Leonardo Da Vinci: 500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserleri 9786053609377

Citation preview

LEONARDO

DA ViNCi 500

GÖRSEL EŞLİGİNDE YAŞAMI VE ESERLERİ

EN Ö NEMLİ 300 ÇALIŞMASINDAN OLUŞAN GALERİ İ LE

SANATÇININ YAŞAM! VE SANATININ RESİ MLİ AÇIKLAMASI

ROSALIND ORMISTON

ÇEVİREN: MEHMET BARIŞ ALBAYRAK

TÜRKiYE

$BANKASI

Kültür Yayınları

GôRSFI KAYNAKÇA

LEONARDO DA ViNCi 500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserlen

Chantilly. FrJnsa/Gıraudon: 71as: /© Musl!e Fesch.

sl=sol, s=sag, ü=Ost. a=alt. o=orta

AKG: 1, 66ü,

69I, 69ü, 82, 1170, 128a. 1370, 137a.

185,l. 198, 202ii, 206ü, 2080, 2 l 2a. 2140, 222. 233a,

Rosalind Ormiston

236ü: © f De Agostıni Pıct.Lib.: 87a; J© Album/Oronoz: 47a, 1770; /© Pıetro Baguzzi: 52a. 1870, 187a : /©

O�inal Adı: LEONARDO DA ViNCi His Life and

WorlI. 40üs. 37asl; /© V..ıtıkan Müzeleri

Galerileri, Yatıkan,

'IS ü, 48 0, 48as. 60.:ıs. 65a.ı;, 65as1, 67a. 91.-.1, 9 l o , 95asl, 101, 102, 109a, 1100, l 12a. 1 l3a. 114, 115, l 16ü, 1190.

illa 132, IJJ. 131a llSü, I JSo. illa 1360. 1100, 140a, 1-410, 1410, l'lla. 1120, 142a, 113. 144ü, 144a, l�Ql&t�Ql�al4�14�1·1�QI. l 19a, 120ü, 120a. !210, 121a, 1250. 1270, 1290, 129a.

197a , 203ü, 20Ja 204ü. 206a. 2070. 208o. 209ü, 209� 2130. 214.ı, 217a, 2250, 225a. 229ü. 231sl, 2440, 244a. 218, 250ü, 251O, 251 a, 2520. 252ü, 252a, 253 0, 2530, 2 53a ; 1 © james L Amos: 76ü. 9Süsl: /© Aıte & lmmagını

t6�1m� t860.18�t�Q1a1�Qt�1wQ

srl: 1S4ü. /© Bcttman: 23Sa. 211 a: /© Scth J ocl: 246a: Francıs G. M.lyer. 52; /© PoodlcsRock 210ü. 2120. 227, Baldwin H.Ward & Kat hryrı C Ward: 202a . �etty l mages: 6il. © / AFP 96a, 97üsl. 97üs: / © Ti me &

I©

Life Pıctures:6a. lstockphoto:SOü,

�S� Evans

S6a. 650sl,

Piccure Ubrary:68a, 212ü. /ASIA Media,

Şatosu: 23 1a 236c. 24 Sc .

72a 74a, 76a.

Superstock: /©. Hcmıs.fr: 88;Royal

Library,Windsor

İÇİNDEKİLER Giriş

6

LEONARDO: YAŞAMI VE DÖNEMi

8

ViNCi YE FLORANSA

1O

L'UOMO UNIYERSALE

54

GALERi

98

ÇİZİMLER

100

RESİMLER

150

BİLİM SANATI

200

Dizin

254

Gİ RİŞ Birçokları tarafı ndan gelmiş geçmiş en büyük sanatçı olarak nitelenen, hatta kendisi Yaşarken bile çok yönlü bir dahi olarak tanınan Leonardo da Vinci, birçok ç izim ve bilim ü zerine notların yanında, pek az tamamlanmış resim bı rakmıştı r. Sanatçı Leonarda da Vinci. ailesi ya da kişisel yaşamı hakk nda çok az şey b iliyoruz ama kişiliğinin yapıtlan na yan sıdığı nı söyleyebiliriz.

LEONARDA DA ViNCi KiMDi! Leonardo da Vinci, daha çok ressam ve heykeltıraş olarak bilinir. Öbür yandan, bir mimar ve mühendis olarak yaptıklan, bir anatomi uzmanı ve doğa bilimci olarak yaptığı keskin gözlemlerini tamamlar. Ardı nda, kendi çağdaşlan nı n ko lay kolay başa çıkamayacağı bir miras b ı rakmı ştı r. Leonardo'nun bilmeye Yönelik ateşli tutkusu, erken yaşlan ndan itibaren onu çeş�li konular üzerinde sayı sız not almaya ve bunlan not defterlerinde biriktimıeye itmiştir. Ancak bütün bu notlar, insan olarak Leonardo üzerine çok az şey söylemektedir.

