Marksizm ve Materyalizm: Marksist Bilgi Kuramı Üzerine Bir Çalışma

Citation preview

DAVID HILLEL RUBEN

MARKSİZM VE MATERYALİZM Marksist Bilgi Kuramı Üzerine Bir Çalışma Çeviren Kudret Emiroğlu

E « ••pv,

Vyayinlaei /

w m m i

david

hillel ruben

MARKSİZM VE MATERYALİZM MARKSİST BİLGİ KURAMI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA •>•. Çeviren KUDRET EMİROĞLU

Vminlari

VERSO YAYINCILIK Birinci Baskı : Ağustos 198»

VERSO A.Ş. Konur Sok. No : 13/7 Kızılay/ANKARA

Kapak : VE Reklam Dizgi : Verso Matbaacılık Sanayi Baskı : Feryal Matbaası 230 80 61 Ankara

İÇİNDEKİLER

Bu yayımın ve ilk yayımın önsözleri

7

—

Giriş . ..

13

I Kant

-

21

--

49

II Kant ile Marx Arasında _ III Marx ve Materyalizm

_ .

-

IV Marksist Bilgi Kuramına Doğru V Materyalizm ve Yansıma Kuramı VI Lenin ve Eleştirileri

_ __ .

.. 139 1157

Son n o t l a r , Dizin

99

187 ___,

1İ9

ÖNSÖZ Bu kitap hakkında söylenecek iyi niyetli şeylerden birinin, kitabın, okuyucusu olmadığı olması olasıdır. Kitabın hem Marksist felsefe hakkında, hem de Marksist felsefenin bir örneği veya görünümü olması istenmiştir. Bu nedenle de kitabın iki yüzü vardır: Marksist yüzü ve felsefi yüzü. Ben kendi adıma bu iki yönü bir çalışmada birleştirmekte bir zorluk çekmiyorum fakat böyle iki yüzlü birşeydeki zorluk herkesin onda sevmeyecekleri birşey bulma şansını artırmasıdır. Felsefeciler kitabın 'felsefe olarak yetersiz' olduğunu söyleyebilirler. Tartışmanın çeşitli noktalarında değişik görüşler, kanılar olarak ele alınmıştır veya fikirler belirli bir yere kadar izlenmiştir. Anlam, tümevarım, gösterge ve dil, gerçek, indirgeme, gereklilik, iletişim, öz ve bir çok benzeri konu yalnız felsefe ile ilglii bir kitapta çok daha derinlemesine incelenir. IV ve V. bölümlerdeki nedensellik, kuram ve gözlem, kuşkuculuk, doğacılık, temelcilik konularında çok daha fazla durulur. Fakat bu kitap öncelikle ve temelde Marksizmle özellikle Marksist düşünce ile bir polemik açmayı amaçlamıştır. Bu nedenle de kitabın, kuramsal bilgileri yüksek ve Marksizmi anlamış kişilerin entelektüel gereksinimlerini karşılayacak içerikte olmasına çalıştım. Okuyucu çoğunlukla olduğu gibi Marksizmin bazı can alıcı kuramsal sorularında fazla yeterli ve engin olmayacak,bilgili birkişi ise bu tür soruların Gramsci, Lukacs, Althusser veya Frankfurt Okulu'nun bazı temsilcilerince tartışılmış bulunduğunu görecektir. Okuyucular profesyonel filozoflardan oluşmaz, bu kitap da temelde onlara yöneldiğine göre bunu aklımdan çıkarmamaya çalıştım. Olanaklı olduğu sürece Marksist gelenek içindeki düşünürlerin terimleri ile konuşup tartışmaya çalıştım. Böylelikle ortodoks felsefe içindeki anti-idealist düşüncelerin genel tartışmasına girmeye çalışmadım, benim gerçek ilgim olan Marksizm içindeki realist-idealist tartışması ile kendimi sınırladım. Doğal olarak, gene de, profesyonel filozofların kitabı yeterli ve felsefe olarak ilginç bulacaklarını umuyorum. Profesyonel filozoflar kitabı 'felsefi olarak yetersiz' bulurlarken bunun tersine daha ciddi bir sorun olarak Marksistlerin çoğu kitabı 'felsefe dolu' bulabilirler. Bu kısmen yanıltıcı biı görünümdür. Birçok Marksistin en azından Lukacs, Althusser veya Gramsci biçiminde felsefe ile tanışıklığı vardır. Kıta Marksizminin dili, jargonu, biçemi kıtada geçerli olan Hegelci veya öteki burjuva felsefe geleneklerinin derin etkisi altında kalmıştır. Bu kitabın biçimi ise başka gelenek ve tartışmaların ürünüdür. Gene de ben kıtadaki Marksist felsefe geleneği ile bu kitabın amaçladığı bi1

