Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur 3110106477, 9783110106473

Das Griechisch-deutsche Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur gehört zu de

700 106 46MB

German, Greek Pages 24 [922] Year 1988

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur
 3110106477, 9783110106473

Citation preview

Bauer-Aland Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments

Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur von

Walter Bauer 6., völlig neu bearbeitete

Auflage

im Institut für neutestamentliche Textforschung/Münster unter besonderer Mitwirkung von Viktor Reichmann herausgegeben von

Kurt Aland und Barbara Aland

W G DE

Walter de Gruyter · Berlin · New York 1988

CIP-Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek Bauer, Walter: Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchristlichen Literatur / von Walter Bauer. — 6., völlig neu bearb. Aufl. / im Inst, für Neutestamentl. Textforschung, Münster, unter bes. Mitw. von Viktor Reichmann hrsg. von Kurt Aland u. Barbara Aland. — Berlin ; New York : de Gruyter, 1988 ISBN 3-11-010647-7 NE: HST

© 1988 by Walter de Gruyter & Co. Alle Rechte, insbesondere das Recht der Vervielfältigung und Verbreitung sowie der Übersetzung, vorbehalten. Kein Teil des Werkes darf in irgendeiner Form (durch Photokopie, Mikrofilm oder ein anderes Verfahren) ohne schriftliche Genehmigung des Verlages reproduziert werden. Printed in Germany Satz und Druck: Hubert & Co., Göttingen Bindearbeiten: Lüderitz & Bauer, Berlin 61

Vorwort Auf dem Titelblatt jeder der von Walter Bauer bearbeiteten Auflagen dieses Wörterbuchs hat es geheißen „völlig neu bearbeitete Auflage" (2. Aufl. 1928, 3. Aufl. 1937, 4. Aufl. 1952), mindestens aber „verbesserte und stark vermehrte Auflage" (5. Aufl. 1958). Als Walter Bauer am 17. November 1960 starb, war an ein in dieser Tradition stehendes Manuskript für die 6. Auflage nicht zu denken. Ja es stellte sich sogar heraus, daß der Stehsatz des Werkes in Unordnung geraten war. So waren erhebliche Kontrollarbeiten selbst für den Fall eines unveränderten Nachdrucks erforderlich. Wenn diese aber schon durchgeführt werden mußten, so schien es zweckmäßig, die Kontrolle des Textes umfassender zu gestalten. Der „durchgesehene Nachdruck" der fünften Auflage, der 1963 erschien, sprach lediglich in einer kurzen Notiz auf der Rückseite des Titelblattes davon, daß „Druckfehler und Versehen" des Werkes im Institut für neutestamentliche Textforschung/Münster beseitigt worden seien. Faktisch aber war an mehreren tausend Stellen geändert worden, die Formulierung auf der Rückseite des Titelblattes geschah mit Rücksicht auf den Verstorbenen und dessen außerordentliche Leistung, die das „Handwörterbuch" Erwin Preuschens von 1910 von Grund auf umgestaltet und zum unentbehrlichen Handwerkszeug eines jeden am Neuen Testament wissenschaftlich Arbeitenden gemacht hatte (und dieses im internationalen Maßstab, die weit verbreitete Ausgabe von Arndt-Gingrich stellt in der Tat nur „a translation" von Bauers Werk dar, wie es seit einiger Zeit zu Recht auf dem Titelblatt heißt). Mit jener „Durchsicht" für die Ausgabe von 1963 (die seitdem mehrfach wiederholt worden ist) begann eine Arbeit, die erst jetzt ihr (vorläufiges) Ende gefunden hat und nicht nur die Unterzeichneten, sondern auch eine Reihe von Mitarbeitern des Instituts, allen voran Viktor Reichmann, in Anspannung gehalten hat. Ursprünglich war daran gedacht gewesen, daß Kurt Aland in Verbindung mit Walter Braunert (Bearbeitung der nichtchristlichen Papyri) und Heinrich Dörrie (Betreuung der Angaben aus der antiken Literatur) als Herausgeber zeichnen sollte. Der allzu frühe Tod von Walter Braunert (t 1976) hinterließ eine empfindliche Lücke. Er starb, als etwa ein Drittel der Arbeit geleistet war, die er sich vorgenommen hatte. Da auch Heinrich Dörrie (+ 1983) mehr und mehr durch sein umfassendes Textund Kommentarwerk zum Piatonismus in Anspruch genommen wurde, mußte anders geplant werden. Mehr als vorbereitende Arbeiten für das Manuskript waren ohnehin nicht möglich. Denn dem Erscheinen einer durchgreifenden Neubearbeitung stand ζ. B. das Hindernis entgegen, daß der „neue Nestle" damals zwar schon im Text im wesentlichen feststand, daß aber manches in den Einzelheiten noch - und zwar nicht selten erheblich kontrovers - diskutiert wurde und der kritische Apparat vom Abschluß noch durchaus entfernt war. Erst 1975 (mit der dritten Ausgabe des Greek New Testament) waren die Differenzen beigelegt (1983 erschien noch eine „Third Edition (corrected)", die den Text des Greek New Testament auch in den letzten Einzelheiten mit Ausnahme einiger weniger, unbedeutender Orthographica an den des „neuen Nestle" anglich). 1979, als nach dem Abschluß des kritischen Apparates die 26. Auflage des Novum Testamentum Graece von Nestle-Aland - endlich - erschienen und damit diese Blockade beseitigt war, fiel auch das andere Hindernis: der Verlag stellte sich vollständig vom Bleisatz auf moderne Herstellungsmethoden um, in diesem Zusammenhang wurde der Stehsatz des Wörterbuchs aufgelöst. So war der Weg zum Manuskript für eine Neubearbeitung frei, deren Prinzipien und Methoden Barbara Aland bereits 1976 der Neutestamentlichen Sektion des Europäischen Theologentages in Wien vorgetragen hatte (vgl. den gekürzten Abdruck im Bericht der Stiftung zur Förderung der neutestamentlichen Textforschung für die Jahre 1975 und 1976,

VI

Vorwort

Münster 1977, S. 42-48). Darauf kann hier nur verwiesen werden, zumal ein Vergleich der nachfolgenden Sigelverzeichnisse mit denen der 5. Auflage, und zwar in jeder Sparte, deutliche Hinweise darauf gibt, in welche Richtung die Neubearbeitung zielt. Nur zur Änderung im Titel des Wörterbuches ist vielleicht eine Bemerkung erforderlich. Hier hieß es bisher: „und der übrigen urchristlichen Literatur". Diesen Zusatz hatte Bauer von Preuschen übernommen. Wenn es jetzt heißt: „und der frühchristlichen Literatur", so scheint uns das nicht nur angemessen, sondern auch notwendig. Denn ein Wörterbuch, das den vollständigen Wortschatz der Apostolischen Väter und der frühen neutestamentlichen Apokryphen verzeichnet, kann diese nicht unter „urchristliche Literatur" subsumieren, eine Bezeichnung, deren Berechtigung schon bei den späten Texten des Neuen Testaments mindestens bestreitbar ist. Nur die wichtigsten Arbeitsgänge bei der Vorbereitung der 6. Auflage können hier kurz charakterisiert werden: als erstes mußte der Text des Neuen Testaments, wie ihn heute Nestle-Aland 26 und das Greek New Testament 3 gemeinsam bieten, zugrundegelegt werden (Bauer hatte noch die 21. Auflage des Nestle von 1952 benutzt). Außerdem mußten die Angaben aus dem Neuen Testament vervollständigt werden, und zwar nicht nur in den Artikeln, die Vollständigkeit durch Zufügung von ** in Anspruch nehmen (was bisher vielfach nicht der Fall war). Dabei war gleichzeitig das Problem der Wiedergabe der neutestamentlichen Varianten zu lösen, die Bauer (scheinbar) reichlich aufgenommen hatte. Sie waren jedesmal mit (ausgewählter) handschriftlicher Bezeugung angeführt, was ebenso eindrucksvoll wie hilfreich erschien. Trotzdem haben wir uns entschieden, diese Bezeugung fortzulassen und durch ein v(aria) l(ectio) zu ersetzen - vorausgesetzt, daß das Novum Testamentum Graece 26 einen Apparat zu der Variante bietet. Nur wo das nicht der Fall ist, wird die handschriftliche Bezeugung angegeben. Denn das System Bauers mußte in die Irre führen. Selbstverständlich verzeichnete er nur die „großen Handschriften" (soweit er sie aus dem Apparat der 21. Ausgabe des Nestle entnehmen konnte). Die Anführung nur der Handschriften, die für den Text der Variante sprachen, gab dieser jedoch ein zu großes Gewicht. Nur wenn man alle Textvariationen zu einer Stelle mit ihrer Bezeugung vor sich hat und sie gegeneinander abwägen kann, ist ein wirkliches Urteil möglich. Aber sobald man die Bezeugung einigermaßen vollständig wiedergibt, wird zu viel Raum benötigt. Deshalb fiel die Entscheidung für das neue System, das dem Benutzer keine zusätzliche Mühe bereitet - wer das Wörterbuch gebraucht, hat ohnehin das griechische Neue Testament auf dem Tisch. Dieses Verfahren erschien uns sowohl wissenschaftlich zuverlässiger wie zusätzlich raumsparend, und es machte eine erhebliche Vermehrung der aufgenommenen variae lectiones möglich. Vorsichtshalber sei ausdrücklich bemerkt, daß die am Fuß eines jeden Artikels angegebene Häufigkeit des Vorkommens des betreffenden Wortes sich auf den Text des Nestle-Aland 26 bezieht, das Vorkommen in den angeführten Varianten ist dabei nicht eingeschlossen. Zweitens war eine ebenso gründliche Revision (und Erweiterung) der Angaben aus der „übrigen urchristlichen Literatur" bzw. der „frühen christlichen Literatur" erforderlich (denn auch die mit * bezeichneten Artikel waren oft genug weit von der angegebenen Vollständigkeit entfernt). Da Bauer für die Apostolischen Väter die 6. Auflage der Kleinen Ausgabe der Patres Apostolici von Gebhardt-Harnack-Zahn zugrundegelegt hatte (in der Nachfolge Preuschens), basierte er praktisch auf einem Text, der heute das 100jährige Jubiläum hinter sich hat (die Ausgabe von 1920 stellte nichts anderes dar als die für Studenten vereinfachte Wiederholung der großen Ausgabe von 1881). Hier war also ebenfalls eine neue Kollation und Verzeichnung des Textes notwendig. Das Gleiche galt für den dritten Bereich, der hier vollständig zu erfassen war, die frühen neutestamentlichen Apokryphen. Hier war die Lage besonders schwierig, denn Bauer hatte sich (wieder in Nachfolge Preuschens) fast ausschließlich auf Preuschens Antilegomena und Klostermanns Ausgabe in den „Kleinen Texten" gestützt, die modernen Funde und Ausgaben waren fast sämtlich unberücksichtigt geblieben. Natürlich kann darüber gestritten werden, ob und welche neutestamentlichen Apokryphen zu „unserer Literatur" - wie Bauer zu sagen pflegte - gehören. Dazu müssen sie griechisch erhalten sein und aus der ersten Hälfte des 2. Jahrhunderts stammen oder mindestens darauf zurückgehen. Aber selbst

Vorwort

VII

wo das strittig ist und die zweite Hälfte des 2. Jahrhunderts, ja vielleicht sogar der Anfang des 3. Jahrhunderts als Ursprungszeit in Betracht kommt, sollte doch kein Zweifel daran möglich sein, daß die neutestamentlichen Apokryphen schon wegen ihres Stoffes in die vordere Linie der für dieses Wörterbuch über das Neue Testament hinaus zugrundezulegenden Schriften gehören. Das ist in der 6. Auflage zu realisieren versucht worden; wer die über 250 neuen Artikel ansieht, die diese Neubearbeitung eingeführt hat, wird feststellen, daß sie im wesentlichen aus den neutestamentlichen Apokryphen und den Apostolischen Vätern stammen. Gewiß machen manche neutestamentlichen Begriffe schon bei den Apostolischen Vätern einen - manchmal tiefgreifenden - Bedeutungswandel durch. Und diese Entwicklung setzt sich bei den Apologeten fort. Andererseits stehen diese Autoren aber in einer nicht zu übersehenden und von ihnen selbst stets betonten gemeinsamen Tradition mit der Urkirche. Es verwundert daher, daß noch in der 5. Auflage im Verzeichnis der herangezogenen Schriftsteller keiner der Apologeten begegnet (nicht einmal Justin), ebensowenig wie Irenäus, Clemens von Alexandrien, Orígenes und Hippolyt. Auch dieses Defizit mußte in angemessener Weise aufgefüllt werden, d.h. nicht mit der gleichen Ausführlichkeit, mit der das für die bisher genannten Schriften geschah. Vielmehr wurde hier unter den Belegstellen eine Auswahl getroffen. Dabei wurden neu entdeckte oder besonders wichtige Schriften, wie die Osterhomilie des Melito und die Werke Justins, breiter berücksichtigt; mit der Überschreitung der Grenze zum 3. Jahrhundert wurde die Zahl der neu aufgenommenen Belege sachgemäß vermindert. Ganz neu verzeichnet wurden aus der späteren Zeit der durch die Papyrusfunde von Tura sozusagen neuentdeckte Didymus, aber auch Euseb und Athanasius; die letzten der aufgenommenen Schriftsteller sind, wie schon in der 5. Auflage, Euthymius Zigabenus aus dem 12. und Thomas Magister aus dem 14. Jahrhundert. Die Notate aus den antiken Autoren sind einerseits (im Text der Artikel) erheblich vermehrt, andererseits aber (in den Köpfen dazu) auch vermindert worden. Die hier begegnenden oft langen Namensreihen ergaben sich dadurch, daß Bauer neu herangezogene Autoren jeweils einfach hinzufügte. Aber welchen Sinn hat es, falls eine Wortbedeutung von einem bestimmten Autor ab gleich bleibt, all seine Nachfolger aufzuzählen? In solchen Fällen wird jetzt nur der erste nachweisbare Autor genannt und beispielsweise gesagt: seit Homer. Auf diese Weise wurde bei den Einleitungen zu den Artikeln Raum für die Verzeichnung der in „unserer Literatur" vorkommenden grammatischen Formen gewonnen, wobei die Septuaginta mit einbezogen wurde. Auch in den Artikeln selbst ist die LXX ungleich stärker verzeichnet worden als bisher, was angesichts der Bedeutung der Septuaginta für die frühchristliche Literatur keiner weiteren Begründung bedarf. Auch die Angaben aus den alttestamentlichen Apokryphen und Pseudepigraphen wie aus dem sog. intertestamentarischen Schrifttum und aus der übrigen jüdischen Literatur in griechischer Sprache sind dementsprechend erheblich vermehrt worden. Das alles war nicht immer einfach, sondern bedurfte infolge des Fehlens von Wortindizes in nicht wenigen Ausgaben der Erstellung eigener Register. Wenn im Abkürzungsverzeichnis über 70 Autoren bzw. Schriften neu genannt werden, so ist das ein Hinweis auf den Arbeitsaufwand, der für das Zustandekommen dieser 6. Auflage erforderlich war. Bereits die Kontrolle aller Angaben aus dem Neuen Testament und den Apostolischen Vätern sowie eine Umstellung auf die neuen Texte erforderte viel Zeit und Kraft - wobei mit dem allen nur das Rohmaterial und nicht der Text der 6. Auflage erreicht war, für den selbst die Zusammenfügung der von den verschiedenen Seiten kommenden Materialströme, als solche bereits schwierig genug, nur eine Vorstufe bedeutete. Angesichts der geschilderten weitgehenden Revision des gesamten Belegmaterials haben wir uns die Beantwortung der Frage, wie mit den Übersetzungen Bauers zu verfahren sei, nicht leicht gemacht. Es zeigte sich jedoch bald, daß nach den Gesetzen, unter denen diese Neubearbeitung steht, nur in Frage kam, Bauers Übersetzungen beizubehalten und sie lediglich, wie geschehen, behutsam zu modernisieren bzw. gelegentlich zu korrigieren. Eine völlige Neufassung würde ein gänzlich neues Lexikon ergeben haben, das nicht mehr das Bauersche Wörterbuch wäre.

Vili

Vorwort

In diesem Zusammenhang ist eine grundsätzliche Bemerkung zu diesem Vorwort vielleicht nicht unpassend. Wer seine Ausführungen als Kritik an Walter Bauer und seiner Arbeit versteht, hat es gründlich mißverstanden. Bereits die Behandlung der 5. Auflage und der Verzicht auf die Nennung der eigenen Namen oder auch nur des Instituts auf dem Titelblatt der „durchgesehenen" Nachdrucke dürfte eigentlich ausreichen, um unsere Hochschätzung, ja Bewunderung für ihn deutlich zu machen. Walter Bauer hat eine, man kann wohl sagen: einzigartige Leistung im Rahmen dessen vollbracht, was einem auf sich allein gestellten Gelehrten möglich ist. Was in diesem Vorwort zu sagen war, zeigt nur die Grenzen auf, die der Arbeitsleistung auch des hochqualifiziertesten Einzelnen gezogen sind. Diese 6. Auflage führt nur das zu einem logischen Ende, was Bauer (und Preuschen) einst geplant hatten. Die vielen Hunderttausende von Einzelangaben sind eben nur als Gemeinschaftsleistung zu bewältigen. Zu deren äußeren Voraussetzungen gehört jedenfalls, daß die Deutsche Forschungsgemeinschaft 1980 die Finanzierung der Stelle eines Wissenschaftlichen Mitarbeiters für lexikographische Aufgaben übernahm, und ebenso, daß die Hermann Kunst-Stiftung zur Förderung der neutestamentlichen Textforschung von den Anfängen der Arbeit an die sich im Lauf der über 20 Jahre zu einer sehr großen Summe steigernden Kosten für alle Helfer am Werk übernahm, die nicht von der DFG oder der Universität Münster besoldet werden konnten. Allen, insbesondere den Institutionen, aber auch den Mitarbeitern, die hier wegen der Fülle der in Betracht kommenden Namen nicht einzeln angeführt werden können - besonders genannt seien neben V. Reichmann nur U. Nimtz und K.Junack - , sei nicht nur der aufrichtige Dank der Unterzeichneten, sondern, wie wir hoffen, auch der der internationalen neutestamentlichen Wissenschaft wie der in Betracht kommenden Nachbardisziplinen ausgesprochen. Das neu zum Wörterbuch hinzugekommene Material beträgt mehr als ein Drittel des früheren Umfangs. Wenn die Spaltenzahl der 6. Auflage dennoch fast genau der der 5. entspricht, so liegt das nicht nur daran, daß in den bisherigen Literaturangaben ziemlich radikal gestrichen worden ist, sondern vor allem an der neuen Drucktype. Sie ist nach mehrfachen Satzproben und Beratungen mit dem wissenschaftlichen Beirat des Instituts als die zweckmäßigste ausgewählt worden, weil sie ebenso raumsparend wie übersichtlich ist. Ein wesentliches Manko des Wörterbuchs in seiner bisherigen Form war es ja, daß man, um im Bild zu reden, den Wald vor Bäumen nicht sah, d. h., daß man das, was man suchte, oft nur mit großer Mühe fand. Außerdem ließ die Übersichtlichkeit des Artikelaufbaus sehr zu wünschen übrig. Hier ist versucht worden, durch vermehrte Gliederung der Einzelartikel und unterschiedliche Druckauszeichnungen dem Benutzer unter dem Vorzeichen „unserer Literatur" das Auffinden des von ihm gesuchten Materials zu erleichtern (vgl. z. B. auch die Halbfettmarkierung der neutestamentlichen Belege). Was die weitgehende Streichung der bisherigen Literaturangaben angeht, so entspricht sie den Resultaten der Diskussion mit B.Aland auf dem Europäischen Theologentag von 1976 wie denen zahlreicher von den Unterzeichneten geführten Einzelgespräche. Mit großer Übereinstimmung sprachen sich dabei die Kollegen für den Fortfall der Literaturangaben zugunsten einer Erweiterung der Notate nicht nur aus der patristischen, sondern auch aus der sog. klassischen Literatur aus. Literaturangaben veralten, einem bekannten Diktum entsprechend, mit dem Augenblick ihres Erscheinens. Das gilt insbesondere in der neutestamentlichen Wissenschaft mit ihrer - selbst mit Hilfe der Referatenorgane - kaum überschaubaren Produktion. Mit Rücksicht darauf, daß das Theologische Wörterbuch in Band X, 2 umfangreiche Literaturnachträge zusammengestellt und C. Spicq 1978-1982 in den drei Bänden seiner Notes de Lexicographie Néo-Testamentaire den gegenwärtigen Diskussionsstand ausführlich dargestellt hat, schien, wenigstens für die 6. Auflage, ein Verzicht auf die meisten Literaturzusammenstellungen für die einzelnen Artikel möglich. Am Fuß eines jeden wird deshalb nachgewiesen, wo das Stichwort im Theologischen Wörterbuch wie bei Spicq behandelt wird, unter zusätzlicher Verzeichnung der Literaturangaben bei den „Voces" von Sieben, im RAC, in der TRE usw. Ob das in den folgenden Auflagen so bleiben wird, ist die Frage, insbesondere, ob hier nicht in den in Betracht kommenden Artikeln eine Diskussion der in der Literatur kontro-

Vorwort

IX

versen Fragen stattfinden soll. Sicher ist, daß ein weiterer Ausbau der in die 6. Auflage neu aufgenommenen Artikel stattfinden soll ebenso wie eine ständige Durchsicht und Kontrolle der Artikel im ganzen (bis hin zu ihrem Neuaufbau) wie der Angaben im einzelnen. Die Vorschläge sachkundiger Kollegen aus allen in Betracht kommenden Disziplinen dafür sind sehr erwünscht (ebenso wie Hinweise auf Druckfehler und Versehen, die trotz aller Bemühungen bei der erdrückenden Fülle des Materials leider so gut wie unvermeidlich sind). Auf jeden Fall sind die Unterzeichneten dankbar, daß die über zwanzigjährige Strapaze der Neubearbeitung erst einmal überstanden ist. Münster/W., 28. März 1988

Kurt Aland Barbara Aland

Abkürzungen 1. Die Schriften des Neuen Testamentes, der Apostolischen Väter und der frühen neutestamentlichen Apokryphen Zugrunde liegen f ü r das N T Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece, 26. Aufl. 1979ff., für die Apostolischen Väter, die Didache, den Diognetbrief und das Martyrium Polykarps KBihlmeyer (Ed.), Die Apostolischen Väter I. 2. Aufl. mit e. Nachtrag von WSchneemelcher, 1956, f ü r die apokryphen Evangelientexte KAIand, Synopsis Quattuor Evangeliorum, "1985 (vgl. S. 584ff. Register), für den Rest der Schriften die besonders bezeichneten Ausgaben. Lesarten, die in diesen Drucken nicht in den Text a u f g e n o m m e n sind, werden als Varianten behandelt.

Τ

S V M Β Ν

= CvTischendorf, Editio octava critica maior, 1869-72 = Textus receptus, Oxford 1873 = BFWestcott-FJAHort, 1881 = HvSoden, 1913 = HJVogels, 1922; "1955 = AMerk, 1933; 10 1984 = JMBover, 1943; s 1968 = ENestle, »1963

AG Agr Apk Apk Pt

= = = =

t.r. Η

Apostelgeschichte Agraphon Apokalypse Apokalypse Petri. EKlostermann, Apokryphe I, 1933, S. 8 - 1 3 Apk Pt Rainer = MRJames, The Rainer Fragment of the Apokalypse of Peter, JThSt 32 (1931) S. 270-279 API = Acta Pauli. CSchmidtWSchubart, Πράξεις Παύλου. Acta Pauli. Nach dem Papyrus der Hamburger Staats- und Universitätsbibliothek, 1936 API Ant = PAntinoopolis 13. CH Roberts, The Antinoopolis Papyri I, 1950, S. 26-28 API Kor = Briefwechsel zwischen den Korinthern und Paulus. MTestuz, Papyrus Bodmer X - X I I , Genf 1959, S.6-45 API M1 = P.Michigan 1317 u. P. Berlin 13893. Η ASanders, A Fragment of the Acta Pauli, HThR 31 (1938) S.73-90

API M2 = P. Michigan 3788. GDKilpatrick-CHRoberts, JThSt 47 (1946) S. 196-199 API Ox 6 = P.Oxy. 6 A P l O x 1602 = P.Oxy. 1602 APt Ox = Acta Petri P. Oxy. 849 Β = Barnabasbrief D = Didache = Diognetbrief Dg EAeg = Ägypterevangelium = Ebionitenevangelium EEb Eg2 = P. Egerton 2. HJBellTCSkeat, Fragments of an Unkown Gospel, London 1935 EHb = Hebräerevangelium E M a r = Evangelium der Maria Magdalena. C H Roberts, Catalogue of the Greek and Latin Papyri in the John Rylands Library, Manchester. Vol. I l l , Manchester 1938, S. 18-23 Eph = Epheserbrief EpilMosq = Epilogus Mosquensis des M Pol EPt = Petrusevangelium ETh = Thomasevangelium. P. Oxy. 1.654.655 Gal = Galaterbrief Η = Hermas. MWhittaker, Der Hirt der Hermas. G C S , Die Apostolischen Väter I, 1956. 2 1967 Hb = Hebräerbrief IEph = Ignatius an die Epheser IMg = Ignatius an die Magnesier IPhld = Ignatius an die Philadelphier = Ignatius an Polykarp IPol IRö = Ignatius an die Römer ISm = Ignatius an die Smyrnäer

ITr

Ignatius an die Trallianer Johannesevangelium J = 1J 1. Johannesbrief = _ 2. Johannesbrief 2J 3J 3. Johannesbrief = Jd Judasbrief Jk Jakobusbrief Jud Judaikon -1K1 1. Klemensbrief 2 Kl 2. Klemensbrief = Kolosserbrief Kol IKor 1. Korintherbrief 2 Kor - 2. Korintherbrief KPt Kerygma Petri. EKlo= stermann, Apokrypha I, 1933, S. 13-16 LJ Logien Jesu Lk Lukasevangelium = Mk Markusevangelium = M Pol = Martyrium Polykarps Matthäusevangelium Mt = NaassEv = Naassenerevangelium Ox 840 = Evangelienfragment aus P. Oxy. V 840 Pa = Papias-Fragmente (Unterteilung von f g m . 3 : a = C a t e n a in acta sanctorum apostolor u m ; b = Theophylakt in acta 1,18; c = Catena in Mt 27,11; d = Oecumenius in acta, Cap. 2; e = C o d . Paris. Graec. 1630; f = Scholion zu A G 1,18; g = Theophylakt in Mt 27,3-5; h = Euthymius Zigabenus in Mt 27,5 Phil = Philipperbrief Phlm = Philemonbrief Pol = Polykarpbrief PrJk = Protevangelium Jakobi. EdeStrycker, La forme la plus ancienne du protévangile de Jac=

XII

1Pt 2Pt

Altes Testament, ¡ntertestamentarische Literatur ques, 1961 ; d a n e b e n : KTischendorf, Evangelia apocrpyha, 2 1876 (Neudruck 1966) 1. Petrusbrief 2. Petrusbrief

Qua Rö SJCh

= Quadratusfragment = Römerbrief = Sophia Jesu Christi. P. Oxy. 1081; Ade Santos Otero, Los Evangelios apocrifos 2 1963 S. 82 f.

ITh 2Th ITi 2Ti Tit

1. Thessalonicherbrief = 2. Thessalonicherbrief = 1. Timotheusbrief = 2. Timotheusbrief = Titusbrief =

Am Schluß der Artikel bedeutet ** vollständige Verzeichnung der neutestamentlichen Belege, * vollständige Verzeichnung der Vorkommnisse in „unserer Literatur". In runden Klammern wird angegeben, wie oft das Wort im Text des Neuen Testaments begegnet, steht (0), so kommt es hier nicht vor, sondern nur in den Apostolischen Vätern u n d / o d e r den neutestamentlichen Apokryphen. X,2 mit Seitenzahl verweist auf die Literaturnachträge in Band X,2 des Theologischen Wörterbuchs von Kittel/Friedrich.

2. Die Schriften des Alten Testamentes und der intertestamentarischen Literatur (Wo nicht ausdrücklich anders angegeben, Aq[uila], Sym[machus], Theod[otion], werden die Schriften des ATs nach der LXX-Ausgabe von ARahlfs angeführt. - Denis = Fragmenta pseudepigraphorum quae supersunt Graeca, ed. AM Denis 1970) Am ApkEI

= Amos = Apocalypsis Eliae, PSI I 7 S. 16 f. und ed. Denis ApkEsr • Apocalypsis Esdrae ed. OWahl 1977 (Td. = KTischendorf 1866) Apk 4Esr = Apocalypsis Esdrae quarta ed. Denis A p k M o s •= Apocalypsis Mosis ed. KTischendorf 1866 ApkSed »= Apocalypsis Sedrach ed. OWahl 1977 (Harris = JRendel Harris, T h e Rest of the Words of Baruch 1889) ApkSo = Apocalypsis Sophoniae ed. Denis Asels = Ascensio Isaiae P. Amh. I, S. 1-22 (Vers 2,4-4,4); ed. Denis AsMos = Assumptio Mosis ed. Denis AkrEz = Apocryphon Ezechiel ed. Denis (PI, P2 = Pap. Chester Beatty 185, fgmm. 1,2; Epiph 70,6-16 = Epiphanius, haeres., G C S 31, M980) Bar Baruch ICh = 1. Chronik 2Ch = 2. Chronik Da Daniel Deuteronomium Dt EpJer = Brief des Jeremía 1Esr = 1. Esra 2 Esr = 2. Esra (Kap. 11-23 = Nehemia) 4(6) Esr =• P. Oxy. 1010 (Vers 15,57-59) Esth = Esther Ex Exodus Ez Ezechiel Gen Genesis grBar = Apocalypsis Baruchi Graece ed. JC Picard 1967

— Habakuk = Haggai Hi = Hiob HL = Hohes Lied Hos = Hosea Intertest(amentarische Literatur) s. JBBauer, Index verborum in libris pseudepigraphis usurpatorum, zus. mit CAWahl, Clavis 1972 Jdth = Judith Jer = Jeremía Jes = Jesaja Jo = Joel Jon = Jona Jos = Josua JosAs = Joseph und Aseneth ed. MPhilonenko 1968; PBatiffol 1889; MIstrin, Moskau 1888 (Kod. Β und Vat. Pal. 364) Kl = Klagelieder 1 Kö = 1. Könige (hebr. 1. Samuelis) 2Kö = 2. Könige (hebr. 2. Samuelis) 3Kö = 3. Könige (hebr. 1. Könige) 4Kö = 4. Könige (hebr. 2. Könige) Lev = Leviticus I M a k k = 1. Makkabäer 2Makk = 2. M a k k a b ä e r 3Makk = 3. Makkabäer 4Makk = 4. Makkabäer Mal = Maleachi Mi = Micha Na = Nahum Nehemia s. zu 2. Esr Num = Numeri Ob = Obadja ParJer = Paraleipomena Jeremiou ed. AEPurintun RAKraft, M i s s o u l a / M o n t a n a 1972; daneben JRendel Harris, Hab

Hg

T h e Rest of the Words of Baruch 1889 Pre = Prediger Ps = Psalm PsSal = Psalmen Salomos Ri = Richter Sach = Sacharja Sir = Jesus Sirach Spr = Sprüche Sus = Susanna syrBar = Apocalypsis Syriaca Baruch ed. Denis. Varianten P. Oxy. 403 TestAbr = Testament Abrahams ed. MRJames, Texts and Studies II, 1892 (recensions A u. B), zitiert nach Kapitel, Seite u. Zeile; M EStone, Missoula/Montana 1972 TestJob = Testamentum lobi ed. SPBrock 1967 Test12Patr = Testamente der 12 Patriarchen ed. RHCharles 1908 (Nachdr. J 1966) TestAss = Testament des Asser TestBenj = Testament des Benjamin TestDan = Testament des Dan TestGad = Testament des G a d TestJos = Testament des Joseph Testiss = Testament des Issachar TestJuda = Testament des J u d a TestLevi = Testament des Levi TestNaphth = Testament des ' Naphthali TestRub = Testament des Ruben TestSeb = Testament des Sebuion TestSim = Testament des Simeon

Altertum, Alte Kirche, byzantinisches Zeitalter TestSal = Testamentuni Salomonis ed. C h C h M c C o w n 1922 (Rezensionen A, B, C usw.). Pap. Vindob(onensis) ed. KPreisendanz, Eos 48,3, 1956,

S. 161-167 (prol. = prologus, Sig = Sigilla) Tob = Tobit ViJes, Jer, = Vita des Jesaja, Ez usw. Jeremía, Ezechiel usw.: ChCutler Torrey, The Lives of the Prophets

XIII

1946 und ThSchermann, Prophetarum vitae fabulosae 1907 Wsh = Weisheit Salomos Ze = Z e p h a n j a

3. Schriftsteller und Schriften des Altertums, der Alten Kirche und des byzantinischen Zeitalters A(cta) a(postolorum apocrypha) ed. RALipsius-MBonnet 1891 -1903 (Nachdr. 1959) zitiert nach Band, Seite, Zeile Acta Philippi s. Aa 1V/V η Achilles Tat(ius) s. Erotici; ed. EVilborg 1955 III η Achmes, oneirocriticon, christl. Überarb. Profantext ed. FDrexl 1925, zitiert nach Seite und Zeile um 900 η Aelian(us) ed. RHercher 1864 II η Ael(ius) Aristid(es) II ed. BKeil 2 1958, der Rest ed. WDindorf 1829 II η Ael(ius) Dion(ysius) II η und Pausanias II n, zwei Attizisten herausg. ν. Η Erbse, Untersuchungen zu den attizist. Lexika 1950, S.95-151 ; 152-221 Aeschines ed. FBlass-USchindel 1978 IV ν Aeschrio s. Anth. lyr. IV ν Aeschylus ed. DPage 1972; Fragmente: HJMette 1959 Vv Aesop(us) zitiert nach Aesopica by Ben Edwin Perry I 1952 (Vitae Aesopi. Sententiae, Proverbia, Fabulae). D a n e b e n werden gebraucht die Vitae Aes. ed. Eberhard (s.u.) u. frühere Ausgaben der Fabeln, bes. die von CHalm 1854 (AHausrathH Hunger 1957 ff.) unbestimmt Aetius, Augenheilkunde ed. J Hirschberg 1899; AOlivieri 1935-50 VI η Agatharchides v. Knidos ed. CMüller, G G M I, 1855; FGr Hist 86 II ν Agathias ed. W D i n d o r f , Hist. gr. min. II, 1871 VI η Albinos, didasc(alicos) ed. C F H e r mann, Plato. Bd. 6, 1856 II η Alcaeus s. Anth. lyr.; ELobelDPage 1955 VII-VI ν Alcidamas ed. FBlass 1892 IV ν Alciphron ed. M ASchepers 1905; A R B e n n e r - F H F o b e s 1962 um 200 η Alemán s. Anth. lyr. VII ν Alex(ander) Aphr(odisiensis), Scripta minora = Supplementum Aristotelicum II 1. 2 ed.

I Bruns 1887. 1892: (de) an(ima) mant(issa), (de) an(ima), quaest(iones), (de) fat(o), (de) mixt(ione) um 200 η Alexis Com. s. Com. IV ν Ammonius, vi. Aristot. ed. AWestermann 1845; de adfin. voc. d i f f . e d ENickau 1966 VI η Anacreontea carmina ed. CPreisendanz 1912; MLWest 1984 nachchristl. Anakr(eon) s. Anth. lyr. VI ν Ananius s. Anth. lyr. VI ν Anaxagoras s. Vorsokr. 59 Vν Anaxandrides Com. s. Com. IV ν Anaximander s. Vorsokr. 12 VI ν Andoc(ides) ed. FBlass-CFuhr 1913; KJMaidment M953 (Nachdr. 1982) um 400 ν Anecd(ota) Gr(aeca) ed. JBekker 1814-21; die 3 Bde. sind durchpaginiert Anna Comn(ena), Alexias ed. A. Reifferscheid 1884; Β Leib 1937-45 1148 η Anth(ologia) lyr(ica) Gr(aeca) ed. 2 EDiehl 1936-42, EDiehlEBeutler »1949-52; DPage, Poetae Melici Graeci 1962 Anth(ologia) Pai(atina) ed. FDübner 1864-72; PWaltz u.a. 1928 ff. Antig(onus v.) Car(ystus) ed. O Keller: Rer. nat. scr. 1877 III ν Antipater ν. Tarsus ed. HvArnim, Stoicorum Veterum Fragmenta 3, 1903 II ν Antiphanes Com. s. Com. IV ν Antipho Orator u. Sophista ed. ThThalheim 1914 (Nachdr. 1982) Vv Anton(inus) Lib(eralis) ed. EMartini 1896; M P a p a t h o m o p o u l o s 1968 II η Apollon(ius) Dysc(olus) = Grammatici Graeci II 1. 2. 3 ed. RSchneider - GUhlig 18781910 (Nachdr. 1965) II η Apollon(ius) Paradox(ographus) ed. OKeller (s. ob. Antig. Car.) unbestimmt Apollonius von Rhodus ed. G W M o o n e y 1964 III ν

Apolog(eten) s. EJGoodspeed, Index apologeticus, 1912 Appian(us) ed. PViereck-AGRoos 1905-36 (Nachdr. corr. E G a b b a 1962) III ν Apuleius II η Ar(istides) ed. EJGoodspeed (s. Justin). P.Oxy. 1778. HJMilne, A new Fragment of the Apology of Aristides, JThSt 25, 1924, 73-77 (zitiert nach Zeilen) II η Arat(us) ed. EMaass 1893 (Nachdr. 1955) III ν Archilochus Lyr. s. Anth. lyr. VII ν Archinus ed. JGBaiter-HSauppe, Oratores Attici II, 1850 Vν Aretaeus ed. C H u d e , C M G II, 1923, 2 1958 II η Aristaen(etus) s. ep(istola); ed. OMazal 1971 Vn Aristón v. Keos ed. FWehrli 1952 IV ν Aristoph(anes) ed. VCoulon 1923-30 V-IVv Aristot(eles) ed. IBekker - Academia Regia Borussia, 2. Aufl. (OGigon u.a.) 1960-61 u.ö. IV ν unecht de m u n d o ed. WLLorimer 1933 I η Aristoxenus ed. FWehrli 1945 IV-III ν Arrian(us) ed. A G R o o s 1907-28 (Nachdr. corr. GWirth 196768) II η Artem(idorus) ed. RHercher 1864; RAPack 1963 II η Astrampsychus, oraculorum decades C H I ed. RHercher 1863. Wohl christlich, doch unter Verwendung profanen Stoffes Vn Athen(aeus) ed. GKaibel 18871890 (Nachdr. 1961) III η Ath(enagoras) ed. E J G o o d s p e e d (s. Justin). R. = de resurrectione, ed. ESchwartz, TU 4, 2, 1891 II η Athanasius v. Alexandrien ed. HGOpitz 1934 ff. IV η Babrius ed. OCrusius 1897; BE Perry 1965 geg. 200 η Bacchylides ed. BSnell 1949, »1961 Vν

XIV

Altertum, Alte Kirche, byzantinisches Zeitalter

Batr(achomyomachie) ed. ALudwich 1896; WAllen 1912, corr. 1946 nicht vor I v Berosus Nr.680 Jac. IV-1II ν Biogr. = Βιογράφοι. Vitarum scriptores Gr. minores ed. AWestermann 1845 (zitiert nach Seite) Bion Bucol(icus) ed. UWilamowitz-Moellendorff M911; A S F Gow 1952 II ν Caecilius Calactinus ed. EOfenloch 1907 I v-I η Callim(achus) ed. RPfeiffer 1949-53 III ν Callinus s. Anth. lyr. VII ν Callisth(enes) Nr. 124 Jac. IV ν Cass(ius) Dio ed. UPBoissevain 1895-1931 (Nachdr. 1955) II-III η Cat(alogus) cod(icum) astr(ologorum Graecorum) Iff. 1898ff. Cebes ed. KPraechter 1893 In Cecaumen(us) ed. WGWassiljewski-VJernstedt, Petersburg 1896 XI η Celsus bei Orígenes, c. Celsum ed. PKoetschau 1899; M Bonnet 1967-69 II η Cercidas s. Anth. lyr. III ν Chairemon ed. HRSchwyzer 1932 I η Charito ed. RHercher 1859; W E Blake 1938 I-II η Chio epistolographus s. ep(istola) ; ed. IDüring 1951 I-II η Choerilus s. Epici Vν Chrysipp(us) ed. HvArnim, Stoicorum veterum fragmenta 1902-05 III ν CMG = Corpus medicorum Graecorum, 1908 ff.; zitiert nach Bd., Seite, Zeile Codex Iustin(ianus) ed. PKrüger 1877,1923-26 534 Coll(ectanea Alexandrina) ed. IU Powell 1925 Com(icorum Att. fragmenta) ed. ThKock 1880-88; J M E d m o n d s 1957-61 Com(icorum) Graec(orum) fragm(enta) ed. GKaibel 1899 Comp(aratio Menandri et Philistronis) ed. SJaekel, Menandri sententiae 1964 unbestimmt Const(itutiones) Apost(olorum) ed. FX Funk 1905 (Nachdr. 1960) IV η Corinna s. Anth. lyr. VI ν Cornutus, Theologiae Gr. comp. ed. C L a n g 1 8 8 1 In Cratinus Com. s. Com. Vν Crinagoras ed. M R u b e n s o h n 1888 I v-I η Critias s. Vorsokr. 88 Vν Ctesias ed. CMüller 1844 (hinter Herodot ed. G D i n d o r f ) ; Nr. 688 Jac. um 400 ν Cyprian ed. ALWilliams 1935 III η

Scyth(opolis) ed. Cyrill v. ESchwartz, TU 49,2,1939 VI η Damascius, vi. Isidori s. Biogr.; de princ. ed. CARuelle 1889 V-VI η Damianus v. Larissa ed. RSchöne 1897 IV η Delph(ic) orac(le) ed. HWParkeDEWWormell I. II 1956 Demades Nr. 227 Jac. IV ν D e m e t r i u s Iudaeus) Nr. 722 Jac. III ν Demetr(ius) Phaler(eus) ed. FWehrli 1949; Nr. 228 Jac. form. ep. s. Ps.-Demetrius IV ν Demokrit s. Vorsokr. 68 um 400 ν Demophilus ed. JCOrelli 1819; HSchenkl 1886; AEiter 1900 unbestimmt Demosth(enes) ed. SHButcherWRennie 1903-31 IV ν Denis = A M Denis, Fragmenta Pseudepigraphorum quae supersunt Graeca. Pseudepigrapha Veteris Testamenti Graece vol. III, 1970 Dieaearchus ed. FWehrli 1944, M967. Die fälschlich auf ihn zurückgeführten Schriften bei M Fuhr, Die. quae supersunt 1841 IV ν Didymus, Komm, zu Gen. ed. PNautin-LDoutreleau 1976-78. Komm, zu Hiob ed. AHenrichs-UHagedorn-LKoenen 1968 IV η Dinarchus Redner ed. FBIass 1888 (Nachdr. 1967); N C C o n o m i s 1975 IV ν Dio Chrysostomus ed. G d e B u d é 1916-19; HvArnim 1893-96 (Nachdr. 1962) I-II η Diocles: D. Fgm. der sikel. Ärzte Akron, Philistion, Diokles v. Karystos hrsg. v. MWellmann 1901 IV ν Diod(orus) S(iculus) ed. [LDindorf-]FVogel-CTh Fischer [1866ff.] 1888ff.; C H O I d f a t h e r 1933 ff. Iv Diog(enes) L(aertius) ed. C G C o bet 1850; HSLong 1964 III η Diogenian(us) Epicureus ed. AGercke, Jahrbb. f. klass. Phil. Suppl. 14,1885, 748ff. II η Dionysius Areopagita ed. Migne, PG 3 Vn Dionys(ius) Byz(antius), anaplus Bospori ed. RGüngerich 1927, M958. Zitiert nach §§ um 200 η Dionys(ius) Hal(icarnassensis), opuse, ed. HUsener-LRadermacher 1899-1929. antiqu. ed. CJacoby 1885-1925; ECary 1937-50 I ν Dionys(ius) Periegeta ed. CMüller, G G M II, 1861 II η Dionys(ius) Soph(ista) s. ep(istola) VI η

Diosc(urides) ed. KSprengel 1830; MWellmann 1906-14 I η Diphilus Com. s. Com. I V-I 11 ν Dositheus, ars grammatica ree. JTolkiehn 1913 IV n(?) Gr(aeci) coli. Doxogr(aphi) HDiels 1879 E(vangelia) a(pocrypha) ed. KvTischendorf 1876 (Nachdr. 1966) Empedokles s. Vorsokr. 31 Vv Epicharm(us) s. Vorsokr. 23 u. Com. Graec. S.88ff. Vv Epici = Epicorum G r a e c o r u m fragmenta ed. GKinkel 1877 ep(istola): wo nicht e. besondere Ausgabe gebraucht ist (Aeschines, Alciphron, Apollonius ν. Tyana, Demosthenes, Epikur, Julian, Philostratus, Plato, Socrat.), findet s. der Brief in den Epistolographi Graeci ed. RHercher 1873 Ep(istula) Arist(eae) ed. PWendland 1900; M H a d a s 1951 II ν Epikt(et) ed. HSchenkl 1894 I-II η Epikur ed. PvdMühll 1922; GArrighetti 2 1973 um 300 ν Epimenides s. Vorsokr. 1 VI ν Eratosth(enes) ed. AOIivieri 1897 III ν Erotian ed. E N a c h m a n s o n 1918 I η Erotici (scriptores) ed. RHercher 1858-59 Eth(ica) Epic(urea) ed. WSchmid 1939 = Studia Herculanensia 1 Etym(ologicum) Gud(ianum) ed. EAloysiusdeStefani I 1909. II 1920 Etym(ologicum) Mag(num) ed. ThGaisford 1848 (Nachdr. 1962) Euagrius Ponticus, cent. ed. J Hausherr, Orientalia Christiana periodica 1939 IV η Eubul(us) Com. s. C o m . ; ed. RLHunter 1983 IV ν Eunap(ius), vitae sophistarum ed. JFBoissonade 1822 (zitiert nach Seite) ; GGiangrande 1956 IV-Vn Eupolis Com. s. Com. Vν Euripides ed. G M u r r a y 1937-47 Vv Eus(ebius v. Caesarea) ed. ESchwartz u . a . 1902ff. ( H E = hist, eccl., PE = praep. ev.) IV η Eustathius XII η Eutecnius zu [Ps.-]Oppians cynegetica ed. OTueselmann: G G A b h . n.F. IV 1,1900 unbestimmt Euthymius Zig(abenus) ed. Migne, PG 129 XII η Ezech(iel) Trag(icus) ed. BSnell, Tragicorum Graecorum fragmenta 1,1971 II ν

Altertum, Alte Kirche, byzantinisches Zeitalter FGrHist * FJacoby, Die Fragmente d. griech. Historiker 1958 ff. Galenus ed. C G K ü h n , 1821-33; K K o c h i G H e l m r e i c h u.a. 1923 Geogr(aphi) Graec(i) Min(ores) ed. CMüller, Paris 1882 Geopon(ica) ed. HBeckh 1895, Sammlung älterer Stücke, angelegt im Χ η G G M = Geogr. Graec. Min. Gorgias aus Leontini s. Vorsokr. 82 Vv Harpocration ed. WDindorf 1853 II η Hdt. = Herodot ed. C H u d e >1927 (Nachdr. 1941-47) Vv Hecataeus Mil(esius) Nr. 1 Jac. VI-Vv Hecataeus-(Abderita) Nr. 264 Jac. IV ν Heliodorus ed. RMRattenburyTWLumb-JMaillon 1935-43, 2 1960 III η Henioch. Com. s. Com. IV ν Henoch ed. LRadermacher 1901; CBonner 1937; MBlack, Pseudepigrapha Veteris Testamenti Graece III 1970 Heraclid(es) Pontficus) ed. FWehrli 1953, 2 1969 IV ν Heraclid(es) (Criticus) s. Geogr. I, 9 7 f f . ; ed. FPfister, Sitzungsber. Akad. d. Wiss. Wien 227,2,1951 III ν Heraclid(es) (Lembus?), pol. s. FGrHist II 208ff. = Aristot... fragm., ed. VRose, Leipzig 1886, S . 3 7 0 f f . ; MRDilts 1971 unbestimmt Heraclit(us) Sto(icus), Quaestiones Homericae ed. soc. philol. Bonn 1910; FBuffiere 1962 I v-I η Heraklit s. Vorsokr. 22 Vν Herm(etische) Schr(iften) ed. WScott, Hermetica 1924-36; ADNock-AJ Festugière 1945-54 Kaiserzeit HermippusCom.s.Com. Vv Hermogenes Rhet. ed. Η Rabe 1913 II η Hero Alex(andrinus) ed. WSchmidt u. a. Bd. 1-V 1899 bis 1914 I v-I η Herodian(us) Grammatiker ed. ALentz 1867-70 II η - Historiker ed. KStavenhagen 1922 (ihn meint d. bloße Name) III η Herondas ed. OCrusius Ί 9 1 4 ; A D K n o x - W H e a d l a m 1966 III ν Hesiod ed. FSolmsen-RMerkelbach-MLWest 2 1983 VII ν Hesych(ius) ed. MSchmidt 185868; KLatte I [Α-Δ] 1953 mit erheblich abweichendem Text Vn Hierocles, commentarius in aureum carmen ed. FWAMul-

lach, Fragmenta philosophorum G r a e c o r u m I 1860 p. 416-84; FWKoehler 1974 IV-Vn Himerius, declamationes et orationes ree. A. Colonna 1951. Die frühere Zitierweise - noch bei FDübner - erscheint, wenn sie abweicht, in eckiger Klammer IV η Hippiatr. = C o r p u s Hippiatricorum Graecorum ed. E O d e r - C H o p p e I 1924. II 1927 Hippokr(ates) = Corpus Hippocraticum ed. ELittré 1839-61 V-IVv Hippolyt(us) ed. PWendland u.a. 1897ff.; MMarcovich 1987 II-III η Hipponax s. Anth. lyr. ; ed. EDegani 1983 VI ν Homer ed. DBMonro-ThWAllen, Homeri opera, 5 Bde., >1958-61 etwa VIII-VI ν Homerische Hymnen s. Homer von VII ν an Horapollo, Hieroglyphica ed. CLeemans 1835; FSbordone 1940 V η (?) Hyperid(es) ed. ChJensen 1917 (Nachdr. 1963) IV ν Jac(oby) s. FGrHist Jambl(ichus), de myst. ed. GParthey 1857 (Nachdr. 1965). vi. Pyth. ed. ANauck 1884 (Nachdr. 1965); LDeubner 1937 (Nachdr. 1975) IV η Jambl(ichus) Erot(icus) ed. RHercher 1858; EHabrich 1960 II η Il(ias) s. Homer Io(annes) Lydus, de mens. ed. RWünsch 1898 VI η - Philopon(us) s. Commentarla in Aristot. vol. 13-17, Berlin 1897-1909 VI η Ioannes Sard(ianus), Comm. in Aphth. ed. Η Rabe 28 VIII-IX η Jos(ephus) ed. BNiese 1887-95 (Nachdr. 1955) zitiert nach Buch und §; ed. HStJThackeray-RMarcus- Η J Feldman 1926-65 I η Irenaeus ed. ARousseau-LDoutreleau 1979-82; WWHarvey 1857 (Nachdr. 1965) II η Isaeus ed. ThThalheim 1903 (Nachdr. 1967) IV ν Isidorus Pelus(iota) Migne, PG 78 IV/Vn Isisaretal. s. Isishymnus Isishymnus v. And(ros) ed. WPeek 1930, zitiert nach Seite u. Zeile Iν Isokr(ates) ed. GEBenseler-FBlass 1878-79; GMathieu-EBrém o n d 1929-62 IV ν Julian, Briefe ed. JBidez 1922, 2 1960 IV η

XV

Just(inus) ed. EJGoodspeed, Die ältesten Apologeten 1914 II η Kephal(aia) = Manichäische Hss. der Staad. Museen Berlin, ed. CSchmidt u . a . 1935ff. Klearchos ed. FWehrli 1948, 2 1969 IV-III ν Klem(ens v.) Al(exandrien) ed. OStählin 1905ff.; OSt.-UTreuLFrüchtel 1960ff. II-III η Kleopatra = Kl. u. d. Philosophen ed. RReitzenstein: Nachr. d. Gött. Ges. Ph.-hist. Kl. 1919, S. 14 ff. Das Heidn.-Griechische daran III η Kos(mas) u. Dam(ian) ed. LDeubner 1907; ERupprecht 1935 IV η Kyraniden, die: ed. Ch-ERuelle, Les lapidaires Grecs II 1898 IV n(?) Laud(atio) Therap(ontis) in: LDeubner, De incubatione 1900 p. 120-34 VII η Leo(nis imper.) strategemata als Anh. zu Polyaenus (s. d.) p. 503-540 (engster Anschluß an Polyaen. ist unverkennbar) V η Leonidas Tarent(inus) ed. JGeffcken 1896; DLPage 1975 um 300 ν Leontios (v. Neapolis), Leben des hl. Joh. des Barmherzigen ed. HGelzer 1893 VII η Lex(icon) Vind(obonense) ree. ANauck 1867 Libanius ed. RFörster 1903-27; RF.-ERichtsteig 1963 IV η Longus ed. G D a l m e y d a 2 1960 III η Lucían ed. CJacobitz 1836-41 (Nachdr. 1966); M D M a c l e o d 1972ff. II η Lycon ed. FWehrli 1952, 2 1968 III ν Lycophron ed. EScheer 1881 (Nachdr. 1958); LMascialino 1964 II ν Lykurgus ed. FBlass 1899; FDurrbach 2 1956 IV ν Lyriker s. Anth(ologia) lyr(ica) Gr(aeca) Lysias ed. C H u d e 1912; UAlbini 1955 V-IVv Lysis s. Vorsokr. 46 Vν Machon ed. AS FGow 1965 111 ν Manetho Nr. 609 Jac.; ed. WGWaddell 1948 III ν - , apot(elesmatica) ed. AKöchly 1858 ab III η M(arcus) Ant(oninus) = Mark Aurel ed. HSchenkl 1913; J D a l f e n 1979 II η Max(imus) C o n f e s s o r ) , opusc(ula) Migne, PG 91 VII η Maximus Tyr(ius) ed. Η Hobein 1910 II η Mel(ito v. Sardes), H E = in Euseb., hist. eccl. P(assa-Homilie)

XVI

Altertum, Alte Kirche, byzantinisches Zeitalter

ed. O Perler 1966 (Ch. = Chester Beatty-Michigan, Bo. = P. Bodmer X I I I ) ; StGHall 1979 II η Mel(ici) chor(iambici) s. Anth. lyr. Menand(er Athen.) ed. AKörteAThierfelder 1957-59, dist(icha) s. Com. monost(icha) ed. AMeineke, C o m . Graec. fragm. 1841; SJaekel 1964 IV ν - Ephes(ius) Nr.783 Jac. II ν - Protector ed. LDindorf, Hist. Graeci min. II VI η Mesomedes, Hymnen ed. K H o m a , Sitzungsber. d. Wiener Akad. d. Wiss. Bd. 207,1, 1928; EHeitsch, Abh. Akad. d. Wiss. Göttingen, phil.-hist. Kl., 3. F. Nr.49, 2 1963 II η Metrodorus Philos(ophus) ed. A Körte, Jb. klass. Phil. Suppl. VII, 1890 IV/IIIv Mimnermus s. Anth. lyr.; ed. MLWest 1972 VI ν Moeris ed. JPierson 1759; JP.-GA Koch 1830-31 (Nachdr. 1969) II η Moschus Bucol. ed. A S F G o w 1958 II ν unbestimmt Musaeus s. Vorsokr. - , Hero u. Leander ed. ALudwich 1929; HLivrea-PEleuteri 1982 Vn Musonius (Rufus) ed. O H e n s e 1905 I η Nicander ed. OSchneider 1856; ASFGow-AFScholfield 1953. Scholien: OSchneider; ACrugnola 1971 ; M G e y m o n a t 1974 II ν Nicetas Eugen(ianus) s. Erotici II 437 ff. XII η Nicol(aus) Dam(ascenus) Nr. 90 Jac. Iν Nicomachus Gerasenus ed. RHoche 1866 II η N o n n u s , Dionys(iaca) ed. ALudwich 1909. 1911; RKeydell 1959 IV/V η Numenius v. Apamea ed. EALeemans 1937; Edes Places 1973 II η Ocellus Lucanus ed. R H a r d e r 1926 (Nachdr. 1966) II ν Od(yssee) s. H o m e r Od(en) Sal(omos) ed. MTestuz, Pap. Bodmer XI, 1959 II η O e n o m a u s (Cynicus) ed. PValette 1908 nach Euseb., praep. ev. 5, 18,6-5,36,4.6,7,1-6,7,42 II η (Hadr.) Olympiodor(us) ed. WNorvin 1913; LGWesterink 1976 VI η Onosander ed. WAOldfather 1923 I η Oppian(us) ed. A W M a i r 1928 II η unecht cynegetica III η Or(atores) Att(ici) ed. G B e i t e r H S a u p p e 1850

Oribasius ed. JRaeder, C M G VI, 1926-31 IV η Or(acula) Sib(yllina) ed. JGeffcken 1902; AKurfess 1951 Orig(enes), C. Cels. ed. MBonnet 1967-69. de or(atione) ed. PKoetschau 1899. Hexapla ed. FField 1875 II-III η Orphica ed. E Abel 1885; G D o t t i n 1930. Hymnen ed. W Q u a n d t 1941, >1962 unbestimmt Page s. Anth. lyr. Palaeph(atus) ed. Ν Festa 1902 unbestimmt Paradoxogr(aphi) Flor(entini)anon. opusculum de aquis mirabilibus ed. HÖhler (Diss. Tüb.) 1913; AGiannini 1965 I η Paradoxogr(aphus) Vat(icanus) s. Antig. C a r ; ed. AGiannini 1965 unbestimmt Parmenides s. Vorsokr. 28 B; ed. DGallop 1984 VI-Vv Paroem(iographi) Gr(aeci) ed. ELvLeutsch-FGSchneidewin 1839-51 (Nachdr. 1965) Parthenius ed. EMartini 1902; s. Anth. lyr. Iν Pass(io) Scilit(anorum) ed. OvGebhardt 1902 II η Paus(anias) ed. HHitzig-HBlümner 1896-1907; MHRocha-Pereira 1973-81 II η Pausan(ias) Attic(us) s. ob. bei Ael. Dion. Pel(agia)-Leg(enden) ed. HUsener 1879 V n(?) Peripl(us) Eryth(raei) ed. Η Frisk 1927 I η Περί ϋψους (de sublimitate) ed. JVahlen 1910 (Nachdr. [HDBlume] 1967) I η Perp(etua) et Felic(itas) ed. IvanBeek 1936 III η Petosiris (u. Nechepso), Astrolog. Schriften. Fragmentsammlung v. ERieß, Philol. Suppl. VI 1891/93, S.327-94 II ν Philemo Com. s. C o m . (einige hier a u f g e n o m m e n e Verse gehören zu Comp.) IV-IIIv Philistion, Arzt s. Diocles IV ν - , Mimendichter ed. AEberhard 1869; AThierfelder 1968 (wohl alles unecht) I η Philo Alex. ed. LCohn-PWendland-SReiter 1896-1915 (Nachdr. 1962), zitiert nach Buch und §. Bd. VII 1930 enthält die Indices von JLeisegang I η Philo Bybl(ius) Nr. 790 Jac. um 100 η Philo Mech(anicus) ed. RSchöne 1893 III ν Philodemus ed. AOlivieri 1909 I ν Philosophenspr(üche) versch. Art in: Fragmenta philos. Graec.

ed. FWAMullach I 1860 p. 485-509 (zit. nach Seite u. Nummer) Philostrat(us) ed. KLKayser 1870-71 (Nachdr. 1964) III η Philumen(us) ed. MWellmann, C M G X1,1,1908 II η Phlegon von Tralles Nr. 257 Jac. II η (Hadr.) Photius ed. S A N a b e r 1864-65; ChTheodoridis 1982ff. IX η Phryn(ichus) ed. CALobeck 1820 (Nachdr. 1965); EFischer 1974 II η Physiogn. = Scriptores physiognomici ed. RFörster 1893 Pind(ar) ed. OSchröder 1908, Ί 9 3 0 ; BSnell 1955, H M a e h l e r 7 1984 Vv Plato ed. JBurnet 1900-07 u . ö . ; unecht außer gew. Dialogen (Tim. Locr., Alcib., dann Axioch[us] I ν u.a) die def. = definitiones IV ν Pla(to) Com(icus) s. Com. V-IVv Plinius, d. Altere ed. K M a y h o f f 1892-1909 (Nachdr. 1967) I η Plinius, d. Jüngere, Briefe ed. MSchuster-RHanslik »1958 I-II η Plotin ed. PHenry-HRSchwyzer 1964-82 Hin Plut(arch), moralia ed. WRPaton u.a. 1925-78. vitae ed. Cl Lindskog-KZiegler 1914-39, M957-80 I-II η Poet(arum) philos(ophorum fragmenta) ed. HDiels 1901 Polemo Soph. ed. HHinck 1873 II η (Trajan) Pollux ed. EBethe 1900-37 II η Polyaenus ed. JMelber 1887; wo nicht exc(erpta) steht, ist das Hauptwerk, strategemata, gemeint II η Polyb(ius) ed. ThBüttner-Wobst 1882-1904 II ν Polystrat(us Epicureus) ed. CWilke 1905 III ν Porphyr(ius) ed. A N a u c k 1886 III η Posidippus C o m . s. Com. III ν - , Epigramme ed. PSchott 1905; A S F G o w - D L P a g e 1965 III ν Posidon(ius) Nr. 87 Jac.; ed. WTheiler 1982 II-I ν Proclus (Diadochus) s. Schrift Theol. = Στοιχείωσις θεολογική ed. E R D o d d s 1933, J 1963 Vn Procop(ius), Hist. ed. J H a u r y 1905-13 (Nachdr. [GWirth] 1962-64) VI n - Soph(ista) s. ep(istola) V-VI n Prodicus s. Vorsokr. 84 Vν Protagoras s. Vorsokr. 80 Vν Psellus, History ed. CSathas 1899; ERenauld 1926-28 (Nachdr. 1967) XI n

Altertum, Alte Kirche, byzantinisches Zeitalter Ps.-Apollod(orus) ed. RWagner 1894, 2 1926 II η Ps.-Caesarius v. Nazianz Migne, PG 38 VI η Ps.-Callisth(enes) = Historia Alex. Magni ed. WKroll 1926 (Nachdr. 1958) 200 η Ps.-Demetr(ius), de eloc(utione) ed. LRadermacher 1901 In Ps.-Demetrius, form(ae) ep(istolicae) u. Ps.-Libanius, charact(eres) ep(istolares) werden zitiert nach: Demetrii et Libanii qui feruntur Τύποι έπιστολικοί et Έπιστολιμαϊοι χαρακτήρες ed. Val Weichert 1910 (nach Seite u. Zeile) Ps.-Klemens, hom. ed. BRehm 1953 Hin Ps.-Phokyl(ides) s. Anth. lyr.; ed. DYoung M971 hellenist. Zeit Ptolem(aeus), apotelesmatica ed. FBoll-AeBoer 1940 II n Pythagoras VI ν Quintus Smyrnaeus ed. AZimmermann 1891; FVian 1963-69 IVn Rhet(ores) Gr(aeci) ed. ChWalz 1832-36 (Mischung v. Profanem u. Christi.) - Die v. LSpengel u.a. seit 1853 herausgeg. Sammlung der Rhet. Gr. wird nach antiken Autoren u. mod. Editoren angeführt. Rhinton s. Com. Graec.; ed. AOlivieri 1947 III ν Sallust(ius), περί θεων κ. κόσμου ed. ADNock 1926; GRochefort 1960 IVn Sappho s. Anth. lyr.; ed. ELobelDPage 1955, 21963 VII-VI ν Schol(ien) zu Aeschylus ed. WDindorf 1851 (Nachdr. 1962) - zu Apollon(ius) v. Rhod(us) ed. KWendel 1935 (Nachdr. 1958) - zu Aristoph(anes) ed. WDindorf 1838; WJWKoster-DHolwerda 1960 ff. - zu Eur(ipides) ed. ESchwartz 1887-91 - zu Lucian ed. Η Rabe 1906 - zu Pind(ar) ed. ABDrachmann 1903-27 (Nachdr. 1964) - zu Pla(to) ed. GChGreene 1938 - zu Sophocles ed. PNPapageorgius 1888 Scymnus Chius s. Geogr. I 196 ff. II ν Semonides v. Amorgos ed. ML West 1972 VII ν Sext(us) Emp(iricus) ed. HMutschmann u.a. 1911-54, 2 1957ff. II n Sextus (Pyth.), Sententiae, christl. Bearbeitung einer hdn. Vor-

lage, ed. AEiter Académica Bonn 1891-92, 1892; HChadwick 1959 Ende II n Simmias v. Rhodus s. Anth. lyr. III ν Simonides v. Keos s. Anth. lyr. und Poetae Melici Graeci VI-Vv Simplicius(, Commentarius) in Epict(eti enchiridion) ed. FDübner 1840. Zitiert n. Seite u. Zeile VI n Socrat., ep. = D. Briefe des Sokrates u. der Sokratiker v. Liselotte Köhler: Philologus Suppl. 20,2, 1928 Solon s. Anth. lyr.; ed. MLWest 1972 VII-VI ν Soph(okles) ed. ACPearson 1924; RDDawe 1975-79 Vv Soranus ed. Jllberg, CMG IV, 1927 Hn Sostratus Nr. 23 Jac. Iv Sotades (Maronita) s. Anth. lyr. III ν Stephan(us) Byz(antius) ed. AMeineke 1849 (Nachdr. 1956) VI n Stesichorus s. Anth. lyr. und Poetae Melici Graeci VII-VI ν Stob(aeus) ed. CWachsmuthOHense 1884-1923 (Nachdr. 1958) Vn Stoic(orum veterum fragmenta) coll. HvArnim 1903-24 Strabo ed. AMeineke 1877; FLasserre u.a. 1966ff. I v-I n Straton v. Lampsacus ed. FWehrli 1950, 2 1969 III ν Suda ed. AdaAdler 1928-38 (Nachdr. 1967-71) Xn Synesius (d. Briefe: Epistolographi Gr. [s. ob. ep.]; die opuscula ree. NTerzaghi 1944. Die Kapitelzahlen wurden nach Terz, angegeben; d. Seitenzahlen sind die der ed. Pettau, die Terz. a. R. vermerkt) um 400 n Syntipas ed. VJernstedt-PNikition: Mémoires de l'Acad. impériale des sciences hist.-phil. tome XI 8me série, Pétersbourg 1912 p. 1-200. Zit. nach Seite u. Zeile Tat(ian) ed. ESchwartz 1888; EJ Goodspeed (s. Just.) 1914 II n Teles ed. OHense M909 (Nachdr. 1969) III ν Telestes s. Anth. lyr. IV ν Tetrast(icha) iamb(ica) : Babrius ed. Crusius p. 264-296 Thaies s. Vorsokr. 11 VI ν Themist(ius), orationes ed. WDindorf 1832 (Nachdr. 1961);

XVII

HSchenkl - G Downey - AFNorman 1965-71 IVn Theodoret ed. JLSchulze-JANoesselt I-V 1769-74; Migne, PG 80-84 IV-V n Theod(orus) Prodr(omus) s. Erotici II 287fT. XII n Theognis s. Anth. lyr.; ed. DYoung 21971 VI ν Theokr(it) ed. HLAhrens 1897; 2 ASFGow 1958 III ν Theophanes Confessor) ed. Cde Boor 1883-85 (Nachdr. 1963), daneben JClassen-IBekker 1839-41 VIII n Theophilus Antecessor ed. OReitz 1751; JD u. PJZepos, Athen 1931 (Nachdr. 1962) VI n Theoph(ilus) Ant(iochenus) ed. GBardy 1948 II n Theophr(ast) ed. FWimmer 1854-62 (Nachdr. 1964) IV ν Theophyl(actus) Sim(ocatta) Migne, PG 123 VII n Theopomp(us) Nr. 115 Jac. IV ν Theosophien, Fragmente griechischer, ed. Η Erbse (Diss. Hamburg) 1941 Thomas Magister ed. FRitschl 1832 XIV n Thrasymachus s. Vorsokr. 85 IV ν Thu(cydides) ed. HStJones-JEPowell 1900-01, 2 1942 Vv Timaeus Nr. 566 Jac. I V-I 11 ν Timon s. Poet, philos. S. 173 ff. III ν Tyrtaeus s. Anth. lyr. VII ν Vett(ius) Val(ens) ed. WKroll 1908, zitiert nach Seite und Zeile II n Vi(tae) Aesopi ed. AEberhard 1872 Vi(tae) Homeri et Hesiodi ed. Uv Wilamowitz = Kl. T. 137 (Neudr. 1929); s. Homer, Bd. 5 Vi(ta) Philonidis ed. WCrönert 1900 II ν Vi (ta) Pol(ycarpi) ed. FXFunkFDiekamp 31913 um 400 Vi(ta) Thu(cydidis) ed. CHude 1898 Vorsokr(atiker) Ausg. ihrer Fragmente von HDiels, 5. Aufl. v. WKranz I-III 1934-37, "1964 Xenophanes s. Anth. lyr. u. Vorsokr. 21 VIv X(enophon) ed. ECMarchant 1900-20 VI ν unecht: Staat der Athener Vv cynegetica IV ν Xenophon Eph(esius) ed. RHercher 1858; ADPapanikolaou 1973 II n Zeno, der Stoiker ed. HvArnim, Stoicorum veterum fragmenta I, 1905 I V-I II ν

4. Veröffentlichungen von Inschriften und Papyri (soweit sie nicht im Text unmißverständlich gekennzeichnet sind.)

Abercius-Inschr(ift) = ThKlauser, RAC I 1950, Sp.13. Acta Alex. = HMusurillo, Acta Alexandrinorum. De mortibus Alexandriae nobilium fragmenta p a p i r a cea Graeca 1961. Arch. Abinn. = H J B e l l - V M a r t i n - E G T u r n e r - D v a n Berchem, The Abinnaeus Archive. Papers of a Roman Officer in the Reign of Constantius II 1962. Audollent, Defix. tab. = AAud., Defixionum tabellae quotquot innotuerunt tarn in Graecis Orientis q u a m in totius Occidentis partibus 1904. BGU = Aegyptische Urk. aus d. staatl. Museen zu Berlin. Griech. Urk. I - I X 1895-1937. BKT = Berliner Klassikertexte aus d. staatl. Museen I-VII 1904-1923. Breccia, Iscr. = EBr., Iscrizioni greche e latine 1911. C I A = Corpus inscriptionum Atticarum 1873-97. CIG = C o r p u s inscriptionum Graecarum I-IV 1828-1877. C U = Corpus inscriptionum Iudaicarum I 1936. II 1952. C I L = Corpus inscriptionum Latinarum 1863 ff. CPJ = V T c h e r i k o v e r - A F u k s , C o r p u s Papyrorum Iudaicarum I - I I I 1957-1964. C P R = CWessely - JKrall - A G r o h m a n n , Corpus Papyrorum Raineri I—III 1895-1924. Crum, Copt. Ostr. = W E C r u m , Coptic Ostraca (Memoir. of the Egyptian Exploration-Fund) 1902. Dialekt-Inschr. = H C o l l i t z - O H o f f m a n n , Sammlg. d. griech. Dialekt-Inschriften I - I V 1884-1915. Enteux. = O G u é r a u d , Enteuxeis. Requêtes et plaintes adressées au roi d'Egypte au III e siècle av. J.-C. (Pubi. Soc. Roy. Eg. Papyrol., Text et Doc. 1) 19311932. Epigr. gr. = GKaibel, Epigrammata Graeca ex lapidibus conlecta 1878. Fluchtaf. = RWünsch, Antike Fluchtafeln ( = Kl. T. 20) 2 1912. Hatch = W H P H a t c h , Some Illustrations of N T Usage from Greek Inscriptions of Asia Minor: JBL (s. unter 5) 27, 1908, 134-46. Hauser = KH., Gramm, d. griech. Inschr. Lykiens 1916. Hellen. Oxy. = VBartoletti, Hellenica Oxyrhynchia 1959. Hunt-Edgar = ASH. - CCE., Select Papyri I—11 19231936. IG = Inscriptiones Graecae 1873 ff. IG 2 = Inscriptiones Graecae, ed. min. 1913 ff. Inschr. Brit. Mus. = ELHicks, Greek Inscriptions of the British Museum III 1886-1890. Inschr. v. Cos = W R P a t o n - E L H i c k s , The Inscriptions of Cos 1891. Inschr. v. Gal. = GPerrot u.a., Exploration archéol. de la Galatie et de Bithynie I 1872. Inschr. v. Hierap. = WJudeich, Die Inschr. v. Hierapolis (Jahrb. d. Kaiserl. Archäol. Inst. 4, Ergänzungsheft, S. 67-180) 1898. Inschr. v. Magn. = OKern, Die Inschr. v. Magnesia am M ä a n d e r 1900. Inschr. v. Perg. = MFränkel, Die Inschr. v. Pergamon I - I I 1890-1895. Inschr. v. Priene = FHiller vGaertringen, Die Inschr. v. Priene 1906. Inscr. gr. = ChMichel, Recueil d'Inscriptions grecques I - I I 1900-1912.

Inscr. Pont. Eux. = BLatyschev, Inscriptiones antiquae orae septentrionalis Ponti Euxini Graecae et Latinae I - I V 1885-1901 und I2 1916. Inscr. Rom. = RCagnat, Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertinentes I - I V 1911-1914. Inscr. Syr. = L J a l a b e r t - R M o u t e r d e u.a., Inscriptions grecques et latines de la Syrie I-V 1929-1959. Κυπρ. = ASakellarios, Τα Κ υ π ρ ι α κ α I—11 1890-1891. Kyr.-Inschr. = D. Augustus-Inschr. auf d. Marktplatz v. Kyrene ed. JStroux u. LWenger in d. Abh. d. Bayer. Ak. d. W. phil.-hist. Kl. X X X I V 2, 1928 [ 7 / 6 ν u. 4v], auch = Suppl. epigr. Gr. IX 1938 Nr. 8. L e B a s - W a d d i n g t o n , Inscr. = PhLeBas, Voyage archéologique en Grèce et en Asie min., II e partie: Inscr. gr. et lat., tome III, I e partie: Textes par PhLeBas et W A W a d d . 1870. Lind. Tempelchr. = D. Lindische Tempelchronik ed. ChrBlinkenberg: Kl. T. 131, 1915. Ltzm., Pap. = HLietzmann, Griech. Papyri. Kl. Texte 14, 3 1910. M A M A = J K e i l - A Wilhelm, M o n u m e n t a Asiae Minoris Antiqua III. Denkmäler aus d. rauhen Kilikien 1931. Maspero = JMasp., Pap. grecs d ' é p o q u e Byzantine I III 1910-1916. Mitt.-Wilck. = L M i t t e i s - U W i l c k e n , Grundzüge u. Chrestomathie d. Papyruskunde 1912 I UWilcken, Histor. Teil, 1. Grundzüge, 2. Chrestomathie II LMitteis, Jurist. Teil, 1. Grundzüge, 2. Chrestomathie. Mose, 8. Buch (ADieterich, Abraxas 1891, 167-205) = P G M (s.u.) 13. O G I S = WDittenberger, Orientis Graeci inscriptiones selectae I - I I 1903-1905. Olsson = BO., Papyrusbriefe aus d. frühen Römerzeit 1925. Ostraka = UWilcken, Griechische Ostraka I. II 1899 (I enth. den Kommentar, II die Texte). O.Tait Bodl. = J G T a i t - C P r é a u x u.a., Greek Ostraca in the Bodleian Library at O x f o r d and Various Other Collections I - I I I 1930-1964. O . T h e b . = JGMilne, Theban Ostraca 1913. P. Aberd. = EGTurner, Catalogue of Greek and Latin Papyri and Ostraca in the Possession of the University of Aberdeen 1939. P.Achm. = PCollart, Les papyrus grecs d'Achmîm 1930. P. A d i . G . = E N A d l e r - J G T a i t u.a., The Adler Papyri. Greek and Demotic Texts 1939. P . A m h . = JPGrenfell - ASHunt, The Amherst Papyri I - I I 1900-1901. P. Ant. = C H Roberts u.a., The Antinoopolis Papyri I - I I 1950-1960. P. Ath. = GAPetropoulos, Papyri societatis Archaeologicae Atheniensis 1939. P. Bad. = WSpiegelberg - FBilabel - G AGerhardt, Veröffentl. aus d. badischen Papyrussammlgn. I-VI 1923-1938. P.Bas. = ERabel, Papyrusurkunden der öffentlichen Bibliothek der Universität Basel 1917. P.Berlin 5025. 5026. = PGM (s.u.) 1. 2. P. Bon. = OMontevecchi, Papyri Bononienses I (Pubbl. Univ. Catt. Sacro Cuore, Ν. S. 42) 1953.

Inschriften, Papyri P. Bour. = PCollart, Les papyrus Bouriant 1926. P.Brem. = UWilcken, Die Bremer Papyri 1936. PCZ = C C E d g a r , Zenon papyri I-V 1925-1951 (Nrr. sind lediglich nach den letzten 3 Ziffern aufgeführt). P.Cair. G o o d s p . = E J G o o d s p e a d , Greek Papyri from the Cairo Museum together with Papyri of Roman Egypt from American Collections 1902. P.Cair. Isid. = A E R B o a k , The Archive of Aurelius Isidorus in the Egyptian Museum, Cairo and the University of Michigan 1960. P.Cair. Preis. = FPreisigke, Griech. Urkunden d. Ägypt. Museums zu Kairo (Schrft. wiss. Gesellsch. Straßb. 8) 1911. P. Col. 123 = WLWestermann - AASchiller, Apokrimata. Decisions of Septimius Severus on legal Matters 1954. P . C o l . Z e n . = WLWestermann u.a., Zenon Papyri. Business Papers of the 3 r d Cent. B.C. Dealing with Palestine and Egypt I—11 1934-1940. P. Corn. = W L W e s t e r m a n n - C J K r a e m e r , Greek Papyri in the Library of Cornell University 1926. P. Edfou = JManteuffel, Les papyrus et les ostraca grecs. In: Tell Edfou 1937-1938. Fouilles franco-polonaises l - I I 1937-1938. P.Eleph. = ORubenstein, Elephantine-Papyri 1907. P. Erl. = WSchubart, Die Papyri d. Univ.-Bibl. Erlangen 1942. P. Fam. Tebt. = BAvanGroningen, A Family-Archive from Tebtunis (Papyrol. Lugd.-Bat.6) 1950. P. Fay. = B P G r e n f e l l - A S H u n t - D G H o g a r t h , Fayum Towns and their Papyri 1900. P. Flor. = D C o m p a r e t t i - G V i t e l l i , Papiri greco-egizi pubblicati della R. Accademia dei Lincei, Papiri Fiorentini I - I I I 1906-1915. P . F o u a d = A B a t a i l l e - O G u é r a u d u.a., Les papyrus Fouad I (Pubi. Soc. Fouad I Papyrol., Text et Doc. 3) 1939. P.Frankf. = HLewald, Griech. Papyri aus d. Besitz d. Rechtswissensch. Seminars d. Univ. Frankfurt (Sb Heidelberg 1920, 4) 1920. P. Freib. = W A l y - M G e l z e r u.a., Mitteilungen aus d. Freiburger Papyrussammlg. I—111 (Sb Heidelberg 1914,2; 1916,10; Abh. Heidelberg 1927,7). P. Fuad I Univ. = DSCrawford, Fuad I University Papyri (Pubi. Soc. Fouad 1 de Papyrol., Text et Doc. 8) 1949. P.Genf = JNicole, Les papyrus de Genève I 1896-1900. P.Genf lat. = J N i c o l e - C M o r e l , Archives militaires du I e siècle 1900. P.Gieß. = O E g e r - E K o r n e m a n n - P M M e y e r , Griech. Papyri im Museum des oberhessischen Geschichtsvereins zu Gießen I 1910-1912. P.Giss.bibl. = H K l i n g - P G l a u e u.a., Mitteilungen aus d. Papyrussammlg. d. Gießener Univ.-Bibl. I-VI 1924-1939. P.Goth. = H Frisk, Papyrus grecs de la Bibliothèque municipale de G o t h e m b u r g 1929. P.Grenf. I = BPGrenfell, An Alexandrian Erotic Fragment and other Greek Papyri chiefly Ptolemaic 1896. P . G r e n f . I I = B P G r e n f e l l - A S H u n t , New Classical Fragments and other Greek and Latin Papyri 1897. P . G r o n . = A G R o o s , Papyri Groninganae. Griech. Papyri d. Univ.-Bibl. zu Groningen, nebst 2 Papyri d. Univ.-Bibl. zu Amsterdam 1933. P . G u r o b = JGSmyly, Greek Papyri from G u r o b 1921. P. Hai. = Dikaiomata. Auszüge aus alexandr. Gesetzen u. Verordnungen in einem Papyrus d. philol. Semi-

XIX

nars d. Univ. Halle mit einem Anhang weiterer Pap. derselben Sammig. hrsg. v. d. Graeca Halensis 1913. P . H a m b . = P M M e y e r - B S n e l l , Griech. Papyri d. Hamburger Staats- u. Univ.-Bibl. I—II 1911-1954. P. Harr. = JEPowell, The Rendel Harris Papyri of Woodbrooke College 1936. P. Heid. = PSattler, Griech. Pap.urk. u. Ostraka d. Heidelberger Pap.sammlg. (Veröffentlichungen aus d. Heid. Pap.sammlg. Nr. 3) 1963. P.Heid. I = ADeissmann, Die Septuaginta-Papyri u. andere alttest. Texte d. Heidelberger Pap.-Sammlg. (Veröffentlichungen aus d. Heid. Pap.sammlg. 1) 1905. P. Hermop. = BRRees, Papyri from Hermopolis and other documents of the Byzantine period 1964. P. Hermopol. = CWessely, C o r p u s papyrorum Hermopolitanorum (Studien ζ. Paläographie und Papyruskunde V) 1905. P.Hib. = BPGrenfell - A S H u n t - E G T u r n e r u.a., The Hibeh Papyri I-1I 1906-1955. P.Holm. = OLagercrantz, Papyrus Graecus Holmiensis. Recepte f ü r Silber, Stein u. Purpur 1913. P.Jand. = CKalbfleisch u.a., Papyri Iandanae I-VIII 1912-1938. P.Jews = HI Bell, Jews and Christians in Egypt. The Jewish Troubles in Alexandria 1924. P.Kroll = LKoenen, Eine ptol. Königsurk. P.Kroll (Klass. Philol. Studien 19) 1957. P. Leid. = CLeemans, Papyri Graeci musei antiquarii publici Lugduni-Batavi I—11 1843-1885. P. Leipz. = LMitteis, Griech. Urk. d. Pap.sammlg. zu Leipzig I 1906. P.Lille = PJouguet - PCollart u.a., Papyrus grecs (Inst. Papyrol. Univ. Lille) I 1907-1908. P . L o n d . = F G K e n y o n - H I B e l l u.a., Greek Papyri in the British Museum I-V 1893-1917. P . L u n d = A W i f s t r a n d - K H a n e l l u.a., Aus d. Pap.sammlg. d. Univ.-Bibl. in Lund I-VI 1935-1952. P . M a g d . = JLesquier, Papyrus de Magdola 1912. P.Merton = H I B e l l - C H R o b e r t s u.a., A Descriptive Catalogue of the Greek Papyri in the Collection of Wilford Merton I - I I 1948-1959. P.Meyer = PMMeyer, Griech. Texte aus Ägypten 1916. P.Mich. = A E R B o a k - J G W i n t e r u.a., Papyri in the Univ. of Michigan Collection II-VIII 1933-1951. P. Mich. Zen. = C C E d g a r , Zenon Papyri in the Univ. of Michigan Collection 1931. P.Michael. = DSCrawford, Papyri Michaelides, being a Catalogue of the Greek and Latin Papyri, Tablets and Ostraca in the Library of G. A. Michaïlidis of Cairo 1955. P. Mil. Vogl. = Papiri della Università degli Studi di Milano I I - I I I 1961-65. P . M i m a u t = P G M (s.u.) 3. P. Mon. = A H e i s e n b e r g - L W e n g e r , Veröffentlichungen aus d. Papyrussammlg. d. K.Hof- u. Staatsbibl. zu München I 1914. P.Osi. = S E i t r e m - L A m u n d s e n , Papyri Osloenses I III 1925-1936. P. Oxf. = EPWegener, Some Oxford Papyri (Papyrol. Lugd.-Bat. 3) 1942. P.Oxy. = B P G r e n f e l l - A S H u n t u.a., The Oxyrhynchus Papyri 1898 ff. P. Par. = Letronne-Brunet de Presle, Notices et textes des papyrus grecs du Musée du Louvre et de la Bibl. Impériale 1865. P.Petr. = J P M a h a f f y - J G S m y l y , The Flinders Petrie Papyri I 1891. II 1893. III 1905.

XX

Zeitschriften, Sammelwerke, Literatur

P. Princ. = A C J o h n s o n - HBvanHoesen u.a., Papyri in the Princeton Univ. Collections I—111 1931-1942. P.Rainer = CWessely, C o r p u s papyrorum Raineri 1895. P.Rein. = I: ThReinach u.a., Papyrus grecs et démotiques recueilles en Egypte 1905. II: PCollart u.a., Les papyrus Théodore Reinach 1940. P. Rev. = Revenue Laws of Ptolemy Philadelphus ed. BPGrenfell a. J P M a h a f f y 1896. P.Ross.Georg. = GZereteli u.a., Papyri russischer u. georgischer Sammigen I 1925. II 1929. III 1930. IV 1927. V 1935. P.Ryl. = A S H u n t - J d e M J o h n s o n u.a., Catalogue of the Greek. Papyri in the J o h n Rylands Library I-IV 1911-1952. P.Straßb. = I—11 : FPreisigke, Griech. Papyrus d. Kaiserl. Univ.- u. Landesbibl. zu Straßburg 1912-1920. I l I - I V : P C o l l o m p - J S c h w a r t z u.a., Papyrus grecs de la Bibl. nationale et Univ. de Strasbourg 19481963. P.Tebt. = B P G r e n f e l l - A S H u n t u.a., The Tebtunis Papyri I - I I I 1902-1938. P.Thead. = PJouguet, Papyrus de Théadelphie 1911. P.Turin = APeyron, Papyri Graeci R.Musei Aegyptii Taurinenses I—11 1826-1827. P. Ups. 8 = GBjörk, Der Fluch des Christen Sabinus. Papyrus Upsaliensis 8 1938. P.Vindob. Bosw. = GBoswinkel, Einige Wiener Papyri (Papyrol. Lugd.-Bat. 2) 1942. P. Warr. = MDavid-BAvanGroningen-JCvanOven, The Warren Papyri (Papyrol. Lugd.-Bat. 1) 1941. Pap.-Amulett = S E i t r e m - A F r i e d r i c h s e n , Ein christl. Amulett auf Pap. 1921. P G M = KPreisendanz, Papyri Graecae Magicae. Die Griech. Zauberpapyri I 1928. II 1931. Besond. wichtig sind: 1.2 ( = P.Berlin 5025. 5026). 3 (P.Mimaut).

4 (Pariser ZP). 5 (P.Lond.46). 7. (P. Lond. 121). 12 (P.Leid. V). 13 (P.Leid. W). 36 (P.Osl. 1). Philod. Here. = Herculanensium voluminum quae supersunt, collectio altera 1862-76 (Philodemus, nach Nrr. der Papyri zitiert). PSI = G V i t e l l i - M N o r s a u.a., Pubblicazioni della Società Italiana per la recerca dei papiri greci e latini in Egitto. Papiri greci e latini 1912ff. Rev. Laws = JBingen, Papyrus Revenue Laws. Sb, Beih. 1, 1952. Rouffiac = JR., Recherches sur les caractères du Grec dans le N T d'après les inscriptions de Priène 1911. Sb = FPreisigke - FBilabel - EKießling, Sammelbuch griech. Urk. aus Ägypten I-VII 1915-1964. SEG = J J E H o n d i u s , Supplementum epigraphicum Graecum I 1923ff. SIG = WDittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarum I-IV 3 1915-1924. SIG 2 = WDittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarum I - I I I M 898-1901. Thieme = GTh., Die Inschr. v. Magnesia am M ä a n d e r u. d. N T 1905. UPZ = UWilcken, Urk. d. Ptolemäerzeit I - I I 1927-1957. W a d d . = W H W a d d i n g t o n , Inscriptions grecques et latines de la Syrie 1870. Wilcken, Ostr. = UW., Griech. Ostraka aus Ägypten u. Nubien I - I I 1899. Witkowski = StW., Epistulae privatae Graecae 2 1911. Zen.-P. = Zenon-Papyri. Ihre Hauptmasse findet sich in d. PSI (s. ob.) IV-VII, P.Mich, (s.ob.) I, P. der Columbia Univ. I II 1934-1940 u., herausgeg. v. C C E d g a r , im Catalogue Général des Antiquités Egypt, du Musée du Caire 79 (1925). 82 (1926). 85 (1928). 90 (1931); e. Teil d. Kairener Zen.-P. auch im Sb (s. ob.) III S.86ff. Nr.6707-6820. ZPWess. = CWessely, Neue griech. Zauberpapyri (Denkschr. Akad. Wien 42) 1893.

5. Zeitschriften, Sammelwerke, neuzeitliche Autoren und Literatur ABA = Abhandlgn. d. Berliner ( = Preuß. u. Deutschen) Akad. d. Wiss. (phil.-hist. Kl.) 1804ff. Abel = F-MAbel, Grammaire du Grec biblique 1927. Aeg. = Aegyptus. Rivista Italiana di Egittologia e di Papirologia 1920ff. AGG = GGAbh. AJPh = The American Journal of Philology 1880 ff. AJTh = The American Journal of Theology 1897 ff. Alex. ep. = RMerkelbach, Die Quellen d. griech. Alex.-Romans. Zetemata 9 (1954) 195 f. Anz = HA., Subsidia ad cognoscendum Graecorum sermonem vulgarem e Pentateuchi versione Alexandrina repetita: Dissen. Philolog. Haienses XII 1894, 259-387. A P F = Archiv f ü r Papyrusforschung 1901 ff. A R W = Archiv f ü r Religionswissenschaft 1898 ff. Athen. Mitt. = Mitteilungen d. Dt. archäol. Institutes, athenische Abtlg. (1876) 1886 ff. BCH = Bull, de corr. hell. Baedeker (K), Palästina u. Syrien 7 1910. Beginn. = The Beginnings of Christianity. Ed. by FJFoakes-Jackson and KLake, 1. Teil, 5 Bde. (d. Apostelgesch.) 1920-1933. BFChTh = Beiträge zur Förderung christlicher Theologie 1897 ff.

B H H W = B R e i c k e - L R o s t (Hgg.), Biblisch-historisches Handwörterbuch I-IV, 1962-79. Bibel-Lexikon hrsg. von DSchenkel, 5 Bde. 1869 bis 1875. Bibel Wörterbuch, Kurzes, hrsg. v. H G u t h e 1903. Billerb. = (HLStrack u.) PBillerbeck, Kommentar z. N T a. Talmud u. Midrasch, 4 Bde, 1922-1928. Bl-D. = FBlaß, Grammatik d. ntl. Griechisch, bearbeitet v. A D e b r u n n e r "1970; zitiert nach §§; Anh. = Anhang; s. auch R(ehkopf). Boll = FB., Aus der Offenb. Johannis 1914. Bousset, Rei. = WB., D. Religion des Judentums im ntl. Zeitalter M926. BPhW = Berliner Philologische Wochenschr. 1881 f. Breusing = AB., D. Nautik d. Alten 1886. Buhl (F), Geographie v. Palästina 1896. Bull, de corr. hell. = Bulletin de correspondance hellénique 1877 ff. Buttmann (A), Grammatik des ntl. Sprachgebrauchs 1859. ByzZ = Byzantinische Zeitschrift 1892 ff. BZ = Biblische Zeitschrift 1903 ff. C h Q R = The Church Quarterly Review 1875 ff. Clemen = CCI., Religionsgesch. Erklärung des N T 2 1924.

Zeitschriften, Sammelwerke, Literatur C I R = The Classical Review 1887ff. Congr. d'Hist. du Christ. = Congrès d'Histoire d u Christianisme. Jubilé ALoisy, 3 Bde. 1928. Con(iectanea) Neot(estamentica) cur. AFridrichsen u.a. I f f , 1935ff. Crönert = W C r , Memoria Graeca Herculanensis 1903. C u m o n t = F C , D. oriental. Religionen im röm. Heidentum 3 1931. - , Lux perpetua 1949. D A C L = Dictionnaire d'archéologie chrétienne et liturgie I - X V 1903-53. Dalman (G), Arbeit = Arbeit u. Sitte in Palästina, 7 Bde. 1928-1942. - , Gramm. = Grammatik d. jüd.-palästin. Aramäisch M905. - , Jesus = Jesus-Jeschua 1922. - , Orte = Orte u. Wege Jesu M 924. - , Worte = D. Worte Jesu 1898, 2 1930. Dibelius, Geisterwelt = M D , D. Geisterweit im Glauben des Paulus 1909. Diet. d'Arch. = Dictionnaire d'Archéologie chrétienne et de Liturgie par FCabrol et HLeclercq 1903 ff. Dictionary of the Bible, 5 Bde. 1898-1904. Diet, of Christ a. the Gospels, 2 Bde. 1906. 1908. Diet, of the Apostolic Church, 2 Bde. 1915. 1918. Alle ed. by J Hastings. Dictionnaire de la Bible ed. par LVigouroux, 5 Bde. 1895-1912; dazu Supplement ed. par LPirot 1928 ff. D o d d = C H D , The Bible and the Greeks 1934. Dßm. (ADeißmann), Β = Bibelstudien 1895. - , NB = Neue Bibelstudien 1897. - , LO = Licht vom Osten 4 1923. Elbogen = I E , Der jüd. Gottesdienst M924. M931. Encyclopaedia Biblica ed. by T K C h e y n e and JSBIack, 4 Bde. 1899-1903. Encyclopaedia of Religion and Ethics ed. by J Hastings, 13 Bde. 1908-1926. Eranos. Acta philologica Suecana 1896 ff. ET = The Expository Times 1890ff. E W N T = Η Balz - GSchneider (Hgg.), Exegetisches Wörterbuch zum N T I-II1 1980-83. Exp = The Expositor 1875 ff. Festschr. ist, wo Mißverständnis nicht zu befürchten, ohne Rücksicht auf den genauen Titel im Einzelfall = Festschrift. F R L = Forschungen z. Rei. und Lit. des A und N T 1903 ff. Gbh. = OvGebhardt. G C S = Die griech. christl. Schriftst. d. ersten 3 Jahrh. 1897 ff. G G A = Göttingische Gelehrte Anzeigen 1802 ff. G G A b h . = Abhandlungen der Gesellsch. d. Wissenschaften zu Göttingen (Philol.-hist. Klasse). G o o d s p e e d = E L G , Problems of New Testament Translation 1945. Haenchen = E H , Die Apg. Neu übers, u. erkl. 7 1977. Hahn = L H , Rom und Romanismus im griech.-röm. Osten 1906. Handwörterbuch des Bibl. Altertums, hrsg. von ERiehm, 2 Bde. 2 1893f. Hatch (E) u. Redpath (HA), A C o n c o r d a n c e to the Septuagint and the other Greek Versions of the O.T. 1897. 1900. Hdb. = H a n d b u c h zum N T hrsg. v. HLietzmann u.a. Helbing = R H , Grammatik der L X X : Laut- und Wortlehre 1907. - , D. Kasussyntax der Verba bei den LXX 1928. Her = Hermes. Zeitschr. f. klass. Philologie 1866 ff. Hobart = W K H , The Medical Language of St. Luke 1882.

XXI

HThR = The Harvard Theological Review 1908 ff. Jannaris, A . N . : An Historical Greek Grammar, London 1897. JBL = Journal of Biblical Literature 1881 ff. ICC = International Critical Commentary of the Holy Scriptures, Edinburgh 1895 ff. JE A = The Journal of Egyptian Archeology 1914ff. J H S = The Journal of Hellenic Studies 1880ff. J J P = Journ. Jur. Pap. I n d o g F = Indogermanische Forschungen 1891 ff. Johannessohn = M J , D. G e b r a u c h der Präpositionen in L X X : N G G , Beiheft 1926. Journ. Jur. Pap. = The Journal of Juristic Papyrology 1946 ff. JPh = The Journal of Philology 1868 ff. J Q R = The Jewish Quarterly Review 1888 ff. JRSt = Journal of Roman Studies 1911 ff. JThSt = The Journal of Theological Studies 1 9 0 0 f f , Ν. S. 1950 ff. Jülicher, Gleichn. = A J , D. Gleichnisreden Jesu II 1899. Kalt (E), Biblisches Reallexikon, 2 Bde. 1931, M938-39. K e i l - P r e m e r s t e i n = J K e i l - A v P r e m e r s t e i n , Zweite Reise in Lydien (Denkschr. d. Kaiserl. Akad. d. Wiss. in Wien 54) 1911. Kl. Pauly = K Z i e g l e r - W S o n t h e i m e r (Hgg.), Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike I-V 1964-75. KI.T. = Kleine Texte hrsg. v. HLietzmann-KAland. Krüger (KW), Griech. Sprachlehre M875-1879. Kühner-Bl. u. Kühner-G. = R K , Ausf. Gramm, d. griech. Sprache 3 von FBlaß u. BGerth 1890-1904 (Nachdr. 1966). Kuhring = W K , De praepositionum Graecarum in chartis Aegyptiacis usu quaestiones selectae 1906. L. = KLachmann. Lexikon f ü r Theologie und Kirche hrsg. von MBuchberger, 10 Bde. 1930-1938. 2. A u n . hrsg. v. J H ö f e r KRahner, 11 Bde. 1957-67. Lghtf. = JBLightfoot. Liddell (HG) and Scott (R), A Greek-English Lexicon. New Edition by HStuartJones and RMcKenzie 1940 u . ö , Suppl. by EABarber u.a. 1968. Ltzm. = HLietzmann. Magie — D M , De Romanorum iuris publici sacrique vocabulis sollemnibus in Graecum sermonem conversis 1905. Mayser = E M , G r a m m , der griech. Pap. aus der Ptolemäerzeit I. II 1906-1934. Fehlt die Bandzahl, so ist Bd. I gemeint. Teile der 2. Aufl. sind jedesmal gekennzeichnet. Μ ε γ α Λεξικον της Ελληνικης Γλώσσης (JSZerbos), 9 Bde. 1950. Meisterhans-Schw. = K M , G r a m m , der attisch. Inschr. 3. Aufl. von ESchwyzer 1900. Meyer (E) = EdMeyer, Ursprung u. Anfänge des Christentums, 3 Bde. 1921-1923. Mit. = J H M o u l t o n , Einleitung in die Sprache des N T 1911. Mlt-H. = J H M o u l t o n - W F H o w a r d - N T u r n e r , A Grammar of N T Greek, 4 Bde. 1963-76. Moulton (JH) and Milligan (G), The Vocabulary of the Greek Testament illustrated from the Papyri a n d other non-literary Sources, 8 Teile 1914-1929. Ν. = Nestle. N a c h m a n s o n = E N , Laute u. Formen d. Magnet. Inschr. 1903. Nägeli = T h N , Der Wortschatz des Αρ. Paulus 1905. N G G = Nachrichten der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen.

XXII

Zeitschriften, Sammelwerke, Literatur

NJklA = Neue Jahrbücher f. d. klass. Altertum 1898 ff. Ν K Z = Neue Kirchliche Zeitschrift 1890 ff. Norden, Agn. Th. = EN., Agnostos Theos 1913. NovTest = N o v u m Testamentum. An international Quarterly for N T and related Studies 1956 ff. NThSt = Nieuwe Theologische Studiën 1918 ff. N T h T = Nieuw Theologisch Tijdschrift 1912 ff. NTSt = New Testament Studies 1954 ff. O LΖ = Orientalische Literaturzeitung 1898 ff. Pape-Benseler = WP.-FB., Wörterbuch der griech. Eigennamen 1875. Passow (F), Handwörterbuch der griech. Sprache, 5. Aufl. von VChFRost, FPalm u.a., 2 Bde. in 4 Abt. 1841-1857 (Nachdr. 1970 u.ö.). - Völlig neu bearb. von W C r ö n e r t ; nur drei Lieferungen 1912. 1913. Pauly-W(iss). = APauly, Real-Encyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft Neue Bearbeitg. v. GWissowa-WKroll-KMittelhaus-KZiegleru. a. 18941978. P E F = Palestine Exploration Fund 1870 ff. Philol(ogus), Zeitschr. f. d. klass. Altertum 1847 ff. Pj = Palästinajahrbuch 1905 ff. PJ = Preußische Jahrbücher 1858 ff. PM = Protestantische Monatshefte 1897 ff. Preis. = FPreisigke, Wörterbuch d. griech. Pap.urk. mit Einschluß d. griech. Inschriften, Aufschriften, Ostraka, Mumienschilder u . s . w . aus Ägypten, hrsg. ν. E Kießling I-IV u. Suppl. 1925-71. Preisigke (F), Fachwörter = Fachw. des öffentl. Verwaltungsdienstes Ägyptens in den griech. Pap.Urkunden d. ptol. u. röm. Zeit 1915. - , N a m e n b u c h 1922. - , Sb = Sammelbuch griech. U r k u n d e n aus Ägypten I 1915. II 1922. I I I - V 1927-1955. VI 1958ff. von FBilabel. - , Wörterbuch = Preis. Prümm (K), Religionsgeschichtl. H a n d b u c h f. d. Raum der altchr. Umwelt 1943. Psaltes = StBP., Grammatik der Byzantinischen Chroniken (Forschungen zur griech. u. lat. Gramm. 2) 1913. R. = F B l a s s - A D e b r u n n e r , G r a m m , d. ntl. Griechisch. Bearb. v. FRehkopf "1984. R A C = Reallexikon für Antike u. Christentum hrsg. v. Th Klauser u.a. 1950 ff. Ramsay (WM), Bearing = The Bearing of Recent Discovery on the Trustworthiness of the N T 1915. - , Church = The Church in the Roman Empire 5 1897. - , Hist. Geogr. = The Historical Geography of Asia Minor 1890. - , Letters = The Letters to the Seven Churches of Asia 1904. - , Phrygia = The Cities and Bishoprics of Phrygia I 1 u. 2 1895-1897. RB = Revue Biblique 1892 ff. Ν. S. 1904 ff. Rdm. = LRadermacher, Neutest. G r a m m . M925. RE = Realencyclopädie für protest. Theol. und Kirche, 24 Bde. 5 hrsg. v. AHauck 1896-1913. Reallexikon der Vorgeschichte, 15 Bde. 1924-1932. RechdeScrel = Recherches de Science religieuse 1910 ff. REA = Revue des études anciennes 1899 ff. Reinhold = HR., De graecitate Patrum Apostolicorum librorumque apocryphorum NTi quaestiones grammaticae, Diss. Phil. Hal. XIV 1 1898, 1-115. REJ = Revue des études Juives 1880 ff. Rev. de philo). = Revue de philologie, de littérature et d'histoire anciennes Ν. S. 1877 ff. RevStV = The Revised Standard Version of the N T 1946.

R G G = Die Religion in Geschichte und Gegenwart, 5 Bde. und Registerbd. M927-1932. 6 Bde. M957-62. R h M = Rheinisches Museum f ü r Philologie. N . F . 1842 ff. R H P h r = Revue d'Histoire et de Philosophie religieuses 1921 ff. Rossberg = CR., De praepositionum Graecarum in chartis Aegyptiis Ptolemaeorum aetatis usu 1909. RSphth = Revue des Sciences philosophiques et théologiques 1907 ff. RThPh = Revue de Théologie et de Philosophie 1868 ff. N. S. 1913 ff. Rtzst. (RReitzenstein), Erlösungsmyst. = D. iranische Erlösungsmysterium 1921. - , Herr der G r ö ß e = D. mandäische Buch des Herrn der G r ö ß e 1919. - , Hist. Mon. = Historia M o n a c h o r u m und Historia Lausiaca 1916. - , Mysterienrel. = Die hellenistischen Mysterienreligionen >1927. - , Poim. = Poimandres 1904. - , Taufe = D. Vorgeschichte der christl. Taufe 1929. RVV = Religionsgesch. Versuche und Vorarbeiten 1903 ff. SAB = Sitzungsber. der Preußischen Akad. der Wissenschaften z. Berlin (Phil.-hist. Klasse) 1922-38. SAHeidelberg = Sitzungsberichte d. Heidelb. Akad. d. Wiss. (phil.-hist. Kl.) 191 Off. SAL = Sitzungsber. d. Leipziger Akad. d. Wiss. (phil.hist. Kl.) (1919) 1962 ff. Schmid = WSch., D. Attizismus in s. Hauptvertretern, 5 Bde. 1887-1897. Schmidt = WSch., De Fl. Iosephi elocutione: Fleckeisens Jahrbücher f. klass. Philol. Suppl. XX 1894, p. 341-550. SchThZ = Schweizerische Theolog. Zeitschrift 1884ff. Schürer = ESch., Geschichte des jüdischen Volkes 4 , 3 Bde. u. Registerbd. 1901-1911. Schweizer = ESch., Gramm, d. pergamen. Inschr. 1898. S(ieben) = HJS., Voces. Eine Bibliographie zu Wörtern u. Begriffen aus d. Patristik (1918-78), 198Ó. Spicq = CS., Notes de lexicographie Néo-Testamentaire, 3 Bde. 1978-82. Steinleitner = FSt., Die Beicht im Zushg. mit d. sakralen Rechtspflege i. d. Antike. Ein Beitr. z. näheren Kenntnis kleinasiat.-orient. Kulte d. Kaiserzeit 1913. StKr = Theolog. Studien und Kritiken 1828 ff. StTh = Studia theologica, Lund 1948 ff. Symb. Osi. = Symbolae Osloenses 1922 ff. Taubenschlag, Law 2 = RT., The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of the Papyri 2 1955. Tdf. = CvTischendorf. Thackeray = HStJTh., A G r a m m a r of the Old Test, in Greek acc. to the Septuagint I 1909. ThBl = Theologische Blätter 1922 ff. ThGl = Theologie und Glaube 1909 ff. T h L Z = Theolog. Literaturzeitung 1876 ff. T h Q = Theolog. Quartalschrift 1819 ff. ThSt = Theologische Studiën 1883 ff. T h T = Theologisch Tijdschrift 1867 ff. T h u m b = ATh., D. griech. Sprache im Zeitalter des Hellenismus 1901. T h W = Theologisches Wörterbuch zum NT, hrsg. v. GerhKittel u. GFriedrich, 11 Bde. 1933-79. T h Z = Theologische Zeitschrift, hrsg. v. d. Theol. Fak. der Universität Basel 1945 ff. T R E = Theologische Realenzyklopädie, hrsg. v. G K r a u s e - G M ü l l e r u.a. 1977ff.

Abkürzungen TU = Texte und Untersuchungen 1882 ff. Ursing = UU., Studien zur griech. Fabel. Diss. Lund 1930. W-H. = BFWestcott-FJAHort; s. Nr. 1 H. Winer (GB), G r a m m , d. ntl. Sprachidioms 7 1867. Wlh. = JWellhausen; Einl. = Einleitung in d. drei ersten Ev. »1911. W-S. = Winer, G r a m m , d. ntl. Sprachidioms, 8. Aufl. von PWSchmiedel 1894ff.; zitiert nach §§. Wuthnow = HW., Die semit. Menschennamen in griech. Inschr. u. Pap. des vord. Orients 1930. Zahn(Th), Einl. = Einleitung in d. NT 3 , 2 Bde. 1906 f. - , Forsch. = Forschungen z. Gesch. d. ntl. Kanons 188 I f f . - , G K . = Gesch. d. ntl. Kanons I. II 1888-1892. Z A W = Zeitschr. f. d. Atl. Wissenschaft 1881 ff.

XXIII

Z D M G = Zeitschr. d. Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 1847 ff. ZDPV = Zeitschr. d. Deutschen Palästina-Vereins 1878 ff. Z K G = Zeitschr. f. Kirchengeschichte 1877 ff. ZkTh = Zeitschr. f. kathol. Theologie 1877 ff. Z M R = Zeitschr. f. Missionskunde u. Religionswissenschaft 1886 ff. Z N W = Zeitschr. f. die Ntl. Wissenschaft 1900ff. Zorell (F), Novi Testamenti Lexicon graecum 2 1931. ZsystTh = Zeitschr. f. systematische Theol. 1923 ff. Z T h K = Zeitschr. f. Theologie und Kirche 1891 ff.; N. F. 1920 ff. ZWTh = Zeitschr. f. Wissenschaftl. Theologie 18581914.

6. Sonstige Abkürzungen Doppelschreibung des Endbuchstabens zur eindeutigen Kennzeichnung des PI. bei: Ausgg., Hss., Kodd., vv. 11. *, **, (0) A. = a. Anf. = a.a.O. = Abh. = abs(ol) abstr. pro

s. Nr. 1 Andere am A n f a n g am angegebenen Orte Abhandlung(en) absolut concr. = abstractum pro concreto acc. c. inf. = accusativus cum infinitivo adesp. = adespotum Adj. Adjektiv(a) = adj. adjektivisch = Adv. = Adverb(ien) adv. adverbiell = a. E. am Ende Akk. = Akkusativ Akt. Aktiv = -akt. aktivisch allgemein allg. = Anh. = Anhang Anm. = Anmerkung Anon. = Anonymus Antileg. == Antilegomena Aor. = Aorist Ap. Apostel = Art. Artikel = astrol. = astrologisch AT = Altes Testament atl. alttestamentlich = att. attisch = Ausg. = Ausgabe(n) b. bei(m) = Bed. = Bedeutung(en) bed. bedeutet(-end) = bes. besonderer(-s) = b(e)tr. = betreffen(d) Bez. Bezeichnung(en) = bez. bezeichnet(-end) = bildl. = bildlich byz. byzantinisch, bei Pap.: = nach IV η bzw. = beziehungsweise c. cum = christl.. = christlich ci., cj. = coniecit

C o d . = Kod. coli. collegit = conj. hortat. = coniunctivus hortativus co rr. = Korrektor, correxit d. der, die, das = dass. = dasselbe Dat. Dativ = dat. comm. = dativus commodi dat. incomm. = dativus incommodi dav. davon = dergleichen dgl. = d.h. das heißt = Dem. = Deminutiv Dep. = Deponens dir. direkt = Diss. = Dissertation doxol. = doxologisch dsgl. = desgleichen e. ein, eine, einer = ebd. ebenda = ebs. ebenso = Ed. Editio = ed. edidit(-erunt) = eigtl. = eigentlich entspr. = entspricht(-echend) ep. episch = Erg. Ergänzung = erg. ergänzend(-t) = etw. etwas = Ev. Evangelium(-ien) = Exk. = Exkurs f. für f., ff. = folgend(e) bei Stellenangaben f.d.T.r. = falls der Text richtig Fem. = Femininum Festschr. = Festschrift Fgm., fgm. = Fragment(e), fragmentum flgd. folgend Fremdw. = Fremdwort Fut. Futurum = Gebr. — Gebrauch gebr. - gebraucht(-en)

geg. = gegen Gen. = Genitiv gen. abs. = genetivus absolutus gen. compar. = genetivus comparationis gen. epexeg. = genetivus epexegeticus gen. obi == genetivus obiectivus gen. part. = gen. partitivus gen. poss. = gen. possessivus gen. qual. = gen. qualitatis gen. subi. = gen. subiectivus gew. = gewöhnlich Ggs. = Gegensatz griechisch gr· Graz. = Gräzität Hapaxl. == Hapaxlegomenon Hdb. = H a n d b u c h Hdn. = Heiden hdn. = heidnisch Hf. Himmelfahrt Hg= Herausgeber hg. = herausgegeben Hs. = Handschrift(en) hsl. = handschriftlich hypothet. = hypothetisch i.T. im Text ib. ibidem jmd. = jemand Imp. = Imperativ Ind. = Indikativ oder Index indekl. = indeklinabel indir. = indirekt Inf. = Infinitiv Inschr. = Inschrift(en) insc(r).= inscriptio, Inschrift, Überschrift intr. = intransitiv in uns. Lit. = in unserer Literatur, d . h . dem Schrifttum, dessen Wortschatz hier behandelt ist ion. = ionisch Ipf. = Imperfekt i.T. im Text jüdisch jüd.

XXIV Kap. = Kapitel K.G. = Kirchengeschichte kl(ass).= klassisch Kod. = Kodex Komm. = • Kommentar(e) Komp. = Komparativ Konj. = Konjunktiv Konjekt. = Konjektur Konstr. == Konstruktion(en) Korr. = Korrektur krit. - kritisch κτλ. = και τα λ ο ι π ά Lesart LA lac. = lacuna lateinisch lat. Lit. = Literatur(angaben) mit m. mag. = magisch magnet. == magnetisch, aus Magnesia Mask. = Maskulinum Med. = Medium med. = medial mediz. = medizinisch Mehrz. = Mehrzahl milit. = militärisch mogi. = möglich myst. = mystisch n. A. = nach Anderen neb. = neben n.F. = neue Folge NF = Nebenform Nomin. == Nominativ N . p r . m., f. = N o m e n p r o p n u m mase., fem. n.S. = neue Serie NT = Neues Testament ntl. = neutestamentlich Ntr. = Neutrum ob. = oben Obj. = Objekt oder od. Opt. = Optativ pagina P· Papyrus(-ri) Pap. = = Parallele(n) Par(all). parallel parali. = Passiv Pass. = passivisch pass. = patristisch patrist. =

Abkürzungen pergam. = pergamenisch Pers. = Person(en) pers. = persönlich Pf. = Perfekt Pl., Plur. = Plural Pis = Paulus P l s q p f . = Plusquamperfekt Präd. = Prädikat Präp. = Präposition(en) präp. = präpositional Präs. = Präsens Prät. = Präteritum prol. = prologus Pron. = Pronomen(-ina) ptol. — ptolemäisch Ptz. = Partizipium (-ia) r. — Recto Rabb. = das Rabbinische, die rabb. Lit. Rei. = Relativum relig. = religiös rit. = rituell röm. = römisch S. = Seite s. = siehe s.d.Art. = siehe d. betreffenden Artikel Ser. = Serie Sg., Sing. = Singular s.d., o., u. = siehe dort, oben, unten sog. — sogenannt Sp. = Spätere spez. = speziell Sprachgebr. = Sprachgebrauch str. = streicht (-en) Subj. = Subjekt subsc. = subscriptio, Unterschrift Subst. = Substantiv(a) subst. = substantivisch, substantiviert Superi.= Superlativ Suppl. = Supplement(um) s.v. = sub voce s.v.a. = so viel als syn. = synonym t. — tomus, Buch, Band T. = Text TF = Textfehler t. r. = textus reeeptus

Trag, = trans. = 1.1. = = u. = u.a. iiberh. = Überl. = überl. = Übers, = übers. = Übertr. = übertr. = = ugf. unbek. = uneigtl = unpers. = == u.o. == u.ö. == u.s. u . s . o . == V. = v. = v. — Verb. = verb.

Tragiker, Tragödie transitiv terminus technicus und unter anderem überhaupt Überlieferung überliefert Übersetzung(en) übersetzt(-en) Übertragung übertragen ungefähr unbekannt uneigentlich unpersönlich und oft und öfter und sonst(iges) und sehr oft Vers von, vom Verso

Verbindung(en) verbunden, verbindend) Verb. = Verhältnis(se) vgl. = vergleiche vi. = vita oder vitae vieil. = vielleicht v.l. = varia lectio v.o. = von oben Vok. = Vokativ vollst. = vollständig vornehml = vornehmlich v.u. = von unten Wz-Aor. = Wurzelaorist z. = zu(m), zur z.d.St. = zu der (dieser) Stelle (z. St. = zur Stelle) ZI. = Zeile(n) z. I. = zu lesen Zshg. = Z u s a m m e n h a n g Ztschr. = Zeitschrift Zub. = Z u b e h ö r (sprachl. u. sachl. Zugehöriges) zus. = zusammen zw. = zwischen zweifelh. = zweifelhaft

A A A erster B u c h s t a b e d. A l p h a b e t s Alpha (vgl. Or. Sib.5,15), deshalb als Z a h l z e i c h e n (a) = 1 (εις) od. 1. ( π ρ ώ τ ο ς z.B. TestSal. P . V i n d o b . zu 18,34; h ä u f i g in P a p . ) :

π ρ ώ τ η (od. π ρ ό τ ε ρ α ? , in Pap. h ä u f i g 1 = π ρ ό τ ε ρ ο ν ; s.Sp. 1445), n ä m l . ε π ι σ τ ο λ ή , in d e n Überschr. der Briefe: l K o r . I T h . l T i . I P t . 1J. 1K1; έ ν τ ο λ ή Η 26,1 Überschr., n a c h mystischer B u c h s t a b e n s y m b o l i k (FBoll, S p h a e r a 03, 469 ff.) d . A n f a n g b e z e i c h n e n d ,

wie

ω d. E n d e . Beide u m s c h r e i b e n d a h e r d. All u. j e d e göttl. u n d d ä m o n . K r a f t . Ältestes V o r k o m m e n im christl. Bereich im S a t o r - R e b u s v. P o m p e j i (Grosser/ Agrell), in d. R e d e n s a r t έ γ ώ (ειμί) τ ο α λ φ α κ α ί τ ό ώ w e r d e n d. beid. B u c h s t a b e n erklärt A p k l e v.l. 216 2213 (auch Mei-, P. 105,812 [Β]) als Anfang u. Ende 1 il v.l. 2213 als Erster u. Letzter. Im A T (Ps 44,6) ist diese A u f f a s s u n g π ρ ώ τ ο ς / ε σ χ α τ ο ς bereits v o r h a n d e n , im R a b b i n i s m u s ä h n l i c h e Symbolik des ersten u n d letzten Buchstabens.* (0) l 1-3; X 2,945

Αβ(ε)ΐρών (DT3«) indekl. N.pr.m. ( L X X . - Bei Jos. Άβίραμος, ου [ant. 4,19]) Abiron, S o h n Eliabs, mit Dat h a n u. O n F ü h r e r d. R u b e n i t e n bei d. E r h e b u n g geg. M o s e u. A a r o n ( N u m 16). Beispiel verderbl. Eifersucht 1K1 4,12. Pr Jk 9,2.* (0) " Α β ε λ ("Αβελ e d d . - "73η, in P a u s a Van) indekl.

N.

pr. m. ( L X X . Hen. T e s t A b r . Test 12Patr. A p k M o s . Philo. Mei., P. 59,430. 69,498. - Bei Jos. "Αβελος, ο υ [ant. 1,67]) A b e l ,

S o h n A d a m s (Gen 4); d. Blut Abels Mt 2335 Lk l i s i Hb 1224 (Hen 22,7); sein O p f e r 114. 1 Kl 4,1 f. 6.* (4) I 6f.; X 2,946

Ά β ι ά (n»aif) indekl. N.pr.m. Abia (Bl-D. §38 Anh. 53) — I. Sohn R e h a b e a m s ( l C h 3 , 1 0 ) , im Stammb a u m JeSU Mt 17 a.b. — 2. N a m e e. Priestergeschlechtes ( I C h 24,10. 2Esr 2 2 , 1 7 ; an letzterer Stelle d. N a m e Zacharias) L k l ì . Vgl. ε φ η μ ε ρ ί α , Ζ α χ α ρ ί α ς . * (3)

' Α α ρ ώ ν (|inn(() indekl.

N.pr.m.

(LXX. Philo. - Bei

Ά β ι α θ ύ ρ ( Ά β ι ά Φ α ρ e d d . - U T } ? ) indekl.

J o s . Α α ρ ώ ν , ώ ν ο ς [ant.3,54], Just.) A a r o n , B r u d e r d . M o s e

(Ex 4,14), AG 740 (Ex 32,1). Verkörpert d. ( H o h e ) Priestertum (Ex 28,1. N u m 3,10) H b 54 7 ι ι . θ υ γ α τ έ ρ ε ς A . Lk 1$ (Just.). - E E b Nr. 13. D. Streit A a r o n s u. M i r j a m s mit M o s e ( N u m 12; auch Demetrios 722 fgm. 2,3 Jac.) 1 K 1 4 . i l ; d. S t a b p r o b e ( N u m 17) 43,5. H b 9 4 . * (5) I 3 f . ; X 2,945

Ά β α δ δ ώ ν ( | Π 3 » Spr 15,11. Ps 87,12. T h e o d . Hi 26,6. 28,22 = α π ώ λ ε ι α ) indekl. N.pr.m. Abaddon N a m e e. höll. Engels A p k 9 u , d. als α π ο λ λ ύ ω ν Verderber (vgl. 13Ç) erklärt ist. D j e s e r N a m e f ü r d e n ά γ γ ε λ ο ς της ά β υ σ σ ο υ u. seine Übers, verstehen sich a u s d e m AT, wo α π ώ λ ε ι α (s. o.) Spr 15,11. T h e o d . Hi 26,6 m. φδης = ViRlj?, Ps 87,12 m. τ ά φ ο ς parallel steht u. T h e o d . Hi 28,22 m. θ ά ν α τ ο ς zus. personifiz i e r t i s t (vgl. a b e r a u c h seit Aeschyl., Ag 1082 die Ableitung d e s Pestgottes A p o l l o n von ά π ό λ λ υ μ ι ) . * (1) I 4 ; X 2,945

ά β α ν α ύ σ ω ς Adv. nicht engherzig, λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ΐ ν ά . neb. ά μ έ μ π τ ω ς , μ ε τ ά τ α π ε ι ν ο φ ρ ο σ ύ ν η ς u n d ή σ ύ χ ω ς 1 K l 4 4 , 3 . D a s A d j . ά β ά ν α υ σ ο ς steht zwischen ε ϋ σ π λ α γ χ ν ο ς u. ά γ α π η τ ι κ ό ς C o n s t . A p o s t . 2 , 3 , 3 u. ist von d. Syrer d. Didasc. a p o s t . s y r . 4 (p.35 Lewis) als p n gütig v e r s t a n d e n ; vgl. K l e m e n s Alex., Päd. 3,34 φ ι λ α ν θ ρ ω π ί α ς , où β α ν α ύ σ ω ς . * (0) ά β α ρ ή ς , έ ς , G e n . ο Ο ς (d. Wort seit Aristot.; vgl. Nägeli

38) eigtl. ohne Last, leicht von Gewicht, n u r iibertr. nicht lästig (CIG 5361, 15 [I ν] ά. εαυτόν παρέσχηται. - έάν σ ο ι ά β α ρ έ ς f j B G U 248,26 [II n j u . s . Pap.) ά β α ρ ή

ύ μ ΐ ν έ τ ή ρ η σ α ich habe mich so gehalten, nicht zur Last fiel 2 Kor 119.* (1)

έμαυτόν

daß ich euch

α β β α (άββά H . N , übrige ά β β α ; a r a m . X^K Vokativform, urspr. D i m i n u t i v f o r m , s p ä t e r als Titel u. Eig e n n a m e , [ohne Suffixe] so gut wie nie auf G o t t ang e w a n d t ) Vater a r a m . G e b e t s a n r e d e (Dalman, Worte 157), v. den griech. s p r e c h e n d e n C h r i s t e n als liturgische F o r m e l ü b e r n o m m e n , mit d. Übers, ό π α τ ή ρ ( = Vok. s.Sp. 1259) versehen Mk 1436 Rö 815 G a l 4 e ; in d e r patrist. Lit. nicht belegt. - Vgl. πατήρ * (3) I 4-6; Iii 903; X 2,945, 1091 (S)

m.

(b. Jos. Ά β ι ά θ α ρ ο ς , ο υ [ant.7,110]) A b j a t h a r ,

N.pr. Priester

in N o b ( l K ö 2 2 , 2 0 f f . ) , S o h n des A h i m e l e c h , d. David d. S c h a u b r o t e zu essen g a b ( l K ö 21,6). M k 2 2 6 n i m m t er d. Stelle des Vaters ein.* (l) Ά Β ι λ η ν η , ή ς ( Ά β ε ι λ - Η) N.pr.f. Abilene, Gebiet u m α. Stadt Abila (τα "Αβιλα) h e r u m a m S ü d e n d e d. A n t i l i b a n o n . H e r r s c h a f t d. T e t r a r c h e n Lysanias L k 3 i . - Vgl. Λ υ σ α ν ί α ς . * (1)

Ά β ΐ ο ύ δ ("ΓΊΓΡίί») indekl. N.pr.m. (Philo. - Bei Jos. ΆβιοΟς) Abihud, S o h n d. Serubabel (fehlt 1 C h 3 , 1 9 ; 8,3 als b e n j a m i n . Familie g e n a n n t ) , im S t a m m b a u m Jesu Mt 1 i3«.b Lk 323ff.D.* (2) ' Α β ρ α ά μ (0ΠΊ3Χ) indekl.

N.pr.m.

(LXX. TestSal

18,22 P. T e s t A b r . ' T e s t 12Patr. ParJer. A p k S e d 14,6. A p k E s r . A k r E z P I r 10. Philo, a u c h O r . S i b . 2 , 2 4 6 . J u s t . M e l . , P.83 [Β], 625 u. Fgm. u. P G M 7,315. 13,818 δ ύ ν α μ ι ν t o ö ' Α β ρ α ά μ , Ί σ ά κ κ α ί τ ο υ 'Ιακώβ. 35,14 τ. θεοΟ τοΟ Ά β ρ ά μ κ α ι Ί σ α κ ά κ α ί Ί α χ ώ β . E b e n s o indekl. b. A p o l l o n i o s M o l o n [I ν ] : 728 fgm. 1,2. 3 Jac. B. d e m J u d e n A r t a p a n u s [II ν] : 726 fgm. 1 Jac., bei Ps.-Hecataeu s : 264 f g m . 24 Jac. in einer Schrift Κ α τ ' " Α β ρ α μ ο ν κ α ί τ ο υ ς Αιγ υ π τ ί ο υ ς u. bei J o s e p h u s "Αβραμος, ο υ [ant. 1,148); vgl. Ep. Arist.49. B G U 585 II, 3 [ n a c h 212 n]. D a m a s c . , vi. Isid.141. Nicol. D a m . : 90 fgm. 19 J a c . Ά β ρ ά μ η ς , ου. C h a r a x v. Pergam. [II n]: 103 f g m . 5 2 Jac. ά π ό Ά β ρ ά μ ω ν ο ς . - Hesych 1,81 f i n d e t s. Ά β ρ α μ ί α ς , o f f e n b a r gräzisiert f. A b r a h a m , als N a m e eines Wurfes b e i m Würfelspiel. H i e r f ü r w u r d e n mit Vorliebe P e r s o n e n n a m e n v e r w e n d e t : E u b u l . C o m . , f g m . 5 7 K. D ß m . , N B 15. Bl-D.

§ 260, 2 Anh.). N a c h M o s e am h ä u f i g s t e n im N T gen a n n t e atl. Gestalt: Abraham im S t a m m b a u m Jesu Mt 11.2.17 Lk334; S t a m m v a t e r d. Volkes Israel (Jos., ant. 1,15, ό πατήρ ήμών Ά.), a u c h des w a h r e n Volkes Israel, d e r Christen, M t 39 Lk I73 3s J 839.53.5« AG 72 R ö 4 i J k 2 2 i . D a s Volk Israel heißt d a h e r A.s S a m e (z.B. PsSal 9,9. 18,3) J 833.37 RÖ97 I i i 2 K o r l l 2 2 Gal 329 Hb 216. - A. als Träger d e r V e r h e i ß u n g (und die Christen als seine Erben) AG 32s 717 R ö 4 i 3 Gal 3e.i4.i6.i8 Hb 613; sein (gerechtmachender) G l a u b e R ö 4 3 ( G e n 15,6). 9.12.16 Gal 3e ( G e n 15,6). 9. 1 Kl 10,6 (Gen 15,6); e b e n s o J k 2 2 3 (aber mit Paulus

άγαΦός

άβροχία

3

entgegengesetzter Wendung). Hier und 17,2 Freund Gottes genannt (nach

1KJ10,1. Jes 41,8.

2 C h 2 0 , 7 . D a 3 , 3 5 . Doch gebr. nur J e s 4 1 , 8 S y m u. etwa E x 3 3 , 1 1 [sowie Test Abr Al S.78,6] das Wort φίλος, L X X J e s 4 1 , 8 dagegen sowie die übrigen Stellen e. Form ν. αγαπάω; Philo zitiert Gen 18,17 φίλος μου sobr. 56 [dazu PKatz, Philo's Bible '50,85; zum Gebrauch d. Namens s. 154ff.]; vgl. W s h 7 , 2 7 . Buch der Jubiläen 19,9. 30,20); n i m m t i m J e n -

seits eine Vorzugsstellung ein Lk 1622fr. (s. zu κόλπος l), an der auch Isaak, Jakob u.d. Propheten teilhaben 1328. Gott als Gott Abrahams, Isaaks u. Jakobs bezeichnet (Ex 3,6). - Mt 2232 Mk 1226 Lk2037 AG 313 732. Β 6,8. Neben Isaak u. Jakob beim Mahl im Reiche Gottes M t 8 i i ; zu d. großen Gottesmännern

4

άγαθ·όν, oö, tó, subs t. Neutr. v. αγαθός, s.d. 2 a. (S) άγαϋ-οποιέω Aor. 1 ήγαθοποίησεν

(Ri 17,13);

I n f . ά γ α θ ο π ο ι ή σ α ι Gutes tun (Sext. Emp., math. 11,70. Aesop fab.66 Halm. LXX. Ep.Arist.242. TestBenj5,2. Bl-D. §119,1)

— 1. eigtl. (Ggs. κακοποιέω) Mk34 v.l. Lk69. V. menschl. Wohltun m. pers. Obj. ά. τινά jmdm.G.t.

(Tob 12,13 BA) Lk633. Abs. (Ze 1,12) 635.

— 2. rechtschaffen sein im Sinne d. Erfülle, d. christl. Sittengesetzes; Ggs. πονηρεύεσθαι Η 95, I f . Dg 5,16; Ggs. άμαρτάνειν lPt22o; vgl. 2i4. - 3e.n 3J II. 2 K l 10,2. Η 1 3 , 4 . 1 7 , 5 . * (9) I 17; X 2,947 (Spicq I, 11 f.)

gezählt (vgl. Or. Sib.2,245-48) Β 8,4. I P h l d 9 , l (über d.

Dreiheit s. oben u. zu Ιακώβ). Weist typisch auf Jesus hin Β 9,7f.; wird von Jesu Gegnern als Autorität angeführt J 852f. - (73) I 7-9; X 2,946f.

άγαΦοποίησις, εα>£, ή das Tun d. Guten Η 38,10. προθυμίαν εχειν τής α. bereit sein, Gutes zu tun 56,4

άβροχία, ας, ή d. Dürre (OGIS 56,15 [238 ν], Pap. [Mayser I ! 3, S.27. Mitt.-Wilck. II Wörtervenz. b]. LXX. Or.

άγα&οποιΐα, ας, ή (Ptoiem., apotei.1,18,4 ed. FBoiiAeBoer '40. Vett. Vai.164,17. Vi. Aesopi III p.309,8) das Tun

Sib. 3,540) ά. γίνεται es tritt Dürre ein Η 51,8.* (0) ά β ρ ω τ ο ς , OV (d. Wort seit Ctesias. Menand., auch S p r 2 4 , 2 2 e . Philo, spec, leg.3,144. Jos., ant.5,219. Fremdw.

im Rabb.) v. Holz nicht zerfressen durch

Würmer

(Theophr., hist, pl.5,1,2) φ ά β δ ο ί Η 70,6.* (0) - seit Aeschyi.Hdt. - Adj. wie D t 3 3 , 1 3 . - Fem.Sg. häufig in LXX, z.B. m. Art. bzw Adj.

Gen 1,2. Hi 41,23. Ps 78,15. Am 7,4, ferner Hen. Test Sal 2,8 BC. TesÜob33,6. TestLevi 3,9 [rec.d], JosAs 12,3.10. 4Esr 8,23 fgm c. ApkEsr4,21 S.28, 24 T. Just., AI 60,9 [für $δου Dt 32,22]; ohne Art. od. Adj. LXX. Mei., P.28,614. Fem.

Pl. m. Art. bzw. Adj. Ps 134,6. 148,7. Spr 8,24. Test [ree. β], ohne

Art. bzw. Adj. LXX

d. Guten (Testjos 18,2 v.l. Bl-D. § 119,1). κτίστη παρατίθεσθαι τάς ψυχάς έν άγαθοποιύ? (v.l. άγαθοποιΐαις) d. Seelen dem Schöpfer durch Tun d. G. anbefehlen, was allgemein od. v. Wohltaten (so, wenn PI.) zu verstehen ist lPt4i». πόθος εις ά. Verlangen, Gutes zu tun 1 Kl 2,2. - 2,7.33,1. πρόθυμος εις ά. bereit, Gutes ZU tun 34,2.* (1) I 17; X 2,947 (Spicq 1,12; S)

άβυσσος, ou, ή (urspr.

Levi 3,9

(sonst nur noch ganz spät nachweisbar).* (0)

[häufig].

PsSal 17,19) d. Abgrund, d. Tiefe, d. Unterwelt (Diog.L. 4,5,27. Jambl., myst.6,5 p. 245,15 Parthey. Herrn. 3,1.16,5. PGM 1,343.3,554.4,1148.1350.2835.7,261.517. P.Warr.21,29. 31. LXX. Hen 21,7. Philo, op. m. 29. Or. Sib. 1,223)

— 1. allg., Luft u. Erde entgegengesetzt (Did., Gen. 30,8) 1K128.3 (PI. wie Dt 8,7. Ps 32,7.76,17 u.ö. TestLevi 3,9. Cat. cod. astr. VIII 2 p.173,29). D g 7 , 2 ;

fin-

ster (Gen 1,2), daher dem menschl. Auge unerforschl. 1 Kl 20,5 u. nur Gott erkennbar (Theoph. Ant. I, 6 [S. 70,23)) 59,3 (vgl. D a 3,55 T h e o d . ) .

— 2. bes. Aufenthaltsort d. Toten Rö 107 (Ps 106,26), der Dämonen Lk83i; Verließ für den Teufel Apk 203; Sitz d. θηρίον, d. Antichrists 117 178, des Engels der Unterwelt Abaddon (s.d.) 9 n (vgl.

άγαφοποΐός, όν (Wort d. späteren Gräz. [z.B. Ath.26,2; R.35,7. Sext. Emp., math.5,29f. PGM 4,2678.5,48], in verschied. Bedeutg. vorkommend) gut handelnd, rechtschaffen (Plut., Is. et Osir. 42 p. 368 A. Physiogn. II 342,31 u. ö. S i r 4 2 , 1 4 ) ; subst.óà. (Stud. Pal. 20,293 v.,7.8 [byz.]) IPt 214 ( G g s . κ α κ ο π ο ι ό ς , wie Artem.4,59 p.238,9.11. Porphyr., ep. ad Aneb. [GParthey, lambì, de myst. Ib. 1857 p.XXIX-XLV] c. 6. PGM 4,2872fT. 13,1026.1031).* (1) I 17; X 2,947 (Spicq 1,12f.) ΆγαΦόπους, ποδος, Akk. ΆγαΌ-όπουν (-ποδα längere gr. Rez.) N.pr.m Agathopus, Beiname des 'Ρέος (s. d.) I Phld 11,1. I Sm 10,1. Als Name v. Sklaven u. Freigelassenen häufig, s. Hdb. ζ. St. Preisigke, Namenbuch '22. Inschr. in d. Rev. archéol.5. sér.22,'25, p.363 Nr.97,2. S. auch Klem. Al., Strom. III 7,59,3.* (0)

άγαΦός, ή, ÓV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. OdSal. TestAbr A91.18. Tesüob. Test 12Patr. JosAs. grBar. ApkSed. ApkMos. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. 15,10. Just. Tat. Ath. Mei.) Komp. άμείνων (nicht im NT, aber z.B. PGM 5,50.6,2.

Jos.,

bell.5,19;

ant.11,296)

1 Kl 5 7 , 2 .

IEph 13,2.15,1 ; βελτίων, auch κρείσσων; vulgär

PGM 13,170 U.S. Ael. Aristid.38 p.724 D. über Philipp: άνηρ υβριστής έκ το0 βαράθρου τ. γής όρμώμενος κακή μοίρφ τ.

ά γ α θ ώ τ ε ρ ο ς (Diod.S. 8 fgm.12,8. Ri 11,25 B . 1 5 , 2 B)

Ελλήνων), φρέαρ της ά. 91 f.; verschließbar 91 201.3.* "Αγαβος, ου (Ν. Β AG 1128; übrige Ausg. "Αγ.)

Ath., R.72,8); v u l g ä r ά γ α θ ώ τ α τ ο ς (Diod.S. 16,85, 7.Philo Bybl. [um lOOn] s. unt. l b α. Heliodor5,15, 2.Synes„ ep.143. Jos., bell.2,277) 2 , 3 . - Ael.Dion.a, 10 verwirft d. Formen άγαθώτερος, -τατος als völlig ungriechisch. Bl-D. §61,1 Anh.

N.pr.m. (Bl-D. § 53,2a) Agabus (e. palmyr. Inschr. [Répert. d'épigraphie semitique II Ό 7 - Ί 4 No. 1086,1] hat d. Frauenna-

— 1. adj. — a. in äuß. Sinne tüchtig, brauchbar — α. v. Pers. δοϋλος (Heraklit, ep.9,3) Mt 2521.23 Lk 1917.

(9) 19; Χ 2,947 (S)

men Agaba [K3J»]), ein christl. Prophet aus Judäa A G 1 1 2 8 2 1 1 0 . * (2)

άγαΦά, ών, τά, subs t. Neutr. v. αγαθός, s.d. 2 b.

άγαΦοεργέω (Pythag., ep.lO p.607; kontrah. άγαθουργέω AG 14i7; d. Verbum sehr selten, nicht in LXX u. Profanlit., aber in der Patristik [vgl. Lampe], jedoch άγαθουργός u. άγαθουργίη schon bei Hdt. Bl-D. § 119,1) Gu-

Η 38,9.11. Superi, άριστος (Jos., c. Ap. 2,156 ; ant. 16,142.

ά ν η ρ (Teles p.16,6. Diod.S. 20,58, l.Epikt.3,24,51 u.ö. P.

Lond. 113,1.28. 2Makk 15,12. 4 M a k k 4 , l . Jos., bell. 5,413 ; ant. 18,117) Lk 23 so AG 1124. νέαι Tit 2 s. απόστολοι trefflich ÍKI 5,3. — p. ν. Dingen καρποί (Procop. Soph., ep. 27. Sir 6,19. Da 4,12) Jk3i7. Βένδρον Mt 717f. yfj guter (d.h. fruchtbarer) Boden (X., oec.16,7 yfj ά. - γή κακή. Diod.S. 5,41, 6.Arrian, anab.4,28, 3. Jos., ant.

tes tun, v. Reichen lTi 6ie. V. Gott AG 14i7.* (2) 117; X

5,178) Lk 88. Β 6,8.10. δόματα heilsam (Sir 18,17) Mt 711 Lk 1113. δόσις Jkli7. λόγος ά. προς οίκοδομήν tauglich zur Erbauung Eph429 (vgl. X., mem.

2,947

4,6,11. Chio, ep.3,6 πρόξ άνδςείαν άμείνους. Isokr. 15,284

άγαΦοεργός,

ÓV (Plut., mor.370 Ε. I Ol 5 E. Physiogn.I 364,13. Julian, or.4,144 D. Proclus zu Pia., Tim.III p.313,17

Diehl; Theol.122 p. 108,21) das Gute tuend, subs t. (Ggs. ό κακός) Rö 133 v. I.* (Ο)

άριστα προς άρετήν). γνώμη α. günstige Entscheidung 1 Kl 8,2. ημεραι ά. glücklich (Cass. Dio 51,19. P. Genf61,10. Sir 14,14. lMakk 10,55) lPt3io. 1K122,2 (beidemal Ps 33,13); vgl. 50,4. — b. v. innerem, bes. sittlichem Wert (so seit Pind.;

6

άγαΟ'ός

άγαλλιάω

bestritten v. AWHAdkins, Merit and responsibility, '60,189f.).

ζομαι έν απασιν άγαθοΐς. Sb 7517,4 [211/2n] αγαθών πεπληρώσθαι) Gal 66. Η 17,6. τ α ά . της γ η ς 1 ΚΙ 8 , 4

5

— a. v. Pers.: gut v. Gott = vollkommen (Dio Chrys.80 [30], 26 οί θεοί. Zoroaster b. Philo Bybl.: 790 fgm.4,52 Jac. Gott ist αγαθών άγαθώτατος. Sallust. c. 1 πας θεός αγαθός; vgl. dagegen Did., Gen. 109,3 ό διάβολος ού φύσει κακός ... έστίν, άλλα ... αγαθός γέγονεν. - Vgl. Inschr. v. Cos 92,6 f., die Nero ά. θεός nennt, d. αγαθός δαίμων [OGIS 666,3. P. Oxy. 1021,8 - beide in Bez. auf Nero - P. Oxy. 1449,4] u. Sb 349 θεφ άγαθψ Διί Ήλίψ. Philo, leg. all. 1,47 u.ö. Celsus4,14) Mt 1917b (b. Kleanthes: Stoic. I 127,3ff. folgt auf d. Frage: τάγαθόν έρωτας μ' οΐόν έστ'; e. Beschreibg. Gottes; vgl. Orig., C. Cels.3,70,9. Did., Gen.98,28). M k 10l8b Lk 18l9b. D g 8 , 8 (zu diesen Stellen vgl. Simonides, fgm.4,6f. χαλεπόν έσθλόν [ = αγαθός ZI. 10] έμμέναι. 7 θεά^ αν μόνος τοΟτ' ίχοι γέρας),

μόνος ά. έστιν ebd. πατήρ α. 1 ΚΙ 56,16 (Philo, op. m. 21 άγ. είναι tòv πατέρα κ. ποιητήν). ά. έν τοις όρωαένοίς gut in d. sichtbaren Dingen 60,1. - V. Cnristus M k 1017.18a Lk 1818.19« (vgl. d. Wort des Pythagoras b. Diog. L., prooem.12, der nicht σοφός heißen will mit der Begründung: μηδένα είναι σοφόν άλλ' ή θεόν) J 712. - V. M e n -

schen Mt 1235 Rö 57. D 3,8. νομοθέται Β 21,4. πονηροί τε και ά. Böse u. Gute als Bezeichng. e. wahllos zus. gelesenen Menge Mt22io. D. Ggs. wie 545 (vgl. Jos., ant. 8,314). βελτιονα ποιεΐν bessern 1K119,1. Pass, βελτίω γενέσθαι sich bessern Dg 1. gütig (X., Cyr.3,3,4) Mt 20is. δεσπόται l P t 2 i e (vgl. P. Leipz.40 II, 19 d. Wort des Sklaven: ó ά. δεσπότης μου).

— β. ν. Sachen πνεϋμα Lk 11 u ν. 1. έντολή Rö 712

(Jes 1,19; vgl. TestAbr A 4 S. 81,18 ά. τών έπιγείων) - Auch d. guten Gaben spez. v.d. Feldfrüchten (Diod.S. 3,46,1 τά άγ. = d. guien Gaben, spez. d. Naturprodukte. Ebenso 19,26,3. Noch allgemeiner Synesius, Königtum 16 p. 17 D τά άγ. = d. Lebensmittel. Philo, op.m. 167; Mos.1,6) Lk 1218f.

— γ. Güter höherer Ordnung (Dio Chrys.64 [14], l ελευθερία als μέγιστον τ. αγαθών. Ael. Aristid.24, 4 Κ. = 44 p. 825 D.: ομόνοια als μεγ. τών ά. 45,18 Κ. = 8 p.89D.: τά τής ψυχής άγ. Diog. L.6,4 verheißt der Priester den Orpheusmysten πολλά έν ςίδου άγαθά) Rö 38 10ΐ5 (Jes 5 2 , 7 ) . - Hb 9 ι ι 101. 2 K l 6 , 6 . 15,5. — δ. τ α ά . (άληθινά ά. Orig., C.Cels. 7,21,10) d. guten Taten J 529: vgl. H 4 2 , 1 (TestAbr A 9 S. 87,28 άγαθά τε καί πονηρά). (102) I 10-16; III 540; Χ 2, 947 (S)

άγαΦότης, ητος, ή d. Güte, (Philo, leg. all. 1,59 ή γενικωτάτη άρετή, ήν τίνες άγαθότητα καλοϋσιν. Albinos, didasc.10 S. 165,8. Ath., R.) v. G o t t (Sallust. 3 p. 4,4. c.7 p. 14,1 u.ö. Themist., or.l, p.8,28. Proci, zu Pia., rep.I p.27,10. 28,4 u.ö. WKroll. Simplicius in Epict. p.12,7. Cat.cod.astr. VIII 2 p. 156,16. Sb 2034,7. W s h 7 , 2 6 . 1 2 , 2 2 . TestAbrA 14 S.94,29. ParJer6,13. ApkEsr5,18. Philo, deus imm.73 u.ö.) U . d .

Menschen (Wsh 1,1. Sir45,23. TestAss3,l. TestBenj 8,1) 2K1 13,4. H 38,10 v.l.* (0) άγαΦουργέω s. άγαθοεργέω.

(Ps-Archytas [IV ν] b. Stob., ecl.4,138 t. IV p.85,17 Η. νόμος

άγ. καί καλός), αγγελία (Spr25,25) Η 21,2. παιδεία 63,6. μνεία ά. gutes Andenken lTh36 (2Makk7,20 μνήμη ά.). έλπίς (Pia., rep. 331 Α. Charito 7,5,10. Jos., ant. 14,96) 2Th 216. μερίς ά. d. bessere Teil Lk 1042. πράξις (Demokrit

177 πρηξις. Did., Gen.69,7)

IK.130,7.

συν-

είδησις AG23i 1T¡ I5.19 lPt3i6.2i. 1 Kl 41,1. διάνοια Η 34,7. έπιθυμία (Spr 13,12.11,23) d. reine (d.h. auf Reines gerichtete) Begierde H 44,1 f. 45,4 f. 46,1. γνώμη ά. gute Gesinnung Β 21,2. ά. έν Χριστώ αναστροφή e. guter christl. Wandel lPt3ie. ά. θησαυ-" ρός Mt 1235 Lk645. καρδία καλή καί ά. 8ΐ5. έργον (Thu.5,63,

3. Maspero 151,237)

e.

rechtschaffene

Tat

2Kor9e Kol 110 lTi5io2Ti22i 3i7 Tit 116 3i. 1K12,7. 33,1.34,4. PI. εργα ά. (Empedokles [V ν) 112,2) lTi2io; auch spez. ν. Wohltaten (neb. έλεημοσύναι) AG 936. 1 Kl 33,7. έν παντί εργω καί λόγω ά. (λόγος ά. 3Kö 8,56. 4Kö 20,19. Jes 39,8) 2Th ¿17 ύπομονή έργου ά. Beharrlichkeit im Tun α. Guten Rö 27. — 2. subst. (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX).

— a. άγαΦόν, oC, τό das Gute, d. Gut (Diog.L. 1,105 αγαθόν τε καί φαΟλον = ein Gut u. ein Übel zugleich. Test Abr A 4 S.80,32 von Speisen. Ggs. (τό) κακόν Did., Gen.21,5.

27,5) — α. d. innerl. Wertvolle, sittl. Gute έργάζεσθαι τό ά. d. Gute tun Rö2io. H 30,2. 37,4; auch spez. vom Wohltun Gal 610 u. von ehrlicher Arbeit Eph 428. H 27,4. τό ά. ποιεΐν (vgl. Jos., bell. 1,392) Rö 133b. Η 38,12; vgl. 36,8. - Mtl9i7» RÖ713 129 I619 ITh 515 IPt 3i3. ΪΚ1 21,6. 2K1 13,1. Η 38,2.7. β. d. Vorteil, d. Nutzen εις (τό) ά. (Theognis 1,162 τό κακόν γίνεται εις ά. Sir 7 , 1 3 . 3 9 , 2 7 . ApkSed Kap.3 πδν ά. Did.,

Gen54,3) zum Guten Lk7i6 v.l. RÖ828 134 152. — γ. Undeutlich Rö 1416, wo τό ά. entw. d. Evangelium als d. Gute schlechthin oder die christl. Freiheit meint. — b. άγαθ'ά, ών, τά d. Güter — α. ganz allg. τα άγαθά σου dein Gutes Lk Ι625 (vgl. Hi 21,13. Hen 103,3. PsSal 1,6. 5,18. 17,44. 18,6; d. Ggs. von τα κακά wie Ephor. v. Kyme [IV ν] περί αγαθών κ. κακών: 70 test. 1 Jac. Diod.S. 18,53,1 αγαθών τε καί κακών μεταλαμβάνων. Hi 2 , 1 0 ; vgl. Stalen, NTST 13,'67,5 zu Hen 98,9) τοί-

αϋτα α. solch Schönes Η 87,1. ποιήσαι ταΰτα κ. περισσότερα ά. αεθ' ήμών dies u. noch viel mehr Gutes an uns tun 1 Kl 61,3. — ß. d. Besitztümer, d. Schätze (Hdt.2,172 u.a. P.Ryl.28,182 δεσπότης πολλών αγαθών καί κτημάτων. Sir 14,4. W s h 7 , l l . TestJob4,8. Or.Sib.3,660. 750) Lk I53 (Ps 106,9. - Amphis Com., fgm.28 [IV ν] χορτά-

ά γ α θ ω σ ύ ν η , η ς , ή (LXX. TestAbr A 1 S. 78,4. Thom. Mag. p.391,12; über d. Bildung s. W-S. § 16b Anm.14) als

menschl. Eigenschaft (2Ch24,16. Ps 51,5. TestAbr A 1. Hippol., Ref.IV, 15,5; Physiogn.II 342,17 άγαθοσύνη) d.

Rechtschaffenheit R ö l 5 i 4 Eph 59 2 T h l u . d. Güte Gal 522. V. Gott (2Esr 19,25.35) ά. του πατρός ήμών Β 2 , 9 . * (4) I 17; Χ 2,947 (Spicq 1,13f.) ά γ α λ λ ί α σ ί ς , ε ω ς , ή (nur im bibl. [auch Hen 5,9. PsSal 5 , 1 . Test 12Patr.] u. kirchl. Sprachgebr.; bes. häufig in d. Ps. Nicht b. Profanen [Con. Neot. 15/55, S. 16,5]) d. Jubel

(v. lauten Freudenbezeigungen) ήν πολλή ά. AG 1128D. Neb. χαρά Lk 1ΐ4. ÌKI 63,2. MPol 18,3; neb. ευφροσύνη 1 Kl 18,8. Β 1 ; 6. έν ά. voll Jubel Lk 144 AG 246 Jd 24. MPol 18,3. ελαιον άγαλλιάσεως Freudenöl Hb I9 (Ps44,8 jitw | 5 f d.h. das Öl, das bei Freudenfesten zum Salben gebraucht wird), άπόδος μοι τήν ά. τοϋ σωτηρίου σου gib mir die Freude deines Heils wieder 1 Kl 18,12 (Ps 50,14). 2Kl 17,7 v.l. (n.d. syr. Übers.).* (5) I 18-20; X 2,947f. ά γ α λ λ ι ά ω (heilenist., nur im bibl. u. kirchl. Sprachgebr. nachgewiesene Neubildung von άγάλλω) selten Akt. (Bl-D.

§ ιοί): άγαλλιάτε IPt l e v.l. (i.Τ. άγαλλιασθε). άγαλλιώμεν (Apk 197; v.l. άγαλλιώμεθα). άγαλλιώντα (PrJk 17,2). άγαλλιώντες (ApkPt Rainer). Aor. 1 (wie p.Oxy. 1592,4 [IV n]) ήγαλλίασεν Lk I47 (έπί τ. θεφ vgl. Hab 3,18 v.l.); gew. Dep. άγαλλιάομαι (Syntijpas p. 75,28). Fut. άγαλλιάσομαι (LXX). Med. Aor. 1 ηγαλλιασάμην oder Pass. Aor. ήγαλλιάθην (v. 1. ήγαλλιάσθην; Bl-D. §78) jubeln, frohlocken, sich freuen (oft LXX. Hen 104,13. TestSal 19,1 P. TestAbr A 84,2. TestJob. ParJer 6,20. AkrEz P I r. 1. Test 12Patr. Mei., P.80,586) abs.

l P t l e . 1 Kl 18,8 (Ps 50,10) I M g l . l . Η 33,2. 34,3. 50,6. MPol 19,2. PrJk 17,2. ApkPt Rainer, d. Zunge jubelt vor lauter Freude AG 226 (Ps 15,9); wie hier neb. εύφραίνεσθαι (Ps 30,8. 31,11. Jes 25,9) Η 33,2. 95,4. χαιρειν καί α. (Tob 13,15 BA. TesUob43,l5) Mt 512 Apk 197; vgl. ϊνα χαρήτε άγαλλιώμενοι damit ihr vor Freude jubelt IPt 413. άγαλλιώμενοι προσηύχοντο API 1,32. άγαλλιώμενος έσκίρτησεν 3,17. ά. ... καί κλαίειν vor Freude weinen 6,2. Ergänzg. durch Ptz. (Bl-D. §415) ήγαλλιάσατο πεπιστευκώς er frohlockte darüber, daß er gläubig ßeworden war AG 1634. ήγαλλιάσαντο μεγάλως μηνυοντες API 8,5 (ήγαλλιάτο μηνύων M 1). M. flgd. ϊνα (s.d. 11 la α):

7

8

άγάλλομαν

άγαπάω

ά., ϊνα ϊδη er jubelte darüber, daß er sehen sollte J 8 s« (Bl-D. §392, l a Anh.). M. Angabe d. Urhebers d. Freude im Dat. ά. τω πνεύματι τφ άγίφ Lk ΙΟ21 v.l.; mit έν c. dat. ebd. - M. Dat. d. Grundes ά. χαρφ άνεκλαλήτφ vor unaussprechl. Freude jubeln IPt 18. οις άγαλλιώμαι ich frohlocke über euch I E p h 9 , 2 (vgl.

div. rer. her. 42 ύπερφυώς ά. Epigr. Gr. 716,5 φίλους ύπερ ά τ ό ν αύτόν] έτίμα). εί περισσοτέρως ύμας άγαπώ[ν],

Quint. Smyrn.9,118 π α ι σ ί ν ά γ α λ λ ό μ ε ν ο ς = s. laut über die Söhne freuen). D. Gegenstand d. Freude m. έπί τινι zugefügt (Ps 9,15. 20,2. Sir 30,3 u.ö. Bl-D. § 196 m. A n h . ) :

1 Kl 33,2. Η 67,18. 101,2. Dafür εν τινι (Ps 88,17) J 535. ά. έν τφ πάθει über d. Leiden jubeln IPhld insc.; einmal Akk. ά. την δικαιοσύνην über d. Gerechtigkeit jubeln 1 Kl 18,15 (Ps50,16). - άγαλλιώσιν mogi. Erg. API M 1 v. 20.* ( i l ) I 18-20; IX 357; Χ 2,947 f.

άγάλλομαι

(seit Homer, auch Jos., ant.18,66. Or.Sib. 3,785. TestAbr A 11 S.89,17 u.ö. P a r J e r 6 , 6 ά γ ά λ λ ο υ [άγαλλίασ ο ν K o d . C ] ) sich f r e u e n έ π ί τινι über etwas (Thu 3,82, 7. Polemo, deci.2,17 p. 22, 1. Aesop, fab. 74 P. = 128 H. Philo, somn.2,211. Jos., ant. 17, 112) 1 K l 3 3 , 2 V . l . ( i . Τ . ά γ α λ λ ί ά -

ται, s.d.).* (0) άγαμος, ου, Ò

u n d ή (seit Homer, auch oft Pap. Ath. 33,1) der u . die Unverheiratete, a l l g . v o n s o l c h e n b e i d e r l e i G e s c h l e c h t e s l K o r 7 s . G g s . γ ε γ α μ η κ ό τ ε ς 7 io (wie X., symp.9,7). V . e h e l o s . M ä n n e r n 732. A g r 1 8 ; v. e h e i o s . F r a u e n (Aeschyl., suppl. 143 u.ö.) l K o r 7 3 4 . A p k P t 1 1 , 2 6 ( e r g ä n z t ; m ö g l i c h a u c h d . A d v . ά γ ά μ ω ς ) ; v. g e s c h i e d . F r a u e n l K o r 7 i i . * (4) i x 441

άγανακτέω (seit Aristoph., vesp.287. Thu. 8,43,4, auch Inschr. Pap. LXX. AkrEz [Epiph 70,7]^ F u t . 3 . S g . α γ α νακτήσει (Wsh 5,22). Aor. 1 ήγανακτησα erregt sein, unwillig sein, a u f g e b r a c h t s e i n , zürnen ( B e i 2 8 T h e o d . Jos., ant.2,284) M t 2115 2 6 8 M k 1 0 i 4 . 2 K 1 1 9 , 2 . M i t A n -

gabe d. Person ά. περί τίνος über jmdn.

Mt 2O24

M k 1041 (vgl. Pia., ep.7, p.349 D.Jos., ant.14,182. Bl-D. §229,2). ά . έπί τινι ( L y s i a s l , ! . Isokr. 16,49. U P Z 8 . 2 0 [II v] ά γ α ν α κ τ ο ϋ ν τ α έφ' ο ι ς διετελοϋντο έν τ ο ι ο ύ τ φ ίερω. Wsh 12,27) über jmdn. E P t 4 , 1 4 ; über etw. (Diod.S. 4,63,3 έπί τ φ γε-^ονότι. Appian, Macedón. 1 § 3 ) Í K I 5 6 , 2 .

Schwierig ist ήσαν δε τίνες άγανακτοϋντες προς έαυτούς etwa: einige machten ihrem Unwillen einander gegenüber Luft M k 144 (πρός führt freil. sonst den ein, geg. den s.d. Unwille richtet: Dio Chrys. 13 [7], 43 ό ά ρ χ ω ν ή γ α ν ά κ τ η σ ε π ρ ό ς με. Socrat., ep.6,7. - D h a t Ol δ ε

μαθηται αύτοϋ διεπονοΰντο και ελεγον). Der Grund d. Unwillens mit οτι zugefügt (Herodian 3,2,3) L k 1314.* (7) (Spicq III, 5-7)

άγανάκτησις, εως, ή (seit T h u . 2 , 4 1 , 3 , auch Appian, bell.civ.1,10 § 3 9 . 4 , 1 2 4 §521. Esth8,12i V.l. Jos., bell. 4,342) d . U n w i l l e 2 K o r 7 l l . * (1) V 420 (Spicq III, 5-7) άγαπάω

(in mancherlei Bedeutg. seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr. TestJob 43,8. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkSed. Ep.Arist. Philo. Jos., z.B. vi. 198 [mit φιλέω wechselnd], Ar. [JThSt 2 5 / 2 4 , 7 4 ZI.14], Just.Ath. 11,2f.) I p f .

Τ|γάπων. Fut. αγαπήσω. Aor. 1 ήγάπησα. Pf. ήγάπηκα; Ptz. ήγαπηκώς. Plsqpf. 3.Sg. ηγαπήκει (Jes 2,25). Pass. Pf. Ptz. ήγαπημένος. Aor. 1 2.Sg. ηγαπήθης (Sir 47,16). Fut. 1 άγαπηθήσομαι lieben — 1. ν. α. Zuneigg. zu Pers. — a. v. Menschen — α. zu Menschen, m. Angabe d. Obj. γυναίκας Eph 525.28.33 Kol 3i9; ώς άδελφήν Η 1,1. τον πλησίον M t 543 1 9 ι » 2239 M k 1231.33 (zu b s.Aristaen., ep.2, 13a. E. φιλώ σε ώς έμαυτήν) R ö 13» G a l 514 J k 28. Β 1 9 , 5 ( Ü b e r -

all nach Lev 19,18); s. πλησίον l. τον ετερον Rö 13β. τον άδελφόν 1J 2 ίο 3 ίο 420 f. τους αδελφούς 3ΐ4. τα τέκνα του θεοϋ 52. αλλήλους J 1334 1512.17 1J 311.23 47.ur. 2J5 Rö 138 lTh49. τους αγαπώντας Mt54« Lk632. το έθνος ήμών 7s. τους έχθρούς Mt 544 Lk 627.3s; s. έχθρός 2b β. ά. τινα ύπέρ τήν ψυχήν mehr als sein Leben lieben Β 1 , 4 . 4 , 6 . 19,5. D 2 , 7 (vgl. Philo,

ησσον άγαπώμαι; wenn ich euch viel mehr liebe, soll ich darum weniger wiedergeliebt werden? 2Korl2is. ά. πολύ, ολίγον viel, wenig Liebe zeigen Lk747; vgl. πλεΐον αγαπήσει αυτόν wird ihn mehr lieben 742. Abs. ήμεΐς άγαπώμεν wir haben Liebe 1J4i9. πάς ό αγαπών 47. ο μή αγαπών 48. Μ. Angabe d. Eigenart: ά. έν Ίησοΰ Χρ. in Jes. Christus lieben I Mg 6,2. Ggs. μισειν (Dt 21,15-17) Mt624 Lk I613. — β. zu überirdischen Wesen: zu Jesus IPtls. Bes. bei J:842 14is.2i.23f. 21isf. (stets im Munde Jesu). - Zu Gott (Dio Chrys.11 [12],61. Sextus 442.444. LXX. P a r J e r 6 , 6 . Philo, post. C a i n i 6 9 . Jos., ant.7,269. Test Benj 3,1.4,5) Mt 2237 Mk 1230.33 Lk IO27 (überall

Dt 6,5) RÖ828 IKor 29 83. V. d. Liebe zum Schöpfer Β 19,2. — b. v. der Liebe überirdischer Wesen — o. zu Menschen: Gottes Liebe zu den Menschen (Dio Chrys.3,60 ά γ α π ώ μ ε ν ο ς ύ π ό θεών. 79 [28], 13. N o r d e n , Agn. Th.225 δ ν "Αμμων άγαπςί; s.u. I d . LXX. Jos., ant.8,314. 173. T e s t N a p h t h 8,4.10) RÖ837 9i3 (Mal 1,2). 2 T h 216 H b 126

(Spr3,12). J 1421 1J4io.19. 1K156,4 (Spr3,12). ίλαqòv δοτην 2Kor97. - Jesu Liebe zu den Menschen Ί. ηγάπησεν αύτόν J. gewann ihn lieb Mk IO21 (möglich auch: liebkoste ihn ; vgl. X., Cyr.7,5,50. Plut., Perikl. 1,1 U.a.). - G a l 220 E p h 52 J I i s 159. Β 1,1. Jesu Liebe zum Lieblingsjünger J 1323 192t 2I7.20. — ß. zu anderen überird. Wesen: Gottes Liebe zu Jesus J 335 1017 1726, die vorzeitl. ist 1724. - Jesu Liebe zu Gott 1431. — c. v.d. Betätigg. d. Liebe: seine Liebe erweisen J 131.34 (vieil, e. Anspielg. auf die Agape, d. Liebesmahl; s. ά γ ά π η II). Abs. mit Angabe des Mittels μή άγαπώμεν λόγφ μηδέ τη γλώσση άλλα έν εργφ nicht durchs Wort oder mit der Zunge Liebe erweisen, sondern durch die Tat (TestGad 6,1 α γ α π ή σ α τ ε αλλήλους έν ε ρ γ φ ) ÌJ 3is; vgl. ά. τώ στόματι mit d. Munde I. IKI 15,4 (Ps 77,36 ed. Rahlfs '31 v.l.). — d. Pass. Pf. Ptz. d. von Gott Geliebte (vgl. Dt 32,15. 33,5.26. Jes 44,2) als Bez. Jesu (vgl. Od Sal 3,7. ParJer 3,11. Asels 1,4 u.ö. TestAbr A 1 S . 7 8 , 6 ' Α β ρ α ά μ τ ο ν ή. μου φίλον. O G I S 9 0 , 4 [II ν] d. ägypt. König als ή γ α π η μ έ ν ο ς ύπό τοϋ Φ θ ά . Mitt.-Wilck.l 2, 109,12 [III ν] d. König ή γ α π η μ έ ν ο ς ύπό τ. "Ισιδος) Eph 16. Β 3,6. 4,3.8.

ήγαπημένος παις αύτοϋ 1Κ1 59,2 f. υιός η. Η 89,5. V. Jerusalem ττ|ν πόλιν τήν f^. (Sir 24,11 ) Apk 209. V. den Christen αδελφοί ή. ύπο τ. θεοϋ (vgl. Sir 45,1. 46,13) lTh Ι4 2Th 213. άγιοι και ή. Κο13ΐ2. τοις έν θεφ πατρί ήγαπημένοις Jdi. έκκλησίςι ή. ITr insc. IRö insc. - R ö 9 2 5 (Hos 2,25 v.l.). - Vgl. φιλέω l a . — 2. v.d. Liebe zu Sachen; bez. d. Hochschätzung von od. die Zufriedenheit mit etw. (Aesop, Fab. 156 P. Appian, Mithrid.57 § 2 3 0 τά π ρ ο τ ε ι ν ό μ ε ν α = mit den vorgelebten Bedingungen, ήμέραν έν μετοχή αμαρτίας

αυτών mit einem Tag, während sie ihre Sünde auskosten PsSal 14,6), oft auch das Streben nach etw. ( T h e o p o m p [IV v]: 115 fgm.124 Jac. τιμήν. Diod. S . I I , 4 6 , 2 τ. πλοϋτον. Appian, bell.civ. 1,49 § 2 1 5 d . Bürgerrecht. SIG 1268 I, 9 [III ν] φιλίαν α γ ά π α . Pap. d. jüngeren Ptolemäerzeit b. w C r ö n e i t , N G G '22,31. Ps39,17. Sir 3,26) τήν πρωτο-

καθεδρίαν και τους ασπασμούς Lkll43. μισθόν αδικίας 2Pt 215. τον κόσιιον 1J 2 is. τον νΰν αιώνα 2Ti 4 ίο. Pol 9,2. δικαιοσύνην (Wsh 1,1. Orig., C.Cels. 6,79,22) Hb I9 (Ps44,8). σεμνότητα Η 34,8. τήν άλήθείαν (Jos., c.Ap.2,296. T e s t R u b 3 , 9 ) 1 Kl 18,6 (Ps 50,8). Η 16,2-5. 28,1. Ggs. ά. ψεύδος Β 20,2^ορκον ψευδή 2,8 (Sach 8,17). μάλλον το σκότος ή το φ ώ ς J 319 (zu άγ. μ ά λ λ ο ν c. acc. vgl. Jos., ant. 5,350 u.s. μάλ-

λον 3 c). ά. τήν δόξαν τών ανθρώπων μάλλον ήπερ τ. δ. του θεοϋ die Ehre vor d. Menschen höher schätzen als den Ruhm bei Gott 1243. ζωήν d. Leben lieb haben (Sir4,12) IPt 3io; ebenso τήν ψυχήν (Sir 30,23 v.l.) Apk 12ii. - Daher geradezu herbeisehnen τί etw. (Ps 39,17) τήν έπιφανειαν αύτοϋ seine Erscheinung 2 T Í 4 8 . Mit flgd. Inf. wünschen (Anton. Lib.40,1 ή γ ά π η -

10

άγάπη

άγαπητός

σεν άεί παρθένος είναι)

ά. ήμέρας ίδεϊν άγαθάς gute Tage zu sehen w. 1K1 22,2 (Ps 33,13}. τό παθείν d. Martyrium w. ITr4,2. - αγάπην ά. (2Köl3,15) J 1726 Eph 24. - Seine Liebe beweisen τά δεσμά den Fesseln IPol 2,3 (nicht küssen, was als Bed. von ά. bisher nicht nachgewiesen ist). - ISm 7,1 scheint d. Zshg. für ά. den Sinn ν. άγάπην ποιεΐν (8,2) = Liebesmahl halten nahezulegen. (143) I 20-55; IX 115,132;

auch d. Deutung als gen. subi, möglich} Lk 1142 J 542 2Th 35 1J 25.15 3i7 412 53. ά. εις θεόν και Χριστόν και εις τον πλησίον Pol 3,3. ά. εις τό δνομα θεοϋ Hb 6ιο. — 2. v.d. Liebe Gottes u. Christi — a. zu d. Menschen. V. Gott (vgl. Wsh3,9): lJ4io. έν ήμΐν 49.16. εις ήμας Rö 58, vgl. 5s. τετελείωται ή ά. μεθ' ήμών

X 2,948-51,1289 (Spicq 1,15; S)

άπό της ά. τοϋ θεοϋ της έν Χριστφ Ίησοϋ Rö 839. άγάπην διδόναι L. schenken l J 3 i . έν ά. προοςησας ημάς εις υιοθεσίαν Eph 15 (umstritten ist, ob εν ά. hier die Liebe Gottes meint [bei Verbindung mit έξελέξατο n. MDibelius od. προορίσας n. HSchlier] oder die

9

άγάπη, ης, ή I. d. Liebe (Zu der Ergänzung ό[γα]πην θεων in der Isisanrufung P.Oxy 1380,109f. vgl. REWitt in JThSt 19('68) 209-211. Auf jüd. Boden: LXX, bes. HU, auch PsSal 18,3. Ep.Arist. 229. Philo, deus imm.69. TestGad4,7. 5,2. TestBenj8,2. Od Sal 11,2. TestSal C 30. TestAbr A 17 S. 98,28. ApkSed. Asels 3,21. Or.Sib.2,65. Just., D.93,4)

— 1. v.d. Liebe der Menschen — a. ohne ausdrückl. Angabe, auf wen sich d. Liebe richtet (vgl. Pre9,1.6. Sir 48,11 v.l.): ά. als Subj. ή ά. οικοδομεί l K o r 8 l . - 134.« (zu l K o r 13 vgl. die Komm. [Maxim.Tyr. 20,2 Lob des έρως, was er nicht ist u. was er ist]) Phil 19. ή à .

κακόν ούκ εργάζεται Rö 13 io. πλήρωμα νόμου ή ά. ebd. ψυγήσεται η ά. τ. πολλών Mt 2412. ή ά. ανυπόκριτος α. Liebe sei ungeheuchelt Rö 129; vgl. 2Kor 66. Als Präd. lTi Is l J 4 i e (vgl. 2a.). Als Obj. άγάπην εχειν (Did., Gen.221,30) 1 Kor 131-3 Phil 22 (φιλίαν ή άγάπην έχοντες Just., D.93,4). διώκείν l K o r 14l I T · 611 2ΤΪ 222. ενδύσασθαι την ά. Κο13ΐ4. άφιέναι A p k 2 4 . - 2Pt It Kol le. έμαρτύρησάν σου xfl ά. 3J6. Als Gen.-Attr. ό κόπος της α. lTh 13. τό τ. υμετέρας ά. γνησιον d. Echtheit euerer Liebe 2Kor8s. ενδειξις της ά. 824; vgl. πάσαν ένδεικνυμένους α. Tit 210 ν. 1. Hb ΙΟ24 Phil 21 l P t S14.1 Kl 49,2. - In präp. Wendun-

gen: έξ αγάπης aus Liebe Phil lie. παρακλησις επί tfl ά. σου Trost an deiner Liebe P h l m 7 . περιπατεΐν κατά ά., έν ά. Rö 1415 Eph 52. έν ά. ερχεσθαι (Ggs έν φάβδφ) 1Κογ421. άληθεύειν έν ά. Eph 4 is. Andere Verbalzusammensetzungen m. έν ά. l K o r l 6 i 4 Eph 317 42 Kol 22 lTh S13; vgl. Eph4i6 (s. auch 2 a zu Eph 14f.). έν τη ά. 1J 4 i6b. is. δια της ά. δουλεύετε

άλλήλοις Gal 513. πίστις δι αγάπης ένεργουμενη Gal 56. δια την ά. παρακαλώ bei d. Liebe bitte ich Phlm9. μετά αγάπης πολιτεύεσθαι in Liebe wandeln 1 Kl 51,2. - Neb. αλήθεια 2J3. Neb. πίστις lTh 36 58 l T i 114 2Ti 113 Phlm5. Β 11,8. IEph 1,1.9,1.14,1 u.ö. Μ. πίστις u. anderen Begriffen, auf gleicher Linie verb. Eph 623 l T i 2 i s 4 i 2 611 2Ti 222 310 Tit 22 A p k 2 i 9 . Η 28,9; vgl. 16,2-5. D. Dreiheit πίστις, έλπίς, αγάπη l K o r 1313; s. auch Kol I4.5 l T h I3.5.8. Β 1,4 (vgl. Porphyr., ad Marcellam 24 τέσσαρα στοιχεία μάλιστα κεκρατύνθω περί θεοΟ- πίστις, αλήθεια, έρως, έλπίς). Neb. δύναμις U.

σωφρονισμός 2Ti 17. Vgl. Β 1,6. - Attribute der Liebe: ανυπόκριτος Rö 129 2 K o r 6 6 . γνησία 1 Kl 62,2. φιλόθεος u. φιλάνθρωπος Agr7. σύμφωνος IEph 4,1. άοκνος IPol 7,2. έκτενής l P t 4 8 . τελεία l J 4 i e . Sie ist eine Frucht d. Geistes καρπός τοΟ πνεύματος Gal 522, u. zwar an erster Stelle unter seinen Wirkungen genannt, ά. του πνεύματος Rö 1530; vgl. Kol le. Im Sinne v. Liebeserweis, Wohltat ISm 6,2 (vgl. ά. λαμβάνειν e. Almosen empfangen in christl. Brief P.Genf 14,7). - α. των άδελφών d. geliebten Brüder IPhld 11,2. S m l 2 , l ; vgl. T r l 3 , l . IRö9,3. An diesen Stellen ergibt sich aus d. Zshg. oft deutl. der Gegenstand d. Liebe, an anderen wiederum wird er — b. ausdrückt, genannt, u. zwar — α. Unpers. ά. τή£ αληθείας Liebe zur Wahrheit 2Th 210. ά. της πατρίδος Vaterlandsliebe ÎKI 55,5. — β. Menschen ά. εις τ ι ν α Liebe zu jmdm.

εις π ά ν τ α ς τ. α γ ί ο υ ς Eph 1 is

Kol 14. ε ι ς α λ λ ή λ ο υ ς κ α ι ε ι ς π ά ν τ α ς l T h 312 2Th 13 ; vgl. 2Kor 24.8 lPt 4e 2J6. έ ν α λ λ ή λ ο ι ς J 1335. έ ξ ή μ ώ ν έ ν ύ μ ΐ ν 2Κογ87. ή ά . μ ο υ μ ε τ ά ύ μ ω ν lKor Ι624. — γ. Gott od. Christus (προς τον θεόν Orig., C.Cels.3,15,12) α . τ ο υ θ ε ο ϋ Liebe zu Gott (doch ist in vielen Fällen

1J 417 (vgl. HPreisker zu HWindisch, Komm. Anhang S. 167).

der Christen untereinander [bei Verbindung mit 1,4 είναι

vgl. 24. - 2Kor 1313 Jd 221. Gott ist d. Quelle der Liebe 1J 47, der θεός της ά. 2Korl3u u. daher d. Liebe gleichzusetzen 1J 48.16. D. Christen heißen als v. seiner Liebe umfangen τέκνα αγάπης Β 9,7. 21,9. - V. Jesu Liebe J 159.ιο».ΐ3 αγίους n. JA Robinson S.27]);

(vgl. MDibelius, Joh 15,13: Deißmann-Festschr.'27, 168-186).

1J 316. - Rö 835 2Kor 514; vgl. Eph 319. Jesus geradezu als αληθής άγάπη bez. Pol 1,1. — b. v.d. gegenseit. Verh. zw. Gott u. Christus J 1510b 1726 (z. Konstr. vgl. Pel.-Leg. 12,21 ö πλούτος öv με έπλούτισεν ό σατανάς), τοϋ υίοϋ της ά. αύτοΰ d. Sohnes

seiner Liebe d. h. seines geliebten Sohnes Kol 113 (s. PsSal 13,9 υιός άγαπήσεως). - HRiesenfeld, Etude bibliographique sur la notion biblique d' άγάπη, surtout dans ICor 13: Con.Neot.5,'41.

II. d. Liebesmahl, wohl e. Veranstaltung gottesdienstl. Charakters (deren Einzelheiten im NT nicht sicher faßbar werden, obwohl Paulus I K o r l l n f f . , ohne das Wort ά. zu gebrauchen, von ihr spricht; das Gleiche gilt für D 9-10; s. auch Plinius, ep. 10,96,7; vgl. Epist. Apost. 15. Acta Pauli et Theclae 25. Klemens Al., Päd.2,1,4; Strom.3,2,10. Pass.Perp.et Felic.17,1. TertulJ., Apolog.39; de ieiun. 17; Minucius Felix 31) Jdl2 (v.l. άπά-

ταις wie 2Pt 2i3 άπάταις u. άγάπαις liberi, ist; dieselbe v.l. Pre9,6, wo S sinnlos άπάτη liest: vgl. RSchütz, ZNW'18,18, 224; s. auch άγαπάω Ic zu J 13,1. 34). άγάπη άφθαρτος IRö 7,3. άγάπην ποιεΐν e. Liebesmahl veranstalten ISm 8,2 (s. άγαπάω 2).** (116) I 20-55, 711 ; IV 386; Χ 2, 948-51, 1289 (Spicq I, 15-30; S)

άγαπητός, ή, ÓV (Verbaladj. zu άγαπάω, zum Adj. erstarrt Bl-D. §65,3) geliebt — 1. auf den einzigen Sohn bezogen (seit Homer, auch Pollux 3,19 καλοΐτο αν υιός άγ. ό μόνος ών πατρί. L X X [Tir] Gen 22,2.12.16 U.Ö. ParJer7,24 [Baruch], Ase Is 3,13.17.18. 4,3 subst. ό άγαπητός. Philo, ebr.30 μόνος κ. άγ. υιός.). V. Verh. Christi zu Gott ό υιός μου ο ά. Mt 317 = EEb Nr. 18 ZI. 39. Mt 17s M k l n = EEb Nr. 18 ZI.37. Mk97; vgl. 126. Lk322 935 v.l.; vgl. 20i3. 2Pt 117. - Mt 12 is. M Pol 14,1. 3. Dg 8,11. — 2. allg. geliebt, beliebt, geschätzt, wert (Pap. LXX. Hen 10,12. 100,2. TestSal D 1,2. TestAbr A7 S.83,32 [Isaak], Test 12Patr. JosAs23,10. ApkEsr. ApkSed. Jos., bell. 1,240; ant. 15,15. Mei., P.2,7) z. Bez. eines vertraul. Verh., namentl. d. Kindesverhältnisse υιός (TestAbr A83,32. Artem.5,37) Η 55,6. Bei τέκνον lKor4n, τέκνα 4i4 Eph 5ι; άδελφός Phlmiò. Bei Eigennamen (P.Oxy.235, 2 (I ν] Τρύφων άγαπητέ) Rö 1612 Phlmi AG 1525 3J 1 ; bei

Eigennamen m. άδελφός verb. Eph 621 Kol 47.9 2Pt3i5; m. σύνδουλος Kol I7; m. τέκνον 2Τί I2; m. ιατρός Kol 4m; m. Gen. des pron. pers. u. Eigennamen Επαίνετον τον ά. μου Rö Ι65; vgl. 16er. IPol 8,2. - Häufig in d. Anrede (Hippol., Ref.iv, 50,1) mein Lieber 3J2.5.11 (vgl. Tob 10,13); meist PI. Rö 1219 2Kor 71 1219 Hb 69 l P t 2 u 412 2Pt 31.8.14.17 1J 27 32.21 41.7.11 Jd3.17.20. 1 Kl 1,1. 7,1. 12,8. 21.1. 24,1 f. u.ö. ά. μου Ι Κ ο γ Ι Ο μ Phil2i2. IMg 11,1. άνδρες άγαπητοί ÌKI16,17. αδελφοί |χου ά. lKor 1558 Jk 116.19 25. αδελφοί μου ά. και επιπόθητοι Phil 41. Als Bez. d. christl. Gemeindeglieder ά. θεοΟ Rö 17 (vgl. Ps 59,7. 107,7. ApkEsr 1,1 S.24,3 [Esra]). (ΠαΟλον)

12

Άγάρ

άγγελος

τ ο ν ά γ α π η τ ό ν τ ο ΰ κ υ ρ ί ο υ API 8 , 2 . D i e J u d e n s i n d κ α τ ά τ η ν έ κ λ ο γ η ν ά . Rö 1128. Bez. d . P r o p h e t e n I P h l d 9 , 2 . - α γ α π η τ ο ί ή μ ΐ ν έ γ ε ν η θ η τ ε ihr seid uns lieb geworden ITh 2e; vgl. lTi 62 (vieil. = liebenswert, wie X., mem.3,10,5). ά . λ ι α ν ε χ ε ι ν τ ι ν ά jmdn. sehr lieb haben I P o l 7 , 2 . * * (61) I 20-55; X 2,948-51 (S)

1. D u r c h K o n j e k t u r h e r g e s t e l l t A P I 2 , 1 5 . * (l) 160f. ; X 2, 952

11

Άγάρ (Β. Ν , Ά γ ά ρ Μ , Ά γ α ρ t. r. T . S. V, Ά γ α ρ H - I j n ) indekl. N.pr.J. (LXX. Philo. - Bei Jos. Άγάρη, ης [ant. 1,215]) Hagar, N a m e e i n e r N e b e n f r a u d . A b r a h a m , M u t t e r I s m a e l s ( G e n 16); v. Pis a l l e g o r i s c h a u f d . J u d e n t u m g e d e u t e t Gal 424. Z u 425 τ ο δ έ Ά γ ά ρ Σ ι ν ά ό ρ ο ς έ σ τ ί ν έ ν τ η Ά ρ α β ί ς ι g i b t es viele vv.ll. (Zahn, Gal Exk.ii s.296-99); d e r A u s f a l l v o n A. m a c h t d e n T e x t j e d o c h b a n a l u n d u n p a u l i n i s c h . Arab, hadjar bedeutet „Stein", damit zusammengesetzte Namen kommen auch auf der Halbinsel Sinai vor. D . S i n n i s t : H a g a r ist Typus der Mos. Gesetzgebung, denn Ά γ α ρ = Σ ι ν ά . * (2) I 55f.; Χ 2,952 άγγαρεύω (αγγαρος pers. [vieil, aus dem Babylon., vgl. CFries, Klio 3,'03, 169f. 4,'04, 177ff. Bl-D. §61 Bezeichnung zunächst für königl. Boten [FGr Hist II A S.333,27f.], später für berittenen Kurier der Staatspost [ = άγγαρήιον Hdt. 8,98] und so als Lehnwort übernommen [Aeschyl., Agam.282. Hdt. 3,126], wahrsch. erst im Hellenismus Verb ά. abgeleitet: Menand., fgm.373. Pap. seit 257 ν [Mayser I 1 S.42 u. I J 3 S. 139,3; dazu PCZ 509,5], OGIS 665,24. Jos., ant. 13,52. Zur v.l. έγγαρευω vgl. Bl-D. §42,2. Auch in d. rabbin. Literatur [PFiebig, ZNW 18/18, 64-72], ebenso im Latein, als angariare: Ulpian, Dig. XLIX 18,4) F u t . ά γ γ α ρ ε ύ σ ω . A o r . 1 ή γ γ ά ρ ε υ σ α requirieren (urspriingl. f.d. Zwecke der hellenist. Staatspost), zur Fronleistung nötigen, zwingen m i t O b j . τ ο ϋ τ ο ν ή γ γ ά ρ ε υ σ α ν , ί ν α α ρ η τ ο ν σ τ α υ ρ ό ν sie zwanßen ihn, aas Kreuz zu tragen Mt 2732; vgl. M k 1521. ό σ τ ι ς σ ε ά γ γ α ρ ε ύ σ ε ι μ ί λ ι ο ν ε ν (sc. ύ π ά γ ε ι ν ) wer dich nötigt, eine Meile zu gehen M t 5 4 l . D 1,4. FOertel, D. Liturgie '17,24ff.; HGPflaum, Essai sur le cursus publicus, Mém. Acad. Inscr. et Bell.-Lettr. 14,'40,1 ff.» (3) (Spicq I, 31-33) άγγεϊον, ου, τό (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal) d. G e f ä ß Z.B. f ü r Ö l (P.Col.Zen.21,2 [III v], N u m 4 , 9 . Philo. Jos-, bell.3,272; ant.9,48) Mt 254. V. Beh ä l t e r f. F i s c h e (PSI 553,11 [III v] f. Speiseschnecken) 1348 v.l. s t a t t ά γ γ η . U b e r t r . v. L e i b (seit Hippokr., auch Dio Chrys.U [12], 59. M. Ant.3,3,6. Stob.I 414,9. Philo, post. Cain. 137; migr. Abr.193. 197) als d . B e h a u s u n g v. G e i s t e r n (neb. αγγος) Η 3 4 , 5 . S.d. Art. αγγος.* (1) άγγελία, ας, ή (seit Homer, auch LXX) — 1. d. Botschaft (Jos., ant. 17,332; vi.380. TestNaphth 2,1) allg. ά . ά γ α θ η ( S p r 1 2 , 2 5 . 2 5 , 2 5 ^ Η 2 1 , 2 ; v. E v a n g e l i u m l J l s , d. I n h a l t ist m i t ό τ ι z u g e f ü g t (Bl-D. § 397,3). — 2. d. Auftrag, d. Geheiß v. d e r sittl. F o r d e r u n g d . B r u d e r l i e b e l J 3 n , m i t f l g d . ί ν α . * (2) I 56-60; X 2,952

άγγελικός, ή , ÓV (Pollux 4,103) auf Engel bezogen, Engel- (ifl ά. διαλέκτω TestJob 48,3. της ά. στρατιάς Just., AI 52,3. Theosophien § 14. Hierocles, carm. aur.2, p.423 Mullach. Proclus zu Plat., rep. Index Kroll. Schol. zu Pia. 216 A.Simplicius in Epict. p.42,53 άρεταί άγγελικαί. 45,54.80,7) τ ο π ο θ ε σ ί α ι ά . Rangordnungen d. Engel I T r 5 , 2 . φ ο β ο ύ μ α ι μ ή π ω ς ά γ γ ε λ ι κ ό ν έ σ τ ι ν τ ό έ ν έ α υ τ η ich fiirchte, das (Kind) in ihr könnte von Engeln stammen P r J k 14,1 (vgl. Hen 106,6.12). - K o n j e k t u r z u S J C h Z I . 3 4 ( O x 1081) B a r t h e t . * (0)

ΰγγελος, ου, Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. ApkSo. AsMos. Asels. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. Mel., P. 20,139. 98,749) d. Bote. — 1. v. m e n s c h l . B o t e n : d. Abgesandte — a. v. M e n s c h e n (seit Homer. G e n 3 2 , 4 . 7 . J d t h 1 , 1 1 . 3 , 1 . I M a k k 1,44. 7 , 1 0 . Jos., ant. 14,451 ; vi. 89): d . i r d . J e s u s ά π έ σ τ ε ι λ ε ν α γ γ έ λ ο υ ς (Diod. S. 2, 18,1 der ind. König zu Semiramis. 4,65,4) L k 9 5 2 ; v . d . J ü n g e r n d . J o h a n n e s 724; v . d . K u n d s c h a f t e r n J o s u a s J k 2 2 s (vgl. J o s 7 , 2 2 ) . — b. v. G o t t ( P r o p h e t e n H g 1,13. M a l s u b s c . P r i e s t e r M a l 2 , 7 . - l E s r 1 , 4 8 . 4 9 . Vgl. auch Theognis 1,769 der Dichter ist Μουσέων άγγελος. Epikt.3,22,23. 38. Ael. Aristid.37 K. = 1 p. 15 D. Maximus Tyr. 11, 9 c heißt Pia. als der, der uns Kunde von Gott bringt, ό έξ 'Ακαδημίας αγγ. Oenom. b. Eus., pr.ev. 5,20,3. 5 ist d. Wahrsager Carnus ίχγγ. der Götter) V.d. V o r l ä u f e r d . M e s s i a s M t 1110 M k I 2 Lk 727 (alle M a l 3 , 1 ; vgl. E x 2 3 , 2 0 ) . — 2. V. ü b e r n a t ü r l . M ä c h t e n (α. als Geistwesen, das oft mit d. Unterwelt in Beziehung gesetzt wird, auf heidn. Boden [EZiebarth, Neue attische Fluchtafeln: NGG 1899,127f., Nr. 24. Anderes Material b. Dibelius, Geisterwelt 209ff. Vgl. auch d. Orakel: Theosophien § 13 S. 169,31. Ps.-Callisth. 1,1,3 έπεκαλείτο τούς αγγέλους και θεόν "Αμμωνα. 2,25,1. Porphyr., ad Marcellam 21 άγγελοι θεΐοί τε κ. αγαθοί δαίμονες. Hierocles 3 p. 424. 23 p. 468. - ä. neb. θεοί u. δαίμονες Damascius - V/VIn - 183 Ruelle, a. neb. δαίμονες u. ήρωες Proclus, Rep. II 243 Kroll; Tim. III 109 Diehl.] u. als überirdische Gestalt im Judentum [LXX. Hen 10,7. 20,1.99,3 u.ö. Essener b. Jos., bell.2,142. Philo, vgl. Schürer III 4 706ff. mit Lit. Jos. Test 12Patr. Rachegebete v. Rheneia - I ν - 9 f. κύριε ό πάντα έφορών και οί ανγελοι θεοΟ, dazu Dßm., L 0 353f. 357. SIG 1181 m. Note 2; dazu PBenoit, RB 58,'51,549-65. PKatz, ThZ 10/54,228-31. Fremdw. im Rabb. - Bousset, Rel.320ff. J-BFrey, L'Angélologie juive au temps de J-Chr.: RSphth 5,'11,75-110. HBKuhn, JBL 67/48,217-32 jüd. Apokalypsen], ebenso in den aus Heiden- u. Judentum gemischten Zauberpap. [PGM 1,76 ein 'ά. als Stern v. Himmel. 4,571.998.1112.13,329.585.609.744]). — a. Engel als G o t t e s b o t e n (LXX. Philo, somn. 1,190. D. überird. Götterboten Homers sind keine Mittelwesen. Doch mag d. Bezeichnung etwa des Hermes, des κήρυξ τών θεών, als ihres άγγελος άριστος [Diod. S. 5,75,2] den Heiden das Verständnis v. &. als himml. Gottesboten erleichtert haben), m e i s t m i t G e n . : κ υ ρ ί ο υ ( G e n 16,10.11 u . ö . ) M t l 2 o 213.19 L k l n 29 A G 5 1 9 127.23; τ ο ΰ θ ε ο ϋ ( G e n 3 1 , l l . 3 2 , 2 u.ö. Philo, deus imm. 1. Jos., bell.5,388) L k 128f. 15l0 J 1st (HWindisch, ZNW 30/31, 215-33; s. auch Z1.9v. u.). ά. θ ε ο ϋ ( G e n 2 1 , 1 7 A. Ri 1 3 , 6 Β. Jos., ant. 1,73. Orig., C.Cels. 8,31,18) Gal 414 Hb l e ( P s 9 6 , 7 . D t 3 2 , 4 3 ) . 1 Kl 2 9 , 2 ( D t 3 2 , 8 ) . A b s . ( N u m 2 0 , 1 6 . Ri 1 3 , 1 1 . T o b 6 , 4 f f . u. Ö.) Lk 113.18.38 2l0.l3.lS.21 J 2012 AG 753 1 Ti 316 1 P t 112 (z. Höherwertigkeit v. Menschen gegenüber Engeln s. Sextus 32. Vgl. zu ihrer Verhältnisbestimmung auch Orig., C. Cels.4,29,16) U.Ö. α γ ί Ο Ι α . (PGM 4,1934.1938) M k 8 3 8 L k 926 AG 1022 Apk 14 io. 1 Kl 3 9 , 7 ( H i 5 , 1 ) . Η 6 , 4 . ε κ λ ε κ τ ο ί iL lTi 521 (&. als Zeugen wie TestLevil9,3 u. SIG 1181,10 = Dßm., LO 351-62; vgl. Jos., bell.2,401). α . Ισ χ υ ρ ό ς (vgl. D a 4 , 1 3 . Ps 102,20) Apk 521821. I h r A u f e n t h a l t i m H i m m e l , d a h e r α . τ ώ ν ο υ ρ α ν ώ ν M t 2436 (wenn nicht ούρ. = θεοΰ). α. έν τοις ο ύ ρ α ν ο ΐ ς M k 1225. &. έ ν ο υ ρ α ν φ 1332. α . έ ξ ο ύ ρ α ν ο ϋ Gal l e ; vgl. M t 2230 282 L k 2 2 4 3 ; w o h i n sie z u r ü c k k e h r e n , w e n n sie i h r e n A u f t r a g a u f E r d e n e r f ü l l t h a b e n 215. D a h e r α . φ ω τ ό ς ( G g s . Σ α τ α ν ά ς ) 2Kor 11 u . α . φ ω τ α γ ω γ ο ί Β 18,1. D o r t s i n d d i e F r o m m e n n a c h d . T o d e m i t i h n e n v e r e i n t Η 6 , 7 . 104,3. Sie e r s c h e i n e n i m L i c h t g l a n z Lk 29 AG 730 ( E x 3 , 2 ) . I S m 6 , 1 ; d a h e r Bild d . V e r k l ä r u n g AG 615; s t a t t d e s s e n in h e l l e m G e w a n d J2O12; vgl. M t 283. Lk 244. π ν ε ύ μ α τ α gen a n n t H b 17. 1K1 3 6 , 3 ( b e i d e n a c h Ps 1 0 3 , 4 ) . π ν ε ύ μ α τ α λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ά dienende Geister H b 114. I h r e

ά γ γ έ λ λ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap., doch selten, LXX an mehreren Stellen, z.B. J e r 4 , 1 5 , als v.l. Jos., vi.301 u.ö. Just.) A o r . 1 ή γ γ ε ι λ α melden τινί jmdm. v . d . O s t e r b o t s c h a f t d . M a r i a M a g d a l e n a J 2 0 i s 4 s i v.l. (statt λέγοντες, jeweils mit v.l. άπ- u n d v.l. άν-) mit flgd. Οτι. P r J k 6 , 3 . - Vgl. auch αναγγέλλω 1 a. E. und απαγγέλλω I S t i m m e w i e D o n n e r J 1229. γ λ ώ σ σ α ι τ ώ ν ά .

Spra-

άγγελος

άγιάζω

cheti d. Engel lKor 131 (nach Analogie d. Göttersprache, Plato b. Klemens ΑΙ., Str. 1,143; vgl. 2Κ.ΟΓ 124. A p k 142Γ. TestJob48-50: Texts and Studies VI, 1897,135. GSteindorff, ApkEl: TU 17,3a, '99,153). Sie ü b e r b r i n g e n d. M e n schen gotti. B o t s c h a f t e n Lk 111 rr. Mt282ff. A u c h bei d. G e s e t z g e b u n g sind sie tätig ν ό μ ο ς δ ι α τ α γ ε ί ς δι' α γ γ έ λ ω ν G a l 3 i 9 ; vgl. AG 738.53 H b 22 (Jos., ant.15,136 των έν τοις νόμοις δι' άγγέλων παρά τ. θεοΟ μαθόντων. Vgl. Did., Gen. 110,15 καν γαρ δια υπουργών αγγέλων noifl & βούλεται Θεός). Als Schutzengel einzelner Pers. (Tob 5,6. 22. Vgl. PGM 1,172.175. Ael. Aristid.50,57 K. = 26 p.519 D.: ό σος 'Ερμής έστιν, dem Aristid. seit seiner Geburt anvertraut ist) Mt 1810 (Barry, ET 23,'12,182). AG 12 IS (JHMoulton, JThSt 3,02,514-27; ET 14,'03,5ff.). L k 4 l 0 ( P s 9 0 , l l ) . Η 2 5 , I f . ; die v e r s t o r b e n e n F r o m m e n in d. H i m m e l f ü h r e n d Lk 1622 (das tut nach Pythag. [Diog. L.8,31] Hermes). D i e M e n s c h e n z. G u t e m a n l e i t e n d Η 13,4; α. δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς 36,1 (ParJer 8,12); sich ü b e r d. Besser u n g d. S ü n d e r s f r e u e n d Lk 1510; vgl. d. α. της μεταν ο ί α ς Η 2 5 , 7 . 4 7 , 7 u . ö . Mit A n g a b e ihres Wirkungskreises α . ό ε χ ω ν έ ξ ο υ σ ί α ν έπί τ ο ϋ π υ ρ ό ς Apk 14 is. α. τ ω ν υ δ ά τ ω ν 16s. Windengel 7 ι . G o t t verleiht ihnen die δ ι α κ ό σ μ η σ ι ς γ η ς Pa (4) (vgl. άγγελοι έπί των εξουσιών grBar 12,3). Ε. Engel, Thegri, ü b e r der Tierwelt Η 2 3 , 4 (Synes., ep. 57 p. 192 Β δαίμονες als Anführer der Heuschrecken^. α . τ ο ϋ π ν ε ύ μ α τ ο ς τ ο ϋ π ρ ο φ η τ ι κ ο ύ 43,9. τ ο ν α . τ ο ν τ ι μ ω ρ η τ ή ν 66,1.6; vgl. ό ά . ό μ έ γ α ς 70,1. Als die S c h ö p f e r d e r Welt A P Í K o r 1,15. - Ü b e r α. τ ω ν ε π τ ά έ κ κ λ η σ ι ώ ν Apk 120; vgl. 21.8.12.is 31.7.14, s. zu ά σ τ ή ρ . - Christus u n t e r g e o r d n e t M t 4 u 1341 I627 H b l4ff. (Ps 96,7. Bl-D. § 254,2) I P t 322 Apk 5 1 1 f., ihn verherrlichend J I51 (JFritsch „videbitur ... angelos Dei ascendente ...", VD 37,'59,1-11). δ ώ δ ε κ α λ ε γ ι ώ ν α ς ά . Mt26s3. μ υ ρ ι ά σ ι ν ά. H b 1222; vgl. A p k S i i . Sieben Engel ausgezeichnet (Tob 12,15) Apk 82.6 151.6 161 171 219. Sechs zuerst e r s c h a f f e n e Engel, d e n e n d. Welt ü b e r g e b e n ist Η 12,1. Engel bei d. Parusie M t 2431 2Th 17. Μ ι χ α ή λ κ α ι o i α . α ύ τ ο ΰ Apk 127. V. M e n s c h e n verehrt (Celsus 1,26 'Ιουδαίους σέβειν αγγέλους. 5,6); λ α τ ρ ε ύ ε ι ν ά γ γ έ λ ο ι ς als K e n n z e i c h e n j ü d . Frömmigkeit K i t 2 (nach Itlem.Al., Strom.6,41 S.452,9). Christus als σ ε μ ν ό τ α τ ο ς &. Η 25,2. 33,7. ό έ ν δ ο ξ ο ς α. 57,4. 66,1 ff. 6 7 , 2 ; ό α . τ ο ϋ κ υ ρ ί ο υ 66,5. 6 7 , 2 f f . ; w e n n er 69,3 Michael g e n a n n t wird, so ist zu beachten, d a ß M . S c h u t z e n g e l d. j ü d . Volkes w a r (MDibelius, Hdb. Exk. z. Η 59,8. S.575f.).

d e m d. Engel ihre A u f m e r k s a m k e i t s c h e n k e n (vgl. Orígenes, orat.3i; auch Ps 137,1 έ ν α ν τ ί ο ν ά γ γ έ λ ω ν ψ α λ ω σοι), den Schleier zu tragen δ ι α τ ο ύ ς ά γ γ έ λ ο υ ς IKor 1110 (Lit. s. zu έξουσία 5). Bei ούκ ο ΐ δ α τ ε , ό τ ι α γ γ έ λ ο υ ς κ ρ ι ν ο ϋ μ ε ν ; 63 fragt es sich, o b n u r auf d. g e f a l l e n e n Engel zu beziehen. K o l 2 i s wird gegen eine a n s c h e i n e n d gnostisch b e s t i m m t e Engelverehr u n g polemisiert (s. zu εξουσία). - WMichaelis, Z. Engelchristol. im Urchristent.'42. GNHatzidakis, "Αγγελος u. Verwandtes: SAWien 173,'14. Zur Diskussion über die „Engelmächte" s. έξουσία. (176) I 72-86; X 2,952-4,1034-36 (S)

13

— b. Mittelwesen ü b e r h a u p t , o h n e d a ß auf ihre Beziehung zu G o t t reflektiert w ü r d e (Ggs. ά ν θ ρ ω π ο ι ) IKor 49 (vgl. TestJos 19,9 ίχαιρον έπ' αύτφ οί άγγελοι κ. oi άνθρωποι κ. πάσα ή γη). - Rö 838 scheinen α. als dien e n d e G e i s t m ä c h t e v o n ά ρ χ α ί als h e r r s c h e n d e n unt e r s c h i e d e n zu w e r d e n . — c. b ö s e Geister (Lactant., inst. 2,15,8 daemonas Trismegistus αγγέλους πονηρούς appellai. Vgl. auch Hi 1,6. 2,1. Philo, gig. 16. TestAss 6,4. PGM 4,2701. αί πονηραί δυνάμεις, διάβολος και οί άγγελοι αύτοϋ Did., Gen. 45,5. ADieterich, Nekyia 1893,60 f.) τ φ δ ι α β ό λ ω κ α ι τ ο ι ς ά γ γ έ λ ο ι ς αύτ ο ΰ Mt 2541; vgl. Apk 129. ό δ ρ ά κ ω ν κ α ι o i α. α ύ τ ο ΰ 127. α. -rfjç α β ύ σ σ ο υ 9 ι ι (s. Άβαδδών). α. π ο ν η ρ ό ς Β 9,4. D. Schutzengeln entsprechend α. της π ο ν η ρ ί α ς Η 36,1 ; α . Σ α τ α ν ά , der körperlich peinigt 2 Kor 127; bes. g e n a n n t α. τ ρ υ φ ή ς κ α ι α π ά τ η ς Η 36,1 f. ; die M e n s c h e n z. Bösen v e r f ü h r e n d Β 18,1. Vom Fall d. Engel u. ihrer B e s t r a f u n g (vgl. G e n 6,2. Hen 6ff.54. Buch d. Jubil.5. syrBar 56,13) ό θ ε ό ς ά γ γ έ λ ω ν ά μ α ρ τ η σ ά ν τ ω ν ούκ έ φ ε ί σ α τ ο 2Pt 24. ά. τ ο υ ς μή τ η ρ η σ α ν τ α ς τ η ν έ α υ τ ώ ν α ρ χ ή ν die ihr Herrschaftsgebiet nicht einhielten (s. άρχή 4) Jd 6. A u s d. eben im A n s c h l u ß a n G e n 6 , 2 mitgeteilten Stellen (vgl. noch TestRub 5,3. Jos., ant. 1,73 άγγελοι θεοΟ γυναιξί συνιόντες. Dazu d. heidn. Vorstellung ν. der erotischen Begierde der Dämonen: HUsener, Weihnachtsfest2 Ί 1,74f. Rtzst., Poim.228ff.; Herr der Größe 14f. u. PrJk 14,1) ergibt sich d. A u f f a s sung, d a ß Engel sinnl. Begier unterliegen, u. sie erklärt d. Vorschrift an die F r a u e n , b e i m G o t t e s d i e n s t ,

14

ίίγγος, ους, τό (seit Homer, auch CIG3573. Inscr.gr. 1361, 6. Pap. LXX. Philo, post. Cai. 130. Jos., ant. 8,322) d. Gefäß Β 8,1. V. Behälter f. Fische Mt 1348 (ν. 1. α γ γ ε ί α ) . Übertr. v. Leib als d. B e h a u s u n g b ö s e r Geister Η 34,5 (neb. ά γ γ ε ί ο ν , s.d.). Zur v.l. vgl. GDKilpatrick, Style and Text in the Greek NT: Studies and documents 29/67,156.* (1) à.ft. I m p . Praes. v. α γ ω , erstarrt als I n t e r j e k t i o n geb r a u c h t (seit Homer vor Sing, wie vor Plur., auch LXX. Or. Sib. 3,562. Bl-D. §144. άγε μεν Mel., P. 74,543 [Β]) wohlan α γ ε vCv (so bes. häufig) mit flgd. I m p . (schon Homer) J k 5 i ; mit flgd. A n a k o l u t h 413. α. δ η (so seit Aeschyl.) wohlan denn Dg 2,1.* (2) ά γ έ λ η , η ς , ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Abr A2 S.79,4. TestJob 2,3. Philo. Jos., ant.8,294. Just., AI 27,1. Tat. 28,1. Mel., P. 71,514) d. Herde, ν. einer Schwein e h e r d e (Hes., scutum 168) Mt 830-32 Mk 5ll.l3 Lk 8321.* (7) ά γ ε ν ε α λ ό γ η τ ο ς , o v ohne Stammbaum, v. Melchisedek (neb. άπάτωρ u. άμήτωρ) Hb 73 (sonst nur in Abhängigkeit von dieser Stelle nachzuweisen).* (1) I 663; X 2, 1022 ά γ ε ν ή ς , έ ς , G e n . Οθς unedel (ignobilis; Ggs. ευγενής; in diesem Sinn seit X. Pia., auch P.Oxy. 79 II 3 [II n]. Acta Alex. XI Β V 5. Jos., bell.4,148. άγεννης Just., A II 3,3) IKor 128, sicher auch in d. allgemeineren B e d e u t u n g gering, minderwertig (Soph., fgm.81 Ggs. αγαθός. Philo, conf. lingua43. P. Oxy.79,3, auch SIG J 855,11. 862,22).* (1) ά γ έ ν ν η τ ο ς , ov (d. Wort seit Soph.) ungezeugt, nicht erschaffen (so von Gott Herrn.2,4. 5,2. 14,2 u.ö. TestSal. ParJer 9,6. Philo, Mos.2,171 v.l. [i.T. άγένητος]. Just. D.Schreibung άγένητος: Thaies, fgm. A 1,35. Zoroaster b. Philo Bybl. [um 100 n]: 790 fgm.4,52 Jac. PGM 13,842. Philo. Jos., c. Ap.2,167. Or. Sib., fgm. 1,7.17. Ath. [άγένν - Kod.A]. Theoph. Ant.I, 4, S.64,3) neb. γ ε ν ν η τ ό ς ν. Christus (vgl. ActPhil. 141 p.76, 27 B) I E p h 7,2 (v. 1. ά γ έ ν η τ ο ς ) ; vgl. Lghtf., Apost. Fath. II 2 M889, Ç.90-94. έπεί ά ν τ ω π ό ς . . . (τοϋ) ά ε ί ά γ ε ν ν η τ ο υ ( π α τ ρ ό ς έ σ τ ι ν ) da er vor dem Angesicht... des ewig ungeborenen Vaters steht S J C h ZI.48 (P.Oxy. 1081; n . d . K o p t . erg.). - PStiegele, D. Agennesiebegriff in d. griech. Theol. d. 4. Jh. '13. LPrestige, JThSt 24,'23, 486-96. JLebreton, Άγέννητος dans la Tradition philos, et dans la Litt, chrét. du II e siècle: RechdeScrel 16/26,431-43. GDelling, Jüd. Lehre u. Frömmigkeit, Berlin'67,36ff.* (0) (S) ίίγια, ω ν s. zu ά γ ι ο ς 2 b. α γ ι ά ζ ω Aor. 1 ή γ ί α σ α . I m p . ά γ ί α σ ο ν . Pf. ή γ ί α κ α (2Cn 7,16. Jer 1,5). Pass. Pf. ή γ ί α σ μ α ι ; Ptz. ή γ ι α σ μ έ ν ο ς . Aor. 1 ή γ ι ά σ θ η ν ; I m p . 3.Sg. ά γ ι α σ θ η τ ω . Fut. 1 ά γ ι α σ θ ή σ ο μ α ι (1 Kl 46,2) heiligen, weihen (LXX. Philo, leg. all. 1,18; spec. leg. 1,67. Im außerbibl. Sprachgebr., in dem άγίζω iibl. ist, sehr selten; doch s. PGM 4,522 άγιασθείς. Cat. cod. astr. VII 178,1.27. Anecd. Gr. p.328,1 ff. u. Herrn. 1,32 συναγιάζειν. Unten 3 καθαγιάζειν) — 1. v. S a c h e n : d e m kultischen G e b r . ü b e r g e b e n o d . d a f ü r geeignet m a c h e n (Ex 29,27.37.44 u . ö . ) ά. τ ό δ ώ ρ ο ν a. Opfergabe Mt 2319 lTi 4 s (Acta Thomae 79 [Aa II 2 S.194,11] την προσφοράν ά.); d u r c h B e r ü h r u n g

15

άγιασμα

άγιος

m. Heiligem Profanes heilig machen ά. τον χρυσόν d. Gold am Tempel Mt 2317. — 2. v. Pers. weihen, heiligen, d. h. kult. Charakter verleihen u. damit in den hl. Kreis einbeziehen (vgl. Ex 28,41. Sir 33,12.45,4. Ze 1,7). So v. den Christen, die durch d. Taufe geweiht werden (vom Abend-

άγιοπρεπής, ές was einem Heiligen angemessen ist, heilig λόγοι ά. heilige Worte 1 Kl 13,3. δεσμοί ά. Bande, wie sie e. H. trägt Pol 1,1.* (0)

mahl vgl. Orig., C. Cels.8,33,26 άρτους έσθίομεν, σώμα γενομένους ... άγιάζον τούς μετά ύγιους προθέσεως αύτφ χρωμέ-

νους); neb. ά π ο λ ο ύ σ α σ θ α ι lKor 611. V. d. Gemeinde

ίνα αυτήν άγιάση καθαρίσας τφ λουτρφ του ύδατος Eph 526. Durch Opferblut heiligen, d.h. d. Sünden sühnen Hb 913. Von Christus ϊνα άγιάση δια τοϋ ιδίου αίματος τον λαόν 1312 (ά. τον λαόν Jos 7,13. Εζ 46,20. λαός ήγιασμενος PsSal 17,26. ά. durch Blut Ex 29,21); vgl. 2ιι IO10.29. Durch Berührung mit Heiligem weihen : Ungläubige durch d. Ehe mit Christen 1 Kor 714. D. Christen daher ήγιασμένοι (vgl. Dt 33,3. 4Makk 17,19) Hb 10i4 AG 2032 26ie.

IEph2,2. ή. έν Χριστφ Ίησοΰ lKor Ι2. ή. έν άληθείςι J 17i9b (vgl. Sir45,4 έν πίστει). D. Gemeinde ήγιασμενη έν πνεύματι άγίφ Rö 15 >«. D. Kirche άγιασθεΐσα = αγία D 10,5. κλητοί ή. 1Κ1 insc. D. Einzelne ein σκεύος ήγιασμενον 2Ti 221. Paulus ήγιασμένος IEph 12,2. Gott heiligt d. Seinen, u. zwar Christus J 1036 (s. Hdb. z.d. St.), wie d. Christen (vgl. Schol. zu Apollon. Rhod.3,62 έλεήσας αύτόν ό Ζεύς άγνίζει = Zeus entsühnt ihn, nimmt ihm die Schuld ab)

1717 ITh 523; letztere durch Christus 1K1 59,3. V. Jesus ύπέρ αύτών (έγώ) αγιάζω έμαυτόν ich weihe mich für sie (d. Jünger) z. Opfer J 1719» (ά. vom Opfer Ex 13,2. Dt 15,19). — 3. jmdn. (etw.) als heilig behandeln v. Personen κύριον δέ τον Χριστόν άγιασατε lPt 315 (Jes 8,13). άγιασθήτω το ονομά σου dein Name werde heilig gehalten (vgl. Jes 29,23. Ez 36,23. Ps.-K.lem., hom.13,4; gnostisch auch: άγιασθήτω τό θέλημα σου, P.Princ. 107,14)

Mt69 Lkll2. D8,2. τό σάββατον B15,1.3.6f. (Ex 20,8-11). άγιασθηναι sich heiligen, sich heilig halten ό άγιος άγιασθήτω ετι A p k 2 2 i i . — 4. reinigen (Num 6,11 u.ö.) ά. άπό πάσης πονηρίας και άπό πάσης σκολιότητος Η 17,1. - V. 1. f. ή γ α π η μ έ ν η IRö insc.* (28) I 112-4; Χ 2, 954-6

άγιασμα, ατος, τό (fast nur bibl. u. Christi.; doch auch Philo, plant. 50. PGM 4,522 als Reinigung) d. Heiligtum (lMakk l,21.36ff.5,1. Sir36,12.49,6.50,11. TestDan 5,9. Heiligkeit: Hen 12,4. PsSal) τά δεξιά ^έρη το0 ά. Η 10,1. έποίησεν ά. έν τφ κοιτώνι αυτής richtete ein Heiligtum ( = einen Betraum) rias) Schlafraum ein PrJk 6,1; vgl. 6,3.8,2. nach Analogie einer Kirche vorgestellten das Sanktuarium 24,2.* (0) III 226

16

άγιος, ία, ov ursprgl. kult. Begriff, v.d. Beschaffenheit der Sachen, später erst v. Pers., d. mit Gott in Berührung kommen dürfen (so bei d. Trag, nur The-

spis, fgm.4 p. 833 Nauck 2 βωμών άγιων, doch seit d. 5. Jahrh. v.Chr. in d. ion. u. att. Kultsprache in Verbindung mit ιερόν Hdt.2,41,5.44,1. Pia., Kritias 116 C; τόπος leg.904 Ε; τελεταί Aristoph., nub.304 u. Demosth.25,11 [άγιώταται τ.]; vor allem in d. Mysterienkulten [vgl. OGIS 721,1 f. των αγιοτάτων Έλευσινι μυστηρίων]. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TesUob. Test 12Patr. JosAs 8,11 [Kodd. ADE]. ParJer. grBar tit 2. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. ApkSo. AsMos. AkrEz PI v. 14. Asels. Ep. Arist. Philo. Jos. Or. Sib. Ar. 15,1. Just. Tat. 15,1. Mel., PBodmer 12,3. Ath.) heilig

— 1. adj. — a. v. Sachen — α. im kult. Sinne gottgeweiht, d.h. Gott u.s. Dienste vorbehalten: ά. πολις V. J e r u s a l e m (Appian, Syr. 50 § 250: Jerus. heißt der Juden άγιωτάτη πόλις. Ebenso Mithrid.106 §498. Jes 48,2.52,1. 66,20. 2Esr 21,1. Da 3,28. IMakk 2,7 u.ö. Bl-D. §474, 1) Mt4s 2753 A p k l l 2 , auch d. himmlischen 212.10

2219. ό τόπος ά. ν. Tempel (2Makk2,18.8,17. 3Makk 2,14) Mt 2415 AG 613 2128; dageg. v. Jenseits 1K1 5,7, wie ό α. αιών d. heilige Weltzeit = αιών μ έ λ λ ω ν (vgl. im Zusatz d. lat. Übersetzung zu Sir 17,27 u. 24,33 aevum sanctum) Β 10,11. γ ή ά. (2Makk 1,7. Test

Job 33,5) AG 733 (Ex 3,5). ορος α. (Wsh9,8. Ps 14,1. 4 2 , 3 U.Ö. - Appian, bell. civ. 1,1 § 2 τό όρος τό άπό τοΟδε [d.h. seit einem höchst bedeutsamen Vorfall] κληζόμενον ιε-

ρόν) v. Berge d. Verklärung 2Ptlie. σκεύη (lEsr 8,57. IMakk 4,49) Ox 840 Nr.150 ZI. 111.114.116. διαθήκη (Da 11,28ff. Theod. IMakk 1,15) L k l 7 2 . γραφαί Röl2 (vgl. IMakk 12,9. Philo, div.rer.her. 159). ευαγγέλιον APlKor2,36. λόγος 1 Kl 13,3. 56,3. D g 7 , 2 (vgl. Herrn. 1,18 ό θεάς ειπεν άγίφ λόγψ). D a d i e

Christen „Heilige" heißen (s. 2d ß), ist auch ihre κλήσις ά. 2Til9, ebenso d. ihnen geltende έντολή 2Pt 221. Ihre Gemeinschaft bildet d. έκκλησία ά. ITr insc. Η 1,6. 3,4; vgl. 22,3, das ίεράτευμα &. lPt2s, das έθνος ά. (Wsh 17,2) 29. φίλημα α. s. φίλημα. Die πίστις ist άγιωτάτη hochheilig Jd 20 (z. Superi, vgl. Pia., leg.729 E u.a., auch Diod.S. 3,44,2 ιερόν άγιώτατον = e. hochheiliger Tempel. SIG339,14. 768,16 [31 v], Jos., ant. 16,115. άγιώτατος θεός: OGIS 755,1. 756,3; vgl. PGM 4,668. V. d. Synagoge CH 754.781. 867). — ß. hinüberspielend in

die Bedeutung heilig = rein, vollkommen,

Gottes

würdig, Gottes Art gemäß (Stephan. Byz. s.v. Παλική: όρ-

(Anna) in (MaIn dem Tempel

κος άγιος) θυσία Rö 12ι. άναστροφαι 2Pt 311. V. gotti. Gesetz R ö 7 i 2 . άπαρχή (vgl. Ez48,9ff.) 1116«. ναός (Ps 1 0 , 4 . 1 7 , 7 u. ö. Jos., bell. 7,379 ; vgl. ιερόν &. : Hdt. 2,41,5. Diod.S. 5,72,3.15,14,3. Pausan. 10,32,13) l K o r 3 l 7 Eph 221.

άγιασμός, oö, 6 (PsSal 17,30. Test i2Patr. - Diod.s. 4,39,1 hat άγισμός) d. Heiligung; uns. Lit. eigentüml. ist d. Gebrauch im sittl. Sinn für eine Handlung od., viel öfter noch, für ihr Ergebnis, den Zustand des

heilig, gOttgemäB (Ramsay, Phrygia I 2 Nr.232,8 [Anf. III n] von e. heidn. Persönlichkeit: Γάϊος, ώς άγιος, ώς άγαθός) P r o p h e t e n ( W s h 1 1 , 1 ; vgl. &. Άβράμ Did., Gen.228,23)

Geheiliçtseins (vgl. J e r 6 , 1 6 v.l. Test Benj 10,11) εις

άγιασμον zur Heiligung (Ggs. εΐ£ άνομίαν) Rö 619.22 (Acta Thomae 121). Ggs. άκαθαρσια I T h 47; neb. τιμή 44, vgl. 43; neb. πίστις u. αγάπη lTi 2is; neb. ειρήνη Hb 1214. έν ά. πνεύματος in Η. durch den Geist 2Th 213 l P t I 2 (TestLevi 18,7 πνεϋμα αγιασμού). Christus als ά. bezeichnet neb. δικαιοσύνη u. άπολύτρωσις (abstr. pro concr. Urheber der H. Vgl. zur Dreiheit der Begriffe Did., Gen. 221,15) l K o r 130. ποιεί ν τά του ά . πάντα alles, was ζ. Heiligung gehört, tun 1 Kl 30,1. έγκράτεια έν ά. Enthaltsamkeit, d. in H. geübt wird 3 5 , 2 . * (10) I 114f.; X 2, 954-6

— b. v. Personen — α. ν. Menschen gottgeweiht,

Lk 170 AG 321 2Pt 32. Johannes der Täufer (neb. δίκαιος) Mk620. Apostel Eph 3s. Polykarp Epil Mosq 1.3.5. αί δ. γυναίκες lPt 3s. Israel λαός ix. (Jes 62,12. Sir49,12 v.l. Da 7,27. PsSal 17) 1 Kl 8,3; vgl. Β 14,6. πάν άρσεν ά. τφ κυρίφ Lk223. - D. Christen (Orig., c. Cels.3,60,16) α. εσεσθε l P t 116» (Lev 19,2). Charismatiker (?; so E Käsemann, Beiträge zur hist. Theol.9,'33,146 Anm.5) Kol 126. α δ ε λ φ ο ί ά . H b 3 i . Ihre Kinder l K o r 7 i 4 (vgl. dazu GDelling, Nun aber sind sie heilig, Gott u.d. Götter, Festschr. Fascher, 84-93. JBlinzler, Z. Auslegung von 1 Kor 7,14, Festschr. Schmid,'63, 23-41 und die mod. Diskussion über die Kindertaufe, zuletzt KAland, Die Stellung d. Kinder in d. frühen christl. Gemeinden U. ihre Taufe,'67, 13-17). D i e P r e s b y t e r I M g 3 , 1 .

άγιοι, ων, oi s. άγιος 2 d.

Neb. άμωμος Eph 14 527 Kol I22. α. έν αναστροφή l P t l i s . Vgl. D 10,6. - β. v. Engeln heilig (Hi 5,1. Tob 11,14.12,15; vgl. Cat. cod. astr. VIII 2 p. 176,19. Vgl.

ίίγιον, ου, τό s. άγιος 2 a.

PGM 4,668. Asels 3,16) M k 8 3 8 L k 9 2 6 AG 1022 Apk 1410.

17

άγνευτήριον

άγιότης

1 Kl 39,7. Η 6,7. 12,1 f. έν ά. μυριάσιν αύτοϋ mit s. hl. Zehntausenden Jd 14 (vgl. Hen 1,9). — γ. ν. Christus heilig τον αγιον παΐδά σου AG 427.30. το γεννώμενον ά. κληθησεται Lkl35. PrJk 11,3 (α. gehört ζ. Präd.). — δ. ν. Gott (Aristoph., aves 522. Pia., soph.249 Α. Η. OGIS 262,25. 378,1 [19 n] θεφ άγίφ ύψίστω. 590,1. 620,2 [98 n]. UPZ 79,22 [159 ν] ν. Isis; ebenso P. Oxy. 1380,34.36.89. Fluchtaf.4,10 τον Έρμ^ν. Herrn. 1,31. PGM 1,198. 3,312. 4,851. 2093. Weitere Beispiele b. Cumont 3 266. - LXX. Philo, sacr. Abel. 101. Or.Sib.3,478) heilig J 17ll IPtllib (Lev 19,2). Apk4s (Jes 6,3. TestAbr A 3 S.79,19. ParJer

18

άγιωσύνη, ης, ή (daneben αγιοσύνη) d. Heiligkeit (Herodian Gr. I 335,18. Schol. zu Pia., Axioch. 371 D. LXX Ps u. 2 M a k k 3 , 1 2 . Pel.-Leg. p. 10, 2. Acta Thomae 58. 97. 104 [Aa II 2 S. 175,15. 210,10. 217,5] u.ö. Byz. Ehrentitel, vgl. Preis. III S. 183) ν. Christus κατά πνεϋμα άγιωσύνης (πν. άγ. wie TestLevi 18,11), e. verstärktes (n. BSchneider, Biblica 48, '67, 380 eine aus semit. Idiom zu erklärende Vorform für) πν. αγιον (Gj>s. κατά σάρκα) Rö 14. V. Chri-

sten έπιτελειν άγιωσυνην d. Heiligkeit vollenden = vollkommen heilig werden 2Kor 71. έν άγιωσύνη in

9,3. - D. dreifache άγιος dient der Verstärkung, wie

Heiligkeit 2,954-6

etwa die Verdoppelung Ps.-Theokrit 8,73 καλόν καλόν = unbeschreiblich schön) 610. Vom Namen Gottes (LXX. PGM4,1190. 13,638) Lkl49. 1K.1 64. — ε. V. Geist το

άγχάλη, ης, ή (seit d. Trag. u. Hdt., LXX, meist im PI.) d. Arm δέςασθαι εις τάς ά. in die Arme nehmen (Jos.,

πνεϋμα το αγιον oder το αγιον πν. oder πνεϋμα αγιον, s. dazu πνεϋμα 5 c. — 2. ζ. reinen Subst. geworden — a. δγιον, ου, τό das Heilige — α. k o n k r e t d. Opferfleisch (Lev 22,14. Ebenso konkr. θύειν t ò ιερόν: 67. Brief d. Apollon v. Ty. [Philostrat I 363,30 Κ.]) μή δώτε τό α . τοις κυσίν Mt 7 β ; vgl. D 9 , 5 . — β. d. Heiligtum (OGIS 56,59 [239 ν], UPZ 119,12 [156ν]. Num 3,38. Ez45,18. lEsr 1,5 v.l. I M a k k 1 0 , 4 2 . Philo, leg. all. 3,125. Jos., ant. 3,125) TO Ct.

κοσμικόν Hb9i. — b. &για, ων, τά d. Heiligtum (Jdth 4,12. 16,20. 1 Makk 3,43.59 u.ö. Philo, fuga 93 οίς [sc. ή Λευιτική φύλη] ή των άγιων άνάχειται λειτουργία. Jos., bell. 2,341) Hb 82 924f. 1311. Auch d. vordere Teil d. Tempelgebäudes,

d. Heilige genannt (3Kö 8,8. Philo, div. rer. her. 226) Hb 92. τ α J x . v. himml. Heiligtum (Or.Sib. 3,308) 9 1 2 1019. - (τα) αγια (τών) άγιων d. Allerheiligste (3K.Ö 8 , 6 . 2 C h 4 , 2 2 . 5 , 7 . grBar tit 2. Philo, leg. all. 2,56. - Bildung wie κακά κακών Soph., Oed. C. 1238; αρρητ' αρρήτων Oed. R. 465. έσχατα έσχατων Ael. Aristid. 46 p. 260 D. Bl-D. § 141,8.245,2) Hb 93. IPhld 9,1. PrJk 8,3.13,2.15,3. V.

Christenvolk 1K1 29,3 (vgl. 2Ch 31,14. Ez48,12). — c. άγιος, ου, ό der Heilige — α. ν. Gott (Hen 14,1.97,6.98,6.104,9) 1J220 (auch β ist möglich [vgl. OAPiper, JBt 66,'47,437-51]). — ß. v. C h r i s t u s ό α .

Apk 37. 1K1 23,5. Dg 9,2. ό α. και δίκαιος AG 3ΐ4. ό α. του θεοϋ Mk Ι24 Lk434 J 6í9 (vgl. Ps 105,16 ό α. κυρίου von Aaron). — γ. v.d. Märtyrer Polykarp Epil Mosq 2 (v. Psalmisten Did., Gen. 60,18) — d. άγιοι, ων, oi die Heiligen — a. v. d. Engeln (Sach 14,5. Ps88,6. Hen 1,9. PsSal 17,43. PGM 1,198. 4,1345. 1347) lTh3i3 2Tb 1 io. D 16,7. — ß. v.d. Christen als Gottgeweihten (vgl. Jes 4,3, auch Tob 8,15. Ps 33,10. Da7,18.21) AG9i3.32 R&827 12i3 I52S (Ltzm., Exk. z. d. St., bes. z. Bezeichnung der Jerusalemer Urgemeinde) lKoróir. 2Kor 11 Eph2i9 3 8 Phil 422 K0II4

ITi 510 Hb610. 1K1 46,2. Η 1,9 u.ö. κλητοί α. Rö 17 IKor I2. οι α. αύτοϋ Kol 126; vgl. AG9i3. Η 16,8. oi α. καί πιστοί αύτοϋ ISm 1,2. — γ. ν. anderen Gott nahestehenden Menschen (Dionys. Soph., ep. 70 σωφροσύνη ... προσήγαγέ σε θεφ ... τοις άγίοις παρέστησεν)

Mt 27S2. Vgl. Apk Ι820.24, evtl. auch Eph 219. -

(233) I

87-112; III 222; IV 39; X 2,954-6 (S) ά γ ι ό τ η ς , η τ ο ς , ή d. Heiligkeit (Schoi. Aristoph., Plut. 682. 2Makk 15,2 u.e. Übers. Ps28,2. TestLevi 3,4 υπεράνω πάσης άγιότητος. Did., Gen. 211,18. Byz. Ehrentitel, vgl. Preis. III s. 183) μεταλαβείν τής ά. Hb 12 io. V. sittl.

Reinheit neb. ειλικρίνεια 2Kor 112 v.l. (für άπλότης). Η 15,3 (v.l. für άγνότης).* (l) 1,115; X 2,954-6 άγιοφόρος, ov heilige Dinge (Kultgeräte in Prozessionen) tragend v. Personen (άγιαφόρος IG III 162,13 v. Kultpersonen d. Isis); im christl. Sprachgebr. nur Übertr. (vgl. Plut., Is. et Osir. 3 p.352 B: d. ίεραφόροι im Isiskult sind die, welche d. v. allem Aberglauben gereinigte Götterlehre in d. Seele wie in e. Schrein tragen od. auch wie e. Schmuck) neb. ναοφόροι u. anderem IEph 9,2. V.d.

Gemeinde ISm insc., vgl. Lghtf. z. d. St.» (0)

(Acta Thomae 85.86) l T h 3 i 3 . * (3) I 116; X

ant. 8,28 τό παιδίον ... εις τάς ά. μου τίθησι. OGIS 56,59f. ν. Götterbild τις τών ιερέων οϊσει έν ταϊς άγκάλαις) L k 2 2 8

(Mk 936 bez. d. Gleiche m. έναγκαλίσασθαι).* (l) άγχιστςον, ου, τό (seit Homer, auch LXX) d. Angelhaken, d. Angel — 1. eigtl. βάλλειν α. εις θάλασσαν Mt 1727. — 2. übertr. ÇPolyaenus, exc. 1 „goldene Angelhaken") ε μ -

πεσεΐν εις τά ά. της κενοδοξίας an d. Angeln d. Irrtums geraten IMg 11.* (l) άγκυρα, ας, ή (seit Alcaeus, auch SIG J 588,168.171. PCZ 782a,64. P.Col.Zen. 43,6 [beide IIIv] u.s. Pap. Jos., vi. 167. -

Sym. Jer 52,18 in bes. Bed.) d. Anker — 1. eigtl. v. Schiffsanker φίπτειν ά. Anker werfen AG 2729. α. έκτείνειν Anker ausbringen 2730 (Breusing 195). ά. περιαιρεΐν 2740 (περιαιρέω l). — 2. übertr. (Eur., Hek. 80 &. οίκων. Soph., fgm. 623 a. βίου. Heliodor 7,25,4 πάσα έλπίδος α. IG XII, VII 123 b,3 ά. γηρως) ν. d. Hoffnung (Marinus, vi. Prodi 29) ήν ώς άγκυραν εχομεν τής ψυχής Hb 619 (vgl. PStumpf, RAC I 440-3. CSpicq, StTh 3/49,185-87).* (4)

άγκών, ώνος, ό (seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal 4,5 Ρ u.a. Hss. Jos., ant. 17,187) d. Arm αϊρειν τινά των ά. jmdn. mit den Armen aufheben = auf den Arm nehmen Η 4,3.* (0) ΰγναφος, OV (Peripl. Eryth. c. 6. Moeris p.31 unter δκναπτον. Thomas Mag. p. 12,14. PCZ 92,16 [IIIv], χιτώνα ítγναφον: BGU 1666,13 [In]. P.Lond. 193 v., 22 [Un]) ungewalkt (nicht: ungebleicht, wie Lohmeyer z.St.) = frisch vom Webstuhl, neu (s. PMMeyer zu d. angef. Hamb. Pap.) έπίβλημα ράκους άγνάφου e. Flicken ν. neuem Tuch Mt 916 Mk 221.* (2) άγνεία, ας, ή (Soph., Oed. rex 864 ά. λόγων έργων τε πάντων. Pia., auch Inschr. [ζ. Β. ν. Epidaurus b. Porphyr., abst. 2,19 άγνόν χρή ναοιο θυώδεος έντός ιόντα ΚμμεναΓ άγνεία δ' έστί φρονεϊν όσια]. Pap. LXX [hier kultische Reinheit]. Test Jos 10,2. Asels 3,21. Ep. Arist. Philo. Jos. Mel., P. 49,350) d. Reinheit ν. reiner Gesinnung (s. ob. die Inschr. v. Epidaurus. Jos., ant. 19,331), spez. d. Keuschheit (Diod. S. 10,21,2 άγνεία τ. σώματος. Philo, Abr.98 ά. της γυναικός. Jos., ant. 3,78) έν πάση ά. in aller Züchtigkeit ITi 52. τό ... τής ά. ηθος die Gesinnung der Keuschheit 1 K.1 21,7. Neb. πίστις u. αγάπη Pol 4,2. Neb. δικαιοσύνη Η 93,7. Neb. σεμνοτης (Diod.S. 4,24,5) 59,5. Neb. σωφροσύνη (TestJos 10,2) IEph 10,3. Neb. anderen Tugenden genannt lTi4i2. 1K.1 64. Η 36,3. 92,2. (Acta Io.29 [Aa 2,1 S. 166,24]; Phil. 3.37; Thomae 104 [Aa2,2 S.49,3. S. 217,15]). Als erste Pflicht der Jugend bez. Pol 5,3. έν ά. μενειν keusch bleiben IPol 5,2 (Act. Phil. 119). έν ά.

κατοικεΐν Η 31,2 (vgl. Acta Thomae 131). ά. φυλάσσειν (vgl. Philo, vi. cont. 68) 29,1 = ά. τηρεϊν 32,3.* (2) I 124 (S)

άγνευτήςιον, ου, τό (Chairemon Hist. [In]: 618 fgm.6 S. 150,9 Jac.) d. Heiligtum v. dem Teil d. Tempelbezirkes, in dem die &για σκεύη stehen Ox 840,8.13.* (0)

άγνεύω

άγνός

άγνεύω (seit Aeschyl. u. Hdt., auch Inschr. P. Rein. 94,22. P.Tebt. 298,68 [beide lin]. Philo. Jos., bell. 5,227; ant. 14,285) Fut. ά γ ν ε ύ σ ω rein sein ύ π έ ρ της ψ υ χ ή ς um d. Seele willen Β 1 9 , 8 (vgl. Diod.S. 10,9,6 [Exc. de virt. II 201 Vogel] τ. ψυχήν άγνεύουσαν. Philo, mut. nom. 44).* (0)

ο ύ μ ε ν ο ς τ φ π ρ ο σ ώ π φ τ α ΐ ς έ κ κ λ η σ ί α ι ς den Gemeinden von Angesicht ( = persönl., Dat. d. Beziehung Bl-D. § 197) unbekannt Gal I22. Soviel w i e nicht anerkennen εϊ τις ά γ ν ο ε ΐ , ά γ ν ο ε ΐ τ α ι wenn es einer nicht anerkennt, so wird er ( v o n Gott) nicht anerkannt IKor 1438 (v.l. ά γ ν ο ε ί τ ω so mag er unwissend bleiben. - Zur Verbindung v. Akt. u. Pass. s. Alex. Aphr., fat. 31, 112 p. 202,18 άγνοών και αγνοούμενος). — 3. nicht verstehen m. Akk. τ ό ρ ή μ α M k 9 3 2 Lk945. έ ν ο ι ς ( = έ ν τούτοις, α) ά γ ν ο ο ϋ σ ι ν β λ α σ φ η μ ο Ο ν τ ε ς da lästernd, wo sie nichts verstehen 2 P t 2 l 2 (vgl. P.Tebt. 43,25 [118v] ύφ' ήμών 'έν τισιν ήγνοηκότων). — 4. irren, sich verfehlen, sündigen (klass. Polyb. 1,67,5. Diod.S. 1,70,7 ύπερ τών αγνοουμένων. 11,16,1 τά ήγνοημενα = die Verfehlungen. 17,73,6. Sir 5 , 1 5 . 2 M a k k 11,31. P. Tebt. 23,12 [IIv] τά προηγνοημενα = d. früheren Sünden) neb. π λ α ν ά σ θ α ι Hb 52. - LCerfaux, RAC I 186-8.* (22) I 116f. ; X 2, 956 (S)

19

άγνίζω (d. Wort seit Soph. Eur. u. Hdt., auch LXX. Test Sal C 12,5. Jos. Or. Sib. 3,592. Just., D. 86,6) Aor. 1 ή γ ν ί σ α . Pf. Ptz. ή γ ν ι κ ώ ς . Pass. Pf. Ptz. ή γ ν ι σ μ έ ν ο ς . Aor. 1 Imp. ά γ ν ί σ θ η τ ι ; Ptz. ά γ ν ι σ θ ε ί ς — 1. reinigen — a. gebr. v. d e n kult. R e i n i g u n g s - u. S ü h n e r i t e n (so schon d. Trag., auch Lind. Tempelchr. D 74. Plut., mor. 263 Ε το πϋρ καθαιρεί κ. τό ϋδωρ άγνίζει), V. d. J u d e n vor d e m Passafest J l l s s (vgl. Ex 19,10. 2 C h 3 1 , 1 7 f . Jos., bell. 6,425; ant. 12,145). — b. Übertr. κ α ρ δ ί α ς J k 48. ψ υ χ ά ς 1 Pt I22. έ α υ τ ό ν 1 J 33. Pass. ά. τ η ά φ έ σ ε ι τ. α μ α ρ τ ι ώ ν durch Sündenvergebung rein werden Β 5 , 1 . D a f ü r ά. α π ό τ ω ν α μ α ρ τ ι ώ ν 8 , 1 . — 2. M e d . (mit Aor. Pass.) — a. sich reinigen (Plut., mor. 1105 Β Jos 3,5 Hippol., Ref. IX, 21,2), V. d. Reinigungsriten b. N a s i r ä a t s g e l ü b d e (vgl. Num6,3) AG 2124.26 2418 (Vgl. Bl-D. §314). — b. sich weihen d . h . sich als Sühnopfer hingeben ύ μ ώ ν fîir euch I E p h 8,1. ά γ ν ί ζ ε τ α ι ύ μ ώ ν τ ό έ μ ό ν π ν ε ύ μ α m. Geist weiht sich für euch ITr 13,3.* (7) I I23f. άγνίσμός, oO, ό d. Reinigung (Dionys. Hai. 3,22. Plut., mor. 418 Β u.ö. SIG 1219,19) — 1. v . d . R e i n i g u n g s g e b r ä u c h e n bei d. L ö s u n g e. G e l ü b d e s τ ώ ν η μ ε ρ ώ ν τ ο ϋ ά. AG 2126 ( π ά σ α ι α ί ήμέρ α ι τ ο ϋ ά. N u m 6 , 5 ) . — 2. im sittl. S i n n e (s. άγνίζω l b) ό . ά. της κ α ρ δ ί α ς Β 8 , 3 , n e b . S ü n d e n v e r g e b u n g . * (l) I 124 άγνοέω (d. Wort seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Job. Test 12Patr. JosAs 13 Kod.A [S.57,22 Bat.]. ApkMos 18. Philo. Jos. Just. Tat. Ath.) Ipf. ή γ ν ό ο υ ν . Aor. 1 ή γ ν ό η σ α . Pf. ή γ ν ό η κ α (LXX); Ptz. η γ ν ο η κ ώ ς ( 3 M a k k 3 , 9 ) . Pass. Plsqpf. 3 . S g . ή γ ν ό η τ ο (Ath., R. 50,30). Fut. 1 3. Sg. ά γ ν ο η θ ή σ ε τ α ι (Ath., R. 50,34). Zur Sprachgeschichte vgl. FOLindemann, Symb. Ox. 38/63,69-75. — 1. nicht erkennen, nicht wissen, a u c h verkennen mit flgd. ό τ ι (Περί βψους 33,3 [ούδέ εκείνο άγνοω, δτι - auch jenes verkenne ich nicht, daß ...]. P.Gieß. 11,17 [118n]) R Ö 2 4 6 3 7 ι . M Pol 17,2. Bes. beliebt bei Pis d. Formel ο ύ θ έ λ ω ύ μ ά ς ά γ ν ο ε ΐ ν (vgl. Theophr., c. pl. 2,4,8. 3,9,5. P. Tebt. 314,3 [Un] πιστεύω σε μή άγνοεΐν. Philo, opif. mundi 87 χρή μηδ' έκεΐνο άγνοεΐν δτι. Jos., ant. 13,354 ού γαρ άγνοεΐν βούλομαί σε) ich möchte euch darüber nicht in Unkenntnis lassen m. flgd. δ τ ι Rö 113 I K o r 101 ; vgl. 2 K 1 1 4 , 2 ; m. flgd. π ε ρ ί τ ί ν ο ς I K o r 121 l T h 413; m. flgd. ύ π έ ρ τίν ο ς u. δ τ ι 2Kor I s v.l.; m. flgd. Akk. R ö 1125; vgl. ο ύ γ α ρ αύτοΟ τ α ν ο ή μ α τ α ά γ ν ο ο Ο μ ε ν wir kennen seine Anschläge sehr wohl 2 K o r 2 n (vgl. Diod.S. 3,66,4. Appian, Samn. 4 §14 [ebenso Just., D. 33,1). ούκ άγνοεΐν δτι = wohl wissen, daß. Ath. 4,73 p. 172 F ούκ άγνοώ δ . . . W s h 12,10. Jos., bell. 1,608; ant. 6,253. 7,217. PGM 7,245 ούκ άγνοοδμεν); m. flgd. indir. Frage 2K.110,4. M Pol 1 0 , 1 . Abs. ά γ ν ο ώ ν έ π ο ί η σ α ich habe es aus Unwissenheit getan l T i 113 (TestJuda 12,5). — 2. nicht kennen m. Akk. d. Pers. (P.Gieß.69,4 Χαιρήμονα ούκ άγνοεΐς. P.Petr. III 53 n,4 [IIIv], Herrn. 11,21b ά. τον θεόν [codd. τό θείον]. Just., D. 136,3) o d . Sac h e (SIG 336,9 ά. τούς της πόλεως νόμους. 881, Mitt.-Wilck. 12,57,6 [Ην]. Jos., vi. 107) τ ο ύ τ ο ν ά γ ν ο ή σ α ν τ ε ς AG 1327. τ η ν τ ο ϋ θ ε ο ϋ δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ν Rö 10 3. π α ρ ά π τ ω μ α Η 3 9 , 7 . τ ό χ ά ρ ι σ μ α I E p h 1 7 , 2 ; vgl. M P o l 1 1 , 2 . Abs. δ ά γ ν ο ο ϋ ν τ ε ς ε ύ σ ε β ε ΐ τ ε was ihr, ohne es zu kennen, verehrt AG 1723 (z. Sache Maxim. Tyr. U , 5 e : allerlei Philosophen ΐσασιν ούκ έκόντες και λεγουσιν άκοντες sc. τό θείον = ohne es zu wollen, kennen u. nennen sie Gott); Vgl. I S m 5 , l . ό ά γ ν ο ώ ν der Unwissende ITr 6 , 2 . Pass. (Jos., ant. 1,286. Tat. 20,2) ά γ ν ο ο Ο ν τ α ι (d. Christen) sind unbekannt ( d . h . m a n w e i ß nichts v. i h n e n ) D g 5 , 1 2 . α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο ι (Ggs. έ π ι γ ι ν ω σ κ ό μ ε ν ο ι ) 2Kor 69. α γ ν ο -

20

άγνόημα, ατος, τό (seit Gorgias [Vv] II [Helena] 19; vgl. FZucker, Semantica ABA 38,'63,51 f.) d. Vergehen aus Unwissenheit (Diod.S. 1,71,3 έλάχιστα ά. 13,90,7. OGIS 116,2. UPZ 111,3 [163v], P.Tebt. 5,3 [118v] άγνοήματα, άμαρτήματα, ένκλήματα, καταγνώσματα [Taubenschlag, Law2 430], BGU 1185,7. I M a k k 13,39. T o b 3 , 3 . Sir 2 3 , 2 . Jos As Kap. 13 [S.57, Z.20 Bat.] Kod. A, aber auch Euseb, Dem. ev. 4,10) H b 97. V. G o t t vergeben Η 6 0 , 3 . * (1) 1116f.; X 2,956 άγνοια, ας, ή (seit Aeschyl. u. Thu. 8,92,11, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. JosAs. Ep. Arist.130. Philo. Jos., bell. 4,29; ant. 18,335; c. Ap. 1,73. Just. Tat. 7,3. άγνοιών 14,1. Ath. Mei., Η E 4,26,10) d. Unwissenheit, d. Unkenntnis (im Gegensatz zu σοφία, έπιστ^μη u. γνώσις) — 1. allg. κ α τ ά ά γ ν ο ι α ν έ π ρ ά ξ α τ ε ihr habt aus AG 317 (Polyb. 12,12,4. 5 κατ' ά. Unwissenheit gehandelt παραπαίειν. Parthenius 9,8. Plut., mor. 551 E. Philo, leg. all. 1,35. Jos., ant. 11,130. Inschr. 14,3 bei Steinleitner. P. Oxy. 237 Vili,36. BGU 619,4). α χ ρ ι τής α γ ν ο ί α ς so lange er nichts davon weiß Η 29,5. - KPt 2 S. 14,11. 3 S. 15,26. — 2. bes. in religiöser Hinsicht, fast = S ü n d e (so L X X z . B . S i r 2 3 , 3 [in Parallele ά μ α ρ τ ί α ι ] . 2 8 , 7 . PsSal 3 , 8 . Test Levi 3,5. TestSeb 1,5. Philo, ebr. 154 ff.; doch vgl. auch Pia., Theaet. 176 C. Stoic. III p.65,20. Diod.S. 14,1,3 τ. ιδίαν άγνοιαν = d. eigene Verfehlung. Epikt. 1,26,6. Herrn. 13,8.11,21 ή τελεία κακία τό άγνοεΐν τό θείον, dazu 10,9. Ρ. Tebt. 24,33 [IIv] ν. Übeltätern: λήγοντες τής αγνοίας. Diod.S. 4,11,2 ist &. d. Verblendung, in der Herakles zum Mörder wird) I E p h 1 9 , 3 . τ ο ύ ς χ ρ ό ν ο υ ς τής ά γ ν ο ι α ς AG 1730 (TestGad 5,7 μετάνοια άναιρεΐ την ά.). δ ι ά τ η ν ά γ ν ο ί α ν (Diod.S. 11,10,2. SIG 904,6; vgl. Alex. Aphr., fat. 19, II 2 p. 189,16 δι' άγνοιαν άμαρτάνειν) Eph 418. έ ν τή ά γ ν ο ί ς ι ύ μ ώ ν l P t 114 (nach Bultmann u.a. in allen drei ntl. Stellen Einfluß d. gnostischen Sprachgebrauchs). 215v.l. (f. ά γ ν ω σ ί α ) . α. π ρ ό τ ε ρ α Η 6 0 , 3 . - LCerfaux, RAC ι 186-8.* (4) I 117-20; 303; X 2,956 (S) άγνός, ή, ÓV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. JosAs. Asels 3,24.25. Ep. Arist. Philo. Ar. [JThSt 25,'24, ZI. 2]) heilig, rein, sakrales Wort, urspr. E i g e n s c h a f t der G o t t h e i t u. alles d e s s e n , w a s ihr z u g e h ö r t (SEG 8,550,2 [Iv] Ίσ.ι άγνή, άγια. Inschr. in P.Ups. 8, p.30, Nr. 14 [vorchr.] Tfi Άγν^ Θε$), LMoulinier, Le pur et l'impur dans la pensée des Grecs, '52, d a n n übertr. a u f d. Sittliche (Klem. ΑΙ., Str. definiert 7,27,2 πάς ά. έστιν ό μηδέν έαυτφ κακόν συνειδώς) — 1. ν. Pers. (Diog.L. 7,119: nach der Stoa sind die Weisen άγνοί, δσιοι, δίκαιοι. Mitt.-Wilck. I 2,45,29 άγνοί πιστοί σύνδικοι. Sb4117,4. Ρ. Herr. 55,24 [mag. Formel]): ν. Christus 1 J 3 3 (Or.Sib. 3,49 v. Messias). V. d. A p o s t e l n τ ώ ν ά γ ν ώ ν ά ν δ ρ ώ ν API 1,16. σ ε α υ τ ό ν ά. τ ή ρ ε ι halte dich rein (ν. S ü n d e n ) 1TÌ522. ά. έ ν τή σ α ρ κ ί 1 ΚΙ 3 8 , 2 . ά. έ ν ε ρ γ ο ι ς 4 8 , 5 . - schuldlos (Pia., leg. 6,759 C ά.

21

22

άγνότης

άγοραΐος

του φόνου) συνεστήσατε έαυτούς αγνούς είναι ihr habt bewiesen, daß ihr schuldlos seid 2Kor 711, wo τ φ π ρ ά γ μ α τ ι mit ά γ ν ο ύ ς zu verb. ist. - Spez. v. Frauen

τας: die μισθωτοί stehen am Markte) M t 203; Vgl. 237

unberührt,

keusch

(seit Aeschyl., fgm. 420 [238 N.]. Pia.,

leg. 840 D, auch SIG 985,35. Sb 2481,1 f. Ιουλία άγνή. PGM 36,289) π α ρ θ έ ν ο ς (Herodian 1,11,4. SIG 797,20 [37n]. Aberciusinschr. 14. 4 M a k k 1 8 , 7 . Philo, spec. leg. 1,107)

2Kor 112; vgl. Tit 2s. — 2. v. Sachen όσα ά γ ν ά alles was rein ist Phil 4 8. εργα ά. (Spr21,8) Η 16,7. μερίς (nach Dt 32.9) 1K1 3 0 , 1 . χ ε ί ρ ε ς (Eur., Hipp. 316 f.; Or. 1604) 29,1. α . α ν α -

σ τ ρ ο φ ή lPt 32. ά γ ω γ η ÎKI 48,1. σ υ ν ε ί δ η σ η reines Gewissen

(neb. άμωμος, σεμνός) 1,3. Pol 5,3. α γ α π η hei-

lige Liebe 1K1 21,8. V. kultischen Handlungen (vgl. Herrn. 1,31 θυσίας ά.): (neb. άμίαντον) τ ό β ά π τ ι σ μ α

α.

τ η ρ ε ΐ ν (sich nach) d. Taufe rein halten 2K1 6,9. τήν σαρκα α. τηρεΐν den Leib rein bewahren 8,4.6. V.d. gottgemäßen Weisheit Jk3i7.* (8) I 123 (S)

άγνότης, ητος, ή d. Reinheit, d. Lauterkeit

(Cornutus 32 p. 67,2. IG IV 588,15 [lin] δικαιοσύνης ίνεκεν και άγνότη-

τος) έν άγνότητι 2Kor6e; dagegen i.Vb.m. άπλότης 113. ά. της αληθείας d. wahre R. Η 15,3. πορεύεσθαι έν ά. e. reinen Lebenswandel fîihren 32,4.* (2) I 124

Mk 1238 Lk 1143 2046. Schauplatz aller öffentl. Vorgänge, daher auch der Heilungen Jesu έν ταΐς ά. έτίθ ε σ α ν τούς άσθενοΟντας Mk6s«. Ort einer Ger i c h t s v e r h a n d l u n g (so schon Homer; vgl. Demosth. 43,36

τών αρχόντων) gegen Pis AG 16i9.3sD. V. d. A g o r a ( a m

Kerameikos) in Athen, d. Stätte d. gesamten öffentl. L e b e n s 17 17 (vgl. RMartin, Recherches sur l'Agora greque,

'51). άπ' α γ ο ρ ά ς ( + δ τ α ν ελθωσιν D it ist richtige Deutung) έάν μή βαπτίσωνται ούκ έσθίουσιν nach der Rückkehr vom Markte essen sie nicht, wenn sie sich nicht abgespült haben (prägnant wie Vita Aesopi I c.40 πιει ν άπό το0 βαλανείου = nach d. Rückkehr aus dem Bade. Vçl. noch Epikt. 3,19,5 φαγεΐν έκ βαλανείου. Sir 3 4 , 2 5

βαπτιζόμενος α π ό νεκροϋ) Mk 74; da d. Med. βαπτ. etwas über d. Personen der Essenden aussagt, m u ß sich wohl auch d. άπ' άγ. auf sie beziehen u. ist die sprachlich mögl. Deutung des άπ' άγ. = „von der M a r k t w a r e " (ά. in diesem Sinn seit X.; einfach = „Mundvorrat", „Speise": Memnon [Iv/In]: 434 fgm. 1,29,9 Jac. Appian, Sicil. 2 §10 u. 4. Polyaenus 3,10,10.5,2,10. Jos., bell. 1,308; ant. 14,472. Pap. b. Preis.) a b z u l e h n e n . * (11)

άγοράζω Ipf. ήγόραζον. Fut. 1. Pl. ά γ ο ρ ά σ ο μ ε ν (Gen 43,4). Aor. 1 ή γ ό ρ α σ α . Pass. Aor. η γ ο ρ ά σ θ η ν

άγνώς (seit Hes., auch OGIS 485,14. 524,5; SIG 986,8.16. Ep. Arist. 317. PGM 4,2639. 12,38 ά. και καθαρώς) A d v . v.

k a u f e n (so, transit., seit Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant. 12,175. Test 12Patr).

ά γ ν ό ς rein μένειν Β 2,3. πολιτεύεσθαι e. reines Leben führen Η 59,6. D a f ü r ά ν α σ τ ρ έ φ ε σ θ α ι 104,2. διακονεΐν in Lauterkeit 13,1; vgl. 103,2. διδάσκειν σεμνώ£ και ά. ernst u. aufrichtig lehren 102,2. τον Χριστον καταγγέλλουσιν ούχ α. nicht aus reinen Beweggründen Phil 1 n.* (l)

— 1. eigtl. m. Akk. d. Sache (X., an. 1,5,10. Gen 42,7. 2Ch 34,11) τον ά γ ρ ό ν έκεΐνον Mt 1344 L k l 4 i 8 . αύτόν (sc. μαργαρίτην) Mt 1346. σινδόνα Mk 1546. ά ρ ώ μ α τ α Ι6ι. μ ά χ α ι ρ α ν Lk2236; vgl. 1419 J 4e 65. τον γ ο μ ο ν αύτών Apk 18 li. M. relat.Obj. ά. ών χ ρ ε ί α ν εχομεν was wir brauchen J 1329. Äcker u. iibertr. Seelen k. = gewinnen H 50,8.9. M. Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache (Gen 43,4. 44,25) έαυτοΐς βρώματα Mt 14is; vgl. Mk636. N u r m. Dat. d. Pers. Mt 259. ά. τι εις τινα etw. fur jmdn. Lk9i3. Abs. (Gen 42,5. 2Ch 1,16) Mt 25 io. 1 Kor 730. Neb. π ω λ ε ΐ ν

άγνωσία, ος, ή

(seit Eur. u. Thu., auch Pap. LXX. Test

l2Patr) d. Unkenntnis, nicht als intellektueller Mangel, s o n d . wie in d e r M y s t e r i e n s p r a c h e (Herrn. 1,27 ά. του θεοΰ. 7,1.10,8. Kore Kosmu 53; dazu HDBetz, ZThK 63/66,

179.187) als ein solcher an religiöser Erfahrung (vgl.

(Aristoph., Acharn. 625. SIG 330,19. J e s 2 4 , 2 . I M a k k 13,

Rtzst., Mysterienrel.5 292 f.) ά γ ν ω σ ι α ν θ ε ο ϋ τ ί ν ε ς ε χ ο υ -

49. Jos., bell. 2,127) Apk 1317; vgl. M t 2 1 i 2

σιν einige haben keine Erkenntnis Gottes (vgl. Wsh 13,1. APF 5/13,383) IKor 1534. καλεΐν ά π ό ά. εις έπίγνωσιν δό£ης ό ν ό μ α τ ο ς αύτοΟ 1 ΚΙ 59,2. φιμοϋν τήν των ά φ ρ ο ν ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν ά. d. unwissenden Reden der unverständigen Menschen zum Schweigen bringen lPt2is.* (2) I 117-20; X 2,956

Lkl728 1945 v.l. M. Angabe des Preises im Gen. (UPZ 93,6. Dt 2,6. Bar 1,10; vgl. Bl-D. §179) δηναρίων διακοσίων άρτους Brot für 200 Denare k. Mk637. D a f ü r έκ (Pap. b. Kuhring 27 f. EpJer 24) ή γ ό ρ α σ α ν εξ αύτών (d.h. ν. den 30 Silberschekeln) τον ά γ ρ ό ν Mt 277. M. Angabe d. Verkäufers π α ρ ά τίνος

Mkllis

^Isokr. 2,54. p e z 25,25 [Illv], D t 2 , 6 . 2 E s r 2 0 , 3 2 ) ά . π α ρ

άγνωστος, OV (seit

Homer, auch Pap. [P.Gieß. 3,3 [117n] ήκω σοι, ώ δήμε, ούκ άγνωστος Φοίβος θεός]. LXX. Apk Sed 11,4. Iren., haer.I, 20,3 [Ην 1,180,12], 21,3 [Ην 1,183,9] u.ö. Philo. Jos., c. Ap.2,167 [v. Gottes ούσία] u.ö. Just.) unbekannt (auch unerkennbar Philo, spec. leg. 1,33.36). V . d .

Aufschrift auf einem Altar in Athen ά γ ν ώ σ τ φ θ ε φ AG 17 23 (in dieser Verbindung nicht im AT u. LXX. Vgl. die Berichte Pausanias 1,1,4: έπί Tfj Φαλερφ ... 'Αθηνάς ναός έστιν ... βωμοί θεών τε όνομαζομένων άγνωστων καί ήρώων; vgl. 5,14,8 u.e. pergam. Inschr. [HHepding, Athen. Mitt. 35/10,455], Vgl. auch Diog. L. 1,110 ίτι καί νϋν εστίν εύρεΐν κατά τους δήμους τ. 'Αθηναίων βωμούς ανωνύμους). Norden, Agn. Th.'13,115-25 meint, daß dieser Zug aus einer Rede des Apollonius v. Tyana stamme (vgl. Philostrat, vi. Apoll. 6,3,5 άγνωστων δαιμόνων βωμοί ϊδρυνται). S. den Bericht über die Debatte bei Clemen 290-300 u.d. Komm. z. Apg. REgger, Von Römern, Juden, Christen u. Barbaren: SB d. österr. Akad. W. 247, 3 Wien '65. WGöber, Pauly-W. 2. R. V '34, 1988-94. MDibelius, Pis auf d. Areopag '39. Weitere Lit. bei Bertil Gärtner, The Areopagus speech and natural revelation: Act. Sem. NT Ups. 21/55; s. auch zu "Αρειος πάγος.* (1) I 120-2; Χ 2,956

άγορά, ας, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Job 22,3. ParJer 6,19 τών έθνών [vgl. EdHarris S.32ff.]. Jos., bell. 5,513 u.ö. Ath. Fremdw. im Rabb.) d. Marktplatz; a l s Spielplatz d. Kinder Mt 1116 Lk 732. Standort d. Arb e i t s u c h e n d e n U. F a u l e n z e r (Harpocration, s.v. Κολωνέ-

εμοΰ χ ρ υ σ ί ο ν Apk 3 is. — 2. bildl. m. Anlehnung an den auch im Sakralrecht vorkommenden Ankauf e. Sklaven (ά. ν. Sklavenkauf SIG J 844,9. OGIS 338,23. P.Giss. bibl. 20,14[n]) d u r c h

d. Gottheit, wodurch d. Betreffende tatsächl. die Freiheit erhält als Eigentum erwerben v.d. Gläubigen, für die Christus mit seinem Blut den Preis bezahlt hat: m. gen. pretii ή γ ο ρ ά σ θ η τ ε τιμής ihr seid gegen Bezahlung erworben IKor 620 723 (s. τιμή l). τινά 2 P t 2 i . M . D a t . d. Besitzers u n d έ ν d e s Preises (Bl-D. §219,3; vgl. I C h 2 1 , 2 4 ) : ή γ ό ρ α σ α ς τ φ θ ε φ έν τ φ α ΐ -

ματί σου Apk 59. Μ. ά π ο τινο^, um zu bez., ν. wem od. v. was der Loskauf erfolgt η γ ο ρ α σ μ έ ν ο ι ά π ό της γ η ς Apk 143; Vgl. 144. Die Argumente gegen die übliche Auffassung sind in letzter Zeit stärker geworden (vgl. FBonner, Untersuchungen über die Religion der Sklaven in Griechenland und Rom, '57. SLyonnet, Biblica 42/61,85-89), wahrscheinlich reicht das Bild des gewöhnlichen Sklavenkaufs ohne Deißmanns Implikationen aus. Vgl. H.Kraft, Hdb. z. St.* (30) I 125f.; X 2,956 (Spicq 1,34-37; S)

άγοραΐος,

OV (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap.) z.

Markt gehörig, Markt-, in uns. Lit. nur subst. — 1. οί ά. d. Marktleute, spez. d. Marktgesindel, auch einf. d. gemeine Volk, d. Pöbel (Gramm. Ammonius άγοραΐος σημαίνει τ. πονηρόν, τον έν άγορφ τεθραμμενον, vgl. Aristoph., ran. 1015. Pia., Prot. 347 C. Theophr., char. 6,2. Dio Chrys. 49 [66], 25. Plut., Aemil. Paul. 38,4 ανθρώπους άγεν-

άγρα

άγρυπνέω

νεϊς και δεδουλευκότας, αγοραίους δέ και δυναμένους οχλον συναγαγεΐν u.s.) AG 17 s.

571 C u.a. Herrn.486,38.492,4 Sc.) I E p h 1 0 , 2 ( G g s . ή μ ε ρ ο ς ) . V. N a t u r e r e i g n i s s e n stürmisch (seit Aeschyl. Hdt.)

— 2. at άγοραΐοι (nämlich ή|χέςαι od. σύνοδοι) d. Gerichtstage, -Versammlungen ά. άγονται es werden

κύματα ά. θαλάσσης (Wsh 14,1. Or.sib.3,778) Jd 13.*

23

G. abgehalten AG 1938 (Jos., ant. 14,245 άγειν την άγοραΐον. Ephemeris epigraphica VII p.436, Nr.44,10 [II n] ή άγοραϊος ήχθη. Strabo 13,4,12 τάς ά. ποιεΐσθαι = conventus forenses agere; Bl-D. § 5,3b).* (2)

άγρα, ας, ή

(seit Homer, auch Jos., ant. 8,40) t . t . d e r

Jagd — 1. d. Fangen (Ctesias: 688 fgm.45g Jac. Alciphr. 1,15,1. Aesop, fab.21 P. - 24 H.191 P. = 260 Η.) ε ί ς CL um etwas zu fangen (Eur., suppl.885 ές à-ψας ίέναι) Lk 54. E b e n s o

59 έπί τη οίγρςι των Ιχθύων, ων συνέλαβον, dagegen pass. — 2. d. Fang, d. Beute (Solon 23,3 Diehl.2 X., Cyr.2,4,19. Lycophron ν. 665. Appian, bell. civ.4,129 § 545. Jambl.Erot. 34. TestSeb 6,6) η ( = ή ν ) σ υ ν έ λ α β ο ν Lk 59 v. 1. LPChantraine, 33 f.* (2)

άγράμματος, ov d. Schreibens unkundig (seit x., mem.4,2,20, auch Epikt.2,2,22. Pap. häufig; s. Preis. - EMajer-Leonhard, 'Αγράμματοι, Diss. Marb/13; RCalderini, Aeg. 30/50, 14-41), d a n n a u c h ungelehrt, ungebildet (seit Pia., Tim.23 B. Philo, omn.prob.lib.5l) v. Petrus u. J o h a n n e s άνθρωποι ά. και ίδιώται AG4i3.* (l)

άγραυλέω unter freiem Himmel leben (seit Aristot., auch Plut., Num.61 [4,1]. V. Hirten Bryso b. Stob.4,28,15. Parthenius 29,1; vgl. 11.18,162 ποιμένες αγραυλοι. TestAbr A 10 S. 87,23. ParJer) Lk 28.* (1) άγρεύω Aor. 1 ήγρευσα fangen, ergreifen (seit Soph, u. Hdt., auch Pap. LXX) im N T nur Übertr. (Soph., Fgm. 510. Spr 5,22.6,25 f.) ίνα αύτόν άγρεύσωσιν λόγφ daß sie ihn durch e. Wort fingen Mk 1213.* (1)

άγρίδιον, ου, t6 M. Antonin.4,3,9.

(Diod.S. 13,84,4. Epikt.2,22,10 u.ö. Sb 5230,28 [In]) eig. d. Äckerchen,

Landgütchen, dann d. Landhaus MPol 5,1.6,1.* (0)

άγριέλαιος,

o v vom wilden ü l b a u m (stammend) eigtl. Adj. (Bl-D. §120,3 m. Anh.) U. SO vieil. Rö 1117 (entspr. Erycius in Anth. Pal. 9,237. Ps.-Theokrit, Idyll. 25,257).

Doch kann es auch als Subst. aufgefaßt werden (s. d.).* (1)

άγριέλαιος, ου, ή d. wilde ö l b a u m (Theophr., hist. pi. 2,2,5. Theokr.7,18.25,21. Nicol. Dam.: 90 fgm.66,40 Jac. PCZ 184,7 [255 v]. Als Mask.: Schol. zu Apollon. Rhod.2,843. 848-50a. Bl-D. §241,6) bildl. v. H e i d e n t u m e R ö l l 2 4 (Ggs. καλλιέλαιος). Zu Rö 11,17 s. άγριέλαιος Adj.* (2)

άγριος, ία, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal C 10,3. TestAbr A. Test 12Patr. JosAs 12,9. Ep. Arist. Philo. Jos., ant. 2,246. Fremdw. im Rabb. Ath., R.49,7) im freien Felde befindlich, wild — 1. eigtl.:\. p f l a n z e n (Diod.S. 5,2,4. Artem.4,57. Jos., bell.5,437. PSI 816,3 [II ν]) Η 1 0 3 , 4 , ν . Tieren (so Diod.S. 4,17,4 ζφα. 4,17,5 θηρία. Arrian, Ind.11,11. 13,1. PSI 406,42. 409,18 [III ν], BGU 1252,4, in d. Regel LXX. Jos., c. Ap.2,139)

24

(3)

άγριότης, ητος, ή (seit x., auch 2Makk 15,21. Test Abr A 16 S.97,1.17 S.99,4 u.ö. Philo. Jos., ant.16,363 θυμός καί ά.) d. Wildheit (v. Begierden) Η 44,2.* (0)

άγριόω wild machen (seit d. Trag. u. Χ., auch 3Makk 5 , 2 ά γ ρ ι ω θ έ ν τ α ς . TestSal 13,5 ήγριωμέναι). Pass, verwildern v. M e n s c h e n Η 1 0 3 , 4 . (Diod.S. 19,6,6. Appian, Iber. 96 §417; d. Akt. = verwildern lassen TestSim 4,8 άγριοι τούτο τ. ψυχήν).* (0) Άγρίππας, α N.pr.m. Agrippa (Lit. [Diod.S. 12,30,1; auch ParJer 3,14.21.5,22. grBar tit 2. Philo. Jos.]. Inschr. Pap. Münzen; Bl-D. § 54.55,1) — 1. Α. I (10v-44n), Sohn Aristobuls, Enkel Herodes d.Gr., Herrscher zuerst (37) über Gaulonitis, Trachonitis, Batanäa, Panias, dann (39) auch über Abilene, über Galiläa u. Peräa, zuletzt (41-44) auch über Judäa u. Samaria; AG 12irr. Herodes genannt. - Schürer I 549 ff. (Quellen u. Lit.). ESchwartz, NGG '07,263 ff. Rosenberg b. Pauly-W. X 1/17,143-46. EMeyer I 46ff.167f. 541 f.

— 2. Α. II (28-ca.94n), Sohn von 1, regierte von 53 an über die Philippus-Tetrarchie (s.o.). Über sein Eingreifen in den Prozeß des Pis berichtet AG 2513fr. Er ist dort genannt 25i3.22-24.26 26if.7 v.l. I9.27f.32. - Schürer I 585 ff. (Quellen u. Lit.). Rosenberg b. Pauly-W. X 1/17,146-50. - Zu beiden s. WOtto u. H Willrich b. Ήρφδης a. Anf.

— 3. Name des Präfekten in Rom, nach APt (Ox 849).* (il)

άγρός, οϋ, Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 3 S.79,16. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. Apk Esr 29,4T. Philo. Jos. Just., AI 67,3) — 1. d. Feld, d. Land im Ggs. zu Stadt oder Dorf Η 5,4.9,3 u.ö. έν (τω) άγρώ auf dem Felde (P. Amh. 134,5. 2 K ö 2 , 1 8 . 1 0 , 8

u.ö.) Mt 2 4 ^ Lk 1731. είς τ.

άγρόν auf dem Felde Mk 1316. είναι έν (τφ) ά. Mt 2440 Lk 1525 1735 v.l. ερχεσθαι είς τον ά. aufs Feld gehen Η 9,2.22,2. Dafür πορεύεσθαι είς ά. (Timaeus Hist. [IV/IIIv]: 566 fgm.48 Jac. R u t h 2 , 2 ) Mk 1612 o d e r

ύπάγειν είς ά. Η 22,2. περίπατε tv εις τον ά. 51,1. ερχεσθαι άπ' άγροΰ vom Felde heimkommen Mk 1521 Lk 2326. Dafür είσέρχεσθαι έκ του ά. (vgl. P. Eleph.13,6 οϋπω εϊσελήλυθεν έξ άγροΰ. G e n 3 0 , 1 6 . Jos.,

ant. 5,141) Lk 177. πάρεστιν άπ' άγροΰ ist vom Lande gekommen

l l e D . - Bl-D. § 255,1 m.Anh.

— 2. Im PI. kann ά. Höfe oder Dörfer bedeuten (vgl. Jos 19,6. Jos., ant. 17,193) neb. πόλις: άπήγγειλαν είς την πόλιν καί είς τους αγρούς Mk5i4 Lk834; neb. κ ώ μ α ι (Dio Chrys.l3 [7], 42) M k 636 L k 9 i 2 ; neb.

κώμαι u. πόλεις Mk 6s«. — 3. d. Acker (X., mem.1,1,8) Mt 1324.27.31.3« Lk 1418

AG 437. Nährboden für Pflanzen τα κρίνα του ά. d. Feldlilien Mt 628. χόρτος του ά. (Gen 3,18. 4Kö 19,26) 630. ζιζάνια τοΰ ά. 1336. παμβότανον τοΰ ά. 1Κ1 56,14 (Hi 5,25). Dient z. Vergraben gefährdeter Schätze Mt 1344. α. τοΰ κεραμεως d. Töpferacker

1K1 56,11.12 (Hi 5,22 f.). μέλι ά. Honig von wilden

Mt 27 7 f. 10 (dazu GStrecker, Der Weg der Gerechtigkeit

Bienen (Jambl. Erot. p. 222,16 μέλιτται αγριαι m. ihrem μέλι. Cat. cod. astr. X 86 b, 6 άγριομέλισσα. - Α. denken an e. Pflanzenprodukt; vgl. Aristot., mirab. 19 έν Λυδίςι άπό των δένδρων το μέλι συλλέγεσθαι πολύ. Diod.S. 19,94,10 φύεται παρ' αύτοϊς [d.h. den Nabatäern] άπό τ. δένδρων μέλι πολύ το καλούμενον αγριον. ώ χρώνται ποτώ μεθ' ύδατος. Jos., bell. 4,468) Mt 34 M k U . EEb Nr. 13 ZI. 79.

'62,76-82; BHH 260). - οί άγροί d. Ackerstücke, d.

— 2. übertr. v. Pers. wild aussehend v. Frauen m. aufgelösten Haaren Η 86,5; vollst, ά. τη ίδέςι ν. wildem Aussehen 62,5. V. Begierden heftig (Pia., rep. 572 B) 44,2; vgl. 47,6. τό άγριον d. wilde Wesen (Pia., rep.

Grundbesitz (X., mem.3,9,11. SIG 914,39; OGIS 235,2. l K ö 8 , 1 4 . 2 2 , 7 u.ö.) Mt 1929 M k 1029f. Lk 1515. - Chantraine 40 ff. (37) VI 522

άγρυπνέω

wachen Aor. 1 ήγρύπνησα (LXX) — 1. eigtl. sich wach halten, wachsam sein (seit Theo-

gnis, auch Pap. LXX. JosAs 25,3. Philo, aet. m.70. Tat. 11,2)

bildl. αγρυπνείτε Mk 1333 Lk2l36 (vgl. lEsr 8,58. 2Esr 8,29). — 2. übertr. über etw. wachen = auf etwas achten.

26

άγρυπνία

άγων

für etw. sorgen (Plut., mor.337 Β. OGIS 521,6. Da 9,14 ά . έπί τ α κ α κ α . Hen 100,8 ά. νοήσαι το κακόν) ά. ύ π έ ρ τ ω ν ψ υ χ ώ ν Hb 1317. εις α ύ τ ό Eph 6ιβ. ά. ο ύ κ εις τ ο α γ α θ ό ν ά λ λ ' εις τ ο π ο ν η ρ ό ν D 5,2. ο ύ κ εις φ ό β ο ν θ ε ο ϋ ά λ λ α έπί τ ο π ο ν η ρ ό ν Β 20,2.* (4) II 337; Χ 2,1064

μία αγει. Vgl. Eur., Med.310 σε θυμός ήγεν· Pia., Prot.355 A ϋπό τ. ηδονών αγόμενος. Demosth. 18,9 τοίς εξωθεν λόγοις ήγμενος. Parthenius 29,2 αγειν εις έπιθυμίαν = zur Lust verführen. ήγοντο εις ιούς χώρους των επιθυμιών Mel., Ρ. 50,359 ^Β])^ Schwierig ist οτι π ρ ο ς τα είδωλα τα ά φ ω ν α ώς α ν ή γ ε σ θ ε ά π α γ ό μ ε ν ο ι wie ihr immer wieder zu d. stummen Götzen fortgerissen, hingezogen wurdet IKor 122, wo α ν d. Wiederholung bez. u. ώς das vorhergehende ότι aufnimmt; andere Erklärung v. der Voraussetzung aus, daß ώς ά ν ή γ ε σ θ ε zu lesen ist, b. JWeiß Z. St. (Psellus p.96,33 stehen αν άγάγοι u. άναγάγοι zur Wahl. Herondas6,73 αν εύρήσεις RHerzog oder άνευρήσεις ADKnox. Ramsay, Phryçia I 2 p. 390 Nr. 248 δς αν όρύξει od. δς ανορύξει), τάς έπι τήν απάτην ά γ ο υ σ α ς (Wege) die zum Betrug fähren API 1,13. — 4. v.d. Zeit verbringen (seit Eur. u. Hdt., auch Aberciusinschr. 18. LXX) ά. τήν ή μ ε ρ α ν τήν ό γ δ ό η ν εις εύφ ρ ο σ ύ ν η ν den achten Tag als Freudenfest begehen Β 15,9 (vgl. OGIS 90,47 [196 ν] αγειν τάς ημέρας ταύτας έορτάς. Bes. häufig PCZ, s. Preis. IV). Unpersönl. vieil, τρίτην ταύτην ή μ ε ρ α ν αγει es ist dies der dritte Tag Lk 2421 ; doch, da dies nicht zu belegen ist, wird wohl besser ΊησοΟς als Subj. ergänzt (Bl-D. § 129 Anh.) J. bringt nun schon den dritten Tag hin (vgl. Galen XIII 581 Kühn τετάρτην ήμεραν άγων ανώδυνος ην, ad Glauc. de med.meth. 1,16 XI 65 Κ. πόστην αγει τήν άπό του νοσεϊν ήμεραν ó άνθρωπος;). V. Festen begehen, feiern (Hdt. u.a. Aesop, fab.389 Ρ. γενέθλιον αγειν. PCZ 541,5 [III ν], Jos., ant.11,77 = lEsr 4,50. αγοντα έορτάς Ar. 10,8. μυστήρια άγετε Just., AI 25,1. Ath.1,1) γ ε ν έ σ ι α Mt 146 v.l. το σ ά β β α τ ο ν KPt 2 S. 14,28. ν ε ο μ η ν ί α ν ebd. ZI. 29. V. Versammlungen (wie agere) συμβούλιον α γ ε ι ν e. Vers, abhalten I P o l 7 , 2 . Pass, α γ ο ρ α ί ο ι α γ ο ν τ α ι (s. αγοραίος 2) AG 1938. — 5. intr. gehen, ziehen (Χ. u.a.) α γ ω μ ε ν laßt uns gehen (so Vita Aesopi G.77. Auch als Fremdw. im Rabb. Bl-D. §308) Mt 2646 Mk 1442 J 1116. M. Angabe d. Ziels (Ael.Aristid.51,28 K. = 27 p. 541 εις το ιερόν. Epikt. 3,22,55 αγωμεν έπί τ. άνθύπατον) εις τάς κωμοπόλεις Mk 138. εις τήν Ί ο υ δ α ί α ν J 1 1 7 . εις το ό ρ ο ς ApkPt 2,4. εις α γ ρ ό ν Η 61,5. έπί τήν θεωρίαν API 4,7. π ρ ό ^ α ύ τ ό ν J 11 15. π α ρ ά τ ο ν π ύ ρ γ ο ν Η 82,6. α γ ω μ ε ν ιδωμεν τ ο ν έ χ ο ν τ α τ ο ν θ ε ο ν θ η ρ ι ο μ α χ ο ϋ ν τ α wir wollen gehen und den gotterfällten Mann mit den Bestien kämpfen sehen API 4,7. M. Angabe d. Ausgangspunktes εντεϋθεν J 1431. (67)

25

ά γ ρ υ π ν ί α , ας, ή (seit Hdt., auch BGU 1764,9 [i ν]. Sir 31,2. 38,26 u.ö. 2Makk 2,26. TestSal 18,32. Jos., bell. 3,318) d. Wachen — 1. eigtl. nur PI. (SIG 1169,50) έ ν ά γ ρ υ π ν ί α ι ς unter Wachen (neben and. Mühseligkeiten, wie X., mem.4,5,9. Plut., mor. p. 135 E; Sertor. 574 [13,2] πόνοι, όδοιπορίαι, άγρυπνίαι; Sulla 28,14 άγρυπνίαι κ. κόποι) 2Kor 65 1127. Eine Beziehung auf wirkliche Gottesdienste scheint in 1127 ausgeschlossen, in 6 s nur dann möglich, wenn ά. zu 5 b gezogen wird. — 2. übertr. d. (Schlaflosigkeit verursachende) Sorge (SEG 8,548,30 [I v], Sir 42,9) Β 21,7 (neben επιθ υ μ ί α ) . * (2) (S) ά γ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 103,15. Od Sal 11,16a. TestSal. TestAbr. Test 12Patr. JosAs. grBar. ApkSed 11,7 S. 134,21 Ja. ApkMos 40. Ep. Arist. Philo. Jos. Ar. 10,8. Just. Tat.9,2. Ath.Mel., P.50,359 [Bo]; fgm.9,5) Fut. άξω. Aor.2 ή γ α γ ο ν , daneben 3. PI. ή γ α γ α ν (PrJk 1 0 , 1 ) , 7 ή γ ά γ ο σ α ν (LXX). Pf. ά γ ή ο χ α (LXX). Pass. Pf. 3.Sg. ήκται (Jes 23,1). Aor. 1 ή χ θ η ν . Fut. 1 ά χ θ ή σ ο μαι. Ipf. ή γ ό μ η ν — 1. führen — a. eigtl. fähren, bringen mit Akk. τ η ν ö v o v κ α ι τ ο ν π ώ λ ο ν Mt 217 (vgl. Just., Al 32,6.54,7). γυν α ί κ α J 83. τ ο ν π α ι δ α AG20i2. αγαγε α ύ τ ή ν bring sie her! API 2,15. θ έ λ ε ι ς χ α λ κ έ α α ν ω μ ε ν sollen wir einen Schlosser holen? 3,5. M. Aklc. u. Angabe d. Zieles π ρ ο ς α υ τ ό ν Lk 44o 184ο; vgl. 1935 J 9IJ AG 927 2318. π ρ ο ς τ ο σ υ μ ψ έ λ ι ο ν Η 9,7. εις τ η ν ε ρ η μ ο ν Β 7,8. έπί σ φ α γ ή ν zur Schlachtung AG 832.1 ICI"16,7. Β 5,2 (alle drei Jes 53,7). εξω J 194.13. ώ δ ε Lk 1927. M. Dat. d. Pers. (IMakk 7,2) ά γ ά γ ε τ έ μοι führt es mir zu Mt 212. τ ι ν ά σ υ ν τ ι ν ι (vgl. PGM ι, 179) l T h 4 i 4 . V. d. die Herde führenden Hirten J 10 ie. Bildl. zuführen ό θ ε ό ς ή γ α γ ε ν τ φ Ι σ ρ α ή λ σ ω τ ή ρ α Ί η σ ο ϋ ν Gott führte Israel als Heilana Jesus zu AG 1323. Pass, τ ο π λ ο ΐ ο ν ά γ ό μ ε ν ο ν εις Μ α κ ε δ ο ν ί α ν das Schiff, das nach Mazedonien fuhr API 5,15. — b. geleiten, mitbringen, mitnehmen (Jos., ant. 10,179) εΐ§ Ά ν τ ι ό χ ε ι α ν AG 1126. εως 'Αθηνών 17 is. έπί τ ο ν Αρειον π ά γ ο ν 171», α ν ο ν τ ε ς παρ' φ ξεν ι σ θ ώ μ ε ν Μ ν ά σ ω ν ι = προς Μ ν ά σ ω ν α ϊ ν α παρ' α ύ τ φ ξενισθώμεν 2116 (vgl. dazu ξενίζω u. Bl-D. § 294,5 Anh.). α γ ε μετα σ ε α υ τ ο ΰ bringe (ihn) mit 2 Ti 411 (Ρ. Petr. II 32 [2a], 13 άγων μεθ' αύτοϋ). — C. übertr. bringen, fähren zu (X., mem. 1,6,14. Demosth.25,76 εις ελεον. 18,316 εις άχαριστίαν. Spr 18,6. Jos., ant. 2,174. εις πίστιν Just., AI 10,4. εις έπίστασιν και άνάμνησιν 44,11) τινά εις μετάνοΐα ν RÖ24 (Polyb.5,16.2 εις μετάνοιαν αξειν τ. βασιλέα. Ep. Arist. 188. Jos., ant.4,144). εις δ ό ξ α ν Hb 2 io. V. d. Eifersucht α. εις θ ά ν α τ ο ν 1 Kl 9,1. — 2.1.1.α. Gerichtssprache: abführen, verhaften m. Akk. Mk 13u Lk 2254 J 745 AG 526. ο π ω ς δεδεμένους ά γ ά γ η εις 'Ιερουσαλήμ 92; vgl. 22s. V. d. gerichtl. Vorführung z. Verhör mit έπί c. acc. (BGU22,34ff. Just., All 2,12) έπί η γ ε μ ό ν α ς Mt 10is. έπί το βήμα AG 18ΐ2. έπ' έξουσιαν Η 105,4. εις το σ υ ν έ δ ρ ι ο ν AG 612. [εις το συμ]β[ο]ύλιον A PI Μ 1 πς 20 (vgl. Just., All 10,4 εις δικαστήρια)". Absol. 25«. 17.23. V. Transport e. Gefangenen 2331 J 1828. εις τήν π α ρ ε μ β ο λ ή ν in d. Kaserne abfähren AG 2134 23 io. V. d. Abführung z. Hinrichtung (vgl. Diod.S. 13,102,1. Appian, bell. civ. 5,9 §36. Lucian, Syr.dea 25. 2Makk 6 , 2 9 . 7 , 1 8 ) Lk2332 J 1916 v.l.; s.d. Art. απάγω le. — 3. übertr. auf d. Einwirkung des Geistes auf d. Menschen führen, leiten, Pass, geführt werden, sich leiten lassen π ν ε ύ μ α τ ι θ ε ο ύ α γ ε σ θ α ι R ö 8 u ; vgl. Gal 5 is Lk 4i.9. γ υ ν α ι κ ά ρ ι α ά γ ό μ ε ν α έ π ι θ υ μ ί α ι ς ποικ ί λ α ΐ ς 2 Ti 36 (Aristot., Eth.Nic.7,3,10 p. 1147 a, 34 ή έπιθυ-

ά γ ω γ ή , ή ς , ή (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX) d. Führung (Orig., C. Cels. 3,73,12), dann d. Lebensführung (so X., eq.3,4. Polyb.4,74,1.4 ά. του βίου. Diod.S. 13,82,7. M. Ant. 1,6. Inschr. v. Magn. 164,3 ήθει και αγωγή κόσμιον. OGIS 223,15 [III ν], 474,9.485,3. UPZ 113,12 [156 v]. P. Tebt. 24,57 [117 v]. Sb 9050 V 11 f. ή του βίου ά. [vgl. AKränzlein, Journ.Jur. Pap.6,'52, 232]. Horoskop in P. Princ.-75,5. Esth 2,20. 2Makk 11,24. Ep. Arist. Philo. Jos., ant. 14,195. Iren., haer.IV,38,l [Hv 11,292,9]. Orig., C. Cels.3,51,16. Vgl. Nägeli 34) 2Ti3io. ή έν Χ ρ ι σ τ ή ά . d. christliche Lebensführung 1K1 47,6 (v.l. αγάπη), σεμνή . . . ά γ ν ή ά. 48,1.* (1) I 128 f. (S) ά γ ώ ν , ώ ν ο ς , ό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist. 14. Philo. Jos., ant. 17,92. 185 u.ö. Just., D. 142,2. Tat. 12,4. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Wettkampf nur im Bild (vgl. W s h 4 , 2 ) : τ ρ έ χ ω μ ε ν τ ο ν προκείμενον ήμίν ά γ ώ ν α laßt uns den bevorstehenden Wettlauf zurücklegen Hb 121 (vgl. Eur., Or. 847. Hdt. 9,60,1 άγωνος μεγίστου προκειμένου, vgl. 7,11,3. Lucian, Gymnas. 15. Epikt.3,25,3. - Hdt.8,102,2 πολλούς αγώνας δραμεονται oí "Ελληνες. Dionys. Hal.7,48). Vgl. l K l 7,1. PrJk 20,1 (nicht Pap.). — 2. allg. d. Kampf nur übertr. (Iren., haer. V,29,1. Hippol., Ref.IX,6. Orig., C.Cels., 1,22,18. Did., Gen.250,29), v.d. Leiden für d. Ev. Phil IJO u. der Anstrengung in seinem Dienst έ ν π ο λ λ φ ά. in heißem Bemühen ITH 22. ά . ά γ ω ν ί ζ ο μ α ι (Socrat., ep.14,4. Epikt. 1,9,12. Ap-

28

άγωνία

άδελφός

pian, bell.civ.l,110 §515. SIG 434 1/5,10. Inschr. Brit. Mus. III 604,7f. ήγωνίσατο ά. τρεις, έστέφθη δύω. Philo. Herrn. 10,19a) l T i 612 2 Ti 47 (vgl. Thu.7,68,3 «αλός ό ά. Synesius, ad Paeon. 3 p. 309 C ώς άγώνα καλόν ΰπέρ ήμών άγωνίζη = daß du ... kämpfst; vgl. JMTBarton, Bornim certamen cenavi: Biblica 40/59,878-884). ό τ η ς α φ θ α ρ σ ί α ς ά . 2Κ.1 7 , 5 .