SANATSAL YETENEK Leonardo'nun ressamlık yeteneği, Fl oransa'da heykeltıraş ve tasan mcı Andrea del Verrocchio'nun atölyesinde çı raklı k yaparken keşfedilmiştir. Ama b irçok çağdaşının yaptığı gibi, Floransa'nı n sanat çevresinde ve zengin işverenleri arası nda kalmayı reddetmiştir. İ lk fı rsatta yan m kalmı ş i şlerini, stüdyosunu ve yardı mcı lan nı

arkada bı rakı p, Sforza Ailesi'nin yanı nda çalı şmak üzere Milano'ya gitmiştir. Dük Ludovico Sforza'ya yazdı ğı mektup lar, gerçek arzulan nı anlamak açısı ndan önemlidir. Bu mektuplarda, mühend islik becerilerin i sanatsal yeteneğinin çok üzerinde tutmaktadı r. Bu, onun mesleki yaşamı nı nasıl geçimıek istediğine ilişkin bir ipucudur. Kendisini bir sanatçı olarak değil, mimar ve mühendis olarak gömıektedir. Ama savaş makineleri ve pek çok pratik aygıt da dahil olmak üzere, tasarladığı h içbir şey yapı lı p tamamlanmayacaktır. Eğer bu tasan mlar hayata geçseydi, bugün Leonardo'yu bir ressam değil bi r tasarı mcı olarak tanı yacaktı k. İ şveren leri çok ünlü kişilerdi� Milanolu Sforza ve Floransalı Medici aileleri ile Fransa Kralı , Leonardo'nun özell iklerinden sonuna kadar yararlanmak istemişlerdir. Leonardo için de, himaye altı nda olmak yaşamsal bir konudur.

AİLE VE ARKADAŞLAR Leonardo, yeteneklerine değer veren bir aile tarafı ndan desteklenmekten sonuna kadar yararlanmı ştı r. Büyüme çağı nı Toskana'daki Vinci'n in kı rlı k böl gesinde doğayla iç içe bir şekilde geçimıiştir. Gençliğinde sevimli, uzun

Yukanda: Vitruvius Adamı, büyük ebaVı metalden heykeli, Museo ideale di Leonardo da Vinci, İtalya. Leonardo'nun, ( 1490 civan), İ nsan Bedeninin Oranlan adlı çiziminden ölçcklcndirilmiş. boylu, yakışı klı ve atletiktir. Güçlü oluşunun yanında, sabırlı ve nazik biri olarak da tanı n ı r. Cesur giyinmeyi seven biridir; yaşlı lı ğı na kadar parlak renkli elbiseler giymiştir. Modayı takip eden değil, yaratan biridir. Kısa saç modayken saçlarını uzatmı ş, orta yaşlan nda uzun tunik modayken o kısa tunik giymiştir. Aklı ndakini söyleyen, adil ve sadık bir dost olarak bilinir; dostluğu hayat boyuncadı r.

MES LE K Leonardo üretken bir yazardı r. Aklındakileri ve planlan nı sürekli yazı ya döker. Giorgio Vasari, "O tersten, anlaşılmaz karakterlerle ve sol eliyle yazar, bu nedenle okumaya alışık olmayanlan n onun yazdı klan nı anlaması mümkün değildir," demiştir. Bu, kişisel not tutma yöntemidir, in sanlan n kafasını kan ştı mıak için yaptığı bir şey Solda: Floransa yakınlan ndaki Vinci köyü. Bugün Leonarı:lo'nun yaşamı ve çalışma/on na odanmı ş, ziyaretçileri için sergiler ve konferans/on n yapı ldığı bir müze vardı r.

G1RİŞ 7

de ğıldir; çünkü yazd ı klan nı n bilimsel yazı lar olarak yayı mlan m ası nı istemekted ir. Çok yönlü Leonardo, bilim te m elli d is ek siyondan kanal mühe nd isl iğine, savunma tahkimatı ndan ressamlığa kadar birçok alanda çalışmı ştı r. Mühendislik ve mimarlık konusundaki becerisi, yaşamı boyunca ne den yalnızca 28 resim ü rettiğinin bir yanıtı dır. Bu re sim lerden 22 tanesi gün ü m ü ze kalm ı ş tı r. Diğe r 6 tanes i, aslının kopyala n ndan ve notlan ndan bilinmektedir. Aşağı da: Toskona han tası, Theatrum orbis terrarum'dan, Abrahom Ortelıu� 1570.

GİZEMLİ LEONARDO

Soylulan n desteğini alan Leonardo. yetişkinliğinin büyük bir kısmını saraylarda geçinmiştır. Birçok alanda çalışıp başanlı olduğu için, işverenlerine göre (v e belki kendısine göre de) Leon ardo /'uomo unıversale, ya ni "evrensel insan" idi; o İtalyan Rönesans'ı nı temsil eden olağanüstü yetenekli insandı. Ama Leonardo, bu kadar az resim üretmesine rağmen neden böylesi bir üne sahip ti1 Yap ı tlann a baktığı mı zd a, bu ünün nedenini, tasvirlennın güze lli ğın de ve gerçekliği yansı tmad a kı o lağan üstü

( 1 489-90) Cecilia Gallerani'nin gözlerindeki o pan ltı lı bakış, Karanfılli Meryem'de (y. 1 473-6) arka planda bulunan manzara ve elbette Mana Lisa'nın (y. 1 503-6) gizemli gülüşü buna ö mektır. Lconardo da Vinci'nin bir resminin önünde du rduğun u zda, sanki onun çizd iğı anı hissedebilirsıniz. Leonardo'nun yapıtlan na gene l o la rak baktığı mı zda , bir resim i çin ya da bir köprü veya savaş makinesi için ne kadar zaman harca d ığın ı gönmek ko laylaşı r . Sanatı , tasan mlan ve yazı lan, tek vücut ha lin e gelmış bir yapıt olarak düşünülebilir.

becerisinde bulabiliriz. Enrıınli Kadın'da

1;

'

�

I 1

.

