Hannibal Roma'nın Büyük Düşmanı [1 ed.] 9786057635273

Table of contents :
Untitled.FR12 - 0003_2R
Untitled.FR12 - 0004_1L
Untitled.FR12 - 0004_2R
Untitled.FR12 - 0005_1L
Untitled.FR12 - 0005_2R
Untitled.FR12 - 0006_2R
Untitled.FR12 - 0007_1L
Untitled.FR12 - 0007_2R
Untitled.FR12 - 0008_1L
Untitled.FR12 - 0008_2R
Untitled.FR12 - 0009_1L
Untitled.FR12 - 0009_2R
Untitled.FR12 - 0010_1L
Untitled.FR12 - 0010_2R
Untitled.FR12 - 0011_1L
Untitled.FR12 - 0011_2R
Untitled.FR12 - 0012_1L
Untitled.FR12 - 0012_2R
Untitled.FR12 - 0013_1L
Untitled.FR12 - 0013_2R
Untitled.FR12 - 0014_1L
Untitled.FR12 - 0014_2R
Untitled.FR12 - 0015_1L
Untitled.FR12 - 0015_2R
Untitled.FR12 - 0016_1L
Untitled.FR12 - 0016_2R
Untitled.FR12 - 0017_1L
Untitled.FR12 - 0017_2R
Untitled.FR12 - 0018_1L
Untitled.FR12 - 0018_2R
Untitled.FR12 - 0019_1L
Untitled.FR12 - 0019_2R
Untitled.FR12 - 0021_1L
Untitled.FR12 - 0021_2R
Untitled.FR12 - 0022_1L
Untitled.FR12 - 0022_2R
Untitled.FR12 - 0023_1L
Untitled.FR12 - 0023_2R
Untitled.FR12 - 0024_1L
Untitled.FR12 - 0024_2R
Untitled.FR12 - 0025_1L
Untitled.FR12 - 0025_2R
Untitled.FR12 - 0026_1L
Untitled.FR12 - 0026_2R
Untitled.FR12 - 0027_1L
Untitled.FR12 - 0027_2R
Untitled.FR12 - 0028_1L
Untitled.FR12 - 0028_2R
Untitled.FR12 - 0029_1L
Untitled.FR12 - 0029_2R
Untitled.FR12 - 0030_1L
Untitled.FR12 - 0030_2R
Untitled.FR12 - 0031_1L
Untitled.FR12 - 0031_2R
Untitled.FR12 - 0032_1L
Untitled.FR12 - 0032_2R
Untitled.FR12 - 0033_1L
Untitled.FR12 - 0033_2R
Untitled.FR12 - 0034_1L
Untitled.FR12 - 0034_2R
Untitled.FR12 - 0035_1L
Untitled.FR12 - 0035_2R
Untitled.FR12 - 0036_1L
Untitled.FR12 - 0036_2R
Untitled.FR12 - 0037_1L
Untitled.FR12 - 0037_2R
Untitled.FR12 - 0038_1L
Untitled.FR12 - 0038_2R
Untitled.FR12 - 0039_1L
Untitled.FR12 - 0039_2R
Untitled.FR12 - 0040_1L
Untitled.FR12 - 0040_2R
Untitled.FR12 - 0041_1L
Untitled.FR12 - 0041_2R
Untitled.FR12 - 0042_1L
Untitled.FR12 - 0042_2R
Untitled.FR12 - 0043_1L
Untitled.FR12 - 0043_2R
Untitled.FR12 - 0044_1L
Untitled.FR12 - 0044_2R
Untitled.FR12 - 0045_1L
Untitled.FR12 - 0045_2R
Untitled.FR12 - 0046_1L
Untitled.FR12 - 0046_2R
Untitled.FR12 - 0047_1L
Untitled.FR12 - 0047_2R
Untitled.FR12 - 0048_1L
Untitled.FR12 - 0048_2R
Untitled.FR12 - 0049_1L
Untitled.FR12 - 0049_2R
Untitled.FR12 - 0050_1L
Untitled.FR12 - 0050_2R
Untitled.FR12 - 0051_1L
Untitled.FR12 - 0051_2R
Untitled.FR12 - 0052_1L
Untitled.FR12 - 0052_2R
Untitled.FR12 - 0053_1L
Untitled.FR12 - 0053_2R
Untitled.FR12 - 0054_1L
Untitled.FR12 - 0054_2R
Untitled.FR12 - 0055_1L
Untitled.FR12 - 0055_2R
Untitled.FR12 - 0056_1L
Untitled.FR12 - 0056_2R
Untitled.FR12 - 0057_1L
Untitled.FR12 - 0057_2R
Untitled.FR12 - 0058_1L
Untitled.FR12 - 0058_2R
Untitled.FR12 - 0059_1L
Untitled.FR12 - 0059_2R
Untitled.FR12 - 0060_1L
Untitled.FR12 - 0060_2R
Untitled.FR12 - 0061_1L
Untitled.FR12 - 0061_2R
Untitled.FR12 - 0062_1L
Untitled.FR12 - 0062_2R
Untitled.FR12 - 0063_1L
Untitled.FR12 - 0063_2R
Untitled.FR12 - 0064_1L
Untitled.FR12 - 0064_2R
Untitled.FR12 - 0065_1L
Untitled.FR12 - 0065_2R
Untitled.FR12 - 0066_1L
Untitled.FR12 - 0066_2R
Untitled.FR12 - 0067_1L
Untitled.FR12 - 0067_2R
Untitled.FR12 - 0068_1L
Untitled.FR12 - 0068_2R
Untitled.FR12 - 0069_1L
Untitled.FR12 - 0069_2R
Untitled.FR12 - 0070_1L
Untitled.FR12 - 0070_2R
Untitled.FR12 - 0071_1L
Untitled.FR12 - 0071_2R
Untitled.FR12 - 0072_1L
Untitled.FR12 - 0072_2R
Untitled.FR12 - 0073_1L
Untitled.FR12 - 0073_2R
Untitled.FR12 - 0074_1L
Untitled.FR12 - 0074_2R
Untitled.FR12 - 0075_1L
Untitled.FR12 - 0075_2R
Untitled.FR12 - 0076_1L
Untitled.FR12 - 0076_2R
Untitled.FR12 - 0077_1L
Untitled.FR12 - 0077_2R
Untitled.FR12 - 0078_1L
Untitled.FR12 - 0078_2R
Untitled.FR12 - 0079_1L
Untitled.FR12 - 0079_2R
Untitled.FR12 - 0080_1L
Untitled.FR12 - 0080_2R
Untitled.FR12 - 0081_1L
Untitled.FR12 - 0081_2R
Untitled.FR12 - 0082_1L
Untitled.FR12 - 0082_2R
Untitled.FR12 - 0083_1L
Untitled.FR12 - 0083_2R
Untitled.FR12 - 0084_1L
Untitled.FR12 - 0084_2R
Untitled.FR12 - 0085_1L
Untitled.FR12 - 0085_2R
Untitled.FR12 - 0086_1L
Untitled.FR12 - 0086_2R
Untitled.FR12 - 0087_1L
Untitled.FR12 - 0087_2R
Untitled.FR12 - 0088_1L
Untitled.FR12 - 0088_2R
Untitled.FR12 - 0089_1L
Untitled.FR12 - 0089_2R
Untitled.FR12 - 0090_1L
Untitled.FR12 - 0090_2R
Untitled.FR12 - 0091_1L
Untitled.FR12 - 0091_2R
Untitled.FR12 - 0092_1L
Untitled.FR12 - 0092_2R
Untitled.FR12 - 0093_1L
Untitled.FR12 - 0093_2R
Untitled.FR12 - 0094_1L
Untitled.FR12 - 0094_2R
Untitled.FR12 - 0095_1L
Untitled.FR12 - 0095_2R
Untitled.FR12 - 0096_1L
Untitled.FR12 - 0096_2R
Untitled.FR12 - 0097_1L
Untitled.FR12 - 0097_2R
Untitled.FR12 - 0098_1L
Untitled.FR12 - 0098_2R
Untitled.FR12 - 0099_1L
Untitled.FR12 - 0099_2R
Untitled.FR12 - 0100_1L
Untitled.FR12 - 0100_2R
Untitled.FR12 - 0101_1L
Untitled.FR12 - 0101_2R
Untitled.FR12 - 0102_1L
Untitled.FR12 - 0102_2R
Untitled.FR12 - 0103_1L
Untitled.FR12 - 0103_2R
Untitled.FR12 - 0104_1L
Untitled.FR12 - 0104_2R
Untitled.FR12 - 0105_1L
Untitled.FR12 - 0105_2R
Untitled.FR12 - 0106_1L
Untitled.FR12 - 0106_2R
Untitled.FR12 - 0107_1L
Untitled.FR12 - 0107_2R
Untitled.FR12 - 0108_1L
Untitled.FR12 - 0108_2R
Untitled.FR12 - 0109_1L
Untitled.FR12 - 0109_2R
Untitled.FR12 - 0110_1L
Untitled.FR12 - 0110_2R
Untitled.FR12 - 0111_1L
Untitled.FR12 - 0111_2R
Untitled.FR12 - 0112_1L
Untitled.FR12 - 0112_2R
Untitled.FR12 - 0113_1L
Untitled.FR12 - 0113_2R
Untitled.FR12 - 0114_1L
Untitled.FR12 - 0114_2R
Untitled.FR12 - 0115_1L
Untitled.FR12 - 0115_2R
Untitled.FR12 - 0116_1L
Untitled.FR12 - 0116_2R
Untitled.FR12 - 0117_1L
Untitled.FR12 - 0117_2R
Untitled.FR12 - 0119_1L
Untitled.FR12 - 0119_2R
Untitled.FR12 - 0120_1L
Untitled.FR12 - 0120_2R
Untitled.FR12 - 0121_1L
Untitled.FR12 - 0121_2R
Untitled.FR12 - 0122_1L
Untitled.FR12 - 0122_2R
Untitled.FR12 - 0123_1L
Untitled.FR12 - 0123_2R
Untitled.FR12 - 0124_1L
Untitled.FR12 - 0124_2R
Untitled.FR12 - 0125_1L
Untitled.FR12 - 0125_2R
Untitled.FR12 - 0126_1L
Untitled.FR12 - 0126_2R
Untitled.FR12 - 0127_1L
Untitled.FR12 - 0127_2R
Untitled.FR12 - 0128_1L
Untitled.FR12 - 0128_2R
Untitled.FR12 - 0129_1L
Untitled.FR12 - 0129_2R
Untitled.FR12 - 0130_1L
Untitled.FR12 - 0130_2R
Untitled.FR12 - 0131_1L
Untitled.FR12 - 0131_2R
Untitled.FR12 - 0132_1L
Untitled.FR12 - 0132_2R
Untitled.FR12 - 0133_1L
Untitled.FR12 - 0133_2R
Untitled.FR12 - 0134_1L
Untitled.FR12 - 0134_2R
Untitled.FR12 - 0135_1L
Untitled.FR12 - 0135_2R
Untitled.FR12 - 0136_1L
Untitled.FR12 - 0136_2R
Untitled.FR12 - 0137_1L
Untitled.FR12 - 0137_2R
Untitled.FR12 - 0138_1L
Untitled.FR12 - 0138_2R
Untitled.FR12 - 0139_1L
Untitled.FR12 - 0139_2R
Untitled.FR12 - 0140_1L
Untitled.FR12 - 0140_2R
Untitled.FR12 - 0141_1L
Untitled.FR12 - 0141_2R
Untitled.FR12 - 0142_1L
Untitled.FR12 - 0142_2R
Untitled.FR12 - 0143_1L
Untitled.FR12 - 0143_2R
Untitled.FR12 - 0144_1L
Untitled.FR12 - 0144_2R
Untitled.FR12 - 0145_1L
Untitled.FR12 - 0145_2R
Untitled.FR12 - 0146_1L
Untitled.FR12 - 0146_2R
Untitled.FR12 - 0147_1L
Untitled.FR12 - 0147_2R
Untitled.FR12 - 0148_1L
Untitled.FR12 - 0148_2R
Untitled.FR12 - 0149_1L
Untitled.FR12 - 0149_2R
Untitled.FR12 - 0150_1L
Untitled.FR12 - 0150_2R
Untitled.FR12 - 0151_1L
Untitled.FR12 - 0151_2R
Untitled.FR12 - 0152_1L
Untitled.FR12 - 0152_2R
Untitled.FR12 - 0153_1L
Untitled.FR12 - 0153_2R
Untitled.FR12 - 0154_1L
Untitled.FR12 - 0154_2R
Untitled.FR12 - 0155_1L
Untitled.FR12 - 0155_2R
Untitled.FR12 - 0156_1L
Untitled.FR12 - 0156_2R
Untitled.FR12 - 0157_1L
Untitled.FR12 - 0157_2R
Untitled.FR12 - 0158_1L
Untitled.FR12 - 0158_2R
Untitled.FR12 - 0159_1L
Untitled.FR12 - 0159_2R
Untitled.FR12 - 0160_1L
Untitled.FR12 - 0160_2R
Untitled.FR12 - 0161_1L
Untitled.FR12 - 0161_2R
Untitled.FR12 - 0162_1L
Untitled.FR12 - 0162_2R
Untitled.FR12 - 0163_1L
Untitled.FR12 - 0163_2R
Untitled.FR12 - 0164_1L
Untitled.FR12 - 0164_2R
Untitled.FR12 - 0165_1L
Untitled.FR12 - 0165_2R
Untitled.FR12 - 0166_1L
Untitled.FR12 - 0166_2R
Untitled.FR12 - 0167_1L
Untitled.FR12 - 0167_2R
Untitled.FR12 - 0168_1L
Untitled.FR12 - 0168_2R
Untitled.FR12 - 0169_1L
Untitled.FR12 - 0169_2R
Untitled.FR12 - 0170_1L
Untitled.FR12 - 0170_2R
Untitled.FR12 - 0172_1L
Untitled.FR12 - 0172_2R
Untitled.FR12 - 0173_1L
Untitled.FR12 - 0173_2R
Untitled.FR12 - 0174_1L
Untitled.FR12 - 0174_2R
Untitled.FR12 - 0175_1L
Untitled.FR12 - 0175_2R
Untitled.FR12 - 0176_1L
Untitled.FR12 - 0176_2R
Untitled.FR12 - 0177_1L
Untitled.FR12 - 0177_2R
Untitled.FR12 - 0178_1L
Untitled.FR12 - 0178_2R
Untitled.FR12 - 0179_1L
Untitled.FR12 - 0179_2R
Untitled.FR12 - 0180_1L
Untitled.FR12 - 0180_2R
Untitled.FR12 - 0181_1L
Untitled.FR12 - 0181_2R
Untitled.FR12 - 0182_1L
Untitled.FR12 - 0182_2R
Untitled.FR12 - 0183_1L
Untitled.FR12 - 0183_2R
Untitled.FR12 - 0184_1L
Untitled.FR12 - 0184_2R
Untitled.FR12 - 0185_1L
Untitled.FR12 - 0185_2R
Untitled.FR12 - 0186_1L
Untitled.FR12 - 0186_2R
Untitled.FR12 - 0187_1L
Untitled.FR12 - 0187_2R
Untitled.FR12 - 0188_1L
Untitled.FR12 - 0188_2R
Untitled.FR12 - 0189_1L
Untitled.FR12 - 0189_2R
Untitled.FR12 - 0190_1L
Untitled.FR12 - 0190_2R
Untitled.FR12 - 0191_1L
Untitled.FR12 - 0191_2R
Untitled.FR12 - 0192_1L
Untitled.FR12 - 0192_2R
Untitled.FR12 - 0193_1L
Untitled.FR12 - 0193_2R
Untitled.FR12 - 0194_1L
Untitled.FR12 - 0194_2R
Untitled.FR12 - 0195_1L
Untitled.FR12 - 0195_2R
Untitled.FR12 - 0196_1L
Untitled.FR12 - 0196_2R
Untitled.FR12 - 0197_1L
Untitled.FR12 - 0197_2R
Untitled.FR12 - 0198_1L
Boş Sayfa
Boş Sayfa