Allbeleber Christus gegenüber 1 Kor 15 22 (HGunkel, Schöpfg. u. Chaos 1895). Die Parali, zw. Adam u. Christus u. die Bez. d. letzteren als zukünftigen Rö5i4 od. letzten Adam IKor 1545 ist viel erörtert. Nicht sicher ist, ob der weitverbreitete (gnostische) Mythos vom Urmenschen als d. Erlösergott hier direkt Einfluß übt oder ob Pis auf dem Weg über jüdische Vorstellungen zu seiner Anschauung kommt. Zu der

27

Dafür αφθαρτος ά. 7,3. Ggs. φθαρτός α. 7,1 (s. καταπλέω). 4. - Anspannung, Mühe (Eur., Phön.1350. Thu. 7,71,1. Polyb.4,56,4. Plut., Tit. Flamin. 16,1 άγώνα και πόνον. P.Heid. 228,14 [III ν). Jes 7,13) ύπέρ τίνος Κο12ι; vgl. 1 K l 2 , 4 . - JJüthner, RAC I 188f. VCPfitzner, Paul and the Agon Motif,'67.* (6) I 134-40; X 2, 956 (Spicq I, 38-40; S)

άγωνία, ας, ή (b. Pind. Hdt. u.a. = άγων; so auch δι' οπλών αγωνίας Ath. 35,1) in späterer Zeit (entspr. άγωνιάω) d. Angst (so Hyperid., fgm. 203. Demosth. 18,33 φόβος καί ά., mythogr. Fgm. P. Hib. 186,31 : πόνος και ά., bes. Stoa als Art des φόβος Stoic. 3 p.98,38.40; neben λύπη als Art der άλγηδών bei Chrysipp: Stoic. 11 248,16. Epikt. 2,13,10; auch Schol. zu Apollon. Rhod. 3,471 έτετάρακτο καί èv άγωνίςι ήν. BGU 884 I 6. P.Tebt. 423,13f. εις ά. γενέσθαι. 2Makk 3,14.16. Philo. Jos., bell.4,90; ant. 11,326 ήν èv άγωνίςι κ. δέει. Iren., haer. I, 4,4 [Ην 1,37,9]) γ ε ν ό μ ε ν ο ς έ ν ά . Lk 2244.* (1) I 140; Χ 2,956 άγωνιάω Ipf. ήγωνίων. Aor. 1 Ptz. άγωνιάσας (Esth 5,1 e); Inf. άγωνιασαι (Just., A ι 4,2) in Angst, in Sorge sein (so d. Späteren, auch Dio Chrys. 4,55 [m.flgd. μή]. Inschr. Pap. [s. Preis.]. LXX. Jos., ant. 9,32) άγωνίωντες μεγάλος (P.Gieß. 19,3. 2Makk 3,21) voll großer Angst EPt 11,45. Mit flgd. indir. Frage μήποτε (UPZ62,30 [161/60V]. μή m. Konj. Just, A I 4,2) 5,15. Mit flgd. Gen.

absol. ού γαρ μικρώς αγωνιώ τοιούτου σου οντος ich bin

nicht

wenig

besorgt,

stimmt) bist API 7,31.* (0)

daß

du

so

( e r n s t ge-

άγωνίζομαι (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. TestAbr. Tesüos 2,2. ParJer 7,10. Philo. Jos., bell. 3,194; ant. 5,246. Just. Mel., HE 4,26,13) I p f . ή γ ω ν ι ζ ό μ η ν . F u t . ά γ ω ν ί σ ο μ α ι (Just., D. 65,2) u. ά γ ω ν ι ο ϋ μ α ι (ebd. 68,3). A o r . 1 ή γ ω ν ι σ ά μ η ν . Pf. ή γ ώ ν ι σ μ α ι — 1. v. Wettkampf: eigtl. u. bildl. im Wettkampf kämpfen π ά ς

ό άγωνιζόμενος

1 Kor 925; vgl.

2Kl

7,1-4. — 2. iiberh. kämpfen — a. eigtl. v. Waffenkampf (Polyb. 1,45,9. Plut- V Marceli. 303 [10,4]. 2Makk 8,16) η γ ω ν ί ζ ο ν τ ο [αν] ϊ ν α μ ή π α ρ α δ ο θ ώ J 1836. — b. iibertr. V. jedem Kampf (περί της αληθείας Orig., C. Cels. 1,62,63) κ ο π ι ώ α γ ω ν ι ζ ό μ ε ν ο ς ich mühe und kämpfe mich ab Kol 129; vgl. l T i 4 i o . V. R i n g e n im Gebet (ά. δε δια των προς θεόν εύχών ϋπερ των δικαίως στρατευομένων Orig., C.Cels. 8,73,24) ά . ύ π έ ρ ύ μ ώ ν Kol 412 (ά. ύπέρ τίνος: Diod.S. 13,14,3. SIG 317,20.386,19. 409,33. Jos., ant. 13,193). ά . ά γ ώ ν α (s. άγών 2) lTi 6 1 2 2 Ti 4 7 (dazu JMTBarton, Biblica 40/59,878-884). Mit flgd. I n f . (Thu. 8,89,4 ήγωνίζετο εις 'έκαστος αυτός πρώτος προστάτης τοΟ δήμου γενέσθαι. Diod.S. 31,19,8 ώστε ό πατήρ έξίστασθαι τής δλης αρχής ήγωνίζετο τφ παιδί. P. Lond. 1338. - άγ. einfach s. bemühen, bestrebt sein : Just., D. 38,2.65,2 u.ö. Alex. Aphr., fat. 31, 112 p.203,9. Sb 6997,9 [IIIv]) ά γ ω ν ί ζ ε σ θ ε ε ί σ ε λ θ ε ι ν ringet danach, hineinzukommen Lk 1324; vgl. 1K1 3 5 , 4 . Β 4 , 1 1 . * (8) I 134-40; X 2,956

'Αδάμ (BIÇ) indekl. Nom. pr. m. (LXX. TestSal D 2,13. TestAbr.'Test 12Patr. grBar. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. Philo. Or.Sib. Just. Mel., P. 83. - Bei Jos. "Αδαμος, ου [ant. 1,66]) Adam, d. erste Mensch l T i 2 u . Β 6,9 (vgl. Gen 1,27 ff.). Stammvater d. Menschen Rö5i4 Jd i4. 1 Kl 50,3. Daher πατήρ ήμών 6,3; d. Menschen υιοί Ά. 29,2 (vgl. Dt 32,8). Im Stammbaum Jesu Lk338. Sein Sündenfall Rö5i4 lTi2i4. Zur Stunde seines Gebets wird Eva von der Schlange verführt PrJk 13,1 (ApkMos 17). Nach d. Vorstellung, daß sich in der Endzeit d. Urzeit wiederholt, nur m. umgekehrten Vorzeichen, tritt dem Allvernichter Adam d.

durch KBarth, Christus u. Adam nach Röm 5,'52, ausgelösten Debatte vgl. RBultmann, Adam u. Christus nach Röm 5, ZNW 50/59,145-68; EBrandenburger, Adam u. Christus, '62; EJüngel, ZThΚ 60,'63,42-74.* (9) I 141-3; X 2,956-8

άδάπανος, OV (Aristoph., pax 594. Teles 7,8 u.a. Inscr. gr. 1006,21 [IIv] άδάπανον τήν συμμο^ίαν καθιστάνει, wahrsch. Stud. Pal. 22,3,12 [lin]) kostenlos ίνα ά. θήσω τό εύαγγέλιον daß ich d. Εν. ohne Entgelt verkünde IKor 918.* (1)

Άδδί indekl. N. pr. m. Addi im Stammbaum Jesu Lk 328 (Άδδεί T.H.S.V)·* (l) άδελφή, ής, ή (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 8,8 C. TestAbr A 5 S. 82,31. TesUob. Test 12Patr. Jos As. Philo. Jos., ant. 18,130; vi. 186 u.ö. Ar. 11,2. Just., D. 134,3. Tat. 10,1. Ath. Mel., P. 53,391) d. Schwester — 1. eigtl. Mt 1929 M k 1029f. Lk 1039f. 1426 J 111.3.5.28.39 1925 Rö 1615 lTi 52. V. J e s u Schwestern (s. zu αδελφός 1) Mt 13s« Mk 332 63. D . S c h w e s t e r d. Pis AG 2316. V. Jesus angewandt, um e. geistige Verwandtschaft an Stelle einer natürl. zu bez. Mt 12 so Mk335.άγαπävώςά.H Ι,Ι.έντρεπεσθαιώςά. 1,7. — 2. bildl. v. d. Trauer: άδελφή έστιν τής διψυχίας ist eine Schwester des Zweifels Η 40,1. (Alcaeus 142 Diehl [364 L.-P.]: Armut u. Ratlosigkeit als Schwestern. Paroem. Gr. Append. 3,12 ή μωρία ά. πονηρίας. Pia., rep. 3,404 Β. Cebes 16,2 έγκράτεια u. καρτερία als άδελφαί. Herrn. 9,1 c ή νόησις ά. τοϋ λόγου). desselben Glaubens — 3. übertr. auf d. Angehörige (wie im H b r . ΓΙΪ Π Κ d . Angehörige desselben Volkes N u m 2 5 , 1 8 ; s. άδελφός 2 u. vgl. PGM 4,1136f. χαίρετε, οίς τό χαίρειν έν εύλογίςι δίδοται, άδελφοΐς καί άδελφαϊς, όσίοις καί όσίαις) Rö 161 IKor 715 95 Phlm 2 Jk 215. IPol 5,1.

2Kl 12,5.20,2. Η 6,3.7,1. In d. Anrede neb. άδελφοί 2 Kl 19,1. — 4. bildl. Bez. f ü r d . e n g e B e z i e h u n g g l e i c h a r t i g e r G e m e i n s c h a f t e n z u e i n a n d e r (OGIS 536,5) 2J 13 (s. κυρία). - Η 3 9 , 9 v . l . ( f ü r θ υ γ ά τ η ρ ) . * (26) I 144-6; X 2,958 f.

άδελφοκτονία, ας, ή (Philo, de los. 13. Jos., bell. 1,606; ant. 17,60.91. Tat. 34,1) d. Brudermord Kains (Philo, agrie. 21) 1K1 4 , 7 . * (0) άδελφός, OÖ, ό (seit Homer [άδελφεός], auch Inschr. Pap. LXX. Hen 100,2. TestSal 8,8.9. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. grBar. ApkEsr. ApkMos. Asels. Philo. Jos., vi. 190 u.o. Apolog.) d. Bruder — 1. eigtl. Mt l 2 . i i 418.21 u . ö . τ ο ν ά . τ. 'ίδιον J l 4 i (s. Jos., ant. 11,300. Did., Gen. 133,10). V. Jesu Brüdern (Stellen wie Gen 13,8.14,14.24,48.29,12. Lev 10,4. 1 C h 9 , 6 sichern für ά. nicht d. Bed. „Vetter", sondern zeigen nur, daß es in Wiedergabe des hebr. nç vereinzelt bei lockerem Sprachgebr. auch z. Bez. männlicher Verwandter verschiedener Art angewendet wird. Entsprechendes gilt für άδελφή [s.d. 1] Gen 24,59 f. Tob 8,4.7 [vgl. dazu 7,15], Jos., ant. 1,211 [άδελφή = άδελφοΟ παις]. Ähnl. M. Ant., der 1,14,1 den ihm verschwägerten Severus ά. nennt, u. gelegentlich in Pap.: JJCollins, Theological Studies 5/44,484-94; dazu VTscherikover, HThR'42,32f.) Mt 12461. 1355 M k 331 f. J 212 73.5. AG 114

IKor 95. Jakobus ό άδελφός τοϋ κυρίου Gal 1ΐ9. D. Plur. kann auch Geschwister verschied. Geschlechtes bedeuten (Eurip., El. 536. Andoc. 1,47 ή μήτηρ ή εκείνου κ. ό πατήρ ó έμός άδελφοί. Anton. Diog.3 [Erot. Gr. I 233,23.26 Hercher], P.Oxy.713,21 f. [97n] άδελφοϊς μου

άδελφότης

29

Διοδώρφ κ. Θαίδι. Schol. zu Nicander, ther. 11 [p. 5,9] δύο έγένοντο αδελφοί, Φάλαγξ μεν άρσην, θήλεια δέ 'Αράχνη τουνομα. D. θεοί 'Αδελφοί, d. Geschwisterehepaar auf dem Ptolemäerthron: OGIS50.2 [IIIv] u. Pap. [Mitt.-Wilck.I 1,99; I

2,103-107-IlIv]). In all diesen Fällen handelt es sich um e i n e n Bruder und e i n e Schwester. Doch gibt es auch Stellen, wo mit αδελφοί offensichtlich Geschwister schlechthin, verschied. Geschlechtes u. in b e l i e b . A n z a h l g e m e i n t s i n d (Polyb. 10,18,15 ποιήσεσθαι πρόνοιαν ώς ιδίων αδελφών κ. τέκνων. Epikt. 1,12,20 άδ. neb. γονείς, τέκνα, γείτονες. 1,22,10.4,1,111. Artem. 3,31. Ptolem., apotelesm. 3,6. Diog. L.7,108.120.10,18. - P.Mich. 214,12 [296n] scheinen ot αδελφοί σου noch allgemeiner = deine Verwandten zu sein). S o ist a u c h Lk 2116 k e i n Z w e i f e l a n

der Bedeutung von άδελωοί = Geschwister. Eher ist e. solcher denkbar bei den άδελφοί Jesu Mt 12«f. M k 3 31 J 212 7 3.5 AG 114. — 2. iibertr. (für e. zusammengehörige Zweiheit Did., Gen. 127,6 ά. έστι τοΟ φαινομένου εξω άνθρωπου ό κρυπτός καί έν διανοίςι δνθρωπος): als B r u d e r b e z . J e s u s j e d e n ,

der ihm zugetan ist Mt 12so Mk 33s, vor allem d. Jünger Mt 28 io J 2017. Daher überh. als Bez. für d. in solcher geistigen Gemeinschaft Stehenden gebr. Mt 2540 Hb 2i2 (Ps 21,23). 17 u.ö. Im Verh. zu e. Frau den Ggs. z. Ehemann bezeichnend Η 88,3 u.ö. V.d. Mitgliedern e. relig. Gemeinschaft (d. Klausner

30 άδελφοί u. άδελφαί sind lPt 59. 1 Kl 2,4. την ά. αγαπ ά ν l P t 217. — 2. d. brüderliche Gesinnung (Dio Chrys. 21 [38], 15.

Vett. Val. p.2,28.4,5. l M a k k 12,10.17. 4Makk 13,27) ά. συντηρεϊν Η 38,10 (v.l. α γ α θ ό τ η τ α Kod. Athous).* (2) I 144-6; Χ 2,958 f. (S) ά δ ε ώ ς (seit Hdt. Aristoph., vesp. 359. Manetho: 609 fgm.9,100, auch IG IV 597. P.Mich. 425,20 [beide Iln]. 3 M a k k 2 , 3 2 . Philo, cherub. 99. Jos., ant. 6,313.18,370. Just., A l l 12,5) A d v . v o n ά δ ε ή ς ohne Scheu, nach Belieben

προσεύχεσθαι MPol 7,2.* (0) ά δ η λ ο ς , OV (d. Wort seit Hesiod, auch Inschr. P. Lond. 940,23. P.Oxy. 118,5 f. P.Leipz. 37,23. PGM 4,3048. LXX. Test AbrA. Philo. Jos., bell. 7,115; ant. 1,268.13,151. Ath. 5,2) — 1. unerkennbar, unsichtbar (seit Soph., auch OGIS 218,129 [IIIv]) τ α μ ν η μ ε ί α τ α α . d. unkenntlichen Grä-

ber Lkll44. τα α. δηλοϋν d. Unsichtbare kundtun 1K118,6 (Ps50,8). πώς ή πίστις εύρετέα των άδηλων ή φαινόμενη τοϋ άπατρικοΟ πατρός wie der Glaube an das Unsichtbare gefunden wird, aer sichtbar wird (in der Sichtbarkeit) des vaterlosen Vaters (so n. d. Kopt.) SJCh ZI. 32ff. (Ox 1081). — 2. undeutlich (Polyb. 8,1,2 α. ελπίδες = vage Hoffnungen; ebenso Maximus Tyr. 36,4a) V. d. T r o m p e t e ÖL φ ω ν η ν

des Serapeums in Memphis: UPZ 162 1,20 [117v] άδελφοί oí τάς λειτουργίας έν ταΐς νεκρίαις παρεχόμενοι. IG XIV 956 Β, 11 f. ά. = Mitglied der Ιερά ξυστική σύνοδος. Inscr. Pont. Eux. II 449,5 είσποιητοί ά. σεβόμενοι θεόν'Ύψιστον (Ltzm., ZWTh S5,'13,121]. Mysterienpap. [Hin]: APF 13/39,212. Essener b. Jos., bell. 2,122. Vett. Val. 172,31. Kleopatra ZI.94. Vgl. GMilligan '08 zu 1 Th 1,4. Ltzm., Hdb. zu R ö l , 1 3 [Lit.]. Dßm., Β 82f. 140. Nägeli 38. Cumont.' 276). D a h e r Bez. d. C h r i -

διδόναι undeutlich ertönen, so d a ß man das Signal nicht erkennt lKorl4e.* (2) (S)

sten in ihrem gegenseitigen Verh. R ö 8 » IKorSii Eph 623 lTi 62 AG 63 930 IO23 Apk I9 1210. IEph 10,3.

ά δ ή λ ω ς (Thu. u.a. Plut. Aelian,v. 1,21 p.10,4. Philo, conf. lingua 119) A d v . ν. ά δ η λ ο ς unpewiß (Ps.-Phok. 25. 117) v. W e t t l a u f ο ΰ τ ω ς τ ρ έ χ ω ώς ο υ κ ά δ ή λ ω ς nicht ins Un-

S m 12,1 u . ö . S o b e s . b e i E i g e n n a m e n (zu άδ. in übertr. Sinn verbunden mit e. Namen, vgl. die Aufschrift des Briefes P. Mich 162 verso [Iln] άπό Άπλωναρίου άδελφοβ) z u r Bez.

ά δ η λ ό τ η ς , η τ ο ς , ή d. Unsicherheit, d. Un^ewißheit (seit Protagoras [Vv], auch Polyb. Plut. Philo u.a.) ε λ π ί ζ ε ί ν

επί πλούτου άδηλότητι d. Hoffnung sen Reichtum

setzen

auf d. ungewis-

I T Ì 6 1 7 (Bl-D. §165).* (l)

gewisse, d. h. nicht wie einer, der kein festes Ziel hat l K o r 9 2 6 (vgl. Ps.-Phok. 28 άδηλος πλους).* (1)

d. Zugehörigkeit z. Gemeinde Rö I623 IKorli 1612 2Kor 11 P h i l 2 2 s K o l l i

47.9 1TH32 Phlm 1 l P t 5 i 2

2Pt3i5. API 1,30 u.ö. Vollst, αδελφός έν κυρίω Phil 114. Oft in d. Anrede 1 Kl 1,1 (Cod. A). 4,7. 13,1.33,1. 2Kl 20,2 u.ö. Β 2,10. 3,6 u.ö. IRö 6,2. Η 8,1.9,1.4. API 7,4.8,21. AplKor 1,16 (Anrede an Paulus), άδελφοί μου Β4,14.5,5.6,15. IEph 16,1. ά ν δ ρ ε ς ά . AG l i e (rabbin. Parallelen; vgl. EStauffer, ThLZ 77/52,202) 157.13. 1K1 1 4 , 1 . 3 7 , 1 . 4 3 , 4 . 6 2 , 1 . AG

1523 als Amtsbruder zu verstehen (z.B. PGaechter, Petrus u. s. Zeit, '58,141 f.), g e h t s i c h e r z u w e i t ; d a ß ά . 3J5.10 W a n d e r p r e d i g e r m e i n t (AKragerud, D. Lieblingsjünger im Johannesevangelium, '59,105), ist n u r a u s d e m

Kontext zu entnehmen. — 3. d. Angehörige desselben Volkes (vgl. Pia., Menex. 239 Α ήμείς δέ και oí ήμέτεροι, μιας μητρός πάντες άδελφοί φύντες. Lev 10,4. D t 1 5 , 3 . 1 2 . 1 7 , 1 5 u . ö . Philo, spec, leg. 2,79 f. ,,ά." τόν όμόφυλον είπεν. Jos., ant. 10,201.7,371 nach i c h 28,2) AG 229 317.22 ( D t 1 8 , 1 5 ) 72.23 ( E x 2 , 1 1 ) . 25f. U.Ö. RÖ 93.

— 4. ohne Rücksicht auf d. Volks- u. Glaubensgem e i n s c h a f t d. Nächste (vom intimen Freund X., an. 7,2,25.38. Spez. im Sinne d. „Nächste" G e n 9 , 5 . Lev 1 9 , 1 7 u.ö.) Mt522ff- 73ff. I81s.21.3s L k 6 4 i f . 173. Β 19,4.

Η 27,2 u.ö. — 5. Anrede d. Königs an sehr hochstehende Per-

ά δ η μ ο ν έ ω (seit Hippokr. Pia. X., TestAbr A 7 S. 84,9, auch Jos., ant. 15,211.388. P.Oxy. 298,45f. [In] λίαν άδημονοϋμεν χάριν τής θρεπτής ΣαραποΟτος. A q . H i 18,20. S y m . P s 6 0 ¡ 3 u.ö.) in Angst sein n e b . λ υ π ε ΐ θ α ι M t 2 6 3 7 ;

neb. εκθαμβεΐσθαι Mk 1433. in Unruhe sein m. flgd. δ ι ό τ ι darüber daß Phil 226. - MHarl, La Bible et les Pères, Paris '71,257.* (3) ( ί δ η ς , OD, ό (in verschied. Schreibung seit Homer, auch Inschr. PGM 1,345. 12,241. Acta Alex. XI Β IV 4. LXX. Hen. TestSal D4,14. TestAbr. TestJob 43,7. Test 12Patr. grBar. Apk Esr. Philo. Jos., ant. 6,332. Or. Sib. Ar. 11,3. Just., D. 99,3. Mei., P. 22,153 u.ö.) d. Hades, d. Unterwelt

— 1.

als

Aufenthaltsort

d.

Toten

AG 227.31

( P s 1 5 , 1 0 . P r e 9 , 1 0 . PGM 1,179.16,8. Philo, Mos. 1,195. Jos., bell. 1,596; ant. 6,332). V. F i s c h d e s J o n a s έκ τ ο ϋ

κ α τ ω τ ά τ ο υ ςίδου A P l K o r 2 , 3 0 (vgl. Mt 1240). In d. Tiefe, dem Himmel entgegengesetzt εως (τοϋ) φδου Mt 1123 Lk 1015 (PsSal 15,10; vgl. Jes 14,11.15). έν τ φ ςίδη 1623. έν "Αιδου ApkPt Rainer. Durch Türen (doch wird [z.B. Homer. X. Ael. Aristid. 47,20 K. = 23 p.450 D.] der PI. auch gebraucht, wenn es sich nur um 'ein* Tor handelt) z u g ä n g l . , d a h e r π ύ λ α ι α δ ο υ (seit 11.5,646, auch

Jes 38,10. Wsh 16,13. 3Makk 5,51. PsSal 16,2. Lucian, Menipp. 6: die Magier können τοϋ "Αιδου τάς πύλας öffnen u. sicher hinein- u. hinausgleiten) M t 1618 (s. z. πέτζα

s ö n l i c h k e i t e n (OGIS 138,3.168.26.36 [beide IIv]. Jos., ant.

lb u. πόλη l); verschlossen έχω τας κλεΐς τοϋ θ α ν ά -

13,45.126) Herodes sagt: άδελφε Πιλάτε EPt 2,5. (343)

τ ο υ κ α ί τοΟ φ δ ο υ Apk 118 (d. Genitive entw. obi. [Ps.Apollodor 3,12,6,10 hat der Zeussohn Aiakos τάς κλεϊς τοΟ "Αιδου. SEG8, Vili 574,3 [Hin] τφ τάς κλείδας ϊχοντι των καθ' "Αιδου] od. poss.; im letzteren Fall sind Tod u. Hades personifiziert; s. 2). ώ δ ί ν ε ς τ ο ϋ ^ δ ο υ (Ps 17,6) Pol 1 , 2 .

I 144-6; X 2,958f. (S)

άδελφότης, ητος, ή

(B1-d. § i i o , 1 )

— 1. d. Bruderschaft ( = d. Glaubensgenossen; vgl. 4 M a k k 9 , 2 3 . 1 0 , 3 . 1 5 . Phryg. Inschr. [IHn, bei vHamack, Mission4 '24,773 Note] ειρήνη πάσι τ. άδελφοϊς, ειρήνη πάση

τ. άδελφότητι) v.d. christl. Gemeinde, deren Glieder

AG 224 v.l. (f. θανάτου), εις ςίδου (erg. δόμους bi d. §162,8; seit Homer, auch B a r 3 , 1 1 . 1 9 . T o b 3 , 1 0 . Hen 102,5.103,7. Ar. 11,3) AG231V.1. 1K14,12.51,4

31

άδιχία

άδιάκριτος

(Just., D. 99,3 έν ςίδου μένειν. Mel., fgm. 8b44 τοις έν ςιδου νεκροΐς. Jambl., vi. Pyth. 30,179 έν ij&ov κεϊσθαι την κρίσιν. Hierocles 14 p.451 τα έν (ιδού κολαστήρια. Simplicius in Epict. p. 108,14 Strafen der Sünder έν φδου). — 2. personif. neb. θάνατος (vgl. Jes 2 8 , 1 5 . Hi 3 8 , 1 7 . Mel., P. 102,782 έγώ ... ό καταπατήσας τον αϊδην) Apk 68 20l3f. lKor 1555 v.l. - S. auch ζ. πνεύμα 2 u. 4c.* (10) I 146-50; Χ 2,959

άδιάχρίτος, OV (seit Hippokr., auch Polyb. 15,12,9. OGIS 509,8. L X X S p r 2 5 , 1 . S y m . G e n 1,2. Philo, spec, leg. 3,57 u.ö. D. verschiedenen Bed. bei Lghtf. zu IEph 3,2. Als menschl. Tugend auch b. Ptolem., apotel. 3,14,29) kann etwas bed., in dem es nichts Zwiespältiges, Unsicheres, S c h w a n k e n d e s

g i b t , unparteiisch J k 3 i 7 .

uner-

schütterlich IEph 3,2. Mg 15. Tr 1,1.* (1) III 951 f.; X 2; 1148 f.

άδίακρίτως (Anecd. Gr. 352. Proclus zu Pia., Cratyl. p. 91,13. Schol. zu Apollon. Rhod. 2,62. Philo, fgm. 105 Harris [1886]. TestSeb 7,2) A d v . v o n α δ ι ά κ ρ ι τ ο ς unerschütterlich IRö insc. Phld insc.* (0)

άδιάλείπτος, OV (Ps.-Plato, Tim. Locr. 98E u.a., auch SIG 1104,35. P.Tebt. 27,45 [113v], PGM 8,32. Ep. Arist. 84. Jos., bell. 2,155.5,31) unaufhörlich, beständig όδύνη Rö92. μνεία 2Ti 13. προσευχαί IPol 1,3. ά. εχειν το ΰδωρ Η 51,8. ίνα ά. γενηται έν τή ζωη αύτοϋ damit er in s. Leben keinen Mangel habe 51,6 (s. MDibelius z. St.).* (2)

άδιαλείπτως (seit Metrodorus Philos. [IV/IIIvJ: Pap. Hercul. 931,8, auch Polyb. 9,3,8. SIG 1104,15.1171,4. Pap. von IIv ab [Mayser 458]. 1.2. 3 Makk. Ep. Arist. 92.294. Aristobul b. Eus., pr. ev. 13,12,4. TestLevi 13,2. TestSal 3,7. Jos., bell. 3,164.241. Just., D. 133,6) A d v . ν. ά δ ι ά λ ε ί π τ ο ς beständig, unablässig μ ν ε ί α ν π ο ι ε ϊ σ θ α ι Rö 19 ITh 12. εύχ α ρ ι σ τ ε ΐ ν 2i3. π ρ ο σ ε ύ χ ε σ θ α ι 5i7. I E p h 10,1. P o l 4 , 3 . Η 8 8 , 7 . π ρ ο σ κ α ρ τ ε ρ ε ΐ ν τ η έ λ π ί δ ι Pol 8 , 1 . σ κ ε π ά ζ ε ι ν Η 1 0 4 , 2 . * (4) (Spicq I, 41 ff.; S) άδΐαφϋΌςία, ας, ή (d. Subst. auch Just., A II 3,7, sonst unbelegt, dagegen αδιάφθορος seit Pia. nicht selten, auch b. Philo. ApkEsr 1,20 S.25,14 T. Just., A I 18,3. Ath. 32,3) d. Unverfälschtheit, d. Reinheit έ ν τ η δ ι δ α σ κ α λ ί α Tit 27 v.l. (für άφθορία, s.d).* (0)

32

mir kein Unrecht zugefiigt Gal 412; vgl. AG 2510. M Pol 9 , 3 . - Pass. (Bl-D. § 314) Unrecht leiden (Ael. Aristid. 45 p.81 D.: άδικεΐσθαι βέλτιον tj άδικείν. Jos., bell. 5,377)

1 KI 8,4 (Jes 1,17). Dg 6,5. ίδων τινα άδικούμενον AG 724. ό άδικηθείς 2Kor7i2b. τίς πλέον άδικηθή wer hätte mehr Unrecht erlitten IEph 10,3. sich Unrecht tun lassen 1 Kor 67. — b. schädigen (seit Thu. u. Antipho, auch T o b 6 , 1 5 .

Jdth 11,4) mit Akk. d. Pers. (Jos., ant. 17,109) με (Ampian, bell.civ. 4,69 § 291 άδικείν με) IRö 1,2. τους ανθρώπους (Ep.Arist. 146) Apk910. αύτούς l i s . M. Akk. d. Sache (Dio Chrys. 14 [31],54 τον τόπον. Bull, de corr. hell. 26/02,217 έάν τις την στήλην άδικήσει. SIG 635,8.9) be-

schädigen, verderben την γην Apk 7 2 f. τον χόρτον της γης 94. τό ελαιον και τον οΐνον 66. Μ. doppelt. Akk. (Demosth., ep. 2,16 οίπε ήδίκηχ' ύμάς ούδέν) ουδέν ύμας ού μη άδικήση Lk 101» (falls ούδέν nicht Subj. Bl-D. § 431,3 Anh.). εί δέ τι ήδίκησεν σε wenn er dir einen Schaden verursacht hat Phlm is. Μ. έν z. Angabe d. Mittels, wodurch d. Schädigung erfolgt έν αΰταΐς (d. h. ούραΐς) άδικοΰσιν Apk 919. - Pass. m. flgd. έκ zur Ançabe d. Seite, von der d. Schädigung erfolgt ού μη αδικηθη έκ του θανάτου του δευτέρου ihm wird kein Schaden geschehen durch den Zweiten Tod Apk 211. άδικούμενοι μισθόν αδικίας geschädigt (d. h. gebracht) um d. ungerechten Lohn 2Pt 213 (vgl. κομίζω 2a, Bl-D. §351,2 Anh.).* (28) I 157-61; X 2,960

άδίκημα, ατος, τό (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJob 37,6. Philo. Jos. Just. Ath. Mel., P. 73,534.81,597) d. Unrecht, d. Vergehen (Aristot., eth. Nie. 5,7 1135a lOf. τό αδικον ... όταν πραχθΑ, ά. έστιν. Appian, bell. civ. 4,69 § 292. Jos., ant. 3,321.5,234) AG 1814 2420. έμνημόνευσεν ό θεός τα ά. αύτής Apk 18s. -

Pl.

Mtßhandlungen

(Hen 13,2. Diod.S. 14,2,2. P.Hal. 1,193) I R ö 5 , 1 . * (3) I 161-3; Χ 2,960

άδιχία, ας, ή (seit Anaximander u. Hdt., auch LXX. Hen. TestSal. Test 12Patr. grBar. ApkSed 5,4. Ep. Arist. Philo. Jos., c. Ap. 2,217 u.ö. Just. Tat. 1,3. Mel., P. 68,487.97,738. Ath., R. 58,30 u.ö. Did., Gen. 20,27) — 1. d. Unrecht, das man tut (Ggs. δικαιοσύνη, wie Aristot. p.lOb,13.20) Hb 19v.l. ( P s 4 4 , 8 v . l . ) . 2K1 19,2. Neb. άνο(χία (Epikt. 2,16,44. Jes 33,15) 1K1 35,5 v . l .

χαρίσασθέ μοι την άδικίαν ταύτην verzeiht mir dieses Unrecht (ironisch) 2Korl2i3. άπέχεσθαι πάσης ά. Pol 2,2. Pl. d. ungerechten Taten (Sir 17,20. Bar

άδιήγητος, o v unbeschreiblich (so seit X., auch Ael. Aristid. 33,30 K. = 51 p.581 D. PGM 1,164. Ep. Arist. 89.99. Just., D. 32,2 [vgl. Jes 53,8 = AG 8,33]) ό έ ν αγάπη ά . der

3 , 8 . T o b 1 3 , 5 u.ö. Hen9,6.99,16. Philo, conf. lingua 21; migr. Abr. 60. Jos., bell. 7,260) H b 812 ( J e r 3 8 , 3 4 ) . N e b .

in (seiner) Liebe U. IEph 1,3.* (0)

— 2. d. Ungerechtigkeit, d. Ruchlosigkeit (Isokr. 8,35. Herrn. 13,9. LXX. Jos., c. Ap. 2,291 [Ggs. δικαιοσύνη], Hippol., Ref. IV, 43,12. Did., Gen. 20,27. Iren., haer. V, 29,2 [Hv II, 405,12; neben αποστασία u. πονηρία]) D g 9 , 1 ; vgl. 2.

άδικέω (seit Homer, hymn., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. TestJob. Test 12Patr. JosAs [Kod. A]. AkrEz [Epiph 70,11].

άνομίαι u. a. 1 Kl 60,1.

Als Sünde bez. l J 5 n ; daher bei Gott unmöglich Rö9i4 u. wahrheitsfeindlich έπί άδικίαν άνθρωπων τών τήν άλήθειαν έν ά. κατεχόντων Röl is; derselbe Ggs. ν. ά u. αληθής (vgl. lEsr 4,37) J 7ie. πείθεσθαι τη ά. sich von d. U. leiten lassen Rö 2 g. χαίm e n s c h l . u. göttl. R e c h t e s (Aristot., rhet. 1,10 definiert: ρειν έπί xfi ά. lKor 136. εύδοκεΐν τη ά. an d. U. Geϊστι το άδικείν το βλάπτειν έκόντα παρά τον νόμον. Philo, fallen haben 2Th2i2. άφιστάναι από ά. (Sir 35,3. dec. 66. Hippol., Ref. IX, 15,6) ό άδικων d. Frevler TestDan 6,10) 2Ti 219. καθαρίζειν ημάς άπό πάσης ά. (Diod.s. 8,15,1. SIG 635,23) ό άδικων άδικησάτω έτι 1 J 19. πεπληρωμένος πάση α. Rö 129; vgl. 3s. έν πάApk 22 h. Vgl. Kol 325·; auch 325b κομίσεται δ ήδίκησεν er wird das davontragen, was er verschuldet ση απάτη άδικιας mit jeder Art von Trug d. Ungerechtigkeit, d.h. mit allen Täuschungskünsten, wie hat (vgl. BGU 1138,13 f. ô ήδίκησεν έμαρτύρησεν). — b. im sie d. Ungerechte ersinnt 2Th 210. οπλα αδικίας WafUnrecht sein (Ex 2,13) εί αδικώ AG 25 il (Bl-D. § 322). fen der Ungerechtigkeit Rö 613. — 2. trans. — a. ungerecht behandeln, verunglimpfen τινά jmdn. (58. Brief des Apollon, v. Ty. [Philostrat I 361,25 D. Gen. steht häufig wie im Semitischen (vgl. Κ.] τον υ Ιόν) ούκ άδικώ σε ich tue dir kein Unrecht 2Kö 3,34.7,10. Hos 12,8), doch auch in profan. GräMt 2013 (PSI 417,10.27 [IIIv] ού σέ αδικεί Έτέαρχος). ίνατί zität (Polyaenus 1,19 στρατήγημα τη^ς άπατης = trügerische άδικεΐτε άλλήλους; AG 726. τον πλησίον 727. ούKriegslist) statt d. Adj. μισθός α. ungerechter Lohn δένα 2Kor 72. αδελφούς 1 Kor 6 8. νηπιους 1 ΚΙ 57,7 2Pt 213.15. Dagegen μισθός της ά. Lohn für d. Frevel (Spr 1,32). D. Akk. ergänzt sich 2Kor7i2«. Mit dopAG 118 (von d. einzelnen Untat: Arrian, anab. 3,25,8 ein pelt. Akk. (Demosth. 21,129. Epikt. 3,24,81. Jos., ant. 2,138. Mord. Vgl. Ez 14,4 κόλασις τ. άδικίας). In weiterem Lev 5,21. Spr 24,29) ουδέν με ήδικήσατε ihr habt Sinne kann ά. Prinzip der bösen Welt sein (HKos-

Jos. Just. Ath. Mei.) Fut. άδικήσω. Aor. 1 ήδικησα. Pf. ήδίκηκα. Pass. Pf. Ptz. ήδικημένος (LXX). Aor. 1 ήδικηθην. Fut. 3.Sg. άδικηθήσεται (Spr 17,8 v.l.) — 1. intrans. — a. Unrecht tun ν. jeder Verletzung

άδιχοχρίτης

άδύνατος

mala. The parable of the Unjust Stewart: Annual of the Swedish Theol. Institute 3/64,115); der G e n . b e z e i c h n e t d a n n

Inschr. Spr 25,4. Jes 1,22) was d. Probe nicht besteht,

33

die Zugehörigkeit zu ihr οικονόμος της ά. Lk 16 g. μαμωνάς της ά. 169 (dafür άδικος V. 11). κριτής της ά . 186; s. auch NSchlögl, BZ 14/17,41-43. GM Camps u. MUbach, Un sentido biblico de άδικος, αδικία: Estudios bíblicos 25/66,75-82 (betont den Ggs. zu αλήθεια; s.o. zu

Rö 1,18). Zu κόσμος της ά. Jk3e s. κόσμος 8, zu σύνδεσμος ά. AG 823 s. σύνδεσμος; anders Β 3,3 (Jes 58,6). In έργάται ά. (vgl. lMakk 3,6 έργάται τ. ανομίας) vertritt der Gen. den Objektsakk. = εργαζόμενοι την ά. Übeltäter Lk 1327 (Ps 6,9 έργαζομενοι την άνομίαν, vgl. Ps 13,4. IMakk 9,23).* (25) I 153-7; IV 702; X 2,960 (S)

άδιχοχρίτης, ου, ό (Ggs. zu δικαιοκρίτης 2Makk 12,41. P.Ryl. 113,35 [Iln] άδικοκρισία b. Hephaestio Astrol. [IVn] 3,34: Cat. cod. astr. V 3 p.81,7) d. ungerechte Richter Tit 19 v.l.* (0)

άδικος, OV (seit Hes., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test 12Patr. 4Esr 7,103f. fgm. b. Asels 3,24. Philo. Jos. Ar. 13,7. Just. Tat. 8,1. Ath. Mel., P. 94,726) ungerecht — 1. v. Personen:ά. Recht verletzend, G g s . δ ί κ α ι ο ς (Aristot. cat., p. 10b, 15 u.ö. Epikt. 2,11,5. Aesop., fab. 173 P. = 308 H. Philo, Abr. 33. Jos., bell. 2,139.5,407) Mt 545 AG 24 is IPt 3i8. D g 9 , 2 . Η 35,1.2. N e b . ά ν ο μ ο ς (X., mem.4,4,13) ÌKI 5 6 , 1 1 (Hi 5 , 2 2 ) . N e b . α ρ π α γ έ ς u. μ ο ι χ ο ί Lk 18ti. N e g a t i v ν. Gott Rö 3 s Hb 6io. D e r α. v. H i m m e l r e i c h a u s g e s c h l o s s e n l K o r 6 9 . α. w e r d e n reich 2KJ 2 0 , 1 . V. d. h e i d n . Richtern κ ρ ί ν ε σ θ α ι έπί τ ώ ν ά. 1 Kor 61 (Maximus Tyr. 3,4c ώς έπί δικαστών; άλλα άδικοι). V. e. u n g e r e c h t e n ( h e i d n i s c h e n ) Richter M Pol 1 9 , 2 . G g s . ε υ σ ε β ή ς 2 P t 2 9 (Diod.S. 4,2,6 άδικους κ. ασεβείς. Jos., ant. 8,251 άδ. κ. άσεβης), unehrlich, untreu (Ggs. πιστός) ό έ ν έ λ α χ ί σ τ ω α. καί έ ν π ο λ λ ω α. έ σ τ ι ν Lk 16 ίο. — 2. ν. Sachen (Phalaris, ep. 70 κέρδος α. Spr 15,26. Jos., vi 299) ά. μαμωνάς ungerechter Mammon Lk 169 D. 11 (vgl. αδικία 2. - πλούτος α. ν. unrechtmäßig erworb. Reichtum: Charito 3,3,11. Philo, spec. leg. 4,158 u. den Ggs. πλούτος δίκαιος Or. Sib. 3,783). κ ρ ί σ ι ς α. (TestJos 14,1)

Pol 6,1. α. βιος (neb. άνομος) ΜΡο13,1. ζήλος α. 1Κ1 3,4.5,4.45,4. α. συγγραφή Β 3,3 (Jes 58,6). ουδ έ ν α. 1Κ1 4 5 , 3 . 2,960

Lit. vgl. αδικία.* (12) I 150-3; II 191; Χ

άδίχως (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 97,10. Test 12Patr. Philo. Jos. Just. Tat. 9,4. Mei., HE 4,26,6. Ath., R. 72,25) A d v . v o n ά δ ι κ ο ς ungerechterweise (Ggs. δικαίως wie Menander, Sam. 310 διαφέρει ούδέ γρϋ αδίκως παθεϊν ταϋτ' ή δικαίως. Ael. Aristid. 46 p.223D.) Β 5 , 4 (Spr 1,17). μ ι σ ε ϊ ν τ ι ν α α. 1 ΚΙ 6 0 , 3 (vgl. Just., A I 1,1.14,3 u.ö.). unverdientermaßen (Plut., mor.216D. ά. πάσχειν Jos., ant. 10,115. Ggs. δικαίως πάσχειν Ael. Aristid. 35 Ç.671D. TestSim 4,3) π ά σ χ ω ν ά . l P t 2 i 9 . τω κ ρ ί ν ο ν τ ι α δ ί κ ω ς 223 v.l. (auf Pilatus bezogen v. Harnack, Beiträge VII '16 p.89f. verteidigt. Vgl. UHolzmeister, Comm. p.270ff. EG Selwyn, 1 Pt '58 z.St.).* (1) I 150-3; X 2,960 άδιστάχτως Adv. von αδίστακτος — 1. akt. ohne zu zweifeln, ohne Zögern (Philodem, rhet.1133 Sudh.) α ί τ ε ΐ σ θ α ι zuversichtlich bitten Η 3 9 , 2 . 4 . 6 έ π ι χ ο ρ η γ ε ΐ ν π ά ν τ α τ φ π έ ν η τ ι dem Ar-

men ohne Zögern alles darreichen 51,5; vgl. 101,2 (neben άνονειδίστως). π α ρ έ χ ε σ θ α ι τ φ πένητι 51,7. τ ο ι ς α ΐ τ ο υ μ έ ν ο ι ς δ ι δ ο ν α ι 5 7 , 4 . μ ε τ α ν ό ε ί ν ohne Zau-

άδόχιμος,

34

OV (seit Demokr., auch Polyb. 6,25,8.16,14,9.

unbewährt, s o d a n n untüchtig, unbrauchbar v. Pers. (X., de rep. Lac. 3,3. Ps.-Plut., lib. educ. 7 p.4C άνθρώποις άδοκίμοις έγχειρίζουσι τ. παϊδας. Herodian 7,7,5. Jos., c. Ap. 2,236 ά. σοφισταί. Did., Gen. 122,6) 1 Kor 927 2Kor 135-7.

ITr 12,3. άνήρ ά. άπείραστος e. Mann, der nicht versucht ist, ist unbewährt Agr 21. Mit Angabe dessen, worin d. Probe nicht bestanden wird αδόκιμοι περί τήν πίστιν 2 Ti 3 8. προς παν έργον αγαθόν ά. zu jedem guten Werk untüchtig Tit 116. - Von Sachen (Philo, conf. lingua 198. PCZ 176,64 [IIIv] v. Geld) unfrucht-

barem Ackerboden Hb 68. Im Wortspiel mit ού δοκιμάζειν vom νους der Heiden Rö 128.* (8) II 258-64; X 2,1055 (Spicq 111,165)

άδολος, OV (seit Pind., meist akt. ehrlich, so auch als Adv. W s h 7 , 1 3 u. Jos., ant. 1,212. Just., D. 125,1 άδόλως) pass. unverfälscht (bes. in Pap. v. Getreide, Wein etc. seit IIIv [vgl. Preis.]. SIG 736,100. Philo, div. rer. her. 95) α. γ ά λ α unverfälschte Milch 1 P t 2 2 . - FJDölger, AC I '29, S. 170,39.* (1)

άδοξος, OV nicht geachtet (so seit X., auch OGIS 5,63 [31 lv]. P.Oxy. 79 11,4 [Iln], Sir 1 0 , 3 1 . Jos., vi. 278. Just.) 1K1 3,3. MPol 8,1 (beidemal Ggs. ένδοξος, wie Just., D. 32,1 u. Ael.Aristid. 26,39 K. 7,117).* (0)

Άδραμυττηνός,

=

14 p.338D.

Diog.L.

ή, όν (Άδραμυντηνός

Η ; z.

Schreibung vgl. Stephan. Byz. s.v. Άδραμΰττειον. W-S. § 5,26 d. Bl-D. §42,3 Anh.) von Adramyttium (Άτραμύττειον Hdt. 7,42 u.a., später Άδραμΰττειον. D. Adj. z.B. Strabo 13,1,61.62. Plut., Cie. 862 [4,5], OGIS 238,4), e. H a f e n M y siens a m Ä g ä i s c h e n M e e r e AG 272. Vgl. RHarris, Adramyttium (Act 27,2): Contemp. Rev.'25,194-202.* (1)

άδρανής, ές (hellenist. seit Posidippus [ca. 280v]: Anth. Pal. 9,359, auch Plut. Dio Chrys. 11 [12],31. Philostrat., vi. Apoll. 3,39. W s h 13,19) kraftlos (neb. α δ ύ ν α τ ο ς ; vçl. Proclus, Theol. 149 p. 130,25) π ν ε ύ μ α τ α έ π ί γ ε ι α α. Η 43,19.* (0)

Άδρίας, ου, Ó (Άδρίας Η; klass. Inschr. seit 325ν Meisterhans'-Schw.; Bl-D. § 261,8) d. Adriatische Meer (d. Meer zw. Kreta u. Sizilien wird dazu gerechnet; Eudoxus [IIIv]: 79 fgm. 1 Jac. Ptolem. 3,4,1.17,1. Ael. Aristid. 48,66 K. = 24 p. 483 D. Jos., vi. 15) AG 27 27.* (1) άδρότης, ητος, ή (II. 24,6. Theophr.

u. Epikur [Diog.

L. 10,83]) d. Fiiile εν τη ά. ταύτη bei diesem reichen Ertrag (d. Kollekte) 2 Kor 820.* (1)

άδυνατέω Fut. άδυνατήσω eigtl. unvermögend sein, unfähig sein (so seit Epicharmus [? ca. 480v], fgm. 266, der pers. konstruiert [Vorsokr.5 23 B,23 άδυνατεΐ δ' ούδεν θεός]; auch Enteux. 26,3 [IIIv], UPZ 110,13.89 [164 v], 6,36 [163 v] u.ö. Herrn. 10,18. Philo. Jos., ant. 15,211. Ar.3,2. Tat.16,2. Ath.21,2; R.57,27); im N T nur unpers. (Philodem., ira p.98 W. Hi 10,13.42,2. 2Ch 14,10. Wsh 13,16) es ist unmöglich ούδέν άδυνατήσει ύμΐν Mt 1720. ούκ άδ. παρά του θεοϋ (ν. 1. π. τφ θεφ) πάν ρήμα nichts wird bei Gott (von Gottes Sette her) unmögl. sein Lkl37 ( G e n 1 8 , 1 4 . Dt 17,8. - D. Gedanke, daß für d. Götter nichts unmöglich ist, findet sich auch bei den Griechen von alters her: Od. 16,211 f. Hes., op. 5 f. Alcaeus 78,7 Diehl [34,7 L.P.]).* (2) II 287; X 2,1059-61

dern Buße tun 76,3. — 2. pass, unzweifelhaft, sicher (Apollon. Dysc. synt. p. 155,25 [Gramm. Graeci II 2 p.213,5 U.]. Anth. Pal. 12,151.

PGM 4,2511) κατοικεΐν wohnen dürfen Η 106,2.* (0)

Άδμίν indekl. Ν. pr. m. Admin, Sohn d. Arni, im Stammbaum Jesu Lk333 (d. Name fehlt in vv.ll., ausgelassen bzw. ersetzt).* (l)

άδύνατος, ov — 1. akt. unvermögend, kraftlos (seit Epicharm. Hdt. Eur., auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 1 S.77,7. TestJob 42,2. Just., D. 123,4. Tat. 16,1. Ath.) — a. adj. v. G e i s t w e s e n

H 43,19. Mit Dat. άνήρ ά. τοις ποσίν AG 14s (vgl. P. Lond. 678,6 [99/98v] ά. δμμασι, ebenso P.Straßb. 81,17 [IIv],

P. Adi. G 17,5 [lv]. Tob S 2,10.5,10). — b. subst. oi ά-

35

άδυσβάσταχτος

άζυμος

36

δυνατοί (Hyperid. 2,10 im Ggs. zu δυνάμενοι ειπείν solche,

Κρήτες ά. ψεΰσται Tit 112. EMar ZI. 19 (s. d. Art. όργί-

die dazu unfähig sind. TestJob 45,2 [neb. πτωχοί allg.J) v. Glaubensschwachen (Ggs. οί δυνατοί) Rö 151. - τα α-

λος).

δύνατα das Kraftlose Dg 9,6 b. - το άδύνατον d. Ohnmacht εις το τυνεϊν ebd. a. το καθ' έαυτους αδύνατον είσελθεΐν α. eigene Ohnmacht hineinzukommen 9,1. — 2. pass, unmöglich (seit Pind. u. Hdt., auch LXX. Philo. Jos. Ar. 5,2. Just. Tat. 20,2. Ath.) — a. adj. ά . m i t u . ohne έστίν (Bl-D. § 127,2) es ist u. Η 43,19a.b. παρά άνθρώποις τοϋτο ά. έστιν Mt 1926 M k 10 27 (vgl. Philo, spec. leg. 1,282. Jos., ant. 10,196. PCZ31,8 [IIIv], Weihinschr. aus Phrygien b. Steinleitner, S. 59, n.31 : Μητρί Λητφ δτι έξ αδυνάτων δυνατά ποιεί. - Ps.-Lucian, hale. c. 3 αδύνατος u. δυνατός von dem, was Gott nicht kann od. kann), ούδέν ά .

παρά τώ θεώ 1 Kl 27,2; vgl. Lk 18 27. Mit flgd.Inf. u.Akk. mit d. Inf. (Wsh 16,15. 2Makk 4,6.14,10. Jos., ant. 5,109. Ar. Just. Ath.) Hb 64.18 104 I i i . Η 1 0 3 , 6 .

M Pol 6,2. ούκ εστίν ά. ύπέρ ονόματος θεοϋ (erg. τοϋτο ποιείν) IPhld 10,2. — b. subs t. (Bl-D. §263,2. Mitt.-Wilck. II 2, 372 V, 24: επιχειρείς τοις άδυνάτοις. Jos., ant. 11,195. Tat. 20,2 το ά. τής θεωρίας. Ath. 23,5.30,1) TO ά .

τοϋ νόμου was dem Gesetz unmöglich war (hat Gott getan) RÖ83.* (10) II 287; X 2,1059-61 (Spicq 1,44ff.)

— 3. ν. einer häufig wiederkehrenden Handlung oder Sachlage immer wieder, in einem fort (Diod.S. 19,39,1 ununterbrochen kamen Verbündete an. Appian, bell, civ. 2,139 § 579. P. Ryl. 114,26 έμέ την χήραν ά. άποστερείν. Ep. Arist. 196. Just., A l l 7,9. D. 27,2.28,1 u.ö. Tat. 6,1. Ath.

11,2) ά. εις θάνατον παραδιδόμεθα 2Kor 4 π. ά. τώ πνεύματι τφ άγίφ άντιπιπτετε AG 7 51. ά. ύμδς ύπομιμνησκειν 2Pt 112. ά. πλανώνται Hb 310 (Ps 94,10). καθώς ά. έποίει wie er zu tun gewohnt war Mk 158 ν. 1. δια το άεί βκαστον ... σπουδάζειν weil sich immer wieder jeder einzelne bemühte MPol 13,2.* (7) άέναος, OV (in verschied. Schreibung - meist mit e i n e m ν - seit Hes. u. Hdt., auch Inschr. LXX. Adv. άεννάως ApkEsr 5. 33,3T) — 1. eigtl. unversieglich ν. Quellen (Hes., op. 595. Simonides, fgm. 48 Diehl [581,2 Page], Epikt. gnomolog.2 [p.463 Sch.]. M. Ant. 8,51. W s h l l , 6 . Philo, spec. leg. 1,303. Jos., bell. 3,45; ant. 3,258. Or.Sib.4,15) 1 K l 2 0 , 1 0 . — 2. Übertr. ewig (seit Pind., auch UPZ 14,33 [IIv], LXX. Or.Sib. 3,698. Herrn. 18,14a. PGM 13,842) Gott (Sb 8141,22 [Inschr. Iv] θεοϋ μεγάλου ίκγονος άενάου) K P t 2. τ η ν α .

τοϋ κόσμου σύστασιν d. ewige Weltordnung ¿δυσβάσταχτος, ου (Hapaxl.) nicht schwer zu tragenMt 234D* (wohl Versenreibung von δυσβάστακτος).* (0) (ίδβ) (seit Homer, dort nicht zusammengezogen, sondern άείδω, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D8,2. TestAbr Β 3 S. 107,8. ParJer 7,34. Just., D. 74,3. Tat.) F u t . φ σ ω U. φ σ ο μ α ΐ (LXX). A o r . 1 η σ α (LXX. Mel.[?l, P. Bodm. 12)

— 1. singen absol. (neb. χορεύειν, όρχεΐσθαι) H 8 8 , 5 . M . D a t . d . Pers. (LXX, auch Philostr., imag. 1,11,780. Heliod. 5,15,3 έμβατήρια qLô. τ. Διονύσφ. Vçl. Diod.S. 2,47,3 ϋμνους λέγειν τφ θεφ. Nägeli 42f.) α . δ ι α I.

Χρ. τφ πατρί IEph 4,2. τφ πατρί έν Χρ. Ί. IRö 2,2. çt. έν ταΐς καρδίαις ύμών τ. θεφ Kol 3 te. ςίδοντες και ψάλλοντες ( + έν v.l.) τη καρδίςι ύμών τφ κυρίφ singend u. spielend in eurem Herzen dem Herrn E p h 5 i 9 . Der flgd.Akk. gibt das gesungene Lied an (Polykrates: 588 fgm. 1 Jac. Jos., ant. 3,64 ϋμνους) φδήν καΐνήν (Ps 1 4 3 , 9 ; vgl. Philo, Mos. 1,255 çt. $σμα καινόν) Apk 59. [ώς] φδήν καινήν 143. την φδήν Μωϋσέως 153 (Dt 31,30; vgl. Ex 15,1). αΐσω φδήν άγίαν Κυρίφ τφ Θεφ μου PrJk 6,3. — 2. besingen, preisen (seit Homer) ςίδω τάς έκκλησίας ich preise die Kirchen IMg 1,2. Pass. 'Ιησούς Χριστός ςίδεται man singt ν. Jesus Christus IEpn 4,1. φόβος νόμου φδεται man singt ν. Gesetzesfurcht D g 1 1 , 6 (doch s. Philo, sacr. Abel. 131 λόγος ςίδεται = e. Lehre wird vorgetragen. Aelian, n.a. 17,5 Φύλαρχος φδει [ = sagt] τοιαύτα. Arrian, anab. 4,9,5 verkünden. Ebenso Epikt., gnomolog. 26 ςίδειν τα λόγια. Plut., Thes. 8 [19,1], Maxim. Tyr. 32,1b).* (5) I 163-5; X 2,960 ά ε ί A d v . (seit Homer, auch Inschr. Pap. [Mayser 103 f.], LXX. TestSal 22,5 Q. TestAbr Β 14 S. 119,4. syrBar 13,1. grBar. JosAs 7,6 [A], ApkEsr 7,16 S.33.5T. ApkMos 43. Ep. Arist. Jos., vi. 87 u.ö. Just. Tat. Ath.)

— 1. immer, stets ά. χαίροντες 2Kor6io. έτοιμοι ά. προς άπολογίαν stets zur Verteidigung bereit IPt 3is; vçl. Dç 8,8.12,8. IEph 11,2. Pol 6,1 (vgl. Spr3,4). ούτος ο άεί er (der Logos) ist der Ewige Dg 11,5. εις à. fur immer {Dio Chrys. 21 [38],51.Ael. Aristid. 43,9 K. = 1 p.3 D. BGU 180,24.316,22. P.Oxy.67,22; 2133,28. Jos., c. Ap. 2,156. Ath., R. 66,26) I P o l 2 , 2 . τ ο ϋ δ ε σ ω τ η ρ ο ς

ημών τα έργα άεί παρήν, άληθη γαρ ην die Taten unseres Erlösers waren immer gegenwärtig, denn sie waren wirklich (d.h. Wirklichkeit) Qua, wo folgt άεί παρόντες mit Bezug auf die Geheilten u. Auferweckten. — 2. schon immer, von jeher (Pia., Gorg. 523 Α και άεί και νυν = schon immer u. auch jetzt noch. Diod.S. 20,24,2)

ÎKI

6 0 , 1 (vgl. OGIS 56,48 εις τον ά. κόσμον).* (0)

άετός, OÜ, Ò (seit Homer, der wie viele Spätere [vgl. Jos., bell. 5,48] αίετός schreibt [frühattisch], auch LXX. Test 12Patr. ParJer. ApkMos 33. Jos., bell. l,650f.; ant. 17,151. Tat.10,1f.) d. Adler. Bild d. Schnelligkeit Apk 1214 (s. Ez 17,3.7); vgl. 47 813 (s. Boll 37f. 113f. - ά. πετάμενος wie Hi 9,26). Aas fressend im Sprichwort (vgl. Hi 39,30) έκεΐ (έπι)συναχθήσονται οι ά. Mt 242« Lk 1737, wo d . (auch v. Plinius, hist. nat. 10,3 u. Aristo!., hist. an. 9,32, 592biff.) zu d. Adlern gerechnete Aasgeier gemeint

ist. Die Juden dürfen ihn nicht essen BIO, 1.4 (Dt 14,12. Lev 11,13).* (5) Άζαρίας, ου N.pr.m. (Jos. Just., Al 46,3) Azaria, nach Da 1,6 f. 3,19 ff. einer d. drei Jünglinge im Feuerofen 1 Kl 4 5 , 7 (vgl. ThSchneider- EStemplinger, RAC I 87/94).* (0)

άζυμος, OV ohne Gärung (Pia., Tim. 74 D σάρξ ungegoren = unfertig, άρτος ungesäuert: Hippokr., vict. 6 p.540.624. Trypho v. Alex. [Iv] fgm. 117 [Athen. 3 p. 109 Β] άρτοι άζυμοι. Galen ; CMG V 4,2 p. 220,1.3 v. Landleuten, die sich έορτάζοντες Brote bereiten, die sie άζυμοι nennen. Pollux 6,32. LXX. Just., D. 12,3.14,2. Mel., P. 93,697) — 1. substantiv.

τα αζυμα — a. d. ungesäuerten

Brotfladen, d. Mazzen (HÌSB [d. Griech. haben μάζα, ή d. Teig, d. Brot seit Hdt.; auch Harmodius [IIIv]: 319 Jac. fgm.1 μάζας καί άρτους. Antig. Car. 173]. τ ά ά . E x 1 2 , 8 . 1 5 U.Ö. 2 3 , 1 5 . Philo, congr. erud. gr. 161. Jos., ant.3,249b. 17,213, nämlich λάγανα Lev 2 , 4 . Num 6 , 1 5 , wie άρτοι 6 . E x 2 9 , 2 . L e v 2 , 5 . Jos., ant. 3,142. Mel., P. 93,697 ϊδεσθε άζυμα), d. Speise d. Juden am Passafest. Im N T nur

übertr. έορτάζειν έν ά. ειλικρίνειας καί άληθείας d. Fest feiern mit Mazzen d. Reinheit u. Wahrheit, d. h. einem reinen u. wahrhaftigen Wandel 1 Kor 5 8. — b. d. Mazzenfest (s. πάσχα 1. GBeer, Pesachim '12 [S. 1,1 Lit.]. Zum PI. vgl. W-S. § 27,4b. Bl-D. § 141,3) K P t 2 S. 1 4 , 2 9 . neb. πάσχα (lEsr 1,17; vgl. Jos., ant.14,21 κατά τον καιρόν τής τ. άζύμων έορτης, ήν πάσχα λεγομεν. 18,29 u. Lk 227 s.u.) M k 141. ή εορτή τών ά. (Ex 2 3 , 1 5 . 3 4 , 1 8 . D t 1 6 , 1 6 . Jos., ant. 2,317.14,21 s.o. Inschr. v. Hierap. Nr. 342,6. Mel., P. 93,697) L k 2 4 2 D 221, ή ήμερα τών ά., η έδει θύεσθαι το πάσχα 27 (s.o.). αί ήμεραι τών ά.

AG 123 206. τη πρώτη ήμερςι τών ά. Mk 1412; vgl. Mt 2617 (LDieu, Ephem. theol. Lov. 14/38,657-67).

πρό

μιας τών ά. 'einen1 Tag vor d. Feste d. ungesäuerten Brote E P t 2 , 5 (über diesen Gebr. s. WSchulze, Graeca Latina Ol, 14f. Bl-D. §213 m. Anh.).

— 2. übertr. v. Menschen, bei denen d. Sünde prin-

Άζώρ

άΦεσμος

zipiell ü b e r w u n d e n ist κ α θ ώ ς έ σ τ ε α. 1 Κ ο γ 5 7 . * (9) II 904-8; Χ 2,1098

άΦανασία, ος, ή (seit Isokr. Pia., auch Vett. Val. 221. 330. SIG 798,4. Sb 4127,14. PGM 4,477. Wsh. 4Makk. JosAs 8,5.15,4. Philo. Jos., bell. 7,348; ant. 17,354. Or.Sib. 2,41.150. Just. Tat. Orig., C.Cels. 3,81,2 u.ö. Fremdw. im Rabb.) d. Unsterblichkeit (neb. γνώσις, πίστις) D 10,2. έ ν δ ύ σ α σ θ α ι ά. Unsterblichkeit anlegen = m. e. U n s t e r b l i c h k e i t s l e i b u m k l e i d e t w e r d e n IKor 15s3f. G o t t ό μ ό ν ο ς ε χ ω ν ά. ITI 616. ζ ω ή έ ν ά. 1Κ1 3 5 , 2 . D . A b e n d m a h l n a c h verbreitetem mediz. Sprachgebr. (ThSchermann, ThQ 92,Ίο,6ff.) e i n φ ά ρ μ α κ ο ν α θ α ν α σ ί α ς (syn. άντίδοτος τοϋ μή άποθανεΐν) Unsterblichkeitsarznei IEph 20,2 (Diod.S. 1,25,6 το τής ά. φάρμακον).* (3) III 23-5; Χ 2, 1100-3 (S)

37

Άζώρ indekl.N.pr.m. M t l i 3 f . Lk 323ff.D.* (2)

Azor, im S t a m m b a u m Jesu

"Αζωτος, OU, ή (seit Hdt. 2,157, auch Diod.S. 19,85,1. LXX. Jos., Index Niese) Asdod e i n e d . f ü n f Philisterstädte, a m M e e r e g e l e g e n AG840. - Schürer Ii 4 I25f. (Lit.).* (1) άηδής, ές, G e n . οδς (seit Hdt., auch PCZ638,ii. G e n 4 8 , 1 7 u. l K ö 2 9 , 7 [ b e i d e m a l Sym.]. TestSal. Philo. Jos.) Adv. ά η δ ω ς (seit Pia., auch Just., D. 80,4), K o m p . α η δ έ σ τ ε ρ ο ς unangenehm, widrig ώς . . . μ η δ έ ν α η δ έ ς . . . ύ π ο μ ε ί ν α ν τ ο ς als hätte er (Justus) . . . nichts Unangenehmes verspürt P a ( 2 , 9 ) . I n f o l g e der Krankheit des Judas τ ο δ ε α ί δ ο ι ο ν α ύ τ ο ϋ π ά σ η ς . . . ά σ χ η μ ο σ ύ ν η ς άτιδέστερον και μείζον φ α ν ε ΐ σ θ α ι daß sein Schamgìied an Widerwärtigkeit jede Unanständigkeit übertraf und sich vergrößert zeigte ( 3 , 2 ) . * (0)

άηδία, ας, ή d. Widerwille, d. Groll (so seit Demosth., auch Pap. seit IIIv [vgl. Preis. IV], L X X Spr 2 3 , 2 9 . Aq. Sym. Jer 15,10. Philo. Jos., ant. 17,307. TestDan 4,3) δ ν τ ε ς έ ν ά η δ ί ς ι Lk 2312 D (èv ά. είναι Ael. Aristid. 47,10 K. = 23 p.447 D.).* (0) όηδώς A d v . ν. α η δ ή ς ungern, widerwillig (so seit X. u. Pia., auch BGU 801,3 λίαν άηδώς. TestSal D 2,9 ff. Jos., ant. 11,149.12,174. Just., D. 80,4) ά . ε χ ε ί ν (Demosth. 20,142. 37,11. BGU 665 III, 10f. [In] άηδώς εσχον περί του ϊππου. Ρ. Gieß.20,9. P.Ross. Georg.III 2,2. P.land. 117,3) etwas ungern haben, sich ärgern über (neb. άγανακτείν) 2 Kl 1 9 , 2 . * (0) άήρ, έρος, ό (seit Homer, auch Pap. LXX. ApkEsr S.30, 25 T. ApkSed 8 S. 133,16 Ja. Ep.Arist.70. Philo. Jos., ant. 14,473. TestRub 2,5. TestSal. ParJer 9,17. Or.Sib. 2,207. Ar. 11,7. Ath. Mei., fgm. 8 b 10. Tat. 15,3. Fremdw. im Rabb.) d. Luft — 1. neb. d. S o n n e A p k 9 2 ; α ί θ ρ ε ί ο υ ο ν τ ο ς τ ο ϋ α έ ρ ο ς bei heiterem Himmel API 5 , 6 ; als E l e m e n t neb. F e u e r u. W a s s e r (PGM 12,251.17b, 15) D g 7 , 2 . Als Bez. d e r H ö h e (Achilles Tat. 7,15,3 έξάλλομαι εις άέρα. P. Par. 21b, 16 άπό έδάφους μέχρι αέρος. PGM 13,832 εις άέρα βλέπων. Jos·, ant. 7,327) PrJk 1 8 , 2 K o d d . , nicht Pap. β ά λ λ ε ι ν εις τ ο ν ά. in die Höhe werfen AG 2223. ά ρ π ά ζ ε σ θ α ι εις ά. l T h 4 i 7 (vgl. PGM 1,179). έ κ χ έ ε ι ν έπί τ ο ν ά. A p k l 6 i 7 . In R e d e n s a r t e n : ά έ ρ α δ έ ρ ε ι ν e. Lufthieb tun a u s d e r Fechterspr. v. Gladiator, d. dan e b e n h a u t l K o r 9 2 6 (s. δέρω. Vergil, Aen. 5,377 verberat ictibus auras. 6,294; ähnl. Quint. Smyrn. 9,259f. ές κενεην τύψας ήέρα); sprichwörtl. (AOtto, D. Sprichwörter d. Röm.'65,364) εις ά. λ α λ ε ΐ ν in d. Wind reden 14» (Ovid, am. 1,6,42 dare verba in ventos. Lucrez 4,931). - V. L u f t r a u m (Artem. 2,8 p.91,10ff.2,36 p.138,2 oí ύπερ άέρα αστέρες. Kyranid. p.49,7 τα έν ούρανω κ. έν άέρι) π ε τ ε ι ν ά τ. ά ε ρ ο ς KPt 2 S. 1 4 , 1 7 . ιρις ε ν ά. A p k P t 3 , 1 0 . — 2. V. Luftreicn, in d e m d. G e i s t w e s e n w o h n e n (Ocellus Luc. c.40: im Himmel wohnen d. Götter, auf d. Erde die Menschen, am αέριος τόπος die δαίμονες. Diog. L. 8,32 nach Pythagoras εΐναί τε πάντα τον άέρα ψυχών έμπλεον, και τούτους δαίμονας τε καί ήρωας νομίζεσθαι. Plut., mor. 274 Β. Celsus 8,35. PGM 13,278 πνεύμα έν άέρι φοιτώμενον. 4,1134. 2699.3042 άέριον »Luftwesen«; ebenso 7,314. - 1,129 e. iiberird. Wesen als μόνος κύριος τοϋ άέρος. Fluchtaf. Nr. 4,37 S. 19 άέρος την έξουσίαν έχοντα (ΰη Ίαω; vgl. Pap. - Philo, plant. 14; gig. 6f.; conf. lingua 174 u.ö.) ό ά ρ χ ω ν της έ ξ ο υ σ ί α ς τ ο ϋ ά. d. Herrscher d. Luftreiches d. h. der Satan Eph 2 2 (vgl. Asels 11,23. Slav. Hen 31. TestBenj 3,4 άέριον πνεϋμα το0 Βελίαρ).* (7) I 165; Χ 2,960 (S) ά Φ ά s. μ α ρ ά ν ά θ ά .

38

άΦάνατος, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Od Sal 11,7.16, c. TestSal D4.17. TestAbr A. ApkEsr S.22.8T. ApkSed 5,6. ApkMos 28. Ps.-Phok.115. Jos., ant. 11,56; c. Ap. 2,277. Apolog.) unsterblich v. G o t t (Philo, aet. m.44. Or.Sib.3,276.582. TestAbr A 17 S.98,20. οί ά. seit Homer) lTi 117 v.l. V. d. S e e l e (nach Diog. L. 1,24 seit Thaies u. Choerilus Ep. [Vv). Vgl. ferner Pia., ep. 7 p.335 A.Diod.S. 5,28,6. Paus. 4,32,4. Herrn. 8,1. Vett. Val. 242,16. Jambl., vi. Pyth. 30, 173. Philo, op. m.U9) D g 6 , 8 . V. d. γ ν ω σ ί ς (vgl. d. Verb. m. χάρις Demosth., ep. 4,9. SIG 798,7; m. κρίσις OGIS 383,207) 1 Kl 3 6 , 2 . τ ο ν ά. τής α ν α σ τ ά σ ε ω ς κ α ρ π ό ν τ ρ υ γ δ ν 2 Κ 1 1 9 , 3 . Subst. ν. Jesus ό ά. D g 9 , 2 (Ggs. o i θ ν η τ ο ί ) , τ ο ά. das Ewige (Ggs. τ ο θ ν η τ ό ν , wie Philo, div. rer. her. 265) D 4 , 8 (vgl. Alexis 158 το ά. gegensatzlich zu σώμα). - MTreu, Griechische Ewigkeitswörter: Glotta 43,'65,7.* (0) III 23-5; X 2,1100-3 (S) άΦέμιστος

s. α θ έ μ ι τ ο ς

άΦέμιτος, OV (Homer u. d. ältere Dichtung άθέμιστος; seit Antipho immer allgemeiner u. in der Koine, auch LXX. TestSal 10,2 P. 20,4. u. Jos. [z.B. bell. 4,562; vi. 26], Just., AI 9,5. UPZ 162 11,22 [117v], d. Regel άθέμιτος) ungesetzlich, frevelhaft ε ΐ δ ω λ ο λ α τ ρ ί α ι l P t 4 3 . ό ρ γ ή 1K1 6 3 , 2 . ά θ έ μ ι τ ό ν έ σ τ ι ν es ist unerlaubt mit f l ç d . I n f . (Plut., mor. 150F. Jos., bell. 1,650) AG 1028. π ώ ς ο υ κ ά θ έ μ ι σ τ ο ν D g 4 , 2 . - Subst. ά. π ο ι ε ΐ ν (Χ., mem. 1,1,9) Freveltaten begehen D 16,4.* (2) I 166 άΦεος, OV (seit Aeschyl., auch Diog. L. 7,119. Stoic. III p. 157,606. Vett. Val. Ind. PGM 36,319.337. Cat. cod. astr. II 98,15.108,3.109,12. TestSal 6,3. Philo, leg. all. 1,49 u.ö. Just. Tat. 6,2 [άθλιος Wilamowitz]. Ath. Iren., haer. I, 6,4 [Ην I, 56,13] P.Jews 15,8.27) ohne Gott, gottlos — 1. o h n e t a d e l n d e n Sinn (Artem. 1,8 p. 14,4 ούδέν έθνος &θεον. Maxim. Tyr. 30,2d δι' άμαθίαν άθεοι ν. Menschen, die ohne ihre Schuld nichts von Göttern gehört haben), v. H e i d e n α. έ ν τ φ κ ό σ μ φ Eph 212. S o a u c h früher (nach Blaß) ergänzt ο υ κ ε ί σ ι ν ά θ ε ο ι ETh 3 0 ( = O x 1 , 5 ) ; Fitzmeyer liest ε ί σ ί ν θ ε ο ί . — 2. im S i n n e d. Verächters o d e r Leugners G o t t e s o d . d. G ö t t e r u. ihrer G e s e t z e (so heißen gew. griech. Denker wie Euhemeros b. Sext. Emp., math. 9,50 u. 9,17; Diogenes, Epikur u.a. b. Aelian, v.h. 2,31. - Nicol. Dam.: 90 fgm. 16 Jac. οία άθεους έπόντωσεν. Ptolem., apotel. 3,14,28 in e. Lasterkatalog) — a. H e i d e n über Christen (wie Juden; Jos., c. Ap.2,148) α ί ρ ε τ ο υ ς ά. weg mit d. Gottlosen! M Pol 3 , 2 . 9 , 2 a (vgl. Just., AI 6,1.13,1 u.ö. OGIS 569,22). — b. C h r i s t e n über H e i d e n M P o l 9 , 2 b (ebenso Or.Sib. 8,95. Ps.-Klemens, hom. 15,4. Klemens Al., paed. 3,11,80). V. f a l s c h g l ä u b i g e n Christen I T r l O u. d e s h a l b w o h l a u c h 3 , 2 . API K o r 2 , 3 8 . * (1) III 120-2; X 2,1104-9 (S) άθΐσμος, OV (Diod.S. 1,14,3. Plut., Caes. 712 [10,5]. Pap. PGM 4,2607.2670. TestSal. Philo, Mos. 2,198. Jos., bell. 7,264. 3 M a k k 5 , 1 2 . 6 , 2 6 . Just., D.10,1. Ath. 34,1) gesetzlos, ruchlos, frevelhaft (Ggs. δ ί κ α ι ο ς ) . Subst. ó ä. d. Frevler (Philo, praem. 126. Or.Sib. 5,177) 2 P t 2 7 317.* (2) I 166

39

άΦετέω

Αίγυπτος

ά Φ ε τ έ ω (seit Polyb., auch Inschr. Pap. LXX. Jos. [aber nur ant. 15,26 v.l.], Test 12Patr. Just., D.16,4. Hippol., Ref.IX,

λειος ά. Meisterkämpfer I Pol 1,3. μέγας ά. 3,1. θεοϋ ά. 2,3.* (θ) ι 167

15,6) Fut. αθετήσω. Aor. 1 ήθέτησα. Pf. ήθέτηκα (Jes 27,4) — 1. trans. — a. für ungültig erklären, aufheben (BGU 1123,11 [Iv], Ps 8 8 , 3 5 . IMakk 11 36. 2Makk 13,25 u.ö.) e. Testament Gal3is. την εντολών του θεοΟ Mk79 (vgl. Act. Phil. 142). την βουλήν του θεού Lk730 (vgl. Ps 3 2 , 1 0 ) . νόμον Μωϋσέως H b 1028 (vgl. Ez 2 2 , 2 6 . την παλαιάν [διαθήκην] Did., Gen.

156,8). την χάριν του θεοϋ Gal 221. την πρώ την πίστιν d. erste Treue brechen lTi5i2 (πίστιν ά. Polyb. 8,2,5.11,29,3. Diod.S. 21,20 u.a.). zunichte machen (Ps 3 2 , 1 0 ) την σύνεσιν των συνετών lKor 119. — b. verwerfen, nicht anerkennen, ablehnen (P.Oxy. 1120,8) Christus J 1248. APIKor 2,3. Gott l T h 4 e (vgl. Acta Io. 3.41 [Aa II 1, S.152,15.170,33], Theoph.Ant.il,34 [S.

186,2]). Beide samt den Aposteln Lk 1016. κυριότητα Jd 8. τον κύριον Η 28,2. Allg. : ούκ ήθέλησεν άθετήσαι αύτην er wollte sie nicht abweisen Mk 626. - Pass. v. Christus τις άθετηθη IEph 10,3. — 2. intr. (so oft LXX) sich vergehen εις τον θεόν Η 6,2 (vgl. 3Kö 12,19. Ez 39,23).* (16) Vili 158-60; Χ 2, 1280f. (Spicq 1,47f.; S)

40

άθραυστος, OVJseit Eur., auch SIG 970,15. Sb 8960,20 α. βίος) unversehrt α. διαφυλάσσειν τον άςηθμόν των έκλεκτών d. Zahl d. Auserwählten vollständig erhalten 1K1 59,2.* (0) ά θ ρ ο ί ζ ω (seit Trag. Hdt., auch OGIS 764,9. UPZ 12,41 [158v], LXX. Philo, de los. 158. Jos., ant. 3,300 Μωϋσίϊς εις έκκλησίαν αθροίζει τό πλήθος. Just., D. 109,3 [αθροίσω f. είσ-

δέξομαι Mi 4,6]) Fut. άθροίσω. Aor. 1 ήθροισα (LXX). Pass. Pf. Ptz. ήθροισμένος. Aor. 1 2. u. 3.PI. ήθροίσθητε, -θησαν (LXX) versammeln Lk2433.* (1) ά&υμέω (seit Aeschyl. Thu. 5,91,1, auch P. Amh. 37,7.10 |IIv]. P.Gieß. 79 111,11. LXX. Philo. Jos., bell. 6,94; ant.9,87. Just., D. 107,3) A o r . 1 3.Sg. ή θ ύ μ η σ ε ν (LXX) mutlos sein, den M u t verlieren v. Kindern (Hyperid. fgm. 144) ίνα μή άθυμώσιν damit sie nicht scheu werden Kol 321.* (1) ά & υ μ ί α , α ς , ή (seit Soph. u. Hdt., auch UPZ 19,14 [163v], LXX. TestSal 1,3 L. TestAbr A 20 S. 103,4. Philo. Jos., bell. 3,182; ant. 12,357; c. Ap. 1,236) d. Mutlosigkeit εις ά .

βάλλειν τινά jmdn. in Mutlosigkeit stürzen 1K1 46,9 άϋέτησίς, εως, ή (Cicero, ad Att. 6,9,3. Diog.L. 3,

(vgl. Aeschin. 3,177 εις την έσχάτην ά. έμβαλεϊν).* (0)

39,66 u.a., auch Pap. LXX)

— 1. d. Ungültigkeitserklärung jurist. 1.1. (BGU 44,16 [I02n]. 196,21.281,18 u.ö.) ά. γίνεται προαγούσης έντολής e. früher gegeb. Gebot wird für ungültig erklärt Hb 718. — 2. allg. d. Aufhebung (Sextus Emp., adv. math. 8,142 neben άναίρεσις) ε ι ς ά . τ ή ς α μ α ρ τ ί α ς H b 926. - Dßm., NB 55f.* (2) VIH 158-60; X 2,1280f. (Spicq I,47f.)

ΆΦήναι, ων, oi (seit Homer, auch Philo, Jos. Tat.) Athen, d. Hauptstadt v. Attika AG 17isr. 181 lTh3i (v.l. in Subscr. zu 1 u. 2Th.). Vgl. EHaenchen zu AG 17,15 (Lit.).* (4)

'Αθηναίος, α, OV (seit Homer, auch Philo. Jos. Ar. insc. Tat. Mel., HE 4,26,10. Ath.) athenisch; subst. Ò. Ά . , ου d. Athener AG172i; als Anrede: άνδρες 'Αθηναίοι

άϋωος, OV (seit Eur., auch SIG 1157,59. 1217,6. P.Tebt. 44,28; 800,38 [beide IIv], LXX. Philo. Jos., ant. 4,271.8,15. Just. Mel., P.74,542) unschuldig αίμα ά . (oft LXX. Philo, spec. leg. 1,204. TestLev 16,3. TestSeb2,2. Mel., P. 73) M t 274. PrJk 14,1.23,3. V. Pers.: ά. είναι από τίνος (Bl-D. §182,3; vgl. Gen 24,41. Num 5,19.31) an etw. unschuldig sein Mt 27 24. 1 Kl 59,2. μετά ανδρός άθφου ά. εση 1 Kl 46,3 (Ps 17,26). Neb. δίκαιος 46,4 (vgl. Ex 23,7). schuldlos ν. Almosenspender, sofern er d. Gebote erfüllt hat D 1,5. Η 27,6.* (2) αϊγείος, εία, ε ΐ ο ν (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant. 3,102) z. Ziege gehörig, Ziepen- v. d . B e k l e i dung d. Propheten: έν αίγειοις δερμασιν (PCZ60.8 [IIIv] u.ö. δέρμα αΤγειον) in Ziegenfellen H b 1137. 1K1

u.a.)

17,1 (neben μηλωταί). V. d. Bekleidung d. Bußengels Η 25,1.62,5.* (1)

ά Φ ί χ τ ο ς , OV unberührt, unverletzlich, heilig (so seit d. Trag., auch SIG 569,16. Sb 7202,68 [IIIv], BGU 1773,13 [IvJ. Syrn. Lev 8,9.21,12. JosAs 14,13 [στολή unberührt]) τα

αίγίαλός, OC, ό d. Strand (seit Homer, meist v. Meer, wie OGIS 199,21. R i 5 , 1 7 Α. Philo, aet, m. 42. Jos., ant. 14,292. TestSeb 6,3. TestSal 2,5, doch auch v. Seen: bes. in Pap. seit IIIv [vgl. Preis.]. Jos., bell. 3,521 [See Genn.J) allj».

Athener!

(Demosth. 8,35.18,27.

Diod.S.

13,102,2

1722.* (2)

α. αρχεία IPhld 8,2.* (O) ά θ λ έ ω (d. Wort vereinzelt seit Homer, auch Philo. Tat. 3,2. Orig., C.Cels. 8,70,19) Aor. 1 ήθλησα k ä m p f e n ν .

d. Kampf in d. Arena 2Ti 2 s. νομίμως ά. nach d. Regeln kämpfen

ebd. (Epikt. 3,10,8. Galen, alim. fac.: CMG V

4,2 p.22i,l). V. d. Aposteln εως θανάτου ήθλησαν ÎKI 5,2. Allg. θεοϋ ζώντος πεϊραν ά. (neb. νυμνάζεσθαι) als Kämpfer α. Probe des lebendigen Gottes bestehen 2Kl 20,2.* (2) I 166f. ά Φ λ η σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Polyb. 5,64,6, auch Sb 6997,12. 16.24 [IIIv], SIG 1073,24. Stud. Pal. 5,119 v III 13. Philo) d.

Wettkampf, im NT nur übertr. v. Anfechtungen u. Leiden, die Reichs, gegen d. Menschen ankämpfen: πολλήν ά. υπεμείνατε παθημάτων ihr habt einen heftigen Leidenskampf zu bestehen gehabt Hb IO32.* (1) I 166 f. ά φ λ η τ ή ς , OÖ, 0 (seit Pind. [άεθλητής], auch Inschr. Pap. 4Makk. TestJob. Philo. Jos., ant. 13,327.17,259. Fremdw. im

Rabb.) d. Kämpfer, in unserer Lit. nur übertr. (seit Gorgias [EScheel, De Gorgianae disciplinae vestigiis. Diss. Rost.90,13], auch Diod.S. 9,1,1 ά. πάσης αρετής. Dio Chrys.

2,18.4Makk 6,10.17,15 f.) v. d. Märtyrern oi εγγιστα γενόμενοι ά. ÎKI 5,1. V. d. im Leiden Geübten τέ-

έστάναι έπί τον αί. Mt 132. έστάναι εις τον αι. J 214. άναβιβάζειν έπί τον αί. Mt 1348. τιθέναι τα γόνατα έπι τον αί. AG 21s. Ζ. Anlaufen ν. Schiffen geeignet κόλπον έχοντα ai. eine Bucht mit (gutem) Strande 2739 (vpl. X., an. 6,4,4 λιμήν αίγιαλόν εχων). κατέχειν εις τον αι. auf d. Strand zuhalten (s. κατέχω 2) 2740.* (6)

Αιγύπτιος, ία, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 25,6.7. Test 12Patr. JosAs. AsMos. AkrEz PI r. 1. Ep. Arist. Philo. Jos. Or. Sib. Apolog.) ägyptischTOΑί. εύαγγελιον Kl. T. 8 \ S. 15,8. - Subst. nur als Volksname d. Ägypter AG724 Hbll23D (beidemal Ex 2,12; vgl. Ezech. Trag. V.93) AG 72». 1 K l 4 , 1 0

(beidemal

Ex

2,14). Ihre Weisheit AG 722. V. einem bestimmten, ungenannten Ägypter 2138 (vgl. Jos., ant. 20,171.172). 0 1 Αιγύπτιοι v. d. Pharao des Auszugs u. seinem Heere Hb II29. Als Bez. d. Volkes Β 9,6. τό κατ' Αιγυπτίους εύαγγ. Kl. T. 8», S.4,14.15,19.16,5.9.* (5) Αίγυπτος, ου, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 2,26. TestSal 25,3.4. Testjob 28,7. Test 12Patr. JosAs. ParJer 6,23. Ep. Arist. Or.Sib. Philo. Jos. Just. Ath.; m i t A u s -

nahme von AG 7 1 1 . 1K1 25,3. Just., D. 131,3. Mei., P. 11,74.60,439 [beidemal Β. gegen Ch.] stets ohne Art. W-S.

§ 18,5d.

Bl-D.

§261,7)

Ägypten

Mt2l3f.l5

αΐδέομαι

αίμα

(Hos 11,1). 19 AG 2io 7»ff.34 (Ex 3,7.10) 39 Hb3i6 1126f. 1K14,10.25,3.51,5. Vollst, γη Αιγύπτου AG 736 (Ex 7,3). 40 1317 Hb 8» (Jer 38,32). Jd 5. 1K.151,5 (V.l.). 53,2. B4,8.14,3 (d. drei letzt. Ex 32,7. Dt 9,12). 2,7 (Jer 7,22). D. Landesname f. d. Volk 1K.1 17,5. - Als symbol. Name e. Stadt neb. Sodom ; durch den Zusatz οπου καί ό κύριος αύτών έσταυρώθη auf Jerusalem bezogen Apk Ile.* (25)

(Plut., mor. 8 F), εις αι. τιθέναι = αίκίζειν züchtigen ÎKI 11,1.* (0)

41

α ΐ δ έ ο μ α ΐ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TesUob. Test 12Patr. JosAs. ApkMos 23. Jos., bell. 1,8.319; ant. 15,28. Just. Tat. Mel., P.94,719. fgm.9,19; vgl. Nägeli 57) M e d .

Aor. 1 ηδέσατο (Jdth 9,3 „sich schämen") u. mediopass. ήδέσθην ehrfürchtige Scheu empfinden τινά vor jmdm. (Callinus [VIlv], fgm. 1,2 Diehl1. Apollon. Rhod. 4,796 έμέ = vor mir, näml. der Hera. Diod.S. 5,31,5 "Αρης αιδείται τάς Μούσας) τους προηγουμένους 1 ΚΙ 21,6. Rücksicht nehmen τ ί auf etw. (Ρ. Giss. bibl. 21,8. Appian, Maced. 9 § 6. Dio Chrys. 71 [21], 13) αίδέσθητί σου την ήλικίαν nimm

Rücksicht auf dein Alter MPol9,2 (vgl. 4Makk 5,7. Philo, spec. leg. 2,238).* (0) ά ΐ δ ί ο ς , OV (seit Homer, hymn. u. Hes., auch Inschr. PSI 1422,16. Wsh 7,26. 4Makk 10,15. Lieblingswort Philos: op. m. 7.171; cher. 2.4.9; post. Caini 39; fuga 173. Jos., ant. 4,178.17,152. Just., A II 11,5. Tat. 14,2. Ath. Mel., P. 2f.

20) ewig ή ά. αύτοϋ (Gottes) δύναμις Rö 120 (Zoroaster b. Philo Bybl. 790 fgm. 4,52 Jac. 58. Brief d. Apoll, v. Ty. [Philostrat I 360,29 K.] u. Or.Sib. 5,66 θεός ά.). ζ ω ή (Philo,

fug. 97. Tat. 14,2) IEph 19,3. δεσμοΐς ά. Jdé (PGM

42

Αίλαμίτης s. Έλαμίτης. α ί λ ο υ ρ ο ς , ο υ , ό , ή (seit Hdt. 2,66 [αίέλουρος]) d. Katze (Hdt. Aristot. Diod.S. 20,58,2. Ptolem., apotel. 3,9,2 κυνών ή αίλουρων. Aelian. Plut., mor. 144C. Kyraniden p.59,13 αϊ. ήτοι κάττα. E p J e r 2 1 . Just., A 124,1. Ath. 1,1) K P t 2 S.

14,19.* (0) αίμα, ατος, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr Β 13 S. 117,26. Test 12Patr. JosAs. grBar 4,15 [christl.].4[6] Esr. ApkMos 2. Ep. Arist. Or.Sib. Philo. Jos. Ar. 4,3. Just. Tat. Ath. Mei., Ρ 50,368) d. Blut — 1. eigtl. — a. v. Menschenblut J 1934. οταν έκ ξύλου αι. στάξη wenn Blut aus d. Holze tropft Β 12,1 (vgl. 4Esr 5,5). ρύσις αίματος d. Blutßuß (vgl. Lev 15,25.20^18) als Frauenkrankheit Mk525 Lk843f. πηγη του α'ί. Mk529. θρόμβοι αίματος Lk2244. υδωρ και αίμα Mt 2749 J 1934. Ιμάτιον Βεβαμμένον αΐματι Apk 1913. - Bes. als ein Hauptbestandteil d. menschl. Leibes neb. σάρξ; σαρςκαί αιμα Umschreibung für Mensch, mit starker Betonung seiner Vergänglichkeit u. sittl. Schwäche (Sir 14,18.17,31. TestAbr Β 13 S. 117,26. Philo, div. rer. her. 57. Häufig b. Rabbinen als Dil s. Billerb. I 730f. Auch Polyaenus 3,11,1 von Menschen im Ggs. zu Göttern; αιμα καί σάρκας εχοντες. Herrn., fgm. XXV 8 b. Stob., Fiorii. I 461,12 W. = 510,27 Sc. v. d. Seelen σαρκί και αϊμ. βεβαπτισμεναι)

4,1466 πυλωρέ κλείθρων άϊδίων).* (2) I 167 f.

Mt 1617 lKor 1550 Gal 116 Eph 612. κοινωνεΐν αίματος καί σαρκός teilhaben an der Menschennatur Hb 214.

αίδοΐον, ου, τό (Subst. v. Adj. αίδοΐος, α, ον. Piur. seit Homer, auch PSI 1180,53 [Un]. Ez 23,20. Tat. 8,2. Ath.

- PI. τ ά α ί μ α τ α (Pl. b. d. Trag., auch Polyb. 15,33, 1. LXX. Ep. Arist. 88.90. Ar. 4,3. Just. Tat. Mel., P. 50,368. ^ Bl-D. § 141,6) d. Geblüt = Abstammung, Herkunft έξ αιμάτων γεννηθηναί (neb. έκ θελήματος σαρκός, Ggs. έκ

Sing, seit Hdt., auch UPZ 77 col. 2,29 [IIv], Jos.) d. Scham-

glied Pa (3,2) (s. d. Art. άηδής).* (0)

θεοϋ) = aus d. sinnl. Natur stammen J 113 (vgl. Ae-

α Ι δ ώ ς , Οϋς, ή (seit Homer, auch Epikt. OGIS 507,8. Pap. LXX. TestJuda 14,7. Jos., bell. 2,325. Or.Sib. 1,35. Ath. 30,2) — 1. d. Schamhaftigkeit v. Frauen (Diod.S. 13,55,4.

schyl., Choëph. 284 έκ τ. πατρφων αιμάτων. Lycophron v. 1249 των 'Ηρακλείων έκγεγώτες αιμάτων. Inschr. [Ramsay, Phryg. I 2 No. 394,4 τέκνα έκ τ. αϊματός μου, vgl. No. 315 από του αϊμ.]. P. Leipz. 28,16 [381n] υϊόν έξ ιδίου αίματος γεννηθέντα),

- Neben σωφροσύνη) μετά ai. 1TÌ29 (vgl. Jos.,

έξ ένός αίματος aus d. Geblüt eines einzigen AG 1726

ant. 2,52). V . l . ZU A P I O x 6 (Aa 1 S.241,15). — 2. d. Scheu, d. Ehrfurcht (Pind. u. a., auch Plut., Timol.238 [7,1], Jos., ant. 6,262. Iren., haer. 1,8,2 [Ην I, 70,1]) neben εύλάβεια (wie Philo, leg. ad Gai. 352. Ath. 30,2) H b 1228 v.l. (vgl. Appian, bell. civ. 1,71 § 331 αιδώς θεών).* (1) I 168-71; Χ 2,962 (Spicq 1,49-52; S)

v.l. (vgl. Musonius, ep. 1,10 έξ αίματος. Jos^ ant. 20,226).

ΑΙθΊοψ, οπος, 6 (d. Wort seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. ParJer 3,12. ApkMos 35. Philo, deus imm. 174. Jos. Ep. Arist. 13. Or.Sib.) d. Äthiopier βασίλισσα

AG 827; als Adj. neben άνήρ

Αιθιόπων

(Stephan. Byz. s.v. Αίθίοψ

nach Favorinus) ebd.* (2) α ΐ φ ρ ί ο ς , OV (seit Homer, hymn, in Apoll. 433. Heraklit, fgm. 120 Diels. Hdt., auch LXX. Tesüob 24,3. Jos.) klar, hell

— b. v. Tierblut Hb97.i8.2if.25. αι. τράγων (vgl. Jes 1,11) 9 12.19 104. ταύρων 9ΐ3 104; vgl. 21 f. Β 2,5. τών μόσχων Hb9i2.i9. ζφων τό αι. 13ιι. π ρ ό ^ υ α ι ς του αϊ. 1128; vgl. αΐματι όαντισμοΰ 1224. (αι. εκχέειν; s. 2a) vom Blutopfer am Altar Ex 29,12. Lev 4,17 ff. 8,15.9,9). Im Aposteldekret wird sein Genuß (nach Lev 3,17.7,26 f. 17,10) verboten AG 1520.29 2125 (Vertreter dieser Auffassung b. Haenchen zu AG 15,21, S.396; v. A. [z.B. GResch. Harnack. Six. Zahn, AG II 546ff.; Lit. b. πνικτός] wird auf Grund d. LA des »westlichen« Textes das άπέχεσθαι τ. αίματος als Verbot des Blutvergießens gedeutet; αι. akt. Blutvergießen b. Pausan. Attic, μ, 14. Maximus Tyr. 24,4k neb. σφαγή. Herodian 2,6,14. W s h

14,25 αιμα κ. φόνος). — 2. übertr. — a. als Sitz d. Lebens (Lev 17,11.

αίθριου δντος του αέρος obwohl der Himmel heiter war API 5,6.* (0)

Wsh 7,2. Jos., ant. 1,102) αϊ. έκχύννειν od. έκχέειν

α ΐ χ ί α , ίας, ή (auch - εία, in mancherlei Schreibung

Blutvergießen = töten (Aeschyl., auch Gen 9,6.37,22. L e v 1 7 , 4 . 1 3 . l K ö 2 5 , 3 1 u.ö. Rachegebete v. Rheneia:

seit Aeschyl., auch Pap.2.3Makk. Jos. Just., D. 34,8. Ath.,

Dßm., LO 351 ff. u. SIG 1181,6) L k l l s o AG 2220 R ö 3 i s

R.71,9 u.ö.) d. Mißhandlung v. d. Folter, d. Marter b.

(Ps 13,3. Jes 59,7) Apk 1Ó6. API 11,7. αι. "Αβελ, Ζαqualvollem Tode (Andpcid. 1,138. Polyb. 1,85,2. Ps.-Plato, χαρίου Mt 2335 L k l l s i ; der Galiläer Lkl3i. τών Axioch. 372A) 1 K.1 6,1 (neben βάσανος; vgl. Jos., bell.3, προφητών Mt 2330. άγιων και προφητών Apk 16e 321). εις αί. περιβαλείν (παραβαλίΐν verm. Lghtf.) drang17« I824. τών δούλων αύτοϋ 192 (4Kö 9,7); vgl. 610. salieren 45,7 (vgl. 3Makk 6,26. Ep. Arist. 208). αίκίαις Pol 2,1. αΐ. άθφον Mt274.24. PrJk 14 ; 1.23,3 (s. περιπίπτειν drangsaliert werden 51,2.* (0) άθφος). α!. δίκαιον Mt 2335. API 11,7. οΰπω μέχρις αϊαατος άντικατέστητε ihr habt noch nicht bis aufs Blut zu widerstehen gehabt d.h. so, daß euer Blut α ΐ χ ί σ μ α , α τ ο ς , τ ό (Trag. Lysias6,26. Pollux 6,183) d. vergossen wurde Hb 124 (vgl. Heliodor7,8,2 της μέχρις Mißhandlung 1 Kl 6,2. (neb. μάστιγες) 17,5.* (0) αίματος στάσεως), τιμή αίματος d. Lohn für e. Bluttat α ΐ χ ί σ μ ό ς , Οϋ, 6 (d. Wort seit Demosth. u. Ctesias, auch Pollux 8,79. Pap. LXX. Just., A II 12,4) d. Mißhandlung (P.

Hai. 1,118 [IIlv].2.4Makk), (neb. κόλασις) d.

Züchtigung

(αΐ. = Bluttat, Mord Diod.S. 18,56,4. Paroem. Gr. I p. 18: Zenobius 1,47 Αίσώπειον αίμα = d. Mord an Aesop. S p r 1 , 1 1 ) M t 276 (vgl. TestSeb 3,3. UPZ 77 11,9 λάβε τούς χαλκούς του

43

αίματεκχυσία

αΐρεσις

αίματος), άγρός αίματος d. Acker, der für Blutgeld ge-

kauft ist 27β; anders AG 119 χωρίον αΐ. = d. vom Blut getränkte Acker, αϊ. έκζητεΐν (oft LXX) d. Blut fordern Lkllso. έκδικείν (Dt 32,43. 4Kö 9,7. Rachegeb. v. Rhen., s.o.) Apk 6 i o 192. το αίμα αύτοΰ έ φ ' ήμδς Mt 2725; vgl. 2335 AG 528 18« (2Kö 1,16. TestLev 16,3 το άθφον αϊ. έπί της κεφαλές ύμών άναδεχόμενοι. - Ζ. Strafgericht über d. Haupt [AG 186] u. d. Kinder [Mt 2725] vgl. den Pythiaspruch b. Aelian, v. h. 3,43 άλλ' αύτών κεφαλήσι και έν σφετεροισι τέκεσσιν είλείται). αίμα αύτοΐς [δ]έδωκας

πιειν Apk 16 β. καθαρός άπό τοΟ αϊ. πάντων (Sus 46 Theod.) 2026. Dafür αίματα ÎKI 18,14 (Ps 50,16). — b. Blut und Leben als Sühnopfer 1K1 55,1. Bes. V. Blut Jesu (vgl. Orig., C. Cels. 1,66,12 το έπί σταυρω προχυθέν αίμα ΊησοΟ ΧριστοΟ) als Sühnemittel ίλαστήριον ... έν τφ αύτοϋ αΐ. Rö 325. άπολύτρωσις δια τοϋ αΐ. αύτοΰ Eph I t Kol 114 v.l. V. hohepriesterl. Opfer Jesu Hb 912.14 1019 1312 ÎJ 17 Apk Is 59. Β 5,1. φαντισμός αϊ. Besprençung mit Blut lPt I2. αι. του αρνίου A p k 7 u 1211. αμνοϋ lPt 119. Als Mittel d. Lossprechung v. d. Schuld RÖ59. ÎKI 7,4.12,7. 21,6.49,6. Daher πιστευειν εις το αι. Χρ. ISm 6,1. αϊ. της διαθήκης Hb 920 (Ex 24,8). ΙΟ29 1320 (TestBenj 3,8; vgl. Ex 24,8). Bes. v. d. Abendmahl in d. Einsetzungsworten (vgl. διαθήκη 2 u.a. E.) Mt 2628 Mk 1424 Lk2220 lKorll25; vgl. IO16 J653-5« 1J5«.8. του αΐ. τοΟ κυρίου 1 Kor 1127. V. d. Abendmahlsgemeinschaft ποτήριον εις ενωσιν του αΐ. αύτοϋ IPhld 4. Als gemeindebildend bez. AG 2028 Eph 213; vgl. είρηνοποιήσας δια τοΟ αΐ. του σταυρού αύτοΰ Kol 120. Die Liebe als Blut Jesu bez. ITr8,1; vgl. auch IRö 7,3. ISm 1,1. αι. θεού IEph 1,1 (vgl. Hdb.). — 3. v. d. (apokalypt.) roten Farbe, deren Erscheinen am Himmel Unglück anzeigt: neben Feuer u. Rauch AG 219 (Jo3,3). Darum geht die Welt unter δι' αίματος καί πυρός Η 24,3. Neb. Feuer u. Hagel Apk87. Färbung d. Wassers 8 s l i é (Jos., ant.3,17 d. zu αίμα geword. Wasser ist nicht trinkbar); vgl. 163f. F ä r b u n g

d. Mondes AG 220 (Jo3,4). Apk612. Das Bild vom Traubenblut (Gen 49,11. Dt 32^14. Sir 39,26) apokalyptisch verwendet έξήλθεν αι. έκ της ληνοΰ 1420 (vgl. J e s 6 3 , 1 - 3 ) . Zur Rolle d. Blutes neben anderen schrecklichen Vorzeichen vgl. Appian, bell. civ. 2,36 § 144. 4,4 § 14. (97) I 171-5; IX 559; X 2,960f., 1282 (S)

αίματεχχυσία, ας, ή (ν. αίμα u. έκχέω s. αίμα 2 a) d. Blutvergießen (d. Wort nur im christl. Sprachgebr. zu belegen [Tat. 23,2. Byz. Chronisten b. Psaltes S.349), doch ε κ χ υ σ ί ς αίματος 3K.Ö 18,28. Sir 27,15. Charax v. Pergamon [11/

την αΐ. τίνος jmds. (Ps 50,17).* (l)

44

Lob verkünden

1K.1 18,15

α ΐ ν έ ω loben, preisen (so seit Homer, auch LXX. TestSal 12,5. TestAbr Β 119,2. Just.), in u n s e r e r Lit. n u r v. d . Preise Gottes gebraucht (Diog.L. 1,39; sehr oft LXX. TestSal 12,5. TestAbr Β 14 S. 119,12. Just., AI 13,1. D l 0 6 , 1 .

PGM 4,1146) Fut. αίνέσω. Aor. 1 ηνεσα (LXX) αί. τον θεόν Lk 213.20 1937 24 53D AG 247 38f.; vgl. MPol 14,3. τον κύριον Rö 1511 (Ps 116,1). τφ θεφ ημών Apk 195 (d. Dat. entspr. b bei rnin u. b^n LXX z.B. Jer20,13. ICh 16,36. 2Ch 5,13. Bl-D. §187,4 Anh.); vgl. Β 7,1. Neben εύλογεϊν (Da 5,23) Lk 2453 v.l. (vgl. GDKilpatrick in: Essays in memory of GHCMacgregor, Ox-

ford '65, 191). V. Preise d. Götter durch d. Heiden Dg 2,7 (vgl. Ri 16,24 A. Da 5,23).* (8) I I76f.; X 2,961 αίνιγμα, ατος, τό (seit Pind. u. Aeschyl., auch LXX. Philo. Jos., c. Ap. 1,114f. Or.Sib. 3,812) eigtl. d. Rätsel KPt 4 S. 15,31, dann d. undeutliche Bild βλέπομεν δι' έσόπτρου εν αίνίγματι wir schauen durch einen Spiegel in rätselhafter Erscheinung lKorl3i2 (vgl. N u m 12,8. Plut., mor. 382 Α αϊ. τοΟ θείου ν. d. undeutl. Gottesoffenbarung. Iren., haer. IV, 26,1 [Ην II, 235,2] - èv αίνίγμασιν = „undeutl." reden: mor. 12D. 672 E. - αίνιγμα = Andeutung: Sallust C.6 p. 12,10). - Vgl. άγάπη I 1 a u. εσοπτρον.* (1) I 177-9; Χ 2,961 (S)

αίνος, OU, Ó (seit Homer auch Inschr. LXX [PsSal für καινός]. Just.) d. Lobpreis αινον διδόναι τφ θεφ Gott preisen Lk I843. 2K.11,5.9,10. καταρτίζεσθαι αινον e. Lob zubereiten Mt21ií (Ps8,3).* (2) I I76f.; X 2, 961(S)

ΑΙνών, ή indekl. Aenon Aufenthaltsort Johannes' des Täufers J 323. Nach der Lit., die der altkirchl. Tradition (Euseb., Onom. S.41) folgt, liegt es acht Meilen südl. v. Skythopolis (Bethsan). Vgl. ThZahn, NKZ 18/07,593-608, Schnackenburg, Komm. 1,450f. u.s. Σαλίμ.* (1)

αΐξ, αίγός, ή, ό, d. Ziege, d. Ziegenbock (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 15,4 έρίφους αιγών. grBar 2,3. Philo, omn. prob. lib. 30. Jos., ant. 6,217.295. TestSeb 4,9. Or. Sib. 3,627. Just.) εριφος έξ (Gen 38,20) Lk 1529D* (0)

αιγών

Ziegenbock

TGCThornton, The Meaning of al in Hb 9,22, JThSt 15, '64, 63-65).* (1) I 175f.; X 2,960f.

αΐρεσίς, έσεως, ή (d. Wort seit Aeschyl. u. Hdt., [im Hellenismus terminolog. Einengung auf Gesinnung] auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 6,4 P. 8,5. Asels 3,22. Ep. Arist. 7. Philo. Jos. Just.) — 1. d. Schule, d. Partei (v. Philosophenschulen Diod.S. 2,29,6. Diony. Hai., comp. verb. 2 τ. Στωικής αί. Epikt. 2,19,20. Diog. L. 1,18.19 u.ö. Jambl., vi. Pyth.34,241. Orig., C. Cels. 4,45,32; vgl. HDiehls, Doxographi Graeci 1879, Index. Aristobul b. Euseb., pr. ev. 13,12,10. Nägeli 51).

αίματώδης, ες (seit Hippokr. Thu.) blutrot (Nicander,

20,199). V. d. Pharisäern 15s (Jos., vi. 10.12.191 u.ö.).

Hin): 103 fgm. 5 Jac.) χωρίς αίματεκχυσίας ού γίνεται αφεσις ohne Blutvergießen gibt es keine Vergebung Hb 922 (gemeint ist das Opfer am Altar, vgl. dazu

Τ

Schol. zu ther. 228. Cat. cod. astr. VIII 2 p. 174,3 Αρες αί.) = dunkelrot Η 2 2 , 1 0 (als apokal. Farbe neb. schwarz, gelb u. weiß; vgl. αίμα 3); m. π υ ρ ο ε ι δ ή ς (s.d.) feuerrot = hellrot z u s a m m e n g e s t e l l t 2 4 , 3 . * (0)

αίμορροέω (seit Hippokr., auch Lev 15,33) an Blutfluß leiden γυνή αίμορροοΰσα Mt 920. API Ml ν 17.* (i)

Α Ι ν έ α ς , ο υ N.pr.m. (Lit. Inschr., z.B. Wadd. 1929.2238, auch aus Paläst.: SEG 8 [255-112/11 v]. Pap. [Preisigke, Na-

menbuch]) Aeneas AG 933f.* (2)

— a. v. d. Sadduzäem AG517 (Jos., ant. 13,171.

Diese als ή άκριβεστάτη αϊ. τής ημετέρας θρησκείας die strengste Schule unserer Religion ^bezeichnet 265. Die Christen αΐρεσις τών Ναζωραίων 245; vgl. 2822. — b. im Sinne d. späteren Zeit d. häretische Sekte (Just. Iren., haer.I, 11,1 [Ην I, 98,5]. Orig., C. Cels. 5,54,9; auch SIG 675,28 [IIv] ist αϊ. in malam partem gewendet: γίνωνται δέ καί &λλοι ζηλωταί ΐής αύτης αίρέσεως)

IEph 6,2. ITr 6,1. Epil Mosq 2. — c. d. Parteiung, d. Spaltung lKor 1119 Gal 520. — 2. d. Lehrmeinung (Philo, plant. 151 κυνική αΐ.) κ α τ ά

αΐνεσίς, εως, ή (Philod., παρρ. col. 8a p.48 [10 Oliv.]. LXX. Philo, spec. leg. 1,224. Iren., haer. 1,14,8 [Ην I, 143,10])

την όδόν, ην λέγουσιν αΐρεσιν nach d. Lehre, die sie e. Schulmeinung nennen AG 2414. αί. άπωλείας verderbliche Lehrmeinungen 2Pt2i. - d. Denkungsart (UPZ 20,26 [163v], 144,10 u.ö.) αϊ. εχειν eine Denkungs-

d. Lob άναφέρειν θυσίαν αΐνέσεως ein Lobopfer darbringen Hb 1315 (vgl. m i n Π3Τ Lev 7,12.13.15); vgl. 1K.1 35,12 (Ps 49,23). 52,3 (Ps49,14). άναγγέλλειν

art haben Η 1 0 0 , 5 (mogi, auch d. Neigung: DialektInschr. 2746,14.2800,7; beide aus Delphi).* (9) I 180-3; V9,3; X 2,961 (S)

45

αίρετίζω

αίρετίζω

αισθάνομαι

(seit Hippokr., auch SIG 1042,2. UPZ 109,4

[98v], LXX) Fut. αίρετιώ (LXX). Aor. 1 ήρέτισα. Pf. ήρέτικα (LXX). Akt. erwählen Mt 1218 (Hg 2,23; vieil, im spez. Sinne von »adoptieren«, wie ICh 28,6. M a l 3 , 1 7 . Epigr. Gr.252). - M e d . (seit Ctesias 688 fgm.13,

10, auch LXX) sich erwählen mit flgd. Inf. (IMakk 9,30) 2Kl 14,1.* (1) I 183 f.; X 2,961 α ι ρ ε τ ι κ ό ς , ή , ÓV (d. Wort b. Ps.-Plato, définit. 412 A.Aelian, n.a. 6,59. Hierocles Stoic. [I/IIn], eth. 9,5; hier 7 u. Diog. L. 7,126Vuch d. Adv. Subst. PI. οί αί. Iren., haer. V, 13,2 [Hv

11,356,8] u.ö.) häretisch άνθρωπος αί. e.

Häretiker

Tit310 (s. αϊρεσις lb).* (1) I 183; X 2,961

αίρετός, ή, όν Komp. αίρετώτερος annehmbar, wünschenswert (so seit Hdt., auch LXX. Ath., R. 75,23.

Sb 6996,25 [lin]) αίρετώτερον ήν αύτοΐς m. flgd. Inf. (X., Cyr. 3,3,51. Diod.S. 14,45,3. Polyaenus 4,6,6. Aesop,

fab. 261 P. = 273 H.; vgl. Sextus 362) es wäre für sie wünschenswerter gewesen H 23,6.* (0) α ί ρ έ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 17,21. TestSal C 12,5. Test 12Patr. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. 12,1)

Med. Fut. αίρήσομαι; Aor. 2 είλόμην u. είλάμην (2Th 213. Η 59,6); durchweg α-Formen bei T. Η. M. B.N, o-Formen oei V, t.r.; s. auch άν-, έξαιρέω. — 1. Akt. nehmen κ α ρ π ό ν αιρών wenn du Frucht nimmst Dg 12,8 (T unsicher; s. Bihlmeyer z.st.) — 2. Med. (so ausschließl. im NT. Tat. Ath.) sich nehmen, erwählen (vgl. Nägeli 19 f.) mit doppeltem Akk. (Hdt. 1,96. Jos., ant. 9,106) Η 59,6. τινά ε'ις τι jmdn. zu etwas 2Th2i3. Mit Akk. vorziehen (Diod.S. 17,29,3. 17,48,2. Jos., bell. 6,330) Phil I22; ebenso μάλλον αί. mit f l g d . I n f . U. ή m i t I n f . (klass. Diod.S. 11,11,1 μάλλον εΐλοντο τελευτάν ή ζ-fjv. Περί υψους 33,5. Appian, bell,

civ. 4,117 §491) Hb 1125.* (3) I 179; Χ 2,961

3,32 u.ö.) L k l 7 i 3 . πρός τινα jmdn. laut anrufen AG 4 24. — 2. (aufheben u.) mit sich tragen eigtl. mit Akk. d.

O b j . σ τ α υ ρ ό ν M t I624 2732 M k 834 1521 Lk 923. ζ υ γ ό ν

(Kl 3,27) Mt 1129. τινά έπί χειρών 46 L k 4 i i (beidemal Ps 90,12). Pass. Mk 23. αΐ. τι εις όδόν etw. auf d. Weg mitnehmen Mk 6s Lk 93. an sich nehmen e. Beutel, Ranzen 2236, ein Kleidungsstück Mk 1524. δόξαν έφ έαυτόν αΐ. s. Ruhm anmaßen Β 19,3. — 3. (aufheben u.) wegtragen, fortschaffen eigtl. ταύτα εντεύθεν J 2 l 6 (Inschr. [218v]: ΕΛΛΗΝΙΚΑ 7,'34, S. 179,15 ταϋτα αίρέσθω. Just., D. 56,3 σκευών άρθέντων). D .

gekreuzigten Leib 1938; vgl. 1931. Einen Stein v. der durch ihn verschlossenen Ö f f n u n g wegnehmen II39.41. Pass. 201. οί αϊροντες ούκ άνεφερον die im Begriff waren, (einen Bissen) zu nehmen, nahmen ihn nicht PrJk 18,2 (nicht Pap.), το περισσεϋον d. Rest Mt 1420 1537; vgl. Lk9i7. περισσεύματα Mk 88. κλάσματα Brocken 643. Körbe 819 f. ζωνην wegnehmen AG 2111. hinnehmen : τό σόν was dir zukommt Mt 2014. τα άρκούντα αύτφ was ihm genügte Η 55,9. holen : e. Leichnam Mt 1412 Mk 629. αϊ. τι έκ της οικίας etw. aus d. Hause holen M k l 3 i s ; vgl. i6 und Mt 2 4 n ; vgl. 24is Lk 1731. aus d. Grabe hervorholen J 2O2.13.15. entrücken τινά έκ τού κόσμου 17 is. — 4. wegnehmen, beseitigen, ohne daß ein Aufheben deutl. Voraussetzung sein müßte. Gewaltsam, bes. auch durch Tötung: abs. άρον, ά ρ ο ν fort, fort (mit i h m ) . ' J 1915 (vgl. P.Oxy. 119,10 [Dßm., LO 168], Philo, in

Flacc. 144; d. doppelte ά ρ ο ν wie Kl 2,19 v.l.). Mit Obj. αίρε τοϋτον L k 2 3 i s ; vgl. AG 213« 2222. ά ρ α ι τον μάγον API 4,35 f. αιρε τους άθεους (s. άθεος 2a) MP0I 3,2.9,2. wegraffen Mt 2439; ώς μελλούσης της πόλεως α ΐ ρ ε σ θ α ι als sollte die Stadt untergehen API 5,17; vgl. κόσμος ερεται έν πυρί 2,26. Gleichfalls mit der Nebenbed. des Gewaltsamen u. Widerrechtlichen

α ί ρ ω (seit Homer, der wie noch Spätere άείρω hat, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr. TestJob. grBar. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkEsr. ApkMos. Ep. Arist. Philo. Jos.

Just., D. 52,3.110,6.117 3) F u t . αοώ. A o r . 1 η ρ α ( ή ο α t. r.

TestAbr. grBar). Pf. ηρκα (Kol 214). Pass. Pf. ηρμαι (J 201. Η 82,4). Aor. 1 ήρθην. Fut. 1 άρθήσομαι — 1. aufheben, erheben, in d. Höhe heben — a. eigtl. Steine (Dio Chrys. 12[13],2) J 859 (vgl. Jos., vi. 303). Apk 1821. Η 81,7. e. Fisch Mt 1727. e. Sarg 1K1 25,3. d. Hand (X., an. 7,3,6) Apk 10s (Dt 32,40). d. Hände, Gebärde d. Gebetes 1 Kl 29,1 (Ael. Aristid. 24,50 K. = 44 p.840 D.54 p.691. Inschr. im P.Ups. 8, p.30 No. 14 [vorchristl.] Θεογένης αίρει τάς χείρας τω Ήλίφ. Sb 1323 [Un] θ ε φ ύψίστψ και πάντων επόπτη και Ή λ ί φ καί Νεμέσεσι α'ίρει

Άρσεινόη άωρος τάς χείρας). Aber αϊ. την χείρα ά π ό τίνος s. Hand v.jmdm. abziehen = sien v.jmdm. lossagen Β 19,5. D 4,9. Schlangen Mk 16 ig. κλίνηνΜ19«. κλινίδιον Lk 524f. κράβαττον Mk 2 9.11 r. J 58-12. V. e. Boot, das an Bord gezogen wird AG 2717. V. e. Geist, der e. Menschen wegträgt H 5,1 (vgl. TestAbr Β 10 s. 115,11 v. Engeln). Einen Toten aufheben, um ihn wegzutragen APt (Ox); vgl. TestAbr A 103,20. αϊ. σύσσημον e. Wahrzeichen aufrichten ISm 1,2 (Jes 5,26). αϊ. τινά των αγκώνων jmdn. auf d. Arme nehmen H 4,3. Abs. Anker lichten, aufbrechen, abfahren (seit Thu., auch Philo, Mos. 1,85. Jos., ant. 7,97.9,229.13,86 αρας άπό της Κρήτης κατέπλευσεν εις Κιλικίαν) A G 27 13. - P a s s . 2Κ1

7,4. α ρ θ η τ ι (ν. Berge) erhebe dich Mt 2121 Mk 1123. ή ρ θ η νεκρός AG 209. — b. übertr. αϊ. τους οφθαλμούς άνω aufwärts blicken (b. Gebet, wie Ps 122,1. Jes 51,6 u.ö.) J 114i. αϊ. την ψυχήν τίνος jmdn. innerlich in d. Schwebe halten, in Spannung versetzen, hinhalten, warten lassen IO24 (Nicetas, de Manuele Comn. 3,5 [Migne, s. gr. 139 Ρ-460Α]: 8ως τίνος αίρεις, Ιαρακηνέ, τάς ψυχάς ήμών; D i e

Redensart αϊ. την ψυχήν in anderer Bedeutung Ps 24,1.85,4.142,8. Jos., ant. 3,48). αϊ. φωνήν d. Stimme erheben, laut rufen ( l K ö 11,4.30,4. 2Kö

46

(Epikt. 1,18,13.

P.Tebt. 278,27.35.38

[In],

HL 5,7): τό ίιιάτιον L k 6 w ; vgl. 630. D 1,4. τήν πανο π λ ί α ν d. volle Rüstung Lk 1122. τ ά λ α ν τ ο ν Mt 2528; vgl. Lk 1924. übertr. τήν κλείδα της γνώσεως 1152. Pass. Mt 1312 Mk425 L k 8 i s 1926 erobern, in Besitz nehmen (Diod.S. 11,65,3 πάλιν) τόπον, ëôvoç J 1148. αίρεις δ ούκ ëθηκας Lk 1921 f. (banktechn. Ausdruck: JBernays, Ges. Abh. I 1885, 272f. JASmith, JThSt 29/28,158). α'ί.

τήν ψ υ χ ή ν άπό τίνος J 1018. Pass, άπό γης AG 833b (Jes 53,8. Just., D. 110,6). ά φ ' ύμών η βασιλεία Mt 2143. - V. Satan τον λ ό γ ο ν τον έσπαρμενον εις αυτούς M k 4 i s ; vgl. LK8I2. τήν χ α ρ ά ν ύμών ουδείς αϊρει α φ ' ύμών niemand wird euch eure Freude nehmen J 16 22. τήν ύπόκρισιν έξ έαυτοΰ d. Heuchelei v. sich entfernen Β 21,4. άπό της καρδίας τάς δ ι ψ υ χ ί α ς αϊ. d. Zweifel aus d. Herzen reißen H 6,4. αϊ. ά φ έαυτοΟ ablegen 39,1.40,1.41,5.44,1. αϊ. έκ (τού) μέσου fortschaffen, austilgen (Epikt. 3,3,15. Plut., mor. 519D. BGU 388 11,23 άρον ταϋτα έκ τοϋ μέσου._ J e s

57,2) 1Κογ52 (έξαρθη v.l.). e. Schuldschein αΐ. έκ του μέσου vernichten Kol2i4. V.Ranken: abschneiden J 152. Evtl. nicht intr., wofür Belege fehlen, sondern mit zu ergänzendem »etwas«, dann αϊρει τ ό πλήρωμα άπό του ιματίου d. Flicken reißt etwas vom Kleid ab M t 9 i e ; vgl. Mk22i. tilgen, aufheben, beseitigen (Eur., El. 942 κακά. Hippokr., epid. 5,49 p.236 Schmerz; vgl. H i 6 , 2 . IG II 467,81 ζημίας. Epikt. 1,7,5 τά ψευδή. SIG 578,42 τ. νόμον. S p r 1 , 1 2 . Ep. Arist.215. Just., D. 117,3)

τήν ά μ α ρ τ ί α ν τ. κοσμου J 129.3«v.l. l J 3 s (vgl. l K ö 15,25.25,28). Pass. AG833. (Jes 53,8). Eph43i. Übertr. nehmen, um etwas aus d. Obj. zu machen IKor 615. - LRydbeck, Acta univ. Upsal., Studia Graeca 5 ('67) 155f.** (101) I 184f.

α ί σ θ ' ά ν ο μ α ι (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. Philo. Jos., ant. 1,333.13,25 u.ö. Ar. Tat. 17,4) F u t .

α ί σ θ ή σ η (Spr 24,14), α ί σ θ η θ ή σ ε σ θ ε (Jes 33,11) u. α ί σ θ α ν θ ή σ ε τ α ι (Jes 49,26). Aor. 2 ή σ θ ό μ η ν ; Konj. αϊσθωμαι

αΐσθησις

αίτέω

— 1. Empfindung haben, merken (Cleanthes [s. 2 a. E.]. Appian, Liby. 120 §568. TestJuda 15,1. Tat. 17,4) D g 2 , 8

LXX. Hen 13,5. PsSal 9,6. TestLevi 15,2. Ar. 13,5. Just., AI 16,3. Ath. 1,4. Mei., P.68,483) — 1. d. Schamgefühl, d a s m a n besitzt (Aristoxenus, fgm.42a. Diod.S. 2,4,3. Plut., mor.248B. UPZ70.25 [IIvl. PGM 17 a, 8. PsSal 9 , 6 . Hen 13,5 από ai. Jos., ant. 5,147) TO

47

(vgl. E p J e r 19.23). — 2. verstehen (X., Cyr. 1,5,4 u.a. Spr 17,10.24,14. Ar. Iren., haer. 1,4,1 [Hv 1,32,7]) ρ ή μ α

Lk 945 ( G g s .

ά-

γ ν ο έ ω ) . γ ν ώ μ η ν Β 2,9. Mit flgd. δ τ ι (Ar. 12,8. Dio Chrys. 52 [69], 2. Jes 4 9 , 2 6 ) 6 , 1 8 . α ί σ θ ά ν ε σ θ ε ihr bemerkt mit flgd. indir. F r a g e s a t z (Epikt. 1,6,41.3,23,16) 1 1 , 8 ; vgl. 13,3. - Beide Bedeutungen werden v. Cleanthes [IV/IIIv] Stoic. 1 p. 136,16f. in e. Wortspiel zusammengefaßt, wenn er zu s. Schüler sagt: ούκ αισθάνομαι, οτι αίσθάνη = ich merke nicht, daß du verstehst* (1) I 186-8,689; X 2,962 (S) α ΐ σ Φ η σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Vorsokr. u. Eur., auch Epikt. Herrn. LXX, bes. Spr. Test 12Patr. Or.Sib., fgm. 3,23. Philo. Jos., bell. 7,69; c. Ap. 2,178. Just. Mel., fgm. 2. Ath., R. 56,17 u.ö.) eigtl. d. Wahrnehmung (Ep.Arist. 213) D g 2 , 9

(Ggs. λ ο γ ι σ μ ό ς Überlegung), d a n n d. Erfahrung (vgl. Iren., haer. 1,15,2 [Hv 1,149,3]) n e b e n έ π ί γ ν ω σ ι ς , d e m in-

tellektuellen

E r k e n n e n , d a s sittl. Verständnis,

d.

T a k t (vgl. αισθητήρων u. ABonhöffer, Epikt. u.d. NT'11,105)

b e z e i c h n e n d ; v . d . Liebe: π ε ρ ι σ σ ε ύ ε ι ν έ ν π ά σ η α ί σ θ ή σ ε ι in jeder (sittl.) Erfahrung reich werden Phil 19.* (1) I 186-8; X 2,962 (S) α ί σ θ η τ ή ο ΐ ο ν , ο υ , τό (seit Hippokr., auch Herrn. 7,3.

J e r 4 , 1 9 . 4 M a k k 2,22. Philo) eigtl. Sinneswerkzeug, übertr. d. Sinn als sittl. U n t e r s c h e i d u n g s v e r m ö g e n (vgl. PLinde, De Epicuri vocab., Bresl. Philol. Abh. X 3,'06,32)

τά αισθητήρια γεγυμνασμένα εχειν προς διάκρισιν κ α λ ο ϋ τε κ α ι κ α κ ο ύ d. Sinne geschärft haben fur d. Unterscheidung von Gut u. Böse H b S i 4 (wahrscheinl. Anspielung auf 5,14: Iren., haer. IV,38,2 [Hv 11,294,12], Galen, de dign. puls. 3,2 t. VIII 892 Κ. αισθητήρων εχειν γεγυ· μνασμενον).* (1) I 186-8; Χ 2,962

α ι σ χ ρ ο κ ε ρ δ ή ς , έ ς (seit Eur., And. 451. Hdt. 1,187, auch Philo, sacr. Abel. 32 a. E. TestJuda 16,1) gewinnsüchtig, habgierig lTi 33 v. 1.8 Tit 17 (in e. Lasterkatalog auch b. Ptolem., a potei. 3,14,15).* (2) (Spicq 1,53-56)

α ί σ χ ρ ο κ ε ρ δ ώ ς Adv. ν. α ι σ χ ρ ο κ ε ρ δ ή ς in schmutziger Gewinnsucht (Ggs. π ρ ο θ ύ μ ω ς ) l P t 5 2 . * (1) α ί σ χ ρ ο λ ο γ ί α , α ς , ή (seit Χ., auch Polyb. Diod. S. Plut. Epikt. p.Oxy. 410,77) d. schändliche Rede im S i n n e v. Zotenrede (Diod.S. 5,4,7. Klemens ΑΙ., Paed. 2,6,52 αϊ. εϊκότως αν καλοΐτο ή περί των τής κακίας ϊργων λογοποιία, οιον τό περί μοιχείας διαλεγεσθαι ή παιδεραστίας. - αισχρός = zotig·. Ps.-Demetr. eloc. 151) o d e r Schmährede (Polyb. 8,11,8.31,6,4. BGU 909,11) Kol 38. D 5 , 1 . * (1) (S)

α ί σ χ ς ο λ ό γ ο ς , ο υ , ó (Pollux 6,123.8,80 f.) d. Zotenreißer o d . d. Schandmaul (s. αισχρολογία) D 3,3.* (0) α ί σ χ ρ ό ς , ά , ÓV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Just. Tat. Ath. 34,1. αισχρότερα Ar. 11,7. αϊσχιστον Just., A II 7,3. αίσχρώς Just., A 127,1. D.90,1) schändlich,

unanständig, schmutzig n u r übertr. α ί σ χ ρ ό ν κ έ ρ δ ο ς Tit 1 11 (Theognis 1,466. Polyb. 6,46,3). ρ ή μ α (P. Flor. 309,4)

H 1,7. N e u t r . in d e r R e d e n s a r t α ί σ χ ρ ό ν έ σ τ ί τ ι ν ι m. flgd. Inf. es ist e. Schande för jman. (vgl. 4 M a k k 16,17. J d t h 12,12); f ü r d. F r a u , sich zu scheren l K o r l l e ; in d. V e r s a m m l u n g zu r e d e n 1435. O h n e A n g a b e d. Pers. Eph5i2. D a f ü r PI. α ι σ χ ρ ά (erg.

48

τή ς α ι σ χ ύ ν η ς έ ν δ υ μ α π α τ ε ΐ ν wahrscheinl. d. Gewand d. Scham (das d. M e n s c h e n seit E r w a c h e n d e r S c h a m h a f t i g k e i t , d . h . seit d. S ü n d e n f a l l , t r a g e n G e n 3 , 7 ; vgl. 3,1) a b w e r f e n u. mit Füßen treten E A e g N r . 252 ZI. 57 (vgl. Mei., P.68,483 τον θάνατον ένδύσας αίσχύνην). τ α κ ρ υ π τ ά τ ή ς α ί . was man aus Schamgefühl verbirgt 2Kor42. (ehrfürchtige) Scheu (neb. φ ο β ο ς ) v. Sklaven g e g e n ü b e r d. H e r r n D 4,11. Β 1 9 , 7 (vgl. X., Cyr. 6,1,35. Soph., Ai. 1079. Demosth. 25,24). — 2. d. Schande, d. Schmach, die einen trifft (Ath. 1,4. Diod.S. 2,23,2. Appian, Samn. 4 § 11. P.Eleph. 1,6. P.Oxy. 471,78. Sir 2 5 , 2 2 . Ep.Arist. 206. Philo. TestLevi 15,2); ή αί. τής γ υ μ ν ό τ α τ ο ς d. Schande der Blöße Apk 318. κ α τ α φ ρ ο ν ε ΐ ν α ι σ χ ύ ν η ς d. Schande geringachten Hb 122. η δ ό ξ α έν τ η α ι σ χ ύ ν η α ύ τ ώ ν sie sehen ihren Ruhm in aem, was ihnen Schande macht Phil 319. μ ε τ ά α ι σ χ ύ ν η ς mit Schande (Demosth. 20,16. Polyb. 3,81,6. l E s r 8 , 7 4 . Philo, det. pot. ins. 51. Jos., ant. 12,179) Lk 149. — 3. d. Schändlichkeit, d. Schandtat, die m a n beg e h t ; PI. (Eur., Here. fur. 1423. Isokr. 14,50. Aeschin. 1,154. Jos., ant. 4,260) έ π α φ ρ ί ζ ε ι ν τ ά ς α ΐ σ χ ύ ν α ς d. Schandtaten auswerfen wie W o g e n d. schmutzigen S c h a u m Jd 13.* (6) I 188-90,168Γ; X 2,962

α ί σ χ υ ν τ η ρ ό ς , ά, ό ν (seit Pia., auch Sir 2 6 , 1 5 . 3 2 , 1 0 . 41,27) schamhaft (neben τ ρ υ φ ε ρ ό ς , πραός, ή σ ύ χ ι ο ς ) v. Engel d. Gerechtigkeit H 36,3.* (0) α ί σ χ ύ ν ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. m. flgd. Ptz. Just., D. 123,4) in u n s . Lit. n u r M e d . u. P a s s .

Ipf. ή σ χ υ ν ό μ η ν . Pass. Pf. ησ^υμμαι (LXX). Aor. 1 ή σ χ ύ ν θ η ν (LXX); K o n j . α ι σ χ υ ν θ ώ . Fut. 1 aiσχυνθήσομαι — 1. sich schämen, sich scheuen (SIG 1168,122. UPZ 62,27 [ 161 ν] ούκέτι ήκει προς έμε αίσχυνθείς. Philo, spec, leg. 1,321. Did., Gen 84,28) m i t f l g d . I n f . (Aeschyl. Hdt., auch UPZ 62,24. Sir 4 , 2 6 . 2 2 , 2 5 . Sus 11 T h e o d . Jos.,

ant. 13,327) έ π α ι τ ε ϊ ν L k l 6 3 . μετ' α ύ τ ώ ν μ έ ν ε ι ν Η 88,3. έξ α ύ τ ώ ν λ έ γ ε σ θ α ι mich zu ihnen zählen zu lassen I R ö 9 , 2 . Abs. (Gen 2,25) l P t 4 i i . I E p h 11,1. E M a r ZI. 25. — 2. beschämt werden, zuschanden werden d. h. (wie L X X f ü r 5?ia) in e. H o f f n u n g enttäuscht w e r d e n (d. G g s . d u r c h π α ρ ρ η σ ί α bez.) Phil 120 2Kor 10 8. α π ό τίν ο ς (Jes 1,29. Jer 12,13; vgl. S i r 4 1 , 1 7 ) vor jmdm. 1J 228.* (5) I 188-90; X 2,962 α ί τ έ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 9,1. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. ParJer 7,14. grBar 13,2. ApkEsr 7,13 S.32,28T. ApkSed 2,1. Philo. Jos., ant. 15,197 u.ö. Ar. [JThSt 25/24,76 ZI. 46]. Just. Ath.) I m p . α ϊ τ ε ί ( Ι Ρ θ 1 2 , 2 ) .

Fut. α ι τ ή σ ω . Aor. 1 ή τ η σ α . Pf. ή τ η κ α (1J 5 isj. M e d . I m p . α ί τ ο υ (IPol 1,3). Ipf. ή τ ο ύ μ η ν . Fut. α ί τ η σ ο μ α ι . Aor. 1 ή τ η σ ά μ η ν ; I m p . α ϊ τ η σ α ι fordern, bitten ( o h n e wesentl. U n t e r s c h i e d zw. Akt. u. M e d . D e r von d e n alten G r a m m a t i k e r n zw. Akt. u. M e d . festgestellte B e d e u t u n g s u n t e r s c h i e d [Bl-D. §316,2] h a t f ü r u n s e r e Lit. n u r sehr bedingtes R e c h t ; vgl. Jk42f.) mit Akk. d. Pers. o d e r S a c h e , u m d i e m a n bittet (Lucían, dial, mer. 7,2 αϊ. τό δίδραχμον) ί χ θ ύ ν Mt 710. TO σ ώ μ α τ ο ϋ

έ σ τ ί ν ) 1 Kl 4 7 , 6 (z. Verdopplung vgl. Demost. 25,58 μιαρόν, μιαρόν τό θηρίον. Caecil. Calact., fgm. 61 p.42f. Maximus Tyr. 41,3a. Bl-D. §493,1 m. Anh.).* (4) I 188-90; X 2,962 (S)

Ί η σ ο ΰ 2758 (Appian, Syr. 63 § 335 αϊτήσας τό σώμα, näml. z. Bestattung) Mk 1543 Lk23s2. π ι ν α κ ί δ ω ν Lkl63.

α ί σ χ ρ ό τ η ς , η τ ο ς , ή d. Schändlichkeit (Pia., Gorg. 525 A. Artem. 4,2 p. 204,8), d a n n abstr. p r o concr. = αισ χ ρ ο λ ο γ ί α (s.d.) Eph 54.* (1) I 188-90; X 2,962

Synesius, Vorsehg. 2,3 p. 121 C Ό σ ι ρ ι ν ητουν = sie baten sich den O. aus); vgl. M k 156 v.l. (s. παραιτέω). β α σ ι λ έ α (Jos.,

α ί σ χ ύ ν η , η ς , ή (seit Theognis u. Aeschyl., auch Pap.

ε ί ρ ή ν η ν AG 1220. φ ώ τ α AG 1629. σ η μ ε ί α lKorl22. τ ο ν Β α ρ α β β ά ν Mt 2720 (Appian, bell. civ. 4,18 §71 u. 72. ant. 6,88) AG 1321. Allg. τί Mk 624 1038 Mt 2022. δ 1J 322. α ϊ τ η σ α ι τ ή ν κ ε φ α λ ή ν ' Ι ω ά ν ν ο υ Mk 6 24 y. I. π ρ ά γ μ α τ ο ς ο δ έ ά ν α ί τ ή σ ω ν τ α ι (mit Attraktion d.

αίτημα

49

Relat.) um die sie bitten wollen Mt 1819; vgl. Eph 320 (s. Ri 8,26). Mit Akk. d. Sache und Angabe d. Zweckes αί. τι προς τι: αι. τό σώμα τοΰ κυρίου προς ταφήν EPt2,3. τινί τι αί. fìir jmdn. etw. erbitten IRö 3,2. Mit Akk. d. Person, die man bittet Mt 542 6 β 7 u Lk 630 1113 J 410 AG 1328. Mit doppeltem Akk .jmdn. um etwas bitten (seit Homer, auch Diod.S. 14,108, I.Eunap., vi. soph. p. 31 αί. τούς θεούς τι. P. Fay. 109,12. PGM 4,777. J o s 1 4 , 1 2 . 1 E s r 6 , 1 1 . Jos., ant. 12,24. Just., AI 61,2. D. 105,3) Mk622f. (Diog. L. 6,38 α'ίτησόν με ô θέλεις [Alex, zu Diogenes]; auch Aesop, fab. 287b Η. αύ-rfj δοϋναι, δ âv αίτηση). 1035 J 1122 15 l í 1623 M t 79 Lk 1111; vgl. 112. ApkPtRainer (s. παρέχω a. Ε.), αί. τινά λόγον von jmdm. Rechenschaft fordern (Pia., pol. 285 E ; vgl.

BGU 7471 21) IPt 3 is. τι άπό τίνος von jmdm. etwas erbitten (Plut., Galb. 162 [20,6|) Mt 202« 1J 5 is (beidemal v.l. παρά). Lkl220v.l. τι παρά τίνος (Appian, bell, civ. 3,7 §23. Apollon. Paradox. 5. Paradox. Vat. 43 αιτείται παρά των θεών ουδέν. P. Fay. 121,12 ff. PGM 12,277, oft LXX. Jos., ant. 13,63. Just., AI 12,5) Almosen AG 32. Absol.

αΐτησαι παρ' έμοϋ bitte mich 1333D. 1 Kl 36,4 (beidemal Ps 2,8). Η 57,5; vgl. 39,1 (LA unsicher). 2.4. J 49 AG 92 Jk 15. αί. }(άριν e. Gunst erbitten Β 21,7. αιτούμενοι χάριν κατ αυτου sie baten sich e. Gunstbezeigung gegen ihn aus, d.h. eine solche, die sich gegen Paulus richtete AG 253. αιτούμενοι κατ' αύτοϋ καταδίκην sie baten um seine Verurteilung 2515. αί. περί τίνος zu jmds. Gunsten b. IRö 8,3. Mit näherer Kennzeichnung der Art d. Bittens: κακώς Jk43. εν τη προσευχή Mt 2122. Dafür δεήσεσιν αί. τον θεόν unter Gebeten Gott b. Pol 7,2 (vgl. SIG 1168,11.13. 17); in dems. Sinn οσα προσεύχεσθε και αίτεϊσθε was immer ihr im Gebet erbittet Mk 1124. έν πίστει Jk 1 β. έν τω ονόματι μου J 14 i3f. 1516 1624.26. τί κατά τό θέλημα αύτοϋ etw., was s. Willen entspricht 1J 514. Elliptisch : αίτεΐσθαι καθώς έποίει αύτοΐς bitten (zu tun), wie er ihnen zu tun pflegte Mk 158. M.flgd. Akk.u. Inf. (SIG 1168,11. 3KÖ 19,4. Just., D. 105,3.5 u.ö.) αύτόν σταυρωθηναι Lk23 23; vgl. AG3i4. M.Inf. (Aristojjh., Plut. 240. X., an. 2,3,18. Appian, Liby. 82 §386) πεϊν αιτείς J 49 (Nicol. Dam.: 90 fgm. 4 p.332,7f. Jac. πιεϊν ήτει. Jos., ant. 18,192). ήτήσατο εύρεΐν σκήνωμα er bat

sich aus, daß er eine Wohnstätte finde AG 746. αί. θεού έπιτυχεΐν b„ zu Gott zu gelangen ITr 12,2; vgl. IRö 1 ; 1. Negat. αιτούμαι μή έγκακεϊν Eph3i3. M. flgd. ϊνα (neb. προσεύχεσθαι) Kol I9 (vgl. Polyb. 31,4,3 αίτεΐσθαι ϊνα. Ps.-Apollod. 1,106. Just., D. 30,2). A b s . (Arrian, anab. 2,14,8 αϊτει και λάμβανε. Ath. 11,3 τοις αίτοΰσιν διδόναι) Mt77f. Lkll9f. J 1624 Jk43 lJ5i6. Med. M k 625. (70) I 191-3; X 2, 962,1091-93

αίτημα, τος, τό d. Bitte (so seit Pia., auch P.Oxy. 1273,28. LXX. PsSal 6,6. Philo, spec. leg. 1,43. Jos., ant. 8,24. CPJ 153,52 [41 n]) H 39,4. τά αί. γνωριζέσθω

προς τον θεόν d. Anliegen sollen Gott kundgetan werden Phil46. αίτεΐσθαι τό α'ί. (Ri8,24B. lKö 1,27) Η 39,8. έπέκρινεν γενέσθαι τό αίτημα αύτόν (Pilatus) entschied, ihr Verlangen solle erfüllt werden Lk2324. εχειν τα αί. d. Erbetene (schon) haben 1J 515. λαμβάνεσθαι τα αί. d. Erbetene bekommen H 53,6; vgl. 39,5.7. τό α'ί. της ψυχής σου πληροφορήσει er wird d. Bitte deiner Seele erfüllen 39,2 (πληροφορεΐν = πληροϋν, Ps 19,5).* (3) 1 193; X

αίφνίδιος

50

— 1. d. Grund, d. Ursache Dg 5,17; in Verb, mit

διά: δια ταύτην την αίτίαν aus diesem Grunde (2Makk 12,40. Jos., ant. 3,279. Just., D. 4,6. Mel., P. 56,411. SIG 700,15.826 G,21. BGU 1243,6 [IIIv]) AG 2820; vgl. IO21. 1K1 44,2. 2Kl 10,3. H 85,3. ου δι' άλλην τινά αί. ... άλλά aus keinem anderen Grund ... als 1K1 51,5. δι' ήν αίτίαν (SIG 630,6f. Enteux. 84,14 [IIIv], lEsr 2,17. Wsh 18,18; öfters 2Makk) in indir. Frage aus welchem Grunde Lk847 AG 2224; z. Beginn d. Satzes kausal (Bl-D. § 293,12) aus diesem Grunde (Diod.S. 4,80,4.13,11,2. 2Makk 4,28. Philo, op.m.100. Jos., ant. 17,202) 2Tim I6.12 Tit 113 H b 211. κατά πάσαν αίτίαν aus jedem (beliebigen) Grund (Appian, bell, civ. 3,25 § 94 κατά μηδεμίαν αίτίαν. BGU 136,25 f. (Iln] κατά ταύτην τ. αίτίαν. Jos., ant. 4,249.253) Mt 193. — 2. d. Sache, d. Verhältnis (Latinismus = causa Bl-D. § 5,3b; vgl. P. Ryl. 63,2f. τίς δε ή αιτία τούτων των ειδώλων;)

εί ούτως έστίν ή αιτία του άνθρωπου μετά της γυναικός wenn das Verhältnis d. Mannes zur Frau derart ist 19 io. — 3. t.t.d. Rechtssprache — a. d. Schuld (d. Klagegrund), d. Verfehlung ^P. Kroll 13 έγγενέσθαι αίτίαις) AG 232«. αί. εύρίσκειν (έν τινι) jmdn. schuldig finden (Ρ. Harr. 109,7) J 1838 194.6. αιτία θανάτου = causa capitalis, e. Kapitalverbrechen AG 1328 2818. D. Angabe der Schuld Mt 2737 Mk 1526. — b. d. Klage, d. Beschuldigung (Ath. 2,3.31,1. Diod.S. 20,62,5 έν αίτίαις ίχειν τινά = jmdn. in Anklagezustand versetzen; Athen. 12 p.542E) αίτίαν φέρειν (v.l. έπιφ., s.d. 3) eine Beschuldigung vorbringen AG 2518 (Jos., ant. 20,47). αί κατ' αύτοΰ αί. d. gegen ihn erhobenen Beschuldigungen 2527.* (20) (S)

αίτίαμα, τος, τό s. αίτίωμα. αΐτιάομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. Philo, decal. 87. Jos., ant. 14,44. LXX. Just., AI 22,3. Tat. 20,2 „als etwas ausgeben". Ath., R.) Fut. αίτιάσομαι (LXX). Aor. 1 3. PI. ή τ ι ά σ α ν τ ο (Tat. 20,2) jmdn. beschuldigen, anklagen mit

Akk. d. Pers. (seit Homer, auch SIG 1236,6. P.Leipz. 37,7. Jos., ant. 15,31) σεαυτόν Η 39,8. τον κύριον 63,5 (vgl. Libanius, or. 6 p.354,6F. αιτιάται την θεόν. S p r l 9 , 3 ) .

-

Anklage erheben m. flgd. acc. c. inf. (wie Just. P. Ath.34,8) Rö 39 v.l.* (1)

αίτίζω (seit Homer) Pass. Aor. 1 ήτίσθην betteln, anbetteln ωοβούμενοι μή τι αίτισθώσιν ύπ' αύτών weil sie furchten, daß sie von ihnen um etwas angebettelt würden Η 97,2.* (0) αίτιος, ία, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ps Sal 9 , 5 . Test 12Patr. Philo. Jos. Just. Tat. Ath.) schuldig, in unserer Lit. nur Subst. — 1. ό α'ί. d. Urheber α'ί. σ ω τ η ρ ί α ς Hb 59 (klass., auch Diod. S. 4,82,3 αϊ. έγένετο της σωτηρίας. SIG 1109,80. Philo, agr. 96; spec. leg. 1,252 θεόν τ. σωτηρίας αίτιον u.ö. Jos., ant. 14,136. Bel 42. 2Makk 4,47.13,4. Ep. Arist. 205. Just., D. 3,5.4,1 u.ö. Tat. Ath.)

— 2. Neutr. τό αϊ. = αιτία 2 a : d. Schuld α'ί. εύρίσκειν εν τινι jmdn. schuldig finden Lk 234.14. α'ί. θανάτου e. Kapitalverbrechen 2322. Auch einfach Grund

(klass. P.Hib. 73,18 [243/2v], BGU 1121,27.29. Philo.

Jos., ant. 7,75.12,84. Just., D. 5,6. Tat. Ath. 19,2) μ η δ ε ν ό ς αί.

ύπάρχοντος AG 1940.* (5) (S)

2,962 (S)

αίτησις, εως, ή d. Bitte

(seit Hdt., auch Aristaen., ep. 2,7 p. 162: την αΐτησιν έπλήρου. Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 87,1 u.ö. ApkSed Kap. 12. Philo. Jos., ant. 10,27.17,232. Just-, A 113,2. D. 105,3) π λ η ρ ώ σ α ι τ η ν α ϊ . I T r 1 3 , 3 (Test Abr A 96,3).* (0)

αίτίωμα, τος, τό (P.Fay. 111,8 [95nJ; klass. - seit Thu. αΐτίαμα W-S. § 5,21 d) d. Beschuldigung αί. καταφέρειν Β. erheben AG 257.* (1) αίφνίδιος, OV (seit Aeschyl. Thu., auch Inschr. P.Fay. 123,21. Wsh 17,14. 2 M akk 14,17. 3Makk 3,24. TestSal 20,18 [Q f. έξάπινα]. Jos., ant. 3,207; vi. 253. Just., D. 107,3)

α ί τ ι α , α ς , ή (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 21,4. plötzlich Lk2l34 lTh53. αί. συμφοραί 1 Kl 1,1 (vgl. TestSal 11,2 „Krankheit". grBar 4,9. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. SIG 730,20). - DDaube, The Sudden in the Scriptures, Leiden Mel., P. 56,411) I '64,28.* (2) (Spicq 111,8-11)

αΙχμαλωσία

αΙών

αΙχμαλωσία, ας, ή (Poiyb. 5,102,5. Diod.s. Plut. Vett. Val. Inscr. gr. 965,6. LXX. P s S a l 2 , 6 . TestSal C 10,36. Test 12Patr. ParJer 6,19. grBar tit 2. Asels 3,2. Jos. Ar. 8,6)

vergangenen Zeit, d. Vergangenheit, d. graue Vorzeit, die sien in d. Endlosigkeit verlieren kann, oi δγιοι άπ' αιώνος προφήται d. heiligen Propheten von Ur-

— 1. d. Kriegsgefangenschaft (Am 1,15. Jos., ant. 10, 68. Ar. 8,6) 2K1 6,8. Neb. πόλεμος 1K1 3,2. εΐ τις εις ai. (erg. άπάγει, so v.l.), εις αι. υπάγει wer in Kr. führt, kommt selbst hinein Apk 13 to (vgl. Jer 15,2); ohne Erg. wer für die Kr. (bestimmt ist), geht in Kr.

zeiten her (vgl. Hes., Theogonie 609. Περί ϋψους 34,4 τους άπ' αί. φήτορας. C ass. Dio 63,20 των ά π ό τοϋ αί. 'Ρωμαίων. Inschr. v. Magn. 180,4. SIG Index. G e n 6 , 4 . T o b 4 , 1 2 .

51

(vgl. ICC z.St.).

— 2. abstr. pro concr. d. Kriegsgefangenen (Diod. S. 17,70,6. Num 31,12. Jdth2,9. lEsr 6,5.8. IMakk 9,70.72. 2Makk 8,10. Jos., ant. 11,l) Hb 7t v.l. αίχμαλωτεύειν αί. Eph 4g (Ps 67,19).* (3) I 195-7; X 2,962

αίχμαλωτεύω (Ps.-Caiiisth. 1,43,1.2,4,3. Phryn. p.442 Lobeck. LXX. Ep.Arist. 23. TestSeb 9,6. TestJob 17,6. ParJer. Tat. 18,2. Suda II S. 187,387. Etym. Gud. 59,10) A o r . 1 ήχμαλώτευσα. Pass. Pf.3. Sg. ήχμαλώτευται (Gen 14,14). Aor. ηχμαλωτεύθην (LXX) in Kriegsgefangenschaft führen iibertr. 2Ti 36v.l. αίχμαλωσιαν αι. Eph 4s (Ps 67,19). Vgl. d. Zusatz zu PrJk 13,1 in einigen Kodd., wo die Bed. „abspenstig machen" vorliegt, wie bei αιχμαλωτίζω 3.* (1) I 195-7; X 2,962

αΙχμαλωτίζω (seit Diod.s. 14,37,3, auch Plut., mor. 233 C. Epikt. 1,28,26. Ps.-Callisth. 2,4,3.2,6,5 [Pass.). 3,4,6 [Pass.]. SIG 763,7.10 [64v], LXX. TestJob 16,5. Test 12Patr. Asels 3,2. Ep.Arist. 12. Jos., bell. 1,433 [Med.]; ant. 10,153 [Pass.]. Theoph. Ant. 111,25 [S.256,27]; vgl. Nägeli 29) A o r . 1 ήχμαλώτισα (LXX). Pf.3.PI. ήχμαλωτίκασιν (IMakk 5,13). Pass. Pf. 3. Sg. ήχμαλωτισται (TestJob 16,5). Aor. 1 ήχμαλωτίσθην. Fut. 1 αίχμαλωτισθήσομαι z. Kriegsgefangenen machen — 1. eigtl. εις τα εθνη πάντα als Kr. unter alle Völker zerstreut werden Lk2l24 (αί. εις wie Tob 1,10. IMakk 10,33). — 2. übertr.

(so Dio Chrys. 15[32J,90 αιχμάλωτος u. αιχ-

μαλωσία) gefangennehmen v. d. έτερος νόμος: αίχμαλωτίζοντά με έν τώ νόμφ της αμαρτίας nimmt mich gefangen durch d. Gesetz d. Sünde Rö 723. αίχμαλωτίζοντες πάν νόημα εις την ύπακοήν του Χριστοϋ wir nehmen alles Denken gefangen in den Gehorsam, der Christus gebührt 2Kor 10 5. V. Teufel μή αιχμαλώτιση υμάς έκ τοϋ προκειμένου ζην daß er euch nicht in Gefangenschaft führe aus dem Leben, das vor euch liegt IEph 17,1. — 3. m. verwischtem Bild: abfangen = verführen (Jdth 16,9 αί. την ψυχήν. Irenaeus I praef. l) αί. γυναικάρια 2T¡3é (αίχμαλωτεύοντες v.l.). τινά τινι αί. jman. durch etw. verfuhren IPhld 2,2 (m. Dat. u. zu erg. Akk. TestRub 5,3). ϊ ν α μη αίχμαλωτισθησεται ή καρδία αύτης έκ ναοΟ κυρίου damit ihr Herz nicht vom Tempel aes Herrn weggelockt werde PrJk 7,2.* (4) I 195-7; X 2, 962

αίχμαλωτισμός, oö, ό

(Simplicio in Epict. p.35,3l.

Schol. Aristoph., nub. 186) d. Verhaftung, v.d. Höllenstrafen (neb. θάνατος) αι. έαυτφ έπισπάσθαι sich V. zuziehen Η 1,8.* (0) αίχμάλωτος, ώτου, 6 d. Gefangene (seit Aeschyi., auch Inschr. Pap. seit III v. LXX. JosAs 4,12. Jos., bell.4,116; ant. 10,180; vi.354. Test 12Patr. TestSal C 10,14. Just., D. 115,3.

Mel., P. 56,409) neben Bettlern, Blinden, Verletzten als Bild d. Elends Lk4is. Β 14,9 (beidemal Jes 61,1). ThdaCastelSPietro, Συναιχμάλωτος: Analecta biblica Rom '63,418f.* (1) I 195/7; X 2, 962

17-18

αίών, ώνος, Ó (seit

Homer, auch Herrn. Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. Par Jer. grBar 17,4. 4Esr 8,23 fgm. c. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. Or.Sib. Philo. Jos. Ar. 15,3. Just. Tat. Ath.22,6 φύσιν αιώνος

[ν. Isis]. Mel., P. 10,69 u.ö.) d. Zeit als langer Zeitabschnitt — 1. ohne Blick auf Anfang oder Ende — a. v.d.

52

Sir 14,17.51,8. Hen 14,1.99,14. PsSal 8,7. Jos., bell. 1,12. Just., D. 11,1) Lkl70 AG 32i; von alters her bekannt AG 1518. προ παντός τ. αί. vor aller Ewigkeit Jd 25» (z. Verbindg. m. πάς vgl. Sallust c.20 p.36,5 τον πάντα αιώνα = d. ganze Ewigkeit hindurch); Pl. π ρ ό τ ώ ν α ί . ν. Ewigkeit

her 1Κογ27 (vgl. Ps 54,20 θεός ό ύπαρχων ποό τών α ί . [PGM 4,3066 f. ά π ό τ. ιερών αιώνων]), έ ξ α ί . ν. Urzeiten her D 1 6 , 4 (Diod.S. 3,20,2.4,83,3.5,2,3. Sext. Emp., math. 9,62. OGIS 669,61. Philo, somn.1,19. Jos., bell. 5,442. S i r 1 , 4 . Or. Sib., fgm. 1,16 v. Gott μόνος εις αιώνα κ. έξ αιώνος). N e -

gat. nachgestellt έκ τοϋ αιώνος ούκ ήκούσθη noch nie hat man gehört J 932. — b. v. der zukünftigen Zeit, die, wenn sie unbegrenzt ist, gleichfalls d. Begriff d. Ewigkeit (so seit Pia. den Griechen geläufig) g e w i n n t ; ε ι ς τ ο ν α ι ώ ν α (seit Isokr. 10,62, auch Diod.S. 1,56,1 εις τ. αί. = εις &παντα τ. χρόνον. 4,1,4. SIG 814,49 u. OGIS Index Vili. P.Oxy.41,30. PGM 8,33.4,1051 [εις αί.]. LXX. Hen 12,6.102,3. P s S a l 2 , 3 4 . 3 7 . ParJer 8,5. JosAs 15,3 [εις τον αί. Χρόνον 4,10 u.ö.].

Jos., ant. 7,356 [είς αί.]) in Ewigkeit, ewig: leben J 6si.se. Β 6,3. bleiben J 83s..b 1234 2Kor 9» (Ps 111,9). IPt 123 v.l. 25 (Jes 40,8). 1J 2i7 2J 2. bei jmdm. sein J 14ii. Priester sein Hb 56 620 7 17.21.24.28 Oedesmal Ps 109,4). Finsternis ist aufbewahrt Jd 13. M. Negation = niemals, niemals mehr (Ps 124,1. Ez 27,36 u.ö.) Mt 2119 Mk 329 1114 1 Kor 8 is. εως αιώνος (LXX) 1K1 10,4 (Gen 13,15). Η 7,3.101,4. Bes. im joh. Sprachgebr., wo es z.T. ganz formelhaft verwendet wird u. oft d. Begriff der Ewigkeit vergessen ist (Lackeit [s.u.] 32f.):

niemals mehr dürsten J 4 i 4 ; den Tod nie schauen 85ir; vgl. 1126; niemals verlorengehen 1028; niemals ( = durchaus nicht) d. Füße waschen 138. είς τον αί. του αιώνος (Ps 44,18.82,18 u.ö.) Hb le (Ps44,7). εως αιώνος (LXX. PsSal 18,11) Lk Iss v.l. (f. είς τον αι.). είς ήμέραν αιώνος 2Pt3ie. - Auch d. Plural w i r d g e b r . (Emped., fgm. 129,6 αιώνες =•= Generationen. Theokrit 16,43 μακρούς αιώνας = lange Zeiträume. Philod., περί θεών 3 fgm. 84. Sext. Emp., phys. 1,62 είς αιώνας διαμένει. Or. Sib. 3,767. LXX. Hen. TestAbr Β 7 S. 112,3. - Bl-D.

§141,1), bes. in der Doxologie: είς τους αιώνας (Ps 60,5.76,8) Mt 613 v.l. Lk I33 (vgl. Wsh3,8). Hb 138. είς πάντας τους αί. (Tob 13,4. Da 3,52b. Hen 9,4. Or.Sib.3,50) Jd 25b. εύλογητός είς τους αιώνας in alle Ewigkeit (vgl. Ps 88,53) Rö I25 9s 2Kor 1131. αύτφ ή δόξα είς τους αί. Rö 1136 Ι627. τό κράτος είς τους αί. lPtSii; vollständiger είς τους αί. τών α ι ώ ν ω ν ( P s 8 3 , 5 . grBar 17,4. PGM 4,1038.22b, 15) bis

in

die fernste Ewigkeit doxologisch Rö I627 G a l l s Phil420 1TÜ17 2Ti418 Hb 1321 l P t 4 n 5 n v.l. Apk 16.18 513 712 1115 u.ö. 1K1 20,12.32,4.38,4.43,6. είς πάσας τάς γενεάς του αιώνος τών αί. Eph32i (vgl. Tob 1,4.13,12. Hen 103,4.104,5). V. Gott Ο ζών είς τους αί. (vgl. Tob 13,2. Sir 18,1. Da 6,27 Theod.) Apk4»f. 106 157; formelhaft = ewig 1411 193 20io22s. - κατά πρόθεσιν τών αιώνων nach d. ewigen Vorsatz Eph 311. D. ganze Zeit umspannend άπό αιώνων και εις τούς αιώνας ν. (vergangener) Ewigkeit zu (zukünftiger) Ewigkeit Β 18,2 (vgl. Ps 40,14 u. Ps.-Aristot., de mundo 7,1 p.401a, 16 έξ αιώνος ατέρμονος είς ϊτερον αιώνα. M. Ant.9,28,1 έξ αιώνος είς αιώνα. Or. Sib., fgm. 1,16 v. Gott μόνος είς αιώνα κ. έξ αιώνος).

— 2. e. Zeitabschnitt, d. Weltalter — a. ό αίών οδτος (ΠΤΠ D^iyn) d. gegenwärtige (seinem Ende nahe) W. (Orig., C. Cels. 1,13,15; vgl. Dalman, Worte 120ff. Schü-

rer' II 636ff.) dem zukünftigen entgegenges. (Philo u. Jos. haben die beiden Äonen nicht) M t 1232. Z e i t d . S ü n -

den, Schwächen, d. Elends H 1,8.52,Iff. Mk 1614 v.l. (Freer-Logion), ή μέριμνα του αί. (v.l. + τούτου) d. Sorge d. Gegenwart Mt 1322. Pl. Mk4i9. πλούτος

54

αίών

αΙώνιος

irdischer Reichtum Η 14,5. ματαιώματα Eitelkeiten, Nichtigkeiten 39,4.56,6. πραγματεΐαι 40,4. επιθυμία 43,8.62,3.66,2.77,3. πονηρία 61,4. οί υιοί τοΰ αι. τούτου d. Weltkinder (Ggs. Bürger d. Gottesreichs) Lk 168 2034. - Die weit. Reiche βασιλειαι του αί. τούτου IRö6,1. συσχτιματίζεσθαι τφ αί. τούτα) sich diesem Weltalter gleichgestellten Rö 122. Wie alles Nichtchristl., so auch das Streben nach weltl. Weisheit in sich fassend: συζητητής τοϋ αί. τούτου Forscher nach d. Art dieses Weltalters IKor I20. σοφία τοΰ αί. τούτου le. έν τφ αί. τούτφ 3ιβ gehört ener zum Vorangehenden: wer sich in dieser Weltför weise hält,... Beherrscher dieser Weltperiode ist der Teufel: ό θεός τοϋ αι. τούτου 2Kor44 (θεός 5). άρχων τοΟ αί. τούτου IEph 17,1.19,1. I M g l , 2 . ITr4,2. IRö 7,1. IPhld6,2; dessen Geister sind die άρχοντες τοϋ αί. τούτου IKor 26.» (άρχων 3). - Dafür ο νΰν αίων (Did., Gen. 148,21): πλούσιοι έν τφ νϋν αί. lTi 6ΐ7. άγαπάν τον νϋν αί. 2Ti4io. Pol 9,2. Vgl.

AI 41,2. Acta Phil.144, [TU 34,2. '09] S.84,9); θ ε ό ς τ ώ ν αί. 5 5 , 6 (vgl. Sir 3 6 , 1 7 . ό θεός τοδ αί. Hen 1,4. PGM 4,1163. ThSchermann, Griech. Zauberpap. ib. 23. Act. Io. 82). M a n -

53

Tit 212. O a e r (Orig., c . Cels.2,42,30): ό αί. ό έ ν ε σ τ ώ ς d.

gegenwärtige Weltalter Gal I4 (vgl. SIG 797,9 [37 n] αιώνος νΟν ένεστώτος). D. Ende dieser Periode (vgl. Or. Sib. 3,756 f. μέχρι τέρματος αιώνος) σ υ ν τ έ λ ε ι α ( τ ο ΰ ) αί. M t 1339f.4»243 2820(so auch TestJob 4,6. TestBenj 11,3; vgl. JARobinson, Texts and Studies V introd. 86). σ υ ν τ έ λ ε ι α τ ώ ν

αί. Hb 926; zu EMar ZI. 1 s. καιρός a. E. — b. ό αίών μέλλων (Κ^ΓΙ Β^ΐϊΠ) d. (kommende) messianische Weltperiode, d. zukünftige Zeitalter (ζ. Ausdr. vgl. Demosth. 18,199. Hippokr., ep. 10,6 ό μ. αί. = d. zukiinft. Zeit, alle Zukunft. Ael. Aristid.46 p.310D.: ή toO παρελθόντος χρόνου μνεία κ. ό toö μέλλοντος αιώνος λόγος. Jos., ant. 18,287. Ar.15,3. Orig., C. Cels 8,48,20. Did., Gen 164,2),

nach 2K.1 6,3, vgl. H 53,2 ff., dem αίών ούτος zeitl. u. qualitativ entgegengesetzt: Mt 1232 Eph I21. δυνάμεις μέλλοντος αί. Hb 6s. Dafür αί. έκεΐνος; τοΰ αί. εκείνου τυρ^εΐν an d. zukünftigen Weltzeit teilnehmen Lk 2035. ο αί. ό ερχόμενος Mk ΙΟ30 Lk 1830. Η 53,2.8. ό αί. ό έπερχομενος 24,5. Pl. έν τοις αίώσιν τοις έπερχομένοις in d. kommenden Weltzeiten Eph 27. Als heiliges Weltalter ό άγιος αί. (Ggs. ο ύ τ ο ς ό κ ό σ μ ο ς ; vgl. εις τον μείζονα αί. TestJob 47,3)

BIO, 11 u. als vollkommene Zeit αί. αλύπητος e. leidlose Weltzeit 2Kl 19,4 (vgl. αί. ... τοϋ άπαραλλάκτου TestJob 33,5), während d. gegenwärtige αίών ein „Äon der S c h m e r z e n " (Slav. Henoch 65,8) ist. - V. b e i d e n

Weltaltern, die nach dem Glauben der ältesten Christen in ihrer Zeit zusammentreffen, können die PI. τα τέλη τών αιώνων IKor 1011 schwerlich verstanden werden: wir, die d. Endpunkte d. Weltalter erleben (JWeiß. Den Anfangspunkt würde der Grieche nicht τέλος nennen. Der Gordische Knoten hat ουτε τέλος οϋτε άρχή: Ar-

rian, anab.2,3,7). Da τα τέλη auch sing, d a s Ende e i n e r Einheit bedeuten kann (Ael. Aristid.44,17 K. = 17 p.406 D.: σώματος άρχαί κ. τέλη = Anfang u. Ende. 39 p. 737 D.: τά τέλη ... δράματος. Longus 1,23,1 Hs. ήρος τέλη. Vi. Thu.II 2 τέλη του πολέμου. Aëtius, Augenheilk. S. 120,25 Hirschb. nach Galen: τά τέλη τ. λόγου = der Schluß des Ab-

schnittes. Philo, virt. 182), anderers. der PI. αιώνες vielfach ledigl. formalen Wert hat (s. ob. la u. 2a a.E.), darf man τα τέλη τών αί. wohl einf. gleichsetzen dem τέλος αιώνων (Or. Sib. 8,311) = d. Ende der Zeit(en). Vgl. TestLevi 14,1 έπί τά τέλη τών αιώνων am Ende d.Z. - Zur sachl. Gleichsetzung von Sg. u. PI. vgl. Maxim. Tyr. 14,8b τά τής κολακείας τέλη neb. τέλος τής σπουδής.

— 3. d. Welt als räuml. Begriff (αί. im Sg. u. Pl. [Bl-D.

che dieser Stellen gehören aber möglicherweise unter 2. — 4. d. Äon personifiziert (Rtzst., Erlösungsmyst. 268 Sachreg. unter Aion; Taufe 391 Sachverz. Epikt. 2,5,13 ού γάρ είμι αίών, άλλ' άνθρωπος — ich bin kein Ewigkeitswesen, sondern ein Mensch [u. weiß daher, daß, was geschieht, auch vergehen muß], Mesomedes 1,17. Simplicius in Epict. p.81,15 οί αιώνες neb. der μήτηρ τής ζωής u. dem δημιουργός. Hen 9,4 κύριος τ. κυρίων και θεός τ. θεών κ. βασιλεύς τ. αιώνων. PGM 4,520.1169.2198.2314.3168.5,468. Acta Phil. 132 ib. S. 63,4 f. Kephal. I s. 24,6.45,7) ό αί. τ ο ϋ κ ό σ μ ο υ τ ο ύ τ ο υ

Eph 22. D. vor den Äonen verborgene Geheimnis Kol 126 Eph 39 (Rtzst., Erlösungsmyst. 235 f.). I E p h 1 9 , 2 (Rtzst., a.a.O. 86,3); Vgl. 8,1 (Rtzst.236,2). HSasse, RAC I 193-204. MPNilsson, Die Religion in den griech. Zauberpapyri, K. humanist. Vetenskapssamfundets Lund II, '47/8,81 f. GE Jennings, A Survey of αιων and αιώνιος and their meaning in the NT, '48. GStadtmüller, Aion, Saeculum 2,'51,315-20 (Lit.). EDegani, ΑΙΩΝ da Amero ad Aristotele,'61 (dazu Classen, Guernica 34/62,366-70, Antwort D.s in Dir. Fil.91,'63, 104-10). OCullmann, Christus u.d. Zeit, 3'62. MTreu, Griech. Ewigkeitswörter, Glotta43,'65,1-24.** (122) I 197-208; III 892; X 2, 962 f. (S)

αίώνιος (ία Pia., Tim.38 Β. Jer 39,40. Ez 37,26. Od Sal 11,22. TestAbr A. JosAs 8,11 Kod.A. 2 T h 2 l 6 H b 9 l 2 . Hss. zu AG 1348 2Pt l u . API M l r.27 = Ox 1602 v.9. Just., AI 8,4 u.ö; Bl-D. § 59,2), OV ewig (seit Hyperides 6,27. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A. Test 12Patr. JosAs 12,12. grBar 4,16. ApkEsr. ApkMos 29. Ps.-Phokyl. 112. Just. Tat. 17,1. Ath.Mel.; stehendes Beiwort fiirstl., bes. kaiserl. Macht: OGIS Index VIII. BGU 176,12.303,2. 309,4. Sb 7517,5 [211/2 n] κύριος αί. u.ö. in Pap. Jos., ant. 7,352)

— 1. ohne Anfang χρόνοις αί. ewig lang Rö I625. προ χρόνων αί. vor undenklicher Zeit 2Ti 19 Tit 12 (zu χρόνος αί. vgl. OGIS 248,54.383,10).

— 2. ohne Anfang u. Ende; v. Gott (Ps.-Plato, Tim. Locr.96 C θεόν τ. αίώνιον. Inschr. d. Brit. Mus.894 αί. κ. αθάνατος. G e n 2 1 , 3 3 . Jes 2 6 , 4 . 4 0 , 2 8 . Bar 4 , 8 u.ö. Philo, plant. 8.74. Or.Sib., fgm.3,17 u. 4. PGM 1,309.13,280)

Rö 1626; v. Hl. Geist in Christus Hb9i4. θρόνος αί. ÍKI 65,2 (vgl. IMakk 2,57). — 3. ohne Ende (Diod.S. 1,1,5.5,73,1.15,66,1 δόξα αί. Ruhm für alle Zeiten. D. Aegypter nennen Diod.S. 1,93,1 d. Grab αί. οΐκησις. Arrian, peripl. 1,4 ές μνήμην αί. Jos., bell. 4,461 αί. χάρις = ein Gnadengeschenk f. alle Zukunft. OGIS 383,10 [I ν] εις χρόνον αί.) v. A u f e n t h a l t s o r t im

Jenseits σκηναί αί. Lk 169 (vgl. Hen 39,5). οικία, der οικία επίγειος entgegenges., v. himml. Lichtleib 2Kor 5ι. διαθηκη (Gen 9,16.17,7. Lev 24,8. 2Kö 23,5. PsSal 10,4 u.ö.) Hb 1320. εύαγγέλιον Apk 146. κράτος in e. doxolog. Formel ( = εις τους αιώνας) 1TÍ616. παράκλησις 2Th2iò. λύτρωσις Hb9i2. κληρονομιά (Esth 4,17 m) 9 is. API 8,21. αι. άπέχειν τινά (Ggs. προς ώραν) jmdn. für immer behalten Phlm is. Sehr häufig vom Strafgerichte Gottes (Diod.S. 4,63,4 δια την άσέβειαν έν φδου διατελεϊν τιμωρίας αιωνίου τυγχάνοντα. Ähnl. 4,69,5. Jer 2 3 , 4 0 . D a 1 2 , 2 .

Ps 76,6. 4Makk 9,9.13,15) κόλασις αι. (TestRub 5,5) Mt 254«. 2K1 6,7. κρίμα αί. Hb 62 (vgl. κρίσις αί. Hen 104,5). θάνατος Β 20,1. ολεθρον (4Makk 10,15)

§ 141,1]: Hippokr., ep. 17,34. Diod.S. 1,1,3 Gott regiert ίίπαντα τον αιώνα. Ael. Aristid.20,13 Κ. = 21 p.434 D.: έκ τοΰ παντός αιώνος. Maximus Tyr. 11,5e. Isisaretal. aus Kyrene 4 [103 n] b. Peek 129. Ps 6 5 , 7 . Ex 1 5 , 1 8 [dazu Philo, plant.47.51]. W s h 1 3 , 9 . 1 4 , 6 . 1 8 , 4 . αιώνες οί κρείττονες Tat.20,2)

2Th 19. π υ ρ ( 4 M a k k 1 2 , 1 2 . grBar 4,16. 0r.sib.8,40l)

ApkPt 4,14. V. Gott durch d. Sohn geschaffen Hb 12. Durch sein Wort 113. Daher Gott βασιλεύς τών αί. ITS 117 Apk 153 (v.l. f. εθνών). 1 Kl 61,2 (vgl.

ert εις Άπαντα αιώνα. Da 12,2. 4Makk 15,3. PsSal 3,12.

PGM 12,247 αιώνων βασιλεϋ. T o b 13,7.11 ; vgl. Acta Phil. 2.11 [Aa II 2 S.2,20. s.6,9]) ; π α τ ή ρ τ ώ ν α ί . 3 5 , 3 (vgl. Just.,

Mt 188 2541 Jd 7. Dg 10,7. αμάρτημα Mk 329 (v.l. κρισις u. v.l. αμαρτία). Andererseits ν. ewigen Leben (Maximus Tyr.6,ld θεοϋ ζωή αί. Diod. S. 8,15,3 das Leben μετά τον θάνατον dauOdSal 11,16 c. JosAs 8,11 Kod.A [S.50,2 Bat.]. Philo, fuga 78. Jos., bell. 1,650. Or.Sib. 2,336) im G o t t e s r e i c h : ζ ω η αί. (Orig., C. Cels. 2,77,31) M t 1916.29 2 5 4 6 M k 1017.30 L k 102S 1 8 1 8 . 3 0 J 3 l 5 f . 3 6 4 1 4 . 3 6 5 24.39 6 27.40.47.54.68 1 0 2 8 1 2 2 5 . 5 0

άκαΦαςσία

άκαρπος

1 7 2 Γ . A G 1 3 4 6 . 4 8 R ö 2 7 5 2 1 6 2 2 Γ . G a l 6 s l T i 116 6 1 2 T i t I 2

θ ά ρ τ ο υ Lk433 (vgl. PGM 4,1238). Zu έν πνεύματι ά. s.

55

3 7 ÌJ 1 2 225 3is 511.13.20 Jd 21. D 10,3. 2K1 5,5.8,4.6. I E p h 18,1. Η 7 , 2 . 1 6 , 4 u . ö . D a f ü r β α σ ι λ ε ί α a i . 2Pt l u . A p k P t R a i n e r (vgl. D a 4 , 3 . 7 , 2 7 . Philo, somn. 2,285. Mei., P.68,493. OGIS 569,24 ύπερ της αιωνίου καί άφθαρτου βασιλείας ύμών. Dßm., B279f.). V . d . V e r k l ä r u n g

im Jenseits δ ό ξ α a i . 2Ti2io l P t 5 i o (vçl. Wsh 10,14. Jos., ant. 15,376. - Or. Sib. 8,410 φως αι.). α ι ώ ν ι ο ν β ά ρ ο ς δ ό ξ η ς 2Kor4i7. σ ω τ η ρ ί α αί. (Jes 45,17. Ps.-K.lem., hom. 1,19) Hb59 Mk conci.brev. V.d. unsichtbaren Herrlichkeit im Ggs. zur vergängl. Erscheinungswelt τ α μη βλεπόμενα α ι ώ ν ι α 2Kor4ie. - χ α ρ ά IPhld insc. δ ο ξ ά ζ ε σ θ α ι α ί ω ν ί ω ε ρ γ φ durch e. unvergängliche Tat verherrlicht werden IPol 8,1.** (71) I 208f.; X 2, 962 f. (S)

άκαϋαρσία, ας, ή (seit Hippokr. u. Pia., auch Pap. LXX. Hen. TestAbr A 17 S.99,16. Test 12Patr. Ar.15,6. Hippol., Ref. V, 19,20) d. Unreinigkeit, d. Schmutz — 1. eigtl. d. Unrat (UPZ 20,70 [II v], BGU 1117,27 [13 ν], P. Oxy.912,26.1128,25) v.d. rituell verunreinigenden Inhalt d. G r ä b e r Mt 2327 (vgl. N u m 19,13). — 2. übertr. auf d. sittl. Beschaffenheit d. Menschen (Epikt.4,11,5.8. Spr 6,16.24,9. Wsh 2,16. 3 M a k k 2 , 1 7 . l E s r 1,40. Ep.Arist. 166. Hen 10,20. Philo, leg. all.

2,29) d. Unsittlichkeit, d. Lasterhaftigkeit bes. v. geschl. S ü n d e n (Vett. Val. p.2,19. Hen 10,11. Ar.15,6. Orig., C.Cels.

7,48,4) neb. π ο ρ ν ε ί α 2Kor 1221 Gal5i9 Kol 3s EphSa. Ggs. α γ ι α σ μ ό ς lTh47 R0619. V. u n n a t ü r l . Lastern: π α ρ α δ ι δ ό ν α ι εις ά. der Lasterhaftigkeit preisgeben Rö 124. δι' ά κ α θ α ^ σ ί α ν aus unsauberer Gesinnung Β 10,8. εις έ ρ γ α σ ι α ν α κ α θ α ρ σ ί α ς π ά σ η ς um alle möglichen unsauberen Dinge auszuführen Eph4i9. Von schmutziger Gesinnung (Demosth.21,119. BGU 393,16 [168 n]. Did., Gen. 196,17) ITh 23 ( n e b . π λ ά ν η

u. δόλος). Unsicher έν ά. τ ι ν ώ ν bei Unreinheit einiger, d . h . in Gegenwart Unreiner Β 19,4.* (10) III 430-2; X 2, 1125

ά κ α Φ ά ς τ η ς , ητος, ή d. Unsauberkeit τ. π ο ρ ν ε ί α ς Apk 174 t.γ. (s. ακάθαρτος 2).* (0)

άκάϋ-αρτος, OV

(seit Soph. Hippokr., auch Inschr. außer Zauberpap. vieil. P.Tebt., 1043,42 [II v], LXX. TestSal. Test 12Patr. Ep. Arist. Philo. Jos. Just.) unrein, schmutzig

— 1. in kult. Sinne, was mit d. Gottheit nicht in Berührung gebracht w e r d e n darf (so meist LXX, auch Jos., c. Ap. 1,307. SIG 1042,3. Just., D.20,4): V. S p e i s e n

(Orig., C. Cels.3,11,9) n e b e n κ ο ι ν ό ς : π ά ν κ ο ι ν ό ν η ά. irgend etwas Gemeines oder Unreines AG 1014 l i e . PrJk 6,1 ; neb. μεμισημένος ν. Vögeln (und a n d e r e n Tieren L e v l l , 4 f T . D t l 4 , 7 f f . Did., Gen.52,22) Apk I 8 2 . τ ο ά. d. Unreine 2Kor6i7 (Jes 52,11. Hippol., Ref. IX, 12,23). - Bes. ν. allem, was m. Götzendienst zus a m m e n h ä n g t , d a dieser alles verunreinigt (vgl. Am 7,17. Jes 52,1 ά π ε ρ ί τ μ η τ ο ^ κ. ά. Or. Sib. 5,264) v. H e i d e n ά ν θ ρ ω π ο ς κ ο ι ν ό ς ή α. AG IO2«. τ έ κ ν α ά. ( G g s . α γ ί α ) l K o r 7 l 4 (zur Frage d. Kindertaufe vgl. τέκνον l a α).

— 2. mit Schwinden d. kult. Bed. übertr. auf d. sittl. B e s c h a f f e n h e i t (seit Pia., leg.4,716 E, auch J e s 6 , 5 . 6 4 , 5 . Sir 5 1 , 5 . S p r 3 , 3 2 u.ö. Philo, deus imm.132; spec, leg. 3,209. Jos., bell.4,562. Just., D.141,3) unsauber, laster-

haft (vgl. ακαθαρσία 2) Β 10,8. N e b . π ό ρ ν ο ς (Plut.,

56

GBjörck, Con. Neot.7,'42,1-3 * (32) III 430-2; Χ 2, 1125 ά κ α ι ρ έ ο μ α ι (Akt. Diod.S. 10,7,3. Enteux.45,5 [222 ν], Pass. Corpus glossariorum lat.2,137) I p f . ή κ α ΐ ρ ο ύ μ η ν .

Aor. 1 ή κ α ι ρ έ θ η ν keine Zeit, keine (günstige) Gelegenheit haben absol. ή κ α ι ρ ε ΐ σ θ ε ihr hatte keine G., eure Liebe zu mir zu betätigen Phil 410. μικρόν ε χ ω ά κ α ι ρ ε θ η ν α ι ich bin noch kurze Zeit beschäftigt Η 87,5 (Bl-D. § 307 Anh.).* (1) III 463f.; X 2, 1126f. ά κ α ΐ ς ο ς , OV (seit Aeschyl. Thu. 5,65,2, auch SIG 1102,12 [II vi. Sir 2 0 , 1 9 . 2 2 , 6 . TestSal 4,8. ^Agatharchides: 86 fgm.

20 b Jac.) unzeitgemäß, ungelegen ε ύ ν ο ι α à.

unzeitgemä-

ßes Wohlwollen (sprichwörtl. Redensart άκαιρος ευνοι' ουδέν Εχθρας διαφέρει Zenob., Paroem. 1,50), d a s j m d m . lä-

stig od. gefährl. wird I R ö 4 , 1 (vgl. Lghtf. z.St).* (0) III 463 f. ; X 2, 1126 f. ά κ α ί ρ ω ς (seit Aeschyl., auch 4BGUS 846,14 [II n). Sir 3 2 , 4 . Philo, Mos.2,206. Jos., ant.6, 137) A d v . ν. ά κ α ι -

ρ ο ς unzeitgemäß, ungelegen Wortspiel ε ύ κ α ί ρ ω ς ά. zur Zeit zur Unzeit ( d . h . einerlei, o b ihnen d. E r m a h n u n g gelegen od. ungelegen k o m m t ) 2TÌ42.* (1) III 464

άκακία, ας, ή d. Arglosigkeit, d. Einfalt (seit Aristot., auch Diog. L.4,19. LXX) 1 Kl 14,5 (Ps 36,37). ά. ά σ κ ε ΐ ν Pa (8); neb. άπλότης (wie Philo, op. m. 156.170. Test Iss 5,1) H 2 , 4 . 7 , 2 . 1 7 , 1 . έ ν δ ύ σ α σ θ α ι ά κ α κ ί α ν Arglosigkeit anlegen (Ggs. α ϊ ρ ε ι ν την π ο ν η ρ ί α ν ) 106,3; personif. als christl. T u g e n d 16,5.7.92,2.* (0) άκακος, OV arglos, ohne Falsch (so seit Aeschyl., auch Polyb. Diod.S. Plut. LXX. Philo, spec. Ieg.3,119. Just., D. 72,2f. Mel., P. 63,454 [beidemal Jer 11,19]) 1 Kl 1 4 , 4 ( S p r 2,21). H 107,2. ά κ α κ ο ν γ ί ν ε σ θ α ι 27,1. τ ά ς κ α ρ δ ί α ς τ ω ν ά. έ ξ α π α τ ά ν R ö l 6 i e . (neb. μ α κ ρ ό θ υ μ ο ς , ε λ ε ή μ ω ν u.a.) D 3 , 8 . D g 9 , 2 . (neb. α π λ ο ύ ς [Diod.S. 13,76,2 Ö. καί την ψυχήν άπλοϋς. Vgl. Philo zu άκακία], μ α -

κ ά ρ ι ο ς ) 101,2. (neben κ α θ α ρ ό ς , ά μ ί α ν τ ο ς ) Η 27,7; ν. Christus (neb. δσιος, ά μ ί α ν τ ο ς ) Hb 726.* (2) III 483; Χ 2, 1127 (Spicq III, 13-15) ά κ α ν Φ α , η ς , ή d. Dornengewächs (seit Od. 5,328, auch Pap. LXX. ApkMos 24. AkrEz PI ν 5. Jos., bell.5,51. Just.,

D. 28,3 [Jer 4,3]. Mei., P. 79,575.93,708) V. stachlig. Pflanzen, bes. v . d . als U n k r a u t w u c h e r n d e n O n o n i s spinosa, H a u h e c h e l , im Ggs. zu N u t z p f l a n z e n (neb.

τρίβολος, vgl. Gen 3,18. Hos 10,8) Mt 7is Lk 644 (vgl. Jer 12,13). A u c h auf Äckern v o r k o m m e n d u. d a h e r d e m a u f g e h e n d e n Getreide gefährlich (GDalman, Pj 22,'26,126ff.) M t 137.22 M k 47.18 L k 87.14 (z. Deutung der ακανθαι vgl. Philo, leg. all.3,248). Β 9 , 5 ( J e r 4 , 3 ) . -

σ τ έ φ α ν ο ς έξ ά. e. Dornenkrone

Mt 2729 J 192 (dazu

Mel., P. 79,575.93,708). - N e b . D i s t e l n (τρίβολοι s. ob.) als

Kennzeichen e. verwahrlosten Ackers Hb 68. H 62,6 f. 78,5.97,1. N e b . a n d e r e m U n k r a u t 40,5. In d. Beschreibung d. Riten d. Versöhnungsfestes Β 7,11 bez. ά. den Dornstrauch, auf d . e . Teil d. Wolle aufgestreift wurde, vgl. φάχος, ραχία.* (14) ά κ ά ν & ΐ ν ο ς , η, OV (seit Hdt., auch Pap.) V. einem Dornengewächs, dornig (so Jes 34,13) ά. σ τ έ φ α ν ο ς Dornenkranz Mk 1517 J 19s. EPt 3,8.* (2)

Otho 1067 [2,2] έν γυναιξί πόςναις και άκαθάρτοις. Vgl. Vett.

Val.76,1), π λ ε ο ν έ κ τ η ς u. ε ι δ ω λ ο λ ά τ ρ η ς Eph5s. - τ α ά. (neb. π ο ν η ρ ά ) unsaubere Dinge Η 1,7. τ α ά. της π ο ρ ν ε ί α ς d. Schmutz der Unzucht Apk 174 (ά. ν. Un-

ά κ α ν Φ ώ δ η ς , ε ς (seit Hdt. 1,126, auch Agathokles [III v):

472 fgm. 4 Jac. Just., D. 20,3) dornig, mit Dorngestriipp bewachsen ό δ ό ς Η 35,3 f. τ ό π ο ς 62,6.* (0)

zucht TestJos 4,6; z. Konstr. vgl. Bl-D. § 136,1). - Bes. v . d . TestBenj 5,2. Cat. cod. astr. X 179,19.181,5 P.Fuad203,2.

ά κ α ρ π ο ς , OV (seit Aeschyl., auch Pap. LXX. TestNaphth 3,5. ParJer 9,16. Jos., ant. 2,213.15,300. Just., D.120,2) un-

Just., D. 7,3 U.Ö.) Mt lOl 1243 Mk l23.26f. 3ll.S0 52.8.13 67 725 925 Mk I 6 1 4 v.l. (Freer-Logion) Lk 436 618 829 942 II24 AG 516 87 Apk I 6 1 3 I82. π ν ε ύ μ α δ α ι μ ο ν ί ο υ ακα-

fruchtbar, ohne Frucht, keinen Ertrag bringend — 1. eigtl. π τ ε λ ε α ξύλον α. d. Ulme ist e. unfruchtbarer (d.h. keine e ß b a r e n F r ü c h t e b r i n g e n d e r ; vgl.

b ö s e n Geistern πνεϋμα, π ν ε ύ μ α τ α ά. (vgl. Sach 13,2.

57

58

άκατάγνωστος

άκλινής

Pollux I 234) Baum Η 51,3. δ έ ν δ ρ α α . (Theophyl. Sim., ep. 11) u. Bäume (neb. φ θ ι ν ο π ω ρ ι ν ά ) Bild nichtsnutziger Menschen Jd 12. Η 53,4. V.e. Berg, auf dem nichts wächst (Jos., bell. 4,452) ο ρ ο ς α . trägt gar nichts 96,2. — 2. iibertr. keinen Nutzen bringend, unergiebig (Jos., bell.6,36) v.d. Erfolglosigkeit d. Predigt Mt 1322

άκατάστατος, ov (seit Hippokr., auch Polyb. 7,4,6. Plut., mor.437E. Audollent, Defix. tab.4b,12. Or.Sib. 1,164. J e s 5 4 , 1 1 L X X . G e n 4 , 1 2 u . K l 4 , 1 4 S y m . TestJob 36,3 f.)

M k 4 l 9 (Pia., Phaedr. 277 Α λόγοι ä . Synesius, Dio 3 p. 39 C

λόγος α.). V. Werken έ ρ γ α α. του σκότους nutzlose Werke d. Finsternis, d.h. die nichts Gutes schaffen E p h S u . V. Menschen, die keine guten Werke tun unnütz (Philostrat., g^mn.42 p.284,11) Tit3l4 2Pt 18. V. Zungenrede: voOç α. έστιν d. Verstand ist (dabei) nutzlos, weil er nicht in Tätigkeit gesetzt wird IKor 1414.* (7) III 618f.; X 2, 1135 (Spicq I, 57f.)

άκατάγνωστος, ov (Rhet. G r . i 597. Syntipas p. 129,12. Beispiele aus Inschr. u. Pap. [nur byz.] b. Nägeli 47) nicht ZU verurteilen (2Makk 4,47), unanfechtbar λ ό γ ο ς ά. unanfechtbare Predigt Tit 2β.* (1) I 715: Χ 2, 1024f. (Spicq I,

unbeständig, unruhig, haltlos v. unentschlossenen Menschen ά. έν πάσαις τ α ΐ ς όδοϊς αύτοϋ wankelmütig in allen seinen Handlungen Jk 1 β. V. d. Zunge ά. κακόν e. unruhiges Übel 3β (v.l. άκατάσχετον). V.d. personif. Verleumdung ά κ α τ ά σ τ α τ ο ν δαιμόνιον e. unsteter Dämon Η 27,3.* (2) III 449

άκατάσχετος, OV (Hipparch. b. Stob.4,44,81. Diod.S. 17,38,3. Plut., Mar.432 [44,10]. Aelian, n . a . 4 , 4 8 ά. όρμη. Xenophon Eph. 1,3,4 ερως. P. Oxy.684,19 [ergänzt]. Philo, det. pot. ins. 110; deus imm. 138; somn.2,275. Jos., bell.2,407. Ps.Phokyl.96. Hi 31,11. 3Makk 6,17) unbändig άκατασχέτω θυμώ mit u. Wut MPol 12,2. Jk 38 v.l. (s. ακατάστατος)·* (0)

άκαυχησία, ας, ή

d. Freisein von SelbstIPol 5,2.* (0)

(Hapaxl.)

ruhm έν ά. ohne Selbstruhm

59)

άκατακάλυπτος, ov

(Polyb. 15,27,2. Lev

13,45.

Acta

Phil. 60 S. 25,13 B.) unverhüllt ά. τη κεφαλή (Philo, spec, leg.3,60) mit u. Haupte (ν. betenden Frauen; ζ. Sache SIG 999,10, vgl. 736,22. Philostrat. d.J. [III nj: A P F 14/41, S. 8.19 ZI.60f. γυναίκες ακάλυπτοι bei feierl. Umzug) I K o r I i i .

Kurzweg γυναίκα ά. e. Frau ohne

Kopfbedeckung

1113. - JJeremias, ThLZ 91/66,431.* (2)

άκατάκοίτος, ohne geordnetes

OV (Corpus gloss. Iat.2,80) unverurteilt,

Prozeßverfahren

Ά κ ε λ δ α μ ά χ (v.l. Ακελδαιμαχ, Ακελδαμα, Ακελδαμακ, Α χ ε λ ο α μ α χ ) aram. Μ3Ί ( = Blutacker; vgl. b'pn Dalman, Gramm. 2 137. Kbprí MLidzbarski, Handbuch

d. nordsem. Epiçr. I [1898] 279) als χ ω ρ ί ο ν αίματος (nach Mt 27 s α γ ρ ό ς αίματος) erklärt, Blutacker, v. Acker, der für den Judassold gekauft worden ist AG 119 (nach Mt 277 hieß er zuvor Töpferacker; vgl. auch Pa [3,3]); der Tradition zufolge südl. von d. Hinnomtale gelegen. Vgl. EKautzsch, Gramm, d. Bibl Aramäischen 1884,8. Dalman, Gramm. 3 137,1.202,3 * (1)

AG 1637 2 2 25.* (2) III

άκέραίος, OV (seit Eur. u. Hdt., auch Inschr. Pap. Ep. Arist. Jos., bell. 1,621 ; ant. 1,61.5,47) unvermischt, rein, lau-

954; X 2, 1148f.

άκατάληπτος, OV (seit Aristot., auch Jos., bell.3,159) unbegreiflich (so Diog. L.7,46.9,91. Plut., mor. 1056 E. Epikt. fgm. 1 Schenkl. Ep. Arist. 160. Philo, spec. leg. 1,47; mut. nom. 10. Ath. 10,1. τέλος ά. Mel., P. 105,813 [Β]) V. Gottes Weisheit σύνεσις 1 Kl 33,3. V. Gott selbst KPt 2 (Ath. 10,1).* (0) (S)

άκατάλυτος, OV unzerstörbar = ewig (Dionys. Hai. 10,31,5. Chio, ep.14,1.4Makk 10,11) ζωή Hb7ie.* (1) IV

(neb. φρόνιιχος) Mt 10i6j zitiert IPol 2,2. (neb. σοφός εις το α γ α θ ό ν ) ά. εις τό κακόν unverdorben d. Bösen gegenüber Rô 1619. (neb. αμεμπτος) Phil 2is. (neb. ειλικρινής) 1K1 2,5. τό ά. της πραϋτητος βούλημα d. lautere Absicht ihrer Sanftmut 1K1 21,7.* (3) I 209 f.

άκεραιοσύνη, ης, ή

339-41. X 2, 1165 f.

(nur bei Suda)

d. Reinheit εν ά.

πιστευειν in (Herzens-)Reinheit glauben περιπατείν 10,4.* (0)

άκατάπαστος s. ακατάπαυστος. άκατάπαυοτος, ov (Poiyb.4,17,4. Diod.s.i 1,67,7. Plut., Caes. 734 [57,1]; mor. 114 F.Heliodor 1,13,5. PSI 28,52. PGM 4,2364) unaufhörlich, ruhelos mit Gen. (BI D. § 182,3) ο φ θ α λ μ ο ύ ς . . . ά. ά μ α ρ τ ί α ς Augen, d. ruhelos nach Sünden ausblicken 2Pt lu (v.l. ά κ α τ α π ά σ τ ο υ ς , was nicht sicher zu deuten u. vielleicht Schreibversehen ist).* (1)

Ακαταστασία, ας, ή (Polyb. 7 , 4 , 8 . 1 4 , 9 , 6 . Diog. l . 7 , 1 1 0 . Epikt.3,19,3. Vett. Val. Index. P. Grenf.I 1,4 [II v], Astrol. Pap.I v.München: APF 1/01,494,26. T o b 4 , 1 3 . Spr 26,28. ApkMos 24) — 1. d. Unruhe (Schol. zu Apollon.

ter, unverdorben nur übertr. (vgl. Pia., rep.3,409 Α ά. κακών ήθών. Epikt.3,23,15. H s t h 8 , 1 2 f. Ep. Arist.31.264)

Rhod.1,916-18b)

H 63,4. Pl. (Dionys. Hal.6,31) 2Kor6s. 2K1 11,4 (Zitat unbekannter Herkunft). — 2. d. U n o r d n u n g (Nicol. Dam.: 90 fgm. 130,110 Jac. έν ά. π ρ α γ μ ά τ ω ν . Cat. cod. astr.VIII 3,182,8.187,2) 1 K l 1 4 , 1

(neb. α λ α ζ ο ν ε ί α ) ; v ç l . 3 , 2 . 4 3 , 6 . (neb. φ α ΰ λ ο ν π ρ ά γ μ α ) Jk 3i«. (Ggs. ειρήνη) IKor 1433. Pl. (Cat. cod. astr. VII 126,13. vili 3,175,9) unordentliche Zustände 2Kor 1220. (neb. πόλεμος) Aufstände Lk2l9. -

άκηδεμονέω

(sonst

unbezeugt)

für

Β 3,6. έν ά. άδημονέω

Mk 1433D.* (0)

άκηδία, ας, ή

(seit Hippokr., auch LXX. TestJob 25,10

u.ö.) eigtl. d. Teilnahmslosigkeit,

dann (vgl. Ps 118,28;

MHarl, La Bible et les Pères, Paris'71,256-59) d. Trübsinn

(Pl. = Sg. Bl-D. § 142) παραδιδόναι ε α υ τ ό ν εις τάς ά. sich d.T. überlassen Η 19,3 (vgl. AVögtle, RAC I 62f.).* (0) (S)

άκίνητος, OV (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 10,1.25,5. TestSim 2,4. ApkSed 11,13 S. 134,32 Ja. Philo. Jos., ant. 15,364.399. Ath. 22,5.23,1) ohne Bewegung, unbeweglich — 1. eigtl. unbeweglich πέτρα ά. IPol 1,1. V.d. Götzen D g 2,4. — 2. übertr. unbeweglich (weil am Kreuze angenagelt^ πίστις ISm 1,1. unbewegt (v. Leidenschaften) τ ό α κ ί ν η τ ο ν (Dionys. Byz. § 2 3 p.10,5. Philo, op.m.101) d.

unbewegte

Wesen IPhld 1,2.* (0)

άκαταστατέω (Epikt. 2 , 1 , 1 2 . Vett. Val. Index. Cat. cod. astr. VII 134,18.138,25. T o b 1 , 1 5 B A . G e n 4 , 1 2 A q . ) un-

άκκεπτα, ων, τά d. Guthaben, lat. Lehnwort accepta, 1.1. der milit. Finanzverwaltung: die Summe, d. dem Soldaten gutgeschrieben u. beim Ausscheiden aus d. Dienst ausbezahlt wurde IPol 6,2.* (0)

stet sein, schwanken; d. von bösen Geistern Besessene ist unstet Η 34,7. Mit Dat. ά. τ α ΐ ς βουλαϊς in s. Entschlüssen schwanken 63,5.* (0)

άκλινής, ές (seit Pia., auch Meleager [I v]: Anth. Pal. 12,158,4 φιλία. Lucían, encom. Demosth. 33 ά. την ψυχήν. Ae-

Boll 130f.* (5) III 449

59

άχμάζω

lian, v.h. 12,64. P. Oxy.904,9. Philo, Mos. 1,30; virtut.158; spec. leg.2,2 δρκος ά. 4Makk 6 , 7 . 1 7 , 3 . Ath.31,3. ό τον κανόνα τής άληθείάς άκλινή έν έαυτώ κατέχων Iren., haer. 1,9,4 [Ην I, 88,1]) unwandelbar την ο μ ο λ ο γ ί α ν ά . κατέχειν unwandelbar am Bekenntnis festhalten Hb IO23.* (l) (Spicq 1,60) ά χ μ ά ζ ω (d. Wort seit Aeschyl. [unpers. „es ist Zeit"] Hdt., auch SIG 814,17. 4Makk 2,3. Philo, aet. m.63,73. Jos., ant. 13,2; c.Ap.2,253. Tat.31,2f. Mel., HE 4,26,7) Aor. 1 ήκμασα. Pf. Inf. ήκμακέναι (Tat. 31,2) blühen (übertr. auf die beste Lebenszeit Iren., haer.111,4,3 [Ην II, 17,1]) auch reif sein (so seit Thu. 2,19,1. Übertr. auf d. Menschen Iren., haer. V,36,1 [Ην II, 427,7]) v. Trauben (Plut., mor.671 D) Apk 1418.* (1) ά χ μ ή ν adverb. Akk. (Bl-D. § 160 Anh. KKrumbacher, Ztschr. f. vergleich. Sprachforschg.27,1885,498-521.29,1888, 188f.) noch Mt 1516 H b 5 l 3 D (Hyperid., fgm.116. X., an. 4,3,26, auch Polyb. 1,13,12.4,36,8. Plut., mor. 346 C. OGIS 201,12. P. Genf 14,13 u.a. TestJob 7,11 u.ö. Jos., ant. 19,118. Just., D. 89,2. Phryn. p. 123 Lobeck).* (1)

άκμων, ονος, Ó (seit Homer, auch P. Mich.II 123r VII 10. P. Goodspeed 30,22,11.18) d. AmboD Bild d. Festigkeit (Aeschyl., Pers. 51. Aristopho Com. [IV v] 4 Kock ύπομενειν πληγάς ακμών. Hi 41,16), α . τ υ π ΐ ό μ ε ν ο ς e. Α., auf d. man schlägt IPol 3,1.* (0) ά κ ο ή , flç, ή (d. Wort - als άκουή schon Homer - häufig, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 8,5. ApkSed. ApkMos 8. Ep. Arist. Philo. Jos. Test 12Patr. Just. Ath. [1,2]) — 1. das, wodurch gehört wird — a. d. Hörfähigkeit (Philo, div. rer. her. 12 v. Standbildern οις ώτα μεν έστιν, άκοαί δ' ούκ Ενεισιν. V. Gott gegeben Did., Gen. 162,21) 1 Kor 1217; doch ist auch die Bedeutung c möglich, τα ο ν τ α πέραν των α κ ο ώ ν »vai über die (gewöhnliche) Hörfähigkeit hinausgeht SJCh Z1.7 (Ox 1081). — b. d. Akt d. Hörens, d. Anhören (Pia., Theaet.142 D λόγος άξιος ακοής. Antig. Car. 129 ακοής αξια. BGU 1080,6. Ep. Arist. 142 neb. δρασις. Jos., ant. 8,171 neb. οψις 172) neb. βλέμμα 2Pt 2e. άκοη ακούειν (Polyaenus, exc.55,2. LXX) Mt. 1314 AG 2826 (alle beide Jes 6,9). Β 9 , 2 (vgl. Ex 15,26). εις ά. ώτίου ύπακούειν aufs Hören mit d. Ohr hin gehorchen Β 9,1 (Ps 17,45; vgl. 2 K ö 22,45). — c. d. Glied, mit dem man hört, d. Ohr (seit Sappho, auch P. Oxy. 129,4. PGM 4,307.323. 2Makk 15,39. Ep.Arist. 166) bes. PI. (Dio Chrys.15 [32], ll.Aelian, v.h. 3,1 p.39,21 ; oft Philo. Jos., ant. 8,172. Or. Sib.4,172. Just., D. 131,4. Orig., C.Cels. 1,48,33) αί ά κ ο α ί Mk 735. είσφέρειν εις τάς à.jmdm. zu Gehör bringen AG 17 20 (vgl. Soph., Ai. 147). εις τάς ά. τίνος vor d. Ohren jmds. Lk7i. ν ω θ ρ ό ς (s.d.) τ α ΐ ς ά. Hb 5 1 1 . κ ν ή θ ε σ θ α ι την ά. Juckreiz im Ohr empfinden 2ΊΊ43; vgl. 44. Bildl. περιτέμνειν τάς ά. d. Ohren beschneiden = jmdn. hellhörig machen Β 9 , 3 . 1 0 , 1 2 . — 2. das, was gehört wird — a. d. Hörensagen, d. Gerücht, d. Kunde, d. Ruf (seit Homer, auch Sb 7205,8. l K ö 2,24. 2 K ö 13,30. 3 K ö 2 , 2 8 . 1 0 , 7 ) Mt 424 14i 246 Mk 128 137. 1 Kl 47,7. — b. d. Mitteilung, d. Erzählung, d. Botschaft, d. Predigt (Thu. 1,20,1 άκοήν δέχεσθαι. ματαίαν ά. παραδεξάμενοι Just., D. 8,4) πιστεύειν τη ά . (vgl. Jos., c. Ap.2,14. Just., D. 42,2 [folgt Jes 53,1]. Did., Gen. 218,2) J 1238 Rö 10l6f. 1 Kl 16,3 (alle drei Jes 53,1). έξ ά. πίστεως infolge einer Predigt, die zum Glauben rief Gal 32.5. λ ο γ ο ς της άκοη£ d. Wort der Predigt Hb 42. π α ρ α λ α β ό ν τ ε ς λογ ο ν ακοής παρ' ήμών τ. θ ε ο ΰ die ihr das gepredigte Wort Gottes von uns empfingt ITh 213.* (24) I 222f.; X 2, 964 f. (S)

άχοίμητος, OV (seit Aeschyl., Prom. 139, auch Aelian, n. a.11,3 πυρ ασβεστον καί ά. P. Oxy.1468,7. Wsh 7,10. Apk Esr 4,20 S.28,22 Τ [σκώληξ]. Philo. Or.Sib.2,181. Mel., fgm. 8 b 31 άκοίμητον έχων το πυρ) schlaflos, ruhelos σ κ ώ λ η κ ε ς

άχόλουΦος ά. ruhelose 1,3.* (0)

Würmer

60

ApkPt 12,27. ά. π ν ε ΰ μ α IPol

ά χ ο λ ο υ Φ έ ω (seit Thu. Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 3,4. TestAbr A7 S.85,4 u.ö. TestJob 23,11. TestAss 6,1. ApkMos 18. Philo, aet. m.84.145 u.ö. Jos., ant.9,108 u.ö. Just. Ath., R.64,17. Did., Gen.49,17 [v.l. Ursache]) Imp. ακολουθεί. Ipf. ή κ ο λ ο ύ θ ο υ ν . Fut. ακολουθήσω. Aor. 1 ή κ ο λ ο ύ θ η σ α . Pf. ήκολούθηκα Mk 10 28 folgen — 1. eißtl. hinterhergehen, nachkommen abs. (Diod.S. 13,75,7) 01 π ρ ο ά γ ο ν τ ε ς και o í ά κ ο λ ο υ θ ο ϋ ν τ ε ς Mt 219 Mk 119; vgl. J 2120 AG 2136 IKor 104 Apk 148. M. Dat. d. Pers. (X., Hell.5,2,26. Herodian 6,7,8. Enteux.48,3 [III v]. Did., Gen. 100,9) M t 9 i 9 2658 Mk 1413 Lk22io J 104f. 1131. IPhld 11,1. Η 16,4.7. ήκολούθει τ φ ΊησοΟ Σίμων Πέτρος καί ά λ λ ο ς μαθητής J 1815 (d. Verbum im Sing, bei mehreren Subjekten wie Appian, bell. civ. 3,72 § 296 ύπερόψεταί με Λέπιδος κ. Πλάγκος). — 2. als Begleiter nachfolgen, häufig ν. der Jesus nachziehenden Volksmenge η κ ο λ ο ύ ο η σ α ν α ύ τ φ ο χ λ ο ι π ο λ λ ο ί (s. δ^λος Ι) Mt 425 81 12is 14ΐ3 Mk524 Lk 79 9 i i J 62. μετα τίνος einem (seit Thu.7,57,9. Phryn. 353 Lobeck; Bl-D. §193,1) Apk 6e; anders Lk949 ούκ α κ ο λ ο υ θ ε ί [erg. σοι] μεθ' ήμών er folgt nicht mit uns zusammen (als dein Jünger) nach. Hebraisierend steht dafür όπίσω τινός (3Kö 19,20. Jes 45,14. Ez 29,16) Mt 1038 Mk834. - V. den Werken, die ihrem Täter in d. and. Welt nachfolgen Apk 1413 (vgl. Diod.S. 13,105,4 νομίσαντες ... έαυτοις την μέμψιν άκολουθήσειν). — 3. m. Übergang zu d. übertr. Bed. jmdm. als Jünger nachfolgen (Diog. L.9,21 von Parmenides: άκουσας Ξενοφάνους ούκ ήκολούθησεν αύτφ. Palaeph.2 p. 6,16. Just., D. 8,3 άνθρώποις άκολουθήσαι ούδενός άξίοις) α κ ο λ ο υ θ ε ί μοι folge mir = sei mein Jünger Mt 99 (Diog. L.2,48 Sokrates hält d. Xenophon bei der ersten Begegnung an u. sagt: ,,επου καί μάνθανε". καί τούντεϋθεν ακροατής Σωκράτους ήν); vgl. 819 1921 (Aristoxenus, fgm. 17: der Tyrann Simichos hört den Pythagoras, legt s. Herrschaft nieder, verteilt s. χρήματα [Mt 1922 v.l.] u. schließt sich jenem an. Sextus 264a άφείς α κεκτησαι ακολουθεί τφ όρθφ λόγφ). 19 27 f. Mk 118 (z. Berufung d. Jüngers unmittelbar v.d. Arbeit weg s. Jos., ant. 8,354 εύθέως ... καταλιπών τ. βόας ήκολούθησεν Ήλίςχ ... μαθητής [nach 3Kö 19,20f.]) 2l4 834 Lk5ll.27f. U.Ö.; Vgl. J 137 f. - Anselm Schulz, Nachfolgen u. Nachahmen (Studien z. Alten und Neuen Testament 6,'62). RThysman, L'ethique de l'imitation du Christ dans le NT: Eph. Theol. Lov. 13,138-175. GDKilpatrick in: The Bible Translator'56,5f. — 4. überh. sich anschließen, Folge leisten (Thu. 3,38,6 γνώμη. Ps.-Andoc.4,19. Demosth.26,5. CPJ II 152, lOf. ακολουθεί Πτολλαρίωνι πάσαν ώραν, ZI. 26. 2Makk 8,36 VÓμοις; vgl. Jdth 2,3. - M. Ant. 7,31 θεφ. Jdth 5,7 τοις θ ε ο ΐ ς . ευσεβείς καί φιλοσοφία Just., ΑΙ 3,2) τοις ε θ ε σ ι ν den Gepflogenheiten D g 5,4. τοις νοιιίμοις τ. δεσπότου den Vorschriften d. Herrn gehorchen 1 Kl 40,4. τη ό δ φ της αληθείας 35,5 (vgl. TestAss 6,1 ά. τη αληθείς), dem Bischof ISm 8,1. e. Schismatiker P h l d 3 , 3 . Η 36,9. — 5. v. Sachen folgen των λ ο ι π ώ ν τών άκολουθ ο ύ ν τ ω ν πάντων aller übrigen (im Gleichnis) folgenden Personen und Dinge Η 58,1. τινί Mk 1617 v.l. (s. παρακολουθέω 1.). (90) I 210-5; X 2, 963f. (S) ά χ ό λ ο υ Φ ο ς , OV (d. Wort seit Bacchylid. u. Soph., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 1,14 L. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath., R.64,1 u.ö.) folgend (so Demosth. u.a., auch 2Makk 4,17) και τών λοιπών τών α κ ο λ ο ύ θ ω ν πάντων u. aller übrigen, die darauf folgten H 58,1 (Kod. A). M. Gen. (Ps.-Demosth.59,8 τα ά. αυτών. Just., D. 101,1 τα ά. τοϋ ψαλμού) τα ά. τούτων was hierauf folgt Η 38,4.10; Vgl. 92,3. Μ. Dat. (Lucían, Hermotim.74. Ps.-Lucian: Anth. Pal. 11,401,4) τα τούτοις ά. ( l E s r 8,14. Jos., ant. 14,1) usw. M Pol 8 , 2 . 9 , 2 . - Abs. α. έστιν es folgt daraus (OGIS 669,32. P. Tebt.296,14) IEph 14,1. es ist angemessen (Demosth.46,17. Ael. Aristid. 13 p.172 D. u.a. P.Tebt.

304,18 το ά. d. Angemessene) ο π ο υ κ α ι ά . ή ν da, wo es

angemessen war = an e. angemess. Ort MPol 18,2.* (0)

άχοντίζω (seit Homer. Hdt., auch LXX. TestSal 7, 8. Test 12Patr. JosAs. grBar 5,3. Jos.) Pass. Aor. 1 ήκοντίσθην eigtl. den Speer werfen, dann iiberh. werfen νάλαζα ... ήκοντίσθη άπ' ούρανοΟ Hagel ... schlug vom Himmel API 5,7.* (0) άχόρεστος,

OV (seit Aeschyl. - b. Homer άκόρητος Mel.) unersättlich übertr. (X., symp.8,15 φιλία. Philo, somn. 1,50'ίμερος; ebr.4. Mel., P. 20,143 θάνατος; 50,361 ήδο-

ναί) πόθος unstillbar 1Κ1 2,2.* (0) άχουστός, ή , ό ν hörbar (seit Homer, hymn., auch LXX. TestSal 22,1 Β άκουστόν γέγονεν. Philo) άκουστόν έγένετο τοις άποστόλοις οτι es kam den Aposteln zu Ohren, daß

AGlliD

(ά. γίνεσθαι wie Isokr.3,49. G e n

Dt 4,36. Jes 48,20).* (0)

62

άκούω

άχοντίζω

61

45,2.

άχουτίζω (LXX. Syntipas p.73,1. Aesop.-Hss. [Ursing 78f.]. Suda s.v. δογματίζω. Etym. Mag. p.51,32. Etym. Gud. 71,3. Anecd. Gr. p.366,3) Fut. άκουτιώ. Aor. 1 ήκούτισα (LXX) hören lassen ά. με ά γ α λ λ ί α σ ι ν ÎKI 18,8

(Ps 50,10).* (0) άκούω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Tesüob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AkrEz PI r 3. Asels 2,15.16. Philo, aet. m. 142 u.ö. Jos. Apolog. [Ar. JThSt 25,'24,74 ZI.24]) F u t . ακούσω (Or.Sib.4,175. Mt 1219 13u [Jes 6,9]. J 525.28 1016) u. άκούσομαι (Ep.Arist.5. AG 322 [Dt 18,15]. 2828 [oft mit vv. 11.]). Aor. 1 ηκουσα. Pf. άκτικοα; Ptz. ήκουκώς (Η 57,2). Pass. Pf. 3.Sg. ήκουσται (Dt 4,32). Aor. 1 ήκούσθην. Fut. άκουσθήσομαι hören

— 1. eigtl. v.d. sinnl. Wahrnehmung — a. abs. : τά ώτα άκούουσιν Mt 1316. κωφοί ά. Ils; vgl. Mk737 Lk722. τοις ώσίν βαρέως ά. schwer hören Mt 13is (Jes 6 ; 10). ακοή ά. 1314 AG 282« (beidemal Jes 6,9). άκουοντες ούκ άκούουσιν sie hören und hören doch nicht Mt 1313 (s. Aeschyl., Prom.448 κλύοντες ούκ ήκουον), Vgl. M k 818 ( E z 12,2) u.s. unten 7. A u f -

forderung an die Hörer, durch die auf e. bes. Schwierigkeit hingewiesen wird: ό εχων ώτα (ους) άκούειν ακουέτω U. ä . (Arrian, Ind. 5,1 όστις έθέλει φράζειν ..., φραζέτω) Mt Iiis 139.43 Mk49.23 716 v.l. Lk8s 143S (vgl. dazu EFFBishop, BT7/56,38-40). Apk 27.11.17.29 36.13.22 139. S.d. Art. ους 2. — b. m.Obj. (z. Syntax Bl-D. §173.416,1. Zur LXX s. MJohannessohn, D. Gebr. d. Kasus in LXX. Diss. Beri.ΊΟ,36. RHelbing, D. Kasussyntax d. Verba b. den LXX,'28,150 ff.) — a. m. flgd. sachl. Obj. im Akk. (Diod.S. 8,32,1 τί etw.) Mt 114 1317fr. Lk 722 1J I1.3. την φωνήν (UPZ77 1,25)

Mt 1219 J 3s AG 229. 1K1 39p (Hi 4,16). Pass. Mt2is (Jer 38,15}. Apk I822. τον λογον Mt 132orr. J 524. τους λόγους, τα φηματα Mt 1014 J 847 AG 222. πολέμους και άκοάς πολέμων Mt 246. την βλασφημίαν 2665. τον άσπασμόν Lk l4i. αρρητα ρήματα 2Kor 124. τα οντα πέραν των ακοών SJCh Zi.7 (Ox 1081). τον αριθμόν Apk9i6. την άποκάλυψιν Η 20,2. Pass, τα άκουσθέντα d. Gehörte = d. gehörte Verkündigung Hb 2ι. ήκούσθη ό λόγος εις τα ώτα της έκκλησίας της ούσης έν Ιερουσαλήμ d. Kunde kam d. Gemeinde in Jerusalem zu Ohren AG 1122. Häufig ist

(s. u. 3d), τι εκ τίνος (Od.15,374. Hdt.3,62 2Kor 126. τί παρά τίνος (Soph., Oed. rex Pia., rep. 6 p. 506 D. Demosth.6,26. J e r 3 0 , 8 . J 826.40 (την άλήθειαν ά. wie Diod.S.

έκ τοϋ κήρυκος) 7 παρ' αγγέλων. Jos., bell. 1,529) 16,50,2). 1515

AG IO22 2822 2Ti 22; m. Attraktion d. Relat. λόγων ών παρ' έμοΰ ήκουσας, d. Lehren, die du von mir gehört hast 113. τί άπό τίνος (Thu.1,l25,l) ÎJ Is. Hebraisierend άπό τ. στόματος τίνος Lk 2271 (vgl. έκ τ. στόμ. τ. E x 2 3 , 1 3 . E z 3 , 1 7 . 3 3 , 7 ) .

— γ. mit flgd. sachl. Obj. im Gen. (Hdt.8,135. X., Cyr.3,1,8. Demosth. 18,3. Bl-D. §173,2) etw. hören τ η ς βλασφημίας Mkl4ò4; aber την βλ. Mt 2665. συμφωνίας και χορών Lk 1525. της φωνής (BGU 1007,11 [III ν] άκούσαντες φωνής) J 5 25.28 AG 97 (ζ. Erlebnis des Pis u.s. Begleiter vgl. Maximus Tyr.9,7d-f: die einen sehen e. göttl. Gestalt, die anderen sehen nichts, hören aber eine Stimme, die dritten sehen u. hören). 117 227. τ. λόγων

Lk 647. των φημάτων J 1247. — c. hören, zuhören mit Gen. d. Pers. u. Ptz. (Pia., Prot. 320 Β. X., symp.3,13. Herm.12,8. Jos., ant.10,105 ήκουσε τ. προφήτου ταΟτα λέγοντος): ήκούσαμεν αύτοϋ λέγοντος wir haben ihn sagen hören Mk 1458. άκοϋσαι προσευχομένου Παύλου API 2,12. ήκουον εις έκαστος ... λαλούντων αύτών jeder einzelne hörte sie reden AG 26.ii Apk 165.7 (wo der Altar redet). Η 3,3; statt dessen mit Akk. πάν κτίσμα ... και τα έν αύτοΐς πάντα ηκουσα λέγοντας (ν. 1. λέγοντα) Apk 513. Ohne Ptz. mit bloßem Pron. verb, μου (Dio Chrys.79 [28],14) Mk 7i4 AG 263. αύτών Lk246. αύτοβ 247 151 1948 2138 J 329 usw. ήμών AG 244. - ά. τινός περί τίνος (seit Hdt. 7,209, auch IG II 168,19 [338 v])jmdn. über etw. hören AG 1732. ήκουσεν αύτοϋ περί της ... πίστεως er hörte ihn über d. Glauben reden AG 2424, vgl. Η 4 3 , 7 . - M. flgd. οτι (X., Cyr.3,3,18) J 1428 AG 222. - Abs. oí άκούοντες d. Zuhörer (Diod.S. 4,7,4) Lk 627. MPol 7,3. Bes. Imp. άκουε höre zu! Mk 1229 (Dt 6,4). Η 54,3. Pl. Mk43. ακούσατε AG 72

1316. API 8,10. Neb. συνίετε hört zu u. sucht zu verstehen Mt 1510. — 2.1.1. d. Rechtslebens anhören, verhören (X., Hell. 1,7,9 u.a. P. Amh. 135,14. P. Iand.9,10.15. BGU 511 II, 2. P.Oxy. 1032,59} m. παρά τίνος: έάν μή άκούση

πρώτον παρ' αύτοΰ wenn es (das Gesetz) ihn nicht zuerst verhört J 7si. - AG 25 22. — 3. erfahren, Kunde v. etw. erhalten — a. abs. άκού-

σας δέ ό 'Ιησούς als Jesus davon (ν. Tode d. Täufers) erfuhr Mtl4l3. - Mk32l 6l4 (vgl. HLjungvik, ZNW 33/34,90-92) Rö IO18. Neben άναγγέλλειν 152i (Jes 5 2 , 1 5 ) .

— b. mit Gen. d. Pers. ού ούκ ήκουσαν über den sie nichts erfuhren Rö 1014«. - M. Akk. d. Sache (X., Cyr. 1,1,4. Diod.S. 19,8,4. Chio, ep. 12 άκ. την τυραννίδα. Herodian 4,4,8): την άγάπην P h l m s . την άναστροφήν

Gal 113. τα εργα τού Χριστού Mt 112. ττ|ν ένεδραν v.d. Anschlag AG23i6. Χριστιανισμόν ά. Christentum hören IPhld 6,1. την οίκονομίαν Eph 32. την πίστιν 1 is Kol 14. τήν ύπομονήν Jk 511. - Pass, άκούεται έν ύμΐν πορνεία man hört von Unzucht (,die) bei euch (getrieben wird) IKor 51 (Schol. zu Nicander, ther. 139 τοϋτο έξακούεται

=

das hört man erzählen),

εαν

άκουσθη τούτο έπί τού ήγεμόνος wenn dies dem Statthalter zu Ohren kommen sollte Mt 2814. — c. ά. τι π ε ρ ί τ ί ν ο ς (seit Hdt. 2,43,1) etw.

überjmdn.

erfahren Lk 99 I62. - α. περί τίνος über jmdn. od. etwas Kunde erhalten (Jos., vi.246) Lk 73.

— d. z. Bez. des Urhebers od. d. Quelle der Kunde dienen Präp. (s. oben l b β) ά. τι παρά τίνος: τών άκουσάντων παρά 'Ιωάννου die es v. Johannes er^ — β. τί τίνος etw. von jmdm. hören : την έπαγγε- fahren hatten (wer Jesus sei) J l40, vgl. 645 (Simplicius λίαν ην ήκούσατέ μου d. Verheißung, die ihr aus mei- in Epict. p. 110,35 τό άκοϋσαι παρά θεοΟ, ότι αθάνατος έστιν nem Munde gehört habt AG I4. Noch andere Konstr. ή ψυχή), ά. τι έκ τίνος: ήκούσαμεν έκ τοϋ νόμου wir kommen vor, die auch dann mögl. sind, wenn es vernahmen (bei d. gottesdienstlichen Verlesung) aus sich nicht um ein wirkl. Hören aus dem Munde des dem Gesetz J 1234. α. άπό τίνος περί τίνος von jmdm. Betr. handelt, sondern allgemeiner um eine Kunde, etw. über jmdn. erfahren AG 913. die man auf irgendeinem Wege von ihm erhalten hat — e. m. flgd. 0τΐ (klass., auch SIG 370,21. P. Tebt.416,8. das Obj. aus d. Zshg. zu erg. Mt 1317 M k 4 i s J66O. AG 237 830 921 Rö 1014.

63

άκρασία

BGU 246,19. J o s 10,1. D a 5 , 1 4 T h e o d . l M a k k 6 , 5 5 . 4 M a k k 4 , 2 2 ) Mt 222 412 u . ö . - Pass, ή κ ο ύ σ θ η δ τ ι έ ν ο ΐ κ φ έ σ τ ί ν es wurde bekannt, daß er im Hause war M k 2 i (vgl. Bl-D. §405,2). έκ τ ο υ α ι ώ ν ο ς ο ύ κ ή κ ο ύ σ θ η ο τ ι noch nie hat man gehört, daß J 932. — f. m. flgd. acc. C. inf. (seit Homer, auch Jos., ant. 11,165.13,292) J 12 lg 1 Kor 11 lg. M . A k k . U. PtZ. (X., Cyr.2,4,12. Herodian 2,12,4) AG 712 3J 4. — 4. ά . τ ι ν ό ς Gehör schenken, gehorchen (seit Homer) ά κ ο ύ ε τ ε α ύ τ ο ϋ Mt 17s Lk 935 AG 321 (alle d r e i D t 1 8 , 1 5 ) ; vgl. Mt 1 8 i s Lk I629.31 J 108 AG 4i». - A b s . ( P s S a l 2 , 8 ) folgen, gehorchen αυτοί και άκούσονται AG 282«; vgl. Mt 1816 J 525b. zustimmen, beipflichten 927«. — 5. ά. τ ι ν ό ς jmdn. o d e r etw. anhören (Mitt.-Wilck. I 2,14 118.461,6) Mk 611 J 6i0b. V. G o t t : erhören (seit Homer) AG 734 {Ex 3 , 7 ) J 931 l l 4 i f . 1J 5i4f. A P t (Ox 849). - Abs. κ α θ ώ ς ή δ ύ ν α ν τ ο ά. wie sie es anhören konnten Mk 433 (EMolland, Symb. Osi.8/29,83-91 ; s. auch unten 7). — 6. etw. zu hören bekommen (Demosth. 18,46 κόλακες άκούουσι. Diog. L.2,111 einen Spottnamen. 2,140) η κ ο υ σ α ν π ρ ο δ ό τ α ι γ ο ν έ ω ν sie mußten hören, daß sie Verräter d. Eltern seien Η 6 , 2 . — 7. verstehen (Teles p.47,12. Galen: CMG Suppl.I p. 12,29. Aelian, v.h. 13,46. Apollon. Dysc., synt. p. 295,25 [Gramm. Gr. II 2 p.424,5 U.] άκούειν = συνιεναι των ήκουσμενων. Sext. Emp., adv. math. 1,37 το μή πάντας πάντων άκούειν. Iulian., orat.4 p. 147 Α. PGM 3,453 ακούσεις τα δρνεα λαλοϋντα. Philo, leg. all.2,35) a b s . IKor 142. V i e l l e i c h t e b e n s o M k 4 3 3 (s.o. 5, dazu Epikt. 1,29,66 τ. δυναμενοις αύτά άκούσαι). M i t A k k . t ò v ν ό μ ο ν d. Gesetz begreifen Gal 421. Vgl. a u c h d . W o r t s p i e l (oben 1a) ά κ ο ύ ο ν τ ε ς ο ύ κ ά κ ο ύ ο υ σ ι ν Mt 1313. ά κ ο ύ ω w i r d g e l e g e n t l i c h als p e r f e k t i s c h e s P r ä s e n s g e b r a u c h t : ich höre = ich habe gehört (so schon II. 24,543. Aristoph., ran. 426. X., an. 2,5,13; mem. 2,4,1.3,5,26. Pia., rep.583 D. Theokrit 15,23) L k 9 9 I K o r l l i g 2 T h 3 n . Bl-D. § 322. (430) I 216-22; X 2, 964f. (S) ά κ ρ α σ ί α , α ς , ή (seit Vorsokr. = ακράτεια Phryn. p. 524 f. Lobeck) d. UnmäOigkeit, d. Ziigellosigkeit (im G g s . z u r E n t h a l t s a m k e i t ; so bei X. u.a., auch Philo. Jos., bell. 1,34. Or.Sib. 1,35. Tat.2,1); in g e s c h l . B e z i e h u n g (X., symp. 8,27. Diod.S. 3,65,2.19,33,2 δι' άκρασίαν. Musonius p.66 H. έ ν ά κ ρ α σ ί α ι ς P s S a l 4 , 3 . Jos., ant.8,191 τ. αφροδισίων άκ. Tat. 8,4.33,4 μοιχείας και ά. βραβείον. 34,1) ί ν α μ ή π ε ι ρ ά ζ ω ύ μ ά ς ό σ α τ α ν ά ς δ ι α τ η ν ά . ύ μ ώ ν infolge eures ungezügelten Verlangens (vgl. Jos., c. Ap. 1,319.2,244) l K o r 7 5 . Unmäßigkeit Mt 2325 (d. v v . l l . α κ α θ α ρ σ ί α ς , άδικίας,( πλεονεξίας sind u n p a s s e n d e Angleichung e n a n α ρ π α γ ή ς ; a b e r d. U n m ä ß i g k e i t p a ß t g u t zu d e m B e c h e r ) . P e r s o n i f . als L a s t e r Η 9 2 , 3 . * (2) Il 338-40; Χ 2, 1064 (Spicq 1,61 ff.; S) ά κ ρ α τ ή ς , έ ς (seit Aeschyl. Thu., auch Vett. Val. 39,33. Inschr. S p r 2 7 , 2 0 a. Ep. Arist.277. Philo. Jos., ant. 16,399. Just. Tat. 9,1) ohne Willenskraft, unbeherrscht, zügellos 2Ti 33 (im L a s t e r k a t a l o g ) . * (1) II 338-40; X 2,1064 ά κ ρ α τ ο ς , OV (seit Homer [ακρητος ionisch], auch LXX. P s S a l 8 , 1 4 . TestSal 18,31. Philo. Jos., ant.17,103) ungemischt ο ί ν ο ς (Od.24,73. Hdt. 1,207, auch Posidon.: 87 fgm. 15,4 Jac.22. 3 M a k k 5 , 2 ) b i l d l . (vgl. P. Oxy.237 VII,40 άκρατος τών νόμων άποτομία) V. d . Z o r n G o t t e s in voller Stärke Apk 14io (vgl. J e r 3 2 , 1 5 . Ps 7 4 , 9 . P s S a l 8 , 1 4 . In Verbindung mit όργή findet s. δκρ. Aeschyl., Prom.678. Alcidamas [IV v] b. Aristot., rhet. 1406a,9. Jos., ant.5,150.17,148).* (1)

ά κ ρ ί β ε ι α , α ς , ή d. Genauigkeit (so seit Thu., auch Pap. seit III ν [vgl. Preis.]. LXX. Hen 106,12. Ep. Arist.103. Philo. Jos., ant.4,309.9,208 u.ö. Tat. Mel., HE 4,26,13) π ε π α ι δ ε υ μ έ ν ο ς κ α τ ά ά . τ ο υ π α τ ρ φ ο υ ν ό μ ο υ genau nach d. vä-

άκροατής terlichen Gesetz erzogen Jos., vi. 191).* (1) (S)

64

AG 223 (Isokr.7,40 ά. νόμων.

ά κ ρ ί β ε ύ ο μ α ι (περί τίνος Sext. Emp., math. 1,71 ; d. Aktiv. P. Amh. 154,7) genau achten auf π ε ρ ί τ η ς σ ω τ η ρ ί α ς Β 2 , 1 0 . * (0) ά κ ρ ι β ή ς , έ ς (seit Heraklit, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal D 4,1. Philo. Jos., ant. 2,60. Just. Tat. Ath. Iren., haer.V,2,3 [Hv 11,324,3]) genau, streng κ α τ ά τ ή ν ά κ ρ ι β ε σ τ ά τ η ν α ΐ ρ ε σ ι ν nach α. strengsten Schule AG 26s.* (l) ά κ ρ ι β ό ω (seit Eur. x . Pia., auch A q . J e s 3 0 , 8 . 4 9 , 1 6 . Philo. Mel.[?], fgm. 12,4. Ath.) A o r . 1 ή κ ρ ί β ω σ α e t w . genau erkunden (so Aristot., gen. anim.5,1. Vett. Val. 265,3. Philo, op. m.77. Jos., bell. 1,648; vi.365) τ ι π α ρ ά UVOÇ: π α ρ ' α υ τ ώ ν τ ο ν χ ρ ό ν ο ν Mt 27; vgl. 2116.* (2) ά κ ρ ι β ώ ς (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 10,6.24,2. TestJob 31,1. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath. 11,1; R.54,4. Mel., HE 4,26,14) A d v . ν. α κ ρ ι β ή ς genau, sorgfältig β λ ε π ε ι ν (P. Oxy. 1381,111f. [I/Il]) E p h S i s . ά κ ο ύ ε ι ν (Thu. 1,134, l) Η 2 8 , 4 . 3 1 , 7 . π ρ ο σ έ χ ε ι ν genau aufmerken Β 7 , 4 . γ ι ν ώ σ κ ε ι ν (Antiphanes Com. 196,15 Kock. Diod.S. 11,41,5 u.a.) Η 8 2 , 5 . κ α τ α ν ο ε ϊ ν (Herrn. 11, 6 b) 8 3 , 3 . ε ί δ έ ν α ί (Aeschyl., Pr.328 u.a., auch Epiktet 1,27,17.2,22,36. P. Petr. II 15 [1], 11) l T h 5 2 . δ ι δ ά σ κ ε ί ν AG 1825. Pol 3 , 2 . ε ξ ε τ ά ζ ε ι V (Isokr.7,63. Demosth.6,37. Galen ed. Kühn XIV, 210. Dt 19,18. Jos., ant.3,70. Just., Al 32,2) Mt 2e. Η 9 0 , 6 . γ ρ ά φ ε ι ν gewissenhaft niederschreiben Pa (2,15). π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ΐ ν gewissenhaft nachgehen Lk I 3 (vgl. Herodian 1,1,3 μετά πάσης ακριβείας ήθροισα ές συγγραφήν. Stephan. Byz. s.v. Χαράκμωβα: Ουράνιος έν τοις Άραβικοϊς - αξιόπιστος δ' άνηρ ... σπουδήν γαρ έθετο ίστορί|σαι άκριβώς . . . ) . - K o m p . ά κ ρ ι β έ σ τ ε ρ ο ν genauer, ausführlicher (P.Oxy.1102,12. BGU 388 II,41. Philo. Jos. Tat. 15,2. Ath. 9,2) ά . ε κ τ ί θ ε σ θ α ι a. auseinandersetzen AG 1826, vgl. 2315.20; a u c h aufs genaueste, ganz genau (P. Petr. II 16,13 [205 v], Epikt. 1,24,10) 2422. ά . α ύ τ ά γ ν ω σ ό μ ε θ α wir werden es ganz genau erfahren Η 1 8 , 1 0 . ί δ ε ΐ ν 7 8 , 3 . * (9) ά κ ρ ί ς , ί δ ο ς , ή d. Heuschrecke (seit Homer, auch P. Tebt.772,2 [236 v|. P. C ol. Zen. 114 m,6. LXX. TestSal. grBar 16,3. Philo. Jos., ant.2,306. Or.Sib.5,454) als N a h r u n g s m i t tel in A r a b i e n u n d A f r i k a , a u c h in S y r i e n n o c h h e u t e b e i d . ä r m e r e n B e v ö l k e r u n g b e l i e b t (vgl. Aristoph., Acharn. 1116. Diod.S. 3,29,If. Vogel. Strabo 16,4,12. Theophyl. Sim., ep.14. liin. d.Ä.6,35. Lev 1 1 , 2 2 ) : N a h r u n g d e s T ä u f e r s (and., minder wahrscheinl., Deutungen des ä. b. ELohmeyer, Joh. d.T. '32, S.50,4) M t 34 M k 16 (vgl. έγκρίς); b e g l e i t e n d. A u f t r e t e n d . A n t i c h r i s t e n Apk 93.7; f e u r i g e H e u s c h r e c k e n (in e i n e r a p o k a l y p t . V i s i o n ) Η 2 2 , 6 . - SKrauß, Z. Kenntnis d. Heuschrecken in Palästina: ZDPV 50/27,244-49. HGregoire, Les Sauterelles de St.Jean: Byzantion 5/30,109-28. FJ Andersen, The diet of John the Baptist: AbrNahrain III, Leiden'63,60-74. - Zur Apk: Boll 68-77. 145 f.; gegen ihn JFreundorfer, D. Apk. d. Ap. J. u.d. hellenist. Kosmologie u. Astrologie '29.* (4) ά κ ρ ο α τ ή ρ ι ο ν , ο υ , τ ό w a h r s c h . Ü b e r s , d e s lat. a u d i t o r i u m u n d d e s h a l b d. Gerichtssaal d . r ö m . M a g i s t r a t e (vgl. Mommsen, Röm. Strafrecht 1899,362) AG 2523; s o n s t allg. d. Hörsaal (Philo, congr. erud. grat.64. Tat.22,2. Dio Chrys. 15 [32], 8.Plut., mor.45 F. Epikt.3,23,8).* (1) ά κ ρ ο α τ ή ς , ο ΰ , ό (seit Thu., auch J e s 3 , 3 . Sir 3 , 2 9 . Ep. Arist. 266. Just. Tat 22,3. Ath. 2,4) d. Hörer D g 2 , 1 . ά . λ θ γ ο υ (vgl. Philo, congr. erud. grat.70) J k l 2 3 ; PI. (Diod.S. 4,7,4) 122 (Thu.3,38,4 e. ähnl. Tadel çeg. die θεαταί μεν τών λόγων, άκροαταί δέ των έργων), ά . ν ο μ ο ύ RÖ 213 (vgl. Jos., ant. 5,107.132 νόμων άκροαταί). ά . έ π ι λ η σ μ ο ν η ς e. vergeblicher Η. J k 125. γ ε ν ο ΰ ά . höre zu! Η 3 , 3 . ά κ ρ ο α τ ή ν κ α ι α ύ τ ό π τ η ν Ohrenund Augenzeuge Pa ( 2 , 2 ) . * (4) (S)

άχροβυστία

αλαζονεία

ά χ ρ ο β υ σ τ ί α , α ς , ή (wohl aus άκροποσθία [Hippokrates, aph.6,19. Aristot., hist. an. 1,13 p. 493 a, 29] entstanden, infolge volksetymologischer Anknüpfung an βύειν; Bl-D. § 120,4; nur in d. bibl. u. kirchl. Gräz. nachgewiesen. Just. Etym. Magn. p. 53,47) d. Vorhaut ( G g s . π ε ρ ι τ ο μ ή ) — 1. eigtl. ά ν δ ρ ε ς ά . ε χ ο ν τ ε ς unbeschnittene Leute ( = H e i d e n ; vgl. G e n 3 4 , 1 4 ) AG 113. - 1 K o r 7 i 8 f . α π ε ρ ί τ μ η τ ο ς α κ ρ ο β υ σ τ ί ς ι mit unbeschnittener V. Β 9,5. — 2. iibertr. d. Unbeschnittenheit, Heidentum als d . Z u s t a n d d . U n b e s c h n i t t e n h e i t Rö 225ff. Gal 56 615. π ι σ τ ε ύ ε ι ν δ ι ' ά κ ρ ο β υ σ τ ί α ς im Zustande d. Unbeschnittenheit = als Heide glauben R ö 4 n . Β 1 3 , 7 ; vgl. Rö 410-12. M . B e z i e h u n g a u f d . S ü n d e n d . H e i d e n t u m s ν ε κ ρ ο ί . . . τ η ά . τ η ς σ α ρ κ ό ς ύ μ ώ ν tot durch euer unbeschnittenes ( = in h e i d n . W e i s e l a s t e r h a f t e s ) Fleisch Kol 213 (vgl. G e n 17,11 σ α ρ ξ τ η ς ά.). — 3. abstr. pro concr. d. Heidenschaft, d. Unbeschnittenen ( n e b . π ε ρ ι τ ο μ ή ) Rö 33049 Kol 3 n Eph 2 ι ι . τ ο εύα γ γ έ λ ι ο ν τ η ς ά. d. Evangelium für die Heidenwelt ( m ö g l . a u c h : d. Ev. der Unbeschnittenheit) Gal 27.* (20) I 226f.; II 513

Naphth 5,4. JosAs 5,6; 14,4 Kod.A [S.59,5 Bat.]. syrBar 12,3. grBar. Or.Sib.3, 803; spätere Form άκτίν; s.d. vorhergehende) d. Strahl V.d. S o n n e (Straton v. Lamps. [300 ν], fgm. 65a Wehrli ['50] τοϋ ήλιου άκτΐνες. Ps.-Pla., Axioch. 13 p. 371 D. Diod.S. 3,48,3. W s h 2 , 4 . 1 6 , 2 7 . Sir 4 3 , 4 . Philo, conf. lingua 157. Jos., ant. 19,344. Herrn. 10,4b. Ath.10,3) Β 5 , 1 0 . A p k P t 5,15. V.d. H i m p e l s g l a n z d. Engel ApkPt 3,7 v . l . (vgl. Hen 106,5.10). ( ά κ τ ι ν ; ε ς π υ ρ ό ς 26 ( E r g ä n z u n g v o n D i e l s , ( φ λ ό γ ) ε ς J a m e s ) . * (0)

65

ά χ ρ ό β υ σ τ ο ς , ο υ , Ó (nicht LXX, jedoch bei den and. Übersetzern des AT. Just., D. 19,3 ούκ άν ά. ό θεός επλασε τον 'Αδάμ. Mei., Ρ.76,555 [Ch.], 92,691) d. Unbeschnittene, d. Heide I P h l d 6 , l (d. H e i d e n c h r i s t ) . * (0) ά κ ρ ο γ ω ν ί α ϊ ο ς , α , OV (nur bibl. Sprach^ebr.; auch Test Sal) an d. äußersten Ecke liegend ά . λ ί θ ο ς Eckstein (diese Auffassung verteidigt v. JPfammatter, Die Kirche als Bau, Analecta Gregoriana 110/60,140-151. KThSchäfer, Lapis summus angularis: Festschrift f. HLützeler'62,9-29. Ders., Zur Deutung von ά. Eph 2,20: Festschrift JosSchmid '63,218-224. RJMcKelvey, Christ the Cornerstone: NTSt 8/62,352-59) o d . Abschlußstein (nach TestSal 22,7-23,4; vgl. d. Art. κεφαλή 2b), n u r i m Bild e. B a u e s v. C h r i s t u s Eph 220; m . Rücksicht auf d. Kostbarkeit d. Materials λ ί θ ο ν έ κ λ ε κ τ ό ν ά . ε ν τ ι μ ο ν 1 Pt 26 (s. EGSelwyn z.St.). Β 6 , 2 ( b e i d e m a l J e s 2 8 , 1 6 ) . - KHSchelkle, RAC I 233Γ* (2) I 729f.; X 2,1034 ά κ ρ ο Φ ί ν ί ο ν , ο υ , TÓ o f t Pl., d. Erstlingsgabe, geWÖhnl. (Hdt.1,86,2. Thu.1,132,2 u.a., auch S1G 23.605 A, 5. Tat. 34,1) v. b e s t e n Teil d e r B e u t e , d i e f ü r d i e G o t t h e i t b e s t i m m t ist, a u c h w o h l d. Beute ü b e r h . Hb 74.* (l) ά κ ρ ο ν , ο υ , τ ό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 26,4. P s S a l 1 7 , 3 1 . TestSal. JosAs 16, lOf. Philo. Jos. Just.; eigtl. N e u t r . ν. ά κ ρ ο ς W-S. § 20,l2c) d. Spitze τ ό α . τ ο υ δ α κ τ ύ λ ο υ (Schol. zu Nicander, ther. 383 τα άκρα των δακτύλων. Vgl. 4 M a k k 1 0 , 7 . Philo, de prov. b. Euseb., pr. ev. 8,14,65. Jos., ant. 11,234. Just., D.91,2 [v.d. Kreuzesarmen]) d. Fingerspitze Lk 1624. τ ό α . τ η ς ό ά β δ ο υ d. Stockspitze H b l l 2 i ( G e n 4 7 , 3 1 ) . V . d . Spitze e. Z w e i g e s H 6 7 , 1 4 . 7 6 , 1 . ο ρ ο ύ ς Berggipfel (Ex 34,2) 78,4. επ' ά κ ρ ο ν δ ρ ο υ ς ύ ψ η λ ο ϋ [ ς ] auf d. Gipfel e. hohen Berges ( J e s 2 8 , 4 ) Ο χ 1 , 7 ( E T h 32). - d. äußerste Grenze, d. Ende (Pia., Phaedo 109 D ä. τί|ς θαλάσσης. P. Oxy.43v I, 17. P. Thead. 19,12. Hen 26,4. Jos., ant. 14,299. τα ά. της η)ς Theoph. Ant. 11,35 [S. 188,10]): ά π ' ά . ο ύ ρ α ν ώ ν ε ω ς ά . α ύ τ ώ ν ν. einem Ende d. Himmels zum anaern Mt 2431 ( D t 3 0 , 4 . P s 1 8 , 7 ; vgl. D t 4 , 3 2 . Jos., ant.19,6 άπ άκρων έπ' άκρα. Just., D.64,7 άπ' άκρων των ουρανών). D . a n d e n g e n a n n t e n atl. S t e l l e n s i c h findende W e n d u n g ist v e r m i s c h t m . d . A u s d r u c k v. D t 13,8. J e r 1 2 , 1 2 (vgl. P s S a l 1 7 , 3 1 ) in ά π ' α . γ η ς ε ω ς α . ο ύ ρ α ν ο Ο Mk 1327.* (6) ά χ τ ί ν (so Herodian Gr. Index Lentz. Corp. Gloss, lat. 3,278. Kephal. I 166,4.165,30) A p k P t 3 , 7 (Bl-D. § 46,4); s.d. f l g d * (0) ά κ τ ί ς , ΐ ν ο ς , ή (seit Homer, auch Inschr. [z.B. Isisaretal. v. Andros 8 Peek]. LXX. Hen. TestAbr AB. TestJob. Test

66

' Α κ ύ λ α ς , A k k . - α ν N.pr.m. Aquila (Brutus, ep.6l.63. 64. Philostrat., vi. soph.2,11,1. OGIS 533,84.544,9. P. Gieß. 73,5. BGU 71,21.484,6. Jos., ant. 19,110.283 [Dßm., NB 15] Bl-D. § 54.55,1) e. a u s d . P o n t u s s t a m m e n d e r H a n d w e r k e r (s. σκηνοποιός) j ü d . A b k u n f t , F r e u n d d. Pis, d e r ihn und seine Frau Priscilla hochschätzte, AG 182.18.22 v.l. 2t Rö 163 lKor 1619 2Ti 4i9. Vgl. Billerb. III 486-93. AHarnack, SAB'00,2-13 = Studien I '31,48-61; dazu FMSchiele, ZMR 15,'00,353-360.*(6) ά κ υ ρ ο ς , OV (seit Thu., auch Inschr. Pap. Spr. Philo. Jos., ant. 13,262.16,38) ungültig α κ υ ρ ο ν π ο ι ε ΐ ν ungültig machen (Pia., Prot.356 D u.a. S p r 5 , 7 . Theoph. Ant. 111,3 [S. 2 1 0 , 6 ] ) τ α ς β ο υ λ ά ς Ì K I 5 7 , 4 ( S p r 1,25).* (0) ά χ υ ρ ό ω A o r . 1 ή κ ύ ρ ω σ α außer Kraft setzen (so Din a r c h y 1,63. Diod.S. 16,24,5 u.a. [Nägeli 29], SIC 742,30 [86 v]. BGU 1654,6 u.s. Pap., auch LXX. Hen 98,14 [emend. Bonner]. Philo, ebr. 197; conf. lingua 193. Jos., ant. 18,304 έντολάς. 20,183. Ath., R.79,2) τ ο ν λ ό γ ο ν τ ο ϋ θ ε ο ϋ Mt 156 M k 713. Als j u r i s t i s c h e r t . t . (OEger, ZNW 18/18,92 f.) δ ι α θ ή κ η ν (P. Oxy.491,3 [126 n]; vgl. 494,4.495,3) Gal 3l7. ό θ ε ο ς . . . μ η β ο υ λ ό μ ε ν ο ς ά κ υ ρ ώ σ α ι τ ό 'ίδιον π λ ά σ μ α Gott..., der sein eigenes Geschöpf nicht verstoßen wollte API K o r 2 , 1 2 . * (3) III 1099 ά κ ω λ ύ τ ω ς (seit Pia.; in Pap. mehrfach als jurist. Ausdruck: P. Oxy.502,31. BGU 917,14. P. Leipz.26,11.30,9; auch S y m . H i 3 4 , 3 1 . TestAbr B9 S. 113,21. TestJob 45,4. JosAs 14,12 Kod.A [S.60,2 Bat.]. Jos., ant. 12,104.16,41 ά. την πάτριον εύσέβειαν διαφυλάττειν) A d v . ν. ά κ ώ λ υ τ ο ς unbehindert δ ι δ ά σ κ ε ι ν ά . AG 2831.* (1) ά κ ω ν , ά κ ο υ σ α , δ χ ο ν (seit Homer [άέκων], auch Inschr. Pap. 4 M a k k 11,12. TestSal C12,6. Jos., bell. 2,123; ant. 16,256) unfreiwillig, gezwungen π ρ ά σ σ ε ι ν l K o r 9 i 7 (vgl. Philo, omn. prob. lib. 61 α. ποιεΐν). ά . ά μ α ρ τ ά ν ε ι ν unabsichtlich sündigen (Soph., fgm. 604 Nauck. 2 Pia., rep. 336 E άκοντες ήμαρτάνομεν. Dio Chrys. 17 [34], 13. Ael. Aristid.34,5 Κ. = 50 p. 547 D. - S. auch Ps.-Callisth. 1,9.2 άμαρτήσασα ούχ ήμαρτες) 1 Kl 2 , 3 (vgl. H i 14,17).* (1) II 467f. ά λ α s. ά λ α ς . ό λ ά β α σ τ ρ ο ς , ο υ , ό u. ή , a u c h ά λ ά β α σ τ ς ο ν , τ ό (s. M k 143 mit s. Varianten; vgl. Theokrit 15,114. Delische Inschr. [III v]: IG XI [2], 161 B,9. 4KÖ 2 1 , 1 3 m i t v . l . u. Bl-D. § 49,1) d. Alabaster, d a n n d. a u s A l a b a s t e r v e r f e r tigte Salbenbüchse, d. Salbengefäß m. längl. Halse, d e r b. G e b r . a b g e b r o c h e n w u r d e ; B e h ä l t e r f ü r N a r d e n s a l b e (so seit Hdt.; auch lat. Lehnwort: Plinius, h. nat. 13,3 unguenta optime servantur in alabastris) M t 267 Lk 737. τ η ν ά . M k 143 (vv.ll. τ ό ά . u. τ ο ν ά . ; άλ. μόρου wie Hdt.3,20. Lucían, dial. mer. 14,2. Dionys. Hal.7,9. PSI 333,6. 628,8). - AvanVeldhuizen, De alabasten flesch: ThSt 24, '06,170-72.* (4) ά λ α ζ ο ν ε ί α , α ς , ή ( [ a u c h - ί α ; seit Aristoph. Pia., auch W s h 5 , 8 . 4 M a k k 1 , 2 6 . 2 , 1 5 . 8 , 1 9 . TestJos 17,8. TestJob 21,3. JosAs 4,16. Philo, virt.l62ff. Jos., ant.6,179.14,111. Tat.; z. Schreibung vgl. Kühner-Bl. II S.275) d. Prahlerei, d. Großtun in T a t u. W o r t , κ α υ χ ά σ θ α ι έ ν τ α ΐ ς ά λ α ζ ο ν ε ί α ι ς sich in seinen Prahlereien rühmen J k 4 i 6 . ε γ κ α υ χ ά σ θ α ι έ ν ά. τ ο ϋ λ ό γ ο υ sich m. prahlerischen Worten rühmen 1K1 2 1 , 5 . ά π ο τ ί θ ε σ θ α ι ά . ( n e b . τ ύ -

67

άλεσμός

άλαζονεύομαι

68

φ ο ς [wie Apollon. Tyan., ep.3: Philostrat. I 345,22 Κ.], άφροσΰνη, όργαί) 13,1. ( n e b . α κ α τ α σ τ α σ ί α ) 14,1. ( n e b .

"Αλασσα AG 27e v.l.; s. Λασαία.* (0)

ύπερηφανια) 16,2. Neb. andern Lastern 35,5. Η 36,5.38,5. D 5 , l . V.jiid. Hochmut: Dg4,1.6. ή ά. τοϋ βίου d. Prahlen mit d. Vermögen, d. Protzentum

άλατόμητος, ον unbehauen Η 93,7.* (0)

1J 216 (vgl. X., Hell. 7,1,38. Polyb.6,57,6 ά. περί τους βίους. W s h 5 , 8 ) . - PJoüon, RechdeScrel 28,'38,311-14* (2) 1 227f.; X 2, 965 (Spicq 1, 64-66)

άλαζονεύομαι (seit Aristoph. Lysias, auch Philo, fug. 33. Jos., bell.4,122) prahlen m . A k k . mit etw. (Aeschin.3,218. Herodian 2,7,2 χρήματα. Wsh 2,16) μηδέν 1K1 2,1. την μείωσιν της σαρκός Dg 4,4. Absol. (Timaeus Hist. [IV/ III ν]: 566 fgm.132 Jac. Dio Chrys.26 [43],2) 1K1 38,2.* (0) III 646

άλγέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Philo, leg. all. 3,200.211. Jos., ant.15,58) F u t . ά λ γ ή σ ω . A o r . 1 ήλγησα (LXX) Schmerz empfinden, Schm. haben άλγεΐν ποιεί läßt Sch. e. = schickt Leiden 1 Kl 56,6 (Hi 5,18). ό αλγών σάρκα d. leibliche Kranke Β 8,6 (vgl. Pia., rep.7 p.515 Ε τα δμματα. Artem.4,24 την κεφαλήν. Jos., vi.420 την ψυχήν).* (0)

άλεεΐς, oi s. άλιεύς.

άλείφω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestLevi 8,4. ApkMos. Jos., bell.2,123) Fut. 2. Sg. αλείψεις (Ex 40,15). Aor. 1 ηλειψα. Pf. Inf. άληλιφέναι (Just., D.86,2). άλαζών, όνος, ό u. ή (seit Cratinus. Aristoph., auch Med. Fut. άλείψομαι (4Kö 4,2). Aor. 1 Imp. H i 2 8 , 8 . JosAs 2,1 Kod.A u. Pal.364 [S.40,21 Bat.]. Philo, αλειψαι. Pf. Ptz. ήλειμμένοι (Num 3,3) salben Mos. 2,240. Theoph. Ant.1,2 [S.60,28]) d. Prahler, d. Protz — 1. eigtl. τί τινι etw. mit etw. (Diod.s. 17,90,2) τους Rö 130 2Ti 3z. γ ύ ν α ι . . . ή των ιματίων άλαζών ο Frau πόδας μύρφ d. Füße mit Myrrhensalbe salben ..., die mit (ihren) Kleidern prahlt API 2,20. - Auch Lk 738.46 J 123; vgl. 112. Kranke werden mit Öl ge(wie Hdt.6,12,3. Philostrat., vi. soph.2,9,2 p.87,11. H a b 2 , 5 . salbt (mediz. Hausmittel; vgl. Cat. cod. astr. VII p.178,3.28) Jos., ant.8,264) als Adj. (neb. υπερήφανος, wie Syntipas p. 126,9) ή ά. αύθάδεια d. prahlerische Anmaßung 1 Kl M k 613 Jk 514 (vgl. ελαιον 1 u. κάμνω 2.3) ; Tote mit Spe5 7 , 2 . - ORibbeck, Alazon 1882.* (2) I 227f.; X 2, 965 (Spicq I, 64-66) ά λ α λ ά ζ ω (seit Pind., auch LXX. TestSal 1,2 L.6,9. Jos., ant.5,225.6,191 u.o. Just., D.53,3 [Sach9,9 abweichend v.

LXX]) Fut. άλαλάζω. Aor. 1 ήλάλαξα (LXX) laut schreien v. d. Geheul der Klageweiber bei der Totenklage ά. πολλά (neben κλαίειν) laut klagen Mk538 (vgl. Eur., El. 483. Jer 32,34. - PHeinisch, D. Trauergebräuche b. d. israeliten '31). Uberh. v. schrillen Tönen (Nonus, Dionys. 12,354 vom Kreischen der Weinpresse) κυμβαλον άλαλάζον e. gellende Cymbel lKor 131 (Ps 150,5 έν κυμβάλοις άλαλαγμοϋ). - S. κύμβαλον.* (2) I 228 άλάλητος, OV (Philod. Anth. Pal. 5,4. Kyraniden p. 19,19) unaussprechlich oder wortlos στεναγμοί ά. wortlose Seufzer (so d. syr. u. armen. Übers., Vulg. gibt es mit inenarrabilis unaussprechlich wieder) Rö 826. - JSchniewind, Nachgelassene Reden u. Aufsätze, hrsg. v. EKähler, Berlin,'52,86. EKäsemann, Der gottesdienstliche Schrei nach der Freiheit in: Apophoreta, Festschrift f. EHaenchen, Beiheft ZNW 30, Berlin,'64,149-50 (beide für die Bedeutung „unaussprechlich").* 0)

άλαλος, OV (seit Aeschyl., auch IG XIV 1627,9. LXX. Or. Sib. 4,7) stumm α. γίνεσθαι stumm werden ν. trügerischen Lippen 1K1 15,5 (Ps 30,19). πνεύμα α. (Plut., or. def. 51 p.438 Β v. der Pythia: αλάλου καί κακοϋ πνεύματος πλήρης. Pariser Hs.2316 ΒΙ.318 bei Rtzst., Poim.293,1 πνεύμα

... αλαλον) e. sprachloser Geist, der d. Menschen d. Sprache raubt M k 9 n ; nach 925 ist d. πν. α. zugleich taub (Ô. neb. κωφός Alex. Aphrodis., probi. 1,138. Artem. 1,76. Ps 37,14). - ό α. d. Stumme (Ps37,14) ποιεί [τους] ά. λαλεΐν 7 37.* (3) άλας, ατος, τό (seit Aristot. Pap. seit III v [Mayser 286. Nägeli 58,1], LXX [Helbing 49. Thackeray 152], TestSal 18,34 [vgl. PVindob. dazu], TestLevi 9,14. Zur v.l. αλα [Sb 8030,21 47 n - ; wohl Rückbildung ν. αλατ- her nach dem Muster σώμα, ατος] s. W-S. § 9, Note 7. Bl-D. § 47,4 m. Anh. α λ α : Lk 1434 v.l. Mk950 v.l. Von αλς nur Mk949D: άλί [vgl. Lev 2,13] u. άλός 1 Kl 11,2 [Gen 19,26]) d. Salz — 1. eigtl. als Würze d. Speisen od. als Düngemittel Mt 513b M k 9soa.b Lk 1434.

— 2. übertr. auf die Wirkkraft d. Jünger τό α. της γ-ής Mt 5i3a; vgl. Mk9soc. V.d. Rede, die dadurch Schärfe erhält (Plut., mor.514 EF. 685 Α) ό λόγος αλατι ήρτυμένος (erg. εστω) d. Rede sei mit Salz versehen Kol 46 (Diog. L.4,67: Timon [III v] nennt die Rede der Akademiker άνάλιστος).* (8) 1 229; X 2, 965

z e r e i e n M k 161. M e d . sich salben

(Jos., bell. 5,565) τ η ν

κεφαλήν Mt6i7 (neb. d. Waschen des Gesichtes wie Plut., mor. 142 A). — 2. übertr. (Philo, conf. lingua 91; Mos. 1,298) Pass. ά .

δυσωδίαν sich mit Unrat beschmieren lassen v. d. Annahme v. Irrlehren IEph 17,1 (ά. m. Akk. dessen, was man aufstreicht, wie 2Kö 14,2. Mi 6,15 u.ö.). S. χρίω.* (9) I 230-2; X 2, 965 f.

άλεκτοροφωνία, ας, ή (Strabo7,35. Aesop, fab. 55 P. Phryn. 229 Lobeck. Bl-D. § 123,1) d. Hahnenschrei ά λ ε κ τ ο ροφωνίας ζ. Zeit d. Hahnenschreies, Name d. 3. Nachtwache (24-3 Uhr) Mt 2634 v.l. (s. PKatz, ThLZ 80, '55,737). Mk 1335 (z. Gen. vgl. Bl-D. § 186,2). - Z. Haltung von Hühnern in Judäa u. Jerusalem s. KHRengstorf zu Tosefta Jebamot 3,4 (Rabb. Texte I 3,'33, S.36f.). - Dalman, Arbeit VII (s. οικία 1).* (1) ά λ ε κ τ ρ υ ώ ν , ό ν ο ς , ό d. Hahn (seit Theognis 864. Cratinus 108, κοκκύζει 311, auch P. Oxy. 1207,8. Inscr. gr.692,5 [I n]. SIG 1173,16. 3Makk 5,23. PGM 3,693.701) Ev.-Fgm.

aus d. Fajjûm (Kl. T . 8 \ S.23,10).* (0) άλέκτωρ, ορος, ό d. Hahn (f.d. klass. Zeit vgl. WG Rutherford, New Phryn. 1881,307. Lycophron v. 1094. Batrachom. 192; auch Pap. Spr 30,31. grBar) φωνεϊ (grBar) M t 2634.74f. M k 1430.68.72 Lk 2234.60f. J 1338 1827.* (12) 'Αλεξανδρεύς, έως, 6 d. Alexandriner (Plut., Pomp. 645 [49,6]. OGIS Index II. Pap. 3Makk 2,30.3,21. Philo. Jos. Or. Sib.) v. Apollos. AG 1824 (z. Juden als Άλ. vgl. Jos., c. Ap.2,38, nach den Pap. VTcherikover, CPJ I p.41). σ υ ν αγωγή Ά. (Schürer II4 87.502.524) 6».* (2)

'Αλεξανδρινός, η, ον ( - ι ν ό ς Ausgg.; z. Akzent s. Kühner-Bl. II 296. - Polyb.34,8,7. BGU 142,5.143,3.741,7 κλάση 'Αλεξανδρινή = classis Alexandrina; vgl. Mitt.-Wilck. I 1,379) alexandrinisch π λ ο ϊ ο ν Ά . AG 276 2 8 ι ι . * (2) 'Αλέξανδρος, ου N.pr.m. Alexander, e. auch bei d. Juden beliebter Name (Jos.; vgl. zu Pap. u. Inschr. VTcherikover, CPJ 1 p.29)

— 1. Sohn des Simon v. Kyrene Mk 1521. — 2. e. Jude aus hohepriesterl. Geschlecht AG 46. — 3. e. ephesinischer Jude 1933. — 4. e. Apostat ITi 120, vermutlich der Schmied A. 2Ti 414.* (6) ά λ ε σ μ ό ς , oO, ό d. Mahlen (Jos., ant.3,252 v.l.) übertr. άλεσμοι όλου τοϋ σώματος d. Zermahlung (s. 4,1) d. ganzen Körpers v. Foltern d. Martyriums IRö 5,3

70

άλευρον

άληφής

(vgl. Lghtf. z.St. - V. e. besond. Art der Tortur Eunap., vi. soph.59 Kod.; vgl. 312).* (0)

wiedergeben d. göttl. Wahrheit = d. wahre Gott. Bes. beliebt ist α. im joh. Sprachgebr., in dem d. Wort e. große Rolle spielt. Gottes Wort ist W. J 1717 (Ps 118,142). Diese neb. χάρις 1ΐ4.ΐ7; neb. πνεύμα 423f.; vgl. έν εργφ και α. lJ3ie (Ggs. λόγφ, γλώσση). Neb. άγάπη 2J 3. D. Geist führt ein in d. W. J I613. Daher πνεύμα τής ά. 14i7 1526 1613 ÎJ 4β; vgl. Η 28,4. πνεύμα wird mit ά. identifiziert 1J56. Sie wird vermittelt durch Christus J 117, der sich d. Wahrheit nennt 146 (vgl. PGM 5,148 έγώ είμι ή αλήθεια,

69

άλευρον, ου, τό (seit Hdt., auch Pap. seit III Jos., ant.3,142.8,322. Or.Sib.8,14) d. Weizenmehl

V.

LXX.

z. Brot-

herstellung benutzt Mt 1333 Lk 1321.* (2) άλήθ-εΐα, ας, ή (seit Homer [ionisch άληθείη], auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal 14,5. TestAbr. JosAs 8,10. Test 12Patr. 4Esr 8,23 fgm. c. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) — 1. d. Wahrhaftigkeit, d. Aufrichtigkeit, d. Zuverlässigkeit in Gesinnung u. Wandel (Alcaeus 57 [366 L.-P.]. Mimnermus 8 u.a.); v. Gott (Gen 24,27 u . ö . ) Rö37 158. V. Menschen (Pittacus bei Diog. L. 1,78. Arrian, anab. 7,30,3. Lucian, dial, mort.11,6. 4Kö 20,3. Ri9,15f. U.ö. Ep. Arist. 206) έν ά . λαλειν aufrichtig reden 2Kor7i4. (neb. ειλικρίνεια) IKor 58. (neb. άγαθωσύνη und δικαιοσύνη) Eph 59. 1K1 19,1.31,2.35,2. Pol 2,1. έν πάση ά. ganz aufrichtig 4,2. Η 38,9.46,1.92,2. — 2. d. Wahrheit (Ggs. ψευδός) — a. allg. ά. λαλειν d. Wahrheit reden (Sach 8,16) Eph 425. H 28,5. 2K1 12,3. ά. λέγειν (Hdt.2,115,3 u.a., auch P. Gieß.84,14 [II n] την ά. ειπείν) Rö 91 lTi 27. Fut. ά. έρώ 2Kor 126. άλήθειαν αγαπάν Η 28,1. Ggs. ψεύδεσθαι κατά της ά. wider d. Wahrheit lügen Jk 3i4. είπεν αύτφ πασαν τήν ά. sie sagte ihm d. volle Wahrheit M k 5 3 3 (vgl. Hdt.9,89. Thu.6,87,1 u.a., auch Kleopatra ZI. 88. P. Oxy.283,13f. [45 n] γνωσθήναι πασαν τψ ά. Jos., bell. 7,31 πυθόμενος παρ' αύτοϋ πασαν την άλ.). εν λογω άληθείας in d. Predigt der Wahrheit 2Kor 67. ρήματα της ά. AG 2625. μόρφωσις της γνώσεως και τής ά. die Verkörperung der Erkenntnis u.d. W. Rö 220. η άγνότης της ά. d. mit d. Wahrh. verbundene Heiligkeit H 15,3. εξωθεν της ά. = ψευδής 12,3. — b. bes. ν. Christentum als der abs. Wahrheit (vgl. Plut., Is. et Os. 2 p. 351 Ε ά. περί θεών. Philo, spec. leg. 4,178 d. Proselyt e. μεταναστάς εις ά.) Eph 421 ό λογος της ά. d.

Wort der Wahrheit 113 2Ti 215 Jk 118. ό λόγος της ά. τοϋ ευαγγελίου του παρόντος εις ύμ&£ Kol 15 ; vgl. 2Pt 112. η ά. τοϋ ευαγγελίου Gal 25.14. εστίν ά. Χρίστου έν εμοί 2Kor 1110. ό περί ά. λόγος Pol 3,2. πείθεσθαι [τη] ά. Gal 57. πιστεύειν τη ά. 2Th 212; daher πίστει αληθείας Gl. an d. Wahrheit 213. δύνασθαί τι κατά της α. ... ύπέρ της ά. 2Kor 13β. περιπατεΐν έν ά. 2J 4, 3J 3f. (vgl. 4 k ö 20,3). ζην κατά α. IEph 6,2. πορεύεσθαι κατά τήν ά. Pol 5,2. έν ά. (3K.Ö 2,4) Η 28,4; sich mit Wahrh. gürten Eph 614; vgl. Η 43,4. - D. Wahrheit hat Auswirkungen, d. sich in Tugenden wie Gerechtigkeit u. Heiligkeit äußern, Eph 424 (Nicol. Dam.: 90 fgm67,1 Jac. δικαιοσύνην κ. άλ.). Darum bildet άδικία ihr Gegenstück IKor 136 Rö 118 2e. An letzterer Stelle heißt entspr. die ablehnende Haltung gegenüber d. ά. ein άπειθείν τη à. Dafür πλανάσθαι απο τή£ ά. ν. d. Wahrheit abirren Jk 519. άστοχειν περί την ά. 2Ti 2 ιβ. καταστρέίζειν άπο της ά. Η 62,1 ; vgl. 4. άποστρέφειν τήν άκοήν άπο της ά. 2TÌ44 (Ggs. μΰθοι); vgl. άποστρέφεσθαι τήν ά. Tit 1 u. άποστερεΐσθαι της ά. lTi 65. έρευνάν περί της ά. über die Wahrheit Untersuchungen anstellen Η 40,4.6. άνθίστασθαι τή ά. d. Wahrheit (d.h. dem Εν.) widerstreben 2Ti3e; sie ist mittelbar (vgl. Did., Gen 86,21): φανερώσει της ά. dadurch, daß wir d. Wahrheit offenbaren 2Kor 4 2 (danach in christl. Gebet P. Oxy.925,4f. φανέρωσόν μοι τήν παρά σοί άλήθ.); wird g e -

lehrt D 11,10; erkannt 1TÌ43. H 14,2; vgl. έπίγνωσις της άληθείας (Alex. Aphr., quaest.3,12, II 2 p. 102,3 γνώσις τής άληθείας) lTi 24 2Ti 225 3 7 Tit 11 Hb 1026. έδραίωμα τής ά. ITi 315. όδός τής ά. 2Pt 22. 1 Kl 35,5 (vgl. Pind., Pyth.3,103. Eur., fgm.289. Gen 24,48 u.ö. Hen 104,13. Od Sal 11,3). ύπακοή της ά. 1 Pt 122. άγάπη της ά. 2Th 210. Gott ist πατήρ τής ά. 2Κ.1 3,1.20,5. φως άληθείας IPhld 2,1 (vgl. Ps 42,3). θεός τής ά. (lEsr 4,40) 2Kl 19,1 ; vgl. ÍKI 60,2. Die Umkehr des genit. Verh. in dem unbestimmten u. mehrdeutigen Ausdruck ά. τοΟ θεοΰ Rö I25 wird man am besten adj.

andererseits P. Oxy. 1380,63 [Anfg. d. II n] d. Bez. der Isis als ά. Apollonaretal. Beri. Gr. Pap. 11517 [II n]: Her 55/20,188-95 ZI.52 Apollon die άψευδής άλ. M. Ant.9,1,3 die Gott [-Natur] αλήθεια ονομάζεται. Auch Lucian, hist, q u o m o d o conscrib.61 : von e. guten Geschichtsschreiber soll es heißen: ήν αλήθεια έπί πάσι); daher als Lob für einen Christen Δημητρίω

μεμαρτύρηται ... ΰπ' αύτής τή£ ά. 3J i2. Wer Christus besitzt, erkennt d.W. (γινωσκ. τήν άλ. wie Jos., ant.13,291. Tat 13,1. άληθείας γνώσις: Maximus Tyr.26,5b. Did., Gen. 116,17) J 832 2J ι ; kennt d.W. 1J 221, tut

d. W. J 321, vgl. 1J 16 (ποιεΐν τήν ά. Gen 32,10.47, 29. Jes 26,10 u.ö. TestRub 6,9. TestBenj 10,2. ελεος καϊ ά. PsSal 17,15); er steht in d.W. J844; ist aus d.W. 1837 ; Vgl. 1J 221 319 (έκ τής άληθείας = der Wahrheit entsprechend P. Turin I 6,12). D. W. befreit ihn J 832. Sie ist

nicht in ihm, wenn er die Sünde leugnet l J l e od. Christi Gebote nicht beachtet 24; sie bleibt in den Christen 2J 2. Christus verkündet diese W.: λέγειν (Jos., ant. 10,124) J 845f. 167. λαλειν 840 (dafür λαλειν εν ά. IEph 6,2). μαρτυρείν τη ά. 1837. Indem Joh. d.T. v. Christus zeugt, zeugt er v. der W. 533; vgl. μαρτυρούντων σου τη άληθείη Zeugnis ablegen für dein Stehen in der Wahrheit 3J3. ϊνα συνεργοί γινώμεθα τη ά. 8. Für den Weltmenschen gilt d. skeptische Pilatusfrage τί έστιν ά.; J 1838. Ggs. θάνατος ISm 5,1. — 3. d. Wirklichkeit (Mel., P.4,33.42,289 [Ggs. τύπος], D i o d . s . 2,8,4) im Ggs. z. Schein (Ggs. πρόφασις)

Phil 1 is. κατά άλήθειαν d. wahren Sachverhalt entsprechend RÖ22 (vgl. Diod.S. 4,64,2 oi κατ' άλήθειαν γονείς. M. Ant. 2,11,3.4,11. Damianus v. Larissa S.20,2 [ed. Schöne 1897], PCZ 202,7 [254 v]. Ep. Arist. 140. 4Makk 5,18. Just., A I 2,1. Ath., R.66,11. Orig., C.Cels.2,13,84. PGM 12,235). έν άληθείςι wirklich, wahrhaftig (Jer 33,15.

άγαπάν PsSal 6,6.10,3.14,1 u.ö.) Mt22i6 J 17». 1 Kl 63,1 (s. auch 2 b zu 1J 3 is) έπιγιγνώσκειν τήν χάριν έν άλ. Kol l6; auch d. ους έγώ αγαπώ έν άλ. 2J ι 3J ι gehört hierher (entspr. den Briefformeln P. Fay. 118,26.119,26 [ca. 100 n) τους φιλοϋντας ήμας προς ά. = wirklich u. wahrhaftig), έπ' άληθειας der Wirklichkeit gemäß, wahrheitsgetreu (Demosth.18,17, auch S IG 495,174 f. [III ν], P. Amh.68,33. P. Oxy.480,9f. Hi. Da. Hen 104,11. Philo, leg. ad G a i . 6 0 . 2 4 8 ) : διδάσκειν Mk 12i4 Lk 2021. ειπείν

Mk 1232. λέγειν Lk425. συνάγεσθαι AG 427. καταλαμβάνεσθαι 1034. τελειοϋν IKI 23,5. έπιστέλλειν 47,3. έπ' ά. και οδτος μετ' αύτοϋ ήν wirklich, auch der war m. ihm Lk 2259.** (109) I 233-48,154,156; IV 791; V 105. IX 598; X 2, 966-8 (Spicq 111,16-31 ; S)

άληΦεύω (seit Vorsokr. Aeschyl., auch P. Oxy. 2342,12. LXX. Jos., c. Ap. 1,223. Just. Tat.31,4. Ath., R.50,13) F u t . 3.Sg. άληθεύσει (Sir 34,4). Aor. 1 Imp. άλήθευσον (Gen 20,16) wahrhaftig sein, die Wahrheit reden τινί zu jmdm. (Philo, cher.15) G a l 416. A b s . (Solon: Vorsokr. 10 fgm.3 β 6. Philostrat., vi. Apoll.4,16 p.135,2.8,26 p.339,27. Jos., bell.3,322; vi. 132) άληθεύοντες έν άγάπη d.h. so,

daß d. Gebot d. Liebe nicht verletzt wird Eph 415 (Vgl. Spr 21,3).* (2) I 251; X 2, 966-8 (Spicq III, 31 f.) άληφής, ές (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr. Test 12Patr. ParJer. Philo. Jos. Apolog. außer Ar.) wahr — 1. v. Pers.: wahrhaftig, aufrichtig (seit Aeschyl. Thu., auch IG XIV 1071,8. BGU 1024 VI, 17. 2Esr 17,2. Wsh 1,6. Jos., ant. 8,234) ν. Jesus Mt 2216 Mk 1214 J 7ie. V. Gott

άληΦινός

άλιεύς

(Wsh 15,1. Philo, spec. leg. 1,36. Jos., bell.7,323. Or.Sib.

Epikt.4,1,154.172. Ar.15,7 επί άδελφφ άληθινφ. Just., A II 2,14 τω ά. Χριστιανφ. Ρ. Hamb.37,6 ό ά. φιλόσοφος. Ρ.

71

5,499. fgm.1,10) J 333 728 v.l. 826 RÖ 34. D g 8 , 8 . Allg. (Ggs. πλάνοι) 2Kor 68. APt (Ox 849). V. Bischöfen u. Diakonen D 15,1. — 2. v. Sachen: wahr ρή^ια (Gen 41,32. ParJer 2,9. 3,3) H 28,3.4.43,3. παροιμία (Soph., Ai.664) e. wahrer Spruch 2Pt222. (τα) άληθίη λέγειν (Soph., Phil.345. Ps.Demosth.7,43, auch P. Oxy.37,12 [I n], P. Straßb.41,18 [ca. 250n] 3Makk 7,12. Jos.,> vi. 286. Just., A II 3,5) J 1935.

PrJk 15,4.23,2. τούτο αληθές (v.l. αληθώς) εϊρηκας dies hast du wahr (eig. als etwas Wahres; vgl. Pia. Ps.Demosth.59,34 ταϋτ' αληθή λέγω. Lucían, fugit. 1) geredet J 418; Vgl. 1041 (πάντα δσα,.άλ. wie Jos., ant.8,242). ο ύ δ έ ν α λ η θ έ ς AG 1419 v.l. (der Cyn. Oenom. b. Eus., pr. ev.5,26,4 sagt, in den Orakeln finde sich μηδέν αληθές ή ϊνθεον). Als

Frage τοΟτο αληθές; PrJk 19,1 (nicht έστιν άληθη Phil 4β. άληθές έστιν καί ψεϋδος (d. Ggs. wie Pia., ep.7 p. 344 Β. Philo, 132) 1J 227; vgl. 28. Η 12,3. untrüglich v.d.

Pap.) οσα ούκ εστίν rer. div. her. Hl. Schrift

γ ρ α φ α ί 1K.1 45,2. λ ό γ ο ς (seit Pind., Ol. 1,28, auch Galen, in Hippocratis de natura hom., 29 p. 17,26 f. Mewaldt.

Dt 13,15. Jdth 11,10. Wsh 2,17. Philo. Just., AI 3,1) Dg 12,7. zuverlässig μαρτυρία (P.Hal.l,227 άληθή μαρτυρεϊν. Jos., ant.4,219 μαρτυρία) J531f. 813f. 17 2124 3J 12

Tit 113. τάληθή διδάσκειν die Wahrheit berichten Pa (2,3). — 3. wirklich, echt (Thu. u.a., auch P. Tebt.285,3.293,17.

Spr 1,3. Wsh 12,27. Mel., P.37 τφ φύσει άληθεί) άγάπη Pol 1,1. MPol 1,2. χάρις lPt5i2. ζωή (Philo, poster. Cai.45) Dg 12,4. βρώσις, πόσις v.d. Leib u. Blut Jesu J 655. ίνα το πνεύμα αληθές εύρεθη Η 28,1. ά. έστιν το γινόμενον δια τ. αγγέλου α. durch d. Engel Geschehene ist Wirklichkeit AG 129. έργα Qua (s. άεί 1 a. E.) Zu μαθητής ά. IRö 4,2 s. αληθώς 2* (26) I 248 f.; Χ

72

Gieß. 40 II, 27 ά. Αιγύπτιοι) προσκυνηταί J423. προφήται im Gçs. zu d. falschen Propheten D 11,11; vgl. 13,1. διδασκαλος im Ggs. zu d. Irrlehrern 13,2. πάθος d. wirkliche Leiden (Ggs. z. Doketismus) IEph insc. wahr im Sinne der Realität, die nur d. Urbild, nicht d. Abbild besitzt (X., mem.3,10,7. Pia., leg. 1 p.643 C v. Knabenspielzeug όργανα σμικρά, των ά. μιμήματα. V. e c h t e n Körper im Ggs. zu s. künstlerischen Wiedergabe: Alcidamas [IV v], soph.28 Blaß. Theokrit., epigr. 18,3 = Anth. Pal.

9,600. Athen.6 p.253 Ε): σκηνή d. wahre Stiftshütte, d. himmlische Heiligtum Hb 82. d. Tempel αντίτυπα τών ά. Gegenbild d. wahren Heiligtums 924. - το ά. das wahre Gut (im Gegensatz z. vermeintlichen, dem άδικος μαμωνάς) πιστεύειν τό ά. das w. G. anvertrauen Lk 1611 (vgl. Philo, praem. 104 ό. ά. πλοΟτος έν ούρανφ).* (28) I 249-51; IX 344; Χ 2, 966-8 (Spicq III, 34ff.) ά λ ή Φ ω (Hippokr. Theophr.4,12,13. Diod.S. 3,13,2, auch P. Oxy.908,26.34 [II n], PGM 4,3098. LXX; nach Phryn. p. 151

Lobeck für das att. άλέω, Aor. 1 ήλεσα, das auch Jes 47,2 u. Jos., ant. 3,270 haben) Ipf. ήληθον (Num 11,8) mahlen ά. έν τφ μύλφ (Num 11,8] mit d. Handmühle m. Mt 2441. Dafür ά. έπί τό αυτό an demselben Platze m., weil d. Mühlen meist von zwei Frauen bedient werden Lk 1735. Bildl. v. Martyrium des Ign., der als Weizen Gottes v. den Zähnen der wilden Tiere zermahlen werden möchte IRö 4,1.* (2) ά λ η φ ώ ς (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 20,8 Η.23,4. Testjob. Ep. Arist.219. Philo. Jos. Just. Ath.,

2, 966-8 (Spicq III, 33f.; S)

R.58,4) Adv. ν. αληθής wahrhaftig, in Wahrheit, wirklich, tatsächlich — 1. als eigtl. Adv. mit d. Verbum verb, λέγειν wahrheitsgemäß sagen (Dio Chrys.33 [50], 7. P. Fay.

ά λ η ί Κ ν ό ς , ή , ÔV (Heraklit. Χ. Pia. u.a., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal C 13,8 [-ώς]. TestAbr A 4 S.81,4. Test Job. Test 12Patr. JosAs Kap.ll [Kod. A S.54,6 Bat. u. Rod. Pal. 364], ParJer 9,3. ApkSed 1,4. Philo. Jos. Ar.15,7. Just.) wahr — 1. wahrhaftig, zuverlässig (X., an. 1,9,17. LXX) v.

γινώσκειν wirklich erkennen J 726 178. είδέναι wirklich wissen AG 1211. ά. τετελείωται ist wirklich vollkommen 1J 25. κτάσθαι IEph 15,2. πέμπειν 17,2. πράσσειν IMg 11. έγείρεσθαι ITr9,2; vgl. 1. εκλέγεσθαι Pol 1,1. φρονεΐν (neb. καλώς) Η 28,4. βλέπειν

Gott (Ex 34,6. Num 14,18. )Esr8,86. 3 M a k k 2 , l l . Jos., ant. 11,55) Apk6io (neb. άγιος). (neb. άψευδτφ MPol 14,2. Mit genauerer Bestimmung ό κύριος α. έν παντί φήματι Η 28,1 (Ggs. ψεΟδος). V. Christus, d. Weltrichter, neb. άγιος Apk37; neb. πιστός 3 u 19ii. V. Hiob 1K117,3 (Hi 1,1). ά. καρδία (Jes 38,3. Test Dan 5,3) Hb 10 22. — 2. wahr, wahrheitsgemäß Η 28,5. λόγος (Pia., rep.7 p.522 A u.a., auch 3 K ö 10,6. 2 C h 9 , 5 . D a T h e o d . 6 , 1 3 .

10,1) J 437. λόγοι (2Kö 7,28. Hen 99,2) Apk 19» (neb. πιστός) 21s 226. μαρτυρία glaubwürdig, zuverlässig J 1935. κρίσις ά. (Tob 3,2 BA. Jes 59,4. Hen 27,3) Gericht, bei dem d. Wahrheit zutage kommt 8ie; PI. (neb. δίκαιος) Apk 167 192. όδοί 153; vgl. Η 15,1. — 3. echt, wirklich — a. allg. (X., oec. 10,3. Pia., rep.6 p. 499 C, auch Dio Chrys.47 [64], 21 αίμα άλ. P. Oxy.465, 108 άγαλμα κυάνου ά. = Bild von echtem Lasurstein. PGM 8,41.43 το δέ ά. ονομά σου, dazu Fluchtaf. 4,43.

PGM 4,278.5,115) ά. πορφύρα PrJk 10,1. — b. im Sinne christl. Lehre ά. φως (ParJer 9,3. Ael. Aristid.23,15 K. = 42 p.772 D. [Asklep.]. Plotin 6,9,4,20) J 19

1J 28. ά. τ. θεοϋ δύναμις Mk 1614 v.l. (Freer-Logion). άμπελος J 151. άρτος d. echte Brot ν. Abendmahl 632. ζωή (Philo, leg. all. 1,32) IEph 7,2; vgl. 11,1. Tr9,2. Sm 4,1. Von Gott im Ggs. zu and. Göttern, die nicht echt sind (PGM 7,635 πέμψον μοι τον ά. Άσκληπιόν δίχα τινός άντιθέου πλανοδαίμονος. Philo, leg. ad Gai. 366. Jos., ant. 8,343. Or.Sib., fgm.1,20. Jes 65,16. 3Makk 6,18. Just., AI 53,6) J 173 (s. μόνος l a δ) 1J520 (s. AvHarnack,

123,24. Just., D.94,4)

Lk 927.

IRö 8,2.

λαλειν

ebd.

Β 1,3. κ α τ ο ι κ ε ΐ ν 16,8. ζην (Charito 8,6,8) D g 10,7.

καθώς ά. έστιν (wofür sonst ώς ά. steht; vgl. 4Makk 6,5) wie es wirklich ist ITh 212. ά. καθηλωμένος in Wahrheit angenagelt ISm 1,2. αληθώς θεού υιός ει du bist wirklich Gottes Sohn Mt 1433 2754; vgl. 2673 Mk 1132D 1470 1539 J I49 v.l. 442 614 740. EPt 11,45. Β 7,9. Dç 7,2. ά. οντα έκ γένους Δαυίδ ISm 1,1. ά. έπαθεν ως καί ά. άνέστησεν εαυτόν 2,1. ει αρα αληθώς άπέθανεν APt (Οχ 849). Als Beteuerungsformel mit λέγω verb, (άμήν 2) wahrlich, ich sage euch Lk 1244 213. — 2. in attrib. Verb. m. Nomina (Pia., Phaedo 109 E έκεϊνός έστιν ό αληθώς ουρανός. Plut., Is. et Osir.3 p. 352 C.

SIG 834,6. Ruth 3,12 αληθώς άγχιστεύς έγώ ειμί. 4Makk 1 1 , 2 3 . Jos., ant.9,256 ό ά. θεός) ϊδε ά. 'Ισραηλίτης da ist e. echter Israelii (eigtl.: wirklich e. I.) J I47. ά. μαθηταί μού έστε meine echten Jünger 831; vgl. IRö 4,2, wo μαθητής αληθώς 'Ιησοϋ Χρίστου zu lesen ist (αληθής 3). ότι ά. νεκρός εστίν daß er wirklich tot ist APt (Ox 849). - ά. οικοδομητός ναός δια χειρός e. wirklich mit Händen erbauter Tempel Β 1 6 , 7 . * (18) (Spicq I I I , 3 6 f . ) ά λ ι ε ύ ς , έ ω ς , ό (über d., auch Arrian, anab.6,23,3 [zweimal als v.l. άλεέας], Pap. seit III v. Jes 19,8. Ez 4 7 , 1 0 vorkommende Form άλεεΐς, die sich im NT an allen Stellen als v.l. findet, vgl. Bl-D. § 29,5 m. Anh. W-S. § 5,20 a) d. Fischer (seit

SAB Ί 5,538 f. = Studien I 31,1 lOf.) ITh 19 (einziger Beleg bei Paulus). 1 Kl 43,6. ά. (v.l. άληθής) ό πεμψας με wirklich ist, der mich gesandt hat J 728. V. Menschen

Homer) eigtl. Mt418 M k l i 6 Lk52; übertr. v.d. Jüngern άλιεις ανθρώπων Menschenfischer Mt 419 Mk 117 m. allegor. Verknüpfung des gegenwärtigen u. zukünftigen Berufes (Lk 510 hat dafür ανθρώπους εση ζωγρών, s. ζωγρέω). Bild u. Ausdruck auch bei d.

(Demosth.9,12.53,8.12 ά. φίλος. Polyb. 1,6,5.1,80,2.3,12,6.

Alten (RhM n. F. 35,1880,41, Nr. 12. - S. dazu Diog. L. 4,16.17

άλιεύω

άλλό

θηράω = erjagen im Sinne von „jmdn. für e. Lehre einfangen". 8,36 läßt Diog. L. den Timon (fgm.58 Diels) von Pythag. sagen, er sei ausgezogen θήρχι έπ' ανθρώπων = auf Menschenjagd). Vgl. αμφιβάλλω.* (5)

RÖ327 (TestAbrA 5 S.82,5.31. JosAs4,15 u.ö. ApkMos6);

73

74

nach μή γένοιτο, das d. Stelle e. scharfen Negation vertritt 331 77.13; vgl. lKor72i. D. verneinende Antwort wird als selbstverständlich weggelassen: (nein,) statt dessen 6« (als Aussage). Für ά . : ά λ λ ' ή Lk 12si.

άλιεύω

(als Akt. IG XII 5,126,5 [Il/I V], Plut., Ant.929 129,5] u.a. Pap. Jer 16,16. TestSeb 6,3.7.8. Als Med. Philo, agr.24; plant. 102) fischen Fut. 3. Pl. άλιεύσουσιν

(Jer 16,16). υπάγω άλιεύειν ich gehe fischen J 213.*

Β 2,8. Auch nach vorausgegang. Negation und άλλος, wie schon klassisch (Kühner-G. II 284f., auch IG IV 951,76 [320 v], P.Petr. II 46a, 5 [200 v]. Just., A II 4,2 u.ö. In rhetor. Frage PsSal5,12. Bl-D. § 448,8): außer ού γαρ

(1)

άλλα γραωομεν ύμΐν άλλ' ή à άναγινώσκετε denn

άλίζω (seit Aristot., auch LXX. TestLevi 9,14) Pass. Pf. Ptz. ήλισμένον (Tob 6,5 Sin.^. Aor. 1 ήλίσθην. Fut. 1 άλισθήσομαι salzen εν τίνι αλισθησεται; womit soll

(wirklich) lest 2Kor 113. Diese Konstruktion ούκ άλλος άλλ' ή ist eine Vermischung von ούκ άλλος άλλά (P. Tebt. 104,19 [92 ν] μή έξέστω Φιλίσκωνι γυναίκα αλλην έπαγαγέσθαι, άλλά Άπολλωνίαν) 1 ΚΙ 51,5 und ουκ άλλος ή ... (Ps.-K.lem., hom. 16,20). — b. innerhalb desselben Satzgliedes zur Gegenüberstellung einzelner Worte dienend (Just., Al 15,7

wir schreiben

es (d. Salz) wieder salzig gemacht

werden?

Mt5i3.