V-

çim arasındaki ayrımın çok önemli olduğunu düşünmüyorum. Kıtanın ve AngloAmerikan burjuva felsefe çevrelerinin etkilerine bağlı olarak Marksist felsefede değişik yapılar olabilir. Burada amaçlanan Marksist felsefe çabasında bu tür ayrımların olabileceğini düşünüyorum. Ama bu ayrımların üstünde gereksiz yere durulmamalıdır. Marksist olarak bizler için Lukacs, Akıl veya Revue de Metaphysique et de Morale 'in içeriğinden daha önemlidir. Fakat felsefi biçimlerle tanışıklık küçük görmeyi getiremez, bu kitabın biçimine alışkın olmamak da bir çok Marksisti tedirgin edebilir. Bunun olması da çok hayalkırıcı olur. Entelektüel borçları ödemek bir zevktir, ama genel veya özel anlamda olanları. Hesabın genel anlamıyla 'öğretmen'lerimden ikisine şükranlarımı ifade etmek isterim, biri felsefeyi sevmemde öteki de Marksizmi anlamamda bana yardımcı olmuşlardı. Felsefe öğrencisi iken Willis Doney'in öğretmenim olması şansına kavuştum. Ondan kendime mal etmeye çalıştığım açık seçiklik, dikkat ve entelektüel inatçılık kurallarını öğrendim. Dersini iyi öğrenip öğrenemediğim konusunda o benden daha iyi karar verebilir. Borcumu ödemerrrgereken biri de Glasgow Üniversitesi'ndcki eski arkadaşım ve şimdi Critique yayın kurulundaki yoldaşım Hillel Ticktin. 1970'te Glasgow'a Marksist olarak gittim fakat çok yanlış eğitilmiştim. O günlerde herkes Marksist görünüyordu, günün modasıydı. Modalar değişti fakat ben Ticktin'den Marksist ekonomi adına bildiklerimi öğrendim. Daha önemlisi, onun örneğinde, herkesin yanlış olarak inandığı gibi, ortodoks Marksizmin hiç de dogmatik olmadığını fakat tersine entelektüel katılık ve dogmatizmin gerçek Marksist yaklaşım ve yöntemin tam da düşmanı olduğunu öğrendim. Ticktin 'in inandıklarındaki sorunları görme ve ifade etme yeteneği, yaklaşımdaki esnekliği ve bir düşünceyi sonuna kadar izleme arzusu onu Marksist düşünürün nasıl olması gerektiği konusunda bir paradigma yapıyor. Bu kitapla ilişkili olarak daha birçoklarına teşekkür borçluyum, onların katkısıyla bu kitap onlarsız olacağından çok daha az kötü oldu. Öncelikle Criüque'deki yoldaşlara teşekkür etmek istiyorum, kitapdaki düşünceleri benimle sık sık tartıştılar ve bu düşüncelerin ilk biçimlerini Critique'/n 2 ve4. sayılarında bastılar. Sussex Üniversitesi'nden Profesör Roy Edgley kitabın bir taslağını okudu ve çok yararlı eleştiri ve önerilerde bulundu. Glasgow Üniversitesi 'nden Mantık Kürsüsünden eski bir arkadaş Eva Schaper ve Essex Üniversitesinden N.F.Bunnin Kant'la ilgili bölümü okudular ve birçok öğütte bulundular. Kent Üniversitesinden Richard Norman Hegel'le ilgili bölümü değerlendirdi. Londra Bedford Kolejinden Mark Sainsbury IV. bölümü benimle birlikte okudu, tartıştı. Bu bölüm hakkındaki düşünceleri oldukça olgun ve gelişmiş ve benim düşüncemi de oldukça etkiledi. Kuşkusuz kendi etkisini tanıyacaktır, ben de bu etkiyi bildirerek ona teşekkür etmek isterim. Kitabın çıktığı dizinin yayıncısı John Mepham'a da öğüt ve yardımları dolayısıyla teşekkür etmeliyim. Indiana Üniversitesinden Geoffrey Hellman da Critique'/n 4. sayısında çıkan düşüncelerle ilgili görüşlerini bildirmiş ve önerilerde bulunmuştu. Onun eleştirisine Critique'/« 6. sayısında yanıt veren Scott Meikle'den de yararlandım. Gene Adam Buick 'in o düşüncelerimi eleştiren mektubu da yararlı oldu. Bu kitapta ifade etmeye çalıştığım gerçekçilik Critique';>; 4. sayısındaki temelci görüşümden oldukça farklı ve makaleye aldığım eleştiriler bu ayrımda etkili oldu. Frege: Dil felsefesi We Michael Dummett, birinin yanlışlarından başkasının sorumlu olduğunu söylemenin gereksiz olduğunu belirtti, çünkü böyle olsa da birinin yanlışı olarak sayılamazlar. Gene de bu insanların benim yanlışlarımdan sorumlu olmadıklarını eklemek gerekiyor. 8