- .

il',,� ,\f,

.

.........-:--� - ��-

.

�

-"I

Aşağıda solda: Müneccimlerin Beytüllahım'e Yolcul uğu (detay), Benozzo GoLLolı, 1460 civan. Gozzolı, Media-Rıcarıd Palazzo şapelinin dLNan na, Medıa'yı, İsa'nın doğumunu kuUamak ıçın Bcytüllahım'e

görkemli bır şekilde g d ı erken betimlemiştır

1452'DE FLORANSA Leonardo da Vincı. İtalyan Rönesans'ı nı n çok öncmlı bır döne­ mınde dünyaya gclm ıştır 1451 yı ­ lında. Sultan 11. Mehmet kuşatma planlan yaparken İstanbul kan şı ktı ve 1 453 yılında şiddetlı çarpışmalar sonunda şehır Osm an l ı Türklerinın elıne geçtı. Aralennda filozoflar. ra­ hipler ve öğretmcnlenn bulunduğu Yunan akadcm ısyenlcr şchırdcn kaçtılar. Bırçogu Flo ransa'ya gıdıp soylu ailelerin yanında öğretmenlık yaptılar. Yunanlar antık metınlen, Yunan ve Roma'ya aıt bilgılen de yanlan nda getırdıler Böylece Platon, soylulan Floransalı Aristoteles ve Vergilius gıbı düşü nürlenn eserlcnnı okumaya ve Hiimanızma ılc Yenı Platonculuk iızenne çalışmaya ı ttıle r. Sonuçta şehnn Romalı geçmışıne olan ilgı arttı ve bunun üzenne Roma döne­ mıne ait yöntemlere dayanan klasik mımari ve hcykcltll'aılı k gelişt i T.mn nı n kölesındcn çok bır yansı ması olarak ınsan fıknne dayanan hümanıst görüş, zengin kesımın ve sanatçı ların statüsünün artmasına neden oldu.

Leonardo: Yaşamı ve Dönemi Leonardo da Vinci'nin kişisel ve mesleki yaşamına ilişkin bilgiler, birçok farklı kaynaktan bir araya getirilebilir. En başta, Leonardo'nun dedesi, ilk torunu olan Leonardo'nun doğum tarihini ve yerini büyük bir sevinçle not etmiştir. Leonardo'nun ölümü ise ailesine büyük bir üzüntüyle bildirilmiştir. Leonardo ölümüyle birlikte ardında resimler, para, mülk, yaklaşık 13.000 sayfa not, çizimler ve günümüze 6500 sayfası kalmış olan taslaklar bırakmıştır. Not defterleri, çalışmalan nı n gelişimiyle, malzeme siparişleriyle, masraflarla ve daha pek çok şeyle doludur. Bütün bunlara ek olarak, hemen ölümünden sonra yazılan iki tane yaşamöyküsü vardır.

Bunlardan

biri 1520-7 civan nda, filozof. hekim ve tarihçi

Paolo Giovio ( 1483-1552) tarafından yazı lan bir sayfalık

övgü yazısı Leonardo Vincii Vita'dır. Biz ise, Leonardo'nun yaşamına ilişkin daha detaylı bir inceleme için Giorgio Vasari'nin Ünlü İtalyan Mimar, Ressam ve Heykelci/erin Yaşamlan'na bakacağız.

Solda: Arkhimedes'in vidalan ve su değinnenleri, 14 78-1515. Leonardo'nun not defterlerinde bulunan mürekkep kalem çizimleri (Codex Aılanticus, (ol. 36r).

Vinci

ve

Floransa

Leonardo da Vinci, Floransa yakınlan nda dağlık bir Toskana köyü olan Vinci'de dünyaya geldi. Bir noterin gayrimeşru çocuğu olarak doğan da Vinci, dedesi ve amcası tarafından yetiştirildi. Vinci'de yaşarken, doğa ve kırsal bölgeye olan ilgisi büyümeye başladı. Vahşi hayvanlardan böceklere, çiçeklerden ağaçlara doğanın tüm biçimlerini gözlemliyor ve taslaklar çiziyordu. Babasının memleketi olan Floransa'ya yerleşmesi, saygı değer bir sanatçı ve heykeltıraş olan Andrea del Verrocchio'nun yanına çırak olarak verilmesiyle gerçekleşti. Şehirde, Floransa'nın en ünlü sanatçılan nın mimari eserlerini, resim ve heykellerini incelemeye ve onlan çalışmaya başladı. Verrocchio'dan çok şey öğrenen Leonardo, böylece kariyerine dikkat çekici bir şekilde başlamış oldu. Yukondo: Meryem'e Müjde (detay).

1472-5.

Leonordo'nun ilk resimlerinden; büyük olasılıkla Andreo del Verrocchio'nun yanındaki

çıraklı�ının sona ermesiyle tamamlanabilmiştir. Solda: İnsan Bedeninin Oranlan (VitJUvius Adamı),

1 4 90 civan.

"VitJUvius Adamı" çizimi, ita/yon Rönesans'ını n hümanist fikirlerini temsil eder.