Unsicher überl. u. dunkel ist Mk949 πάς yàç πυρί άλισθήσεται mit den vv.ll.: 1. πάσα γαρ θυσία άλί άλισθ. (D). 2. πάς γαρ πυρί άλισθ. καί πάσα θυσία άλί άλισθ. 2 b ist atl. Opferbestimmung (Lev 2,13). Vgl. &λας 2 u. πΟρ 2. V. ähnl. apokalypt. Dunkelheit ist d. Wort des HerakUt, fgm.66 tóvta t ò πυρ έπελθόν κρίνει καί κατα-

λήψεται. Übertr. auch άλίζεσθαι έν αύτφ (Χριστώ) s. durch

Christus

salzen

lassen,

Fäulnis bewahrenden IMg 10,2.* (2)

d . h . sich seiner vor

Wirkung

unterstellen

άλισγέω (LXX) beflecken Pass. Fut. άλισγηθήσεται Mk949 y.I.; s. άλίζω.* (0) άλίσγημα, ατος, tó (ParJer7,37 [7,32 R-H.]; vgl. Anecd. Gr. p. 377,1 Hesych. Suda; ν. άλισγέω rituell verunreinigen LXX) d. Befleckung, άπέχεσθαι των ά. των ειδώλων d. Befleckung (Pl. z. Bez. d. einzelnen H a n d l u n g e n ) durch d. Götzen

meiden

AG 1520 (άπέ-

χεσθαι έκ τών άλισγημάτων των εθνών της Βαβυλώνος Par Jer7,37 [ = 7,32 R-H.]).* (1)

"Αλκή, η ς Ν. pr. f . Alke (Isaeus 6,19.20.55. Diod.S. 5,49,3. C1G 3268 [Smyrna], 7064; häufiger das lat. Alce [CIL III 2477. VI 20852,3. IX 3201 u.s.j) e. Smyrnäerin ISm 13,2. IPol 8,3. MPol 17,2.* (0)

tikel, bezeichnet e. Gegensatz zum Vorangehenden oder eine Verschiedenheit von ihm, und zwar bei einzelnen Satzgliedern wie bei ganzen Sätzen sondern, aber, doch, vielmehr, indessen

— 1. nach vorausgegang. Negation — a. e. Ggs. einführend ούκ ήλθον καταλΰσαι, άλλα πληρώσαι Mt517. ού πάς ό λέγων ... άλλ' ό ποιών 721. ούκ άπέθανεν, άλλ« καθεύδει Mk 539. ούκέτι ούδενα ειδον, άλλα τον ΊησοΟν μόνον 9β (v.l. εί μή τ.Ί.). ού ... έν σαρκί άλλά |ΐόνω πνεύματι API Ant 13 (μόνον Aa 1 S.237,3). ούκ έστι θεός νεκρών άλλά ζώντων Mt 2232 Mk 1227 Lk 2038. - Steigernd (Bl-D. §448) ού μ ό ν ο ν . . . ά λ λ ά κ α ί nicht allein, sondern

auch

(Ep.

Arist. mehrfach. Testlob 47,2f. Jos., bell.3,102. Just., A I 5,4):

ού μόνον δεθηναι, άλλά καί άποθανειν AG 2113. ού μόνον σέ άλλα καί πάντας τους άκούοντας 2629, vgl. 2710 Rö 132 412.16 9 24 13 s 2Kor810.21 912 Ephl2i Phil I29 ITh I s 2e Hb 122« l P t 2 i e . Q u a . Mit Verkür(vgl. TestJob 35,1):

ού μόνον δε,

ά λ λ α κ α ί nicht nur dies aber (ist d e r Fall),

sondern

auch : ού μόνον δέ (erg. καυχώμεθα έπί τούτω), άλλά καί καυχώμεθα έν ταΐς θλίψεσιν Rö 53, vgl. Sii 823 910 2Kor8i9. - Nach vorausgegangenen ausdrückt. od. involvierten Fragen u. darauf erfolgter verneinender Antwort d. Zutreffende einführend: ούχί, άλλά κληθήσεται 'Ιωάννης nein; vielmehr soll er Johannes genannt werden Lk 1 to, ούχί, λέγω ύμΐν, ά λ λ ά έ ά ν μή μ ε τ α ν ο ή τ ε nein!sage

nichts

anderes,

außer

was

ihr

ού τούς δικαίους ... άλλά τούς άσεβεΐς. D.48,1): ο υ . . . δ ΐ -

καίουςάλλ' αμαρτωλούς M t 9 i 3 L k 5 3 2 . ούκ έμέ δέ; ^εται άλλά τον αποστείλαντά με Mk 937. άλλ ού τί εγώ θέλω άλλά τί σύ 1436, vgl. J 5 3 0 638. ή έμή διδαχή ούκ εστίν έμτ) άλλά του πέμψαντός με 7ΐό. ούκ έγώ άλλά ό κύριος^ lKor7io. ού τρ πορνείςι, άλλά τφ κυρίφ 6ΐ3. ουκ εις το κρεισσον αλλά εις τό ήσσον 11ΐ7. ουκ εστίν εν μέλος άλλά πολλά 1214. ούκ εις τό άγαθόν άλλ' εις τό πονηρόν D 5,2. ούχ ά>£ διδάσκαλος άλλ' ώς εις έξ ύμών Β 8 u.o. Bei ουκ εστίν έμόν τοϋτο δούναι, άλλ' οις ητοίμασται ύπό του πατρός μου Mt 2023 liegt eine Verschränkunj> vor = ουκ έμόν ... άλλά του πατρός, ος δώσει οις ητοίμασται ύπ' αύτοϋ. - Nach μέν, das auf d. flgd. Beschränkung hinweist: πάντα μεν καθαρά, άλλά κακόν τφ ανθρώπω Rö 1420. ου μέν γαρ καλώς εύχαριστεΐς, άλλ' ό ετερος ούκ οικοδομείται lKor 14ΐ7. - Bes. bemerkenswert ist d. Verwendung ν. άλλά im johann. Sprachgebrauch, sofern die genaue Kongruenz d. Glieder oft fehlt: ούκ ην έκεΐνος τό φως άλλ' ίνα μαρτυρήση πε^ί τοϋ φωτός άλλα μαρτυρών π. τ. φ. J 18. ούκ ήδειν αυτόν, άλλ' . . . ή λ ο ο ν obgleich ich ihn nicht kannte,

kam ich doch

131. ειπον [οτι] ούκ είμί έγώ ό Χριστός, άλλ' δτι ich

ά λ λ ά (allgem. seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. OdSal 11. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. 4Esr7,104f. fgm. b. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AsMos. Asels. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) Adversativpar-

zung d. ersten Gliedes

euch

ich euch;

vielmehr,

wenn ihr nicht Buße tut 133.5; vgl. I630 J 712 AG I637

habe gesagt:

nicht ich bin der Christus, (ich bin) viel-

mehr nur (vor ihm hergesandt) 328. ουτε ούτος ήμαρτεν ουτε οί γονείς αύτοϋ, άλλ' ϊνα φανερωθη τ α έ ρ γ α τ ο υ θ ε ο ϋ weder dieser hat gesündigt noch seine Eltern, sondern (er ist blind geboren), damit offenbart würden die Werke Gottes 93.

— 2. bei Gegenüberstellung v. ganzen Sätzen zur Bez. d. Überganges zu Verschiedenem oder Entgegengesetztem: doch, aber, δει γάρ γενέσθαι, άλλ'ουπω έστίν τό τέλος Mt 24e, vgl. Lk 219. κεκοίμηται άλλά πορεύομαι ϊνα έξυπνίσω αύτόν J l l i i , vçl. 1516.20 Lk 2236 J 423 636.64 837 AG 96 Rö 10i8f. αμαρτία ούκ έ λ λ ο γ ε ϊ τ α ι . . . ά λ λ ά . . . Sünde

wird nicht

zuge-

rechnet ...; trotzdem ... 5i4. Einen neuen Einwand einführend : άλλά έρεΐ τις (Jos., bell. 7,363 u. Just., Α ι 7,1 άλλά φήσει τις) lKor 1535 Jk 218. Eine vorhergegangene Aussage zurücknehmend od. einschränkend: nçcçévεγκε το ποτήριον τοΰτο άπ' έμοϋ. άλλ' ού τί εγώ θέλω Mk 1436. άλλ' ού^ ώς τό παράπτωμα, ούτως καί τό χάρισμα Rö 515. αλλ ούκ έχρησάμεθα τη έ£ουσίςι ταύτη lKor9i2. άλλά έκαστος'ίδιον εχει χαρισμα 77. άλλά καί περί τούτου δέ είρηται D 1,6. In αλλ' ού πάντες οί εξελθόντες ... ; Hb 316 könnte das άλλ' auch dem Mißverständnis des ersten τίνες als τινές (v.l.) seinen Ursprung verdanken (Bl-D. §448,4 m. Anh.).

— 3. vor selbständigen Sätzen, um anzudeuten, daß d. Vorhergehende als erledigt zu betrachten ist, u. demgemäß den Übergang zu etwas Neuem 1 5 , 5 . 8 5 , 4 f f . 8 6 , 4 . 9 0 , 3 . 6 . 9 . 1 0 7 , 1 . ά π ο β ά λ λ ε σ θ α ι ά π ό τ ο υ π ύ ρ γ ο υ 8 5 , 3 . ά π ό τ ο ϋ ο'ίκου 9 0 , 9 . ε κ τ η ς ο ι κ ο δ ο μ ή ς 8 4 , 1 . 8 6 , 5 . M i t A n g a b e d. Z i e l e s ά π ο β α λ λ ε σ θ α ι ε ι ς τ ο ν ϊ δ ι ο ν τ ό π ο ν an seinen Platz geworfen werden 8 9 , 4 . ά π ο β α λ λ ε σ θ α ι π ρ ο ς τ. λ ο ι π ο ύ ς zu den Übrigen geworfen werden 8 5 , 7 . — b. iibertr. — α. ablegen (Schol. zu Nicander, alexiph. 450 τον ϋπνον άποβ. = abschütteln) v. E i g e n s c h a f t e n , d i e m a n w i e e. G e w a n d a n - u . a b l e g t ( n e b . έ ν δ ύ σ α σ θ α ι ) Η 42,4. ά. τάς π ο ν η ρ ί α ς 61,4. α. π ά σ α ν λ ύ π η ν 24,4. ά . π ο ν η ρ ί α ν ά φ ' έ α υ τ ο ΰ d. Schlechtigkeit ablegen 26,2. ά. τάς έπιθυμίας 91,1. τ α ε ρ γ α τ ο ύ τ ω ν τ ω ν γυν α ι κ ώ ν 9 1 , 2 . — β. verwerfen τ ι ν α (Theokrit 11,19. Hippokr., ep. 10,4, IX p.322) 2K1 4 , 5 . P a s s . 1 Kl 4 5 , 3 . H 9 5 , 3 f. 9 9 , 3 . — γ. hinauswerfen P a s s , ά π ό τ η ς π ί σ τ ε ω ς v. Glauben abgedrängt werden 3 8 , 1 0 . (Schol. zu Nicander, ther. 270 άποβαλλομένη τής ευθείας όδοΰ = vom rechten Wege abgedrängt). — 2. verlieren τ ί etw. (Hdt. u.a., auch Epikt.2,10,15 ά. αιδώ. Dio Chrys. 17 [34], 39 ά. την παρρησίαν. D t 2 6 , 5 . Philo, Abr.235.256; spec. Ieg.3,202. Jos., bell. 1,90; ant.8,225. 14,77. Ar. 13,5) τ η ν π α ρ ρ η σ ί α ν H b IO35 ( d o c h ist a u c h d . B e d . wegwerfen [Lucían, dial, mort.10,1. Aelian, v.h. 10,13 u.a.] m o g i . ) . V. G o l d ά π ο β ά λ λ ε ι τ ή ν σ κ ω ρ ί α ν stößt ab, verliert d. Schlacke Η 24,4. έ ά ν μή ... αποverliert β ά λ η έ ξ α ύ τ ο ΰ τ ι wenn er nicht etwas davon 14.6. — 3. verstoßen, vertreiben τ ι ν ά τ ί ν ο ς jmdn. von etw. ά . τ η ς έ π ι σ κ ο π ή ς des Bischofsamtes entsetzen (vgl. Ltzm. ZWTh 55,'13,135) 1K1 4 4 , 4 . P a s s . ά . τ η ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς seines Dienstes enthoben werden 4 4 , 3 . — 4. M e d . = 1 b α ; R« 13i2 v.l.* (2) ά π ο β λ έ π ω (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSai 3 , 5 m . i n d i r . F r a g e s a t z . JosAs 2,13f. 12,1 Kod.A. TestAss 6,3. Just. Tat.21,2. Mel., P.58,426ff.) I p f . ά π έ β λ ε π ο ν . A o r . 1 ά π έ β λ ε ψ α (LXX. Just., Al 18,1. Tat.21,2) hinblicken ε ι ς τ ι auf etw. (Epikt. 1,6,37. SIG 867,10. PSI 414,9. Ps 9 , 2 9 . 1 0 , 4 . Philo, spec. leg. 1,293. Just., D. 112,1. Mei.; πρός Just., AI 18,1. Tat.21,2. Ath., R.67,23) Übertr. v. M o s e ά . εις τ η ν μ ι σ θ α π ο δ ο σ ί α ν auf d. Lohn hinblicken Hb 1126 (vgl. Jos., bell.2,311 ; ant.20,61).* (1) (Spicq I, 130f.) ά π ό β λ η τ ο ς , o v V e r b a l a d j . ν . ά π ο β ά λ λ ω (seit Homer, auch Pap. Aq. Sym. Philo, spec. leg.2,169 [vgl. Nägeli 25]) verworfen v. d . G o t t h e i t (Herrn.6,1) = u n r e i n ( G g s . κ α λ ό ς ) ITi 44.* (1) ά π ο β ο λ ή , f j ç , ή (seit Pia.) e n t s p r . d . v e r s c h i e d e n e n B e d . ν. ά π ο β ά λ λ ω — 1. d. Verwerfung ü b e r t r . a u f d . V e r w e r f u n g d e r J u d e n d u r c h G o t t (Jos., ant.4,314) R o l l 15 ( G g s . πρόσλημψις). — 2. d. Verlust (PCZ 569,25.106 [III v], Apollon. Tyan., ep.55 [Philostrat. I 358,19] durch Tod. Philo, praem.33 vom Schiff. Jos., ant.2,147. Tat. 15,4. Sextus 257) ά . ψ υ χ ή ς ο υ δ ε μ ί α ε σ τ α ι έ ξ ύ μ ώ ν kein einziger ν. euch wird verloren gehen AG 2722 (Straton v. Lamps., fgm.124 ά. ζωης).* (2)

178

ά π ο γ ι ν ώ σ κ ω W z - A o r . 3. Sg. ά π έ γ ν ω ( D t 3 3 , 9 ) . Pf. ά π έ γ ν ω κ α . P a s s . Ptz. ά π ε γ ν ω σ μ έ ν ο ς ( J d t h 9 , 1 1 ) aufgeben, verzweifeln (so Lysias u.a., auch SIG 326,30. PCZ 298,4. 2 M a k k 9 , 2 2 . J d t h 9 , 1 1 . Ath., R.68,2 u.ö.) τ ί an etw. V. (Aristot., eth. Nie.3,6, 1115b,2 u.a., auch UPZ 144,10 [II ν]. P.Gieß.72,12f. τοδτο άπέγνων. Jos., ant.2,140 τ. σωτηρίαν. 336 u.ö.): ά . έ α υ τ ό ν (Polyb.22,9,14. Plut., Tib. Gracch.830 [13,6]. Philo, somn. 1,60. Jos., bell.5,537) an sich selbst v. H 1 , 9 . 1 0 3 , 4 . τ η ν ζ ω ή ν am Leben 4 9 , 2 (vgl. Philo, leg. ad Gai.352 το ζην ά.).* (0) ά π ο γ ν ω ρ ί ζ ω aberkennen P a s s , ά π ο γ ν ω ρ ί ζ ε σ θ α ι ά π ό τ η ς ζ ω ή ς d. Leben wird jmdm. aberkannt H 6 , 8 . * (0) ά π ο γ ς α φ ή , f|Ç, ή (Lysias. Pia. u.a., auch SIG 1023,45. 71.1109,34.1157,33; OGIS 338,11.34. Sehr oft Pap. LXX. Ep. Arist. Jos. Just., AI 34,2. D.78,4 [beidemal zu Lk 22]) d. schriftl. Erklärung vor einer Behörde sowie d. aus d. Zusammenstellg. solcher Erklärungen resultierende amtliche Liste, i n s b e s . z. Z w e c k e d e r E r g ä n z u n g d . S t e u e r l i s t e n u. d . S t a m m r o l l e n . In u n s e r e r Lit. e b e n s o w i e v o r n e h m l i c h in P a p . (zu den κατ' οίκίαν à. vgl. MHombert-CPréaux, Recherches sur le recensement dans l'Egypte romaine, '52, HBraunert, Journ. Jur. Papyrol.9/10, '56,293/323) Zensus, Schätzung d e r P r o v i n z b e w o h n e r d e s r ö m . R e i c h e s . Lk 22 g e b r . v. d . S c h ä t z u n g d . Q u i r i n i u s 6 / 7 n . C h r . (vgl. Jos., bell.7,253; ant.18,3). A u f sie b e z i e h t s i c h a u c h AG 537 έ ν τ α ΐ ς ή μ έ ρ α ι ς τ η ς ά π ο γ ρ α φ ή ς . Vgl. Schiirer Is 508-43 (hier die ältere Lit.). Zahn, zuletzt Lk 129-35 u. Exk.IV. EKlostermann, Hdb. zu Lk 2,1-3. HBraunert, Historia 6/57,192-214. HUInstinsky, Das Jahr d. Geburt Christi,'57. EHaenchen, AG, "'77,247. EStauffer, Festschr. Klostermann,'61,9ff. S. noch zu ηγεμονεύω u. Κυρήνιος.* (2) ά π ο γ ρ ά φ ω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal 28,8 Β. TestAbr) M e d . F u t . ά π ο γ ρ ά ψ ο μ α ι . A o r . l ά π ε γ ρ α ψ ά μ η ν . P a s s . Pf. Ptz. απογεγραμμένος. A o r . 2 ά π ε γ ρ ά φ η ν (LXX) aufzeichnen — 1. v. d . a m t l . E i n t r a g u n g in d . S t e u e r l i s t e n (Philol.71 ,'12,24. P. Oxy.249,5.250,1 u.ö.; vgl. απογραφή) M e d . sich eintragen lassen, als t . t . eine Deklaration (άπογ ρ α φ ή ) einreichen (Arrian, anab.3,19,6) Lk 23.5. P a s s . ¿1. m . O b j . v. J o s e f ά π ο γ ρ ά ψ ο μ α ι τ ο υ ς υ ί ο ύ ς μ ο υ ich werde meine Söhne eintragen lassen P r J k 1 7 , 1 , w o f o l g t π ώ ς α ύ τ ή ν ( Μ α ρ ί α ν ) ά π ο γ ρ ά ψ ο μ α ι ; im s e l b e n Sinne wohl auch ά π ο γ ρ ά ψ α σ υ α ι οσοι είσίν έν Βηθλεέμ ebd. — 2. übertr. a u f d . ν. G o t t g e f ü h r t e n L i s t e n (d. „Buch d. Lebens"; vgl. Hen 98,7.8. TestAbr A 12 S.91,11 u.ö. Apk. d. Paulus 10 S.39f. Tischendorf πάντα t à πραττόμενα παρ' ύμών καθ' ήμέραν άγγελοι απογράφονται έν ούρανοϊς) π ρ ω τ ό τ ο κ ο ι ά π ο γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο ι έ ν ο ύ ρ α ν ο ΐ ς H b 1223.* (4) ά π ο δ ε ί κ ν υ μ ι (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 22,11 P. TestAbr Β 11 S.II5,17. Tesüos 2,7. Philo, aet. m. 112.116. Ar. Just. Tat.) A o r . 1 ά π έ δ ε ι ξ α . P a s s . Pf. 3. Sg. ά π ο δ έ δ ε ι κ τ α ι (Ar. 13,8. Just.); Ptz. ά π ο δ ε δ ε ι γ μ έ ν ο ς . A o r . 1 ά π ε δ ε ί χ θ η ν (LXX) — 1. bestellen zu, machen zu m i t d o p p e l t e m A k k . (X., Cyr. 1,2,5 παΐδας βέλτιστους ά. Socrat., ep.28,11. Diod.S. 2,26,6. Arrian, anab.6,2,1. D a 2 , 4 8 . 2 M a k k 14,-26. Jos., ant.8,162. Just., D.86,4 ράβδος ... αρχιερέα αύτόν απέδειξε. Tat. 34,2) ν. G o t t (Jos., ant. 11,3. TestJos 2,7) η μ ά ς τ ο υ ς ά π ο σ τ ό λ ο υ ς έ σ χ ά τ ο υ ς ά π έ δ ε ι ξ ε ν er hat uns, d. Apo-

άπόδειξις

179

άηοδίδωμι

s tel, zu d. Letzten (d.h. Niedrigsten) gemacht 1 Kor 49. M. flgd. δτι statt d. 2. Akk. άποδεικνύντα εαυτόν δτι έστίν θεός der sich selbst zum Gott einsetzt 2Th24. Pass. (Diod.S. 3,59,2) διάκονοι, αποδεδειγμένοι έν γνώμχι Ί η σ ο ΰ Diakonen, im Sinne Jesu eingesetzt IPhld insc. (vgl. P. Petr.III 36a verso, 17 αποδεδειγμένοι έπίσκοποι. P. Genf 36,2. Jos., ant. 7,356). — 2. erweisen, ausweisen (P. Lond.904,34. BGU 388 II,

19) το άκέραιον της πραύτητος αυτών βούλημα άποδειξάτωσαν sie sollen d. lautere Absicht ihrer Sanftmut erweisen 1K1 21,7. Pass, ά ν δ ρ α άποδεδειγμένον ά π ό του θεοΰ ν. Gott beglaubigt AG 222 (vgl. E s t h 3 , 1 3 c ; auch Diod.S. 20,40,6 αποδεδειγμένος εις την πόλιν = wohlgelitten in der Stadt). — 3. beweisen τ ί etw. ( 4 M a k k 1 , 8 . TestAbr Β 115,17. Just., AI 52,1 [Akk. m. Inf.]. D.100,1.68,1 δτι; 59,1 πώς u.ö.) AG 257. - EPeterson, Deißmann-Festschr.'26,320ff. — 4. w i e δ ε ί κ ν υ μ ι zeigen (Hdt.3,122,4. Thu. 1,129,1)

προήγεν αύτ[ούς . . . φ]ωσ[τή]ρ άπεδίκνυεν (Christus) ging ihnen voran [und] zeigte [den Weg wie] ein Stern API 735. Lk lOi D * (4)

άπόδείξις, εως, ή (seit Vorsokr. u. Hdt., auch Inschr. Pap. 3 M a k k 4 , 2 0 . TestSal. TesUos 14,5. Ep. Arist.102. Philo. Jos., c. Ap. 1,155; ant. 17,99. Just. Tat. Ath., R.64,9. Iren.) d. Beweis, d. Probe (bes. auch von dem od. für das Eingreifen der Gottheit, wie Diod.S. 15,49,4. προς άπόδειξιν αναστάσεως Theoph. Ant. 1,13 [S. 86,26]) ά . π ν ε ύ μ α τ ο ς κ α ί δ υ ν ά μ ε ω ς Beweis ν. Geist u. Kraft, d. h. der Beweis, der im Besitz d. Geistes u. d. Wunderkraft besteht (Ggs. πειθοί λόγοι) lKor 24 (Philo, Mos. 1,95 ά. δια σημείων χ. τεράτων im Ggs. zu δια τ. λόγων).* (1) II 472 (S)

άποδεχατεύω

(SEC 9,72,56 τφ θεφ; vgl. δεκατεύω seit Hdt. Alexis Com.300,4) d. Zehnten entrichten τ ί (v.) etw.

π ά ν τ α Lk 1812 v.l.* (0)

άποδεχατόω

(LXX. TestLevi 9,4. Mich. Glykas 263,6

iBekker [1836]) Inf. άποδεκατοϋν, nicht άποδεκατοϊν Hb 75 Φ

46

Hss (Bl-D. §91 Anh. Mit. S.79). F u t . ά π ο δ ε -

κατώσω. Aor. 1 άπεδεκάτωσα — 1. d. Zehnten geben τί (v.) etw. (Gen 28,22)

Mt 2323 Lk 1142 1812 (v.l. ά π ο ο ε κ α τ ε ύ ω ; vgl. άποδεκατοδτε Just., D. 17,4 und άποδεκατοΰντες 112,4).

— 2. d. Zehnten nehmen, auferlegen ( l K ö 8,15.16. 17) τινά jmdn. m. d. Zehnten belegen τον λαόν

Hb 75.* (4) άπόδεκτος, ov in dieser Betonung fast durchweg i n d . n t l . Ü b e r l i e f e r u n g (doch s. CRGregory, Prolegomena

zu Tdf. NT" '94,100 f.), während anderweitig die Akzentuierung αποδεκτός begegnet (Plut., mor. 1061 A. Sext.

180

(P. Oxy. 705,59 άποδεχόμεθά σε ταύτης τ. επιδόσεως. Jos.,

ant. 6,340.7,160) της προθυμίας σε ταύτης ich lobe dich wegen dieser Bereitwilligkeit Dg 1. - AG 154 v.l. (f. παραδέχομαι).* (7) Ii 54; x 2,1038

άποδημέω (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. Ez 19,3 A . TesUos 3,5) A o r . 1 ά π ε δ ή μ η σ α _ — 1. verreisen ε ι ς in, nach (PSI 436,2 [248 v], 413,24) εις χ ώ ρ α ν μακράν in e. weit entlegenes Land Lk 1513. A b s . (PSI 416,3 [III v], Jos., ant.6,227; c. Ap.2,259) Mt 2133

2515 M k l 2 i Lk209. ά ν θ ρ ω π ο ς αποδήμων jmd., der auf Reisen gehen wollte Mt 2514 (Epikt.4,1,58 vom κύριος des δούλος, der άποδημεΐ, aber ήξει). Η 5 5 , 2 . - U b e r t r .

euphemistisch ά. τής σαρκός aus d. Leben

scheiden

M P o l 2 , 2 ( = sterben: Epikt.3,24,88. Ar. [JThSt 25/24,76 ZI. 39] προπέμπουσιν ώς άποδημοϋντα. Vgl. M Meister, Axioch. dial. Diss. Bresl.'15,87,1).

— 2. in d. Ferne weilen άπό τ. κυρίου ferne ν. Herrn 2Kor 56 D Mk 1334 D.* (6) V 28

άποδημία, ας, ή

(seit Hdt., auch SIG 1109,50. Pap. Jos.,

ant. 17,69) d. Abwesenheit, d. Reise Η 58,3. εις ά. έξέρχ ε σ θ α ι auf Reisen gehen 55,2.* (0)

άπόδημος, OV (seit Pind., auch Plut., mor. 799 E. SIG 279,24.524,30. Pap. Jos., ant.2,165. Just., D.3,2) auf Reisen, abwesend ά ν θ ρ ω π ο ς ά. jmd., der auf R. ist Mk 1334.* 0)

άποδίδςάσχω (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen 102,1. TestJob 39,2. TestBenj 5,3. Or.Sib.4,124. Philo, post. Cai.43. Jos., ant. 12,378. Just., D.60,3 άπεδίδρασκες [zu Gen 35,1]) Aor. 2 άπέδραν. E. spätere Zeit bildet d. Konjunktivform ά π ο δ ρ ά σ η u. Ptz. fem. ά π ο δ ρ ά σ α σ α (TestJob 39,2); Vgl. I n f . ά π ο δ ρ ά σ α ΐ (ViJon 5 [S.84,2 Schermann]),

davonlaufen ά π ό τίνος (Jdth 11,3. TestBenj 5,3. (Cleopatra Zi. 126) vor jmdm. 1 KI 28,4. ά π ό προσώπου τινός (Gen 16,6.35,1. Jdth 10,12.11,16) 4,8.* (0)

άποδίδωμί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 14 S.95,2. B11 S. 116,4. TestJob. Test 12Patr. JosAs. grBar. ApkEsr 7,13 S.32,28 T. ApkSed. ApkMos 31. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath. 15,1; R.78,25) Ptz. α π ο δ ί δ ο υ ν (st. -δόν) (Apk222; Bl-D. §94,1 Anh.). Ipf. άπεδίδουν (AG 433. Η 67,5). Fut. άποδώσω. Aor. 1 άπέδωκα. Aor. 2. Konj._2.Sg. άποδως, 3.Sg. αποδώ, ά π ο δ ο ί Η 3,4. Imp. άπόδος , άπόοοτε. Med. Aor. 2 άπεδόμην, 3.Sg. άπέδετο (Hb 1216; - δ ο τ ο Hss). Pass. Pf. Ptz. άποδεδομένος (Num 8,16) Aor. 1 α π ε δ ό θ η ν ; I n f . ά π ο δ ο θ ί ί ν α ί (d. hsl. Überlieferung schwankt beim Konj. Aor. Akt.; vgl. Bl-D. §95,2). F u t . ά π ο δ ο θ ή σ ο μ α ι (LXX)

Emp., math. 11,83. So auch Dit. in OGIS 441,100). S t r e n g ge-

— 1. abgeben, herausgeben το σώμα Mt 2758 (Diod.S.

nommen bedeutet αποδεκτός annehmbar, άπόδεκτος acceptus, angenehm, wohlgefällig (W-S. §6,4). Ersteres

14,84,2 τούς νεκρούς άπέδωκαν). τ ό ν μ ί σ θ ό ν (Χ., an. 1,2,12. Dio Chrys. 13 [7], 12. SIG 127,27. Sb 3924,20 [19 n].

ist D g 8 , 3 g e g e b e n (vgl. Just., AI 43,2 οϋθ' ούτος άπόδεκτος ούδε έκεϊνος μεμπτέος), l e t z t e r e s ITI 2 3 54 v o r z u z i e -

Tob 2,12. Jer 22,13. Philo, virt.88) d. Lohn auszahlen Mt 208. 2Kl 20 4. Β 11,8. τήν αντιμισθίαν τινί ά. 2Κ1 11,6.15,2. Ubertr. (Ath. 15,1 έκάστω ... το προσήκον δνομα άποδιδόντες) στέφανον ά. e. Kranz (als Lohn) verleihen 2Ti4s. d. Erträge abliefern Mt2l4i. d. Steuer zahlen (Philo, op. m.85} 2221 Mk 12i7 Lk2025 (vgl. Sextus 20). ά. τώ ΰψιστω τας εύχάς d. Höchsten d. Gelübde tun ÎKI 52,3 (Ps'49,14; vgl. Dt 23,22. Jos.,

hen.* (2) II 57-9; Χ 2, 1038

άποδέχομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 103,14. TestSal 16,1 P. TestJuda 9,5. ParJer 6,17. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Mel., P. 66,469) A o r . 1 ά π ε δ ε ξ ά μ η ν . Pass. Aor. ά π ε δ έ χ θ η ν — 1. τινά jmdn. freundlich aufnehmen, heißen

willkommen

(Polyb.21,35,5. Diod.S. 1,18,5. SIG 601,9. P. Oxy.

939,11. 2Makk 3,9.13,24) Lk 840 911 AG I827 2117 2830. IEph 1,1. ITr 1,2. API 7,37. - annehmen τί etw. (Hen 103,14. Philo, Abr. 90. Jos., ant. 9,176. Just., D.8,3. Tat. 11,1. Mel., P. 66,469 πάθη) TOV λ ό γ ο ν (diese Redensart b. Pia. u. a.) AG 24i; vgl. Dg 8,2. — 2 .jmdn. o d . etw. anerkennen, loben (Diod.S. 4,31,8 την άνδρείαν. Appian, bell, civ.2,82 §347. Aesop, fab.173 P. = 308 H. Himerius, or.65 [ = or. 19], 2. IG II 481,60. 4 M a k k 3 , 2 0 . Ep. Arist. 194.274 u.ö. Philo, gig.37. Jos., ant.9,176.

20,264) AG 243. IPol 1,1. τινά τίνος jmdn. wegen etw.

ant. 11,9 τ. εύχάς άπεδίδοσαν τφ θεφ. Χ., mem. 2,2,10 τοις θεοις εύχάς ά. Diod.S. 4,48,6.4,49,2.8 τάς εύχάς άποδοϋναι τοις θεοϊς. 14,13,5 "Αμμωνι. Ρ. Gieß.27,9f. [II n] ϊ ν α τοις θεοίς τάς όφειλομένας σπονδάς αποδώ), τ ή ν ό φ ε ι λ ή ν τ ι ν ί

ά. seine Pflicht gegen jmdn. erfüllen lKor73. PI. Rô 137. ά. την έπαγγελίαν das Versprechen halten PrJk 7,1 ; ebenso von Gott Β 5,7. H 3 t 4. V. Gott: verleihen, schenken τινί τι jmdm. etw. τας χ ά ρ ι τ α ς 1 Kl 23,1. καρπόν Frucht bringen (P.Oxy. 53,11 καρπούς ά. Lev 26,4) Apk222. Η 51,8; übertr. Hb 12ιι. τους oçκους ά. α. Eid halten Mt 533 (vgl. p.Oxy. 1026,6). μαρτύρ ω ν ά. (4Makk 6,32) Zeugnis ablegen AG 433. λό-

άποδιορίζω

άποΦνήσχω

γ ο ν ά. Rechenschaft ablegen (s. λόγος 2a) Mt 123« Lk 162 AG 1940 Rö 14η v.l. Hb 13i7 lPt4s. Η 17,10. 27,5. — 2. übergeben, zurückgeben — a. Sachen (Philo,

Diod.S. 1,47,4 α π ο δ ο χ ή ς άξιον. 12,15,1. Apollon. Tyan., ep.2 [Philostrat.I 345,12] ά π ο δ ο χ ή ς άξιον. Diog. L.5,64. Hierocles b. Stob. eel. 4 p. 662,1 f. έργον πολλής άξιον αποδοχής. Inschr. v. Priene 108,312. SIG 867,20f. ανδρός πάσης τειμής και αποδοχής αξίου. Ep.Arist.257.308. Jos., ant.6,347. Just., D.3,3. Vgl. Nägeli 34f.) vom Wort πάσης ά. άξιος ITi 115 49.* (2) II 54f.; Χ 2, 1038 (Spicq I, 132f.)

181

spec. leg. 4,67. Jos., vi. 335. Just., D. 105,5 τό πνεϋμα) Η 2 8 , 2 . 72,3. τινί τι (Χ., Hell.2,2,9 U.a.) Lk 942. Η 51,7. τινί

5,3. τ φ υπηρέτη Lk420. e. Schuld zurückzahlen Mt 526 1825ff.34 Lk 742 1 259. D 1,5. Auslagen erstatten Lk 1035. zu Unrecht erhobene Steuern wiedererstatten 19e (vgl. Num 5,7 f.). — b. Personen την παρθέvov PrJk 16,1. Salome betet άπόδος με τοις πένησιν gib mich meinen Armen wieder 20,2 (nicht Pap.), ί ν α αύτόν έγείρας ά π ο δ φ σοι damit (Petrus) ihn (deinen Sohn) auferwecke und dir wiedergebe APt (Ox 849). — 3. im guten u. schlimmen Sinne vergelten wie άνταποδίδωμι ν. Gott: Mt 64.6.18. έκάστω κατά τα εργα αύτοΟ Rö2e (Ps 61,13. Spr 24,12. PsSal 2,16); vgl. 2Ti4i4 Apk22i2. 1K.1 34,3. έκάστω κατά τήν πράξιν αύτου Mt Ι627 (vgl. Sir 35,22). τινί τι jmdm. etw. ÌKI 18,12 (Ps 50,14. Just. D.121,3). κακόν άντί κακού (vgl. Spr 17,13. ApkSed 7,7) Böses mit Bösem v. Rö 1217 ITh 515 lPt39. Pol 2,2. άμοιβάς ά. (Dionys.

182

άποδύομαι (seit Homer, auch TestAbr A 17 S. 99,12. Jos., bell. 1,452 Kodd.) Aor. 1 άπεδυσάμην sich ausziehen τό ένδυμα και τήν δύναμιν Η 90,8 (vgl. Athen. 11 p. 507 E als Wort des Pia.: τον τής δόξης χιτώνα άποδυόμεθα. P. Leipz. 40 III, 22 τό ίμάτιον).* (0)

άποΦαυμάζω (seit Homer, Od. 6,49. Hdt. selten in guter att. Prosa; auch LXX. TesUob 28,5. Jos.) A o r . 1 ά π ε θ α ύ μασα (LXX) anstaunen τα μεγέθη των θηρίων die Größe der Bestien API 1,35.* (0)

άπόΦεσίς, εως, ή (in verschied. Bedeutung seit Hippokr. u. Pia., auch Inschr. Pap. TestSim 2,9) d. Ablegen n u r

Hal.6,73. P. Oxy.705,61 άποδιδούς άμοιβήν. A q . P s 2 7 , 4 .

übertr. ά. ρύπου A. d. Schmutzes in d. Taufe IPt 321. ή ά. του σκηνώματος μου d. Α. meiner (irdischen) Behausung euphem. für Tod 2Pt 114.* (2)

Just., A I 43,2) wiederverßelten ITi 54. Abs. άπόδοτε αύτή ώς και αύτη άπεδωκεν vergeltet ihr, wie sie selbst vergolten hat Apk 186 (vgl. Ps 136,8).

άποΦήκη, ης, ή (seit Thu.6,97,5, auch SIG 1106,84. Pap. LXX. ApkEsr 5,23 S.30,26 T. Jos., ant. 9,274. Fremdw. im

— 4 . Med. — a . v e r k a u f e n (seit Hdt. 1,70,3, auch Inschr. Pap.) τον Ι ω σ ή φ AG 7» (Gen 37,28.45,3. Philo, de los. 15.238). τί τίνος etw. für etw. (Pia., Phaedo 98 Β. X., Hell. 2,3,48) τοσούτου τό χ ω ρ ί ο ν d. Grundstück fur soviel v. 5 8 (ά. t ò χ. wie Jos., ant.3,283).

Rabb.) d. Scheune, d. Speicher, d. Lagerraum συνάγειν εις τήν ά. in die Scheune sammeln Mt 312 626 1330

— b. hergeben τον ί δ ι ο ν υίόν λύτρον d. eigenen Sohn als Lösegeld hergeben Dg 9,2. D a f ü r τί άντί τί-

άποϋησαυρίζω (Diod.s. 3,31,3.5,75,4. Epikt.3,22,50. Lucían, Alex.23. Aelian, n.a. 14,18. Artem. 1,73. Vett. Val. 16,21.18,12. Jos., bell.7,299 u.a. [Nägeli 30], S i r 3 , 4 ) spei-

ν ο ς (wie Testiss 2,2) H b 1216.

— c. abgeben τάς ράβδους Η 67,5.* (48) I1170f.; X 2,

1047 άποδιορίζω

(Aristot., pol. 4,4,13 p . l 2 9 0 b , 25. Herrn. 3,2 a

sondern, trennen (Ggs. έποικοδομεϊν) abs. ούτοι είσιν οί άποδιορίζοντες diese sind es, die e. Trennung verursachen Jd 1».* (1) V 456f.; X 2,1205f. Kodd.)

άποδιυλί^ω (s. Lçhtf. z. St.) klären, reinigen άπό παντός άλλοτριου χ ρ ώ μ α τ ο ς ν. jeder fremden Färbung übertr. auf d. reine Lehre IRö insc.* (0) άποδιυλισμός, oö, ό (s. άποδιυλίζω) d. Reinigung, d. Klärung; übertr. Läuterung ν. schlechten Elementen (Ggs. μερισμός) I Phi d 3,1.* (0)

άποδοχιμάζω (seit Solon u. Hdt. 6,130,1, auch Vett. Val. 278,18.313,26. LXX. TestSal) Fut. άποδοκιμώ (Jer 38,35). Aor. 1 άπεδοκίμασα. Pass. Pf. Ptz. άποδεδο-

κιμασμένος. Aor. άπεδοκιμάσθην. Fut. 3.Sg. άποδοκιμασθησεται (Sir 20,20). (nach vorausgegangener Prüfung) verwerfen, für unbrauchbar erklären — 1. V. Sachen (Epikur b. Diog. L. 10,31. Appian, bell. civ.5,32 § 126. Ps.-Demetr. c.200. SIG 306,52. P. Tebt.860,13 [II ν], P. Gieß.47,16. P. Cair. Isid.44,9.72,38. J e r 6 , 3 0 . Jos.,

ant. 15,321) v. Steinen Mt 2142 Mk 12io Lk 2017 IPt 24.7. Β 6,4 (alle bisher angeführten Stellen nach Ps 117,22). Η 84,4.100,3. λίθους ά. έκ της οικοδομής Steine aus d. Bau ausscheiden 89,7. Münzen: als unecht verwerfen Agr 11 (ν. τραπεζίτης Epikt.3,3,3; vgl. Theophr., char. 4,11 άργύριον. Jer 6,30). — 2. ν. Menschen (Pia.. Theaet.181 Β. X.. mem.2.2.13) Pass, verworfen werden (Aristoxenus, fgm. 18) v. Jesus Mk 831 Lk 922 1725 (Just., D.76,7.100,3). Allg. v. Gott verworfen werden (Jer 6,30.7,29.14,19 u.ö.) Hb 1217. IRö 8,3 (hier im Sinne v.: nicht z. Martyrium kom-

men, Ggs. παθεΐν).* (9) II 259; Χ 2, 1055 άποδοχή, ής, ή (d. Wort seit Thu.) d. Annahme, d. Zustimmung (so seit Polyb. [1,5,5 ό λόγος α π ο δ ο χ έ ς τυγχάνει].

L k 3 i 7 (Just., D.49,3). S. zu ά λ ο ά ω . - 12i8. n e b . τ α μ ι ε ΐ ο ν (Jos., a.a.O.) 1224. d. Keller f. Öl u. Wein Η 43,15.* (6)

chern übertr. ά. θεμέλιον καλόν e. guten sammeln lTi6i».* (l)

Grundstock

ά π ο Φ λ ί β ω (seit Eur. in mancherlei Bedeutung, auch Pap. [Mayser 38l]. Num 22,25. Jos., ant.2,64.6,118) A o r . l

3.Sg. άπέθλιψεν (Num 22,25) drängen, bedrängen (UPZ 162 II, 13 [117 ν]) τινα jmdn., v. drängenden Volksmassen (neb. συνέχειν) Lk845.* (l)

άποΦνήσκω (über Η s. BI-D. § 26 Anh.) Ipf. άπέθνησκον. Fut. ά π ο θ α ν ο ϋ μ α ι . Aor. 2 άπέθανον. Pf. 3.Sg. άποτέθνηκεν (Tat. 2,1) (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Test 12Patr. JosAs. ApkSed. ApkMos. Asels 2,14. Philo. Jos. Apolog.)

— 1. versterben, sterben — a. eigtl. v. natürl. Tod — α. v. Menschen Mt 924 2224 (Dt 25,5). 27 Mk 535.39 9 26 Lk 842 (άπέθνησκεν war im Begriff zu sterben, wie Jos., ant.5,4). 52 R ö 610 721. (Artem.4,71 p.246,2 πάντων ό θάνατος έστι λυτικός) Phil 121 H b 927 (Archinus: Orat. Att. II p. 167 πασι ά ν θ ρ ώ π ο ι ς οφείλεται άποθανεϊν. Just., AI 18,1 τον κοινόν πασι θ ά ν α τ ο ν άπέθανον). EAeg Nr. 252 ZI. 48 u. O. V. gewaltsamen Tode (auch als Pass, zu άποκτείνω = getötet werden: Hdt. 1,137,2.7,154,1. Lykurg 93. Pia., apol.29 D. 32 D. Nicol. Dam.: 90 fgm.30 Jac. Lucian, dial. mort.4,4 ύπό τοΟ παιδός αποθανών. Jambl., vi. Pyth.28,143 Ιερόσυλων έλήφθη κ. απέθανε. J o s 2 0 , 3 ) M t 2635 (zu καν δέη ά π ο θ α νεϊν vgl. Lucian, Timon 43. Jos., ant.6,108) J 197 A G 2511.

θ α ν ά τ φ ά. (Od.ll,412. Gen 2,17.3,4) J 1233 I832; vgl. Η 73,3! Μ. επί τινι auf Grund von (Dio Chrys.47 [64], 3) έπί δυσίν ή τρισίν μαρτυσιν ά. auf Grund d. Zeugnisse v. zwei od. drei Zeugen d. Tod erleiden Hb IO28 (Dt 17,6). Μ. υπέρ τίνος zugunsten von (Epikt.2,7,3 ύπερ αύτοΟ. Lucian, Peregr. 23.33: P. stirbt ύπέρ τ. ανθρώπων. 2Makk 7 , 9 . 8 , 2 1 . 4Makk 1,8.10. Jos., ant. 13,5.6)

J 1150f. AG 2113 Rö 56rr. δια (4Makk 6,27.16,25) Ίησοΰν Χριστόν ά. IRö 6,1 v.l. (d. LA schwankt zwischen διά, εις, έν). Bes. ν. Christi Tod Rö5e 1415 IKor 153 2KorSi4f. lTh5io l P t 3 i s v.l. ITr 2,1. IRö 6,1. Pol 9,2. ά. έν κ υ ρ ι φ im Herrn sterben v. Märtyrern Apk 14i3. Dafür ύπερ θεοϋ ά. IRö 4,1. Nicht

άποίητος

183

άποκάλυψις

spez. vom Märtyrertod τ φ κυρίω ά. für d. Herrn sterben RÖ 148 (vgl. Alciphr.4,10,5 δει γαρ αυτόν η Èjioì ζην ή τεθνάναι Θεττάλη). Μ . A n g a b e d . G r u n d e s ά . έκ xiyoç an etw. sterben (Hdt.2,63,3 εκ τ. τρωμάτων) Apk S i l . ύ π ο

τοΰ πλήθους της χαλάζης ΑΡΙ 5,10. Eigentüml. ά. εις το αύτοΰ (d.h. Jesu) π ά θ ο ς im Hinblick auf sein Leiden ( = seinen Tod) sterben IMg 5,2. — β. v. Tieren u. Pflanzen ά. έν τοις ϋδασιν ertrinken Mt 832. V. in d. Erde gesenkten Getreidekörnern vergehen J 12 u IKor 1536. V. Bäumen absterben Jd 12.

— b. iibertr. — a. v. Verlust des wahren, ewigen Lebens R0813 Apk 32. So fast stets im J: 650.58 821.24 1126 u.ö. ή αμαρτία άνέζησεν, έγώ δε ά π έ θ α ν ο ν d. Sünde bekam Leben, ich aber starb Rö 79.10. V. weltlich gesinnten Christen : το |ίμισυ ά π έ θ α ν ε ν Η 74,1. ζην ημάς έν θεω ... και μή ά π ο θ α ν ε ι ν έν άμαρτίαις

φίας ά γ ω γ ή ν ζ. ehrbaren ÌKI 48,1.

184

Verhalten d.

Bruderliebe

— 3. wiedergeben, zurückerstatten (Polyb.3,98,7. Diod.S. 18,65,1. P. Oxy.38,12f. ύφ' ου και άποκατεστάθη μοι

ό υιός u.ö. in Pap. 2K.Ö 9,7. Hi 8,6. 2Makk 11,25. Jos., ant. 15,195. Tat.18,3 τοις οίκείοις) ϊ ν α

αποκατασταθώ

ύ μ ΐ ν damit ich euch wiedergeschenkt

werde Hb 1319.*

(8) I 386-8; X 2, 986 (S)

άποκαλύπτω (seit Hdt., auch Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. ParJer 5,24. JosAs. grBar. ApkEsr. ApkSed 2,1. ApkMos. Jos., bell.5,350; ant. 14,406. Just.) F u t . α π ο κ α λύψω. Aor. 1 άπεκάλυψα. Pass. Plsqpf. 3.Sg. άποκεκάλυπτο

(Just., D.78,7). Pf. Ptz.

άποκεκαλυμμένοι

(Spr27,5). Aor. άπεκαλύφθην. Fut. 1 άποκαλυφθήσομαι. offenbaren, enthüllen; in uns. Lit. nur übertr. — 1. allg. verborgene Dinge offenbar machen, ans

API 1 , 1 6 (vgl. Tat. 11,2 πολλάκις αποθνήσκεις).

Licht bringen (Appian, Syr.5 § 18) P a s s , a u c h sich

— β. ν. mysthischen Tod mit Christus zus. άπεθάνομεν συν Χριστώ Rö 68. Vgl. 2Kor S u Kol 33. — γ. mit Dat. dessen, aus dessen Bereich man durch den - wie immer verstandenen - Tod ausscheidet: τ. θεώ Η 72,4.105,5. ν ό μ φ Gal2i9. τη άμαρτίςι Rö 62. ά. (τούτφ) έν φ κατείχόμεθα gestorben dem, was uns gefangenhielt 76. - Für den Dat. Steht α π ό τίνος Kol 220 (vgl. Porphyr., abst. 1,41 άπό τ.

baren

παθών).

— 2. v. Todesgefahr u. Todesschicksal (Phalaris, ep. 52 αποθνήσκοντες = in Todesgefahr. Philosophenspr. p. 495,125 ó των ασώτων βίος ώσπερ καθ' ήμεραν αποθνήσκων εκφέρεται. Athen. 12 p. 552 Β καθ' έκάστην ήμεραν άποθνήσκειν. Seneca, ep.24,20. Philo, in Flacc. 175. P. Gieß. 17,9 f. άποθνήσκομεν οτι ού βλέπομέν σε καθ' ήμέραν): κ α θ ' ή μ ε -

ρ α ν ά. ich schwebe täglich in Todesgefahr IKor 1531 (vgl. Ps 43,23). ώς αποθνήσκοντες και ιδού ζώμεν 2Kor 69. αποθνήσκοντες ά ν θ ρ ω π ο ι d. Tode geweihte, sterbliche

Menschen

άποίητος,

H b 7 e . (III) III 7-21; X 2, 1100-3

OV (seit Pind.) ungemacht, ungeschaffen v.

Gott KPt 2* (0)

άποκαϋΊστημι u. άποχαθΊστάνω (diese Form b. SIG 588,55 [196 v). Polyb.3,98,9. Jos., ant.16,170. M k 912 A G 1 6; Bl-D. § 93 m. Anh. W-S. § 14,14) P r a e s . N F 3. Sg. α π ο κ α θ ι σ τ ά (Mk 912 v.l.); N F ά π ο κ α τ α σ τ ά ν ε ι (Mk 9,12 v.l.; s. Bl-D. §93). Içf. 3.Pl. άπεκαθίστων (Gen 29,3). Fut. αποκαταστήσω. Aor. 1 άπεκατέστησα (1.xΧ. grBar 17,2), ά π ο - ( G e n 4 0 , 2 1 K o d . R ) .

Aor.2

απεκατέστην. Pass. Pf. Ptz. άποκαθεσταμένη (Mel., P. 78,563 Ch.). A o r . 1 ά π ε κ α τ ε σ τ ά θ η ν (über d. doppelte Augm. - P. Tebt.413,4 - vgl. W-S. § 12,7. Bl-D. § 69,3. KBrugmann 4 -AThumb, Griech. Gramm.'13, S.311). F u t . 1 ά π ο κ α τ α σ τ α θ ή σ ο μ α ΐ (Seit Χ., auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 11,4.10. TestSim 2,13. ParJer 6,2. grBar 17,2. Just. Tat. Mei. Anz.330f.) — 1. in d. richtigen Zustand versetzen (OGIS 90,18), wiederherstellen (Demosth. 18,90. Dionys. Hai.3,23. Herodian 2,6,11. Inschr. v. Priene 361,2 [IV v], PGM 4,630. G e n 2 9 , 3 . E z 1 6 , 5 5 . I M a k k 15,3. Tat.18,3 εις το άρχαϊον) V.

Elias (Mal 3,23) π ά ν τ α Mt 1711 Mk 912 (vgl. Schüref II 610ff. Bousset, Rei.4 232f. Billerb. IV 764-98). τ ι ν ί τ ι etw. für jmdn. (Diod.S. 16,45,9.20,32,2 τοις πολίταις την δημοκρατίαν αποκατέστησε) ά . τ η ν β α σ ι λ ε ί α ν τ ώ Ι σ ρ α ή λ

AG 16. Abs. ÌKI 56,6 (Hi 5,18). - Mediz. 1.1. heilen (Diosc., mat. med. I 64,4. Vita Aesopi G 7 ά. την φωνήν = die Stimme eines Stummen. E x 4 , 7 . Lev 1 3 , 1 6 ) ά π ε κ α τ έ σ τ η

er wurde geheilt (Ep. Arist.316) Mk825. Pass άπεκατεσ τ ά θ η ύγιής sie wurde gesund Mt 1213 Mk 3s Lk 610 (TestSim 2,13; vgl. .Mel., P.78,563.89,669) ά π ε κ α τ ε σ τ ά θ η

το ους 22si D. Übertr. auf d. gequälten Leib einer verfolgten Kirche ISm 11,2. — 2. zurückführen — a. eigtl. τ ι ν ά ε ι ς τ ι (Polyb. 8,29,6. l E s r 6 , 2 5 . J e r 1 6 , 1 5 . 2 3 , 8 . grBar 17,2. Jos., ant.

11,2; vi. 183): εις τον τόπον Η 66,6. — b. übertr. έπί τι zu etw. (Diod.S. 2,9,3) έ π ί τ η ν σ ε μ ν ή ν τ η ς φ ι λ α δ ε λ -

offen-

(Ggs. καλύπτω) Mt 1026 Lk 122 J 1238. 1 Kl

1 6 , 3 (Jes 5 3 , 1 ) . R ö l n (vgl. Ps 9 7 , 2 ) . 18 Lk 235 (vgl.

Jos 2,20. Sir 27,16f. Ez 16,57. IMakk 7,31). API Kor 1,8. — 2. bes. v. göttl. Offenbarung irgendwelcher überirdischer Geheimnisse (Ps 97,2. Da 2,19.22 [beidemal Theod.]. 28. l K ö 2,27.3,21. Jes 56,1) ά. τ ι ν ί τ ι jmdm. etw. offenbaren (TestJos 6,6. Just., D. 100,2) Mt II25 I617 Lk IO21 Phil 315; m i t f l g d . ο τ ι (TestLevi

1,2) IPt 112. IEph 20,2. Werkzeuge d. Offenbarung sind Christus Mt II27 Lk IO22, d. Hl. Geist lKor2io 1430 Eph35. Über Gal 116 s. zu έν IV 4a. Abs. (neb. φανεροΟν) ά. διό τίνος Dg 8,11. τα άποκαλυφθέντα η μ ΐ ν d. uns zuteil gewordenen Offenbarungen 11,8. — 3. v. d. Deutung prophetischer Visionen ά. τινί Η 6,4.8,1.11,2ff. 12,3.16,10.21,4. ά. τινί άποκάλυψιν jmdm. e. Offenbarung zuteil werden lassen 20.2. ά. τινί περί τίνος jmdm. e. Enthüllung über etw. zuteil werden lassen (TestRub 3,15) 18,2. άπεκαλύωθη μοι ή γνώσις της γ ρ α φ ή ς d. Erkenntnis d. Schrift wurde mir erschlossen 6,1. — 4. im eschatolog. Sinne v. d. Offenbarung best. Pers. u. Zustände (Da 10,1 Theod.): v. d. Wiederkunft Christi Lk 1730. V. Antichrist 2Th 23.6.8. V. Gerichtstag IKor 313. ή μέλλουσα δόξα άποκαλυφθηναι d. Herrlichkeit, deren Offenbarung bevorsteht Rö8is; vgl. IPtSi. σωτηρία Is. πίστις Gal 323. D. Jünger sagen ζ. Auferstandenen ά π ο κ ά λ υ ψ ό ν σου τήν δικαιοσύνην ήδη offenbare deine Gerechtigkeit jetzt gleich Mk 1614 v.l. (Freer-Logion).* (26) Iii 565-97; X 2, 1131-3 (Spicq III, 361 ff.)

άποχάλυψις, εως, ή (Philod., περί κακιών p. 38 Jensen) d. Enthüllung, d. Offenbarung (Plut., Cato Mai. 348 [20,8]; Aemil.262 [14,3]; mor.70F ά. της αμαρτίας. Sir 1 1 , 2 7 . 2 2 , 2 2 . 4 1 , 2 6 V.l. TestAbr A 83,17. grBar. ApkEsr tit. Just.) in uns. Lit. nur übertr. — 1. v. der Offenbarung d. Wahrheit im allg.: m. gen. obi. Rö I625. πνεύμα σοφίας κ. ά. Eph 117. φως είς ά. έθνών e. Licht ζ. Offenb. für d. Heiden Lk 232. — 2. v. Offenbarungen bes. Art, durch Visionen usw.: m. gen. auctoris ά. Ί η σ ο ϋ Χρίστου G a l l i 2 Apk l i . (Neb. οπτασία) ά. κυρίου 2Korl2i. κατά ά π ο κ ά λ υ ψ ι ν auf Grund e. O. Gal 22. M Pol 22,3. Epil Mosq 5. κατά ά. έγνωρίσθη μοι τό μυστήριον d. Geheimnis wurde mir infolge e. O. kund Eph 33. Vgl. IKor 2 4 D 146.26 2Kor 127. - I n d e n vis. d e s H e r m a s

sind die ά. sowohl überird. Kundgebungen für Auge u. Ohr als auch d. Deutungen, die sie finden. Denn die ά. ist erst όλοτελής vollständig Η 18,9.21,4, wenn sie erklärt u. verstanden ist. Neb. ο ρ ά μ α τ α 22.3. Vgl. noch 9,2.11,2.18,6.7.8.9.20,2.21,4b.25 Titulus. — 3. im eschatolog. Sinne v.d. Enthüllung d. Geheimnisse d. Endzeit ά. της δόξης τοΰ Χρίστου l P t 4 i 3 . V. d. Parusie έν αποκαλύψει Ί. Χ. IPt Ι7.13; I vgl. IKor 17 2Th l7. τήν ά. των υιών του θεοϋ άπεκ-

186

άποκαραδοκία

άποκρίνομαι

δέχεσθαι auf d. Ο. d. Söhne Gottes warten, d.h. auf

άποκλείω (seit Trag. Hdt., auch Pap. LXX. Hen 101,2. Ath.8,2 abschließen) Fut. α π ο κ λ ε ί σ ω (LXX). Aor. 1 α π έ -

185

d . Z e i t , in d e r sie o f f e n b a r w e r d e n Rö 819. ά . δ ι κ α ι ο κ ρ ι σ ί α ς τ ο υ θ ε ο ύ 2s. — 4. in B u c h f o r m (Porphyr., vi. Plot. 16 συγγράμματα ... αποκαλύψεις Ζωροάστρου κ. Ζωστριανοϋ κτλ.) ά. ' Ι ω ά ν ν ο υ

Apk insc. ά. 'Ιακώβ PrJk insc. u. subsc.** (18) III 565-97; X 2, 1131-3 (Spicq III, 366-68)

άποκαραδοκία, ας, ή (nur b. Christen - auch Hesych. Suidas. Anecd. Gr. p. 428,14. Etym. Gud. 171,14 -, dagegen άποκαραδοκέω b. Polyb. 16,2,8.18,48,4 ά. την Άντιόχου παρουσίαν. 22,19,3. Sostratus: 23 fgm.4 p. 187 Jac. Aesop, fab. 177 P. 194 P. Jos., bell. 3,264. Ps 3 6 , 7 A q ) d. sehnsüchtige Erwartung ή ά. της κτίσεως = ή άποκαραδοκοϋσα κτίσις d. erwartungsvoll harrende Schöpfung RÖ819. κατά την ά. μου (neb. έλπίς) entsprechend m. (Hoffen und) Harren Phil I20.* (2) I 392; X 2, 986 (S)

άποκαταλλάσσω ( n u r in christl. Lit. b e l e g t ; vgl. Nägeli 52) A o r . 1 ά π ο κ α τ ή λ λ α ξ α . P a s s . A o r . 2 ά π ο κ α τ η λ λ ά γ η ν versöhnen (Anecd. Gr. p. 428,15 = φιλοποιήσαι) ά. τά πάντα εις αύτόν alles auf ihn hin versöhnen, d . h . d a s All soll z u e. E i n h e i t v e r b u n d e n w e r d e n , d i e i h r Z i e l in C h r i s t u s h a t Kol I20 (vgl. MDibelius, Hdb. z. St.). ά . τ ο υ ς ά μ φ ο τ έ ρ ο υ ς τ ω θ ε ώ Eph 2 ΐ ί . A b s . ά π ο κ α τ ή λ λ α ξ ε ν Kol 122 (v.l. ά π ο κ α τ η λ λ ά γ η τ ε u. ά π ο κ α τ α λ λ α γ έ ν τ ε ς ) . * (3) I 259; Χ 2, 968

άποκαταστάνω

s. ά π ο κ α θ ί σ τ η μ ι .

άποκατάστασις, εως, ή (Aristot., eth. m. 2,7 i204b,36. Epikur p.41,26 [8,9 Us.]. Polyb. Diod.S. 20,34,5 u.a., auch Inschr. Pap. Herrn.8,4.11,2. τέλειος λόγος b. Lact., inst. 7,18,3. Jambl., myst. 1,10. Ep. Arist. 123. Philo, div. rer. her.293. Jos., ant.11,63.98. Just., D.134,4. Iren., haer.I, 17,1 [v. Sonnenumlauf]) d. Zurückversetzung in e. früheren Zustand, d. Wiederherstellung, die in verschiedener Weise gedacht sein kann άχρι χρόνων αποκαταστάσεως πάντων bis zu d. Zeit d. Wiederherstellung ν. allem in d. vollk o m m e n e n Z u s t a n d AG 321. - ChLenz, RAC I 510-16.* (1) I 388-92; X 2, 986 (S)

άπόκειμαι (seit Pind.) bereitliegen, aufbewahrt sein (so seit X., auch Pap. LXX. TestSal. JosAs 15,10. Just. Tat.6,2. Ath., R.68,26) — 1. eigtl. (P.Oxy.69,4f. άπό των έν τη οίκίςι άποκειμένων. BGU 275,9. P. Tebt.340,13. Hi 3 8 , 2 3 . Philo, det. pot. ins. 128. Jos., vi. 119. Tat.6,2) ή μ ν ά , η ν ε ί χ ο ν ά π ο κ ε ι μ έ ν η ν έ ν σ ο υ δ α ρ ί φ d. Mine, die ich im Schweißtuch aufbewahrte Lk 1920. — 2. iibertr. δια την ελπίδα την άποκειμένην ύμΐν έν τοις ούρανοΐς um der Hoffnung willen, die fur euch bereit liegt im Himmel Kol 1 s. απόκειται μοι ó της δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς σ τ έ φ α ν ο ς 2Τί 48 (vgl. Jambl., myst. 8,7 p. 270 P. τά άπό τ. ειμαρμένης άποκείμενα κακά. Demophilus, similitud. 22 p. 6 Orelli. OG IS 383,189 ff. οίς άποκείσεται παρά θεών χάρις εύσεβείας. UPZ 144,47 [II ν] απόκειται παρά θεών μηνις τοις ... 2 M a k k 1 2 , 4 5 ; Jos., ant.6,368. Just., AI 18,2

κόλασις αιωνία). - Unpers. απόκειται τινι: es ist jmdm. vorbehalten, sicher (Ael.Aristid.39 p.764D.) mit flgd. Inf. ά π α ξ ά π ο θ α ν ε ϊ ν H b 9 2 7 (vgl. Epigr. Gr.416,6 ώς εϊδώς, δτι πασι βροτοϊς το θανεϊν απόκειται. 4 M a k k 8 , 1 1 ) . * (4) III 655

άπόκενος, OV (Diosc.5,36 W. u.a.

grBar 15,3f.) ganz leer (Hero, Spiritalia 2,24. PCZ 680,3 [III v]) n e b . δ ί ψ υ χ ο ς

Η 34,1.48,2 ff.* (0)

άποκεφαλίζω (Philod., περί σημ. 13,29 G. Epikt.l, 1,19.24 u.ö. Artemidor 1,35. Cass. Dio 71,28,1. P. Hamb.57,25 [160 vi. Acta Alex. III IV 24. IX B8f. Ps 151,7. Phryn. p.341 Lobeck) Aor. 1 ά π ε κ ε φ ά λ ι σ α enthaupten Ί ω ά ν ν η ν Mt 14io M k 616.27 Lk 99.* (4)

κλεισα. Pass. Pf. 3.Sg. άποκέκλεισται (lKö 23,7); Ptz. άποκεκλεισμέναι (Ri 3,24 Kod. A). Aor. 1 Inf. άποκλεισθηναι (Ps 67,38). Fut. 3.Sg. άποκλεισθήσ ε τ α ι ( l K ö 2 3 , 1 1 ) verschließen τί etw. τ ή ν θ ύ ρ α ν (Jambl., myst. 2,8. Achilles Tat. 6,10,6. P. Oxy. 1272,5. G e n 1 9 , 1 0 . 2 K ö 1 3 , 1 7 f . u.ö. Hen 101,2. Jos., vi.246) Lk 1325.

τήν μήτραν (lKö 1,6 συνέκλεισεν τά περί της μ. αυτής) PrJk 2,3.* (1)

άποκνέω (Thu. u.a. Ael. Aristid.34 p.664,9D. u.ö., auch PCZ 416,3. P. Col. Zen.64,6.10 [beide III v]. P. Bad.51,6) Fut. ά π ο κ ν ή σ ω . Aor. 1 Inf. ά π ο κ ν η σ α ι (Ath., R.65,20) zaudern, Bedenken tragen ETh 4 ( = O x 6 5 4 , 3 ) . * (0) άποκομίζω (Hdt. u.a., auch Inschr. Pap. LXX. grBar 11,9. Theoph. Ant.lll, 25 [S.258,9]) F u t . Ptz. A k k . ά π ο κ ο μ ι ο ϋ ν τ α ς ( 2 M a k k 2,15). Aor. 1 Konj. α π ο κ ο μ ί σ ω überbringen (Polyb. 28,10,7) γ ρ ά μ μ α τ α e. Brief Pol 13.1.* (0)

άποκόπτω (seit Homer, auch Pap. LXX. Philo. Jos.) Fut. αποκόψω. Aor. 1 άπέκοψα (LXX). Pass. Pf. Ptz. άποκεκομμ!ένος (LXX}. Aor.2 3.PI. άπεκόπησαν (Ri 5,22 Kod. A). Inf. αποκοπήναι — 1. abschlagen ν. G l i e d e r n (seit Homer, auch Hdt. 6,91 χείρας. Diod.S. 17,20,7 άπέκοψε τήν χείρα. Dt 2 5 , 1 2 . Ri 1 , 6 f . Jos., bell.6,164; vi.177) Mk943.45 (Epikt.2,5,24 vom άποκόπτειν des Fußes ύπερ του όλου. Vgl. Ael. Aristid. 48,27K. = 24 P.472D.: 'ein' Glied παρατέρ>ειν ύπερ σωτηρίας d. ganzen Leibes) J 1810.26. τ ά σ χ ο ι ν ι ά d. Taue kappen (vgl. Od. 10,127. X., Hell. 1,6,21. Polyaenus 5,8,2.6.8}

AG 2732. κλάδους Η 67,2 (P.Mich.), πολύ δει άπ' αύτών αποκοπήναι es muß viel ν. ihnen abgehauen werden 86,2. — 2. entmannen (Lucían, Eunuch 8. Cass. Dio. 79,11. Dt 2 3 . 2 . Philo, leg. all. 3,8; spec. leg. 1,325. Theoph. Ant.III, 8 (S.222,3]) M e d . (Epikt.2,20,19. Just., AI 27,4. Bl-D. §317)

όφελον και άποκόψονται mögen sie sich doch entmannen (lassen) Gal 512. So seit Chrysost. u. Ambrosiaster viele.* (6) III 851-5; X 2, 1146

άπόκρίμα, ατος, tó (seit Polyb. exc. Vat. 12,26 b, 1 als t.t. belegbar, vor allem durch d. Inschr. [Dßm., NB 85. Nägeli, 30], auch P. Tebt.286,1. Jos., ant.14,210. Vgl. Wilcken, Her 55,'20, S.32,1 u. dazu P. Col. 123) d. offizielle Bescheid, d. Entscheidung ά. του θανάτου d. Todesurteil 2Korl9 (Theodoret III 291 Ν. ά. δε θανάτου τήν τοϋ θανάτου ψήφον έκάλεσε).* (1) III 947; Χ 2, 1148f.

άποκρίνομαι Med. Aor. 1 άπεκρινάμην (dies d. Regel b. Jos. u. Just.). Pass, άπεκρίθην (im NT überwieg e n d ; b. Jos. nur ant.9,35; b. Just, nur D.3,6). Fut. 1 ά π ο κ ρ ί ΰ ή σ ο μ α ΐ (Ammonios, de adfinium vocab. diff.67 [ENikkau '66] άποκριθήναι ... έστι το άποχωρισθήναι, άποκρίνασθαι δέ το ερωτηθέντα λόγον δούναι; vgl. Bl-D. §78. W-S. § 13,9. Mayser I 22,158. Thackeray 239) — 1. jmdm. antworten (so gelegtl. b. Hdt. u. v. Thu. an, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 106,9. TestSal. TestAbr. TestJob. JosAs 4,16. ParJer. ApkMos. AkrEz [Epiph 70,14]. Ep. Arist. Philo, z.B. aet. m.4 [άπεκρίνατο]. Just. In anderer Bed. Ath. 20,4 [„sich absondern"]) τινί u n d bei Lk π ρ ό ς τ ί ν α (Thu. 5,42,2. Jambl., myst.7,5 a.E.) L k 4 4 63 AG 3l2 2516; auf e. Frage Mt 114 13ii 194 M k 1228.34 L k 3 n 722 J l2i.26.48

3s u.ö. MPol 8,2; auf Bitten, Ermahnungen, Gebote u.ä., was in dir. Rede gesprochen ist Mt 44 1239 1337. 1K1 12,4. MPol 10,1. Häufig bei Hermas: 1,5.7. 11,1.12,1.3.14,5f. u.ö. Ohne vorausgeg. Frage od. in Frage umzuwandelnde Aussage, wenn d. Rede sich innaltl. auf d. Vorhergehende bezieht u. e. Ggs. dazu einführt, erwidern Mt3i$ 88.12.48 1428 1524.28 M k 728 J 2 i 8 39 AG 254 u . ö . τινί τι Mt 1523 2246 Mk 1440 L k 2 3 9 (vgl. Epikt.2,24,1 πολλάκις έπιθυμών σου άκοϋσαι ήλθον πρός σε και ούδέποτέ μοι άπεκρίνω). ο ύ γ ά ρ

άπόκςισις

άπολαμβάνω

η δ ε ι τ ί ά π ο κ ρ ι θ η M k 96. ο ύ δ έ ν M t 2662 2712 M k 1461. π ρ ό ς τι auf etw. (Pia., Protag. 338 D) ο ύ κ ά π ε κ ρ ί θ η α υ τ φ π ρ ο ς ο ύ δ έ ε ν φ ή μ α er antw. ihm auch nicht auf ein Wort M t 2714 (vgl. Jos., bell. 6,305 Jesus, Sohn des Ananias, vor dem Prokurator Albinus: προς ταϋτα ούδ' cmoöv άπεκρίνατο. TestAbr A16 S. 98,11 ό θάνατος ... ούκ άπεκρίθη αύτφ [dem Abraham] λόγον. Eupolis Com. [V ν], fgm.219. ώς ύμϊν έγώ πάντως άποκρινοΟμαι προς τά κατηγορούμενα. - Αγtem. 3,20 ό μηδέν άποκρινό μένος μάντις ... καί ή σιγή άπόκρισις άλλ' απαγορευτική = ... freilich eine ablehnende. Just., A l l 9,1 προς τούτο. D.50,1 προς πάντα). Μ . f l g d . I n f . Lk 207; m . f l g d . a c c . c. inf. (X., Hell.2,2,18) AG 254 (vgl. Just., D.67,9); m . f l g d . ό τ ι u. o r a t . dir. M k 84 AG 2516. I P h l d 8 , 2 ; m . f l g d . o r a t . d i r . o h n e ό τ ι M k 9i7 J I21 (vgl. Just., D. 35,2 U.Ö.). — 2. h e b r a i s . v . d . F o r t f ü h r u n g d . R e d e w i e n j y ("îçk'l f o r t f a h r e n , wiederum d. W o r t ergreifen M t 1125 1238 1515 221 2625 M k IO24. A u c h a m A n f a n g e. R e d e : beginnen, anheben M t 2663 v.l. M k 9 s lOsi 1114 1235 Lk 119 1314 143 J 519 AG 58 (vgl. D t 2 1 , 7 . 2 6 , 5 . J e s 14,10. S a c h 1 , 1 0 . 3 , 4 . lMakk2,17.8,19. 2 M a k k 15,14). F o r m e l h a f t in V e r b , m i t ε ι π ε ί ν o d . λ έ γ ε ι ν : 2 K 1 5 , 3 . ά π ε κ ρ ί θ η κ α ί ε ί π ε ν J 2 i 9 (syrBar 14,1). ά π ο κ ρ ι θ ε ί ς ε ί π ε ν M t 1616 u . ö . (TestAbrB 108,21. TestJob. ParJer 7,2). α π ο κ ρ ι θ ε ί ς ε φ η L k 2 3 î . E P t 1 1 , 4 6 . ά π ε κ ρ ί θ η κ α ί λ έ γ ε ι M k 7 2 8 J I 4 9 v.l. 417. ά π ο κ ρ ι θ η σ ο ν τ α ι λ έ γ ο ν τ ε ς M t 2537 (vgl. Test Levi 19,2. Par Jer 1,4. Bl-D. §420,1. Mit. 212. Dalman, Worte 19f.). (232) III 946 f. ; X 2,1148 f.

κ τ ά ν θ η ν (vgl. dazu W-S. § 15,5. Bl-D. § 76,2.315) töten τ ι ν ά jmdn. — 1. eigtl. v. j e d e r A r t d e r L e b e n s b e r a u b u n g — a. d . i r d i s c h e n L e b e n s M t 14s I621 2135.38.39 M k 6 i 9 Lk 1147 J 16 2 (Tötung d. Ungläubigen v. d. Juden als Gottesdienst gewertet: Synes., ep. 4 p. 160A. - Lycophron v. 1172 δήμος τον κτανόντ' έπαινέσει durch Volksbeschluß wird jeder Troer öffentlich belobt, der einen v. den verfluchten Lokrern umbringt. Daher allg. Mordgier gegen diese Unglücklichen). 1831 A p k 6 8 9 5 u . ö . V. G o t t ό ά π ο κ τ ε ί ν ω ν κ α ί ζ η ν π ο ι ώ ν 1 K l 5 9 , 3 . ά . έ α υ τ ό ν Selbstmord begehen (Dio Chrys. 47 [64],3. Artem. 2,49 p. 151,13. Jos., ant. 9,39) J 822. A u c h v. t o d b r i n g e n d e n E r e i g n i s s e n : v. e. e i n s t ü r z e n d e n T u r m erschlagen Lk 134; v. P l a g e n A p k 9 i 8 . M k 3 4 L k 6 9 v.l. ist ά π ο κ τ ε ι ν α ι e n t w . a b s . o d e r m i t ψ υ χ ή ν v e r b u n d e n (wie Eur., Tro. 1214). — b. d . w a h r e n L e i>ens R ö 7 n . τ ο γ ρ ά μ μ α ά . d. Buchstabe (d. G e s e t zes) tötet, d a d . G e s e t z d. T o d d . M e n s c h e n h e r b e i f ü h r t 2 K o r 3 6 . ά . τ η ν ψ υ χ ή ν M t 1028 (s. ψυχή 1c; vgl. noch Epikt. 3,23,21 [nach Pia., apol. p. 30C] έμε άποκτειναι μεν δύνανται, βλάψαι δ' ου. Zum Topos LAIfonsi, VigChr 16,'62,77f.). A P I l , 4 ( e r g . ) .

187

άπόχρίσίς, εως, ή (seit Theognis u. Hdt., auch SIG 344,62.591,28. Pap. LXX. TestSal 1,4 H. TestLevi 3,7. Ep. Arist. Jos., ant. 7,119. Just.) d. Antwort L k 2 4 7 2026. ά . δΐδ ό ν α ι τ ι ν ί (SIG683,15. Hi 3 2 , 4 . 3 3 , 5 . 3 5 , 4 u . ö . ; ohne Dat. Diod. S. 16,25,2.18,48,3. Jos., ant. 20,89) J 122 199.* (4) III 948; X 2,1148f. άποκρύπτω (seit Homer, auch Vett. Val. 15,26. Pap. LXX. Hen 98,6. TestSal C 1,4.13,2 V. JosAs 6,2.24,21 Kod. A. grBar 9,7. Jos., bell. 2,446; ant. 3,73. Or.Sib. 4,75. Just., D.55,3.115,1 άποκεκρυμμένως. Mel., fgm. 6,16 άπέκρυβε. Tat.) F u t . α π ο κ ρ ύ ψ ω . A o r . 1 ά π έ κ ρ υ ψ α . P a s s . Pf. Ptz. ά π ο κ ε κ ρ υ μ μ ε ν ο ς . A o r . 2 ά π ε κ ρ ύ β η ν (LXX). F u t . 1. Sg. α π ο κ ρ υ β η σ ο μ α ι (JosAs 6,2) verbergen — 1. verstecken d u r c h V e r g r a b e n M t 2518 ν. 1. D e n S o h n vor Verfolgern PrJk 22,3.23,1. — 2. verheimlichen, geheimhalten τ ί ά π ό τ ί ν ο ς (Jes 4 0 , 2 7 . J e r 3 9 , 1 7 . Just., D.55,3) Lk IO21. Η 8 8 , 9 ά π ο κ ε κ ρ υ μ μ ε ν ο ς geheimgehalten (Pia., Phaedrus 273 c άποκεκρυμμενη τέχνη. Ps.-Demetr. c. 155 κατηγορίαι άποκεκρυμμεναι. Just., D. 115,1 Ζαχαρίςι ... άποκεκρυμμενως κηρύσσοντι) l K o r 27 Eph 39 Kol l26.* (4) III 959-99; Χ 2,1149 άπόχρυφος, OV (seit Vorsokr. Eur., auch Vita Philonidis [Crönert. SAB'00,942ff.], fgm. 3. Vett. Val. Index. Epigr. Gr. 1028,10. PGM 4,1115.12,321.13.344.731f. LXX. Hen. TestSal C 10,53. Jos., bell. 3,340) verborgen ο ύ κ i v i τ ό π ο ς ά . es gab kein Versteck P r J k 2 2 , 3 . V. v e r s t e c k t e n S c h ä t z e n ( D a 1 1 , 4 3 T h e o d . l M a k k l , 2 3 = Jos., ant. 12,250), ü b e r t r . a u f d . g e h e i m n i s v o l l e W e i s h e i t (Isishymn. v. And. [Iv] 10 απόκρυφα σύμβολα. Philo, sacr. Abel. 62 έν άποκρύφοις αύτόν έθησαυρίσαντο) θ η σ α υ ρ ο ί ά . Kol 2 3. Β 1 1 , 4 (Jes 4 5 , 3 ; vgl. Tat. 30,1). G g s . φ α ν ε ρ ό ς (Philo, Abr. 147) Mk422 Lk8l7.* (3) III 959-99; X 2,1149 (S) άποκτείνω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkMos 4. Jos. Apolog. außer Tat.) N F ά π ο κ τ έ ν ν ω M t 1028 M k 125 2Κ.ΟΓ 3 6 Apk 6 l l . 2K1 5 , 4 (vgl. Bl-D. § 73 m. Anh. W-S. § 15 unten κτείνω; d. Schreibung schwankt in d. einzelnen Hss. stark άποκτέννω, άποκτένω, άποκτεννύω, άποκτιννύω). F u t . ά π ο κ τ ε ν ώ . A o r . 1 ά τ ι έ κ τ ε ι ν α . P a s s . Pf. Ptz. ά π ε κ τ α μ μ έ ν ω ν ( l M a k k 5,51); Inf. ά π ε κ τ ά ν θ α ι ( 2 M a k k 4 , 3 6 K o d . L f. ά π ε κ τ ο ν η σ θ α ι ) . A o r . ά π ε -

188

— 2. übertr. ertöten (Eur., Hipp. 1064 το σεμνόν. Philippus [ = Demosth. 12] 9 φιλίαν. Mel., P. 66,472 πνεύματι άπέκτεινεν τον ... θάνατον) τ η ν ε χ θ ρ α ν d. Feindschaft e. Eph 216. (74)

άποχυέω (Aristot., fgm. 76 Rose. Dionys. Hal. 1,70 [interpol.]. Plut., Sulla 475 [37,7], Lucían, dial. mar. 10,1. Aelian, ν. h. 5,4 u.a. Herrn. 1,16. BGU 665 11,19 [In], APF 3/06,371 11,4. P. Fam. Tebt. 20,15.20.22. 4 M a k k 15,17. Philo, ebr. 30 u.ö. Just.) u. άποκύω A o r . 1 ά π ε κ ύ η σ α ( w e g e n d i e s e s A o r i s t e s J k 118 a k z e n t u i e r e n H . V . M . 115 ά π ο κ υ ε ι ; vgl. W - S . § 1 5 S. 129). P a s s . A o r . ά π ε κ υ ή θ η (Just., Al 32,14.46,5) gebären ώ ς ά π ο κ υ ή σ ε α ύ τ ή ν , κ α ί γ ε ν ν ή σ α ι Ί η σ ο ϋ ν τ ο ν Χ ρ ι σ τ ό ν A P I 8 , 2 8 ; s o n s t in u n s . Lit. n u r ü b e r t r . v. d . p e r s ö n l . g e d a c h t e n S ü n d e ή α μ α ρ τ ί α ά . θ ά ν α τ ο ν d. Sünde gebiert Tod J k 115. D o c h n i c h t n u r v o m w e i b l . P r i n z i p ^vgl. Herrn. 1,9); v. G o t t (vgl. γεννάω) ά π ε κ ύ η σ ε ν ή μ ά ς λ ο γ φ α λ η θ ε ί α ς er hat uns hervorgebracht durch d. Wort d. Wahrheit J k 118.* (2) V 1015 (Spicq 1,134-6) άποχυλίω (Diod.S. 14,116,6. Ps.-Apollodor 3,15,7. Lucían, rhet. praec. 3. Jos., ant. 4,284.5,359. LXX) F u t . ά π ο κ υ λ ί σ ω . A o r . 1 3.Sg. ά π ε κ ύ λ ι σ ε (LXX). P a s s . P f . ά π ο κ ε κ ύ λ ι σ μ α ι (vgl. Bl-D. § 101 S. 46) wegwälzen τ ί etw. (Άρχαιολ. Έφημερίς '23,39 [IVν] λίθους) ά . τ ό ν λ ί θ ο ν ( G e n 29,3.8.10) M t 282. E P t 1 2 , 5 3 . ά . τ ο ν λ ί θ ο ν έκ τ η ς θ ύ ρ α ς d. Stein von d. Türöffnung wegwälzen M k 163; vgl. 4. λ ί θ ο ς ά π ο κ ε κ υ λ ι σ μ έ ν ο ς ά π ό τ ο ΰ μ ν η μ ε ί ο υ Lk 242 (d. Pass, hat auch die Bed. des intr. wegrollen: Diod.S. 20,14,6). S. d. Art. άνακυλίω.» (4) άποκύω s. άποκυέω

άπολακτίζω (seit Theognis) A o r . 1 ά π ε λ ά κ τ ι σ α i n t r . mit dem Fuß treten, ausschlagen (als Wort Piatos bei Diog. L. 5,2. M. Ant. 10,28,1. Ps.-Lucian, asin. 18). S o d e r F o r m n a c h 1 Kl 3 , 1 ( D t 3 2 , 1 5 ; vgl. Just., D. 20,1). D o c h ist d. ü b e r t r a g e n e B e d e u t u n g verachten, verschmähen dabei n i c h t ZU v e r k e n n e n (vgl. Aeschyl., Prom. 651. Plut., Ant. 36,2 τά καλά).* (0) άπολαλέω (Lucían, Nigrin. 22 ausschwatzen) I p f . 3 . S g . ά π ε λ ά λ ε ι frei herausreden (Jos., ant.6,178) A G I825D.* (0)

άπολαμβάνω (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestJob. TestDan 5,8. grBar 15,3. ApkEsr1,14 S. 25,9 T. Ep. Arist. 14. Jos. Just., AI 18,6. Ath., R. 78,26) F u t . ά π θ λ ή ( μ ) ψ ο μ α ι . A o r . 2 ά π έ λ α β ο ν . Pf. Ptz. ά π ε ι λ η φ ο τ ε ς ( 4 M a k k 1 8 , 2 3 ) . M e d . A o r . 2 Ptz. ά π ο λ α β ό μ ε ν ο ς . Pf. Ptz. ά π ε ι λ η μ μ έ ν ω ν (Jes 5,17) — 1. empfangen, erhalten τί etw. τ η ν υ ί ο θ ε σ ί α ν d.

189

άπόλλυμι

άπόλαυσις

Adoption empfangen Gal 4 s. την έπαγγελίαν Β15,7; Pl. Η 6,6, vgl. 25,7. πάντα 39,4. την έκκλησιαν πνευαατικήν 2Κ1 14,3. την αίώνιον ζωήν 8,6. - Als 1.1. α. Geschäftssprache (vgl. άπέχω): empfanden (UPZ 162 VIII, 28 [117 ν] την τιμήν άπολαβείν) τά άγαθα σου du hast dein Gutes empfangen Lk I625 (anders KBornhäuser, Ν KZ 39/28,838 f.); Vgl. 2 K 1 1 1 , 4 . B e s . V. L o h n (seit Hdt. 8,137 μισθόν. g r B a r l 5 , 3 μισθόν) ά. πολλαπλασίονα

vielfachen Lohn erhalten Lkl830. αξια ά. 2341. τον μισθόν 2Κ1 9,5. Η 59,7. μισθόν πλήρη 2J 8. άντιμισθίαν ά. Rö 127. άπό κυρίου ά. την άνταπόδοσιν Kol 324. τον κλήρον ά. sein Los erhalten IRö 1,2. τον μέλλοντα αιώνα d. zukünftige Weltzeit (mit ihrer Herrlichkeit) e. Pol 5,2. τον τής αφθαρσίας στέφανον Μ Pol 1 9 , 2 (vgl. την δόξαν TestJob 43,15). Zweiielh. ist d. Bed. Ox 840,4, wo à. abs. gebraucht ist; EPreuschen, Z N W 9,'08,4. — 2. zurückerhalten, wiedererlangen (Jos., ant. 5,19. dieselbe Just., AI 18,6 τά ... εαυτών σώματα) τ ά ί σ α

Summe Lk 634> (Sb 7516,24 [Un] τά οφειλόμενα), ύγίαίνοντα αυτόν άπέλαβεν er hat ihn gesund wiedererhalten 15 27. Übertr. τον λαόν καθαρόν d. Volk gereinigt wiedererhalten H 95,4. το ίδιον μέγεθος ISm 11,2. — 3 . wegnehmen ν . P e r s o n e n (so seit Hdt. 1,209. Aristoph., ran. 78 αύτόν μόνον; auch P. Lond. 42,13 Witkowski 36. Jos., bell. 2,109 άπολα^όμενος αύτόν κατ' ιδίαν. 2 M a k k

6,21) Med. άπολαβομενος αύτόν άπό τ. οχλου κατ' ιδίαν er nahm ihn aus der Menge beiseite Mk 733. — 4 . aufnehmen (P. Leipz. 110,8. P. land. 13,17 f. ϊ ν α μετά

χαράς σε άπολάβωμεν) 3J 8 ν. 1. την πολυπληθίαν ύμών euere große Zahl lEph 1,3. δν έξεμπλάριον τής άφ' ΰιιών αγάπης άπέλαβον den ich als ( verkörperndes) Abbild der von euch ausgehenden Liebe aufgenommen habe 2,1.* (10) III 345

άπόλαυσίς, εως, ή (seit Eur. u. Thu., auch O G I S 383,12.150.404,10. Pap. 3 M a k k 7 , 1 6 v . l . TestJos 5,4(d). Philo, Mos. 2,70. Jos., ant. 2,52.174 εις ά. α γ α θ ώ ν . Tat. 14,2. Ath., R. 78,3) d. Genuß, d. Annehmlichkeit πρόσκαιρον ε^ειν αμαρτίας άπόλαυσιν e. vorüberßehende A. v. d. Sünde haben Hb 1125. (Ggs. έπαγγελια) ή ένθάδε ά. 2 Κ 1 1 0 , 3 f. π ρ ο ς ά π ό λ α υ σ ι ν (Klearch, fgm. 44. Palaeph. p. 84,13. O G I S 669,8. IG XII, III 326,12. BGU 1563,18) zum

Genuß 1K1 20,10, eine hellenist. Wendung, wie εις ά . (Diod.S. 14,80,2. Nägeli 30): ε ι ς ά . δ ι δ ό ν α ι τ ί

τινι

jmdm. etw. ζ. Genuß überlassen D 10,3. Dafür παρέχειν τί τινι εις ά. ITi 617. V. Speisengenuß in d. Endzeit τάς δια βρωμάτων είπεν (Παπίας) έν τη άναστάσει απολαύσεις Speisengenuß werde es bei der Auferstehung geben Pa(9) ; αισθητών τίνων Βρωμάτων απόλαυσιν είναι την τών ούρανών βασιλείαν das Himmelreich bestehe im Genuß sinnlich wahrnehmbarer Speisen ebd. (10).* (2) (Spicq 1,137f.)

άπολείπω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal D 4,9. TestSeb 10,1 [bfgj. Philo, aet. m. 7.8. Jos. Just.) I p f . άπέλειπον. Fut. απολείψω. Aor. 1 άπέλειψα (LXX). Aor.2 άπέλιπον. Med. Aor. άπελιπόμην (LXX). Pass. Aor. 1 3.Sg. άπελείφθη (LXX) — 1. zurücklassen (vgl. Nägeli 23) τινά oder τί εν τινι (lMakk 9,65) 2Ti413.20Tit Is. — 2. übriglassen, Pass, übrigbleiben ά. σαββατισμός e. Sabbatruhe bleibt ( = kommt noch) Hb 49 (Polyb. 6,58,9 έλπίς απολείπεται σωτηρίας), ο ύ κ έ τ ι ά . θ υ σ ί α

kein Opfer bleibt mehr = bleibt darzubringen 10 26 (vgl. Polyb. 3,39,12. Diog. L. 7,85 ά. λέγειν). A b s . ά .

m.

flgd. acc. c. inf. (Bl-D. § 393,6) es bleibt dabei, es ist sicher 4«. — 3. verlassen (Apollon. Rhod. 4,752 δώματα = e. Haus. Appian, bell. civ. 3,92 § 377.380. UPZ 19,6 [163v], H i 1 1 , 2 0 . Jos., ant. 1,20. Just., D. 39,2 την όδόν τής πλάνης) τ ό ϊ δ ί ο ν

οίκητήριον d. eigene Behausung v. Jd 6. απολείπετε τό σκοτος API 8,32. — 4. ablassen von, aufgeben τί etw. (Polykrates: 588

fgm. 1 Jac. Dio Chrys. 45 [62], 2. Socrat., ep. 6,2

190 ούδέν.

Sir 17,25. Spr9,6), auch hinter sich lassen, besiegen (Isokr., 4 [panegyr.] 50; 12 [panathen.] 159. Harpocration p. 47,6 Dind.: άπολελοιπότες· αντί τοϋ νενικηκότες. Lex. Vind.

p. 7,33) τον φόβον d. Furcht fahren lassen 1 Kl 3,4. τάς κενάς φροντίδας d. eitlen Sorgen 7,2. τήν ματαιοπονίαν 9,1. μιαράς έπιθυμίας 28,1. την κενήν ματαιολογίαν Pol 2,1 ; vgl. 7,2.* (7) (Spicq 1,139-41)

άπολείχω

(Apollon. Rhod. 4,478. Athen. 6,13 p. 250 A)

Ipf. άπέλειχον ablecken, belecken Lk I621 v.l.* (0)

άπόλλυμι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. TestAbr A 10 S. 88,3. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. ApkEsr. ApkSed. ApkMos 19. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. 31,3. Mel., P. 84,635[Ch.]; zur Konjugation s. Bl-D. § 101 S. 47. w-S. § 14,18) Fut. απολέσω (Η 73,5); att. άπολώ (lKor 119. Jes 29,14. ParJer 1,1.8). Aor. 1 άπώλεσα. Pf. 1 άπολώλεκα. Med. Fut. απολούμαι Lk 133. Aor. 2 άπωλόμην. Als med. Pf. dient d. Pf. 2 άπόλωλα; Ptz. άπολωλώς. — 1. Akt. — a. verderben, vernichten — α. v. Pers. jmdn. ins Verderben stürzen (Sir 10,3) Mk I24 Lk434. M. d. Gedanken an d. ewige Verderben: μη έκεϊνον άπόλλυε bringe ihn nicht ins Verderben Rö 14 !5. Bes. töten, umbringen (Gen 20,4. Esth 9,6 v.l. IMakk 2 , 3 7 . Jos., c. Ap. 1,122. Mel., P. 84,635 [Ch.] τον έ χ θ ρ ό ν σου)

Η 103,7. παιδίον Mt 2 « ; Jesus 12 m 2720 Mk3« 11 w Lk 1947. Β 12,5; d. bösen Weingärtner κακούς κακώς ά. (s. κακός 1 a) er wird d. Bösen ein böses Ende bereiten Mt2l4i. τους γεωργούς Mk 129 Lk20i«. τούς φονεΐς Mt 227. τους μη πιστεύσαντας d. Ungläubigen Jd5. πάντας Lk 1727.29. Neb. σώσαι (wie Chanto 2,8,1) Jk4i2. Η 100,4. V. Ewigen Tod (Herrn. 4,7. Tat. 11,2 άπώλεσεν ημάς τό αϋτε£ούσιον) ψ υ χ ή ν

και σώμα ά. έν γεέννη Mt ΙΟ28. ψυχην Β 20,1. τάς ψυχάς Η 103,3 (vgl. Sir 20,22). — Β. mit unpers. Obj. ά. τ. σοφίαν τ. σοφών d. Weisheit d. Weisen zunichte machen lKor 119 (Jes 29,14). ά. την διάνοιαν d. Sinn verwirren H 43,1 (vgl. Just., D. 93,1 τάς φυσικός έννοιας).

— γ. ohne Obj. J 1010. — b. verlieren (seit X. Pia., auch P. Petr. III 51,5. P. Oxy. 743,23. P. Fay. 111,3f. Sir 6 , 3 . 9 , 6 . 2 7 , 1 6 u.Ö. Tob 7 , 6

BA. 4Makk 2,14. Tat. 8,5 τον έρώμενον. 15,1) τον μισθόν d. Lohnes verlustig gehen Mt IO42 Mk94i. H 5 9 , 7 . δραχμήν (Dio Chrys. 70[20],25) Lk 158f. ά . α ήργασάμεθα einbüßen, was wir erarbeitet haben 2J 8. διαθήκην e. Bundes verlustig gehen Β 4,7.8. τήν ζωήν τών ανθρώπων Η 2 7 , 1 ; vgl. 7 2 , 6 . 7 3 , 5 . 7 4 , 2 f. 5. την ελπίδα α. Hoffnung verlieren 33,7. - Semitisierena ίνα πάν δ δέδωκέν μοι μή απολέσω εί αύτοϋ daß ich nichts von dem, was er mir gegeben hat, verliere J639 (Bl-D. §466,3). - ά. την ψυχήν (vgl. Sir 2 0 , 2 2 ) d. Leben verlieren Mt IO39 I625 Mk83s Lk924 1733; vgl. J 1225. Dafür ά. έαυτόν sich selbst verlieren Lk92S (der Form nach ähnlich Tyrtaeus Lyr. [VII ν], fgm. 8, V. 12 ff. Diehl: „Wer in der Schlacht sein Leben wegwirft, hat am meisten Aussicht, es zu behalten; u. wer flieht, um es zu retten, wird es am sichersten verlieren").

— 2. Med. — a. zugrunde gehen — α. ν. Pers. umk o m m e n , s t e r b e n (Schol. zu Nicander, ther. 188 άπόλλυται ό άνηρ = d. Mensch stirbt. Tat. 21,2 τούς ανθρώπους ... άπόλ-

λυσθαι) 1 Kl 51,5.55,6. Β 5,4.12. D 16,5. Η 62,1 f. Als Angstruf άπολλύμεθα wir gehen zugrunde! (Epikt. 2,19,16 άπολλύμεθα [im sturmgefährdeten Schiff], P.Petr. II 4 (1) 4 f. νυνί δέ άπολλύμεθα) M t 825 M k 438 L k 824 (Arrian, peripl. 3,3 v. Unheil, das d. stürm. Meer über den Seefahrer

bringt), έν μαχαίρη ά. durchs Schwert umkommen Mt 2652. λιμφ Hungers sterben (Ez 34,29) Lk 1517. τη άντιλογί^ τοϋ Κόρε Jd 11 (wegen 11 a b muß es vielleicht heißen verdorben werden-, vgl. Polyb. 32,23,6). υπό

τίνος

(Hdt. 5,126. Dio Chrys. 13 [7], 12): ύ π ό

τών

οφεων ν. d. Schlangen getötet w. lKor IO9; vgl. 1010. Abs. v. e. Volk: zugrunde gehen J liso. V. einzelnen

Άπολλύων

άπολύτρωσις

(Lev 23,30) AG 537 2Pt 39. ÎKI 12,6.39,5 (Hi 4,20). Bes. v. Ewigen Tode (vgl. Ps 9,6.7.36,20.67,3. 72,27.82,18.91,10. Jes 41,11) J 3 i « 17i2. ού μή άπόλωνται εις τον αιώνα sie werden nimmermehr sterben 1028 (Bar 3,3 ήμεΐς άπολλύμενοι τον αιώνα. PsSal 15,12f.). άνόμως ά. Rö2i2. μωρώς ά. IEph 17,2 (vgl. ασκόπως ά. Just., D. 8,4). έν καυχησει wegen d. Rühmens ITr 4,1; vgl. IPol 5,2. Abs. l K o r 8 n lSie. 2K1 17,1. - οι άπολλύμενοι (Ggs. oi σφζόμενοι, wie Plut., mor. 469 D) d. Verlorenen IKor l i s 2Kor2is 43 2Th 2 io. 2Kl 1,4.2,5. Dafür το άπολωλός Lkl9io Mt 18 io v.l. (Ez 34,4.16). τα άπολλύμενα 2K12,7

ταϋτα αύτοϋ άπολογουμένου als er dies zu seiner Entschuldigung vorbrachte AG 2624. πώς ή τί άπολογήσησθε wie oder womit ihr euch v. sollt Lk 1211. τα περί έμαυτοΰ ά. ich bringe meinen Fall z. Verteidigung vor AG 2410. ά. περί τίνος sich gegen etw. v.

191

(vgl. SIG 417,9 τά τε άπολωλότα έκ τ. ίεροϋ άνέσωσαν). S. auch b a. E.

— β. v. Sachen verderben, vergehen (Jos., bell. 2,650 v.

192

(Demosth. 19,214. Diod.S. 4,53,1. Just., A II 2,8) 262 ( έ π ί τί-

νος vorjmdm.·, auch Ath. 11,2). - M. Dat. d. Pers. (Pia., Prot. 359 A, bes. Spätere [Nägeli 43], auch Epikt. 2,16,42 σοι [Gott] άπολογήσομαι [ύπέρ τίνος πρός u v a = in einer Sache gegen jmdn.]. Maximus Tyr. 3,7a. Vett. Val. 209,13 βασιλεΐ

άπολογήσεται) ά. τ φ δ η μ φ sich vor d. Volke v. AG 1933. ύμϊν α. 2Kor 12ΐί. αύτοΐς ΜΡοΙ 10,2. - M. flgd. δ τ ι : του Παύλου άπολογουμένου, οτι während Paulus zu seiner Verteidigung erklärte (es folgt or. dir.) AG 25 s.* (10)

Jerusalem. Tat. 17,2 πάθος ... άπολλύμενον) ν. p l a t z e n d e n

Schläuchen Mt 9 n Mk 222 Lk 537, welkender Schönheit Jk 1 it, vergängl. Goldschmuck IPt 17. API 2,24.9,3 (erg.), schwindender Pracht Apkl8i4 (mit α π ό wie Jer 10,11. Da 7,17). V. ird. Speise J 627, verdorb. Honig Η 33,5. σαρκός άπολλυμένης API Kor 2,15. V. d. Himmel, der wie d. Erde zugrunde gehen wird Hb I i i (Ps 101,27). V. Weltuntergang H 24,3. V. dem im Dunkel sich verlierenden Lebenspfade d. Gottlosen Β 11,7 (Ps 1,6). μή ... τό μνημόσυνον ύμών άπόληται damit die Erinnerung an euch nicht vergehe API 1,23. — b. verlorengehen (Antipho: Vorsokr. 87 fgm. 54 άπολόμενον άργύριον. X., symp. 1,5. 1 K Ö 9 , 3 . Tat. 9,2) I S m

10,1. V. ausfallenden Haaren Lk2118 AG 2734, abgehauenen Gliedern Mt529f., Speiseresten J612. V. verlorengegangenem Wohlgeschmack des Weins Η 48,3. - V. verlaufenen Schafen Mt 10« 1524 Lk 154.6. Β 5,12 (vgl. Jer 27,6. Ez34,4. Ps 118,176). V. e. verlorenen Sohn Lk 1524 (Artem. 4,33 ή γυνή ... τ. υίόν απώλεσε και ... εύρεν αύτόν). V. Menschen überhaupt άπολλύμενος έζητήθη ϊ ν α ζωοποιηΟη δια της υιοθεσίας als er verlorengegangen war, wurde er gesucht, damit er lebendig werde durch die Kindschaft API Kor 2,8 (vgl. 2 a α), α. θ ε φ für Gott verlorengehen Η 72,4 (Kod. Af. άπέθανον)! (91) 1 393ff.; Χ 2,986 Ά π ο λ λ ύ ω ν , ονος, 6 d. Verderber, Übers, ν. Ά βαδδών (s.d.) Apk9ll (Archilochus, fgm. 30 "Απολλον ... δλλυ' ώσπερ όλλύεις = Apollo, vernichte [sie], wie du vernichtest!).» (1) I 396; X 2,986

'Απολλωνία, ας Ν. pr.f. Apollonia, Stadt in Mazedonien (Lit. Inschr.), v. Pis auf d. Durchreise berührt AG 171 ( Ά π ο λ λ ω ν ί δ α D).* (l)

ά π ο λ ο γ ί α , α ς , ή (seit Vorsokr. Thu., auch Pap. W s h 6 , 1 0 . TestSal. Jos., c. Ap. 2,147. Ar. Just.) d. Verteidigung, d.

Rechtfertigung — 1. als Sache d. Verteidigungsrede, d. Antwort ακούσατε μου της προς ύμάς νυνι ά π ο λ ο γ ί α ς hört jetzt meine an euch ßerichtete V. AG 221 (ά. προς τινα wie X., mem.4,8,5). η έμή ά. τοις έμε άνακρίνουσιν meine Antwort an die, aie über mich zu Gericht sitzen IKor 93. Verteidigungsschrift Qua (1). — 2. als Handlung — a. vor Gericht (Jos., bell. 1,621): έν rfj πρώτη μου ά. bei m. ersten Verteidigung 2 Ί Ί 4 ΐ 6 (s. πρώτος la), τόπον άπολογίας λαμβανειν περί τίνος α. Möglichkeit erhalten, sich wegen e. Sache zu vert. AG 2516. — b. allg. v. d. Eifer, jmdn. in Schutz zu nehmen 2Kor7ii. V. d. Verteidigung d. Evangeliums Phil 17. i6. έτοιμοι προς ά π ο λ ο γ ί α ν παντι bereit zur Verantwortung gegenüber jedem IPt 3i5. — 3. d. Entschuldigung εχειν ά π ο λ ο γ ί α ν ειπείν ζ. Entschuldigung sagen können KPt 3 S. 15,23 (vgl. Just., A I 42,2 ά. παρέχειν).* (8) ά π ο λ ο ύ ω (seit Homer, auch H i 9 , 3 0 ) M e d . A o r . 1

άπελουσάμην. D. N T kennt nur das Med. im Sinne von sich abwaschen lassen, u. zwar übertr. (wie Philo, mut. nom. 49. Just., D. 13,1 τον φόνον και τάς αλλας αμαρτίας. Lucían, cataplus 24 άπάσας τ. κηλίδας της ψυχής άπελου-

σάμην) τάς αμαρτίας sich d. Sünden (wie e. Schmutz) a. lassen A G 2 2 i í . Abs. (neb. άγιάζεσθαι) lKor6u.* (2) IV 297-309; X 2,1164 ά π ό λ υ σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Hdt., auch Pap. 3Makk. TestSal 1,4A. Ep. Arist. Jos., ant. 17,204 als Ablösung, Befreiung. Entlassung-, b. Polyb. oft als d. Außruch, Abzug) d. Befreiung,

auch d. Weggehen, euphem. f. d. Tod (Theophr., hist,

'Απολλώνιος, ου weit verbreitetes

(SIG. OGIS. Inschr. v. Magn. Indices. Pap. Jos.) N. pr. m. Apollonius.

Presbyter in Magnesia

IMg 2,1. -

AG 1824D s.

Άπολλώς.* (0)

Ά π ο λ λ ώ ς , 39, B â b - î l u = Gottestor,

Göttertor)

Babylon, H a u p t s t a d t

Babyloniens

(Diod.S. 19,100,7 Βαβυλώνα την πόλιν); j e d o c h a u c h f ü r

d a s L a n d gesetzt (Bar 1,1.4.9.11 u . ö . l E s r 1,53. 2 , 1 1 . 4 , 4 4 u.ö.), so μ ε τ ο ι κ ε σ ί α Β α β υ λ ω ν ο ς Verbannung nach B. (Bl-D. § 166) Mt 111 r. 17 ; vgl. AG 743 (vgl.

τολμημάτων βαθμοί), d. Rang (vgl. IG XII [2] 243,16 τοις τάς άξιας βασμοΐς άνελόγησε er wurde dem Ehrenamt ge-

recht) : β. έ α υ τ φ κ α λ ό ν π ε ρ ι π ο ι ε ι σ θ α ι sich e. schönen Rang schaffen l T i 3 i 3 . Vielleicht liegt letztlich ein myst. t.t. z u g r u n d e ( „ S t u f e " b. d. H i m m e l f a h r t d e r S e e l e ) ; vgl. Herrn. 13,9 ό βαθμός ούτος, ώ τέκνον, δικαιοσύνης έστίν εδρασμα. Übrigens scheint auch d. Philosophie β. zur Bezeichnung des stufenweisen Eindringens in d. Weisheit zu gebrauchen (vgl. Olmmisch, Philol. n. F. 17/04, S.33,1). - Z. Schreibung s. RSchöll, Sitzungsb. d. bavr. Ak. d. Wiss. 1893, II 500.* (1)

βάθος, ους, τ ό (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 18,11.22,2. Tesüob 33,6.37,6. grBar 11,8. Philo. Jos. Just-, D.70,3 [zu J e s 3 3 , 1 9 ] . 121,2) d. Tiefe — 1. eigtl. (neb. ϋψος J e s 7 , 1 1 . Herrn. 11,20 b) D g 7 , 2 . (neb. d. andern Dimensionen; s. Aristot., phys.4,l,209a,5. Dio Chrys.76 [26],6. Plut., mor.937 F. SIG 973,6ff. μήκος, πλάτος, β. [d. Grabens], Philo, decaí. 25. Jos., ant. 1,77) Eph 318 (vgl. d. Zauberformel γενέσθω φώς πλάτος βάθος μήκος ϋψος αύγή PGM 4,970f., auch 978f. 12,157). V. t i e f g r ü n d i g e m B o d e n Mt 135 M k 45 (Jos., ant.8,63 τής γης β. Theophr., hist. pl. 6,5,4 χώρας βάθος. BGU 1122,16 von Pflanzen £χον τό καθήκον β.). V. d . M e e r e s t i e f e Β 1 0 , 1 0 (vgl. Schol. zu Apollon. Rhod. 1,461.4,865f. Ps 6 8 , 3 . A m 9 , 3 . M i 7 , 1 9

f e i n d v e r h a ß t e n B. (syrBar 67,7. Or.Sib.5,143.159. Billerb.

u.ö. LXX). V. tiefem Wasser Lk 54. ϋ ψ ω μ α κ α ι β ά θ ο ς Rö 839 sind, d a es G e s c h ö p f e sein sollen u. im Zshg. w o h l n u r ü b e r n a t ü r l . M ä c h t e in Frage k o m m e n , w a h r s c h e i n l . Gestirngeister; b e i d e s s i n a n ä m l . astron o m i s c h e t.t., wobei ß. d e n u n t e r d e m H o r i z o n t befindl. H i m m e l s r a u m oed., a u s d e m d. Gestirne a u f -

Ps.-Callisth.3,33,15 έπάνω τής Βαβυλωνίας). - I m S p ä t j u -

d e n t u m erscheint die n u n m e h r w i r k e n d e gottfeindliche W e l t m a c h t R o m u n t e r d e m N a m e n u n d weitgeh e n d mit d e n Z ü g e n des d e n P r o p h e t e n als GottesIII 816). So a u c h I P t 5 i 3 (S. die v.l. 'Ρώμη. - RAltheim-

s t e i g e n (PGM 4,574f. άστήρ έκ τ. βάθους άναλάμπων). V.

Stiehl, Christentum am Roten Meer II, '73,298 denkt nach and. [zu Unrecht] an d. ägypt. Bab. Diod.S. 1,56,3. Strabo 17,1,30. Jos., ant.2,315. Auch d. mesopot. wird gelegentl. empfohlen, war aber z.Z. des Diod. S. [2,9,9] fast unbewohnt). D i e glei-

tiefliegenden Augen infolge k r a n k h a f t e r Schwellung des G e s i c h t e s Pa (3,2). — 2. übertr. ή κ α τ ά β ά θ ο υ ς π τ ώ χ ε ι α α ύ τ ώ ν ihre in

c h e D e u t u n g a u c h f ü r A p k , wo B. stets die

chende

Große

h e i ß t (vgl. D a 4 , 3 0 . Jos., ant.8,153. Alcaeus a.a.O. hatte von Βαβύλωνοςϊρας = der heiligen Babel gesprochen): Apk 1619

175 I810.21. επεσεν, δ π ε σ ε ν B. 14e I82 (vgl. Jes 21,9.

J e r 2 8 , 8 ) . RAC I, 1118-34.» (12) I 512-4; Χ 2, 997f.

die Tiefe

(Strabo 9,3,5 αντρον κοίλον κατά βάθους)

= a u ß e r o r d e n t l i c h e Armut

rei-

2Κογ82. β. π λ ο ύ -

τ ο υ (Soph., Ai. 130; vgl. Jos., ant. 1,271 τό της τριχός βάθος. S p r 1 8 , 3 . Aelian, ν. h. 3,18 πλούτος βαθύς. Norden, Agn. Th.

243,3) Fülle d. Reichtums R ö l l 33. τ α β. της θ ε ί α ς γ ν ώ σ ε ω ς d. Tiefen d. gotti. Erkenntnis 1 Kl 40,1 (Philo, poster. Cai. 130 β. τής έπιστήμης). τ ά β. τ ο ϋ θ ε ο ϋ d.

β α δ ί ζ ω (Fut. β α δ ι ο ΰ μ α ι [LXX], A o r . 1 έ β ά δ ι σ α [LXX]) gehen, wandeln (seit Hippokr., Int.7 p.274. Aristoph., thesm.617. X., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 106,7. TestJob 25,6. JosAs Kod. A zu 14,12.16,3. AkrEz [Epiph 70,13]. Jos., ant. 1,244.12,346. Just., All 11,2 vorkommend), a u c h ü b e r t r a g e n (Galen: CMG V 4,1,1 p.23,12 β. έπί σωφροσύνην δι' έγκρατείας. Proverb. Aesopi 121 P.: β. των νόμων ενώπιον. Or. Sib., fgm.1,23. Psellus p.213,26) a u f d a s p r a k t . V e r h a l t e n des M e n s c h e n . ( N e b . π ο ρ ε ύ ε σ θ α ι , π ο λ ι τ ε ύ ε σ θ α ι ) β. κ α τ ά τ ά ς ε π ι θ υ μ ί α ς 1 ΚΙ 3,4.* (0)

βάδος, ό s. βάτος, ό.

Abgründe d. göttlich. Wesens IKor 210 (TestJob 37,6 του κυρίου), τ ά β α θ η τ ο ϋ σ α τ α ν ά Apk224 v.l. (vgl. J d t h 8 , 1 4 β ά θ ο ς κ α ρ δ ί α ς ά ν θ ρ ώ π ο υ . τά βάθη της καρδίας και τοϋ νου Just., D. 121,2. Eunap., vi. soph. 23,3,8 S. 113 β. της ψυχής).* (8) I 515f.; Χ 2, 998 (Spicq I, 173f.)

βαθύνω (seit Homer, auch LXX. Jos., bell. 1,405) Aor. 1 έ β ά θ υ ν α (LXX). Pass. 3. PI. έ β α θ ύ ν θ η σ α ν (Ps 91,6) tief machen (Jos., bell. 5,130) u. intr. in d. Tiefe gehen (Proclus, in rem pubi.II p.347,2 Kroll. Philo, post. Cai. 118 ό τής διανοίας οφθαλμός εϊσω προελθών και βαθύνας τά έν αύτοΐς σπλάγχνοις έγκεκρυμμένα κατεϊδε) b e i d e s m ö g l i c h

bei ε σ κ α ψ ε ν κ α ι έ β α θ υ ν ε ν Lk648.* (1)

βαθέως s. βαθύς a. Ε.

βαθμός, ΟΟ, ό d. Stufe

(b. Soph., heilenist. Schriftstellern [Nägeli 26], LXX. ApkEsr 4,8 S.28.7T u.ö. u. Jos., bell. 5,206; ant.8,140 in konkreter Bedeutung) έ π ί τ ρ ί τ ο υ β α θ -

μ ο ϋ τ ο ϋ θ υ σ ι α σ τ η ρ ί ο υ auf die dritte Stufe des Altars PrJk 7 , 3 ; vgl. AG 12ioD. Ü b e r t r . (Dio Chrys.24 [41],6. Als Bild Philo, aet. m.58) d. Grad

(Jos., bell.4,171 οϊ των

βαθύς, εΐα, ύ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Juda 7,3. Ath.) tief — 1. eigtl. (Hen 24,2. Ep.Arist.118. Jos., ant. 10,170) v. e. B r u n n e n (Pythag., ep.3,3 und Charito 8,1,10 φρέαρ β.) J 411. — 2. übertr. τ ά β α θ έ α τ ο ϋ σ α τ α ν ά d. (verborgen e n ) Tiefen d. Satans Apk 224 (vgl. D a 2 , 2 2 u.s. βάθος

264

βαΐον

βάλλω

2). V. S c h l a f (Ps.-Theokrit 8,65. Lucían u.a. Jos., ant.5,148. Sir 2 2 , 9 . 3 M a k k 5 , 1 2 . Ath.12,2) AG 209. API 3 , 2 5 (erg.). V. Frieden (Lucían, Tox.36. Herodian 4,10,1.7,9,5. 4 M a k k 3 ; 2 0 . Philo, somn.2,229. Or. Sib. 12,87. Ath.1,3) 1 Kl 2 , 2 . ό ρ θ ρ ο υ β α θ έ ω ς (Aristoph., vesp.216. Pia., Crito 43 A ; Prot.310A έτι βαθέος όρθρου. Phlegon: 257 fgm. 36,1,9 Jac. Philo, mut. nom. 162; Mos. 1,179; spec. leg. 1,276; vgl. auch P. Leipz.40 II, 10) am frühen Morgen L k 2 4 i . ß. ist

τι: Staub in d. Luft AG 2223 ( D εις τ. ο ύ ρ α ν ό ν zum Η.), auswerfen N e t z e ins M e e r Mt 4i8 J 2 Π ; vgl. 217. e. A n g e l Mt 1727 (vgl. Jes 1 9 , 8 ) . Pass, in d. M e e r , d e n

nicht als Adv., sondern als Gen. ν. βαθύς zu fassen,

(Schol. zu Apollon. Rhod.4,57.28 p.264,18 vom Hinauswerfen aus dem Himmel έκβληθέντα κατελθεΐν εις "Αιδου). 13 1419 1821 1920 203.io.i4f. In e i n G r a b API Kor 2 , 3 2 (vgl. τά νεκρούμενα καί εις γην βαλλόμενα Just., AI 18,6). In d. W ü ste hinausstoßen Β 7 , 8 . In d. G e f ä n g n i s werfen Mt 1830 Apk 210 (Epikt. 1,1,24.1,12,23.1,29,6 u.ö. P. Tebt. 567 [53/4 n]). Pass, in d. L ö w e n g r u b e geworfen werden 1K1 4 5 , 6 (vgL D a 6 , 2 5 T h e o d . v . l . Bei 31 T h e o d . v. 1.). εις τ ό σ τ ά δ ι ο ν API 4 , 1 3 . - aufs Lager werfen v. K r a n k e n Apk 222. Pass, β ε β λ η μ έ ν ο ς liegend (Jos., bell. 1,629) έπί κ λ ί ν η ς β ε β λ η μ έ ν ο ς M t 9 2 ; vgl. M k 7 3 0 . Pass. abs. (Konon [ I v / I n]: 26 fgm. 1,17 Jac. βαλλόμενη θνήσκει) darniederliegen ν. K r a n k e n (vgl. Babrius 103,4 κάμνων έβέβλητο) Mt 86.14. έ β έ β λ η τ ο π ρ ο ς τ ο ν π υ λ ώ ν α er lag vor d. Tür Lk I620 (έβέβλητο wie Aesop 284 Halm. Jos., ant. 9,209). β. έ α υ τ ό ν κ ά τ ω sich herabstürzen Mt 46 L k 4 9 (vgl. Schol. zu Apollon. Rhod.4,1212-14a εις τον κρημνόν έαυτόν έβαλίν. Jos., bell.4,28). - Übertr. είς ά θ υ μ ί α ν β. τ ι ν ά jmdn. in mutlose Stimmung hineintreiben 1K1 4 6 , 9 .

263

w i e π ρ α έ ω ς l P t 3 4 . Vgl. Bi-D. §46,3 u. w-s. §9,5.* (3) β α ΐ ο ν , ο υ , τ ό (äg. Wort, koptisch bai) d. Palmzweig ( I M a k k 13,51. Sym. H L 7 , 8 . P.FIor.37,3. Stud. Pal.XXII 157,7.9.11 [II n]; vgl. P. Tebt. II p.69. Doch bevorzugen d. Pap. d. Form βα'ί'ς, die auch Chairemon Alex. b. Porphyr., abst.4,7 hat. - Fremdw. im Rabb.) τ α β. τ ω ν φ ο ι ν ί κ ω ν die Palmzweige J 1 2 u ( w o τ ώ ν φ. eigtl. ü b e r f l ü s s i g ist; doch TestNaphth 5,4 βαΐ'α φοινίκων). - Ζ. Akzent vgl. PKatz, ThLZ '36,284 u. BI-D. § 6 Anh., die für βάϊον, βάϊς eintreten.* (1)

Βαλαάμ (Di>^3) indekl. N. pr. m. Bileam, e. Zaube-

rer (Num 22-^4.31,16. Dt 23,5 f. Jos 13,11.24,9. Mi 6 , 5 . Philo, Mos. 1,264ff.; migr. Abr.113-15. Jos., ant. [Βάλαμος, ου] 4,104.107-109.241.126.157. Pirqe Aboth 5,19). Da-

her bezeichnendes Beispiel f. Betrüger, Irrlehrer u. dg]., denen er seinen Namen leiht Apk2t4 Jd u 2Pt 2IS. RAC II, 362-73.* (3) I 521 f.; X 2, 998 Β α λ ά κ ( p b a ) indekl. N. pr. m. (LXX. Philo, conf. lingua 65. - Bei Jos., ant. 4,107 Βάλακος, ου) Balak, Moabiter-

könig (Num 22,2 ff. 23,7.24,10. Jos 24,9. Mi 6,5), dessen Geschichte m. der des Bileam (s. Βαλαάμ^ ver-

flochten ist Apk 2)4. Βαλαάκ Jd li v.l. (f. Βαλααμ, s. d.).* (1) βαλανεΐον, ΟΙ), τό (seit Aristoph., auch Inschr. Pap. Test Sal. Just., D. 13,1. Fremdw. im Rabb.) d. Badeanstalt M P o l

dich ins Meer Mt 2121 M k II23. werfen ins Feuer (Jos., ant. 10,95.215) M t 3 i o M k 9 2 2 L k 3 9 J 156; in d. G e h e n n a Mt 529 189b. 2Kl 5 , 4 ; in d. O f e n Mt 630 1342.5«

(vgl. Da 3,21). Lk 1228. 2K1 8,2. - Apk87f. 124.9

— c. (Früchtei abwerfen v. B a u m Apk 613. zu Boden werfen, niederwerfen 1821. — 2. setzen, legen, stellen, bringen — a. m. einf. Obj. κ ό π ς η α β. Mist streuen = düngen Lk 13e (P. Oxy.934,9 μη ουν άμελήσης του βαλεϊν την κόπ^ον).

— b. m. Angabe d. Zieles τί είς τι: Geld in d. Opferstock legen Mk 1241 rr. Lk21i.4, so daß ß. hier geradezu d. Bed. opfern erhält Mk 1244 Lk2l3f. τα β α λ λ ό μ ε ν α d. Einlagen

in d. K a s s e (s. γλωσσόκομον u.

vgl. 2Ch 24,10) J 126. d. Finger in d. Ohr l. bei Heilun-

13,1.* (0) βαλλάντιον, ου, τό (daneben βαλάντιον t. r. ; vgl. Bl-D. § 11,2. W-S. § 5,26a. A.51. Helbing 15f. D. Wort seit Ps.Simonides 157 Diehl2. Epícharmus [V v]: fgm. 10 S. 95 Kaibel, auch O.Tait Bodl.348r, 10 [I v). PSI 1128,26 [III η). Philo, de los. 180.207. LXX) d. Geldbeutel (Plut., mor.62B. 802D. Herodian 5,4,3 β-α χρημάτων μεστά) Lk 104 1233 2235f.* (4) I 523

βάλλω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr Β 3 S. 107,18. Tesüob 31,3. Test 12Patr. JosAs 23,7 Kod.A. grBar 12,4. Asels 2,13. ApkEsr 2,19 S.26,11T. ApkMos. Philo. Jos. Just.) Fut. β α λ ώ . Aor. 2 ε β α λ ο ν , 3.Pl. εβαλον Lk 2334 (Ps 21,19). AG 1623. έβαλαν 1637 (Bl-D. §81,3). Pf. βέβληκα. Pass. Aor.l έβλήθην.

Fut. 1 βληθησομαι. Pf. βέβλημαι. Plsqpf. έβεβλήμην — 1. werfen — a. m. e i n f a c h e m Obj. d. Samen auf d. Erde werfen (Diod.S. 1,36,4. Ps 1 2 5 , 6 v . l . [ARahlfs, Psalmi cum Odis '31]) Mk426. 1K1 2 4 , 5 . API K o r 2 , 2 6 ;

bildl. τό σώμα ... βληθέν 2,27; εις κήπον Lk 1319. d. Los werfen (Ps 2 1 , 1 9 . l C h 2 5 , 8 u.ö. Jos., ant.6,61) Mt 2735 M k 1524 Lk 2334 J 1924. Β 6 , 6 .

— b. hinwerfen τινί τι Mt 1526 Mk 727. τί εμπροσ θ ε ν τ ί ν ο ς Mt 76 (β. = Tieren etw. vorwerfen : Aesop, fab. 158 P.). τί ά π ό τ ί ν ο ς etw. wegwerfen M t 5 » f . 18er. (Teles p.60,2 αποβάλλω vom Auge), τί εκ τ ί ν ο ς : ϋ δ ω ρ έκ τ ο ΰ

στοματος όπίσω τινός Wasser aus d. Maule

aus-

speien hinter jmdm. her Apk 12isr. β. ε ξ ω = έκβάλλ ε ι ν hinauswerfen J 1231 v.l. 2 K 1 7 , 4 ; vgl. έκβάλλω 1. V.

Salz ausschütten

See Mt 1347 Mk 942. βλήθητι εις την θ ά λ α σ σ α ν wirf

Mt5i3 Lk 1435. V. faulen Fischen

wegwerfen Mt 1348 (vgl. Κ,υπρ. I S. 44 Nr. 43 κάπρια βάλλειν wohl = Abfälle wegwerfen). Übertr. d. Liebe vertreibt d. Furcht 1J 4t8. ε β λ ή θ η £ξω er wird (d. Aor. bez. d. Si-

cherheit, m. der die Folge eintritt; s. Hdb. z. St.) aus der Gemeinschaft ausgestoßen

J 15ί. τί έπί τινα:

Steine auf jmdn. werfen J 87.59 (vgl. Sir 2 2 , 2 0 . 2 7 , 2 5 . Jos., vi. 303). Staub auf d. Kopf streuen Apk 1819. τί εις

g e n Mk 733; anders J 20 25.27 (Beispiele aus mediz. Schriften bei LRydbeck, Acta univ. Upsal., studia Graeca 5,'67,

158 f.). Zur Feststellung der jungfräulichen Unberührtheit PrJk 19,3. D. Schwert in d. Scheide stecken J I 8 1 1 . Zäume ins Maul legen J k 3 3 . εις τ η ν κολ υ μ β ή θ ρ α ν in rf. Teich bringen J 57; vgl. O x 8 4 0 ZI.

33 f. πολλά θηρία είς τον Παϋλον loslassen

gegen

API 5 , 4 . β. είς τ ή ν κ α ρ δ ί α ν , ί ν α es jmdm. eingeben, daß J 132 (vgl. Od. 1,201.14,269. Pindar, Ol.13 Z1.21 Schrö1 der πολλά έν καρδίαις εβαλεν. Scholien zu Pind., Pyth.4,133. Plut., Timol.3,2. Herrn. 6,4 θεώ, τφ είς νουν μοι βαλόντι). Flüssigkeiten: einfüllen (Epikt.4,13,12. P. Lond. 1177,46

[113 n]. Ri 6,19B) Wein in Schläuche Mt9i7 Lk537f. W a s s e r in e. W a s c h b e c k e n (TestAbr B 107,18 βάλε ϋδωρ έπί της λεκάνης ϊνα νίψωμεν τούς πόδας του ξένου [vgl. Test Abr A 3 S.80,1 ενεγκέ μοι έπί της λ.]. Vi. Aesopi W c.40 βάλε ϋδωρ είς τήν λεκάνη ν καί νίψον μου τούς πόδας. PGM 4,224. 7,319 βαλών είς αύτό [d. Becken] ϋδωρ) J 135. W e r m u t in

d. Honig H 33,5. ausgießen

Salbe auf d. Leib

Mt 2612. βάρος έπί τινα e. Last auflegen

Apk 224.

δ ρ έ π α ν ο ν έπί τ ή ν γ η ν d. Sichel an d. Erde w i e an e.

Erntefeld legen

Apk 1419. έπ' αυτόν τάς χείρας

J 7 4 4 v . l . (s. έπιβάλλω lb), ε ί ρ ή ν η ν , μ ά χ α ι ρ α ν έπί τ ή ν γ η ν Friede, Schwert aufd. Erde bringen Mt IO34 (Jos., ant. 1,98 όργήν έπί τήν γην βαλεϊν). χ ά ρ ι ν έπ' α ύ τ ή ν

(näml. Μαρίαν) (Gott) erwies ihr Gnade PrJk 7,3. τί ενώπιον τίνος: σκάνδαλον e. Anlaß ζ. Sünde geben Apk 214. Kränze vor d. Throne niederlegen 410. τί τ ι ν ι (Quint. Smyrn. 12,250) d. Geld d. Wechslern hinlegen (als Einlage ; vgl. Aristoxenus, fgm. 59 τό βαλλόμενον κέρμα. Ebenso Diog. L.2,20) Mt 2527.

— c. v. Baum φίζας β. Wurzeln treiben bildl. gebr. (Polemo, deci. 2,54 ω ρίζας έξ αρετής βαλλόμενος) 1 ΚΙ 3 9 , 8

(Hi 5,3). — 3. intr. (Homer, auch Epikt.2,20,10.4,10,29. P.Osl. 45,2. Hen 18,6 ορη ... είς νότον βάλλοντα „in südlicher Richtung". Vgl. Rdm.J 23.28 f. JM Stahl, Rh M 66, Ί1,626 ff.) εβα-

βάναυσος

Βαραββας

λεν άνεμος e. Sturm brach los AG 2714. (122) I 524-7; Χ

[152/1 ν], Diod.S. 1,73,6. Plut., Galba 1062 [21,3] όφλήμασι βεβ. „mit Schulden überhäuft". Charito 2,4,4 βαπτιζόμενος ύπό τ. επιθυμίας. Vi. Aesopi I c.21 p. 278,4 λύπη βαπτιζόμενος. Achilles Tat.3,10,1 πλήθει βαπτισθήναι κακών. Herrn.4,4 έβαπτίσαντο του νοός. J e s 2 1 , 4 . Jos., bell. 4,137 έβάπτισεν τ. πόλιν „er brachte d. Stadt ins tiefste Elend") δ ύ ν α σ θ ε τ ό

265

2, 998

β ά ν α υ σ ο ς , ο ν (d. Wort seit Soph, pia.) gemein ούδέν βάναυσον εν α γ ά π η bei Liebesgesinnung gibt es nichts Gemeines 1 Kl 49,5 (φορτικά καί βάναυσα Just., D. з,3).* (0) (S) β α π τ ί ζ ω (Hippokr. Pia. u. von Polyb. an, auch UPZ 70,13 [152/1 ν], PGM 5,69. LXX. ApkSed 14,7 S. 136,8 Ja. Philo. Jos. Or.Sib.5,478. Just., Mel., f g m . 8 b 4.14) F u t . β α π τ ί σ ω .

Aor. 1 έβάπτισα. Med. Aor. 1 έβαπχισάμην. Pass. Ipf. έβαπτιζόμην. Pf. Ptz. βεβαπτισμένος. Aor. 1 έβαπτισθην. Fut. 1 βαπτισθήσομαι eintauchen, untertauchen, Med. sich eintauchen, s. waschen in uns. Lit. n u r in ritueller B e d e u t u n g (wie Plut. Herrn, [s. unt. 2a]. PGM 4,44.7,40f. λουσάμενος κ. βαπτισάμενος. 4K.Ö 5 , 1 4 . Sir 34,25. Jdth 12,7; vgl. Iren., haer.I, 21,3 [Ην I, 183,83])

— 1. v. jüd. Reinigungsbräuchen (vgl. Just., D.46,2) Mk 74 Lk 1138. Ox 840,15. - WBrandt, Jüd. Reinheitslehre и. ihre Beschreibg. in d. Εν.ΊΟ. ABüchler, The Law of Purification in Mk 7,1-23: ET 21/10,34-40. JDöller, D. Reinheits- u. Speisegesetze d. ATs '17.

— 2. v. d. Taufe im bes. Sinn — a. des Täufers Joh. (Orig., c. Cels. 1,47,4) abs. J 125.28 3 23« 104«; daher heißt Joh. [ό] βαπτίζων Mk 14 614.24. - Pass. M t 3 i 6 . ISm 1,1; oft als s. taufen lassen M t 3 i 3 f . Lk 37.12.21 730 J 323b. EEb Nr. 18 ZI.34. IEph 18,2 u.ö. (Bl-D. §314; vgl. §317). - (έν) υδατι mit Wasser M k l s » L k 3 i 6 a AG ls« 1116». έν (τφ) υδατι J 126.31.33. έν τω Ίορδ. (4K.Ö 5,14) Mt 36 Mk'is. ε ί ς τ ό ν ' Ι ο ρ δ . (vgl. Plu!, de superst. 166A βάπτισον σεαυτόν εις θάλασσαν. Herrn.4,4 βάπτισον σεαυτήν εις τον κρατήρα) Mk 19. - Mit Angabe

ν. Mittel u. Zweck έν ϋδατι εις μετάνοιαν M t 3 i u . ABOliver, Is β. used with έν and the Instrumental?: Rev. a. Expositor 35/38,190-97. - βαπτίζεσθαι το βάπτισμα

Ιωάννου s. der Taufe des Joh. unterziehen Lk 729. εις τί έΒαπτίσθητε; AG 193 bedeutet auf wessen Namen seia ihr getauft? (s.u. 2b ß). Die Antwort ist ungenau, β. βάπτισμα μετανοίας e. Bußtaufe spenden 194. EEb Nr. 13 ZI. 74. — b. der christl. Taufe — α. ν. Jesus vollzogen J 322.26 4i ; anders 42. D. christl. Brauch nach Jesu Tod (oft Pass.; s. oben 2 a ; Iren., haer.III, 12,9 [Ην II,

266

βάπτισμα δ έγώ βαπτίζομαι βαπτισθηναι; Mk 1038; Vgl. ΙΟ39 M t 2022 v.l. Lk 1250. S. τέκνον l a α.** (77) I 527-44; Χ 2, 998-1008 (S) β ά π τ ι σ μ α , α τ ό ς , τ ό (Wort des christl. Sprachgebrauchs. ApkSed Kap. 14,6 S. 136,7.9 Ja.; auch Just., D. Mei., fgm.6 u.

ö.) d. Taufe

— l . v . d. Johannestaufe (Orig., C. Cels. 1,44,13 u.ö. [T. Jesu]) M t 3 7 2125 M k II30 L k 7 2 9 2 0 4 A G I22 1037 I825 193. β. μετανοίας Mk 14 AG 1324 194. EEb Nr. 13 ZI. 74. β. μετανοίας εις αφεσιν αμαρτιών Bußtaufe, die ζ. Sündenvergebung führt Lk 33. — 2. v. d. christl. Taufe β. φέρον αφεσιν αμαρτιών Β 11,1. β. εις τον θ ά ν α τ ο ν Rö 64 (s. βαπτίζω 2 b β), εν β. Eph 45. Wer getauft ist, ist gleichsam m. Christus begraben Kol 212 v.l. l P t 3 2 i (s. άντίτυπος). M. d. Waffen e. Soldaten verglichen IPol 6,2. τηρεΐν τό β. ά γ ν ό ν και άμίαντον 2Κ1 6,9. Rit. Vorschriften gibt D 7. — 3. Taufe bildl., v. Martyrium gebr. Mk 1038f. Lk 1250 M t 2022f. v.l. (s. βαπτίζω 3c).

— 4. Im acherusischen See έν σωτηρίςι 'Αχερουσίας λίμνης ApkPt Rainer (dazu EPeterson, Frühkirche, Judentum und Gnosis '59, S.310ff.).* (19) I 543; X 2,998-1008 β α π τ ι σ μ ό ς , o 6 , ό d. Eintauchen, d. T a u f e (Arzt Antyllus [II n] b. Oribasius 10,3,9), d. Spülen v. Geschirr

M k 7 4 . 8 v . l . V. d . r i t u e l l e n Waschung

(Jos., ant.18,117 v.

d. Taufe des Joh.) Hb 910. βαπτισμών διδαχή d. Lehre v. d. Taufen 62. M. Christus in der Taufe begraben Kol 212.* (4) I 543; X 2, 998-1008

βαπτιστής,

oC, ό d. Täufer, Beiname d. Johannes

M t 3 i l l i i f . 142.8 1614 1713 M k 6 2 5 828 Lk 720.33 919 (d. Wort kommt, abgesehen von Jos., ant. 18,116, wo es gleichfalls den Täufer meint, nur bei Christen [Just., D. 50,2.84,4; Name einer jüd. Sekte Just., D.80,4] vor. Doch vgl. Epikt.2,9,21 ήμεϊς παραβαπτισταί).* (12) I 544; Χ 2, 998-1008

63,3]) M k 1616 A G 241 8 l 2 f . 3 6 . 3 s 9 l 8 1047 1615.33 188 2216

IKor 114-17. D 7. I S m 8 , 2 .

— β. β. τινά εις (το) δνομά τίνος (s. ονομα I 4 c β): (του) κυρίου AG8w> 19s. D 9 , 5 . Η 15,3. Vgl. IKor 113.15. εις τ. ο ν . τ. π α τ ρ ό ς κ α ί τ ο υ υ ί ο ϋ κ α ι τ.

άγίου πνεύματος Mt 2819. D 7,1.4: Ebenso έν τφ όν. Ί. Χρίστου AG 238 v.l. 1048; έπί τ φ όν. Ί. Χρ. AG 238. Kürzer εις Χριστόν Gal 327 Rö63>. Die Taufe εις Χρ. ist für Pis ein Eintauchen in d. Tod d. Christus εις τ. θ ά ν α τ ο ν αύτοΰ έβαπτίσθημεν 63b (s. Ltzm. z. St. H Schlier, Ev. Theol.'38,335-47). Wirkung der Taufe ist d. Eingehen aller Getauften εις εν σώμα IKor 1213. — γ. mit Angabe d. Zweckes εις αφεσιν τ. άμαρτΐών A G 238. - Diod.S. 5,49,6: d. Heiden glauben durch Aufnahme in die Mysterien vermittels der Weihen [τελεταί] frömmer, gerechter, überhaupt besser zu werden. - ύπέρ τ.

ν ε κ ρ ώ ν zugunsten

der Toten

IKor 1529a; vgl. b. Z. Er-

satz der Weihe von anderer Seite her vgl. Diod.S. 4,24,5: Die nicht durch die üblichen Opfer geweihten Kinder verlieren im Tempel die Stimme u. werden den Toten gleich. Gelobt jemand, die Opfer für sie darzubringen, so schwindet die Hemmung sofort.

— 3. in irgendwie übertr., aber doch von dem christl. Brauch u. seiner Sprache abhängiger Verwendung — a. typisch von d. Juden beim Durchzug durchs Rote Meer εΐ£ τον Μωϋσήν έβαπτίσθησαν IKor ΙΟ2. — b. β. τινα έν (v.l.) πνεύματι άγ. Mk le J Ι33 A G l 5 b 1116b. V g l . IKor 1213 (vgl. Just., D.29,1). έ ν πν. ά γ . και πυρί M t 3 l l b L k 3 l 6 b . - Zur Feuertaufe: CM Edsman, Le baptême de feu (Acta sem. neot. Upsal.9) '40. — C. v o m M a r t y r i u m (vgl. d. uneigtl. Gebr. UPZ 70,13 I

βάπτω (seit Homer, auch Pap. LXX) Fut. βάψω. Aor. 1 έβαψα. Pass. Pf. Ptz. βεβαμμενος (dieses Epikt.2,9,20 von dem Erlebnis [τό πάθος], das einen "Ελλην zum 'Ιουδαίος macht). Aor. έβάφην (LXX). Fut. βαφήσομαι (LXX)

— 1. eintauchen τί etw. J 1326 (vgl. Ruth 2,14). άκρον του δακτύλου ύδατος d. Fingerspitze ins Wasser (z. Gen. ύδατος vgl. Bl-D. § 172 Anh. Arat., Phaenomena 651 βάπτων ώκεανοϊο. 858 Maaß) Lk 1624. Auch die Kon-

struktion mit Dat. ist möglich (δβαψεν τ φ ϋδατι 4Kö 8,15 v.l.) ebd. v.l. ίμάτιον βεβαμμενον αΐματι Apk 1913 (Text unsicher, v.l. ρεραντισμένον, περιρεραμμενον, έρραμμενον s. φαντίζω, περιρραίνω, ραίνω) ein in Blut getauchtes Gewand. — 2. in Farbe tauchen (Ev. Thomae graec. A 8 [Ea S. 148] Note TischendorP 1876), färben (Hdt.7,67 εϊματα βεβαμμενα. PCZ 630,1 [III ν] u.s. Pap. Jos., bell.4,563; ant. 3,102); dann meint Apk 19i3 e. mit Blut gefärbtes Gewand* (4) I 527-43; X 2, 998-1008

Βαρ s. Βαριωνά. Βαραββάς, S na) verbreitetes (z.B. SEG 7, N.pr. m. Barabbas = Sohn Abbas (Billerb. I 1031)

489,1)

— 1. Mt 2716r.20r.26 Mk 157.ii.i5 L k 2 3 i 8 J 1840. I m

EHb (Nr. 339 ZI. 50 f.) ist d. Name nach Hieronymus mit filius magistri eorum ( = | 3 Ί Ί3) wiedergegeben g e w e s e n . Orígenes, in Mt comm. ser. 121 (ed. EKlostermann '33,255-57), fand in alten Handschriften, B. habe vollständig ΊησοΟς ό. Β. geheißen. S o v . l . i n M t 2716.17. - Schürer I, 466-69. HARigg Jr., Barabbas: JBL 64/45,417-56 (Lit.)

Βαράκ

267

Βαρσα(β)βάς

— 2. AG 15220 für Β α ρ σ α β β α ς ; s.d. 2.* (il) Χ 2, 1163

268

n a n z i e l l e r B e s c h w e r u n g (Cass. Dio 46,32. O G I S 595,15 ^174 n] ϊ ν α μη την πόλιν βαρώμεν) μ ή β α ρ ε ί σ θ ω ή

ε κ κ λ η σ ί α d. Kirche soll nicht belastet werden lTi Sie.*

Βαράκ

(¡Ti}) indekl.

Ν. pr. m. (b. Jos. Βάρακος, ου [ant. 5,203]) Barak, israelitischer H e e r f ü h r e r (Ri 4 f.), n e b e n a n d e r n H e l d e n g e n a n n t Hb 1132.* (l)

Βαραχίας, OU ( Π ' 5 Ί | ) N. pr. m. (auch Jos., ant.9,250) Barachja, N a m e a. Vàtèrs e. gewissen Z a c h a r i a s , der im T e m p e l getötet w u r d e (s. Ζαχαρίας 2) Mt 2335 Lk l i s i v.l. N a c h E H b N r . 2 8 4 ZI. 150 (wie Vi.Zachariae

(6) I 556-9; X 2, 1008

βαρέως (seit Hdt., auch P. Tebt.747,12 [III v], UPZ 59,28 [168 ν], Sb 6263,20.26 [II n). LXX. Jos., ant.20,60.94) Adv. ν. βαρύς schwer άκούειν schwerhörig sein (X., an. 2,1,9 bed. β. άκούειν ungern hören) M t 1 3 i s A G 2827 ( b e i d . J e s 6 , 1 0 ) . * (2)

filii lojabe [S.96,25 Schermann]) w a r d i e s e r Z a c h a r i a s fi-

Βαρθολομαίος, ου ('a^ri na; vgl. 2Kö 3,3.13,37.

lius Ioiadae, nicht d e s B., also mit d e m Z a c h , gleichgesetzt, der 2Ch 2 4 , 2 0 f f . im Vorhof gesteinigt w u r d e . Zach., d e r S o h n Barach., ist d e r Dekannte P r o p h e t (Sach 1,1), der mit d. E r m o r d e t e n auch sonst z u s a m m e n g e w o r f e n zu sein scheint (Pesikta R. Kahana 15). H a n d e l t es sich um e. bibl. Pers., so k o m m t n u r der Z. a u s 2 C h , d e m letzten Bibelbuch

Jos. Index Niese Θολεμαΐος u. Θολομαίος. Preisigke, Namen-

(Billerb. ι 943. IV 422), i n F r a g e , d e r b e i M t m i t d . P r o -

s. zu Έλύμας.* (1)

p h e t e n gleichgesetzt wäre. D a j e d o c h dieser Z. nicht der zeitl. zuletzt getötete P r o p h e t o d e r G e r e c h t e war, d e n k e n m a n c h e a n Zach., α. S o h n Baruchs, d e n d. Zeloten 6 7 / 8 n. u m g e b r a c h t h a b e n (Jos., bell. 4,334 ff ). Vgl. d. Komm. z. St.* (1)

βάρβαρος, OV (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist. 122. Philo. Jos. Or.Sib.3,638.5,132. Just. Tat. Mel. Fremdw. im Rabb. [Dalman, Gram. 2 183.185])

buch) N. pr. m. Bartholomaeus, N a m e e. d. Zwölf A p o stel Mt 103 Mk 318 Lk 614 AG 113.* (4)

ΒαριησοΟ ( Β α ρ ϊ η σ ο ϋ ς t . r . ; Β α ρ ι η σ ο ϋ ς ü b r i g e Ausgg. [außer T]. yitf? 13) indekl. N. pr. m. Barjesus N a m e e. falschen P r o p h e t e n (vgl. Έλύμας) AG 136. Lit. Βαριωνά od. Βαριωνάς, & (Βάρ Ίωνά t. r. ; Βαρι ω ν ά N " . n j v -13; vgl. Bl-D.53,2) N. pr. m. Barjona ( = S o h n d. J o n a ; vgl. J o n 1,1. 4 K ö 14,25) B e i n a m e d. Apostels S i m o n (Petrus) Mt 16i7. J u d Nr. 158 ZI. 74 hat d a f ü r υιέ ' Ι ω ά ν ν ο υ = ]}Πν 1 3 , was J 142 ( v g l . 2115-17) e n t s p r i c h t . Vgl. Dalman, Gramm. 1 179,5. HHirschberg, Simon Bariona a. the Ebionites: JBL 61,'42, 171-191. Dagegen RMarcus p . 2 8 1 * (1)

— 1. fremdsprachig, e. fremde, d . h . unverständliche Sprache redend a d j . od. subst. l K o r l 4 u (vgl. Hdt.

Βαρναβάς, S (Ausgg. a u c h Β α ρ ν ά β α ς ; 13213?

2,158,5. Aristoph., aves 199 u. d. Scholien dazu [Ltzm. zu IKor 14,11]. Ovid, Tristia 5,10,37 barbarus hie ego sum, quia non intellegor ulli. P s 1 1 3 , 1 ) .

SEG 7,381,5. - Vgl. Dßm., Β 175ff.; NB 16; Z N W 7,'06,91 f. Dalman, Worte 32; Gramm. 2 178,4. HJCadbury: RHarrisFestschr. [Amicitiae Corolla] '33,47f.; JBL 52,'33,59; Bl-D.

— 2. ungriechisch, ausländisch, barbarisch — a. adj. π ό λ ε ι ς Ε λ λ η ν ί δ α ς κ. β α ρ β ά ρ ο υ ς D g 5,4. — b. subst. d. Nichtgrieche, d. Ausländer, d. Barbar, d. G r i e c h e n

§ 125,2) Ñ. pr. m. Barnabas, Levit a u s C y p e r n , eigentl. J o s e p n g e n a n n t ( A G 436), G e n ö s s e d. Paulus bis zu d e m Streitfall in Antiochien (Gal 213) AG 927 1122.3« 122S 13-15 (18mal). IKor 96 Gal 21.9 Kol 410. Β subsc. AG 436 wird d. N a m e υιός π α ρ α κ λ ή σ ε ω ς Sohn d. Trostes.. übersetzt, d o c h ist nient recht deutl., wie diese Übers, g e w o n n e n w e r d e n soll. - ROPTaylor,

e n t g e g e n g e s e t z t (d. Neuplat. Amelius [III n] nennt den Joh. evangelisten ß.: Euseb., pr. ev. 11,19,1) " Ε λ λ η ν ε ς κ . β ά ρ β α ρ ο ι R ö 114 (vgl. Ps.-Eur., Rhes.404. Pia., Theaet. 175 A. Charito 6,3,7. SIG 360,12.27.867,32; O G I S 765,15 ff. Isishymn. v. Andros S. 124,31 = 125,27. Philo, Abr.267. Jos., ant.4,12. 8,284 u.ö. - D. Römer wollen nicht zu den ß. gehören: Jiithner ["Ελλην 1] p.62. MPohlenz, Stoa II '64,139); Vgl. Kol 3 l l (44. Brief der Apoll, v. Ty. [Philostrat. I 354,25]: kein Unterschied unter d. Menschen εϊτε βάρβαρος είτε και "Ελλην.). V. d . B e w o h n e r n V. M a l t a A G 282.4. - AEichhorn, Βάρβαρος quid significaverit. Diss. Lpz.'04. HWerner, Barbarus: NJkIA 41,'18,389-408. RAC I, 1173-76. JAC 10/67,251-96. S. "Ελλην 1. * (6) I 544-51; X 2, 1008 (S)

βαρέϋ) (seit Homer, auch Epikt. Inschr. Pap., ganz selten LXX. TestJob 26,2. JosAs 24,1. ParJer. Jos., ant.15,55. Or.Sib. fgm.3,39. Tat. 23,1 βεβαρημένους. Vgl. Anz 266-68. Nägeli 26) Aor. 1 έ β ά ρ η σ α . Pass. Pf. 3.Sg. β ε β ά ρ η τ α ι (Ex 7,14); Ptz. β ε β α ρ η μ έ ν ο ς . Aor. 1 έ β α ρ ή θ η ν . Praes. Ptz. β α ρ ο ύ μ ε ν ο ς ; I m p . β α ρ ε ί σ θ ω beschweren, bedriikken; n u r übertr.: v. schweren A u g e n l i d e r n ο φ θ α λ μ ο ί β ε β α ρ η μ έ ν ο ι (Philo, ebr.131 βεβαρημένος t . οφθαλμούς) M t 2643 M k 1 4 4 0 v . l . M i t ϋ π ν φ (Anth. Pal.3,22,17.4,8,

12.7,290) schwer v. Schlaf Lk932; vgl. δ ι α τα£ νηστείας και τάς διανυκτερεύσεις ... βαρηθείς ο Π α ύ λ ο ς ά φ ύ π ν ω σ ε ν durch das Fasten und aie Nachtwachen ... ermattet, schlief Paulus ein API 7,26. V. Herzen, die schwer w e r d e n , d . h . ihre Feinfühligkeit verlieren (vgl. Ex 7,14) im Rausch (seit Homer ist ß. ο ϊ ν ω stehende

Redensart)

Lk2l34.

έβάρησά

τίνα

έν

μ ι κ ρ φ ή έ ν μ ε γ ά λ φ ich bin jmdm. im Kleinen od. im Großen zur Last gefallen IPhld 6,3. V. U n g e m a c h o d . U n r e c h t (vgl. P. Oxy.525,2 [II n] καθ' έκάστην ήμεραν |3α(Χ)ϋμαι δι' αύτόν. SIG 888,85.904,3) κ α θ ' ύ π ε ρ β ο λ ή ν

ύ π ε ρ δ ύ ν α μ ι ν έ β α ρ ή θ η μ ε ν wir wurden über alle Maßen, über unsere Kraft Ìhinaus bedrückt 2Kor 18 (vçl. P. Tebt.23,4f. καθ' ύπερβολήν βεβαρυμμένοι). A b s . β α ρ ο υ μ ε v o i bedrückt 54 (Epikt. 1,25,17; vgl. βαρύνω a.E.). V. fi-

C h Q R 136/43,59-79. Haenchen, Apg'77,351-58.* (28)

βάρος, ους, XÓ [selten], TestAbr B l l

(seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX S. 115,22. Ep.Arist.93. Philo. Jos.) d.

Schwere, n u r übertr. — 1. d. Last (Diod.S. 13,81,3 β. του πολέμου. Jos., bell.

I,461.4,616) v. d. Tagesarbeit β α σ τ ά ζ ε ι ν τ ό β. της ημέρ α ς M t 2012 (vgl. Babrius 111,20 βάρος διπλούν βαστάσας).

V. V e r s u c h u n g e n ά λ λ ή λ ω ν τ α β. β α σ τ ά ζ ε τ ε Gal 62. ά ν α δ έ χ ε σ θ α ι τ ό β. τ ο υ π λ η σ ί ο ν Dg 10,6. V. d. Last e . G e s e t z e s (Polyb. 1,31,5 t ò β. των έπιταγμάτων) β ά λ λ ε ί ν

[3. έπί τ ι ν α jmdm.

e. Last auflegen

Apk224. D a f ü r

ε π ί τ ι θ έ ν α ί τ ι ν ί β. (X., oec. 17,9. Dionys. Hal.4,10 α π α ν έπιθεις τ. β. τοίς πλουσίοις. Ρ. Gieß. 19,18) A G 1528. Z u E g 2,

ZI. 62 s. α σ τ α τ ο ς . — 2. d. Gewicht v. A n s e h e n , d a s j m d . genießt od. b e a n s p r u c h t (Polyb. 4,32,7 προς τό β. τό Λακεδαιμονίων. Diod.S. 4,61,9. Plut., Per.172 [37,1]) έ ν β. ε ί ν α ι gewichtig

auftreten

lTh 27.

— 3. d. Fülle (β. πλούτου Eur., El. 1287; Iph. Taur.416. Plut., Alex. M.692 [48,3]; vgl. 3 M a k k 5 , 4 7 ) α ί ώ ν ι ο ν β.

δ ό ξ η ς e. ewige Fülle von Herrlichkeit

2Kor4i7 (vgl.

Rtzst., Mysterienrel.' 355).* (6) I 551-4; X 2, 1008

Βαςσα(β)βάς, S ( Β α ρ σ α β ά ς t . r . , Β α ρ ζ ά β α ς API [Pap.]. K^KÇ 1 3 - o d . Κ?ψ 13) Ν. pr. m. Barsabbas (mit e i n e m β heißt Diod. S. 32,15,7 ein König der Thrazier so)

— 1. V a t e r n a m e e. J o s e p h , der d. B e i n a m e n Justus f ü h r t e u. z. U r g e m e i n d e gehörte AG I23. Pa (2,9. I I , 2 ) ; diesen N a m e n benutzt der Verfasser von API zur B e n e n n u n g eines Dieners des N e r o API 11,10; vgl. M Bonnet Aa 1,298.

— 2. V a t e r n a m e e. J u d a s , der n a c h AG 1522 nebst B a r n a b a s u. Silas d e m Paulus v. d. U r a p o s t e l n mit-

269

270

βασιλεία

Βαρτιμαΐος

gegeben wurde, als er nach d. Apostelkonzil nach Antiochien zurückkehrte. (Über d. Namen und s. Schrei-

2 P t 28 (vgl. Harnack, Beitr.VII '16,105f.).

bung s. Dalman, Gramm.* 180. Cadbury, Harris-Festschr. [s. Βαρναβας] 48-50.)* (2)

χρυσόν èv πυρί = dem Gold mit Feuer zusetzen [b. Schmelz-

Βαοτιμαΐος, ου (Βαρτίμαιος t.r.

Ί 3 , s. Billerb.

II 25. Βαρτειμίας Dit) N. pr. m. Bartimaeus, Name e. Blinden Mk 104«, w o ό υιός Τιμαίου neb. Βαρτιμ α ΐ ο ς Dublette ist. Timai (vgl. LXX. Jos., c. Ap. 1,16.221) ist wohl Abkürzung, etwa v. Timotheus (Wlh. z.d. St.). - EbNestle, Marginalien u. Materialien 1893,83-92: D. blinde Bettler B„ Mk 10,46.* (1)

βαρύνω (seit Homer, auch O G I S 669 II, 5.18. P. Tebt.23,5 [II V], P. Oxy.298,26. BGU 1563,7 [beide I η], P. Hamb.87,10.

durch d. gesetzlosen

Taten (der Sodomiter)

bedrängt

— 3. allg. bedrängen (Maxim. Tyr. 11,2a βασανίζειν τον prozeß]) π λ ο ι ο ν β α σ α ν ι ζ ό μ ε ν ο ν ύπό των Fahrzeug, dem d. Wellen stark zusetzten gleicher Bed. Mk648, wenn hier nicht zung vorzuziehen ist: sie quälten sich ab*

κυμάτων d. Mt 1424; in d. Übersetmit Rudern

(12) I 559-61

βασανισμός, oö, ό (Alexis Com. 290. 4Makk 9,6. 11,2) — 1. akt. das Quälen Apk9sb. — 2. pass, das Gequältwerden 9s« 14111810.1s. (neb. πένθος) d. Qual 187.* (6) I 559-61

PSI 1406,9f. [beide II n], LXX. Hen 103,11. PsSal 2 , 2 2 . 5 , 6 . Philo, exsecr. 154. Jos., bell.4,171; ant.6,32.

Or.Sib.3,462)

Aor. 1 έβάρυνα. Pass. Pf. 3.Sg. βεβάρυνται (Na 2,10). Aor. έβαρύνθτ|ν (LXX). Fut. ρ α ρ υ ν θ η σ ο μ α ι (LXX) beschweren τ. δίκαιον AG 3 u D . β. δεσμοΐς m. Ketten belasten 2K1 20,4. - AG 2827 v.l. 2Kor54 v.l. Lk 2134 t.r.* (0) I 557; V 1025

βασανιστής, oO, ό (seit Antipo u. Demosth. 37,40, auch Plut., mor. 498 D. TestAbr AB. Philo, spec. leg. 4,82 ; omn. prob, üb. 108; in Flacc.96) d. Folterknecht M t 1834 (SEG 8,246,8 [II n] hat βασανίζω b. d. Behandlung eines Schuldners, aus dem d. Letzte herausgepreßt werden soll). M P o l 2 , 3 . ά γ γ ε λοι β. Strafengel

ApkPt 8,23.* (l) I 559-61

βαρύς, εΤα, Ó (seit Homer, auch LXX. TestSal. TestJuda 7,1 [h, ß]. JosAs. ParJer 5,9. Philo. Jos. Just., D.86,6. Mel., P. 95,728 [Β]. Ath., R.72,23) schwer

βάσανος, OU, ή (seit Theognis u. Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal 1,3. Philo. Jos., ant. 12,255.13,241. Just.)

— 1. eigtl. φορτία βαρέα (vgl. Ps 37,5) schwere Lasten bildl. (Procop. Soph., ep. 141 β. φορτίον; vgl. Jos., ant. 19,362) v. Gesetz Mt 234; v. Schlaf AG 2 0 i D . — 2. iibertr. (so auch Just. Mei.) — a. drückend, schwierig zu erfüllen, schwer lastend v. Anordnungen, Forderungen (Polyb. 1,31,7. Philo, Mos. 1,37) αί έντολαί αύτοϋ

15,58,2 v. d. gerichtl. Folter. SIG 780,12. P. Lille 29 I, 22. LXX, bes. oft 4 M a k k . Philo, de los.86. Jos., bell. 1,635; ant. 16,245)

β. ο υ κ ε ί σ ί ν 1J 5 3 (vgl. Philo, spec. leg. 1,299 αιτείται ό θεός

ουδέν βαρύ), έπιστολαί 2Kor 10ίο (neb. ισχυρός, s.d. 2). — b. schwerwiegend, gewichtig (Herodian 2,14,3) τα βαρύτερα τ. ν ό μ ο υ d. Bedeutsameren Bestimmungen d. Gesetzes Mt 2323. αίτιώματα AG 257 (vgl. Synes., ep.69 p . 2 1 7 D άμαρτίαι β.) — C. beschwerlich (Dio Chrys.26 [43],7 ούδέν ούδενί βαρύς είμι. Appian, Samn.5 β. ειναί τινι. W s h 2 , 1 4 . 1 7 , 2 0 ) β.

— 1. d. Folter, d. Marter (Herondas 2,88 u. Diod.S. MPol 2,4. Ox 840,7. V. d. Folterqualen d. Hölle (vgl. Wsh 3,1. 4Makk 13,15) 2 K 1 1 7 , 7 b. ύ π ά ρ χ ε ι ν έν βασάνοις von Qualen geplagt werden Lk 1623. V. d. Hölle τ ό π ο ς της β. d. Strafort 1628. Vgl. 2K.1 10,4. — 2. allg. d. Qual, d. Pein v. quälenden Leiden (neb. νόσοι; vgl. Sext. Emp., adv. math.11,153. 1 M a k k 9 , 5 6 .

Philo, Abr.96) Mt424. - Η 1 5 , 6 . 6 3 , 4 . 6 4 , 3 f . 6 5 , 1 . 3 . 7 . μετά π ο λ λ ά ς β. και τιμωρίας Pa (3,3) (ν. Ende d. Judas). V. Christenverfolgungen 1 Kl 6,1. 2K.1 17,7 a.* (3) I 559-61

γ ί ν ε σ θ α ί τινι jmdm. beschwerlich fallen IRö 4,2. — d. heftig, verderblich, grausam, wild (11.1,89. X.,

βασιλεία, ας, ή (seit Heraküt fgm.52. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A 8 S.85,13. TestJob. Test 12Patr. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. Mei.)

Ages.11,12 άνταγωνιστής Β. 3 M a k k 6 , 5 . Philo, agr.120 ß. εχθροί. Jos., ant. 15,354) λ ύ κ ο ι β. A G 2029.* (6) I 554-6; Χ 2, 1008 (Spicq I, 175-78)

— 1. d. Königsein, d. Königtum, d. Königsmacht, d. (Königs)herrschaft ( l K ö 15,28.20,31. Sir 10,8. Jdth 1,1. Esth 3,6. IMakk 1,16 u.ö. LXX. Hen 98,2. TestJob 33,9. Just. Tat. Ath., ού βασιλείαν άλλα τυραννίδα Mel., P.

βαρύτιμος, OV sehr teuer, sehr kostbar

(in diesem Sinn b. Strabo 17,1,13. Kyraniden p. 12,9; ähnl. unser „schwer reich") V. S a l b e n (Peripl. Eryth. c.49 μύρον ού β.) M t 267 (vgl. πολύτιμος).* (1)

βασανίζω (seit Vorsokr. Hdt. Aristoph., auch SEG 8,246,8. Pap. LXX. TestSal. TestAss 6,5. 4 M a k k [20mal]. Philo. Just., D.68,2) I p f . έ β α σ ά ν ι ζ ο ν . F u t . 3 . S g . β α σανίσει (Sir 4,19) u. βασανιεϊ (2Makk 7,17). Aor. 1 έβασάνισα. Pass. Aor. 1 έβασανίσθην. Fut. 1 βασαν ι σ θ ή σ ο μ α ι foltern, quälen — 1. eigtl. v. d. Folter bei d. Untersuchung u. überhaupt vor Gericht (Thu.8,92,2. Charito 4,3,2. BGU 1847,16. P. Ant.87,13. 2Makk 7,13. 4Makk 6 , 5 u.ö. Jos., ant.2,105.16,232) MPol 2 , 2 ; bei Sklaven angewandt (Antipho 2,4,8. P. 0xy.903,10) 6 , 1 .

49,354. Orig.) λαβείν έ α υ τ φ βασιλείαν sich e. Königtum gewinnen Lk 1912.15; ohne Dat. Apk 1712 (vgl. Jos., ant. 13,220). δοϋναί τινι τήν β. 1717. Κχειν βασιλείαν έπί τίνων 17 ιβ. έποίησεν ήμάς βασιλείαν er machte uns zu einem Königtum le 510. d. Königsherrschaft Lk 133 2 2 29 2342 v.l. AG 16 Hb 18 (Ps 44,7) IKor 1524 (παραδιδόναι wie Diod.S. 1,43,6). Β 4 , 4 ( D a 7 , 2 4 ) . A u s Ps 9 5 , 1 0 (b. Just., A I 41,4; D.73: ό κύςιος έβασίλευσεν ά π ό

τ. ξύλου) erklärt sich β. Ίησοΰ έπί ξυλου d. Herrschaft Jesu am Kreuz Β 8,5 (s. Windisch, Hdb. z.St.). - Hb 1133. 1K1 61,1. — 2. d. Königreich (Diod.S. 4,68,4. Appian, Mithrid. 105 § 496 ή βασ. δλη d. ganze Königreich. O G I S 383,25 [I v]. P s

67,33.134,11. Bar 2,4. Tob 1,21. IMakk 1,6.3,27. 2Makk 9,25. 3Makk 6 , 2 4 u.ö. LXX) Mt 1 2 2 S f . 2 4 7 M k 324 6 23 (Socrat., ep. 1,10 τ. βασιλείας μέρος διδόναι) 138 Lk l l i 7 f . 2110. αί β. του αιώνος τούτου IRö 6,1. In

— 2. übertr. auf jede Qual — a. vorwiegend körperl.: b. Krankheiten (Lucian, Soloec.6. Jos., ant.9,101. 12,413) Mt 86. V. d. Geburtswehen (Anth. Pal.9,3ll hat βάσανος in dies. Sinn) Apk 122. ήλθες β α σ α ν ί σ α ι ήμάς; Mt 829. Vgl. M k 5 7 Lk 828. - In der Endzeit: Apk9s I l i o 14io 20io. EPt 4,14. Η 1 5 , 6 . 6 3 , 1 . 6 4 , 1 . 4 . 6 5 , 3 f . 65,6. — b. wesentl. seelisch IEph 8,1. έ α υ τ ό ν s. selbst

der Versuchungsgesch. Mt 48 Lk 4s (anders als Jesus er-

quälen

σιλείας θεοϋ σοφός άνήρ) und auf Jesus übergegangene eschatologische Vorstellung. D. Ausdrücke wechseln; β. του θ ε ο ΰ u. των ο υ ρ α ν ώ ν sind wesentl. gleichwertig, da d. Juden für θεός neb. andern Um-

H 8 6 , 3 (Epikt.2,22,35. Philo, deus imm.102). D a -

für την έαυτοϋ ψ υ χ ή ν (TestAss 6,5 ή ψυχή βασανίζεται) 30,2 (neb. ταπεινοϋν). 66,4. ψυχήν δικαίαν ά ν ό μ ο ι ς εργοις έβασάνιζεν (Lot) Juhlte s. gerechte Seele

bittet Diod.S. 17,51,2 Alexander von s. Vater Ammon τήν άπάσης της γης άρχήν u. findet Gehör).

— 3. bes. d. Königsherrschaft Gottes, e. bei d. Propheten s. andeutende, von d. Apokalyptik weiter ausgeführte (Mi 4,7.8. Ps 102,19.144,11-13. Wsh 6 , 4 . 1 0 , 1 0 . Da 3 , 5 4 . 4 , 3 U.Ö. - Auch Diod.S. 5,71,1 übernimmt Zeus von Kronos die βασιλεία. Sextus 311 κοινωνεί βα-

271

βασίλειος

βασιλεύς

272

β. ίεράτευμα l P t 2 9 (Ex 19,6.

Schreibungen auch ουρανός (-oí) brauchten (Bousset,

7,17 κ ρ ά τ ο ς β α α ί λ ε ι ο ν )

Rei. 3 314f.). - D a l m a n , Worte 75-119.

2 3 , 2 2 ) . Als S u b s t . b e d . d . Pl. τ α β. (seit Hdt.i,30,i, auch

— a. β. των ουρανών bei Mt: 32 417 53.io.i9f. u.ö.; sonst nur (Did., Gen.52,11.60,28) J 3s v.l. u. API 8,31. — b. β. του θεοϋ (vgl. Orig., C. Cels.3,40,21) Mt 633

S1G 495,45. PSI 488,11. P. Col. Z e n . 3 9 , 8 . P C Z 6 6 4 , 1 . 7 5 8 , 7 [alle III v). P G M 2,181.4,1062. Esth 1,9. Philo, in Flacc.92. Jos., ant. 13,138) u. seltener d. Sing, το β. (X., C y r . 2 , 4 , 3 . Spr 18,19. PsSal [„Königswürde", e b e n s o TestSal. Test J u d a ] . Philo, sobr.66. Jos., a n t . 6 , 2 5 1 ) d. (Königs-) Palast

1228 2 1 31.43 M k 115 4 l l . 2 6 . 3 0 U.Ö. L k 4 4 3 620 7 2 8 8 l u . S . O . A G 13 812 1422 1 9 8 2 8 23.31 J 3 3 . 5 RÖ 1417 1 Κ Ο Γ 4 2 0

u.ö. Ox 654,1 (ETh 2). Dg 9,1. Β 21,1. Pol 2,3. ß. θεοΰ lKoréio; vgl. 69 15so Gal 521. Pol 5,3. β. του Χρίστου και θεοΰ Eph5s. τοϋ Χρίστου 1Κ1 50,3. — c. β. τοϋ πατρός Mt 1343 2629. — d. β. αύτοΰ ( = του υίοϋ τοϋ άνθρωπου) Mt 1341 Lk 2426 v.l.; vgl. Kol 113. — e. β. τοϋ πατρός ήμών Δαυίδ Mk 11 ίο, weil d. davidische Reich unter d. messian. Davididen wieder erstehen soll (vgl. Jes 9,5 f. Jer 23,5 f.). — f. ή β. τοΰ κυρίου Β 4,13. ή β. αύτοϋ ( = κυρίου) ή έπουράνιος 2Ti 4 is. Epil Mosq 5. ή ουράνιος β. Μ Pol 22,3. ή έν ο ύ ρ α ν φ β. Dg 10,2. — g. αιώνιος β. τοϋ κυρίου (vgl. Da 4,3. Just. u. CIG II 2 7 1 5 a 3 έ π ί της τ ω ν κ υ ρ ί ω ν ' Ρ ω μ α ί ω ν α ι ω ν ί ο υ α ρ χ ή ς . D ß m . , 277 f.) 2Pt I i i ; vgl. M Pol 20,2.

Β

— Die β. umfaßt die denkbar größten Güter Mt 1344.45. V. ihrer Aneignung werden folgende Ausdrücke gebr.: α ψ α σ θ α ι της p. Β 7,11. δέχεσθαι Mkl0i5. διδόναι Lk 1232. εισέρχεσθαι εις τήν β. Mt 520 721 183 1923 Mk 1023fr. J 3s AG 1422. H 89,3 f. είσήκειν εις τήν β. 2Κ111,7. ερχεσθαι εις τήν β. 9,6. έτοιμάζειν Mt 2534. ευθετον είναι τή β. Lk 962. εύρεθήναι εις τήν β. Η 90,2. ζητειν Mt 633 Lk 1231. καταξιοΰσθαι τής β. 2Th 15. κατοικείν έν τη β. Η 106,2. κληρονομεΐν Mt 2534 lKor69f. 15so. IPhld 3,3; vgl. κληρονόμος τής β. Jk 2s. μαθητεύεσθαι τή ¡3. Mt 1352. μεθιστάναι εις τήν β. Kol 113. φθάνει ή β. επί τινα Lk 1120. Als sinnl. wahrnehmbar bez. όράν τήν β. Mk 9i Lk 927 J 33. Η 92,3. Die Geheimnisse d. Reiches können denen, für die sie bestimmt sind, durch Belehrung zugängl. werden M t l 3 n M k 4 i i . διαγγέλλειν Lk 960. διαμαρτυρεισθαι AG 2823. κηρύσσειν και εύαγγελίζεσθαι L k 8 i 1616; vgl. κηρύσσειν το εύαγγέλιον τής β. Mt 423 935 2414. κηρύσσειν τήν β. Lk92 AG 2831. λ α λ ε ΐ ν περί τής β. L k 9 i i . D. Zugang versperren: κλείειν M t 2 3 u ; vgl. κλείδες τής β. 16ΐ9 (s. κλείς ΐ). αΐρειν άπό τίνος 2143. Als gegenwärtig bez. Mt 1228 Lkll20, vieil, auch 1720f. Als zukünftig, aber nahe bevorstehend bez. ήγγικεν ή β. Mt 32 IO7 Lk IO9.11, vieil. Mk 115. έγγύς έστιν Lk2l3i. ερχεται M t 6 i o M k l l i o L k l l 2 1 7 20. μέλλει ά ν α φ α ί ν ε σ θ α ι 19ιι. προσδέχεσθαι τήν β. Mk 1543. έκδέχεσθαι τήν β. 2Κ1 12,1. μέλλει ερχεσ θ α ι 1 ΚΙ 42,3. ή μέλλουσα β. 2Κ1 5,5. η£ει ή β. 12,2. Als Mahl vorgestellt (Billerb. iv 1154ff.) : ανακλιθήναι έν τή β. M t 8 i i 2629 Mk 1425 Lk 1328f. 22i6.i8.3o; vgl. d. Gleichnisse 14isff. Mt222ff. D. Teilnehmer als υιοί τής β. bez. Mt 812 1338. Mit d. Teilnahme ist d. μετάνοια verbunden Mt 417 M k l i s , d. Drang, zu werden wie die Kinder Mt 183f. 1914 Mkl0i4f. Lk 1816 f. Nur Gerechtigkeit wird die ß. erben Mt 520. Stufen u. Grade 519 181.4. Wer d. Bruch mit der Vergangenheit scheut, hat geringe Aussicht 1923f. Mk IO23-25 Lk 1824f.; vgl. I829, der Sünder gar keine Mt 1324ff.36ff.47ff. - Als sittl. Größe gilt d. ß. auch dem Ap. Pis: Gerechtigkeit, der Friede (m. Gott) u. Freude folgen R ö l 4 n . Sie äußert sich in Taten, nicht in Worten 1ΚΟΓ42Ο. Sünder werden sie nicht erben 69f.; Gal521 Eph5s (vgl. 2K1 9,6); aus letzteren Stellen folgt, daß sie für Pis im wesentl. etw. Zukünftiges ist. Vgl. auch 2Ti4i. Fleisch u. Blut gelangen nicht hinein; nur geistlicher Leiblichkeit steht sie offen 1 Kor 1550. Gott selbst beruft dazu lTh2i2. (162) I 5 7 9 - 9 2 , 6 0 9 , 6 1 2 , 5 7 3 , 5 9 3 ; III 5 2 5 , 7 1 0 , 9 0 8 f . ; IV 823; X 2, 1008-14 (Spicq III, 8 8 - 9 0 , 9 2 , 9 8 - 1 0 3 ; S)

βασίλείος, OV

(seit H o m e r , a u c h L X X .

PsSal 17,4.6.

TestSal 5,5. T e s t J u d a ) k ö n i g l i c h ( O r a k e l s p r u c h b.

Diod.S.

Lk 725. - 2Kl ist τ ο β. = ή β α σ ι λ ε ί α (Bl-D. §50; vgl. T e s t J u d a 1 7 , 6 . 2 2 f . O r . S i b . 3 , 1 5 9 . Just., A l 32,2. D . 3 1 , 5 [Da 7,22], G a i u s b. Euseb., K. G . 3 , 2 8 , 2 . - P o l y a e n u s 8,55 gebr. d e n Pl. τά β α σ ί λ ε ι α = ή β α σ ι λ ε ί α ) , εισέρχεσθαι εις το β. τοΰ

θεοΰ 6,9. ό ρ ά ν το β. τοΰ κόσμου 17,4.* (2) I 593; III 2 4 9 f . ; Χ 2, 1008-14 (Spicq III, 103f.) β α σ ι λ ε ύ ς , έ ω ς , Ó (seit H o m e r , a u c h Inschr. Pap. L X X . H e n . TestSal. TestAbr. T e s t j o b . Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. A p k E s r 4,11 S . 2 8 , 1 2 T . A p k M o s 29. AkrEz. Asels. E p . Arist. Philo. Jos. Apolog. F r e m d w . im R a b b . ) d. König

— 1. allg. ποιεϊν τινα β. jmdn. ζ. König machen J615. βασιλείς τής γης d. irdischen Könige Mt 1725 Apk I5615 (Ps 2,2.88,28) u.ö. AG 426 (Ps 2,2). β. των έθνών Lk 22 25. (neb. η γ ε μ ό ν ε ς ; vgl. η γ ο ύ μ ε ν ο ι έ θ ν ώ ν κ α ι β. Orig., C. C e l s . 2 , 3 2 , 2 2 ) Mt IO18 Mk 139 Lk 2112. V. Königen allg. ( n e b . π ρ ο φ ή τ α ι ; 2Makk 2,13. Boll 139) Lk 1024. V. Pharao AG7io ( T a t . 3 8 , 1 ) . David M t l 6 AG 1322 (Just., A I 35,6). H e r o d e s d . G r . (Jos., ant. 14,382.385. O G I S 4 1 4 , 2 . 4 1 5 , 1 . 4 1 6 , 2 . 4 1 7 , 3 . Just., AI 4 0 , 6 . D . 7 8 , 1 ) M t 2 l . 3 L k l 5 . Herodes Antipas (eigtl. nicht König [Jos., ant. 17,188. O G I S 416.417], d o c h gelegentlich so b e z e i c h n e t : Ci-

cero, Verr.4,27) M t 149 M k 6 i 4 .

EPt

1,2,

Herodes

A g r i p p a I (Jos., ant. 18,237.19,274. O G I S 4 1 8 , 1 . 4 1 9 , 1 . 4 2 8 , 4 ) A G 1 2 1 , A g r i p p a I I (Jos., b e l l . 2 , 2 2 3 . O G I S 4 1 9 , 2 . 4 2 3 , 1 . 425,3.426,2) 2513.24.26. Aretas, d. Nabatäerkönig

2Kor 1132, Melchisedek, d. K. v. Salem H b 7 i f . (Gen 14,18); V. rom. Kaiser ( A p p i a n , Iber. 102 § 444; bell. civ. 2,86 § 362 ' Ρ ω μ α ί ω ν βασ. ' Α δ ρ ι α ν ό ς u . ö . H e r o d i a n 2 , 4 , 4 . C I G II 2721,11. P. O x y . 3 3 II, 6.35 verso, 1. BGU 588,10. P G M 4,2448 ' Α δ ρ ι α ν ό ς β α σ . 2453. Jos., b e l l . 3 , 3 5 1 . 4 , 5 9 6 . 5 , 5 6 3 ; vi. 34. M a g i e 62. β α σ ι λ ε ΰ Ar. 1,1 u . ö . - T a t . 4 , 1 . 1 9 , 1 . Mel., H E 4 , 2 6 , 6 ) I T i 2 2 (d. PI. generisch wie A p p i a n , P r o o e m . c. 15 § 62. Jos., a n t . 2 , 7 1 . Eg 2 ZI.48. - Z. S a c h e LBiehl, D. liturg. G e b e t f. Kaiser u. Reich '37) I P t 2 1 3 . 1 7 (s. S p r 2 4 , 2 1 u. bes. Vi. Aesopi I c.26 p . 2 8 8 , 1 7 : τ έ κ ν ο ν , π ρ ο π ά ν τ ω ν σ έ β ο υ τ ο θ ε ί ο ν , τ ο ν β α σ ι λ έ α δε τ ί μ α ) A p k 179. 1 Κ 1 3 7 , 3 .

— 2. bildl. ν. dem Inhaber d. höchsten Gewalt (Ael. Aristid.46 p . 2 8 5 D . : β. Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς ) b e s . — a . V. d . m e s sian. König β. των 'Ιουδαίων (so Alex. J a n n a i : Jos., ant. 14,36; H e r o d e s 16,311; A r i s t o b u l : D i o d . S . 40,2) M t 2 2

2711.29.37 Mk 152.9.12.18.26 Lk 233.37f. J 1833 U.Ö. ß. (τοϋ) 'Ισραήλ Mt 2742 Mk 1532 J I49 12i3. EPt 3,7. 4,11. Daner v. Jesus als dem König d. Christen (Orig., C. Cels. 1,61,27. Did., G e n . 2 1 5 , 1 0 ) MPol 9,3.17,3. API 8,29 M2 (unsicher). Er ist auch d. κύριος, auf d e n sich D 14,3 u. API 9,1 f. (vgl. auch 9 , 7 ) d a s β. μέ-

γ α ς aus Mal 1,14 bezieht. Vgl. M t 2 1 s (Sach 9,9). 2534.40 J 1837 (z. Frage des Richters: βασιλεύς ει συ; vgl. Martyr. C a r p i etc. 24 O v G e b h . ' 0 2 : β ο υ λ ε υ τ ή ς ε ι ; ) , β . β α σιλέων (wie 2Makk 13,4. Philo, spec. leg. 1,18; d e c a í . 4 1 ; vgl. P G M 13,605. - V. Z e u s : Dio C h r y s . 2,75) A p k 1 7 l 4 1916

ist noch z. Ζ. des jungen Christentums lebendiger Königstitel ( D ß m . , LO 310f. U . S . D i o d . S . 1,47,4 alte Königsinschr. βασ. β α σ ι λ έ ω ν . 1,55,7 β. β α σ ι λ έ ω ν και δ ε σ π ό τ η ς δεσ π ο τ ώ ν Σ ε σ ό ω σ ι ς . M e m n o n [I ν / Ι n ] : 434 f g m . 1,31,3 Jac. βασ. β α σ . von Tigranes. A p p i a n , bell. civ. 2,67 § 278. E z 2 6 , 7 . D a

2,37. 2Esr 7,12) u. v. den Christen in gewolltem Ggs. ihrem Herrn vorbehalten (vgl. Pass. Scilit.6 p . 2 4 v G e b h . ) . - Β 11,5 (Jes 33,17). ó β. των ούρανών API 7,29. — b. V. Gott (Pia., e p . 2 p . 3 1 2 E ό π ά ν τ ω ν β α σ ι λ ε ύ ς . Plut., m o r . 3 8 3 A: d e r in die hl. Ewigkeit e i n g e ^ a n g e n e n M e n s c h e n seelen ή γ ε μ ώ ν έ σ τ ι κ. β α σ ι λ ε ύ ς ό θ ε ό ς ) μέγας β. ( S E G 8 , 3 2 , 3 [III n] ν. Zeus. Tob 13,16. Philo, migr. A b r . 1 4 6 u . ö . Or. Sib. 3,499.616; v. m e n s c h l . K ö n i g e n seit Hdt. 1,188,1, a u c h Jdth

2 , 5 . 3 , 2 . Ep. Arist. Philo) Mt 535 (vgl. Ps 47,3). H 17,8.

β. των έθνών (Jer 10,7;

s. ed. H B S w e t e v.l.)

Apk 153. ß.

βασιλεύω

βαστάζω

των αιώνων (Tob 13,7.11. Hen 9,4; vgl. Ps 144,13. Ex

βασίλισσα, ης, ή (für att. βασιλίς [τη βασιλίδι 'Ρώμη Just., A I 26,2.56,2] u. βασίλεια [Phryn. p.225 L.Moeris 192] erstmalig Alcaeus Com. [V/IV v] 6 u. X., oec.9,15, später häufig, auch Inschr. [SIG u. O G I S Ind. Meisterhans J -Schw. 101,5. Schweizer 140. Nachmanson 121]. Pap. [Mayser 214.222.255]. APF 2/03,541.6/20,453. LXX. TestSal. JosAs. Ep.Arist.41. Philo, congr. erud. gr.45. Jos., bell. 1,76; ant. 11,190 u.ö. Tat.

273

1 5 , 1 8 . Jos., ant. 1,272 δέσποτα παντός αιώνος, dazu 14,24 β. των όλων [β. των όλων ist auch Diod.S. 3,56,5 Gottesbezeichnung]. PGM 12,247 αιώνων βασιλεϋ και κύριε) l T i 117

Apk 153 v.l. έπουράνιος β. των αι. 1 ΚΙ 61,2. β. των βασιλευόντων ΙΤϊ 615 (wie 3Makk 5,35 v.l. Pel.-Leg. 21,8.24,21). β. της δόξης API M l ν.24.26. — c. ν. e. König d. Unterweltsgeister, Abaddon A p k 911. (115) I 562-79; III 377; IX 519; Χ 2, 1008-14 (Spicq III, 90ff.,94-98; S)

βασιλεύω

(seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 17,21. TestSal. TestAbr A 85,27. TestJob. Test 12Patr. JosAs. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. 9,6. Just. Tat. Ath.) Fut. βασι-

λεύσω. Aor. 1 έβασίλευσα. Pf. 3.Sg. βεβασίλευκεν (2Kö 15,10) — 1. König sein, herrschen (Bl-D. §177.233,2.234,5)

— a. v. irdischen Fürsten τινός über etw. (lEsr 1,37. 6,16. IMakk 1,16.11,9 u.ö.) της 'Ιουδαίας Mt222 v. Archelaus, der, ohne offiziell d. Titel König zu führen, doch SO genannt wurde (Jos., vi. 5 βασιλεύντος 'Αρχελάου; ant. 17,188ff.317ff. 18,93 βασιλεύς Ά.). τ ο ϋ

'Ισ-

ραήλ PrJk 23,2. των περάτων της γης IRö 6,1. έπί τινα (Gen 37,8. l K ö 8,9.12,1 u.ö.) Lk 1914.27. - βασιλεΐαι βασιλεύσουσιν έπί τ. γης Königsherrschaften werden herrschen auf d. Erde (vgl. έπί I l) Β 4,4. Zu βασιλεύς τ. βασιλευόντων I T I 6 i s s. βασιλεύς 2b. — b. v. Gott u. denen, d. ihm eng verbunden sind — α. Gott (Ps.-Phok. 111) Apk 1117 196 (beidemal s. unt. 2). — ß. Christus Lk 133 IKor 1525. εις τ. αιώνας MPol 21. — γ. Gott u. Christus zus.: ihre βασιλεία . . . βασιλεύσει (s. ob. la: Β 4 , 4 ) εις τ. αιώνας τών αιώνων (vgl. Ps 9,37) Apk 11 is. — δ. Heilige, die zur Mitherrschaft berufen sind Rö5i7b Apk5io (έπί τ. γης, wie ob. 1 a) 204.6 225 (vgl. Da 7,27). — c. übertr. d. Tod R ö 5 m (έπί τινα) i7a; d. Sünde 52i«; d. G n a d e 52ii>; d. sündige Lust 612. — 2. König werden, d. Herrschaft antreten, so besond. i m Aor. ( H d t . l , 1 3 0 , l . Thu.2,99,3. Polyb.5,40,6. 4Kö 14,29.15,1.7.10. IMakk 1,10 u.ö.) A p k l l n 196 (beidemal s. ob. lb α). EHb Nr.70 ZI. 16ff. Ox 654,1 (ETh 2). χωρίς ήμών έβασιλεύσατε ohne uns habt ihr d. Herrschaft angetreten 1 Kor48 (Appian, Basil.la § 5 hat β. den Sinn „s. der Herrschaft bemächtigen").* (21) I 592; X 2, 1008-14 (Spicq III, 103)

βασιλικός, ή, όν

(seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbrA. JosAs. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Ath.) königlich v. Amtsgewand d. Königs (Lind. Tempelchronik C 89 τάν βασιλικάν στολάν. Esth 8,15) έσθης β. d. königliche Gewand (Diod.S. 17,47,4 β. έσθ. 17,116,2.3) AG 1221 (beschrieben Jos., ant. 19,344). νόμος β. e. k. Ge-

setz, entweder um seiner überragenden Bedeutung

w i l l e n s o g e n a n n t (etwa im Sinne V. Ps.-Plato, Minos 317C το μεν ό ρ θ ό ν νόμος έστί βασιλικός. Epikt.4,6,20. Philo, post. Cai. 101.102. 4Makk 14,2), oder weil es von Gott (dem

König des Gottesreiches) gegeben ist J k 2e (vgl. OGIS 483,1 ό βασ. νόμος, auch BGU 820,2.1074,15. 1 E s r 8 , 2 4 . 2Makk 3,13). χ ώ ρ α β. (OGIS 221,41.68) d. Land d. Kö-

nigs AG 1220. κατά την βασιλικήν auf der Königsstraße API Ant 13,20 (vgl. Aa 1,237,4). τ ό κεφαλόδ ε σ μ ω ν . . . χ α ρ α κ τ ή ρ α έχει βασιλικόν das Kopftuch trägt ein Kennzeichen königlicher Herkunft PrJk 2,2. — Der ß. J 446.49 könnte ein Mann königl. (herodian.) Geblütes sein (Lucían, dial, deor.20,1. Ps.-Lucian, de salt.8. Plut., mor. 546 E). Wahrscheinlicher handelt es sich um einen königl. Beamten; Belege Hdb. z. St. Appian, Mithrid.80 § 358 sind οί βασιλικοί die Soldaten des Königs M.* (5) I 593; X 2, 1008-14 (Spicq III, 93f.; S)

βασιλίσχος, ου, Ó (Polyb.3,44,5. Athen. 13,20

p.566B.

OGIS

200,18.

Plut., m o r . 1 D v.l. P. Oxy.1566,9. Sb

6949,18.28. TestAbr A) D e m . ν. β α σ ι λ ε ύ ς d. Kleinkönig J 446.49 V.l.* (0)

274

33,3) d. Königin Mt 1242 Lk II31 AG 827 Apk 187.* (4) I 592; X 2, 1008-14

βάσις, εως, ή (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. PGM 7,518. LXX. TestSal. Ep.Arist. Philo. Jos. Or.Sib.5,54. Fremdw. im Rabb.) d. F u ß (so seit Pia., Tim.92A. Diod.S. 3,28,2. Medizinisches b. Hobart 34f. Philo, op. m. 118 διτταί χείρες διτταί βάσεις; post. Cai. 3. Jos., ant. 7,113.303 [neb. χείρες]. Wsh 13,18) αι β. AG 37.* (l)

βασκαίνω

(seit Aristot., auch LXX. TestSal 18,39 [vgl.

P.Vindob. 18,39 [β]ασκενω]). F u t . 3 . S g . β α σ κ α ν ε ΐ

(Dt

28,56). Aor. 1 έβάσκανα (Bl-D. §72) — 1. behexen τινά jmdn. (Aristot., probi.34,20 p. 926b,24 με. Diod.S. 4,6,4. Alex. Aphrod., probi.2,53 παϊδας. Dt 28,56. TestSal 18,39) Gal 3l (geg. ß. hilft dreimal. Ausspucken: Theokrit 6,39; s. έκπτύω G a l 414). — 2. mißgünstig sein (Demosth.20,24. Theokrit 5,13. Jos., vi.425; c. Ap. 1,72) τινί (Demosth.20,24) od. τινά auf

jmdn.

(Demosth.8,19. Dt 28,54.56. Sir 14,6.8) IRö

3 , 1 . * (1) I 595f.; X 2, 1014 (Spicq III, 105-09)

βασκανία, ας, ή (seit Pia., Demosth.) d. Mißgunst (Dio Chrys.28 [45],5. Vita Aesopi W c.16. 4Makk 1,26.2,15. Testiss 4,5 [bdg.]. Philo. Jos., ant.3,268) I R ö 7 , 2 . * (0) βάσκανος, OU, Ó (subst. wie als Adj. seit Demosth., auch Philo, in Flacc.29. Jos., ant.6,59. Testiss 3,3.4,5 [a]. Mel., HE 4,26,9) d. Mißgünstige (so als Subst. z.B. Demosth. 18,132. Menand., Perik.279. Tonfigur: Sb 6295,3. Vett. Val.2,2. 358,5. Sir 18,18.37,11. Jos., bell. 1,208) neb. άντίζηλος, πονηρός MPol 17,1.* (0) (S) Βάσσος, ου Ν. pr. m. Bassus, e. Presbyter in Magnesia IMg 2. D. Name ist im westl. Kleinasien nicht selten (CIG II 3112b 1.3148,4.3151,13.3493,23. Inschr. v. Perg.361.362,2 u.o.) u. auch spez. für Magnesia belegt (Inschr. v. Magn. 122g,5; Münzen ebd. p.XXIV).* (0)

βαστάζω (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen. TestSal. Test Abr BIO S. 114,21.11 S. 115,22. TestLevi 8,3.10,3. grBar 3,5. ApkSed 11,13 S. 134,30 Ja. AkrEz. Jos. Just., D.53,1.111,2. Mel., fgm.9,5 u.ö.) Fut. βαστάσω. Aor. 1 έβάστασα (-ξα Sir 6,25. API 8,4; vgl. Bl-D. §71) — 1. a u f h e b e n (Jos., ant. 7,284 β. τ. μ ά χ α ι ρ α ν α π ό τ. γης)

Steine J ΙΟ31. — 2. tragen — a. eigtl. e. Last Η 79,4. API 8,4; Wasserkrug M k l 4 i 3 Lk22io; Sarg 7,14, vgl. 1K1 25,3; Steine Η 80,4.5.81,1 (abs.). 3.83,7; d. Himmel 79,5; d. Welt 91,5; d. Kreuzbalken J 1917 (Charito 4,2,7.4,3,10 σταυρόν έβάστασα. Artem.2,56 σταυρόν β.),

φ ά ρ μ α κ α εις τάς πυξίδας β. Arzneien in Büchsen bei sich tragen Η 17,7. V. Tieren, die z. Reiten benutzt werden Apk 177 (vgl. Epikt.2,8,7). Pass. Η 16,2.81,3. 83,7.91,5; ν. Menschen, d. getragen werden AG32 2135. PrJk 20,3f. (nicht Pap.); m. Übertr. auf Menschen, deren Glaubensfundament Christus ist H 9 1 ; 6 . - Bes. v. Schwangeren: ή κοιλία ή βαστάσ α σ α σε Lk 1127. - 1θ4 Rö 111». Β 7,8. - Tiere in die Arena API 2,4. — b. übertr. — α. ν. allem Belastenden (4Kö 18,14. Sir 6,25): e. Kreuz (in d. Nachfolge d. Märtyrertodes Jesu) Lk 1427 AG 1510. D 6 , 2 f . - άλλήλων τα βάρη βαστάζετε Gal 62; vgl. 6s. — β. ertragen, aushaften (Epikt. 1,3,2; ench.29,5. Aesop, fab.391 P. Unglück u. Not. P. Brem. 36,8 f. ού βαστάζουσι τοσούτο τέλεσμα.

Hi 21,3 v.l.) d. Last u. Hitze d. Tages Mt2012. κακούς Apk 22. Worte ertragen können, v. göttl. Ge-

275

βεβαιόω

βάτος

heimnissen J 1612. Η 3,3. geduldig ertragen : d. Schwächen d. Schwachen Rö 151; vgl. IPol 1,2. Übel Apk23. κρίμα e. Urteil ertragen müssen = über sich ergehen lassen müssen Gal 510. — c. tragen in abgeschwächter Bed., ohne d. Begriff d. Last £lust.), Malzeichen Gal 617 (vgl. Dßm., Β 265ff.), β. το όνομά μου ενώπιον εθνών AG 9 i s (vgl. P. Oxy.1242 I, 17 f., wo alexandrin. Heiden u. Juden vor Trajan erscheinen έκαστοι βαστάζοντες τ. ιδίους θεούς). Η 7 6 , 3 .

105,5. — 3. forttragen, wegschaffen (P. Fay. 122,6 [um 100 η]. Bel 36 Theod.) — a. e. Leiche (Jos., ant. 3,210.7,287. p. Oxy.2341,8) J 20 is. V. Sandalen abnehmen = auszieh e n M t 311 (vgl. PGM 4,1058 f. βαστάξας τό σ τ ε φ ά ν ω ν άπό τ. κεφαλής). V. Krankheit fortbringen (Galen, Comp, med. gen.13 p.527 = Asklepiades [I n] 13,527 Κ. ψώρας τε θεραπεύει και ύπώπια βαστάζει. Vgl. auch LRydbeck, Fachprosa, vermeintl. Volkssprache u. NT: Acta univ. Upsal., Studia Graeca 5 ['67], 155f.) Mt8l7. IPol 1,3 (wenn diese St. nicht im Sinne von 2b α zu verstehen ist [Bauer, Hdb. z.St.]) — b.

auf d. Seite bringen, stehlen, unterschlagen (Polyb.32, 15,4. Diog. L.4,59. Jos., ant. 1,316.7,393. P. Tebt.330,7. BGU 46,10.157,8. P. Fay. 108,16. P. Oxy.69,4) J 126.* (27) I 596f.; X 2, 1014

βάτος, OU, ή (nach Moeris 99 heilenist. [Just., D.60,3. 63,7 [ E x 3 , 2 ] . 127,4.128,1], während ό β. M k 1226. LXX. Philo, Mos. 1,67 att. ist; vgl. Bl-D. §49,1. Thackeray 145 u. PKatz, Z N W 46,'55, 136A. 8 a kehren d. Verhältnis um. - Seit Homer, auch Epigr. Gr. 546,6.548,2. LXX. Just.) d . D o r n strauch v. d. Strauch, in dem Mose d. Gottesvision hatte (Ex 3 , 2 - 4 ; vgl. Dt 3 3 , 1 6 . Jos., ant.2,266) Mk 1226 Lk 2037 AG 730.35. 1 Kl 17,5. Bild d. Unfruchtbarkeit L k 644 ( v g l . H i 3 1 , 4 0 ) . * (5)

276

Mk 1314 (τό β. έστηκότα ist constr. ad sensum, wie etwa Appian, bell, civ.4,48 §205 τό γύναιον . . . φέρουσα)

stammt aus Da (9,27.11,31.12,11), woher ihn schon IMakk (1,54) entnommen hatte, β. τ. έρ. (vgl. d. ähnlichen Gen. β. ανομίας Sir 49,2) ist wohl aas d. Verödung der hl. Stätte herbeiführende Greuelwesen, nach Auffassung d. Evangelisten wahrscheinlich d. Antichrist. - GHölscher, ThBl 12/33,193 ff. ELohmeyer, Mk 271 ff. FBusch, Z. Verständnis d. synopt. Eschatologie. Mk 13 neu untersucht '38. WGICümmel, Verheißung 2 '53.* (6) I 598-600; III 245; X 2, 1014

βδελυχτός, ή, ÓV (Aretaeus p. 84,21. Schol. zu Lucían p. 81,25 Rabe. Syntipas p. 126,8. Hesych. 2Makk 1,27. TestGad 3,2 [vv.ll. βδέλυγμα. βδελύσσομαι). Philo, spec. leg. 1,323) a b scheulich — 1. v. Pers. (neb. άπειθης) Tit 116 (vgl. Spr 17,15. Sir 41,5 v.l.). — 2. unpers. (TestGad 3,2) v. Spaltungen 1K1 2,6; v. Begierden u. v. Überhebung 3 0 , 1 . * (1) I 598-600; X 2, 1014

βδελύσσομαι (seit Hippokr. Aristoph. [vgl. Nägeli 15. Anz 305], auch P. Jews 1927,34. LXX. PsSal 2,9. TestLevi 16,2. TestGad 3,2 [ß-f], JosAs Kap.11 Kod.A [S.53,18 Bat.]. AkrEz PI r.15. Tat. Theoph. Ant. Pel.-Leg. p.9,9) F u t . β δ ε λύξομαι. Aor. 1 έβδελυξάμην. Med. Pf. 3.Sg. έβδέλυκται (Spr 28,9). Pass. Aor. έβδελύχθην (alles LXX) verabscheuen, Abscheu empfinden τί (vor) etw. (vgl. Phalaris, ep. 141,2. Eratosth. p. 17,10. Polyb.33,18,10. Jos., bell. 6,172; ant. 14,45. Gen 26,29. Lev 11,11.13 u . ö . ) : Göt-

zenbilder Rö 222. D. Ptz. Pf. Pass, έβδελυγμένος (vgl. Lev 18,30. Spr 8,7. Hi 15,16. 3Makk 6,9) = βδελυκτός (neb. δειλός, άπιστος) abscheulich Apk 21e.* (2) I 598-600; Χ 2, 1014

Βάτος, ου, ό Bat ( = Jig; vgl. 2Esr 7,22. hebr. Hohlmaß, nach Jos., ant. 8,57 =

Hen 10,19), 72 Sextarii (FHultsch, Griech. u. röm. Metrologie 2 1882,488:36,371. OViedebannt, Forschgn. z. Metrologie d. Altertums '17,127 ff. : 32,61) Lk 166 (vv.ll.: βάδος, κάδος, κάβος).* (i)

βάτραχος, ου, ό (seit d. Batrachom. u. Hdt., auch PGM 36,324.326. LXX. Philo. Jos., ant. 2,296) d . F r o s c h . A l s E r scheinungsform unreiner Geister Apk 1613 (Artem.2,15 βάτραχοι άνδρας γόητας προσαγορεύουσι). - FXSteinmetzer, D. Froschsymbol in O f f b . l 6 : BZ 10,'12,252-60.* (1) βαττολογέω (βαττολογέω v.l.; s. Rdm. 2 44. Mit-H. 272) Aor. 1 Konj. βατταλογήσω plappern, gedankenlos reden (durch πολυλογία erklärt) Mt 67 Lk l l i D . Das Wort ist außer bei den vom N T Abhängigen nur noch nachgewiesen in d. Vita Aesopi W. 109, wo Perry neben βαττολογέω die v.l. βατολογέω notiert (ed. Eberhard I c.26 p.289,9 an der entsprechenden Stelle fehlt das Wort. Doch hat Vita Aesopi 650 [I C.50P.) das Substantivum βαττολογία = törichte Rede, freilich wieder in and. Zush.), und b. Simplicius in Epict. p.91,23 in der Schreibung βαττολογέω = schwatzen. Es ist vieil, eine hybride Bildung, um aram. Ί8Κ = „Leeres reden" wiederzugeben (Bl-D. §40 Anh.).* (1) I 597f.; X 2, 1014 (Spicq I, 179 ff.)

βδέλυγμα, ατος, τό (Aesop, fab. 452 P. τοσούτον βδέλυγμα, τοσοϋτον μίασμα; oft LXX. Test 12Patr. JosAs. Suda. βδελυγμία schon b. Cratinus: Phrynichus, praep. soph. p. 54,4 Borries [ Ί ΐ ] . X., mem.3,11,13) d . G r e u e l — 1. eigtl. alles, was mit Gott nicht in Berührung gebracht werden darf, weil es ihn erzürnt Β 2,5 (Jes 1,13). β. ένώπιον τοϋ θεοϋ ein Greuel vor Gott (vgl. Spr 11,1) Lk 16is. — 2. wie im AT (z.B. Dt 29,16. 3Kö 11,6.33. 4Kö 23,13. 2Ch 28,3) von allem, was m. Götzendienst zusammenhängt: (neb. άκάθαρτα; vgl. Spr 17,15) Apk 174f. ποιειν β. καί ψευδός Greuel u. Trug üben 2127. — 3. D. Ausdruck τό β. της έρημώσεως Mt 2415

βέβαιος, α, OV (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap., selten LXX, häufig Philo. Jos., ant. 13,187.14,398. Just.) f e s t , dauerhaft — 1. eigtl. v. e. Wurzel stark φίζα της πίστεως Pol 1,2. V. Anker (neb. άσφαλής) sicher Hb 619. — 2. übertr. zuverlässig, gewiß (ψυχή Did., Gen. 197,4) ν. πίστίς (Appian, Liby.64 § 284 πίστις έστί βέβαιος. Diod.S. 2,29,4 πιστεύοντες βεβαιότερον = ganz fest glauben [im relig. Sinn]. Simplicius in Epict. p. 110,37 πίστις βεβαία = der feste Glaube an die Unsterblichkeit der Seele auf Grund der Aussage eines μάντις. Esth 3,13c. 3Makk 5,31) 1K.1 1,2; v. d. Hoffnung (vgl. Dionys. Hal.6,51. Plut., Ant.917 [3,7].

4Makk 17,4) 2Korl7; Verheißung Rö4i6; Zuversicht Hb 36 v.l. V. d. Eucharistie zuverlässig in ihrer Wirkung ISm 8,1. V. d. Liebe stetig MPol 1,2. αρχήν βεβαίαν κατέχειν d. Anfang festhalten Hb 3i4. ό λόγος εγένετο βέβαιος (zu λόγος β. vgl. Pia., Phaedo 90C) d. Wort hatte Geltung 2i (ß. vom Mos. Gesetz wie Philo, Mos.2,14). εχομεν βεβαιότερον (für Superi.; vgl. Stob., ecl.IV 625,2 βεβαιοτέραν εχε τ. φιλίαν προς τ. γονείς)

τον προφητικόν λόγον wir haben d. Prophetenwort als etw. ganz Zuverlässiges 2Pt 119 (zu β. εχειν vgl. Thu. 1,32,1. Appian, bell. civ. 5,19 § 78 εχειν τι βέβαιον = etw. in festem Besitz haben. UPZ 162 II, 10 [117 ν]). V. Testament gûltiç (jurist. 1.1. vgl. JBehm, Διαθήκη '12, S.87,4) Hb9l7.

βεβαιαν την κλήσιν ποιεΐσθαι d. Berufung festmachen = machen, daß sie bestehen bleibt (vgl. Ael. Aristid. 13 P-250D.: βεβ. ελευθερία) 2Pt 110. (Neb. Ισχυρός, τεθεμελιωμένος) Η 12,3. β. είναι festen Bestand haben IRö 3,1. (Neb. άσφαλής) ISm 8,2. έπί τον της πίστεως βέβαιον δρόμον καταντησαι zum sicheren Ziel im Glaubenswettlauf gelangen 1 Kl 6,2. V. d. Gemeinde: zuverlässig 47,6 (Appian, Iber.37 § 150 άνήρ β.; bell. civ. 2,13 §47 e. Diener).* (8) I 600-3 (Spicq I, 182f.; 185)

βεβαιόω (seit Thu., auch Inschr. Pap., selten LXX. Test Seb 1,5. Philo, op. m. 99. Jos., ant. 1,273.17,42.20,28. Tat. 32,2. Ath.22,7) Fut. βεβαιώσω. Aor. 1 έβεβαίωσα. Pass. Aor. έβεβαιώθην festmachen, festigen, stärken m. Akk.

277

βεβαίως

— I. ν. Sachen τον λόγον d. Predigt bekräftigen M k 1620 (Ael. Aristid.25,64K. = 43 p.821 D. τον λόγον. Sextus 177 τ. λόγους. Vgl. Epikt. 2,18,32 τότε βεβαιώσεις τό τοΰ 'Ησιόδου δτι αληθές έστιν. την γνώμην Iren., haer.IV, 18,5 [Ην II, 205,3]). τας επαγγελίας d. Verheißungen als zuverlässig erweisen, sie erfüllen R ö 15» (vgl. Polyb.3, 111,10 βεβαιώσειν ή μ ΐ ν πέπεισμαι τάς έπαγγελίας. Diod.S. 1,5,3. Inschr. v. Priene 123,9 έβεβαίωσεν την έπαγγελίαν). V.

Glauben ταύτα πάντα βέβαιοι 11CI 22,1. - Pass, τό μαρτύριον τοϋ Χρίστου έβεβαιώθη έν ύμΐν d. Zeugnis ν. Christus wurde in euch befestigt 1 Kor le. (ή σωτηρία) εις ήμας έβεβαιώθη d. Heilspredigt wurde uns gegenüber bestätigt Hb 23 (vgl. Ael. Aristid.46 p. 288 D.: σωτηρίαν β. τινί. P. Oxy.1119,17. β. ist auch jurist. 1.1. im Sinne der rechtl. gewährleisteten Sicherheit; s. βεβαίωσις).

V. Herzen: fest, sicher werden 13». — 2. v. Pers. (vgl. Ps 40,13.118,28) stärken ό βέβαιων ήμας εις Χριστόν d. uns stärkt in Christus = zu treuen Jüngern macht 2Kor In. δς καί βεβαιώσει ύιιάς άνεγκλήτους der euch auch befestigen wird, daß ihr tadelfrei seid lKorle. Pass, befestigt werden im Glauben Kol 27; in d. Lehren IMg 13,1.* (8) I 600-3 (Spicq I, 183)

βεβαίως (seit Aeschyl. Thu., auch Lev 25,30. 3Makk 5 , 4 2 . Philo. Jos., c. Ap.2,221. Just., D.58,3. Ath., R.63,13) Adv. von βέβαιος sicher, gewiß (neb. αληθώς) πράττε-

Βερνίχη

278

Fliegenbaal (4Kö 1,2.6. Sym. transkribiert Βεελζεβούβ. Mehrmals im TestSal Βεελζεβούλ, -βουελ). Ob d. Form Vllt ^ y j absichtsvolle Änderung ist od. nur nachlässige Aussprache, läßt sich nicht sicher entscheiden. Im NT ist B. zum Dämonenfürsten geworden: άρχων των δαιμονίων Mt 1224 Lk 11 is. Β. εχειν ν. Teufel selbst besessen sein Mk322. Jesus von seinen Feinden B. genannt Mt IO25, seine Dämonenaustreibungen auf d. Hilfe des B. zurückgeführt M t 1224ff. Lk 1115.18. - WGraf Baudissin, RE II 514ff. E Kautzsch, Gramm, d. bibl. Aram. 1884,9. PJensen, D. Gilgameschepos I '06,644. WEMAitken, Beelzebul: JBL 31/12, 34-53. Η Bauer, D. Gottheiten v. Ras Schamra: ZAW 51,33, 89.* (7) I 605f.; X 2, 1014f.

Βελζεθ-ά s. Βηθζαθά. Βελιάρ indekl. N. pr. m. Beliar (Βελίαρ andere Ausg.; Variante Βελιάλ = z. Wechsel von λ u. ρ s. W-S. § 5,27a; andere Lesarten Βέλιάβ, Βελιάν; s. Bl-D. §39,6) Name f. d. Teufel (z.B. TestRub 2.4.6. TestSal D 1,2.5. Asels. Jubil. 15,33. Damaskusschrift 6,9 u.ö. [ed. LRost = Kl. T. 167/33]). Auch d. Antichrist wird so genannt (TestDan 5. Or.Sib.2,167.3,63.73; vieil, auch Asels 4,2 [nicht Pap.]). Beide Bedeutung, sind 2Kor6is möglich (d. Entweder-Oder wie TestNaphth 2).* (1) I 606; X 2, 1015

σθαι IMg 11. (neb. ακριβώς; vgl. Jos., c. Ap.l,15) zuverlässig (PGM 7,710.836) διδάσκειν Pol 3,2. συναθροίζεσθαι in fester Ordnung ( = regelmäßig) die Zusammenkünfte halten IMg 4.* (0)

βελόνη, ης, ή (seit Aristoph., auch Batrachom. 130. Memnon [ I v / I n ] : 434 fgm.1,4,7 Jac. Maxim. Tyr.29,4a. PGM 7,442.36,237. Vgl. HJCadbury, JBL 52/33,59f.) d. N a d e l

β ε β α ί ω σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Thu., auch Pap. LXX. Philo) d.

βέλος, ους, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 17,3. TestSal 26,5B. ParJer 7,11. Jos., bell.4,424f.; ant. 13,95. Or. Sib.3,730. Fremdw. im Rabb.) d. Pfeil βέλη πεπυρωμένα Brandpfeile Eph 616 (vgl. Ps.-Apollod.2,5,2,2 de Hercule βάλλων βέλεσι πεπυρωμενοις. Jos., ant. 1,203. Ps.Scylax, peripl.95 S.40 Fabr.: Αιθίοπες χ ρ ώ ν τ α ι βέλεσι πεπυρακτωμένοις).* (1) I 607

Befestigung: τοϋ ευαγγελίου feste Begründung des Ev. Phil 17. εις β. ό δρκος d. Eid dient ζ. Bekräftigung (Philo, Abr.273 ή δι' όρκου β.) H b 616. B e s . d . l e t z t e r e

Stelle erinnert daran, daß ß. Fachausdruck d. Rechtssprache ist, Verbürgung, Sicherstellung (P. Par.62 II, 8 [II ν] εις τ. βεβαίωσιν. Vgl. auch W s h 6 , 1 8 ) .

τρήμα β. Nadelöhr Lk I825.* (1)

Dßm., Β 100fr.; NB 56. Mitt.-Wilck. II, 1 188ff. Preisigke, Fachwörter. Taubenschlag, Law Index.* (2) I 600-3 (Spicq 1, 184)

βεβαιωσύνη, ης, ή d. Befestigung στηρίζειν έν β. stärken durch Befestigung IPhld insc.* (0) βέβηλος, OV (seit Aeschyl. Thu., auch SIG 22,25. LXX. grBar 4,3. Philo. Jos.) jedermann zugänglich, profan, unheilig, im NT nicht im rituellen (Polyaenus 5,2,19 [„profan" im Gegensatz zum Tempelgerät]. LXX. Philo, Mos.2,158; leg. all. 1,62. Jos., bell.6,271; ant. 15,90), sondern im religiös-

sittl. Sinn — l.v. Sachen οί β. καί γραώδεις μϋθοι d. unheiligen Altweibergeschichten 1TÍ47. κενοφωνίαι d. unheilige u. leere Gerede (vgl. 3Makk 4,16) 620 2Ti 216. — 2. V. Pers. (Ael. Aristid. 17,18 K. = 15 p.380D.3Makk 2,14 u.ö.; vgl. Orig., c. Cels.1,7,17) gottlos (neb. ανόσιος, wie 3Makk 2,2) lTi l9. gemein (neb. πόρνος; vgl. Philo, spec. leg. 1,102) H b 1216.* (5) I 604; X 2, 1014 (Spicq I, 186 ff.)

βελτιόω (Plut., mor. 85 C. SIG 888,5. Stud. Pal. XX 86,19 u. s. Pap. seit IV n, Philo, det. pot. ins. 56; sacr. Abel. 42) besser machen Pass, besser werden v. d. Seele (vgl. Philo, dec. 17) Dg 6,9.* (0) βελτίων, OV (seit Soph. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Philo [Leiseg. zu α γ α θ ό ς p. 50]. Just., D.85,5.134,1. Ath. 10,1) Kompar. zu αγαθός besser όδός Η 15,1. βελτίω ποιεϊν besser machen (Jer 33,13.42,15) 1 Kl 19,1. βελτίω γενέσθαι (Cebes 33,4.5) Dg 1. Μ. flgd. Gen. β. τινός besser als jmd. (Jes 17,3. Sir 30,16. Jos., ant.18,268) Η 12,3. - Neutr. βελτιόν έστιν m. flgd. Inf. (P. Col. Zen.9,3 u.ö. Pap. N u m

1 4 , 3 . Just., D.134,1) 2K.1 6 , 6 . (Bl-D.

H 50,9. Als Adv. βέλτιον γινώσκειν am besten § 244,2) wissen 2Ti 1 ie; vgl. AG IO28D.* (1)

Βενιαμ(ε)ίν fl'irj?) indekl. Ν. pr. m. (LXX. JosAs [Βενιαμήν]. Asels. Phiío. Test 12Patr. Z. Schreibg. Bl-D. § 3 8 Anh. - Bei Jos. Βενιαμ(ε)ίς, Gen. ει [ant. 2,122]) Benjamin, jüd. Stamm (auch Demetr.: 722 fgm.6 Jac.) AG 1321 Rö Iii Phil35 Apk7s.* (4)

βεβηλόω Just.

(Heliodor 2,25.10,36, oft LXX. Test 12Patr. Hesych. Suidas) Fut. βεβηλώσω (LXX). Aor. 1

έβεβήλωσα. Pass. Pf. 3. Pl. βεβήλωνται (lMakk 3,51); Ptz. βεβηλωμένος (LXX). Aor. έΒεβηλώθην (LXX) entweihen, gemein machen d. SaSbat (2Esr 23,17. Ez 20,13. IMakk 1,43.45 u.ö. Ggs. φυλάσσειν τ. σάββ. Jes 56,2) Mt 12S, d. Heiligtum (Ez 28,18. 2Makk 8,2) A G 2 4 Í ; d. Namen Gottes {Lev 18,21. 21,6 u.ö.) H 72,2 (Kod. A f. βλασφημησωσιν τον νόμον).* (2) I 605; Χ 2, 1014 (Spicq I, 186f.) Βεελζεβούλ indekl. Ν. pr. m. Beelzebul (v.l. Βεελζεβούβ u. Βεεζεβούλ w-s. §5.31, vgl. 27 Α. 56) urspr. philistäische Gottheit; d. Name l i a r bedeutet

Βερνίκη, ης (vulgäre Verkürzung IG III 2618,1. P. Petr. III 1 II, 7. P. Tebt.407,14 für Βερενίκη. Tat. 10,1. Polyaenus 8,50. O G I S 263,2.717,6. Sb 307,1.438,2; s. auch Preisigke, Namenbuch) N. pr. f . Ber(e)nike, Tochter d. älteren Agrippa u. Schwester d. Agrippa II, geb.28, gest. nach 79 n.Chr. Sie stand in allerlei ehelichen Beziehungen u. lebte zeitweilig auch m. ihrem Bruder Agrippa zusammen. Beide besuchten Festus in Cäsarea AG 2513.23 2630. Hauptquellen: Jos. Index Niese. Tacit., hist.2,2.81. Sueton, Tit.7. Juvenal, Sat.6,156-60. O G I S 428,3. - Schürer 1' 559.564.589-97.601.723. Wilcken, PaulyW.III 287ff. MWahl, De regina Berenice 1893. EMireaux, La reine Bérénice'51.* (3)

Βέροια

βιάζω

Β έ ρ ο ι α , α ς (Thu.1,61,4. Ptolem.3,12,36. Strabo 7, fgm.26 p.330. Ps.-Lucian, asin.34. Inschr.) N. pr. f . Beröa, u r a l t e S t a d t i n M a z e d o n i e n a m F l u ß A s t r ä u s in d . L a n d s c h a f t E m a t h i a a m F u ß e d. B e r m i o s gelegen. P a u l u s p r e d i g t e h i e r a u f d . R e i s e v. T h e s s a l o n i c h n a c h A c h a i a A G 17 IO. 13. - Η Kiepert, Lehrb. d. alten Geogr. 1878, § 278. Pauly-W. III 304-08, Kl. Pauly I 869.* (2)

'21,669ff. Dalman, Orte' I f f . WFoerster, ZDPV 57/34,1-7. BHHW I, 233.* (8)

279

Β ε ρ ο ι α ΐ ο ς , α , o v aus Beröa stammend s u b s t . d. Berner (SIG 636,6.7. 2 848,2) v o n S o p a t r o s , e . B e g l e i t e r d . P a u l u s A G 204.* (1) Β ε ώ ρ ( l i s a ) indekl. Ν. pr. m. Beor, V a t e r B i l e a m s ( N u m 2 2 , 5 . 3 1 , 8 . D t 2 3 , 5 ) 2 P t 2 i s v . l . (vgl. dazu BWeiß, TU VIII 3,1892,74).* (0) Β η & α β α ρ ά (Orig. dekliniert) N. pr. f . Bethabara, v. O r í g e n e s (Comm. in lo. VI 40,204 Pr.) J 128 d e m s c h o n b . H e r a k l e o n u. in d e r M e h r z a h l d. z e i t g e n ö s s i s c h e n Hss. sich findenden Β η θ α ν ί α a u f G r u n d e. M i n d e r heit v o n Z e u g e n v o r g e z o g e n , weil e r k e i n e n O r t Bet h a n i e n a m J o r d a n a u f z u f i n d e n v e r m o c h t h a t t e . S. Β η θ α ν ί α 2 . * (0) Β η θ χ ι ν ί α , α ς a u c h indekl. Β η Φ α ν ι ά als v.l. M t 2117 M k 111 L k 1929 ( n a c h d . O n o m a s t i c a = í i ' 3 r p j y ) Ν. pr. f . Bethanien 1. D o r f a u f d . Ö l b e r g , 15 S t a d i e n = 2 , 7 7 5 k m v . J e r u s a l e m e n t f e r n t (Asels 2,12). N a c h J 111. is ( m i t [ a l s v . l . a u c h h i e r o h n e ] A r t i k e l ) 121 H e i m a t v. M a r i a , M a r t h a u . L a z a r u s , n a c h M t 2 6 6 M k 143 H e i m a t Sim o n s d. Aussätzigen. Letze Station auf d. Pilgerweg v. J e r i c h o n a c h J e r u s a l e m M k 111 L k 1929, v. J e s u s als N a c h t q u a r t i e r b e n u t z t M t 2 1 i 7 M k l l i i f . O r t d. H i m m e l f a h r t L k 24so. - HVincent, RB n.s. 11/14,438ff. BHHW I 230f. — 2. J e n s e i t s d . J o r d a n s g e l e g e n , O r t , a n d . J o h a n n e s t a u f t e J 128 (V.l. Β η θ α β α ρ ά ) . - FFenner, D. Ortslage v. Bethanien '06. ThZahn, Ν KZ 18, 07,265-94. ESchwartz, N G G 08,520 f. Dalman, Orte* Verz. DBuzy, RechdeScrel 21, '31,444-62. Ρ Parker, JBL 74/55,257-61. WWiefel, Bethabara jenseits des Jordans: ZDPV 83/67,72-81. Z u r L A Β η θ α β α ρ ά S . d . * (12) ΒηΦαραβά

Fehlschreibung für Βηθαβαρά

(s.d.).

Β η ϋ - ε σ δ ά (¡ΠΟΠ n ' 3 ) indekl. N. pr. f . Bethesda, N a m e e. T e i c h e s i n J e r u s a l e m J 52 v.l. D i e A u s g a b e n T . H . S . N h a b e n i . T . Β η θ ζ α θ ά (s.d.); e . a n d e r e v . l . ist Β η θ σ α ϊ δ ά (s.d.). Vgl. W-S. § 5,27g. Hdb. z.St. - Z. Sache HVincent: Vincent-Abel, Jérusalem II, '26, Abschn. XXVIII Sainte Anne et ses sanctuaires. CPronobis, Bethesda z.Z. Jesu: T h Q 114/33,181-207. BHHW I, 232f.* (0) Β η Φ ζ α Φ ά indekl. N. pr. f . Bethzatha J 5 2 (Euseb., Onom.58,21, auch D Β ε λ ζ ε θ α ) ; s. Β η θ ε σ δ ά . Nach l M a k k 7 , 1 9 u. Jos., bell. 2,328.530.5,149.151.246 ist Bethz. N a m e d e r n ö r d l . S t a d t e r w e i t e r u n g , w o r a u s vieil, ein Fingerzeig für die Lage des Teiches zu entnehmen i s t . - HVincent u. FMAbel, Jérusalem I '12,685 ff. GDalman, Jerusalem u. s. Gelände '30. Z. Namen s. FCBurkitt, The Syriac Forms of NT Proper Names '12,20f. B H H W I, 232f.* (1) Β η & λ έ ε ι ι ( - λ ε έ μ a n d e r e A u s g . - DnV fl'3. Vgl. Bl-D. § 56,3) indekl. N. pr.f. (LXX. TestRub 3,13. Asels. Just. Bei Jos. Β ή θ λ ε μ α , Β η θ λ έ ε μ α (ant. 5,323], ω ν [5,136] u n d Β η θ λ [ ε ] έ μ η , η ς [7,312]) Bethlehem, j ü d ä i s c h e S t a d t , 7 k m s ü d l i c h v. J e r u s a l e m , G e b u r t s o r t B e n j a m i n s ( G e n 1 , 1 6 . Demetr. : 722 fgm. 1,10 Jac. εις Έ φ ρ α θ ά , ήν είναι Β.), H e i m a t D a v i d s ( l K ö 1 7 , 1 2 . 2 0 , 6 = Jos., ant.6,227) u. d a h e r als G e b u r t s s t a d t d. M e s s i a s geltend. M t 21.sr. ( M i 5 , 1 ) . 8.16 Lk 24.15 J 742. PrJk 1 7 , 1 . 1 8 , 1 . 2 1 , 1 . 2 ( K o d d . ) . Vgl. Baedeker' '10,94ff. ThZahn, D. Geburtsstätte Jesu in Gesch., Sage u. bildender Kunst: N K Z 32,

280

Β η θ χ τ α ϊ δ ά ( ν ) (>Π)Χ n ' 3 ) indekl. N. pr.f. Bethsaida — 1. O r t n ö r d l . v. S e e G e n n e z a r e t (Jos., ant. 18,28), östl. d. J o r d a n s , k u r z v o r s e i n e r E i n m ü n d u n g in d. S e e g e l e g e n . N a c h J l 4 4 1 221 H e i m a t d . P h i l i p p u s , A n d r e a s u . P e t r u s . M t 1121 M k 6 4 s 822 L k 9 i o 1013. H i e r v o n e i n a n d e r e s , w e s t l i c h e r g e l e g e n e s Β. τ η ς Γ α λ ι λ α ί ο ς (J 1221) z u u n t e r s c h e i d e n , e r ü b r i g t s i c h . Schürer II 4 208f. (Quellen u. Lit.). Dalman, Orte» 173fr. CCMcCown, The Problem of the Site of Beths.: Journal of the Palest. Orient. Society 10/30,32-58. LVaganay, Mk 6,45: RB 4 9 / 4 0 , 5 - 3 2 ; dazu P. Vannutelli, Synoptica'40 III-VIII. BHHW 1, 234. S. zu Καφαρναούμ. — 2. J 5 2 v.l. (s. Β η θ ζ α θ ά ) . * (7) Β η Φ φ α γ ή (IOS H ' 3 H a u s d . F e i g e n ; i m T a l m . e. O r t 'ÏRD n ' a b. J e r u s a l e m : D a l m a n , . G r a m m . 2 191) indekl. N. pr.f. Bethphage, O r t a u f d . Ö l b e r g (Just., D. 53,2 [vgl. M t 21 1 u. Parali.]. Euseb., Onomast.58 Kl.) M t 211 M k 111 Lk 1929. - Billerb.I 839f. Dalman, Orte' 244ff. ILöw, Bethphagé: Rev. des Études juives 62/11,232-35. BHHW I, 233f.* (3)

βήμα, ατος, τό (seit Homer, hymn. u. Pind., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 13 S.92,21. Jos. Just.) breit — 1. d. Schritt ο ύ δ έ β . π ο δ ό ς nichl e. Schritt ( u n s e r „e. F u ß b r e i t " ) AG 7 s (vgl. D t 2 , 5 ) . ε π τ ά β ή μ α τ α π ε ρ ι π α τ ή σ α σ α als sie sieben Schritte gemacht hatte P r J k 6 , 1 . — 2. d. Tribüne (Thu.2,34,8, auch Epikt.4,10,21. Jos., bell.2,172. 2 E s r 1 8 , 4 . 2 M a k k 1 3 , 2 6 ) , b e s . d. Richterstuhl (Isokr., ep.8,7. Ps.-Demosth.48,31. P. Oxy.237V, 13. P.Tebt.316,11. P. Amh.80,7 u.ö. S. καθίζω 2a α u. vgl. Reisch bei Pauly-W.III 264. Preisigke, Fachwörter) M t 2719 J 1913 A G 18 iz. i6f. 256.io.i7; a u c h d . S i t z d e s r i c h t e n d e n G o t t e s (Or.Sib.2,218.8,222.242) R ö 1 4 i o u . C h r i s t u s R ö 1410 v.l. 2 K o r 5 i o . P o l 6 , 2 . - A G 1221.23D v. d . t h r o n a r t i g e n Rednerbühne (Appian, Liby. 115 § 546. Arrian, anab. 7,8,3.7,11,1. Jos., ant. 4,209.7,370) d e s Herodes A g r i p p a I. I n B e d . 2 ist n a > 3 F r e m d w . i m R a b b . * (12) III 445 βήρυλλος, ου, ό, ή (Strabo 16,4,20. Dionys. Periegeta [II n] 1012. P. Holm, η 8,10. T o b 1 3 , 1 7 B A . Jos., bell.5,234; ant.3,168. - β η ρ ύ λ λ ι ο ν E x 2 8 , 2 0 u.ö. E z 2 8 , 1 3 ) d. Beryll, E d e l s t e i n v. m e e r g r ü n e r F a r b e (Kyraniden p. 12,9 λευκός λίθος) Apk 2120 (vgl. Plin., h.n. 37,20.38,5). - Lit. zu αμέθυστος.* (1) βία, ας, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. P s S a l 1 7 , 5 . TestSal. TesUos 8,2. Ep. Arist. 148. Philo. Jos. Just. Ath. 18,3; R.74,8. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Gewalt — a. v. N a t u r g e w a l t e n (Dio Chrys. 17 [34],33 β. της θαλάτττις. P. Petr.II 37 IIa, 6 ή β. του ύδατος. W s h 4 , 4 ύ π ό β ί α ς ά ν ε μ ω ν ) ύ π ό τ η ς β. [ τ ω ν κ υ μ ά τ ω ν ] A G 2741. — b. ν . d e r G e w a l t d e s h e r a n d r ä n g e n d e n V o l k e s δ ι α τ η ν β. τ ο υ ο χ λ ο υ 2135. — 2. d. Gewaltanwendung (Jos., vi.303) μ ε τ ά β ί α ς mit G. (Isokr. 10,59. Plut., mor.96D. SIG 705,41.780,33. P. Tebt. 5,57. E x 1 , 1 4 . TestJos 8,2. P s S a l 1 7 , 5 ) 526; v g l . 2 4 7 v.l. β. ο ύ π ρ ό σ ε σ τ ι τ φ θ ε ω (s. πρόσειμι ΐ) D g 7 , 4 . * (4) Χ 2, 1015 (S) βιάζω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Philo. Jos. TestRub 5,4. Just., A l l 2,5. Ath.) f a s t i m m e r a l s m e d . D e p . β ι ά ζ ο μ α ι . A o r . έ β ι α σ ά μ η ν (LXX). P a s s . A o r . 2. S g . ε β ι ά σ θ η ς ( S i r 3 1 , 2 1 ) Gewalt anwenden — 1. trans, unterdrücken m . A k k . (Herondas 2,71. Appian, bell, civ.5,35 § 139. P. Amh.35,17f. [213 ν] βιασάμενος αυτούς. P. Gieß. 19,13. LGötzeler, Quaestiones in Appiani et Polybii dicendi^genus 1890,63. E s t h 7 , 8 . Hen 103,14.104,3) e i g t l . τ ο υ ς υ π ο δ ε ε σ τ έ ρ ο υ ς d. geringen Leute Dg 10,5.

281

βίαιος

βίος

— 2. intr. — a. Gewalt gebrauchen, gewaltsam auftreten (X., mem.3,9,10. Diod.S. 4,12,5 οί βιαζόμενοι = die Gewaltgebraucher, die Eindringlinge. Plut., mor.203 C. Epikt. 4,8,40. Lucían, necyom.20; Hermot.22. SIG 1043,4 [Dßm., NB 85f.]. 888,24.1243,4f. P. Tebt.6,31. P. Flor.382,54. Dt 22,25. 28. Philo, Mos. 1,215. Jos., bell.3,493.518) OÙ β ί α ζ ό μ ε ν ο ς

ohne Gewalt zu üben Dg 7,4. — b. auch im guten Sinne = sich eifrig Mühe geben (Epikt. 4,7,20f.). — c. sich mit Macht Bahn brechen (Demosth.55,17.

282

1,3 [Hecataeus v. Abdera - III v?] von e. steinernen Mosefigur μετά χείρας εχον βιβλίον) G a l 310 (Vita Aesopi I c. 81 τό βιβλίον του της πόλεως νόμου) H b 919 ( E x 2 4 , 7 ) ; ν . e. Prop h e t e n r o l l e Lk 417.20. Β 1 2 , 9 ( E x 1 7 , 1 4 ) , v g l . H b IO7 ( P s 3 9 , 8 ) ; V. J o h a n n e s e v . J 2030 (Plut., mor. 189 D ταϋτα έν τοις βιβλίοις γ έ γ ρ α π τ α ι ) ; v g l . 2125. N e b . μ ε μ β ρ ά ν α ι 2Τι 413. B e s . ν . a p o k a l . B ü c h e r n Apk 111 5 i f f . (σφραγίς I. - Diod. S. 14,55,1 βιβλίον έπεοφραγισμενον ... άνοίγειν και

ποιείν τα γεγραμμένα) 108 227.9f.i8f. Η 2 , 2 . 8 , 2 . Allg. ν. hl. Schriften τα β. (neb. ά π ό σ τ ο λ ο ι ) 2Κ1 14,2 (vçl. A vHarnack, Zentralbl. f. Bibliothekswesen 45/28,337-42). τ α έ κ

Appian, Hann.24 § 106).

— d. m. εις τι d. Eintritt

irgendwohinein

erzwin-

gen (Thu. 1,63,1.7,69,4. Polyb. 1,74,5. Plut., Otho 1072 [12,10], Philo, Mos. 1,108 εις τάντός βιάζεται. Jos., bell.3,423)

πας εις την βασιλείαν βιάζεται jedermann drängt sich in d. Gottesreich hinein Lk 1616. — 3. D. Parallele Mt 1112 ή βασιλεία των ουρ α ν ώ ν βιάζεται läßt sich verstehen : — a. med. das Himmelreich bricht sich mit Gewalt Bahn. — b. pass. (s. P. Oxy.294,16 [22 n], auch Sir 31,21.) d. Himmelreich erleidet Gewalt - durch Hemmungen, die man ihm b e r e i t e t (βιάζομαι = hindern, hemmen: Synesius, Vorsehung 1,1 p . 8 9 C von der Gewalt des Bösen, die zusieht, εϊ πη τον θείον νόμον βιάσαιτο = ob sie etwa das göttl. Gesetz „hemmen" könnte. Jos., ant. 1,261) it. v u l g . syr. s i n . u. cur.

durch feindl. Geister. - durch den Versuch Unberufener, es herbeizuzwingen.* (2) 1 608-12; χ 2, ioi5 (Spicq I 189-94; S)

βίαιος, α, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., ant. 14,43. Just., A I 16,4. κατά τινα βιαιοτέραν όλκήν Ath., R.74,5. βιαίως Ar. 11,4) gewaltsam — 1. eigtl. σ υ ν α λ λ ά γ μ α τ α mit Gewalt erzwungene Verträge Β 3,3 (Jes 58,6). — 2. übertr. heftig v. e. Windsbraut AG h (Aristot., meteor.3,1,370b,9. Polyb.21,31,6 άνεμος. Diod.S. 17,106,6 βιαίου πνεύματος φερομένου. Pausan. 10,17,11 νότος. E x 1 4 , 2 1 . P s 4 7 , 8 . Philo, somn.2,166 πνεύμα. Jos., bell.3,422 πν.).* (1)

βιαστής, OÖ, Ó (Aretaeus 4,12,12. Eustathius Macrembolita [um 900 n] 5,3,5 IHilberg [1876], Philo, agric.89 v.l. alle drei im üblen Sinn) d. Gewalttätige M t 1112 (s. βιάζω).* (1) I 612 f. ; X 2, 1015 βιβλαρίδιον, ου, tó Dem. ν. βίβλος

των βιβλίων Pa (2,4) (Ggs. τα π α ρ ά ζώσης φωνής), β. της ζωής d. Lebensbuch Apk 13e 17e 2012 2127 (s. βίβλος 2). V. d. Werke des Papias Pa (1,4). (8). (9). — 2. d. Schriftstück (Demosth., ep. 1,3. Appian, Iber.41 § 167 β. ¿σφραγισμένα. Polyaenus 7,19 [ν. e. επιστολή], Jos., c. Ap. 1,101. Pap. seit III v; vgl. Preis.) β. ά π ο σ τ α σ ί ο υ d.

Scheidebrief (Dt 24,1.3), den d. Jude seiner Frau, wenn er sie aus der Ehegemeinschaft entläßt, nach d. Gesetz einzuhändigen hat Mt 197 Mk 104. - S. απολύω 2 a . * (34) I 615-20; X 2, 1015f. (S)

βίβλος, ου, ή (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 104,12. TestAbr A. TestJob 1,1. JosAs 15,3. Asels 2,6. Ep. Arist. Philo. Jos. Test 12Patr. Just. Tat. Orig.; vgl. Preisigke, Fachwörter) d. Buch, in späterer Zeit vor allem d. heilige, altehrwürdige Buch (Pia., rep.364E, auch Lucian, philops.12; m. Peregr.ll. Ps.-Lucian, amor.44. Cels. 1,16. P. Par. 19,1. P. Oxy.470,24. PGM 3,424 ιερά βίβλος. 13,15f. Έρμης èv έαυτοΟ ίερςί β. 342 u.ö. Ep. Arist. 316. Or. Sib. 3,425)

— 1. ν. e. einzelnen Schrift (β. της διαθήκης Did., Gen. 121,23) β. Μωϋσέως (lEsr 5,48.7,6.9) Mk 1226. β. λ ό γ ω ν (vgl. Tob 1,1) Ή σ α ΐ ο υ Lk 34. β. ψ α λ μ ώ ν (Unterschrift unter d. Psalter in d. sahid. Übers.: ARahlfs, Psalmi cum Odis '31,340. β. των ψ. Orig., C. Cels. 4,49,39) 2042

AG 120. Allg. ß. των προφητών 742. - Pl. KPt 4 S. 1 5 , 3 0 . β. ί ε ρ α ι (Diod.S. 1,70,9. Ib.34 + 35 fgm. 1,4 [an letzterer Stelle v. d. hl. Schriften der Juden], Ael. Aristid.45,49K. = 8 p.95 D. OGIS 56,70. 2 M a k k 8 , 2 3 . Philo. Jos., ant. 2,347.3,81.105. Orig., C. Cels.4,7,14. - Sing, in d. PGM s.o.) 1 Kl 4 3 , 1 . V. Z a u b e r b ü c h e r n (Ps.-Phok. 149. PGM 13,739. - So βιβλία b. Celsus 6,40) A G 19l9. RAC II, 664-731. BHHW I, 276-79. β. γ ε ν έ σ ε ω ς Ί η σ ο ϋ X . M t 11 s. zu γένεσις 3.

— 2. bes. β. (της) ζωής d. Buch d. Lebens Phil 43 Apk3s (vgl. Ex 3 2 , 3 2 f . JosAs 15,3) 138 v.l. 20is. PI. H 3,2. Dafür genauer β. ζώντων 1 Kl 53,4. Η 51,9. D. Gericht wird näml. auf Grund von Büchern voll-

(Galen χ ν ι p. 5 Κ. hat βιβλιαρίδιον) d. Büchlein Apk IO2.8 ν. 1. 9f. (vgl. Artem.2,45 p. 149,6: im Traume έσθίειν βιβλία ... θάνατον σύντομον προαγορεΰει). Η 5 , 3 . V. e. B r i e f Η 8 , 3 . A l s v . l . Steht d . F o r m β ι β λ ι δ ά ρ ι ο ν (Aristoph. nach Pollux 7,210. Arrian [II n] βιβλιδάριον περί κομητών überl. zu Agatharchides, de mari rubro als c. 111 [CMiiller, Geographi Gr. min. I 1855 p. 194], Cat. cod. a s t r . v i n 3, p.92,9) A p k u. b e i H e r m a s ; s. BZ 6/08,171.* (3) I 618

s t r e c k t . Vgl. Bousset, Rei.' 258. LRuhl, De mortuorum iudicio '03,68.101 ff. WSattler, Z N W 21/22,43-53.* (10) I 613-15,682; X 2, 1015 f. (S)

βιβλάριον, ου, τό Dem. ν. βίβλος, d. Büchlein

Plsqpf. 3.Sg. βεβρωκει ( l K ö 30,12). Pass. Pf. Ptz. βεβρωμένος. A o r . l έβρώθην. Fut. 3.Sg. βρωθησεται (LXX) verzehren, essen οί βεβρωκότες die gegessen

Apk 108 v.l. (f. βιβλίον) 102.9Γ. (f. βιβλαρίδιον).* (O)

βίβρώσκω (seit Homer, auch Pap. LXX. Testiss 7,5 [ß-b], Jos., bell.6,210; ant. 17,345. Just. Mel., P. 16) Pf. β έ β ρ ω κ α .

hatten

βιβλιδάριον s. βιβλαρίδιον.

βίβλίδιον, ου, τό

(Demosth. u.a., auch Inschr. Pap.)

J613

(ebs.

auch

Aristot. 629 b, 9.

Polyb.3,72,6).

έβρώθη ή δίαιτα d. Wohnstätte wurde aufgezehrt 1 Kl 39,8 (Hi 5,3). V. Zweigen zerfressen, abgefressen werden

(Diosc.3,9 W. ρίζα βεβρ.) Η 6 7 , 6 f . 7 0 , 6 . 7 1 , 2 f f .

Dem. ν. βιβλίον d. kleinere u. kleinste Schriftstück,

72,4.* (1)

b e s . d . E i n g a b e (Just. Plut., Cim.486 [12,4]; Caesar 938 [65,1]. BGU 432 II, Fgm.1,3. P. 0xy.1032,4. P. Tebt.293,8; vgl. Mitt.-Wilck. I 1, XXXI 2. Preisigke, Fachwörter) H 5 , 3 f.

Jos.) N. pr. f . Bithynien, Landschaft im nördl. Klein-

8,1. V. e. Brief (Polyaenus 7,33,1) IEph 20,1.* (0)

βιβλίον, ου, τό (seit Hdt. Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 12 S.91,1. Β 10 S. 115,1. TestJob 51,4. TestJuda 18,1 [ß-dg], grBar. ApkEsr. Philo. Jos., ant.10,218; vi.418 βιβλία ιερά. Just. Tat. Mel., HE 4,26,13f. Ath.9,2. Iren., haer.III, 21,2 [Ην II, 113,10], Orig., C. Cels.4,87,34. Did., Gen. 53,11 ; vgl. Preisigke, Fachwörter) — 1. d. Buch Apk614 (Jes 34,4) 20i2; v. d. Thorar o l l e (Synes., ep.4 p. 162Β u. wohl schon Diod.S. 34 + 35 fgm.

Βιθυνία, ας

(seit X„ auch Inschr. Philo, leg. ad Gai. 281.

a s i e n A G 167 I P t l l . RAC 11,416-22. Kl. Pauly 1,908-11.* (2)

βίος, OU, 0 (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. [bes. H i . Spr. W s h 2 - 4 . M a k k ] . TestAbr AB. Testiss 3,4. grBar II,3. ApkSed 15,8 S. 136,39 Ja. ApkEsr 1,21 S.25,16T. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Ath.; in Η durch ζωή ersetzt) d. Leben in seiner Erscheinung u. s. Äußerungen im Unt e r s c h i e d V. ζ ω ή (vgl. Plotin 3,7,11,44)

— 1. d. irdische Leben nach s. Funktionen u. s.

βιόω

βλασφημέω

Dauer (Hdt.6,109,3; vgl. Aeschyl., Prom.537 u.ö., auch Pap. LXX) 2K1 1,6. χρόνος του βίου d. Lebenszeit lPt43 v.l. είσέρχεσθαι εις τον β. ins Leben treten D¡> 1

d. schädl. Mangel an Gemeingeist H 17,4. τρυφαί 65,5ff. M. Dat. d. Pers. (X., mem.1,5,3) 35,3.* (l) IX 72,

283

284

479 (Spicq I, 195)

(entspr. Himerius, or. [ecl.] 2,14 εξειμι toö βίου), ά π ο τ α σ -

σεσθαι τψ βίφ ν. Leben Abschied nehmen IPhld 11,1. ό νυν β. d. gegenwärtige Leben (Ael. Aristid. 30.20K. = 10 p. 121 D.) 2K1 20,2 u. seine ήδοναι Lüste (vgl. Jos., ant.4,143) L k 8 i 4 . I R ö 7 , 3 . I h m g e g e n ü b e r steht ein μέλλων β. (Diod.S. 8,15,1. Maximus Tyr.41,5f.) 2Kl 20,2 od. άλλος β. (Sallust. 18 p. 34,10 ετερος β., der Strafe bringt. Jos., c. Ap.2,218 β. άμείνων) IEph 9,2 (ολον

ist Konjektur ohne Anhalt an d. Zeugen), αί τ. βίου πραγματεΐαι d. Geschäfte d. tägl. Lebens 2Ti 24. ηρεμον καί ήσύχιον β. διάγειν ein von außen ungestörtes u. zurückgezogenes (d.h. nicht in den Gang der Dinge eingreifendes [s. 1.]) Leben fuhren ITi 22 (vgl. PSI 541,5f. 'ίνα εύσχημονών κ. άνέγκλητος ... τόν βίον εχω). — 2. ν. d. L e b e n s a r t d. Lebenswandel (Horn., Od. 15,491. Himerius, or.41 [ = or.7],1 ήμερος β. BGU 372 11,1 f. άνδράσι πονηρόν καί ληστρικόν βίον ποιουμενοις. W s h

4,9.5,4. 4Makk 1,15.7,7.8,8 Ελληνικός β.) άνομος |3. Μ Pol 3. Ggs. ενάρετος β. 1Κ1 62,1. β. παράσημον άσκεΐν e. auffallendes L. führen Dg 5,2. Pl. ν. der Lebensart mehrerer Personen (Diod.S. 3,34,8.3,35,1. Strabo 3,3,7. Jos., vi.256b) 5 , 1 0 . — 3. (seit Hes. Hdt. X.) d. Lebensunterhalt (UPZ 14,32 [158 V ] , Spr 31,14) Dg 5,4. Spez. d. Vermögen (Eurip., suppl.861 bei Diog. L.7,22. Diod.S. 12,40,3. Vett. Val. Index. SIG 708,33.762,40. P. Cair. Preis.2,13. PGM 13,636f. αϋξησόν μου τόν βίον έν πολλοίς άγαθοΐς. H L 8,7. 2Esr 7,26. Jos., ant. 1,326) M k 1244 Lk 1843) IS 12.30 214 (Julian, Anth. Pal. 6,25,5f.: die geringfügige Gabe des armen Kinyres an d. Nymphen war s. όλος βίος), β. τ ο υ κ ό σ μ ο υ irdisches Ver-

mögen ÎJ 317. αλαζονεία τοϋ β. 2ιβ.* (10) II 833-74; x 2, 1094-6 (S)

βιόω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist.32.39. Jos., c. Ap.2,151. Just. Tat.14,2. Ath.) Fut. βιώσω (Hi 29,

βλάβη, ης, ή (seit Trag. Thu., auch Inschr. Pap. Wsh 11,19. Ep.Arist. Jos., ant. 12,144.17,39. Just. Ath. 1,4; R.76, 13) d. Schaden βλάβην ού την τυχοϋσαν ... ύποίσομεν wir werden nicht einen beliebigen ( = geringfügigen) Schaden erleiden 1K1 14,2. βλάβην παρατιθέναι τινί jmdm. Schaden verursachen ITr 5,1.* (0) (S) βλάπτω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Ep. Arist. Philo, aet. m.37. Jos. Just. Tat.) Aor.l έβλαψα; Konj. βλάψω. Pass. Aor. 1 Inf. βλαφθηναι (1 Kl 1,1). Aor.2 3.PI. έβλάβησαν (Wsh 10,8). Fut. 1. Pl. βλαβησόμεθα (Just., A l 17,4) schaden τινά jmdn. schädigen, jmdm. schaden (P. Hib.55,5f. [250 ν] σαυτόν βλάψεις. 4 Μ akk 9,7. Ep. Arist.232. Jos., ant.14,355) MPol 10,2. ού μή αυτούς βλάψη es wird ihnen nichts schaden Mk 16 is. τί einer Sache (SIG 360,28.839,15. Spr 25,20 a) το πνεύμα 2K1 20,4. την σάρκα Η 18,7. Μ . d o p p e l t . A k k . (Appian, Hann.28 § 119; Mithrid.15 § 51; bell, civ.2,131 § 550. Jos., ant.8,241) μηδέν βλάψαν αύτόν

ohne ihm e. Schaden zu tun Lk435.* (2) II 891; IX 97 Βλαστάνω (NF βλαστάω Schoi. zu ñnd., Pyth.4,ii3a. Mk 427 [geg. t.r.]. Η 53,1 f. TestJuda 24,6; vgl. Bl-D. § 101. Beide Formen auch LXX) F u t . β λ α σ τ ή σ ω (LXX). Aor.l έβλάστησα (Aelian, n.a. 9,37. LXX. Just., D.119,3).

Pf. βεβλάστηκε (Jo 2,22) treiben

— 1. trans, (seit Hippokr.: CMG I 1 p.84,21. Apollon. Rhod. 1,1131, auch Gen 1,11. Sir 24,17. Ep. Arist.230) wachsen lassen, hervorbringen ή γ η έ β λ ά σ τ η σ ε ν τ ό ν καρπόν αύτής Jk 5 ΐ 8 (Philo, op. m.47 έβλάστησε ή γη). — 2. intr. (seit Pind., auch Jos., ant. 3,176.17,215. J o 2,22. Sir 39,13. ParJer. Just., D.119,3) sprossen v. Halm Mt 1326; V. d. Saat (Philo, leg. all.3,170 σπαρέν βλαστάνειν) Mk427. V. grünenden Stab d. Aaron Hb 94; vgl.

18). Aor.l. Ptz. Akk. PI. βιώσαντας (Wsh 12,23); Inf. βιώσαι (Bl-D. § 75. D. Form βιώσαι schon b. Aristot.,

1K1 43,4f. (s. Num 17,8). V. Sprossen treibenden Bäumen (Ggs. ξηρά) Η 53,1 f.* (4)

Eth. Nic.9,8,9, 1169a 23, auch Dionys. Hai.3,37,1. Ps.-Lucian, macrob.8. Herrn.3,4. Jos., ant. 1,152 v.l.); Pf. Ptz. N t r . PI. βεβιωκότα (Wsh 4 ? 4 K o d . X).Pass. βεβιωμένων (Ath., R.79,5) leben τόν επίλοιπον έν σαρκι β. χρόνον d.

βλαστός, Οϋ, Ó (seit Hdt., auch Pap. LXX. TestJuda 24,4. Philo, op. m.41. Ar. Just., D.86,4) d. Sproß v. W e i n s t o c k

noch im Fleisch übrige Zeit l. lPt42 (vgl. Hi 29,18).* (1) II 833-74; X 2, 1094-6

Βίτων, ωνος Ν. pr. m. (Diod.S. 14,53,6) Biton, m. Vornamen Valerius, Römer, mit andern Überbringer von 1K1: 65,1.* (0) βίωσίς, εως, ή (Sir. Prol. ZI. 14. JUd. Inschr. b. Ramsay, Phrygia I 2,650 ένάρετος β.) d. Lebensweise AG 264.* (1) ÓV (d. Wort seit Aristot., hist, an.9,17 [Lobeck zu Phryn.355], auch Pap.) zum (tägl.) Leben gehörig, damit verbunden (so seit Polyb.; vgl. χρείαι β. d. Bedürfnisse des tägl. Lebens Polyb.4,73,8. Diod.S. 2,29,5. Philo Bybl. [100 n]: 790 fgm. 1,29 Jac. Aitern. 1,31. Philo Alex., Mos. 2,158)

βίωτικός, ή,

μέριμναι β. Lk2l34. β. πράξεις Η 3,1. β. πράγματα dass. 19,3.34,2. βάσανοι β. Strafen, aie d. irdische Leben betreffen 63,4. β. κριτήρια 1 Kor 64 (s. κριτήριον): Vgl. 63 βίωτικά Alltägliches (ΐά β. in etw. and. Sinn Epikt. 1,26,3.7. Vett. Val.286,14. P. Ryl.125,11. Philo, omn. prob, liber 49). Vgl. ERohde, Z. griech. Roman (Kleine Schriften II) Ol,38f. Philostrat., vi. soph. 1,25,3 kennt Streitigkeiten des tägl. Lebens, die man im Ggs. zu den schweren Vergehen nicht vor d. Richter bringen, sondern zu Hause ausgleichen soll.* (3)

(Strabo 7,5,8) βλαστός γίνεται er setzt Sprossen an 1K1 23,4 = 2Kl 11,3. V. d. eßbaren Trieben (od. Früchten) eines Strauches Β 7,8.* (0) Βλάστος, OU Ν. pr. m. Blastus (häufiger Name: IG XII 5,1016,1. IG III 3052,1.3053,1. CIL VIII 5549f. IX 4547.5880 u.ö. BGU 37,3 [51 nl), Kammerherr d. Agrippa I AG 1220.* (1)

Herodes

βλασφημέω (seit Pia., auch PSI 298,14. LXX. Alex. ep. XVI 2 f. TestJob 16,7. AsMos fgm. j. Philo. Jos. Just.) I p f . έβλασφήμουν. Aor. 1 έβλασφήμησα. Pass. Aor. 1 έβλασφημήθην. Fut. 1 βλασφημηθησομαι — 1. Menschen gegenüber in üblen Ruf bringen, verleumden, verunglimpfen (Isokr. 10,45 neb. λοιδορεϊν) τινά jmdn. (Socrat., ep.22,2. Chio, ep.7,1 ήμας) μηδένα (Philo, spec. leg.4,197. Jos., vi.232. Hippol., Ref. VII, 32,6) Tit 32.

Pass. Rö3e lKor4i3 v.l. IO30 (ύπέρ ου = ύπ. τούτου ύπ. ού). Dg 5,14. Abs. AG 1345 186. — 2. Gottwesen gegenüber lästern — a. v. hdn. G ö t t e r n (Ps.-Plato, Alc.II p.149C. Diod.S. 2,21,7. Philo, spec. leg. 1,53. Jos., ant. 4,207. Orig., C. Cels. 8,43,27 ; s. unt. b δ und ganz a.E.) την θεόν ήμων AG 1937.

— b. v. Gott d. Christen (bzw. Juden) u. dem, was zu ihm gehört — α. Gott selbst (4Kö 19,4) τόν θεόν (vgl. Philo, fuga 84b. Jos., ant.4,202.6,183. Hippol., Ref.VIt,

11) Apk I611.21. Abs. (2Makk 10,34.12,14. Orig., C. Cels.8,43,31. Hippol., Ref.I, Pr.2) Mt 93 2665 Mk 27 J 1036

βλαβερός, ά, ÓV (seit Horn., hymn. u. Hes., auch Epikt. SIG 454,14. P. Tebt.725,5 [II v], Spr 10,26. TestSal. Ep. Arist. 192. Ath., R.75,4) schädlich ( n e b . ά ν ό η τ ο ς ) έ π ι θ υ μ ί α ι ITi 69 (X., mem. 1,3,11 βλ. ήδοναί). ά σ υ γ κ ρ α σ ί α β.

AG 26n ITi I20 IPt44 (d. letzten drei Stellen erlauben auch e. nicht auf Gott beschränkte Deutung), βλασφημίαι, όσα έάν βλασφημήσωσιν d. Lästerungen, soviel sie lästern mögen Mk328 (vgl. Pia., leg. 7, p.

286

βλέπω

βλασφημία

285

800C. βλ. βλασφημίαν. Tob 1,18 S). — β. Gottes Namen RÖ224. 2Κ1 13,2a. ITr 8 , 2 b (alle drei Jes 52,5). lTi 61 Apk 13e 16«. 2K1 13,1.2b (Zitat unbek. Herkunft). 4. — γ. Gottes Geist εις το πνεύμα το αγ. Mk 329 Lk 12io. — δ. Christus Mt 2739 Mk 1529 Lk 2339. ετερα πολλά ¡3λ. 2 2 « (vgl. Vett. Val.67,20 πολλά βλασφημήσει θεούρ. τον κύριον Η 72,4.74,2.96,3. ISm 5,2. εις τ. κυριον Η 6,2.62,4. τον βασιλέα μου Μ Pol 9,3. - D. Namen Christi Jk 27. — ε. Sachen, d. den auszeichnenden Besitz der Christen bilden την όδόν τ. δικαιοσύνης ApkPt 7,22; vj>l. 2Pt 22. Hier u. sonst Pass, ό λόγος τ. θεού Tit 2s. υμών το ά γ α θ ό ν Rö 1416. το έν θ ε φ πλήθος ITr 8,2 a. τό δ ν ο μ α ύμών μεγάλως βλ. 1 ΚΙ 1,1. τον νόμον του κυρίου Η 72,2. — e. Engel δόξας βλ. 2Pt 2 io Jd 8. Auf sie bezieht sich auch όσα ούκ ο ϊ δ α σ ι ν βλ. Jd io u. έν οις άγ ν ο ο ϋ σ ι ν βλ. da, wo sie nichts wissen, lästernd 2Pt 212 (Bl-D. § 152,1 Anh.). S. δόξα 4.

4,14 S.28.16T. Asels 3,8. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Ath.)

Fut. βλέψω. Med. Fut. 3. Pl. βλέψονται (Jes 29,18). A o r . 1 ϊ β λ ε ψ α (über d. Gebr. ν. βλέπω u. όράω s. Reinhold

97ff. Bes. häufig bei Hermas [70 mal]) sehen — 1. eigtl. v. d. Tätigkeit d. Augen — a. m. Akk. des Gesehenen: d. Balken, Splitter Mt 73 Lk64ir. Mt 114 1316Γ. 242 Mk 823f. Lk 1023f. AG 233 9s Apk 1 u 53Γ. 22s. Große Gebäude Mk 132; e. Weib Lk744; d. Licht (Artem.5,20 τό φως εβλεπεν. 5,77) 816; d. Strahl 1133; Jesus J I29. Β 5,10; Zeichen AG 86. Β 4,14; e. Vision AG 129; d. Scham Apk 16is; d. Tier 17e; Rauch 189.18. etw. sehen im Ggs. ζ. Hoffen Rö824f. V. Engeln βλέπουσιν τό π ρ ό σ ω π ο ν τοϋ πατρός (Ausdruck des orientai. Hofzeremoniells = steten Zutritt haben,

2K.Ö 14,24; vgl. 4Kö 25,19) Mt I810 (s. πρόσωπον lb). Pass, π ά ν τ ω ν βλεπομένων da alles gesehen wird 1 Kl 28,1. M. Akk. u. Ptz. statt e. abhängigen Satzes (SIG 1104,42. UPZ 68,6 [152 ν] βλέπω Μενέδημον κατατρέχοντά αε

Philo [s.o. 1.2a u. b α], Jos. [s.o. 1.2a u. ba). 4KÖ 19,22)

daß Μ. mir nachläuft. l M a k k 12,29. Jos., ant.20,219); τον ο χ λ ο ν συνθλίβοντά σε daß dich d. Menge bedrängt Mk 531. τον λιθον ήρμένον daß d. Stein weggenom-

o d e r m i t εις c. a c c . (Demosth. 51,3. Philo, Mos.2,206. Jos., bell.2,406. Spez. εις θεούς u. ähnl. Pia., rep.2 p.381E. Vett. Val.44,4.58,12. Philo, fuga 84a. Jos., ant.8,392. D a

τέρα ποιοΰντα 5i9 2120 AG 4i4 Hb 29. ύπέρ δ βλέπει με über das hinaus, als was er mich sieht 2Kor 126.

— βλ. wird in uns. Lit. verbunden mit Akk. d. Pers. o d . S a c h e (Plut. Appian. [Nägeli 44], Vett. Val. [s.o. 2b6],

3,96. Bei 8 Theod.).* (34) I 620-4; X 2, 1016

βλασφημία, ας, ή (seit Eur. Demokrit. Pia., auch LXX. Philo. Jos. Just., Al 26,5. Ath.31,2; R.72,27. AsMos fgm. j. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Schmähsucht neb. and. Lastern Mk722 Eph 431 Kol 38. — 2. d. Schmährede, d. Lästerwort — a. allg. πάσα β. jegliche Äußerung der Schmähsucht Η 38,3; vgl. Mt 1231«. PI. (Jos., vi.245) Mt 1519 lTi 64. IEph 10,2. — b. solche, d. nicht (direkt) gegen den göttl. Bereich zielen — α. gegen Menschen (Cleanthes [iv/lil v] 1 p. 135,21 [Diog. L.7,17,3]. Polyb. 11,4,8. Jos., ant.3,307; vi.

260) β. εκ τίνος üble Nachrede, d. v. jmdm. ausgeht Apk 29. — ß. gegen d. Teufel κρίσιν βλασφημίας e. lästerndes Urteil Jd 9. — C. geg. Gott U. das Seine (Comp. II 153 f. [Menand., fgm.715 Kock] ή εις τό θείον βλ. Εζ 35,12. l M a k k 2,6. 2Makk 8,4.10,35.15,24. Philo, leg. ad. Gai.368) Mt 2665 Mk27v.l. 1464 Lk521 (Pl.) J 1033 Apk 13s (Pl.). 2K1 13,3. D 3,6. βλ. προς τον θεόν (Jambl., vi. Pyth.32,216. Vgl. εις τον πατέρα

Hippol., Ref. IX, 12,19) Apk 136.

βλασφημίας έπιφέρεσθαι τ φ ονόματι κυρίου 1 ICI 47,7. π^οσέθηκαν κατά ονομα του κυρίου βλασφημίαν Η 62,3. βλ., οσα έάν βλασφημήσωσιν Mk328, s. βλασφημέω 2 b α. ή του πνεύματος (gen. obi.) βλ. Mt 1231b, s. βλασφημεω 2 b γ. ο ν ό μ α τ α βλασφημίας (gen. quai.) Apkl3i 173. ρήματα βλασφημίας AG 6ιι v.l.* (18) I 620-4; Χ 2, 1016

βλάσφημος, OV (seit Demosth., auch Plut. Herodian u. LXX. JosAs 13,9, wo es fast durchweg relig. Sinn hat. Just.) lästerlich

φήματα

Lästerworte

AG 6u.i3v.l.;

vgl.

Apk 13s v.l. (Dio Chrys.3,53 τί βλάσφημον περί των θεών. Herodian 7,8,9 βλάσφημα πολλά ειπών εις την 'Ρώμην και την σύγκλητον. Philo, de los. 247. Jos., vi. 158.320). β. κ ρ ί σ ι ν φ έ -

ρειν e. Urteil vorbringen, das e. Lästerung bedeutet 2Pt 211. V. Personen: Lästerer (Wsh 1,6. Sir 3,16. 2Makk 9,28.10,36) lTi 113 2Ti 32. Η 95,3. (neb. προδόται) 96,3. β. εις τον κύριον 96,1.* (4) ι 620-4; χ 2, 1016

βλέμμα, ατος, τό d. Anblicken, d. Sehen, d. Blick (seit Eur. Demosth., auch Epikt.4,1,145.4,8,17. Lucian, dial, mar. 15,2. P. 0xy.471,60. Philo, conf. lingua 11. TestRub 5,3. TestSal 5,2.3. TestAbrA. 4Esr 8,23 fgm. c) n e b . ά κ ο ή 2Pt 28.

περίπικρον β. d. bitterböse Blick H 62,5 (Maxim. Tyr. 14,1c βλ. ίταμόν).* (1)

βλέπω (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 98,7. Test Sal. TestAbr A. TestJob. Test 12Patr. JosAs. grBar 9,6. ApkEsr

men war J 201 ; vgl. Mt 1531 Lk 2412 J 20s 219.JÒV π α -

— b. abs.: R o l l i o (Ps 68,24) Apk920. τα βλεπόμενα (Ael. Aristid.46 p.406D. Wsh 13,7.17,6) was man sehen kann 2Kor 4l8. - zusehen (Jos., bell. 1,596; ant.3,95 βλεπόντων αύτών während sie zusahen,

vor ihren

Augen)

AG 19. 1 Kl 25,4. — c. m. präp. Bestimmung: έν τ φ κρυπτφ der es auch im Verborgenen sieht Mt 64.6; vgl. 618 (s. 4Makk 15,18). δι' έσόπτρου έν αίνίγματι lKor 13ΐ2. — d. βλέπων βλέπω mit offenen Augen sehen Mt 1314 (Jes 6,9). βλέπων ου βλέπει trotz allem Schauen nicht sehen 1313 Lk8i0 (vgl. Aeschyl., Prom. 447f. Ps.-Demosth.25,89. Polyb. 12,24,6. Lucian, dial. mar. 4,

3). — 2. v. Sehvermögen im Ggs. z. Blindsein sehen können (Trag. Antipho 4,4,2. X., mem. 1,3,4. Aelian, v.h. 6,12. SIG 1168,78 d. Blinde βλέπων άμφοϊν έξηλθε. P. Oxy. 39,9 [52 n] ολίγον βλέπων schwachsichtig. E x 4 , 1 1 . 2 3 , 8 .

l K ö 3,2 u.ö.) Mt 1222 1531 Lk72i J97.is.2s AG99 Apk 318. ο φ θ α λ μ ο ί του μη β. (Ps 68,24; vgl. 9,32. Sus 9. Bl-D. § 400,2) Augen ohne Sehkraft Rö I i s (Dt 29,3). H 62,1. θ ε ο ί . . . . δυνάμενοι μήτε βλέψαι μητε άκοϋσαι API 1,20. Übertr. auf geist. Sehvermögen (Diog. L.6,53 unter Hinweis auf Pia.: βλ. mit den Augen des νους)

J 939. — 3. hinsehen, Hinblicken: εις c. acc. (Anaxandrides Com. [IV v] 34,9K. εις τούς καλούς. Ael. Aristid.28,126K. = 49 p.531 f. D. Aelian, v.h. 14,42. Herodian 3,11,3. J d t h 9 , 9 .

Spr 16,25. Sir 40,29. 4Makk 15,18) Lk962 J 1322 (εις αλλήλους wie Proverb. Aesopi 49P.) AG 111 v.l. (Ps.-Apollodor, epit.5,22 und PGM 13,833 εις τ. ού^ανόν βλ.) 34. M .

Dat. [ό δέ λέων . . . εβλ]επεν τ φ Π α υ λ φ και ό Παύλος τ φ λέοντι der Löwe blickte Paulus an und Paulus den Löwen API 4,36. M. Akk. e. Weib anblicken (vgl. Synes., Kahlkopf 23 p.86B όστις άδίκοις όφθαλμοϊς όρφ την του γείτονος) Mt 528 (όστις δν έμβλέψη γυναικί Just., ΑΙ

15,1). Zauberriten ansehen D 3,4. βιβλίον in e. Buch hineinsehen Apk 5sr. — 4. v. geistigen Funktionen : zusehen, sein Augenmerk auf etw. richten (Jos., bell. 7,351 ; ant.20,57) — a. a b s .

βλέπετε paßt auf! Mk 1333. — b. m. Akk. (2Ch 10,16) lKor 126 IO18 Phil 32 Kol 2s 4i7. βλέπων τ. έντολήν im Hinblick auf d. Gebot Β 10, l i a . — c. m. flgd. indir. Frage Mk424Lk8is 1 Kor 310 Eph5is. 1K1 56,16. Β 10,11b. — d. m. flgd. ϊ ν α lKor 1610. — 5. auf etw. achten, etw. berücksichtigen: m. Akk. 2Kor 107 (Imp.). Μ. εις τι (Polyb.3,64,10 εις την παρουσίαν) εις π ρ ό σ ω π ο ν β. jmdm. auf d. Gesicht sehen = jmds. Urteil berücksichtigen Mt 2216 Mk 1214. — 6. sich vorsehen, hüten: Mk 139 2J 8. M. flgd. μή, μήποτε, μήπως u. Konj. des Aor. (Pythag., ep.4,1. Epikt. 2,11,22.3,20,16. P. Lond. 964,9 βλέπε μή έπιλάθη μηδέν.

288

βλέφαρον

βόΦυνος

P. Leipz. 106,17 [1 η]) M t 244 M k 135 L k 2 l 8 AG 1340

= 24 p.479 D.: β. τον θεόν) abs. Β 3,5 (Jes 58,9). M. flgd. Dat. (Sus 60 Theod. v. 1. έβόησαν τ. θεώ) Lk 187. Μ. πρός c. acc. (Num 12,13. PsSal 1,11 έξ ενός στόματος β. πρός αΰτόν 1KJ 34,7. πρός τον θεόν API 3,8. — 2. Brüllen ν. Löwen έβόησεν μεγάλως API 2,6.*

287

lKor 89 1012 Gal Sis Hb 1225, od. Indik. des Fut. Kol 28. M . ά π ό τ ι ν ό ς (CPJ 152,24 ff. [41 η] βλέπε σατόν [ = ααυτόν] άπό των Ιουδαίων): v o r d . S a u e r t e i g d . P h a r i -

säer M k 8 i 5 ; vor d. Schriftgelehrten 1238. — 7. m. völlig abgeschwächter Bed. wahrnehmen — a. v. sinnl. Wahrnehmung: e. heftigen Wind Mt 1430. — b. v. geist. Wahrnehmung bemerken, finden e. G e s e t z RÖ723 (vgl. P. Fay. 111,!6ff. èàv βλέπης την τιμήν [Kaufpreis] παντός άγόρασον). M . A k k . U. PtZ. 2Κ1 2 0 , 1 . Β 1,3. M . f l g d . ό τ ι (BGU 815,4. Ep.Arist.113)

2Κογ 78 Hb 319 Jk222. — 8. ζ. Bez. d . H i m m e l s r i c h t u n g (nicht selten u. mit verschiedenen Präp. ; m. κατά c. acc. E z 1 1 , 1 . 4 0 , 6 u. ö. JosAs 5,2 θυρίδα ... βλέπουσαν κατά άνατολάς) A G 2712 (s. λίψ). (133) V 315-68; Χ 2, 1204f. (S)

βλέφαρον, ου, τό (seit Homer, auch LXX. ApkEsr 4,22 S.28,25T. Or.Sib.2,178.181) d. Augenlid τ α β. τ ω ν ο φ θ α λ μ ώ ν Pa (3,2). ουτε θρίξ ουτε β. API Kor 2,30.* (0)

βλητέος, α, ον, einziges Verbaladj. auf -τέος im N T (Bl-D. § 65,3), ν. β ά λ λ ω man muO füllen (s. βάλλω 2 b) Lk 538; Vgl. M k 222 v.l. - JViteau, Revue de Philol. n.s. 18, 1894,38.* (1) β λ η χ ρ ό ς , ά , ÔV (seit Pind., auch Diod. S. Plut.) schwäch-

lich v. Gebet (neb. μικρός) Η 51,5. V. Person, (neb. αργός) πρός τι zu schwach für etw. 57,3.* (0)

Βοανηργές (daneben sind Βοανεργές [t. r.

Just.] u.

andere Formen überliefert) aram. Worte Boanerges = hebr. tfjT ' J 3 M k 3 i 7 (Just., D.106,3) mit υιοί βροντής Donnersöhne übersetzt (vgl. Diod.s. 8,9,2 von einem Haus, in dem d. Eigentümer vom Blitz erschlagen wurde: ονομάζεται Έμβρονταϊον = Donnerhaus); B e i n a m e , d e n

Jesus d. Zebedaiden gegeben hatte (s. Lk 954). Vgl. EKautzsch, Gramm, d. Bibl. Aram. 1884,9. Dalman, Gramm. 2 144; Worte 33.39,4; Jesus 11. Bl-D. § 162,6 Anh. (Die Schwierigkeit d. Vokalisation Boa ist noch nicht gelöst; vgl. ThNöldeke, GGA 1884,1022 f. Auch d. Gleichsetzung v. rges m. ist nicht sicher; Kautzsch denkt an T3~l Zorn, so daß d. Wort d. Zornmütigen bedeuten würde. Wlh.2 z. St. verweist auf d. Eigennamen Ragasbal. Schultheß vermutete zuerst benê rehêm = fratres uterini, dann benê reges = Gesinnungsgenossen. - Geschwisterpaare bei d. Griechen mit 'einem' Namen zusammengefaßt: Coniect. Neot.15,'55 S.25).* (1)

?

θ ά ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 9,2. P s S a l , . TestSal. TestAbr A 3 S.79,18. BIO S. 115,9. TestJos 19,3 [A] f. TestBenj 3,7. ParJer. ApkMos 9,30. JosAs Kod.A. grBar 12,7. Philo, op. m.79. Jos. Or.Sib.3,313.724. Just. Mel., P. 76,550 [Β] f. 101,772) I p f . έ β ό ω ν A G 2 l 3 4 t . r . F u t .

βοήσω u. βοήσομαι (LXX). Aor. 1 έβόησα; Imp. βόησον rufen, schreien, brüllen, oft mit φωνή μεγάλη

(12) I 624-7; Χ 2, 1016

Βόες (Βοές T . Η ; v.l. Βόος, Βόοζ. BI D. §39,4. Vgl. d. Art. Βόος. ARahlfs, Studie über d. griech. Text d. Buches Ruth '22,73) indekl. N. pr. m. (b. Jos., ant. 5,323 ff. Βοώζης [ant. 5,323] od. Βόαζος, ου [ant. 5,326]) Boas (ΤΪ3), i m

Stammbaum Jesu M t l s . 4.21.* (2)

Vgl. ICh

2,11 f. Ruth

β θ ή , ή ς , ή (seit Homer, auch Pap. LXX. PI. 2 M a k k 4 . 2 2 . Jos., bell.4,306.310. Just., AI 68,8 [Hadrian]) d. Schrei, d. Ruf API 5 , 3 4 . PI. J k 54 (vgl. Jos., ant.8,339 μεγάλη ßofi καλείν τ. θεούς).* (1)

βοήΦεΐα, ας, ή (seit Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 2,7. Test 12Patr. Just. Tat. 17,3) d. H i l f e ε ύ κ α ι ρ ο ς β. rechtzeitige H. H b 4 l 6 (vgl. OGIS 762,3 f. ό δήμος ό των Κιβυρατών τφ δήμω τφ 'Ρωμαίων βοηθείτω κατά τό εΰκαιρον; SIG 693,12. - V. göttl. Hilfe: Diod.S. 3,40,7 των θεών β. Ael. Aristid.31 P-600D.: παρά τ. θεών. P s 1 9 , 3 . 3 4 , 2 . PsSal. Jos As 23,4. Jos., ant. 13,65; νί.290). Pl. k o n k r . d. Hilfsmittel (Diod.S. 3,8,5) βοηθείαις έχρώντο wahrsch. seemänn. 1.1. (vgl. Philo, de los. 33 κυβερνήτης ταΐς των πνευμάτων μεταβολαϊς συμμεταβάλλει τάς πρός εΰπλοιαν βοηθείας. Vgl. Diod.S. 3,40,5 βοηθέω von der Hilfeleistung für e. gefährdetes

Schiff) sie wandten Schutzmittel

an AG 2717 (EHaen-

chen, Komm.'77 z. St.).* (2) 1 627

βοηΦέω (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 100,4. TestSal. Test 12Patr. JosAs 24,12. ApkSed 14,1. Jos. Or. Sib.3,242. Ar. Just., D. 103,2 Tat. Mel., P.24,171) F u t . βοηθήσω (LXX). Aor. 1 έβοήθησα; Imp. βοήθησον. Pass, εβοηθήθην (LXX). Fut. βοηθηθήσομαι (vgl. Jes 44,3. Da 11,34 Theod.) — 1. zu Hilfe kommen βοηθεϊτε zu Hilfe! herbei! (Aristoph., vesp.433 ώ Μίδα και Φρύξ βοηθεϊτε δεϋρο)

AG 2128. — 2. helfen τινί jmdm. Mt 1525 Mk 922 AG 169 (vgl. Epikt.2,15,15 νοσώ, κύριε· βοήθησόν μοι. J o s 10,6. Jos.,

bell. 1,56) Hb218 Apkl2i6. 1K1 39,5 (Hi 4,20). 2K1 8.2.

IRö

7,1.

D 12,2.

API

6,34.10,3

(vgl.

Aal

S.

114,12). βοήθει μου τή άπιστιςι = μοι άπιστοϋντι hilf mir Ungläubigem Mk 924. - Gott als Helfer (Sb 158 ό θεός αύτφ έβοήθησε. PGM 13,289 βοήθησον έν άνάγκαις. EPeterson, Εις θεός '26,3f.309 u.ö.) 2 K o r 6 2 ( J e s 4 9 , 8 ) . * (8) I 627

βοηΦός,

ÓV (seit Hdt., auch LXX. JosAs. ParJer 9,32.

Just. Tat.) hilfreich; subst. d. Helfer (Hdt. u.a., Inschr. Pap. Ostraka. LXX. Jos., bell. 1,317; ant. 13,276.358) v. C h r i s t u s

(Phlegon: 257 fgm.36,1,1 Jac. Plut., Coriol.225 [25,3], G e n

β. της ασθενείας ήμών der unsrer Schwachheit

39,14. IMakk 3,54.13,45 u.ö. LXX; Sus 46 u. Bei 18 Theod.) — 1. rufen — a. abs. ρήξον κ. βόησον brich in Jubelgeschrei aus! Gal 427. 2K.1 2, I f . (beidemal Jes 54,1).

1K1 3 6 , 1 . V. G o t t (Herodian 3,6,7. UPZ 52,8 [162 v] Sarap. P. Lond.410,7f. μετά τον θεόν ούδένα εχομεν βοηθόν. Ρ. Oxy. 1381,83. LXX. Philo. Jos., ant.2,274. Jüd. Inschr.: Wadd.

— b. v. f e i e r l . V e r k ü n d i g u n g (Menander, fgm.215,5 Kö. τά βοώμενα von feierl. Aussprüchen. Aelian, v.h. 3,42 ή τραγωδία βοςί. Or. Sib. 3,212) φ ω ν ή β ο ώ ν τ ο ς (φωνή 2 e)

Mt 33 Mk 13 Lk34 J 123. B 9 , 3 (alle Jes 40,3). V. den Rufen e. aufgeregten Volksmasse (Jos., ant. 13,376; vgl. X., an.4,3,22) AG 17« 2524. API 4,35.5,11.9,21.10,30. — c. v. Notschrei u. Hilferuf: Jesu am Kreuz Mt2746 v.l. Mk 1534. Böser Geister b. Ausfahren AG 87 (an den drei letzten Stellen β. φωνή μεγάλη. S. ganz oben). K r a n k e r Lk 938 1838 (s. άναβοάω; έβόησεν λέγων wie Diog. L.6,44 έβόα λέγων. Ps.-Callisth. 1,25,1. 1KÖ

5,10. Jdth 6,18). — d. v. Gebet als Rufen zu Gott (Ael. Aristid.48,54K.

hilft

2451) Hb 136 (Ps 117,7). των κινδυνευόντων Helfer der in Gefahr Befindlichen 1K1 59,3; vgl. V.4. - βοηθοί Hilfstruppen Β 2,2.* (1) I 627

βόΦρος, ου, Ó (seit Homer, auch Paus.9,39,6. Philostrat., her. 18,3 p. 195,16. vieil. P. Ross. Georg. V 55,1. LXX. Jos., ant. 9,35. TestRub 2,9. Just., AI 18,5. Moeris 105 βόθρος άττικόν. βόθυνος κοινόν; Χ. hat beide Formen [Schmid IV 282]) d. Grube Β 11,2.* (0) (S)

βόϋυνος, ου, Ó (seit Cratinus Com.210. Χ., oec. 19,3. Kleidemos [350 ν]: 323 fgm. 14 Jac., auch P. Hai. 1,97 [III v], BGU 1122,17 [14 ν], P. Merton 27,12. LXX; vgl. J e s 2 4 , 1 8 . 47,11. S. βόθρος) d. Grube Mt 12 n 1514 Lk 639 (εις βόθ. έμπ. wie J e r 3 1 , 4 4 ; z. Sache auch Philo, virt.7).* (3)

βολή

289

βουλή

β ο λ ή , ή ς , ή (seit Homer, auch LXX) d. Wurf ώ σ ε ί λ ί -

θου βολην etwa auf Steinwurfweite

(TestGad 1,3)

Lk 2241 (Thu.5,65,2 μέχρι λίθου βολής έχώρησαν. Herodian

2,6,13.7,12,5; vgl. Gen 21,16. Jos., ant.20,213).* (1) βολίζω Aor.l έβόλισα loten, d. Senkblei (βολίς)

290

— 2. übertr. auf schlechte Menschen (nach Mt 13 24ff.) β. τοϋ διαβόλου e. Teufelsgewächs IEph 10,3. άπέχεσθαι κακών βοτάνων IPhld 3,1. V. Irrlehren αλλότριας βοτάνης άπέχεσθε ITr 6,1.* (l)

AG 2728.* (2)

β ό τ ρ υ ς , υ ο ς , ό (seit Homer, auch Epikt. 1,15,7. Pap. LXX. Hen 32,4. Ep.Arist.63.70.75. Jos., ant. 12,68.75) d. Traube (m. Einschluß d. Stieles) Apk 1418 (Ps.-Callisth.3,

β ο λ ί ς , ί δ ο ς , ή d. WurfgeschoB (Plut., Demetr.890 [3,2]. Hesych. Suda) H b 1220 v.l. ( E x 1 9 , 1 3 ) . * (0)

21,2 βότρυες σταφυλής). Das Wort kommt auch bei dem Phrygier Papias v. Hierapolis vor, wo er von der ungeheuren Größe der Trauben im neuen Aeon spricht

werfen (nur noch b. Eustathius zu Homer 563,30.731,46)

Βόος (v.l. Βόοζ) indekl. Ν. pr. m. Boas, im Stammbaum Jesu Lk332; s. Βόες.* (1) β ο ρ ά , α ς , ή (seit Aeschyl. Hdt., auch LXX; vgl. H i 3 8 , 3 9 . 3 M a k k 6 , 7 . Hen 25,5. TestJob 43,8. JosAs 10,14.

Just. Tat.) d. Fraß ίίφετέ με θηρίων είναι βοράν IRö 4 , 1 (Eur., Phoen. 1603 θηρσίν αθλιον βορ. Jos., bell.4,324 β. θηρίων).* (0) β ό ρ β ο ρ ο ς , ο υ , 0 (Aeschyl. Pia. u. a.) — 1. d. S c h l a m m (Jer 4 5 , 6 . Jos., ant. 10,121. ParJer 3,13. Tat.21,4) A p k P t 8 , 2 3 . 9 , 2 4 . 1 6 , 3 1 (vgl. Kyn. Diogenes [IV v] bei Diog. L.6,39: εν τψ βορβόρω werden die Frevler im Jenseits geplagt. Acta Thomae 56. Martyr. Matthaei 3 [Aa II 2 S. 172,9. Il 1 S.220,1]).

— 2. d.Kot, offenbar auch in flüssigem Zustand d. Jauche

(TestBenj 8,3 κόπρον και β. Galen, P r o t r i p.34 [13,

S.42,22 John]) v. Schwein: λουσαμενη εις κυλισαόν βορβόρου das sich badet, um sich im Kote zu wälzen 2 P t 222 (v. Wälzen des Schweines im ß. Semonides 7,2ff. Diehl 2 . Heraklit, fgm.37. Epikt.4,11,29 [vgl. 31] χοίρω διαλεγου, ϊν' έν βορβόρψ μή κυλίηται. Plut., mor. 129 Α. Ael. Aristid. 33,31 Κ. = 51 p.582 D. Philo, spec. leg. 1,148; agr.144. Klemens ΑΙ., Protr.92,4). Vgl. BHHW I, 20.* (1) (S) β ο ρ ρ ά ς , ά , ό (zu dieser Vulgärform, d. schon b. Klassikern mit βορέας wechselt [Kühner-Bl. I 386], in d. Pap. [Mayser 252; vgl. 221] u. LXX vorherrscht, auch Hen 32,1. P s S a l 1 1 , 3 . JosAs. grBar 11,8. ApkEsr 4,25 S.28.29T. u. Jos., bell. 5,144. Just., D. 52,10 [zu S a c h 2 , 1 0 ] sowie in Inschr. [OGIS 176,8.178,10] erscheint u. bei Koineschriftstellern wie Vett. Val. allein regiert, vgl. Bl-D. §34,3.45. Rdm. 2 59) d. Norden

από βορρά im Norden Apk 2113 (άπό II 1), άπό β. και νότου V. Nord U. Süd Lk 1329 (z. Fehlen d. Art. s. Bl-D. §253,5 Anh.). Neb. d. drei and. Weltgegenden 1 Kl 10,4 (Gen 13,14).* (2) β ό σ κ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. AkrEz PI ν 13; e. Unterschied zw. ß. u. ποιμαίνω macht Philo, det. pot.

ins. 25) Fut. βοσκήσω. Aor. 1 έβόσκησα. Pass. Fut. β ο σ κ η θ ή σ ο μ α ι (alles LXX)

— 1. Akt. v. Hirten weiden, hüten (Jos., ant.6,254) L ä m m e r J 21 IS (z. bildl. Gebr. vgl. 3K.Ö 1 2 , 1 6 νυν βόσκε tòv οΐκόν σου, Δαυίδ. Aberciusinschr.4 β. προβ.). S c h a f e

21ΐ7. Η 61,6. Schweine Lk 1515. ό βόσκων d. Hirt (vgl.

Aristot.,

hist.

an. 5,2,540a, 18. Jer

38,10)

M t 833

Mk S u Lk 834. — 2. Pass. v. Vieh weiden, erasen (Jes 5,17.11,7. Jos., bell.6,153. Or.Sib.3,789) άγέλη βοσκομένη Mt830 MkSii Lk832. πρόβατα βοσκόμενα (P.Tebt.298,53) Η 62,4; vgl. 7.78,8.* (9) Β ο σ ό ρ indekl.

Ν. pr. m. (ApkSed 11,2 S. 134,12 Ja.) B o -

sor 2Pt2is (v.l.: Βέωρ, s.d.).* (1) β ο τ ά ν η , η ς , ή ( v o n β ό σ κ ω . Seit Homer, auch Pap. LXX. Hen 7,1. TestSal. TestAbr A 80,23. Asels 2,11. Philo) d.

Futterkraut, d. Gewächs, d. Gemüse - 1 . eigtl. Η 78,5ff.98,1.3.99,1.100,1.101,1. ß. εύθετος nützt. Gewächs Hb 67. πάσαν φάγε β. iß jedes Kraut EAeg Nr. 252 ZI. 53, s. auch unter 2. ITr 6,1. semina et herbam Pa (1,3). - Bes. v. Unkraut (so Pap.; vgl. Preis.) Η 40,5.55,3 ff. 57,1.58,3.103,4.

(in d. lat. Übersetzung bei Irenaeus V,33,2f.): d e n a m i l l i a b o t r u u m Pa ( 1 , 2 ) . S. hierzu Stephan. Byz. s. ν. Εύκαρπία: Metrophanes sagt, im kleinphrygischen Gau Εύκαρπία hätten die Trauben (βότρυς) eine solche Größe, d a ß eine von ihnen einen Wagen mitten durchbrechen ließe.* (1) β ο υ λ ε υ τ ή ς , OÖ, Ó (seit Homer, auch H i 3 , 1 4 . 1 2 , 1 7 ) d.

Ratsherr, v. Mitgliedern beratender Körperschaften (Inschr. Pap. Fremdw. im Rabb.); ν . J o s e p h v. A r i m a t h ä a : Mitglied d. Synedriums (Jos., bell. 2,405 οί άρχοντες καί

βουλευταί) Mk 1543 Lk 23so.* (2) Il 770 β ο υ λ ε ύ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D 4,3. Test 12Patr. JosAs 28,13. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Mei.,

HE 4,26,6). In unserer Lit. nur Med. βουλεύομαι. Ipf. έβουλευόμην. Fut. βουλεύσομαι (Lk 1431 ). Aor.l έβουλευσάμην. Pf. βεβούλευμαι (LXX. Β 6,7) — 1. mit sich zu Rate fjehen, überlegen m. flgd. indir. F r a g e (Jos., ant.1,339) ει Lk 1431 (vgl. X., mem.3,6,8).

έβουλεύσαντο oí ιερείς τίνα άναστήσουσιν die Priester überlegten, wen sie einsetzen sollten PrJk 24,4. τί etw. (Appian, Hann. 54 § 227 β. ά π ό σ τ α σ ι ν = auf Abfall sin-

nen) Η 1,2.1,8.105,5. — 2. e. Beschluß fassen m. Akk. α (Jdth 9,6.12,4) 2Korli7. βουλήν πονηράν Β 6,7 (Jes 3,9). M. flgd. Inf. (P. Tebt.58,28. P. Fay.116,9. 2Ch 30,23. Wsh 18,5. IMakk 8,9. Jos., c. Ap.2,296 v.l. Just., D.72,3) AG 533 v.l. 1537 t.r. 2739. M. flgd. ίνα (Bl-D. § 392,1 a) J 1153 1210.* (5) I 21 βουλή, ής, ή — 1. (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A. Test 12Patr. JosAs 23,12. ApkSed 7,1. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Mel., HE 4,26,6. Iren., haer.V, 5,2 [Ην II, 332,12]: β. τοϋ

θεού) d. Absicht ÎKI 61,2. H 2,4.105,4f. Pl. 105,8. βουλαί της καρδίας lKor4s. μεστοί όσίας βουλής voll hl. Absicht 1 Kl 2,3. — 2. d. Beschluß, d. Ratschluß — a. ν. Menschen (Jos., ant. 2,23) Lk 2351 ( n e b . π ρ ά ξ ι ς wie Philo, poster. Cai.

86). - AG 538. β. τίθεσθαι (Ri 19,30. Ps 12,3) beschließen 2712 (m. flgd. Inf.). στρατιωτών β. έγενετο (m. flgd. ϊνα) 2742. βουλήν βουλεύεσθαι ν. üblem Beschluß (Vi. Aesopi I C.33 p. 298,6): βουλεύεσθαι βουλήν πονηράν e. bösen Beschluß fassen Β 6,7 (Jes 3,9). λαμβάνειν β. πονηράν κατά τίνος e. bösen Entschluß fassen gegen jmdn. (freilich b. Leontios 11 p.21,11 ist λαμβάνει βουλήν τίνος = er empfängt v. jmdm. einen [bösen] Rat) 19,3. D 2,6. Vgl. Η 63,5.

— b. auf Grund d. göttl. Willens (Herrn. 1,8.18.31. Quint. Smyrn.6,141 βουλή Διός. Oft LXX. Jos., ant.4,42. Or. Sib.3,574. - Dodd 126-32) Ì K I 5 7 , 4 f . ( S p r 1 , 2 5 . 3 0 ) .

AG 223 428 1336 2027. Dg 8,10. ή ένδοξος β. Η 3,4. το άμετάθετον της β. αύτοΰ H b 6 n . κατα την β. τοϋ θελήματος αύτοϋ nach seiner Willensentscheidung Eph I i i ; vgl. AG 19iD. την β. τοϋ θεοΰ ήθέτησαν εις εαυτούς sie verwarfen Gottes auf sie gerichteten Heilsbeschluß Lk 730. ούδέν λεληθεν τήν β. αύτοΰ nichts entzieht sich s. Willen ÌKI 27,6. — 3. d. Ratsversammlung (seit Homer, auch Diod. S. 14,4,5. Philo. P s S a l 8 , 2 0 . Jos., bell.2,641 u.ö. Fremdw. im Rabb.) Β 1 0 , 1 0 ( P s 1 , 1 ) . 1 1 , 7 ( P s 1 , 5 ) . * (12) I 631-4; X 2, 1016

291

292

βούλημα

βραδύγλωσσος

βούλημα, ατος, τό (seit Aristoph. Pia., auch Epikt. SIG 799,12. Pap. LXX. Eç.Arist. Philo. Jos., ant. 1,278. Just. Tat.

— b. V. Gott (Dio Chrys. 28 [45], 15 βουλομένων θεών. Ael. Aristid.50,1 Κ. = 26 p . 5 0 2 D . BGU 248,11 f. [I n] θ ε ώ ν δέ βουλομένων. 249,13. Herm.13,21. LXX. Jos., ant.9,189) a b s .

7,2) d. Vorhaben το άκέραιον αύτών β. ihre lautere Absicht 1K1 21,7. τό β. των εθνών was d. Heiden wollen lPt43 (v.l. θέλημα), κωλύειν τινά τοϋ β. jmdn. an seinem V. hindern AG 2743. V. Gottes Willen (Cornutus 16 p.22,2 β. των θεών. Philo, Mos. 1,287 τοϋ θεοϋ β. Jos., ant.2,304. Just., D. 103,3. Tat.7,2) R Ö 9 1 9 . 1 K l 2 3 , 5 .