Citation preview

.

HANNIBAL'E METHiYE "Patrick Hunı'ın Hannibal eseri, kusursuz bilginliğin ve güzel yazımın nadiren hulunan bir birleşimi." -Roberı L. O'Connell, The

Ghnsts of Cannae yazarı

"Bu kitap. Hannihal'in MO 218 yılında Alpleri ünlü geçişini özellikle de alıyor ... Hunı, muharebeleri tarif etme konusunda çok üstün." -Thomas E. Ricks, The New York Tımes "Tarihin en büyük kumandanlarından biri üzerine heyecan verici bir biyografi ... Tarihin en parlak marejisı ve taktik uzmanlarından biri hakkında nefes kesen, sürükleyici bir kitap." -Krikus Reviews (yıldızlı inceleme) "Patrick Hunı, dünyanın en büyük Hannibal uzmanlarından birisi. Bu muhteşem ku­ mandanı enerjiyle ve deıaylı bir şekilde bu harika kitabında hayata döndürüyor. Hanni­ bal, bütün askeri tarih öğrencilerinin okuması gereken bir yapıt." -1he Death of Caesar: The Story ofHistory's Most Famous Assasination yazarı, Cornell Üniversitesi mensubu Barry Straus.� "Açılıştaki anekdoııan sonuçtaki tartışmaya, Hunı'ın biyografisi hem efsane Hannibal hem de gerçek Hannibal'i ıam olarak ele almakta -ehlancnin muğlaklıklarını ve tezatla­ rını onaylarken gerçeği hakkında nelerin bilinebileceğini ve bilinmesi gerektiğini bizlere söyler. Hannibal askeri bir deha mıydı yok.�a şanslı bir kumarbaz mıydı, kendiliğinden çıkan bir kuyruklu yıldız mıydı yoksa kaderin bir cilvesi mi, bir dehşet figürü müydü yoksa acınma figürü mü? Bürün bunlar ve çok daha fazlası."

-New

York Tımes çok satanı

Roma:

The Novel nfAncient Rome yazarı Steven Saylar

"Hem antik hem de modern kaynaklardan uyarlanmış bu kitap, konu üzerinde uzman ol­ mayan kişiler için kolayca anlaşılabilir; askeri tarih meraklıları ise kiıaptan keyif alacaktır." -Library Journal "Hunt'ı ünlü bir canlı yayın karakteri yapan gösterişli sözler göz alıcı şekilde parlıyor... lc­ raarları, kendisini alt etmiş olanlarınkinden çok daha meşhur olan hu talihsiz kumandanın hikayesi, askeri ıarih veya Strateji alanlarına ilgi duyan bütün okuyuculara hicap edecektir." -Publishers ın.ek(y "Hum, anlarım konusunda önemli bir detay olan bir romancı bakışına sahip." -David Walton, The Dal/as Morning News

HANNIBAL PATRICK N. HUNT

KRONİK KİTAP:

127

Dünya Tarihi Dizisi: 12

YAYINVONETMENİ Adem Koçal

KRONiK KiTAP

Şakayıklı Sk. N°8, L:venı lstuıbul - 34330 - Türkiye Telefon: (0212) 243 13 23

l'aks: (0212) 243 13 28

kronik@kronikkiıap.com çEVIRt Samcı Özgüler

KiJnlr &Wznh;;ı Yayı11(1/Jt Smifilut No: 34569

EDiTÖR

www.luonikkitap.com o o. kroaikkicap

Can Uyar

KAl'AK TASAJlIMI Kutuı Ural

BASKI

Nurd Naycı 1.

Baskı, Ekim 2019,

ISBN 978-605-7635-27-3

VE

Opıimum

MİZANPAJ lsıanbul

CiLT Basım

Tcvfıkbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/I 34295 K. Çekmece I lsıanbul Telefon: (0212) 463 71 25

Matbu Smifilu No: 41707 YAYIN HAKLARI

C Paırick N Hunı, 2018, Ncw Yorlc, "Hannibal"

özgün

adıyla Simon & Schusıer. ine ıarafından yayınlarıan, ıelif hakları Akcalı Telif Haklan Ajaruı aracılığıyla alınan bu kirabın Türkiye'deki ıüm yayın hakları Kronik Kiıap'a aiııir. Tanıtım amacıyla yapılacak alınıılar dııında, hiçbir ıckilde kopya edilemez, çoğalıılamaz. yayınlanamaz.

HANNIBAL ROMA' NIN

BÜYÜK

DÜŞMANI

PATRICK N.

HUNT

ÇEViRi: SAMET ÖZGÜLER

Kronik

PATRICK N. HUNT 1 95 1 'de Kaliforniya'da doğan Patrick Hunt, Lo ndra Üniversite­ si'nde doktorasını arkeoloji bö l üm ünde tamamladı. 1 993 yılından beri Stanford Üniversitcsi'nde beşeri bilimler, arkeoloji, mitoloji ve sanat dersleri vermektedir. Arkeolog, tarihçi ve biyografi yaza rı olan Hunt, 1 994'ten 20 1 2'ye kad a r Stanford Alpine Arch aeol ogy Projecr başkanlığı yapmıştır ve sonrasında 20 1 3'ten 20 1 6'ya kadar Al plerde " H annib al 's Ex pedition" projesini yürütmüştür. Arkeo­ lojik olarak bütün araştırmalarını Hannibal üzerine yoğunlaştıran Hunt, Lo ndra'daki Royal Geographical Sociecy üyes idir. Hannibal üzerine makaleleri National Geographic, Archaeology ve Ea rth dergilerinde yayı nlan mış t ır. Hannibal'in adım at tığı her yeri bizzat ve ekibiyle gezmesiyle tan ı n ıyor.

SAMET ÖZGÜLER 1 994 yılında Ankara'da doğan Özgüler 20 1 7 yılında İstanbul Üni­ versitesi Latin Dili ve Edebiyatı'ndan mezun oldu. Aynı üniver­ sitede Eskiçağ Tarihi kürsüsünde yüksek lisans eği timin e devam eden Özgüler'in Caesar, Ammianus Marccllinus ve Vegetius çe­ virileri vardır.

Yalnızca savaşla meşgul olan, savlljın acı veren sorunlarını bilen dünyadaki tüm büyük askerlere. "Savaş sık sık cehennemin derinliklerinden çıkar fakat cennetin bile kendi savaş borazanları vardır. " PAT RICK N .

