Hayat Kaynağı Kuran Tefsiri 3.Cilt [3] 9789754735192, 9789754735161

Table of contents :
Cilt5_Sayfa_001
Cilt5_Sayfa_002_1L
Cilt5_Sayfa_002_2R
Cilt5_Sayfa_003_1L
Cilt5_Sayfa_003_2R
Cilt5_Sayfa_004_1L
Cilt5_Sayfa_004_2R
Cilt5_Sayfa_005_1L
Cilt5_Sayfa_005_2R
Cilt5_Sayfa_006_1L
Cilt5_Sayfa_006_2R
Cilt5_Sayfa_007_1L
Cilt5_Sayfa_007_2R
Cilt5_Sayfa_008_1L
Cilt5_Sayfa_008_2R
Cilt5_Sayfa_009_1L
Cilt5_Sayfa_009_2R
Cilt5_Sayfa_010_1L
Cilt5_Sayfa_010_2R
Cilt5_Sayfa_011_1L
Cilt5_Sayfa_011_2R
Cilt5_Sayfa_012_1L
Cilt5_Sayfa_012_2R
Cilt5_Sayfa_013_1L
Cilt5_Sayfa_013_2R
Cilt5_Sayfa_014_1L
Cilt5_Sayfa_014_2R
Cilt5_Sayfa_015_1L
Cilt5_Sayfa_015_2R
Cilt5_Sayfa_016_1L
Cilt5_Sayfa_016_2R
Cilt5_Sayfa_017_1L
Cilt5_Sayfa_017_2R
Cilt5_Sayfa_018_1L
Cilt5_Sayfa_018_2R
Cilt5_Sayfa_019_1L
Cilt5_Sayfa_019_2R
Cilt5_Sayfa_020_1L
Cilt5_Sayfa_020_2R
Cilt5_Sayfa_021_1L
Cilt5_Sayfa_021_2R
Cilt5_Sayfa_022_1L
Cilt5_Sayfa_022_2R
Cilt5_Sayfa_023_1L
Cilt5_Sayfa_023_2R
Cilt5_Sayfa_024_1L
Cilt5_Sayfa_024_2R
Cilt5_Sayfa_025_1L
Cilt5_Sayfa_025_2R
Cilt5_Sayfa_026_1L
Cilt5_Sayfa_026_2R
Cilt5_Sayfa_027_1L
Cilt5_Sayfa_027_2R
Cilt5_Sayfa_028_1L
Cilt5_Sayfa_028_2R
Cilt5_Sayfa_029_1L
Cilt5_Sayfa_029_2R
Cilt5_Sayfa_030_1L
Cilt5_Sayfa_030_2R
Cilt5_Sayfa_031_1L
Cilt5_Sayfa_031_2R
Cilt5_Sayfa_032_1L
Cilt5_Sayfa_032_2R
Cilt5_Sayfa_033_1L
Cilt5_Sayfa_033_2R
Cilt5_Sayfa_034_1L
Cilt5_Sayfa_034_2R
Cilt5_Sayfa_035_1L
Cilt5_Sayfa_035_2R
Cilt5_Sayfa_036_1L
Cilt5_Sayfa_036_2R
Cilt5_Sayfa_037_1L
Cilt5_Sayfa_037_2R
Cilt5_Sayfa_038_1L
Cilt5_Sayfa_038_2R
Cilt5_Sayfa_039_1L
Cilt5_Sayfa_039_2R
Cilt5_Sayfa_040_1L
Cilt5_Sayfa_040_2R
Cilt5_Sayfa_041_1L
Cilt5_Sayfa_041_2R
Cilt5_Sayfa_042_1L
Cilt5_Sayfa_042_2R
Cilt5_Sayfa_043_1L
Cilt5_Sayfa_043_2R
Cilt5_Sayfa_044_1L
Cilt5_Sayfa_044_2R
Cilt5_Sayfa_045_1L
Cilt5_Sayfa_045_2R
Cilt5_Sayfa_046_1L
Cilt5_Sayfa_046_2R
Cilt5_Sayfa_047_1L
Cilt5_Sayfa_047_2R
Cilt5_Sayfa_048_1L
Cilt5_Sayfa_048_2R
Cilt5_Sayfa_049_1L
Cilt5_Sayfa_049_2R
Cilt5_Sayfa_050_1L
Cilt5_Sayfa_050_2R
Cilt5_Sayfa_051_1L
Cilt5_Sayfa_051_2R
Cilt5_Sayfa_052_1L
Cilt5_Sayfa_052_2R
Cilt5_Sayfa_053_1L
Cilt5_Sayfa_053_2R
Cilt5_Sayfa_054_1L
Cilt5_Sayfa_054_2R
Cilt5_Sayfa_055_1L
Cilt5_Sayfa_055_2R
Cilt5_Sayfa_056_1L
Cilt5_Sayfa_056_2R
Cilt5_Sayfa_057_1L
Cilt5_Sayfa_057_2R
Cilt5_Sayfa_058_1L
Cilt5_Sayfa_058_2R
Cilt5_Sayfa_059_1L
Cilt5_Sayfa_059_2R
Cilt5_Sayfa_060_1L
Cilt5_Sayfa_060_2R
Cilt5_Sayfa_061_1L
Cilt5_Sayfa_061_2R
Cilt5_Sayfa_062_1L
Cilt5_Sayfa_062_2R
Cilt5_Sayfa_063_1L
Cilt5_Sayfa_063_2R
Cilt5_Sayfa_064_1L
Cilt5_Sayfa_064_2R
Cilt5_Sayfa_065_1L
Cilt5_Sayfa_065_2R
Cilt5_Sayfa_066_1L
Cilt5_Sayfa_066_2R
Cilt5_Sayfa_067_1L
Cilt5_Sayfa_067_2R
Cilt5_Sayfa_068_1L
Cilt5_Sayfa_068_2R
Cilt5_Sayfa_069_1L
Cilt5_Sayfa_069_2R
Cilt5_Sayfa_070_1L
Cilt5_Sayfa_070_2R
Cilt5_Sayfa_071_1L
Cilt5_Sayfa_071_2R
Cilt5_Sayfa_072_1L
Cilt5_Sayfa_072_2R
Cilt5_Sayfa_073_1L
Cilt5_Sayfa_073_2R
Cilt5_Sayfa_074_1L
Cilt5_Sayfa_074_2R
Cilt5_Sayfa_075_1L
Cilt5_Sayfa_075_2R
Cilt5_Sayfa_076_1L
Cilt5_Sayfa_076_2R
Cilt5_Sayfa_077_1L
Cilt5_Sayfa_077_2R
Cilt5_Sayfa_078_1L
Cilt5_Sayfa_078_2R
Cilt5_Sayfa_079_1L
Cilt5_Sayfa_079_2R
Cilt5_Sayfa_080_1L
Cilt5_Sayfa_080_2R
Cilt5_Sayfa_081_1L
Cilt5_Sayfa_081_2R
Cilt5_Sayfa_082_1L
Cilt5_Sayfa_082_2R
Cilt5_Sayfa_083_1L
Cilt5_Sayfa_083_2R
Cilt5_Sayfa_084_1L
Cilt5_Sayfa_084_2R
Cilt5_Sayfa_085_1L
Cilt5_Sayfa_085_2R
Cilt5_Sayfa_086_1L
Cilt5_Sayfa_086_2R
Cilt5_Sayfa_087_1L
Cilt5_Sayfa_087_2R
Cilt5_Sayfa_088_1L
Cilt5_Sayfa_088_2R
Cilt5_Sayfa_089_1L
Cilt5_Sayfa_089_2R
Cilt5_Sayfa_090_1L
Cilt5_Sayfa_090_2R
Cilt5_Sayfa_091_1L
Cilt5_Sayfa_091_2R
Cilt5_Sayfa_092_1L
Cilt5_Sayfa_092_2R
Cilt5_Sayfa_093_1L
Cilt5_Sayfa_093_2R
Cilt5_Sayfa_094_1L
Cilt5_Sayfa_094_2R
Cilt5_Sayfa_095_1L
Cilt5_Sayfa_095_2R
Cilt5_Sayfa_096_1L
Cilt5_Sayfa_096_2R
Cilt5_Sayfa_097_1L
Cilt5_Sayfa_097_2R
Cilt5_Sayfa_098_1L
Cilt5_Sayfa_098_2R
Cilt5_Sayfa_099_1L
Cilt5_Sayfa_099_2R
Cilt5_Sayfa_100_1L
Cilt5_Sayfa_100_2R
Cilt5_Sayfa_101_1L
Cilt5_Sayfa_101_2R
Cilt5_Sayfa_102_1L
Cilt5_Sayfa_102_2R
Cilt5_Sayfa_103_1L
Cilt5_Sayfa_103_2R
Cilt5_Sayfa_104_1L
Cilt5_Sayfa_104_2R
Cilt5_Sayfa_105_1L
Cilt5_Sayfa_105_2R
Cilt5_Sayfa_106_1L
Cilt5_Sayfa_106_2R
Cilt5_Sayfa_107_1L
Cilt5_Sayfa_107_2R
Cilt5_Sayfa_108_1L
Cilt5_Sayfa_108_2R
Cilt5_Sayfa_109_1L
Cilt5_Sayfa_109_2R
Cilt5_Sayfa_110_1L
Cilt5_Sayfa_110_2R
Cilt5_Sayfa_111_1L
Cilt5_Sayfa_111_2R
Cilt5_Sayfa_112_1L
Cilt5_Sayfa_112_2R
Cilt5_Sayfa_113_1L
Cilt5_Sayfa_113_2R
Cilt5_Sayfa_114_1L
Cilt5_Sayfa_114_2R
Cilt5_Sayfa_115_1L
Cilt5_Sayfa_115_2R
Cilt5_Sayfa_116_1L
Cilt5_Sayfa_116_2R
Cilt5_Sayfa_117_1L
Cilt5_Sayfa_117_2R
Cilt5_Sayfa_118_1L
Cilt5_Sayfa_118_2R
Cilt5_Sayfa_119_1L
Cilt5_Sayfa_119_2R
Cilt5_Sayfa_120_1L
Cilt5_Sayfa_120_2R
Cilt5_Sayfa_121_1L
Cilt5_Sayfa_121_2R
Cilt5_Sayfa_122_1L
Cilt5_Sayfa_122_2R
Cilt5_Sayfa_123_1L
Cilt5_Sayfa_123_2R
Cilt5_Sayfa_124_1L
Cilt5_Sayfa_124_2R
Cilt5_Sayfa_125_1L
Cilt5_Sayfa_125_2R
Cilt5_Sayfa_126_1L
Cilt5_Sayfa_126_2R
Cilt5_Sayfa_127_1L
Cilt5_Sayfa_127_2R
Cilt5_Sayfa_128_1L
Cilt5_Sayfa_128_2R
Cilt5_Sayfa_129_1L
Cilt5_Sayfa_129_2R
Cilt5_Sayfa_130_1L
Cilt5_Sayfa_130_2R
Cilt5_Sayfa_131_1L
Cilt5_Sayfa_131_2R
Cilt5_Sayfa_132_1L
Cilt5_Sayfa_132_2R
Cilt5_Sayfa_133_1L
Cilt5_Sayfa_133_2R
Cilt5_Sayfa_134_1L
Cilt5_Sayfa_134_2R
Cilt5_Sayfa_135_1L
Cilt5_Sayfa_135_2R
Cilt5_Sayfa_136_1L
Cilt5_Sayfa_136_2R
Cilt5_Sayfa_137_1L
Cilt5_Sayfa_137_2R
Cilt5_Sayfa_138_1L
Cilt5_Sayfa_138_2R
Cilt5_Sayfa_139_1L
Cilt5_Sayfa_139_2R
Cilt5_Sayfa_140_1L
Cilt5_Sayfa_140_2R
Cilt5_Sayfa_141_1L
Cilt5_Sayfa_141_2R
Cilt5_Sayfa_142_1L
Cilt5_Sayfa_142_2R
Cilt5_Sayfa_143_1L
Cilt5_Sayfa_143_2R
Cilt5_Sayfa_144_1L
Cilt5_Sayfa_144_2R
Cilt5_Sayfa_145_1L
Cilt5_Sayfa_145_2R
Cilt5_Sayfa_146_1L
Cilt5_Sayfa_146_2R
Cilt5_Sayfa_147_1L
Cilt5_Sayfa_147_2R
Cilt5_Sayfa_148_1L
Cilt5_Sayfa_148_2R
Cilt5_Sayfa_149_1L
Cilt5_Sayfa_149_2R
Cilt5_Sayfa_150_1L
Cilt5_Sayfa_150_2R
Cilt5_Sayfa_151_1L
Cilt5_Sayfa_151_2R
Cilt5_Sayfa_152_1L
Cilt5_Sayfa_152_2R
Cilt5_Sayfa_153_1L
Cilt5_Sayfa_153_2R
Cilt5_Sayfa_154_1L
Cilt5_Sayfa_154_2R
Cilt5_Sayfa_155_1L
Cilt5_Sayfa_155_2R
Cilt5_Sayfa_156_1L
Cilt5_Sayfa_156_2R
Cilt5_Sayfa_157_1L
Cilt5_Sayfa_157_2R
Cilt5_Sayfa_158_1L
Cilt5_Sayfa_158_2R
Cilt5_Sayfa_159_1L
Cilt5_Sayfa_159_2R
Cilt5_Sayfa_160_1L
Cilt5_Sayfa_160_2R
Cilt5_Sayfa_161_1L
Cilt5_Sayfa_161_2R
Cilt5_Sayfa_162_1L
Cilt5_Sayfa_162_2R
Cilt5_Sayfa_163_1L
Cilt5_Sayfa_163_2R
Cilt5_Sayfa_164_1L
Cilt5_Sayfa_164_2R
Cilt5_Sayfa_165_1L
Cilt5_Sayfa_165_2R
Cilt5_Sayfa_166_1L
Cilt5_Sayfa_166_2R
Cilt5_Sayfa_167_1L
Cilt5_Sayfa_167_2R
Cilt5_Sayfa_168_1L
Cilt5_Sayfa_168_2R
Cilt5_Sayfa_169_1L
Cilt5_Sayfa_169_2R
Cilt5_Sayfa_170_1L
Cilt5_Sayfa_170_2R
Cilt5_Sayfa_171_1L
Cilt5_Sayfa_171_2R
Cilt5_Sayfa_172_1L
Cilt5_Sayfa_172_2R
Cilt5_Sayfa_173_1L
Cilt5_Sayfa_173_2R
Cilt5_Sayfa_174_1L
Cilt5_Sayfa_174_2R
Cilt5_Sayfa_175_1L
Cilt5_Sayfa_175_2R
Cilt5_Sayfa_176_1L
Cilt5_Sayfa_176_2R
Cilt5_Sayfa_177_1L
Cilt5_Sayfa_177_2R
Cilt5_Sayfa_178_1L
Cilt5_Sayfa_178_2R
Cilt5_Sayfa_179_1L
Cilt5_Sayfa_179_2R
Cilt5_Sayfa_180_1L
Cilt5_Sayfa_180_2R
Cilt5_Sayfa_181_1L
Cilt5_Sayfa_181_2R
Cilt5_Sayfa_182_1L
Cilt5_Sayfa_182_2R
Cilt5_Sayfa_183_1L
Cilt5_Sayfa_183_2R
Cilt5_Sayfa_184_1L
Cilt5_Sayfa_184_2R
Cilt5_Sayfa_185_1L
Cilt5_Sayfa_185_2R
Cilt5_Sayfa_186_1L
Cilt5_Sayfa_186_2R
Cilt5_Sayfa_187_1L
Cilt5_Sayfa_187_2R
Cilt5_Sayfa_188_1L
Cilt5_Sayfa_188_2R
Cilt5_Sayfa_189_1L
Cilt5_Sayfa_189_2R
Cilt5_Sayfa_190_1L
Cilt5_Sayfa_190_2R
Cilt5_Sayfa_191_1L
Cilt5_Sayfa_191_2R
Cilt5_Sayfa_192_1L
Cilt5_Sayfa_192_2R
Cilt5_Sayfa_193_1L
Cilt5_Sayfa_193_2R
Cilt5_Sayfa_194_1L
Cilt5_Sayfa_194_2R
Cilt5_Sayfa_195_1L
Cilt5_Sayfa_195_2R
Cilt5_Sayfa_196_1L
Cilt5_Sayfa_196_2R
Cilt5_Sayfa_197_1L
Cilt5_Sayfa_197_2R
Cilt5_Sayfa_198_1L
Cilt5_Sayfa_198_2R
Cilt5_Sayfa_199_1L
Cilt5_Sayfa_199_2R
Cilt5_Sayfa_200_1L
Cilt5_Sayfa_200_2R
Cilt5_Sayfa_201_1L
Cilt5_Sayfa_201_2R
Cilt5_Sayfa_202_1L
Cilt5_Sayfa_202_2R
Cilt5_Sayfa_203_1L
Cilt5_Sayfa_203_2R
Cilt5_Sayfa_204_1L
Cilt5_Sayfa_204_2R
Cilt5_Sayfa_205_1L
Cilt5_Sayfa_205_2R
Cilt5_Sayfa_206_1L
Cilt5_Sayfa_206_2R
Cilt5_Sayfa_207_1L
Cilt5_Sayfa_207_2R
Cilt5_Sayfa_208_1L
Cilt5_Sayfa_208_2R
Cilt5_Sayfa_209_1L
Cilt5_Sayfa_209_2R
Cilt5_Sayfa_210_1L
Cilt5_Sayfa_210_2R
Cilt5_Sayfa_211_1L
Cilt5_Sayfa_211_2R
Cilt5_Sayfa_212_1L
Cilt5_Sayfa_212_2R
Cilt5_Sayfa_213_1L
Cilt5_Sayfa_213_2R
Cilt5_Sayfa_214_1L
Cilt5_Sayfa_214_2R
Cilt5_Sayfa_215_1L
Cilt5_Sayfa_215_2R
Cilt5_Sayfa_216_1L
Cilt5_Sayfa_216_2R
Cilt5_Sayfa_217_1L
Cilt5_Sayfa_217_2R
Cilt5_Sayfa_218_1L
Cilt5_Sayfa_218_2R
Cilt5_Sayfa_219_1L
Cilt5_Sayfa_219_2R
Cilt5_Sayfa_220_1L
Cilt5_Sayfa_220_2R
Cilt5_Sayfa_221_1L
Cilt5_Sayfa_221_2R
Cilt5_Sayfa_222_1L
Cilt5_Sayfa_222_2R
Cilt5_Sayfa_223_1L
Cilt5_Sayfa_223_2R
Cilt5_Sayfa_224_1L
Cilt5_Sayfa_224_2R
Cilt5_Sayfa_225_1L
Cilt5_Sayfa_225_2R
Cilt5_Sayfa_226_1L
Cilt5_Sayfa_226_2R
Cilt5_Sayfa_227_1L
Cilt5_Sayfa_227_2R
Cilt5_Sayfa_228_1L
Cilt5_Sayfa_228_2R
Cilt5_Sayfa_229_1L
Cilt5_Sayfa_229_2R
Cilt5_Sayfa_230_1L
Cilt5_Sayfa_230_2R
Cilt5_Sayfa_231_1L
Cilt5_Sayfa_231_2R
Cilt5_Sayfa_232_1L
Cilt5_Sayfa_232_2R
Cilt5_Sayfa_233_1L
Cilt5_Sayfa_233_2R
Cilt5_Sayfa_234_1L
Cilt5_Sayfa_234_2R
Cilt5_Sayfa_235_1L
Cilt5_Sayfa_235_2R
Cilt5_Sayfa_236_1L
Cilt5_Sayfa_236_2R
Cilt5_Sayfa_237_1L
Cilt5_Sayfa_237_2R
Cilt5_Sayfa_238_1L
Cilt5_Sayfa_238_2R
Cilt5_Sayfa_239_1L
Cilt5_Sayfa_239_2R
Cilt5_Sayfa_240_1L
Cilt5_Sayfa_240_2R
Cilt5_Sayfa_241_1L
Cilt5_Sayfa_241_2R
Cilt5_Sayfa_242_1L
Cilt5_Sayfa_242_2R
Cilt5_Sayfa_243_1L
Cilt5_Sayfa_243_2R
Cilt5_Sayfa_244_1L
Cilt5_Sayfa_244_2R
Cilt5_Sayfa_245_1L
Cilt5_Sayfa_245_2R
Cilt5_Sayfa_246_1L
Cilt5_Sayfa_246_2R
Cilt5_Sayfa_247_1L
Cilt5_Sayfa_247_2R
Cilt5_Sayfa_248_1L
Cilt5_Sayfa_248_2R
Cilt5_Sayfa_249_1L
Cilt5_Sayfa_249_2R
Cilt5_Sayfa_250_1L
Cilt5_Sayfa_250_2R
Cilt5_Sayfa_251_1L
Cilt5_Sayfa_251_2R
Cilt5_Sayfa_252_1L
Cilt5_Sayfa_252_2R
Cilt5_Sayfa_253_1L
Cilt5_Sayfa_253_2R
Cilt5_Sayfa_254_1L
Cilt5_Sayfa_254_2R
Cilt5_Sayfa_255_1L
Cilt5_Sayfa_255_2R
Cilt5_Sayfa_256_1L
Cilt5_Sayfa_256_2R
Cilt5_Sayfa_257_1L
Cilt5_Sayfa_257_2R
Cilt5_Sayfa_258_1L
Cilt5_Sayfa_258_2R
Cilt5_Sayfa_259_1L
Cilt5_Sayfa_259_2R
Cilt5_Sayfa_260_1L
Cilt5_Sayfa_260_2R
Cilt5_Sayfa_261_1L
Cilt5_Sayfa_261_2R
Cilt5_Sayfa_262_1L
Cilt5_Sayfa_262_2R
Cilt5_Sayfa_263_1L
Cilt5_Sayfa_263_2R
Cilt5_Sayfa_264_1L
Cilt5_Sayfa_264_2R
Cilt5_Sayfa_265_1L
Cilt5_Sayfa_265_2R
Cilt5_Sayfa_266_1L
Cilt5_Sayfa_266_2R
Cilt5_Sayfa_267_1L
Cilt5_Sayfa_267_2R
Cilt5_Sayfa_268_1L
Cilt5_Sayfa_268_2R
Cilt5_Sayfa_269_1L
Cilt5_Sayfa_269_2R
Cilt5_Sayfa_270_1L
Cilt5_Sayfa_270_2R
Cilt5_Sayfa_271_1L
Cilt5_Sayfa_271_2R
Cilt5_Sayfa_272_1L
Cilt5_Sayfa_272_2R
Cilt5_Sayfa_273_1L
Cilt5_Sayfa_273_2R
Cilt5_Sayfa_274_1L
Cilt5_Sayfa_274_2R
Cilt5_Sayfa_275_1L
Cilt5_Sayfa_275_2R
Cilt5_Sayfa_276_1L
Cilt5_Sayfa_276_2R
Cilt5_Sayfa_277_1L
Cilt5_Sayfa_277_2R
Cilt5_Sayfa_278_1L
Cilt5_Sayfa_278_2R
Cilt5_Sayfa_279_1L
Cilt5_Sayfa_279_2R
Cilt5_Sayfa_280_1L
Cilt5_Sayfa_280_2R
Cilt5_Sayfa_281_1L
Cilt5_Sayfa_281_2R
Cilt5_Sayfa_282_1L
Cilt5_Sayfa_282_2R
Cilt5_Sayfa_283_1L
Cilt5_Sayfa_283_2R
Cilt5_Sayfa_284_1L
Cilt5_Sayfa_284_2R
Cilt5_Sayfa_285_1L
Cilt5_Sayfa_285_2R
Cilt5_Sayfa_286_1L
Cilt5_Sayfa_286_2R
Cilt5_Sayfa_287_1L
Cilt5_Sayfa_287_2R
Cilt5_Sayfa_288_1L
Cilt5_Sayfa_288_2R