Leonordo'nun

12 V i N C i V E F L O R A N S A

LEO NARD O: ÖZE L Bİ R ÇOCU K Ser Piero di Antonio da Vinci ve genç bir köylü kızı Caterina'nı n gayrimeşru çocuğu olarak dünyaya gelen Leonardo da Vinci, Floransa şehrinin biraz d ı şı nda küçük bir köy olan Vinci'de dedesiyle birlikte yaşamıştır. Baba tarafı ndan noter ve yargıçlardan, anne tarafı ndan da köylü ve işçilerden oluşan bir aileye doğan Leonardo da Vinci (1452-1519), mesleki kariyerini etkileyebilecek olan gayrimeşruluğun yükünü fazlasıyla taşı mı ştı r. BİR DAHiNiN DOCUMU Leonardo da Vinci 15 N isan l 452'de, köylü kı zı Caterina ve genç noter Ser Piero di Antonio da Vinci'nin (14261 S04) oğlu olarak dünyaya geldi. Doğum, Floransa'nı n 46 km batı s ı nda ve Vinci yakınlan nda küçük bir mezra olan Anchio'da gerçekleşti. Tarihçilere göre, Vinci 'nin 2 kilometre yukarı sı nda, i ki katl ı ve kiremit renkli bir evin olduğu yere da Vinci çiftliğı deniyordu. Da Vinci'nin bu çiftlikte doğduğu ev, büyük olasılı kla daha küçük bir evin temelleri üzerine inşa edilmişti. Leonardo gayrimeşru bir çocuktu ama bu İtalya'da normal karşı lanan bir durumdu ve böyle doğan bir çocuk aileye kabul edilir, diğer çocuklarla aynı muameleyi görürdü.

RESMi KAYIT Ser Piero da Vinci ve Caterina'nı n ilişkisi sürekli değild i. Tarihçilere göre, Calerina büyük olası lı kla Leonardo'nun dedesinin ya da Floransa'daki bir aile dostunun evinde hizmetçiydi. Leonardo'nun dedesi Ser Antonio, torunun vaftiz töreniyle ilgili bir kayıt tutmuştur. Piero di Bartolomeo di Pagneca adlı rahip, vaftiz törenini büyük olası lıkla Vinci'deki Chiesa di Santa Croce'de düzenlemiştir. Dedesinı n kayıtlan na göre beş erkek beş de kadı n şahit vardı r, ama Leonardo'nun vaftizlik belgesinde Caterina'nı n ismi yoktur. Sonraki bir tarihte Ser Antonio'nun tapu müdürlüğüne verdiği belgede, "Ser Piero'nun oğlu Leonardo, gayrimeşru, adı geçenin ve Caterina'nın çocuğu"nun kendi evinde kaldığı belirtilir. Kayıt, Leonardo'nun durumunu belgeler, ama çocuğun ilk yı l larda nerede yaşadı ğı hala bi linmemektedir. Bazı kaynaklar, Leonardo'nun önce annesiyle yaşamış

yakın on sırası ndoki izleyicinin görünmeyen varlığı, çocuk lsa'ııı ıı s ezgi sel bakı şlan nda belgelenir.

Aşağıda: Vinci, ita/ya. leonordo, Vinci'nın

Aşağıda: Leonordo'yo otfedılen zambak

küçük bir mezrası olan Anchio'do doğmuş, çocukluğunda dedesiyle yoşomış� r.

çalışması, 1 475. Bitkilerin yapısını yakından incelediğini gösteren çizimlerden biri.

Yukondo: Litta Meryemi (detay), 1 481 97 civan , Leonordo do Vınci'ye atef dilmiştir. A nn e ve çocuk orası ndoki

L E O NA R D O: Ö Z E L B İ R Ç OC U K 13

Sağda: Tepelik Manzara Üzerinde Bu lutlar, Fran ces co Me/zı, 15 I 7 sonrası. Melzı'nin çizimı, Leonardo'nun dört yaşı ndaykcn Floransa 'daki bir fırtı na yı izlerken başladı il• ve hayat boyu ilgilendiği bulut fonnlan yla ilgilidıc Melzi, Leonardo'nun asistan/on ndandı c

LEONAROO'NUN YAŞAM/ 151 1

yılında.

Leonardo

da

Vınci'nın ölümünden sekiz yı1 önce,

ressam ve bıyografi yazan Giorgio

Vasari (1511-74) Arezzo'da dün­

yaya gellt'. Yetişkinliğini Floransa'da geçıren

Vasan,

leonardo'yu

Medicı

tanıyan

gibi

ailelerle

yakındır, Vasari 1550 yılında,

yayımlanan ilk modem sanat tari­

hi kitabını yazınıştı r.

Vıte de· piu ecce//eno ardıitettı. pittoo. eı sculto­

ri (Ünlü ltaıyan Mimar, Ressam ve

Heykelcılerin Yaşamlan).