HUNT

İÇİNDEKİLER

Yazarın Notu Çevirmenin Notu Ön Söz 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 il 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

YEMiN

8 8 9

HANNIBAL'IN MiRASI

13 29 37 49 58 67 76 84 94 102 116 1 32 14 5 1 60 1 72 1 95 213 227 239 252 269 285 316 338

Teıeltkür Bibliyografya Dizin

35 1 357 385

GENÇ HANNIBAL iSPANYA SAGUNTUM PIRENELERDE RHÔNE'U GEÇMEK ALPLER GEÇiDi iKiNCi PUSU ALPLERIN ZiRVESi TICINUS TREBIA APENINLER VE ARNO BATAKLIKLARI TRASIMENE FABIUS MAXIMUS VE KAÇIŞ CANNAE GÜNEY ITALYA SEFERi ROMA'YA YÜRÜYÜŞ ISPANYA'DA SAVAŞ SCIPIO CARTAGENA'Yl ELE GEÇiRiYOR METAURUS ROMA ZAFERi. ITALYA'DAN ISPANYA'YA ZAMA SÜRGÜN

YAZARIN

N OTU

Aksi belirtilmedikçe bütün tarihler MÖ'dür.

ÇE VİR MENİN N O T U Kitap boyunca, Antik Çağ tarihçilerinin isimlerinin transliterasyonu Latince ve Yunanca asılları esas alınarak yapılmıştır. Mesela Livius, Polybios, Diodoros, 'lbukydides ve Sallustius gibi. Yani İngilizce kullanımları olan Livy, Polybius, Thucydides, Sallust ve Diodorus gibi kullanımlar yazar tarafından İngilizcedeki transliterasyonu ile kullanılmıştır. Metin boyunca fark edilecek farklılıklar bu yüzdendir.

O N SOZ

Hannibal, gençliğimden beri hayal gücümde geniş yer etmiştir. Ba­ şarıları ve zamanının tarihi ü1.erine okudukça on yıllar boyunca üç kıta üzerinden onun ayak izlerini takip etmeye çalıştım. Keşfetti­ ğim kadarıyla bu konuda çok sayıda muğlaklık var. Antik kaynak­ lar, Hannibal'in güdüleri ve eylemlerine dair genelde çelişkili veya tartışmalı yorumlar sağlamaktadır. Zamanın akışını göz önünde bu­ lundurarak her ne varsa kabul etmeli miyiz? Arkeolojik saha araştırmalarım on yıllardır Hannibal üzerine yoğunlaşmıştır. Geçmiş yirmi yıl boyunca her yıl, takvimdeki her sezonda kayalık patikalardan ve yol yüzeylerinden inip çıkarak Alp geçitlerinin zirvelerinde bulundum. Isı ran rüzgarlarda veya tipilerde -ağustos ayında bile 2,400 km üzerinde hiç de nadir değildir- veya fırtınalı, daha güneşli günlerde Hannibal'in cesur yürüyüşlerinde ve seferlerinde karşılaştığı zorluklara hayret ettim, özellikle de nere­ deyse dikey olan kayalıkların ormanlık yokuşlara ve oldukça aşağı­ daki ovalara doğru alçaldığı muhteşem alanlara saatler boyunca tır­ mandığımda. Zaman geçtikçe cevaplardan ziyade daha çok soruyla birlikte, tekrardan kuma dikkatli bir şekilde bırakmadan önce bir keresinde eski bir iskerlet kabuğunu aldığım -ünlü Kartaca ergu­ van renginin kaynağı- Gizli Liman'ın bulunduğu Kartaca'ya seyahat ettim. Birçok kez Kartaca Cartagena'sının kalıntılarında, Sagun­ tum' un duvarla çevrili taraçalarında, İ spanya' nın bacı kıyılarında ve antik adıyla Galya, bugünkü Fransa içindeki doğu Pireneler'de ve Rhône ve lsere vadilerinde gezindim. Hannibal'in askeri seferlerinde 9

PAT R I C K N . H U NT

önem arz eden İtalya'daki bütün muharebe alanlarında ve İtalya'daki Hannibal ile alakalı muhtelif bölgelerde ileri geri yürüyüp durdum. Birçok durumda da Türkiye'de, güneşle parıldayan Marmara Denizi kıyılarında Gebze boyunca gezinmek bana Hannibal'in son günle­ rini tefekkür etme imkanı verdi. Stanford öğrenci ekipleriyle birçok kez ve birden fazla kC"ı. de mühendisler ve jeologlarla birlikte, Han­ nibal'in Alpleri nereden geçtiğini saptayabilmeyi denemek için en az otuz Alp geçidinde dikkatli bir araştırma yaptım. Hiçbir zaman masa başında çalışan bir tarihçi olamadım: Hakkında yazdığım şeyi anlamak için onu görmeli ve anlamalıyım. Antik Çağ tarihçisi Polybios, tam anlamıyla ellerimde o kadar sık şekilde bana rehber oldu ki tarih kitabının kopyası neredeyse kullanılamaz hile geldi. Tıpkı onun olduğu gibi ben de, eğer birisi tarihi olayları daha iyi anlamak istiyorsa mümkün olduğu kadar fazla bölgeyi ziyaret etmenin en iyisi olduğuna inanıyorum. Metinleri ve coğrafyayı mümkün olan her yerde eşleştirmeye çalışmak benim mihenk taşımdır. İncelediğim diğer antik kaynaklar arasında Livius' un geniş ve renkli metni, -her ne kadar verdiği coğrafi bilgiler genelde şüpheli olsa da- Appianos, Plutarkhos, Diodoros Siculus, Vergilius, Horatius, Iuvenalis, Frontinus, Cornelius Nepos, Arnmianus Marcel­ linus, Valerius Maximus, Strabon, Dio Cassius, Vegetius (kaynaklar burada ille de kronolojik sırasına göre değil, eserim için arz ettikleri öneme göre sıralanmıştır) ve mümkün olduğu kadar orijinal dilleri olan Yunanca ve Latince birçok farklı fragman hilindeki kaynaklar da vardır. Bu kaynaklardan Hannibal'in, olağanüstü rorluklara kar­ şı verdiği taktiksel karşılıkların değişkenliği dolayısıyla tarihteki en büyük askeri dehalardan biri olduğunu çıkarıyorum. Hannibal'in binlerce yıllık dönemde dikkat çeken bir konu olması ve bir mu­ amma olarak kaldığından böyle olmaya devam etmesi, neden çok sayıda yazarın onu farklı açılardan yorumladığını açıklamaktadır. Hannibal ile tanışmayı ve günümüze dek güvenilir kaynaklardan verilen cevaplara hilen meydan okuyan soruları ona sormayı ne ka­ dar da çok isterdim.

Stanford, 2017 10

At/antik Okyanusu

I

• •

-

..

Karcaca Zaferleri Roma Zaferleri

--,-.--

....

____

::ı: > z z

"' > ....

--

218-202 Hasdrubal'in Rotası, MÔ 208-207 -- Scipio'nun Rotası, MÖ 2 1 0-207 Scipio'nun Rotası, MÖ 202

·----·

�

Hannibal'in Rotası, MÖ

·----·

N

w�' s

100

il. Kartaca avaşı,

100

200

200 mil

300 kilometre

MÖ 218-202

PATRICK N. HU NT

At/antik Okyanum

�OOmil �00 kilometre

MÖ219 İtibarıyla Kartaca Bölgeleri At/antik Okyanusu

MÖ208 İtibarıyla Roma Fetihleri

L_!JJOmil �00 kilomttre

-Roma

1

Y E M İN

Romalı tarihçi Valerius Maximus, genç Hannibal hakkında ilginç bir hikaye anlacır. Kartaca'da genç delikanlılar olarak Hannibal ve erkek kardeşleri birbirleriyle güreşirmiş. Babaları Hamilcar Barca ise "Evlatla­ rım, Roma' nın sonunu getirmek için yetişen aslan yavrularıdır" diyerek konuklarına iftiharla övünürmüş. Böyle bir şey gerçekten yaşandı

mı

bilemeyiz, fakat babasını memnun etmek isteyen ve Hamilcar'ın övün­ cünden gururu okşanan genç Hannibal'i hayal edebiliriz.1 Hannibal, ünlü komutan Hamilcar'ı oldukça fazla bir süre meş­ gul eden Karcaca ile Roma arasındaki uzun savaş esnasında MÖ 247 civarında doğdu. Anne babası ona "Baal, bana karşı cömert ol" veya "Baal, bana karşı merhametli ol" anlamına gelen dini açıdan zengin bir isim verdi. Baal, kendisini gök gürültülü fırtınalarda ortaya çı­ karan büyük bir bereket tanrısıydı; ona böyle bir isim vererek ailesi Hannibal'in geleceğini kişisel tanrısına ve böylece talihine bağlamış oldu. Doğumunda tanrılara adanan kurbanlarla birlikte Hanni­ bal' in takip edeceği uzun bir askeri gelenek vardı. Kuzey Afrika'daki K artaca, bugünkü adıyla Tunus'ta şehrin ku­ rucuları Fenikeliler tarafından konumu göz önünde bulundurularak Babasının gözetimi ndeki Hannibal'e dair bu hikayenin doğru olup olmadığını bilmiyoruz. En iyi kaynağımız Valerius Maximus'un (MS l. yüzyıl) Facıorum ac Dictorum Memorabi/ium adlı eseridi r; bkz. 9, 3.2. Va leri u s burada Hamilcar'ın dört oğlu olduğundan bahseder fakat çoğu tarihçi bu rakamı üç olarak verir: Hannibal, Hasdrubal ve Mago. Her halükarda Hannibal, en büyük kardeş olarak gözüküyor ,

.

13

PATRICK N. HUNT

kurulmuşcu. Fenikeliler bu bölgenin cicaret için mükemmel bir yer olduğunu düşünüyordu. Doğal bir körfez ve insan eliyle yapılmış limanlar, kısa bir deniz seyahaci mesafesinde olan bereketli Sicilya ile cicarec yapan Karcaca gemilerine koruma sağlıyordu.2 Karcaca'nın limanları yüksek surların arkasında gizlenmiş ve dışarıdaki dünya­ nın meraklı gözlerinden korunmuş olsa da Hannibal, memleketi­ nin meşhur çifce limanını sık sık görürdü. Aile üyeleriyle, belki de ablaları ve hizmetkarları ile birlikce, ünlü liman boyunca bulunan hoş kokulu baharatlarla dolu egzocik pazarlardan geçerek yürüyüş yapardı. Yaklaşık olarak MÖ 814'de Kartaca'yı kurmuş olan Feni­ keliler, doğudaki Mezopocamya topraklarından cıpkı çekirgeler gibi akın eden Asurlu istilacılardan kaçan Tyroslu3 sığınmacılardı. Tyros, Karcaca'nın doğduğu şehir olarak cicaretiyle ve yaygın ticaret ağıyla meşhurdu, ki peygamber Ezekiel, kitabında (23: 7-8) Tyros' a karşı bu konuda şöyle küçümseyici sözler etmişti: "Tyros'un adımları, kendi kolonilerini kurmak için onu yabancı copraklara göcürmüşcür, tacir­ leri prenscir, cüccarları dünyanın en iyileridir". Anasına bak, kızını al! Küçük bir çocuk olarak Hannibal, Kartaca'nın yaklaşık olarak 500 yıldır Bacı Akdeniz'e rakipsiz bir şekilde hükmettiğini defalarca duymuş olmalıydı. Ticaretine ek olarak Tyros, Kartaca'ya Fenike al­ fabesini ve Fenike dilini miras bırakmışcı ki bu dilde Kartaca lehçesi "Pönce"4 olarak biliniyordu. Her iki dil de ölüdür. Akdeniz'de yüzyıllar boyunca Karraca'nın rakibi yokcu, ca ki Roma, Kartaca'nın gücünü kırana dek. 5 Artık İtalya'dan yükselen 2 3 4 5