Citation preview

Hayat Kaynağı Kur'an Tefsiri,

Beyan Yayınları'nın 530. kitabı olarak yayı­

na hazırlandı; editör Prof. Dr. Fethi Ahmet Polat, kapak düzeni Yusuf Kot, dizgi ve sayfa düzeni Osman Arpaçukuru, baskı ve cilt Istanbul Matbaacılık Ltd. $ti. (Gümüşsuyu Cad. No: 21/B Zeytinburnu-Istanbul, 0212 482 51 66) tarafından gerçekleştirildi ve Ocak 2012'de Istanbul'da yayımlandı.

ISBN 978-975-473-519-2

(Ill. cilt)

ISBN 978-975-473-516-1 (I-V takım)

Sertifika No: 14723

BEYAl\T YAYINLAlU

Ankara Cad. 49

•

34112 Cağaloğlu-İstanbul

Tel: +90.212. 512 76 97 - Tel-Faks: 526 50 10 www.beyanyayinlari.com [email protected]

Prof. Dr.

M.

Sait Şimşek

Hayat Kaynağı Kur'an Tefsiri 3. Cilt

BEYAN

İçindekiler

1 2 . Yusuf Süresi , 7 1 3 . Ra'd Süresi, 5 6 14 . İbrahim Süresi , 8 6 1 5 . Hicr Süresi, 1 1 2 1 6 . Nah! Süresi , 1 34 1 7 . İsra Süresi , 1 9 6 1 8 . Kehf Süresi , 2 5 0 1 9 . Meryem Süresi , 294 2 0 . Taha Süresi , 322 2 1 . Enbiya Süresi , 3 62 2 2 . Hac Süresi , 40 1 2 3 Mu'minün Süresi , 4 3 5 2 4 . N ü r Süresi , 468 2 5 . Fu rkan Süresi , 502 26. Şuara Süresi , 5 3 3

Mehhe'de Hud surrsinden sonra indirilmiş olup 1 1 1 ayettir. Surenin tamamının bir defada indi rildiği belirtilir. Sure Hz. Yusuf hıssasını ele almahtadır Ismini de buradan alır. Ku r'an-ı Ker i m 'de yer alan hıssa­ ların en uzunu bu hıssadır. Hz. YCısuf, Hz. Ishah 'ın torunlarından olup diğer peygamberler gibi o da Hz. İbrahim 'in soyundan gelmehtedir. Tevrat 'ın anlatımına gö re Hz. Yahub 'un ihinci hanımındandır. Bu ha­ nımı, ihinci oğlu olan Bünyamin 'in doğumundan sonra vefat etmiştir. (Tehvin 39119-20) . Kur'an-ı Kerim ise Hz. YCısuf'un Mısır'da bahan olup ailesinin tamamını Mısı r'a getirttiğinde annesinin hayatta olu­ şundan söz etmehtedir. Kıssalar; indihleri dönemin şartları ile uyum içerisindedir. Yani her bir hıssa indirildiği dönemin bir olayına işaret eder ve o olayla ilgili me­ sajlar taşır. Surede anlatılan hıssada Hz. Yusuf, hardeşleri tarafından huyuya atılıp ölüme terhedilmiştir. Ancah huyudan hurtarılmış ve ni­ hayetinde Mısır yönetiminde söz sahibi olmuştur. Kureyş müş rihleri de hendi aralarından çıhan peygamberi tam da bu surenin indiği dö­ nemde öldürme planları hurmahtadır. Ama o da Yusuf gibi bu homp­ lolardan hurtarılacah başha bir bölgeye gideceh ve orada devlet baş­ hanı olacahtır. Kıssa, Hz. Peygamber'i ve iman edenleri teselli etmehtedir. Onlara, bir gün gelip bu sıhıntılardan hurtarılacahları ve hahim duruma ge­ tirilecehleri müjdesini verirhen Kureyş müşrihlerine de bir uyarı me­ sajı göndermehtedir: Siz Muhammed'i öldürmeh peşindesiniz ama o da YCısuf peygamber gibi homplolarınızdan hurtulacah ve hahim du­ ruma gelecehtir.

Kur'an-ı Kerim'de yer alan kıssalar kısa hikaye türüne benzemek­ tedir Kıssalarda Yusuf kıssası hariç zincirleme olaylar pek yer almaz. Bunun la bi rlikte Yusuf kıssası olaylar örgüsünden ibaret kuru bir an­ latım şeklinde değildir Okuyucusuna evrensel mesajlar vermektedir Bu anlamda kıssada Hz. Yüsuf'un kardeşlerinin kendisine yaptıkla­ rı üzerinden insanın temel zaaflarından olan kıskançlık konusu, ba­ kanın eşinin konu edinildiği olay üzerinden lüks hayat süren ailelerin zaaftan, o dönemdeki Mısır toplumunun ekonomik yapısı üze rinden ekonomik meseleler vs. gibi evrensel problemlere değinilmektedir. Ama ne yazık ki tefsirlerin birçoğunda nakledilen İs railiyat ve olaylara dair hayali anlatımlar sürenin verdiği bu mesajları gölgelemiş hatta onları anlaşılmaz hale geti rmiştir

----------

----

_

_______

12.JX_usı,ıf_Saresi

____

____

_______

-------�

Hem Rahman hem Rahim olan Allah'ın adıyla. 1.

Elif-lam-ra. Bunlar apaçık kitabın ayetleridir.

2.

Biz onu Arapça bir Kur'an olarak indirdik ki anlayasınız. Mukattaa harfleriyle ilgili olarak Bakara süresinin ilk ayetinin tefsirine ba­

kılabilir.

