Levinas Sözlüğü [1 ed.] 9789754689952

Citation preview

LEVINAS ••

••

W

••

SOZLUGU Rodolphe Calin François-David Sebbah

îferans Sözlükler / Filozoflar Referans Sözlükler / Filoz

:

>■

.

■

SEY

.

r

Wv

C/5 C /5

0: N M

O O O »

■

/

■

■■

■»

Levinas Sozlugu Æm

I

■■

W

Emmanuel Lévinas (1906-1995) Lıtvanya doğumlu Fransız filozof ve Talmud yorumcusu. Litvanya'da geleneksel Yahudi eğitimi aldıktan sonra, 1924'te Strasbourg Üniversitesinde felsefe okumaya başladı. Bura­ da geleceğin ünlü edebiyat eleştirmeni ve düşünürü Mauri­ ce Blanchot ile kurdukları dostluk yaşamları boyunca sürdü. 1928'de Freiburg'a giderek Husserl ile fenomenoloji çalıştı ve Heidegger'le karşılaştı. Gerek Husserl'in Méditations Cartésiennes. Introduction à la phénoménologie adlı çalış­ masını çevirerek, gerekse La théorie de ¡'intuition dans la phénoménologie de Husserl, De l'Existence à /'Existant ve En Découvrant l'Existence avec Husserl e t Heidegger gibi özgün eserlerinde bu iki filozofa büyük yer vererek Fran­ sa'yı fenomenoloji ile tanıştıran ilk düşünürlerden oldu. İlk felsefe olarak Etiği gören Lévinas'in büyüleyici ve özgün dü­ şünce dünyası ve kavramsal zenginliği onu yüzyılın en önemli düşünürleri arasına sokmuştur. Totalité et Infini: es­ sai sur l'extériorité (1961), Autrem ent qu'être ou au-delà de l'essence (1974) başlıklı iki başyapıtından başka yayıMnlanmış pek çok felsefi metni, Talmud yorumu ve söyleşileri bulunmaktadır.

Paris IV Sorbonne'da felsefe dersleri verdi. Levinas'ın toplu eserlerinin yayın yönetmenlerindendir. Sebbah'la beraber hazırladıkları Le Vocabulaire de Lévinas'tan başka Lèvinas et l'exception de soi (PUF, 2005) adlı kitabın yazarıdır.

François-David Sebbah l'Université de Technologie de Compiègne'da felsefe ders­ leri vermektedir. Önemli Lévinas uzmanlarından biri olup fenomenoloji alanında çalışmaları vardır. Başlıca eserleri L'Épreuve de la limite.

Derrıda, Henry, Lévinas e t la

phénoménologie (PUF, 2001), Usages contemporains de la phénoménologie, (Jean-Michei Salanskis ile birlikte) (Sens

& Tonka, 2008) Lévinas et le contemporain (Les solitaires intempestifs, 2009).

■

*

■

«

■■

■ ■■ w

■■

Levınas Sozluğu Rodolphe Calin François-David Sebbah

Fransızcadan Çeviren M urat Erşen

SEY

Say Yayınlan Referans Sözlükler / Filozoflar

Lévinas Sözlüğü Rodolphe Calin / François-David Sebbah ISBN 978-975-468-995-2 Sertifika No: 10962 Copyright © Ellipses Édition Marketing S.A., 2002 www.editions-ellipses.com Türkçe Yayın Haklan © Say Yayınları Bu eserin tüm hakları saklıdır. Yayınevinden yazılı izin alınmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. Yayın Yönetmeni: Aslı Kurtsoy Hısım Fransızcadan Çeviren: Murat Erşen Dizi Editörü: Murat Erşen Editör: Derya Önder Sayfa Düzeni: Tülay Malkoç Baskı: Kurtiş Matbaası Topkapı/lstanbul Tel: (0212) 613 68 94

1. Baskı: Say Yayınları, 2011 Say Yayınları Ankara Cad. 22/12 • TR -34110 Sirkeci-lstanbul Telefon: (0212) 512 21 58 • Faks: (0212) 512 50 80 e-posta: [email protected] www.sayyayincilik.com Genel Dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/4 • TR-34110 Sirkeci-lstanbul Telefon: (0212) 528 17 54 • Faks: (0212) 512 50 80 e-posta: [email protected] online satış: www.saykitap.com

İÇİNDEKİLER Çevriye Dair Birkaç S ö z ............................................ 7 Önsöz....................................... >............................11 Adalet (Justice) ....................................................... 15 Anlam (Signification)...............................................19 Arzu (Désir)............................................................. 23 Aşk (Eros) ............................................................... 25 Ayrılık (Séparation) .................................................28 Aziz (Saint) ..............................................................31 Başka (Autre)........................................................... 35 Başkası (Autri).........................................................38 Dişi (Féminin)............................................................41 Doğurganlık (Fécondité) ........................................ 44 Duyarlık (Sensibilité) .............................................. 46 Elemantal ................................................................ 51 Emir (Commandement).......................................... 54 Etik.......................................................................... 57 Farklı-Zamanlılık/Farklı-Sürerlik (Diachronie)........... 61 Fenomenoloji ......................................................... 65 ifade (Expression) ................................................... 71 İkame/Başkasının Yerine Geçme (Substitution)..... 74 İlham/Esin (Inspiration).............................................79 İnsani (Humain)....................................................... 83 İz (Trace)..................................................................85 Kaçış (Évasion)......................................................... 89 Metafizik..................................................................93

Muamma (Énigme)................................................. 96 Nesep Bağı (Fiiialité) ...............................................99 Olmaktan Başka Türlü (Autrement qu'être)....... 101 O'luk (llléité)..........................................................104 Seçim (Élection)......................................................107 Sonsuz (Infini)....................................................... 109 Sorumluluk (Responsabilité)................................... 111 Söyleme (Dire)....................................................... 116 Tanrı (Dieu)............................................................ 121 Uykusuzluk (Insomnie)...........................................125 Var (Il y a ) ..............................................................129 Yakınlık (Proximité)...............................................133 Yorgunluk (Fatigue)...............................................136 Yüz (Visage) ......................................................... 138 Yüz Yüze (Face à face) .........................................141 Zevk (Jouissance)................................................... 143 Kullanılan Kısaltmalar .......................................... 145 Aşkın (Transcendance) için (bkz. Başka, Tanrı, O'luk, Sonsuz, Metafizik, Aziz); Üçüncü (Tiers) için (bkz. Söyleme, Adalet, Yüz Yüze)

ÇEVİRİYE DAİR BİRKAÇ SÖZ E lin iz d e k i s ö z lü k , b ir f ilo z o f u n a n c a k k e n d in e h a s k a v ra m d a ğ a r ın d a n h a re k e tle a n la ş ıla b ilir o l d u ğ u ilk e s in i t e m e l a la r a k L Ğ v in a s 'ın b a ş lıc a fe ls e fi k a v r a m la r ın ı s u n m a k t a d ır . H e r k a v r a m a s te ris k le rle ( ▼ ) g ö s te r ile n ü ç d ü z e y k a p s a r: ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼

B a ş la n g ıç s e v iy e s in d e k i ö ğ r e n c i iç in n ü f u z e d ile b ilir o la n te m e l ta n ım . D a h a ü s t s e v iy e le rd e k i ö ğ r e n c ile r e h i­ t a p e d e n b ilim s e l y a k la ş ım Ö r n e ğ in k a v ra m ın s is te m in iç in d e k i y a n k ıs ı g ib i, d a h a g e n iş b ir y o r u m a im ­ k â n ta n ıy a n d a h a ö z g ü r b ir y a k la ş ım .

B ir f i l o z o f u n la y ık ıy la a n la ş ılm a s ı b a k ı m ın d a n d o ğ r u d a n o n u n k e n d i e s e rle rin e y ö n e lm e k g e ­ r e k tiğ i a ç ık tır; b u n u n la b irlik te h e r f ilo z o f s a lt k e n d i e s e rle r in e b a ş v u r u y la d a k o la y c a a n la ş ıla ­ b ilir d e ğ ild ir . D a h a s ı m ü m k ü n m e r t e b e b ir f ilo ­ z o f u k e n d i d ilin d e n o k u m a k , h e m fe ls e fe ta rih i­ n e m a l o lm u ş k a v r a m la r ı k e n d i h e s a b ın a n a s ıl k u lla n d ığ ın ı g ö r m e k h e m d e k e n d i d ilin e v e fe l­ se fi k a v ra m s a lla ş tırm a y a g e tird iğ i y e n ilik v e ö z ­ g ü n lü ğ ü ta rta b ilm e k a ç ıs ın d a n s o n d e re c e

ö n e m lid ir. A n c a k h e r filo z o fu k e n d i d ilin d e n o k u y a b ilm e k ç o k a z in s a n ın u la ş a b ild iğ i b ir b a h ­ tiy a rlık tır. Ö t e y a n d a n L é v in a s 'in d a a ra la rın d a b u lu n d u ğ u , n e r e d e y s e ö z e l b ir te r m in o lo ji y a r a t ­ m ış b a z ı filo z o fla rı - Ö r n e ğ i n H e g e l, H e id e g g e r , D e rrid a , L a c a n vs - k e n d i d ille rin d e n o k u m a ­ m a k , b u d ü ş ü n ü rle rin k a vra m sa l ve d ü şü n s e l z e n g in lik le rin d e n ta tm in k â r b iç im d e b e s le n m e ­ y e v e f e ls e fe le rin i la y ık ıy la a n la m a y a m a a le s e f a z ım s a n m a y a c a k b ir e n g e l te ş k il e t m e k t e d ir. B ö y le b ir s ö z lü ğ ü T ü r k ç e y e k a z a n d ır m a ç a ­ b a s ı n a g i r d i ğ i m d e ö n ü m d e k i a s li z o r l u k e l b e t t e L é v i n a s ' i n t e m e l i k i e s e r i n i n , y a n i Totalité et Infi­ ni ( B ü t ü n l ü k v e S o n s u z ) i l e Autrement qu'être ou au-delà de l'essence ( O l m a k t a n B a ş k a T ü r l ü y a d a Ö z ü n Ö te s in d e ) h e n ü z T ü rk ç e y e ç e v rilm e ­ m iş o lm a s ıy d ı. B u a ç ığ ı k a p a t m a k iç in Z e y n e p D ire k v e E rd e m G ö k y a ra n 'ın e d itö rlü ğ ü n d e M e ­ t i s Y a y ı n l a r ı ' n d a n ç ı k a n Sonsuza Tanıklık b a ş l ı k l ı d e r le m e d e n z iy a d e s iy le y a ra r la n d ım . D o la y ıs ıy la s ö z ü e d ile n d e r le m e d e e m e ğ i g e ç e n h e r k e s b ir ş e k ild e b u ç e v irid e p a y s a h ib id ir v e te ş e k k ü rü h a k e t m e k t e d ir . A y r ıc a b ö y le lik le b ir y a n d a n d a b u k a v r a m la r ın fa rk lı fa rk lı k a r ş ıla n m a s ın ın y a r a ­ ta c a ğ ı k a fa k a rış ık lığ ın ın b ir n e b z e ö n ü n e g e ç e ­ b il m e k iç in ç e v ir i b irliğ i o lm a s ın ı g ö z e t t i m . H e r ş e y e k a rş ın L é v in a s d ü ş ü n c e s in e a d ım a t­ m a k is te y e n le r a ra s ın d a F ra n s ız c a b ile n le rin m u tla k a o rijin a l k a y n a k la r a b a ş v u rm a s ı ş id d e tle t a v s iy e e d ilir. A y r ıc a b u d ü ş ü n c e n in k a p ıs ın d a n

y e n i g ire c e k o la n la ra b u k ü ç ü k s ö z lü ğ ü n te k b a ­ ş ın a b ir g iriş k ita b ı o lm a d ığ ın ı d a b e lir t m e k g e ­ re k ir. Z ira h e r n e k a d a r k a v r a m la r a ç ık la n a c a ğ ı iç in d a h a b a s it b ir d il k u lla n ılm ış o la c a ğ ı d ü ş ü ­ n ü le b ile c e k o ls a d a , d u r u m p e k b ö y le d e ğ il. D o ­ la y ıs ıy la b u f e ls e f e y e h iç a ş in a lığ ı o lm a y a n la r k a v ra m v e ta n ım b o m b a r d ım a n ı iç in d e k o la y c a k a y b o la b ilirle r. O y ü z d e n s ö z lü k m u tla k a e n a z ın d a n L e v in a s 'ın T ü r k ç e s i b u lu n a n e s e rle riy le * p a s la ş a ra k o k u n m a lıd ır v e te k ra r te k ra r o k u n ­ m a l ıd ır (B ir g ir iş iç in is e ö z e l li k le y u k a r ı d a s ö z ü e d ile n d e r le m e d e y e r a la n " E tik v e S o n s u z " b a ş ­ lık lı s ö y l e ş i n i n o k u n m a s ı o l d u k ç a f a y d a l ı o l a c a k ­ tır). A y r ıc a k u lla n ıla n g r a m e r d e h iç b a s it o lm a ­ d ığ ı iç in , ö z e llik le " O ' l u k " k a v r a m ın d a o l d u ğ u g ib i u z u n v e k a rm a ş ık ta n ım la m a la rd a n o k ta la ­ m a i ş a r e t l e r i n e d i k k a t k e s i l m e k iş i b i r ö l ç ü d e k o ­ la y la ş tırm a k a ç ıs ın d a n ö n e m a rz e tm e k te d ir. Y a z a r l a r ç o k a z v e b e n is e o l a b i l d i ğ i n c e a z d i p ­ n o t k u lla n m a y a ç a lış tığ ım , d o la y ıs ıy la d a b e n im v e r d iğ i m d ip n o t l a r is te r is t e m e z d a h a f a z la o l d u ­ ğ u iç in , b a n a a it d i p n o t l a r r a k a m la r la , y a z a r la r a a it o la n la rs a a s te rik s le rle (* ) b e lirtilm iş tir. B u d ip ­ n o t l a r d a k im i k e z k o n u y l a ilg ili y ö n l e n d i r m e l e r y a ­ p a r a k o k u y u c u n u n iş in i k o l a y l a ş t ı r m a y a ç a lış t ım . Y in e m e tin iç in d e d e b a z ı k e lim e le rin k a tm a n lı * Bu sözlüğün çevirisi bittikten bir süre sonra MonoKL dergi­ si çok kapsamlı bir "Levinas Özel Sayısı" yayımladı. Levinas'la ilgili daha geniş ve ileri okuma yapmak isteyen okur­ lar için bu sayı, vazgeçilmez bir kaynak olacaktır

y a p ı s ı n ı d a h a iy i v e r e b i l m e k a m a c ı y l a iş a re tiy ­ le b i r k e l i m e iç in b i r d e n f a z l a k a r ş ılık s ı r a l a d ı m . Ç e v iriy i y a p a r k e n y a rd ım ın a b a ş v u ra b ild iğ im t e k k iş i M e r s i n Ü n iv e r s it e s i F e ls e f e B ö l ü m ü ' n d e n E rd e m Ç iftç i o ld u . K e n d is in e , ç e v iriy i o k u m a z a h m e tin e k a tla n d ığ ı v e y a p tığ ı d e ğ e rli y o r u m , u y a r ı v e ö n e r ile r i iç in ç o k t e ş e k k ü r e d e r im . M u ra t E rşe n

İstanbul, Ocak 2011

ÖNSÖZ B u s ö z l ü k L Ğ v i n a s ' ı n felsefi k a v r a m l a r ı n ı i ç e r e n b i r s ö z l ü k t ü r . Y a n i , Y a h u d i l i k t e n k a y n a k l a n a n il­ h a m ı h iç b ir ş e k ild e g ö lg e d e b ıra k m a s a d a , b a ­ r ın d ır d ığ ı k a v r a m la r a ç ık b iç im d e fe ls e fi o la n m e tin le rin d e n g e lm e k te d ir. B u y ü z d e n , " in a n c a d e ğ i n y a z ı l a r " ile " f e l s e f i y a z ı l a r " a r a s ı n d a , L e v in a s 'ın k e n d is i t a r a f ın d a n ç o ğ u k e z ta le p e d ile n a y rım a ria y e t e d e r. B u n u n la b irlik te , b u ş e k ild e ç iz ilm iş h u d u d u n k a rış ık v e g ö z e n e k li o ld u ğ u b i­ lin m e k t e d ir : b u n d a n ö t ü r ü , L e v in a s 'ın fe ls e fi k a v ra m la rın ı, o n la rın , k a y n a ğ ın ı Y a h u d ilik te n a la n s o y z in c irin e y e rle ş tirm e y e d ik k a t e tm e k g e r e k ir , ki b u s o y z in c iri b a z e n k e s in lik le v a z g e ç il­ m e z d i r (bkz. ö r n e ğ i n ; " s e ç i m " , " i k a m e " ) . G e l g e le lim L e v in a s iç in İn cil d e T a l m u d d a o t o r i t e k a y ­ n a ğ ı d e ğ ild ir . S ö y le m in in f e ls e fi a n la / tı/ m ı k e s in ­ lik le - f e n o m e n o l o j i k ü s l u b u i ç e r i s i n d e - f e ls e ­ fe n in ö lç ü tle rin d e n v e g e re k le rin d e n h a re k e tle g ü v e n c e a ltın a a lın m a lı v e m e ş ru k ılın m a lıd ır, iş te b u s ö z l ü ğ ü n d e ğ e r le n d ir m e y e ç a lış tığ ı ş e y b u d u r. Y in e d e , L e v in a s ç ı k a v ra m la r ın fe ls e fi a n la m ın ı b e lirle m e k k o la y d e ğ ild ir ; ö z e llik le d e , b ir s e b e p le r d ü z e n i iç in d e z in c ir le n m iş k a v r a m la r ın a ç ık lığ ın ı v e

s e ç ild iğ in i h e d e f le y e n s ö y le m o la r a k b ir fe ls e fe a n ­ la y ış ın ı b e n im s iy o r s a k . B u m in v a l d e d e ğ e r le n d ir i l­ d iğ i n d e , L e v in a s 'ın fe ls e fe s i c id d i b iç im d e e k s ik lik a r z e d e r g ib i g ö r ü n ü r . F a k a t L e v in a s o k u m a k , k u ş ­ k u s u z fe ls e fe y a p m a n ın - y i n e d e b ü t ü n ü y le fe ls e ­ fi r e f e r a n s lı o l m a k t a n g e r i k a l m a y a n - b ir b a ş k a ta rz ın ı d e n e y im le m e k tir . L e v in a s t a r a fın d a n k u lla ­ n ıla n k a v ra m la r a te k -a n la m lı o lm a s a d a e n a z ın ­ d a n y e te r d e r e c e d e b e lirle n m iş b ir a n la m v e r m e k - v e d o la y ıs ıy la b ir " L e v in a s S ö z lü ğ ü " s u n m a k h u s u s u n d a a sli b ir g ü ç l ü k v a r d ı r , ilk in , k a v r a m la r ın b irb irin i ta k ip e ttiğ i v e b irb irle rin e b a ğ la n d ığ ı, d ü ­ z e n o lu ş tu rd u k la rı s e b e p le r z in c irin d e n u z a k o la ­ ra k , L e v in a s ç ı m e t in le r k a v r a m la r ı m a n tık s a l sıra d ü z e n i o lm a k s ız ın b ir lik t e -v a r o lm a y a b ıra k ırla r. K a v ra m la rın b u b irlik te -v a ro lu ş la rı, b u n la rı k e yfi o lm a k ta n b a ş k a c a n e t b iç im d e s ın ırla n d ırm a k m ü m k ü n o lm a k s ız ın , k a v ra m la rın a d e ta d u r m a ­ d a n b ir b ir le r in e g e ç t iğ i, Y u n a n c a o lm a y a n b ir s ö z d iz im i t a r a f ın d a n s ü r ü k le n e n b ir ç o k -a n la m lılık i m l e r : * M e t n i n s ü r e k l i o l a r a k k a v r a m l a r ı b i r ­ b ir in e d ö n ü ş t ü r d ü ğ ü , b ir b ir le r in i ih la l e t t ir d iğ i y e r d e [ m e t n e ] g iriş le rin i s a p t a m a ( a u t o n o m is e r ) z o r lu ğ u . H e r k a v r a m b e n z e r s iz v e k e s in lik le y e ri d o ld u r u la m a z b ir b iç im d e b ir a n la m g ö r ü n ü ş ü n ü p a rıld a tır; a m a b u n u n l a b irlik te , b e n z e r s iz liğ in d e n h a r e k e tle L e v in a s 'ın S ö y le n e n a d ın ı v e r d iğ i ş e y d e d e [ b u a n la m g ö r ü n ü ş ü n ü n ] a s ia " ç ö k e lm e m e s i" * Bkz. ADV (Kısaltmaların listesi sözlüğün sonunda bulun­ maktadır).

v e d o n m a m a s ı g e re k ir. A n l a m ın p a rla k lığ ı b e n z e r ­ siz liğ i iç in d e k e s in lik le b e lir g in d ir , f a k a t b ir a z H u s s e rlc i a lg ıs a l ta s la ğ ı a n d ır ır c a s ın a , d u r m a d a n d o y u r u l a m a z d i n a m i k b i r u f k a y e n i d e n y e r l e ş t i r i l m e k is ­ t e r (B ö y le lik le , ö r n e ğ in , A r z u k a v r a m ın ın a n a liz i d a h a b a şta n A rz u 'n u n s o n s u z " o ld u ğ u " sa p ta ­ m a s ı n a g ö t ü r ü r . . . ) . A m a b u ilk je s t , b e l k i d a h a d a L e v in a s 'a ö z g ü o la n b ir b a ş k a je s t t e n d a h a k a r m a ­ şık tır. A n l a m ın d in a m ik b iç im d e b a ğ la m a o t u r t u l­ m a s ı v e s ın ır la r ın ın ih la l e d ilm e s i ş e k lin d e k i s ö z d iz im i, b ir y o ğ u n la ş t ır m a , a b a r tm a , m ü b a la ğ a " m a n t ığ ı" iç in d e s a rm a la n m ış tır. Ö y le y s e s ö z k o ­ n u s u o la n , h e r b a ğ la m d a n k o p u ş u ; g ö r ü n g ü lü k (phenomenalite) d ü z e n i n i b o z a n ı n , t e r i m i n Y u ­ n a n c a a n la m ın d a s ö y le m d e d e v a m e t tiğ i h a liy le D ü n y a n ın ış ığ ın d a k i d ü z e n le m e y i b o z a n ın " b a ğ ­ l a m d iş il iğ i" ın ı i f a d e e t m e k t i r . " B i r f i k i r d e n b ir d i ­ ğ e rin e g e ç m e " n in Y u n a n lı v e K a rte z y e n o lm a y a n ta rz ı: Z o rla g e ç iş o la n b ir s ın ıra d a y a n m a g e r ç e k ­ le ş tirm e k tir s ö z k o n u s u o la n ; b ir k a v r a m ı, iş itilm e ­ s i n d e n ö n c e k i h a l in e d ö n ü ş m e s i iç in k ır ıld ığ ı n o k ­ t a y a d e ğ i n g ö t ü r m e k t i r . " A ş m a " y a (Aufheben) ' 1 Hegel'in çevrilmesi çok güç olan Aufhebung kavramını Der­ rida Fransızcaya re/eve [aşma, kaldırma] olarak çevirmiştir; bkz. "Le puits et la pyramide", Marges, Paris, Minuit, 1972. Ayrıca bkz. "Başlangıç henüz yoktur, ama olmak üzeredir. Yokluktan uzaklaşan varlığı ya da yokluğu kendi karşıtı ola­ rak (ortadan) kaldıran (aufhebt) varlığı içerir.", E. Levinas, Ölüm ve Zaman, Ayrıntı, 2006, ss. 89-90, çev. Nami Başer. "Hegel'in tin adını verdiği şey, bilinçlerin bu karşılıklı takdi­ rinin bu ilişkiler ve bu çatışmalarda muhafaza edilip aynı za­ manda aşılmasıdır (Aufgehoben).", a.g.e. s. 98.

y o l a ç m a d ığ ı h a ld e v e rim li o la n b ir ş id d e tin d iy a ­ le k tik o lm a y a n s ü re c i: B ö y le c e L é v in a s , s o r u m lu lu k k a v r a m ın d a n ik a m e (b a ş k a s ın ın y e rin i a lm a ) k a v ­ r a m ın a g e ç ilir, d e r , y a d a y in e , o n t o lo ji (v a rlık b ilim ), o n t o lo jin in e tik t a r a f ın d a n k e s in tiy e u ğ r a t ıl­ m a s ı g e r e k l i l i ğ i d e r e c e s i n e k a d a r g ö t ü r ü l ü r . B u ik i je s t (y a n i; b ir lik te -v a ro lu ş s ö z d iz im i v e a b a r t m a " m a n t ı ğ ı " je s tle ri), L é v in a s ç i m e t in le r in t a le p e t t i­ ğ i k e s k i n muğlaklık (ambiguïté) ç a l ı ş m a s ı n d a d a h a il e r i s o r g u l a m a y a p m a y ı g e r e k t i r e n b i r t a r z d a b i r ­ b i r i n e b a ğ l a n ı r : M e t i n l e r d e , S ö y l e n e n ile S ö y l e m e , T e r s i-s ö y le n e n v a s ıta s ıy la titre ş ir, b u r a d a k a v r a m ­ sa l b ir ç o k -a n la m lılık 'ın h e n ü z k e s in b iç im d e b e lir­ l e n m e m i ş g ö r ü n ü ş l e r i ış ıld a r. K u ş k u s u z b ir s ö z lü ğ ü n g ö r e v i, a n la m la rın , y a d a L é v in a s g ib i k o n u ş u rs a k , S ö y le n e n 'in , b e lir­ le n m e s i v e s a b itle n m e s i g e re k liliğ in i ö n e ç ık a rt­ m a k tır: v e b u g e re k liliğ in m e ş ru lu k v e z o r u n lu ­ lu ğ u n u n a ltın ı ç iz m e k g e r e k ir . A n c a k b u d u r u ­ m u n , f e ls e fe d e " b ir f ik ird e n b ir d iğ e r in e g e ç m e ­ n in " b e n z e r i o lm a y a n L é v in a s ç i ta rz ın ı g ö lg e le ­ m e s in e f ır s a t v e r m e m e s i iç in d e ç a b a g ö s t e r d ik .

A Adalet (Justice) A d a l e t k a v r a m ı L e v i n a s ' t a ik i a y r ı , h a t t a z ı t a n ­ l a m a l ı r . İ l k b ü y ü k e s e r i o l a n 7 7 'd a L e v i n a s , " a d a ­ l e t " i, y ü z y ü z e n i n , s i m e t r i k o l m a y a n , k a r ş ı l ı k l ı o l ­ m a y a n v e ö l ç ü s ü z e t i k iliş k is i o l a r a k a d l a n d ı r ı r . D a h a s o n r a l a r ı , A E'd e , " a d a l e t " , a k s i n e , ü ç ü n c ü n ü n / ü ç ü n c ü k i ş i n i n ( tiers) v e d o l a y ı s ı y l a k a r ş ı ­ lık lılığ ın (b ir a n l a m d a b e n " b a ş k a 'n ın b a ş k a s ı" y ım [l'a u tre d e l'a u tre ]) o ld u ğ u k a d a r s ın ırla ­ m a n ın v e ö lç ü n ü n d e z o r u n lu o la ra k h e s a b a k a ­ tılm a s ın ı b e lirt e c e k t ir (a y n ı z a m a n d a b a ş k a " b a ş k a " y ı d a y a d a " b a ş k a 'n ın b a ş k a s ı"n ı d a d e rt e t m e k g e re k ir - b u n la r a ra s ın d a h a k k a n i­ y e tle p a y e t m e k g e re k ir). ▼

W

E ğ e r " a d a l e t " Tl'd a e t i k i l i ş k i n i n k e n d i s i n i n a d ­ la r ın d a n b iriy s e , b u n u n s e b e b i b u d e y im in e tik iliş k in in g ü ç lü b ir k a ra k te r is t iğ in i ifa d e e t m e s i­ d ir : e t ik iliş k i, b a ş k a s ın a e g e m e n o l m a k t a n v a z ­ g e ç m e y i, ö z e llik le d e o n u b ir n e s n e h a lin e g e ­ tirm e k te n v a z g e ç m e y i g e re k tirir. O n u " o lm a y a b ır a k m a k " g e r e k ir , ki b u d a , b a ş k a s ın ın k e n d i­ n i y ü z ü n ü n ö l ç ü s ü z / s ı n ı r s ı z ( retenue) s a m i m i y e ­

t in d e ö z g ü r c e ifa d e e ttiğ i, b ir c e p h e d e n y a n a ş ­ m a y ı im le r. " A d a l e t " s ö z c ü ğ ü , b u b a ş k a s ın ı " o lm a y a b ıra k m a " , k e n d is in d e n h a re k e tle k e n d in i ifa d e e tm e s in e m ü s a a d e e tm e te m e l g e re k liliğ in i b e lirtir. B a ş k a s ı ü z e r in d e e g e m e n ­ lik k u r m a k t a n v a z g e ç m e , y ü z y ü z e y i b a ş l a t m a k iç in d a im a s ila h la rı b ır a k m a y ö n ü n d e k i b u g e ­ re k lilik , ş u ş e k ild e d e r in le ş ir v e g e r ç e k le ş ir : " a d a le t b a ş k a s ın d a k e n d i e fe n d im i ta n ım a k ta n i b a r e t t i r " (Tl, 4 4 ) . O h a l d e b u a d a l e t t a n ı m ı , - ç o ğ u k e z o l d u ğ u g i b i - b e n ile b a ş k a s ı a r a s ı n ­ d a k i e ş itliğ in y a ta y lığ ı d iy e a d la n d ırıla b ile c e k ş e y in is te n m e s in d e n d e ğ il, te rs in e , b a ş k a s ın ın a y rıc a lık lılığ ın ı t a n ım a k t a n , o n u n y ü c e liğ in i ta ­ n ım a k ta n o lu ş u r. A d a le t m e f h u m u n u n L e v in a s t a ra f ın d a n g e ­ liş tirilm e s in in , d il v e s ö z / s ö y le m k a v r a m la r ı ü s t ü ­ n e y a p ıla n b ir ç a lış m a d a n a y r ılm a z o ld u ğ u fa rk e d ile c e k tir. E ğ e r re to rik , s ö y le m in in / s ö z le rin in g ü c ü y l e b a ş k a s ın ı e le g e ç i r m e s a n a t ı is e , o z a ­ m a n " r e t o r i ğ i n a ş ı l m a s ı i l e a d a l e t k e s i ş i r " (Tl, 4 4 ). B ir a n la m d a , a d a le t d ilin s a h ic i v a r lığ ın ı ö ğ ­ re tir v e a ç ığ a ç ık a rır: n e b a ş k a s ın ın n e s n e l b ir t e ­ m a iç in d e z a p t e d ilm e s i, n e d e s ö z ü m le b ü y ü le ­ m e g ü c ü m ü a ç ığ a v u r m a m d ır, a m a e n b a ş ta " b a ş k a s ın ın e f e n d i li ğ in i" n in , a y rıc a lık lı o lu ş u ­ n u n ta n ın m a s ıd ır , ki b ö y le c e a n la m (lılığ )ı b a ş k a ­ s ı n a a ç ık o l m a d a n a l a n d il in ilk a d ı m ı a t ılır . S ö y ­ le m k e n d in i a d a le t o la r a k s u n a r .

B u n u n la b ir lik t e , 7 7 'd a n it ib a r e n , L e v in a s ş u n u d a b e lirtir; o ld u ğ u h a liy le s im e tris iz (b a k ış ım ­ s ız ) o la n e t ik iliş k iy i, ü ç ü n c ü n ü n [ ü ç ü n c ü k iş i­ n i n ] (tiers) h e s a b a k a t ı l m a s ı n ı n k a r ş ı s ı n a k o y ­ m a k g e r e k s e b ile , ü ç ü n c ü d a h a b a ş t a n k e n d i­ n i b a ş k a s ın ın b a k ış ın d a h a b e r v e rir. L e v in a s ü ç ü n c ü y ü b a s itç e , a d e ta s o n r a d a n v e s a d e c e , b a ş k a la rın ın ç o ğ u llu ğ u n u h e s a b a k a tm a k , a ra ­ la rın d a b ö lü ş t ü r m e k g e r e k ir ş e k lin d e k i itira z ö n ü n d e g e r ile y e r e k e tik iliş k in in m u t la k lığ ın b ir s ın ırla n d ırılm a s ı o la ra k h e s a b a k a tm a z . ( 7 7 'd a " a d a l e t " y e r i n e k u l l a n ı l a n ) e t i k iliş k i ile (/ A f'd e " a d a le t " y e r in e k u lla n ıla n ) ü ç ü n c ü n ü n h e s a b a k a tılm a s ı a r a s ın d a , L e v in a s t u t a r s ız b ir o r ta y o l b u lm a z , iç e rik le ri b a k ım ın d a n b ir b ir i­ n i n t e r s i n i s ö y l e s e l e r d e , e t ik a s i m e t r i ile ü ç ü n ­ c ü n ü n a d a le t in in s im e t r is i k a rş ılık lı o la r a k b ir ­ b ir le r in i im le r v e g e r e k t ir ir le r . E tik s o r u m lu lu k o lm a d a n , (h e m ü ç ü n c ü d e n k a y n a k la n a n h e m d e o n u n ta ra fın d a n b a h ş e d ile n ) ü ç ü n c ü n ü n a d a le ti a n la m s ız o la c a k tır. A m a , te rs i b iç im d e , ü ç ü n c ü n ü n h e s a b a k a tılm a s ı, b e n i b a ş k a la rı­ n ın a ra s ın a k a tılm a y a z o r la m a k la k a lm a z , a y rı­ ca b e n i, ö te k i ta ra fın d a n y a p ıla n iş k e n c e n in m u tla k lığ ın d a n d a k u rta rır: y a ln ız ü ç ü n c ü n ü n h e s a b a k a tılm a s ı, b a ş k a s ın ın iş k e n c e s in in v u ­ ru ş la rı a ltın d a e z ilip k a lm a m ı e n g e lle r v e b ö y le c e s o r u m lu lu ğ u m u y e r in e g e t ir e b ilm e m e o la n a k ta n ır. D a h a k e s in b ir b iç im d e s ö y le rs e k .

R ic c e u r 'le b ir lik t e b e l ir t m e k g e r e k i r k i, a d a le t AE'de a d e t a a r ş i t e k t o n i k 1 b i r s t a t ü d ü r . Ç ü n k ü g e r ç e k t e n d e ü ç ü n c ü n ü n a d a le ti b o y u t u , b u b a k ım d a n fe ls e fi s ö y le m le k a ti b ir b e n z e r lik a r z e t t iğ in d e n , o la s ı b ir b ir in in y e r in e g e ç e b ilir l i ğ i n ( interchangeabilité) 2 v e t e m a l a ş t ı r m a n ı n m e k â n ı d ı r : logos d o l a y ı m ı y l a , e t i k b u y r u ğ u n a ç ık ç a f o r m ü le e d ile b ild iğ i v e p a y la ş ıla b ild iğ i te k y e rd ir.

1 Architectonique: [yun. apxıtexTouıxfıl Teknik yönden mi­ marlığı andıran, bir sistemin örgütlenme kurallarını göste­ ren bilim. İki bilimden ilkinin amaçları diğerininkilere bağlı ise ve dolayısıyla onlara araç olarak hizmet ediyorsa, birinci bilime nazaran İkincisine arşitektonik bilim denir. Yine, aynı ilişki yapıtın ustası (mimar) [architekton] ile onun planlarını ifa eden el işçileri [cheirotechnitai] arasında bulunur. Bkz. Platon, Devlet Adamı (Politik), 259 e, Aristoteles, Nikomakosa Etik, I, 1, 1094 a, Fizik, II. 2, 194 a 36 ve özellikle Me­ tafizik, A, 1, 981a. 2 Yüz yüze etik ilişkide etik buyruğu yerine getirme konusun­ da kimse benim yerimi alamaz (biriciklik), sorumluluk sade­ ce benim omuzlarım üzerindedir, oysa ki üçüncünün hesa­ ba katıldığı adalette ben anonimleşir, yani yerini başkası ala­ bilir, etik buyruk paylaşılır.