33,3. τό παντοκρατορικόν β. αύτοϋ 8,5. τό μακρόθυμον αύτοϋ β. 19,3.* (3) I 634-6; Χ 2,1016 βούλησίς, εως, ή (seit Eur. u. Thu., auch Epikt. Inschr. P. Tebt.43,35. P. Hamb.73,10. P. Oxy.2267,11. TestSal D 1,3. Jos., c. Ap. 1,45) d. Wille V. Gottes W. (Pia., Tim. 41 Β. Ephorus [IV v): 70 fgm.31 b Jac. Diod.S. 17,66,7. Phlegon: 257 fgm. 36,1,1.36,1,4.36,1,7 Jac. Parthenius 4,5.15,4 β. θεών. O G I S 458,15.669,16. Traumaufzeichng. in UPZ 81 IV, 19 [II v]. Ep.Arist.234. Philo, div. rer. her. 246. Jos., ant. 2,232. Just., D.5,4.63,1. Eupolemus: 723 f g m . 2 b 2} 1 K.1 4 2 , 4 ( l a t . Übers.), ή ένδοξος β. αύτοϋ 9,1. ή άμωμος β. αύτοϋ 35,5. ή υπέρτατος αύτοϋ β. 40,3. παρά τό καθήκον της βουλήσεως αύτοϋ wider d. Ordnung seines W. 41,3.* (0) II 749; III 169; X 2, 1016 βούλομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. AkrEz [Epiph 70,14]. ApkSed. ApkMos 2,8. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar.4,1. Just. Tat. Mel. Ath.) 2. Sg. βούλεΐ (Bl-D. § 27. Mayser 328) neb. βούλη Lk 2242 Hss. (H 88,9 v.l.). Ipf. έβουλόμην (über d. Augment s. Bl-D. § 66,3 m. Anh. W-S. § 12,3); daneben ήβούλετο (Η 59 5). Fut. βουλήσεται (Hi 39,9). Aor.l έβουλήθην; ηβουλήθην 2J121.r. (MPol 7,1. APt [Ox 849]); Pf. Inf. βεβουλήσθαι (Just., D.23,1) wollen (von θέλω in d. Bedeutung nicht mehr unterschieden: Bl-D. § 101 unt. θέλειν; vgl. RRödiger, Glotta 8,'17,1 ff. AWifstrand, D. griech. Verba für wollen: Eranos 40/42,16-36)

— 1. v. d. Willensakt des Begehrenden: wollen, wünschen m. flgd. Inf. (Jos., ant. 5,280) έβουλόμην άκοϋσαι ich würde gerne hören AG 2522 (Bl-D. § 359,2; vgl. Dionys. Hai., de Dem. 42 p. 1087 έβουλόμην έτι πλείω παρ α σ ^ έ σ θ α ι παραδείγματα). Öv έβουλόμην προς έμαυτόν

κατε^ειν den ich gerne bei mir behielte Phlm 13. oí βουλομενοι πλουτεϊν die gerne reich wären 1T¡ 69. πλέον εχειν βούλεσθαι mehr haben wollen Dg 10,5. - Jk44. M. sachl. Obj. im Akk. Η 48,4.59,5.65,3. β. τον θάνατον τοϋ άμαοτωλοϋ d. Tod d. Sünders wünschen 1K1 8,2 (Ez 33,11). ß. είρήνην d. Frieden wünschen 15,1. αιμα ταύρων ... ού βούλομαι ich mag nicht haben Β 2,5 (Jes 1,11). ντιστείαν β. Η 54,4. λέγε δ βούλει sag, was du wünschst! 48,1. οσον αν βούλωνται soviel sie wollten MPol 7,2. — 2. ν. d. eigtl. Willensentscheidungen nach vorausgegangener Überlegung — a. v. menschl. Willensentscheidung — o. m. Objektsakk. τοϋτο β. 2Kor 1ΐ7. — β. m. flgd. Inf. d. Aor. Mt 119 Mk 1515

Lk 2242. βουληθείς άπεκύησεν ήμάς λόγφ αληθείας s. Willen gemäß hat er uns durch d. Wort d. Wahrheit hervorgebracht Jklie. M. flgd. Inf. d. Aor. Hb 617. 1K1 16,10.12 (Jes 53,10). API Kor 2,10.12. M. flgd. acc. c. inf. 2Pt 39. 1K1 8,5. - V. Jesus Mt 1127 Lk IO22. V. Hl. Geist IKor 12ii. - V. Tag des Herrn PrJk 17,1.* (37) I 628-31; X 2, 1016,1103 (S) βουνός, Oß, Ó (ein seit Aeschyl., suppl. 109 u. Hdt.4,199,1 zu belegendes Wort, wohl dorischer Herkunft [Mayser 8. Bl-D. § 126,1b α], das seit Polyb. [3,83,1.3.4.5,22,1 f.] häufiger wird in Literatur, Inschr., Pap., auch LXX. Hen 1,6. PsSal 11,4. TestSal D 6 , l . Asels 2,11. Philo, poster. Cai.57. Jos., bell. 2,619; ant.6,156. 0 r . s i b . 3 , 6 8 0 . Just., D . I I I , 1 ) d. H ü g e l , d . Anhöhe Lk 3s (Jes 40,4) 2330 (neb. ορη, Hos 10,8; im Sg. Strabo 3,2,9). Η 3 , 4 . * (2)

Βοϋρρος, ου Ν. pr. m. Burrus (d. griech. wie d. lat. Form d. Namens sind wohl bezeugt; vgl. Hdb. z. IEph 2,1), v . Ignat. als s. σύνδουλος bez., Diakon in Ephesus IEph 2,1. - IPhld 11,2.* (0) βοδς, βοός Akk. Pl. βόας J 2 14 (wie 11.5,556. Arrian, Ind.7,7. Polyaenus 6,52. Aelian, v.h. 12,44. P. Oxy.729,16. G e n 1 8 , 7 u.ö.; Bl-D. § 4 6 , 2 ) d. R i n d (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 13,1 A. TestAbr A 2 S.78,14. Β 2 S. 105,8. TestJob. TesUuda 2,7. TestJos 19,5 ff. [A], grBar. Philo, aet. m.23. Jos. Just., A I 27,1. Ath., R.61,11), 6 der Ochse, ή die Kuh Lk 13is 14s. έν πάθνη βοών in eine Rinderkrippe PrJk 22,2. Neb. πρόβατα (Gen 13,5.33,13 u. Ö.) J 2l4f. D 13,3. ζεϋγος ß. (TestAbr A 2 S.78,14. TestJob 10,5. Jos., ant. 12,192) Lk 14i9. Beim Dreschen lKor99 l T i 5 l 8 (beidemal D t 2 5 , 4 ; vgl. Philo, virt.145. Jos., ant. 4,233. - S. auch Pherecrates Com. [V v] 65 ύποζυγίοις ά λ ο α ν ) . * (8) V 285,287

βραβεΐον, ου, τό (Menand., monost. 124 J. = 653 Meineke [IV p. 359]. Ps.-Oppian, cyn.4,197. Vett. Val. 174,21.288,8. Inschr. v. Priene 118,8f. [I v], C I G 3674,15 u.ö. [Nägeli 37,3]. Horoskop in P. Princ.75,13. PGM 4,665) d . K a m p f p r e i s — 1. eigtl. 1 Κ ο γ 9 2 4 . — 2. übertr. (vgl. Herrn. 18,10. grBar 12,6. Philo, praem.6. Or.Sib.2,149. Tat.33,4) auf d. Siegeslohn d. Christen ß. της άνω κλήσεως d. Siegespreis, d. in d. Berufung nach oben besteht Phil 314. (neb. στέφανος) β. άναντίρρητον e. unbestrittener Siegespreis MPol 17,1. — 3. allg. d. Lohn ύπομονης β. Lohn für d. Ausdauer 1K1 5,5 (vgl. Menand, a.a.O. β. αρετής). AEhrhardt, An Unknown Orphic-Writing ... and St. Paul, Z N W 48/57, 101-10.* (2) I 636f.

βραβεύω Kampfpreise erteilen, dann überhaupt

AG 528.33 124 1537 1720 1827 1930 2230 2328 2743 2818

Schiedsrichter sein, entscheiden, lenken, regieren (seit

2Kor 1 is. IKl 7,5. IRö 7,1. EPt 1,1. MPol 3^1 Ende. — γ. m. flgd. Inf. d. Präs. AG 1815. ει βούλοιτο ποεύεσθαι ob er gehen wolle 2520. β. φιλοπονεΐν 2K1 9,1. β. πιστεύειν Dg 9,6. β. πείθειν MPol 3,1. β. μένείν 5,1. — δ . m. flgd. acc. C. inf. (Jos., ant. 14,233 βούλομαι ύμάς είδέναι. 246) γινώσκειν ύμάς βούλομαι ich will euch wissen lassen Phil 112. - lTi 28 514 Tit 38 Jd 5. 1K1 39,1. APt (Ox 849). API 1,14. — ε. m. flgd. Konj. d. Aor., wobei ß. die Zweifelsfrage einleitet βούλεσθε απολύσω ύμΐν; soll ich euch ...freilassen? J 183» (Bl-D. §366,3). — ζ. m. Ellipse des aus d. Zshg. zu ergänzenden Inf. οπου ή όρμή ... βούλεται (erg. μετά-^ειν) Jk 34. του£ βουλομενους (erg. έπιδέχεσθαι) κωλύει 3J ίο. ούκ έβουλήθην (erg. γράφειν) 2J Ι2. 1Κ1 54,2. 2ΚΙ 13,2. MPol 7,1. Dg 11,7. καθώς βούλεται wie er will Η 33,3; 43,2.9.44,1.45,5.65,2. 88,9; vgl. ώς έβουλόμεθα Dg 9,1. εΐ τι βούλει (erg. ειπείν) Η 58,5. ει άρα βούλει wenn du es wünschst APt (Ox 849).

Eur., auch Polyb.2,35,3. Diod.S. 14,65,3. Plut., Lycurg.58 [30,2]; Pomp.649 [55,6]; Brut.1002 [40,8] u.ö. Herm.18,16. Inscr. gr. 163,11. SIG 685,32 [139 v], UPZ 20,22 [163 v], 110,70.161 [164 v], Wsh 10,12. Philo, Mos.1,163 u.ö. Jos., bell.5,503.6,143 u.ö. Theoph. Ant.III, 15 [S.234,19]). A o r . 1

?

3.Sg. έβράβευσεν (Wsh 10,12). abs. ή ειρήνη τοϋ Χ. βραβευέτω έν ταΐς καρδίαις ύμών d. Friede Chr. soll in euren Herzen regieren Kol3is.* (1) I 636 βραδέως (Thu. u.a., auch Epikt. 1,18,19. Pap. 2Makk 14,17. Jos., bell. 3,274. Tat. 32,2) Adv. ν. βραδύς langsam β. έγένετο es geschah nur l. Η 83,8.* (Ο) βραδύγλωσσος, OV (Vita Aesopi W c. 1 u. 2; in c.3 wird das erklärt mit λαλεϊν μή δυνάμενος δια τό της γλώσσης βραδΰ. Leontios 40 p.79,2. Cat. cod. astr.II 167. - Ps.-Lucian, Philopatris 13 bezieht das Wort auf Mose als den Autor der Schöpfungsgeschichte. Da ist der bibl. Einfluß deutlich) m i t schwerer Zunge v. Mose 1K1 17,5 (Ex 4,10).* (0)

βραδύνω

βρυγμός

βραδύνω intr. (seit Aeschyl., auch OGIS 515,53. P. Flor. 278 II, 11. P. Oxy. 118,37.2228,20. Zauberpap. in P.Warren 21,28.32. Gen 43,10. Dt 7,10. Jos., bell.5,566; vi.89. Par jer. ApkMos 31) Fut. βραδύνω (LXX). Aor. 1 1. PI.

τα βρέφη εις τάς κοιλίας τ. γυναικών. Sir 19,11. Ps.-Phok. 184. Jos., ant.20,18; s. έξαμβλόω) Lk 141.44.

293

έ β ρ α δ ύ ν α μ ε ν ( G e n 43,10) zögern, säumen

lTi3is.

Η 96,2. τί βραδύνεις; was zögerst du? MPol 11,2. s. zögernd zurückhallen τινός von etw. (Bl-D. § 180,5) της έπαγγελίας von d. (Erfüllung d.) Verheißung (mögl. auch: nicht saumselig ist d Herr der Verheißung) 2Pt 39.* (2)

βραδυπλοέω (Artem.4,30.

Anecd. Gr. p.225,15; vgl. βρα-

δυπλοία in P. Oxy.2191,8 [II n)) wenig Fahrt machen AG 277.* (1)

βραδύς, εϊα, ύ (seit Homer, auch SIG 502,12. TestAbr A 83,19 Tfl όψέ βραδεία) langsam, Ggs. ταχύς (Ps.-Isokr., ad Demon.34. Aristot., eth. Nicom.6,10 p.1142b,5. Philo, conf. lingua 48) εις το λαλήσαι l. zum Reden Jk 119 (Bl-D. §402,2. Lob des βραδύ φ θ έ γ γ ε σ θ α ι ν. Dio Chrys.15 [32],2). βρ. εις όργήν ebd. (vgl. Dionys. Soph., ep.9 β. εις έπιστολήν. Jos., ant. 15,107 βραδύς εις τ. αποδόσεις. - Menand., monost.99 J. [60 Mei.] προς όργήν β.). Übertr. v. geist. Schwerfälligkeit (Aristoph., nub. 129, auch Polyb.4,8,7. Dion. Hal., orat. v e t . 2 ^ . 4 4 8 . Sext. Emp., math.7,325 neb. ασύνετος) β. Tfj καρδιςι trägen Herzens = stumpf m. flgd. Inf. (wie Thu. 3,38,6 προνοήσαι β.) zu stumpf, um zu glauben (Bl-D. §400,8) Lk2425. Komp. βραδύτερος (Thu. 4,8,1. Theokrit 29,30. Chio, ep.3,2. Mayser 297); αίτημα β. λαμβάνειν e. Bitte erst spät erfìillt bekommen Η 39,7. β. μετανοεΐν erst spät Buße tun 73,3. 74,3. βράδιον (Hes., op.528. OGIS 502,17) etwas spät 1K.1 1,1.* (3)

βραδύτης, ητος (ζ. Akzent -ης, ητος [t.r. T. Η. S. V . B ] vgl. JWackernagel, N G G 09,58ff. ESchwyzer, Griech. Gramm. I '39,382), ή (seit Homer, auch Plut., mor.549. Vett. Val.289,24. Sb 7741,12 [II n]. Philo, op. m.156. Jos., ant.7,74. 13,47) d. Trägheit ώς τίνες βραδύτητα ήγοϋνται wie es einige f . Saumseligkeit halten 2Pt 39.* (1)

βραχίων, ονος, ό

(seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. 40,1. TestJos 9,5. JosAs 26,7 und Kap. 22 Kod. A [S.73, Ζ.3 Bat.]. Philo. Jos.) d. Arm, anthropomorp-

PsSal 13,2. TestJob

hist. Bild f. Gottes Macht (Ex 15,16. Jes 51,5.52,10. Ps 70,18.76,16. - Philo, spec. leg. 1,145 β. ισχύος κ. ανδρείας σύμβολον): έν β. αύτοϋ mit seinem Arm Lk 1 si (Ps 88,11). β. κυρίου (PsSal 13,2) J 1238. 1K1 16,3 (beidemal Jes 53,If.), μετά βραχίονος ύψηλοϋ m. hoch erhobenem A. (Ex 6,1.32,11. Dt 3,24 u.ö.) AG 1317; Vgl. 1 Kl 60,3.* (3) I 638; X 2, 1016

βραχύς, εϊα, Ó

(seit Pind. u. Hdt., auch Pap. LXX. Ep. Arist. Philo. Jos. Test 12Patr. Just. Tat. Ath. Mel., P. 45,319)

kurz, wenig

d. Raum: βραχύ (in dies. Sinne Thu. 1,63,2. 2Kö 16,1) διαστήσαντες in kurzem Abstand AG — 1. V.

2718.

— 2. v. d. Zeit: β. τι auf kurze Zeit (Ael. Aristid. 13 p. 276 D.) AG 534 Hb 27 (zitiert Ps 8,6, wo es sich aber eigtl. um d. Rang handelt, während Jes 57,17 β. τι von d. Zeit gebr. ist) 29. μετά β. kurz darauf Lk 2258. — 3. V. d. Menge (lKö 14,29.43. Jos., bell. 1,597; ant. 9,48 ελαιον β ρ α χ ύ ) : gering Β. τι e. wenig, e. Kleinigkeit J 67 (vgl. Thu.2,99,5). δια βραχέων m. kurzen Worten, in Kürze Hb 1322 (vgl. außer d. Beispielen b. FBleek z. St. auch Just., A I 8,3. Tat.41,3. Ocellus Luc. c.35. Ptolem., apotel. 1,1,3. Lucian, Toxaris 56. Ps.-Lucian, Charid.22. Ael.Aristid. 13 p. 183 D. Achilles Tat. 7,9,3. P. Straßb.41,8 δια βραχέων σε διδάξω. Ep. Arist. 128. Jos., bell.4,338).* (7)

βρέφος, ους,

294

— 2. d. Säugling, d. ganz kleine Kind (seit Pind., auch P. Fam. Tebt.20,15. P. Mich.423/4,13.17.20 u. s. Pap. IMakk 1,61. 2Makk 6,10. 4Makk 4,25. TestSal 13,3.4. ApkSed Kap.9. ApkEsr S.28.13T. Philo. ViJer 7. Jos., bell.6,205. Tat. 30,1) Lk 212.16. PrJk 9,2.22,2 (auch Diod.S. 2,4,5 finden Hirten ein göttl. Kind, die Semiramis [εύρεΐν τό βρέφος]. Über Plato als Säugling s. παρίστημι 1b α). Lk 1815 A G 719. νήπια β. (Dio Chrys.10 [11],29. Hen 99,5 [erg.]) Η 106,1; v g l . 3. άπό βρέφους ν. Kind auf 2T¡ 3is (Ptolem., apotel.2,3,40. Philo, spec, leg.2,33. Häufiger έκ β.: Philo, somn. 1,192. Anth. Pal.9,567). Als Bild l P t 2 2 . * (8) V 636-53; X 2, 1209

βρέχω (seit Pind. u. Hdt., auch Pap. LXX. TestSal C 10,7. grBar. ApkSed 8,10 S. 133,16 Ja. Ar. 4,3) Α θ Γ . 1 έβρεξα. Pass. Aor. 2 έβράχην (s. Hippokr. Aristot.). Fut. 3.Sg. βραχήσεται (Jes 34,3) — 1. benetzen (Bl-D. §309,2) τινί mit etw. (Schol. zu Apollon. Rhod.2,819) τοις δάκρυσιν τους πόδας jmds. Füße m. Tränen Lk 738.44 (vgl. Ps 6,7. IG XIV 1422,5 δακρύοισιν εβρεξαν δ λ ο ν τάφον). Ohne Obj. 'ίνα μή ύετός

βρέχτ] damit kein Regen falle Apk 11 ί (τ. ήμ. ist Akk. der Zeitdauer; Bl-D. § 161,2). — 2. mit Regen benetzen (Phryn.291 L. Polyb.16,12,3. έάν έπί πλέον βραχΑ, φθείρεται [ή γη] Ar. 4,3) — a. pers. (Bl-D. § 129) v. Gott (Gen 2,5 έπί την γ ή ν ; dazu Philo, leg. all. 1,25.26.29. P. Oxy. 1482,6 [II n] ό Ζεύς εβρεχε. - Sprichwörtl. von Zeus, der bald d. Sonne scheinen läßt, bald Regen schickt: Theognis 1,25. Theokrit 4,43. Liban., declam. 1,78 t. V

p. 57,1 F.) βρέχει er spendet Regen, läßt regnen Mt 545. ENaass Nr. 59 ZI. 24. So wohl auch εβρεξεν πΰρ και θείον (aus Gen 19,24, wo κύριος Subj. ist; vgl. Ez 38,22. PGM 36,302. 0r.sib.5,508) Lk 1729. Doch ist hier auch d. Übers, denkbar entspr. — b. unpers. βρέχει es regnet (so seit d. Komiker Teleclides [V ν], Epikt. 1,6,26. Or.Sib.5,377) J k 5 l 7 . * (7)

βροντή, ής, ή (seit Homer, auch PGM 36,356. LXX. Hen 17,3. TestAbr A. grBar. ApkSed 11,2 S.134 Z.12. Jos., ant. 2,343. Or. Sib. 5,303) d. Donner βροντήν γεγονέναι J 1229 (laute u. energische [Philostrat, vi. Ap.7,28,3 Polyphem. Diog. L.2,36 Xanthippe] od. auch Übertriebenes fordernde [Herondas 7,66] Sprache wird mit Donner verglichen) φωνή βροντής Donnerkrachen, Donnerschlag Apk6i 142 19i (vgl. Ps 76,19.103,7. Sir 43,17. CBezold-FBoll, Reflexe astrol. Keilinschriften bei griech. Schriftstellern [SA Heidelb.'i 1,7. Abt.] 2 1 , l ) . φωναί καί βρονταί (s. φωνή 1 a. E.)

45 85 1119 1618. Die sieben Donner, die lOîf. reden, sind wohl d. Donner der sieben Planetensphären (Boll, Offb.22). - Zu υιοί βροντής Mk3l7 vgl. Βοανηργές und Appian, Syr.62 § 330 Πτολεμαίφ Κεραυνός έπίκλησις.* (12) I 638 f.

βροτός, ή , ό ν sterblich Subst. ό β. d. Sterbliche (seit Homer, auch LXX. TestSal 5,7 P. Mel., f g m . 8 b 44) 1 K l 3 9 , 4

(Hi 4,17).* (0)

βροχή, ής, ή (Phryn. 291 L.; in Pap. seit III ν „d. Bewässerung" [Mayser 421, auch P. Oxy. 280,5.593]) d. Regen (so Demokrit, fgm. 14,8. Ps 67,10.104,32. Philo, leg. all. 1,26. Or.Sib., fgm. 1,32 u. im Neugriech. [HAKennedy, Sources of N T Greek 1895,153. Thumb 226]) V. Platzregen Mt 725.27.* (2)

βρόχος, ου, ό (seit Homer, auch P. Oxy. 51,16. LXX. Mel., P. 78,573.93,701 [Β]) d. Schlinge βρόχον έπιβάλλειν τινί jmdm. e. Schi, überwerfen, um ihn zu fangen (Ausdruck des Kriegs- oder Jagdlebens [β. περιβάλλειν τινί: Arrian, cyneg. 23,4.24,3. Philo, Mos. 2,252. Jos., bell. 7,250]);

nur übertr. lKor735.* (1) τό d. Leibesfrucht

— 1. als Embryo (11.23,266. Plut., stoic, rep. 1052F. Di ose. 5,74. SIG 1267,23. PGM 8,2 f. έλθέ μοι κύριε Ε ρ μ ή ώς

βρυγμός, OÖ, Ó (d. Wort b. Eupolis Com. [Vv] 347. Hippokr., περί διαίτης 6 p. 634 [3,84]) d. Knirschen V. aneinan-

βρύχω

βύσσος

d e r r e i b e n d e n Z ä h n e n (Galen, Glossar. Hippocr. XIX p. 90 Κ. βρυγμός· ό από τ. οδόντων συγκρουομένων ψόφος. S. auch Erotian [In], Vocum Hippocraticarum coll. ed. ENachmanson '18 p. 28,9.29,4. Anecd. Gr. 30,28. Hesych. Suda. -

schrecke wiedergibt, etwa Xl^iagD Holzwurm (HGreßmann, Hdb. z. St.). Vgl. EpJer 10, wo einzelne Zeugen statt βρώματα ein ρρώσις neb. ιός stellen. Das hier sich findende Nebeneinander widerrät d. Gleichsetzung ν. Βρώσις u. ιός für Mt. Ebensowenig empfiehlt sien die Annahme e. Hendiadyoin.

295

Spr 19,12. Sir 51,3) ό β. των οδόντων d. Zähneklappern, d. Zähneknirschen Mt 812 1342.50 2213 24si 2530 Lkl328 (überall neb. κλαυθμός). - Zähneklappern vor Kälte: Sallust. c. 19 p. 34,22 die Seelen werden bestraft an τόποι ψυχροί. Vgl. Plut., mor. 567C. Apoc. Pauli 42 (MRJames, The apocryphal New Testament, Oxford '24,547). - Zähneknirschen vor Schmerz: Quint. Smyrn. 11,206.* (7) I 639f.; X 2,1017

296

— 3. d. Speise (Soph., fgm. 182,2 [ed. ACPearson '17, p. 172]. Philostrat., vi. Apoll. 8,7 p. 307,27. P. Lond. 1223,9 χόρτον εις βρώσιν προβάτων. P. Leipz. 118,15. P. Oxy. 1686,

10. Gen 25,28. Jer 41,20. 2KÖ 19,43 v.l. βρώσιν έφάγαμεν. Philo, op. m. 38) — a. eißtl. Hb 1216. D 6,3. Dg 4,1. PrJk 1,4 v.l. für βρωτον u. βρώματα. — b. iibertr. J 432 627.55.* (11) I 640-3; X 2,1017

βρύχω Ipf. εβρυχον. Fut. 3.Sg. βρύξει. Aor. 1 3.Sg. εβρυξεν (LXX) knirschen Zeichen höchster Wut (Theodor. Prodr. 5,49 Η.) τους οδόντας έπ' αύτόν sie knirschten mil den Zähnen über ihn AG 7 54 (vgl. Lex. Vind. p. 34,5 βρύχει τ. οδόντας άνθρωπος, βρυχάται δε λέων. Hi 1 6 , 9 . Ps 3 4 , 1 6 . 3 6 , 1 2 . Or. Sib.2,203, auch Hippokr., muí. 8 p. 16 [1,2]; epid. 5,86 p. 252 u. andere Mediziner [Hobart 208] v. Zähneklappern b. Schüttelfrost).* (1) I 639; X 2,1017

βρύω (d. Wort seit Homer, jedoch meist intr. wie Jos., ant. 13,66. Or.Sib.6,8. Just.) trans, (wie Aelian, fgm. 25 p. 197,20 Herch. Himerius, or. 1,19. Anacreont. 44,2 Χάριτες ρόδα βρύουσιν. JosAs Kap. 16 Kod.A [S. 64,15 Bat.] αί σάρκες σου βρύουσιν άνθη ζωής. JosAs 10,14 Kod.A [S.52,16 Bat.]. Just., D. 114,4. Ps.-Klemens, hom. 2,45) quellen lassen J k 3 ι ι . * (1) βρώμα, ατος, τό (seit Thu. u. X., auch Pap. LXX. Hen. TestSal 1,1 C. Test 12Patr. Jos., ant. 3,29.30.17,62. Ar. Just., D. 20,1 ; vgl. TestRub 2,7 βρώσις βρωμάτων) d. Speise — 1. eigtl. Rö 14i5a.b.20 IKor 88.13. EEb Nr. 13 ZI. 79. PI. (seit Hippokr., oft LXX. Hen 98,2. Hippol., Ref. I,

24,1) d. Speisen, d. Nahrungsmittel L k 3 n 913 IKor 6 i3a.b 1TÍ43 Hb 13». Β 10,9. KPt 2 S. 14,20. - Bes. d. feste Nahrung (Ggs. γάλα) IKor32 (als Bild). PI. (neb. ποτά, wie 2Esr3,7) ITr2,3. (neb. πόματα, wie Pia., leg. U p. 932E. Epikt., Ench. 33,2. TestRub 2,7) H b 910.

- Mt 1415 M k 7 i 9 ist die aus d. Neugriech. hergeleitete Deutung „Schmutz", „Stank" (Rdm.1 12. Bl-D. §126,3 Anh.) schwerlich zutreffend. - V. Manna: τό πνευματικόν β. IKor 1θ3. - In der Endzeit Pa (9.10); vgl. d. Artikel άπόλαυσις. — 2. iibertr.: (πνεϋμα αγιον, δ έστι βρώμα ζωής Iren., haer. IV, 38,2 [Ην II, 294,11]. ό περί β. αληθών και πνευματικών λόγος Orig., C.Cels. 2,2,49) E r f ü l l u n g d. W i l l e n s

Gottes ist Jesu S. έμόν βρωμά έστιν iva ... J434. εσται μου ή εύχή βρώματα και πόματα das Gebet soll mir Speise una Trank sein PrJk 1,4.* (17) I 640-3; X 2,1017

βρώσιμος,

OV (Aeschyl., Prom.479. Antiatt. [Anecd. Gr. 84,25], SIG 624,37. PSI 306,7. Stud. Pal. XXII 75,58. PGM

10,1. Lev 19,23. Ez 47,12. 2Esr 19,25) eßbar τί β.

βρωτός, ή, ÓV (Archestratus [IVv], fgm. 28: Corpusc. poesis Epicae Gr. ludibundae ed. PBrandt 1888. Porphyr., abst. 1,27. PSI 64,21 [I v]) Verbaladjektiv v. βιβρώσκω zur Nahrung bestimmt KPt 2 S. 14,20 (gemeint sind die den Menschen eigentl. z. Nahrung bestimmten Tiere, die von ihnen m. Opfern geehrt werden). - ού καταβήσομαι ουτε έπί βρωτον ουτε επί ποτόν ich werde nicht hinuntergehen, weder um Speise noch um Trank PrJk 1,4.* (0)

βυϋΐζω

(seit

Soph.,

auch

ZP in

P. Warren

21,43.

2Makk 12,4) Aor. 1 έβύθισαν (2Makkl2,4). Pass, έβυθίσθην. Fut. 3.Pl. βυθισθήσονται (JosAs 12,3) (in d. Tiefe) versenken

— 1. eigtl.. nur Pass. (Jos., c. Ap. 1,308) versinken v. S c h i f f e n (Polyb. 2,10,5.16,3,2. Diod. S. 13,40,5. Dio Chrys. 46 [63], 3. Epikt. 3,2,18 βυθιζομενου του πλοίου) ώ σ τ ε βυθί-

ζεσθαι αυτά (d.h. τα πλοία) so daß sie zu sinken begannen Lk57. versenkt werden εις θάλασσαν 1 Kl 51,5. — 2. iibertr. (vgl. Philod., de morte 33,30 [DBassi, Pap. Ercolanesi Ί4]. Alciphr. 1,16,1 τό νήφον έν έμοί συνεχώς ύπό του πάθους βυθίζεται. Philostrat., vi. Apoll. 4,32 p. 151,17 vom völligen Untergang Spartas; auch SIG 730,7 [Ι ν] καταβυθ.)

τινα jmdn. εις ολεθρον και άπώλειαν in Verderben u. Untergang versenken = in völliges Verderben stürzen lTi

69.*

(2)

β υ Φ ό ς , OC, 0 (seit Aeschyl. Hippokr., auch Alex. ep. II 10. Herrn. 16,5. Zauberpap.: P.Oxy. 886,11. PGM 13,1073. LXX. TestSal. JosAs 12,10 Kod.A βυθάν τής θαλάσσης. Philo. Or. Sib. 3,481. Mel., fgm. 8b 17.35) d. Tiefe d. M e e r e s έ ν τ φ β.

in Seenot 2Kor 1125. V. Meeresfischen έν τφ β. νηχεται schwimmen nur in d. Tiefe Β 10,5 (vgl. Aelian, n. a. 2,15.9,57). Allg. v. Wasser: έκ ( τ ο υ ) β. (Or.Sib. 4,60)

Η 10,5 f. 13,2.80,3.5.81,3 f. 82,3.92,4.93,1.5.94,3.* (i)

βυρσεύς, έως, ό (Dio Chrys. 38 [55], 22. Artem. 4,56. Inscr. Rom. IV 1216,8. P.Tebt.801,2 [II vj. P. Corn. 26,6. P. Fay. 121,15. P.Warren 15,25 [alle Un]. Fremdw. im Rabb.) d. Gerber, Beiname Simons, e. Christen in Joppe

Lk 2441.* (1)

AG 943 106.32.* (3)

βρώσις, εως, ή (seit Homer, auch Pap. LXX. TestAbr Β 117,22. TestRub 2,7. Ep. Arist. 129. Philo. Jos. Just., D. 57,3. Mel., P. 47) — 1. d. Essen als Tätigkeit (neb. π ο σ ί ς [diese Verb, seit Od. 1,191, auch Diod.S. 1,45,2. Plut., mor. 114C. D a 1,10. Philo, Mos. 1,184]) R ö l 4 i 7 Kol 216. M . gen. obi. (wie Pia., rep. 10 p. 619 C. Jos., ant. 1,134. TestRub 2,7 βρώσις βρωμάτων) β. τ ώ ν ε ί δ ω λ ο θ ύ τ ω ν d. Verzehren d.

βύσσίνος, η , OV (seit Aeschyl. Hdt., auch Plut. Diod. S. 1,85,5. OGIS 90,17.29. Pap. seit III v; vgl. Preis. LXX. JosAs 3,9.13,2 Kod.A. ApkMos 40. Ep.Arist. 87.320. Jos., ant.3,153. Test 12Patr) aus feiner Leinwand (s. βύσσος) gemacht,

Opferfleisches IKor 84. άρτος εις β. (wie Jes 55,10) Brot ζ. Essen 2Kor 910. ώς περί β. als ob es sich ums Essen handle Β 10,9. εχετε τελείως περί της ß. ihr wißt nun genug v. Essen, d.h. v. Speiseverooten 1 0 , 1 0 (vgl. ö περί βρώσεων και πόσεων ... νόμος Orig., C.

Cels.2,2,17). εις β. zum Verzehren KPt 2 S. 14,17. — 2. neb. σής M t ó i í f . wohl e. anderes fressendes Insekt, wie Mal 3,11 LXX A, wo es = Heu-

subst. τό β. d. Byssusstoff,

d. Byssusgewand

(P.

Holm. 15,26. PGM 1,332.4,663. Esth 1,6. Jes 3 , 2 3 . D a 10,5.12,6 f.) Apk 1812 (s. βύσσος a. E.). 16 198.14.* (5)

βύσσος, ου, ή Byssus (semit. Lehnwort = f í a [HLewy, D. sem. Fremdwörter im Griech. 1895,125]. Empedocles, fgm. 93. Theokrit 2,73. Pausanias 5,5,2.7,21,7. Pollux 7,17,75. P. Genf 36,19.26. PSI 1152,7. P.Lund IV9,24. P.Tebt. 313,20.598. LXX. TestAbrA. Testlob 25,7. JosAs. Philo, congr. erud. grat. 117. Jos., ant. 3,103 u.ö.) e. feine Leinwand (Plinius, h.n. 19,1, [9], 26) für vornehme Leute (Philostrat., vi. Apoll. 2,20) π ο ρ φ ύ ρ α κ α ι β. (Spr 3 1 , 2 2 . Jos., ant. 3,154;

297

βύω

βωμός

298

vgl. E s t h 1 , 6 ) Lk 1 6 i 9 A p k 1812 v . l . P r J k 1 0 , 2 . - PBatiffol, RB n. s. 9,'12,541-43.* (1)

β ω μ ό ς , Ο ΰ , Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., bell. 1,39; ant. 1,157. Orig., C. Cels. 8,20,27 u . ö . Fremdw. im Rabb.; vgl. E M a a ß , A R W 23/25,226f.) d. A l t a r A G 1723.

β ύ ω (d. Wort seit Homer) A o r . 1 ε β υ σ α verstopfen d . O h r e n (wie Lucían, catapl. 5 β. τα ώ τ α ; C h a r o n 21. P s 5 7 , 5 ) I E p h 9 , 1 . * (0)

ό τοϋ Ή λ ι ο υ β. 1 Kl 25,4.* (i) III 182

Γ γ' Zahlzeichen = 3 (Pap. Jos., c. Αρ. 1,157; vgl. Or. Sib. 5,24. Ar. [JThSt 25,'24,76 ZI.28]. Mel., P.90 [Β]) oder 3. = τρίτη 3J insc. (näml. επιστολή). Η 9 ff. (δρασις, visio 3). 28,1 (έντολή, mandatum 3). 52,1 (παραβολή, similitudo 3). Vgl. auch TestSal. P.Vindob. 18,37 supersc. (δεκατός).* (0)

ΓαββαΦά (d. aram. Wort ist bisher nicht sicher gedeutet. Nach Jos., bell. 5,51 ist Γαβάθ Σαούλ griech. mit λόφος Σαούλου wiederzugeben) indekl. Ν. pr. Gabbatha, e. Örtlichkeit in Jerusalem, die auch d. griech. Namen Λιθόστρωτον führt. Dort hielt nach J 1913 Pilatus d. Gericht üb. Jesus.* (1) Γαβριήλ indekl. Ν. pr. m. Gabriel Name e. Erzengels (Da 8,16.9,21. Hen 9,1 u.ö. TestSal 18,6.

γαζοφυλάχιον, ou, tò (v.l. γαζοφυλακείον Ν, von Bl-D. § 13 aber -άκιον bevorzugt) eigtl. d. S c h a t z k a m m e r (Diod. S. 9,12,2. Strabo 7,6,1. O G I S 225,16.

Esth 3,9. IMakk 3,28). In diesem Sinn reden die Quellen unserer Kenntnis des jerusalem. Tempels von γαζοφυλ. im PI. (2Esr 22,44. Jos., bell. 5,200.6,282) u. Sing (IMakk 14,49. 2Makk 3,6.24.28.40.4,42. 5,18. 2Esr 23,5.7. Jos., ant. 19,294). J 8 2 0 kann es so aufgefaßt werden: an der Schatzkammer, Mk 1241.43 Lk 211 denkt man aber jedenfalls besser an e. Opferkasten. Nach Schekalim 6,5 gab es im Tempel dreizehn derartige Geldbehälter in Posaunenform. - Billerb. II 37-41.* (5)

Γάϊος, ου (Γαίος Η ; oft - z.B. Diod.s. ι ι , 6 0 , ι . 13,104,1.19,73,1 - vorkommend.) N. pr. m. Gaius Name

γάγγραινα, ης, ή d. Krebsgeschwür ν. wuchernden Geschwüren, Flechten u.ä. (Mediz. seit Hippokr.). Bildl. gebr. (wie Plut., mor. 65 D ν. Verleumdungen) 2 T ¡ 2 l 7 . * (1)

mehrerer nicht näher bekannter Christen — 1. aus Derbe AG 204. — 2. aus Mazedonien, Leidensgenosse d. Pis in Ephesus 1929. — 3. aus Korinth, v. Pis getauft lKorlu. Pis wohnte bei ihm, als er Rö I623 schrieb. — 4. Adressat v. 3J (1). — 5. Name d. Abschreibers v. Polykarps Martyrium MPol22,2. Epil Mosq 1.5. - JChapman,

Γάδ (13) indekl. Ν. pr. m. Gad (Gen 30,11.49,19.

JThSt 5,'04,366 identifiziert 1 u. 4, vieil, auch 3. Vgl. d. Komm, z. d. St.* (5)

Test 12Patr. JosAs. Philo, somn. 2,34. - Bei Jos. Γάδας [ant. 1, 306] od. Γάδης [ant. 2,182], ου [ant. 6,99]) φυλή Γ. Apk7s (vgl. Δάν).* (1)

γάλα, γάλακτος, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TesUob 13,1. TestJos 19,5[A]. TestBenj 1,3. ParJer. Apk

ApkEsr. ApkMos 40. Wadd.2068. PGM 1,302.3,149.535.4, 1815.7,1013.1017.36,310. Bousset, Rei.» 325-28. Billerb. II 126ff. RAC V,239-43) Lk 119.26. PrJk 12,2 (Just., D. 100,5; z. Engel, der d. Geburt verkündet, vgl. Jos., ant. 5,276284).* (2)

Γαδαρηνός, ή, όν aus Gadara stammend, e. Stadt d. Ostjordanlandes; ό . Γ. d. Gadarener (Jos., vi.42.44) M t 828 M k 5 1 ν. 1. Lk 826 v. 1.37 v. I. Orígenes, der d. Lage d. Stadt für nicht mit d. Gesch. vereinbar hielt, bekannte sich in Io 6,6,41,208 ff. Pr. (vgl. 10,19,113) zu d. Schreibung Γεργεσηνών (s.d.); e. andere LA war schon zu s. Zt. Γερασηνών (s.d.). - Schwierigkeiten, die ähnlich klingende Namen in der Überlieferung machen, sind alt. Ein Scholion zu Od. 1,85 [bei Hes., fgm. 70 Rz.] sagt zu dem homer, νησον ές '(Ογυγίην, daß Antimachus [IVv] die Insel '(ΰγυλίη nenne. Es meint allerdings: διαφέρουσι δέ οί τόποι. - ThZahn, D. Land der Gadarener, Gerasener, Gergesener: N K Z 13/02,923-45. GDalman, Orte 1 '24. Pauly-W. VII, 1242-45. BHHW 1,508-33 * (1)

Γάζα, ης (ΠΤΪ) Ν. pr. f . (Diod. S. 19,59,2. Strabo 16,2,21. Arrian., anab. 2,26 u. sonst in der Geschichte Alexanders. Inschr. G e n 1 0 , 1 9 u.ö. Ep.Arist. Jos. Or.Sib.3,345; Bl-D. §39,3) Gaza, e. der fünf Hauptstädte d. Philisterlandes, im Süden gelegen ; über sie führte d. Karawanenstraße nach Ägypten AG 826 (wo d. Zusatz αυτή έστίν έρημος auf όδός geht. - w j P h y t h i a n Adams, The Problem of „deserted" Gaza: P E F '23,30-36). Schürer II« llOff. MMeyer, History of the City of Gaza '07. IBenzinger, Pauly-W. VII, 880ff. PThomsen, Reallex. der Vorgesch. IV'26,178 ff. B H H W I, 516. RAC IX.1123-34.* (1)

γάζα, ης, ή

(ν. persischen ganug Schatz; als Lehnwort im Griech. nachweisbar seit Theophr., h. pl. 8,11,5, auch bei Polyb. Diod. S. Plut. Appian, Mithrid. 23 § 93. O G I S 54,22 + LXX;

Esr 5,3 S. 29,26 T. Jos., ant. 5,207) d. Milch

— 1. eigtl. als Nahrung lKor97. Β 6,17. Neb. Honig als Zeichen der Fruchtbarkeit 6,8.10.13 (vgl. Ex 3,8.17.13,5 u.ö. Lucían, Saturn. 7; ep. Sat. 1,20. Himerius, or. 13,7 W. ρείν μέλι καί γάλα. Dio Chrys. 18 [35], 18 indische Flüsse, in denen Milch, Wein, Honig u. Öl fließt), γάλα τ. γυναικών (Hippokr., Muí. 8: VIII p. 206 L.) ApkPt fgm. 2

(S. 12,24); vgl. πήγνυμι 1. δτι τραχηλοκοπηθείσης της κεφαλής αύτοϋ γάλα έξήλθεν daß nach seiner (d. Paulus) Enthauptung Milch herausgekommen sei A P I 11,1. — 2. iibertr. (vgl. Philo, agr. 9 έπεί δέ νηπίοις μεν έστι γ ά λ α τροφή, τελείοις δέ τά έκ πυρών πέμματα, καί ψυχής γαλακτώδεις μέν α ν εΐεν τροφαί κτλ.; omnis prob. lib. 160; migr. Abr. 29 u.ö. Epikt. 2,16,39.3,24,9) v. d. christl. Elementar-

unterweisung IKor 32 Hb 5i2f. τό λογικόν αδολον γ. d. vernünftige, unverfälschte Milch lPt22 (Sallust. 4,10 p. 8,24 v. d. Mysterien: γάλακτος τροφή ώσπερ άναγεννωμενων). Vgl. HUsener, Milch u. Honig: RhM 57/02,177-95 = Kleine Schriften IV 'I4,398ff. KWyß, D. Milch im Kultus d. Griech. u. Römer '14. FRLehmann, D. Entstehung der sakralen Bedeutung der Milch: Z M R 22,'17,1-12. 33-45. BHHW II,1215f. Kl. Pauly III, 1293f.* (5) I 644f.; X 2,1017

Γαλάτης, OD, ó (d. Wort seit Demetrius v. Byz. [um 275 v], der in 13 Büchern τήν Γαλατών διάβασιν έξ Ευρώπης εις Ά σ ί α ν beschrieb [162 Jac.; s. Diog. L. 5,83], auch Inschr. IMakk 8,2. 2Makk 8,20. Jos. Or.Sib. Index) d. Galater,

vgl. hebr. "l^Ti Schatzmeister) der (kgl.) Schatz ÔÇ ή ν έπί

B e w o h n e r G a l a t i e n s (so Demetr. v. Byz. Strabo 12,5,2 u.

πάσης της γάζης αύτής der ihr oberster Schatzmeister

a.; s. d. flgd. Art.) Gal3l (vgl. Callim., hymn. Del. 184 Γαλάτησι αφρονι φύλψ). insc.* (1)

war

A G 827. - HHSchaeder, Iran. Beiträge I '30,47.* (1)

Γαλατία

γαμέω

Γαλατία, ας (Diocles 125. Appían, Mithrid. 17 §60. 65 § 272 u.ö. Cass. Dio 53,26. Inschr.) Ν. pr.f. G a l a t i e n , k l e i n -

pas. Neb. Samarien genannt Lk 17 n AG 931 ; neb. d. Dekapolis Mt 4M; neb. Judäa L k 5 i 7 AG 931 J 447.54. Z. näheren Bez. häufiger vorkommender od. auch unbek. Ortsnamen: Ν α ζ α ρ έ τ της Γ. Mt 21 π M k l 9 . Κ α ν ά της Γ. J 2 i . i i 446 212. Βηθσαϊδά της Γ. 1221. θ ά λ α σ σ α της Γ. d. See v. Tiberias, Gennezaret Mt 418 1529 Mk 116 731 J 61, τα^ιέρη της Γ. d. Gebiet v. G. (s. μέρος 1 by) Mt 222. ή περιχωρος της Γ. d. Umkreis ν. G. M k l 2 8 Lk441 v.l. 236v.l. - Außer in d.

301

asiat. Landschaft, Wohnsitz der kelt. Galater und römische Provinz, zu der außer d. eigentl. G. auch Isaurien, Cilicien und der nördl. Teil von Lykaonien gehörten. Es ist eine Streitfrage, in welchem Sinne G. im NT, vor allem von Paulus, gebraucht wird. Gal 12 IKor 161 2Ti 4 io (hier ist daneben Γαλλίαν bezeugt, u. auch die reicher überlieferte LA Γαλατίαν kann man von Gallien verstehen: Diod.S. 5,22,4 u.ö. Appian, Celt. 1,5 u.ö. Polyaenus 8,23,2. Jos., ant. 17,344; and. Belege b. Zahn, Einl. I 418. - Will man e. Verwechslung vorbeugen, so sagt man etwa Γαλατία της έ φ α ς [Appian, bell, civ. 2,49 § 202] od. auch Γαλάται oí èv 'Aoiçt [Appian, bell, civ. 4,88 §373]) l P t 11. F ü r d. N T s t e h e n n u r d i e b e i -

den Möglichkeiten in Frage, die Gal. in Kleinasien s u c h e n . Für die Auffassung, d a ß G. die eigtl. Landschaft sei (nordgalat. Theorie), sprechen sich in neuer Zeit aus: vDobschütz, Jülicher, MDibelius, Feine, Ltzm., JMoffatt, Goguel, Sickenberger, Lagrange, Meinertz, Oepke, EHaenchen (AG '77,465 f.,2), bes. ausfiihrl. ASteinmann (D. Leserkreis des Gal Ό8) u. schon Mommsen ( Z N W 2,Ol,86) u.a.; m. E. gewichtige Stütze ist d. Kleinasiate Memnon, d. wenig ältere Zeitgenosse des Pis. Ihm sind d. Galater, v. denen er immer wieder spricht (434 fgm. 1,1 I f f . Jac.), d. von Europa nach Asien gekommene Volk von ganz best. Eigenart. Er würde Lykaonier gewiß niemals mit Γαλάται anreden. - Für die röm. Provinz (südgalat. Theorie) treten ein: Zahn, Ramsay, EMeyer, EdeWBurton (Gal '21), G S D u n c a n (Gal '34), bes. VWeber (zuletzt: Des Pis Reiserouten '20). S. noch FStähelin, Gesch. d. kleinasiat. G a l a t e i '07. RSyme, Galatia and Pamphylia under Aug.: Klio 2 7 / 3 4 , 1 2 2 48. LWeisgerber, Galat. Sprachreste: JGeffckenFestschr.'31,151-75. Pauly-W.VII, 519-55. Kl. Pauly 11,66670.* (4)

E w . n u r A G 931 1037 1331. - HGuthe, RE VI 336ff. XXIII 496f. VSchwöbel, D. Landesnatur Palästinas I. II '14. CWatzinger, Denkmäler Palästinas II '35. GBertram, ARW 3 2 / 3 5 , 2 6 5 81. GSchrenk, Gal. z. Zt. Jesu '41. B H H W 1,510-12. RAC VIII, 796-821.(61)

Γαλιλαίος, α, OV (Jos. Just., D. 108,2 Ί η σ ο ϋ τίνος Γ. 80,4 Name einer jüd. Sekte) g a l i l ä i s c h , ό Γ. d. Galiläer, Bewohner Galiläas Mt 2669 AG 27; vgl. J 752; am Dialekt kenntlich Mk 1470 Lk22s9. - L k l 3 i f . 236 J 445 A G 111 (Epikt. 4,7,6 οί Γαλιλαίοι = Christen), τ η ν

Μ α ρ ί α ν την Γ. API 8,27. API Kor 2,14. Als Beiname d. Aufrührers Judas AG 5 37.* (11) IV 879

Γαλλία 2Ti 4io v.l., s. Γαλατία. (0) Γαλλίων, ωνος N. pr. m. Gallio (Prosopogr. Imp. Rom. II p. 237. Tacit., annal. 15,73 Iunius Gallio, Senecae frater) Prokonsul

γαλεάγρα, ας, ή (seit Hyperid., fgm. 34. Theophr., hist, pl. 5,7,6, auch E z 1 9 , 9 . TestJob 27,1. Asels 3,6) e i g t l . d. Wieselfalle od. API 4,22.* (0)

-käfig,

dann

überh. d. Tierkäfig

γαλή, ής, ή (zus.gezog. aus γαλέη ; d. Wort seit Hdt. - D. Form γ α λ ή bei Lycophron v. 843) d. W i e s e l K P t 2 S. 14,19; v. Gesetz (Lev 11,29) war d. G e n u ß seines F l e i s c h e s v e r b o t e n Β 1 0 , 8 (zu der hier vorliegenden seltsamen Vorstellung vgl. Aelian, n.a. 2,55.9,65. Plut., Is. et Osir. 74 p. 380 F. Anton. Lib. 29,3. Ep.Arist. 144.163.165. Physiologus

21).* (0)

γαλήνη, ης, ή (seit Homer, auch Epikt. 2,18,30. Sym. P s 1 0 6 , 2 9 . Fremdw. im Rabb.) d. M e e r e s s t i l l e (Diod. S. 3,21,1. Appian, bell. civ. 4,115 §480. Lucian, dial, mar.1,3. 15,3; bildl. Philo. Jos., bell. 3,195) M t 826 M k 4 3 9 L k 8 2 4 . * (3) II 400,416 γαληνιάω (Anth.

Pal. 5,35,7 [Rufinos um 130 n], Orphica)

heiter, ruhig sein τα ύδατα ταϋτα γ α λ η ν ι ώ ν τ α και σκιρτώντα diese Wasser, die heiter sind und sprudeln = heiter dahinfließen PrJk3,3.* (0)

v. Achaia

51/52.

AG 1812.14.17.

-

ADeißmann, Paulus 1 '25,203-25 (hier Lit., bes. S. 210f.). LHennequin, Dictionnaire de la Bible. Suppl. II '34,355-73. MGoguel, R H P h r 12/32,321-33. Haenchen '77,78-80 u.ö. Kl. Pauly 11,686. B H H W I , 5 1 2 f . * (3)

Γ α μ α λ ι ή λ (^»K'bnî, N u m 1 , 1 0 . 2 , 2 0 u.ö.) N. pr.

Γαλατικός, ή, ÓV (Diod.S. 5,39,7. Arrian, anab. 2,4,1. Polyaenus 4,6,17. Inschr.) gelatiseli χ ώ ρ α Galatien AG 16β 1823, nach d. ganzen Sachlage ohne Zweifel d. Landschaft (s. Γαλατία).* (2)

302

indekl.

m. (b. Jos. Γαμαλίηλος, ου [ant. 20,213]) G a m a l i e l .

Das N T kennt nur Rabban G., d. Alten, e. Pharisäer, angesehenen Gesetzeslehrer in Jerusalem AG 534. N a c h 2 2 3 L e h r e r d . P i s . - Schürer I I ' 429f. WBacher, Jewish Encycl. V '03,558ff. Billerb. II 636-39. MSEnslin, Paul and G.: Journal of Religion 7/27,360-75. JWSwain, G's Speech and Caligula's Statue: HThR 37/44,341-49. B H H W 1,513. Haenchen '77, s. Reg.* (2)

γαμέτη, ής, ή (seit Hes., auch Pap. S ì a 921,110; O G I S 206,9. Jos., bell. 1,475; ant. 1,209. 4 M a k k 2 , l l . Test Job 21,3. Just. Tat.21,1) d. E h e f r a u 1K1 6 , 3 . * (0) γαμέω (seit Homer, auch Inschr. Pap.; Phryn. 742L. LXX. Hen 106,14. TestJuda 12,2 [ß], JosAs 4,15. ParJer 8,4. Just. Tat.8,1) I p f . έ γ ά μ ο υ ν ( L k 1727). A o r . 1 ε γ η μ α ( L k 1420); Inf. γήμαι (2Makk 14,25); Konj. γήμω (IKor 728); Ptz. γήμας (Mt 2225) u. έ γ ά μ η σ α (Mt 532. Mk 617.IO1D). Plsqpf. έγεγαμήκει (Just., D. 140,1). Med. Aor. Inf. γ ή μ α σ θ α ι (Just., AI 29,1). Pass. Aor. 1 έ γ α μ ή θ η ν (1 Kor 739). Vgl. Bl-D. § 101. W-S. § 15. heiraten — 1. V. M a n n (von Homer an allgem.) — a. m . A k k . (Homer u.a. O G I S 391,8.392,11. Audollent, Defix. tab. 78. De-

metr.: 722 fgm. 1,3 Jac. Esth 10,3c. Jos., ant. 6,309.7,70. Just., D. 134,3. Orig., C. Cels. 5,27,13) Lk 1420; e. G e s c h i e -

dene Mt532 M k 6 i 7 Lkl6i8b; e. and. Frau Mt 199 Mk IO11 Lk 1618.. Η 29,6. — b. absol. 14,25. 4Makk

(P.Oxy. 1213,4. P. Flor. 332,24. 2 M a k k 1 6 , 9 . Jos., c. Ap. 2,201. Just., AI 29,1.

Γ α λ ι λ α ί ο , α ς Ν. pr. f . Galiläa (von Kreis, eigtl. O'iJH V^J K. d. Heiden, Jes 8,23 [9,1].'Mt 4is,

Tat. 8,1) heiraten, sich verheiraten Mt 1910 2225.30 2438 Mk 1225 Lk 1727 2034Γ lKor728.33. Η 29,8. IPol 5,2. Agr 18. — 2. v. beiden Geschlechtern gebr. (M. Ant. 4,32. P.

a r a m . k V ' ^ J . Str'abo 16,2,34.40. LXX. Philo, leg. ad Gai. 326.

Eleph. 2,8 [285/4v], BGU 717,16 οί γαμοϋντες) l K o r 7 9 f . 3 6

Jos.; Bl-D. § 56,2) Γ. των ε θ ν ώ ν Mt 4is. Seit d. Exil d. nördl. Teil v. Palästina, d. von Syrien, Sidon, Tyrus, Ptolemais, d. Karmel, d. Ebene Jesreel u. d. Jordan

l T i 4 3 . Η 3 2 , I f . Dg 5,6. — 3. v. Frauen — a. Akt. — a. m. Akk. (nur Eur., Medea 606 ironisch) M k l 0 i 2 (v.l. γ α μ η θ η α λ λ ω üblicherem Sprachgebr. angepaßt; s. 3c). — ß. absol.

b e g r e n z t w u r d e (Jos., bell. 3,35-40). E s z e r f i e l i n d. n ö r d l . U. s ü d l . G a l i l ä a (Jos., bell. 3,35.2,568.573; vi. 187 f.

J d t h l , 8 . Schebiith9,2) u. gehörte v. Tode Herodes des Großen bis 39 n zur Tetrachie des Herodes Anti-

(Charito 3,2,17 'Αφροδίτη γαμεΐ) I K o r 7 28b.34 l T i 511.14. — b. Med. (seit Homer), b e s . Ptz. ή γ α μ ο υ μ έ ν η (wie P.Oxy. 496,5.905,10. Just., AI 29,1 το γήμασθαι) I P o l 5 , 2 .

γαμίζω

303

304

— c. Pass, sich heiraten lassen, sich (einem M a n n e ) v e r m ä h l e n (X., an. 4,5,24. Plut., Romul. 18 [2,1]. Anton. Lib. 16,2.20,7. Ps.-Apollod. 1,147 Μήδεια γ α μ η θ ε ΐ σ α Αίγεϊ παιδα γενν$. P.Oxy. 361 [I n]. 257,25.30. P.Grenf. II 76,10f. άλλ'έξεΐναι αύτη γαμηθηναι ώς α ν βουληθή. JosAs 4,15 ΑΒΗ γαμηθήσομαι [γαμήσομαι DEF] τφ υίω του βασιλέως. Philo, spec. leg. 1,110. Jos., ant. 6,308) M k I 0 l 2 v. 1. (s. 3 a α). l K o r 739. - Lit. s. zu γαμίζω 1 u. vgl. HPreisker, Christentum u. Ehe in d. ersten drei Jahrh. '27. HSchumacher, D. Eheideal d. Ap. Pis '32. KNiederwimmer, Askese u. Mysterium '75. RAC IV, 650-731. S. auch zu γυνή 1.* (28) I 646-55; X 2, 1017-22 γ α μ ί ζ ω (Apollon. Dyscol., synt. p. 280,11 H. [3,153 p.400 Uhlig] ε σ ι ι γ α ρ xò μεν πρότερον [näml. γαμώ) γάμου μεταλαμβάνω, το δε γαμίζω γάμου τινί μεταδίδωμι. Sonst ist d. Wort nur b. Christen zu belegen) P a s s . I p f . έ γ α μ ι ζ ό μ η ν

— 1. Akt. e. weibl. Wesen in d. Ehe geben, verheiraten abs. Mt 2438 M k 122sD. So ist vieil, a u c h zu verstehen γ. abs. u. mit Akk. 1 Kor 738 von e. Vater, der s. T o c h t e r , od. einem V o r m u n d , d e r s. M ü n d e l vermählt (v.l. έ κ γ α μ ί ζ ω ν ) . D o c h wird γ. hier wohl bess e r = γ α μ έ ω g e s e t z t (über d. sprachl. Möglichkeit s. Ltzm.Kümmel, Hdb. z. St.; zustimmend Bl-D. § 101 S. 44. Der von dem Gramm. Apollon, ausdrückl. gemachte Vermerk wird z. Vorauss. haben, daß b. Gebr. der beiden Wörter Verstöße vorkamen. Z. starken Umsichgreifen der Bildungen auf -ίζω s. Psaltes S. 325-31. γαμίζω = heiraten hat auch Methodius, sym-

pos. 3,14 S. 44,21 Bonwetsch) U. d. g a n z e Zshg. 736-38 auf Christen bezogen, d. mit J u n g f r a u e n in geistl. Ehe z u s a m m e n l e b e n . Η Koch, Quellen z. Gesch. d. Askese '33. LRichard: Mémorial JChaine, Lyon '50,309-20. WGKümmel; Bultmannfestschr. '54.

(Dem. 18,129. Eur., — b. (unerlaubtes) Beilager Tro. 932) ε κ λ ε ψ ε ν τ ο ύ ς γ. α ύ τ ή ς (Josef) hat ihr Beilager erschlichen PrJk 15,2; vgl. 4.* (16) I 646-55; X 2,1017-22 (S) γ ά β (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. syrBar. grBar. Apk 4Esr fgm. a. ApkEsr. ApkSed. AsMos. Asels. Apolog.; vgl. außer den Grammatiken BGährken, Die Partikel γάρ, Diss.

Münster '50). Partikel, die zur B e g r ü n d u n g , E r k l ä r u n g , F o l g e r u n g u n d F o r t f ü h r u n g g e b r a u c h t w i r d ; nie a n 1. Stelle «í e s Satzes s t e h e n d , meist a n 2., d o c h a u c h a n 3. ( H b 1132), j a sogar 4. (2Kor 119, wie z.B. Menand., epitr. 288.563 Kö. Lucían, pisc. 10; philops. 15; Bl-D. §452.475,2).

— 1. B e g r ü n d e n d : denn — a. abs. Mt l2i M k 122 949 Lk 115 214 J225 AG 225 Rö 19 IKor 115 u . ö . - γ ά ρ k a n n d a b e i , nur mit e i n e m V e r b u m v e r b u n d e n , einen Satz bilden (Demosth. 21,28 δίδωσι γάρ. Epikur b. Diog. L. 10,32 κινεί γάρ. Menand., Sam. 321. Alexis Com. 286 Kock παύσει γάρ. Axionicus Com. [IVv] 6,6K. Ael. Aristid. 13 p. 273 D. Maximus Tyr. 10,8g δύναται γάρ. Lucían, dial. mort. 3,3. Synes., ep. 4 p. 163D ήνεχυρίαστο γάρ. = er war nämlich gepfändet worden. Aristaen., ep. 2,7. Anna Comn., Alexias 5,1 t. I p. 156,8 R. προπέποτο γάρ. u. viele andere. - Ps.-Demetr., form. ep. p. 12,2 als Briefschluß οφείλω γάρ. Vita Aesopi I c. 67 als Abschluß einer Geschichte: ούκ εχεις γ ά ρ = du hast näml. keinen [Verstand]. Polyaenus 3 prooem. schließt: πρόδηλον γάρ. - Vgl. auch CHKraeling, JBL 44,'25,357f. RROttley, JThSt 27/26,407-09. RHLightfoot, Locality a. Doctrine in the Gospels '38,10 ff.)

έ φ ο β ο ϋ ν τ ο γ ά ρ . Mk 16e (s. φοβεω 1 a). Schlüsse dieser

— 2. Pass, sich freien lassen, heiraten v. F r a u e n Mt 2230 Mk 1225 Lk 1727 2035.* (7)

A r t k o m m e n v o r (Horapollo2,80 ούτος γάρ. Plotin, V, 5,13,36 f. κρεΐττον γάρ το ποιούν τού ποιουμενου· τελειότερον γάρ. [PW van der Horst, JThSt N.S. 23,'72,121-124]).

γαμίσχω (Aristot., pol. 7,14,4. stob, u.a.) = γ α μ ί ζ ω Akt. in die Ehe geben, verheiraten Mt 2230 v.l. 2438 v.l. Pass. s. freien lassen, heiraten v. d. Frau (Aristot., a.a.O.

— b. in Verb. m. a n d e r n Partikeln u. K o n j u n k t . ι δ ο ύ γ ά ρ (Jdth 5 , 2 3 . 9 , 7 . 1 2 , 1 2 . I M a k k 9,45) Lk 144.48 u . ö . , s.d. Art. ιδού 1 c. κ α ί γ ά ρ (R. §452,3) denn ( =

Heraclides Hist., pol. 64 [Aristot., fgm. ed. VRose 1886,383]

etenim, Kühner-G. II 338. Vgl. Charito 3,3,16. 2 M a k k 1 , 1 9 .

M k 1225 v.l. Lk 2034.35 v.l.* (1)

4 M a k k 1,2.5,8) M k IO45 Lk2237 J 4 23 AG 1940 IKor 57 Hb 512 1229. H 85,2. denn auch (Bl-D. §452,3. ZNW 19,'20,175f.) Mt 89 Lk Ä32f. 78 114 J 445 RÖ 11 1 153

γ ά μ ο ς , ο υ , Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAss 5,1. JosAs. AkrEz. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. Sg. u. Pl. [W-S. § 27,4b. Bl-D. §141,3 Anh.] wechseln oft ohne Veränderung der Bedeutung; vgl. SIG 1106,101 ff. διδότω ό ιερεύς εις τούς γάμους τά γέρη τ φ τον γάμον ποιοϋντι. Jos., ant. 14,467 f. untersch. γάμος = Hochzeit von γάμοι = Hochzeitsfeier. Aber für „Ehe" kann er bald den Sg. [s. unt. 2], bald den PI. [ant. 20,141] gebrauchen)

— 1. d. Hochzeitsfeier — a. allg. PI. (d. PI. in dies. Bedeutung schon bei klass. Dichtern u. Isaeus 8,18.20, auch BGU 892,10.13.909,4. Sb 7745,2. P.Oxy. 111,2.927,2. - Jos. s. ob.)

γ ά μ ο υ ς π ο ι ε ΐ ν e. Hochzeitsfeier

veranstalten

Mt 22 2

(zu γ. ποιεΐν vgl. Demosth. 30,21. Menander, fgm. 384 Kö. Achill. Tat. 1,3,3. Xenophon Ephes. 2,7,1. Inscr.gr. 1001 11,19.

T o b 6 , 1 3 . 8 , 1 9 . I M a k k 9,37.10,58). κ α λ ε ΐ σ θ α ι εις τ ο ύ ς γ. ζ. Hochzeit eingeladen werden (P.Oxy. 1486,1) 223.9 (vgl. T o b 9,5S). - 224 (z. Gleichnis Mt 221-14 s. JSickenberger,

ByzZ 30/30,253-61).

Sg.

J 2 i f . έ ν δ υ μ α γ. e. Hochzeitsgewand

(LXX)

M t 228

M t 2 2 i i f . (vgl.

Aristoph., av. 1692 γαμικήν χλανίδα. Achill. Tat. 2,11,2 f.). — b. d. H o c h z e i t s m a h l (Herondas 7,86. Diod.S. 4,81,4)

Bild f. d. F r e u d e n d. Mess. Reiches (vgl. Jes 25,6. 4 E s r 2 , 3 8 ) Apk 197.9. ε ί σ έ ρ χ ε σ θ α ι εις τ ο ύ ς γ. M t 2510 (Pl. wie E s t h 2 , 1 8 . Diog. L. 3,2 έν γάμοις δείπνων),

γ ά μ ο ι k a n n auch d. Festmahl o h n e Beziehung auf Hochzeit sein (Esth 9,22) Lk 1236 148. — c. iibertr. d. Hochzeitssaal έ π λ ή σ θ η ό γ ά μ ο ς (s. νυμφών) ά ν α κ ε ι μ έ ν ω ν d. Saal füllte sich mit Tischgästen Mt 22 io. — 2. d. B e i w o h n e n — a . d . E h e (Diod. S. 2,5,1. Maxim. Tyr.26,6a.26,9d. Chio, ep. 10. Herodian 3,10,5. P.Oxy. 905,4 [170n] u.ö. Pap. W s h 1 4 , 2 4 . 2 6 . Jos., ant. 6,120; vi. 4. Just. Tat. Ath. προς γάμον διδόναι Theoph. Ant. 111,27 [S. 260,23])

H b 134. IPol 5,2.

162 2 K o r 2 l O .

Vgl. FWGrosheide, καί γάρ in het

ThSt 33/15,108-10. γ ά ρ καί denn

auch,

denn

NT:

gerade

2 K o r 2 9 (ParJer 7,6 εις τοϋτο γ ά ρ καί άπεστάλην). τ ε γ α ρ S.

d. Art. τέ 2. μεν γ ά ρ s . d . Art. μεν 1 a. α. β. u n d c. ο ύ γ ά ρ M t 9 i 3 ΙΟ20 M k 4 22 u . ö . μή γ ά ρ J k 17 (TestAbr A 79,9. grBar 6,6.8,7) ο ύ δ έ γ ά ρ denn auch nicht, denn nicht einmal Lk 203« u . ö . ; s. d. Art. ούδε 1. ο υ τ ε γ ά ρ ο ΰ τ ε (Wsh 12,13. Sir 30,19) denn weder - noch lTh2s. — c. Ö f t e r s ist γ ά ρ g e h ä u f t ; so zweimal, sei es, d a ß dieselbe B e h a u p t u n g m e h r f a c h b e g r ü n d e t wird, wie (Sir 37,13 f. 38,1 f. Wsh 7,16f.) J 8 4 2 IKor 167 2Kor 11 i9f., sei es, d a ß i m m e r e. Satz d. a n d e r n beg r ü n d e t , wie (Jdth 5,23.7,27. I M a k k 11,10) M t 1019f. Lk 829 J 521 f.46 AG 215 Rö 614 82f. Η 25,3, sei es, d a ß verschied. Aussagen desselben Satzes nacheina n d e r b e g r ü n d e t werden Mt32f. J 3 i 9 f . (vgl. W s h 1,5 f. EpJer 6.7). A u c h dreimaliges γ ά ρ k o m m t vor (Wsh 9,13-15.14,27-29) M t 16 25-27 Lk924-26 Rö 413-15 2Kor 3 9 - u , viermaliges M k 835-38 Rö 116-18, j a sogar f ü n f m a l i g e s IKor 915-17. — d. Allgemeines wird d u r c h B e s o n d e r e s b e g r ü n det M k 7 i o Lk 1252 Rö 72 IKor 12s. B e s o n d e r e s d u r c h Allgemeines Mt 78 1312 2214 Mk422.25 Rö 22 v.l. — e. H ä u f i g ist d. zu b e g r ü n d e n d e G e d a n k e nicht a u s g e s p r o c h e n , s o n d e r n aus d. Zshg. zu erg. (er ist wirkl. geboren,) dehn wir sahen seinen Stern M t 22. ( N i e m a n d m ö g e sich sträuben,) δ ς γ α ρ ε ά ν θ έ λ η M k 8 3 5 Lk924. (Jeder wird s. G l a u b e n vertreten,) δ ς γ α ρ έ α ν έ π α ι σ χ υ ν θ η με Mk838. So h ä u f i g ; vgl. AG 1336 2113 2226 R0818 1410 IKor 118 53 99.17 149. In Verb. m. a n d e r n Partikeln s. κ α ί II 9 a u. μεν 1 a. α. β. u n d c.

306

γαστήρ

γέεννα

— f. oft in Fragen, wo wir e. nachgestelltes denn, denn auch gebr. (Hyperid., fgm. 219. Ael. Aristid. 47,27K. =

ApkMos 1) έν γαστρί εχειν schwanger sein (seit Hdt. 3,32,4. Mediz. seit Hippokr. [Hobart 92]. Pausan. 4,33,3. Artem. 2,18.3,32 u.a., auch PCZ 328,20. Enteux. 71,6 (beide IIIv] U.S. Pap. LXX. H e n 9 9 , 5 ) M t 118.23 ( J e s 7 , 1 4 V.l.).

305

23 p. 452 D. TestJob 23,8 τί γ ά ρ μοι ή θρίξ ... ; Jos., bell. 1,589; ant.9,92) ίνατί γ ά ρ ... κρίνεται; warum sollte denn auch

... beurteilt werden? 1 Kor 1029. μή γαρ ... ερχεται; soll denn d. Messias aus Galiläa kommen? J 741. S. d. Art. μή C l. - ποία γάρ ή ζωή ύμων; was ist denn euer Leben ? Jk 414 v. I. ποίον γαρ κλέο^; was ist denn das für e. Ruhm? lPt220. πώς γάρ αν δυναίμην; wie könnte ich denn? AG 831. - Bes. τίς γάρ; wer denn? τί γ ά ς ; was denn? in dir. Frage: M t 9 s 1626 2317.19 u.ö. τι γαρ κακόν έποίησεν; was hat er denn für e. Verbrechen begangen? 2723; vgl. Mk 1514 Lk23 22. τί γ ά ρ ; wie steht's? Z. Überleitung gebraucht RÖ33. was macht's? Phil 118. — 2. E r k l ä r e n d : nämlich (Dionys. Hai., de Isocr. 3 p. 542 Raderm. Lucían, dial. mort. 10,9 p. 373 κοϋφα γ α ρ δντα. BGU 830,21 f. έπεί γ α ρ και γείτων αύτοϋ ειμί = da ich näml. auch s. Nachbar bin. Ps.-Demetr. 153 p. 35,16R. Ps.-Callisth. 3,2,2 έγώ γ ά ρ = ich näml.) Mt 1240.50 233 2438 M k 7 3

Lk 840 914 J 3ΐό 4sf. Rö72 Hb 2g 34 2Pt2e. API Kor 2,4.35. - Kurze erklärende Zwischensätze (Hen 107,3 μυστηριακως γάρ έδήλωσεν αύτφ. Diod.S. 13,66,6 ήν γ ά ρ ό Κλέαρχος χαλεπός) Mt 418 Mk 116 2 IS 542 164 Rö7l

lKor 165 Gal 425 v.l. (vgl. γαρ δή ÌKI 42,5). — 3. F o l g e r n d : also, doch. V. selbstverständl. Schlüssen; bes. in Ausrufen, Beteuerungen u.ä. (Kyn. Diogenes bei Dio¡>. L. 6,47 παυσαι γ ά ρ = höre also auf! höre doch auf!) μή γαρ οίέσθω ό άνθρωπος έκεΐνος soll

doch ja nicht glauben Jk 17. μή γάρ τις ύμών πασ^έτω es soll ja keiner ν. euch leiden IPt 415. άναλογισασθε γαρ τον ... ύπομεμενηκότα denkt doch an den, der erduldet hat Hb 123. ού γάρ· άλλά durchaus nicht; sondern AG I 6 3 7 (Aristoph., nub. 232; ran. 58. Pia., rep. 492C. Lucían, lupp. conf. 16). In stark verblaßter Bed., d. Vorhergehende, bes. bei längeren Perioden, wieder aufnehmend: ηύδόκησαν γάρ sie beschlossen also Rö 1527. έλεύθερος γάρ ων als freier Mensch also lKor9i9 (vgl. 9i). Ähnl. 2Kor54. — 4. A n k n ü p f e n d u. f o r t f ü h r e n d bei späteren Griechen, wo neuzeitliche Benützer der Texte, die begründende Kraft vermissend, es oftmals gern durch δ ε ersetzt sehen möchten (überflüssigerweise, da der Gramm. Trypho Alex. [Iv], fgm. 54 ed. AvVelsen 1853 feststellt, d a ß γ ά ρ unter Umständen εις ούν έστιν άντί τοϋ δέ = ein und dasselbe wie δε ist): Diod.S. 20,35,1. Jambl., vi. Pyth. § 1,1.26,120.28,158.31,197 [s. LDeubner, Bemerkungen z. Text der Vi. Pyth. des Jambl. '35,30f.]. Arrian, Ind. 33,1 άλλα επλωον γ ά ρ ... = sie segelten nun aber ... Schol. z. O d . 4 , 2 2 p. 174,10 Dind. Philo, leg. all. 3,192. Jos., bell. 7,43; ant. 1,68):

R o l l e 225 („allerdings", „freilich" wie Jos., ant. 11,8) 43.9 57 („aber") 123 14s lKor 101 2Kor I12 1012 115 (B δέ) Gal 1 II (v.l. δέ) 5i3 lTi 2s. Vgl. ήμείς γάρ J 928 v.l. — B e k r ä f t i g e n d (Arrian, Ind. 22,6 άλλα έκπεριπλώσαι γ ά ρ . . . μέγα ϊ ρ γ ο ν έφαίνετο = aber die Ausfahrt erschien

w i r k l i c h als e. große Leistung). B e s o n d e r s in A n t w o r t e n

bekräftigt es das Gefragte (Bl-D. §452,2) ja fürwahr, allerdings lTh 220 lKor9io. Viele Fragen mit γάρ sind folgernd u. begründend zugleich. - Vgl. τοιγαρoOv. (1042)

γαστήρ, τρός, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestAbr A 80.33. TestJob 39,10. T e s t R u b 3 , 3 . TestJuda 23,1 [a]. ApkMos 1,4. Jos., ant. 19,350.20,18 u.ö. Ar. [JThSt 25,'24,74 ZI. 3]. Just., D.58,4 [zu Gen 31,10] u.ö. in atl. Zitaten. Ath. 35,2) — 1. d. Bauch — a. eigtl. v. Leibesinneren, als etw., das d. Blick entzogen ist 1K1 21,2 (Spr 20,27). — b. übertr. v. e. Schlemmer (seit Hes., theog. 26) γαστέρες άργαί (άργός 2) Tit 112. — 2. d. Mutterleib ή γαστήρ αύτής όγκοϋτο ihr Leib nahm zu PrJk 12,3. συλλαμβάνειν έν γαστρί ( G e n 25,21 L X X Sixtina. Demetr.: 722 fgm. 1,4 Jac.)

Lk 131. έν γαστρί λαμβάνειν PrJk 4,2.4 (LXX. Hen 7,2.

2419 Mk 1317 Lk 2123 lTh53 Apk 122. έν τή γαστρί (είναι) Β 13,2 (Gen 25,23). PrJk 13,3.* (9) (Spicq III, 11 Off.)

γαυριάω (seit Χ. Demosth. Jdth 9,7) Aor. έγαυρίασαν (Jdth 9,7) sich brüsten έν τφ πλούτω mit d. Reichtum Η 1,8.17,6 v.l.* (0) γαυρόω (Akt. b. Plut, u.a.) meist Pass, γαυροϋμαι. Fut. 3.Sg. γαυρωθήσεται. Aor. Ptz. Akk. γαυρωθέντα. Pf.Ptz. γεγαυρωμένος (alles LXX) sich brüsten (Eur., Or. 1532. X., Hiero 2,15. Wsh 6,2. 3Makk 3 , 1 1 . 6 , 5 . Philo. Mos. 1,284) έν τ ω π λ ο ύ τ φ Η 17,6 (Ps.Phok. 53 y. έ ν ί π λ ο ύ τ ψ . - Ρ. Flor. 367,11 π λ ο ύ τ φ

γαυρωθεις).* (0) γ έ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 13,3 P. Jos

As 14,2 Kod. A u.ö. Jos., Apolog. außer Ar.) enklit. Partikel,

d. Wort angehängt, worauf es sich bezieht ; dient zur Hervorhebung eben dieses Wortes, so daß es häufig nicht übersetzt werden kann, sondern nur d. Wortstellung beeinflußt. — 1. beschränkend (vgl. Just., AI 4,4 öoov γε έκ του ονόματος wenigstens soweit man aus dem Namen eine Bestrafung ableiten darf) : wenigstens διά γε τήν άναίδειαν αύ-

τοϋ so doch wenigstens wegen s. Zudringlichkeit Lk 118. διά γε τό παρέχειν μοι κόπον doch wenigstens, weil sie mir Last macht 18 s. — 2. steigernd od. versichernd (Mel., HE 4,26,11 πολύ γε φ ι λ α ν θ ρ ω π ο τ έ ρ α ν [γνώμην]; vgl. Just., D. 127,2 [v. Gott] 0ς γε ην και π ζ ί ν τον κόσμον γενέσθαι ): sogar, doch

ος γε τοϋ ιδίου υιοΰ ούκ έφείσατο der doch seinen eignen Sohn nicht schonte RÖ832. άμαρτία γέ έστιν freilich ist's Sünde Η 1,8. — 3. mit anderen Partikeln verbunden: γέ τοι doch, allerdings nur in d. stereotypen Übergangsformel πέρας γέ τοι und ferner Β 5,8 u. ö., s. d. Art. πέç a ç 3. Zu γοΰν s. d. Art. αρα γε (s. αρα), άρά γε (s. αρα), άλλά γε (s. άλλά), εΐ γε u. ει δέ μή γε (s. εί VI), καί γε (s. καί), καίτοι γε (s. καί II 9), μενοϋν γε (s. μέν), μητι γε (s. μήτι), οφελόν γε (s. οφελον). - S. auch ευγε. (28) Γεδεών (auch Γεδέων; p i n ? ) indekl. Ν. pr. m. Gideon, israel. Held (Ri 6-8. Philo. Jos., ant. 5,213 ff. [b. ihm Γεδεών, ώνος]). Neb. anderen Glaubensmännern genannt Hb 1132. - B H H W I, 570f.* (1)

γέεννα, ης, ή Gehenna, gräzis. aus Bin (X)'l

(Bl-D.

§ 3 9 , 8 ; Jos 15,8b. 18,16b. Neh 11,30) Targum (vgl. Dal man. G r a m m i 183), eigtl. O Í i r r i n ( K ) ' ?

DJn'S (Jos 15,8a. 18,16a. 2Ch 28,3. Jer 7,32; vgl. 2Kö 23,10) Tal der Söhne Hinnom, Talschlucht südl. v. Jerusalem. Dort sollte nach späterem jüd. Volksglauben dereinst d. Gericht stattfinden (so erklärt z.B. Just., AI 19,8). In den Ev. als Ort d. Strafe vorgestellt: κςίσις της γ. Verurteilung zur G. Mt 2333. βληθηναι εις (τήν) γ. (vgl. Or.Sib.2,291) 529 189 Mk 945.47. έμβαλεϊν εις τήν γ. Lk 125. άπελθεΐν elç (την) γ. Mt 530 Mk943. άπολεσαι έν γ. Mt 10 28. υιός γ. e. Höllenkind 2315 (Semitismus, vgl. υιός l e d ; bab. Rosch ha-Schana 17b D3ÍTI Ί 3 . S. auch d. Orakel Hdt. 6,86,3: der Meineidige ist Ό ρ κ ο υ πάϊς).

ένοχον είναι εις τήν γ. (erg. βληθηναι) 522. Als Strafort der Ort des Feuers: φλογιζομενη ύπό της γ. ν. d. Hölle in Brand gesetzt Jk 36. Vgl. γ. (τοϋ) πυρός (PGM 4,3072 γέννα πυρός. ApkEsr 1,9 S. 25,1 T. Or.Sib. 1,103) Feuerhölle Mt 522 I 8 9 . 2KI 5,4. - G D a l m a n , RE VI 418 ff. PVolz, Eschatol. d. jüd. Gem. '34,327 ff. Billerb. IV '28,1029 bis 1118.* (12) I 655f.; X 2,1022

307

ΓεΦσημανί

γενεά

Γ ε Φ σ η μ α ν ί (-νή t.r. 'Jtìtf m Ölkelter od. 'i X'î Öltal [Hieronymus]) inaékl. Ν. pr. Gethsemane, N a m e e. Olivenpflanzung am Ölberg, als χ ω ρ ί ο ν

Lucanus 9,564. Pollux 1,15 πλήρης θεοϋ. Schol. zu Pia. 856 E vom μάντις: άνωθεν λαμβάνειν τό πνεύμα και πληροϋσθαι του θεοϋ).

bez. M t 2636 M k 14 32. Zur Form u. Bedeutung vgl. E Kautzsch bei W-S. §5,13,a. Dalman, Gramm. 1 19; Orte1 340ff.; Jesus 27; Jerusalem u.s. Gelände '30. HWTrusen, Geschichte v. G.: ZDPV 33/10,50-97. BMeistermann, Gethsemane '20. MDibelius, Gethsemane: Crozer Quarterly 12/35,254 bis 265.* (2)

— 2. εκ τίνος ν. Raub Mt 2325. — 3. m. Akk. d. Sache: θ η ρ ί ο ν γ έ α ο ν τ α (constr. ad sensum) ο ν ό μ α τ α βλασφημίας voll v. lästerlichen

γ ε ί τ ω ν , ο ν ο ς , Ó U. ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAbrA 1 S. 77,7. Philo, aet. m. 144.148. Jos. Just.,

γενεά, ας, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal C 13,7. TestJob. Test 12Patr. grBar 10,3. Philo. Jos. Or. Sib. Just. Tat.) d. Geschlecht

Al 16,4. II 1,2) der Nachbar, d. Nachbarin (neb. φίλοι, φ ί λ α ι w i e 3 M a k k 3 , 1 0 . Jos., ant. 18,376) Lk 156.9 1412. - J 9 8 . * (4) VII 740

γελάω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. OdSal 11,12. 16b. TestSal. TestAbrB. Philo. Jos., bell.4,386 u.ö. Tat.) Fut. γ ε λ ά σ ω u. γ ε λ ά σ ο μ α ι . Aor. 1 έ γ έ λ α σ α lachen Lk 621.25 (Ggs. κ λ α ί ω wie Theognis 1,1041 παρά κλαίοντι γελώντες = bei d. Weinenden lachend. 1217. Porphyr., vi.

Pyth. 35). H 1,8.2,3. ειδεν αυτήν γ ε λ ο ύ σ α ν er sah sie lachen PrJk 17,2, w o folgt π ρ ο σ ω π ό ν σ ο υ βλέπω . . . γ ε λ ο ϋ ν τ α (Form des Partizips wie OdSal 11,12; vgl. Bl-D. §90 u. deStrycker S. 246).* (2) I 656-60; X 2,1022

γέλως, ωτος, Ó (seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal 26,7B. TestAbr Β 8 S. 112,24 [το γέλος], Test 12Patr. Philo. Jos., ant.4,276.5,239. Tat. 17,1. Ath.21,1; R.72,9) d. Lachen, in Weinen verkehrt Jk4.* (1) 656-60; X 2,1022 γ ε μ ί ζ ω (seit Aeschyl. Thu., auch Inschr. Pap. G e n 4 5 , 1 7 . 3 M a k k 5 , 4 7 . ParJer 2,5. grBar 12,8. ApkSed 7,2 S. 132,13 Ja. Philo, op. m.71. Jos., ant.8,341. Ar.4,3) Fut. γ ε μ ί σ ω

(ApkSed). Aor. 1 έγέμισα. Pass. Aor. έ γ ε μ ί σ θ η ν füllen — 1. füllen — a. t í τίνος (Aeschyl., Ag. 443. Demosth. 34,36. Ar.4,3 [γη] γεμίζεται νεκρών; auch OGIS 383,146. PSI 429,12 [IIIν] το πλοΐον γεμίσαι ξύλων) etw. mit etw. e.

Schwamm m. Essig Mk 1536. Krüge m. Wasser J 27. e. Mischkrug m. Wein H 48,3. Körbe m. Brocken J 613. Pass, έγεμίσθη ό ν α ό ς κ α π ν ο ϋ d. Tempel fällte sich m. Rauch Apk 15s. — b. τι εκ τίνος Lk 1516 (ν. 1. ά π ό των κερατίων). Ε. Weihrauchfaß am Feuer des Altars füllen Apk 8 s (Enteux.27,14 [221 ν] γεμίσαι το πλοΐον εκ τών τόπων.

4Makk 3,14 v.l. πηγήν, έξ αυτής έ γ ε μ ι σ α ν τ. βασιλεΐ τ ό ποτόν). — e. abs. im Passiv: ν. e. Schiff (Enteux. 27ν. περί του γεμισθήναι τό πλοΐον. BGU 1303,31) vollschlagen

Mk437.

V. e. Haus sich fällen Lk 1423. Vgl. Apk 10 io. — 2. m. Akk. d. Inhalts: in einen Krug einfüllen

ελαβεν την κάλπιν και έξήλθεν γεμίσαι

υδωρ

PrJk 11,1 (s. L-Sc. u. deStrycker S. 268).* (8) VI 289

γέμω (seit Aeschyl. Hdt., auch Pap. LXX. grBar. Jos., bell. 3,530. Mel., fgm. 8b27. Ath., R. 68,13) Ipf. ε γ ε μ ο ν voll

sein — 1. τ ι ν ό ς (Thu. 7,25,1 u.a. LXX. grBar 12,1. PGM 8,94 πυρός γ.) v. etw. v. Totenbeinen Mt 2327 (vgl. Just., D. 17,4.112,4). ENaass Nr. 284 ZI. 153; v. Sünden Β 1 1 , 1 1 (vgl. Isokr., Panath. 12,29 πολλών αμαρτημάτων γε-

μοντες): V. Raub U. Bosheit L k l l 3 9 (vgl. Isokr. 7,43 πλείστων γ. επιθυμιών. Plut., Pomp. 76,2; Aemil. 31,4); v.

Fluch U. Bitterkeit (vgl. Philod., ira p. 56 W. πικρίας) Rö 314 (Ps 9 , 2 8 . 1 3 , 3 ) ; v. Weihrauch ApkSe (vgl. grBar 12,1-5); v. Greueln 174; ν. d. sieben Plagen 21»; v. Zorne Gottes 157. ζ φ α γ έ μ ο ν τ α ο φ θ α λ μ ώ ν Lebewesen voller Augen (v. vollbelad. Tieren Posidon.: 87 fgm. 2 Jac. δνους γέμοντας οίνου. Aesop, fab. 180 P. - Andererseits Appian, bell. civ. 2,15, § 55 γέμων φύπου = mit Schmutz bedeckt) 46.8. ö q o c ολον σχισμών εγεμεν d. Berg war

308

Namen Apk 173 (vgl. AThumb, Hdb. d. neugriech. Volkssprache' '10 § 50 c. Bl-D. § 159,1 Anh. 172. KWolf, Studien z. Sprache d. Malalas II Diss. München '12,33).* (11) VI 289

— 1. eigtl. die v. einem Ahnherrn Abstammenden, d. Sippe (Pind., Pyth. 10,42 die Hyperboreer sind ιερά γενεά. Diod. S. 18,56,7. Jos., ant. 17,220), d a n n ü b e r h a u p t d.

Rasse oí υιοί τοϋ αιώνος τούτου φ ρ ο ν ι μ ό τ ε ρ ο ι ύπέρ τους υιούς τοϋ φωτός εις την γ. την έαυτών είσ ι ν d. Kinder dieser Weltzeit sind ihrer Sippschaft ( = ihresgleichen) gegenüber klüger als d. Kinder d. Lichtes Lk 168. — 2. d. Reihe d. gleichzeitig Geborenen d. Generation, d. Zeitgenossen (Homer u.a., BGU 1211,11 f. [IIν] εως

γενεών τριών) Jesus sieht sich dem gesamten gegenwärtigen Geschlecht d. Juden als einer einheitlichen Masse gegenüber ή γ. αϋτη (vgl. Gen 7,1. Ps 11,8) M t 1116 1241Γ 2336 2434 M k 1330 Lk 731 1129-32.SOf. 1725 2132. Dieses Geschlecht ist gekennzeichnet als γ. άπιστος και διεστραμμένη M t l 7 i 7 Mk9i9v.l. L k 9 4 i ; άπιστος M k 9 i 9 ; π ο ν η ρ ά Mt 1245 164D L k l l 2 9 ; π ο ν η ρ ά κ. μοιχαλίς Mt 1239 164; μοιχαλίς και άμαρτωλος M k 838. Zeitgenossen d. Christen erscheinen als γ. σκόλια καί διεστραμμένη (letzteres wie Mt 1717. Lk 941 ; vgl. Ps 77,8) Phil 2 is (Dt 32,5); vgl. AG 240. D. Wüstengeschlecht Hb3io (Ps 94,10). ιδία γ. ύπηρετήσας nachdem er s. Generation gedient hatte AG 1336. γ. ημών 1 Kl 5,1. a i π ρ ο ημών γ. 19,1. πρώτη γ. d. erste Generation (der Christen) H 9 2 , 4 (Paus. 7,4,9 τετάρτη γενεφ = in 4. Generation).

— 3. d. Zeitalter, d. Menschenalter, d. Zeit e. Generation (seit Hdt. 2,142, auch Dionys. Hai. 3,15. G p n 5 0 , 2 3 . Ex 1 3 , 1 8 . 2 0 , 5 . EpJer2. Philo, Mos. 1,7. Jos., ant. 5,336. Or.

Sib. 3,108), indem d. zunächst festgehaltene Begriff mehr u. mehr schwindet u. der des Zeitabschnittes übrigbleibt, wobei zumeist an die zu d. Zt. Lebenden gedacht ist — a. als Menschenalter, Generation M t 117 (e. ähnl. Zahlenspielerei bei Hellanicus [400 v]: 323 a, fgm. 22 a Jac. έννέα γενεαΐς ύστερον ... εξ γενεαίς ύστερον ... τρισί γενεαΐς ύστερον. Just., D. 92,5 γενεαί ανθρώπων. Tat. 41,1 μιφ τών Τρωικών προγενέστερος ... γενεφ [ν. Herakles]) Lk 148. 1 Kl

50,3. έν γενεςι και γ. (Ps 44,18.89,1) in e. nach d. andern 7,5.

Generation

— b. als Zeitabschnitt überhaupt εις γ ε ν ε ά ς και γεν ε ά ς (Ps 4 8 , 1 2 . 8 8 , 2 u . ö . Just., D.92,2 μετά τοσαύτας γ.)

in alle Zeiten Lk lso (Varianten : εις γ ε ν ε ά ς γ ε ν ε ώ ν u. εις γ ε ν ε ά ν κ. γ ε ν ε ά ν ) ; vgl. 1Κ1 61,3. εις π α σ α ς τάς γ. (Ex 12,14) in alle Zeiten Eph 321. ά π ό τών γ. von Urzeiten her Kol 126 (z. Verbindung von αιώνες u. γενεαί vgl. Tob 1 , 4 . 8 , 5 S. 13,12. Esth 10,3k). έκ γεν ε ώ ν α ρ χ α ί ω ν ν. alten Zeiten her AG 1521 (vgl. Sir 2,10). ά π ό γενεάς εις γ. (Ex 17,16. Ps 9,27) ν. Geschlecht zu G. Lk 150V.I. MPol 21. έν π ά σ α ι ς ταϊς γ. zu allen Zeiten 1 Kl 60,1. PrJk 6 , 2 . 7 , 2 ; vgl. 1 Kl 11,2. έν π ά σ α ι ς τ α ΐ ς γενεαις της γης PrJk 12,1 (TesUob 4,6). έτέραις γ. zu andern Zeiten Eph 3s (vgl. Jo 1,3. Ps 47,14). έν ταις π α ρ φ χ η μ έ ν α ι ς γ. in d. verflossenen Zeiten AG 1416.

ganz voller Spalten H 78,7. V. Finsternis erfällt sein 2K1 1,6 (vgl. Diod. S. 13,84,3 ή πόλις ϊγεμε φωτός). Prägnant θεοϋ γ. Gottes voll sein I Mg 14 (vgl. Vergil b. Se-

— 4. in d. Zitat aus Jes 53,8 την γ. αύτοΟ τίς διηγήσεται; AG 833. 1Κ1 16,8 ist γ. nicht eindeutig; Geschlecht od. Herkunft mag am nächsten liegen.*

neca Rhet., suasoria 3,5 HJMüller: plena deo v. d. Sibylle.

(43) I 660f.; X 2,1022 (S)

γενεαλογέω

γεννάω

γενεαλογέω (seit Hdt., auch Sb 7835,15 [I ν], Demetr.: 722 fgm. 2,2 Jac. I C h 5 , 1 . Ar. 15,1 άπό too κυρίου [Christen], Ath., R.68,9) A o r . 1 3.Sg. έ γ ε ν ε α λ ο γ η θ η ( I C h

was zu Mt 11-17 paßt. Zahn z. St. gibt den Worten als Überschrift über d. ganze Ev. d. Sinn von Buch d. Geschichte. — 4. ό τροχός τής γενέσεως Jk 36 scheint aus dem Sprachgebr. der orphischen Mysterien zu stammen

309

5,1} d. Geschlecht, d. Abstammung ableiten γ ε ν ε α λ ο -

γουμενος έξ αυτών sich ν. ihnen herleitend Hb 76.* (1) I 663; Χ 2,1022

γενεαλογία, ας, ή (Pia., Cratyl. 396 C. Polyb. 9,2,1. Dionys. Hal. 1,11. TestSal D 1,12. Philo, congr. erud. gr. 44. Jos., ant. 11,71 ; c. Ap. 1,16) d. Stammbaum, d. Geschlechtsregister ITi 14 (z. Verb, mit μϋθοι vgl. FJacoby, FGrHist I [Genealogie u. Myhographie] '23, p. 47f. Polyb. a.a.O. περί τάς γενεαλογίας και μύθους. Kaiser Julian, or. 7 p. 205 C) Tit 39, seit Irenaeus I praef., Tertullian, praescr. haer. 33 vielfach auf gnost. Lehren, spez. d. Äonenreihen gedeutet; vgl. MDibelius Hdb.2 '31 ζ. St.J '55 [bearb. v. HConzelmann], Die an jüd. Charakter der Irrlehre u. rabbin. Fabeleien denkende Auslegung beginnt mit Ambrosiaster u. Hieronym. u. wird ζ. Z. etwa vertreten v. GerhKittel, D. γενεαλογίαι d. Past.: ZNW 20/21,4969. JJeremias 4 '47 z. St. RAC IX, 1145-1268.* (2) I 661-3; IV 790; X 2,1022

Rad des Werdens (Simplicius zu Aristot., de caelo 2 p. 377 Heiberg έν τω τής ειμαρμένης τε και γενέσεως τροχφ ούπερ αδύνατον άπαλλαγήναι κατά τον 'Ορφέα, vgl. ERohde, Psy-

che1 il 130f.). Bei Jk wohl s. ursprüngl. Bed. entfremdet u. ganz verblaßt d. Lebenslauf (vgl. Anacreontea

32,7f. Preis.: τροχός αρματος γαρ οια βίοτος τρέχει κυλισθείς). - Lit. zu τροχός.* (5) I 681-83,615; Χ 2,1023f. (S)

γενετή, ής, ή d. Geburt έκ γενετής ν. Geburt an (seit Homer, auch Lev 2 5 , 4 7 . E s t h 4 , 1 7 m. Jos., ant. 8,157. Just., AI 22,6; D. 69,6 [vgl. J 91]) v. B l i n d e n J 9 l (so auch Heraclides, pol. 30 τυφλός έκ γ. Paus. 4,12,7. Sext. Emp., math.11,238. Philostrat., ep. 12 p.230,31 μακαρίων των έκ γενετής τυφλών. Mel., P. 90,670). - KBornhäuser, Ν KZ 38/27,433-37.* (1) γένημα, ατος, τό

γενέθλιος, OV (seit

Aeschyl., auch Inschr. Pap.) Geburts- η μ έ ρ α Geburtstag (Epikur, fgm. 217 Us. Plut., Pomp. 79,5. Lucían, ene. Dem. 26. OGIS Ind. VIII. Mumienschild in Sb 1626,4. 2 M a k k 6 , 7 . Philo, Mos. 1,207. Jos., bell. 7,37.39) M P o l 1 8 , 3 . - τ α γ ε ν έ θ λ ι α d. Geburtstagsfeier (OGIS 56,5.90,46 τα γεν. του βασιλέως. Pap.; vgl. Preis.; Bl-D. § 141,3. S. auch γενέσια) o d . a u c h d. Geburtstag (Diod. S. 34 + 35 fgm. 14. Lucian, gall. 9. Porphyr., vi. Plotini 2,39ff. p. 103,26 u. 27 Westerm.) M k 621D. Z . V a r i a n t e

d. Buchtitels v. PrJk vgl. deStrycker S. 211.* (0)

γενέσια, ίων, τά (v. Adj. γενέσιος, ov vgl. Jos., ant. 12,196 ή γενέσιος ήμερα. 215. OGIS 583,14) d. Geburtstagsfeier ( = att. γενέθλια, während γενέσια bei d. älteren Griechen [Hdt. 4,26,2 u.a.] d. Gedenkfeier am Geburtstag e. Verstorbenen ist; vgl. Phryn. 103 f. L. ERohde, Psyche' I 235) Mt 146 M k 6 2 1 (so Alciphr. 2,15,1.3,19,1. P.Fay. 114,20. P. Oxy. 736,56. Fremdw. im Rabb. - Zum Lokativ der Zeit M k 621 vgl. PCZ 332,1 f. [284ν] τοις γενεθλίοις. BHHW I, 529. BGU 1,9 γενεσίοις. 149,15 γενεθλίοις). Vgl. Schürer I4 439,27. ZNW 2,'01,48ff. WSchmidt, Geburtstag im Altertum '08. Pap. Osi. III S. 49. Vgl. auch deStrycker S.211 zu PrJk; Bl-D. §200,3.* (2) γένεσίς, εως, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. P s S a l 3 , 9 . Philo. Jos. Just. Tat. Ath.) — 1. d. Entstehung, d. Ursprung, d. Abkunft (z.B. Diod.S. 17,51,3.17,108,3 von Alexander ή έξ "Αμμωνος γ. Orig., C. Cels. 8,57,27. Did., Gen. 24,1), a u c h d. Geburt (so Diod.S. 2,5,1.4,39,2. Inschr. v. Priene 105,48. OGIS 56,25. Wilcken, Ostr. Ii 1601,1. G e n 4 0 , 2 0 . H o s 2 , 5 . P r e 7 , 1 . P s S a l 3 , 9 . Jos., ant. 2,215.234. Orig., C. Cels. 1,57,19. Did., Gen. 118,11) Mt 118 (s. γέννησις. - Der Überschr. hier entspricht in d. eigenartigen Entstehungsgesch. des Pythagoras b. Jambl., vi. Pyth. 2,8 die Unterschr.: περί τής γενέσεως τοσαϋτα. - Arrian, anab. beantwortet die Frage [7,29,3], ob Alex, mit Recht ές θεόν την γένεσιν την αύτοϋ άνέφερεν, mit d. Erwägung [7,30,2] ούδε έμοί Εξω τοΟ θείου φΟναι αν δοκεΐ άνηρ ούδενί &λλφ άνθρώπων έοικώς = nicht ohne Mitwirkung der Gottheit scheint mir ein Mann entstanden zu sein, der keinem anderen Menschen gleicht) Lk 114 ( γ ε ν ν ή σ ε ι V.l.). Als Buchtitel (in LXX; Mel., HE 4,26,14. Just.) Γένεσις Μ α -

ρίας PrJk tit. u. subsc. — 2. d. Dasein (Pia., Phaedr. 252 D τ. πρώτην γένεσιν βιοτεύειν. Ps.-Aristid., Άπελλφ γενεθλιακός 30,27 Keil. P.Oxy.

120,8. PGM 13,612. Jdth 12,18. Wsh7,5) πρόσωπον τής γ. αύτοϋ sein natürliches Gesicht Jk 123. — 3. d. Ausdruck βίβλος γενέσεως Mt 11 ist atl. : Gen 2,4.5,1, dort = Entstehungsgeschichte (vgl. Diod. S. 1,10,3 ή γ. των άνθρώπων. Schol. ζ. Apollon. Rhod. 3, l-5a ... δύο ΙστοροΟνται γενέσεις Μουσών — zwei Entstehurigsgeschichten der Musen werden erzählt), w a s s i c h als Ü b e r -

schrift v. Mt 1 eignen würde, hier =

310

(vgl. BI D. § Ι Ι ) d. Gewächs, d.

Frucht, d. Ertrag ν. Feldfrüchten Lk 12is v.l. (daneben überliefert γεννήματα u. τον σιτον; vgl. GDKilpatrick in: Essays in Memory of GHCMacgregor, Oxford '65,190.202) ;

v. Wein als d. Ertrag d. Weinstocks (vgl. Jes 32,12 αμπ έ λ ο υ γ έ ν η μ α ; d. Pap. reden von οίνου γένημα [BGU 774,3 u.ö.] oder οίνικόν γένημα [BGU 1123,9. P.Oxy. 729,36 u.a.], lediglich bei best. Weingut in P.Tebt. 772,8 γ. του Δίωνος άμπελωνος. Just., D. 91,1 γεννημάτων f. γεν- [ D t 3 3 , 1 4 J )

Mt 2629 Mk 1425 Lk 2218 (t.r. an allen Stellen γεννήματος). τά γ. τής δικαιοσύνης ύμών (Hos 10,12) α. Ertrag eurer Wohltätigkeit 2Kor 910 (v.l. γεννήματα). D. Wort ist eine hellenist. Neubildung ν. γίνεσθαι u. hat mit d. klass. γέννημα nichts zu tun. Es begegnet seit dem III ν in Pap. (Dßm., Β 105f.; NB 12. Mayser 214. Nägeli 32), Inschr. (z.B. OGIS 262,9), auch LXX (Thackeray 118). TestLevi 9,14 (deg, πρωτογεννηματος α) u. b. Schriftstellern wie Polyb. (1,71,1.1. 79,6.3,87,1 nach d. besten Hss.).* (4) I 684f.; X 2,1023f.

γενναίος, α, OV (seit Homer, auch OGIS 589,1. P. Merton 12,18. Stud. Pal. 22,33,15. BGU 801,5. LXX. Philo. Jos., c. Ap. 1,319.2,24 u.s. Tat. 32,2) echt, edel, Beiwort d. Märtyrer u. Martyrien (wie 4Makk) oi γενναιότατοι ιιάρτυρες του Χρίστου die hochgesinnten Zeugen Cnristi MPol 2,2. ó ... γενναιότατος Γερμανικός 3,1; vgl. 2.1. τα γ. υποδείγματα die Vorbilder edlen Verhaltens 1 Kl 5,1. τό γενναΐον τής πίστεως αύτοϋ κλέος d. echte Ruhm für s. Glauben 5,6. γέρας γενναΐον λαμβάνειν e. edlen Lohn empfangen 6,2 (vgl. Aeschyl., fgm. 422 μέλος; ν. Leblosem: Περί υψους p. 11,4.12,4 V.). Als

Beiwort d. Christen allg. wacker, tüchtig 54,1 (vgl. 4Makk 6,10). Ähnlich vom Phönix stark, kräftig (Menand., Theoph. 1,12 άλεκτρυών) 2 5 , 3 . - TO γ ε ν ν α ΐ ο ν

als Subst. ( = γενναιότης, wie Soph., Oed. Col. 569. X. Nicol. Dam.: 90 fgm. 9.47,4 Jac.) TO γενναΐον αύτών ihr Adel MPol 2,2.* (0)

γενναιότης,

ητος,

ή

(seit

Eur.

Thu.,

auch

2Makk 6,31. 4Makk 17,2. Philo. Jos., ant. 17,333.19,212. lit. P.Hamb. 138,6f.) d. Adel, d. Tapferkeit εις τ ο σ ο ύ τ ο ν

γενναιότητος έλθεΐν so tapfer werden MPol 2,2; vgl. 3.2.* (0)

γεννάω (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. P s S a l 8 , 2 1 . TestSal. TestAbrA. TestJob 1,6. Test 12Patr. Jos As. grBar4,15 f. [christl.]. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AkrEz P I r. 13. Ep. Arist. 208. Philo. Jos. Apolog.) F u t . γ ε ν ν ή σ ω . Aor. 1 έγέννησα. Pf. γεγέννηκα; Pass. Pf. γεγέννημαι. Aor. 1 εγεννηθην. Fut. 2. Pl. γεννηθήσεσθε (Sir 4 1 , 9 ) . - Vgl. ARahlfs, Genesis '26,39.

— 1. zeugen — a. eigtl. (von Gen 4,18 an oft LXX)

Mt 1 2-20 (s. Diod. S. 4,67,2-68,6 den Stammbaum der Aeoler: 67,4 "Αρνη έγέννησεν Αίόλον κ. Βοιωτόν. 67,7 Ίππάλκιμος Stammbaum, I έγέννησε Πηνέλεων. 68,1 Σαλμωνεύς έγέννησε θυγατέρα ...

γεννάω

γένος

Τυρώ. 68,3 Ποσειδών ¿γέννησε Πελίαν κ. Νηλέα. 68,9 Νηλεύς παΐδας έγέννησε δώδεκα. Mit έγέννησε wechseln έτέκνωσε, ήν υιός, παίδες έγένοντο u.a.; vgl. P.Mich. 155,7. Der Ablauf ist nicht so straff u. eintönig wie bei Mt. Aber 4,69,1-3 wird die Folge der [sechs] έγέννησε ganz eng, und 4,75,4f. haben wir viermal έγέννησε mit den Namen der Väter u. Söhne. Did., Gen. 144,27) AG 78.29. έκ m. Gen. d. Mutter (Eur., fgm. 479. Diod.S. 4,2,1.4,62,1. Palaeph. 44. Tob 1,9. 2Esr 10,44. Demetr.: 722 fgm. 2,2 Jac. TestJob 1,6. Jos., ant. 12,189) Mt 13.5f. Pass, erzeugt werden (Orig., C. Cels. 8,66,23) έκ της παιδίσκη^ κατά σάρκα d. Fleische

hervorbringen (Philo, op. m. 113) ITr 11,1. - Falsche Schreibung γεγεννημένον f. γεγενημένον PrJk

311

nach mit d. Sklavin Gal 423. ο κατά σάρκα γεννηθείς d. auf Fleischesweise Erzeugte (Gfis. ό κατά πνεύμα) 429. το έν αύτη γεννηθέν έκ πνεύματος έστιν das in ihr Erzeugte rührt vom Geist her Mt 120 (tò γεννηθέν vom noch Ungeborenen: Diod. S. 17,77,3). Hier ist d. männl. Faktor mit έκ eingef. (Lucian, dial. deor. 20,14 έκ κύκνου γεγεννημένη = ν. e. Schwan erzeugt. Phlegon: 257 fgm. 36,2,4 Jac. Ps.-Callisth. 1,30,3 έ£ "Αμμωνος έγεννηθη. TestSim 2,2) w i e J 1 13 36.8. M i t ά π ο (Hen 15,8 οί γίγαντες oí γεννηθέντες άπό τ. πνευμάτων κ. σαρκός) αφ ενος

έγεννήθησαν sie wurden ν. d. Einen erzeußt Hb 1112 (übrige Ausgaben έγενήθησαν). έκ πορνείας ούκ γεγ ε ν ν η μ ε θ α J 841 (vgl. Stud. Pal. XX 4,30 έ£ άγραφων γάμων γεγεννησθαι). έν άμαρτίαις σύ έγεννηθης όλος

du bist ganz u. gar in Sünden erzeugt 934. - Lk 135 (möglich auch 2 [so το γεννώμενον Philo, plant. 15], S. dazu AFridrichsen, Symb. Osi. 6/28,33-36. HAImqvist, Plut. u. d. NT'46,60f.).

312

2 4 , 3 . * * (97) I 663-71; X 2,1023

γέννημα, ατος, τό d. (von lebendigen Wesen; vgl. Bl-D. § 11,2.34,3) Gezeugte, d. Sprößling (Soph., Oed. rex

1167. Pia., Tim. 24 D. 69 C, auch Sir 10,18 γεννήματα γυν α ι κ ώ ν . Testiss 3,6 πρώτον γ. (πρωτογέννημα v.l.]. Philo. Just. Ath. Orig., C.Cels. 1,35,14) γεννήματα έχιδνών Otterngezücht (vgl. Syntipassammlung der Aesopfabeln 57 p. 549 Ρ. οφεως γεννήματα = Schlangenbrut. V. Schlangen auch Schol. zu Nicander, ther. 8) M t 37 1234 2333 L k 3 7 . API Kor 2,38 (τεκνήματα Pap.; sensu malo Dio Chrys. 41 [58],5 ώ κακόν γ.), γεννήματα ληνοΰ καί αλωνος,

οών τε και προβάτων D 13,3 ist wegen d. letzten eiden Hauptwörter berechtigt. Dagegen hat d. überall, wo γένημα (s. d.) steht, sich findende Variante γέννημα keinen Anspruch auf Berücksichtigung.* (4) I 671,684; X 2,1023 (S) Γεννησαρέτ indekl. N. pr. f . (richtiger Γεννησάρ, wie IMakk 11,67. Jos., Talmud u. D It. Syr sin., cur. Pesch in Mt u. Mk haben. Vgl. RHarris, ET 40,'29,189 f.) Genneza-

ret, vermutlich Name der südl. von Kapernaum gelegenen, fruchtbaren u. damals dicht bevölkerten Ebene Elguwêr (Jos., bell. 3,516ff.) Mt 1434 M k 6 s 3 . D. gleichen Namen führte auch d. große See, der d. Landschaft begrenzte, λίμνη Γ. (Jos., bell. 3,506 λίμνη Γεννησάρ. IMakk 11,67 το υδωρ του Γεννησάρ. Ste-

— b. übertr. v. d. Erfolg geistiger Einwirkung e. Pers. auf e. andere (Philo, leg. ad Gai. 58 μάλλον αύτόν των γονέων γεγέννηκα) ν. Lehrer auf Schüler έν Χ. Ί. δια τοΰ εύαγγελίου υμάς έγέννησα ich habe euch in Jesus Christus durch d. Ev. erzeugt lKor4is Phlmio

phan. Byz. s. ν. Τιβεριάς: das ist e. Stadt προς τη Γεννεσιρίτιδι λίμνη) Lk5i, der auch θάλασσα της Γαλιλαίας (Mt

(vgl. Ltzm. u. JWeiß zu 1 Kor 4,15. ADieterich, Mithraslit. '03,146ff.). - Pass, έκ (τοΰ) θεού γεννάσθαι J 113 ÌJ 229 39 47 S i . 4 . 1 8 . έξ ύδατος και πνεύματος J 3s.

γέννησις, εως, ή (Eur. Pia., auch siG 1109,130. PGM 13,981. P r e 7 , 1 v . l . ή μ ε ρ α γ ε ν ν ή σ ε ω ς . TestSal c 10,4. Just., D. 100,3. έκ παρθένου γ. τοϋ θεοϋ Orig., C.Cels. 6,73,2) d. Geburt Mt 1 is v.l. Lk 114 v.l. l J 5 i s v.l. I M g 11. Va-

Dafür άνωθεν γ. J 33.7. πάς ό αγαπών τον γεννήσαντα άγαπφ. τον γεγεννημένον εξ αύτοϋ jeder, der d. Erzeuger ( = Gott) liebt, liebt auch den v. ihm Erzeugten ( = Christus od. den christl. Bruder) 1J 51 (über γεννάσθαι έκ θεού s. Hdb. zu J 3,3 u. ÌJ 3,9 sowie die dort angeführten Quellen u. d. Lit., auch zu παλιγγενεσία).

So das alte Taufwort σήμερον γεγέννηκά σε (Ps 2,7) 1 Kl 36,4. EEb Nr.18 Z1.37. AG 1333; auch Lk 3 2 2 D (s. HUsener, D. Weihnachtsfest' '11,38ff.) H b l s 55. — 2. v. F r a u e n : gebären (Aeschyl., suppl. 48. X., de rep. Lac. 1,3. Lucian, sacrif. 6. Ps.-Plut., mor. p. 3C. Ps.-Callisth. 1,9,2 έκ θεοϋ γεννήσασα παιδα — e. Frau, die von e. Gott ein Kind geboren hat. BGU 132 11,5. Ri 1 1 , I B . J e s

66,9. 4Makk 10,2) Lk 113.57 2329. (neb. τίκτειν) J I621. API 8,28. εις δουλείαν γεννώσα die zur Sklaverei gebiert Gal 424. Pass, geboren w. (έκ παρθένου Did., Gen. 96,13) έγεννηθη Μωϋσής AG72o; vgl. Hb II23. γεγεννημενος εν Ταρσφ AG 223. μήπω ... γεννηθέντων Rö9u. πριν ή μας γεννηθηναι vor unserer Geburt ÌKI 38,3. εις τον κόσμον zur Welt kommen

J I621 M t 2 1 . 4 1 9 1 2 2624 ( =

ÌKI 4 6 , 8 ) M k 1421

Lk 135 (mögl. auch 1 a. v. 1. fügt έκ σοϋ hinzu, was im einen Fall wäre „das aus dir Geborene", im and. „d. mit dir Gezeugte"), έκ Μαρίας API Kor 1,14.2,5 (vgl. Mt 116). J 34 92.rn.32. IEph 18,2. ITr 11,2. αληθώς γ. wirkl. geboren werden (Ggs. z. Doketismus) 9,1. γεγεννημενα (v.l. γεγενημένα) εις αλωσιν 2Pt 212. εις τοΟτο zu diesem Zweck J I837. διάλεκτος έν ή έγεννηθημεν d. Sprache, in der wir geboren sind d.h. die wir von Kindheit an sprechen AG 28. έγώ δε και γεγέννημαι ich bin sogar geborener röm. Bürger 2228. οΰτος έγεννηθη βασιλεύς wurde als König geboren PrJk 20,4 (Kodd.). γεννώνται και γεννώσιν Lk 2034 D. — 3. übertr. hervorbringen, hervorrufen (klass., auch Polyb. 1,67,2 στάσις έγεννατο. Philo, de los. 254. Jos., ant. 6,144) 2Ti 223. - In einem Bild γ . κ α ρ π ό ν Frucht

4 is Mk 11«), θάλ. της Τιβεριάδος (J 211) hieß. - Dalman, Orte 1 138. BHHW I,546f.* (3)

riante z. Buchtitel v. PrJk, vgl. deStrycker S. 211.* (0) (S)

γεννητός, ή, όν (oft b. Pia., auch Diod. S. 1,6,3. Dionys. Hai. 5,29.

Lucian,

Icarom. 2.

Just.)

gezeugt,

geboren

γεννητός γυναικός der ν. Weibe Geborene, Umschreibung f. Mensch (Hi 11,3.12.14,1.15,14.25,4; vgl. lQumran Hodajot 18,13) t K l 30,5 (Hi 11,3); Pl. Mt U l i Lk 728. V. Christus γ. και άγέννητος gezeugt u. ungezeugt IEph 7,2 (Just., D. 66,1 έκ παρθένου γ.).* (2) I 671; Χ 2,1023 (S) γ έ ν ο ς , ο υ ς , τ ό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. TestAbr A 79,27. TestJob 1,5. Test 12Patr. ParJer 5,7. grBar 4,15. Christi. 6,6. ApkSed 8,12 S. 133,20 Ja. Apk 4Esr fgm. a. ApkMos. Ep. Arist. Philo. Jos. Or.Sib.3,193. Apolog. Fremdw. im Rabb.) d. Geschlecht

— 1. d. v. einem Ahnherrn Abstammenden, d. Nachkommenschaft έκ γένους αρχιερατικού v. hohepriesterl. Abkunft (s. Jos., ant. 15,40) AG 46 (P.Tebt. 291,36 άπέδειξας σεαυτόν γένους οντα ιερατικού, vgl. 293,14.18. BGU 82,7 u.ö. Pap.), υίοί γένους Αβραάμ 1326 (s. Demetr.; 722 fgm.2,1 Jac. Jos., ant.5,113. Just., D.23,3 από γένους τοϋ Ά.). γ. Δαυίδ IEph 20,2. ITr 9,1. ISm 1,1.

τοΰ γαρ καί γένος έσμέν wir stammen auch von ihm ab AG 1728 (aus Aratus, Phaenomen. 5, vieil, schon Epimenides [RHarris, Exp. 8. S. IV '12,348-53. ChBruston, Rev. de Théol. et des Quest, rei. 21/13,533-35. DAFrevig, Symb. Osi. 15/16, '36,44ff. MZerwick, Verb. Dom. 20/40,307-21]. Vgl. auch IG XIV 641. 638 bei Norden, Agn. Th. 194 Anm. Cleanthes, Zeushymn.4 [Stoic. I p. 121,37] έκ σου γαρ γένος ... Dio Chrys. 80 [30], 26 άπό τ. θεών τό των ανθρώπων γένος. Brief 44 d. Apoll, v. Ty. [Philostrat. I 354,22] γένος οντες θεοϋ. Hierocles 25 p. 474, v. 63 des carmen aur.: θείον γένος έστί βροτοίσιν); vgl. AG 1729. - Auch vom einzelnen Abkömmling, Sprößling (Homer. Soph., Ant. 1117 Bacchus ist Διός γ.) Jesus ist τό γένος Δαυίδ Apk 2216 (vgl. Epimeni-

313

314

γεραίρω

γεωργός

des [VIν]: 457 fgm. 3 Jac. das Wort des Musaeus: έγώ γένος ειμί Σελήνης. Quint. Smyrn. 1,191 σεΐο θεοϋ γένος έστί). — 2. d. Verwandtschaft (Appian, bell. civ. 5,54 § 228; Basil. 1 a § 1. BGU 1185,18. Jos., ant. 17,22.18,127. Ath. 32,3) TO γ. 'Ιωσήφ AG 7i3. — 3. d. Nation, d. V o l k (Appian, bell. civ. 2,71 §294 'Εβραίων γένος; 2,90 §380 Ι ο υ δ α ί ω ν γ., letzteres auch Diod. S. 34 + 35 fgm. 1,1.40,3,8. Maxim. Tyr. 23,7b. Ael. Aristid. 45 p. 108 D.: των 'Ελλήνων γ. Achilles Tat. 1,3,1.3,19,1. Synes., ep. 121 p. 258 Β τό 'Εβραίων γ. TestLevi 5,6 u. P s S a l 7 , 8 . το γένος 'Ισραήλ. Jos., bell. 7,43; ant. 10,183 τό 'Εβραίων γ. Just., D. 49,3 έν τ φ γ. ύμών. Demetr.: 722 fgm. 3 τό 'Ιουδαίων γ.) A G 7 1 9 G a l l 14 P h i l 3 s . V. d. C h r i s t e n : γ έ ν ο ς έ κ λ ε κ τ ό ν e. auserwählte Nation l P t 2 9 ( J e s 4 3 , 2 0 . Test Job 1,5; vgl. E s t h 8 , 1 2 t ) . κ α ι ν ό ν γ . D g 1. τ ρ ί τ φ γ έ ν ε ι als e. drittes Volk ( n e b . H e i d e n u . J u d e n ) ' K P t 2 S. 1 5 , 8 (s. Harnack, Mission 4I '24,259-89). γ . τ ω ν δ ι κ α ί ω ν M Pol 1 4 , 1 . 1 7 , 1 . H 9 4 , 5 ; vgl. 1 0 7 , 3 α κ α κ ο ν . θ ε ο φ ι λ έ ς κ α ι θ ε ο σ φ έ ς γ . τ ω ν Χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν d. gottliebende und fromme Christenvolk 3 , 2 (Plut., mor. 567 f. d. Griechen nach gotti. Urteil τό βέλτιστον κ. θεοφιλέστατον γένος. Mel., HE 4,26,5 τό των θεοσεβων γ.), α ν ο μ ο ν Η 9 6 , 1 . τ φ γ έ ν ε ι m . e. S t a m m e s n a m e n v. Nation (Menand., Perik.9 Ko. Plut., Demosth.859 [28,3], Jos., ant. 20,81. BGU 887,3.15.937,9 δούλος γένει Ποντικός; vgl. 2 M a k k 5 , 2 2 . 3 M a k k 1 , 3 ; Bl-D. §197) M k 7 2 6 A G 4 3 6 I82.24. Präg n a n t : κ ί ν δ υ ν ο ι έ κ γ έ ν ο υ ς Gefahren ν. Volk = m e i n e n L a n d s l e u t e n , d . J u d e n 2Kor 1126.

σία του Σωτηρος 'Ασκληπιού, d. Ιερά γερουσία ν. Eleusis IG III 702,2.101) d. Rat d. Alten, i n s o n d e r h e i t d . S y n e d r i u m in J e r u s a l e m ( J d t h 4 , 8 . I M a k k 1 2 , 6 . 2 M a k k 1 , 1 0 u.ö. Jos., ant. 13,166) A G 521 (ζ. Nebeneinander von σ υ ν έ δ ρ ω ν u. γερουσία vgl. Inscr. Rom. IV 836,7 τ φ σεμνοτ ά τ φ συνεδρίφ γερουσίας). PrJk 4 , 3 . 6 , 2 . - Schürer II 4 237 ff.* (1) VI 659f.; VII 860

— 4. d. Gattung, d. Art (Ps.-Xenophon, cyneg. 3,1 τα γένη των κυνών. Apollon. Rhod. 4,1517 u. Just., D. 60,2 Schlangen. P. Tebt. 703,133 [ 111 ν] καθ' εκαστον γένος u. ö. Pap. W s h 1 9 , 2 1 . Philo. Just., All 7,5 αγγέλων ... ανθρώπων. D. 23,5 τό θήλυ γ.) ν . P f l a n z e n (BGU 1119,27 [1 ν] ταύτα γένη dieselben Pflanzensorten. 1120,34.1122,23) Η 6 8 , 7 ; V. F i s c h e n (Heniochus Com. 3. Jos., bell. 3,508) M t 1347; v. Zugtieren Η 78,8.101,1; ν. Dämonen M t 1721 M k 9 2 9 (Herrn. 13,2 τοϋτο τό γένος ού διδάσκεται), γ έ ν η γ λ ω σ σ ώ ν (γλώσσα 3) Ι Κ Ο Γ 1210.28. γ . φ ω ν ώ ν 1 4 ίο; d. g a n z e M e n s c h e n g e s c h l e c h t Β 1 4 , 7 (Jes 4 2 , 6 ; vgl. Ar. 2,1 τό ά ν θ ρ ώ π ι ν ο ν γ. Just., AI 43,3 u.ö. τό άνθρώπειον γ. 46,2 u.ö. πάν γ. ανθρώπων).* (21) I 684; Χ 2,1023f. (S) γ ε ρ α ί ρ ω (seit Homer, auch 3 M a k k 5 , 1 7 ) ehren τ ι ν ά τ ι ν ι jmdn. mit etw. D g 3 , 5 (Aelian, n. a. 7,44 τη θυσίςι γεραίρων τό θείον; vgl. Ps.-Phok. 222. Or.Sib. 5,407).* (0)

γέρας, ως, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Just., D. 3,4. Mel., HE 4,26,6) d. E h r e n g e s c h e n k , i n u n s . Lit. ν . g ö t t l . G a b e (Philo, spec. leg. 2,183. Jos., ant. 1,14) 1 K l 6 , 2 . λ α μ β ά ν ε ι ν (SIG 624,45.1037,1.4.7) A p k P t f g m . 2 . * (0) Γερασηνός, ή, όν aus Gerasa, e. S t a d t in P e r ä a , stammend·, ό Γ. d. Gerasener (s. Jos. Index Niese. Schürer 1 II 177ff. HGuthe, Gerasa [D. Land der Bibel III 1,2] '19. JStarr, A New Jewish Source for Gerasa: JBL 53/34,167-69. CHKraeling, Gerasa '38. RAC X, 223-33. - D. Wort auch b. Stephan. Byz. s.v. Βάργασα u. Γέρασα. Inscr. Rom. IV 374,11). LA aus vororigenistischer Zeit M t 8 2 8 v . l . M k 5 i Lk 826.37 (s. Γαδαρηνός).* (3) Γ ε ρ γ ε σ η ν ό ς , ή , ό ν aus Gergesa, e. S t a d t a m U f e r d. G a l i l ä i s c h e n M e e r e s , stammend; ό Γ. d. Gewesener. M t 828 v.l. M k 5 i v.l. L k 8 2 6 v.l. 37 v.l. (so an allen diesen Stellen von Orígenes korrigiert statt Γερασηνός, Γαδαρηνός; s. d.) - RGCIapp, JBL 26/07,62-83. FCBurkitt, ebd. 27/08,128-33.* (0) Γ ε ρ μ α ν ι κ ό ς , ο ϋ Ν. pr. m. Germanicus N a m e s m y r n ä i s c h e n M ä r t y r e r s M P o l 3 , 1 . * (0)

e.

γερουσία, ας, ή (seit Eur. u. Χ.; vgl. O G I S Index VIII. Thieme 16. Breccia, Iscr. 162,5. P. Ryl. 599,12, auch LXX. Philo, in Flacc. 76.80; leg. ad Gai. 229. Jos. Von verschied. Behörden [z.B. dem röm. Senat: Diod.S. 14,113,7.8], auch solchen heiligen Charakters [SIG 1112,1 f. έδοξεν i f j ίερςί γερου-

γ έ ρ ω ν , ο ν τ ο ς , Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestRub 4,7. ParJer 5,27. Asels 2,9. ApkEsr. ViJer 5 [S. 71,13 Schermann]. Jos., bell. 6,271) d. Greis J 3 4 (Diog. L. 8,10: nach Pythagoras ist man γ. zwischen 60 u. 80).* (1) IV 900 (S) γ ε ύ ο μ α ι (seit Homer, auch Pap. LXX. TestRub 1,10[h, ß], TestSeb 4,2[ß], TestJos 6,3. JosAs 10,20. ApkEsr 7,1 S. 32,8 T. ApkMos. Philo. Jos.) F u t . γ ε ύ σ ο μ α ι . A o r . 1 έ γ ε υ σ ά μ η ν — 1. genießen, kosten m . A k k . (schon in klass. Zeit [Kühner-G. I 356,2] u. überwiegend seit Aristot. [poet. 22]. Auch Sb 1106,5f. οι συμπόσιον γευόμενοι. 1KÖ 1 4 , 4 3 . H i 1 2 , 1 1 . 3 4 , 3 . T o b 7 , 1 2 B A ) τ ό ύ δ ω ρ J 29. μ η δ έ ν ει μ ή α ρ τ ο ν κ α ι υ δ ω ρ Η 5 6 , 7 . Μ . G e n . d. S a c h e (Crates, ep. 14 ιχθύος κ. οϊνου. Dio Chrys. 2,47. P.Oxy. 658,12. 1576,4f. του οϊνου. 1 K ö 1 4 , 2 4 . 2KÖ 3 , 3 5 u.ö.): τ ο υ δ ε ί π ν ο υ am Mahl teilnehmen L k l 4 2 4 . μ η δ ε ν ό ς (Jos., ant. 7,42) A G 2314. e. g i f t i g e s K r a u t ITr 1 1 , 1 . D . O b j . e r g i b t s i c h a u s d e m Z u s h . M t 2 7 34 A G 2 0 1 1 . μ ή α ψ η μ η δ έ γ ε ύ σ η μ η δ έ θ ί γ η ς Kol 221 (s. α π τ ω 2a). A b s o l . γ ε ύ ο μ α ι = essen, speisen (Appian, bell. civ. 2,98 § 407. Inschr. Sb 1944. T o b 2 , 4 B A . Jos., ant. 6,119.338) A G 1010. — 2. iibertr. e t w . kennenlernen (seit Homer, auch S p r 3 1 , 1 8 ) . M . G e n . d . S a c h e (Pind., Nem. 6,24 πόνων. Hdt. 6,5 έλευθερίης. Lycophron v. 1431 φυγής [von Xerxes]. Dio Chrys. 15 [32], 72 πολέμου. Ael. Aristid. 28,60K. = 49 p. 510D.: άλαζονείας. Maximus Tyr. 33,4c ηδονών): θ α ν ά τ ο υ (entspr. dem rabbin. ΠΓΙ'Ο [Billerb. I 751 f. 4 E s r 6 , 2 6 ] . Leonidas in Anth. Pal. 7,662 άδελφόν άστοργου γευσάμενον θ α ν ά τ ο υ ) M t 1628 M k 9 i L k 9 2 7 J 852 H b 29. O x 6 5 4 p r ( E T h 1) ( w o θ α ν ά τ ο υ d u r c h K o n j e k t . e r g ä n z t ist). A n E r k e n n t n i s Anteil gewinnen 1 Kl 3 6 , 2 (vgl. Herrn. 10,8 γ. αθανασίας. Philo, virt. 188 σοφίας u.ö. Jos., bell. 2,158). E. G e s c h e n k erhalten H b 64. M . A k k . d. S a c h e (Bl-D. §169): e. G o t t e s w o r t 65. M . f l g d . δ τ ι : γ ε ύ σ α σ θ α ι ο τ ι χ ρ η σ τ ό ς ό κ ύ ρ ι ο ς erfahren, daß d. Herr mild ist I P t 2 3 ( P s 3 3 , 9 ) ; RPerdelwitz, D. Mysterienrel. u. d. Problem des IPt '11,65ff.* (15) I 674-6 (S) γ ε ϋ σ ί ς , ε ω ς , ή (Demokrit, fgm. 11 D. Aristot. u. a., auch Paradoxogr. Flor. 20. LXX. TestRub 2,5.7. JosAs 4,4 Kod. A. Philo. Mel., P. 49) d. G e s c h m a c k δ ο ύ ς ά π α ρ χ ά ς ή μ ΐ ν γ ε ύ σ ε ω ς er gab uns e. Vorgeschmack Β 1,7. μέλι αγ ρ ι ο ν , ο υ ή γ ε ΰ σ ι ς η ν τ ο υ μ ά ν ν α wilder Honig, d. wie Manna schmeckte E E b N r . 13 ZI. 7 9 . * (0) γ ε ω ρ γ έ ω (seit Hyperid. 5,26. X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Testiss 5,3.6,2. Ep.Arist. Philo. Jos., ant.5,212. Just., D. 110,3. Mel., P.93,707; fgm.8b7.9. Ath., R. 77,22) A o r . 1 2 . S g . έ γ ε ώ ρ γ η σ α ς (Mel., P. 93,707) d. Land bestellen, anbauen β ο τ α ν α ς α σ τ ι ν α ς ο ύ γ ε ω ρ γ ε ΐ Ί. Χ ρ . Pflanzen, I P h l d 3 , 1 . P a s s . (Jos., bell. 7,145 d. J. Chr. nicht anbaut γη) δι' ο υ ς γ ε ω ρ γ ε ΐ τ α ι ( ή γ ή ) derentwegen (die Erde) bestellt wird H b 6 7 . * (1) γ ε ώ ρ γ ί ο ν , ο υ , τ ό (Philo, Mech. 96,49. Strabo 14,5,6. Dionys. Hai. Theagenes in schol. Pind., Nem. 3,21. SIG 311,9 [323v]. Pap. seit III v; vgl. Preis. G e n 2 6 , 1 4 . S p r 6 , 7 u.ö. Philo, plant.2) d. angebaute Land, d. Ackerfeld b i l d l . v o n d. c h r i s t l . G e m e i n d e a l s d. A c k e r G o t t e s l K o r 3 i . AFridrichsen, Ackerbau u. Hausbau: StKr Sonderheft '22,185f. 102/30,297ff.; Serta Rudbergiana '31,25f. WStraub, D. Bildersprache des Ap. Pis '37.* (1) γ ε ω ρ γ ό ς , ο δ , ό d. Landarbeiter — 1. d. Bauer (seit Hdt. Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX.

315

316

γή

γίνομαι

Testiss 3,1. ApkEsr 5,12 S. 30,6 T. Ep.Arist. 111. Philo. Jos., bell. 4,84. Just., AI 44,13. Ath. 33,1) 2Ti 2ò J k 57. — 2. d. Winzer (Pia., Theaet. p. 178D. Aelian, nat. an. 7,28. G e n 9 , 2 0 ) Mt 2l33rr.38.40f. M k l 2 i r . 7 . 9 L k 2 0 w . 14.16 (ELohmeyer, ZsystTh 18,'41,243-59: böse Weingärt.) J 151 (Gott m. einem γ. verglichen: Herrn. 9,6.14,10. PGM l,26f. ήκέ μοι άγαθέ γεωργέ, 'Αγαθός Δαίμων).* (19)

γ ή ρ α ς (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 4 , 1 8 . TestSal 20,3 P. TestAbr A 85,19. Test 12Patr. JosAs Kod.A. Philo. Jos., ant. 1,46 u.ö. Tat.32,2), ω ς (so Jos., bell. 5,461; ant. 6,32. Ath., R. 69,11) od. ο υ ς (so TestJuda 15,4), TÓ,

γ ή , γ ή ς , ή (seit Homer, auch Inschr. Pap.; sehr oft LXX in allen Bed., die uns. Lit. kennt, auch Hen. PsSal. OdSal. Test Sal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. Apk Esr. ApkSed. ApkMos. AkrEz Ρ lr4. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog.) d. Erde

— 1. d. Erdboden, d. Erdreich, Samen aufnehmend (Just., AI 55,3 γή ... άροδται) Mt 135.8.23 Mk 45.8.20.26.28.31

J 1224. API Kor 2,26; v. Regen befeuchtet Hb67; Frucht spendend (Jos., ant. 18,22) Jk 57.1K1 20,4. καταργεΐν την γήν d. Boden verderben Lk 137. - Dalman, Arbeit II.

— 2. d. Grund, d. Boden Mt IO29 (πίπτειν έπί τ. γήν wie Jos., ant. 7,381). 1535 2518.25 (Artem. 2,59 ού γάρ άνευ τοΟ την γήν άνασκαφήναι θησαυρός εύρίσκεται). M k 86 920 1435 Lk2244 245 J 8 6 . 8 (d. Schreiben darauf wie Ael. Aristid. 50,21 K. = 26 p. 508D.). AG 94.8. EPt 6 , 2 1 a . ο ί κ ο -

δομείν obúav έπί την γην χωρίς θεμελίου ohne Fundament auf d. bloße Erde bauen Lk 649. D. Erde öffnet s. im Dienst der Gottheit zum Verschlingen (Quint. Smyrn. 13,548; vgl. Hen 99,2 έν τη γπ καταποθήσονται. ParJer 3,19) Apk 1216. — 3. d. Meeresboden Β 10,5.

— 4. d. Land (d. Wasserfläche entgegengesetzt, wie X., an. 1,1,7. Dio Chrys. 63 [80], 12. Sb 5103,6 κ' έγ yfl κ' έν θαλασσή. BGU 27,5. PsSal 2,26.29. Jos., ant. 4,125.11,53) M k 4 i 647 L k 5 3 . i i J 6 2 1 2 l 8 f . i i AG2739.43f. V. e. Ge-

gend \G Tu. (Gen 12,1) 76 (Gen 15,13). Im territorialen Sinne (X., an. 1,3,4) Israel Mt220f. Gennezaret 1434. Midian AG 729. Juda Mt 26. Sebulon u. Naphthali 415 (Jes 9,1). Judäa J 322. Kanaan AG 1319. ÀPI 8,14. Ägypten AG 736.40 13n Hb89 (Jer38,32). d. Chaldäer AG 74. Heimatland 73. M. Einschluß d. Bewohner Mt 1015 1124. Das abs. ή γή = Palästina Mt 2745 Mk 1533 Lk 425. Über κληρονομεΐν τ. γην Mt 5 s. D 3,7 s. κληρονομέω 2. — 5. d. Erde (als Himmelskörper: Tat. 27,2 τω λέγοντι ... την σελήνην γήν) — a. im Ggs. Ζ. H i m m e l (Heraclit. Sto. 34 p. 50,4 άπά γής εις ούρ. Ael. Aristid. 24,44 Κ. = 44 p. 838D.: έκ θεών ηκειν έπί γήν. Maximus Tyr. 16,6d έκ γής έπ' ούρανόν. Ar. 3,1 τοΟ ουρανού και τής γής) Mt 518.35

610.19 1619 Lk2142125 Kol 116Hb lio (Ps 101,26) 1113

2Pt 35.7.10. API 1,7. API K o r 2 , 9 . 1 9 . τ α έπί τής γ ή ς d. irdischen Dinge (TestJob 48,1 τά τής γης φρονεϊν. Ocellus Luc. c. 36 γή κ. πάντα τά έπί γής. Ps.-Aristot., de mundo 6,5,397b 30. Lucían, vit. auct. 18) Kol 32.5 (Maximus Tyr. 25,6b: die γή ist im Ggs. zum ίχνω der Sitz aller ird. Schwä-

che u. Minderwertigkeit), αίμα δίκαιον έξ[έχεας έπί] τής γής auf Erden API 11,8; s. auch 5 b. Auf d. Meer gegründet H 3,4. Samt d. Himmel in d. Endzeit vergehend 2 Kl 16,3 u. durch e. neue Erde ersetzt 2Pt3i3 Apk21i (Jes 65,17.66,22). — b. als bewohnter Weltkörper (Ar. 12,1 των έθνών των έπϊ τής γής. Just., ΑΙ 54,9 την πάσαν γήν. Appian, Mithrid. 57 § 234 γής αρξειν άπάσης) Lk 2135 AG 1012 116 1726

u.a. ëoaç έσχατου της γής bis ans Ende d. Erde Is (PsSal 1,4). Daher d. Bewohner d. Erde, d. Menschen Mt 513 10 34 Lk 1249.51. έπί τής γής auf Erden = unter d. Menschen Lk 188 J174 RÖ928 Eph6j (Ex 20,12. Dt 5,16. Hen 102,5. PsSal 17,2). Jk5s. Η 59,6; s. auch 5 a. άπό τής γής v. d. Erde = aus d. Mitte d. Menschen AG833 (Jes 53,8; vgl. PsSal 2,17. 4,22.17,7) 2222 Apk 143. (250) 1 676-9; X 2,1023 (S) γηγενής, ές (seit Soph. Hdt., auch Diod.S. 1,86,3. Herrn. 1,27. Proclus, hymn. 1,15.3,5. LXX. TestSal 5,3. TestJos 2,5) erdgeboren ( p a r a l i , θ ν η τ ό ς ; vgl. Philo, spec. leg. 2,124)

1K1 39,2.* (0) IX 460-2,464

Dat. γήρςι (t.r.) oder γήρει (ICh 29,28. Ps 91,15. D a 6 , 1 u.ö.; Vgl. Helbing42) wie im Ion. (W-S. §9,2. Bl-D. §47,1) d. Greisenalter έ ν γ ή ρ ε ι L k l 3 6 (TestAbr 85,19).

Dagegen έν γήρςι (wie Lk 136 t.r. Sir 3,12.25,3) 1K1 10,7. έως γήρους (Ps 70,18) bis ins hohe Alter 63,3 (vgl. Reinhold 51).* (1)

γηράσκω U. γηράω (seit Homer, auch PSI 685,13. P. Oxy. 904,2. LXX. TestSeb 6,5. ApkSed 16,2 S. 137,4 Ja. Philo, aet. m. 61. Jos., ant.19,170. Ar.7,1. Tat.21.2) Aor. 1 έ γ ή ρ α σ α . Pf. γ ε γ ή ρ α κ α (Diod.S. 16,20,3.18,24,2. Ath., R.69,2) altern, alt werden J 2118. 1 Kl 2 3 , 3 . π α λ α ι ο ύ μ ε vov καί γηράσκον alt u. greisenhaft werdend Hb 813. κάλλος γηρςί API 2,25.* (2) γ ί ν ο μ α ι (in d. Form γίγνομαι [s.u.] seit Homer; als γιν. seit Aristot. allgemein, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. OdSal 11. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. syrBarl3,1. grBar. Apk 4Esr fgm. a. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AsMos. Asels 3,2. AkrEz. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog. Vgl. KuhnerBl. II S. 391. KBrugmann'-AThumb, Griech. Gramm. 13,126. Mayser S. 165 u. d. dort angefühlte Lit.) Ipf. έ γ ι ν ό μ η ν . Fut.

γενησομαι. Aor.2 έγενόμην; Opt. 3.Sg. γένοιτο; als vereinzelte v.l. (Bl-D. §81,3) γενάμενος (PrJk 6,1. 1 6 , 1 . 2 5 , 1 [vgl. deStrycker S. 2 4 9 ] ; auch bei Ps.-Callisth. 1,20,1.1,41,11. ApkEsr 1,3 S.24,7T. Mel., P.49,346[B]). Pass. Pf. γ ε γ έ ν η μ α ι (Meisterhans J -Schw.: att. Inschr. seit

376 v. Mayser 391) unbestritten nur J 29. PrJk 24,3 (γεγένν-Pap.), auch Apolog. u. γέγονα (Meisterhans'-Schw.: seit 464 v. Mayser 372. Zum aorist. Gebr. ν. γέγονα vgl. Mit. 229f. PChantraine, Histoire du parfait grec

'27,233-245), 3.Pl. γέγοναν (Rö 167 [v.l. γεγόνασιν] A p k 21 6. Vgl. KBuresch, Γέγοναν: Rh M 46,1891,193 ff. Met.

77f.); Ptz. γεγονώς. Plsqpf. 3.Sg. έγεγόνει (IMakk 4,27. 2Makk 13,17. J 617. Just ), augmentlos γεγόνει (AG 422). W-S. § 13,9. § 15. Bl-D. §78. Aor. 1 έγενηθην (dorisch, heilenist. Phryn. 108 L. Pap. seit IIIv, Mayser I 22 '38,157f. [mit Lit.]. Inschr. [Schweizer 181. Nachmannson 168. Thieme 13]. LXX); Imp. γ ε ν η θ ή τ ω . Fut. Ptz. τ ω ν γ ε ν η θ η σ ο μ ε ν ω ν (Pre 1,11 V. 1.). Über d. Schreibung γίνομαι u. γίγνομαι s. W-S. § 5,31. Bl-D. § 34,4 m. Anh.

I. Als Verbum eigener Bed. zum Dasein gelangen, werden, entstehen — 1. geboren werden, erzeugt werden — a. eigtl. abs. (SIG 1168,6. Epikt.2,17,8. W s h 7 , 3 . Sir

44,9. Just., Al 13,3. Tat.26,2) J858; m. flgd. 'έκ τίνος (Diod.S. 3,64,1. Appian, Basil.5 §1. Parthenius 1,4. Athen. 13,37 p.576C έξ έταίρας. P. Petr.III 2,20. P. Flor.382,38 ó έξ έμοϋ γενόμενος υιός u.ö. l E s r 4 , 1 6 . T o b 8 , 6 . Jos., ant.

2,216) Rö 13 Gal 44. Auch v. Pflanzen IKor 1537. V. Früchten εκ τίνος ν. e. Baum hervorgebracht werden Mt 2119 (vgl. X., mem.3,6,13 ό έκ τ. χώρας γενόμενος σί-

τος). Μ. flgd. άπό τίνος SJCh ZI. 11.14.15 [erg.]. 19 (Ox 1081). — b. v. S a c h e n entstehen (Alcaeus 23 Diehl2 [320 L.-P.) καί κ' ουδέν έκ δένος γένοιτο = aus nichts könnte nichts entstehen. Ath. 4,2 το ôv ού γίνεται άλλα το μή öv das, was ist, entsteht nicht, sondern das, was nicht ist) — α. ν. Naturer-

eignissen (Sir 40,10. Ex 10,22. Hi 40,23. Jos., ant. 9,36): Blitz, D o n n e r (X., an.3,1,11) J 1229 A p k 8 5 1119.

Meeresstille Mt 826 Mk 439 Lk 824. Sturm Mk 437. Ge-

w ö l k (Vgl. Jos-, ant.9,36) 97 L k 9 3 4 . Η 2 4 , 6 . Übers c h w e m m u n g 648. E r d b e b e n (FGrHist 239B, 24 [III v])

Mt 824 282 AG 1626 Apk 612 1113 I618. Finsternis Mt 2745 Mk 1533 Lk 2344 J 617. Hagel, Feuer Apk 87.

— β. V. s o n s t i g e n Ereignissen (Arrian, anab.4,4,3 τα ιερά ούκ έγίγνετο = d. [günstigen] Opfer kamen nicht zu-

stande. IMakk 1,25.4,58.9,27.13,44. Jdth 7,29.14,19 u.ö): Murren AG 61. Verfolgung, Bedrückung Mt 1321 2421 Mk 4i7 1319 AG 1119. Disputieren J 325

γίνομαι

γίνομαι

AG 15?. Tumult Mt 26s 2724. PrJk 21,1.25,1. Getöse AG 22.6. Weinen 2037. Geschrei 239 Mt 256. API 4,6. Hungersnot Lk425 1514 AG 1128. όρμή (s.d.) 14s. Krieg Apk 127. Verbitterung AG 1539. Riß Mt9i« Mk 221 Lk649. Stille (s. σιγή) AG 2140 Apk8i. στάσις (s. d.3) Lk23i9 AG 152 237.io. Zusammenlauf 2130. Verwirrung 1923. Geräusch 26 1934 Apk Iiis. Eifersucht Lk 2224. Neid, Streit 1TÌ64. Verwunderung API 4,25. Freude 6,3. Gebet 6,7. Opfer 6,37. — γ. v. eintretenden Tageszeiten (Jdth 13,1. IMakk 5,30. 4Makk 3,8 u.ö.) γενομένης ημέρας als

321. In vollständigerer Form (nur hierfür Beispiele in LXX: Gen 44,17. 3Kö 20,3 u.ö.; vgl. Jos 22,29. De-

317

es Tag wurde (Jos., ant. 10,202; vi.405) Lk442 AG 12is

1635 23i2; vgl. Lk6i3 2266 AG 27 29.33.39. Anders Mk 621 γενομένης ημέρας εύκαιρου als e. günstiger Tag herankam, όψ (vgl. Gen 29,25. lKö 25,37) 1119. όψίας γενόμενης Mt8i6 14i5.23 I62 2620 2757 Mk 132 647 1417 1542; vgl. J 616. πρωίας Mt 271 J 214. νύξ AG 2727. ώρας πολλής γενομένης als es schon spät geworden war Mk 63s; vgl. 1533 Lk 2214 AG 264. — 2. gemacht, geschaffen werden — a. allg. m . διά τίνος J 13« (MTeschendorf, D. Schöpfungsged. im NT: StKr 104/32,337-72). Μ. χωρίς τίνος l3b (Isisaretal. v. Kyrene 15 Peek [103 n] Έμου δέ χωρίς γείνετ' ουδέν πώποτε. Cleanthes, Zeushymn. 15 [Stoic. I p. 122, II] οΰδε τι γίγνεται έργον σου δίχα). Μ. εκ τίνος Hb 113. V. Göt-

terbildern δια χειρών γινόμενοι die mit Händen gemacht W. AG 1926 (vgl. P. Ryl.231,3 f. [40 n] τούς &ρτους γενέσθαι). V. Wundertaten: geschehen (Tob 11,15. Wsh

19,13 v.l.) Mt ΙΙ20Γ.23 Lk 1013 AG 813. έω' ôv γεγόνει t ò σημεΐον τοϋτο an dem dies Wunaer geschehen war 422. M. Angabe d. Urhebers: διά τίνος (vgl. 4Makk 17,11) 243 4i6.30 129 242. δια των χειρών τίνος Mk 62 AG 143. ύπό τίνος (Herodian 8,4,2. OGIS 168,46 [115 ν] τα γεγονότα ύπό τοϋ πατρός φιλάνθρωπο. UPZ 162 III, 7. P. Tebt.786,14 [beide II ν], W s h 9 , 2 . Jos., ant. 8,111.347. Just., D.35,8 τών άπό τοϋ όνόματος αύτοϋ [Jesu] και νυν γινομένων δυνάμεων) Lk 97 v.l. 1317 238 Eph 512.

V. Geboten ; Aufträgen erfìillt, ausgeföhrt werden γενηθήτω το θέλημα σου dein Wille soll getan werden (Appian, Liby.90 § 432 το πρόσταγμα δει γενέσθαι. Syntipas p.25,3 γενέσθω το αίτημα) Mt 610 2642 Lk 112; vgl.

2242. γέγονεν δ έπέταξας dein Auftrag ist ausgeföhrt 1422. γενέσθαι το αίτημα αύτών daß ihre Bitte erföllt werde 2324. V. Einrichtungen: angeordnet sein d. Sabbat wegen d. Menschen Mk 227 (Crates, ep.24 οϋ γεγόνασιν οϊ άνθρωποι τ. ϊππων χάριν, άλλ' οί ίπποι τ. ανθρώπων).

— b. m. Angabe d. bes. Art dessen, was vorgenommen wird: ίνα ούτως γένηται έν έμοί damit so mit mir verfahren werde 1 Kor 915. έν τφ ξηρφ τί γένηται; was soll mit d. dürren Holze geschehen ? Lk 2331. — 3. sich ereignen, geschehen, stattfinden (Dicaearch., fgm. 102W.: e. Feldzug „findet statt". Diod.S. 32 fgm.9c τάς εις τ. πατέρα γεγενημένας άμαρτίας =•= die „verübten" Freveltaten. 2Makk 1,32.13,17. 3Makk 1,11.4,12.5,17 u.ö.)

— a. allg. τοϋτο όλον γέγονεν diese ganze Sache trug sich zu,^ begab sich m. flgd. ίνα Mt I22 2656. £ως δν πάντα γένηται bis alles eingetreten ( = vorbei) ist 518. πάντα τα γενόμενα alle Ereignisse (vgl. Appian. bell, civ.2,121 § 508 τα γενόμενα. l E s r 1,10. Jdth 15,1. IMakk 4,20. 2Makk 10,21. 3Makk 1,17) I831; vgl. 2121 246.20.34 2654 2754 28 u Mk5i4. ΐδωμεν το ρήμα τοϋτο το γεγονός wir wollen diese Sache, die vorgefallen ist, sehen Lk2lî (vgl. TestAbr A 96,15 τι ρήμα γενήσεται). θανάτου γενομένου nachdem der Tod eingetreten, er gestorben war Hb9is. τούτου γενομένου nachdem dieses geschehen war (Jos., ant. 9,56.129) AG 289. το γεγονός d. Geschehnis, d. Vorfall (Diod.S. 12,49,4. Appian, bell, civ.2,118 § 496. Jos., ant. 14,292) Lk834 24i2. τα γεγονότα API 11,1.- μή γένοιτο starke Verneinung, bei Pis nur nach rhetorischen Fragen (vgl.

318

mosth. 10,27. Alciphr.2,5,3 u.ö. Ael. Aristid.23,80K. = 42 p. 795 D. 30 p. 578 D. 54 p.679 δ μή γένοιτο) Gal 614; mit flgd.

"να API 7,40. - τί γέγονεν ότι (Pre 7,10) wie kommt es, daß J 1422. - V. Festlichkeiten: stattfinden (X., Hell.7,4,28 τα 'Ολύμπια. 4,5,1. 4KÖ 23,22f. 2Makk 6,7) Tempelweihe J IO22. Passa Mt 262. Sabbat Mk62. H o c h z e i t J 2 l . - A b s . I m p . (verdoppelt z. Verstärkung wie Lucian, pisc. 1 βάλλε βάλλε. Philostrat., ep. 35 λάβε λάβε. Procop. Soph., ep.45) γενηθήτω γενηθητω es soll unbe-

dingt geschehen als Abschlußformel IKor I624G (vgl. Herondas 4,85, wo der Tempelhüter sein Gebet an Asklepios mit den Worten schließt: ώδε ταϋτ' εϊη = so möge es gesche-

hen). - Zu γένοιτο αμήν PrJk 6,2 s. άμήν. — b. mit Dat. d. Pers., in bezug auf die sich etw. ereignet: — o. m. flgd. Inf. (UPZ 24,29 u.ö. IMakk 13,5. Jos., ant.6,232) Οπως μη γένηται αύτφ χρονοτριβήσαι daß er keine Zeit zu verlieren brauchte AG 2016. — ß. m. zugefügtem Adv. od. adv. Ausdruck (lEsr 6,33) κατά την πίστιν ύμών γενηθήτω ύμΐν euch geschehe, wie ihr glaubt Mt 929; vgl. 813. γένοιτο μοι κατά το ρήμά σου es geschehe mir, wie du gesagt hast Lk 138. πώς έγένετο τφ δαιμονι£ομένφ wie es mit dem Dämonischen ging Mk 516. ίνα ευ σοι γένηται damit es dir wohlgehe Eph 63 (Dt 5 , 1 6 ; vgl. Epikt.2,5,29 ευ σοι γένοιτο. Aelian, v.h. 9,36).

γενηθήτω σοι ώς θέλεις dir geschehe nach deinem Willen Mt 1528. — γ. m. Nom. d. Sache (IMakk 4,25. Sir 51,17. Ar. 15,5) γίνεται τινί τι es widerfährt einem etwas Mk92i. 'ίνα μή χείρον σοί τι γένηται damit dir nichts Schlimmeres begegne J 514. τί έγένετο αύτφ was mit ihm vorgefallen ist AG 740 (Ex 32,1.32). API 5,20. το γεγενημένον αύτφ das, was ihm widerfahren war AG 310 D. έγίνετο πάση ψυχή φόβος Furcht befiel jedermann (vgl. Tob 11,18) 243. λυπη API 6,16. Häufig γέγονε έμοί τι es ist mir etwas zuteil geworden = ich habe etwas', πώρωσις τφ 'Ισραήλ γέγονεν Verstockung ist Israel zuteil geworden Rö 1125. σωτηρία τφ Ισμαήλ γεγένηται PrJk 19,2; vgl. Lk 199. δια ) την ^ οπτασίαν _ τήν ^ γενομένων Γίαύλω Α PI 3,15. έάν γένηται τινι άνθρώπφ έκατόν πρόβατα wenn jemand im Besitz von hundert Schafen ist Mt 1812. τοις εξω έν παραβολαις τα πάντα γίνεται den Draußenstehenden wird alles in Gleichnissen zuteil Mk 411. μή γένηται άνταπόδομά σοι damit du keine Gegengabe empfängst Lkl4i2; vgl. 199 J 157 1 Kor 45. — c. m. Gen. d. Person (Diod.S. 16,64,2 τον τής 'Ελένης γεγενημένον δρμον = das Halsband, das der Η. gehört hatte) έγενετο ή βασιλεία τοϋ κόσμου τοϋ κυρίου ήμών d. Weltreich wurde unserm Herrn zuteil Apk 1115. — d. γίνεται τι έπί τινι es geschieht etwas an jmdm. Mk533 v.l. (έν Hss.). Dafür auch εις τινα AG 286 od. doppelter Nom. τί άρα ό Πέτρος έγένετο was doch aus P. geworden sei 1218 (vgl. Jos., vita 296 οί είκοσι χρυσοί τί γεγόνασιν).

— e. m. flgd. Inf., um das Eintreten d. v. Verbum bez. Handlung hervorzuheben (Bl-D. § 393,5): έάν γένηται εΰρειν αυτό wenn es sich ereignet, daß er es findet = wenn er es wirklich findet Mt 1813 (vgl. Mitt.Wilck. II 2,372 V, 19f. έάν γένηται με άποδημεϊν. P. Amh. 135, io. BGU 970,15). έγένετο αυτόν παραπορεύεσθαι er kam gerade vorüber Mk223; vgl. Lk6i.6. έγένετο άνεψχθηναι τον ούρανόν da öffnete sich gerade d. Himmel Lk32i; vgl. 1622 (έν τφ άποθανεΐν Ρ75) AG 45 93.32.37.43 1126 141 1616 191 211.5 226.17 2744 288 (UPZ 62,28f. [161 ν] γίνεται γαρ έντραπήναι).

— f. και έγένετο periphrastisch wie '¡vi m. flgd. l d. Fortschritt d. Erzählung andeutend; ës folgt entTestJob 38,1. JosAs 25,8. Epiktet, Index p.540E. Lucian, dial, weder e. Konjunktion, wie οτε, ώς u.ä. od. e. Gen. deor. 1,2; dial, mereto. 13,4. Achilles Tat. 5,18,4. Aristaen., ep. abs. od. eine präp. Konstr. und daran anknüpfend 1,27) nur nicht! um Gottes willen nicht! Gott behüte! das Verb, finit, m. καί (Jdth 5,22.10,1. Sus 19 Lk 2016 Rö 34.6.31 62.1s 77.13 914 111.11 1 Kor 61; Gal 217 Theod. IMakk 1,1.5,1. Gen 39,7.13.19.42,35. JosAs

319

320

γίνομαι

γίνομαι

11,1. 22,1. Asels 3,2) M t 9 l 0 M k 2 l 5 t.r. Lk2l5 5l.12.17 81.22 141. - Ohne das zweite καί (Jdth 2,4.12,10. 13,12. IMakk 6,8.7,2.9,23. Sus 28 Theod. Bei 18 Theod. TestAbr Β 1 S. 105,1.6 S.109,27. TestJob 31,1. JosAs 1,1.3,1) Mt728 I i i 1353 191 261 Mk 1944 Lk le.23.4i.s9

Himmelsstimme: έκ των ουρανών γ. ν. Himmel her kommen (2Makk 2,21, vgl. Da 4,31 Theod.) Mk I i i Lk 322 935; vgl. 936. — γ. έπί τι: έπί τό μνημεϊον zum Grabe kommen Lk2422. έπί τους αναβαθμούς auf d. Stufen k. AG 2135. V. d. jmdn. befallenden Furcht (2Makk 12,22) Lk 165 4 36 AG 5s. V. Geschwüren: jmdn. befallen Apk I62 (Ex 9,10.11). V. Weisungen Gottes: an jmdn. ergehen Lk32. Statt d. Akk. έπί u. Gen. (Appian, ü b y . 9 3 §440. Alex. Aphr., mixt. II 2 p.213,21) γενομενος έπι τοΰ τόπου als er an d. Platz gekommen war

21.6.46 έγένετο schung 446-50. 189-99.

612 U.Ö. - Mit.21 ff. MJohannessohn, Das bibl. καί u.s. Geschichte: Zeitschr. f. vergleichende Sprachfor53/26,161-212; dazu MDibelius, Gnomon 3,'27, HPernot, Études sur la langue des Évangiles '27,

— 4. v. Pers. u. Sachen, die ihre Eigenschaft verändern, um d. Eintreten d. neuen Zustandes zu bez.: (zu etw.) werden — a. m. Subst. verb. (Lamellae aur. Orphicae ed. AOlivieri '15 p. 16,5 θεός έγένου έξ ανθρώπου [IV/III ν]. Arrian, anab.5,26,5. Sir 51,2. lEsr 4,26. Wsh 8,2. 4Makk 1 6 , 6 . Hen 103,11. Tat. 19,2 του θ α ν ά τ ο υ καταφρονηταί γίν ε σ θ ε ) : οπως γένησθε υιοί τοϋ πατρός ύμών damit

ihr Söhne eures Vaters werdet Mt 545. Menschenfischer w. M k l i 7 . z. Verräter w. Lk6i6. Freunde w. 2 3 1 2 (s. Jos., a n t . l 1,121). Kinder Gottes werden J 112. Lichtkinder w. 1236. Christ w. AG 2629. Apostel w. API Kor 2,4. Vater w. Rö 4is. z. Toren w. IKor 3i8. z. Schauspiel w. 49. z. Manne w. IKor 1311 (Tob 1,9). z. Fluch w. Gal 313. ούχ εαυτόν έδόξασεν γενηθηναι αρχιερέα er hat sich nicht selbst d. Herrlichkeit verliehen, Hoherpriester zu w. Hb 5 s. έγένετο άντί αύτοϋ Σαμουήλ an seiner Stelle wurde Samuel (Hoherpriester) PrJk 10,2. M. dopp. Nom. verb. (Ps.-Apollodor, epit.3,15 δράκων λίθος έγένετο. Quint. Smyrn. 12,507. Bel 2 8 .

4Makk 18,7) οί λίθοι άρτοι γίνονται d. Steine w. zu Brot Mt 43. το α ί μ α αύτοϋ λιθον γεγενημένον PrJk 24,3. ό λόγος σαρξ έγένετο J 114 (d. Umgekehrte P. Beri. 13044, col. III, 28ff. [UWilcken, SAB '23,161 f.] τί ποιών α ν τις γένοιτο θεός;), το ϋδωρ γενήσεται πηγή 4ΐ4. ή

περιτομή άκροβυστία γέγονεν Rö 225. έγενομην έγώ διάκονος ich wurde ζ. Diener Kol Ι23 (vgl. Herodian 2,6,8 άνήρ Επαρχος γενόμενος). - D a f ü r auch γ. εϊς τι (Menand., Perik. 49/50. τό κακόν εις ά γ α θ ό ν φέπει γ. 1 K Ö

4,9. Jdth 5,18 ; IMakk 2,11.43.3,58. Hen 19,2 u.ö.; BI D. § 1 4 5 , 1 ) : έγένετο ε ί ξ δένδρον es wurde zu e. Baum Lk 1319. εις κεφαλήν γωνίας Mt 2142 Mk 1210 Lk 2017 AG 411 l P t 2 7 (alle nach Ps 117,22). εις χαρ ά ν γ. in Freude umschlagen J I620. εις ούδέν zu nichte w. AG 536. εις π α γ ί δ α Rö II9 ^Ps 68,23). εις κενόν γ. zunichte werden ITH 3s. εις ά ψ ι ν θ ο ν Apk8ii. εις ανεσιν ... τα δάκρυα API 6,6. Auch mit Ellipse des γίνεσθαι: εις κατακριμα (erg. έγένετο τό κρίμα) Rö 518. — b. m. Adj. verb. (Jdth 11,11. lEsr 7,3. 2Makk 3,34. Sus 64 Theod. Hen 103,9. Ath.37,1 πάντων υποχειρίων γιγνο|ΐένων) : ά π α λ ό ν γ. _ zart werden Mt 2432 Mk 1328. απειθή γ. AG 26ι». ά π ο σ υ ν ά γ ω γ ο ν γ. aus d. Synagoge ausgestoßen w. J 1242. α φ α ν τ ο ν γ. verschwinden Lk243i. σκωληκόβρωτον γ. von Würmern gefressen werden AG 1223. γνωστόν, φανερόν γ. bekannt w. (Just., A I 63,6) Mk 614 AG 119 942 1917 IKor 313 1425 Phil 113. δόκιμον γ. sich bewähren Jk 112. έ δ ρ α ΐ ο ν γ. IKor 1558. έκδηλον γ. 2Ti 39. API Kor 1,16. έ ξ υ π ν ο ν γ . AG I627 ( l E s r 3 , 3 = Jos., ant. 1 1 , 3 4 ) ; s. άγιος 1 b α, άπόπληκτος, ελεύθερος, εμφανής, ίμφοβος, ένεργής, έντρομος, καθαρός, μέγας, περιδάκρυτος, περικρατής, πλήρης, πρηνής, τυφλός, υγιής, υπήκοος, υπόδικος, φανερός 1.

— e. zur Bez. d. Ortsveränderung kommen — α. ε'ίς τι (Hdt.5,87,1 u.a., auch Philo, op. m.86. 2Makk 1,13; dafür auch έν: Just., A l l 9,3 έγενόμεθα έν έκείνψ τ φ τ ό π φ ) : ε ι ς

'Ιεροσόλυμα γ. (Jos., ant.10,42) AG20i6 2117 2515. εις τον ά γ ρ ό ν Η 9,4. V. d. Stimme : έγένετο εις τα ώτα μου drang an m. Ohr Lk 144. Übertr. (vgl. Bar 4,28) v. Segen Abrahams εις τα έθνη aufd. Heiden übergehen Gal 3l4; vgl. 2Kor 814 (s. περίσσευμα, υστέρημα). — β. εκ τίνος (Hi 28,2): γ. εκ μέσου e medio tolli, beseitigt w. (vgl. Ps.-Aeschin., ep. 12,6 έκ μέσου γενομένων εκείνων. Plut., Timol.238 [5,3], Achilles Tat.2,27,2) 2 T h 27 (HWFulford, ET 23,'12,40f.: „v. Schauplatz abtreten"). V. e .

2240 (Mitt.-Wilck. I 2,327,18 έπί τ. τόπων γινόμενος). - J 621.

— δ. m. κατά u. Gen. d. Ortes: τό γενόμενον ρήμα καθ' δλης της 'Ιουδαίας d. Sache, die sich über ganzJudäa hin verbreitet hat AG IO37. M. Akk. d. Ort e s (X., Cyr.7,1,15. Apollon. Paradox. 3 κατά τόπους γ. Jos., ant. 1,174; vgl. 2Makk 9,8^: γενόμενος κατά τον τόπον

Lk ΙΟ32. γενόμενοι κατα την Κνίδον AG 277. — ε. m. πρός u. Akk. d. Zieles (P. L o n d . 9 6 2 , l f . γενοϋ προς "Αταιν τον ποιμένα. Ρ. Flor. 180,5) IKor 23 2J 12. V. Weisungen Gottes: an jmdn. ergehen (Gen 15,1.4. Jer 1,2.11.13,8. Ez 6,1. Hos 1,1; vgl. έπί c. acc.) J IO35 AG 731 t.r. 1013 1332. — ζ. m. συν u. Dat. sich mit jmdm. vereinigen (X., Cyr. 5,3,8. 2Makk 13,13) Lk 213. — η. m. έγγύς (X., an. 1,8,8; Cyr.7,1,7. Vçl. γίν. πλησίον Philo, Mos. 1,228. Jos., ant. 4,40): έ. τ ο ΰ π λ ο ί ο υ γ ί ν ε σ θ α ι

nahe an d. Kahn herankommen J 619. Übertr. auf d. Verhältnis d. Gläubigen zu Christus: nahekommen Eph 2i3. — θ·, m. ώδε hierherkommen : J 625. übereinkommen — ι. übertr. γ. ομοθυμαδόν AG 1525. - εμπροσθέν τίνος γ. J 1 is.ao s. zu εμπροσθεν 2 f. u. όπίσω 2 b.

II. Als Ersatz für d. Formen ν . ειμί (ALink, StKr 69, 1896,420 ff.)

— 1. in Verb, mit d. Nomin. sein (Wsh 16,3. Jdth 16,21. Sir 31,22. IMakk 3,58) γίνεσθε φρόνιμοι seid klug Mt 1016. ακαρπος γίνεται 1322 Mk 419.22 9so Lk I2 22 636 u.s.o. Häufig wird d. dat. comm. beigefügt (IMakk 10,47. 2Makk 7,37. 4Makk 6,28. 12,18): ά γ α π η τ ό ν τινι γ. jmdm. lieb sein ITh 2e. ά π ρ ό σ κ ο π ο ν γ. τινι unanstößig sein für jmdn. IKor IO32. γ. τινι μαθητήν J 158. μ ι σ θ α π ο δ ό τ η ν γ. τινι jmdm. vergelten Hb 116. γ. όδηγόν τινι AG Ι16. Vgl. παρηγορία, σημεΐον, τύπος. - τί γίνεται τινί τι etw. gereicht jmdm. zu etw. τό ά γ α θ ό ν εμοί έγ. θάνατος; Rö7i3. ή έξουσία πρόσκομμα τοις άσθενέσιν 1Κογ89. - γίνομαι ώς, ώσπερ, ωσεί τις (Ps 21,15. 30,13.31,9.37,15.82,11.87,5 u.ö.) ich zeige mich als etw. Mt 6)6 1025 183 284 Lk 2226.44 lKor4i3 920f. Gal 412. καθώς έγένετο - ουτως^εσται wie es war so wird es sein Lk 1726.28. ού χρη ταϋτα ούτως γίνεσ θ α ι das sollte nicht so sein J k 3 i o . όσίως και δικαίως καί άμέμπτως ύ μ ΐ ν έγενήθημεν wir haben uns euch gegenüber ... gezeigt ITh 210. — 2. m. d. Gen. verb. — a. Gen. d. Besitzers (Appian, bell. civ. 5,79 § 336 e. Sklave γεγένητο Πομπηίου = hatte dem P. gehört; Bl-D. § 162,7) jmdm. angehören Lk 2014.33 (Appian, bell. civ. 2,83 § 350 γυνή Κράσσου γεγενημένη = die dem Kr. angehört hatte), έγενετο γνώμης er kam zu dem Entschluß AG 203 (vgl. Plut., Phoc.752 [23,4] ελπίδος μεγάλης γ. Cass. Dio 61,14 τ. έπιθυμίας γ. Jos., bell.6,287).

Hierher gehört wohi auch ιδίας έπιλύσεως ού γίνεται sie läßt keine eigene Deutung zu 2Pt 120. — b. bei Altersangaben (Aristoxenus, fgm. 16 γεγονότα [sc. τον Πυθαγόραν] ετών τεσσαράκοντα. Demetr. v. Phaleron [IV/III V], fgm. 153 Wehrli ['49], Demetr.: 722 fgm. 1,1 Jac. Jos., ant. 10,50) ετών δώδεκα Lk242; vgl. 1ΤΪ59.

— 3. m. Dat. d. Pers.: jmdm. gehören, angehören (P. Petr.II 40b,7 [277 v]. Wilcken, Ostr.II 1530,2f. [120 vj τό γινόμενόν μοι = d. mir Gehörige) V. e. Frau άνδρι έτέρω

Rö 73f. (vgl. Ruth 1,12 f. Dt 24,2). — 4. mit Präp. u. Adv. verb.: sich befinden — ». m. Präp. μετά τίνος (Jos 2,19) AG 919 2018. οί μετ' αύ-

322

γινώσκω

γινώσκω

του γενόμενοι seine Bekannten, Vertrauten Mk 16 io. πρός τινα beijmdm. sein IKor 16io. ύπό τινα jmdm. unterstellt sein ( I M a k k 10,38) Gal 44. εν τινι ζ. Bez. d. Ortes, an dem man ist od. zu dem man gelangt, um dort ZU sein (X., an.4,3,29. A p p i a n , bell, c i v . 5 , 4 § 15

— C. m. flgd. οτι ( B G U 824,8. Philo, det. pot. ins. 22) Mt 2 5 2 4 J 669 726 8 5 2 1420.31 177Γ25 194. M. vorausgehendem ο θ ε ν woran e. (EpJer 22) ÌJ 1 is. έν τούτω (Gen 42,33. Ex 7,17. Jos 3,10 u. ö.) J 1335 IJ 23.5 413 52. M. Vermischung zweier Konstr. έν τούτω γινώσκομεν οτι μένει έν ήμιν, έκ του πνεύματος daran erkennen wir, daß er in uns bleibt, näml. an dem Geist 324; vgl. 4i3. M. flgd. indir. Frage ( l K ö 14,38. 25,17. 2Kö 18,29. Ps 38,5): Mt 127 J 7 s i . M. Verschränkung zweier Fragen: ϊ ν α γνοί, τί διεπραγματεύσαντο damit er erkenne, was sie herausgewirtschaftet hatten Lk 1915. — 2. erfahren — a. m. Akk. d. Obj. ( l K ö 21,2. ICh 21,2. 4Makk 4,4) τοϋτο ( l K ö 20,3) Mk543. τα γενόμενα d. Geschehene Lk24i8. τό ασφαλές AG 2134 2230. τα περί ημών unsre Lage Kol 48. euren Glauben ITh 35. Pass, zu jmds. Kenntnis kommen mit od. ohne Dat. dessen, dem die Kenntnis wird: v. geheimen Dingen Mt IO26 Lk8i7 122. v. Nachstellungen AG924 (vgl. IMakk 6,3.7,3.30 u.ö.). — b. m. flgd.

321

' Α ν τ ώ ν ι ο ς έ ν Έ φ έ σ ω γ ε ν ό μ ε ν ο ς . Aelian, ν . h . 4,15. H e r o d i a n 2 , 2 , 5 . P. Oxy. 2 8 3 , 1 1 . 7 0 9 , 6 ε ν Μ έ ν φ ε ι γ ε ν ό μ ε ν ο ς . P. Tebt. 416,3. BGU 731 11,6 έν οίκίςι μου. Num 11,35. Ri 17,4. i c h 14,17. Jdth 5,7 u . ö . D e m e t r . : 722 f g m . 1 , 1 8 Jac.) M t 2 6 6 M k 9 3 3 A G 7 3 8 1 3 s 2 T i 117 A p k l 9 . A P I 7 , 2 3 ; dsgl. d. Zustandes (Stoic. III 221,16. D i o d . S . 20,62,4 έν ά ν έ σ ε ι γ . Plut., Tit. F l a m . 3 7 8 [16,1] έν ό ρ γ η γ . Lucían, Tim. 28. P. P e t r . I I 20 111,12 [252 ν] έ ν έ π ι σ χ έ σ ε ι γ. B G U 5 11,19 έν ν ό σ ω . P. O x y . 4 7 1 , 7 7 f . 4K.Ö 9,20. IMakk 1,27. Sus 8 Theod. Jos., bell. 1,320; ant. 16,372. Mel., P.18 έ ν π ό ν ο ι ς . . . έν π λ η γ α ΐ ς usw.) έν άγωνίςι L k 2244. έν έκστάσει

AG 2217. έν πνεύματι im Zustand d. Begeisterung Apk lio 42. API 6,28. έν όμοιώματι α ν θ ρ ώ π ω ν menschenähnlich s. Phil 27. έν άσθενείςι, φοβφ, τ ρ ό μ φ 1 Kor 23. έν δόξη 2Kor37. έν έαυτω γ. zu sich kommen

(Soph., Phil.950. X., a n . 1 , 5 , 1 7 . Polyb. 1,49,8. C h a r i t o 3,

9,11) AG 12ii. γ. έν Χ ρ ι σ τ φ ein Chr. sein Rö 167. — b. m. Adv.: έκεϊ (X., a n . 6 , 5 , 2 0 . 3Kö 8,8 v.l. ant. 10,180) AG 19n. κατά μόνας Mk4io.

Jos.,

— 5 . a u f t r e t e n ([Ps.-] Jos., ant. 18,63) M k 14 J l é u . a l s (Diod.S. 3,52,4 γ έ γ ο ν ε γ έ ν η γ υ ν α ι κ ώ ν = es hat Völker von F r a u e n gegeben. A p p i a n , M a c e d . 1 8 § 3 τ ό χ ρ υ σ ί ο ν t ò γ ι γ ν ό μ ε ν ο ν = d a s vorh a n d e n e G . Bar 3,26. 2Makk 10,24) Rö l i s 1J 2is. έγέ-

Folge davon existieren, vorhanden sein

νετο es lebte L k l s . εν τινι 2 P t 2 i . έπί της γης Apk 1618 ( D a 12,1 Theod.). (670) 1 6 8 0 f . , X 2, 1023f.

γίνωσκω (in d. F o r m γ ι γ ν ώ σ κ ω [s.u.] seit H o m e r , γιν. in d. att. Inschr. b. M e i s t e r h a n s J - S c h w . Index, seit 325 v, in Pap. seit 277 ν [ M a y s e r 165]; so a u c h L X X . H e n . TestSal. TestAbr. T e s t J o b . Test 12Patr. J o s A s . ParJer. grBar 4,16. A p k S e d 8,11 S. 133,18 Ja. A p k E s r . A p k M o s . Asels 3,1. A k r E z P I r 12. Ep. Arist. Philo. Jos. Or. Sib. Apolog.) Ipf. έγίνωσκον. Fut. γνώσομαι. Wz-Aor. εγνων; Imp. γνώθι, γ ν ώ τ ω ; Konj. l.Sg. γνώ u. 3.Sg. γ ν φ (γνοί Mk 543.930. Lk 1915. H 2 9 , 5 .

Bl-D. § 9 5 , 2 m. A n h . W-S. § 1 3 , 2 2 ) 2 . S g .

γνώσης (TestAbr A 8 6 , 5 ) ; Opt. l.Sg. γνφην, 3.Sg. γνοίη (Hi 23,3.5); Inf. γ ν ώ ν α ι ; Ptz. γνούς. Pf. έγνωκα, 3.Pl. εγνωκαν J 177 (W-S. § 1 3 . 1 5 A n m . i 5 ) . Plscyjf. έγνώκειν. Pass. Pf. εγνωσμαι. Aor. 1 έγνωσθην. Fut. 1 γνωσθήσομαι. Ü b e r die S c h r e i b u n g γ ι ν ώ σ κ ε ι ν u. γ ι γ ν ώ σ κ ε ι ν s. W-S. § 5,31. Bl-D. § 34,4 m. A n h .

— 1. erkennen, kennenlernen, kennen — a. m. Akk. d. Sache: Geheimnisse (Wsh 2,22. H e n 104,12) Mt 13n M k 4 u t.r. Lk 8 io. d. Willen des Herrn (Just., D. 123,4) 1247Γ. d. zum Frieden Dienl. 1942. d. Wahrheit (Jos., ant. 13,291) J 832. d. Zeiten AG 17. Sünde RÖ77. Liebe 2Kor 24. den Geist J 1417. Gottes Herrlichkeit 1 Kl 61,1. - Abs. γνόντες (Jes 26,11) nachdem sie sich Kenntnis davon verschafft hatten Mk 638. έκ μέρους γ. lückenhaft erkennen, nur teilweise e. IKor 139.12. M. Präp. γ. τι εκ τίνος (Χ., Cyr. 1,6,45. Jos., vi.364) etw. an etw. erkennen ( D i o d . S . 17,101,6) d. Baum an d. Frucht Mt 1233 Lk 644 1J 46. γ. τι εν τινι: etw. an etw. erkennen (Sir 4, 24. 26,9) 1J 42. Dafür γ. τι κατά τι (Gen 15,8): κατά τί γνώσομαι τούτο ; woran soll ich das e. ? Lk 118. — b. m. persönl. Obj. (Plut., m o r . 6 9 C α ν δ ρ α τ ο ι ο ύ τ ο ν ο ύ κ ε γ ν ω μ ε ν . Did., G e n . 4 5 , 2 4 [böse M ä c h t e ] ) : Gott (Ael. Aris t i d . 5 2 , 2 K . = 28 p. 551 D.: γ . τ ο ν θ ε ό ν . Herrn. 1 , 3 . 1 0 , 1 9 a . Sallust. 18,3 p. 3 4 , 9 θ ε ο ύ ς . l K ö 2,10.3,7. i c h 28,9. 3Makk 7,6. PsSal 2,31. Da 11,32 Theod. Philo, ebr.45. Ar. 15,3. Just., D. 14,12. Orig., C. C e l s . 6 , 6 6 , 2 6 f . ) J 147«.b 173.25

Rö 121 Gal 4» 1J 23.13 3i.6 46ff. 520. KPt 2. Jesus Christus J 147 173 2KorSi6 (wenn wir Christus auch gekannt haben [mögl. aucn irreal = hätten -, vgl. Gal 5 π], so kennen wir ihn doch jetzt nicht mehr; vgl. z. d. St. κ α τ ά II 5 b ß. 7 a . σ ά ρ ξ 6) 1 J 2 3 f . (Just., D . 2 8 , 3 ) . τ ι ν ά ε ν τινι jmdn. an etw. (Ps 47,4. Sir 11,28. T e s t N a p h t h 3,4)

Lk 2435.

ο τ ι (P. G i e ß . 11,4 [118 n] γ ε ι ν ώ σ κ ε ι ν σ ε θ έ λ ω ο τ ι . 1 E s r 2 , 1 7 .

Ruth 3,14) J 4156 129 AG 24ii (HLP33.69, t.r.). - c. abs. (1K.Ö 14,29. 3K.Ö 1,11. Tob 8,12 u.ö.) ¿ιηδείς γινωσκέτω niemand soll davon wissen Mt 930. ινα τις γ ν ο ί daß jmd. davon erfahre Mk 930. — d. γ. άπό τίνος v. jmdm. erfahren 1545. — 3. verstehen, begreifen, einsehen — a. m. flgd. Akk. (Sir 1,6.18,28. Wsh 5,7 v.l. 9,13. Bar 3,9 u.ö. Just., A l 63,5. D . 6 8 , 1 σ κ λ η ρ ο κ ά ρ δ ι ο ι π ρ ο ς τό γ ν ώ ν α ι ν ο υ ν . . . τ ο ϋ θ ε ο ϋ ) d. Gleichnisse Mk4i3. d. Gesagte Lk 1834.

(neb. άναγινώσκειν im Wortspiel) AG 830. ταϋτα J 3io 1216. d. Redeweise 843. Gottes Weisheit IKor 2s. d. Wesen Gottes 211. d. Wesen d. göttl. Geistes 2i4. Gottes Wege Hb3io (Ps 94,10). τον νόμον gesetzeskundig sein J 749 Rö 7i (Just., D. 123,2). — b. abs. Mt 2439. — c. m. flgd. ότι (Wsh 10,12. EpJer 64. IMakk 6,13.7,42. 2Makk 7,28 u.ö.) Mt 2145 24 32 Mk 1212 1328f. Lk 2130t. J453 827f. 2Kor 136 Jk220. — d. m. flgd. indir. Frage (Hi 19,29) J 106 1312.28. — 4. merken, wahrnehmen — a. m. Akk. ihre Schlechtigkeit Mt22ie. γ. δύναμιν έξεληλυθυϊαν daß e. Kraft ausging Lk 846 (z. Konstr. mit Ptz. vgl. P. H a m b . 2 7 , 1 3 [III v], B G U 1078,10 [I n] γ ί ν ω σ κ ε η γ ε μ ό ν α είσε λ η λ υ θ ό τ α . Ρ. P e t r . I I 1 1 , 2 , 2 . 4 0 b 2. P. Oxy. 1118,7. Jos., ant. 17,342. Just., D . 3 9 , 2 u . ö . ) . — b . a b s . ( E x 2 2 , 1 0 . 1 K Ö 2 6 , 1 2 ) Mt 16s 2610 Mk 724 817. — c. m. flgd. οτι (Gen

3,7.8,11. IMakk 1,5 u.ö.): εγνω τω σώματι δτι ΐαται sie spürte am Leibe, daß sie geheilt war Mk529; vgl. 15io J 615 I 6 1 9 AG 236. — 5 . e r k e n n e n v . B e i s c h l a f ( M e n a n d . , f g m . 3 8 2 , 5 Kö. H e r a c l i d e s Hist., pol. 64 [Aristot., fgm. ed. VRose 1886,383]; o f t bei Plut. u . a . Späteren, a u c h L X X [Anz 306]) m . A k k . V. Mann (Gen 4,1.17. l K ö 1,19. J d t h 16,22. A p k M o s 4. Did., G e n . 143,9) M t I25 (zu M t 1 24.25 vgl. sachl. Plut., mor. 717 E. O l y m p i o d o r , Leb. Platos ed. A W e s t e r m a n n , 1850 p. 1 : φ ά σ μ α Ά π ο λ λ ω ν ι α κ ό ν σ υ ν ε γ έ ν ε τ ο τη μ η τ ρ ί α ύ τ ο ϋ τη Περικ τ ι ό ν η κ α ι έν νυκτί φ α ν ε ν τ φ Ά ρ ί σ τ ω ν ι [Vater Platos] έκέλευσ ε ν α ύ τ ω μη μ ι γ ν ύ ν α ι tfi Π ε ρ ι κ τ ι ό ν η μ έ χ ρ ι τ. χ ρ ό ν ο υ της ά π ο τέξεως. Ό δ' ο ϋ τ ω π ε π ο ί η κ ε ν . - D i e p i a t o n . G e b u r t s l e g e n d e geht bis auf S p e u s i p p u s , d e n N e f f e n Piatos, zurück [Diog. L. 3,2. H i e r o n y m u s , adv. Iovin. 1,42]) ; V. d . Frau (Ri 11,39. 21,12. T h e o d o r . P r o d r . 9 , 4 8 6 H ) Lk 134 ( D H a u g g , D. erste bibl. M a r i e n w o r t '38).

— 6. etw. erkannt haben, wissen, kennen (Nägeli 40 mit a. mit Akk. — α. d. Sache (Bar 3,20.23. Jdth 8,29. Bei 35. Just., D. 110,1 κ α ί τ ο ϋ τ ο γ . ) : την ποσότητα 1Κ1 35,3. d. Herzen (Ps 43,22) L k l 6 i s . d. Willen Rö 2i8. d. Wahrheit (Just., D . 1 3 9 , 5 . Tat. 13,1) 2J 1. Sünde 2Kor 521. d. G n a d e 89. πάντα (2Kö 14,20. Just., D. 127,2) 1 J 3 2 0 . τί IKor 8 2 « . M. vorangestelltem Objektssatz: δ κατεργάζομαι ού γ. was ich vollbringe, weiß ich gar nicht Rö 715 (hier ist γ. fast = beschließen, wollen [ P o l y b . 5 , 8 2 , 1 . Plut., L y k u r g . 3 , 9 p.41 Β Belegen) —

ε γ ν ω φ υ γ ε ί ν . A p p i a n , Syr. 5 § 18. Arrian, a n a b . 2 , 2 1 , 8 . 2 , 2 5 , 8 . P a r a d o x . Vat.46 Keller δ τι α ν γ ν ώ σ ι ν α ί γ υ ν α ί κ ε ς . Jos., ant.

γλεδκος

γλώσσα

I,195.14,352.16,331]). Μ. Attraktion d. Rei. έν ώρςι fi ού γ. zu e. ihm unbekannten Stunde Mt 24so Lk 124«. M. Akk. u. Ptz. (z. Konstr. s.o. 4a) την πόλιν νεωκόρον ουσαν daß die Stadt Tempelhüterin ist AG 1935. — ß. der Pers. jmdn. kennen (Tob 5,2.7,4. Jes 1,3) J I49 224 1014f.27 AG 1915 2Ti 219 (Num 16,5). Ox 1,6 (ETh

16,21. Cat. cod. iSlr.VIII 2 p.156,21 von Aphrodite). - JZiegler, Dulcedo Dei '37.* (0) IX 477

323

31). M . A k k . U. Ptz. (s. ob. α a.E. u. z.B. Just., AI 19,6) H b 1323. — b. m. a c c . c. inf. ( D a 4 , 1 7 . Just., D.130,2 u.ö.) H b 1034.

— c. m. flgd. δτι (Sir 23,19. Bar 2,30. Tob 3,14) J 2117 AG 2034 Phil 112 Jk 13 2Pt 120 33. γ. τούς διαλογισμούς δτι είσίν μάταιοι er weiß, daß d. Gedanken eitel sind lKor32o (Ps 93,11). - Häufig γινώσκετε, δτι seid überzeugt, wißt, daß Mt 2433.43 Mk 1328f. Lk lOll 1239 2131 J 1518 1J 229 (vgl. UPZ 62,32f. [161 v] γίνωσκε σαφώς δτι πρός σε οϋ μή έπελθω. 70,14. 3Makk

7,9. Ri 4,9. Hi 36,5. Spr 24,12). Bei τοϋτο ΐστε γινώσκοντες, δτι Eph 5s ist d. Frage, ob die beiden Verben zu trennen sind od. nicht. Im letzteren Fall wäre an Sym. Jer 49,22 ΐστε γινώσκοντες u. lKö 20,3 zu erinnern. — d. m. indir. Frage (Gen 21,26. l K ö 22,3. Pre II,5. 2Makk 14,32. Just., AI 63,3 τί πατήρ καί tí υιός) Lk 739 IO22 J 2 2 5 1157.

— e. m. adverb. Bestimmung: γ. Ελληνιστί Griechisch verstehen AG 2137 (vgl. X., Cyr.7,5.31 έπιστασθαι Συριστί).

- f . abs. (Gen 4,9.18,21. 4Kö 2,3. Sir 32,8) Lk243. τί έγώ γινώσκω; wie kann ich das wissen ? Η 86,1. — 7. anerkennen als das, was man zu sein Anspruch hat oder macht τινά (Plut., Ages. 597 [3,1]. Jos., ant.5,li2) ούδέποτε £γνων ύμάς ich habe euch nie anerkannt Mt 723; vgl. J lio. έάν γνωσθή πλέον τ. έπισκόπου wenn er mehr anerkannt wird als der Bischof IPol 5,2. Von Gott als Subj. jmdn. als zu sich gehörig anerkennen, ausersehen, fast erwählen (Am 3,2. Hos 1 2 , 1 . Or. Sib. 5,330) l K o r 8 3 Gal 49. Zu diesen Stellen, die das auf den Menschen gerichtete γ. Gottes zur Voraussetzung der menschl. Gotteserkenntnis machen, vgl. Pythagoreerspr. b. HSchenkl, Wiener Studien 8,1886 S.265, Nr. 9 βούλει γνωσθήναι θεοϊς· άγνοήθητι μάλιστα άνθρώποις. S. 277 Nr. 92 σοφός άνθρωπος κ. θεόν σεβόμενος γινώσκεται ύπό τοΰ θεοΟ. Porphyr., ad Marcellam 13 σοφός άνθρωπος γινώσκεται ύπό θεοΟ. Herrn. 1,31 θεός, δς γνωσθήναι βούλεται καί γινώσκεται τοϊς ιδίοις. 10,15 ού γαρ άγνοεϊ τον ϋνθρωπον ó θεός, άλλα καί πάνυ γνωρίζει καί θέλει γνωρίζεσθαι. Dazu Rtzst., Mysterienrelig.1 299f. Ltzm. zu IKor 8,3. RAC XI, 446-659. (222) I 688-714; IV 948; X 2, 1024f. (S)

γλεϋκος, OUÇ, XÒ (seit Aristot., auch Plut. Lucían, philops.39. Galen, med. temp. XII p. 88,6 Κ. comp. med. XIII p. 45,18 u.ö. Athen. 1 p.31E. Pap. seit III v; vgl. Preis. Hi 32,19. Jos., ant.2,64) d. Most (Schol. zu Nicander, alexiph. 493 γλεΰκος, δ λέγεται έν συνηθείςι μούστος) A G 213.* (1) γ λ υ κ ύ ς , ε ΐ α , ύ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Gad 5,1. JosAs Kap. 12 Kod.A. ParJer S.56.19f. Bat. grBar 4,15 [christl.]. Just.) süß v. Wasser (Diod.S. 5,43,2. Arrian, anab.6,26,5. Jos., bell.3,50; ant.3,38) Jk 3 i i f . (Ggs. πικρός wie Hdt.4,52. Plut., mor. 13 D. Demetr.: 722 fgm.4 Jac. Philo, rer. div. her.208; aet. m.104. Just., D.20,3.86,1). V. Honig

H 33,5 f. Bildl. v. e. Buch sein wie Honig, d. h. angenehm zu lesen Apk 109f. v. Brombeeren (?) Β 7,8. (Allg. v. Speisen Just., D.20,3). Übertr. v. Geboten Η 47,5. v. d. Geduld 33,6. v. e. Tausch Dg 9,5. D. Superi, oft bei Pers. als Ausdruck d. Zuneigung (z. B. Menand., Epitr.17 u.ö. OGIS 382,7.526,9; SIG 889,24. P.Oxy.907,3.935,22f. τ. γλυκύτατον άδελφόν) I M g 6 , 1 . * (4)

γλυκύτης, ητος, ή (Hdt. u.a., auch ApkMos 24) d. Süßigkeit d . H o n i g s

Ri 9,11. Philo. (Jos., ant. 3,28)

H 33,5. Übertr. d. Milde Gottes 1 Kl 14,3 (vgl. Wsh

324

γλυπτός, ή, ÒV geschnitzt (Theophr., lap.5 u.a. LXX) TO γ. d. Schnitzbild

(LXX. ViHelisaer 3 [S.95,5 Scher-

mann]. Fremdw. im Rabb.) B 1 2 , 6 ( D t 2 7 , 1 5 ) . * (0) γ λ ώ σ σ α , η ς , ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJob 43,12. Test 12Patr. JosAs 13,8. grBar 3,6. ApkSed. Asels 3,18. Philo. Jos. Just. Tat.) — 1. d. Zunge — a. eigtl. das Organ (Did., Gen. 88,26) Lk I624; d. Redens (Jambl., vi. Pyth.31,195 χαλεπώτατόν έστιν το γλώττης κρατεΐν. όργανον λόγου εστίν ή γ. Did., Gen.46,26) M k 733.35 (Vita Aesopi I c.7: Isis heilt den stummen Aesop τό τραχύ τής γλώττης άποτεμοϋσα, τό κωλύον αυτόν λαλεϊν) Lk 164 R ö 3 i 3 (Ps 5,10.13,3) 14u (Jes 45,23) Jk 126 3 5-8 (Apion in d. Schol. zu Od.3,341 κράτιστον των μελών ή γλώσσα. - JGeffcken, Kynika usw. '09, 45-53. GAvdBergh vEysinga, NThT 20/31,303-20) l J 3 l 8 .

δια τής γ. mit der Zunge, beim Sprechen IKor 149 (Just., Al 16,8 δια γλώττης). παύειν τήν γ. από κακοϋ d. Zunge vor d. Bösen hüten lPt3io. 1 Kl 22,3 (beidemal Ps 33,14). Synon. στόμα 35,8 (Ps 49,19). Apk 1610. 1 Kl 15,4f. (Ps 77,36.11,4f.). τό επιεικές τής γ. d. Mäßigung der Zunge 21,7. μάστιξ γλώσσης strafende Worte 56,10 (Hi 5,21). V. hochfahrender Rede 57,2 (v§l. 3Makk 2,17). V. bösen Zungen Η 6,3. ήγαλλιασατο ή γλωσσά μου m. Zunge jubelte (Organ statt d. Person genannt; vgl. πους lb) AG 226. 1K1 18,15 (beidemal Ps 15,9). τήν γ. προβάλλειν d. Ζ. herausstrecken, züngeln ν. e. Drachen Η 22,9. — b. übertr. auf züngelnde Flammen AG 23 ( = ¡ití/· «jtf J e s 5 , 2 4 . Vgl. Hen 14,9.10). — 2. d. Sprache (Homer u.a., auch P. Gieß.99,9. Philo, Mos.2,40. Jos., ant. 10,8.158. Just., D. 102,4) AG 2 e D . 11. 2K1

17,4 (Jes 66,18). πάσα γ. jede Sprache = jeder Mensch, welche Spr. er auch spricht Phil 211 (Jes 45,23. Vgl. P. Oxy. 1381,198ff.: Έλληνίς δέ πάσα γλώσσα τήν σήν λαλήσει ίστορίαν καί πας "Ελλην άνηρ τον τοΰ Φ θα σεβήσεται Ίμούθην. PGM 12,188). IMg 10,3. Als Unter-

scheidungsmerkmal der Völker kann γ. z. Synonymum ν. φυλή, λαός, έθνος werden (Jes 66,18. Da 3,4.7 u.ö. Jdth 3,8. Asels 3,18) Apk 59 79 lOll 119 137 146 1715.

— 3. E. bes. Problem bieten d. Fachausdrücke γλωσσαι, γένη γλωσσών, (έν) γλώσση(-αις) λαλεϊν (λαλούντων δια τοΰ πνεύματος γλώσσαις Iren., haer. V, 6,1 [Ην 11,334,3]) IKor 141-27.39 1210.28.30 131.8 AG 104« 196.

Immer ohne Artikel (IKor 1422 ist a i anaphorisch; V . 9 gehört ZU 1 a). D. Sache ist klar. Es handelt sich um eine Äußerung myst. Ekstase, wie sie uns als eine Eigentümlichkeit heilenist. Religiosität bes. ERohde (Psyche' Ό3) u. Reitzenstein kennen gelehrt haben; vgl. Celsus 7,8,9. Weniger deutlich ist der Ursprung der Bezeichnung. Von den beiden heute in Frage kommenden Erklärungen greift die eine (Bleek. Heinrici) auf den Sinn von γ. = veralteter, fremdartiger, unverständlicher, geheimnisvoller Ausdruck (Diod.S. 4,66,7 κατά γλώτταν = nach einem alten Ausdruck) zurück. Die andere (Rtzst. Bousset) sieht in d. Zungenrede ein Reden in wunderbaren, himmlischen Sprachen. Zu λαλεϊν έτέραις γλώσσαις A G 24 s. Ετερος 2a. E.; vgl. auch Bl-D. § 480,3. Zu έρμηνεία γλωσσών 1 Kor 1210 (vgl. 1426) s.d. Art έρμηνεία. - γλώσσαις καιναΐς λαλεϊν M k 1617. - Ζ. „Zungenreden" vgl. HGunkel, D. Wirkungen d. hl. Geistes2 1899. HWeinel, D. Wirkungen d. Geistes u. d. Geister im nachap. Zeitalter 1899. ELombard, De la Glossolalie chez les premiers chrétiens '10. EMosiman, Das Zungenreden geschichtl. u. psychol. unters. '11. WReinhard, D. Wirken d. hl. Geistes '18,120ff. KL Schmidt, Die Pfingsterzählung u. d. Pfingstereignis '19; dagegen PWSchmiedel, PM 24, '20,73-86. HGüntert, Von d. Sprache der Götter und Geister '21,23 ff. AMackie, The Gift of Tongues '22. H Rust, D. Zungenreden '24. FBüchsel, D. Geist Gottes im NT '26,242 ff. 321 ff. GBCutten, Speaking with Tongues '27. RAC XI, 225-246.** (50) 1 719-26; Il 661,700; Χ 2, 1025f. (S)

γλωσσόκομον

γνώριμος

γλωσσόκομον, ου, τ6 (Hellenist, f. γλωττοκομεϊον, Phryn.98 L.; vgl. Bl-D. § 119,5 Anh. Fremdw. im Rabb.) eigtl.

Sir 6,23. 2Makk 14,20. 4Makk 9,27. Jos., ant. 13,416) AG 4 is D. κατά τήν έμήν γ. nach meinem Urteil

d. Futteral für d. Flötenmundstück, dann allg. d. Behälter für alle möglichen Sachen (Inscr. gr. looi vin,

δόναι Urteil aussprechen,

25.31 [ca. 200 v], Pap. seit II v; vgl. Preis. PGM 13,1009. LXX.

20,16,1 τ. έναντίαν δούς γνώμην) lKor 725 2Kor 810. ά λ λ ο -

Jos., ant.6,11); im N T d. Kasette, d. Kästchen

τρία γ. falsche Ansicht

325

z. Auf-

b e w a h r e n V. G e l d (wie Plut., Galba 1060 [16,2], P. Ryl. 127,25 [29 η], 2 C h 2 4 , 8 . 1 0 ) J 12« 1329.* (2)

γλωσσώδης, ες (Aesop 141 v.l. [248b Halm]. Sexti Pyth. sententiae [JCOrelli, Opuscula Graecorum sententiosa I 1819 p. 246] 13 γυνή γλ. ώσπερ σάλπιγξ πολεμίων. P s 1 3 9 , 1 2 . Sir 8 , 3 . 9 , 1 8 . 2 5 , 2 0 ) zungenfertig, schwatzhaft Β 1 9 , 7 ( n u r Κ f. δίγλωσσος).* (0) γ ν α φ ε ύ ς , έ ω ς , ό (seit Hdt.; in älterer Zeit κναφεύς geschrieben [vgl. Kühner-Bl. I 147 f. Meisterhans J -Schw.74,l]. D. weichere Form schon in e. att. Inschr. d. IV ν u. in d. ptolem. Pap. allg. [Mayser 170, dort weitere Lit.], auch LXX. Doch tritt später κν. wieder auf, wie z.B. Dio Chrys.55 [72], 4. Artem.4,33 p.224,4. Diog. L.5,36. Celsus 3,55) d. Walker M k 9 3 . * (1)

γνήσιος, α, OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test AbrA. Ep. Arist. Philo. Jos.) — 1. eigtl. v. K i n d e r n ehelich, rechtmäßig (X., Cyr.8, 5,19. OGIS 194,12. Mitt.-Wilck. I 2,145,21. P. Oxy.1267,15 γ. υιός u.ö.; vgl. P. Eleph. 1,3 γ. γυνή. Sir 7 , 1 8 . Philo, Mos. 1,15 γν. παις; spec. leg.4,203 τέκνα. Jos., ant. 17,45 τέκνα); iibertr. a u f g e i s t . K i n d s c h a f t (Herrn. 13,3 γνήσιος υιός είμι. Eunap., vi. soph. 7,1,13 p. 49: Schüler als παίδες γν.) γ . τ έ κ ν ο ν

326

lKor 740 (κατά τ. γ. wie P. Petr. II 11 1,1. W s h 7 , 1 5 ) . γ . δ ΐ -

Meinung abgeben (Diod.S.

IPhld 3,3 (vgl. Just., D.35,6 v.

Haeresien). — 3. d. Vorwissen, d. Einverständnis, d. Zustimmung (Appian, bell, civ.4,96 § 403 γν. δημοκρατικής διανοίας = Zustimmung zu. Jos., ant. 18,336) χ ω ρ ί ς τ ή ς σ ή ς γ . ohne dein

Einverständnis

Phlm 14; dal ür άνευ γνώμης σου IPol

4 , 1 (Belege aus hellenist. Zeit für beides b. Nägeli 33 ; dazu Diod.S. 16,50,8 άνευ τής έκείνου γνώμες. Isisaretal. [δοξάζω 2]. UPZ 112 III,3 [III ν] u.ö.). μ ε τ α γ ν ώ μ η ς τ ι ν ό ς mit Zustimmung jmds. (Diod.S. 16,91,2 μετά τής των θεών γνώμης. UPZ 27,1 [II ν] u.ö.) I P o l 5 , 2 . — 4, d. Entscheidung, d. Absicht (Herondas 2,86 γνώμη δικαίη von Richtern. Inschr. v. Priene 105,31 [9 ν] γνώμη τοϋ άρχ ιερέως. P.Oxy.54,12. P. Fay. 20,4. P.Brem. 15,8 u.ö.) Apk 1717. d. EntschluO (Thu. 1,53,2.2,86,5 γ. εχοντες μή έκπλεΐν. P. Oxy. 1280,4 f. έκουσίςι καί αϋθαιρέτφ γνώμη. Hen 6,4. Philo in Flacc.145; spec, leg.2,88 u.ö. Jos., ant.10,253. Tat. 7,2 αύτεξουσίω γ. Ath.34,1 ύπό χειρός καί γνώμης)

AG 203 (γίνομαι il 2a). Η 55,8. θλιβέντες τη γνώμη αυτοϋ durch ihn planmäßig bedrängt IPhld 6,2 (γνώμη als dat. instr. bei Pind., Nem. 10,89). — 5. d. Rat(-schlag) (Iren., haer.IV, 37,2 [Ην II, 287,8])

mit flgd. Imp. προστιθείς καί γνώμην ά γ α θ ή ν μετανοήσατε 1ΚΙ 8,2; vgl. Β 2,9.* (9) I 717f.; Χ 2, 1024 f. (S)

έν πίστει rechtes Kind im Glauben lTi I2; vgl. Tit 14. γ ν . σ ύ ζ υ γ ε Phil 43 (vgl. BGU 86,19 γν. φίλος. P. Lond. 1244,5. Ep. Arist.41. TestAbr A 16 S.97,7 u.ö.). — 2. echt (von „echten" Schriften: Harpocration s. ν. 'Αλκιβιάδης. Galen XV 748 K. Athen. 4,25 p.144 E. 14,63 p.650D)

γνωρίζω (seit Aeschyl., auch Pap. LXX. TestSal C 10, 45 ff. TestAbr AB 111,2. TestJob 41,5. Test 12Patr. ParJer 6,11. ApkEsr 4,28 S.29.1T. Philo. Jos. Ar. 12,6. Just. Ath.3,1) F u t . γ ν ω ρ ί σ ω (γνωριώ [P. Oxy. 1024,18. LXX] Kol 49 [t.r. T.

γ ν η σ ι ό τ ε ρ ο ς λόγος e. echtere Lehre Β 9,9 (Harpocra-

S.V],

tion s. ν. ναυτοδίκαι: Lysias sagt εί γνήσιος ό λόγος. Philo, poster. Cai. 102 γν. φιλοσοφία.), ά γ ά π η 1Κ.1 6 2 , 2 (Inscr. gr. 394,48f. γν. φιλοστοργία).το γ . d. Lauterkeit, d. Echtheit d. L i e b e 2 K o r 8 e (OGIS 339,7 [ca. 120 ν] το προς τήν πατρίδα γνήσιον).* (4) I 727 (Spicq I, 196-99,107-09)

έγνωρισάμην. Pass. Pf. 3.Sg. έγνώρισται (2Esr 7, 24). Aor. 1 έγνωρίσθην. Fut. 1 γ ν ω ρ ι σ θ η σ ο μ α ι

γ ν η σ ί ω ς (seit Eur., auch Inschr. Pap. LXX) A d v . V. γ ν ή σ ι ο ς lauter, ohne Falsch (so Horoskop in P. Lond. 130.3. P. Tebt.326,11. 2 M a k k 14,8. 3 M a k k 3 , 2 3 ) μερ ι μ ν δ ν Phil 220.* (1)

γνόφος, ου, 6 (für d. ältere u. poetische δνόφος z. Β. Lind. Tempelchr. D, 28. Heraclides Miles. [I n] fgm.28 [LCohn '28]. Ps.-Aristot., de mundo 2 p.392b. Lucían, Peregr.43. Vett. Val. 145,16. Sb 5620,8. LXX. Hen 17,7. Philo. TestSim 8,4. Or.Sib. 5,378) d. Dunkel v. finsterem G e w ö l k H b 12 is ( D t 4,11).* (1) III 968 (S)

γνώμη, ης, ή (d. Wort in mancherlei Bed. seit Pind. Vorsokr. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 6,4. TestSal C 10,31. TestAbr A 12 S.90,15. Test 12Patr. Ep. Arist.234. Philo. Jos. Apolog.) — 1. d. Sinn, d. Gesinnung l K o r l i o A p k l 7 i 3 (μία γνώμη wie Demosth. 10,59. Plut., Camill.150 [40,2], Ael. Aristid.23,31 K. = 42 p.778D. SIG 135,21. Pollux 8,151 μίαν γ. ϊχειν. Philo, Mos. 1,235. Jos., ant. 7,60.276; vgl. WCvanUnnik in: Studies in John presented to Prof. Dr. JNSevenster, Leiden

Just., D.14,8).

Aor. 1 έγνώρισα.

Med.

Aor.

— 1. bekanntmachen, zu erkennen geben, offenbaren (Aeschyl., Prom.487. Diod.S. 1,6,2.1,9,2.10,3,1. Plut., Fab. Max. 186 [21,3]; Cato Mai.336 [1,2] u.ö. LXX. TestJob 41,5. Jos., ant.8,102) γ . τ ι Rö922f. Eph6i9. τί τ ι ν ι L k 2 i s . d.

Wege d. Lebens AG 228 (Ps 15,11). d. Sünden wissen lassen Η 5,2. Worte mitteilen 6,3 f. Vergangenheit u. Z u k u n f t Β 1,7; vgl. 5,3. π ά ν τ α Eph62i K0I47.9 J 1 5 i s ; vgl. Η 8 2 , 4 . d. N a m e n J 1726. - 2 K o r 8 i 2 P t l i 6 . Pass. Eph 3 5 . 1 0 . Η 8,2. τινί το μυστήριον

Eph 1». Pass. 33. περί τίνος Lk2i7. M. flgd. δ τ ι lKor 123 τινί τι, δτι Gal Iii. M. flgd. indir. Frage Kol 127. H 24,1.38,2.51,5.69,1. M. Attrakt. d. Relat. D 9,2.3.10,2. Abs. H 44,3. Pass, γ ν ω ρ ι ζ έ σ θ ω προς τ. θ ε ό ν soll ζ. Kenntnis Gottes gebracht werden Phil 4e. γνωρίζεσθαι εις π ά ν τ α τα έθνη unter allen Völkern kundgetan werden Rö 1626. Reflexiv έ γ ν ω ρ ί σ θ η 'Ιωσήφ τοις άδελφοΐς αύτοϋ J. gab sich seinen Brüdern zu erkennen AG 713 v.l. (im T.: άνεγν. wie Gen 45,1; vgl. Ruth 3,3). - lKor 151, wo es sich um schon Bekanntes zu handeln scheint, ist v. am Platze wegen der, offenbar als etwas Neues sien einführenden, theoret. Belehrung. — 2. erkennen, kennen, wissen (Dio Chrys.4,33. Plut., Coriol.224 [23,4]. Herodian 2,1,10. Achilles Tat.7,14,1.3. Herrn. 10,15. P. Oxy. 705,39.1024,18.1643,8. Λόγος τέλειος:

PGM 3,602ff. Spr 3,6.15,10. Hi 4,16 Sym. έγνώρισα

'70,209-220). Ίησοϋ X. IEph 3,2. IPhld insc. ή εις θεόν γ. d. auf Gott gerichtete Sinn IRö 7,1. IPhld 1,2. ή έν θ ε φ γ. d. in Gott gegründete Sinn IPol 1,1. γ. τοΰ θεοΰ Gottes Sinn IEph 3,2 (hier auch Christus als του πατρός ή γ. - Jos., ant. 2,309.3,16.17 ist του

= L X X έ π έ γ ν ω ν . TestAbr A 6 S. 83,4.9 S. 86,9. Philo, de los. 165; conf. lingua 183. Jos., ant.2,97; vi.420. Just., D.3,2 γνωρίζεις με u.ö. 80,2 „eine Anschauung teilen". Ath.3,1 „merken" [v. Tieren]) m . f l g d . i n d i r . F r a g e : τί α ΐ ρ ή σ ο -

θεοΰ γν. deutl. Gottes Wille. Ebenso Appian, bell, civ.4,100 §421 κατά γνώμην θεών. OGIS 383,110 [I ν]. Just., D.95,2. 125.4. Tat.32,2). I R ö 8 , 3 . I S m 6 , 2 . I P o l 8 , 1 . ή τ. ε π ι -

μαι ού γ. was ich wählen soll, weiß ich nicht Phil 122. A b s . ( n e b . ί δ ε ί ν ) D g 8 , 5 . * (25) I 718; X 2,1024f.

σκόπου γ. IEph 4,1. γ. ά γ α θ η gute

γνώριμος, OV (seit Pia., auch OGIS 90,53 [196 vj. Pap. seit III v. LXX. Just. ParJer 5,7) bekannt (mit) m . D a t . d . P e r s . (Pia., 7. Brief p.324D γνώριμοι έμοί. P. Tebt. 286,6.

Gesinnung

Β 2 1 , 2 (vgl. SIG 75,28). — 2. d. Meinung, d. Urteil (Dio Chrys.55 [72], 12 έπτά σοφών τ. γνώμας. Vita Aesopi G 20 ή του φίλου γνώμη.

703,55. Ruth 2,1. 4Makk 5,4) J 1816 Hss. π α ρ ά των

327

γνώσις

γόης

έκείνοις γνωρίμων von denen, die mit ihnen (den Aposteln) bekannt waren Pa (2,2).* (0) 421

γνωστός, ή, όν (seit Aeschyl. Pia. Χ., auch SIG 800,34. PsSal 14,8. ApkSed) — 1. bekannt (so fast immer LXX) — a. v. Sachen: e. Wunder AG4i6. γνωστόν έστί τινι es ist jmdm. b. 214. εις τό γ. είναι πάσιν damit es allen bekannt ist 1 Kl 11,2. M. flgd. οτι (Hen 98,12) AG 4io 1338 2828. περί της αίρέσεως ταύτης γ. ήμΐν έστιν was diese Sek te angeht, so ist uns bekannt 2822. γνωστόν τινι ποιεΐν τι jmdm. etw. bekanntmacnen Η 58,1. γνωστόν γίνεσθαί τινι jmdm. bekanntwerden AG 119 1917. Abs. 942. - κύριος ό ποιών ταΰτα γ. άπ' αιώνος d. Herr, der dies von alters her bekannt sein läfit

γνώσις, εως, ή (seit Vorsokr. Thu., auch Herrn. Inschr. Pap. LXX. PsSal 9 , 3 . TestSal C 10,42. Test 12Patr. ParJer 6,13. ApkSed 7,1. Philo. Jos., ant.8,171; vi.239 u.ö. Just. Tat. Ath. το μεν ξύλον τό της γνώσεως Theoph. Ant. 11,25 [S. 160,1 ; v. „Baum der Erkenntnis"]) — 1. d. Erkenntnis, d. Wissen im Besitze Gottes Rö 1133 u. von Menschen (Orig., C. Cels.3,59,18.6,13,26. Did., Gen. 113,3) IKor 81.7.lor. (Just., D. 1,4 u.ö.). κλείς της

γ. Schlüssel zur Erkenntnis Lk 1152. μόρφωσις της γ. Verkörperung d. Erkenntnis im Gesetzbuch Rö 220 (zu γνώσις b. d. hellenist. Juden vgl. WBousset, N G G '15,466ff.), d. Verständnis e. Schriftstelle Η 6,1 (vgl. Just., D.69,l τήν έν ταϊς γ ρ α φ α ΐ ς γ.), άναγγέλλειν γ. Wissen vermit-

teln ÎKI 27,7 (Ps 18,2). — 2. spez. v. d. christl. Erkenntnis: y. τοϋ θεού (gen. obi. wie Wsh 2,13.14,22. Philo, deus imm.143. Just., D. 14,1. Tat. 12,4) 2Kor IO5. IEph 17,2. προς αύτόν 2K.1 3,1. γ. σωτηρίας Lkl77. όδοΰ δικαιοσύνης γ. Β 5,4. γ. δογμάτων 10,10. των δικαιωμάτων θεοϋ 2 1 , 5 (vgl. Musonius p. 34,9 γνώσις δικαιοσύνης. 92,10). F ü r

Β ist γν. auch spez. Schriftverständnis: 6,9.9,8. Neb. anderen f. d. Christentum bezeichnenden Begriffen genannt 2Kor 66 2Pt lsff. (neb. ευσέβεια auch Herrn. 1,27. 9 , 4 a ) . D 10,2. Β 2,3. κατά γ. d. christl. Erkenntnis entsprechend lPt37. γ. έξειπεΐν tiefe christl. Erkenntnis aussprechen 1K1 48,5. φωτισμός της γ. Erleuchtung d. Erk. 2Kor46. V. Gott geschenkt Β 19,1 u. daher am Wohlgeruch d. Himmelswelt (s. όσμή) teilhabend 2Kor2i4. τελεία και ασφαλής ÎKI 1,2. αθάνατος 36,2. θεία 40,1. τό τελειον της γ. d. vollkommene E. Β 13,7; vgl. 1,5. Neb. διδαχή 18,1 ; λόγος (zu dies. Nebeneinander vgl. d. Λόγος τέλειος PGM 3,591-609) I K o r l s

(zu πάσα γ. vgl. Sir 21,14. Rö 15i4. IKor 15.132). 2Kor87 Ile; neb. σοφία Kol23 (vgl. Pre 1,17.2,26 u.ö.). Wird hier γ. u. σοφία fast wie gleichbedeutend zusammengefaßt, so unterscheidet Pis IKor 12g zwischen beiden u. prägt der γ., indem er sie 146 zwischen άποκάλυψις u. προφητεία, 132 neb. μυστήρια stellt, den Charakter der übernatürl. myst. Erkenntnis auf, den d. Wort im hellenist. Sprachgebr., bes. der Mysterienkulte hat. IKor 138 ist neb. dem Sg. auch die v.l. mit d. PI. γνώσεις (Lucían, a p o l . i 2 ) gut bez. Wie sich d. myst. Erkenntnis zur Gottesschau steigert (Λόγος τέλ. - PGM 3,591 ff. [etw. abweichende Textherstellung bei Rtzst., MysterienreU 285-87 u. Herrn. 374-77 Scott] χ ά ρ ι ν σοι ο ϊ δ α μ ε ν , . . . α φ ρ α σ τ ο ν όνομα τετιμημένον τη τ. θεοϋ προσηγορία . . . , χαρισάμενος ή μ ΐ ν voöv, λόγον, γνώσιν. ... χαίρομεν, οτι σεαυτόν ή μ ΐ ν ¡ίδειξας, χ α ί ρ ο μ ε ν δτι έν πλάσμασιν ήμάς δντας άπεθέωσας τη σεαυτοΟ γνώσει. Plut., Is. et Osir. 352 A ώ ν τέλος έστίν ή του πρώτου καί κυρίου καί νοητού γνώσις), so hat auch Pis d. Gottgestalt Chri-

sti gesehen u. der γν. Χριστοϋ Ίησοϋ d. (unmittelbaren) Erkenntnis J. Chr. (Inscr. Pont. Eux. I 47,6 f. ή τ. Σεβαστών γν. = d. persönl. Bekanntschaft mit d. Kaisern; Dßm.,

LO 324,7) überwältigenden Wert beigemessen Phil 38 ; z. Ausdruck vgl. έν χάριτι καί γν. του κυρίου ήμών και σωτήρος Τησοϋ Χριστοϋ 2Pt 3 is. γ ν ώ ν α ι . . . την ύπερβάλλουσαν της γνώσεως άγάπην τοϋ Χρίστου die Liebe Christi zu erkennen, die das Erkennen übersteigt Eph 319. - Lit. s. γινώσκω a. E.

— 3. v. d. ketzerischen Gnosis : αντιθέσεις της ψευδωνύμου γνώσεως d. Antithesen d. fälschlich so genannten G. l T i 620 (vgl. d. Titel des Hauptwerkes d. Irenaeus u. Marcions „Antithesen"; zu letzteren s. WBauer, Rechtgläubigkeit u. Ketzerei '34,229. MRist, Journal of Rei. 22,'42, 39ff. JKnox, Marcion a. the N T '42,73-76).** (29) I 688-714; X 2, 1024 f. (S)

γνώστης, ου, ò (Plut., Flam.370 [4,3]. P. Leipz.106,10. 1 KÖ 2 8 , 3 . Or.Sib., fgm. 1,4) d. Kenner (so d. Pap. der Berliner Bibl. bei Dßm., LO 313 f. = Sb 421,1, wenn richtig erg. LXX) των έθών AG 263.* (1)

328

LXX. Hen 98,12.

1517.18.

— b. v. Pers. : γ. mit Gen. oder Dat. bekannt, befreundet mit jmam. ό γ. d. Bekannte (4Kö 10,11. 2Esr 15,10. Ps 30,12.54,14.87,9.19) J18isr. PI. (Or. Sib. 1,76) Lk 244 2349. — 2. erkennbar, verständlich (Pia. Epikt.2,20,4.

Gen

2,9, auch wohl Sir 21 ; 7. Hippol., Ref. VI, 24,4) γνωστά αύτω γίνονται τά ρήματα d. Worte werden ihm verständlich H 57,3. το γ. (P. Amh. 145,9): τό γ. του θεοϋ Gott, soweit er erkennbar ist, oder Gott in seiner Erkennbarkeit X 2, 1024 f.

(vgl. Philo, leg. all. l,60f.) Rö 119.* (15) I 718f.;

γογγυζω (nach Phryn.358 Lob. ebenso wie γογγυσμός ein ion. Wort [bestritten v. WSchmid, G G A 1895,33f., verteidigt v. Thumb 215. PMelcher, De sermone Epict. Diss. Halle '05,61], in d. Pap. seit 241/39 ν [Nägeli 26], in d. Lit. M. Ant.2,3,3 u.ö. Lucían, Ocyp.45. E pikt. LXX. TestSal 8,12 P.9,3) Ipf. έγόγγυζον. Fut. γογγύσω (Sir 10,25. D 4,7). Aor. 1 έγόγγυσα — 1. brummen, murren als Zeichen d. Unwillens (M. Ant.2,3,3. p. P e t r . n 9 [31,9. Iii 43,3,20) κατά τίνος (Ex 16,7 A) gegen jmdn. Mt 2011, περί τίνος von jmdm. murrend reden (Num 14,27) J64i; doch kann d. περί αύτοϋ auch neutr. gefaßt werden = darüber, wie περί τούτου Ó6i. πρός τινα (Ex 17,3) gegen jmdn. Lk 530. μετ' αλλήλων murrend zueinander sprechen J 643. Abs. (Jdth 5,22. Sir 10,25) IKorlOio (Num 14,2.36). EPt 8,28. D 4 , 7 . Β 19,11. — 2. heimlich reden, tuscheln, murmeln τί περί τίνος J 732.* (8) I 727-35; X 2, 1027

γογγυσμός, οδ, Ó (s. zu γογγύζω. γογγυσμός seit Anaxandrides Com. [IV v] fgm.31, auch b. M. Ant.9,37,1. Cat. cod. astr.VIl 139,11. Maspero 159,27. LXX. TestJob 14,5. grBar) — 1. d. Unwille, der murrend geäußert wird γίνεται γ. τίνος πρός τινα es entsteht e. unwilliges Gerede jmds. gegen jmdn.

AG 61 (vgl. P. Ross. Georg. III 2,11: μή

χωρίς γογγυσμών (άνευ γ. PsSal 5,13) ohne Murren Phil2u; vgl. IPt 49. ρημα γογγυσμοϋ murrende Rede Β 3,5 (Jes 58,9). — 2. d. heimliche Rede, d. Getuschel y. περί αύτοϋ ην πολύς es war viel heimliche Rede über ihn J 712.* τις γονγυσμός κ α θ ' ήμών γένηται).

(4) I 736f.; X 2, 1027

γόγγυσος, ov (Spr 16,28 Theod. D3,6.* (0)

Herodian

Gr.i,

213,19) mürrisch

γογγυστής, oö, ό (Sym. Spr 26,22. Theod. Spr 26,20) d. Murrkopf, d. Murrende γογγυσταί μεμψίμοιροι die über ihr Geschick Murrenden Jd i6.* (1) I 737; X 2, 1027

γόης, ητος, ό d. Zauberer, d. Gaukler (so seit Eur. Hdt., auch Diod.S. 5,55,3.5,64,4. Plut., orac.407C. Lucian, piscat.25. Jos., c. Ap.2,145.161. P. Oxy. 1011,64. TestSal 19,3 B. Tat. 17,1. - Nägeli 14) in uns. Lit. mehr im Sinne v. d. Schwindler, d. Betrüger (Dio Chrys. 15 [32], 11. Ael. Aristid. 28,11 K. = 49 p. 494 D. Philo, spec. leg. 1,315 ; div. rer. her. 302. Jos., bell.4,85; ant.20,97. Apollonaretal. Beri. Gr. Pap. 11517 [II n]: Her 55/20,188-95 ZI.45 d. Apollonprophet ist in d. Augen s. Gegners ein „hungriger γόης") 2Ti 313. πλάνη των

329

Γολγοθ'δ

γοήτων Dg 8,4. - T h H o p f n e r b. Pauly-W.XIV '28,373ff. FPfister, ebd. Suppl. IV'24,324ff.* (1) I 737f.; X 2, 1027

ΓολγοΦα (m. Akut immer H.N, such t. r. zu Mt 27 33 u. N " zu Mk 1522 Γολγοθάν. - Rrij 1 ^? auffallende Bildung aus aram. Kfl^îV? = hébr. fl^î^ Schädel ; vgl. WIh. zu Mk 15,22. Daiman, Gramm. 2 166. Bl-D. § 39,6) N. pr.f. Golgatha, als κρανίου τόπος Schädelplatz übersetzt; Name e. Anhöhe bei Jerusalem, als Hochgericht benutzt Mt 2733 J 1917. Akk. Γολγοθάν Mk 1522 ( - ä t.r.). - Daiman, Orte J 3 6 4 f f . FLeNBower, ChQR 91/20,106-38 (Lit.). JoachJeremias, Golgotha '26. Vincent-Abel, Jérusalem II '26,92ff. A.Parrot, D.Tempel v. Jerus., Golg. u. d. hl. Grab '56,95 ff. BHHW I, 584.* (3)

Γόμορρα (nnbs), ων, τά (so auch Asels 2,16. Just., D. 56,23 Γομόρροις) u n d α ς , ή Ν. pr. (vgl. Bl-D. § 39,3.57. W-S. § 6 , 8 b . Thackeray 168,3) Gomorrha, Name e. untergegangenen Stadt, einst in d. Senkung gelegen, die jetzt α. Tote Meer ausfüllt, Beispiel e. furchtbaren Gottesgerichts (Gen 19,24 ff. TestLevi 14,6. ApkEsr) Mt lOis Mk 611 v.l. RÖ929 (Jes 1,9). 2 P t 2 e Jd 7.* (4) γ ό μ ο ς , ο υ , ό d. Ladung, d. Last (seit Aeschyl. u. Hdt.,

auch Ex 2 3 , 5 . 4K.Ö 5 , 1 7 ) e. S c h i f f e s d. Fracht

(OGIS

209 Note 3. P. 0xy.63,6.708,3.16) A G 213. M . G e n . d . E i g e n t ü m e r s A p k l 8 n . M . g e n . m a t . (Wilcken, Ostr.ll 1010,5.1258,3 γόμος άχύρου) γ . χρυσοϋ e. aus Gold be-

stehende

L. I812.* (3)

OGIS 731,2 [um 200 ν]; SIG 796Β, 13 [um 40 n], Pap. [Mayser I V '38, S. 30]. Spr 2 9 , 1 5 . 4Makk 2 , 1 0 . TestSal 2,2. Test Abr Β 2 S. 106,12. TestLevi 13,4. TestSeb 1,3. JosAs. grBar 4,17. ApkEsr. Jos., ant.3,92) d. Eltern (seit Homer, hymn. u. Hes., auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist. Demetr.: 722 fgm.1,1 Jac. Philo. Jos. Just.) M t 102t M k 1312 (Petosiris, fgm.8 Z1.8: bei e. bestimmten Aussehen der Sonne werden außer viel anderem Ungemach [πόλεμοι, θόρυβοι usw.] auch eintreten στάσεις πατράσι προς παΐδας και τό άνάπαλιν). Lk 227.41.43 856 1829 2116 J 92M8.20.22f. R ö 130 2 K o r l 2 i 4 Eph 61 Kol 320

2Ti 32 Tit 1 il v.l. Η 3,1.6.2. PrJk 8,1.* (20)

γόνιμος, ov ([auch Fem. -η]

seit Aristoph. Eur. Hip-

pokr., auch Pap. Philo. Jos.) fruchtbar v. V ö g e l n u. ü b e r h .

v. Tieren PrJk 3,2 (dreimal).* (0) (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX.

PsSal 8,5. TestSal 18,24. Test 12Patr. JosAs. ApkSed 11,10 S. 134,24 Ja. ApkMos 32. Jos., ant. 17,94.19,234 u.ö. Just., D.

90,5 Tat. 10,2 Έν γόνασιν [Sternbild]) d. Knie τ ά π α ρ α λ ε -

λυμένα γ. d. gelähmten

Κ. Hbl2i2 (Jes 35 ; 3; vgl.

PsSal. - Laud. Therap.20 παραλύσεις γ ο ν ά τ ω ν ) , τίθεναί τά γ. (Latinismus: ponere genua; Bl-D. § 5,3b) d. Knie beugen

als Zeichen d. Respektes vor d. Höherstehenden (neb. προσκυνείv) Mk 1519. Dafür προσπίπτειν τοις γ. τίνος (s. προσπίπτω 1) Lk 58. τιθέναι τά γ. als Gebetsstellung (neb. προσεύχεσθαι) Lk 2241 AG 940 2036 21s. Η 1,3.5,2.9,5; vgl. AG7ío. Dafür κάμπτειν τά γ. (lCh 29,20. lEsr 8,70 u.ö.) mit πρός τινα vor jmdm. Eph 314. M. Dat. τη Βάαλ vor Baal d. Knie beugen Rö 114 (vgl. 3Kö 19,18). εκλινεν τά γόνατα προς τον δεσποτών PrJk 20,2 (nicht Pap.), ούδε έκλαυσαν ούδε γόνατα έκλιναν API 1,31. - Intr. (nach Jes 45,23) εμοί κάμψει πάν γόνυ mir wird sich jedes Knie beugen 141•. Ähnl. Phil 2 io. - Übertr. κάμπτειν τά γ. της καρδίας die Knie d. Herzens beugen (vgl. Gebet Manasses [ = Ode 12] 11) 1 Kl 57,1.* (12) I 738-40; III 599

γονυπετέω

γοϋν Part,

also, daher, im späteren

Sprachgebr.

(Hyperid. 5,2. Aeneas Tact. 154,2 u. zahlr. andere an vielen Stellen, auch 2Makk 5,21 [ούν Kod. A]. 4Makk 2,2 u.ö. TestSal. Jos. z.B. ant. 15,153.16,22. Just. Tat. Mel. [Ath.2,1.6,4 „jedenfalls"]) = ουν M Pol 16,1.17,2. Vgl. v.l. H 74,2.

Β 16,3.* (0)

γραΐς, ΐδος, ή

(seit Charito. Athanasius)

d.

alte Frau

συνεπάθουν τη γραΐδι sie hatten Mitleid mit der alten Frau APt 25 Ende (Ox 849 ZI. 6).* (0)

γράμμα, ατος, τό (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. JosAs 22,9. grBar 6,7. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat.) — 1. d. Buchstabe (Aristot., mirabilia 133,843 b 17 f. έπιγ ρ α φ ή άρχαίοις γράμμασιν = archaische Buchstaben. Diod. S. 2,13,2 von e. Felseninschr. Συρίοις γράμμασιν. Procop. Soph., ep.28. Lev 19,28. Jos., bell.5,235; ant.3,178. Tat.9,3 u.ö.) Lk 2338 v.l. (UPZ 108,30 [99 v] amtl. Anschlag in griech. u. ägypt. Schrift. Naturi, stimmten Schrift u. Sprache überein, wie deutl. Diod.S. 19,23,3 ή επιστολή Συρίοις γεγραμμένη γράμμασιν = d. Brief war in syr. Sprache geschrieben) 2 K o r 3 7 Gal 611 (vgl. Plut., Cato Mai.348 [20,7] συγγράψαι ίδίςι χειρί κ. μεγάλοις γράμμασιν. P. Hib.29,9 [265 ν]). Buchst, als Zahlzeichen Β 9,7 f. μεταγράφεσθαι προς γράμμα Buchstabe neben Buchstabe abschreiben Η 5,4. δι' ολίγων γραμμάτων mit e. paar Zeilen IRö 8,2. IPol 7,3. — 2. d. Geschriebene, d. Schriftstück, m e i s t im Pl.,

Ιγονεύς, έως, ό] in uns. Lit. nur Pl. oi γονείς, έων, Akk. τούς γονείς (wie Hyperid.3,6. Anton. Lib.30,3.

γόνυ, ατος, tó

330

γράμμα

(Poiyb. 15,29,9.32,25,7. Heiiod.9,11)

Aor. 1

Ptz. γ ο ν υ π ε τ ή σ α ς kniefällig bitten τ ι ν ά M t l 7 i 4 Mk 1017. Abs. (Cornutus 12 p.12,7) Mk 140. auf d. Knie fallen ε μ π ρ ο σ θ έ ν τ ί ν ο ς Mt 2729.* (4) 1 738-40 (S)

auch von einzelnen Exemplaren (Appian, Hann. 52 § 221 u.ö. Polyaenus 7,7.7,19. Alciphr.4,15.4,16,1. Pap. 1 E s r 3,9.13.14. Esth 8,5.10 u.ö. Jos., ant.7,137.8,50 u.ö.) — a. d. Brief (seit Hdt.5,14. P. Grenf.I 30,5 [103 ν], P. Amh.143, 10. I M a k k 5 , 1 0 . Ep. Arist. 43. - γ ρ ά μ μ α τ α von 'einem' Brief: Diod.S. 13,93,1. Dialektinschr. 4566,10 [Lakonien], Sb 7995,17.7997,3) AG 2821. P o l 1 3 , 1 . — b. d. Schuldschein (Jos., ant. 18,156. P.Tebt.397,17)

Lk 166f. — c. d. Schrift, d. Buch (Ael. Aristid.46,41 K. = 3 p. 46D.: άσεβη γράμματα. Arrian, peripl.19,4 έν πολλοίς γράμμασιν. Biogr. p.29 δύο γράμματα. Esth 6 , 1 . Just., A I 2,3) V.

d. Büchern des Mose J 547. V. d. AT überhaupt ιερά γ ρ ά μ μ α τ α (im gleichen Sinn τά ίερ. γ.: Philo, Mos.2,290. 292; praem.79; leg. ad Gai.195. Jos., ant. 1,13.10,210; c. Ap. 1,54. Vgl. O G I S 56,36 [339 ν] τη ήμέρςι, έν η έπιτέλλει τό α σ τ ρ ο ν τό της "Ισιος, η νομίζεται δια των ιερών γ ρ α μ μ ά τ ω ν νέον ετος είναι u. d. Bezeichnung ν. Kaiserbriefen als ιερά od. θεία γ ρ ά μ μ α τ α b. Dßm., LO 321 f.) 2Ti 315 (d. techn. Cha-

rakter d. Ausdrucks würde d. Fehlen d. Artikels in d e r V. 1. e r k l ä r e n ; vgl. Philo, div. rer. her. 106 έν ίεραϊς γραφαϊς. 159; poster. Cai. 158. R ö 1 2.1626. 2 P t I20). - V o m buchstäbl. Wortlaut des Gesetzes Rö 2 27 (n. BSchneider, The Letter and the Spirit, Biblical Quart. 15/53,188-91 „Gesetzeskodex" im Unterschied zu den umfassenderen Bedeutungsbereichen ν. γ ρ ά μ μ α τ α u. γραφή). S. Ggs. bildet d. Geist (vgl. Pia., Gorg. p.484A. - Heraclit., ep.9,2 Ggs. γρ. θεός. Ps.-Archytas b. Stob., eel.4,135 ed. Hense t. IV p.82,20: νόμων δε ό μέν έμψυχος βασιλεύς, ό δε ά ψ υ χ ο ς γ ρ ά μ μ α = d. Gesetz ist zwar, wenn es lebendig ist, König; ist es aber leblos, dann ist es nur Buchstabe. - Romualdus, Stud. Cath. 17,'41, 18-32) 229 7 6 2Kor 36.

— 3. An 1 schließt s. d. Bedeutung von γράμματα J 715 an. Artikelloses γρ. mit e. Verbum wie έπιστασθαι, είδέναι bedeutet d. Elementarkenntnisse, spez. d. Lesen u. Schreiben (X., mem.4,2,20. Dio Chrys.9 [10],28. SIG 2 844,6. Sehr oft in Pap.: Oxy.264,19.275,43. 485,48. Fay.24,21.91,45. Genf 8,31.9,27. Jes 29,12. Da 1,4. Jos., ant. 12,209; vgl. αγράμματος). Doch kann τά γ. auch d. höhere Wissenschaft sein (X., Cyr. 1,2,6. Pia., apol. 26 D. Aristoxenus, fgm.31 p. 16,29: Pythagoras γ ρ ά μ μ α τ α έν Κ ο ρ ί ν θ ω έδίδασκε. Sextus Emp., adv. math. 1,47/48 γραμμάτων εμπειρον . . . , τουτέστιν ού των στοιχείων, άλλα τ. συγγραμμάτων. P. Lond.43,3 [II ν]. D a 1 , 4 . Ep. Arist. 121. Test Rub 4,1. TestLevi 13,2) A G 2624.* (14) I 761-9; Χ 2, 1027f.

331

332

γραμματεύς

γράφω

γραμματεύς, έως, ό (seit Thu. u. χ., auch inschr. Pap. LXX. Hen. TestAbr Β 11 S. 115,19 [Henoch]. TestLevi 8,17. Philo, in Flacc.3. Jos., c. Ap. 1,290. Just., D. 17,4.102,5.103,1. Nägeli 35)

πεν ή γ. J 738.42. λέγει Rö43 9ΐ7 101• Gal 430 ITI 5is J k 4 5 . ÌKI 23,3.5.34,6.35,7.42,5. 2K1 2,4.6,8.14,1 f. Β 4,7.11.5,4.6,12.13,2, auch 16,5 bei e. Zitat aus

33]. Did., Gen. 71,15) A G 832 J 2 0 9 2 P t 120 (s. ob. b a ) . ε ι -

— 1. d. Sekretär, Titel e. hohen ephes. Beamten

H e n 8 9 , 5 6 f f . (Just., D.123,1 u.ö.). π ε ρ ι έ χ ε ι έ ν γ . I P t 2e.

(32. Brief d. Apoll, v. Ty. [Philostrat. 1 352,7] Έφεσίων γρ. Inschr. d. Brit. Mus.III 2 Nr.482 Β 5.500,11.528,4. OGIS 493,12. FImhoof-Blumer, Kleinas. Münzen O l , S.55 Nr.46.47 u.ö. Vgl. Schultheß b. Pauly-W.VII 2,1747 ff.) A G 1935.

πεπλήρωται, έπλτιρώθη ή γ. J 1712 1928 v.l. πιστεύειν τη γ. J 222. ού δύναται λυθηναι ή γ. d. Schrift kann nicht außer Geltung gesetzt werden IO35. d. Schrift persönl. gefaßt: προϊοοΰσα ή γ. d. Schrift sah voraus Gal 38. συνέκλεισεν ύπό ά μ α ρ τ ί α ν 322. - κατά την γ.

— 2. bei d. Juden der ntl. Zeit d. Gesetzeskundige, Schriftgelehrte, neb. d. Hohenpriestern genannt (s. zu αρχιερείς), mit .denen sowie d. manchmal gleichfalls aufgeführten Ältesten ihre Vertreter das Synedrium bil d e n (Just., D. 76,7 ύπό των γ. και Φαρισαίων. 100,3 ύπό

των Φ. και γ.) Mt 24 1621 2018 21 is 2741 Mk831 1033 1118.27 14i.43.53 151.31. E P t 8,31 u.ö. Neb. d. Pharisäe r n M t 520 (Just., D. 105,6) 1238 15t 232.l3ff. M k 2 l 6 7 l . s

AG 23». "Αννας ό γρ. PrJk 15,1 (vgl. 15,2). (neb. σοφός) που γραμματεύς; wo ist e. Schriftgelehrter? I K o r 120. - Schürer II' 372-447. Billerb.I 79-82.691-95. II 647-61. JoachJeremias, Jerusalem ζ. Z. Jesu II A'24,27-32. Β 1/29,101-14.122-27. — 3. V. christl. γ ρ . (vgl. Lucían, m. Peregr. 11 ν. Χριστιανών γραμματείς in Palästina) ist d. Rede Mt 1352 (Jülicher, Gleichn. 128-33) U. w o h l a u c h 2334 (JHoh, D. christl. γρ.: BZ 17/26,256-69). BHHW III, 1736f. (64) I 740-2; VII 682; X 2, 1027

Γραπτή, ή ς (Jos., bell.4,567. Mélanges de la Faculté Orientale de l'Université de Beyrouth VII [Ί4-'21] p.4 Nr.3 Μειδύλος Γραπτή. Epigr. Gr. 517 d,1. Monum. Asiae min. antiqua III '31, Nr.794) N. pr. f . G r a p t e , Name e. christl. Frau Η 8,3.* (0) γραπτός, ή, όν (d. Wort seit Eur., auch Inschr. Pap.) geschrieben (so Gorgias, fgm. Β 11 a [Palamedes] 30, auch P. Petr.lll 21^,38. P. Amh.78,17; vgl. Ep. Arist.56. LXX. Just.,

Al 19,2) το έργον τ. νόμου γ ρ α π τ ό ν έν τ. καρδίαις RÖ2I5.* (1)

(m. Beziehung auf e. Kontrakt CPR 224,6 [Dßm., NB 78], P. Amh.43,13. 2Ch 30,5, auch 35,4. l E s r 1,4) J k 2 e . κατά τ α ς γ . (BGU 136,10 κατά γ. in Beziehung auf d. Gesetze)

nach (d. Weissagung) d. Heiligen Schrift IKor 153f. (Just., D. 82,4). ατερ γ ρ α φ ή ς ohne Schrift (beweis) KPt 4 S. 1 6 , 6 . - JHänel, D. Schriftbegriff Jesu '19,13ff. Harnack, D. AT in d. paul. Briefen u. in d. paul. Gemeinden: SAB '28, 124 bis 41. OMichel, Pis u.s. Bibel '29. HvCampenhausen, D. Entstehung d. christl. Bibel '68. S. νόμος a. E. „Schrift" ist in der frühen Zeit immer das AT, es dauert lange, bis die Schriften des NT daneben bzw. an seine Stelle treten. Evang. Zitate im eigentlichen Sinn finden sich z.B. erst ansatzweise bei Justin, in zuverl. Wortlaut erst seit Irenaus. Andererseits werden „die Alten" oftmals ebenso ungenau angeführt, wie etwa von Maxim. Tyr. (KDürr, Philol. Suppl. VIII O0,150f.). Der Umgang der späteren Christen mit der Schrift hat vielleicht e. Parallele in dem Verkehr der Griechen mit Homer. Heraclit. Sto. 1 p. 2 ZI. 3 ff.: εκ πρώτης ηλικίας wird das Kind an Homer gebildet. Bis an s. Lebensende beschäftigt s. der Mensch mit ihm.* (51) I 749-61,768; III 981; X 2, 1027f. (S)

γράψω Ipf. ί γ ρ α φ ο ν . Aor. 1 έγραψα. Pf. γέγ ρ α φ α , 1.PI. γεγραφηκαμεν (2Makk 1,7 v.l.). Pass. Pf. γέγραμμαι. Plsqpi. 3.Sg. εγέγραπτο (LXX). Aor. 2 έ γ ρ α φ η ν (seit Homer; von Pind. Hdt. an, ebenso Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr Β 116,3 ff. T e s ü o b subscr. Test 12Patr. ParJer. JosAs. ApkSed 14,9 S. 136,16 Ja. Asels 2,6. grBar 9,6. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog. außer Ar. gewöhnl. in der Bed.:) s c h r e i b e n

— 1. v. d. mechanischen Handlung d. Schreibens γραφεΤον, ου, τό (Aristot. u.a., auch Inschr. Pap.) eigtl. das, womit man schreibt, dann auch d. Geschriebene, d. Schrift; d. PI. im kirchl. Sprachgebr. gelegentl. Bezeichnung des dritten Teils des hebr. Kanons, der auch ά γ ι ό γ ρ α φ α genannten Schriften. So vieil, schon 1 Kl 28,2 (vgl. Knopf, Hdb. z. St.).* (0)

χαρακτήρων) πηλίκοις γ ρ ά μ μ α σ ι ν έ γ ρ α ψ α G a l 6 n (έγραψα als Aor. des Briefstils, wie Ps.-Callisth.2,l9,2 am Briefanfang έ γ ρ α ψ α σοι = ich schreibe dir), ούτως γ ρ ά φ ω so pflege ich zu schreiben v. eigenhändiger Unterschrift 2Th3i7; vgl. Phlm 19 (z. eigenhänd. Brief-

γραφή, ής, ή (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX.

schluß ORoller, D. Formular d. paul. Briefe '33). - J 8 6 v . l . 8 (s. d. Art. καταγράφω).

Hen. TestSal. Test 12Patr. Apk 4Esr fgm. d. ApkEsr. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Mel.) d. S c h r i f t — 1. v. e . B ü c h l e i n (γ. = Schriftstück: Diod.S. 1,91,3 Preisverzeichnis. Maximus Tyr. 16,1b Anklageschrift. DialektInschr.4689,49.58 [Messenien]. P.Hib.78,18. I C h 2 8 , 1 9 .

IMakk 14,27. Tat.38,1) Η 6,1. — 2. im NT ausschl. in solenner Bedeutg., v. d. Hl. Schrift — a. ή γ. d. einzelne Schriftstelle (4Makk 18,14. Philo, div. rer. her.266. Just., D.65,2 u.ö. Mel., P. 1,3. S. auch TestNaphth 5,8 γ ρ α φ ή άγία ν. e. geschrieb. Wort göttl. Art außerhalb der Bibel) M k 1210 1528 v.l. L k 4 2 l J 1318

1924.36.37 AG 116 8 35 Rö 112 2Ti 316 J k 28.23. — b. d. Schrift als Ganzes — α. d. PI. αϊ γ ρ α φ α ί faßt d. einzelnen Bestandteile d. Schrift zusammen: d. Schriften (Philo, fug.4; spec. leg. 1,214 αί ίεραί γ.; div. rer. her. 106.159. Jos., c. Ap. 2,45 τ. των ίερων γ ρ α φ ώ ν βίβλοις. Just., D.68,8.137,3 u.ö. Did., Gen.70,13: θείαι γ.) M t 2142

2229 2654 Mk 1224 1449 Lk 2427.32.45 J 539 AG 172.11 1824.28 Rö 154 2Pt 3i6. Κ Pt 2 S.15,4. αί γρ. των προφητών Mt 2656 (vgl. αί των προφητών τοϋ θεού καί τών αποστόλων τοϋ Ίησοϋ γ. Orig., C. Cels.5,5,10). αί ίεραί γ. 1Κ1 45,2.53,1 (s.o. Philo u. Jos.), γ. άγίαΐ Rö l2 (Just., D.55,3), προφητικοί 1626 (Just., D.85,5 γρ. προφητικών; ζ. Fehlen des Art. an beiden Rö-Stellen u. 2Pt 1,20 s. γ ρ ά μ μ α 2c).

— ß. d. Sing. z. Bez. des einheitl. Schriftganzen (Philo, Mos.2,84. Ep. Arist. 155.168; vgl. auch ICh 15,15. 2 C h 3 0 , 5 . 1 8 . Just. Mei. ή θεία γ. Theoph. Ant. II, 10 [S. 122,

(X., mem.4,2,20. Demosth.9,41. Just., D.46,5 γεγραμμενων

— 2. m. Bezug auf d. Inhalt: — a. schreiben m. flgd. λέγων (4Kö 10,6. Da 6,26. IMakk 8,31.11,57 - EKieckers, IndogF 35,'15,34ff.) έγραψεν λ έ γ ω ν 'Ιωάννης έστίν ονομα αύτοϋ er schrieb auf : J. ist sein Name Lk 163. μη γράφε - ό βασιλεύς J 1921. γ ρ ά ψ ο ν μακάριοι A p k l 4 i 3 . δ γέγραωα, ν έ γ ρ α φ α was ich geschrieben habe, habe ich geschrieben = es bleibt bei dem, was ich geschrieben habe (z. Pf. vgl. die von d. Römern übernommene Wendung κεκρικα = ich habe ein für allemal entschieden Epikt. 2, 15,5. Z. Wiederholung der gleichen Pf.-Form s. Gen 43,14; z. Wiederholung des Wortes γρ. s. Aeschrio v. Samos [IV ν] 6,9 [Diehl\'52,3,3] εγραψεν οσσ' εγραψ'.) J 1922. έπιγραφήν

επί τινι Lk 2338 v.l. τι έπί τι (Dt 4,13.6,9.10,2. Spr 3,3 v.l.) Apk2i71916. τι έπί τινα 3ΐ2. έπί τίνος (Ex 34,1. 36,37. Da 5,5) 14ι. — b. niederschreiben, aufzeichnen: e. Gesicht Apk 119. Gebote, Gleichnisse H 25,5 f. ταϋτα π ά ν τ α 25,7. εις βιβλίον (Tob 12,20) Apk l u . Pass, έν τ. βιβλίω J 203ο; ν. Buch d. Lebens έν τ φ β., έπί τό β. Apk 138 178 2015 2127; vgl. 20i2 22îsr. (s. Ep. Arist.311). — c. γ έ γ ρ α π τ α ι (reich bezeugt als Ausdruck d. Gesetzessprache: Dßm., Β 108ff.; NB 77f. Thieme 22. Vgl. auch 2Esr

20,35.37. Hi 42,17 a. Jos., vi. 342) ist Zitationsformel für Worte aus d. AT (vgl. Jos., c. A p . i , i 5 4 ) Mt 44.6.7.10 2113 M k 1117 1427 Lk 4 s 1946. ω ς γ έ γ ρ α π τ α ι (SIG 45,44. Inschr. aus d. Asklepieion von Kos A, 14 ed. RHerzog, ARW

333

334

γράφω

γυμνός

10/07,401. Just., D.56,8.86,5 u.ö.) M k 7 í . κ α θ ώ ς γ έ γ ρ α π τ α ΐ (SIG 736,44 [92 ν], CPR 154,11; vgl. l E s r 3 , 9 . D a

7,24. Just., AI 68,6 [Hadrian]) AG 2325 (vgl. 3 M a k k 3 , 3 0 )

9,13 Theod. 2Ch 23,18) AG 15 is Rö li7 224 34. io 4i7 836 913.33 10is 118. 1 Kl 48,2 u.ö. οΰτως γέγραπται 1 Kl 17,3. κ α θ ά π ε ρ γ έ γ ρ α π τ α ι (PCauer, Delectus inscr.2 1883,457,50f. [III v], Inschr. v. Pe'rg.251,35 [II v]. Pap. oft, z.B. Rev. Laws 29,9f. [258 ν] καθάπερ έν τ. νόμψ γεγρ.) v.l.

zu: Rö34 913 1015 lie. γέγραπται γάρ 1219 1411 IKor 119. 1Κ1 36,3.39,3.46,2.50,4.6. γεγραμμένον έστίν J 2 π 631.45 ÍO34 (γεγραμμένον έν τφ νόμφ wie 2 E s r 18,14. Vgl. Inschr. aus d. Asklep. [s. ob.'l Z1.9 τα γεγραμμένα έν τοίς ίεροις νόμοις. Just., D.8,4 τα έν τφ νόμφ γ.

57,3 γ. έστίν m. Akk. u. Inf. 79,2) 13 IS. ό λόγος ό γεγραμμένος (vgl. 4KÖ 23,24. lCh 29,29. 2Ch 16,11) IKor 1554. κ α τ ά τ ο γ. (SIG J 438,13.84f.

J

955,22.1016,6

U.ö. P.Eleph.2,13 [285 ν], 2Esr 3,4.18,15; vgl. lEsr 1,12. Bar 2,2) 2Kor 413. έγράφη RÖ423 lKor9io 1011. M. genauem Zitat (4Kö 14,6. 2Ch 23,18. lEsr 1,12. Da 9 , 1 3 . Just., D.34,6.8.79,4. Vgl. Diod.S. 9,30 ώς γέγραπται έν τφ περί διαδοχής βασιλέων = im Buch ν. d. Folge der Könige. Philodem, περί εύσεβ. 137 p.61 Gomp. έν τοις άναφερομένοις εις Μουσαϊον γέγραπται. Ael. Aristid. 33 p.618D.: γέγραπται γαρ έν aùtfl [Friedensvertrag]. 34 p.654): im P s a l m e n b u c h

AG I20. im zweiten Psalm 1333. im Buch d. Propheten 742. im Jesaja Mk I2 (vgl. 2Ch 32,32). im Dekalog Β 15,1. Auch v. außerkanon. Apokalypsen (Diod.S. 34 + 35, fgm.33,2 έν τοις τής Σιβύλλης χρησμοΐς ευ-

ρέθη γεγραμμένον οτι κτλ.): Eldad u. Modat Η 7,4. Henoch Β 4,3; vgl. 16,6. V. Herrenworten 4,14.14,6. M. Akk. d. Pers. od. Sache (Bar 1,1. Tob 7,13 S. 1 Esr 2,25 u. ö.) : von jmdm. od. etw. schreiben ôv έγραψεν Μωϋσής von dem Mose schrieb J l4s. v. d. Gerechtigkeit Rö 10s. Dafür περί τίνος (Diod.S. 2,36,3.14,96,3. lEsr 2,17. Esth 1,1p. IMakk 1,31) Mt 2624 M k 1421 J 546 AG 1329 (zu έτέλεσαν τα γεγραμμένα vgl. Diod.S. 14,55,1 u. Just., D.8,4 ποιειν τα γεγρ.). έπί

τινα in bezug aufjmdn. Mk9i2f. έπί τινι J 1216. τα γεγραμμένα δια τών προφητών τφ υίφ τ. άνθρωπου Lk Ι831 (zu δια τ. π. vgl. Esth 8,10 [ = ύπό 9,1] ; der Dat. im Sinne von über wird dem Verständnis näher gebracht durch 3Makk 6,41. lEsr 4,47). M. flgd.

ό τ ι (vgl. X., an.2,3,1. Just., D.49,5 u.ö.) Mk 1219

RÖ423 1 Kor 910. - Zu μή ύπέρ α γέγραπται 1 Kor 46 s. ύπέρ 2. — d. an jmdn.

schreiben

τινί (Plut., Pomp.634 [29,3].

Pap. IMakk 12,22. 2Makk 2,16. Da 6,26. ParJer. Jos., ant. 12,16. Mel., HE 4,26,10) RÖ1515 2 K o r 2 4 . 9 v . l . 712

Phlm 21 2Pt 3 is 1J 212 ff. δι' ολίγων m. ein paar Worten IPt 512. δια μέλανος και καλάμου m. Hilfe ν. Tinte u. Feder 3J 13 (vgl. ParJer 6,19). M. Anführung d. geschr. Worte: Apk2i.s.i2.i8 31.7.14. etw. an jmdn. schreiben τινί τι (Plut., Cie.879 [37,1], Pap. IMakk 10,24.11,29. 13,35) IKor 1437 2Kor 113 Gal I20 3J 9. τινί τι περί τίνος (IMakk 11,31) AG 2526 1J226. τινί περί τίνος (IMakk 12,22. Jos., vi. 62. Mel., HE 4,26,10) 2Kor9i 1TH49 5i Jd3. περί δέ ών έγράψατε (μοι v.l.) was aber das betrifft, worüber ihr (mir) geschrieben habt IKor 7 l (Pla.,ep. 13 p.361 Α περί δέ ών έπέστελλές μοι. Socrat.,

ep.7,1 ύπέρ ών γράφεις), γ. τινί jmdm. schriftl. Weisung erteilen m. flgd. Inf. AG 18 27; dafür οπως ebd. D. γ. διά τίνος läßt die durch διά eingeführte Pers. entweder an d. Abfassung d. Schriftstücks beteiligt s e i n (Dionys, v. Kor. b. Euseb., K. G.4,23,11) l P t 5 l 2 o d .

behandelt sie als Überbringer (P. Tebt.27,88 [113 ν] πέμψεθ' ήμϊν δια τοϋ την έντολήν έπιδεικνύοντος) I R ö 10,1.

IPhld 11,2. ISm 12,1. Pol 14. D. letztere ist d. Sinn des δια χειρός τίνος AG 1523. — 3. beschreiben βιβλίον γεγραμμένον εσωθεν και δπισθεν e. Buchrolle, beschrieben auf d. Innen- u. der Rückseite Apk5i (s. Ez 2,10). — 4. v. schriftl. Konzeption abfassen, schreiben βιβλίον (Jer 39,25.44. Mal 3,16. 2Ch 32,17. Tat. 36,2 Ίόβας Περί Άσσυρίων γράφων) Mk 104 ( D t 2 4 , 1 . 3 ) J 212Sb. δ ύ ο β ι β λ α ρ ί ο ι α Η 8 , 3 . τ ί τ λ ο ν J 1919. έ π ι σ τ ο λ ή ν

(IMakk 13,35. 2Makk 9,18. 3Makk 3,11.6,41. ParJer

2Pt3i. In weiterem Sinn: έντολήν (4Kö 17,37) e. schriftl. Gebot geben Mk 10s lJ27f. 2Js. -FRMHitchcock, The Use of γράφειν: JThSt 31/30,271-75. (191) I 742-9; Χ 2, 1027 f. (S)

γραώδης, ες (Chrysipp: Stoic. II 255. Strabo 1,2,3 γρ. μυθολογία. Cleomedes 2,1 p. 162,14 HZiegler μυθαρίψ γραώδει πιστεύσας. Galen. Heliodor) altweiberhaft lTi 47.* (1) γρηγορέω (s. zu dieser, auch PSI 1413,9. LXX. PsSal 3 , 2 . JosAs 10,2. Jos., ant.11,47. TestBenj 10,1 vorkommenden [Thackeray 263. Helbing 82.84] hellenist. Neubildung [Herrn. Achilles Tat. 4,17,3. Cyrill v. Scyth. S. 80,19. Phryn. 118 L.] vom Pf. έγρήγορα Bl-D. §73. Nägeli 44. PKatz, Philo's Bible 160) Fut. γρηγορήσω (Jer 38,28). Aor. 1 έγρηγόρησα wachen

— 1. eigtl. (Herm.11,21b. IMakk 12,27. 2Esr 17,3) Mt 2443 2638.40 M k 1334 1434.37 Lk 1237.39 v.l.

— 2. übertr. (Bar 2,9 u.ö.) wachsam sein, d. Augen offen halten Mt 2442 2513 2641 Mk 1335.37 1438 IThSe Apk32f. 16is. IPol 1,3. γρηγορείτε haltet d. Augen offen! AG 2031 IKor I613. γρηγορήσατε macht d. Augen auf! lPt5e. ύπέρ τής ζωής über sein Leben wachen D 16,1. V. d. religiös. Lebendigkeit γρηγοοοϋντες έν αύτη ( = προσευχή) m. wachem Sinn dabei Kol 42. γ. neb. καοεύδω Bild f. leben neb. tot sein ITh 510. - Vgl. έγρηγορέω.* (22) II 337; X 2, 1064 γ ρ ό ν Φ ο ς , ο υ , ό d. geballte Hand, d. Faust (Moeris p. 323 πυξ Άττικώς, γρ. Έλληνικώς. Schol. zu 11.2,219. P. Amh.

141,10 [IV n], Aq. Ex 21,18. Ri 3,16. Jes 58,4) γ. άντί γρόνθου Faustschlag mit Faustschlag vergelten Pol 2 , 2 . * (0)

γρύζω (Aristoph. Herondas 3,37.85. Dio Chrys.13 [7],26. Ael. Aristid.35 p.676D. u.a., auch Ex 11,7. Jos 10,21. Jdth 11,19) Aor. 1 εγρυξα; Inf. γρύξαι mucksen (neb. στεν ά ζ ε ί ν , wie Euseb., K. G.5,1,51) M P o l 2 , 2 . * (0)

γυμνάζω (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. 2Makk 1 0 , 1 5 . Philo. Jos. Or. Sib. 3,230. Ath., R.56,14. Hippol., Ref. IV, 15,1) Pass. Pf. Ptz. γεγυμνασμένος eigtl. nackt üben übertr. auch auf d. Übung der geistigen u. seelis c h e n Kräfte (Isokr., 2,11 [ad Nicocl.10]. Ps.-Isokr., 1,21 ad Demonicum γύμναζε σεαυτόν πόνοις έκουσίοις. Epikt. SIG 578,28. Did., Gen. 237,9) τινί an od. durch etw. (Ps.-Isokr. [s. ob.]. Philo! de los. 26. Jos., ant.3,15) τβ> ν υ ν β ί φ sich

durch d. gegenwärtige Leben stählen lassen (neb. άθ λ έ ω ) 2Kl 2 0 , 2 . D a f ü r ö t d τ ί ν ο ς (Philo, sacrif. Abel. 78)

H b l 2 i i . γ. (τινά) πρός τι (Epikt.2,18,27.3,12,7 u.ö. Philo, Mos. 1,48) 514. γύμναζε σεαυτόν προς εύσέβειαν lTi 47. καρδία γεγυμνασμένη πλεονεξίας e. Herz, das sich an Habgier gewöhnt hat 2Pt 2 u (vgl. Philostrat., her.2,15 θαλάττης οϋπω γεγ.).* (4) I 775; Χ 2, 1028

γυΐΐνασία, ας, ή

(seit Pia., leg. 648 C, auch SIG 1073,19.

4Makk 11,20) d. Übung ή σωματική γ. d. Übung des Leibes lTi 48.* (1) I 775; Χ 2, 1028

γυμνητεύω s. γυμνιτεύω. - Dio Chrys.75 [25],3. Cass. Dio 47,34,2 hab. γυμνητεύω, auch Tat. 20,3; ebenso Plut., Aem. 16,8Z. mit v.l. γυμνιτεύω. P. Ross. Georg.III 28,8. Derselbe Satz, der b. HSchenkl, Pythagoreerspr. 17 (Wien. Stud. 8, 1886 p. 266) u. Porphyr., ad Marcellam 33 Ν. γυμνητεύω enth., zeigt b. Demophilus, sent. 8 (JCOrelli, Opuscula Gr. vet. sententiosa I 1819 p.38) d. Schreibg. γυμνιτεύω. Bl-D. § 24. (0) γυμνιτεύω (γυμνητεύω v.l.) schlecht gekleidet sein (so Dio Chrys.75 [25],3) l K o r 4 l l . * (1) γυμνός, ή, ÒV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. Tesüos. JosAs Kap. 13 Kod.A [S.57,5 Bat.]. ApkMos. Asels 2,10. Philo. Jos. Ar. 13,5. Just., AI 37,8 γυμνόν σκέπε [zu Jes 58,7], Mel., P.97,739; fgm.9,19)

γυμνότης

γωνία

— 1. nackt (P. Fay. 12,20. Gen 3,1.7,10.11 u ö. Hi 1 , 2 1 . Mel., P.97,739 γυμνψ τ φ σώματι) M k 1452 (Appian, bell, civ.5,140 § 582 γυμνοί ... εφευγον. TestJos 8,3 εφυγον γυμνός) A G 1916 Apk 3 π I i i s 17i6. π ε ρ ι β ε β λ η μ έ ν ο ς

'28. PTischleder, Wesen u. Stellg. d. Frau nach d. Lehre des hl. Pis '23. G Delling, Pis" Stellg. z. Frau u. Ehe '31 ; dazu OMichel, StKr 105/33,215-25. KHRengstorf, Mann u. Frau im Urchristentum '54. JLeipoldt, D. Frau i. d. antiken Welt u. im Urchristentum '62. Vgl. d. Lit. zu γαμέω a. E. u. zu σιγάω). Η 1 , 4 . 16,2. Ggs. ά ν ή ρ (Diog. L. 1,33. lEsr 9,41) AG5i4 83 l K o r l l 3 . 5 ( f . (zu V. 11 vgl. Philosophenspr. p.491,73 οϋτε γυνή χωρίς ανδρός οϋτε ... ; zu V. 12b vgl. 1 E s r 4 , 1 5 f . ) . 1 K l

335

σινδόνα έπί γυμνοΰ der e. Leinenhemd auf d. bloßen Leibe trug M k 14si (zu subst. t ò γυμνόν = d. nackte Körper vgl. Lucían, navig.33 τα γυμνά), κ ο δ ε ς (Euphorio [III ν] 53.1 Coll. Jos., ant.8,362) H 9 7 , 3 .

— 2. ohne Obergewand, ohne das sich e. anständiger Mensch nicht öffentlich zeigte (so Hes., op.39l, oft b. Attikern, auch P. Magd.6,7 [III ν]. 1 Kö 19,24. Jes 20,2) J 217 (Dio Chrys.55 [72], 1 der ναύτης trägt b. d. Arbeit nur d. Untergewand). — 3. dürftig gekleidet (Demosth.21,216. BGU 846,9. P.Brem.63,30. Hi 31,19. Tob 1,17.4,16) M t 2536.38.43f.

Jk 2 is. Β 3,3 (Jes 58,7). — 4. unverhüllt (vgl. Diod.S. 1,76,2. Themistoki., ep.16 p.756 Η. γ. αλήθεια. Lucían, Tox.42; Anachars. 19 ώς γυμνά τα γεγενημένα οί Ά ρ ε ο π α γ ϊ τ α ι βλεποιεν. Heliod., Aeth. 10,29 neb. άπαρακάλυπτος. H i 2 6 , 6 . Philo, migr. Abr. 192. Jos., ant.6,286. Ar. 13,5 αίσχύνην) H b 413. Ubertr. auf d.

Seele, deren Hülle d. Körper ist: nackt 2Kor53 (vgl. Pia., Cratyl.20 p.403B ή ψυχή γυμνή του σώματος, auch Gorg. 523CE. 524 F. Aelian, hist. an. 11,39. Artem.4,30 p. 221,lOf. d. σώμα ist d. ίμάτιον der ψ υ χ ή ; vgl. 5,40. Μ. Ant.

336

6 V 2.55,3. γ. πρεσβΰτις e. alte Frau Η 2,2. - D. Vok. (ω) γύναι, e. keineswegs unehrerbietige Anrede (Ii. з,204. Od. 19,221. Soph., Oed. rex 655. Charito 3,2,1.5,9,3. Cass. Dio 51,12,5: Augustus zu Kleopatra. Jdth 11,1. Jos., ant. 1,252.17,74. - Nur selten spürt man bei ώ γύναι den Ton der Mißachtung, wie z.B. Quint. Smyrn. 1,575) M t 1528 Lk 2257 J 2 4 1926 2013.15. Η 1 , 7 . A PI 2 , 1 8 . Vgl. JWackernagel. Über einige antike Anredeformen '12,25 f. - συν γυναιξί κ. τέκνοις (Dio Chrys.20 [37],33. SIG 695,20. IMakk 5,26. Jos., vi.99) A G 2 1 5 . σ υ ν γ υ ν α ι ξ ί ν l l 4 (Diog. L.3,46 werden nach dem Tode Platos dessen μαθηταί mit Namen aufgezählt u. die Reihe schließt; σύν οΐς και γυναίκες δύο, deren Namen folgen). — 2. d. Ehefrau (seit Homer, auch Pap. PsSal 8,10. Job. JosAs. Jos., ant. 18,148; c. Ap.2,201. Ar. 10,8. Just., 1,2. Ath.32,1. Mei., P.53) Mt528.31f. 143 1825 195 | M k 192»v.l. L k l 5 . i 3 . i 8 . 2 4 8 3 IKor 72ff. 9 s Eph 522ff.

Test All 107| Kol

12.2 von dem Göttl. im Menschen, das der Gott ohne alle Hül- 3ist. 1K1 1,3.11,2.21,6. ISm 13,1. Pol 4,2. Η 1,2. 2 9 , 1 . 4 f f . A P I 2 , 9 ; A n t 1 3 , 6 ( = Aa 1,236,7). u . o . W e r len schaut. - Vom νους: Herrn. 10,17). γ . κ ό κ κ ο ς e. nacktes Korn, womit dem Weizenkorn ein Beiwort verliehen lTi 32.12 Tit 116 von einer Hinwendung z. Zölibat verist, das eigtl. nur auf d. m. ihm verglichene leiblose steht, vgl. Inschr. Ramsay, Phryg. I 1, Nr.46: der Priester ApelSeele paßt IKor 1537; vgl. σπέρματα γ. 1 Kl 24,5. API las macht sich vor dem Gott straffällig, weil er μετά γυναικός K o r 2 , 2 6 . - Pauly-W. XVI, 2,1541-49. BHHW II, 962-65. zusammenbleiben will. - V. Witwen y. χ ή ρ α Lk 426 ( 3 K ö RAC X, 1-52.* (15) I 773-5; X 2, 1028 17,9 = Jos., ant. 8,320). γ υ ν ή τ ο υ π α τ ρ ό ς d. Frau des Vaters

γυμνότης, ητος, ή

(M. Ant. 11,27. TestSeb 7,1. Philo,

leg. all.2,59. D t 2 8 , 4 8 ) — 1. d. Nacktheit (Cornutus 30 p. 59,18) α ι σ χ ύ ν η τ η ς

γ. schmachvolle Nacktheit

Apk3ie.

— 2. d. D ü r f t i g k e i t (Ps.-Dionys. Hai., de arte rhet. 10,6) b e s . i n d . K l e i d u n g ( D t 2 8 , 4 8 . έν λιμώ κ. έν δίψει κ. έν γ. TestSeb 7,1) R ö 835 2Kor 1127.* (3) I 775; Χ 2, 1028

γυμνόω (seit Homer, auch Herrn. 1,26a. P.0xy.903,7. P. Leipz.37,18. Sb 4317,25. G e n 9 , 2 1 . Test 12Patr. JosAs 23,6. grBar 4,16. Jos., ant. 12,212. Mel., P.97) A o r . 1

( L e v 1 8 , 8 . 1 1 . V. der Stiefmutter UPZ 189,6 [112/1

ν]), d. ihm nicht in regelrechter Ehe verbunden zu sein braucht I K o r 5 1 (z. Sache s. Ps.-Phokyl. 179-81). — 3. Aus dem Zshg. kann sich für γ. auch d. Bed. Braut ergeben (Gen 29,21. Dt.22,24) δείξω σοι την νύμφην την γυναίκα τ. άρνίου Apk 219; vgl. 197 M t 120.24 Lk 2 5 v.l. V i e i l . J 83.4. — 4. Ζ. Frau am Himmel Apk 121-17 vgl. Boll 98-124 и. gegen ihn JFreundorfer, D. Apk. des Ap. Joh.'29. (215) I 776-90; IX 436; X 2, 1028-34 (S)

έγύμνωσεν (Jdth 9,1). Pass. Pf. γεγύμνωμαι. Aor. έγυμνώθη (Gen 9,21) entblößen. Pass. Dg 12,3.* (0)

Γώγ (ïiï) indekl. Ν. pr. m. Gog symbol. Name neb. Magog (Ez 38.39. Vgl. Or.Sib.3,319.512), z. Bez. d. vom Messias zu besiegenden Feindes Apk 208. - Bousset,

γυναΐκάριον, ου, τό (Diocles Com. [V ν] 11. Μ. Ant. 5,11. Epikt. Index Sch. Phryn. p. 180L.) D e m . v. γ υ ν ή d. Weibchen m . v e r ä c h t l . N e b e n s i n n , e t w a Frauenzimmer PI. 2Ti 36.* (1)

Z K G 20/00,113-31; Rel. J 219f. JKIausner, D. mess. Vorstellungen d. jüd. Volkes im Zeitalter d. Tannaiten '04,99ff. JBoehmer. Wer ist G. von Magog? ZWTh 40,1897,321-55. Billerb. III 831-40. BHHW I, 581. FFBruce, Bulletin JOSCS I2,'79,17ff. -

γυναικείος, α,

OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestRub 3,10.12. Philo. Jos., ant. 13,108) weiblich σκεϋος γ. Umschreibung f. Weib (σκεϋος 2), ά σ θ ε ν ε σ τ έ ρ φ σκ. τ ω γ υ ν . l P t 37 (P.Oxy.261,12f. δια γυναικείαν άσθένειαν).* (1)

γυνή, αικός, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Testjob. Test 12Patr. JosAs. Parier. Apk 4Esr fgm. b. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog. Fremdw. im Rabb.) d. Frau — 1. d. Frau, o h n e n ä h e r e B e s t i m m u n g ( a u c h e. J u n g f r a u , z.B. Eurip., Or.309 von Elektra) M t 9 2 0 ( = A P I M l v 16) 1333 2755 Lk 142 (vgl. Semonides v. Amorg., fgm. 7,88f. Diehl 2 άριπρεπής μεν έν γυναιξί γίγνεται πάσησι) 82f. (vgl. Appian, bell. civ. 1,63 § 282 γύναια πολλά πολυχρήματα stehen dem Marius bei) 1 3 l l I K o r 1434f. l T i 2 l l f . (Demokrit, fgm. 110 γυνή μή άσκείτω λ ό γ ο ν δεινόν γάρ. Ael. Aristid.45 p.41 D.; ό ά ν ή ρ λεγέτω, γυνή δε οις αν άκούση χαιρετώ. NGeurts, Het Huwelijk bij de Griekse en Romeinse Moralisten

V.l. f. Ωγ API 8,12 (Hamburg. Ω γ Ox 1602).* (1) I 790-2; Χ 2, 1034

γωνία, ας, ή (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 18,1. TestSal. Test Ass 7,2. Ep. Arist. 61. Philo. Jos. Tat. 26,3. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Ecke των πλατειών Straßenecke Mt 65. κεφαλή γωνίας (Ps 117,22) d. Eckstein od. d. Schlußstein

(s. κεφαλή 2 b) M t 2142 M k l 2 i o L k 2 0 i 7 A G 411

lPt 27. Β 6,4. αί τέσσαρες γωνίαι της γης d. vier Enden d. Erde A p k 7 l 2 0 e (X., de rep. Lac. 12,1. TestAss 7,2. PGM 8,8 έν ταϊς δ' γωνίαις τ. ουρανού). V. d . E c k e n e.

Steines H 8 1 , 1 ; e. Baues (BGU 1002,11 [55 ν] μέχρι γωνίας της οικίας. Jos., bell.3,243) Η 7 9 , 3 . 9 2 , 1 . — 2. d. W i n k e l ν. e. verborgenen Platz (Pia., Gorg. 485 D βίον βιώναι έν γωνίςι. Epikt. 2,12,17. Celsus 6,78. S u s

38 Theod.) AG 2626. V. Winkelpropheten: κατά γ ω ν ί α ν προφητεύειν im Winkel predigen Η 43,13.* (9) I 792; X 2, 1034

Δ δ' Zahlzeichen = 4 (τέσσαρες: Pap. Jos., c. Ap. l, 158. Mel., P.90,673 .[Β]; vgl. Or. Sib.5,40) Η 87,7. = 4. (τετάρτη)ϊη d. Uberschriften Η 22 ff. (δρασις, visio 4). 29ff. (εντολή, mandatum 4). 53 (παραβολή, similitudo 4). έν τφ δ' της έξηγήσεως των κυριακών λόγων Pa (3,1).* (0) Δαβίδ s. Δαυίδ. ΔαΦάν (]nT) indekl. Ν. pr. m. (LXX. - Bei Jos. Δαθάμης, ου [ant.'4,191) Dathan 1 Kl 4,12. PrJk 9,2; s. Ά β ( ε ) ι ρ ώ ν . BHHW I, 323.* (0)

δαιμονιάζομαι ( N F zu δαιμονίζομαι) besessen sein οαιμονιαζομένους καθαρίζων API M1 verso 12.* (0)

δαιμονίζομαι Pass. Aor. 1 Ptz. δαιμονισθείς (Mk 518. Lk 836) von e. Dämon (s. δαιμόνιον u. δαίμων) besessen sein (in diesem Sinne steht das seit Soph, bekannte Wort b. Philemo Com.191. Plut., mor.706D. Cat. cod. astr.XI 2 p.119,

20. Ps 90,6 Aq. TestSal 17,3) v. e. Mädchen κακώς δαιμονίζεται wird v. e. Dämon übel geplagt Mt 1522. Sonst nur im Ptz. ό δαιμονιζόμενος d. Besessene (Thrasyllus [I n] b. Ps.-Plut., fluv. c. 16. Kyraniden p.69,17. Jos., ant.8,47. PGM 13,242.4,3007 nach ADieterich, Abraxas 1891,138; Preisendanz hat δαιμονιαζομενους) Mt 424 816.28.33 9 32 1 222 M k 132 5lSf. L k 8 3 5 D J 1021 AG

19i4D. δαιμονιαζομένους καθαρίζων API M l v. 12. D a f ü r δ α ι μ ο ν ι σ θ ε ί ς s . o . - JWeiß, RE IV 410-19.* (13) II 20; X 2, 1034-6

δαιμονικός, ή, ÓV (Plut. Physiogn.I 345,8.12. Cat. cod. astr.X 112,10. Proclus zu Pia., Cratyl. p.93,9 Pasqu. Ath.25,3. Klemens Alex., ström.6,12,98. TestSal 1,2 PQ. Ath.25,3) v. e.

Dämon besessen neb. ασώματος ν. Irrlehrern ISm 2. Beide Beiworte sind um d. Logions 3,2 willen gewählt.* (0) δ α ι μ ό ν ι ο ν , ο υ , t ó (substant., Neutr. des seit Homer belegbaren u. auch OGIS 383,175. Herrn. 10,19. Ps.-Phokyl. 101. TestSal. grBar 16,3. Philo. Jos., bell. 1,373.6,429 vorkommenden, Adj. δαιμόνιος [s. unt. 2 δαιμόνιον πνεύμα]) d. Dämon — 1. V. Göttern (Eur., Bacch.894. Hdt.5,87,2. Pia., apol. 26 Β. X., mera. 1,1,1 καινά δαιμόνια είσφέρειν. Sg. SIG 545,14.601,15. UPZ 144,43.50 [164 ν], Vett. Val.355,15. Philo,

Mos. 1,276. Jos., bell. 1,69) ξένων δ. καταγγελεύς e. Prediger fremder Gottheiten AG 1718. — 2. v. selbständigen Zwischenwesen u. Geistern (Pia., symp.23 p.202E πάν το δαιμόνιον μεταξύ έστι θεού τε και θνητού. Chrysipp [Stoic. II 338,32] δ. φαύλα. Plut., Dio 958 [2,3] φαύλ. δ.; mor.276f. Ps.-Lucian, asinus 24 p.592 ούδέ τά δ. δέδοικας; Vett.Val.67,5.99,7. Herm.9,3. PGM 4,3081. 5,120.165.170. LXX. Hen 19,1. Just. Tat.; dazu δαιμόνιον πνεύμα: Bleitafel v. Hadrumetum [Dßm., Β 26,1.35]. PGM

4,3038.3065.3075), die nach d. Volksglauben in d. Menschen eingehen u. Krankheiten, bes. des Seelenl e b e n s , verursachen (grBar 16,3 èv μαχαίρα ... έν δαιμοvioiç als Strafe. Jos., bell.7,185; ant.6,166ff.211.214.8,45ff.):

δ. εισέρχεται εις τινα Lk 830. δ. έχε ιν besessen sein Mt 1118 Lk 733 827 J 720 848f.52 IO20. έχων πνεϋμα δαιμονίου ακαθάρτου Lk433. ρϊψαν αύτόν το δ. 35 ; vgl. ερρηξεν 942. D. Heilung d. Kranken wird ent-

sprechend als e. Austreiben der Dämonen bez. έκβ ά λ λ ε ί ν (τ.) δ. (Jos., ant.6,211) Mt 722 934 108 1 224.27Í. Mk 134.39 3 IS.22 613 726 938 169.17 Lk 949 11I4f. 18ff. 1332.

Pass. Mt 933. έξουσίαν έπί πάντα τά δ. Lk9i. τά δ. ύποτάσσεται ήμϊν 1017. έξέρχεται το δ. (s. εξέρχομαι 1 a δ. - Thrasyllus [I n] b. Ps.-Plut., fluv. 16 απέρχεται τό δαιμόνιον) Mt 17is Mk729f. L k 4 4 i 82.33.35.38 1114. Sie hau-

sen in d. Wüste 829, daher e. zerstörte Stadt e. Dämonenherberge ist Apk I82 (vgl. Jes 13,21.34,11.14. Bar 4,35); stehen unter d. Herrschaft d. Beelzebul (s.d.) Mt 1224.27 Lkllis.ier. D. Irrlehren als διδασκαλίαι δαιμονίων (gen. subi.) lTi4i. D. Fähigkeit der Däm., Wunder zu tun, wird verschieden beurteilt J IO21 u. Apk I614. Sie sind Gegenstand d. Verehrung 920. Ihnen gilt der heidn. Götzendienst (Dt 32,17. Bar 4 , 7 ; vgl. Ps 9 5 , 5 . 1 0 5 , 3 7 . Hen 19,1.9$,7. Just. Tat. Doch ebenso Perser u. Babylonier: Cumont' 305,97) IKor

1020f. Β 16,7. Zu Jk 219 vgl. φρίσσω. - V. d. bösen Geist der Verleumdung Η 27,3; der Rachsucht 100,5; der Überhebung 99,3. - Das δ. kann ohne einen faßbaren Leib erscheinen u. wirkt dann als Gespenst ISm з , 2 . - JGeffcken, Zwei griech. Apologeten '07,216ff. JTambornino. De antiquorum daemonismo '09. RWünsch, D. Geisterbannung im Altertum: Festschr. Univ. Breslau '11,9-32. WBousset, Z. Dämonologie d. späteren Antike: ARW 18/15, 134-172. FAndres, Daimon: Pauly-W. Suppl.III '18,267-322. M Pohlenz, Stoa '49 [Reg.]. RAC IX, 546-797. GFrancois, Le polythéisme et l'emploi au singulier desmots ΘΕΟΣ, ΔΑΙΜΩΝ '57 (Lit.). S. auch d. Lit. bei άγγελος.** (63) II 1-20; Χ 2, 1034-6 δ α ί μ ο ν ι ώ δ η ς , ε ς (Astrol. Text in Ρ. Mich. 149 [II n] VI, 33. VII, 11. VIII, 8.13. Proclus zu Pia., Tim.I p.113,21 Diehl. Syntipas p. 13,22. Schol. z. Aristoph., ran. 295. Leontios 8 p. 16,13. Etym. Mag. p. 336,38 φάντασμα δαιμονιώδες ύπό της Εκάτης πεμπόμενον. Ps 9 0 , 6 Sym.) dämonisch, ν. Dämonen stammend Jk 315.* (1) II 20; Χ 2, 1034-6

δαίμων, ονος, Ó d. (seit Homer bezeugte, auch Herrn. Inschr. Pap. TestSal. Testluda 23,1. Philo. Jos. Or. Sib. Just. Tat. Ath. vorkommende) Wort hat im NT an d. einzigen Stelle, an der es in den Text aufzunehmen ist, d. Bed e u t u n g d. Dämon, d. böse Geist (Charito 6,2,9 δ. κακός. Epikt. 1,22,16. Appian, bell. civ. 4,86 § 366. Alexander Aphrod., Probi.2,46. Jambl., myst.3,31,15 πονηρ. Himerius, or.8 [23],13 [hier erwürgt der πονηρός δ. der Krankheit sein Opfer mit dem βρόχος]. Sextus 604. Synes., ep. 79 p. 227 D. Eutecnius 2 p. 30,13 [v. d. Harpyie], PGM 4,1227 [έκβάλλειν], 2517 [πονηρός]. 3018.5,131. P.Oxy. 1380,164. BGU 954,9. Jes 6 5 , 1 1 . Philo, gig. 16b. Jos., bell. 1,628; ant.8,45; vi.402. Testluda 23,1. Theoph. Ant. II, 8 [S. 118,7] ; vgl. δαιμόνιον 2) Mt 831. A l s

v.l. noch MkSi2 Lk829 Apkl6i4 182. - ECEOwen, Δαίμων and Cognate Words: JThSt 32/31,133-53.* (1) II 1-20; X 2, 1034-6 (S)

δαίρω, falls das Wort e. Eigenleben führt u. nicht mit PK.atz als itazistische Schreibung für δέρω hier auszuscheiden ist, schlagen, (durch)priigeln Η 62,7 (A и. Ps.-Athanasius, Cod. Paris); auch Hss. zu Mt 2135 M k 123.5 Lk 2263 u . ö . ; vgl. δέρω.* (0) δ ά κ ν ω (seit Homer, auch LXX. Just.) Fut. δ ή ξ ο μ α ι (LXX). A o r . 2 ε δ α κ ο ν (LXX. Just., D.91,4.131,4). Pass.

339

δάκρυον

Pf. Ptz. δεδηγμένος (Just., Konj. δηχθώ beißen — 1. eigtl. v. Schlangen

D. 112,1).

δαν(ε)ίζω Aor. 1 έδήχθην;

Β 12,5. Pass. (Diog. L.5,78 ύπ' άσπίδος δηχθείς) 1 2 , 7 (vgl. N u m 2 1 , 6 ff.). — 2. übertr. (Hdt.7,16,1. X., Cyr.4,3,3. Epikt.2,22,28 δάκνειν άλλήλους καί λοιδορεϊσθαι. Appian, Syr. 10 § 40 = empfindl. treffen, verletzen u.s., auch P. Brem. 56 Anh., 11. H a b 2 , 7 . Philo, leg. all.2,8) neb. κατεσθίειν (s.d.) Gal 5is.* (1)

340

2Ti4io. Zur v.l. Δελματιαν (C 2.424.1739 u.a.) vgl. Bl-D. §41,1.* (l) δαμάζω (seit Homer, auch Da 2,40) Fut. 3.Sg. δαμάσει (Da 2,40 Theod. [-ζει Kod.A-]). Aor. 1 εοάμασα (vgl. Mel., P. 17,115), 3 . S g . έ δ ά μ α σ σ ε ν (Ath.21,4 [Homer, II. 16,316b). Pass. Pf. 3. Sg. δεδάμασται. Aor. Inf. δαμήναι (Ath.21,2 [Homer, 11.16,434]) bändigen

— 1. eigtl. e. Tobsüchtigen Mk 54. V. Tieren (Test zähmen Jk 37.