Patrick Hunt, "lhe Locus of Carthage: Compounding Geographical Logic." African Archaeology Review 26, no. 2 (2009): 137-54. Tarihi bir Fenike kolonisi olan şehir (Lat. Tyrus), bugünkü Lübnan Sur (ç.n.). Romalıların Karcaaı için kullandığı Punicus (Pön olarak Tıirkçeye geçmiştir) terimi, metin boyunaı Kartaaı olarak kullanılmıştır (ç.n.). Vergilius'un (Publius Vergilius Maro) Aeneis eseri üzerine yazılan şerh metin­ leri, Karıaaı'nın kuruluşuna dair farklı bir hikaye anlam. Romalılar, Tyros kralının erkek kardeşinin başka bir erkek kardeşi tarafından öldürüldüğü bir aile içi kan davasından bahseder. Elissa ya da Dido olarak bilinen dul krali­ çe, kendisine sadık olan Tyroslular ile birlikte kaçmış ve Karıaca'yı kurmuş. Kindar yerel Afrikalı önderler, bir bunanın yani "öküz derisinin" ölçebileceği kadar toprağa sahip olabileceklerini söyleyerek, Fenikeli sürgünlere sembolik 14

HANNIBAI.

bir gölge vardı. Türedi Romalılar Kanacalılardan çok daha haris­ ti, sürekli yeni toprakları hakimiyet altına almak için çabalıyorlar­ dı. Kartaca'nın İspanya'da ve başka yerlerde kolonileri vardı, fakat bunlar çoğunlukla ticari amaçla kurulmuştu. Kartaca, İspanyadaki Keltiberleri6 ve diğer kolonileri Kartacalı yapmayla ilgilenmiyordu, öte yandan Roma, kolonilerinin Romalı olduğunu düşünmeleri­ ni isterdi ve bu gerçekten de Roma vatandaşlığını bir ihtimal kı­ lardı. Beklendiği kadar Kartaca'ya mal ve hazine aktığı müddetçe Kartaca şehir devleti, kolonilerinin istedikleri yönde politik olarak örgütlenmesine izin verirdi. Buna karşın Roma dünyasında köleler bile zenginleşebilir, hatta bunlar zamanla özgürleşebilirdi. Elimizde­ ki kanıtlar Kartaca'da kölelerin böyle bir fırsata hiçbir zaman sahip olamadığı yönündedir. Hannibal, askeri önderlerden ve tüccar hükümdarlardan gelen aristokrat bir aileye sahipti.7 Büyük ihtimalle Kartaca'nın deniz­ den gelen ikindi meltemlerinin estiği tepelerden birindeki ailesinin köşklerinden birinde yaşamıştı. Fakat Kartaca'nın limanı şehrin gururu ve keyif kaynağıydı. Dünyadaki en iyi demir atma yerine sahipti. Dış tarafı dikdörtgen biçimli olan limanın suyu tüccar fi­ losunun ve 220 kadar gemiye alan sağlayabilen iskelenin etrafında parıldardı. İç taraftaki dairesel liman ise genelde savaş gemileriy­ le ve bronz levhaları güneş ışığını yansıtan çok kürekli trireme ve quinquireme gemileriyle dolu olurdu. Belki de genç Hannibal sık sık hakkında duyum aldığı en büyük deniz savaşlarından birine bir savaş gemisiyle gitmek istiyordu.

6

7

bir izin verirdi. Dido'nun zeki danışmanları bu deriyi, tüm bir hisar için kul­ lanılacak bölgenin ölçüsü için yeccrli olacak uzun bir şerit boyunca kesmek suretiyle bu pintice toprak izninden "haince" yararlanmıştır. Tarihi olarak, başından beri denizcilikle uğra.şan Fenikelilerin ülkelerinden ötede yeni ticaret kolonileri ve paurları açarak, derin koyu ve potansiyel bir ideal limanı olan bu bölgeyi Afrika'dan Sicilya vasıtasıyla İ talya'ya geçişte bir sıçrama tahtası olarak bulmuş olması daha muhtemeldir. İ ber Yarımadası'nın merkezinde ve doğusunda yaşamış Kele kökenli kavim (Lat. Cr/tiberı) (ç.n.). Dcıuer Hoyos. Hamıiba/'s Dynasty: Power and Po/irics in the Wesurn Mediter­ ranean, 247-183 BC (London: Rouıledgc, 2003), 2 1 . 15

PAT R I C K N . H U N T

llANNIBAL'IN AitESİ Hannibal'in ailesi, birkaç günlük yürüyüşün ardından ulaşılan, o zamanlar buğdayın bol olduğu, doğudaki ormanlık Atlas Dağları ile sulanan Kuzey Afrika'nın Sahel bölgesinin güneyindeki geniş arazi­ lerin sahipleri olan Barca hanedanıydı.8 Daha da önemlisi doğrudan soyundan geldiği ataları askeri komutanlar ve efsanevi savaşçılardı. Barcalar, eski Fenike aristokrasisinin tipik tarzında doğuştan gelen liderler oldukları için9 Hannibal hayatının erken dönemlerinde ba­ basının yalnızca, kendilerinden nefret edilen Romalılarla savaştığı Sicilya'da çarpışmaya girdiğini görüyordu. Hane halkındaki kon uş­ malardan genç Hannibal Romalıların artık, bu bölgedeki hakimiye­ tin büyük adayı kontrol altına alacağı Kartaca'ya meydan okuduk­ larını anlayacak şekilde büyümüş olabilir. Babası, Sicilya' nın kuzey kıyısında cereyan eden yıldırım hızındaki çarpışmalar arasında o kadar çok hareket ediyordu ki Kanaca'dan gelen habercilerin ardı arkası kesilmiyordu. Hannibal'in doğduğu 247 yılı ayrıca Hamilcar Barcanın, Kanaca'nın birliklerinin büyük bir kısmına komuta ede­ ceği askeri görevini aldığı yıldı. Hannibal'in annesi hakkında çok şey bilinmiyor. Annesinin ismi bile meçhul, fakat Kartaca'daki başka bir aristokrat aileden geliyor ve o zamanlar aristokrat aileleri için yaygın olduğu üzere gümüş, arazi ve kölelerle dolu bir çeyizle evlenmiş olmalıydı. Çarpışmalar 8

9

Atlas Dağları o zamanlar ol dukça sık ormanlık bir yerdi (bkz. Yergil ius, Aent'is, 4, 248-49, "çaml a kapl ı kafa" Atlantis. ı:inı:tum . . . piniftrum çaput) , fakat Roma İ mpararorluğu'nun geç dönemlerinden beri ağaçlarının büyük kısmı yok olmuştur. Buradaki Hippo, Hadramcntıım, Sabratha ve Leptis Magna gibi bütün şehirler daha sonra, Atlas Dağları'ndan gelen alüvyonl u tabakaların nehirleri doldurmasıyla yavaş yavaş terk edilmiştir. Bu akarsu yatakları en sonunda, sonraki dönemlerde gerçekleşen Kuzey Afrika'nın Sahra Çölüyle kaplanmasıyla yağmurların büyük oranda durduğu za man akmayı durdurmuştur; bu kuvvetle muhtemel bir açıdan antropojcnik ya da fazla nüfus ve ormanları tahrip etmenin birleşmesiyle i nsan kaynaklı bir sorundur. Bh. Hunt, "Locus of Carrhage", 137-54, özell ikle 142 ve takip eden sayfalar. Raymond Chevallier, review of Hannibal, by G.C. Picard, L'Antiquitl Classique 36, no. 2 (1967) : 730-.H, özellikle sayfa 730. 16

H A N N I BA L

yaşandığı esnada, babası Kartaca filolarıyla birkaç aylığına geri geldi­ ği zaman annesi, Hasdrubal ve Mago adında iki oğlan daha doğurdu. Annesi ve babasının Hannibal'den evvel üç kızı daha vardı, bu kızla­ rın isimleri de tarihte bilinmemektedir. Yine annesi ve babası kızla­ rının, diğer önde gelen askeri ailelerden birileriyle evleneceğinin ga­ rantisiydi. Bu kızlardan yaşça en büyüğü, Kartaca filosunun am irali olacak olan Bomilcar adındaki biriyle evlendi. İ kinci sıradaki kız ise, daha sonraki dönemlerde Hamilcar'a, o zamanlar İspanya hakkında çok şey bilindiği üzere Iberia'yı fethetmesi ve yönetmesi için yardım edecek olan Hasdrubal ile evlenecekti. Üçüncü kız ise, politik bir müttefiklik için Numidia10 yakınlarındaki yerel bir önderle evlenerek Kartaca aristokrat ailesinden çıkacaktı. İ şte bu şekilde Barcalar Kar­ taca'da birbiriyle bağlantısı yüksek olan bir aileydi. Hannibal'in eğitimi, genç bir aristokrat oğlandan bekleneceği şe­ kildeydi. Ona bir ihtimal Homeros'un destanlarından bazı kısımları ve okumayı öğretmiş Sosylos adında Yunan bir edebiyat öğretmeni olduğundan başka bir şey söylemek güçtür. Sosylos ona Aristote­ les'in mantığını da öğretmiş olabilir, zira Hannibal Aristoteles'in ünlü öğrencisi Büyük İskender ve onun askeri başarıları hakkında çok şey biliyordu. Ayrıca Odysseus'u da öğrenmiş olabilir, çünkü Hannibal, hilelerle dolu olan bu Yunan kahramanın kurnaz karakte­ rini paylaşıyordu. Hannibal'in eğitimi ne zaman başladı bilmiyoruz, fakat Sosylos Hannibal'e İ talya'daki seferlerinde bile eşlik edecekti.

B İ R İ N C İ K A llTA C A S AVAŞ I N I N S O N U Hannibal altı yaşındayken M Ö 24 1 yılında her şey değişti. Birinci Kartaca Savaşı'nın sonuna doğru gerçekleşen olaylar, erken gelebi­ lecek başarıları tersine döndürdüğü için askeri bir felaket Karcaca­ lıları mahvetti. Düşman Romalılar, savaşın patlak verdiği ve deniz savaşlarının başladığı M Ö 264 yılından itibaren filo üstüne filo, ye­ di yüzden fazla gemi ve yüz bin kadar adam kaybetmesine rağmen 10

Kuzey Afrika'da bugünkü Ceı.ayir'i kısmını içeren bölge. (ç.n.)