1568

yılında bu kitabı genişletip düzel­

terek yeniden basar. ltalyan sanat­ çılann yaşamöykülerinde Vasari,

nnascita (Rönesans) terimıni kulla­ nan ilk kişı olu r. Floransa'nın Ressam ve Heyke/tı raşı LeoMrdo do Vıncı'nın Yaşamı'nda. Vasari'nın anlattıklan nı n çoğunun gerçek

tanhsel olgulara, ılk elden anlatılan tanıklıklara ve resmı kayıtlara dayandığını kabul ediyoruz. Tıpkı

olabileceğini, yeni doğan bir bebek için

leonardo

bunun daha olası olduğunu

yüksek bir sosyal statüye sahiptir. 1453

yazmışlardır. Resmi kayıtlara göre kesin

yılında Caterina, 1449 Mart'ından 1453

olarak bildiğimız, Leonardo'nun beş

Ağustos'una kadar Vinci'de yaşadığı

gibi

Vasari

de

bir

Floransalı dır ve kitaplan nda böl­ genin sanatçı lan göklere çıkan1-

maktadır. Leonardo'nun yaşamını

yaşındayken Anchio' da da Vinci

anldttığı kitabın açılı� paragrafinda

aılesiyle yaşadığıdır. Lconardo,

Vasan bize, Leonardo'nun doğuş­

dedesinin 28 Şubat 1457 tarihli vergi

tan, "gOzellik.

erdem ve )"etenek"le

ödüllendınldiğınden

ve

onun

"büyük dehası.. ıle "ılahı faaliyetle­ n"nden söz eder

leonardo'nun gerçek annesinden daha

bilinen kireç ocakçısı ve el işçisi

Accattabriga di Piero del

Vacca (tarihler

bilinmiyor) ile evlenir. Belki de bu

beyanı lıstesinde bir bocco (beslenecek

evlilikten sonra Leonardo kalıcı olarak

ağız), yani vergiden düşülecek muhtaç

dedesinin evine yerleşmiştir.

kimse olarak kayded ilmiştir.

Bu ıfadeler,

Montalbano'nun yamaçlan nda yer alan Vinci köyü, zeytin ağaçlan ve

öldükten yalnızca 30 yı1 sonra bıle

SER PIERO EVLENİ"YOR Nonmalde Vinci evinde yaşamasa da,

sahiptir. Leonardo, Vinci'de büyümekten

ğunu

Caterina büyük olasılıkla evde iyi

çok hoşnuttur: özellikle de dedesi ve

leonardo'ya nası1 saygı duyuldu­ göstermektedır,

Vasari,

bağlarla bezeli yemyeşil bir manzaraya

leonardo'nun pek çok ış başardı­

karşılanıyordu. Öbür yandan, Floransalı

etrafındaki doğayı incelemesini teşvik

ğını ama birçok proıesıni de yanm

biyografi yazan Giorgio Vasari'ye göre

eden amcasıyla yaşamak ona keyif

bırakmak zorunda kaldığını. çünkü

doğumdan hemen sonra Ser Piero di

venmektedir.

tek bır ışe kolaylıkla odaklanama­

Antonio. Albiera di Giovanni Amadori

dıgını bildırir. Onun dehasının da

(1436-64) ile evlenir. Albiera, Floransalı varlıklı bir ailenin 16 yaşındaki kızı dır ve

doğası budur.

Ser Piero ile ailesine uygun olarak,

14 V i N C i V E F L O RA N SA

V I NCl' D E N FLO RA N SA'YA Vinci'nin kı rsal bölgesinde çocukluk ve evde geçen bir eğitim, Leonardo'nun özgürce sanata ilgi duyması nı sağladı. Böylece babası, Leonardo için Floransa'da bir çı raklı k aramaya koyuldu. Biyografi yazan Vasari bize. Leonardo'nun daha gençliğinde olağanüstü bir zekA gösterdiğini anlatır. Bunu aile bireyleri, öğretmenleri ve onunla tanışan herkes fark etmiştir. Ama tek bir konu üzerinde yoğunlaşırken zorlanmakta, birçok işi ve görevi yanm bırakmaktadır.

BİR AiLE GELENECINİ BOZMAK Gayrimeşru olmak meslek edinmenin önünde her zaman bir engel değildi, ama Leonardo'nun durumu, aile mesleği olan noterliği babasından devralmasını engelleyebilirdi. Leonardo'nun büyük büyükbabası Ser Piero da Vinci (ö. 1417), Floransa Valiliği'nin önemli bir noteriydi. Dedesi Ser Antonio ve amcası Francesco ise Vinci'de kırsal yaşamı tercih ederken, hırslı biri olan Leonardo'nun babası Ser Piero di Antonio, da Vinci geleneğini devam ettirecek. Floransa'da tanınmış bir noter ve yargıç olacaktı. Belki de gayrimeşruluğu yüzünden Leonardo, ailesi tarafından başka bir mesleğe, örneğin edebiyata ya da zaten sevdiği sanata yönelmesi için teşvik edildi.

İLHAM VEREN BiR YETENEK Leonardo güzel bir çocuktu ve güçlü fiziğe sahip yakışıklı bir gence

dönüşüyordu. Vasari'ye göre elleriyle at nalını eğebiliyordu. Aynı zamanda nazik bir doğası vardı. Cana yakın hali ilgi

Yukanda: Kapalı yumruk çizimi (detay), 1 480- 1 5 1 5 cıvan. Leonardo'ya at(edılen, daha büyük bir iş için hazırlık çalışması.

çekiyordu, ailesi ve öğretmenleri onun üzerinde titremeye ve geleceğiyle

bir yazı tekniği geliştinmişti. Yaşamının

yakından ilgilenmeye başlamışlardı.

sonraki yı ilan nda, dünyadaki her şeye ilgi

Büyümekte olan Leonardo, zor sorular

duyduğunu gösteren ve yakın

ve kıvrak zel ı;/\-41"-':' ;m rtl�r.4" . ,., . ,,..... .... ..,,,. .,,.,

rrjt'!