Abr A 2 S.79,6 'ίππους ... δεδαμαομένους):

δάκρυον, ου, τό (seit Homer, auch BGU 1141,27 f. LXX. TestSal. TestAbr AB 108,7. TestSeb 1,7.2,1. JosAs. Parier. ApkSed. ApkEsr 6,23 S.31.1T. Just., D.90,5) D a t . PI. δ ά κρυσίν (Lk 73Ϊ.44. LXX. JosAs 13,5 Kod.A [S.57,12 Bat.]. ApkSed 14,3 S.136,1 Ja. ApkEsr 6,23 S.31.1T. Just., D.90,5. Jos., ant. 1,275; vi. 138. Mel., P. 18,121. Rest d. alten δάκρυ? Bl-D. § 52. δακρόοις Empedokles, fgm.6,3D bei Ath.22,1) d. Träne A p k 7 n 214 (beide Jes 25,8). Sonst PI. (Polyb.2, 56,6.7. Philo) L k 738.44 (Theodor. Prodr.9,275H.: d. Füße in Tränen baden). Dieser = das Weinen 2Ti 14. API 6,6. μετά δακρύων (Nicol. Dam.: 90 fgm.68,3. fgm. 130,17 p. 399,14 Jac. Diod.S. 34 + 35,11 u. 34 + 35 fgm. 26. Lucían, ver. hist. 1,21. P. Petr. II 1,4 [260 ν], Jos., bell. 5,420; vi. 420. TestSeb

— 2. übertr.

in seine Gewalt bekommen, bändigen

(Jos., ant. 3,86 τό φρόνημα. Mel., P. 17,115 ό ά γ γ ε λ ο ς . . . τον ... Φαραώ δια πένθους έδάμασεν) τ η ν γ λ ω σ σ α ν 38.* (4)

δάμαλις, εως, ή (seit Aeschyl., auch SIG 1026,5.22. Arch. Abinn.80,7.8.21. LXX. Tesüos 19,5 [A], JosAs 10,14 Kod.A. AkrEz fgm.b. ViJaddo 1 IS.93,3 Schermann]. Philo. Jos., ant. 1,184. Just., D.132,2f. Mel., P.27,191 [B]) d. Färse, d. junge Kuh. V. der R o t e n K u h ( N u m 19. Jos., ant.4,80 [hier Genit. δαμάλιδος]) H b 913. Β 8 , 1 . (Just., D.13,1).* (1) IV 769

Δάμαςις, ιδος Ν. pr. f . Damaris Name e. v. Pis be-

1,7.2,1) Mk924v.l. AG 2019.31 Hb57 12i7. δια πολλών

k e h r t e n A t h e n e r i n AG 1734. Das als Frauenname nicht be-

δ . 2Kor 24 (διά III 1 c. - Zum „Tränenbrief' vgl. Synes., ep. 140 P-276C τί τοις έπιστολαϊς τών δακρύων έγχείς; warum begießest du deine Briefe mit Tränen?).* (10)

legbare Δ. ist schon v. HGrotius durch den nicht seltenen Namen Δάμαλις (so h) ersetzt worden. Hdb. z. St.* (1)

δαχςύω

(seit Homer, auch Grabinschr. Sb 373,2.4.6178,2. LXX. TestAbr AB. TestNaphth 7,4. Tesüos 8,1. Jos., ant. 9,9; vi.210) Fut. 3.Se. δακρύσει (Sir 12,16). Aor.l έδά-

κρυσα weinen έδάκρυσεν ό Ιησοΰς J. brach in Tränen aus J 1135 (wie Diod. S. 17,66,4.27,6,1. Appian, Samn. 4 § 13 ό πρεσβύτης έδάκρυσε).* (1)

δακτύλιος, ου, ό (seit Sappho. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Tesüob 46,5 τό δακτυλιον. Philo. Jos.) d. Ring Lk 1522; Z. Siegeln gebr. (Diod.S. 16,52,6. Appian, Hann. C.50 u. 51. Diog. L.4,59.7,45. Esth 8,8.10. Da 6,18 u.ö. Jos., bell. 1,667.2,24) 1K1 4 3 , 2 . * (1) VII 939,943 δάκτυλος, ου, Ò (seit Hdt., auch Batr. Inschr. Pap. LXX. TestSal. JosAs 16,10 f. ApkEsr 4,31 S.29.6T. Ep.Arist. Philo. Jos. Just., D. 114,3) d. Finger βαλεϊν τον (τους) δ. J 2025 Mk 733. PrJk 19,3. φέρε τον δ. σου ώδε J 2027. mit d. F. berühren ν. leichtester Berührung (Simplic. in Epict. p. 53,25 ist &κρφ δακτύλφ - nur ganz leicht „nach dem Sprichwort") Mt 234 Lk 1146. άκρον τοϋ δ. (vgl. 4Makk 10,7. Jos., ant. 11,234 άκροις τ. δακτύλοις) Fingerspitze L k 1624.

m. d. Finger schreiben (vgl. Ex 31,18. Dt 9,10) J 86.8 v.l. - d. Finger Gottes = Gottes Macht (Ex 8,15. Philo, Mos. 1,112. PGM II S.209 N r . l , 6 f . κατά τοΟ δ. τοΟ

θεοο) Lk 1ΐ2ο; anders γεγραμμενας τφ δ. τής χειρός τοϋ κυρίου eigenhändig ν. d. Herrn geschrieben Β 4 , 7 . 1 4 , 2 (Ex 3 1 , 1 8 ) . - RAC IX, 909-46.* (8) II 21; Χ 2, 1036

ΔαλμανουΦά Ν. pr. f . Dalmanutha, angebl. Ortschaft am See Gennezaret, vieil, anderer Name für das unter mehreren Varianten auch überlieferte Magdala (Dalman, Gramm. 1 133; hierzu MRossi, Rivista storico-critica delle Scienze Teolog. 5/09,345-50) Mk8l0. Ableitung d. Namens ebenso unsicher wie d. Lage. EbNestle, Philologica sacra 1896,17. Dalman, Worte 52f. OProcksch, Pj 14,'18,16f. JSickenberger, ZDPV 57, 34,281-85. BHjerl-Hansen, Dalmanutha: Dansk Teol. Tidsskr.'42, 88-100.* (1)

Δαλματία, ας, ή Ν. pr. f . Dalmatien, d. südl. Illyric u m (Mommsen, Röm. Gesch. V 19f.l83ff. Stephan. Byz. s. v. Ί σ σ α : κατά Δαλματίαν καί Ίλλυρίαν. Phlegon: 257 fgm. 36,12 Jac. Jos., bell.2,369. CIL III 1 p.271.279ff. Pauly-W.IV, 244859, IX, 1085-88, Suppl.VIII, 21-59. Kl. Pauly I, 1364-68. HKrahe, D. alten balkanillyr. geogr. Namen, Diss. Heidelb.'25)

Δαμάς, ä N. pr. m. Damas, Bischof in Magnesia IMg 2. D. Name ist in den Inschr. nicht selten u. bes. auch für d. westl. Kleinasien bezeugt (CIG 2562,25.2869,2.2880,3.9), spez. für Magnesia durch d. Inschr. v. Magn.321.287. Vgl. Δήμας.* (0)

Δαμασκηνός, ή, όν aus Damaskus ό Δ. d. Damaszener (Strabo. Athen. Geopon. Jos.) 2Kor 1132.* (1) Δαμασκός, oö (pyip"!! Gen 1 4 , 1 5 u.ö. Just., D.78,10 u.ö.) N. pr. f . Damaskus (Diod.S. 19,100,5 Δ. τής Συρίας. Nicol. Dam. b. Jos., ant.7,101. Strabo. Jos.), Hauptstadt V. Coelesyrien m. starker jüd. Bevölkerung (Jos., bell. 2, 561.7,368). D. Stadt gehörte d. Seleuziden, d. Nabatäem, schließl. d. Römern (Schürer II' I50ff.). AG92ff. 225f. 10f. 2612.20 Gal l l 7 . - HvKiesling, Damaskus. Altes u. Neues aus Syrien '19. CWatzinger u. KWulzinger, Damaskus '21. IBenzinger, Pauly-W.IV '01,2042-48. Ualabert, Diet. d'Arch. IV 119 ff. JSauvaget, Esquisse d'une histoire de la ville de Damas '35. Über die Besitzverhältnisse, die 2Kor 11,32 vorausgesetzt sind, s. ESchwartz, N G G '06,367f.'07,275. Schürer 4 I 737. II 108.153 f. Zahn, N KZ 15,'04,34. UKahrstedt, Syr. Territorien in heilenist. Zeit '26. Kl. Pauly I, 1371-73, BHHW I, 313-15. - S. Ά ρ έ τ α ς * (15) Δάν (17) indekl. N. pr. m. (LXX. Hen 13,7. Test 12Patr. TestSal 18,20A. JosAs. Philo. Jos. Letzterer hat neb. Δ ά ν [ant. 1,305] auch Δάνος, ου [2,181]) Dan, isr. Stammname ( G e n 3 0 , 6 . 4 9 , 1 6 ) A p k 7 s v.l. ( f ü r Γ ά δ ; vgl. ViEz 17 [S. 76,4 Schermann] την φυλήν Δάν καί τοΟ Γάδ). BHHW 1, 317 f.* (0)

Δαναΐδες, ων, ai d. Danaiden, die Töchter des Dañaos, die in d. Unterwelt gestraft werden. 1 Kl 6,2 ([s. RKnopf, Hdb. z. St. Den einhellig überl. Wortlaut Δαναΐδες κ. Δίρκαι verteidigt auch APlummer, ET 26/15,560-62] Tat. 26,1). Kl. Pauly I, 1379f., II, 9 9 * (0)

δαν(ε)ίζω Fut. δανιώ (LXX). Aor. 1 έδάνισα. Med. έδανισάμην (z. Schreibg. s. Bl-D. § 23) — 1. Akt. Geld ausleihen (seit Aristoph. X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant.4,266) Lk 634t.b.35 (vgl. Just., AI 15,10. Ath. 12,3); m. Wucherzinsen ApkPt 16,31. — 2. Med. Geld entleihen, sich borgen (seit Aristoph. X., auch Inschr. Pap. 2Esr 15,4. Ps 36,21. Jos., ant.16,296) ά π ό τινός (Pia., Tim. 42 E. Philo, div. rer. her. 282) Mt 542 (vgl. Just., AI 15,10).* (4) III 345

341 δάνιον, OD, TÓ (seit

342

δέ

δάνιον Demosth.34,12. Aristot., auch Inschr.

Pap. Dt 15,8.10.24,11. 4 M a k k 2 , 8 . Philo. Jos., ant.3, 282.14,370) d. Darlehen ά φ ι έ ν α ι τ ό δ. d. Darlehen erlassen Mt 1827.* (l)

ihn 1334 (Jes 55,3). D a v i d S c h a u b r o t e essend ( I K ö 2 1 , 1 - 6 ) Mt 123 Mk225 Lk63. S. T r e u e zu Saul u n d S c h o n u n g des N a b a l API 6,21 ff. ( I K ö 25). S. Kriege 1 Kl 4,13. S. T o d AG 1336 ( 3 K ö 2,10). S. G r a b AG 229 (vgl. Jos., bell. 1,61;

δανίστής, 00, ό

(seit Demosth., auch Plut., Solon 85 [13,5]; mor.830D. Inschr. Pap. 4K.Ö 4 , 1 . Ps 1 0 8 , 1 1 . Sir 2 9 , 2 8 . Philo. Jos., ant. 18,147 u.ö. Fremdw. im Rabb.) d.

Darlehensgeber, d. Geldverleiher, d. Gläubiger Lk 741 (Ggs. χ ρ ε ο φ ε ι λ έ τ η ς wie Spr 29,13).* (l) Δ α ν ι ή λ (Vk?J7) indekl. N. pr. m. (LXX. Hen 6,7. Or. Sib. 2,247. Just., Mel., HE 4,26,14. - Ep. Arist.49 u. Jos. haben Δανίηλος, ου [ant. 10,193], ebenso M t 2 4 i s D ) Daniel, d .

P r o p h e t M t 2 4 i s Mk 13i4 t.r. 1K1 45,6. 2K1 6,8. Β 4 , 5 . BHHW I, 318. RAC III, 575-85 * (1)

δαπανάω (seit Hdt. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 6 S.83,12. Ep.Arist. Philo. Jos. Just., AI 13,1) F u t . δ α π α ν ή σ ω . Aor. 1 έ δ α π ά ν η σ α ; I m p . δ α π ά ν η σ ο ν . Pass. Pf. Ptz. δ ε δ α π α ν η μ έ ν ο ς (LXX). Aor. 3. Sg. έδαπ α ν ή θ η ( 2 M a k k 1,32) ausgeben, aufwenden — 1. eigtl. m. Akk. d. O b j . d. Vermögen Mk 526 (vgl.

ant. 16,179).

Als

Psalmensänger

Mk 1236.37 Lk 2042.44 AG 225 Rö 46 119 Hb 4v. Β 10,10. API 7,11 u . ö . , mit I n s p i r a t i o n M t 2 2 43.45 AG l i e 234 425, p r o p h e z e i e n d Β 12,10. Vorvater des Messias Mt 2242 Mk 1235 Lk 2041. Β 12,10. D. mess. Reich als R. D a v i d s bez. Mk I l i o ; sein polit. Reich d. zerfallene H ü t t e Davids AG 1516 (Am 9,11). D a v i d s T h r o n Lk 132 (Jes 9,6). D. Messias hat d. Schlüssel D a v i d s , d. h. seine H e r r s c h a f t Apk37 (Jes 22,22 v.l.). D i e Stadt D . ist B e t h l e h e m Lk24.ii J742. Z u ή φίζα Δ. Apk55 2216 vgl. ό ί ζ α 2. Z u λ ί μ ν η τ ο ϋ Δ. Ox 840,25 vgl. λ ί μ ν η 2. - Als G l a u b e n s v o r b i l d Hb 1132, als μεμ α ρ τ υ ρ η μ έ ν ο ς bez. 1K118,1. έ κ λ ε κ τ ό ς 52,2. - Fragl. ist d. Β ed. ν. ά μ π ε λ ο ς Δ. in d. Eucharistiegebet D 9 , 2 (s. άμπελος 2). RAC III, 594-603.** (59) III 486,491 ; VIII 482-92

δαφνιδέα, ας, ή ( δ α φ ν η δ α ί α v.l.; Hapaxl.) d. Lorbeerbaum PrJk 2 , 4 . 3 , 1 ; s. deStrycker S. 299.* (0)

I M a k k 1 4 , 3 2 . Jos., ant.15,303). τί ε ι ς τ ι (Diod.S. 11,72,2. Appian, bell. civ. 3,32 § 126. Artem. 1,31 p. 33,11 f. Sb 8331,17 f. [98 n] πολλά δαπανησας ίς τό ιερόν. OG1S 59,15. Bel 6

Δ ά φ ν ο ς , ο υ Ν. pr. m. Daphnus, e. Christ in S m y r n a ISm 13,2 (Z. Namen s. Hdb. z. St.), in K o r i n t h API K o r

L X X . 3 T h e o d . Jos., ant.4,277) etw. fììr etw.

1,1.* (0)

ausgeben

H 5 0 , 8 ; d a f ü r ëv τ ί ν ι (BGU 149,5 èv πυρψ κατ' Ετος δαπανάται τα υπογεγραμμένα) έ ν τ α ΐ ς ή δ ο ν α ϊ ς ύ μ ώ ν fur eure

Lüste J k 4 î . έπί τ ι ν ι (etw.) fur jmdn. od. etw. aufwenden AG 2124; e b e n s o ύ π έ ρ τ ί ν ο ς 2Kor 12is (vgl. ZNW 18/18,201). - M. d. N e b e n s i n n d. V e r s c h w e n d e n s (Hesych. Suda δαπ.· ού τό άπλώς άναλίσκειν, άλλα τό λαμπρώς ζην και σπαθαν καί δαπανάν την ούσίαν): π ά ν τ α alles ver-

geuden LK 15 μ (doch ist a u c h d. neutrale Sinn alles aufbrauchen mögl.). — 2. übertr. aufreiben, erschöpfen (Jos., bell. 3,74) τ ο υ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς Η 4 4 , 2 . P a s s . (Appian, bell, civ.4,41 §171.

4,108 §456) e b d . ; a u c h α ί δ ε δ α π α ν η μ έ ν α ι κ α ρ δ ί α ι τ. θ α ν ά τ φ d. zu Yode erschöpften Herzen Β 14,5 (Cat. cod. astr.VIII 3 p. 135,19 ύπό τ. λύπης έδαπανώμην). - V.

F e u e r (Dio Chrys.4,32. 2 M a k k 1,23.2,10. Philo, exsecr. 153. Jos., ant.4,192. Or.Sib.2,197. Just., AI 13,1 τά ... εις διατροφήν γενόμενα ... πυρί δαπανάν) π υ ρ ί ΟΖ π ο ι ώ δ α -

π α ν η θ η ν α ι ich lasse dich ν. Feuer verzehren 11,2; vgl. 16,1.* (5)

M Pol

δαπάνη, ης, ή (seit Hes. Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist. Jos., bell. 1,605; ant. 12,200) d. Ausgabe, d. Kosten, d. Aufwand ψ ψ ρ ί ζ ε ι ν τ η ν δ. d. Kosten berechnen Lk 142«. σ υ ν ο ψ ί ζ ε ι ν τ η ν π ο σ ό τ η τ α της δ. d. Größe d. Kosten zusammenrechnen H 56,7. - Unsic h e r A P I M l V.27.* (l)

δασύπους, οδος, ό (Cratinus Com.400. Aristot., hist. an. 511a,31. Eutecnius 2 p.22,22. TestAss 2,9) d. Hase, d e s s e n

δ έ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal [auch P.Vindob.]. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. syrBar 14,2. grBar. ParJer. Apk 4Esr fgm.b. ApkSed. ApkMos. AsMos. Asc

Is. AkrEz. Apolog.) e. d e r a m h ä u f i g s t e n a n g e w a n d t e n griech. Partikeln, die zur A n e i n a n d e r r e i h u n g v. Satzgliedern gebr. wird, w e n n diese als in e. gewissen, o f t k a u m e m p f u n d e n e n G g s . b e f i n d l i c h dargestellt w e r d e n sollen. Ü b e r s . : aber, w e n n d. Ggs. deutl. ist, und, w e n n e. b l o ß e V e r k n ü p f u n g beabsichtigt ist, o h n e d a ß d. Ggs. bes. e m p f u n d e n w ü r d e ; h ä u f i g ist sie gar nicht zu übersetzen. (Bl-D. § 447). — 1. zur H e r v o r h e b u n g e. G e g e n s a t z e s — a. allg. Mt 61.6.15.17 820 917 2325 M k 22ir. Lk 536f. 106 129f. 139 IKor 215 u. 0. — b. bei K o r r e s p o n d e n z d. G l i e d e r μέν - δέ s. u. μέν. — c. bei A n e i n a n d e r r e i h u n g von G l e i c h a r t i g e m , so d a ß sich das Einzelne v o m Anderen klarer a b h e b t M t I2-I6 2Pt I5-8. Lehre zu Lehre f ü g e n d M t 531 616 Rö 14i IKor 7i 81 121 151 I61. — d. n a c h v o r a u s g e h e n d e r N e g a t i o n vielmehr (Wsh 2 , 1 1 . 4 , 9 . 7 , 6 u.ö. 2 M a k k 4 , 5 . 5 , 6 u.ö. 3 M a k k 2,24. 3,15) M t 633 Lk IO20 AG 129.14 Rö 34 Eph 415 Hb 413.15 612 912; verstärkt zu δ ε μ ά λ λ ο ν sondern vielmehr 1213 Mt 106.28. — e. n a c h h y p o t h e t . od. t e m p o r a l . Vordersatz d e n N a c h s a t z e i n f ü h r e n d u n d j e n e m gegenüberstellend (Kiihner-G.II 275f.; Epikt. 1,4,32. I M a k k 14,29. 2 M a k k 1,34. Acta Thomae 98) AG 1117 ( E H L P , t.r.). 2Pt 15 (z. Vordersatz V . 3 f . ) . Kol I22 (wo d. Partizipia l k o n s t r u k t i o n V.21 d e n Vordersatz vertritt; Ep.

Fleisch d. J u d e n v e r b o t e n w a r Β 10,6 (Dt 14,7; vgl.

Arist. 175.315).

L e v 1 1 , 5 . TestAss 2,9).* (0)

— 2. sehr h ä u f i g als b l o ß e Ü b e r g a n g s p a r t i k e l o h n e irgendwie b e m e r k b a r e n Ggs. nun aber, da Mt 118.24 219 31 830 M k 5 l l 724 169 Lk 321 122.ll.13.15f.50 131.6.10 15i.ii u . ö . A G 4 5 61.8 910 12i0.i7.20 23io 2417 RÖ828 IKor I612.17 2Kor47 81 Gal 323. Bes. u m e. Erk l ä r u n g e i n z u f ü g e n Rö 322 930 IKor 1011 1556 Eph 532

Δ α υ ί δ ( a n d e r e S c h r e i b u n g Δ α υ ε ί δ , in j u n g e n H a n d s c h r i f t e n a u c h Δ α β ί δ ; vgl. Bl-D. §38 Anh.39,1; über d. Kürzung Δάδ s. LTraube, Nomina sacra Ό7) David ( Τ Π ) indekl. N. pr. m. (LXX. TestSal. ApkSed 14,4 S. 136,2 Ja. [Δαυείδ J.] Or.Sib. Index. Jude Eupolemus [II v]: 723 fgm.2b,3ff. Jac. [Δαβίδ], Philo, conf. lingua 149 [Δαβίδ]. Just. Mel. [Δαυίδ Β, Δαυείδ ChJ. - Bei Jos., ant.6,199; auch 7,101 im Zitat aus Nicol. Dam. Δαυίδης, ου od. Δαβίδης), N a m e d .

Königs, im S t a m m b a u m Jesu Mt 16.17 Lk3si. N a c h Mt 120 Lk 127 24 w a r J o s e p h a u s david. G e s c h l e c h t . Jesus υιός Δ. g e n a n n t Mt 11 927 1223 1522 2 03Of. 219.15 Mk 1047Í. Lk 183er. έκ σ π έ ρ μ α τ ο ς Δ . Rô I3 2Ti2e. I E p h 18,2. I R ö 7,3. A P I K o r 2,5. εκ γ έ ν ο υ ς Δ. I E p h 20,2. ITr 9,1. ISm 1 , 1 ; vgl. Apk22i«. - εως τ ω ν ή μ ε ρ ω ν Δ. AG 745. David z. K ö n i g b e r u f e n 1322 ( I K ö I 3 , 1 4 u. Ps 88,21). G o t t e s V e r h e i ß u n g e n a n

Phil 28. S o in P a r e n t h e s e n (Thu. 1,26,5 ϊστι δ' ισθμός t ò

χωρίον) ή σ α ν δέ ή μ έ ρ α ι τ ώ ν ά ζ ύ μ ω ν AG 123. — 3. zur W i e d e r a u f n a h m e e. u n t e r b r o c h e n e n R e d e (Theokrit 5,104 nach der Unterbrechung 100-03) Mt 34

Lk 41 Rö 58 2Kor IO2. — 4. mit a n d e r e n Partikeln v e r b u n d e n — a. δέ κ α ί aber auch, aber sogar (2Makk 12,13.15,19. Ep. Arist.40 u.ö. TestJob 15,8 u.ö.) M t 3 1 0 v . l .

1030 1817

Mk 1431 Lk 11 is I622 2268 v.l. J 22 323 I82.5 AG 2228 IKor 1515. Pa 4. - Ετι δέ καί und sogar nach ( E p J e r 40. 2 M a k k 10,7. Ep.Arist.35.151) Lk 1426 v.l. AG 226 (Ps 15,9).

δέησις

δείχνυμι

— b. και ... δέ und auch, aber auch (Kühner-G.Ii 253. Wsh 7,3.11,20. lEsr 1,47. I M a k k 12,23. 2Makk 11,12. 4Makk 2,9. Ep.Arist. Index) Mt 1018 1618 JÓ51 816f. 1527 AG 324 2229 lTi 3IO 2Ti 312 1J I3. Vgl. Hatch 141 f. - δέ steht gewöhnl. an zweiter Stelle, auch an

bührt Rö 820. - δέον εστίν es ist nötig, man muß (Polyb. P. Oxy. 727,19f. 1061,13. BGU 981 II, 6. Sir prol. ZI.3. IMakk 12,11. Ep.Arist.) AG 1936. 1K1 34,2; ohne

343

d r i t t e r (Lucían, Timo 48; dial. mar.4,2. Alex. Aphr., fat.36, II

2 p.208,20.209,6) Mt lOii I825 Mk434 Lk 1031 AG 17i 286 u. ö., gelegentl. an vierter (Menand., epitr. 105.3. Archimed. II 150,10 Heib. Lucían, adv. ind. 19 p. 114. P.Hib.54,20

[245 V], Wsh 16,8. IMakk 8,27) M t l O i s J 651 816 lKor4i8 1J 13, selbst an fünfter (Lucían, apol. 12 p. 722. Alex. Aphr., an.II 1 p.34,8.57,15. lEsr 1,22. 4Makk 2,9. 15) J 817 1J 22. IEph 4,2. - Vgl. die Gramm, u. d. Indizierung in der vollst. Konk. Epikt. Index p.542 Sch. HGMeecham, The Letter of Aristeas '35,136.154.155. (2801)

δέησίς, εως, ή (seit Lysias. Pia., auch Diod.S. 14,106,1. Plut. Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal C 1,2. TestAbr A. Test Sim 2,2. JosAs 12,4.7. grBar. Mel., HE 4,26,6. Nägeli 40) d. Bitte, in unserer Lit., wie fast immer LXX (anders IMakk 11,49), ausschließl. v. d. Bitte an Gott, d. Geb e t (so Plut., Coriol.227 [30,2]. Ps.-Lucian, amor. 19. P. Petr.II 19 ( l a ) 2 [s.u.], Jos., c. Ap.2,197) L k 113 237 P h i l l l 9 2Ti 13

IPt 312. 1K1 22,6 (letztere beide Ps 33,16). Pol 7,2. PrJk 2,4.4,1.2.20,3. Neb. Ικεσία (OGIS 569,11. P.Petr. II 19 (1 a) 2f. μετά δεήσεως και ίκετείας οϋνεκα τοϋ θεοϋ) 1 Κ Ι

59,2. Neb. προσευχή als dem Allgemeineren d. Spezielle bez. (3K.Ö 8,45. 2Ch 6,29; vgl. Alex. Aphr., an. mant.II 1 p. 186,3 εύχαί και δεήσεις, π ά σ α ν ... δεησιν και προσευχήν καί εντευξιν και εύχαριστίαν άναπεμπτέον Orig.,

C. Cels.5,4,19) AG 114 v.l. Eph 618 Phil 46 lTi 2l 55. IMg 7,1. Neb. προσκαρτέρησις Eph 6is; neb. ίκετηρία Hb 57. έν δεήσει Η 18,7. δ. ποιείσθαι beten (P. Par.69 V. 11 f. ενθα σπονδάς τε καί δεήσεις ποιησάμενος. BGU 180,17. Stud. Pal.V 6,1. 3 M a k k 2 , 1 ; vgl. Jos., bell.7,107)

Lk533 Phil 14 lTi 2ι. άναφέρειν δέησιν e. Bitte (vor Gott) bringen Β 12,7. M. Hinzufügung d. Gegenstandes ύπερ τίνος Rö 101 2Kor I i i 9 u Phil 14. περί τίνος (Hen 13,6) Eph6i8. πολύ ισχύει δ. J k S i e . RAC Vili, 1134-1258. IX, 1-36 * (18) II 39-41,806

344

έ σ τ ί ν (P.Oxy.899,40. Ep.Arist.227.242. Philo, aet. m.107. Jos., bell.2,296. Just., A I 4,6. A l l 2,7. D 11,2) I T r 2 , 3 . P o l

5,3. εί δέον [έστίν] wenn es sein muß IPt 16. ού δέον v.l. f. ούδέν Pa (4). Zur Konstr. ν. δ. ist noch zu bemerken, daß in d. Regel d. acc. C. inf. folgt (Jos., c. Ap.2,254. Lucían, Charon 13; pise. 17. Just., D. 11,2 u.ö. Bl-D. §408), u n t e r

Um-

ständen auch bloßer Inf. Mt2323 (Jos., c. Ap.i,53a. Just., AI 4,6 U.ö. - Bl-D. §407). 2654 AG 529. - Um auszudrücken, es solle etwas nicht geschehen, tritt d. Negation ού zu δει Lk 13ií 2Ti 224. 2K1 1,1. API Kor I,10 od. μή. Tit l u (α μή δει was sich nicht ziemt [auch Ael. Aristid.54 p.687D ] ist wohl Vermischung aus τα μή δέοντα lTi 513 u. α ού δει [Hi 19,4]; vgl. Bl-D. § 428,4). AG 2524. εί δέ δει ήμάς ... μή ποιείσθαι τήν παραρολήν wenn wir aber ... (unser) Gleichnis nicht machen dürfen API Kor 2,28. - In τί με δει ποιεϊν; was soll ich tun ? AG 1630 steht δ. für den dubitativen Konj. (Bl-D. §366,4). - ώστε . . . τήν Ά ρ τ ε μ ύ λ λ α ν μικρού δ ε ΐ ν άπόπληκτον γενέσθαι so daß wenig daran fehlte, daß Artemilla ohnmächtig wurde API 3,34 (Demosth.27,29. Jos., c. Ap.2,119 u.ö.).

D. Ipf. εδει wird angewandt, um zu bezeichnen, — a. daß etwas, was geschehen ist, unbedingt hat geschehen müssen (Jos., bell.4,232. Just., D.88,6.141,1 u:ö.) mußte doch Lk 1532 227 2426 J 44 AG 116 173. — b. daß etwas, was unterblieben ist, eigentl. hätte geschehen müssen: hättesollen Mt 1833 2 3 23 AG 2419 (Ath.2l,l.ôv εδει m. Inf. TestJos 14,3. ους εδει m. Inf.: lsokr.3,40 p.35A. Lysias 14,29 p. 142,23. Lucian, philops.21 p. 49). 2 7 21 2 K o r 2 3 . Vgl. Bl-D. § 358. - EFascher, Theol. Beobachtungen zu δει im AT: Z N W 45/54,244-52; Theol. Beobachtungen zu δει: RBultmann-Festschr.'54,228-54. (101) II 21-5; X 2, 1036 (S)

δείγμα, ατος, τό (seit Eur. Χ. Pia., auch Inschr. Pap. Philo. Jos. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Beweis τινός fur etw. (Eur., suppl. 354. Menand.,

δ ε ι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 15,2. T e s ü o b 35,1. TestJos 14,3. ApkSed 14,2 S. 135,37 Ja. Asels Ep.Arist.

Jos. Apolog.) Konj. δέη. Ipf. εδει (Bl-D. § 358,1). Fut. δεήσει (Jos 18,4) unpersönl. Verbum man muß, es ist notwendig bez. e. Zwang irgendwelcher Art. — 1. v. göttl. Bestimmung od. unabwendbarem G e s c h i c k (seit Hdt. [8,53 εδεε κατά το θεοπρόπιον], auch Appian, Liby. 122 § 578 άλώναι εδει Κ α ρ χ η δ ό ν α = Carthago sollte nun einmal erobert werden. Da 2,28. f. 45 Theod. W s h 1 6 , 4 . Just., D.6,2.32,4) M t 17io 2 4 6 ( δ ε ι γ ε ν έ σ θ α ι

wie Jos., ant. 10,142). 2654 M k 9 n 137.10 Lk443 219 2446 v.l. J 314.30 94 1016 209 AG 116 321 412 Rö I27 IKor 1553 2Kor 510 Apk 11 41 226. 2K1 2,5. — 2. v. Zwang d. Pflicht (Wsh 12,19.16,28. EpJer 5. Tob 12,1): man soll ούκ εδει σε έλεήσαι; hättest du dich nicht erbarmen sollen? Mt 1833. - Lk 249 1532 I81 AG529 I T h 4 i Tit I n . 1K1 62,2. — 3. v. Zwang d. Gesetzes od. d. Sitte: η εδει θύεσθαι το π ά σ χ α an dem man d. Passalamm schlachten mußte Lk227. - Mt 2323 Lk II42 13i4 J 420.24 AG 155 I821 v.l. V. Zwang d. Staatsgesetze 2510. — 4. v. d. inneren Notwendigkeit, die sich aus d. Lage ergibt Mt 2635 (Jos., ant.6,108 καν άποθανεΐν δέη. P. Fay. 109,5 f. έάν σε ôfj [ = δέη] το είμάτιόν σου θειναι ένέχυρον. Ath.24,1 τί δε δει προς ύμάς ... μνημονεΰειν;).

Mk 1431 J 44 AG 1422 2Ι22 v.l. 2721 2Kor 1130. — 5. v. d. Zwang, den d. Notwendigkeit, ein bestimmtes Ergebnis zu erzielen, ausübt L k l 2 i 2 19s AG 96 l K o r l l i 9 . 2 Kl 1,1. Β 4,1. IEph 7,1. - τ α δέο ν τ α (P. Petr.II 11 [1],6. BGU 251,5 u.o. Pap. S p r 3 0 , 8 .

2Makk 13,20) d. Notwendige Η 51,5.8. — 6. v. Zwang d. Geziemenden (Epikt.2,22,20 φίλος ί σ ο μ α ι οίος δει. 3,23,21 wie Just., D. 114,1 ώς δει. 2 M a k k

6,20. 4Makk 7,8) 2Ti 26.24. κ α θ ό δει wie sichs ge-

Georg, fgm.2,4 Kö. Cass. Dio 55,7,4. Jos., ant.8,34. Pap.) D g 4,5.7,9. — 2. d . B e i s p i e l (δείγμα καί τύπον Theoph. Ant. II, 15 [S. 138,7]) π α ρ έ χ ε ί ν (Dionys. Hal., Rhet.6,5 p. 282,19 R. τ. αρετής. Philostrat., vi. Apoll.6,12 p.224,23) e. Β. geben 3,3.

προκεισθαι δ. als Β. vor Augen stehen Jd7.* (1)

δείγματίζω (PCZ 484,18. P. Col. Zen.82,10 [beide III V ] , P. Tebt.576 [I v]. PSI 442,18. Asels 3,13. Acta Petri et Pauli 33 [Aa I 194,3]; Belege f. d. Hauptwort δειγματισμός b. Mayser 436; dazu BGU 246,6, wo δ. = d. öffentliche Schande ist) Aor. 1 έδειγμάτισα bloBstellen, der allgem. Verachtung preisgeben τινά jmdn. (Schol. zu Eur., Hippol.426) e. Frau Mt 119 (παραδειγματίσαι ν. 1. ; z. Zurschaustellung d. Ehebrecherin vgl. Heraclides [IV v], Pol.42. Nicol. Dam.: 90 fgm. 1031 Jac. [Pisidier], Plut., mor. 291 E f. Dio Chrys.47 [64], 3 erwähnt e. cyprisches Gesetz, nach dem d. Ehebrecherin s. scheren m u ß u. der allg. Verachtung anheimfällt. Aelian, v.h. I I , 6 . Hermogenes p.90,2 HRabe '13. Bei d. Juden war e. solche Frau von schlimmeren Gefahren bedroht; vgl. J 83ff. [Hdb. z.

St.], PrJk 14,1). z. Spott machen Kol 215.* (2) II 31 f.; X 2, 1036 f.

δείκνυμί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 1,2. 13,2. TestSal. TestAbr. Tesüob. Test 12Patr. JosAs 23,6. grBar. ApkEsr 2,27 S.26,21T. ApkMos 21. Philo. Jos. Just. Tat. Mei., fgm. 8b 15. Ath. Hippol., Ref. IV, 40,1. N F δεικνύω, wie schon bei Hdt., auch Ps.-Aeschines, ep.12,6. Bl-D. §92) F u t .

δείξω. Aor. 1 εδειξα; Imp. δεΐξον. Pf. δέδειχα (LXX. Β 13,3). Pass. Pf. 3.Sg. δέδεικται (Ath.10,1); Ptz. δεδειγμένον (Ex 25,29.26,30). A o r . l 2.P1. έδείχθητε (Just., D.93,1); I n f . δ ε ι χ θ ή ν α ι (LXX. Just., A l 12,10); P t z .

δειχθείς (Hb 85. Dg 11,2). Fut. 3.Sg. δειχθήσεται (Just. Tat. Ath.) zeigen

δεισιδαιμονία

δειλαίνω

345

— 1. sehen lassen, vor Augen bringen, zeigen (τύπον ... του σταυρού Just., D. 111,1) t i v t TI jmdm.

etw. — a.

eigtl.:

Königreiche Mt 48 Lk 4s. δεΐξον σεαυτόν τώ ίερεΐ (vgl. Lev 13,49) Mt 84 Mk l44Lk5i4. Berge 1 Kl 10,7. Bäume Η 52,1. & δει σε ίδεϊν Η 9,2. vorzeigen Hb 8s (Ex 25,40). Geld Lk2024. d. Hände Lk2440 J2O20. σημεΐον (EpJer 66. Jos., bell.2,259; ant. 18,211. Just., A I

346

δεινός, ή, ÓV (seit Homer, auch SIG 983,7. Pap. LXX. Hen 21,8f. PsSal 13,6. TestSal 22,2. ApkEsr 5,4 S.29,28T. Philo. Jos. Ar. Just. Ath. Mel., P. 29,198; vgl. Nägeli 56) schrecklich, entsetzlich, gewaltig v. Strafen 2K1 17,7.

p. 331,13 Jac. ό Άρβάκης έδεήθη αύτοΰ δεϊξαι οί τον βασιλέα, σφόδρα γ α ρ έπιθυμεϊν τον δεσπότην δστις εϊη θεάσασθαι). V. göttl. Offenbarung (Hermes, f g m . X X I I I 5 [Stob. I 386,22W. = 458,20 Sc. PGM 3,599]) J 520; v g l . 1032. V.

Qualen (Ael. Ariδ. ρήματα harte Worte MPol 8,3. Superi, δεινότατος (Philo. Just., D. 9,1) v. d. Trauer δεινότατη τοις δουλοις του θεοϋ sehr schlimm fîir H 40,2. Subst. τό δεινόν = d. (Todes-)Not (Diod.S. 19,83,5. Appian, bell, civ.5,90 § 378. Philo. Jos., ant. 1,164) άλλα δεινά andere Nöte Mk 1614 v.l. (Freer-Logion). - τα μεν ώδε δεινά (δυνα Kod.) was hier (auf Erden) gewaltig ist API 2,23 (Ggs. τα δέ έκεΐ θαυμάσια). - LVoit, Δεινότης '34. ESchlesinger,

der künftigen Parusie lTi 615. - 1 Kl 5,5. Β 5,9. — b.

Δεινότης: Philol.91,'37,59-66.* (0)

55,6; vgl. TestAbr A 6 S.83,26 θαυμάσια) J 2 l 8 . - V. d e n

Schauungen d. Apokalyptikers (Sach 3,1) Apk Ii 4i 171 219t. 221.6.8. d. Vater J 14ef. (Nicol. Dam.: 90 fgm.3

MPol 2,4. Η 63,3

stid.49,16K. =

(Just., A l 31,6); v. 25 p.492D.) 1 Kl 6,2.

übertr.: e. Weg ( l K ö 12,23. Mi 4,2) IKor 1231. d.

Heil Gottes 1K1 35,12 (Ps 49,23). — 2. anweisen τινί τι jmdm. etw. e. Saal Mkl4is Lk 2212. e. Land AG 73. — 3. nachweisen, dartun, klarmachen (Ps.-Callisth.3, 22,10 άρτι δε σοι δείξω = ich werde [es] dir gleich beweisen; vgl. Just., A I 57,1 ώς δείκνυται u.ö. Did., Gen.71,6) TI (vgl. Just-, A l 68,10) etw. Jk 2is. Β 5 , 6 . τινί τι 1 Kl 2 6 , 1 . M. flgd. οτι Β 7 , 5 (vgl. Just., D.23,5). τινί m. flgd. δτι

Ç3Makk 6,15) Mt I621. τινί m. flgd. Inf. AG IO28. τι έ κ τ ί ν ο ς (Alex. Arçhr., quaest.3,3 II 2 p.83,10) J k 2 l 8 313.

M. dopp. Akk. τον σωτήρα δείξας δυνατόν er hat d. Heiland als mächtig erwiesen Dg 9,6. εαυτόν τύπον εδειξε (Christus) hat sich selbst als Urbild (der Auferstehung) erwiesen API Kor 2 , 6 (vgl. TestJob 26,6. Just., A I 57,3 εαυτούς ... φαύλους δεικνύουσιν). - JGonda, Δείκνυμι '29.** (33) II 26-30; Χ 2, 1036f.

δειλαίνω

verzagt, feige handeln (seit Aristot.) Pass.

Aor. Konj. 3.Sg. δειλανθ-fj (IMakk 5,41) feige sein (Ps.-Lucian, Ocypus

153. P. Tebt.58,27

[111 v], P. Jews

1914,24. IMakk 5,41) IRö 5,2. μηδέν δειλαινόμενος ohne zu zagen Η 78,3.* (0)

δειλία, ας, ή

(seit Soph. Hdt., auch BGU 372 I, 26. P. Gieß.40 II, 11. Herrn., fgm.XVII 2, p.444,3 Sc. LXX. TestAbr A 16 S.96,21. TesUos 2,5. Philo. Jos., vi. 172; c. Ap.2,148) d.

Feigheit πνεύμα δειλίας Geist d. Feigheit 2Ti 17. δια τήν δ. aus F. Η 98,3; aus Verzagtheit PrJk 22,3; vgl. MPol 3,1. μετά φόβου και δειλίας in Furcht und Angst API 11,12.* (1) (Spicq I, 200ff.)

δείλιάω (Diod.S.

20,78,1 Fischer v.l. P. Par.68C, 4. LXX. TestSal 1,9 P. TestSim 2,3. ViEliae 3 [S.93,13 Schermann]. Pel.Leg. 12,12) Aor. 1 έδειλίασα feige, verzagt sein (neb. ταράσσεσθαι wie Jes 1 3 , 7 f.) J 1427. s.fiirchten (Cyrill v. Scyth. S.95,22.78,28.208,16) vor Tieren MPol 4.* (1) (Spicq I, 200 ff.)

δειλινός, ή , ÓV (Diocles 141 p. 180,12. Strabo. Plut. Lucían. Pap. LXX) nachmittäglich τό δειλινόν als Adv. nachmittags, gegen Abend (Menand., Kon.7. Lucian, Lex.2. G e n 3,8) AG 3 i D . * (0)

δεινώς (seit Hdt., auch Aelian [oft], Inschr. Pap. LXX. TestSal. Jos., ant. 2,304.3,1) Adv. ν . δεινός schrecklich, furchtbar δ. βασανιζόμενος sch. gequält Mt 86 (BGU 595,14 ό υιός μου άσθενεΐ δεινώς. SIG 1168,114). καταφθαρήναι δ. auf furchtbare Weise zugrunde gehen Η 3,1 (v.l.). δ. ένεχειν hart zusetzen Lk II53. δαπανάσθαι übel zugerichtet werden Η 44,2.* (2)

δείπνέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 15,2. Ep. Arist. 180. Jos., ant. 1,252) Fut. δειπνήσω. Aor. 1 έδείπνησα speisen Lk 178 2220 IKor II25 (v. Passamahl Jos., ant.2,312; v. heidnischen Kultmahl P. Oxy.llO.523. μετά τό δειπνησαι wie Plut., mor.645D). Apk 320. A P I 3 , 3 . Mt 2O28D. H 88 ; 8a; d. Fortsetzung 8b wendet es dann bild. δ. ρήματα κυρίου.* (4) li 33-5; Χ 2, 1037 (Spicq I, 203 f.)

δειπνοκλήτωρ, ορος, ό (Athen.4,70 p. 17ΐ Β = έλέατρος. Hesych. Mich. Glykas 337,5 IBekker [1836]) d e r z u m δεϊπνον καλεί, d. Gastgeber Mt 2028D = Agr 22 (Nr. 215 ZI.38). Vgl. EbNestle, Z N W 7,'06,362ff. HJVogels, BZ 12,'14,384f* (0)

δεϊπνον, ου, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 1,1C. TestAbr AB. TestJob 15,1. Test 12Patr. JosAs. Ep.Arist.217. Jos., ant. 1,269.270. Tat.25,3. Ath.3,1) — 1. d. Hauptmahlzeit (gegen Abend. - Polyaenus, exc.3,8 Gçs. άριστάν) Lk 1412 J 134 2120. Η 58,3. περί δείπνου ώραν (vgl. P. Oxy. 110 δειπνησαι . . . άπό ώρας θ') MPol 7,1 ; vgl. Lk 1417. κυριακόν δ. d. Herrenmahl IKor 1120 (Belege für δ. = Kultmahl b. JBehm, ThW II 34f. Biogr. p.92 beim Opfer ruft d. Priester: Πίνδαρος ΐ τ ω έπί τό δεϊπνον του θεοϋ). Zu τό ϊδιον δεϊπνον προλαμβάνει 112ΐ vgl. 'ίδιος 1 a β u. προλαμβάνω 2 a. Vgl. ESchweizer, D. Herrenmahl im NT. Ein Forschungsbericht: ThLZ 79, '54,577-92. TRE I, 43-278. — 2.

d. Gastmahl

(Iren., haer.1,13,4 [Hv

1,120,9])

Mt 236 Mk 1239 Lk II43D 1417.24 2046 lKorl027D Apk 199. δεϊπνον μέγα (Vita Aesopi W c.77 έπί μέγα δεϊπνον έκάλει τινά) Lk 1416 Apk 1917. ποιεΐν δ. e. Gast-

mahl geben

(P.Meyer 20,34 δεϊπνον έπόει μοι. PGM 1,106.

Da 5,1 Theod.) Mk62i L k l 4 i 2 J 122. Η 55,9. δεί-

πνου γινομένου b. Gelegenheit e. Mahles J132 (Athen. 4,8 p. 132C πότερον έν αστει γίνεται βελτίω δείπνα ή

δειλόομαι

(Soph., fgm.314,150 v.l.; vgl. AC Pearson S. 246. Diod.S. 20,78, auch IMakk) Aor. 1 Ptz. δειλωθείς

εν Χαλκίδι;). τελεσθέντος του δ. nach Beendigung des Mahles PrJk 6,3. - Billerb.IV 611-39. P a u l y - W . X I V ,

ängstlich werden, erschrecken ^ώστε και Παϋλον) έκπεσεϊν της προσευχής δειλωθεντα so daß auch Paulus erschrocken vom Gebet abließ API 2,8.* (0)

524-27. RAC III, 658-66; VI, 612-35 * (16) II 33-5; III 1095; X 2, 1037

δειλός, ή, ÓV

(seit Homer, auch LXX. Philo. Jos., bell. 3, 365; ant. 6,215. Just., D.5,5) feige, verzagt (neb. άπιστος u.a.) Apk21e; v. Kleingläubigen (Dio Chrys.47 [64],11 τί δέδοικας, ώ δειλέ;) M t 826 M k 4 4 0 . Η 1 0 5 , 4 . * (3) (Spicq I, 200ff.)

δείνα, ό, ή, τό (seit

δείπνος, ου, Ó (Diod.S. 4,3,4 v.l. Schol. zu Aristoph., Pax 564. Ursing 23. TestAbr Β 5 S. 109,15 u.ö. JosAs 3,6 δ. μέγαν. 10,14 [DG]. 13,7 [DH]) für δεϊπνον nur Hss. zu Lk 1416, Apk 199 U. 17. - Bl-D. § 4 9 , 2 * (0)

δεισιδαιμονία, ας, ή — 1. in gutem Sinn d. Scheu vor den Göttern, d. Got-

Thu. Aristoph., auch Pap. Aq. Sym.)

irgendeiner, den man nicht nennen will od. kann προς τον δ. zu dem u. dem Mt26ie.* (l)

tesfurcht (Polyb.6,56,7. Diod.S. 1,70,8.11,89,8. Dio Chrys. 44 [61],9. Jos., bell.2,174; ant.10,42).

— 2. in tadelndem u. ablehnendem Sinn d. Aber-

347

δεισιδαίμων

δεξιοβόλος

g l a u b e (Theophr., char. 16. Polyb. 12,24,5. Plut., Solon 84 [12,4]; Alex.706 |75,1]; m o r . 6 6 C ; s. Schrift περί της δεισιδαιμονίας. M.Ant.6,30. Agatharchides: 86 fgm.20a u. b Jac. Herrn.9,9. Philo, spec. leg.4,147. Jos., ant.15,277. Tat.22,1)

griech.-röm. Städte d. Ostjordanlandes '18. Kl. Pauly l, 1436 f. B H H W I, 332f.* (3)

Dg 1,1.4,1. — 3. in objektivem Sinn d. Religion

(OGIS 455,11. Jos., ant. 14,228.19,290: d. Juden wird vpn Claudius verboten, τάς t. &λλων έθνών δεισιδαιμονίας έξουθενίζειν). ζητήματα

περί τής ιδίας δεισιδαιμονίας είχον sie hatten Streit wegen ihrer Religion AG 2519. - HBolkestein, Theophrastos' Charakter der'Δεισιδαιμονία als religionsgesch. Urkunde '29. PJKoets, Δεισιδαιμονία, Diss. Utrecht '29. HAMoellering, Plutarch on Superstition '63.* (1) II 20f.; X 2, 1034-6 (Spicq III, 113-16; S) t

δεισιδαίμων, ov, Gen. ονος kann wie δεισιδαιμονία im üblen Sinn gebraucht werden (vgl. Maximus Tyr. 14,6f. Philo, eher.42. Just., A I 2,3), muß jedoch in der Captatio des Paulus AG 1722 die Bedeutung haben religiös, f r o m m (so X., Cyr.3,3,58; Ages. 11,8. Aristot., pol. 5 , 1 1 p . 1315 a, 1. Epigr. Gr. 607,3 π δ σ ι φίλος θνητοις εις τ' αθανάτους δεισιδαίμων) Komp. für Superi, (wie Diog. L.2,

132): δεισιδαιμονεστέρους ύμας θεωςκΰ ich nehme wahr, daß ihr durch und durch religiöse Leute seid A G 1722 (d. Athener als d. εύσεβέστατοι τ. 'Ελλήνων: Jos., c. Ap.2,130. Vgl. Pausan., Attic. 24,3 Ά θ η ν α ί ο ι ς περισσότερόν t i fl t o t ç δλλοις ές τα θ ε ΐ ά έστι σπουδές).* (1) II 20f.; Χ 2, 1034-6 (Spicq III, 113 f.)

δέχα indekl. zehn (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A 12 S.91,2; Β 9 S. 113,19. Tesüob. Test 12Patr. JosAs. Or.Sib. 5,12. ApkMos 1. Ep.Arist. Philo. Jos. Mel., f g m . 8 b 24. Ath.6,1. Fremdw. im Rabb. - Jos., bell.2,146 als runde Zahl. Ath. 6,1 μέγιστος α ρ ι θ μ ό ς . . . ό δ. κατά τους πυθαγορικούς) Mt 2024 251.28 Mk 1041 Lk 158 1712.17

19i3.i6f.24r. έν δ. χιλιάσιν 1431. δ. άπόστολοι AG 214D. ήμέρας ... όκτώ ή δ. 256. θλΐψιν ήμερων δ. Apk2io (zehn Tage als ungefähre kurze Zeitspanne wie Gen 24,55. Da 1,12.14). Hörner 123 13i 173.7.12.16 (Da 7,7.20.24). Soldaten IRö 5,1. Reiche Β 4,4f. (Da 7,24.7); vgl. Apk 1712. δ. λόγοι d. Zehn Gebote (Ex 24,28. Dt 10,4) Β 15,1. - δεκαδύο (Inschr. b. Meisterhans 5 -Schw. p. 159. Schweizer 164. Nachmanson 147. Pap. b. Mayser 316. Polyb. Plut. Ep.Arist. Jos. LXX. T e s ü o b 15,4) zwölf AG197t.r. 2 4 n ( b e i d e m a l H LP, t.r.). Β 8,3. EEb Nr. 34 ZI. 62 (vgl. Just., A I 39,3 άνδρες δ.) - ή ν έτών ις (δέκα εξ Mehrz. d . K o d d . , δέκα έπτά Η; vçl. TestJob 26,1) war sechzehn Jahre alt

PrJk 12,3. έξακοσιαι δέκα 'έξ Apk 13is v.l. δεκαοκτώ (Inschr. b. Meisterh. J -Schw. 161 u. Schweizer 165. Cleonides [II n], introd. harmonica 2. Pap. LXX. Jos., c. Ap. 1,230. Test Juda 9,2. ApkMos l) achtzehn Lk 134.il (i6 δ . και όκτώ wie JosAs 27,2; vgl. Thackeray 188). Β 9 , 8 (Jos., ant. 1,178). δεκαπέντε (Inschr. b. Meisterh.-Schw. 160,12. Pap. b. Mayser 316. Polyb. Diod.S. Plut. Jos. LXX. ParJer 7,7. grBar 4,10; πέντε και δέκα έτών TestAbr Β 9 S. 113,19) fiinfzehn

J 11 is AG 275 v.l. 28 Gal 118 (ήμ. δεκ. ist uns. vierzehn Tage wie Appian, Liby. 108 § 507 [πεντεκαίδεκα ήμ.]. Jos., ant. 13,427: 680 fgm.821,40 Jac. O G I S 210,7 [247/8 n]). - δ ε κατέσσαςες (Inschr. b. Schweizer 165. O G I S 672,13. Pap. b. Mayser 316. Polyb. Diod.S. Strabo. Plut. Jos. LXX. TestAbr A 17 S.99,18. TestJob 25,1. T e s t l s s l . 1 0 ) vierzehn Mt 117 2 K o r 122 G a l 2 l (LDieu, Quatorze ans ou quatre ans?: Ephem. theol. Lov. 14,'37,308-17). PFriesenhahn, Hellenistische Wortzahlenmystik '35.** (24) II 35f.; X 2, 1037

δεκαδύο, δεκαοκτώ, δεκαπέντε s. δέκα. Δεκάπολις, εως, ή (Jos., bell.3,446. Inscr.Rom.III 1057,5) Dekapolis, Name e. urspr. aus zehn Städten (αί δέκα πόλεις: Jos., vi.34lf.) bestehenden Bundes, dessen Gebiet östl. v. Jordan (Skythopolis ausgenommen) lag. Damaskus war nach Norden, Philadelphia nach Süden d. Grenze. M t 425 Mk52o 731. - Schürer II 4 148-193; über die heidnischen Kulte II 37-41. HGuthe, D.

348

δεκατέσσαςες s. δέκα. δέκατος, η , OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 18,14. Test 12Patr. JosAs 1,2. ParJer 9,2. Ep.Arist. Philo. Jos.) der, die, das zehnte

— 1. als Ordinalzahl Apk 2120. ορος Η 78,9.104,1. ώρα ( = 16 Uhr; 3Makk 5,14) J 13» AG 19»D. — 2. als Subst. — a. τό δ. a. Zehntel (Appian, Ital.8 § 2 . Lucían, Cronosol.14. Ex 16,36. Lev 5,11 u.ö. Philo, congr. erud. gr. 102) A p k 1113. — b. ή δεκάτη d. Zehnte (seit Simonides 106 b Diehl ; . Hdt.2,135,4.4,152,4]) V. d. Beute (Maxim. Tyr.24,5b [für d. Götter aus d. Kriegsbeute]) Hb 72.4 (Gen 14,20). V. d.

durch d. jüd. Gesetz vorgeschrieb. Zehntabgabe (LXX. Ps.-Hecataeus: 264 fgm.21 (188) Jac. Philo, congr. erud. gr.98 u.ö. Jos.; vgl. ü b e r ä h n l . hl. Abgaben Diod.S. 20,14,2. IG XI 1243 [ I I I / I I v], Pap.; vgl. SLeRoy Wallace, Taxation in Egypt,'38, Index) PI. (wie Lysias 20,24, auch 2Esr 22,44. IMakk 3,49.10,31.11,35. Jos., ant. 14,203) Hb 7 s f . (δεκ. λαμβάνειν wie Diod.S. 5,42,1. Ps.-Lucian, salt.21). Kl. Pauly I, 1438.* (7) II 57

δεκατόω (2Esr 20,38. Dositheus 77,7. Suda im Anschl. an Hb 79) Pf. δεδεκάτωκα. Pass. Pf. δεδεκάτωμαι d. Zehnten einfordern τινά von jmdm. Hb 76. Pass. d. Zehnten bezahlen müssen, gezehntet werden 79.* (2) δεκτός, ή, ÓV (Alciphr.3,34,4. Jambl., protr.21,19 p. 117,27 Pistelli. LXX. Verbaladj. ν. δέχομαι) angenehm, willkommen (Hesych: δεκτόν· εύπρόσδεκτον) ν. Propheten Lk 424. - ETTi 31 (Ox 1,6), nur hier v. menschl. Anerkennung, sonst immer v. d. Annahme durch Gott: Sabbate Β 15,8. M. Dat. AG IO35. H 54,3.5. Dafür παρά τινι (Spr 12,22.15,8.28) 51,7. Opfer (neb. εύάρεστος) Phil 4is. MPol 14,1. Η 56,8 (vgl. Sir 32,9. Herrn. 13,21. SIG 1042,8f. άπρόσδεκτος ή θυσία παρά τ. θεοδ). Fasten Β 3,2 (Jes 58,5). Von d. Zeit günstig

2Kor 62 (Jes 49,8). Jahr Lk4i9. Β 14,9 (beidemal Jes 61,2). - Unsicher δεκτός τής επαγγελίας Empfänger der Verheißung (Aeth. führt auf έκλεκτός) ApkPt Rainer.* (5) II 57-9; X 2, 1038 δελεάζω ködern (δέλεαρ: Pia., T i m . 6 9 D ήδονην, μέγιστον κακοΟ δέλεαρ), verlocken (in übertr. Sinn seit Isokr. u. X., auch Jos., bell.5,120. ApkMos Kap. 19 u. 26) neb. έξέλκεσθαΐ J k 114 (vgl. M. Ant.2,12 τα ηδονή δελεάζοντα. Philo, omn. prob. lib. 159 προς έπιθυμίας έλαύνεται ή ύφ' ηδονής δελεάζεται; agr. 103. - Vgl. Schol. zu Nicander, ther.793 δελεάζοντες τους ιχθύς. Da έξέλκω ebenfalls Terminus der Fischersprache ist [z.B. Od.5,432], wäre auch ein bildl. Verständnis mögl.: „von der eigenen Lust herausgezogen u. geködert"). Seelen 2Pt2i4.i8.* (3) VII 761 δένδρον, ου, τό (seit Hdt. [b. Homer δένδρεον], auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 12,3. OdSal 11. TestSal. Test Abr A 3 S.79,16; B 3 S.107,6. TestLevi 9,12. JosAs 2,19f. Par Jer. ApkSed 8,8 S. 133,9 Ja. ApkMos. Philo. Jos. Just. Tat. 10,1) d . B a u m M t 3 l 0 L k 3 » (ELohmeyer, V. Baum u. Frucht: ZsystTh 9,'32,377-79). - M t 2 1 8 L k 2 l 2 9 A p k 71.3 8 7 94. D. gesunde u. faule B. als Bild f. gute u. schlechte Menschen (Paroem. Gr.: Diogenian 5,15 έκ του καρποϋ τό δένδρον) M t 7 i 7 f f . 1233 L k 643f. I E p h

14,2. δ.

φθι-

νοπωρινά ακαρπα Jd 12. δ. ώραιον Β 11,10. (είς) δ. γίνεσθαι ζ. Baume werden Lk 1319 Mt 1332. ώς δένδρα όρώ wie Bäume Mk824 (vgl. dazu SIG 1168,121). V. Hermas zu versch. Bildern gebraucht Η 51,2.52,1.3. 53,1-4.67,3f.68,7.9.69, lf.72,1.78,9f. 104,1.105,1.3.** (25)

δεξιοβόλος (nicht nachgewiesen ; aber άδεξιοβόλος findet sich b. Ps.-Callisth. 1,24,10 in der Hs. A) A G 2323 v . l . (s. δεξιολάβος).* (0)

350

δεξιολάβος

Δέρβη

δεξιολάβος, ου, ό AG 2323 (ν. 1. δεξιοβόλος), Wort unsicherer Bed., militär. 1.1., nach Io. Lydus (bei Constantinus Porphyrog., de themat. 1,1) u. Theophylactus Simocatta, hist. 4,1 ein Leichtbewaffneter, etwa Schütze od. Schleuderer, nach e. Scholion bei ChFMatthaei p.342 Tra-

δ έ ο μ α ι (in verschied. Sinne seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A. TestJob 35,1. Test 12Patr. Jos As. ParJer. grBar. ApkSed 8,12 S. 133,19 Ja. ApkMos. Apolog.)

349

bant, Leibwächter; zur Polizeitruppe gehörig nach GDKilpatrick, JThSt NS 14/63,393 f. Nach EEgli, ZWTh 27,1884, 20ff. δεξιόλαβος linkshändig (?). W-S. § 6,4.* (1) δ ε ξ ι ό ς , ά , ÓV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 13,7. PsSai 13,1. TestSal. TestAbr A. TesUob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar 6,7. ApkEsr 4,29 S.29.4T. AkrEz [Epiph. 70,13]. Philo. Jos. Mel. Ath., 15,2 δ. κατά την τέχνην „kunstgerecht") rechte(r, -s)

— I. m. Subst. verb, χείρ (Hippokr., epid.5 p. 88 [2,8]) Mt S3« Lk6« AG 37 Apkliif. 10s (Dt 32,40). 1316. Auge (Hippokr., epid.3; 3 p.44 [ed. Kühlewein I 218,19]) M t 529 (d. rechte Auge ist insofern ν. größerem Wert, als s. Verlust d. Krieger bes. stark benachteiligt: Jos., ant.6,69-71. Hier 71 auch d. Ged.: besser das rechte Auge verlieren, als im Besitz aller Glieder άπολωλέναι). Wange 539. D 1,4. Ohr

(s. zu ούς 1) Lk 22so J 18io. Schulter Η 79,4. Fuß (Artem.2,51.5,70) Apk 102. δπλα δ. και αριστερά rechts-

seitig u. linksseitig zu führende Waffen 2Kor67 (Schwert u. Schild, Trutz lì. Schutz), τα δ. μέρη d. rechte Seite J 216 (als Glücksseite wie Artem. 5,92. Quint.

Smym. 12,58). H 9,9.10,1. σύνεσις δ., άριστερά rechte, verkehrte Einsicht D 12,1 (andere Auffassungen s. αριστερός u. σύνεσις 2.).

Fut. δεήσομαι (Ath. 18, l). pass. Dep. Pf. δεδέημαι (3Kö 8,59). Aor.l έδεήθην; Imp. δεηθητι. Fut. οεηθήσομαι (LXX). Ipf. 3.S{>. έδεΐτο (Lk ¿38; andere Ausg. haben d. ion. Form εδέετο, auch TestJob 39,8; vgl. Bl-D. § 89. Helbing 110. Thackeray 243) in u n s . Lit. n u r

in der, auch für LXX u. Hen ganz überwiegenden B e d . bitten (Jos., vi.310 u.ö.) b z w . beten

m . G e n . d.

Pers. — 1. allg. bitten — a. m. flgd. Inf. (X., Cyr.1,5,4. Herodian 2,11,9. Jdth 12,8. 3Makk 1,16.5,25. Pap. vornehm!. in Eingaben seit III v, z.B. PCZ 236,4. BGU 1297,6. UPZ 50,24) Lk838 938 AG 263 ( σ ο υ v.l.) — b. m . A k k . d. Sache (X., Cyr.1,4,2. Pia., apol.l7C. lEsr 8,53 V.l.)

δεόμενοι ημών την χάριν uns um die Gunst bittend 2Kor84. Ohne Gen. d. Pers. δέομαι το μη παρών θαρρήσαι ich bitte darum, daß ich nicht, wenn ich anwesend bin, energisch auftreten muß 102. — c. m. flgd. dir. Rede, wie unser vorgestelltes od. eingeschobenes bitte (Gen 19,18.44,18. PCZ 639,15 δέομαι

σου, μή με περιίδηις) δέομαι σου, μή με βασανίσης bitte, quäle mich nicht Lk828. - AG 834 2139 Gal4i2. M. zugefügtem λέγων Lk 512. Ohne Gen. d. Pers., jedoch m. zugefügtem ύπέρ Χρίστου (s. ύπέρ l a δ) 2 Kor 520.

— d. m. flgd. ïva (Sir 37,15.38,14. lEsr 4,46. Jos., ant. 12,121) Lk940 II37D. B 12,7. H 57,1.

/

Mt 03 2729 Apk 117.20 2i Si.7. 1 Kl 28,3 (Ps 138,10V

— 2. v. Gebet δεώμεθα ... από τοϋ έλεους αύτοϋ, ίνα 1 ΚΙ 50,2 (neb. αίτώμεθα). - Μ. Gen. (Epikt. 2,7,12. PsSal 2,22) τοϋ θεοϋ AG ΙΟ2; τοϋ κυρίου ϊνα Η 9,2. Pol 6,2; u. flgd. εί άρα AG 822, όπως (vgl. Ael.

Β 12,11 (Jes 45,1 ). δ. διδόναι d. Rechte geben als Zeichen beschlossener Gemeinschaft, d. Vertrauens

Aristid. 35,28 Κ. — 9 p.l08D. Aesop, fab. 63 P. = 117 Η.: έδεήθη αύτών δπως. Jos., ant.9,9) Mt 938 Lk IO2. - δ. προς

(X., an.1,6,6.2,5,3. Alex. ep.XIV31. Diod.S. 16,43,4. Appian, Liby.64 § 284,1. 2Makk. Jos., ant. 18,326.328. - Dßm., NB 78 f. Nägeli 24) Gal 29. μετατιθέναι την δ. επί την κεφαλήν

τον κύριον (Ps 29,9.141,1. Jes 37,4) m. flgd. ύπέρ τίνος u. όπως AG 824 (ParJer 7,24). - Ohne Bez. d. Angeredeten: περί τίνος (Jdth 8,31. Sir 21,1.28,4. Da 4,27. Jos., ant. 10,203) Β 13,2 (Gen 25,21); m. flgd. ϊνα Lk 2232. M. flgd. εις c. inf. lTh3io; m. flgd. ϊνα Lk 2136. δ. έπί τών προσευχών im Gebet bitten m. flgd. ε'ί πως Rö lio. - Abs. (Tob 3,11. 3Makk 1,24. 2,10. Hen 12,6) δεηθέντων αύτών AG 431. αυτός δε έδεήθη API 4,6. οί δεόμενοι d. Beter (Lucían, Tim. 5.8. Wsh 16,25) 1K1 59,4.* (22) II 39-41,806

— 2. abs. — a. ή δ. (erg. χείρ) d. rechte Hand (seit Homer allg., auch LXX. ApkEsr 3,7 S . 2 7 J 5 T . Jos., ant.17,184)

τίνος d. Rechte auf jmds. Haupt legen Β 13,5 (Gen 48,17). έν δεξιφ zur Rechten (Arrian, anab.6,2,2); εν δ. τίνος zur Rechten jmds. Gottes (Ael. Aristid.37,6K. = 2 p.l5'D. nennt unter Berufg. auf Pind. die Athena δεξιάν κατά χείρα τοΟ πατρός [Zeus] καθεζομενη. - Pind., Nem. 11,2 nennt die Hera des Zeus όμόθρονος) RÖ834 Eph 120 Kol 3 i

Hb 1012 IPt 322. τής μεγαλωσύνης Hb Is; του θρόνου 8ι 122. - D. Rechte bildl. für d. Macht (v. Gòtt: PsSal 13,1. Jos-, bell.1,378) xfj δεζιφ von Gott (wie Jes 63,12) durch s. Rechte, mit s. Rechten (vgl. Maximus Tyr.4,8a) AG 233 531 (BWeiß. Zahn. HHoltzmann. Feiten. Beyer. Steinmann); mögl. auch als Dat. d. Ortes (Bl-D. § 199) ZU sein. Rechten (Weizsäcker. Wendt. Knopf. Belser. Hoennicke. OHoltzmann. Haenchen '77).

— b. τά δ. (erg. μέρη; s.o. l) d. rechte Seite (X., an. 1,8,4). περιέβλεπεν τα ö. και τα άριστερά PrJk 11,1 (s. αριστερός), έκ δεξιών rechts (Χ., Cyr.8,5,15 u.a. oft Pap. [Mayser 226], LXX. Hen 13,7. Jos., ant. 4,305) m . G e n .

(Tob 1,2. Sach 4,3. Sir 12,12 u.ö. TestAbr A 12 S.91,2 u.ö. TestJob 33,3) M t 2533f.(vgl. Plut., apophth. 192f. έκέλευε τούς μεν έπί δεξιφ τοΟ βήματος θεΐναι, τους δ' έπ' άριστερφ ... τ. βελτίονας ... τούς χείρονας). M k 1527 Lk 1 il. Pol 2 , 1 ;

abs. (lEsr 9,43. Ex 14,22.29. 3Kö 7,25.35 u.ö.) Mt 2738 Lk 2333. Β 11,10. Η 10,1 f.4.83,2. Dafür έν τοις δ. Mk 16s od. δεξιά (s. ευώνυμος a. Ε.) H 89,8. καθίσαι έκ δ. τίνος rechts ν. jmdm. sitzen, d. h. auf d. Ehrenplatz (3Kö 2,19. Jos., ant. 8,7) v. Messias Mt 20 21.23 Mk 1037.40; v. Gott Mt 2244 (Ps 109,1). 2664 Mk 1236 (Ps 109,1). 1462 16n> Lk2042 (Ps 109,1). 2269 AG 234 Hb 113. 1K1 36,5. Β 12,10 (d. letzten vier Ps 109,1). Auf dem Ehrenplatz zur Rechten stehen (Ps 44,10) AG 755.56. έκ δεξιών τίνος είναι jmdm. zur Seite stehen AG 225 (Ps 15,8; v. d. Lage Hen 13,7 Έρμωνοείμ δύσεως „rechts von der Westseite des Hermon"). AGornatowski, Rechts u. links im ant. Abergl. Diss. Bresl.'36.* (54) II 37-9; X 2, 1037

δέον s. δει 6. δ έ ο ς , ο υ ς , τό (seit Homer, auch Polemo Soph. 1,41 p. 14,21. Epikt. 2,23,38. Lucían, necyom. 10; dial.deor.2,1. 2Makk. Jos., ant. 12,246.16,235. Just. Ath. 1,2) d. Furcht, d. Ehrfurcht ( n e b . ε υ λ ά β ε ι α ) H b 1228.* (i) IX186; X 2,1289

δεπόσιτα, ων, τά die Deposita, lat. Lehnwort d. Militärsprache. V. den bei bes. Gelegenheit dem Heere überwiesenen Summen erhielt d. einzelne Soldat nur d. Hälfte d. auf ihn fallenden Teils ausbezahlt, während d. Rest als depositum apud signa Stehen blieb (Sueton, Domit.7. Vegetius, de re mil.2,20. P. Fay. 105 II 1. III 13ff. [ca. 180 n]. P. Genf. lat. u. die über ihn erschienene Lit., z.B. Mommsen, Her 35/00,443-52. HBIiimner, NJklA 5/00,432-43. AvPremerstein, Klio 3/03,Iff.; hier p.4, Anm.3 e. Hinweis auf e. unedierten Berliner Pap. Nr. 6866 von ca. 180 n u. weitere Lit.) IPol 6,2. Kl. Pauly I, 1492f., RAC III, 778-84.* (0)

Λερβαΐος, α, ov aus Derbe (s.d.) stammend, ό . Α. der Derbäer (Stephan. Byz. s.v. Άβαι) v. Gaius AG 204. Der Schwierigkeit, daß G. 1929 Mazedonier ist, soll wohl d. v.l. Δουβέριος (D) abhelfen; Κ and SLake, JBL 53/34,44f. Vgl. EHaenchen, AG '77,65f* (1)

Δέρβη, ης Ν. pr. f . Derbe, Stadt in Lykaonien (Strabo 12,6,3. Ptolemaeus 5,6,71) AG 146.20 16l. - JWeiß,

351

352

δέρμα

δεσπόζω

RE Χ 560,43ff. Ramsay, The Cities of St. Paul 07. BHHW I, 336. Kl. Pauly I, 1493.* (3)

214. UWilcken, UPZ I p.52-77. LDelekat, Katoche, Hierodulie u. Adoptionsfreilassg.'64.* (16) II 42; X 2, 1037

δ έ ρ μ α , α τ ο ς , τ ό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX.

δ ε σ μ ό ς , Οϋ, ό (PI. δεσμά [Diod.S. 14,103,3. Nicander, ther.317.728. JosAs 20,1 [Kod.A und Pal.364). Jos., bell.4,143; ant.2,60. Just. Ath. Sb 7569,21 [II v]. PGM 36,143.57,5]

TestSal. Philo. Jos., ant. 1,270) d. Fell αϊγειον

Ziegenfell

(PCZ 60,8 [257 v] u.s. Pap.) Hb 1137. 1 Kl 17,1. λευκόν Η 25,1.62,5.* (1) δ ε ρ μ ά τ ι ν ο ς , η , OV (seit Homer, auch SIG 736,23. Pap.

LXX. Philo) ledern ζώνη Ledergürtel (4Kö 1,8. Jos., ant. 9,22) Mt 34 MkH. EEb Nr. 13 ZI. 79.* (2) δ έ ρ ρ ί ς , ε ω ς , ή (Thu.2,75,5 u.a. [in Formen ν. δέρσις), auch SIG 736,35 [92 v], Sb 6801,26 [246/5 v], LXX. JosAs

10,4) d. Lederdecke, d. Fell v. Joh. d. Τ. ένδεδυμένος δέρρίν καμήλου (δ. als Bekleidung: Eupolis Com. [V v] 328) M k H D (vgl. a : p e l l e m ) . EbNestle'-EvDobschütz, Einführung in d. Griech. NT'23,7 u. d. Komm. z. St.* (0)

Lk 829 AG 1626 2 0 23. 1K1 5,6.55,2. IEph 11,2. ITr 12,2. ISm 10,2. IPol 2,3. API Kor 2,35; δεσμοί [Nicander, ther.479. Polyaenus 2,31,3. SIG 1 588,6. P. Tebt. 886,69. P. Oxy.2424,16. Sb 9379 IV 2.4 u.ö. Homer, Od.8,296b. Ath. 21,3] Phil 113. Beide Formen auch in d. att. Inschr. [Meisterhans'-Schw. 143,3] u. LXX [Thackeray 154], Philo [ s o m n . l J 8 1 -ά; sacr. Abel.81 -οί]. δέσμοις Hen 14,5. TestSal. TestJos. Bl-D. §49,3 m. Anh. W-S. § 8,12. Crönert 175,3. Reinhold 54) d. Fessel (seit Homer)

— 1. eigtl. IPhld 8,1. Von der Fessel, welche Stumme Mk7ss oder Gelähmte Lkl3i6 am Gebrauch ihrer Glieder hindert (s. Dßm., LO 258 ff. u. vgl. SIG 1169,43). PI. d. Fesseln

δ έ ρ ω (d. Wort seit Homer, auch LXX) Aor. 1 ε δ ε ι ρ α .

Pass. Aor. 2 έδάρην. Fut. 2 δαρήσομαι eigtl. schinden, d. Haut abziehen; in unserer Literatur nur Übertr. prügeln (so seit Aristoph., ran.618, auch Epikt. з,19,5.3,22,54.55 u.ö. SIG 1109,91. P.Oxy.653 (b). Sb 7523,3. 12. P.Mich.204,9; Ath.1,4; nicht LXX) τ ι ν ά Mt 2135

Mk 123.5 Lk 20ior. 2263 J 1823 AG 540 1637 2219. Pass. Mk 139. Η 62,7. τινά εις πρόσωπον 2Kor 1120. δαρήσεταΐ πολλάς, ολίγας (Aristoph., nub. 968 τυπτόμενος πολλάς, wozu ein Schol. fügt πληγάς δηλονότι. Χ., an. 5,8,12 ολί-

γας παίειν; s. πληγή 1) er wird viel, wenig Prügel bekommen Lk 12471. αέρα δ. in d. Luft schlagen von ungeübten Faustkämpfern, die ihr Ziel verfehlen lKor926 (Schol. zu Lucían, p. 93,16 Rabe π ΰ κ τ α ι . . . μή ... προς άέρα δέ-

(δ. λύειν Orig., C. Cels.2,34,15)

Lk 8 2 9 AG 1 6 2 6 2 0 2 3 2 2 3 0 v.l. 2 3 2 9 2 6 2 9 . 3 1 Jd 6. δ. φορέω Fesseln tragen ( = δεσμοφορέω) 1 Kl 5,6; ebenso εχω API Kor 2,35. παραδιδόναι εις δ. in Fesseln legen lassen 55,2. τα δ. περιφέρειν IEph 11,2; vgl. Mg 1,2. πειραν λαμβάνειν δεσμών (vgl. Vett.Val.68,17 δεσμών πεΐραν λαμβάνοντες) mit Fesseln

Bekanntschaft

machen Hb 1136. Zu Β 14,7 (Jes 42,7) vgl. πεδάω. ραγήναι τά δεσμά άπό των χερών μου daß die Fesseln von meinen Händen zerrissen werden API 3,12. ελυσεν τά δεσμά löste die F. 3,14. έπί τών δ. bezüglich d. F. 3 , 1 6 (vgl. Mel., fgm. 10 ϊνα δεσμών 'Ισαάκ Xudfj). -

Oft geradezu d. Gefangenschaft, d. Haft (Diod.S. 14,103,3. Lucían, Tox.29. Jos., ant. 13,294.302; vi. 241. Just., AI 67,6 u.ö.) Phil I 7 . i 3 f . i 7 Kol 4 » Phlm 10. μέχρι δεσμών

ρειν). - Abs. δέρεσθαι και νικάν sich schlagen lassen и. doch siegen IPol 3,1. - Zu H 62,7 vgl. δαίρω.* (15)

2Ti 29. έν τοις δ. του ευαγγελίου in d. durch d. Εν. veranlaßten Gefangenschaft Phlm 13; vgl. ISm 11,1. Pol 1,1.

δ ε β έ ρ τ ω ρ , ο ρ ο ς , ό (lat. Lehnwort desertor, auch b. Basilius Magn., ep.258: Migne, s. gr.32,997C) d. Fahnenflüchtige

— 2. übertr. (Timagenes [I v): 88 fgm.5 Jac. Herm.7,2b φθοράς δ. θείος . . . δ . ό της άναλογίας Albinos, didasc. 12. Ep. Arist.265 εύνοιας δ. Tat. 15,2 δ. ... της σαρκός ψυχή; ähnl. Iren., haer.I, 21,5 [Ην I, 188,8]. δ. του σώματος Hippol., Ref. VII, 38,5. της αμαρτίας Did., Gen.47,17. Ohne Attr. Orig., C.

IPol 6,2.* (0)

δεσμεύω Aor. 1 3.Sg. έδέσμευσε (TestSal); Konj. 2. Sg. δεσμεύσης (Sir 12,12 B corr ). Pass. Aor. Inf.

Cels.8,57,2). 2K1 20,4. δ. της άγάπης d. Band d. Liebe

δεσμευθηναι (TestSal 13,7). Ipf. έδεσμευόμην

1 Kl 4 9 , 2 (Theodor. Prodr. 5,245 H. τά δεσμά τής^άγάπης). δ.

— 1. fesseln (Eur. X. Pia., leg.7 p.808D. Epikt.4,1,127. PGM 4,1246.5,320. Ri 16,11 Β ; vgl. 3 M a k k 5 , 5 . TestSal.

κακίας IEph 19,3. πεπίστευκα θεφ, δς έκ δ. ερύσατο τον κόσμον ολον ich habe Vertrauen zu Gott, der die ganze Welt aus Fesseln erlöst hat API 3,7.*

ParJer 7,26 [ABH], Jos., ant. 14,348) τινά Lk829 AG 224. την πάσαν σάρκα ανθρώπων προς ήδονην έδέσμευεν (der Teufel) fesselte alles Fleisch der Menschen an die Lust API Kor 2,11. — 2. zu e. Bündel zusammenbinden (Hes. Polyb. P. Hib. 214,1 [ca. 250 v]. Sb 9386,4.9409 J1],76.77 u. s. Pap. G e n

(18) II 42; X 2, 1037

δ ε σ μ ο φ ύ λ α ξ , α κ ο ς , Ó (Lucían, Tox. 30. Artem. 3,60. Vett. Val. 68,26. Cass. Dio 76,10,3. Pap. seit III ν [Mayser 467], auch TestJos 2,3. Jos., ant. 2,61. ά ρ χ ί δ ε σ μ ο φ ύ λ α ξ G e n

37,7. Jdth 8,3. Am 2,8) φορτίον e. Traglast zusammenschnüren Mt 234.* (3) vu 854

39,21-23.41,10) d. Gefängniswärter AG 1623.27.36.* (3)

δ ε σ μ έ ω (Aristot., de plant. 1,2 p. 817 b, 21. Heliod.8,9. Jos., bell. 1,71 u.ö.) Lk829 t.r.; s. δεσμεύω.* (0)

δ ε σ μ ω τ ή ρ ι ο ν , ο υ , τ ό (seit Hdt. Thu., auch Pap. seit III V. LXX. Hen. Philo. Jos., bell.4,385; c. Ap.2,247. Just., A l l 2,11.

δ έ σ μ η (Lobeck, Paralipomena gramm. graec. 1837,396, oder δεσμή, wie der Gramm. Herodian I 324,10. II 426,6 Lentz betonen will), η ς , ή d. Bündel (seit Demosth. u. Theophr., hist. pl.9,17,1, auch Diod.S. 19,99,2 δέσμη καλάμων. Dionys. Hal.3,61,2. Pap. [b. Mayser 285.435]. Ex 1 2 , 2 2 ) δ ή σ α ι ε ι ς

VII 854

Mel., P.48) d. Gefängnis Mt II2 AG 521.23 1626. παραδοθήναι εις δ. ins Gefängnis geworfen werden Η 105,7.* (4) VII 854

δέσμας zu Bündeln zusammenbinden Mt 1330.* (l) vu

δ ε σ μ ώ τ η ς , ο υ , ό (seit Aeschyl. Hdt., auch P. Petr. II 5c,2. 13 (3), 9. PSI 423,3.39. P. Col. Zen.58,12. PCZ 707,4 [alle III ν], LXX. Jos., ant.2,61.18,193. Or. Sib. 11,29) d. Gefangene

854

AG 271.42.* (2) VII 854

δ έ σ μ ι ο ς , ο υ , ό d. Gefangene (so Trag. Polyb. 15,33,6. 33,10,3. Diod.S. 18,66,3. P.Tebt.22,18 [112 vj. P.0xy.580. PGM 4,186. LXX. TestSal. ParJer 7,9. Jos., ant. 13,203.17,145. Ar. 9,5.10,7. δ. rfjç αμαρτίας Hippol., Ref. I, Pr 3. - Nägeli 26)

δ ε σ π ό ζ ω (seit Homer, hymn. Hdt., auch Polyb. Lucían. Philostrat. Pap., vgl. Mayser 33. Herrn., fgm.XXIII 38 [p. 476,33 Sc.]. LXX. TestSal. TestJob. Philo, op. m. 148. Jos., bell. 4,575; ant.2,52 u.ö. Just., A l 14,3.44,13) Fut. 2 . S g . δ ε σ π ό -

Mt 27 is f. Mk 15«. V. christl. Gefangenen AG I625.27 2318 2514.27 2816».1. 17 Hb 1034 133. 1 Kl 59,4. API 4,1.11,9. Pis nennt sich δ. (του) Χρίστου Ίησοϋ Phlm ι.» Eph 3ι. API Kor 2,1 ; vgl. 2Ti lg. Dafür δ. έν κ υ ρ ί φ E p h 4 l . Zur Gotteshaft s. Rtzst., Mysterienrel. 3 196ff.

σεις (4Makk 5,38) unumschränkt gebieten τινός über etw. (Lucian, catapl.2. Ps.-Callisth.3,33,19 τφ πάντων δεσπόζοντι μεγάλψ Σεράπιδι. Philostrat., vi. Apoll. 1,13 p. 13,14. TestJob 45,4. Theoph. Ant. 1,7 [s. 72,8]) της κ τ ί σ ε ω ς π ά σ η ς

über d. ganze Schöpfung H 12,1.* (0)

353

354

δεσπότης

δέχομαι

δεσπότης, ου, ό (seit Sappho 97,8 Ο. [95,8 Ε-M Voigt '71 J. Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr. Test Job. TestJos 1,5.3,2. grBar tit. Apk 4Esr fgm.b. ApkEsr. Apk Sed. ApkMos. Apolog.) V o k . δ έ σ π ο τ α d. Gebieter, d.

Μ. ε'ις τι: kommt zur Hochzeit! Mt 224. kommt an einen einsamen Platz! M k 6 3 i . Μ. πρός τινα: δ. π ρ ό ς με kommt her zu mir! Mt 1128. δ. οί ευλογημένοι kommt her ihr Gesegneten! 2534.* (12)

Herr, d. Besitzer e. Gefäßes 2Ti 221 ; v. Honig Η 33,5; V. S k l a v e n (Pia., Parm. 133D; leg. 757 A. Paroem. Gr. : Zenob. [Hadrian] 2,81 τ. ιδίους δέσποτας u.a. Tat.4,1) ITi 6 l f . Tit 2 9

δευτεραΐος, αία, ov (Hdt. x„ Cyr.5,2,2. Diod.s. 13,39,1. Jos., ant.l,178. SIG 982,6.7. PCZ 736,39 [III v]) a m

Phlm subsc. l P t 2 i 8 . Η 55,2; e. Stadt 50,6. - Bes. v.

zweiten Tage δευτεραΐοι ή λ θ ο μ ε ν am zweiten

G o t t (Eur., Hipp.88. X., an. 3,2,13. Pia., Euthyd.302D u. sonst oft bei Griechen, auch Herrn.11,1c. I b . OGIS 619,3. UPZ 1,1 [IV v], PGM 36,227 δέσποτα. LXX. TestAbr A 1 S. 77,12. Artapanus: 726 fgm.3,22 Jac. Ezech. Trag, ebd.9,29,11. Philo, div. rer. her.22 ff. [PKatz, Philo's Bible '50,59f.], Jos., bell.7,323; ant.8,111.18,23. Just., A U 6,2 u.ö.) L k 2 2 9 A G

kamen

424 Apk 6io. 1K.1 7 , 5 . 9 , 4 . 1 1 , 1 . 2 4 , 1 . 5 . 3 6 , 2 . 4 . 4 0 , 1 u.ö. Β 1,7.4,3. Dg 8,7. Η 6 , 4 f . 5 0 , 9 . δ. των ά π ά ν τ ω ν (vgl. H i 5 , 8 . W s h 6 , 7 . 8 , 3 . Sir 3 6 , 1 . TestJos 1,5. Herrn. 5,4. PGM 3,589.4,1164.12,250. Jos., a n t . l , 7 2 u. Just., D.140,4; Tat. 12,4. δ. των δλων. του παντός δ. Did., Gen.92,22) 1 K l

8 , 2 . 2 0 , 1 1 . 3 3 , 2 . 5 2 , 1 . ό των δ λ ω ν δεσπότης SJCh ZI. 36 (Ox 1081). δ. και δημιουργός των δλων θεός Dg 8,7. του πάντων δ. PrJk 11,2. ό δ. μου 23,3 (doch s. de Strycker ζ.St.). V. C h r i s t u s Lk 1325 v.l. 2Pt 21 Jd 4 (d. Nebeneinander von δεσπ. u. κύριος wie Jos., ant. 20,90). * * (10) II 43-8; III 1042-4; X 2, 1037f. (S)

δεσπότις, ιδος, ή (seit Soph. Eur. Pia., auch SEG VIII 548,25 [Isisaretal. I n], als Eigentümerin von Sklaven P. Oxy. 48,7. Sb 5616,6) d. Herrin (ή) του χ ρ υ σ ο ύ π ο λ λ ο ΰ δεσπότις Herrin über das viele Gola API 2,19.* (0)

δεΟρο (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbrAB. JosAs. ParJer 7,21. grBar. ApkEsr. ApkMos. Akr Ez. Jos., ant. 1,281.290. Just. Mel., P. 87) A d v . — 1. v. O r t e hierher m . flgd. I m p . (seit Homer, auch Lucían, catapl.24 δεϋρο προσίτω. G e n 2 4 , 3 1 . 2 K ö 1 3 , 1 1 . 3 K ö 1,13 u.ö.) δ. ακολουθεί μοι her! folge mir! Mt 1921 Mk 1021 Lk I822. δ. και ίδε PrJk 19,1 (nicht Pap.). M. flgd. l.Pers. d. Konj. d. Aor. (Eur., Bacch. 341. G e n 3 1 , 4 4 . 3 7 , 1 3 . 4 K ö 1 4 , 8 U.Ö. Vgl. Bl-D. § 364,1): A G 734 ( E x 3 , 1 0 ) . Apk 171 21». - A b s . (Pia., Theaet. 144 D: Θεαίτητε, δεϋρο παρά Σωκράτη) δ ε ϋ ρ ο ε ι ς ( τ η ν )

γήν komm her in d. Land! AG 73 (daraus in Gen 12,1 a l s v . l . e i n g e d r u n g e n [ARahlfs, Genesis '26]; d a z u 3 K ö

1,53. IMakk 12,45). Für ein komm! (s.d. Variante δεϋρο Β zu έλθέ A Ri 18,19 u. vgl. N u m 10,29. l K ö 1 7 , 4 4 . 4 K ö 1 0 , 1 6 . Od.8,292. Theognis 1,1041. Hipponax [VI v] 4 Diehl 2 . Pia., rep.5, p.477D, Charito 3,7,4 Χαιρέα, δεϋρο. Aristaen., ep.2,7 p. 163 H. PGM 12,238 δεϋρό μοι.

13,268) steht δ. auch in δεΰρο εξω komm heraus! (Menand., epitr. 584 Kö.) J 1143. δ. προς τ ο ν πατέρα IRö 7,2. — 2. v. d . Z e i t bis jetzt (μέχρι του δεϋρο: Thu.3,64,3. SIG 821 E, 2.3. P. Lond.358,16. P. Straßb.56,12.73,16. Jos., ant.11,93. Just., AI 31,5. D.56,10) ά χ ρ ι τ ο ΰ δ . bis auf d. heutigen Tag R ö l l 3 (Sext. Emp., math. 8,401 αχρι δ. P. Lond.409,25 f. αχρεις δεϋρο).* (9)

Tage

wir A G 2813 (Bl-D. § 243).* (1)

δ ε υ τ ε ρ ο ν ό μ ι ο ν , ου, τό d. Deuteronomium Titel d. LXX für d. 5. Buch Mose Β 10,2 (Mel., HE 4,26,14). In phryg. Grabinschr. (ET 26/15,170) als δευτερόνομον.* (0) IV 1040

δευτερόπρωτος, ov Wort zweifelh. Bed., nur in d. Verb, έν σ α β β ά τ φ δ. L k 6 i v.l. Schon von d. Alten haben manche eingestandenermaßen nichts mehr damit anzufangen gewußt (Hieron., ep.52,8,2). Es ist wohl entspr. δευτερέσχατος ( = vorletzt) zu versteh e n a l s zweiterst (vgl. Epiphan., Haer.30,32.51,31 δευτερόπρωτον = δεύτερον σάββατον μετά τό πρώτον. Eustratius, Leben des Eutychius [Migne, s. gr. 86,2381] ή δευτεροπρώτη κυριακή = d. erste Sonntag nach dem Ostersonntag) v o m P a s s a a n g e r e c h n e t . - CTrossen, ThGl 6,14,466-75, bes. 470f. HHMeulenbelt, Lk 6,1 : NThSt 5/22,140-42. ASchlatter, D. Ev. des Lk '31,67 f. Goodspeed 83-85.* (0)

δεύτερος, α , OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A. TestJob 36,6. Test 12Patr. JosAs. grBar. 4 [6] Esr [P. Oxy. 1010], ApkSed tit. ApkEsr. ApkMos 8. Jos. Apolog. außer Mei.) der, die, das zweite — 1. reiner Zahlbegr. Mt 2226 J 4 54 (e. ähnl. Abschluß

bei Appian, bell. civ. 1,33 § 150 τρίτον τόδε έργον ην). D 2 , 1 .

— 2. ν. dem in d. Zeit Folgenden (vgl. Just., D. 110,2 δ. παρουσία): Hb87 109 A p k 2 i i 1114 2014 218 2Kor 115 Tit 310. ώ ρ α δ . Η 8 8 , 7 (vgl. Jos., vi.220). φ υ λ α κ ή δ . zw. Nachtwache (Arrian, anab.6,25,5. Jos., bell. 5,510) Lk 1238.

δευτέρα (sc. ήμέρςι) am zweiten 21.

(Monatstag) MPol

— 3. V. d. R e i h e n f o l g e (vgl. Just., A I 13,3 Χριστόν ... èv δευτέρςχ χώρςι εχοντες. 60,7. Ath.35,1 τό πρότερον ... τό δ.):

Mt 2239 Mk 1231 Lk 19is IKor 1547 2Pt 31 Apk 47 63 163 2119. δευτέρα m. zu erg. επιστολή in den Unterschr. v. 2Th u. 2Ti. — 4. v. Ort u. Stelle: d. erste, zweite Wachtposten AG 1210. d. zweite Vorhang Hb 93; vgl. 97. - Neutr. δεύτερον, τό δεύτερον adverb, gebr. zum zweiten Male

(klass. Appian an Fronto [I p.537f. Viereck-R.] §6.

OGIS 82,7 [III v], Gen 22,15. J e r 4 0 , 1 . Jos., bell. 1,25: vi. 389; vgl. M-EBoismard, Le chapitre 21 de StJean: Revue Bibli-

que 54 ['47J 480} δ. είσελθειν J 3 4 . π α ρ ώ ν τό δ. 2Kor 132. το δ. α π ώ λ ε σ ε ν das zw. Mal vernichtete er Jd 5. δ. εΐρηκαν sie sagten z. zw. Male Apk 193. Dafür έ κ δ ε υ τ έ ρ ο υ (Diosc.5,87. P. Tebt.297,19. J o n 3 , 1 . Jer 1 , 1 3 . I M a k k 9 , 1 . JosAs 14,6.4 [6] Esr [P. Oxy. 1010], Jos., ant. 6,94. TestAbr A 7 S. 84,9 f. Ath.32,3 [Resch, Agrapha 137])

Mk 1472 J 924 AG 119 Hb 928 2Ti subsc. Ein πάλιν näδεΰτε Adv. (als Pl. zu δεϋρο) kommt her!, meist als Ermunterungspartikel beim PI. wohlan!, auf! (seit Ho-

h e r b e s t i m m e n d (Heraclit. Sto. 32 p.48,8 έκ δευτέρου πάλιν; umgekehrt 4 [6] Esr [P. Oxy. 1010]) M t 2642 A G 1015;

mer, auch Sb 7247,29. P. Mich.214,28. LXX. Hen 6,2. P s S a l 8 , 1 6 . TestSeb 2,7. TestNaphth 6,3. JosAs. ParJer. grBar. Just., D.24,3. Mel., P. 103,787)

auch π ά λ ι ν δεύτερον (vgl. Herondas 5,47) J 2116. έν τ φ δ. beim zw. Male AG 713 (TestJob 36,6). Bei Aufzählun-

— 1. m. flgd. Imp. od. Konj. d. Aor. (Imp.: Jos 10.4. 4K.Ö 6,13. Ps 65,16 u.o. Jos., ant.6,111. Konj. d. Aor.: Gen 11,3.4.37,27. Ps 9 4 , 6 u.ö. Hen 6,2) δ. ΐδετε Mt 28β J 429. δ. άριστησατε wohlan! esset 2112. δ. σ υ ν ά χ θ η τ ε auf ! sammelt euch Apk 1917. δ. άκούσατε ÎKI 22,1 (Ps 33,12). δ. άποκτείνωμεν α ύ τ ό ν auf! laßt uns ihn töten Mt 2138 Mk 127 Lk 2 0 u v.l. δ. και διελεγχθώμεν her m. loßt uns rechten! 1K.1 8 , 4 (Jes 1,18). — 2. a b s . (Aesop, fab.353 H. LXX. Mel., P. 103,787. JosAs

23.5. Just., D.24,3 συν έμοί) m. όπίσω τινός verb. δ. όπίσω μου auf! mir nach! (4Kö 6,19) Mt 4i9 Mk 1 n.

g e n : zweitens (P. Tebt.56,9ff. [II ν] εύχαριστήσαι πρώτον μεν τοϊς θεοϊς, δεύτερον δέ σώσαι ψυχάς. Sir 2 3 , 2 3 . 2 M a k k 1 4 , 8 . Tat.40,1.42,1) I K o r 1228. D 1 , 2 . H 4 2 , 2 . (43) (S)

δευτερόω (PsSal 5,13) Fut. δευτερώσω (LXX). Aor. 1 έδευτέρωσα (LXX) zum zweiten Mal tun ό δέ Παϋλος έδευτέρου και ειπεν αύτω Paulus aber sprach zum zweiten Mal und sagte ihm (dem Löwen) API 5,3.* (0) δέχομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJob. Test 12Patr. JosAs 2,20. ParJer 8,10. syrBar. ApkSed. ApkMos. Philo. Jos. Or.Sib.3,351. Just. Mel. Ath.) F u t . δ έ ξ ο μ α ι

δέω

δηλαδή

(LXX. Just., D.22,8). Aor. 1 έδεξάμην. Pass. Pf. δέδεγ-

δεμένου während Paulus gefangen saß API 2,1. δέδεμαι εν τφ ονόματι auf Grund d. Namens ( = Christseins) gefesselt sein IEph 3,1. Dafür δ. έν Ίησοΰ Χριστφ ΙΤγΙ,Ι. IRö 1,1. δεδεμένον αγειν τινά

355

μαι. Aor. έδέχθην. Fut. 3.Sg. δεχθήσεται (LXX) — 1. aufnehmen, annehmen, empfangen eigtl. τινά — a. m. pers. Subi. jmdn. IEph 6,1. IPhld 11,1. εις τάς άγκαλας jmdn. in d. Arme nehmen Lk228. d. Geist AG 759. PrJk 23,3. Briefe empfangen (Procop. Soph., ep.20. P. Flor. 154,2) AG 2 2 s ; vgl. 2821 (Jos., ant. 13, 259. Just., Ai 68,6 [Hadrian]), λόγια AG 738. εύαγγέλιον

2Kor 114. τα παρ' ύμών eure Gabe Phil 4is. τας ράβδους αύτών die Stäbe (der versammelten Witwer) PrJk 9,1. Bes. v. gastl. Aufnahme τινά εις τον οίκον jmdn. ins Haus nehmen Lk 164; vgl. 169 (s. Epikt.3, 26,25. X., an. 5,5,20). Allg. gastlich au/nehmen Mt 10i4.40f. Lk 95.11 t.r. 53 10e.io J 445 Kol 410 H b l l 3 i . D 11,1 f. 4.12,1. τα μιμήματα της άληθοϋς αγάπης Pol 1,1. V. d. Aufnahme Schutzloser Mt I85 Mk937 Lk948; eines gottgeweihten Kindes in den Tempel PrJk 7,2. M. adverb. Näherbestimmung d. Art ασμένως gern aufnehmen (Aelian, v.h. 12,18. Herodian 7,5,2. Jos., ant. 12,382; vgl. 18,101) AG 2117 t.r. μετά φόβου και τρόμου unter Furcht u. Zittern 2Kor7is. wie einen Engel Gottes Gal4i4. τινά εις ονομά τίνος IRö 9,3 (s. δνομα I 4c β).

— b. m. räumlichem Subi, δν δει ούρανόν (Subj.) δέξασθαι den der Himmel aufnehmen muß AG 321 (vgl. Pia., Theaet.l77A τελευτήσαντας αυτούς ό τών κακών καθαρός τόπος ού δέξεται). Subj. τόπος M k 6 u . 1Κ.1

54,3, κόσμος 28,2. Elisabeth bittet ορος θεοΰ, δέξαι με μητέρα μετά τέκνου Berg Gottes, nimm mich, die Mutter, mit dem Kinde auf! PrJk22,3. έδέξατο αύτήν ebd. — 2. nehmen, fassen eigtl. τί etw. (2Ch 29,22. Test Job 11,6 τό γραμματείον) τα γράμματα d. Schriftstück zur Hand n. Lk 16íf. e. Becher ergreifen 2217; e. Helm Eph 617. — 3. jmdn. od. etw. hinnehmen, sich gefallen lassen (Gen 50,17. Jdth 11,5. Sir 2,4. Mel., P.48,341 λίχνον σύμβουλον) — a. v. Pers. ώς άφρονα 2Kor Iii«. — b. v. Sachen etw. gutheißen, gelten lassen (Appian, bell. civ. 5,66 § 277. Ath.2,3 ψήφον) M t 1114. annehmen

(Herrn.4,4

τ. voöv) τα τοϋ πνεύματος was vom Geist stammt lKor2i4; την παράκλησιν d. Bitte 2Kor8i7 (v. einer Bitte auch Chio, ep.8); d. Liebe zur Wahrheit 2Th2io; τον λόγον (seit Eur. u. Thu.4,16,1, auch Polyb. 1,43,4. Diod.S. 4,52,1. Spr 4,10. Sach 1,6. Jos., ant. 18,101. Just., AI 9,1) d. Lehre Lk8i3 AG 814 111 1348D 17u IThl« 213 Jk I21; d. Gottesreich Mk 1015 Lk 1817; d. Gnade (Plut., Themist. 125 [28,3] δέξασθαι χάριν) 2Kor6l. δ. συμβουλήν e. Rat annehmen

ÌKI 58,2.* (45) II 49-53; Χ 2,

1038 (S) δ έ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. JosAs 29,5. ParJer. Philo. Jos., bell. 1,71; ant. 13,320 u.ö. Apolog. [außer Tat.]) Präs. 3.Sg. δεΐται (Ath.21,3). Fut. δήσω (LXX). Aor. 1 £δησα; Konj. δήσω. Pf. Ptz. δεδεκώς (AG 2229). Pass. Pf. δέδεμαι

— 1. binden, fesseln — a. τί etw. 1K1 43,2. τί εϊς τι (Ez 37,17): Unkraut zu Bündeln binden Mt 1330. τί τινι (vgl. Ez 27,24): τους πόδας κειρίαις J 1144. εδησαν (τό σώμα) όθονίοις μετά τών αρωμάτων sie banden (den Leichnam) mit d. Spezereien zusammen in Binden 1940. — b. v. eigtl. Fesselung δ. τινά άλύσεσι (vgl. Lucían, necyom. 11. Wsh 17,16) jmdn. in Fesseln legen v. Tobsüchtigen Mk53f.; v. Gefangenen AG 12e 2133. Dafür einfach δ. τινά (Ri 16,5.7f.) Mt 1229 143 272 Mk 327 151J I811 AG 914 2111.13 2229. Β 6,7 (Jes 3,10). τους πόδας και τάς χείρας an Händen u. Füßen f . (d. Akk. wie Jos., ant. 19,294) Mt 22i3 AG 21 u. δ. τινά έν φυλακή jmdn. gefesselt ins Gefängnis werfen (4Kö 17,4) Mk6i7. Pass. (Biogr. ç. 238) δέδεμαι in Fesseln = gefangen sein 157. κατέλιπε δεδεμένον er ließ als Gefangenen zurück AG 2427 (δεδε|ΐένος = im Gefängnis, wie Diog. L. 2,24 von Sokr.). άπέστειλεν δ. J 1824. Vgl. Kol43. IEph 1,2 u.ö. bei Ignatius. Παύλου δε-

356

jmdn. gefesselt abführen (Jos., bell.7,449) AG 92.21 22s.

IRö 4,3. Pass. δ. απάγεσθαι IEph 21,2. δ. θεοπρεπεστάτοις δεσμοις gebunden mit Fesseln von göttlicher Herrlichkeit ISm 11,1. δ. η λελυμένος g. oder frei 6,2., Ubertr. ό λόγος του θεού ού δέδεται d. göttliche Lehre kann nicht in Fesseln gelegt werden (wie e. Prediger) 2Ti 29. - Aus der antiken Auffassung v. Wesen d. Krankheiten erkl. sich ήν εδπσεν ό σατανάς die d. Satan gefesselt hatte v. e. verkrümmten Frau Lk 1316 (vgl. SIG ll75,14ff.32ff. Άριστώ εγώ ελαβον και εδησα τάς χείρας καί τούς πόδας και την γλωσσαν και την ψυχήν). Eine ähnl. übernatürliche Bindung liegt vor

in δεδεμένος τώ πνεύματι gebunden durch d. Geist AG 20 22 (ähnl. übertr. Gebr. etwa b. Apollon. Rhod.4,880 άμηχανίη δήσεν φρένας = Ratlosigkeit fesselte [ihm] den Verstand). - Z. Fesselung d. gottfeindl. Drachens A p k 202 vgl. JKroll, Gott u. Hölle '32, bes. 316ff. T o b 8 , 3 . TestLevi 18,12.

— 2. anbinden e. Tier (4Kö 7,10) Mt 212 Mk 112.4 (προς θύραν). Lk 1930; Engel Apk 914. δ. δέκα λεοπάρδοις angebunden an zehn Leoparden (z. Sprache: Soph., Ai.240 κίονι δήσας - προς κίονα. 108; ζ. Sache: Jos., ant. 18,196) IRö 5,1 v.l. - eine Sache befestigen (ParJer 7,35 την έπιστολήν εις τον τράχηλον τοϋ άετοϋ) e. Leinen-

tuch an s. vier Zipfeln AG 1011 v.l. — 3. v. d. Bindung durch Gesetz u. Pflicht m. Dat. der Person an jmdn. : v. der Frau an d. Mann Rö72; v. dem Mann an d. Frau 1Κογ727 (z. Form vgl. Posidipp [III v]: Anth. Pal.9,359,5f. έχεις γάμον; ούκ αμέριμνος εσσεαι1 ού γαμέεις; ζ^ς ετ' έρημότερος). A b s . 739 (vgl. Achilles Tat. 1,11,2 v.l. άλλη δέδεμαι παρθένψ. Jambl., vi. Pyth. 11,56 τήν μεν αγαμον ... την δε προς άνδρα δεδεμένην). τοις λαϊ-

κοίς προστάγμασιν an d. fur d. Laien geltenden Vorschriften gebunden sein 1K.140,5. — 4. D. Verbindg. δ. και λύειν (Ael. Aristid.40,7K. = 5 p.55 D. von Prometheus: οσα δήσειεν ό Ζεύς, ταϋτ' έξόν Ήρακλεϊ λϋσαι. 41,7 Κ. Teleclides Com. [V ν], fgm.42 Κ., δέω αναλύω) Mt 1619 18 is wird überwiegend aus jüd. An-

schauung erklärt. Aram. Ί0Κ u- ΙΠψ sind Schulausdrücke für d. Entscheidung der Rábbinen, was für „gebunden" (TÇtt), d.h. verboten, oder „gelöst" ( Ί ψ ) , d . h . erlaubt, anzusehen sei; vgl. Dalman, Worte 175 ff. Billerb. I 738-47.

— 5. Med. (vgl. L-Sc. unter II) ούκ εξεστί μοι δήσασθαι αύτό (näml. τό κεφαλοδέσαιον) ich darf es (das Kopftuch) mir nicht umbinden PrJk 2,2 (v.l. αναδήσασθαι u. περιδήσασθαι). (43) il 59f.; X 2,1038 δ ή (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen. TestSal. TestJob. JosAs außer Ar.) Partikel, nie als erstes Wort d. Satzes

stehend. — 1. d. Aussage als etw. Feststehendes, Ausgemachtes bez. Β 6,11. δς δή καρποφορεί der denn auch Frucht trägt Mt 1323 (Relat. mit δη wie Ep.Arist. 4.125. Jos., ant. 17,19. Just., D.7,1).

— 2. bei Aufforderungen, um diese als dringl. erscheinen zu lassen (Bl-D. § 451,4) ja, doch ja (Hen 104,2. JosAs [vgl. Ed. MPhilonenko S.30]. Jos., vi.209. Just., D. 137,1 μή δή ... εΐπητε) διέλθωμεν δή lajìt uns doch ja hinge-

hen Lk 215. δοξάσατε δή τον θεόν preist doch ja Gott lKor62o. σύνετε δή versteht doch 1 Kl 35,11. αγε δή wohlan denn (Lucían, pise. 21) Dg 2,1. έπιστρέψαντες δή έπισκεψώμεθα AG 153« 63 v.l. 132. — 3. bei Zeitbest. schon έκ γαρ δή πολλών χ ρ ό ν ω ν schon seit langer Zeit 1 Kl 42,5 (vgl. Just., D. 71,3 καί δή τήν άπόδειξιν ποιήσομαι). - ού yàç 6r) γε denn ... doch nicht Just., D.13,1. - In indir. Frage τι δη π ο τ ε was denn nur Dg 1. Vgl. δήποτε. δήπου.** (5) δ η λ α δ ή (Epicharm., fgm. 149,1 Kaibel. Hdt., auch Pap.

δηλαυγώς

357

TestSal C 10,25. Just., D.5,1. Tat.21,3)

δήποτε Adv.

natürlich,

358

3 . S g . δ ε δ η μ ι ο ύ ρ γ η τ α ι (Ath.6,3); Ptz. δ ε δ η μ ι ο υ ρ γ η μ ε -

νος (2Makk 10,2). Aor. 1 έδημιουργήθην schaffen v. d. schöpferischen Tätigkeit Gottes (Dio Chrys.11

selbstverständlich Pa (4).* (0)

δηλαυγώς Adv. eigtl. deutlich glänzend, dann ganz

[12],83. Ael. Aristid.45 p . l 2 6 D . Charito 3,3,16. H e r m . 4 , l a .

deutlich (Hesych: δηλαυγως· ά γ α ν φανερώς. Demokrit [JAFabricius, Biblioth. Gr. IV p. 333] δηλαυγέσι τεκμηρίοις. PGM 4,775.1033; s. dazu WCrönert, Stud. Pal. IV, S. 101) M k 825 v.l.

Philo, op. m. 16) 1K1 20,10.38,3. καιρόν δ. e. Zeitpunkt

(f. τηλαυγώς s. d.). D. Adv. des Komp. δηλαυγέστερον Η 65,1 (P. Michigan 129; s. CBonner, A Papyrus

δημιουργία, ας, ή (seit Pia., auch Herrn. 10,18. Inschr. TestSal D 2 , 1 . Philo, ebr.85. Jos., ant. 12,42. Tat.4,2. Ath., R.

Cod. ... of Hermas Ann Arbor '34, p.73f.; vgl. τηλαυγής).* (0) δ ή λ ο ς , η , OV (seit Homer, auch Pap. LXX. TestJob 36,6. ParJer 7,3. Philo. Jos. Apolog. außer Ar.) o f f e n b a r , o f f e n k u n -

62,9 u.ö.) d. Schaffen ώ της άνεξιχνιάστου δημιουργίας Ο über das unerforschliche Schaffen (das sich in d. Erlösung offenbart) Dg 9,5. κατα τήν δ. αύτοϋ entsprechend s. Schöpfertätigkeit ÎKI 20,6.* (0)

dig δ. τινα ποιειν jmdn. offenbaren Mt2673 (v.l. όμοιάζει). δ. είναι ëy τινι sich in etw. offenbaren 2K1 12,4. - δήλον (erg. έστιν) m. abhängigem δτι es ist

δημιουργός, OÖ, Ó (seit Homer, auch Inschr. 2Makk 4 , 1 . Philo. Jos. Apolog. außer Mei.) d. Handwerker, d. Bild-

klar, daß (Herrn. 11,11. TestJob 36,6. Philo, aet. m. 75.129 [mit έστί 93], Just., D.83,2. Ath.20,4) IKor 1527 G a l 3 l l lTi 6 7 * . I. IEph 6,1 (vgl. Thu. 3,38,2. X., an. 1,3,9. Hero Alex.III p.314,11. P.Oxy. 1101,12. P.Flor.36,28. 4Makk 2 , 7 . Philo, op. m.25. Jos., c. Ap. 1,277.2,13).* (3) δ η λ ό ω (seit Aeschyl. u. Hdt., auch Pap. LXX. Hen. Test Abr B. TestJob. Test 12Patr. ParJer. ApkMos. Aristobul. b. Euseb., pr. ev. 13,12,12. Ep. Arist. Philo, aet. m. 3.150. Jos., c. Ap. 1,286 u . ö . Apolog. außer Ar.) F u t . δ η λ ώ σ ω . A o r . 1 έδήλωσα; Imp. δήλωσον. Pf. δεδήλωκα (Just.). Pass.

herauffuhren

D g 9 , 1 . * (0) III 1022,1024f.

ner, d. Schöpfer, auch von der Tätigkeit Gottes (so z. B. Pia., Tim.28A.C. 29A. 31 A u.ö.; rep.7 p.530A. X., mem. 1,4,7.9. Epikt.2,8,21. Maximus Tyr.41,4d ϋλην ύποβεβλημένην δημιουργφ ά γ α θ φ . Philostrat., vi. Apoll. 8,7 p. 312,26. Herrn. 1,9-11. Damascius, de principiis § 270, II 137 Ruelle. Philo, op. m. 10; mut. nom. 29. Jos., ant. 1,155.272.7,380), w i e in unserer Lit. (auch TestJob 39,12. ApkEsr32,16T.) durchweg (neb. τεχνίτης; vgl. Lucían, Icar.8. Philo, mut. nom.29-31. Orig., C. Cels. 1,37,12 u.ö. neben ποιητής Theoph. Ant. II, 34 [S. 186,1]. neben ά ρ χ ω ν und βασιλεύς Did., Gen. 57,10) Hb 1110. Dg 7,2. (neb. δεσπότης) ο μέγας δ.

Pf. δεδήλωμαι. Aor. 1 έδηλώθην offenbar machen,

1 Kl 20,11 ; vgl. 33,2. Dg 8,7. ό δ. των απάντων (Ael.

kundtun, zu erkennen geben τί etw. G e h e i m n i s s e 1 Kl 18,6 (Ps 5 0 , 8 ) ; z u k ü n f t i g e D i n g e (Polyaenus 5,12,1

Aristid. 37,2 Κ. = 2 p. 13D. Herrn. 9,5 θεός, πάντων δημιουργός ων. Philostrat., vi. soph.2,5,11) Í K I 2 6 , 1 . 5 9 , 2 . ( n e b . πατήρ; vgl. Hierocles 1 p.417. Herrn.5,11. Did., Gen.22,4) 3 5 , 3 . - C M AvdOudenrijn, Demiourgos: Diss. Utr.'51. RAC 111,694-711 [Lit.]. Kl. Pauly I, 1472f.* (1) II 61; III 1023; X 2, 1038 (S)

νίκην οί θεοί δηλοΟσιν ήμίν. Or.Sib.3,819) 1 Kor 313. K P t 3

S. 15,21. ApkPt Rainer; vgl. H 20,3.78,2 (PGM 13, 614f. δήλου μοι πάντα Worte an einen Engel). M . v o r a u s geh. ö x i - Satz (wie Demetr.: 722 fgm. 1,13 Jac.) u. flgd. ώ ς

λ έ γ ε ι Lk 2037D. erklären, deutlich machen τινί 2Pt 114.

τινί τι: e. Parabel auflösen Η 57,1 ; Pass. 57,2.5. σοι δηλώσω ich werde dir erklären 31,3. hinweisen τινά auf jmdn. Β 9,8. τί auf etw. το ετι απαξ δήλοι τήν μεταθεσιν das „noch einmal" weist hin auf d. Umwandlung Hb 1227. ήμερα και νύξ άνάστασιν ήμίν δηλοϋσιν Tag u. Nacht weisen uns auf Auferstehung hin 1K1 2 4 , 3 . D a f ü r εις τι l P t l i i . Aufschluß geben

τινί περί τίνος m. flgd. οτι l K o r l i i . τινί jmdm. Β 1 7 , 1 . τινί τι jmdm. über etw. (Jos., c. Ap. l, 101) Kol 18. Η 64,1.3. M. Akk. d. Sache 36,10. M. flgd. acc. c. inf. Hb 9β (Just., D. 33,2.86,2). anzeigen m. flgd. Akk. u. Ptz.

(Lucían,

dial,

deor.7,1.

Just.,

D. 76,1.103,3)

Οίς

δηλώσατε έγγύς με οντα ihnen zeigt an, daß ich nahe sei IRö 10,2. berichten (Diod.S. 15,25,3) τινί jmdm. ITr 1,1. IPol 7,1. auseinandersetzen MPol 22,3.** (7) II 60f.; X 2, 1038 (S)

Δημάς, à N.pr.m.

Demás (Kurzform ν. Δημήτ ρ ι ο ς ? Bl-D. § 125,1 o d . Δ η μ ά ρ α τ ο ς ? Vgl. ob. Δαμάς u. s. Vi. Aesopi I c.33 p.299,6 Eberh. SIG 585,202 Δημάς Καλλικράτεος. Sb 8066,95 [Inschr.78 ν]. Grabschr. 1,2: Z N W 22, '23,5.280. P. Lond.929,38. BGU 10,12. 715 II, 13), G e n ö s s e

d. Pis Phlm 24 Kol 4i4 2Ti 4io.* (3)

δημηγοςέω

(seit Aristoph. Lysias, auch

Spr 30,31.

4 M a k k 5,15. Jos., bell.2,619; vi. 92) Ipf. έ δ η μ η γ ό ρ ο υ ν

zum Volke reden v. feierl. Ansprache πρός τινα AG 1221.* (1)

Δημήτριος, ου Ν. pr. m.

(häufig vorkommend: SIG u. OGIS Ind., auch LXX. Demetr.: 722 Jac. Jos.) D e m e t r i u s

— 1. e. Christ 3J 12. — 2. Silberschmied in Ephesus, Führer d. gegen Pis gerichteten Tumultes AG 1924.38. J C h a p m a n , JThSt

5,'04,364ff. identifiziert 1 mit Δημάς. VBartlet, ebd.6,'05,208f. 215 die beiden Demetr. d. NTs. Haenchen '77,548.* (3)

δημίουργέω (seit Pia., auch Herrn.1,13.4,1.5,11. LXX. Philo. Jos., ant.8,88. Apolog. außer Mel.) Aor. 1 έδημίούργησα. Pf. 3. Pl. δεδημιουργήκασι (Tat. 17,2). Pass. Pf.

δήμος, ου, Ó (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant. 12,120.123.14,24. Or.Sib.5,419. Fremdw. im Rabb. Apolog.) d. Volksmenge v. jeder zu irgend e. Zweck versammelten Menge AG 1222. πεισον τον δ. suche d. Menge zu überreden (daß sie für dich bittet) MPol 10,2. Spez. d. Volksversammlung z. Erledigung öffentl. Angelegenheiten: προάγειν είς τον δ. AG 17s. είσελθεΐν είς τον δ. sich in d. Versammlungen begeben 1930. άπολογεϊσθαι τφ δ. sich vor d. Volksversammlung verteidigen 1933 (vgl. in den Inschr. das häufig vorkommende δ ε δ ό χ θ α ι od. Κδοξεν τω δήμψ). Kl. Pauly I, 1482.* (4) II 62,362; X 2, 1038f. (S)

δημόσιος, ία, lOV (seit Hdt. Aristoph., auch Inschr. Pap. Ep.Arist.81. Jos., bell.5,518 u.ö. TestJuda 23,2. Fremdw. im Rabb. Just. Tat. Ath.) ö f f e n t l i c h — 1. = staatlich έν τηρήσει δ. im Staatsgefängnis AG 518. όδός e. öffentlicher Weg (oft Pap.) Η 22,2. — 2. = vor aller Augen liegend δημοσίςι als Adv. in aller Ö f f e n t l i c h k e i t (Epikt. 3,4,1.3,22,2. Vett. Val. 71,22. SIG 1173,9.13.18. oft Pap. 2Makk 6,10. 3Makk 2,27.4,7. Jos., bell.2,455. Just., A l l 3,2.12,5. Tat. 18,3.25,1.26,3) A G 1637 (vgl. SIG J 680,3 μαστιγοΟσθαι δημοσίςι). 1828 2020.* (4)

δηνάριον, OU, TÓ (d. lat. denarius als δηνάριον zuerst in zwei Inschr. v. Akraiphiai aus d. Zeit Sullas [IG IX 2,415 b89]. Belege aus späterer Zeit b. Hahn 271 Wortreg. O G I S Ind. VIII. Pap., vgl. Preis. III 346. Fremdw. im Rabb.) d. D e n a r , ursprgl. röm. Hauptsilbermünze von ca. 4,55g ( = A des Pfundes), unter Nero auf Λ des Pfundes festgelegt, Kreditmünze im Wert einer Drachme [ δ ρ α χ μ ή ] , Mt 1828 202.9f.i3 22i9 Mk 637 12is 14s Lk 741

IO35 2024 J 67 125 Apk 66. το άνά δηνάριον jeder e. Denar, wie die andern vorher Mt 2 0 1 0 (Bl-D. § 266,2). -

Hultsch, Pauly-W.V 202 ff. KRegling, Wörterbuch der Münzkunde, hrsg. v. FFrhr Schrötter, '30,126 ff. Kl. Pauly I, 1488-90. Weitere Lit. s. zu άργύριον a. E.* (16)

δήποτε Adv. (seit Homer, auch P. Fam. Tebt. 15,41. P. Tebt. 381,14 u.s. Pap. LXX) irgendeinmal, irgend J 5 4 v.l. τί δ .

359 was denn

δήπου nur (Maximus Tyr. 1,5a. Lucían, Jupp. conf. 16.

Jos., ant. 11,89) Dg 1 (frühere Schreibweise).* (i)

διά

360

MSEnslin, JBL 47/28,60-73. Beyer) o d e r (s. unt. b.) dann U.

wann im Verlauf v. vierzig T. (Bl-D. § 223,1 Anh. WMichaelis, ThBl 4/25,102 f. Bauernfeind), δ ι ά π α ν τ ό ς τ ο υ ζ ή ν

δήπου A d v . (seit Homer, auch PCZ 454,4. Jos., c. Ap. 1,127. Tat. 5,2. Ath., R.70,23 u.ö.) doch wohl H b 216 (Bl-D. §441,3).* (1) δ ι ά (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. Test Abr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. Apk 4Esr fgm.a. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. Asels 3,24.28. AkrEz P2 r.7. AsMos. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog.) P r ä p . m . G e n . u.

Akk. (Lit. s. zu άνά a. An f.) durch, durch - hin. A. m. Gen. I. v. Ort: durch, durch - hin — l . b e i Verben d. Gehens διέρχεσθαι διά πάντων (erg. τόπων, Ep.Arist. 132) alle Orte durchstreifen AG 932; vgl. Mt 1 2 « Lk 1124. άπελεύσομαι δι' ύμών εις ich werde durch eure Stadt kommen auf der Reise nach Rö 1528; vgl. 2Kor 116. διαβαίνειν Hb 1129. διαπορεύεσθαι δια σπορίμων L k 6 i . είσέρχεσθαι δια της πύλης (Jos., ant. 13,229) Mt 713«; τ. θύρας J 101 f.; vgl. 109. π α ρ έ ρ χ ε σ θ α ι δια τ. όδοΰ auf dem Wege vorübergehen Mt 828; vgl. 7 i3b. παραπορευεσθαι Mk 223 930. περιπατειν δια του φωτός durch d. Licht hindurchwandeln Apk 2124. ύποστρέφειν διά Μακεδονίας durch Μ. zurückkehren AG 203. - Das Ίησ. ó έλθών δι' ύδατος και αϊιιατος 1J 56 dürfte sich zunächst ganz eigtl. auf den Durchgang Jesu durch Wasser b. s. Taufe u. durch Blut b. s. Tode beziehen (zu dem Ausdr. „kommen durch Blut" in diesem Sinn vgl. Eur., Phoen.20 bei Alex. Aphr., fat.31 II 2 p.202,10 das Orakel an Laïos, den Vater des Oedipus, über den blut. Untergang seines Hauses: πάς σος οίκος βήσεται δι' αίματος). D a n e b e n a b e r

kommt wohl auch d. Bedeutung III 1 c in Frage: Jesus kommt mit d. Wasser d. Taufe u. mit dem Erlösungsblut für d. Seinen. - AKlöpper, υ 5,6-12: zwTh 43/00,378-400. - D. ρήμα έκπορευόιιενον δια στόματος θ ε ο ϋ Mt 44 (Dt 8,3) ist einfaen d. Wort, das aus Gottes Mund kommt (vgl. Theognis 1,18 Diehl2 toOt' επος άθανάτων ήλθε διά στομάτων. Pittacus b. Diog. L. 1,78 διά στόματος λαλεί. Chrysipp b. Diog. L.7,187 εϊ τι λαλείς, τοϋτο διά του στόματος σου διέρχεται. Testiss 7,4 ψευδός ούκ

ανήλθε διά τ. χειλεων μου. S. auch δέ^εσθαι διά των χειρών τίνος Gen 33,10 neb. δέχ. εκ τ. χειρ. τίνος Ex 32,4). — 2. bei andern Verben, die e. Bewegung einschließen: ου ό έπαινος δια π α σ ώ ν τών εκκλησιών (erg. άγγέλλεται) durch alle Gemeinden hindurch 2Kor8i8. διαφέρεσθαι δι' (v.l. καθ") ολης της χώρας durch d. Land hin verbreitet w. AG 1349. διά τών κεράμων καθηκαν αύτόν sie ließen ihn durch d. Ziegeldach hindurch hinab Lk5i9. διά του τείχους καθηκαν durch e. Maueröffnunß (Jos., ant. 5,15) AG 925; vgl. 2Kor 1133. (σωθήσεται) ως δια πυρός so wie man durch d. Feuer hindurchkommt lKor3i$. διασωζεσ θ α ι δι' ύδατος durchs Wasser hindurchgerettet werden IPt 320. - δι' ολου J 1923 s. ολος 4. II. v. d. Zeit: — 1. z. Bez. d. Ausdehnung — a. bei der Erstrekkung über einen ganzen Zeitraum hin bis ans Ende hindurch, während διά παντός (erg. χρόνου. In d. Ausg. durchgängig od. stellenweise 2Th3i6, S u. V [beide außer Mk 5 5]. Τ schreibt διαπαντός) immer, beständig (Hdt.1,122,3. Thu. 1,38,1, auch Ve». Val.220,1.16. P. Lond.42,6. BGU 1078,2. LXX. grBar 10,7. Ep.Arist. Ind. Jos., ant.3,281. Or.Sib., fgm.1,17. Just., D.6,2.12,3 u.ö.)

Mt 1810 Mk Ss Lk 2453 AG 225 (Ps 15,8) IO2 2416 Rö I l i o (Ps 68,24). 2Th3i« Hb96 1315. H 34,3.104,3. δια νυκτός d. Nacht über (νύξ lb) AG2331. δι' δλης νυκτός d. ganze Nacht hindurch L k 5 s J 216v.l. (X., an.4,2,4. Diod. S.3,12,3 δι' δλης τής νυκτός. PGM 4,3151. Jos., ant.6,37; vgl. δι' ήμέρας = den Tag hindurch: Inschr. v.

Priene 112,61.99. IMakk 12,27. 4Makk 3,7). δ ι ' ή μ ε ρ ω ν τεσσεράκοντα AG l3 entw. vierzig Tage lang (Philo, vi. cont.35 δι' εξ ήμερων. So AFridrichsen, ThBl 6,'27,337-41.

während der ganzen Lebenszeit

Hb 215 (vgl. διά παντός

του βίου: Χ., mem.1,2,61. Pia., Phileb.39E. Dionys. Hal.2,21. δι' δλου του ζην Ep.Arist. 130.141.168).

— b. bei e. Zeitraum, innerhalb dessen etwas geschieht, während, bei (P. Tebt.48,10) δια (της) νυκτός bei Nacht (Palaeph. 1,10. P. Ryl. 138,141". κατέλαβα τούτον διά νυκτός. Jos., bell. 1,229. S. νύξ 1 b a. E.) AG 519 169 1710.

δια της ήμερας während des Tages Lk937D (Antig. Car. 128 διά πέμπτης ήμέρας = am 5. Tage) δ ι ά

τριών

ήμερών binnen drei Tagen Mt 2661 Mk 1458. — 2. z. Bez. d. Àbstandes nach, nach Verlauf von (Hdt.6,118,3 δι' έτέων είκοσι. Thu.2,94,3. X., mem.2,8,1. Diod. S.5,28,6 ν. der Seelenwanderung: δι' ετών ώρισμένων [ = nach Verlauf e. bestimmten Zahl ν. Jahren] πάλιν βιοϋν.

OGIS 56,38.4Makk 13,21. Jos-, ant.4,209): δι' έτών πλειόνων nach mehreren Jahren AG 2417. διά δεκατεσσ ά ρ ω ν ετών nach vierzehn Jahren Gal 2ι. δι' ήμερών einige Tage nachher M k 2 i . διά ικανού χ ρ ό ν ο υ AG 112D (X., Cyr. 1,4,28 διά χρόνου).

III. ν. d. Vermittlung: vermittelst, durch — 1. m. Gen. d. Sache: — a. z. Bez. d. Mittels od. Werkzeuges γ ρ ά φ ε ι ν δια χ ά ρ τ ο υ καί μέλανος m. Papier u. Tinte schreiben 2J 12; vgl. 3J 13 (Plut., Solon 87 [17,3]). δια πυρός δοκιμάζειν durch Feuer prüfen IPt 17. δια χ ρ η μ ά τ ω ν κ τ ά σ θ α ι AG 820. Bei Ausdrükken d. Wirksamkeit hebraisierend διά χειρών τίνος (LXX) Mk 62 AG 512 143 1911.26. Anders γ ρ α φ ε ι ν δια χειρός τίνος durch jmdn. schreiben lassen 1523; vgl. 1130. ειπείν διά στόματος τίνος durch jmdn. sagen lassen (wo Bed.l l nachwirkt) 116 318.21 425. δια της γλώσσης έάν μή εϋσημον λ ό γ ο ν δώτε wenn ihr mit der Zunge keine deutliche Rede hervorbringt lKor 149. διά του νοός λαλεϊν unter Anwendung d. Vernunft {= bewußt) reden (Ggs. d. ekstatische Rede) 1419 v.l. V. Werke Christi: περιποιεΐσθαι δια του αίματος durch s. Blut erwerben AG 2028; vgl. E p h l 7 Kol 120. Dafür διά τοΰ θ α ν ά τ ο υ Rö 510 Kol 122 H b 2 u ; δια του σώματος Rö74; δια της ιδίας σαρκός ΑΡΙΚογ 2,6; vgl. 2,15; δια του σταυροϋ Eph 2le; διά της θυσίας Hb 926; διά της π ρ ο σ φ ο ρ ά ς τοΰ σ ώ μ α τ ο ς Ί η σ ο ϋ durch d. Darbringung d. Leibes Jesu 1010; δια π α θ η μ ά τ ω ν 2io. — b. z. Bez. d. Art u. Weise, bes. bei Verben d. Sagens: άπαγγέλλειν δια λόγου mündlich AG 1527; vgl. 2Th2i5. δι' έπιστολών brieflich (P. Oxy. 1066,9. 1070,14 f. πολλάκις σοι γράψας διά έπιστολών πολλών. Tat.

12,3 διά y ραφής schriftlich) lKor 163 2 K o r l 0 l i ; Vgl. 2Th 22.15. διά λόγου πολλού mit viel Worten AG 1532. δι' οράματος ειπείν in e. Gesichte 18». διά παραβολής ειπείν durch e. Gleichnis, gleichnismäßig, parabolisch Lk84. δια προσευχής και δεήσεως προσεύχ ε σ θ α ι unter Gebet u. Bitte anrufen Eph 6 is. δια βραχέων έπιστέλλειν kurz schreiben Hb 1322 (vgl. Isokr. 14,3. Lucian, Tox. 56. Ep. Arist. 128. Ath. 17,1 σκέψασθε ... διά

βρ ). Dafür δι' ολίγων γράφειν IPt 5ΐ2 (Pia., Phileb. 31 D. UPZ 42,9 [162 ν], 2Makk 6,17). — c. Nahe verwandt ist d. Gebr. zur Bez. des beg l e i t e n d e n U m s t a n d e s (Kühner-G.I 482f., auch X., Cyr. 4,6,6 δια πένθους τό γήρας διάγων. Just., D. 105,2 δι' ου πάθους εμελλεν άποθνήσκειν. P.Tebt.35,9 [111 ν] διά της γνώμης τινός = mit d. Zustimmung jmds. Jos., bell. 4,105) σ ε

τον δια γ ρ ά μ μ α τ ο ς καί περιτομής παραβάτην νόμου dich, der du; trotz geschriebenem Gesetz und Beschneidung ein Übertreter des Gesetzes bist Rö 227. δι' ύπομονης 825. διά προσκόμματος έσθίειν mit Anstoß, mit Bedenken essen 1420. δι άκροβυστίας im Zustand d. Unbeschnittenheit 411. δια πολλών δακρύων unter viel Tränen 2Kor 24. - διά πυρός in Feuergestalt API Kor 2,13. 1J 56 s. ob. A I 1. — d. z. Bez. d. wirkenden Ursache: διά νόμου έπίγνωσις αμαρτίας durch d. Gesetz kommt nur Er-

362

διά

διά

kenntnis d. Sünde zustande Rö32o; vgl. 4i3. τά π α θ ή μ α τ α τα δια του νόμου d. durch d. Gesetz angestachelten Leidenschaften Ts. διά νόμου πίστεως durch d. Glaubensgesetz 3n Gal2i9. α φ ο ρ μ ή ν λαμβάνειν δια της εντολής Rö 78.11 ; vgl. 13. δια τοϋ ευαγγελίου έγέννησα lKor4is. σωθησεται δια τής τεκνογονίας durch d. Kindergebären wird sie d. Heil erlangen lTi 215. δια τής σοφίας vermittels d. Weisheit l K o r l 2 i . Ggs. δια τής μωρίας τοϋ κηρύγματος durch d. Torheit d. Predigt = d. törichte Predigt ebd. δια τή$ Λευιτικής ίερωσύνης Hb7ii. Häufig δια (τής) πίστεως R ö l n 322.25.30f. G a l 2 i í 3u.26 Eph2e 312.17 u.ö. δια τής υιοθεσίας API Kor 2,8. πίστις δι' αγάπης ενεργούμενη Glaube, der sich durch Liebestätigkeit auswirkt Gal Se. δια θελήματος θεοϋ wenn Gott will RÖ 1532; durch Gottes Willensentschluß IKor 11 2Kor 11 85 Eph 11 Kol 112Ti 11.

Formel „durch Christus" '07. GJAJonker, De paulin. formule „door Christus": ThSt 27/09,173-208). — δ. ν. H l . G e i s t

— e. d. Veranlassung bez. δια τής χ ά ρ ι τ ο ς kraft d.

II. zur Angabe des Grundes — 1. z. Angabe d. Grundes, aus dem etw. geschieht, erfolgt, existiert: wegen, um - willen (etw. tun

361

Gnade Rö 1 2 3 Gal 115 (Just., D.100,2). - 318 423 Phlm22.

διά δόξης και αρετής infolge s. Herrlichkeit u. Tugend 2Pt I3 v.l. — f. bei dringl. Bitten δια των οίκτιρμών θεοϋ bei d. Barmherzigkeit G. Rö 121 ; vgl. 1530 I K o r l i o 2Kor 101. — 2. m. Gen. der Pers. — a. das persönl. Werkzeug od. die vermittelnde Pers. bez. durch, durch Vermittlung (X., an. 2,3,17 δι' έρμηνέως λέγειν. Menand., fgm. 210,1 ούθείς δι' άνθρωπου θεός σώζει ... έτερου τον ετερον. Achilles Tat.7,1,3 δι' εκείνου μαθεϊν. Just., D.75,4 διά παρθέ-

νου γεννηθηναι) ρηθέν δια τοϋ προφήτου Mt Ι22 215.23 414 U.O. (vgl. Just., AI 47,5 διά Ήσαίου τοϋ πρ.). γ ε γ ρ α μ -

μένα δια των προφητών Lk Ι831 ; vgl. AG 222 1036 1512 u.ö. δι' άνθρωπου durch menschliche Vermittlung Gal l i . διά Μωϋσέως durch Mose (Jos., ant.7,338. Mel., P. 11,77 διά χειρός Μωυσέως) J 117; unter Führung

d.

Mose Hb 316. δι αγγέλων durch Vermittlung d. Engel (TestJob 18,5 διά τοϋ αγγέλου.

Jos.,

ant. 15,136)

Gal3l9

Hb 22. πέμψας δια τ. μαθητών ειπεν er ließ durch d. Jünger sagen Mt 112. Vgl. Mk conci, brev. γράφειν διά τίνος vom Überbringer IRö 10,1. IPhld 11,2. ISm 12,1, doch auch von Persönlichkeiten, d. mehr od. weniger an d. Abfassung d. betr. Schriftstückes beteiligt gewesen sind (Dionys, v. Kor. b. Euseb., K.G. 4,23,11) lPt5i2. In diesem Fall nähert sich διά der Bedeutung vertreten durch (LWenger, D. Stellvertretung im Rechte d. Pap/06,9ff. Dßm., LO 98). So auch κρίνει O θεός δια Χρ. I. Gott richtet (vertreten) durch Chr. J. Rö2i6. Christus als Mittelsperson d. Weltschöpfung J 13.10 1 Kor86 Kol lie. - ευχαριστεΐν τ. θεω δια Ί. Χρ. Gott durch Vermittlung J. Chr. danken Rö le 725 Kol 317. - Gelegentl. wird d. vermitt. Tätigkeit wesentl. durch d. Zugegensein ausgeübt (Belege f. diesen Gebr. b. Β Keil, Anonymus Argentinensis '02 p. 192,1.306

Anm.) διά πολλών μαρτύρων in Gegenwart

vieler

Zeugen 2Ti 22 (Simplicius in Epict. p. 114,31 διά θεοϋ μέσου = in Anwesenheit Gottes als Mittler. Philo, leg. ad Gai. 187 tò διά μαρτύρων κλαίειν = das Weinen vor Zeugen). — b. V. U r h e b e r (klass. Pap. LXX. Ep. Arist.) — α. V. M e n s c h e n (PSI 354,6f. [254 ν] τον χόρτον τον συνηγμένον δι'ήμών = von uns. 500,5.527,12. 1 E s r 6 , 1 3 . 2 M a k k 6 , 2 1 .

4 M a k k l , l l ) 2 K o r l n , wo δια πολλών das έκ πολλών προσώπων wieder aufnimmt, ώ παρέλαβε κανόνι δια τών μακαρίων προφητών και τοϋ άγιου ευαγγελίου die Regel, die er durch die seligen Propheten und das heilige Evangelium empfangen hat API Kor 2,36.

AG 1128 2 1 4RÖ55. IV. Manchmal scheint διά c. gen. kausale Bed. zu h a b e n (Radermacher 2 142. P. Oxy.299,2 [I n] έδωκα αύτφ διά σοϋ = wegen deiner. Achilles Tat. 3,4,5 διά τούτων = aus die-

sem Grund) διά τής σαρκός wegen des Widerstandes d. Fleisches Rö 83. - 2Kor 9l3. - Z. Gebrauch ν. διά c. gen. im Rö s. GSchlaeger, La critique radicale de l'épître aux Rom.: Congr. d'Hist. du Christ. II 111 f.

B. m. Akk. I. V. Ort durch, durch - hin (klass. nur in Poesie, hellenist. Prosa seit Dionys. Hai. [JKäser, D. Präpositionen b. Dionys. Hal. Diss. Erlangen '15,54]. Wadd. Nr. 1866 b τον πάτρωνα διά πάντα ν. d. Verwalter e. ganzen Provinz) δ ι ή ρ χ ε τ ο δ ι ά μέσ ο ν Σ α μ α ρ ε ί α ς L k l 7 l l (vgl. Or.Sib.3,316 ρομφαία διελεύσεται διά μέσον σεϊο).

um Gottes willen: UPZ 62,6 [161 ν] διά τον Σάραπιν. JosAs 1,10 δι' αύτήν. ApkSed 3,3 διά τον ανθρωπον. Tat. 8,2 διά τον ... "Αττιν. Ath.30,1 διά την Δερκετώ) w e g e n d . N a m e n s

verhaßt Mt IO22. wegen d. Lehre tritt Verfolgung ein 1321. wegen d. Unglaubens 1358. wegen einer Überlieferung 153. διά τον α ν θ ρ ω π ο ν um d. Menschen willen Mk 227. wegen d. Herodias Mk 617 (vgl. Just., D. 34,8 διά γυναίκα), wegen d. Volksmenge Lk 519 819 u.o. wegen d. Juden AG 163. διά τον θορυβον 2134. wegen d. Regens 282. Jurist, zur Bez. d. Schuld: verhaftet wegen Aufruhrs u. Mordes Lk 2325. δι' ύμάς um euretwillen = durch eure Schuld Rö 224 (Jes 52,5). διά τήν πάρεσιν wegen des Erlasses (der Sünden) 325. διά τα π α ρ α π τ ώ μ α τ α 425 (vgl. Jes 53,5. PsSal 13,5). διά τήν ^ ά ρ ι ν auf Grund der mir verliehenen Gnade 1515. δι άσθένειαν τής σαρκός infolge von Krankheit des Fleisches (vgl. P. 0xy.726,10f. [II n] ού δυνάμενος δι' άσθένειαν πλεϋσαι. Vgl. ασθένεια 1 a) G a l 413.

δια το θέλημά σου infolge deines Willensentschlusses Apk 411. διά τον χ ρ ό ν ο ν der Zeit nach Hb 512 (Aelian, v. h. 3,37 δ. τον χρ. = wegen der besond. Zeitlage). - Bei A f f e k t e n aus (Diod.S. 5,59,8 διά τήν λύπην. 18,25,1 διά τήν προπέτειαν = aus Verwegenheit. Appian, Celt. 1 § 9 δι' έλπίδα.

2Makk 5,21.7,20.9,8. 3Makk 5,32.41. Tob 8,7): δια φ θ ό ν ο ν aus Mißgunst Mt 2718 Phil 115. δια σπλάγχ ν α ελέους aus mitleidigem Erbarmen Lk 178. διά τ. φόβον τινός aus Furcht vor jmdm. J 713. δια τήν πολλήν άγάπην aus großer Liebe Eph 24. δια τ. πλεονεξίαν in ihrer Habgier Β 10,4. - Von Gott als d. G r u n d d. Dinge, während διά c. gen. (s. oben A III 2b ß) i h n als S c h ö p f e r h i n s t e l l t H b 2io» (vgl. Norden a.a.O., auch PGM 13,76 διά σε συνέστηκεν ... ή γη; s. AHI 2b β). Vgl. J 657 (s. Bultmann z. St.). K P t 2.

— 2. in dir. Fragen διά τί; warum? weshalb? (Hyperid.3,17. Dio Chrys.20 [37], 28. Ael. Aristid. 31 p.597D. Oft LXX. TestJob 37,8. TestLevi 2,9. grBar. Tat. Mel., fgm.8b 42)

meist in e. Mk 218 1131 AG 53 IKor RÖ932 2Kor

Fragesatz M t 9 u . u 1310 152f. 1719 2125 Lk 5 3 0 1923.31 20s 2 4 3 8 J 745 8 43.4« 12s 1337 67 Apk 177. Nur als διά τί; (Hyperid.3,23) 11 Ii. Dafür διατί (immer in t.r. u. oft bei

Τ ; TestJob 46,2) Β 8,4.6. Η 2 7 , 5 . 5 8 , 5 . KvanLeeuwen Boomkamp, Τι et Διατι dans les évang.: Rev. des Études grecques 39, '26,327-31.

— β. V. G o t t (Pia., symp. 186E ή ιατρική πάσα δια τ. θεοϋ τούτου [Äskulap] κυβερνάται. Ael. Aristid., Sarap. [or. 8 Dind. — 45 Keil] 14 Κ. πάντα γαρ πανταχού διά σοϋ τε και διά σε ήμϊν γίγνεται. Zosimus 9,1 ; vgl. MBerthelot, Les Alchimistes grecs 1888, introd.133: ein Zauberring. Ep. Arist.313) lKor 19 δ ι ' ο υ έ κ λ ή θ η τ ε (Just., D. 131,2 έκλήθημεν). Rö 1136 (vgl. Norden, Agn. Th.240ff.347f.) Hb 210b (s. u. Β II 1; vgl. Ar. 1,5 δι' αύτοϋ ... τά πάντα συνέστηκεν). — γ . ν . C h r i s t u s

— In wirkl. u. supponierten Antworten u. Folgerungen δια τοϋτο deshalb (X., an i,7,3.7,19: oft LXX. JosAs 7,7. Ar. 12,2. Just., AI 44,6 u.ö. Demetr.: 722 fgm.2,3 Jac.) Mt 625 1227.31 1313.52 142 1823 2143 2313 V.l. 2444 Mk II24 1224 Lk 1119 u.ö. D a f ü r διά ταϋτα (Epiktet) Eph 5e. διά τοϋτο οτι darum, weil J5i«.i8 847 1017 1218.39 1519 ÌJ 3ι. δια τοϋτο ί ν α dazu, daß (Lucían, abdic.'l) J 131 2Kor 1310 lTi 116 Phlm 15. Dafür διά τοϋτο δπως Hb 9 is. — 3. διά m. flgd. Inf. oder Akk. m. Inf., e. Kausalsatz vertretend weil (Gen 39,9. Dt 1,36. IMakk 6,53.

RÖ 15 59.17.18.21 837 2Kor 12« U.O. (ASchettler, D. paulin.

grBar 8,4. Demetr.: 722 fgm. 1,1 u.ö.) δ ι ά τ ό μ ή ε χ ε ί ν βά-

διαβαίνω

διαγίνομαι

θος γης weil es keine tiefe Erde hatte Mt 13sf. Mk4st.

διαβόητος, OV (Plut. Dio Chrys. Lucían, Alex. 4. Xenophon Eph. 1,7,3 u.a. SIG 888,28) weit u. breit bekannt v. d . Gemeinde in Ephesus IEph 8,1 (z. Dat. τ. αίώσιν vgl. Xenophon Eph. 1,2,7 δ. τοις θεωμένοις ίίπασιν, z. Sache s. d. Art. αιών a. E.).* (0)

363

(διό το μή m. Inf.: X., mem. 1,3,5. Hero Alex.I p.348,7. Ill 274,19. Lucían, Hermot.31). weil sich d. Ungesetzlichkeit

mehrt Mt 2412. δια τό είναι αύτόν έζ οϊκου Δ. Lk 24. weil es ordenti, gebaut war 648 u.ö. δια τό λέγεσθαι ύπό τίνων weil von einigen gesagt wurde 97 (ζ. Konstr. vgl. Herodian 7,12,7 δια τό τάς έξόδους ύπό τ. πυρός προκατειλήφθαι).

— 4. statt δια c. gen. zur Angabe d. wirksamen Ursache — a. mit Akk. d. Sache (Schol. zu Pind., Nem. 4,79 a. 2Makk 12,11. Ep. Arist.77) δια τό αίμα durch d. Blut Apkl2n. δια τα σημεία durch d. Wunderzeichen 1314. — b. m. Akk. d. Person (Aristoph., Plut. 468. Dionys. Hal.8,33,3 p. 1579 μέγας δια τ. θεούς έγενόμην. Plut., Alex.368 [8,4], Ael. Aristid.24,1 Κ. = 44 p.824D.: δι' ους [ = θεούς] έσώθην. SIG 1122; OGIS 458,40. PGM 13,579 διωκονομήθη τ. πάντα δια σέ. Ep. Arist.292. Sir 1 5 , 1 1 . 3 M a k k 6 , 3 6 ; andere Beispiele in Pap. - Amulett 24) ζ ώ δ ι α TOV

πατέρα J 657. δια τον ύποτάξαντα durch den, der sie unterstellt hat Rö 820. (668) II 64-9; X 2, 1039 διαβαίνω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 32,2. AkrEz Ρ 1 ν. 18. Jos. Just., D.86,5) Fut. διαβήσομαι (LXX). Wz-Aor. διεβην; Ptz. διαΒάς durchschreiten m. Akk. την έρυΟράν θάλασσαν aas Rote Meer Hb 1129 (Anonym. Alex, gesch. [II v]: 151 fgm. 1,2 Jac.: Alex. d. Gr. erlebt d. gleiche Wunder am pamphyl. Meer. Vor ihm έσπάσθη τό πέλαγος u. gibt τον χερσωθέντα τόπον frei, άνεμοι άντέσχον τφ πελάγει, bis Alex. u. d. Seinen διέβησαν. - Ps.-Apollod. 1,4,3,1 διαβ. την θάλασσαν durch Poseidons Gunst), setzen liber m .

Akk.: einen Fluß (Hdt. 1,75 u.a. Gen 31,21 u.o. Jos., ant.7,128. Or.Sib.4,139) H 1,3. εις Μακεδονίαν AG 16» (Memnon [I v/I n]: 434 fgm. 1,8,1 Jac. εις τ. Μακεδονίαν διαβαίνειν. P.Lille 6,3. P.Fay. 110,15f. διάβα εις Διονυσιάδα. Num 32,7 u.ö. Jos., bell.7,21). über e. Kluft πρός τινα Lk 1626 (vgl. IMakk 5,40. Jos., ant.12,103).* (3)

διαβάλλω (seit Traç. Hdt., auch Pap. LXX. Jos. Just. Tat.) Pass. Pf. 3.Sg. διαβεβληται (Just., D.10,1). Aor. 1 διεβλήθην beschuldigen, sowohl in feindlicher Absicht richtige Angaben machend (Hdt. 8,22,3 [„ausplaudern"]. Thu.3,4,4. Aristoph., Thesm. 1169. Philostrat, ep.37. P. Tebt.

23,4. D a 3,8. 2 M akk 3,11. Jos., ant.12,176) δίεβλήθη

αύτφ ώς διασκορπίζων wurde bei ihm beschuldigt, daß er verschleudere Lk 16 t (Dat. wie Hdt. 5,35,1. Pia., rep.8,566Β u. s.; ώς mit Ptz. wie X., Hell.2,3,23. Pia., ep.7, 334A), als auch verleumden (BGU 1040,22. P.0xy.900,13. 4Makk 4,1. Jos., ant.7,267). Im Werk des Papias kam

eine Geschichte vor περί γυναικός έπί πολλαΐς άμαρτίαις διαΒληθείσης επί τοϋ κυρίου von einer Frau, die vor aem Herrn fälschlich vieler Sünden bezichtigt wurde Pa (2,17).* (l) II 69f.; X 2,1039 (S) διαβεβαΐόομαι

(seit Demosth. 17,30, oft b. heilenist. Schriftstellern, auch CPR 18,29. P. Fam. Tebt. 19,14. P. Warren 13,14 u. s. Pap. Ep.Arist.99. Just., AI 19,2) m e d . D e p . e. fe-

ste Versicherung abgeben, Zeugnis ablegen περι τίνος (Polyb. 12,12,6. Plut., Fab.182 [14,4], Sext. Emp., Pyrrh. 1,191. Jos., C. Ap.2,14) in betreff e. Sache lTi l 7 Tit 3s. - M.

Akk. versichern, bezeugen διαβεβαιούμενος ύπέρ αύτών άλήθειαν indem ich dafür die Wahrheit (d. h. die Wahrheit des Gehörten) bezeuge Pa (2,3).* (2)

364

διαβολή, ή ς , ή (seit Epicharmus. Hdt., auch PSI 441,19 [III ν], Sb 9558,7. LXX. TestJos 1,7. Ep.Arist. Jos., ant.6,285. 286; vi.80. Mel., HE 4,26,9. Ath.) d. Verleumdung ( n e b . κ α ταλαλίά) Pol 4,3. (Zum Gebrauch in den Zauberpap. vgl. GBjörk, P. Ups.8, p.115).* (0) II 70; IX 592 διάβολος, OV — 1. Adj. (seit Aristoph. Thu.6,15,2, auch Herrn. 13,13b.22b. Philo, sacr. Abel.32 p.215,6) verleumderisch Pol 5,2. γυναίκες l T i 3 n . πρεσβύτιδες Tit 23. 2Ti 33. — 2. Subst.

ό δ. (seit Χ., Ages. 11,5, auch Athen. 11 p.

508 E. Esth 7,4.8,1. Pap. erst christl.; vgl. P. Jews '25,9. Tat. 22,1) d. Verleumder; spez. v. Teufel, als Übers, v. schon d. LXX geläufig (Hi 2,1. Sach 3,1 f. ICh 2Í, 1 ; vgl. Wsh 2,24. TestNaphth 8,4.6. TestSal. TestJob. JosAs 12,9. grBar 4,8. ApkSed. ApkMos. AsMos. Just. Mel., P.67,477 u.ö. δ., ό άρχων τοΟ κόσμου τούτου Hippol., Ref.VI, 33) Mt4ι.5.8.11 1339 2541 Lk42f.6.i3 812 J 132 AG 1038 Eph427 611 Hb214 J k 4 7 . κρίμα ... τοϋ δ. Gericht d. Teufels 1TÌ36. παγίς τοϋ διαβόλου Teufelsschlinge l T i 37 2Τί 226 (vgl. IScheftelowitz, Das Schlingen- u. Netzmo-

tiv 12,11). ό αντίδικος ύμων διάβολος euer Widersacher, d. Teufel lPt 58. Μιχαήλ ... τφ δ. διακρινόμενος Jd9. In Apk 129 202 neb. οφις u. σατανάς; s. auch 210 1212 2010. τοϋ δ. βοτάνη e. Teufelsgewächs IEph 10,3. ένέδραι τοϋ δ. Nachstellungen d. T. ITr 8,1 ; vgl. M Pol 3,1. V. Plagen, die d. T. verhängt IRö 5,3. τφ δ. λατρεύειν dem T. s. Gottesdienst weihen ISm 9,1. όργανα τοϋ δ. Werkzeuge d. T. (y. d. nichtchristl. Menschheit) 2KI 18,2. πολυπλοκια τοϋ δ. d. Verschlagenheit d. T. H 31,4. zur Sünde versuchend (πειράζων τον σωτήρα δ. Orig., C.Cels.6,43,29) 31,6. wohnt im Jähzorn 33,3. £ργα τοϋ δ. 37,3. d. Zweifel als Tochter d. T. bez. 39,9; ebenso d. böse Lust 45,2. Das πνεϋμα d. Teufels nennt 43,3 ; es ist ein πνεύμα έπίγειον 43,17 (Just., D.82,3 άκάθαρτον). έντολαί τοϋ δ. 47,6. παλαίειν μετά τοϋ δ. 69,6. - D. Bösen sind υιοί δ. AG 1310; τέκνα τοϋ δ. 1J 3ίο; sie stammen έκ τοϋ δ. 38; d. Teufel ist ihr Vater J 844. (Vgl. οί μεν τοΟ θεού, οί δε τοΟ διαβόλου Orig., C. Cels.8,25,16). Ζ . Bez. d .

Judas als δ. 670 vgl. 132 (vgl. είσήλθεν εις εκείνον ό σατανάς 13 27). - Lit. bei δαιμόνων a. Ε. und άγγελος a. E.** (37) II 70-80; VII 161 ; Χ 2, 1039 διαγγέλλω (seit Pind. Thu., auch PSI 329,4.559,5. P. Petr.II 1,12 [alle III v], LXX. Philo. Jos.) Fut. 2. Pl. δίαγγελεΐτε (Lev 25,9). Konj. Aor. 2 3.Sg. διαγγείλη (Jos 6,10). Pass. Aor. 2 διηγγέλην; Konj. διαγγελώ — 1. (weit u. breit) bekanntmachen (Demosth. 12,16. Jos., vi.98. Just., D.60,3) d. Gottesreich Lk 9eo. τό ονομα τοϋθεοϋ Rö9i7 (Ex 9,16). Vgl. Mk5i9 v.l. — 2. anzeigen (X., an. 1,6,2. Jos., ant.7,201) d . E r f ü l -

lung d. Reinigungstage AG 2126. v. d. Kirche δ. καιρούς d. Zeiten verkünden (Erfüllung d. Verheißungen) Dg 11,5.* (3) I 66f.; X 2, 952 διάγε s. γέ 1.

διάβημα, ατος, τό (Damascius., de princ.423 Ruelle. LXX. PsSal 16,9. Hesych) d. Schritt κατευθύνειν τα δ. τίνος d. Schritte jmds. lenken 1K1 60,2 (vgl. Ps 36,23.39,3.118,133).* (0) διαβλέπω (seit Pia., auch Arch. Abinn.7,19, vieil, PCZ 639,5) Fut. διαβλέψω. Aor. 1 διέβλεψα

schon

— 1. eigtl. scharf hinblicken M k 8 2 s (s. ERoos, Eranos 51/53,155-57).

— l.übertr.

(genau) zusehen m. flgd. Inf. Mt 7s

Lk 642. ETh 26 (Ox 1,1).* (3)

διαγίνομαι Aor. 2 διεγενόμην verstreichen v. d. Zeit (Lysias, or. 1,15 χρόνου μεταξύ διαγενομενου. Χ. Isaeus u.a. Jos., ant.7,394. Ρ. Straßb.41,42 πολύς χρόνος διαγέγονεν. P. Oxy.68,18. Ρ. Fam. Tebt. 15,139. Mitt.-Wilck. I 2,41. III 25;

s. διά A II 2. LXX hat d. Wort nur 2Makk 11,26 in anderer Bed.) διαγενομενου τοϋ σαββάτου als d. Sabbat vorüber war Mk 161, ήμερων διαγενομένων τινών nach einigen Tagen AG 2513 (vgl. Jos., ant.7,394). ίκανοϋ χρόνου διαγενομενου als geraume Zeit verstrichen war 279.* (3)

365

διαθήκη

διαγινώσκω

διαγινώσχω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., ant.4,121.6,205) F u t . δ ι α γ ν ώ σ ο μ α ι . W z - A o r . 3. Pl. δ ι έ γ ν ω σ α ν . Plsqpf. l . S g . δ ι ε γ ν ώ κ ε ι ν (LXX). Pass. Pf. 1.PI. δ ι ε γ ν ώ σ μ ε σ α (Just., Al 2,4); Ptz. δ ι ε γ ν ω σ μ έ ν ο ν ( 2 M a k k 3,23). Aor. K o n j . 3.Sg. δ ι α γ ν ώ σ ε ι (Dt 8,2) entscheiden, beschließen, t . t . d. R e c h t s s p r a c h e (Aeschyl. Antipho u.a. Dionys. Hai.2,14. Rev. Laws 14,1. P. Tebt.55,2. P. Amh. 29,18. P. Oxy. 1032,53.1117,3 u. ö. Philo, agr. 116. Just., Al 2,4.68,9 [Hadrian?]) ά κ ρ ι β έ σ τ ε ρ ο ν τ α π ε ρ ί α ύ τ ο ϋ seine Angelegenheit durch genaue Untersuchung zur Entscheidung bringen AG 23 is. μ έ χ ρ ι ς α ν α ύ τ ό ς διαγ ν ο ι τ α π ε ρ ι α ύ τ ώ ν bis er (Nero) selbst ihren (der C h r i s t e n ) Fall entschieden habe API 9,23. τ α κ α θ ' υ μ ά ς euren Fall AG 2422.* (2) διαγνωρίζω

(Philo, det ; pot. insid.97) Aor. 1 δ ι ε γ ν ώ -

ρ ι σ α genau berichten π ε ρ ί τ ί ν ο ς Lk 2i7 v.l. (f. έ γ ν ώ ρ ι σ α ν ) . * (0)

Diademen: PGM 4,521.675.2840). 1504f.* (3) VII 854

(als Ausdruck d. Rechtssprache ζ. Β. Pia., leg.9,865C. W s h 3 , 1 8 . Jos., ant.8,133.15,358. Fremdw. im Rabb.) d. Erkenntnis, d. Entscheidung (oft Pap.; vgl. P. Hib.93, lOf. [ca. 250v] ή δ. περί αύτοϋ εστω προς βασιλικά. P. Lond.358,17) τ η ρ ε ί σ θ α ι εις τ ή ν τ ο ϋ Σ ε β α σ τ ο ϋ δ. bis

zur (richterlichen) Entscheidung (cognitio) S. Majestät in Haft gehalten werden AG 2521 (IG XIV 1072,4f.

P o l 1,1.

Kl.Paulyl,

διαδίδωμί (seit Pind., auch LXX. PsSal 1,4. ParJer 7,37. Jos., vi.281.378) F u t . δ ι α δ ώ σ ω (LXX). A o r . l δ ι έ δ ω κ α . Aor. 2 I m p . δ ι ά δ ο ς . Pass. Aor. 3.Sg. διεδ ό θ η (PsSal 1,4); Ptz. δ ι α δ ο θ ε ί ς (LXX). Ipf. 3.Sg. δ ι ε δ ί δ ε τ ο (s. zu d. Form Bl-D. § 94,1. W-S. § 14,11) verteilen (so seit Thu. u. X., Cyr. 1,3,7, auch SIG 374,12. Pap. LXX ; TestJob. TestBenj 11,1) τ α σ κ ϋ λ α d. Beute L k l l 2 2 . τί τ ι ν ι (Thu.4,38,4. Jos., ant.7,86) 1242V.1. 1822 Apk 1713 t . r . τ α λ ο ι π ά τ ο ι ς σ υ ν δ ο ύ λ ο ι ς den Rest unter a. Mitsklaven Η 55,9. τ ι ν ί an jmdn. J 6 π . Pass. AG 435.* (4) διαδοχή, f[ç, ή (seit Aeschyl. Thu., auch Inschr. Pap. in verschiedenen Bed., meist von Personen, TestLevi 18,8. Test Abr A 2 S. 78,31 [„Aufnahme"]. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. 28,3) d. Nachfolge έσχάτην εύλογίαν, ήτις διαδοχήν ούκ ε χ ε ι den höchsten,

δΐάγνωσίς, Εως, ή

366

unüberbietbaren

Segen

PrJk 6,2.*

(0)

διάδοχος, ου, Ó d. Nachfolger (seit Aeschyl. Hdt. 5,26, auch Inschr. Pap. Sir 4 6 , 1 . 4 8 , 8 . Philo. Jos., ant. 1,228 u.ö. Just., D. 103,3.113,3. Mel., HE 4,26,7) λ α μ β ά ν ε ι ν δ. zum Nachfolger erhalten AG 2427 (vgl. Jos., ant.20,182).* (l) (S)

έπί διαγνώσεων του Σεβαστού. Jos., bell.2,17).* (1)

διαγογγύζω

(Heliod.7,27,4. LXX. TestJob 14,4) Ipf.

δ ι ε γ ό γ γ υ ζ ο ν . Fut. 3.Sg. δ ι α γ ο γ γ ύ σ ε ι (Sir 31,24). Aor. 1 3. Pl. δ ι ε γ ό γ γ υ σ α ν (LXX) laut ( d u r c h e i n a n d e r ) murren m. flgd. λ έ γ ω ν Lk 152 197.* (2) I 735f.; X 2, 1027 δ ι α γ ρ η γ ο ρ έ ω Aor. 1 δ ι ε γ ρ η γ ό ρ η σ α

durchwachen

δίαζώννυμί (seit Thu., auch Inschr. Ez 23,15 A. TestSal 23,3 B. Philo, op. m.112) A o r . 1 δ ι έ ζ ω σ α . M e d . A o r . δ ι ε ζ ω σ ά μ η ν . Pass. Pf. Ptz. δ ι ε ζ ω σ μ έ ν ο ς umgürten δ. έ α υ τ ό ν sich umbinden J 134. ή ν δ ι ε £ ω σ μ έ ν ο ς er hatte sich umgürtet 13s. M e d . τ ο ν έ π ε ν δ υ τ η ν sich d. Oberkleid umgürten 217 (Lucian, somn.6 έσθητα; Anach.6 u.ö. Jos., ant.7,283 διεζωσμενος μάχαιραν).* (3) V 302; Χ 2, 1203

(Herodian 3,4,4. Niceph. Gregoras, Hist. Byz. p.205 F.571 A);

d a s e r g ä b e f ü r δ ι α γ ρ η γ ο ρ ή σ α ν τ ε ς ε ί δ ο ν Lk932 d. S i n n : da sie sich wacngehalten hatten, sahen sie. D o c h k a n n δ. a u c h b e d . völlig aufwachen (Nie., a.a.O. 205 F δόξαν άπεβαλόμην ώσπερ oí διαγρηγορήσαντες τα έν τοις ϋπνοις όνείρατα); in d i e s e m F a l l : aufgewacht sa-

hen sie* (1)

διάγω hindurchführen (Homer, Od. 20,187. Thu.4,78; auch LXX. Just., D. 138,2. Mei., P.84,634), s o n s t m i t o d . o h n e a u s d r ü c k t . Z u f ü g u n g des Akk. ßiov sehr h ä u f i g im G r i e c h . (vgl. auch Pap. 2 M a k k 12,38. 3 M a k k 4,8. TestSal. TestAbr A. Test 12Patr. Jos., c. Ap.2,229. Just.) F u t .

δ ι ά ξ ω . Aor. 1 δ ι ή γ α γ ο ν (LXX) als (sein Leben) hinbringen, zubringen. τρυφΑ Lk725 v.l. (vgl. TestJos 3,4). έν κακίςι Tit 33. έν Χ ρ ι σ τ φ ITr 2 , 2 (vgl. Pia., Phaedr. p.259D έν φιλοσοφί^. Plut., Timol.237 [3,1] έν ειρήνη διάγοντες. Test Jos 9,3 έν σωφροσύνη. TestAbr AIO S.88,19 έν άμαρτίςι. Grabstein: Sb 6648,4 έν σκοτίςι. Just., AI 20,4 εύ). ή ρ ε μ ο ν

κ α ι ή σ ύ χ ι ο ν βίον e. friedl. ITI 22.* (2)

u. stilles

Leben

fuhren

διαδέχομαι (seit Hdt., auch Just. Ath.) Fut. Ptz. τ ο ν δ ι α δ ε ξ ό μ ε ν ο ν ( 2 M a k k 9 , 2 3 v.l.). A o r . l δ ι ε δ ε ξ ά μ η ν . Pass. Fut. 3. Sg. δ ι α δ ε χ θ ή σ ε τ α ι (Sir 14,20 K o d . A ) von e. früheren Besitzer ([Amts-] I n h a b e r ) übernehmen (Polyb.9,28,8 u.a. SIG 495,6.700,32; OGIS 335, 132. 210,2f. τήν άρχιερωσύνην. Pap. 4 M a k k 4 , 1 5 . TestSal D 4,6. Philo, Mos. 1,207. Jos., ant.7,337. Just., D.139,4. Ath.37,1) d .

Stiftshütte AG 745. τ ή ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ν d. Dienst 44,2.* (1)

1 Kl

διάδημα, ατος, τό (seit Χ., Cyr.8,3,13, auch Alex. ep. XIII 27. XIV 4. Epikt. 1,24,17.4,8,30. OGIS 248,17.383,103. O.Tait Bod1.262,1 [II v], LXX. TestSal D 7,4. Test 12Patr. Jos As. ApkSo) d. Diadem, d. Stirnbinde, eigtl. d. Abzeichen d. K ö n i g s w ü r d e bei d. Persern, e. mit W e i ß verziertes b l a u e s Band im T u r b a n , d a h e r Symbol d. Kön i g s w ü r d e Überh. (Diod. S.4,4,4. Lucían, pise. 35 βασιλείας γνώρισμα. Ezech. Trag.71. Philo, fuga 111. Jos., bell. 1,70; ant. 12,389. TestJuda 12,4) Apk 123 13l 1912 (Götterwesen mit

διαθήκη, ης, ή (d. Wort seit Demokrit u. Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Test 12Patr. ParJer 6,21. ApkEsr. ApkMos. AsMos fgm.a. Philo. Jos. Just. Mel., HE 4,26,14) — 1. d. (letztwillige) Verfügung, d. Testament (so in hellenist. Zeit ausschließl., Eger 99 Anm. Belege z. B. bei Riggenbach 292 ff. Behm 10,1.2. Philo. Jos. Test 12Patr. Fremdw. im Rabb.) H b 9 i 6 f . δ. κεκυρωμένη e. rechtskräftig gewordenes T. Gal 315; Vgl. 3 l 7 (s. κυρόω 1. προκυρόω).

— 2. Als Ersatz ν. fing in L X X verliert es d. Sinn v. T e s t a m e n t insofern, als bei einer v. G o t t verfügten δ. der T o d des Testators nicht die Voraussetzung f ü r d a s I n k r a f t t r e t e n sein k a n n . A b e r es bleibt d a s f ü r ein Test, b e d e u t s a m e M e r k m a l b e s t e h e n , d a ß es Will e n s e r k l ä r u n g e. einzelnen ist, nicht Ergebnis einer Ü b e r e i n k u n f t zweier Parteien wie der B u n d , Vertrag. U n d dieser G e s i c h t s p u n k t ist gewiß ein H a u p t g r u n d f ü r LXX gewesen, Π Η 3 d u r c h δ. zu ersetzen. Bei d e n „ B u n d e s " s c h l i e ß u n g e n G o t t e s war eben er der T o n a n g e b e n d e . D a h e r gewinnt f ü r L X X , was freil. nicht d u r c h zweifellose a u ß e r b i b l . Belege gestützt w e r d e n k a n n (Behm 12), δ. vielfach d. Bed. „Verfügung", „Willenskundgebung", „Anordnung" u. ähnl. So scheint a u c h uns. Lit., a i e hier bes. stark von L X X a b h ä n g i g ist, d. Wort in d e r Regel aufgef a ß t zu h a b e n . G o t t h a t e. Willenserklärung erlassen RÖ1127 ( J e s 5 9 , 2 1 ) . 1K1 1 5 , 4 ( P s 7 7 , 3 7 ) . 3 5 , 7 (Ps 49,16), d e r e n er g e d e n k t (vgl. Ps 1 0 4 , 8 f . 105,45 u . ö . ) Lk 172, u. zwar a n die Väter AG 325 (PsSal 9,10. Par Jer 6,21). D a b e i gab er eine Beschneidungsvorschrift 7s (vgl. G e n 17,lOff.). D a er s. hl. Willen m e h r f a c h b e k u n d e t h a t ( G e n 6 , 1 8 . 9 , 9 ff. 1 5 , 1 8 . 1 7 , 2 ff. E x 1 9 , 5 u. o.), k a n n man a u c h v o n δ ι α θ ή κ α ι Verfügungen, Zusicherungen r e d e n (vgl. δ ι α θ ή κ α ι π ά τ ε ρ ω ν Wsh 18,22. 2 M a k k 8 , 1 5 . - Doch wird der Plur. auch für ein einzelnes Testament verwendet: Diog. L.4,44.5,16. Von Theophrast wird bald der Sing. [Diog. L. 5,52.56], bald der Plur. [5,51.57] gebraucht) R ö 9 4 Eph 212. I m A n s c h l u ß a n d e n s c h o n Jer 38,31 v o r k o m m e n d e n A u s d r u c k δ. καινή, die G o t t f ü r die Z u k u n f t ins Auge f a ß t ( H b 8s-io.

διαΦρύπτω

διαχονέω

1016), wird die auf d. Christen gerichtete Willenskundgebung, Verordnung Gottes als καινή δ. (δ. δευ-

δίαιτα, ης, ή (seit Pind. Hdt., auch LXX. TestSal 11,2 P. TestJos 3,5 [ß], Jos., bell.2,151; c. Ap.2,240 [= Lebensweise]) d. Speise D g 5 , 4 . d. Wohnstätte (Diod.S. 3,30,2. Ps.-Aristot., de mundo 6 p.398b,32. Plut., mor.515E. OGIS 383,27 [I v]. Jos., ant. 15,331. Tat.9,1 της έν ούρανψ διαίτης „Wohnen im Himmel"; u.ö. ebd. So als Fremdw. im Rabb.) 1 Kl 3 9 , 8

367

τέρα Orig., C. Cels.2,75) Lk 2220 IKor 1125 2Kor 36 H b 88

915». KPt 2 S. 15,5 oder δ. νέα Hb 1224. KPt 2 S.15,6 der παλαιά δ. 2Kor3i4, oder πρώτη δ. Hb9isb, die sie als δ. αιώνιος (vgl. Jer 39,40. Hen 99,2) Hb 1320 weit überragt Tu 86, gegenübergestellt. Beide G o t t e s v e r o r d n u n g e n n e b e n e i n a n d e r (Did., Gen.46,4.

235,26) Gal 424. Β 4,6ff. (Ex 34,28.31,18. Just., D. 67,9). Wie bei der alten Willenskundgebung v. Sinai Blut geflossen ist Hb 920 (Ex 24,8), so auch bei der neuen IO29. Entspr. ist wohl τό αιμά μου τ. διαθήκης Mt 262« Mk 1424 zu verstehen (vgl. WWrede, ZNW 1/00,69-74. ThHRobinson, My Blood of the Covenant:

KMarti-Festschr.'25,232-37). - Auch der Barnabasbrief gestattet d. Übers. „Verfügung" (4,6 ff. 6,19.9,6. 13,1.6.14,1 ff. δ. δοϋναί τινι), wobei aber das mehrfache Hervortreten e. erbschaftl. Momentes (6,19. 13,1.6.14,5) die „Verfügung" wohl als eine letztwillige kennzeichnen soll. — 3. O b d i e B e d . Vertrag, Bund, d i e f ü r δ. d e r

klass. Zeit gesichert zu sein scheint (FNorton, A Lexicographical and Historical Study of Διαθήκη, Chicago '08,31 ff. EBruck, D. Schenkung auf d. Todesfall im griech. u. röm. Recht I '09,115 ff. JWackernagel, D. Kultur d. Gegenw. I 82

07,309), in uns. Lit. gelegentl. noch durchschlägt, bleibt, abgesehen vieil, von εδωκά σε εις δ. γένους ich machte durch dich den Bund mit dem Menschengeschlecht Β 14,7 (Jes 42,6), zweifelh. Unsicher ist auch, wie so festgeprägte Ausdrücke wie ή κιβωτός τ. διαθήκης (Ex 31,7.39,15 u.ö.) Hb94 A p k l l i ? oder αί πλάκες τ. διαθ. (Ex 34,28. Dt 9,9.11) Hb 94 v. d. christl. Autoren verstanden worden sind. Um d. Formelhafte u. Erstarrte auszudrücken, wird d. Übers, wenigstens f. das erstere bei d. altgewohnten Bundeslade b l e i b e n . - JBehm, D. Begriff Δ. im NT Ί 2 . ELohmeyer, Diatheke '13. WDFerguson, Legal Terms common to the Macedonian lnscr. and the NT, Chicago '13,41 ff. LGda Fonseca, Διαθήκη - foedus an testamentum?: Biblica 8,'27. 9,'28. RAC III, 982-90.* (33) II 106-37 (S) δ ι α Φ ρ ύ π τ ω (seit Homer) brechen F u t .

διαθρύψω.

Pass. Aor.2 διεθρύβην (LXX) τινί τι jmdm. etw. den Hungrigen d. Brot Β 3,3 (Jes 58,7).* (0)

διαίρεσις, εως, ή — 1. d. Verteilung, d. Zuteilung (seit Hdt., auch Inschr.

Pap. Jdth 9,4. Sir 14,15. Philo) διαιρέσεις χαρισμάτων Zuteilungen ν. Gnadengaben IKor 124; v|l. 125.6 (diese Deutung wird durch 1211 διαιρούν εκάστω καθώς βούλεται nahegelegt. Mögl. auch: Unterschied [Pia., Soph. 267 Β τίνα μείζω διαίρεσιν άγνωσίας τε και γνώσεως θήσομεν; Lucían, Hermot.52. Epikt.2,6,24. Tat. 12,1. Ath. 10,3.12,2; R.71,16]). — 2. d. Spaltung (v. polit. Streitigkeiten TestJuda 22,1 διαιρέσεις κατ' αλλήλων), d. Zerteilung, d. Zerstückelung

d. Leibes bei bestimmten Arten seiner gewaltsamen Vernichtung IRö 5,3 (textkrit. unsicher; s.d. Art. ανατομή. Ζ. Sache vgl. Artem. 1,67 p.62,7 διαιρέσεις ύπό σιδήρου. Philo, agr. 129 άνευ τομής κ. διαιρέσεως).* (3) I 184; Χ 2, 961

(Hi 5,3). δ. της σκηνης σου ού μή άμάρτη d. Wohnstätte deiner Hütte soll nicht Mangel haben 56,13 (Hi 5,24).* (0)

δίακαΦαίςω (seit Aristoph. u. Pia., auch Bull, de corr. hell. 27,'03, p.73 ZI.79) A o r . 1 I n f . δ ι α κ α θ ά ρ α ι säubern τ ί etw. d . A u s d r u s c h Lk 3 Π (Alciphr. 2,23,1 άρτι μοι τήν αλω διακαθήραντι).* (1) διακαϋαρίζω Fut. διακαθαριώ säubern τί etw. Mt 312 Lk 317 v.l.* (1) διαχατελέγχομαι Ipf. διακατηλεγχόμην (kämpfend) gänzlich widerlegen τινί jmdn. τοις Ιουδαίοις AG 1828.* (1) VII 764

δίαχελεύω (d. Med. seit Hdt., d. Akt. nur bei Philostrat., vi. Apollon. 1,31 v.l. P.Oxy.2340,11 [192 n] und bei Suda) befehlen τινί jmdm. m. flgd. Inf. J 85 v.l.* (0)

διαχονέω (seit Soph. Hdt., selten Inschr. Pap., nie LXX, jedoch TestSal 9,6 P. TestAbr A 9 S. 86,24. TestJob. Jos As. As Mos. Philo. Jos. Ar. 15,2. Just., D.79,2) I p f . δ ι η κ ό ν ο υ ν . Fut. διακονήσω. Aor. 1 διηκόνησα. Pf. Inf. δεδιηκονηκέναι (AsMos fgm. k). Pass. Aor. διηκονηθην (dazu Bl-D. § 69,4 Anh. W-S. § 12,6) — 1. aufwarten b e i T i s c h e (Menand., fgm. 238,2. Pyrgion [heilenist. Zt.] : 467 fgm. 1 Jac. [kret. Gemeinschaftsmahlj. Diod.S. 4,36,2.5,28,4. Philo, vi. cont.70. TestJob 12,1

u.ö. Jos., ant. 11,163.166) τινί jmdm. Lk 1237 178. Abs. IO40 J 122. ό διακόνων d. Aufwärter Lk 2226f. — 2. allg. bedienen v. Dienstleistungen jeder Art τ ι ν ί jmdn. (Demosth.9,43. UPZ 18,23 [163 v], Bleitafel in Sb 4947,2 διακόνησόν μοι. JosAs. Just., D.79,2. δαίμοσι δ. Orig.,

C. Cels.2,51,38) M t 4 i i 8is Mk 113.31. PrJk 6,3. διακονοΰσαι α ύ τ φ indem sie ihm Dienstleistungen verrichten Mt2755; vgl. Mk 1541. διακονεί μοι diene mir! Η 70,1 ; vgl. 70,2. J 1226 AG 1922 Phlm 13. M. Dat. der Pers. u. Akk. der Sache οΰχ έαυτοΐς διηκόνουν αυτά sie dienten nicht sich selbst mit d. Dingen IPt 112 (z. Dienstleistung, d. in der Ausrichtg. einer Botschaft besteht, vgl.

Jos., ant. 6,298). Dafür εις έαυτούς αύτό δ. einander damit dienen lPt4io. M. Akk. d. Sache οσα διηκόνησεν welche Dienste er geleistet hat 2Ti 118. Abs. (P.0xy.275,10 [I n]) l P t 4 n . τι α γ α θ ό ν Η 51,10. Pass. (Jos., ant. 10,242) ούκ ήλθεν διακονηθηναι άλλα διακονησαι um sich dienen zu lassen, sondern um zu dienen Mt 2028 Mk IO45. άπλώς δ. in Herzenseinfalt Dienstleistung verrichten Η 27,6. χάρις διακονουμένη ύφ' ήμών d. von uns besorgte Liebeswerk 2Kor8i9; vgl. 820. Jesus άνηλθεν διακόνων API M l v. 14. - In bildl. Rede: επιστολή Χρίστου διακονηθ ε ΐ σ α ύφ' ήμών e. von uns besorgter Brief Christi 2 K o r 3 3 (WBaird, Letters of Recommendation: JBL 80 ['61] 190).

(S)

δίαιρέω (seit

368

Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr.;

in anderen Bed. Ar. Mei. Ath.) Fut. διελώ (LXX). Aor.2 διειλον; Konj. διελω. Pass. Pf. διήρημαι (LXX). Aor. διηρέθην (LXX). Fut. 3.Sß. διαιρεθησεται (LXX) verteilen (Jos., ant. 5,88 τί) τ ι ν ι τ ι etw. an jmdn. (X., Cyr.4, 5,51; Hell.3,2,10. oft Pap., vgl. P. Lond. 880,11 f. [113 ν] διειρήσθαι τά υπάρχοντα αύτω εγγαια τοις έαυτοϋ υίοΐς. J o s

18,5. Jdth 16,24. lMaìck 1,6) διεΐλεν αύτοΐς τον βίον teilte d. Vermögen unter sie Lk 1512. zuteilen, jmdm. etw. (Inscr. gr. 1001 VI, 18 ό άρτυτηρ διελει τά ιερά τοις παροϋσι) IKor 12 π . A b s . έ ά ν ό ρ θ ώ ς μ η δ ι έ λ η ς

wenn du (d. Opfer) nicht recht verteilt hast 1 Kl 4,4 (Gen 4,7).* (2) I 184; X 2, 961

— 3. für etw. sorgen, etw. besorgen m. Dat. d. Sache τραπέζαις d. Tischdienst wahrnehmen AG 62 (vgl. έν τη σή τραπεζη TestJob 12,1. S. auch τράπεζα 3).

— 4. jmdm. helfen, jmdn. unterstützen m. Dat. (Iren., haer.i, Pr.3 [Ην I, 7,1]) πότε ού διηκονησαμέν σοι; wann haben wir dir nicht geholfen? Mt 2544. έκ των υπαρχόντων Jmdm. mit seinem Besitz aushelfen Lk83. den Heiligen Rö 1525 Hb 610. — 5. v. kirchl. Diakonenamt als Diakon dienen lTi3io. καλώς δ. 3i3. άγνώς και σεμνώς Η 13,1. G g s . κ α κ ώ ς 1 0 3 , 2 . (V. hl. Dienst am Altar Jos., ant. 3,155. Vgl. PGM 36,304.335 παρά θεοϊς δ.)* (37) II 81-7; Χ 2, 1039-41

διακονία, ας, ή

διακρίνω

διακονία

369

(seit Thu., auch IG XIl 5,600,14 [III v],

P. Fouad 25 VI 1 [II n] IMakk 11,58. Esth 6,3 u. 5 v.l. Test Job 11, Iff. 15,1 Jos.)

— 1. d. Dienstleistung πνεύματα εις δ. αποστελλόμενα Geistwesen zur D. ausf>esandt Hb 114. προς τον καταρτισμόν τ. άγίων εις έργον διακονίας für die Bereitung d. Heiligen zur Ausübung des Dienstes Eph4i2. δ. του λόγου AG 64. ή ύμών δ. Dienstleistung an euch 2Kor l i e . - lKor 16is 2Ti 4il Apk 2i9. — 2. spez. d. Dienstleistung, die zur Vorbereitung e. M a h l z e i t nötig ist (s. Plut., Philopoem.357 [2,3]. TesUob 11,1 ff. Jos., ant.2,65.11,163 διακονεί ν τινι την επί του πότου

διακονίαν) περιεσπάτο περί πολλήν δ. sie ließ sich ganz von vielerlei Diensten in Anspruch nehmen Lk 1040.

— 3. bes. v. Dienst, Amt d. Propheten u. Apostel lTi 112. κλήρος της δ. AG 1 η. τόπος της δ. 125. V. Dienst d. Leviten 1 Kl 40,5. Amt d. Bischofs IPhld 1,1.10,2. ISm 12,1. H 104,2. δ. λαμβάνειν d. Dienst übernehmen AG 2024. διαιρέσεις διακονιών lKor 125. δ. τοϋ θανάτου d. Dienst d. Todes v. atl. Amt 2Kor 37. Dafür δ. της κατακρίσεως d. D. d. Verdammung 39. Ggs. δ. τή£ δικαιοσύνης d. D. d. Gerechtigkeit ebd. δ. του πνεύματος d. D. d. Geistes 3 s v. ntl.

IPhld

insc.4.7,1.10,1 f. 11,1.

370 ISm

8,1.10,1.12,2.

IPol 6 , 1 . Pol 5 , 3 . RAC III, 888-909. Weitere Lit. b. επίσκοπος u. πρεσβύτερος. — 2. fem. (Heraclit. Sto. 28 p. 43,15. Epikt. 2,23,8.3,7,28. Jos., ant. 1,298) — a. d. Dienerin, d. Helferin, d. Vollstrek-

kerin ή έξουσία d. weltl. Behörde als θεοΰ δ. Rö 134. — b. d. Diakonin (ministra Plinius, ep. 10,96,8. Vgl. Vita Aesopi G 7 Ρ. ή δ. von der Dienerin im Dienste der Isis. CIG 3037,14 διάκονος Τύχη. ή δ. Marcus Diaconus, vi. Porphyr, p. 81,6. Mitt. Ath. [s.o. 1c] 14,1889, p.210. Pel.-Leg. 11,18)

Phöbe als διάκονος Rö 161 subsc. v.l. Lit. hierzu b. χ ή ρ α 2.* (29) II 88-93,616; X 2, 1039-41 (S)

διακόσιοι, Ol, α (seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. Jos., vi.90.115. Tat.31,3) zweihundert M k 6 3 7 J 67 218 AG 2323 2737 Apk 113 126.** (5) δίακοσμέω (seit Homer, auch 2Makk. Tat. 5,2. Ath.) Pass. Pf. 3.Sg. διακεκόσμηται (Ath. 10,1); Ptz. διακεκοσμημένος (2Makk 3,25). Aor. διεκοσμήθην (LXX) anordnen, ordnen, τί etw. (Jos., ant. 6,31) α. H i m m e l (Philo, op. m.53) 1 Kl 3 3 , 3 (als kosmolog. Ausdruck schon bei d. ionisch. Naturphilosophen, später vor allem in d. Stoa; vgl. Knopf, Hdb. z.St.).* (0)

A m t ; vgl. A G 2 1 i 9 R ö l l u 2 K o r 4 i 63 K o l 4 i 7 2 T i 4 s .

δ. της καταλλαγής d. Amt d. Versöhnung 2Kor5i8. την δ. τελέσαι α. Dienst verrichten Η 27,6.46,3. 50,9.51,7. τελειώσαι... την δ. vollenden AG2024.

διακόσμησις, εως, ή (seit Pia., auch Sb 8858,46 [in v], 2 M a k k 2 , 2 9 . Ps 3 2 , 6 Sym. H L 7 , 5 Sym. Philo. Jos., ant. 1,69. Ar. 1,1. Tat.) d. Einrichtung, d. O r d n u n g της π ε ρ ί

— 4. d. Unterstützung (Arrian, peripl.3,1 ές διακονίαν =

την γπν διακοσμήσεως εδωκεν αρχειν ließ sie über die irdische Ordnung regieren Pa (4).* (0)

zur u.) bes. durch Almosen u. Hilfeleistungen (Acta Thomae 59 [Aa 11 2 S. 176,2] χρήματα πολλά εις διακονίαν των

χηρών) AG 6ι. εις δ. πέμψαι τί τινι jmdm. etw. zur Unterstützung schicken 1129; dazu 1225. δ. της λειτουργίας dienstwillige U. 2Kor9i2; vgl. 913. ή ο. ή εις 'Ιερουσαλήμ d. für Jerus. bestimmte U. Röl53i; vgl. 2 K o r 8 4 9 l . - Z. „Kollekte": ELombard, RThPh 35/02, 113-39.262-81. MGoguel, RHPhr 4,'25,301-18. — 5. v. D i a k o n e n a m t (Hippol., Ref. VII, 36,3) Rö 127 (Ltzm., ZWTh 55/13,110) I M g 6 , 1 . IPhld 1 0 , 2 . H 103,2. RAC III, 909-17.* (34) II 87f.; X 2, 1039-41 (S)

διάκονος, ου, Ò, ή

(seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 6,1 OL. f. δράκοντας. TestJuda 14,2. Philo. Jos. Just. Tat. Iren. Hippol.)

— 1. mask. — a. d. Diener jmds. Mt 2026 23n Mk 1043. aller 935. Pol 5,2. V. d. Aufwärtern bei Tis c h e (X., mem. 1,5,2. Polyb.31,4,5. Lucían, mere, cond.26. Athen.7,291 A. 10,420E. Jos., ant.6,52) J 25.9. V. d. Bedien-

ten e. Königs Mt 2213. V. Aposteln (u. anderen hervorragenden Christen): Diener des Evangeliums (δ. τής διδασκαλίας Orig., C.Cels. 1,62,30) Kol 123 Eph 37. D i e -

ner der Kirche Kol l2s. δ. καινής διαθήκης 2Κογ36. θ ε ο ΰ δ. (Epikt. 3,24,65 Diogenes als τοϋ Διός διάκονος. Achilles Tat.3,18,5 δ. θεών; vgl. Philo, de Ios.241. Jos., bell.3,

354) 64 ITH 32 (vgl. 1 Kor 35). Titl9b v.l. Η 92,4. δ. Χ ρ ι σ τ ο ύ 2Kor I I 2 3 Kol l 7 l T i 46 (vgl. Tat. 13,3 δ. του πεπονθότος θεοΰ). δ. δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς (Ggs. δ. τ ο υ σ α τ α ν ά )

2KorUi5. V. d. Anhängern Jesu überhaupt: seiner D i e n e r J 1226 (Jos., ant.8,354 Elisa ist 'Ηλίου και μαθητής καί δ. Epígonos ist δ. και μαθητής des Noetus Hippol, Ref. IX,

7,1) — b. allg. d. Helfer δ. του θεοΰ εν τ. εϋαγγελίφ Helfer (ν. 1. συνεργός) Gottes am Evangelium ITh 32. δ. εν κυρίφ Eph 621 Kol 47. δ. περιτοιιης fur d. Beschneidung = für d. Judentum, v. Christus Rö 15s. αμαρτίας δ. einer, der der Sünde Vorschub leistet G a l 217 (vgl. Tat. 19,2 πλεονεξιών ... δ.).

— c. d. Diakon im Sinne d. kirchl. Amtes (Just., AI 65,5.67,5. Iren., haer.I, 13,5 [Ην I, 121,6], Hippol., Ref.IX, 12,22. δ. als Träger eines kult. Amtes außerhalb d. Christentums: Inschr. v. Magn.109 [ca. 100 v). IG IV, 4,5,15.824,6. IX 486,18. CIG 1800,1.3037 add. 1793b. Thieme 17f. Athen. Mitt. 27/02, p.333f. Nr.8,22) Phil 11 lTi 38.12 46 Tit l9a v.l. P h l m subsc. v.l. 1K1 4 2 , 4 . (Jes 6 0 , 1 7 ) . D 15,1. Η 13,

1.103,2. IEph 2,1. IMg 2.6,1.13,1. ITr 2,3.3,1.7,2.

διακούω (seit X.) Fut. διακούσομαι als 1.1. d. Gerichtssprache verhören τ ι ν ό ς jmdn. AG 2335 (so Polyb. Plut. Cass. Dio 36,53 [36]. Inschr. v. Magn.93a, 10.105,1 u. s. in Inschr. BGU 168,28. P. Fay. 119,12 u. s. in Pap. Dt 1,16. Hi 9 , 3 3 . Jos., bell.2,242).* (1) διακρίνω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 17,43. TestAbr A. TestJob 30,4. TestAss 1,5. AkrEz PI v9. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Ath. Mel., P.82,611) Fut. διακρίνω. Aor. 1 διέκρινα (LXX). Med. Ipf. διεκρινομην. Pass. Aor. 1 διεκρίθην. Fut. διακριθήσομαι (LXX) — 1. Akt. — a. absondern, trennen τί etw. (Jos., ant. 11,56. Ath. 1 3 , 2 . 2 2 , 1 . Mei., p.82,611) πάντα κατά τάξιν

Dg"8,7. — b. unterscheiden, e. Unterschied machen (PGM 5,103 f. σύ διεκρινας το δίκαιον και το αδικον. 4 M a k k 1,14. Jos., bell. 1,27. Just., D. 20,3. Ath. 15,1 ) μ ε τ α ξ ύ ή μ ώ ν τε καί

αύτών zwischen uns u. ihnen AG 159. τίς σε διακρίνει; wer räumt dir einen Vorrang ein? lKor 47 (Appian, bell, civ.5,54 § 228 δ. τινά = jmdm. den Vorrang einräumen neben έπιλεγεσθαί τινα = jmdn. auswählen; vgl. Philo, op. m. 137 διακρίνας έξ άπάσης το βέλτιστον). α η θ ε ν δ ι α κ ρ ι ν ω ν

τίνι δφ ohne e. Unterschied zu machen, wem er geben soll Η 27,6; vgl. AG 1112. - Pass, διακρίνεσθαί τίνος sich von jmdm. unterscheiden Dg 5,1. — c. beurteilen — α. ein Urteil fällen über m. Akk. εαυτόν δ. s. selbst d. Urteil sprechen IEph 5,3. προφήτην D 11,7. Abs. lKor 1429. — β. richtig beurteilen (Hi 12,11.23,10) d. Aussehen d. Himmels Μ Π 6 3 ; sich selbst lKor 1131; το σώμα 1129. — γ. Erwägung anstellen Η 2,2. περί τίνος 51,1. — d. 1.1. d. G e r i c h t s s p r a c h e : entscheiden (X., Hell. 5,2.10. Appian, bell, civ.5,76 §324 δίκαι διεκρίνοντο. SIG 545,18. OGIS 43,4.11. Pap. Ep.Arist. 110. Just., All 7,2) ά ν ά

μέσον τινός zwisch. Parteien (wie Ez 34,17.20) l K o r 65. Vgl. EvDobschütz, StKr 91/18,410-21 u. άνά lb, μέσος 2. — 2. Med. mit Aor. Pass. (Bl-D. § 78) — a. streiten

πρός τινα gegen jmdn. ankämpfen, jmdn. bekämpfen (Hdt.9,58,2. Ez 20,35.36. Jo 4,2) AG II2. τινί mit jmdm.

(Polyb.2,22,11) J d 9.

— b. mit sich im Streite sein, Bedenken tragen, zweifeln (in dies. Bed. erst seit d. NT nachweisbar. Ohne

371

διάχςισις

διάλυσις

Anlehnung an d. NT ζ. Β. Cyrill v. Scyth. S. 52,17.80,10.174,7)

μή δίαλίπχΐς λάλων (vgl. Περί ϋψους 38,5 ού διαλ. λέγων) 24,6. μή δ. αιτούμενος 39,8.* (ΐ)

Mt 2121 Mk 1123 Rö 1423 Jd 22. εν έαυτώ bei sich zw. Lk 1138D Jk 24. PrJk 11,2. Μ. εις R0 42Ì». μηδέν διακρινόμενος an nichts zweifelnd Jk le. voll Bedenken zaudern

AG IO20.* (19) III 948-51; X 2, 1148f.

372

δ ι ά λ ε χ τ ο ς , ΟΟ, ή (d. Wort seit Aristoph. Hippokr. LXX. TestJob 48ff. Just., AI 33,7. Tat.) d. Ausdrucksweise, d.

Sprache e. Volkes od. e. Gegend (so Aristot., probi. 10,38 δ ΐ ά χ ο ΐ σ ί ς , εως, ή (seit Vorsokr. Χ., auch Pap. L X X n u r H i 3 7 , 1 6 . TestNaphth 2,8. Ep.Arist. Philo. Tat. 12,1 u. Ath. 15,2 „Sonderung" [der Elemente])

Ath., R.66,21 προς δ. νοητών), πνευμάτων unter Geistern

p. 895 a, 6 τοΟ άνθρωπου μία φωνή, άλλά διάλεκτοι πολλαί. Polyb. 1,80,6.3,22,3.39,1,3 Diod. S. 1,37,9. Plut., apophth. 185 F. Περσική δ. SIG 1267,34. PGM 13,139.444.699. E s t h 9 , 2 6 . D a 1 , 4 . Philo, Mos.2,38. Jos., c. Ap. 1,180 u.ö. - AThumb, Hdb. d. griech. Dialekte '09,22 f. RMunz, Über γλώττα u. διάλεκτος: Glotta 11, 21,85-94) AG 119 26.8 214« 222 2614. P a

l K o r l 2 l O (vgl. Pia., leg.ll,937B ψευδομαρτυριών. Diod.S. 17,10,5 ή τών σημείων διάκρισις = die Beurteilung der Wun-

51 ; X 2, 1041 (S)

— 1. d. Unterscheidung v. Gut u. Böse Hb 514 (Sext. Empir., hyp. Pyrrh.3,168 διάκρισις τών τε καλών και κακών.

derzeichen). σοφός έν διακρίσει λ ό γ ω ν weise in der Unterscheidung von Reden 1 Kl 48,5.

(2,16). δ. τινί παρηλλαγμένω Dg 5,2.* (6) III 391; VI

δίαλίμπάνω

(Galen CMC V 10,1. p. 111,16 Codd. [XVII

AG 432D. προσλαμβάνεσθαι μή εις δ. διαλογισμών annehmen, ohne in Wortgefechte über die Gedanken einzutreten Rö 14i.* (3) III 951; X 2, 1148f. (S)

1 p. 220K]. - N F f. διαλείπω) Ipf. διελίμπανον aufhören m. Ptz. ^Tob 10,7 ού διελιμπανεν θρηνούσα) δς πολλά κλαίων ού διελιμπανεν er vergoß unausgesetzt viele Tränen AG824D. Vgl. 17uD.* (0)

διαχυβερνάω (seit Pia., auch UPZ 59,15 [I68 v], LXX) regieren v. d. Schutzengel d. Christen, Michael Η 69,3.* (0)

διαλλάσσομαι Pass. Pf. Ptz. διηλλαγ^ιενος (LXX). Aor. 2 διηλλαγην. Fut. 3.Sg. διαλλαγησεται ( l K ö 29,4) sich aussöhnen τινί mit jmdm. (seit Aeschyl. Thu.8,

— 2. d. Streit (Polyb. 18,28,3. Dio Chrys.21 [38],21)

70,2, auch BGU 846,10. P. Gieß. 17,13 u.ö. 1K.Ö 2 9 , 4 . l E s r δ ι α χ ω λ ύ ω (seit Soph. Hdt., auch SIG 685,81. P. Tebt.72, 363. BGU 1844,10.14. P. Ryl.579,16 u. s. Pap. JosAs 25,1. Jos.,

bell.2,287; ant. 11,29) Ipf. διεκώλυον. Aor. 1 Inf. διακωλϋσαι (Jdth 4,7) energisch verhindern τινά jmdn. (Jdth 12,7) Mt 314 (d. Ipf. = er suchte ihn daran zu hindern [konativ]).* (l) δ ί α λ α λ έ ω (seit Eur., auch P.Oxy. 2407,9.34. S y m . Ps 5 0 , 1 6 u.ö. Just., D.9,3) etwas besprechen (Appian, bell.

civ.2,20 § 72. Jos., bell. 4,601) διελάλουν προς αλλήλους (πρός αλλήλους wie Polyb.22,9,6. Diod.S. 36,3,3) sie

berede-

ten sich miteinander L k 6 i i . Pass, διελαλειτο πάντα τα ρ ή μ α τ α ταύτα alle diese Ereignisse wurden beredet, sprachen sich herum les (vgl. Polyb. 1,85,2).* (2) δ ι α λ έ γ ο μ α ι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 5 S. 82,3 τα διαλεγόμενα ύμών. As Μ os fgm.a. Ep.Arist.

Philo. Jos. Just. Tat. Ath.) Ipf. διελεγόμην AG 1819 v.l. A o r . 1 δ ί ε λ ε ξ ά μ η ν (Homer. Polyaenus 3,9,40.7,27,2. A G

172 1819). Pf. 3.Sg. διείλεκται (Tat.21,3). Pass, διελ έ χ θ η ν ([att.] LXX. Just., D.2,4. M k 934) AG 1819 v.l.

Fut. 3. Sg. διαλεχθήσεται (Sir 14,20) —· 1. sich unterreden (häufig b. att. Schriftstellern, auch P.Petr.III 43 (3),15 [240 v], BGU 1080,11. Tat.21,3) V. L e h r -

vorträgen, d. in d. Form v. Disputationen verliefen AG 184 1981. 209. περί τίνος (Ps.-Callisth.3,32,2. Just., D. 100,3. Ath. 19,l) 2425. τινί mitjmdm. ( l E s r 8,45. 2Makk 11,20. Ep. Arist.40. Just., D.2,4) 172.17 1819 207. πρός

4,31. Jos., ant. 16,125.335) Mt524. Abs. D 14,2. - Vgl. Akt. verändern (Just., D.10,3. Ath.24,5. W s h 1 9 , 1 8 ) od. sich unterscheiden έπτά δρη του έκατέρου διαλλάσσοντα Hen 24,2 (vgl. Wsh 15,4 χρώμασι διηλλαγμενοις).* (1) I 253 f. ; Χ 2, 968 (Spicq III, 117-19) δ ι α λ ο γ ί ζ ο μ α ι (seit Demokrit. X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestJob. Just., D.8,1) m e d . D e p . I p f . δ ί ε λ ο -

γιζόμην. Fut. διαλογιοϋμαι (LXX). Aor. 1 διελογισαμην (LXX) — 1. erwägen (Ep.Arist.256) τι έν έ α υ τ φ etw. bei sich (TestJob 2,3. Philo, spec. leg. 1,23) Η 7 9 , 6 . P r J k 4 , 1 ( K o d .

D, nicht Pap.), εν έαυτοις bei sich Mt 1671. 2125 M k 2 e L k l 2 i 7 . D a f ü r έν τή καρδίςι Η 1,2. έν ταΐς καρδίαις Mk2e.s Lk522. Η 12,3. έν ταϊς καρδίαις περί τίνος Lk 3 is. παρ' έαυτοις Mt 2125 ν. 1. πρός έαυτ ο υ ς (Pia., soph. 231C πρός ήμάς αύτούς διαλογισώμεθα. Diod.S. 20,12,5 διελογίζετο πρός αυτόν. Just., D.8,1)

Mk 1131. Μ. flgd. indir. Frage H 12,3. Lkl29. PrJk 14,1. Abs. Lk52i. H 9,9.22,4. sich Gedanken machen τί über etw. (Ps 76,6) 39,2. — 2. sich Gedanken machen u. sie austauschen, sich besprechen (X., mem.3,5,1. Ps 139,9) πρός τινα m. jmdm. M k 8 i « ll3i Lk20i4. M. flgd. οτι M k 8 n . Abs. 933.» (16) II 95f.; X 2, 1041

διαλογισμός, OÖ, 6 (seit Demosth.36,23, auch Polyb. Epikt. Plut. Inschr. Pap. LXX. TestJob 22,6. TestJuda 14,3)

ant.7,278)

— 1. d. Erwägung, d. Überlegung, d. Gedanke (Ps -

AG 24i2. sich unterhalten τινί mit jmdm. M Pol 7,2. V. Streitreden πρός τινα mit jmdm. (Ri 8,1 Β) Mk 934. περί τίνος über etw. (vgl. Pia., apol. p. 19 D. Plut.,

Plato, Axioch.367A φροντίδες και διαλογισμοί, meist LXX. Ep.Arist.216. Jos., bell. 1,320. TestJuda 14,3) Lk 235 5 22 946f.

τίνα

(Ps.-Callisth.,

a.a.O.

Ex

6,27.

Jos.,

Pomp. 620 [4,4], PSI 330,8 [258 ν] περί διαφόρου ού διαλ. P. Flor. 132,2. Just., All 3,3) Jd 9.

— 2.

auch

einfach

reden,

sprechen,

predigen

(X., mem. 1,6,1.2,10,1. Isokr., 5,109. Epikt.1,17,4.2,8,12. PSI 401,4 [III ν]. LXX. Philo. Jos. ELHicks, C1R 1,1887,45), w i e

an manchen der aufgeführten Stellen möglich, deutlich H b 125 (δ. vom Schriftwort auch Philo, leg. all. 3,118).* (13) II 93-5; X 2, 1041 (S) δ ι α λ ε ί π ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist.

Jos.) Fut. διαλείψω (LXX). Aor. 2 διελιπον aufhören negiert m. flgd. Ptz. (Bl.-D. § 435) ού διελιπεν καταφιλοΟσα sie hörte nicht auf zu küssen (X., apol. 16 ού πώποτε διελειπον ζητών u.a., auch UPZ 47,22 [II v]. P.Oxy. 281,16. BGU 747 I, 7ff. ού διελιπον παραινών. P.Gieß.14,4 u.ö. J e r 17,8. Ep.Arist.274. Jos., ant.8,302.11,119) Lk745.

μή διαλίπης νουθετών ermahne unaujhörlich

Η 3,2.

Rö 141 (διάκρισις 2). V. den Heiden έ μ α τ α ι ώ θ η σ α ν έν τοις δ. αυτών Rö Ì2i. διαλογισμούς ποιεΐσθαι s. Gedanken machen, Erwägungen anstellen (PCZ 362 ν 2.7 [243/2 V]) ÎKI 21,3. D. Ged. der Weisen dieser Welt sind Gott bekannt 1 Κ Ο Γ 3 2 0 (Ps 93,11). schlimme Ged. Mt 1519 Mk72i. κριταί δ. πονηρών Richter von schlechter Gesinnung Jk 24 (doch kann hier δ. auch d. jurist. 1.1. Entscheidung [BGU 19 I, 13. 226,22. P. Tebt. 27,35-113 ν] sein: Richter, die üble Entscheidungen fällen). — 2. d. Zweifel, d. Bedenken δ. άναβαίνουσιν Zweifel steigen auf Lk2438. χωρίς δ. ohne Bedenken Phil 214 lTi 2».* (14) II 96-9; X 2, 1041

διάλυοίς, εως, ή

(seit Eur. Thu., auch P. Oxy. 104,20.

1034. 2Esr 11,7. Philo. Jos., c. Ap.2,276) d. Auflösung (vgl. Philod., περί θεών 3,6 [ed. HDiels, ABA 1916.1917] den Ggs. διάλ. u. γενεσις. Diod. S.3,29,7 διάλυσις τ. σώματος. Herrn. 8,

373

1 a δ. σώματος. 4. Philo, aet. m.28. Ath.36,3 δ. των σωμάτων;

vgl. R.67,23) e. Samenkorns Ί Kl 24,5.* (0) διαλύω (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 4 , 9 . TesUos 15,3. JosAs 27,8. Philo. Jos. Just. Ath.) F u t . δ ι α λύσω (LXX. Just., A i l 5,1). Aor. 1 διέλυσε (4Makk 14,10). Med. Pf. Ptz. διαλελυμένος (Ath. 37,1). Pass. Pf. 3.Sg· διαλελυται (Hi.30,17). Aor.l διελύθην. Fut. 3.Sg. διαλυθησεται (Sir 22,16) auflösen — I. eigtl. v. Samenkorn 1 Kl 24,5. ν. Gefüge eines S c h i f f e s AG 2741 *.l. Bildl. (Philo, aet. m.36 δεσμόν. Just., AI 43,1 [ein Problem]. Ath.11,2 τάς αμφιβολίας) δ. στραγ-

γαλιάς Verstrickungen lösen Β 3,3 (Jes 58,6). — 2. iibertr. zunichte machen, ζ. Aufhören bringen (UPZ 19,21 [163 ν] τφ λιμφ διαλυθήναι. 11,27 [160 ν], PsSal 4 , 9 . AkrEz PI r.8. Jos., ant.14,284) τί etw. (SIG 1268 II, 22 [III ν] ίχθραν) λογισμούς έθνών 1 ΚΙ 59,3. V. einer Menge zerstreuen (Hdt.8,Il u.a.). Pass, sich ζ. (Appian, Iber. 42 § 172 διελύθησαν [Menschen] zerstr. sich. BGU 1012,12 [II ν] διαλυθήναι αύτά, sc. τά πρόβατα. Jos., ant.20, 124) AG 536 (Appian, Mithrid. 19 §75 διελύθησαν v. einer Streitmacht. Ebenso 90 §412. Ath. 59,14 των διαλυθέντων σωμάτων).* (1) IV 329

δίαμαςτάνω (seit Thu., auch Diod.S. 5,76,4 διαμ. της αληθείας = gegen d. Wahrheit verstoßen. PSI 383,11.441,5. PCZ 147,11.481,2 [alle III v]. P.Oxy.473,6. N u m 15,22. Philo. Jos., bell. 1,214; ant. 13,331 u.ö.) A o r . 2 δ ι ή μ α ρ τ ο ν fehlen, sündigen 1K1 40,4. Η 29,2. Dg 3,2. ούδεν in

keiner Hinsicht Η 53,5. ουδέποτε 29,1 (Jos., c. Αρ. l, 287 über Mahetho ού πολύ τής αληθείας διημάρτανεν).* (0)

διαμαρτύρομαι

(seit Χ. Pia., auch Pap. LXX. TestSeb 1,7 [β]. Just., D. 82,3) F u t . δ ι α μ α ρ τ υ ρ ο ύ μ α ι (Just., D.22,8 zu

Ps 49,7). Aor.l διεμαρτυραμην

374

διάνοια

διαλύω

8,3. H 106,1. Abs. Bestand haben

(Dio Chrys.57 [74],21.

LXX. Ep.Arist.226.258.259) Pol 1,2. Ggs.

άπολεσθαι

Hb l u (Ps 101,27). πάντα ούτως δ. alles bleibt so 2Pt 34. το δένδρον τούτο ύγιες διέμεινεν ist unversehrt geblieben Η 61, Α. διαμείνατε τοιούτοι bleibet so (Epikt.2,16,4) 105,4; vgl. 106,3. διαμενούσι λαμπροί sie werden hell bleiben 107,2.* (5) διαμερίζω (seit Pia., auch Pap. LXX. TestAbr A 14 S. 94,18. Β 12 S. 116,26. TestJob. Ep.Arist. 183. Jos. Just., D. 113,3) Ipf. διεμέριζον. Fut. διαμεριώ (LXX. Just.). Aor.l διεμερισα. Med. Fut. 3.Pl. διαμερίσονται (TestAbr Β 12 S.116,26). Aor.l διεμερισάμην. Pass. Pf. Ptz. διαμειχερισμένος. Aor. διεμερίσθην. Fut. 3. Pl. διαμερισθησονται (Sach 14,1) — 1. teilen — a. zerteilen (Pia., leg.8,849D.

Gen

10,25) d. Völker 1K1 29,2 (Dt 32,8). - Med. sich zerteilen διαμεριζόμεναι γλωσσαι ώσεί πυρός Zungen wie von Feuer, die sich zerteilten AG 23. — b. verteilen, austeilen (Pia., polit. 289 C. LXX) εις τινα an jmdn. Lk 2217 (Appian, bell. civ. 1,96 § 448 ές τούσδε διεμεριζεν. P. Lond.982,4f. διεμερίσαμεν εις έαυτούς). τί τινι (2KÖ 6,19. Ez 47,21) AG 245 (vgl. Just., D. 113,3 γην έκάστω). unter sich verteilen (Jos., bell. 5,440) d. Gewänder (vgl. Artem. 2,53 γυμνοί σταυροΟνται) Mt 2735 M k 1524 Lk 2334 J 1924 (Bl-D. §310,2). EPt 4,12 (alle Stellen nach Ps 21,19).

— 2. übertr. zwiespältig machen nur Pass, zwiespältig sein (Lucian, gall. 22 προς τοσαύτας φροντίδας διαμεριζόμενος) έπί τινα gegen jmdn. Lk l i m . 12s3; dafür επί τινι 1252f.* (li) διαμερισμός, oß, Ó ( = „Teilung" seit Pia., auch P. Oxy. 12 VI, 17. LXX. Jos., ant. 10,274) d. Zwiespalt, d. Uneinigkeit (Ggs. ειρήνη) Lk 12si.* (1)

— 1. beschwören, dringend zureden (X., Cyr.7,1,17. Polyb.3,110,4. Diod.S. 18,62,2. Plut., Cim.489 [16,9], Jos., ant.

6,39 U.a., auch Ex 19,10.21. l K ö 8,9. 2Ch 24,19 u.ö.)

διανέμω (d. Wort seit Pind., auch Inschr. Stud. Pal.V 8 11,9. TestLevi 8,16. Philo, aet. m.147. Jos. Just., D. 113,3. Tat.

m. Dat. d. angeredeten Pers. δ. αύτοϊς Lk 1628 (m. flgd. ίνα (χή). Μ. ενώπιον τοΰ θεού lTi S2i ("ίνα).

Ath. 10,4) Aor. 1 3. Sg. διένειμεν (Dt 29,25). Med. Fut. 3,Sg. διανεμείται (TestLevi). Aor. 3. PI. διενείμαντο (Tat.). Pass. Aor.l διενεμήθην verteilen, austeilen (so

2Ti 214 ( μ ή m . I n f . wie Polyb.1,33,5. Plut., Crass.553

seit Aristoph., X., auch OG1S 493,29. SIG 604,9. P. Oslo 78,18. Dt 29,25. Jos-, bell. 1,308; ant. 20,101) εις τον λαόν e. Ge-

[16,6]). M. Vermischung zweier Konstr.: δ. ένώπιον θεού και Ί. Χ. και την έπιφάνειαν αύτοϋ ich beschwöre dich bei Gott u. J. Chr. u. seiner Erscheinung 4ι. διαμαρτυρομένου ταύτα Παύλου während Paulus um dies (Befreiung von den Fesseln) betete API 3,12. — 2. bezeugen, Zeugnis ablegen v. feierl. (urspr. eid-

licher) Bezeugung (X., Hell.3,2,13) τινί τι (Ez 16,2 διαμάρτυραι tf) 'Ιερουσαλήμ τάς άνομίας αύτης. Hen 104,11 διαμαρτυρέομαί τινί τι. Vgl. Jos., ant.9,167) V. d .

Buße bei Juden u. Heiden AG 2021. τί d. Evangelium 2024. d. Gottesreich 2823. meine Sache in Jerusalem 23ιι. Abs. 240 825 lTh4«. M. flgd. λέγων AG 2023 Hb 2e. M. flgd. ότι (PSI 422,7 [III ν]) AG 1042. M. flgd. a c c . C. i n f . 185.* (15) IV 517-9; X 2, 1169-72

rücht unter d. Leute bringen AG 417.* (1) δίανεύω zuwinken (Diod.S. 3,18,6.17,37,5. Lucian, Icarom. 15. Ps 34,19. Sir 27,22) τινί jmdm. (Alexis Com. [IV v] fgm.261,12, t. [II p.392 Kock]. Lucian, ver. hist. 2,25) η ν διανεύων αύτοΐς er winkte ihnen (auf ihre Fragen) zu Lk I22.* (1) δίανοέομαι (seit Hdt., auch Nicol. Dam.: 90 fgm. 13 p. 339,24 Jac. PCZ 573,6. Mitt.-Wilck. I 2,1. 11, 5 Herrn. 1,7. LXX. Hen 1,2.2,2.5,1. Philo. Jos., vi.245. Just., D.72,1 [? 2Esr; vgl. Swete, Introd.424]). F u t . δ ι α ν ο η θ η σ ο μ α ι (LXX). A o r . διενοήθην (LXX). Pf. διανενόημαι (Sach 8,15) überlegen EPt 11,44. - Unsichere Ergänzung API 4,37.* (0)

δίαμάχομαι

(seit Eur. Hdt. Thu., auch Sir. Jos., bell. 2,55; ant. 14,475. Tat.25,2.27,1) Ipf. διεμαχόμπν. Fut. 3.Sg.

διαμαχήσεται (Sir 38,28). Pf. 3.Sg. διαμεμάχηται (Sir 5 1 , 1 9 v.l.) heftig, scharf disputieren, energisch bestreiten AG 239.* (1)

διαμένω

(seit Vorsokr. X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 23,2. TestJuda 21,1. JosAs 21,3 Kod. A u. Pal. 364 [S. 71,14 Bat.]. Ep.Arist. Philo. Jos., ant. 14,266.20,225. Just. Tat.20,2.

Ath., R.61,17 u.ö.) Ipf. διέμενον. Fut. 3.Sg. διάμενε! (LXX). Aor.l διέμεινα. Pf. διαμεμενηκα verharren, bleiben διέμενεν κωφός er blieb stumm Lk 122 (vgl. SIG 385,8. Ep.Arist.204 πλούσιος δ.), δ. πρός τίνα bei jmdm. dauernd bleiben, jmdm. verbleiben Gal 2s; vgl. AG 1048 D. δ. μετά τίνος bei jmdm. ausharren (Sir 12,15) Lk 22 28 ; bei etw. verharren Η 106,2. ëv τινι (P. Tebt. 27,40) irgendwo zurückbleiben 105,5; in etw. verharren (Pia., Prot.344B. 3Makk 3,11) ITr 12,2. IPol

διανόημα, ατος, τό (seit Χ., Pia., auch Pap. [erst spät]. LXX) d. Gedanke ειδώς τά δ. er kannte d. G. Lk 1117. 3 l 6 D . * (1) IV 965f.; X 2, 1188

διάνοια, ας, ή (sehr oft seit Aeschyl. Hdt., auch Epikt. Inschr. Pap. LXX. TestSal C 1,2. Tesüob 47,10. Test 12Patr. ApkSed 16,2. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Ath.32,3. δ. των γραφών Orig., C. Cels.6,7,30; in LXX ganz überwiegend f. od. — 1. d. Denkvermögen, d. Verstand als Organ d. voε ί ν (Or.Sib.3,421. Iren., haer.I, 14,3 [Ην I, 135,3]. Von Gott: Hippol., Ref.I, 19,2) κατά διάνοιαν ÎKI 19,3. Als Sitz

d. λογισμοί bez. Dg 2,1. Als Organ ν. ζωή, πίστις, έγκράτεια bez. ÎKI 35,2. Verfinstert Eph4ie. 1K1 36,2. 2Kl 19,2. Daher πηρός rfj δ. blind am Verstand 2Kl 1,6 (vgl. Ex 36,1 σοφός τη δ. Hi 9,4). Ggs.: auf Gott gerichtet (Philochorus [IV/II1 v]: 328 fgm,188b Jac.

διανοίγω

διαπραγματεύομαι

vom Hymnus auf die Göttin) 1 K l 3 5 , 5 . V. Erkenntnisvermögen 1J 520 (Just., D. 5,6 έπ' άπειρον άεί την δ. πέμπων). V.

ράσαι (Τ.) od. διαπειράσαι (deStrycker) versuchen δ. εΐ ισταται um (durch einen Versuch) festzustellen, ob es (das Kind) schon stehen könne PrJk 6,1.* (0)

375

Vermögen sittl. Einsicht Hb8io ΙΟιβ (Jer 38,33). Η 34,7. Neb. Herz u. Seele d. Vernunft (s. Fluchtaf.l, 10) M t 2237 M k 1230 (έξ ολης τ. διανοίας Epikt.2,2,13)

Lk 1027 (Dt 6,5); vgl. 2K1 3,4. Ζ. τετρωμενοι κατά διάνοιαν EPt 7,26 s. τιτρώσκω. — 2. d. Denkart, d. Gesinnung (Jos., ant. 2,19. Ath.32,3)

ειλικρινής δ. 2Pt3i. καθαρά δ. 1 Kl 21,8. Η 53,7. άπλή δ. 23,1. άμωμος δ. ITr 1,1. υπερήφανος διάνοι*? καρδίας αυτοϋ (lCh 29,18. Bar 1,22) übermütig in seines Herzens Sinn Lk 1st. έχθρός τη δ. Feind d. Gesinnung nach Kol 121. άπερισπάστφ δ. m. ungeteiltem Sinn IEph 20,2. D. Sinn wird entmutigt H 19,3; verwirrt 2K1 20,1; d. Pseudopropheten verdorben H 43,1 ; ζ. Abirren ν. Herrn verleitet u. verderbt 53,7; irrt v. Herrn ab 40,5. Bildl. d. Lenden des Sinnes gürten IPt 113. — 3. d. Absicht, d. Plan (Jos., vi. 158) Eg 2,50 f. So

wohl 1K1 33,4, wenn das κατά διάνοιαν (es fehlt in d. lat. syr. kopt. Übers.) ursprüngl. ist: planmäßig. — 4. in schlechtem Sinne d. Einbildung 1 Kl 39,1. — 5. PI. d. Sinne in malam partem (Num 15,39) Eph 23.* (12) IV 961-5; X 2, 1188 (S)

διανοίγω (seit Pia., Lys. p.210A, auch LXX. TestSal C 1,4. TestAbr A 8 S.85,18. Mel., fgm.8b 21 [Val.]). F u t . δ ι ανοίξω (LXX). Aor. 1 διήνοιξα. Pass. Pf. 3. Sg. διήνοικται (Hi 28,19). Aor. διηνοίχθην, 3. Pl. auch διηνοίγησαν (Mk 735 v.l.) Fut. 3.Sg. διανοιχθήσεται (LXX)

— 1. öffnen — a. eigtl. πάν άρσεν διανοιγον μήτραν jede männliche Erstgeburt Lk 223 (Ex 13,2 u. ö ). α. Himmel AG 756. — b. iibertr. d. Ohren (Lucían, Charon 21) Mk 734.35 v.l. d. Augen ( = d. Verständnis erschließen, wie Gen 3,5.7. 4Kö 6,17) Lk243i. d. Herz ( = jmdm. Erkenntnis verschaffen, wie 2Makk

376

δίαπειράω s. διαπειράζω. δίαπέμπω

(seit Hdt., auch LXX. Ep.Arist.6. Philo., de

Jos. 14. Just., Al 31,2f. inschr. Pap.) Med. Aor. 1 διεπεμ-

ψάμην. Pass. Aor. Inf. διαπεμφθηναι (2Makk 3,37} übersenden τινί τι (Thu. 1,129,1 έπιστολήν. Pap. oft) και

τοις έπέκεινα άδελφοις την έπιστολήν διαπέμψασθε übersendet den Brief auch den weiter abwohnenden Brüdern M Pol 20,1.* (0) δίαπεράω (seit Eur. u. X., auch P. Flor. 247,8. P. Brem. 18,9. TestSal 25,7. ParJer 8,3. Jos. Ar. [JThSt 25/24,76 ZI.47 τον κόσμον τούτον]) Fut. δ ι α π ε ρ ά σ ω (LXX). Aor. 1 διεπ έ ρ α σ α übersetzen, hinüberfahren abs. (Jos., bell. 1,613)

Mt9i 1434. M. Angabe des Ziels (Jos., vi. 153) Mk52i (vgl. Dt 30,13 δ. εις το πέραν, PGM 13,287). 653. εις Φοινίκην nach Ph. AG 212 (Aristot., fgm.485 Rose εις Ίταλίαν). Ausgangspunkt u. Ziel έκεΐθεν προς ήμάς δ. Lk 1626.* (6)

δίαπλανάω (in negativem Sinne; Akt. P.Giss.bibl. 1,11 [II ν]. P. Brem. 12,13 [II n]. Arrian. Plut., aet. phys.917e. Epikt., diss. 1,20,10 „in die Irre führen", in Pap. z.B. Sb 5242,8 [I n]. BGU 36,7.436,7. P.Ryl.125,20 „Ausflüchte machen, täuschen") vieil, unterhalten, zerstreuen (ohne negativen Sinn wie Photius, PG 103,536 C) PrJk 6,1 (zu Varianten s. T. u. deStrycker, S.303).* (0) δίαπλέω (seit Thu. Aristoph., auch SIG 633,104. PCZ 34,5. PSI 435,5 [III v], Jos., bell.2,103; ant.15,46) Α θ Γ . 1 διέπλευσα durchsegeln το πέλαγος d. Meer (Plut., apophth.206 CD. Epigr. Gr.642,13 πέλαγος διεπλευσε) A G

1 , 4 . Themist., orat.2 de Constantio imp. p. 29 Harduin διανοίγεται μου ή καρδία κ. διαυγεστέρα γίνεται ή ψυχή) A G 1614.

27s.* (1)

d. Verstand Lk2445 (vgl. Hos 2,17).

δίαπονέομαΐ (d. Wort seit Aeschyl., auch Sb 5678,12. Pre 10,9. Philo. Jos., ant.8,165) Präs. Ptz. διαπονούσης (Ath., R.63,2). Ipf. διεπονούμην. Aor. 1 Ptz. διαπονηθείς. Fut. 3.Sg. διαπονηθήσεται (Pre 10,9) auf-

— 2. eröffnen, auslegen, erklären (Aeneas Gaz. [V/Vl n], Theophr. p . 5 B Boiss. δ. τα τών παλαιών απόρρητα) d .

Schrift Lk 2432 AG 173 (τάς γραφάς ist aus d. Vorhergehenden zu erg.).* (8) VII 764

gebracht sein (so P. Oxy. 743,22 [2 ν] έγώ ολος διαπονοϋμαι.

Aq. Gen 6,6. lKö 20,30) Mk 144D AG42 16 is* (2) διανυχτερεύω d. ganze Nacht zubringen (intrans. Diod.S. 13,62,1.13,84,5. Plut., mor.950B. M. Ant.7,66. Herodian 1,16,4 u.ö. H i 2 , 9 c = TestJob 24,3. Philo, aet. m.4; in Flacc.36. Jos., bell.3,418; ant.6,311) έν τη προσευχή Lk6l2 (Appian, bell, civ.3,71 §294 διενυκτέρευσεν έν τοις οπλοις). έν θελήματι τοΰ θεοϋ API 7,12.* (i) δ ι α ν υ κ τ έ ρ ε υ σ ι ς , ε ω ς , ή (του π ά σ χ α δ. Euseb, HE 6,9,2) d. Nachtwache δια τα£ (νησ)τεία^ (και τάς) δια-

νυκτερεύσεις τάς προς τους άοελφους durch Fasten und Nachtwachen bei den Brüdern API 7,26.* (0) διανύω

(seit Homer) Aor. 1 διήνυσα — 1. vollenden m . A k k . (seit Homer, hymn., auch Vett. Val.81,27.109,4.330,9. P. Oxy. 1469,4.2407,7. Jos., bell.5,51; ant. 10,36) TOV πλοΰν d. Fahrt (Achill. Tat. 5,17,1) AG 217. δρόμον δ. ÌKI 20,2 (vgl. Mel., f g m . 8 b 21 [Ambr.; διανοίσας Vat.]).

— 2. intr. hingelangen (Polyb.3,53,9 εις. Diod.S. 17,39,1 εις Βαβυλώνα.

2Makk 12,17) 1K1 25,3.*

(1)

διαπαντός s. διά All 1 a. δ ί α π α ρ α τ ρ ι β ή , ή ς , ή (Steigerung ν. παρατριβή Reiberei

δίαπορεύομαι (seit Hdt., auch Pap. LXX. Hen 100,3. PsSal 13,2. TestSeb 6,3. Ep. Arist.322) Ipf. διεπορευόμην. Fut. 3.Sg. δ ι α π ο ρ ε ύ σ ε τ α ι (Hen 100,3). Aor. Ptz.

διαπορευθείς (Hi 2,2) hindurchgehen durch d. Tor H 80,4. διά τίνος durch etw. (Hen 100,3) δια (τών) σπορίμων Mk223 v.l. Lk6i. durchwandern (m. acc. loci X., an.2,5,18. Schol. zu Apollon. Rhod.2,168a. H i 2 , 2 .

Jos., ant. 5,67) τάς πόλεις AG 164. κατά πόλεις Lk 1322. δ ι α π ο ρ ε υ ό μ ε ν ο ς auf d. Durchreise

(X., an.2,2,ll) Rö

1524. vorübergehen Lk 1836.* (5) δ ί α π ο ρ έ ω (seit Pia., auch b. hellenist. Autoren, z. B. Alex. ep.XII 34f. P. Edfou 5,13. S y m . P s 7 6 , 5 . D a 2 , 1 . TestSal D 4,4. JosAs 16,1 Kod.A. Demetr.: 722 fgm.1,14 Jac. Philo,

leg. all. 1,85. Jos., ant. 1,18. Ath. 5,1) Ipf. διηπόρουν in großer Verlegenheit, Unsicherheit sein L k 9 7 AG 212. θ α υ -

μάζοντος και διαποροϋντος API 11,2. έν έαυτω bei sich selbst AG 1017. περί τίνος über etw. (Polyb.4,20,2. PCZ 78,5 [257 v]) 524 (d. Konstr. δ. περί τινός τ ι . . . wie Jos., ant.1l,289). έπί τινί (Polyb.4,71,5; επί τίνος Ath.5,1) über etw. Η 79,5 v.l. - Med. abs. in demselben Sinn Lk 244 v.l. AG 212. Η 79,6 v.l.* (4)

b. Polyb.2,36,5 u. s.; Bl-D. § 116,4) d. fortwährende Gezänk

Pl. ITÌ65 (t.r. παραδιατριβαι).* (i)

διαπραγματεύομαι (Pia., Phaedo 77 D. 95 E = genau med. Dep. Aor. 1 διεπραγματευσάμην

untersuchen)

διαπειράζω (3Makk 5,40. Jos., ant.2,97.15,97) u. δίαπειράω (Akt. Plut., Pomp.646. P. Oxy. 1101,21 [IV n], meist Med. seit Hdt. Antipho, or.5,34) Aor. 1 Inf. δίαπει-

erhandeln, Geschäfte machen, verdienen (Dionys. Hai. 3,

τί διεπραγματεύσαντο was sie herausgewirtschaftet hatten Lk 19ts.* (l) vi 642; X 2, 1248

72. P. Oxy. 1982,16)

377

διαπρίω

διαστέλλω

δ ι α π ρ ί ω Ipf. Pass, διεπριόμην eigtl. zersägen

(so

seit Aristoph. Hippokr., auch Diod.S. 4,76,5. SIG 587,160.304.

ICh 20,3). Pass, übertr. einem durch u. durch gehen, ergrimmen AG 533. τ α ΐ ς καρδίαις innerlich 7 54.* (2)

διαρφρόω eigtl. gliedern, gestalten

(d. Wort seit Hippokr.; auch Ath., R.69,7 σ π ε ρ μ ά τ ω ν . . . δ ι α ρ θ ρ ω θ έ ν τ ω ν ) zu

artikulierter Rede fähig machen (Lucían, ene. Dem. 14 τ. γ λ ω τ τ α ν . Plut., Demosth.850 [11,1]) P a s s . (Alex. Aphr., an. mant. II 1 p. 153,2 δ ι η ρ θ ρ ω μ έ ν ω ς λέγει) Lk 164 H s s . * (0)

δίαρπάζω (seit Homer, auch P. Lond.35,21 [161 ν] u. s. Pap. LXX. P s S a l 8 , 1 1 . JosAs Kap. 13 K o d . A [S. 57,24 Bat.])

378

σ μ έ ν φ ύ π ό σ τ ρ α τ ι ώ τ ο υ . 284,5 [50 n], P. Tebt.43,26 [118 ν] συκ ο φ α ν τ η θ ώ μ ε ν διασεσεισμενοι. 3 M a k k 7 , 2 1 ) m . A k k . (UPZ 161,37 [119 v]. P. Amh.81,6) μ η δ έ ν α Lk 3 i 4 . * (1)

διασκορπίζω (Polyb. 1,47,4.27,2, IO. Aelian, v.h. 13,46. BGU 1049,7. P.Jand. 142 II 22; oft LXX. Test 12Patr. Jos. [s. u.]. Just., D. 130,3 wohl atl. Zitat) F u t . δ ι α σ κ ο ρ π ι ώ (LXX). Aor. 1 διεσκόρπισα. Pass. Pf. Ptz. διεσκορπισμένον (Sach 11,16). Aor. διεσκορπίσθην. Fut. διασκορπ ι σ θ ή σ ο μ α ι zerstreuen d. Tiere e. Herde Mt 2631 Mk 1427 (beidemal Sach 13,7 v.l.). d. Kinder Gottes J II52. Hochmütige (wie N u m 10,34. Ps 6 7 , 2 . 8 8 , 1 1 ) Lk 1 s i . a u f d . S c h l a c h t f e l d (Jos., ant.8,404) A G 537. v .

Ipf. 3. Pl. δ ι η ρ π ά ζ ο σ α ν (PsSal). Aor. 1 διήρπασα. Med. Fut. 3. Pl. διαρπώνται (Ze 2,9). Pass. Pf. Ptz. διηρπασμένος (LXX). Aor. 1 Inf. διαρπασϋηναι (3Makk 5,41). Aor. 2 διηρπάγτ^ν (LXX). Fut. 2 διαρ-

d. Bestandteilen d. Abendmahlsbrotes D 9 , 4 . v. Samen ausstreuen (ähnl. Ez 5,2) Mt 25 24.26. v. Gut verschleudern, verschwenden Lk 1513 I61.* (9) Vii 419

π α γ ή σ ο μ α ι (LXX) ausplündern τι etw. (Hdt. 1,88,3 πόλιν. Diod.S. 12,76,5. Appian, Iber.52 § 220. G e n 3 4 , 2 7 . Jos., ant.

δίασπαράσσω (seit Aeschyl., auch Parthenius 10,3 [v. H u n d e n ] TestSal D 4 , l . JosAs 12,10 K o d . A . Just., A I 21,2 u.ö.

7,77) e. Haus (Sach 14,2. Da 2,5 Theod. Jos., bell.4, 314) Mt 1 2 2 9 V . 1. Mk327b. rauben τί etw. (seit Hdt.)

Διόνυσον) Aor. 1 διεσπάραξα. Pass. Ptz. Ntr. διασπαρ α χ θ ε ί ς (Just.) trans, zerreißen ν. Wölfen (Syntípas,

Mk 327» (vgl. Inscr. Rom. IV 1029,18 f., wo ergänzt ist διαρπασάν(των] δε και τά [σκεύη των σ]ωμάτων = Sklaven), berau-

f a b . 6 [165/7]: der Wolf die Schafe) τ ά ά ρ ν ί α 2 K 1 5 , 3 . * (0)

der Lebensmöglichkeit ben ζωήν τίνος jmdn. Η 103,2. V. Pers. δ. τινά jmdn. gefangen wegführen (Diod.S. 13,19,2; „ausplündern" Dt 28,29. Ps 88,42.

δίασπάω (seit Eur. Hdt., auch SIG 364,10 [III v], PCZ 443,4. LXX. TestJuda 2,4 [ß], Jos., ant.6,186. Just., A I 37,8. D. 15,4 δ ι ά σ π α [beidemal zu Jes 58,6 διάλυε]. Tat.6,2. Ath., R.

Mel., HE 4,26,5) I R ö 7 , 1 . * (3)

64,20) Fut. 3.Sg. διασπάσει (Hos 13,8). Aor. 1 διέσ π α σ α (LXX). Pass. Perf. Inf. οιεσπάσθαι. Aor. 1 διεσ π ά σ θ η ν trans, zerreißen ν. e. Wahnsinnigen: Ketten (vgl. Jer 2,20) Mk 54. e. Schrift Β 3,3 (Jes 58,6). ν. e. wütend. Volksmenge μή δ ι α σ π α σ θ η ό Παύλος ύπ' αύτών daß Ρ. von ihnen zerrissen werde AG 23io (Dio

δια(ρ)ρήγνυμι u. διαρήσσω (ion. Bi-D. § ιοί unter ρήγνυμι. W-S. § 15 unter ρ ή σ σ ω - LXX. TestSal. TestJob 19,2. TestJos 5,2. ParJer) Fut. διαρρήξω (LXX). Aor. 1 διέ(ρ)ρηξα. Pf. Ptz. trans, διερρήχώς (LXX), intr. διερρωγώς (vgl. ParJer 2,1.10). Pass. Pf. Ptz. διερρηγμενος (LXX). Aor. 2 3.Sg. διε(ρ)ράγη (EPt 5,20). Fut. διαρρ α γ ή σ ο μ α ι (vgl. TestSal 5,5.15,8) zerreißen — 1. eigtl. XÍ etw.: d. Gewand (als Zeichen d. Trauer Gen 37,29. Jdth 14,19. Esth 4,1 u.ö., auch Philippides Com. [ I V / I I I v) 25,5. t . I I I p . 3 0 8 K . Phlegon v. Tralles [Hadr.]: 257 f g m . 3 6 , 1 , 5 Jac. P.Hib.200,10 [III ν] χ ι τ ώ ν α λινούν διέρρηξεν. P.Cair. Isid.63,25 την έ σ θ ή τ α ν διαρήξοντες. Philo, de los.217. Jos. bell.2,322. TestJos 5,2. - S. zu α λ α λ ά ζ ω ) M t 2665 M k 1463 A G 1414. v . F e s s e l n (Charito 4,3,3. Ps.Apollod.2,5,11,117. P G M 12,279.57,4. P s 2 , 3 . 1 0 6 , 1 4 . N a 1,13. Jer 5,5. Jos., ant.5,300) Lk829 (Schreibung [s.o.]

δ ι α ρ ή σ σ ω ν wie PGM 4,1022). - Pass. intr.

zerreißen,

reißen, bersten, platzen ( H e r o Alex. I p. 18,21 διαρραγήσεται το τεύχος. 264,20. Aesop, fab. 135Ρ. = 218H. 139P. 239 Η. Lucían, conscr. hist. 20. PGM 36,263 πέτραι. B e l 2 7 ) v.

Netzen Lk56 (διερρήγνυτο v.l. f. -ήσσετο); ν. Tempelvorhang EPt 5,20. — 2. übertr. zerbrechen, zunichte machen τί etw. ίσχύν βασιλέων Β 12,11 (Jes 45,1).* (5)

Chrys. 26 [43], 6 ύπό των σ υ γ γ ε ν ώ ν δ ι α σ π α σ θ η ν α ι . Appian, bell, civ.2,147 § 613. Biogr. p.444 Υ π α τ ί α δ ι ε σ π ά σ θ η ύ π ό των Ά λ ε ξ α ν δ ρ έ ω ν ; vgl. Hdt. 3,13. Lucian, Phal.1,4). B i l d l . ( n e b .

διέλκειν) d. Glieder Christi, d.h. d. Gemeinden zerreißen 1 K l 4 6 , 7 (vgl. Dio Chrys. 28 [45], 8 εις μέρη δ. την πόλιν. Ael. Aristid.24,39K. = 44 p . 8 3 6 D . : το σ ώ μ α τ. πόλεως. Jambl., vi. Pyth.33,240 τ ο ν έν έαυτοϊς θεόν).* (2)

διασπείρω (seit Soph. Hdt., auch P. Lond. 259,73. LXX. Test l2Patr.) F u t . δ ι α σ π ε ρ ώ (LXX). A o r . 1 δ ι έ σ π ε ι ρ α (LXX). P a s s . Pf. Ptz. δ ι ε σ π α ρ μ έ ν ο ς (LXX). A o r . 2 δ ι ε σπάρην. Fut. 2. Pl. δ ι α σ π α ρ η σ ε σ θ ε (Jer 30,21) zerstreuen τινά jmdn. υιούς Ά ο α μ ÎKI 29,2 (Dt 32,8). Pass. v. sich zerstreuenden Gemeinden (vgl. Lucian, T0X.33. Jambl., vi. Pyth.35,253. Jos., ant.7,244.12,278)

AG

81.4 1119.* (3) VII 539 διασπορά, ας, ή d. Zerstreuung (Philo, praem. 115. Plut., mor. 1105 A. Just. L X X v o n d e r Z e r s t r e u u n g d . J u den unter d. Heidenvölker: Dt 28,25.30,4. Jer 41,17. PsSal. TestAss 7,2)

διασαφέω Fut. l . P l . δ ι α σ α φ ή σ ο μ ε ν

(Just.). Aor. 1

διεσάφησα. Pf. 3.Sg. διασεσάφηκε (Aristobul, PE Xlll 1 2 , 1 2 ) . P a s s . Pf. 3 . S g . δ ι α σ ε σ ά φ η τ α ι (Mel., P. 1,4) — 1. erklären, a u s l e g e n (Eur., Phoen.398. Pia., leg. 6, 754A. Polyb.2,1,1.3,52,5. Lucian, m. P e r e g r . l l . D a 2 , 6 . Ep. Arist. 171. Jos., ant.2,12. Just., A I 33,3 u.ö.) τ ι ν ί τ ι : jmdm. etw. e. P a r a b e l M t 1336 (vgl. Jos., ant. 5,293). — 2. g e n a u schildern, e r z ä h l e n , m e l d e n (Polyb. 1,46,4. 2,27,3. Vett. Val. Index. Inschr. P. Eleph.18,3. U P Z 59,7.64,10

u.ö. IMakk 12,8. 2Makk 1,18.2,9.11,18. TestSal C Prol.2. Ep. Arist.51.297. Aristobul, PE VIII 10,5. Jos., ant. 18, 199; vi.374. Mel., P.1,4) d . G e s c h e h e n e M t 1831. M .

Akk. u. Inf. AG IO25D. τινί περί τίνος PrJk 21,2. Objekt kann allegorisch zu Deutendes sein; vgl. Ν Walter, Der Thoraausleger Aristobulos: TU 86 ( - 64), 136.* (2) (S)

δίασείω

— 1. d. Zerstreuten selbst (Jes 49,6. Ps 146,2. 2Makk 1,27. PsSal 8,28) ή δ. των 'Ελλήνων d. unter die Heiden Zerstreuten J 735. - Schürer 4 III i f f . JJuster, Les Juifs dans l'Empire romain '14. ACausse, Les Dispersés d'Israël '29. GRosen, Juden u. Phönizier '29. K G K u h n , D. inneren G r ü n d e d. jüd. Ausbreitung: Deutsche Theologie 2,'35, 9-17. HPreisker, Ntl. Zeitgesch.'37,290-93 (Lit.).

— 2. d. Ort, an d. sich d. Zerstreuten befinden d. Diaspora (Jdth 5,19. TestAss 7,2). Übertr. auf Christen, die fern ihrer himml. Heimat in d. Zerstreuung d. Welt leben αί δώδεκα φυλαί αϊ έν τη δ. Jk l i . παρεπίδημοι δ ι α σ π ο ρ ά ς lPt 11. RAC III, 972-82 * (3) II 64, 98-104; Χ 2, 1041

διάσταλμα, ατος, τό

(BGU 9 ΐ 3 , 9 [ill n]) d. Unter-

scheidung δ. ρήματος besonderer

Sinn d. Rede

Β

1 0 , 1 1 . - PhHaeuser, D. Barnabasbr.'12,64f.* (0) (seit Hdt., auch Philo, leg. all.2,99. Jos., bell. 3,

221 u.ö.) Aor. 1 διέσεισα. Pass. Aor. Ptz. διασεισθέντες (3Makk 7,21) eigtl. jmdn. schütteln, mißhandeln (um Geld v. ihm zu erpressen) jurist. 1.1. (UPZ 162 V i l i , 13 [117 ν], 192,7.193,8. P. 0 x y . 2 4 0 , 5 f f . [37 n] διασεσει-

διαστέλλω (seit Hippokr. Pia., auch Pap. LXX. PsSal 2 , 3 4 . TestRub 6,8. Philo, Mos.2,237. Jos., bell.5,62. Just. Ath.23,6) Fut. διαστελω (LXX). Aor. 1 διέστειλα (LXX). Med. Ipf. διεστελλόμην. Aor. 1 διεστειλάμην.

379

διάστημα

Pass. Pf. 3.Sg. διέσταλται (Just., D.10,3); Ptz. διεσταλ(ΐενος (LXX). Aor.2 διεστάλην (LXX). Fut. διασταλήσομαι (LXX) trennen, unterscheiden (Gen 30, 35. Just., D. 20,2. Ath. 23,6); in uns. Lit. Med. anordnen, befehlen (Pia., rep.7,535B. Polyb.3,23,5. Ez 3,18.19. Jdth 11,12 u.ö. Ep. Arist. 131) m. Dat. d. Pers. (UPZ 42,23 (162 v). 110,211 [164 V], Sb 5675,3. P.0xy.86,10) Mk736 815 AG 1524. M. Dat. d. Pers. u. flgd. ίνα Mt I620 Mk 736 99. διεστείλατο αύτοΐς πολλά er schärfte ihnen dringend ein 543. Pass, το διαστελλόμενον d. Gebot Hb 1220 (vgl. 2Makk 14,28 τα διεσταλμένα; vgl. Just., D.10,3 διεσταλται). - A n z . 3 2 6 f * (8) VII 591 f.; X 2, 1271

διάστημα, ατος, τό (seit Pia., auch Pap. LXX. grBar 2,4. Ep. Arist. Philo. Jos. Ar. 4,2. Ath., R.68,5. - D schreibt AG 57 διάστεμα [Bl-D. § 109,3 Anh.]) d. Zwischenraum ένένετο ώς ώρών τριών δ. nacn Verlauf ν. etw. drei Stunden AG 57 (vgl. Aristot., aud.800b,5. Polyb.9,1,1 τετραετές δ. Philo. P. Gieß.40 II, 4f. μετά τό πληρωθήναι τό του χρόνου διάστημα), δ. ποιείν (Gen 32,17) e. Abstand

lassen Β 9,8.* (1) (S) διαστολή, ής, ή

(seit Anaximander [? Aëtius III 3,1]. Eupolis, fgm.11,15 Demianczuk, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 4,4. Ep. Arist. Philo. Just., D.20,2) d. Unterschied (so Chrysipp: Stoic.II 158. Philod., de pietate 123 G. E x 8 , 1 9 δώσω δ. Philo, Mos. 2,158) R6 322. δ. 'Ιουδαίου τε καί

"Ελληνοξ U. zwisch. e. Juden u. e. Heiden 1012. έάν διαστολην τοις φθόγγοις μή δφ wenn sie (Flöte od. Zither) im Klang keinen deutlichen Unterschied macht IKor 147.* (3) VII 592Γ; X 2, 1271 διαστρέφω (seit Aeschyl. Hippokr., auch LXX. Hen. PsSal 10,3. TestSal 18,12 HP. TestAbr A 9 5 . 9 . Test 12Patr. Or.Sib.3,106) Fut. διαστρέψω (LXX). Aor. 1 διέστρεψα. Pass. Pf. Ptz. διεστραμμένος. Aor.2 διεστράφην. Fut. διαστραφήσομαι (LXX) — 1. verdrehen, verkehren, verbiegen — a. eigtl. (Philosophenspr. p. 489,37 δ. von Gegenständen, die einem ungeschickten Handwerker mißraten, deren Gestalt verzerrt ist. Just., D. 101,3 τα χείλη „verzerren") V. e. auf d . Töpfer-

scheibe in Arbeit befindl. Gefäß: verbogen werden 2 K l 8 , 2 (vgl. P. Giss, bibl.26,12). — b. übertr. (Demosth.18,140 τάληθές. Dio Chrys.59 [76], 4. Hen 99,2. ττίν ζωτικήν δύναμιν xfjç ψυ^ής δ. Did., Gen. 130,4): τάς οδούς τοϋ κυρίου τ. ευθείας d. geraden

Wege d. Herrn krumm machen AG 1310 (vgl. Spr 10,9.11,20). μετά στρεβλοϋ δ. mit d. Verkehrten auf verkehrtem Wege sein IKl 46,3 (Ps 17,27). διεστραμμένος verkehrt im sittl. Sinn, verdorben (Dio Chrys.67 [17], 22. Sent. Aesopi 33 p.255P. ψυχής διεστραμμένης, δ. συμβιώσεις Did., Gen. 103,4) γενεά neb. άπιστος M t l 7 i 7 Lk 941 Phil 215 (Dt 32,5; vgl. Spr 6,14. Epikt.3,6,8 οί μή π α ν τ ά π α σ ι ν διεστραμμένοι των ανθρώπων. 1,29,3). λαλείν

διεστραμμένα verkehrtes Zeug reden AG 2030 (vgl. Alciphr.4,17,2 διεστραμμένοι κανόνες).

— 2. abwendig machen τινά jmdn. 1K1 46,8.47,5. τό £θνος Lk 232 (vgl. Polyb.5,41,1.8,24,3. 3K.Ö 18,17f.). πολλούς 1K1 46,9. τινά από τίνος (Ex 5,4) AG 138 * (7) VII 717f.; X 2, 1272

διασώζω (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal D 8,4. TestSim 2,10 [ß-afl. JosAs 28,10 Kod.A. Ep. Arist.45. Jos. Just.) Fut. διασώσω (LXX). Aor. 1 διέσωσα. Pass. Pf. διασέσω(σ)μαι (2Kö 1,3). Aor. δίεσώθην (über die Schreibung s. Bl-D. § 2 6 Anh. W-S. § 5 , l i a . Mayser 134). Fut. διασωθήσομαι (LXX) hindurchretten, retten, durchbringen, bewahren ohne Empfindung für die bes. Bedeutung des δια - (X., mem. 2, 10,2. PGM 4,1936.8,32. Hen 100,6. Philo, aet. m.35) A k t . U. (s. διά A l 2) lPt 32o; vgl. 1 Kl 9,4 (Jos., c. Ap. 1,130 περί τής λάρνακος, èv fi Νώχος διεσώθη; ant. 1,78. Did., Gen. 139,8). lPt 320 verb. διασ. zugleich mit εις (wie Gen 19,19. Lucían, ver. hist. 2,35). έκ της θαλάσσης aus d. Schiffbruch AG 284 (UPZ 60,6f. διασεσώισθαι έγ

Pass, δι' ύδατος

διατάσσω

380

μεγάλων κινδύνων, u. s. Pap. SIG 528,10); v g l . 2 8 l . έ π ί τ ή ν έπί τι wie Polyaenus 7,12; vgl. εις τα υψηλά δρη Did., Gen. 192,13). ϊνα TOV ΠαΟλον

γήν aufs Land retten 2744 (δ.

διασώσωσι προς Φήλικα daß sie Ρ. sicher zu Felix hinbrächten 2324 (δ. πρός τινα wie Jos., ant.5,15). aus e. Gefahr retten (Jon 1,6) 2743. 1 Kl 12,5 f. Pass. d. Tode entgehen (EpJer 54. Jos., ant.9,141) MPol 8,2. V. Kranken durchgebracht, gerettet werden Mt 1436; ebenso Akt. Lk73.* (8) VII 971 f., 989f. διαταγή, ής, ή d. Anordnung (Vett. Val. 342,7.355,18. Ps.-Callisthenes 1,33. Inschr. Pap. [s. Nägeli 38. Dßm., LO 70 f., auch Inscr. Rom. IV 661,17.734,12. P. Fay. 133,4], 2Esr 4,11. Just., D.67,7) Gottes Rö 132.1K1 20,3. έλάβετε τον νόμον εις διαταγάς άγγέλων ihr habt d. Gesetz durch (εις 9 b) Anordnungen v. Engeln empfangen AG 7s3 (dazu G a l 319. H b 2 2 . L X X D t 3 3 , 2 . Philo, somn.1, 141 ff. Jos., ant. 15,136 u. vgl. Ltzm., Hdb. zu Gal 3,19).* (2) VIII 36f., X 2, 1278

διάταγμα, ατος, τό d. Anordnung, d. Gebot (Philod., rhet.II 289 Sudh. Diod.S. 18,64,5. Plut., Marcell.312 [24,13]. Epikt. 1,25,4. Inschr. Pap. LXX. Philo, sacr. Abel.88 u.ö. Jos. Fremdw. im Rabb. Mei.) d. Königs (so P. Gieß.40 II, 8 v. Caracalla. 2Esr 7,11. Esth 3,13d. Jos., ant. 11,215.19,292. Preisigke, Fachwörter) Hb 1123. διατάγματα των αποστόλων ITr 7,1. - JStroux-LWenger, Die Augustus-Inschrift auf dem Marktplatz von Kyrene: ABayer. A 34,2 ('28) 25.* (1) διάταξις, εως, ή (seit H d t . 9 , 2 6 , i ) d. Gebot (Polyb. Plut. Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 4 S.81,27 u.ö. Philo. Ath., R. 67,2. Fremdw. im Rabb.) Gottes (vgl. P.Par.69C, 18 αί θεΐαι διατάξεις. BGU 473,15. C P R 20,15. SIG 876,5. Ep. Arist. 192) 1K1 33,3.* (0) διαταράσσω (seit X., Pia., auch Polyb. 11,1,9. Diod.S. 18,7,6 [Pass.]. TestSim 4,9. Jos., ant.2,120; vi.281 [Pass.]. Sym. 3Kö 21,43) Pass. Aor. 1 διεταράχθην verwirren έπί τφ λόγφ διεταράχθη sie wurde durch d. Wort verwirrt Lk 129.* (1) διατάσσω (seit Hes. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 18,10. TestSal 8,3. TestAbr A 1 S.77,14. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath.) Fut. 2. Sg. διατάξεις (Ez 21,25). Aor. 1 διέταξα. Med. Fut. διατάξομαι. Aor. 1 διεταξάμην. Pass. Pf. 3.Sg. διατέτακται (Da 7,2. API 9,6); Ptz. διατεταγμένος. Plsqpf. 3.Sg. διετέτακτο (Just., D. 44,2). Aor. 1 διετάχθην; Ptz. διαταχθείς (auch Just.). Aor.2 l.Sg. διετάγην (Just ) ; Ptz. διαταγείς. Fut. Inf. διαταχθήσεσθαι (Just.) anordnen, befehlen (Jos., ant. 4,308.15,113) m. Dat. d. Pers. (Hippol., Ref.X, 15,5) Mt Πι 1 Kor914 I 6 1 . 1KI 20,6. M. flgd. Inf. (Jos., ant. 4,205) Lk 8ss AG I 8 2 . Pass. Dg 7,2. τοϋτο γαρ διατέτακται μηδένα άποκλεισθηναι denn das ist (von Gott) angeordnet, daß niemand ausgeschlossen wird API 9,6. τα διατασσόμενα d. Befehle IKl 37,2. Dafür τό διατεταγμένον d. Befehl (Ep. Arist. 92. p. Oxy. 105,7 τα ύπ' έμοϋ διατεταγμένα) Lk 313. κατά τό δ. αύτοϊς nach d. ihnen erteilten Befehl (Ρ. Oxy.718,25 κατά τα διατεταγμένα) AG 2331; vgl. IKl 43,1. τα διαταχθέντα d. Befehle Lk 179; vgl. 1710. (ό νόμος; so Hesiod, op.276. Just., D.45,2) διαταγείς δι' άγγέλων durch Engel angeordnet Gal 319 (διαταγή a. E.). - Med. (in gleicher Bed. seit Pia., auch SIG 709,26. OGIS 331,53. Philo) anordnen, bestimmen m. Dat. d. Pers. Titls. IEph 3,1. ITr 3,3. IRö 4,3. M. Dat. d. Pers. u. flgd. Inf. AG 2423. Η 9,4. Abs. οΰτως έν ταΐς έκκλησίαις πάσαις δ. so will ich es in allen Gemeinden gehalten wissen 1 Kor 717. καθώς διετάξατο nach d. Anordnung AG 744. M.Akk. d. Sache (Just., A l l 9,4 νόμους) τα λοιπά IKor 1134. ούτως διατεταγμένος ήν er hatte es so angeordnet AG 2013.* (16) VIII 34-6; X 2, 1278

381

διαφέρω

διατελέω

διατελέω Aor. 1 διετέλεσα (Jer 20,7) trans, vollenden (TestJob 41,4 κλαυθμόν [aber κλαίων δ. Kod. V]. Mel., P. 15,95 διατελέσας το μυστήριο ν), intr. ausdauern, verharren

mit Ptz. od. Adj. zur Bez. des Zustandes, in dem man verharrt (seit Hdt. Thu. 1,34,3 ασφαλέστατος διατελεί, auch Diod.S. 11,49,4 καλώς πολιτευόμενοι διετέλεσαν. Inschr. Pap., z.B. BGU 287,6ff. άεί θύων τοις θεοϊς διετέλεσα. 2Makk 5,27. Dt 9 , 7 . Ep.Arist.187. Phjlo, aet. m. 19.93. Jos., ant. 15,263; vi.423. Ath. 11,2; R.79,2) CtOlTOl διατελείτε ihr seid ohne Nahrung geblieben AG 2733 (Aristot. b. Apollon. Paradox.25 αποτος διετέλεσεν; Bl-D. §414,1).* (1) (seit Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Test Dan 6,8. Test Ass 6,3. JosAs 13,12. Ep. Arist. Philo, aet. m.35. Jos., ant.

6,101.10,42) Ipf. διετήρουν. Fut. διατηρήσω. Aor. 1 διετήρησα. Pass. Pf. Ptz. διατετηρημενος. Aor. διετηρηθην (alles LXX) bewahren τα ρήματα εν τή καρδιςι d. Worte im Herzen bewahren Lk2si (vgl. Gen 37,11. Da 7,28 Theod. v.l.). δ. έαυτόν εκ τίνος sich von etw.frei erhalten AG 1529 (vgl. Spr 21,23. Test Dan 6,8 έαυτούς άπό). βουλήν an e. Entschluß festhalten D g 8 , 1 0 (vgl. Diod.S. 4,16,3 δρκον διετήρησε. Ep. Arist.206 τ. άλήθειαν. Jos., c. Ap. 1,210).* (2) VIII 151

διατί s. διά Β II 2. διατίΦημι Aor. 3.Sg. διεθηκεν (2Makk 9,28); Imp. διάθες (TestAbr Β 112,4). Pf. 3. Pl. διατεθείκασιν (Ath.20,1). Pass. Pf. διάκειμαι (LXX. Just. Ath.); Inf. διατεθεΐσθαι (Just., D. 142,1). Plsqpf. διεκείμην (LXX. Just. Ath.). Aor. Inf. διατεθήναι (Just., A l 63,10) eigtl. auseinanderstellen, ordnen, dann in einen Zustand (eine Stimmung) versetzen, zurichten (2Makk 9,28. Just., AI 9,2 u.ö. Ath.20,1 auseinandersetzen, beschreiben); in uns. Lit. nur Med. διατίθεμαι (seit X., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 9,10. TestAbr Β 112,4. Test 12Patr. Jos. Or.

Sib.3,498. Just. Tat. 1,1). Fut. δ ι α θ η σ ο μ α ι . Aor.2 διε-

θέμην; Ptz. διαθέμενος — 1. verfügen, anordnen, bestimmen ( P s 104,9. 2 C h 7 , 1 8 ) τί etw. (Appian, bell, civ.4,95 § 401 τοιαύτα = derartiges) τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ α μ ο υ meine Rechtsforderungen

Β 10,2. - διαθηκην (s. d. 2) δ. e. Verfügung erlassen (LXX. PsSal 9,10. TestNaphth 1,1 ; d. Redensart = „Vertrag schließen" b. Aristoph., aves 439 f.) τινί für jmdn.

KPt 2 S. 15,5.6.7 (beidemal Jer 38,31-33).

Hb 810. έν ήμΐν

(Ex 24,8. Dt

4,23. Jos. 9,15) AG 325 Hb 1016. — 2. übereignen τί τινί jmdm etw. κάγώ διατίθεμαι ύμΐν καθώς διέθετό μοι ό πατήρ μου βασιλείαν Lk 2229 (vgl., allerd. im Sinne von 3, Jos., ant. 13,407 τ. βασιλείαν διέθετο). — 3. ganz bes. oft testamentarisch verfügen, hinterlassen (seit Pia. u. Isaeus, auch P. Eleph.2,2. P. Oxy. 104,4. 105,2.489,3. P. Leipz.29,8 u.ö. Jos., ant. 13,407. Test 12Patr.): ό διαθέμενος d. Testator, d. Erblasser (seit Isaeus, auch BGU 448,24. P. Oxy.99,9.15. OGIS 509,6.16; vgl. JBehm, Διαθήκη im NT '12,8.87,6) H b 9 l 6 f . * (7) II 105f.; X 2, 1041-6

δίατρίβω (d. Wort seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist. 283. Jos. Just. Tat.) Ipf. διέτρίβον. Fut. δίατρίψω (LXX). Aor. 1 διέτριψα; Ptz. οιατρίψας iibertr. hinbringen, zubringen, verweilen (seit Hdt. - ähnl. schon 11.19,150) m. Akk- τον χρόνον (Lysias 3,11. BGU 1140,4 [5 ν] διατρείψας ένταΟθα τον πάντα χρόνον; vgl. Demetr.: 722 fgm. 1,3 Jac. έπτά ετη. Jos., ant.6,297. Just., D.2,3 δ. ίκανόν μετ' αύτοΟ χρόνον) AG 143.28. ήμερας τινάς (Χ., Hell.6, 5,49; vgl. Lev 14,8) Ι612; vgl. 206 256.14. Abs. verweilen μετά τίνος mit jmdm. zusammen (Pia., apol.33B; Phaedo 59D u.ö.) J 322 1154 v.l. MPol 5,1. - AG 1219 14i9 v.l. M. Angabe d. Ortes έν Άντιοχείςι 153s; vgl. 147D (P. Hai. 1,181 f. έν 'Απόλλωνος πόλει δ. Sb 1002,9. Jos., bel!. 1,387. Tat.9,1 έν ούρανφ). έ π ί γ η ς auf Erden D g 5 , 9 (Alciphr.2,22,2 έπί Κ,εραμεικοϋ). έκεΐ (Jos., ant. 8,267) AG 2514.* (9)

2Makk 14,23. Jdth 10,2.

διατροφή, ής, ή d. Lebensunterhalt (Χ., vect.4,49, auch Diod.S. 19,32,2. Plut. P. Tebt.52,16 [114 ν). P. Oxy. 275,19.494,16 u.ö. IMakk 6,49. Jos., ant.2,88.4,231. Apk Mos 29. Just., AI 13,1. Mel., P.87,656) Pl. im gleichen Sinn, etwa d. Lebensmittel (mit εχειν wie Epikt., ench. 12,1) lTi 6e.* (1) δίαυγάζω (Philo Bybl.: 790 fgm.4,49 Jac. Plut., mor. 893 E. Dionys. Periegetes [II n] 1120 ed. GBernhardy [1828]. Horoskop in P. Lond. 130,70. PGM 4,991.13,165. A q . H i 2 5 , 5 . Jos., ant.5,349 [Pass. = ihm ging e. Licht auf)) A o r . 1 διηύγασα

δίατηρέω

unter uns Β 14,5. πρός τινα an jmdn.

382

— 1. hindurchscheinen (Philo Mech.57,27) 2 K o r 4 4 v.l. — 2. aufleuchten εως ου ήμερα διαυγάση bis d. Tag anbricht 2Pt I19 (vgl. Polyb.3,104,5 αμα τφ διαυγάζειν. Passio Andreae 8 [Aa II 1 S. 18,30]). JBoehmer, ZNW 22, '23,228-33 * (1)

διαυγής, ές (seit Vorsokr., auch PGM 4,497. Aq. Spr 16,2. Philo. Jos., ant. 3,37 ϋδωρ. 17,169) durchsichtig, rein ύαλος A p k 2 l 2 1 (s. διαφανής).* (1) διαφαίνω (Pass, seit Homer, auch Wsh 17^6; Akt. seit Aristot., auch Philo. Jos.) durchscheinen lassen ην το ορος έκεινο διαφαϊνον αύτη φως jener Berg ließ fur sie (Elisabeth) ein Licht durchschimmern PrJk 22,3 (andere Übersetzungsmöglichkeit bei de Strycker S. 177, Anm.6).* (0)

διαφανής, ές (seit Soph. Hdt.) durchsichtig (so seit Aristoph. Hippokr., auch Achilles Tat. 4,18,4 ϋαλος διαφανής. SIG 736,16.21. Ex 30,34. Philo, leg. ad Gai.364. Tat.39,2 αί διαφανέστεραι πράξεις) Apk 2121 t. r. (statt διαυγής).* (O) διάφαυμα, ατος, τό (ab IV n in d. Patristik, ab VI n in Pap.) d. Tagesanbruch PrJk 23,3.* (0) διαφέρω (seit Homer, hymn. Pind., auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr Β 110,10. grBar 2,5. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath.) Fut. 3.Sg. διοίσει (LXX). Aor. 1 διήνεγκα. Pf. 3. PI. διενηνόχασιν (Ath.20,4). Med. Ipf. διεφερόμην. Pass. Pf. Ptz. διενηνεγμένων (2Makk 4,39). Aor. διηνέχθην (LXX) — 1. trans.

— a. hindurchtraßen, hindurchbringen

(vgl. lEsr 5,53) σκεύος δια τοΰ ιεροϋ e. Gerät durch d. Tempel Mkllie. Steine durch e. Tor Η 81,1.5.8. 92,5. — b. auseinandertragen, verbreiten v. e. Lehre (Lucían, dial. deor.24,1 αγγελίας δ. Plut., mor. 163 D φήμη ... διηνέχθη) AG 1349. — c. V. Meereswellen hin u. her tra-

gen (d. Leichnam des Pompeius PsSal 2,27), h. u. h. treiben e. Schiff (Philo, migr. Abr. 148 σκάφος ύπ' εναντίων πνευμάτων διαφερόμενον. Strabo 3,2,7. Lucían, Hermot. 28. Plut., mor.552C; Galba 26,5 u.s.) AG 2727. — 2. intr. — a. sich unterscheiden τινός v. jmdm. od. etw. ούδέν in nichts (Pia., apol.35B ούτοι γυναικών ούδέν διαφέρουσι. Epikt. 1,5,6.2,19,6 u.ö.; vgl. TestAbr Β 110,10 τ. ανθρώπων. Jos., ant.2,153. Just., D. 10,3 u.ö. Ath.20,4.24,5) ούδεν δ. δούλου G a l 4 i . - Dg 3,5. δ. τινός εν τινι (Pia., rep. 568Α. Demosth. 18,189) sich unterscheiden von

etw. im Punkte von, in bezug auf IKor 1541. — b. sich vorteilhaft v. jmdm. oder v. etw. unterscheiden = sich hervortun, mehr wert sein als τινός (klass., auch Dio Chrys. 27 [44], 10. P. Oxy. 1061,12 f. [22 ν] διαφέρετε του Πτολεμαίου έμπειρίφ. 3Makk 6,26. Jos., ant. 4,97.8,42.20,189) M t 6 2 6 1031 12i2 Lk 127.24. A b s . τ α

διαφέροντα das, worauf es ankommt, d. Wesentliche (Ps.-Pla., Eryx.6 p.394E. - Ggs. τα άδιάφορα) R ö 2 l 8 Phil 110 (vgl. Plut., mor.43 E. 73 Α ύπέρ μεγάλων ... και σφόδρα διαφερόντων u.ö. [PWendland, Philol.57,1897,115]. Ptolemaeus, An Flora 5,2.8 [GQuispel, Sources chrétiennes 24 S. 60,52 neb. πνευματικά], Wadd.410,2 τα δ. αύτοϊς = das, worauf es für sie ankommt).

— c. unpers. ούδέν μοι διαφέρει es liegt mir nichts daran, es ist mir gleichgültig (Pia., Prot.316B u.ö. De-

διαφεύγω

διγνώμων

mosth.9,50. Polyb.3,21,9. Dionys. Hal., de Lys.25. Aelian, v.h. I,25 u. s. P. Oxy. 1348) Gal 26.* (13) IX 64-6; X 2, 1289

97. Jos., bell.5,161 ; d. seltene Komp. διαφορώτερος auch Sext. Empir., adv. math. 9,218) δ ι α φ ο ρ ώ τ ε ρ ο ν δνομα e. vor-

383

διαφεύγω Fut. διαφεύξομαι

Aor. 2 διέφυγον. Pf. διαπέφευγα (LXX) entfliehen, entkommen (seit (LXX).

Hdt., auch SIG 709,28.35.731,17. Pap. J o s 8 , 2 2 . S p r 1 9 , 5 .

2Makk 7,31. Philo, spec. leg. 1,36. Jos., bell. 2,441 u.ö. Ath.) AG 2742. IMg 1,2.* (1) διαφημίζω Aor. 1 διεφήμισα. Pass. Aor. διεφημίσ θ η ν durch Gerede bekannt machen, verbreiten (Arat., phaen.221. Dionys. Hai.11,46. Palaeph. p.21,12. Vett. Val. In-

dex. TestSal D8,1. Jos., bell.2,594.6,116) τινά Mt93l. X. λόγον (vgl. Jos., bell. 1,651) 2815 Mk 145.* (3)

διαφθείρω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. JosAs 26,3.4 [6] Esr [P.Oxy. 1010], Apk 4Esr fgm.d. Philo. Jos. Just.) Fut. διαφθερώ. Aor. 1 διέφθειρα Pass. Pf. 3. Sg. διέφθαρται (Ze 3,7); Ptz. διεφθαρμένος. Aor. 2 διεφθαρην. Fut. 3.Sg. οιαφθαρήσεται (Da [Theod.]) — 1. zerstören v. Rost, der Eisen zerstört Dg 2,2. v. Motten (Philo, Abr. 11), die Kleider zerfressen Lk 1233. - IMg 10,2. Menschen, Völker vernichten, umbrin-

384

züglicherer Name Hb l4 ( = ÌKI 36,2). διαφορώτεραι λειτουργίαι 8e.* (4) IX 64-6; Χ 2, 1289 δ ι α φ υ λ ά σ σ ω (seit Hdt., auch Inschr. Pap., bes. beliebt in d. magischen Lit. [Pap.-Amulett 6.25], TestSeb 5,4. Testjos 18,4 [ß-a]. Ep.Arist.272. Philo, aet. m.36.74. Jos., ant. 11,155 u.ö. In LXX, auch PsSal 16,9. TestJos 18,4. JosAs 25,5 [-πτει], 26,2. grBar tit. 2 u. Mel., P. 84,629 bes. ν. Gottes Fürsorge, wie Diod.S. 3,40,7 θεός διεφύλαξεν. P. Gieß. 17,7. BGU 1081,3f. εύχομαι τοις θεοΐς ύπέρ σου, ϊ ν α σε διαφυλάξουσι. 984,27 U.ö. PGM 4,2516.13,633) Fut. 3.Sg. διαφυλάξει (LXX). Aor. 1 διεφύλαξα. Pass. Aor. 3.Sg. διεφυλάχθη (Hos 12,13). Fut. 3.Sg. δ ι α φ υ λ α χ θ ή σ ε τ α ι (Jer 3,5) bewachen, bewahren τινά jmdn. ν. Gott ÌKI 59,2. PrJk 9,3. V. Engeln Lk4io (Ps 90,11). PrJk 22,3. - Βαρσαβάς ... ά π α θ ή ς διεφυλάχθη Pa (11,2) (s. απαθής 2.).* (1)

(LXX).

δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ω (seit Andoc. u. Lysias, auch P. Tebt. 112 Einl. [II v]) Med. Aor. 1 διεχειρισάμην. In uns. Lit. nur als Med. in d. Bed. Hand legen an, umbringen, ermorden (Polyb.8,23,8. Diod.S. 18,46,7. Plut., mor.220Β. Herodian 3, 12,1. Jos., bell.1,113; ant. 15,173 u.a.) τινά jmdn. AG 530

gen (Aristot., pol.7,1, 1323 a,31. Diod.S. 5,54,3.12,68,2. Plut., Demosth.859 [28,4], LXX. Jos., ant.2,26.11,211) A p k 1118a.

2621. API Kor 2,11.* (2)

H 23,3.78,9.103,1.7. Pass, zugrunde gehen vom äußeren Menschen 2Kor4i6 (vgl. Ps.-Plato, Alcib. 1 p. 135 A

δ ι α χ λ ε υ ά ζ ω (Demosth.50,49. Polyb. 18,4,4. Ps.-Plato, Axioch. P-364B. Jos., bell. 2,281 ; ant. 15,220) v e r h ö h n e n , a b s .

δ ι α φ θ α ^ ή ν α ι τ. σώμα. Lucían, dial. deor. 13,2. Philo, decaí.

124). ουδέν αύτοϋ διεφθάρη kein Teil von ihm ging zugrunde API Kor 2,30. - Η 7,3. ν. Schiffen (Diod.S. II,19,3.13,13,4. Schol. zu Apollon. Rhod.2,111 l - 1 2 b διαφθαρείσης τής νεώς) Apk 89. ν . e. Herrschaft IEph 19,3. v. Leib Hungernder hinsiechen (Appian, bell, civ.2,66 § 274 λιμώ διαφθαρηναι P.Oxy.938,4. Philo, leg. ad Gai. 124)

Η 17,3. — 2. verderben im sittl. Sinn (Diod.S. 16,54,4 τά ήθη τ. άνθρώπων. Dio Chrys. 26 [43], 10 τούς νέους. Jos., c. Ap. 2,264. J u s t ) : d. Land A p k l l i e b 192 v.l. δ. την εις θεόν

γνώμην IRö 7,1. διεφθαρμένοι ά ν θ ρ ω π ο ι τον νουν lTi 6s. V. d. Gesinnung Pass, verderbt werden H 53,7 (vgl. Pia., leg. 10,888 A u. Jos., ant.9,222 δ. τήν διάνοιαν. Aeschyl., Ag.932 u. Dionys. Hai. 5,21 τ. γνώμην. Dio Chrys. 60 + 61 [77 + 78],45 ψυχή διεφθαρμένη).* (6) IX 94-106; Χ 2, 1289

διαφθορά, δς, ή

(seit Aeschyl. Hdt., auch LXX. Test Gad 8,2. JosAs 7,6. Philo. Jos., c. Ap.2,259. Just., D. 134,2 u. Tat. 1,4 im sittl. Sinne) d. V e r n i c h t u n g , d . V e r w e s u n g d . L e i bes ίδεΐν δ. (ειδον 5) AG 227.31 1335fr. (überall Ps 15,10; s. JRegula, PM 15/11,230-33). ύποστρέφειν εις δ. in d.

Verwesung (d.h. wohl d. Totenreich) zurückkehren 1334 (vgl. έλθεΐν εις δ. Hi 33,28. καταβαίνειν εις δ. Ps 29,10).* (6) IX 94-106; Χ 2, 1289

διαφορά, ας, ή d. Unterschied (Thu. u.a., auch UPZ 110,96 [164 V] U.a. Pap. Sir prol., ZI.26. IMakk 3,18. W s h 7 , 2 0 . Test Abr A 5 S. 82,4 τήν δ. της ομιλίας „wertvolles Gespräch" [vgl. Just., A I 21,4 εις δ. καί προτροπήν των εκπαιδευομένων], Tat. Ath., R. 76,20) δ. πολλή e. großer U. (Jos., vi. 2; vgl. Philo, op. m.134) Β 18,1. D 1,1. δ. τε πολλή

spotten AG 2i3.* (1) δ ι α χ ω ρ ί ζ ω (seit Aristoph. X. Pia., auch P. Tebt. 802,14. P.Oxy. 1673,5. LXX. TestJob38,3. Test 12Patr. grBar 16,13. Philo. Jos. Mel., P. 55,407) Aor. 1 διεχώρισα (LXX). Pass. Pf. Ptz. διακεχωρισμένος (LXX). Aor. διεχωρίσθην

(LXX) trennen τί από τίνος etw. ν. etw. ÌKI 33,3 (vgl. Gen 1,4.6.7. Jos., bell. 1,535. TestJos 13,6). Pass, sich trennen (Diod.S. 4,53,4. Jos., ant. 15,259) άπο τίνος ( P G M 12,458 Γ. ποίησον τον δείνα διαχωρισθήναι ά π ο τοϋ δείνα.

Herrn. 1,1 ib. Gen 13,9.11. Sus 13 Theod.) Lk933. 1K1 10,4 (Gen 13,14).* (1) δ ι γ α μ ί α , ας, ή d. zweite Ehe (Cat. cod. astr. XII 174,10. Just., A I 15,5) T i t 19 v . l . (s. δίγαμος).* (0)

δ ί γ α μ ο ς , ov — 1. zweimal ( = doppelt) verheiratet (Manetho, apotel. 5,291). — 2. z u m zweiten M a l v e r h e i r a t e t (Stesichorus [VII/VI v], fgm.17,4 Diehl [223,4 Page; dazu Schol. Eur., Or.249] δ. neb. τρίγαμος ν. Frauen, die, ihre Männer verlassend, e. 2. u. 3. Mal heiraten. Kirchenschriftsteller [Hippolyt, elench.9,12,22 Wendl. u.a.] v. d. normalen 2. Ehe. δίγ. in dies. Sinn Leontios 13 p. 26,10. τρίγαμος γυνή = z. 3. Mal verheiratet auch Theokrit 12,5. An normale Ehe denkt offenbar ebenso Ptolem., apotel. 4,5,1.2; ά γ α μ ο ς = unverheiratet, μονόγαμος = einmal verh., πολύγαμος [auch 4,5,4] = mehrmals verh.) T i t 1» v . l . * (0)

δ ι γ λ ω σ σ ί α , ας, Β 19,7 v.l.* (0)

ή

d. Doppelzüngigkeit

D 2,4.

[μεταξύ] τών ά φ θ α ρ τ ω ν SJCh Z1.3f. (Ox 1081 ; n.d. Kopt. erg.). μεταξύ τίνος καί άλλου zwischen jmdm. u. e. anaern MPol 16,1. μη είδότες τήν δ. ταύτην ά π έ θ α ν ο ν da sie (die irrenden Menschen) diesen Unterschied (zwischen Vorgänglichem u. Unvergänglichem) nicht kannten, starben sie SJCh ZI. 23 (Ox 1081; n.d. Kopt. erg.).* (0)

δ ί γ λ ω σ σ ο ς , OV (als „zweisprachig" seit Thu. 8,85,2, auch Diod.S. 17,68,5. Schol. zu Pia., rep.600A) d o p p e l z ü n g i g (v. Schlangen Schol. zu Nicander, ther.371 οϊτινες δύο γ λ ώ σ σ α ς εχουσιν. Auch ν. Menschen: S p r 1 1 , 1 3 . S i r 5 , 9 . 1 4 . 1 5 . 2 8 , 1 3 . Philo, sacr. Abel.32 p.215,12. Or.Sib.3,37. - Theognis 1,91 spricht ähnlich v. einem, ος μιή γλώσση δίχ' εχει νόον)

διάφορος, ov — 1. verschieden, verschiedenartig (so Da 7,7 Theod. Jos., ant. 1,166. TestSal. Test 12Patr. Just. Tat.) χ α ρ ί σ μ α τ α Gnadengaben Rö 126. βαπτισμοί Waschungen Hb 9 io. — 2. im guten Sinn ausgezeichnet (seit Antiphanes

δ ί γ ν ω μ ο ς , OV (Symplicius in Epict. S. 134D. Max. Conf. opuse. [Migne 91,56B], Paroem. Gr.4,32 [Diogenian]) zwei-

seit Hdt., auch Pap.

Com. 175,3, auch Diod.S. 1,15,9.2,57,2. Sb 1005,3. Ep.Arist.

D 2,4. Β 19,7 (vgl. διγλωσσία, γλωσσώδης).* (0)

felnd, wankelmütig δ. υποκριτής Glosse in 056 u. 0142 zu άνήρ δίψυχος (s.d. Art.) Jk Is.* (0) δ ι γ ν ώ μ ω ν , OV (Schol. zu Eur., Or. 633. Simplicius in

385

διδαχή

διδακτικός

Epict. p. 134,53) doppelsinnig, wankelmütig

386

Β

σημος 19,1. ò της 'Ασίας δ. 12,2. V. Irrlehrern 2Ti 43; ebenso δ. πονηρίας Η 96,2. υιός διδασκάλου als Übers, v. Barabbas (s.d.) EHb Nr.339 ZI.50 (vgl.

διδακτικός, ή , ό ν zum Unterricht geschickt (Philod.,

Petrus v. Laodicea in Kl. T.8 5 S.IO, ZI.9ff. App.). - EReisch b. Pauly-W. V '05,401 ff. Dalman, Worte 272ff. Schürer II4 372ff. 491 ff. GFMoore, Judaism I '27,308ff.** (59) II 150-62,165, 168; III 1092; X 2, 1046 (S)

D2,4.

19,7.* (0) rhet.II p.22,10 Sudh. Philo, praem.27; congr.35) lTi 32 2Ti 224.* (2) II 168; X 2, 1046

διδακτός, ή , όν (d. Wort seit Pind. X. Pia. = lehrbar; so auch P s S a l 17,32. Ep. Arist.236. Philo) gelehrt — 1. v. Pers. unterrichtet (IMakk 4,7) διδακτοί θεοϋ v. Gott unterwiesen J 64s (Jes 54,13 ; vgl. PsSal 17,32 βασιλεύς δίκαιος διδακτός ύπό θεοϋ. Socrat.,

δ ι δ ά σ κ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 2 S.78,27.19 S. 101,10 u.ö. Test 12Patr. ParJer 7,37. grBar 6,4. ApkSed. ApkMos. Ep. Arist. 131. Philo. Jos. Apolog. außer Mel., Hippol.) I p f . έ δ ί δ α σ κ ο ν . F u t . δ ι δ ά ξ ω . A o r . 1

ep. 1,10 προηγόρευσα ... διδάσκοντος τ. θεοϋ). — 2. eingelernt, beigebracht (Jos., bell.6,38) m . G e n . (Soph., El. 344 νουθετήματα κείνης διδακτά von jener einge-

Aor. έδιδάχθην lehren

lernt) έν διδακτοΐς άνθρωπίνης σοφίας λόγοις in Worten, die v. menschl. Weisheit beigebracht sind, Ggs. έν δ. πνεύματος in dem, was ν. Geist jmdm. beigebracht

worden ist lKor 2 1 3 * (3) II 167f.; X 2,1046

δ ι δ α σ κ α λ ί α , α ς , ή (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestRub 2,5. Just. Tat. Ath.)

— 1. akt. von d. Lehrtätigkeit d. Unterricht, d. Unterweisung (X., oec. 19,15 άρα ή έρώτησις δ. έστίν. Epikt.2, 14,1. SIG 672,4 [II ν] ϋπέρ τάς των παίδων διδασκαλίας u.ö. P. Oxy. 1101,4. Sir 3 9 , 8 . Philo. Jos., ant.3,5.13,311. Just., All 10,1. Ath.33,2) Rö 127. V. B i s c h o f l T i 4 i 3 . i 6 . εις δ.

έγράφη ist zur Belehrung geschrieben worden Rö 154. ωφέλιμος προς δ. nützlich zur Β. 2Ti 316. προς τάς χρείας έποιειτο τάς δ. (Petrus) pflegte nach praktischen Gesichtspunkten zu lehren Pa (2,15). — 2. pass, von dem, was gelehrt wird, d. Lehre (vçl. X., Cyr.8,7,24 παρά των προγεγενημένων μανθάνετε. α ύ τ η γ α ρ ά ρ ι σ τ η δ . Sir 2 4 , 3 3 . S p r 2 , 1 7 . Altchr. Gebet [CSchmidt: Heinrici-Festschr.'14 p.71,26] δ. των ευαγγελίων. Just., D.35,2 καθαρας δ. u.ö.), n e b . έ ν τ ά λ μ α τ α α ν θ ρ ώ -

πων (nach Jes 29,13) Mt 15» Mk 77 Kol 222. δ. δαιμον ί ω ν lTi 4 l (vgl. αί δ. της πλάνης Theoph. Ant. II, 14 [S. 136,

έδίδαξα. Pf. 3.Sg. δεδίδαχεν (Spr 30,3). Pass. Pf. 1.P1. ο ε δ ι δ ά γ μ ε θ α (Just.); Ptz. δ ε δ ι δ α γ μ έ ν ο ς (LXX). — 1. abs. Mt 423 M k I21 J 7 u lKor4i7 lTi 411 62.

IEph 15,1. Pol 2,3. V. d. Tätigkeit d. christl. διδάσκαλοι Η 13,1. εποίησαν ώς έδιδάχθησαν sie taten, wie sie angewiesen worden waren Mt 2815. — 2. verb. — a. m. Akk. d. Pers. jmdn. belehren (SIG 593,15. P.Lond.43,6ff. τα παιδάρια) H b 8 l l (Jer 3 8 , 3 4 ) M t 5 2 M k 9 3 1 L k 4 3 i J 735 u . ö . I s r a e l Β 5 , 8 . — b. m. Akk. d. Sache (X., Cyr. 1,6,20. SIG 578,34 τά μουσικά. Jos., ant.9,4. Did., Gen.58,4 u.ö.) Mt 159 (Jes 2 9 , 1 3 ) . 22i6

AG I811.25. φόβον θεοϋ Β 19,5 (vgl. Ps 33,12). τον περί αληθείας λόγον Pol 3,2; vgl. API 8,8 τον λόγον τοΰ κυρίου. AG 1535. - API Ox 6. API 6,12 (Herrn. 1,29 τ. λόγους διδάσκων, πώς σωθήσονται). τ. ε υ α γ -

γέλιον ΜΡοΙ 4. ταληθη Pa (2,3). α λέγουσιν καί διδάσκουσιν API Kor 1,9. — c .m. Akk. d. Pers. u. d. Sache jmdn. über etw. belehren (X., mem. 1,2,10; Cyr. 1, 6,28. Sallust. 3 p. 12. SIG 450,5 f. δ. τους παϊδας/ τον ϋμνον. Philo, div. rer. her. 39. Jos., ant. 8,395) ύ μ ά ς δ ι δ ά ξ ε ι π ά ν τ α

er wird euch über alles belehren J 1426. - Mk42

AG 2121 H b 512. P a s s , δ ι δ ά σ κ ο μ α ι τ ι (Solon 22,7 Diehl ! . OGIS 383,165 διδασκόμενοι τάς τέχνας. Philo,.mut. nom. 5)

Gal 112. παραδόσεις ας έδιδάχθητε d. Uberlieferungen, über die ihr belehrt worden seid 2Th 215. - Dafür

21]). κακή δ. IEph 16,2. δυσωδια της δ. 17,1. Eph4i4. Häufig ν. d. lehrhaften Inhalt d. kirchl.

τ ι ν ά π ε ρ ί τ ί ν ο ς (OGIS 484,5. P. Straßb.41,8. Jos., ant.2, 254) 1J 227.

C h r i s t e n t u m s (αί δ. της αληθείας Theoph. Ant. II, 14 [S.

136,14]): δ. του σωτήρος ήμών θεοϋ Tit 210 (ζ. Gen. vgl.

— d. m. Dat. d. Pers. (Plut., Marceli. 304 [12,4], Aesop, fab.2i0c,8 Chambry v.l.) u. f l g d . I n f . έ δ ί δ α σ κ ε ν τ φ Β α -

2ι. καλή δ. ΙΤί 4é. ή κατ' εύσέβειαν δ. d. fromme L. 63. V. d. Haeresie: άπό της δ. αύτών αποφεύγετε APlKor2,21. Ohne Zusatz neb. λόγος ITI 517 61 2Ti3io Tit 2?. παραβολάς και διδασκαλίας Pa

(SIG 662,12ff. δ. τους παϊδας ςίδειν. Philo, omn. prob. lib. 144) M t 2820 Lk 111. Pol 4 , 1 . Statt d . I n f . ο τ ι (Diod.S. 11, 12,5.18,10,3. Aelian, v.h. 3,16. Philo, mut. nom.18; fuga 55)

Hen 10,8 ή δ. Άζαήλ). δ . ύ γ ι α ί ν ο υ σ α lTi 110 2Ti 4 3 Tit 19

( 2 , 1 1 ) . * (21) II 163-6; Χ 2, 1046 (S)

διδάσκαλος, OU, Ó (seit Homer, hymn. u. Aeschyl., auch Inschr. Pap. E s t h 6 , 1 . 2 M a k k 1,10. TestAbr Β 11 S. 115,18. Asels. Philo. Jos., ant. 13,115; vi. 274. Ar. Just. Tat. Did.) d. Lehrer δ. έθνών Dg 11,1. πέποιθας σεαυτόν είναι δ. νηπίων du traust air zu, e. L. d. Unmündigen zu sein Rö22o. όφείλοντες είναι διδάσκαλοι die ihr Lehrer sein müßtet Hb 512. Neb. μαθητής (Epikt.4,6,11. Jos., ant. 17,334. Did., Gen.66,25) Mt 1024Γ. Lk 640. I M g 9 , 2 .

Als Anrede an Jesus (entspr. d. Titel 3Ί, '31) M t 819 1 238 1916 2216.24.3« M k 438 917.38 10l7.20.35

12l4.19.32 131 Lk 312 740 938 IO25 1145 1213 I8I8 1939

20 21.28.39 21 7 J 84. I E p h 15,1. I M g 9 , 2 . (Dann auch als Bez. für Jesus: ό δ. ήμών Orig., C. Cels.6,36,32. θείος δ.

1,37,19) Neb. andern Titeln Dg 9,6. Als βασιλεύς καί δ. bez. M Pol 17,3. J l38 hat Ραββί m. Übers, (vgl. 32), dafür 20i6 'Ραββουνί. M. Art. ( = Κ31.) Mt9ii 1724 238 2618 M k 535 14i4 Lk,640b 849 2 2 1 1 J Ì Ì 2 8 (Philo, leg. ad Gai. 53 πάρεστιν ό δ.). Ó δ . κ α ί ό κ ύ ρ ι ο ς ( = 113)

λάκ βαλεΐν Apk 214. — e. m. Akk. d. Pers. u. flgd. Inf.

lKor 114, auch ότι - recitativum Mk83i AG 151. API 8,31.— f. m. anderen Verben δ. καί κηρύσσειν Mt 111. κ. εύαγγελίζεσθαι AG 1535. κ. νουθετειν Kol 316. κ. παρακαλειν 1TÌ62. παραγγέλλειν κ. δ. 4 l l . - GBjörck, ΗΝ ΔΙΔΑΣΚΩΝ. D. periphrastischen Konstruktionen im Griechischen '40. (97) II 138-50; III 713; X 2, 1046 (S) δ ι δ α χ ή , f j ç , ή (seit Hdt., auch BGU 140,16 [II n], einmal LXX, dann Ep. Arist. Philo. Jos. Just.) — 1. akt. d. Unterweisung, d. Unterricht (Hdt. 3,134,2. Pia., Phaedr.275 A; auch Ps 5 9 , 1 . Jerus. Inschr.: SEG 8,170,5 [vor 70 n] δ. εντολών. Philo, spec. leg. 2,3. Jos., ant. 17,159. Just., A l l 5,4 δια διδαχής θυμάτων) λ α λ ε ϊ ν (έν) δ. in Form

e. Unterweisung reden lKor 146. έν πάση δ. in jeder Art Belehrung 2Ti 42. V. d. Unterweisung Jesu Mk 42 1238.

— 2. pass. d. (durch Unterweisung vermittelte) Lehre (Ep. Arist.207.294. Just., AI 40,1) d e r P h a r i s . U. S a d -

duzäer Mt 1612; Jesu J 7i6f. 1819; der Apostel AG 242

als Ehrentitel 13i3f. V. Joh. d. Täufer gebr. Lk3i2.

(Iren., haer.IV, 33,8 [Ην II, 262,6]. Just., AI 53,3 παρά των αποστόλων). - AG 528 13i2 Rö 1617 1 Kor 1426 2J9f.

V. j ü d . S c h r i f t g e l e h r t e n Lk246 J 3 i o (Petosiris, fgm. 36b ZI. 13 ό διδάσκαλος λέγει = der [bekannte] Lehrer sagt). Als Christi. A m t AG 13i lKor 1228f. E p h 4 u 2Ti 111 J k 3 l (ThabOrbiso, Verb. Dom.21,'41,169-82). D 15,1 f.;

Apk 224. D insc. 1,3.6,1. Β 9,9.16,9.18,1. κατά τ. διδαχήν der Lehre entsprechend Tit l i . βαπτισμών δ. Lehre von den Taufhandlungen Hb 62. τύπος διδαχής

besoldet 13,2. Vgl. Η 13,1.31,1.92,4.93,5.102,2. Β 1,8.4,9. V. Paulus δ. έθνών 1TÍ2?. V. Polykarp δ. άποστολικός καί προφητικός Μ Pol 16,2. δ. έπί-

Lehrform (ν. C h r i s t e n t u m ) Rö 617 (dazu παραδίδωμι 1 b a. E. und τύπος 4). δ. κ α ι ν ή M k 127 (vgl. d. apokr. Εν. P. Oxy. 1224 [Kl. Texte 83, S.26,19ff.] ποίαν σε φασιν διδαχήν καινην διδάσκειν, ή τί βάπτισμα καινόν κηρύσσειν;) AG 1719.

387

388

δίδραχμον

δίδωμι

δ. αφθαρσίας unvergängliche Lehre IMg 6,2. V. Irrlehren Apk 2i4f. Hb 139. κακή δ. IEph 9,1. δ. £τεραι, μωραί Η 72,5. D. Lehre d. Engels d. Bosheit 36,7. — 3. Beide Bed. sind mögt. Mt 728 2233 Mk 1221118

gebieten J 1157 1249 1J 323. έντολήν καινην δ. e. neues Gebot geben J 1334. εϋσημον λόγον δ. deutlich, verständlich reden IKor 149. παραγγελίαν δ. Anweisung geben ITh 42. περιτομήν δ. Beschneidung vollziehen Β 9,7. δ. την èv κυρίω σφραγίδα im Herrn versiegeln API 11,23. προσκοπήν δ» Anstoß geben 2Kor 63. ράπισμα δ. τινι imdn. ohrfeigen J 18 22 193. σημεΐον δ. e. Zeichen geben Mt 2648. τόπον δ. τινί jmam. Platz

Lk 432.** (30) II 166F.; X 2, 1046 (S)

δίδραχμον, ου, τό (το δίδραχμα Kod.W; vgl. MBIack, Mélanges Béda Rigaux, Gemblouse '70,61 f. D. Adj. δίδραχμος seit Thu., d. Subst. t ò δ. b. Aristot., Άθην. πολ. 10,7. Pollux. Lucían, dial. mer. 7,2 έάν ό σκυτοτόμος αίτη τό δίδραχμον. Galen. Cass. Dio 66,7, auch IG2 I 79,2. P. Tebt.404, 12. LXX. Philo, div. rer. her. 186f. Jos., ant. 18,312) d. Doppel-

machen

(Plut., Gai. Gracch.840 [13,3]) Lk 149; übertr.