Onların önerilerinin çalışmamın niteliğini geliştirdiğini açık bir biçimde hissediyorum. Özgün düşünceler iddiasında değilim. I. Bölümün ana konusu, Kant'ın tutarsızlığı, Lenin tarafından incelenmiş, değişik biçimlerde Lukacs, Josef Maier ve daha başkalarınca ele alınmıştır. Hegel ve Feuerbach 'la ilgili II. Bölümdeki değerlendirmelerim Hegel'e özel bir yakınlık duymayan her Marksist için bilinen düşüncelerdir. VI. Bölüm, çoğunlukla yukardan bakılan Lenin 'in Materyalizm vt Ampiriokritisizm yapıtının gözden geçirilmesidir. Yalnızca JV. ve I. Bölümlerinde Marksist felsefeyle ilgili bazı yeni (olduklarını düşündüğüm) değerlendirmeler geliştirmeye çalıştım. Beni en az tatmin eden iki bölüm de bunlar. Bu düşünceleri sınamak istiyorum, onlarda hatalı birçok yön saptanacağını görebiliyorum. Gene de bir eleştiri canlandıracağını umuyorum, çünkü Marksist felsefenin yapısıyla ilgili doğru dürüst bir tartışma ancak eleştiriyle başlayabilir. Kitabın amacı da Marksistler arasında böyle bir tartışma başlatmaktır. Son olarak kitabın yazılmasında bana kişisel olarak cesaret ve destek veren Essex Üniversitesi profesör ve öğretim görevlilerinden F. Cioffi ve N.F.Bunnin 'e teşekkür etmek istiyorum. Kitabı hazırlarken onların dostluk ve yardımı benim için çok değerli oldu. David-Hillel Ruben

İKİNCİ YAYIMA ÖNSÖZ Bu yayım Son Notlar ve Dizin içeriyor. Notlar bana kitapla ilgili eleştiri olanağı sağlıyor. Dizin çalışmanın ilk yayımındaki boşluğu dolduruyor. Metnin kendisinde de küçük düzeltmeler yapma olanağım oldu. Hiç tamamlanamamış olan XI. Bölümdeki yardımları nedeniyle babam Blair Ruben 'e teşekkür etme olanağı bulduğum için de memnunum. David-Hillel Ruben Ocak 1979