ve

17

'Jiınus'un, Libya

ve

Fas'ın küçük bir

l'ATRICK N. HUNT

asla pes etmemişlerdi. Kartaca MÖ 244 yılından sonra çok daha farklı bir liderliğe sahip oldu. Yaşlılar Meclisi -Gerousia- yirmi yıldır süren uzun Kartaca Savaşı'na gittikçe daha fazla karşı çıkar olmuş­ tu. (Punicus, Kartaca için Roma terimidir, muhtemelen Yunancada köken olarak "kırmızı boyalı insanlar" anlamına gelen Phoinikes te­ riminden türeyen bir kısaltmaydı. 11 Deniz kabuklarından çıkan bu önemli elbise rengi, Fenikelilerin yüzyıllar boyunca sahip olduğu ticaret tekelinde bir maldı.) Romalılar, kötü sonuçlarla geçen yirmi yıllık süre boyunca teslim olmayı reddetmişlerdi ve yalnızca son de­ niz savaşını kazanmışlardı. Fakat Kartaca, Romalıların sonsuz kay­ nakla seferber olmasından artık yılmıştı. Gerousia, Kartaca'nın yönetim organıydı. Aristoteles'in Politi­ ka'sına göre Kartaca anayasal bir yapıya sahipti ve devlet memurları seçerdi. Gerousia, muasırı Roma Senatosu kadar güçlü değildi, fakat özünde Roma Senatosu kadar oligarşikti. Kartaca'da toplumun üst sınıfı varlıklı tüccarlardan ve toprak sahiplerinden oluşur, bu yüz­ den Gerousia da ticari çıkarları korumayı isterdi. Bunun sonucunda Gerousia, askeri eylem konusunda muhafazakar ve dikkatli olma eğiliminde olurdu. Barcalar gibi askeri ailelerin, eğer doğrudan bir tehdit olmazsa genelde Gerousia ile aralan açık olurdu. Şunu da unutmamalıyız ki Kartaca'nın askeri gücünün çoğu, belki de doğuş­ tan Kartacalı olmayan tüccarlardan müteşekkildi. Kartaca'daki askeri önderler, 249 yılında Sicilya'daki Drapa­ num'da (bugünkü Trapani) gerçekleşen son çarpışmanın, Roma­ lıların geleneksel olarak Kartaca bölgesi olan bau Sicilya'da hak iddia etmekten vazgeçecekleri kadar Kartaca için mutlak bir zafer olduğu yönünde yanlış bir görüşe kapılmışu. Asker olmaktan ziyade büyük bir toprak sahibi olan Hanno'nun sayesinde güvercin etki­ siyleı2 hareket eden Gerousia filoları geri çağırmaya ve dağıtmaya başladı. Kartacalılar büyük fılolarını terhis ederek birçoğunu tüccar 11

M. E. Aubet,

'!he Phomicians and the �st: Po/itics, Colanies and TrtUk, 2nd cd.

(Cambridge: Cambridge University Press, 12

1 99 1 ) , 1-5, 6- 1 lff.

Son zamanlarda özellikle ekonomik jargonda, gevşek para politikaları için kullanılan güvercin terimi, askeri jargonda ise savaştan ziyade diplomatik çö­ züm arayışı olan kişiler ve düşünceler için kullanılıyor. (ç. n.)

18

HANNI BAL

gemisine çevirdi ve bunları tekrardan yaygın ticaret bölgelerine gön­ derdi. Hanno, Karcaca' nın geleceğinin deniz aşırı bölgelerde değil Afrika'da yaccığını düşünüyordu. Hamilcar Barca ise halen Sicilya'da binlerce askere komuta ediyordu ve hatta Güney İtalya'ya ani saldı­ rılar düzenliyordu, fakat Karcaca Senatosu barışı o kadar çok istiyor­ du ki Roma' nın azmini körü körüne hafife almıştı. Hamilcar Barca'nın beklediği darbe gelişme açısından yavaş fakat etki açısından hızlıydı. Roma Senatosu, iyi konum almış ca­ suslarından Kartaca'nın artık gemilerini ülkeye geri gönderdiğini duymuştu. İtalya' da, Güney Campanialı senatörler ve zengin top­ rak sahipleri, Sicilya'daki yakın Kartaca varlığından her zaman en büyük kaybı yaşayan kişilerdi. İşte bu varlıklı Romalılar alışılmadık bir plan yaptılar. Roma, yeni bir filoyu finanse etmeye muktedir veya hevesli olmadığı için, bu senatörler ve toprak sahipleri ellerini derin bir şekilde ceplerine accılar ve bütün masrafları üstlendiler. Kendi topraklarına zarar verecek ölçüde borç alarak dahi Kartaca deniz gücüne üstün olmak gibi bir avantaj elde ettiler ve ellerinden geldiği kadar yeni gemileri teçhiz etmek için para harcadılar. Akıllı iş adamları olarak bu zengin Romalılar, masraflarının geri ödenme­ sini yalnızca zafer durumunda istediler. Karcaca'da ise Hamilcar bir şahin13 olarak azledilmişti. Komutanın, rıhtımlardaki yeni kesilmiş kereste yığınları ve İtalya'daki limanlarda hızla büyüyen tekneler hakkındaki haberlerini ileten ulaklarına kulak asılmadı. Roma'nın denizde verdiği birçok kayıptan sonra, Kartaca ile Roma arasındaki bu mücadelenin sonunu bir deniz muharebesi getirdi. Romalılar son zamanlarda, enkaz hilindeki bir Kartaca ge­ misinin omurgasını, marangozları ve gemi ustaları tarafından ince­ lenmek üzere Sicilya sularında taramıştı. Sürpriz bir şekilde İtalyalı gemi ustaları inanılmaz bir şey keşfetmişti: Karcaca gemisinin üze­ rindeki her odun parçası numaralandırılmıştı. Romalıların, Karcaca gemilerinin bir kalıba göre kerestelerle kolayca monte edildiğini an­ lamaları uzun sürmedi. Bu, gemi yapımını daha kolay hale getirdi, 13

Yine ekonomi alanında sıkı para politikaları için kullanılan şahin terimi askeri alanda da savaşa girmeyi savunan görüşler için kullanılır. (ç. n.)

19

PAT R I C K N . H U NT

zira bütün kereste boyutları önceden belirleniyor, yalnızca tek bir bölgeye oturtuluyor ve kalafatlanıyordu. Artık, bir gemi yapmak için gemi ustasına sahip olmak neredeyse gereksiz olmuştu. Birçok gemi aynı anda yapılabiliyordu. Pratik Romalılar bu tekniği hızla ikiye katlayıp, bir filo oluşturmak için gereken vakti hızlandırdılar. MÖ 24 1 yılının 1 0 Mart'ında, Sicilya'nm batısında zuhur eden Aegates Muharebesi'nde Roma'nın yeni filosu, küçük ve aceleyle ha­ zırlanmış Kartaca filosuna kesin bir üstünlük kurdu. Bir zamanlar denizlerin en güçlüsü olan Kartaca'nın donanması yok edilmişti. Düşünülmesi bile mümkün olmayan bu ilk deniz mağlubiyeti ile cesareti kırılan Yaşlılar Meclisi, Hamilcar'ı çileden çıkaracak şekilde hızlıca teslim olma konusunu görüştü. Teslim olma koşulları Karta­ ca'ya hiçbir şey bırakmıyorken her şeyi Roma'ya veriyordu. Bunun sebebi bir bakıma, Hanno'nun etkisindeki Karcaca Senatosu'nun denizdeki gücünü devam ettirmeyle ilgilenmemesiydi, kaderinde ya­ yılma ihtiyacı olduğunu anlayan Roma için ise durum tam tersiydi. Hanno'nun senatodaki hi7.bi yalnızca kendisinin Afrika bölgesin­ deki hakimiyetini düşünüyordu. Muzaffer olan Romalı eski konsül Amiral Gaius Lutatius Catulus'tan adını alan MÔ 24 1 Lutatius Ant­ laşması, Kartaca deniz gücü için kalıcı bir darbe ve görünüşe göre Hamilcar Barca'ya da şahsi bir hakaretti. Hamilcar'ın asla affedeme­ yeceği Roma niyetlerini gösteren bir felaketti. Tek bir antlaşma ile Kartaca' nın denizlerdeki geleneksel tekeli sonsuza dek kırılmış oldu. Hamilcar Barca, Roma ile müzakere masasına gelmeyi bile reddetti. Roma ile Kartaca arasındaki rekabet hakkında yazmış olan Yu­ nan tarihçi Polybios, teslim olma koşullarını dikkatli bir şekilde kayıt etmiştir. İlk olarak Kartaca, Sicilya'daki bütün Kartaca vatandaşlarını çıkaracak ve bu devasa, bereketli ada üzerindeki bütün iddiaların­ dan vazgeçecekti. İ kinci olarak, bütün Kartaca gemileri ve askerleri, Sicilya ve İtalya arasındaki ve etrafındaki birçok adadan çekilecekti. Buralar, Kartaca gemilerinin yüzyıllardır demir attığı elverişli bölge­ lerdi. Üçüncü olarak Kartaca, muhteşem limanından ötürü şiddetle kontrol altına almak istediği Sicilya'daki güçlü şehir devleti olan Si­ racusae ile bütün bağlarını kesecekti. Hamilcar doğru bir şekilde, 20

H AN N I B A I.

bu antlaşmanın Kartaca'nın Bacı Akdeniz'de yelken alma ve ticaret yapma yönündeki tarihi haklarına bir son vereceğini fark etmişti. Son olarak Kartaca 3.200 gümüş talentum değerinde -yaklaşık olarak 1 0 milyon şekel- bir savaş tazminatı ödeyecekti ve bunun üçte biri, Roma savaştaki zararın karşılanmasını istediği için derhal ödenecek­ ti. Kısa vadede bu koşulların yeteri kadar ağır olduğunu kabul etsek de uzun vadede, baskı ne kadar yavaş olursa olsun bu Kartaca için idam hükmü olabilirdi. Hamilcar bunu biliyordu ve küplere binmiş­ ti. Kartaca'nın yeniden yükselebileceğine inanıyordu. il ı\ M 1 L C A ll'I N 1\ ı\ R T ı\ C ı\' YA U Ö N Ü Ş Ü

Kartaca'dan gelen zorunlu geri dön emrine gönülsüz bir şekilde uyan Hamilcar, Sicilya'dan sinirli bir şekilde anavatana geldi ve kısa sürede askeri birlikler de geri döndü. Bununla birlikte o kadar çok tüccarın parası ödenmemişti ki MÔ 239 yılında isyan çıkardılar ve zayıf Kartacalı yaşlılar bir tazminat ödeme konusunda tereddüt ya­ şadılar. Kartaca şehri ise, haklı olarak kendilerine söz verilen parayı geri isteyen Libyalı ve diğer yabancı tüccar askerlerinin kuşatmasına girmişti. Kartaca'nın bazı ordularına Sicilya'da komuta eden Gisco gibi bazı komutanların da aralarında olduğu her iki taraftan da bir­ çok kişinin vahşice katledilmesinin ardından Hamilcar, kendisiyle birlikte bazıları Sicilya'da savaşmış olanların bile olduğu isyankar tüccarları mağlup etti. Savaşın üstünlüğü isyancılar ve şehir arasında gidip gelirken birçok kişi çarmıha gerdirilerek zalimce öldürüldü. Hem isyancılar hem de Kartacalılara işkence uygulandı ve bu insan­ lar birçok yol ve şehir surları boyunca herkese açık bir manzarada çivilendi. En sonunda Hamilcar üstün geldi ve isyancı liderleri savaş filleriyle ezdi geçti. Komutanın popülerliği, kuşatmayı kıran ve Kar­ taca'yı kurtaran liderliği sayesinde iyice artmıştı. MÔ 238 yılında neredeyse aynı günlerde genç Hannibal, Ro­ ma' nın Sardinya Adası'nı ilhak ettiğinde çıkan yeni bir kriz ortamın­ da yaşıyordu. Bu ada, 24 1 yılındaki Lutatius Antlaşması ile Roma' ya boyun eğmeyen yerlerden biri değildi, fakat Roma Kartaca' nın 21

