Informatorium voor Voeding en Diëtetiek – Supplement 103 – december 2019: Dieetleer en Voedingsleer [1st ed. 2020] 978-90-368-2425-5, 978-90-368-2426-2

Table of contents :
Front Matter ....Pages I-VIII
Dieet bij chronische nierschade (I. Jans)....Pages 1-22
Voeding bij mensen met een verstandelijke beperking (C. M. C. van Hees, R. S. van Hoevelaken, A. H. Sadeghi)....Pages 23-48
Enterale voeding (T. A. J. Tas, N. M van Rijssen)....Pages 49-82
Klinische voeding (T. A. J. Tas, N. M. van Rijssen)....Pages 83-100
Parenterale voeding (T. A. J. Tas, N. M. van Rijssen)....Pages 101-125

Citation preview

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek – Supplement 103 – december 2019 Dieetleer en Voedingsleer

Onder redactie van: Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Caroelien Schuurman

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek – Supplement 103 – december 2019

Majorie Former • Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth • Caroelien Schuurman Redactie

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek – Supplement 103 – december 2019 Dieetleer en Voedingsleer

Redactie Majorie Former Nutritext, Almere, Nederland

Gerdie van Asseldonk Delft, Nederland

Jacqueline Drenth Garrelsweer, Nederland

Caroelien Schuurman Den Hoorn, Nederland

ISBN 978-90-368-2425-5 ISBN 978-90-368-2426-2  (eBook) https://doi.org/10.1007/978-90-368-2426-2 © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2020 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever blijft onpartijdig met betrekking tot juridische aanspraken op geografische aanwijzingen en gebiedsbeschrijvingen in de gepubliceerde landkaarten en institutionele adressen. NUR 893 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India Bohn Stafleu van Loghum Walmolen 1 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Voorwoord bij supplement 103 December 2019

Beste lezer, In dit supplement zijn vijf hoofdstukken aangepast aan de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Het hoofdstuk ‘Dieet bij chronische nierschade’ is door I. Jans, diëtist nierziekten werkzaam in het ziekenhuis Gelderse Vallei te Ede, geactualiseerd op basis van de in 2018 verschenen Multidisciplinaire richtlijn ‘Diagnostiek en beleid bij volwassenen met chronische nierschade (CNS)’. Het dieet bij CNS richt zich op de behandeling van progressiefactoren, behandeling van complicaties en cardiovasculair risicomanagement. De dieetmaatregelen beogen onder andere het uitstellen van uremische complicaties, regulering van de vochthuishouding en elektrolytenbalans, het verminderen van het cardiovasculair risico, het handhaven dan wel verbeteren van de voedingstoestand en, voor zover mogelijk, het vertragen van de achteruitgang van de nierfunctie. Het hoofdstuk ‘Voeding bij mensen met een verstandelijke beperking’ is herschreven door de diëtisten C.M.C. van Hees, Stichting Amarant in Tilburg, R.S. van Hoevelaken, Stichting Reinaerde in Utrecht, en A.H. Sadeghi, Stichting Van Boeijen te Assen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de complexiteit van de problematiek bij mensen met een verstandelijke beperking in het algemeen. Vaak is er sprake van meervoudige, motorische en zintuiglijke beperkingen met bijkomende gedragsproblematiek wat tot voedingsproblemen kan leiden. De belangrijkste aandachtspunten van de dieetbehandeling zijn beschreven. T.A.J. Tas, MSc, verpleegkundig specialist en N.M. van Rijssen, MSc, diëtist, beiden verbonden aan het TPV & Darmfalenteam van het Amsterdam UMC, locatie AMC, hebben drie hoofdstukken geactualiseerd met betrekking tot enterale, klinische en parenterale voeding. Klinische voeding is geïndiceerd voor zieke ­mensen, en wordt niet via de gebruikelijke weg maar op kunstmatige wijze toegediend. Dit gebeurt via een voedingssonde, voedingsfistel of via een directe toegang in de bloedbaan. Het doel is het stimuleren van het metabolisme door optimalere voedingsinname, waardoor complicaties van ziekte en behandeling worden

V

VI

Voorwoord bij supplement 103

beperkt of voorkomen. Het vaststellen van de behoefte aan voedingsstoffen, de verschillende wegen voor toediening van klinische voeding en de complicaties die kunnen optreden worden hierin besproken. Vriendelijke groet, namens de redactie Majorie Former, hoofdredacteur