Mukattaa harflerinden hemen sonra Kur'an'ın apaçık bir kitap olduğuna vurgu yapılması , onun anlaşılır bir kitap olduğuna ve ele aldığı konuları anla­ şılır bir dille işlediğine işaret etmektedir. Burada onun apaçık bir kitap olarak nitelenmesinin diğer bir nedeni ise bu sürede işlenen Hz . Yusuf kıssasıyla ilgilidir. Yunus ve Hud sürelerinde an­ latılan kıssalar, Arapların daha önce hakkında bilgi sahibi oldukları kıssalar­ dır. Ama onların Yusuf kıssasına dair bir bilgileri yoktu . Belirtmek gerekir ki süre, Mekke'de indirilmiştir ve Peygamber (s . a . v.) henüz Yahudilerle karşılaş­ mamıştır. Bu sebeple Peygamber'in kıssaya dair bilgileri Yahudilerden aldığı ileri sürülemez. Sürenin girişinde de dikkat çektiğimiz gibi Kur'an-ı Kerim'de en ayrıntılı kıssa bu sürede işlenen Hz . Yusuf kıssasıdır. Bu sebeple Kur'an-ı Kerim'in apaçık bir kitap olduğuna d ikkat çekilmiştir. Kur'an'ın ilk muhatapları Araplardır. Bu sebeple Arap diliyle indirilmesi­ ne ihtiyaç vardı. Kuşkusuz , son peygamberin Araplardan seçilmesinin ve ona indirilen kitabın Ara pça olmasının da birtakım sebepleri vardır. Ancak siyer kitaplarının , İslam öncesi Arap yarımadasının sosyal ve kültürel yapısını anla­ tacakları yerde neredeyse tamamı uydurma olan Peygamberle ilgili olağanüs­ tülüklere ilgi duymaları ve bu gibi konuları anlatmaları , Arap yarımadasının o günün sosyal ve kültürel yapısını yeterince anlamamıza engel olmuştur. Kur'an'ın ilk muhatapları olan Araplar, güçlü bir medeniyet ve kökleşmiş bir kültüre sahip değildi . Bu sebeple kendilerine gelen dini metinleri kendi kültürlerinde eritme ve onları kendi kültürleri doğrultusunda yönlendirip te-

vil etmeleri söz konusu olmayacak böylece dinin safiyeti korunarak diğer mil­ letlere intikali sağlanacaktı . Çölün çetin şartlarına alışmış olan Araplara kabileler arası sürekli çatış­ malar cesaret ve atılganlık kazandırmıştı. Cesaret ve atılganlıkları , yeni gelen dini koruyup savunmalarına ve bu işi tereddütsüz ve mükemmel bir şekilde yerine getirmelerine katkıda bulunacaktı . Arabistan yarımadası , o günün dünya ticaret yollarının kesiştiği bir mer­ kez konumundaydı . Kuzeyden güneye ve batıdan doğuya gidip gelen kervan­ lar Arap yarımadasından geçiyordu Arapların kendileri de çevre devletlere ti­ caret için gidip geliyorlardı. Bu durum Araplara , komşularının inanç , adet ve geleneklerini tanıma imkanı vermişti . Bu sebeple de yeni dini çevre milletlere taşımaları daha kolay olacaktı . Arap dili güçlü bir dildi . İslam'dan önce bile özelli kle Mekke'de kurulan panayırlarda şiir ve hitabet yarışmaları yapılır ve seçilen şiirler Ka'be duvarı­ na

asılırdı . O günkü Arapların bedii zevklerini tatmin edecekleri en uygun uğraş , söz

sanatıydı . Söz sanatı için ne taşınacak malzemeye ne de atölyeye ihtiyaç vardı . Alabildiğine uzanan çöl ve coğrafi yapının sağladığı u fuk çemberinin genişli­ ği onlarda muhayyile genişliğine yardımcı olmuştu . Bütün bunlar söz sanatı­ nı kamçılayan faktörlerdi. Güçlü bir dile sahip oldukları için çevre millet ve kültürlerle yakın te­ masta olmalarına rağmen Arap dili safiyetini koruyordu . Kıyamete kadar ka­ lacak ve bütün insanlığa hitap edecek son ilahi kitap için uygun bir dil önem­ li bir husustu . işte bu ve benzeri nedenler son ilahi kitabın Arap diliyle indirilmesine se­ bep teşkil ediyordu . Burada dikkat çekilmesi gereken diğer bir husus , Kur'an-ı Kerim'in Arap­ ça olmakla nitelenmesidir; o, Allah tarafından Arapça olarak indirilmiştir. O halde Kur'an-ı Kerim'in diğer dillere yapılmış olan çevirileri , Kur'an-ı Kerim'in kendisi değildir. Çünkü Kur'an-ı Kerim, anlam ve bu anlamın formu duru­ munda olan Arapça lafızların toplamıdır. Ne anlam yalnız başına Kur'an'dır ne de yalnız başına lafızlar. Hatta indirildiği cümle ve kelimelerinin yerine me­ sela , günümüz Araplarının daha rahat anlayabilecekleri Arapça eş anlamlıları yerleştirilecek olsa yine de ona Kur'an diyemeyiz . Kelimelerinin kıraatlerinde değişiklik yapılacak olsa yine Kur'an olmaktan çıkar. Bu yapılan, başka dillere yapılan çeviriler gibidir; yani Kur'an'ın Arapça mealidir.

_

_ __

_1? I Yas11J_5_aresı

_

_

__

___

__

_

_

__

_

11

Kur'an-ı Kerim, Allah tarafından Arapça indirildiğinden, ne başka diller­ deki çevirileri ile ne de Arapça sadeleştirilmiş olan şekliyle namazlarda oku­ nabilir Çünkü namazlarda Kur'an okunması istenmiştir. (Müzzemmıl 73/20)

3.

Biz, bu Kur'an'ı sana vahyetmek suretiyle sana en güzel kıssayı an­ latıyoruz; hakikat, bunu anlatmadan önce sen haberdar olmayan­ lardandm.

Kuşkusuz , Kur'an'ın anlattığı kıssaların her biri , anlatmak ist ediği açısın­ dan kıssaların en güzeli dir Yusu f kıssası da bu en güzel kıssalardan biridir Yüsuf kıssanın Kur'an'daki d iğer kıssalardan farkı , daha uzun olması ve Hz . Yüsuf'un hayatını ana hatlarıyla baştan sona anlatmasıdır. Belki de bu yönüyle kıssaların en güzeli o lmakla tavsif edilmiştir. Kıssanı n diğer bir öze lliği ise ge­ rek Peygamber (s a v)'in ve gerek Mekke'de yaşayan Arapların bu kıssa hak­ kında hiçbir bilgiye sahip olmamalarıdır. O kur-yazar olmayan ve Yahudiler­ den de bir bilgi almamış olan Peygambe r'in bu kıssayı uydurmuş olması dü­ şünülemez . Bu yönüyle de kıssa Kur'an-ı Kerim'in Allah katından olduğunu gösteren bir delildir.

12

_,

·�>

) ,, ,,, ..

.......

�;· '"' �;..:. . ; �}��ı\. }J � ,,..,., 'J'_.J� �;uws 1,,.,,,,.,.

/

j,/

�'•\;,; A�\\

y...

)

/.

}

-

.......

' ;.u-:-'� •

....•

,..... )

1,,'·

...., .. , -,..... ....,,, /_, ........

....

-

•

�""'...- \k\,... w!\��- •..-J\ •

-� ;,.s- �

�""� ....... ��;:.ka �ı !\.:.). .. y 1,) '

•

l

....

•

�

'

/

....

/

4.

Hani Yusuf babasına demişti ki: "Babacığım, ben on bir yıldızı, gü­ neşi ve ayı gördüm. Gördüm ki onlar bana secde ediyorlar."

5.

Babası dedi ki: "Yavrucuğıım ! Rüyanı kardeşlerine anlatmayasın, olur ki sana bir tuzak kurarlar. Şüphesiz ki şeytan, insan için apa­ çık bir düşmandır."

6.

"Rabbin seni işte böyle seçecek, sana sözlerin/olayların içyüzünü ve akıbetini öğretecek ve daha önce, iki atan olan İbrahim ve İshak'a nimetini tamamladığı gibi sana ve Yakub'un soyuna da nimetini ta­ mamlayacaktır. Rabbin elbette her şeyi bilen ve her şeyi yerli yerin­ ce yapandır." Müfessirlerin çoğunluğuna göre , rüyada gördüğü on bir yıldız kardeşle­

rini , güneş babasını ve ay annesini temsil etmektedir (Maverd1 , I I , 2 3 7 ; İbnu Kesir, IV, 369) . Hz . Yüsuf'un böyle bir rüya görmesi ileride peygamber olacağına dair bir işaret olarak değerlendirilmiştir. Peygamberimize de vahyin gelişinin sadık rüya ile başladığı rivayet edilmektedir. (Buharı, Bed'ul-Vahy) . Babasının, rüyasını kardeşlerine anlatmamasını öğütlemesi , Yüsuf'un rü­ yasının kolay yorumlanabilir bir rüya olmasının yanında o dönemde rüya yo­ rumlamasının yaygın ve önemsenen bir şey olduğunu göstermektedir. Belki Hz. Yakub'un kendisi de bir peygamber olduğundan oğlu Yüsuf'un rüyasının ne anlama geldiğini anlamış ve çocukları da anlar diye endişelenmiştir. Hz . Yakub'un rüyayı kardeşlerine anlatmamasını istemesinin Kur'an'da yer alması , özellikle babaları bir, anneleri farklı olanlar arasında birbirlerini öl­ dürecek dereceye varabilen kıskançlıkların olabileceğine dikkat çekmektedir. Bir peygamber olan Hz. Yakub'un çocukları arasında böyle şeyler olabiliyorsa diğer ailelerde olması daha da muhtemeldir. Bu sebeple babaların , annelerin ve eğiticilerin bu duruma dikkat etmeleri gerekmektedir. Zaten kıskançlıklar

22 � Ya_sı1_S�re_si_

_

____ ____

13

daha çok akrabalar ve birbirleriyle ilişkileri olan kimseler arasında olur. Şeyta­ nın görevi bu gibi duyguları tahrik etmektir. Bu sebeple Hz . Yakub : "Şüphe­ siz ki şeytan, insan için apaçık bir düşmandır." demiştir.

"Rabbin seni işte böyle seçecek, sana sözlerin yorumunu öğrete­ cek ve daha önce, iki atan olan İbrahim ve İshak'a nimetini tamamla­ dığı gibi..." H z . Yakub burada Yüsuf'un rüyasının hakikatini v e akıbetini açıklamak­ tadır. Nitekim Hz. Yusuf, ataları Hz. İbrahim ve Hz. İshak gibi peygamber ol­ muş ayrıca M ısır' da devlet yönetiminde iyi bir yere gelmiş ve kardeşleriyle ana ve babasını da Mısır'a geti rterek onları kendi yönetimine sokmuştur. Müfessirler genelde ayette geçen sözlerin/olayların akıbetiyle rüya tabirinin kastedildiğini söylerler. Ancak bu ifade ile genel olarak sözlerin nereye varaca­ ğı yani bilgi ve hikmetin kastedildiğini söyleyenler de olmuştur. Hatta ayette geçen �:?b.'�ı kelimesi söz anlamına gelen hadis kelimesinin çoğulu olduğu gibi olay anlamına hades kelimesinin de çoğuludur ve burada olaylar kastedil­ mektedir diyenler de olmuştur. Verilen bu anlamlar birbiriyle çelişmediğinden söz konusu ifadenin bun­ ların tamamını içerdiğini söylemek de mümkündür. Hatta bu görüş bizce çok daha tutarlıdır.

14

_

___________

/\i_Ş�t �imşeh Jf-�11]_� )(_a)'rıcığı Kur'iin Tefsiri_

____ __

___

__

_ _

____ _ _ _____

7 . (Hakikati) Soruşturanlar için Yusuf v e kardeşlerinde ayetler/ibret­ ler vardır. 8. Hani kardeşleri demişlerdi ki: "Sayısı bu kadar çok olan bir grup olduğumuz halde Yusuf ve kardeşi babamıza bizden daha sevgili­ dir. Babamız açık bir yanılgı içindedir." 9. "Yusuf'u öldürün veya onu bilinmeyen bir yere atın ki babanızın ilgisi yalnızca size kalsın, siz de bundan sonra iyi bir topluluk olursunuz." 1 0. Konuşanlardan biri dedi ki: "Yusuf'u öldürmeyin; mutlaka bir şey yapacaksanız onu kuyunun dibine atın da gelip-geçen kervanlar­ dan biri onu bulup alsın." Kur'an-ı Kerim , grubun ilk ayetinde olduğu gibi özellikle düşünülerek so­ nuçlara varılabilecek ve değişik ortamlarda daha başka sonuçların da ilave edi­ lebileceği hususlarda genel ifadeler kullanmaktadır_ Mesela, bu ayette hakikat araştırıcılarına, Yusuf ile kardeşleri arasında geçen olayları anlatan kıssada alı­ nacak ibretler vardır, denilmiş , bu ibretlerin neler oldukları tek tek sıralanma­ mıştır_ Gerçi sonraki ayetlerde bunlara dair işaret ve göndermeler mevcuttur; ama bunlar da alınacak ibretlerin hem tamamını içermemekte ve hem de açık bir şekilde dile getirilmemektedir. İşte Kur'an'ın anlatımına hakim olan bu üs­ lup okuyucunun olay üzerinde düşünmesine ve alınacak ibretleri zenginleş­ tirmesine teşvik etmektedir_ Kıssada kıskançlık, sabır, sevgi gibi insan psikoloj isiyle ilgili hususlar ve bunların sebep ve sonuçlarına dair tespitler yer almaktadır_ Hz Yusuf ve kardeşi Bünyamin farklı anneden idiler_ Öyle anlaşılıyor ki babaları Hz_ Yakub , oğulları arasında Yusuf ve kardeşini daha çok seviyordu_ Bu farklı sevgi diğer çocuklar tarafından fark ediliyor ve bu durum onlarda kıskançlık duygularını tahrik ediyordu . Anne ve babalarla eğitimcilerin bu hu­ susa dikkat etmeleri gerekir. Kıskançlık ve nefretleri öyle bir düzeye ulaşmıştı ki Yusuf'tan bütünüy­ le kurtulmak istiyorlardı . Bu nedenle: "Yusuf'u öldürün veya onu bilinme­

yen bir yere atın ki babanızın ilgisi yalnızca size kalsın, siz de bundan sonra iyi bir topluluk olursunuz. " demişlerdi . Ayetlerde, cinayet işleyen kimselerin psikoloj ilerine dair önemli ipuçları verilmektedir. Şöyle ki:

Cinayet i�leyenleı; haklılığına dair önce kendi kendisini inandırırlar. Cinayeti

işleyen kardeşlere göre , kendileri daha güçlü olup sayıca daha çoklardı. Bu se­ beple babaları onları daha çok sevmeliydi . Sevmediğine göre , ortada bertaraf

_11 l_Y_us_uf_:5E�-es�--

____ ____

___

_____

---�

_

_

_____

1_5

edilmesi gereken bir olumsuzluk vardı . O halde ciddi suç işleyenler, suçlarına bir mazeret uydurur ve bu mazerete kendilerini inandırırlar. Haklı olduklarına dair kendi sini inandırdıktan sonra ikinci aşamada suçu planlarlar. Yüsuf'un kardeşleri de kendi aralarında Yüsu f'a ne yapacaklarını ka­

rarlaştırıyorlar. Üçüncü aşamada ise suçu işl e dih ten s o n ra hendisil e riy l e ilgili o rtaya çı hacah o lumsuzluhlan nasıl gide recehlerini hararlaştınrlar. Yüsuf'un kardeşleri de kan­

lı gömleği babalarına götürmüş ve Yüsuf'un kurt tarafından parçalanıp yendi­ ğini söylemişlerdir. Kıskançlık ve nefretin doruğa ulaştığı bir sırada kardeşlerden biri bu duy­ guları bastırabiliyor, bir öneride bulunuyor ve diğer kardeşler de bu öneriyi kabul ediyor: "Konuşanlardan biri dedi ki: 'Yftsuf'u öldürmeyin; mutla­

ka bir şey yapacaksanız onu kuyunun dibine atın da gelip-geçen ker­ vanlardan biri onu bulup alsın." Çünkü onlar için Yüsuf'un babalarından uzaklaşması ve babalarının sevgisinin sadece kendilerine yönelmesi yeterliydi .

11.

Dediler ki: "Ey babamız! Yftsuf'u bize neden emanet etmiyorsun; oysa biz hep onun iyiliğini istemişizdir."