Raum gewähren Rö 121» Eph 427. υπόδειγμα δ. e. Beispiel geben J 1315. φίλημα δ. τινί jmdm. e. Kuß geben Lk 745. drachme ( = 1 Stater), Einheit des äginet., korinth., — ß. bes. häufig v. Gott (seit Homer) u. Christus: gepers. u. ital.-sizil. Münzfußes, als Wertaufschrift auf ben, verleihen, zuteil werden lassen, bei Übeln, Strafen : syr. Provinzialmünzen Neros. Die Doppeldrachme verhängen τινί τι Eph 48. 1 Kl 60,4. τινί τίνος jmdm. galt bei d. Juden = l / i Sekel u. war d. Betrag d. v. etw. geben Apk 217. Dafür τινί εκ τίνος lJ4i3. τί jährl. Tempelsteuer für eine Person Mt 1724 (dazu εις τινα ITh 48 (Ez 37,14) ; εις τάς καρδίας Apk 1717 Mel., P. 86,649; e. διδραχμία als Tempelabgabe für den Gott (vgl. Χ., Cyr.8,2,20 δ. τινί τι εις ψυχήν). Dafür εν ταϊς Suchos: Mitt.-Wilck. I 2,289,9 [125 v], BGU 748 [I n]). - Schüκαρδίαις δ. (vgl. èv I 6) 2Kor 122 816 (vgl. Ez36,27). εις rer II4 314f. Mitt.-Wilck. 1 2, S.85f. Dßm., LO 229. S. auch ζ. τήν διάνοιαν Hb 8io (Jer 38,33); έπί καρδίας 1016 (δ. έπί e. acc. wie Jer 6,21 u.s. Jer 38,33 έπί καρδίας αργύριο ν a. E.* (1) αύτών γράψω). M. flgd. ίνα gestatten, daß Mk ΙΟ37. Δίδυμος, ου Ν. pr. m. Didymus (als Name z.B. - Sehr häufig ist in diesem Sinne das Pass. (Plut., mor.265D. 277E) Lk8io Apk 64 72 137.14f. u.o. έκδίκηOGIS 519,8.736,27. P.Oxy.243,4.46.251,1.255,2.263,8 u.ö.), σιν διδόναι τινί e. Strafe über jmdn. verhängen deutsch Zwilling, griech. Name d. Apostels Thomas 2Th le. βασανισμόν και πένθος δ. τινί Qual u. Leid (DKÍ1 = Zwilling) J 1116 2024 212.* (3) über jmdn. kommen lassen Apk 187. ονομα δ. PrJk δίδωμι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. 6,2. χάριν δ. (Jos., bell.7,325) Jk46 lPt5s. PrJk 14,2 (jedes Spr 3,34). έξουσίαν δ. (Hippol., Ref.ν, 26,21) TestAbr. Tesüob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. ApkEsr. jmdm. Vollmacht erteilen, jmdm. d. Vermögen, d. ApkSed. ApkMos. AkrEz PI r.8. Ep.Arist. Philo. Jos. Or.Sib. Kraft, d. Macht verleihen, d. Recht geben u.ä. (vgl. Apolog. außer Ar.) NF διδώ (Bl-D. §94,1 m. Anh.) Apk 39 TestJob 20,3. Jos., ant.2,90; vita 71) Mt 98 2818 2Kor 13l0 (δίδω Tregelles. δίδωμι v.l.), 3.Sg. διδοί (grBar 7,2), Apk 93. 1 Kl 61,1. υίοθεσίαν API 2,28.9,12. αφεσιν 3. PI. διδόασι. Ipf. 3.Sg. έδίδου, έδίδει (Η 62,7; vgl. άμαρτιών 2,30. μεγαλεία 6,13. M. flgd. Gen. über Mk 4s Kod. W), 3. PI. έδίδουν, έδίδοσαν (J 193) ; Ptz. διδών (Η 69,3). Fut. δώσω. Aor. 1 έδωκα; Konj. jmdn. Mt 101 Mk67 J 172. του πατεΐν επάνω τινός über etw. hin zu gehen Lkl0i9. τήν σοφίαν του δώση (J 172) Apk 83 t.r. (dazu W-S. § 14,9. Bl-D. §95,1 m. γράψαι τήν ίστορίαν ταύτην die Fähigkeit, diese GeAnh.), οώσωμεν Mk6j7 v.l. δώσωσιν Apk49 v.l. Pf. schichte zu schreiben PrJk 25,1. εδωκεν αύτοΐς δύναδέδωκα. Plsqpf. έδεδώκειν (u. ohne Augm. δεδώκειν μιν και έξουσίαν έπί Lk9i (vgl. Just., D.30,3 εδωκεν Mk 1444 Lk 1915 J 1157). Aor. 2 Konj. 2.Sg. δώς vgl. αύτφ δύναμιν). Häufig steht d. einfache δ. c. inf. in Mt526. 3.Sg. δφ (δώη J 1516 [EGH 33 u.a.] Eph 117 ähnl. Sinne (Appian, Liby. 19 § 78 ην J = έάν) ό θεός δφ έπι2Ti22s: überall ist δωη [Konj.] zu schreiben, nicht κρατήσαι. 106 § 499) δέδοται es ist jmdm. verliehen, geδ φ η [Opt.], S.u.; δοΐ Mk 8 37. Bl-D. §95,2 m. Anh Mit. geben, beschieden δ. γνώναι τα μυστήρια d. Geheim81V. Rdm.1 97f.; derselbe, Glotta 7,'16,21 ff. GDKilpatrick in: nisse zu erkennen Mt 1311; vgl. ή δοθείσα αύτφ Festschr. f. JSchmid, Regensburg '63,135), PI. δώμεν, δώτε, γνώσις Β 9¡8 (Just., D.7,3 εί μή τω θεός δφ συνιέναι). δώσιν; Opt. 3.Sg. heilenist. (auch LXX) δώη st. δοίη Rö 155 2Th 316 2Ti 116. 18 (über Eph 117. 2ΤΪ 225 s. o.) ; εδωκεν ζωην εχειν Leben zu besitzen J 526. μετά παρρησίας λαλεΐν freimütig zu reden AG 429 u.o. Imp. δός, δότε; Inf. δοόναι; Ptz. δούς. Pf. δέδωκα Nicht selten ist d. Inf. aus d. Zshg. zu erg. (Himerius, (LXX). Pass. Pf. δέδομαι. Aor. 1 έοόθην. Fut. 1 or. 38 [4], 8 εί θεός διδοίη = wenn Gott gestattet) OIÇ δ έ δ ο δοθήσομαι (W-S. § 14,8 ff.) ται ere. χωρεΐν Mt 1911. ήν δεδομενον σοι erg. έξου— 1. geben, schenken σίαν εχειν J 1911. Μ. flgd. acc. c. inf. (Appian, Mith— a. eigtl. τινί τι jmdm. etw. ταΰτά σοι πάντα rid. 11 §37. Heliodor 5,12,2 δώσεις με πιστεύειν) ούδέ δώσω Mt 49. τό αγιον τοις κυσίν 76 (Ps.-Lucian, asín.33 δώσεις τον οσιόν σου ίδεϊν διαφθοράν du wirst τα έγκατα τοις κυσί δότε). - 7II 147 u . o . τινί εκ τ ί ν ο ς nicht zulassen, daß dein Heiliger verwese AG 227 1335 jmdm. ν. etw. (aus e. Vorrat) mitteilen, abgeben (Tob (beidemal Ps 15,10Ì. εδωκεν αύτόν έμφανη γενέ4,16. Ez 48,12) Mt 258. v. Brot Mk 226 Lk 64. Aus d. σθαι er hat ihm verliehen zu erscheinen IO40. δος ... Opferspr. θυσιαν δ. e. Opfer darbringen 224 (vgl. Jos., ραγήναι τα δεσμά gib, daß die Fesseln zerrissen werant. 7,196 θυσίαν άποδοϋναι τ. θεώ), δόξαν δ. θεώ Gott den API 3,11. Prägnant: gestatten, befehlen (Diod.s. preisen (Jos 7,19. Ps 67,35. lEsr 9,8. 2Ch 30,8 u.o.) 9,12,2 διδ. λαβείν - gestatten zu. 19,85,3 τί = etw. Appian, 1718 J 924 AG 1223 u.ö. δόξαν και τιμήν (2Ch 32,33) bell, civ.4,125 § 524 ό καιρός έδίδου = der Augenblick gebot. Preis u. Ehre darbringen Apk 49. Abs. μακάριόν Biogr. p. 130 έδίδου θάπτειν τ. άνδρα) εδόθη αύτοϊς ϊνα έστιν μάλλον διδόναι η λαμβάνειν Geben ist seliger μή άποκτείνωσιν es wurde ihnen geboten, nicht zu töals Nehmen AG 2035 (Theophyl. Sim., ep.42 τό διδόναι ή τό ten Apk 95; vgl. 198. λαβείν οίκειότερον); vgl. 1 K l 2 , 1 . Η 2 7 , 4 f f . (der Ggs. δίδωμι - λαμβάνω ist häufig: Epicharmus, fgm.273 Kaibel. Com. fgm. adesp. 108,4 K. Maximus Tyr. 32,10c όλίγα δούς, μεγάλα £λαβες. Sir 14,16. Tat. 29,2. - Zu dem Logion vgl. JJeremias, Unbekannte Jesusworte ''80,73 ff. EHaenchen zu AG 20,35). — b. geben im Sinne v. gewähren, verleihen (Philo, leg. all. 3, 106 δ. χρόνον εις μετάνοιαν) — α. in zahlreichen

Wendungen, wo die Ubers, sich nach d. Subst. zu richten hat. άφορμήν δ. Gelegenheit geben zu etw. 2Kor 512. Η 29,11. μαρτυρίαν δ. bezeugen ÌKI 30,7. γνώμην δ. eine Meinung äußern IKor 725 2Kor 810. έγκοπήν δ. e. Hindernis bereiten IKor 912. έντολήν δ.

— γ. übertr. ύετόν δ. regnen lassen (3Kö 17,14. Hi 5,10. Sach 10,1. PsSal5,9) Jk 5ie AG 14n. τέρατα Wunder geschehen lassen AG 219 (Jo 3,3). v. Gestirnen φέγγος δ. Licht geben, scheinen Mt 2429 Mk 1324 (vgl. Jes 13,10). V. e. Musikinstrument φωνήν δ. (Ps 17,14.103,12. Jdth 14,9. Pind., Nem.5,93. Hen 102,1 ν. Gott, wie Mel., P. 98,752) e. Ton ν. sich geben IKor 14 7 f. — 2. übergeben, hingeben τινί τι e. Frau d. Scheidebrief Mt 531 (Dt 24,1 ; umgekehrt v. d. Frau Just., A II 2,6 ρεπούδιον δοΰσα). d. zufallenden Vermögensteil auszahlen Lk 1512. d. Jüngern Brot Mt 141» 1536 Mk64i

390

διεγείρω

διερμηνεύω

86 Lk 2219 J 2113. τάς ράβδους PrJk 9,1. χείρα jmdm. d. Hand reichen AG 941 (vgl. lMakk 6,58. 2Makk 12,11. Jos., bell. 6,318). (τον) μαστόν τη παιδί PrJk 5,2.6,3. Dat. od. Akk. sind zuweilen aus d. Zshg. zu

Mk 439 AG I610D. API 7,29. Bildl. (das Pass, vom Aufflammen der Schlacht: Quint. Smyrn.3,20) v. ruhenden

389

e r g . Mt 197 262«r. M k 1422f. Lk II7f. δ. δ α κ τ ύ λ ι ο ν εις

την χείρα e. Ring an d. Finger stecken Lk 1522 (vgl. Esth 3,10. - δίδωμί τι εις την χείρα auch Aristoph., nub. 506. Herondas 3,70). M. flgd. Inf. δ. τινί φαγείν jmdm. zu essen geben Mt 1416 2535.42 Mk 543 637 J 631 u. ö. (vgl. Gen 28,20. Ex 16,8.15. Lev 10,17). zu trinken g. Mt 2734 M k 1523 J 47 Apk 1 6 i (Hdt.4,172,4. Aristoph., pax 49. Schol. zu Nicander, alexiph. 146 δός πιεΐν τι τινι, ohne Dat. 198. PGM 13,320 δός π(ι)εϊν. Jos., ant. 2,64).

— 3. Uberlassen, anvertrauen τινί τι jmdm. etw. Geld Mt 2515 Lk 1913.15. d. Schlüssel d. Himmelreichs Mt 1619. vieil. Lk 1248. M. Zusatz ν. εις τάς χείρας J 133 (vgl. Gen 39,8. Jes 22,21.29,12 u. ö.) oder έν τη χειρί τίνος 335 (vgl. Jdth 9,9. Da 1,2.7,25 Theod. 1 Makk 2,7). Von geistigen Dingen J 178.14 AG 738. τινά τινι jmdn. der Fürsorge e. andern übergeben J 637.39 176.9.12.24 Hb 213 (Jes 8,18). / — 4. zurückgeben, hergeben ή θάλασσα τους νεκρούς d. Meer gibt d. Toten heraus Apk 2013. v. Acker u. seinem Gewächs καρπόν δ. Frucht tragen (Ps 1,3) Mt 138 Mk47f.; übertr. ίίδωκέν μοι Κύριος καρπόν δικαιοσύνης αύτοϋ PrJk 6,3 (Spr 11,30). ν. Lohn: bezahlen, geben τινί τι Mt 204 2615 2812 Mkl4ii Lk225 Apk 1118. Übertr. „es"jmdm. „geben" (Mélanges Nicole '05 p.246 λίθω δέδωκεν τφ υίω μου. Ps 2 7 , 4 )

Apk 223. V. Steuern, Abgaben, Pacht u.ä. τινί άπό τίνος Pacht von etw. geben Lk20io (vgl. lEsr 6,28). τί etw. entrichten Mt 1626 2710 Mk837. δ. κήνσον, φόρον Καίσαρι dem Kaiser Steuer zahlen (Jos., bell. 2, 403) Mt 2217 Mk 1214 Lk2022. Bes. λόγον δ. Rechenschaft ablegen (P. Oxy. 1281,9 [21 n]. P. Straßb.32,9 δότω λόγον) Rö 1412. δ. το μαρτύριον Zeugnis ablegen API 4,28. — 5. gleichwertig mit τιθέναι legen άργύριον έπί τράπεζαν Geld aufd. Bank geben Lk 1923. etw. machen, bestellen, einsetzen (Num 14,4) κριτάς Richter AG 1320. Mit doppeltem Akk. jmdn. zu etw. (P. Lille 28,11 [III ν] αύτοΐς έδώκαμεν μεσίτην Δωρίωνα) τούζ μεν αποστόλους d. einen zu Aposteln Eph4u. τινα κεφαλήν jmdn. ζ. Haupt machen 122. Dafür δ. τινά εις τι Β 14,7 (Jes 42,6). - Statt ποιεΐν (vgl. κατά I 2a β), in συμβουλών δ. e. Beschluß fassen Mk 36. — 6. hingeben το σώμά μου το ύπέρ υμών διδόμενον mein Leib, der fur euch hingegeben wird Lk 2219 (vgl. Thu.2,43,2. Libanius, declam.24,23 Förster οί έν Πύλαις ύπέρ ελευθερίας t. 'Ελλήνων δεδωκότες τα οώματα). έαυτόν (την ψυχή ν) δ. sich hingeben, sich aufopfern (Belege b. Nägeli 56, auch lMakk 6,44.2,50) m. Dat. 2 K o r 8 s . λύ-

τρον άντί πολλών sich als Löseqeld für viele h. Mt 2028 M k IO45 (άντί 3). Dafür άντιλυτρον ύπέρ τίνος lTi 26. ύπέρ τίνος e. Person od. Sache wegen, für jmdn. od. etw. J 1015 v.l. Gal 14 Tit 214. API 8,24. έαυτ ό ν δ. τ φ θ α ν ά τ φ I S m 4 , 2 (vgl. Just., AI 21,2 πυρί). δ.

έαυτόν εις το θηρίο ν auf das Tier losgehen Η 22,8. Dagegen sich irgendwohin begeben (Polyb. 5,14,9. Diod.S. 5,59,4.14,81,2. Jos., ant. 7,225.15,244) ε ί ς TO θ έ α -

τρον AG 1931. είς τήν ίρημον PrJk 1,4. — 7. δός έργασίαν Lk 1258 ist wahrscheinl. Latinismus = da operam (Bl-D. §5,3b Anm.3), doch auch sonst in d. Volkssprache eingedrungen (OGIS 441,109 [Senatskonsult 81 ν], P. Oxy.742,11 [vulgärer Brief 2 ν] δός έργασίαν. P. Mich.203,7.466,33 f. [Trajan]. P.Gieß.11,16 [118 n). P. Brem.5,8 [117/19 n]). (415) II 168; X 2, 1046f.

Meer: διεγείρετο wurde aufgeregt J618. Übertr. wachrufen od. wachhalten m. Akk. (2Makk 7,21. 15,10. Jos., bell. 2,181 τάς έπιθυμίας. TestDan 4,2 τ. ψυχήν) έν ύπομνήσει durch Erinnern 2Pt 113 3ι.* (5) δ ί ε λ α ύ ν ω (trans, seit Homer, auch Ri 4 , 2 1 Α. 5 , 2 6 A

[beidemal Aor.3. Sg. διήλασεν]; intr. seit x., auch Jos., bell. 1,100 [„hinübermarschieren")) M e d . a n u n s i c h e r ü b e r l i e f e r t e r Stelle, vieil, seinen Gang zu Ende gehen, o d . sich (wieder) in Bewegung setzen, antreiben π ά ν τ α

... διηλαύνετο PrJk 18,3 v.l. (f. άπηλαύνετο).* (0) δίελέγχω (seit Pia., auch Appian, bell, civ.3,54 § 224. Pap. Philo, spec, leg.1,64. Jos., c. Ap.2,149) Pass. Aor. 1 δΐηλέγχθην. Fut. 1 διελεγχθήσεται (Mi 6,2) überführen, in

uns.

Lit.

nur

Pass,

(miteinander)

rechten

διε-

λεγχθώμεν wir wollen rechten 1K1 8,4 (Jes 1,18).* (0) διέλκω (seit Pia., auch UPZ 145,7. P. Tebt. 711,8 [beide 11 v] u.s. Pap.) auseinanderziehen, -reißen ( n e b . δ ι α σ π ά ω ) d . Glieder Christi 1K.1 46,7.* (0) δ ι ε ν θ - υ μ έ ο μ α ι (nur b. Christen) nachdenken

περί του

οράματος über das Geschaute AG IO19.* (l) δίεξέρχομοί (seit Soph. Hdt., auch SIG Ind. P.Straßb. 92,12.15 [III v] u.s. Pap. LXX. Ep. Arist. 168. Philo, op. m.130. Jos., bell. 7,393; ant. 3,303 u.ö. Ath.) Fut. 2.Sg. δίεξελεύση (Ez 12,5). Aor. 2 διεξήλθον hervorkommen AG 283 v.l.* (0)

διέξοδος, ου, ή (seit Hdt., auch Ve». Val. 334,16. LXX. TestJuda 6,2. Ep. Arist. 105. Philo. Jos.) δ. τών όδών Mt 229 ist d. Stelle, wo die Straße, die Ortsgrenze durchschneidend, in d. offene Landschaft ausmündet, d. Durchgang, d. Ausgang, d. Endpunkt (Diod.S. 17,12,5 έν ταις διεξόδοις και τάφροις = a. d. Straßenausmündungen u. Gräben. Eutecnius 3 p. 35,33 Ausgang aus dem Fuchsbau.

Num 34,4f. Jos 15,4.7 u.ö. Jos., ant.12,346. - In Pap. v. Abschluß eines Rechtsstreites: Enteux. 54,11.65,6. P.Tebt. 762,8 [alle III v], 895,36 [II v). - Zu d. Bettlern an d. Straßen vgl. Lucian, necyom.17). Entspr. δ. τών ύδάτων d.

Punkt, an dem d. bisher verdeckte Wasserlauf den Erdboden durchbricht u. frei heraustritt, Wasserdurchbruch = d. Quelle (Hesych. Miles.3: 390 fgm. 1,3 Jac.: διέξοδοι zweier Flüsse. 4Kö 2,21) Β 11,6 (Ps 1,3).* (1) V 108-13; X 2, 1197 δ ι έ π ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. Wsh 9,3.12,15. Jos., c. Ap. 2,294. 0r.sib.3,360) besorgen, versehen τ ή ν ή γ ε μ ο ν ί α ν (wie OGIS 614,4; Vgl. 519,24) 1K1 6 1 , 1 f. τ ή ν έ π α ρ χ ι κ ή ν ε ξ ο υ σ ί α ν δ . (s. έπαρχικός) Phlm subsc. Hss.

τα επίγεια α. irdischen Pflichten nachkommen 7,2.* (0)

Dg

δ ι ε ρ μ η ν ε ί α , α ς , ή d. Auslegung, d. Erklärung, d. Übersetzung lKor 12i0 v.l.* (0) II 659-62; X 2, 1086 δ ι ε ρ μ η ν ε υ τ ή ς , OÖ, Gramm. Eustathius, ad II. Erklärer, d. Übersetzer d. Art. έρμηνευτής).* (1)

Ó (d. Wort erst wieder b. d. byz. p. 106,14; Nägeli 50) d. Ausleger, d. d e r e k s t a t . R e d e lKor 1428 (vgl. II 659-62; X 2, 1086 (Spicq I, 210)

διερμηνεύω Aor. 1 διερμήνευσα (Bl-D. §67,2 Anh.) — 1. übersetzen (Polyb. 3,22,3. UPZ 162 V, 4 [117 v],

διεγείρω (seit Hippokr., auch UPZ 81 III, 12 [II v], P.Tebt.

2Makk 1,36. Ep. Arist. 15.308.310. Philo, poster. Cai. 1; deus

804,15. PGM 13,279. LXX. TestSal. TesÜob 14,2. Test 12Patr.)

immut. 144; migr. Abr.12.73) Τ α β ι θ ά , ή δ ι ε ρ μ η ν ε υ ο μ έ ν η

Aor. 1 διήγειρα. Pass. Aor. 1 διηγέρθην. Ipf. διηγειόιιην od. διεγειρόμην (Bl-D. §67,2 Anh.) aufwecken e. chlafenden (Teles p.18,3. Polyb. 12,26,1. 3Makk 5,15.

λέγεται Δορκάς T., d. übersetzt Dorkas [ = Gazelle] heißt AG 93«.

Jos., ant.8,349) M k 4 3 8 v.l. Lk824. Pass, erwachen ( E s t h 1,11. Philo, vi. cont. 89. Jos., ant. 2,82 έκ t. ϋπνου) Mt 124 v. 1.

— 2. auslegen, erklären (Philod., rhet.I 84 als διερμηνεϊσθαι. Philo, op. m.31. grBar 11,7) τί etw. e. ekstat. Rede lKor 1230 145.i3.27. d . S i n n v. W e i s s a g u n g e n Lk2427.

διέρχομαι

διϊκνέομαι

ν . d. hl. Schriften A G 1 8 é D . * (6) II 659-62; X 2, 1086 (Spicq I, 205 f.)

διετία, ας, ή (Cleomedes (11 n] 1,3. Inschr. v. Magn. 164,12. SIG u. O G I S Ind. Oft Pap.; vgl. Preis. Graecus Venetus ed. vGebhardt 1875 Gen 41,1.45,5. Philo, in Flacc.128. - Jos. hat nicht δ., wohl aber επταετία [ant. 1,302]) d. Z e i t r a u m v.

391 Pass.

διέρχομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 10 S.87,28. TesUuda 7,7 [ß-d]. ParJer 7,13. grBar. ApkEsr 2,18 S.26.10T. Ep.Arist. Philo. Jos.) Ipf. δΐηρχόμην. Fut. διελεύσομαι. Aor.2 διήλθον. Pf. διελήλυθα ( L X X ) ; Inf. διεληλυθέναι (Just., D.86,2 [zu διέβην Gen 32,11]); Ptz. διεληλυθώς (Hb 4 i 4 ) — 1. hindurchgehen, durchschreiten, durchwandern — a. m. Akk. d. Ortes (Ep.Arist.301. Jos., bell.2,67) e. In-

sel AG 13β. τά άνωτερικά μέρη d. Oberland 19i. Gegenden 202. V. Schwert (vgl. 11.20,263.23,876. Jdth 6,6. 16,9) δ. την ψυχήν durchdringt d. Seele Lk 235. M. Ortsnamen verb. (Diod.S. 16,44,4 την Συρίαν. Jos., ant. 14,40) Jericho 191. Pisidien A G 1424. Vgl. 153.41 166 1823 1921 IKor 16s. - τους ουρανούς durch d. Himmel hindurchgehen Hb 414. e. Wache passieren AG 12 io. — b. m. Präp. — α. δ. διά τίνος durch etw. (Hdt. 6,31,2 u . a . Philo. Or. Sib.2,253) durch Einöden (vgl. Jos., ant. 15,200 τήν α ν υ δ ρ ο ν δ.) M t 1243 Lk 1124. durch e. Nadelöhr Mt 1924 Mk 1025 Lk 1825v.l. durch e. Tür Η 90,6. durch e. Zimmer δια [του ...] κοιτώνος API 5,31. δια μέσου αύτών mitten durch sie hindurch Lk430 J 859t.r. mitten durch Samarien Lk 17ιι; vgl. J44. durch alle Orte hindurch AG 932. durchs Meer IKor 101, δι' ύμών εις Μακεδονίαν durch euere Stadt nach M. 2Korlt6. durch einen Menschen: κοινόν και άκάθαρτον ούκ εΐα διέρχεσθαι δι' αύτης Anna ließ nichts Gemeines u. Unreines durch sie (Maria) gehen (v. d. Nahrung, vieil, auch übertr. v. Gedanken, nach Mt 1517f. Mk 7 i 9 f f . ) PrJk 6,1. — ß. m. έν (Sir 39,4. IMakk 3,8) έν οις διήλθον κηρύσσων bei denen ich mit meiner Predigt durchkam

A G 2025.

— c. abs. έκείνης (erg. όδοϋ) ήμελλεν διέρχεσθαι dort wollte er hindurchziehen Lk 194. διερχομενο^ auf d. Durchreise AG 840; vgl. 1038 1723. ώστε μηδε οπόθεν αμαξα ραδίως διέρχεται εκείνον δύνασθαι διελθειν sodaß er (Judas) nicht einmal da durchkommen konnte, wo ein Wagen mit Leichtigkeit durchfährt Pa (3,2). — 2. h i n k o m m e n , h i n g e l a n g e n : ε ι ς τ ί ν α ν . T o d : z u

allen Menschen R ö 5i2. ε ι ς τ ι (Jos., ant. 14,414) v. Fahrten : hinfahren εις το πέραν nach d. jenseitigen Ufer M k 4 3 5 L k 8 2 2 ; v g l . A G 1827. ε ι ς τ ο π ε δ ί ο ν aufs Feld gehen 1 Kl 4 , 6 ( G e n 4,8). έκ τ ώ ν ά φ α ν ώ ν ... εις τ ο

φως τών φαινομένων aus (der Welt des) Verborgenen ...in aas Licht dessen, was (dem Geiste) sichtbar ist SJCh ZI. 27 f. (Ox 1081). Statt dessen εως τινός (Ί Makk 1,3): εως Βηθλεέμ nach Β. hingehen Lk 215. έ ω ς Φ ο ι ν ί κ η ς A G 11 i9.22v. 1. ε ω ς η μ ώ ν 938.

ένθάδε

hierher kommen J 415. — 3 . auseinandergehen, sich zerstreuen δ . κ α τ ά

τα£

κώμας sich in d. Ortschaften zerstreuen Lk 96. δ. άπο της Πέργης sie wanderten v. P. weiter AG 1314. Abs. διασπαρέντες διήλθον sie zerstreuten sich u. gingen auseinander 84. Übertr. v. e. Gerücht διήρχετο μάλλον ό λόγος verbreitete sich noch weiter LkSis (vgl. Thu.6,46,5. X., an. 1,4,7 διήλθε λόγος. Jos., vi. 182). — 4 . überdenken, im Geist durchgehen (Homer, hymn. Ven.277 δ. τι μετά φρεσί u.a.) τί etw. τάς γενεάς

1Κ1 7,5 (auch είς τ. γ. ist bezeugt). - διερχ [...] API M l v . 2 1 . * (41) Il 673; Χ 2, 1086 (S)

392

zwei Jahren διετίας πληρωθείσης als zwei Jahre um waren AG 2427. ένέμεινεν δ. ολην er blieb zwei volle Jahre 2830. άπό διετίας και κάτω Mt2i6D*. πάντα τά βρέφη άπό διετίας και κάτω alle Kinder vom Alter von 2 Jahren ab und darunter PrJk 22,1 Pap.* (2) διευθύνω (Manetho, apotel.4,90. Lucían, Prom. 19. Pap., auch Ep.Arist. 188. Philo, agr. 177. Ath.24,3) A o r . 1 I m p . δ ι ε ύ θ υ ν ο ν in Ordnung bringen, verbessern 1 K l 2 0 , 8 . την βουλήν κατά το καλόν den Sinn ζ. Guten lenken 61,2. εύσεβώς και δικαίως δ. (erg. τον βίον) sein Leben fromm u. gerecht fuhren 62,1.* (0) διηγέομαι (seit Heraklit. Thu., auch Pap. LXX. TestSal 6,10. JosAs 29,6. ParJer. AsMos, fgm. f. Philo. Jos., c. Ap. 1,196 u.ö. Ath.21,3. Mel., P. 11,73) Fut. διηγήσομαι. Aor. 1 δ ι η γ η σ ά μ η ν erzählen, beschreiben, auseinandersetzen τ ί etw. Lk 83» (vgl. Jos., vita 60). την γενεάν αύτοϋ (γενεά 4) AG 833. 1 Kl 16,8 (beidemal Jes 53,8). δόξαν θεού 27.7 (Ps 18,2). τά δικαιώματα θεού Gottes Rechtsforderungen aufzählen 35,7 (Ps 49,16). τινί τι (Lucían, Nigr.3. Hunt-Edgar 14 f. π ά ν τ α σοι διήγηται) jmdm. etw. M k 9 9 L k 9 1 0 A G I 6 1 0 D . τινί M k 5 i 6 . Dg 11,2. M . flgd. indir. Frage M k S i e AG 927 1 2 i 7 1 6 4 0 D . API Ant 13,11 (= Aa 1,237,1). περί τίνος ν. jmdm. (Lucían, dial, mar. 15,1) H b 1132.* (8)

διήγημα, ατος, τό (seit III ν, auch Pap. LXX. Philo. Jos. Tat. 21,1. Mel., P. 40,279.46,327) d. Erzählung, d. Geschichte Aa 1,241,11, v.l. f. θεώρημα (s.d. Art.).*(0) διήγησις, εως, ή (seit Pia., auch PSI 85,10. P.Oxy. 1468,11. LXX. TestSal tit H. g r B a r t i t l . Ep.Arist. 1.8.322. Philo. Jos., ant. 11,68. Tat. 30,2.36,1. Thomas Magister p. 96.8 R. διήγησις ολον τό σύγγραμμα, διήγημα δέ μέρος τι. Iren., haer.V, 28,3 [Ην II, 402,6]) — 1. d. Erzählung Lk 11 (vom histor. Bericht auch Diod.S. 11,20,1 ή διήγησις έπί τάς πράξεις). V. Berichten der Apostel u. Apostelschüler: διήγησιν παρειληφέναι θαυμασίαν υπό τών του Φιλίππου θυγατέρων daß er einen Wunderbericht von den Töchtern des Philippus überliefert bekommen habe Pa (2,9). — 2. d. Erörterung, D a r l e g u n g (Orig., C.Cels.1,9,18. Hippol., Ref. Pr.5) αποστολικός ... δ. Ausführungen der

Apostel über die Eschatologie Pa (2,12}. Άριστίωνος ... τών του κυρίου λόγων διηγήσεις (Ggs. 'Ιωάννου παραδόσεις) Aristions Darlegungen der Herrenworte Pa (2,14).* (1) Ii 911; Χ 2, 1098 διηνεκής, ές (seit Homer, auch Inschr. Pap. Philo. Jos., ant. 16,149) stetig, ununterbrochen v. d. Zeit είς τό δ. für immer (Appian, bell, civ.1,4, § 15. IG XII 1,786,16. P. Ryl. 427, fgm.24 u.s. Pap. Sym. Ps 47,15) H b 73. beständig (Hippokr., ep. 17; IX p.372) 10l.12.l4 (TestJob 33,7).* (4) διηνεχώς (Aeschyl., Ag.319 [Homer. Hesiod διηνεκεως. Mayser 13, Anm.4], auch O G I S 194,12.544,19. Mitt.-Wilck. I 2,490,22. PGM 4,1219. LXX. Philo, sacr. Abel.94) A d v . v. διηνεκής (TestJob 33,7) beständig, fortwährend 1 Kl 24,1.* (0)

δίερωτάω

(seit Χ. Pia., auch Cass. Dio 43,10.48,8. Jos. ; bell. 1,234.653) A o r . 1 δ ι η ρ ώ τ η σ α sich durchfragen τ ί

nach etw. AG 1017.* (1) διετής, ές

(seit Hdt., auch Inschr. Pap. 2Makk 10,3. ApkEsr 4,11 S.28.12T. Jos., ant. 2,74) zweijährig ά π ό δ ι ε -

τούς και κατωτέρω ν. Zweijährigen an abwärts Mt2i6 (mask., nicht neutr.; vgl. Num 1,3.20. ICh 27,23. 2Ch 31,16). PrJk 7,1. - V.l. der Kodd. f. διετία PrJk 22,1.* (1)

δίΦάλασσος, OV (d. Wort b. Strabo 2,5,22. Dio Chrys. 5,9 [in der Syrte], Dionys. Perieget. 156. Or.Sib.5,334) d . τ ό πος δ. AG 2741 ist wohl eine dem eigentl. Strand vorgelagerte Sandbank, die vor u. hinter sich tieferes Wasser hat, d. U n t i e f e (Breusing 202). Anders JSmith, The Voyage and Shipwreck of St. Paul' 1880,143. Vgl. Haenchen '77,677 u. 712.* (1)

διϊκνέομαι intr. (seit Thu.,

auch

Ex 26,28)

durchdrin-

393

394

διΐστημι

δίκαιος

gen, eindringen H b 4 l 2 (Jos., ant.13,96 v. Geschossen; ähnl. Cornutus 31 p.63,22f.).* (1)

47,5). Gott mit reinem Herzen dienen macht g. 2K1 11,1. Daher d. δίκαιοι = d. Frommen im spez. jüd. Sinn Mt 1343 (vgl. Da 12,3 Theod.). Lk 117 IPt 312 (Ps 33,16). 1K1 22,6 (Ps 33,16). 33,7.45,3 f.48,3 (Ps 117,20). 2Kl 6,9.17,7.20,3f. Β 11,7 (Ps 1,5.6). MPol 14,1.17,1; auch v. Scheinfrommen (vgl. Spr 21,2) Mt 2328 Lk 189 2020; übertr. auf Christen Mt IO41 AG 142D IPt 4i8 (Spr 11,31). Η 4,2. Neb. Aposteln MPol 19,2; vgl. 1K1 5,2. Bes. v. d. atl. Frommen.n aτέρες δ. ÎKI 30,7. Neb. Propheten Mt 1317 2329. Abel (Did., Gen. 181,10) Mt2335 H b l l 4 . Henoch 1K1 9,3.

διΐστημι Fut. διαστήσεις (Ez 5,1). Aor. 1 διέστησα; Ptz. διαστήσας. Aor. 2 διέστην; Ptz. διαστάς. Pf. 3. Pl. διεστάσι (Ath. 15, l) ; Ptz. διεστηκώς (Estn 8,13) absondern, trennen — 1. intr. (Aor. 2) s. trennen, s. entfernen (seit Homer, auch Pap. 3 M a k k 2 , 3 2 . Philo, aet. m.75. Jos., ant.18,136)

άπό τίνος (Herrn. 14,5} v. jmdm. weg Lk24si. v. d. Zeit: ablaufen διαστασης ώσεί ώρας μιας nach Verlauf von etwa einer Stunde Lk 22s9. — 2. trans. ( A o r . 1 - Appian, Iber. 36 § 144 διαστήσαι τό πλήθος = die Menge teilen. PGM 13,476 διέατησεν τά πάντα. 4,1150. Jos., ant. 13,305) β ρ α χ ύ δ ι α σ τ ή σ α ν τ ε ς (vgl. Hippi-

atr.I 388,5) mit Erg. ν. την ναϋν („weitertreiben", wie Sir 28,14) nachdem sie e. kleine Strecke weitergefahren waren AG 2728. FBlaß, Acta apost. 1895,279 faßt es = βραχύ διάστημα ποιήσαντες in kurzem Abstand.* (3) δ ΐ ΐ σ τ ο ρ έ ω (Philod., rhet. II 150 fgm.6 S.) eingehend be-

suchen, erkunden z. Zweck genauen Kennenlernens AG 1723D (vor Corr.) f. αναθεωρώ v.* (O) διϊσχυςίζομαι Ipf. διϊσχυριζόμην steif u. fest behaupten (so seit Lysias. Isaeus. Pia., auch Aelian, hist. an. 7,18. Cass. Dio 57,23. Jos., ant. 17,336. Just., AI 68,8 [Hadrian])

Lk 2259 AG152D. AG 1215.* (2)

M. flgd. Inf. (Jos., ant.2,106)

δ ι κ ά ζ ω (seit Homer, auch Maximus Tyr.3,81 δ. θεός. Pap. LXX. TestAbr A 10 S. 87,25. ApkEsr [Med. „rechten mit"]. PsPhok.11. Philo. Jos., c. Ap.2,207. Or.Sib.4,183. Tat. 6,1. Ath.)

Fut. δικάσω. Aor. 1 2.Sg. έδίκασας (Kl 3,58). Med. Imp. 3.Sg. δικασάσθω (Ri 6 ; 32). Pass. Fut. 1 δικασθήσομαι richten (Ggs. δικην τίνειν) Η 27,5. Lk637 v.l. (f. κατα-, s.d. Art.).* (0) δ ί κ α ί Ο Χ ρ ί σ ί α , α ς , ή (Pap. seit 200 n: P. Mich. 426,5 f. P.Vindob. Bosw.4,6. P. Flor. 88,26. Sb 7205,3. TestLevi 3,2. 15.2. Q u i n t a H o s 6 , 5 . - δικαιοκρίτης ν. Gott: Or. Sib.3,

704) d. gerechte Gericht Rö2s 2Th Is Hss..* (1) II 228f.; X 2, 1048-53 δ ί κ α ί ο π ρ α γ ί α , α ς , ή (seit Aristot., auch Schol. zu Pia. 107 E. TestDan 1,3. - ξία Just.) d. gerechte Handeln 1 Kl

32.3.* (0) δ ί κ α ι ο ς , α ί α , OV (seit Homer, auch lnschr. Pap. LXX. Hen. TestSal D4,6. TestAbr AB. TesUob. Test 12Patr. ParJer. grBar. Apk 4Esr fgm. b. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AkrEz [Epiph 70,15). Asels 2,5. Ep.Arist. Philo. Jos. Test 12Patr. Apolog. Fremdw. im Rabb.) gerecht

— 1. v. Menschen gerecht, wie p ' l ? = den Anforderungen d. Menschen in Recht u. Sitte sowie denen Gottes entspr., nach ihnen handelnd. — a. m. Betonung d. Rechtssphäre : δικαίφ νόμος ού κείται für d. G. ist d. Gesetz nicht da lTi I9. ν. Joseph rechtlich, rechtschaffen (Jos., ant. 15,106. Diod.S. 33,5,6 ανδρός εύσεβοΟςκ. δικαίου. Konon [I v-I n]: 26 fgm. 1,17 Jac. Galen: CMG V 10,3 p.33,13f. JXVIII 1 g.247 K.J. άνδρες δ.) M t 119. V. Bi-

schof (neb. σωφρων, / όσιος) Tit le. Allg. Definition ό ποιών τήν δικαιοσύνην ο. έστιν wer tut, was recht ist, ist gerecht 1J37; vgl. Apk 2211. - RÖ57. — b. m. Betonung d. relig. Sphäre: d. Rechte Gottes nicht verletzend u. seine Gesetze befolgend: Rö3io (vgl. Pre 7,20). δ. παρά τώ θεφ g. bei ( = im Urteil v.) Gott Rö 213. δ. εναντίον τοϋ θεοϋ (Gen 7,1. Hi 32,2) Lkl6. Neb. φοβούμενος τον θεον v. Kornelius AG IO22. Neb. εύλαβής (Pia., pol.311 AB ήθη εύλαβ-ή κ. δίκαια, τό δίκαιον κ. ευλαβές) L k 2 2 5 . α γ α θ ό ς (Epigr. Gr.648,10. Jos., ant.8,248,9.132 άνήρ άγ. κ. δίκ.) 2350.

αθφος (Sus 53) 1Κ1 46,4. όσιος (Hen 103,9) 2Κ1 15,3. τ α π ε ι ν ό ς Β 19,6. (ώς δίκαιον καί άναμάρτητον Just., D.

L o t 2 P t 27f. (Noe: Just., D.20,1.138,1. δίκαιοι καί πατριάρ-

χαι ebd.67,7). Johannes d.T. (neb. άγιος) Mk620. δ. τετελειωμένοι d. vollendeten ( = gestorbenen) G. Hb 1223. Ggs. άδικοι (Spr 17,15.29,27. Hen 99,3. 100,7) M t 545 AG 2415 I P t 3 i s ; α μ α ρ τ ω λ ο ί

(Ps 1,5.

Hen 104,6.12. PsSal 2,34) Mt9i3 Mk2i7 Lk532 157; αμαρτωλοί u. ασεβείς (Ps 1,5.6) lTi l9 lPt4ie (Spr 11,31); πονηροί (Spr 11,15) Mt 1349 (μοχθηροί Tat. 3,2). Im Blick auf d. göttl. Endgericht heißt δ. gerecht, wer in ihm besteht Mt 2537.4«. - Rö 117 (s. [ζάω] 2b ß). Gal 311 Hb 1038 (alle drei Hab 2,4). Rö 519. Auferstehung d. G. Lk 14i4. Gebet d. G. Jk5ie; vgl. 56 (3. а.E.). — 2. V. G o t t (NSRhizos, Καππαδοκικά 1856, p. 113: lnschr. aus Tyana Θεφ δικαίφ Μίθρςι. - JHMordtmann, Mitt, d. Deutsch. Arch. Inst, in Athen 10,1885,11-14 belegt mehrfach οσιος κ. δίκαιος als Beiworte Vorderasiat. Götter. - δικ. von d. Isis: PRoussel, Les cultes égypt. à Délos Ί 6 p.276. - Oft im AT, auch Jos., bell.7,323; ant. 11,55 [neb. αληθινός]. Just., All

12,6. D.23,2) gerecht m. Rücksicht auf sein Verhalten beim Gericht über Menschen u. Völker κριτής δ. e. gerechter Richter (Ps 7,12. 2Makk 12,6. PsSal 9,2) 2Ti 48. δ. έν τοις κοίμασιν ÌKI 27,1.60,1 ; vgl. 56,5 (Ps 140,5). πάτερ δ. J 1725; vgl. RÖ326 1J 229 37. ó θεός ό παντοκρατωρ δ. API Kor 2,12. Neb. όσιος (Ps 144,17. Dt 32,4) Apk 16s. Neb. πιστός 1J 19. — 3. v. Jesus, der als Ideal d. Gerechtigkeit im Sinne v. 1 u. 2 gelten kann, daher er schlechthin ó δ. genannt ist AG 752 2214 Mt 2719; vgl. 2724 v.l. Lk 2347 1J 21 37. Neben άγιος AG 314. Z. Frage, ob Jk 5,6 auf Jesus zu beziehen ist, s. KAland, ThLZ '44,103 u. MDibelius,

Kommentar S.221. - Auch v. Engeln Η 63,2. — 4. ν. Sachen εργα lJ3i2. αίμα δ. (Kl 4,13 = αίμα δικαίου Spr 6,17, wo αι. δίκαιον v.l.) Blut e. Gerechten Mt 2335 274 v.l. API 11,8. ψυχή δ. Seele e. G. (Spr 10,3. Vgl. a. grBar 10,5) 2Pt 2e. πνεύμα δ. Geist d. Gerechtigkeit Η 34,7. έντολή (neb. αγία u. αγαθή) Rö 7ι2. κρισις (Dt 16,18. Jes 58,2. 2Makk 9,18. 3Makk 2,22. Jos., ant.9,4) J 530 724 2Th 15. Β 20,2. Pl. Apk 167 192. φύσει δικαίςι durch eine gerechte Natur IEph 1,1 (Hdb. z. St.; vgl. Orig., C. Cels.5,24,8). όδός δ. g. Weg

(Vita Aesopi I c.85 vom „richtigen Weg") 2K1 5 , 7 .

Β 12,4. Pl. Apk 153. — 5. Das Neutr. bez. das, was nach irgendwelchen Rechtsforderungen gebührl. od. zu leisten ist (Dio Chrys.67 [17],12. Jos., ant.15,376) δ. π α ρ ά θ ε φ es ist

recht bei Gott 2Th H. Dafür δ. ενώπιον του θεοϋ AG 419. δ. καί όσιον es ist gerecht u. fromm 1 Kl 14,1. Pl. Phil 48. δ. έστιν es ist recht Eph6i; m. flgd. Inf. Phil 17. 1 K l 2 1 , 4 (vgl. Hyperid.6,14. PSI 442,14f. [III ν] ού δίκαιον έστι ούτως είναι. Sir 1 0 , 2 3 . 2 M a k k 9 , 1 2 . 4 M a k k

б,34). δ. ήγούμαι ich halte es für recht (Diod.S. 12,45,1 δ. ήγοϋντο) 2 P t 113. τ ό δ . (Appian, bell. civ. 4,97 § 409 τό δ. = d. gerechte Sache. Arrian, anab.3,27,5. Polyb. lnschr. v.

Magn. Pap. 2Makk 4,34.10,12. 3Makk 2,25. Ep.Arist. Jos., bell.4,340; ant. 16,158. τό νυν δ. Tat. 1,3) das, was

recht

ist Lk 1257. τό δ. παρέχεσθαι geben, was recht ist Kol 4ι. δ έάν η δ. δώσω ύμιν ich werde euch geben, was ihr zu beanspruchen habt Mt 204 (Diod.S. 5,71,1 τό δίκαιον άλλήλοις διδόναι. 8,25,4). a b s t r . p r o c o n c r . (Philipp. [ = Demosth. 12] 23 μετά το0 δ. Dio Chrys.52 [69],6 ανευ νόμου κ. δικαίου. Ael. Aristid. 46 p.302D.) τ ό δ ί κ α ι ο ν

όρθήν όδόν εχει d. Recht ( = das Gerechte) geht d. geraden Weg H 35,2. Plur. (Diod.S. 15,11,1.19,85,3. Ap-

δικαιοσύνη

διχαιόω

pian, Samn. 11 § 4 u.ö. Lucían, dial. mort.30,1. Jos., ant. 19,288. Or.Sib.3,257. Just., AI 68,3 δ. άξιούν. D.28,4 φυλάσσει τα

Kor 2,17. παιδεία ή έν δ. d. Erziehung in d. Gerechtigkeit 2Ti3it. εργα τα έν δ. Werke der G. Tit 3$. λαμπρότης έν δ. Freude in d. G. 1K1 35,2. έ χ θ ρ ό ς πάσης δ. α. Feind jeder Art v. G. AG 1310. Neb. όσιότης (Wsh 9,3) : Frömmigkeit u. G. (als relig. u. sittl. Seite d. Lebensführung) Lk I75 (λατρεύειν έν δ. wie Jos 24,14). Eph424. 1K1 48,4. Neb. πί-

395

αιώνια δ.) δίκαια βουλεύεσθαι auf Rechtes sinnen Η 1,8 (vgl. λ α λ ε ΐ ν Jes 59,4. έκζητήσαι l M a k k 7,12. κρίνειν Ar.15,4. Just., AH 15,5).** (79) II 184-93; III 348; Χ 2, 1048-53 (Spicq III, 122-28; S) δ ι κ α ι ο σ ύ ν η , η ς , ή (seit Theognis u. Hdt., auch Inschr. Pap. - in letzteren selten. - LXX. Hen. TestSal 22,4 Β [für έκδίκησιν). TestAbrAB. Test 12Patr. ParJer. ApkEsr 3,·6 S. 27,10T. ApkSed 12,5. ApkMos 20. AsMos fgm.c. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. 15,2. Just. Ath. Mel., P.20,139 [B], Orig.) d. Ei-

genschaften des δίκαιος bezeichnend: d. Gerechtigkeit — 1. G. als Eigenschaft d. Richters (auch Gottes-Definition Εστι δε δ. ίσα ΐσοις άμείβειν Ath. 34,2) δ. κρίσεως αρχή και τέλος ist Anfang u. Ende d. Gerichtes Β 1,6. έργάζεσθαι δικαιοσυνην Gerechtigkeit üben, Recht vollziehen Hb 1133. ποιεΐν κρίμα και δ. Recht u. G. üben ÎKI 13,1 (Jer 9,23). κρίνειν έν δ. (Ps 71,2 ff. 95,13. Sir 45,26. PsSal 8,24) gerecht richten AG 1731 Apk 19u. Vgl. Mk 1614 v.l. (Freer-Logion) RÖ928 t.r. (Jes 10,22). καθιστάναι τους επισκόπους έν δ. gerechte Führung einsetzen 1 Kl 42,5 (Jes 60,17). Freude der Frommen über Gottes G. 1 Kl 18,15 (Ps 50,16; s. άγαλλιάω a. E.). - In weiterem Sinne von Gottes Bundestreue έκάλεσά σε έν δ. Β 14,7 (Jes 42,6) und von seiner G. als Gabe του κυρίου τοϋ έφ' υμάς στάξαντος την δ. der seine G. über euch herabträufeln ließ H 17,1. Vgl. 3 a.E. — 2. in religiös-sittl. Sinne: Gerechtigkeit als d. durch Gott vom Menschen verlangte Eigenschaft (nach jüd. Auffassung: Bousset, Rei. 3 387ff.379ff.423. Vgl. KHFahlgren, Sedäkä '32. - Diog.L.3,79 beschreibt als Anschauung Piatos die δικαιοσύνη θεοΰ als e. Forderung, die zum Tun des Guten aufruft, um Strafen nach d. Tode zu vermeiden. Vgl. auch 3,83 δικαιοσύνη περί θεούς oder δ. προς τούς θεούς = Erfüllung der vorgeschriebenen Pflichten gegenüber den Göttern).

— a. G. im Sinne d. Erfüllung d. göttl. Rechtsordn u n g e n (Orig., C.Cels.7,18,39. Did., Gen. 188,27: οί κατά δ.

ζώντες) Mt 3 is = ISm 1,1. κατά δ. την έν ν ό μ φ γενόμενος αμεμπτος nach der Gesetzesgerechtigkeit tadellos lebena Phil3ò. Auch die Frömmigkeitsübung, die diese Gerechtigkeit herbeiführt, kann δ. heißen. So mehrfach Mt 520 6ι. 2K1 13,1. δ. άσκεϊν G. üben, wohl gegenüber Mitmenschen (n. d. Zshg.) H 38,10. In charakterist. Verengung d. Barmherzigkeit, d. Wohltätigkeit (vgl. Tob 12,9) 2Kor9» (Ps 111,9). 9io, deren Ausübung M t 6 i r . z. Frömmigkeitsübung geh ö r t (über d. Entwicklung d. Begr. nach dieser Seite s. Bousset, Rei. >380).

— b. G. als Leitmotiv d. gesamten Lebensführung: hungern u. dürsten nach der G. Mt 5« (vgl. 633). έπιθυμια της δ. Verlangen nach der G. H 45,4 f. οιαλέγ ε σ θ α ι περί δ. von der G. reden AG 2425. Ggs. αδικία (Hippol., Ref. IV, 43,12. Did., Gen. 20,27) 2 Kl 19,2. D g 9 , 1 .

ανομία 2Kor6i4 Hb 19 (Ps 44,8). έργάζεσθαι δ. (Ps T4r2-) gerecht handeln AG 1035 J k l 2 0 (W-S. §30,7g). Η 6,7.7,3.33j 1.46,1.49,2.90,7. Dafür έργ ο ν δικαιοσύνης έργαζεσθαι ÌKI 33,8. Ggs. ούδέν εργάζεσθαι τη δ. Η 54,4. ποιεΐν (την) δ. (2Kö 8,15. Ps 105,3. Jes 56,1.58,2. l M a k k 14,35 u.ö.) tun, was recht ist 1J229 3?. 10 A p k 2 2 n . 2K1 4,2.11,7. Dafür πράσσειν την δ. 2K1 19,3. διώκειν την δ. (vgl. Sir 27,8 διώκ. το δίκαιον) G. zu erlangen suchen RÖ930 lTi 611 2ΊΊ 222. 2K1 18,2. όδός (τής) δ. (όδός 2b) Mt 2132 2Pt221. Β 1,4.5,4. προπορεύσεται εμπροσθέν σου ή δ. die G. wird vor dir hergehen 3,4 (Jes 58,8); vgl. 4,12. κατορθοϋν τάς όδους έν δ. gerecht wandeln Η 6,6. η ] δ. ζήσωμεν der G. leben lPt224. αρετή δικαιοσύνης Tugend d. G. H 26,2.61,4.76,3. πυλη δ. Tor der Gerechtigkeit 1K1 48,2 (Ps 117,19); vgl. 4. έν ο ι ς δ. κατοικεί (vgl. Jes 32,16) in denen G. wohnt 2Pt3i3. Christi Leib δικαιοσύνης ναός API

396

σ τ ι ς (vgl. OGIS 438,8. l M a k k 1 4 , 3 5 . Just., D. 110,3) Pol

9,2; vgl. 2Pt I i . Neb. ειρήνη (Jes 39,8) Rö 1417. 1K1 3,4. Vgl. Hb 72. Neb. αλήθεια (Jes 48,1) Eph59. 1K1 31,2.62,2. Η 102,2. Neb. α γ ά π η 2K1 12,1. Neb. άγαθωσύντ^ Eph59. Neb. ά γ ν ε ί α Η 93,7. Neb. γνώσις κυρίου (vgl. Spr 16,8) D 11,2. δ π λ α (της) δ. Waffen d. G. Rö 613 2Kor 67. Pol 4,1. θ ώ ρ α ξ -tfjç δ. (Jes 59,17. Wsh 5,18) d. Panzer d. G. Eph 614. τέκνα δικαιοσύνης (Ggs. όργης) API Kor 2,19. διάκονοι δικαιοσύνης Diener α. G. 2Kor I i i s . Pol 5,2. μισθός δ. D 5,2. Β 20,2. μέρος d. Anteil (an d. Seligkeit), der f. G. bestimmt ist ApkPt Rainer, καρπός δικαιοσύνης (Spr 3,9.11,30.13,2) Frucht d. G. (ApkSed 12,5) Phil I n Hb 12u Jk3i8. Η 96,2. PrJk 6,3. ο της δ. στέφανος d. Krone d. G. (m. der d. Ger e c h t e n g e s c h m ü c k t W.; v^l. TestLevi 8,2; Rtzst., Myste-

rienrel.3 258) 2Ti4s; vgl. η τ. δικαιοσύνης δόξα d. Herrlichkeit der Gerechtigkeit Mk 16i4v.l. (Freer-Logion). Als e. zu lehrende u. zu lernende Eigenschaft bez., weil auf Kenntnis d. göttl. Willens beruhend: κήρυξ δ. Prediger d. G. 2 P t 2 s (vgl. Ar. 15,2 τη δ. τοϋ κηρύγματος), διδασκειν δ. d. G. lehren (ν. Paulus) 1 Kl 5 , 7 . Pl. (Bl-D. § 142. W-S. § 27,4d) δ ι κ α ι ο σ ύ ν α ι

gerechte

Handlungen (Ez 3,20.33,13. Da 9,18. TestAbr A 12 S. 91,12) 2K1 6,9. μέρος τι έκ της δ. ein Stück von d. G. H 9,6; vgl. 14,4. δ. μεγάλην έργάζεσθαι 38,2. έλέγχειν περί δικαιοσύνης überfuhren in bezug auf Gerechtigkeit (näml. Jesu) J 168.10. — 3. In den spezif. paulin. Gedankengängen bed. (wie in den unter 1 erwähnten atl. Stellen) ή έκ θεοΰ δικ. Phil 39 oder δικ. θεοΰ Rö 117 32ir.2t 1θ3 2Kor 521 (hier abstr. pro concr. δ. = δικαιωθέντες), auch bloßes δικ. RÖ521 930 2Kor39 die (von Gott geschenkte) G. ; vgl. ή δωρεά της δ. Rö 517. Werke d. Gesetzes können G. nient erzielen Rö 321 Gal 221 321, weil δ. έκ [του] νόμου Gesetzesgerechtigkeit Rö lOs (vgl. 930f.) als ιδία δ. eigene, selbstgeschaffene G. IO3 unmöglich ist. Die G. will im Glauben ergriffen sein Rö 117 322.26 43ff. 13 930 IO4.6.10 (vgl. Hb 117 ή κατά πίστιν δ. d. Glaubensgerechtigkeit

; s. Bl-D. §224,1 m. Anh.), w e s -

halb der Glaube „zur G. angerechnet" wird (Gen 15,6. Ps 105,31. l M a k k 2,52) Rö43.5f.9.11.22 Gal3e; vgl. J k 2 2 3 (Komm. u. AMeyer, D. Rätsel des Jk '30,86ff.).

1K1 10,6. Β 13,7. Diese G. verpflichtet den Erlösten zu ihrem Dienst Rö 613.i6.i8ff. u. sichert ihm d. Leben R0810, um sich am Ende der Tage vollkommen zu verwirklichen, daher z.Z. noch Hoffnungsgut Gal 55. Christus als άρραβών της δ. ήμών Pol 8,1. Seine G. bedeckt die Sünden der Gläubigen Dg 9,3.5. Gelegentl. ist δ. θεού auch Eigenschaft Gottes (vgl. Paradox. Vat.43 Keller αιτείται παρά των θεών ούδεν αλλο

πλην δικαιοσύνης), in der er sich als Richter bewährt RÖ 325 U.S. Bundestreue zeigt 35. Vgl. diesen Art. unter 1. S. auch d. Lit. zu πίστις u. αμαρτία.

— 4. Da δ. d. spezifische Streben d. Christen ausmacht, steht d. Wort fast = christl. Glaube Mt 510 IPt 314. Η 40,5. Pol 2,3.3,1. Dg 10,8. έντολή δ. d. Gebot d. G. Pol 3,3. λόγος (τής) δ. Hb 513. Pol 9,1 (s. aber auch Epikt., gnomolog.26: wenn man in den Versammlungen vom λόγος angefeuert ist, dann soll man τα ττ^ς δικαιοσύνης λόγια aussprechen). ρ ή μ α τ α δ . Η 3 8 , 9 . - ά γ γ ε λ ο ς τ ή ς δ. 3 6 , 1 . 3 . 6 . 8 - 1 0 . RAC Χ, 233-360.* (92) II 194-214,181: I 153,155: III 348,350,355; V 310; Χ2, 1048-53 (Spicq III, 128-39; S) δ ι χ α ι ό ω (seit Soph. Hdt., auch Pap. LXX. Hen 102,10. TestAbr A 13 S.93,14. Test 12Patr. ApkSed 14,8 S. 136,15 Ja. Jos., ant. 17,206. Just. Ath., R. 53,1.65,14) F u t . δ ι κ α ι ώ σ ω .

397

Aor. 1 έδικαίωσα. Pass. Pf. δεδικαίωμαι (Rö67 1 Kor 44); Ptz. δεδικαιωμένος (Lk 18u). Aor. 1 έδικαιώθην; Konj. δικαιωθώ; Ptz. δικαιωθείς. Fut. 1 δικαιωθήσομαι — 1. jmdm. sein Recht verschaffen τινά (Polyb.3,31,9. Cass. Dio 48,46. 2K.Ö 15,4. Ps 81,3): dem, der Recht hat 1K1 16,12 (Jes 53,11). τινί 8,4 (Jes 1,17). — 2. rechtfertigen, als gerecht hinstellen, für gerecht erklären, als gerecht behandeln (Appian, Li by. 17 § 70. G e n

44,16. Sir 10,29.13,22.23,11 u.ö.) θέλων δ. εαυτόν er versuchte sich zu rechtfertigen Lk IO29. δ. έαυτόν ένώπιόν τίνος sich vor jmdm. r. 16 is (δ. έαυτόν wie Hen 102,10; doch s. JoachJeremias, ZNW 38/39,117f., dem Stalen, NTSt 13,'67, i f f . widerspricht), χελώνα ι έδικαίωσαν τον

Οεόν d. Zöllner gaben Gott Recht (Ggs. την βουλή ν τοϋ θεοϋ άθετεΐν) Lk729 (vgl. PsSal 2,15.3,5.8,7. 23.9,2). έδικαιώθη ή σοφία άπό πάντων των τέκνων αύτης Recht gegeben wurde der Weisheit von allen ihren Kindern 735 (zu δικ. άπό vgl. Jes 45,25. S. auch Appian, Basil. 8: δικαιόω = etw. für gerecht od. richtig halten); dafür άπό των έργων αύτης M t l l i 9 (v.l.

τέκνων), δεδικαιωμένος 1814. PrJk 5,1. V. Salome δεδικαιωμένη 20,4 (nicht Pa.), ό δικαιούμενος μοι der sich vor mir rechtfertigt Β 6,1 (vgl. Jes 50,8). — 3. Pis, dessen Sprachgebr. auch auf Spätere wirkt (vgl. Iren., haer.III, 18,7 [Ην II, 102,2f.]), verwendet d. Wort fast ausschließl. v. Urteil Gottes. Bes. — a. v. Menschen δικαιοϋσθαι im göttl. Urteil e. Freis^ruch erlangen (vgl. TestAbr A13 S. 93,14) u. dadurch z. δίκαιος werden, das göttl. Geschenk der δικαιοσύνη erhalten Mt >237 AG 1339 Apk 2211 v.l. Rö 2i3 320 (Ps 142,2). 24.28 42 51.9 1 Kor 44 Gal2i6f. (Ps 142,2). 3ii.24 54 Tit 37. Β 4,10.15,7. IPhld 8,2. Dg 9,4. (neb. άγιάζεσθαι) Η 17,1. ού παρά τοϋτο δεδικαίωμαι ich bin darum aber nicht gerechtfertigt (nach IKor 44) IRö 5,1. ίνα δικαιωθη σου ή σαρξ damit dein Fleisch (als d. sündige Teil) freigesprochen werde Η 60,1. δ. εργοις durch (auf Grund) d. Werke 1K1 30,3; vgl. Jk 221.24f. (έργον 1 a u. πίστις 2d δ), δ ι ' έ α υ τ ώ ν δ.

398

δίκη

δικαίωμα

durch

sich selbst = auf Grund eigener Leistung 1 KI 32,4. (Vgl. κατά νόμον Hippol., Ref. VII, 34,1).

— b. v. Gottes Tätigkeit Rö 326.30 4s (zu δικαιοΟν τον ασεβή vgl. Ex 23,7. Jes 5,23). 830.33 (Jes 50,8). Gal 3«. Dg 9, 5. — c. δικαιόω rein, frei machen (Ps 72,13) u. Pass, δικαιούμαι rein gemacht, frei werden άπό von (Sir 26,29. TestSim 6,1, beidemal δικ. άπό [τής] άμαρτίας) άπό πάντων ων ούκ ήδυνήθητε έν νόμω Μωϋσέως δικαιωθηναι ν. allem, von dem ihr durch das Gesetz des M. nicht befreit werden konntet AG 1338; vgl. 1339. ό αποθανών δεδικαίωται άπό τ. άμαρτίας α. Gestorbene ist von d. Sünde frei geworden RÖ67 (vgl. KGKuhn, ZNW 30,'31,305 bis 310). IKor 6 1 1 b e d e u t e t ε δ ι -

καιώθητε im Zusammenhang ihr seid rein geworden. - Im Mysteriensprachgebrauch (Rtzst., Mysterienrel.5 258 ff.) bezieht s. δικαιοϋσθαι auf d. Wesensänderung, die d. Myste im Mysterium erfährt (Herrn. 13,9 χωρίς γαρ κρίσεως ίδε πώς την άδικίαν έξήλασεν. έδικαιώθημεν, ώ τέκνον, αδικίας απούσης) u. nähert sich der

Bed. von „vergottet werden". Ähnl. wohl v. Christus έδικαιώθη έν πνεύματι lTim 316. — d. Gott wird als gerecht erfunden (nach Ps 50,6) Rö 34. 1K1 18,4. - Lit. s. zu δικαιοσύνη 3 u. 4.** (39) II 215-23; Χ 2, 1048-53 (Spicq III, 140-46)

δικαίωμα, ατος, τό (seit Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 104,9. ParJer 6,23. Just., D.46,2) — 1. d. Rechtssatzung, d. Rechtsforderung, d. Gebot (so meist LXX. Philo, det. pot. ins.68. Jos., bell.7,110; ant. 17,108, auch Cass. Dio 36,23 v. d. Gesetzen. P. Oxy. 1119,15 των εξαίρετων τής ήμετέρας πατρίδος δικαιωμάτων) n e b . έντολαί u. κρίματα (wie Num 36,13. Dt 4,40.6,1.7,11 u.ö., vgl. Theoph. Ant.III, i l [S.226,29]) Lk l e (neb. προστάγματα, wie Gen 26,5) 1K1 2,8.35,7 (Ps 49,16). τά δεδομένα δ. d. gegebenen Gebote 58,2 (δικ. διδόναι:

δ. τοϋ νόμου d. Forderungen d. Gesetzes RÖ226 84. Bes. v. göttl. Rechtsforderung: δ. τοϋ θεοϋ Rö 132. Β 4,11.10,2 (vgl. Dt 4,1). κυρίου Η 49,4. έκζητεϊν τά δ. κυρίου d. göttl. Forderungen aufsuchen Β 2,1. μανθάνειν 21,1. γνώσις τών δ. 21,5. λαλειν δ. κυρίου vom Gesetz d. Herrn reden 10,11. σοφία τών δ. d. in d. Rechtsforderungen sich offenbarende Weisheit 16;9. δ. λατρείας Kultbestimmungen Hb9i. δ. σαρκός Satzungen des Fleisches Jos., c. Ap. 2,37).

9 io. — 2. d. Rechtstat (Aristot., eth. Nie. 1135 a,9 f. rhet.

1359a,25.1373b,1. 3Kö 3,28. Bar 2,19) δι' ενός δικαιώματος (Ggs. παράπτωμα) RôSie. - Β 1,2. Apk 154 ( o b hier = d. strafende Urteil [vgl. Pia., leg. 9,864 E. Le BasWaddington, Inscr.41,2f. κατά τό δικαίωμα τό κυρωθέν = nach dem rechtskräftig gewordenen Strafurteil]?). 198.

— 3. Rö Sie offenbar nur wegen der anderen Wörter auf -μα gewählt, sachl. = δικαίωσις (z. sprachi. Möglichkeit vgl. K.ühner-Bl. II 272: Bildungen auf -μα, die d. Ergebnis der Handlung aussagen. - Hen 104,9 steht δικαίωμα für δικαιοσύνη [vgl. E z 1 8 , 2 1 u n d V.l.]).* (10) II 223-7; X 2, 1048-53 (Spicq III, 146ff.)

δικαίως (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Philo. Jos., ant. 16,185. Test 12Patr. Apolog.) Adv. von δίκαιος — 1. gerecht — a. eigtl. g. richten (Diod.S.15,11,2 δ. κρίνειν. Sir 35,18 v.l.) l P t 2 2 3 . Β 19,11. D4,3. Spött i s c h E P t 3 , 7 . — b. gerechterweise, mit Recht (X., symp. 4,60. Lucian, dial. mort.30,1 δ. κολασθήσομαι. Just., AI 43,8 δ. κολάσεως έτύγχανεν. Tat. 7,1) πάσ^είν (Wsh 19,13. TestSim 4,3. Just., D. 110,6) H 63,6. λεγειν 50,4. άπολέσθαι Β 5,4. και ήμεΐς μεν δ. u. zwar sind wir m. R. verurteilt Lk234i. Ggs. ού δ. m. Unrecht ÎKI 44,3 (Just., D. 107,3).

— 2. richtig, recht, rechtschaffen (neb. όσίως, άμέμ-

πτως)

l T h 2 i o ; (neb. όσίως) KPt 2 S. 15,2 (Pia., rep.l p.331 Α όσίως και δικαίως. Inschr. v. Priene 46,12 [I v]. UPZ 144,13f. [164 ν] τοϊς θεοϊς, προς ους όσίως κ α ι . . . δικαίως πολιτευσάμενος. Hen 106,18 δ. κ. όσίως. Jos., ant.6,87. Ar.15,10

όσίως

καί

δ.);

άναστρέφεσθαι

2Κ1

5,6.

(neb.

σωφρόνως, εύσεβώς) ζήν Tit 212 (Heraclides, pol. 72 δ. κ. σωφρόνως βιοϋσι); vgl. 1Κ1 51,2.62,1. άγαπάν r. lieben IEph 15,3. έκνήφειν r. nüchtern werden IKor 1534. δ. άναμένειν τινά jmdn. r. erwarten I Mg 9,2. δ. νοειν richtig verstehen Β 10,12.* (5) δ ι κ α ί ω σ ι ς , ε ω ς , ή d. Rechtfertigung (so seit Thu.,

auch Lev 24,22 u. Sym. Ps 34,23. PsSal 3,3)t als Handlung wie als Ergebnis δια την δ. Rö42s. εις δ. ζ ω η ς ζ. lebenspendenden (Spicq III, 148f.)

R. 5 « . * (2) 227-9; Χ 2,1048-53

δικαστής, OC, ό (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., bell. 1,630 [Gott] ; ant. 7,229 u. ö. ; c. Ap. 1,157 [δ. als oberste Regenten in Tyrus]. Just., A l l 1,2.14,2. Tat.12,4. Ath.) d. Richter (neb. άρχων) AG 727.35. 1K1 4,10 (alle

drei Ex 2,14). Lk

1214 v.l. (Diod.S. 4,33,4 δ. - d. Schiedsrichter).* (2) III 944; X 2, 1048-53 (Spicq III, 149ff.)

δίκη, ης, ή (d. Wort seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr A 2 S.78,18 δίκην „wie". TestSal 1,9 und ApkSed 3,1 „Rechtsstreit". Philo. Jos. Fremdw. im Rabb. Just. Ath.; δίκην „wie" ebd.) d. Rechtsspruch — 1. d. Strafe (seit Vorsokr. Trag., auch UPZ 1,13 [IV v] u.ö. Pap. LXX) δίκην τίνείν (Trag. Pia., auch Epikt.3,24,4. 3,26,20. Plut., mor. 553 F. 559 D. 561 Β. 592 E. Aelian, v. h. 9,8. Philo, spec. leg.3,175; Mos. 1,245. Just., AI 17,4. Ath., R.74,2) Strafe erleiden, bestraft werden τί mit etw. 2Th 19. Η 27,5.96,3. Dafür δ. διδόναι (seit Trag, häufig, auch Jos., c. Ap.2,143; vi.343. Just., D l,5) D 1,5 (δικ. διδόναι v. göttl. Strafe auch Diod.S. 16,31,4) u. δ. ύπέχείν (seit Soph., Oed. rex 552 nicht ungewöhnl., auch Diog. L.3,79. Jos., ant. 14,45.168) Jd7. δ. αίτεΐσθαι κατά τίνος AG 2 5 ΐ ί v.l.

— 2. d. Strafgerechtigkeit personif. als Göttin gedacht AG 284 (Soph., Ant. 538 αλλ' ούκ έάσαι τοϋτό γ' ή

δίχτυον

διότι

Δίκη α", έπεί κτλ., auch Ael. Aristid. 52 p.606D. Arrian, anab. 4,9,7 Δίκη eng verbunden mit Zeus. Pind., 01.8,22. Pia., leg. 716A. Henokr., fgm. 15 Heinze. Plotin V 8,4,40ff. Damasc., vi. Isid. 138. Procop. Soph., ep.17,149. Herrn., fgm.VII p.420,1 Sc. 4Makk. Philo. Jos. Kl. Pauly II, 24-26).* (3) II 180-4; X 2, 1048-53 (Spicq III, 120ff.; S)

spiegel Pa ( 3 , 2 ) (vgl. Aetius 16,89. Paulus Aegineta 6,73).*

399

Homer, auch P. Tebt.701,88. Ps.-Xenophon, cyn.2,5. Epikt.2,1,8. LXX. TestAbr A 8 S.86,3. Test Dan 2,4. Jos., ant.9,92) d. Netz v. F i s c h n e t z e n (seit Od. 22, 386, auch Diod.S.5,76,4. Paus. 2,30,3. Lucían, Herrn. 65. Alciphr. 1,14 u.ö.; s. zu αμφιβάλλω) M t 4 2 0 f . M k 118f. Lk 52.4ff. J 216.8.11 (zu Ελκειν τό δίκτ.: Theokrit, id. 1,40. Vita Aesopi I C.26). V. V o g e l n e t z e n Β 5 , 4 ( S p r 1,17).* (12)

δ ί ο ρ & ό ω (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant.

2,46 u.ö.) Aor. 1 διώρθωσα (LXX). Med. Aor. διως)θωσάμην. Pass. Aor. διωρθώθην. Fut. 1 διοςιθωθησοζ. Guten lenken ÎKI 21,6.* (0)

διόρΦωμα, ατος, τό (seit Hippokr. Aristot., auch Inscr. gr.469,17. Rev. Laws 57,1. UPZ 112 1,7) d. verbesserte Einrichtung, d. Verbesserung, d. Reform; v. V e r b e s s e r u n gen auf d. Gebiete der inneren Verwaltung AG 242 (vgl. κ α τ ό ρ θ ω μ α v.l.). - SLösch, ThQ 112,'31,307-12.* (1)

OV (d. Wort b. Pollux 2,118, aber = wiederho-

lend. Ebenso Diod.S.20,37,1 διλογείν τι = etw. zweimal sagen. Vgl. Nägeli 52) doppelzüngig v. D i a k o n e n lTi 38. -

Pol 5,2.* (l) δ ι ό (seit Heraklit. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. Tesüob. Test 12Patr. grBar. Ar. Just. Ath.) K o n j u n k t i o n ,

z. folgernden Verknüpfung dienend (δι' ö ; vgl. Bl-D. §451,5) deshalb, daher, deswegen M t 2 7 g M k 5 3 3 v . l . Lk 77 AG 1519 2031 2526 263 2725.34 Rö 124 21 13s. 1 Kl 7 , 2 . 9 , 1 . API K o r 1 , 1 6 u . ö . δ ι ό κ α ί (BI D. §442,12.

451,5) daher ... auch d. Folgerung als selbstverstdl. b e z . (Jos., ant. 19,294) Lk 135 AG 1029 2426 RÖ422 1522 2Kor 120 59. A P I K o r 2 , 8 U.ö. - EMolland, Διο: Serta Rudbergiana '31,43-52. - Vgl. διότι 2. (53)

Διόγνητος, ου häufiges Ν. pr. m. (Demosth. Polyb. M. Ant. 1,6. Inschr. Pap.) Diognet, E m p f ä n g e r d e s D i o gnetbriefes Dg 1.* (0)

δίοδεύω (seit

Aristot., auch Inschr. Pap. LXX. TestSeb 4,6 α. JosAs 11,1 Kod.Au. Pal.364. ApkMos 19. Jos. Or.Sib.) I p f .

διώδευον. Aor. 1 διώδευσα. διωδεύθη (Wsh 5,11)

Pass.

Aor. 1

3.Sg.

— 1. durchreisen (Lucian, dial, mort.27,2. OGIS 613,3. 665,23. P.Tebt.736,12 u.s. Pap.) τ ό π ο ν τ ι ν ά (vgl. W s h

5,7.11,2) AG 171. — 2.

(0)

μ α ι (LXX) auf d. rechten Weg bringen έ π ί τ ό α γ α θ ό ν δ .

δίχτυον, OU, τό (seit

δίλογος,

400

intr.

umherziehen

(Jos., bell. 2,340. J e r

2,6.

IMakk 12,32 διώδ. έν πάση τη χώρςι. Or. Sib. 3,250) κατά πόλιν καί κώμην von Staat zu Stadt u. ν. Dorf zu Dorf Lk 8 l . - Anz 344.* (2) δ ι ο ί κ η σ ι ς , ε ω ς , ή d. Einrichtung, d. Verwaltung (seit X., auch OGIS 11,24.458,65. Pap. T o b 1,21. Jos., bell.1,669; ant. 15,68.355 δ. Καίσαρος. Just., A l l 8) e. S t a a t s w e s e n s : v. G o t t e s W e l t r e g i e r u n g (Epikt.3,5,8.10.4,1,100 u.ö. Philo, spec. leg.4,187; vgl. Herrn. 10,23. Ar. [JThSt 25/24,76 ZI.50).

Just. Ath.) τη δ. αύτοϋ durch sein Walten 1 Kl 20,1. Dg 7,2.* (0) (S) Διονύσιος, ου sehr häufiges N. pr. m. Dionysius, Name e. Atheners (s. Jos., ant. 14,149-52), e. Mitgliedes d. Areopags, den Pis bekehrt AG 1734.* (i)

διόπερ (seit Demokr. Thu., auch Diod.S. 4,33,6. Inschr. Pap. LXX. Jos., ant. 16,118. Tat. Ath.) K o n j u n k t i o n ( δ ι ' ό π ε ρ ) , f o l g e r n d ebendeshalb, darum also l K o r 8 i 3 1014 1413 v.l.* (2) δίοπετής, ές vom Himmel gefallen (von Götterbildern Eur., Iph. T.977. Dionys. Hal.2,66. Appian, Mithrid.53 §213. Herodian 5,3,5) τ ό δ. d. vom Himmel gefallene Bild d . A r t e m i s in E p h e s u s AG 1935 (Bl-D. §241,7). - EvDobschütz, Christusbilder; TU 18,1899,11 f.41.* (1) διόπτρα, ας, ή (Bez. verschiedener, zum Messen und zu besserer Sicht bestimmter Werkzeuge, Stoffe, Maschinen, seit Euklid) als mediz. Instrument zum Auseinanderziehen geschwollener Augenlider (?), vieil, d. Augen-

δΐόρϋωσίς, εως, ή (d. Wort seit Hippokr., auch Pap. TestSal D 1,7. Philo, sacr. Abel.27. Jos., bell. 1,389.2,449; ant. 2,51) d. richtige Einrichtung, d. richtige Ordnung (Plato, leg. 1 p. 642 A. Polyb. 1,1,1. PGM 13,707 f. προς διόρθωσιν βίου) καιρός δ. d. Zeit der richtigen Ordnung (im Ggs. zu der des Gesetzes mit s. fleischl. Bestimmungen) Hb 9l0.* (1) V 451 f.; X 2, 1205

διορίζω (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. Herrn. 3,2 a. Hen 22,4. TestSal D4,8. Philo, leg. all. 1,20. Jos., bell.2,503; c. Ap.2,250. Just., AI 68,10 [Hadrian]) F u t . 3 . S g . δ ί ο ρ ί ε ΐ ( E x 2 6 , 3 3 ) . M e d . A o r . 1 I n f . δ ι ο ρ ί σ α σ θ α ι (TestSal D4,8). Pass. Pf. Ptz. διορισμένου (Hen 22,4) abgrenzen Dg 7,2.* (0)

δίορύσσω (seit Homer, auch Pap. LXX. TestAbr A 10 S. 88,11. Philo, in Flacc.73. Ar.4,3. Ath., R.64,19) F u t . 3 . S g . διορύξει (Ez 12,12). Aor. 1 διώρυξα (LXX). Pass. Aor. 1 Inf. διορυχθήναι (-ορυγηναι Mt 2443 v.l. Lk 1239 t.r.) v. Dieb, der d. Hausmauer durchgräbt u. so ins Innere eindringt, durchbrechen, einbrechen (Aristoph., Plut. 565 κλέπτειν καί τούς τοίχους διορύττειν. Χ., symp.4,30. Lucian, gall.22. OGIS 483,118. H i 2 4 , 1 6 . - Jos. hat das Verbum nicht, aber ant. 16,1 τοιχωρύχος = Einbrecher) a b s . M t 6l9f. M . A k k . (Mitt.-Wilck. II 2,45,2 [III v] ότι διώρυξεν οίκίαν. P. Mich.421,6) P a s s . 2443 Lk 1239 er

würde nicht in sein Haus einbrechen lassen* (4)

Διόσκουροι, ων (BOU 248,13 [II n]. Mayser lOf. Just., AI 21,2. Tat. 10,2 -κοροι. Bl-D. § 30,3) N. pr. m. d. Dioskuren, Kastor u. Pollux, als Gallionsfiguren u. zugl. Schutzpatrone e. alexandr. Schiffes AG 28n (Epikt.2, 18,29. Ael. Aristid. 43,26 K. = 1 p. 10 D. : Δ. σφζουσι τούς πλέοντος u.a. - Kl.Pauly II, 92-94. RAC III, Π22-38. EHaenchen, z. St.).* (1)

διότι (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. Test Abr AB. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer 4,5. grBar 12,6. ApkSed. ApkMos 38. Jos. Just., D. 141,2; auch 19,3 [Gen 5,24 Kod.A]. Tat.) K o n j u n k t i o n (Bl-D. §294,4.456,1. Meisterhans J -Schw.252f. Mayser 161. Thackeray 138f. FKälker, Quaest. de eloc. Polyb. 1880,243 f.300) — 1. deshalb weil ( = δια τοϋτο δτι) in begründend e n S ä t z e n Lk 27 2128 AG 1731 t.r. Rö 821 v.l. (doch s.4) IKor 159 Phil 226 ITh 2 s 4« H b 115 ( G e n 5 , 2 4 ) 23 Jk 4 s .

Dg 6,5. Η 13,4.46,4. — 2. zu Beginn e. Folgerungssatzes deshalb, daher ( = δια τοϋτο) AG 1335 2026. — 3. an Stelle d. begründenden δτι (TestAbr A U S . 90,6. TestJob 49,3): denn Lk 113 AG IO20 t.r. 1810 22ig Rö I19-21 320 87 Gal 216 t.r. ITh 2ig IPt 116.24 26. — 4. daß (Teles p.46,4.47,12.48,11. Antig. Car.149.152. Diod.S. 4,10,7.4,23,2 u.ö. Epikt.4,7,8. Dio Chrys.21 [38],14. Celsus 2,49. OGIS 1169,24. Sb 7638,8 [257 v], UPZ 15,24 [156 ν] έπιγνώαιν διότι = δτι UPZ 16,15 in e. Parallelkonzept d. gleichen Eingabe. Ep.Arist.151. Jos., bell.3,475; ant.15,142) RÖ821 v.l. (s.o. 1).* (23)

Διοτρέφης

διχοστασία

Λιοτρέφης, ους (auch -ής, -ους) Ν. pr. m. Diotrephes (Thu.8,64,2. Diod.s. 15,14,1. OGis 219,1), e. in seiner Gemeinde einflußreicher Christ 3 J Í . B H H W I, 345;

δίσσός, ή , ÓV (seit d. Trag. Pia. X., auch Pap. LXX. Par Jer 7,30. AsMos fpm. f. Philo, aet. m. 20. Or. Sib. 1,327. Ath.

401

vgl. die Komm.* (1)

Διόφαντος, ου Ν. pr. m. (der Name seit IV V, auch SIG Index S.20. Inscr. Syr.710.1057. Pap.) Diophantos, Freige-

402

19,2) doppelt δ. έξουσιν την κρίσιν sie werden e. doppelte Strafe empfangen 2K1 10,5. δ. φόβοι doppelte Furcht Η 37,4.* (0)

lassener des Prokonsuls in Ephesus API 2,9.11.13. 3,1.4,10.* (0)

δίσσώς (seit d. Trag., auch P.Mich.465,31. Sir 23,11. Test 12Patr) Adv. ν. δισσός zweifach, doppelt κολάζεσ θ α ι ζ. gestraft werden Η 95,2.* (0)

διπλοχαρδία, ας, ή d. Doppelsinnigkeit, d. zweideutige Verhalten im Lasterkatalog D 5,1. Β 20,1.* (0)

δισταγμός, οϋ, 6 (Agatharchides [II ν] 21 CMüller [Geogr. Gr. min.I 1855, p. 120,8]. Plut., mor.214F. Schol. z.

δ ι π λ ο ύ ς , ή , oOv (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Tesüob. Test 12Patr. JosAs 14,13.16. Philo, aet. m.85. Jos., ant. 4,249.13,239. Just., D. 122,2. Fremdw. im Rabb.) dop-

pelt, zweifach τιμή (P. Osl.43,7f. [140/1 n] έκτείσω σοι την τιμήν διπλών) ΙΤΐ 517 (s. τιμή 2e u. PGM 4,2454f„ wo d. Kaiser dem Propheten für s. Leistung διπλά όψώνια έκέλευσεν δίδοσθαι. - Diod.S. 5,45,5 τ. ίερεΟσι μόνοις δίδοται διπλάσιον. 13,93,2 διπλούς ποιήσειν τούς μισθούς), τ ά κ τ ί σ μ α τ α τ ο ϋ

θεοϋ δ. έστί sind zweifacher Art Η 38,1. δ. είσιν αί ένέργειαι 35,1 ; vgl. 38,1. διπλούν τον κ α ρ π ό ν άποδιδοναι zweifach Frucht tragen 51,8. δ ώ ρ α . . . διπλά PrJk 1,1. τά διπλά d. Doppelte διπλούν τά δ. zweifach vergelten Apk 186a. Neutr. διπλούν doppelt (SIG 962,70. PSI 1120,4) κεράσαι ebd. b. - Komp. auffallend wie ν. διπλός gebildet διπλότερος (Appian, prooem.10 § 40 διπλότερα τούτων. Bl-D. §61,2. W-S. § 11,5). N e u t r . als

Adv. in doppeltem Maße υιός γεέννης δ. ύμών doppelt so schlimm wie ihr Mt 23is (Bl-D. § 102,4; Just., D. 122,2 sagt zu Mt 2315 [vgl. διπλότερον υιοί γεέννης Just., D. 122,1]: διπλότερον ύμών βλασφημοϋσιν).* (4)

διπλόω (seit Χ., Hell. 6,5,19) Aor. 1 έδίπλωσα verdoppeln τά διπλά zweifach vergelten Apk 186.* (1) Δ ί ρ κ η , η ς Ν. pr. f . Dirke, d. ν. e. Stier zu Tode geschleifte Gemahlin d. theban. Königs Lykos. PI. (zu Δίρκαι = Menschen wie die Dirke vgl. Themistius p. 285 C. Tiμαίους, Δικαιάρχους = Männer wie Tim., Dik. Himerius, or. [ed.] 5,24 Θησεϊς κ. Κόδροι. Schol. zu Pia., Theaet. 169 B. Syn-

es., Kahlkopf 21 p.85B) v. gemarterten Christinnen 1K1 6 , 2 ; s. Δ α ν α ΐ δ ε ς (vgl. Diod.S. 14,112,1 τραγικήν τινα τιμωρίαν λαμβάνειν = e. Strafe empfangen wie in der Tragödie). Kl.Pauly II, 99.* (0) δ ί ς (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. JosAs 28,13. Apk Esr 1,5 S . 2 4 J 0 T . Jos., vi.355. Just., D.85,5 τά δις δύο πόσα

έστί) Adv. zweimal Mk 1430.72; zu Apk 916 vgl. δισμυριάς. α π α ξ και δ. (άπαξ 1) ein- bis zweimal = ein paarmal Phil 4i6 lTh2i8. 1K1 53,3 (Dt 9,13). M.

Apollon. Rhod.3,539a) d. Zweifel εις δ. βάλλειν in Ζ. stürzen ÎKI 46,9. εν δ. γενέσθαι in Ζ. geraten Η 105,4.* (0) διστάζω (seit Pia., auch OGIS 315,66. UPZ 110,57. PSI 1315,6 [beide II v], Sb 6663,35 u.s. Pap. Ep. Arist.53. Jos., bell.

2,182) Fut. διστάσω. Aor. 1 έδίστασα

— 1. zweifeln a b s . (Diod.S. 20,15,3) M t 1431 2817. Tfj

ψυχή bei sich 1K1 23,3. Dafür τη καρδίςι 2K1 11,2. έν Tfj καρδίςι Η 39,5. περί τίνος Zweifel hegen beZÜgl'e. Sache

(Diod.S. 4,62,3.19,36,5. Plut., mor.62A) Î K I

11,2. H 105,7. M. flgd. indir. Frage (Pia. Aristot. Polyb. 12,26c,2) τίνι δφς ζ., wem du geben sollst 27,4. — 2. z w e i f e l n d zögern (Diod.S. 10,4,4. Dositheus 71,5.

Just., D.28,2.39,6) m. flgd. Inf. δούναι D 4 , 7 . Β 19,11. α ί τ ε ΐ σ θ α ι zu bitten Η 57,3.* (2) III 950; IX 666 δ ί σ τ ο μ ο ς , OV (d. Wort seit Soph., auch P. Mich. Zen. 48,4

[251 ν], LXX) zweischneidig v. e. Schwert (so Eur., Hei. 983. LXX) μαχαίρα (Ri 3,16. Spr 5,4; vgl. PGM 13,91 f. εχε ... μαχαΐριν όλοσίδηρον δίστομον. Aber τά δίστομα „mit zwei Sprachen begabt" grBar 6,16) H b 412. ρ ο μ φ α ί α ( P s

149,6. Sir 21,3) Apk 116 2i219is v.l. (neb. οξεία).* (3) (Spicq III, 152f.)

δ ί σ χ ί λ ι ο ί , α ϊ , α (seit Hdt., auch Aberciusinschr.21. Pap. LXX. JosAs 27,6. Jos., bell. 1,172; ant.11,15.18 u.ö. Just., AI

31,8) zweitausend Mk5i3.* (1) διυλίζω (d. Wort im Sinn „gereinigt" b. Ps.-Archytas [ca. 160 n: Stob. III 1 p.58,7H.]. Im eigtl. Sinn v. Wein b. Plut., mor. 692 D. Diosc.2,86.5,J2. Artem.4,48. P. Oxy.413,154. A m 6,6) durchseihen δ. τον κώνωπα d. Mücke durchseihen, d.h. d. Wein wegen e. Mücke d. Mt2324.* (1) δίχα (seit Homer, auch Pap. Sir 47,21) Adv.; eigtl. zweifach, getrennt in uns. Lit. nur als uneigtl. Präp. m . G e n . abgesondert von, ohne (seit Trag. X., auch Philo, aet. m.52.74. Jos., bell. 1,346.6,95; ant.3,76.18,336. Mel., P.

f l g d . G e n . (Diod.S. 5,41,6 δίς του ένιαυτού. Jos., ant.3,199)

35,237 [Β]. Ath.22,8) δ. πάσης παρεκβάσεως ohne irgendeine Ablenkung ÌKI 20,3. δ. ελλείψεως ohne Unterlüß 20,10; vgl. 37,4f.49,5.50,2.63,1.* (0)

Apostol. 14,27 δίς άποθανουμένη ψυχή. D. Gleiche Plut., apophth. Lac. 236 D).* (6)

διχάζω ( = zweiteilen, trennen Pia., pol. 264 D. Galen, de usu part. II 313,24 Helmr. Mysterienpap. [I n]: PSI 1290,10. A q . Lev 1,17. Dt 14,6. TestAbr A 10 S.88,9) A o r . l έδί-

δ. του σαββάτου zweimal in d. Woche L k l 8 i 2 . δ. άποθνησκειν zweifach sterben Jd 12 (vgl. Paroem. Gr.:

δισμυριάς, άδος, ή (so T . S . V . M . Β ) d. Anzahl v. 20000 od. zweimal zehntausend, d. Doppelmyriade Apk916 (auch getrennt geschrieben δίς μυριας Η; δυο μυριάδες v.l.; korrekt müßte es heißen δισμυριάς μ., weil es sich doch wohl nur um e i n e Doppelmyriade von Zehntausendschaften handelt. Der unbestimmte PI. ergibt keine feste Zahl (ebensowenig

χ α σ α . Pass. Aor. 3.Sg. έδιχάσθη (TestAbr A 10 S.88,9) bildl. entzweien, veruneinigen (so Eustath. ad Od. 7,325 p. 1582,12) τινά κατά τίνος jmdn. mit jmdm. Mt IO35. Pass, sich spalten πώς έ δ ι χ ά σ θ η η γη wie sich die Erde spaltete PrJk 9,2. έδιχάσθη το όρος 22,3.* (1) δίχηλέω (Aristot., part. an.695a,18 v.l. LXX. Ep.Arist. 153. Philo, spec. leg. 4,106) gespaltene H u f e haben π ά ν διχηλοϋν jeder Spalthufer

Β 10,11 (Lev 11,3).* (0)

wie Theopomp in Περί υψους 43,2 die αναρίθμητοι μυριάδες).

Wenn man hebr. DÌ3"! D'flai vorraussetzt, wo d. erste Teil durch die Form d. Duals fem. eine Multiplikation ausdrückt, könnte δισμ. Äquivalent dieses Duals mit gleicher Bedeutung sein. Dann ist zu übersetzen zehntausendmal zehntausend im Sinne von „eine sehr große Zahl", s. GMussies, Δύο in Apk 9,12 and 16: Novum Testamentum 9 ('67), 151-154.* (1)

διχοστασία, ας, ή (Solon 3,37 Diehl'. Bacchylides 11,67 BSnell ['34], Hdt.5,75, auch Dionys. Hal.8,72,1. Plut., mor. 479A. Inscr. gr.448,18. I M a k k 3 , 2 9 . TestSal 18,16. Ps.Phok. 151. Or. Sib.4,68) d. Zwist, d. Spaltung (neb. έριθεΐαι, αιρέσεις) Gal 520; vgl. ÌKI 46,5.51,1. διχοστασίας ποιειν Zwistigkeiten veranlassen Rö 1617; vgl. Η 73,5.76,2. lKor33 v.l. Η 17,9.27,3.* (2) I 511

403

διχοστατέω

διχοστατέω

(seit Trag.)

δόγμα

Aor. 1 έδιχοστάτησα

— 1. uneinig, feindlich sein γ η μη δ ι χ ο σ τ α τ ο ϋ σ α

ohne Meinungsverschiedenheit 1 Kl 20,4. — 2. Zweifel hegen, sich unsicherföhlen Probi, praef.) Η 73,2.74,5.* (0)

(Alex. Aphr.,

διχοοτάτης, ου, ό d. Streitsüchtige, d. Zänker (neb.

παρανομοι) Η 73,6.* (0) δ ί χ ο τ ο μ έ ω (seit Vorsokr. u. Pia., auch Polyb.6,28,2.10, 15,5. Plut., Pyrrh.399 [24,5], Inschr. aus Lykaonien [JHS 22, '02, S.369, Nr. 143 A,9). Ex 29,17. grBar 16,3. Jos., ant.8,31)

Fut. διχοτομήσω. Aor. 1 Imp. 2. Pl. διχοτομήσατε (grBar 16,3) mitten entzweischneiden ν. e. Zerteilung d. Menschen beim Gericht vierteilen, in Stücke hauen M t 2451 Lk 1246 (grBar 16,3 [MRJames in: Texts and Stud. V 1,1897] διχοτομήσατε αυτούς έν μαχαίρςι. Ζ. Sache vgl. Od. 18,339. Hdt.2,139. Epikt.3,22,3. Sus 55.59 Theod. Hb 1137).* (2) II 229 δ ι ψ ά ω (seit Homer, auch IG XIV 1890,12. PGM 36,112. 148. LXX. Philo. Jos., bell.6,318 u.ö.) Präs. 3. Sg. δίψφ (Ps.Pla., AX.366A. J 737 Rö 1220 [Spr 25,21]). Fut. διψήσω.

Aor. 1 έδίψησα dürsten — 1. eigtl. Durst leiden Mt 25 35.37.42.44 J 4 i3.is 19a Rö 1220 (Spr 25,21). Neb. πεινάω als Bez. d. härtesten Entbehrungen (Ps 106,5) lKor4u Apk 7ie (Jes 49,10). ISm 6,2. Ggs. z. Trunkenheit ETh 28 (Ox 1,3). Bildl. γή διψώσα dürstendes = dürres Erdreich 1 Kl 16,3 (Jes 53,2). — 2. bildl. v. dem Durst nach e. ewigen Trank J 4 u 635 737 Apk 21« 2217 (vgl. Jes 55,1). — 3. übertr. gierig nach etw. verlangen (Pia., rep.8 p. 562 C. Plut., Cato Mai. 342 [11,5]. Philo, fug. 139 τούς διψώντας κ. πεινώντας καλοκάγαθίας. Ps 41,3. Sir 51,24) τ. δικαίοσ ύ ν η ν M t 56 (ζ. Akk. vgl. Philipp. Epigr. [I n] in Anth. App. Planudea lb.4 = Anth. Pal.16,137 Düb. φόνον. Jos., bell. 1,628 αίμα. Kos. u. Dam.10,64 τ. σωτηρίαν. Pers. Akk. P s 6 2 , 2 v . l . [Psalmi cum Odis ed. ARahlfs '31]).* (16) II 230-2; X 2, 1053 (Spicq III, 154ff.)

δίψος, ους, τό (Χ. u.a., auch Epikt. P. Tebt.272,17 [med. Pap.]. LXX; vgl. Thackeray 157. Philo. Jos., ant.3,37.38. 18,192. S. auch Nägeli 14) d. Durst (neb. λιμός, wie Dio Chrys.7 [8], 16.13 [7], 55. Pythag., ep.4,4. Socrat., ep.12. J e s 5,13) 2Kor 1127.* (1) II 230-2; X 2, 1053

δίψυ^έω

^nicht b. Profanen u. LXX, auch nicht im NT)

Aor. 1 ε δ ι ψ υ χ η σ α unentschlossen sein, wankelmütig sein, zweifeln (v. d. Unentschlossenheit bei d. An-

nahme d. Christentums od. dem Glauben an bes. christl. Lehren, Hoffnungen u.a.) — 1. absol. 1K1 23,2. 2K1 11,5. Η 6,7.22,4.7.23, 4.39,8.74,3.5.75,4.76,2. οί διψυχοϋντες d. Unentschlossenen 10,2.39,6. εχω τι διψυχήσαι ich habe e. Zweifel über etw. 22,4; vgl. 11,4. — 2. m. περί τίνος an etw. zweifeln Η 61,2. Dafür έπί τινι 77,3. μηδέν ολως δ. m. flgd. Inf. durchaus nicht zw., daß 39,1. M. flgd. indir. Frage: zw., ob Β 19,5. D 4,4. M. flgd. ότι Η 39,7.* (0) διψυχία, ας, ή

(weder LXX noch im NT. - Hesych διψυ-

χία- απορία) d. Unentschlossenheit, d. Zweifel (in religiö-

sen Dingen) H 18,9.39,7.9 ff. neb. απιστία 2K1 19,2. neb. μαλακίαι Η 19,2. neb. όξυχολία 40,1 f. 41,4. αϊειν την δ. d. Zw. abtun 39,1 ; dafür αϊρειν τάς δ. ,4. δια την δ. 41,2. άπό της δ. infolge α. Zw. 15,1. Als Tochter d. Teufels bez. 39,9.* (O) (S)

404

ζοντες) 1Κ1 11,2.23,3. 2Κ1 11,2. - Η 12,3.23,6. 39,5.43,lf.4.73,1.98,Iff. Neb. άπόκενος 34,1. κενός 43,13. ασύνετος 47,2. άφρων, ταλαίπωρος 50,3. βλάσφημος 95,3. κατάλαλος 73,2.* (2) IX 666; Χ 2, 1293 f. (S)

διωγμίτης, ου, ό (OG ΙS 511,10; dazu Note 3 des Herausgebers mit weiteren Belegen) d. Verfolgungs- o d . Fahndungsbeamte MPol 7,1 (JMarquardt, Röm. Staatsverw. I* 1881,213).* (0) διωγμός, OÖ, Ó (seit Aeschyl., auch Polyb.3,74,2. Plut. LXX. Asels) d. Verfolgung (nur v. Glaubensverfolgungen) δ. μέγας e. mächtige V. AG8i. μετά διωγμών (D -οϋ; and. v.l. -όν) unter V. Mk 1030 (vgl. MGoguel, RHPhr 8/28,264-77). έπεγείρειν δ. έπί τινα e. V. gegen jmdn. ins Werk setzen AG 13s«. δ. ύποφέρειν V. erleiden 2Ti 3il. καταπαύειν τον διωγμόν d. Ende d. Verfolgung herbeifuhren MPol 1,1. Neb. θλίψις Mt 1321 Mk4i7 2Th 14; στενοχώρια 2Korl2io. Neb. beiden Rö83s. Neb. παθήματα 2Ti3u. Neb. ακαταστασία Ì K I 3 , 2 . * (10) III 146

διώκτης, ου, ό (nicht b. Profanen; auch Sym. Hos 6,8) d. Verfolger (neb. βλάσφημος, υβριστής) lTi 113. δ. αγαθών der d. Guten verfolgt D 5,2. Β 20,2.* (1) δ ι ώ κ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestJob 18,2. Test 12Patr. JosAs. Asels. Philo. Jos. Apolog.) Ipf. έδίωκον. Fut. διώξω (Bl-D. §77). Aor. 1 έδιωξα

Pass. Pf. Ptz. δεδιωγμένος. Aor. έδιώχθην — 1. eilen, rennen (11.23,344. Aeschyl., sept. 92. X., an.6, 5,25. H g 1 , 9 . J e s 13j 14. Philo, virt.30 διώκουσι και έπιτρέχουσιν) κατά σκοπον nach d. Ziele Phil 3 u; vgl. 312 (z. Verbindung mit καταλαμβάνω vgl. Hdt. 9,58,4. Lucían, Hermot-77. Sir 11,10. Kl 1,3 v.l.). — 2. verfolgen (OGIS 532,25) τινά jmdn. (IMakk

5,22. Hen 99,14. Jos., ant.12,272. Apolog.) Mt5llf.44 1023

Lk 1149 2112 J 5i6 1520 AG 752 9 4f. 224.7f. 26u.i4f. Rö 1214 1 Κ ο γ 4 ι 2 159 Gall 13.23 4 29 Phil3« Apk 1213. API 11,17 f. D 1,3.16,4. Dg 7,5. έν θανάτφ δ. in den Tod verfolgen Β 5,11. Pass. (Lucían, dial. mar.9,1) Mt5io (= Pol 2,3). 2Kor49 GalSu 612 2Ti3i2. IMg 8,2. lTr 9,1. 1K1 4,13.5,2.6,2.45,4. Dg 5,11.17. V. d. Nachstellungen, die Joseph erfuhr μέχρι θανάτου διωχθηναι bis zum Tode v. werden 1K.1 4,9. — 3. vertreiben, verjagen (Od. 18,409. Hdt.9,77,2f. μέχρι Θεσσαλίης, έκ τ. γής. P. Oxy.943,5. BGU 954,7 ff. όπως δίωξης απ' έμοϋ τον δαίμονα. Cat. cod. astr.VIII 2 p. 174,20) m . έ κ Mt 1 0 2 3 V . 1 . , m. άπό 2 3 3 4 (δ. εις τι wie Appian, bell. civ. 2,14 §52).

— 4. nachlaufen, um etw. zu finden — a. eigtl. μηδέ διώξητε lauft nicht hinterdrein Lk 1723 (vgl. X., mem.2, 8,6. SIG 1168,112).

— b. übertr. hersein hinter etw., etw. erstreben, nach etw. trachten (Thu. 2,63,1 τιμάς. Pia., Gorg.482E άλήθειαν. Dio Chrys.60 + 61 [77 + 78],26 πλούτους. Ael. Aristid.29,1 Κ. - 40 p.751 D. J e s 5 , 1 1 . H o s 6 , 3 . S i r 3 1 , 5 . Philo, somn.1, 199 ήδονήν δ. Jos., ant.6,263 δ. τό δίκαιον) δίκαίοσύνην

(Spr 15,9) nach Gerechtigkeit t. Rö 930 lTi 611 2T¡ 222. 2Kl 18,2. νόμον δικαιοσύνης Rö93i (vgl. 2Esr 9,4). Gastfreiheit 1213. friedl. Sinn 1419; vgl. Hb 1214. - Zitat (Ps 33,15): lPt3u. 1K1 22,5; vgl. 2K1 10,2. Liebe l K o r l 4 i . Tugend (Maxim. Tyr.l5,7c) 2KJ 10,1. Das Gute (Alex. Aphr., an. mant. II 1 p. 155,31 δ. τό καλόν) lTh 515. - διώκοντες άνταπόδομα nach Lohn jagend D 5,2 = Β 20,2 (Jes 1,23); vgl. 2K1 20,4.* (45) II 232f.; X 2, 1053 (S)

δίψυχος, OV (nicht b. Profanen u. LXX; d. Überschrift b. Philo, fgm. II 663 Mangey stammt nicht von Ph. - Doch spricht Parmenides, fgm. 6,5 von δίκρανοι = Doppelköpfen, die in ihrem Denken hilflos hin u. her taumeln) zwei Seelen habend,

δόγμα, ατος, τό (seit Χ. Pia., auch Inschr. [SIG Ind.], Pap. LXX. Philo. Jos. Or.Sib.3,656 δ. θεοΟ. Apolog. Fremdw. im Rabb.)

unentschlossen, zweifelnd J k 4 s . ά ν η ρ δ. e. Zweifler lg (s.d. Art. δίγνωμος). Η 39,6. ό δ. 41,2. οί δ. (neb. διστά-

(Pia., rep. 3,414 B. Demosth. 25,16. Plut., mor.742D. D a 3,10.4,6.6,13 Theod. u.ö. Mel., HE 4,26,5. Did., Gen.

— 1. d. Verfügung, d. Erlaß, d. Verordnung, d. Gebot

δογματίζω

δοκιμάζω

221,20) Hb 1123 v.l. V. kaiser], Verordnungen (Jos., bell. 1,393. P. Fay.20,22 e. δ. des Alex. Severus) έξήλθεν δ.

σει; was, meint ihr, wird er tun? Η 105,8; vgl. IKor49. ου, δοκώ nein, dächte ich Lk 179 v.l. — f. elliptisch (2Makk 2,29) ή ού δοκεΐτε ώρςι ó υιός τοΰ ανθρώπου ερνεται zu e. unerwarteten Stunde kommt d. Menschensohn Mt 2444; vgl. Lk 1240. τί δοκεΐτε; was meint ihr? 1K1 43,6. 2K1 7,5. τί δοκεΐς τούς κεκλημένους; wie, meinst du, wird es mit den Berufenen stehen? Η 91,5 (vgl. X., an.5,7,26 τούτους

405

(vgl. Da 2,13 Theod.) παρά Καίσαρος Lk2i. άπέναντι των δογμάτων Καίσαρος πραττειν d. kaiserl. Verordnungen zuwiderhandeln AG 177. V. d. Geboten Jesu Β 1,6. IMg 13,1; des Εν. D 11,3; der Apostel AG 164. Weisungen empfangen τριών γραμμάτων δόγματα λαμβάνειν von drei Buchstaben Β 9,7; vgl. 10,1.9f. V. Mos. Gesetz (3Makk 1,3. Philo, gig.52; leg. all. 1,54.55 διατήρησις τ. αγίων δογμάτων. Jos., c. Ap. 1,42)

νόμος των έντολών έν δ. d. Gesetz der in Einzelsatzungen bestehenden Gebote Eph 2 is. το καθ' ήμών χειρόγραφον τοις δ. d. Schuldschein, der sich mit seinen Forderungen gegen uns wandte Kol 214. — 2. d. L e h r s a t z (seit Pia., auch Plut., mor. 14 E. 779 Β. 1000 D. Epikt. 4,11,8. Herodian 1,2,4. Philo, spec. leg. 1,269. Jos., bell. 2,142. Apolog. Theoph. Ant. III, 3 [S. 210,4]. ήμέτερον δόγμα [ = d. Evangelium] Orig., C. Cels.2,4,20) V. p h i -

los. Sätzen δ. άνθρώπινον Dg 5,3. V. d. Irrlehren falscher Propheten δ. ποικίλα της άπωλείας διδάσκειν mannigfaltige Lehren vortragen, die ζ. Verderben fuhren ApkPt 1,1 (Diod.S. 1,86,2 von e. relig. Lehre [über die hl. Tiere der Ägypter]), τ ά τ ο ύ π ο ν η ρ ο ύ . . . δ ό γ RAC III, 1257-60; IV, 1 - 2 4 * (5) II 233-5; X 2, 1053 (S)

ματα API Kor 2,2. -

406

τί δοκεΐτε;).

— 2. intr. scheinen (seit Homer, so meist LXX) — a. d.

Anschein haben m. Dat. d. Pers. τίς τούτων ... πλησίον δοκεΐ σοι γεγονέναι; welcher ν. diesen scheint dir d. Nächste gewesen zu sein? Lk 1036 (zu τίνα ... δοκεΐς ... γεγονέναι v.l. vgl. le), δ. καταγγελεύς είναι er scheint e. Verkündiger zu sein AG 17ie; vgl. IKor 1222 2Kor 109 Hbl2ii. Dg 8,10 (παρά πάσι σπέρματα αληθείας δοκεΐ είναι Just., ΑΙ 44,10).

εϊ Ttvi μή δοκοίη καν ταύτα ικανά wenn das jmdm. nicht ausreichend erscheint Dg 2,10 (vgl. Just., D.42,4). ούδέν μοι δοκοΰσι διαφέρειν sie scheinen sich mir in nichts zu unterscheiden 3,5 (παράδοξον λέγειν μοι δοκεΐς Just., D.49,6). εδοξα έμαυτφ δεΐν πράξαι = mihi videbar AG 269 (vgl. Aristoph., vesp.1265. Demosth. 18,225 u.ö. bei Klass. u. später). EMar ZI. 9. τό δοκεΐν zum Schein, dem Anschein nach (Sextus 64. Sb 7696,55 [250 n]. Jos., vi.75; auch ant. 14,291 v.l. zu τ φ δοκεΐν; s. Hdb. zu ITr

δογματίζω (=

anordnen seit II v; vgl. Nägeli 32. Da 2 , 1 3 u. sonst LXX; Just. Tat. Ath.: „Lehrsätze aufstellen")

10) ITr 10. ISm 2.4,2. ό δοκών ένθάδε θάνατος der scheinbar hier herrschende Tod Dg 10,7 (τά δοκοΟντα

Aor. 1 έδογμάτισα (LXX). Pf. δεδογμάτικα (lEsr 6,33). Pass. Pf. Ptz. δεδογματισμένον (3Makk 4,11). Aor. 1 3.Sg. έδογματίσθη (LXX Da 2,13). Pass, sich Satzungen auferlegen lassen Kol 220. τά δεδογματισμένα ύπό τίνος d. ν. jmdm. aufgestellten Satzungen ÎKI 20,4.27,5 (vgl. 3Makk 4,11).* (1) II 233-5; X 2,

καλά Just., A l l 11,6. των έν βαρβάροις ... δοξάντων σοφών

1053

dian 6,1,2. Jos., c. Ap. 1,67) d. Angesehenen

ΑΙ 7,3). Als mildernder Ausdruck e. Behauptung Hb 4ι. — b. als etw. angesehen werden, als etw. gelten (vgl. Sus 5. 2 M akk 1,13). οί δοκοΰντες (Eur., Hek.295. Petosiris, fgm. 6 Z1.58 οί δ. = die hohen Würdenträger. Hero-

Gal 22.6k. In

gleicher Bed. ein vollerer Ausdruck m. zugefügtem δοκέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test Job 19,4 [Hi 1,21]. Test 12Patr. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Ath.) Ipf. έδόκουν, 3. Pl. έδοκοΰσαν Η 86,5 (vgl. BI-D. 84,3). Fut. δόξω. Aor. 1 εδοξα. Pass. Pf. 3.Sg. δέδοκται (lEsr 8,11); Ptz. δεδογμένον (LXX) — 1. trans, meinen, glauben, wähnen v. subj. Überzeugung (seit Homer, auch Pap.; selten LXX) — a. m. flgd. Inf., wenn d. Subj. mit dem d. Inf. identisch ist (X., an.2,2,14. Diod.S. 17,27,2 τούς δοκοϋντας νενικηκεναι. S p r 28,24. 4Makk 13,14. Just., D.2,4 δοκεΐς κατόψεσθαι): μή

δόξητε λέγειν wähnt nicht, sagen zu dürfen Mt 39. έδοκουν πνεύμα θεωρεΐν sie meinten, e. Geist zu sehen Lk 2437. δ δοκεϊ ε^ειν was er zu haben glaubt 8 i 8 (vgl. Jos., bell.3,319). ο δοκών πνεϋμα εχειν wer d. Geist zu besitzen meint H 43,12; vgl. J539 162 AG 2713 IKor 740 Phil 34 Jkl26. 2K1 17,3. Dg3,5. 8,10. H 41,4. — b. m. flgd. Nomin. beim Inf. δσφ δοκεΐ μάλλον μείζων είναι je ¡größer er zu sein meint (oder scheint ; S.2) 1K1 48,6. εί τις δοκεΐ σοφός είναι wenn einer weise zu sein glaubt lKor3is. εί τις δοκεΐ προφήτης είναι 1437. εΐ τις δοκεΐ φιλόνεικος είναι wenn einer rechthaberisch zu sein gedenkt 1116. - Gal 63. — c. m. flgd. Akk. u. Inf. bei nichtidentischem Subj. (X., an. 1,7,1. P. Tebt.413,6f. μή δόξης με, κυρία, ήμεληκεναι σου των εντολών. Gen 38,15. 2Makk 7,16. 3Makk 5,5. Demetr.: 722 fgm. 1,1 Jac. Jos., ant.2 340. Just., AI 3,1. D. 118,2) μ ή τίς με δόξη αφρονα είναι daß mich nur niemand fur unvernünftig halte! 2Kor 1 1 16. α δοκοϋμεν ατιμότερα είναι IKor 1223.

I n f . (X., Cyr.7,1,41. Pia., Gorg.472A; Euthyd.303C οί δοκοϋντες ει vai τι. Plut., apophth. Lac. 212 Β δοκοΰντας ει vai τινας. Epikt., ench.33,12. Herodian 4,2,5. Philo, Mos.2,241) 26a.9 (Pia., apol.6 p. 21 Β oí δοκοΟντες σοφοί είναι). - OÍ δ ο -

κοΰντες άρχειν die als Herrscher gelten Mk IO42 (vgl. Plut., Arat.43,2 φ δουλεύουσιν οί δοκοϋντες άρχειν). — 3. unpers. δοκεΐ μοι es scheint mir (Ael. Aristid.47 p.427D.: εμοιγε δοκεΐ. Jos., ant.6,227 δοκεΐ σοι. Just., D.5,2

οϋτως δοκεΐ όρθώς εχειν) — a. ich denke, meine,

glaube

(vgl. l): τί σοι δοκεΐ; was meinst du? Mt Π25 2217. τί υμΐν δοκεΐ 1812 2128 26ee J Ilse. M. flgd. περί τίνος (Lucían, dial, deor.6,4) Mt 2242. EMar ZI.6 (P.Ryl.3, 463). M. flgd. acc. c. inf. (Ael. Aristid.46 P.344D.) ου δοκεΐ σοι τό μετανοήσαι σύνεσιν είναι; hältst du d. Bußetun nicht für vernünftig? H 30,2; vgl. 38,6.11. 40,2. τό δοκούν τινι jmds. Gutdünken (Diod.S. 19,91,1 α ύ ΐ φ τό δοκοΟν = sein Gutdünken. Just., A II 14,1 τό ύμΐν δοκούν) κατά τό δ. αύτοΐς nach ihrem Gutdünken (Lucían, Tim. 25; vgl. Thu. 1,84,2 παρά τό δοκοΟν ήμΐν) H b 1210.

— b. es beliebt mir, ich beschließe m. flgd. Inf. (X., an. 1,10,17. Diod.S. 18,55,2. Appian, Iber.63 § 265. SIG 1169,77 [IVv]. Jos., ant.6,321) Lk I 3 AG 15 22.25.28 (vgl. Jos., ant. 16,163 εδοξέ μοι κ. τφ έμφ συμβουλίφ ... χρησθαι. Dio Chrys. 80 [30], 8 εδοξε τ φ θεφ. Appian, Syr. 58 § 303 έδόκει τοις θεοΐς. Just., ΑΙ 68,7 [Hadrian] ού δοκεΐ ούν μοι τό πράγμα άζήτητον καταλιπεΐν. D.28,1 εδοξεν αύτφ „er [Gott] hat es so gewollt"). MPol 12,3. ώς αν σοι δόξη wie es dir beliebt D 1 3 , 7 (Arrian, cyneg.3,4 ώς μοι δοκεΐ). (63) II 235f.; I 689; X 2, 1053-5 (S)

— d. m. flgd. ο τ ι (Arrian, anab.28,2) Mt 67 2653 δοκιμάζω (seit Hdt. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal Mk 649 Lk 1251 132.4 J 545 11 i3.3i IKor 491. r. 2Kor 1219 19,3 P. TestAbr A. Test 12Patr. ParJer 6,25. AkrEz PI r7. Tat. Jk4s. H 24,7.25,3. Ath.) Fut. δοκιμάσω; δοκιμώ (LXX). Aor. 1 έδοκίμασα. Pf. 2. Sg. δεδοκίμακας (Jer 12,3). Pass. Pf. δε— e. p a r e n t h e t i s c h (Bl-D. §465,2 m. Anh.; vgl. Anacreδοκίμασμαι. Aor. έδοκιμάσθην. Fut. δοκιμασθήσοontea 35,15 Preis, πόσον δοκεϊς πονοΟσιν. Aristoph., Acharn. μαι (LXX) 12. Epikt.2,19,7. P. Oxy.1218,6f. ή μήτηρ μου Θαήσις είς/Αντινόου, δοκω, έπι κηδίαν άπηλθεν) πόσφ δοκεΐτε χείρο— 1. etw. prüfen (so meist LXX. - Ep.Arist.276. Jos., ant. νος άξιωθήσεται τιμωρίας; wie viel schlimmer, meint 1,233.3,15. TestAss 5,4. Tat. Ath. Iren., haer.I, Pr.2 [Ην I, 3,9]) ihr, wird er gestraft werden? Hb IO29. τί δοκεΐτε ποιή- m. Akk. Ochsen auf ihre Tauglichkeit untersuchen

δοκιμασία

δολόω

Lk 1419 (Hdt.2,38 v. d. Apisstieren), ε α υ τ ό ν sich selbst prüfen 1 Kor 1128 2Kor 13s. s. Werk Gal 64. d. Werke G o t t e s H b 3 9 v.l. (Ps 94,9). G o t t selbst (neb. πειρ ά ζ ω ) APt (Ox 849). τ α δ ι α φ έ ρ ο ν τ α Rö 2i8 Phil 1 io. φ θ ο ρ ι μ α ί ο ι ς λ ό γ ο ι ς , ους σ ύ δ ο κ ί μ α σ ο ν mit verderblichen Lehren, die au untersuchen sollst A P l K o r 1,3. alles l T h S n . d. Geister u n d P r o p h e t e n l J 4 i ; vgl. D 12,1. H 43,7.16. 1 Kl 42,4. G l ä u b i g e ü b e r h a u p t H 6 8 , 5 ; im Bilde ο ί κ ο δ ο μ ή ν 82,2. Himmel u. E r d e Lk 125«·; τ ο ν κ α ι ρ ό ν 56b. sich v. j m d s . G l a u b e n überzeugen 1K.1 1,2. τί έ σ τ ι ν ε ύ ά ρ ε σ τ ο ν τ φ κ υ ρ ί φ was dem Herrn gefällt Eph 5ιο. V. d. P r ü f u n g der A n w ä r -

mittel eueres Glaubens (d. V e r s u c h u n g e n ) wirkt Geduld J k l 3. — 2. N e u t r . Sg. v. A d j . δ ο κ ί μ ι ο ς d. Bewährte, Echte,

407

t e r f ü r d a s D i a k o n e n a m t (nach att. Sprachgebr.: Lysias

16,3. Pia., leg.6,765 C) 1TÌ310. V. G o t t ITh 24b (Jer 1 1 , 2 0 . 1 7 , 1 0 . 2 0 , 1 2 . Ps 7 , 1 0 . 2 6 , 2 . Jos., ant. 1,233). V. Gegnern Βαρσαββάς ... δοκιμαζόμενος υπό των ά π ι σ τ ω ν Barsabbas ... von den Ungläubigen auf die Probe gestellt Pa (11,2). — 2. m. Hinblick auf d. Ergebnis der P r ü f u n g — a. d u r c h P r ü f u n g ausweisen, bewähren, erproben v. G o l d (Isokr., Panathen. 12,39. SIG 334,45. S p r 8 , 1 0 . S i r

2,5. Wsh 3,6) IPt 17. Η 2 4 , 4 ; vgl. lKor3i3. τάς ψυχ ά ς A p k P t 1,3. — b. als erprobt annehmen, bewährt finden, nach Prüf u n g beschließen (P. Eleph. 1,10. P. Oxy.928,7f. ϊ ν α έάν δοκιμάσης ποιήσης. P. Tebt.326,10) m . A k k . τ ί I S m 8 , 2 . ο υ ς

έ ά ν δ ο κ ι μ ά σ η τ ε die ihr fur geeignet haltet lKor 163. έ δ ο κ ι μ ά σ α μ ε ν σ π ο υ δ α ΐ ο ν ο ν τ α wir haben s. Eifer erprobt gefunden 2Kor82i. έ δ ο κ ί | ΐ α σ ε γ α ρ ύ μ α ς ó κύρ ι ο ς κ α ι ένέγοαιμεν ύ μ ά ς εις τ ο ν ά ρ ι θ μ ό ν τ ο ν ήμέτ ε ρ ο ν hat euch erprobt Η 101,4; vgl. λ ί θ ο υ ς 13,3. τ ο α γ ά π η ς γ ν ή σ ι ο ν δ. d. Echtheit d. Liebe erprobt haben 2Kor 88. έ ν φ δ ο κ ι μ ά ζ ε ι bei seiner Entscheidung R ö 1422. M . I n f . (Appian, Iber.90 § 392; bell, civ.2,114 §475. Jos., ant.2,176; vi. 161 einfach = d. Absicht haben, wol-

len) ούκ έ δ ο κ ί μ α σ α ν τ ο ν θ ε ό ν ε χ ε ι ν έν έ π ι γ ν ώ σ ε ι sie befanden es nicht für gut, Gott zu erkennen 128. M. figd. indir. Frage δ., τι τ ό θ έ λ η μ α θ ε ο ϋ als bewährt annehmen, was d. Wille Gottes ist 122. Pass. (Prov. Aesopi 171 Ρ. φίλος κ. 'ίππος έν ανάγκη δοκιμάζονται = bewäh-

ren sich. Jos., ant. 3,71) δ ε δ ο κ ι μ ά σ μ ε θ α wir sind für tauglich befunden worden m. flgd. Inf. ITh 24·. δεδοκ ι μ α σ μ έ ν ο ς bewährt, erprobt v. Amtsträgern D 15,1. 1 Kl 4 4 , 2 ; v. rechten P r o p h e t e n D 11,11 (Diod.S. 4,7,1 δεδοκιμασμένος vom rechten Geschichtsschreiber. Vgl. SIG 807,9. P. Fay. 106,23. 2 M a k k 4 , 3 ) ; Vgl. Η 4 3 , 7 . 1 6 (s. unter

ι.),

πνεύμα

δεδοκιμασμένον

2,4.

Von

Jesus

A G 2 2 2 D . * (22) II 258-64; X 2, 1055 (Spicq III, 157-60)

δοκιμασία, ας, ή (seit Lysias, auch Polyb. Plut. Epikt. SIG 972,29. PS1 1105,18 [II n). P. Merton 26,11 [274 n], S i r 6 , 2 1 . P s S a l 1 6 , 1 4 . TestSal 19,3P. Jos., ant.4,54) d. Prüfung π ε ι ρ ά ζ ε ι ν έν δ. auf d. Probe stellen Hb 39. π ύ ρ ω σ ι ς της δ. Feuersglut der Prüfung D 16,5.* (l) Ii 258-64; X 2, 1055 (Spicq III, 161 f.; S)

δοχιμή, Ί)ς, ή

(einige Hss. zu Diosc., mater, med. 4,184 Note zu II p.333,9 Wellm. Achmes 24,9. Cat. cod. astr.X 67,7.

Sym. Ps 67,31. - Bl-D. § 110,2 Anh.) —• 1. d. Erprobtheit Rö 54 (als Folge der G e d u l d u. Voraussetzung d e r H o f f n u n g ) , γ ι ν ω σ κ ε ι ν τ ή ν δ. τίν ο ς jmdn. als erprobt kennen 2Kor 29 Phil 222. δ. της δ ι α κ ο ν ί α ς E. im Dienst 2Kor9i3. — 2. d. Bewährung (Sextus 7 a δ. πίστεως) έ ν π ο λ λ ή δοκ ι μ ή θ λ ί ψ ε ω ς bei reicher Bewährung in Trübsal 82. δ. ζ η τ ε ΐ ν verlangen, daß es sich bewähre 133; hier hat δ. b e i n a h e d e n Sinn von Beweis.* (7) II 258-64; X 2,1055

408

G e d i e g e n e (bes. v. Metallen: BGU 1045 II, 12.1065,6. P. Tebt.

392,22; vgl. Dßm., NB 86ff.) τ ό δ. ύ μ ω ν της π ί σ τ ε ω ς d. Echtheit eueres Glaubens (z. Sprachgebr. Bl-D. § 263,2) I P t 17.* (2) II 258-64; X 2, 1055 (Spicq III, 164f.)

δόκιμος, OV (seit Vorsokr. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestJos 2,7. Ep.Arist.57. Philo. Jos. Superi.: Tat. 1,1.38,1. CArbenz, Die Adj. auf -ιμος, Diss. Zürich '33,38 ff.) — 1. erprobt (durch P r ü f u n g ) , bewährt (Alcaeus 6 [119 + 1 2 0 + 122 Diehl], ZI. 12 vom Menschen : νυν τις ά ν ή ρ δόκιμος γενέσθω. TestJos 2,7) J k 112 2Kor 1018 137 2Ti 215. δ . τ ρ α π ε ζ ι τ α ι erpr. Wechsler (d. echtes Geld [vgl. Epikt. 1,7,6 δραχμάς δοκίμους κ. άδοκίμους. Socrat., ep.6,12] in Um-

lauf setzen) Agr 11. ó δ. έ ν Χ ρ ι σ τ φ der in Christus Erprobte = d. bewährte Christ Rö 16io. Vgl. ο ί δ. 1 Kor 1119. — 2. anerkannt, angesehen (Hdt. u.a., auch Philo, op. m. 128; de Ios.201. Jos., c. Ap. 1,18) δ. τ ο ι ς ά ν θ ρ ώ π ο ι ς a. bei d. Menschen Rö 14 is. — 3. wertvoll M Pol 18,2.* (7) II 258-64; X 2,1055 (Spicq III, 162ff.; S)

δοκός, OÖ, f| (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Jos., bell.3,214f.; ant. 14,106. Fremdw. im Rabb.) d. B a l k e n M t 73ff. Lk 641Γ. - GBKing, HThR 17,'24,393-404.26,'33, 73-76. ChAWebster, ET 39/28,91 f. PLHedley, ebd.427f. SKaatz, Jeschurun 16,'29,482-84.* (6) δόλιος, ία,

OV (seit Homer, auch LXX. TestSal 26,5 B.

Jos., bell.4,208; ant. 1,335) listig, schlau, heimtückisch έργ ά τ α ι δ. 2Kor 1113. χ ε ί λ η δ. tückische Lippen 1 Kl 15,5 (Ps 30,19.11,4). N e b . κ α τ ά λ α λ ο ς : οΐ δ. d. Heimtückischen (vgl. Sir 11,29) H 103,7.* (I)

δολιότης, ητος, ή

(Vett. Val.2,3. LXX. Test 12Patr)

d.

Bosheit, d. Heimtücke π ε ρ ι π λ έ κ ε ι ν δ ο λ ι ό τ η τ α tückisch Verdrehtes reden 1 Kl 35,8 (Ps 49,19). N e b . π ο ν η ρ ί α Η 72,2.* (0)

δολιόω (Schol. zu Soph., Trach.412 p.303 Papag. [1888]. LXX) I p f . έ δ ο λ ι ο ϋ σ α ν (Bl-D. §84,3. Rdm. ! 92.95) betrügen Rö 3i3 (Ps 5,10.13,3).* (1)

δόλος, ου, 0 (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 4 , 8 . Test 12Patr. ApkEl [PSJ 7v 3], Or.Sib.3,191. Ep.Arist. 246. Philo. Jos., c. Ap.2,200 u.ö. Just., D.14,2. Iren., haer.V, 29.2 [Ην II, 404,2], Fremdw. im Rabb.) d. Betrug, d. List Mk722. im Lasterkatalog (vgl. Herm.i3,7b) R0I29. D 5,1. Β 20,1. PI. 1 Kl 35,5. έ ν ω δ. ούκ ε σ τ ί ν in dem kein Falsch ist (Theogn.416 πιστόν έταίρον δ τ φ μή τις ενεστι δόλος. LXX) J Ι47; v g l . I P t 222. Ì K I 1 6 , 1 0 ( b e i d e -

mal Jes 53,9). 50,6. Apk 14s t.r. (beidemal Ps 31,2). Pol 8,1 (nach I P t 222). π λ ή ρ η ς π α ν τ ό ς δ. voll ν. jeglicher Tücke

A G 1310 (Just., D. 14,2 μ ε μ ε σ τ ω μ έ ν ο ι . . . δόλου).

N e b . κ α κ ί α l P t 2 i . λ α λ ε ί ν δ. listig reden 310. 1K1 22.3 (beidemal Ps 33,14). δόλο) auf listige Weise, hinterlistig (seit Homer, auch Ex 21,14. Dt 27,24 u . ö . ViAhiae 3 [S.92,2 Schermann]. Philo, spec. leg.4,183. Jos., ant. 10,164. Rachegebete v. Rheneia: SIG 1181,3 u.b. Dßm., LO 352.354.355f.; vgl. μετά δόλου Did., Gen.126,20) M t 2 6 4

2Kor 1216. δ ό λ φ π ο ν η ρ φ in übler Arglist

(SIG 693,2.5;

vgl. 9; OGIS 629,112. Hunt-Edgar 85 II, 3) I E p h 7 , 1 . D a f ü r

έν

δ.

(Soph.,

Phil. 102.

W s h 14,30.

I M a k k 1,30)

M k 1214 v.l. 141 I T h 23.* (11) II 291 ; IV 4; VIII 565; IX 592

(Spicq III, 164)

δοκίμιον, ου, τό

δολόω

(d. Wort seit Hes. Hdt., auch Vett. Val. 248,2. SIG

(z. Schreibg. Mlt-H. p.78.) — 1. d. Prüfstein, d. Priifungsmittel (Dionys. Hai., rhet. 11,1. Herodian 2,10,6. Plut., apophth. Lac.230B. Περί ϋψους 32,5 γλώσσα γεύσεως δοκίμιον. S p r 2 7 , 2 1 ) τ ο δ. ύ μ ώ ν

schen (so Diosc. 1,67.68 W. Lucían, Hermot. 59 τον oTvov. P. Leid.XV 37. XII 2 [ehem. Pap.]) l K o r 5 6 D . δ . TOV λ ό γ ο ν

της π ί σ τ ε ω ς κ α τ ε ρ γ ά ζ ε τ α ι ύ π ο μ ο ν η ν d.

τ ο 0 θ ε ο ϋ 2Kor42.* (ΐ)

Prüfungs-

1168,102)

A o r . l 3.Sg. έ δ ό λ ω σ ε ν (Ps 14,3.35,2) verfäl-

δόμα

δοξάζω

δόμα, ατος, TÔ (Ps.-Plato, defin.415B. Plut. Pap. (Mayser 435]. LXX. Ep. Arist. 224. Philo, eher. 84. Just., D.39,2 u.ö. Vgl.

Hb210 lPt 5i.4 (στέφανος τ. δόξης; ζ. Ausdruck vgl. Jer 13,18. TestBenj 4,1). εις ... δ. καί τιμήν έν άποκαλύψει Ίησοϋ Χριστοϋ lPt 17. πνεϋμα τή^ δ. neb. πνεϋμα τοϋ θεοϋ 4 u . ϊνα πνευματικήν και αφθαρτον τής δικαιοσύνης δόξαν κληρονομήσωσιν

409

d. Art. δώμα) d. Gabe δ. άγαθά gute Gaben (vgl. Sir 18,17) Mt7h Lklli3. διδόναι δόματά τινι Eph4e (vgl. Ps 67,19. Just., D. 39,4). ούχ δτι έπιζητώ τό δ. nicht daß ich nach d. Gabe verlangte Phil 417.* (4)

δόξα, ης, ή (in verschied. Bed. seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. OdSal 11. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. grBar. ApkSed. ApkEsr. ApkMos. AsMos fgm. f. Asels 3,25. ParJer. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog. [Ath. oft „Meinung"]) — 1. d. Glanz, d. Schein — a. eigtl. (PGM 13,189 τήν δόξαν του φωτός, vgl. 298 ff. Dazu Rtzst., Mysterienrel.' 357 ff., auch 314 δόξα έκ τ. πυρός [vgl. Just., D. 128,1]. 315 φως κ. δόξαν θείαν [ = Kleopatra ZI. 150]. LXX. TestJob 43,6 τή£ λαμπάδος αύτοϋ). ο ύ κ έ ν έ β λ ε π ο ν ά π ό τ η ς δ. τ ο υ «ρωτος ich konnte infolge d. Glanzes d. Lichtes nichts sehen AG 22u. οράν τήν δ. d. Glanz sehen Lk932; vgl. 931. Alles Himml. trägt solchen Glanz: d. Gestirne IKor

1540Γ.

(vgl. PGM 13,64f. σύ εδωκας ήλίω τήν δόξαν καί

δύναμιν. 448. Sir 43,9.12.50,7); Cherubim (Sir 49,8. Ez 10,4) Hb 95; Engel Lk 29 Apk 181. Bes. Gott selbst (Ex 24,17.40,34. Num 14,10. Bar 5,9 τό φως της δόξης αύτοϋ. Tob 12,15.13,16 BA. 2Makk 2,8. Or. Sib.5,427) ό θεός της δ. (Hen 25,7) AG 72 (Ps 28,3); vgl. J 1241 (Jes 6,1). AG 755 2Th 1» 2Pt 117 Apk 158 19i 2111.23. ó πατήρ της δ. Eph 1 π. βασιλεύς της δ. API M l ν 24.26. Aber auch d. vor Gott Hintretenden: Mose 2Kor 3 7 - 1 1 . 1 8 (Just., D. 127,3; vgl. 'Αδάμ της δ. θεοϋ έγυμνώθη

grBar 4,16);

verklärte

Christen

licor 1543

Kol 34. Wird doch die δόξα τ. θεού den im Gericht Bestehenden verliehen Rö323 5 2, wie Jesus selbst e. σώμα της δ. e. Lichtleib trägt Phil 321 ; vgl. 2K1 17,5. Christus ist d. κύριος τ. δόξης IKor 2e (vgl. Hen 22,14. 27,3.5 v. Gott - PGM 7,713 κύριοι δόξης ν. Göttern).

Erweitert ist d. Begr. z. Bez. d. Erhabenheit, Herrlichkeit, Majestät Gottes überhaupt (PGM 4,1201 f. έφώνησά σου τ. άνυπέρβλητον δό£αν. οίκοδομειν ... ναόν δόξης θεοϋ Orig., e . Cels.4,1,24) α λ λ ά σ σ ε ι ν τ η ν δ. τ ο ϋ

θεοϋ d. Majestät Gottes vertauschen Rö 123. Christus wurde auferweckt δια της δ. του πατρός durch d. Majestät des Vaters (hier - wie J 2n - ist deutl. d. Begriff der Kraft, Macht mitgedacht; vgl. Rtzst., Mysterienrel.3 344.359 u. PGM 4,1650f. δός δόξαν και χάρον τω φυλακτηρίφ τούτψ. W s h 9 , 1 1 φ υ λ ά ξ ε ι μ ε έ ν τ. δ ό ξ η . Philo, spec. leg. 1,45) RÖ64; vgl. M t 1627 M k 8 3 8 . API 10,9.

Οψη τήν δ. τοϋ θεοϋ J 1ΐ40. κατενώπιον της δ. αύτοϋ Jd 24. κράτος της δ. d. majestätische Kraft Kol l u . πλοϋτος της ο. d. reiche Fülle s. M. RÖ923 Eph lie; vgl. Eph3i6 Phil 419 Kol I27. δ. της χάριτος (PGM 4,1650 s.o.) Eph 1í; neb. τιμή u. and. Begriffen (vgl. PGM 4,1616f. δός δόξαν καί τιμήν κ. χάριν κτλ. Just., D.

42,1) Rö 27.10 Hb 27.9 (Ps 8,6). 33; neb. αρετή 2Pt I3. απαύγασμα της δ. Hb 13. τήν έπιφάνειαν της δ. τοϋ μεγάλου θεοϋ Tit 213. Doxol. σοϋ έστιν ή 8. εις τ. αιώνας, αμήν (Ode 12,15 [Manasse]) Mt 613 v.l. API 2,33. εις έπαινον της δ. αύτοϋ Eph 112.14; vgl. U. lTh 212 lPt 510. PI. H 3,3. κατά .τό εύαγγέλιον της δ. τοϋ μακαρίου θεοϋ ITilii. Übertr. auf Christus:

Mt 1928 2430 2531 Mk IO37 1326 Lk926 2 1 27 J 114 2 1 1

Jk2i. Β 12,7. API 7,7. τον φωτισμόν τοϋ εύαγγελίου της δ. τοϋ χριστοϋ das Leuchten des Evangeliums von der Herrlichkeit Christi 2Kor 44; vgl. 46 (vgl. Just., AI 51,8 παραγίνεσθαι μετά δόξης μέλλει).

— b. D. Zustand im Jenseits wird daher als e. Teilnehmen an d. Lichtglanz bez. — a. m. Bezug auf Christus: είσελθεΐν εις τήν δ. (v.l.: βασιλείαν) αύτοϋ in s. Herrlichkeit eingehen Lk2426. άνελήμφθη έν δ. lTi 3i6; vgl. τάς μετα ταϋτα δ. lPt 111 (Pl. wegen d. παθήματα; vgl. auch Wsh 18,24. isokr.4,51. P.Osi.85,13 [in n]). 2i. έν τή αποκαλύψει τής δ. αύτοϋ 4ΐ3. Auch ν. Christi Präexistenz: J Π5.22.24. — β. m. Bezug auf s. Jünger (vgl. Da 12,13. Herrn. 10,7): Rö 818.21 IKor 27 2Kor4i7 lTh2i2 2Th2u 2Ti2io

410

Mk 164 v.l. ( F r e e r - L o g i o n ) (Kleogatra ZI. 146f. ένέδυσεν αύτούς θείαν δόξαν πνευματικήν). ή τ ι ς ε σ τ ί ν δ. υ μ ώ ν

(meine Trübsal), die eurer Verherrlichunß

dient

Eph 313 (vgl. MDibelius, Komm, zu Kol l,24ff.). τ ο π ο ς τ ή ς

δ. = d. Jenseits 1 Kl 5,4. — c. d. Abglanz άνήρ ... είκών καί δόξα θεοϋ ύπαρχων d. Mann ist Bild u. Abglanz Gottes IKor I I 7 ; δ ό ξ α ά ν δ ρ ό ς ebd. (vgl. d. jüd. Inschrift b. Ltzm., z. St.: ή δόξα Σωφρονίου Λουκίλλα ευλογημένη). V. M i t a r -

beitern d. Paulus δ. Χριστοϋ 2Kor 823. — 2. d. Glanz, d. Pracht, alles, was in d. Augen fällt (lEsr 6,9. IMakk 10,60.86. 2Makk 5,20): prächtige Kleidung (Sir 6,31.27,8.45,7.50,Ili e. Königs Mt 629 Lkl227; überh. v. königl. Pracht (Bar 5,6. IMakk 10,58. Jos., ant.8,166) Mt48 Lk46 Apk2l 24.26. Allg. v. menschlichem Glanz jeder Art lPt I24 (Jes 40,6). .— 3. d. Ruhm, d. Ansehen, d. Ehre (Diod.S. 15,61,5 abs. δόξα = d. gute Ruf. Appian, bell, civ.2,89 § 376 δ. άγαθή = d. gute Ruf, d. Ansehen. Polyaenus 8 prooem. δόξα αθάνατος = ewiger Ruhm. Herrn. 14,7. P s S a l 1 , 4 . 1 7 , 6 . Jos., ant.4,14; vi. 274. Just., All 10,8 δόξης ... καταφρονήσαντες) έ ν ώ π ι ο ν

πάντων τών συνανακειμένων σοι Lkl4io; ebenso v o r M e n s c h e n (vgl. Orig., C. Cels.7,24,1. Did., Gen.238,25)

J854 1243 · 2Kor 68 (Ggs. άτιμία). 1 Kl 3,1. Β 19,3. έν τοις ούρανοΐς Η 1,8. Allgemein γυνή ... έάν κομφ, δόξα αύτη έστιν IKor 1115 (Ggs. ατιμία). Oxymoron ων ... ή δόξα έν τή αισχύνη αύτών sie sehen ihren Ruhm in dem, was ihnen Schande macht Phil 319. δ. τοϋ θεοϋ d. Ehre bei Gotti 1243b Rö 323 52 94; vgl. Lk 232, dagegen εις δ. τοϋ θεοϋ zur Ehre Gottes Rö 157. δ. ζητείν Ruhm suchen J 544 7i8 850 lTh 26. δ. λαμβάν ε ι ν (Hen 99,1. Diog. L.9,37 v. Demokrit ούκ έκ τόπου δόξαν λαβείν βουλόμενος) J 541.44 Apk 4 i l 512. δ. ή μ ώ ν e. Ehre

fur uns lTh220. ύπέρ τής δόξης τοϋ θεοϋ (Lazarus ist krank) zur Verherrlichung Gottes J 114. Jüd. Liturgie nachgebildet ist d. liturg. Formel δ. θ ε ώ Preis ist (BWeiß. HHoltzmann. Harnack. Zahn. EKlostermann. ASchlatter. Rengstorf) o d e r sei (Weizsäcker. JWeiß.

OHoltzmann) Gott Lk 214. Vgl. 1938 Rö 1136 1 627 Gal l5 Eph 321 Phil 420 2Ti4i8 (vieil, auf Christus). Hb 1321 1 Pt411. 1K1 20,12.50,7 u.ö. τιμή καί δ. ITI 117 (P. Fouad 203,15); vgl. Jd 25 v.l. Apk 513 712. Sichere Doxologien auf Christus 2Pt3i8 Apk Η. εις (τήν) δ. (τοϋ) θεοϋ ζ. Preise Gottes Rö 157 IKor ΙΟ31 2Kor4i5 Phil I ii 211 ; vgl. Rö 37. Dafür προς δ. 2Kor 120. προς τήν αύτοϋ τοϋ κυρίου (Christi) ò. 819. Danach d. Redensart δ. διδόναι τώ θεώ Gott preisen (Bar 2,17 f. lEsr9,8. 4Makk 1,12): z. Dank Lk 17is Apk 19?; als Form der religiösen Devotion: AG 1223 Apk49 1113 147 169 Rö42o; als Beschwörung δός δ. τφ θεφ gib Gott d. Ehre, indem du d. Wahrheit sagst J 924. — 4. δ ό ξ α ΐ (Diod. S. 15,58,1 έξουσίαι κ. δόξαι = Ämter u. Würden, auch ihre Träger) v. E n g e l n (s. Philo, spec. leg. 1,45. PGM 1,199) Herrlichkeitsengel, Himmelswesen J d s 2Pt 210 (vgl. E x 15,11 L X X . TestJuda 25,2 αϊ δυνάμεις τ. δόξης. Dazu d. Zaubertext b. Rtzst., Poim. S. 28 [VI 17] χαιρέτωσάν σου αί δόξαι εις αιώνα, κύριε). RAC XI, 196-225.** (166) 11 236-56,747; III 678; V 326; VU 252; Χ 2, 1053-5 (Spicq III, 166-81; S)

δοξάζω (d. Wort seit Xenophanes u. Trag., auch LXX. Alex. ep. XII 26. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs 20,5. ParJer. grBar 17,4. ApkEsr. ApkMos 43. Ep. Arist. Philo. Jos. Mei., P.92,692; Just. u. Ath. meist „eine Meinung vertreten") Ipf. έδόξαζον. Fut. δοξάσω. Aor. 1 έδοξασα; Imp. δόξασον. Pf. l.Pl. δεδοξάκαμεν (Just., p. 1,4). Pass. Pf. δεδόξασμαι (J 1710). Aor. 1 έδοξάσθην eigtl. meinen, urteilen, dann — 1. rühmen, preisen, ehren (Thu.3,45,6. Polyb.6,53,10

411

δεδοξασμενοι έπ' äpetfl. OGIS 168,56 [115 ν], LXX. Ep.Arist. Jos., ant.4,183) τινά jmdn. Mt 62; sich selbst Apk 187

412

δουλεύω

δοξολογία

Geben u. Nehmen, Ausgabe u. Einnahme

Phil4is;

vgl. Η 3 4 , 2 . Kl. Pauly II, 151-53.* (2)

(vieil. Profanierung von 2.). d. Vater Mt5i6. Gott (Or.Sib., fgm.1,21) 98 1531 M k 2 i 2 Lk525f. 7 i é 1313 17is 1843 2347 AG 1118 2I20 Rö 15«.9 lPt2i2. MPol 14,3.

δότης, ου, Ó (Herodian. Gr. I 60,26. II 678,22. Cass. Dio, fgm.66,2. Etym. Mag. p. 177,25.435,49) d. Geber ιλαρός δ.

19,2. API 6,13. τ. κύριον MPol 20,1. Η 12,2. API 7,24 (δόξαι Pap.), εν τινι in d. Person jmds. Gal I24; vgl. l K o r 6 2 0 . εν τφ ονόματι (μέρει v.l.) τούτψ in diesem Namen (d. christl.) lPt4i6. κατά οέ ύμάς δοξάζεται durch euch wird der Geist Gottes gepriesen 414 v.l. επί τινι auf Grund e. Sache, wegen etw. (neb. αίνειν) Lk220 (s.o. Polyb.). AG 421. διά τίνος u. έπί τινι 2Kor9i3. δια Ίησοϋ ΧριστοΟ l P t 4 u . Neb. εύχαριστειν R ö l 2 i . d. Namen (Nicol. Dam.: 90 fgm.l9

e., der gern gibt 2Kor97 (Spr 22,8 a).* (l) III 299

[Jos., ant. 1,160] τοϋ Άβράμου ϊτι κ. νϋν το όνομα δοξάζεται)

Gottes Apk 154 (Ps 85,9). Η 5,2.12,3 (Just., D.41,3). το ονομα α. Namen, näml. Gottes IPhld 10,1 (vgl. P. Oxy. 924,11 ff. ϊνα το δνομά σου fi δια παντός δεδοξασμενον. PGM 36,165). ν. Christus Lk4is. IEph 2,2. ISm

1.1. Pol 8,2. τόν σε λυτρωσάμενον έκ θανάτου den, der dich ν. Tode erlöst hat Β 19,2. jmds. Liebe IPol 7.2. Absol. = Gott preisen ITr 1,2. την διακονίαν μου δοξάζω ich preise mein Amt Rö 11». - δοξάζεται |ΐέλος e. Glied wird geehrt IKor 1226. δοξασθείς μεγαλως zu hohen Ehren gebracht 1K1 17,5. — 2. verherrlichen, verklären v. d. Herrlichkeit, die diesem Leben folgt (s. δόξα 1b) AG3i3 (vgl. Jes 52,13). RÖ 830. Β 21,1. J739 12l6.23.28 1331.32 171.5.10. Überh. Lieblingsausdruck d. Joh., bei dem das ganze Leben Jesu als e. Verherrlichung d. Sohnes durch den Vater J 854 1228 1331 171.4 u. zugleich des Vaters durch d. Sohn 1331 f. 1413 171 erscheint. D. Verherrlichung des Sohnes wird herbeigeführt durch d. Wunder, die ihn der Vater tun läßt II4 (vgl. PGM 7,502 ff. κυρία ΤΙσις, δόξασόν με, ώς έδόξασα τό δνομα τοϋ υίοΟ σου Τ (ΰρος. Isisaretalogie v. Kyme 40 als Worte d. Göttin: ουδείς δοξάζεται άνευ τ. έμής γνώμης), durch d.

Wirksamkeit des Parakleten 1614 u. durch d. Seinen 1710, die auch den Vater verherrlichen 158, bes. im Martyrium 2119 (z. δοξάζεσθαι èv J 1331 f. 14i3 15s 1710 vgl. Diod.S. 12,36,2.16,82,7 εν συνέσει δεδοξασμένος.

Sir 48,4. 1 Makk 2,64). - 2Kor 3ιο. τον λόγον τοϋ κυρίου AG 1348; vgl. 2Th3i. - Β 6,16 (Jes 49,5). IPol 8,1. χαρά δεδοξασμένη ν. Herrlichkeit erfìillte Freude lPt le. Pol 1,3. V. Jesus έάν έγώ δοξάσω έμαυτόν J 854. ούχ έαυτόν έδόξασεν γενηθηναι αρχιερέα er hat sich nicht selbst in die Herrlichkeit des Hohepriestertums eingesetzt Hb 5s. - Zu Apk 187 s. unter 1. δοξάζοντες J ll31 v.l. Lit. s. δόξα a. E.** (61) II 256f.; I 689; X 2, 1053-5 (Spicq III, 181-84; S) δ ο ξ ο λ ο γ ί α , α ς , ή (Orígenes, de or. 14,2 S.331,6 u.ö. in Patristik. Jambl. myst.2,10. TestAbr A 20 S. 103,29) d. Lob-

preis, d. Gebet έν τη ώρφ της δ. αύτοΰ in der Stunde seines Gebetes PrJk 13,1.* (0) Δορχάς, άδος, ή (seit Eur. Hdt., auch Pap. LXX. Test 12Patr) d. Gazelle als Übers, e. Namens (s. Ταβιθά) AG 936.39 (Δορκάς als Name z.B. bei Jos., bell.4,145. Lucían, dial, meretr.9. SIG J 854,11.12.23. IG VII 942. XIV 646,4). Haenchen '77 z.St.* (2) δ ό ρ υ , ρ α τ ο ς , τ ό (seit Homer, auch Inschr. LXX. JosAs 26,7. Jos., bell. 5,313 ; ant. 6,187. Or. Sib. 4,63. Tat. 2,2. Fremdw. im Rabb.) d. Speer im Bilde v. der Waffenrüstung des

Frommen IPol 6,2.* (0) δόσις, εως, ή — 1. d. Gabe, d. Geschenk (so seit Homer. Theognis 1,444 αθανάτων δ., auch Sir 18,15.16.18. 20,14.26,14 u.ö. Ep.Arist.229 θεού δ. Philo, cher.84. Jos., ant. 1,181) J k 117 (TestSeb 1,3 δ. άγαθή ν. der Gottesgabe). — 2. d. Geben (seit Antipho. Hdt., auch LXX. Ep.Arist.22. Jos., ant. 17,327) Mt 61 v.l. δ. κ α ί λήμψις (Epikt.2,9,12. Artem. 1,42 p.39,24. Vett. Val. [Ind. III). Pap. Sir 41,21.42,7)

Δουβέριος AG204D. Über diese v.l. von D s. zu Δ ε ρ β α ϊ ο ς . Vgl. Haenchen '77,65 f.* (0)

δουλαγωγέω (Diod.S. 12,24,3.17,70,6. Epikt.3,24,76. 4,7,17. Just., A l l 11,7. D.110,4. Ath., R.72,6) in d. Sklaverei führen, übertr. knechten (Charito 2,7,1. Περί ϋψους 44,6. Theophyl., ep.36. Herrn., fgm.XXIII 48 p.484,13 Sc. Prokop, aed. 1,9,4) den Leib (neb. ύπωπιάζω) IKor 927.* (1) II 283; X 2, 1056-9 δουλεία, ας, ή (δουλία Τ; seit Pind., auch Epikt. Pap. LXX. TestSal. TestJob. Test 12Patr. Philo. Jos., bell. 7,255. Just. Tat. Mel., P.49,353.67,477. Ath., R.58,22) d. Sklaverei — 1. eigtl. μέχρι δουλείας είσελσείν bis ζ. Sklaverei gelangen v. Joseph (TestJos 1,5.10,3) 1 Kl 4,9. έαυτόν παραδιδόναι εις δ. sich selbst in Sklaverei begeben 55,2. — 2. übertr. (Herrn., fgm.II Β 7 p.392,10 Sc. Mel., P.49, 353.67,477 f.) πνεϋμα δ. Sklavengeist RÖ815. Todesfurcht führt zur Sklaverei Hb 2 is. V. Mos. Gesetzesdienst (vgl. Lucian, abdic.23 ύπό δουλείαν γενέσθαι νόμου) ζυγώ δουλείας ένέχεσθαι sich durch e. Sklavenjoch festhalten lassen Gal5i; vgl. 424. δ. της φθοράς Rö 821. V. Christi Erdenleben Η 59,7.* (5) II 264-82; X 2, 1056-9 (S)

δουλεύω (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 17,30. TestSal. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ApkSed 6,5. AkrEz P2 ν3. Philo. Jos. Test 12Patr. Apolog. außer Mei.)

Fut. δουλεύσω. Aor. 1 έδούλευσα. Pf. δεδούλευκα (J 833); Ptz. δεδουλευκώς (2K117,7) — 1. vom Verhältnis Sklave sein, unterworfen sein — a. eigtl. v. Hagar u. Jerusalem Gal 425. τινί jmdm. (Jos., ant. 4,115. - c. Ap.2,128 nehmen d. Ägypter für sich in Anspruch τό μηδενί δουλεϋσαι. Ebenso sind Appian, bell. civ. 4,67 § 286 die Rhodier stolz ενεκα τύχης ές τό νϋν άδουλώτου. Diod. S. 5,15,3 die Iolaer auf Sardinien haben ihre Freiheit bewahrt απαντα τόν αιώνα ... μέχρι τοϋ νϋν. Sogar die Karthager ούκ ήδυνηθησαν [αυτούς] καταδουλώσασθαι) J 833 A G 7 7 (Gen 15,14). Rô9i2. Β 13,2 (beidemal Gen 25,23; Vgl. Jos., ant. 1,275). 13,5 (Gen 48,19 geändert

nach 25,23). 1 Kl 31,4 (Jakob bei Laban [Gen 29,15.20]; vgl. Just., D.134,3). — b. übertr. Rö76. — 2. vom Verhalten Sklavendienste tun, gehorchen, dienen — a. eigtl. m. Dat. d. Pers. (P. Hal.l,219f. [III ν] ό Άλεξανδρεύς τφ Άλεξανδρεϊ μή δουλευέτω) M t 624 Lk 1613. 2Κ1 6 , 1 (zum Sklaven mehrerer Besitzer s. Billerb. zu Mt 624. Mitt.-Wilck. l 2,203; Ii 13ff.206,16f.). τ ο σ α ϋ τ α ε τ η δ. σ ο ι

soviele Jahre diene ich dir Lk 1529 (vgl. Gen 31,41). Abs. μετ' εύνοιας δ. mit gutem Willen d. Eph 67. έν καθαρφ καρδίςι 2K1 11,1. μάλλον δ. erst recht d. IT162. πλέον δ. IPol 4,3. — b. bes. in d. Verb. δ. τφ θεώ Gott dienen, wo Gott als κύριος, d. Mensch'als δούλος gefaßt ist (Eur., Or.418. E x 23,33. Philo, cher.107; somn.2,100. Jos., ant.7,367.8,257. Or.Sib.3,740. Orig., C. Cels.8,8,17; vgl. δ. τοις κτισθεϊσιν άντί θεοϋ 3,15,17): M t 624 Lk 1613 (beidemal vgl. Sextus 574 ούκ ϊστιν αμα δουλεύειν ήδον^ κ. θεφ).

lThl9. 1Κ1 45,7. 2Kl 11,1.17,7.18,1. Pol 2,1 (Ps 2,11). 6,3. MPol 9,3. Η 38,6.49,2.53,2.65,2. Dg 2,5. τώ δημιουργώ 1 Kl 26,1. τώ Χριστώ Röl4ie; vgl. 1618 Kol 324. τώ κυρίφ (Ri 2,7. lKö 7,4.12,20) AG 2019 Rö 1211 (v.l. τ φ κ α ι ρ φ . - δ. τφ καιρφ heißt „der Zeit ihren Tribut zollen" [Plut., Arat. 1047 [43,2]. Pallad.: Anth. Pal.9,441,6. Procop., ep. 113H. δουλεύειν tf| χρείςι καί πείθεσθαι τφ καιρφ. D. Ggs. ist πράττειν οσα τις βούλεται oder Herondas 2,9f.: ζώμεν ούχ ώς βουλόμεσθ', άλλ' ώς ήμέας ό καιρός ελκει], kann den üblen Klang „Opportunist sein" haben

δούλη

δράκων

U. wird deshalb von Athanas., Orig.-Rufin, Hieronymus für uns. Stelle ausdrückt, abgelehnt. S. Ltzm. z.St.). Η 2 3 , 5 . 5 0 , 7 .

ναι εαυτόν τινι δοΰλον Rö 6iò. V. Dienst in demütiger Gesinnung (Ggs. πρώτος) Mt 2027 Mk 1044. Menschen als Sklaven Gottes mit dem Geiste begabt AG 218 (Jo3,2). δ. της αμαρτίας Sklave d. Sünde J 834 Rö 617.20. της φ θ ο ρ ά ς d. Verderbens 2Pt 2i9 (vgl.

413

53,5 ff. 54,5.63,6.72,2. d. Hl. Geist 59,5.7. d. Elem e n t a r g e i s t e r n G a l 4 9 ; v g l . 4 8 (in relig. Sinn auch PGM 13,72 f. κύριε, δουλεύω ύπό τον σον κόσμον τ φ σ φ άγγέλψ. den Dämonen Just., D.83,4. Tat. 17,3).

— c. auch in anderer Weise übertr. ; ν. der Liebestätigkeit άλλήλοις Gal 513. δίκαιον εύ δουλεύοντα πολλοίς 1 ΚΙ 16,12 (Jes 53,11). Sklavendienste leisten der Sünde Rö6e; d. Gesetz (Orig., C. Cels.5,6,28) 72s; d. Begierde H 45,5. Tit 33 (X., mem. 1,5,5; apol.16. Pia., Phaedr. 238 Ε ήδονή. Polyb. 18,15,16. Herodian 1,17,9. Philo, cher.71. Jos., ant. 15,91 δ. ταΐς έπιθυμίαις. ταϊς τής σαρκός ήδοναϊς Iren., haer.I, 6,3 (Ην 1,56,2]); d . T u g e n d e n

Η 16,8.38,8.46,1; d. Glauben 39,12. τη κοιλιςι dem Bauche

(γαστρί X., mem. 1,6,8. Anth.Pal. 11,410,4. Ath.31,2

σαρκί καί αϊματι) Rö 1618. εις το εύαγγέλιον Dienste tun am Evangelium Phil 222.* (25) II 264-82; Χ 2, 1056-9

δούλη, ης, ή (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen 98,5. TestSal C 12,1. TestAbr A 20 S. 103,13. TestJob 7,7 f. JosAs. ApkMos 42. Philo. Jos., ant. 1,215 u.ö. Just., D. 140,1) d . S k l a vin neb. δούλοι AG 2ie (vgl. Jo 3,2). IPol 4,3. Nach orient. Ausdrucksweise Selbstbez. e. Niedrigerstehenden gegenüber d. Höherstehenden u. d. Gottheit Lk 138.48 ( l K ö 1,11). PrJk 11,3.* (3) II 264-82; X 2, 1056-9

δοΟλος, η , OV (seit Soph., auch P. Gieß. 3,5 ψ πάντα δούλα. P s 1 1 8 , 9 1 . W s h 1 5 , 7 . Philo. Jos., ant.16,156. Ar. [JThSt 25/24,76 ZI.49]. Or.Sib.3,567) d i e n s t b a r , u n t e r t ä n i g παρεστήσατε τα μέλη ύμών δ. τ η άκαθαρσίςι ihr habt eure Glieder aer Unsittlichkeit dienstbar gemacht Rö6i9. τη δικαιοσύνη ebd. - Subst. τα δοϋλα das Dienstbare

K P t 2 (s. ϋπαρξις 1).* (2) II 264-82; X 2,1056-9

δοΟλος, ου, 6 (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. OdSal 11,22. TestSal. TestAbr AB. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkSed. ApkEsr 3,14 S.27,27T. Philo. Jos. Apolog. außer Mel.) d. Sklave — 1. eigtl. im Ggs. — a. zum Herrn (Did., Gen. 66, 25): M t 8 9 1024f.; v g l . J 1316 1520. - M t 1327f. 2 l 3 4 f f . 244sr.48.se 25l4.l9.21.23.26.30; Vgl. L k 1913. IS. 17.22. M t 2 6 s i . V g l . M k 1447 L k 22so J 1810.26 (ζ. δούλος des άρχιερεύς s. Jos., ant.20,181) M k 122.4 1334 L k 7 2 f . 8 . l 0 1237.43.4Sff. 177.9Í. J 4 s i K o l 4 l (Billerb. IV 698-744). L k 1417.21 ff. (s. unter 2). ο ί δ . κ α ι o í ύ π η ρ έ τ α ι J 18 is. ( G g s . δ ε σ π ό τ η ς wie Diod.S. 15,8,2 f. ώς δούλος δεσπότη.

Ps.-Lucian, asin.5) I T i ó i Tit 29. οι δ. Ihr

Sklaven!

E p h 6 s Kol 322. (Ath. 35,1 δ. είσιν ήμϊν. Lit. üb. Sklaverei u. Christentum s. zu χ ρ ά ο μ α ι 1 a). — b. z. F r e i e n (Ggs. έλεύθερος: Pia., Gorg.57 p.502D. Dio Chrys.9 [101.4. SIG 521,7 (III v). Jos., ant. 16,126. Just., D. 139,5) l K o r 7 2 i r . (vgl. den Trimeter: Trag. fgm. adesp. 304 N., zit. v. M. Ant. 11,30 u. Philo, omn. prob. lib. 48, δούλος πέφυκας, ού μέτεστί σοι λόγου) 1213 G a l 328 4 1 E p h 6 8

Kol 311 Apk6i5 1316 1918. IRö 4,3. Neb. παιδίσκη D 4,10. — c. d. Haussklave (vgl. Lk 1522) im Ggs. z. Sohne J 835 Gal 47. — d. im G{>s. z. christlichen Bruder ούκέτι ώς δοϋλον άλλα ύπερ δοϋλον, άδελφόν ά γ α π η τ ό ν Phlm ΐ6. — e. in bes. Weise — α. die Apostel sind bildl. d. δοϋλοι der Christen, d.h. ihnen unbedingt z. Dienste verpflichtet 2Kor4s. — ß. Christus, d. nimml. κύριος, erscheint auf Erden in μορφή δούλου Sklavengestalt (Lucían, catapl.13 δούλος άντί τοΟ πάλαι βασιλέως) Phil 27 (Lit. zu κενόω 1); vgl. Η 55,2 ff. (dazu MDibelius, Hdb. 564f.). - Zu A G 218 s. unter 3.

— 2. nach oriental. Brauch v. d. Beamten e. Kön i g s (vgl. SIG 22,4. Inschr. v. Magn.115,4. l K ö

29,3.

4 K ö 5 , 6 . Jos., ant.2,70) Mt 1823.26ff. 223f.6.8.l0 (vgl. Lk 1417.21 rr.). — 3. in weiterem Sinn v. jeder Art v. Abhängigkeit δ. ά ν θ ρ ώ π ω ν Menschensklaven lKor723. παριστά-

414

Eur., Hek.865 u. Plut., Pelop.3,1 χρημάτων. Thu.3,38,5. Dio Chrys.4,60 τ. δόξης. A t h e n . l 2 p. 531 C των ηδονών. 542D. Aelian, ν.h. 2,41 τού πίνειν. Ath.21,4 und Achilles Tat.6,19,4 τ. έπιθυμίας).

— 4. bes. v. Verh. d. Menschen zu Gott (δουλεύω 2 b) δ. του θεοϋ Sklave Gottes = Gott Untertan (Eur., Ion 309 τού θεού καλούμαι δούλος ειμί τε. Cass. Dio 63,5,2. ChFossey, Inscr. de Syrie: Bull, de corr. hell.21,1897, p . 6 0 a [Lukios nennt s. den δούλος der Θεά Συρία]. PGM 12,71 δ. τού ύψ. θεού. 13,637ff. δούλος εϊμι σος ... Σάραπι. 59,2.4. LXX. ParJer 6,17 [Baruch], ApkSed 16,7 S. 137,15. Philo, div. rer.

her.7 u.ö. Jos., ant. 11,90.101): V. Mose (4KÖ 18,12. 2Esr 19,14. Ps 104,26. Jos., ant.5,39) Apk 153. V. christl. Propheten 107 1118 (doch ist d. Wendung v. d. Propheten als Sklaven Gottes atl. Jer25,4. Am 3,7. Da 9,6.10 Theod.). V. d. Aposteln AG 429 1617 (δ. τοϋ θεοϋ τ. ύψιστου wie Da 3,93 Theod.). Tit l i . API 6,35. Allg. ν. d. Frommen (Ps 33,23.68,37 u.ö.) Apk l i Lk229 l P t 2 i « Apk22073 192.5 223.6. ÎKI 60,2. 2Kl 20,1. H 2,4.22,3.28,4 u.ö. Der Betende bez. sich als dein (Gottes) Sklave (vgl. Ps 26,9.30,17. 2Ch 6,23. Da 3,33.44) Lk 229 AG 429 (FJDölger, ΙΧΘΥΣ Ί0,195ff.). Zu AG 218 S. unter 3. - Übertr. auf d. Verh. zu Christus δ. Χριστοδ Selbstbez. d. Pis Rö 11 Gal 1 io Phil 11 ; vgl. Kol 4i2 2Ti 224 Jk 11 2Pt 11 Jd ι Apk 11 223 IKor 722 Eph 66. - Über δοΟλοι u. φίλοι C h r i s t i (z. Ggs. vgl. Philo, migr. Abr.45; sobr.55. PKatz, Philo's Bible '50,85 ff.) J 15lS s. φ ί λ ο ς 2 a α . -Vgl. d. Lit. bei χ ρ ά ο μ α ι l a . * * (124) II 264-82; X 2, 1056-9 (Spicq I, 211-15; S)

δουλόω (seit Aeschyl. Hdt., auch LXX. TestSal C 13,3. Philo. Jos., ant. 11,300. Test 12Patr. Just., A l l 5,4) F u t . δουλωσω. Aor. 1 έδούλωσα. Pass. Pf. δεδούλωμαι; Ptz. δεδουλωμένος. Aor. έδουλώθην zum Sklaven (δοΟλος) machen, untertänig machen, dienstbar machen, knechten — 1. eißtl. e. Volk AG 76 (Gen 15,13). Pass, δεδούλωμαι τινι jmdm. als Sklave verfallen sein, v. einem im Kriege Unterlegenen 2Pt 219. — 2. übertr. (Thu. u.a. Hippol., Ref., Pr.2) πάσιν έμαυτόν έδούλωσα ich habe mich allen zum Sklaven gemacht IKor 919. Pass, sklavisch gebunden sein, hörig sein (Menand., Sam. 280. Dio Chrys.68 [18], 12 δεδουλωμένοι

τήν γνώμην. Did., Gen. 212,27) έν τοις τοιούτοις in solchen Fällen IKor 7 is. ύπό τα στοιχεία τοϋ κόσμου unter die Elementargeister geknechtet sein Gal 43; vgl. Dg 2,10. Β 16,9. Sklave Gottes sein RÔ622; der Gerechtigkeit 618 (vgl. Heraclit. Sto. 69,7 p. 90,3 δεδουλωμενοι ήδονϋ. Porphyr., abst. 1,42 έδουλώθημεν τ φ τού φόβου φρονηματι. Just., A l l 5,4 πάθεσιν επιθυμιών); d . W e i n e s T i t 2 3 (Philostrat., vi. Apoll.2,36 p.78,25 δεδουλωμένος ύπό τού οίνου. Libanius, epist.316,3 Förster δουλεύειν οϊνψ).* (8) 282f.; Χ 2, 1056-9

δ ο χ ή , ή ς , ή (b. Eur. Pia. u.a. = Gefäß) d. Empfang, d. G a s t m a h l (so Machon [280 ν] V. 106 [Athen. 8 p.348 F.]. Plut.,

mor. 1102 Β. Pap. LXX. TestSal 16,7) π ο ι ε ΐ ν δ. e. Mahl veranstalten (Gen 21,8.26,30. lEsr 3,1. Esth 1,3. Da 5,1) Lk 529 1413. PrJk 6,2.* (2) II 53; X 2, 1038

δράκων, οντος, Ó

(d. Wort seit Homer, auch Diod. S. 2,

51,4. LXX. Hen 20,7 [= Seraphim], PsSal 2,25. TestSal. TestAbr AB. TestJob 43,8. TestAss 7,3. grBar. Or.Sib.3,794. Philo. Tat. Ath. Fremdw. im Rabb. Oft gleichbed. mit δφις [PGM 36,183.196], Boll 42,5.103) d. D r a c h e , d. S c h l a n g e ,

mytholog. Bez. f. d. Teufel (vgl. PGM 4,992ff. θεέ θεών ... κατέχων δράκοντα. 190. Amulett: Sb 9125,8. P s S a l 2 , 2 5 . TestJob 43,8) A p k 123 (Damasc., vi. Isid.67 δράκοντας έξαισίους κατά μέγεθος έπτακεφάλους. Vgl. Apollon. Rhod.4,

δράξ

δύναμαι

127ff. die Beschreibung des schreckl. δράκων, der das Gold. Vlies bewacht. Auch die Hydra: nach Alcaeus έννεακέφαλος, nach Simonides πεντηκοντακέφαλος [Schol. zu Hesiod, Theogonie 313], Pisander Epic. [VI v] p.250 (Paus.2,37,4) u.a.). 4.7.9 (ό δ. ό μέγας wie PGM 4,2770). I3.I6Í. 132.4.11 (Arrian, anab.3,3,S nach Ptolemaeus Lagi: δράκοντας δύο ... φωνήν ίέντας zeigen dem Alex, den Weg durch die Wüste). 1613 202. RAC IV, 226-50.* (13) II 284-6; X 2, 1059

Lebenslauf vollenden AG 1325. τελειώσαι beschließen AG 2024. προστιθέναι τφ δ. d. Lauf beschleunigen

415

δράξ, δρακός, ή (d. Wort Batr. U . S . , auch Herrn., fgm. XXIII 52. 486,4 Sc. LXX. ApkEsr 7,5 S.32,17 [Akk. δρακήν f. δρακί J e s 4 0 , 1 2 ] , Philo, somn.2,74. Jos., ant. 3,251.8,322) d. (ausgespreizte) Hand Β 16,2 (Jes 40,12).* (0) δράσσομαΐ^βϋ Homer.auch Aberciusinschr. 14. P. Grenf. I, 11. II, 14. BGU 1816,17. LXX. ApkEsr 3,6 S.27.12T. Jos., bell.3,385; ant. 14,425) fassen, ergreifen (m. Akk. Dionys. Hai.9,21,4. Lev 2,2.5,12. Num 5,26) Fut. δράξομαι. Aor. 1 έδραξάμην τινά jmdrt. lKor3i».* (1)

δραχμή, ής, ή (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist.20.22. Philo, spec. Ieg.2,33. Jos., bell. 1,308; ant.3,194. Fremdw. im Rabb.) d. Drachme Silbermünze (daneben auch Gewichts- und Rechnungseinheit) in allen griech. Währungen mit unterschiedl. Gewicht. Lk 15er. (Die Bewertung variiert nach Münzfuß, Zeit und sozialem Stand: Dio Chrys.70 [20],5: Kummer üb. d. Verlust nur e i n e r Drachme. Nach Demetr. v. Phal. [300 v]: 228 fgm. 22 Jac. der Preis eines Schafes, Ά ν. dem e. Rindes. Unter bes. günstigen Umständen bekam man sogar ein ganzes Rind für e i n e Dr.; nach Appian, Mithrid. 78 § 344. Andererseits sehen d. Soldaten des Antonius in einem Geschenk von 100 Dr. pro Person einen Beweis der Schäbigkeit; nach Appian, bell, civ.3,43, § 177). Lit. zu άργύριον 2 c. KChrist, Antike Numismatik '67 (Lit.). Pauly-W. V, 2, 1613-33. Kl. Pauly II, 155Γ* (0)

δράω (seit Homer, auch OGIS 765,34. P.Petr.II 9 (1),2 [III ν], P. Oxy.259,35 u. s. Pap. LXX. TestDan 3,4. grBar 4,16. Ep. Arist. 194. Philo. Jos., ant. 16,99; vi.357. Just., D l,5.3,3) Aor. 1 έδρασα verrichten, tun οί ταϋτα δράσαντες die solches getan haben (vgl. Wsh 14,10. 4Makk 11,4. Jos., ant. 1,102) 1 Kl 45,7.» (0) (S)

δρέπανον, ου, τό (seit Homer, auch Pap. LXX. TestAbr A. ApkEsr 4,31 S.29.6T. Jos., bell.3,225) d. Sichel (auch Werkzeug zum Abhauen von Bäumen u. Baumästen: Polyaenus 1,18) Η 67,2.3. Apk 14l4fi. (vgl. hierzu d. phyrg. Inschr. b. Ramsay, Phrygia I 2 p. 565 Nr. 466 έάν δέ τις αύτών μή φοβηθρ τούτων τ. καταρων, τό άρά£ δρέπανον είσέλθοιτο εις τάς οίκήσις αύτών). Atl. άποστελλέιν τό δ. (vgl. Jo 4,13) d. Sichel senden Mk429; vgl. Apk 14is (neb. θερίζω wie Mesomedes 7,9). 18.19 (Winzergerät wie Geopon. 5,22,1. Cornutus 27 p.51,6).* (8)

δρομαΐος, α, OV

(seit Soph., auch TestAbr A 5 S. 82,24. Jos., ant. 18,228. - Adv. -ως TestAbr A 5 S. 82,13. TestSal 1,9.

11) laufend, eilig άπήει δρομαίος προς τον ίερέαν (Annas) lief eilends zum Priester PrJk 15,2.* (0)

δρόμος, ου, ό (seit

Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJuda 2,3. JosAs 26,7. Philo. Jos. Mel., f g m . 8 b 21 u.ö. Tat. 2,2.27,3. Fremdw. im Rabb.) d. Lauf — 1. eigtl. v. Lauf d. Gestirne (Ps.-Plato, Axioch. 370B. Dio Chrys. 19 [36],42. Sext. Emp., adv. math.9,27. M. Ant.7,47. Herrn.4,8 u.ö. PGM 12,251.13,575. Jos., ant. 1,32.

Mei. Tat.) Dg 7,2. τον δ. διανύειν d. Lauf vollenden 1 Kl 20,2. - πάντα ... τφ δρόμφ αύτών άπελαύνοντο alles ging (wieder) seinen Gang PrJk 18,3 (Tischendorf nach Kodd., nicht Pap., ύπό του δρόμου de Strycker). - V. Wettlauf, bildl. (Philo, leg. all.3,48) 2TÌ47 (s. τελέω Γ»; ν. Märtyrern έπί τον της πίστεως βέΒαιον δ. κατηντησαν sie kamen sicher ζ. Ziel im Glaubenswettlauf 1K1 6,2. - V. Lauf der Zeiten EMar ZI. 1. — 2. iibertr. v. Lebenslauf πληρούν τον δ. seinen

416

IPol 1,2.* (3) VIH 233f.; Χ 2, 1281

δροσίζω (seit Aristoph. [Med.], auch 3Makk 6 , 6 . OdSal 11,14) Aor. 1 Ptz. δροσίσας (3Makk 6,6). Pass. Aor. έδροσίσθην betauen übertr. v. geistiger Förderung IMg 14 (z. bildl. Verwendung des Taus vgl. Dt 32,2. Spr 19,12).* (0) Δρούσιλλα, ης Ν. pr. f . Drusilla (so hieß d. Schwester jüngste Tochter d. Herodes Agrippa I, Schwester des Agrippa II; als Kind m. Antiochus Epiphanes v. Kommagene verlobt (Jos., ant. 19,355), den sie jedoch nicht heiratete (ant. 20,139), nahm sie c. 53 n. Chr. Azizus v. Emesa zur Ehe, verließ ihren Mann u. heiratete d. Prokurator Felix (ant.20,i4i ff.), dem sie einen Sohn Agrippa gebar (ant. 20,143).

Caligulas),

A G 2424.27 v.l. - Schürer I4 555.557.564.573 (hier, Note 25, Lit.). 577. RDSullivan A N R W II, 8/77,296-354. Haenchen '77,631-35.* (1)

δύναμαι (seit Homer, 17,39. TestSal. TestAbr.

auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal TestJob. Test 12Patr. ParJer. grBar. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AsMos fgm. f. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Or.Sib.5,172. Apolog.) pass. Dep. 2 Sg. δύνη u. δύνασαΐ. Ipf. ήδυνάμην (auch TestJob. TestSeb 2,5. Par Jer. Ath. 8,1. Just, [nach ούκ]) U. έδυνάμην (auch Just.). Fut. δυνησομαι. Aor. 1 ήδυνηθην (LXX. Hen 21,7. TestJuda 9,4. grBar 7,4. Jos., ant. 12,278. Ar. 10,6.8), έδυνΓ|θητε (Just., D. 16,4), έδυνηθησαν (2Makk 2,6) u. ήδυνάσθην (LXX. Hen 14,19) u. έδυνάσθην (Da 2,47 LXX. - Bl-D. § 6 6 , 3 m. Anh.79.93 m. Anh.101 m. Anh. W-S. § 14,17 u. 2. 12,3.13,9). Pf. δεδύνημαι (Just.) vermögen, können — 1. m.flgd. Inf. — a. Inf. d. Präs. (Polyaenus 8,10,3 φέρειν δύν.) ουδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν M t 6 2 4 Lk 1613. - Mt9is 1 9 ΐ 2 M k 2 7 . i 9 u.ö. καθώς ήδύναντο άκούειν M k 4 3 3 ; hier vielleicht (s. άκούω

1 c) u. sicher J 6«o nähert sich d. zu hören vermögen einem hören mögen (vgl. Epikt.2,24,11). ού δυνάμεθα ... μή λαλειν wir vermäßen nicht zu verschweigen AG 420. In Fragen πώς δύνασθε αγαθά λαλειν; wie könnt ihr Gutes reden? Mt 1234. πώς δύναται σατανάς σατανάν έκβάλλειν; wie kann a. Satan d. Satan austreiben? Mk 323; vgl. J 652 Lk 642. — b. I n f . d . A o r . (Just., AI 2,4 άποκτεϊναι μεν δύνασθε, βλάψαι δ' οϋ. Ath. 15,1 διακρίναι ού δυνάμενοι) δυνασθαι

... είσελθείν Mk l4s. - 24 S3 Lk 819 1311 1420 u. ο. Das Ipf. έδύνατο τοϋτο πραθηναι das hätte verkauft werden können M t 2 6 9 (Bl-D. § 358,1; vgl. Wsh 11,19f.). — c. ebenso d. Ipf. mit Inf. Pf. άπολελύσθαι έδύνατο er hätte freigelassen w. können AG 2632. — 2. abs., wobei d. Inf. aus d. Zshg. leicht zu erg. ist (vgl. Eur., Or.889. Thu.4,105,1. X., an.4,5,11 u.a., auch

Sir 43,30. Bar 1,6. IMakk 6,3.9,9.60. 4Makk 14, 17 b . ParJer 4,6 Kod.C ήδυνηθητε έπ' αύτη [vgl. ισχύω]. Just., A l l 15,2 ϊ ν α εί δύναιντο μεταθώνται [„damit sie möglicherweise ihre Ansicht ändern"]) Mt 163 (erg. δίακρίνείν).

2022b. Mk IO39 (erg. πιεΐν). 6i9 (erg. άποκτεϊναι): vgl. Lk 94« 1626 193 AG 2739 Rö 87. καιπερ δυνάμενος obwohl er dazu imstande war 1KI 16,2. οΰπω γαρ έδύνασθε (erg. χρήσθαι τω ^ β ρω ματ ι) ihr vertrugt es noch nicht lKor32. υπέρ δ δύνασθε (erg. ένεγκεΐν) über eure Kraft 1013. — 3. m. flgd. Akk., wobei etwa ποιειν zu erg. ist etw. können (Maximus Tyr. 1,2h τοϋτο δύναται λόγος. P.Ryl.77,38 ού γ α ρ δύναμαι κοσμητείαν. Ρ. Oxy. 115,10.472 II, 22. Ath.26,3 τί δέ χαλκός δύναται καθ' αύτόν; Just., Α Ι 12,6 πράττετε ô δύνασθε. 19,5 μηδέν α λ λ ο δύνασθαι μηδέ τον θεόν) ού δυνάμεθα τι κατά τίνος wir können nichts

machen gegen 2Kor 13e (vgl. PsSal 17,39 τίς δύναται προς αύτόν;). ούδέ έλάχιστον δ. nicht d. Geringste vermögen Lk 1226. εί τι δύνη wenn du etw. vermagst (Vi. A e s o p i l c . 2 1 p. 279,11 Eberh.: Αίσωπε, εϊ τι δύνασαι, λέγε Tfi πόλει) M k 9 2 2 (vieil, auch: wenn du irgend kannst,

418

δύναμις

δύναμις

wie Χ., Hell. 7,5,15. Heliodor 1,19,2. Ael. Aristid.48,1 Κ. = 24 p.465 D.). π λ ε ί ο ν α δ. mehr ausrichten I P h l d 1 , 1 (Ammonius, vi. Aristot. p. 11,15 πολλά δ. Just., A I 4 5 , 6 ού πλέον τι δύνασθε . . . του φονεύειν). V . G o t t ό π ά ν τ α δ υ ν ά μ ε ν ο ς der alles vermag (Lucían, navig. 28 δύνανται πάντα oí θεοί. Jambl., vi. Pyth.28,148. Philo, Abr.268) Η 4 9 , 3 ; Vgl. 2 3 , 6 . (210) 11 286-318; Χ 2, 1059-61

τός (Ri 3 , 2 9 . 2 0 , 4 6 [άνδρες δυνάμεως Β = άνδρες δ υ ν α τ ο ί A ] , W s h 5 , 2 3 ) : τ φ ρ ή μ α η τή£ δ. α υ τ ο ύ durch sein mächtiges Wort 1 3 ; μ ε τ ' α γ γ έ λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ς α ύ τ ο ΰ mit s. machtvollen Engeln 2 T h 17 (vgl. Hen 20,1. grBar 1,8.2,6). μη 'έχων δ. kraftlos Η 19,2.39,12. ί σ χ υ ρ ά ν δ. ε χ ε ι ν große Kraft besitzen 3 4 , 3 ; vgl. 3 9 , 1 1 . έ ν ποίςι δ . ; in welcher Kraft? (vgl. u. 6) A G 4 7 . υ ψ ο ς δ υ ν ά μ ε ω ς Machtdünkel Β 20,1.

δ ύ ν α μ ι ς , ε ω ς , ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. L X X . Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs 27,2. ParJer. grBar. ApkEsr 7,7 S . 3 2 . 2 0 T . Asels 4,4. Ep.Arist. Philo. Jos. Fremdw. im Rabb. Apolog. außer Ar.) — 1. d. K r a f t , d. M a c h t , d. S t ä r k e λ α μ β ά ν ε ι ν δ. Kraft empfangen A G 18 (vgl. Epikt. 1 , 6 , 2 8 . 4 , 1 , 1 0 9 . Tat. 16,1 δραστικωτέρας δ.). V . K ö n i g e n τ η ν δ ύ ν α μ ι ν και έ ξ ο υ σ ί α ν α ύ τ ώ ν τ φ θ η ρ ί ω δ ι δ ο α σ ι ν Apk 1713 (vgl. Just., A I 17,3 βασιλικής δ.), ίοιςΓδ. aus eigener Κ. A G 3 ΐ 2 . - V. d . K r a f t G o t t e s (Nicol. Dam.: 90 fgm.66,33 Jac. θεών δ. Diod.S. 1,20,6 τοϋ θεοϋ την δύναμιν. 5 , 7 1 , 6 . 2 7 , 1 2 , 1 . 3 4 + 35 fgm.28,3. Dio Chrys. 11 [12],70.75.84.23 [40],36. H e r r n . 1 4 , 9 ó θεός . . . , ή [ω v.l.] πάσα δύναμις του ποιεϊν πάντα. PGM 4 , 6 4 2 . 7 , 5 8 2 . 1 2 , 2 5 0 . L X X . Aristobul b. Euseb., pr. ev. 13,12,4.7. Ep.Arist. Jos., a n t . 8 , 1 0 9 . 9 , 1 5 . Or.Sib.3,72. Just., A I 32,11 u. o.) M t 2 2 2 9 M k 1224 L k 2 2 6 9 RÖ 116.20 (Jos., c. Αρ. 2,167 an s. δύν. ist Gott erkennbar). 917 ( E x 9 , 1 6 ) . I K o r 118.24 2 s 614 2 K o r 4 ? 6 7 1 3 4 E p h 3 7 2 T i 18 I P t l s Apk 116 11 n 1 2 i o 1 5 s ; vgl. 2 K o r 1 2 » . Apk 512. 1 Kl 1 1 , 2 . 3 3 , 3 . D g 7 , 9 . 9 , 1 f. ο. ύ ψ ι σ τ ο υ L k l 3 5 . In d. D o x o l o g i e ( I C h 2 9 , 11 f . ; zur Dox. im Vater Unser HSchumaker, Cath. World 160, ' 4 5 , 3 4 2 - 4 9 ) M t 6 i 3 v.l. D 8 , 2 . 9 , 4 . 1 0 , 5 . A p k 4 n 7 i 2 1 9 i . - I M g 3 , 1 . I S m 1 , 1 . Η 1 1 , 5 . 3 4 , 1 . K P t 2. D a h e r w i r d G o t t g e r a d e z u δ. g e n a n n t (Philo, Mos. 1 , 1 1 1 ; mut. nom. 29. Ath. 16,2) M t 2 6 6 4 M k 1462 (vgl. Dalman, Worte 164f.). C h r i s t u s b e s i t z t e i n e θ ε ί α δ. (dieser Ausdruck b. Aristot., p o l . 7 , 4 , 1 3 2 6 a 32. PGM 12,302 u. s. Orig., C. C e l s . 3 , 4 0 , 2 0 u.ö. Did., G e n . 6 0 , 8 . Vgl. θείος 1 a) 2 P t l 3 ; vgl. 116 u n d I K o r 5 4 2 K o r 129b. W i e h i e r , s o ist a u c h Η 1 0 3 , 8 a n S t r a f g e w a l t z u d e n k e n . D i e δ . v e r l ä ß t C h r i s t u s b e i s. T o d e E P t 5 , 1 9 (darüber LVaganay, L'Évangile de Pierre 30,108. 254ff.), έ ν xfj τ ο ΰ κ υ ρ ί ο υ δ. A P I K o r 2 , 3 9 .

D. w a h r e Stärke im G g s . z u m bloßen W o r t od. S c h e i n l K o r 4 i 9 f . I T h 15. ε χ ο ν τ ε ς μ ό ρ φ ω σ ι ν ε ύ σ ε βείας, τ η ν δ έ δ ύ ν α μ ι ν α ύ τ η ς ή ρ ν η μ έ ν ο ι sie haben nur d. äußeren Schein d. Frömmigkeit, ihre innere Kraft verleugnen sie 2 T i 3 s (vgl. Jos., ant. 13,409 το όνομα τ. βασιλείας ειχεν, τ. δέ δύναμιν οί Φαρισαϊοι). δ. π ί σ τ ε ω ς d. Kraft des Glaubens gegenüber d e m W o r t des Bek e n n t n i s s e s I E p h 1 4 , 2 . N e b . ισχύς 2 P t 2 i i (Ath.24,2); n e b . έ ν έ ρ γ ε ι α Η 3 5 , 1 . τ η ν δ. της α ν α σ τ ά σ ε ω ς α ύ τ ο ΰ die Κ. seiner ( C h r i s t i ) Auferstehung, die die Auferstehung der Glaubenden bewirkt Phil 310.

417

Kraft d. H l . G e i s t e s (Jos., ant.8,408. Just., D . 8 7 , 4 f . u. ö.) L k 4 1 4 A G 18 R ö 1513.19 ( έ ν δ . πν. [ θ ε ο ϋ ] ) . Η 4 3 , 2 . 5 . έ ν α π ο δ ε ί ξ ε ι π ν ε ύ μ α τ ο ς κ α ι δ υ ν ά μ ε ω ς I K o r 2 4 ; vgl. ε γ ε ί ρ ε τ α ι έ ν δ. 1543, w o f o l g t σ ώ μ α π ν ε υ μ α τ ι κ ό ν , δ υ ν ά μ ε ι κ ρ α τ α ι ω θ η ν α ι mit Kraft gestärkt w. d u r c h den Geist Eph3i6. Deshalb kann der dem Christen g e s c h e n k t e Geist ein πνεύμα δυνάμεως heißen 2 T ¡ I 7 ; vgl. I P t 4 i 4 v . l . A P I 8 , 2 5 . D . G l ä u b i g e n s i n d έ ν π ά σ η δ. δ υ ν α μ ο ύ μ ε ν ο ι mit aller Kraft ausgerüstet Kol I i i ; vgl. E p h 119 3 2 0 ; b e s . d. A p o s t e l u. a n d e r e G o t t e s m ä n n e r L k 2 4 4 9 A G 4 3 3 6 e ; vgl. a u c h A P I 6 , 2 1 . έ ν π ν ε ύ μ α τ ι και δ. ' Η λ ί ο υ L k 117. - V. d. M a c h t d e s T e u f e l s L k IO19 \ p k 1 3 2 . - V. d. K r a f t d . S ü n d e ή δύν α μ ι ς της α μ α ρ τ ί α ς ό ν ό μ ο ς die Kraft der Sünae ist das Gesetz I K o r 1556. δ. ist a u c h s p e z i e l l d . K r a f t , d i e W u n d e r t u t , d. W u n d e r k r a f t (Isisaretal. in S E G 8,551,39 [I ν]. P. Oxy.1381, 206ff. PGM 4,2449.12,260. Just., D . 4 9 , 8 κρυφία δ.) M t 1 4 2 M k 614. Η 3 , 4 ; ε χ ρ ι σ ε ν α ύ τ ό ν ό θ ε ό ς δ υ ν ά μ ε ι ( u . b e f ä h i g t e i h n s o ζ. W u n d e r t u n ) A G 1038 (Dio Chrys.66 [16], 10 von Jason: χρισάμενος δυνάμει τινί, λαβών παρά της Μήδειας. Diod.S. 4,51,1 τ. τρίχας δυνάμεσί τισι χρίσασα = sie bestrich ihre Haare mit gewissen Wundermitteln. 4,51,4. 17,103,4 ό σίδηρος κεχριμένος ην φαρμάκου δυνάμει = mit einem Giftmittel. Diod.S. 1,97,7 d. Kraftstoff od. d. Machtmittel = φάρ^ακον; vgl. έξουσία 5. - RAC II, 415-58). την έξ α ύ τ ο ΰ δ. έ ξ ε λ θ ο ϋ σ α ν M k 53ο; vgl. L k 846. δ. π α ρ α ύ τ ο ΰ έ ξ ή ρ χ ε τ ο L k 6 i 9 ; vgl. 5 1 7 ; vieil, a u c h (doch s.u. 4) G a l 3 5 1 Κ ο τ 1228Γ. (ζ. Pl. δυνάμεις s. X., Cyr.8,8,14, auch Herrn. 13,8 u.a., dazu ADieterich, E. Mithraslit.'03,46f.). N e b . έ ξ ο υ σ ί α (Dio Chrys. I l [12],65) L k 4 3 6 9 l . έ ν δ. mächtig, machtvoll (TestJob 47,9. Synesius, ep.90 p . 2 3 0 D τούς έν δ.) M k 9 1 R ö 14 Kol 129 2 T h I i i . μ ε τ ά δ υ ν ά μ ε ω ς M t 2 4 3 0 M k 1326 L k 2 l 2 7 . - κ α τ ά δ ύ ν α μ ι ν m . G e n . (Lucían, imag. 3) in Kraft von H b 716. h e b r a i s . = δ υ ν α -

V. d e r e i g e n t ü m l . K r a f t , d i e e i n e r S a c h e i n n e w o h n t (v. d. Heilkraft der Arznei seit Hippokr.; vgl. Diod.S. 1 , 2 0 , 4 . 1 , 9 7 , 7 . 1 7 , 1 0 3 , 4 . Plut., m o r . l 5 7 D u.ö. Dio Chrys.25 [42],3. Galen, comp, med.13 p . 7 0 7 K . ) δ. π υ ρ ό ς H b 1134 (Diod.S. 15,50,3 δ. τοΰ φωτός = d. Stärke des Lichtes). — 2 . d. Vermögen, d. F ä h i g k e i t (vgl. Demokrit, fgm. Β 234. Pia., P h i l e b . 5 8 D ; vgl. Aristot., m e t a p h . 4 , 1 2 , 1 0 1 9 a 26. Epikt. 2,23,34. 4 K ö 1 8 , 2 0 . R u t h 3 , 1 1 . Jos., ant. 10,54. Just., D . 4 , 1 ) δ ύ ν α μ ι ν ε ι ς κ α τ α β ο λ ή ν σ π έ ρ μ α τ ο ς H b 1111 (s.d. Art. καταβολή), κ α τ ά δ ύ ν α μ ι ν nach Vermögen ( D i o d . S . 14,81,6 v.l. S I G 6 9 5 , 9 . 4 4 [129 v]. PGM 4,650. P.Oxy. 1273,24. B G U 1050,14. Sir 2 9 , 2 0 . Jos., ant.3,102. Just., A l l 13,6; dafür όση δ. A I 1 3 , 1 . 5 5 , 8 u.ö.; ώς δ. μου D. 8 0 , 3 ) 2 K o r 8 3 a . έ κ ά σ τ φ κ α τ ά τ ή ν ι δ ί α ν δ. e. jeden nach s. bes. Vermögen (vgl. S I G 695,55) M t 2 5 1 5 . A P I 7 , 1 7 . G g s . über Vermögen ύ π έ ρ δ ύ ν α μ ι ν (Demosth. 18,193. Appian, bell. civ. 2,1 § 3 . 2 , 1 3 § 49. P. Oxy. 282,8. S i r 8 , 1 3 ) 2 K o r 18 o d . π α ρ ά δ. ( T h u . 3 , 5 4 , 4 . P. Petr.II 3 b , 2 [III v], P.Oxy. 1418,3. Jos., ant. 14,378) 8 3 b . — 3 . d. Bedeutung (Pia., C r a t . 3 9 4 B . Polyb.20,9,11. Dionys. Hai. 1,68. Dio Chrys.19 [36],19. Cass.Dio 55,3. Philo, congr. erud. gr. 125. Just., D. 125,1 ή δ. τοΰ 'Ισραήλ ονόματος. 138,1 όγδοης ημέρας . . . δυνάμει . . . πρώτης) e. S p r a c h e I K o r 1 4 i t ; d e r S t e i n e Η 1 2 , 3 ; vgl. 1 6 , 6 f . — 4 . v . d . Ä u ß e r u n g e n d. K r a f t : d. M a c h t e n t f a l tung, d. Krafterweis, d. W u n d e r t a t (Ael. Aristid.40,12K. = 5 p . 5 9 D . : δυνάμεις εμφανείς. 42,4. Κ. = 6 p . 6 4 D u.ö. Eutecnius 4 p.41,13. P. Oxy. 1381,42.90f. τ. δυνάμεις άπαγγέλλειν. FSteinleitner, D. Beicht '13, N r . 3 . 8 u.ö. P s 1 1 7 , 1 5 . Just., A I 26,2 u.ö.) n e b . σ η μ ε ί α 2 T h 2 9 ; a u c h i m PI. A G 2 2 2 2 K o r 1212 H b 2 4 , w i e δ. in d i e s e m S i n n m e i s t i m PI. s t e h t , δ υ ν ά μ ε ι ς M t 7 2 2 l l 2 o r . 2 3 1354.58 M k 6 2 9 3 9 L k IO13 1 9 3 7 A G 8 1 3 1 9 n I K o r 12io.28f. G a l 3 s (zu den beid. letzten Stellen s.o. 1). H b 6 5 . S i n g . M k 6 5 . — 5 . v. ä u ß e r e n H i l f s m i t t e l n : d. M a c h t μ ι κ ρ ά ν ε χ ε ι ν δ . geringe Macht haben Apk 3 8 . A u c h d. Reichtum ( X . , a n . 7 , 7 , 3 6 ; C y r . 8 , 4 , 3 4 ; auch D t 8 , 1 7 f . ) έκ της δ. τ ο ΰ σ τ ρ ή ν ο υ ς aus d. üppigen Reichtum Apk 1 8 3 . B e s . V. H e e r e s m a c h t (seit Hdt. sehr oft;.vgl. O G I S Ind. VIII. L X X . Jos., ant. 18,262. Just., D. 131,3), u. z w a r v. d. a j s M ä c h t e n g e d a c h t e n H i m m e l s k ö r p e r n δ. τ ω ν ο υ ρ α ν ώ ν d. Himmelsmächte (Jes 3 4 , 4 v.l. 4 K ö 1 7 , 1 6 . D a 8 , 1 0 T h e o d . Hen 18,14) M t 2 4 2 9 L k 2 l 2 6 ; v g l . M k 1325. — 6 . d. persönliche M a c h t , d. K r a f t g e i s t a l s ü b e r i r d i s c h e s W e s e n ([vgl. Pia., Crat.438C.] Aristot., met.4,12 p. 1019a, 26 Dämonen δυνάμεις [dass. TestAbr A 14 S . 9 4 , 2 1 ] λέγονται. Eth. Epic. c o l . 9 , 1 6 neb. θεοί. Porphyr., abst.2,2 p. 133 Nauck δαίμοσιν ή θεοΐς ή τισι δυνάμεσιν θϋσαι. Sallust. 15,2 p. 28,15 αϊ ανω δυνάμεις. Herrn. 1,26.13,15. Synes., ep.57 p. 191 Β. PGM 4,3051. 4 M a k k 5 , 1 3 . Philo, conf. lingua 171; mut. nom.59) R Ö 8 3 8 I K o r 1524 E p h I21 I P t 3 22. α ι δ . τ ο ΰ σ α τ α ν ά I E p h 1 3 , 1 . (Vgl. αί πονηραί δ., διάβολος και οί άγγελοι αύτοΰ Did., Gen.45,4). θ ε ό ς α γ γ έ λ ω ν κ α ι δ. Μ Ρ ο Ι 1 4 , 1 (vgl. d. christl. Inschr. b. FCumont, Étud. syr.'17, p.321,5 ό θεός τ. δυνάμεων. Just., D . 8 5 , 6 άγγελοι . . . και δ.).

419

δυναμόω

δύο

Bez. e i n e s p e r s ö n l . gotti. W e s e n s als K r a f t d . o b e r s t e n G o t t e s (Ael. Aristid.37,28 K. = 2 p.27D.: Athena als δ. toC Διός. Just., AI 14,5 δ. θεού ό λόγος αύτοϋ ήν; vgl. 23,2. Tat. 5,1) ο ύ τ ό ς έ σ τ ι ν ή δ ύ ν α μ ι ς τ ο υ θ ε ο ϋ ή κ α λ ο ύ μ ε ν η μ ε γ ά λ η dieser ist d. Kraft Gottes, welche die große heißt AG 810 (vgl. Inschr. von SaVttaV in Lydien είς θεός èv ούρανοϊς μέγας Μην ουράνιος, μεγάλη δύναμις του αθανάτου θεού: Keil-Premerstein 110. PGM 4,1275ff. έπικαλοΟμαί σε την μεγίστην δύναμιν την εν τψ ούρανφ ύπό κυρίου θεοϋ τεταγμένη ν).** (119) II 287-318; I 489,695; III 651; IV 546; Χ 2, 1059-61, 1080f.

S c h r i f t = kundig I824. i n j e d e r H a n d l u n g Η 3 7 , 1 . o í δ. d. [Glaubensstarken Rö 151. — b. v. Sachen (Polyb. 10,31,8 προτείχισμα. Z e 1 , 1 4 . W s h 1 0 , 1 2 . Jos-, ant. 14,364): δ π λ α δ . π ρ ό ς τ ι Waffen, d. stark genug sind zu etw. 2Kor 104. V. G e b o t e n H 6 1 , 1 . V. d . S c h ö p f e r w e r k e n G o t t e s 1,3. — 2. N e u t r . δ υ ν α τ ό ν έ σ τ ι es ist möglich (seit Pind. Hdt., auch Pap. 2 M a k k 3 , 6 ) — a. m . a c c . c. inf. (Ep. Arist.230. Just., AI 39,4) AG 224. D g 9 , 4 . M . f l g d . I n f . (Horapollo 1,21 p.31 μαθεΐν. Just., AI 63,9 άναγράψαι πάντα u.ö.) 9 , 6 . εί δ. wenn es möglich ist, womöglich (Ep. Arist. 9. Jos., ant. 4,310.13,31. Bl-D. § 127,2) M t 2424 M k 1322 Rö 1218 Gal 415. I S m 4 , 1 ; vollst, ει δ. έ σ τ ι ν (P.Petr.lI 11 [1],3. Menand., epitr.587 Kö. im Gebet.ε'ίπεο έστί δυνατόν) Mt 2639 Mk 1435. ώ ς δ. ή μ ΐ ν . . . π α ρ έ ξ ε ι ο κ ύ ρ ι ο ς έ π ι τ ε λ ε ΐ ν sobald als möglich M P o l 18,3. — b. m . D a t . d . Pers. (m. o d . o h n e K o p u l a ) fur jmdn. (Lucían, Icarom.21 μή δυνατόν έστί μοι ... μένειν. Just., D. 120,4. Tat. 16,2) 923 143« (Jambl., vi. Pyth.28,139 τ. θεοϊς πάντα δυνατά. Philo, virt.26 πάντα θεφ δ.). AG 2016. Η 6 0 , 3 (Ρ. Gieß.79 II, 4. Jos., ant.3,189). — c. m. π α ρ ά τινι bei jmdm. = für jmdn. Mt 1926 M k 1027 Lk 1827. — d. τ ό δ. = ή δ ύ ν α μ ι ς (Polyb. 1,55,4. Appian, bell, civ.5,45 § 191. Ep. Arist.229; vgl. τό όμοιωθήναι τω θεφ κατά τό δ. Did., Gen. 145,6) d. Macht Gottes (Ep. Arist. 133) Rö 922. έ ν δ υ ν α τ φ ε ί ν α ι in d. Lage sein (OGIS 771,49. PCZ 42,4 [257 v], 209,1) Β 1 7 , 1 . * (32) II 287; X 2, 1059-61, 1269

δ υ ν α μ ό ω (Polemo Soph.2,30 p.26,11. Porphyr., sent.35 p. 29,6 Mommert; προς ΓαΟρον [ABA 1895] 16,5 p. 57,8. Herrn. 1,27 ύπ' αύτοϋ [= θεοϋ] δυναμωθείς. Sallust. 16,1 p.28, 25. PGM 4,196.216.12,266.13,279. LXX. TestGad 4,2) F u t . 3 . S g . δ υ ν α μ ώ σ ε ι (LXX). A o r . 1 I m p . δ υ ν ά μ ω σ ο ν (Ps 6 7 , 2 8 ) . P a s s . A o r . 1 έ δ υ ν α μ ώ θ η ν stärken έ ν π ά σ η δ υ ν ά μ ε ι δ υ ν α μ ο ύ μ ε ν ο ι mit aller Kraft ausgerüstet K ö l l n , δ. ά π ό α σ θ ε ν ε ί α ς ν. Schwachheit zu Kraft kommen H b 1134 Eph 610 v.l. δ υ ν α μ ο ϋ σ θ ε s t a t t έ ν δ υ ν α μ ο ϋ σ θ ε (s. ένδυναμόω 2b). ό κ τ ί σ α ς τ α π ά ν τ α κ α ι δ υ ν α μ ώ σ α ς der alles erschaffen und ihm Kraft gegeben hat Η 5 8 , 2 ; vgl. 6 6 , 4 . έ γ ώ σ ε δ υ ν α μ ώ σ ω έ ν τ α ϊ ς έ ν τ ο λ α ΐ ς ich werde dir bei der Ausführung der Gebote Kraft verleihen 6 1 , 2 . A u c h 2 0 , 3 . v . l . * (2) II 288; X 2, 1059-61 δ υ ν ά σ τ η ς , ο υ , ό (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestJuda 6,3 [ß-bg], 9,5. Ath., R.72,25) — 1. d. Herrscher — a. v. G o t t (Soph., Antig. 608 von Zeus. Herrn., fgm.XXIII 27 S.472,10 Sc. ZPWess.665 τ. δυνάστας μεγάλους θεούς. PGM 4,180.264.988. Sir 4 6 , 5 . 2 M a k k 1 2 , 1 5 . 1 5 , 3 f f . u . ö . 3 M a k k 2 , 3 . Or.Sib.3,718) ό μ α κ ά ρ ι ο ς κ α ι μ ό ν ο ς δ . d. gepriesene u. einzige H. lTi 615. — b. a u f E r d e n (Ktesias: 688 fgm. 11 Jac. Diod.S. 5,21,6 βασιλείς κ. δυνάστας. Appian, Mithr. 102 § 472.108 § 516. Lucian, Phal. 2,1 άνήρ δ. Appian, Iber. 29 § 115. ViDa 7 [S. 77,13 Schermann). Philo, spec, leg.1,142. Jos., bell.6,438; ant.14,36. Test Juda 9,5. Or. Sib.3,636) κ α θ α ι ρ ε ΐ ν δ. ά π ό θ ρ ό ν ω ν d. Η. entthronen Lk ls2 (vgl. H i 1 2 , 1 9 ) . — 2. d. Hofbeamte ( G e n 5 0 , 4 ) d . K ö n i g i n v. Ä t h i o p i e n AG 827. S. zu Κανδάκη.* (3) II 288; X 2, 1059-61 δ υ ν α τ έ ω (Philod., περί σημ. 11,7 f. Gomp.; vgl. Bl-D. § 108,2) stark sein — 1. eigtl. 2Kor 133. — 2. vermögen, d. Kraft zu etw. besitzen m . f l g d . I n f . A o r . R ö 144 2 K o r 9 e . * (3) II 287; X 2, 1059-61 δ υ ν α τ ό ς , ή , ÔV (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. JosAs. ApkMos 33. Ep. Arist. Philo. Jos. Fremdw. im Rabb. Ar. [JThSt 25/24,74 ZI.26]. Just. Tat. Ath.) — 1. stark, mächtig — a. v. Personen u. deren Eigenschaften — α. eigtl.: v o n G o t t (Plut., Numa.65 [9,2]. IG XII 8,74,2. Keil-Premerstein Nr.224 p. 117. Ps 2 3 , 8 . 4 4 , 4 . 8 8 , 9 . Ps.-Phok.54. Ep.Arist. 139. Just., D.129,1) D 10,4. G o t t als ό δ . (Ps 1 1 9 , 4 . Z e 3 , 1 7 ) Lk 149. V. E n g e l w e s e n Η 8 1 , 1 . V. M ä c h t i g e n , A n g e s e h e n e n (Thu. 1,89,3. X., Cyr.5,4,1. Polyb.9,23,4. Oft LXX. Philo, Mos.1,49. Jos., bell. 1,242 'Ιουδαίων oí δυνατοί. Just., AI 14,4 δ. βασιλέων) AG 2 5 s lKor l i e Apk 615 t.r. V. M e n s c h e n ( P s S a l 5 , 3 ) δ. ε ι μ ί ich bin stark, kräftig 2Kor 1210 139. ά ν δ ρ ε ς λ ί α ν κ α λ ο ί κ α ι δ. sehr schöne und kräftige Männer Η 8 0 , 1 . V. F r a u e n b i l d . f. T u g e n d e n 9 2 , 3 . V. G l a u b e n 3 9 , 1 0 . V. G e i s t 4 3 , 2 1 . — ß. übertr. δ υ ν α τ ό ς ( ε ί μ ι ) = δ ύ ν α μ α ι ich bin imstande Η 5 0 , 8 . P a 2 , 1 6 . M . f l g d . I n f . d . P r ä s . (X., an. 7,4,24. Pia., ep.7 p. 340 E. Jos., c. Ap. 1,187 λέγειν δ.) Tit l 9 H b 1119. M . f l g d . I n f . d. A o r . (P.Eleph.8,18. P.Hib. 78,15. N u m 2 2 , 3 8 . E p J e r 4 0 , 6 3 . D a 3 , 1 7 ) Lk 1431 AG 1117 Rö 421 1123 144 v.l. 2 K o r 9 s v.l. 2Ti 112 Jk 32. 1 K l 4 8 , 5 . 6 1 , 3 . D g 9 , 1 . Μ . 'έν τ ι ν ι stark in etw. sein = s i c h d a r i n a u s z e i c h n e n (Ps 2 3 , 8 . Sir 2 1 , 7 . 4 7 , 5 . J d t h 1 1 , 8 ) : in W o r t u. T a t Lk24u>; vgl. AG 722. in d.

420

δ υ ν α τ ώ ς (Hdt.7,11,3,auch Inscr. gr. 1001 VII,27 [ca. 200 v]. Plut. 1 C h 2 6 , 8 W s h 6 , 6 ) A d v . v o n δ υ ν α τ ό ς stark, sehr, viel δ. ό ρ ά ν möglichst genau sehen Η 7 8 , 3 (vgl. Philo, det. pot. ins. 130).* (0) δ ύ ν ω (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen. TestAbr Β 4 S. 108,18. TestJob. JosAs. grBar 8,1. Ar. Just.) A o r . 1 έ δ υ σ α u n d έ δ υ ν α ( 2 C h 1 8 , 3 4 δ ύ ν α ν τ ο ς Β. Just., D. 132,1), W z - A o r . ε δ υ ν (Bl-D. § 101. W-S. § 15 unter δύω) untergehen v. d . S o n n e (seit Homer, auch G e n 2 8 , 1 1 u.ö. Hen 100,2. TestJob 37,8. grBar 8,1. Jos., bell.4,317; ant.8,415) Mk 132 Lk440. E P t 2 , 5 . Bildl. (vgl. S p r 1 1 , 8 v.l.) δ ϋ ν α ι ά π ό κ ό σ μ ο υ = sterben I R ö 2 , 2 . * (2) II 318; X 2, 1061 δ ύ ο (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkEsr 4,31 S.29.7T. ApkMos. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Fremdw. im Rabb. Apolog. außer Ar.) G e n . A k k . δ ύ ο , D a t . δ υ σ ί (schon Thu. 8,101,1 codd., dann seit Aristot., auch Polyaen.2,3,8.3,9,47. TestJob 35,3. Pap. b. Mayser I2 2,73. Bl-D. § 63,1) D u a l G e n . δ υ ο ΐ ν (Demetr.: 722 fgm. 1,8 Jac.) zwei — 1. Nomin. — a. m . S u b s t . v e r b . : δ. δ α ι μ ο ν ι ζ ό μ ε ν ο ι zwei Dämonische Mt 828. δ . τ υ φ λ ο ί 927 20so; vgl. 2660 2738 u. o . — b. m. flgd. έκ: δ. έξ ύ μ ώ ν zwei ν. euch 1819. δ. έ ξ α ύ τ ώ ν zwei ν. ihnen Lk 2413; vgl. J 135 212. — c. δ. η τ ρ ε ι ς zwei bis drei u n g e f ä h r e A n g a b e e. k l e i n e n Z a h l , ein paar (Ananius [VI v], fgm. 2 [Anth lyr Gr] bei δύ' ή τρεις άνθρώπους. Χ., an. 4,7,5. Jos., c. Ap.2,232) Mt I820 J ¿6 lKor 1429. I m g l e i c h e n S i n n δ . κ α ι τ ρ ε ι ς (Ael. Aristid.45 p.4D. 11 D. Polyaeuns 6,1,2) 2Kor 131. — d. m. Art. (P.Gieß.2 11,5.14. TestJob35,3.39,4) M t 19s M k 108 l K o r 6 i 6 Eph 531 ( G e n 2 , 2 4 ) . — 2. Gen. Mt I816 ( D t 19,15). Lk 126 J 817 AG 126 u.ö. — 3. Dat. Mt624 Mk 1612 Lk I613 AG 126 2133 H b 1028 ( D t 17,6). — 4. Akk. M t 4 i 8 . 2 i 1010.29 1417 188 u . o . — 5. m. Präpos. ε ί ς δ. entzwei (Lucían, Tox.54. PGM 13,262. TestJuda 2,6) M t 2 7 s i » M k 1538. ά ν ά δ. je zwei Lk 93 101 ( ά ν ά δ. [δ.]) J 26. κ α τ ά δ. dass. IKor 1427. D a f ü r δ ύ ο δ ύ ο je zwei u. zwei M k 67 (diese Art, d. distributive Zahlenverhältnis zu bez., kommt LXX vor, G e n 7 , 3 . 9.15 u. gilt vielfach als semit. [Wlh., Ein!.1 '11,24. JWackerna-

δυσβάσταχτος

δωδεκάσκηπτρον

gel, ThLZ 34, 09,227). Sie findet sich jedoch bereits bei Aeschyl., Pers. 980. Soph., fgm.201 [191 Nauck 1 ], auch P.Oxy. 121,9 [III n] τρία, τρία; vgl. den Mischausdruck κατά δύο δύο in d. Zauberpap. P. Oxy.886,19 [III n], im Mittelgriech. [KDieterich, Unters, z. Gesch. d. griech. Sprache 1898, 188] u. bis auf den heutigen Tag [JPsichari, Essai sur le Grec de la Septante: Rev. des Ét. juives 55/08,161 bis 208, bes. 183ff.]. Vgl. Dßm., LO 98f. Mit. 156f. Thumb 128. Bl-D. §248,1 m. Anh. Rdm. J 72).

137,4) ausschließ!., sonst ganz überwiegend PI. (Ggs. ά ν α τ ο λ α ί ) ν. Ost u. West (BGU 1049,8. Ps 106,3. Test Juda 5,2) Mt 8 u Lk 1329. ά π ο δ. im Westen Apk 2113 (s. άπό II l). έπί δ υ σ μ ώ ν im Westen (vgl. N u m 22,1. 33,48. Dt 11,24.30) Lk 12«. V. e. über d. ganzen H i m m e l zuckenden Blitz έ ξ έ ρ χ ε τ α ι ά π ό α ν α τ ο λ ώ ν και φ α ί ν ε τ α ι εως δ. er kommt von Osten her und leuchtet bis z. Westen Mt2427 (vgl. I C h 12,15. Bar 4,37).* (5)

— 6. Als Übersetzung des hebr. D u a l s im Sinne von „zweimal, z w i e f a c h " könnte es in Apk9i2 vers t a n d e n w e r d e n : ε ρ χ ε τ α ι ετι δύο ο ύ α ί (vgl. TestJob

δυσνόητος, OV (Aristot., plant. 1,1 p.816a,3. Lucían, Alex. 54. Diog. L.9,13 δυσνόητόν τε καί δυσεξήγητον) schwer

53,2 διπλώς τό ούαί). S. auch d. Art. δισμυριάς. (132)

verständlich 2Pt3ie. δ. τινι für jmdn.

421

δυσβάσταχτος, OV (Plut., mor.915F. Schol. zu Pind., Nem.10,37b. Philo, omnis prob. lib.28. S p r 2 7 , 3 . Or.S;b.8, 327) schwer zu tragen φ ο ρ τ ί α Lasten σ β ά σ τ α κ τ α D*). Lk 1146.* (2) ix 87

δύσβατος,

Mt 234 (άδυ-

422

Η 91,4.* (1) IV

961; Χ 2, 1188

δυσφημέω (Trag., auch l M a k k 7,41. Just., A I 49,6) Aor. 1 3.Pl. έ δ υ σ φ ή μ η σ α ν ( l M a k k 7,41) verlästern, schmähen 1Κογ4ι3.* (I)

ant. 14,432. Or.Sib.7,103) schwer zugänglich, ungangbar

δυσφημία, ας, ή (seit Soph., auch Dionys. Hal.6,48. Plut., mor.587F. SIG 799,15. l M a k k 7 , 3 8 . 3 M a k k 2 , 2 6 .

i i b e r t r . (vgl. Pind., Nem.7,143 άμηχανίαι δύσβατοι) V. G e -

Jos., ant. 16,90) d. Lästerung, d. böse Nachrede (Ggs.

boten Η 47,4.* (0)

ε ύ φ η μ ί α ; vgl. Ael. Aristid., Τέχναι φητορικαί 1,12 D i n d . I I p. 763 τό έναντίον Tfj εύφημίςι δυσφημία) 2Kor 68.* (1)

OV (seit Pind. Pia., auch Philo, ebr. 150. Jos.,

δυσεντέριον, ου, τό (hellenist. Form f. δυσεντερία [seit Hdt., auch Jos., ant. 6,3]; vgl. Phryn.518 Lobeck. Moeris 129. Etym. Mag. p. 494,33. S. auch Hobart 52 f.) d. D u r c h f a l l , d. Ruhr m. Fieber verb. AG 28 s (t.r. δ υ σ ε ν τ ε ρ ί α . Pluralf o r m e n beiderlei Geschlechtes als v.l.).* (l)

δυσερμήνευτος, ov (Diod. s.2,52,5. Aitem.3,66. Cat. cod. astr. I 114,26. Philo, somn. 1,188) schwer darzulegen πολύς ό λ ό γ ο ς και δ. es ist viel zu sagen u. schwer d. H b 5 n . * (1)

δύσχρηστος, OV (seit Hippokr., auch Philo, sacr. Abel. 32 p. 214,17) unnütz, unbrauchbar δ . ή μ ϊ ν έ σ τ ι ν er ist uns lästig Β 6 , 7 (Just., D. 17,2 u.ö. Mel., P.72,533; alle J e s 3,10).* (0)

δυσωδία, ας, ή (seit Aristot., auch Diod.S. 14,71,2. Longus 4,17,2. Schol. zu Nicander, ther.308. SEG 8,621,2. S y m . J e s 3 4 , 3 . Philo, Mos. 1,100.2,262. TestBenj 8,3. TestJob [PI. 34,4]). d. Gestank, d a n n a u c h , was G e s t a n k verurs a c h t , d. Unrat

δυσθ-εράπευτος,

OV (seit Soph., Ai. 609. Hippokr., περί ίητροϋ 10 [CMG I 1 p. 23,26], auch Philo, plant. 32) schwer zu

(Anna Comn., Alex. 13,10 ed. Reiff. II 205,

10) A p k P t 11,26. Übertr. d. Unrat d. Irrlehre 17,1.* (0)

IEph

heilen v. lasterhaften Christen l E p h 7,1 (vgl. Philo, deus imm. 182 δ. ... τά τής ψυχής άρρωστήματα).* (0)

δύσις, εως, ή (seit Aeschyl. Herakiit, fgm.120, auch Inschr. Pap. P s 1 0 3 , 1 9 . Hen. TestSal C 10,14. TestJob 37,8. grBar 7,6. ApkMos 15) d. Untergang (der Sonne: Ael. Aristid.49,17K. = 25 p.492D. Hen 17,4), d a n n d. Westen (Jos., ant. 14,401 ; Ggs. ανατολή, wie Philo, cher. 22; vgl. Or. Sib. 3,26) Mk conci, brev. I R ö 2,2. 1 Kl 5,6. t ò τ έ ρ μ α της δ. d. äußerste Westen 5,7 (s. τέρμα).* (1)

δύσκολος,

OV (d. Wort seit Thaies u. Eur., auch Inschr.

Pap. Jer 30,2. Jos., bell.6,36) schwer, schwierig (X., Oec. 15,10 ή γεωργία δύσκολος έστι μαθείν. O G I S 339,54; SIC

409,33) ν. G e b o t e n Η 47,6. δ ύ σ κ ο λ ό ν έ σ τ ι ν es ist schwierig m . f l g d . I n f . (OGIS 458,16. Jos., ant.6,43. Philo, praem.49 [ohne Kop.]) M k 1024. H 9 7 , 3 . M . D a t . d . Pers.

u. flgd. Inf. es ist schwieriß fur jmdn. IRö 1,2. Abs. ό π ε ρ δ ύ σ κ ο λ ο ν (erg. έστιν) ISm 4,1.* (i) (Spicq I, 218 f.)

δυσχόλως (seit Hippokr. Isokr. Pia., auch Vett. Val. 123,2. P.Oxy. 1294,10. P. Princ.102,9. Jos., ant.4,87) A d v . V. δ ύ σ κ ο λ ο ς schwer, mit Schwierigkeit, schwerlich είσέρχεσ θ α ι εις τ η ν βασιλεία ν Mt 1923 Mk 1023. Η 97,2. εισπ ο ρ ε ύ ε σ θ α ι Lk 1824. ζην ζ. (ewigen) Leben kommen Η 31,6.100,3. σ φ ζ ε σ θ α ι 39,6. ά π ο θ α ν ε ΐ ν 76,2. ήμερ ο ϋ σ θ α ι 44,2. κ ο λ λ ά σ θ α ί τινι 97,2.* (3) (Spicq I, 218 f.)

δυσμαΦής, ές ungelehrig, schwer zu belehren (so seit Pia., auch Cebes 35,2. Philo, Mos.2,261) V. S e l b s t g e f ä l l i g e n Η 99,1.* (0)

δυσμή, ής, ή (seit

Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX)

δ ύ ω s. δύνω.

δώδεκα (seit Homer, auch Inschr. [Meisterhans 1 Schw. 159]. Pap. [Mayser 316]. LXX. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer 9,20. Asels. Philo. Jos., vi.55.77. Just. Mel.) indekl. zwölf Mt 920 Mk 525.42 Lk 242 (Plut., mor. 839Α γίνεσθαι έτών δώδεκα [vgl. Demetr.: 722 fgm. 1,8 Jac.]. Zum zwölfjähr. Jesus s. RBultmann, Gesch. d. syn. Tradition' '79,327 f. - Z. Anfang der Geschichte e. äußerl. Parallele bei Ps.-Callisth. 1,14,1 ό δε 'Αλέξανδρος ηΰξανε rfj ήλικίςι, καί γενόμενος δωδεκαετής μετά του πατρός ...) U.Ö. OÍ δ . d. Zwölf ( e r g . μ α θ η τ α ί . Asels 3,13 ή των δώδεκα μαθητεία. Orig., C. Cels. 1,64,12. - Anders ist oi δ. zu erg. z.B. Lucian, Jupp. Trag. 26. Jos., vi. 56. Ps.-Klem., hom.6,14. - Just., D.22,1. Mel., HE 4,26,14 Propheten) IKor lSs (d. Ausscheiden des Verräters, d e m die v.l. ε ν δ ε κ α R e c h n u n g tragen m ö c h t e , macht den G e b r . des festgeprägten Ausd r u c k s „die Z w ö l f nicht unmöglich. X., Hell. 2,4,23 spricht immer noch von οι τριάκοντα, obwohl nach 2,4,19 Kritias und Hippomachus bereits getötet sind; vgl. aber Orig., C. Cels. 2,65,6: oi δ., τοϋ Μ α τ θ ί ο υ άντί τοϋ ΊοΟδα καταταχθέντος. V. den Söhnen Jakobs 7 , 7 , 3 0 ) ; v g l . M t lOlf.S 111 2017 2 6 1 4 u . Ö. Vgl. δεκαδύο im Art. δέκα. - Lit. s. zu απόστολος u. εκκλησία a.E. (75) II 321-8; III 524; IV 454; X 2, 1061 f.

δωδεκαετής, ές (1Esr 5,41. Jos., ant. 15,341 [„zwölf Jahre dauernd"]. Plut.) zwölfjährig γ ε ν ο μ έ ν η ς δέ α ύ τ ή ς -ους (für ιβ' έτους) als sie (Maria) zwölf Jahre alt war PrJk 8,2 v.l.* (0) δωδεκακώδων, ωνος, ό (Hapaxl.) das Kleidungsstück mit den 12 Glöckchen, G e w a n d des H o h e p n e sters (nach Ex 28,33 f. ; vgl. de Strycker S. 103 Anm.7) PrJk 8,3.* (0)

d. Untergang (d. Sonne), d. Westen in uns. Lit. (u. LXX. Hen. TestSal 1,2.4 VW. TestJuda 5,2. grBar 8,1. Philo. Jos., z.B. ant.3,199.7,16. Or.Sib., z.B. 4,102.5,371.374. Just., D.

δωδεχάσκηπτρον, ου, τό d. Zwölfstämmereich (Isr a e l s ) 1K.1 3 1 , 4 (Knopf, Hdb. z.St.).* (0)

423

424

δωδέκατος

δωροφορία

δωδέκατος, η, OV (seit H o m e r , a u c h Inschr. Pap. [Mayser 318], L X X . ParJer 5,34 [AB]. E p . A r i s t . 5 0 ) d e r , d i e , d a s

sie haben mich grundlos gehaßt J 1525 (Ps 34,19.68,5. PsSal 7,1; vgl. Ps 118,161. l K ö 19,5). — 3. ohne Erfolg, vergebens (Hi 1,9. Ps 34,7) δ. άποθνήσκειν zwecklos sterben Gal 221. ITr 10.* (9) II

zwölfte Apk 2120. MPol 19,1. Η 78,10.106,1.* (1) II 321 ff.; X 2, 1061 f.

169 f. ; X 2, 1046 f.

δωδεχάφυλος, OV ( O r . S i b . 3 , 2 4 9 ;

vgl. δ ε κ ά φ υ λ ο ς , τ ε τ ρ ά -

Adj. aus zwölf Stämmen bestehend — 1. ή δ. (βίβλος) d. Zwölfstämmeregister PrJk 1,3. Zwölfstämme— 2 . Subst. (Bl-D. § 2 6 3 , 3 ) τ ό 6 . das reich AG 267. δ. τοΰ 'Ισραήλ 1 Kl 55,6.* (l) ii*32i ff.; X 2, 1061 f.

φυλος Hdt.5,66,2. Or.Sib.2,171)

δώμα, ατος, τό

( = H a u s u. G e m a c h seit H o m e r ) d. (Babrius 5,5. Pap. seit III v. P G M 1,56.75.4,2469.2712. L X X . J o s A s 12,12 [wohl f ü r δ ό μ α τ α ] . Just., D . 2 1 , 4 [f. δ ό μ α σ ι ν Ez 20,26]). Sprichwörtl. κηρύσσειν επί των δ. auf d.

Dach

Dächern predigen = in aller Öffentlichkeit Mt IO27 Lk 123 (vgl. 2K.Ö 16,22 επί τό δώμα ... κατ' οφθαλμούς παντός Ισραήλ), άναβαίνειν επί τό δ. aufs D. steigen Lk5i9 AG IO9. ό έπί τοΰ δώματος wer sich zufällig auf d. Dache befindet Mt 2417 Mk 1315 L k 1731 (έπί t o ö δ. wie Jos., a n t . 6 , 4 9 ) . Vgl. R M e i s t e r , SAB '11,7,633. Ltzm., Z N W 2 0 / 2 1 , 1 7 2 . R A C III, 517-57. B H H W I, 311.* (7)

δωμάτιον, ου, τό (seit Aristoph. u. Pia., a u c h P G M 1,70. Jos., b e l l . 2 , 6 1 0 ; c. A p . 2 , 2 4 6 ; a n t . 5 , 1 9 1 ) Dem. V. δώμα d. Gemach δ. ύπερώον e. Dachkämmerchen

MPol 7,1.*

(0)

δωρεά, ας, ή (seit Aeschyl. Hdt., a u c h Inschr. Pap. L X X . Philo. J o s . Ath., R . 6 7 , 6 . F r e m d w . im R a b b . ) d. Geschenk, d. Gabe Gottes (Pia., leg.2 p . 6 7 2 A . D i o d . S . 3 , 4 7 , 3 . Athen. 15,48 p . 6 9 3 D την τ ο υ θεοΟ δ ω ρ ε ά ν . H e r r n . 4 , 5 . Philo, poster. C a i . 8 1 δ ω ρ ε α ί . . . τ. θεοΟ κ α λ α ί π ά σ α ι . Jos., a n t . 3 , 2 2 3 ) J 4 l 0 AG 820. Pl. ÎKI

19,2.23,2.32,1.35,4.

δ.

διδόναι

(seit Aeschyl. H d t . S I G 1118,3. Tat. Mei., P . 8 8 , 6 6 5 . 9 0 , 6 7 4 )

AG 1117. άντιλέγειν τή δ. τοΰ θ ε ο ύ d. Gabe Gottes sich widersetzen ISm 7,1. Neb. χ ά ρ ι ς ( D e m o s t h . 2 1 , 1 7 2 . Polyb. 1,31,6. D i o d . S . 3 , 7 3 , 6 . Philo, div. rer. h e r . 2 6 . Jos., ant. 5,54 θεοΟ χ . κ α ι δ.) Rö5i7. MPol 20,2. της δ. πνευμα-

τικής χ ά ρ ι ν λαμβάνειν d. Gnade d. geistigen Gabe empfangen Β 1,2. ή δ. έν χάριτι d. Gabe, die in Gnade gewährt wurde Rö 515. έπί τη άνεκδιηγήτφ δ. för d. unbeschreibliche G. 2Kor 915. δ. επουράνιος d. himmlische G. Hb 64. M. Gen. δ. τοΰ πνεύματος λαμβάνειν d. Geist als Gabe empfangen AG 238; vgl. IO45. ή έμφυτος δ. της διδαχής Β 9,9. δ. δικαιοσύνης d. Geschenk der Gerechtigkeit Rö 517. δ. της χ ά ρ ι τ ο ς d. Gnadengabe Eph 37. κατά τό μέτρον της δ. τοΰ Χριστού entsprechend d. Maße, wie Christus geschenkt hat

4 7 . R A C X, 6 8 5 - 7 0 3 . * (11) II 169,208; X 2 , 1 0 4 6 f .

δωρεάν adv. gebr. Akk. ν. δωρεά

(seit Hdt. 5,23,1

PsSal 7,1. TestSal. Jos.) — 1. geschenkweise, unentgeltlich (so a u ß e r d e n Belegen

[δωρεήν], a u c h Inschr. Pap. L X X .

b. Nägeli 35f., D i a l e k t - I n s c h r . 2 5 6 9 , 4 [Delphi]. PSI 400,16. 543,19 u . ö . [beide III v], 1401,8. P. Tebt. 5,187.250 [beide II v],

Gen 29,15. Ex 21,11 δωρεάν ανευ αργυρίου u.ö. διδόναι (bell. 1,274; Mt 10e (vgl. Sextus 242); vj>l. Apk 21e 2217. δ. εύαγγελίσασθαι 2Kor 117. δικαιούμενοι δ. geschenkweise gerechtfertigt Rö 324. ούδέ δ. α ρ τ ο ν έφάγομεν π α ρ ά τίνος wir haben bei niemandem Brot umsonst gegessen 2Th 3e. — 2. unverdientermaßen, ohne Grund έμίσησάν με δ.

Tat. 19,1) δ. λαμβάνειν (Jos., vi.425), vi.38) umsonst empfangen, abgeben

δ ω ρ έ ο μ α ΐ (d. Akt. v e r s c h w i n d e t s c h o n in klass. Zeit; d. M e d . seit H o m e r , a u c h Inschr. Pap. L X X . A p k E s r 2,10 S. 2 6 , 7 T . Philo. Jos., ant. 1,165; c. A p . 2 , 4 5 . Just., A I 10,4. Tat. Mel., P.55,404) Aor. 1 έδωρησάμην. Pf. δεδώρημαι;

Ptz. δεδωρημένος. Pass. Aor. Ptz. Ntr. δωρηθέν (Mel., P. 55,404) schenken τινί τι jmdm. etw. (seit Aeschyl. Hdt., a u c h O G I S 9 0 , 3 1 . 5 1 7 , 7 . P. O x y . 1 1 5 3 , 1 5 [I n], F l u c h t a f . 4 , 3 0 ; v. G o t t Iren., h a e r . l l l , 18,7 [ Η ν II, 100,4^. H i p p o l . , Ref. IX, 30.4. Did., G e n . 6 6 , 5 ; v. Jesus 81,25) το πτώμα τ φ

'Ιωσήφ d. Leichnam dem Joseph Mk 1545. π ά ν τ α ή μ ΐ ν τ. θείας δυνάμεως δεδωρημένης da uns alles d. gotti. Kraft geschenkt hat 2Pt 13. Deshalb wohl auch 14 Med., nicht Pass. (v. göttl. G e s c h e n k a u c h Ael. Aristid. 13 p . 2 9 7 D . ) . - Dg 11,5.* (3) II 169; X 2, 1046f.

δώρημα, ατος, τό (seit Aeschyl. Hdt., a u c h IG IV2 128,53 [um 280 ν] δ. d e s Asklep. Epigr. G r . 1039,13. S i r 34,18. Ezech. T r a g . 3 5 [pr. e v . 9 , 2 8 θ ε ο ϋ δ.]. Philo, s o m n . 1,103 δ. π α ρ ά θ ε ο ϋ ) d. Geschenk, d. Gabe δ. τέλειον e. vollkommene G. Jk 117 (Philo, A b r . 5 4 δ. τελ. Ep. Arist.276 9 ε ο ϋ δ. κ α λ ό ν . Jos., a n t . 4 , 3 1 8 δ. κ ά λ λ ι σ τ ο ν . PSI 29,33 τ ά γ α θ ά δ ο ρ ή μ α τ α ) . ούχ ώς δι' ενός ά μ α ρ τ ή σ α ν τ ο ς τό δ. mit dem Geschenk (der Gnade) steht es nicht so, wie mit dem, was durch d. Sünde des Einen herbeigeführt worden ist Rö5i6. έκ των ιδίων δ. von dem, was man selbst geschenkt erhalten hat Η 27,4. δ. τοΰ κυρίου 51,7.* (2) II 169; Χ 2, 1046f.

δώρον, 00, τό (seit H o m e r , a u c h Inschr. Pap. L X X . H e n 100,12. Test 12Patr. J o s A s 7,4. E p . A r i s t . Philo. Jos., c. A p . 2 , 207. Just., D . 2 8 , 4 . - Philostrat., vi. s o p h . 2 , 1 0 , 7 m a c h t e. U n tersch. zw. δ ω ρ ε ά u. δ ώ ρ ο ν ) d. Geschenk — 1. allg. προσφέρειν δ. G. darbringen (vgl. Gen 43j26. Did., G e n . 2 2 8 , 1 0 : αύηί)ν ώ ς δ ώ ρ ο ν ) M t 2 l i ; vgl. έξέβαλον α π ό της πήρας αύτών δώρα χ ρ υ σ ό ν . . . sie nahmen aus ihrer Reisetasche als Geschenke Gold ... PrJk 21,3. δώρα πέμπειν άλλήλοις einander G. senden Apk 1110. V. Gottes Gaben (seit H o m e r , a u c h Sotad e s Lyr. [III v] 10,7 [ p . 2 4 2 Coli.]. O r a k e l s p r u c h b. D i o d . S . 8, 18,1. S t r a b o 16,2,35. H e r m . 1 0 , 9 . E p . A r i s t . 2 3 1 . 2 7 2 . Philo, congr. e r u d . gr.38. Did., G e n . 162,2) 1 Kl 35,1; neb. έπαγ-

γελίαι Η 10,1. και τούτο ούκ έξ ύμών, θεού τό δ. u. dies habt ihr nicht aus eigner Kraft; es ist Gottes Gabe Eph 28. — 2. bes. v. d. Opfergaben (Pia., E u t h y p h r . 15 A. S I G 1141,2.1154,4 Διί δ.; O G I S 407,4. Just., D . 2 8 , 4 ) H b 1 1 4 . 1 K l

4,2 (Gen 4,4). PrJk 7,1. εις τα δ. βάλλειν zu d. Opfergaben (in d. Gotteskasten) einlegen Lk2l4; vgl. 211. προσφέρειν τό δ. od. τά δ. sein Opfer darbringen (Lev 1,2.14.2,1.4 u . o . T e s t i s 5,3) Mt523f. 84 Hb 5ι 83f. 99 (m. θυσίαι wie Lev 21,6; vgl. E p . A r i s t . 2 3 4 ) PrJk 1,1 f. 5,1 ; vgl. 1 Kl 44,4. άφιέναι τό δ. sein Opfer zurücklassen Mt 524. δ. als Übers. V. Jjn.jp (Jos., a n t . 4 , 7 3 ; c. Ap. 1,167) M k 7 n ; vgl. Mt 15s. άγιαζέιν τό δ. d. Opfer heiligen 2319; vgl. 2318. V. einem Kind, das dem Tempeldienst bestimmt wird προσάξω (αύτό) δώρον Κυριω τώ Θεώ μου ich will es dem Herrn, meinem Gott, als Opfer zuführen PrJk 4,1 (vgl. 1 Kö 1,11). V.l. f. λόγον Qua (1).* (19) II 169; III 865; X 2, 1046f.

δωροφορία, ας, ή

( A l c i p h r . 1 , 6 . Pollux 4,47. BI D. ν . e. Kollekte Rö 1531

d. Uberbringung e. Gabe v.l. statt διακονία.* (0) § 119,1)

E ε' Zahlzeichen = 5; als Ordinalzahl 5. (πέμπτη) AG 199D und Η 25 (ορασις, visio 5). 33 f. (εντολή, mandatum). 54 ff. (παραβολή, similitudo 5) in d. Uberschriften (Apollon. Paradox. 46 Θεόφραστος έν rfj ε'

σει με AG831 (v.l. όδηγήση). έάν ήμάς μιμήσεται ..., ούκ ετι έσμέν IMg 10,1. έάν μετανοήσουσιν Η 3,2. έάν προσθήσω 31,7. — b. m . Ind. d. Präs. (Ocellus [II ν] 5 Harder [26]. Cyrill

των φυτικών αιτιών φησίν. Ρ. Mich. 224,6199 u.ö. γεωργός έκληρουχίας).* (0)

v. Scyth. S. 145,5 έάν εστίν. CIG II 2485,39f. έάν βούλονται. TesUuda 15,2 [α], J o s 1 8 , 2 [α]. Just., p . 47,1.3.67,2) έ ά ν

έ α (seit Aeschyl. bei att. Dichtern; in Prosa selten: Pia., Prot. 314 D. Epikt.2,24,22.3,20,5) Ausruf d . Unwillens

στήκετε έν κυρίφ lTh3e (v.l. στήκητε). IMg 5,2. Η 20,3. έάν οϊοαμεν 1J 5 is. έαν πάσχομεν Ρο18,2. — 3. in Verb. m. andern Partikeln : — a. έάν καί

oho! Mk l24t.r. Lk4j4. S. έάω 2* (1) έ ά ν (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal [auch P. Vindob.]. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar 1,7. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AkrEz. Apolog.) I. Konjunktion (Bl-D. §31,1.107.371,4.372,1 a.373) wenn (nur selten [ I K o r 6 4 . 1114, wie z.B. Lucian, vit. auct. 11 και ιδιώτης γ α ρ έάν ής] nicht am Anfang des Nebensatzes)

— 1. m. Konj. z. Bez. des „unter Umständen, v. gegebenen allg. od. konkreten Standpunkt in der Gegenwart aus Erwarteten" (Bl-D. § 371,4) — a. m. Konj. d. Präs., im Nachsatz Präsens: έάν θέλης, δύνασαί με καθαρίσαι Mt 82 Mk l4o Lk5i2. έάν αγαθοποιήτε, ποία ύμΐν jcàçiç έστίν; 633. έάν μαρτυρώ, ή μαρτυρία (ίου ουκ εστίν αληθής J 531; vgl. 816 1514. περιτομή ώφελεΐ έάν νόμον πράσσης Rö22s; vgl. 134 14e IKor 13 iff. u.ö. Konj. d. Präsens, im Nachsatz Aorist: έάν ό ποϋς σου σκανδαλίζη σε, άπόκοψον Mk945; vgl. 947; im Nachsatz Futur.: έάν η ..., έπαναπαήσεται Lk 10e. έάν όδηγη, πεσούντα'ι Mt 1514. — b. meist m. Konj. d. Aor., im Nachsatz Präsens: έάν άγαπήσητε, τίνα μισθόν εχετε; 546; vgl. 547 18i5ff. έάν μερισθη, ού δύναται σταθήναι Mk324. έάν γαμήση, (ΐοιχαται 1012. έάν άπολεση, ούχί απτει Lk 15e. έάν μείνητε, μαθηταί μου έστε J 831 ; vçl. 19Ι2. έάν χωρισθ^, μενέτω lKor7ii; vgl. 739. έαν φάνωμεν, περισσευομεν 8e. M. Konj. α. Aor., im Nachsatz Áor. εάν εΐπωσιν ; |ΐή έξέλθητε Mt 2426. έάν άμάρτη, έπιτίμησον ... εαν μετανοήση, άφες Lk 173. έαν ε'ίπω, ού μή πιστεύσητε 2267; vgl. 2268. Μ. Konj. d. Aor., im Nachsatz Futur.: έάν άφητε, αφήσει και ύμΐν Mt6i4. έάν αψωμαι, σωθήσομαι 921. έάν έμπέση, ούχί κρατήσει; 12u; vgl. 2448.50 2814 M k 8 3 L k 4 7 1434 J 1510 u . ö . (m. Opt. Aor. jm Nachsatz Just., A l l 15,2).

— c. m. Konj. d. Präs. u. Aor. zugleich verb.: έάν δέ και άθλή τις (Athlet ist, berufsmäßig), ού στεφανοϋται, έάν μή νοαίμως άθληση (nach den Regeln kämpft, einmal, od. jedesmalige Handlung) 2Ti 2s. IKor 1423: έάν συνέλθη (zeitl. vorausgehende Handlung) και λαλώσιν (wiederholt u. dauernd), είσέλθωσιν δέ (einmal); vgl. 1424. έάν εχητε πίστιν και μή διακριθήτε Mt2l2i. — d. Geleeentl. kommt d. Bed. des έάν sehr nahe an die von οταν heran (Jes 24,13. Am 7,2. Tob 6, 17 BA έάν εΐσέλθης dagegen S. δταν είσ. 4,3 BA vgl. V. 5) ÎJ 22« (v. 1. δταν). J 1232 143 Hb 37 (Ps 94,7). — 2. m. Ind. verb. (Beispiele b. Dßm., NB 29 f. Bl-D. § 3 7 2 , l a . Mit.263f. Rdm. J 200) — a . m . I n d . d . F u t . , i n derselben Bed. (CIG II 2485,40 έάν θελήσει. Pap. TestRub 4,11. TesUob 4,4 έάν έπιχειρήσεις. Bl-D. § 373,2 m.Anh.):

έαν ούτοι σιωπήσουσιν, oí λίθοι κράξουσιν Lk 1940 (D σιγήσουσιν, t. r. σιωπήσωσιν). έάν μή τις οδηγή-

wenn auch, selbst wenn Gal 61; e b e n s o έ ά ν δέ καί wenn aber doch, wenn aber auch IKor 711.28 2 T i 2 s . έ ά ν δέ κ α ί π α ρ α κ ο ύ σ η wenn er aber auch ... unfolgsam ist Mt 1817. — b. έ ά ν μ ή wenn nicht, außer wenn m. K o n j . d.

Präs. έάν δέ μη η άξία Mt ΙΟ13; vgl. Lk 133 J 32f.s.27. Meist m. Konj. d. Aor. έαν μή περισσεύση Mt520 615 1229 183 2121 Mk 327 422 J 448 644 751 RÖ1015 IKor 916 146. ohne daß, ohne zu έαν μή αύτό πίω, Mt 2642. M. Fut. έαν μή μετανοήσουσιν Apk222. — c. έ ά ν π ε ρ wenn anders,

gesetzt

den Fall,

daß

„auf e. anderweitige Bedingung (Tatsache) Bezug nehmend" (Bl-D. §454,2) m. Konj. d. Präs. (Pia., apolog. 12 p. 25B. X., Cyr. 4,6,8. P. Fay. 124,9) H b 63. I R ö 1 , 1 und Aor. (Plut., Lyk.3,2. BGU 1141,30) 1,2. IPol 7,1.

Hb 36.14. — d. έάν τε ... έάν τε sei es daß ... sei es daß (X., Cyr.3,3,17; mem.2,4,6.

Ael. Aristid.53 p.622D.

Maximus

Tyr. l,9a) Rö 14e. — e. έάν ουν s. οδν 3. - S. auch καν. II. Häufig - so auch in den Hss. wechselnd - statt α ν (s.d.) nach Relativa (so Lysias 24,18 Thalh. v.l. nach Hdschr. Pap. seit 246 ν [Mayser 152 f.], auch LXX [Thackeray 67], Mel., P.35,236 [Β] πάντα δσα έάν γείνηται. - Dßm., NB 29f. Mit.62f. Bl-D. § 107 m. Anh. Rdm. ¡ 203f. Crönert 130f.; nach Rydbeck am häufigsten im 1. u. 2. Jhdt. n.Chr., vor allem in vulgären Texten) δ ς έ ά ν = δ ς ά ν (P. Tebt. 107,8 [II ν].

Gen 15,14) Mt5i9.32. 1K1 32,1. όπου έάν = όπου αν 819. οσάκις έάν = οσάκις αν Apk lie. οδ έάν = οδ άν IKor 166. - Vgl. LRydbeck, Fachprosa, vermeintl. Volkssprache u. NT: Acta univ. Upsal., studia Graeca 5 ('67), 119-144. (351)

έαρινός, ή, ÓV (seit Homer [είαρ-] auch Diod.S. 5,41,6. Inschr. Pap. Philo, Mos.2,186 u.ö.) zum Frühling gehörig, friihlingshaft καιροί έ. Frühlingszeiten (wie Philo, op. m. 153 έαριναί ώραι) 1 Kl 20,9.* (0) έαυτοϋ, ής, θϋ, Pl. έαυτών (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 8,10. TestSal. Test 12Patr. JosAs 7,6 [öfter Kod. A; 3,2 αύτοΟ]. ParJer. grBar. ApkEsr 5,11 S.30.4T. ApkMos. AkrEz [Epiph 70,7], Apolog.) D. kontrah. Formen αύτοϋ u. αυτών, meist nur durch jüngere Hss. mit Akzenten belegt, sind in den neueren Ausg. getilgt und durch die unkontrah. oder αύτοϋ, αυτών ersetzt (W-S. § 22,16. Bl-D. § 64,1 m. Anh. Mayser 305. Mit. 139f., wo weitere Lit.).

— 1. von d. 3. Pers. Sg. u. Pl., um d. Identität mit d. handelnden od. redenden Pers. zu bez. ταπεινοΰν έαυτόν sich demütigen Mt 184 2312. Ggs. ύψοϋν έ. s. überheben 2312. ά π α ρ ν ε ΐ σ θ α ι έ α υ τ ό ν sich verleugnen (Mel., P.26,181). εύνουχίζειν έ. sich zum Eunuchen machen, sich selbst entmannen Mt 1912. σφζειν έ. (Jos., ant. 10,137) 27 42. κατακόπτειν έ. sich

1624 Mk834

Schläge beibringen Mk 5s. πιστεύειν έαυτόν τινι sich

έαυτοΰ

έβδομάς

jmdm. anvertrauen J 224 v.l. u.a. άγοράζειν τι έαυτφ s. etw. kaufen Mt 14 is Mk 636. θησαυρίζων έαυτφ sich Schätze sammelnd Lk 1221 ; auch beim Medium

έαυτών = δι' ήμών αύ. 1Κ1 32,4; [παρ*] έαυτοΐς = παρ' ύμΐν αύτοΐς Rö 1125 (vgl. Just., D. 141,1 u. Tat. 11,2 δι' έαυτούς). έαυτοϊς = ύμΐν αύτοΐς (vgl. Hen 15,3. Test

(vgl. X., mem. 1,6,13 ποιείσθαι έαυτφ φίλον. Sir 3 7 , 8 ) : δίε-

Job 45,3. TestDan 6,1. Jos., ant. 4,190.8,277)

μερίσαντο έαυτοις sie teilten unter sich J 1924 (Ps 21,19). - βαστάζων έαυτφ τον σταυρόν indem er das Kreuz selber trug J 1917. έαυτοΐς κρίμα λήμψονται sie werden sich selbst das Urteil zuziehen Rö 132

Rö 1125 v.l. 1 Kl 47,7. - Für den Sing, ist dieser Ersatz der 1. u. 2. Person durch die 3. ungleich seltener (Ps.-

427

(.vgl. HLietzmann, Hdb. z.St.). D i e s e Stellen z e i g e n d e n

Übergang zur Bed. von sich aus, von selbst, freiwillig (Hdt. 1,32,8. Strabon 2,1,35. P. 0xy.2351,50); Vgl. τ ο ύ ς

προσιόντας έαυτοΐς die freiwillig herantreten Martyrium) M Pol 4. - Bes. in Verb. m. Präp.

(z.

— a. ά φ ' έ α υ τ ο ΰ (TestAbr A19 S. 101,6. Just., AI 43,8 άφ' έαυτοΟ έλόμενος το αγαθόν. Tat. 17,4 έχθρόν άμυνεΐται):

ποιείν τι etw. von sich aus tun J 519. λαλεΐν von sich aus reden (Diod. S. 12,66,2 έκηρυξέ τις άφ' έαυτοΰ d.h. ohne höheren Auftrag) 718 1613. λ έ γ ε ι ν l i s i 1834V. 1. (M.Ant. 11,19 τούτο ούκ άπό σαυτοϋ μέλλεις λέγειν), κ α ρ π ό V φέ-

ρειν von selbst Furcht bringen 154. Ικανόν είναι v. selbst fähig sein 2Kor 3s (άφ' έαυτών wechselnd mit έξ έαυτών. S. auch l e), γινωσκειν ν. selbst erkennen Lk2l30. κρίνειν von sich selbst aus urteilen 1257 (έξετάζειν Ath.18,1). — b. δι' έαυτοΟ (P. Oxy. 273,21. P. Tebt.72,197. TestJob

16,4): κοινός δι' έαυτοΟ gemein durch sich selbst = von sich selbst aus Rö 1414 (EpJer 26. Just., Al 54,8. A l l 10,8. D 56,1).

— c. έν έαυτφ in sich, für sich εύπρεπέστατον ήν έν αύτφ το όρος Η 78,10. Sonst bei Personen bei sich, meist m. Verben d. Redens verbunden, im Ggs. zur lauten Äußerung; s. διαλογίζομαι 1, είπον 5, λέγω 6; anders εχειν τι έν έαυτφ etw. in s. tragen (vgl. Jdth 10,19. Jos., ant.8,171. Just., D.8,2. Ath.10,2)

J 526.42 6s3 17i3 2Kor 19. Uberh. v. Vorgängen, die sich im Bewußtsein abspielen διαπορεΐν AG 1017. Bes. γίνεσθαι έν έαυτφ zu sich kommen 12li (X.. an. I,5,17 ό Κλέαρχος έν έαυτφ έγένετο. Polyb. 1,49,8. Charito

з,9,11 έν έαυτφ γενόμενος). Dafür — d. εις έαυτόν ίίρχεσθαι zu s. (= zur Besinnung) kommen L k l 5 l 7 (Diod.S. 13,95,2. Epikt.3,1,15. grBar 17,3). — e. έξ έ α υ τ ώ ν (Soph., El. 343 έκ σαυτής. Theophrast, fgm.96 [Ps.-Demetr. c.222] έξ αύτοϋ) aus eigener Kraft

428

Mt

2331

Pla., Alcib.2.143C. Dio Chrys.30 [47],6 συ ... αύτόν. Aelian, v. h. 1,21. Galen, protr. 10 S. 30,10 John. Syntipas p. 115,10 μεθ' έαυτοΟ = mit mir. TestJob 2,3 διελογιζόμην έν έαυτφ. grBar 17,3 εις έαυτόν έλθών δόξαν έφερον τ φ θεφ. Ostjord. Inschr.: NGG Phil.-hist. Kl. Fachgr.V n.F. I 1 '3*6, S.3,1. And. Beispiele bei Mit. 138,1. Mayser 304. Hauser, 100) U. für d a s N T

überh. nicht ganz sicher zu belegen; vgl. J 1834 Rö 139 v.l. Doch ISm 4,2. Η 51,1. — 3. für das Pronom, recipr. άλλήλων, (schon klass., Kühner-G.I 573. Pap. b. Mayser 304. LXX. 4 [6] Esr [P. Oxy. 1010] έδονται τά(ς) σάρκας αύτών και τό αίμα αύτών πίονται. Tat. 3,3. : W-S. § 22,13. B1-D. § 287 m. Anh.) einander, gegen-

seitig λέγοντες προς έαυτούς indem sie

zueinander

sagten M k IO26; vgl. J 1219 (προς έ. wie Antig. Car.39 μάχεσθαι προς αύτούς. Lucían, philops. 29; ver. hist. 1,35. Tat. 26,3 πολεμοΟντες ... έαυτοΐς αλλήλους καθαιρείτε), χ α ρ ί -

ζεσθαι εαυτοΐς einander vergeben Eph432 Kol 313. νουθετεΐν έαυτούς einander ermahnen 3i6. είρηνεύειν έν έαυτοΐς untereinander Frieden halten lTh 513. — 4. an Stelle der Possessiva sein, ihr (Mayser 304 f. Mit. 140) Mt822 218 251 Lk239 9«o 1121 123« u.ö. ESchwartz, Index lectionum, Göttingen '05,8 f. DTabachovitz, Eranos 93,'55,76ff. ADihle, Noch einmal έαυτφ: Glotta 39, '60,83-92. LRydbeck, Fachprosa (s.l.). (321) έ ά ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 9,11. Test Sal. TestAbr A. TestJob. Test 12Patr. ParJer. grBar 16,1. Apk Mos 27. Ep.Arist. Philo. Jos., ant. 2,31. Just. Tat. Ath.) Ipf.

εΐων. Fut. έάσω. Aor. 1 εΐασα; Imp. εασον; Opt. 3.Sg. έάσαι ÎKI 33.1. Pass. Aor. 1 3. PI. ειάθησαν (3Makk 5,18); Inf. εαθηναι lassen — 1. zulassen, geschehen lassen m. Akk. u. Inf. (Lucían, dial. mort. 13,5. Tat. 12,4) ε'ίασεν πάντα τα εθνη πορεύεσθαι er ließ alle Völker gehen AG 1416. - 2332 2732 284.1 Kl 38,2.53,3 (Ex 32,10). 55,4. Dg 9,1. Negiert ούκ εάν nicht zulassen, verwehren, verhindern (Appian, bell, civ.5,92 § 384. PSI 380,5 [249 v], 402,11.602,10.

2Kor 3s.

Hi 9,18. IMakk 12,40.15,14. 2Makk 12,2) Mt 2443

— f. κ α θ ' έ α υ τ ό ν für sich (X., mem. 3,5,4. Plut., Anton. 54,1.2. 2 M a k k 13,13. Just., D.4,5.74,2. Tat.13,1. Ath.15,2

Lk44i

и.ö.). μένειν für sich wohnen (in Privatwohnung) AG 28i6. πίστις νεκρά έστίν κασ έαυτήν d. Glaube ist tot (, wenn er) für sich (bleibt) Jk 2i7 (Diog. L. 1,64 aus e. Brief Solons: die Religion u. der Gesetzgeber vermögen nichts καθ' έαυτά = wenn sie auf sich selbst gestellt bleiben). -

βασιλεία μερισθεΐσα καθ' έαυτης e. Reich, das mit sich selbst entzweit ist Mt 1225. - μεθ' έαυτοΰ, μεθ' έαυτών mit sich (vgl. l K ö 9,3.24,3. ελαβεν μεθ' έ.)

Mt 1245 253. — g. παρ' έαυτφ τιθέναι τι etw. zu Hause zurücklegen 1 Kor 162 (X., mem.3,13,3. Vgl. Jos., ant.9,68 οΐκαδε παρ' αύτφ. Tat. 7,2 λόγου δύναμις έχουσα παρ' έαυτ^ το προγνωστικόν „in sich hat").

— h. τα περί έαυτοΟ die ihn selbst betreffenden Stellen Lk2427. — i. προς έαυτόν προσεύχεσθαι für sich ( = still) beten 18 II (vgl. Aristaen., ep. 1,6. 2Makk 11,13. Jos., ant. II,210. Vita Aesopi G 9 προς έαυτόν εΐπεν. 38. Just., D.62,2 προς έαυτόν Ελεγε ν ό θεός ... προς έαυτούς λέγομεν). ά π ε ρ -

χεσθαι προς εαυτούς nach Hause gehen J20io v.l. (vgl. Polyb.5,93,1. N u m 2 4 , 2 5 . Jos., ant.8,124). — 2. für die I. u. 2. Pers. PI. (allg. hellenist. Vgl. FKälker, Quaest. de elocut. Polyb. 1880,277. Mit. 138 f. Bl-D. § 64,1. Mauser 303; hier Anm.3 weitere Lit.) ε α υ τ ο ύ ς = η μ ά ς αύτ ο υ ς (Themistocl., ep. 15. Jos., bell.5,536. Just., AI 53,3. D. 32,5.34,1 u.ö. Tat.30,1. Ath.12,1) IKor l i a i , έ ν έ α υ τ ο ΐ ς

= έν ή μ ΐ ν αύτοϊς Rö 823 2Kor le, = έν ύμΐν αύτοΐς

R o l l 2 5 v.l. (Hen 6,2 έκλεξώμεθα έαυτοΐς γυναίκας), δ ι

(m.

Inf.

des

Präs.

wie

Polyaenus

7,21,5.6).

lKorl0i3 Mk 1614 v.l. (Freer-Logion). 1K1 33,1. IEph 3,2.9,1. Η 9,9. PrJk 6,3. Statt d. Inf. steht ϊνα Η 7 , 1 . M. Ellipse d. Inf. (Soph., Ant. 538. P. Oxy. 1293,22)

ούκ εΐασεν αύτούς τό πνεΟμα ΊησοΟ (erg. πορευθί^ναι) d. Geist Jesu hinderte sie daran KG 167. ούκ ειων αύτόν (erg. είσελθεΐν) oí μαθηταί d. Jünger hinderten ihn daran 1930. — 2. beiseite lassen, liegenlassen (Demosth.9,26. Ael. Aristid.34,42 K. = 50 p.562D.: έώ τα άλλα. P. Fay. 122,6. P. Tebt. 319,24. Jos.^c. Ap.2,118. grBar 16,1. Just., D.85,5.

Ath. 26,1) τί etw. την στρεβλήν (erg. όδόν) d. krummen Weg meiden H 35,2. M. relativischem Obj. 79,7. = άφιέναι τινά jmdn. gehen lassen, zufrieden lassen (Maximus Tyr.8,5 g.6h) AG 538t.r. Apk 220 t.r.

jmdn.

sich selbst überlassen Η 7,1. Abs. έατε εως τούτου laßt ab, nicht weiter! Lk 22si (vgl. 11.21,221 εασον). εα δε beiseite zu lassen, nicht zu reden von, geschweige denn, wie viel mehr (weniger) 1K1 39,5 (Hi 4,19 v.l. 15,16. Vgl. PKatz, JThSt 47,'46,168f.).

— 3. vieil, nautischer 1.1. έάν τάς αγκύρας εις την θάλασσαν d. Anker ins Meer (fallen) lassen AG 2740.* (11)

έβδομάς, άδος, ή d. Woche (so Hippokr., aphorism. 2,24 [IV p.476). Io. Lydus, de mens.2,4 p.21 Wünsch u.a., auch LXX. ApkEsr. Philo. TestLevi 16,1.17,10. - Bei Jos. = Sabbat: bell.2,147.4,99; c. Ap.2,175) B 16,6 (Zitat unsicheren Ursprungs; s. Windisch, Hdb. z.St.).* (0) VII 7,20

έβδομήκοντα

Ιγγιστα

έβδομήχοντα (seit Hdt., auch Pap. LXX. Hen 10,12. TestAbr A 20 S. 102,24. Test 12Patr. JosAs 27,6 [Kod. A u. Pal. 364]. ApkEsr 1,3 S.24.8T. ApkMos 8. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat.36,2) indekl. siebzig Lk 101 v.l. 17 v.l. (οί έβδ. mit entspr. Erg. wie Plut., mor.345D. Jos., vi.56b.58). AG 2323. έ. δ ύ ο zweiundsiebzig (TestAbr A 102,24 έβδομήχοντα δύο είσίν θάνατοι. Ep.Arist.50: d.72 Übersetzer [weitere Beispiele aus Pseudepigr. bei MPhilonenko, Joseph et Aséneth, S.74]. Antik. Car. I l l ; d.72 Kinder des Herakles. Plut., mor.356Β: d.72 dem Typho mitverschworenen Männer) Lk 101.17. 8. πέντε^ fünfundsiebzig A G 7 u (Demetr.: 722 f g m . l . l f . Jac.). έ. εξ sechsundsiebzig 2737 (έ. έπτά siebenundsiebzig ParJer 9,15).* (5) II 623ff.; X 2, 1084

hebräisch ή 'Ε. διάλεκτος (vgl. Έβ. φωνή 4Makk 12, 7.16,15. Just., AI 31,1.3 u.ö.) d. hebr. Sprache AG 214«

429

έβδομηκοντάχις siebzigmal έβ. έπτά (wie Gen

430

222 2614. Pa ( 2 , 1 6 ) (gemeint ist das damals in Palästina gesprochene Aramäisch. - Zahn, Einl.J I 18 f. Dalman, Jesus 6ff.).* (3) III 356ff., 591; X 2, 1122-24

ΈβραϊστΙ (Έβ- Η) Adv. (Sir. praef., Zl.22. TestSal 14,7. Jos., ant. 10,8. PGM 5,475.13,82.150 άβραϊστί) auf hebräisch od. aramäisch (s. zu Έβραΐς) J 52 1913.17.20 2016 Apk911 I616. A P I 1 0 , 2 4 . * (7) III 356ff., 391; X 2, 1122-24

έγγαμίζω, -ίσκω s. έκγαμίζω. έγγαρεύω s. άγγαρεύω.

4 , 2 4 ; vgl. TestBenj 7,4. PGM 1,143 έπτάκις έπτά) siebenundsiebzigmal (Mit. 158. Bl-D. § 248,2) Mt 1822 (b. Polyaenus 8,33. Plut., mor. 245 D erscheint d. Zahl 7777, um eine unermeßliche Menge zu bezeichnen).* (1) II 628; X 2, 1084

έγγεννάω (Polyb.6,55,4. Comutus 20 p. 37,12. Plut., mor. 132E. Herm.l0,15b. Sir 2 2 , 4 v.l.) in etw. erzeugen,

έβδομος, η, OV (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen 24,3. TestSal 18,11. TestAbr B 6 S.109,27. Test 12Patr. ApkEsr 5,13 S.30,1 IT. ApkMos 43. Asels. Ep.Arist. Philo. Jos., c. Αρ. 1,

έγγίζω Fut. att.: έγγιώ. Aor. 1 ήγγισα. M. att. bzw. Doppelreduplikation ένηγγισα u. ήνηγγισα

159) der, die, das siebente Jd 14 Apk 81 IO7 11 is 1617 2120.

31,14) in uns. Lit. nur intr. sich nähern, nahe heran-

Η 7 8 , 8 . 1 0 1 , 1 . S t u n d e (Polyaenus 8,16,1 ώρα έβ.) J 452.

Tag AG 2I27D Hb 44b. Β 15,3.5 (d. letzten dreimal G e n 2 , 2 ) . M o n a t PrJk 5 , 2 (de Strycker f. έπτά; s. S.206 d. Ausgabe), ή ε β δ ό μ η (sc. ή μ έ ρ α ; vgl. Antig. Car. c. 140. Dialekt-Inschr. 4705,7 f. [Thera] έπάγεσθαι τάν έβδόμαν von der Feier „des siebenten". Bar 1,2. Ez 3 0 , 2 0 . Philo, vit. cont.

30.32. Just., D.24,1) Hb44«. έν τώ έβδόμω beim siebenten Mal 1K1 5 6 , 8 ( H i 5 , 1 9 ) . * (9) II 623ff.'; X 2,1084

Έ β ε ρ ("Εβερ t.r) indekl. N. pr. m. Eber, Sohn d. Sala ( G e n 1 0 , 2 4 f . - Bei Jos. "Εβερος, ου [ant. 1,147]), im

Stammbaum Jesu Lk335.* (1)

έβραϊκός,

ή , ÓV (Philo. Jos., ant. 1,5. PGM 4,3085; vgl. Fluchtaf. 1,12.15. Mel., P. 1,1.94,714) hebräisch γ ρ ά μ μ α σ ι ν

έ. mit h. Buchstaben (Ep.Arist.3.30), was aber zugleich auch d. Sprache bedingt (Jos., ant. 1,5.12,48) Lit 2338 v.l.; vgl. Kl. T . 8 \ S.9,27.* (0) III 356ff.; 591; X 2, 1122-24 (S)

'Εβραίος, ου, ό (Η. Έβ.; vgl. Bl-D. § 39,3) d. Hebräer (Paus. 1,5,5. Appian, bell, civ.2,71 § 294. Plut. Porphyr., vi. Pyth.ll. Sallust.9 p. 18,17. Damasc., vi. Isidori 56 ό Εβραίων θεός. 141. PGM 4,3019 entspr. d. Selbstbezeichnung d. Juden: LXX. TestSal 6,8. JosAs 1,7; Kap.ll Kod.Au. Pal. 364 [S. 54,6 Bat.]. Ezechiel.Trag. Philo. Jos. Or. Sib. TesUos 12,2.3. Inschr. [Beispiele b. Schürer III 4 83,29], συναγωγή 'Εβραίων s.b. συναγωγή 2. MDibelius, Hdb. 2 zu Phil 3,5 Exk. Just., D. 1,3)

— 1. als Bez. d. Nationalität v. den Juden im Ggs. ZU d e n H e i d e n (in diesem Sinne nennt Euseb. die griech. gebildeten u. sprechenden Juden Philo [K.G.2,4,2] u. Aristobul [praep. evang.8,8,56] Έβρ.; s.d. jüd. Grabinschriften in Rom u. Lydien: Ltzm., Hdb. 4 zu 2Kor 11,22 Exk. Monum. As. Min. ant.III '31 Nr.32. Just., D.1,3) 2 K o r l l 2 2 Phil 3s. D i e s e n

Sinn hat das Wort wohl in d. Überschrift προς 'Εβρ. Hb insc. sowie in dem Namen d. alten, ursprüngl. griechischen EHb bei Klemens Al. u. Orígenes (Kl. T . 8 \ S.7,2.12 Note zu Z1.8. Vgl.5,9f.18.22.11,2S)TO κ α θ '

'Εβραίους εύαγγέλιον. Pa (2,17). Hierher gehören aucn PrJk 6,1.7,2.18,1, weil der Verfasser sich die Verhältnisse in Palaestina entsprechend denen in Ä g y p t e n denkt (de Strycker S. 147 Anm.2).

— 2. als Bez. d. aramäisch redenden Juden im Ggs. zu den griechisch redenden (Έλληνισταί s. d. u. vgl. Haenchen '77,253-55) AG 61 (Philo macht conf. lingua 129 e. Unterschied zwischen Έβρ. u. ήμεϊς, deren Sprache d. Griech. ist [congr. erud. grat.43f.]). - MHengel, ZThK 72,'75, 151-206, s. zu Ισραήλ a. E.* (4) III 356-94; Χ 2, 1122-24

Έβραΐς, ΐδος (έβρ- S.M, Έβρ- Η. - Fem. zu 'Εβραίος, Jos., ant. 2,225 f. u. zu 'Εβραϊκός, Kühner-Bl.II 274,1)

Pass, in etw. entstehen v. e. Wurm, der im Fleisch d. toten Phönix entsteht 1K1 25,3 v.l. (f. γεννάται).* (0)

PrJk (de Strycker S.242 u. 299f.). Pf. 3. Pl. ή γ γ ί κ α σ ι ν ( D t kommen (so b. Aristot. Polyb. Diod. S.Epikt. u.a. Pap. LXX. Hen. OdSal 11,6. TestSal. TestAbr B. TestJob. Test 12Patr. Jos As 3,2. grBar 12,6. Asels. ApkMos 7. Philo. Jos. Tat.37,1 ; vgl. Nägeli 36. Anz 344f. KWClark, JBL 59/40,367-74)

— 1. m. Dat. d. Pers. (Gen 27,21. TestAbr Β 2 S. 106,4) o d . Sache

(Polyb.18,4,1. Ex 3 2 , 1 9 . Jos., bell.5,408

τ. πόλει) τφ παιδί Β 6,1 (Jes 50,8). τη πύλη τής πόλεως d. Stadttore Lk7i2. d. Hause 1525. Damaskus AG 93 22«; vgl. IO», d. Grabe EPt 9,36. - Jesus Lk 151 2247. τφ θεω vor Gott hintreten (Philo, leg. all. 2, 57; deus imm.161. Theodor. Prodr.7,475H. θεοΐς έγγ.) v.

Priesterdienst (Ex 19,22.34,30. Lev 10,3 u.ö.) übertr. auf d. geistig. Dienst d. Christen Hb 719 Jk 48 Mt 158 v.l. (vgl. Jdth 8,27. Ps 148,14. Jes 29,13 u.ö.). — 2. m. Gen. (Gen 33,3. Jdth 13,7. Hen 14,9) έγγίσαντες αύτου als sie in dessen (des Grabes) Nähe gekommen waren API 11,19. — 3. m. εις nur mit Ortsbestimmungen (Tob 11,1. Hen 14,10): Jerusalem Mt21i Mk I i i . - Lkl83S 1929. εις την κώμην dem Dorfe 2428. εις συναγωγήν Η 43,13. - Μ. πρός u. Ortsbest. im Dat. (Spr 5,8. Od Sal 11,6 προς τα χείλη μου) Lk 1937. — 4. m. επί Lk ΙΟ9 (vçl. Ps 26,2.68,4) έπί την θάλασσαν API 3,30. έπί μιλιον τρίτον auf drei Meilen PrJk 17,2. — 5. μέχρι θανάτου έ. dem Tode nahekommen Phil 230 (vgl. Hi 33,22. Sir 51,6 ήγγισεν Εως θανάτ ο υ ) . PKatz, ThZ 5,'49,7. ADebrunner, Mus. Helvet. 11,'54, 58 f.

— 6. absol. — a. v. räumlicher Annäherung v. Personen (Gen 18,23.27,27) AG23is. ηγγικεν ο παραδιδούς με mein Verräter ist nahe Mt 264« Mk 1442. e. Dieb Lk 1233. d. Tribun AG 2133. d. Blinde Lk 1840. Jesus 1941 2415. — b. v. zeitl. Annäherung (P. Oxy. 1202,8. M. Dat. Epikt.3,10,14. Tat.37,l). Bei Z e i t b e s t i m m u n g e n (KW Clark, JBL 59/40,367-83) d. S t u n d e Mt 2645. d. T a g ( E z

7,4.12,23) Rö 1312 Hb IO25; d. (Fest)tag PrJk 1,2. 2,2. d. Zeitpunkt (Kl 4,18. IMakk 9,10) Lk21e; vgl. Mt 2134. d. Zeit AG7i7. d. Passafest Lk22i. d. Ende lPt47. d. Ärgernis d. Endzeit Β 4,3; vgl. Mk I614 v.l. (Freer-Logion), d. Gericht EPt 7,25. d. Zerstörung d. Tempels Lk2l20. d. Erlösung 2128. Bes. von d. nahen Herankunft d. Gottesherrschaft: ηγγικεν ή βασιλεία των ούρανών Mt 32.4.17 ΙΟ7 Mk 115 Lk IO9.11. API 8,31. V. d. Wiederkunft d. Herrn JkSs.* (42) II 329-32; X 2, 1062 (S)

δγγιh — 3. Übertr. (Vi. Aesopi I c.6 p.241,7 έγγύς ή γνώμη = nahe liegt der Wille) έ. σου το ρήμά έστιν d. Wort ist nahe bei dir, was dann erläutert wird durch: in deinem Herzen u. Mund Rö 108 (Dt 30,14). κατάρας έ. nicht weit vom Fluch = dem Fluch verfallen Hb 68

ο ν ό μ α τ α έ γ γ έ γ ρ α π τ α ι έν τοις ο ύ ρ α ν ο ΐ ς d. Namen sina im Himmel aufgeschrieben Lk IO20; vgl. ISm 5,3 (vgl. Stalen, NTSt 13/67,7 zu Hen 104,1). έ γ γ ο α φ ή σ ο ν τ α ΐ εις τάς βίβλους της ζωής sie werden in aie Bücher d. Lebens eingeschrieben werden H 3,2; 38,6 (Lucían,

(vgl. Ael. Aristid.26,53 K. = 14 p.343 D.: ά μ ή χ α ν ο ν καί κατάρας έγγύς). έ. αφανισμού nicht weit ν. gänzlichem Ver-

philops. 38. SIG 921,97 f. t. εις τά γραμματεία). — 2. übertr. (vgl. Schol. zu Pia., rep. 504 D è. έν. τ φ πινάκι. SIG 966,38 f. t. tv ταΐς στήλαις): έ π ι σ τ ο λ ή έ γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν η

Dio Chrys. 14 [31], 87 τινές σ φ ό δ ρ α έγγύς παρεστώτες τοις θεοΐς). π ά ν τ α έ. α ύ τ φ έστιν alles ist ihm (d. h. Gott) nahe 1 Kl 27,3; vgl. IEph 15,3 (Just., A l 21,6). έ. μα-

έν ταΐς καρδίαις ήμών e. Brief der in unser Herz eingeschrieben ist 2 K o r 3 2 (vgl. Plut., mor.779 Β. Hen 103,3. Jos., ant,4,210 νόμους ... ταΐς ψυχαΐς έ γ γ ρ α φ έ ν τ α ς ) ; i n d .

F o r t s e t z u n g 33. έ γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν η ο ύ μ ε λ ά ν ι , ά λ λ α π ν ε ύ μ α τ ι θ ε ο ΰ ist ε γ γ ρ . g e w i ß S y n o n y m u m ν. γ ρ ά -

schwinden 813. oi έ. (Ggs. oi μακράν wie Jes 57,19. Esth 9,20. Da 9,7 Theod. TestNaphth 4,5) d. Nahestehenden Eph 217. έ. είναι nahe sein v. Gott Η 7,4 (vgl.

χ α ί ρ α ς έ. θεοΰ nahe bei d. Schwert (d. Martyrium) ist nahe b. Gott ISm 4,2 (vgl. Paroem. Gr. II p.228, Aesop 7 ό έγγύς Διός, έγγύς κεραυνού. Pia., Phileb. 16 C έγγυτέρω θεών. Χ., mem. 1,6,10. Pythag., ep. 2. Crates, ep. 11 έγγυτάτω θεοΰ. Lucían, Cyn. 12 οί Κγγιστα θεοΐς. Wsh 6,19). Agr 3

φ ε ί ν (wie P. Lond. 358,15 [ca. 150 n). Herrn. 13,15. Nägeli 48)

zu πΰρ 2. έ. επί θύραις nahe vor d. Tür Mt 2433

geschrieben nicht mit Tinte, sondern mit d. Geist Got-

M k 1329.* (31) II 329-32; X 2, 1062

tes*

(3) I 769f.; X 2, 1027f.

ένγυος, ov eigtl. Adj. Bürgschaft leistend, Subst. ó ε. a. Bürge

(seit Theognis 1,286. X., auch Inschr. Pap. S i r

29,15.16. 2Makk 10,28 [adj.], Sprachl. Belege u. sachl. Erörterungen bei JPartsch, Griech. Bürgschaftsrecht I '09, 105ff.228ff.281 ff. Mitt.-Wilck. II 1, S.264ff. JBehm, D. Begriff διαθήκη 12,77. ELohmeyer, Diatheke '13, S. 145) κρείττονος

διαθήκης ε. Β. e. besseren Bundes Hb 722.* (l) II 329; X 2, 1062 (Spicq III, 185-90)

έγείρω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A 4 S.80,32. TestJob. Test 12Patr. JosAs 10,6. ParJer. ApkSed. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. 14,2) Fut. έγερώ. Aor. 1 ήγειρα. Pass. Pf. έγήγερμαι. Aor. 1 ήγέρθην. Fut. 1 έγερθήσομαι (Bl-D. § 101 u. 73 Anh.; zum Pf. έ γ ρ ή γ ο ρ α [ J e r 1 , 1 2 . 5 1 , 2 7 ] s. d. Art. γρηγορέω). P r a e s . I m p . 2 . S g .

εγείρου, Pl. έγείρεσθε — 1. Aktiv — a. trans, aufwecken — α. eigtl. v. Schlafenden Mt 825 Mk 438 AG 127. — β. übertr. aufstehen lassen, aufrichten v. S i t z e n d e n

έγγύς

(seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal 3,7 [έγγύθεν; εγγιστα u. εγγιστεν νν. 11.]. TestAbr AB. Test 12Patr. JosAs 16,2 Kod.A. ApkEsr 3,13 S.27,25T. AkrEz PI ν 15. ApkMos 7. Just. Ath.) Adv. Komp. έγγύτερον (X. u.a. Jos., ant. 19, 217 [vgl. c. Àp.2,224 έγγίω]). Superi. Εγγιστα (Antipho. Hippokr. u.a. Inschr. [Bull. corr. hell. 18,1894, S.324 Nr.2,26. O G I S Index). BGU 69,8.759,9. LXX. T e s t A b r A 2 S.78,14. Β 13 S. 117,24. TestJob 2,2. Jos. [immer, z.B. bell. 1,289; ant.4, 254]; έγγυτάτω Ath. 6,1)

— 1. räuml. in der Nähe, nahe bei — a. m.flgd.

Gen.

(seit Homer, auch Jos. in d. Regel [Schmidt 379 f.]. TestDan 6,11. TestJob 2,2) έ. τοϋ Σαλίμ J323. έ. 'Ιερουσαλήμ.

Lk 1911 J 11 is AG 112. έ. της πόλεως J 1920. έ. τοϋ τοπου 623. έ. της έρημου 1154. έ. ύδάτων Η 10,9.15,3. Mit Gen. der Pers. Η 72,5.83,2. ApkPt 20,34. — b. m.flgd. Dat. (11.22,453. X., Cyr.2,3,2; öfters b. Späteren wie Polyb. 21,28,8. Dionys. Hai. 6,52. Vgl. Kühner-G. I 408. JObrecht, D. echte u. soziative Dativ bei Pausanias, Zürcher Diss.'19,14. Auch P s 3 3 , 1 9 . 1 4 4 , 1 8 . Jos., ant. 1,335. 7,218) A G 938 278.

— c. abs. έ. είναι nahe sein J 1942. IRö 10,2. Η 83,6. a i έγγύς κώμαι die Dörfer in d. Nähe M k 1 3 8 D (Appian, Iber.42 § 174 οί έγγύς βάρβαροι. Ebenso

Appian, Syr.42 § 220). α ϊ ε γ γ ι σ τ α έ κ κ λ η σ ί α ι d.

nächsten

Gemeinden IPhld 10,2; vgl. Mk63«D oi εγγιστα ά γ ρ ο ί (Dionys. Hal. 1,22,1 ή εγγιστα νήσος. Ps.-Callisth.2, 11,6).

— d. έ. γ ί ν ε σ θ α ι nahekommen (Ggs. μακράν είναι) Eph 2ΐ3. Μ. Gen. (Vett. Val.l96,28f.) 2Κ1 7,3. 18,2. έ. τοϋ πλοίου γ ί ν ε σ θ α ι J 619. έ. τίνος ερχεσθαι (Theophanes [IX n], Chron.389,12 f. de Boor έγγύς σ ο υ έλθείν = zu dir kommen. BGU 814,30f. [III n]. Vgl. DTabachovitz; Skrifter Kungl. Human. V e t . - s a m f u n d e t 36,3 [Uppsala '43]

62f.) Η 22,9.

37 (TestJob 40,1 ί ν α σταθώ). L i e g e n d e n M k 131 927. H i n gestreckten AG 1026 (Hen 14,25). Gefallenen Mt 1211.

1K1 59,4. Η 10,4. Bes. v. Kranken aufrichten = gesund machen J k 5 i 5 . API M l ν (Did., Gen.168,17). ν . Toten auferwecken (Apollodor [II v]: 244 fgm. 138a Jac. von Asklepios. Ebenso Schol. zu Lucían p. 55,23 Rabe. S i r 4 8 , 5 ό

έγείρας νεκρόν έκ θ α ν ά τ ο υ . PGM 4,195) Mt lOs J 5 21 AG 268 2Kor 1». APt (Ox 849). API 8,35. V. d. Auferw e c k u n g J e s u AG 530 IO40 1337 l K o r 6 i 4 15is 2 K o r 4 i 4 .

Vollst, έ. τινά έκ νεκρών (meist von Jesu Auferwekkung) J 121.9.17 AG 315 410 1330 RÖ424 811 109 Gal l i Eph I20 Kol 212 ITh 110 Hb 1119 IPt I21. IMg 9,2. Pol 2,1 f. API Kor 2,6. άπό νεκρών ITr 9,2. V. d. Auferweckung d. Fleisches Christi ISm 7,1. — γ. aufheben εγειρον τον λ ί θ ο ν d. Stein aus s. Lage bringen, beiseite schieben (Seleucus v. Alex. [ I n ] : 341 fgm. 4 Jac. im Spiel, nicht bei der Arbeit) E T h 7 7 ( =

Ox 1,5). - aufwirbeln

lassen κονιορτόν (Polyaenus

4,19.7,44,1) Η 2 2 , 5 (Jos., bell.5,471 spricht im Pass, vom Staub, der „aufwirbelt").

— 6.

aufrichten, errichten

von

Bauwerken

(Dio

Chrys. 11 [12), 18. Aelian, nat. an. 11,10. Herodian 3,15,3.8,2,5. Lucían, Pseudomant. 19. Anth. Pal. 9,696,1. O G I S 677,3. l E s r 5,43. Sir 49,13. έ. τρόπαιον Hippol., Ref.I, 24,6. θυσιαστήριον Did., Gen.223,19) d. Tempel (ναόν: Appian, bell, çiv. 1,26 § 120. Lucían, s a c r . l l . Jos., ant. 15,391.20,228) J 21»f.

Ähnlich κέρας σωτηρίας e. Horn d. Heils Lk 169. — ε. übertr. entstehen lassen (Ri 2,16.18 ήγειρε αύτοΐς κύριος κριτάς. 3,9.15 σωτήρα. Spr 10,12. Test Levi 18,2 Ιερέα. Jos., ant.8,199) τέκνα τινι Mt 39 Lk 38. ήγειρεν τον Δαυίδ αύτοις εις βασιλέα er gab ihnen David

zum

König

AG 1322 (vgl. Jos., ant. 19,295). M .

doppeltem Akk. u. Dat. comm. 1323V.1. τί etw. (Theognis 1,549 πόλεμον έγ. Appian, Hann. 41 § 177 θόρυβον. Nicol.

434

εγερσις

έγκατάλειμμα

Dam.: 90 fgm.50 Jac. μάχην. Tat. 19,3 στάσεις και μάχας) θ λ ί ψ ι ν P h i l 117 (Lucían, Syr. dea 18 πένθος τινί).

αστηρίου. 4,36.54.5,1 έγκαινίζειν). 2Makk 10,1-8.

433

— b. intΓ. nur im Imp., der formelhaft geworden i s t : ε γ ε ί ρ ε Steh auf! (Eur., Iph. A.624. Aristoph., ran.340. Aesop-Hss. [Ursing 80], fab.166 Halm) M t 9 s M k 29 ( v . l .

έγείρου). il 33 541 1049 Lk523r. 6e 854 (v.l. έγείρου). J 5 8 A G 3β ( [ ε γ ε ί ρ ε κ α ι ] π ε ρ ι π α τ ε ί ) . E p h 5 i 4 (MDibelius, Hdb. z.St.). A p k 111. A P I 7 , 2 8 .

— 2. Passiv intr. — a. aufwachen aus d. Schlafe (P. Straßb. 100,15 f. [II ν] έγερθείς έκάλουν βοηθούς) ά π ό XOÖ

ΰπνου Mt lu (vgl. διεγείρω). Abs. 257 Mk427. Übertr. έξ ΰπνου έγερθήναι aus d. Schlafe (d. h. d. gedankenlosen Trägheit) aufwachen R ö 1311 (vgl. Epikt.2,20,15 έγ. έκ των ΰπνων aus d. Schlaf der Sorglosigkeit); Vgl. A P I 4 , 3 2 .

— b. aufstehen v. Erwachten Mt 2i3f.20f. 82t Lk l i e . v. Sitzenden (Ep.Arist.94) M t 9 i 9 Lk 1325 J II29. H 4,1. API Ox 6. v. Knienden H 5,3. v. Kranken Mt 815 9òf. Mk 212. v. ins Leben Zurückgerufenen (vgl. 4Kö 4,31) Mt 925 Lk7i4. έκ του δείπνου ν. Mahle aufstehen J 134. ν. Niedergestürzten Mt 177 AG 9Í (ZU ά π ό τ. γης vgl. 2Kö 12,17. Ps 112,7). — c. auferstehen (Jes 26,19. TestJob 4,9; vgl. 4Kö 4,31) teilweise sinngleich mit άναστήναι (vgl. Hss. u. synopt. Parallelen; s. άνίστημι 2a) allg. νεκροί έγείρονται Mt l i s Mk 1226 Lk 722 20 37 IKor 15i5f.29.32.35. » . V. Lazarus έγερθήσεται J 1112v.l. σώματα ... ή γ έ ρ θ η σ α ν Mt 27 52. εγείρεται σώμα πνευματικόν IKor 1544; vgl. 15421. το σώμα εγείρεται API Kor 2,27; vgl. 2,26 (bildl. nach IKor 15 37). έάν τις ά π ό νεκρών έγερθη Lk Ι630 ν. Ι. έάν τις έκ νεκρών έγερθη 1631 v. I. - V. Johannes d. Τ. ήγέρση ά π ό τών νεκρών Mt 142; vgl. έκ νεκρών M k 6 u ; vgl. ΐ6. Lk97. - V. Christus: έκ νεκρών Mt 179 J222 2114 R064.9 74

Jos., ant. 12,316ff. Schürer I4 208f. mit Lit. ThSchärf, D. gottesdienstl. Jahr d. Juden '02,92-96. Billerb. II 539-41. BHHW III, 1951.* (1) III 455 έ γ κ α ι ν ί ζ ω (Pollux 1,11. LXX. OdSal 11,11. Vieil. UPZ 185 II, 6 [II v], wo es durch Wiederherstellung gewonnen ist)

Fut. 3.Sg. έγκαινιεΐ (Dt 20,5). Aor. 1 ενεκαίνισα. Pass. Pf. έγκεκαίνισμαι. Aor. 1 ένεκαινίσθην (LXX) — 1. neu machen ( l K ö 11,14) πνεύμα έ. e. neuen Geist geben 1K1 18,10 (Ps 50,12). έ. όδόν e. neuen Weg eröffnen

H b IO20.

— 2. durch sakrale Riten feierl. weihen (IG XII 5,712,58. D t 2 0 , 5 . 3 K ö 8 , 6 3 . 2 C h 7 , 5 ) v. d . f e i e r l .

Bundesschluß Hb9l8.* (2) III 455f.; X 2, 1126 (Spicq I, 221 f.) έγκακέω

(Polyb.4,i9,l0.

BGU

1043,3.

Sym.

Gen

27,46. Num 21,5. Jes 7,16. Theod. Spr 3,11) Aor.l ένεκάκησα. — 1. nachlassen, müde, lässig werden m. flgd. Ptz. (Bl-D. § 414,2) 2Th 313 ( έ κ κ - v . l . ) vgl. G a l 69 ( έ κ κ - v . l . ) .

Lk I 8 1 . — 2. verzagen 2Kor4i.i6 Eph3i3. zagen v. Frauen in Geburtswehen 2K1 2,2. (An allen Stellen d. N T h a t t . r . έ κ κ α κ έ ω ; s . d . ) . * (6) III 487; X 2,1127 (Spicq III, 191 ff.) έ γ κ α λ έ ω (seit Soph. X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal D 4,9. TestJob 7,11. Jos. Just. Tat. 26,2. Ath. 15,2; R.77,17)

Imp. 3. Pl. έγκαλείτωσαν. Ipf. ένεκάλουν. Fut. εγκαλέσω. Aor. 1 ένεκάλεσα (LXX). Pass. 3.Sg. ένεκλήθη

I K o r 1512.20 (vgl. Just., D. 108,2 έγηγέρθαι). 2Ti 28. ά π ό

(Just., A l l 10,5). F u t . Ptz. G e n . Pl. έ γ κ λ η θ η σ ο μ ε ν ω ν

τών νεκρών Mt 2 7 « 287. άπό νεκρών ITr 9,2. Ohne diese Bestimmung τη τρίτη ημέοςι έγερθήναι Mt Ι621 1723 2O1» Lk 922 IKor 154. μετα τρεις ημέρας Mt 2763. καθώς ειπεν 286. όντως Lk 2434. δια την δικαίωση* ημών RÖ425. ύπέρ αυτών (τών ζώντων) 2Kor5i5. Ohne jede Bestimmung Mt 2632 Mk 1428 Mk 166 Lk246.14 (v.l. έκ νεκρών) Rö834 (v.l. έκ ν.)