9

GİRİŞ

'İdeolojide açıklık bulunmamasının büyük zararları olduğu düşüncesini sürekli ve anlaşılması gereken duygularla ifade ettim. İdeolojik kapalılığın şimdi özellikle zararlı olduğunu düşünüyorum, idealizm her türü ve biçimi ile, tepki nedeni ve kuramsal değerleri gözden geçirme bahanesi ile yazınımızda gerçek bir çılgınlık peşinde ve bazı idealistler kendi düşüncelerini yayma amacıyla görüşlerinin Marksizmin son biçimi olduğunu iddia ediyorlar.' G.Plakhanov Materialismus Militans

Hegelci Mutlak Ruhun çözülmesi ve Alman idealizminin can çekişmesinden doğan Marksizmin, işçi sınıfının mücadelesinde materyalist kuramsal bir temel olması amaçlanırken, başlangıçtaki amacının sağlanması için aynı noktada bulunması tarihin bir cilvesidir. İlk elli yıllık yaşamında Marksizmin pozitivist çarpıtmalara uğramasına ve ikinci elli yılında idealist eğilimlerle kuşatılmış bulunmasına karşın! Pozitivist çarpıtmalar artık iyice anlaşılmış ve belgelenmiş bulunan yanlışlanmış ikinci Enternasyonel kuram ve pratiğinden ve özellikle Alman Sosyal Demokrasisinden çıkmıştır. Fakat Marksizmdeki idealist eğilimlerin yapısı ve önemi aynı derecede anlaşılmamıştır. Bunlar neden oluşmuştur? Birinci Dünya Savaşı'ndan sonraki kapitalist toplumda veya bu dönemdeki işçi hareketindeki idealist eğilimlerin çıkmasına neden olan maddi koşullar neydi? Halen bu önemli sorulara tam bir yanıt veremiyoruz. Tam yanıtların olmamasına karşın, Marksizmde kuram ve pratiğe sızan idealist çarpıtmaların belirlenmesi ve tanımlanması daha sağlıklı bir biçimde yapılabilir görülüyor. En azından bu tür çarpıtmaların varlığı ile ilgili iki yol saptanabilir. Materyalizm doğanın gerçekliğine ilişkin ontolojik (varlık -bilimsel) bir tezdir. Ama materyalizm kör bir inanç değildir. Ontolojik öğreti gibi kendisini besleyecek ve doğrulayacak bir bilgi kuramına gereksinimi vardır. Materyalizm materyalist bilgi kuramına gereksinim duyar ve bundan böyle idealist çarpıtmaların Marksizm içine girmesinin iki yolunu ayırt edebiliriz, ilki ve daha doğrudan olanı, materyalist ontolojinin reddidir ve Marksizmin yapısına daha 'işlenmiş' bir ontolojik görüş yerleştirilmeye çalışılır. Marksizmin tarihi bu tür çabaların çöplüğü olmuştur. Marksizmi tutarlı yapma iddiasıyla, felsefi bir çabayla, Hegelci, Kantcı veya Machcı girişimlerde bulunulmuştur. İkincisi ve daha dolaylı olanı materyalist ontolojiye idealist bir bilgi kuramını yerleştirmeye çalışmaktır. Bu çaba bu kitapta tanımlamaya çalışacağım kuramsal bir eğilimi beslemiştir. Varsayılan materyalizmle çelişen epistomoloji özellikle bu ikinci tür idealist çarpıtmanın sonucudur, bunun üstünde ayrıntısıyla duracağım. 13