1 2 . "Yarın onu bizimle göndersen de gezse oynasa. Biz ona kesinlikle göz kulak oluruz." 1 3 . Dedi ki: "Cidden onu götürmeniz beni üzer; sizden habersiz kur­ dun onu kapıp yemesinden korkuyorum." 1 4 . "Sayıca çok ve güçlü bir grup olduğumuz halde kurt onu kapıp yi­ yecek olursa gerçekten biz ölmüşüz demektir. " dediler. 1 5 . Onu beraberlerinde götürüp kuyunun dibine atmak üzere arala­ rında söz birliği ettiklerinde biz ona vahyettik ki: "Onlar hiçbir şe­ yin farkında değilken bu yaptıklarını onlara mutlaka haber vere­ ceksin." 1 6. Ve akşam üzeri ağlayarak babalarına geldiler. 1 7 . Dediler ki: "Ey babamız! Yarış yapmak için (şöyle) uzaklaşmış, Yiisuf'u da eşyalarımızın yanında bırakmıştık; meğer onu kurt ka­ pıp yemiş! Ama (biliyoruz ki) biz doğru söylesek de sen bize inan­ mayacaksın!" 18. Yalancı bir kana bulanmış gömleğini de getirmişlerdi. Babaları dedi ki: "Yok, yok; nefisleriniz sizi aldatıp bir işe sürüklemiştir. Bundan sonra (bana düşen) güzelce sabretmektir. Şu anlattıkları­ nız karşısında yardım edecek olan sadece Allah'tır."

17

Kardeşleri Yusuf hakkı nda bir plan kurmuş ve ne yapacaklarını tasarla­ mışl ardı . Simdi planlarını uygulama aşamasına gelmişl erdi. Baba , oğullarının planından şüphelenmişt i, en azından Yusuf konusunda onlara tam güvenmi­ yordu. Belli ki Yusuf'u beraberlerinde götü rmek için birkaç kez babalarına tek­ lifte bulunmuşlardı. Anlatımdan bu husus açıkça anlaşılmaktadır. Çocukları kendisine güvence vermişlerdi ama babanın yine de içi rahat değild i . "Cid­

den onu götürmeniz beni üzer; sizden habersiz kurdun onu kapıp ye­ mesinden korkuyorum" dedi. Ü züntüsünün iki sebebi vardı . Biri , bir müd­ det için de olsa Yusuf'tan ayrı kalmasıydı. Ama asıl sebep kardeşlerin oyuna ve gezmeye dalarak Yusuf'u ihmal etmeleri ve kurdun onu yemesiydi. (Zemahşe­

ri, Il, 306) . Hz . Yakub , farkına varmadan mazeret bulmalarını kolaylaştırmıştı . Babalarına güven vermek için kendilerinin güçlü bir grup olduklarını; Yusuf'u korumak için azami titizlik göstereceklerini, bunu onur meselesi yap­ tıklarını ve kurt onu kaparsa bizzat kendilerinin ziyana uğramış olacaklarını söyledile r. Dilleri bunu söylüyordu ama kıskançlık ateşi içlerini sarmıştı bir kere . Planlarını uygulamak üzere Yusu f'u alıp götürdüler. Onu kuyunun dibine attılar. Ancak yüce Allah, Yusuf'un kalbine güven ve huzur verdi . Onun kalbi­ ne şunu fısıldamıştı: "Onlar hiçbir şeyin farkında değilken bu yaptıkları­ nı onlara mutlaka haber vereceksin." Sürenin ilerleyen kısımlarında bunun nasıl gerçekleştiği görülecektir. Akşam eve geldiklerinde Yusuf'un kanlı gömleğiyle dönmüşlerdi. Baba­ larına, onu kurt yedi, dediler. Bütün varlığıyla Allah'a iman etmiş olan baba, Allah'a yöneldi ve: "Bundan sonra (bana düşen), güzelce sabretmektir. Şu anlattıklarınız karşısında yardım edecek olan sadece Allah'tır." dedi. Suç işleyenler, hele suçu işleme konusunda acele davranmışlarsa mutlaka bir boşluk bırakırlar. Muhtemelen baba bu açığı yakalamış ve söylediklerine inan­ mamıştı; ama yapacak bir şey de yoktu .

1 9. Derken bir kervan çıkageldi. Sucularını kuyuya gönderdiler. Sucu kovasını sarkıtınca; "Müj de müjde! Bir erkek çocuğu!" dedi. Onu bir ticaret malı gibi sakladılar. Oysa Allah onların yaptıklarını ga­ yet iyi bilmektedir. 20. Onu yok pahasına birkaç dirheme sattılar; çünkü ona çok az de­ ğer biçenlerdendiler. 2 1 . Onu satın alan Mısır'lı, eşine: "Ona iyi bak, belki işimize yarar yahut kendisini evlat ediniriz" dedi. İşte, Yftsuf'a orada öyle bir imkan verdik ki kendisine sözlerin/olayların içyüzünü ve akıbetini öğretelim. Kuşkusuz, Allah buyruğunu yerine getirendir; fakat in­ sanların çoğu bilmez. 22. Olgunluk çağına erdiğinde ona bir yetki ve bir ilim verdik. İyilik edenleri biz işte böyle mükafatlandırırız. Grubun ilk ayeti iki şekilde anlaşılmıştır: Bunlardan birine göre , Hz. Yüsuf'u saklayanlar Hz. Yüsuf'un kardeşleridir; durumunu gizleyerek onu sat­ m ışlar, Yusuf da kendisini öldürürler korkusuyla kardeşleri olduğunu gizle­ mek durumunda kalmıştır; oysa Allah onların ne yaptıklarını bilmektedir. Bu görüş İ bnu Abbas'a da izafe edilmiştir. ( İ bnu Kesir, IV, 3 76) Diğer görüşe göre, Hz . Yüsuf'u saklayanlar, onu kuyunun dibinde bulanlardır. Ortak olma­ ya kalkmasınlar diye kervanın diğer fertlerinden onu kuyuda buldukları nı giz­ lemişlerdir; ama Allah onların gizlediklerini gayet iyi bilmektedir.

12 /

Yılstıf Sti ır:s[ .

-

.

19

Böylece yüce Allah, Peygamber (s . a v.)'e, Kureyşli müşriklerin kendisine nele r pl anladıklarını gayet iyi bildiğini, Yüsuf\ı. o sıkıntılı durumdan kurtar­ dı ğ ı gibi kendisini de kurtaracağı mesaj ını vermektedir. (lbnu Kesir, IV, 3 76) Sonuçta zulmedenler, bir gün gelip yaptıkları zulmün altında kalırlar. M ü fessirl er kervan, kuyu, Yüsuf ve kardeşlerine dair bir kısmı lsrailiyat, bir kısmı ela hayal m ahsulü olan pekçok şey anlatır. Ö rneği n, Yüsu f'un kuyuda üç gün kaldığı, kervanın yolunu şaşırıp kuyunun yakınına geldiği , kuyunun suyunun tuzlu olduğu ve Yusuf o kuyuya atıldıktan sonra suyunun tatlı suya dönüştüğü v. b . Yine onlara göre , Yüsuf'un durumuna kuyunun duvarları ses­ li sesli ağlamıştır. Müfessirlerin bir kısmı bununla da yetinmez ve onu kuyu­ da bulan kimsenin ismi ve nereli olduğu , kendisini kaç dirheme sattıkları vs. gibi tamamen hayal mahsulü şeyler anlatır. Aslında bu tür anlatımlar sürenin okuyucuya vermek istediği mesajı da gölgelemektedir. Bu söylenenlerin hepsi doğru bile olsa bunları anlatmanın okuyucuya bir yararı yoktur. Belirtmek gerekir ki bazı müfessirler sürenin diğer ayetlerinde de hayal mahsulü birçok olay ve tanımlamalara yer vermektedir. Yusuf Süresi , bu tür anl atıml arın en yoğun olduğu sürelerden birisidir. Geleceğin Yüsuf'a neler sakladığını onu kuyuda bulanlar ne bilsin! Onu Mısır'a götürdüler ve herhangi bir özelliği bulunmayan sıradan bir köleymiş gibi kendisini birkaç dirheme sattılar.

"Onu satın alan Mısır'lı, eşine: "Ona iyi bak, belki işimize yarar yahut kendisini evlat ediniriz" dedi. İşte, Yiisuf'a orada öyle bir imkan verdik ki kendisine sözlerin/olayların içyüzünü ve akıbetini öğretelim. Kuşkusuz, Allah buyruğunu yerine getirendir; fakat insanların çoğu bilmez. " Kimin Yüsuf'u alacağına karar vermek Yüsuf'un kendi elinde değildi . Al­ lah neyi takdir etmişse o olacaktı. Onu alan kişi aziz diye nitelenmektedir. Ke­ lime çok güçlü ve emirlerine karşı konulamayan kişi anlamındadır. Bu da, onu satı n alan kişinin devlet yönetiminde güçlü biri olduğunu göstermektedir. Yusuf, yüce Allah'ın verdiği bir imkan ile söz ve olayları yorumlama imkanına kavuşmuştur. Ne de olsa devletin ileri gelenlerinden birinin evinde yetişme imkanını elde etmiş ve ta çocukluğundan itibaren yönetim ve devletin ekono­ misi gibi konularda eğitilme imkanı bulmuştur. Nitekim kendisini satın alan kişinin devletin maliye işlerinden sorumlu bakan olduğu rivayet edilmektedir. Yüsuf'un kardeşleri kendisini yok etmek peşindeydiler; ama Allah onu peygamber yapmayı ve Mısır devletinin yönetiminde önemli bir göreve getir­ meyi dilemişti . Hatta Yüsuf'un Mısır'da yönetici olması, İsrailoğullarının tama­ mının kaderi üzerinde etkili olmuştur: "Kuşkusuz, Allah buyruğunu yeri­

ne getirendir; fakat insanların çoğu bilmez."

20

_

Jvl

Scııt Sim�c!ı /Hayal

Kayı�ı,�ı Kur'ciıı lcjsiri

verdiği im k an bununla da sın ır l ı blm;.ımış, hayau­ nın her döneminde bir imtıhana tabı t ut muş ve a rd ın d a n kendisine daha bu­ yük im k an l ar vermiştır: "Olgunluk çağına erdiğinde ona bir yetki ve bir Yüce Allah'ın Yüsuf'a

ilim verdik. İyilik edenleri biz işte böyle mükafatlandırırız."

21

23.

24.

25.

26.

27. 28.

29.

Evinde kaldığı kadın onun gönlünü çelmek istedi ve kapıları sıkı sıkıya kapatarak "Haydi gelsene" dedi. "Allah korusun! O benim, en güzel şekilde barınnıamı sağlayan efendimdir. Gerçek şu ki za­ limler iflah olmaz. " dedi. Kadın onu gerçekten arzulamıştı. Rabbinin ikazını görmeyeydi o da onu arzulayacaktı. Kötülük ve çirkinliği ondan uzaklaştıralım diye mesele böyle cereyan etmişti; çünkü o, samimi kullarımız­ dandı. İkisi de kapıya doğru koştular. Kadın, Yusuf'un gömleğini arka­ dan yırtmıştı. Kapının yanında kocasıyla karşılaştılar. Kadın: "Ai­ lene kötülük yapanın cezası hapsedilmekten yahut acı veren bir işkence görmekten başka nedir ki?" dedi. Yusuf: "O benim gönlümü çelmeye çalıştı" dedi. Kadının akraba­ larından bir tanık şöyle şahitlik yaptı: "Gömleği önden yırtılmış­ sa kadın doğru söylüyordur; Yusuf'sa yalancılardandır." "Ama gömleği arkadan yırtılmışsa kadın yalan söylüyordur; Yusuf'sa doğru söyleyenlerdendir." Kocası, Yusuf'un gömleğinin arkadan yırtıldığını görünce dedi ki: "Belli ki bu, siz kadınların oyunlarındandır; sizin oyunlarınız cid­ den korkunçtur. " "Yusuf, sen bundan vazgeç! Sen de (ey kadın), günahın için bağış­ lanma dile! Çünkü sen günah işleyenlerden oldun."

Olay, Hz Yusuf'a peygamberlik verilmesinden öncedir. Çünkü peygam­ berlik genellikle kırk yaşlarında verilir. Muhtemelen peygamberli k , ailesinin Mısır'a getirilmesinden ve babasının vefatından sonra Hz . Yusuf'a verilmiştir. Ancak kendisine peygamberlik verilen kişi , kendisi farkında olmasa bile ön­ cesinden eğitilir ve vahiy almaya hazır hale getirilir. Kişi üzerinde belki de en etkili eğitim, deneme sınavlarına tabi tutulmasıdır. Yusu f, hayatının her aşa­ masında denenmekte iffe t , vefa ve güzel ahlak sahibi ol uşu perçinlenmektedir. ( İ bnu Aşur, VI/XI I , 248) . Peygamberler peygamberli kten önceki hayatlarında da şahsiyetlerini ren­ cide edecek ve onurlu kimselere yakışmayan davranışlardan uzaktırlar. i le­ ride peygamber olacak Yusu f da bir peygamberin şahsiyetine yakışmayacak davranışlardan uzak durmuş ve ev sahibesinin çağrısına , "Evinde kaldığı

kadın onun gönlünü çelmek istedi ve kapıları sıkı sıkıya kapatarak "Haydi gelsene" dedi. "Allah korusun! O benim, en güzel şekilde barın­ mamı sağlayan efendimdir. Gerçek şu ki zalimler iflah olmaz" diyerek

22

olumsuz cevap vermiştir. "O benim, en güzel şekilde barınmamı sağla­ yan efendimdir" sözüyle Allah'ın mı yoksa kendisini satın alıp evine götüren ve ona önem vererek onu evinde barındıran azizin mi kastedildiği. konusunda müfessirler ikiye ayrılmışlaradır. Genelde azizin kastedildiği ileri sü rülmüştür.

(Semerkand! , Il, 3 7 4; Zemahşeri , I ll, 1 28; Beydav!, Ill, 141.) Arap dilinde ev sahibi ve efendi hakkında da rab kelimesi kullanılır. Bu görüşü ileri sü renlere gö re, "Allah korusun!" sözü, söz konusu fiilden uzak durmasının en önemli etkeninin Allah korkusu olduğunu anl atmaktadır. Azınlık ise rab kelimesiyle Allah'ın kastedildiğini söylemiştir. Her halü­ karda Yusuf, kendisine yakışmayacak bir davranıştan uzak durmuştur.

"Kadın onu gerçekten arzulamıştı. Rabbinin ikazını görmeyeydi o da onu arzulayacaktı. Kötülük ve çirkinliği ondan uzaklaştıralım diye mesele böyle cereyan etmişti; çünkü o, samimi kullarımızdandı." Kadın kapılan sıkı sıkıya kapattıktan sonra Yusuf'u davet edip kendisini arzuladığını açık bir şekilde ifade etti . O fiilin çirkinliğine dair Rabbinin ilha­ mı olmasayd ı , Yusuf da kadını arzulayacaktı. Kuşkusuz böyle çirkin bir fiilden uzak durmak için mutlaka ileride peygamber olmak gerekmez; ama yüce Al­ lah peygamberleri peygamberlik öncesinde de bu tür çirkin ve halkın nazarın­ da onur kırıcı veya güvensizliğe sebep olacak davranışlardan uzak tutar. Yüce Allah , Yusuf'u bu çirkin davranıştan uzak tutmasının sebebini de açıklamak­ tadır ki o da , Yusuf'un samimiyeti idi. Yusuf hem genç , hem de bekardı. Ka­ dın da güzel ve makam sahibiydi . Üstelik talip olan kadının kendisiydi . Kadı­ nın çağrısına Yusuf'un icabet etmemesi, olağanüstü bir durumdan kaynaklan­ mıyordu , Allah'a samimiyetle bağlı olmasından kaynaklanıyordu .

