a tomandc» h â i , d e f c j p l i n a de i i n g u e . e n r r e elles h u m d t u o t o c r u Ç i f i x o a r u o r a d o de ç u î o l a d o fae. duas efpadanas»hûa d a g o a s Î o l d a d o s corn feu c o f a c a m a moftra» o da•parte de S . I g n a c i o e o m o côracaô t i f n s i d o . c o m a l g û a s m a f c a r r a s , q u e m o f t r ê pouca l i m p e z a . O da p a r t e de S» F r a n c i f c o X a u i e r c ô 6 c o r i C a è ë h é d d i p t w t a s de D ' i a « m a n t e s . D t l a g o s i dis S v ï l t t â c î o , fafc h u à ï e i r a q u a y d a » i i o c d r a c a 5 t i f n a d o . Ç A q u a ut m u n d a r e t , c d a s ï o f t a s «¡nfangoen-

119

120

Manuel Cadafaz de Matos

T ft A C A

DAVdMfA.'

é < i n » j f m i J i » d e f . F r a n c if e o X a u i e r < m r a l e t r a q * « a y é t r b j c o r a c a ó d e D t a a a n c c s . (• t a n g u i « T f r e d i m e r « , } aqual tetra hede « . C i p r i a n o f o b « a s palauraa a f l l m i d o E u a n g e l i f a moftrando com cfti cilampa que d e » a C h r i f o a a g o a d o fallado a f .fg.-iacio p e r a l a ü a r o. p e s c a d o r a tosurix: daqpcUe corac aó.ra I . Franc ¡ f e o X a u i c r o feu fanguc d e c o r d e i i o de Dcot pera q u e bran c a r a d u r e e i a d a m a n t i n a eft^qtir^ftoacro f e p r e lhe reíift i o a t e a q u e l l e a & o : l u r a o a o a r r e p e d i m e t o q u e Ihcs e f t a • • U ^ r f t h d o a q M d U T ' í f e f b c a l o aletra Íeguíce faltando com c a d a h ñ d e i k t . (_ I n d i c e . U f a c f e c ü d ú e x e m p l a r q « o ¿ manAcuú cft«Ixod«2 s O N i o r a c í - d e f t e f a r r o o combate d a peñitencia mantened o r a t b c n o q p e e o i i d o t a p e intern: ia a r m a d a c o m h ñ a c o u radahcai mut*ia6 n a ¿abeca.lanca» « . a d a r g a * n d l a por d i u i s a 'Q h » o u r i c o ) c h c o d e f p f n b o s » p o r f u á co®i paniicica^a conpricáó d c pfct0,lanca>e a d a r g f e a r m i l h a » m u r r i a & e a l £ a a g ; » n & a d a r g a C k ú « © « c a m cjuebr a d » ponÜuizi.) / O pcccado enforma monftru»(a com húa mafia nacint?, « r a e {que r d a h a e f c u d o . d a l l o p o r d l u i e a C A a r u o r * d é o b e s b c d í h o p l « « ) ( « o ; llanc? e?n rcftxda.por f u á c o r a r p i n b ü r a a o b f t i t u c j i ó a r m a d a d e tfcudo>e p c i t o d e a f i c ^ m u r r i a s l*nca>cfpa4a racima, v i n d o a e f p a d a fe a u i r g u , ata-j' O s e á b a t e , f i c a n d o o c í ( V 9 d pcc#j£orc> ppenitentiíim a g e n t é * ' - --Tjr^f

Traça da Pompa Triunfal..