Yani, bu kitapın temel ilgisi, materyalizmin kabulünün hangi bilgi kuramı ile nasıl yeterli kabul edilebileceği konusudur. Kısaca materyalizmin ontolojik olarak 'yansıma' veya 'karşılıklık' gibi bir bilgi kuramına gereksinim duyduğunu ve bu bağlamda kitabın son bölümünde Lenin'in Materyalizm ve Ampiriokritisizm'ini tartışacağım. Materyalizmin yansıma kuramını gerektirdiği profesyonel felsefecileri şaşırtmayacaktır -'Gerçekçiler ne derlerse desinler tipik olarak Gerçeğin Karşılıklılığı Kuramına inandıklarını söylerler' 0 '- oysa birçok marksist buna şaşıracaktır çünkü Materyalizm ve Ampiriokritisizmrm uyarılarıyla, tanımlanmış, sızabilecek günahlara karşı pek dikkatlidirler. Çünkü bu kadar kötülenmiş bu kitabın erdemi, Lenin'in o zamana kadar ki ve şimdiye kadarki marksistler içinde materyalizm ile 'yansıma kuramı' denilen bilgi kuramı arasındaki bağlantıyı çok açık görmesidir. Azametli inceliğimizle, felsefi yönden, kendini yetiştirmiş Lenin'den daha zarif bir adı epistomolojik bir kuram için yeğleyebiliriz. Belki 'karşılıklılık kuramı' amaca daha uygun. Ama nasıl adlandırırsa adlandırsın Lenin'in tanımladığı bilgi kuramı özünde doğrudur ve materyalist biri tarafından desteklenmelidir. Kitabın ana iddiası, materyalizmin yansıma veya karışıklılık kuramına gereksinimi veya buna yakınlığı olduğudur dedim. Gereksinim veya yakınlığın mantıksal içerik olduğunu söylemiyorum. Yorumlayıcı, yansımacı-olmayan bir bilgi kuramında dünyaya ilişkin apriori yapılar veya inançlar kabul etmek durumundayız, oysa yansıma kuramında inançlarımız veya kavramsal yapılarımız dünyayı yansıtır. Dahası, a priori, kabul edilmiş inançlarımızdan birinin gerçekliğe çıkarılırken akıldan bağımsız maddeler, a priori yapılardan bağımsız gerçeklikler, kaçınılmaz olarak kapıldığımız inanç olduğu da iddia edilebilir. Böyle bir görüş biçimsel olarak tutarlı da olabilir ama inanılması güçtür ve inanmak için de bir neden yoktur. Öte yandan gereksinim veya yakınlığa ben epistomolojik içiçelik diyorum. Tartışma şematik olarak şöyledir: Materyalizm gerçekliğin özünü bütün düşüncelerden bağımsız kabul eder. Yorumlayıcı bir bilgi kuramında, daha sonra tartışmaya çalışacağım gibi, gerçeklikteki her maddenin düşünce ile özden bir ilişkisi vardır. O zaman, materyalizmin bize sunacağı gerçeklikle ilgili her tür bilgi (gereklilik de özünde epistomolojikûı) için bir materyalist yorumlayıcı bilgi kuramım reddetmelidir, bu kuramı da ben Kant ile ilişkilendiriyorum. Materyalizmin gereksinimi o zaman, epistomolojik olarak söylersek, bir inanç veya düşünce ile düşüncelerin ait oldukları madde veya gerçekliklerin karşılıklı ilişkisini savunan karşılıklılık veya yansıma kuramıdır.® Eğer bilgi kuramı bilinen maddelerle bilen arasında karşılıklı ilişkiyi (1) Putnam, Hilary, 'What is Realism?' Prodecdings of the Aristotelian Society; New Series, c. LXXVI, 1975-1976. Ayrıca bkz. Hooker, C.A., 'Systematic Realism', Synthese, 26,1973-74. syf. 439: 'Gerçekçi, açıkça, doğruluğun karşılıklılığı kuramına bağlanmıştır'. (2) Yansıma kuramının, materyalizmin ona gereksinim duyduğu kadar materyalizme gereksinim duymadığı üstünde durulmalıdır. Çünkü bilgi kuramında karşılıklılık veya yansımanın doğru olması için bir düşünce veya inancın nesnesinin bu belirli düşünce veya inançtan özde bağımsız olması gerekir. Fakat belirli düşünceden özde bağımsız olsa bile, nesne tout court düşünceden özde bağımsız olmayabilir. Yansıma kuramının açıklamasına göre bir nesnenin varoluşu zorunlu olarak bir düşüncenin var olduğunu öngörüyor olabilir fakat zorunlu olarak onun düşüncesi olmayabilir. Yani gerçeklik özünde düşünceden bağımsız olmayabilir. Yalnız nesne ve onun düşüncesi arasında olumsallığın ilişkisini savunan materyalist olmayan bir karşılıklık kuramı varsayabiliriz. Fakat yansıma kuramı yerine materyalizmle başlarsak sonuç tersinedir. Materyalizm düşünceden bütünüyle bağımsız gerçekliğin varoluşunu ortaya koyar, yani belirli bir düşünceden bağımsızlığı da açıklar. Böylece (epistemolojik olarak) gerçekliği herhangi bir düşünceye bağlamayan bir kurama gereksi-