PAT R I C K N . H U N T

kuşatılmasından istifade etmişti ve Kartaca ekonomisi isyancı sa­ vaşından ötürü zayıflamıştı. Roma uzun bir süredir, lharros gibi asırlık Fenike kolonileri olan Sardinya Adası hakkında huzursuzdu. Sardinya hakkında bir Roma deyimi bile vardı "İtalyanın karşısın­ da demir atmış uzun bir gemi gibi" diye, 14 fakat Roma Sardinya'yı işgal ettiğinde Kartaca, Roma'ya bunu protesto edecek elçiler gön­ dermekten başka bir şey yapamamıştı. Roma Senatosu, Kartaca' nın bulunabileceği herhangi bir düşmanca eylemin savaş olarak düşü­ nüleceği cevabını verdi. Mevcut durumları daha da kötü noktaya getiren Roma, andaşmaya yeni bir madde de ekledi. Andaşmanın üzerinden uzun süre geçmesine karşın Kartaca'dan 1.200 gümüş ta­ lentum daha istedi. Roma taraftarı olan Polybios bile tarih kitabın­ da Roma'nın, bu saygısız hareketiyle Hamilcar Barca'yı amansız bir düşman haline getirdiğini ve bunun sonuçlarının, yakında çaresiz kalacak olan Kartaca için felaket olmayacağını yazar. 15 Hamiicar' ın sesindeki gerilim, artık hem Roma'ya hem de kendi halkının ön­ görüsüzlüğüne karşı öfkelenmesiyle evinde yankılanıyor olmalıydı. Hamilcar ayrıca rakibi Hanno'ya karşı, Kartaca Senatosu'nu, hiçbir zaman tatmin olmayacak olan Roma' nın gönlünü almaya sevk ettiği yönünde sert söylemler vermişti. Artık, beş ila sekizli yaşlarında olan genç Hannibal, MÔ 241 ila 238 yılları arasındaki ailesinin nefret içerikli konuşmalarını ses­ sizce izlerken veya dinlerken, tıpkı babası gibi fikirler benimsemeye başlamış olmalıydı. Hamilcar'ın zihninde en çok tarttığı şey Roma­ lılardan intikam almaktı. Genç Hannibal de bu tür düşünceleri sık sık duymuş olmalıydı.

HANNIRAL'İN BABASINA YEMİNİ MÖ 237 yılında dokuz yaşındayken Hannibal'in hayatı geri dö­ nülmez bir şekilde değişti. Hamilcar en sonunda Yaşlılar Meclisi'ni, Kartaca'nın Roma'nın dayattığı ücreti ödeyebilmek için hızlı bir 14 15

Se� Lana:I, HannibQ/, çcv. Antonia Ncvill (Maiden, MA: Blackwell, Polybius.

7he Histories, çev. W.

R. Paton, bk. 22

3, 1 0.4.

1998), 23.

HAN NIBAL

şekilde para toplayabileceği İspanya'ya gitmesine izin vermesi için ikna etmişti. İspanya, ünlü gümüş madenleri açısından zengindi, daha demokratik bir çizgide olan Hamikar, Hanno'nun etkisi altın­ daki egemen oligarşiden bıkmıştı ve Kartaca'yı terk etmek için can atıyordu. Bu sırada Hanno'nun hizbi popüler bir muhalifi, Roma'y­ la olan sorunu kolayca körükleyemeyeceği bir mesafede tutmak gibi bir fırsat bulmuştu. Birçok oğlan gibi genç Hannibal de babasına büyük sevgi ve saygı duyuyor olmalıydı. Ayrıca şüphesiz ailesi Ha­ mikar'ın ve ailenin seçeneklerinden de konuşmuş olmalı. Eğer ba­ bası Kartaca'ya geri dönmek istemediği yönünde konuşmuş olsaydı oğlu da faydasız bir şekilde beklemek istemezdi. Hannibal, babasına eşlik etmek için gücü yettiği müddetçe her şeyi yapardı. Polybius'a ve sonraki dönem Roma tarihçisi Livius'a göre Ha­ milcar genç Hannibal'i, oğlanın hiçbir zaman aklından çıkmayacak bir yere kendisiyle birlikte götürdü. İnsan kurbanının yapıldığı bir yer olan Baal Tapınağı ve tophet denilen kutsal mezarlık da dahil olmak üzere Kartaca'nın kutsal alanlarından bazıları sık sık insan kurbanı için kullanılan mahzenler olarak yorumlanıyordu. Kartaca­ lıların insan kurban edip etmediği tartışmalı bir konudur. Modern tarihçi Brody'nin, Tyros'taki tombolodan (kumlu höyük) oldukça yeni bir demir levhadan (MÔ 1 000-550 arasına tarihleniyor) yo­ rumladığı üzere özgün olarak Kenanların veya Fenikelilerin atala­ rı çocuk kurban etmiş olabilir, 16 fakat bu ille de batıdaki Kartaca kültüründe tamamen devam ettiği anlamına gelmeyebilir. Sami dilindeki tophet kelimesi, ölünün yakıldığı defin bölgesi olarak, Yunancada hem cenaze ritüelleri hem de mezar veya defin bölgesi anlamına gelebilecek taphos kelimesi ile bağlantılı olabilir. 17 Tophet uygulaması konusundaki tartışma hilen araştırmacıları hararet16

Aaron Brody, "From thc Hills of Adonis Through the Pillars of Hcrculcs: Rccent Advances in the Archaeology of Canaan and Phocnicia,"

Archatology 65, l7

no.

Ntar Easttrn

1 (2002): 69-80, özellikle 76.

Bu konuda daha fazla araştırma yapılması gerekiyor. Bkz. F. Brown, S. F. Driver, and

C. A.

A Htb"w and English Uxicon oftht Old Testammt 1 9 5 1 ) , 1 075; H. G. Liddcll and R. Scort, Gmk­ Clarcndon Press, l 996). l 76 1 .

Briggs,

(Oxford: Clarcndon Prcss,

English Lexicon (Oxford:

23

P AT R I C K N. H U N T

li tamşmalara ve iğneleyici karşı savlara yönlendirmektedir. İnsan . kurban etme konusundaki bu hikaye hiç de yeni değildir, zira Di­ odorus Siculus gibi tarihçiler, bir kısım tarihçi bunu büyük ölçüde Kartaca dinine karşı bir propaganda olarak yorumlasa da böyle bir iddiayı uzun bir süre önce ortaya atmıştı. 1 R Polybios insan kurban 18

Fenike ve Kartaca dinleri oldukça karınaşıkıır. Fenike ve Karıaca kurban tö­ renlerinde yaşananlara dair yorumlar tart ışmalıdı r. Bkz. "Phoenician Rcligi on ,"

Bu/ktin ofthe Ammcan Society o/Oriental Re/igion 279 ( 1 990) : 55-64. Kar­ taca'daki tophet için bkz. Lawre nce E. Stager, "The Rite of Child S acrilice ac Car thage, in New Light on Ancient Carthage, ed. John G rifliths Pcdley (Ann Arbor: Un ivcrs i cy of Mich igan Press, 1 980) , 1-1 1 ; Stager, "A View from the To pheı ," in Phönizier im Wt-sterı, ed. l-1. G. N ie meyer (Mainz, Ger.: Philip von Zabern, 1 982 ) 1 5 5-66; Lawrencc E. Srager and Samuel R. Wolff, "Child Sacrilice at Carthagc: Religious Rite or Population Control?," Bib/ica/ Archa­ eology Review 10 ( l 984) : 30-5 1 ; Patricia Smirh and Gal Avishai, "The Use "

.

of D en tal Criteria for Estimating Posmatal Survival in Skeletal Remains of I n fa ncs, }ourna/ ofArchaeologica/ Science 32, no. 1 (2005): 83-89. Diodoros S i cu lus (MÔ 1. yy.) Bib/iotheca Historia adlı eserinde (20, 6-7) sık sık Roma propagandası sayılan fakat yine de güvenilir görünen insan kurba­ nına dair tartışmalı bir pasaj aktarır. Ö ce yandan, Lawrcnce Scager ve Joseph Greene' e ve Karcaca l ı çocukların kurban edilmesine dair yoruma karşı çıkanlar arasında Sabacino Moscati, Mohammed-Hassine Fanıar, Piero Barcoloni ve son dönemlerde Jeffrey S chwartz gibi güvenilir İ talyan ve Tunuslu arkeolog­ lar va rdır Atalarının melez bir Karcaca soyundan geldiğini düşünebilecek olan Tunuslular ve l calyalıların, böyle kurbanların düzgüsel veya zaman zaman ra�r­ lancısal olduğuna yönelik fikirlere karşı çıkması anlaşılabilir bir şeydir. Bu ko­ nudaki karşı argüman ise bu çocuk kem iklerin in yalnızca bir çocuk mezarlığı olduğunu ve çocuklarda görülen yüksek ölümlerin veya hastalık oranlarınm bir sonucu olabileceğini öne sürer. Neredeyse yedi asırlık birikmiş stracigrafık ka­ nıtlar tabaka tabaka üst üste yığılması ve K a rcaca'daki muhtemel toplam tophet­ lerin %10'u kazılmış olan çocuk, hayvan ve insan kalıntılarını içeren üç binden fazla adak kabıyla (adaklarla sunuluyordu) Stager'in bunların çocuk kurban edil mesine dair ön kabulünü, Tanit ve Baal gibi tanrılara adanmış bazı kap­ lar ve adak yaı.ıdarıyla karışmış hayvan kalıncılarının varlığı destel'J

395

Polybius,

161.

396

Histories,

1 O, 2. 1 3; Ridley, "Was Scipio

African us at Cannae? ,

Peter van Dommelen, "Carthago Nova (Cartagena) ,'' i n

ofAncient History, ed.

"

Encyclopedia

Roger S . Bagnall et al . ( [O] Malden , MA: Wiley­

Blackwell) , 20 1 2 .

397 Polybius, Histories, 1 O, 8. 1 . 398 Pcddic, Hanniba/s War. 1 49. 399 Goldsworthy, Punic �rs. 27 1 . 243

PAT R I C K N. H U N T

Ebro bölgesini muhafaza etmesi için Marcus Iunius Silanus'un komutasında 3,000 piyade ve 500 süvari bıraktıktan son ra Scipio, o zamanlar Dertosa'nın yakınlarında bulunan Ebro'nun ağzında Laelius'un komutasında bir filo topladı ve hızlı bir şekilde 25,000 askeri ve 2,500 süvarisiyle beraber yürüyüşe geçti, filo da muhteme­ len açık denizde yürüyüşlerini takip ediyordu. Polybios ve Livius, bu yolculuğun bir hafta sürdüğünü söylerken yürüyüşün uzunluğu bir haftaya ek birkaç gün olarak daha iyi anlaşılabilir,400 Scipio' nun ordusu oldukça hızlı ve çoğunlukla gizli bir şekilde ilerlemesine rağ­ men -önden giden gözcüleri muhtemelen, Kartaca'ya ve belki de batı ve güneydeki alanda bulunan Karcaca ordularına dahi haberci göndermiş olabilen düşman gözcüleri öldürmüştü- Scipio bölgeye ulaştı ve etrafı surla çevrili Carcagena şehrinin doğusunda hızlı bir şekilde ordugahını kurdu. O zamanlar Carcagena, derin Carcagena Körfezi' nin güneyden denize erişim imkanı sağladığı oldukça dar kısraktan doğuda parlayan bir yarımadadaydı ve şehri kuzeyden ko­ ruyan bir lagündü. Bugün hala ayakta olan Roma tiyatrosundan, bir 1.amanlar kutsal alanlarla ve Kartaca hisarıyla kaplı olan antik şehrin geriye kalan beş tepesini görebilirsiniz. Şehrin surları Polybios' a göre yalnızca yirmi stadion veya 490 metre civarında bir çemberi kaplı­ yordu.401 Karcacalıları büyük ölçüde şaşırtarak Roma filosu ilk başta Cape de Palos'u kuzeyden dolaştı, batıya yelken açtı ve güneydeki surlara bakan denizden saldırı yapmaya hazır bir şekilde kürek altın­ da güneyden körfez limanına girdi: Scipio'nun ordusu da çoğunlukla doğudan olmak üzere karadan, kıstak tarafından saldırıya geçecekti. Scipio'nun ordusuna, Neptunus'un kendisinin yardımına gel­ diğine dair rüyasını anlattığı ünlü hikayeleri onun propaganda de­ ğirmeni için büyük bir yemdi ve Romalıların batıl inancı , rüyalara karşı duyulan sevgisi ve kehanetlere gösterilen ilgisi üzerinden elini oynayarak dikkatle oluşturduğu efsanesini daha da güçlendiriyor­ du. Bu hikayeler abartılmış olsa bile, yerel balıkçıların lagünün aşırı 400 Polybius, Histories,

1 0,

9.7; Livy, History o/Rome, 26, 42.6.