TKIVNFAL Tiram por ette carro duat das quarro quimeras que é Daniel uio fair das agoas do mac. Cap- 7.ni?» c o b o vfídcom quatro ordens o*.ofto do Sol, íobre a cabeca,o arco do Ceo Iris afperiias de colunas de fogo, os bea» eos de hom£*na ma5 dereita hú liuro como cartilba da doutrin» dando aos fantos da mcfma ma& do Anio dqUS rotolo«»- hù-pera S. lnacio outro pera I. Francisco Xauicr g cada hú dos rototos ? letra feguinte do^Eyangelho £ Pafce agnos meos.Ioan.2i. ") repetida- duas uezes como Chrifto adifle a S. Pedro encomcdando Ite tiúa fbüez asouelhas duas os cordeiros peramoftr^r o dobrado cuidado: que elle pede>e eít es fantos tiuerao do enfino dos meninos o brigandofe a i fio per regras. £ conftituícoís que dfixaraó a feus filhos. %t>'tèa»o defte carrofb enconao da fama doutrinaco cuftume mantfpedor do bando dosuicro* de pendrados pelio» ueBdoí como carta» sfc Iugar.plaó .S¿ com Janea.e rodcila por fuá diuiza. os «r«s dad-íido paca drz.cfpaój. eingida.por fuá companheire aíibcrJide 5 uueni ¡»armada depeito, e rnürriaó*fpada» lauca,« roicUa.e por diuiza lcuajbü cabrito faltando. A f i n a doüítrí«»S polla na fronteira.e tefifoencia dot vicioi armada de c o a da armas murriaó com alfange» lanca empunho>a darga embracada.per feus companhrt ros oa meninos que déceraó do monte do cordeiro.tomando lancas»e adargas,tera6 obando da doutrina.nas adargas por diuiza leuaó *cgíftos*nomina$,contas,veronicas»e outros premio* que na doutrina fe daó» por fudas Rozayros,vindo a efpada depois das tancas quebradas .poraó eñfugida.o mao cuftume.eÜberdade muy feridos.ea lanceados pella fama doutrina» aqual por femeira tem aletra do evangelho. (Sinite paruulos veni" re ad me.Math.19 ) Hfte carro he leuado por dous vítulos áureos de leroboam. eftes iezeros nú jugo por orla ( Bonum eft uiro cü portauííit! iug» ab adoleíccntia . Tren.}. ) o carro todo entalhado de diuerfos Rdeuos>e finos matizes. f o t triunfo defte carro o entino acaualo na mao dertlta atro.nbeti da Infancia c& efta mefma orla.Na efquerda por feu prizioneiro fuf Nory.ou hü papagayo que euftuawo filar entinados. ¿.Carro

Traça da Pompa Triunfal.

trivnfal. S I X T O C A R R O T R I V N F AL. 0 fcxto carro triunfal fie da uitoria do mundo» d ¡ a b o c carne pello amor diuino cora o» itc$ votos da religí l S . N * recorto do carro n Imagen? do Geioglifico.húa *epa 4c> parreira nella.é {cus taraos chrUto cru{iticad k t M n m o s chcosde cachos de vuas» de roza* cntic éfpinhot.c da* rozas que chamaó do fol por andarcm »«oda coi>n«Ue»iutKo aos cacho* polla caftidade.efta ittn*-£ Germinan» virgims }cíunco as roza* dosefpi fthos petta pobreza £ Inter ípina» diuitiarum.Luc.ti.) trunca as do Col polla obediencia ( fcquatur m c . M a *fc,iV ) íantos de ioclhos abracando cada hum com fiíta'bracoiajepa-d^odiechrift^cftatcna outra maó hum toracam ardtndo £m chamad que offertcé.e da cepa f?« ém ramo pera cada hu dos Tantos que lhes entra pellas coftas,e fae. pello coracaS c5 os mefmps cachos,c rozas tic- Cifrlfta pera elle»orUfcguinte ( X g o fum vitis vos palmices.loan.is e delles pera a cepa de chrifto ('•Qjiií nos feparabtt acharitate Chrifti í Rom.8. ) •N? planta do teatro a batalha do mundo do mundo cp **aníor diuino,etn dc(pcito>c fauor dos votos da religt 3aoi»sfanundo adail dos. vicios contrarios armado de ar 'linas douradas,murriam>e pluma§és,líca,e rodella dou rada por íua diuiza ( hú catnaleam ) por companhei ifta&faa liga at/macam contra ofr ivo tos ¿figur? de D í a •b* pello corpocfpada>lanca>c rodelta p o r d i u i z a ( Q m o n t e cm que ChVift» f o i éentado ) ' C u p r d o c o m oç> d l h o s vendadt>t>ar c o n ç u ' piiTcci'a o ç u f â r u n i rios o l i i o & d a s p e n a s , f u p e r b i a vitqe