14

ortaya koyamazsa materyalizmin inamlırlığı kalmaz, çünkü hiçbir bilinen madde zihinden özünde bağımsız olamaz. Bu tür maddeler olabilir fakat bilinmiyor olabilirler. Yansıma kuramına ilişkin IV ve V. bölümlerdeki tartışmaların marksistlerin yansıma kuramına getirdikleri itirazların geçersizliğini ve özellikle yanlış biçimde ilişkilendirilen pozitivizmle ortak hiçbir yanı olmadığım gösteriyor. Gerçekten, yansıma kuramı bir çok suçlamaya uğramıştır; Stalinizm, siyasal pasıfizm, mekanik materyalizmi, devlet kapitalizmi, diyalektiğin reddi ve pozitivizm ona karşı yapılan suçlamaların birkaçı. Benim yansıma kuramım savunurken göstereceğim ana çizgi de bu standart eleştirilerin yanlışlığı olacak. Savunduğumuz yansıma kuramının pasifizmin yanıltıcı epistomolojik ve siyasal benzetmeleriyle ilgisi olmadığını göstereceğiz. Bilgi kuramında tartışmak istediğimiz soyut sorunların siyasal önemiyle ilişkili bir sorun da siyasal dirençsizliği. Pozitivist metodoloji ile tarihsel dönüşümlerin kaçınılmazlığına ilişkin öğretiler arasındaki bağıntı siyasal gevşekliğe veya reformizme yol açar; son elli yıllık marksizm anlayışlarında bu yaklaşımın belgeleri oldukça fazlasıyla bulunuyor. Fakat karşıt çarpıtmayı, devrimcilerin siyasal eylemindeki volantarizmi nasıl kavrıyacağız? Bir öneri idealizm veya 'idealist marksizm' olabilir, devrimci volantarizme yol açan ve tarih kavrayışı ile insanın tarihdeki yerini belirleyen görüşe yapısını kazandıran budur. Yani gevşekliğin ve isteğe bağlı düşüncenin, reformizmin ve öncü eylemin terörizminin yanlışlığından kaçınmak isteyen devrimci eyleme idealist veya pozitivist olmayan bilgi kuramında aranmalıdır. Birkaç kuşağın yanlış yorumlarının tersine Lenin Materyalizm ve Ampiriokritisim 5de bilgi kuramının bildirisini sunuyor.İdealist bilgi kuramından çıktığını söylediğimiz idealist çarpıtmalarla savaşmak için Lenin'i kullanmak da siyasal bir önem belki de acillik taşıyor. Materyalist bir bilgi kuramı, bunun için de yansıma kuramının geçerli bir formülünü arıyoruz. 'İdealist' ve 'materyalist' gibi dile düşmüş, her kalıpda kullanılan sözcüklerle, kafamdaki düşüncelerin neler olduğunu söylemeden 'karşılıklılık' veya 'yansıma' kuramı adlarını kullandım. Yansıma kuramının neyin kuramı olduğunu sormakla başlayalım. Öncelikle 'yansıma kuramı' ile 'karşılıklılık kuramı'nı, Lenin gibi, aynı şeyi ifade eden adlar olarak aldığımı söyleyeyim. 'Karşılıklılık', 'yansıma'ya göre daha az yanılmalara bulaşmıştır ve profesyonel felsefecilere daha yakındır, doğru, fakat ben ikinci terimi kullanmayı yeğliyorum, çünkü Lenin'in Materyalizm ve Ampiriokritisizm kitabı çıkalı beri marksist bilgi kuramı ile ilgili tartışmada marksistlerce bu terim kullanılmıştır. İkincisi ıızman felsefeciler için karşılıklılık kuramı temelde gerçeğe ilişkin bir kuramdır. Marksizmde geçerli olan formülasyonlan izleyerek karşılıklılık veya yansıma kuramından bilgi kuramı olarak sözetmeyi yeğliyorum. Bunun önemli bir ayrım olduğunu da sanmıyorum, çözümlemelerin çoğunda, gerçek, bilginin koşullarından biridir ve açıkça karşılıklılık için geçerli olan değerlendirmelerdendir. Son olarak, I.Bölümde, Kant'ı tartışmaya başladığımda, maddeyi yansıtan veya karşılıklılık taşıyan düşünce ve kavramlardan sözedeceğim. Bu da kasıtlı olarak muğlaktır çünkü düşüncenin gerçek olduğu gerçekliğe tekabül ettiğinde söynim gösterir. Materyalist olmayan yansıma kuramının olabileceği gibi yansıma kuramı olmadan materyalizm olamaz, ancak materyalizmin özde düşünceden bağımsız olduklarını ortaya koyduğu nesnelerin hiçbirisinin bilinmemesi durumunda bu olabilir. Böylece materyalizm karşılıklılık kuramına onun kendisine gereksinim duymadığı bir biçimde gereksinim duymaktadır. Yani benim iddiam materyalizmin yansıma kuramına gereksinimi olduğudur yansıma kuramının materyalizme gereksinim duyduğu iddiası değil.