"İkisi de kapıya doğru koştular. Kadın, Yüsuf'un gömleğini arka­ dan yırtmıştı. Kapının yanında kocasıyla karşılaştılar. Kadın: 'Ailene kötülük yapanın cezası, hapsedilmekten yahut acı veren bir işkence görmekten başka nedir ki?' dedi." Yusuf kilitlenmiş olan kapıları açtı . Kadın dışarı çıkmaması için gömle­ ğinden onu çekiştiriyordu. Gömleğini yırtacak derecede asılmışıı . Ve kapının önünde kadının kocasıyla karşılaştılar. Bir boğuşmanın olduğu bell iydi. Ka­ dm öne atılarak Yusuf'un kendisine sa rkıntılık ett iğini ifade etti ve kocasın­ dan, onun cezalandırılmasını istedi. Yüsuf: "O benim gönlümü çelmeye ça­ hştı." dedi. Belli ki bir muddet kadın Yüsuf\ı itbam e tmiş, Yusuf kendisini savun­ muş ve nihayet kadının akrabalarından biri araya girerek "Gömleği önden

yırtılmışsa kadın doğru söylüyordur; Yüsuf'sa yalancılardandır. Ama gömleği arkadan yırtılmışsa kadın yalan söylüyordur; Yüsuf'sa doğ­ ru söyleyenlerdendir." demişti . ôyle anlaşılıyor ki kadının kocası aklı başın-

/2 f

da

ve

f'LİSL!/

ta ş k ın davranışlardan uzak biriydi.

SQ rrn

23

Yüsuf'un gömleğinin arkadan yırtıl­

dığını görünce dedı ki ""Belli ki bu, siz kadınların oyunlarındandır; si­

zin oyunlarınız cidden korkunçtur. Yusuf, sen bundan vazgeç! Sen de

(ey kadın), günahın için bağışlanma dile! Çünkü sen günah işleyenler­ den oldun."

0

24

-·

_/vl}aıtŞın1şek/ f{ayatKayı1c!Z�Ku(Cın_!efsiri

30. Şehirdeki bazı kadınlar: "Aziz'in karısı uşağının gönlünü çelmeye çalışmış; öyle ki sevgiden yanmış yakılmış. Doğrusu onu apaçık bir şaşırmışlık içerisinde görüyoruz." dediler. 3 1 . Kadınların kendisi hakkında çevirdikleri dolapları işitince onlara haber salıp davet etti, rahat edip yaslanacakları oturaklar hazır­ ladı ve onlardan her birine bir bıçak verdi, sonra da Yftsuf'a, "Yan­ larına çık" dedi. Kadınlar onu gördüklerinde (yakışıklılığını) o ka­ dar üstün buldular ki ellerini doğrayıverdiler ve "Aman Allah'ım! Bu bir insan olamaz; olsa olsa değerli bir melektir." dediler. 32. Kadın dedi ki: "Kendisi sebebiyle beni kınadığınız kişi işte budur. Evet, ben onun gönlünü çelmeye çalıştım; ancak o kendisini bun­ dan sakındı. Şayet bundan sonra da emrettiğim şeyleri yapmazsa zindana atılacak ve hor görülenlerden olacaktır." 33. Yusuf dedi ki: "Rabbim! Benim için zindan, şu benden istedikle­ rinden daha hayırlıdır. Şu aldatıcı oyunlarından sen beni uzak tutmazsan, onlara kapılabilir ve cahillerden olurum." 34. Rabbi duasını kabul etti ve o kadınların oyunlarını ondan uzak tuttu. Şüphesiz O çok iyi işiten ve her şeyi bilendir. 3 5 . (Aziz ve arkadaşları) , kesin delilleri gördükten sonra yine de belli bir süreliğine Yftsuf'u hapse atmayı uygun gördüler. Olayın dedikodusu şehirde yayılmıştı . Mısır'ın ileri gelenlerinin hanım­ ları , Aziz'in karısı nın, yani Zeliha'nı n , uşağına gönlünü kaptırıp aşık olduğu dedikodusunu yayıyor ve bunun dedikodusunu yaparken uşağa aşık olma­ nın Zeliha'ya yakışmadığını söylüyor ve kendilerinin böyle bir şeye asla tenez­ zül etmeyeceklerini ifade ediyorlardı . Zeliha , dedikodu yapan sosyete takımı­ nı davet etti . Evini donatmış ve dave tlilerin rahatlayacakları bir ortam hazır­ lamıştı. Davetlilerin rahatlayıp gevşemelerini sağlamak için her şey yapılmış­ tı. Kıssada evin durumuyla ilgili böyle bir ayrıntıya yer verilmiş olması muh­ temelen bunu anlatmak içindir. Davetli kadınların önüne meyveler konmu ş , ellerine bıçaklar verilmiş . Meyvelerini soyup odanın atmosferine uyarak gev­ şedikleri bir sırada Zeliha , uşağı Yüsuf'u huzurlarına çıkartmıştı. Davetlile r, Yüsuf'un yakışıklılığı karşısında şaşakaldılar, meyvelerini keseceklerine elle­ rini kestiler ve: "Aman Allah'ım! Bu bir insan olamaz; olsa olsa değer­

li bir melektir." dediler. Zeliha haklılığını onlara kabul ettirmek peşindeydi.

.

1 2 / YCıs�ıfSCUesi

25

Zeliha , hala Yüsuf'tan vazgeçmemiştir. Bu sebeple davetlilere: "Kendisi

sebebiyle beni kınadığınız kişi işte budur. Evet, ben onun gönlünü çel­ meye çalıştım; ancak o kendisini bundan sakındı. Şayet bundan sonra da emrettiğim şeyleri yapmazsa zindana atılacak ve hor görülenlerden olacaktır." dedi . lsteğini kabul etmediği takdirde Yüsuf'u hapse attıracağı­ nı hem davetlilerin hem de Yüsuf'un huzurunda ilan etmekten çekinmemişti .

Yüsuf'un önünde iki yol vardı; ya Zeliha'nın isteğini kabul edecek ama Allah'ın yasaklarını çiğneyecekti yahut hapsi boylayacaktı. Yüsu f'un suçsuz ol­ ması bir anlam ifade etmiyordu . Aristokrat sınıfın şanını kurtarmak için suç­ suz da olsa bir uşağın hapse atılması elbette tercih edilecekti . Yüsuf bunu bi­ liyordu Bile bile hapsi tercih etti . Allah'ın yasağını çiğneyerek cahillerden ol­ m aktansa hapiste yatmak kendisi için daha hayırlı olacaktı. Bu sebeple Allah'a yalvardı ve hapsi tercih ettiğini ifade etti. Rabbi duasını kabul buyurdu. Aziz , delillerin Yüsuf'u temize çıkardığını biliyordu . Ama hanım ının şere­

fini (!) kurtarmak için Yüsuf'u hapse attırdı.

26

36 .

3 7.

Zindana onunla birlikte iki delikanlı daha girmişti. Onlardan biri: "Rüyada şarap sıktığımı gördüm" dedi. Diğeri ise: "Ben de başı­ mın üstünde ekmek taşıyorken gördüm; öyle ki kuşlar da ondan yiyordu .. Bunun ne anlama geldiğini bize haber ver, çünkü seni iyfük yapan kimselerden görüyoruz" dedi. yemeğiniz size verilmeden önce omuı. ne clduğu­ vereceğim. Bu, Rahbinün hana öğrdtikierinüeı.ıi

bize ve insanlara lütfundandır. Ne var ki insanların çoğu şükret­ mezler."

39. "Ey zindan arkadaşlarım! Birbirinden ayrı birçok tanrı mı daha iyidir yoksa gücüne karşı konulmayan tek Allah mı?"

40. "O'nun yanı sıra kulluk ettikleriniz, ancak sizin ve atalarınızın uy­ durup taktığı birtakım isimlerden ibarettir ki esasen Allah bunlar hakkında hiçbir delil indirmiş değildir. Hüküm sadece Allah'ın­ dır; O size, kendisinden başkasına kulluk etmemenizi emretmiş­ tir. Dosdoğru din işte budur. Ne var ki insanların çoğu bilmez."

4 1 . "Ey zindan arkadaşlarım! Biriniz efendisine şarap sunacak; diğe­ rinize gelince, o asılacaktır ve kuşlar başından yiyecektir. Bilesi­ niz ki ne olduğuna dair soru sorduğunuz meselede iş karara bağ­ lanmıştır."

42. O ikisinden, kurtulacağını bildiği kimseye: "Efendinin yanında benden bahset" dedi. Fakat şeytan, efendisine bahsetmeyi unut­ turdu. Böylece birkaç yıl daha zindanda kaldı.

Yusuf, kralın hizmetçileri olan iki delikanlıyla birlikte zindana atıldı . O iki d elikanlının suçlan neydi, belirtil memektedir. İşte bu iki delikanlının ikisi de rüya görmüşlerdi. Biri şarap sıktığını görmüş diğeri ise başının üstünde ek­ mek taşımakta ve kuşlar gelip o ekmekten yemektedir. Rüyaların ın yorumu­ nu Yüsuf'a sormuşlardı . İmkansızlıklar insanları birbirlerine yaklaştırır. Yüsuf'un yumuşak huylu ve geçimli biri olduğu da hesaba katılırsa zindan arkadaşlarıyla yakın bir dost­ luk kurduğu anlaşılmaktadır. Rüyalarım yorumlamasını istemeleri ve "seni iyilik yapan kimselerden görüyoruz" demele ri bunu göstermektedir. Öyle anlaşılıyor ki bu sıralarda Hz . Yüsuf peygambrrlikle görevlendiril­ miştir ve ilk tebliğini de bu zindan arkadaşlarına yapmıştır. Çünkü Hz . Yüsuf, önce peygamberliğine delil olan bir mucizesinden söz ederek kendisinin kav­ minın dinini terk ettiğini ve ataları olan lbrahim , İshak ve Yakuh\ın dinme uy­ duğ u n u belırttikten sonra zından arkadaşlarını ela bu eline tab i olmaya çağır­

maktadır. Onlan te\·hıt dmine çağırdıktan chr

sonra

da rüyalarını ycırurnbmakta­

Onun pcygambcrlık mucizc:::i, kendtlerirıe gelecek yiyecekten önceden haber vermesiydi. Çünkü zindanda hep birlikte idiler ve gelecek yemekle­ ri önceden he rhangi birinden duymuş olması mümkün değildi . Hem o iki ar­ kadaşı da hep onun yanındaydı . Birilerinden bunu duymuş o lsaydı onlar da bunu duyacaklardı.

28

ı�1 _Sai1_ş_ı111�Elı l_ljcıy�t J(cıxnagı Kur'{ın _!ijsiri

Hz . Yusuf'un peygamberliğinin bir diğer delili ise rüyaları isabetli olarak yorumlamasıdır. Peygamberler, bulundukları bölgede insanların i lgi duyduk­ ları ve o konuda toplumda mahir kimsele rin bulunduğu bir alana dai r muci­ zeler gösterirler. Anlaşılan o ki Yusuf döneminde rüya tab irci liği toplumun ilgi duyduğu bir husustu .

"O ikisinden, kurtulacağını bildiği kimseye: "Efendinin yanında benden bahset" dedi. Fakat şeytan, efendisine bahsetmeyi unutturdu. Böylece birkaç yıl daha zindanda kaldı." Hz. Yusuf, zindandan kurtulacağını sandığı kimseye , efendisinin yanında kendisinden söz etmesini i stemişti. Belki bu yolla kendisinin suçsuz yere zin­ dana atıldığı ortaya çıkacak ve oradan kurtulacaktı . Ne va r ki hapisten çıkan kişi e fendisine Hz. Yusuf'tan bahsetmeyi unuttu . Bu sebeple de Yusuf bir müddet daha zindanda kaldı .

Bu anlatılanlardan o dönemde Mısır' da hapse atılanların kaç yıl hapis yata­ caklarının kayıt altına alınmadığı anlaşılmaktadır En azından bazı mahkumlar için durum buydu . Bu sebeple Hz . Yusu f yönetici tarafından hatırlanmasını is­ temektedir. Hz . Yüsu f'un zindandan çıkacak kişiden efendisine kendisin den bahset­ mesini istemesini ve belki bu yolla zindandan kurtulma çabasını hukuki açı­ dan değerlendiren bazı müfessirler bunu bir Müslüman'ın , hakkın yerine gel­ mesi için M üslüman olmayan birinden yardım isteyebileceğine delil olarak görmüşlerdir. (Kasimi , IX, 3 544) .

12 / 'r'Cısııj Sı1 resı

29

43. Kral dedi ki: "Rüyamda yedi semiz ineği yedi zayıf ineğin yediğini ve yedi yeşil başakla bir o kadar da kurumuş başak gördüm. Bey­ ler! Rüya tabirinden anlıyorsanız rüyamı tabir edin." 44. Dediler ki: "Karmakarışık rüyalar; biz böylesi rüyaların içyüzünü ve akıbetini bilmeyiz. " 45. O zindanda olan iki kişiden kurtulanı, nice zaman sonra hatırla­ dı ve "Onların içyüzünü ve akıbetini ben size haber vereceğim; zin­ dana gitmeme izin verin" dedi. 46. "Ey Yusuf, ey doğru kişi! Yedi zayıf ineğin yediği yedi semiz inek ve yedi yeşil başak ile bir o kadar kurumuş başak hakkında bize bil­ gi ver ki insanlara onu ulaştırayım ve onlar da bilsinler." 4 7. Yusuf dedi ki: "Yedi sene ekin ekmeye devam edersiniz; yediğiniz az bir miktar hariç biçtiklerinizi başağında stok ediniz." 48. "Ardından yedi kıtlık yılı gelecek ve stok yaptıklarınızdan az bir miktarı hariç diğerlerini yiyip tüketecektir." 49. "Sonra bunların ardından da öyle bir yıl gelecek ki insanlar yar­ dım görecekler ve sıkıp sağacaklar. (bolluğa kavuşacaklar)" Hz. Yusuf döneminde Mısır'da yönetici o lanlar Firavunlar değildi. Çün­

kü o dönemde , tarihçilerin Çoban Krallar diye isimlendirdikleri ve göçebe

30

\1 ':ıcııt

Şinısdı / Huycıt

Kuyncığı I,.J J ı,;._, J �� � ... ..... ... '

-� ı.Y- . --:

.

/ o ,,,. .

/o / o

/

,,,...

...;

o

/ 111

o } / ,,

'

�

� ı...r! ı..:1 .. _,

> o

o

/

,

i

Öt /� � �,J-' v'!- :� H� . .

•

�/

,,,,--

•

•

......

o

•

•

/

) >

> ,,

o /

_.,.,,,.....

/ >>

/ --:.....

'-"

,,,,,

�\ �t; dj � � .) 'f;Ş�j V.... 0J.ı � �

-

,,,,,, .. , ..

"' �

�

/J;

.......

�

/

o

, -

�

,,.,

,,

.

�

,,,.,.,,,,,..,

111

")

'

>

'* - ,

o

�\�_, :.r:_J L; '.ty,. �-' �6 �V�4--:=a�......

\-:. � 0 ti ' . ..,,,� �b-:=(-U'..� \..;--D XR�J. .)\; .;; .. >

...'-"/

111

::.. .....

" )o

..-: .>

\ -:

. ,,,,.,.

"' 1

\/

o>

G

•

o

o

•. >'.......

. .....

0

.

! �� '\ _j �. lo.,..) l ? t: ' """ """"

"' '/

:.

.,

�

�

�D�� �l�:�Y � Jo/ o

· \ �"'J v.-: . , , , .. h..J. � � . U...,. J- . �� � J � o

--

,,., • > "'

-"J ...l...._..AI l � ) ,/ ��..J / 1$ """' � ,,,,.P d - \ o ..---

.)

o

•

o

....