(Ath., R.77,17) beschuldigen, jurist. 1.1. anklagen τινί (klass. P. Eleph. 1,7. Sir 46,19. Wsh 12,12. Jos., c. Ap.2,

I K o r 1513f.i6f. A P I K o r 2 , 3 1 . - Lit. s. zu ά ν ά σ τ α σ ι ς ^ . E.

gegen uns erhoben), περί τίνος wegen e. Sache (d. Akt.

— d. sich erheben ν. Völkern (Jer 6,22 ν. 1.) έ. έπί τινα gegen jmdn. e. Volk gegen d. andere Mt 247

Diod. S. 11,83,3. UPZ 63,9 [158 ν], P. Hamb. 25,3. Jos., ant.12,

M k 138 L k 2110 (zu έπί τινα vgl. Appian, Liby.68 § 307. J e r 2 7 , 9 . Jos., ant.8,199).

— e. auftreten v. Propheten Mt 1111 Lk 7i6 J 752. v. Pseudopropheten Mt24n.24 Mk 1322. Als Kläger Mt 1242 L k l l 3 i ; vgl. άνίστημι 2c. — f. Imp. έγείρου auf! Mk 29 v.l. Lk 854 v.l. έγείρεσθε, άγωμεν auf! vorwärts! Mt 2646 Mk 1442 J 1431.** (144) II 332-6; X 2, 1062 f. (S) ί γ ε ρ σ ί ς , ε ω ς , ή (d. Wort seit den Vorsokr., auch LXX. ParJer 8 Kod.C. Ep. Arist. 160) d. Auferweckung, d. A u f e r s t e h u n g e. T o t e n (so Menander Ephes.: 783 fgm. 1,118 Jac. PGM 13,277 εγερσις σώματος νεκρού) ν. J e s u s M t 2753. K P t 4 S. 1 5 , 3 5 . * (t) II 336; X 2, 1062f. έ γ κ ά φ ε τ ο ς , OV ( έ ν κ - T . Η . - Hyperid., fgm. 56. Demosth., ep.3,34. Polyb.3,15,1. Ps.-Plato, Axioch.368E. Jos.,

bell. 2,27.6,286. Hi 19,12.31,9) (zum Aufpassen) angestiftet; Subst. έγκάθετοι Aufpasser Lk 2O20.* (1) έ γ κ ά φ η μ α ι (seit Aristoph. X., auch Herrn. 16,14. LXX)

138; m. d. Sache als Objekt tfl αυτών κακίςι έγκαλεϊτε Just., D. 30,1) jmdn. A G 1938 (è. άλλήλοις wie P. Hib.96 [s.u.]. Jos.,

ant. 3,213). 232«. έ. κατά τίνος gegen jmdn. Anklage erheben Rö833. Pass. (m. Akk.: Just., All 10,5 Σωκράτης τα αύτά ήμιν ένεκλήθη gegen S. wurden dieselben Anklagen wie

172) έ. περί ζητημάτων του νόμου αυτών wegen strittiger Fragen in bezug auf ihr Gesetz belangt werden AG 2329. wegen e. H o f f n u n g 267. τινός wegen e. Sache (unklass. Plut., Aristid.324 [10,7], Cass. Dio 58,4 ασεβείας ές τόν Τιβεριον έγκληθείς. Jos^ ant. 5,56; Bl-D. § 178) έ. σ τ ά -

σεως 1940. περί πάντων ων έγκαλούμαι wegen aller d. Dinge, deren ich beschuldigt w. 262 (P.Hib.96,6.22 [259 ν] περί ων ένεκάλεσαν άλλήλοις).* (7) III 488-92,497; Χ 2, 1127-31

έγκάρδια, ίων, τά vom Adj. έγκάρδιος, ον im Herzen befindlich, im Herzen vorgehend (seit Demokrit, auch Philo, spec. leg. 1,6) d. Innere des Herzens 2K1 9 , 9 ( K o d . Η ; vgl. Philod., παρρ. fgm. 28,6. p. 14 Ol. τάγκ. τις έρεΐ.

Syntipas p. 10,1). Doch ist vielleicht zu lesen τά έν καρδίςι (2Ch 32,31. Dt 8,2. l K ö 9,19 u.ö.).* (0) έ γ κ α ρ π ο ς , OV (seit Soph. Pia., auch P. Tebt. 815,6,55

[IIIv]. P.Flor.369,13. Jer 38,12) reich an Frucht übertr. (Ael. Aristid.46 p.404D.: λόγος ¡5. Maxim. Tyr. 34,4 b βίος)

άνάλυσις e. Heimgang, μνεία 56,1.* (0)

reich an Ertrag

1K1 44,5.

festsitzen εις τι (Ri 2,2) in etw. übertr. von der Trauer i m H e r z e n Η 4 2 , 3 (Polyb.2,23,7 έγκαθημενου τ. ψυχαΐς του φόβου).* (0)

έ γ κ α τ α , ά τ ω ν , τ ά (seit Homer, auch Theokr. 22,202. Pollux 6,51. Schol. zu Nicander, ther.694. TestSal 18.13A) d. Ein-

έ γ κ α ί ν ι α , ί ω ν , tá'(Bi-D. § 141,3. 2Esr 6,16f.22,27.

geweide, d. Innere 1 Kl 18,10 (Ps 50,12). Im Zusatz zu Pa 3,2 (c1 d 1 ).* (0)

D a 3 , 2 T h e o d . Philo, congr. erud. gr. 114) d . Fest der Tem-

pelweihe J IO22, zur Erinnerung an aie Reinigung d. T e m p e l s i m D e z e m b e r (v.25. Kislev, an dem Tage, an dem Judas Makkab. das Heiligtum neu geweiht hatte) g e f e i e r t .

Vgl. IMakk 4,36-39 (4,56 ό έγκαινισμός τ. θυσι-

έ γ κ α τ ά λ ε ι μ μ α , α τ ο ς , τ ό (Aristot., fgm. 13 Rose. p. Petr.II 4 [11],2 [255/4 v], LXX. TestSim 6,3) d. Ü b e r b l e i b -

sel, d. Rest, auch d. Nachkommenschaft 1K1 14,5 (Ps 36,37).* (0)

435

έγχαταλείπω

έγκρατεύομαι

έγχαταλείπω (seit Hes. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 99,5. PsSal 2,7. TestSal C 13,2. TesUob 43,10. Tesüos 2,4. JosAs Kod.A [S.53,16 u. 82,2). ApkSed. ApkMos. Jos.

(2Makk 5,8) einschließen τινά τινι jmdn. in etwas Dg 2,7.6,7.7,2. Dafür τινά εν τινι (Jos., ant.8,255.13,221) Lk 320 D. in feste Grenzen fassen 1K1 33,3.* (0)

Mel., P. 99,760 [Ch]) Ipf. έγκατελειπον. Fut. έγκαταλείψω. Aor. 3. Pl. εγκατέλειψαν (TesUob 43,10). Aor.2 έγκατέλιπον; Konj. έγκαταλίπω. Pf. έγκαταλελοιπα (LXX). Pass. Pf. 3.Sg. έγκαταλέλειπται (Ps 9,35); Ptz. έγκαταλελειμμένος (LXX); Inf. έγκαταλ£λειφθαι. Aor. 1 έγκατελείφθην. Fut. 1 έγκαταλειφθήσομαι zurücklassen — 1. übriglassen RÖ929 (Jes 1,9. - Vgl. Lucían, dial, deor. 25,1 εί μή έγώ ..., ουδέ λείψανο ν ανθρώπων έπέμεινεν αν).

— 2. im Stiche lassen, verlassen (Socrat., ep. 14,10 die Seele den Körper. SIG 364,88.97.495,135 [III v], UPZ 71,8 [152 ν], P. Oxy.281,21. P. Tebt.26,16. LXX. Tesüos 2,4) τινά jmdn. (X., Cyr.8,8,4. Polyb.3,40,7. Diod. S. 11,68,3.18,7,6. Appian, Mithrid. 105 §493 den Gefährdeten im Stiche lassen. Jos., vi.205) 2Ti4io.i6. d . Versammlung Hb IO25 (mögl. auch etw. lässig betreiben ·. Diod. S. 15,9,1 την πολιορκίαν. Mitt.-Wilck. I 2,72,8 ff. μηδένα δέ των Ιερέων ή Ιερωμένων ένκαταλελοιπέναι τάς θρησκείας). V. G o t t v e r l a s s e n h e i t (Tesüos 2,4) M t 2746 M k 1534 (beidemal P s 2 1 , 2 ; vgl. Billerb. II 574-80). 2Kor4»Hb 13s (Jos 1,5. Dt 31,6.8. ICh

28,20). Β 4,14. Η 39,2 (wie Dt 31,6.8). 51,9. HCl 11,1. d. lebendige Quelle ν. Β 11,2 (Jer2,13). d. Gebote Gottes D 4,13. Β 19,2 έ. την αγάπη ν ν. d. Liebe lassen 1 Kl 33,1 (Dio Chrys.57 [74],8 τ. φιλίαν. Jos., ant. 2,40 t. άρετήν). — 3 . ü b e r l a s s e n (Menand., epitr.614 Kö. τούτοις μή μ' έγ-

καταλίπης), etw. irgendwo verbleiben lassen (vgl. Demosth. 57,58) την ψυχήν είς αδην d. Seele in d. Hades AG 227 (Ps 15,10). 231. (zu έ. τινά είς vgl. PsSal 2,7).* (10) (Spicq I, 223-26) έγκαταστηρίζω (Comutus 6 p.7,i4) Aor. 1 έγκατεστηριξα befestigen τί τινι etw. in etw. : d. Logos in den Herzen Dg 7,2.* (0) έγκατασφςαγίζω Pass. Aor. 1 έγκατεσφραγίσθην besiegeln τι εις τι etw. in etw. d. Bund in d. Herzen Β 4 , 8 (vgl. FJDölger, Sphragis '11,108 f. AvStromberg, Taufe [s. βαπτίζω a.Ε.] Ί 3 , 8 7 ) . * (0)

έγχατοιχέω (Eur. Hdt. 4,204. Lycophron v. 1204. Polyb. 18,26,13. Jos., c. Αρ. 1,296) wohnen έν τινι in jmds. Mitte 2Pt 28. Übertr. v. d. Liebe Β 1,4.* (1) έγχαυχάομαι

(Syntipas 38 [Aesop., fab.230 Halm]. zu Lucian p.166,18 Rabe. Ps 51,3.73,4.96,7. 105,47. Testluda 13,3) Aor. 3. PI. ένεκαυχήσαντο (Ps

Schol.

73,4) sich rühmen εν τινι (so alle angeführten Ps-Stellen) jmds. 2Th 14. έν αλαζονεία sich prahlerisch r. 1KJ 21,5.* (1) III 653; X 2, 1136 ίγχείμαι (seit Homer. Hes. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. Jos.) e. Anliegen haben, dringend mahnen (so Hdt.7,158,1. Thu.2,59,2. Herondas 5,3. Plut., Fab. Max. 179 [9,2], Lucian, Demon.12. Jos., vi. 19; ant.15,31) MPol 9,3.*

436

έ γ κ λ η μ α , τ ο ς , Τ0 (seit Soph. Thu., auch Inschr. Pap. Jos.

Ath. AsMos fgm. k) d. Anklage — 1. j u r i s t . (Appian, bell. civ. 1,96 § 446. Jos., bell. 7,450; vgl. Preisigke, Fachwörter) απολογία περί τοϋ έ. Verteidi-

ung gegen d. Anklage AG 2516. ε. άξιον θανάτου η f εσμών Anklage wegen eines mit Tod od. Gefängnis zu bestrafenden Vergehens 2329. — 2. allg. im Sinne v. Vorwurf

(Diod.S. 20,33,7. Heraclit. Sto.21,1 p.31,13.25,12 p.39,15. Ael. Aristid.47,67K. = 23 p.462D. Jos., ant.2,120; c. Ap.2,182. Ath.3,1 u.ö.) φυλάσ-

σεσθαι τά έ. sich vor d. Vorwürfen hüten ITr 2,3. A G 2325 v.l.* (2) III 497f.; X 2, 1127-31

έγχομβόομαι Aor. 1 ένεκομβωσάμην sich etw. anknoten, umbinden, anlegen (Apollodor v. Carystus Com. [IVv], fgm.4 έ. την έπωμίδα [Kock III 281]) ά λ λ ή λ ο ί ς τ η ν

ταπεινοφροσύνην έγκομβώσασθε im Umgang miteinander umkleidet euch mit Demut IPt 5 5 (EGSelwyn '46 z. St.).* (1) II 337f. (Spicq I, 227)

έγχοπή, ής, ή d. Hemmung (so Heraklit, fgm. 131. Diod.S. 1,32,8. Dionys. Hai., comp, verb.22. Περί ΰψους 41,3. Vett. Val. Index) έγκοπήν (v.l. έκκοπήν) διδόναι τινί

etw. hemmen lKor9i2.* (1) III 855-7; X 2,1146 έ γ χ ό π τ ω (Hippokr. u.a., auch Inschr. Pap. Jos., bell. 1, 629.6,111. Just., D.45,1 τοις λόγοις „Hindernisse bereiten, unterbrechen". Ath. 26,1 [v. Verwundungen]) A o r . 1 έ ν έ κ ο ψ α . Pass. Ipf. ένεκοπτομην hemmen, hindern (so Hesych: έμποδίζω, διακωλύω. Polyb. 23,1,12. M. Ant. 11,1,2. Sb 4305,2. Ρ. Mich. Zen. 56,6) i m N T m i t A k k . (Bl-D. § 152,4 Anh.)

τίς ύμας ένέκοψεν; m. flgd., durch μή negiert. Inf. (Bl-D. § 429) wer hinderte euch?G»Ì ST, vgl. ITh 218. είς το μή έγκόπτεσθαι τάς προσευχάς ύμών damit eure Gebete nicht behindert werden lPt37. ένεκοπτομην τα πολλά m. flgd. Gen. d. Inf. (Bl-D. § 400,4) ich wurde regelmäßig verhindert Rö 1522. - ίνα μή επί πλειόν σε έγκόπτω AG 244 verstehen Syr. u. Armen, als um dich nicht weiter zu ermüden (vgl. Εγκοπος ermüdet Diog. L.4,50. LXX u. £γκοπον ποιεΐν ermüden Hi 1 9 , 2 . Jes 4 3 , 2 3 ) . * (5) III 855-57; Χ 2, 1146 έ γ κ ρ ά τ ε ι α , ε ί α ς , ή (seit x . Pia., auch Diod.S. 10,5,2. Epikt.2,20,13. Vett. Val. Index. Herm.13,9. P. Fay.20,21. S i r 18,29. 4 M akk 5,34. Test 12Patr. Ep.Arist.278. Philo. Essener b. Jos., bell.2,120.138; ein Prophet ant.8,235. Just., D.2,2. 8,3 neb. καρτερία. Ath., R.75,19 neb. σωφροσύνη. Theoph. Ant.III, 15 [S.234,14]) d . S e l b s t b e h e r r s c h u n g , d . E n t h a l t -

samkeit (bes. m. Bez. auf d. geschlechtlichen Dinge; vgl. Simplicius in Epict. p. 117,18.123,14. TestNaphth 8,8. Hippol., Ref.VII, 28,7) 2K1 15,1. Im Tugendkatalog Gal 523. Neb. anderen Tugenden (Lucian, Demosth. enc.40. P.Fay. s.o.; vgl. auch christl. Inschr.; Sb 8705 πίστις, έλπίς, άγάπη, δικαιοσύνη, ειρήνη, αλήθεια, μακροθυμεία, έγκράτεια) 1 ΚΙ 35,2.62,2.64; neb. δικαιοσύνη AG 2425;

(0)

neb. γνώσις u. υπομονή 2 P t l e ; neb. μακροθυμία Β 2,2; neb. άπλότης Η 7,2; neb. πίστις u. φόβος

έγκεντρίζω Aor. 1 ένεκέντρισα. Pass. Aor. ένεκεντρίσθην. Fut. 1 έγκεντρισθησομαι aufpfropfen (so

3 5 , 1 . (Neb. ά γ α θ η πράξις Iren., haer.I, 6,4 [Ην I, 58,2]).

Aristot., de plant.6 p.820b, 34 u.ö. Theophr., hist. pl.2,2,5. M. Ant. 11,8,6. In and. Bedeutg. Wsh 16,11. Hen 103,12) είς τι

auf etw. Rö 1124. Dafür τινί 1124. Abs. 1119.23. έ. έν αύτοΐς unter sie einpfr. 1117.* (6) III 857 έγχεράννυμί (d. Wort seit Homer, auch Ps.-Lucian, amor. 32) Pass. Pf. Ptz. έγκεκραμενος darunter mischen, Pass, eng verbunden sein τινι m.jmdm. IEph 5,1.* (0) έγχλείω (seit Soph. Hdt., auch Pap. Ez 3,24. 2Makk 5,8. TestSal. Just., A l l 8,3) Pass. Pf. έγκέκλεισμαι. Aor. Imp. έγκλείσθητι (Ez 3,24); Ptz. εγκλεισθείς

αγαπάν έν πάση έ. mit aller Enthaltsamkeit lieben Pol 4,2. έ. διπλή Η 38,1. Als Tugend personifiziert 16,4.7.92,2. V. Gott verliehen 1 Kl 38,2.* (4) II 338-40; Χ 2, 1064 (Spicq I, 61 ff.; S)

έγκρατεύομαι (Pythag. Aristot., eth. Eud.2,7 p. 1223 b, 13 Gen 43,31. Ar. 15,6. Just. Tat. 9,1) med. Dep. Aor. ένεκρατευσάμην (LXX) enthaltsam sein, sich e. Sache enthalten άπό παντός πονηροΰ πράγματος sich jeder schlechten Tat e. Η 54,5 ; vgl. 38,1 -9. 11 f., wo sich in Abhängigkeit von έ. Akk., Gen. (Sir 19,6 v.l.), άπό, έπί, Inf ablösen (Bl-D. § 154). Bes. v. geschlechtl. Enthaltsamkeit lKor79. 1 Kl 30,3 (Ar. u. Spätere, auch

έγχρατής

437

έδεσμα

438

15,6; auch JThSt 25 ['24] 74 r. Zl.4.6. Just.). A l s F o l g e e r -

Exk. zu J 8,12). - ι δ ο ύ έ γ ώ (oft LXX; vgl. PKatz, Philo's Bi-

scheinung d. Gottesfurcht Η 26,2. M. Akk. d. Inhalts (Abel §43 f. 4) π ά ν τ α έ. in jeder Hinsicht enthaltsam leben v. Athleten lKor92s.* (2) II 338-40; X 2,1064

ble '50,75ff.) Mt 2334 2820 Mk 12 v.l. (Mal 3,1). Lk 2449. ιδού έγώ, κύριε hier bin ich, Herr AG9io (vgl. Gen 22,1.27,1 u.ö.). - έγώ ja (Ri 13,11; vgl. Epikt. 2,12,18 ίγωγε) Mt 2129. - In den Evangelienhss. findet sich έ. auch ohne bes. Nachdruck entweder als Hebraismus, Mk 1226 (Ex 3,6). J 1034 (Ps 81,6), od. als Abschreiberzusatz (Bl-D. § 277,2 Anh.). - Uber den Wech-

έ γ χ ς α τ ή ς , έ ς (d. W o n seit Vorsokr. Trag. Hdt., auch

Inschr. Pap. LXX. Jos., vi. 396) enthaltsam (wie Ps.-Plato, def.415D. Aristot., eth.Nic.7,4 p,1146b,10ff. W s h 8 , 2 1 . S i r

26,15. Philo, de los.54) neb. δίκαιος u. οσιος Tit le; vgl. 2KJ 4,3. Pol 5,2. Als ehrendes Beiwort: Έ ρ μ α ς ό έ. Η 2 , 4 . * (1) II 338-40; Χ 2, 1064

έγκρίνω (seit Eur. Pia. X., auch CIG II 2715a, 11 έ. εις τούς έφηβους. IG VII 29,6. Sb 9559,10 [III ν], Ep.Arist.228. Jos., bell.2,138) A o r . 1 ε ν έ κ ρ ι ν α ; I n f . έ γ κ ρ ΐ ν α ι unter etw. rechnen, zählen, dazuzählen τινά τινι jmdn. wozu, worunter (Synes., ep.105 p.250C) 2Korl0i2 (im Wortspiel neb. συγκρΐναι vergleichen).* (l) in 952; X 2, 1148 f.

έγκρίς, ίδος, ή (Stesichorus [VII/VI ν] 2. Pherecrates [Vv] 83. LXX) d. Pfannkuchen, d. Krapfen έ. έν έλαίω (vgl. Athen. 14 p. 645 Ε. έγχρίδες πεμμάτιον έψόμενον έν έλαίφ κ. μετά τοΟτο μελιτούμενον. Num 11,8, auch Ex 16,31. Philo, det. pot. insid. 118) in Öl gebackener K. v. d. Speise Johannes d.T. (st. ακρίδες) EEb Nr. 13 ZI.79.* (0) έγκρύπτω (seit Homer, auch LXX. Jos., ant.9,142) Fut. 2.Sg. εγκρύψεις (Ez 4,12). Aor. 1 ένέκρυψα. Pass. Pf. 3.Sg. εγκέκρυπται (Jos 7,21). Aor. Konj. 3. PI. έγκρυβώσιν (Am 9,3) verbergen, verstecken τι ε'ίς τι (Ps.-Apollod., bibl. 1,5,1,4 εις πΟρ) etw. in etw. hineinstekken, hineintun (Ps.-Lucian, asin.31. P. Mich. 154 I 23)

Mt 1333 Lk 1321.» (2)

έγκυος, OV (seit Hdt., auch SIG 1168,12.14.17. Pap. Sir 4 2 , 1 0 . Philo, spec, leg.3,108. Jos., ant.4,278; c. Ap.2,245) schwanger Lk2s. PrJk 13,1 v.l. (f. ώγκωμένην).* (1)

έγκύπτω (seit Hdt., auch LXX) Pf. έ γ κ έ κ υ φ α hineinsehen εις τι in etw. (Hdt. 7,152,2. Bei 40) εις έπιστολας Pol 3,2. Übertr. e. Einblick erhalten in etw. (Ep.Arist. 140) in d. göttl. Erkenntnis 1K1 40,1 ; in d. Hl. Schrift 45,2; in d. Worte Gottes 53,1 ; vgl. 62,3.* (0) έγρηγορέω (nur als v.l. überliefert zu X., cyn.5,11. Ps.Aristot., probi.877 a 9, auch 2 E s r 1 7 , 3 [ K o d . B] ; vgl. Homer, Od. 20,6 έγρηγορόων [dazu ESchwyzer, Gr. Gramm. I 540 Anm.4] vom Pf. έγρήγορα. S. auch γρηνορέω) wachen H s s . zu Mt 2638.40. τοις εγρηγοροϋσιν (αγοηγ - Pap.) έγώ λαλώ zu den Wachenden rede ich SJCh ZI. 8 (Ox 1 0 8 1 ) . - JNeville Birdsall: JThSt 14,'63,390f.* (0)

έ γ χ ρ ί ω Aor. 1 ένέχρισα; Inf. έγχρΐσαι (Α. εγχρισαι Med. Aor. Imp.) einschmieren, einsalben, einreihen (so Duris [IV/III v] u.a., auch LXX) τ ί etw. d . A u g e n (PGM 7,336 ί ν χ ρ ι ε τούς όφθαλμούς σου und 5,64. J e r 4 , 3 0 ;

vgl. Tob 6,9.11,8) A p k 3 i 8 * (l) IX 484

έγχώριος,

OV (seit Pind. Hdt., auch Pap.

Ap. 1,314) landesüblich εθη d. Landessitten

LXX. Jos.,

c.

Dg 5,4.* (0)

έ γ ώ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Intertest. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog.) P e r s o n a l p r o n o m . d e r

sel V. Pl. U. S i n g . (vgl. Apollon. Rhod.3,784 αμμι [ = ήμΐν], wozu das Scholien : άντί ένικοΟ [ = Sing.] τοΟ έμοί κείται t ò &μμι. 3,1111. Appian, bell, civ.3,18 §67 ή μ ΐ ν - mir. Ebenso 3,48 § 196 ή μ ΐ ν in Worten Oktavians.3,38 § 152 μεταβάλομεν

= ich. Jos., ant.2,68. Just., D.1,4) S. Mit. 137f., spez. bei Pis s. Bl-D. § 280. - In d. casus obliqui werden d. vollen Formen έμοϋ, έμοί, έμέ in d. Regel da gebr., wo der Nachdruck auf d. Pron. liegt ό άκούων ύμών έμοϋ ακούει Lk 1016. της πίστεως ύμών τε και έμοϋ Rö 112 u.a. St., wo durch die Stellung des Pron. d. Betonung an d. H a n d gegeben wird. Die enklit. Formen stehen da, wo der Nachdruck auf d. Nomen od. Verb, liegt ούκ εστίν μου άξιος Mt ΙΟ37. τις μου ή ψ α τ ο ; Mk53i. απαγγείλατε μοι Mt 28 u.o. In Verb. m. Präp. (Mayser 302 f.) stehen die enklit Formen nur bei εμπροσθεν u. όπίσω, zuweilen auch bei ένώπιον: AG IO30; dagegen Lk47 έ. έμοϋ, sowie bei πρός c. acc. bei Verben d. Bewegung: δεϋτε προς με Mt 1128; vgl. 314 J637 ν,Ι. έ ρ χ έ σ θ ω πρός με J737. απεσταλμένοι πρός με AG 1111 u.a. Ζ. Ersatz f ü r d. pron. possess, werden nur d. enklit. Formen benutzt ο λαός μου mein Volk Mt 2 6. μενεΐτε έν τη ά γ ά π η μου ihr werdet in meiner Liebe bleiben, d.h. mir ermöglichen, euch weiter zu lieben J15io. Als gen. obi. steht μου: μιμηταί μου γίνεσθε werdet Nachahmer von mir lKor4i6. - Hebraism. ( = η^Ι '^"Π?), doch auch in Vulgärgriech. eingedrungen (vgl. Epikt. 1,22,15.1,27,13.2,19,19. 1,1,16), ist d. Redensart τί έμοί και σοί was habe ich mit dir zu tun ?, laß mich in Ruhe! Sie dient zur Abweisung v. Bitte u. Aufforderung (2Kö 16,10.19,23. 4K.Ö 3 , 1 3 ) J 2 4 (vgl. PGächter, ZkTh 55/31,351-402. Gleichgültigkeit gegenüber nächsten Verwandten, sobald es d. Sache Gottes gilt, wie Epikt. 3,3,5 ουδέν έμοί και τ φ πατρί,

άλλά τω άγαθώ) u. ζ. Verwahrung gegen feindliche Maßregel (Ri' 11,12. 3Kö Π , 18. 2Ch 35,21. l E s r 1,24) Mk 57 Lk 82s; ebenso τί ήμιν κ. σοί; (s. τίς l b ε) M t 829 M k 124 Lk 434 (vgl. OBauernfeind, D. Worte d. Dämonen im Mk '27). - Z u d e m „ I c h " R ö 77ff. vgl. WGKümmel, Rö 7 u. d. Bekehrung des Pis '29. RBultmann: Imago Dei '32,53-62. S. auch d. Art. οΐμοι. (1802) II 341-60; III 178; X 2, 1064 f.

έδαφίζω (d. Wort

seit Aristot., auch Inschr. LXX. Mel., P.

26.99 [Β]) Fut. att. έδαφιώ (Ps 136,9. Na 3,10). Aor. 1 ή δ ά φ ι σ α (Hos 10,14. Ez 31,12). Pass. Aor. ήδαφ ί σ θ η ν (Mel., Ρ.26.99). Fut. έδαφισθησομαι (Hos 14,1. Jes 3,26) zu Boden strecken und v. e. Stadt: dem Erdboden gleichmachen (Jes 3,26). Beide Bed. verb. Lk 1944.* (1)

έδαφος, ους, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal 22,13. TestAbr A 9 S. 86,16. Tesüob. TestLevi 16,4. JosAs. ApkEsr 4,21 S.28.23T. Ep.Arist. Philo, aet. m.129.

l.Pers. έμοϋ (μου), έμοί (μοι), έμε (με); Pl. ημείς, ήμών, ήμΐν, ημάς : ich, dient in Verb, mit d. Verbum zur Hervorhebung d. Pers.: έγώ αποστέλλω Mt 10 îe. έγώ λέγω 2127. έγω έπιτάσσω σοι Mk 925. έγώ καταλύσω 1458. Bes. in den Antithesen d. Bergpredigt Mt 522-44. έγώ είμι ich bin es (im Ggs. zu andern) Mt 1427 Lk 243» J 620 99; m. starker Betonung: ich bin

Jos. Or. Sib. 3,503) d. Boden πίπτειν εις τό I. (4Makk

es ( d . h . d e r M e s s i a s ) M k 136 Lk 2 1 s J 824.28. Z u m f e i -

trach.31. X., Hiero 1,23. OGIS 665,59. LXX. TestJob 13,4. Test

erl. Ich-Stil im Johev., bes. J 107-14, vgl. d. Isisinschr.

l2Patr.) die Nahrungsmittel Η 17,3 a. 34,2.36,5.38,3. 45,1.55,9 ff. 56,7.58,3. μή εχειν έδέσματα nichts zu essen haben 17,3b.* (0)

b e i Diod.S. 1,27,4. IG XII 5,14. PGM 5,145ff. (alle drei Dßm., LO 109-112; weiteres Material dort 109,3 u. im Hdb.

6 , 7 ; vgl. Jos., ant. 8,119. BGU 1253,4 f. έπί τό Ι. φίψαντες) ZU

Boden stürzen AG 227. κ ά θ ι σ ο ν εις τό έ. setz' dich auf den Fußboden API 2,20.* (1)

έδεσμα, ατος, τό (Pia.

u.a., auch ViHab 5 [S.86,7 Scher-

mann]. Jos., ant. 1,43) d. Speise in uns. Lit. nur PI. (wie Ba-

439

έδομαι

έδομαι s. έσθίω. έδράζω (Simias R h o d . , f g m . 8 , l Diehl 1 [III ν] = 24,1 [p.72 HFränkel]. Dionys. Hal., comp. verb.6. Heliod.9,25. Anth. Pal.15,24,1. Herm.5,4. LXX. Ath.13,1) Fut. 3.Sg. έδράσεί (Wsh 4,3). Aor.l ήδρασα. Pass. Pf. Ptz. ηδρασμένος. Aor. Ptz. Fem. έδρασθείσης (3Kö 3,1); Inf. έδρασθηναι (LXX) begründen, befestigen; übertr. έ. έπι τον του βουλήματος θεμελιον auf d. Fundament des Willens gründen 1 KI 33,3. τά γενόμενα έ. d. Gewordene befestigen 60,1. Pass. (Callixenus [III ν]: 627 fgm. 1,37 Jac. Dio Chrys. 1,78 ήδρασμενος) έν όμονοίςι θεοϋ befestigt in gotti Eintracht I Phil insc. έν αγάπη ISm 1,1. πίστει im Glauben 13,2. γνώμη ή. ώς έπι πέτραν e. Sinn, der wie auf Fels gegründet ist IPol 1,1 (vgl. Sir 22,17).* (0) έδραΐος, (οίο,) αΐον fest, beständig (so Eur. Pia., auch έ. γίνεσθαι beständig werden lKor 15 58. έστηκέναι έ. feststehen (Herrn.2,7) 737; vgl. IPol 3,1. Neb. τεθεμελιωμενος Kol 123. έ. τη πίστει fest im Glauben IEph 10,2.* (3)

Vett. Val. 9,15. Sym. ParJer 1,2 ώς στύλος έ.)

II 360-2; X 2, 1065

έδραίωμα, ατος, τό (nur b. Christen) d. Fundament übertr. έ. της αληθείας ITi 3is.* (l) II 360-2; X 2, 1065 Έζεκίας, ou (auch vielfach Έ-) Ν. pr. m. Hiskia, jüd. König, im Stammbaum Jesu Mtl9f. (ICh 3,13. 4K.Ö 18, Iff. 20, Iff. Jes 1,1.38, Iff. TestSal. Asels. Jos. Just., D.33,1 u.ö.). Lk323ff. D (hier d . Gen. Έζεκία).* (2)

έΦελο- Zusammensetzungen mit έθελο- können bedeuten: 1. etw. mit Willen od. absichtsvoll sein oder tun (έθελοδουλεία, -έω, -ος. έθελοκακεω. έθελουργία, -έω usw.). 2. etw. sein od. tun wollen, was man in Wahrheit nicht ist od. kann, so daß es beim Wollen bleibt (έθελοπρόξενος Thu.3,70,3 = s. zum πρόξ. aufwerfen u. fremde Angelegenheiten regeln wollen, ohne dazu legitimiert zu sein. - έθελοφιλόσοφος Etym. Magn. p. 722,17 = einer, der Philos, sein will, es aber nicht ist. - έθελοκωφέω Strabo 1 p. 36 = nicht hören wollen, sich taub stellen). D i e

zweite Bed. ist für uns Lit. von Wert; s. die beiden folgenden Artikel. έΦελοδιδάσχαλος, ου, ό d. Lehrer nach eigenem Gutdünken im Ggs. zu dem v. d. Gemeinde bestellten H 99,2.* (0) έθελσθρησκίο, ας, ή

(Hesych. - Christi. Wort; Nägeli

51) d. selbstgemachte Religion, d. selbstgewählte Frömm i g k e i t s ü b u n g Kol 223 (Bl-D. § 118,2).* (1) III 155-9; X 2, 1110

έϋ-έλω Dg 10,6 (Just., D.12,3. Tat. 30,2. Ath., R.70,10 u.ö. Mel., HE 4,26,9) S. θέλω. έ Φ ί ζ ω (seit Eur. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Philo, z.B. Mos.2,205. Jos., ant.11,16; c. Ap.1,225) A o r .

Konj. 2.Sg. έθίσης (Sir 23,9). Pass. Pf. Ptz. ε θ ι σμένος gewöhnen κατά τό είθισμένον τοϋ νόμου nach d. Brauch d. Gesetzes Lk227 (Mitt.-Wilck.II 2,12 κατά τά είθισμενα).* (1) (Spicq III, 198)

440 έΦνικός, ή, ÓV (d. Wort seit Polyb. 30,13,6; auch BGU 1764,13. Philo, Mos. 1,69.188 = z. Volk gehörig. Ebenso Jos., ant. 12,36) im Christi. Sprachgebr. (christl. Epigr. Gr.430,6 [ I I I / I V n] èôvtxfi έν σοφιςι = in heidn. Gelehrsamkeit) h e i d nisch φιλίαι έθνικαί Freundschaften mit Heiden Η 40,4. Im NT nur Subst. ό έθνικός d. Heide im Ggs. zum Juden Mt 547 67 3J7. Neb. τελώνης M t 1817.* (4) II 369f.; X 2, 1065Γ. έ Φ ν ί κ ώ ς (Apollon. Dysc., synt. p.190,5 Bekker. Diog. L. 7,56 έθνικώς τε καί έλληνικώς) Adv. von έθνικός im

christl. Sprachgebr. heidnisch ζην leben wie e. Heide im Ggs. z. jüd. Lebensweise Gal 2i4.* (l) II 369f.; X 2, 1065 f.

Ιθ·νος, ους, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. JosAs. ParJer. syrBar 13,11. grBar. ApkEsr 3,13 S. 27,25T. Asels 3,18. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog. außer Tat.) — 1. d. Volk τό ε. της Σαμαρείας d. Samaritervolk AG 89 (vgl. Jos., ant. 18,85). των Ιουδαίων IO22 (Polyb. b. Jos., ant. 12,135. Agatharchides v. Knidos: 86 f g m . 2 0 b Jac. Diod. S. 34 + 35 fgm. 1,2 τό τών 'Ιουδαίων έθνος. Philo, decal.96 u.ö. Just., D.56,10 υμών u.ö.). έ. das (eigene) Volk, im Zusammenhang die Juden (vgl. Orig., C. Cels.5, 15,24. Did., Gen. 209,14) J 1148. so ff. 1835. δώδεκα ε.

Η 94,2. - Β 13,2 (Gen 25,23). εθνη έπτα έν γη Χαναάν sieben Völkerschaften in Kanaan AG 1319 (Dt 7,1). Das Volk im Ggs. zu den Fürsten 9is. έθνος έπι έθνος ein Volk gegen d. andere Mt 247 Mk 13s Lk 21 io (vgl. 2Ch 15,6). πάντα τα ε. (Ar. 12,1. Ath. 14,2; vgl. Appian, bell. civ. 2,106 § 440 έν εθνεσιν απασι. Jos., ant. 11,215 απαντα t à Mt 24u 28i9 M k l l n (Jes 56,7).

13io. Genauer πάντα τά ε. τοϋ κόσμου Lk 1230; vgl. απαντα τά ε. 1Κ1 59,4. έν πάσιν τοις ε. 2Κ1 13,2. πάν έθνος ανθρώπων jedes Menschenvolk AG 1726. άρχοντες έθνών Mt 2025. Dafür oí δοκοϋντες άρχειν τών έ. Mk 1042. οί βασιλείς τών έ. Lk 2225 (vgl. Ath. 34,2 ηγεμόνας τών έ.). — 2. ΤΟ ε θ · ν η (entspr. d. hebr. D'iä in LXX, wie auch im Griech. üblich v. Ausländern: Aristot., pol.1324b,10 [Ggs. "Ελληνες]. Ael. Aristid.45 p.3 Dind. Cass. Dio 36,41. Ps.-Callisth.2,7,4 [Ggs. ή Ελλάς]. IG II l , 4 4 5 a b 8, c 5.448,15.17 [ca. 150 v], SIG 760,2. P. Straßb.22,19. P. Fay.20,11. Appian in Rom nennt gern die fremden Völker im Ggs. zu den Italikern so : bell. civ. 2,26 § 99.2,28 § 107.3,35 § 140.4,57 § 246 u. o. ; vgl. Nägeli 46 u. Bl-D. §254,3) d. Heiden, neb. ηγεμόνες κ. βασιλείς M t lOie. Neb. d. Juden genannt (Jos., ant. 13, 196; vgl. Or.Sib.3,663. Just., A I 53,3ff. D. 123,2 u.ö.) A G 145

2121 2617 RÖ329 924 15io (Dt 32,43). ISm 1,2. Auch sie z. Heile berufen (Did., Gen.182,19) AG U i . i s 1427 153.7 (Just., D.26,1 u.ö.). Ihr Opferdienst lKor IO20 v.l. Pis. als διδάσκαλος έθνών ITi 27 2Ti 111 v.l. D. Christen gegenübergestellt Η 50,10. V. heidenchristl. Gemeinden (oi ά π ό [τών] έθνών πιστεύοντες Orig., C. Cels.2, 1,9.8,29,24): πάσαι αί έκκλησίαι τών έθνών Rö 164, u. Gemeindegliedern: μετά τών έθνών συνήσθιεν er pflegte mit den Heidenchristen zusammen zu essen Gal 212; vgl. 214. υπέρ ύμών τών έθνών für euch Heidenchristen E p h 3 i . Zuweilen schließt d. Wort den für jüd. Empfinden selbstverständl. Nebensinn d. relig. u. sittl. Minderwertigkeit ein Mt 632 Lk 1230. Η 29,9. ε. και αμαρτωλοί 53,4 u.ö. Heiden als Gegenst. d. Bekehrung 2 Kl 13,3. Gegen d. Christen eingenommen ITr 8,2. API 3,36. άνομα l. gottlose H. M Pol 9,2. Den δίκαιοι entgegengesetzt (neb. άποστάται) Η 4,2;

έΦνάοχης, ου, ò d. Ethnarch, e. in verschiedener Bed. gebrauchter Titel (Strabo 17,1,13. Ps.-Lucian, Ma-

v g l . 6 , 5 . (162) II 362-9; IV 51; II 513; X 2, 1065f. (S)

crob. 17. OGIS 616,2f. = στρατηγός νομάδων. Grabschr. in Dschize: ZDPV 20,1897,135. Münzen [Ztschr. f. Numismatik 35/03,197ff.]. IMakk 14,47.15,1.2. Jos., bell. 2,93; ant. 14,117.19,283. Zum Wort vgl. Philo, div. rer. her.279) d. Statthalter 2Kor 1132. - ESchürer, St Kr 72,1899,95 ff.; Gesch.II 4 108,51. ThZahn, Ν KZ 15,'04,34ff. ESchwartz, G G N '06,367f. S. auch zu Ά ρ έ τ α ς . * (1)

έΦος, ους, τό (seit d. Trag., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 106,14. TestAbr A. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog. außer Ar.) — 1. d. Herkommen, d. Brauch καθώς έ. τισίν (Ep. Arist. 311. Jos., ant. 20,28. Iren., haer.I, 20,1 [Ην I, 177,9]) wie

es bei einigen Brauch ist Hb IO25; vgl. J 1940 AG 2516. εθος εχειν d. Gewohnheit haben, pflegen m. flgd. Inf. (Philo, deus imm.167) 19i4D. έπορεύθη κατά τό ε. er

441 ging wie gewöhnlich L k 2 2 3 9 (vgl. Lucían, Alex. 54. P. 0xy.370. P. Lond. 171 b, 19. Bei 15 Theod.). ώς εθος αύτοϊς (vgl. lMakk 10,89. 2Makk 13,4. P. Fay.125,5 ώς ϊθος έστί σοι. Tat. 18,3 u.ö.) wie sie zu tun pflegen M Pol 13,1.18,1 ; vgl. 9, ¿ ετερα, ών ε. αύτοΐς λέγειν. — 2. d. Sitte, d. Gesetz, d. Ritus τά ε. τα πατρώα d. väterl. Gesetze A G 2 8 i 7 (Just., D.63,5; vgl. SIG 1073,20f. κατά το πάτριον εθος. Jos., bell.7,424. 4Makk 18,5 V.l. Just., D.87,3 κατά τό παλαιόν εθος). τά ε. α παρέδωκεν

ήμίν Μωϋσής d. Gesetze, die uns M. gegeben hat 6 u ; Vgl. 151 (z. Dat. τ φ εθει vgl. P. Holm, β 18 τηδε τάξει = nach diesem Rezept). 1621 (ήθη Hss.). τοις ε. περιπατείν

εί

442

sie keine Sünde 1522; vgl. 1524. M. Voranstellung des Nachsatzes Mk 942 Lk 172 J1911. — 2. mit Konjunkt. καί εϊ τις θέληση Apk l i s ist ungewohnt., vieil. Τ; Bl-D. § 372,3 Anh. konjiziert κ ά ν st. κ α ί εί. Doch findet sich εί mit Konj. bei alten Dichtern u. Hdt., (Kühner-G. II 474), bei Aristoph., equ.698 u.s., in verschied. Dialekten (EHermann, Griech. Forschungen I '12, 277f.) u. noch in späterer Zeit (z.B. Epikt. Vett. Val. Lucían [ed. CJacobitz, Index graec.473a]. Philostrat., vi. Apoll, p. 84,28.197,9. Inschr. [Rdm.199], P. Ryl.234,12. P. Oxy. 496,11. D t 8 , 5 . Just., A I 57,2). Bl-D. § 372,3. Mit.295. Reinhold 107. OSchultheß, AKaegi-Festschr.'19,161 f.

nach d. Gesetzen wandeln 2121. τά κατά Ιουδαίους ε. d. bei d. Juden gültigen Gesetze (vpl. Jos., ant. 15,286) 263 (ήθών Η LP 69). κατά τό ε. της ιερατείας wie es bei d. Priesteramt Brauch ist Lk l i ; vgl. PrJk 24,1. κατά τό ε. της έορτής nach d. Festbrauch 242 (zu κατά τό ε.

— 3. Mit Optat. ist εί nur noch selten verbunden: εί καί πάσχοιτε ... μακάριοι wenn ihr auch leiden müßtet, wäret ihr selig lPt3i4. εί θέλοι τό θέλημα του θεοϋ wenn es d. Wille Gottes sein sollte 317. ει τι

vgl. Pap. bei Dßm., NB 79. Inschr. SIG Ind.). τ ά ε γ χ ώ ρ ι α

εχοι τις έλέγχειν)

εθη d. landesüblichen Sitten Dg 5,4. Neb. Land u. Sprache genannt 5 , 1 . * (12) il 370f.; X 2,1066 (Spicq i n , 194-201; S)

fcihö s. εΐωθα. ε ί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal [dazu P.Vindob. 18,37). TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. ApkSed. Apk 4Esr fgm.b. ApkEsr. ApkMos 23. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) I. konditionale Partikel wenn (Bl-D. §371 f., negiert §428,1.2)

— 1. m. d. Indik. — a. aller Tempora, um d. als wirklich gedachte Bedingung anzugeben od. die auf das bereits Geschehene bezüglichen Annahmen zu bez. εί υιός ει του θεοϋ wenn du d. Sohn Gottes bist Mt 4 3 ; entspr. 529f. 623 831 AG 539. εί συ 'Ιουδαίος έπονομάζη wenn du dich Jude nennst Rö 217. εί κατακαυχάσαι, οΰ σύ βαστάζεις wenn du dich rühmen willst, (so bedenke), nicht au trägst 11 ie u. s.o. Bei Pis fehlt nicht selten d. Verbum, wenn es aus d. Zshg. zu erg. ist: εί Χριστός èv ύμΐν (erg. έστιν), τό μεν σώμα νεκρόν (erg. έστιν) wenn Christus in euch ist, ist d. Leib tot 810. εί τέκνα (erg. έστέ) wenn ihr Kinder seid, so ... 817. εί χάριτι (γέγονεν), ούκέτι έξ έργων 11« u.ö. Die Negation in d. Sätzen d. angenommenen Wirklichkeit ist ου (klass. μή; vgl. Bl-D. §428,1): εί ού δύναται τοϋτο παρελθείν Mt 2642. εί δέ ύμεΐς οΰκ άφιετε Mk 1125 ν. 1. εί πιστοί ούκ έγένεσθε Lk 1611 f. εί ούκ άκούουσιν 1631. εί ού φοβούμ α ι Lk 184; vgl. J 547 ΙΟ37 R 0 8 9 I I 2 1 1 Κ ο γ 7 9 9 2 l i ó

15i3ff.29.32 I622 u.ö. Selten steht εί m. Fut. εί πάντες

σκανδαλισθήσονται Mt 2633 Mk 1429. εί άρνησόμεθα 2Τί 212 (vgl. Just., A I 31,6 εί μή ά ρ ν ο ΐ ν τ ο Ίησοϋν). εί ύπομενεϊτε l P t 2 2 o . εί και ού δώσει (klass. έάν καί μή δ φ B1-D. § 372,3) Lk Ils. Μ. Aor., wenn d. Ereignisse als bereits eingetreten angesehen w. Mt 2422 Mk326 1320. — b. m. Ind. d. Ipf., Aor., Plsqpf., um d. Gegenteil als d. Wirkl. zu bez. (Bl-D. § 360). Im Nachsatz steht çewôhnl. αν (klass. regelmäßig) εί έν Τύρω και Σίδωνι εγένοντο αί δυνάμεις, πάλαι αν μετενόησαν wenn in T. u. S. d. Wundertaten geschehen wären, hätten sie längst Buße getan Mt 1121. εί ήμεθα έν ταΐς ήμέραις τών πάτερων ήμών wenn wir in den Tagen unserer Väter gelebt hätten 2330. εί ηδει ό οικοδεσπότης wenn der Hausherr wüßte 2443 (vgl. Just., A I 12,2 εί ... ταΰτα έγίνωσκον. 18,1 u.ö.). εί ην προφήτης, έγίνωσκεν αν wenn er Prophet wäre, wüßte er L k 7 3 9 u.o. Im Nachsatz fehlt zuweilen ä v (Polyaenus 2,3,5 εί έπεποιήκειμεν ... νϋν έχρήν = wenn wir gemacht hätten, dann müßten wir. Mitt.-Wilck. II 2,16,18 [II ν], P. Oxy. 526,10.530,8.17. Just., A M O , 6 . 1 1 , 2 u.ö. Mit.315) εί μπ ην ούτος παρά

θεού, ούκ πδύνατο wenn dieser nient ν. Gott wäre, so hätte er nicht... können J 933. εί μή ήλθον, άμαρτίαν ούκ ε ΐ χ ο σ α ν wenn ich nicht gekommen wäre, hätten

ε χ ο ι ε ν (erg. κ α τ η γ ο ρ ε ΐ ν ; vgl. Just., Al 3,1 εί ... μηδέν

προς έμέ wenn sie etwas gegen mich vorzubringen haben sollten AG 2419. εί δυνατόν εϊη (Jos., ant. 12,12) wenn es möglich wäre 20i6 (doch vgl. Bl-D. § 385,2; Just., A l l 15,2 εί δύναιντο). F o r m e l h a f t ist εί

τύχοί (oft b. Profanen, auch b. Philo; vgl. KReik, D. Opt. bei Polyb. u. Philo '07,154; Just., A I 27,3) wenn es sich trifft = beispielsweise, etwa IKor 1537; vielleicht, zur Milderung einer möglicherweise zu kühnen Behauptung 1410 (Lucian, Icarom.6 και πολλάκις, εί τύχοι, μηδε όπόσοι στάδιοι Μεγαρόθεν Ά θ ή ν α ζ έ εϊσιν, ακριβώς έπιστάμενοι).

II. Nach Verben d. Affektes daß (Kühner-G. II 369,8. Vgl. auch Appian, bell, civ.5,67 § 283 άγανακτέω εί = zürnen darüber, daß. Sir 23,14 θελήσεις εί μή έγεννήθης. 2Makk 14,28. 4Makk 2,1.4,7. S. zu θαυμάζω la γ) έθαύμασεν εί ήδη τέθνηκεν er wunderte s. darüber, daß er schon tot sein sollte Mk 1544«. μή θαυμάζετε εί μισεί ύμάς ό κόσμος wundert euch nicht darüber, daß euch d. Welt haßt 1J3i3. θαυμαζόντων ..., εί τοσαύτη σπουδή ήν του συλληφθηναι daß man so eifrig darauf aus war MPol 7,2. APIKor 2,2 (vgl. Just., A l l 8,3 ούδέν ... θαυμαστόν, εί). Ähnl. auch (Procop. Soph., ep. 123 χάςιν ϊχειν εί = dafür, daß) μ α ρ τ υ ρ ό μ ε ν ο ς

... εί παθητός ο χριστός ich bezeugte, daß d. Messias leiden müsse (s. πάσχω 3 a α) AG 2623. - ού μέγα εί es ist nichts Besonderes, daß 2Kor I i i s (vgl. Aeschines in Ctesiph.3,94 εστί δεινόν εί. Diod.S. 23,15,5 παράδοξον ... εί = unerklärt., daß. Ebd. θαυμαστόν εί. Gen 45,28 μεγα μοί

έστιν εί). III. In Schlußfolgerungen, wenn e. wirklicher Fall z. Vorausssetzung genommen wird^ wo auch wir wenn statt da brauchen können : εί τον χόρτον ... ό θεός ούτως άμφιέννυσιν wenn Gott d. Unkraut so kleidet Mt 630 Lk 1228; vgl. Mt 711 Lk 1113 J 723 IO35 1314.17.32 AG 49 1117 Rö 68 1527 Kol 220 Hb 715 IPt 117 1J411. IV. Aposiopese (Bl-D. § 482) εί εγνως wenn du doch wüßtest Lk 1942. εί βούλει παρενέγκαι wenn du doch vorbeigehen lassen wolltest 2242 v.l. (vgl. den Brief aus dem IV ν bei Dßm., LO 120 Anm.5). - Hebrais, bei Schwüren wie DK: es möge mir dies und das geschehen, wenn (vgl. 2Kö 3,25); e. starke Verneinung bez. gewiß nicht (vgl. Ps 7,4f. Gen 14,23) άμήν λεγω ύμιν εί δοθήσεται wahrlich, ich sage euch, es wird gewiß nicht gegeben w. Mk8i2 (NDColeman, JThSt 28,'27, 159-67). ει είσελεύσονται sie werden sicherlich nicht dazu gelangen H b 3 n 43.5 (alle drei Ps 94,11). Bl-D. §372,4.454,5.

V. F r a g e p a r t i k e l — 1. (unklass. Bl-D. §440,3 m. Anh.) vor direkten Fragen (Gen 17 17.44,19. Am 3,3-6.6,12. TestAbr A 9 6 , 8 . 1 0 0 , 1 3 ) : εί έξεστιν; ist es erlaubt? Mt 12io 193 Lk 143 v.l. AG 2137 2225. εί ολίγοι οί σφζόμενοι; sind es wenige, die gerettet w. ? Lk 1323; vgl. 2249 AG le 7i 192. — 2. häufig in indir. Frage ob (seit Homer) — a. m. Indik. d. Präs. (Gen 27,21.42,16. TesUob 31,1. Jos., ant. 10,259.16,225. Ar.8,1. Just., A l 2,2. A l i 2,10) εΐπης εί σύ ει ό χριστός ob du d. Messias bist Mt 2663. ϊδωμεν εί

443

Ei

εΐδον

άρχεται Mt 2749 Mk 1536 (Lucían, dial. mort.20,3 φέρ' ΐδω εί = laß mich sehen, ob; de mere, cond.6); Vgl. M k 102

(OGIS 201,20 f. ούκ άφώ αυτούς καθεσθήναι εις την σκιάν, εί μή ύπό ήλιου £ξω. Dit. gibt Note 33 Beispiele aus Aristoph. für diesen Gebrauch) ohne Verbum Mt 124; mit Verb. (Theodor. Prodr.7,426H.) G a l 17. έ κ τ ο ς εί μ ή s. έ κ τ ό ς 1.

Lk 1431 IKor 3i2 2Kor 13s 1J 4i. - M. Ind. d. Fut. (4Kö 1,2. Hi 5,1) εί θεραπεύσει αύτόν ob er ihn heilen w. Mk 32 (v.l. θεραπεύει). Lk 67 t.r. εί σώσεις ob du retten wirst IKor 71«. - M. Ind. d. Aor. (Esth 4,14; m. Plsqpf. Just., D.56,2) εί πάλαι άπέθανεν ob er bereits gestorben sei Mk 1544 b. — b. m. Koni, διώκω εί καταλάβω ich jage nach, ob ich ergreifen möge Phil 312 (Bl-D. § 368.375). — c. m. 0¡>tat. (X., an.1,8,15.2,1,15. 4Makk 9,27.11,13) άνακρίνοντες εί εχοι ταΟτα ούτως sie untersuchten, ob sich das so verhielte AG 17n. εί βουλοιτο πορεύεσθαι 252o; vgl. Π27. VI. In Verb. m. anderen Partikeln, indem die Part, folgt: — 1. e i ά ρ α — a. wenn denn, wenn anders (SIG 834,12. Gen 18,3; vgl. Bl-D. §454,2 Anh.) lKorl5is (εΐπερ άρα). Η 12,3.15,5.64,1.69,3.82,7. APt (Ox) ZI. 6. b. als Einleitung einer direkten Frage ει αρα ταύτα ούτως έχει; ist das (wirklich) so? (X., an.3,2,22) AG 7i v.l.; indir. Fragen ob etwa (P.Petr.ll 13 [19],9. Num 22,11) Mk 1113 AG 5eD 822 1727 (εί αρα γε). APt (Ox) ZI. 2.22. — 2. εϊ γε wenn anders, insofern ja (Kühner-G. II 177c^ Eph 32 421 Kol I23. τοσαΰτα έπάθετε εική; εΐ γε και εική so Gewaltiges habt ihr vergeblich erlebt? Wenns wirklich vergeblich war! Gal 34. εϊ γε και έκδυσάμενοι ού γυμνοί εύρεθησόμεθα insofern wir ja nicht nackt werden erscheinen werden, auch wenn wir entkleidet sind 2Kor 53. εΐ γε οΰτως ώς εστίν και παρελάβετε τον λόγον API M l Ox 1602 (anders Kod. Η 8,24). — 3. εΐ δέ Χαί (Just., D. ι ΙΟ, l) wenn aber auch Lk 11 ig IKor 47 2Kor 43 11«. API Kor 2,28 ( ε ί . . . δέ ... κ α ί . . . μή)· — 4. εί δέ μή (γε) wo nicht, andernfalls — a. nach affirmat. Sätzen, im Nachsatz Ind. d. Aor. m. αν J 142; od. Ind. d. Präs. (Demosth., prooem.29,3) u. Fut. (Gen 30,1. Bei 29 TTieod.) Apk2s.ie; od. Imp. d. Präs. J 1411. - εί δέ μή γε ([μήγε übrige Ausg.] Pia. u. a., auch Epikt.3,22,27. Jos., bell.6,120; ant.17,113. Just., D. 105,6. Inscr.Rom.IV 833. P.Oxy. 1159,6. Mitt.-Wilck.I 2, 167,25. PGM 4,2629. D a 3 , 1 5 . Bel 8. TestSal 13.3P): εί δ έ μή γε ("erg. προσέχετε), μισθόν ούκ εχετε andernfalls

habt ihr keinen Lohn Mt 61; vgl. Lk 106. Elliptisch: καν μεν ποιήση καοπόν εις το μέλλον - εί δέ μή γε, έκκόψεις αύτήν una wenn er in Zukunft Frucht trägt (, ist es gut) ; andernfalls magst du ihn umhauen 139. — b. nach negat. Sätzen sonst, widrigenfalls (X., an.

7,1,8. Diod. S. 3,47,4. Dio Chrys.10 [11],100. Lebas-Wadd., As. min. 1651 μή άδικεΐν ..., εί δε μή. UPZ 196,33 [119 ν]. H i

32,22) Mk 2 21 f. - εί δε μή γε ([μήγε übrige Ausg.] vgl. Just., D. 105,6): ούδέ βάλλουσιν οίνον νέον εις ασκούς παλαιούς - εί δέ μή γε, φήγνυνται man füllt auch keinen neuen Wein in alte Schläuche; andernfalls platzen sie Mt 917; vgl. Lk 536. μή τις με δόξη άφρονα είναι - εί δέ μή γε καν ώς άφρονα δέξασθε με niemand soll mich fur unverständig halten, andernfalls mögt ihr mich als einen Unverständigen aufnehmen 2Kor 1116. — 5. εί καί wenn auch, wenn schon, falls Lk I i s 184 IKor721 2Kor4i6 7g 12ii Phil 217 Kol 2s Hb69. API Kor 2,32. — 6. εί μέν γάρ denn wenn AG 2511 t.r. (für εί μέν ούν). 2Kor 114 Hb84 t.r. (für εί μέν ούν). — 7. εί μέν ουν wenn nun Hb 711. M. flgd. εί δ έ (Χ., Cyr. 8,7,22. Ael. Aristid.28,156 Κ. = AG 193g.

49 p. 542 D.)

— 8. εί μέντοι wenn jedoch Jk 2 g. — 9. ε ΐ μ ή ( = πλήν) doch I K o r 717 (Bl-D. §376). Nach Verneinungen — a. wenn nicht, außer, meist ohne ein von εί μή abhängiges Verbum (X., an. 2,1,12.

444

— 10. εί μήτι wenn nicht etwa, es miißte denn sein, daß

(Ael. Aristid.46 p,198D. Jos., ant.4,280. Tat. 10,2)

Lk 9i3 2Kor 13s; mit αν (Ps.-K.Iem., hom.16,4) IKor 7 s (vgl. Dßm., NB 32,1. Bl-D. §376. Mlt.264f. Reinhold 35. JTrunk, De Basilio Magno sermonis Attic, imitatore '11,56. JWackernagel, Antike Anredeformen '12,27 f.).

— 11. εί ουν wenn also Mt 623 Lk 1136 1 226 J 1314 18g Kol 3i Phlm 17. — 12. εΐπερ (Χ., an. 1,7,9. Menand., epitr.587 Kö. P. Hai. 7,6. UPZ 59,29 [168 v], Jdth 6 , 9 . TestJob 3,6. Just. Tat. Ath.) so gewiß Rö 330 (έπείπερ v.l.). 89.17 2Th U. - wenn anders εΐπερ άρα (άρα 1) IKor 15 is. καί γάρ εΐπερ selbst wenn, wenn noch so sehr (vgl. Od. 1,167. Bl-D. § 454,2) IKor 8 5 ; zu 2Kor 53 s. εΐ γε κάν. Unsicher IEph 6,2; vgl. ηπερ. — 13. ει δέ ποο sooft etwa εί δέ που ... τις ... έλθοι sooft etwa einer kam Pa (2,4). — 14. εϊ πως (ebenso erlaubt ist die Schreibg. εϊπως; Bl-D. § 12 Anh.) ob etwa — a. m. Optât. (X., an. 2,5,2.4,1,21. P. Oxy. 939,15) εϊ πως δύναιντο παραχειμάσαι ob sie etwa überwintern könnten AG 2712. — b. m. Ind. d. Fut. (3Kö 21,31. 4 K ö 19,4. Jer 28,8. Test

Jos 6,6) εϊ πως εύοδωθησομαι ob es mir vielleicht glücken wird Rö 110; vgl. 1114 Phil 3 n . — 15. ε ϊ τ ε - ε ϊ τ ε (klass. Inschr. seit 416 ν Meisterhans'-Schw. 249. Pap. [Mayser II 3,159]. LXX. JosAs 5,9. AkrEz [Epiph 70,11], Jos., ant. 16,33.37. Just. Ath.; Bl-D. § 446.454,3) ob - oder — a. m. Verbum im Ind. d. Präs. (Herrn. 12,22 dreimal) IKor 1226 2KorU; od. Konj. d. Präs. IThSio. — b. ohne Verbum (Just., D.86,3 u.ö.)

Rö 126-8 IKor322 85 2Kor5io u.ö. Nur einmal είτε IKor 1427. είτε άρσενα είτε θήλειαν (ήτε ... ήτε Pap.) PrJk 4,1. VII. In Verb. m. d. Pron. indef. εϊ τις, εΐ τι (εϊτις, εΐτι t.r.) jeder, der; alles, was Mt 1624 182g Mk423 935 Lk 923 1426 lTi 31.5 54.g.i6 u. 0. M. Konj. εΐ τις θελήση Apk 115 s. ob. I 2. (507)

εί μήν, richtiger εί μήν (BI-D. § 24) für klass. ή μήν (dies auch Jos., ant. 13,76.17,42), in hellenist.-röm. Zeit (SIG 993,21 [III ν], 736,27 [92 ν], IG IV 840,15 [EHermann, Gr. Forschungen I '12,312], Pap. seit 112 ν [Mayser 78], LXX

z.B. Ez 33,27.34,8 u.ö. Num 14,28. Jdth 1,12. Bar 2,29 [Thackeray 83]) Schwurformel wahrhaftig Hb 614 (Gen 22,17). - Dßm., NB 33 ff.* (l) είδέα, ας, ή (Artem.2,44 φαίνονται οί θεοί έν ανθρώπων ίδέςι [v.l. είδέςι] τε καί μορφή. Mitt.-Wilck.I 2,354,17. Stud. Pal. XVII, Ζ.272.335. E p J e r 62. TestJob 46,7. TestBenj 10,1. grBar 4,3. Asels 3,13 [so in Hss.; vgl. ιδέα]. Philo, spec. leg. 4,113 mit v.l.) d. Aussehen, d. äußere Erscheinung Mt 283 (fehlerhafte Schreibg. [Bl-D. §23 Anh.]; vgl. ιδέα). API A n t 1 3 , 1 4 ( = Aa 1,237,2).* (1) II 371-3; X 2, 1066

εΐδον (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. Apk 4Esr fgm.a. ApkEsr. ApkSed. ApkMos. AsMos fgm.f. AkrEz. Ep. Arist. 176. Philo. Jos. Apolog.) als Aor.2 zu όράω gebr.: statt εΐδον kommt auch die Mischform aus Aor. 1 u. 2 vor (Bl-D. § 81,3 m. Anh. W-S. § 13,13) είδα, εϊδαμεν, είδατε, είδαν, auch εΐδοσαν, fast immer mit den Formen des reinen Aor. 2 variierend. Daneben findet sich häufig in Hss. d. phonet. Schreibung (Bl-D. § 23) ιδον, ιδες, ιδεν ! ιδομεν, ιδατε; ϊδετε überall im NT als v.l.; Konj. ίδω; Opt. ΐδοιμι; Imp. ΐδε (Moeris p. 193 ΐδε άττικώς ϊδε έλληνικώς. W-S. §6,7d. Bl-D. §13.101 S.47 [όράν]. Vgl. P. Ryl.239,21. LXX); Inf. ίδεΐν; Ptz.

ίδών; Med. Inf. ίδέσθαι sehen — 1. eigtl. v. der durch d. Gesicht vermittelten Sinneswahrnehmung erblicken — a. m. Akk. τινά, τί Mt 513 Mk 65 AG 2125 v.l. — b. vielmehr, sondern I jmdn., etw. e. Stern Mt 22; vgl. 2íf. e. Kind 211. d.

JosAs 12,11. Just., AI 29,1) M t 1127 1224 164 J 3 l 3 RÔ77 G a l l 19; doch auch mit e. solchen (Jos., ant.8,316)

445

446

εΐδον

είδωλον

Geist Gottes als Taube 3i«. e. Licht 4ií (Jes 9,2). zwei Brüder 4l8.21 U.O. Neb. άκούείν (Lucían, conscr. vera hist.29) Lk722 AG 2214 IKor 29 Phil 127.30 49 Jk Su. Dem πιστεύειν entgegenges. J 2029 (vgl. 2Kor 57). jmdn. anblicken Mk833 J 2121. prüfend besehen Lk 1418. - Auch von Gesichten, die man schaut (Sir 49,8) : εΐδον κ. Ιδού θύρα ήνεφγμιένη έν τ. ούρανφ . . . κ . θρόνος ... κ. επί τον θρονον καθήμενος ...

είδος, ους, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 14,18. TestSal. TestAbr A. TestSim 5,1. JosAs 18,3 (öfter Kod. A). ApkEsr 4,29 S.29.3T. Asels 3,13.4,2. Just. Tat. Ath. Mei., P.47,334 [Β], - CRitter, Neue Unters, über Plato '09,228-320)

A p k 4 l . 2 (TestLevi 5,1 ήνοιξέ μοι ό άγγελος τ. πύλας toö ούρανοϋ. κ. εΐδον τον ϋψιστον έπί θρόνον καθημενον). ίδεϊν

όραμα AG 1017 l i s Ι610. έν όραματι in e. Gesicht 912 ΙΟ3; dafür έν τη όράσει Apk9i7. ύπ' έμοΰ πάντα ίδεϊν Η 78,2. ίδεΐν τοις όφθαλμοΐς mit eignen Augen sehen Mt 13is J 1240 AG 2827 (alle drei Jes 6,10; vgl. Just., AI 32,4 δ ψ ε ι . . . ίδεϊν). H e b r a i s . (ΠΚΙ Ί Ι Π ; doch vgl. Lucían, dial. mar. 4,3 Jacobitz) ist d. Verb, ιδών είδον ich

habe wirklich gesehen 734 (Ex 3,7). D. Ptz. mit u. ohne Akk. häufig zur Weiterführung d. Erzählung Mt 210 51 834 Mk 522 920 Lk248 u.o. D. Akk. aus d. Zshg. zu erg.: Mt9e.ii 2120 Mk 10i4 Lk I12 2i7 AG 3i2 u.o. — b. m. Akk. u. einem Ptz. (LXX. Hen 104,6. Lucían, philops. 13 εΐδον πετόμενον τον ξένον. Tat. 23,1 εΐδον ανθρώπους ... βεβαρημένους) ίδών πολλούς έρχομενους als er

viele herankommen sah Mt 37. εΐδεν την πενθεράν αύτοϋ βεβλημένην er sah s. Schwiegermutter liegen 814; Vgl. 99 1628 AG 284 (vgl. Jos., ant.7,241). Β 7 , 1 0 .

Η 34,2 u.o. — c. m. jlgd. indir. Frage : ίδεϊν τον Ίησοϋν xiç έστιν zu sehen, wer Jesus wäre Lk 193. ί. τί έστιν το γεγονός was geschehen wäre Mk 5i4. ϊδωμεν εί ερχεται Ήλιας zusehen, ob Elias kommt 1536 (s. εί V 2a). ϊδωμεν τί καλόν 1Κ.1 7,3. ΐδετε πηλίκοις ύμΐν γράμμασιν έγραψα seht, mit was für großen Buchstaben ich euch schreibe Gal 6ii. — d. m.flgd. ότι Mk 2it 925 J 624 1131 Apjt 1213. — e. d. Formeln (vgl. d. Art. ΐδε) £ρχου και ΐδε komm u. sieh J l46 1134; vgl. I39 und ύπαγετε ϊδετε Mk 638, die d. jüd. Sprachgebr. entlehnt sind (vgl. δεΟρο και ΐδε, δεΟτε ΐδετε 4Kö 6,13.7,14.10,16. Ps 45,9.65,5. έξέλθατε και ΐδετε HL 3,11), lenken d. Aufmerksamkeit auf e. best. Gegenstand. — 2. wahrnehmen, verspüren v. sinnl. Wahrnehmungen jeder Art (Alexis Com.222,4 όσμήν. Diod. S. 1,39,6 d. Wehen des Windes. Oenom. b. Euseb., pr. ev.5,28,2 την θείαν φωνήν. Aristaen., ep.2,7 δψει tò πήδημα Id. Pochen des Herzens]. Ez 3,13 εΐδον φωνήν): σεισμον Mt 27m. — 3. allg. erkennen, bemerken (Philo, Abr. 191. Just., D. 120,1 ϊδοις αν ό λεγω): d. Glauben 92. d. Gedanken Mt 94 Lk947 v.l. d. Güte Gottes Rö II22. M. f l g d . ότι

Mt 273.24 AG 123 Gal 27.14. — 4. auf etw. blicken, etw. betrachten m. flgd. indir. Frage (X., symp.2,15. Ar. 2,1 u.ö.) ϊδετε ποταπήν άγάπην δέδωκεν betrachtet die große Liebe, die Gott erwiesen hat 1J 3ι. Μ. περί τίνος: περί τοβ λόγου τοϋτου wegen dieser Sache zusehen AG 15e. — 5. etw. sehen, besehen = etw. an sich erfahren, erleben (Ps 26,13): gute Taee lPt3io (Ps 33,13). τ. ßaσιλείαν J33. θάνατον a. Tod erfahren = sterben Lk 226, danach PrJk 24,4. Hb I i s (vgl. Ps 88,49. Anth. Pal.6,230 ίδεϊν Άίδην). Leid erfahren Apk 187 (vgl. IMakk 13,3 τάς στενοχώριας. Pre 6,6 άγαθωσύνην). την διαφθοράν d. Verwesung an sich erfahren = verwesen AG 227.31 1335-37 (überall Ps 15,10). τ. ήμέραν d. Tag erleben (Soph., Oed. rex 831. Aristoph., pax 345. Polyb. 10,4,7.32,10,9. Ael. Anstid.32 p.601 D. K l 2 , 1 6 . Hen 103,5. Jos., ant.6,305) τήν ήμέραν τήν έμήν J 85«.

μίαν τών ήμερων Lk 1722. — 6. sehen nach, besuchen, aufsuchen (X., an.2,4,15. Appian, bell, civ.4,19 § 73 e. Landgut. 5,62 § 266 eine Kranke) Lk 820 AG 1640 IKor 167. το πρόσωπον τίνος (Lucían,

dial, deor.24,2) jmdn. besuchen lTh2i7 3 io. jmdn. kennenlernen (Epikt.3,9,14 Έπίκτητον ίδεϊν) Lk 99 238 J 1221 R ö l i i Phil 226 v.l. (neb. προσλαλήσαι). AG 2820. Vgl. ΐδε und ιδού. (s. όράω) V 315-68; Χ 2, 1204f.

— 1. d. Gestalt, d. äußere Erscheinung, d. Aussehen (X., Cyr. 1,2,1. Pia., symp.210B. Philostrat., ep.51. G e n 4 1 , 2 - 4 . E z 1,26. Philo. Jos., ant.6,296. TestSim 5,1. Mel., P. 47,334 [Β]) σωματικφ εϊδει in körperlicher Gestalt Lk 322; vgl. E E b N r . 18 ZI. 36 (Just., D.88,4 έν εϊδει περιστεράς u.ö.). τό είδος τοϋ προσώπου αύτοϋ d. Aussehen seines Angesichtes Lk 929 (ApkEsr 4,29 S.29.3T). V. Gott (vgl. Ex 24,17. Theoph. Ant.I, 3 [S.62,8]) είδος αύ-

τοϋ (neb. φωνή) J 537. V. d. Gestalt d. heidn. Götter Dg 2,1. ούκ εχειν είδος unansehnlich sein 1 Kl 16,3 (Jes 53,2). τό πϋρ καμάρας είδος ποίησαν bildete e. Form wie e. Wagen verdeck M Pol 15,2. — 2. d. Art (seit X. Pia. P. Tebt.58,20f. [111 v], P. Fay. 34,7. P. Oxy.905,6. Sir 23,16.25,2. Philo. Jos., ant. 10,37 παν είδος πονηρίας. Just. Tat. Ath. [hier „Form" der Materie])

άπό παντός είδους πονηρού ν. jeder Art ν. Bösem ITh 522. — 3. aktiv, d. Schauen (Num 12,8. Ps.-K.lem., hom. 17,18 στόμα κατά στόμα, έν εϊδει και ού δι' οραμάτων και ένυπνίων. So auch d. Deutung v. 2Kor 57 bei Severian v. Gabala [Pauluskomm, aus d. griech. Kirche, herausgeg. v. KStaab '33,291] und bei Theodoret III 314 Noesselt) δια πίστεως,

ού δια είδους im Glauben, nicht im Schauen 2Kor 57 (ders. Ggs. zwischen πιστεύειν u. ίδεΐν [s. εΐδον la] auch J 2029).* (5) II 371-3; Χ 2, 1066 ε ί δ ω λ ε ΐ ο ν , ο υ , τ ό (ζ. Schreibung είδώλιον vgl. B1-D. § 13.111,5. PKatz, ThLZ '36,283) d. Götzentempel l K o r 8 i o (vgl. lEsr 2,7. Bel 10. IMakk 10,83. TestJob 5,2 εις τον ναόν τοϋ ειδωλίου in den Tempel des Götzenbildes).* (1) II 376; X 2, 1066

είδωλό&υτος, ov (4Makk 5,2) nur Subst. τό είδωλόθυτον d. Götzenopferfleisch, e. Ausdr., der entspr. Bed. 2 von εϊδωλον nur b. Juden (Ps.-Phokyl. 31) u. Christen (Just., D.34,8.35,1) möglich ist. D.

Heide sagt ίερόθυτον (s.d.). Es handelt s. um Opferfleisch, aas, nachdem die Götter ihr Teil erhalten h a t t e n (vgl. Orig., C. Cels.8,30,1 : τό είδωλόθυτον θύεται δαιμονίοις), teils bei feierl. Mahl im Tempel verzehrt wurde, teils auch auf den Markt kam (so Artem.5,2),

um dem häuslichen Gebr. zu dienen. Sein Genuß war nach jüd. Anschauung verunreinigend u. dah. verboten. AG 1529 (Lit. s. zu πνικτός). 2125 IKor 8ι.4.7.ιο 1019.2« v.l. Apk 214.20. D 6 , 3 . 55,10]).* (9) II 375 f.; X 2, 1066

(Iren., haer.6,3

[Ην I,

ε ί δ ω λ ο λ α τ ρ έ ω (TestLevi i 7 , n . Just., D. 19,6 u.ö.) G ö t -

zendienst treiben v. Christen, d. s. Orakel geben lassen Η 43,4 od. in d. Verfolg, opfern 98,3.* (0) είδωλολάτρης, ου, ό (Or. Sib. 3,38) Götzendiener IKor 5 io Apk 218 2215. v. Habgierigen (s. ειδωλολατρία) Eph55; vgl. lKor5u. Neb. πορνοι, μοιχοί 69. εί. γίνεσθαι sich am Götzendienst beteiligen 107. V. Christen, die zu heidn. Propheten gehen Η 43,4.* (7) II 377; X 2, 1066

ε ι δ ω λ ο λ α τ ρ ί α , α ς , ή (ζ. Schreibung -εία vgl. Bl-D. §23.119,2; TestJuda 19,1. grBar 8,5. Just. Orig.) d. Götzen-

dienst D 3,4. Im Lasterkatalog Gal 520. Β 20,1. D 5,1. V. d. Habgier Kol 3s; vgl. Eph 5 s. Pol 11,2. D. Herz d. Heiden πλήρης ειδωλολατρίας ist voll Götzendienst Β 16,7. φευγειν άπό της εί. IKor 1014 (vgl. κινεϊσθαι άπό τί^ εί. Did., Gen.210,12). Plur. πορεύεσθαι έν άθεμίτοις ει. im ungesetzl. G. wandeln s. v. a. unerlaubte Handlungen, wie sie mit dem Götzendienst verb, sind, begehen lPt43.* (4) II 377; X 2,1066 ε ί δ ω λ ο ν , ο υ , τ ό (in d. Profangräz. seit Homer: Gestalt,

447

είκάζω

είχών

Gebilde, Schatten- u. Trugbild; vgl. Ath.27,1. Hippol., Ref.IV, 50,2) — 1. d. Götterbild (Jes 3 0 , 2 2 . 2 C h 2 3 , 1 7 . T o b 14,6. EpJer 72. Just., AI 64,1 το εΐ. τής λεγομένης Κόρης. Ath. 15,1. Orig., C. Cels. 3,15,15 [neb. αγάλματα]. Vgl. auch Polyb. 30,25,13 θεών η δαιμόνων είδωλα. Vett. Val. 67,5.113,17. Cat. cod. astr.VII p.176,22. OGIS 201,8. P.Straßb.91,10. PSI 901,13.22); vor i h m w u r d e n d. O p f e r dargebracht (Nicol. Dam.: 90 fgm. 130,23 p.407,31 Jac. προς τφ είδωλο) άποσφάττεσθαι. N u m 2 5 , 2 . l M a k k 1 , 4 3 ; vgl. Orig., C. Cels. 1,36,32: άπό τών εί. μανιείαν λαβείν) AG 741. g o l d e n U. silbern (Ps 1 1 3 , 1 2 ) Apk920. ε ί δ ω λ α α φ ω ν α stumme Götzenbilder IKor 122 (vgl. H a b 2 , 1 8 . 3 M a k k 4 , 1 6 . JosAs 3,10 πρόσωπα τών εί. 8,5. ε'ί. νεκρά και κωφά u.ö. Ar. 13,1 θεοποιούμενοι τα κωφά και αναίσθητα εΐ. „Bilder zu Göttern machen". - Daß die Götterbilder kein Leben haben, weiß auch der Heide: Artem.4,36 ταϋτα ού ζή). τ ο ύ τ ω ν ε ι δ ώ λ ω ν τ ώ ν π λ ά ν ω ν dieser verführerischen Götzenbilder A p k P t Bodl. ί ν α μηκέτι ε ί δ ώ λ ο ι ς λ α τ ρ ε ύ η ς κ α ι κ ν ί σ α ι ς damit du nicht mehr Götterbildern una Opferdämpfen dienst API 2 , 3 2 . (Vgl. είδωλα, εργα χειρών ανθρώπων Theoph. Ant. II, 34 [S. 184,25]).

ε ί κ ο σ ι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 28,18. Test 12Patr. ApkSed 16,4. AsMos fgm.f. Ep.Arist. Jos., vi. 118 u.ö. Tat.38,2) indekl. zwanzig Lk 1431 AG 115 2728. Η 2 2 , 1 . μ ό γ ι ς εΐ. έ κ ύ λ ι ο ν Lk 2 3 s 3 D (vgl. Jos., bell.6,293 μόλις ύπ' ανθρώπων εΐ.). ε'ί. τ ρ ε ι ς (vgl. Bl-D. §63,2 Anh.) dreiundzwanzig IKor 108. ει. τ έ σ σ α ρ ε ς (Hippokr. Test Jos 15,1. Jos.) IKor 108 v.l. Apk44.1058 I i i « 194. είκοσιτ έ σ σ α ρ ε ς 5i4 t.r. ε'ί. π έ ν τ ε (Demosth.35,10 [Urkunde]. Jos.) J 619. In Z a h l z e i c h e n Η 8 1 , 3 . 8 2 , 4 . 9 2 , 4 . [εΐ. έπτά TestJob 41,2].* (10)

— 2. d. falsche Gott, d. Götze (oft LXX, auch Philo. Jos., ant.9,273.10,50. TestRub 4,6. TestSal. TestJos 4,5.6,5. JosAs. Just., AI 49,5 u.ö. Iren., haer.I, 15,4 [Ην 1,153,7] u.ö. Orig., C. Cels. 5,43,11 [neb. δαίμονες]) β δ ε λ ύ σ σ ε σ θ α ι τ α εϊ. vor den G. Abscheu empfinden R ö 2 2 2 ; vgl. Β 4 , 8 . . . ο τ ι ε'ί. τί έ σ τ ι ν ; (will i en sagen,) daß der Götze etwas sei? IKor IO19. D e m T e m p e l G o t t e s , d . h . d. G e m e i n d e e n t g e g e n g e s e t z t 2Kor 616. G o t t e n t g e g e n g e s . (vgl. θεοί δέ οΰ τα είδωλα ή δαίμονες Did., Gen. 248,6) lTh 1». φυλ ά σ σ ε ι ν ε α υ τ ό ν ά π ό τ ώ ν εί. sich vor d. Götzen hüten l J 5 2 i ; vgl. AG 1520. ά π ό τ ώ ν εί. ά π ο σ π ά ν ν. d. Götzen abziehen 2K1 17,1. ο ύ δ έ ν ε'ί. έ ν κ ό σ μ φ es gibt keine G. in d. Welt IKor 84. τη συνήθεις* (v.l. σ υ ν ε ι δ ή σ ε ι ) εως α ρ τ ι τ ο ΰ εί. infolge der bisherigen Gewöhnung an a. Götzen 87. ιερείς τ ώ ν εί. Götzenpriester Β 9 , 6 . * (11) II 373-5; Χ 2, 1066 (S) ε Ι κ ά ζ ω Aor. 1 Inf. ε ί κ ά σ α ι ( W s h 19,18). Opt. είκ ά σ α ι μ ι . Pass. Aor. Konj. 3 . S g . είκασθ-fj (Jer 2 6 , 2 3 ) vermuten (so seit Aeschyl. Hdt., auch Wsh. Hen 21,7. Ep. Arist. 105. Philo, fuga 179. Jos., ant.17,136; vi.148) D g 7 , 2 . * (0) (S) ε ί χ α ι ό τ η ς , η τ ο ς , ή (Philod. Diog. L.7,48. Philo, det. pot. ins. 10 u.a., auch Aq. Spr 3 0 , 8 ) d. Torheit, d. Nichtigkeit, d. Eitelkeit neb. ά π α τ η D g 4 , 6 . * (0) £ÍXf¡ (seit Xenophanes 2,13. Heraklit 47. Aeschyl., auch Inschr. Spr 2 8 , 2 5 . LXX. Tesüob 39,11. Just.; zu d. Schreibung εική s. Bl-D. § 26 Anh. W-S. § 5,11 A.22) — 1. ohne Grund (Xenophan.: Vorsokr. 21 fgm. Β 2,13. Heraklit. Artem.2,60. UPZ 106,15.107,17.108,14.24 [alle I v]) M t 5 2 2 v . l . εί. φ υ σ ι ο ύ μ ε ν ο ς ohne G. aufgeblasen Kol 2 is. — 2. vergeblich, umsonst, nutzlos (TestJob 39,11. Lucían, Anach. 19) π ά σ χ ε ι ν erleben Gal 34. κ ο π ι ά ζ ε ι ν arbeiten 411. — 3. ohne Zweck (Lucían, Jupp. trag. 36. Ep. Arist. 161. 168. Just., A l l 4,2. D.97,i) v. d . Obrigkeit: τ η ν μ ά χ α ι ρ α ν φ ο ρ ε ι ν d. Schwert zwecklos fuhren Rö 134. — 4. unüberlegt, kopflos, ins Blaue hinein (Heraklit, fgm. 47 Diels. Epikt. 1,28,28. Arrian, anab.6,3,2. Apollon. Dysc., synt. p. 157,6 [Gramm. Gr. II 2 p.215,1 U.J. Sb 5675,12 [II ν], P. Leipz. 104,29 [I ν], P. Oslo 159,9 [III n], Spr 2 8 , 2 5 . Ep. Arist. 51.162. Jos., c. Ap.2,234) neb. α τ ά κ τ ω ς ohne Überlegung und Ordnung 1K1 4 0 , 2 . π ι σ τ ε ΰ σ α ι IKor 152 (auch d. Bed.3 ist möglich).* (6) II 377f. ε ί χ ό ς (seit Trag. Hdt., auch Pap. Ep. Arist. 223. Philo. Jos., bell.6,52 u.ö. Ath., R.62,23) Neutr. d e s Ptz. v o n ε ο ι κ α wahrscheinlich, natürlich, folgerichtig D g 3 , 3 . * (0) (S)

448

ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε , ε ί κ ο σ ι τ έ σ σ α ρ ε ς , ε ί κ ο σ ι τ ρ ε ΐ ς s. είκοσι. ε ί κ τ ι κ ώ ς A d v . ν. είκτικός (Philod., περί σημ. 18,2 Gomp. Maximus Tyr.7,3b) nachgiebig 1 Kl 3 7 , 2 (durch Konjektur e i n g e s e t z t ; s. d. textkrit. N o t e v. Bihlm e y e r z.St.).* (0) ε ϊ κ ω (seit Homer, auch Epikt. Pap. W s h 18,25. 4 M a k k 1,6. Jos., ant. 1,115 τ. θεφ. 2,304.4,143 τ. έπιθυμίαις. Ath. 21,2 όργή καί λύπη) Aor. 1 ε ΐ ξ α ; Inf. ε ί ξ α ι nachgeben, weichen (Pind., Isth.1,6. Diog. L.2,143) τινί jmdm. (Appian, Hann.19 §84; bell, civ.1,1 §1 άλλήλοις) ο ί ς ο ύ δ ε π ρ ο ς ώ ρ α ν ε'ίξαμεν denen wir auch nicht einen Augenblick nachgaben Gal 2 s (ώρα 2a β), ή μ ί ν 1K1 5 6 , 1 . * (1) ε ΐ κ ώ ν , ό ν ο ς , ή (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. ApkSed 13,2. ApkMos. Ep. Arist. 135. Philo. Jos., ant. 15,277. Test 12Patr. Or.Sib.3,8. Apolog. außer Ar. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Bild (Vgl. Did., Gen. 82,6) — a. eigtl. v. d. Kais e r k o p f auf e. M ü n z e (so Artem.4,31; vgl. vom Kaiserbild Jos., bell.2,169.194; ant.19,185) Mt 2220 Mk 12i6 Lk2024. V. Götterbild (Diod.S. 2,8,7 [Zeus]. Appian, Mithrid.117 § 575 θεών εικόνες. Lucían, sacr.11. 2 C h 3 3 , 7 . Jes 4 0 , 1 9 . Just., AI 55,7. Ath. 18,1) Apk 13l4f. 149.11 152 162 1920204. — b. übertr. d. Abbild, d. Ebenbild ε ί κ ώ ν τ ο υ θ ε ο ϋ (άνθρωπος πλάσμα και είκών αύτοϋ [sc. του θεοΟ] έστιν Theoph. Ant. I, 4 [S. 64,17]. Neb. όμοίωσις Did., Gen. 56,28) v. M a n n e (vgl. Mitt.-Wilck. I 2,109,11 [III v] Philopator als είκών του Διός. OGIS 90,3 der Ptolemäer als είκών ζώσα του Διός. Plut., Themist. 125 [27,4]. Lucían, pro imag.28 εικόνα θεοΰ τ. δνθρωπον είναι. Diog. L.6,51 τ. άγαθούς άνδρας θεών εικόνας είναι. Sextus 190. Herrn. 1,12 u.ö. Apuleius als Gottes Abbild, Rtzst., Mysterienrel.') IKor 117 (zu der Stufenfolge hier vgl. Herrn. 11,15a); V. Christus (Helios als είκών der Gottheit: Pia., rep.6 p.509. Proclus, hymni 1,33f. [Orphica p. 277 Abel], Herm.11,15; dazu Stob.I 293,21 = 454,Iff. Sc. Hierocles 1 p.418: die übrigen Götter sind εικόνες des Urgottes. - Der Logos: Philo, conf. lingua 97.147. D. Weisheit: W s h 7 , 2 6 ) 2Kor 44 Kol 115 (εί. τοϋ θεοϋ έστιν ό υιός αύτοϋ ó μονογενής Did., Gen.58,3; vgl. είκών γαρ του ... θεοϋ ó λόγος έστί αύτοϋ Orig., C. Cels.4,85,24). - εί. τ ο ϋ Υοϊκοϋ, τ ο ϋ ε π ο υ ρ α ν ί ο υ d. Abbild d. irdischen, d. himmlischen ( M e n s c h e n ) IKor 1549. D e m A b b i l d entspricht d a s , w a s es wiedergibt (vgl. ομοίωμα 2 u. 3. Doxopatres [XI n]: Rhet. Gr. II 160,1 εί. καί ομοίωμα διαφέρει. Mel., Ρ.36,245 δια τής τυπικής εικόνος. 38,262 τοϋ μέλλοντος έν αύτφ την εικόνα βλέπεις u.ö. im Sinne typolog. Exegese des AT). — 2. d. Aussehen, d. Gestalt (Istros [III v]: 334 fgm.53 Jac. ανθρωποειδής είκών =- e. menschl. Figur Artem.1,35 p. 36,5 το πρόσωπον κ. τήν εικόνα = d. Angesicht u. die Gestalt. Ps.-Callisth.2,27. Hierocles 20 p.465 Pythagoras hat für die Seinen θείαν εικόνα = das Aussehen eines Gottes. Kleopatra ZI. 154 έτελειώθη ή είκών σώματι κ. ψυχή κ. πνεύματι. Herrn. 1,12 ν. Urmenschen, dem Sohne des πατήρ πάντων: τήν τοϋ πατρός εικόνα εχων. 5,6. Hen 106,10) ό μ ο ί ω μ α ε ι κ ό ν ο ς φ θ α ρ τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ d. Abbild der Gestalt eines vergängl. Menschen Rö 123. σ υ μ μ ό ρ φ ο υ ς της εί. τ ο ϋ υ ί ο ϋ gleichgestaltet dem Aussehen des Sohnes 829; vgl. 2Kor 3 i s . εί. τ. π ρ α γ μ ά τ ω ν Gestalt d. Dinge im G g s . zu ihrer σ κ ι ά H b 101. - Bes. in der N a c h w i r k u n g v o n G e n 1 , 2 6 . 2 7 (κατ' εικόνα θεοϋ. TestNaphth 2,5. Tat. 12,1 u.ö. Just., AI 63,16 εικόνος ασωμάτου). D . M e n s c h ν . G o t t g e s c h a f f e n

εΐλέω

εΙμί

έκ της ιδίας ει. nach s. eigenen Aussehen Dg 10,2; vgl. της έαυτοΰ ει. χαρακτήρ 1 Kl 33,4, dazu V. 5. Β 5,5.6,12. Gen 1,27 wirkt auch Kol3io: d. neue Mensch ist erneuert κατ' εικόνα τοϋ κτίσαντος αύ-

178Γ), ούδ' είναι θεόν παντοκράτορα API Kor 1,11. Μ. εγώ είμι (Inschr. im Athena-Isisheiligtum von Sais b.

449

τ ο ν . (Wäre εί. hier = Bild, so ergäbe s. der Ged. Philos [leg. all.3,96], daß v. Gott zunächst e. Bild entstehen mußte, das seinerseits erst als Muster f. d. Menschen diente.) - RAC IV, 771-86 (Lit.). EKäsemann, Leib u. Leib Christi: Beiträge zur hist. Theol.9,'33,81-88.147-150.* (23) II 378-96; III 678; IX 412, 464; X 2, 1066-8, 978, 1266 (Spicq III, 202-10; S)

εΐλέω (Hippokr.: CMG I 1 p.97,14. Lycophron v.1202 έν σπαργάνοις είλημενον u.a. Hesych. LXX. TestSal) F u t . 2. Sg. είλησεις (Hi 40,26 AV). Aor.l εΐλησα (4Kö 2,8). Pass. Pf. Ptz. είλημένος (LXX) umwickeln τινί mit etw. (vgl. Jes 11,5) EPt 6 , 2 4 nach der Hdschr. (s. ένειλεω; dasselbe Schwanken b. Herodian 2,1,1 mit v.l.).* (0)

είλικρίνεια, ας, ή (NF είλικρινία s. w-s. §5,13 c. Seit Aristot., auch P. Oxy.1252 ν 11,38. P. Aberd.52,8. W s h

7,25 v.l.) d. Reinheit im sittl. Sinne neb. άλήθεια I Kor 58. έξ ειλικρίνειας aus reiner Gesinnung 2Kor2i7. (neb. άπλοτης) εν εί. τοϋ θεοϋ in Lauterkeit Gottes, d.h. wie sie sich bei Gott findet I12.* (3) II 396 (Spicq III, 214)

είλικρινης, ές; Gen. οΟς (seit Hippokr. x. Pia., auch Sb 7684,3f. W s h 7 , 2 5 . Philo. Jos., ant.19,321. Just., D.4,1) ungetrübt, dann rein im sittl. Sinne (so Pia., Phaedo 66 A είλικρινει t f j διανοίςι χρώμενος [danach Just.]. 81C ψυχή είλ. Ael. Aristid. 13 p.158D. OGIS 227,12.763,40. TestBenj 6,5)

450

Plut., Is. et Os.9 p.354C: έγώ είμι πάν το γεγονός κ. ôv κ. έσό-

μενον) le. Hierher nehmen unt. Dtg. auf Christus das ό ών ..., θεός Rö 9s JWordsworth ζ. St. u. HJWarner, JThSt 48/47,203 f. V. Logos έν άρχή ήν ό λ. J 11 (d. ήν wie Herrn. 1,4.3,1 b ήν σκότος; fgm. IX 1 p.422,23 Sc. γεγονεν ή ΐ5λτζ καί ήν). V. Christus πριν 'Αβραάμ

γενεσθαι, έγώ ειμί bevor Abr. geboren wurde, bin ich 858 (z. Präs. ειμί vgl. Parmenides, fgm. 8,5: vom Ewigen kann man nicht sagen ήν ούδ' εσται, sondern nur εστίν. Ammonius Hermiae [Comm. in Aristot. IV 5 ed. ABusse 1897] c.6 p. 172: im Timaeus steht, man dürfe von den Göttern nicht sagen το ήν ή το εσται μεταβολής τίνος όντα σημαντικά, μόνον δε το εστι.

Ps 89,2). V. d. Welt προ του τον κόσιιον ε!ναΐτbevor d. Welt vorhanden war 17s. V. d. apokal. Tier ήν καί ούκ ëcTiv Apk 17e. V. d. Tempel έστιν ναός Β 16,6 f. ούδ' είναι άνάστασιν API 1,12; vgl. 2,24. το μη δν d. Nichtexistierende, d. Unwirkliche (Sallust. 17 p.32,7.9. Philo, aet. m.5,82) H 26,1. τά οντα d. Wirkliche dem μη οντα entgegenges. Rö4i7; vgl. lKorl28. 2K1 1,8. v. Gott κτίσας έκ του μή δντος τα οντα aus d. Nichtseienden d. Seiende H 1,6 (ζ. Ggs. von τά όντα u. τά μή οντα vgl. Ps.-Arist. über Xenophanes: fgm. 21,28. Artem. 1,51 p. 49,19 τά μή όντα ώς δντα. Ocellus Luc. c. 12. Sallust. 17,5 p. 30,28-32,12. Philo, op. m.81. PGM 4,3077f. ποιήσαντα τά πάντα έξ ών ούκ όντων εις τό είναι. 13,272 f. τον έκ μή όντων είναι ποιήσαντα καί έξ όντων μή είναι, τά πάντα ό θεός έποίησεν έξ ούκ όντων εις τό είναι Theoph. Ant. 1,4 [S. 64,21]).

είλίκρινώς (seit Pia., auch Epikt.4,2,6. OGIS 441,5. Inscr. gr. 394,48. Philo. Albinos, didasc.11. Ath., R. 54,28)

— Vielfach z. Einleitung ν. Gleichnissen u. Erzählungen es war einmal : άνθρωπος τις ήν πλούσιος es war einmal e. reicher Mann Lk 161.19. ήν άνθρωπος έκ των Φαρισαίων da war einer unter den Pharisäern J 3 i . - Es gibt ώσπερ είσίν θεοί πολλοί wie es viele Götter gibt 1 Kor 85. διαιρέσεις χαρισμάτων είσίν es gibt Unterschiede in d. Gnadengaben 124fr. 1J 5i6 u.ö. Negativ ούκ εστι es gibt nicht (Simplicius in Epict. p.

Adv. von ειλικρινής aufrichtig, unbefangen κ α τ α ν ο ε ΐ ν

95,42 als Zitat aus „der Tragödie" ούκ είσίν θεοί. Ps 5 2 , 2 ) δί-

neb. άπρόσκοπος Phil lio. Neb. άκέραιος 1 Kl 2,5. εί. διάνοια e. reiner Sinn (s. ob. Pia.) 2Pt3i. καρδία 2 K l 9 , 8 . * (2) II 396 (Spicq III, 21 Iff.)

erwägen 1 Kl 32,1.* (0) είλίσσω s. έλίσσω. εΙμί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. OdSal. Test Sal. TestAbr. Tesüob. Test 12Patr. ParJer. JosAs. syrBar 14,2. grBar. ApkSed. ApkEsr. ApkMos. ApkSo. AsMos. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) Imp. ΐσθι, εστω, daneb. d. vulgäre ήτω (BGU 276,24.419,13. P.Oxy.533,9. Ps 103,31. IMakk 10,31) 1 Kor 1622 Jk5i2. 1K1 48,5. Η 11,4; 3. Pl. εστωσαν (Inschr. seit II ν MeisterhansJ-Schw. 191. P.Petr.III 2,22 [237 v]) Lk 1235 l T i 3 l 2 . PrJk 7,2. Inf. είναι. Ipf. l.Pers. nur Med. ήμην (Jos., bell. 1,389.631 ; s. weiter unten); lediglich AG 2 0 w D ην, 2.Sg. ήσθα (LXX. Jos., ant.6,104) M t 2 6 6 9 M k 1467 u. ή ς (LXX. Lobeck, Phryn. 149. Jos., ant. 17,110 u.ö. Sb 6262,16 [III n]) M t 2521.23

J 1121 u.ö., 3.Sg. ην, 1. Pl. ήμεν. Daneb. d. mediale Form η μην (Pap. seit III v. Hi 29,16. Tob 12,13 BA) s. 0., PI. η μ ε θ α (Pap. seit III v. B a r 1 , 1 9 ) M t 2330 AG 2737

Eph23. Beide Formen nacheinander Gal 43. Fut. εσομαι; Ptz. έσόμενος. - Die Hss. schwanken zwischen Akt. u. Med., jedoch bieten sie wie die Ausgg. überwiegend das Med. (W-s. § 14,1. BI-D. §98. Rdm.! 99. 101.102. Helbing 108f. Thackeray §23.11. Reinhold 86f.). S. auch ένι.

I. als Prädikat sein — 1. vorhanden sein, existieren v. Gott (Epikur b. Diog. L. 10,123 θεοί είσιν. Zaleukos b. Diod.S. 12,20,2 θεούς είναι. Wsh 12,13. Just., D. 128,4 εϊσίν άγγελοι) εστινό τ θεός

Gott existiert Hb He; vgl. lKor 8s. ό ων και ό ην der

da ist U. war (vgl. Or. Sib. 3,16. Amulett in P. Mich. 155,3 [II n] ό ών θεός ό Ίάω κύριος παντοκράτωρ = der Gott, der da i s t . . . ) Apk 1117 I65. ο ών και ό ην και ό έρχόμενος, w o η ν w i e e i n Ptz. b e h a n d e l t ist (ζ. unkorr. Gebr. ν. ην vgl. Simonides 74 Diehl 2 : ήν εκατόν φιάλαι) l 4 48 (vgl. Ex 3 , 1 4 . W s h 13,1. Pausan. 10,12,10 Ζευς ήν, Ζ. εστι, Ζ. Εσσεται; vgl. Theosophien 18. Dazu OWeinreich, ARW 19,'19,

καιος es β. keinen Gerechten Rö3io. άνάστασις νεκρών ουκ εστίν es g. keine Totenauferstehung lKor 1512; vgl. Mt 2223 AG 238 (vgl. 2Makk 7,14). είσίν οϊ, οϊτινες es gibt Leute, die (klass. LXX. Just., D. 47,2 εί μήτι είσίν οί λέγοντες δτι usw. - In formelhafter Verbindung: Arrian, Ind. 24,9 ίίστι δέ οΐ διεφυγον = es gibt aber solche, die) Mt 1628 19 ¡2 M k 9 l Lk927 J 664 AG 1120.

Negat. ούδείς έστιν δς es ξ. niemand, der Mk939 IO29 Lk 16i I829. Als Frage τις έστιν δς; wen gibt es, der? Mt 1211. — 2. z. Bez. d. zeitlichen Existierens, dasein, leben (klass. Sir 42,21. Hen 102,5. Philo, de Ios.17. Jos., ant.7,254) εί ήμεθα έν ταϊς ήμέραις τών πατέρων ημών wenn wir in d. Tagen unserer Väter gelebt hätten Mt 2330. δτι ούκ είσιν weil sie nicht mehr da sind 2is (Jer 38,15). ήσαν έπί χρόνον ίκανόν (die von Christus Geheilten und Auferweckten) lebten noch geraume Zeit Qua. — 3. z. Bez. d. Aufenthaltes bleiben, Yerweilen, sich aufhalten ΐσθι έκεϊ bleib dort! Mt 213; vgl. 215. έπ' έρήμοις ^τόποι^ ήν er blieb an einsamen Plätzen Mk I45. ήν παρα τήν θάλασσαν er hielt sich am Seeufer auf 521. — 4. v. Erscheinungen, Ereignissen, Zuständen u . ä . stattfinden, sich ereignen (klass. LXX. Hen 104,5. 106,6. - Vçl. Just., D. 82,2 όπερ καί εστι was auch der Fall ist.)

εσται θορυβος τοϋ λαοϋ e. Volksauflauf Mk 142. γογγυσμός ην es gab ein Gerede J 712'. σείσμα es war e. Spaltung 9i6 lKor 110 1225. εριδες ... εισίν es kommen Zänkereien vor 111. δει αιρέσεις είναι 1119. θάνατος, πένθος, κραυγή, πόνος εσται Apk 214. έσονται λιμοί καί σεισμοί Mt 247. Daher τό έσόμενον d. Zukünftige (Sir 48,25) Lk2249. πότε ταΟτα εσται; wann wird aas eintreten? Mt 243. πώς εσται τοϋτο; wie wird das geschehen? Lk I34. Hebraisierend (ΓΡΓΠ) καί εσται m. flgd. Fut. e. and. Verbums und es wird geschehen, daß AG 2 n (Jo 3,1). 323 Rö 926 (Hos 2,1).

4SI

εΙμί

εΙμί

- Μ . D a t . ε ί ν α ι τ ι ν ι jmdm. zuteilwerden, jmdm. zustoßen, haben (X., an.2,1,10. Jos., ant. 11,255. Just., D.8,4 σοι

m. Anh. Mlt.375ff. Rdm. J 102.105.205. K ü h n e r - G . I 3 8 f f . C H T u r n e r , Marcan Usage in: JThSt 28,349-351. G D K i l p a t r i c k in: Bible Translator '56,7f. Sehr oft LXX). U n d z w a r — a . (wie im klass. Sprachgebr.) m . d . P t z . d . P f . z u r U m s c h r .

. . . ί λ ε ο ς g o t e a n a ç à θεού) M t 1622 M k 1124 L k 2 i o . P r J k

1 , 1 . 4 , 3 . 8 , 3 . τί ε σ τ ί ν σ ο ι τ ο ϋ τ ο , ο τ ι was ist das dir, daß PrJk 17,2.

mit

— 5 . b e i Z e i t a n g a b e n u . ä . (X., Hell. 4 , 5 , 1 ; an. 4,3,8.

Sus 13 T h e o d . I M a k k 6,49^ 2 M a k k 8,26. Jos., ant.6, 235 ν ο υ μ η ν ί α δ' ήν. 11,251): ή ν ώ ρ α ε κ τ η es war

die

sechste Stunde ( = 12 U h r ) Lk2344 J 4 e 1914. M k 1525 J 139. ή ν ε σ π έ ρ α ή δ η es war schon Abend AG 43. π ρ ω ΐ J 1828. η ν π α ρ α σ κ ε υ ή M k 1542. ή ν ε ο ρ τ ή τ ώ ν ' Ι ο υ δ α ί ω ν J 5 i . σ α β β α τ ό ν έ σ τ ι ν 5io u . a . K u r z s ä t z e (wie Polyaenus 4 , 9 , 2 νύξ ήν. 7,44,2 πόλεμος ή ν ; exc.36,8 ή ν ά ρ ι σ τ ο υ ώρα. Jos., ant. 19,248 i h i δέ νύξ ήν)

χ ε ι μ ώ ν η ν J ΙΟ22. ή ν δέ ν ύ ξ 13so. - kalt 18 ìe. h e i ß Lk 1255. — 6. vorhanden sein, gegenwärtig sein π ο λ λ ο ϋ ό χ λ ο υ δ ν τ ο ς als viel Volk da war M k 8 i . ό ν τ ω ν τ ώ ν π ρ ο σ φ ε ρ ό ν τ ω ν indem diejenigen da sind, die darbringen H b 84. ο ϋ π ω ή ν π ν ε ϋ μ α Geist war noch nicht da J 739. ά κ ο ύ σ α ς ο ν τ α σ ι τ ί α er hatte gehört, daß Getreide da sei AG 712. — 7. ε σ τ ί ν m. f l g d . Inf. es ist möglich (Περί ύ ψ ο υ ς 6. Diog. L. 1,110 ϊ σ τ ι ν ε ΰ ρ ε ί ν — man kann finden. Just., A I 59,10 εστι τ α ύ τ α άκοΟσαι και μ α θ ε ΐ ν . D . 4 2 , 3 ίδεΐν u . ö . Mel., P. 19,127); neg. ο ύ κ ε σ τ ί ν νΟν λ έ γ ε ι ν es ist unmöglich,

452

d . Pf., Plsqpf., F u t . exact, d . Akt. u. Pass. (vgl. Mayser gekommen 329.377) ή σ α ν έ λ η λ υ θ ό τ ε ^ sie waren L k 5 i 7 . ή ν α ύ τ ώ ν η κ α ρ δ ί α π ε π ω ρ ω μ ε ν η ihr Herz war verstockt M k 6 s 2 . η λ π ι κ ό τ ε ς ε σ μ έ ν wir haben unsre Hoffnung gesetzt IKor 1519. ό κ α ι ρ ό ς σ υ ν ε σ τ α λ μ έ ν ο ς έ σ τ ί ν d. Zeit ist eng begrenzt 729. ή ν έ σ τ ώ ς (Hen 12,3) er stand da L k 5 i . — b. m . Ptz. d. Präs. (Bl-D. § 353). — α. z u r U m s c h r . d. P r ä s e n s έ σ τ ί ν π ρ ο σ α ν α π λ η ρ ο ϋ σ α τ α υ σ τ ε ρ ή μ α τ α fîillt d. Mangel aus 2 K o r 9 l 2 (Just., AI 26,5 Μαρκίων ... και νύν ετι έστί διδάσκων. Mel., Ρ. 61,441 έστίν . . . κηρυσσόμενον).

— β. Ipf. o d . A o r . η ν κ α θ ε ύ δ ω ν schlief M k 438. ή σ α ν ά ν α β α ί ν ο ν τ ε ς . . . η ν π ρ ο ά γ ω ν 1032; vgl. Lk Ι22 517 1114 U.Ö. (JosAs 1,3 Tjy σ υ ν ά γ ω ν τ ο ν σΐτον. Mel., Ρ.80, 580 ή ο θ α εύφραινόμενος). η ν τ ό φ ώ ς τ ό ά λ η θ ι ν ό ν . . . έ ρ -

χ ό μ ε ν ο ν εις τ ο ν κ ό σ μ ο ν das wahre Licht kam in ate Welt J 19. — γ. F u t . ε σ η σ ι ω π ώ ν du wirst stumm sein Lk I20; vgl. 5ioι M t 2 4 9 M k 1313 Lk21i7.24 u . ö . 2K1 17,7 Bihlm. ε σ τ α ι λ ι τ ο υ ρ γ ώ ν α ύ τ φ ( d a s K i n d ) soll ihm (Gott) Dienste verrichten P r J k ' 4 , 1 .

70,23ff. [152/51 ν] ούκ εστι ά ν α κ ύ ψ α ι με π ώ π ο τ ε . . . ύπό της

— c. m . P t z . d . A o r . a l s P l s q p f . (Aelian, n. a . 7 , U . Hippiatr. 34,14 Bd. I p. 185,3 ή ν σκευάσας. W a d d . 2070 b ήν κτίσας. Acta Thomae 16.27 [Aa II 2 S. 123,2f. S. 142,10]. Bl-D. § 355 m.

αισχύνης. 4 M a k k 13,5. W s h 5,10. Sir 1 4 , 1 6 . 1 8 , 6 . E p

Anh.) ή ν β λ η θ ε ί ς war geworfen

J e r 4 9 U.Ö. Ep.Arist. 163. Jos., ant.2,335. Ath.22,3 έστιν ειπείν).

X*. - E P t 6 , 2 3 . 1 2 , 5 1 . (Vgl. Just., A l l 10,2 δι' ευρέσεως . . . έστί π ο ν η θ έ ν τ α α ύ τ ο ΐ ς haben sie d u r c h Forschen erarbeitet).

II. Als Kopula z u r Verb. v. S u b j e k t u. P r ä d i k a t — 1. allg. π ρ α ύ ς ε ί μ ι ich bin sanftmütig M t 1129. ε γ ώ είμι Γ α β ρ ι ή λ Lk 119. σ ύ ε ΐ ό υ ι ό ς τοΟ θεοΟ M k 3 1 1 J 149 u. s. ο. 'ίνα . . . ό π ο ν η ρ ό ς . . . έ λ ε γ χ θ ή [το] el σύ). - D . P r ä d . e r g ä n z t s. a u s d e m Z u s . h a n g : κ α ι έ σ μ έ ν und wir sind (tatsächl. G o t t e s K i n d e r ) 1J 3 i

— d. B e m e r k e bes. d . I m p e r s o n a l i a δ έ ο ν έ σ τ ί ν man muß (klass. P. Oxy.727,19. Sir p r a e f . ZI.3. I M a k k 12,11 δ έ ο ν έ σ τ ί ν κ α ι π ρ έ π ο ν ) AG 1936 l P t l e . Î K I 3 4 , 2 . π ρ έ π ο ν έ σ τ ί ν es ziemt sich (klass. P . 0 x y . l 2 0 , 2 4 . 3 M a k k 7 , 1 3 ) M t 3 i s IKor 1113. — e. In vielen F ä l l e n soll d. V e r b i n d g . mit d. Ptz. d e n Begriff d. D a u e r e. H a n d l u n g o d . e. Z u s t a n d e s

(Eur., Ion 309 t . θ ε ο ύ κ α λ ο ύ μ α ι δούλος ειμί τε. Dio Chrys. 14 [31 ], 58 θεοφιλείς οι χ ρ η σ τ ο ί λ έ γ ο ν τ α ι καϊ είσίν. Epikt. 2,16,44 'Ηρακλής έπιστεύθη Διός υιός είναι και ήν).

b e s . h e r v o r h e b e n (BGU 183,24 f. έφ' ôv χ ρ ό ν ο ν ζ ώ σ α ή Σαταβούς. JosAs 2,1 ήν . . . έξουΟενοϋσα και κ α τ α π τ ύ ο υ σ α π ά ν τ α zu lehren M k 122 ά ν δ ρ α ) , ή ν δ ι δ ά σ κ ω ν er pflegte

— 2. z u r Bez. eines b e s . V e r h ä l t n i s s e s z w i s c h e n S u b j . u. P r ä d i k a t s s u b s t a n t . η μ ε ί ς ν α ό ς θ ε ο ϋ έ σ μ ε ν ζ ώ ν τ ο ς wir sind d. Tempel d. lebendigen Gottes 2Kor6i6. ή έ π ι σ τ ο λ ή ύ μ ε ΐ ς έ σ τ ε d. Empfehlungsschreiben seid ihr 32. σ φ ρ α γ ί ς μ ο υ τ η ς α π ο σ τ ο λ ή ς ύ μ ε ι ς έ σ τ ε ihr seid d. Siegel m. Apostelwürde IKor 92

Lk 431 1947. ή ν θ έ λ ω ν er hegte den Wunsch 238. ή σ α ν ν η σ τ ε ύ ο ν τ ε ς hielten ihr Fasten M k 218. ή σ α ν σ υ λ λ α λ ο ϋ ν τ ε ς sie unterhielten sich eine Weile 94. ή ν π ρ ο σ δ ε χ ό μ ε ν ο ς er wartete (auf d. R e i c h G.) 1543. ή ν σ υ γ κ ύ π τ ο υ σ α sie war verkrümmt Lk 1 3 n . — f. z u r H e r v o r h e b u n g d e s im Ptz. l i e g e n d e n n o m i n a l e n Begriffs a n Stelle d e s im Verb, finit, a u s g e d r ü c k t e n Tätigkeitsbegr. ζ ώ ν είμι ich bin lebendig Apk I i s . ή ν ΰ π ο τ α σ σ ό μ ε ν ο ς er war gehorsam Lk2si. ή ν ε χ ω ν κ τ ή μ α τ α π ο λ λ ά er war sehr reich M t 1922 M k IO22. ϊ σ θ ι έ ξ ο υ σ ί α ν ε χ ω ν du sollst Machthaber sein Über Lk 1917 (Lucian, Timo 35 ϊ σ θ ι εύδαιμονών). ή ν κ α τ α λ λ ά σ σ ω ν e. war Versöhner 2Kor 519 (Vgl. Mel., P.

jetzt darüber zu reden H b 9s. ο υ κ ε σ τ ί ν φ α γ ε ϊ ν es ist unmöglich zu essen IKor 1120 (so seit Homer, auch UPZ

μ ή ω ν θ ε ό ς A P I K o r 2 , 1 5 (Just., D . 3 , 3 φ ι λ ό λ ο γ ο ς ουν τι$

u.o.

— 3. e r k l ä r e n d : bedeuten, so in d. F o r m e l τ ο ΰ τ ' ε σ τ ι ν (s. τουτέστιν) das heißt, nämlich (Epikt., ench. 33,10. Arrian, tact.29,3. SIG 880,50. P. Flor. 157,4. PSI 298,9. Jos., c. Ap.2,16. A p k M o s 19. Just., D . 5 6 , 2 3 . 7 8 , 3 u.ö.) M k 7 2

AG 194 R ö 7 i 8 98 lOòff. P h l m i 2 H b 7s u . ö . ; im S i n n e v o n das ist zu übersetzen (Polyaenus 8,14,1 Μάξιμος άνηγ ο ρ ε ύ θ η · τ ο ύ τ ο δ' fiv ε ΐ η Μέγιστος) M t 2746 A G 119. D a f ü r

a u c h relativisch: δ ε σ τ ι ν M k 3 i 7 7ii.34 H b 7 2 . N a c h V e r b e n d. F r a g e n s , E r k e n n e n s , W i s s e n s u. Nichtwiss e n s (Antiphanes Com. 231,1 f. τό ζην τί έστι;) μ ά θ ε τ ε τί έ σ τ ι ν lernt, was es heißt M t 913. ει έ γ ν ώ κ ε ι τ ε τί έ σ τ ι ν 127; vgl. M k 127 910 Lk 2017 J 16i7f. E p h 4 9 . M . indir. F r a g e (Steçhan. Byz. s. ν. Ά γ ύ λ λ α : τις ή ρ ώ τ α τί &ν ε ΐ η τό

δνομα) τί α ν ε ΐ η τ α ϋ τ α Lk 1526; τί ε'ίη τ ο ϋ τ ο 1836. τ ί ν α θ έ λ ε ι τ α ύ τ α ε ί ν α ι was dies bedeuten will AG 1720 u . ä . - Bes. in d. D e u t u n g d e r G l e i c h n i s s e (Artem.1,51 p.48,26 α ρ ο υ ρ α ούδέν α λ λ ο έστιν ή γυνή = Akker bedeutet nichts anderes als Frau) ό ά γ ρ ό ς έ σ τ ι ν ό κ ό -

σ μ ο ς d. Acker bedeutet d. Welt M t 1338; vgl. 13i9f. M k 4 i s r . 18.20 L k 8 i i f f . (vgl. G e n 4 1 , 2 6 f . Ez 37,11. Ath. 22,4 [stoische Mythendeutung]), τ ο ΰ τ ό έ σ τ ι ν τ ό σ ώ μ ά μ ο υ dies ist mein Leib M t 2626 M k 1422 Lk 2219 (Hipponax [VI v] 45,4 Diehl α ϋ τ η γ ά ρ έστι σ υ μ φ ο ρ ή — dies bedeutet Unglück).

— 4. S e h r h ä u f i g ist d i e U m s c h r e i b u n g e i n f a c h e r T e m p u s f o r m e n d u r c h ε ί ν α ι m . d. Ptz. (Bl-D. § 352-355

worden

L k 2 3 i 9 J 1830

83,622 ο δ τ ο ς ή ν ό έκλεξάμενός σε. Ath. 15,2 ούτος έστιν ό . . . καρπούμενος).

— 5. D i e F o r m e l έ γ ώ είμι w i r d in d. Ε ν ν . h ä u f i g s o g e b r a u c h t (entspr. h e b r . Κ1Π Dt 3 2 , 3 9 . Jes 4 3 , 1 0 ) , d a ß d. p r ä d i k . B e s t i m m u n g a u s d. Z s h g . entn o m m e n w. m u ß : M t 1427 M k 6 s o 136 1462 Lk2270 J 426 620 824.28 13i9 185f. u . o . ; s. zu έ γ ώ . - F r a g e n d μ ή τ ι έ γ ώ ε ί μ ι ; ich bins doch nicht? M t 2622.25. — 6. in Verb. m. e. P r o n . : — a. m. P r o n . d e m o n s t r . (Just., A I 16,1 δ ϊ φ η , τ α ύ τ ά έστι: folgt dir. Rede. 48,5 εστι δέ

ταύτα ebenso; u.ö.) τ α ό ν ό μ α τ ά έ σ τ ι ν τ α ϋ τ α M t ΙΟ2. α ϋ τ η έ σ τ ί ν ή μ α ρ τ υ ρ ί α J 119. Μ . flgd. Inf. θ ρ η σ κ ε ί α α ϋ τ η έ σ τ ί ν , ε π ι σ κ έ π τ ε σ θ α ι J k Ι27. Μ . flgd. δ τ ι : α ϋ τ η έ σ τ ί ν ή κ ρ ι σ ι ς , δ τ ι τ ό φ ώ ς έ λ ή λ υ θ ε ν J 319; vgl. 2124 Í J I s 311 511. M . flgd. ί ν α : τ ο ϋ τ ό έ σ τ ι ν τ ό δ ρ γ ο ν , ί ν α π ι σ τ ε ύ η τ ε J 6 » ; vgl. 639f. 1512 173 l J 3 i i . 2 3 53. M . τ η λ ι κ ο ΰ τ ο ς : τ α π λ ο ί α τ η λ ι κ α ϋ τ α ο ν τ α die so groß sind J k 3 4 . Μ . τ ο σ ο Ο τ ο ς : τ ο σ ο ύ τ ω ν ό ν τ ω ν obgleich es so viele waren J 2111. Μ . τ ο ι ο ϋ τ ο ς : τ ο ι ο ϋ τ ο ς ω ν P h l m 9 (vgl. Just., A I 18,4 ό σ α &λλα τ ο ι α ϋ τ ά έστι).

εΙμί

εΙμί

— b. m. Pron. indef. είδωλόθυτόν τί έστιν Götzenopferfleisch bedeutet etwas IKor 1019. Bes. ειμί τι ich bedeute etw. v. Pers. IKor 37 Gal 26 63; ν. Sachen 61s. ειμί τις AG 536. — c. m. Pron. interrog. : ύμεϊς τίνα με λέγετε είναι; als wen bezeichnet ihr mich 1 Mt 16is; vgl. 2110 Mk 124 441 827.29 Lk 434 u.ö. σύ τίς ει; J 1ΐ9 825 2112

9,13. Hen 98,2; s. auch είς 4d) IKor 1422 Kol 222 Jk 53. έμοί είς έλάχιστόν έστιν (zusammengeflossen aus έλάχ.

453

u . ö . (vgl. JosAs 14,6 τίς ε! σύ). σ ύ τ ί ς ε ι ό κ ρ ί ν ω ν ; (Pia., Gorg.452 Β. Strabo 6,2,4 σύ τίς εΐ ό τον Ό μ η ρ ο ν ψεγων ώς μυ-

θογράφον;) Rö 144. έγώ τίς ίίμην; (vgl. Ex 3,11) AG ΙΙ17. τίς είμι έγώ ότι wer bin ich, ααβ PrJk 12,2 (Ex 3,11). Μ. πόσος: πόσος χρόνος έστιν; wie lange ist es her? Mk 921. Μ ποταπος welcher Art Lk I29. — d. m. Relat. οίος 2Korl0ii. όποιος AG 2629 IKor 313 Gal 26. δς Apk 119. όστις Gal 510.19. — e. m. Pron. possess, υμετέρα έστιν ή βασιλεία Lk 620. ο ύ κ ε σ τ ί ν έ μ ό ν δ ο ϋ ν α ι M k ΙΟ40 (vgl. Just., Al 4,2 ύμέτερον άγωνιασαί έστι „es ist eure Sache, darauf hinzuarbeiten").

— 7. m. Zahlwörtern ήσαν oí φαγόντες πεντακισχ ί λ ί Ο Ι ά ν δ ρ ε ς 644 (vgl. Polyaenus 7,25 ήσαν οί πεσόντες ανδρών μυριάδες δέκα); Vgl. AG 197 2313. Λ ά ζ α ρ ο ς ε ί ς

ήν τών άνακειμένων L. war einer von d. Tiscngenossen J 12î; vgl. Gal 320 Jk2i9. τών πιστευσάντων fiv καρδία και ψυ^ή μία AG 432. είς είναι ein u. derselbe sein Gal 328. εν είναι eins sein J IO30 1711.21 ft. IKor 38. — 8. die Ptz. ών, ούσα usw. verbunden mit e. Subst. od. Adj. im Sinne eines da-, wenn-, obgleichSatzes πονηροί οντες M t 7 i i 1234. - Lk 2036 J 34 49 AG I621 Rö 510 IKor 87 Gal 23 u. ö. — 9. m. e. Adverb, verb. — a. m. Adv. d. Zeit u. d. Ortes έγγύς nahe sein Mt 26is Mk 1328. έγγύς τίνος jmdm. nahe sein J 11 is 1920 Rö 108 (Dt 30,14). έγγύς τινι AG 938 278. μακράν fern sein Mk 1234 J218 Eph2i3. Dafür πόρρω Lk 1432. έπάνω τινός über jmdm. sein J33i. χωρίς τίνος ohne etw. Hb 128. ένθάδε AG 1628. εσω J 2026. άπεναντί τίνος Rö 3ΐ8 (Ps 35,2). εντός τίνος Lk 1721. έκτός τίνος lKor6i8. έμπροσθεν τίνος Lk 142. εναντί τίνος AG 821. ένώπιον τίνος Lk 1410 AG 419 lPt34 Apk 7 is. άντιπέρα τινός Lk826. όμοΟ J 2 1 î . ού Mt 29. όπου .Mk 24 54«. ώδε M t 174 M k 95 Lk 933. A u c h f u t u r i s c h (ESchwartz, GGN '08,161 Anm.; z. futur. Gebr. des Präs. vgl. P. Oxy.531,22f. {II n] &m δέ τοΟ Tößt μηνός σοί δ θέλεις) δ π ο υ ειμί J 734.36

1226 143 1724. — b. m. Adv. d. Qualität: ούτως είναι so sein, sich so verhalten m. vorausgehendem ώσπερ, καθώς oder flgd. ώς, ώσπερ Mt 1340 2427.37.39 Mk 426 Lk 1726. M. Dat. d. Pers.: ούτως εσται ό υιός τ. ά. τη γενεφ ταύτη so wird es auch d. Menschensohn fur diese Generation sein 1130. ειμί ώσπερ ich bin so wie (d.h. jmdm. ähnlich) Mt 65 L k l 8 u . M. Dat. £στω σοι ώσπερ τελώνες er soll dir für einen Zöllner gelten Mt I817. ειμί ως τις ich bin jmdm. ähnlich v. äußerer u. innerer Ähnlichkeit 283 Lk640 1144 2227 u.ö. καθώς είμι wie ich bin AG 223 1J 32.7 417. άνεκτότερον εσται es wird erträglicher sein für jmdn. Lk 1012.14. τα σπλάγχνα αυτοϋ περισσοτέρως είς ύμάς έστιν s. Herz schlägt euch noch mehr entgegen 2Kor 7 is. III. In Verbindß. m. Präpositionen — 1. είναι άπο τίνος irgendwo herstammen (X., an. 2,4,13) J I44.

— 2. εις τινα sich auf jmdn. richten AG 2330 2Kor 7is IPt I21. εις τ. κοίτην zu Bett sein Lk II7. είς τον κόλπον J 1 is. Auch zu etwas werden (Bl-D. §145,1) εις χολήν πικρίας είναι zu Gallenbitterkeit werden AG 823. είς σάρκα μίαν Mt 19s Mk 108 I K o r 616 Eph 531 (überall G e n 2 , 2 4 . Vgl. Syntipas p.42,24 ούκ ετι ίσομαι μετά σοΰ είς γυναίκα), τ α σ κ ό λ ι α ε ί ς εύ-

θείας Lk3s (Jes 40,4). είς πατέρα 2Kor6i8 Hb Is (2Kö 7,14. lCh 22,10.28,6). είς το εν 1J58. zu etw. dienen (Inschr. v. Priene 50,39 [ca. II ν] είναι είς φυλακήν τ. πόλεως. Aesop., fab. 26,3 ZI. 5 Chambry είς ώφέλειαν. G e n

454

έστιν u. είς έλάχ. γίνεται, wofür zahlreiche Beispiele bei WSchmid, Atticismus 1887-'97, I 398. II 161.237. III 281. IV

455) mir ist es völlig gleichgültig IKor 43. — 3. εκ τίνος zu etw. gehören IKor 12isf. Mt 2673 Mk 1469f. Lk 2258 u.O. (vgl. X., mem.3,6,17; oft LXX). έκ τοϋ άριθμοϋ τών δώδεκα zu den Zwölfen gehören Lk223. V. Ursprung irgendwo herstammen 237 J I40 331 IKor I i s u.ö. ος έστιν έξ ύμών der euer Landsmann ist Kol 49. έξ ούρανοΰ, έξ άνθρώπων himmlischen (gotti.), menschl. Ursprungs sein Mt 2125 Mkll30 Lk204. erzeugt sein von (vgl. Sb 8141,21 f. [Inschr. I ν] ούδ' έκ βροτοϋ ήεν ανακτος, άλλά θεού μεγάλου

άγονος. Hen 106,6) Mt l2o. Bes. im johann. Sprachgebrauch έκ τοϋ διαβόλου είναι teufì. Ursprungs s. J 844 1J 38. έκ τοϋ πονηροϋ 3i2. έκ τοϋ κόσμου J 1519 1714.16 ÎJ 45. έκ της αληθείας ούκ είναι 221 J 1837 u.ä. Ziir Bezeichnung einer engen Beziehung έξ £ργων νόμου είναι (seine Religion) auf Gesetzeswerke gründen Gal 310. ό νόμος ούκ εστίν έκ πίστεως α. Gesetz hat nichts mit dem Glauben zu schaffen 312. — 4. εν τινι örtl. έν τοις πατρός μου im Hause m. Vaters Lk 249 (vgl. Jos., ant. 16,302 καταγωγή έν τοις Αντιπάτρου). έν τη οδφ auf d. Wege Mk IO32. έν τή έρήμφ

Mt 2426. έν άγρω Lk 152s. έν δεξιφ τοϋ θεοϋ zur Rechten Gottes RÖ834. im Himmel Eph 69. Übertr. im Lichte leben 1J29; vgl. 211 lTh54. im Fleisch Rö 75 88. API Kor 1,6. έν οΐς είμι in der Lage, in der ich mich befinde Phil 411 (X., Hell.4,2,1. Diod.S. 12,63,5. 12,66,4. Appian, Hann. 55 § 228 έν τούτοις ήν = befand s. in dieser Lage. Jos., ant. 7,232 έν τούτοις ήσαν = befanden s. in dies. Lage. Tesüob 35,6 έν τίνι έστίν). έ ν π ο λ λ ο ί ς ώ ν

άστοχήμασι API Kor 2,1. V. Zuständen: έν οόξη 2Kor 38. έν ειρήνη Lk 1121. έν εχθρςι 2312. έν κρίματι 2340. έν φύσει αίματος blutflüssig s. Mk52s Lk843 (vgl. Soph., Ai.271 ήν έν tfl νόσ. BHHW II,

ÎKI 28,4 (Herrn., fgm.26 p. 542 Sc. von

(Plut., Lucían. Achilles Tat. PSJ 413,20 [III

v]. LXX. Philo. Jos.) Fut. έ μ π ε ρ ι π α τ ή σ ω (Lev 26,12). Aor. 1 έ ν ε π ε ρ ι π ά τ η σ α (LXX) einhergehen, wandeln έν

αύτοΐς unter ihnen (neb. ένοικεΐν) 2Kor6i6 (Lev 26,12).* (1) V 940-6; X 2, 1225 έμπερίτομος, ov beschnitten Β 9 , 6 v.l. (d. Wort nur noch b. Ps.-K.lem., hom. p.4,22 Lag. u. Philostorg., KG. 3,4).*

692.* (1)

(0)

έμός, ή, 6v (seit Homer, auch LXX. Hen 10,2. TestSal. TestAbr [B nur dreimal], TestJob. Testluda 15,3. JosAs [zweimal]. grBar 11,6. ApkSed 6,4. AkrEz PI v.6. Apolog. außer Ar.) Pron. possess, mein (W-S. § 22,14. Bl-D. § 285 m. Anh.)

έ μ π ί | μ | π λ η μ ΐ (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 20,3P. TestJob. Test 12Patr. ParJer 9,20. JosAs 15,4 Kod. A. Philo. Jos. Just. Tat.30,1. - NF Ptz. έμπιπλών

— 1. adj. — a. attrib. häufig ohne bes. Nachdruck angewandt — α. statt gen. poss., wofür fast überall μου stehen könnte Mt 1820 J329 IO27 1511 RölOi. Nachdrückl. τη έμη χειρί eigenhändig (vgl. PSi 223,6 όλόγραφον χει^ί έμΑ) IKor I621 Gal 611 Kol 418 2Th 317

Phlmi9. ό έμος καιρός d. fur mich bestimmte Zeitpunkt, meine Zeit J 76.8. ή ημέρα ή έμή 856 u. ä. — β. d. gen. obi. vertretend (Aeschyl., Persi699 την έμήν αιδώ Scheu vor mir. X., Cyr. 3,1,28.8,3,32. Antipho 5,41. Jos., ant. 1,100) εις την έμήν .άνάμνησιν zur Erinnerung an mich IKor 1124f. Lk 2219. πίστις έμή Glaube an mich KPt 3 S. 15,21. — b. präd. J7i6 1424 I615. ούκ εστίν έμόν τοϋτο δοΰναι es ist nicht meine Sache, das zu geben Mt 2023 M k 1040 (Pia., leg. 2 p.664B έμόν αν εΐη λέγειν. Lucían, Jupp. conf. 10 ούκ έμόν τοΰτο. Jos., ant. 2,335 σόν έστι έκπορίζειν).

— 2. substant. τό έμόν mein Eigentum (vgl. Jos., ant.

A G 14 n ) Fut. έ μ π λ ή σ ω (LXX). Aor. 1 ένέπλησα.

Pass. Pf. έμπέπλησμαι; Ptz. έμπεπλησμένος. Aor. 1 ένεπλήσθην. Fut. έμπλησθήσομαι (LXX). Ipf. 3.Sg. ένεπίμπλατο MPol 12,1. Bl-D. §93.101 — 1. füllen, erfüllen δλην τήν πέτραν den ganzen Felsen bedecken Η 81,2. (vgl. Ez 35,8). Übertr. (vgl. Himerius, or.47 [ = or.3],4 μουσικές έμπ. = m. Gesang erfül-

len. Jes 29,19. Jer 15,17. Sir 4,12) τινά od. τί τίνος jmdn. o d . etw. mit etw. (Pia., 7. Brief 350 Ε πάντα κακών έμπεπλήκασιν. Jos., ant. 3,99) AG 1417. Pass. m. Gen. (Socrat., ep. 13,1. Appian, bell. civ. 2,77 § 324 μετανοίας. Heliodor

7,27,4 όργης. Jos., ant. 5,146 ύβρεως) έ. θ ά ρ σ ο υ ς και χ α -

ράς MPol 12,1

(Diod.S. 20,8,6 ένέπλησε τήν δύναμιν θάρ-

σους = d. Heer mit Mut) π ε ι ν ώ ν τ α ς έ ν έ π λ η σ ε ν α γ α θ ώ ν

(vgl. Ps 106,9 ψυχήν πεινώσαν ένέπλησεν αγαθών. Jer 38,25. - Eutecnius 4 p.41,26 ν. Dionysos: σύμπασαν γήν έμπιπλάντα τ. αγαθών. Appian, Hann. 60 p. 251 άνδρας έμπλήσας κακών = m. Übeln überhäufen) Hungernde hat

er mit Gütern gefüllt Lk I53 führt hinüber zu

18,199) Mt 2527 J 16i4f. Dafür τα ε μ ά (vgl. Phalaris, ep. 16. Jos., ant. 13,57. ApkSed 6,4. Tat.26,2) Mt 2015 Lk 1531 (Ps.-Callisth. 1,38,5 τά σά ημέτερα γενήσ.). J 1710. - OÍ έ μ ο ί (Ael. Arist.50,5 Κ. = 26 p.503D. oft Pap.; vgl. Preis. Jos., vi. 291) Apk 1314 v.l. (76)

Oft LXX, auch Jos., ant. 4,234 u.ö.) τ ι ν ά jmdn. L τ ή ν έαυτ ο ϋ ψ υ χ ή ν sich sättigen Η 56,7. Abs. (Dio Chrys.57 [74], 11. Appian, bell. civ. 2,64 § 268) ώ ς έ ν ε π λ ή σ θ η σ α ν als

έμπαιγμονή, ή ς, ή (Hapaxleg.) d. Spott έλεύσονται έν έ. έμπαΐκται es werden Spötter kommen mit Spott 2Pt 33.* (1) V 635; X 2, 1209

Sinne v. etw. genießen, s. an etw. freuen (vgl. s. an etw.

— 2. sättigen (Diod.S. 5,39,4 από λαχάνων έμπίμπλανται.

sie satt waren J 612. μετά τό έμπλησθηναι D 10,1. οί έμπεπλησμένοι d. Satten Lk 625. — 3. εμπλησθηναί τίνος sich an etw. sättigen im sattsehen Od.11,451. Auch Socrat., ep.27,5. S u s 32. Philo, deus imm. 151) Rö 1524.* (5) VI 127-31

έμπαίγμός, Oß, ό (Herodian, Gr.I 166,7. II 119,6) d. Spott, d. Verspottung (so Ez22,4. Sir 17,28. Wsh 12, 25. PsSal) od. martervolle Verhöhnung (2Makk 7,7 v. einer bes. schmachvollen Art der Tortur) neb. μάστιγες als Erfahrung d. Märtyrer Hb 113«.* (1) V 635;

έμπί(μ]πρημΐ (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 1 2 , 3 . TestSal 14,6. Tesüuda 5,5.7 [p]. Philo. Jos. Ath., R. 72,29. Bl-D. §93.101) Fut. έμπρήσω (LXX). Aor. 1

X 2, 1209

zen, anzünden, verbrennen π ό λ ι ν (OGIS 8,12. Ri 18,27.

ένέπρησα. Pass. Aor. ένεπρήσθην (LXX) in Brand set-

έμπίπτω

έμπροσθεν

Philo, aet., m.20. Jos., bell.5,411) Mt 227. ν α ό ν (Appian, Celt.6 § 2. Jos., bell.5,405) E P t 7 , 2 6 . - Von Fieber befallen werden od. anschwellen AG 286 v.l.; s. πίμπρημι.* (1)

πεσον. Pf. Ptz. έμπεπτωκότας (4Kö 25,11) hineinfal-

— 2. einhauchen, eingeben, begeistern (Hes., Theogonie 31 die Musen ένέπνευσαν δέ μ' άοιδήν θέσπιν, ϊνα κτλ. Plut., mor. 421 Β. PGM 2,84) ν. P r o p h e t e n ένπνεόμενοι υπό τ. χάριτος αύτοϋ IMg 8,2 (vgl. TestJob 41,5 Έλίους έμπνευσθεις έν τφ Σατανςί. Περί ϋψους 16,2 έμπνευσθείς υπό θεοϋ. Lucían, Phal.2,12 ν. d. Pythia: έμπνεΐται. Schol. zu Apollon. Rhod.4,1381 bis 1382 der Dichter έμπέπνευσται von d. Musen. Just., AI 36,1 προφητών ... έμπεπνευσμένων. Ath.9,1 ώς εί καί αυλητής αϋλόν έμπνεύσαι).* (I) VI 450f.

len — 1. eigtl. (Dio Chrys. 57 [74],22 εις βόθρον. Jos., ant. 4, 284 εις όρυγμα έ. βόσκημα) εις βόθυνον in e. Grube (Jes

έμποδίζω (seit Soph. Hdt. auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. Testluda 18,5 [α, ß-d], Jos., ant.19,226; vi.48. Tat.16,1)

517

2Makk 8,6.

έμπίπτω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 15,11. Test 12Patr. JosAs 24,17f. Ep.Arist. 161. Jos. Just., D.23,1. Mel., HE 4,26,3. Ath.34,2) Fut. έμπεσοϋμαι. Aor.2 ένέ-

24,18. Jer 31,44) Mt 12ii Lk639. έ. έπί πυρ ins Feuer fallen Η 10,9. — 2. hineingeraten in elw. b i l d l . (SIG 1170,3 εις νόσους. P.Tebt. 17,8f. [114 ν] εις δαπάνας. Just., D.23,1 εις άτοπα ... νοήματα; zeitlich Mel., HE 4,26,3 τοϋ πάσχα έμπεσόντος ... έν έκείναις ταίς ήμεραις) εις τους ληστάς unter d. Räuber geraten (Epikt.3,13,3 εις ληστάς έμπ. Porphyr., vi. Pyth. 15; vgl. Socrat., ep. 1,9 εις τ. ιππέας) Lk 1036. εις τ ά

άγκιστρα της κενοδοξίας έ. an d. Angelhaken d. Irrtums geraten IMg 11 (vgl. Schol. zu Pia., Theaet.l90E έμπεσούμεθα εις tò Πρωταγόρειον δόγμα), έ. εις χειρός τίνος in jmds. Hände fallen (Charito 8,3,7. Alciphr.3,36,1. Sir 38,15. Sus 23) EPt 11,48; εις χείρας θεοϋ Hb 1031 (vgl. 2Kö 24,14. ICh 21,13. Sir 2,18. Jos., am. 7,323). ε ι ς π ε ι ρ α σ μ ό ν l T i 6 » (vgl. Diod.S. 17,105,6 ένεπεσε εις λύπην και φροντίδα. Spr 17,20 εις κακά. lMakk

6,8 εις άρρωστίαν). είς κρίμα του διαβόλου 36. εις όνειδισμον και παγίδα τοϋ διαβόλου 37 (vgl. 69 u. Spr 12,13. Sir 9,3). εις ταύτας τάς πράξεις τάς πολλας in eine Menge dieser Dinge hineingeraten Η 40,5. εις έ π ι θ υ μ ί α ν 44,2 (vgl. lTi 69. - X., Hell.7,5,6 εις άθυμίαν. Ael. Aristid.37 p.701 D.). — 3. abs. einfallen, ausbrechen, entstehen (Pia., rep. 8 p. 545 D στάσις. Epikt.2,5,10 χειμών έμπεπτωκε) ζήλου εμ-

πεσόντος περί τίνος als Eifersucht entbrannte wegen ÎKI 43,2.* (7) (Spicq I, 243 f.)

έμπλαστρος, ου, ή (Philumen p. 12,22.14,28 u.ö. Galen, comp. med. 13 [XII 688.690 Κ.]. Oribas., eel.89,4: CMG VI 2,2 p. 267,28. Geopon. 12,12,2. Ar. 10,5. Kos. u. Dam. 47,65) d. Salbenverband, d. Pflaster als Heilmittel auf Wunden gelegt IPol 2,1.* (0) έμπλέχω (seit Aeschyl., auch P. Tebt. 39,17. P. Rein. 7,18 [beide II v] LXX. TestSal 5,8 εΐ£ φόνους) Pass. Pf. Ptz. έμπεπλεγμένος. Aor. 2 ένεπλακην. Fut. έμπλακήσομαι

518

Aor.l ένεπόδισα. Pass. Pf. Ptz. έμπεποδισμενον (Mel., fgm. 11). Aor. ένεποδίσθην (LXX) hindern τινί jmdn. (Aristot. Polyb. Epikt.2,22,15.17.3,4,6) m. flgd. Inf. ζήσαι IRö 6,2. μηδέν άλλήλοις einander keinerlei Hindernis bereiten 1K1 20,2.* (0) έμπολίτεύω

(seit Thu. Isokr.5,5, auch Jos.)

eigtl. Bür-

ger sein, Med. sich einbürgern, sensu malo sich einnisten, sein (Un)wesen treiben (v. Satan) API Kor 2,15.* (0)

έμπορεύομαι Fut. έμπορεύσομαι — 1. intr. Handel treiben (seit Thu.7,13,2; auch SIG 1166,1. Sb 9066 I 12. Ez 27,13. TestJob) J k 4 l 3 . — 2. trans, einhandeln, erkaufen (oft m. Akk. des sachl. Obj. [Philo, vi. cont.89. Jos., bell.1,514; ant.4,134]; selten m. Akk. der Pers., vgl. Achilles Tat.8,10,11. Athen.13,25 p.569F 'Ασπασία ένεπορεύετο πλήθη καλών γυναικών. S p r 3 , 1 4 )

υμάς έμπορεύσονται sie werden euch erkaufen (vgl. V. 1 τον άγοράσαντα αύτούς δεσπότην) 2Pt 23.* (2) έμπορία, ας, ή.(seit Hes. Hdt., auch SIG OGIS 629,164. P. Tebt.6,25 [II ν]. P. Gieß.9,3. CPJ 4526,14 έ. 'Ιουδαίων. LXX. Ep. Arist. 114. 60.61. Tesüos 11,5. TestAbr A 79,10. Fremdw.

185,32 [IV ν]. P. 0xy.76,10. Jos., c. Ap.l, im Rabb.) d.

Handel, d. Geschäft Mt 22s. έμπορίαν άσκείν Handel treiben 2K1 20,4 (d. Verbum soll zugleich zu θεοσέβειαν passen).* (l) έμπόριον, ου, τό (seit Hdt., auch Inschr. Pap. [Mayser 93,2]. LXX. Jos., ant.9,17) d. Handelsplatz οίκος έμπορίου (gen. epexeg.) Kaufhaus J 2 ΐ ί . * (1) έμπορος, ου, ό (d. Wort seit Homer) d. Kaufmann (seit Hdt. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Philo, op. m. 147. Jos., ant. 2,32.20,34. TestSeb 4,6. Fremdw. im Rabb.), u. zwar d.

(LXX. TestSal) verflechten, verwickeln, verstricken in u n s .

Großhändler im Ggs. zu κάπηλος, dem Krämer (z.

Lit. nur Pass. — 1. eigtl. v. Schafen, d. sich mit d. Wolle in Dornen fangen H 62,6 f. (Arrian, anab.6,22,8 v. Hasen, die s.

Ggs. vgl. Pia., rep.2 p.371 D) Mt 1345 v.l. Apk 183.11.1S.23. Dafür pleonast. άνθρωπος ε. Mt 1 3 4 5 . * (5) III 606

in Dornen verwickeln. Aesop., fab.74P. — 128 H.).

— 2. iibertr. ταϊς τοϋ βίου πραγματείαις sich in Handelsgeschäfte verwickeln 2Ti 24 (vgl. Epikt.3,22,69. Polyb. 24,11,3 τ. Έλληνικοις πράγμασιν εμπλεκόμενος). V. d .

Befleckungen der Welt umgarnt werden 2Pt 2 20.* (2) έμπλοκή, ής, ή

(Polyb.l8,l8,ll.15. Plut., mor.916D. P. Ryl. 124,28.150,12 [beide I n]) d. Flechten, d. Geflecht τριχών d. (kunstvolle) Haargeflecht (Nicol. Dam.: 90 fgm.2 Jac. Strabo 17,3,7 έ. κόμης) l P t 3 3 (v.l. έ κ π λ ο κ ή ς

od. έκ πλοκής).* (i) έμπνέω (auch έν-; seit Homer, auch LXX. TestSal. Test Job 41,5. Philo. Jos., bell.5,458; ant.12,256. Just., AI 36,1. Ath.9,1) Aor.l Ptz. έμπνεύσαντα (Wsh 15,11). Opt. 3.Sg. εμπνεύσαι (Ath.9,1). Pass. Pf. Ptz. έμπεπνευσμενων (Just., A l 36,1) — 1. atmen, schnauben übertr. απειλής και φόνου er schnaubte Drohung u. Mord A G 9 i (Bl-D. §174; z. Verbindg. mit Gen. vgl. Periktyone b. Stob.4,28,19 Άραβίης όδμ-ης έμπνέοντα. J o s 1 0 , 4 0 . Zur Sache Chio, ep.3,3 "Αρεος πνέω = Kriegslust schnauben. Theokrit 22,82 die beiden Gegner φόνον άλλήλοισι πνέοντες).

έμπροσθεν (auch ένπ-; seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. grBar. ApkSed 13,3. ApkMos. Philo. Jos. Just., D. 126,6.140,4 [auch zu AT-Zitaten mit u. gegen LXX]. Mei., P.61,444 (απέναντι Dt 28,66]) ε μ π ρ ο σ θ ε (SIG 371,13 [289/8 v],915,27) ApkPt 3,6; ursprgl. Ortsadv., dann als Präp. gebr. (Bl-D. § 104,2.214,1.6) — 1. Adv. — a. vorne ( G g s . ό π ι σ θ ε ν , wie X., equ.1,3. Polyb. 12,15,2. Aelian, v.h. 12,21. Palaeph.29,2. 2Ch 13,14. Ez 2,10) Apk4«. εις τό ε. nach vorne (Diod.S. 11,18,5. 19,26,10.19,83,2. Jos., c. Ap.l,203) π ρ ο δ ρ α μ ώ ν ε ι ς τ ό ε. er lief voraus Lk 194 (wo εις τό έ. pleonast. steht, wie Artem.2,9 p.93,2 προϊέναι εις τοϋμπροσθεν. Bl-D. § 484). τ ά ε. (erg. οντα; vgl. Χ., an.5,4,32.6,3,l4. l M a k k 13,27. Test Job 27,1; Stellen im Dialog Just., D. 126,6.140,4) d. voraus-

liegende (Ziel) Phil 313. — b. nach vorne, vorwärts πορεύεσθαι ε. (X., Cyr.4, 2,23) Lk 1928. αί L έκκλησίαι d. Kirchen weiter vorwärts IPol 8,1. — 2. uneigtl. Präp. m. Gen. (s. zu ανά a. Anf.) vor — a. rein lokal (X., Cyr.3,2,5. Jos., bell.6,366) H 79,7 (Ggs. όπίσω). ε. τοϋ ναοϋ vor dem Tempel (Cebes, tab. 1,1 ) ÍKI 41,2. ε. τοϋ θυσιαστηρίου Mt 524. ε. τοϋ βήμα-

έμπτύω

έμφωνέω

τος AG 18it. ε. του Ίησοϋ Lk5i»; vgl. 142. ApkPt 3,6. EPt 4,12. γονυπετεΐν ε. τίνος vor jmdm. d. Kniee beugen Mt 27 29. πίπτειν ε. των ποδών τίνος jmdm. zu Füßen fallen Apk 19 io 22g. βάλλειν ε. τίνος Mt 76

prooem.7 αύτοΐς θεούς έμφανίζεσθαι λέγοντες. Philo, leg. all. 3,101. Jos., bell.6,47: ant. 1,223. W s h 1 7 , 4 . τοις μή άπιστού-

519

(PGM 4,1229 βάλε ε. αύτοϋ κλώνας έλαίας). μ α σ τ ι γ ο ϋ ν τ ε ς

εαυτούς ε. τούτων των ειδώλων sich vor diesen Götzenbildern ApkPt Bodl.

auspeitschend

— b. = in Gegenwart von, gegenüber ( G e n 4 5 , 5 ) ό μ ο λ ο γ ε ΐ ν u . ά ρ ν ε ι σ θ α ι M t 1032Γ. 2670 Lk 1 2 e ; v g l .

520

σιν αύτφ Did., Gen. 248,19) πολλοίς Mt 2753. σοί Η 9,2; vgl. 18,2. τ φ προσώπω τοΰ θεοϋ vor d. Angesicht Gottes e. (ν. Christi Erscheinen vor Gott im Himmel) H b 924.

— b. bildl. v. inneren Vorgängen (vgl. Wsh 1,2. Philo, leg. alleg.3,27) εμφανίζω αύτω έμαυτόν ich werde mich ihm offenbaren J 1421.

Gal 214. Bes. v. dem Hintreten od. der Vorführung vor den Richter σταθηναι M t 2 7 i i ; auch den göttlichen 2532 Lk 2136 ITh 219 3i3. EPt 11,48; vgl. 2Kor5io. Doch ist nicht an allen Stellen, an denen Menschen ε. του θεού od. ε. του κυρίου stehen od. treten, das richterl. Moment ausschlaggebend; vgl.

anzeigen (Hippol., Ref.vili, 9,8), bes. auch v. der offiziellen Anzeige bei der Behörde (wie Enteux.27,9 [221 v], UPZ 42,18 [162 ν], P. Eleph.8,3. 2Makk 11,29), m. flgd. ότι (X., Cyr.8,1,26) Hb 1114. τινί τι (X., mem.4,3,4.

ITH 13 3 9 1J 319. — c. = in Sicht von, vor Augen (SIG 1173,14 [138 n] der Geheilte ηύχαρίστησεν εμπροσθεν τοΰ δήμου) M t S16 61 172

πρός τινα jmdm. etw. AG 2322. έ- τινί κατά τίνος jmdm. eine Anzeige gegen jmdn. erstatten (Jos., ant. 10, 166) 24i 252. έ. περί τίνος über jmdn. 2515 (vgl. P. Hib.

2313 (vor der Nase). Mk 2i2 92 Lk 1927 J 1237 AG 104. — d. Unterwürfige Redeweise ist es, statt den Hochstehenden, bes. Gott, direkt m. dem, was geschieht od. getan wird, in Verb, zu setzen, es „vor

— 2. kundtun, deutlich machen, erklären, mitteilen,

Diod.S. 14,11,2. E s t h 2 , 2 2 . Jos., ajit.4,43) E P t 1 1 , 4 3 . τ ί

72,4 [III ν], PSI 400,2. 2 M a k k 3 , 7 . Hen 22,12. Jos., ant. 14,

226). τινί mit flgd. δπως 23is (vgl. PSI 442,23f. [III v] ταύτα δε ένεφάνισά οοι, δπως α ν μηδείς σε παρακρούηται). Vgl. Haenchen '77, S.617 u.ö.* (10) IX 7f.; Χ 2, 1288

i h m " g e s c h e h e n o d . t u n z u l a s s e n (vgl. Dalman, Worte

171-74): έπακοΟσαι ε. αύτοϋ εθνη daß Völker (vor) ihm gehorchen Β 12,11 (Jes 45,1). ποιείν το πονηρον ε. τοΰ κυρίου Η 30,2 (vgl. Ri 2,11.3,12. 4,1). ευδοκία ε. σου dir wohlgefällig Mt 1126 Lk ΙΟ21. θέλημα έ. τ. πατρός μου Mt 1814. — e. vor - her πορεύεσθαι ε. τίνος vor jmdm. hergehen

(UPZ 78,15 [159 ν] εμπροσθεν αύτών έπορευόμην)

J 104. Β 11,4 (Jes 45,2). προπορεύεσθαι ε. τίνος 3,4 (Jes 58,8); vgl. 4,12. άποστέλλεσθαι ε. τίνος (Gen 24,7.32,4) J 328. σαλπίζειν ε. τίνος vor jmdm. her posaunen Mt 62. την όδόν κατασκευάζειν ε. τίνος Mt I l i o Lk727. — f . V. R a n g e (Pia., leg. 1 p.631 D. 5 p.743E. 7 p.805D. Demosth. 56,50 είναι ε. τίνος. G e n 4 8 , 2 0 ) ε. τ ί ν ο ς γ ί ν ε -

σθαι jmdn.

überholen, (im Rang) übertreffen J 115.30

(Plut., Perikl.11,1 oï αριστοκρατικοί ... Περικλέα .. πρόσθεν όρώντες γεγονόντα των πολιτών). W o l l t e m a n ε. τ ί ν ο ς γ .

hier (wie 3K.Ö 3,12.16,25.33. 4K.Ö 18,5. Pre 1,16. 2 , 7 . 9 Jos., ant.1,109; vgl. Demetr.: 722 rgm.1,12 Jac. ετει ένί

εμπροσθεν) zeitl. fassen = „früher als jmd. sein", dann würde das begründende οτι πρώτος μου ήν e. reine Tautologie ergeben. S. -zu όπίσω 2b.* (48)

έμπτύω

Fut. έμπτύσω. Aor. 1 ένέπτυσα. Pass. Fut. 1 εμπτυσθήσομαι anspuk(seit Hdt., auch Pap. LXX)

ken τ ι ν ί jmdn. (vgl. Aristot., fgm.347 b. Aelian, v.h. 1,15. Nicol. Dam.: 90 fgm.103g, 2 Jac. Ps.-Callisth.l,18,9) M k 1034

1465 1519. ταις οψεσί τίνος jmdm. ins Gesicht spukken EPt 3,9. εϊς τινα Mt 2730. εις τό πρόσωπον τίνος jmdm. ins Gesicht spucken (Herondas 5,76. Plut., apophth. 189A. Enteux.79,7 [218 v]. N u m

1 2 , 1 4 . TestSeb

3,4) Mt 2667. Abs. anspucken v. Sündenbock Β 7,8 f. P a s s . (TestSeb 3,7. Musonius 10 p.52H.) Lk 1832.* (6) V 633 f.

έμφανής, ές (seit

Aeschyl., auch Inschr. Pap.

LXX. Philo,

aet. m.56. Jos.) sichtbar έμφανη γενέσθαι sichtbar werden (Jos., ant. 15,52. Just., D. 110,1) τινί jmdm. (Aelian, v.h. 1,21) A G 1040 v. A u f e r s t a n d e n e n ^Ps.-Plato, Alcib.2 p. 141 Α θεός έμφανής γίγνεται). έ . έ γ ε ν ο μ η ν ich wurde of-

fenbar Rö IO20 (Jes 65,1). In gleicher Bed. έ. ειναί τινι (P. Oxy.260,11 [59 n]; vgl. Ml 4,1). ETh 37 ( = Ox 655,2). SJCh (Ox 1081 Z1.2; Klostermann S.25,2).* (2)

έμφανίζω (seit Eur. Pia. Χ. u.a., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal 3,7. TestAbr Β 109,1. Philo. Jos.) F u t . ε μ φ α -

έμφοβος, OV (d. Wort = „furchtbar" t>. Soph., Oed. C.39) erschrocken, in Furcht (Theophr., char., 25,1. Vett. Val. 59,7. PGM 13,87,3./ Zauberpap.: Sb 7452,13. I M a k k 1 3 , 2 V.l. [Kappler]. Sir 19,24) ε. γίνεσθαι in Schrecken

gesetzt

werden (vgl. Aesop, fab.49P. = 83 H.) Lk 24 5.37 A G IO4 2 2 9 v.l. 2425 Apk 1113.* (5) IX 204

έμφςάσσω (seit Thu., auch P. O s i g l i , 130.169 [235 n], LXX. Jos., ant. 9,36.12,346) A o r . 1 ε ν ε φ ρ α ξ α verstopfen τό στόμα d. Mund stopfen (Demosth. 19,208. Esth 4,170. Hi 5,16. Ps 62,12) v. Rachen d. Ungetüms ( D a 6 , 2 3 T h e o d . ; vgl. Aelian, n.a. 14,8 p.345,7) ti 2 3 , 4 . * (0)

έμφύρω (Aeschyl., fgm.446 Mette [ = 38 Ν.] ϊπποι δ' έφ' ϊπποις έμπεφυρμένοι. Lycophron 1380. E z 2 2 , 6 V.l.) P a s s . P f . Ρ ΐ ζ . έ μ τ ΐ ε φ υ ρ μ ε ν ο ς hineinmischen, hineinkneten έ μ πεφυρμένος τινι in etw. verstrickt, verwickelt in irdische Geschäfte Η 40,4.74,1.97,1 f. M. d. Welt 44,2.* (0)

έμφυσαω (seit Aristoph. Hippokr., auch med. Text in P. Oxy. 1088,25 [I n], LXX. TestSal D 7 , 6 . ApkMos 33. Philo) Fut. έμφυσήσω (Ez 21,36). Aor. 1 ένεφύσησα anhauchen τινί jmdn. 1 Kl 39,6 (Hi 4,21). Abs., falls d. αύτοΐς nicht auch zu ένεφύσ. gehört, zwecks Übertragung d. Geistes J 2022 (vgl. Gen 2,7. Wsh 15,11. Philo, op. m.135 ô ένεφύσησεν, ούδέν ήν ετερον ή πνεύμα θείον. PGM 13,762f. ό ένφυσήσας πνεύμα ά ν θ ρ ώ π ο ι ς εις ζωήν. Stephan. Byz. s. ν. Ίκόνιον: d. Sintflut z. Zt. des Deukalion vernichtete alle [πάντες]. Als d. Erde wieder trocken war, ό Ζεύς έκέλευσε τ φ Προμηθεί και τη Ά θ η ν φ είδωλα διαπλάσαι έκ τού πηλού, και προσκαλεσάμενος τούς ανέμους έμφυσήσαι πάσιν έκέλευσε καί ζώντα άποτελέσαι).* (1) II 533

έμφυτος, OV eingepflanzt (seit Vorsokr. Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. W s h 1 2 , 1 0 . Ps.-Phokyl. 128. Philo. Jos., bell. 1, 88; ant. 16,232. Just. Ath., R.63,19 u.ö., meist: durch die Natur eingepflanzt, angeboren) v. nachträglicher Einpflanzung (Hdt.9,94,3 εμφυτον αύτίκα μαντικήν είχε) λ ο γ ο ς ε.

d.

(euch) eingepflanzte Wort des Evangeliums Jk I21. ή ε. δωρεά της διδαχής αύτοΰ d. eingepflanzte Gabe seiner Lehre Β 9,9. ούτως ε. της δωρεάς πνευματικής χ ά ρ ι ν είλήφατε in solchem Maße habt ihr die Gnade der geistl. Gabe eingepflanzt erhalten 1,2 (ού

sichtbar machen

τ ό v . l . ; vgl. ed. Bihlmeyer u. Windisch, Hdb. z.St.).* (1) IX 174,652

— 1. offenbaren — a. eigtl. έ. σεαυτόν τινι J 1422 (vgl. Ex 33,13.18 έμφάνισόν μοι σεαυτόν). Pass. sichtbar werden, erscheinen τινί jmdm. (Diog. Laert.,

Lk 1624D. Vgl. auch έκφωνέω.* (0)

νίσω. Aor. 1 ένεφάνισα. Pass. Aor. ένεφανίσθην

έμφωνέω

(sonst

nicht

belegt)

v.l.

zu

φωνέω

521

522

έν

έν

έ ν (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Interlest. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) Präp. m. d. Dat. (Lit. b. άνά u. εις a.

ren Lk 421 (vgl. Ri 17,2. 4 K ö 23,2. Bar 1,3 f.), w o die W o r t e sprachl. e b e n s o g u t zu π ε π λ ή ρ ω τ α ι wie zu ή γ ρ α φ ή α υ τ η (diese vor e u r e n O. verlesene Schriftstelle) g e h ö r e n k ö n n e n , έ ν ό φ θ α λ μ ο ΐ ς τ ί ν ο ς in den Augen, nach dem Urteil jmds. (Wsh 3,2. Sir 8,16. J d t h 3 , 4 . 1 2 , 1 4 . I M a k k 1,12) M t 2142 (.Ps 117,23). εν τ ι ν ι in d e r gleichen B e d e u t u n g s c h o n bei d. Trag.

Anf.). D . G e b r . dieser Präp. ist so vielseitig, a b e r a u c h o f t so v e r s c h w o m m e n , d a ß e. g e n a u e Systematik u n m ö g l i c h ist. D. H a u p t k a t e g o r i e n müssen d a h e r g e n ü g e n , d. G e b r a u c h im einzelnen Falle feststellen zu h e l f e n . I. örtl. — 1. eigtl. — a. in v. R a u m , i n n e r h a l b dessen sich etw. b e f i n d e t : έν τη π ό λ ε ι Lk 737. έ ν Βηϋλέεμ Mt 2i. έ ν t f l έ ρ ή μ φ 3 l (Just., D. 19,5; vgl. Just., AI 12,6 έν έρημίςι).

έν τ φ ί ε ρ φ AG 542. έ ν ο ί κ ω lTi 3 is u . s . ο. έν τ ο ι ς τ ο υ π α τ ρ ό ς μ ο υ im Hause meines Vaters Lk 249 (vgl. Jos., ant. 16,302 ; c. Ap. 1,118 έν τοις τοϋ Διός. P. Tebt. 12,3. P. Oxy. 523,3. T o b 6 , 1 1 S). — b. auf έ ν τ φ ο ρ ε ί (Χ., an. 4,3,31. Diod.S. 14,16,2 λόφος έν φ = Anhöhe, auf der. Jos., ant. 12,259. Just., D.67,9 έν δρει Χωρήβ) J 420f. H b 8 s (Ex 25,40). έ ν τ η ά γ ο ρ ζ ί auf

(Soph., Oed. C. 1213 έν έμοί = nach meinem Urteil; Ant.925 έν θεοΐς καλά; auch Pia., Prot.337 B. 343C) έ ν έ μ ο ί I K o r 14ll ;

möglicherweise g e h ö r e n J 321 (s. u. 5d) u n d Jd ι hierher. - Im „ f o r e n s i s c h e n " Sinn k a n n ε ν τ ι ν ι vor dem Forum.jmds. s e i n (Soph., Ant.459. Pia., Gorg.464D; leg. 11.916B. Ael. Aristid.38,3 K. = 7 p.71 D.; 46 p.283. 334D. Diod.'S. 19,51,4. Ps.-Heraklit, ep.4,6; doch geht an einigen dieser Stellen die Bedeutung nicht erkennbar über das „im Beisein von" [s.o.] hinaus) έ ν ύ μ ι ν IKor 62 ( m ö g l . ist a u c h durch

euch ; s.u. III 1b). — 4. zur Bez. e. n ä h e r e n Beziehung — a. unter, in

d. Markt M t 203. έν τ η ό δ φ auf d. Wege 525. έν πλαξίν auf Tafeln 2Kor 33. έ ν (τφ) ο ύ ρ α ν φ am Himmel

(seit Homer, auch P. Tebt.58,41 [III v], Sir 1 6 , 6 . 3 1 , 9 . I M a k k 4 , 5 8 . 5 , 2 . TestAbr Β 9 S. 13,27. Just., AI 5,4 έν βαρ-

(Arat., phaen. 10. Diod.S. 4,61,6. Plut., mor.359D τάς ψυχάς έν ούρανώ λάμπειν άστρα. Tat. 12,2 τά άστρα τά έν αύτώ)

βάροις) έ ν τ η γ ε ν ε φ τ α ύ τ η unter d. (Jetzt l e b e n d e n ) Generation M k 838. έν τ φ γ έ ν ε ι μ ο υ unter m. Stam-

AG 2t9 (Jo 3,3). Apk 12i. I E p h 19,2.

mesgenossen

— c. d. N ä h e b e z . an, bei (Soph,, fgm.37 [34 Ν.2], έν παντί λίθφ = an jedem Stein. Artem.4,24 p. 217,19 έν Τύρω = in d. Nähe von T. Polyaenus 8,24,7 έν xfj νησΐδι = bei d. Insel. Diog. L. 1,34.85.97 τά έν ποσίν = was vor den Füßen ist. Jos.,

έν τ ώ ο χ λ φ in d. Volksmasse

vi. 227 έν Χαβ.) έν τ α ι ς γ ω ν ί α ι ς τ ω ν π λ α τ ε ι ώ ν M t 6s. έν τ φ γ α ζ ο ω υ λ α κ ε ί φ (s.d.) J 820. έ ν τ φ Σ ι λ ω ά μ bei d. Siloamquelle Lk 134. κ α θ ί ζ ε ι ν έν τη δεξιφ τ ί ν ο ς ζ. Rechten jmds. sitzen (vgl. l E s r 4,29) E p h l 2 o H b l 3 8i. — d. bei Zitaten u. A n g a b e n ü b e r d. Inhalt v. S c h r i f t w e r k e n : in (Ps.-Demetr. c-226'ώς έν τω Εύθυδήμφ. Simplicius, in Epict. p.28,37 έν τφ Φαίδωνι. Ammon. Hermiae in Aristot. de. interpret, c.9 p. 136,20 Busse έν Τιμαίφ παρειλήφαμεν = haben wir überliefert erhalten. 2 M a k k 2 , 4 . l E s r 1 , 4 0 . 5 , 4 8 . Sir 5 0 , 2 7 . Just., AI 60,1 έν τφ παρά Πλάτωνι Τιμαίφ^ έ ν τ η έ π ι σ τ ο λ η · 1Κογ59. έ ν τ ώ ν ό μ φ

G a l 114 (Just., D.51,1 u.ö. έν τφ γένει ύμών).

M k 530 (vgl. Sir 7,7). έν

ά λ λ ή λ ο ι ς untereinander (Thu.1,24,4. Just., D.101,3) RÖ 112 155. έ ν τ ο ι ς ή γ ε μ ό σ ι ν ( = unter den Befehlshabern: Diod.S. 18,61,2. Appian, bell, civ.5,21 §84) ' Ι ο ύ δ α M t 26 u . a . έ ν ά ν θ ρ ώ π ο ι ς unter den Menschen (wie Himerius, or.48 [14],11. Just., AI 23,3. D.64^7) L k 2 l 4 . — b. v o n G e w ä n d e r n u . ä . : in, mit (Hdt.2,159,3. X., mem.3,11,4. Diod.S. 1,12,9. Herodian 2,13,3. J d t h 10,3.

I M a k k 6,35. 2 M a k k 3,33) ή ι ι φ ι ε σ μ ε ν ο ν έν μ α λ α κ ό ΐ ς mit weichen Gewändern bekleidet Mt 118. περιβ ά λ λ ε σ θ α ι έν ί μ α τ ί ο ι ς Apk 3s 44. ε ρ χ ε σ θ α ι έν ένδύμ α σ ι π ρ ο β ά τ ω ν in Schafskleidern kommen M t 715. π ε ρ ι π α τ ε ϊ ν έν σ τ ο λ α ΐ ς in langen Gewändern einhergehen M k 1238 (Tat.2,1 έν πορφυρίδι περίπατων); Vgl. AG IO30 M t 1121 Lk 1013. έ ν λ ε υ κ ο ι ς in Weiß (Artem. 2,3.4,2 έν λευκοϊς προϊέναι. Epikt.3,22,1) J 2 0 l 2 . Η 2 3 , 1 .

Lk 2444 J 145. εν τ ο ι ς π ρ ο φ ή τ α ι ς AG 1340. έν Ήλίςι ίη

Entspr. wohl έν σ α ρ κ ί im Fleische (vgl. Diod.S. l, 12,9

der Eliasgeschichte Rö 112 (Just., D.I20,3 έν τφ Ιούδα), έ ν τ φ Ώ σ η έ 925 (Just., D.44,2 έν τφ Ιεζεκιήλ), έ ν Δ α υ ί δ

Götter erscheinen έν ζφων μορφαϊς) l T i 316 Ì J 42 2J 7. έ ν

im Psalter (mögl. a u c h durch D.\ s.u. III lb) H b 4 7 . έ ν έ τ έ ρ φ π ρ ο φ ή τ η in e. andern Propheten Β 6,14. — e. ubertr. a u f N i c h t s i n n l . (vgl. Tat. 26,1 τα έν ύμϊν) φ α ν ε ρ ο ϋ σ θ α ι έν τ α ΐ ς σ υ ν ε ι δ ή σ ε σ ι im Gewissen offenbar werden 2 K o r 5 i i . έ ν τή καρδίςι M t 528 1319 u.ö.

— 2. zur Bez. d. Obj., a n d e m etw. geschieht, sich etw. zeigt o d e r a u s d e m etw. e r k a n n t w i r d : an ϊ ν α ο ύ τ ω ς γ έ ν η τ α ι έ ν έ μ ο ί damit so an mir geschieht l K o r 9 l 5 (Just., D. 77,3 τοϋτο γενόμενον έν τφ ή μετέχω

Χριστφ). μήτι έν έ μ ο ί ά ν ε κ ε φ α λ α ι ώ θ η ή ι σ τ ο ρ ί α PrJk 13,1 (s. d. Art. άνακεφαλαιόω a. Ε.), π ο ί ε ΐ ν τι εν τίνι etw. mit jmdm. machen (Epikt., ench.33,12. Ps.-Lucian, philopatr. 18 μή έτεροΐόν τι ποίησης έν έμοί. G e n 4 0 , 1 4 .

J d t h 7,24. l M a k k 7,23) Μ Π 7 ΐ 2 L k 2 3 3 i . έ ρ γ ά ζ ε σ θ α ί τι ε ν τ ι ν ι Mk 14ί. ε χ ε ι ν τι εν τ ι ν ι etw. an jmdm. haben J 3i5; vgl. 1430. ϊ ν α δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς ν α ό ν έ ν τ φ ί δ ί φ σ ώ μ α τ ι ά ν α δ ε ί ξ η API K o r 2,17 (s. άναδείκνυμι a. Ε.). Bes. bei Verben d. A n s t o ß e n s : π ρ ο σ κ ό π τ ω , π τ α ί ω , σ κ α ν δ α λ ί ζ ο μ α ι ; s . d . Art. - γ ι ν ώ σ κ ε ι ν ε ν τ ι ν ι an jmdm. o d . etw. erkennen (klass. Sir 4 ; 24.11,28. 26,9) Lk2435 J 1335 l J 3 i 9 . μ α ν θ ά ν ε ι ν έ ν τ ι ν ι an jmdm. lernen 1 Kor 4 6. ζητείν τι ε ν τ ι ν ι etw. an jmdm. suchen 42. ό ρ ά ν ε ν τ ι ν ι Phil l30. — 3. zur Bez. d. A n w e s e n h e i t e. Pers. : vor, bei, in Gegenwart von (Od.2,194. Eur., Andr.359. Pia., leg.9 p.879B. Demosth. 24,207. Polyb.5,39,6. Epikt. 3,22,8. Appian, Maced. 18 § 2 έν τοις φίλοις = in Gegenwart seiner Freunde. Sir 19,8. J d t h 6 , 2 . P. Petr.II 4 [6], 15 f. [255/4 ν] δινόν γάρ έστιν έν δχλψ άτιμάζεσθαι = vor einer Volksmenge) σ ο φ ί α ν λ α -

λ ο ϋ μ ε ν έν τ ο ι ς τελείοις in Gegenwart

der

Erwachse-

nen I K o r 26 (Simplicius in Epict. p. 131,20 λέγειν τά θεωρήματα έν ίδιώταις). έ ν τ. ώ σ ί ν ύ μ ώ ν vor euern Oh-

π ά σ η τ η δ ό ξ η α ύ τ ο ϋ in allem seinem Glanz M t 629 (vgl. I M a k k 10,86). έ ν τ. δόξη τ ο υ π α τ ρ ό ς von dem Glänze des Vaters umgeben I627; vgl. 2531 M k 8 3 8 Lk 931. — c. zur E i n f ü h r u n g der Pers., die j m d n . begleiten, o d . der Sachen, die j m d . mitbringt, mit d e n e n j m d . ausgerüstet, b e h a f t e t ist, mit — α. bes. von d. H e e r e s m a c h t ( I M a k k 1,17.7,14.28 u . ö . ) : έ ν δ έ κ α χ ι λ ι ά σ ι ν ύ π α ν τ ή σ α ι mit zehntausend Mann entgegentreten Lk 1431 (vgl. I M a k k 4,6.29 συντ)ντησεν αύτ ο ΐ ς ' Ι ο ύ δ α ς έν δεκα χ ι λ ι ά σ ι ν α ν δ ρ ώ ν ) , η λ θ ε ν έ ν jxuρ ι ά σ ι ν α ύ τ ο ϋ Jd ΐ4 (vgl. J d t h 16,3 ή λ θ ε ν έν μ υ ρ ι ά σ ι δ υ ν ά μ ε ω ς αύτοϋ). — β. in Verb, m i t S a c h e n (oft LXX, jedoch auch z. Β. P. Tebt.41,5 [ca. 119 v]. 16,14 [114 v]. 45,17 u.ö., wo Leute έν μαχαίρη, έν δπλοις.ίηβ Dorf od. Haus dringen. - Just., D. 86,6 της όξινης, έν η πεπορευμενοι ήσαν ... κόψαι ξύλα) ε ν ρ α β δ φ

ε ρ χ ε σ θ α ι mit d. Stock men

(als Züchtigungsmittel)

kom-

I K o r 421 (vgl. Lucian, dial, mort.23,3 Έρμήν καθικόμε-

νον έν Tfl ράβδφ. G e n 32,11. l K ö 17,43. l C h 11,23. Dßm., Β 115 f.). έν π λ η ρ ώ μ α τ ι ε ύ λ ο γ ί α ς mit d. vollen Segen Rö 1529. έν τη β α σ ι λ ε ί ς α ύ τ ο ΰ Mt 1628. έ ν α ΐ μ α τ ι H b 925 (vgl. M i 6,6). έν τ φ υ δ α τ ι κ α ι έν τ φ αϊμ α τ ι 1J 5 6. έν π ν ε ύ μ α τ ι κ α ι δ υ ν ά α ε ι τ ο ϋ ' Η λ ί ο υ ausgerüstet mit d. Geist u. d. Kraft a. Elias Lk 117. φ θ ά ν ε ι ν έ ν τ φ ε ύ α γ γ ε λ ί ω mit α. Verkündigung d. Εν. kommen 2Kor 1014. μή έν ζύμη π α λ α ι φ nicht behaftet mit altem Sauerteig IKor 58. — d. z u r Bez. e. Z u s t a n d e s (so häufig bei γίνομαι, ειμί. Attik. P. Petr.II 11 ( 1 ),7f. [III ν] γράφε, ϊνα είδώμεν έν οις ει. 39 (g), 16. UPZ 110,176 [164 ν] u.a. LXX. Just., ΑΙ 13,2 πάλιν έν αφθαρσία γενέσθαι. 67,6 τοις έν χρείρ ούσι. Tat. 20,2 ούκ έστι γάρ άπειρος ό ουρανός ... πεπερασμένος δέ και έν τέρματι. Mel., h e 4,26,6 έν ... λεηλασία): ύ π α ρ χ ω ν έ ν β α σ ά -

523

έν

νοις Lk 1623. έν τφ θ α ν ά τ φ 1J 3 Μ. έν ζωή Rö 5ιο. έν τ ο ι ς δ ε σ μ ο ΐ ς P h l m i 3 (Just!, A l l 2,11 έν δ. γενέσθαι),

έν πειρασμοΐς lPt le. έν πολλοίς ών άστοχήμασι API Kor 2,1. έν όμοιώματι σαρκός Rö 83. έν πολλφ άγώνι lTh 22. έν φθορφ im Zustande d. Verweslichkeit lKor 1542. έν έτοίμφ εχειν 2Kor ΙΟί (vgl. P. Eleph. 10,7 [223/2 ν] τ. λοιπών έν έτοίμφ δντων. Ρ. Genf 76,8.

3Makk 5,8). έν έκστάσει im Zustande d. Verzückung AG 115 (G|s. Just., D. 115,3 έν καταστάσει ών). V. E i g e n s c h a f t e n : εν πίστει κ. αγάπη κ. αγιαστώ lTi 2 is. έν

κακία καί φθόνφ Tit 33. έν πανουργιςι 2ΚΟΓ42. έν εύσεβείρ και σεμνότητι 1 Tim 22. έν τή άνοχϋ τοΰ θεοϋ Rö 326. — 5. zur Bez. e. engen Verbindung: — a. iìbertr. auf Pers., um e. Erfüllt-, Ergriffensein durch etw. zu bez.: in jmdm. = in seinem Innern έν αύτφ κατοικεί πάν το πλήγωμα in ihm wohnt d. ganze Fòlle Kol 29. έν αύτφ έκτισθη τα πάντα (wohl lokal zu verstehen, nicht instrumental, weil έν αύ. sonst mit dem flgd. δι' αύ. zusammenfallen würde) alles ist in ihm geschaffen Kol l u (vgl. M. Ant.4,23 έν σοι πάντα. Herrn.5, 10). εν θεφ κεκρυπται ή ζωή ύμών euer Leben ist in Gott verborgen 33; vgl. ¿3. V. d. Sünde im Menschen Rö7i7f.; vgl. κατεργάζεσθαι 7β. V. Christus, d. als pneumat. Wesen d. Menschen erfüllt 8 io 2Kor 13s, in ihnen bleibt J 6s«; lebt Gal 22«, Gestalt gewinnt 4i9. V. göttl. Wort: ουκ εστίν έν ήμιν ÍJ lio; μενειν εν τινι J 538: ένοικεΐν ΚοΙ3ιβ. V. Geist: οίκεΐν (ένοικεΐν) εν τινι Ro89.il 1ΚΟΓ3Ι6 2Ti IM. V. Gnadengaben lTi 414 2T¡ 16. V. Wunderkräften ένεργειν εν τινι in jmdm. wirksam sein Mt 142 Mk6i4. Dieselbe Redensart von Gott oder bösen Geistern, die etw. in den Menschen wirken: lKor 126 Phil 2i3 Eph 22 u.ö. — b. bes. zur Bez. bestimmter seelischer Vorgänge, wobei d. Innerlichkeit d. Prozesses hervorgehoben werden soll : έν έαυτφ bei sich d. h. im Stillen διαλογίζεσθαι Mk2g Lkl2i7; διαπορεΐν AG 1017; είδέναι J 6βι; λέγειν Mt 39 921 Lk 749; ειπείν 739 u. ö.; έμβριμάσθαι J 1138. — c. v. Ganzen, m. dem d. Teile eng zusammenhängen: μενειν έν τη άμπέλω am Weinstock bleiben J 154. έν ένί σώματι μέλη πολλά εχομεν an einem Leib haben wir viele Glieder Rö 124. κρέμασθαι εν τινι an etw. hängen Mt 2240. — d. bes. im paul. u. joh. Sprachgebr. zur Bez. e. engen persönl. Verhältnisses: v. Christus είναι, μενειν έν τφ πατρί (έν τφ θεφ) J 1038 1410Γ.; u. ν. d. Christen 1J324 4i3.isr. in Christus sein oder bleiben J 1420 1541. μενειν έν τφ υΐφ καί έν τφ πατρί 1J 224. εργα έν θ ε φ είργασμένα in d. Gemeinschaft mit Gott getan J 3n (doch s.o. 3). - Bei Pis wird sehr häufig d. Verh. d. einzelnen zu Christus durch d. Formel έν Χριστφ, έν κυρίφ o.ä., deren Sinngebung sich allerdings nach dem jeweiligen Textzusammenhang richtet, ausgedrückt, auch umgekehrt έν έμοί Χριστός Gal 220. - Für dieses neue Lebensprinzip hat Paulus d. verschiedensten Ausdrucksweisen: Leben in Chr. Rö 611.23. Lieben in Chr. 839. Gnade, d. in Chr. geschenkt ist lKor 14. Freiheit in Chr. Gal 24. Segnung in Chr. 314. Einheit in Chr. 328. στήκειν έν κυριω fest im Herrn stehen Phil 41. εύρεθήναι έν X. in Chr. erfunden werden 39. είναι έν X. lKorl30. oi έν Χ. Rö8i. - lPt5i4. κοιμάσθαι έν Χ., άποθνήσκειν έν κυρίφ lKorl5i8. - Apk 1413. ζφοποιεϊσθαι lKor 1522. - Bes. häufig findet sich die Formel bei Verben, d. e. Überzeugung, Hoffnung u.ä. od. deren Äußerung bez. πεποιθέναι Gal 5 io Phil 114 2Th34. παρρησίαν εχειν Phlm 8. πέπεισμαι Rö 14 u. έλπί^ειν Phil 219. καύχησιν εχειν Rö 15n lKor 1531. το αυτό φρονεΐν Phil 42. ύπακούειν Eph 61, λαλείν 2Kor2i7 121», άλήθειαν λέγειν Rö9i. λέγειν καί μαρτύρεσθαι Eph 417. Aber auch außer solchen an unzähligen Stellen in Verbindung mit d. verschiedensten Verben u. Subst., oft ohne bes. Nachdruck, um d. Bereich, innerhalb dessen etw. geschieht od. gesche-

έν

524

hen ist, um etw. als christl. zu bez. άγιάζεσθαι lKor I2; daneben άγιος έν X. Phil l i . άσπάζεσθαί τινα lKor 1619. δικαιοϋσθαι Gal 217. κοπιάν Rö 1612. παρακαλεΐν lTh4i. προσδέχεσθαί τινα Rö 162 Phil 229. χαίρειν 31 44. ίο. γαμηθηναι έν κυρίφ sich im Herrn verheiraten = einen Christen heiraten lKor 739. προϊστάμενοι ύμών έν κυρίφ die euere christlichen Vorsteher ( = Gemeindevorsteher) sind lTh5i2 (doch s. προίστημι ι u. 2). - εύάρεστος Kol 320. νήπιος lKor 3ι. φρόνιμος 4ίο. παιδαγωγοί 4 is. όδοί 417. Daher zur Umschreibung d. Begriffes „Christ", „christlich" gebr. οί οντες έν κυρίφ Rö 1611. άνθρωπος έν Χ. 2ΚΟΓ122. αΐ έκκλησίαι αί έν Χ. Gal Ι22 lTh 214. νεκροί έν Χ. 4ie. έκλεκτός Rö 1613. δόκιμος ίο. δέσμιος Eph 41, πιστός διάκονος 621. έν Χ. δια τοϋ εύαγγελίου γεννάν τινα in Christus durch das Evangelium jmdn. erzeugen lKor4is. το έργον μου ύμεΐς,έστε έν κυρίφ 9ι. Im Gruß vgl. ρώννυμι. — Ahnl. ist d. Gebrauch d. formelh. Wendung έν πνεύματι zu beurteilen : έν πν. είναι in d. Sphäre d. Geistes sein Rö8». λαλείν gottbegeistert reden lKor 123. έγενόμην έν πνεύματι ich geriet in den Zustand der Begeisterung Apk 110 42; Ggs. έν έαυτφ γενόμενος zu s. gekommen AG 1211 (vgl. X., an. 1,5,17 u. a ). - Der Ausdruck έν πν. είναι wird auch gebraucht, um d. Gedanken auszudrücken, daß jmd. unter die bes. Wirkung des Geistes, auch eines dämonischen Geistes, gestellt ist. Mt 2243 Mk 123« Lk 227 lKor 123 Apk 173 2110. άνθρωπος έν πν. άκαθάρτφ ίων) Mk 123. - έν τφ πονηρω κείσθαι in d. Macht α. Bösen sein IJ 519. oí έν vojiœ d. dem Gesetz Verpflichteten Rö3i9. έν τφ Άδαμ άποθνήσκειν durch d. Zusammenhang mit Adam sterben lKor 1522. - Über d. Formel έν ονόματι (Χριστού) s. ονομα I 4, bes. c γ. — 6. Bei Verben d. Bewegung wird gelegentlich έν g e b r . , w o m a n ε ι ς e r w a r t e t (Diod. S.23,8, ι "Αννων έπέρασε έν Σικελίςι. Hero I 142,7.182,4. Pausan.7,4,3 διαβάντες έν Tfl Σάμφ. Epikt. 1,11,32.2,20,33. Aelian, ν. h. 4,18. Vett. Val.210,26.212,6 u.ö.: vgl. Index. Pel.-Leg. 1,4.5.2,1. UPZ 121,2f. [156 ν] άνακεχώρηκεν έν Άλεξανδρείςι. P. Oxy. 294,4.

BGU 22,13. Tob 5,5 BA. lMakk 10,43. TestAbr Β 2 S. 106,23 [vgl. z. LXX Thackeray 25], πέμψον αύτούς έν πολέμψ Hen 10,9. TestAbr A 6 S.83,22 δάκρυα ... έν τφ νιπτήρι πί-

πτοντα): είσέρχεσθαι Lk946 Apk U11. άπάγειν PrJk 6,1. άνάγειν 7,1. είσάγειν 10,1. καταβαίνειν J 53 v.l. άναβαίνειν PrJk 22,3. απέρχεσθαι (Diod.s. 23,18,5) Η 50,6. ήκειν PrJk 5,1. άποστέλλειν 25,1. Anders ist aufzufassen έξήλθεν ό λόγος έν όλη τη Ίουδαίςι d. Wort ging aus = verbreitete sich in ganz J. Lk 717 ; ebenso ITh le. Bes. Art ist auch die metaphorische Redeweise έπιστρέψαι άπειθεΐς έν φρονήσει δικαίων d. Unfolgsamen zur Gesinnung α. Gerechten bringen L k l n . S. auch γίνομαι I 4 c a, δίδωμι, ΐστημι, καλέω, τίθημι. έν μεσφ unter, zwischen steht auch auf d. Frage wohin (Bl-D. § 215,3 m. Anh.) Mt IO16 Lk 103 87. II. V. d. Zeit — 1. zur Bez. d. Zeitraumes, — a. der von einer Begebenheit oder Handlung eingenommen wird, im Verlauf von, binnen έν τρισιν ήμέραις (X., Ages. 1,34. Diod.S. 13,14,2.20,83,4. Arrian, anab.4,6,4 έν τρισιν ήμέραις. Aelian, ν. h. 1,6. Dialekt-Inschr. 1222,4 [Arkadien] iv άμέραις τρισί. Inschr. v. Prìene 10,29 u.ö. Ep. Arist.24. Demetr.: 722

fgm. 1,3 Jac.) Mt 2740 J 2l9f. — b. innerhalb dessen zu irgend einem Zeitpunkt etw. geschieht Mt 2ι. έν ταϊς ήμέραις έκείναις 3ι. έν τφ έξης in der Folgezeit Lk7ii. έν τφ μεταξύ inzwischen (P.Tebt. 72,190. Ρ. Flor. 36,5) J 431. ' — 2. z. Bez. des t Zeitpunktes, an dem etw. geschieht έν ήμέρςι κρίσεως Mt 1122 (Hen 10,6. Just., D. 38,2. Tat. 12,4). εν τη έσχατη ήμερςι J 644 1124 1248; vgl. 737. έν έκείνη τ^ ώρςι Mt 813 1019; vgl. 722 J 4s3. έν σαββάτφ Mt 122 J 723. έν τη ήαέρςι J 119, Ggs. έν τη νυκτί Ilio, έν τφ δευτέρφ beim zweiten Male

έν

έν

AG 713. έν τη παλιγγενεσία bei d. Wiedergeburt Mt 1928. έν τη παρουσίςι 1 Kor 1523 lTh2i9 3ΐ3 Phil 212 (hier ist im Ggs. zu d. anderen Stellen nicht von d. Parusie des Christus d. Rede. - Just., D.31,1 έν

έκτείνειν σε dadurch, daß du d. Hand ausstreckst AG 430; vgl. 326 Hb8i3. Inf. d. Aor. έν τ φ ύποτάξαι α ύ τ φ τα π ά ν τ α Hb 28. Zuweilen ist d. instrument, u. temporale (s.o. II) Gebrauch so verschwommen, daß e. Entscheidung schwierig ist L k l 2 i . βασανιζομένους έν τ φ έλαύνειν beim (oder: mit) Rudern

525

xf| ένδόξφ γινομένη αύτοϋ παρουσίςι. 35,8.54,1 u.ö.). Î J 228.

έν τη άναστασει bei d. Auferstehung

Mt 2228 Mk 1223

526

L k 1414 2033 J 1124 (Just., D.45,2 έν τη των νεκρών άναστα-

M k 648. - Η 1 , 8 U . a . (Bl-D. §404 m. Anh.).

σει). έν τη έσχατη σάλπιγγι beim letzten Posaunensignal lKor 1552. έν τη αποκαλύψει bei d. (letzten) Offenbarung Christi 2Th 17 IPt I7.13 413. — 3. z. Einführung einer Tätigkeit, deren Zeit an-

— 2. zur Bezeichnung d. Art u. Weise, bes. zur Umschreibg. v. Adv. (Kühner-G. I 466): έν δυνάμει machtvoll Mk 9i Rö 14 Kol I29 2Th 111. έν δικαιοσύνη

g e g e b e n w i r d , bei, w ä h r e n d (Diod.S. 23,12,1 έν τοις τοιούτοις — bei einem derartigen Benehmen) έ ν τ η π ρ ο σ ε υ χ ή

Mt 2122. έν τη στάσει Mk 157. έν τη διδαχή bei α. Unterweisung M k 4 2 1238. έν α ύ τ φ dabei (b. d. Verkündigung α. Evangeliums) Eph¿2O. γρηγοροϋντες έν αύτη (τη προσευχή) indem ihr dabei wach seid Kol42. Bes. bei d. substantiv. Infinit, d. Präs.: έν τω σπείρειν beim Säen Mt 134 Mk 44. έν τ φ καθεύδειν τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς während d. Menschen schliefen Mt 1325. έν τ φ κ α τ η γ ο ρ ε ΐ σ θ α ι αύτόν 2712. Μ. Inf. d. Aor. nachdem : έν τ φ γενέσθαι την φωνην Lk 936. έν τώ έπανελθειν αύτόν 19 is. έν τώ εισελθειν αυτούς 934. III. kausal — 1. d. Mittel od. Werkzeug einführend, ein Gebr., d. schon mit Homer anhebt (viele Beispiele f. d. instrumentale έν in Radermachers Ausg. des Ps.-Demetr., eloc.

S. 100), dessen Häufigkeit in uns. Lit. aber mit durch die Sprache der LXX und ihre Nachbildung der hebr. Konstr. mit 3 bedingt ist (Bl-D. § 219 m. Anh.). — a . b e i S a c h e n (vgl. TestAbr A 12 S. 91,5 κρατών έν τη χειρί αύτοΰ ζυγόν. Tat. 9,2 οί έν τοις πεσσοΐς άθύροντες die

Brettspieler) : κατακαίειν έν πυρί mit Feuer verbrennen A p k 1716 (έν textkr. jedoch nicht gesichert. - Vgl. B a r 1 , 2 . l E s r 1 , 5 2 . I M a k k 5 ; 5 u.ö.; doch schon 11.24,38. Aelian,

hist. an. 14,15). έν άλατι άλίζειν, άρτύειν M t 5 i 3 Mk 950 Lk 1434. έν τ φ αϊματι λευκαίνειν Apk 7ΐ4. έν αϊματι καθαρίζειν Hb 922. έν όομφαίςι άποκτείνειν mit d. Schwerte töten Apk68 (lEsr 1,50. IMakk 2,9; vgl. 3 , 3 . J d t h 1 6 , 4 . άπολεϊ έν ρομφαίςι Hen 99,16. 4 [6]

Esr [P. Oxy. 1010] έν ρ. πεση ... πεσοϋνται έν μαχ α ί ρ η ; vgl. Lukian, conscr. hist. 12 έν άκοντίφ φονεύειν). έ ν

μαχαίρη πατάσσείν Lk 2249 (διχοτομήσατε ... έν μ. grBar 16,3). έ. μ. άπόλλυσθαι durch d. Schwert umkommen Mt 2652. ποιμαίνειν έν ρ ά β δ φ σιδηρςί Apk 227 12s 1915 (s. ποιμαίνω 2a γ u. vgl. PGM 36,109). κ α τ α π α τ ε ι ν τ ι

έν τοις ποσίν etw. mit d. Füßen treten Mt 76 (vgl. Sir 38,29). δύο λαούς βλέπω έν τοις ό φ θ α λ μ ο ΐ ς μου ich sehe zwei Völker mit meinen Augen PtJk 17,2 (έν ό φ θ α λ μ ο ΐ σ ι ν όρδν — mit· Augen sehen: Od.8,459. Callinus

[VII ν], fgm. 1,20 DiehlJ). ποιεΐν κράτος έν βραχίονι Krafttaten tun mit d. Arm Lk 1st (vgl. Sir 38,30); vgl. 1120. δικαιοϋσθαι έν τ φ αϊματι durch d. Blut gerechtfertigt w. Rö 59. έν α γ ι α σ μ φ πνεύματος 2Th 213 IPt I2. έν τ. παρακλήσει 2Κογ77. εύλογεΐν έν εύλογίς» Eph 13. λαλούντες έαυτοίς [έν] ψαλμοΐς 5ΐ9. α σ π ά σ α σ θ α ι ... έν εύχη mit Gebet begrüßen PrJk 24,1. - Instrumental ist auch d. έν, das den gen. pretil vertritt ψ ό ρ α σ α ς έν τ φ αϊματι σου Apk 59 (vgl. l C h 21,24 α γ ο ρ ά ζ ω έν άργυρίφ). — b. b e i P e r s . : m i t H i l f e von (Diod.S. 19,46,4 έν τοις μετέχουσι του συνεδρίου = mit Hilfe der Gerichtsbeisitzer. Philostrat., vi. Apoll. 7,9 p. 259,31 έν έκείνφ έαλωκότες) έ ν τ φ

α ρ χ ο ν τ ι των δαιμονίων έκβάλλει τα δαιμόνια Mt 934. έν έτερογλωσσοις λ α λ ε ΐ ν lKor 1421. κρίνειν τ. οίκουμένην έν άνδρί AG 1731 (vgl. SIG1 850,8 [173/2 ν] κριθέντω έν &νδροις τρίοις. Synes., ep. 91 p. 231 Β έν άνδρί) ;

vieil. 1Κογ62 (s.o. I 3). άπολύτρωσις έν Χρ. Erlösung durch Christus RÖ324 (vgl. έν αύτφ σωθήσεσθε Just., AI 60,3). V o r s u b s t . I n f . (oft LXX; vgl." KHuber, Unters, über den Sprachchar. des griech. Lev. Zürcher Diss.'16,83): d a -

durch, daß Inf. d. Präs. (P. Oxy. 743,35 ff. [2 ν] έν τω δέ με περισπδσθαι ούκ ήδυνάσθην συντυχεΐν Άπολλωνίφ. Just., D. 10,3 έν τ φ μήτε σάββατα τηρεΐν μήτε ...) έ ν τ φ τ η ν χ ε ί ρ α

gerecht

A G 1731 A p k 1 9 l l (vgl. Just., A l l 4,3 u. D.16,3'.

19,2 έν δίκη), έν χ α ρ φ freudig Rö 1532. έν έκτενεί^ beharrlich AG 267. έν σπουδή eifrig Rö 128. έν γαριτι gnädig Gal 16 2Th 216. έν (πάση) παρρησίςι frei, offen J 74 I629 Phil I20. έν πάση α σ φ α λ ε ί ς AG 523. εν τ ά χ ε ί (P. Hib.47,33ff. [256 ν] άπόστειλον έν τάχει) L k 188

Rö Ι620 Apk 11 226. έν μυστηρίω lKor 27 (gehört wohl nicht zu σοφία, sona, zu λαλοϋμεν: in Form eines Geheimnisses; vgl. Polyb.23,3,4.26,7,5. Just., D.63,2 Μωυσής ... έν παραβολή λέγων. 68,6 είρημενον ... έν μυστηρίω. Diod.S. 17,8,5 έν δωρεαίς λαβόντες = als Ge-

schenke. 2Makk 4,30 έν δωρεφ = als Geschenk. Sir 2 6 , 3 . Polyb.28,17,9 λαμβάνειν τι έν φερνή). A u d i V. d .

Norm : έν μέτρφ ένός εκάστου μέρους nach Maß e. jeden einzelnen Teiles Eph 416. — 3. von Grund und Ursache (UPZ 48,l2f. [162/1 v] διαλυόμενα έν τφ λιμφ. Ps 30,11. IMakk 16,3 έν τ φ έλέει. 2Makk 7,29. Sir 33,17) auf Grund von, wegen — a. allgem. άγιάζεσθαι εν τινι HblOio; vgl. lKor 714. έν τ. έπιθυμίαις των καρδιών Rö Ι24. έν 'Ισαάκ κληθήσεταί σοι σπέρμα 97 Hb 11 is (beidemal Gen 21,12). έν τη πολυλογίςι αύτών auf Grund ihrer Vielrederei Mt 67. έν τ ο ύ τ φ πιστεύομεν darin liegt d. Grund, daß wir glauben J I630; vgl. AG24i6 1Κογ44 (Just., D.68,7 ούχί καί έν τούτφ δυσωπήσω ϋμάς μή πείθεσθαι τοίς διδασκάλοις ύμών; „werde ich nicht auch mit diesem [Argument] euch davon abbringen, euren Lehrern zu glauben?").

M. Attrakt. έν φ = έν τούτω δτι auf Grund dessen, daß = weil s.u. IV 6 d . Ähnlich v. Anlaß: εφυγεν έν τ φ λόγω τούτω auf dies Wort hin AG 729; vgl. 86. — b. bei Verben, die e. Affekt ausdrücken, zur Bez. dessen, auf den d. Affekt gerichtet ist; so: εύδοκεΐν (εύδοκία), εύφραίνεσθαι, καυχάσθαι, χ α ί ρ ε ι ν u.a. IV. Verschiedene eigentümliche Gebrauchsarten — 1. ëv τινι was anbetrifft — a. bei Adj. πλούσιος έν έλέει Eph 24; vgl. Tit 23 Jk le. — b. bei Verben Hb 132· J k l 4 . — 2. sich b e l a u f e n d auf (Mitt.-Wilck. II 2,242,14f. [177 n] προσηνενκάμην αύτφ προοικα έν δρα^μαϊς έννακοσίαις) π ά -

σ α ν την συγγένειαν έν ψυχαις εβδομήκοντα πέντε AG 714. — 3. b e s t e h e n d in (BGU 72,9ff. [191 n] έξέκοψαν πλείστον τόπον έν άρούραις πέντε) τ ό ν ν ό μ ο ν τ ώ ν έ ν τ ο λ ώ ν

έν δ ό γ μ α σ ι ν Eph 215. — 4. έν e. dat. steht — a. für den gewöhnlichen D a t . (Diod.S. 3,51,4 έν ά ψ ύ χ φ αδύνατον = Unbeseeltem ist unmöglich. Ael. Aristid.49,15 K. = 25 p.492D.: έν Νηρίτφ θαυμαστά ένεδείξατο = dem Ν. zeigte [der Gott] wunderbare Dinge. 53 p.629D.: ού έν τοις βελτίστοις εϊσί παίδες, έν δέ πονηροτάτοις ούκετι = (zwar) haben nicht (nur) die ganz Guten Kinder, die ganz Schlechten' aber haben keine. 54 p. 653 D. : έν τ. φαύλοις θετέον = den Schlechten. E p J e r 6 6 ε ν ε θ ν ε OlV. Aesop, fab. 19,8.348a, 5 Chambry v.l.) ά π ο κ α λ ύ ψ α ΐ

τον υίόν αύτοΰ έν έμοί Gal 116. φανερόν έστιν έν α ύ τ ο ΐ ς R ö 119 (Aesop 15 c, 11 Chambry τ. φανερόν έν πασιν

= allen offenbar), έν έμοί βάρβαρος (entspr. dem τ φ λαλοϋντί βάρβ.) l K o r l 4 l l (Amphis Com. [IV ν] 21 μάταιος έστιν έν έμοί). δ ε δ ο μ έ ν ο ν έ ν ά ν θ ρ ώ π ο ι ς A G 412.

θ ε φ - έν άνθρώποις Lk 214. — b. ganz vereinzelt für d e n G e n . (Philo Mech.75,29 το έν τ φ κυλίνδρφ κοίλασμα. Ep.Arist.31 ή έν αύτοϊς θεωρία = ή αύτών θ. Vgl. 29. Tat. 18,1

πάν τό έν αύτη είδος) ή δωρεά έν χ ά ρ ι τ ι d. Gnadengeschenk Rö 515. — 5. Aus dem AT stammt όμνύναι εν τινι bei

527

528

έναγχαλίζομαι

ένάρχομαι

jmdm. od. etw. schwören (oft LXX. Hen 5,6^ Mt 534ff. 2316.18ff. Apk 106. παραγγέλλομέν σοι εν Ίησοϋ AG 19i4D. Aramäisch ist der Sprachgebr. in όμολογ ε ΐ ν εν τινι sich zu jmdm. bekennen Mt 1032 Lk 12s (s. όμολογέω 4). άλλάσσειν, μεταλλάσσειν τι εν τινι etw. mit etw. vertauschen Rö 123.25 stammt aus Ps 105,20, ist jedoch nicht ungriechisch (Soph., Ant. 945 Danae

θεοϋ Lk l6 (s. ενώπιον 3). δυνατός έ. τοϋ θεοϋ 2419. εδωκεν αύτώ χάριν και σοφίαν έ. Φαραώ AG 710 (Gen 39,21).'

mußte ούράν^ον φως άλλάξαι έν χαλκοδέτοις αύλαΐς).

— 6. έν ω wird in versch. Sinn gebr. — a. örtl. worin R ö 2 l (vgl. aber Bl-D. §219,2 z.St.). 1422 2 K o r l l l 2 . — b. zeitl. : während, solange als, bis (Soph., Trach.929. Cleanthes [IV/III v] Stoic.I S. 135,1 [Diog. L.7,171], Demetr.: 722 fgm. 1,11 Jac. Plut., mor. 356 C. Arrian, anab.6,12,1. Pamprepios v. Panopolis [V nj 1,22 [ed. HGerstinger, SB d. Wiener Ak. d. W. Bd.208,3.1928]) M k 2 l 9 Lk 534 1913 2444D J 57.

— c. instrumental: wodurch Rö 1421. — d. kausal: darum, weil RÖ83 Hb2ie 617. — e. ein Hauptwort wiederaufnehmend: πνεύματι - έν ω Geist ; als welcher l P t 3 l 9 (anders FZimmermann, APF 11/35,174 „indessen"). (2757) II 534-9; X 2, 1078f. έ ν α γ χ α λ ί ζ ο μ α ι (Meleag. [Ι ν]: Anth. Pal.7,476,10. Plut., mor. 492 D. Alciphr.4,19,5. IG XII 7,395,24 f. ών τέκνα ένηνκαλίσατο. Spr 6 , 1 0 . 2 4 , 3 3 . TestAbr B2 S. 105,10. Test Job 52,10. JosAs 19,3. Mei., P.24,164 [B]) Aor. 1 PtZ. έ ν α γ -

καλισάμενος. Pf. Ptz. ένηγκαλισμένον (TestAbr Β 2 s.

105,10) auf d. Arme nehmen, in d. Arme schließen τ ι ν ά jmdn. M k 9 3 6 IO16 (Diod.S. 3,58,2f.: Kybele schließt die kleinen Kinder in die Arme [έναγκ.] u. heilt sie [σώζω], wenn sie krank sind. Deshalb wurde sie allgemein „die Mutter vom Gebirge" [όρεια μήτηρ] genannt).* (2)

— 2. adv. m. Art. τ ο ύ ν α ν τ ί ο ν im Gegenteil (X. Pia. u.a., auch 3 M a k k 3 , 2 2 . Philo, op. m.2. Jos., ant. 1,270.18,24. Mei., HE 4,26,8. Ath.) 2Kor 27 Gal 27 IPt 39. M Pol 12,1.* (8) έ ν α ν τ ι ό ο μ α ι (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist.254. Manetho: 609 fgm. 10 a 240 Jac. Jos., ant. 14,309. Just., D.27,2) Aor. Inf. έ ν α ν τ ι ω ΰ η ν α ι ( 3 M à k k 3 , 1 ) .

Fut. Ptz. έναντιωθησόμενα (4Makk 5,26) sich widersetzen m. D a t . (Diod.S. 16,74,2. Inschr. Sb 8393,10. UPZ 144,22 [164 v], Mitt.-Wilck.II 2,242,12f. [177 n] τοϊς διατε-

ταγμένοι;) AG 1345 v.l. τφ θελήματι θεοϋ dem Willen Gottes

1 Kl 6 1 , 1 (vgl. PGM 12,262).* (0)

έ ν α ν τ ί ο ς , α , OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 8 , 8 . Test 12Patr. Ep.Arist. Philo. Jos. Apolog. außer Ar.) — 1. gegenüberstehend o d . -liegend, entgegengesetzt V. W i n d (X., an.4,5,3. Dio Chrys.17 {34], 19. Jos., bell.3,421) Mt 1424 M k 648 AG 274.

— 2. feindlich τινί Jmdm. (Spr 14,7)«Ιουδαίων ... πάσιν άνθρώποις εναντίων die allen Menschen feindlich sind ITh 215. έναντίον είναί τινι jmdm. feindlich sein τφ θεφ Β 16,7. ISm 6,2. έναντίον ποιε ΐ ν τί τινι (PSI 282,12 f. [183 n] μηδέ ποιησαι έναντίον τί τη αύττί υπογραφή. Jos., ant.2,43.5,169. Just., All 4,3) AG 2817.

έ ν ά λ ι ο ς , OV (seit Pind., als είνάλιος schon bei Homer, auch Philo, decal. 54) im o d e r am Meer befindlich τ ά ε ν ά -

έναντία πράσσειν προς τό ονομά τίνος 269 (έν. πράσσειν wie Jos., ant. 18,279.19,305). έν τούτοις τοις εργοις ... και μή έν τοις έναντίοις in den entgegengesetzten (schlechten) Werken 2K1 4,3 (vgl. TestLevi 14,4 [α.β] εν-

λια d. Tiere d. Meeres Jk37.* (l)

αντίας έντολάς ... τοις τοϋ θεοϋ δικαιώμασιν). - τ α έ ν α ν τ ί α

έ ν α λ λ ά ξ (seit Pind., auch SIG 963,7.969,15. Sb 7350,4. PGM 4,145. G e n 4 8 , 1 4 . Just., D.87,4) A d v . in entgegengesetzter Richtung, wechselweise, kreuzweise ύ π ο δ ε ι κ ν ύ -

ουσα έ. indem sie ihnen in entgegengesetzter Richtung zeigte 1K.1 12,4. ποιεΐν τάς χείρας ε. d. Hände kreuzweise übereinander legen Β 13,5 (Gen 48,14).* (0) έ ν ά λ λ ο μ α ΐ losspringen auf (Aeschyl., Pers.516. Soph., Oed. rex 1261. Hi 6 , 2 7 [επί τινι], auch Mitt.-Wilck. I 2,11,43

[II ν]) Fut. έναλοΰμαι (Hi 16,4). Aor. 3.Sg. ένήλατο (LXX) AG 19i6D.* (0) έ ν α ν Φ ρ ω π έ ω (Justin [?], fgm. Migne 6,1569 B. Orígenes zu J 1,7 S.92,2 Preuschen: ένηνθρώπησεν. Heliod.2,31,1 ψυχή ένανθρωπήσασα. Etym. Gud.467,2) menschl. Gestalt haben, annehmen 1J 4 Π v. I.* (0) έ ν α ν τ ι (JWackernagel, Hellenistica '07,1 ff.) Adv. als uneigtl. Präp. gebr. mit Gen. (SIG 646,52 [170 ν] έναντι Γαΐου. P. Oxy.495,5 [181/9 n). 2343,9. Oft LXX. PsSal 3 , 4 . Just., D.77,2 [unter Einwirkung v. Jes 8,4; 56,2 u. 18f. εναντίον der LXX])

— 1. eigtl. gegenüber, vor ε. τοΟ θεού vor Gott, nämlich im Tempel (Ex 28,29) Lk le. — 2. übertr.

in den Augen, nach dem Urteil ε. τ ο ϋ

θεοϋ AG 821. IKl 39,4 (Hi 4,17 v.l.). I. Φαραώ AG 7 1 0 v.l.* (2)

έναντίον Neutr. von ενάντιος — 1. uneigtl. Präp. m. Gen. (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 8 , 8 . TestSal 22,2HP. TesUob 15,8. JosAs 23,11. ParJer. ApkMos 32. Jos., ant. 16,344) — a. vor έ.

τοϋ θεοΟ vor Gott 2KJ 11,7. έ. του λαοϋ in Gegenwart d. Volkes (Ex 19,11) Lk2026. έ. πάντων Mk2i2 v.l. έ. τοϋ κείραντος ν. d. Scherer AG 832. 1 Kl 16,7. Β 5,2 (alle drei Jes 53,7). άναγγέλλειν έ. τινός vor jmdm. her verkünden 1K1 16,3 (Jes 53,2). — b. in den Augen, nach dem Urteil (vgl. G e n 10,9.

Sir 39,20. IMakk 3,18. ParJer 7,25) δίκαιος έ. τοϋ

d. Gegenteil άπολαμβάνειν τα έναντία παρά τίνος ν. jmdm. das Gegenteil erfahren Η 25,7 (vgl. P. Oxy. 1258, 10 f. [45 n] εύορκοϋντι μεν μοι ευ εΐη, έπιορκοΰντι δέ τά έναντία. Ebenso SIG 914,45.921,113. Jos., c. Ap.2,37. Just., Al 43,5ff. Ath.3,2). — 3. έξ έ ν α ν τ ί α ^ (klass., oft LXX; Bl-D. § 241,1) — a.

entspr. 1. έξ έ. τίνος jmdm. gegenüber παρεστηκέναι Mk 1539 (vgl. Sir 37,9). — b. entspr. 2. ό έ ξ έ. d. Gegner Tit 2» (vgl. Sext. Emp., adv. math. 2,66 οί έξ έ. 2,69; 11,125. Diog. L.1,84. Mitt.Wilck. I 2,461,6 προς τον έξ εναντίας. Philo, aet. m.7).* (8) (S) έ ν α ς γ ή ς , έ ς (seit Homer, auch Inschr. Pap. Ep.Arist. Philo. Jos., ant. 14,266; c. Ap.2,190. Ath., R.77,25. έναργώς. Just., D. 54,1.114,1. Ath., R. 65,1 u. ö.) deutlich, sichtbar, au-

genfällig Hb412v.l. (f. ένεργής). Für ενεργής d. griech. Textes haben IKor I69 u. Phlmé einige lateinische Zeugen „evidens" od. „manifesta".* (Ο) έ ν ά ρ ε τ ο ς , OV (Lieblingswort d. Stoa [vgl. Phryn.328f. L.]. Chrysipp: Stoic. III 72. 4 M a k k 1 1 , 5 . TestAbr A 20 S. 104,7. Philo, deus imm.11. Jos., bell.6,89. OGIS 485,2.505,8. Pap. Just., AI 4,3 u.ö. έναρέτως AI 21,6. A l l 9,1) tugendsam

βίος 1 Kl 62,1. Subst. ένάρετον κ. τέλειον (τέλειος 1 a β) IPhld 1,2. - τό σημεΐον τό έ. das Wunderzeichen API 3 , 1 6 (vgl. αρετή 3.).* (0) έναρμόνιος, ον

(seit Pia., auch Philo)

harmonisch

άστρων έναρμόνιον κίνησιν Η 47,1 v.l..* (0) έ ν ά ρ χ ο μ α ι (d. Wort seit Eurip., der es als t.t. des Opferwe-

sens m. dem Akk. konstruiert) Aor. 1 ένηρξάμην. PIsqpf. 3.Sg. ένήρκτο (Num 17,12) beginnen, anfangen (so, ohne Nebensinn b. den Späteren, Polyb. u.a. P. Tebt.24,34.36 [117 v], LXX. TestAss 1,9 [ß]. Ep. Arist.129) τί etw. (GgS.

έπιτελεΐν, έπιτελεισθαι) έν ύμΐν έργον α γ α θ ό ν Phil 16. Abs. (Sb 4369b, 23 [III ν]) έναρςάμενοι πνεύματι die ihr im Geist begonnen habt (näml. eure christl. Lebensführung) Gal 33.* (2)

530

ένατος

ένδοξος

έ ν α τ ο ς , η , OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Abr Β 12 S. 117,2. ApkEsr 5,13 S. 30,11 Τ [gw-]. Ep. Arist. Jos., ant. 14,148. Just., D.22,7. Tat.41,3; z. Schreibung ενν- Bl-D.

έ ν δ ε λ ε χ ί σ μ ό ς , OC, Ó (Arzt Philumen b. Oribasius 45, 29,21 [CMG VI 2,1 S. 186,26]. LXX. Jos., bell.6,94; ant. 11,77)

529

§11,2) d. neunte θεμέλιος Apk2l2o. ο ρ ο ς Η 78,9. 103,1. ώ ρ α ( = 15 Uhr; TestAbr Β 12 s . i l 7 , 2 ) M t 2 0 s 2745f. Mk 1533f. Lk 2344 AG 103.30. EPt 6,22. Als Gebetsstunde AG 3l (vgl. Elbogen2 98. Billerb. II 696 bis 702 u. προσεύχομαι a. E.). PrJk 2 , 4 (Zahlzeichen).* (10) έ ν α φ ί η μ ί (seit Hdt., auch Pap. Ez 21,22. Jos., bell.6, 336) lassen M k 7 i 2 D . * (0)

d. Fortdauer θ υ σ ί α ι έ ν δ ε λ ε χ ι σ μ ο ΰ Opfer der ununterbrochenen Fortsetzung ( T a n ) 1K1 41,2. Es ist das tägl. Brandopfer; vgl. Ex ^9,38f. N u m 2 8 , 3 f f . Schürer 4 II 345ff. OHoltzmann, Tamid ( = D. Mischna V 9)

'28.* (0) έ ν δ έ χ ο μ α ι (annehmen, seit Trag. Hdt.) in uns, Lit. nur unpers. έ ν δ έ χ ε τ α ι es ist möglich (seit Thu., auch P.Petr.II 45 III, 8. Sb 5249,2.9 [beide III v] u. s. Pap.; Vgl.

2 M a k k 11,18. Jos., ant.9,210. Just., D. 135,5) έ α ν ενδ έ χ η τ α ι wenn möglich Η 11,4 (Philo, sacr. Abel.31 οσα

έ ν γ s. έ γ γ . έ ν δ ε ή ς , έ ς (seit Soph. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., ant. 17,175 u.ö. Ar. 11,1. Just. Tat. 5,2. Ath., R. 61,12 u. ö.)

bedürftig, arm eigtl. AG 434. mangelhaft unterrichtet Η 9,2. Komp. ένδεέστερος: ένδεέστερον γ ί ν ε σ θ α ί τίνος mangelhafter werden als jmd. = jmdm. gegenüber zurücktreten 38,10. Ebenso ε α υ τ ό ν έ. π ο ι ε ΐ ν τίν ο ς 43,8.* (1) VI 38 έ ν δ ε ί γ μ α , ατος, τό (Pia., Critias p. HOB. Demosth. 19, 256) d. Anzeichen ε. της δικαίας κρίσεως του θ ε ο ύ des gerechten Gerichtes Gottes 2Th Is.* (1)

αν ένδέχηται). M . figd. a c c . ci i n f . (Artem.4,47 p.228,24. Phlegon: 257 fgm.36,2,4 Jac. ούκ ένδέχεται mit a. c. i. Philo,

cher.51. Ar.4,4 u.ö.) ούκ ε ν δ έ χ ε τ α ι es ist daß Lk 1333. Η 43,12.* (1)

unmöglich,

I. έ ν δ έ ω (seit Homer, auch LXX. Philo. Jos., ant. 4,123.

12,194) Fut. ένδήσω. Pass. Pf. 2.Sg. ένδέδεσαι (Ez 28,13); Ptz. ένδεδεμένος (LXX) anbinden ένδεδεμένος δέκα λεοπάρδοις IRö 5,1 (s.d. Art. δέω 2.), übertr. verknüpfen, fest verbinden ε α υ τ ό ν τινι sich mit etw. ού μικρώ κινδύνω sich in e. nicht geringe Gefahr verwikkein 1K1 5 9 , 1 > (0)

έ ν δ ε ί χ ν υ μ ι in uns. Lit. nur im Med. (schon bei Ho-

II. έ ν δ έ ω (seit Eur. Hdt.) Fut. ένδεήσω, in uns. Lit.

mer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 50,2. TestSeb 3,8 [α]. ApkEsr 3,15 S.27.29T. Ep. Arist. Philo. Jos., bell. 2,109; ant.

n u r M e d . (seit X. Pia., auch Pap. LXX. Tat.41,3 τό μέχρι νυν ένδεον „das jetzt noch Fehlende") F u t . έ ν δ ε η θ ή σ Ο μ α ι

19,33 u.ö.) Fut. Ptz. ένδειξόμενος (2Makk 13,9); in uns. Lit. vorkommend Aor. 1 ένεδειξάμην — 1. zeigen, beweisen, erweisen τί etw. (X., an.6,1,19 εΰνοιαν. Wsh 12,17) την ό ρ γ ή ν Rö922. π ά σ α ν πίστιν ά γ α θ η ν Tit 2 io ; vgl. 32 H b ó i i . 1 KI 21,7. τί εϊς τινα od. εις τι etw. gegenüber jmdm. od. gegenüber etw. erweisen, einer Pers. od. Sache erzeigen : οί είς τα κωφά την αυτήν ένδεικνύμενοι φιλοτιμίαν die den stummen (Götzenbildern) dieselbe Ehre erzeigen Dg з,5. ( ά γ ά π η ν ) είς τ ό ο ν ο μ α α ύ τ ο ϋ seinem Namen Liebe erweisen H b 6 ίο. τ η ν ενδειξιν έ ν δ ε ί κ ν υ σ θ α ι (wie Pia., leg. 12 p. 966 Β) εϊς τ ι ν α jmdm. gegenüber den Beweis erbringen 2Kor 824. Verb. m. doppeltem Akk. (Jos., bell. 2,109) έ. τ ό έ ρ γ ο ν τ ο υ ν ό μ ο υ γ ρ α π τ ό ν d. vom Gesetz geforderte Tun als geschrieben erweisen Rö 2 is; vgl. Dg 5,4. τί ε ν τινι etw. an jmdm. erweisen Rö9i7 (EX 9,16); vgl. lTi lie. etw. durch etw. erweisen τ η ν σ ο φ ί α ν έν ε ρ γ ο ι ς ά γ α θ ο ΐ ς 1Κ1 38,2. τό π λ ο ύ τ ο ς τ. χ ά ρ ι τ ο ς έ ν χ ρ η σ τ ό τ η τ ι Eph 27. — 2. τί τ ι ν ι jmdm. etw. erweisen, antun (Vett. Val. 200, 19. Gen 50,17.. 2Makk 13,9. TestSeb 3,8 [α] ένεδείξαντο αύτω κακά) π ο λ λ ά μοι κ α κ ά έ ν ε δ ε ί ξ α τ ο er hat mir viel Böses angetan 2 T i 4 u . * (11)

(LXX) Mangel leiden, entbehren, bedürfen (P. Amh.8l,13f. είς τό μηδέν ένδεΐσθαι) ό ένδεόμενος d. Bedürftige D 5 , 2 . 4 , 8 . Β 20,2.* (0)

έ ν δ ε ί ξ ι ς , ε ω ς , ή (seit Pia., auch Philo. Jos., ant. 19,133. P. Princ. 119,3)

— 1. d. Anzeichen έστίν αύτοις ε. άπωλείας ist für sie e. A. d. Verderbens Phil l28. — 2. d. Beweis (Polyb.3,38,5) είς ενδειξίν τίνος (Philo, op. m. 45.87) RÖ325; dafür π ρ ο ς την έ. τίνος (Plut., Perikl. 169 [31,1]) 326. ε. ένδείκνυσθαι 2Kor824 (ένδείκνυμι 1).* (4) II 206f.; Χ 2, 1037 έ ν δ ε κ α (seit Homer, auch Pap. LXX. TestJob 22,1. Test

Gad 5,11 [β]) indekl. elf οί ε. μ α θ η τ α ί d. elf Jünger (ohne Judas) Mt 2816. ά π ό σ τ ο λ ο ι AG 126. Dafür οι ε. (als festgeprägte Bez. einer ath. Behörde: Lysias 10,10. Antipho

5,70. X. Pia. Alciphr.2,19,2) Mk 1614 Lk 249.33 A G 2 l 4 IKor 155 v.l.* (6) έ ν δ έ κ α τ ο ς , η , OV (seit Homer, auch P. Osi. 141,2 [50 n] и.ö. LXX.

Ep.Arist. Jos., ant. 14,150. Tat.41,3)

d. e l f t e

Apk2l2o. Η 78,10.105,1. περί την έ. ώ ρ α ν um d. elfte Stunde ( = 17 Uhr) Mt 209 (vgl. Sb 19,10ff. [25 n] ÔQÇL [so] ένδεκάτη t. ημέρας). Ohne ώ ρ α (wie unser um fünf) 206.* (3)

ένδημέω

(Lysias 9,5. Plut., gen. Socr.6 p. 578 E, auch

Inschr. Pap. Jos., ant. 3,262) Aor. 1 ένεδήμησα seine Heimat haben, in uns. Lit. nur übertr. (Qiarito 6,3,2 Gott Eros ένδεδήμηκεν είς τ. έμήν ψυχήν) ε. ε ν τ φ σ ώ μ α τ ι

im

Körper beheimatet sein = phys. leben 2Kor56. έ. π ρ ο ς τ ο ν κύριον seine Heimat beim Herrn haben v. überird. Fortleben 5s. Abs. in dems. Sinn (Ggs. έκδημειν, wie schon 56.8) 59. - S. γυμνός 4.* (3) II 62f.; X 2, 1038 f.

έ ν δ ι δ ύ σ χ ω (SIG 1 857,13 [156/1 v], LXX. Jos., bell. 7 ; 29) Med. Ipf. ένεδιδυσκόμην bekleiden^ anziehen τινά τι jmdm. etw. (2Kö 1,24) α ύ τ ό ν π ο ρ φ υ ρ α ν zogen ihm e. Purpurgewand an Mk 1517. Med. sich bekleiden, sich anziehen τί etw. (Jdth 9,1 v.l. 10,3 v.l. TestLevi app.lll 19) Lk 827 v.l. 1619. übertr. (Kleopatra 146f. έξήνεγκεν αυτούς ... έχ θ α ν ά τ ο υ είς ζωήν κ. ένέδυσεν αυτούς θείαν δόξαν πνευματικήν, ήν ούκ ένεδιδύσκοντο t ò πρίν) τ α π ν ε ύ μ α τ α τ α ϋ τ α Η 9 0 , 5 (vgl. dazu ένδύσασθαι Χριστόν).* (2)

έ ν δ ι κ ο ς , OV (seit Pind., auch Gesetze v. Gortyna [ I n s e r i r . 1333, passim]. Philo) im Rechte begründet, rechtmäßig ω ν τό κρίμα ενδικόν έστιν deren Verurteilung geschieht zu Recht Rö 38. μ ι σ θ α π ο δ ο σ ί α gerechte Vergeltung Hb 22.* (2) έ ν δ ο θ ε ν (seit Homer, auch Sb 6997,4 [III ν], P. Erl.21,17. LXX. TestJob 25 8. θυρών. Philo, det. pot. ins. 127. Jos., ant. 11,108. Or. Sib. 5,232. Mel., f g m . 8 b 26.29. Ath. 25,3) O r t s a d v .

innerhalb, inwendig Ox 840,39 (d. Ggs. hier 35.39 wie Appian, Hann. 32 § 134 ενδοθεν - τα έκτός).* (0)

έ ν δ ό μ η σ ι ς schreibt t.r. für ένδώμησις; s.d. έ ν δ ο ξ ά ζ ο μ α ι Pass. Aor. 1 ένεδοξάσθην. Fut. ένδ ο ξ α σ θ η σ ο μ α ι (LXX) verherrlicht werden (LXX. TestSim 6,5. PGM 13,448 f. διά σε ένεδο^άσθη) v. Herrennamen Jesu 2Th 112. έν τοις άγίοις αυτοΰ unter seinen Heiligen

l i o . * (2) II 257f.; X 2, 1053ff.

έ ν δ ο ξ ο ς , OV (seit Theognis [1,195 v.l.], X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 18,10. TestSal 6,1 P. TestAbr

531

ένδύω

ένδόξως

Α. TestJob 28,5. Test 12Patr. 34,2. Mel., HE 4,26,8. - Ath., — 1. ruhmvoll, berühmt, phist. 223 Β. Inschr. LXX.

Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat. R.58,5 „wahrscheinlich") angesehen, vornehm (Pia., soJos., bell. 5,287; ant.6,180)

Mt 20 28 D = Agr 22. (Ggs. άτιμος) lKor4io. (Ggs. άδοξος wie Teles p.52,3. Philo, ebr.195) 1K1 3,3. MPol 8,1. ε. π α ς ά τφ θ ε φ bei Gott angesehen Η 56,3. πας>ά τοις εθνεσιν 75,1. έ. Παύλου Pol 3,2. άνηρ ε. τη όψει ν. vornehmem Aussehen Η 25,1. V. d. Kleidung Lk 725 (vgl. TestLevi 8,5 στολήν άγίαν και ë. Herodian 1,16,3 την ίνδοξον πορφύραν περιτίθενται). — 2. glänzend, herrlich ά γ γ ε λ ο ς Η 57,4.66,1.

78,3; vgl. 84,1. V. d. in Reinheit strahlenden Kirche

532

kung: έ. τη πίστει im Glauben erstarken RÖ420. έν τη πίστει Η 20,3. έν ταϊς έντολαϊς in d. Erfüllung d. Gebote 48,1; vgl. 34,8. έν πάσι τοις δικαιώμασι του κυρίου 49,4. έν τφ κυρίφ Eph 6 ίο. δια τοΟ πνεύματος Η 78,2; vgl. 90,7. V. Frauen ένδυναμωθεΐσαι δια της χάριτος του θεοϋ 1Κ1 55,3. ένδυναμοϋ sei stark εν τη χαριτι 2Ti2i. Abs. Η 34,8. RAC IV, 415-58.* (7) II 288; Χ 2, 1059-61

ένδύνω (ep., ion., poet. Form neb. ένδύω, schon bei Homer, kuch Aelian, v.h. 4,22. PGM 7,271. LXX [Helbing 83.92]) hineinschlüpfen, hineingehen, eindringen — 1. eigtl. (Antig. Car. 172: hineinschlüpfen εις τους κόλ-

πους) εις τάς οικίας in d. Häuser einschleichen 2Ti 3í. — 2. übertr. μή καθ' έαυτούς ένδύνοντες μονάζετε bleibt nicht einsam, indem ihr euch in euch selbst ver— In diesem Sinn gern als schmückendes Beiwort kriecht Β 4,10.* (1) gebr.: άρετή Η 36,3. διακονία 27,6. έντολή 46,4. πολυσπλαγχνία 72,1. (neb. μέγας; Dt 10,21) πράένδυσίς, εως, ή (d. Wort seit Pia., auch LXX. Sb 7607, ξεις 1Κ1 19,2. έπαγγελίαι 34,7. (neb. μεγαλο- 22. TestJob) πρεπής; vgl. OGIS 513,11. Hen 32,3) βθύλησΐς9,1. — 1. d. Anziehen ένδύσεως ιματίων κόσμος d. θρησκεία 45,7. (neb. μακάριος) πνεύματα Β 1,2. Schmuck, der im Anziehen d. Gewänder besteht βουλή Η 3,4. δύναμις 37,2. δωρεαί 1Κ1 23,2. πράγIPt 33. ματα Η 22,4.79,5. φόβος 37,4. V. d. heiligen Na— 2. d. Anzug, d. Kleidung (Athen. 12 p.550C. Cass. Dio men (Tob 8 5 BA. Gebet Manass. [ = Ode 12] 3. 78,3. Hi 41,5. Esth 5,1 a. Ep.Arist.96) Dg 9,6.* (1) VII PGM 12,257) έ. όνομα 1K143,2. μέγα και ë. ονομα 689 Η 22,3.95,5. πανάγιον και ε. ονομα 1Κ1 58,1. παντοκράτορι και έ. ονόματι 60,4; vgl. Η 11,5.** (4) II ένδύω (seit Homer, auch Pap. LXX. PsSal 11,7. TestJob. Eph527. τ ά ε. d. herrlichen

Taten

Lk 1317 (vgl. Ex

3 4 , 1 0 . H i 5 , 9 . 9 , 1 0 . 3 4 , 2 4 . Aeschin.3,231 ένδοξα κ. λαμπρά πράγματα. Mel., HE 4,26,8).

257f.; Χ 2, 1053ff.

ένδόξως (Inschr. [z.B. SIG Index]. Pap. LXX. Hen 103,6. Or.Sib.2,153. Just., D.83,4) A d v . v. έ ν δ ο ξ ο ς herrlich ο ί κοδομεΐσθαι Β 16,6.8 (vgl. Tob 14,5). έ. πάντα εχει alles sieht herrlich aus Η 58,4.95,4. τίθησιν έ. er stellt sie (d. eherne Schlange) mit Gepränge auf Β 12,6.* (0)

Test 12Patr. JosAs. ApkMos 20. Philo. Jos. Just., Al 52,3 [vgl. Zitate unter 2.]. Mel., P. 17,116 u.ö.) F u t . έ ν δ ύ σ ω (LXX).

Aor. 1 ένέδυσα. Pf. Ptz. ένδεουκώς (LXX). Plsqpf. Inf. ένδεδύκειν (LXX). Med. Fut. ένδύσομαι (LXX). Aor. 1 ένεδυσάμην. Pf. Ptz. ένδεδυμένος — 1. Akt. anziehen, bekleiden τ ι ν ά jmdn.

20,26) ένδύσατε αύτόν zieht ihn an Lk 1522. τινά τι jmdm.

ένδυμα, ατος, tó

(seit d. ν ν [SIC 1218,3]. Polyb.38, 20,7. Strabo 3,3,7. Plut., Solon 8,5. SIG 1179,7. P. Fay. 12,20 [103 ν], LXX. PsSal 2 , 2 0 . OdSal 11,11. JosAs 20,5 Kod.A. grBar 9,7. Asels 3,25. Philo, spec leg. 1,85. Jos., bell.5,231; ant. 3,153) d. Gewand, d. Kleid

— 1. eigtl. Mt 625.28 Lk 1223. Ox 840,20.27. Ox 655,1 (Nr.67 Z1.34). EPt 4,12. ApkPt 5,17.6,21. το ε. αύτοϋ λευκόν ώς χιών Mt 283 (vgl. Da 7,9 Theod.). ε. άπό τριχών καμήλου e. Gewand aus Kamelhaaren Mt34. EEb Nr. 13 ZI. 78. γάμου d. Festgewand M t 2211 f. ([JosAs 20,5 Kod.A für γάμου στολών] ζ. fehlend. Feierkleid vgl. Lucian, Nigr.14). TO τής αισχύνης

ε. das um der Schamhaftigkeit willen getragene Gewand (Pythagoreer b. Diog. L.8,43) EAeg Nr. 252 ZI. 57 (vgl. Esth 4,17 k ιμάτια στενοχώριας). — 2. iibertr. L π ρ ο β ά τ ω ν (vgl. Dox. Gr. 573,21 tò έκ τών προβάτων 'έ.) Schafskleid, das den Wolf harmlos

erscheinen läßt Mt7is. - Bes. beliebt bei Hermas in bildl. Gebr. ενειν ε. της επιθυμίας της αγαθής. sich in das Gewand der guten Begierde hüllen 44,2. Ahnl. v. christl. Tugenden als dem Gewand der geistl. Jungfrauen: ένδύειν το ë. αύτών 90,2. άποδύσασθαι το έ. d. Gewand ausziehen = die Tugenden ablegen 90,8; vgl. 90,7.* (8) VII 689f.

(Appian,

bell, civ.5,99 §411. P. Gieß.77:8. G e n 3 , 2 1 . E x 2 9 , 5 . N u m

etw. anz. od. jmdn. 'mit etw. bekl. (klass. Diod. S.

2,2>,3. G e n 4 1 , 4 2 . E x 4 0 , 1 3 . I M a k k 1 0 , 6 2 u.ö. Just., Al 52,3. Mel., P. 17,116): Mt 2728 v.l. 3i. ένέδυσαν αύτόν

τά ιμάτια αύτοϋ Mk 1520. αύτόν έ. το ένδυμα αύτών ihn mit ihrem

Gewände

bekleiden

Η 90,2 (s. ένδι-

δύσκω). — 2. Med. sich bekleiden mit, sich anziehen τ ί etw. — a. eigtl. (PsSal 11,7. TestJob 39,5. Philo, somn. 1,214)

Mt625 Lk 1222. ETh 36 ( = Ox 655,1). ίμάτιον Lk 827; vgl. Η 90,8.92,1. PrJk2,4. Ιματισμόν Η 90,3. δυο χιτώνας Mk69. έσθήτα βασιλικήν AG 1221. σάκκον Β 3,2 (vgl. Ps 34,13. Jon 3,5. Jos., ant. 8,385.11,256). τά όπλα Rö 13ΐ2. την πανοπλίαν d. vollständige

Rüstunß

anlegen

(Jos., ant. 13,309) Eph 611;

vgl. 614. θώρακα πίστεως ITh Se (vgl. Wsh 5,18 [bes. d. LA von S), jes 59,17. TestLevi 8,2 ενδυσαι τό πέταλον τής πίστεως. Jos., ant.7,283 θώρακα ένδεδυμένος; z. Sache MDibelius, Hdb. zu Eph 6,11). ένδεδυμένος (P. Oxy.285,11 [ca. 50 n] ένδεδυμένος χιτώνα λεινοϋν. 2 C h 5 , 1 2 . D a 1 0 , 5 )

gekleidet ένδυμα in e. Gewand (Ze 1,8) ApkPt 5,17. Ox 840,27. ενουμα γάμου Mt 2211. τρίχας καμήλου Mk 16. χιτώνας Η 79,4. βύσσινον e. Byssusgewand Apk 1914. ποδήρη e. lanßes Gewand 113. λίνον καθαρον 156. σύνθεσιν ιματίων Η 61,5. μέλανα 86,5. φάκη ρυπαρά ApkPt 15,30 (δέρματα προβάτων Just., A l 16,13 u. D.35,3 [für M t 7 l 5 έν ένδύμασι]). - A b s . 2Kor53V.l.

ένδυναμόω (Ri 6,34Β. Ps 51,9 v.l. [ARahlfs, Psalmi cum Odis '31], ICh 12,19 v.l. Aq. Gen 7,20. Just., D.88,5) Aor. 1 ένεδυνάμωσα. Pass. Pf. Ptz. ένδεδυναμωμένος (Η 57,4). Aor. ένεδυναμώθην — 1. Akt. stark machen τ ι ν ά jmdn. o d e r τι etw. (Cat. cod. astr.xi 2 p.166,22) v. G o t t o d . C h r i s t u s , d. K r a f t g e b e n (Herrn. 1,32 ένδυνάμωσόν με) Phil 4 i 3 2 T i 4 i 7 . V. C h r i s t u s lTi 112. I S m 4 , 2 . έ. τ ι ν ά ε ν τ ι ν ι jmdn. in etw.

(für έκδυσάμενοι) ; fraglich ist, ob hier ein Obj. zu ergänzen ist oder ob wir übersetzen dürfen: wenn wir uns angezogen haben (vgl. auch Aristot., de anima 1,3 p. 407 b, 23 ψυχήν .. ένδύεσθαι σώμα. Herrn. 10,18). ApkPt 6 , 2 1 . Lit. b. γυμνός 4.

— b. sehr häufig übertr. v. d. Annahme ν. Eigenschaften, Tugenden, Gesinnungen u.a. (LXX, auch

— 2. Pass, stark werden, erstarken (Plotin 4,9,5. Ach-

PGM 11 a, 19 πάλιν θεός ένδύσεται τό εαυτής κάλλος δπερ έξεδύσατο. τον σωτήρα ένδύσασθαι σώμα ψυχικόν [häret. Lehre] Iren., haer.I, 9,3 [Ην I, 85,1]). Bes. im Sprachgebr. d.

mes 37,2) — a. v. d. Stärkung e. körperl. Geschwächten άπό ασθενείας Hb 1134 v.l.; so vieil. AG 922 (vgl. 919). In der Regel — b. von religiös, u. sittl. Stär-

Hermas, auf den wohl auch_der Gebr. v. induere in dems. Sinn eingewirkt hat (Beispiele bei Wettstein zu Lk 2449). Nicht immer ist dabei der med. Sinn

stark machen Η 61,2 v.l.

ένδώμησις

ένέργεια

deutl. ; auch der pass, kann sich empfehlen, άφθαρσίαν lKor 15s3f. (zitiert Ath., R.71,16). έξ ΰψους δύναμιν aus d. Höhe mit Kraft bekleidet werden Lk2449; vgl. Η 90,4.8 (vgl. Ps 92,1). δόξαν Apk Pt 3,7. ίσχύν (Jes 51,9.52,1. Spr 31,26) Η 20,2. σπλάγχνα οίκτιρμοϋ Κο13ΐ2. ακακίαν Η 106,3. αλήθειαν 43,4. άρετήν 26,2.61,4. άφροσύνην 65,3. έπιθυμίαν 44,1.45,4. Ιλαρότητα 42,1.4. μακροθυμίαν 34,8. πίστιν (Philo, conf. lingua 31) 22,8.39,7.10. 61,2. σεμνότητα 27,4. ύπερηφανίαν 75,1. όμόνοιαν 1Κ1 30,3. χάριν ΙΡοΙ 1,2. Kühn ist d. Bild τον κύριον Ίησοΰν Αριστον έ. d. Herrn Jesus Chr. anzie-

Lk 622 AG 1932, jedoch nur an d. erstgen. Stelle von Hss. u. Ausgg. einhellig bezeugt; auch Mt 510 1929 Lk 2112 Rö 8 36 Mk 139 (alle nur in einigen Hss.). 2K1 1,2. M Pol 17,3. H 3,1.47,2, ένεκεν (vom III ν an sich

533

hen (vgl. Dionys. Hai. 11,5 Ταρκύνιον ένδύεσθαι. Ephippus [nach 323 v]: 126 fgm.5 Jac.: Alex. d. Gr. legte gern die Ιεράς έσθήτας der Götter an u. wurde so Ammon, Artemis, Hermes, Herakles. Artem.3,14 θεού σκευήν εχειν καί περικεϊσθαι. V. d. Inkarnation Mel., P.66,468.100,767) Rö 1314; Vgl. G a l 327.

Ähnl. sagt H 101,2: το πνεϋμα το αγιον έ., u. auf dasselbe läuft d. Ausdruck τον καινόν ανθρωπον d. neuen (d.h. pneumatischen) Menschen anziehen Eph 424 Kol 3 io u. τον τέλειον άνθρωπον EMar ZI. 26 hinaus. Z. Bilde vgl. FJDölger, ΙΧΘΥΣ I Ί0,116ff. WStaub, D. Bildersprache des Ap. Pis '37.* (27) II 319-21 ; X 2, 1061

ένδώμησίς, εως, ή ( - δ ό - t. Γ. ; d. Wort, ν. einem sakralen Bauwerk gebr., SIG 996,31. Es kommt auch in e. Inschr. v. Tralles vor: Bull, de corr. hell.28,'04,78,10. Jos., ant. 15,335 hat in der Mehrzahl d. Hss. gegen eine, die ένδώμησις liest, ένδόμησις ζ. Bez. einer Hafenmole) d. Einbau, w o h l a u c h d.

534

vordrängend, ist in Inschr. [Meisterhans J -Schw.217. Thieme 8. Hauser 21], Pap. [Mayser 241], LXX [Thackeray 82], TestAbr A 17 S. 99,10. Ep. Arit. Ar. [JThSt 25/24,74 ZI. 24]. Tat. Ath., R. wie in uns. Lit. die vorherrschende Form; bei Just, fehlt d. Wort, v. Zitaten abgesehen, überhaupt), εϊνεκεν (Sb 1568,7 [II ν], P. Gieß.40 II, 21. PGM 5,385. Inschr. seit 161 n. [Meisterhans J -Schw.216]. LXX [Thackeray 82f.]. L k 4 l 8 [Jes

61,1].

I829

v.l. AG

2820

v. 1.2Kor

310 712

v. 1. Η 10,1 Κ),

εΐνεκα

(Wilcken, Ostr.II 1148 [II ν]. Hen 101,2. Spätere Belege bei Crönert 114. Η 9 , 9 Κ; Reinhold 39f.). Bl-D.

§ 30,3.35,3. m. Anh. W-S. § 5,20c. Uneigtl. Präp. m. Gen. wegen, um-willen Mt Siof. IO18.391625 1929 Mk 83$ IO29 1 3 9 Lk 6 2 2 9 2 4 1 8 2 9 2112 AG 2 8 2 0 Rö 8 3 6 (Ps 43,23). 1 4 2 0 2Kor 310 712. 2K1 1,2. ITr 12,2. IPol 3,1. Pol 2,3. MPol 13,2.17,3. Η 1 6.9,9.13,2.34,2.47,2.50,5. 105,5 f. D 10,3. Β 14,9. έ. τούτου deswegen, darum (Lucían, dial, deor.23,2) Mt 195 M k 107 ( G e n

2,24).

Η 3,1. Dafür ε. τούτων AG 2621 (PsSal 2,4). Relat. a n g e s c h l o s s e n ο υ εΐ. (Musonius, ep.1,11. Quint. Smyrn. 12,227. P. Gieß.27,7 [117 n]) L k 4 l 8 (Jes 6 1 , 1 ) . τίν ο ς ε.; warum? (Demosth. Menand., epitr.371 Kö. Dio

Chrys. 14 [31], 84. Tat. 9,3) AG 1932. ë. τοΰ m. flgd. Inf. (Menand., fgm.358,2 Kö. Am 1,6.2,4. lEsr 8,21. Jos., ant. 11,293) damit ε. τοϋ φανερωΦηναι την σπουδήν ύμών damit euer Eifer offenbar werde 2Kor 712 (Bl-D. § 403 m. Anh.).* (23)

Unterbau τοϋ τείχους Apk 21 is.* (1)

ένέδρα, ας, ή

(seit Thu., auch Philo, spec. leg. 4,67. Jos., vi.216 u.ö. Pap. LXX. JosAs 8,5.26,5) d. Hinterhalt, d. geheime Anschlag έ. π ο ί ε ΐ ν (Thu. 3,90,2 ένέδραν πεποιημενοι. Palaeph. 1 p.4,16.4 p.11,18) AG 253; Vgl. 2316 (t. r. TO

^νεδρον). αί έ. το0 διαβόλου ITr 8,1 ; vgl. IPhld 6 , 2 . * (2)

ένεδοεύω

(seit Thu., auch Inschr. Pap. LXX. JosAs)

nachstellen, auflauern τινά jmdm.

ένεδρεύσει (Sir 27,28). Aor. 1 ένηδρευσα (LXX) AG (vgl. Jos., ant.6,331)

ένενήκοντα (seit Homer, auch Pap. LXX. TestAbr A 1 S. 77,2. ApkSed 12,4. Philo. Jos., ant. 18,365. Tat.31,3 v.l.; z. Schreibung έ ν ν ε ν ή κ ο ν τ α t.r. vgl. Bl-D. § 11,2. Mayser 214) indekl. neunzig Mt Ι 8 1 2 Γ . Lk 154.7.* (4)

(Ps.-Demosth.40,10.

Diod.S. 19,69,1. SIG 730,19 [I ν], P. Reinach 7,26 [II v]. D t 19,11. W s h 2 , 1 2 . Jos., bell.2,595; ant.5,172) Fut. 3 . S g .

2321. M. flgd. Inf.

ένελίσσω (d. Wort seit Η dt.) Pass. Pf. ένείλιγμαι einwickeln τινί in etw. (P. Oxy. 1153,23 [I n]) in uns. Lit. nur als Konjektur Zahns, ένειλιγμενος τοις δεσμοΐς in Fesseln gelegt Pol 1,1 (vgl. ένειλέω).* (0)

Lk 1154.* (2)

ένεός, ά , ό ν (έννεός t. r. ; seit Pia., auch LXX. Jos., ant. 4,276) sprachlos, stumm (EpJer 40 ένεον ού δυνάμεν ο ν λαλήσαι) ν. Erschrockenen οι άνδοες είστηκεισαν ένεοί d. Männer standen sprachlos da AG 97 (vgl.

(0)

Apollon. Paradox. 6: Pythagoras ήκουσε φωνην μεγάλην ύπερ άνθρωπον „Πυθαγόρα χαίρε", τους δε παρόντας περιδεεΐς γενέσθαι. Quint. Smyrn.8,250f.: die Troer έθάμβεον, als sie die befehlende Stimme des Ares vernahmen, ohne die Gestalt des Gottes zu erblicken).* (1)

ένειλέω (Ps.-Aristot., de mundo 4 p.396a,14. Artem. 1,54 u.a. P. Tebt.24,62 [117 v). P. Ryl.l44,19f. [38 n]. 1K.Ö 2 1 , 1 0 .

ένέργεια, ας, ή (seit Vorsokr., auch Inschr. Pap. TestSal. Ep. Arist. Philo. Just. Ath. Hippol.)

Ινεδςον, ου, τό (d.

Wort Herodian Gr. I 378,2; = Betrug P. Oxy.892,11 [338 n]. In LXX hat es d. klass. ένέδρα fast verdrängt; vgl. Thackeray 156 f.) = έ ν έ δ ρ α (s. d.) AG 231« t. r.*

Testluda 3,6) Aor. 1 ένείλησα einzwängen, einpressen, fest einpacken τινί in etw. (Aeneas Tact. 1346. Plut., Brut. 1005 [45,4], Dio Chrys.73 [23],3 σπαργάνοις. Philostrat., her. 12,1 p. 187,2 βρέφος rfj λεοντή = d. Kind in die Löwenhaut)

eigtl. τη σινδόνι in die Leinwand (Diosc.5,72 τί όθονίψ) M k 1546. EPt 6 , 2 4 (so vGebhardt, Blaß; s. ε ίλεω), έ ν ε ΐ -

ληιιένος τοις δεσμοΐς eng umschlossen von den Fesseln Pol 1,1 (-λημμ- Cod. Vat.; s. ένελίσσω).* (l)

ένεΐμΐ

(seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal 13,3 P. Ep.

Arist. 285. Jos.) Ptz. ένών. Ipf. 3. Pl. ένεσαν (3K.Ö 10,17) darin sein 2K1 19,2. τα ενόντα d. Inhalt (Thu. 4,57,3 u.a., auch P. Tebt.414,20 [II n] τό σφυρίδιν [ = -ιον] μετά των ένόντων. Jos., bell.6,183. Just., A l l 13,5. Ath., R.

75,24 u.ö.) Lk 1141. ενεστι unpers. es geht an, es ist möglich (Polyb.21,4,14.22,14,2. 4 M a k k 4 , 2 2 . Philo, migr. Abr. 189: ώς ivi μάλιστα = wie immer möglich, so sehr wie möglich. Phalaris, ep. 88 ώς ένήν. Jos., ant. 1,244. Just., D. 46,2.

Tat. 19,2. Ath.31,2) IRö 4,1. Η 76,2. S. auch ενι.** (l)

ένεκα (att., auch

Pap. [Belege b. Mayser 242]. LXX [Thackeray 135]. OdSal 11.17. Jos., ant.3,107) A G 2621 Mt 195

LXX.

— 1. d. Wirksamkeit, d. Betätigung, d. (Wirk)kraft so im NT, und zwar in d. Regel von überirdischen Wesen (vgl. Chrysipp: Stoic.II S.115,4. Diod.S. 15,48,1 θεία ένέργ. Dass. Orig., C. Cels.3,14,7. Ps.-Callisth. 1,30,4 τήν τού θεοΟ έ. Sallust.3 p.4,8. c.4 p.4,27. OGIS 262,4 [III n] περί τ^ς ένεργείας θεοΟ Διός. Herrn. 10,22 b. 16,13 δαίμονος γαρ ούσια ένέργεια. PGM 3,290. W s h 7 , 2 6 . 1 3 , 4 . 2 M a k k 3 , 2 9 . 3 M a k k 4 , 2 1 . 5 , 1 2 . 2 8 . Ep.Arist.266. Aristobul b. Euseb., pr. ev.8,10,12 έ. τοϋ θεοΟ. τό άγγελος δνομα ένεργείας και οϋκ ουσίας έστίν Did., Gen. 247,11) έ. π λ ά ν η ς d. Macht d. Irr-

tums 2Th 2ιι. πίστις της ένεργείας τ. θεοϋ d. Glaube an d. (wirkende) Kraft Gottes Kol 212; vgl. AG424D lKor 1210 v.l. Meist in der Wendung κατά (τήν) ένέργειαν: κ. τ. έ. τοΰ κράτους της ισχύος αύτοΰ infolge des Wirkens der Kraft seiner Stärke Eph 119; vgl. 37 4ie Kol I29. κ. τ. έ. τοΰ δύνασθαι αύτόν auf Grund der wirksamen Kraft, die ihn befähigt Phil 321. κατ' ένέργειαν τοϋ Σατανά 2Th 29. - ένεργείςι τοΰ πονηροΰ auf Betreiben des Bösen API 9 , 1 9 (vgl. δφεως Just., D.39,6. αί τών δαιμόνων έ. Orig., C. Cels. 1,60,6).

— 2. d. Wirkungsweise της όξυχολίας Η 33,7.34,1.

ένεργέω

έν&υμέομαι

N e b . δ ύ ν α μ ι ς (Aristot. p. 23 a, 10 ff. Philo, div. rer. her. 110 u.ö. Ath. 10,3.26,1) 3 5 , 1 . PI. (Epikt.2,16,18.4,11,33. Philo.

θεού Hb 412. Von der (als Bild gebr.) Tür, deren Auftun reiche Wirksamkeit verheißt IKor 169.* (3) II

Ath.) ebd. b. 36,2.6. Der PI. auch 16,3, wo d. Wort fast den Sinn von Bedeutung gewinnt. RAC V, 4-51*

649-51; X 2, 1084 f.

535

(8) II 649-51; X 2, 1084f. (S)

ένεργέω (seit Aristot., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. grBar 10,9. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Mel., f g m . 8 b 38. Ath.) Aor. 1 ένήργησα. Pf. ένήργηκα. Pass. Aor. Inf. ένεργηθήναι. Ptz. ένεργηθέντα (Just., D.78,6; AI

536

έ ν ε ρ ε ί δ ω (seit Homer, auch Grabinschrift Sb 5905) h i n -

einstoßen Pass. Pf. ένηρεισμαι hineingestoßen sein, fest haften (vgl. Plut., mor.327 Β.344C) έρις ένήρεισται (allg. angenommene Konjektur Zahns für das überl., aber unmögl. ένείρισται) έν ύμιν sitzt unter euch fest lEph 8 , 1 . * (0)

26,4)

— 1. intr. wirksam sein, sich als wirksam erweisen, sich b e t ä t i g e n — a . Akt. (Philo Mech.59,48.96,12. Vett. Val.226,2. Herrn. 12,11 a. b. P. Gieß.78,3 f. [II n] καλώς δέ ποιήσεις και περί τα λοιπά ένε^γήσασα. W s h 1 5 , 1 1 . 1 6 , 1 7 . Jos., ant. 15,290; vi. 156) το θελειν και το έ. d. Wollen u.

ένευλογέω Pass. Fut. 1. ένευλογηθήσομαι segnen AG 325 (Gen 22,18; s. εύλογέω 3) Gal 38 (Gen 12,3 V . l . ; Just., D.34,6 u.ö. f. εύλογηθήσονται Ps 71,17).* (2) II 762f.; X 2, 1089f.

das Wirksamsein Phil 2 i3b. Verb, mit έν m. Dat. der Pers. (TestDan 5,5 ένεργούντων έν ύ μ ΐ ν των πνευμάτων. TestSim 4,8 [β]. Ohne έν Ath. 10,3) αϊ δυνάμεις ένεργοϋσιν έν αύτφ d. Wunderkräfte sind in ihm wirksam Mt 142 M k 6 l 4 ; vgl. Eph 22. V. Gott (Julian 4,142d ένερ-

ένέχω (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. TestGad 5,11. Jos., ant. 16,214. Just., D.17,1) Ipf. ένεϊχον. 'Pass. Pf.

γεϊν έθέλει) ό ε ν ε ρ γ ώ ν Β 2 , 1 (s. Η Windisch, Hdb. ζ. St.).

Mk 619. Abs. δεινώς έ. heftig bedrängen Lk 1153. — 2. Pass, mit Dat. unterworfen sein, unterliegen, be-

Μ. dat. comm. (vgl. Spr 31,12) ό ένεργήσας ΓΊέτρφ der für P. wirksam war Gal 2s (das flgd. εις gibt aas Ziel der Wirksamkeit an, wie Rö 7s; s.u. b). — b. Med., in uns. Lit. stets mit unpers. Subj. (Diod.S. 13,85,2 die Belagerung wurde wirksam, kam in Gang. Herrn. 12,11 c τά ασώματα) τά παθήματα ένηργειτο έν τ.

μέλεσιν d. Leidenschaften wirkten sich in den Gliedern aus Rö 7s (d. flgd. εις führt das Ziel ein; s.o. a zu Gal 2e). ή παράκλησις ή ένεργουμένη έν υπομονή d. Trost, der sich in geduldigem Ausharren wirksam zeigt 2Kor 1 ί. ό θάνατος έν ήμίν ένεργειται d. Tod zeigt sich an uns wirksam 412 (vgl. Lucían, Charon 2 ένεργειν τά τοϋ θ α ν ά τ ο υ εργα). V. Worte Gottes lTh 213. δυναμις ένεργουμένη εν ήμίν d. Kraft, die in uns wirkt Eph 320; vgl. Kol I2». πίστις δι' άγαπης ένεργουμένη Glaube, der durch Liebe tätig ist Gal 56. το μυστήριον ένεργειται της ανομίας d. Geheimnis d. Sünde ist bereits wirksam 2Th 27. δέησις ένεργουμένη e. wirksames Gebet Jk 516. τα ένεργουμενα d., was sich als wirksam erweist: d. waltenden Kräfte 1 Kl 60,1. τά καθ' έκαστα βλέποντες ένεργουμενα wir sehen, wie eins nach d. andern sich auswirkt Β 1,7. — 2. trans, wirken, bewirken mit Akk. (der Person: Just., A I 26,4. Ath.9,1 u.ö.) d e r S a c h e (Philo Mech.59,48. Polyb.3,6,5. Diod.S. 13,30,2. P.Oxy. 1567,2. S p r 2 1 , 6 . 3 1 , 12. Jos., ant.3,155.15,283. Just.,· A I 12,5 ταϋτα. 23,3 άσεβη εργα u.ö. Iren., haer. III, 21,2 [Ην II, 114,6]. δαίμονες έ. λοιμούς Orig., C. Cels. 1,31,27. ή Ίησοϋ δύναμίς έστιν ένεργοϋσα

την έπιστροφήν 1,43,39. Hippol.) τί etw.: V. Gott ό τά π ά ν τ α ένεργών Eph 111 (vgl. Ep. Arist.210). V. Geist 22. τί εν τινι etw. in jmdm. wirken, schaffen ό ένεργών τα π ά ν τ α έν πάσιν lKor 12e. ό ένεργών έν ύ μ ΐ ν τό θέλειν er schafft in euch das Wollen Phil 213. ούδέ ένεργήσαι δύναται εις αύτούς er vermag nicht auf sie zu wirken Η 3 4 , 1 (vgl. Just., D. 18,3 τά έξ ανθρώπων ... ένεργουμενα εις ημάς), δυνάμεις έ. Gal 35 (Just., D.7,3). έ ν έ ρ γ ε ί α ν έ. E p h Ι20. (M. Akk. u. Inf.: Just., A I 62,1 u.

ö.).* (21) II 649-51; X 2, 1084f. ένέργημα, ατος, τό (seit Epikur p. 4,10 Us.) — 1. d. K r a f t b e t ä t i g u n g (Polyb.2,42,7.4,8,7. Diod.S. 4, 51,6. Vett. Val.264,13. Ep.Arist. 156. Philo, det. pot. ins. 114. PGM 1,194.12,317) ένεργήματα δυνάμεων Kraftbetäti-

gungen, die Wunder hervorbringen 1 Kor 1210 (ένέργεια, -αι vv.ll.). διαιρέσεις ένεργημάτων 12e.

3.Sg. ένέσχηται (3Makk 6,10) — 1. Akt. τινί grollen, Groll hegen (ellipt. f. χ ό λ ο ν έ. τινί: so Hdt. 1,118,1; vgl. G e n 4 9 , 2 3 . TestGad 5,11 [a. g])

l a s t e t sein mit (oft seit Pind., Pyth.8,69 u. Hdt. 2,121 β 2, auch P. Tebt.5,5 [118 vj. BGU 1051,34 u. s. 3Makk 6,10. Ep. Arist. 16. Jos., ant. 18,179. εις ... άδικίαν Just., D.17,1) ζυγφ

δουλείας Gal 5ι. θλίψεσιν 2Th l4 v.l.* (3) li 828; Χ 2, 1094 (Spicq III, 273ff.) έ ν Φ α (seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 5 S. 82,13. Test 12Patr. grBar 11,9. ApkSed 11,16 S. 134,35 Ja. Mei., P. 19,128 f.) A d v . — 1. da, dort MPol 18,3 (Mel., P. 19). — 2. relat. wo (TestAbr A 82,13.104,3. Test 12Patr. grBar 11,9 „wohin". Mel., P.45,321 [Ch.], Parthen.5,5.8,4. Appian, Iber.89 § 387. Jos., ant. 14,5; c. Ap.2,282. Just. ; Mel., HE 4, 26,14) EPt 13,56. τον τόπον . . . , ενθα έτάφη wo (Ju-

das) begraben (3,2 g).* (0)

war Pa (3,3e). V.l. f. οπόθεν Pa

ένΦάδε Adv., in uns. Lit. nur vom Ort (so seit Homer, auch Inschr. Pap. JosAs 9,5 [16,3 Kod. A u. Pal. 364]) — 1. hierher (3Makk 6,25. Jos., ant.4,134) ερχεσθαι έ. (Herondas 2,97. P. Cairo Preis.48,6. P. Oxy.967) J 415 v . l .

16. Η 82,5. διέρχεσθαι J 4is. συνέρχεσθαι AG25i7. παραγενέσθαι API Kor 1,16. — 2. h i e r (Lucían, dial, mort.20,3. Hen 19,1.22,13. Test Sal. Jos., bell. 1,633; ant. 1,343. Just. Ath.31,3) L k 2441

AG 1018 1628 17« 2524. τα έ. d. hier Befindliche, d. Dinge hier (P. Ox^. 1154,9f. [I n] ειμί ξένος των έ. Jos., ant. 16,322) 2K.1 6,6. η έ. άπόλαυσις d. Genuß hier (Herrn. 6 , 3 a τό έ. α γ α θ ό ν . P. Oxy. 1296,5 [III n] οί έ. θεοί) 1 0 , 3 f. ό

δοκών έ. θάνατος d. scheinbare Tod hier (auf Erden) Dg 10,7.* (8) ëvdxv Adv. (seit Homer, auch P. Fuad I (Jniv.XLI r.. 11. LXX; kausal Just., A I 6,1. Ath.) —· 1. v. Ort von d a , von h i e r (Demetr.: 722 fgm.1,10 Jac. TestSal ενθεν καί ε. JosAs 24,21 Kod. Α ε. κακειθεν für εμπροσθεν. ApkEsr 6,6 S.31,11 Τ u.ö. Jos., ant.4,323) μ ε τ ά β α ε. (v.l. έντεΰθεν) έκεΐ gehe von hier dorthin Mt 1720. διαβαίνειν ε. Lk 1626. — 2. v. der Zeit von da an (Apollon, v. Rhod. 1, 1138. 2,713. Or.Sib. 1,387) 2K1 13,3. IEph 19,3.* (2)

— 2. d. W i r k u n g (Plut., mor. 899 D. Herrn. 1,22) τ α σ υ μ -

ΙνΌ-εος, OV (seit Trag. X. Pia., auch Dialekt-Inschr. 805d [Böotien], Sb 9217,4.9253,6 [beide Anf.IV n], PGM 1,21.160. 13,144. Philo. Jos., bell.3,353; ant.9,35. Or.Sib.3,295.5,263.

βαίνοντά σοι ένεργήματα d. Wirkungen, die dir zugestoßen sind D 3,10. Β 19,6.* (2) II 649-51; X 2, 1084f.

Ath. 7,2) gottbegeistert, in uns. Lit. nur als LA der Sacra parallela (KHoll, Fgmte. vornic. Kirchenväter aus den

ένεργής, ές (seit Aristot., auch Polyb. 11,23,2. Plut., So-

Sacr. par. 1899, S. 22) ZU ITr 8 , 2 TO ε. π λ ή θ ο ς (b. Lghtf. i.T. f. έν θεώ).* (0) II 450 (S)

lon 96 v.l. [31,2], Diosc., mat. med.1,18. Vett. Val.276,11. Herrn. 10,23. P. 0xy.1088,56 [I n]. Just.) w i r k s a m , w i r k u n g s -

kräftig κοινωνία της πίστεως Phlm6. ό λόγος τοϋ

ένΦυμέομαΐ (seit Aeschyl. Vorsokr., auch Pap. LXX. JosAs 23,7 Kod. A. ApkSed 10,5) D e p . Fut. 3 . S g . έ ν -

537

ένθύμησις

538

έννοέω

θ υ μ η θ ή σ ε τ α ι od. έ ν θ υ μ ή σ ε τ α ι (LXX). Aor. 1 ένεθ υ μ ή θ η ν . Pf. Ptz. έ ν τ ε θ υ μ η μ ε ν η ς ( 3 M a k k 1,25)

s t i m m t e Jahrestage

(SIG 2 438,161 [ca. 400 v]), w i e d a s

N e u j a h r s f e s t . * (14) (S)

überlegen, erwägen m . A k k . d . S a c h e (Thu. 5,32,1. Celsus

7,18. Sir 16,20. Bar 3,31. 4 M a k k 8,27. TestJob 49,1. Philo, mut. nom. 240. Jos., bell. 1,232; ant. 11,155. Just., D.

έ ν ι δ ρ ύ ω (seit Hdt., auch Inschr. Philo, de prov. bei Euseb., pr. ev. 8,14,63) A o r . 1 έ ν ί δ ρ υ σ α hineinsetzen, hineinlegen

65,2) τ α ύ τ α Mt I20. π ο ν η ρ ά (Wsh 3,14. TestSim 2,14

τ ι ν ί in jmdn.

πονηρόν πράγμα. TestBenj 3,6 [ßj πονηρόν) έ ν τ α ΐ ς κ α ρ -

mor. 1008 A τη κεφαλή τον λογισμόν).* (0)

τ ο ν λ ό γ ο ν ά ν θ ρ ώ π ο ι ς Dg 7,2 (Plut.,

δ ί α ι ς im Herzen auf Böses sinnen 94. π ε ρ ί τ ί ν ο ς (Pia., rep. 10 p. 595 A. Isokr. 15,199 ; ep. 9,8 Blaß. Appian, bell. civ. 2,5 § 18. W s h 6 , 1 5 . TestBenj 3,6 [β]) A G 1 0 i 9 t.r. (f. δ ι ε ν θ υ -

ένιοι, αϊ, d (seit Orph. Aristoph. Hdt., auch Inschr. Pap. 3 M a k k 2 , 3 1 . 3 , 4 . Jos., ant. 1,121.18,45. Just., A I 20,3. Tat.

μ έ ο μ α ΐ ) . * (2) III 172; Χ 2, 1111

Ath.) einige 1KJ 44,6. 2 K 1 1 9 , 2 ( K o d . H ) . Dg 5,3. ε ν ι α γ ρ ά ψ α ς Pa (2,15). έ ν ί ο ι ς δέ α υ τ ώ ν (2,4).* (0)

έ ν ϋ - ύ μ η σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Eur. Thu. 1,132,5, auch Ps.-Lucian, salt. 81. Vett. Val.301,8. Herm.1,22. PGM 5,328. BGU 1024 IV, 12. S y r n . H i 2 1 , 2 7 . E z 1 1 , 2 1 . TestJob 47,10. Test Juda 13,2 [ß - ag]. JosAs 23,8) d. Überlegung, d. Gedanke

Mt 94 1225. Η 29,3. ή έ. α ν α β α ί ν ε ι έπι τ ή ν κ α ρ δ ί α ν d. Gedanke steigt im Herzen auf 29,2.36, 7. χ α ρ ά γ ι χ α τ ι τέχνης και ένθυμήσεως άνθρωπου, το θείον είναι ο μ ο ι ο ν d. Göttliche sei einem Gebilde menschlicher Kunst und Überlegung ähnlich AG 1729. κ ρ ι τ ι κ ό ς ενθ υ μ ή σ ε ω ν κ α ι έ ν ν ο ι ώ ν entscheidend über d. Erwägungen u. Gedanken H b 4 i 2 ; vgl. 1K1 21,9.» (4) III 172f.; X 2, 1111

ένίοτε (seit Eur. Hippokr., auch PCZ 362,25 [242 ν]. Sir 3 7 , 1 4 . TestJob) A d v . einigemale, zuweilen M t l 7 i 5 v . l . 2Kl 19,2 (syr. Übers.).* (0)

ένίστημί (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestGad 6,7 τη κακίςι „beharren". Philo, aet. m.10. Jos. Just., D. 142,2 „antreten, beginnen". Pf. Ptz.: Tat.26,1. Ath.27,2) Wz-Aor. έ ν έ σ τ η ν ; Ptz. έ ν σ τ ά ς . Pf. έ ν έ σ τ η κ α ; Ptz. έ ν ε σ τ η κ ώ ς u n d έ ν ε σ τ ώ ς . M e d . Fut. έ ν σ τ ή σ ο μ α ι . In uns. Lit. n u r intr. — 1. eintreten 2Ti 3 i . I m P e r f . vorhanden sein, gegenwärtig sein (seit X., auch Polyb. Inschr. Pap. LXX)

έ ν ί poet. F o r m f. έ ν I E p h 11,2 ( C o d . Laur.).* (0)

έ ν έ σ τ η κ ε ν ή ή μ ε ρ α τ ο υ κ υ ρ ί ο υ d. Tag des Herrn ist

ë v i ( f ü r ε ν ε σ τ ί ν [vgl. ενειμι u. Bl-D. § 98] seit Homer, auch Inschr. Pap. Philo. Or.Sib.3,39. - Z. LXX vgl. PKatz u. ADebrunner, Mus. Helv. 11/54,57-64) i n u n s . L i t . n u r n e g i e r t ο ύ κ ε ν ί es gibt nicht (Vi. Aesop.I c. 17 p.270,6; vgl.

da 2Th 2 2 (vgl. Phlegon: 257 fgm.36,6 Jac. ένστασης της ημέρας του γάμου = als der Hochzeitstag da war. PGM 13,364 ο τ α ν ένστη ή ήμερα. Jos., ant. 12,175 ένστασης της ημέρας = als der Tag da war), ό κ α ι ρ ό ς ό έ ν ε σ τ η κ ώ ς (Polyb. 1,60,9. 21,3,3. Jos., ant. 16,162. Pap.) d. gegenwärtige Zeit H b 9 9 ;

Hdt.3,81,2) έ ν ύ μ ΐ ν ο ύ δ ε ί ς σ ο φ ό ς es gibt keinen Weisen unter euch l K o r é s (hier als Frage). Ι ο υ δ α ί ο ς ο ύ δ έ "Ελλην es g. keinen Juden u. Heiden Gal 328. Kol 311. π α ρ ω ούκ ε. π α ρ α λ λ α γ ή bei dem es keine Veränderung gibt Jk 117. ουκ ε. τ ό π ο ς ά π ό κ ρ υ φ ο ς es gab keinen Ort zum Versteck PrJk 22,3 (dazu de Strycker S.250).* (6)

vgl. 1K1 55,1. ό α ι ώ ν ό έ ν ε σ τ ώ ς d. gegenwärtige Weltzeit Gal l4. ή έ ν ε σ τ ώ σ α α ν ά γ κ η d. gegenwärtige Not lKor726 (nach a n d . Übers.: d. bevorstehende Not), έ ν ε σ τ ώ ς nicht selten im Ggs. zu μ έ λ λ ω ν (Sext. Emp., adv. math. 10,193. Philo, plant. 114. Tat.26,1. Ath.27,2)

ή έ. χ ά ρ ι ς I E p h 11,1. έ ν ε σ τ ώ τ α , μ έ λ λ ο ν τ α Rö838 lKor 322. Β 1 , 7 . 4 , 1 . 5 , 3 . — 2. bevorstehen (Hdt. Polyb. PGM 13,1049. LXX. Jos.,

ένιαυτός, OÖ, Ó (seit

Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJuda 10,4 [ß]. Ep.Arist. Philo. Jos., ant. 15,378; c. Ap. 1,157. Just., AI 57,2. Theoph. ; Ant. I 4 [S.64,19])

— 1. d. Jahr Apk9is. έ. κ α ι μ ή ν α ς εξ Jahre

540; X 2, 1079

anderthalb

A G I811; Vgl. J k 5 t 7 (GerhKittel, Rabbinica '20,

31-35). ά ρ χ ι ε ρ ε ύ ς τ ο υ έ. εκείνου Hoherpriester

jenes

Jahres J II49.SI I 8 1 3 (vgl. UHolzmeister, ZkTh 44, 20, 306-12. - D. Voraussetzung, daß näml. d. hohepriesterl. Amt jährlich wechselt, gilt f. Kleinasien [Inscr. Brit. Mus.498; vgl. CGBrandis, Pauly-W. II 475] wie f. Syrien [Lucian, de Syria dea 42], aber nicht f. Jerusalem), π ο ι ε ΐ ν έ. e. Jahr zubringen J k 4 i î (vgl. S p r 1 3 , 2 3 . TestJuda 10,4 [β]), π ρ ώ τ ο ς έ. er-

stes Lebensjahr

ant. 4,209) Β 17,2. D. K o n t e x t e r f o r d e r t hier wohl trotz Perf. diese B e d e u t u n g . Zu l K o r 7 26 s. 1.* (7) II

PrJk 6,2.

— I m A k k . a u f d . F r a g e w i e l a n g e ? (seit Thu.): ό λ ο ν

έ ν ι σ χ ύ ω Fut. έ ν ι σ χ ύ σ ω (LXX). Aor. 1 έ ν ί σ χ υ σ α . Pass. Aor. έ ν ι σ χ ύ θ η ν — 1. LXX. P. Kräften TestSim.

intrans. (Aristot. Theophr. Diod.S. 18,61,3, auch Merton 12,10 [58 n]. TestJob 47,7) erstarken, zu kommen (vgl. Epikt.3,24,108. G e n 4 8 , 2 . TestJob. ApkMos 10) έ ν ί σ χ υ σ ε ν er kam zu Kräften

AG 9i9 (v.l. έ ν ι σ χ ύ θ η ) . Vgl. 192oD. — 2. trans. (Hippokr. u.a. [Hobart 81], 2 K ö 2 2 , 4 0 . S i r 5 0 , 4 . P s S a l 1 6 , 1 2 f. TestSal 26,8 Η [ohne Obj.]. TestDan 6,5. Jos., ant. 7,269) stärken τ ι ν ά L k 2 2 4 3 . Β 1 4 , 7 ( J e s

έ. e. ganzes Jahr lang AG 1126. Η 64,4. ο λ ο ν τ ο ν έ. d. ganze Jahr hindurch 65,4. α π α ξ τ ο υ έ. einmal im Jahre H b 9 7 (Ex 30,10. Lev 16,34; vgl. Philo, leg. ad Gai. 306). μ έ ^ ρ ι έ ν ι α υ τ ο ΰ bis zu einem Jahr Η 65,3.

42,6). τί etw. energisch betonen

κ α τ ' έ ν ι α υ τ ο ν jährlich (Thu. 1,93,3 u.a., oft Inschr. UPZ 122,6 [157 v] von jährl. Wallfahrt. LXX. Ep. Arist. 180) H b 925

έννέα (seit Homer, auch Pap. LXX. Test 12Patr. JosAs 29,10. ParJer 9,1. grBar. Asels 3,2. Jos., ant. 1,85 u.ö. Ath.6,1 ό έννέα [άριθμός]) indekl. neun M t 18i2f. Lk 154.7. I R ö 1 0 , 3 . o í έ. d. ( ü b r i g e n ) Neun L k l 7 i 7 (Bl-D. §306,5. 480,1).* (1)

101.3. Β 10,6. D a f ü r π α ρ ' έ ν ι α υ τ ό ν Β 10,7 (Diod.S. 4, 65,1. SIG 193,14 [IV ν] παρά τον έ. ϊκαστον).

— 2. allgemeiner ν. e. in sich

abgeschlossenen

Z e i t r a u m (Aristoph., ran.347. Pia., leg. 10 p.906C. Diod.S. 38 + 39 fgm.5: Gott hat acht Zeitalter angeordnet; ein jedes ist ein ένιαυτός μέγας. Jos., ant. 1,106 ό μέγας ένιαυτός besteht

M P o l 17,2.* (2)

ένκ. s. έγκ.

έ ν ν ε ό ς (t. r.) s. ένεός.

aus 600 Jahren), v. der d u r c h d e n Messias g e b r a c h t e n Heilszeit έ. κ υ ρ ί ο υ δ ε κ τ ό ς L k 4 i 9 . Β 14,9 (beidemal

έννεύω (Aristoph., fgm.75 [Babyl.75 Κ.] Lucian, dial, meretr. 12,1. Jos., ant.8,97. S p r 6 , 1 3 . 1 0 , 1 0 ) I p f . έ ν έ ν ε υ ο ν

J e s 6 1 , 2 . - Vgl. auch Phlegon: 257 fgm. 1,9 Jac., wo Pythia das Kommen eines längeren Zeitraums als φιλόφρων ένιαυτός verkündet).

zuwinken, u m ein Z e i c h e n zu geben Lk 162. έ. τ ι ν ί τ η χ ε ι ρ ί jmdm. m. d. Hand zuwinken H 9 , 9 (vgl. Spr 6 , 1 3 . 1 0 , 1 0 ό φ θ α λ μ φ ) . * (1)

— lung eine (Lev

έννοέω (seit Trag. Hdt., auch Pap. Hi 1,5. Bar 2,16. TestJob. Test 12Patr. Ep.Arist. Philo. Jos., ant. 16,105; c. Ap.2, 130. Just. Ath.31,3) A o r . 1 P t z . έ ν ν ο ή σ α ς bedenken, er-

3. Zweifelh. ist die Bed. in der Z u s a m m e n s t e l κ α ι ρ ο ί και έ ν ι α υ τ ο ί Gal 4 io. Es k ö n n t e hier A n s p i e l u n g auf die sog. S a b b a t j a h r e vorliegen 25), mögl. ist a b e r a u c h die D e u t u n g auf be-

ëwoia

ένοχος

wägen τί etw. έ. εννοιαν e. Gedanken fassen Dg 8,9.*

ένοπλος, OV (seit Trag., Carm. pop. 857, auch PGM 13, 197. Mysterienpap. P. Gurob 1,7. LXX. JosAs 2,18. Philo, aet. m. 57. Jos., bell. 2,444; ant. 14,294) b e w a f f n e t J u d N r . 351

539

(0) IV 966

έννοια, ας, ή d. Gedanke, d. Einsicht, d. Erkenntnis (so bes. bei den Philosophen: Pia., Phaedo p.73C. Aristot., eth. Nicom.9,11 p. 1171 a,31 f. 10,10 p. 1179b, 13f. Epikt.2,11,2.3 u.ö. Plut., mor. 900 A. Diog. Laert.3,79. Herrn. 1,1. Philo, doch auch anderweitig : X., an. 3,1,13. Diod. S. 20,34,6. P. Rein. 7,15. UPZ 19,11.110,32 [alle II v], S p r 1 , 4 . 2 , 1 1 u.ö. Jos., bell.2, 517; ant. 14,481. Test 12Patr. TestSal 20,5 εις ?ννοιαν έλθεϊν. Just. Tat. Ath. l. ϊχειν t o ö θεοϋ Orig., C. Cels.4,96,3. περί του δημιουργοΟ έ. 4,26,46. ε. των νόμων Did., Gen.113,1) κ. ύ-

μεΐς τ. αύτήν ë w o i a v όπλίσασθε wappnet auch ihr euch mit derselben Einsicht IPt 4ι. έ ν ν ο ε ΐ ν ε. Dg 8,9. έδόκει ... έτερογνωμονεΐν τη εκείνου èwoiçi (das Gesagte) schien dem Sinne nach anders zu sein als seine (des Erlösers) Meinung EMar ZI .9. αυτη ή απόρροια της έννοιας sie, die Emanation des (göttlichen) Denkens SJCh ZI.31 (Ox 1081 ; vgl. Just., AI 64,5 πρώτην Εννοιαν ϊ φ α σ α ν την Άθηνάν „sie bezeichneten Athene als ersten Gedanken [des Zeus]", ähnlich 26,3 über Helena, Frau des Simon Magus). PI. (Jos., ant.6,37. Just., D.93,1. Tat.

Ath.) neb. διαλογισμοί 1 Kl 21,3. Neb. ένθυμήσεις (Sym. Hi 21,27) Hb 412. 1 Kl 21,9. Neb. λογισμοί Pol 4 , 3 . * (2) IV 966-8; X 2, 1188 (S)

έννομος, OV

(seit Pind. Aeschyl., auch Inschr. Pap. Sir Prol. ZI. 14. Philo, Abr.242; poster. Cai. 176. Jos., ant. 19,302. Or.Sib.3,246. Just., D.47,4 k πολιτείαν. Ath., R.70,23 u.ö.)

gesetzmäßig, gesetzlich ε. εκκλησία AG 1939 könnte nach dem Zshg. die in gesetzl. Bahnen verlaufende Versammlung im Ggs. zur tumultuarischen sein. Jedoch legt der Sprachgebr. (Lucían, deor. conc. 14. SIG 672,37 [II ν] έν τςι έννόμψ εκκλησία) d i e D e u t u n g

ord-

nungsmäßige Versammlung im Ggs. zur außer der Zeit berufenen nahe. - unter dem Gesetz stehend, dem Ges. gehorchend

(Aelian, v.h. 2,22 v.l.): ε. Χ ρ ί σ τ ο υ

540

ZI. 14.* (0)

ένοπτρίζομαι (Plut., mor. 696 A. Porphyrius, ad Marcellam 13 zweimal [s. PCorßen, ZNW 19,'20,2f.]. Philo, migr. Abr.98) (sich) im Spiegel anschauen την όψιν ÎKI 36,2. Wohl auch einfach anblicken (Hierocles l p.416; „wie es für ein unreines Auge unmöglich ist, strahlende Gegenstände zu betrachten, so für eine tugendlose Seele, της αληθείας ένοπτρίσασθαι κάλλος").* (0)

ένοράω (seit Hdt. Aristoph., auch Philo, op. m. 15) Aor. 2 ένεΐδον; Ptz. ένιδών wahrnehmen δύναμιν Dg 12,5.* (0)

ένορκίζω

(Akt. CIG 9288,6. IG XII 3,1238,7. Monum.

As. Min. ant.III '31, Nr.77,1. 2Esr 23,25 V.l.) Aor. 1 ένώρκισα (2Esr 23,25 Kod. A) beschwören τινά τι jmdn. bei etw. m. flgd. Akk. u. Inf. ύμάς τον κύριον euch beid. Herrn lTh527 (Bl-D. § 149.155,7.392, ld).* (1) V 465; X 2, 1206

ένότης, ητος, ή (seit Aristot., auch Epikur [HUsener, Epicurea 1887 p. 13,14]. Plut., mor.95A. 416E u.ö. TestSeb 8,6. Ath.) d. Einheit τηοεϊν τήν έ. του πνεύματος d. Einheit d. Geistes festhalten Eph 43. έ. της πίστεως d. Ε. im Glauben 413. σύνδεσμος τί|ς έ. Einheitsband Kol 3 u v.l. - Bes. häufig bei Ign.: εν έ. IEph 4,2. έν έ. γίνεσθαι zur Ε. werden 14,1. έν è. σύμφωνα είναι in E. zusammenklingen 5,1. έν tfj έ. ύμών IPhld 2,2. έ. τής έ κ κ λ η σ ί α ς 3 , 2 . (Vgl. έ. ττ)ς κατά τό εύαγγελιον πολιτείας

Did., Gen. 182,19). Bes. auch v. d. Einheit d. Christen m. Gott u. Christus έν έ. ΊησοΟ ΧριστοΟ οντες 5,2. έ. θεοΰ 8,1.9,1. ISm 12,2 (hier ist ein έν vor ένότητι zu setzen; Hdb. z.St.). I P o l 8 , 3 . * (2) II 438; III 626f.; IX 570 (S)

unter d. Gesetze Christi stehend lKor92i (Bl-D. § 182,3 Anh. - Proclus zu Pia., Cratyl. p.93,5P. der Gegens. ε. und

εκνομος). Rein sprachl. ist auch d. Übers, mögl. gesetzestreu,

rechtlich

(so ε. b. Aeschyl., suppl.404. Pia., rep.4 p.

424E) nach dem Urteil Christi.* (2) IV 1O8O; X 2, 1190-95

έννόμως

( = gesetzmäßig: Lysias 9,12.30,35. Lucian, symp.32. Cass. Dio 56,7,2. Auch Spr 3 1 , 2 5 . Just., D.67,2.4)

Adv. von έννομος Rö 212 ν. 1. als Ers. u. im Sinne von έν νόμφ unter dem Gesetz (Ggs. άνόμως, der wohl d. v.l. veranlaßt hat).* (0) Ι ν ν υ χ ο ς , OV nächtlich (11.11,716. Pind. Trag, und dann wieder Aesop, fab.55 v.l. = 110 H. IG VII 584,5. Sb 6699,6 [friihptolemäisch], 3 M a k k 5 , 5 . Or.Sib.3,293) A k k . Plur. N e u t r . als A d v . (vgl. Soph., Ai.929 πάννυχα) ε ν ν υ χ α (εν-

νυχον t. r.) nächtlicherweile πρωί ε. λίαν frühe, als es noch völlig Nacht war Mk I35.* (l)

ένοιχέω (seit Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 1 7 , 1 1 . TestJob 36,3. TestSim 5,1. JosAs Kap. 19 Kod.A [S. 69,19 Bat.]. ParJer 1,1 [Kod.C]. Jos., bell.6,55 έ. ψυχή σώματι. Sextus 144 διανοίςι θεός έ. Ath., R.72,30. Did., Gen.247,18) Fut. έ ν ο ι κ ή σ ω . A o r . 1 έ ν φ κ η σ α (3. Sg. ένοίκηοεν TestSim 5,1) wohnen in, innewohnen; in uns. Lit. - abgesehen v. Lk 134D - stets m. εν τινι (Enteux. 14,4f. [Ill ν], UPZ 162 il, 18f. [il ν] u. s. Pap.) und v. Gott od. geistigen Dingen, die unter od. in den Menschen ihre Wohnung nehmen ένοικήσω έν αύτοΐς ich werde unter ihnen wohnen 2Kor6i6. V. Hl. Geist, der d. Menschen erfüllt Rö 811 2Ti 114. V. der Christuspredigt Kol 3i«. V. Glauben 2Ti Is. V. d. Sünde Rö7i7 v.l. (vgl. TestSim 5,1. V.l. f. κατοικέω Β 16,10 Kod.V).* (5) έ ν ο ξ ί ζ ω (Hapaxleg.) Aor. 1 ένώξισα sauer werden IMg 10,2.* (0)

ένοχλέω (seit Aristoph. Hippokr., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 14,5. TestJos 3,6.7,4. JosAs. AkrEz) A o r . 1 Inf. ένοχλήσαι (lEsr 2,24). Pass. Aor. ήνωχλήθην ( l K ö 30,13) plagen, belästigen τους ημετέρους ένοχλεΐν έ π ε ι ρ ώ ν τ ο Q u a (1 ; vgl. TestJos 7,4 [α. a b d e f ] τό πνεύμα τοϋ Βελίαρ ένοχλεί αύτήν; dagegen m. Dat.: TestJos 3,6. Ath. 12,3.22,5). Pass. (Memnon [I v/I n]: 434 fgm.1,29,6 Jac. ένοχλεϊσθαι ύπό τίνος. Dio Chrys.3,57. Oft Pap. TestSal 14,5. Jos., vi.159; ant. 12,153. Ath., R.74,12 u.ö.) ει ή τ ο ι α ύ τ η

παρθένος χαλεπώς ένοχλεΐται wenn eine so sittsame Jungfrau (Thekla) in starkem Maße verstört wird (durch die Worte des Paulus) API Ox 6,17 ^Aa 1,241, 16). oi ένοχλούμενοι άπό πνευμάτων άκαθαρτων d. von unreinen Geistern Geplagten Lk 618 (vgl. Galen XIX p. 171 K. Lucian, philops. 31 οικία ένοχλουμένη ύπό των φασμάτων. Appian, bell. civ.3,61 § 252 τού δαιμονίου ένοχλοϋντος = d. Gottheit versetzte in Unruhe). - A b s . Unordnung

schaffen Hb 12li (Dt 29,17 v.l.).* (2) V 582,585

ένοχος, OV (seit Pia., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 4,3. Ep.Arist.25. Philo. Jos., ant. 17,127) = έ ν ε χ ό μ ε ν ο ς festgehalten in — 1. verstrickt in, verfallen m. Gen. (Sir Prol. ZI. 13) ε. δουλείας der Sklaverei verfallen Hb 215. — 2. meist als Ausdruck der Gerichtssprache verfallen, schuldig, unterworfen — a. m. Dat. z. Bez. des Gerichtshofes τ. κρίσει, τ. συνεδρίφ Mt 511.22 (ähnl. Dat. im Griech. nicht selten; z.B. X., mem. 1,2,64. Reisen im südwestl. Kleinasien II 1889,166 Nr. 193 ένοχος Εστω π&σι θεοΐς. P. Oxy.275,32 [66 nj). — b. m. Gen. (vgl. Mlt.373,1. Wilcken, APF 1,'01,170, Anm.3. ENachmanson, Eranos 11/11,232) — α. Ζ. Bez. der

Strafe θανάτου des Todes schuldig (Diod.S. 27,4,7. Gen 26,11. Ar. 13,7) Mt 26«« Mk 14«4. αιωνίου κρίσεως 329 v.l. (f. αμαρτήματος [s.d. 2b ßj) — ß. z. Bez. d e s V e r g e h e n s (Antipho 6,46 το0 φόνου. Lysias 14,5. Pia.,

leg. 11 ρ . 9 1 4 Ε των βιαίων, auch Vett. Val. 117,10 ε. μοιχείας. 2Makk 1 3 , 6 . Philo, decaí. 133) αιωνίου αμαρτήματος

Mk329. xfjç αμαρτίας του καταλαλουντος d. Sünde d. Verleumders H 27,2; vgl. 29,5. ε. τούτου του αίματος 114,3 (griech. Text P.0xy.404). — γ. ζ. Bez. d. Pers. od. Sache, der gegenüber man schuldig wird (Jes 54,17 ενοχοί σου; vgl. Dßm., LO4 91 f.) ε. του σώματος και του αίματος versündigt sich an dem Leib u. dem Blut IKor 1127. γέγονεν πάντων ε. hat gegen alle (Gebote) gefehlt Jk 2 io. — c. Aus Brachylogie erklärt sich ε. εις τ. γέενναν τοΰ πυρός schuldig, in d. Feuerhölle zu kommen M t 522 (εις το πδρ zitiert Just., AI 16,2).* (10) II 828; X 2, 1094

ένόω (Aristot. u.a., auch b. Sym. TestNaphth 8,2. Philo, migr. Abr. 220; mut. nom. 200. Jos., bell. 3,15. Ath.) Pass. Pf.

542

έντνθημι

ένόω

541

τ ι ν ί jmdm.

M t 179 J 1431 AG I2 1347. τ ί etw. (Hero-

dian 1,9,10. Sir 48,22) IRö 3,1. Η 49,4. τ ι ν ί τ ι jmdm. etw. (Hdt. 1,47. Diogenes v. Oenoanda [II n], fgm.66 ed. JWilliam '07 φίλοις τάδε εντέλλομαι. Jos., vi.242) M t 2820

Mk IO3 J15i4. περί τίνος wegen e. Sache (IMakk 9 , 5 5 ) H b II22. τ ι ν ί π ε ρ ί τ ί ν ο ς (UPZ 61,9 [161 ν], BGU 1755,14 [I ν]. Sir 17,14. IMakk 3,34. Jos., ant.7,358) Mt 46 Lk4io (beidemal Ps 90,11). M. flgd. Inf. (Gen 42,25. 2Ch 36,23. Manetho: 609 f g m . 9 a 98 Jac. Just., D. 22,11 u.ö.) Mt 197 J85. Η 25,7.29,1, m. Akk. u. Inf.