15

lenebilir oysa bir kavramın doğrulama veya yanlışlama gücü yoktur. Kant'ta izlemek istediğim sorun kavramların (veya kategorilerin) a priori yorumlayıcı veya a posteriori yansıtma nitelikleriyle ilgilidir. Fakat, eğer gerçekliğe karşılık gelen doğru bir ifade varsa bu kavram içinde kullanılan ifadelerin en azından bir kısmı a posteriori olmalıdır, tersi doğru olmasa bile, kendi maddi köklerine karşılık gelmelidir, diye düşünüyorum. Yani doğruluğun karşılıklılık kuramı (en azından bazı) kavramların karşılıklılık kurammı gerekli kılıyor ve kavramların bu konuyla doğruların ifade edilebilmesinden başlıyorum. 'idealist' ve 'materyalist' sözcüklerini nasıl kullanıyorum? Bütün yazılanlar şimdi yalnızca adlandırılmış olanların açıklaması olduğuna göre bu noktada tanım getirmeye çalışarak yazılacakları önceden tahminlemeye çalışamam. Gene de burada açıklamaya çalıştığım önemli bir nokta var, bu nokta burada açıklanmadıkça izleyen bölümlerde de karışıklık olabilecektir. 'Materyalizm'i kabaca Lenin ve Engels'in ona verdikleri anlamda kullanıyorum. Lenin 'materyalizmin temel öncülü... dış dünyanın, şeylerin, zihnimizin dışında ve ondan bağımsız olarak varlığının kabul edilmesi... materyalizme göre... nesnenin özneden bağımsız olarak varolduğunu ve aşağı yukarı uygun bir şekilde, öznenin zihninde yansıtıldığını'' 31 söylüyordu. Lenin'in şeylerin (maddiliği) üstünde ısrarı Berkeley, Hume ve (çağdaş filozofların diyebileceği gibi) fenomenalizm geleneğine saldırısındandır. Genelde bu geleneğin kalite damgası fiziksel varlıkların gerçek ve mümkün deneyler içinde (metaryalist anlamda konuşularak) veya fiziksel varlıklarla ilgili deneylerin gerçekdışı ifadelere çevrilmesinde (formal anlamda konuşularak) yatar. Çağdaş filozoflarca dünyanın zihni deneyime indirgenmesinin reddi 'gerçeklilik' olarak adlandırılmıştır, belki de filozoflar için gerçekçilikten konuşmak materyalizmden konuşmaktan daha az yanıltıcı olduğu için, belki de bu marksistler için de böyle olduğundan; Lenin'in materyalizmi veya gerçekçiliği, indirgemeci materyalizm veya fizikalizmle Yunan atomcuları gibi, Hobbes gibi, onsekizinci yüzyıl Fransız materyalistleri gibi veya çağdaş Avusturya materyalist okulu gibi bağıntılar taşımadığından, profesyonel felsefeciler ve bir çok