J

n&

éamaïf! ** i g a i d c z a

fino~6«fcf©?I o*iina p f

«"fôHSc^lUs alctra Ç Ornffia ut t k r e o r a a r b i c r a t u s fua» ut Chriftu lucrifaciam .ad p h d i . 3 . )

Traça da Pompa Triunfal..

TRlTNF/ l. O Cirro l tercolaJo.e mircheta.lo de puro, < carmcsi á z j l . v e r d e todo efpelhado par cutre o í lauores. O Triunfó defta uitoria odefprr~o d o mundo e cer fas animáis que a fuá fombra agazalhaua>e cornos tínicos pa(Toros é feus ramos,iigniHca b«ma, ido Litiga a etna fóbra f e ad>raó mu ico» animáis» f^rijiiido { ^ ¿ ¿ s aiKs pera feu> agour^s. ticirias.e ntfta india Ofienúl'fevc ¿lV> claro p e y a w r muitas arao-res que fa5 adoradas c » p i r ü a j l a t e i f u p ^ r f ticoií,eoutras dedicada»

128

Manuel Cadafaz de Matos

T R A C A DA P O M P A a o » p a g o d e s f e m t « r í o j t r o nome» m a i s q u é a r u o r e t de P a g o d e s . ^ p o r f e r i a i n d a o i e d i a de m u i t o p e r i t á z o a p e e fe l a a n d a r a m c » r t a r m u í a * cid f a l c c t o p o r o r d ì d o fanto o f f i c i o a r e q u e r ¡ m e n t o d o t P a d r e « da C o m p a n h i a q u e c u l t i u a m cfta C b r i f t a n d a d e d e f t a s a r u o r e s Ct p o r a hSa q u e l a n c a a s r r i s e s f r a n c a « * r a m a s pera b a i x o . f a r n muy copada*« f r M d o z a « » « «noy e m p a r t í c u l a ? d o s p a g o d e t . c d e f l u i t o a f u a fombra>fe a g a z a l h a ogade* e nim^ls p r i o c i p a l n x n ^ a C tocas tata adoradas entod* cí^t Q r i e n t M ^ a f e p o r » com ?vaca>c m u i r o s o o t r o s a n i m a i « tmbaixcf a p forfee i k l W n o s r » m o * m u i t a s a ves>prlncip?lmcntc g r a m a s q u e o f e i « aoieude feruc a o » agotaros*« í u p e r f t i c o í » d p f g e a t f o s * m o u r o s . A f a f t a d p a l g ú u n t o p?ra d i a r n « dji a r u o r e . o s f a n A o s ; » . p r a t K l f c o y ^ u j e r com i n t r a J a d ¡ 9 < ; » f p f t a s c o n t a n d o e f e (onfcq a f . I g n $ c i o U » q ü a l l b e f o i Ggnificad.» a c o n utrfarti d ° * i n d i o s c o m o A p o f t o j o d a I n d i c e t . I g n a c i o ijfé lancg abencatn.f o m a n d a perji ¡i I n d i » J l n t r e o « i a n d t o s a i a i s e m c o f t a d o a ¿ r u o r c . o O r á c u l o de Nzbuch d t n o f o n a q u é acff r i c u r a n a m deu (a o u t r o nome m a i « que V i g i l a n t e ^ e a q u i f e r a o u f g i l a n t c nt\W das a l m à i (Olí) o r o f t o a f a n m d o » e a c c a o t com h p a ( f g u r * o u oiafcHadq n^ rnaó danddfOQ f a n « a f S ? n a feguv e l l a l e t r a Q>jod tí^ y e r b u m D q . a d X p h . í . falando com os f a i n o s conq 3 o r l a f e g u j n t c . £ f u e e i d í t e a r b o r i , S ¿ p r a t c i d i « * r a m o s f l u s t e x c u C t e foifci ciüs,8¿ d i f p e r g i t c f r u c 4 t ó c ¡ u s » f u g « n * b e f t i a e ^ u a t f u b t e r c a m fupc>8¿ v o l u c -