40 1 Polybius, Histories, 1 0, 1 1 .4, yaklaşık olarak daire çemberinde 4,000 mcrrc yapar. 244

HANNIBAL

derecede sığ olan suları, günlük olarak rüzgar yardımıyla alçalan se­ viyesi ve cezri hakkında makul yorumları vardı r.402 Bu muharebe, İ spanyadaki Kartaca politikasının en kötü so­ runlarından birini öne çıkarır; bu, Cartagena'nın Kartaca'ya olan uzaklığından veya emir-komuca zinciri açısından İ spanya'daki açı k liderlik eksikliği nden -anlaşmazl ı k halinde üç kumandan vardı- ve­ ya başka bir boşluktan kaynaklanan bir hataydı: Şehirde neden bu kadar az müdafi vardı? Gerçekten de şehrin saldırıdan etkilenmez olduğunu mu düşünüyorlardı veya Tarraco ve Ebro üzerinde yoğun­ laşmış Roma gücünün çok uzak bir tehdit olduğunu mu sanıyor­ lardı? Polybios Kartacalıların, neredeyse bütün İ spanya'yı kontrol altında tutuyorken hiç kimsenin şehre saldırdığını hayal etmediğini söyler.403 Şehir ilk önce, körfezden ulaşılabilir olan surları çevreleyen Laelius'un denizden gelen saldırısını, söz konusu alana daha talimli Kartaca kuvvetleri konuşlandırarak -Mago'nun hazırda bulundur­ duğu bine yakın adam- ve iki bine yakın da şehirliyi karaya doğru uzanan kıstaktaki surlarda bırakarak savuşturmaya çalıştı. Scipio'nun doğu yönünde şehrin kara surlarının olduğu taraf­ tan gerçekleştirdiği saldırısı tam anlamıyla başarılı değildi. İ lk başta geri püskürtüldü. Polybios'un öne sürdüğü üzere normal saldırılar, yeniden güç kazanmak için bir gün civarı beklerdi. Scipio'nun hem kısraktan hem de denizden saldırmasındaki çeşitli amaçlardan biri, lagün üzerinde yoğunlaşan dikkati dağıtmak olabilirdi. Fakat Sci­ pio, Tarraco'daki bal ıkçının açıkladığı üzere öğleden sonra kuzeyde­ ki lagün kanalında suyun çekilmeye başladığını gördüğünde, farkına varılmamış olan Romalılara -merdiven taşıyan beş yüz adam- sığ suda ilerlemek için surlara tırmanarak çıkmalarını emretti. Bu yeni küçük birlik oradaki surların korunmasız olduğunu gördü, yukarı tırmandı ve hızla şehre girdi. Burada, neredeyse bir paradoks veya en azından bir zamanlar deniz meselelerindeki ilişkisinde oldukça dikkatli olan bir kültür için ironik olan ilginç bir olay yaşanmış­ tır. Genel kanı, Cartagena' nın lagününün yalnızca bir su derinliği 402 Lazcnby, Hannibal's War, 1 36-37. 403 Polybius, Histories, 10, 8.4. 245

PAT R I C K N . H U N T

illüzyonuna yol açtığı yönündedir, zira uzaktan suyun derinliğini ölçmek son derece zordur. Polybios ve Livius tarafından bir miktar farklı şekilde anlatılan "Nepcunus'un yardımı" metniyle birçok kişi uğraşmıştır.404 Son za­ manlarda yorumcular bu fenomeni tartışırken, bugüne kadarki en iyi analizler gelgit farklılıklarını ve tuzlu sığlıkların denizden gelen rüzgarla karıştığını öne sürer. 405 Romalıların her ne kadar buraya ge­ milerin omurgası olmadan yaklaşması mümkün olsa da Carcagena Körfezi'ndeki limanın denize doğru olan derin suları muhtemelen daha iyi bir savunmaydı, yani özetle Cartagena'nın algılandığı üzere zapt edilemez olduğu, kuvvetle muhtemel bir yan ılgıydı. Scipio'nun zeki bir şekilde Neptunus'u rüyasında gördüğünü belirtmesi Romanın İspanya'daki kuvvetleri arasındaki konumunu pekiştiriyordu ve askerleri lagünü aştığında tanrısal bir lütfu haiz bir lider olarak algılanmıştı. Her halükarda bir tarihçi, lagündeki değiş­ ken derinlikle alakalı fenomeni bilen Tarracolu balıkçının anlatımı­ nı dinleyerek, Polybios'u "Scipio'nun başarısını Neptunus'un şans eseri gelen yardımı ndan ziyade kendi basiretine atfetmesi" yönün­ de yorumlaması için iyi bir gerekçe sunar.406 Bu ayrıca Scipio'nun, Roma'nın imparatorluk bünyesindeki casusluk hizmetinden çok öncesinde askeri zekasını becerikli bir şekilde kullanımına yönelik sağlam bir kanıccır: Scipio' nun Hannibal'in nasıl istihbarat toplad ı­ ğına dair emsalini bildiğini ve buna eğimli olduğunu, ayrıca bilgi kaynaklarını dikkatli bir şekilde ve gidişata uygun şekilde değerlen­ dirme konusunda tam anlamıyla hünerli olduğunu gösterir.407

404 Polybius, Histories, 1 0, 10. 1 0- 1 2 ; Livy, Hisıory ofRome, 26, 45. 405 A. Lillo and M. L i ll o, "On Po lybi us X. 1 O. 1 2: The Capıure of New Carchage," Historia: Zeitschrift far Aite Geschichte 37 ( 1 988): 477-80; Dexter Hoyos, "Sluice-gates or Neptune at New Carıhage, 209 BC? ," Historia: Zeitschriftfar Aite Geschichte 41 ( 1 992): 1 24-28; Benedict J. Lowe. "Polybius 1 0. 1 0.2 and ehe Existence of Salt Flats at Carthago Nova," Phomix 54, nos. 1 /2 (2000) : 39-52. 406 Lowe, " Polybi us 1 0. 1 0.2," 49. 407 Sheldon, lntelligence Activities in Ancient Rome, 7 ve özellikle de 1 2- 1 3. bö­ lümler. 246

H A N N I BA L

Lagün boyunca uzanan savunmasız surlara merdivenle çıkan Romalılar seri bir şekilde doğuya doğru ilerledi ve direnen kim varsa öldürdü, ayrıca Scipio'nun sürekli bir şekilde saldırı altında tuttuğu kıstaktaki kapıları da açmaya yardım ediyorlardı -Scipio'nun adam­ ları testudo kalkanlarıyla korunur halde (kafanın üzerinde tutuldu­ ğunda bir ila iki askerin üzerini kapatabilen geniş, kavisli kalkan lar) baltalarıyla kapıları aşındırıyordu- böylece karadaki birlikler, deniz­ deki birlikler de güneydeki savunulan surlara merdivenle çıkıyorken aynı anda buluşabileceklerdi. Roma kuvvetleri şehri, diğer Kartaca­ lıların çekilmiş olduğu iç hisarına kadar süpürdü ve şehri dolduran Romal ı askerlerin apaçık yağmaya başlamasıyla hisarın teslim oluşu da hız kazandı. Bu, Polybios'un belirttiği üzere hayvanların bile ca­ nının bağışlanmadığı bir cehennem kargaşasında etrafa dehşet saç­ mak amaçlı ganimet ele geçirmeden yapılan, askerlerin karşılarına kim çıkarsa öldürdüğü bir gelenekti.408 Karcaca' nın gümüş hazinesini bile saymazsak Cartagena'dan top­ lanan ganimet gerçekten de devasaydı; şehrin meydanına getirilmiş ve bir kısmı Scipio'nun askerleri arasında dağıtılmadan evvel koru­ maya alınmıştı. Altın, gümüş ve mancınıklar gibi askeri teçhizatlar, Roma ödülünün bir parçası olarak alınmış eşyalardan yalnızca bir­ kaçıydı. Barcalar Cartagena'nın bazı gümüşleri ve külçelerini kendi servetleri olarak iddia etmiş ve orada stokta tutuyor olabilirdi, fakat şimdi bunların hepsi de gitmişti. Scipio, Mago adındaki Kartacalı kumandanı ve Kartaca'nın Gerousia Medisi'nin ve senatosunun bir­ çok üst düzey mensubunu esir olarak Gaius Laelius'un korumasında ele geçirdi.409 Üç bin civarında İ spanyalı rehine özgür bırakıldı ve ka­ bilelerinin Roma ile müttefiklik yapacağına teminat verecekleri ko­ nusunda söz vermeleri koşuluyla kabile topraklarındaki evlerine geri gönderildi. Şehirdeki birçok köleye, eğer Roma'ya hizmet ederlerse savaştan sonra özgürlüklerinin bahşedileceği sözü verildi, sonrasında Scipio bu köleleri, ele geçirilen on sekiz Karcaca gemisinde kürek çekmeleri veya Laelius'un kürekçilerine takviye etmek için dağım. 408 Polybius, Histories, 1 0, 1 5.4-Q. 409 lbid. 1 8 . 1 -2. 247