marksist 'materyalizm' adıyla doğal olarak o kadar bağıntı kurmazlar. Daha biçimsel koyarsak, marksist materyalizm veya gerçekçilik akıl ve onun kapsamı dışında birşeyin varlığını ortaya koyar, indirgemeci materyalizm ise her şeyin, akıl ve kapsamının da, maddeye veya fiziksel bir varlığa indirgenebileceğini iddia eder. Gerçekten ikinci Enternasyonal döneminde marksizmin geçerlilik kazanan çarpıtılışlarından biri de marksizmi indirgemeci materyalizmle birlikte kaynaştırmaktı. Bernstein, örnek olarak, marksist materyalizmi şöyle tanımlar: 'materyalist olmak, öncelikle ve temelde, her olayı maddenin gerekli hareketlerine indirgemektir... materyalist öğretiye göre maddenin hareketi mekanik bir işleyiş gibi gerekli bir süreçte yer alır'. Bazen Engels'in kendisinin indirgemeci materyalizmin marksizme girmesinden hiç olmazsa kısmen sorumlu olduğu ileri sürülmüştür; gerçi ben yalnızca kopuk alıntılara değil Engels'in felsefe çalışmasının tamamına bakıldığında böyle bir suçlamanın zor olduğunu düşünüyorum.' 4 ' Gene de Engels'le indirgemeci materyalizmin, örnek olarak Bernstein'ın ifade ettiği biçimiyle 'materyalist' tanımı içinde, ilişkisine (3) Lenin, V.I, Materyalizm ve Ampiriokritisizm, çev. Yüksel Güven Çağırt V. 1975, syf.97. (4) Engels'in materyalizmi ve Marx'la ilişkisi konusunda bkz. Donald D.Xeias, 'The Philosoptu of 1 ngels Vindicated', Monthly Reviex, c. 28, n.8, Ocak 1977, syf. 15-30. Weiss'le indirgemeci olan olmayan materyalizme bağlı olduğu konusunda anlaşıyorum.

16

bakıp karar verebiliriz. Sanırım mevcut marksist kuram içinde indirgemeci materyalizmin Marx'ın kendi materyalizmi ile ilişkisi olmadığını söylemek ciddi bir muhalefetle karşılaşmayacaktır. Ondokuzuncu yüzyılda indirgemeci materyalizm Büchner, Vogt ve Moleschott gibi doğal bilimcilerden kendi sözcülerine sahiptir. Marksist materyalizmin bunları indirgemeci materyalizm içine yerleştirmesinden başka yaşamları boyunca Marx ve Engels de onu yayanlara karşı etkin bir polemik içinde olmuşlardır. Ludmg Feuerbach'da. Engels Feuerbach'ı materyalizmi '18. yüzyıl maddeciliğinin, bugün hâlâ tabiiyecilerin ve hekimlerin kafasında varlığını sürdüren basit ve kaba şekliyle, 1850-1860 yıllarında Büchner, Vogt ve Moleschott tarafından işportaya çıkarılan maddecilikle'