Anlam (Signification) L é v in a s , e t ik t e n h a r e k e tle b a ş k a s ın a a ç ık / s e rg i­ l e n m i ş o l m a d i y e a n l a ş ı l a n a n l a m ile f e n o m e n i n ö z d e ş le ş tirilm e s i/ k im lik le n d irilm e s i, t e m a h a lin e g e tirilm e s i o la r a k a n la ş ıla n o n t o lo jik a n la m ı k a rşı k a rş ıy a k o y a r . D a h a d e r in b iç im d e s ö y le r s e k , e tik a n la m * - " o l a n ı n v a r lığ ın ı [l'ê tre d e l'é t a n t ] ış ıld a ­ ta n a n la m ın ö t e s in d e n g e le n b ir a n la m ın ö lç ü s ü z ­ l ü ğ ü " (EDE, 2 2 5 ) - il k a n l a m d ı r , z i r a d i l il k b a ş t a te m a la ş tırm a v e te m s ild e d e ğ il, y a k ın lık ta d o ğ a r . ▼ ▼

A n la m , e d ilg in s e n te z d e n itib a re n d u y u m u n d u ­ y u lm a s ı/ h is s e d ilm e s i fiilin in ta k e n d is in d e m e y d a ­ n a g e lir (L é v in a s 'in / A F d e k i b ü t ü n o n to lo jik a n ­ la m ç ö z ü m le m e s i H e id e g g e r 'e o ld u ğ u g ib i H u s s e r l 'e d e b a ş v u r u r ) v e H u s s e r l d u y u m u n a s li/ ilk s e l ( originaire) z a m a n b i l i n c i o l d u ğ u n u s ö y l e r ; y a n i a s li iz l e n i m in g e r i - y ö n e l i m , i l e r i - y ö n e l i m 1 o la r a k * Zaten Lévinas da, özellikle ,4£'de, ontolojik anlamlandırma [signifier] tarzı hususunda, "tematizasyon"dan bahsetmeyi tercih ederek, "anlam" sözcüğünü çoğunlukla etik anlam için kullanır. 1 Geri-yönelimden (rétention) kasıt bilincin alıkoyma edimi ve ileri-yönelimden (protention ) kasıt ise bilincin olmasını bekleme edimidir. Bkz. "İçsel Zaman Bilinci", Husserl içinde. Say, 2006, ss. 73-78 ve 171-175.

e v re le r e a y rılm a s ı v e ş im d in in , k e n d is iy le o la n z a ­ m a n fa rk ı iç in d e k e n d is iy le y e n id e n b u lu ş m a la rı - ö z d e ş i m - o l d u ğ u n u . Ş e y , d a h a s o n r a d il y o l u y la k i m l i k l e n d i r i l m e k ü z e r e , a l ı r l ı k (réceptivité) y o l u y ­ la k a b u l b u y r u l m u ş d e ğ i l d i r ; h e r d u y m a / h i s s e t m e fiili, a l g ı l a n a n ı d u y u s u y ö n ü n d e a r k a d a b ı r a k a n , o n u h is s e t m e fiilin e s u n d u ğ u p ro fille rin ç o k lu ğ u ­ n u n ö t e s in d e ö z d e ş k e n d ilik o la r a k k o y a n b ir b a ş la n g ıç y ü k le m le m e s i z e m in in d e d a h a b a ş ­ ta n g e rç e k le ş ir; - [ b u b a ş la n g ıç y ü k le m le m e s i is e ], d i l l e r d e n ö n c e b ir " ç o k t a n - s ö y l e n e n " d i r , fiille ri v e is im le ri d ilin s ö z c ü k le r i o la r a k m ü m ­ k ü n k ıla n h is s e tm e fiilin in s ö z s e lliğ i v e a d la n ­ d ırm a s ü re c id ir. Ö z ü n s ö z s e lliğ in in (H u s s e rl'in b a h s e t t i ğ i h i s s e t m e fiili, L e v i n a s 'ı n b e t i m l e m e ­ s in d e ö z ü n , o la n ın o lm a s ın ın z a m a n s a lla ş tırılm a s ıy la b ir t u t u lu r ) d a im a a n c a k a d o lm a k [a d la ş m a k ], y a n i o la n 'ın a d la b e lirtilm e s i n o k t a s ın ­ d a tın la d ığ ı b u a n la m y in e d e a n la m ın e n ü st k ip i d e ğ ild ir . Y a k ın lık v e k ırılg a n lık o la r a k a n la ­ ş ıla n d u y a r lığ ın y ö n e lim s e l o lm a y a n m a h iy e t i­ n in a y d ın lığ a k a v u ş m a s ı iş te b u r a d a ; o la n ın o l­ m a s ın ın ış ığ ın d a k im lik le n d irilm e s i2 s ü r e c in e in ­ d ir g e n e m e z o la n , ö z ü n ö te s in d e b ir a n la m a ç ­ m a y a / s e rg ile m e y e o la n a k ta n ır. S ö y le m e a rtık k im lik le n d irm e / ö z d e ş im o la ra k d e ğ il, a m a b é ­ n in , f e n o m e n o lm a d ığ ı iç in b ir t e m a iç in e g ir e 2 "Identification" kelimesi hem "özdeşleştirme", "aynılaştırma" hem de "kimliğini belirleme", "tanımlama" anlamın­ da anlaşılmalıdır. Ayrıca bkz. E. Lévinas, Sonsuza Tanıklık, Metis, 2003, s. 116.

m e y e n b a ş k a s ın a , y ü z e a ç ık o lm a s ı/ s e rg ile n m e ­ si o la r a k a n la ş ılır. S ö y le m e b u r a d a , k e n d in i s e r­ g ile m e k v e s e r g ile m e n in k e n d is in i ifa d e e d e re k s e r g ile m e n in e d ilg in liğ in i ik iy e k a t la m a k t ır - " i ş a r e t i n 3 b u v e r i l i ş i n i i ş a r e t " e t m e k t i r (AE, 1 8 7 ). H iç b ir ş e yi k im lik le n d irm e y e n b u s ö y le ­ m e , d ille n d ird iğ i s ö z c ü k le rin ö te s in d e h e d e fle ­ n e n h e r a n la m ın ü z e r in d e k e n d in in b ir fa z la lık o la r a k g e liş in i s ö y le y e n , k e n d is in in iş a re t v e rili­ ş in i iş a re t e d e n b e n im s e s im in ta k e n d is in e ö z ­ d e ş le ş ir [s e s im le k im lik k a z a n ır], 'W 'W *w

B u ra d a , b e n 'in k e n d i b a ş ın a m e v c u t o lu ş u iç in d e d ir ki o 'lu k k e n d i iz in i k e n d i'n in s e s in e k a y d e d e r : z i r a s o n s u z u n b e n i y a k ı n ı m a (proc­ hain) b u y u r d u ğ u b u y r u k a n c a k b i z z a t b e n i m s e s i m d e iş itilir, b u b u y r u k " b i z z a t it a a t e d e n i n a ğ z ı n d a " (AE, 1 8 7 ) i f a d e e d i l i r . O ' l u ğ u n a d s ı z se si a n c a k k e n d in in s e s in d e ; y a ln ız c a b a ş k a la ­ rın ın s o r u m lu lu ğ u n u y ü k le n e r e k k o n u ş t u ğ u iç in a ğ ır l ık s ız k o n u ş a m a y a n ı n y a r a lı s e s i n d e iş i­ tilir: " s o n s u z c a d ış s a l 'iç s e l' s e s o lu r , a m a B a ş k a s ı'n a iş a r e t e d e n iç s e l g iz i n p a r ç a la n m a s ın a 3 Burada "işaret" diye çevirdiğimiz "signe" sözcüğü, "an­ lam" diye çevirmekte olduğumuz "signification" kelimesi­ nin, görüldüğü gibi, kökünü oluşturur. "Signe" kelimesinin "işaret" yanında "belirti", "alamet" gibi akraba anlamları vardır. Zira "signifier" fiili" de "(bir şey) anlamına gelmek" manasının yanında "(bir şeyi) belirtmek, bildirmek, açıkla­ mak", "bir şeyi tebliğ etmek" anlamlarına da gelir.

d e la le t e d e n se s (o lu r) -iş a r e tin b iz z a t b u v e ri­ l i ş i n i n i ş a r e t i " (A E, 1 8 7 ) . Ö z ü n ö t e s i n d e a n ­ l a m , s e s i n b i z z a t a n l a m l ı l ı ğ ı d ı r ( signifiance) ; y a n i iş a re tin d e ğ il, iz in a n la m lılığ ı - k e n d i n i n s e s i s o n s u z u n s e s in in iz id ir.

Arzu (Désir) S o n s u z ' l a iliş k in in ilk o l a r a k v e k e s i n b i ç i m d e A r ­ z u o l d u ğ u s ö y l e n i r , ç ü n k ü b u iliş k i ilk in a l t ü s t e d i c i b i r d e n e y i m d e n ( épreuve) i b a r e t t i r : b e n k e n d i iç in d e o n u s o n s u z c a a ş a n b u ş e y in k e n d i­ s i n i d u y a r (éprouver). Ö y l e y s e s ö z k o n u s u , k e ­ s i n l i k l e t e o r i k o l m a y a n , d u y u s a l (sensible) b i r i l i ş ­ k id ir. A m a L é v in a s A r z u ' y u , o l d u ğ u h a liy le d ü n ­ y e v i o la n ih tiy a ç ta n a ç ık ç a a y ırm a k v e h a tta o n u n k a rş ıs ın a k o y m a k b a k ım ın d a n " m e t a f iz ik " ile n i t e l e r [ M e t a f i z i k A r z u ] . ▼ ▼

ih tiy a ç , D ü n y a 'd a s u n u lu o la n m a d d i ş e y le ri t ü ­ k e tm e k v e o n la rd a n z e v k a lm a k y o lu y la , e k si/ k li/ ğ i d o l d u r m a k v e b ö y l e c e k e n d i s i n i n A y n ı e g e m e n l i ğ i n i n k a p a l ı l ı ğ ı n ı ( clôture) k u v v e t l e n d i r ­ m e k p e ş in d e k o ş a n e g o is t b e n i k a ra k te riz e e d e r: b u n a m u t l u l u k d e n i r ( G e ç e r k e n b e l i r t e l i m k i, e ğ e r , ih tiy a ç , d a h a b a ş t a n , B e n in e g o iz m in in k a ­ p a lılığ ın ı y e n id e n a ç ıy o rs a , b u ş e k ild e b e t im le n e n s ü r e ç m u ğ la k t ır ) , ih tiy a c a k a rş ıtlık iç in d e t a n ım la ­ n a n A r z u , e g o is t b e n in A y n ı l ı ğ ı n ı n k a p a lılığ ı s ü ­ re c in e k a y ıtlı d e ğ ild ir ; n e d e -t ı p k ı a ç lığ ın b e s in in b a ş k a lığ ın a a n c a k , d a h a b a ş t a n , o n u b ir B e n 'in e g o iz m i iç in d e e m m e k ü z e r e ç a ğ ır a r a k a ç ık o lm a ­

sı g i b i - b u k a p a lılığ ı ç a ğ ır a r a k a ç a r ; b u d u r u m d a A r z u , D ü n y a ' n ı n u f k u n u n ö t e s i n d e k i S o n s u z ile iliş k id ir; b u ö y l e b ir iliş k id ir k i A r z u l a n a n a r a y ı k a ­ z ı p a y ı r ı r , 1 d o l d u r a r a k k a p a t m a z (bkz. Tl, s . 4 ) . D u r m a d a n y e n id e n b a ş la y a n b u k a z m a iş le m in ­ d e , s o n s u z , o ld u ğ u g ib i b a ş k a lık , k e n d in i v e rir; k e n d in i, b e n im e g o iz m im i ta rtış m a k o n u s u y a p a n S o n s u z 'u n m u t la k b a ş k a lığ ı o la r a k s u n a r. ▼ ▼ ▼

L e v in a s b u n u b ö y le s ö y le m e z , a m a g e r ç e k te d e ­ n i l e b i l i r k i , b a ş k a l ı k A r z u o l a r a k verir/sunar ken­ dini. Ş u a n l a m d a k i A r z u ' n u n A r z u l a n a n ( S o n ­ s u z ) t a r a f ın d a n k a z ılm a s ı [a c ık tırılm a s ı] k e s in lik le A r z u ' n u n b ir f r ü s t ü r a s y o n u n a , b ir e k s ik lik d u y ­ g u s u n a e ş d e ğ e r d e ğ ild ir. İh tiy a c a h â k im o la n e k s ik lik / ta tm in a lt e r n a t if in e k ıs a d e v r e y a p tırılır. A r z u la n a n a sla A y n ı t a r a f ın d a n s o ğ u r u la m a z , b u a n la m d a o n u n e lin d e n k a ç ıp k u rt u lu r v e y in e d e e k s ik d e ğ ild ir , ç ü n k ü o , b u ş e k ild e , b iz z a t b u k a z m a iş le m i iç in d e v e rilid ir, iş te b u n u n iç in d ir k i, A r z u y u t e h li k e y e a t m a s ı b ir t a r a f a , b u s o n s u z k a z m a iş le m i, t e r s in e , o n u d u r m a d a n d a h a y o ­ ğ u n k ıla ra k g e rç e k le ş tirir. S a n k i, b e s in i h e d e f le ­ y e n s o m u t a ç lığ ın te rs in e , A r z u , k e n d i m e ta fiz ik b o y u t u n d a , k e n d i a ç l ı ğ ı n d a n b e s l e n i r [bkz. Tl, 4 v e HAH, 4 9 ] 1 Creuser fiili "oymak", "kazmak" anlamına geldiği gibi "acıktırmak" anlamına da gelir. Çok acıktığımızda midemi­ zin "kazındığını" söylerken kastettiğimizle aynı anlamda.

Aşk (Eros) 1 A ş k L é v i n a s ' i n ilk e s e r l e r i n d e ilk p l a n d a b i r r o l o y n a r ; b u e s e r l e r d e o k a y n a ş m a ( fusion) o l a r a k d e ğ i l , a k s i n e b a ş k a s ı ile il iş k in in k e s i n k e s k a y ­ n a ş m a y ı b a rın d ırm a y a n k a ra k te rin in ö r n e ğ i o la ­ ra k d ü ş ü n ü lü r. ▼ ▼

B e lk i d e , d iş i k a t e g o r is in i n t a s v ir in i ç iz m e k le v e a z ç o k g e l i ş t i r m e k l e k i f a y e t e d e n EE b i r y a n a (EE, 1 4 5 ) , A ş k b ü t ü n ü y l e c i n s i y e t f a r k l ı l ı ğ ı t a r a ­ f ın d a n ü re tile c e k m iş g ib i g ö r ü n ü r (h a tırla n a c a ­ ğ ı g ib i, c in s iy e t fa rk lılığ ı, b ir b ü t ü n v a r s a y a n t e ­ r im le r in n e k a r ş ıt lığ ıd ır , n e d e ik ililiğ i; s ö z k o ­ n u s u o l a n " v a r l ı k l a r ı n a ş ı l m a z " (TA, 7 8 ) v e si­ metrik o l m a y a n (dissymétrique) i k i l i l i ğ i d i r v e b u s e b e p le h e r k a y n a ş m a y ı p e ş in e n y a s a k la r). D a ­ h a s ı, b u t a s v ir le r e k a y n a k lık e d e n e ril b a k ış a ç ı­ s ı, A ş k f e n o m e n o l o j i s i ile d iş i f e n o m e n o l o j i s i n i b ir t u t m a n e t ic e s in e v a r ır . N i h a y e t b e l ir t e l im ki Tl, A ş k ' ı n k a y n a ş m a k a b u l e t m e z k a r a k t e r i n i ta rtış m a k o n u s u y a p m a d a n , b iz z a t d in a m iz m i­ n i k u r a n ik ir c illiğ in e d ik k a t k e s ilir: b a ş k a n ın a ş k ın lığ ı b u r a d a z e v k in n e s n e s in in ta k e n d is id ir, 1 Bkz. "Eros'un Fenomenolojisi", Sonsuza Tanıklık içinde, ss. 103-114.

d u r m a d a n y a d s ın a n v e b ir d a h a b ir d a h a e le a lın a n s ın ır-z e v k tir.

B u A ş k d ü ş ü n c e s in in , e ro tik y ü z y ü z e n in b a k ı­ ş ım s ız lığ ın ın s o n u c u o la n k u v v e tli n o k ta la rın d a n b ir in in a ltın ı ç iz e lim . L é v in a s , b ire y i A ş k t e m e lin e y e r l e ş t i r e n b i r g e l e n e k t e n k o p a r (7 7 , 2 4 8 ) . B u r a ­ d a d e n i l e b i l i r k i, A r i s t o t e l e s ' i n e t i k l e r i n d e ile ri s ü r d ü ğ ü n ü n a k s in e , s e v ile n -v a r lığ ın e d ilg in liğ i, s e v m e n in e tk in liğ in e y e ğ g ö rü lü r. B u , n e h iç b ir ş e y v e r m e y ip h e p a lm a k is te y e n b ir b e n in e g o iz ­ m in i y ü c e lt m e k , n e d e A ş k 'ı, b e n in y e n id e n k e n ­ d i o lm a a ğ ırlığ ın a s ü r ü k le n e c e ğ i s ık ın tıy a v e y o r ­ g u n lu ğ a p e ş in e n m a h k û m e tm e k m a n a s ın a g e ­ lir; a m a b e n i m a s l a a ş k i n i s i y a t i f i n e s a h i p o l m a ­ d ığ ım ı k a b u l e t m e k a n la m ın a g e lir. S e v m e k t e n ö n c e s e v ilirim (A ş k ta s v irin e k a y n a k lık e d e n b e n k u ş k u s u z e r ild e k a y ıtlıd ır, a m a g e n e d e a ş k ta e r ­ k e k l i ğ i n i f e d a e d e r , 77, 2 4 8 ) . " S e v m e k , S e v i l e n ' i n 2 b e n d e u y a n d ı r d ı ğ ı a ş k ı s e v m e k t i r " (77, 2 4 4 ); y a n i, s e v m e k v e o n u n b a n a b a h ş e ttiğ i s e v ­ g id e n h a re k e tle o n u s e v m e k , b e n d e n d e ğ il s e v i­ le n d e n h a r e k e t le o n u s e v m e k t ir . B e lk i ş u ö n e s ü r ü le b ilir d i: A ş k 't a , L é v in a s iç in k e n d i iç in 'd e n 2 Eril-dişil ayrımını Türkçe zamirlerde veremediğimiz için belir­ telim ki, burada "Sevilen" dişil karaktere sahip; zira "Aimée" ya da "elle", yani "Sevilen (kadın)", "o (kadın)" şeklinde bir kullanım söz konusu. Zaten bir önceki cümlede de Aşk tasvirine kaynaklık eden ben'in eril karakterine dik­ kat çekiliyor.

d a h a k ö k e n s e l o la n b a ş k a s ı iç in , b ir " [D iş i] O iç in " d ir, -k e n d is i d e k a d ın s ı e g z o t iz m in d ü ş ü n ü ­ rü o la n S e g a le n 'in m ü th iş s ö z le riy le " ç e k ip O 'n u n y a m a c ın d a y a ş a m a y a g itm e k iç in " d ir.

Ayrılık (Séparation) Tl'da b e t i m l e n e n a y r ı l ı k k a v r a m ı , EE'de g e l i ş t i r i ­ l e n hipostaz1 m e f h u m u n u y e n i d e n e l e a l ı r . A y r ı ­ lık , s a y e s i n d e b e n i n k e n d i n i a n o n i m v a r l ı ğ ı n iç in e k o y d u ğ u e d im d ir, y a n i b e n in , k e n d in e re fe ra n s y a p m a s ü r e c i iç in d e v a r lığ a k a tılım ın ı k o p a r m a s ı­ d ır/ k ırm a s ıd ır. B u n u n la b irlik te a y rılık k e s in lik le s o y u t b ir k e n d in e -r e f e r a n s b a r ın d ır m a z , o " id e a ­ l i s t b e n i n s o y u t k o y u l u ş u " 2 (EE, 1 7 1 ) d e ğ i l d i r , z i ­ ra o z e v k t e v e ik a m e t e t m e d e s o m u t o la r a k g e rç e k le ş ir. 1 Yunanca "hypostasis" sözcüğü, dayanak veya temel anlamı­ na gelir. Felsefede de yine temel veya töz anlamında kullanıl­ mıştır: kendisine kıyasla her şeyin ikincil veya türevsel olduğu bir mutlak dayanak. Arapçası "Uknum" unsur, esas, temel demektir. Akanim de onun çoğuludur. Akanim-i selâse: üç uknum, yani teslisin üç temel unsuru demektir ki, bunlar baba-oğul-ruhu'l kudüstür. Ancak, bir kez daha, Lévinas bu kavramın çözümlemesini yaparken geleneksel teolojik ve fel­ sefi tanımlara bağlı kalmaz. Lévinas terimi ilk kez 1946'da TA'da kullanır. "Var diye adlandırdığım varolansız varolmak, hyphotase'ın boy göstereceği/vuku bulacağı yerdir." (Lévinas phénoménologue, Yasuhiko Murakami, Ed. Jérôme Millon, 2002, 120. sayfadan itibaren.) Özellikle bkz. E. Lévinas, Za­ man ve Başka, Metis, 2005, s. 70-77. "O, adeta ontolojik bir şemadır. Bir yandan bir olaydır bu ve henüz herhangi bir şey değildir; bir varolan değildir; fakat sayesinde bir şeyin kendi­ sinden çıkarak meydana geldiği bir varolma olayıdır." 2 Örn. bkz. "Böylece Ego’nun, kendisini kendisi yoluyla koyuşu \Fr. Poser, Alm. Setzen], onun kendi saf etkinliğidir. Ego ./..

K e n d i o lm a k e n b a ş ta k e n d in i b ir b a ş k a y a b a ğ ­ lı, a m a k e n d i n e g ö r e l i o l a r a k t a n ı m a k d e ğ i l d i r . V a r l ı ğ ı n ı n o l u m l a n m a s ı / k a b u l e d i l m e s i ( reçu), ö z n e y i b u v a r lık ü z e r i n d e b ir e y le m ic ra e t m e k ­ te n m u a f tu tm a z . Ö z n e n in b iz z a t b a ğ rın d a , v e ö z n e liğ in in k u r u c u s u o la r a k ; is te r T a n r ı is te r b a ş k a s ı o ls u n , b a ş k a k a rş ıs ın d a b ilm e m e z liğ i v e s a ğ ı r l ı ğ ı v a r d ı r . A y r ı l ı k a t e i z m d i r (7 7 , 2 9 ) (bkz. T a n r ı, A z iz ) . B u n u n la b irlik te , b a ş k a s ın a s a ğ ır b ir b e n z e rs iz lik , p a ra d o k s a l o la ra k , a ş k ın 'a s a y ­ g ı n ı n k o ş u l u d u r . Ç ü n k ü a ş k ın l a iliş k i i ç i n d e s o ­ ğ u r u lm a k / e r im e k y e r in e b u iliş k id e n d u r m a d a n b a ğ ış la n ır/ m u a f tu tu lu r; b e n , b iz z a t b e n c illiğ in ­ d e n , b a ş k a n ın k e n d is i ü z e r in d e k i a ş ıla m a z f a z ­ la lığ ın ın t e m in a t ı o lu r , [ b u n u d a ] iliş k in in t e r im ­ le rin in b u te rim le rin o r t a k ö lç ü y e v u r u la b ilir h a ­ le g e l e c e ğ i b ir ü ç ü n c e t e r i m e s ü r ü k l e n m e s i n e m a n i o la r a k [y a p a r]. Y a ln ız b a ş k a s ıy la h iç b ir o r ­ ta k lığ ı o lm a y a n - v e , s o n k e rte d e , o n u n la y a p a ­ c a ğ ı h iç b ir ş e y o lm a y a n - b ir b e n , a ş k ın lığ ın ı b u y u r e tm e y e / k a rş ıla m a y a , y a n i a ş k ın lığ ı ta r a ­ f ın d a n s o rg u la n m a y a m ü s a a d e e tm e y e e lv e riş ­ lid ir.

./.. kendisini koyar; ve bu yalın kendisini ileri sürüşü yoluyla o, varolur, tersinden söyleyecek olursak, Ego varolur ve ken­ di varoluşunu kendi yalın varolmasıyla koyar..." Fichte, Bi­ lim Öğretisi (VVİssenschaftsIehre, 1794), "Alman idealizmi 1 Fichte" içinde. Doğu Batı, 2006, s. 204-205.

B u b a k ı m d a n , iç s e lliğ i v e b e n z e r s iz liğ i a z a m i v u r g u s u n u a ş k ın la iliş k id e b u la n b ir K i e r k e g a a rd ç ı b e n d ü ş ü n c e s iy le b a z ı b e n z e rlik le rin (i) o r ­ t a y a k o y m a k iç in s ö y le r s e k , L e v in a s ç ı b e n d ü ­ ş ü n c e s i, a ş k ın iliş k in in b a ş la n g ıç n o k t a s ın a ; b a ş ­ k a k a rş ıs ın d a k i s a ğ ırlığ ı; k e n d iy le o la n iliş k is in d e derhal b i r b a ş k a y a i J i ş k i l e n e c e k b i r b e n d e ğ i l d e b e n l i k ( egoite) k u r a n ( K i e r k e g a a r d , Ölümcül Hastalık Umutsuzluk'un b a ş ı ) , a y r ı l m ı ş b i r b e n y e rle ş tirm e ö z e lliğ in e s a h ip tir. B ö y le c e L e v in a s b e n c illiğ i k e n d i o lu ş u n o t a n t ik u ğ r a ğ ı o la ra k ta tm in e d e r, h e r n e k a d a r a y n ı z a m a n d a b u b e n c illiğ in y ü z le k a rş ıla ş m a d a s o rg u la n d ığ ın ı düşünse de.

Aziz (Saint) Y a h u d ilik t e a z iz lik a y rılık tır v e ö y le y s e T a n r ı'n ın a rılığ ıd ır: A z i z , 1 D ü n y a 'd a n a y rı o la n d ır . A n la ş ılı­ y o r ki L é v in a s b u m e f h u m u y e n id e n e le a lıp d e ­ rin le ş tirir. Ç ü n k ü o lm a k t a n b a ş k a t ü r lü 'n ü n v a r ­ lığ ın ö t e s in d e o ld u ğ u n u , o n d a n a y rı o ld u ğ u n u d u rm a d a n v u rg u la r. A z iz , h e r g ö rü lü rü n g ö rü n ­ d ü ğ ü u f u k y a p ıs ı o la ra k D ü n y a 'd a n v e D ü n y a 'd a y e r a lıp o n d a n b e s le n e n o la r a k B e n 'd e n a y rıd ır. T a n ım ı g e r e ğ i a sla A r z u ' n u n o n u [T a n r ı'y ı, A r z u la n ır'ı] y a k a la y a m a y a c a ğ ı, t ü k e t e m e y e c e ğ i , k e n ­ d i iç k in liğ in d e s o ğ u r a m a y a c a ğ ı b ir y o ld a A r z u 'y u d o ğ u r a n şe y; T a n rı'n ın -L é v in a s 'in a n la d ı­ ğ ı a n la m d a o n a [T a n rı'y a ] A r z u la n ır o lm a o la n a ­ ğ ın ı t a n ı y a n - a z iz liğ id ir, m u tla k a y rılığ ıd ır. G e r ­ ç e k te n d e . A z i z o la ra k , a yrı o la ra k T a n rı y a d a a ş k ı n ; b i z z a t b u a y r ı l m a ( ab-solution)2 j e s t i i ç i n ­ d e , a s lın d a k e n d i d o ğ u r d u ğ u -s o n s u z c a y e n id e n a t ıld ığ ı- iliş k id e n d u r m a d a n y e n id e n g e r i ç e k ilir (s'ab-soudre). O h a l d e A r z u ' y u h e m s o n s u z d u y 1 Lévinas, Saint sözcüğünü, etimolojik olarak "ayrı, ayrılmış" anlamına gelen ibranice ha-kadoch karşılığı olarak kullanı­ yor. Kelimenin "müteferrik" şeklinde karşılanma imkânının kısa bir tartışması için bkz. Sonsuza Tanıklık, s. 178, n. 26. 2 Levinas "absolute" kavramını "absolvere" kelimesine gön­ derme yaparak "geri çekilme" anlamında kullanır. Başkası ilişkiden geri çekilerek mutlak kalır.

g u h e m d e s o n s u z u n d u y g u s u y a p a n , iş te b u a z iz lik tir.

L é v in a s 'a b ir g ö r e v ç ık a r: A z iz 'i k u t s a ld a n 3 a y ırt e t m e k v e o n u n k a rş ıs ın a k o y m a k . K u t s a l a s lın d a A z iz 'e b e n z e r : v e b u b e n z e r liğ in y a n ıltıc ı s a y g ın ­ lığ ın ı k ır m a k g e r e k iy o r s a , b u n u n s e b e b i, o l d u ğ u h a liy le , b u b e n z e r liğ in b ir s a h t e -k a r d e ş y a r a t m a ­ s ıd ır. B u b e n z e r lik a ld a t ıc ıd ır , a z iz lik m e v z u b a ­ h is o l d u ğ u n d a iş in iç in e b ir y a n lış lık s o k a r . Ş u h a ld e ih a n e tle rin e n b e te rid ir. A z iz liğ i m u tla k s u r e tte te rs in e ç e v irm e k v e s a p tırm a k s u re tiy le , A z iz 'in k a rş ıtın a d ö n m e s in e s e b e p o lu r. G e r ç e k ­ t e n d e , K u t s a l a d e t a A z i z 'i n it e le n d ir e n a y rılığ ı ta k lit e d e r , a m a b u a y rılığ ı D ü n y a iç in e y e r le ş t i­ r e re k . K e n d in e a y rılık s ü s ü v e r d iğ i je s t in k e n d i­ s in d e , b u a y rılığ ı y a d s ır: k u ts a l T a n r ı'y ı d o ğ a n ın i ç i n e y e r l e ş t i r i r v e b u n u n a d ı p u t p e r e s t l i k t i r (pa­ ganisme). A m a d a h a i n c e l i k l i b i ç i m l e r e d e b ü r ü ­ n e b ilir, Y a h u d iliğ e (v e d a h a d a fa z la H ıris tiy a n lı­ ğ a ) p u s u k u r u p b e k le y e n a y a r t ıla r ı d a b ilir. B ü ­ y ü c ü l ü k , k u ts a lla iliş k in in b u a ş a ğ ılık b iç im i - y a d a b iz z a t ö z ü - , d u y u lu r u n , im g e le rin v e d u y g u ­ n u n ik irc ik liğ in d e n h o ş n u t lu k d u y a r . F a k a t b ü 3 "Kutsal" {sacré) kavramı karşısında "aziz" (saint) kavramını ayrıcalıklı bir yere oturtan Lévinas, birincisini putperest, da­ ha toprağa (toprak için "kutsal" deyimini kullanırken, "aziz" deyimi bir nesneye atfedilmez) ve nesneye, fetişe bağlı bir gelenekten geldiği için reddeder gözüküyor." (Sonsuza Tanıklık, s. 160, n. 21.)

y ü c ü lü ğ ü n b u h o ş n u t lu ğ u n d a n y o k e d ile m e z b ir to r t u , k e n d in i d u y g u y a y a d a h a tta b ilg iy e te s lim e d e n T a n r ı ' y l a il iş k id e m e s k e n t u t a r ; b i r b il g i k i, a ld a tıc ı g ö r ü n ü ş t e n k o r k s a d a , y in e d e g ö r ü n m e fiilin in e s n e k liğ in e , b iç im in e b a ğ lı k a lm a k t a n g e ­ ri d u r m a z .

0 h a ld e n a m e v c u d iy e t ra d d e s in d e m u tla k o la n a y rılık o la r a k a z iz lik , a n la m ın t ü m f e n o m e n a li t e n in k e s in tiy e u ğ ra tılm a s ı iç in d e " fış k ırtılm a s ı" n ı [h a r e k e te g e ç irilm e s in i]; a n la m ın , v a rlık iç in d e v e v a r lı k la iliş k ili b il g i i ç i n d e o l m a k t a n b a ş k a b ir t a r z d a " f ı ş k ır t ılm a s ı" n ı z o r u n l u k ıla r. O h a ld e a ş ­ k ın a n c a k a z iz lik d o la y ıs ıy la e tik s o r u m lu lu ğ u b u yu ru r.

B Başka (Autre) L é v i n a s ' i n t ü m ç a b a s ı , ik i t ü r v a r l ı k a r a s ı n d a k i z ı t l ı k o l a r a k A y n ı ile B a ş k a a r a s ı n d a k i — P la t o n 'd a n b e ri g e le n e k s e lle ş e n - z ıtlığ ın e le ş tiri­ s in in b ir y e n id e n e le a lın ış ın d a n h a r e k e t le , b ir " m u tla k o la ra k b a ş k a [o la n ] B a ş k a " y ı [A u tre a b s o lu m e n t a u tre ] d ik k a te a lm a k ta n ib a re ttir. M u t l a k b a ş k a l ı k ( altérité) o l a c a k o l a n , b a ş k a s ı ­ d ır.

B ir " m u t l a k o la r a k b a ş k a [o la n ] B a ş k a " , a rtık A y n ı'y a g ö re li o lm a y a n v e ö y le y s e a rtık v a rlığ a iç s e l o lm a y a n b ir b a ş k a a n l a m ın a g e lir . A y n ı iz le k te , s ö z k o n u s u B a ş k a , v a rlığ ı y a n s ıta n lo g o s ' u n d i l l e n d i r i l m e s i n d e ( articulation) k a b u l e d ile n b iç im s e l b ir k a t e g o r i o la m a z . O n t o lo ji v e m a n t ık ö n c e lik le r in i y itirir. B a ş k a , o t a n t ik o la r a k a n c a k e t ik iliş k id e d e n e y im le n ir . ▼

▼

’V'

B a ş k a s ın ın b a ş k a lığ ın ı ö n e ç ık a rs a d a , L e v in a s b a ş k a n ın f ig ü r le r in e d a ir k e s k in v e in c e lik li b ir ta s v ir s u n m a k ta n d a g e ri k a lm a z : n e s n e b ü t ü ­

n ü y le b ilin ç ta r a f ın d a n ö lç ü ld ü ğ ü n d e n , n e s n e ­ n in b a ş k a lığ ın ın a n c a k b ir y a la n c ı-b a ş k a lık o ld u ­ ğ u n u g ö s t e r m e k a y g ıs ıy la , fiS 'd e , ö z n e n in s a h ip o ld u ğ u , a m a o n u [ö z n e y i] d a im a k o ş u lla n d ıra n v e b ö y le c e a sla k e n d in i b ü t ü n ü y le m a l e d ilm e ­ y e / s a h i p l e n i l m e y e ( approprier) b ı r a k m a y a n ş e y o la r a k a n la ş ıla n u n s u r u n m u ğ la k b a ş k a lığ ın a d ik k a t k e s ilir. D a h a s ı, b a m b a ş k a n ın f ig ü r le r i p e k ç o k t u r : E t i ğ i n ö n c e l i ğ i , 7 7 'd e , L é v in a s 'i , a n c a k d a im a z e v k n e s n e s in e a lç a la ra k y ü k s e le n b u b a ş k a l ı ğ ı n i k i r c i l l i ğ i n i n (équivoque) a l t ı n ı ç i z m e ­ y e g ö t ü r s e b ile , c in s iy e t fa rk lılığ ı v e s ile s iy le , L é v i­ n a s d iş iy i b a m b a ş k a n ın f ig ü r ü o la r a k g ö r ü r . E tik iliş k iy i g e r e k t i r e r e k e r o t i k iliş k iy i y a s a k l a d ı ğ ı n ­ d a n , b a ş k a lığ ı ik irc im s iz o la r a k y a ln ız ö te k in in y ü z ü a n la ta b ilir (b u r a d a , d iş iy e ta tb ik e d ild iğ i h a liy le , " y ü z ü n ö t e s i" f o r m ü lü n ü n a n la m ın ı a ç ık la y a lım : o n u n s a d e c e b ir t e r s y ü z e d iliş i o l ­ m a s ı a n l a m ın d a , d iş i b ir y ü z ü n - ö t e s i 'd i r : b a ş k a b ir d e y iş le ; d iş i, y ü z ü a n c a k d u r m a d a n o n a r e f e ­ ra n s ta b u lu n a r a k , o n u n ö n c e lliğ in i v e o to rite s in i t e y it e d e r e k ih la l e d e r . A y n ı z a m a n d a o ğ u l 'u n b a ş k a lığ ın ı d a b e lirte lim ; [ o ğ u l'u n b a ş k a lığ ı], b ir m u t l a k B a ş k a 'y la iliş k id ir, a m a b u n u n l a b ir lik t e b a b a s ı t a r a f ın d a n s e ç ilm iş o lm a s ı t a r a f ın d a n ra ­ d i k a l b i ç i m d e k e n d i l e ş t i r i l m ı ş t i r ( ipséisé) ( o y s a k i y ü z ü n , h e r n e k a d a r m u tla k s u re tte b e n z e rs iz o ls a d a , k e n d ile ş t irilm iş b ir ö z n e o ld u ğ u [ d ü ş ü n ­ c e s i] d o ğ a llık la k a b u l e d ilm iş d e ğ ild ir ). N ih a y e t , o 'lu k , b a ş k a lığ ın e n ra d ik a l f ig ü r ü o la ra k g ö r ü -

Başka (Autre) n ü r, n a m e v c u d iy e t r a d d e s in d e a ş k ın d ır [tra n s ­ c e n d a n t e ju s q u 'à l'a b s e n c e ] (v e y in e d e y ü z d e , " k e n d in i g ö s te rm e d e n k e n d in i g ö s te rir").

Başkası (Autri) M u tla k o la ra k b a ş k a [o la n ] b a ş k a o la ra k b a ş k a , b e n im iç in h e r a n la m ın k a y n a ğ ıd ır , y a n i b a ş k a s ı­ d ır. B a ş k a s ı, b a ş k a in s a n d ır . A m a b ilh a s s a , b a ş ­ k a s ın ın v e b iz z a t b e n im b ir a y n ı t ü r e (in s a n t ü r ü ­ n e ) m e n s u p , b ö y le c e a yn ı ö z ü ya d a a yn ı v a r o lu ­ ş u p a y l a ş a n ik i b i r e y o l d u ğ u m u z u a n l a m a m a k g e r e k i r ( bkz. TA, 6 3 ) . E ğ e r b a ş k a s ı k e n d i n i i n s a n t ü r ü k o le k s iy o n u iç in d e b ir b ire y o la ra k s u n m u ­ y o rs a / v e rm iy o rs a , b u n u n s e b e b i ö n c e lik le , b a ş ­ k a s ın ın a n c a k b e n im k o n u m u m u n m u tla k b e n ­ z e r s i z l i ğ i n d e n / t e k i l l i ğ i n d e n (singularité) h a r e k e t ­ le s u n u l a b il ir o lm a s ı v e b ö y l e c e k e n d in i e ş ­ s i z / m u k a y e s e k a b u l e t m e z ( incomparable) b i r ta rz d a v e rm e s id ir.

B a ş k a s ın a d a ir " t e c r ü b e " , a y n ı iz le k t e d e v a m e d e rs e k , b e n 'in , b ilin ç v e ö z g ü r lü k o la r a k b e n in t ü m g ü ç le r in in a ş a ğ ıla n m a s ıd ır . B e n 'in e g o is t ik ­ tid a rla rın ın ta h t ta n in d irilm e s iy le , b u te c r ü b e e t ik iliş k i o l a r a k o r t a y a ç ı k a r , ö y l e ki b u t e c r ü b e ­ d e b e n b ü t ü n ü y le " b a ş k a s ı iç in " im d ir ; b u , L e v in a s 'ın t e r im e v e r d iğ i k e s in a n la m d a s o r u m lu lu k ­ tu r.

L e v i n a s , t ü m b i r b a ş k a s ı ile iliş k i f e n o m e n o l o j i s i ni d ile g e tirir. — B a şk a s ı " k e n d is in e k o n u ş u la n " d ır ; z ira , d il­ d e k i a n la m , k a y n a ğ ın ı b a ş k a s ın ın ç a ğ rıs ın d a b u ­ la c a k tır. — B a ş k a s ı o la r a k b a ş k a s ı, fa k irin v e y a b a n c ın ın y o k s u n lu ğ u iç in d e s u n a r k e n d in i, ş u h a ld e , d o ğ ­ ru lu k v e s a m im iy e t o la n b ir ç ıp la k lık iç in d e : [y ü z ] i f a d e f s i ] ( expresssion). — B a ş k a s ı , " y a k ı n d ı r / k o m ş u d u r " (prochain) ; z i ­ ra , y a k ın k e lim e s i " y a k ı n lı k " iliş k is in in t a s v ir in ­ d e n h a re k e tle ç o k k e s in b ir a n la m k a z a n ır. — B a ş k a s ın ın m u tla k s e rg ile n iş i, " c in a y e t ç a ğ r ı­ s ın ı" u y a n d ır a r a k , b a ş k a s ı-iç in s ın ırs ız s o r u m lu ­ lu ğ a d ö n e c e k k e r t e d e d e rin le ş ir. V e L e v in a s 'ta s o ru m lu lu k , b a şk a sı ta k ın tıs ın d a n , b a n a o n u n ta ra fın d a n z u lm e d ilm e s in d e n a y ırıla m a z : " r e h i­ n e n i n s o r u m l u l u ğ u " (A D V , s . 1 7 7 ) . — N i h a y e t b e lir t e lim k i, L e v in a s 't a , b a ş k a s ın ın a n la m ı, y ü z k a v ra m ın ın a n la m ı ta ra fın d a n p a y la ş ıla b ilir d e ğ ild ir - ç ü n k ü y ü z , b a ş k a s ın ın b a n a k e n d in i ifa d e e t m e s in in v e d a y a tm a s ın ın m u tla k s u r e tte e ş s iz ta rz ıd ır.