PAT R I C K N. H U N T

Kriz anında olsun olmasın, kölelerin bu şekilde kürekçi olarak kulla­ nılması -Roma'ya savaş hizmetinde bulunduktan sonra özgür bırakı­ lacaklardı- hiç de emsalsiz bir şey olmayabilir.410 Keskin bir cömertlikle çoğu zaman efsaneye çekilebilen Sci­ pio' nun yalnızca bir rehine kadını tecavüze uğramaktan kurtardığı değil ayrıca rehinelerin güzel bir genç kızı kendisine sunmasını, kızı babasına ve kız için fidye ödemesini umduğu nişanlısına geri vere­ rek reddettiği de söylenir.11 1 Livius da bu hikayeye, Scipio'nun bu şefin kabilesinden daha iyi asker toplayabilmek amacıyla genç İs­ panyalı kabile şefine, kızı için verilen fidyedeki altını düğün hediyesi olarak geri verdiğini söyleyerek renk katar. Scipio'nun Cartagena'yı bir günde ele geçirmesi yalnızca şehrin yeterli ölçüde savunulmadı­ ğını doğrulamakla kalmaz -yalnızca bin Kartacalı ve şehirli savun­ ma yapmak için bir araya gelmişti- fakat ayrıca Karcaca'nın, şehrin surları ve etrafındaki su dolayısıyla zapt edilemez olduğunu düşün­ mesiyle ciddi bir hata yaptığını da doğrular, zira sığ lagün yalnızca güvenlik konusunda bir yanılgı yaratıyordu.412 Scipio'nun stratejisi, eğer Hannibal'in tarafında bu kasıtlı olmadan yapıldıysa, bunu on­ dan iyi öğrendiği Hannibal'in stratejisi ile hızlı bir şekilde benzer olmaya başlamıştı. Romalılar için Cartagena'nın -Carthago Nova olarak- devam eden önemi, Kartacalıların şehri kuruşundan beri metal üretiminde bir depo ve Tarraco'daki ve Emporion'da kurulan diğerleriyle bera­ ber doğu İspanya'daki üç Roma askeri komuta merkezlerinden birisi olarak stratejik öneminde ispaclanacaktı.4 13 41 O Jan Libourel, "Galley Slaves in ehe Second Punic War, Classica/ Phi/obJgy 68, no. 2 ( 1 973): 1 1 6- 1 9, özellikle 1 1 7. 4 1 1 Lazenby, Hanniba/'s ™ır, 1 39; Livy, lli.ıtory ofRome, 26, 50 4 1 2 Garland, Hanniba/, 1 02. 4 1 3 R. Bruce Hicchner, "Review: Roman Republ ican lmperialism in ltaly and the Wesc," American journa/ ofArchaeo/ogy 1 1 3, no. 4 (Occober 2009): 65 1 -55, özellikle 654. Hicchner bu üç olay yerinin ayrıca an a emik toplulukların top­ "

.

rağı olduğu -Tarraco'da Kelciber, Carchago Nova'da Karcaca ve Emporion'da

Yunan- yöniindeki ça rp ıcı amaçlılığı" ve ilk baştaki Roma ilgisinin askeri ve stratejik olduğunu söyler. "

24 8

HANNIBAL

R ı\ E C U L A M U H A R E B E S İ Cartagenadan sonra Scipio, 208 yılında Baecula'da (Baelen) Hasd­ rubal Barcayı yendiği belirleyici bir muharebe geçirdi; bu onun İspanyadaki ilk zaferiydi. Artık Ebro'nun güneyindeki İspanyanın geniş alanlarını ve Carcagena'yı kontrolüne alınca, bu son muharebe de Yukarı Baetis (Guadalquivir Nehri) bölgesinde, Scipio'nun ba­ basıyla amcasının sonunu geciren bölgeden uzak olmayan bir yerde gerçekleşci. Scipio'nun, Hasdrubal'in yirmi beş bin artı İberyalılar­ dan oluşan ordusuna karşılık yaklaşık olarak ocuz beş bin askerlik bir ordusu vardı. Bu sefer Kartacalılar ve İberyalılar, Scipio hem Ba­ ecula'ya giden yolu hem de vadi girişini kapattığında dik bir vadide kıstırılmışcı. Hasdrubal ordusunu yüksek bölgelere götürdü, fakat birkaç gün sonra çok sayıda Romalının sırta tırmanmasıyla üç caraf­ tan saldırıya uğrayınca şoke oldu. Scipio, bunun yalnızca bir aldat­ maca veya az sayıda askerin saldırısı olduğu numarasını yapmıştı; ne var ki Hasdrubal, ordugahını cerk ederek adamlarının çoğuyla geri çekilmeyi başardı. Hasdrubal , çok sayıda iberyalı paralı askeri ve ha­ fif certipli adamıyla muharebeyi kaybetti, dahası ordu yüklerini ve erzaklarını da ordugahı Romal ılar tarafından alcüst edilince yitirdi. Hasdrubal'in kayıpları muhcemelen alcı bin ölü ve on bine ka­ dar esi rdi, öte yandan Scipio Baecula Muharebesi'nde iki binden az kayıp vermişcir. Scipio, her ne kadar Hasdrubal, paralı askerlerine ödemek üzere altın ve gümüşün de dahil olduğu değerli metallere sahip olsa da, ordusunun kalan kısmıyla batıya hareket ederek geri çekilen Kartacalıyı kovalamadı. Bu son yenilginin haberi Kartacaya ulaşcı; Kartaca artık İspanya'nın kaybedildiğini biliyordu. Bunun üzerine Hasdrubal'e İtalya'ya gidip Hannibal'e yardım etmesini em­ recci. Hasdrubal Roma topraklarından kaçındı ve 208 yılının son zamanlarında, Galya'ya giden Pirenelerin batısından geçerek müm­ kün olduğunca batıya ve kuzeye, Atlantik yakınlarındaki Galicia'ya gitti. Kendisine ayrıca, elinden geldiği kadar fazla Kele paralı askeri ordusuna katması için kalan parayı alması emredilmişci. Scipio ar­ cık Cartagenanın gümüş madenlerini ve verimli kaynaklarını kont­ rol ediyordu, Cartagena ve İspanya olmadan İspanya'nın büyük 249

PAT R I C K N . H lJ N T

kısmından büyük bir gelir elde edilmesi mümkün değildi ki bu, Kartaca gelirlerini ciddi anlamda azaltıyordu.4 1 4 Hannibal, meydan muharebelerinde gerçekleşen doğrudan çar­ pışma konusunda halen üstündü ve Marcellus, Crispinus gibi Ro­ malı kıdemli liderleri veya kendisinin karşısına çıkmaya cüret eden Romalı askerleri yok eden tuzaklar konusunda yetenekliydi. Scipio kardeşlerin İspanya'da ölmesi kısa dönemde İspanya'ya darbe vuran bir diğer Roma trajedisiydi fakat bu, hızlı bir şekilde Cartagena'yı fetheden ve ispanyadaki Karraca hakimiyetine son veren genç Sci­ pio' yu motive etmiş olabilirdi. Cartagena'nın yitirilmesi -Kartaca'nın değerli maden deposu­ ve bunu takiben 206 yılında Gades'in teslim oluşundan kısa süre sonra bütün İspanya'nın kaybedilişi neredeyse hesaplanması müm­ kün olmayan bir şeydi.41 5 İspanya, altın ve gümüş konusundaki ve ayrıca müttefik İberyalılardan asker temin etme alanındaki zengin­ liği ile beraber sonsuza dek kaybedilmişti. Hannibal artık kendi başına hayatta kalmaya mecbur kalacaktı. İtalya'daki mevcudiyeti artık, savaştan ötürü çok ciddi şekilde zorlanmış olan bir bölge için külfet olacaktı. 207 yılından sonra Güney İtalya'da sikke bu­ lumularında hiçbir yeni Barca veya Kartaca varlığının olmaması, lspanya'nın kaybı konusunda bir bağlamda kanıttır.4 16 21 l yılından önce Hannibal'e ne kadar ispanya gümüşü geldiğini ölçmek zordur, fakat bazı tahminlere göre lspanya'daki madenlerden tıpkı yalnız­ ca Baebulo'daki maden gibi kendisine günde 1 35 kilogram gümüş geliyordu.417 İspanya'nın zengin değerli metalleri artık Kartaca için 4 1 4 Miles, Carthage Must Be Destroyed, 30 1 . 4 1 5 Scullard, History ofthe Roman WorU, 227. 4 1 6 J . S. Richardson, Hispaniae: Spain and the Deveiopment of Roman lmperia­ /ism, 218-82 BC (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), 6� 1 ; S . J . Kcay, Roman Spain: Exp/oring the Roman WorU (Berkeley: University of Cali fo rnia Press, 1 988), 50; Keay, review of Roman Spain: Conquest and Assimi/ation, by L. A. Curchin, Brittania 24 ( 1 993): 332-33. 4 1 7 Doğal olarak hu da, söz konusu sikkeleri Roma sikkesi olarak yeniden üret­ mek amacıyla Karıaca sikkelerini tedavülden kaldırmak için Roma tarafından geri çağrılmalıydı. Bkı:. Paolo Visona, ""lhe Punic Coins in ehe Collecıion of 250

HANNJ RAI.

sonsuza dek yitirilmişti.418 Kartaca'dan dolaylı olarak ne kadar az gümüş sızdığını karşılaştırmak ise mantıksız olacaktır. Kartaca İspanya'yı kaybettikten sonra Hannibal Roma'ya karşı seçeneklerinin, tıpkı İtalya'nın topuk kısmındaki güç üssü gibi git­ tikçe zayıfladığını biliyordu. Hiç limanı, hiç yeni gümüşü yoktu, yorgun ve sayıları tehlikeli ölçüde azalmış olan gedikli askerlerinden ziyade kendilerini çok az adayan Bruttialılara ve Lucanialılara git­ tikçe daha fazla bağlı hale geliyordu. Ne var ki kardeşi Hasdrubal'in İspanya'dan İcalya'ya getirecek yeni bir ordusu olduğu için hilen umut vardı. Hamilcar Barca, biri güneyde biri de kuzeyde olmak üzere "as­ lan yavrusu" üç oğlundan ikisini İtalya'da görecek kadar yaşasaydı muhtemelen bu onu gururlandırırdı. Dahası ona, bir savaşçı olarak tüccarların domine ettiği Kartaca'nın çok hızlı bir şekilde teslim ol­ duğunu biliyorken, 1. Kartaca Savaşı'nın acı sonucu üzerinden biraz intikam duygusu da yaşatabilirdi.

Florence's Museo Archeologico: Non nulla Notanda." Rivista di Studi Fmici

27 ( 1 999): 1 47-49; Visona, ''A New Wrinkle in the Mid-Carchaginian Silver Serics," Numismatic Chronick 1 66 (2006): 1 5-23; Visona, "The Serrated Sil­ ver Coinage of Carchage." Schweizerischt Numismaıischt Rundschau 86 (2007): 3 1 -62. 4 1 8 Milcs, Carthage Must Be Desrroyed, 49-54, 1 1 0, 1 1 6- 1 7, 229. .

25 1

20

M E TA U R U S

yılının ilkbaharında Scipio'ya İspanya'daki Baecula'da yenildik­ ten sonra, buna karşın ordusunun büyük kısmı sağlam kalan Hasd­ rubal Barca'ya Karcaca bir kez daha İtalya'daki kardeşi Hannibal'e katılmasını emretti. Bu sefer bu kararı verdi, zira Roma burada ken­ di hakimiyetini tesis ediyordu. Hasdrubal'in, İspanya'nın gümüş madenlerindeki zenginliğin ve bol demirin Karcaca'nın kaybetmeyi göze alamayacağı bir şey olduğunu bildiği için bu emre itaat etme­ sinde biraz pişmanlık olsa gerek. 208 yılının sonbaharının sonlarına doğru Hasdrubal, bir arada bulunan Karcacalı ve Keltiber birlikle­ ri nden müteşekkil ordusuyla, batının en uç noktasında Ebro Neh­ ri'nin Galicia kaynağı yakınlarından alçak Cancabria Dağları'ndan geçerek Scipio'nun ordusunu aclatmıştı. Hasdrubal ile Hannibal'in orduları arasındaki açık farklılıklardan biri Ha�drubal'in, kardeşinin önemli askeri deposunda bir taktiksel silah olarak ustaca kullandı­ ğı büyükçe Numidialı süvari birliğinin getirdiği avantajdan yoksun oluşuydu.41'ı Kendisiyle birlikte bulunan birliklerin tartışma konusu olan sayısı on beş bin asker ve on beş fil olabilir.420 208

119

Rradford. Hannibal,

420 Has