Traça da Pompa Triunfal..

TRIVNFAL. e r e s t f c r a m i s eius,donec cogpofcar.t uiucntcs q u o n î a n d o m t n a ï u r c x c c l f u s . D a n i e l . 4 - . ) heando ar. bo-. e l l e s í o r i h o s de Nabuc d o n o r o r c de f . F r a n c i i c o X a u i e r rec o n c c t r i d o s , p o i s areuclacaô a t i r a a o c o n h c c i m e n u o de D«>t. H o C a m p o , e teatro defte c a r r o f e a u e r i g u a oa p o r f i a d o r e c o n t r o da i d o l a t r í a c ô a F « de C h r i f t o . A I d o l a t r í a muyr b e m o r n a d a , e a r m a d a d e a r m î l h a s , o s c a b e l l o s e n f e i t a d o s , t o m a d o s c 5 h û n o de bjía r o z a de o u r o c ô hiï penacbo.cô alfaoge,lanca,erodclla,por fuá diuiza nclJ * pintado ( h u m i l l o ) p o r f u a conpanheira aceg t x i r a ueftida de ninfa com o s o l h o s tapados com hû v e o . m u r r i a ô na c a i x c a . U r i c a erodclla»leua p f u a d i u i z 1 { h u a toupeira )

A Fec armada con arn i lhatbrancas,granadas de ouro c pedraria.perolas.5C murriaS com plumagé,na cabeca alfange,lança,e adarga,nella por diuiza ( hía Cruz c5 o. pet metido, no Calix ) por fua conpanheira auerdade c ninfe armada de cota.ou arcnilhas, murriaS lança» c adarga,por diuiza leua C bu Cordciro afifentado c5 hua tocha na boca. ) 9 o l j t a * a F e c e a l d o l a t r i a n w i t o d e firma a firma q u e b r a n d o muitas l a n ç a s , p o r f e m e i r a da i d o l a t r í a a m o f t r a n d o a S . F r a n c i f c o X a u i e r a l e t r a d o G c n . 5 7, ( *c" ce f o m n i a t o r v e n i t apparebit q u i d p r o f i n t f o m n i a fua» , P o r l ç t B t i t a , d a F e c c m x e p o f t a a i d o l a t r í a a o r l a feguinte do * 9 « i s q u i a ueniec.ôÎ f a l u a b i t «•s»&: uidebitjs g l o r i a n ¿ e j . )

13

Manuel Cadafaz de Matos

TRAC A DA f O M ? A «fpnJa arremataraó a contenda fiondo a idolatria nwi fetida u t pei da Fee>e'accgueira por prezjoneira da verdade. Xfte carro he teuado por fm efphinge que tem rodo de molher.penas de aue.da cinta pera baixo»Lea5 fymbo lo da Ignorancia.&gundo Alciato, fingidora de adhiifc nhacóij que he o proprio da Idolatria por feu compa-» nhcjro uay hum firaio» OH bugio Aniuantu fargéto das Idolatriate fuperfticSi» do pagode Rama dono do df ce quf o viforrey Dom Conftamino tom*u cm 12 farsapataó.por que arfy corno • bogio conerà hz as aerai s dos homés»afly a idolatria! «te Deos, leu28 por letra a do Xuangelho. ( Cxci fum& duce» «secondi). Math.is.) f o x trionfo eadelantadò defta ultori» ò Xuangelho fagrado iotjre hfi caualo na tnaó efquerda a Aguia de £ » aech,que por leuar amedulla do cedro co a boca,eatrla piantar tiourras regioés fymbolìza a promulgalo do X uahgélho que he medusa do cedro diurno co a tram beta da e fficatcia na maó derejta,« nella 2 mefma letra( X ftìcacia. ) Seguefe a nao da Igrela militante na qual S.Ignacio X S.Francìfco Xauier tanto trabalharaóic aiudarao.e óie por melo de feut filhas imitadores dofeu trabaiho uit tuozo.faze ó mefm».Cuia,primeira cuberta he dos c5feiTorei.euaóé cada eoftado tres emfuas portinhoIas.; X t,Agoftinho»S,Domiirtgos $ . prancifto o B . L u is Gonzaga da Companhli de IXSY o B, Stanilao da companhii de H I V |»lofoph., a feguda