Ö nemli bir ressam ve zanaatkar olmanı n yanında Leonardo anatomist, coğrafyacı , astronom ve mühendis olarak bilime de benzersiz katkı lar sunm uştur. Bilimin birçok alanı nda yaptığı araştı rmalar, Leonardo'nun yaratıcı dehası n ı da ortaya koymaktadı r. Leonardo'nun Ludovico'ya kendini tanı ttı ğı mektup, onun geçici köprü ler, asma merdivenler ve savaş makineleri gibi şeyler -ki portfolyosunda daha çok örnek vardı r- üretme konusundaki isteğini göstermektedir. Yaşamı boyunca ay ı şı ğı nı

anlamaya çalı şmı ş, bedenin yapı sı ve organlan n işlevini anlamak için insan ve hayvan anatomisini derin lemesine incelemiş, olağanüstü haritalar çizerek yeryüzünü betimlemiştir.

Yukanda: İnsan kafatası nın önden sagıttal kesitlı anatomi çalışması (detay). 1 489. Leonordo, kafatası ndaki maksiller sinüsleri doğru bır şekilde tespit cdıp çizmiştir. Çizimin solunda her dişi ayn ayn tanı mloyı p çizerek, dişlerin konumunu betimlemiştir. Solda: Ay ve Güneş üzerine notlar ve çizimler (detay), Codex Arundel, 1 508.

202 G A L E R i

Tı rpanlı at arabası ve zırhlı araç için bir tasarım, 1 485-8 civan, kağı t üzerine mürekkep kalem (ref. B.B. 1 030), British Museum, Londra, lngiltere, 1 7, 3 x 26,6 cm. Burada iki tasan m çizilmiştir, tı rpanlı at arabası (Leonardo bunun birçok örneğini çizmiştir) ve diğeri daire şeklinde zı rtılı bir araç. Kağı dın sol altındaki ç;zimde ters çevrilmiş zı rtılı aracı n iç düzeneği gösterilmiş. tekerlek mekanizması açı kça çizilmiştir. Bu çizimin altı na Leonardo. "Aracı işletebilmek için sekiz kişi gereklidir ve aynı kişiler aracı döndürerek düşmanı takip eder," yazm ı ştı r.

Zırhlı bir araç modeli, 1 485 civarı, Museo Leonardiano di Vinci, Castello dei Conti Guidi, Vinci, ltalya, boyutları bilinmemektedir. Leonardo da Vinci'nin tasan mı ( 1 485-8 civan) temel alınarak, tahtadan zı rhlı araç röprodüksiyonu. Leonardo tasan m mü hendisliğini seviyordu ve bu konuda çok zaman harcıyordu. Ludovico Sforza için birçok savaş makinesi tasan mı yapmış ama hiçbiri hayata geçmemiştir.

B i L i M S A N A T I 203

Savaş arabası, kalkanlı bir savaşçı ve bir süvari, 1485-8 civarı, k3.ğıt üzerine mürekkep kalem, British Museum, Londra, lngiltere, 1 7,3 x 24,6 cm. Leonardo da Vinci'n in birçok savaş makinesı çalı şması ndan biri. Taslaklarda kalkanı ile ok ve yayı olan bir savaşçı; mı ırak tutan bir savaşçı ile iki mızrak daha tuturulmuş dörtnala giden atı ; son olarak

da çeşitli

silahlara sahip iki

savaş arabası bulunmakta. Leonardo'nun hayali,

Ludovico Sforza'ya ressam

değil,

mühendis ve mimar

olarak hizmet etmekti.

Tırpanlı at arabaları, 1 485-8 civarı, mürekkep kalem, Biblioteca Reale, Torino, ltalya, 21 x 29 cm. Buradaki tı rı:ıanlı at arabalan. Leonardo"nun düşmanı öldürmek ya da durdurmak içın planladığı bı çaklan yla betimlenm iş. Üstteki çizimde bı çaklar çalı şı r halde görülüyor. Bu insan kıyım makinesinin önünde kesilerek dağı lmı ş beden parçalan vard ı r. Alttaki çizim daha kısa bı çaklan olan bir at arabası nı betimler. At arabasını kontrol eden adamın başında örtü benzeri bir giysi var. Örtünün rüzgarda uçuşu, arabanı n hızlı bir şekilde gittiğini gösteriyor.

201

GALERi

Dev bir topun top arabası na yerleştirilmesi, 1487 civarı, kağıt üzerine mürekkep kalem, Royal Library, Windsor Şatosu, İngi l tere, 25 x 1 8,3 cm. Bu çizim top namlulan , top gülleleri ve top arabalan ile savaş malzemeleri alan lan nı gösteriyor. Çizim in ortası nda büyük bir vinç, topu kundağı na yerleştiriyor. Bunun için hepsi çı plak çizilmiş bir sürü adam çalı şıyor. Önde topun, bı rakı ldığı yerdeki beşiği görülüyor. Leonardo, Milano'da kaldığı dönemde savaş ya da ban ş döneminde kullanı lmak üzere makineler üretmeyi ummuştu, ama tasan mlan ndan hiçbiri hayata geçmedi.