D Dişi (Féminin) D işi, b a ş k a s ın ın ra d ik a l b a ş k a lığ ın ın f ig ü r le r in ­ d e n b irid ir, b a m b a ş k a o la r a k b a ş k a c in s iy e t. 'V 'V

Tl'da, d i ş i i l k k e z , b e n e k e n d i s i n d e k i m a h r e m i ­ y e t i v e iç s e lliğ i a ç a n , m e v c u d i y e t in k e t u m l u ğ u (ıdiscrétion) v e " e n ü s t ü n d e r e c e d e k o n u k s e v e r ­ c e k a r ş ıla m a " (T l, 1 2 8 ) o la r a k o r t a y a ç ık a r: o n d a a y rılık ik a m e t o la r a k g e r ç e k le ş ir v e t a m a m la n ır , ik in c i k e z o l a r a k is e e r o t i k iliş k id e o r t a y a ç ık a r : s ırrı b u k e z , o n u " g iz li o la n la ö r t ü s ü a ç ılm ış o la ­ n ı n e ş z a m a n l ı l ı ğ ı " (Tl, 2 3 4 ) o l a r a k a n l a ş ı l a n p r o f a n la ş m a n ın ik irc ik liğ in e k a y d e d e n , u t a n m a z b ir ç ıp la k lığ ın m a d d iliğ i t a r a f ın d a n ik iy e k a t la n ır; b u n u n la b irlik te s ırrın a ç ığ a v u r u lm a s ı o n u n o l u m s u z l a n m a s ı d e ğ i l d i r , ik i d u r u m d a d a , d i ş i - v e iş te b u y ü z d e n d i r ki L é v in a s o n d a n n ö t r b ir k a t e g o r i y a r a t ı r - k iş is e l b o y u t t a n k a ç ıp k u r t u lu r : k a r ş ıla m a o la r a k d iş i, s e z ile n b a ş k a d a n z iy a d e s u n u la n / ta k d im e d ile n b a ş k a d ır: " .... b u m e v c u ­ d i y e t i n k e t u m l u ğ u b a ş k a s ı ile a ş k ın iliş k in in t ü m i m k â n l a r ı n ı i ç e r i r . " (Tl, 1 2 9 ) ; p r o f a n l a ş m a n ı n ik irc ik liğ i o la r a k d iş i, y ü z ü n v e o n u n if a d e d e b i z ­

z a t s e r g i l e n i ş i n i n ötesinde i h l a l d i r : d i ş i , k e n d i a n la m s ız v e " fa h iş / ö lç ü s ü z u ltra m a d d iliğ i" n in * y ü k ü y le a ğ ırla ş tıra ra k v e k e n d in in k e n d is i ta ra ­ fın d a n b u s u n u lu ş u n u n m e v c u d iy e tin i b a n a g i­ z e m in i a ç ık la d ığ ı s o n s u z v e k ö k t e n b iç im d e ş a ­ ş ırtıc ı g e le c e k t e a ş a r a k y ü z ü b iç im s iz le ş t irir. B u ­ n u n l a b i r l i k t e d i ş i , t a m d a yalnızca t e r s y ü z e d i ­ liş i o l d u ğ u y ü z e y a p t ı ğ ı g ö n d e r m e d e n h a r e k e t l e d e a n l a ş ı l ı r . TA b u r a d a b i z z a t b a ş k a s ı n ı n b a ş k a ­ l ı ğ ı n ı g ö r ü y o r s a d a , Tl b u b a ş k a l ı ğ ı a r t ı k s a d e c e y ü z t a ra f ın d a n ö n c e le n m iş v e d o la y ıs ıy la d a k o ­ ş u lla n m ış o la ra k d ü ş ü n ü r . Y ü z ü n ö te s in e g id e n a ş k " a n c a k Y ü z l e r a r a s ı n d a " (EN, 132) m ü m ­ k ü n d ü r.

C in s iy e t f a r k lılığ ın d a , b u b iy o lo jik fa rk lılığ ı o n t o lo jik k a t e g o r i d ü z e y i n e ç ık a r m a y a m ü s a it o la n b a ş k a n ın ra d ik a l b a ş k a lığ ın a b ir a ç ılm a y e ri g ö ­ re n L e v in a s 'ın b u n a r a ğ m e n b a ş k a lığ ı, s a n k i ö t e ­ k i c i n s e y ö n e l e n b e n i n illa e r il o l m a s ı g e r e k i y o r ­ m u ş g ib i d iş i f i g ü r ü a lt ın d a e le a lm a s ın a h a k lı o la r a k ş a ş ıra b iliriz . L e v in a s 'ın t u t u m u o ld u k ç a m u ğ la k t ır , z ira b u t u t u m b ir y a n d a n a ç ık ç a e r ­ k e k m e r k e z c i l i k (androcentrique) ö n y a r g ı s ı n a k a y a r k e n ö t e y a n d a n d a b ir d iş i ö v g ü s ü h a v a s ı­ * Erotik çıplaklık ile, maddenin, yani belirli bir biçimi olmaya­ nın çıplaklığı ile biçim üzerindeki aşırılığı (77, 47) biçimin ek­ sik oluşunu (Tl, 113) değil, ifadede, kendini sefaleti ve açlı­ ğı içinde gizlemeksizin sergileyen bir varlığın asli samimiye­ tini yansıtan yüzün çıplaklığı arasında ayrım yapılacaktır.

n a b ü r ü n ü r .* * M e ğ e r ki (d a h a a c ım a s ız b ir o k u ­ m a y a g ö r e ) d iş iy i b u y ü c e l t m e t a r z ın ın b iz z a t k e n d is i e r k e k m e r k e z c i ö n y a r g ın ın b ir b iç im i o l­ m a s ın : a s lın d a d a im a , iliş k in in b a ş la n g ıç n o k t a ­ s ın d a d u r a n e r k e ğ in s a d e c e k e n d i k e n d is in i y ü ­ c e lttiğ in d e n ş ü p h e d u y u la c a k tır.

** Derrida'nın Adieu 'de gösterdiği gibi (Paris, Galilée, 1997, ss. 83 ve devamı).

Doğurganlık (Fécondité) B e n i n d o ğ u r g a n l ı ğ ı , b a ş k a s ı ile iliş k iy i - b u r a d a ç o c u k ile i l i ş k i y i - b e n i n v a r l ı ğ ı n a k a y d e t m e y e ; b a ş k a b ir d e y iş le b e n in v a rlığ ın ı; m o n a d ik , k e n ­ d i ü s t ü n e k a p a n m ış b ir v a rlık o la r a k d e ğ il, te rs i­ n e ö z ü n d e ç o ğ u l b ir v a rlık o la r a k d ü ş ü n m e y e im k â n ta n ır.

B e n in d o ğ u rg a n lığ ın ın n e m a n a y a g e ld iğ in i a n ­ l a m a k i ç i n , L e v i n a s ' a g ö r e (EE'de o l d u ğ u g i b i 7 7 d e d e ) , b e n i n k e n d i k e n d i s i y l e o l a n ilk iliş k is i­ n i n b i r s a h i p l i k i l i ş k i s i o l d u ğ u n u ( b i l h a s s a , EE, 3 6 ) h a tırla tm a k g e re k ir. K e lim e n in k ö k e n s e l a n ­ la m ın d a o t ö z d ü r (Y u n a n c a d a , g e n e ld e " t ö z " o l a r a k t e r c ü m e e d i l e n ousia k e l i m e s i , ö n c e l i k l e , s a h ip o lu n a n m a l m ü lk v e z e n g in lik le ri ifa d e e d e r). A m a b u k e n d in e s a h ip lik , y a ş la n m a o la ­ r a k d a b e t i m l e n e n ( ö r n . 77, 2 4 6 ) b e n i n k e n d i t a ­ ra fın d a n tık a b a s a d o ld u r u lm a s ı ra d d e s in e d e ğ in g id e r . O ğ u l u n d o ğ u m u s a h ip lik iliş k is in i t e r s in e ç e v i r i r , z ir a z a t e n k e n d i ile b a ş ı d e r t t e o l a n b e n e , k e n d i v a r o lm a a ğ ırlığ ın ı h a fifle tm e k , " b a ş k a v e g e n ç " o la ra k k e n d iy le ö z d e ş le ş m e k s u re tiy le , k e n d i o la ra k k a lm a y ı n a s ip e d e r: d o ğ u r g a n b e n , o ğ lu d u r ; o [o ğ u l] " tö z s e l o la ra k k e n d is in d e d ir

[ b e n d e d i r ] " (7 7 , 2 5 4 - 2 5 5 ) a m a g e n e d e o ğ u l b e n d e ğ i l d i r ( bkz. n e s e p b a ğ ı ) . H e m " b i r k e n d i ­ n e ö z d e ş le ş m e , h e m d e ö z d e ş im d e b ir a y r ım " o l a n (77, 2 4 4 ) " t ö z - d ö n ü ş ü m ü n ü n 1 a ş k ı n l ı ğ ı " o l a r a k (Tl, 2 4 4 ) d ü ş ü n ü l e n d o ğ u r g a n l ı ğ ı n " b i ­ ç im s e l m a n t ık t a k i ö n g ö r ü l e m e z y a p ıs ı" iş te b u d u r.

V a rlık d ilin d e n v a z g e ç m e y e n 7 7 ye g ö r e , d o ğ u r ­ g a n l ı k " o n t o l o j i k k a t e g o r i " (Tl, 2 5 4 ) s e v i y e s i n e ç ık a rtıla c a k s a d a , o n t o lo jik a n la m ı, v a r lığ ın E le a cı b ir liğ in d e n k o p m a ; v a r lığ a ç o k lu ğ u , s ü r e k s iz li­ ğ i v e a ş k ın lığ ı s o k m a k a p a s ite s in d e n h a re k e tle a n l a ş ı l m a l ı d ı r : o l m a s ı (être), k e n d i k e n d i s i ü z e r i ­ n e d ö n ü ş ü n d e , d a im a ik iy e k a t la n a n s a h ip o lm a k ' t a n (avoir) k o p u ş u n a n l a m ı ş u d u r : " Ç o c u ­ ğ u m a s a h i p d e ğ i l i m , b e n ç o c u ğ u m u m " (7 7 , 2 5 4 ; TA, 8 6 ) .

1 Trans-substantiation: Bir tözün veya maddenin başka bir töz veya madde haline gelmesi; Kilise inancına göre, Kuddas töreninde ekmekle şarabın İsa peygamberin etiyle kanına dönüşmesi.

Duyarlık (Sensibilité) D u y a rlık g e n iş b ir a n la m a s a h ip tir, z ira h e m d u ­ y u m a (sensation) h e m d e d u y g u y a (sentiment) g ö n d e r im d e b u lu n u r. O h a ld e e s a s e n e tk ile n e b i l i r l i k t i r / h i s l e n e b i l i r l i k t i r (affectivité). •w w

Tl, a y n ı z a m a n d a d u y g u d a o l a n b u d u y ­ m a / h is s e t m e fiilin i z e v k t e n h a r e k e t le k a v ra r: k e n d is in d e n z e v k a ld ığ ım , b ir n e s n e ; y a n i b ir b iç im le t a n ın a n [n e o ld u ğ u a n la ş ıla n ] b ir m a d d e d e ğ il, a m a b ir e le m e n t , t ö z s ü z a rı d u ­ y u lu r n ite lik tir. A m a e le m e n t t e n z e v k a lm a k a y n ı z a m a n d a k e n d in d e n z e v k a lm a k tır: " y a ­ ş a m , y a ş a m ı n ı n k e n d i s i n d e n z e v k a l ı r " (AE, 9 2 ) , ö y l e k i, d ü n y a y ı h i s s e t m e k a y n ı z a m a n d a k e n d in i h is s e tm e k tir, k e n d i k e n d in i d u y u m s a ­ m a k t ı r . B u n u n l a b i r l i k t e , Tl m ü n h a s ı r a n z e v k ü s t ü n e v u r g u y a p ı y o r s a d a , AE d u y a r l ı ğ a y e n i b ir m o d a lité e k le y e c e k tir; y a r a la n m a y a v e s a l­ d ı r ı y a a ç ı k l ı k (exposé) o l a r a k k ı r ı l g a n l ı k / y a r a l a n a b i l i r l i k (vulnérabilité). B u ş e k i l d e a n l a ş ı l a n d u y a rlık a rtık s a d e c e b e n c illik d e v im in i b e t im ­ le m e z , a y n ı z a m a n d a ö z n e n in k ö k e n s e l o la ra k b a ş k a s ın a a ç ık o ld u ğ u o lg u s u n u d a ta s v ir e d e r . D u y a r lık b ö y le c e a ş k ın t a r a f ın d a n b ir e t ­

k i l e r i m e 1 ( affection) y e r i h a l i n e g e l i r ( " f e n o m e n -o lm a y a n ta ra fın d a n e tk ile n m e , b a ş k a n ın b a ş k a l ı ğ ı t a r a f ı n d a n b i r s o r g u y a ç e k i l m e , AE, 9 5 ), y a ln ız a ş k ın lığ ın ö z g ü lü ğ ü b u k e z ö z -e t k ile n m e y e [a u t o -a ffe c tio n :k e n d in d e n e tk ile n ­ m e y e ] d ö n ü ş e m e m e s id ir: b u n d a n ö tü rü d u ­ y a rlık , h e r e d ilg in lik t e n d a h a e d ilg in b ir e d ilg in lik te n h a re k e tle b e tim le n ir, b u e d ilg in lik te b e n , o n u b u y u r e d e m e m e k s iz in k e n d in i e tk i­ le y e n ş e y e a ç ık b u lu n u r . D u y a r lığ ın b u y e n i m o d a l i t e s i 1) i l k i n i i p t a l e t m e z : ö z n e n i n k ı r ı l ­ g a n lığ ı, o n u b e n c illiğ in d e n k o p a rıp a la c a k o l a n b a ş k a s ın a k ö k e n s e l o la r a k a ç ık o lm a s ı is e d e , y in e d e k e n d in d e n z e v k a la n b e n in k e n d i­ liğ in i " ö n v a r s a y a r " , b u v a r s a y ım o lm a k s ız ın y a ra n ın e d ilg in liğ i y a ln ız c a a n o n im , " k a y ıts ız ( b i r ) y ü z e y i " (AE, 9 3 ) e t k i l e y e c e k t i r . Z e v k k ı r ı l ­ g a n l ı ğ ı b u a n l a m d a k o ş u l l a r ; 2) B u y e n i d u ­ y a rlık m o d a lit e s i y in e d e L e v in a s 'ı d u y a r lığ ı y a k ın lık v e te m a s ta n h a re k e tle y e n id e n y o ­ r u m la m a y a v e o n d a ta m a n la m ıy la e tik a n la ­ m ı n k a y n a ğ ı n ı g ö r m e y e g ö t ü r ü r - Tl i s e b u 1 Lat. Affectio, Fr. Affection: Genel olarak halde, durumda, eğilimlerde dış bir nedenin etkisiyle meydana gelen değişik­ lik. "Affection" kelimesini Türkçeye çevirirken asli bir güç­ lük yaşıyoruz. Örneğin Spinoza'nın "Etik" çevirilerinde kav­ ramın karşılığı olarak "değişke" (A. Yardımlı) ve "duygula­ nış" (H. Z. Ülken) gibi oldukça farklı kelimeler kullanılıyor. Buradaki etkilenme hislenmeyi de içeriyor. Örneğin "Harap durumu beni çok etkiledi (dokundu, duygulandırdı, üzdü, tesir etti)" ya da "çok müteessir oldum" [müteessir'deki tesir'e dikkat] cümlelerinde olduğu gibi.

n o k t a d a , d u y u lu r u z e v k le s ın ır la d ığ ın d a n , e tik y ü z y ü z e 'y i d ış la m a k z o r u n d a k a lıy o rd u . G e r ­ ç e k te n d e , te m a s v e y a k ın lık d o k u n m a k t a n v e o k ş a m a d a n (a m a e ro tik o lm a y a n b ir o k ş a m a ­ d a n ) h a r e k e t le d ü ş ü n ü l ü r v e o k ş a m a is e y a k ı ­ n ın / k o m ş u n u n y a k la ş m a s ın d a n y a d a y in e in ­ s a n t e n in d e n h a re k e tle : " h e r ş e y in ü s tü n e , in ­ sa n i y ü z d e n v e te n d e n k a y n a k la n a n , ş e fk a t y a y ı l ı r " (EDE, 2 2 8 ) . ▼

T

▼

ik i h u s u s u n a l t ı ç i z i l m e y e d e ğ e r : 1) D u y a r l ı ğ ı n b u ik i m o d a l i t e s i - z e v k v e k ı r ı l g a n l ı k - v a s ı t a s ı y l a L é v in a s iç in h e r s e f e r i n d e s ö z k o n u s u o la n , d u ­ y a rlığ ın b ilm e ic ra a tın a in d ir g e n e m e y e c e ğ in i v u r g u la m a k tır . D u y u lu r , m ır ıld a n a n b ir b ilm e d e ğ ild ir, n e d e K a n t'ta o ld u ğ u g ib i b ilm e n in / b il­ g in in k a y n a ğ ı; o , d u y u n u n b ir v e ris i o lm a y a n z e v k in b e n z e ri o lm a y a n y ö n e lim s e lliğ in in o ld u ­ ğ u k a d a r b a ş k a s ın ın f e n o m e n a l o lm a y a n b a ş k a ­ lığ ı t a r a f ı n d a n e t k il e n m e o la r a k k ır ılg a n lığ ın d a g ö s te r d iğ i g ib i, te m s ilin v e y ö n e lim s e lliğ in d ü z e ­ n in d e n k a ç ıp k u r t u la n , b a ş k a s ıy la v e k e n d iy le b ir i l i ş k i n i n y e r i d i r . 2) L é v i n a s d u y u l u r d a ö z n e n i n ö z n e liğ in in y e rin in ta k e n d is in i g ö r ü r : ö z n e n in b e n z e rs iz liğ i, a n c a k , k e n d i ü s tü n e k a tla n m a o la ­ ra k a n la ş ıla n z e v k t e d o ğ r u la n ır , b u b e n z e rs iz lik , a n c a k , k ırılg a n lık ta , y a n i b a ş k a 'n ın y a ra la m a s ın a a ç ık o lm a k iç in d e ; b a ş k a s ı iç in d u r d u r a k b ilm e z s o r u m l u lu ğ u n d a b iric ik o la n e tik b e n z e r s iz lik

o la r a k b ir k e z d a h a d a m g a la n m ış b u lu n u r . L e v in a s in s a n ı " d u y a r lı (b ir) in s a n d ır " . A m a , in s a n ın d u y u lu r d a n h a re k e tle a n la m a ld ığ ın ı te s lim e t ­ m e k g e re k ir, a y rıc a d u y u lu r u n d a in s a n d a n h a ­ re k e tle a n la m a ld ığ ın ı d a d o ğ r u la m a k g e re k ir, t ıp k ı in s a n t e n i n d e n y o l a ç ık a n d o k u n m a k fiili­ n in y o r u m u n u n v e , d a h a g e n e l o la r a k , in s a n i fe ls e fe s i iç in d e , h e r ş e y in o n d a n h a re k e tle a n ­ la m a ld ığ ı g e r ç e ğ in in g ö s te r d iğ i g ib i: " V a r lık vardır, e t i k v e i n s a n y o l u y l a " (AHN , 1 4 5 ) .

E Elemantal D ü n y a e l e m a n t a l d i r , z i r a ilk b a ş t a b e n i m d ü ş ü n ­ c e m le k a rş ı k a rş ıy a [y ü z y ü z e ] d e ğ ild ir , b a k ış ım ın a ltın d a d u r d u ğ u h a ld e , iç in d e o ld u ğ u m / y ık a n d ığ ım / y ü z d ü ğ ü m v e t ü m ö z n e l e tk in lik le ri ta ş ıy a n ­ d ır/ d e s te k le y e n d ir. " E le m a n t a l" , d ü n y a n ın d ış s a llığ ın ın , d ü ş ü n c e t a r a f ın d a n k u ru la n h e r n e s n e ü s t ü n d e k i fa z la lığ ın ı ifa d e e d e r; ş e y le r a n c a k a r­ k a p la n o la r a k d ü n y a d a n g e lirle r te m s ile / ta s a rı­ m a ( représentation) (Tl, 1 0 3 ) , a m a d ü n y a n ı n k e n d is i k e n d in i te m s il e d ilm e y e b ıra k m a z , ç ü n ­ k ü o h e r n e s n e l e ş t i r m e n i n (objectivation) n e s n e le ş tirile m e z k a y n a ğ ıd ır. Ö z n e l-ö n c e s i o ld u ğ u g i­ b i n e s n e lJö n c e s id ir, e le m a n ta l s a lt a n o n im lik tir, " e s a s itib a riy le , 'h iç k im s e n in ' s a h ip o lm a y a c a ğ ı, o r t a k z e m i n y a d a a l a n d ı r " (Tl, 1 0 4 ) .

E ğ e r te m s il s a y e s in d e g e rç e k le ş m iy o rs a , e le ­ m a n t a l ile iliş k i n a s ıl t e s i s e d i l i r ? D u y a r l ı k y o l u y ­ la : " d u y a r l ı k d a y a n a k s ı z [ s a n s s u p p o r t : t ö z s ü z ] a r ı n i t e l i k i l e , e l e m e n t i l e , t e m a s a g e ç i r i r " (Tl, 1 0 9 ); b ir te k d u y a rlık e le m e n tin d e rin liğ iy le o ra n tılıd ır, z ira " h is s e tm e k / d u y m a k , iç in d e o l­

m a k t ı r " (7 7 , 1 0 8 ) ; b e l i r t e l i m k i b u r a d a s ö z k o n u ­ s u o l a n , 7 7 'd e h i s s e t m e n i n k ö k e n s e l t e z a h ü r ü o la n z e v k d iy e a n la ş ıla n d u y a rlık tır; b u t e z a h ü r ­ d e h i s s e t m e k b il g in i n v e t e m s ilin y a p t ı ğ ı iş e in d irg e m e z liğ in i g ö s te rir. D ü n y a n ın e le m a n ta l k a ­ ra k te ri, ç ıp la k d u y a r lık y o lu y la g ü n y ü z ü n e ç ık a r. B ö y le c e e le m a n ta l m a d d in in e ş a n la m lıs ı o la ra k a n la ş ıla b ilir: e le m e n t b iç im s iz m u h t e v a d ır , h is ­ s e t m e / d u y m a fiilin in a rı m a d d iliğ id ir , b u n u n la L é v i n a s , " d u y u m olarak d u y u m o l a y ı " n ı a n l a r (EE, 8 6 ) , y o k s a y ö n e l i m s e l b i r b i ç i m i ç i n m u h t e ­ v a o l a n , a l g ı n ı n m a d d i m u h t e v a s ı [ m a t é r i e l ] ola­ rak d u y u m o l a y ı n ı d e ğ i l . İ ş t e b u n u n i ç i n d i r k i h e r ş e y (s a d e c e g e le n e k s e l d ö r t e le m e n t d e ğ il), z e v k te y a d a s a n a tta , m a d d i ş e y in a rı ç ıp la k lığ ı­ n ı s e r g il e m e k iç in k e n d i b iç im i n e b ü r ü n d ü ğ ü a n d a n itib a re n e le m e n t h a lin e g e le b ilir.* W 'W W E le m a n ta l d ü ş ü n c e s i, b iç im in m a d d e / m u h t e v a ü s t ü n d e k i ö n c e liğ in in b ir te rs in e ç e v rilm e s i o la ­ ra k g ö rü n e b ilirs e d e , b u , s a d e c e b iç im in a n tite ­ zi o la r a k a n la ş ıla n b ir m a d d e n in g ö z e tilm e s i d o ­ la y ıs ıy la d e ğ ild ir . L é v in a s iç in m a d d e n e b ir b iç im y o k l u ğ u d u r , n e d e b iç im in fa rk lıla ş tırıc ı e y le m in i * Sanat konusunda, örneğin: "duyum algının maddi muhte­ vası değildir. Sanatta, duyum, yeni element olarak beli­ rir... elementin kişisizliğine geri döner", (EE, 85-86. Ayrıca bkz. Tl, 114); zevk konusunda, örneğin: "... doyum/tatmin olarak koku, 'ham madde'de amorf durumda bulunan fe­ nomenin biçiminden kopuştur" (AE, 92).

b e k le y iş iç in d e k i b a s it e d ilg e n fa rk s ız la ş tırm a (.indifférenciation). Ö y l e y s e m a d d e y i d ü ş ü n m e k , b iç im e s e b e p v e rm e k tir. M a d d e e tk in d ir, " s e y ri­ n i s ü r d ü r ü r . . . ' m a d d i l e ş i r " ' (AE, 9 2 ) d e r L é v i n a s ; b u , B a c h e la rd 'ın m a te ry a liz m in e y a k ın g ö r ü le b i­ le c e k b ir m a t e r y a liz m e s in le y e b ilir; ki B a c h e la rd m a d d e y e b iç im ü s t ü n d e b ir ö n c e lik t a n ım a k t a y ­ d ı, ç ü n k ü o n a g ö r e b iç im le r d ış a r ıd a n g e lip m a d d e y e k e n d ile rin i d a y a tm a z la r, b u n la r s a d e ­ c e " k e n d i d e f o r m a s y o n g ü ç le r in in " * * b ir m o ­ m e n t id ir le r . B e lk i e le m a n t a li k iş is iz h is s e t m e o la ­ yı o la r a k t a n ım la m a ris k in e g irile b ilir; b iç im le r ta ra fın d a n s a p ta n a n n e s n e le r s a d e c e b u o la y ­ d a n h a re k e tle o rta y a ç ık a b ilirle r v e b u o la y iç in ­ d e b u n la r h e r a n b o z u lm a , " z e v k in y ü z d ü ğ ü e l e m e n t t e e r i m e " t e h d i d i a l t ı n d a d ı r l a r (Tl, 1 1 0 ) . L é v in a s 'in d ü n y a y a d a ir d ü ş ü n c e s i z e v k in h is s e ­ d ilm e s i t a r a f ın d a n ö n c e y ü c e ltile n , ö z d e ş v e [n i­ te liğ i] s a p t a n a b ilir n e s n e le r b ü t ü n ü iç in d e (y a d a , H e i d e g g e r ' d e o l d u ğ u g i b i , Zeug'un, n e s n e g e re c in [a ra ç g e r e ç o la ra k n e s n e n in ] y e r a ld ığ ı r e f e r a n s l a r s i s t e m i n d e (Tl, 1 0 3 v d . . ) a s l a d e v i n im s iz le ş m e y e n , b u n a k a rş ılık k ırılg a n , d a im a k ı­ rılm a y a , h is s e tm e n in g ü ç le ri ta ra fın d a n a ltü s t e d ilm e y e a ç ık b ir d ü n y a d ır .* * * ** ***

Bachelard, Le matérialisme rationnel, Paris, PUF, 1953; yeniden basım "Quadrige", 1990, s. 16. fFnin ilk bölümü şu cümleyle açılır: " 'harap dünya' ya da 'altüst olmuş dünya' ifadeleri, ne kadar gündelik ve banal hale gelmiş olurlarsa olsunlar, yine de otantik bir hissi ifade etmektedirler", s. 25.

Emir (Commandement) K u t s a l K it a p 'ın e m r in d e n ilh a m a lsa d a , L e v in a s 'a g ö r e e tik e m ir , ö z g ü l b ir iç e riğ i o la n b ir ç o k e m ir h a lin d e ç o ğ a lm a z . E v re n s e lliğ in i, K a n tç ı a h la k i y a s a t a rz ın d a b iç im s e lliğ in d e n a la n b ir y a ­ sa d a o lm a y ıp , b ir y a d a b irç o k k e s in t e k n ik k u ­ ra lı d a b e l ir t m e z . N e " ş u n u n y a d a b u n u n [ y a p ıl­ m a s ı] z o r u n l u l u ğ u ? " d u r , 1 n e d e , (K a n t 't a o ld u ­ ğ u g ib i) b a ş k a s ın d a k i A k la s a y g ı g ö s t e r e n b iç im ­ se l v e e v r e n s e l z o r u n l u l u k t u r ; o , " b a ş k a s ı iç in y ü k ü m l ü l ü k t ü r " , s a f " b a ş k a s ı- iç in " d ir. W "V L e v in a s 't a e t ik e m ir , k e n d in i b a ş k a s ı iç in k u r ­ b a n / fe d a e tm e k ; d a h a te k n ik a n la m d a , o n u n y e rin i a lm a k y ö n ü n d e , b a ş k a s ın ın y ü z ü ta ra f ın ­ d a n ifa d e e d ile n , b u y r u k t u r . B u e m ir v a s ıta s ıy la d ır k i. S o n s u z - y a d a O ' l u k - b a n a u la ş ır v e b e n i a ltü s t e d e r, a m a y in e d e o ld u ğ u g ib i o lg u s a lla ş ­ m a z [n a s ıls a ö y le o la r a k f e n o m e n h a lin e g e l­ m e z ] , E tik e m i r o la r a k t ı r k i, S o n s u z , a y n ı z a m a n ­ d a o n a D ü n y a 'd a g ö r ü n m e y i y a s a k la y a n m u tla k a y rılığ a ria y e t e d e r e k k e n d in i g ö s te r ir v e in s a n y ü r e ğ in d e e tk i y a p a r . B u e m ir b a n a , a s la ü s t ü m e 1 Obligation: Zorunluluk, ödev, boyun borcu, yüküm, mecbu­ riyet, gönül borcu, minnettarlık.

a lm a d ığ ım , a sla ç a ğ d a ş ı/ z a m a n d a ş ı o lm a d ığ ım b ir b a ğ la n m a y a u y m a m ı e m r e d e r ; d o la y ıs ıy la , ö rn e ğ in K a rte z y e n v e K a n tç ı k a b u lle rin d e o ld u ­ ğ u g ib i, b u te rim le rin k u lla n ıla g e ld iğ i a n la m d a s o r u m lu v e ö z g ü r b ir ö z n e lik o lg u s u d e ğ ild ir. Y a n i L é v i n a s , r a d i k a l y a d e r k l i ğ i n (hétéronomie)2 e t iğ in o t a n t i k t a r z ı o lm a s ın ı g ö z e a lır.

B a ş k a s ın ın y e r in e g e ç m e , -e lb e t t e b a ş k a s ın a k a rşı y a p ıla n / iş le n e n , a m a ö z e llik le d e b a şk a sı t a r a f ın d a n y a p ıla n / iş le n e n - t ü m h a ta y ı/ s u ç u ü s ­ tü n e a lm a y ö n ü n d e k i e m ir, a ş k ın d a n v e o h a ld e b ir a n la m d a b iz z a t b a ş k a s ın d a n " d o ğ a r " . B u e m ir b e n i t ö z ü m d e n y o k s u n b ıra k ır, v a r lığ ım ı y ırta r/ y a ra b e r e iç in d e b ıra k ır, b a n a b a ğ ış la n a ­ m a z b iç im d e " y a r a d ılış ın a ğ ır lığ ım " ta ş ıttırır. B ö y le li k le d ir k i, h iç k i m s e b e n i m y e r i m e g e ç e m i ­ y o r o l d u ğ u iç in , b a n a " b ir i c i ğ in k im liğ i" o la r a k ö z n e liğ im i b a h ş e d e r. Ö z n e liğ im , k e n d iliğ im , v a r lığ ım d a n b iz z a t k o p m a / k u rtu lm a / s ıy rılm a iç in d e b a n a v e rilm iş tir; e n d ış s a l o la n b ö y le c e e n iç s e l h a l e g e l i r , z i r a b u r a d a b i r c ü z i i r a d e ile b i r y a s a a r a s ın d a d ü ğ ü m le n e n iliş k id e n ö n c e g e le n b ir d ü z e y e y e rle ş ilir. T ü m b e n b u e m r in ta n ık lığ ı­ d ır. E m r in d ış s a llığ ın ın , r u h s a llığ ın iç s e lliğ in e d ö n d ü ğ ü [bkz. i l h a m s o r u n s a l ı ] , e d i l g e n l i k i l e e t ­ k in lik a ra s ın d a k i z ıt lığ ın k e n d is in d e n d a h a d e r in 2 Yaderk [Heteronom]: Kurallarını ve yasasını kendi içinden çı­ karmayıp, dışarıdan alan. Zıddı, Otonom/Özerk.

o ld u ğ u b u d ü z e y d e , L é v in a s , b ir g ü c ü n / ik t id a r ın y a d a b u g ü c ü n ta tb ik a t a la n ın ın b a s it b ir s ın ır­ la n m a s ıy la a la k a s ı o lm a y a n , " s o n lu ö z g ü r lü k " a d ın ı v e r d iğ i ş e y i b e lirle r.

Etik ▼ " E t i k " , L é v i n a s ' t a , ilk ö n c e f e l s e f e a ğ a c ı n ı n b ir d a lı, b ir d is ip lin in a d ı d e ğ ild ir . " E t ik " , B e n 'in k e n d iliğ in d e n e g o iz m i t a r a f ın d a n o ld u ğ u g ib i t ü m B a tı fe ls e fi t a r a f ın d a n d a k a ra n lık ta b ıra k ı­ la n t a y in e d ic i d e n e y i m i n a d ıd ır : " B a ş k a s ın ın m e v c u d iy e ti ta ra fın d a n b e n im k e n d iliğ in d e n liğ im i n (spontanéité) b u s o r g u l a n ı ş ı , e t i k t i r " (77, 1 3 ). ▼ ▼ B e n 'in k e n d iliğ in d e n liğ in in , v a rlığ ın d a s ü rm e k iç in g ö s t e r d iğ i ç a b a n ın t a r t ış m a k o n u s u y a p ıl­ m a s ı e t iğ in ta k e n d is id ir; z ira , k a y n a ğ ı b a ş k a s ı­ n ın y ü z ü o la n b u y r u k o la r a k , b a ş k a s ı iç in , k o ş u l­ s u z v e s ın ırs ız , s o n u o lm a y a n b ir s o r u m lu lu k o la ­ r a k o r t a y a k o y a r k e n d in i. E tik , v e o n u n t a n ığ ı o la n fe ls e fi s ö y le m , o h a ld e L é v in a s 'ta , k e s in k e s b e n z e r s i z / t e k i l B e n ' i n {Je singulier) b a k ı ş a ç ı s ı n ı r e f e r a n s a lır .* B u , e t ik iliş k iy i d ü z e n l e y e n s i m e t ­ r i s i z l i ğ i n b i r s o n u c u d u r : E t i ğ i sonsuz b i r s o r u m ­ lu lu k d e n e y im i o la ra k ü s t le n d iğ im a n d a n itib a ­ r e n b a ş k a s ın d a n k a rş ılık lılık t a le p e d e m e m . B u , b ir ç e liş k i v e d e h ş e t b ir a h la k d iş ilik o la c a k t ır . * Bu mesele için bkz. Jean-Louis Chrétien, "La dette et l'élec­ tion", Cahier de l'Herne Emmanuel Lévinas içinde, Paris, l'Herne, 1991, ss. 262-274.

A y n ı ş e k ild e e tik b u y r u k d e n e y im in e / s ın a m a s ın a t a n ı k l ı k e d e n s ö y l e m , -hepim iz b u y e r i d o l d u r a ­ b ile c e k o ls a k b ile - a n c a k b u n u d e n e y im le y e n y e ri d o ld u r u la m a z B e n 'in b a k ış a ç ıs ın d a n s ö z e d ö k ü l e b i l i r . B u f e l s e f i s ö y l e m b i r ç ı k ı n t ı (surplomb) k o n u m u n d a n v e " h i ç b i r y e r i n g ö r ü ş a ç ı ­ s ın d a n " k a y n a k la n a m a z . ▼ ^ ▼ G ö r ü l ü y o r ki " e t ik " te rim i k e n d in i L e v in a s 'a , b a ş k a s ı iç in s o r u m l u lu ğ u a d la n d ır a n o la r a k d a ­ y a tm ış t ır. A n c a k b ö y le b ir e tik a n la y ış ın ın ; e tiğ i o r t a k b i r i k a m e t g â h a r a y ı ş ı o l a r a k v e / v e y a iy i y a ­ ş a m a n ın y a d a İy i'y e g ö r e y a ş a m a n ın k u ra lla rın ın fo r m ü la s y o n u o la ra k g ö r e n Y u n a n d ü ş ü n c e s in in k a rş ıtı o l d u ğ u n u n e k a d a r b e lir t s e k a z d ır . K u ş ­ k u s u z , İb ra h im ? a t m o s fe r i iç in d e , b u e t iğ in k o ­ ş u ls u z b u y r u ğ u f o r m ü le e d e n K a n tç ı e tik le d a h a ç o k a la k a s ı y o k m u d u r ? F a k a t, a s lın d a o K a n tç ı e t ik t e n d e a la b ild iğ in e a y rılır. L e v in a s , K u t s a l K ita p 'ta y e r a la n " ö ld ü r m e y e c e k s in " b u y r u ğ u n a d o ğ r u d a n re fe ra n s la , e tik b u y r u ğ u Y a s a y a d a e m ir te rim le riy le a d la n d ıra b iliy o r s a d a , e tik b u y ­ ru k o n d a , y ü z ü n s o m u t lu ğ u d o la y ıs ıy la , t ü m " b iç im c il ik " t e n y o k s u n d u r . E tik e v r e n s e l b ir y a ­ s a y a s a y g ı d e ğ il, y ü z ü n v e s o n s u z u n o lm a k ta n b a şk a tü rlü [o lu ş u n u n ] d e n e y im le n m e s id ir. A y n ı ş e k ild e , K a n t ta r z ın d a ö z g ü r lü ğ ü v e a h la k iliğ i k a rş ılık lı o la r a k k o ş u ls u z b ir m u t la k lık iç in d e k a p s a tm a k ta n z iy a d e , L e v in a s m u tla k b ir e d il­

g e n liğ i d e n e y im le y e n ö z n e n in ö z g ü r lü ğ ü n ü ö n e ç ık a rır: b u d e n e y im d e b u ö z n e ra d ik a l b iç im d e k e n d ile ş ir. L e v in a s 'ın e tiğ i, " ilk f e ls e f e " o la r a k n it e le n ­ d ird iğ i o lm u ş tu r. A m a y a n ılg ıy a d ü ş m e m e k g e ­ re k ir. L e v in a s b u n it e le m e y i y a p a r k e n fe ls e fi b ir b ilg i a la n ın ı k a s t e t m e z . V e " ilk f e ls e f e " d e m e k , b u ra d a b a s itç e te m e lle n d irm e d ü z e n in d e g e le ­ n e k s e l o la ra k o n to lo jiy e ve / ve y a m e ta fiz iğ e b a h ­ ş e d ile n ö n c e liğ i te rs in e ç e v irm e k m a n a s ın a g e l­ m e z . H e m z a t e n , e tik b e lli b ir y e r e k a d a r , r a d i­ k a l b ir b iç im d e y e n ile n m iş b ir a n la m d a a n la ş ıla n " m e t a fiz ik " t e n a y ırt e d ilm e z . Ö z e llik le d e , h iç b ir d u r u m d a , e tik le s ö z k o n u s u o la n , t e m e lle n d ir ­ m e s o ru n s a lı d e ğ ild ir , ç ü n k ü e tik d e n e y im v a rlı­ ğ ın ö te s in e , h e r te m e lin ö te s in d e k i a n a rş iy e 1 a ç ılır. D e m e k ki e t ik , g e n e l d e t e m e l a ra y ış ı t a le p e d e n o n t o lo jid e n d a h a ra d ik a l b ir t e m e lle n d ir ­ m e d e ğ ild ir; o n to lo jid e n b a m b a ş k a o la ra k a n ­ la m b o y u t u a ç a r, ç ü n k ü o lm a k t a n b a ş k a t ü r lü y e ta n ık lık e d e r. Y a ln ız v e y a ln ız b u a n la m d a , " o n ­ to lo jid e n d a h a o n to lo jik tir, o n to lo jin in b ir a b a r ­ tılm a s ıd ır " (D D , 1 4 3 ).