Inhoud

1 Dieet bij chronische nierschade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 I. Jans 1.1 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.2 Dieetadvies bij chronische nierschade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.3 Handhaven van een goede voedingstoestand. . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.4 Rol van de diëtist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.5 Voorbereiding op nierfunctievervangende therapie. . . . . . . . . . . . . 20 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2 Voeding bij mensen met een verstandelijke beperking. . . . . . . . . . . . . 23 C.M.C. van Hees, R.S. van Hoevelaken en A.H. Sadeghi 2.1 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.2 Verstandelijk beperkten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.3 Voedingsproblemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.4 Bepalen van de voedingstoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2.5 Dieetbehandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2.6 Rol van de diëtist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.7 Aanbevelingen voor de praktijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3 Enterale voeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 T.A.J. Tas en N.M van Rijssen 3.1 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.2 Indicaties voor enterale voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 3.3 Samenstelling enterale voeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 3.4 Toediening enterale voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 3.5 Toedieningsmethode. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.6 Voedingsschema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 3.7 Complicaties toedienen enterale voeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

VII

VIII

Inhoud

3.8 Enterale voeding en geneesmiddelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 3.9 Enterale voeding thuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3.10 Aanbevelingen voor de diëtist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 4 Klinische voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 T.A.J. Tas en N.M. van Rijssen 4.1 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 4.2 Begrippen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 4.3 Ziekte en voeding(stoestand). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 4.4 Klinische voedingstherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 4.5 Rol van de diëtist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 5 Parenterale voeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 T.A.J. Tas en N.M. van Rijssen 5.1 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 5.2 Indicaties parenterale voeding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 5.3 Samenstelling TPV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 5.4 Toediening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 5.5 Complicaties parenterale voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 5.6 Evaluatie voedingsbeleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 5.7 Overgang naar of combinatie met enterale of orale voeding. . . . . . 121 5.8 Parenterale voeding thuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 5.9 Tot besluit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Hoofdstuk 1

Dieet bij chronische nierschade December 2019 I. Jans

Samenvatting  Het dieet bij chronische nierschade (CNS) richt zich op de behandeling van progressiefactoren, behandeling van complicaties en cardiovasculair risicomanagement. De Richtlijnen goede voeding vormen het uitgangspunt van het dieet. Aanpassingen daarop zijn afhankelijk van het stadium van de chronische nierziekte, de metabole ontregelingen en ontstane complicaties. Naast een zoutbeperking (natriumbeperking) kunnen ook beperkingen van eiwit, kalium, fosfaat en vocht zijn geïndiceerd. Naarmate de nierfunctie verslechtert, neemt het percentage patiënten met ondervoeding toe. Handhaven dan wel verbeteren van de voedingstoestand is daarom een belangrijk aandachtspunt.

1.1 Inleiding Bij chronische nierschade is er sprake van onherstelbare schade van het nierweefsel, wat kan leiden tot nierfunctieverlies. De nieren filteren minder afvalstoffen uit het bloed waardoor ze in het bloed achterblijven, en/of de nierfilters laten onbedoeld stoffen (waaronder eiwit) doorlekken naar de urine. De nierfunctie wordt uitgedrukt in eGFR (estimated glomerular filtration rate) (fig. 1.1). Voor nierfunctiebepaling wordt schatting middels de CKD-EPI-formule aanbevolen. Bij patiënten met chronische nierschade wordt het stadium van de ziekte vastgesteld op grond van de eGFR en de eventuele aanwezigheid van albuminurie/proteïnurie, onafhankelijk van de diagnose.

I. Jans (*)  Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede, Nederland en Diëtisten Nierziekten Nederland, werkgroep richtlijnen © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2020 M. Former et al. (Red.), Informatorium voor Voeding en Diëtetiek – Supplement 103 – december 2019, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2426-2_1

1

I. Jans

2

albuminurie stadia (albumine/creatinine ratio in mg/mmol) A1 A2 A3 normaal matig verhoogd ernstig verhoogd 30

nierfunctie (eGFR in ml/min/1,73 m2) stadium beschrijving G1

normaal of hoog

≥ 90

G2

mild afgenomen

60–89

G3a

mild tot matig afgenomen

45–59

G3b

matig tot ernstig afgenomen 30–44

G4

ernstig afgenomen

15–29

G5

nierfalen

< 15

legenda

risicoschatting

prevalentie in de algemene bevolking

geen chronische nierschade

88 %

mild verhoogd risico

9,2 %

matig verhoogd risico

2,0 %

sterk verhoogd risico