Piyadeler ve süvarilerin savaşı ve baltalı kargı lar, 1 485-8, kağıt üzerine mürekkep kalem, Galleria dell'Accademia, Venedik, İtalya, 24,7 x 1 7,5 cm. Bir seriden oluşan çalı şmalan n bu sayfası nda baltalı kargı lar görülüyor. Bunlar ortaçağda kul lanı lan ve m ı zrakla baltanı n birleştirilmesiyl ....... ��"ft" .b · ·' AH,.w:.l� ......... ...,....0

....'JIH ...)•.f' ...

,. ..,,, ,.... ., .,... ...

•

Kollar u erine çalı şma, 1 509-1 O civarı, Leonardo da Vinci'ye atfediliyor, kağıt üzerine mürekkep kalem, Musee du Louvre, Paris, Fransa, 28,6 x 20 cm. Bu, Leonardo"nun insan kol kası üzerine yaptığı çok sayıdaki anatomi çalı şmalan ndan biridir.

....,, . ..Jı:, "?� ...1, ..... ""' .1....;;

..,.,

243

Bacak kasları üzerine anatomik çalışma. 1 507- 1 0 civarı, k�ğıt üzerine kahverengi mürekkep kalem ve siyah tebeşir ile lavi, Royal Library, Windsor Şatosu, İngiltere, 1 9,2 x 1 4 cm. Leonardo'nun uzun yı llar süren çalı şması nı n sonucu olan bu ayn ntı lı çizim, bacak kası oluşumu ve gelişimini betimliyor. Burada, önden ve yandan olmak üzere bacağı n üst ve alt kas lan yla baldı r kaslan görülmekte. Metin Leonardo'nun analizinden oluşuyor.

244

Çıplak bir erkeğin karın altı ve sol bacağı , 1 490 civarı, kağıt üzerine siyah tebeşir ve kahverengi mürekkep kalem, Royal Library, Windsor Şatosu, İngiltere, 1 9,6 x 3 1 ,3 cm. Erkek bedeninin kaslı yapısı na odaklanan pek çok çalı şmadan biri. Yandan erkek gövdesini gösteren bu örnek, kan n altı ve bacagı n gergin kas yapı sı nı incelemekte. Aynı sayfada figürün sol altı nda bir de makine parçası taslağı bulunmakta.

Başın oranları üzerine bir çalışma, 1 492- 1 5 1 0 civarı (Codex Urbinate lat. 1 270), Biblioteca Apostolica Vaticana, Roma, 16 x 22 cm. Gölge ve ışı k üzerine Leonardo şöyle yazar. "Her ı şı gı n kaynağı n ı n tek bir nokta olduğu -ya da öyle göründüğü kanıtlanmı ştır... ki bu noktaya ışı nlar eşit açı larda düşmektedir" (Resim Üzerine inceleme). Bu sayfadaki harf ve rakamlar, bahsettiği konuyla ilgilidir.

B i L i M S A N A T I 245

On iki yüzlü şekil

(Dodecahedron; De divina proportione içi n bir çizim), Luca Pacioli ve Leonardo da Vinci, 1 509, gravür, Bibliotheque Nationale. Paris, Fransa, 1 5 x 22 cm. Leonardo da Vinci, Luca Pacioli ile onun Milano'yu ziyareti sı rası nda Sforza

Üst bacak, kalça ve uyluk sinirleriyle ilgili bir çalışma, 1 508 civarı , kağıt üzerine tebeşir tarama ve ka verengi mürekkep kale , Royal library, Windsor osu, lngiltere. 9 x 1 4 cm. Leonardo'nun anatomik çizimlerinin çoğunda, çizim bittikten sonra yazı lan notlar

tanışmı ştı r. Leonardo'ya matematik dersleri veren kişi Pacioli'dir ve ikisi yakı n arkadaş olurlar. Sonrası nda, Leonardo hala Milano'dayken, Pacioli'nin De dıvina proportıone adlı geometri kitabı için çizimler yapar. Kitap, her ikisi de Sforza sarayı nı terk ettikten sonra, l 509'da yayımlanır. sarayında

ve açıklamalar vardı r. Buradakinde şöyle yazı yor. "Kalçaya kadar üst bacağı n anatomisini, her açı dan, her kesitten ve her durumda ver. Damarlar, atardamarlar, sinirler, kirişler ve kaslar, deri ve kemik olmak üzere. Daha sonra, kemiği kesitl er halinde vererek. kemik kalınlı klan nı göster."

On iki yüzlü şekil (Dodecahedron; De divina propartione için bir çizim), Luca Pacioli ve Leonardo da Vinci, 1 509, gravür, Bibliotheque Nationale, Paris, Fransa, 1 5 x 22 cm.

Milano'nun l 499'da kuşatı iması ndan sonra Leonardo Mantova, Venedik ve Floransa'ya doğru yola çı karken, Pacioli de onunla gelmiştir.

246

GALERi

Ay üzerine çalışmalar (Codex Leicester, Sheet IA, fol. l r), 1 508- 1 2, keten özlü kağıt üzerine sepya mürekkep kalem, Bili ve Melinda Gates Koleksiyonu, Seattle, ABD, 29,3 x 22, I cm. Codex Leicester olarak bilinen not ve çizim derlemesinin en ünlü sayfası. Astronomi ve geometri açı klamalan ndan oluşur. Diyagramlar Ay'ı n neden Güneş'ten daha az parlak olduğunu açı klayarak çizilmiştir. Alttaki çizimde, ı şı k dalgalan nı n Ay'ı n yüzeyine çarpı p yansıması ve ı şınlan n birbirleriyle kanşmayıp tekil olduklan betimlenmektedir.