1 Anarşiden kasıt bir arkhe'si, başlangıcı ya da kökeni olma­ yandır.

F Farklı-Zamanlılık/Farklı-Sürerlik (Diachronie) 1 ▼ G e l e n e k s e l o l a r a k , o l m a k ile o l m a m a k a r a s ı n d a ­ ki iliş k ile r z a m a n s a llık o la r a k if a d e e d ilir. L e v in a s b u y a p ıla n d ırm a y ı, o n u k ö k t e n b ir k a y m a y a ta b i t u t m a k k a y d ıy la , y e n i d e n e le a lır. L e v in a s 't a , o l ­ m a k t a n b a ş k a t ü r l ü , v a r lı k ile h iç lik a r a s ı n d a k i z ıt lığ ın k e n d is in i b o z d u ğ u iç in , o n u n v a r lık la ilg i­ le n m e ta rz ı z a m a n s a llığ a d a ir k e s in lik le ö z g ü n b ir y o r u m g e tire c e k tir: fa rk lı-z a m a n lılık . O lm a k ­ ta n b a ş k a tü rlü v a rlık d ü z e n in e , g ö r ü n g ü lü k d ü ­ z e n in e , fa rk lı-z a m a n lılık o la ra k te s ir e d e c e k tir (affeder). Z a m a n ı f a r k l ı - z a m a n l ı l ı k o l a r a k d ü ­ ş ü n m e k , o n u t ö z d e n s a f k o p u ş " o la n " o la ra k ; v a r lığ ın t ü m is tik ra rın ı v e t ü m b ir a r a y a t o p la m a ­ s ın ı o ld u ğ u g ib i b u n la r ı t a k ip e d e n S ö y le n e n 'in 1 "Diachronie" kavramı, özellikle Saussurecü kullanımı ve ya­ pısalcı dil anlayışı içinde Türkçede genelde "artzamanlılık" ya da "artsüremlilik" şeklinde karşılanmaktadır. Bu görüş, bir tarihselliğe, evrimselliğe, yapısal bir sürekliliğe, rastlantı­ sal olsa da bir art ardalığa ve ardışık öğelerin bağlantısına gönderimde bulunduğu için, Varlık'tan kopmayı, zamansal bir kırılmayı, süreksizliği gözeten LĞvinas düşüncesi için pek uygun düşmemektedir. Bu bakımdan karşılık olarak "farklızamanlılık", "farklı-süre’rlik" kavramlarını kullandık.

t ü m is tik ra rın ı v e t ü m b ir a ra y a t o p la m a s ın ı d a k ö k te n b iç im d e y ık a n ş e y o la ra k ta y in e tm e k tir. A y n ı iz le k te , o lm a k ta n b a ş k a tü rlü , v a rlığ a y a l­ n ız c a b ö y le fa rk lı-z a m a n lı o la ra k te s ir e d e b ilir v e o n d a k e n d in i a n c a k , [b u s ıra d a ] o n u n k e n d is in i e le g e ç irm e s in e d e m ü s a a d e e tm e k s iz in , p a ra ­ d o k s a l iz t a r z ı n d a g ö s t e r ir . ▼ ▼ F a k a t , r a d i k a l d u r a k ( l a m a ) (césure) y a d a k o p u ş o la ra k fa rk lı-z a m a n lılık , v a rlığ ın y a d a S ö y le n e n 'in , k e n d is in d e n b e lirg in c e a y rıld ığ ı s a fh a y ı d a g e re k tirir; b ir a n la m d a b u s a fh a b iz z a t fa rk lız a m a n lılık t a iç e rilir. A s lı n d a " b e r a b e r t u t m a " ta rz ı d a o la n b u ra d ik a l b iç im d e k o p u ş ta rz ın ı if a d e e t m e k iç in t e o r ik b a k ı m d a n v e r im li o la n m e t a f o r , " k ı r p ı ş m a " d ı r (clignotement). Z a m a n ı fa rk lı-z a m a n lılık o la ra k d ü ş ü n m e k , o h a ld e , o n u k o p u ş v e s ü re k s iz lik o la r a k d ü ş ü n m e g iriş im in d e o l a b i l d i ğ i n c e ile ri g i t m e k t i r . B u , e l b e t t e , d ü ş ü n ü ­ le b ilirin s ın ır ın a g ö t ü r ü r . F a r k lı-z a m a n s a l k o p u ş ­ t a n , h iç b ir ş e y n e k a lır n e d e s ü r ü p g id e r ; o n d a n h iç b ir ş e y " m e v c u d iy e te g e lm e z " - b u b a k ım ­ d a n , k o p u ş , b iz z a t o lm a k ta n b a şk a tü rlü " d ü r " . V e b u n u n la b irlik te , v a r lığ a te s ir e t m e k , v a rlık ta k e n d in i g ö s te rm e k , b u k o p u ş a ö z g ü d ü r , h e r n e k a d a r b u , k a ç a m a k v e g iz e m li b ir k ır p ış m a o ls a d a , h e r n e k a d a r k e n d in i g ö s te r m e ta rz ı g ö r ü n ­ m e fiilin in b ü t ü n ü y l e a lt ü s t o lu ş u n d a n ib a r e t o l­ sa d a . B ö y le c e , L é v in a s 'in m a h a r e ti; k e s k in liğ in ­

d e k i ra d ik a lliğ i k ö r e lt m e d e n v a rlık ta k e n d in i g ö s t e r m e n in f a rk lı-z a m a n lı k ırp ış m a s ın ın o la n a ­ ğ ın ı b e t im le m e k o la c a k tır. O z a m a n " iz " v e " a k i s ” m e f h u m la r ı s e f e r b e r e d ilir: m e v c u d i y e t ­ t e / ş im d id e a s la v e rili o lm a y a n f a r k lı-z a m a n lı k ır­ p ış m a k e n d in i d a im a d a h a b a ş ta n " a k s in d e " ya d a " iz in d e " g ö s te rir. ▼ ▼ ▼ L e v in a s 'ta k i f a r k lı-z a m a n lılık o la r a k z a m a n a n la ­ y ış ı, B e r g s o n c u s ü r e y e a ç ık ç a k a rş ıttır: z ir a B e r g s o n 'd a , s ü r e n in fa rk lı a n la rı, s ü r e k liliğ in k e s i f ­ le ş t ir i lm e s in i k e s i n li k le y a s a k e d e n b ir k a r ş ılık lı iç b a ğ b irliğ i iç in d e b ir b ir in e g e ç e r . E ğ e r B e r g s o n ­ c u sü re , b e lirle n m e y e v e b ö lü n m e y e m ü s a a d e e t m e y e n s ü re k liliğ in ra d ik a lliğ i s e b e b iy le k e n d i­ s in i h e r y a k a la m a v e e le g e ç ir m e ç a b a s ın ı b o ş a ç ık a rıy o rs a , fa rk lı-z a m a n lılık d a , a d e ta te rs in e , s ü r e k s iz liğ in a ş ırılığ ı d o la y ıs ıy la o n u h e r y a k a la ­ m a g ir iş im in d e n k a ç ıp k u r t u lu r . L e v in a s 'ın , B a c h e la rd 'ın a n d ü ş ü n c e s in e , s ü r e d e n k o p u ş o la ra k a n d ü ş ü n c e s in e y a k la ş tığ ı o lm u ş t u r - a m a b u n u a ltta n a lta d a im a ş ö y le a n la y a r a k y a p m ış t ır : B a c h e la r d 'ın a n d iy a le k t iğ i, â n 'ı, iç s e l m u h a r r ik i (m o to r u ) o lm a k z o ru n d a o ld u ğ u s ü re n in h iz m e ­ tin e k o ş a ra k o n u b ü t ü n ü y le e h lile ş tiriy o rd u . L e v in a s 'ın fa r k lı-z a m a n lılık d ü ş ü n c e s in in , e n a z ın d a n k ıs m e n , H u s s e rl'in z a m a n s a llık b e t im le ­ m e s in in b ir y o r u m u n d a n ç ık t ığ ın ın a ltın ı ç iz m e k g e re k ir. Z ira , fa rk lı-z a m a n lılık , H u s s e rl'in b ir

f o r m t a r a f ın d a n ö r g ü t le n e n z a m a n s a l b ir a k ış ş e k lin d e k i d ü ş ü n c e s in e k a rş ıts a d a , L é v in a s 'in , H u s s e r l ' i n " i l k / a s l i i z l e n i m " , " Urimpression" k a v ra m ın ı fa rk lı-z a m a n lı o la ra k y o r u m la d ığ ın ı n e k a d a r b e l ir t s e k a z d ır . L é v in a s o n u a s li/ ilk s e l b ir d u r a k (césure originaire), y ö n e l i m s e l l i ğ i n d u r ­ m a d a n e h lile ş t ir e c e ğ i d u y a r l ığ ın ilk s e l k e n d i's in e b ü t ü n ü y le m e s a fe o la r a k s u n a r. H u s s e rl'e g ö r e ilk / a s li i z l e n i m e d a i r y a p ı l a n b u " o k u m a " , b i r b i ­ ç im d e L é v in a s ç i fa rk lı-z a m a n lılığ ın k a y n a k la r ın ­ d a n b irid ir.

Fenomenoloji L e v in a s f e n o m e n o lo jid e n b a h s e ttiğ in d e , b u n u ç o ğ u k e z , ö n c e H u s s e r l s o n r a d a H e i d e g g e r (k i o , b u ik i i s m i F r a n s a ' y a i l k g e t i r e n l e r d e n b i r i y d i ) t a r a f ın d a n b a ş la tıld ığ ı b iç im le riy le f e n o m e n o lo jik y ö n t e m le r e v e ic a p la r a (ü s t ü ö r t ü k y a d a a ç ık ) r e fe r a n s la y a p a r . P a ro la s ı, H u s s e r l'e g ö r e , " ş e y ­ le rin k e n d is in e d ö n ü ş " [Z u r ü c k z u r d e n S a c h e n s e lb s t] o la n b u y ö n t e m e s a s itib a riy le , g e le n e k ­ sel m e ta fiz iğ in s p e k ü la tif k u rg u la rın ın ; g ü n d e lik y a ş a m d a a sla g ö r e m e y e c e ğ im iz ş e y i, y a n i g ö r ü ­ n e n in g ö r ü n m e fiilin i b e t i m l e m e k a m a c ıy la , ifş a e d i lm e s i n d e n ib a r e t t ir . B u is e , b iz im g e n e l d e H u s s e rl'in " d o ğ a l ta v ır" [n a tü rlic h e E in s t e llu n g ]1 d iy e a d la n d ırd ığ ı ta v ır iç in d e y a k la ş tığ ım ız ş e y le ­ rin k a ti v a r o lu ş la r ı iç in d e k i k e n d iliğ in d e n o la n 1 Normal ya da doğal denen yaşamada; ben, kendimi çeşitli varlık biçimlerini kucaklayan bir dünyanın içinde bulurum. Bu varlıkların hepsini aynı açıklık ve seçiklik derecesiyle kavrayamasam da bunların varolduğundan; bu varlıkları çevreleyen sonsuz ufkuyla dünyanın gerçekliğinden; benim kendimin, bedenimle, bu dünyanın örgüsünde gerçekten yer aldığımdan hiç kuşkuya düşmeden, tüm bunların apaçık varolduğuna ilişkin sarsılmaz güvenimle her gün dünya ve yaşam karşısında doğallıkla takındığım tavır. Bu tavır ise dünyayı, şeylerin özünün önüne; başka bir deyişle, ister maddesel, ister zihinsel ister tamamen formel olsunlar, "şeylerin kendilerinin" önüne konan bir ekran haline getirir.

k o n u m u n u / d u r u m u n u a s k ıy a a la n y ö n t e m s e l " a s k ı y a a l m a " 2 ( e n o x f v epoke) İ ş l e m i s a y e s i n d e m ü m k ü n o lu r. L e v in a s H u s s e rl f e n o m e n o lo jis iy le k a r ş ıla ş m a s ın ı, d a im a , k e n d i d ü ş ü n c e s i iç in b ir ilk a d ı m o la r a k t a s v ir e t m iş v e y i n e d e e t ik d ilin S o n s u z 'a v e / v e y a y ü z ü iç in d e B a ş k a s ı'n a ih a n e t e t m e m e k i ç i n f e n o m e n o l o j i y i kesintiye uğrat­ ması g e r e k t i ğ i n i y a z d ı ğ ı s o n e s e r i Olmaktan Baş­ ka Türlü ve Özün Ötesinde'ye k a d a r , f e n o m e n o lo jik y ö n t e m e p a r a d o k s a l b ir s a d a k a t g ö s t e r m iş ­ tir. G e r ç e k t e n d e , s o n s u z v e / v e y a b a ş k a s ın ın y ü ­ z ü , L e v in a s 'a g ö r e , v a r lığ ın g ö r ü n m e fiiliy le a y n ı ş e y o ld u ğ u n u k a b u l e d e n Y u n a n fe ls e fe s i t a r a ­ fın d a n k u ru la n b a ğ la ş m a d a n d a im a ta ş a r: S o n ­ s u z , o lm a k / v a rlık v e g ö r ü n m e k t e k i fa z la lık o la ­ ra k a n la m b o y u n u a ç t ığ ın d a n , e tik a n c a k f e n o ­ m e n o lo jiy i k e s in t iy e u ğ r a t a r a k a n la m ın b e lirtis i o lu r.

A n c a k , L e v in a s 'ın - y i n e d e ç o k s a d ık b ir t a r z d a H u s s e rlc i f e n o m e n o lo jik y ö n t e m i y e n id e n k u lla ­ n ım a s o k t u ğ u m e t in le rin d e n b e ri, b ü t ü n ü y le H e id e g g e r 'd e n m ir a s k a la n e le ş tire l b ir y ö n / t o n d e ğ iş im i h is s e d ilir. L e v in a s H u s s e r l'e , o n u n a s lın ­ d a ta m a m ıy la k a t e d e re k s o n u n a g e ld iğ in i b e ­ lirttiğ i y o l d a y e t e r i n c e u z a ğ a g it m e d iğ i iç in k ız a r: H e r tip g ö r ü n m e fiilin in , f e n o m e n in ö z g ü l lü ğ ü 2 "Ayraca (ya da paranteze) alma", ya da "ayraç içine alma" diye çevrildiği de olur.

n e v e rile n d ik k a t, h e r ş e y e r a ğ m e n , H u s s e rl'd e , s o n u n d a tü m fe n o m e n le rin te o rik n e s n e d ü z e ­ n in e a lt g ü d ü m lü k ılın m a s ın a v a rır v e h e r f e n o ­ m e n in g ö r ü n m e t a r z ın ın ta s v iri, h e r ş e y e r a ğ ­ m e n , s o n u n d a e g e m e n v e m u tla k e m rin k u tb u o la ra k d ü ş ü n ü le n b ilin c e g e ri g ö t ü r ü r . L e v in a s H e id e g g e r 'i fe n o m e n le ri te o rik o la n ın v e s a y e tin ­ d e n v e m e r k e z ile ş m e k u t b u o la r a k b ir E g o f o r ­ m u n d a k a v r a n a n b ilin c in b iz z a t k e n d is in in v e s a ­ y e tin d e n k u rta rm ış o lm a s ın d a n d o la y ı ö v e r. A m a L e v in a s 'a g ö r e , H e id e g g e r 'in k e n d is i y e t e ­ rin c e u z a ğ a g it m e z , ç ü n k ü o v a rlık ta / o lm a k ta (v a r)o la n la rın m e v c u d iy e t e g ir m e o la y ın ı ta n ıy a b ils e d e , ( H e id e g g e r c i o ls a b ile , t ü m f e n o m e n o ­ lo ji) e t ik d ü z e n i k ır a n ş e y in k e n d is in e s a ğ ır k a lır: e tik S o n s u z m o tifi. ▼ ▼ ▼ Ö y le y s e , b e d e n , z a m a n s a llık , y a ş a n tı, d u ­ y u m / d u y g u , e d ilg in lik g ib i ü s t ü n t u t u la n k im i " t e m a la r " ın iş le tilm e s in d e n b a ş k a - k i b iz z a t b u n la r ın iş le n m e s i f e n o m e n o lo jik a k s iy o m a t iğ i k e s in lik le te h lik e y e a ta r, L e v in a s 'ın , H u s s e rl v e H e id e g g e r 'e a it, k a tı v e a ç ık a n la m d a b ir y ö n t e ­ m i o lm a s a b ile e n a z ın d a n b e lli t i p t e b ir je s ti m u ­ h a f a z a e t tiğ i a n la ş ılır. O n la r a , - n e t ü m d e n g e li m n e d e t ü m e v a r ı m o l a n - b e t im le m e d e , fa rk lı g ö ­ r ü n m e ta rz la rın a b ir s a d a k a t g e re k liliğ in i b o rç lu o ld u ğ u n u b e lirtir. A m a b ilin ç e d im le r in in b ir m e rk e z ile ş m e k u tb u n a g e ri g ö tü rü lm e s i a n la ­

m ın d a k i f e n o m e n o lo jik in d irg e m e / a y ık la m a m o ­ t i f i n e i m t i y a z t a n ı m a k b i r y a n a , epoke'den, g ö ­ r ü n m e e y le m le r in in n e tic e s in d e d o n u p k a la n - k i b u n e tic e b iz z a t b u e y le m i g iz le r - tö z le rin k e s in ­ tiy e u ğ ra tılm a s ı g e re k liliğ in d e n v a z g e ç m e z . B u y ü z d e n , tra n s a n d a n ta l in d irg e m e y e rin e , k a v ­ ra m la rı y e n id e n b u n la rın a n la m u f k u n u n d in a ­ m iz m in e , y ö n e lim s e l a k ış la rın d o k u m a s ın a s o ­ k a n y ö n e lim s e l a n a liz i te rc ih e d e r. Ö z e llik le d e H u s s e rl'in u f u k k a v ra m ın ı s e fe r b e r e d e r, ç ü n k ü b u k a v ra m d o n u p k a lm ış k e n d ilik le rd e h e r s a b it­ l e ş m e y i e n g e lle y e n , b ir ö r t ü k lü k , fa z la lık o la ­ ra k a n la m r e z e r v in i im le r, ö y le ki u fk a h e p y e n i­ d e n y a p ıla n b a ş v u r u , h e r a n la m b o y u t u n u n b ir b a ş k a s ı n ı ç a ğ ı r d ı ğ ı b i r t a ş m a y a y o l a ç a r ( bkz. ö r n . , EDE, 1 3 0 ) . Y i n e d e L e v i n a s ' ı n j e s t i , t a b i r i c a iz s e , g ö r ü n m e fiilin i a k ış k a n h a le g e t i r m e k le " k a lm a z " . B u n u k e s in tiy e u ğ ra tm a s ı g e re k ir. Epoke'riın b u ş e k i l d e k e s m e y a d a k ı r m a d i y e y o r u m la n d ığ ın ı, L e v in a s 'ın " a r t ır m a / y o ğ u n la ş t ır ­ m a " , " a b a r t m a " y a d a y i n e " m ü b a l a ğ a " (bkz. DD, 1 4 1 - 1 4 3 ) i l e h a r e k e t e d e n b i r f e l s e f e y ö n t e ­ m i t a le b in d e s a p t a y a b ilir iz . S ö z k o n u s u o la n , b ir fik ri, iç in d e s a k la d ığ ı d u y u lm a d ık a n la m ı s e r b e s t b ıra k a n b ir p a tla m a n o k ta s ın a ta ş ım a k ü z e re , " s u b lim e e t m e k " t ir .3 B u n u n la b irlik te b itirirk e n b e lirte lim ki f e n o m e n o lo jik b e t im le m e le r in e tik 3 Burada "sublime etmek" ifadesinden, "yüceltmek"ten zi­ yade katı halden gaz haline geçme sonucunu veren kimye­ vi olayın bir benzeri anlaşılmalıdır.

d il y o lu y la k e s in t iy e u ğ r a t ılm a s ı d a im a b u b e t im ­ le m e le ri v a rs a y a r, ç ü n k ü b u k e s in tiy e u ğ r a tm a i ş l e m i a n c a k b u b e t i m l e m e l e r d e n hareketle g e r ­ ç e k l e ş t i r i l e b i l i r - ö y l e k i y ü z aynı anda hem g ö r ü ­ n ü r , hem de, d a h a e n b a ş t a n , g ö r ü n m e f i i l i n i g e ç e r s iz k ıla r.

I İfade (Expression) İfa d e m e fh u m u , g ö rü n g ü lü ğ e n a z a ra n y ü z ü n fa z la lığ ın ı/ a ş ırılığ ın ı d ü ş ü n m e y e v e y ü z ü d e b iz ­ z a t g ö r ü n g ü lü ğ ü n k o ş u lu o la ra k d ü ş ü n m e y e o l a n a k t a n ı r . G e r ç e k t e , TI'ye g ö r e , f e n o m e n ( görüngü) k e n d i n i k e n d i n d e n h a r e k e t l e d o ğ r u ­ d a n g ö s t e r m e z , a n c a k ş u y a d a b u gibi v e y a ola­ rak; y a n i b i r b a ğ l a m d a n h a r e k e t l e , y a d a y i n e -k e n d in i k e n d in d e n h a re k e tle g ö s te rm e d iğ in i ifa d e e t m e n in b ir b a ş k a t a r z ı - o n u t e k a y d ın la ­ t a n ö z n e l b ir u f u k t a n h a r e k e t le g ö s t e r ir . İş te b u y ü z d e n d i r ki f e n o m e n a sla b iz z a t m e v c u t d e ğ il­ d ir, t e z a h ü r ü n d e d ir , a y n ı z a m a n d a d a im a g e r ­ ç e k liğ in d e n y o k s u n d u r, k e n d i k e n d in d e n a m e v ­ c u ttu r, k e n d i k e n d in d e n u z a k ta d ır/ a y rıd ır. G ö ­ r ü n g ü n ü n g ö rü n m e s i d a im a a n c a k g ö r ü n ü ş o l­ m a y a e lv e riş lid ir. K e n d in i ifa d e e t m e k , g ö r ü n g ü se l t e z a h ü r ü n t e r s in e , k e n d i t e z a h ü r ü n e iş tira k e tm e k , y a r d ım d a b u lu n m a k tır ; k e n d in i, k e n d in ­ d e n b a ş k a b ir ş e y d e n h a re k e tle d e ğ il, b iz z a t s u n m a k t ı r / s e r g i l e m e k t i r (se présenter): y ü z " ı ş ı ­ ğ ı n g ö r ü l d ü ğ ü y e r d e ı ş ı ğ ı y a y a r " (7 7 , 2 3 9 ) . İ f a d e , s a l d ı ğ ı y a d a y a y d ı ğ ı a l a m e t t e n / i ş a r e t t e n (signe) k a ç m a y a n / s a k la n m a y a n , a m a o n u n im d a d ın a

k o ş a ra k k o ru y a n / s ü rd ü re n y ü z ü n u y a n ık m e v c u ­ d iy e tid ir. Ö y le y s e b a ş k a s ı, s a d e c e g ö r ü n g ü lü ğ ü n ik irc ik liğ in d e n k a ç ıp k u r t u la n d ü n y a d a k i te k o la n o lm a k la k a lm a z , a y rıc a o n u n u y a n ık v e ö ğ ­ re tic i m e v c u d i y e t i, g ö r ü n g ü l ü ğ e o n d a n o k s a n o la n d o ğ ru la m a y ı v e o lu m la m a y ı s o k a r: " G ö ­ r ü n m e n i n ik i g ö r ü n ü m a l t ı n d a o r t a y a ç ı k m a s ı (ambivalance) i f a d e t a r a f ı n d a n , ö t e k i n i n k e n d i n i b a n a s e rg ile m e s i t a r a f ın d a n a ş ılır... D ü n y a . . . b ir ilk ö ğ r e n i m d e n d o ğ a r . . . b a ş k a s ı g ö r ü n g ü n ü n a n a k a y n a ğ ı d ı r . . . Evet d i y e b i l e n a n c a k b a ş k a s ı ­ d ı r " (Tl, 6 4 - 6 6 ) . ▼ ▼ K e n d i n i i f a d e e t m e k (s'exprimer), tebliğ etme­ nin (signifier) t a m t e r s i d i r ; e ğ e r b u n u n l a , b u n l a ­ rı k i m i n s ö y l e d i ğ i n e v e b u n l a r ı k i m i n k o n u ş t u ğ u ­ n a b a k ılm a k s ız ın id e a l a n la m la r ü r e t m e k a n la ş ılıy o rs a . ifa d e , k e n d in i a la m e tin t e b liğ in d e ifa d e e d e n (k iş in in ) s o ğ u ru lm a s ı/ t ü k e t ilm e s i d e ğ il, a la ­ m e t in b a ğ ış ıd ır , y a n i; b u r a d a a la m e ti y a y a n (k i­ ş i ) o l a r a k a n l a ş ı l a n t e b l i ğ e d e n i n (signifiant) z a ­ t ı n d a y ü z ü n s e r g i l e n i ş i d i r ( " . . . y ü z ü n anlamı, o l a n ( l'étant) i l e t e b l i ğ e d e n i n a s l i ç a k ı ş m a s ı n ­ d a n i l e r i g e l i r . A n l a m l ı l ı k , o l a n ' a e k l e n m e z " , Tl, 2 3 9 ) . O z a m a n if a d e , t e b liğ e d e n e , y a n i , (d ili id e a iliğ in h iz m e t in e k o ş a n b ir a n la y ış ın g ö z ü n ­ d e ) a n l a m s ı z (insignifiant) o l a n ş e y e ( y a d a k i ş i ­ y e ) h a s b ir a n la m lılığ ın d e lilid ir; t e m a h a lin e g e ­ tirilm e y e m ü s a a d e e t m e y e n in a n la m lılığ ı y a d a

a n la m ı (y ü z a la m e tin te b liğ e d ilm e s i d e ğ ild ir) v e d o la y ıs ıy la te m a la ş tırılm a y a in d ir g e n e m e y e n (.bkz. a n l a m ) , a m a y i n e d e t e m a l a ş t ı r m a y ı m ü m ­ k ü n k ıla n a n la m : " ik ir c ik liğ in y a d a k a rış ık lığ ın e re ğ i o la r a k ö ğ r e t im , g ö r ü n g ü n ü n b ir te m a la ş tır ı l m a s ı d ı r . " (7 7 , 7 2 ) . Y ü z ü n a n l a m ı , a l a m e t i n a n ­ la m lılığ ın d a n d a h a k ö k e n s e ld ir. ▼ ▼ " İ f a d e y i terk etmeyen/bırakmayan u y a n ı k m e v ­ c u d i y e t i n e n e r j i s i " (Tl, 2 7 4 ) o l a r a k y ü z k e n d i t e ­ z a h ü r ü n ü g ö z e t i r ( veiller) ; g ö z e t m e n i n k e n d i n i k o l l a m a k (se surveiller) m a n a s ı n a g e l d i ğ i a n l a m ­ d a d e ğ il, z ira k e n d i t e z a h ü r ü n ü k o lla m a k , b u t e ­ z a h ü r v a s ıta s ıy la m ü m k ü n o la n e n a z ö lç ü d e te s lim o lm a y a (k e n d in i e le v e r m e y e ) g a y r e t g ö s ­ te rm e k tir. T e rs in e , y ü z , b a n a s e rg ile n iş in in u y a ­ n ık lığ ın d a k e n d in i b ü t ü n ü y le te s lim e d e r/ e le v e ­ rir. O d a im a k e ş f e d il m e y e a ç ık t ır ( h a t t a y a l a n d a b i l e , bkz. Tl, 3 8 , 6 4 ) . Y ü z ü n a s l i ç ı p l a k l ı ğ ı n ı i f a ­ d e d e n h a r e k e t le d ü ş ü n m e k g e r e k ir (ç ıp la k lık ü z e r i n e , Tl, 4 7 ) , z i r a y ü z i f a d e d o l a y ı s ı y l a ç ı p l a k ­ tır; y a n i if a d e d o la y ıs ıy la y ü z , ş e y le r in g ö r ü n m e k iç in k e n d is in d e n ış ık la rın ı ö d ü n ç a ld ık la rı h e r b i­ ç im ü z e r in d e k i fa z la lık tır.* * Bu, elementte olduğu gibi, yüzün de biçimsiz olduğu anla­ mına gelmez. Bu sebeple, zaten kendisi de, bir biçim tara­ fından belirlenen nesnenin dışsallığından ayrı olan, elemen­ tin dışsallığını (bkz. elemantal), bütünüyle ifadede yatan yü­ zün dışsallığından ayırmak gerekir. Yüz ve element nesnesel olmayan bir dışsallığın iki ayrı figürüdür.

İkame, Başkasının Yerine Geçme (Substitution) B a ş k a s ın ın y e rin e g e ç m e k / y e rin i a lm a k , ta m s ö z ­ c ü k a n la m ıy la , " k e n d in i b a ş k a s ın ın y e rin e k o y ­ m a " y ı, b a ş k a s ın ın ıs tıra p la rın ı v e h a ta la rın ı ü s t ü ­ n e a lm a y ı, ta ş ım a y ı v e b ö y le c e iş le m e d iğ im , k a y ­ n a ğ ı b e n d e b a ş la m a y a n h a ta la rd a n k e n d im i s u ç la m a y ı v e b u n la r ın c e z a s ın ı ç e k m e y i/ k e fa re ti­ n i ö d e m e y i ifa d e e d e r. B u ra d a , G ü n e ş t e h iç y e ­ ri o l m a y a n , 1 a m a s a d e c e , y e r i , a r t ı k k o y u l d u ğ u m e k â n [y e r/ s ıra / m e v k i] d e ğ il d e , d a h a z iy a d e b a ş k a la rın ın ıs tıra p la rın ın v e h a ta la rın ın ç e k ild iğ i b i r " Y e r - o l m a y a n " (AE, 1 4 8 ) o l a n b i r b e n v a r d ı r . B e n , d e r L e v i n a s , " [ s ı r t ı n d a ] t a ş ı y a n ' d ı r (/e p o r tant), m u s t a r i p ' t i r " ( s . 1 3 9 , n o t 1 2 ) * 1 Pascal'ın, Diyojen ile İskender'in meşhur anektodundan yola çıkarak benim senin davasını özetlediği cümlesine gönderme (AE, epigraf): "[Bu köpek benim, diyorlardı o yoksul çocuk­ lar.] Güneşteki yerim bu benim, işte tüm yeryüzünün gaspı­ nın başlangıcı ve imgesi" (Düşünceler, frag. 98). Bu cümlenin ardından, Levinas bir yerde şunu ekler: "Pascal 'ben'in nefret edilesi olduğunu" beyan ettiğinde de aynı şeyi söylüyor Bu­ rada Pascal'ın etik duygusu 'varolma hakkı'nın ontolojik ayrı­ calığına karşı çıkıyor. Yüzün incinirliğine kendimi maruz bı­ rakmak, ontolojik varolma hakkımı tartışma konusu etmektir. Etikte başkasının varolma hakkı benimkinden önce gelir..." (Sonsuza Tanıklık, s. 272), ayrıca bkz. a.g.e. s. 343. * Levinas'a has bu ikame (başkasının yerini alma) anlayışının Talmud'daki mesihçilik temasının yorumlarından birinde kök .7.

B u n u n la b irlik te , L e v in a s 'ın k e n d in in ü s t le n ilm e ­ s i n i n ( assomption) 2 y e r i n e b a ş k a n ı n ü s t l e n i l m e s i ­ n i k o y m a s ı a n la m ın d a , b a ş k a s ın ın y e r in i a lm a ira ­ d i d e ğ ild ir; b a ş k a s ın ın y e rin i a lm a m e f h u m u , re ­ h i n e m e f h u m u y l a b i r d i r : b e n b a ş k a y a b u n u n is ­ t e m iş o lm a k s ız ın v e h a tt a is te y e b ilir o lm a k t a n ö n c e b a ğ lıd ır (ö z n e n in k ırılg a n lığ ı ira d e s in d e n / is ­ t e n c in d e n ö n c e g e lir). B e n , o n u k e n d is in d e b a ş ­ l a m a y a n h a t a l a r d a n d o l a y ı s u ç l a y a n ( b a ş k a tara­ fından m a r u z b ı r a k ı l m a k y a d a m u s t a r i p e d i l m e k fiilin i L e v in a s ta s a llu t/ ta k ın tı d iy e a d la n d ır ır ; v e b u r a d a h a t ı r l a t a l ı m k i L a t i n c e obses, r e h i n a n l a ­ m ı n a v e obsessor i s e k u ş a t a n / ü ş ü ş e n / t e d i r g i n e d e n a n l a m ı n a g e l i r ) v e o n u n için ı s t ı r a p ç e k m e , o n u n h a ta la rın ın k e fa re tin i ö d e m e " d o ğ a l e ğ ili­ m in e o la s ı k a ç a m a ğ a m e y d a n v e r m e d e n s e s le ­ n e n " (AE, 9 8 ) - y a n i ; [ o n u n i ç i n ı s t ı r a p ç e k m e y i ] ü s t ü n e a l m a y ı (s'engager) h e r ü s t l e n m e d e n y a da re d d e tm e d e n ö n c e [b u n u y a p m a y a ç a ğ ıra n ]b a ş k a 'n ın k u ş a t m a s ın a m a r u z k a lır. B u n d a n ş u ç ık a r; b a ş k a s ın ın y e rin i a lm a , d u y g u n u n a h la k b i­ l i m l e r i n i n ü z e r i n d e t e m e l l e n d i ğ i doğal h a y ı r h a h ­ lık la b i r t u t u l a m a z : b a ş k a s ı n ı n y e r i n i a l m a d o ğ a ./.. saldığının altını çizelim: "başkalarının ıstırabının dayattığı, yükten/yukümlülükten kaçınmama olgusu bizzat kendiliği ta­ nımlar. Her kişi Mesih'tir", DL, s. 120. Bu mesele hakkında, bkz. C. Chalier'in aydınlatıcı açıklaması, Levinas içinde, L'utopie de l'humain, Paris, Albin Michel, 1993, s. 143 vd. 2 İnsanın kendisinden sorumlu olması ile ilgili olarak bkz. Son­ suza Tanıklık, s. 216, n. 9.

y a k a rş ıttır, o iş k e n c e n in y a r a t tığ ı s a r s ın tıy a / ö r s e l e n m e y e a t ı f t a b u l u n u r , - b e n m a r u z k a l d ığ ı iş ­ k e n c e y i y ü k le n m e ra d d e s in e k a d a r g itm e k z o ­ r u n d a d ı r - ; b a ş k a s ı n ı n y e r i n i a l m a , " k e n d i s i n e rı­ z a g ö s t e r i l m e s i n i n d ü ş ü n ü l e b i l i r o l m a d ı ğ ı " {AE, 1 5 7 ) v e ş id d e ti " ra z ı o lu n m a m ış b ir te v e k k ü le " (AE, 1 5 8 ) g ö t ü r e n , a n a r ş i k i ş k e n c e y e a t ı f t a b u l u ­ n u r. Ö z e tle , ö r n e ğ in H u m e 'u n a h la k b ilim in in * ü s t ü n e d a y a n d ı ğ ı , " b a ş k a la r ı iç in ş e fk a tli s e m p a ­ tiy e ( d u y g u d a ş l ığ a ) ... b e n z e r le r im iz iç in d u y d u ­ ğ u m u z y ü c e g ö n ü llü e n d iş e y e " , "h a y ırh a h ve y u m u ş a k y a tk ın lık la r a " h iç b e n z e m e y e n b ir ş e y ­ d ir. Y i n e b a ş k a b ir s e b e p t e n d o la y ı d a h a , b a ş k a ­ s ın ın y e rin i a lm a s e m p a t i y a d a m e r h a m e t le b ir t u t u l a m a z : g e r ç e k t e n d e , . . . ile b ir l i k t e - a c ı ç e k ­ m e k 3 d a im a ö z n e n in ö z -e tk ile n irliğ in e [ ö z -d u y g u la n ırlığ ın a ] a tıfta b u lu n u r : o y s a ki b u r a d a , b a ş ­ k a için ı s t ı r a p ç e k m e k d a i m a b a ş k a tarafından m u s t a r ip e d ilm e k tir, ö y le ki h e r m e r h a m e t b e n in b a ş k a ta ra f ın d a n tra v m a tik e t k ile n m e s in e a tıfta b u lu n u r; ya n i h e r m e rh a m e t, e y le m d e b u lu n m a ­ n ın [e tk in lik , ç e v .] b a s it b ir t e r s in e ç e v riliş i o l m a ­ y a n y a d a e y le m d e b u lu n m a y la a yn ı a n la m a g e ­ * Hume, Enquête sur les principes de la morale [insan Do­ ğası Üzerine bir inceleme içinde, kitap III, idea, 1997 ve BilgeSu, 2009], çev. Ph. Baranger et Ph. Saltel, Flammari­ on, "GF", n. 654, Paris, 1991, sırasıyla, s. 79 ve 77. 3 "Pâtir" fiili "acı çekmek" anlamına gelmekle birlikte, bir maruz kalmayı, bir edilginlik durumunu belirtir, ihtiras ya da duygu diye çevirdiğimiz "passion" kelimesi de bu fiil­ den türer ve bir edilginlik ifadesidir.

le c e k (ö z -e tk ile n irlik a y rılm a z c a s ın a b ir e y le m d e b u l u n m a [agir] v e b i r m a r u z k a l m a [pâtir] f i i l i d i r ) , a m a k e n d i l i ğ ı n d e n l i k ile a l ı r l ı ğ ı n k a r ş ı t l ı ğ ı n ı n ö t e ­ s in d e h e r a lırlık ta n d a h a e d ilg in b ir e d ilg in lik te y e r a la n b ir T u t k u 'd a [e d ilg in lik , ç e v .] k ö k le n ir. 'W

-W

'W

B a ş k a s ın ın y e rin i a lm a , b e n c illiğ in b a s it b ir t e r ­ s in e ç e v r iliş i [t e rs y ü z e d iliş i] d e ğ ild ir , h e r n e k a d a r L é v in a s ö z n e liğ in b ir te rs y ü z e d iliş in d e n , b a s i t ç e k o n u m u ( position) t e r s i n e ç e v i r m e k m i ş g i b i g ö r ü n e n b i r f e r a g a t e t m e d e n ( déposition) b a h s e t s e d e :4 a s lın d a , d iy e k e s in lik k a z a n d ırır, b u t e r s y ü z ü n , b i r y ü z ü 5 [ y e r i ] y o k t u r (AE, 6 3 ) . A m a y e rs iz b ir ö z n e h â lâ b ir ö z n e m id ir? Ö z n e lik ; L e v in a s 'ı n ıs r a r e t t iğ i g ib i , ö z d e ş l i ğ i n i h e r t ü r l ü " b i r b a ş k a t ö z e d ö n ü ş m e ' ' d e n 6 (AE, 1 4 9 , 4 Örneğin bkz. "... 'var'dan çıkmak için kendini ortaya koymak değil, kendini yerinden etmek, yani tahtından inmek gerekir. Ben'in hükümranlıktan bu feragati, başkasıyla sosyal ilişkidir, çıkar-gözetmez ilişkidir (Sonsuza Tanıklık, s. 312). 5 Okuyucu, burada yüz (endroit ve envers) diye karşıladığımız kelimeleri Lévinasçi yüz (visage) kavramıyla karıştırmamalı. Mesele, madalyonun tersi ve yüzü olarak adlandırılan madalyonun iki yüzü gibi düşünülmelidir. Ve tersi ve yüzü, öznenin konumlanabileceği {position) bir yerdir (endroit). 6 Cümlenin aslı şöyle: "transsubstantiation en un autre ava­ tar" . Burada trans-substantiation, töz (substance) dönüşü­ münü ve özel olarak Hıristiyanlıkta Kuddas töreninde ek­ mekle şarabın Hz. İsa'nın etiyle kanına dönüşmesini; ve "avatar" ise serüven, dönüşüm yanında Hindu inancına gö­ re Tanrı Vışnu'nun cisimleşmelerinden her birini ifade eder.

n o t 2 0 )* d a h a d a ra d ik a l b iç im d e ta h rip e d e n ik a m e ta ra fın d a n b ü tü n ü y le y o k e d ilm e te h li­ k e s i n e g i r m e z m i ? H â l â kendini b a ş k a s ı n ı n y e ­ r i n e k o y a c a k b i r Kendi [ B e n l i k ] v a r m ı d ı r ? E v e t , z ira b a ş k a s ın ın y e rin i a lm a , b e n im b a ş k a s ı k a r­ ş ıs ın d a d e v r e d ile m e z s o r u m lu lu ğ a s e ç ilm iş liğ im d e n a y rılm a z d ır: h iç k im s e b e n im y e rim e k e n d in i-b a ş k a s ın ın -y e r in e -k o y a m a z . K im liğ i­ n in / Ö z d e ş liğ in in ta h rip o lu ş u n d a b e n k e n d i s e ­ ç ilm iş in b iric ik liğ in i k e ş f e d e r . B e n 'in p a r a d o k ­ s a l b e n i m l i k ' i ile k e n d i l i k ' i ; b a ş k a ' n ı n k e n d i ' s i , t ü m b a ş k a la rın ın k e n d i's i o la r a k m u tla k s u r e t ­ te k e n d i'd ir!