"/

�

..,;

,v ...

,:'{ ( ... , \�_ \ ; � \L>:' \,,.J... •,,tiq ....... ı -

//

1

....... /

,,, /

ı.Y--' J-

o "':' \/ c:/-� �� ��\.:.) ®�-����J

.

. -

!1

/ '

/

ıl

/

9. Sizden öncekilerin; Nuh, Ad, Semftd kavimlerinin ve onlardan sonrakilerin -ki onları Allah'tan başkası bilmez- haberi size gel­ medi mi? Elçileri onlara açık deliller getirdiler de onlar ellerini ağızlarına götürüp şöyle dediler: "Biz size gönderileni inkar ettik, bizi kendisine çağırdığınız şey konusunda tam bir şüphe içerisin­ deyiz. " 1 0 . Peygamberleri onlara dediler ki: "Gökleri ve yeri yaratan Allah hakkında bir şüphe mi? Oysa O, günahlarınızın bir kısmım bağış­ lamak ve belli bir süreye kadar sizi ertelemek için çağırıyor." De­ diler ki: "Sizler de sadece bizim gibi insansınız. Siz bizi ataları­ mızın taptıklarından uzaklaştırmak istiyorsunuz. O halde apaçık bir delil getirin."

1 1 . Peygamberleri onlara dediler ki: "Evet bizler de sadece sizin gibi insanlarız. Ne var ki Allah, nimetini kullarından dilediğine lütfe­ der. Allah'ın izni olmadan size bir delil de getiremeyiz. O halde iman edenler Allah'a tevekkül etmelidir." 1 2 . "Hem yollarımızı bize O göstermişken ne diye Allah'a tevekkül et­ meyelim ki? Bize verdiğiniz eziyetlere de elbette sabredeceğiz. Ma­ mafih tevekkül edenler Allah'a tevekkül etsinler." 1 3 . İnkar edenler peygamberlerine dediler ki: "Ya biz sizi yurdumuz­ dan çıkaracağız ya da siz bizim dinimize döneceksiniz." Rableri de onlara: "Zalimleri kesinlikle helak edeceğiz" diye vahyetti. 1 4 . Arkalarından sizleri o yurda yerleştireceğiz. İşte bu (mükafat) , ma­ kamımdan korkan ve tehdidimden sakınanlaradır. 1 5 . (Peygamberler düşmanlarına karşı) fetih istediler. Ve her zorba inatçı hüsrana uğradı. 1 6 . Onun ardında cehennem vardır ve o (zorba inatçı) , irinli sudan içe­ cektir. 1 7. Onu yutmaya çalışacak fakat yutamayacaktır. Dört bir tarafından ona ölüm gelecek ama o, ölecek de değildir. Onun da ötesinde çe­ tin bir azap vardır. 1 8 . Rablerini inkar edenlerin durumu şudur: Amelleri, fırtınalı bir günde rüzgarın önüne atıp savurduğu bir küle benzer. Kazanmış olduklarından hiçbir şey elde edemezler. İşte o derin sapıklık da budur. 1 9 . Görmüyor musun ki göklerle yeri hak/hikmet üzere yarattı. Diler­ se sizi yok eder ve yeni bir yaratılmışlar topluluğu getirir. 20. Bu, Allah için hiç de zor değildir. Taberi , ilk ayetin Hz . Musa'nın sözünün devamı olduğunu söylemektedir. (XVI , 529) . Birçok müfessir de bu konuda Taberi'ye tabi olmuştur. Ancak Ibnu Kesi r, Ad ve Semüd kavi mlerinin Tevrat'ta yer almadıklarını , eğer Musa'nın sö­ zünün devamı olsaydı bunların Tevrat'ta yer almaları gerektiğine dikkat çek­ mektedir. (ibnu Kesir, IV, 48 1 ) . Buna göre hitap Mekke müşriklerinedir. Araplar neseplerini Hz. Nuh'a, hatta Hz. Adem'e kadar götürür ve tarihle­ riyle ilgili her şeyi bildiklerini sanırlardı . Oysa tarihin ayrıntıları ve küçük top­ luluklarla ilgili bilgileri ne Araplar ne de günümüz tarihçileri bilir. Tarihin bu gibi ayrıntılarını ancak Allah bilir.

1 4 / Ibrahim Suresi

95

Ellerini ağızlan na götürmeleriyle ne kastedildiğine dair farklı farklı görüşler ileri sürülmüştür. Şaşkınlıktan parmaklarını ısırmaları , peygamberlerin par­ maklarını ağızlarına götürüp onlara susun demek istedikleri , aciz kaldık , söy­ leyecek bir şeyimiz kalmadı, deme anlamında ellerini ağızlarına götürdükleri vs . Bu ifadenin ardından , "Biz, size gönderileni inkar ettik, bizi kendisine çağırdığınız şey konusunda tam bir şüphe içerisindeyiz. " şeklindeki söz­ leri son anlamı kastetmiş oldukları ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Peygamberler, Allah'ın varlığı ve birliği konusunda şüpheye düşmenin şa­ şılacak bir durum olduğunu söylemişlerdir. Çünkü Allah gökleri ve yeri yok­ tan var etmiştir. Onlar muhat aplarına , Allah'ın çağrısına icabet ettikleri takdir­ de hem günahlarının bir kısmının bağışlanacağını hem de helak edilmekten kurtulup bir süre daha yaşama imkanına kavuşacaklarını belirtmişlerdir. Ama o inkar edenler: "Sizler de sadece bizim gibi insansınız. Siz bizi ataları­

mızın taptıklarından uzaklaştırmak istiyorsunuz. O halde apaçık bir delil getirin" demişlerdir. Oysa peygamberlerin insanlarla rahat iletişim ku­ rabilmeleri ve insanların , davranışlarında anlan örnek alabilmeleri için onla­ rın da insan olmaları gerekir. Onlar, getirdikleri vahiyleri insanlara tebliğ et­ mekle kalmaz , getirdikleri kuralları kendi hayatlarında uygulayarak insanla­ ra örnek olurlar. İnanmayanlar, peygamberlerle her tartıştıklarında peygamberlerden mu­ cizeler getirmelerini isterler.

"Peygamberleri onlara dediler ki: 'Evet bizler de sadece sizin gibi insanlarız. Ne var ki Allah, nimetini kullarından dilediğine lütfeder. Allah'ın izni olmadan size bir delil de getiremeyiz. O halde iman eden­ ler Allah'a tevekkül etmelidir." Peygamberlerin insanlardan seçilmesi , haddizatında insan türü için onur verici bir durumdur. Peygambere verilen peygamberlik nimeti , ona muhatap o lan insanların da yararınadır. Onlardan biri , evrenin tamamının yaratıcısı ta­ rafından seçilmiş ve onların yararına olan kuralları getirmiştir. Ne var ki in­ sanların birbirlerine karşı hasetleri ve inatları vardır. Allah onlara akıl vermiş ve a kıl sayesinde insanları diğer tüm varlıklardan farklı kılmıştır; ama insanl ar belki de en az akıllarını kullanırlar. Biri Allah tarafından seçilmişse yönetimin­ de de Allah'ın o kişiyi ortak kılması gerektiğini sanırlar. Allah'ın izni olmadan bir peygamberin mucize getirebileceğini zannederler. Bu sebeple peygamber­ ler, kendilerinin de muhatapları gibi bir insan olduklarını ve mucize getirme­ nin kendi yetkilerinde olmadığını söylemişlerdir. Ne gariptir ki aradan zaman geçtikten sonra inananların bir kısmı peygamberliklerine inandıkları peygam-

96

M Scıit '.iimşch / Haycı t

Kaynağı Kıı r'Ciıı Tefsiri

berleri Allah'ın ortağıymış gibi insanüstü kimseler olarak görmeye başlar ve onlar hakkında harikalar uydururlar. lnkar edenler mucize isteyedursun, peygamberler ve onlarla birlikte iman edenler, Allah'a tevekkül ederler.

"Hem yollarımızı bize O göstermişken ne diye Allah'a tevekkül et­ meyelim ki? Bize verdiğiniz eziyetlere de elbette sabredeceğiz. Mamafih tevekkül edenler Allah'a tevekkül etsinler." İman edenlerin Allah'a tevekkül etmeleri inanmayanların gazabına sebep olmuştu . Bu sebeple iman edenler bu ayette anlatılanları söyleyip onların ezi­ yetlerine karşı sabredeceklerini bildirdiler. İnançlarından dolayı insanlara ezi­ yet etmek, iman etmeyenlerin işidir. iman edenler ise biliyorlar ki dünya ha­ yatı insanların imtihan yeridir. İnsanlar inanmıyorlarsa cezalarını ahirette çe­ keceklerdir; yeter ki başkalarının haklarına tecavüz etmesinler.

"İnkar edenler peygamberlerine dediler ki: 'Ya biz sizi yurdumuz­ dan çıkaracağız ya da siz bizim dinimize döneceksiniz.' Rableri de on­ lara: "Zalimleri kesinlikle helak edeceğiz" diye vahyetti. İnkar edenler, peygamberle onlara tabi olanlara iki seçenek tanımışlardır: Eski dinlerine dönmeleri yahut o yurttan sürülmeleri . Zor kullanarak insan­ ları inançlarından çevirmek yahut onları yurtlarından sürmek , inkar edenle­ rin işidir. İslamiyet , inançlara baskı yapmadığı gibi inançlarından dolayı kim­ seyi yurdundan da sü rmez . Müşriklerin bu tehditlerinin hemen ardından yüce Allah: "Zalimleri kesin­

likle helak edeceğiz" buyurarak insanları inançlarından dolayı baskı altına alma­ nın ve onları yurtlarından sürmenin bir zulüm olduğunu ve dünya hayatında da cezayı gerektirdiğini anlatmaktadır. Ardından iman edenlere , o zalimlerin yurtlarına mirasçı olacakları müj desini de vermektedir : "Arkalarından siz­

leri o yurda yerleştireceğiz. İşte bu (mükafat) , makamımdan korkan ve tehdidimden sakınanlara dır." Ayette çoğul kipiyle peygamberler denildiğine göre , inkar edenlerin pey­ gamberlere yönelttikleri bu tehditlerin toplumsal bir yasa olduğunu ve inkar edenlerin tarih boyunca böyle davrandıklarını düşünmek gerekir. Aynı tehdit müşrik Araplar tarafından Peygamber'e ve ona tabi olan Müs­ lümanlara da yapılmıştı. Dolayısıyla bu ayetlerde onl ara da bir tehdit vardır: Peygamber'e uymaz ve onu bu şekilde tehdit etmeye devam ederseniz , sizler de sizden önceki inkar edenler gibi helak olursunuz ve yurtlarından çıkarmak istediğiniz Müslümanlar da bu yurdun mirasçısı ve hakimi olurlar.

1 4 / Ibrahim Sures i

97

"Bir de fetih istediler. Ve her zorba inatçı hüsrana uğradı. " Fetih isteyenlerin kim oldukları konusunda iki görüş vardır: Bir görü­ şe göre , fetih isteyenler peygamberlerdir. Buna göre , inkar edenlerin tehditle­ rinden sonra peygamberler Allahtan yardım istemiş ve o inkar eden zorbalar da hüsrana uğramışlardır. İkinci görüşe göre ise inkar edenler peygamberlere karşı Allah'tan yardım dilemişler fakat kendileri hüsrana uğramışlardır. (İbnu Aşür, VII , 4 1 9) . Böyle bir inatçı , zorba münkir dünya hayatında hüsrana uğramakla kal­ maz ; "Onun ardında cehennem vardır ve o, irinli sudan içecektir. Onu

yutmaya çalışacak fakat yutamayacaktır. Dört bir tarafından ona ölüm gelecek ama o, ölecek de değildir. Onun da ötesinde çetin bir azap var­ dır." Çünkü onun amelleri boşa gitmiştir. Amellerinin boşa gitmemesi için sa­ hih bir inanca dayalı olması gerekmektedir.

Sonraki ayette bu zorba münkirlerin amellerinin durumu şu benzetmeyle verilmektedir: "Rablerini inkar edenlerin durumu şudur: Amelleri, fırtı­

nalı bir günde rüzgarın önüne atıp savurduğu bir küle benzer. Kazan­ mış olduklarından hiçbir şey elde edemezler. İşte o derin sapıklık da budur. " "Görmüyor musun ki göklerle yeri hak/hikmet üzere yarattı. Diler­ se sizi yok eder ve yeni bir yaratılmışlar topluluğu getirir." Allah göklerde ve yerdekilerin hiçbirini lüzumsuz ve gayesiz yaratmamış­ tır. Her şeyin bir değeri ve yeri vardır. Ancak o kafirleri n amellerinin herhangi bir değeri olmadığı için bu ameller rüzgarın savurduğu kül hükmündedir. İn­ san da elbette bu evrende gayesiz yaratılmamıştır. Onun da görevleri ve gayesi vardır. İnsana diğer yaratıklardan farklı olarak iyiyi kötüden ayıran akıl ve bir de irade verilmişse elbette bunlar da boşuna değildir. Bunlar insana birtakım yükümlülükler yüklemektedir. Ama insan kendisine verilen görevleri yerine geti rmeyecekse yüce Allah insan türünün yerine yeni varlıklar yaratma gücü­ ne sahiptir: "Bu, Allah için hiç de zor değildir. "

98

2 1 . Artık hepsi de Allah'ın huzuruna çıkmıştır ve zayıf olanlar, bü­ yük gördükleri o kimselere: "Biz sizin takipçilerinizdik. Şimdi siz Allah'ın azabından herhangi bir miktarını bizden savacak mısı­ nız?" demektedirler. Onlar da diyecekler ki: "Allah bize hidayet verseydi elbette sizi hidayete götürürdük. Artık sızlansak da sab­ retsek de farketmez; çünkü bizim için herhangi bir kurtuluş söz konusu değildir. Kurtuluş yolu yoktur. " 22. Her iş bitirildiğinde ise şeytan şöyle diyecektir: "Şüphesiz, Allah size gerçek bir vaatte bulunmuştu. Ben de size vaatte bulunmuş­ tum; ama sözümden caydım. Haddi zatında benim herhangi bir gücüm yoktu, sadece size çağrıda bulunmuştum. Siz de bana ica­ bet etmistiniz. O halde beni kınamayın, sadece kendinizi kınayın.