Dünya'nın hareketi (Codex Leicester, Sheet 3B, fol. 34r), 1 508- 1 2, keten özlü kağıt üzerine sepya mürekkep kalem, Bili ve Melinda Gates Koleksiyonu, Seattle, ABD, 29,3 x 22, I cm. Bu sayfa, Leonardo'nun Dünya'daki suyun hareketi üzerine bir çalışmasını içerir. "Duyarlı , bitkisel ya da akı Ilı canlı lan n olmadığı yerde hiçbir şey yetişmez . . . " Suyun, dağı n eteklerine yükselmesiyle ilgili iki açıklamada bulunur ve bunu, Ristoro d'Arezzo'nun, Dünyan ı n yapı sıyla ilgili incelemesiyle ilişkilend irir.

B i L i M S A N A T I 247

"Ay Üzerine" (Codex Leicester, fol. 2r), (detay), 1 508- 1 O c ivarı , kağıt üzerine mürekkep kalem, Bili ve Melinda Gates Koleksiyonu, Seattle, ABD, 29,3 22, 1 cm. Bu sayfanın başlığı şöyledir: "Ay Üzerine: Hiçbir yogun cisim. havadan hafı f değildıı-." Metin ve çizim, Dünya ve Güneş'in nasıl Ay'ı n ı şı ğı na katkı da bulunan faktörler olduğunu anlatı yor: Güneş'in ı şınlan, Dünya'daki okyanu stan geri yansımaktadır. Bunun dışı nda. Ay'ı n elementleri ve ışı ması nı n başka nedenleri incelenmektedir. Buradaki detay. Güneş ışı nlan nı n Dünyadan yansı yıp, Leonardo'nun /umen cinereum (kül yüzey) dediği Ay' ı n karanlık yüzüne vunnası nı betimliyor.

Ay'ın yansıması üzerine çizimler ve notlar (Codex Leicester, fol. 103v-04), 1 508- 1 O, kağıt üzerine mürekkep kalem, Bili ve Melinda Gates Koleksiyonu, Seattle, ABD, 29,3 x 22, I cm. Leonardo. bu sayfada, Ay'da su olduğunu ve Güneş ı şı nlan nın Ay'dan Dünya'ya yansıdığını öne sürüyor. Sayfanın sol altındaki çizim, Güneş ve Ay'ı n Dünya'nı n etrafı nda döndüğünü gösteriyor. Bununla birlikte başka bir yerdeki notlan nda, Güneş'in sabit olup, Dünya ve Ay'ı n onun etrafı nda dönme olasılığı ndan bahsediyor.

218 G A L E R İ

• . 'l:

Merkezi planlı bir kilise tasarı mı (Paris Elyazması B, fol. 39v) ve bir gemi taslağı, 1 487-90 civarı, kağıt üzerine mürekkep kal em, Bibliotheque Nationale, Paris, Fransa, 23,3 x 1 6,5 cm. Merkezi planlı kiliseler için bir dizi plan ve cephe çalı şması ndan biri. Leonardo dinsel yapı larda ruhani uyumu sağlamak üzere, kusursuz fonmlar olan daire ve karenin kullanı imasını öneren Leon Battista Alberti'nin

De re oedi(ıcotoria'sı ndan ( 1 450 civan ) haberdard ı r. Leonardo, kendi metni olan

Trottato del cup ole' de ,

yapı nı n her tarafı nın

bağ ı m sız olması ve böylece biçiminin

görülmesi

gerektiğini ifade etmiştir. .. ·:

.. ,.

Merkezi kubbesi olan daire ya da kare planlı ile Latin haçı planlı kilise tasan mlan nı beğenmektedir. En çok sevdiği ise Yunan haçı planlı

kiliselerdir. Metninde, kubbeli kiliseleri dörde ayı n �

Dairesel temel. kare temel, dört sütunlu kare temel ve sekizgen temelden yükselen kiliseler. Leonardo'nun çizimlerinde, süsleme detaylan ve

d ı ş cephenin

değişkenliği, klasik mimarinin Barok yorumunun habercisi niteliğindedir. Bu sayfanı n alt kısmı nda ise Leonardo, pupa yelken bir gemiyi betimlemektedir.

B i L i M S A N A T ! 249

Merkezi planlı bir yapı için çalışmalar (Codex Ashburnham, 1 875, 1 ve il, daha önce Elyazması B'nin (2 1 84) b i r parçası, fol. 3v), 1 487-92 civarı, kağıt üzerine mürekkep kalem, Bibliotheque Nationale, Paris, Fransa, 23,3 x 1 6.3 cm. Leonardo. Vitruvius'un insan bedeninin oranlan ve mimari yapı lan n güzelliğiyle uyumu arasında ilişki kurduğu metne büyük ilgi duyuyordu. Bu durum, onun kusursuz biçimler olarak daire ve kareyi kullandığı dairesel yapı lara olan ilgisini körüklemişti. Leonardo'nun döneminde merkezi planlı yapılar genellikle kiliselerdi. Merkezi planlı mimariyi ıncelediği pek çok pziminden biri olan bu çalı şmada Leonardo, bir zemin planını , bitmiş bir yapıyı ve onun farklı açı lan nı betimliyor.

r���

ı;(ı, ' �