Burada, Tl'da benin töz-dönüşümü olarak betimlenen aşk ve doğurganlığa dair üstü kapalı bir eleştiri mi görülmelidir?

Ilham/Esin (Inspiration) 1 " İ l h a m ı n ilk t a r z ı , ş a r k ı l a r y a z d ı r a n b i r i l h a m p e ­ r i s i n i n i ş i t i l m e s i n d e d e ğ i l , b a ş k a s ı y l a e t i k iliş k i o l a r a k E n - Y ü c e ' y e i t a a t t e d i r . " (ADV, 1 7 8 ) ▼ ▼ E tik te n h a r e k e tle a n la ş ıla n ilh a m k a v ra m ı e n b a ş ­ ta , a y n ı z a m a n d a h e m ö z e r k h e m d e y a d e rk o la n , " s ı r a y l a b a ş l a n g ı ç v e t e r c ü m a n " (AE, 1 8 9 ) o l a n m e s u l ö z n e n i n k a rş ıtla r b irliğ i o l d u ğ u n u n a ltın ı ç i­ z e r . İlh a m , a h la k i ö z n e n i n n a s ıl o l u p d a , b o y u n e ğ d iğ i z o r u n lu lu ğ u n / ö d e v in m im a rı h a lin e g e ld iğ i­ n e d a ir K a n tç ı s o r u n a g e tirile n K a n tç ı o lm a y a n b ir y a n ıt o la r a k a n la ş ıla b ilir. S o n s u z 'd a n d o ğ a n ö d e v e ita a t, K a n t 't a o l d u ğ u g ib i, s a y e s in d e ir a d e n in k e n ­ d i b a ş ın a y a s a y ı te s is e t tiğ i v e y a s a n ın m im a r ı h a ­ lin e g e ld iğ i b u ö d e v e d a ir ö z n e t a r a f ın d a n o lu ş t u ­ ru la n ta s a rım d a n k a y n a k la n a m a z . G e rç e k te n d e , L e v in a s 'a g ö r e , " b e n , b u z o r u n lu lu k / ö d e v b e n d e b a ş la m a k s ız ın z o r u n lu y u m " d u r , d o la y ıs ıy la , b u z o r u n lu lu k b e n im m e v c u d iy e t im e z a m a n d a ş h a le g e le m e m e k s iz in z o r u n lu y u m d u r : S o n s u z u n b u 1 Kavramı çevirirken, "esin" kelimesi "esmek"ten gelmiş ol­ masıyla "inspiration" kavramının solukla (respiration) ilgili yan anlamını çağrıştırdığı, "ilham" kelimesi ise daha teolo­ jik [vahiy] bir tınıya sahip olduğu için, her iki karşılığı da ko­ rumayı seçtik.

y o lla b e n i y a k ın (ım )a b u y u r d u ğ u b u ö d e v b u a n ­ l a m d a temsil edilemezdir v e n e t i c e i t i b i r i y l e b e n i n o lu ş t u r d u ğ u b ir k u r u lu m s ö z k o n u s u o la m a z . B u v a s ıfla , L e v in a s ç ı e tik k ö k lü b iç im d e y a d e r k tir . A m a ta m d a , k e n d im e ra ğ m e n , b a n a b u y u ra n y a ­ s a y ı o lu ş t u r m a k s ız ı n it a a t e t t iğ im iç in , it a a t b u y r u ­ ğ u n i ş i t i l m e s i n d e n ö n c e g e l d i ğ i i ç i n (AE, 1 8 9 ) , e m ir a n c a k (e m ri te m a h a lin e g e tirm e k y e rin e o n a d e l a l e t e d e n , bkz. AE, 1 8 9 ) i t a a t t e d u y u l u r , a n c a k o n a c e v a p v e r e n s e s t a r a f ın d a n d ile g e tirilir, ö y le k i "haberim olmadan b a n a i l h a m e d i l m i ş o l a n ş e ­ y i n m i m a r ı " {AE, 1 8 9 ) h a l i n e g e l i r i m . Y a d e r k l i k o z a m a n ö z e rk lik h a lin e d ö n e r ; b u d ö n ü ş ü m , d e r L e v i n a s , " S o n s u z ' u n c e r e y a n e t m e b i ç i m i " d i r (AE, 1 8 9 ). O h a ld e , te m s il/ ta s a rım k ip i ü z e r in d e n d e ğ il d e ilh a m k ip i ü z e r in d e n ö d e v in m im a rı h a lin e g e ­ lirim . - B u r a d a ilh a m k a v r a m ın ın L e v in a s d ü ş ü n c e ­ s i n d e n e d e n l i ö n e m k a z a n d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r : il­ h a m , t e m s il k a v r a m ı n ı n y e r in i a lır. ▼ ▼ ▼ E tik m a n a d a ilh a m k a v r a m ın ın k e n d in i a y n ı z a ­ m a n d a b iy o lo jik s o lu k a lm a k a v r a m ın a d a ir e tik b ir y o r u m o la r a k d a g ö s t e r d iğ in i b e lirte lim : L e v in a s ' ı n e t i ğ i b i r p n o m a t o l o j i d i r 2 (AE, b ö l . 4 ) : b a ş ­ 2 Yunanca Pneuma kelimesi "nefes" anlamına gelmekte olup, mecazi anlamda maddi-olmayan varlıkları ve tesirleri ifade eder. Pneumatologie ise ruhani varlıkları ve fenomen­ leri, özellikle de insanlarla Tanrı arasındaki karşılıklı ilişkileri inceleyen 'bilim"dir. Hıristiyan teolojisinde Kutsal Ruh ile il­ gilenen bir daldır.

k a 'n ın b e n e e s in v e rm e s i, b a ş k a t a r a f ın d a n c a n ­ la n d ırılm a s ıd ır, b a ş k a b ir d e y iş le s o lu tu lm a s ıd ır. "E s in s o lu m a y a , p s iş izm in s o lu ğ u n a y o l a ç a r" (AE, 1 4 7 ) . * B a ş k a y l a i l i ş k i m , g ö r ü l m e z b i r " h a ­ v a y l a i l i ş k i " d i r (AE, 2 2 8 ) . Z i r a B a ş k a , A y n ı i ç i n d e g ö r ü l m e z h a v a o la r a k y e r a lır, - g ö r ü l m e z d e n k a s ıt a lg ıla n m a z d ır , b u v a s ıfla y ü z g ib i o d a t e m a tiz e e d ile b ilir d e ğ ild ir -, b a n a " iç im in k ıv rım ­ l a r ı n a d e ğ i n " (AE, 2 2 8 ) n ü f u z e d e r . " K e n d i ' n i n b a ş k a y a a ç ılm a s ı... s o l u k a lm a , iç e ri k a p a n m a ­ n ı n k ı r ı l m a s ı / a ç ı l m a s ı (dé-daustration) o l a r a k a ş k ı n l ı k t ı r " (AE, 2 2 8 ) ; b u n u n a n l a m ı d a ; v a r l ı ğ ı n v e ö z n e n in s o r u m lu lu k ta ra fın d a n tö z s e llik te n a rın ­ d ırılm a s ın ın , b a ş k a in s a n t a ra f ın d a n e s in le n m e o la r a k s o lu k a lm a o lm a s ıd ır: " b a ş k a s ın ın y ü z ü n ­ d e k i y a k ın lık o lm a d ı m ı, h e r ş e y , v a r lığ ın iç in d e e m ile r e k y it e r g id e r , [v a rlığ ın iç in e ] b a ta r , [v a rlı­ ğ ı n d ö r t d u v a r ı n a ] h a p s o l u r " (AE, 2 2 9 ) , h e r ş e y b o ğ u lm a y a / s o lu k s u z k a lm a y a / h a v a s ız lığ a y a z g ılı o lu r . A n c a k b iy o lo jik s o lu k a lm a k a v r a m ın ın e tik y o r u m u n u n , s o lu k a lm a y ı L é v in a s ç i e tiğ i k a ra k t e riz e e d e n g ö r k e m li m a n t ığ a ta b i k ıld ığ ın ın a l­ tın ı ç iz m e k g e re k ir: b u ra d a k i tu m tu r a k lı a b a rtı; * Burada, bu soluk alma düşüncesinin elbette vahiy yoluyla bilme (prophétism) [prophète: peygamber, çev. n.] düşün­ cesiyle aynı kaynağı paylaştığını belirtelim. Catherine Chalier'in hatırlattığı gibi, "İncil kaynaklı vahiy yoluyla bilircilik, Lévinas'a göre "ruhun psişizminin kendisini" (AE, 190) teş­ kil eden, Başka/Öteki tarafından başka/öteki için bir soluklama'ya delalet eder, insani ruhsallık özü itibarıyla vahiysel/peygamberce olacaktır" ("Pour une pensée inspiré", s. 288, Epokhè no. 2 içinde, Grenoble, Milton, 1991).

in s a n i s o lu m a n ın e s a s ın ın , in s a n ın k e n d i d irim a l a n ı n d a ö n e s ü r ü l m e s i (AE, 2 2 8 ) o l a r a k d e ğ i l d e " t ö z s e lliğ im in [b ir] t ü k e n m e s i, b ir ç e k ir d e k s iz le ş m e s i" o la ra k , y a n i s o lu k s o lu ğ a k a lm a y a d a s o lu k k e s ilm e s i o la r a k d ü ş ü n ü lm e s in d e n o lu ­ şu r; " d u rm a n o k ta sı o lm a y a n s o lu k a lm a " v e " d ö n ü ş ü o l m a y a n s o l u k v e r m e " (AE, 2 2 9 ) . B a ş k a 'n ın h a ta la rın ın v e ıs tıra p la rın ın k e fa re ti o la r a k b a ş k a s ın ın y e rin e g e ç m e , s o ru m lu b e n in " m u t ­ la k s o lu k v e r i ş i . . . " d i r , - b u r a d a n s a , a y n ı z a m a n ­ d a m u t l a k soluk verme, " e m i r ü z e r i n e . . . B a ş k a t a r a f ı n d a n b a ş k a iç in s o l u k a lıp v e r m e d e ö l m e " (AE, 2 2 9 ) d e o l a n , b a ş k a t a r a f ı n d a n b i r canlan­ dırılmanın p a r a d o k s u d o ğ a r !

İnsani (Humain) L e v in a s ç o ğ u k e z " in s a n i" s ö z c ü ğ ü n ü " in s a n " (.homme) s ö z c ü ğ ü n e t e r c i h e d e r , h e r n e k a d a r b u te rc ih e p e k a ç ık la m a g e tirm e s e d e . O n u n iç in m e v z u b a h is o la n , k e n d i d ü ş ü n c e s in d e in s a n i'y e v e rile n im tiy a z ı, 2 0 . y ü z y ıl a n t i-h ü m a n iz m i v e / v e y a in s a n b ilim le ri t a r a f ın d a n e le ş tirile n k la ­ sik h ü m a n i z m d e n a y ır m a k t ır . ▼ ▼ B a z e n h ü m a n iz m te rim in i k e n d i h e s a b ın a y in e ­ le m e te h lik e s in e g irs e d e ; b u , h e m e n a r d ın d a n o n u d ü z e lt m e k v e " b a ş k a in s a n ın h ü m a n iz m i" ifa d e s in d e k i a n la m ın ı k ö k te n b iç im d e y e n ile m e k iç in d ir. B u n e d e n le , b ir n o k t a y a k a d a r, ş u h u s u s ­ ta a n t i -h ü m a n iz m e le ş tiris in i d in le m e y e h a z ırd ır; b u e le ş tiri b iz i, v a r lığ a , t ö z e ; o la n la r a r a s ın d a , b ir c ü z i ir a d e v e b u c ü z i ir a d e n in k a rş ılığ ı o la n b ir s o r u m lu lu k la d o n a tılı tö z s e l ö z n e llik o la ra k in s a ­ n ın a y rıc a lığ ın a b a ğ lı b o ş k u r u n t u la r d a n k u rta rır. ▼ ▼ ▼ B u n d a n ö t ü r ü , e ğ e r L e v in a s h ü m a n iz m i e le ş tir­ m e k g e re k tiğ in i y a z a b ild iy s e , b u n u n s e b e b i, h ü ­ m a n iz m in in s a n iy e y e te rin c e s a y g ı g ö s te rm e m iş o lm a m a s ın d a n ş ik â y e tç i o lm a s ıd ır; z ira o , e d il-

g in lik v e e tk in lik a ra s ın d a k i k a rş ıtlığ ın k e n d is in ­ d e n ö n c e , b a n a b u y u r u y o r v e b ö y le c e b e n im ö z ­ n e lliğ im i v a r lığ ın d ış ın a , a n a rş i iç in e d ü ş ü r ü y o r o la r a k b a ş k a s ın ın y ü z ü n ü , h e r a n l a m ı n a ç ılış ı o la r a k if a d e e t m e y i ö n e r ir . L e v in a s b e n i in s a n i k ıla n in s a n i iç in s o r u m l u l u ğ u , b ö y le c e , ö z n e lliğ i k a ra k te riz e e d e n v e ö y le y s e v a rlığ ın h ü k ü m r a n ­ lığ ın d a n ö n c e g e le n in " o lm a ta rz ı" o la n b u " h e r e d ilg in lik te n d a h a esk i e d ilg in lik te " a d la n d ırır.

Iz (Trace) S o n s u z v e / v e y a O 'lu k f e n o m e n a lit e iç in d e , o n u n d ü z e n i n i b o z a r a k , a n c a k iz o la r a k h a b e r v e r ir [ g ö s t e r ir , h is s e ttirir ] k e n d in i. İz m e f h u m u L e v in a s 't a a s li b ir y e r e s a h ip t ir . G e r ç e k t e n d e , a s la m e v c u t o lm a m ış v e a s la m e v c u t o lm a y a c a k o la ­ n ın , m e v c u t b ir b iç im in y o ğ u r u la b ilir liğ i (p la s tik liğ i) iç in d e s a b i t le n m e y e m ü s a a d e e t m e y e n in k e n d in i h a b e r v e rm e s in in v e g ö s te rm e s in in p a ­ ra d o k s a l a m a k e s in ta rz ı, a n c a k b u a d a ltın d a d ü ş ü n ü lü r v e b e tim le n ir. S o n s u z , o lm a k ta n b a ş ­ k a tü rlü y a d a o 'lu k d iy e a d la n d ırılm a k ta o lu p g ö rü n m e y i ta n ım ı g e re ğ i re d d e d e n in , g ö r ü n m e fiili v e g ö r ü l ü r o l a n ile t e m a s ı n ı , L e v i n a s , a s la m e v c u t o l m a m ı ş o l a n ı n iz i o l a r a k y e n i l e d i ğ i b u iz k a v r a m ı v a s ıt a s ıy la d ü ş ü n ü r . B ö y le c e iz L e v in a s 'ta , y ü z ü n g ö r ü lü r o la n a " k a z ın m a " ta rz ıd ır: iz , h e r g ö r ü n m e f iilin in y a p ı la r ı n ın a lt ü s t o lu ş u o la r a k b ir g ö r ü n m e o la y ıd ır.

O h a l d e iz m e f h u m u p e k ç o k a ç ıd a n e le a l ın a b i­ lir: o l m a k v e o l m a k t a n b a ş k a t ü r l ü , iz k a v r a m ı n ­ d a b irb irin e e k le m le n ir: b u d a d o ğ r u d a n d o ğ r u ­ y a , o n u n t ü m b ir z a m a n s a llık d ü ş ü n c e s iy le d a y a ­ n ış m a iç in d e o ld u ğ u a n la m ın a g e lir. B u s o r u n ­

s a l, a y n ı m in v a ld e , a n la m / a n la m la n d ır m a (e n a z ın d a n iş a re tin a n la m ın d a n a y rı o la r a k , iz in a n ­ la m ı) m e s e le s in e g ö n d e r i r . L e v in a s 'ın d ü ş ü n c e s in in y e n iliğ i, b ir " a s la m e v ­ c u t o lm a m ış g e ç m iş " in , " h a tırla n a m a y a c a k d e re ­ c e d e e s k i b ir g e ç m iş " in y a d a y in e " h e r ş im d id e n d a h a e s k i o la n b ir g e ç m iş " in iş itilm e m iş liğ in e y ö ­ n e lm e s id i r : L e v in a s 'a h a s iz a n l a y ış ın d a , s a d e c e b ö y le b ir g e ç m iş in " iz b ıra k m a s ı" m ü m k ü n d ü r . G e r ç e k t e n d e , iz D ü n y a d ü z e n i n i n b o z u l m a s ı d ı r , b u d ü z e n d e n k o p u ş tu r. B u y ü z d e n D ü n y a ta ra fın ­ d a n e h lile ş tir ile m e z : b ir n e d e n i n e tk is i d e ğ ild ir , n e d e ( ö r n e ğ i n a n ı g i b i ) z a m a n s a l b i r ufukta e l e g e ç i r i l e m e z . A y n ı m i n v a l d e , iz, l i n g u is t ik b i r iş a r e t / g ö s ­ te r g e a n la y ış ın ın ü r ü n ü o la n b ir a n a liz t a r a fın d a n m e ş r u k ı lı n a m a z , iz, ö n c e d e n y a p ı lm ı ş b ir a n l a m ­ la n d ırm a b a ğ la m ı iç in d e , -e g ö n d e r e r e k a n la m ın a g e lm e z . N e d e a n la ş ıla b ilir b ir ö n b a ğ la m iç in d e , b ir u f u k iç in d e y e r a la ra k g ö r ü n e c e k tir . ▼T

▼

0 h a l d e iz, g ö r ü n ü r o l a n ile o n u k e s i n t i y e u ğ r a t ­ m a k iç in iliş k iy e g ir e r . Y a n i , a s la g ö r ü n ü r d e y a k a ­ la n ıp k a lm a y a y a d a s a b it le n m e y e m ü s a a d e e t ­ m e z : o n u n a n a ö z e lliğ i, d e r L e v in a s , e ğ ilirliğ id ir.1 1 Kendinin, herhangi belirli bir yörünge olmaksızın, kendisini sınırlayan varoluşun ötesine kaçma arzusu. Ex (dış, dışarı) ve trancendance (aşkınlık) kelimelerinden bozma bu kavram aşkınlıkla, aşmakla aynı şey olmayıp varlıktan gayriiradi bir kaçma ihtiyacını belirtir. Varlığa bir mesafe alma (distance) hareketi olduğunu söylemek de yanlış olmaz.

G ö z ö n ü n d e b u lu n d u ru lm a s ı g e re k e n p a ra d o k s b u d u r: y ü z ta ra fın d a n s o rg u la n m a n ın d o ğ ru lu ğ u (droiture) a n c a k i z i n e ğ i l i r l i ğ i n d e m ü m k ü n d ü r . T e ­ rim le rin a n la m ın ı fa z la c a s ın ır la n d ırm a k p a h a s ın a , d e n i l e b i l i r k i, o l u ğ u n r a d ik a l n a m e v c u d i y e t i , y ü ­ z ü n iz in e ğ ilir liğ in d e k i p a r a d o k s a l a m a e n ü s t ü n m e v c u d iy e tin d e te rs in e d ö n e r.

K Kaçış (Évasion) ▼ L é v in a s 'in e s e r le r in d e ç o k e r k e n d e n o r t a y a ç ı­ k a n k a ç ı ş t e m a s ı , t e r i m d a h a s o n r a illa d a t e k r a r la n m a s a b ile , s a b it b ir ro l o y n a y a c a k t ır . K a ç ış , v a r lık ta n ç ık m a ih tiy a c ın ı b e lirtir v e L é v in a s 'in t ü m d ü ş ü n c e s in i n b a ş ı n d a n it ib a r e n n a s ıl v a r lı­ ğ ı n ö t e s i n d e k i i y i ' y e d o ğ r u b i r exœndance1 h a ­ re k e ti g e rç e k le ş tirm e g e re k liliğ i, " o lm a k t a n b a ş ­ k a t ü r lü " g e re k liliğ i ta ra fın d a n y ö n le n d irild iğ in i g ö s te rir. W 'W D F d e , v a rlık , k e n d in in a rı d o ğ r u la n m a s ı, k e n d i­ n e arı re fe ra n s o la r a k d ü ş ü n ü lü r , a m a -v a r lık t a , d ü ş ü n c e ta rih in in s u n d u ğ u b a z ı v a rlık ta n ç ık m a g iriş im le rin in a k la g e tir m e d iğ i h e r s ın ır la m a d a n " d a h a d e rin b ir fire " g ö r e n - b u e s e rin ö z g ü n lü ­ ğ ü , b u a r ı o l u m l u l u ğ u / o l u m l a y ı c ı l ı ğ ı (positivité) ı s t ı r a p o l a r a k b e t i m l e m e s i d i r . DE ş u s a p t a m a d a n y o la ç ık a r: " m o d e r n d u y a r lık " v a r lığ ın o lu m la n m a s ın d a , k e n d in e b ir b a ğ la n m a / z in c irle n m e 1 Görüleceği üzere "yüz"ün karakteristiği, onun sarsılmazlığı, dikliği [dik başlılığı], baş eğmezliği ve gösterdiği etik direnç anlamında, onun eğilmezliğidir (réctitude).

(■enchaînement) , y a d a y i n e v a r l ı ğ ı n k e n d i n i i p t a l e t m e a c z i y e t i n i g ö r ü r . B ö y l e c e DE b i z z a t v a r l ı ğ ı n k e n d i n e a rı ö z d e ş l iğ i iç in d e k i iç s e l b ir t e z a t ı g ö ­ r ü n ü r k ıla r: " a r ı v a r lığ ın t e c r ü b e s i a y n ı z a m a n d a iç s e l t e z a t ın ın v e k e n d in i d a y a t a n k a ç ış ın t e c r ü ­ b e s i d i r " (DE, 9 0 ) . K a ç m a k ; b i r y e r e g i t m e k i ç i n d e ğ il, a m a v a r lığ ın ö t e s in e g it m e k iç in k a ç m a k , v a rlık ta n k a ç m a k tır v e v a rlık ta n k a ç m a k , b u ra d a k e n d in e ç a k ılı k a lm ış b ir b e n i n y a p ıs ın a s a h ip o l a n v a r l ı k i ç i n , t ı p k ı h a z d a (plaisir) o l d u ğ u g i b i , k e n d i t ö z s e l l i ğ i n d e n b o ş a l m a k t ı r ( s e w der) y a d a " v a rlık k e n d in i b ir ş e k ild e t ö z ü n d e n b o ş a n m ış h is s e d e r, b ir s a r h o ş lu k ta h a fifle r v e d a ğ ılıp g i­ d e r " (DE, 82) - h a z , k a ç m a g i r i ş i m i n d e b a ş a r ı s ı z o ls a b ile .

( O lm a k t a n b a ş k a tü rlü d ü ş ü n c e s in e k a d a r) L e v in a s 'ın a r k a d a n g e le n e s e rle rin in t a m a m ı b ir a n ­ la m d a b u v a rlık ta n ç ık m a m o d a lite le rin i/ ta rz la rın ı g ö s t e r m e g i r i ş i m i o l a c a k t ı r , DE i s e , h a z z ı n b a ­ ş a r ıs ız lığ ın ın a ltın ı ç iz d ik t e n s o n r a , b u m o d a li t e le r h a k k ın d a s e s s iz k a lır. A m a g e n e d e , L e v in a s ç ı v a r l ı k d ü ş ü n c e s i n d e , ö z e l l i k l e DE h e s a b a k a t ı l ­ d ı ğ ı n d a g ö r ü n e n , b ir ik irc illiğ in a ltı ç iz ile c e k t ir . V a r l ı k b u r a d a var (ily a) o l a r a k ; y a n i a r ı a n o n i m lik o l a r a k d ü ş ü n ü l m e z : ( i ç e ) k a p a n m a o l a r a k v a rlık te c rü b e s i v e , b u a n la m d a , h iç lik s iz / y o k lu k s u z , ç ık ış s ız v a rlık o la r a k v a rlık d ü ş ü n c e s i, a k s i­ n e , k e n d i k e n d ıs i'n in y a p ıs ı t a r a f ın d a n a n la ş ılır

k ılın ır: " b e n ' i n ö z d e ş l iğ i n d e , v a r lığ ın ö z d e ş liğ i k e n d i b a ğ l a n m a / z i n c i r l e n m e m a h i y e t in i ifş a e d e r ... e n ra d ik a l b a ğ la n m a y ı/ z in c irle n m e y i, e n a ffe d ilm e z o la n ın ı, b e n 'in k e n d i k e n d is i o lm a s ı­ n ı " (DE, 7 3 ) . B a ş k a b i r d e y i ş l e , v a r l ı k t a n k a ç m a k , k e n d ilik 'in d e n k a ç m a k tır, a n o n im liğ in d e n d e ğ il - ta b ii ki k e n d in e d a ir h e r d ü ş ü n c e y e e lv e d a d e ­ m e k d e ğ ild ir, a m a te rs in e , e s e rin d e v a m ın ın g ö s t e r e c e ğ i g ib i , k e n d i ile k e n d i a r a s ı n d a k i iliş k i­ yi t a s v ir e t m e n i n y e n i b ir t a r z ın ı ic a t e t m e k t ir , tıp k ı ik a m e n in g e rç e k le ş tire c e ğ i g ib i. B u m a n a ­ d a , e ğ e r EE'de t a s v i r e d i l e n h i p o s t a z t a m d a v a r 'd a n k o p m a k s a , e ğ e r, b u a n la m d a , o n d a k a ­ ç ış ın b ir ş e k li g ö r ü lü y o r s a , v a r lık t a n k a ç m a k , b u ­ ra d a a n c a k o la n 'ın ö z d e ş liğ i u ğ r u n a o lm a 'n ın a n o n im liğ in i te rs in e ç e v irm e y i/ o rta d a n k a ld ır­ m a y ı ifa d e e t m e k t e n ib a re ttir, o y s a ki D F d e ö z ­ n e i ç i n s ö z k o n u s u o l a n , k e n d i o l a n l ı ğ ı ' n ı ( etantite), k e n d i t ö z s e l l i ğ i n i i p t a l e t m e k s u r e t i y l e v a r ­ l ı k t a n k u r t u l m a k t ı r . B u y ö n ü y l e , DE, o l m a k t a n b a ş k a tü rlü d ü ş ü n c e s in e , g e n iş b iç im d e o n t o lo j i k k a l a n EE' d e n ç o k d a h a y a k ı n d ı r . S ı r a s ı y l a a n o n im lik v e k e n d ilik o la ra k o k u n m a y a m ü s a it o la n , ö z d e ş lik v e b a ğ la n m a / z in c irle n m e o la ra k v a r lık d ü ş ü n c e s in d e k i b u ik irc illik ü z e r i n e s o r g u su a l e t m e k g e re k e c e k tir.

M Metafizik M e t a f iz iğ e , " s a h t e b ilim " e te k a n la m lı b ir ta n ım v e rm e n in n e k a d a r g ü ç o ld u ğ u b ilin m e k te d ir. M e ta fiz ik , o la n o la r a k o la n 'ın b ilim id ir, o la n la rın ilk in in b ilim id ir ... A y n ı z a m a n d a , K a n t 't a v e a y ­ rıc a H u s s e r l f e n o m e n o lo ji s i n d e , m e t a f iz iğ in k ı­ y a s ıy a e le ş tirild iğ i d e b ilin m e k te d ir. G e le n e k s e l m e ta fiz ik , o n u n e n s o n k a y n a ğ ın ı o rta y a ç ık a ra ­ c a ğ ın ı id d ia e d ip y a n ıltıc ı fik irle r g ö ğ ü n d e k a y ­ b o l u p g it t iğ i iç in , g e r ç e ğ i (r e e l) g ö z d e n y it ir e c e k ­ tir. T e r s in e , L e v in a s m e t a f i z iğ i, o n u n ih la l e d ic i je s t in d e n ( " ö t e s i" a n la m ın a g e le n " m e t a " v e " t r a n s " ) h a re k e tle , f e n o m e n a lite n in , D ü n y a 'n ın v e o n u n ış ığ ın ın ih la li o l a r a k a n l a r . T e r i m l e r d e k e ­ s in lik a ra n ırs a , m e t a f iz ik a d e t a ih la lin a n la m ın ın t a k e n d i s i d i r : bir ö t e ' y e a ç ı k l ı k d e ğ i l , a m a , b i z z a t k e n d in i g ö s te re n ş e y in b a ğ rın d a d u r m a d a n y e n i­ d e n b a ş l a y a n b i r k a z ı l m a n ı n [bkz. b u k i t a p t a A r ­ z u , 1 n o 'lu d ip n o t , s. 2 4 ] te c rü b e s i o la ra k A r z u ve / v e y a S o n s u z 'u n t e c r ü b e e d ilm e s id ir. ▼ ▼ " M e t a f iz ik " , " o n t o lo ji" n in b ir e ş a n la m lıs ı o lm a ­ y ıp , d e m e k ki te rs in e , v a rlık ta v e o n a te k a b ü l

e d e n s ö y le m d e b ir a rtık y a d a fa z la lık b o y u t u n u a n la tır. V e tıp k ı B a ş k a 'n ın A y n ı'y ı s o rg u la m a s ı g ib i, m e ta fiz ik d e o n to lo jiy i s o rg u la r: b u y ü z d e n , d e r L é v in a s , " tıp k ı e le ş tirin in d o g m a t iz m d e n ö n ­ c e g e lm e s i g ib i m e ta fiz ik d e o n to lo jid e n ö n c e g e l i r " . Tl'da, o n t o l o j i n i n a l a n ı B ü t ü n l ü k ' t e d ö r t y a n d a n ç e v rilid ir, o y s a ki " m e t a f iz ik " , d a im a d a ­ h a b a ş ta n B ü t ü n lü ğ ü (z o rla y ıp ) k ıra ra k , b ö y le c e İy i'n in , y a n i L é v in a s iç in a n la m ın b o y u t u n u a ç a n S o n s u z 'a ta n ık lık e d e r. B a ş k a b ir d e y iş le , m e t a ­ fiz ik , y ü c e liğ in v e g ö r ü n m e z i n b o y u t u n a a it o l­ m a d u r u m u n a g e ç t i ğ i a n la ş ıla n a ş k ın lığ a a ç ılır; e ğ e r a y d ın lığ a k a v u ş tu r u la n a la n la k e n d in i D ü n y a ' n ı n y a t a y l ı ğ ı n d a 1 s u n a n ı n k a r ş ılık lı iliş k i i ç i n d e b u lu n d u k la r ı v a r lık a la n ın d a n k o p m a y ı iç e rirs e . A ş k ın lık d o ğ r u la m a d a n v e y a n lış la m a d a n ö n c e g e l e n b i r iliş k id ir ; iliş k i m e s a f e y i / u z a k l ı ğ ı y o k e t ­ m e k s izin v e te rs in e m e s a fe -A y n ı'n ın m a n tığ ın ın is t e y e c e ğ i g i b i - iliş k iy i y o k e t m e k s iz i n , s o n s u z c a u z a k o la n la iliş k id ir. " B u iliş k iy i m e t a f i z ik o la r a k a d la n d ır d ık " d iy e y a z a r L é v in a s . ■ W 'V 'W

0 h a ld e , 7 7 ya g ö r e , m e ta fiz ik s a d e c e b ir " d is ip ­ lin " !, fe ls e fe a ğ a c ın ın k ö k ü n ü ifa d e e t m e z , o l­ d u ğ u h a liy le b a ş k a lık la iliş k iy i n i t e l e n d i r ir . M e t a ­ fiz ik d iy e n ite le n d irile n y a d a m e t a fiz iğ in a la n ın a 1 "Horizontalité", fenomenolojinin hareket ettiği alandır, ki fenomenoloji de var olanların bütünü ya da bunların ortaya çıktığı "ufuk" (horizon ) olarak anlaşılan dünyada görünenle ilgilidir.

a it o la ra k g ö r ü le n k a v ra m la rın a la n ın ın g e n iş le ­ tilm e s i b u y e n i a n la m iç in d e k u ş k u s u z s o n d e r e ­ c e ö n e m lid ir: d a h a b irç o k la rı a ra s ın d a , A r z u , S o n s u z F ik ri, a y r ılık , y ü z , b u a l a n a g ir e r le r . " M e ­ t a f i z i k " b u n d a n b a ş k a " e t i k " e b i r il k y a k l a ş ı m o la ra k o rta y a k o n a c a k tır; ç ü n k ü m e ta fiz ik A y n ı'n ın d ış ın a a n c a k , d a im a d a h a b a ş t a n , A y n ı s o r g u l a n d ı ğ ı iç in k a ç a b ilir . L e v in a s 7 7 'd a n s o n r a m e t a f i z i k b o y u t u b u d e n l i ıs r a r lı b i r t a r z d a ile ri s ü r m e z , a n c a k b u te rim le rd e s ö z k o n u s u o la n ş e y i d a h a a z k o la y lık la d ile g e tirs e d e , b e t im le ­ m e b ü t ü n ü y l e g e ç e r li k a lır. B itirirk e n b e lirte lim ki e ğ e r L e v in a s , H e id e g g e r 'in " m e t a fiz iğ in a ş ılm a s ı" te m a s ın ı k e n d i p a ­ y ın a y in e le m iy o rs a , b u , " m e t a f iz iğ in a ş ılm a s ı" g e re k liliğ in i y e n id e n b iz z a t m e t a fiz iğ in iç in e k a t ­ tığ ı iç in d ir.