1 4 / Ib rahim Süresi

99

Ne ben sizi kurtarabilirim ne de siz beni. Hakikat şu ki daha ön­ celeri beni Allah'a ortak koşmanızı da hep reddetmişimdir." Şüp­ hesiz ki zalimler için acıklı bir azap vardır. 23. İman eden ve salih amel işleyenlere gelince, Rablerinin izniyle içinde ebedi kalacakları, zeminlerinde ırmakların çağlayıp aktığı cennetlere konulmuşturlar. Oradaki karşılanışları ise iltifatlar ve hoşgeldinlerledir. İnkar edenlerin dünya hayatlarındaki durumları dile getirildikten sonra burada ahiret hayatına bir geçiş yapılmakta ve o hayata dair sahneler gözler önüne serilmektedir. Aslında zayıf olanların bizzat kendileri , başkalarının buyruğuna geçme­ yi seçmişlerdir. Allah hiç kimseyi aklını , ruhunu ve iradesini başkasına teslim etsin diye yaratmamıştır. Aklını başkasına teslim eden , ruhunu başkasına tes­ lim eden ve iradesini başkasına teslim eden kişinin esasen kendisi başkasına köle olmayı seçmiştir. Hiçbir maddi güç insanın bu yönlerini zorunlu olarak esir alamaz . Eğer böyle bir durum söz konusu olmuş olsaydı kişi bundan do­ layı ahirette sorumlu tutulmazdı. Haddizatında insan her zaman için Allah'ın huzurundadır. Burada Allah 'ın

huzuruna çıkmaktan maksat, hesap vermek için huzuruna çıkmaktır Bu kıyamet sahnelerinin anlatımı , kıyamette insanların Allah'ın huzuru­ na çıkışlarına dair salt bilgi vermek için değil, o gün gelmeden onları uyar­ mak içindir. O küfür önderleri , kendilerine tabi olan zayıf akıl sahiplerine bu dünya hayatında ne vaatlerde bulunmuşlardı ! Ama hesap günü gelip çattığında onlar da kendilerine tabi olanlar gibi zayıf duruma düşeceklerdir. Kendilerine tabi olanları kurtarmak bir tarafa , kendilerinin uğrayacakları azaptan bir kısmını dahi savamayacaklardır. İnkar edenlerin bu hayal kırıklıkları devam ederken ikinci darbeyi , al­ dandıkları şeytandan yiyeceklerdir : "Şüphesiz, Allah size gerçek bir vaat­

te bulunmuştu. Ben de size vaatte bulunmuştum; ama sözümden cay­ dım. Haddi zatında benim herhangi bir gücüm yoktu, sadece size çağ­ rıda bulunmuştum. Siz de bana icabet etmiştiniz. O halde beni kına­ mayın, sadece kendinizi kınayın. Ne ben sizi kurtarabilirim ne de siz beni. Hakikat şu ki daha önceleri beni Allah'a ortak koşmanızı da hep reddetmişimdir. "

lnkar edenler bu duruma düşerken "İman eden ve salih amel işleyen­

lere gelince, Rablerinin izniyle içinde ebedi kalacakları, zeminlerinde ırmakların çağlayıp aktığı cennetlere konulmuşturlar. Oradaki karşı­ lanışları ise iltifatlar ve hoşgeldinlerledir." İnkar edenler gibi birbirlerini kınamayacaklar, b irbirlerine iltifat edeceklerdir.

24.

Güzel bir sözün; kökü sapasağlam, dalları ise yüksekte olan bir ağaca benzediğine dair Allah'ın verdiği misali görmedin mi?

J4

/ Jb ı a h i m Sılresı

1 01

2 5 . Rabbinin izniyle O, sürekli meyvesini verir. Düşünüp ibret alsın­ lar diye Allah insanlara misaller veriyor. 26. Kötü bir söz ise kökünden koparılıp toprağın üzerine atılmış, göv­ desi üstünde duramayan işe yaramaz bir ağaca benzer. 2 7 . Allah, iman edenleri o sağlam söz ile bu dünya hayatında da öte­ kinde de sapasağlam ayakta tutar; zalimlere ise Allah yollarını kaybettirir. Elhak, Allah dilediğini yapar. 28. Allah'ın nimetini küfürle değiştirip kavimlerini helak yurduna sü­ rükleyen şu kimseleri görmedin mi? 29. Cehenneme, oraya girecekler. Ne kadar kötü konaklama yeridir orası! 30. Allah'ın yolundan saptırmak için O'na ortaklar koştular. De ki: "Sürün bakalım sefanızı; nasıl olsa son durağınız o ateştir! " Böyle bir ağacın cennette bulunduğuna dair görüş beyan edenler ol­ muştur. Oysa benzetme yapılırken sözü edilen unsurların mutlaka varlıklar aleminde var olması gerekmez . Ayetlerde neyin, neye benzetildiği açıktır: Güzel söz her mevsim meyve veren , kökü sağlam ve dalları yukarılara uzanan ağaca benzetilmektedir. Kötü söz ise kökü sağlam olmayan, yerinden koparılıp çıkartılmış , pörsümüş bir ağaca benzetilmiştir. Arap dilınde helime sözcüğü , tek sözcük anlamına geldiği gibi cümle an­ lamında ya da yapılan bir konuşmanın bütünü anlamında da kullanılır. Mü­ fessirler genelde burada bu sözcük ile helime-i tevhidin kastedildiğini söylerler. Kuşkusuz, kelime -i tevhit kelimelerin en güzeli ve en anlamlısıdır, dinin teme­ li ve özüdür. Din öğretisi bu kelime üzerine kurulmuştur. O halde ilahi mesaj ­ ların her biri b u kelimenin bir uzantısı ve açılımıdır. w

Kötü söz ise tevhidin zıddı olan şirhtir. Şirk üzere kurulu öğretilerin , söz ilkelerin tamamı bu kapsama girmektedir.

Tevhit , sağlam delillere dayanmaktadır. İnsanlığa yararı sürekli dir. Kişi­ nin kendisine , insanlar arası ilişkilere , ahlaka ve kısacası sosyal hayatın tama­ mına yararı vardır. Şirk ise delillere dayanmamaktadır. Bu sebeple de köksüz­ dür. Insanlara zararları vardır ve zararı süreklidir. Kişinin kendisine zararı var­ dır, insanlar arası ilişkilere zararı vardır . . . Kısacası sosyal hayatın bütününe zararı dokunur. Bu nedenle güzel sözü hayat sistemi olarak seçmiş olan toplumda adalet,

M

1 02

Ş_a i tj_ım�e_h /Ii_ay!lt_�cıyrıcığı_ �ur'an

Tefs ı rı

__ __ _

yardımlaşma ve kardeşlik duyguları hakim iken kötü sözü sistem olarak seç­ miş olan toplumlarda fitne , fesat, haksızlık ve düşmanlık duyguları hakimdir.

"Allah'ın nimetini küfürle değiştirip kavimlerini helak yurduna sü­ rükleyen şu kimseleri görmedin mi?" _ .s) Görmedin mi ifadesi , gözle görme anlamında kullanıl dığı gibi kesin

�İ:

bilgi için de kullanılır. Burada Kureyş müşriklerinin ileri gelenlerinin kastedil­ diği müfessirlerin birçoğu tarafından dile getirilmektedir. Onlar nimetlerin en büyüğü olan nübüvveti ve bunun temsilcisi olan Muhammed'i inkar etmekle kavimlerini helake sürüklemişlerdir. Bu sebeple de onlar "Cehenneme, ora­

ya girecekler. Ne kadar kötü konaklama yeridir orası! Allah'ın yolun­ dan saptırmak için O'na ortaklar koştular. De ki: "Sürün bakalım se­ fanızı; nasıl olsa son durağınız o ateştir!" I fadeyi kesin b ilgi anlamına aldığımızda ise yanlarında bilgi bulunan ve helak edilmiş olan bütün kavimler kastedilmektedir.

l4

/ Ibrah inı Suresi

1 03

3 1 . İman eden o kullarıma söyle: "Herhangi bir alışverişin ya da dost­ luğun olmadığı gün gelmeden önce namazlarını hakkıyla kılsınlar ve kendilerine rızık olarak verdiklerimizden infak etsinler." 32. Allah odur ki gökleri ve yeri yarattı. Gökten bir su indirip de onunla size bir rızık olarak ürünler çıkardı. Denizlerde izniyle yü­ zen gemileri hizmetinize verdi; nehirleri hizmetinize verdi. 3 3 . Sürekli hareket halindeki güneşi ve ayı hizmetinize verdi. 34. O'ndan istediklerinizin hepsini size verdi. Öyle ki Allah'ın nimet­ lerini saymaya kalksanız bitiremezsiniz. Şüphesiz ki insan çok za­ lim ve çok nankördür. Dünya hayatında kişi maddi bir karşılık ödeyerek kendisine bir yarar sağ­ layabilir. Hatta kimi durumlarda işlediği bir suçun cezasından kurtulmak için fıdye verebilir. Ama öyle bir gün gelecek ki maddi bir karşılık vererek bir ya­ rar sağlanamayacağı gibi cezadan kurtulmak için fidye vermek de mümkün olmayacaktır. Işte o ahiret günü gelmeden önce iman edenlere namazı hakkıy­ la kılmaları , eğer bir suçtan dolayı ileride ceza söz konusu olacaksa şimdiden onun fidyesi olarak ellerindeki mallardan infak etmeleri tavsiye edilmektedir. Namazı kılar ve infak ederlerse kendilerini helake götürmeyece kleri gibi ahi­ rette de onların yurdu cennet olacaktır. 3 2 - 3 4 . ayetlerde ise bu ayette yapılan iki tavsiyenin gerekçeleri dile geti nl­ mektedir N amaz kılarak Allah'a kulluk edin . Çünkü Allah gökleri ve yeri ya­ ratandır, evrendeki varlıkları yararlanacağınız şekilde düzenlemiştir. Allah'ı n yarattı ğı bu evrende mal-mülk elde ediyorsunuz . Mal-mülk elde etme imkan ve araçlarını Allah size verdiğine göre , infak ederek Allah'ın kullarını gözetin . Zenginleriniz fakirlerinizi gözetirse toplumunuza birlik ve dirlik hakim olur.

1 04

M�Sait '.?ırn�e� I f{a_y9J Karnağı Ku r'an Tefs i rı .

3 5 . Hani bir zamanlar İbrahim şöyle demişti: "Rabbim! Şu şehri gü­ venli kıl. Beni de oğullarımı da putlara tapmaktan uzak tut." 36. "Rabbim! Onlar insanlardan birçoğunu saptırdılar. Her kim bana tabi olursa o bendendir ; her kim de bana isyan ederse artık Sen­ sin çok bağışlayan Sensin çok merhamet eden." 3 7 . "Ey Rabbimiz! Zürriyetimden bir kısmını Beyt-i Haram'ın yanında ekin ekilmeyen bir vadiye yerleştirdim. Rabbimiz! Namazı hakkıy­ la kılsınlar diye. Dolayısıyla insanların kalplerini onlara meyilli kıl ve onları çeşitli ürünlerle rızıklandır ki onlar da şükretsinler." 38. "Rabbimiz! Sen kesinlikle gizlediklerimizi de biliyorsun, açığa vurduklarımızı da. Çünkü ne yerde ve ne de gökte hiçbir şey Al­ lah'a gizli kalmaz." 39. "Yaşlılığımda bana İsmail'i ve İshak'ı armağan eden Allah'a şü­ kürler olsun. Şüphesiz, Rabbim duaları işitendir."

1 --1 /

Ilnalıi nı S u re si

1 05

40. "Rabbim! Beni, namazlarını aksatmadan kılanlardan eyle; so­ yumdan gelenleri de . . . Rabbimiz ! Duamı kabul et. " 4 1 . "Rabbimiz! Hesapların görüleceği gün beni, ana-babamı v e iman edenleri bağışla. " Hz . İbrahim, duasına şehrin güvenli o lmasını d ilemekle başlamaktadır. Çünkü güvenliğin olmadığı yerde dini görevler de dünya h ayatının gerektirdi­ ği sorumluluklar da yeterince yerine getirilemez . Esasında güvenliğin kendisi dahi dini bir görevdir. Çünkü can emniyeti , mal emn iyeti, soy emniyeti dinin temel hedefleri arasındadır. Önceki ayetlerde, Allah'ın bütün insanlara verdiği nimetler hatırlatılarak Allah'a şükretmeleri istenmişti . Burada ise Kureyşlilere hitap edi lmekte ve on­ lara ve rilen özel nimetler hatırlatılarak kendilerinden şükretmeleri istenmek­ tedir. Ataları J-lz . İbrahim, şehirlerinin güvenli o lması yanında hem kendisi­ nin hem de soyundan gelenlerin putlara tapmaktan uzak kalmaları konusun­ da dua etmişti . Halbuki onun soyundan olan Kureyşliler putlara tapmakt adır. Hz. Ib rahi m'e bağlı olduklarını söylediklerine göre , putlara tapmaktan uzak durmaları gerekir. Müfessirlerin bir kısmı Hz. ibrahim'in sadece kendi çocukları için dua et­ tiğin i , bu sebeple bu duanın bilahare gelecek olan torun ları nı kapsamadığını söyler. Bir kısmı ise Hz. İbrahim'in soyundan gelen torunlarını ela kapsadığını ve onun soyundan gelenlerden hiç biri nin p utlara tapmadığını ilen sürer. Bir kısmı ise putları tevil ederek onun, sadece altın ve gümüşten yapılmış putl arı kastettiğini iddia eder. Oysa bir peygamberin duası da diğer dualar gibi fiilen yerine getirilebilir, getirilmeyebilir de . (İbnu Acibe, I I I , 2 0 5 ) . Hz . Ibrahim , duasında , putlara tapma ktan uzak duranların v e kendisi­ ne tabi olanların kurtuluşu hak ettiklerini belirttikte n sonra kendisine karşı çıkanları Allah'ın af ve merhamet i ne haYalc e t m esi , onun ne denli şe fl. .)..J' ? Jt

"'

-

-

, _ _

,

�

•

\�"' �

...r .) yj,' .) ı-:') \, "

,,,,,

.)

,.....,,,

•

ı � \\ J ı< • ".. r ı>"' \ ' ,.....,,,

��

•

......

\...:...-9

)

"'

,

'

-

"' '

-

"' w .> V - �

-

·

o

·�

:-.\:'( ...... >-:1 IA--: :.' � .J._JJ .J' J � \i�-=-) .. '::>:�}:::? .) �

,....., Jı. _.,-...... .

\

o•

..- > ı ....:...

.u.\ i...:'�J "

...... ... )

1

'. \'"' \ � �J9 ı°-!,.>; � L> 1

. -.....

,

:. -� � G' e,:_( ' .. , ���

.

.

�..

.......

35. Allah göklerin ve yerin nurudur. O'nun nuru şuna benzer: İçinde kandil bulunan bir oyuk. Kandil bir cam içindedir. Cam da inci gibi bir yıldızdır. (O kandil) doğuya da, batıya da ait olmayan ve kendisine ateş dokunmasa da neredeyse kendiliğinden ışık veren bir yağı olan zeytin ağacındandır. Nur üstüne nur! Allah dilediği­ ni/dileyeni nuruna eriştirmek için hidayete erdirir. Allah insanla­ ra misaller getiriyor; ve Allah her şeyi bilendir. Nur; kendisi görünen ve eşyayı da görünür kılan şeydir. Nurun zıddı ka­

ranlıktır. Kur'an'da kelime asıl manası olan ışık anlamında kullanıldığı gibi mecazi olarak vahiy, Kur'an ve bu ikisinin rehberliği gibi anlamlarda kullanıl­ maktadır. Burada Allah hakkındaki kullanılış farklı şekillerde yorumlanmıştır. Ke­ lime , lügat manası olan ışık anlamında kullanılmış olamaz . Çünkü "Allah 'ın nuru " denildikten hemen sonra "O 'nun nuru" denilmektedir. O halde burada Allah hakkında nur kelimesinin kullanılması, O'nun zatının nur olduğu anla­ mına gelmez. Nur Allah'ın kendisi olmadığına göre mecazi anlamda kullanıl­ mış olup maddi ve manevi her türlü aydınlatmanın ve iyi rehberliğin kayna­ ğı O' dur. Mesela güneş her tarafı aydınlatıp onları görünür kılmaktadır. Güne­ şi yaratan ve onu aydınlatıcı hale kavuşturup eşyayı görünür kılan O' dur. Aynı şekilde manevi anlamda vahyi aydınlatıcı kılıp insanlara iyi rehberlik etmesi­ ni sağlayan yine O'dur. Şöyle de düşünebiliriz : Nur kelimesi mastar olup ism-i fail anlamındadır. Buna göre Allah , hem maddi ve hem de manevi anlamda göklerin ve yerin ay­ dınlatıcısıdır. Ancak maddi ışığı görmek için göze , manevi ışığı görmek için de kalp ve akla ihtiyaç vardır. Gözü kör olan maddi ışığı , kalbi kör olan da ma­ nevi ışığı göremez.