Traça da Pompa Triunfal.

TRIVNFAL.

A í r g u n d i cub-rta das v.rgcns indo pello mefm o icOr tres écada cortado,a íaber i . V r f u ! a S.Barbora S X h a tarina demSte finay.SLuzia 8. A p o l o n i a . S . l n e s . > t e r ceira cubÉita do* martyres cada quat c5 a parte di nao emq f o y rrrcrtyri z a d o . t . I o r g c C i p i t a m d a uanguarda d o exercito do Imperador Dioclc.lano armado no cífte l o da proa com hüeftendartc ni m a m . l . l e b a f t i a o com o * M a l l o s eanq foi aceteado.S.Maximino B i f p o co a s v e l l a s fendo lancado nüa nao fé uellas.né r e m o s . * . T i c é ic Diacow» co as corda» pellos t r a t o s de cordeis có c¡ f o i a t a r m é t a d o . f .Félix có as roldanas p íer martyri« a d o c5 tratos de poles. «.Clemente p a p a c5 a anchora có q foi lancado ao m a r . S . l f t e u ó com o laftro das pedras co q foi a pedreiado S . p a u l o Apoftolo no chapateo pellos pregadores co abandeita d e C h r i f t o com efta letra C P r e d i c a m i » c h r i l t ü i K bunc cruciHxu ) S . p e d r o Apoftolo a o letrn. A cadeira do p i l o t o o p a p a G r e g o r i o décimo quito noffo fenhor q deprezence tfta na cadeira da Igreia catholica afua ma5 dereita S.Igna ció p a t r i i r c h a c ó o eftralabio,tomando o fof.e as eftrc las do Ceo có alccra de fuas palauras que cuftumaua d i z e r C Heu q u * fordet térra cu cselú afpicio. ) a r l a d o cfquerdo f.Francifco X a u i é t c á bu c5paco na maó carteando de íoelhoSicomo fazik quando defte Oriente fe c a r « a u a com 8.Ignacio. Pella poupa de baixo d a s v a randas uaó o s quatro * u a n | e l i f t a s c 5 o s roteit o s do i quatro I uangelhos por ondea nao da Igreia te goucr na.S.Matheus có as palaura* do feu cap.? C A { c C n ~ dens m nauiculá trans fretault.K uenit in ciuitatem l < am,} fignificando Chnfto

Manuel Cadafaz de Matos

T K A C A DA

pompa.

C h r i f t o n> na® da fuá l g r e i a . S . l i K a s c o m a i d o feu c a p . , s C D o c t b a t de nauicula turba- } encendefe da nao da l g r e i a d o n d e Chrift® enfina. f . M a r c o s d i z e n d c t a s d o ficu c a p , c . C Naui» in m e d i o mari ) mar defte m u d o . S . \ ® | 3 a* d o íeu c a p . ¿ . ( f h i i m nauis fui? ad terram quam ibant ) interpretand^fe a cerra de p r o m i f f a m pera o n d e caminhaQ o s f¡iri#os na 1190 da Igrefr ^ h e agloria. r