Muamma (Énigme) " M u a m m a " , o l d u ğ u h a l i y l e g ö r ü n g ü s e l (feno­ menal) o l m a y a n a ş k ı n l ı ğ ı n , g ö r ü n g ü s e l l i k i ç i n d e g ö r ü n m e v e b ö y le c e , o n la r a ra s ın a o n la r ta ra fın ­ d a n y a k a la n m a k s ız ın k e n d i izin i b ır a k m a k s u r e ­ t i y l e f e n o m e n l e r a r a s ı n d a a n l a m (signification) y a d a a n l a m l ı l ı k (signifiance) b o y u t u n u a ç m a t a r ­ z ıd ır. B u n d a n ö t ü r ü m u a m m a , a d e t a ş im d iy i s e n k ro n iz e e tm e v e b ö y le c e g ö rü n g ü s e lliğ i g ö r ü n ü r k ılm a y a d a g ö z ö n ü n e s e r m e ç a b a s ın ı s ü r d ü r e n fe ls e fi s ö y le m d e , b ir ik iy e k a t la n m a h a lin d e o ld u ­ ğ u g ib i, y e n i d e n iş in iç in e g ir e r . G ö r ü n ü r o la n ın b i r ç o k e v r e y e a y r ı l m a s ı (déphasage) o l a r a k m u ­ a m m a , a ş k ın lığ ın m u tla k a y rılığ ın ı, ra d ik a l n a m e v c u d iy e t in i f e n o m e n le r a r a s ın d a b ıra k ılm ış iz ­ d e k o ru m a y a o la n a k ta n ıy a n " b u k e n d in i g ö s te r­ m e d e n k e n d in i g ö s te rm e ta rz ıd ır" . O h a ld e m u ­ a m m a n e in a n c ın , d ü n y a n ın u f k u n d a k e n d in i g ö r ü n ü r k ıla n ş e y in m e v c u d iy e t in d e n b a ş k a b ir m e v c u d iy e t e a ç ıla n g iz e m id ir , n e d e b u n u n la b ir­ lik te , s a d e c e , b il im d e y a d a g e n e l d e a n la ş ıld ığ ı ş e k liy le f e ls e f e d e d a h a b ü y ü k b ir a y d ın lığ a y ö n e ­ lik itk i o l m a y a y a z g ı l ı g e ç ic i b ir k a r a n l ı k o l a n " p r o b le m " d ir . Ş u h a ld e m u a m m a , te m a h a lin e g e tire n s ö y le m in o y u n u n u o y n a m a y ı re d d e d e ­ re k , e tik d ilin , b u y u r a n d ilin b o y u t u n u a ç a r.

Ö y le y s e o lm a k ta n b a şk a tü rlü fe n o m e n le r a ra ­ s ın d a m u a m m a o la r a k b e lirir [te b liğ e d e r, a la ­ m e t e d e r ] (signifier) . L é v i n a s m u a m m a n ı n i k i b o ­ y u t u n u u z la ş t ır m a y a ç a lış ır. O l m a k t a n b a ş k a t ü r ­ lü , y a n i o lm a n ın [ d ü z e n in i n ] a rı b o z u lm a s ı (dérangement), k o p u ş t u r ; o l m a n ı n , d o l a y ı s ı y l a k a v r a m ı n , k e s i n t i y e u ğ r a m a s ı d ı r (interruption). E ş z a m a n la ş tırm a ç a b a s ın ın , a y d ın lığ a k a v u ş tu r­ m a d a o la n ş im d i k ılm a ç a lış m a s ın ın k e s in tiy e u ğ ra m a s ıd ır. O h a ld e m u a m m a tü m o n to lo jin in v e t ü m f e n o m e n o lo jin in k e s in tiy e u ğ ra m a s ıd ır. M u a m m a h e r b a ğ la m a y a d a u fk a y e rle ş tirm e y i k e s ip a ta r, k ıra r/ b o z a r, h e r s e n t e z i im k â n s ız k ıla r ( ö y le y s e f a r k lı-z a m a n lılık la ilg ilid ir). İş te b u p a ­ z a rlık k o n u s u y a p ıla m a z . A m a L é v in a s , m u a m ­ m a k a n ıtın ın b a s itç e u s d ış ılık s a v u n u s u o ld u ğ u s o n u c u n u n ç ık a rtılm a s ın ı is te m e y e c e k tir. T a m te rs in e , m u a m m a a n la m ın e n ü s tü n g ö r ü n ü m ü ­ d ü r . V e , ö y l e y s e , iş in e n h a s s a s t a r a f ı b u d u r , m u a m m a d ü z e n i o n u m u t la k s u r e t t e in fila k e t ­ tir m e d e n b o z m a lıd ır, k e n d is in i o n u n ta ra fın d a n y a k a la n m a y a b ıra k m a d a n o n d a b a rın m a lıd ır (habiter). D e m e k k i k e s i n t i n i n k e s k i n l i ğ i , p a r a ­ d o k s a l a m a a y n ı z a m a n d a k e s in b iç im d e , a n c a k b i r n ü f u z e t m e n i n (insinuation) i n c e l i ğ i n d e g e r ­ ç e k le ş e b ilir. M u a m m a fe ls e fi lo g o s a n ü f u z e d e r: o n u n ta ra fın d a n y a k a la n m a d a n y a d a s a b itle n m e d e n o n d a m e s k e n tu ta r. K e s in tiy e u ğ ra m a ­ n ı n v e n ü f u z e t m e n i n b u ik ili b o y u t u , s ö z k o n u ­

s u z a m a n s a llığ ın t ü r ü t a r a f ın d a n , a s la ş im d i o l­ m a m ı ş b ir g e ç m i ş t a r a f ı n d a n b ır a k ıla n iz in iş itilm e m i ş l i ğ i t a r a f ı n d a n m ü m k ü n k ı l ı n ı r ( bkz. i z ) . H iç b ir k im s e d e a s la m e v c u t o lm a m ış o l d u ğ u n ­ d a n , k e s in tiy e u ğ r a tm a ç o k ta n a rtık o ra d a d e ğ il­ d ir: n ü f u z e t m e k e n d in i y a k a la n m a y a b ır a k m a z . O h a ld e tu ta rlı b ir t a r z d a , k e s in tin in k e s k in liğ i a n c a k y a n k ıs ın d a y a d a iz in d e g e rç e k le ş ir. ( M u ­ a m m a y ı h is s e t t ir m e k iç in , L e v in a s 'ın o n u ş u d u y ­ g u s a l d u r u m l a k a r ş ıla ş t ır d ığ ı o l m u ş t u r : Z il ç a ld ı, a m a k a p ı d a k i m s e y o k . Z i l ç a l d ı m ı ? (EDE, s . 208 ) ^

-w -w

E ğ e r m u a m m a a ş k ın lığ ın g ö r ü n g ü s e lliğ i b o z a r a k b e l ir m e t a r z ı is e , o n u L e v in a s 'ın [ a n la m d a ] m u ğ ­ la k lık v e h a t t a b a z e n [a n la m ] ik irc ik liğ i t a le b iy le b a ğ d a ş t ır a b ilir iz ( m u ğ la k lık v e ik irc ik lik t e r im le r i a s lın d a ç e ş itlilik g ö s t e r e b ilir v e , ö z e llik le ik irc ik li­ ğ e iliş k in o la r a k s ö y le r s e k , b u t e r im o l u m s u z y a n a n l a m l a r a l a b i l i r ) . M u ğ l a k l ı k ö y l e y s e b a s i t ç e iy i t a n ım la n m a m ış a n la m d e ğ ild ir, y a d a a y d ın lık la t e z a t o lu ş tu ra n v e b u a y d ın lık ta ra fın d a n d a ğ ıt ı­ la c a k k a r a n lık d e ğ ild ir ; o , m u a m m a n ı n s ü r ü p g itm e s in in ta k e n d is id ir.

N Nesep Bağı (FilialitĞ) D o ğ u r g a n lık B e n 'i k e n d i v a rlık / o lm a k y ü k ü n d e n k u r t a r ır . O ğ u l , b a b a iç in , k e n d i iç in e , k e n d i v a r ­ lığ ın a v e v a rlığ a h a p s o lm a k t a n b ir k u rt u lu ş t u r. O ğ u l b ir b a ş k a b e n d e ğ il, b a ş k a o la r a k b e n k e n d im 'd ir : o , ü z e r i n d e " ik t id a r k u r a m a d ı ğ ım " k iş i­ d ir, ç ü n k ü o n u n k e n d is i b ir b a ş k a ik tid a r, b ir b a ş k a ö z n e d ir. O ğ u l b a b a n ın k e n d iliğ in d e n k o ­ p a ra k k e n d ile ş ir. B ö y le c e h e r o ğ u l " s e ç ilm iş " tir: b a b a t a r a f ın d a n k e n d iliğ in in b e n z e r s iz liğ in e a tıl­ m ış tır. B u a n la m d a v e s a d e c e b u a n la m d a , h e r o ğ u l " b ir ic ik o ğ u l " d u r : b iric ik o ğ u l o la r a k b iric ik d o ğ m u ş t u r . O h a l d e b a b a / o ğ u l iliş k is i e m s a l s i z z a m a n s a l b ir iliş k id ir: s a f k o p u ş u , s a f s ü r e k s iz liğ i a n la tır -h iç b ir ş e k ild e b a b a b a s itç e o ğ lu n d a v a r ­ lığ ın ı s ü r d ü r m e z - a m a ö y le ki b u k o p u ş h e r z a ­ m a n o l d u ğ u n d a n d a h a ç o k iliş k id ir; e ğ e r , b u y o lla , b a b a g ib i o ğ u l d a k e n d i m ü n h a s ır k e n d i­ lik le rin i g e rç e k le ş tirirs e ; y a n i b a b a v a r lığ ın ın a ğ ırlığ ın d a n k u rtu lu r, o ğ u ls a k e n d iliğ in in b e n ­ z e r s iz liğ in e fırla tılırs a . B a b a n ın k e n d iliğ in d e n k o ­ p a n o ğ u l, k e n d i k e n d ilik 'in i ta s d ik e tm e k le v e g e rç e k le ş tirm e k le o n u ta s d ik e d e r v e g e rç e k le ş ­ tirir. B a b a n ın ik t id a r ın d a n m u a f k a la r a k / b e r a a t

e d e r e k , o ğ u l - a y n ı b a b a g i b i - k e n d in i o r ta y a b i­ ric ik o la r a k k o y a r . ▼ ▼ B a b a / o ğ u l iliş k is in in b ir ö z e lliğ i d e , b ir b a ş k a b e n le k u r u la n b u iliş k in in b e n c il b ir r e k a b e t m ü ­ n a s e b e t i t e s i s e t m e m e s i d i r . T e r s i n e , b u iliş k i, b a ­ b a y a , k e n d in e y a k a la n m a m a n ın / k a p ılm a m a m n b iz z a t iç in d e k e n d in i g e rç e k le ş tirm e o la n a ğ ı t a ­ n ır . Ş u n u d a b e l i r m e k la z ım g e lir k i, ö y l e y s e - k u ş k u s u z t e k k e r e lik -, o ğ u l o la r a k b a ş k a s ı b ir b a ş k a ö z n e d ir (h a lb u k i b a ş k a s ın ın y ü z ü n ü n d e ­ n e y im i o la r a k e tik d e n e y i m d e , b a ş k a s ı, o la s ılık la b e n c il b ir b a ş k a ö z n e d e ğ ild ir k e s in lik le , v e ö y le ki b u k a ra k te ris tik , b u d u r u m d a , o lu m lu y ö n d e b ir y a n a n la m k a z a n ır. -w -w

B u ra d a , L e v in a s ç ı f e n o m e n o lo jin in ; t ü m ta rifin , " h e r y e r v e h iç b ir y e r " d e n d e ğ il d e fe ls e fi s ö y le ­ m in ö z n e s in in ik iy e k a t la d ığ ı ö z n e n in b a k ış a ç ı­ s ın d a n h a re k e tle ü re tiliy o r o lm a s ı a n la m ın d a , n e d e n li " k o n u m la n m ış / o t u rm u ş " o ld u ğ u ö lç ü le ­ c e k tir. F a k a t b u r a d a ö r n e k te ş k il e d e c e k b iç im ­ d e f a rk e d ile n ö z n e , n ö t r b ir ö z n e d e ğ il; d a h a s ı a n c a k b a b a o la ra k g e rç e k le ş e n v e b ir o ğ u lu n b a b a s ı o l a n e ril b ir ö z n e d i r . P e k i t a r if , b a s it ç e " s im g e s e l" y a d a " ö r n e k lik " d e ğ ils e , k ız ç o c u ğ u s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a a n n e n in v e b ilh a s s a o ğ u lu n s e ç ilm e s in e n e d e m e li?

o Olmaktan Başka Türlü (Autrement qu'être) E ğ e r L é v i n a s , b i r t a b i r d e n b i r a d ı l (substantif) y a p m ış v e " o lm a k ta n b a şk a tü rlü " d e n b a h s e t­ m iş s e , b u n u n s e b e b i, b u ifa d e h u s u s u n d a s ö y le ­ n e n h e r ş e y in k a ç ın ılm a z o la r a k " d il is tis m a ­ rı " n d a n d o l a y ı b ö y l e o l m a s ı d ı r . G e r ç e k t e n d e , Olmaktan Başka Türlü ya da Özün Ötesinde a d ­ lı e s e r i n d e , L é v i n a s , e n k e s k i n i s m i S o n s u z o l a n a ş k ın lık 't o lm a k t a n b a ş k a t ü r lü is m iy le a d la n d ır ­ d ı ğ ı n d a , b u n u , 7 7 'd e , ( o s ır a , s a lt p s i k o l o j i k a n l a ­ tım la rı d ış a rıd a b ır a k m a k g ib i ö v g ü y e d e ğ e r b ir k a y g ıy la ) o n to lo jin in s ö z d a ğ a rın a fa z la d a ld ığ ı iç in k e n d in i e le ş t ir e r e k y a p a r . G e r ç e k t e , t ü m o n ­ to lo jid e n ö n c e g e le n i s ö y le m e k g e re k ir; ç ü n k ü o n t o lo ji, v a r lığ ı ilin e k le ri v a s ıta s ıy la b a k i k a la n t ö z o la ra k , y a d a y in e ö z o la ra k , y a n i b e lirle n m iş v e b e lirle y e n " b iç im " o la ra k d ile g e tirir. Ö z ü n a la n ı, e s a s ın d a , d a im a d a h a b a ş t a n h e r a ra y ı/ fa ­ s ı l a y ı ; d a h a b a ş t a n interesse [ i l g i / ç ı k a r ] o l a n h e r e s s e 'y i [v a rlık / ö z ], d o ld u r a n s a f m e v c u d iy e t t ir : K e n d i a rı e ş z a m a n lılığ ın d a ö z ü n e g e m e n liğ i, d a ­ h a b a ş t a n h e r a ra lığ ı d o ld u r m a y a t e b e lle ş m e v ­ c u d iy e tin e m p e ry a liz m i, m ü c a d e le h a lin d e k i

e g o i z m l e r i n k a r m a n ç o r m a n l ı ğ ı , s a v a ş t ı r (AE, 1 5 ). Ş a y e t, a y n ı L e v in a s 'ın d ü ş ü n d ü ğ ü g ib i, h iç ­ lik h â l â s a d e c e v a r l ı ğ ı n k a r ş ıt ıy s a , a n c a k v a r l ı ğ a g ö r e a n la m a s a h ip s e , o lm a k ta n b a ş k a t ü r lü 'n ü n o l m a k ile o l m a m a k a r a s ı n d a k i a l t e r n a t i f i a ş t ı ğ ı n ı n e k a d a r b e lirts e k a z d ır: b u r a d a m e s e le , o lm a k y a d a o lm a m a k d e ğ ild ir. ▼ ▼ O h a ld e , o lm a k ta n b a ş k a tü rlü ; v a rlık ta n v e v a r ­ lığ ın t ü m k ip lik le r in d e n k o p m a / k u r tu lm a / s ıy r ılm a ( arrachement) o l a r a k , b a s i t ç e b i r b a ş k a t ü r ­ lü o l m a m a o la r a k S o n s u z ' u if a d e e d e r . Ş u h a l­ d e , o lm a k t a n b a ş k a tü rlü , -e lb e t t e b ir n e d e n in e tk is i o la r a k t a s v ir e d ile b ilir o l m a y a n - b ir " e t k i­ liliğ e " s a h ip tir, ç ü n k ü b ü tü n le ş tiric i v a rlığ ı k ıra ­ ra k , o n u z a y ıfla ta ra k / a lt ü s t e d e re k / e tk ile y e re k (a ffe c te r) a n la m b o y u tu n u a ça r. ▼ ▼ ▼ Ö y le y s e , o lm a k t a n b a ş k a t ü rlü , v a rlık la r a ra s ın ­ d a , f e n o m e n l e r a r a s ı n d a , m u a m m a v e iz o l a r a k " k e n d in i g ö s te rm e d e n g ö s te rir " . D a h a s ı, k e n d i­ si v a r l ı ğ ı n d ı ş ı n d a o l a n " o l m a k t a n b a ş k a t ü r ­ l ü m ü n , v a rlık iç in d e , v a r lık ta n b iz z a t k o p m a / k u rtu lm a / s ıy rılm a o la ra k , k e n d i " b iç im i/ ta r­ z ı" v a r d ır : o , o t a n t ik [s a h ic i] ö z n e liğ e , s o r u m l u ­ lu ğ a , t ü m e tk in ö z g ü r lü ğ ü n b e ris in d e m e s k e n tu ttu ra n A r z u " d u r " . Ş u h a ld e , o lm a k ta n b a şk a tü rlü y e d a ir a z y u k a r ıd a v e rile n h e r b e tim le m e

ö z n e l i k d ü z e y i n d e " y e n i d e n i ş i n i ç i n e g i r e r " (re­ jouer), d a h a k e s i n o l a r a k s ö y l e r s e k , h e r t a n ı m a n c a k ö z n e l i k d ü z e y i n d e iş in iç i n e g i r m i ş t ir : o l ­ m a k t a n b a ş k a t ü r lü 'n ü n b u y r u ğ u a ltın d a (b k z . S o n s u z , O 'lu k ) ö z n e lik d a im a d a h a b a ş ta n , b a ş ­ k a s ın ın y e rin i a la ra k , o ta n t ik b iç im d e a n c a k b ö y ­ le k e n d i' le ş e r e k , t ö z ü n d e n b o ş a l m ış t ır / y o k s u n la ş m ış tır. B a ş k a s ın ın y e r in e g e ç e r e k , b e n s a n k i v a r lı ğ ı m d a s ü r ü p g it m e k iç in g ö s t e r d iğ i m t ü m ç a b a d a n , conatus e s s e n d i ' m d e n 1 k u r t u l u r u m . O z a m a n K e n d i (le Soi), çkars\z\\VX\x,2 o l m a k t a n b a ş k a t ü rlü 'd ü r.

1 Conatus essendi: Spinoza'ya göre, bireyin taşıdığı içsel öz­ gül güçtür; her varlığın kendi varlığında sürüp gitmek için gösterdiği çabadır. 2 Désintéressement: "Lévinas, düz anlamıyla "çıkargözetmezlik" anlamına gelen " désintéressement" ifadesini, La­ tince etimolojiye dayanarak, varlık (esse)-dan (/nfer)-ayrılma (dés) olarak; inter-esse'den, yani 'varlıkta-olmak/varlıkla-ilgili-olmak/varlıkta-çıkarı-olmak'tan "ayrılma" olarak yo­ rumluyor; nitekim sözcüğün italikle yazılan kısmi varlığı/özü (esse) ima ediyor." Bu dipnot için bkz. E. Lévinas, "Etik ve Sonsuz", Sonsuza Tanıklık içinde, s. 312, n. 5, çev. Özkan Gözel. Daha geniş açıklama için bkz. a.g.e. "Öz ve Çıkarsızlık", ss. 147-162, çev. Melih Başaran.

O'luk (lllĞitg)

" M u t la k o " y u a d la n d ıra n O 'lu k s ö z c ü ğ ü n ü k u l­ la n m a k s u r e tiy le d ir ki L e v in a s a ş k ın ın n a m e v c u d iy e tin in , a ş k ın ın a y rılığ ın ın ra d ik a l n ite liğ in e v u r g u y a p a r. B ö y le c e o 'lu k , h e r o lm a k / v a rlık s e ­ ç e n e ğ in in (a ç ık v e ö z e llik le d e g iz li v a r lık s e ç e ­ n e k le r in in ) d ış ın d a o la n ı b e lirtir. ▼ ▼ B u s ö z c ü ğ ü k u lla n a r a k , a s la m e v c u t o lm a m ış b ir g e ç m iş in [h a t ır la n m a y a c a k d e r e c e d e ] e s k iliğ i, a ş k ı n ı n "asla m e v c u t o l m a m a s ı " ü z e r i n e v u r g u y a p a r. A ş k ın ın " o 'lu k " o ld u ğ u n u s ö y le m e k , s a ­ d e c e a ş k ın ın D ü n y a 'm ı z d a g ö r ü n m e y e e lv e riş li b ir f e n o m e n o lm a d ığ ı a n la m ın a d e ğ il; a y n ı z a ­ m a n d a h iç g ö r ü n m e d iğ i, b ir a r t -d ü n y a d a s ıra ­ d a n m e v c u d iy e t t e n b a ş k a b ir m e v c u d iy e t t a r z ı­ n a g ö r e d e b a r ın m a d ığ ı m a n a s ın a g e lir: B u T a n ­ rı ö l ü d ü r . B u b i l h a s s a , " k i ş i o l m a y a n " ı n , " o 'l u k " u n , " m u t la k o ''n u n b ir m u h a t a p o lm a d ı­ ğ ın ı a ç ık la r. O 'lu k k e s in lik le (k e n d is in e h ita p e d e b i l e c e ğ i m ) b i r alter ego d e ğ i l d i r . H a t t a n e , te rim in L e v in a s ç ı a n la m ın d a b ir S e n 'd ir , n e d e b e n i s o r g u la y a n b a ş k a s ın ın y ü z ü d ü r . P a ra d o k s a l o lm a k la b irlik te k a ti s u r e tte , y ü z ü n m u a m m a ­ s ın d a " k e n d in i g ö s te rm e k s iz in k e n d in i g ö s t e r ­

m e t a r z ı" o la r a k iz d e n iy ic e a y rılm a s ı g e r e k e n o l u ğ u n a ş k ın lığ ın ın m u tla k v e ta rtış m a g ö t ü r ­ m e z y o k lu ğ u / n a m e v c u d iy e ti -t a m d a , f e n o m e n ­ le rin g ö r ü n m e d ü z e n i n i b o z a r a k b iz z a t b u r a d a e tik b u y r u k o la r a k a n la m b o y u t u n u a ç ığ a ç ık a ­ r a n iz v e m u a m m a ç a lı ş m a s ı , o n a y o l a ç a n v e o n u te m in e d e n ş e y in ta k e n d is in i; y a n i b a ş k a s ı­ n ın b a ş k a lığ ın d a n d a h a b a ş k a o la n ı, m u tla k n a m e v c u d iy e ti, te h lik e y e d ü ş ü rm e s in v e o n a ih a ­ n e t e tm e s in d iy e - d u r m a d a n y e n id e n ö n e s ü rü lm e lid ir.

H e r ş e y s a n k i -hem m e v c u d i y e t i n k e s i n t i y e u ğ ­ ra m a s ın ı, h e r m e v c u d iy e t in b ir ç o k e v r e y e a y rıl­ m a s ı n ı v e e ş z a m a n l ı l ı k t a n a r ı n d ı r ı l m a s ı n ı , hem de y ü z ü n m u ğ l a k v e g i z e m l i m e v c u d i y e t i n i , d ü ­ ş ü n m e k iç in - a ş k ın lığ ın m u tla k n a m e v c u d iy e t in i, s a d e c e o n u b iz z a t b u r a d a d a h a ç o k y ü z t a r a ­ f ın d a n [b u y r u la n ] b ir e tik b u y r u k h a lin e g e ls in d iy e b u y u r a n b ir ç if t e -z o r la m a d a o lu p b ite r. D o ­ la y ıs ıy la h e r ş e y s a n k i L e v in a s a ş k ın lık ta rz la rın ı b ir b ir in d e n a y ırm a k z o r u n d a y m ış g ib i v u k u b u ­ lu r, b ö y le c e b e lk i d e , b iz z a t o n la r ın t e m e l m u ğ ­ la k lık la r ın ı m u h a f a z a e t m e je s ti iç in d e te r im le r i ö z d e ş le ş tir m e v e m ü n a s e b e tle rin i m a n tık ile ş tir­ m e t e h lik e s in e a tıla ra k . S ö z k o n u s u m u a m m a y ı e l e v e r m e m e k iç i n , ç o k k a b a c a d e n i l e b i l i r k i, m u t la k n .a m e v c u d iy e t -a ş k ın ın a sla m e v c u t o l­ m a m a s ı- " o l u k " o la ra k , " k e n d in i g ö s te r m e k s i-

z in k e n d in i g ö s t e r m e " t a r z ı is e , o n u n g iz e m li m a h iy e t i t a r a f ı n d a n b e lir g in le ş t ir ile n iz o la r a k , a d la n d ır ıla b ilir ; v e d e o 'l u ğ u n izin i b ır a k t ığ ı b a ş ­ k a s ın ın y ü z ü ; m u tla k n a m e v c u d iy e t i, - o n u k e ­ s in lik le f e n o m e n a l m e v c u d i y e t e d e ğ il d e e tik b u y ru ğ a d ö n ü ş tü r d ü ğ ü ö lç ü d e - b u m u tla k n a ­ m e v c u d iy e t i e le v e r m e y e n b ir y ü z ü n g iz e m li m e v c u d iy e tin e d ö n ü ş tü rü r.

s Seçim (Élection) ▼ S e ç i m , b e n ' i n iy i t a r a f ı n d a n b a ş k a s ı n d a n s o r u m ­ lu o lm a y a m e m u r e d ilm e s in i/ a d a y g ö s t e r ilm e s in i ifa d e e d e r. D o ğ r u d a n , Y a h u d iliğ in o n a a k t a rd ı­ ğ ı ş e k liy le s e ç im m e f h u m u n a g ö n d e r m e d e b u lu ­ n a r a k , L é v in a s ş u n u n a ltın ı ç iz e r: s e ç im , " k ib r e d ü ş m e " (ADV, 1 7 2 ) m ü s t e s n a , h i ç b i r i m t i y a z t a ­ ş ım a z , ya d a d a h a z iy a d e , e ğ e r im tiy a z v a rs a , b u ilk in b e n i m b a ş k a s ı t a r a f ı n d a n s o r g u y a ç e k il­ m e m d e n ile ri g e l ir : " B e n ' i n B a ş k a s ı t a r a f ı n d a n s o r g u l a n m a s ı , ipso facto1 b i r s e ç i m d i r , b e n o l ­ m a y a n h e r ş e y in d a y a n d ığ ı im tiy a z lı b ir y e r e te rf i d i r . " (LC, 6 7 ) ▼ W S e ç im , s o r u m lu lu ğ u n b a ş k a s ın a d e v r e d ile m e z k a ra k te rin i v u r g u la r v e L é v in a s 'in h a n g i a n la m ­ d a b u n d a b ir b ir e y l e ş m e ilk e s i g ö r d ü ğ ü n ü a n l a ­ m a y a o la n a k ta n ır. B e n ta m o la ra k b a ş k a s ın d a n m e s u l o lm a m v e b a ş k a h iç k im s e n in b e n im y e ri­ m e g e ç e m e m e s i, b e n im y e rim e c e v a p v e re m e ­ m e s i [s o ru m lu lu k a la m a m a s ı] ö lç ü s ü n d e s e ç ilm i1 Fiilen, durum gereği.

ş i m d i r (élu). O h a l d e b e n i m b i r i c i k l i ğ i n i (uni­ cité), b a ş k a s ı n a d e v r e d i l e m e z b i r s o r u m l u l u ğ a a ta n m ış o lm a m d a n k a y n a k la n ır; -b e n i s a d e c e , b a s it b iç im d e , b ir k a v ra m ın b ire y s e lle ş m e s i d e ­ ğ il, a m a y e g â n e , c in s iy e t s iz , c e v a p v e r e b ile c e k [ s o r u m l u l u ğ u a l a b i l e c e k ] tek v a r l ı k y a p a n " s e ç i l ­ m i ş i n y e r i d o l d u r u l a m a z b i r i c i k l i ğ i " (EN, 2 5 9 ) . Ö t e y a n d a n , s e ç im , s o r u m lu lu ğ u n v e b u n d a n d o ğ a n b e n im b iric ik liğ im in , ö z g ü r lü ğ ü m d e n d e ­ ğ il, b e n d e k i b a ş k a n ı n m e v c u d i y e t i n d e n ile ri g e l ­ d iğ in in a ltın ı ç iz e r . O n u s e ç m e im k â n ın d a n ö n c e i y i t a r a f ı n d a n , bana rağmen, s e ç i l m i ş i m d i r , a t a n m ı ş ı m d ı r (AE, 1 5 7 ) . ▼ ▼ ▼ L é v in a s ç i e tik b ir s e ç im e t iğ id ir , b ir is te n ç e tiğ i d e ğ il; b u s ıfa tla , K a n tç ı e t ik t e n o ld u ğ u g ib i t ü ­ m ü y le k e n d i'n in s e ç im i ü z e rin e d a y a n a n K ie rk e g a a r d ç ı e t ik t e n d e a y rılır. A y r ıc a b ü t ü n ü y l e b ir e ­ y in in d ir g e n e m e z b e n z e r s iz liğ in e d a y a n a n b ir e tik tir v e y in e b u ra d a , tra n s a n d a n ta l v e e v re n s e l b ir ö z n e y e d a y a lı K a n tç ı e tik te n o ld u ğ u g ib i b i­ r e y i n t i k e l / ö z e l ile g e n e l s e n t e z i n i g e r ç e k l e ş t i r ­ m e s i g ö re v in i b e n im s e y e n K ie rk e g a a rd 'ın e t iğ in ­ d e n d e f a r k l ı l a ş ı r (A / P , 8 4 - 8 5 ) .

2 "Biriciklik Üzerine", Sonsuza Tanıklık içinde, ss. 191-199.

108

Sonsuz (Infini) L é v in a s iç in , b a ş k a s ın ın y ü z ü n d e ış ıy a n a ş k ın lık - y a d a d ı ş a r d a l ı k / d ı ş t a l ı k ( extériorité) - k a v r a m ı ­ n ı n k a t i g e l i ş i m i s o n s u z t e r i m i y l e i f a d e e d i l i r . To­ talité et Infini ( B ü t ü n l ü k v e S o n s u z ) : L e v i n a s ' ı n a n a e s e rle r in d e n b irin in b a ş lığ ı b ö y le d ir. Ç ü n k ü g e n e l o la r a k V a r lık iç in o l d u ğ u g ib i h e r b ire y s e l v a r lık iç in d e g e ç e r li o la n v a r lık y a s a s ı, k e n d i'y e in d ir g e m e k t e n , k e n d i iç in d e e r it m e k t e n (a s im ile e t m e k t e n ) v e d o la y ıs ıy la d ış a rıd a h iç b ir ş e y b ı­ ra k m a m a k ta n , d u rm a d a n b ü tü n le ş tirm e k te n ib a re ttir. G e lg e le lim s o n s u z o ld u ğ u iç in d ir ki a ş ­ k ın d a im a b ü t ü n lü ğ ü z a t e n k ırm ış - v e b ö y le c e o n u m ü m k ü n k ılm ış o la c a k tır. ▼ ▼ " S o n s u z " te rim i h e r b ü tü n lü k te k i a rtığ ı y a d a fa z la lığ ı a n la tır - b u fa z la lık , f a z la o lm a / a ş m a / s ın ırı g e ç m e d in a m iz m in in y a d a d e v in im in in b iz ­ z a t k e n d is in d e n b a ş k a b ir y e r d e d e ğ ild ir : b ü t ü ­ n ü y le ta ş k ın lık / fa z la lık o la n t a ş m a d ır ; h a t t a L é v i­ n a s b a z e n sonsuzlaşma ( i n f i n i t i o n ) d i y e y a z a r . ▼

▼ ▼

Tl'd e n i t i b a r e n L é v i n a s k e n d i s o n s u z l u k d ü ş ü n ­ c e s in i s ü re k li o la r a k a d e ta D e s c a rte s 'a g ö r e S o n -

s u z fik rin in h im a y e s i a ltın a y e rle ş tirir. S o n s u z u b ir fik ir y a d a k a v r a m iç in d e k a p s a t m a k s ö z k o ­ n u s u o l d u ğ u iç in d e ğ il d e , t a m d a D e s c a r t e s 'ın , s o n s u z u n , o n u " k a v r a m a y ı" , y a k a la m a y ı ta s a r­ la y a n fik ir iç in k e n d in i b ir t a ş m a d e n e y i m i o la r a k s u n d u ğ u n u v u r g u la m a s ı s e b e b iy le . M u h a k k a k k i, f ik ir t a r a f ı n d a n z a p t e d i lm e k t e n k a ç ıp k u r t u l ­ m a , ta ş m a d e n e y im i iç in d e d ir ki p a ra d o k s a l o la ­ ra k s o n s u z k e n d in i b u fik re s u n a r: ta ş m a k , y in e v e h iç o lm a d ığ ı k a d a r , te s ir e t m e k t ir , iş te b u y ü z d e n h iç b ir tö z s e llik b a r ın d ır m a y a n , b ir v a rlık o lm a y a n s o n s u z k e n d in i ö n c e b ir d u y g u o la r a k s u n a r : k e n d i s i n e k a p ı l ı p g i t t i ğ i / y ö n e l d i ğ i Arzu ta ra f ın d a n d u r m a d a n k a z ıla n -a m a b ö y le c e t a ­ m a m l a n a n - s o n s u z a d a ir s o n s u z d u y g u .

Sorumluluk (Responsabilité) 1

S o r u m l u l u k , başkasından [ p o u r a u t r i ] s o r u m l u ­ lu k tu r, y a n i s ö z k o n u s u o la n , b a ş k a s ı k a rş ıs ın d a fa ili o l d u ğ u m e y le m le r in s o r u m l u l u ğ u n u ü z e r i­ m e a l m a k d e ğ i l , b a ş k a karşısında b a ş k a n / n h a ­ ta la rın ın v e ıs tıra p la rın ın s o r u m lu lu ğ u n u ü z e r i­ m e a lm a k tır. B e n k e n d is in d e n k a y n a k la n m a y a n h a ta la rd a n s o ru m lu d u r, h e r s u ç lu lu ğ u n ö te s in ­ d e s a n ık tır. A m a k e n d i e y le m le r im in s o r u m lu lu ­ ğ u n u ü s t ü m e a lm a m d a s ö z k o n u s u o lm a y ıp , a n c a k b a ş k a s ın ın e y le m le r i iç in k e n d i s o r u m l u lu - • ğ u m u ü s tle n m e m m ü m k ü n d ü r. K e n d im e ra ğ ­ m e n , h e r b ilin ç te n , h e r b a ğ la n m a d a n v e h e r s e ­ ç im d e n ö n c e a lırım o n u n s o r u m lu lu ğ u n u . B e ­ n im b a ş k a s ın d a n s o r u m lu lu ğ u m b ir " r e h in e n in s o r u m l u l u ğ u " d u r (AD, 1 7 7 ) , b a ş k a s ı n ı n h a t a l a ­ rın ın v e ıs tıra p la rın ın s o r u m lu lu ğ u n u ,ü s t ü m e a l­ m a k k o n u s u n d a ö z g ü r b ir s e ç im d e ğ ild ir b u , k e n d im i o n u n y e r in e k o y m a m a m ı n , o n u n iç in a c ı ç e k m e m e m in im k â n s ız lığ ıd ır . S o r u m lu lu k k ırılg a n lık tır/ y a ra la n a b ilirlik tir v e b u y ü z d e n d e " d u y a r l ı k t a n b a ş l a y a r a k , ö z n e başka / ç / n d i r [ p o ­ u r l ' a u ' t r e ] (HAH, 1 0 5 ) .

1 Özellikle bkz. "Başkası Karşısında Sorumluluk", Sonsuza Tanıklık içinde, ss. 330-334.