488

Benzetme ile ne kastedilmektedir? Kandilin konulduğu oyuk, kandil , cam, kısacası benzetmede kullanılan her bir nesne ile ne kastedildiği konu­ sunda çok şey söylenmiştir. Bizce burada Allah'ın nuru ile gönderdiği vahiy yani Kur'an kastedilmektedir. Bir kandilin çevresini en mükemmel şekliyle ay­ dınlatması için gerekli hususlar anlatılıyor ve Allah'ın gönderdiği vahyin insa­ nın önünü bu mükemmeliyette aydınlattığı anlatılıyor. Kandilin çevresini en mükemmel şekliyle aydınlatabilmesi için ışığını toparlayacak bir oyuğa yerleş­ tirilmesi , rüzgara karşı korunması için bir cam içerisinde olması ve camının ışığı en mükemmel şekliyle geçiren şeffaf bir cam olması , ayrıca yağının/yakıtı­ nın da kaliteli olması gerekiyor. O dönemde en iyi yağ, dağın doğusunda veya batısında olup güneşin ışığını günün bir kısmında alan değil , gün boyu güne­ şin ışığını alan bir yerde bulunan zeytin ağacından yapılanı idi .

36. Allah'ın yapımına ve orada adının yüceltilmesine izin verdiği ev­ lerde sabah akşam O'nu tenzih ederler.

3 7 . Onlar öyle kimselerdir ki ne bir ticaret ne de bir alışveriş Allah'ı anmaktan, namazı kılmaktan ve zekatı vermekten onları alıkoyar. Onlar kalplerin ve gözlerin allak bullak olduğu günden korkarlar.

38. Çünkü Allah yaptıklarının en güzeliyle onlara karşılık verecek ve onlara kendi fazlından daha fazlasını lutfedecektir. Allah diledi­ ğine hesapsız rızık verir.

24 / Nur Suresi

489

Bazı müfessirler "evler"le mescitlerin kastedildiğini söylemektedir. Ancak İslam dini ibadet etmeyi ; Kur'an okumayı ve namaz kılmayı mescitlere tahsis etmemiştir. Müminlerin evlerinde de bu ibadetler icra edilir. Bu yüzden söz konusu durumdaki ev, mescit, okul vs . her yeri kapsadığını söylemek gerekir. Allah'ın nuruyla aydınl anmış kimseler alışverişlerini yapar ticaretlerini yürü­ türler ama dünyevi menfaatlere kendilerini kaptırıp Allah'ın o konulardaki emir ve yasaklarını unutmazlar. Bu işlerini yürütürken Allah'ı hatırlayıp emir ve yasaklarına uyarlar. Günümüzde Allah'ı anmak yani Allah'ı zihir söz ile "Allah . . Allah . . . " de­ mek şeklinde anlaşılmaktadır. Oysa asıl olan bir iş yaparken, bir şey söylerken ve bir şeye niyetlenirken bunların Allah'ın emir ve yasaklarına uygun olup ol­ madığını zihinden geçirmek ve buna riayet etmektir. Allah zihri , hayatla bütün­ leşen zikirdir. Söz ile Allah'ı zikretmenin amacı da zaten budur. Allah'ın emir ve yasaklarını en doğru ve en mükemmel şekliyle anlatan Kur'an-ı Kerim'dir Yine Allah'ın nuruyla aydınlanmış olan müminler ticaretleriyle ve günlük işleriyle meşgul olurken namazlarını aksatmaz ve zekatlarını verirler. Çünkü onlar kıyametin kopacağını ve o günün korkunçluğunu bilirler. Allah da onla­ rın bu yaptıklarını güzel mükafatlarla mükafatlandıracak ve karşılıklarını kat kat verecektir.

�""'n '\"" · .... J/.,,,

.... ,, ,,, ,,,,

�J.J •

......

�

����\'-'.) �J�\J •,,,,,._ \ JA...,. (.' \�',..... ııııı \ ...,.· . r• ': ' \ '.- ,..... � >�""' ı�\.) �� -

,; •

-

. .... • __, � l � • ,,.. .._,

' ......... .JsJ "� \,.a� \...

)

Jt

,,,1t • ..... 7

""

.

•

' _,

• .� t(':"""' " > r ...... � ..... , �\.µa> .J ' e , . � - , \j � �uj iCf� \ , ) J. � \!\ \� "' (.: ..· -:-� "" � : -:"' � v ...... } \;. ·.""..ııı ı . ..... . '--> l.P� '# ,"aj �?'."'Y ,�J. � �J' ... r.Y " .. ·"!' "' ""'-!. ,; .... �

ı_)C..L,�'�� '

'

.

_,

_

.,,

.

� �-.ı·' .. '

.

.....

.

""'""\;...

� �,,,, .... ..... ,,,,,. .......: . , �Jv-'- \ \.)\ .•

..ı.; ,,,,,; ,, ,,,, \_,•

..... . -::-'d'.J

_,

,,,,,,

.....

.. u.:

..

,ti

..

.... .

_,Jt

r: ��J ...

� .).)>�� > (\;:' ( (1 bJ

\!/

"'

'·

�

..,,,, � .,,,, .

. ...... .

""

,,,,

.

ı'J. > �

39. İnkar edenlere gelince, onların amelleri kupkuru bir çölde susayanın su zannettiği bir seraba benzer. Öyle ki yanına geldiğinde hiç-

490

bir şey bulamaz; onun yanında Allah'ı bulur. Allah da onun hesa­ bını tastamam verir. Şüphesiz ki Allah hesabı çarçabuk görendir. 40. Yahut üst üste dalgaların ve üstte de bulutun kapladığı derin bir denizdeki karanlıklar gibidir. Zifiri karanlık, elini çıkarıp baksa neredeyse göremeyecek. Allah kime ışık vermemişse onun herhan­ gi ışığı yoktur. lman edenler büyük mükafatlara nail olurke n inkar e d enle r in amelleri boşa gidecektir Çünkü onların amellerinin bir hakikati yoktur. Seraba ben­ .

zer. Issız ve bitkinin bitmediği bir çölde susayan kişi o serabı gö rür ama yanı­ na geldi ğ i n d e hi ç bir şey göreme z Aynen i nkar edenin ameli de böyl edir Bir şeyler yapıyo r zanneder kendisini ama hesap günü o amellerin başına gittiğin­ .

.

de amellerinin hiçbir kıymetinin bulunmadığını görecek ve Allah onu o haliy­

le hesaba çekece ktir. Yahut onun ameli üst üste dalga ları n ve onların üstün ­ de de bulutun ka p l adığı zifiri karanlıktır. İyil ı k ya p t ı ğını za n nettiği amelleri n­ den hiçbirini bulamaz . Çünkü inkar ediyordu; inkar ise katman katman ka­ ranlıklardan oluşur. Üstelik cahil idi , muhakeme et m iy o rdu Bu ela inkarına .

ilave bir karanl ıktır.

24

/ Nu r Su resi

19 1

4 1 . Görmez misin ki göklerde ve yerde olanlar ve sıra sıra kuşlar Allah'ı yüceltip tesbih ediyorlar. Onların her biri kendi ibadet ve tesbihini biliyor. Allah onların yaptıklarını çok iyi biliyor. 42. Göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır ve dönüş Allah'adır. 43 . Görmez misin ki Allah bulutları sürüyor; sonra onları bir ara­ ya getirip üst üste yığıyor. Bunların arasından yağınurun çıktığı­ nı görüyorsun. Yine O, gökten dağ gibi bulutlardan dolu indiriyor, dilediğine isabet ettiriyor dilediğinden de uzaklaştırıyor. Şimşeği­ nin parıltısı neredeyse gözleri alacak. 44. Allah gece ve gündüzü evirip çeviriyor. Bunda basiret sahipleri için bir ibret vardır. 45. Allah her canlıyı sudan yarattı. Onlardan kimi karnı üzerinde yü­ rüyor kimi iki ayağı üzerinde yürüyor kimi de dört ayak üzerin­ de yürüyor. Allah dilediğini yaratır ve şüphesiz ki Allah, her şeye gücü yetendir. 46. Andolsun ki Biz açıklayıcı ayetler indirdik. Allah dilediğini/dileye­ ni dosdoğru bir yola iletir. Kur'an-ı Kerim misallerini seçerken sıradan insanların da ço kça müşahe­ de e ttikleri tabiat olaylarından seçer ki herkes verilen misali anlasın ve çevre­ sinde olup biten şeyler üzerinde düşünsün. Allah'ın azamet ve kudreti, son­ suz bilgi ve merhameti , mükemmel yöneticiliği herkes tarafından ancak bu yolla anlaşılır.

İnsan ve melek gibi şuurlu varlıkların Allah'ı tesbih etmeleri , O'nun her türlü eksikliklerden uzak olduğunu ve mükemmel sıfatlarla muttasıf olduğu­ nu bilmeleri ve bunu itiraf etmeleridir. Hayvanların ve cansız varlıkların onu tesbih etmeleri ise en azından bizi ilgilendiren yönüyle onların , Allah'ın eksik­ lerden münezzeh olduğuna delalet etmeleridir. Bunlar üzerinde düşündüğü­ müz takdirde bu sonuca varırız . Onların ibadeti ise kendilerine verilmiş olan görevi itirazsız yerine getirmeleri yani Allah'ın onlara verdiği görevlere itaat et­ meleridir. Bunu ifade eden ayetlerde kastedilen budur. Çünkü Kur'an bize hi­ tap etmektedir ve bizden bunlar üzerinde düşünüp Allah'ın eksiklerden mü­ nezzeh olduğu sonucuna varmamızı istemektedir. Allah her şeye verdiği görevi bilerek vermiştir. Evrende her şey yerli ye­ rincedir ve kendisine verilen görevi yapmaktadır. Bütün bunlar, Allah'ın bilgi ve planlaması sonucu olmaktadır. Çünkü göklerin mülkü Allah'ındır ve yaptı­ ğı planlama sonucu dönüş O'nadır. Evrende olup biten her şey Allah'ın bilgi ve kontrolü dahilindedir. Bu­ lutların oluşması , yağmurun yağması , doluya dönüşmesi , nereye yağacakla­ rı , gece ve gündüzün oluşması, bütün canlıların yaratılması vs . b ütün bunlar Allah'ın izni , planlaması ve bilgisiyledir. Dileyen bunlar üzerinde düşünü r ve ibret alır. Düşünen ve ibret alanı Allah doğru yola iletir.

24 / Nur Su ıesi

493

4 7. Allah'a ve Peygamberine iman ettik ve itaat ettik, derler. Sonra da onlardan bir grup yüz çevirir. Bunlar inanmış değillerdir. 48. Aralarında hüküm vermesi için Allah'a ve peygamberine çağınl­ dıkları vakit, onlardan bir grup çekip gider. 49. Fakat hak kendileri lehine olsa koşa koşa gelip hükme rıza göste­ rirler. 50. Kalplerinde bir hastalık mı var; yoksa şüpheye mi düştüler? Ya da Allah ve Resulünün kendilerine haksızlık yapacaklarından mı korktular? Bilakis onlardır zalimlerin kendisi. 5 1 . Aralarında hüküm vermesi için Allah'a ve Peygambere çağırıldık­ larında inanmış olanların sözü; "Duyduk ve itaat ettik" demekten başkası değildir. İşte kurtuluşa erecek olanlar bunlardır. 52. Allah'a ve Resulüne itaat edip Allah'tan korkan ve azabına karşı kendisini koruma altına alanlar; işte onlar kurtuluşa erenlerdir. 53. Olanca güçleriyle Allah'a yemin ettiler ki onlara emredersen (sa­ vaşa) çıkacaklar. De ki: "Yemin etmeyin fakat doğru dürüst itaat edin. Şüphesiz ki Allah yaptıklarınızdan haberdardır."

494

54. De ki: "Allah'a itaat edin ve Peygamber'e itaat edin." Yüz çevirecek olurlarsa, o kendi üzerine düşenden siz de kendi üzerinize düşen­ den sorumlusunuz. Ona itaat ederseniz hidayet bulursunuz. Pey­ gamberin görevi açık bir tebliğden başkası değildir. Müslümanlar Medine'ye hicret ettikten sonra kalplerinde iman etmedik­ leri halde menfaatlerini kollamak için Müslüman görünen bir grup ortaya çık­ tı ki bunlar münafıklardır. Bunlar aralarında hüküm verilsin diye Allah'a ve Peygamberine çağınldıklarında onların hükmüne inanmadıkları için çekip gi­ derler. Fakat kendi lehlerine hüküm verilecek olursa koşup gelirler. Oysa ger­ çekten inanmış olan kimseler, hüküm aleyhlerine olsun veya olmasın Allah ve Peygamberinin verdiği hükümden başkasına gitmezler. Hüküm lehlerine veya aleyhlerine olsun "Duyduk ve itaat ettik" derler. Kurtuluşa erecek olanlar işte bunlardır. Elbette ayet sadece o dönemde yaşayan insanlara hitap etmemektedir. Allah'ın ve Peygamberinin emir, yasak, hukuk, ekonomi , hasılı hangi konuda olursa olsun verdikleri hükümlere karşı çıkan ve bunların doğruluğuna inan­ mayan hiç kimse gerçek inanmış biri değildir. Allah ve Peygamberinin birlikte zikredilmeleri Peygamberin , Allah'ın bil­ dirdiği hükümden başka hüküm vermemesi nedeniyledir. Zaten Allah bizzat gelip hüküm verecek değildir, O'nun hükmünü verecek olan Peygamberdir. Peygamberin görevi , Allah'ın vahyini insanlara olduğu gibi tebliğ etmek ve onu yorumlayıp pratik hayata uygulamaktır. Peygamber bu görevini yapar­ ken Allah'ın koruması altındadır. Hata yapacak olursa Allah mutlaka hatasını tashih eder ve Peygamber de hata yaptığım insanlara ilan eder.

"Olanca güçleriyle Allah'a yemin ettiler ki onlara emredersen (sa­ vaşa) çıkacaklar. De ki: 'Yemin etmeyin fakat doğru dürüst itaat edin. Şüphesiz ki Allah yaptıklarınızdan haberdardır." Inanmış kimselerin Allah'a ve Resulüne itaat edeceklerine dair yemin et­ meye ve bunu yapacaklarına dair başkalarını inandırma gayretine girmeye ih­ tiyaçları yoktur. Zaten inanmış olan insan gerektiğinde malını da canını da Al­ lah yolunda feda etmeye hazırdır. Böyle bir durumla karşılaşıp yüz çeviren­ ler ya gerçekten inanmış değillerdir yahut henüz imanları zayıf olup kalpleri­ ne kök salmamıştır.

2 4 / NCır Süresi

495

"De ki: "Allah'a itaat edin ve Peygamber'e itaat edin." Yüz çevire­ cek olurlarsa, o kendi üzerine düşenden siz de kendi üzerinize düşen­ den sorumlusunuz. Ona itaat ederseniz hidayet bulursunuz. Peygam­ berin görevi açık bir tebliğden başkası değildir." Peygamberin görevi Allah'tan gelen vahyi insanlara tebliğ etmek, onu açık­ lamak ve rehberlik etmektir. Peygamber kimseye inancı dayatmaz . Medine'