S o r u m l u l u k , L é v i n a s ' i n ilk m e t i n l e r i n d e n i t i b a r e n ö n e m li b ir ro l o y n a r , a m a h e n ü z b a ş k a s ın d a n s o r u m lu lu k o la r a k d e ğ il k e n d is in d e n [ p o u r so i] s o ru m lu lu k o la ra k a n la ş ılm a k ta d ır. G e rç e k te n d e , ö z n e n in tü m ö z g ü r lü ğ ü n d e n ö n c e g e le n v e b u ö z g ü r lü k t e n f a z la o la n b ir s o r u m l u lu k fik ri, ö z g ü r l ü ğ ü n s o r u m l u l u ğ a a k t a r ı l m a s ı " 2 (A E, 1 3 6 ) d iy e ifa d e e d ild iğ i ö z n e n in b ire y le ş m e s ü ­ r e c in d e z a t e n y e r a lm a k t a d ır : z ira a rı b a ş la n ­ g ıç / k a y n a k o la n b e n , a y n ı z a m a n d a , h iç b ir ş e y in ö n c e le m e d iğ i b u k e n d i ta ra fın d a n , d a im a d a h a b a ş t a n [d ış ın a ] ta ş ırılm ış v e tık a b a s a d o ld u r u l­ m u ş t u r , k e n d i k e n d i s i i ç i n b i r y ü k t ü r (charge), k e n d i n i n s o r u m l u l u ğ u n d a d ı r ( e n charge). K e n d i v a r o l m a fiili ü s t ü n d e u y g u l a d ı ğ ı / k u r d u ğ u h â k i ­ m iy e t d a im a a y n ı z a m a n d a b e n in b iz z a t, k e n d i­ si k a r ş ı s ı n d a ü s t ü n l ü ğ ü n ü ile ri s ü r d ü ğ ü v a r l ı ğ a t a b iy e tid ir 3 - b u ta b iy e ti L é v in a s ıs tıra p d iy e b e ­ t i m l e r (TA, 5 6 ) . K e n d i n d e n s o r u m l u l u k k e n d i o l ­ m a n ın t ü m c id d iy e tin i v e e h e m m iy e tin i [a ğ ırlığ ı­ n ı] b e lirt ir; h e m d e a ğ ır lığ ın ı, y a n i ö z n e n i n m a d ­ d iliğ in i/ b e d e n s e lliğ in i. A m a k e n d i k e n d in in a ğ ır­ lığ ı d a h a d a t a l e p k â r b ir s o r u m l u l u ğ u n , b a ş k a ­ s ın d a n s o r u m lu lu ğ u n a ğ ırlığ ıy la a rta r; b u s o r u m ­ lu lu k iç in d e , k e n d i k e n d is i a ltın d a ıs tıra p iç in d e ­ 2 Virement: Hesap aktarması, borç aktarması. 3 "Tabiyet" diye çevirdiğimiz "sujétion" kelimesinin kökü olan "tabi" (bağımlı) anlamındaki "sujet" aynı zamanda öz­ ne demektir. Demek ki tabiyet "özneleşme" olarak da dü­ şünülebilir.

k i v a r l ı ğ ı , kendi ı s t ı r a p ç e k m e s i , d a h a k ö k e n s e l o la ra k

başka

tarafından/dolayısıyla b i r ı s t ı r a p

ç e k m e o l a r a k g ö s t e r i r k e n d i n i . Ö z n e l e ş m e (subjectivation) o l a r a k t a b i y e t i n ( s u j é t i o n ) b u r a d a d a h a k ö k e n s e l o la ra k h e r ş e y e v e h e rk e s e ta b iy e t o ld u ğ u o rta y a ç ık a r: " K e n d i, A lt ın a -a t ıla n 'd ır [ A l t t a y a t a n , A l t a k o n u l a n ] ( Sub-jectum)A e v r e ­ n in a ğ ırlığ ı a l t ın d a d ır - h e r ş e y d e n s o r u m lu d u r . E v re n in b irliğ i... b e n im ü z e rim e k a la n / d ü ş e n , te ­ r i m i n ik i a n l a m ı n d a b a n a b a k a n , 5 b e n i s u ç l a y a n ­ d ı r , b e n i m m e s e l e m d i r " (AE, 1 4 7 ) . B a ş k a tara­ fından/dolayısıyla ı s t ı r a p ç e k m e b e n ' i y o k e t ­ m e z , a m a b a ş k a için b i r ı s t ı r a p ç e k m e ; b i r " ı s t ı ­ r a p ç e k m e k (souffrir) v e v e r m e k i ç i n - k e n d i n i s u n m a (s'offrir)" (AE, 1 3 4 ) a n l a m ı n d a b e n ' i s a ­ d e c e y ü c e l t ir , o n a ilh a m v e r ir . S u n g u o la n b u ıs ­ t ı r a p - k e n d i ' n i n b a ğ ış ı o la r a k b u iy ilik ; y a n i b a ş 4 Sub-jectunr. jectum: atılan; sub: alt: Tabi/bağımlı olmak, al­ tına konmuş olmak (sou-mis, bkz. Soumission: baş eğme, teslim olma, itaat, bağlılık), üstüne almak. "Sujet" kelimesi­ nin hem "özne hem de "tabi" anlamına geldiğini hemen yukarıda belirtmiştik. Genel anlayışta bu paradoks, yani öz­ nenin aynı anda hem özgür hem de bağımlı olması, eylem­ lerinin nedeni, eylemlerinin sonuçlarının ise sorumlusu ol­ ması ile açıklanır. Ama yukarıda görüldüğü gibi, Levinas'ta, ben sadece kendi eylemlerinden değil, başkasının eylemle­ rinden de, her şeyden de sorumludur. Dostoyevski'nin Ka­ ramazov Kardeşletöe söylediği gibi: "Hepimiz herşey ve herkesten ötürü herkes önünde suçluyuz ve ben başkaların­ dan daha fazla suçluyum." 5 Regarder: bakmak ve ilgilendirmek; şu örnek yanlış olmaz herhalde: Bakan, yani devletin belli meselelerle ilgilenmesi için atadığı, sorumlu kıldığı görevli.

k a s ı y a r a r ın a k e n d i t ö z s e lliğ in in iç in i b o ş a l t m a k b a ş k a s ı n ı n a s l i s e f a l e t i n e y a n ı t t ı r 6 (7 7 , 1 9 0 ) ; b u a n l a m d a s o r u m l u l u k , e n b a ş t a , b a ş k a ' n ı n çağrı­ sına yanıt o l a r a k d i l l e n d i r i l i r . A m a o n a k e n d i b e n liğ in i (s o i, s e lf) v e r m e k s u r e t iy le b a ş k a s ın ın s e fa le tin e y a n ıt v e r m e k b ir b a ş k a s ın ın b e n liğ i o l­ m a k t ır, b ir b a ş k a s ın ın a ğ ırlığ ı a ltın d a v e y e r in d e o l m a k t ı r : i ş t e b u n u n i ç i n d i r k ı kendisine y a d a karşısında y a n ı t v e r d i ğ i m / h e s a p v e r d i ğ i m (répondre à) d a i m a a y n ı z a m a n d a kendisinin s o ­ r u m l u ğ u n u ü s t l e n d i ğ i m d i r ( r é p o n d r e d e ) 7 ( bkz. LC, 6 9 v e AE, 1 4 ) . S o r u m l u l u k b ö y l e c e b a ş k a s ı ­ n ın y e rin e g e ç m e k t ir [s u b s titu tio n : ik a m e ], ▼ ^ ▼ S o r u m lu lu k L é v in a s 'in t ü m d ü ş ü n c e s in e n ü f u z e d e r v e b u b a k ım d a n d a , L e v in a s ç ı e v r e n in a ğ ır ­ lığ ın ı, b a ş k a n ın d e n e y im i o la r a k k e n d in in d e n e ­ y i m i n i n ö n e m i n i v u r g u l a y a n , s o r u m l u l u k ile 6 'Répondre à" fiiline karşılık olarak verdiğimiz "yanıt ver­ mek" ifadesi, sorumluluğun söz konusu edildiği her yerde, "hesap vermek" anlamında da anlaşılmalıdır. Yani "Başka­ sının sefaletine yanıt vermek", onun sefaletinin "hesabını vermek"tir. Ayrıca bkz. Sonsuza Tanıklık, s. 162, n. 27. 7 Benzeri bir kelime oyunu için bkz. örn.: "Hesabı benden so­ rulan kişi, aynı zamanda hesap vermeye mecbur olduğum kişidir. Sorumluluğu üstlenme mecburiyeti hesap verme mecburiyetiyle örtüşür " (Celui dont j'ai à répondre est aus­ si celui à qui j'ai à répondre. Le 'de qui..." et le 'à qui..." coïncident] ("Aşkınlık ve Yükseklik", Sonsuza Tanıklık için­ de, Metis, 2003, s. 124, çeviren ve notlandıran: Hakan Yücefer, Zeynep Direk) Biz "hesap vermeyi" yukarıda "yanıt vermek" olarak çevirmiştik.

o y u n a ra s ın d a k i k a rş ıtlığ ın b u r a d a k a z a n d ığ ı ö n e m i b e l i r t m e k g e r e k i r ( bkz. ö r n e ğ i n , EE, 3 4 v e v d . v e AE, 6 v d . ) . 8

8 Bkz. "Öz ve Çıkarsızlık", Sonsuza Tanıklık içinde, s. 151.

Söyleme (Dire) S ö y l e m e (le D i r e ) ile S ö y l e n e n (le D i t ) a r a s ı n d a k i k a r ş ı t l ı k , L e v i n a s ' t a , AE'de v e [ b u e s e r e ] h a z ı r l ı k b a b ın d a k i ya d a z a m a n d a ş b a zı m e tin le rd e m e r­ k e z ile ş ir. S ö y le m e , s ö z e l g ö s t e r g e le r d e n , s e ­ m a n tik te n (a n la m b ilim ) v e m a n tık î-s e n ta k tik te n (s ö z d iz im ) ö n c e g e lir. S ö y le m e , b a ş k a s ın a s e rg i­ l e n i ş i n t a k e n d i s i d i r , b a ş k a s ı - i ç i n ' d i r (le pourl'autre). V e e ğ e r L e v i n a s b u r a d a s ö z k o n u s u o la n ş e y i n it e l e n d i r m e k iç in " S ö y l e m e " t e r im in i k u lla n ıy o rs a , b u n u n s e b e b i, k e lim e le ri ö n c e le y e n , d i l s i z y a d a ç ı ğ l ı ğ a d a h a y a k ı n b u " d i l " ile , a n la m ın v e o n u n m e rk e z i o la n " a n la m ın a n la ­ m ı n ı n " (signification de la signification) a ç ı l ı ş ı ­ n ın / b a ş la n g ıc ın ın y a p ılm a s ın ın g e re k li o lm a s ın ­ d a n d ır.

A m a ö y le y s e s ö z k o n u s u o la n , d a im a d a h a b a ş ­ t a n h e r b a ğ l a m a k o n m a ile ç e li ş e c e k , h e r t e m a la ş tırm a d a n ö n c e g e le c e k v e h e r te m a la ş tırm a n ın e lin d e n k a ç ıp k u rtu la c a k a n la m d ır. S ö y le n e n is e , t e r s i n e , t e m a ile ilg ili/ b a ğ lı o l a n , m a n t ı k i s e n ta k tik ta ra fın d a n s a b it h a le g e tirile n şe yi b e ­ lirtir. D a h a k e s in k o n u ş m a k g e r e k i r s e . S ö y l e m e ile S ö y l e n e n z ı t o l m a k t a n ç o k ç e li ş i k o l a r a k g ö ­

r ü n ü r l e r : k a rş ılık lı k a r a k t e r le r i b ir b ir le r in i k a rş ılık ­ lı o l a r a k d ı ş l a r . S o n k e r t e d e , S ö y l e n e n , v a r l ı ğ ı n b ir b a ş k a a d ı o la r a k a n la ş ıla b ilir, ç ü n k ü e s a s ın d a o n u s a b i t l e m e , t ö z s e l l e ş t i r m e , ö z s e l l e ş t i r m e iş i­ n e d e v a m e d e r. O h a ld e S ö y le m e , te m a n ın ya d a t ö z ü n , l o g o s 'u n (a k ıl) v e v a r lığ ın s a b it liğ in ­ d e n / is tik ra rın d a n k o p u p g e le n tö z s e l o lm a y a n a n la m ın [ş im ş e k g ib i] b ir d e n b ir e p a rıld a tm a s ıd ır (fulgurance) - z i r a o , b i r y ü z ü n i f a d e s i n i n s a m i ­ m iy e ti v e / v e y a b a ş k a s ın a s e rg ile n iş o la ra k , f e n o ­ m e n le r a r a s ın a k e n d i e s ra rlı izin i b ır a k a n e tik e m r in ta k e n d is id ir. Ö y le y s e L é v in a s fe ls e fe n in g ö re v in i, S ö y le n e n d ü z le m in d e n a rı S ö y le m e 'y e d o ğ r u b ir " ö t e y e y a d a b e r iy e t ır m a n m a " , b ir s ü r d ü r m e m a n a s ın d a b ir " S ö y le m e 'y e in d ir g e ­ m e " g ö r e v i o la r a k b e lirle r. W W "W B e l l i b i r b a k ı ş a ç ı s ı n d a n , d e n i l e b i l i r k i , AE'rim t ü m y a p t ı ğ ı . S ö y l e m e ile S ö y l e n e n a r a s ı n d a k i iliş ­ k iyi a y d ın lığ a k a v u ş t u r m a k t a n ib a r e t t ir . E ğ e r a n ­ la m S ö y le m e o la r a k a ç ılıy o rs a / b a ş lıy o rs a , S ö y le n e n 'in , k e n d is in d e y a n k ı ç ın la d ığ ı s ü re c e , a n c a k S ö y l e m e 'n i n iz in i b ild ir d iğ i y a d a o n u n b e lirtis i o l d u ğ u a n la ş ılır. A y r ı c a ş u d a a n la ş ılır k i, a k s in e , S ö y le n e n 's iz b ir S ö y le m e d e v a r d ır: b a ş k a s ın a s e rg ile n iş , s a m im iy e t, ifa d e o la ra k . B u n u n la b ir­ li k t e h e m e n S ö y l e m e ile S ö y l e n e n a r a s ı n d a k i iliş ­ k iy e d a ir b e t im le m e le r i e n u f a k in c e lik le riy le a ç ık la m a k v e k a rm a ş ık y a p ıs ın ı in c e le m e k g e r e -

k ir. L é v in a s b u n u a ç ık ç a y a p m a s a b ile , S ö y l e m e ' n i n ik i s e v i y e s i y a d a i k i d e r e c e s i a y ı r t e d i l e ­ b ilir. E ğ e r y u k a r ıd a b e l ir t t iğ i m iz ş e k ild e a rı S ö y ­ l e m e S ö y l e n e n ' e k a r ş ıt is e , te r s i d ü ş ü n c e , a rı b ir S ö y le n e n d ü ş ü n c e s i, h e r S ö y le m e 'd e n m u tla k s u r e t t e y a l ı t ı l m ı ş (coupé) b i r S ö y l e n e n d ü ş ü n c e s i b ir s ın ır d ü ş ü n c e d ir . G e r ç e k t e , S ö y le n e n d e v im i­ n in k e n d is i, t ö z s e lle ş t ir m e d e v im i, y in e d e v e h iç o lm a d ığ ı k a d a r b ir o la y ın d in a m iz m id ir . L é v in a s 'ın " S ö y le n e n 'd e o lm a n ın v e o la n ın ik iz a n la m lılığ ı" o la r a k a d la n d ır d ığ ı ş e y m e v z u b a h is tir. B ö y l e c e o l m a k ile o l a n a r a s ı n d a k i il iş k iy e d a i r H e i d e g g e r y e n p r o b l e m a t i ğ i y e n i d e n iş e k o ş a r a k , L é v i n a s , o l m a k ' ı s ö z e l l e ş t i r m e n i n (verbalisation) d in a m iz m i, o la n ı k o y a n v e b u k o n u m d a s ö n m e ­ y e / t ü k e n m e y e m e y l e d e n o l a y o la r a k , o la n ı is e " a d " o la ra k , b u s ö z e lle ş tirm e d e v in im in in s ü r ü p g id e n s o n u c u o la ra k a n la r. O h a ld e S ö y le n e n 'd e d a im a b ir S ö y le m e v a r d ır, h e r n e k a d a r b u S ö y ­ le m e , v a rlık / o lm a k g ib i, ö z ü n d in a m iz m in i c a n la n d ırış ın ın , k e n d is i ta r a f ın d a n ta ş ın a n o la n 'ı - k i o la n y in e d e d a h a b a ş ta n o n u g iz le r - d a im a m e s k e n t u tu ş u n u n ta k e n d is in d e y itm e y o lu n d a o ls a d a . S ö y le n e n b ir a d d a a n c a k b ir s ö z e lle ş t ir ­ m e o la y ı t a r a f ın d a n , S ö y le m e ta r a f ın d a n (d e m e k ki a rı S ö y l e m e o l m a y a n S ö y l e n e n ile b i r b i r i n e g e ç m iş S ö y le m e ta ra fın d a n ) d a h a d e rin b iç im d e c a n la n d ırıld ığ ı/ h a re k e tle n d irild iğ i k a d a rıy la d o ­ n u p k a lm a y a m e y le d e r . H a lb u k i, H e id e g g e r g ib i, o l m a k ile o l a n a r a s ı n d a k i iliş k i d ü z e y i n d e k a l ­

m a k la y e tin m e k , o lm a k ta n b a ş k a tü r lü 'n ü n ç a ğ ­ rıs ın a y in e s a ğ ır k a lm a k t ır : o h a ld e , S ö y l e n e n 'd e k i o l m a k i l e o l a n i k i z a n l a m l ı l ı ğ ı n ı n ö t e s i n d e , arı S ö y l e m e y e g e l i p d a y a n m a k ( reduire) g e r e k e c e k ­ tir. F a k a t, S ö y le n e n a n c a k , y in e d e o n a ilh a m v e ­ r e n , o n a a n l a m ü f l e y e n S ö y l e m e ' y i ç a r p ı t ı r ( tra­ hir). A m a s ö z k o n u s u o l a n , z o r u n l u ç a r p ı t m a ­ n ın / ih a n e tin o r ta s ın d a b u n a ta n ık lık e t m e y i b a ­ ş a r a n S o n s u z 'a k a rş ı b ir " d il is tis m a rı" y a d a b ir " b o ş b o ğ a z l ı k " tır. V e , f e ls e f e t a r ih in d e h e p y e n i­ d e n d o ğ a n ş ü p h e c ilik m is a li, b u n a a n c a k S ö y le n e n 'i d u r m a d a n te rs in i s ö y le y e r e k u la ş a b ilir. H e r S ö y le n e n , S o n s u z 'a , S ö y le m e 'y e , a n c a k d a h a b a ş ta n te rsi s ö y le n e re k ta n ık lık e d e c e k tir. S ö y le ­ n e n ile T e r s i - s ö y l e n e n a r a s ı n d a k i b u " k ı r p ı ş m a " t a r a f ın d a n im le n e n z a m a n s a llık tip i, e ş z a m a n lı­ l ı k (simultanéité) v e e ş s ü r e m l i l i k (synchronie) i m ­ k â n s ız o ld u ğ u z a m a n , fa rk lı-s ü re rlik o la c a k tır. B u n u n la b irlik te ş u s o r u o r t a y a ç ık a r: S ö y le m e , " a n a r ş i" s i iç in d e , S ö y le n e n 'd e n o ls a o ls a k a ç ıp k u r t u ld u ğ u n a g ö r e , S ö y le m e 'y i S ö y le n e n 'e in ti­ kal e ttirm e g e re ğ i n e d e n d ir? E ğ e r, d a im a d a h a b a ş ta n , S ö y le n e n 's iz S ö y le m e b a ş k a s ı-iç in 'd e v e b a ş k a s ın ın y ü z ü n ü n s a m im iy e ti iç in d e ış ıld ıy o r­ sa , b u te h lik e li g e re k lilik n e d e n ? S ö y le n e n 'd e k i S ö y le m e 'n in te rc ü m e s i o la ra k fe ls e fe n e d e n ? Ç ü n k ü ü ç ü n c ü y ü (tiers), b a ş k a ' n ı n b a ş k a s ı v e b i r o k a d a r d a , (a rtık d o ğ r u d a n e tik d e n e y im in d ü ­ z e y i o lm a y a n ) b e lli b ir b e t im le m e d ü z e y i n d e , b e ­

n im b a ş k a s ın ın b a ş k a s ı o lm a m ih tim a lin i h e s a b a k a tm a k g e re k ir. -T ü r e m e v e g e re k s iz h iç b ir ş e y b a rın d ırm a y a n - b u b e tim le m e d ü z e y in d e , k e ­ s in lik le m e ş r u b ir b iç im d e k a rş ıla ş tırm a , t a r t m a z o r u n l u l u ğ u ile k a r ş ılık lılık z o r u n l u l u ğ u d a k e n ­ d in i d a y a tır: U y u m o la ra k , fe ls e fe v e a d a le t o la ­ ra k lo g o s 'u n z o r u n lu lu ğ u . Ö y le y s e S ö y le n e n 'in S ö y le m e 'd e n d o ğ m a ta rz ın ı v e S ö y le m e 'n in , g e ­ n e d e k e n d is in i ç a r p ıt a n S ö y l e n e n 'd e iz in i b ır a k ­ m a ta rz ın ı b e t im le m e g e re k liliğ i.

T Tanrı (Dieu) 1 ▼ L e v in a s , fe ls e fi m e t in le r in d e , a ş k ın lığ ı " T a n r ı" o la ra k a d la n d ırm a k ta d u ra k s a m a z . B u d u ru m d a s ö z k o n u s u o la n k e s in lik le , e k s ik s iz v e e n k u d ­ re tli, k e n d in i n v e d i ğ e r b ü t ü n v a r o lu ş u n n e d e n i o la n v a rlığ ı b e lirt m e k d e ğ ild ir . " T a n r ı" , b ir k a n ıt y a d a ç ık a r ım g ir iş im in d e k u lla n ılm a y a e lv e riş li b ir k a v ra m ın a d ı d a d e ğ ild ir. Ö z e llik le d e s ö z k o ­ n u s u o la n k e s in lik le " filo z o f la r ın T a n rı's ı d e ğ il­ d ir " . A m a b u n d a a ld a n m a m a k g e re k ir, ç ü n k ü " İb r a h im 'in , is h a k 'ın v e Y a k u b 'u n T a n rıs ı d a " , i n a n ç t a k e n d i s i y l e iliş k i k u r u l a n T a n r ı d a s ö z k o ­ n u s u d e ğ ild ir : in a n ç ki g e le n e k s e l o la r a k u s s a llı­ ğ a v e o n u n g e liş m iş b iç im l e r i n d e n b iri o la r a k g e ç e n f e ls e f e y e k a rş ıttır. Ç ü n k ü T a n r ı - h a n g i t a r z d a o l u r s a o l s u n - k e n d i s i y l e iliş k i k u r u l a b i l e ­ c e k b ir m e v c u d i y e t d e ğ i ld ir . T a n r ı a z iz liğ i ile , y a ­ n i m u t la k a y rılığ ı, " n a m e v c u d iy e t r a d d e s in d e k i a ş k ı n l ı ğ ı " ile k a r a k t e r i z e e d ilir . Ö y l e y s e T a n r ı , ö te k in in d a h a b a ş ta n p a ra d o k s a l m e v c u d iy e ti b i l e d e ğ i l d i r ( bkz. y ü z ) . O , " b a ş k a s ı n d a n b a ş k a ­ d ır, b a ş k a t ü r lü b a ş k a d ır , b a ş k a s ın ın b a ş k a lığ ın 1 Bkz. "Tanrı ve Felsefe", Sonsuza Tanıklık, ss. 163-190.

d a n ö n c e g e le n b a ş k a lığ ın b a ş k a s ıd ır" (D D , 1 1 5 ). B a ş k a s ın ı b ir t ü r T a n r ı'n ın " c is im le ş m e s i" (e n k a rn a s y o n ) o la ra k d ü ş ü n m e y i y a s a k la y a n v e b e n im b a ş k a s ıy la iliş k im in , e r o t iz m d e n , m e v c u ­ d iy e t in z e v k in d e iç k in lik a r a y ış ın d a n k o p a n / k u r tu la n / s ıy rıla n e tik s o r u m lu lu k o lm a s ın ı e m r e d e n , T a n rın ın b u m u tla k n a m e v c u d iy e tid ir. ▼ ▼ L e v in a s 'ın b ir d e r d i d e , T a n r ı'n ın " fik r e g e ld iğ i­ n i" , T a n r ı'n ın fe ls e fe y le a la k a s ı o ld u ğ u n u , u s d ış ılığ ın n ü v e s i o lm a d ığ ın ı, t a m te rs in e , b a k i v e t a ­ s a r r u f a a ç ı k / e l a l t ı n d a ( disponible) b i r ş i m d i d e e ş z a m a n lıla ş tır a n fe ls e fi lo g o s t a r a f ın d a n e le g e ­ ç irilm e y i/ y a k a la n m a y ı r e d d e d iş in d e e n y ü c e a n ­ la m ın y a d a a n la m lılığ ın k a y n a ğ ı o ld u ğ u n u g ö s ­ te rm e k t ir. B u a ra d a , d in i in a n c ın T a n rı's ın ı f ilo ­ z o fla r ın T a n r ı's ın ın b a s itç e k a rş ıs ın a k o y m a k d a m e v z u b a h is o la m a z : h a tta L e v in a s b a z ı m e t in ­ le r in d e ş im d iy le / m e v c u d iy e t le iliş k in in - k u ş k u ­ s u z b i r b i r i n e i n d i r g e n e m e z o l a n - b u ik i t a r z ı n ı b a s itç e a y ırm a k b iç im in d e k i k a rş ıtlık ta n ş ü p h e d u y a r . O h a l d e o n u n iç in " T a n r ı " , n e k a v r a m n e t ö z o la n ın , fe ls e fe n in u s la m la m a ç a lış m a s ın a ya d a te rs in e , r a b b a n i ilh a m a s u n u lu b ir m e v c u d i­ y e t o l m a y a n ı n a d ı o l m a l ı d ı r . B i z z a t b u t a r z d a , iz i ile , o n u e ş z a m a n l a ş t ı r m a k s u r e t i y l e y a n s ı t a n s ö y le m i (ö r n e k s e fe ls e fi s ö y le m i) v e f e n o m e n a lite y i b o z a ra k / a lt ü s t e d e r e k a n la m a a ç ıla n ın a d ı­ d ır.

B i r a n l a m d a , L é v i n a s ' t a , " T a n r ı h i ç b i r ş e y d i r {ri­ en)", ç ü n k ü t ö z d e ğ i l d i r , ç ü n k ü m e v c u d i y e t d e ­ ğ ild ir. Ö y le y s e T a n rı, e g o iz m i iç in d e k i ö z n e n in z e v k i iç in el a lt ın d a b u l u n a n m e v c u d i y e t in iç k in l i ğ i n d e n a y r ı lı ğ ı ile k a r a k t e r i z e e d ilir . D ü n y a ' n ı n m e v c u d iy e t in in iç k in liğ in g ö lg e s in d e b u lu n a n (immergé) ö z n e , k e n d i s i n i b o z d u ğ u n u u n u t t u ğ u a ş k ı n l ı k t a n m u t l a k a y r ı lı ğ ı ile k a r a k t e r i z e e d ilir . B ö y le b ir ö z n e y i k a ra k te riz e e d e n şe y, o n u n a t e ­ iz m id ir. A ş k ın lığ ı u n u t u ş u n d a k i b u m e ş ru a te iz ­ m in b ir h a k ik a t â n ı o ld u ğ u n u , ç ü n k ü m u tla k a y ­ rılığ ı iç in d e , a y r ılığ ı, a z iz liğ i, a ş k ın lığ ı t e y it e t t iğ i­ n i n e k a d a r b e l i r t s e k a z d ı r . D a h a s ı , T a n r ı ile o t a n t i k i l i ş k i , ateizmi, a t e n i n a y r ı l ı ğ ı n ı g e r e k t i r i r : a t e n i n a y r ı l ı ğ ı ik i r i s k i h t i m a l i n i k ı s a d e v r e y e u ğ ­ r a t m a y a o l a n a k t a n ı r . İlk r is k , p o z i t i f d i n l e r e i n a ­ n a n k işiyi b e k le y e n , a ş k ın lığ a k a t ılm a , T a n r ı'n ın m e v c u d i y e t i i l e d u y g u s a l b i r k a y n a ş m a (fusion affective), h a t t a m i s t i k b i r i ç d ö k m e ( effusion) ris k id ir: t e k t a n r ıc ılık t a s ü r e g id e n b u risk , m it in ş id d e tin i, k u ts a l ta ra fın d a n b ü y ü le n m e y i ta tm in e t m e k s u r e t i y l e i n a n a n ı y a l a n l a y a c a k t ı r (contre­ dire). A m a t e r s i r i s k , y a n i T a n r ı ' y a d a i r k a v r a m ­ sal b ir y a k la ş ım d a a te iz m ta r a f ın d a n , a te iz m in v a r s a y d ığ ı/ g e r e k t ir d iğ i a y rılık t a r a f ın d a n e k a r te e d ilir : e ğ e r T a n r ı m u t l a k s u r e t t e a y r ı is e , b u d u ­ ru m d a , k a v ra m ın e le g e ç iriş in d e n o ld u ğ u k a d a r d u y g u s a l iç d ö k m e i ç i n d e k a t ı l ı m d a n d a k a ç ı p k u rt u lu r. K ıs a c a s ı, m itik k u ts a ld a n o ld u ğ u k a ­

d a r, te o lo jid e n d e , T a n rı ü z e rin e ussal s ö y le m ­ d e n d e k a ç ıp k u rtu lu r. Ö y le y s e a te iz m b iz e ş u n u g ö s t e r i r : T a n r ı ile il iş k in in , e n ü s t d e r e c e d e m e ­ t a f iz i k iliş k in in - ç ü n k ü b ir m e v c u d i y e t i n ta n rılığ ı iç in d e , T a n r ı'y a d o ğ r u d a n n ü f u z e d e m e m - k e n ­ d i p a ra d o k s a l m e v c u d iy e tin d e b e n i s o rg u la y a n ş e y ile iliş k i i ç i n d e k e n d i o t a n t i k g ö r ü n ü m ü v a r ­ d ır. O d a , s a y g ıd a n , f e d a k â r lık t a n ç o k b a n a e m ir v e re n in s a n y ü z ü d ü r . B a ş k a tü rlü s ö y le rs e k , z o ­ ru n lu a te iz m ş u n u te y it e d e r: -b ö y le y k e n n a ­ m e v c u t o l a n - T a n r ı ile s a h i c i il iş k in in n e d i n i in a n ç d u y g u s u g ö r ü n ü m ü , n e d e te o lo jik g ö r ü ­ n ü m ü v a rd ır, o a n c a k e tik g ö r ü n ü m e s a h ip tir.

u Uykusuzluk (Insomnie) -w U y k u s u z l u k k a v r a m ı L é v l n a s ' i n e s e r l e r i n d e İk i o k u m a y a k o n u o l u r , ilk b a ş t a b i r b i r i n i n t e r s i n i s ö y le rm iş g ib i g ö r ü n e b ile c e k o la n b u o k u m a la r, o rta k v e ta y in e d ic i b ir ö z e lliğ i p a y la ş m a k t a n d a g e ri k a lm a z la r: u y k u s u z lu k , b ilin c in ö te s in d e y e r a l a n b i r g ö z a ç ı k l ı ğ ı n ı / u y a n ı k l ı ğ ı ( vigilance) i f a d e e d e r ; k e n d in in b ilin c i y a d a n e s n e y e d ik k a t k e s il­ m e o l m a y a n , a m a (ilk o k u m a ) a n o n i m v a r lığ ın u y a n ık lığ ı (v e ille ) y a d a (ik in c i o k u m a ) b e n in b a ş ­ k a s ı n a u y a n m a s ı ( éveil) o l a n b i r u y a n ı k l ı k . ▼ ▼ U y k u s u z l u k i l k k e z ( bkz. EE v e TA) a m a ç s ı z v e n e s n e s iz b ir u y a n ık lık f e n o m e n i o la r a k o r t a y a ç ı­ k a r ; b ö y l e l i k l e L é v i n a s var k a v r a m ı n a y a k l a ş m a y ı d e n e m e k te d ir. B u s e b e p le u y k u s u z lu k h e r ş e y ­ d e n ö n c e o n t o lo jik b ir a n la m a s a h ip tir: b u u y a ­ n ık lık , h iç e u y a n m a y a d a d a h a z iy a d e u y a n m a o la ra k h iç tir v e v a rlığ ın e y le m in i/ s e fe rb e rliğ in i (œuvre de l'être) u y a n ı k l ı k o l a r a k b e t i m l e m e y e o la n a k ta n ır; n a m e v c u d iy e tin m e v c u d iy e ti o la ­ ra k v a rlık y a d a b o ş lu ğ u n k e s ifliğ id ir, y o r u lm a k b ilm e z v e g e v ş e m e z v a rlığ ın e y le m id ir/ s e fe rb e r-

lig id ir. Ö y le y s e u y k u s u z lu ğ u t a n ım la y a n b u " s ö n d ü r ü le m e z b ir a le v in t ü k e n m e y e n y a n ış ı" (.DD, 6 1 ) m ü t e a k i b e n b i z z a t b e n i n b a ş k a s ı n a u y a n m a s ın ı ifa d e e d e c e k tir, b e n in b a ş k a s ı ta r a ­ f ın d a n c a n la n d ırılm a s ın ı y a d a s o lu k / ilh a m a lm a ­ s ın ı, b a ş k a s ın a d ik k a t e t m e m e n in im k â n s ız lığ ın ı. U y a n ı k o l m a k (veiller) a r t ı k " y a k ı n ı n b a ş ı n d a u y a n ı k k a l m a k " t ı r 1 (DD, 5 7 ) y a d a y i n e d u r m a ­ d a n k e n d i b e n c illiğ in d e n -k e n d in e ö z d e ş liğ in ­ d e n v e k e n d i iç in m e v c u d i y e t t e n - k ö t ü b ir r ü y a ­ d a n k u rtu lu r g ib i u y a n m a k tır. Ö y le y s e h e r şe y te rs in e d ö n m ü ş g ib id ir, ç ü n k ü u y k u s u z lu k a rtık v a rlığ ın u y a n ık lığ ın ı d e ğ il, b e n in , v a rlığ ın ö te s in ­ d e k i iy i'y e , o lm a k t a n b a ş k a t ü r lü y e u y a n m a s ın ı ifa d e e d e r ; b a ş k a b ir d e y iş le , v a r lığ ın m e v c u d iy e ­ ti b u n d a n b ö y le u y a n ık lık o la r a k d e ğ il, te rs in e u y u ş u k lu k o la ra k , " b a n a u y u k la m a o la r a k (y a d a o la n 'ın o lm a s ı o la ra k ) b a s tıra n b u b o ş lu ğ u n k e n d is in in y o ğ u n la ş m a s ı" (D D , 5 0 ) o la ra k a n la ­ ş ılır v e b u y a r ı u y k u h a l i n d e b e n iç in s ö z k o n u s u o la n a y ılm a d ır.

L Ğ v in a s 'ın d ü ş ü n c e s in d e b ir tu ta r s ız lık m ı v a r d ır? K e s in lik le h a y ır. G e r ç e k t e , v a r lığ ın k e n d i'n e z in ­ c irli k a l m a y ı, k â h u y a n ı k lı k k â h a k s in e u y u ş u k l u k 1 "Veiller" fiilinin "geceyi -in başında bekleyerek geçirmek", "-e dikkat etmek", "-in üzerine titremek", "uyanık olmak" vs. gibi anlamları vardır; "yakının başında uyanık kalmak" diye bir miktar serbestçe çevirdiğimiz ifadenin aslı "veiller au prochain"dir.

o la r a k o k u m a k t a b ir ç e liş k i b u lu n m a z . B o ş lu ğ u n y o ğ u n lu ğ u (y a d a y o ğ u n la ş m a s ı) -v a r lığ ın e y le ­ m i/ s e fe rb e rliğ i- h iç b ir a y rım o lm a d a n h e m u y a ­ n ık lık h e m d e u y u ş u k lu k t u r . U y a n ık lık t ır , ç ü n k ü y o ru lm a k b ilm e z , g e v ş e m e z v a rlığ ın e y le m i­ d ir/ s e fe rb e rliğ id ir; a m a ta m d a b u y ü z d e n g e r ­ g in lik tir, u y u ş u k lu k t u r , u y a n ık lığ ın y a ra ttığ ı fa s ı­ la s ız u y a n m a d ı r , u y a n m a s ız u y a n ık lık t ır v e b u s e b e p le o n u u y k u d a n a y ırm a n ın im k â n ı y o k tu r . N e t i c e i t ib a r i y le o n t o l o j i k u y a n ı k l ı k ile e t ik u y a ­ n ık lık t a m t a m ı n a , ç e liş k ili o la r a k o k u n a b i le c e k , a y n ı f e n o m e n d e ğ ild ir , z ira v a r lığ ın u y a n ık lığ ı b ir h a ld ir, s ü re k lid ir, o y s a ki s o r u m lu u y a n ık lık d u r d u r a k b ilm e z b ir u y a n m a d ır , a s la y e t e r in c e u y a n m a m ış v e d a im a u y a n d ırılm a s ı g e re k e n u y a n ı k l ı k t ı r . Var v e s o r u m l u b e n a y n ı u y a n ı k l ı k t a u y u m a m a k ta d ırla r.

V Var (llya )1 w Var k a v r a m ı ; ( v a r ) o l a n ş e y l e r , o l a n l a r b i r y a n a b ı r a k ı l d ı ğ ı n d a , s a f o l m a (être) o l g u s u n u , s a f o l ­ m a o la y ın ı ifa d e e d e r. E ğ e r L é v in a s o la n 'd a n a y ­ r ı o l a n o l m a k ' ı "var" i f a d e s i y l e b e l i r t m e y i s e ç t i y se , b u , b ir y a n d a n , k e n d in i g ö s te re n in / v u k u b u ­ la n ın ş u y a d a b u ş e y d e ğ il, arı o lm a o lg u s u o l­ d u ğ u n u n a ltın ı ç iz m e k ; ö t e y a n d a n d a , v a r lığ ın k iş is iz [ a n o n im ] m a h iy e t in i v u r g u l a m a k iç in d ir: '" ( y a ğ m u r ) y a ğ ı y o r ' y a d a '( h a v a ) s ıc a k ' g ib i k iş i­ s i z d i r " (TA, 2 6 ) .

Var k a v r a m ı , H e i d e g g e r ' i n v e v a r l ı k i l e h i ç l i ğ i n o r t a k -a id iy e t in in te rs in e , h iç lik s iz b ir o lm a / v a rlık k a v ­ r a m ı n a c a n v e r m e y e ç a l ı ş ı r . Var, o l a n l a r ı n m e v c u ­ d iy e te g e ri d ö n e n n a m e v c u d iy e tle rid ir, y a d a y in e , d e r L e v in a s , " b iz z a t b o ş lu ğ u n v a ro lu ş s a l y o ğ u n l u ­ ğ u d u r . (EE, 1 0 4 ) . i ş t e b u n u n i ç i n , H e i d e g g e r ' d e v a r l ı ğ ı n s o n l u l u ğ u n u , ( H e i d e g g e r v a r lı k ile h i ç l i­ ğ in a y n ı ş e y o l d u ğ u n u s ö y le d iğ i iç in ) s a n k i h iç lik 1

Özellikle bkz. E, Levinas, Sonsuza Tanıklık içinde, "Varolansız Varoluş" (ss. 50-58) ve "Etik ve Sonsuz" [III. Var] (ss. 309-312).

d ış a rıd a n g e lip v a rlığ ı s ın ır lıy o r m u ş g ib i, s ın ır o la ­ ra k y o r u m la y a n L é v in a s 'a g ö r e v a rlık s ın ırs ız d ır; b u n u n m a n a s ı, v a r lığ ın d ış a rıs ın ın o lm a d ığ ı, h iç ­ b ir ş e y in o n u n k e n d in i ö n e s ü r ü ş ü n d e k i ta m lığ ı­ nı d ış a rıd a n g e lip d e s a r s m a d ığ ı y a d a y in e , u y ­ k u s u z lu k iç in d e , " a ç ık lık b ır a k m a y a n , k a ç ıp k u r­ tu lm a y a m ü s a a d e e t m e y e n " b u v a rlığ ın s a ç m a lı­ ğ ın a b ü t ü n ü y le te s lim o la n ö z n e n in ıs tıra b ın ı h a f i f l e t m e d i ğ i d i r (TA, 2 8 ) . F a k a t v a r l ı ğ ı n o l u m l u l u ­ ğ u a c ın ın / h a s t a lığ ın / k ö t ü lü ğ ü n (le m a l) d e o l u m ­ lu lu ğ u d u r . " V a r lık a cı (v e ric i)d ir, s o n lu o ld u ğ u i ç i n d e ğ i l , s ı n ı r s ı z o l d u ğ u i ç i n " (TA, 2 9 ) . K u ş k u y o k ki L é v in a s 'in d ü ş ü n c e s in in e n s o r u n lu s a v la ­ r ı n d a n b iri o la n b u ö n e s ü r ü m , g e n e d e g ü ç l ü b ir a c ı d ü ş ü n c e s in e y o l a ç a r; b ir a c ı ki o n d a n ıs tıra p d u y a n ı y o k e t m e z , te rs in e o n u h iç liğ in im k â n s ız ­ lığ ın a m a h k û m e d e r . A c ıy ı h iç lik le ö z d e ş le ş t ir e n b ir fe ls e fi g e le n e k t e n k o p t u ğ u n u id d ia e d e n b ö y le b ir a c ı fe ls e fe s i y in e d e ; r u h a h a s o la n a c ın ın / h a s ta lığ ın / k ö tü lü ğ ü n o n u y o k e tm e k y e rin e u y a n d ır d ığ ın ı d ü ş ü n e n P la to n 'd a k i d o ğ r u o lm a ­ y a n ı/ a d a le ts iz liğ i,* h a tta r u h u n d u r m a d a n ö ld ü ­ ğ ü , ö lm e d e n ö ld ü ğ ü b ir r u h u n ö lü m ü a n la y ış ın a s a h ip A z iz A u g u s t in u s 'ta k i g ü n a h ı* * (h e r n e k a ­ d a r L é v in a s iç in k e n d is in d e n ö lm e d iğ im i z , a m a e n a z ın d a n b ir k e z c e h e n n e m g ib i o ld u ğ u n u b e ­ l i r t t i ğ i (SMB, 5 8 ) b u a c ı / h a s t a l ı k d o ğ r u s u g ü n a h * **

Bkz. Platon, Devlet, 10. Kitap, 610 e. Aziz Augustinus'a göre günah, V. Jean-Louis Chrétien, Le regard de l'amour, Paris, Desdée, 2000, s. 184.

m a h iy e t in e s a h ip o lm a s a d a ); y a d a n ih a y e t, b e n in k e n d in i t ü k e t m e y i b a ş a r a m a d a n k e n d in i e ri­ tip b itirm e s i o la ra k K ie rk e g a a rd ç ı u m u t s u z lu k d ü ş ü n c e s i n i a n ı m s a t ı r . 5MB' d e k i b i r p a s a j ( 5 8 v d .) b u g e le n e ğ i a n ım s ıy o rm u ş g ib i g ö r ü n m e k t e ­ d ir.

V a r lığ ın k ö t ü c ü l [h a s ta lık lı/ a c ı v e ric i] m a h iy e t i d ü ş ü n c e s i, v a rlığ a d a ir h e r a n la m y a d a h a k ik a t d ü ş ü n c e s in i k ırılg a n la ş tıra n , v a rlığ ın s a ç m a lığ ı­ n ın ra d ik a l d e n e y im in e d e la le t e d e r v e o n u , v a r ­ lığ ın ö t e s in d e 'n in b ir a n la m a s a h ip o ld u ğ u y e r o la r a k (g ö r ü le n ) e t iğ e h a v a le e d e r; b u a n la m lılık a sla k e n d in d e n e m in d e ğ ild ir , d a im a u y a n d ır ılm a s ı g e re k ir v e k e s k in liğ i/ y o ğ u n lu ğ u , a n la m lılı­ ğ ın h e r a n k e n d in i te s lim e ttiğ i a n la m lı-o lm a m a t e h lik e s in d e n d o ğ a r . E tik a n la m lılığ ın a ç ık b u ­ lu n d u ğ u b u a n l a m lı -o lm a m a ris k i k u ş k u s u z , L â v i n a s t a r a f ı n d a n a l t ı ç i z i l e n var i l e o ' l u k a r a s ı n ­ d a k i b e k le n m e d ik y a k ın lığ ı a n la m a y a o la n a k t a ­ n ıy a n ş e y d ir, z ira a ş k ın ın -v a r lığ ın / o lm a n ın ö t e ­ s in d e k i o 'lu k -; " n a m e v c u d iy e t ra d d e s in d e , var“ ı n g ü r ü l t ü p a t ı r t ı s ı i l e , [ " i k i d e b i r m a n a s ı z c a y i n e l e n m e s i " {5MB, 5 1 ] i l e o l a s ı k a r ı ş m a s ı n a d e ­ ğ i n a ş k ı n l a ş a r a k " (DMT, 2 5 3 ) , a t ı l m a k z o r u n d a o l d u ğ u ris k e iş a re t e d e r .

Y Yakınlık (Proximité) •v Y a k ın lık , b a ş k a n ın a ş k ın lığ ın ın y a ra ttığ ı ta k ın tı­ d a n / t a s a l l u t t a n 1 ( obsession) i l e r i g e l e n p a r a d o k ­ s u - z ir a y ü z ü n m u s a lla t o la n m e v c u d iy e t i, y ü z a ş k ın o l d u ğ u n u iç in , y i n e d e m e v c u d i y e t t e n ra ­ d ik a l b iç im d e k a ç ıp k u r t u lu r - ifa d e e t m e y e ç a lı­ ş ır. 'W 'W B a ş k a s ın ın y a k ın lığ ı, e r im im d a h ilin d e d u ra n , u z a n ıp y a k a la y a b ile c e ğ im b ir ş e y in y a k ın lığ ı d e ­ ğ il; k e n d is in i b e n i m e le g e ç i r m e m e s u n m a k b ir y a n a , d a h a b e n h a r e k e t e b ile g e ç e m e d e n b e n i e le g e ç ir e n , k a v r a y a n k iş in in m u s a lla t o la n m e v ­ c u d i y e t i d i r ( bkz. AE, 9 4 ) . Y a k ı n ı n h e r t e m s i l e d i ­ le b ilir m e v c u d i y e t t e fa z la lık o la n m e v c u d iy e t id ir , ç ü n k ü ...nın bilincinin i ç i n d e y e r a l a b i l e c e ğ i m e ­ s a fe y i k a p a r . B u v a s ıfla , k e n d is in e m e s a f e a la ­ m a y a c a ğ ım m e v c u d iy e ttir: y a k ın lık b a ş k a d a n u z a k la ş m a n ın im k â n s ız lığ ıd ır; b u n u n a n la m ı d a , a c ile n s o r u m lu lu ğ u y ü k le n m e y e ç a ğ r ıd ır [m e s u ­ liy e te a t a n m a n ın / m e s u liy e t le r a n d e v u n u n a c ili1 Başkanın aşkınlığı bana musallat olur, yakamı bırakmaz, saplantı ve kaygıya dönüşür.

y e tid ir] e r te le m e d e n , m e s a fe k o y m a d a n , k o ş u l­ s u z c a b a ş k a s ı iç in m e s u liy e t e te s lim o lm a k t ır . A m a g e n e d e " h iç o lm a y a c a ğ ı k a d a r, o ra d a " (.AE, 1 1 4 ) o l a n k i ş i n i n b u m e v c u d i y e t i , d a h a b a ş ­ ta n k e n d in i g e rid e tu ta r: ç ü n k ü b e n i h e r b e k le n ­ tin in v e k a b u lü n / k a rş ıla m a n ın ö te s in d e d o ld u ­ ru r, a d e ta d a im a fa z la e r k e n g e lir (y a d a o n a g e ç u l a ş m a m d a n d o l a y ı b e n i s u ç l a r , bkz. AE, 1 1 2 ) , y a k a la n a m a z b ir g e ç m iş in t ü m u z a k lığ ın d a n b e n d e n ö n c e g e lir, o a rtık n a m e v c u d i y e t in i n iz i­ n e in tik a l e t m iş [b u iz d e m a z i o lm u ş ] v e b u iz d e m u h a f a z a e d ile n b ir v a rlığ ın m u s a lla t o la n m e v ­ c u d iy e t id ir (L e v in a s [ b u r a d a n a m e v c u d i y e t in iz i­ ni te m s il e d e n ] ş im d in in e s k iliğ in i/ m a z is in i s o ­ m u t o la r a k y a ş la n m a d a g ö r ü r : " k ırış ık t e n : k e n ­ d i n i n i z i " , AE, 1 1 2 ) . i ş t e b u n u n i ç i n d i r k i y a k ı n ­ lık e n b a ş t a , b e n i n a r a lık s ız y a k l a ş m a e y le m i o l a ­ ra k a n la ş ılm a lıd ır, - d a im a b u lm u ş o ld u ğ u n u n d a h a s ın ı a ra y a n v e b u y o lla b e n im b a ş k a y a k a r­ şı o l a n s o n s u z b o r c u m u n o r t a y a ç ık t ı ğ ı b i t i m s i z y a k la ş m a . Y a k la ş m a , b e n i n a ş k ın iliş k iy e g ir m e s i a n la m ın a g e lir; o n a , iliş k id e , y a k ın lığ ın b a s it b ir u z a m s a l b itiş ik liğ e / y a k ın lığ a d ü ş e c e ğ i h e r t ü r lü ü s t ü n k ö r ü lü ğ ü y a s a k la y a ra k . ▼ ▼ "W Y a k ın lık k a v ra m ı, b ü y ü k ö lç ü d e g e liş tirild iğ i AE'öe, 7 7 ' n ı n y ü z y ü z e d i y e a d l a n d ı r d ı ğ ı k i ş i l e r a ra s ı'n ın a s im e tris in i d ü ş ü n m e n in b ir b a ş k a t a r z ı­ nı s u n a r. Y a k ın lık k a v ra m ı b u ra d a " y a k ın ın k a r-

ş ı l ı k i ı h a l e g e t i r i l e m e y e n m u s a l l a t o l u ş u " (AE, 1 0 7 ) o la r a k b e t im le n ir v e b ir k ırılg a n lık o la r a k d u y a rlık d ü ş ü n c e s iy le z e n g in le ş ir ; [k ırılg a n lık o la r a k d u y a r l ık is e ] f e n o m e n o l m a y a n t a r a f ı n ­ d a n y a r a t ıla n t r a v m a t ik h is s iy a ttır; h is s e d e n in h is s e d ile n ta ra fın d a n k u ş a tıld ığ ı, a m a y in e d e h is s e d ile n in h is s e d e n d e n s o n s u z c a u z a k la ş tığ ı (AE, 1 0 9 ) , a d e t a d o k u n a n a d o k u n u l a m a y a n t a ­ r a f ı n d a n d o k u n u l d u ğ u t e m a s t ı r (bkz. " t e m a s ı n k e s iş m e m e s i, a s la y e t e r in c e ç ıp la k o lm a y a n b ir ç ıp la k b ır a k m a " o la n o k ş a m a iç in y a p ıla n b e t im ­ l e m e l e r , AE, 1 1 4 ) .

Yorgunluk (Fatigue) Y o r g u n lu k , v a r o lu ş u n ş u y a d a b u ö z e l b iç im i k a r ş ı s ı n d a b ı k k ı n l ı k / b e z g i n l i k / u s a n ç ( lassitude) o la r a k d e ğ il, b iz z a t v a r o lu ş u n k e n d is in e b a ğ lı y o r g u n lu k o la ra k d ü ş ü n ü lü r , -b e n i e z e n , b e n i y o ra n , o lm a k y a d a o lm a k z o r u n d a o lm a k o lg u ­ s u d u r - b u o lg u iç in d e y o r g u n lu k k e n d in i b iz e y ü k v e s o n s u z g ö r e v o la r a k ifş a e d e r . ▼ ▼ B u o lm a y o r g u n lu ğ u -k i b u y o rg u n lu k ta b e n , o n u k e n d i s i n e b a ğ l a y a n a n t l a ş m a y ı ( contrat) b o z m a k ; ç o k s ık a n / ra h a ts ız e d e n b ir ş e y d e n k u r t u lu n d u ğ u g ib i k e n d in d e n k u rtu lm a k is te y e c e k ­ t i r - b e n e n a z a r a n ik in c il o lm a y ıp , b a ş t a n it ib a ­ r e n o n u is tila e d e r / b a s t ır ır . Y o r g u n l u k ilk s e ld ir/ k ö k e n s e ld ir [d o ğ u ş ta n d ır], ç ü n k ü b iz z a t k ö k e n s e l [d o ğ u ş ta n g e le n ] y o r g u n lu ğ u n k e n d is i­ d i r . G e r ç e k t e n d e , EE' y e g ö r e , k e n d i o l m a k , k e n d in d e n h a re k e t e tm e k tir, k e n d in d e n h a re ­ k e tle , h iç b ir ş e y v a r s a y m a d a n , k e n d in e g e liş s ü ­ re c in i g e rç e k le ş tirm e k , b a ş k a b ir d e y iş le b a ş la ­ m a k tır. B ird e n b a ş la m a k , k e n d iy le fa z la d o lu o l­ m a k t a n d o la y ı b itk in le ş tiric id ir, y a n i a tılım ın d a k ö k e n s e l o la ra k g e c ik m iş tir. K ö k e n i e tk ile y e n b u g e c ik m e y a p ıs ı, â n 'ın b irç o k e v r e y e a y rılm a s ın ı

g e tire n ş e y o la ra k p o z itif b iç im d e d ü ş ü n ü lm e li­ d i r ; b u b i r ç o k e v r e y e a y r ı l m a ( déphasage) s a y e ­ s in d e a n v e a n d a k i b e n k e n d iy i s ın a y a b ilir/ d a y a ­ n ık lılığ ın ı ö lç e b ilir. Ş im d in in k e n d is in e g e liş , b u z a m a n fa rk ı o lm a k s ız ın m ü m k ü n d e ğ ild ir v e d a ­ h a s ı, k e n d i-o lm a k c id d iy e t in e h a le l g e tir e c e k tir . K e n d i k e n d in in d a y a n ık lılığ ın ı te m in e d e n , b e n in y a d a ş im d in in k e n d i y ü k ü a lt ın d a k i b u e z iliş id ir; k e n d in e k e n d i ta r a f ın d a n d e v r e d ile m e z s a h ip lik , z ira b u e z ilm e o n u k e n d is in e ç a k ılı b ıra k ır; a y n ı z a m a n d a b u s a h ip liğ i, b e n in ç ık m a s ı g e r e k e n b ir h a p is liğ e d ö n ü ş t ü r s e b ile . 'W

▼ 'W

D o ğ u r g a n l ı ğ a iş a re t e d e n , iş te b u ç ık ış tır; z ira d o ğ u r g a n lık s a y e s in d e b e n , o ğ u ld a , h a k ik i b ir d ış a rı b u lu r , b u y ü z d e n k u ş k u s u z y o r g u n l u k v e d o ğ u r g a n lık m e fh u m la r ın ı b ir a ra d a t u t m a k g e ­ r e k i r . A y r ı c a b e l i r t e l i m k i AE b ü y o r g u n l u k a n a l i ­ z i n i y e n i d e n e l e a l a c a k (AE, 7 0 , 6 9 ) v e , a y n ı z a ­ m a n d a " y a ş la n m a s a b rı" d a o la n " y o r g u n lu ğ u n k ö k e n s e l b a h t ı k a r a l ı ğ ı " n d a (AE, 6 9 - 7 1 ) ; ç a b a s ı , c o n a t u s 'u , b ir m a r u z k a lm a , a c ıy a a ç ık lık o la n b ir ö z n e n i n k ır ılg a n lığ ın ı g ö r e c e k t ir . İş te b u r a d a ö z n e n in y a ra la n a b ilirliğ i, y o r g u n lu k t a n h a re k e t­ le d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r .

Yüz (Visage) B a şk a sı h e r y e r d e n ç o k y ü z ü n d e d ir ; o k e n d in i D ü n y a 'd a g ö r ü n e n f e n o m e n le r a ra s ın d a y ü z o l a r a k h a b e r v e r ir . B u n u ile ri s ü r m e k , L e v i n a s 't a , S o n s u z 'u n k e n d in i f e n o m e n le r a ra s ın d a y ü z o la ­ ra k h a b e r v e rd iğ in i s ö y le m e n in b ir b a ş k a y o lu ­ d u r.

B a şk a sı ve / ve ya S o n s u z , tö z d e ğ ild irle r v e b u n ­ d a n d o la y ı y ü z d e n ö n c e v a r d e ğ ild irle r, y o k s a y ü z s a d e c e o n u n s o n ra d a n te z a h ü rü o lu rd u . H e m z a te n , te rim in k e s in a n la m ın d a , y ü z t e z a ­ h ü r d ü z e n in e a it d e ğ ild ir , o b ir f e n o m e n d e ğ il­ d ir, b ir t ö z o lm a d ığ ı g ib i. B u n u n la b irlik te a y n ı m in v a ld e ş u n u d a s ö y le m e k g e re k ir ki y ü z , k e n ­ d i te n in in y a ra la n a b ilir liğ in d e s e rg ile n e n b ir v a ­ ro la n ın m u tla k s u re tte b e n z e rs iz v e d u y u s a l s o ­ m u t lu ğ u n d a n b a ş k a b ir ş e y d e ğ ild ir. Y in e d e L e v in a s 'ın y ü z ü n in d ir g e n e m e z s o y u t la n m a s ın ­ d a n b a h s e t t i ğ i d e v a k i d i r (HAH, s . 6 0 ) . B u r a d a h iç b ir ç e liş k i y o k t u r , ç ü n k ü L e v in a s o z a m a n , y ü ­ z ü n , is te r k ü lt ü r e l is te r ta r ih s e l o ls u n h e r b a ğ la ­ m a iy id e n iy iy e t e z a t te ş k il e t tiğ in i; t a m o la r a k , D ü n y a 'n ın b a ğ la m ın d a n s o y u tla n d ığ ın ı/ s ıy rıld ı­ ğ ın ı v u r g u l a m a k is te r. H e r y ü z , d a im a , b a ğ la m

d ış ıd ır. G ö z ö n ü n d e t u tu lm a s ı g e r e k e n p a r a d o k s b u d u r: y ü z , o lm a k ta n b a ş k a tü rlü 'n ü n g ö rü lü r o lm a y ış ın a a ittir v e a y n ı m in v a ld e , o la n la r'ın e n k ırılg a n ıd ır. A y r ıc a -H e id e g g e r 'e k a r ş ı- o la n 'ın o lm a k / v a rlık ü z e r in d e k i ö n c e liğ in i b e lirtir. Ç ü n ­ k ü y ü z g ö r ü l ü r o la n la a la k a lıd ır. B ir a n la m d a , g ö r ü l ü r o l a n ile h e r t e m a s d ı ş ı n d a o " h i ç b i r ş e y " d ir , ç ü n k ü o b ü t ü n ü y le , g ö r ü lü r o la n ı, f e n o m e n a lite y i m a r u z b ıra k tığ ı d e n e y im o la ra k b iz ­ z a t b u te m a s ta n "ib a re ttir" . Y ü z , tü m fe n o m e n a lite n in a ltü s t e d iliş i" d ir" . Y ü z k e n d i b iç im in ­ d e n ta ş a n , k e n d i b iç im in i b iç im s iz le ş tire n d ir, g ö ­ rü lü r o la n iç in d e o n u b o z m a k ü z e re h a b e r v e rir k e n d in i. B u v a s ıfla , v e s a d e c e b u v a s ıfla , o n u n k e n d in i f e n o m e n le ş t ir d iğ i s ö y le n e b ilir : a sla b ir f e n o m e n in m e v c u d iy e t in e y a k a la n ıp k a lm a d ığ ı h a ld e g e n e d e f e n o m e n a lit e n in m a r u z k a ld ığ ı a ltü s t o lu ş v e tra v m a o la ra k d ü p e d ü z f e n o m e n a lite y le g ö s te rir k e n d in i. J a c q u e s R o lla n d 'ın d e ­ d iğ i g ib i " f e n o m e n in -k a r ş ıs ın d a " d ır - " k a rş ı" k e l i m e s i n i n h e r ik i a n l a m ı n d a d a ; 1 L é v i n a s i s e i z d e r.

F e n o m e n le r in k e n d ile rin i g ö s te rd ik le r i d ü n y a n ın b iç im in in b u b o z u lm a s ı o l d u ğ u iç in , y ü z , a y n ı 1 "Contre-phenomene" ifadesini, "contre" kelimesinin iki anlamını da muhafaza edebilmek için ve salt karşıtlık anla­ mı çıkması tehlikesine önlem olarak, "karşı-fenomen" diye çevirmedik. Bir üstteki cümlenin de sezdirdiği gibi: Contre; 1) Karşı 2) Çok yakınında.

m in v a l d e - k i b u z a t e n L e v in a s iç in a y n ı ş e y d ir a n la m b o y u t u n u a ç a r, e tik e m r in b u y r u ğ u " d u r " v e ö z n e liğ e v a rlık ta d ir e t m e y ö n ü n d e k i ç a b a s ın ı s o r g u l a m a s ı iç in k e n d iliğ in i v e r ir . L e v in a s 'ın ç iz ­ d iğ i g ü z e r g â h iç in d e , y ü z ü " ta s v ir e t m e " t a r z ın ­ d a d e ğ iş ik lik le r o ld u ğ u fa rk e d ile c e k tir: y ü z ü n k e n d in i ta m a m ıy la [s a k ın ım s ız c a ] s u n d u ğ u ç ıp ­ la k lık , 7 7 'd a , b i r m e v c u d i y e t b iç i m i o l a r a k s u n u l ­ m u ş t u r - b u d a k u ş k u s u z y u k a r ıd a a ç ık la n a n s e ­ b e p le r d e n d o la y ı p a r a d o k s a ld ır -, d ilin o t a n t ik b o y u t u n u a ç a n , d o ğ ru lu k la , s a m im iy e tle n ite ­ le n d irile n y ü z y ü z e n in d o ğ r u d a n d o ğ r u y a lığ ın ın m e v c u d i y e t i . O y s a k i A E' d e v u r g u d a h a ç o k y ü ­ z ü n y o k e d ile m e z m u ğ la k lığ ı ü s t ü n e y a p ılm ış tır, fe n o m e n in v e o n u n h a z ır b u lu n m a m a s ın ın m u ğ l a k l ı ğ ı ü s t ü n e . Ş u ö z e l l i k l e b e l i r t i l m e l i d i r k i, 7 7 'd a n it ib a r e n , y ü z ü n k ır ılg a n lığ ı, b a ş k a s ı iç in s o ru m lu lu k b u y r u ğ u n a d ö n ü ş e re k c in a y e te ç a ğ ­ rı o l a r a k s u n u l u r , a m a b u a b a r t ı l ı m a n e v r a A E' d e s o r u m l u l u ğ u b a ş k a n ı n t a s a l l u t u v e h a t t a o n u n ta ra fın d a n iş k e n c e g ö r m e h a lin e d ö n ü ş t ü ­ re c e k d e r e c e d e ra d ik a lle ş ir.

Yüz Yüze (Face à face) Y ü z y ü z e , t o p lu m s a llığ ın b irin c il y a p ıs ıd ır, o n u n k a y n a ş ım b a r ın d ır m a y a n v e a s im e trik k a ra k te ri­ n e d e la le t e d e r. ▼ ▼ B a ş k a s ı ile iliş k i, ilk in , " b i z " d e ; b a ş k a s ı n ı n b a ­ s i t ç e b e n i m yanımda o l d u ğ u v e b i z i m , b e n i m v e o n u n , o r t a k b ir ş e y in ç e v r e s in d e o ld u ğ u m u z b e n z e r v a r l ı k l a r t o p l u l u ğ u n d a y a t m a z . B u iliş k i " b e n - s e n " d e ( y a d a 7 7 'y a g ö r e , 4 0 , " b e n s i z ' ' d e ) g e r ç e k l e ş i r ; b i r i c iğ in b ir ic ik le iliş k is i, a m a k a rş ılık lılık o lm a k s ız ın . Z ira y ü z y ü z e , a y ­ rım g ö z e t m e d e n b e n d e n s a n a v e s e n d e n b a n a g i d e n b i r k a r ş ı y a k a r ş ı y a ( vis-à-vis) d e ğ i l , a m a b e n im ik a m e e d ile m e z b a ş la n g ıç n o k ta s ı o ld u ­ ğ u m a s im e t r ik b ir iliş k id ir: b e n d e n b a ş k a s ın a d o ğ r u g id e r, g e ri d ö n m e k s iz in . A s im e tri y ü z y ü z e 'n in b a s it b ir ö z g ü lle ş tirilm e s i d e ğ ild ir , o n ­ d a n a y r ılm a z d ır, z ira b a n a “ c e p h e d e n v e k a rş ı­ d a n " (Tl, 5 3 ) y a k l a ş a n k i ş i b a n a d a i m a y u k a r ı ­ d a n g e lir, b e n i k u ş a tır v e b a n a m u s a lla t o lu r - b a n a " t e p e d e n b a k t ı ğ ı" iç in d e ğ il: z ira b a ş k a ­ s ın ın y ü k s e k liğ in d e s e fa le t v a r d ır , b a n a h ü k m e ­ d e n o n u n z a y ıflığ ıd ır.

A m a g e n e d e " ü ç ü n c ü b a n a ö te k in in g ö z le r in ­ d e n b a k a r " (Tl, 1 8 8 ) . K a r ş ı l a ş t ı r ı l a m a z o l a n l a r ı n a ra s ın a b ir ö lç ü s o k a r, y a n ın d a ü ç ü n c ü o la n b a ş ­ k a n ın b iric ik liğ i v e d e b e n im b iric ik liğ im i h ü k ü m ­ s ü z k ıla r, ç ü n k ü b e n b a ş k a iç in b a ş k a s ı h a lin e g e lir im , b a ş k a la r ı a r a s ın d a b iri. Ü ç ü n c ü n ü n b u g iriş i, L e v in a s 'ın d ü ş ü n c e s in d e ö n e m li v e z o r s o ­ r u l a r d o ğ u r u r v e - T l ' d a n AE'ye v e ö t e s i n d e - a n ­ la m lı " d ü z e l t m e l e r e " m e y d a n v e r ir . B u r a d a ş u ­ n u n a ltın ı ç iz m e k le y e t in e lim : y ü z y ü z e 'd e ü ç ü n ­ c ü n ü n o r t a y a ç ık ış ı ile b i z z a t y ü z y ü z e ' n i n k e n d i ­ si k a rş ılık lı o la r a k b ir b ir le r in i g e r e k t ir ir le r . Ö n c e , ü ç ü n c ü n ü n o r t a y a ç ık ış ın ı b iz z a t y ü z y ü z e ' n i n k e n d is i g e re k tirir, b u o lm a z s a , y ü z y ü z e , e g o iz m v e ş id d e tin s o r u m lu lu ğ u d u m u r a u ğ r a t a c a ğ ı b ir g iz li k a p a k lılığ a m a h k û m o la c a k t ır - i ş t e b u n u n i ç i n d i r k i , TA' d a n s o n r a , a r t ı k L e v i n a s y ü z y ü z e ' y i , ö z e l v e g i z l i k a p a k l ı b i r iliş k i, " i k i k iş ilik e g o i z m " o l a n A ş k i ç i n d e d ü ş ü n m e z . (7 7 , 2 4 4 ) . B u ra d a n , b a ğ r ın d a ş id d e ti b a rın d ıra c a k b ir e ti­ ğ in p a ra d o k s u d o ğ a r. A m a ö te y a n d a n , a n c a k b ir b ir i iç in s o r u m l u lu k t a r a f ın d a n d u r d u r a k b il­ m e d e n c a n la n d ı r ıl m a s ı k o ş u l u y l a d ı r k i, k a r ş ıla ş t ı­ rıla m a z la r a ra s ın a ü ç ü n c ü t a ra f ın d a n s o k u la n ö l­ ç ü n ü n , n ö t r v e d ış s a l b ir m e r c i; " k iş is iz b ir b ü ­ t ü n l ü ğ ü d ü z e n l e y e n 'in s a n i g ü ç le r in ' a n o n i m b ir y a s a s ı " (AE, 2 0 6 ) o l m a m a k i ç i n ç o k b ü y ü k ş a n s ı v a rd ır.

z Zevk (Jouissance) ▼ Z e v k , d u y u s a l v e b e d e n s e l ö z n e liğ in d ü n y a y la i l i ş k i s i n i n g e r ç e k l e ş t i ğ i t a r z d ı r (modalité). Z e v k a l m a k , . . . ile y a ş a m a k , k e n d i n d e n b a ş k a y l a b e s ­ le n m e k tir , y a d a d a h a z iy a d e , d ü n y a y la b ir y iy e ­ c e k le iliş k iy e g ir e r g ib i iliş k iy e g ir m e k t ir . D ü n y a , b e n in b e s in id ir. B u n u n la b irlik te , z e v k b e s le n m e y s e d e , b e s le n m e ö n c e z e v k tir, y a n i b e s le n ­ m e k ilk b a ş t a v a r l ı ğ ı n ı i d a m e e t t i r m e k , " b i r y e r ­ l e r d e n y a ş a m s a l e n e r j i a l m a k " (Tl, 8 6 ) d e ğ i l , v a ­ ro lu ş u m u / y a ş a m ım ı d o ld u ra n (y e rin y a d a g ö ­ ğ ü n ) ih tiv a e t tik le r in e -s e v in m e k y a d a ü z ü lm e k ­ tir. V a r o lu ş a d u y g u s a l b ir d e ğ e r a tf e t m e k tir, o n u s e v m e k y a d a y in e o n u n ta d ın ı ç ık a rm a k tır;* -b ir b e s in in ta d ın ı ç ık a rm a k b a s itç e o n u y u t m a k d e ­ ğ il, o n u s e v m e k t ir , y a n i o n u n t a d ım lık n ite lik le ­ rin i y ü c e lt m e k t ir . WW A m a b ir b e s in in ta d ın ı ç ık a rm a k a y n ı z a m a n d a o n u t ü k e t m e k t e n z e v k a lm a k tır, o n d a n z e v k a l­ m a k t a n z e v k a lm a k tır. Y a ş a m ın ; k e n d i b e n c illi­ * Bkz. bir tat fenomenolojisinin ana hatlarını çizen AE, 92.

ğ in d e n b a ş k a b ir ş e y o lm a y a n v e z e v k i b e n in b ir k e n d in e ç e k ilm e y e ri, y a n i b ire y le ş m e s in in b iz z a t te m e li y a p a n b ir y a n s ım a s ı v a r d ır ( " y a ş a m b iz z a t k e n d i y a ş a m ı n d a n z e v k a l ı r " , AE, 9 2 ) . B u n u n l a b i r l i k t e z e v k i n y a n s ı m a s ı k e n d i g e ç i ş l i l i ğ i n i ( tran­ sitivité) a s l a a ş a m a z : z e v k a l m a k d a i m a k e n d i n ­ d e n b a ş k a d a n z e v k a lm a k tır. B u n e d e n le , b e n in z e v k te k e n d i ü s tü n e , k e n d i ü z e rin e k a tla n m a ­ s ı / d o l a n m a s ı ( enrouler) o n u a s l a b i r k e n d i ü s t ü ­ n e k a p a n m a y a g ö t ü r m e z , ö y le ki k e n d i iç in e ç e ­ k ilm e k v e k e n d i iç in d e h o ş n u t o lm a k y e rin e , d a i m a " a ş k ı n l ı ğ ı n i f ş a s ı n ı b u y u r e t m e " (Tl, 1 2 4 ) i h ­ tim a lin i m u h a f a z a e d e r . Z e v k in b u g e ç iş liliğ i, y ö n e lim s e lliğ in t a m a m e n ö z g ü n b ir k ip in i b e lirtir, t ü m o lu ş u m u n te rs in e : te m s ilin / ta s a rım ın y ö n e lim s e lliğ i h e r n e s n e y i b ir d ü ş ü n ü l e n iç e r iğ e in d ir ­ g e rk e n , z e v k in y ö n e lim s e lliğ i - k i b u n d a b e n , k e n d is in d e n z e v k a ld ığ ı ş e y e b a ğ ım lılığ ın d a b a ­ ğ ı m s ı z l ı ğ ı n ı ile ri s ü r e r - d a i m a o l u ş t u r d u ğ u ş e y t a r a f ı n d a n a ş ılır, o n u n t a r a f ı n d a n k o ş u lla n d ır ılır . İş te a y rıc a b u b a k ı m d a n d a o b ir b e s in d ir . ▼ ▼ ▼ E t ik iliş k i z e v k i k e s i n t i y e u ğ r a t s a d a ( y ü z t a n ı m ı g e r e ğ i k e n d im a s im ile e d ilm e y e b ıra k m a y a n d ır, k e n d is in d e n z e v k a la m a d ığ ım d ır), z e v k ; y ü z ü n ih la li o la r a k , b e n i " n e r e d e y s e ç e liş k ili b ir d e y i m ­ l e a ş k ı n ' ı n z e v k i n e " (7 7 , 2 3 3 ) d a v e t e d e r e k z e v k y a s a ğ ı n ı ih la l e d e n d iş i ile d o r u k n o k t a s ı n a d e ğ i n g e rç e k le ş ir.

Kullanılan Kısaltmalar AE ADV AHN DE DD DL

DM T EDE

EE EN HAH

LC

Autrement qu'être ou au-delà de l'essence, N ÿ h o ff, La H a ye , 1 97 4 . L'au-delà du verset, P a r i s , M i n u i t , 1 9 8 2 . À l'heure des nations, P a r i s , M i n u i t , 1 9 8 8 . De l'évasion, 1 9 3 5 , M o n t p e l l i e r , F a t a M o r gana, 1982. De Dieu qui vient à l'idée, P a r i s , V r i n , 1 9 8 2 . Difficile liberté, E s s a i s s u r l e j u d a ï s m e , A l b i n M ic h e l, 1 9 6 3 , g ö z d e n g e ç irilm iş e k le m e le r y a p ılm ış y e n i b a s k ıs ı, 1 9 7 6 . Dieu, la mort et le temps, P a r i s , G r a s s e t , 1993. En découvrant l'existence avec Husserl et Heidegger, 1 9 4 9 , y e n i d e n e m e l e r i n i z l e d i ğ i il k b a s k ı y a u y g u n y e n i d e n y a y ı m , P a r i s , V r i n , 1 9 7 9 (a lın tıla rın y a p ıld ığ ı b a s k ı). De l’existence à l’existant, 1 9 4 7 , P a r i s , V r i n , 1973. Entre nous, Essais sur le penser-à-l'autre, P a ris, G r a s s e t , 1 9 9 1 . Humanisme de l’autre homme, M o n t p e l l i ­ e r , F a t a M o r g a n a , 1 9 7 3 / le L iv r e d e p o c h e , 1 9 8 7 (a lın tıla rın y a p ıld ığ ı b a s k ı). Liberté et commandement, M o n t p e l l i e r , F a ­ ta M o rg a n a , 1 9 9 4 .

NP

Noms Propre, M o n t p e l l i e r , F a t a M o r g a n a , 1 9 7 6 / le L iv r e d e p o c h e , 1 9 8 7 ( a lın t ıla r ın y a p ıld ığ ı b a s k ı). SMB Sur Maurice Blanchot, M o n t p e l l i e r , F a t a M o rg a n a , 1975. 77 Totalité et infini, Essai sur l'extériorité, N i j h o ff, La H a ye , 1 9 6 1 . TA Le temps et l'autre, 1 9 4 8 , F a t a M o r g a n a , 1 9 7 9 , te k ra r b a s ım P U F , " Q u a d r ig e " , 1 9 8 5 (a lın tıla rın y a p ıld ığ ı b a s k ı).

REFERANS SÖZLÜKLER FİLOZOFLAR DİZİSİ

LACAN SÖZLÜĞÜ LEVINAS SÖZLÜĞÜ DERRIDA SÖZLÜĞÜ DELEUZE SÖZLÜĞÜ MERLEAU-PONTY SÖZLÜĞÜ RICŒUR SÖZLÜĞÜ FOUCAULT SÖZLÜĞÜ LEIBNIZ SÖZLÜĞÜ KIERKEGAARD SÖZLÜĞÜ SPINOZA SÖZLÜĞÜ ROUSSEAU SÖZLÜĞÜ DESCARTES SÖZLÜĞÜ

REFERANS KİTAPLAR DİZİSİ

TARİH FELSEFESİ Doğan Özlem •

ETİK-AHLAK FELSEFESİ Doğan Özlem •

BİLGİ FELSEFESİ Ahmet Cevizci •

EĞİTİM FELSEFESİ Ahmet Cevizci

SİYASET FELSEFESİ Derda Küçükalp

FİKİR M İM ARLARI DİZİSİ

HEGEL

NEJAT BOZKURT

KAMT

NEJAT BOZKURT

EINSTEIN

NEJAT BOZKURT

BENJAMIN

BESİM F. DELLALOĞLU

GOETHE

GÜRSEL AYTAÇ

FREUD

CENGİZ GÜLEÇ

NIET5ZCHE

K. SARIALİOĞLU- M. BATMANKAYA

SOKRATES

AHMET CEVİZCİ

HUSSERL

KASIM KÜÇÜKALP

BERGSON

ALİ OSMAN GÜNDOĞAN

PAVLOV

UĞUR AKPUR

MILL

CENGİZ ÇAĞLA

ARISTOTELES

KAAN H. ÖKTEN

m evl A n A

MEHMET KANAR

HEIDEGGER

AHMET AYDOĞAN

FÂRÂBÎ

H. GAZİ TOPDEMİR

İBNSÎNÂ

H. GAZİ TOPDEMİR

GALILEO

H. GAZİ TOPDEMİR - S. YİNİLMEZ

SCHOPENHAUER

AHMET AYDOĞAN

KIERKEGAARD

KAMURAN GÖDELEK

LACAN

NAMİ BAŞER

BAUDRILLARD

OĞUZ ADANIR

HUME

ORSAN K. ÖYMEN

FOUCAULT

VELİ URHAN

IBN RÜŞD

H. GAZİ TOPDEMİR

FICKTE

ARSLAN TOPAKKAYA

EĞİTİM DİZİSİ

EĞİTİM ÜZERİNE Aristotoles •

GREKLERDE EĞİTİM DÜŞÜNCESİ T. Davidson •

EĞİTİM ÜZERİNE Immanuel Kant •

BİR EĞİTİM ÜLKÜSÜ OLARAK RUH YÜCELİĞİ Friedrich Schiller •

AHLAK EĞİTİMİ Emile Durkheim

ANAYASA PROJELERİ •

TOPLUM SÖZLEŞMESİ ya da SİYASET HUKUKU İLKELERİ •

SİYASAL FRAGMANLAR / EKONOMİ POLİTİK ÜZERİNE SÖYLEV •

EMİLE ya da EĞİTİM ÜZERİNE •

BİLİMLER VE SANATLAR ÜZERİNE SÖYLEV

MEKTUPLAR

KRİTON

¡ON •

BİRİNCİ VE İKİNCİ ALKİBİADES •

EUTHYPHRON

Bir filozofun layıkıyla anlaşılm ası bakımından doğrudan onun kendi eserlerine yönelmek gerektiği açıktır; bununla birlikte her filozof salt kendi eserlerine başvuruyla da kolayca anlaşı­ labilir değildir. Bir filozofu kendi dilinden okumak, hem felsefe tarihine mal olmuş kavramları kendi hesabına nasıl kullandığını görmek hem de kendi diline ve felsefi kavram sallaştırm aya getirdiği yenilik ve özgünlüğü tartabilmek açısından son derece önemlidir. Ancak her filozofu kendi dilinden okuyabilme şansına çok az insan sahiptir. Öte yandan Levinas’ın da aralarında bulunduğu, neredeyse özel bir terminoloji yaratmış bazı filozofları -Ö rneğin Hegel, Heidegger, Derrida, Lacan vs - kendi dillerinden okumamak, bu düşünürlerin kavramsal ve düşünsel zenginliklerinden tat­ minkâr biçimde beslenmeye ve felsefelerini layıkıyla anlamaya maalesef azımsanmayacak bir engel teşkil etmektedir. Levinas S özlüğ ü, bir filozofun ancak kendine has kavram da­

ğarından hareketle anlaşılab ilir olduğu ilkesini temel alarak Levinas’ın başlıca felsefi kavramlarını sunmaktadır.

ISBN 978-975-468-995-2

7 ,5 0 TL

online satış: www.saykitap.com

9 789754 689952