έντέταλται τ φ 'Ισραήλ προσφέρειν δάμαλιν

τους

ανδρας Israel ist vorgeschrieben, daß die Männer eine Kuh darbringen Β 8,1. M. flgd. Gen. des Inf. Lk4io (Ps 90,11). M. flgd. ότι gebieterisch sagen, einschärfen, daß IRö 4,1. M. flgd. ί ν α (Jos., ant.8,375.7,356) Mk 1334 J 1517. - τ. διαθήκες ης (Attraktion f. ήν) έ ν ε τ ε ί λ α τ ο π ρ ο ς υ μ ά ς ό θ ε ό ς α. Ordnung,

die

Gott

Ptz. ηνωμένος. Aor. 1 ήνώθην einigen in uns. Lit. nur Pass. v. e. Gemeinde ηνωμένη geeinigt IEph insc. V. Gebet ή ήνωμενη ύμών έν θεφ προσευχή euer in Gott geeintes Gebet IMg 14. V. Herrn ήνωμένος ών 7,1. Hier ist τφ πατρί zu erg., das ISm 3,3 wirkl. steht, geeinigt mit d. Vater. Auch sonst steht im Dat., womit die Einigung vollzogen ist (TestNaphth 8,2 τφ

für euch verfügt hat Hb920.** (15) II 541 f.; X 2, 1079

Λευί. Herrn. 1,10. Proclus zu Pia., Cratyl. p.59,23.83,27P.) τ φ

φ α γ ε ι ν τ ό ε. ά π λ υ τ ο ν μ ε τ ά ο ξ ο υ ς d. Gedärm

έπισκόπφ IMg 6,2. πάση έντολη IRö insc.* (0)

έντεςον, ου, tè (seit Homer, meist im Plur., wie auch Artem. 1,33 p. 35,15 [wo e. Unterschied zw. εντερα u. σ π λ ά γ χ ν α gemacht wird], PGM 4,2596.2658. Gen 43,30. 2Makk 14, 46) d. D a r m , dann auch das Gedärm (so im Sing. Hippokr., π. νούσ. 3,14t. VII 134. Diodes 43 p. 136,33. Sir 31,20) unge-

waschen m. Essig verzehren Β 7,4 (Zitat unbek. Herkunft).* (0)

ένπ. s. έμπ. ένσχιρόω (Χ.,

de re equ.4,2. Stoic. III p. 102,38, auch Etym. Mag. p.344,30) Pass. Pf. Ptz.

Theod. Jes 27,1. ένεσκιρωμένος verhärten, verstecken Η 17,8.* (0)

ένστερνίζομαΐ (spätes, nur b. Christen vorkommendes Wort. Hesych. Suidas. Psellus p.72,17) M e d . P f . P t z . έ ν ε στερνισμένος ins Herz einschließen έπιμελώς έ. ητε τοις σπλάγχνοις (erg. τ. λόγους) ihr hattet sorgfältig in euer Innerstes eingeschlossen 1K1 2,1.* (0)

ένταλμα, ατος? τό

(LXX. Just., d.46,5.67,10) d. Gebot

έντεϋΦεν Adv. — 1. d. Ortes (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. JosAs 24,5. ParJer 7,32. Just., D.6,1. Tat. 20,2. τούντεΟθεν Just., D. 4,2) von hier (Hen22,13. Jos., bell.6,299.7,22) L k 4 9 1331 J 73 1431. 1K1 5 3 , 2 ( E x 3 2 ; 7 ) . ά ζ α τ ε τ α ύ τ α έ. nehmt

das v. hier weg J 216. καταβηθι ε. geh heim von hier PrJk 4,2. έντεΟθεν (f. ένθεν) έκεΐ von hier nach dort M t 1720 ν. 1. έ ν τ ε ΰ θ ε ν κ α ι έ ν τ ε Ο θ ε ν von hier u. von da

= auf beiden Seiten (vgl. Num 22,24) J 1918. Dafür έ ν τ ε ΰ θ ε ν κ. ε κ ε ί θ ε ν A p k 2 2 2 . ή β α σ ι λ ε ί α ή έ μ ή ο ύ κ

εστίν έ. mein Reich ist nicht von hier J 1836. — 2. z. Angabe d. Grundes, d. Quelle (vgl. Thu. l,

(neb. διδασκαλία) έ. ανθρώπων Mt 159 Mk77 Kol 222 (alle drei Jes 29,13). τα τοΰ κυρίου έ. 2Κ.1

5,1. 1 E s r 4 , 2 2 . Jos., ant. 4,225 ; c. Ap. 2,182. Just., D. 6,1 μά-

17,3.* (3)

d. Lüsten J k 4 i . * (10)

έντάσσω

(Χ., an.3,3,18 v.l., auch Inschr. Pap. LXX. Jos.,

Aor. 1 ένέταξα (LXX). Pass. Pf. 3.Sg. έντέτακται (Hi 15,22 Ko α. A) ; Ptz. εντεταγμένος einreihen εις τι in etw. εις τον αριθμόν των σωζόμενων 1 ΚΙ 58,2.* (0) c. Ap. 1,172)

ένταΟΦα Adv. (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal 5,1 C. TestAbr AB. JosAs 9,4 Kod.A. ParJer. grBar 10,3. Jos., ant. 14,83. Just. Ath. Mel., P.45,321 [Β]) v o m O r t hier

Ox 840,23.* (0)

θοις δ' αν έντεΟθεν) έ., έκ τ ώ ν η δ ο ν ώ ν von hier, d. ft. aus

έντευξις, εως, ή

(d. Wort seit Pia., auch Inschr. Pap.

2Makk 4,8. TestSal D 2 , 5 ) , in uns. Lit. — 1. d . E i n g a b e , d . B i t t s c h r i f t (Polyb. 5,35,4. Diod.S. 16,55,3. Plut., Tib. Gracch.829 [11,6]. Ep. Arist.252. Jos., ant. 15,79. Just., A I 1,1. Inschr. Pap. [OGuéraud, Enteux. Cavassini, Aegyptus 35,'55,299 ff. ESeidl, Ptolem. Rechtsgesch.'62, 65. HJWolff, D. Justizwesen der Ptolem.'62,127ff.]); SO b e z .

sich das Schreiben der Gemeinde v. Rom an die v. Korinth 1K1 63,2 und die Predigt 2K1 (19,1). - Daraus, daß sich die ε. genannte Eingabe m. Vorliebe an den König richtet, erwächst d. Bed.

ένταφιάζω (Anth. Pal.II, 125,5. Plut., mor.995C. SIG 1235,5 [I n). G e n 5 0 , 2 . AsMos fgm. g. TestJuda 26,3) F u t .

— 2. d . G e b e t (Plut., Numa 70 [14,12] ποιείσθαι τάς προς τό θείον έντεύξεις. Hen 99,3. TestSal D 2 , 5 ) , U. zwar zu-

3 . S g . ε ν τ α φ ι ά σ ε ι (TestJuda 26,3 [α]). A o r . 1 έ ν ε τ α φ ί α σ α bestatten J 1940. π ρ ο ς τ ό έ ν τ α φ ι ά σ α ι μ ε zu

nächst — a. a. Bittgebet, d. Fürbitte £neb. προσευχή, als dem allg. Wort f. Gebet, u. ευχαριστία, dem Dankgebet; vgl. Elbogen 2 4ff.73) lTi 21 ; vgl. Η 51,5a. b.57,3. — b. allg. d. Gebet überh. Η 33,6.42,2f. 43,9.14.51,5c.6.7. Ja es kann sich sogar — c. der Bed. von d. Dankgebet nähern lTi 4s ( = εύχαριστία V.3.4). — d. als a. Kraft od. d. Fähigkeit zum Gebet bestimmt es der Zshg. H 42,3 a. E. 57,4.* (2) VIII 244

meinem Begräbnis Mt 2612.* (2)

ένταφίασμός, OC, Ó (Schol. zu Eur., Phoen. 1654 u. zu Aristoph., Plut. 1009. - ενταφιαστής schon UPZ 190,6 [98 v]. G e n 5 0 , 2 ) d. Bestattung M k 148 J 127.* (2)

έντέλλω (seit Pind.) in d. Regel, in uns Lit. auss c h l i e ß l . M e d . (oft seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. TestJob. Test 12Patr. ApkMos. Jos. Just. Mel., P. 11,73) Fut. έντελοϋμαι. Aor. 1 ενετειλάμην. Pf. έντέταλμαι

(Spicq I, 245-49) έ ν τ ν θ τ ί μ ΐ (seit Homer, auch Lucían, Alex. 47 άλήθειαν. Inschr. Pap. LXX. TestJob 53,7 ένεθεντο εις τον τάφον. Test Naphth 2,2 [β - dg], Jos., ant.1l,239. Mel., P.20,138 [Β]) P t z .

(in uns. Lit. nur in akt. Bed. wie Polyb. 17,2,1. Herodian 1,9,9. Tob 5,1. 2Makk 11,20. Jos., vi.318 [Plsqpf]), 2. Sg. έντέταλσαι (Η 49,4). Plsqpf. 3.Sg. ένετέταλτο (Just.). Pass. Aor. 1 Konj. 3.Sg. ένταλθή (TestJob 20,9) beauf-

έ ν τ ι θ ε ί ς . A o r . 3 . S g . έ ν έ θ η κ ε ν (Mel.); Ptz. Pl. έ ν θ έ ν -

tragen, gebieten, befehlen a b s . M t 154 (v.l. m . f l g d .

einsetzen, einpflanzen τ ό

λέγων). Pol 6,3. Β 7,3.

τες (2Makk 3,27). Pf. Ptz. Pl. εντεθεικότες (3Makk 5,28). Med. Aor. Imp. 2. Pl. ένθεσθε (Sçr 8,5) hinA G I 8 4 D . * (0)

ονομα

τ. κ υ ρ ί ο υ

Ίησοΰ

έντιμος

έντροπή

έ ν τ ι μ ο ς , OV (seit Soph., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJob. P.Fuad 203,1. AsMos fgm.k. Jos., ant. 15,243)

lieferten) Gebotes d. Herrn u. Heilandes 32; vgl. lTr

543

— 1. geehrt, angesehen — a. v. Range vornehm έντιμότερόςσου e. Vornehmerer als du (vgl. Num 22,15) Lk 14β (ε. beim Gastmahl: Lucían, de mere, cond.26). — b.

bes. Eigenschaften wegen geschätzt, hochgeachtet (Ggs. άτιμος) 1K.1 3,3. ε. εχειν τινά jmdn. in Ehren halten (Pia. Diod. S.) Phil 229. — 2. kostbar, wertvoll (Ps.-Demosth.56,9) v. S k l a v e n Lk 72. v. S t e i n e n (Diod. S.2,50,1. T o b 1 3 , 1 7 B A ; vgl. H i

28,10) lPt24.6. Β 6,2 (in beiden Fällen Jes 28,16).* (5)

έντολή, ής, ή (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test 12Patr. JosAs. grBar 16,4. ApkEsr 5,19 S.30.20T. ApkSed 4,6. ApkMos. AkrEz PI v.6. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Mel., P.7,48.48,343) d. A u f t r a g , d. Anweisung, d. G e b o t , d. Gesetz

— 1. v. Menschen — a. v. behördl. Anordnungen J 1157 (έντολάς δ ι δ ό ν α ι ϊ ν α , wie O G I S 441,59 [81 v]). — b. V.

Anweisungen anderer, in überragender Stellung befindl. Pers.: Vater (Tob 4,19) Lk 1529. Apostel AG 17is Kol4io. Jüdische Lehren als έντολαί ανθρώπων Tit 1i4. Pa (2,3) unterscheidet αλλότριας έ. von den Lehren des Herrn. — 2. V. göttl. Autoritäten

(vgl. SIG 888,51 [238 n] v. kai-

d. Geboten d. atl. Gesetzes — α. d. Sing, faßt die Summe der Gebote zus. als das Gesetz (4Makk 13,15.16,24) κατά τ. έντολήν nach d. Gesetz Lk 2356; vgl. Rö 7e-i3 Hb 7 ig 919. κατά νόμον έντολής σάρκινης nach der Norm e. an leibliche Abstammung bindenden Gesetzes 716 Mt 156 v.l. (f. λόγον). Ggs. έ. - παράδοσις d. Pharisäer auch 153 Mk 7er. — ß. häufiger steht für die Gesamtheit der gesetzl. Bestimmungen der PI. ser!. Verordnungen: ταις θείαις έντολαΐς) — a . V.

(Epikt.4,7,17 εγνωκα toO θεοϋ τάς έντολάς. SEG 8,170,5. Just., D. 10,3. Orig., C. Cels. 1,4,13. Theoph. Ant. III, 11 [S. 226,28]) M t 519 1917 M k 1019 Lk 16 I820. — γ. v. e i n z e l n e n G e b o t e n M t 2236.38 (vgl. Ep.Arist.228 ό θεός πεποίηται έ. μεγίστην. Just., D.40,1 αϋτη ή έ. u.ö. παραβαται της του θεοϋ έντολης [v. Adam u. Eva] Did., Gen. 84,27) 40 M k IOS

1228.31 Rö 139 Eph 62. Β 7,3.9,5. ό νόμος των έντολων Eph 215. - V. d. Leviten έντολήν εχουσιν άποδεκατοΟν τον λαόν sind berechtigt, vom Volk den Zehnten zu nehmen Hb 7s. — b. v. g ö t t l . G e b o t e n ü b e r h . (Iulian, Caesares p. 336 C : Mithras gab s. Eingeweihten έντολαί), w e l c h e d . M e n s c h e n b e t r e f f e n I K o r 719 1J 322-24. I S m 8 , 1 . λ α μ β ά ν ε ι ν 2 J 4 . φ υ λ ά σ σ ε ι ν beobachten (Jos., ant. 7,384) Β 4 , 1 1 . τ η ρ ε ΐ ν 1 J 5 3 Apk 1 2 i 7 14i2. π ο ι ε ΐ ν 1 J 5 2 . έ. κ α ι ν ή ν . . . π α λ α ι ά ν l J 2 7 f . 2 J s . έ. ε ^ ο μ ε ν . . . ί ν α 1J 421 ; v g l . 2J6. κ α τ ο ρ θ ώ σ α σ θ α ι τ ά ς ε. τ ο υ κ υ ρ ί ο υ

d. Gebote des Herrn recht halten H 13,3. αί έ. αυτοΰ β α ρ ε ι α ι ο ύ κ ε ί σ ί ν 1J 53. π ε ρ ι π α τ ε ΐ ν κ α τ ά τ ά ς έ. α ύ τ ο ύ 2J 6.

— c. ν. Aufträgen u. Geboten Gottes an Christus J IO18 (λαμβάνειν wie Jos., bell.4,498) 1249f. 1431 v.l. 1510b.

Β 6,1. — d. v. d. Vorschriften Jesu J 1334 1415.21 15io».i2 (m. flgd. ΐίνα). IKor 1437 Apk22i4 v.l. 2K.1 3,4.6,7. 17,3. Sowohl auf Gott wie auf Christus zu beziehen τάς έ. αύτοϋ lJ23f. V. d. Geboten d. Bergpredigt ÎKI 13,3. ποιεΐν τάς έντολάς μου 2Κ.1 4,5 (aus e. unbek. Εν.), έ. Ίησοΰ Χρίστου 17,6. (Vgl. κατά τήν έ. τοο ΊησοΟ Orig., C. Cels.6,7,29). IEph 9,2; vgl. Pol 2,2. IRö insc. φυλάσσειν τάς έ. τοϋ κυρίου d. Gebote des Herrn beobachten 2K.1 8 , 4 . (Vgl. Just., D. 134,4 τους φυλάσσοντας τάς έ. αύτοΟ).

— e. ν. d. Geboten d. Bußengels H 25, 5.113,4 (P. vgl. d. Titel d. zweiten Teiles: έντολαί, u. 26,2.27,7. u.ö. — f. d. ganze christl. Religion als έντολή gefaßt (nova lex) lTi 614 2Pt 221. τής τ. αποστόλων ύμών έ. του κυρίου κ. σωτηρος d. von euren Aposteln (über-

Oxy.404);

544

1 3 , 2 . * * (67) II 542-53; X 2, 1079 (Spicq I, 250ff.; S)

έντόπιος, ία, OV (seit Pia., auch Dionys. Hal.8,83. Inschr. Pap. Judenfeind Molon [I v] b. Euseb., pr. ev.9,19,2) am O r t befindlich, einheimisch subst. o i έ. d. Ortsansässigen (OGIS 194,11 [42 ν], P. Lond. 192,94 [I n]) A G 2112 ( G g s . d . Begleiter des Pis).* (1)

έντός (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. JosAs 2,4. Ep. Arist. Philo. Jos. Just., D.2,6) Ortsadv. innen, darinnen, in uns. Lit. nur als uneigtl. Präp. m. Gen. innerhalb, im Bereich von etw. (Lucían, dial. mort. 14,5. JosAs 2,4 έ. του θαλάμου. Jos., bell.3,175 τ. πόλεως έντό$. 7,26. Just., D.2,6 ολί-

γου ... έ. χρόνου) τ. θ υ σ ι α σ τ ή ρ ι ο υ des

Altarraums

IEph 5,2. ITr 7,2. έάν τις τούτων έ. fj wenn jmd. in diesen (Glaube, Hoffnung, Liebe) ist Pol 3,3. - In ή βασιλεία τ. θεοϋ έντός ύμων έστιν Lk 1721 (vgl. Ox 654,2 = ETh 3) bed. cf. έ. ύμών wohl nicht inwendig in euch = in euren Herzen (vgl. Ps 38,4.102,1. 108,22 έντός μου. Jos., ant.5,107), sondern in eurer Mitte (vgl. X., Hell.2,3,19 έ. τούτων; an. 1,10,3 έ. αύτών. Arrian, anab.5,22,4 έ. αύτών = in ihrer Mitte. Ps 8 7 , 6 S y m . Vgl. Jos., ant.6,315). WGKümmel, Verheißung u. Erfüllung '56,26ff. BNoack, D. Gottesreich bei Lk (17,20-24) '47. CHRoberts, HThR 41/48,1-8. HRiesenfeld, Nuntius 2,'49,11 f. ARüstow, Z N W 51/60,197 ff. JZmijewski, D. Eschatologiereden d. LkEv., '72,361-397. - το έ. τοϋ ποτηριού d. Innere d.

Bechers

(vgl. τ α έ. τ ο υ ο ϊ κ ο υ l M a k k 4,48, auch Schol.

zu Nicander, alexiph.479 τα έντός = das Innere. M t 2326.* (2)

Jes 16,11)

έντρέπω (d. Wort seit Homer, auch Pap. LXX. Jos.) Pass. Pf. έντέτραμμαι (lEsr 8,71). Aor.2 ένετράπην. Fut. 2 έντραπησομαι, in uns. Lit. — 1. Akt. — a. beschämen τινά (Diog. L.2,29. Aelian, v. hist. 3,17. Sext. Empir., hyp. 3,135) ούκ έντρέπων ύμας γράφω ταύτα nicht um euch zu beschämen schreibe ich dies IKor 414. — b. achten τ ι ν ά 1K1 3 8 , 2 ( K o d . A).

Meist — 2. Pass.

— a. beschämt werden (UPZ 62,29 [161/60

V], 70,4. Ps 34,26. Jes 44,11) 2Th3i4 Tit 28. IMg 12. — b. sich kehren an jmdn. o d . etw., sich scheuen vor, achten τινά (Alexis Com.71 ed. Kock II 320. Polyb.9,36,10. 30,9,2. Diod. S. 19,7,4 θεούς. Ex 10,3. Wsh 2,10.6,7. Jos., bell.7,362) τον υιόν μου M t 2137 M k 126 L k 2 0 i 3 .

ανθρωπον μή έντρεπόμενος d. sich an keinen Menschen kehrt I82; vgl. 184. ώς άδελφήν wie eine Schwester achten Η 1,7. τον κύριον Ιησοΰν Χριστόν 1 ΚΙ 21,6. τον ίσχυρόν 38,2 (s. auch lb), αλλήλους IMg 6,2. τους διακόνους ώς Ίησοϋν ITr 3,1; vgl. ISm 8,1. ITr 3,2. Mit aus dem Zsgh. zu erg. αυτούς: ένετρεπόμεθα Hb 129.* (9) έντρέφω (seit Eur.; Med. seit Hes., op.781) ernähren, aufziehen, dann heranbilden τινί in etw. (Pia., leg. 7 p. 798 A. Epikt.4,4,48. Philo, spec. leg. 1,314; leg. ad Gai. 195 τ. ίεροΐς γράμμασιν. Jos., bell.6,102; c. Ap. 1,269) έ ν τ ρ ε φ ό μ ε νος τοις λόγοις της πίστεως l T i 46 (Ath. 11,1 oí λόγοι οις έντρεφόμεθα).* (1)

έντρομος, OV (Plut., Fab. Max. 175 [3,1]. Meleager [I ν]: Anth. Pal. 5,204,8. Schol. zu Eur. Phoen. 1284-87. LXX. JosAs Kap. 18 Kod. A [S.68,17 Bat.]. Just., D. 103,8) zitternd Lk847D. ε. γενόμενος (vgl. Soranus p.68,7f. Ps 17,8. 76,19) zitternd A G 732 I629. PrJk 11,1. εκφοβος καί ε. (wie lMakk 13,2) voll Furcht u. Zittern Hb 1221.* (3)

έντροπή, ής, ή — 1. d. Beschämung (Diod.S. 40,5a. Schol. zu Apollon. Rhod.3,656-63a. Ps 34,26.68,8.20) προς έντροπήν τινι

jmdm.

zur Beschämung

IKor 65 1534.

— 2. d. Ehrfurcht, d. Achtung, d. Rücksicht (so seit Soph., auch Polyb.4,52,2. Dio Chrys.29 [46],4. O G I S 323,7 [II

ένώπιον

έντρυφάω

545

ν], PGM 5,17. Jos., ant.2,46.14,375) πάσαν έ. τινι άπονέμειν jmdm. з,1·* (2)

alle schuldige

Achtung

erweisen

IMg

έντρυφάω (seit Eur.) schwelgen (X., Hell. 4,1,30, a u c h D i o d . S . 19,71,3. LXX. Philo, spec. leg.3,27. Tat. 12,4) Fut. έντρυφήσω. Aor. ένετρύφησα (LXX) εν τινι in etw. (Jes 55,2 έν άγαθοίς, a u c h Cass. D i o 65,20) έν ταις απάταις in verführerischen Lehren schwelgen 2 P t 2 i 3 (v.l. ά γ ά π α ι ς und άγνοίαις). sich i wohl sein lassen εντρύφα έν αύτη (d.h. ίλαρότητι) laß dir's darin wohl sein H 42,1.* (1)

έντυγχάνω (seit S o p h . Hdt., a u c h Inschr. Pap. L X X . H e n . TestSal 9 , 3 H. T e s t J o b 17,5. Ep. Arist. 174. Philo. Jos. Just. Tat. Ath. 16,1) F u t . 2 . P l . έ ν τ ε ύ ξ ε σ θ ε (Just., A l 45,6). A o r . 2 ένέτυχον — 1. zusammentreffen mit, kommen zu, sich wenden an, angehen, bitten — a. xivi jmdn. angehen (Polyb.4, 30,1. D i o d . S . 19,60,1. O G 1 S 6 6 4 , 1 0 . 6 6 9 , 4 6 . P. T e b t . 5 8 , 4 3 . D a 6 , 1 3 L X X . Jos., a n t . 1 6 , 1 7 0 . Just., D . 2 , 6 τ ο ι ς Π λ α τ ω ν ι κ ο ΐ ς )

M Pol 17,2. τινί περί τίνος (Polyb.4,76,9. PSI 4io,l3ff. [III ν] π ε ρ ί Ώ ρ ο υ έ ν τ υ χ ε ΐ ν Ά μ μ ω ν ί ω . P. A m h . 142,10) π ε ρ ί

ου α π α ν το πλήθος έ ν έ τ υ χ ό ν μοι wegen dessen das ganze Volk mich anging AG 2524 (Jos., ant.12,18 περί ών έ ν τ υ γ χ ά ν ε ι ν μέλλει τ ω β α σ ι λ ε ΐ . H e n 22,7 "Αβελ έ ν τ υ γ χ ά ν ε ι

περί αύτοϋ [του Κάιν]). ύπέρ τίνος för jmdn., Gunsten

eintreten

(Aelian,

v.h.

1,21.

zu

jmds.

P. A m h . 35,20.

P.Tebt. 183 [II ν]) v. der Fürsprache des Hl. Geistes κατά θ ε ό ν έ. ύπέρ ά γ ι ω ν RÖ827. V. d. Fürbitte Christi 834 H b 725. τινι κατά τίνος jmdn. gegen e. Dritten anrufen (vgl. P. G i e ß . 3 6 , 1 5 [161 ν] έ ν ε τ ύ χ ο μ ε ν κ α θ ' ύ μ ώ ν . P. A m h . 134,10. I M a k k 8 , 3 2 . 1 1 , 2 5 . H e n 7 , 6 ή γ η έ ν έ τ υ χ ε ν κ α τ ά τ ω ν α ν ό μ ω ν . T e s t j o b 17,5 κ α θ ' ή μ ώ ν ) R ö 112. Η 4 1 , 5 .

— b. Da auch Gott m. Bitten angegangen wird, ergibt sich d. Bedeutung beten (Maxim. Tyr. IO, 1 b έντυχεΐν θ ε ο ΐ ς . B G U 246,12 f. [um 200 n] ίδότες δ τ ι ν υ κ τ ό ς κ α ι η μ έ ρ α ς έ ν τ υ γ χ ά ν ω τ φ θ ε φ ύ π έ ρ ύ μ ώ ν . W s h 8 , 2 1 . 1 6 , 2 8 . H e n 9,3.10 и.ö. Philo, M o s . 1,173) m. Dat. dessen, zu d. gebetet

wird τ φ κ υ ρ ί φ (neb. έ ξ ο μ ο λ ο γ ε ι σ θ α ι ) zum Herrn Η 42,2. τ φ θ ε φ zu Gott 51,6. Dafür π ρ ο ς τ ο ν κ ύ ρ ι ο ν (vgl. Plut., Fab. 185 [20,2]) 51,8. περί τίνος (vgl. Just., D. 39,1 π ε ρ ί ύ μ ώ ν π ρ ο ς τ ο ν θ ε ό ν ) für jmdn.

1 Kl 5 6 , 1 .

Pol

4,3. — 2 . l e s e n (seit Pia., a u c h P o l y b . 1 , 3 , 1 0 . Plut., R o m . 2 4 [12,6], Vett. Val.358,25. 2 M a k k 2 , 2 5 . 1 5 , 3 9 . Philo, spec, leg. 4,161 [e. Buch] έ ν τ υ γ χ ά ν ε ι ν κ. ά ν α γ ι ν ώ σ κ ε ι ν . Jos., a n t . 1 , 15.12,226. Just., A I 2 6 , 8 u . ö . ) D g 1 2 , 1 . - R L a q u e u r , Q u a e stiones epigr. Diss. S t r a ß b . ' 0 4 , 1 5 f f . * (5) V i l i 243f. (Spicq I, 2 4 5 f . ; S)

έντυλίσσω (Aristoph., Plut.692; n u b . 9 8 7 . Epikt. 1,6,33. A t h e n . 3 , 6 9 S . 1 0 6 E . PSi 1082,16) A o r . 1 έ ν ε τ ύ λ ι ξ α . P a s s . Pf. Ptz. έντετυλιγμένος — 1. einwickeln σ ώ μ α σινδόνι e. Leichnam in ein Leintuch Lk23s3. [έν] σινδόνι Mt 2759 (vgl. PGM 7,826 έντύλισσε τα φύλλα έν σουδαρίφ).

— 2. zusammenwickeln vom σ ο υ δ ά ρ ι ο ν J 20?.* (3)

έντυπόω (Aristot., mirabilia 155 [846 a 19]. Ps.-Aristot., de m u n d o 6 [399b 35], a u c h C a s s . Dio. Plut. Philostrat., vi. Apoll. 3 , 4 2 p. 117,13. E x 3 6 , 3 7 v . l . TestSal C 13,12. E p . A r i s t . 6 7 . Philo, leg. all. 3,95 Tfl ψ υ χ η . Jos., bell. 2,120) P a s s . P f . P t z . έντετυπωμένα (Ex 36,37 Kod.A). Fut. 3.Sg. έντυπωθησεται (TestSal) einprägen έν γ ρ ά μ μ α σ ι ν έντετυπωμένη λίθοις in Buchstaben Steinen eingemeißelt 2 Κ ο γ 3 7 (Istros [III v]: 334 f g m . 5 3 J a c . έ ν τ ε τ ύ π ω τ α ι τ φ λ ί θ φ α ν θ ρ ω π ο ε ι δ ή ς ε ί κ ώ ν = d e m Stein w a r eine m e n s c h l . Figur eing e m e i ß e l t ) . * (1)

ένυβρίζω (seit S o p h . , a u c h Polyb. D i o d . S . Epigr. G r . 195,1. P . O x y . 2 3 7 VI, 17. TestSal D 4 , 2 . JosAs 23,4 [ένυβ ρ ί σ θ η ν ] . Jos., a n t . 2 0 , 1 1 7 u . ö . A t h . 2 , 2 εις τ ο ο ν ο μ α . 24,4 τη άρχΑ) Aor. 1 ένύβρισα Schmach antun, verachten τί etw.

546

(Jos., ant. 1,47 μ ο υ τ η ν γ ν ώ μ η ν = G o t t e s G e b o t ) TO π ν ε ϋ μ α H b 1029.* (1) VIII 2 9 5 - 3 0 7 ; Χ 2, 1282

ένυδρος, OV (seit Hes., f g m . 2 7 „voll W a s s e r " , seit S o p h , a u c h „im Wasser l e b e n d " , a u c h W s h 1 9 , 1 0 . 1 9 . 4 M a k k 1 , 3 4 . TestJos 19,3. Philo. Jos., a n t . 1 6 , 1 4 2 . A r . 1 2 , 3 ) i m W a s ser (lebend) ζ φ α . . . ε. Η 47,1 v. 1.* (0)

ένυπννάζομαι (so als D e p . seit H i p p o k r . , a u c h Plut., Brut. 24,3. I o . L y d u s , d e ostentis p. 76,21. Philo, s o m n . 2 , 1 0 5 und immer im AT u. NT) Fut. ένυπνιασθήσομαι. Aor. 1 έ ν υ π ν ι ά σ θ η ν (Gen 28,12 u.ö.) u. ή ν υ π ν ι α σ θ η ν (Da [Theod.] 2,3). Med. Aor. 1 ή ν υ π ν ι α σ ά μ η ν (Jer 23,25) träumen, Traumgesichte haben ένυπνίοις έ. in Träumen Gesichte haben AG 2i7 (Jo 3,1). V. falschen Propheten έ ν υ π ν ι α ζ ό μ ε ν ο ι Jde.* (2) vili 545-56; X 2, 1287 έ ν ύ π ν ι ο ν , OU, τ ό (seit Pind. Aeschyl. Hdt., a u c h Arrian, a n a b . 2 , 1 8 , 1 . Inschr. Pap. L X X . H e n . P s S a l 6 , 3 . Test 12Patr. J o s A s 4,14. Philo. Jos., c. A p . 1,207.211) d . T r a u m A G 2 l 7 ( J o 3 , 1 ) . * (1) VIII 5 4 5 - 5 6 ; X 2, 1287

ένφ. s. έμφ. έ ν ώ π ι ο ν eig. Neutr. ν. ένώπιος, als uneigtl. Präp. (s. zu ά ν ά a. Anf.) m . G e n . (wie S I G ! 843,7 f. [ T r a j a n ] έ ν ώ π ι ο ν τ ω ν π ρ ο γ ε γ ρ α μ μ ε ν ω ν θ ε ώ ν . P C Z 7 3 , 1 4 [257 ν]. P. L o n d . 3 5 , 6 [161 ν] u.s. Pap. L X X . H e n . TestSal. T e s t A b r AB. T e s t J o b . Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. A p k M o s . Just., A I 50,5 [f. έ ν α ν τ ί ο ν Jes 53,12. e b e n s o in 4 a n d e r n L X X - Z i t a t e n ] )

verwandt (bes. bei Lk, Ev. 22-, A G 13- u. in d. Apk 32mal; 9mal im 1 Kl; überh. nicht bei Mt, Mk, 2Pt, 2J, Jd; in J, 1J, 3J, Jk, 1 Pt je einmal) vor — 1. örtl. vor Jmdm. od. etw. είναι ε. τίνος Apk 7 is; meist muß d. είναι erg. werden 14 4 s r 83 9i3. N a c h „stehen", „stellen", „treten" u. ä. (Schol· zu Apollon. R h o d . 4 , 1 0 4 3 b von d e n S c h u t z f l e h e n d e n ώ σ π ε ρ έ ν ώ π ι ο ν τ ω ν

θεών ιστάμενοι): στήναι AG 1030. PrJk 11,2; έστηκέναι Apk 79 82 114 124 20ΐ2; παρεστηκέναι (vgl. 3 K ö 12,6. Ri 20,28) Lk 119 AG 4io; ίστάναι 6é; κ α θ η σ θ α ι Apk 1116. θ ύ ρ α ή ν ε ψ γ μ έ ν η έ. τίνος e. Tür, die vor jmdm. offensteht 3». Nach Verben der Bewegung: τιθέναι L k S í s ; βάλλειν Apk 4ίο; άναβαίνειν 84; πίπτειν ν. niederfallenden Verehrern ( l K ö 25,23) 4ιο 5e; vgl. 7 il ; π ρ ο σ κ υ ν ε ΐ ν (Ps 21,28.30) Lk47 Apk 39 154. V. Vorläufer: nach π ρ ο έ ρ χ ε σ θ α ι (vgl. 2Ch 1,10. l K ö l 2 , 2 a . b ) Lk 117; π ρ ο π ο ρ ε ύ ε σ θ α ι 176. σκάνδ α λ α βάλλειν έ. τίνος Apk 2 u. — 2. vor Augen, in Gegenwart von — a. eigtl. φ α γ ε ι ν έ. τίνος Lk2443 1326( (vgl. 2Kö 11,13. 3 K ö 1,25). σημεία π ο ι ε ΐ ν J 2030. άνακρίνειν Lk 23 u ; vgl. 525 847 AG 199.19 2735 Apk 1313 143.10 3Jó. έ. πολλών μαρτύρων ITI 612. έ. π ά ν τ ω ν 52ο; vgl. Lk II53D. χορευσ α σ α έ. των α γ γ έ λ ω ν PrJk 15,3. — b. uneigtl. ημείς έ. του θ ε ο ϋ π ά ρ ε σ μ ε ν AG ΙΟ33. Auch nach Verben d. Bewegung βαστάζειν τό ο ν ο μ ά μου έ. τ. έ θ ν ώ ν AG 915. Nach ά ρ ν ε ι σ θ α ι Lk 129; ό μ ο λ ο γ ε ΐ ν Apk 3s. 2Κ1 3,2 ( ε μ π ρ ο σ θ ε ν Mt 1032); κ α τ η γ ο ρ ε ΐ ν 12ιο; κ α υ χ δ σ θ α ι lKor Ι29; δικαιο ΰ ν ε α υ τ ό ν Lk 1615. πίστιν κατά σ ε α υ τ ό ν εχε έ. του θ ε ο ϋ behalte den Glauben für dich selbst vor dem Angesicht Gottes Rö 1422; vgl. 2Kor42. Ähnl. gern bei Versicherungen u. Beschwörungen, die Gott, vor dessen Augen alles ist, anrufen: Gal I20 lTi S21 613 2Ti 214 4 ι . - π ρ ο ο ρ ώ μ η ν τ. κύριον έ. jioO AG 225 (Ps 15,8). - ή αμαρτία μου ένώπιον μου έστίν 1 ΚΙ 18,3 (Ps 50,5). — 3. nach d. Meinung, nach dem Urteil έ. έαυτών Β 4,11 (Jes 5,21). έ. α ν θ ρ ώ π ω ν 2Kor82ib. Pol 6,1 (vgl. S p r 3 , 4 ) . In der Regel ν. θεός od. κύριος; so nach τά αρεστά 1J322; βδέλυγμα Lk I615; δίκαιος L k l í v.l. AG419; δικαιοσύνη L k l 7 s ; δικαιοΰσθαι Rö320; εύάρεστος Hb 1321. ÌKI 2 1 , 1 . 6 0 , 2 (vgl. Dt 13,19); καλός, άπόδεκτος lTi 23 54; μέγας (4Kö 5,1)

547

ένωρίστερον

έξαίρετος

Lk 1 is; πολυτελής IPt 34; πεπληρωμένος Apk 32. D. eben mitaufgezänlten Verb, άρεστός u. ευάρεστος έ. τίνος führen hinüber zu Zusammensetzungen, in denen ε. m. Gen. einfach — 4. für den Dat. steht: ήρεσεν ό λόγος έ. παντός τ. πλήθους AG65 (vgl. Dt 1,23 v.l. 2Kö 3,36). φανεροϋσθαι έ. τοΰ θεοϋ 2Kor 712; vgl. Lk 24ιι Hb 413; f. Dat. auctoris: είσηκούσθη ή δέησις σου έ. κυρίου τοΰ θεοϋ PrJk 20,3 (vgl. PsSal 1,2. grBar 1,5). — 5. bes. Verwenaungsarten : — a. vor, bei γίνεται χ α ρ ά έ. των αγγέλων Lk 1510. εσται σοι δόξα έ. π ά ν τ ω ν 14 ίο. ευρίσκειν χ ά ρ ι ν έ. τοϋ θεοϋ AG 746 (V£l. G e n 6 , 8 v . l . [ARahlfs, Genesis '26,61] u.ö.). L

τοϋ

548

έξ Präpos. s. έκ. £ ξ (seit Homer, auch Pap., LXX. TestAbr A 19 S. 91,1. Β 9 S. 113,23. TestJob 14,1. Test 12Patr. J o s A s 2 7 , 6 . Parler. Apk Mos. Ep.Arist. Philo. Jos. Just., D. 132,1. Mei., Η E 4,26,14) in-

dekl. sechs Mt 171 Mk92 Lk42s 1314 J 26.20 u.ö. π ρ ο εξ ήμερων τοΰ π ά σ χ α sechs Tage vor d. Passa 121. (10)

έξαγγέλλω

(seit Homer, auch Philo. Jos., vi.357 u.ö.)

Fut. έ£αγγελω (LXX). Aor. 1 εξήγγειλα. Pass. Aor. 3 . S g . ε ξ η γ γ έ λ θ η (Just., D.75,l) verkünden (so seit Trag.

π ά ν τ ω ν δεσπότου PrJk 11,2. Nach Verben (vgl.

Hdt., auch Inschr. [OGIS 266,34; vgl. d. Note]. PGM 5,294. LXX. Philo, plant. 128. TestJos 5,2.3. Just.) M k c o n c i , brev.

έ ρ ω τ η θ ή ν α ι ενώπιον της ά γ ί α ς δόξης σ ο υ TestAbr Β 108,22)

τάς άρετάς IPt 29.* (2) I 68; Χ 2, 952

des Erinnerns und Verçessens: μ ν η σ θ ^ ν α ι έ. τοΰ θ ε ο ϋ AG ΙΟ31 Apk 1619. επιλελησμένον ε. τοΰ θεοΰ Lk 126. — b. in Beziehung auf ά μ α ρ τ ά ν ε ι ν έ. τίνος an jmdm. od. gegen jmdn. sündigen Lk 15i8.2i (vgl. Jdth 5,17, auch l K ö 7,6.20,1). ταπεινώθητε έ. κυρίου demütigt euch vor dem Herrn Jk4io. — c. auf Grund der Machtfülle Apk 1312.14 1920. Auch einfach von Lk 37D. - Johannessohn, Präpositionen 194-97,359-61. AWikenhauser, Έ ν ώ π ι ο ς - ε ν ώ π ι ο ν - κατε ν ώ π ι ο ν : BZ 8 / 1 0 , 2 6 3 - 7 0 . * * (94)

ένωρίστερον adv. Komp. ν. ενωρος

(Phylarch:

81

fgm.44 Jac.) früher, vorzeitig A P I 3,4.* (0)

Ένώς (thJR) indekl. Ν. pr. m. Enos, Sohn des Seth ( G e n 4 , 2 6 . Philo, det. pot. ins. 138 f. - Bei Jos., ant. 1,79.83 "Ανωσος [v.l. "Ενωσος], ου), im Stammbaum Jesu L k 338. B H H W I, 413.* (1)

ένωσίς, εως, ή (Vorsokr., auch Aristot., Phys. 222 a, 20. M. Ant.6,38. Herrn. 1,6.14,6 u.ö. Philo, leg. all. 1,8. Ar. 13,5. Ath.) d. Vereinigung, d. Einigung IMg 13,2. ITr 11,2. σαρκός και πνεύματος mit Fleisch u. Geist IMg 1,2. ε. τοϋ αίματος αύτοΰ Einigung seines Blutes (mehrdeutig, wobei aber hier die Hauptsache der Gedanke der Einigung durch das e i n e Blut ist) IPhld 4. την ε. α γ α π ά ν 7,2. της έ. φροντίζειν auf die Ε. bedacht sein IPol 1,2. ά ν θ ρ ω π ο ς εις ε. καταρτισμένος e. Mensch zur E. geschaffen IPhld 8,1. την ε. ποιεισ θ α ι d. (eheliche) Vereinigung vollziehen IPol 5,2. ThPreiss, La mystique de l'imitation du Christ et de l'unité chez Ign. d'Ant.: R H P h r 18/38,197-241.* (0) (S)

έ ν ω τ ί ζ ο μ α ι Fut. 3.Sg. ένωτιεΐται (Jes 42,23). Aor.l ένωτισάμην (LXX), 2. Pl. ήνωτίσασθε (Jes 4 4 , 8 ) mit d. Gehör aufnehmen, vernehmen (Hesych. Const. Dukas 84,19 IBekker [1834)) τ ί etw. (Syntipas p . 1 2 , 6 u.ö. Psellus p.77,6. G e n 4 , 2 3 . H i 3 3 , 1 . TestRub 1,5. Testis 1,1)

τα όήματα AG2i4 (vgl. Ps 5,2). Abs.

aufmerken

Β 9 , 3 ( J e s 1 , 2 ) . - Zur Wortbildung s. Bl-D. § 123,2.* (1) V 558; X 2, 1207 f.

Έ ν ώ χ (Ausgg. auch Έ-; φ3Π) indekl. N. pr. m. (LXX. Hen. TestAbr B. ApkEsr 5,22 S. 30,23 T. Test 12Patr. Philo. Just., D.23,1 u.ö. - Bei Jos., ant. 1,79.85.9,28 "Ανωχος [v.l. "Ενωχος], ου) Henoch, Sohn Jareds, Vater Methusa-

lems (Gen 5,18 ff.). Im Stammbaum Jesu Lk337. Als Beispiel d. Glaubens und Gehorsams gegen Gott u. deswegen zum Himmel entrückt (Gen 5,22.24. Sir 44,16. Jos., ant. 1,85) Hb 115. 1 Kl 9,3. Prophetenwort von Henoch Jdi4 (= Hen 1,9). Hier heißt er έβδομος α π ό 'Αδάμ (vgl. Diog. L . 3 , l Plato ist in der Reihe der Abkömmlinge ί κ τ ο ς ά π ό Σόλωνος. Athen. 13 p. 555 D über des Sokrates Schwiegervater Aristides : ο ύ τοϋ δικαίου καλουμένου . . . ά λ λ α τοΰ τρίτου ά π ' εκείνου). - Nicht sicher identifizier-

bar ist d. Henochzitat Β 4,3. IPt 319 cj. (f. έν φ καί; nach and. v. FrSpitta 1890 u. JRHarris, Exp 6. Ser. IV '01, 346-49. V '02,317-20. Moffatt. G o o d s p e e d ) . RAC V, 461-76. B H H W II, 692.* (3) II 553-7; X 2, 1079

έ ξ α γ ο ρ ά ζ ω (Da 2,8 καιρόν ύμεις έξαγοράζετε ihr sucht Zeit zu gewinnen) Aor. 1 έξηγόρασα — 1. k a u f e n , a u f k a u f e n τ ί etw. (Polyb.3,42,2. Plut., Crass. 2,5) oder loskaufen, freikaufen τινά jmdn. (Diod.S. 15,7,1.36,2,2; nicht in LXX) der Kauf geht in die

Freiheit, der Gebrauch entspricht also dem des normalen Sklavenfreikaufs (s. ά γ ο ρ ά ζ ω ) . τους υπό νόμον die dem Gesetz Unterworfenen Gal 4s. Das, wovon der Loskauf erfolgt, wird mit εκ beigefügt ήμάς έκ της κατάρας τοΰ νόμου 3ΐ3 (Dßm., LO 270-78; mit ά π ό Ar. 11,3). — 2 . Der älteste Beleg für έξαγ. gibt der Verbindung mit d e m Akk. einen anderen Sinn. Herakleides (Criticus) [III v], fgm. 1,22 (Reisebilder '51 S.82 FPfister): τ ο ν ά δ ι κ η θ ε ν τ α έξαγ ο ρ ά ζ ε ι ν = die Ansprüche des Geschädigten ablösen, den Gekränkten zufriedenstellen. So auch d. Med. δια p a c

ώρας τήν αίώνιον κόλασιν έξαγοραζόμενοι aurch eine einzige Stunde (der Qual) die ewige Strafe abgelten

M P o l 2 , 3 V.l. (Vgl. Iren., haer.V, 1,2 [Ην II, 316,8]).

Von hier aus ist vielleicht auch έξαγοράζεσθαι τ. καιρόν Kol 4s EphSi6 zu verstehen. Der καιρός ist συνεσταλμένος u. seine „schlimmen"Tage stellen schwere Anforderungen ( l K o r 729-32), die es zu befriedigen gilt. SLyonnet, L'emploi paulinien de έ ξ α γ ο ρ ά ζ ω au sens de redimere est-il attesté dans la littérature grecque?: Biblica 4 2 / 6 1 , 8 5 - 8 9 . * (4) 1 126-8; X 2, 956 (S) έ ξ ά γ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestGad 6,6 [ß]. TestJos 19,3. JosAs 4,14 v.l. für έκφερειν 12,2 Kod. A. Par Jer 6,23. Philo. Jos., ant.6,229: vi.183. Just. Mei., P.24,163)

Fut. έξάξω (LXX). Aor. 2 έξήγαγον. Pass. Aor. έξήχθην (LXX). Fut. 3.Sg. έξαχθησεται (Sir 23,24) hinausführen, herausführen — 1. eigtl. τινά jmdn. 1K1 10,6 (Gen 15,5). 12,4 (Jos 2,3). aus e. Land (Just., D.120,3) AG 736.40 (Ex 32,1) 1317 (vgl. Dt 4,37) Hb 89 (Jer 38,32). 1K1 53,2. Β 4,8.14,3 (die letzten drei Ex 32,7 ff. Dt 9,12). aus d. Gefängnis (P. Tebt.15,13 [114 v], Gen 40,14. Ps 141,8. JosAs 4,14) AG 519 1217 1637.39. aus d. Fluß Η 1,2. Schafe aus d. Pferch (Pollux 1,250; vgl. Philo, agr. 44) J 103. M. Angabe d. Zieles in d. Wüste (Ex 16,3) AG 2138. M. flgd. ϊ ν α Mk 1520. εξω (τινός) Mk823 v.l. εξω und Angabe des Ziels εως προς (εις v. 1.) Βηθανιαν Lk 24so (vgl. Gen 15,5.19,17). — 2. Übertr. (Diod.S. 3,33,6 έξάγειν έκ τοΰ ζήν = aus d. Leben hinausbefördern. Mel., P.24,163 ύπό τοϋ α γ γ έ λ ο υ [Β; θ α ν ά τ ο υ Ch.] έξήγετο) έ. έκ δεσμών aus d. Fesseln be-

freien Β 14,7 (Jes 42,7).* (12)

έξαίρετος, ov — 1. ausgenommen, abgesondert (seit Thu.) εκ τίνος von etw. έκ κακών ούκ ε. έσονται sie werden v. a. Übeln nicht befreit werden 1K1 39,9 (Hi 5,5). — 2. auserlesen, vorzüglich, ausgezeichnet (seit Homer, auch O G I S 503,9. Pap. Gen 48,22. TestJob 15,9.52,7. Philo, Abr.7. Jos., bell. 1,403; ant.12,22; c. Ap.2,128. Just. Tat.26,2)

το εύαγγέλιον έ. τι εχει hat etw. Besonderes

(vgl.

Epikt. 1,2,17.3,1,25. Philo, leg. all.3,86. TestJob 52,7 έν Tfl

549

έξαιρέτως

έξάλλομαι

έξοιρέτφ διαλέκτω. Just., D.2,4 τό ίδιον και τό έξαίρετον τής φιλοσοφίας) IPhld 9,2.* (0)

Inschr. Pap. [vgl. Preis. III, S.275). LXX. Jos., bell.4,115; ant. 14,33) sechstausend Β 15,4.* (0)

έξαιρέτως (Philo Bybl. [ÌOO η]: 790 fgm.1,29 Jac. Plut., mor.667F. Epikt. 1,6,12. Lucían. Herodian. Vett. Val. u.a. OGIS 603,6. P. Amh.136,11. BGU 168,4. P. Leipz.64,3. A q . Dt 32,12. Philo, filant.21. Jos., bell.2,125; ant.19,335. Just., D. 142,1) Adv. ν. έξαίρετος besonders, vorzugsweise ITr

έξακολουΦέω (Epikur p. 156,6 Us. Philo Mech.58,5. Polyb. Dionys. Hai., comp. verb. 24. Epikt. 1,22,16. Plut. Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. Jos. Just ; Mei., P.93,704) Fut. έξακο-

12,2. ISm 7,2. Dg 4,4.* (0) έξαιρέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal C 11,7. Test 12Patr. JosAs 12,10. Jos., bell.4,658; ant. 14,40) Fut. έξελώ (LXX; vpi. Bl-D. § 74,3). Aor.2 έξεΐλον; Imp. £ξελε. Med. Fut. εξελοΰμαι. Aor. έξειλαμην (-όμην t.r.; s.d. Art. αίρέω); Inf. έξελεσθαι (AG 734 = Ex з,8; Vgl. Bl-D. §81,3 Anh.). Pf. 2.Sg. έξηρησαι (Ez 33,9). Pass. Pf. Ptz. έξηρημένης (Ath., R.75,29); Inf. έξηρήσθαι (Ath., R.77,28). Fut. 3.Sg. έξαιρεθησεται (Pre 7,26), 3. Pl. έξαιρεθήσονται (Hi 5,5 Kod.A) — 1. Akt. herausnehmen, -reißen τί etw. e. Auge (Heliodor 2,16,1 τ. όφθαλμόν έξειλε τον δεξιόν. Heraclides, pol. 30. Plut., Is. et Os.55 p.373E. Phalaris, ep. 147,3) Mt 529 189 (vgl. Just., AI 15,1 εκκοψον; ζ. Sache Jos., ant.6,71). τί τίνος

etw. aus jmdm. Β 6,14. — 2. Med. — a. aus etw. herausreißen, von etw. befreien (Aeschyl., suppl.924, auch Polyb. 1,11,11. LXX) τινά

jmdn. AG 734 2327. 1 Kl 52,3 (Ps 49,15). τινά εκ τίνος jmdn.

V. etw. (Demosth. 18,90. P. Petr.III 36 (a) recto, 21 έξε-

λοϋ με έκ τί\ς άνάγκης. Wsh 10,1. Sir 29,12. Bar 4,18.21 и.ö.) AG 7 io 12 π (εκ χειρός Ex 18,4 u. oft im AT. Doch auch Aeschines 3,256; s. zu έκ l a ) G a l l 4 . Ì K I 5 6 , 8 ( H i

5,19). Abs. 1K1 39,9 (Hi 5,4). — b. für sich aussondern, auswählen (Od. 14,232. Hdt.

3,150,2. LXX) τινά έκ τινος jmdn. aus etw. (vgl. x., an. 2,5,20) AG 26i7; doch ist auch an dieser Stelle die Bedeutung erretten möglich und wohl mit HHoltzmann, Wendt, Preuschen, Zahn, Steinmann gegen Overbeck, Knopf, Beyer, Haenchen zu empfehlen.* (8) III 857; VII 971 f. (Spicq III, 276-79)

έξαίοω Fut. έξαρώ (LXX). Aor. 1 έξήρα; Imp. 2.Pl. έξάρατε. Pass. Pf. 3.Sg. έξ^ρται (LXX); Ptz. Akk. PI. έξηρμένους (Sir 16,9). Aor. 3.Sg. έξήρθη (Da 8,11). Fut. έξαρθησομαι (LXX) wegnehmen, entfernen (so seit Soph., auch P. Ryl.133,19 [33 nj. P. Lond. 177, 21. PGM 7,367. LXX. Hen 1,1. JosAs Kap.29 Ende Kod.A. Philo. Jos., c. Ap. 1,81. Test 12Patr. Just., D. 102,3) τ ο ν

πονηρόν έξ ύμών schafft d. Schlechten aus eurer Mitte 1 Kor S13 (Dt 24,7); Pass. 52 v.l. έξάρωμεν τοϋτο wir wollen das abstellen 1K1 48,1.* (1) έξαιτέω (seit Soph. Hdt., auch SIG 326,29 [IV v). P. Mich. 506,7) Med. Aor. 1 έξητησάμην in uns. Lit. nur Med. — 1. sich ausbitten τινά jmdn. (X., an. 1,1,3. Demosth. 29,14. Plut., Per. 169 [32,5]. Palaeph.40 p.61,1. Jos., ant. 16, 277.18,369. Just., D. 140,3 υιούς „um Söhne bitten") Ó σ α -

τανάς έξητήσατο ύμάς d. Satan hat sich euch ausgebeten Lk 2231 (vgl. Plut., mor. 417 D βίαιοι δαίμονες έξαιτούμενοι ψυχήν άνθρωπίνην. TestBenj 3,3 [β. S1]). — 2. bitten τινά jmdn. (Trag.) m. flgd. ίνα M Pol 7,2.* (1) I 194; Χ 2, 962

έξαίφνης ( a u c h έ ξ έ φ ν η ς ; seit Homer, auch OGIS 56, 48. UPZ 78,7 [159 v] u.s. Pap. LXX. JosAs 26,5. Jos., ant. 12, 362. Just.) Adv. unversehens, plötzlich Mk 1336 Lk2i3 939 AG 93 22«. 1K1 23,5. IPol 8,1. Η 5,4.20,2.61,2.LDaube, The Sudden in the Scriptures, Leiden '64,30 f.* (5) (Spicq III, 11 f.; S)

έξάχις (seit Pind., auch Sb 1838,3. sechsmal 1K1 56,8 (Hi 5,19).* (0)

PSI 1235,16. LXX)

550

λουθήσω. Aor. 1 έξηκολούθησα nachfolgen, in uns. Lit. nur übertr. u. mit dem Dat. — 1. Folge leisten einer Autorität, die persönl. sein kann 1K1 14,1 (vgl. Leo 20,12 έξ. τινί einer pers. Aut. Am 2 , 4 . TestSeb 9,5. TestNaphth 3,3'v.l. πνεύμασι πλάνης) o d .

sachl.: σεσοφισμενοις μύθοις 2Ptli6 (vgl. Jos., ant. 1,22 τοις μίιθοις έξακολουθήσαντες. Just., AI 2,1 δόξαις). (vgl. Testiss 6,2 τοίς πονηροίς διαβουλίοις).

ταΐς άσελγείαις ίΐ

— 2. einem Weg folgen oder einen Weg verfolgen τη ό δ ώ τ ο ϋ Βαλαάμ 2Pt 215 (vgl. Jes 56,11 ταις όδοΐς αυτών έξηκολούθησαν).* (3) I 215; χ 2, 963 f. έξακοντίζω (seit Eur. χ.) hinausschleudern, übertr. entsenden (Trag, adesp. 529 Nauck ¡ γλώσση ματαίους έ. λόγους) b. fehlendem Obj. etwa hinzielen εις εριν 1 Kl 14.2.* (0) έξαχόσιοί, αϊ, α

(Hdt. 1,51,2 u.a., auch Pap. LXX. Jos

As. Jos., vi. 200.241. Tat. 19,1) sechshundert Apk 1318 1420.

1K1 43,5.* (2) έξακριβάζομαι (LXX. Das Akt. Jos., ant. 19,332) Aor. з.Sg. έςηκριβάσατο (Num 23,10); Inf. έξακριβάσ α σ θ α ι (Da 7,19) genau erforschen, sich genau erkun-

digen τί nach etw. (Num 23,10) Η 31,3. τί παρά τίνος bei jmdm. nach etw. 30,3.* (0) έξαλείφω (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestJuda 22,3 [α], JosAs 15,3. ApkEsr 3,6 S.27,14) F u t . έξαλείψω (LXX). Aor. 1 έξήλειψα. Pass. Aor. έξηλείφθην; Inf. έξαλειφθήναι (LXX. AG 319. ÌKI 53,5) и. Aor.2 έξαλιφήναι (ICh 29,4 Kod.B). Fut 3.Sg. έξαλειφθήσεται (LXX. Η 101,4) — 1. der Grundbedeutg. entspr. — a. abwischen πάν δάκρυον έκ (άπό v.l.) τών οφθαλμών Apk7n 214. — b. auslöschen, ausstreichen (X., Hell.2,3,51 τινά έκ τ. καταλόγου. Anaxippus Com. [IV vj 1,5 έκ τ. βυβλίων. SIG 921,19 f. έ£αλειψάτω τό δνομα ό ιερεύς. OGIS 218,129. Ps 68,29 έ. εκ βίβλου ζώντων. Jos., ant. 6,133 τό δνομα έξ.)

τό ονομα έκ της βίβλου της ζωης d. Namen aus α. Buche d. Lebens Apk 3s. 1K1 53,4 (Ex 32,32). — 2. auf dem Übergang (s. d. Graffito b. Rdm.228, zu 219) zu der hellenistischen Bed. beseitigen, vernichten, vertilgen (Philostrat., vi. Apoll.8,7 p.313,4. Κυπρ. I S. 58 Nr. 1. Jos., ant. 17,335) stehen, insofern d. Beseitigung durch Austilgen v. Aufzeichnungen erfolgt (vgl. Dio Chrys. 14 [31],86. Jos., ant.4,210), d. Ausdrücke έ. τό καθ' ήμών

χειρόγραφον Kol 2 μ. τό άνόμημά μου 1Κ1 18,2 (Ps 50,3). τας ανομίας 18,9 (Ps 50,11). τάς αμαρτίας AG 319 (vgl. Ps 108,14. 3Makk 2,19. Hen 10,20. PsSal 13,10). Nur noch der allgemeinere Sinn kommt in Frage (wie Diod.S. 3,40,7 έ. τάς έλπίδας. TestJuda 22,3) ÌKI 53.3. έξαλείψωμεν άω' ημών τα πρότερα ά μ α ρ τ ή μ α τ α wir wollen α. früheren

Sünden

von uns

abtun 2K1 13,1 (έξ. άπό wie Gen 7,23. PsSal 2,17). Pass. (Lucían, pro imag.26. Jos., ant.4,210) 1 Kl 53,5. Η 101,4. οΰκ εξαλειφθήσεται τό αίμα αύτοϋ sein (des Zacharias) Blut wird man nicht wegwischen

kön-

nen PrJk 24,2.* (5) έξάλλομαι

(seit Homer, auch LXX)

Fut. 3. Pl. έξα-

λοΰνται (LXX). Aor. 1 3. Sg. έξήλατο (Na 3,17) — 1. herausspringen (Homer u.a. Mi 2,12

έξ

ανθρώπων) έξαλοΰνται έκ τ. μνημείων οί νεκροί ENaass Nr. 347 ZI. 57. — 2. in d. Höhe springen, aufspringen (so Aristoph.,

έξαχίσχίλίοΐ, αϊ, α (Hdt.l,192,3.

Thu.2,13,3 u.a., auch

vesp.130. X., Cyr.7,1,27, auch Jos., bell.1,443.

Jes 55,12;

έξαμαρτάνω

551

vgl. Demetr.: 722 fgm. 1,9 Jac. [„losspringen"])

έξαρπάζω έξαλλόμενος

552

[p.27,12 Helmr.]. Herrn., f g m . X I V 2 p.436,9 Sc. Suda) e .

εστη AG 3s. Vgl. 14ιο v.l.* (1)

Leintuch Η 9,4.* (O)

έξαμαρτάνω (seit Trag. Hdt., auch Lxx. PsSal 5,16. A p k M o s 13. Philo. Jos., ant. 12,278.13,71. Just. Ath.2,4) F u t . 2.Pl. έξαμαρτήσετε (Ath.2,4). Aor.2 έξήμαρτον; Inf.

μ α ι (dieses b. Diod.S. Plut, u.a., auch S I G 495,12 [III v], P. Eleph.2,10 [285/4]) Aor. 1 έξηπορήθην in großer Ver-

έξαμαρτεΐν od. έξαμαρτήσαι (Pre 5,5) sündigen έ. τι e. Sünde begehen (Soph., Phil. 1012. Hdt.3,145,1 u.a.) Η 36,7. ελάχιστον έ. geringfügige Sünde b. 76,1 (Kod. A f. ήμαρτον. Vgl. Lucían, l u p p . trag.20 τα τοιαύτα έ.).* (0)

έξαμβλόω (seit Eur., auch Philo, det. pot. ins. 147. Jos., Pass. Aor. 1 έξημβλώθην als Fehlgeburt zur Welt bringen τα βρέφη τα έξαμβλωθέντα ApkPt 2 ant. 4,278)

(Ps.-Apollodor 3,4,3 W. βρέφος έξαμβλωθέν).* (0)

έξαμηνιαΐος, α, ον (Pez 340,5.27 f. [247/4 ν] ëçwpoi sechsmonatig PrJk 6,1 v.l. (f. εξάμηνος).* (0)

έξαμηνιειοι [sic!])

έξάμηνος, OV (das Wort seit Hdt., auch 4 K Ö 1 5 , 8 . ICh 3,4) sechsmonatig γενομένης αύτής έξαμήνου als (Maria) sechs Monate alt geworden war PrJk 6,1 .* (0) έ ξ α ν ά σ τ α σ ί ς , ε ω ς , ή (intr. = das Aufstehen b. Hippokr. Polyb.3,55,4 u . a . ; v. figürl. Darstellg. vieil. BGU 717,11)

d. Auferstehung ή έ. ή έκ νεκρών d. Α. von d. Toten Phil 3ιι.* (1)

έξαπορέω in uns. Lit. nur Dep. Pass, έξαπορέοlegenheit, Not, Verzweiflung sein m. Gen. dessen, woran man verzweifelt (Dionys. Hai. 7,18 το0 α ρ γ υ ρ ί ο υ ) τοϋ ζην am Leben 2Kor le. Abs. (Ps 87,16) άπορούμενοι αλλ' ούκ έξαπορούμενοι zweifelnd, aber nicht verzweifelnd 4e.* (2) έξαποστέλλω (seit ep. Phil, in Demosth. 18,77, auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 17,12. TestSal 22.16Q. TestAbr A 8 S. 86,5. JosAs. ParJer 7,8. grBar 16,3. Ep. Arist. 126. Jos., ant. 18,201. Just., D . 8 3 , 4 [zu Ps 109,2], Mei., P.85,640 π ρ ο φ ή τ α ς . Vgl. Anz 356 f. OGlaser, De ratione, quae intercedit inter sermonem Polybii et eum, qui in titulis saec. III. II. I. apparet 1894,33 f.) Fut. έξαποστελω. Aor. 1 έξαπέστειλα. Pf. έξαπέσταλκα (LXX). Pass. Pf. έζαπεσταλμαι (lEsr 1,25); Ptz. Ntr. PI. έξαπεσταλμενα (Esth 8,5 v.l.). Aor.2 Ptz. Ntr. έξαποσταλέν (EpJer 61). Fut.2 3.Sg. έξαποσταλήσεται (Sir 28,23 Kod. B) — 1. v. Personen — a. entsenden (Polyb.4,11,6) — α. um sie von e. Ort zu entfernen : wegschicken AG 1714 (m. flgd. Inf. wie Ep. Arist. 13). εις Ταρσόν (vgl. PSI 384,4f. έ. α ύ τ ό ν . . . εις Φιλαδέλφειαν. lMakk 11,62. 2Makk 14,27. PsSal 17,12 εως έπί δυσμών) 9 » . — β. um an e. and. Ort eine Aufgabe erfüllen zu lassen (Diod.S. 17,2,5 τινά εις. Ps.-Callisth.3,26,5. JosAs 1,1) A G 7 1 2 . Β α ρ -

έξανατέλλω (intr. b. Empedokles [V ν], fgm. Β 62,4. Mosch. 2,58. Ps 111,4) Fut. έξανατελώ (Ps 131,17). Aor. 1 έξανέτειλα aufgehen ν. e. rasch wachsenden Pflanze Mt 13s Mk 4s.* (2) I 372; X 2, 979-85 έξανιστημι Fut. έξαναστήσω. Aor. 1 έξανέστησα. Aor.2 έξανεστην. Pf. 3.Sg. έξανέστηκεν (Ez 7,10) — 1. trans,

(seit Soph. Hdt., auch LXX. Jos., ant. 5,46)

aufrichten, auferwecken τινά jmdn. 1 Kl 26,2 (Zitat unsicheren Ursprungs; ob Ps 70,21 f. L X X ? ) . τους άσθενοϋντας d. Kranken aufstehen lassen 59,4. Übertr. έ. σπέρμα Nachkommenschaft erstehen lassen (Gen 19,32.34) Mk 1219 Lk2028. — 2. intr. i m M e d . u . A o r . 2 (seit Pind. Hdt., auch Jos., bell. 2,279; ant. 17,132 u.ö. LXX. PsSal 6,4. JosAs 16,14 K o d . A u. Pal.364) a u f s t e h e n (X., a n . 6 . 1 , 3 0 ) A G 155, sich erheben ( R i 5 , 7 A . Hen 15,12) Β 4 , 4 . * (3) I 368-72; Χ 2, 979-85 έ ξ α ν ο ί γ ω (seit Aristoph., auch Diod.S. 1,33,11. Strabo

16,1,10) (ganz) öffnen AG 12iíD.* (0) έ ξ α π α τ ά ω (seit Homer, auch Inschr. P. Oxy.471,42. E x Just. Tat.) Aor. 1 έ ξ η (Tat. 14, ι ) . Pass. Aor. I n f . ε ξ α π α τ η θ ή ν α ι (Just., D.8,3) betrügen, t ä u s c h e n , hin-

ναβάν [διελθειν] "έως 'Αντιοχείας 1122. V. d. Aussendung der Ap. 2221. V. gottgesandten höheren Wesen (Wsn 9,10): Engel (Gen 24,40. Ps 151,4. TestAbr A 8 S.86,5.

JosAs

15,13.

P. Fouad

203,2ff. [ I / I l

n])

12il.

H 72,3.91,3; Jesus: έξαπέστειλεν ό θεός τον υίόν αύτοϋ (erg. έξ ουρανού, vgl. Ps 56,4) Gal 44. ό έξαποστειλας ήμΐν τον σωτήρα 2Κ1 20,5. Vom Geist (Ps 103,30) έ. ό θεός το πνεϋμα τοϋ υιού αύτοϋ εις τάς καρδίας ήμών Gal 4«. — b. fortschicken, abziehen lassen (Ps.-Callisth.3,26,6; m. d o p p . Akk. Polyb. 15,2,4) τινά κενόν jmdn. m. leeren Händen (Gen 31,42. Hi 22,9) Lk ls3 20iof. — 2. v. Sachen senden, schicken — a. In Beziehung auf die Sendung Jesus ήμΐν ό λόγος τ. σωτηρίας ταύτας έξαπεσταλη AG 1326. S. auch Mk conci, brev.: έξαπέστειλεν ... το ιερόν και αο ε. komm heraus! J 1143 (δεϋρο l). — 2. als (uneigtl.) Präp. m. d. Gen. — a. auf d. Frage wo? außerhalb (Thu.8,67,2 u.a. Num 35,5.27. Jdth 10,18.13,3. TestJob 28,8 εξω της πόλεως. Jos., ant. 13, 91.101. Tat. 2,1 αλαζονείας ε.) Lk 1333. έ. της παρεμβολής außerhalb d. Lagers Hb 1311. 1 Kl 4,11 (vgl. Ex 29,14 u.ö.). AG 2816 v.l. ε. τ. πύλης H b 1312 (Jos., bell.4,360 ε. των πυλών), ε. τής θ ύ ρ α ς Η 17,6. ε. της οικίας 1 ΚΙ 12,6 (vgl. Jos 2,19). — b. auf d. Frage wohin? hinaus aus (seit Homer) ά π ε λ θ ε ΐ ν ε. τ. συνεδρίου AG 415. Ebenso nach έξέρ-

zur Mitte oder zum Inneren; vgl. 3Kö 6,29f.) έξώτεροι τεθήσονται sie (d. Steine) werden außen eingesetzt werden H 84,5; vgl. 85,3.5.7. τα έξώτερα μέρη τ. οικοδομής d. äußere Seite d. Baues 86,3. — 2. superlat. äußerst (Ex 26,4) τό σκότος τό έ. d. Finsternis ganz draußen Mt 812 2213 2530 (ApkEsr 4,37

χ ε σ θ α ι (Polyaenus 3,7,3. Vgl. Jos., ant.8,399) Mt 10l4 2117

AG I613 Hb 1313 (έξερχ. ε. τ. παρεμβολής wie Num 31.13); έκπορεύεσοαι M k l l i 9 ; άποστελλειν τινά 5ίο; έκφέρειν τινά (Lev 4,12) 823; βάλλειν τινά 2Κ.1 7,4; έκβαλλειν τινά (Lev 14,40) Mt 2139 Mk 12e Lk429 2015, m. zu ergänzend. Akk. AG 758; άπορρί-

S.29.16T. Just., D.76,5 zu Mt 2541)·* (3) έ ο ΐ κ α (seit Homer; in der Bedeutung scheinen auch H i

6,3.25. Jos., c. Ap.2,175. Just. Tat.) altes Pf. zu εϊκω gleichen τ ι ν ί jmdm.

o d . etw. (Hes., fgm.263 Rz. ποταμφ ρέοντι

έοικώς) κλύδωνι θ α λ ά σ σ η ς Jk le. άνδρί l23.* (2) έορτάζω (seit Eur. Hdt., auch Plut., mor. 378 Β. Paus. 2,

11,3. OGIS 194,28.493,26. PSI 1242,8 [I v/I n], Mitt.-Wilck. I 2,490,6.11. LXX. Ath. 14,1) Fut. εορτάσω. Aor.l Imp. 2. Pl. εορτάσατε; Inf. έορτάσαι (LXX) e. Fest feiern v. d. Passafest (Jos., ant. 5,20) als Bild d. Christenlebens

έορτή

έπάγγελμα

I K o r S e (Philo, sacr. Abel. 111 έορτή ψυχής ή έν ά ρ ε τ α ΐ ς ... μόνος εορτάζει ό σοφός).* (1)

zugefügt, um d. betr. Hauptwort in Beziehung z. V. zu setzen : γή τ. έ. d. verheißene Land H b 119 (TestAbr A 8 s.85,16 u.ö.). τέκνα τ. έ. Kinder d. V, d.h. solche, d. auf Grund e. V. geboren sind Rö9e Gal 428. πνεύμα τ. έ. Eph 113. διαθήκαι τ. έ. 212. Als gen. obi. in πίστις τής ε. Glaube an d. V. Β 6,17. - έ. m. flgd. Inf. είσελθεΐν einzugehen Hb 41. - έ. γενομένη προς τ. πατέρας d. an d. Väter ergangene V. AG 1332; da-

567

έορτή, ί|ς, ή (seit Homer, auch inschr. Pap. LXX. ParJer 7,31. Ep. Arist. Phijo. Jos. Ar. 10,8. Just. Mel. Ath.26,3) d. Fest έν μέρει έορτής in Sachen od. wegen e. Festes Kol 216. M. genauerer Bestimmung ή έ. του π ά σ χ α d. Passa/est (Ex 34 ? 25) Lk 241 J 13ι. το π ά σ χ α ή έ. των 'Ιουδαίων 64. ή ε. των άζύμων d. Fest d. ungesäuerten Brote

Lk 221 ; vgl. E P t 2 , 5 (Mei., P.93,695). ή έ. τ.

'Ιουδαίων ή σκηνοπηγία d. Laubhüttenfest der Juden J 72. ή έ. das Fest wird durch den Zshg. als ein ganz bestimmtes erwiesen: d. Passafest Mt 26s Lk 242 J44$ 1156 1212.20 u.ö.; d. Laubhüttenfest 78. iof. 14.37. - S1 ist wohl έ. ein Fest im Gegensatz zu ή έ. das Fest (v.l., einige Ausgg.) zu bevorzugen (Uber Bezeugung u. Deutung s. Hdb. z. St. JThUbbink, NThSt 5,'22,131-36). Einf. έ . vom Laubhüttenfest KPt 2 S. 14,29. - έν τ. έ. während d. Festes (Jos., bell.2,89: ant.20,109 έν έ.) Mt 26S Mk 142 J 445 711 1220. είναι έν τ. έορτή J. an d. Festfeier beteiligen 223. εις τ. έορτήν für d. Fest 132» (vgl. BGU 596,7 [84 n] όπως εις τ. έορτήν περιστερείδια ήμείν άγοράση). άναβαίνειν (näml. nach Jerusalem) εις τ. έ.

78. ίο (vgl. BGU 48,17 f. έάν άναβες τη έορτή). ε ρ ^ ε σ θ α ι ε ι ς τ . έ. (Jos., bell. 1,73.6,300) 445 1156 1212. τ. ε ο ρ τ ή ς

με-

σούσης in d. Mitte d. Festzeit 714. τ. έορτής παυσαμένης EPt 14,58. κατά έορτήν an jedem (Passat s /

M t 2715 M k 156 L k 2 3 l 6 v.l. (ob auf das Passa zu

beschränken? Ein Fest bot überhaupt die geeignete Gelegenheit, einen Gefangenen freizulassen. Vgl. Heliodor 8,7 p. 227, 6 ff. Bekker: ή δέσποινα ... τήμερον άφήσειν έπηγγείλατο [den Theagenes] έορτήν τ ι ν α π ά τ ρ ι ο ν ε ϋ ω χ ε ΐ ν μέλλουσα), κατά

το εθος τ. έορτής nach d. Festsitte Lk 242. τ. έορτήν ποιεΐν d. Fest feiern (Ael. Aristid.29,4K. = 40 p.752D. Vita Aesopi G 123. Ex 23,16) AG I821 D. V. e.

Freuden-

fest (Ggs. πένθος Trauerfeier) Dg 4,5.* (26) έ π α γ γ ε λ ί α , α ς , ή (seit Demosth., auch Aristot., eth. Nie. 10,1 p. 1164 a, 29, dann Inschr. Pap. LXX. PsSal 12,6. TestAbr A S. 79,30. TestJos 20,1. ApkEsr 3,10 S.27,20T. Philo. Jos.) d.

Ankündigung,

in d. späteren Gräz. m. dem bes. Sinn

v. Zusage, Versprechen, Anerbieten, Verheißung (Polyb. 1,43,6.7,13,2.18,11,1 u.ö. Diod.S. 1,5,3.4,16,2. Epikt.1,4,3 ή αρετή ταύτην εχει τήν έ π α γ γ ε λ ί α ν εύδαιμονίαν ποιήσαι. Inscr. gr.473,10. Inschr. v. Priene 123,9. IMakk 10,15. Philo, mut. nom. 201. Jos., ant. 5,307)

— 1. v. Menschen προσδέχεσθαι τήν α π ό τίνος έ. d. Zusage von jmdm. erwarten AG 2321. όπως άποδώμεν τήν έ. ήν έπηγγειλάμεθα damit wir unser Versprechen erfüllen PrJk 7,1. Fast = Bekenntnis IEph 14,2. — 2. in d. Regel in uns. Lit. von d. göttl. Verheißung (Herrn, b. Stob. I 387,15 W.; fgm. XXIII 8 v.l.; vgl. Herrn. 18,14. Jos., ant.2,219. Gebet Manass. [ = Ode 12] 6. PsSal 12,6; vieil. Ps 55,9) — a. d. Verheißung Gottes Sg. AG 239 Rö4i3f.i6 99 (wo evtl. zu d. Gen. έπαγγελίας ein λόγος zu ergänzen ist: e. Verheißungswort ist dieses Wort) Gal 317 2Pt 39. IKl 26,1. 2Kl 15,4. Β 5,7.16,9. Plur. RÖ94 2Kor 71 Gal 316 Hb 76 86 1117. 1 Kl 27,1. Η 3,4. ApkPt Rainer (figura et^mol.; vgl. l. u. 2.b.). Präpositionelle Wendungen: δι έπαγγελίας auf Grund von Verheißung Gal3i8b 423; dafür εξ επαγγελίας 3ie«. έν έπαγγελίςι mit Verheißung Eph 62. κατ' έπαγγελίαν entsprechend, gemäß der V. (PSI 281,57 f. κ α τ ά τ. έπανγελίας αΰτοϋ. lEsr 1,7. Orig., C. Cels. 1,68,43) AG 1323 Gal 329; vgl. 2Ti Ii. - Zu verschiedenen Zwecken folgt ein Gen. z. Bez. dessen, von dem d. V. stammt τοΰ θεού Rö420 2Korl2o Gal321. 2K1 11,1. lTi I i v.l. z. Bez. d. verheißenen Sache (Jos., ant.3,77 τ. α γ α θ ώ ν ) έ. τ. αιωνίου κληρονομιάς Hb 915. τ. ζωής lTi 4β. τ. παρουσίας 2Pt34; z. Bez. dessen, dem α. V. gilt τ. πατέρων Rö 158 (TestJos 20,1 ; z. βεβαιώσαι τάς έ. vgl. Inschr. ν. Priene 123,9 έβεβαίωσεν τ. έπαγγελίαν). - Andererseits wird gem τής έπαγγελίας als eine Art gen. qual. hin-

568

f ü r ε ι ς τ . π α τ . 2 6 6 (Diod. S. 2,60,4 γεγενημένη έπ. = gegebenes Versprechen). - V. d. Verheißung Christi (Orig., C. Cels. 2,2,43) 2 K 1 5 , 5 . — b. d. verheißene Gut (Vita Aesopi G 79. PsSal 12,6)

1J 225 (figura etymol. wie H 50,7). H 10,1 (έπαγγελίαι neb. δώρα), δεκτός τής έ. Empfänger d. verheißenen Gutes ApkPt Rainer (n. James). M. flgd. gen. epexeg. ή έ. του πνεύματος d. verheiß. Gut, nämlich d. Geist AG 233 Gal 3i4. M. flgd. Gen. des Verheißenden έ. του πατρός Lk 2449 AG l4. κομίσασθαι τήν έ. Hb 1036 1113 v.l. 39. λαβείν τάς έπαγγελίας Hb 1113. 2Kl 11,7. άπολαβεΐν Β 15,7. Η 6,6. ή μέλλουσα έ. 2 ΚΙ 10,3 f. — c. nicht immer ist e. sichere Entscheidung zw. a u. b mögl. (vgl. Hippol., Ref.V, 7,19: έ. του λουτροϋ): AG 717 Gal 322 Eph 36 H b 612.15.17 ll9b.33. 1K1 10,2.

34,7.* (52) II 573-82; X 2, 1081 έπαγγέλλομαι (d. Akt. seit Homer, d. in uns. Lit. allein vorkommende Med. seit Soph. Hdt. Thu.; auch Inschr, Pap. LXX. TestSal 3,7.20,2 P. TestAbr A 3 S.79,31. ApkMos 41. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat.) A o r . 1 έ π η γ γ ε ι λ ά μ η ν . P f . έπήγγελμαι, letzteres auch in pass. Bed. (vgl. KühnerG. I 120: s. 1 b) von sich a n k ü n d i g e n — 1, sich a n e r b i e t e n , v e r s p r e c h e n — a . v. m e n s c h l . Anerbietungen u. Versprechungen τινί τι jmdm. etw. versprechen (P. T«bt.58,32 [111 v], IMakk 11,28. 2Makk 4,8) έλευθερίαν τινί Η 55,7. 2Pt2i9. έπαγγελίαν PrJk 7,1. - V. d. Sibylle δ έπηγγείλατο όραμα Η 10,3. Μ. Dat. u. flgd. Inf. (vgl. Polyb. 1,46,4. P. Tebt. 411,9. 3Makk 1,4. Jos., c. Ap. 1,57). έπηγγείλαντο α ύ τ φ άργύριον δούναι sie erboten sich, ihm Geld zu geben Mk 14u. — b. v. göttl. Verheißung: verheißen (2Makk 2,18. 3Makk 2,10. PsSal) τί etw. Rö42i Tit I2. ITr 11,2. τινί τι jmdm. etw. (Inschr.: Sb 7172,27 f. [217 v] ä έ π η γ γ ε ί λ α ν τ ο α ύ τ φ , näml. die Götter) Η 2 5 , 7 . D g 1 0 , 2 . σ τ έ φ α ν ο ν τ ή ς ζωής τοις ά γ α π ώ σ ι ν Jk 112; vgl. 2 s ( ¡ ^ έ π η γ γ ε ί λ α τ ο m. Attrakt. d. Relat. = ήν έ.). τό ποτηριον δ έπηγγειλάμην

σοι ApkPt Rainer, γήν Χαναναίων API 8,14. ή έπαγγελία, ήν αύτός έ. ήμιν d. Verheißung, die er uns gegeben hat 1J 225 (ή έπαγγελία, ήν έπ. τινι wie Esth 4,7. Vgl. auch

Diod.S.

15,6,5 έπηγγείλατο έ π α γ γ ε λ ί α ν ) ;

vgl.

AG 717 v.l. Η 3,4.50,7. ApkPt Rainer. M. flgd. Inf. (Jos., ant.3,23. Just., A I 40,7) A G 7 5 . 2 K 1 1 1 , 6 . Η 9 , 2 . M .

flgd. οτι IKl 32,2. M. flgd. λέγων Hb 1226. Abs. (d. e. Verheißung geben τινί Hb 613. Gott als ό έπαγγειλάμενος bezeichnet IO23 l i l i (e. phryg. Inschrift [Inscr. Rom.IV 766] nennt Be-

abs. Gebr. auch P. Petr.l 29,12 [Iii v])

werber um e. städt. Amt, die alles Mögliche versprechen, οί έπανγειλάμενοι).

— V. Glauben π ά ν τ α έπαγγέλλεται Η 39,10. Pass. (Just., D. 106,3 τήν έπηγγελμένην ... γήν) TO σπέρμα, φ έπήγγελται d. Same, dem d. Verheißung gilt Gal 319. επηγγελμέναι δωρεαί verheißene Gaben IKl 35,4. — 2. etw. f ü r s e i n e S a c h e e r k l ä r e n , sich e i n e r S a c h e r ü h m e n , sich zu etw. b e k e n n e n m . d . A k k . (X., mem. 1,2,7 τ. ά ρ ε τ ή ν ; Hell.3,4,3 στρατιάν. Diog. L., prooem. 12 σοφίαν. Lucían, vit. auetio 7 τ. ασκησιν. Philo, virt. 54 θεοϋ θεραπείαν. Tat. 23,2.36,1.42,1) θεοσέβειαν Gottesverehrung

ITI 210. γνώσιν 621. πίστιν IEph 14,2; hier auch m. flgd. Inf. (vgl. Wsh 2,13 γνώσιν εχειν θεοϋ) Χριστού είναι.* (15) II 573-82; Χ 2, 1081 έ π ά γ γ ε λ μ α , ατος, τό (Pia. Demosth. u.a., auch Philo.

έπάγω

569

έπαίρω

Jos., c. Ap. 1,24) d. Ankündigung, d. Versprechen in uns. Lit. nur v. göttl. Verheißung — 1. d. Verheißung selbst κατά το έ. entsprechend der V. 2Pt 3i3. — 2. d. verheißene G u t (AeL Aristid. 52 p. 599 D. Philo,

mut. nom. 128) τα μέγιστα έ. ήμιν δεδώρηται er hat uns d. höchsten V. geschenkt Í4* (2) H 582; χ 2, 1081

έπάγω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test J o b 27,5. Test 12Patr. A p k E s r 2,20 S.26.12T. AsMos fgm.f. Philo. Jos. Just., A I 3,1. D . 3 9 , 2 u.ö. 129,4 έ π ή γ α γ ο ν „fügte ich hinzu") Fut. έπάξω. Aor. 1 Ptz. έπάξας (Bl-D. § 75 m. Anh. w-s. §13,10). Aor.2 έπήγαγον. Pass. Pf. Ptz. έπηγμένην (2Makk 7,38). Aor. Konj. 3.Sg. έπαχθη (Sir 2,4); Imp. έπάχθητι (Mel., f g m . s b 14); Ptz. επαχθείς (4Makk 4,13 [Kod.A f. ύπ-]). herbeiführen; übertr. etw. für jmdn. bewirken, meist etw. Übles τινί τ ι (Hes., op.242 πήμά τινι έ. u.a. O G I S 669,43 πολλοίς έ. κινδύνους. P. Ryl. 144,21 f. [38 n] μοι έ. αιτίας. Bar 4,9.10.14. 29. Da 3,28.31. TestJuda 22,1. Philo, Mos. 1,96. Jos., vi. 18. Or. Sib.7,154. Just., D. 39,2 την κρίσιν. 55,2 κ α τ ά ρ α ν u.ö.)

κατακλυσμόν κόσμφ έπάξας 2Pt2s (vgl. Gen 6,17. 3Makk 2,4 v. d. Sintflut έπαγαγών αύτοΐς άμετρητον υδωρ). λύπην τφ πνεύματι Trauer über d. Geist Dringen H 28,4. έαύτοϊς ταχινην άπώλειαν sich ein rasches Verderben herauffuhren 2Pt 21 (vgl. έ α υ τ ο ΐ ς δουλείαν Demosth. 19,259). Dafür έπί τινά τι ( E x 11,1.33,5. Jer 6,19. Ez 28,7 u . O . TestJuda 23,3. ApkEsr 2,20 S.26,12T) έφ' ήμάς το αίμα τ. άνθρωπου τούτου d. Blut dieses Menschen über uns AG 528 (vgl! Ri 9,24 Β έπαγαγεΐν τα αίματα αύτών, του θεϊναι έπί 'Αβιμελεχ, oc άπέκτεινεν αυτούς), έ. τινί διωγμόν κατα τίνος bei jmdm. e. Verfolgung erregen gegen jmdn. AG 142D * (3)

έπαγωνίζομαι

(Dionys.

Hai. Plut, u.a., auch

Inschr.

kämpfen. Der davon abhängig. Dat. gibt meist entw. den an, mit dem gekämpft wird, d.h. gegen den der Kampf geht (Plut., Fab.23,2), od. Pers. u. Sache, auf die man sich im Kampfe stützt (Plut., Numa 65 [8,16] έτέροις τεκμηρίοις). τη πιστει Jdî kann d. Zusammenhang nach nur für d. Glauben sein (vgl. Plut., Philo)

m o r . 1 0 7 5 D . Inscr. gr.394,19f. [I ν] έ π η γ ω ν ί σ α τ ο τη προς τ. π ό λ ι ν εύνοίςΟ·* (1) I 134-40; Χ 2, 956

(Philo) 214

570

Rö 15n (Ps 116,1 v.l.). PrJk 8,1.* (6) III 646; V

έπαινος, ου, Ó (seit Simonides. Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 22,16Q. Philo. Jos., c. A p . 2 , 4 ; vi. 158. Just.) — 1. d. Lob, d. Lobpreis, d. Beifall, d. Anerkennung — a. Menschen zuteil werdend — α. ν. Menschen εκ τίνος 1 Kl 30,6. Rö 229 133. εις επαινόν τίνος ζ. Anerkennung für jmdn. IPt 2i4. ό αδελφός, ου ό ε. έν τω εύαγγελίφ δια πασών τών έκκλησιών d. Bruder, dessen Ruhm in Sachen des Evangeliums durch alle Gemeinden geht 2 K o r 8 i 8 . — ß . v. Gott (vgl. Wsh 1 5 , 1 9 . Just., D. 123,4) 1 Kl 30,6. RÖ 229 (AFridrichsen, Symbolae Arctoae 1/22,39-49). ό ε. γενησεται έκάστφ άπό τ. θεού I K o r 4 5 (zu ε. γίνεται τινι vgl. SIG 304,24). - εις ε. και δόξαν (z. Verbindung beider Hauptwörter vgl. Inschr. ν. Priene 53,15 [II ν] άξίως επαίνου και τιμών π ο ι ε ΐ σ θ α ι τ. κρίσεις. 119,9 [I ν]. Dio Chrys. 14 [31], 111 τιμή κ. ε. l C h 1 6 , 2 7 ; s. unt. b) IPt l 7 .

— b. Gott zuteil werdend (vgl. Ps 21,26.34,28. Sir 3 9 , 1 0 ; konkret Loblied zu Gottes Ehre: Diod.S. 3,73,5. Arrian, anab. 7,3,3 έπαινοι θ ε ώ ν ) είς δόξαν καί ε. (s. ob. a β)

θεοΰ Phil l u ; vgl. Eph 16.12.14. — 2. d. Lobenswerte, d. Gegenstand, der Lob, Anerkennung, Beifall verdient (Sir 39,10 ε. αύτοΰ = was an ihm lobenswert ist; s. preiswürdigen Taten) Phil 48.* (11) II 583f.; X 2, 1081 (S)

έπαίρω (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal 23,2.4. TestAbr AB. TestJob 34,4. Test 12Patr. JosAs ; Par Jer. AsMos fgm.f. Phijo. Jos. Just.) Aor. 1 έπήρα; Inf. έπα ραι; Imp. 2.Sg. επαρον (JosAs 1 7 , 6 ) ^ Ptz. έπάρας. Pass. Pf. Ptz. έπηρμένος (LXX). Aor. 1 έπήρθην. Fut. έπαρθήσομαι (LXX) — 1. Akt. emporheben τί etw. ράβδον e. Stab (Ex 10,13) Η 10,4. τον άρτέ(ΐωνα AG 2740 s. zu αρτέμων. έπήρεν ό ποιμήν την χείρα αύτοΰ PrJk 18,3 (nicht Pap.). Bes. in d. Redensarten έ. χείρας d. Hände erheben ν. Gestus d. Gebets (Aesop, fab.49P. = 83 H. Horapollo 1,15 τ. χ ε ί ρ α ς ε ί ς ο ύ ρ α ν ό ν έ π α ί ρ ο ν τ α . . . προσευχόμενος τη θεφ. 2Esr 18,6. Ps 133,2; ζ. Sache vgl. LvSybel, Christi. Antike I '06,256.258. G Appel, De Romanorum precationibus '09,194. Vgl. auch έκτείνω 1) l T i 28, U. d.

Segnens (Sir 50, 20. JosAs 8,9 τήν χείρα) Lk 2450. έ. τάς

[44,1])

κεφαλάς (neb. άνακύπτειν) d. Kopf heben (Philo, op. m. 158. Jos., bell.1,629; vgl. έ. τό προσωπον 4Kö 9,32. α υ χ έ ν α Philo, fuga 107) ν. Menschen, die wieder Mut fassen 2128. έ. τους οφθαλμούς (Gen 13,10. lCh 21,16 u.ö.) aufblicken Mt 17e Lk I623 J 4 j s 65; εις τινα Lk 620; εις τον ούρανόν ζ. Himmel Lk 1813 (Hen

'Επαινετός, ου (Ausgg. auch Επαινετός) Ν. pr. m. Epänetus, Erstling Asiens Rö 16s. Z. N a m e n s. Diod.S.

σχύνης περί ών ήμαρτηκεισαν) J 171. έ. τ ή ν π τ έ ρ ν α ν seine

έπαΦροίζω dazu versammeln Pass.

(Plut., Anton.936

των όχλων έπαθροιζομένων als d. Volksmassen od. d. Menge noch weiter zunahm(en) Lk 1129* 0)

13,5 ούκετι δ ύ ν α ν τ α ι . . . έ π α ρ α ι τ. ό φ θ . είς τ. ούρ. ά π ό αι-

19,79,2. SIG 43,39.585,254.944,26.1174,4.* (1)

Ferse heben, um jmdn. zu treten 1318 (έπι τινα wie l K ö 20,33). έ. τήν φωνήν seine Stimme erheben (De-

έπαΐνέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. JosAs 24,11. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. 13,7. Just., D.2,5. Tat.

mosth. 18,291. Charito 5,7,10. Philostrat., vi. Apoll. 5,33 p. 190,21. Ri 2,4.9,7. 2Kö 13,36) Lkll27 AG2i4 14n 2 2 22.

Ath. 15,2) Fut. έπαινέσω. Aor. 1 έπήνεσα. Med. u. Pass. Fut. έπαινεσθήσομαι (LXX) loben τινά jmdn. (Jos., vi.232 έμέ. 279. Tat. Ath. 15,2) IKor 1122«. I M g 12.

ISm 5,2. M Pol 4. έαυτόν έ. sich selbst loben Η 99,2. τί etw.

(Aelian, v.h. 2,12. Jos., ant. 14,293 τ. έργον. Ar. 13,7.

Just., D.2,5) 1K1 3 3 , 6 . Abs. Lob

aussprechen

IKor

1122b. M. Akk. und flgd. οτι jmdn. loben dafür, daß od. deshalb, weil Lk 168 (s. d. Lit. zu οικονόμος ι a). IKor 112. τοϋτο ... ούκ επαινώ οτι dies kann ich nicht loben (billigen), daß 1117 (z. Bed. „billigen": Appian, bell, civ.3,14 §49. Ael. Aristid. 24,22 K. = 44 p . 8 3 1 D . Aelian, fgm.235 p. 263,17 τό θ ε ί ο ν ούκ έπήνει τα ϋπό τ. βασιλέως π ρ α τ τ ό μ ε ν α . Oft Philostrat. [Schmid IV 294]. Jos., ant. 14,293. And. Beispiele bei AFridrichsen, Horae Soederblomianae I 1/44,28-32). Pass. (Diod.S. 17,34,2 κατά την àv-

δρείαν έπαινούμενος) ή γη του 'Ιακώβ έ π α ι ν ο υ μ έ ν η

παρά πάσαν τήν γην gepriesen

vor allem

Lana

Β 1 1 , 9 (Prophetenwort unbek. Herkunft).

— Auch in d. relig. Sprache: Gott loben, preisen

— 2. Pass. — a. eigtl. aufgehoben werden AG l i . V. der Erhöhung der gottwohlgefälligen Dulder in d. Himmel 1K1 45,8. — b. übertr. — α. sich erheben (Just., AI 58,3 της γης „von der Erde"), sich auflehnen έπι τινα od. τι gegen jmdn. od. etw. (wie 2Esr 4,19. IMakk 8,5.10,70. Test Job 34,4 κ α θ ' ήμών) έπί τό ποίμνιον 1 Kl 16,1. κατά τίνος: πάν ύψωμα έπαιρόμενον κατά τ. γνώσεως τ. θεοΰ 2Kor lös ( ύ ψ ω μ α 2). — β. sich überheben, sich brüsten abs. (Aristoph., nub. 810. T h u . 4 , 1 8 , 4 . Aeschin.87,24. Sir 11,4.32,1. IMakk 2,63. Jos., vi.24) 2Kor 1120. 1K1 21,5. Neb. ύπερυψοϋσθαι 14,5 (Ps 36,35). M. d. Dat. ζ. Bez. dessen, worauf sich d. Überhebung gründet (Hdt. 9,49,1. Thu. 1,120,3. X., Cyr.8,5,24. Appian, bell, civ.5,118 § 489 τ α ΐ ς ναυσίν έ π α ι ρ ό μ ε ν ο ς = stolz auf s. Flotte. Z e 1 , 1 1 . Philo, Mos. 1,

70. Jos., ant. 9,193) έαυτούς βουλόμενοι έπαίρεσθαι τ. διανοίαις αύτών d. sich mit ihren Einbildungen brü-

έπαισχύνομαι

έπανέρχομαι

Sten wollen ÌKI 39,1 (vgl. Appian, Liby.111 §522 έπήρθησαν τοις φρονήμασι = sie überhoben sich in ihrem Selbstgefühl).* (19) 1 185f.

έπακροάομαι (Menand., epitr.618 K.Ö. Plato Com. [V/IV ν], fgm. 16 u.a.) Ipf. έπηκροωμην zuhören τινός jmdm.

571

έπαισχύνομαι (seit Aeschyl. Hdt.% auch LXX._ Tesüos 2,5) Aor. 1 έπαισχύνθην. Fut. 1 έπαισχυνθήσομαι sich schämen

— I. m. Akk. d. Pers. jmds. (X., Hell.4,1,34. Lucían, Dem. enc.46b) M k 8 3 8 L k 9 2 6 . ISm 10,2b. M . Akk. d e r Sache (Pia., soph. 247 C. Diod.S. 1,83,4. Hi 34,19) τούς λόγους der Worte Mk 838 Lk 926. το εύαγγέλιον a. Evangeliums

Rö 116 (OMichel, GWehrung-Festschr. '40,

το όνομα τοΰ κυρίου Η 72,4.98,3. το μαρτύριον τοϋ κυρίου ήμων d. Zeugnisses von unserem Herrn 2T¡ le. την αλυσίν μου meiner Kette 1 ιβ; vgl. ISm 10,2 a (neb. ύπερηφανεΐν). — 2. m. έπί τινι e. Sache (Jes 1,29 v.l.) έφ' οις νϋν έπαισχύνεσθε worüber ihr euch jetzt scnämt Rö 621. — 3. m. flçd. Inf. (Aeschyl., Ag. 1373. Lucían , Dem. enc. 46 a) ούκ έ. αδελφούς αυτούς καλεΐν er schämt sich nicht, sie Brüder zu nennen Hb 211. Η 91,6. M. Akk. d. Pers. u. Inf. Hb 11 ie. — 4. abs. (Pia., rep.9 p.573B. Tesüos 2,5) 2Ti 112. PrJk 17,1.» (11) I 188-90; X 2, 962 36-53).

έπαΐτέω (d. Wort seit Homer, auch Pap. LXX) ΑθΓ. 1 Imp. 3. Pl. επαιτησάτωσαν (Ps 108,10) betteln (so Soph., Oed. Col.1364. Cat. cod. astr.VIII 4 p.140,9. Ps

108,10. Sir 40,28. Jos., bell.2,295) Lk 163 1835 Mk 104« v.l.* (2)

έπακολουΦέω (seit Aristoph. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. TestNaphth 3,3 [ß). Philo. Jos. Just., D.65,2 λόγους ... έπακολουθοΟντας. Ath., R.78,29) Fut. έπακολουθήοω (LXX). Aor. 1 έ π η κ ο λ ο ύ θ η σ α folgen, nachfolgen

— 1. eigtl. τοις 'ίχνεσιν αύτοϋ seinen Spuren (Philo, virt.64) IPt 221. έπηκολούθησάν μοι εις λόγον θεού sie sind mir in Gottes Sache nachgereist ISm 10,1 (vgl. Philo, leg. ad Gai. 185). Von d. zeitlichen Folge der Propheten auf Mose 1 Kl 43,1. — 2. übertr. (e. Sache) verfolgen, (ihr) nachgehen m. Dat. (vgl. Pia., rep.2 p.370C. Jos 14,14 τω πςοστάγματι κυρίου. Jos., c. Ap. 1,6) παντί εργφ άγαθφ ε. jedem guten Werke nachgehen lTi5io. Im Ggs. zu προάγω: Pol 3,3. 1TÌ524. - τα έπακολουθοϋντα σημεία Mk I620 sind nicht nur die nachfolgenden od. begleitenden Wunderzeichen, sondern daneben auch d. beglaubigenden (zu dieser Bedeutung von è. vgl. P. Tebt. 100, 20f. [117/6 v], auch P. Eleph.10,8 [223 ν], P. Genf 22,1).* (4) I 215f.; III 406; X 2, 963f.

έπακούω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Abr A. Test 12Patr. JosAs 14,2. ApkEsr7,8 S.32,20T. Apk Sed 14,1 S. 135,34 Ja. ApkMos. Philo. Jos. Or. Sib. 4,22. Just. u. Tat. 30,2 „hören auf ihn") Fut. έπακούσομαι. Aor.l έπήκουσα. Pf. 3.Sg. έπακήκοε (LXX); Inf. έπακηκοέναι (Just., D. 137,4). Pass. Aor. 1 3. Sg. έπηκούσθη (2Ch 30,27) —• 1. erhören (Aeschyl., choëph.725. Lucían, Timo 34 τ. εύχών. Mitt.-Wilck. I 2,478,6. PGM 13,207 μοι. LXX. τής φωνής ήμών Hen 103,14.106,8. Jos., ant. 9,10) τινός jmdn. (Lucían, pseudolog.23. UPZ 78,24 [159 v] Isis, έπάκουσόν μου. PGM 3,497. G e n 1 7 , 2 0 U.Ö. TestAbr A 14 S.94,2. JosAs

14,2) 1K1 8,3 (Zitat unbek. Ursprungs; vgl. Jes 65,24).

Β 3,5. έπήκουσά σου 2Kor 62 (Jes 49,8). τής δεήσεως PrJk 2,4.4,1 f. 20,3 (letzteres nicht Pap.), προσευχομενου Ίωνα API Kor 2,30. - OWeinreich, Θεοί έπήκοοι:

572

(Lucían, Icarom.l. Philostrat., vi. Apoll.4,36 p. 154,13. TestJos

8,5) AG 1625.* (1) έπάλληλος, ov ununterbrochen aufeinander folgend (Polyb. Diod.S. Plut, u.a., auch P. Fam. Tebt. 15,68.90) b e s . von schlimmen Schickungen (Plut., Pomp. 25,10. Philo, Mos. 2,263; in Flacc. 121 τάς συνεχείς κ. επαλλήλους κακώσεις. Jos., bell. 5,32) έ. γενόμεναι συμφοραί 1Κ1 1,1.* (0)

έπάν (seit Χ., auch Inschr. Pap. Bel 11. Als έπήν schon seit Homer, auch LXX. Just., D.69,3) t e m p o r a l e K o n j u n k tion m. d. Koni. verb, sobald m. Konj. d. Präs. έ. πονηρός η sobald es schlecht ist Lk II34. M. Konj. d. Aor. wie das lat. fut. exact. (Jos., ant. 8,302) έ. ευρητε sobald ihr (das Kind) gefunden habt Mt 28. έ. νικήση αύτόν sobald er ihn besiegt haben wird Lk 1122.* (3) έπάναγκες (seit Hdt., auch Epikt.2,20,1. M. Ant. 1,16,8. Inschr. Pap. Jos., ant. 16,365) A d v . notwendigerweise τ α έ.

die notwendigen Dinge AG 1528.* (l) έπανάγω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist. Jos., ant. 12,128.345) Aor. 2 έπανηγαγον. Pass. Aor. Ptz. έπαναχθέντας (2Makk 12,4 [αχθέντας Kod. A]) hinaufführen in uns. Lit. nur intrans. — 1. hinauffahren auf die Höhe d. Sees, hinausfahren ήρώτησεν αύτόν άπό τής γής έ. όλιγον er bat ihn, e. wenig vom Lande hinauszufahren Lk 53 (trans. = Schiffe, Menschen aufs Wasser hinausführen X., Hell. 6,2,28

από τής γής. 2Makk 12,4). εις το βάθος ins tiefe Wasser 54. — 2. zurückkehren (X., Cyr.4,1,3. Diod.S. 16,26 u.a. 2Makk 9,21) εις την πόλιν Mt 21 is.* (3) έπανακά|ΐπτω (Aristot. Aq. Sym. Theod. Jes 35,10) Aor.l έπανέκαμψα zurückkehren (Syntipas p. 14,8 u.ö.) εις την πόλιν Η 50,2.5. έπί τάς παρθένους zu d. Jungfrauen 91,1.* (0) έπαναμιμνήσκω (auch -ήσκω) Pass. Aor. 1 έπανεμνήσθην wieder an etw. erinnern τινά jmdn. (Pia., leg. 3 p. 688 A. Demosth.6,35) Rö 15 is. Pass, sich wieder an etw. erinnern τοϋ φήματος Η 22,7.* (1) έπαναπαύομαι (bei Aelian, n.a. 5,56 u. Ri 16,26 A kausat. Akt., findet sich d. Wort bei Hero Alex.I p. 424,12. Epikt. Artem. Herodian 2,1,2. Jos., ant. 8,84, fast stets in LXX, einmal TestSal 7,7 Ρ u. ausnahmslos in uns. Lit. im Med.) F u t . έπαναπαύσομ,αι. Aor.l έπανεπαυσάμην (LXX}. Pf. 3.Sg. έπαναπέπαυται (4Kö 2,15). Pass. Aor. 2 επανεπάην (D4,2). Fut. 2 3.Sg. έπαναπαήσεται (Lk 106; -παύσεται v.l.) — 1. ruhen, sich der Ruhe hingeben EHb Nr. 70 ZI. 18. Β 4,13. έπί τινα auf jmdm. ruhen έπ' αύτόν ή ειρήνη ύμών auf ihm wird euer Friede ruhen Lk 106 (Num 11,25.26 επανεπαύσατο τ. πνεύμα έπ' αυτούς. 4Kö 2,15). — 2. sich ausruhen, sich stützen τ ι ν ί auf etw. u n d έπί

τινα auf jmdn. (LXX) übertr. (Herrn. 9,10 τή πίστει è.) τοις λόγοις τ. άγίων D 4,2. έπί τον πένητα Η 51,5. Im Sinne ν. sich verlassen (Trypho Gr. 194 [I v], Artem.4, 65. Epikt. 1,9,9. Mi 3,11. IMakk 8,11) νόμφ Rö2i7.* (2) I 353; X 2, 976

Athen. Mitt.37,'12,1-68. — 2. gehorchen (Hes., op.275. Hdt.4,141. Pia., soph. p.

έπανατρέχω (Philod., de ira p. 63 W. Lucían, de mere, cond. 36. Jos., ant. 18,361) Aor.2 έπανέδραμον hinlaufen

227C. Vett. Val.67,16. Ri 2,17 A. l M a k k 10,38 v.l.) abs.

έπί τον σκοπόν auf d. Ziel los 1 Kl 19,2 („wieder auf das Ziel zulaufen"; vgl. UWickert ZNW 49/58,270-275;

πρέπον έστίν έ. κατά μηδεμίαν ύπόκρισιν es geziemt sich, d. Gehorsam ohne alle Heuchelei zu leisten IMg 3,2. εμπροσθέν τίνος vor jmdm. = jmdm. gehorsam sein Β 12,11 (Jes 45,1).* (l) I 223; Χ 2, 964f. (Spicq III, 236ff.; S)

recurramus Cod. Namurc.).* (0)

έπανέρχομαι (seit Anakr. Eur. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 6,3P. TestJob 9,8. TestJuda 9,2 [α]. Just.) F u t .

έπανήκω

Έπαφράς

έ π α ν ε λ ε ύ σ ο μ α ι (LXX). A o r . 2 έ π α ν η λ θ ο ν . Pf. 3 . S g . έ π α ν ε λ ή λ υ θ ε ν (Just., D.56,8) zurückkehren (so Thu. Χ. Pia., auch SIG 591,7 [ca. 195 v], P. Lond.904,23. P. Oxy.933, 17. P. Tebt.333,10. Spr 3 , 2 8 . 2 M a k k 4 , 3 6 . Jos., bell.7,106; ant. 1,91. Just., D.56,6 u. ö. 56,1 επί τάς γραφάς έπανελθών „zurückkommen a u f ' ) abs. έ ν τ φ έ π α ν έ ρ χ ε σ θ α ί με bei meiner Rückkehr Lk IO35; vgl. 19is. Η 6 8 , 9 . * (2)

έπάνωθΐν Adv. (seit Eur. Thu. Pia., auch LXX. Ep. Arist. 105) von oben α ύ τ ο ί π ε ρ ι ε σ χ ί σ α ν τ ο έ. Εως κ ά τ ω sie (selbst) zerrissen sich (aie Kleider) von oben bis unten PrJk 2 4 , 3 (v.l. ά π ό ά ν ω θ ε ν ; vgl. Mt 2751. M k 1538).* (0)

573

έ π α ν ή κ ω Fut. έ π α ν ή ξ ω wieder zurückkommen (seit Eur., Iph. Α. 1628, auch Polyb.6,58,3. SIG 730,6. P. Amh.50,5. Sb 9123,4 [beide II ν], P. Gron.18,8. LXX. Ep.Arist.8. Jos., ant. 12,179.191) Η 8 8 , 2 . * (0) έ π α v i σ τ η μι aufstellen M e d . Fut. έ π α ν α σ τ ή σ ο μ α ι . D a z u Aor. 1 Ptz. έ π α ν α σ τ ή σ α ς (Mel., P.82,609 ci. Bonner). A o r . 2 Akt. έ π α ν έ σ τ η ν . Pf. Ptz. έ π α ν ε σ τ η κ ό τ ω ν ( D t 3 3 , 1 1 ) aufstehen, sich erheben (so seit 11.2,85. Hdt. Thu. Aristoph., auch LXX. TestJob. ApkEsr 3,13 S.27,25T. ApkMos 24. Philo, spec. leg. 3,17. P. Hib.249,5. Sb 9302,7 [beide III v], Or.Sib. 11,175. Tat.7,2. Ath.21,3. Mei., Fgm.5) τινί gegen jmdn. (so Hdt. Thu. u.a. D t 3 3 , 1 1 . Jdth 5 , 1 1 . 1 6 , 1 7 . PsSal. Jos., bell. 1,24.2,443. Tat. Ath.) έ π α ν έ σ τ η σ ά ν μ ο ι haben sich gegen mich erhoben Β 5 , 1 3 (Ps 2 6 , 1 2 ) . D a f ü r έ π ί τ ι ν α (LXX) Mt IO21 M k l 3 i 2 (vgl. Mi 7 , 6 ) . * (2) έ π α ν ό ρ ϋ - ω β ι ς , ε ω ς , ή d. Wiederherstellung (vgl. z . B . l E s r 8 , 5 2 . I M a k k 14,34) übertr. d. Besserung (Ps.-Plato, Tim. L. p.104A. Heraclides, pol. 14 [Aristot., fgm. 611,14R.]. Plut., mor.22A. 46D u.ö. - è. τοϋ βίου: Polyb.l, 35,1. Epikt.3,21,15 ούτως ωφέλιμα γίνεται τά μυστήρια ..., δτι έπί έπανορθώσει τ. βίου κατεστάθη πάντα ..., vgl. ench. 51,1. Jambl., vi. Pyth.6,30.21,96 προς έ. P. Oxy.78,29.237 VIII, 30. Ep.Arist. 130.283 πρ0£ έ. Philo, ebr.91 προς έ.; conf. lingua

182; leg. all. 1,85) ώφελιμος προς έ. nützlich zur Β. 2T¡ 316.* (1) V 452; Χ 2, 1205 (Spicq I, 259f.)

έπάνω A d v . (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. TestAbr A 12 S.90,25. TestJob. TestLevi 3,3 [ß]. JosAs. grBar 4,10. ApkMos 39. Jos. Just.) oben, oben drüber — 1. als Adv. gebr. ( G e n 7 ; 2 0 . Bar 2 , 5 . Jos., c. Ap. 1,33) — a. v. Ort (Hen 18,5) οι ά ν θ ρ ω π ο ι o í π ε ρ ι π α τ ο ϋ ν τ ε ς έ. ο ύ κ ο ΐ δ α σ ι ν d. Menschen, die darüber hingehen, wissen nichts davon L k l l 4 4 . Im geschrieben e n Text π ρ ο ε ί ρ η κ ε δε έ. er hat es oben vorausgesagt Β 6 , 1 8 . τ ά ε. (vgl. SIG 972,74.82. P. Oxy. 502,54 τά έ. = d. Obenerwähnte) d. obere Teil (PGM 2,157 τά έπ. τής θύρας) τ ά έ. τ ω ν β ο τ ά ν ω ν die oberen Teile der pflanzen Η 7 8 , 6 . 9 8 , 1 . έ. κ ε ϊ σ θ α ι 9 , 4 . — b. ν. d. Zahl (vulgär Bl-D. §185,4; vgl. Lev 2 7 , 7 ) mehr als ώ φ θ η έ. π ε ν τ α κ ο σ ί ο ι ς ά δ ε λ φ ο ΐ ς er erschien mehr alsfünfhundert Brüdern lKor 156. π ρ α θ η ν α ι έ. δ η ν α ρ ί ω ν τ ρ ι α κ ο σ ί ω ν für mehr als dreihundert Denare verkauft werden M k 14s.

574

έ π α ο ι δ ό ς , o ö , ό ( i o n i s c h e , in d. K o i n e ζ. Herrs c h a f t g e l a n g t e [Manetho, apotel.5,138. Epikt. 3,24.10. LXX. Philo, migr. Abr.83. Or. Sib. 3,225] F o r m für d. att. ε π ω δ ό ς ; vgl. Lobeck, Phryn. p..243) d. Beschwörer D 3 , 4 . * (0)'

έπάρατος, OV (seit Thu., auch Cassius Dio. SIG 799,23 [38 n]. Philo. Jos., ant. 1,58.6,117.7,208) verflucht J 749. Z. Sache Billerb. II 494 bis 519 * (1) 1 452; X 2, 989f. έπαρκέω (d. Wort seit Homer, auch Pap. 1 Makk 8 , 2 6 . 11,35. Jos., ant. 8,113) Fut. ε π α ρ κ έ σ ω (LXX). Aor. 1 έ π ή ρ κ ε σ α . M e d . Aor. Imp. 3 . S g . έ π α ρ κ ε ί σ θ ω lTi 5 i 6 v.l. beistehen, helfen (Jos., ant. 15,119) τινί jmdm. (Hdt. Aristoph., Plut. 830. X., mem. 2,7,1 άλλήλοις έ. Aristot., eth. Nicom.4,2; 1120b 3. 8,14.16 [1162a 23. 1163a 34], Polyb. 1,51,10. Lucian, Niçr.26 τ. δεομενοις. Jos., ant. 1,247) θ λ ί β ο μ έ ν ο ί ς l T i S i o . χ η ρ α ι ς Sie.* (3) έπαρχεία, ας, ή (-ία Ar. 15,2; ζ. Schreibung vgl. Bl-D. § 23) d. Herrschaftsgebiet eines Eparchen, d. Provinz (Polyb. 1,15,10.2,19,2 u.a., auch OGIS Index. Pap. vgl. Preis.III, S. 112. LXX nur als v. 1. TestSal 22,5 P. Jos., bell. 5,520. Ar. 15,2. Fremdw. im Rabb.) AG 2334 251.* (2) έπάρχειος, o v zu einem Eparchen gehörig ή έ π ά ρ χ ε ι ο ς (erg. χ ώ ρ α ) d. Provinz (OGIS 549,2. IG XIV 911 b 2.6) ε π ι β ά ς τη ε. nachdem er d. Provinz betreten hatte AG 251 v.l. (s. έπαρχεία).* (0) έπαρχικός, ή , ό ν d e n έ π α ρ χ ο ς (s.d.), d. Präfekten betreffend (Lit. Inschr. z.B. OGIS 578,14) έ π α ρ χ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α (Cass. Dio 75,14) Phlm subsc. És h a n d e l t sich u m ein A m t in R o m , näml. d a s d e s p r a e f e c t u s urbi, d e s G o u v e r n e u r s der Hauptstadt.* (0) έπαρχος, ου, Ó (seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. Jos., ant.20,193 u.ö.) d. Befehlshaber, d. Präfekt (s. Hahn 118,8. MMentz, De magistratuum Romanorum graecis appellationibus. Diss. Jena '04,46 f.) neb. a n d e r e n militar. Charg e n 1K1 3 7 , 3 . * (0) έπαυλις, εως, ή (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX; έπαυλη „Stall" Tesüob 40,5.8) d. Gehöft, d. Landhaus, d. Landgut (Diod.S. 12,43,1.12,45,1. Plut., Per. S.170B. Cato maior 337A. Sulla S.466B u.ö. SIG 364,13 [III ν], P. Tebt. 120,30. P. Oxy.248,28 u. s. Pap. LXX. Philo, Abr.139; spec, leg.2,116; Mos.1,330 u.ö. Jos., bell.2,57 u.ö.) AG I20 (Ps 6 8 , 2 6 ) . * (1) VI 522; IX 53

— 2. als uneigtl. Präp. tri. d. G e n . über, auf —— a. v. Ort (SIG 1173,3 έ. τ. βήματος. P. Oxy. 495,8. P. Flor. 50,32. LXX. Hen 32,2. έ. τής Ερυθράς θαλάσσης. Jos., bell. 2,344; ant.6,274. Just., AI 60,6 έ. των υδάτων) ε. δ ρ ο υ ς auf d. Höhe e. Berges Mt 514. έ. τής π ύ λ η ς Η 8 1 , 2 . έ. α ύ τ ώ ν Mt 217; vgl. 23i8.20.22 2 7 37 2 8 2 Apk 68 203. έ. α ύ τ ή ς w o h l ihr zu Häupten Lk43» ( m ö g l . vieil, a u c h : sich über sie b e u g e n d ) , π α τ ε ΐ ν έ. ο φ ε ω ν auf Schlangen treten Lk 1019 (vgl. PGM 13,282 f. έάν θέλης έπάνω κροκοδείλου διαβαίνειν). έ. τ ω ν ό ρ έ ω ν auf den Bergen D 9 , 4 . έ. τ ω ν ν ε φ ε λ ώ ν τ ο ϋ ο ύ ρ α ν ο ϋ 1 6 , 8 (vgl. Mt 2430. 2664). έ. τής π έ τ ρ α ς auf dem Fels Η 8 0 , 1 . έ σ τ ά θ η έ. ο υ η ν τ ο π α ι δ ί ο ν stehen blieb über d. Stelle, wo aas Kind war Mt 29.

έπαύριον A d v . morgen (Polyb. 8,15,6. P. Lille 15,2 [242 ν], P. Tebt. 119,17. LXX; z. Schreibweise έφ- s. de Strycker, Protevangile S.230) in uns. Lit. fast nur (wie Polyb.3,53,6. P. Hamb.27,4 [III v] u. meist in LXX. TestSal. Test Iss 3,4. grBar 9,3) Tfj έ. (erg. ή μ έ ρ ς ι ) am nächsten Tag Mt 2762 M k 1112 J 129.35.43 622 1212 AG 109.23Γ 1420 207 218 2230 2332 256.23. PrJk 5 , 1 . API 7 , 1 2 . εις τ η ν έ. (Polyb. 8,13,6) für den flgd. Tag AG 4 3 v.l.* (17)

— b. übertr. (Socrat., ep.20 ών έ. πλούτου) v. d. s c h a f t ( D a 6 , 3 T h e o d . ) über etw. έ ξ ο υ σ ί α έ. π ό λ ε ω ν Lk 1917. έ. π ά ν τ ω ν έ σ τ ί ν ist über allen (Cebes 26,3 έ. πάντων έστί. Jos., ant.4,216 τό δίκαιον πάντων).* (19)

Έπαφράς, & Ν. pr. m. (Dialekt-Inschr. 1489 [Lokris]. CIG 268,37. II 11. 1963,1.2248,4. SIG 1112,26.1243,34) Epaphras (Kurzform wohl zu Έπαφρόδιτος s. d.; vgl. W-S. § 16,9. Bl-D. §125,1) Christ a u s K o l o s s a e Kol 412. G r ü n d e r der d o r t i g e n G e m e i n d e I 7 ; vgl. Phlm23.* (3)

Herrδέκα J 3 31 έπάνω

έπαφίημί (seit X., auch Pap. LXX. TestSal 9,7P. Jos., ant. 19,175) Fut. έ π α φ ή σ ω (LXX). A o r . 2 Konj. έ π α φ ώ loslassen auf τ ι ν ά τ ι ν ί (Paus. 1,12,3 ελέφαντας τινι) τ φ Π ο λ υ κ ά ρ π φ λ έ ο ν τ α Μ Pol 1 2 , 2 . * (0)

έπαφρίζω

575

έπέχεινα

έ π α φ ρ ί ζ ω (Moschus S, S inir. aufschäumen) trans, wie Schaum aufspritzen lassen τί etw. bildl. κύματα έπαφρίζοντα τας έαυτών αίσχύνας Wogen, die ihre Schamlosigkeiten emporschleudern wie Gischt Jdi3.* (1)

Έπαφρόδιτος, ου Ν. pr. m. (sehr häufig, auch in Inschr. u. Pap.; s. auch Schürer I 80,8) Epaphroditus, G e sandter der philipp. Gemeinde an Pis Phil 22s 4ιβ subsc. - Vgl. d. Komm. z. St.* (2)

nämlich

576

(Hero 1 p.32,20. Philo, aet. m. 121. Just., D.36,6)

lKorl2i 1521. Η 78,2.** (10)

έπειδήπερ (Thu.6,18,3 u.a. Att., auch Aristot., phys.8,5 p. 256 b, 25. Dionys. Hai. 2,72. P. Flor. 118,5. P. Ryl.238,10. P. Straßb.5,10. Philo, in Flacc.32; leg. ad Gai. 164; vi. cont. 10. Jos., bell.7,102; ant. 1,34.5,74) da nun einmal („auf e. bereits bekannte Tatsache Bezug nehmend" Bl-D. §456,3) Lk 11 (Diod.S. 4,7,1 : „da wir der Musen schon bei Dionysos gedacht haben, ist es angebracht, jetzt die Hauptsachen zu berichten". Jos., bell. 1,17). R ö 330 v . l . ; vgl. έπείπερ (έπεί Ende).* (1)

έπεγείρω (seit Homer, auch LXX. Hen 99,16. TestLevi 10,2. Philo, Mos. 1,297. Jos., ant. 8,371. Or.Sib.3,153) F u t . έπεγερώ (LXX). Aor. 1 έπήγειρα. Pass. Aor. έπηγέρ-

έπεΐδον (seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal C Prol 2; zu Just. s. έπιβλεποχ Jos., bell. 1,76; ant. 2,346. Or.Sib.5,329)

θην. Fut. έπεγερθήσομαι (LXX) erwecken, aufwecken. In uns. Lit. nur übertr. aufhetzen, erregen τί etw. (Ma-

genmerk richten auf, sehen auf, sich kümmern um (Gott

xim. Tyr.23,6b. Jos., ant. 14,442 τό φρόνημα) τ ά ς ψ υ χ ά ς τ .

έθνών (κατά τίνος) AG 142. έ. διωγμόν έπι τινα e. Verfolgung gegen jmdn. erregen 13so (TestLevi 10,2 έπεγ. Pass, έγείρεσθαι έπί τινα sich gegen jmdn. außietzen lassen, auch sich gegen jmdn. erheben 1 Kl 3,3 (vgl. SIG 730,10 [I v]. Jes 19,2. Jer29,7. Mi έπ' αύτόν κακά).

5,3).* (2)

Aor.2 zu εφοράω; Imp. επιδε; Inf. έπιδεϊν sein Aubetr. menschl. Dinge: Aeschyl. Jos., c. Ap.2,181) έ π ί τ ι riMakk 3,59. 3Makk 6,3) A G 4 2 9 . έπί τινι gnädig

blicken auf jmdn. od. etw. 1 Kl 4,2 (Gen 4,4). M. flgd. Inf. άφελεϊν όνειδος μου m. Schmach wegzunehmen Lk I25. S. auch έφοράω. - HMiddendorf, Gott sieht. Diss. Freiburg '35.* (2) s. έφοράω

έπειμι (von ειμι) Ptz. έπιών, οϋσα, όν; von der

έπεί Konjunkt.

(seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr Β 8 S. 113,10. TestJob. grBar. ApkSed 4,3. ApkMos 17. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. Just. Tat. Ath.) — 1. tempor. nachdem (Diod.S. 3,35,1. Ps.-Callisth. 3, 34,4 έπεί ήλθον = als sie gekommen waren. Just., A l l 2,2 [επειδή v.l.). Ath. 14,2) im NT nur L k 7 i v.l. (für έπειδή) (Bl-D. § 455,1). Außerdem Dg 8,11.9,2. MPol 8,1.

— 2. kausal weil, da ja, denn Mt 1832 2146 276 Mk 1542 Lk 134 J 1329 1931 lKorl4i2 2 K o r l l i s 133 Hb52.ii 613 917 l i n . 2K1 2,3. B 6 , 2 f . l l u.ö.; vgl.

Η 58,1.65,1. A Pt (Ox 849). API 8,13. έπεί καί da ja auch (wie Appian, bell, civ.5,71 §302. Ar., P. 1778,33. Just., D. 112,2.122,3 u.ö.) Β 7,3. E Pt 2,5. MPol 6,2. έ. ούν folgernd weil also (X., mem.3,9,5. Hi 35,7. 4Makk

4,26) Hb 214 46. Β 12,10. IEph 1,3. IMg 2,1.5,1.6,1. IPol 8,1. ούκ έπεί nicht als ob IMg 11,1. ITr 8,1. έπεί ούχ οτι IMg 3,2 (s. d. Art. ότι le). Μ. e. Ellipse denn (, wenn es anders wäre), denn sonst (schon klass. Pia., Euthyphr. p.9B. X., Cyr.2,2,31. Aristot., eth. Nie.2,2,1, 1103b 28. Auch Plut., Agis 795 [2,5], Epikt., ench.33,9. BGU 530,30. 4Makk 1,33.2,7.19 u.ö. Just., D.27,5 u.ö. Ath.

11,1. Bl-D. §456,3 m. Anh.) Rö 36 116.22 lKorl4l6 1529 H b 102. A P I K o r 2 , 9 (vgl. U P Z 110,204f. [164 ν] έπεί ούκ αν οϋτως άλόγητοι ήτε = denn sonst wäret ihr nicht so unvernünftig). Ohne Nachsatz IRö 1,1. έ. εδει αύτόν πολ-

Zeit: bevorstehen, folgen; in uns. Lit. nur Ptz. τη έπιούση ήμερςι am folgenden Tage (seit Hdt., auch Jos., c. Ap. 1,309; in anderen Bed. Just., A l 62,1 [f. άπ-j. Tat.16,3. Ath. 10,2) AG 726. Dafür nur τη έ. ( P o t y b . 2 , 2 5 , i i . 5 , l 3 , l 0 . Appian, Mithrid.99 § 458. P. Petr.IlI 56b,12. Sçr 3,28.27,1. Jos., ant.3,30.4,64) 1 6 I i 2 0 i s 2118. τη έπιούση νυκτί in Nacht (Ael. Aristid. 48,75 K. = 24 p.485 D.) d. folgenden

23n. τ φ έπιόντι σαββάτψ 18i9D.* (5)

έπείπερ s. έπεί. έπεισαγωγή, ής, ή (d. Wort seit T h u . 8 , 9 2 , i ) d. Einführung (Hippokr., praec.7: C M G I 1 S.32,23. Dionys. Hai., imit. 2,2,10. Jos., ant. 11,196 έτέρας [einer zweiten Frau] έ.) γ ί νεται έ. κρείττονος έλπίδος es erfolgt d. E. e. besseren Hoffnung Hb7i9.* (1)

έπείσέρ^ομαΐ (seit Hdt., auch Pap. TestSal.Philo, op. m. 119) Fut. επεισελεύσομαι. Aor. 2 3. Pl. έπεισηλθον (-θοσαν v.l. lMakk 16,16). Pf. 3.Sg. έπεισελήλυθεν (Just., D. 53,2) plötzlich eindringen (UPZ 13,19 [160 v). IMakk 16,16. Jos., ant. 11,265) έπί τινα auf jmdn. ν.

Gerichtstag έπί πάντας τους καθήμενους έπί πρόσωπον πάσης της γης Lk2l35. Vgl. Just., D.53,2f. εισήλθε zu Mt 21 10 Par. - Lit. s. επέρχομαι.* (1)

λάκις π α θ ε ΐ ν denn sonst hätte er viele Male leiden müssen Hb 926. έ. α ρ α denn sonst ... allerdings 1 Kor 510 714. - έπείπερ (seit Aeschyl., auch Pap. Jos., ant. 18,296.19,268) da ja doch, da doch einmal Rö 330 v.l. (f.

έπειτα Adv. (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 87,25. JosAs 10,8 Kod.A. ApkEsr S.26,5T. ApkMos

εΐπερ;

11,4.13,3. D 1 2 , l . Pleonast. ε. μετά τοϋτο (Pia., Lach. 190 D. Sosipater Com. 16) J 117. ε. μετά τρία ετη Gal lis; vgl. 2ι. — 2. v. d. Reihenfolge bei Aufzählungen — a. zugl. m. zeitl. Anordnung πρώτον ... ε. zuerst ...

s. auch έπειδήπερ).** (26)

έπείγω (seit Homer in verschiedenen Bed., auch LXX. TestJos 2,2. Jos. Just., A l 46,6) Pass. Aor. 1 ήπείχθην (Jer 17,16 Sym. Hos 6,3 Quinta. Jos.) treiben, bedrängen

τό έν έμοί έπείγει με προελθεΐν das (Kind) in mir bedrängt mich (und will) hervorkommen

PrJk 17,3.*

(0)

έπειδή Konjunkt.

(seit Homer, auch Pap. LXX. TestSal. TestAbr B. TestJob. Test 12Patr. Jos As 15,7. ParJer. grBar. ApkEsr. ApkMos. Apolog. außer Ar.) — 1. tempor. nachdem, a l s nun (Arrian, anab. 5,20,1. Jos., bell. 1,231; ant.2,334 u.ö. Just., A l l 2,5f. D.17,1 u.ö.

Ath.6,2) Lk7i (v.l. έπεί δε). — 2. kausal

7. Philo. Jos. Just. Tat.) alsdann, hierauf — l . v . d. Zeit M k 7 î v.l. Lk 167 Gal I21 Jk4i4. 2K1

darauf (X., an.3,2,27. Diod.S. 16,69,4. Ael. Aristid. 23,6 K.. = 42 p . 7 6 9 D . 4Makk 6,3. Jos., ant.12,92) IKor 1546 ITh 417. Pol 4,2. πρότερον ... επειτα Hb 7 τι (Just., A11

2,8). ά π α ο χ ή ... ε. als Erstling ... darauf IKor 1523. ε. ... ε. soaann ... sodann (Ael. Aristid.48,38Κ. = 24 p. 475 D.) 156Γ.

— b. v. d. Reihenfolge allein: πρώτον ... ε. (Ρ. Oxy. 1217,4 f. πρώτον μεν άσπαζομένη σε, επειτα ευχόμενη. Jos., ant.20,13; c. Ap. 1,104) H b 7 2 Jk3i7. Als 4. u. 5.

Glied e. Aufzählung IKor 1228.** (16)

(Diod.S. 19,100,7; vgl. Just., D.125,2 έπειδή

γε) da gerade, da einmal, da ja, weil denn Lk 116 AG 13sD 4« 1412 1524 IKor I22 1416 Phil 226. EPt 6,23.

ApkPt 4,11. D 3,4.5.6. 1K1 57,4 (Spr 1,24). 62,3. 2K1 12,1. Β 7,5.9.12,5. IPhld 10,1. IPol 7,1. Η 90,6. Dg 1,1. MPol 4,1.12,2. έπειδή γ ά ρ denn da, weil

έπέχεινα Adv. jenseits, darüber hinaus, weiterhin (seit Hdt., auch LXX mit u. ohne Gen. Hen. Just. Tat. 20,2; zeitlich Just., D.88,1. Ath., R. 68,16) οί έ. αδελφοί d. weiterab wohnenden Brüder MPol 20,1 (Appian, Hann.6 § 21 τοις έπέκεινα Κ,έλτοις. Herodian 4,15,3 οί έ. βάρβαροι). Μ . G e n .

έπεχτείνομαι

έπηρεάζω

(Hen 24,2. Chares [nach 323 ν]: 125 fgm.5 Jac. Arrian, anab.5, 5,3 έπ. Καυκάσου. Maxim. Tyr. 11,10e τούτων έπ. έλθεΐν. Synes., ep. 148 p.285B έ. Θούλης) έ. Β α β υ λ ώ ν ο ς jenseits von

σω. Aor. 1 έπηρώτησα. Pass. Aor. 1 Konj. 2. Sg. έ π ε ρ ω τ η θ η ς (Sir 32,7. Just., D.50,1); Ptz έπερωτηθεις — 1. fragen — a. allg. τινά Mk932 1234 Mt 2246 Lk 246 IKor 1435. τινά τι jmdn. nach etw. (Aeschines 1,79) α υ τ ό ν την π α ρ α β ο λ ή ν sie fragten ihn nach d. Gleichnis Mk 7 n ; vgl. 1129 Lk 2040. Η 29,4. τινά περί

577

Β. AG 743 (Am 5,27).* (1) (S) έ π ε χ τ ε ί ν ο μ α ι (als Akt. b. Aristot. Strabo. Vett. Val. 362, 20) in uns. Lit. nur M e d . (Theophr., h. pl.6,8,4. Cass. Dio 45,1,3. Kos. u. Dam. 2,6) sich ausstrecken τ ι ν ί nach etw. (Galen, de usu part. II 388,9 Helmr.) τ ο ΐ ς Ε μ π ρ ο σ θ ε ν nach

dem, was vor (mir) ist Phil 3i3.* (1)

έπενδύομαι (d. Akt. Hdt.l,195. Jos., ant.5,37) in uns. Lit. nur Med. sich zusätzlich anziehen, übertr. überkleiden (Plut., Pelop. 11,1. Jos., ant.3,159) τ ί etw. V. d. h i m m l . Lichtleib 2Kor 52. Abs. 5 4. - S. zu γυμνός 4.* (2) II 321 ; X 2, 1061

έπενδύτης, Oü, Ó (Soph., fgm.439 [406 Nauck1]. Ael. Dion, χ, 11. Pollux 7,45. Sb 9026,12 f. 1K.Ö 18,4. 2K.Ö 13, 18) d. Oberkleid (Suda: το έπάνω ίμάτιον im Ggs. zu ύποδύτης, dem έαώτερον ίμάτιον) XÒV έ. δ ί ε ζ ώ σ α τ ο gürtete sich d. O. um J 217.* (i)

έπεξεργάζομαι (seit Soph.; Just., D. 137,4 „[schon Gesagtes] noch ausarbeiten") Aor. Inf. έ π ε ξ ε ρ γ ά σ α σ θ α ι (Just.) noch dazu bewirken έαυτοις κίνδυνον fur sich selbst Gefahr 1K1 4 7 , 7 * (0)

έπέρχομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen 10,2.106,1. Tesüob. Test 12Patr. JosAs 4,8. Ep.Arist. Jos. Just. Tat.3,3) Fut. έ π ε λ ε ύ σ ο μ α ι . Aor. 2 έ π ή λ θ ο ν (3. Pl. ε π ή λ θ α ν A G 14l9. W-S. §13,13. Bl-D. §81,3 m. Anh.). Plsqpf. 3.Sg. έπεληλύθει (2Makk 9,18) — 1. herbeikommen, herankommen — a. örtl. abs. (Just., D.51,2) Agr 22 = Mt 2028D. ά π ό τ ί ν ο ς ( l M a k k 8,4) έ π ή λ θ α ν ά π ό 'Αντιοχείας Ι ο υ δ α ί ο ι ν. Antiochien her kamen Juden an AG 141». A PI 5,21 (s. d. Art. ήττων).

— b. zeitl. herankommen,

nahen

— α. v. d. Zeit

selbst (Jos., ant. 6,305 ή επερχόμενη ήμερα) ν ύ ξ 1 Kl 2 4 , 3 .

ό αιών ό έ π ε ρ χ ό μ ε ν ο ς d. kommende Weltzeit Η 24,5. έν τοις αίώσι τοΐς έ π ε ρ χ ο μ έ ν ο ι ς in d. kommenden Weltzeiten Eph 27. τω σ α β β α τ φ επερχόμενης της κυριακής, έν ήμέρςι, η έμελλεν θ η ρ ι ο μ α χ ε ΐ ν ό Παΰλος am Sabbat vor dem Sonntag, an welchem Tage Paulus gegen die Bestien kämpfen sollte API 3,8. — ß. v. dem, was d. Zeit bringt, wobei in uns. Lit. ausschließlich an Unerfreuliches gedacht wird κατά έ π ε ρ χ ό | χ ε ν α Î K I 5 6 , 1 0 (Hi 5 , 2 1 ) . έπί ταϊς ταλαιπωρίαις ύμών τ α ΐ ς έπερχομέναις über eure bevorstehenden Nöte J k 5 i . In demselben eschatologis c h e n s i n n (vgl. Jes 4 1 , 2 2 . 2 3 . τέλος έπερχόμενον Hen 10.2) κ ρ ί σ ι ν τ η ν έ π ε ρ χ ο μ έ ν η ν Η 17,5 (Just., D. 138,3).

θ λ ΐ ψ ι ς έ . 2 2 , 1 . 6 6 , 4 ; vgl. τα λ ο ι π ά ... τα έ. 82,5. τα έπερ^όμενα (vgl. Jes 4 1 , 4 . 2 2 f. Jdth 9,5): τα έ. τη οικουμένη das, was der Erde bevorsteht Lk2l26. — 2. kommen über — a. v. widerwärtigen Ereigniss e n abs. (Horapollo 2,25 ό θάνατος. Spr 2 7 , 1 2 . Jos., ant.2,

86) eintreffen AG 1340. έπί τινα (Gen 42,21. Wsh 12,27. EpJer 48. 2Makk 9,18) über jmdn. kommen όπως ιχηδέν έπελθη έπ' έμε ών είρήκατε daß nichts von aem, was ihr gesagt habt, über mich kommt AG 824. - In zerstörtem Zshe. API 6,25. - Lk 2135 v.l. — b. v. e i n e m F e i n d anfallen (seit Homer, auch Inschr. Pap. 1KÖ 3 0 , 2 3 . ViEz 9 [S.75,1 Schermann]. Jos., ant.5,195. 6,23. Just., D. 139,3 τη γη) abs. Lk 1122. — c. V. o b e n her (Biogr. p.448 von e. Eingebung: τοϋτο έπελθόν αύτφ πράττειν έκ του θείου) ν. Hl. Geist έπί τ ι ν α 135 (FXSteinmetzer, „Empfangen ν. Hl. Geiste" '38. Just., D. 87.3). AG l 8 (vgl. Jes 3 2 , 1 5 ) . - DDaube, The Sudden in the Scriptures, Leiden '64,34ff.* (9) II 678; X 2, 1086

έπερωτάω (seit Hdt. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sal. TestJob. TestJos 11,2. ParJer 5,18. grBar 5,1. ApkEsr. Ep. Arist. Jos. Just., D. 50,1) Ipf. έπηρώτων. Fut. επερωτή-

578

τ ί ν ο ς (Hdt. 1,32,1. Demosth.43,66. P. Flor.331,3) Mk lOlO

J 16i9D. M. Akk. d. Pers. u. flgd. durch λέγων eingeleiteter Frage (TestJos 11,2) M t l 2 l 0 17l0.22.23 M k 9 l l 12i8 Lk3io u.ö. M. flgd. εί vor dir. Frage εΐ τι βλέπεις; siehst du etw.? Mk823 u. als Einleitung indir. Frage (P. Hib.72,15 [241 v], Jos., ant. 12,163) M k 102 1544

Lk69 236 A G 5 8 D . Gefolgt v. anderen Fragen, dir. Mk 59 75 916.28 U.Ö. U. indir. (X., Hell.6,4,2; oec.6,6) Lk 89.i7.2o AG 2334. 2Kl 12,2. τί ά ρ α εσται αύτοίς was ihnen begegnen werde Η 43,2. Abs. ETh 4 (Ox 654,3; Zshg. verstümmelt). — b. v. d. untersuchenden Frage d. Richters Mt 27ii Mk 1460f. 152.4 J 9i9 v.l. 23 1 821 v.l. AG 527. — c. Die Verwendung d. Wortes in Bez. auf d. Götter, die man befragt (Hdt. 1,53,1 u.o. SIG 977,24. 1160,2.1168,16. Jos., ant. 6,123), k o m m t d. Gebr. in d. LXX entgegen: έ. τ ο ν θεόν, τ ο ν κύριον u.ä. nach Gott fragen, d.h. nach d. Meinung, d. Willen, d. Absicht Gottes Rö 1020 (Jes 65,1). — 2. bitten τινά τι jmdn. um etw. (Ps 136,3) α ύ τ ό ν σ η μ ε ΐ ο ν έκ του ο ύ ρ α ν ο ϋ Mt 161. (56) Il 684f.; Χ 2, 1086 f.

έπερώτημα, ατος, τό (seit Hdt., auch Inschr. Pap. Da 4 , 1 7 T h e o d . Just., D.45,1) — 1. d. Frage (Hdt.6,67,3. Thu.3,53,2.3,68,1. Sir 3 3 , 3 v.l. Just., D.45,1) ξ έ ν ο ν έ. e. fremdartige, seltsame Fr. Eg 2 ZI. 64. λαλεί αύτοίς κατά τά έ. αύτών nach ihren Fragen Η 43,2. — 2. d. Bitte (επερωτάω 2) σ υ ν ε ι δ ή σ ε ω ς ά γ α θ ή ς έ. εις θ ε ό ν d. Bitte an Gott um e. gutes Gewissen IPt 321 (so nach d. wahrscheinlichsten Deutung. Vgl. noch GCRichards, JThSt 32/31,77. NClausen-Bagge, Eperotaema '41.).* (1) II 685f.; X 2, 1086f. (Spicq I, 261 f.)

έπέχω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestJos 15,3. Ep.Arist. Philo, deus imm.149. Jos. Or.Sib.3,317. Just. Ath.) Ipf. έ π ε ΐ χ ο ν . Fut. 3.Sg. έφέξει (Sir 15,4). Aor. 2 έπέσ^ον. Pf. 3.Sg. έπέσχηκεν (Jo 1,13 S). Pass. Pf. Ptz. ε π ε σ χ η μ έ ν α ς (Just., D.93,i)

— 1. trans, festhalten, in seiner Gewalt halten τινά jmdn. (TestJos 15,3 έπέσχον έμαυτόν, ι'να μή ...) Lk442D. τί etw. (Diod.S. 12,27,3 ταραχή τ. πόλιν έπεΐχε. Plut., Otho 1074 [17,6]. τ. πόλιν έπεΐχε κλαυθμός. Jos., bell. 1,230. Or. Sib. 3,340. Ath. 8,2 τον κόσμον u.ö.) λ ό γ ο ν ζωής Phil 216. — 2. intr. — a. losgehen auf, auf geistige Vorgänge übertragen sein Augenmerk richten (Hdt. Thu.) τινί auf jmdn. (P. Fay. 112,11 f. [99 n] επέχον τφ δακτυλιστη. M. Dat. d. Sache Pol^b.3,43,2. BGU 827,21. Sir 3 4 , 2 . 2 M a k k 9 , 2 5 ) έ π ε ΐ χ ε ν αυτοΐς er gab auf sie acht AG 3s. επεχε σεα υ τ φ behalte dich selbst im Auçe lTi 4i6. M. flgd. indir. Frage έπέχων πώς . . . έξελεγοντο als er beobachtete, wie sie sich aussuchten Lk 147. — b. anhalten, verweilen (Soph, u.a., auch P. Tebt. 12,8. G e n 8 , 1 0 . Philo, de Ios.96 έ. ταύτας [ = drei Tage]. Jos., bell.6,354. Just., D.142, l) έ π έ σ χ ε ν χ ρ ό ν ο ν εις την Ά σ ί α ν er verweilte eine Zeitlang in Asien AG 1922.* (5) VII 876

έπήλυτος, OV (Dionys. Hai.3,72. Hi 20,26. Philo, eher. 120 f. Or. Sib. 7,85) hinzugekommen ώς έ π η λ υ τ ο ι wie solche, die nachträglich hinzugekommen sind Β 3,6 (so K. - v . l . π ρ ο σ ή λ υ τ ο ί ; vgl. Bihlmeyer z. St.).* (0) έπηρεάζω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. Philo, Mos. 2,199: de los.71. Just., AI 1,1) bedrohen, mißhandeln, beschimpfen, in d. Regel m. Dat. (wie Ael. Aristid.23,28K. = 42 p. 777D. P.Flor.99,10 [I/II nj. Jos., bell. 1,13); τ ι ν ά (OGIS 484,26 [II n]): περί των επηρεαζόντων υμάς für die,

579

έπήρεια

έπί

die euch mißhandeln (mit d. Tat, wie P. Fay. 123,7. P. Lond. 157a,4) Lk62«; vj»l. ύπέρ των έ. ύμά£ Mt 544 v.l. (Just., Al 15,9). την αγαθήν άναστροφην d. guten Wandel schmähen lPt3i6.* (2) έ π ή ρ ε ι α , ας, ή (seit Thu., auch OGIS 262,23 f.669,6. Pap. Sym. Philo, in Flacc. 103.179. Jos., ant. 13,382.15,23. Ath.)

d. Übermut, d. feindselige Behandlung έ. τοΟ άρχοντος τ ο ϋ α ι ώ ν ο ς τ ο ύ τ ο υ I M g 1 , 3 (Lucían, laps.) δαίμονος έπήρεια. S. Dßm., LO 398,7 έπήρ. τ. αντικειμένου).* (0)

έ π ί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Intertest. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) P r ä p . m. G e n . , D a t . o d . A k k . (s. d. Lit. b. άνά a. Anf.)

I. mit Genitiv. — 1. v. Ort — a. eigtl. — a. auf, Uber auf d. Frage wo? έπί (της) γης auf der Erde (vgl. Hen 9,1.98,1. έπί γής 25,6. PsSal 1 7 , 2 ) M t 610.1996 2 3 » M k 647 u . ö . (Ar. 12,1. Just., Al 54,7

u.ö.). έ. της θαλάσσης auf dem See (vgl. Hi 9,8. Dio

Chrys. 10 [11], 129 βαδίζειν έπί τής θαλ. Lucían, phílops. 13 βαδίζειν έφ' ϋδατος; v.h. 2,4. Artem.3,16 έπί τ. θαλάσσης περιπατεϊν. Schol. zu Nicander, ther. 15 p. 5,26 ff. unter Berufung auf Hesiod: dem Orion wurde d. Gottesgeschenk [δωρεά] zuteil και έπί των κυμάτων πορεύεσθαι και έπί τής γης) M t 1426

580

δ ρ ί ο υ AG 2420 (vgl. Diod.S. 11,55,4 έπί τοϋ κοινού συνε-

δρίου τ. Ελλήνων), γυναικός . . . διαβληθείσης έπί τοΰ κυρίου Pa (2,17). κρίνεσθαι έ. τών άδικων bei d. Ungerechten Recht suchen l K o r 6 i . κριθήσεται έφ' ύρ,ών vor eurem Forum D 11,11. μαρτυρεΐν έ. Ποντίου Πιλάτου vor P. P. e. Zeugnis ablegen IT1613 (s. Ι^αρτυρέω Id), έ. τοΰ βήματος (Ρ.Οχ^.37 I, 3 [49 η]) έστώς έπί τοΰ βήματος Καίσαρος ειμι ich stehe vor

d. kaiserl. Tribunal AG 2510 (Appian sagt Prooem. c. 15 § 62 von sich: δίκαις έν 'Ρώμη συναγορεύσας έπί τών βασιλέων = ich führte [als Anwalt] Rechtssachen in Rom vor den Kaisern). - Al lg. vor den Augen (Appian, Syr.61 §324 έφ' ύμών = vor euren Augen) έ. Τ ί τ ο υ vor T. 2Kor 714.

— b. übertr. — α. über v. der Herrschaft, Gewalt, Aufsicht über jmdn. od. etw. (Hdt.5,109,3 u.a., auch BGU 1120,1 [5 ν] πρωτάρχω έ. τοϋ κριτηρίου. Mitt.-Wilck. I 2,124,1. LXX. Asels 2,5 ... τοϋ έπί τών πραγματε[ι]ων) β α σ ι -

λεύειν έ. τίνος (Ri 9,8.10. l K ö 8,7) Apk 510. έχειν βασιλείαν έ. τών βασιλέων 1718. έξουσίαν εχειν έ. τίνος Macht haben über jmdn. 206. διδόναι έξουσίαν έπί τίνος 226. καθιστάναι τινά έπί τίνος jmdn. über e. andern oder über etw. setzen (Pia., rep.5 p.460B. Demosth. 18,118. Gen 3 9 , 4 f . l M a k k 6 , 1 4 . 1 0 , 3 7 . 2Makk 1 2 , 2 0 u.ö. Ep. Arist.281. τεταγμένος Hen 20,5) M t 2445 L k 1242 AG 63. ε ί ν α ι έπί τ ί ν ο ς (Synes., ep.79 p.224D.

Mk 648f. J 619. έ. των νεφελών auf d. Wolken Mt 2430 2664 (Da 7 , 1 3 ; Vgl. Philo, praem.8). ε. κλίνης 92 Lk 1734. έ. τοϋ δώματος auf d. Dach Mt 2417 L k l 7 3 i ; vgl. Mt IO27. Bei Verben: κάθημαι έπί τίνος auf etw. sit-

Tob 1,22. Jdth 14,13. l M a k k 10,69) δς ην έπί πάσης της γάζης αυτής der ihr oberster Schatzmeister war 827. V. Gott Ó ων έ. πάντων (Apollonius v. Ty. [I n] b. Euseb., pr. ev.4,13) Rö 9s; vgl. Eph 46. ó έπί τίνος mit zu

νος) Mt 243 27ΐ9 AG 828 Apk 616 917. έστηκέναι έπί τίνος auf etw. stehen AG 2l40 Apk IO5.8 (vgl. Just., D.86,2 έστηρίχθαι). Bei Körperteilen: έ. χειρών αΐρειν auf Händen tragen Mt 46 L k 4 n (beidemal Ps 90,12). ε. της κεφαλής auf d. Haupte (Hdt.5,12,4) J 2 0 7 IKor I l i o Apk 12ι. έ. τοΰ μετώπου Apk73 94. έ. γυμνοΰ auf bloßem Leibe Mk 14si. - άνδρες εύχήν έχοντες εφ' έαυτών Männer, die ein Gelübde auf sich (genommen) haben AG 2123.

έπί τ. προσόδων. lMakk 6,28. 2Makk 3,7. 3Makk 6 , 3 0

zen ( H i 2 , 8 . έ. τοϋ άρματος grBar 6,2; vgl. JosAs 27,1 έπί τοΟ οχήματος καθεζόμενος. Just., D.90,5 έπί λίθου καθεζόμε-

— ß. auf, an, nach auf die Frage wohin? bei Verben

d. B e w e g u n g (Appian, Iber. 98 §427 άπέπλευσεν έπ' οίκου = nach Hause. PGM 4,2468f. άναβάς έπί δώματος. JosAs 27,1 άνέδραμε . . . έπί πέτρας. Jos., ant.4,91 εφευγον έπί τ. πόλεων. Tat. 33,3 Εύρωπην έπί τοϋ ταύρου καθιδρύσαντος) β ά λ λ ε ί ν

τον σπόρον έ. της γης Mk426; dafür σπείρειν 4ai. πίπτεIV (Wsh 18,23. TestAbr A3 S.80,11. JosAs 9,1) 920 1435. καθιεναι AG lOii. τιθέναι (Sir 17,4) L k 8 i 6 J 1919 AG 515. ερχεσθαι Hb 67 Apk 310. γίνεσθαι έ. gelangen an J 611. γενόμενος έ. τοΰ τόπου an d. Ort gelangt Lk 2240. καθίζειν sich niederlassen (έπί θρόνου JosAs 7,1 u.ö.) M t 1928 232 2531 J 1913 (έπί βήματος ν. Pila-

tus wie Jos., bell.2,172; v. Jesus Just., AI 35,6). κρεμαννύναι έ. ξύλου ans Holz (d.h. Kreuz) hängen (Gen

40,19;

vgl. Just., D.86,6 σταυρωθηναι έπί τοϋ ξύλου)

AG 530 1039; vgl. Gal 313 (Dt 21,23). — γ. an, bei von der unmittelbaren Nähe bei Sachen (Hdt.7,115,2. X., an.4,3,28 u.a., auch LXX. Just.) έ. τ. θυρών an den Türen (Plut., G. Gracch.841 [14,3]. P. Ryl. 127,8 f. [29 n] κοιμωμένου μου έπί τής θύρας. l M a k k 1 , 5 5 .

Just., D.il 1,4) AG523. έ. της θαλάσσης an dem See (Polyb. 1,44,4. Ex 14,2. Dt 1,40. l M a k k 14,34) J 211. έ. της όδοΟ am Wege Mt 2119. έσθίειν έ. της τραπέζης τινός an jmds. Tisch essen Lk 2230 (vgl. P. Oxy.99,14 [55 n] τράπεζα, έφ' ής Σαραπίων και μέτοχοι. D a 1 1 , 2 7

LXX

έπί μιας τραπέζης), έ. τοϋ (της) βάτου beim Dornbusch = in d. Büchern Mose, wo ν. Dornbusch d. Rede ist (Ex 3,1 ff.) Mk 1226 Lk 2037. — S. vor bei Personen, bes. in der Sprache des Pro-

zesses (Pia., leg. 12 p.943D. Isaeus 5,1 u.a., auch UPZ 71, 15.16 [152 v]. P. Oxy.38,11. Mitt.-Wilck. I 2,382,23. Jos., vi. 258. Just., A Ii 1,1 έπί Ούρβίκου). έ. τ ο ϋ ή γ ε μ ό ν ο ς vor d. Statt-

halter Mt 2814. έ. ηγεμόνων και βασιλέων Mk 139. έπί σου vor dir (dem Prokurator) AG 2330. έ. Τερτούλλου Phlm subsc. Hss. στάντος μου έ. τοΰ συνε-

erg. ω ν (Demosth. 18,247 u.a., auch Diod.S. 13,47,6. Plut., Pyrrh.385 [5,7]; Aemil. Paul.267 [23,6], P. Tebt.5,88 [118 ν] ό u.ö. Hen 20,6. Ep.Arist. 110.174) ό έ. τ ο ΰ κ ο ι τ ώ ν ο ς

d.

Kammerherr AG 12 20. — β. auf Grand, von der Basis, auf der etw. ruht

(Antijj. Car. 164 έπί τών οίνων άλλοιοϋσθαι. 4 M a k k 2 , 9 έπί

τών ετέρων . . . £στιν έπιγνώναι τοΰτο, δ τ ι . . . . Ath. 29,2 τα έπί της μανίας πάθη) έ. δύο ή τριών μαρτύρων auf Grund d. Aussage von zwei oder drei Zeugen

l T i 519 (vçl. TestAbr A 13 S. 92,22 ff.). Ä h n l . in d. R e d e n s -

art έ. στοματος δύο μαρτύρων (Dt 19,15) Mt 1816 2 K o r l 3 i . επ' αυτής auf Grund von ihr Hb 711. έπ' αληθείας auf Wahrheit beruhend, wahrheitsgemäß, wahrhaftig (Demosth. 18,17 έπ' αληθείας ουδεμιάς είρημενα. P. Oxy.255,16 [48 n]. D a 2 , 8 . T o b 8 , 7 . Hen 104,11)

Mk 1214.32 Lk 425 2021 AG 427. έφ' έαυτοΰ auf s. selbst

gestützt = bei sich selbst (X., an. 2,4,10. Demosth. 18,224 έκρίνετο έφ' έαυτοΰ. Dionys. Hal., comp. verb. 16 έπί σεαυτοϋ.

Vgl. K.ühner-G.1 498 e) 2ΚθΓ 107. — γ. über, von z. Einführung des Gegenstandes, auf Grund dessen etw. geschieht λέγειν έπί τίνος sprechen über, von etw. (Pia., Charm, p. 155D; leg.2 p. 662D. Isokr.6,41. Aelian, v.h. 1,30. J e r 3 5 , 8 . Ep.Arist.162. 170. Ath.5,1 έπί τοϋ νοητοϋ ... δογματίζων) G a l 316. han-

deln an (vgl. l E s r 1,22) σημεία ποιειν έπί τών άσθενούντων Wunder an den Kranken tun J 62. - Zu Β 13,6 s. τίθημι I 1 b ε. — δ. betreffend, bei (Aristot., pol. 1280 a 17. 4Makk 12,5 τών έπί της βασιλείας . . . πραγμάτων. Just., ΑΙ

5,1 έφ' ήμών „in unserm Falle". D. 131,4. Ath. 15,3 έπί της ϋλη^ και τοϋ θεοϋ „was Gott und Materie betrifft, so . . . " ) έπι

τίνων δει έγκρατεύεσθαι bei einigen muß man enthaltsam sein Η 38,1. ουτε . . . οΐδασι τον έπί τοΰ πυροΰ σπόρον sie verstehen auch nicht das Säen (den typolog. Sinn des Säens) bei dem Weizen API Kor 2,26 (vgl. 1 Kor 15 36f.). — 2. v. d. Zeit (seit Homer) zur Zeit von, während, in, unter (bei Regierungszeiten) έ. Έλισαίου zur Zeit des E . L k 4 2 7 (vgl. Just., D.46,6 έπί Ηλίου), έ. τ ή ς μ ε τ ο ι κ ε -

σίας ζ. Zeit der Verbannung Mt l u . unter = während der Regierung od. Amtsführung (Hes., op.Iii. Hdt.6,98,2 u.a., auch OGIS 90,15. P. Amh.43,2 [173 vj. UPZ

162 V, 5 [117 ν], l E s r 2,12. lMakk 13,42. 2Makk 15,22. Jos., ant. 12,156 έπί άρχιερέως Ό.) έ. Άβιαθαρ άρχιερέως unter d. Hohenpriester Α. Mk226. έ. άρχιερέως "Αννα

581

έπί

έπί

καί Καϊάφα Lk32. έ. Κλαυδίου AG 1128 (Just., Al 26,2). έ. των πατέρων ζ. Zeit der Väter 1 Kl 23,3. έπ' έσχατων των ήμερων in d. letzten Tagen (Gen 49,1. Num 24,14. Mi 4,1. Jer 37,24. Da 10,14) 2Pt33. Η 89,3; vgl. Hbl2. έπ' εσχάτου του χρόνου in d. letzten Zeit Jd is. έπ' έσχατου των χρόνων am Ende d. Zeiten lPtl20. έ. των προσευχών μου bei, während meiner Gebete (vgl. P. Tebt.58,31 [l 11 ν] έπί τ. διαλόγου bei d. Unterredung. 4Makk 15,19 έπι τ. βασάνων bei d. Folterungen ·, auch Sir 37,29. 3Makk 5,40. Demetr.: 722 fgm. 1,14 Jac. έπί του αρίστου. Synes., ep. 121 p. 258 C έπί των κοινών Ιερών) Rö 1 io Eph 116 l T h l 2 Phlm4.

II. mit Dativ. — 1. vom Ort — a. eigtl. — α. auf, in, über auf d. Frage wo? (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Just., D. 105,5 έπί τφ σταυρφ. Tat. 9,1 έπί τοις δρεσι. Ath.20,1 έπί τώ μετώπφ. Mel., Ρ. 19,131

έπί σάκκω καί σποδφ) έ. πίνακι auf einer

Schüssel

Mt 14e.il Mk625.28. άνακλΐναι έ. τφ χλωρω χόρτω auf dem grünen Grase 639. έ. τοις κραβαττοις 6ss. έπεκειτο επ' αύτφ lag darauf (mögl. auch davor) J 1138. καθήμενος έπί τφ θρόνψ Apk 49 513 710 u. ö. έφ'ϊπποις λευκοΐς auf weißen Rossen 1914. έπί σανίσιν auf Brettern AG 2744. ε. τή στοφ in der Halle 311. τα έ. τοις ούρανοις das, was über den Himmeln ist Eph lio. έπ' αυτφ zu s. Häupten Lk2338 ( = Mt 2737 έπάνω τ. κεφαλής αύτοΟ). — β. auf, auf α. Frage wohin? (seit Homer) bei Verben, d. e. Richtung angeben: οίκοδομεΐν έπί τινι auf etw. draufbaueη Mt 1618. έποικοδομεΐν Eph 220. έπιβάλλειν επίβλημα έ. ΐματίφ παλαιφ e. Lappen auf e. altes Gewana setzen M t 9 i 6 . έπιπίπτειν επί τινι AG 8 ΐί. έκάθισεν έπί τώ θρόνω setzte sich auf den Stuhl PrJk 11,1. λίθον έπ αυτή βαλέτω J87t.r. Diese Stelle zeigt den Übergang zu der Bed. — γ. auf - zu, gegen - los in feindl. Sinn (seit Homer, auch 2Makk 13,19. Sir 28,23 V.l.; übertr. Ath.22,7 τους έπ' αύτοϊς λόγους „Gegenbeweise") Lk 12s2f. AG 1119. — δ. v. d. unmittelbaren Nähe an, bei (seit Homer) ήν ετι έπί τφ τόπφ δπου war noch an der Stelle, wo J II30 v.l. (f. έν; vgl. Just., D.40,2). έ. τή θύρςι (έ. θύραις) an d. Tür, vor d. Tür (seit Homer, auch Wsh 19,17. Jos., ant. 17,90. Just., D.32,3) M t 2433 M k 1329 AG 59. έ. τοις πυλώσιν A p k 2 1 i 2 . ε. τή πηγή J 4« çios., ant.5,58 έπί Ttvi πηγή. Just., AI 64,1 έπί ταΐς ... πηγαϊς). ε. τή προβα-

τική (näml. πύλη) am Schaftor 52; vgl. AG 3ιο. έ. τφ ποταμφ an d. Fluß (seit 11.7,133, auch Jos., ant. 4,176 έπί τ. Ίορδάνφ^ Apk914. - V. Pers. (Diod.S. 14,113,6. Just., AI 40,7) έφ ύμΐν bei euch 2 K o r 7 7 . Vgl. AG 2814 v.l. — b. übertr. — a. über v. d. Herrschaft, Gewalt, Aufsicht über jmdn. od. etw. (X., Cyr. 1,2,5.2,4,25 u.ö.; an.4,1,13. Demosth. 19,113. Aeschin.2,73; auch Esth 8,12e. Just., A l l 5,2 άγγέλοις ους έπί τούτοις εταξε; vgl. Ath.24,3. Ath.6,4 τον έπί τη κινήσει τοϋ σώματος λόγον) Mt 2447

Lk 1244. — β. zu, hinzu, außer vom Zutritt zu etw. Vorhanden e m (seit Homer, auch P. Eleph.5,17f. [284/3] μηνός Tößi τρίτη έπ' εϊκάδι. Tob 2 , 1 4 . Sir 3 , 2 7 . 5 , 5 ) προσέθηκεν

τοΟτο έ ; πάσιν er fiißte dies zu allem übrigen hinzu L k 3 2 0 . έ. τ. παρακλησει ημών außer unserem Trost 2Kor7i3. λύπη ε. λύπη Trauer über Trauer Phil 227 t.r. (vgl. Soph., Oed. C.544, auch Polyb. 1,57,1 πληγή έπί πληγή. Plut., mor. 123 F. Polyaenus 5,52 έπί φόνφ φόνον. Quint. Sm^rn. 5,602 έπί πένθει πένθος = Kummer über Κ. Sir

26,15). ε. τη σή ευχαριστία zu deinem Dankgebet 1 Kor 1416. So vieil, auch Hb 81. έ. πάσι τούτοις zu dem allen K o l 3 i 4 L k l 6 2 6 v . l . (X., mem.1,2,25 u.a. Sir 3 7 , 1 5 ; Vgl. lMakklO,42. Just., D.133,1 έπί τούτοις π&σι).

— γ. aufgrund v. d. Grund, auf dem e. Zustand, e. Handlung od. Folge beruht (seit Homer) έπ' αρτφ ζήν v. Brote leben Mt 44 Lk44 (beidemal Dt 8,3. Vgl. Ps.Plato, Alcib.1 p,105C. Plut., mor. 526 D. Alciphr.3,7,5. Or. Sib. 4,154]). έ. τφ ρήματί σου (gestützt) auf dein Wort

Lk 5 s. ού συνήκαν έ. τοις αρτοις sie waren nicht zur Einsicht gekommen aufgrund der Brote ( = des Brot-

582

w u n d e r s ) M k 652 (vgl. Demosth. 18,121 τί σαυτόν ούκ έλλεβορίζεις έπί τούτοις [sc. λόγοις]; = weshalb kommst du nicht zu Verstand über diese Worte?), έ. τή πίστεί aufgrund d.

Glaubens AG 3i6 Phil 39. έπ' έλπιδι aufgrund ν. Hoffnung, auf Hoffnung sich stützend AG 226 (? s. έλπίς 2a). Rö 4i8 820 lKor9io Tit I2. - AG 266 gibt επ' έλπίδι d. Grundlage des Gerichtsverfahrens an, wie έ. ευεργεσία 49. απολύειν τ. γυναίκα έ. πορνεία Mt 199 (vgl. Dio Chrys.26 [43], 10 άπολύειν έπ' άργυρίω. Ath.2,3 κρίνεσθαι ... μή έπί τφ ονόματι, έπί δέ τφ άδικήματι). γ υ ν α ι κ ό ς έ π ί

πολλαΐς άμαρτίαις διαβληθείσης Pa (2,17). έ. δυσίν μάρτυσιν aufgrund (d. Aussage) zweier Zeugen (vgl. Appian, Iber. 79 § 343 ήλεγχον έπί μάρτυσι) H b 1028 ( D t 17,6). aufgrund von 86 910.15 (hier ist auch d. zeitl. Fassung mö£l.; s. unt. 2) 17. άμαρτάνειν έ. τφ όμοιώματι τ. παραβασεως 'Αδάμ Rö5i4 (όμοίωμα 1). δαπαναν έπί

τινι α. Kosten für jmdn. aufwenden AG 2124. άρκεΐσθαι έπί τινι sich mit etw. zufrieden geben 3J10. - Bei Verben des Glaubens, Hoffens, Vertrauens: πεποιθέναι (Wsh 3,9. Sus 35. lMakk 10,71. 2Makk 7,40 u.o.) Lk 1122 189 2Kor 19 Hb 213 (2Kö 22,3). πιστεύειν Lk 2425 Rö 933 IO11 IPt 26 (d. letzten drei Male Jes 28,16). έλπίζειν (2Makk 2,18. Sir 34,7) Rö IS12 (Jes 11,10). lTi4io 617; vgl. 1J33. παρρησιάζεσθαι AG 143. — Nach Verben, die Gefühle, Ansichten u.ä. ausd r ü c k e n über, wegen, um - willen, aus (seit Homer)

διαταράσσεσθαι Lk I29. έκθαυμάζειν M k l 2 n . έκπλήσσεσθαι Mt 728 Mk I22 Lk432 AG 13i2. έξίστασθαι (Jdth 11,16. Wsh 5,2 u.ö.) Lk 247. έπαισχύνεσθαι (Jes 1,29) Rö 621. εύφραίνεσθαι (Sir 16,1.18,32. lMakk 11,44) Apk I820. θαμβεΐσθαι Mkl024; vgl. Lk59 AG310. θαυμάζειν (Lev 26,32. Jdth 10,7 u.ö. Jos., ant. 10,277) Mkl2i7 t.r. μακροθυμεϊν (Sir 18,11. 29,8.35,19) Mt I826.29 Lk 187 Jk57. μετανοείν (Plut., Agis 803 [19,5], Ps.-Lucian, salt. 84. G e b . M a n a s s . [ = O d e 12] 7. Just., AI 61,10. D.95,3 u.ö.) 2Kor 1221. όδυνάσθαι

(vgl. Tob 6,15) AG 2038. όργίζεσθαι Apk 12 n. σπλαγχνίζεσθαι Mtl4i4 Lk7i3. συλλυπεΐσθαι Mk 3s. στυγνάζειν 1022. χαίρειν (P. Eleph.13,3. Jos., ant. 1,294. Tob 13,15. Bar 4,33. JosAs 4,2. Ar.15,7) Mt I813 Lkli4 13i7 Rö I619 u.ö. χαράν καί παράκλησιν εχειν Phlm7. χαρά εσται Lk 157; vgl. 1510 (Jos., ant. 6,116 ή έπί τη νίκη χαρά). Auch bei Verben, d. ein Erregen von Gefühlen bez. παραζηλοϋν u. παροργίζειν eifersüchtig u. zornig machen auf Rö 1019 (Dt 32,21). παρακαλεΐν lTh37a (vgl. Just., D.78,8 παράκλησιν έχουσων έ.); sowie solchen, d. eine Äußerung d. Gefühle bed. άγαλλιάσθαι (vgl. Tob 13,15. Ps 69,5) Lk 147. Η 67,18.101,2. καυχασθαι (Diod.S. 16, 70,2. Sir 30,2) RÖ52. κοπετόν ποιεΐν (vgl. 3Makk 4,3) AG 82. όλολύζειν J k 5 i . αίνεΐν (vgl. x., an.3,1,45 u.a.) Lk220. δοξάζείν (Polyb.6,53,10. - S. auch Diod.S. 17,21,4 δόξα έπί άνδρείςι = Ruhm wegen Tapferkeit) AG 421

2Kor 913. εύχαριστεϊν für etw. danken (s. εύχαριστέω 2. UPZ 59,9 f. [168 ν] έπί τφ έρρώσθαί σε τ. θεοις εύχαρίστουν)

lKorl4; vgl. 2Kor9is lTh39. - έφ' φ = έπί τούτω οτι deshalb weil, weil (Diod.S. 19,98. Appian, bell, civ.l', 112 § 520. Ael. Aristid.53 p.640D. Synes., ep.73 p.221C. Damasc., vi. Isid.154. Syntipas p. 12,9.127,8. Thomas Mag. p. 129,3 έφ' φ άντί τοϋ διότι. Vgl. W-S. § 24,5 b u. 12 f.) Rö 512

2Kor 54 Phil 312. denn 410. — δ. an, über zur Einführung v. Pers. od. Sache, aufgrund deren etw. ist od. geschieht an πράσσειν τι έπί τινι etw. an jmdm. tun AG 535 (ebenso Appian, bell, civ.3,15 § 51; vgl. δράν τι έ. τινι Hdt.3,14,6. Aelian, n. an. 11,11). über γεγραμμένα έπ' αύτφ J 1216 (vgl. Hdt.

1,66,1). ποοφητευειν έ. τινι ApklOii. μαρτυρεΐν Zeugnis ablegen über Hb 114 Apk 2216. έπί σ ο ι . . . φανερώσει κύριος το λύτρον an dir wird der Herr die En'ösung offenbaren PrJk 7,2. — ε. m v. Zweck, Ziel, Folge (Homer. Thu. u.a., auch SIG 888,8ff. έπί τή των άνθρ. σωτηρίςι. P. Tebt.44,6ff. [114 ν) οντος μου έπί θεραπεί? έν τφ Ίσιείφ. LXX. TestJob 3,5 ό έπί τή σωτηρία τής έμής ψυχής έλθών. Jos., ant.5,101. Just., AI

583

έπί

29,1 έπί παίδων άνατροφη. D.91,4 έπί σωτηρία των πιατευόντων) καλειν τινα έπί τινι jmdn. zu etw. berufen G a l 513 (zu έπ' έλευθερίςι vgl. Demosth.23,124. [59],32). έ.

άκαθαρσίςι zur Unreinheit ITH 47. κτισθέντες έ. εργοις άγαθοΐς zu guten Werken Eph 2 ίο. λογομαχειν ε. καταστροφή των άκουόντων zum Verderb d. Hörer 2Ti 214 (vgl. Eur., Hipp.511. X., mem.2,3,19 έπί βλάβη. Hdt. 1,68,4 έ. κακω ανθρώπου. Polyb.27,7,13 u. PGM 4,2440 έπ' ά γ α θ φ = ζ. Guten).

— ζ. ν. d. Art u. Weise, dem Adv. entspr. (Aeschyl., suppl.628 έπ' αληθείς. UPZ 162 VI, 3 [117 ν] κακοτρόπως και έπι φαδιουργίςι. P. Oxy.237 VI, 21. έφ' όράσει Hen 14,8. Just., AI 9,3 έφ' ϋβρει. 55,7 έπί τούτω τφ σχήματι „in dieser Form". Tat. 27,1 έπ' ακριβείς. Ath.33,2 έφ' évi γάμψ) ό σπείρων έπ'

εύλογίαις (im Ggs. zu ό σπείρων φειδομενως d. kärglich Säende) d. mit Seßenshänden d. h. reichl. d. Samen ausstreut 2Kor 9e. επ' εύλογίαις θερίζειν mit vollen Händen ernten ebd. — 2. V. d. Zeit (seit Homer, auch P. Tebt.5,66 [118 ν], P. Lond.954,18. P. Amh.157,2. LXX. Just., AI 13,3 έπί χρόνοις Τιβερίου) in, an, bei, wahrend, zu ε. τοις vCv χρόνοις in d. Gegenwart 2K1 19,4. έ. τη πρώτη διαθήκη zurZeit der ersten Verordnung Hb 915. έ. συντελείς τ. αιώνων beim Abschluß d. Zeiten 926 (Tat. 13,1 έ. σ. τοϋ κόσμου; vgl. Sir 22,10 u. P. Lond.954,18f. έ. τέλει τ. χρόνου. P. Oxy.275,20 [66 n] έ. συνκλεισμω τ. χρόνου, έπ' έσχάτοις αίώσιν Hen 27,3). έ. τη θυσιςι beim Opferdienst Phil 217. έ. πάση τη μνεις* ύμών bei jeder Erwähnung euer Phil I3. έ. παροργισμφ ύμών während eures Zornes Eph 426. έ. πάση τη ανάγκη bei aller Not lTh37b. έ. πάση τή θλίψει 2Kor 14. επί τούτφ währenddessen J 427 (Lucían, dial. deor. 17,2; vgl. philops. 14 p. 41. Syntipas p.76,2 έφ' ήμεραις έπτά. 74,6).

— 3. Die in der Zusammensetzung mit mancherlei Verben vorkommende Formel έ. τφ ονόματι τίνος (Just., D.39,6 bei γίνεσθαι, sonst έπ' ονόματος z.B. ΑΙ 61,13 neben δια του ό. D.39,2 u. bei Beschwörungen κατά τοϋ ό. A l l 6,6. D. 30,3.85,2. - Ath. 23,1 έπ' ονόματι ειδώλων. - έν τ φ ονόματι LXX. JosAs 9,1) bed. nach WHeitmüller („Im Na-

men Jesu" 03,13 ff.) wahrscheinl. „bei, unter bzw. durch Verwendung, d. i. Nennung, Aus- bzw. Anrufung des Namens" (88): βαπτίζειν AG 238. δέχεσθαί τινα Mt 185 Mk 937 Lk 948. διδασκειν AG 4i8 528. δύναμιν ποιείν Mk 939. έκβάλλειν δαιμόνια Lk 949 v. 1. ερχεσθαι Mt 24s Mk 136 Lk 218. κηρύσσειν 2447. λαλεΐν AG 417 540. καλειν τινα έ. τφ όν. τίνος jmdn. nach d. Namen jmds. benennen (2Esr 17,63. Test Naphth 1,11) L k 159. - δνομα I 4c ε. II.

III. mit Akkusativ. — 1. vom Ort — a. eigtl. — o. darüber hin (seit Homer, auch LXX) πε-

ριπατεΐν, έλθείν έ. τ. θάλασσαν od. έ. τ. ϋδατα Mt 1425.2er. V. d. Verbreitung über d. Land hin (PsSal 17,10): Hungersnot A G 7 n II28. Finsternis Mt 2745 Lk 2344. έ. σταδίους δώδεκα χιλιάδων über zwölftausend Stadien hin Apk 2116 ν. 1. (Polyaenus 5,44,4 έπί στάδια δέκα), έ. πλεΐον weiterhin (lEsr2,24. 2Makk 10,27) AG 417. — β. v. d. Bewegung, die ihr Ziel ganz erreicht (seit Homer, auch LXX) auf jmdn. od. etw. hinauf πέσατε έφ'

ημάς Lk2330 (Hos 10,8). επεσεν έ. τα πετρώδη Mt 135; vgl. Lk 134. ερχεσθαι έ. τινα auf jmdn. kommen Mt 3i6; dafür καταβαίνειν v. obenher J I33; vgl. Apk 1621. άναβαίνείν (Jos., ant.13,138. Just., A l l 12,7) Lk5i9. έπιβαίνειν Mt 21s iSach 9,9). - AG 23 94 u.ö. διασωθήναι έ. τ. γήν sich auf d. feste Land retten 2744; vgl. 2743 Lk827, έ. το πλοίον auf d. Schiff AG 2013. άναπεσεΐν έ. την γήν sich auf den Boden legen Mt 15 35. ερριψεν αυτόν χαμαί έπί τον σάκκον er warf sich nieder auf den Sack PrJk 13,1. τιθέναι τι έ. τι etw. auf etw. legen, setzen (JosAs 16,Ii) Mt 515 Lk 1133 Mk825 v.l.; ebenso έπιτιθέναι (JosAs 29,5) Mt 234 Mk 825 Lk 15s J 96.15 AG 1510. έπιβάλλειν τ. χείρας έ. τινα (Gen 22,12 u.ö.) Mt26so Lk21i2 AG 5 is. Überh. nach Verben d. Stellens, Legens, Set-

έπί

584

zens, Brin^ens u.a. auf: αναβιβάζω, αναφέρω, βάλλω, γράφω, δίδωμι, εγγίζω, επιβιβάζω, επιγράφω, έποικοδομέω, έπι(ρ)ριπτω, θεμελιοω, ϊστημι, κατάγω, οίκοδομέω, σωρεύω; s. diese Art. Ähnl. βρέχειν έ. τινα (herab)regnen lassen auf jmdn. Mt 545 (vgl. PsSal 17,18); entspr. τ. ήλιον άνατέλλειν έ. τινα d. Sonne aufgehen lassen über jmdm. ebd. τύπτειν τινά έ. την σιαγόνα auf d. Wange schlagen Lk629. πίπτειν ε. (το) πρόσωπον (Jdth 14,6. JosAs 10,19) auf d. Angesicht Mt 176 2639 Lk5i2 1716 IKor 1425 Apk7ii. - nach, zu, bis, an m. Akk. d. Sache πορεύεσθαι έ. την όδόν zu dem Weg gehen AG 826; vgl. 911. έ. τας διεξόδους Mt 229. ϊνα ιιή πνέη άνεμος έ. πάν δένδρον damit kein Wind über irgendeinen Baum hinwehe Apk7i. — γ. v. der Bewegung, d. in d. Nähe v. jmdm. od. etw. führt an, zu, in die Nachbarschaft von, vor ε. το μνημεΐον zum Grabe Mk I62 Lk 24i v.l. 22.24; vgl. έπί το μνήμα Mk I62 v.l. Lk24i. ερχεσθαι έπί τι ύδωρ an e. Wasser kommen AG 836. έ. την πύλην την σιδηράν an d. eiserne Tor 1210. καταβαίνειν έ. την θάλασσαν an den See hinabgehen J 6ie. έ. τον Ίορδάνην Mt3i3 (Just., D.88,3 u.ö.). άναπίπτειν έ. το στήθος sich an die Brust (Jesu) lehnen J 1325 2120. πίπτειν έ. τους πόδας vor die Füße fallen AG IO25 (JosAs 14,10 έπεσεν έ. πρόσωπον έ. τούς πόδας αύτοΟ). έ. τ. ακανθας unter die Dornsträucher Mt 137. — M. Akk. d. Pers. an jmdn. heran, έ. τον Ίησοϋν έλθόντες sie kamen an Jesus heran J 1933; vgl. Mt 2727 Mk52i. Bes. in der Sprache des Rechtsprozesses vor έ. ηγεμόνας και βασιλείς άγεσθαι vor Statthalter u. Könige gefuhrt werden MtlOis; vgl. L k 2112 (vgl. BGU 22,34 ff. [114 n] άξιώ άκθτίναι [ = άχθήναι] τ. ένκαλουμένους έπί σέ προς δέουσαν έπέξοδον. Just., A l l

2,12 έπί Οδρβικον). υπάγεις έπ' άρχοντα du gehst zum Gerichtsherrn Lk 12ss; vgl. AG 1619. ήγαγον αύτόν έπί τον Πιλάτον Lk 231. έπί τούς αρχιερείς AG 921. έ. Καίσαρα πορεύεσθαι vor den Kaiser kommen 2512. έ. τάς συναγωγάς Lk 1211. έ. το βήμα AG 1812. — δ. die Richtung bezeichnend (Hen 24,2 έπί νότον „gegen Süden" v. d. Lage der Berge); bes. v. der Bewegung, die eine bestimmte Richtung nimmt auf - hin, gegen έκτείνας τ. χείρα έ. τούς μαθητάς Mt 1249; vgl. Lk2253 (JosAs 12,8). πορεύεσθαι έ. το απολωλός auf d. Verlorene zugehen 154. έ. την Τ Ασσον in der Richtung auf A. AG 2013. έπιστρέφειν έ. τι sich zu etw. hinwenden 2Pt 222 (vgl. Spr 26,11. Hen 99,5). ώς έ. ληστήν wie gegen e. Räuber Mt 2655 Mk 1448 Lk 2252. Hier stehen wir beim Übergang zu der Bed. — ε. gegen in feindl. Absicht (Hdt. 1,71,2. X., Hell.3, 4,20 u.a., auch Jos., ant. 13,331. LXX. Hen. TestJuda 3,1 u.ö. JosAs 29,2. Just., D. 103,7. Tat.36,2) ώρμησαν έ. αύτόν

AG 757. ερχεσθαι Lk 1431. έπαναστήσονται τέκνα έ. γονείς Mt ΙΟ21 Mkl3i2; vgl. έθνος έ. έθνος 247 Mk 13e. έφ' έαυτόν gegen sich selbst entzweit Mt 1226 Mk324f.26 Lk lli7f.; vgl. J 13is (s. Ps 40,10). AG 427 1350 u. s. — ζ. nach unserem Empfinden auf die Frage wo? (seit Homer, auch LXX. JosAs 29,2 φορών έ. τον μηρόν αύτοϋ φομφαίαν. Just., D. 53,1 ζυγόν έ. αυχένα μή έχων) auf, über,

an etw. καθεύδειν έπί τι auf etw. schlafen Mk 438. καθήσθαι έπί τι auf etw. sitzen J 1215 Apk 44 621116 u.ö.; vgl. Lk 2135b. κεΐσθαι έπί τι auf etw. liegen 2Kor3i5. κατακεισθαι Lk52s. έστηκέναι έ. τον αίγιαλόν am Strande stehen Mt 132; vgl. Apkl4i. εστώτας έ. τήν θάλασσαν stehend auf d. Meere 152. εστη έ. τήν κεφαλήν τοϋ παιδίου (der Stern) blieb über dem Haupte des Kindes stehen PrJk 21,3. σκηνοϋν έπί τινα über jmdm. zelten Apk 715. έ. τήν δεξιάν auf der rechten Hand 5ι. λίθος ε. λίθον Stein auf Stein Mt 242. έπί το αύτό an derselben Stelle, beisammen, zusammen (Ps.-Xenophon, rep. Ath. 2,2. Pia., rep. p.329A, auch SIG 736,66 [92 v]. In Pap. = im Ganzen: P. Tebt.14,20 [114 v], P. Fay. 102,6. - 2K.Ö 2 , 1 3 . Hen 100,2)

είναι έπί το αύτό zusammen sein Lk 1735 AG 115 21.44

585

586

έπί

έπί

1Κογ75 ist es zurückhaltender Ausdruck für die geschlechtl. Vereinigung, κατοικεΐν έπί το αύτό beisammen wohnen (Dt 25,5) Η 33,4. Auch bei Verben der Bewegung (Sus 14 Theod.) συνέρχεσθαι έπί τό αύτό an einem Ort zusammenkommen 1 Kor 1120

D. 16,4 U.ö.) IPt 113 1TÍ55. Nach Worten der Kennzeichnung eines Gefühls od. seiner Äußerung über κόπτεσθαι (Sach 12,12) Apkl7 189. κλαίειν Lk2328

1423; Vgl. Β 4 , 1 0 (Just., AI 67,3 συνέλευσις γίνεται)· ODVά γ ε σ θ α ΐ (Phlegon v. Tralles [Hadr.]: 257 fgm.36,3,9 Jac. PsSal 2,2. TestJob 28,5. Jos., bell.2 346) Mt 2234 AG 426

Apk 189 (vgl. JosAs 15,9 χαρήσεται έ. σέ). σ π λ α γ χ ν ί ζ ε -

σσαι Mt 1532 Mk82 9 22. Η 31,5.101,2. χρηστός gegen Lk635. χρηστότης RÖII22 Eph27; vgl. RÖ923. Bes. auch wenn d. Gefühle od. ihre Äußerungen feindseliger Art sind gegen (λοιδορεΐν: Just., D. 137,2) άποτομία Rö 1122. μαρτύριον Lk9s. μάρτυς έ. τ. έμήν ψυχήν Zeuge gegen meine Seele (vgl. Dßm., LO 258.355) 2Kor 123. άσχημονεΐν IKor 736. μοιχάσθαι Mk IO11. τολμδν 2Kor IO2 (Hen 7,4). βρύχειν τ. οδόντας AG 754. — ζ. an, über zur Einführung v. Person od. Sache, aufgrund deren etw. geschieht an ό άνθρωπος έφ' δν γεγόνει τ. σημειον d. Mensch, an dem d. Wunder

(Ps 2,2). 1 Kl 34,7. έπί τό αύτό μιγνυσθαι zusammengemischt werden Η 42,3. προσετίθει έπί τό αύτό fügte d. Vereinigung bei AG 247. - bei, an, in der Nähe von, neben jmdm. od. etw. καθήσθαι έ. τό τελώνιον am ZoUhause sitzen Mt 99 (έπί τάς ώραίας πύλας grBar pr 2). Mk 214. έστηκέναι έ. την θύραν an d. Tür stehen Apk 320. σύ εστης έπί τό θυσιαστήριο ν du stehst (εστηκας deStrycker) am Altar als Priester PrJk 8,2. εφ' ύμάς bei euch 2Th 110; vgl. AG I21. geschehen war AG 422 (vgl. Just., D. 128,1 κρίσεως γεγενη— V. Pers.j über denen etw. vorgenommen wird μένης έπί Σόδομα), έφ' δν λέγεται ταύτα der, über den dies gesagt wird H b 713 (vgl. έπί πόρρω ουσαν [γενεάν] έγώ όνομάζειν το ονομα 'Ιησού έπί τινα d. Namen Jesu λαλώ Hen 1,2). γέγραπται έπ' αυτόν Mk9i2f. Vgl. über Jmdm. aussprechen AG 1913. έπικαλεΐν τό Rö 49 ITi 118. βάλλειν κλήρον έ. τι über etw. Mk 1524 ονομα τίνος έπί τινα (Jer 14,9. 2Ch 7,14. 2Makk 8,15) AG IS17 íAm 9,12). Jk 27. Η 72,4. προσεύχεσ- J 1924 (Ps 21,19). άνέβη ο κλήρος έπί Συμεών das Los fiel auf Simeon PrJk 24,4. θαι επί τινα über jmdm. beten Jk 514. — b. übertr. — α. über von der Herrschaft, Gewalt, — η. zu von Zweck, Ziel, Folge (Demetr.: 722 fgm.2,3 Aufsicht über jmdn. od. etw. (x., Hell.3,4,20 u.ö. Dio- Jac. έπί κατοικίαν) έ. τό βάπτισμα zur Taufe = um sich nys. Byz. § 56 θεφ έπί πάντα δύναμις; auch LXX. PsSal taufen zu lassen Mt 37 (vgl. Just., A l 6 1 , 1 0 έπί τό λουτ^όν. 17,3.32) βασιλεύειν έπί τινα über jmdn. herrschen D. 56,1 έπί την ... κρίσιν πεμφθεΐσι). έ. τ η ν θ ε ω ρ ί α ν (Gen 37,8. Ri 9,15 Β u.ö.) Lk I33 1914.27 Rö5i4. καθιταύτην zu diesem Schauspiel Lk 2348 (ähnl. seit Homer, στάναι τινά έπί τινα jmdn. über jmdn. setzen (Χ., auch P. Oxy. 294,18 [22 n], LXX. Tat. 23,2 έπί την θέαν). έ. τ ό Cyr.4,5,58) κριτήν έφ' ύ|χάς als Richter über euch συμφέρον zum Nutzen Hb 1210 {vgl. Tat. 6,1.34,2 ούκ έπί Lk 12i4; ήγουμενον επ' Α'ίγυπτον AG 710; vgl. Hb 27 τι χρήσιμον „zwecklos"), έ. σφαγην AG 832 (Jes 53,7). v.l. (Ps 8,7). 36 IO21. έ£ουσίαν εχειν έπί τι Apk Ι69. Vgl. Mt 225. έ. τ. τελειότητα Hb 61, έ. τοϋτο dazu έξουσίαν διδόναι έπι τι (Sir 33,20) Lk9i 1019 (Χ., an.2,5,22. Jos., ant. 12,23) Lk 443. έφ' Ö; WOZU? Apk 6e; vgl. 2214. φυλάσσειν φύλακας έπί τι Lk28 Mt 2650 (s. ος 2a u. 9b). (vgl. Hen 100,5). ύπεραίρεσθαι έπί τινα sich über jmdn. — 2. von der Zeit — a. an auf d. Frage wann? έ. erheben 2Th 24 (vgl. Da 11,36); doch ist hier auch d. τ ή ν α ΰ ρ ι ο ν (Sb 6011,14 [I ν], P. Ryl.441 έπί την επαύριον) Bedeutung gegen möglich (s. ob. a ε), πιστός έ. τι treu am anderen Tage Lk 1035 AG 4s. έ. τήν ώραν τής über etw. Mt 25 21.23. προσευχής zur Gebetsstunde 3ι (Polyaenus 8,17 έπί — β. zu, hinzu v. Zutritt zu etw. Vorhandenem ώραν ώρισμένην). Mt 627 Lk 1225 Apk22i8a. λύπην έ. λύπην Leid auf — b. v. d. Erstreckung über e. Zeitraum während, Leid Phil 227 (vgl. Jes 28,10.13. Ez 7,26. Ps 68,28). . . . lang (seit Homer, auch Mitt.-Wilck.II 2,170,8 [13 v], P. — γ. an, zu, auf, über von Kräften, Zuständen u. Oxy.275,9.15 έ. τον ολον χρόνον. P. Tebt.381,19 έφ' öv χρόähnl., die jmdn. erreichen od. in deren Bann sich νον περίεστιν ή μήτηρ. LXX. Hen 106,15. TestJob 30,2 έπί jmd. befindet έγένετο ρήμα θεοϋ έ. Ίωάννην d. ώρας τρεις. TestJuda 3,4. TestGad 5,11. Jos., ant. 11,2. Just., Wort Gottes kam an J. Lk32 (vgl. Jer 1,1). V. göttl. D. 142,1 έπί ποσόν „eine Weile") έ. ετη τρία drei Jahre Wirkungen erfreulicher Art (vgl. Hen 1,8. Parler 5,28) hindurch (Phlegon: 257 fgm.36,2,1 Jac.) Lk425. έ. τρεις Mt 1013 1228 Lk 106 U20; vgl. IO9 AG 1010. ίνα ήμερας drei Tage lang (Diod.S. 13,19,2. Arrian, anab.4, έπισκηνώση έπ' έμέ ή δύναμις τ. Χριστού damit sich 9,4. Dialekt-Inschr.4706,119 [Thera] έπ' άμέρας τρεις) E P t d. Kraft des Christus auf mir niederlasse 2Kor 129. 8,30 u.ö. έ. ήμέρας πλείους während mehrerer Tage χάρις θεού ήν έπ' αύτό Lk 240. V. Hl. Geist wird in (Jos., ant.4,277) AG 1331. - 1618 (έπί πολλάς ήμερας wie ApVerbindung mit έπί τινα ausgesagt ein έκχεΐσθαι pian, Liby.29 § 124; vgl. Diod.S. 3,16,4). 172 198.10.34 2720 AG 2i7f. (Jo 3,1 f.); vgl. IO45 Tit 36. άποστέλλεσθαι Hb II30. έ. χρόνον e. Zeitlang (vgl. 11.2,299. Hdt.9,22,1. Lk 2449. έπέρχεσθαι l3S AG l8 (Just., D.87,3; vgl. ερχεApollon. Rhod.4,1257. Jos., vi. 2) Lk 184. έ. πλείονα χρόσθαι Just., AI 33,6. D.49,7 άπό του 'Ηλίου έπί τον Ίωάννην έλθεϊν). έπιπίπτειν 1044. καταβαίνειν Lk322 J 133. τί-

θεσθαι Mt 12is (vgl. Jes 42,1). Auch είναι Lk 225. μένειν J 132f. άναπαύεσθαι l P t 4 u . V. schlimmen Erfahrungen Lk I12.65 436 AG 1311 19n Apk 1111. Lk 1943 2135; vgl. 21 34 J 184 EphSe; vgl. Apk 33. RÖ22.9 153 (Ps 68,10). V. Blute des Gerechten, das über die Mörder kommt Mt 2335 2725 AG 528. V. den Sorgen, die man auf einen anderen lädt lPt57 (Ps 54,23). — δ. hin - zUj zu V. dem Ziel (Just., All 7,6 έπ' αμφότερα τρέπεσθαι) επιστρέφειν, έπιστρέφεσθαι έπί τινα (sich) hinwenden zu (Dt 30,10.31,20 u.ö.; vgl. Ar.2,1 ελθωμεν και έπί τό άνθρώπινον γένος „wenden wir u n s . . . zu". Just., D.56,11 έπί τάς γραφάς έπανελθών) Lk 117 AG 935

1121 1415 2620 Gal 49 lPt 225. — ε. auf, über, an, zu von d. Richtung auf e. Person od. Sache: nach Worten, d. ein Glauben, Vertrauen, Hoffen ausdrücken πιστεύειν έ. τινα (Wsh 12,2. Just., D. 16,4 U.ö.) AG 942 1117 1631 22i9 RÖ424. πίστις

Hb 61. πεποιθέναι (Jes 58,14) Mt 2743 2Th 34 2Kor 23. έλπίζειν (ICh 5,20. 2Ch 13,18. PsSal 9,10.17,3. Just.,

ν ο ν (Diod.S. 3,16,6. Hero Alex.I p.344,17) AG 1820. εφ'

δσον χρόνον solange als Rö7i 1 Kor 739 Gal4i. Dafür έφ οσον solange als Mt 915 2Pt 113 (andere Bed. ν. έφ' δσον s. unten bei 3). έφ' ίκανόν (erg. χρόνον) e. ziemliche Zeit lang (Ep.Arist. 109) AG 2011. επι χρόνον ίκανόν Qua. έπί πολύ lange, lange Zeit hindurch (Thu. 1,7.1,18,1.2,16,1. Appian, Liby.5 §21. Arrian, cyneg. 23,1. Lucían, Toxar.20. Wsh 18,20. Sir 49,13. JosAs 19,3.

Jos., vi.66. Just., Al 65,3) AG 286. έπί πλεϊον dasselbe (Schol. zu Pind., Nem.7,56b. P. Lille 3,16 [III v]. Jdth 13,1. Sir Prol. ZI. 7. Jos., ant.18,150) AG 209; länger (Lucian, dial, deor.5,3. Appian, Hann.54 § 227. 3Makk 5,18. Wsh 8,12. Ath. 12,3) AG 244. 1K1 55,1. — 3. b. Zahl- u. Maßbestimmungen (Hdt. u.a., auch LXX. grBar 3,6) έ. τρίς (CIG 1122,9. P. Holm.a 18) dreimal AG 1016 Ilio. So auch έπί πολύ mehrmals Η 29,8. έπί πολύ (auch έπιπολύ geschrieben) sonst in hohem Maße, sehr (Hdt. Thu., auch Lucian, dial, deor.6,2.25,2. 3Makk 5,17. Jos., ant.17,107) Β 4,1. έπί πλεϊον in höherem Maße, noch weiter, immer mehr (Hdt. Thu. Diod.S. 11,60,5, u.a., auch wohl 2Makk 12,36. TestGad 7,2. Ar.4,3. Ath.7,1 έπί τό πλείστον) 2Ti 39. 1 Kl

18,3 (Ps

έπιβαίνω

έπιγαμβρεύω

50,4). έπί τ ο χ ε ί ρ ο ν 2Τί 3 η . έφ' δ σ ο ν in dem Maße als, soviel als (Diod.S. 1,93,2. Maxim. Tyr.l1,3c έφ' δσον δύναται. Hierocles 14 p.451) Mt 2540.4s. Β 4 , 1 1 . 1 7 , 1 . insofern als Rö 1113. (891)

— c. zufallen, zukommen τ ό έ π ι β ά λ λ ο ν μ έ ρ ο ς d. jmdm. zukommende Teil (Diod.S. 14,17,5. SIG 346,36.546 B, 19.1106,80. P. Oxy.715,13.15. P. Fay.93,8 u. s. Pap. Ath., R. 49,2 της έπιβαλλούσης έκάστφ χώρας „die jeder Betrachtung zukommende Stelle". - Dßm., NB 57) Lk 1512. U n p e r s . έπΐβάλλει τ ι ν ί es kommt jmdm. zu, es gebührt sich für jmdn. (Polyb. 18,51,1. OGIS 443,10. UPZ 110,10 [164 ν] πάοιν έπιβάλλει. T o b 3,17. Jos., bell. 1,434; ant. 19,6) Pol 1,1. — 3. Med. sich auf etw. werfen, auf sich nehmen, unternehmen m. Akk. (Thu. 6,40,2. UPZ 41,25 f. [161/0 ν] παν ö αν έπιβάλλησθε. Just., D.68,1 m. Inf.) π ρ ά ξ ι ν Η 41,2. π ο λ λ ά 63,5.* (18) I 526f.; Χ 2, 998

587

έπιβαίνω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. ApkMos. Philo, aet. m.71. Jos. Or.Sib.5,127. Just. Tat ; 39,l [m. Gen.]) Fut. έ π ι β ή σ ο μ α ι (LXX). Wz-Aor. έπεβην. Pf. έπιβέβηκα — 1. hinaufsteigen, besteigen έπί τ ι (Hdt.8,120. Thu.l, 111,2.7,69,4. X., Hell.3,4,1. SIG 709,36 [107 v]; in allen diesen Fällen handelt es sich um d. Besteigen v. Schiffen. G e n 24,61 έπί τ ά ς κ α μ ή λ ο υ ς . 1K.Ö 25,20.42 έπί τ η ν övov. Jos., ant. 11,258 έπί τ. ϊππον) έπί ÖVOV Mt 215 (Sach 9 , 9 ; vgl. Just., Ai 32,6). έπί τ ο θ υ σ ι α σ τ ή ρ ι ο ν PrJk 5,1. π λ ο ί φ (vgl. Thu.7,70,5 ταΐς ναυσίν) AG 272. Abs. an Bord gehen, sich einschiffen (Thu.7,62,2) 2 I 1 D . 2 . - So vieil, a u c h έ. εις ' Ι ε ρ ο σ ό λ υ μ α einen Schiffsplatz für Jer. ( d . h . n a c h C a e s a r e a ) nehmen 214. D o c h gehört diese Stelle eher zu — 2. hingehen, betreten (seit Homer) εις τ. 'Ασίαν Asien betreten AG20i8 (vgl. Diod.S. 14,84,1 εις τ. Botωτίαν. P. Oxy. 1155,3 f. [104 n] ϊς 'Αλεξάνδρηαν. P. Flor. 275, 22. ViJer 7 έν Αίγύπτψ. Just., D. 16,2 εις την Ιερουσαλήμ). Μ. Dat. (Diod.S. 16,66,6) τ ή έπαρχείςι (v.l. ε π α ρ χ ε ί φ ) d. Provinz 251 (s. d. Art. έπάρχειος; vgl. SIG 797,16 [37 nj έπιβάς ifi έπαρχείςΟ·* (6) έπιβάλλω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 6,4 P. TestAbr A 81,9. Test 12Patr. ApkMos 33. Ep.Arist. Philo, leg. all. 3,57 u.ö. Jos. Just. Ath.7,1) Fut. έ π ι β α λ ώ (LXX). A o r . 2 έπέβαλον, 3. Pl. έ π έ β α λ α ν M k 1446 Hss. AG 2127 Hss. (W-S. § 13,13). Pf.2.Sg. έπιβέβληκας (Ex 20,25). Pass. Aor. 3.Sg. έ π ε β λ ή θ η (LXX). Fut. 3. Sg. έ π ι β λ η θ ή σ ε τ α ι (LXX) — 1. Akt. trans. — a. überwerfen τ ί τ ι ν ι jmdm. etw. β ρ ό χ ο ν e. Schlinge lKor 735. — b. anlegen, auflegen ι μ ά τ ι ό ν τ ι ν ι (Lev 19,19. - Od. 14,520 χλαϊναν) M k 117; o h n e Dat. lOso Hss. τ η ν χ ε ί ρ α d. Hand anlegen (Dt 15,10) έπί τ ι an etw. Lk 962. τ ά ς χ ε ί ρ α ς gewaltsam d. Hände τ ι ν ί an jmdn. (Polyb.3,2,8.3,5,5. Lucían, Tim. 4. UPZ 106,19 [99 ν], Jos., bell.2,491. Esth 6,2. Just., D.95,4) M k 1446 AG 43. D a f ü r έπί τ ι ν α (P. Leid. Η 26) M t 26so Lk 2019 2112 J 744 AG 518 2127 (Just., D. 93,4 μέχρις ... του ΧριστοΟ „sogar an Christus"). Selten n u r der Sing. τ. χ ε ί ρ α in dieser Verbindg. (Aristoph., nub.933; Lysistr. 440. G e n 22,12. 2K.Ö 18,12) J73o. έ. τ ά ς χ ε ί ρ α ς m. flgd. d. Absicht a n g e b e n d e m Inf. AG 121. aufsetzen έ π ί β λ η μ α έπί ί μ α τ ί φ Mt 9ΐ6; έπί ί μ ά τ ι ο ν Lk 536. — 2. Akt. intrans. — a. sich werfen auf (Pia., Phaedr. 248 A. Polyb. 5,18,3. I M a k k 4,2) τ α κ ύ μ α τ α εις τ ο π λ ο ΐ ο ν Mk 437. — b. Zweifelh. bleibt d. κ α ί έ π ι β α λ ώ ν ε κ λ α ι ε ν M k 1472. T h e o p h y l a k t läßt d. W a h l zwischen έπικαλ υ ψ ά μ ε ν ο ς τ. κ ε φ α λ ή ν (so ASchlatter. Zürcher Bibel '31 ; d o c h d ü r f t e d a n n e. τ ό ι μ ά τ ι ο ν bei έ π ι β α λ ώ ν k a u m fehlen) u n d ά ρ ξ ά μ ε ν ο ς , welch letzteres Verständnis die v.l. ή ρ ξ α τ ο κ λ α ί ε ι ν stützt. Tatsächl. k a n n έ. d. Sinn von beginnen h a b e n (P. Tebt.50,12 [112/1 ν] έπιβαλών συνέχωσεν = er machte sich ans Werk u. schüttete auf [Mit. p.213f.]. Diogen. Cyn. bei Diog. L.6,27 επέβαλε τερετίζειν). H i e r n a c h wäre zu übersetzen und er begann zu weinen (EKlostermann. OHoltzmann. JSchniewind; vgl. auch Bl-D. §308 u. Anh.). A n d e r e (BWeiß. HHoltzmann) gehen von d. W e n d u n g e n έ. τ ο ν voöv o d . τ η ν δ ι ά ν ο ι α ν (Diod.S. 20,43,6; vgl. L-Sc. unter II 3) U. d a v o n aus, d a ß a u c h έ. f ü r sich mit d. Dat. v e r b u n d e n denken an bed e u t e n k a n n (M. Ant. 10,30. Plut., Cie.862. Ath.7,1 „einem Problem sich widmen"). D o c h stößt sich d. Übersetzung und er dachte daran, n ä m l . a n d. W e i s s a g u n g Jesu, a n d e m v o r h e r g e h e n d e n ά ν ε μ ν ή σ θ η κτλ. (s. wih. z. St.). N o c h weiter a b liegt die auf G r u n d von Polyb. 1 , 8 0 , 1 . 2 2 , 3 , 8 . D i o d . S . 13,28,5 έ π ι β α λ ώ ν ε φ η versuchte Gleichsetzung von έ π ι β α λ ώ ν = ά π ο κ ρ ι θ ε ί ς (Η Ewald).

588

έπιβαρέω Aor. 1 έ π ε β ά ρ η σ α belasten, beschweren (Dionys. Hal.4,9.8,73. Appian, bell. civ.4,15 §60.4,31 §133. SEG 9,8,8. SIG 807,16 [c. 54 n], P. Oxy. 1481,12 [II n], P. Osi. 60,8) τ ι ν ά jmdn. π ρ ο ς τ ό μή έ π ι β α ρ ή σ α ί τ ι ν α ύ μ ώ ν um keinem von euch beschwerlich zu fallen lTh29 2Th 3e. ϊ ν α μή έ π ι β α ρ ώ 2Kor 2s k ö n n t e d., lexikal. allerdings unbelegte, Bed. h a b e n „ u m nicht eine zu g r o ß e Last v. Worten a u f z u t ü r m e n " = um nicht zuviel zu sagen (Heinrici. Schmiedel. Ltzm. H-DWendland), um es nicht zu sehr zu betonen* (3) έπιβιβάζω Fut. έπιβιβώ (LXX). A o r . l έ π ε β ί β α σ α besteigen lassen (seit Thu., auch PCZ 805,4 [III v). BGU 1742,12.1743,9. Sb 8754,12 [alle I v], LXX) τ ι ν ά jmdn. aufsitzen lassen Lk 1935 (vgl. ET 42,'31,236f.288.381 f.382f. 526 f.). AG 2324. τ ι ν ά έπί τ ό ϊ δ ι ο ν κ τ ή ν ο ς auf sein eigenes Tier Lk 1034 (vgl. 3 K ö 1,33; d o c h k a n n έπιβ. επί a u c h bed. aufladen auf 2 K ö 6,3, n ä m l . den Bewußtlosen).* (3) έπιβλέπω (seit Soph. Pia., auch LXX. PsSal 18,2. Test 12Patr. JosAs. ParJer 6,8. Ep.Arist. Jos., ant. 12,58. UPZ 78,38 [159 V]. Sb 7600,5 [16 n]) Fut. έ π ι β λ έ ψ ω , - ο μ α ι (LXX). Aor. 1 έ π ε β λ ε ψ α (TestJuda 17,1. Just., D. 19,3 έπέβλεψεν f. έπείδεν [Gen 4,4]) hinblicken v. G o t t έν τ α ί ς ά β ύ σ σ ο ι ς in d. Unterwelt hinein 1K1 59,3 {vgl. Sir 16,19. D a 3,55 Theod.). έπί τ η ν γήν, τ ο ν χ ε ι μ α ρ ρ ο ν PrJk 18,2 (nicht Pap.), hinblicken auf, sehen nach, sich kümmern um έπί τ ι ν α Jk 23. V. gotti. Fürsorge, die auf j m d n . o d . etw. blickt (Ps.-Lucian, astrol. 20. LXX. Jos., ant. 1,20. PGM 13,620) έπί τ ι ν α 1 Kl 13,4 (Jes 66,2). PrJk 6,2. έπί τ ι : έπί τ ή ν τ α π ε ί ν ω σ ι ν auf d. Niedrigkeit Lk l48 (vgl. l K ö 1,11.9,16). A u c h v. Jesus sich annehmen έπι τ ο ν υ ί ό ν μ ο υ Lk938. - V.l. f. έπισκέπ τ ο μ α ι PrJk 1,4.* (3) έπίβλημα, ατος, τό (d. Wort b. Nicostr. Com. 15. Plut. Arrian u.a., als zur Bedeckung dienendes Kleidungsstück schon SIG 1218,4 [ca. 420 v], auch Jes 3,22) d. (aufgesetzte) Flicken Mt 9i6 Mk 221 Lk 536.» (4) έ π ι β ο ά ω (Akt. seit Aeschyl. Thu., auch IG IV! 1,742,6 [II/ III n], 4 M a k k 6,4. Just., Al 68,2) Fut. 1. Pl. έ π ι β ο ή σ ο μεν (Just.) laut zuschreien (Heraclit. Sto.6 p.9,15) v. d. aufgeregten Volksmenge (Jos., bell.4,283 έπεβόα πλήθος; ant. 11,57) AG 2524 v.l. MPol 3 , 2 . 1 2 , 2 f . * (0) έ π ι β ο υ λ ή , ή ς , ή (seit Hdt. Thu., auch UPZ 8,14 [161 v], BGU 1816,12 [60/59 v]. P. Oxy.237 VI, 6.31. Sb 7464,16. 9534,5. LXX. TestBenj 3,5 [ß], AkrEz (Epiph 70,7). Philo. Jos.) d. Absicht gegen jmdn., d. Anschlag ε ί ς τ ι ν α auf jmdn. (Jos., ant.2,197.16,319) AG 2330. D a f ü r τ ι ν ί 203. ή έ. α ύ τ ώ ν 924. Pl. (E^ikt. 1,22,14. l E s r 5,70. 2 M a k k 8,7 v. 1.) έ ν τ α ΐ ς έ. τ ω ν ' Ι ο υ δ α ί ω ν durch d. Anschläge d. Juden 2019.* (4) έ π ι γ α μ β ρ ε ύ ω Fut. -έπιγαμβρευσω. Aor. 1 έ π ε γ ά μ β ρ ε υ σ α sich verschwägern (Schol. zu Eur., Orest. 585-604; Phoen.347. LXX), d a n n : als Schwager heiraten v. d. Leviratsehe γ υ ν α ί κ α Mk2224 (Dt 25,5 Aq.; vgl. G e n 38,8 v.l. [ARahlfs, Genesis '26,159]. TestJuda 10,4 [ß] „einen Schwager der Witwe zum Mann geben"; umgekehrt in d. ar-

έπίγειος

έπιγράφω

men. Rezension). Ζ. sprachl. Ausdruck vgl. Anz 378, z. Sache KHRengstorf, Jebamot '29.* (1)

τον κύριον Β 10,3 (Jes 1,3). ό δέ θ ε ό ν έπιγνούς Η 95,1. τί AG 2739. τ. ά λ ή θ ε ι α ν lTi 43; vgl. 1 Kl 32,1 (Just., D.110,6). Η 7 2 , 3 . 7 7 , 2 . D g 10,8. τ ι ν α α π ό τ ί ν ο ς jmdn. an etw. (vgl. Sir 19,29) Mt7i6.20 (d. Parali. Lk 644 hat d. Simplex), έ. |θ£λη οντάς erkennen, daß ihr Glieder seid IEph 4,2. έπιγνούς έ ν ά ρ ε τ ο ν . . . ο υ σ α ν da ich sie (die Gesinnung des Bischofs) als tugendhaft ... erkannt habe IPhld 1,2 (ebenso mit Ptz. Just., D.

589

έπίγείος, OV (seit Pia., auch TestSal. TestAbr A 81,18. Philo. Jos., ant.6,186.8,44. Just., All 5,2. Tat.32,1. Mel., P.39. Ath.) irdisch — 1. adj. im Ggs. z. Überirdischen (Plut., mor. 566 D. M. Ant.6,30,4 έ. ζωή. Pap. TestJuda 21,4. Ath.31,3 βίον) σ ώ μ α lKor 1540 (Gjgs. ε π ο υ ρ ά ν ι ο ς ; s. zu diesem Ggs. unten 2b). V. Leib οικία έ. d. irdische Behausung

(vgl.

Philo, eher. 101) 2 K o r 5 i . M. d e m B e i g e s c h m a c k der S c h w ä c h e (Lucían, Icarom.2): σ ο φ ί α irdische Weisheit — menschl. Philosophie J k 3 i s (vgl. Ath. 24,5 [verderbt]) ; vçl. ε ύ ρ η μ α έ. e. irdische Erfindung D e 7,1. π ν ε ύ μ α ε. Erdengeist ν. Geist falscher Propneten Η 3 9 , 1 1 . 4 3 , 6 . 1 1 f. 14.17.19 (vgl. Tat. 32,1 λόγου τοΟ ... έ ). — 2. subst. — a. τ α έ. (M. Ant.7,48. Philo, op. m. 101. 113. Just., A l l 5,2. Ath.27,1 [beidemal Ggs. τά ουράνια], Ggs. τά έπουράνια wie Herrn., fgm.26 p. 544,1 Sc. Vgl. Philo, op. m. 117. Mei., P.39) d. irdischen Dinge J 3 l 2 (LBrun, Symb. Osi.8,'29,57-77); vgl. Pol 2 , 1 . D g 7 , 2 . τ ά έ. φ ρ ο ν ε ΐ ν ans Irdische denken Phil 319. — b. οι έ. : bei π ά ν γ ό ν υ επουρανίων καί έπιγείων καί κ α τ α χ θ ό ν ι ω ν Phil 2 ίο bezieht sich der mittlere der drei Hauptbegriffe nicht nur auf d. Menschen (vgl. PGM 4,225 f. 3038 ff., bes. 3042 f. πάν πνεύμα δαιμόνων ... έπουράνιον ή άεριον εϊτε έπίγειον είτε ύπόγειον ή καταχθόνιον. 5,166 f. πας δαίμων ουράνιος κ. αιθέριος κ. έπίγειος κ. υπόγειος. 12,67 θεοί ουράνιοι κ. έπίγειοι κ. αέριοι κ. έπιχθόνιοι. 17 a, 3 "Ανουβι, θεέ επίγειε κ. υπόγειε κ. ουράνιε. Fluchtaf. 4,11. TestSal); vgl. ITr 9,1. - IEph 13,2 läßt sich das zu έπιγείων gehörige N o m e n mit keinerlei Sicherheit bestimmen.* (7) 1 679f.; X 2, 1023

έπιγελάω (seit Aristoph., thesm.979. Pia. X., auch LXX. Just., D. 139,1) Fut. έ π ι γ ε λ ά σ ο μ α ι . Aor. 1 Ptz. έπιγελ ά σ α ν τ ο ς (Just.) lachen τινί zu einer Sache (Jos., bell. 1, 233 ταΐς έλπίσιν) έ. τη ύμετέρςι ά π ω λ ε ί α zu eurem Verderben ÌKI 57,4 (Spr 1,26).* (0) έπιγίνομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 9,8L für παραγίνομαι. Philo, aet. m.20 u.ö. Ath.) Aor. 2 έ π ε γ ε ν ό μ η ν v. Wind aufkommen (Thu.3,74,2.4,30,2. Diod.S. 18,20,7 έπιγενομένου μεγάλου πνεύματος. Jos., ant. 9,209) AG 2813. V. d. N a c h t hereinbrechen (Hdt.8,70,1. Arrian, anab. 1,2,7 νύξ έπιγενομένη. 2,11,5. Polyaenus 3,7,3 u.a. Jos., ant. 1,301) 2727 v.l.* (1) έπιγινώβχω

(seit Homer, auch Herrn.9,4 [θεόν]. Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 2 , 2 9 . TestSal. TestJob. Test 12Patr. ParJer. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Mel., HE 4,26,6. Ath.

24,1) Fut. έπιγνώσομαι. Aor. 2 έπέγνων. Pf. έπέγνωκα. Pass. Aor. 1 έ π ε γ ν ώ σ θ η ν erkennen — 1. indem d. Präp. e. bes. Bed. gewinnt — a. genau, vollständig, durch u. durch erkennen τί etw. (Jos., ant. 20,128 τ. άλήθειαν) τ. ά σ φ ά λ ε ι α ν Lk Ι4. τ. δικαίωμα τ. θ ε ο ϋ Rö 132. τ. χ ά ρ ι ν τ. θ ε ο ϋ Kol 16 (έ. ist hier die zweite Stufe nach ακούειν; vgl. IEph 4,2). Abs. IKor 1312« (Ggs. γινώσκειν έκ μέρους). KPt 3 S. 15, 27. Mit flgd. Relativsatz Dg 11,7. Pass. IKor 13i2b 2Kor69. — b. wiederkennen τινά jmdn. Lk24i6.3i

590

58,3 αύτόν υπηρετούντα). Mit flgd. ό τ ι AG 1934 (Hen 98,8. Just., D.5l,3 u.ö.). M. Akk. u. flgd. ο τ ι IKor 1437

2Kor 135. Η 25,4. Pass. m. flgd. indir. Frage 53,3. — b.

erfahren

(Jos.,

vi. 181)

abs.

Mk633

(v.l.

Εγνωσαν). M. flgd. ότι ( l M a k k 6,17) Lk737 237 AG 2229 281. Auch als jur. t.t. ermitteln (2Makk 14,9) τί 232«; vgl. 24s. M. flgd. οτι AG 24ιι. M. flgd. Relativsatz 2224. — c. merken, bemerken abs. AG 930. τί Lk 522. τί έ ν έ α υ τ φ etw. bei od. an sich bemerken Mk 530 (d. Parali. Lk 846 hat d. Simplex). M. flgd. ότι Lk I22. έ. τφ πνεύματι, οτι bei sich bemerken, daß Mk 28. — d. verstehen, wissen τί etwas verstehen τινά jmdn. 2Kor 113f. (έ. ist hier durch d. Steigerung έως τέλους dem Simplex gleichgestellt), τ ο α λ η θ ώ ς ζήν d. wahre Leben ν.

Dg 10,7. συ κάλλιον έπιγινώσκεις du weißt es am besten AG 25 10 (Steigerung des Kompositums, das dadurch auf d. Stufe des Simplex sinkt, vermittelst e. Adv. wie P. Lond. 354,24 [ca. 10 ν] έπιγνόντα άκρειβώς έκαστα. Just., D.96,2 μάλλον). — e. kennenlernen abs. 2Pt22ib. τί etw. (Herodian 2,1,10)221«. Η 3 6 , 6 . 9 3 , 7 . KPt 4 S. 16,1. περι τίν ο ς jmdn. IRÖ 10,2.* (44) I 688-715; Χ 2, 1024f.

έπίγνωσίς, εως, ή (Philo Mech.59,2. Polyb.3,7,6. 3,31,4. Diod.S. 3,38,2. Epikt.2,20,21. Plut., mor. 1145A. Herodian 7,6,7. Pap. [Mayser 438. UPZ 118,16 [136 ν?]. BGU 1873,20 f. LXX. Ep.Arist. Philo. Just. Tat. καιρών έ. Did., Gen. 195,28) d. Erkenntnis, in uns. Lit. auf relig. u. sittl. D i n g e beschränkt (Hierocles 22 p.467). M. G e n . der erkannten Sache (Diod.S. 3,56,5 των άστρων έ.) δόξης ό ν ό μ α τ ο ς αύτοϋ 1 ΚΙ 59,2 (hier ά γ ν ω σ ι α als Ggs. zu έπίγν). (της) αληθείας d. Wahrheitserkenntnis (Epikt.2,20,21. Philo, omn. prob. lib.74. του άληθοΰς Just., D. 3,4.) lTi 24 2Ti 225 37 Tit 11 Hb 1026 (zu der lTi 24. 2Ti

37 vorkommenden Redensart εις έπίγνωσιν ερχεσ θ α ι vgl. 2Makk 9,11). αμαρτίας Sündenerkenntnis Rö 320. του μυστηρίου τ. θ ε ο ϋ Kol 22. τοϋ θελήματος α ύ τ ο ϋ 19. π α ν τ ό ς ά γ α θ ο ϋ Phlm6 (vgl. Herrn. 3,3 αγαθών έ. Ep.Arist. 139; έ. τοϋ καλοΟ Did., Gen.72,17). M .

Gen. d. erkannten Pers. έ. τοϋ θ ε ο ϋ

Gotteserkenntnis

(Spr 2 , 5 . H o s 4 , 1 . Just., A l l 10,6. Tat.13,1) Kol l i o

2Pt I2; vgl. Eph 117 2 P t l 3 . Dg 10,1. Dafür ή περί σ ο υ έ. ΜΡοΙ 14,1. έ. τοϋ υίοϋ τοϋ θ ε ο ϋ E p h 4 u ; vgl. 2Pt l e 220. Gottes- u. Christuserkenntnis 2Pt I2. Abs. (vgl. Hos 4,6) θ ε ό ν εχειν έν έ. Gott (an) erkennen Rö 128. (Neb. α ΐ σ θ η σ ι ς ) Phil I9. ά ν α κ α ι ν ο υ μ ε ν ο ς εις έ. zu neuer Erkenntnis gelangt Kol 310. κατ έπίγνωσ ι ν in (rechter) Erkenntnis Rö IO2 (Tat.40,1).* (20) I 688-715; X 2, 1024Γ

έπιγςαφή, f|Ç, ή (seit Thu., auch Inschr. Pap. TestSal 18,22 [Ree. P], Philo. Jos., ant. 15,272. Just., AI 26,2) d. Aufschrift, d. Inschrift v. d. am Kreuz befestigen

titulus

(Tesüob 28,3. Just., D.40,4). τί etw. AG 1214 (τ. φ ω ν η ν τί-

(vgl. Sueton, Caliß.32; Domit.10. Cass. Dio 54,3. Euseb., h.c.

ν ο ς wie l K ö 26,17. Ri 18,3 A). M. Akk. d. Pers. u. flgd. ότι 3 io 4 u . — c. anerkennen τινά jmdn. (Chio,

5,1,44) έ. της αιτίας Mk 1526. f¡v έ. έπ' α ύ τ φ Lk 2338. V. Münzlegenden Mt 2220 Mk 1216 Lk 2024.* (5)

ep.6. R u t h 2 , 1 0 . 1 9 ) Mt 1712 (möglich auch die Bedeutung 1b). IKor 1618 (Just., D.29,2.45,4 u.ö.). E p i l M o s q 3 (im Wortspiel, da die Antwort Polykarps im Sinne von 2 a zu verstehen ist).

έπιγράφω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal [dazu P. Vindob. 18,40 (?)]. Test 12Patr. ParJer 9,32. Philo. Jos., ant.4,213; c. Ap.l,46. Just.) Fut. έ π ι γ ρ ά ψ ω . Aor. 1 έπ-

— 2. ohne Nachdruck auf der Präp. = γινώσκειν (X., Hell.5,4,12 vgl. mit 6,5,17. Thu.1,132,5 u.a., auch SIG 741,21.747,30. P. Fay.112,14. P. Tebt.297,9 u.ö. Ep. Arist.246.

Or. Sib.3,96) — a. erkennen abs. Dg 10,3.12,6. τινά Mt 1127 (d. Parellele Lk 10 22 hat d. Simplex γιν.); s. zu παραδίδωμι 3a. E. 1435 Mk 6s4. Η 25,3. E p i l M o s q 3 S.O. unter 1 C. D g 10,1 (Konjektur Nock; s. Ausg. Marrou).

έ γ ρ α ψ α (LXX). Pass. Pf. έπιγέγραμμαι. Plsqpf. έπεγ ε γ ρ α μ μ η ν . Aor. 2 έ π ε γ ρ ά φ η ν beschreiben, daraufschreiben, eintragen, einschreiben — 1. eigtl. ο ν ό μ α τ α έ π ι γ ε γ ρ α μ μ έ ν α Apk 2112 (vgl. εις χάρτην TestSal 18,25 Ρ; Sig Τ), η ν η έ π ι γ ρ α φ ή . . . επι-

γ ε γ ρ α μ μ έ ν η d. Inschrift war daraufgesetzt

Mkl526;

Vgl. EPt 4 , 1 1 (vgl. Ael. Aristid. 50,46 K. = 26 p.516D.: έπί-

591

έπιδείχνυμι

έπιείκεια

γραμ^α έπιγέγραπται). V. e. Weihinschrift auf e. Altar βωμός έν φ επεγέγραπτο (zu έ. έν vgl. SIG 89,24 έν τη στήλη. 27. 2588,139. P. Oxy.886,16) A G 1723 (vgl. SIG 814,48 έπιγεγραμμενας v . ]3ωμόν, επιγράφοντας ...). ρ ά β δ ο υ ς

592

— 1. sich als Fremder irgendwo aufhalten (X. Pia. u.a., auch Jos., vi. 200 Γαλιλαΐον έπιδημοϋντα τ. Ίεροσολύμοις. UPZ 42 I, 4 έν Μέμφει. Vgl. Wilcken, A P F 4/08,374.422) OÍ

έπιδημοΰντες 'Ρωμαίοι AG2io. οί έ. ξένοι 1721

έκαστης φυλής κατ' όνομα Stäbe, auf denen ein jeder Stamm Name für Name eingetragen war 1 Kl 43,2

(Inschr. v. Priene 108,286.111,187 [I ν] τούς έπιδεδημηκότας ξένους), έν τη Έφέσφ έπιδημοϋντές τίνες Κορίνθιοι

(zur Konstr. έ. τί τίνος vgl. Plut., mor.400E; zur Sache N u m 17,16ff. - Diod.S. 13,106,9 ein Stab mit einer έπιγραφή).

hielten sich einige Korinther auf I827D. έπιδημοΰντος ... σωτήρος (Ggs. άπαλλαγέντος) als der Erlöser (auf Erden) wandelte Qua. — 2. nach Hause zurückehren (X. Pia.) όταν έπιδημήσης εις αύτήν wenn du dahin zurückkehrst Η 50,9.*

eintragen εις τάς βίβλους των ζώντων Η 51,9 v.l. — 2. übertr. hineinschreiben, einprägen έπί τι (vgl. SIG 957,68.82.1168,7) έπί καρδίας Hb8io (Jer 38,33 v. 1.; vgl. Spr 7,3). έπί τήν διανοιαν 10ΐ6. εργφ έπιγράφεσσαι sich an e. Werke beteiligen (Socrat., ep.7,2 μου

(2) V 5

είπόντος, ώς ούκ αν ... ε ρ γ φ έπιγραφείην άδίκω. Appian, bell, civ. 1,70 § 323 ε ρ γ ο ι ^ έ π ι γ ρ ά φ ε σ θ α ι = s. beteiligen) ουτε ...

έπιδημία, ας, ή (Χ. Pia. u.a., auch Inschr. Pap. Philo, in Flacc.33. Jos., ant. 8,102^ d. Anwesenheit, d. Aufenthalt v .

κρείττονι εργφ έχετε έπιγραφήναι und ihr könnt (εχω I 6 a) euch an keinem besseren Werke beteiligen

ird. Leben τής σαρκός έν τω κόσμφ τούτω d. Α. des Fleisches in dieser Welt 2Κΐ '5,5.* (0) (S)

I R ö 2 , 1 * (5)

έπιδείχνυμι

(seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr A 17 S.99,16. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat.

2,1. Ath.) Fut. έπιδείξω. Aor. 1 έπέδειξα. Pf. Ptz. έπιδεδειχώς (Ath.20,1). Pass. Pf. Ptz. έπιδεδειγμενους (3Makk 6,26 v.l.) — I. eigtl. zeigen, vorzeigen τινί τι jmdm. etw. (Jos., ant. 10,31) Mt 2219 241, τάς χείρας και τους πόδας Lk244o v.l. μαρτύριον Μ Pol 1,1. ε. έαυτόν τινι sich jmdm. zeigen, vorstellen Lk 1714 (Appian, Mithrid. 89 § 407 'Αλέξανδρος αύτόν έπέδειξεν). έ . τ ι ν ί σ η μ ε ΐ ο ν έ κ τ .

ούρανοΰ jmdm. ein Himmelswunder vorfuhren M t l 6 i ; vgl. PrJk 8,3. 'ίνα μοι έπιδείξη δ έπηγγείλατο όραμα dafl sie mir die verheißene Vision zu schauen gebe H 10,3. Ohne Dat. ολον εαυτόν έπιδίξας sich ganz zeigend API 4,29. In gleicher Bedeutung auch d. Med. zeigen τ. φυλάρχοις τάς σφραγίδας (vgl. SIG 1157,46f.) 1 Kl 43,5. Ein bes. med. Sinn findet sich AG 939 έπιδεικνύμεναι χιτώνας, wo d. Frauen ihre Gewänder vorzeigen (Socrat., ep.23,3 τοιαύτα έπιδεικνύμενοι = derartiges an sich sehen lassen).

— 2. iibertr. — a. zur Schau stellen, hinstellen (Pia. X., 3,3 u.a.) τό ψευδός μου αληθές έπέδειξα mein Lügen habe ich als Wahrheit hingestellt Η 28,3. — b. dartun, erweisen, beweisen (Aristoph. Pia. u.a., auch

symp.

Herrn. 4,7. P. Eleph.1,7. P. Gieß. 2 I, 24. LXX, bes. 4Makk. Just., D.24,1) τί etw. dartun Hb6i7. έ. έαυτόν sich er-

weisen Dg 8,5; vgl. V.6. τινί m. flgd. indir. Frage Β 6,13. M. flgd. i n i (Philo, agr.22) 5,7. Μ. διά τίνος (Jos., c. Ap.2,1 διά του βιβλίου) θεός ... δια γνώσεως ζωήν έπιδεικνύς indem er das durch Erkenntnis (entstehende) Leben (dem Geiste) vorstellte Dg 12,3 u. flgd. acc. c. inf. AG 1828. Ebenso d. Med. (oft Philo) 1K1 24,1. M. flgd. οτι MPol 2,2.* (7) VII 764 έπιδέομαι (Hdt. u.a., auch LXX. TestJob. Jos., c. Ap.2, 192) Aor. 2.Sg. έπεδεήθης (Dt 2,7) bedürfen τινός einer Sache (Alex. Aphr., an. mant. II i p. 163,1 ούδενός έπιδεΐται = hat nichts nötig. UPZ 59,22 [108 ν] πάντων. H i

6,22) της προσευχής και αγάπης IMg 14. V. Gott ου τα πάντα έπιδέεται KPt 2. oí έπιδεόμενοι d. Bedürftigen (Sir 34,21. TestJob 9,6) Dg 10,6.* (0) έπιδέχομαι (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Test Iss 4,4.6. Ep.Arist. Philo. Jos., vi.218) Fut. 3 . S g . έπιδέξεται (Sir 36,21). Aor. 1 έπεδεξάμην (LXX). Pf. Ptz. έπιδεοεγμένος (2Makk 2,26. 3Makk 6,26 [?]) — 1. gastlich aufnehmen τινά jmdn. (Polyb.21,18,3. P. Oxy.281,9 [20-50 n], IMakk 10,1.12,8.43 U.Ö. Or.Sib.7, 130) 3Jio. - mit s. nehmen, s. zugesellen AG 154oD (Verlesung von έπιλεξάμενος). — 2. annehmen = nicht zurückweisen (Polyb.6,24,4. UPZ 110,161 [164 v], IMakk 10,46. Sir 51,26) τινά jmds. Autorität anerkennen 3 J i . * (2) II 50 έπιδημέω (seit Thu., auch Inschr. Pap. Jos. Just.) έ π ε δ ή μ η σ α (Just.)

Aor. 1

έπιδίατάσσομαι (nur b. Christen; vgl. OEger, Z N W 18, '18,92f.) jurist. 1.1., e. Testament mit e. Zusatz versehen G a l 315.* (1) II 132; VIII 35

έπιδίδωμί (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestJob. Test 12Patr. JosAs Kap. 19 Kod.A [S.69,8 Bat.). Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Ath.) Ipf. 3. Sg. έπεδίδου, 3. Pl. έπεδίδουν; έπέδοσαν (Η 71,4). Fut. έπιδώσω. Aor. 1 έπέδωκα. Aor. 2 Ptz. έπιδούς. Pf. έπιδέδωκα. Pass. Pf. Ptz. έπιδεδομενος. Aor. 1 έπεδόθην — 1. hingeben, übergeben τινί τι jmdm. etw. (z. Essen: Lucían, symp. 36. Aberciusinschr. 15) einen Stein Lk U l i v.l. Mt 79. e. Schlange 7io Lk l l u ; vgl. e. Skorpion 1112. e. Stück Fisch 2442. Brot 2430; vgl. ψωμίον J 1326 v.l. e. Brief AG 1530 (vgl. Diod.S. 14,47,2. Plut., Alex. 19,6. P.Par.20,5.

P.Eleph. 15,3. Jos., ant.15,170).

d.

Land Kanaan API 8,13. Abs. abgeben AG 2735 v.l. H 10,5.67,2. u.o. τινί τ. χεΐ^α 1,2. Pass, έπεδόθη αύτώ βιβλίον του προφήτου Ησαΐου es wurde ihm d. Buch d. Propheten Jesaja gereicht Lk 4 n (vgl. Jos., vita 361 έ. τα βιβλία), λίθοι ήσαν άπό των παρθένων έπιδεδομένοι Η 81,6. — 2. hingeben, preisgeben (Thu.4,11,4. Plut., mor. 319 D. Athen. 12,29 p. 525 Ε εις τρυφήν) έαυτόν τινι (Polyaenus 4,6,1. Alex. Aphr., fat.32, li 2 p.204,27. O G I S 730,7. Jos., bell. 6,56; ant.4,42. ύπερ αληθείας ... τάς ψυχάς Ath.3,2) Ì K I

14,2. 2Κ1 9,7. Abs. έπιδόντες έφερόμεθα gaben wir (uns d. Winde) preis u. ließen uns treiben AG 2715 (vgl. Lucían, Hermot.28 έ. έαυτόν tfl πνεούση).** (9)

έπιδίορφόω (Themist., or.7 p. 113,14. Dialekt-Inschr. 5039,9 [Π v, Kreta]; sonst christl. Sprachgebr.) f ü r d i e e i n zige Stelle, an der es in uns. Lit. vorkommt, ist sowohl d. Konj. d. Aor. 1 Med. έπιδιορθώση wie d. Konj. d. Aor. 1 Akt. έπιδιορθώσης (ν. 1.) bezeugt, nachträglich, vollends in Ordnung bringen τί etw. τά λείποντα d. noch Ausstehende Tit Is (vgl. Philo, in Flacc. 124 ή των λειπομένων έπανόρθωσις). Mögl. auch einf. in Ordnung bringen (Philopon. in Aristot., an. p. 525,26.28.30 Hayduck).* (1)

έπιδύω (mit Tmesis 11.2,413. Sonst LXX. Philo, spec. leg. 3,152 μή έπιδυέτω ó ήλιος) Med. Fut. 3.Sg. έπιδύσεται (Dt 24,15). Wz-Aor. 3.Sg. έπέδυ (Jer 15,9) darüber untergehen v. d. Sonne Eph426.* (1) έπιείκεια, ας, ή (Η έπιεικία) d. Nachsicht, d. Milde (Thu. Aristot., eth. Nicom.5,10,5, 1175 b 24. Ps.-Plato, def. 412 B. Polyb. 1,14,4. Herodian 5,1,6. Inschr. Pap. LXX. Hen 5,6. Philo, Mos. 1,198. Jos., ant.6,144.15,48) IPhld l , l ; t f j

ση έ. mit der dir eigenen Nachsicht AG 244. τη επιεικείς durch mildes Wesen IEph 10,3. Neb. πραότης (Plut., Perici.39,1; Sertor.25,6. Appian, Basil.1 § 5 . Philo, op.

m. 103) 2Kor 101. Dg 7,4. 1K1 30,8; neb. μακροθυμία j 3,1 ; neb. ταπεινοφροσύνη 30,8.56,1. μετ' έκτενοϋς έπιεικείας mit beharrlicher Milde 58,2.62,2. έν πάση έ. θεοϋ ζώντος in aller Μ., wie sie d. lebendige Gott

έπιεικής

έπιΦυμία

zeigt I P h l d 1 , 2 (έ. als Eigensch. Gottes Dio Chrys.80 [30], 19. W s h 1 2 , 1 8 . B a r 2 , 2 7 . D a 3 , 4 2 . 2 M a k k 2 , 2 2 . Hen 5,6. Ep. Arist. 192.207). S. π ρ α ό τ η ς a . E . * (2) II 585-7; Χ 2, 1081 (Spicq I, 263-267; S)

τον. Tetrast, iamb.2,22,1 p.292. M i 2 , 2 . W s h 1 6 , 3 . Sir 1 , 2 6 . 1 6 , 1 . 4 0 , 2 2 . Ep. Arist.211) τ α τ ο υ π λ η σ ί ο ν D 2 , 3 ; vgl. Β 1 9 , 6 (Ar. 15,4 τα αλλότρια), τ η ν ο ί κ ο δ ο μ ή ν α ύ τοϋ Η 86,7. μηδέν IRö 4,3. κ ό σ μ ο ν 7,1. π ο ν η ρ ο ν έ ρ γ ο ν Η 2 , 4 . Μ . A k k . d e r Pers. v. g e s c h l e c h t l . B e g i e r d e ( a u f γ υ ν α ί κ α b e z i i g l . ; vgl. Hen 6,2) α υ τ ή ν (eine v.l. läßt αύτήν aus, eine andere hat αυτής, was X., an.4,1,14. D t 2 1 , 1 1 . S u s 8. Philo, spec, leg.3,66. Just., D.134,1 entspricht) M t 528. H 1 , 4 (vgl. E x 2 0 , 1 7 . D t 5 , 2 1 . 4 M a k k 2 , 5 . Bleitafel v. Hadrumetum 44f.: Dßm., Β S.31. Fluchtaf.5 S. 25f. μηδεμίαν αλλην γυναίκα μήτε παρθένον έπιθυμοΰντα). Μ . f l g d . I n f . (Soph. Hdt. u.a., auch P. Oxy.963. J e s 5 8 , 2 . S u s 15 T h e o d . TestSal 9,2. TestJob 11,1. ApkSed 2,1. Jos., bell.6,112. Just., D.126,6. A t h . 1 l , 2 ) M t 1317 Lk 1 5 l 6 1621 1722 IP* 112 A p k 9 « . Β 1 6 , 1 0 . Η 7 8 , 1 0 . 2Κ1 5 , 7 . P o l 1,3. Μ Pol 1 7 , 1 . 1 9 , 1 . A P I 2 , 1 2 . M . flgd. A k k . u. Inf. H b 6 1 1 . A b s . (Jes 5 8 , 1 1 . 4 M a k k 2 , 6 . JosAs 24,18) R ö 7 7 139 ( b e i d e m a l E x 2 0 , 1 7 ) . l K o r 106 J k 4 2 . έ π ι θ υ μ ί ς ι έ π ι θ υ μ ε ϊ ν sehnlich begehren (Gen 31,30; vgl. Diod.S. 16,61,3 νόσω νοσεϊν = heftig krank sein) L k 2 2 i s . E E b N r . 3 0 8 Z 1 . 3 2 ; vgl. Bl-D. § 198,6. έ. κ α τ α τ ί ν ο ς aufbegehren gegen G a l 5 i 7 . * (16) III 168-72; X 2, Uli

593

έπιειχής, ές (seit Homer, auch Inschr. Pap. [Mayser 92,6]. LXX. P s S a l 5 , 1 2 . TestSal 1,1 VW. JosAs 1,5; Kod.A 15,8 u.ö. Ep. Arist. Philo. Jos., c. Ap.2,211. Ar.15,5. Ath. Vgl. Mlt-H. p.89.314.348) z u n ä c h s t nachgiebig ( z u K o n z e s s i o n e n bereit; vgl. ε ΐ κ ω ) , d a n n v o n Aristoteles gep r ä g t a l s K o r r e l a t z u m δ ί κ α ι ο ν : a e q u u s , billig denkend ( d . h. o h n e S c h ä r f e a u f d e m R e c h t s s t a n d p u n k t z u b e s t e h e n ) , mild, gütig (so seit Thu.) n e b . ά μ α χ ο ς 1 T Ì 3 3 Tit 32. N e b . α γ α θ ό ς w o h l a u c h rechtlich denkend (wie Diod.S. 16,30,2, während 16,32,2 άσεβης den Ggs. zu έπιεικής bildet) lPt2i8. N e b . ε ι ρ η ν ι κ ό ς J k 3 i 7 . N e b . σ ώ φ ρ ω ν (Hyperid.6,5) 1K1 1 , 2 . N e b . ε υ σ π λ α γ χ ν ο ς 2 9 , 1 (ν. G o t t , wie Ep. Arist.211). - τ ο ε π ι ε ι κ έ ς = ή ε π ι ε ί κ ε ι α (Thu. Pia. u.a., auch P. Oxy. 1218,5. Ep.Arist. 188. Philo, somn.295 το των δεσποτών έ.) τ ό έ. ύ μ ώ ν eure Güte Phil 4 s . τ ό έ. τ η ς γ λ ώ σ σ η ς α υ τ ώ ν d. Milde ihrer Zunge Î K I 2 1 , 7 . - N e u t r . d e s K o m p . als A d v . (P. Tebt.484 [ca. 14 n], E s t h 3 , 1 3 b . Jos., ant.15,14) έ π ί ε ΐ κ έ σ τ ε ρ ο ν λ α λ ε ϊ ν milder reden Η 4 7 , 2 . * (5) II 585-7; X 2, 1081 (Spicq I, 263-267; S) έ π ι ε ι κ ί α s. έ π ι ε ί κ ε ι α .

έπιζητέω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal C 11,9. TestJob. Ep. Arist. Philo. Jos. Tat. 20,1. Ath. 2,2; R.67, 17) I p f . έ π ε ζ ή τ ο υ ν . Fut. ε π ι ζ η τ ή σ ω (LXX). A o r . 1 έ π ε ζ η τ η σ α . P a s s . A o r . έ π ε ζ η τ η θ η ν ( T o b 2 , 8 Κ) — 1. aufsuchen, suchen — a. eigtl. τ ι ν ά jmdn. (P. Hamb. 27,4 [250 ν] α υ τ ό ν έπεζήτουν και ούχ ηϋρισκον. Jos., ant. 17,295) L k 4 4 2 A G 1219. — b. suchen, erforschen, wissen wollen π ε ρ ί τ η ς θ ε ό τ η τ ο ς nach d. Gottheit forschen H 4 0 , 4 (neb. ερευν ά ν ) . π ε ρ ί τ ω ν μ ο ρ φ ώ ν ω ν έ π ι ζ η τ ε ΐ ς über die Gestalten, nach denen du fragst 1 9 , 1 . ε. τ ι etw. wissen wollen (Philo, spec. leg. 1,46) A G 1939. Η 6 4 , 1 . 9 3 , 1 . — c. untersuchen, verhandeln über (Aristot., eth. Nie. 9, 9,2 p. 1169 b, 13 επιζητείται ποτερον ... ή = es steht zur Debatte, ob ... oder) τ α έ π ι ζ η τ ο ύ μ ε ν α π α ρ ' ύ μ ΐ ν π ρ ά γ μ α τ α die bei euch in Frage stehenden oder umstrittenen Angelegenheiten 1 Kl 1 , 1 . — 2. erstreben — a. wünschen a b s . D g 1 1 , 5 . τί (Diod. S.17,101,6. Jos., ant.6,149.14,407) M t 632 Lk 1230 Rö 117 Phil 417 H b 1114. τ η ν μ έ λ λ ο υ σ α ν π ό λ ι ν 1314 ( v g l . J e s 6 2 , 1 2 ) . ζ ω ή ν D g 1 2 , 6 . M . f l g d . I n f . (Polyb.3, 57,7. Diod.S. 19,8,4. P. Tebt.314,6. TestJob 44,2) A G 137. D g 1 1 , 2 . τί ε π ι ζ η τ ε ί ς ; was wünschst du? Η 6 6 , 1 . — b. verlangen, fordern (Theophr. u.a., auch P. Lille 7,6 [III v], I M a k k 7 , 1 3 ) σ η μ ε ϊ ο ν M t 1239 164 Lk 1129 v.l.* (13) II 898; X 2, 1097f. έπν&ανάτίος, OV (Dionys. Hai. 7,35. Bei 31. Etym. Mag. p.457,40) dem T o d e geweiht, verfallen l K o r 4 9 . * (1) VI 90 έπίθχσίς, ε ω ς , ή (d. Wort seit Pia. Χ., auch Inschr. Pap. LXX. Ep. Arist. Philo. Jos., ant.18,7; vi. 293) d. A u f l e g e n (so Plut.) τ ώ ν χ ε ι ρ ώ ν d. Handauflegung (Philo, leg. all.3,90; spec. leg. 1,203) A G 8 i 8 1TÍ414 2Ti I i H b 6 2 . * (4) VIII 160-2; IX 423; X 2, 1280f. (Spicq I, 268f.; S) έπίΦυμέω (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestJob. Test 12Patr. JosAs 24,18 u. Kod.A 1,8. ApkSed 2,1. ApkMos 6. Ep. Arist. Philo. Jos. Ar. 15,4. Just. Ath. 11,2) I p f . έ π ε θ ύ μ ο υ ν . F u t . έ π ι θ υ μ ή σ ω . A o r . 1 έ π ε θ ύ μ η σ α begehren, verlangen m . G e n . d . e r s t r e b t e n S a c h e (Hdt.2,66. X., mem. 1,6,5. E x 3 4 , 2 4 . Ps 4 4 , 1 2 . S p r 2 3 , 3 . 6 . Ep.Arist.223. TestSal 16,2. ApkMos 6. Jos., ant.12, 309. Just., A l 8,2) S i l b e r , G o l d , G e w ä n d e r A G 2033. e. g u t e S a c h e l T i 3 i . i r d i s c h e D i n g e 2K1 5 , 6 . H 5 0 , 1 1 . P e r s o n e n (v. g e s c h l e c h t l i c h e r B e g i e r d e ) 9 0 , 8 . M . A k k . d e r S a c h e (Teles p.42,12. Diod.S. 37,29,2 τον πλοΟ-

594

έπν&υμητής, OÖ, 0 (Hdt.7,6 u.a., auch LXX. Jos., c. Ap.2,45. Ar.) d. Begehrende, a u c h i m s c h l e c h t e n S i n n (BGU 531 II, 22 [I n] οϋτε ειμί άδικος οϋτε αλλότριων έπιθυμητής [zu άλλοτρ. έπιθυμ. s. Vett. Val. Index III p.397], S p r I , 2 2 ) κ α κ ώ ν nach Schlechtem gierig l K o r 10e ( N u m I I , 3 4 ) . μ η γ ί ν ο υ έ. werde nicht lüstern (im ges c h l e c h t l . s i n n ) D 3 , 3 . * (1) III 172; X 2, 1111 έπν&υμία, ας, ή (seit Vorsokr. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. grBar 1,3. ApkMos 19. Ep.Arist. Philo. Jos. Ar. 8,4. Just. Ath. Mel., P. 50,360.365) d. Verlangen, d. Begierde — 1. a l s v o x m e d i a , w i e ü b e r w i e g e n d in d . Prof a n g r ä z . α ί π ε ρ ί τ α λ ο ι π ά έ. d. anderweitigen Begierden M k 419. έ. π ρ ά ξ ε ω ν π ο λ λ ώ ν Verlangen nach vielerlei Geschäften Η 3 6 , 5 . έ. τ η ς ψ υ χ ή ς d. Verlangen d. Seele Apk 1814. — 2. i m g u t e n S i n n (Diod.S. 11,36,5 έπιθ. τή£ έλευθερίας = nach Freiheit. S p r 1 0 , 2 4 έ. δ ι κ α ί ο υ δ έ κ τ η , δνερ έπιθυμιών grBar 1,3. Jos., c. Ap. 1,111) έ π ι θ υ μ ί α ν ε χ ε ί ν εί'ς τι nach etw. Verlangen haben Phil 123 (έ. εχειν wie Jos., c. Ap. 1,255; έ. εις wie Thu.4,81,2). έ π ι θ υ μ ί ς ι έ π ι θ υ μ ε ϊ ν (s. έ π ι θ υ μ ε ω a. E.) sehnliches Verl. haben Lk22is. εν π ο λ λ ή έ. in heftigem Verlangen lTh2i7. ελπίζει μου ή ψ υ χ ή τ ή έ π ι θ υ μ ί ς ι μ ο υ μ ή π α ρ α λ ε λ ο ι π έ ν α ι τι meinem Wunsche entsprechend nichts ausgelassen zu haben Β 1 7 , 1 . ή έ. κ α ι ή α γ ρ υ π ν ί α 2 1 , 7 . έ. ά γ α θ ή ν κ α ι σεμνήν Η 44,1. — 3. i m ü b l e n S i n n a l s d . Lust n a c h V e r b o t e n e m (s. schon Pia., Phaedo 83 Β ή του ώς άληθως φιλοσόφου ψυχή οϋτως άπεχεται τ. ήδονών τε και έπιθυμιών κτλ. Polystrat. p. 30. Duris [III ν]: 76 fgm. 15 Jac., dann vor allem d. Stoa [EZeller, Philos, d. Griechen III l 4 ,'09,235ff.], etwa Epikt.2,16,45. 2 , 1 8 , 8 f . 3 , 9 , 2 l u.ö. Maxim. Tyr.24,4a μεγιστον ά ν θ ρ ώ π φ κακόν έπιθυμία. Herrn. 1,23.12,4, auch b. Stob. p.444,10 Sc. W s h 4 , 1 2 . Sir 2 3 , 5 . 4 M a k k 1 , 2 2 . 3 , 2 u . ö . ApkMos 19 έ. ... κεφαλή πάσης αμαρτίας. Philo, spec. leg.4,93; leg. all.2,8; vi. cont.74. Jos., bell.7,261; ant.4,143) R ö 7 7 f . J k l l 4 f . 2 P t 14. έ. π ο ν η ρ ά (Χ., mem. 1,2,64. Ar.8,4). Η 2 , 4 . 1 5 , 3 . 1 6 , 4 . 3 8 , 5 . έ. κ α κ ή (Pia., leg. 9 p. 854 A. S p r 1 2 , 1 2 . 2 1 , 2 6 . Just., A I 10,6) Kol 35. V. g e s c h l e c h t l . V e r l a n g e n (schon bei Alcaeus [nach Plut., mor. 525 AB]. Bleitafel v. Hadrumetum 7 bei Dßm., Β S.28 u. Fluchtaf. Nr.5 S.23. PGM 17a,9.21. S u s 8 . 1 1 . 1 4 T h e o d . U.Ö. 3 2 L X X . Jos., ant.4,130.132. Ath.33,1 μέτρον έπιθυμίας ή παιδοποιία. Did., Gen.151,27 άλογος έ.) D 3 , 3 . π ά θ ο ς έ π ι θ υ μ ί α ς l T h 4 s . κ α τ ' έ π ι θ υ μ ί α ν (vgl. Epikt.3, 15,7. M. Ant.2,10,1.2.3. Just., A l l 5,4. Ath.21,1) dem sinnlichen Verlangen entsprechend IPol 5,2. π ρ ο ς έπιθυμ ί α ν τ. α ν θ ρ ώ π ω ν Ó x 8 4 0 , 3 8 (Ps.-Pla., Eryx.2i p . 4 0 l E προς τάς έπιθυμίας το0 σώματος = zur Befriedigung der Be-

έπιΦύω

έπιχατάρατος

gierden des Leibes. - Da das ν in έπιθυμίαν nicht erhal-

Β. nennen Mt 102s. Pass, ó έπικαλούμενος d. den

ten ist, kann es Ox 840,38 auch έπιθυμίας heißen), έ. γυναικός (Da 11,37) Η 36,5.45,1. Plur. (oft LXX.

4,18. Jos., ant. 18,206 u.ö.) AG 1018 1113 1212. Συμεών ó

Ep.Arist.256. Philo) neb. π α θ ή μ α τ α Gal 524. im Laster-

έπικαλούμενος Νίγερ AG13iD (vgl. Diod.S. 17,20,7

595

katalog (vgl. Philo, congr. erud. çrat.172; migr. Abr.60; vi. cont.2) D 5,1. IPt 43. έ. πολλαι άνόητοι viele törichte Begierden lTi 69. νεωτερικαί έ. d. Begierden der Jugend 2Ti 222. κατά τάς ίδιας έ. nach ihren eignen Begierden 4î; vgl. προς τάς ί. έ. Pol 7,1. κατα τάς έ. αύτών API 8,20 (ανομίας Οχ 1602). αί πρότερον έν τη άγνοια έ. d. Β., die euch früher in der Zeit eurer Unwissenheit beherrschten IPt 114. - M. Gen., u. zwar gen. subi. έ. άνθρώπων 42. τ. πατρός ύμών J 844; gen. quai. έ. μιασμοϋ beflekkende Begierde 2Pt 2io; vgl. μιαράς ε. 1 Kl 28,1. βδελυκτάς έ. 30,1. έ. της απάτης trügerische Begierde Eph422. των έ. των ματαίων 2Κ1 19,2; vgl. Η 43,8. έ. των ασεβειών Jdie. έ. της πονηρίας böse Lust Η 1,8. έ. της άσελγείας 15,2; d. Gen. kann auch Ursprungsort und Sitz der έ. angeben έ. των καρδιών a. Β. d. Herzen (Sir 5,2) Rö l24. ττίς καρδίας ... της πονηράς 1 ΚΙ 3,4. έ. τοΰ θνητού σώματος Rö 612 (Ps.Pla., Eryx.21 p.401 E; s. ob. Sextus 448 έπιθυμίαι το0 σώμα-

τος). τής σαρκός Eph2j l J 2 i e 2Pt2ie. Β 10,9. των οφθαλμών 1J 216 ; zur Bez. einer allgem. Zugehörigkeit 217. σαρκικοί έ. (Hippol., Ref. V, 9,22. Did., Gen. 62,3) l p t 2 il. D 1,4. σωματικαί έ. (4Makk 1,32) ebd. κοσμικαί έ. weltliche Lüste Tit 212.2Κ117,3. έ. των έν τφ κόσμφ Pol 5,3. εις έ. so daß Β. entstehen Rö 1314. ποιεΐν τάς έ. nach d. Β. handeln J 844. τελεΐν έ. σαρκός d. Β. des Fleisches vollbringen Gal Sie. ύπακούειν ταΐς έ. den Β. folgen Rö 612. δουλεύειν έ. e. Sklave d. Begierden sein Tit 33; vgl. δούλος επιθυμίας IPol 4,3. αγεσθαι έπιθυμίαις sich von d. Begierden treiben lassen 2Ti 36. πορευεσθαι κατά τάς έ. Jdiò.ie 2Pt 33; έν έπιθυμίαις (Sir 5,2) IPt 4a; ταΐς έ. τοΰ αιώνος τούτου Η 62,3.63,3.66,2.77,3. άναστρέφεσθαι έν ταΐς έ. Eph 23. RAC II, 62-78.** (38) III 168-72; I 318; Χ 2, 1111 (S) έ π ΐ ϋ - ύ ω (seit Aeschyl., auch OGIS 222,37.332,29. Pap. [Mayser 33]. LXX. Hen 19, l) A o r . 1 έ π έ θ υ σ α opfern ( n e b .

όμνύναι) MPol 4.8,2. AG 1413 v.l.* (0) έ π ι χ α θ Ί ζ ω (d. Wort auch Jos., ant. 18,57) Aor. 1 έπεκά-

θισα intr. sich setzen auf, sitzen auf (Plut., Them. 12,1. Gen 31,34. 2Kö 13,29. TestSal 6,IP.) Fut. έπικαθιώ (v.l. Ez 32,4). Aor. 1 έπεκάθισα (LXX). έπάνω τινός auf etw. Mt 217 (έπικαθίσας Just., D.53,2). D i e L A έπ-

εκάθισαν έπάνω αύτόν (Κ [Korr. f. έκάθισαν] u.a.) würde d. Verbum d. trans. Bed. geben setzen auf (Hippokr., art.78 τινά έπί τι, ebenso 3 K ö

1,38.44.

Ez

32,4).* (1) έπιχαΦυπνόω (Hapaxlegomenon) einschlafen τινί über etw. ταΐς άμαρτιαις Β 4,13.* (0) έ π ι χ α ί ω (d. Wort mit Tmesis schon bei Homer, auch Sb

6720,4) Plsqpf. έπεκεκαύκειν versengen v. d. Sonne (Pia., ep.7 p.340D οί τά σώματα ύπό τ. ήλίου έπικεκαυμενοι, ebenso Dio Chrys.53 [70], 2. Vgl. Polyb.38,8,7) abs. darauf

brennen Η 78,6.* (0) έπικαλέω (m. Tmesis schon bei Homer, sonst seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. Test 12Patr. JosAs. ParJer 7,30. AkrEz PI v.17. Ep. Arist. Jos. Just. Ath. [4,1 u.ö. „vorwer-

Beinamen

hat

596

(Socrat., ep.21,3. Diod.S. 3,84,1. Diog. L.

Κλειτος ό Μέλας έπικαλούμενος). Lk 223 v.l. AG 1522 t.r. Dafür Ó έπικληθείς (Diog. L.5,58 von Straton v. Lamps.: φυσικός έπικληθείς. Jos., bell. 1,60; ant. 13,103. Just., D. 106,3. Ath.28,4) Mt 103 v.l. AG 43« 122s. EEb Nr.34 Z I . 5 9 . δς έπικαλεΐται AG 105.32. δς έπεκλήθη (Jos., ant. 13,218.

271) l23.( Ίοϋστον τον έπικληθέντα Βαρσαβάν Pa ( 2 , 9 ) . ούκ έπαισχύνεται θεός έπικαλεΐσθαι αύτών sich ihren Gott nennen zu lassen Hb Hie. — ß. In Verb. m. ονομα steht das Pass, unter Anwendung atl. Redeweise in έπικαλεΐται το ονομά τίνος έπί τινα d. Name jmds. wird über jmdm. genannt, um diesen als jenes Eigentum zu bezeichnen (v. Namen Gottes 2Kö 6,2. 3Kö 8,43. Jer 7,30.14,9 u.o.) AG 15i7 (Am 9,12, auch 2Ch 7,14). το καλόν ονομα το έπικλτίθέν έφ' ύμάς Jk 27; vgl. Η 72,4. Ähnlich oí έπικαλούμενοι τ. ονόματι αύτοϋ d. mit seinem Namen Benannten 91,3 (vgl. Jes 43,7). — 2. M e d . zu seinen Gunsten herbeirufen, für sich an-

rufen — a. jurist. 1.1. — α. τινά μάρτυρα jmdn. zum Zeugen anrufen (Pia., leg. 2 p.664C) 2Kor I23 (θεούς έπικαλεΐσθαι μάρτυρας: Polyb. 11,6,4. Heliod. 1,25,1. Jos., ant. 1, 243). — ß. appellieren τινά an jmdn. (vgl. Plut., Marceil. 2,7;

Tib. Gracch.16,1) Καίσαρα an d. Kaiser appellieren AG 2511 f. 2632 2819. Dafür τον Σεβαστόν 252s. M. flgd. Inf. τοΰ δε Παύλου έπικαλεσαμένου τηρηθηναι αύτόν εις τήν τοϋ Σεβαστού διάγνωσιν da Ρ. Berufung einlegte, damit er für die Entscheidung des Kaisers zurückgestellt werde 2521. — b. v. A n r u f e n d e r G ö t t e r (έ. τούς θεούς seit Hdt., auch X., Cyr.7,1,35. Pia., Tim.27C. Polyb. 15,1,13. Diod.S. 5, 49,5 Anrufen der Götter durch die Eingeweihten. Epikt.2, 7,12.3,21,12 u.ö. Herm.16,3. OGIS 194,18 [I v], Rachegeb. v. Rheneia 1 [Dßm., LO 352 ff. SIG 1181]. P. Oxy. 1380,153 [Anf.II n]. 886,10 [III n], PGM 3,8.43.4,1182.1217.1345. 13,138.270. LXX. PsSal 2,36 U.Ö. JosAs 25,7. Ep.Arist. 17. 193.226. Jos., ant.4,222 u.ö.) έπικαλεΐσθαι τ. κύριον

( l K ö 12,17 f. 2 K ö 22,7. PsSal 9,6). RÖIO12 2TÌ 222.

1K1 52,3 (Ps 49,15). 57,5 (Spr 1,28). 60,4. Dafür έπικαλεΐσθαι το όνομα κυρίου (Gen 13,4.21,33 u.ö. PsSal 15,1. Jos., bell.5,438. PGM 1,161.4,1209.1609.1811. 13,871) AG 221 (Jo 3,5). 914.21 2216 RÖIO13 (Jo 3,5). l K o r l 2 . 1K1 6 4 , 1 . A b s . (Ps 4 , 2 ) Rö 10i4 AG 759. εί

πατέρα έπικαλεΐσθε wenn ihr (ihn) als Vater anruft IPt 117.* (30) III 498-501; X 2, 1127-31 (Spicq III, 286-91)

έπιχάλυμμα, ατός, τό (d. Wort seit Aristot., auch LXX) d. Decke έ. τής κακίας Deckmantel der Schlechtigkeit IPt 216 (Menand., fgm. 84 Kö. πλούτος δε πολλών έπικάλυμμ' έστί κακών).* (1) έ π ι χ α λ ύ π τ ω (seit Hes., auch LXX. Hen 10,5. Philo, leg. all. 2,58. Jos., ant. 12,241. Just., D.68,6 u. 130,1 έπικεκαλυμμένως. P.Fuad 203,11) Fut. έπικαλύψω. Aor. 1 έπεκάλυψα (LXX). Pass. Pf. Ptz. έπικεκαλυμμένος (2Kö

15,30). Aor. 1 έπεκαλύφθην verhüllen, bedecken ών έπεκαλύφθησαν αί άμαρτιαι deren Sünden bedeckt sind Rö 47. 1K1 50,6 (beidemal Ps 31,1).* (l) έπιχαταλλάσσομαι (Hapaxl.) Aor. 2 έπικατηλλάγ η ν τινι sich mit jmdm. aussöhnen 1 Kl 48,1 .* (0)

fen"]) Aor. 1 έπεκάλεσα. Med. Fut. έπικαλεσομαι.

Aor. 1 έπεκαλεσάμην. Pass. Pf. έπικέκλημαι; Ptz. έπικεκλημενος. Plsqpf. 3.Sg. έπεκέκλητο. Aor. 1 έπεκλήθην. Fut. 3. Sg. έπικληθήσεται (LXX) — 1. A k t . u . P a s s . — a. anrufen, herbeirufen (d. Gottheit seit Hdt.2,39.3,8) 1K1 3 9 , 7 ( H i 5 , 1 ) . — b. benennen,

nennen — α. einen Beinamen

geben (seit X. Pia., auch

OGIS 603,10. P. Fay. 12,1. P. Tebt.399,15 u.ö. IMakk 2,2)

τινά τι: τον οίκοδεσπότην Βεελζεβούλ d. Hausherrn

έπικατάρατος, OV (Inschr. aus Euböa SIG 1240,2 [II n] u. Halikarnaß CIG 2664 [II/III nj. Vita Aesopi I c.3 έπικατάρατε. Schol. zu Soph., A,nt.867 p.258 Papag. [1888]. LXX. Philo, leg. all.3,111.113. Hen 102,3. TestSal 20,6P. ApkMos. Dßm., LO 74 f.) verflucht έ. πάς δς ... jeder ist verflucht, der Gal 3io ( D t 27,26. Just., D.89,2.96,1). 13. (Neb. παραράτης τοϋ νόμου. Ggs. μακάριος) Lk64D = Agr 8. ε. ό εις Β 7,7; vgl. 7,9. V. Fischen, die ν. Fluch ge-

597

έπιλανΦάνομαι

έπίχειμαι

598

troffen in der Meerestiefe leben müssen 10,5.* (2) I

Fem. έπικριθεΐσαν (3Makk 4,2) beschließen, entschei-

452; X 2, 989 f.

den m. flgd. acc. c. inf. (SIG 1109,71) έπέκρινεν γενέ-

σθαι το αίτημα αύτών er entschied, daß ihrem Verέπίχειμαι

(seit H o m e r , auch Inschr. Pap. LXX. TestSal 5,12 L. TestJob 51,2 [„dabei sein"]. JosAs 11,1. ApkSo. Ep. Arist. Jos. Ar.7,3. Just.) Ipf. έπεκείμην — 1. eigtl. daraufliegen έπί τινι auf etw. (Paus. 5,10,2) v . e. Stein J 1138. έπι τίνος auf etw. (Cass. Dio 67,16. Herrn. 1,13 b) v. d. Ehernen Schlange Β 12,7. τα στό-

ματα αύτών έπικείμενα τφ υδατι και μή πίνοντα (ich sah, wie) ihre (der Ziegen) Mäuler an das Wasser gesetzt waren, ohne daß sie tranken PrJk 18,3.

Abs. όψάριον έπικείμενον (über dem Feuer) liegender Fisch J 2 1 9 (vgl. P. Tebt.47,25 [113 ν). P. G r e n f . I I 57,9 τ. έπικειμενην σ π ο ρ ά ν . 2Makk 1,21).

langen stattgegeben

werden Lk 2324. - Zu έπίκριμα „De-

kret" vgl. Stroux-Wenger, Die Augustus-Inschrift auf d e m Marktplatz von Kyrene: ABayer. A 34,2 ('28) 2 S. 56.68.* (1) VI 638

έπιλαμβάνομαι (in uns. Lit., wie LXX u. TestJos 8,2, nur Med., das seit Hdt. im Gebr., a u c h Inschr. Pap. Philo, s o m n . 2 , 68. Jos., bell.6,232. Just.) Fut. έπιλήψομαι (LXX). Aor. 2 έπελαβόμην. Pf. Ptz. Fem. έπειλημμένη (Gen 25,26) — 1. eigtl. sich halten an, ergreifen, a u c h gewalttätig anpacken m. flgd. Gen. ( H d t . 6 , 1 1 4 u . a . LXX) der Pers. ( L a u d . T h e r a p . 2 4 έ π ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι τοϋ α ν δ ρ ό ς . 2 K ö

13,11.

ν. d e m G e p r ä g e auf

Jes 3,6) Mt 1431 Lk2326 v.l. AG 1719 21 30.33; d e r Sa-

— b. anliegen, zusetzen, (bedrängen m. Dat. der

14,13. Jos., ant.9,180) Mk 823 AG 2319; bildl. Hb 89 (Jer

— 2. iìbertr. — a. daraufliegen

e. Münze IMg 5,2.

che

(LXX)

της χειρός τίνος

(vgl. Pia., Prot. 335 C.

Sach

(X., an. 4,3,7. Arrian, a n a b . 1,14,5. Aesop, fab. 140P. = Hi 19,3.21,27. Jos., ant.6,334 u . ö . ) Lk5l. έπέκείν-

38,32). M. flgd. Gen. d. Pers. u. d. Sache, an der die Pers. ergriffen wird (X., an. 4,7,12 έ. α ύ τ ο ϋ της ϊ τ υ ο ς .

το φωναΐς μεγάλαις sie bedrängten (ihn) mit lautem

Diod.S. 17,30,4. Epikt. 1,29,33. B e l 3 6 L X X . TestJos 8,2) H 10,4 (Plut., mor. 207 C έ π ι λ α β ό μ ε ν ο ς α ύ τ ο ϋ της χειρός), αύτοϋ τής πήρας

Pers. 249 H.

Geschrei 2323 (vgl. H d t . 5 , 1 0 4 , 2 . Jos., ant. 18,184 π ο λ λ φ μάλλ ο ν έπεκειτο άξιων. Auch 20,110). - χειμώνος έπίκεΐμένου da (uns) ein Sturm zusetzte AG 2720 (vgl. Plut., Timol.28,7. W s n 1 7 , 2 0 v . l . ) . — c. o b l i e g e n , a u f e r l e g t s e i n (Lucían, calumn. 17 u. Ar. 7,3 θ ά ν α τ ο ς . I M a k k 6 , 5 7 . Just., D . 5 3 , 4 τ ο ν . . . ν ό μ ο ν έπικείμ ε ν ο ν εχετε. TestJob 15,3 u. Just., A I 12,3 τα έπικείμενα) δ ι -

καιώματα επικείμενα auferlegte Rechtssatzungen Hb 9 ίο. ανάγκη μοι έπίκειται mir ist e. Zwang auferlegt (vgl. Ii.6,459. O r . S i b . 3 , 5 7 2 ) IKor 9i6. άγων ήμϊν επίκειται e. Kampf ist uns auferlegt 1 Kl 7,1. διακονίαι ε π ί κ ε ι ν τ α ι τ ι ν ι Dienstleistungen

sind jmdm.

auferlegt

40,5. ίνα μή κατέξω τα προστεταγμένα και έπικίμ ε ν α damit ich nicht das, was mir aufgetragen ist und was mir obliegt, aufhalte API 7,15. S c h w ä c h e r : bevorstehen (Achilles Tat. 2,16,2) ό τοκετός μοι έπίκειται d. Gebären

(Bild d. bevorstehenden Qualen) steht

mir

be-

vor IRö 6,1. τούτοις επίκειται μετάνοια diesen steht eine Buße offen Η 73,2 v.l. μέγας επίκειται πιρασμός eine große Versuchung steht bevor A P I 8 , 2 2 . * (7) III 655

έπικέλλω Aor. 1 έπέκειλα 1.1. d. Schifferspr. landen έ. την vaöv (vgl. Od.9,148) d. Schiff lassen AG 2741 (v.l. έπώκειλαν).* (i)

auflaufen

έπικερδαίνω (Plut., Fiam.3,2. C a s s . D i o 36,12) noch h i n z u g e w i n n e n M t 2 5 2 0 v . l . 22 v . l . * (0) έπιχεφάλαιον, ου, tó die Kopfsteuer (Aristot., oec.2 p. 1346a,4. Pap.) M k 1 2 i 4 v . l . ( f ü r κ ή ν σ ο ν ) . * (0) 'Επικούρειος, ου, Ó

( N u m e n i u s [s. zu σ τ ρ ε β λ ό ω 2] 1,3 p. 63. Alciphr.3,19,3. Diog. L. 10,3.31. S I G 1227 φ ι λ ό σ ο φ ο ς 'Επικούρειος. Inscr. R o m . IV 997. Jos., ant. 10,277.19,32. Just., A11 15,3. Ζ. Schreibung [-ριος T. H. S] W-S. § 5,13 e ; vgl. Philo, poster. Cai. 2) d. Epikureer, zur Schule Epikurs gehörig A G 1718. Haenchen '77 S.497. WdeWitt, E. a n d his philosophy. '54. R A C V, 681-819.* (1)

έπικουρία, ας, ή (seit Trag. Hdt., auch D i o d . S . 1,90,2. A p p i a n , Syr.37 § 192 θεών έ. SIG 1015,24 [III ν], P. Flor.382, 40. W s h 1 3 , 1 8 . Philo, spec. leg. 1,298 του θεού. Jos., ant. 1, 281 ή έμή [= θεοϋ] έπ. 20,56) d. Hilfe επικουρίας τυχών της άπό θεοϋ ich fand Η. bei Gott AG 2 6 2 2 (Jos., ant. 2,94 έπικουρίας τυγχάνειν).* (1)

έπιχράζω jmdn.

ihn am Ranzen Η 87,5. M. Akk. d. Pers. (vgl. Pia., Mehrfach, wo d. Wort den Akk. zu regieren scheint, ist d. Kasus durch d. Verbum finit, bedingt: Lk 144 AG 927 1619 1817. leg.6 p . 7 7 9 C ) Lk947 2 3 26.

— 2. iibertr. — a. fassen m. d o p p e l t . G e n . (vgl. ob. l) jmdn. an etw. α ύ τ ο ϋ λ ό γ ο υ ihn bei einem Wort Lk202o; dafür α ύ τ ο ϋ φ ή μ α τ ο ς 2026. — b. erfassen, um sich anzueignen, ergreifen ( H d t . 1,127,1.5,23,2, auch Polyb.6,50,6.15',8,12.

Spr 4,13)

της

αιωνίου

lTi 612; vgl. 619. — c. sich annehmen τ ι ν ό ς

ζωής

jmas.

(Schol. z. Aeschyl., Pers. 742. S i r 4 , 1 1 ) α γ γ έ λ ω ν , σ π έ ρ μ α τ ο ς ' Α β ρ α ά μ H b 216.* (19) IV 9 f . ; Χ 2, 1154

έπιλάμπω Fut. 3.Sg. έπιλάμψει (Jes 4,2). Aor. 1 έπέλαμψα aufleuchten, erstrahlen (seit H o m e r , auch Inschr. P G M 3,135. L X X . Philo) — 1. eigtl. (Dio Chrys.71 [21], 14) A G 1 2 7 Ö (von e. göttl. Licht Jambl., myst.3,2 φ ω τ ό ς έ π ι λ ά μ ψ α ν τ ο ^ ) .

— 2. übertr. ν. Erbarmen Gottes όταν έπιλάμψη

(Apollon. R h o d . 1,1362.2,352 u.ö.) a n s L a n d treiben l a s s e n ,

(„dabei

μου της χειρός mich an d. Hand

(Lucían, A n a c h . 16. Pollux 5,85. TestSal 2 6 , 9 H rufen"]) drohend schreien κατά τίνος gegen AG I 6 3 9 v.l. M. flgd. dir. Rede 2819 v.l.* (0)

έπιχρίνω

(seit Pia., auch Inschr. Pap. L X X . Philo. Jos., bell.6,416; ant. 14,192) Aor. 1 επέκρινα. Pass. Aor. Ptz.

τ ό έ λ ε ο ς τ ο ϋ κ υ ρ ί ο υ wenn d. Erbarmen d. Herrn aufleuchten wird H 53,2 (Jes 4 , 2 ν. G o t t ; Wsh 5 , 6 von

d. Gerechtigkeit. Proclus, Theol. 185 p. 162,4 τ ό θ ε ί ο ν φ ω ς ά ν ω θ ε ν έ π ι λ ά μ π ο ν . In d. Inschr. 1.1. f ü r d. „ A u f l e u c h t e n " d. göttlich verehrten Herrschers: S I G 814,34.900,26; O G I S 669,7. Ebenso P. Osi. 126,5 [161 n ] ) . * (0) έπίλαν&άνομαΐ (seit H o m e r , auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 43,10. Test 12Patr. A p k M o s 31. Philo. Jos. Just., D. 63,5 [zu Ps 44,11]) Fut. έπιλήσομαι (LXX). Aor. 2 έπελαθόμην. Pf. (auch mit pass. Bed., K ü h n e r - G . I S. 120) έπΐλέλησμαι. Pass. Aor. έπελήσθην. Fut. έπιλησθησομαι (LXX) — 1. eigtl. v e r g e s s e n m i t G e n . (klass., auch LXX. Philo. Jos.) der Pers. (vgl. auch PSI 353,16. Gen 40,23. Dt 6,12 u . ö . A p k M o s 31) 1K1 35,11 (Ps 49,22). Β 10,3. Η 64,2. PrJk 13,2.15,3. Mit Gen. d. Sache ( D i o d . S . 4,61,6. O G I S 116,15. Herrn. 10,6. Ps 105,13.118,16. IMakk 1 , 4 9 . 2 M a k k 2 , 2 . Jos., bell.6,107; ant.2,327.10,195) H 21,2. PrJk 12,2. Mit flgd. Akk. d. Sache ( H d t . 3 , 4 6 u.a., auch U P Z 61,10 [161 vj. P. Lond.964. P. Oxy.744,12. 1489,3. LXX) τα οπίσω das, was dahinten liegt Phil 313. τάς έντολάς Η 62,2. Mit flgd. Inf. (Hyperid. 2,8. Aelian, v.h. 3,31) Mt 165 Mk 814. Mit flgd. Οτι (Jos., c. Ap. 1,230) 1K1 46,7. Mit flgd. indir. Frage όποιος ήν

wie beschaffen er war Jk I24. - Η 65,3. — 2. uneigtl. übersehen, vernachlässigen, sich nicht kümmern m. Gen. d. Sache ( D i o d . S . 4,64,1 έ π ι λ α θ ό μ ε ν ο ς τοϋ χ ρ η σ μ ο ύ = er schlug den Orakelspruch in den Wind. P s

9,13.73,19.23) τοϋ έργου ύμών Hb 6ίο. έπιλάθου τ ο ϋ π λ ο ύ τ ο υ κ α ι τ ο ϋ κ ά λ λ ο υ ς σ ο υ denke nicht mehr an deinen Reichtum und deine Schönheit API 2,21. Negiert auf etw. bedacht sein (X., Ages.2,13 τ ο ϋ θ ε ί ο υ )

έπιλέγω

έπιμένω

της φιλοξενίας 132. της εύποιΐας, κοινωνίας 13ιβ. Pass. (vgl. Jes 23,16) έν έξ αύτών ούκ εστίν έπιλελησμένον ένώπιον του θεοϋ keins von ihnen ist bei Gott übersehen Lk 126.* (8)

έ π ι μ α ρ τ υ ρ έ ω bezeugen (Pia., Cratyl.397A. Lucían, Alex.42. Plut., Lys.22,9 u.ö. P. Lond. 1692a, 19 [VI n). Jos., ant.7,349. Tat.3,3 „zustimmen". Ath., R.77,21) m . f l g d . a c c . C. inf. l P t 5 l 2 . * (1) IV 514-7; X 2, 1169-72

έ π ι λ έ γ ω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal C 12,6. TestAbr A 13 S.92,6. Ep.Arist. ApkMos 2. Jos. Just.

έπιμέλεΐα, ας, ή (seit Hdt. sehr gebräuchl., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D 3,8. Ep.Arist. Philo. Jos. Ath., R.61,15 u. ö.) d. Fürsorge, d. Pflege, d. Sorgfalt έ π ι μ ε λ ε ί α ς τ υ χ ε ί ν Pflege finden (Isokr. 6,154.7,37. Athen. 13,56 p.589C. P. Oxy.58,22 αί ταμιακοί ούσίαι της προσηκούσης έπιμελείας τεύξονται. Philo, spec. leg.3,106. Jos., ant.2,236) AG 273. έ ν

599

Tat. Ath.) Fut. έπιλέξω. Aor. 1 επέλεξα (LXX). Med. Aor. 1 έπελεξάμην. Pass. Pf. Ptz. έπιλελεγμέναις (IMakk 12,41). Aor. Inf. έπιλεχθηναι (Ath.22,6) — 1. Akt. u. Pass, mit e. Beinamen versehen, (zusätzl.) nennen (Pia., leg. 3 p.700B). Pass. (ApkMos 2 Άμιλαβές τοΟ έπιλεγομένου "Αβελ. Jos., ant. 13,285 Πτολεμαϊον tòv Λάθουρον έπιλεγόμενον) 'Ραάβ ή έπιλεγομένη πόρνη

die e. Hure genannt wird 1 Kl 12,1 (über d. LA vgl. Knopf, Hdb. z. St.). κολυμβήθρα ή έπιλεγομένη Έβραϊστί Βηθζαθά d. auf hebräisch Β. heißt J 52. ό είρηναρχος ... 'Ηρώδης έπιλεγόμενος d. Herodes hieß Μ P o l 6 , 2 (vgl. TestAbr A 13 S. 92,6 υιός "Αδάμ ... ό έ. "Αβελ). — 2. M e d . sich auswählen τ ι ν ά jmdn. AG 1540 (vgl. Hdt.3,157. Thu.7,19,3. Diod.S. 3,74,2.14,12,3. lEsr 9,16. IMakk 12,45. ParJer 9,20. Ep.Arist.39.46. Jos., ant.4,28. Tat. 12,3 της ϋλης ... τό ελαττον). ώς έπιλέξαι α ύ τ ό ν έκ

των φυλών ιβ ανδρας API 8,34.* (2) (S) έπιλείπω (d. Wort seit Theognis. Hdt.) Fut. έπιλείψω verlassen, daher Objektsakk. auch bei d. Bed. ausgehen, fehlen έπιλείψει με ό χρόνος d. Zeit würde mir fehlen H b 1132 (Isokr. 1,11 έπιλίποι δ' αν ήμας ό πάς χρόνος. 6,81.8,56. Demosth. 18,296. Dionys. Hal., comp. verb. 4. Athen. 5 p.220F. Philo, sacr. Abel.27. Jos., ant.8,323 u.a. Ath.14,2).* (1)

έπιλείχω (Longus, past. 1,24,4 ist έπιλείχω Konjektur ohne Anhalt an d. Überlieferung) I p f . έ π έ λ ε ί χ ο ν belecken τα ελκη d. Geschwüre Lk I621 (vgl. 3Kö 22,38 έξέλειξαν οί κύνες τ ό αιμα). Vgl. λείχω, άπο-, περιλείχω* (1) έπιλησμονή, ής, ή (Cratinus Com. [V ν], fgm.410K. Inschr.: WDFerguson, The Legal Terms common to the Macedon Inscr. and the NT 13,57. Sir 1 1 , 2 7 ) d. Vergeßlichkeit

ακροατής έπιλησμονής e. vergeßlicher Hörer Jk 125.* (i)

έπίλοίπος, OV (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Just.) übrig τον έ. χρόνον d. noch übrige Zeit (Hdt. 2,13. Theopomp: 115 fgm.287 Jac. u.a.) l P t 4 2 (vgl. 3Makk 3,26. P. Petr.il 13,19,4 tòv έ. βίον). - Subst.

τα έπίλοιπα

d.

Übrige, d. Rest (Hdt.4,154. Da7,7.19 Theod. Just.) Lk 2443 v.l.* (1)

έπίλυσίς, εως, ή (d. Wort seit Aeschyl., auch Inschr. Pap.) d. Auflösung, d. Deutung (so Sext. Emp., Pyrrh.2,246. Vett. Val.221,9.330,10. Heliod. 1,18,2 όνειράτων έπίλυσις. A q . G e n 4 0 , 8 . Philo, vi. cont.75, ZI.8 v.l. Klemens Al., Paed. 2,1,14) πάσα προφητεία ιδίας έπιλύσεως ού γίνεται 2Pt Ι20 (γίνομαι II 2a u. ϊδιος 1 a β. - Ps.-Callisth.2,1,5 beschwert sich Stasagoras über die ihm ungünstige Deutung eines Vorzeichens durch die Prophetin mit d. Worten: σύ σεαυτή έπέλυσας τό σημεΐον = du hast dem Vorzeichen deine eigene Deutung gegeben). V. d. Deutung e. Gleich-

nisses Η 58,1.59,8.60,1.77,1.90,9.93,7.* (1) IV 338f.; X 2, 1165 f.

έπιλύω (seit Pia., auch IG IV2 1,77,18. Pap.) Ipf. έπέλυον. Pass. Fut. 1 έπιλυθήσομαι auflösen übertr. — 1. deuten, erklären (Sext. Emp., Pyrrh.2,246. Vett. Val. 173,6. Athen. 10 p.449E. A q . G e n 4 0 , 8 . 4 1 , 8 . 1 2 . Philo, agr. 16. Jos., ant.8,167 [Med.]) τινί τι jmdm. etw. Gleich-

nisse Mk434. Η 56,1 f.57,2f.58,1.72,3.87,5.88,9. — 2. entscheiden, klären e. S t r e i t f a l l AG 1939.* (2) IV 338f.; X 2, 1165f.

600

πάση έ. σαρκική και πνευματική mit aller fleischlichen und geistlichen Sorgfalt IPoì 1,2 (vgl. Diod.S. 14, 84,2 επιμέλεια του σώματος = Sorgfalt für den Leib).* (1) III 158; IX 669 (Spicq I, 270-273 u. 71) έ π ι μ ε λ έ ο μ α ι (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D 4,15. Just., D. 1,4. Ath.23,5 [Piaton, Phaedr.246 E]) pass.

Dep. Fut. έπιμελήσομαι. Aor. 1 έπεμελήθην; Imp. έ π ι μ ε λ ή θ η τ ι sorgen m . d . G e n . (seit Hdt., auch Herrn. 10,

22b. Gen 44,21. Sir 30,25. Philo. Jos., ant. 1,53.8,297. Just., D. 1,4) τ ι ν ό ς für jmdn.

o d . etw. Lk 1034Γ. ITi 3s.

πίστεως, έλπίδος Agr 7.* (3) (Spicq 1, 273 ff. u. 69ff.) έπιμελής, ές eifrig, sorglich (so akt. b. Aristoph. X. Pia. u.a., auch Inschr. Pap. TestSal 5,6. Ep.Arist.93. Philo. Jos., c. Ap. 1,163) Pol 5 , 2 . * (0) έπιμελώς (seit X. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. ViJes 5 ['S. 70,2 Schermann). Ep.Arist.81. Philo. Jos., ant. 12,318.17,12) Adv. ν. έπιμελής sorgfältig, eifrig ζητειν genau suchen Lk 158. έκζητεΐν έ. Η 11,5. πυνθάνεσθαι Dg 1. κατανοεΐν genau betrachten Η 68,5. καθαρίζειν έ. 84,2. ένστερνί£εσθαι 1 ΚΙ 2,1. φυλάσσειν έ. Dg 7,1. τελειν διακονιαν έ. e. Dienst sorgfältig verrichten Η 46,3.* (1) (Spicq I, 276) έπιμένω (seit Homer, auch Inschr. Pap. Ex 12,39. Test Sal 1,1 [HI], Test 12Patr. JosAs 23,12. Jos. Just.) I p f . έ π έ μ ε vov. Fut. έπιμενώ. Aor. 1 έπέμεινα bleiben — 1. eigtl. εν Έφέσω IKor 16g (vgl. P. Lond.897,12 [84 n] έν 'Αλεξάνδρεια έπιμένειν. P. Fay. 296). αύτοΰ dortselbst AG 214. M. genauerer Zeitangabe (Jos., bell.2,545 ενθα δύο ή μέρας έπ.; vi. 47) ebd. έ. ημέρας τινάς einige Tage dableiben 1048. ημέρας πλειους (Jos., ant. 16,15) 21 io. ήμέρας τρεις 2812. ημέρας έπτα 2814. ή μέρας δεκαπέντε Gal Ite. έ. χρονον τινά einige Zeit IKor 167. πρός τινα beijmam. ebd. Gal 1 is. παρά τινι AG 2814. έπί τινι (Χ., an.7,2,1) ebd. v.l. Μ . Dat. (P. Ryl. 153,3 [II n]. 239,9) ασκυλτον έ. τη πυρςί unbewegt auf d. Scheiterhaufen bleiben MPol 13,3. έν τη σαρκί am Leben bleiben Phil 124. — 2. übertr. bei etw. bleiben, verharren m . D a t . (X., oec. 14,7 τφ μή άδικεϊν; Hell.3,4,6. Aelian, v.h. 10,15. SIG 1243,26 έ. tfl αύθαδίςι. P. Oxy.237 VI, 18 tfl αύηί άπονοίςι. P. Tebt.424,4. Jos., vi. 143. TestLevi 4,1 τ. άδικίαις; vgl. Just., A l l 68,2 xf| άδικίςι. JosAs 23,12 τη βουλή) τ ή ά μ α ρ τ ί ζ ΐ bei d.

Sünde Rö6i. τη πίστει Kol Ι23. τή απιστιςι Rö 1123. ταις ήδοναΐς Η 74,5.75,4. ταΐς πράξεσι 97,4. τή έπιθυμίςι 103,2. αύτοΐς (auf ταύτα, τούτοις ITi 4is bezüglich; vgl. Jos., ant. 8,190) ITi 416. έ. τή χρηστότητι im Bereich der (göttl.) Güte verharren Rö 1122. τή πορνείςι Η 29,5; vgl. 6. έν τή άληθείςι 14,2. M. flgd. Ptz. dabeibleiben, etw. zu tun, hartnäckig fortfahren (Pia., Meno 93 D. Menand., Her.35 Kö. επιμένει τό χρέος άπεργαζόμενος. Comutus 17 p.31,11. P. Oxy.237 VI, 18 [186 n] έπιμενει ένυβρίζων μοι. 128,7 έ. λέγων) έ. κρούων

AG 12 ιβ. έπέμενον έρωτώντες αύτόν sie fragten ihn hartnäckig weiter J 8 7 ; vgl. 2K1 10,5. έ. έως τέλους λειτουργούντες Η 104,3. Etw. anders έπιμένοντος πάλιν αυτοΰ και λέγοντος Μ Pol 10,1. Ohne Ptz. in gleicher Bed. 8,2. Ebenso abs. dabeibleiben, verharren Η 65,7. έπιμενόντων των ζητούντων αύτόν als die ihn Suchenden nicht abließen MPol 6,1.* (17)

601

έπίμονος

έπιπίπτω

έπίμονος, OV (KJearch, fgm.24 p. 17,15. Polyb.6,43,2 άκμαί. Plut., mor. p . l 6 6 C κολαστήριον. SIG 679,80 [143 ν]. Sym. Dt 28,59. Philo, ebr.21) dauernd, bleibend ή σ τ ά -

nötig (im Anschluß an Orígenes. Chrys. Hieronymus etwa Beza. Tholuck. HEwald. Bleek. Weizsäcker. BWeiß. HCremer. Billerb. I 420. HBourgoin, Biblica 6 0 , ' 7 9 , 9 1 - 9 6 |

σις d. Zwist ist dauernd Î K I 46,9. ή έ. κ ό λ α σ ι ς d. lange anhaltende Folterung M Pol 2,4.* (0)

— 2. H y p o s t a s i e r u n g von έπί τ ή ν ο υ σ α ν sc. ήμέρ α ν für den betreffenden (Tag) (vgl. Thu. 1,2,2 της καθ'

έπινεύω

(seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Ath.37,1)

Aor. 1 έ π έ ν ε υ σ α zunicken, (durch N i c k e n ) seine Einwilligung geben ούκ έ π έ ν ε υ σ ε ν er willigte nicht ein (P. Ryl. 119,21 [I n] ; vgl. Philo, migr. Abr. 111. Jos., vi. 124)

AG 1820.* (1)

έπινοέω (seit Hdt. Aristoph., auch Inschr. Pap. LXX. Test Sai 20,10P. AkrEz [Epiph 70,7], Ep.Arist. Philo. Jos., bell.3, 190; ant. 17,37) Aor. 1 έ π ε ν ό η σ α . Pass. Aor. 3.Sg. έπεν ο ή θ η (Wsh 14,14) wahrnehmen etw. U n e r w ü n s c h t e s κ α τ ά τ ί ν ο ς an jmdm. Î K I 39,4 (Hi 4,18). τί π ε ρ ί τίν ο ς etw. in Bezug auf etw. ο ύ δ έ ν έ π ι ν ο ε ΐ ς π ε ρ ί α ύ τ ώ ν ; du nimmst also nichts an ihnen wahr? Η 8 6 , 1 . - ECEOwen, έπινοέω, έπίνοια and allied Words: JThSt 35,'34,368-76.* (0) (S)

έπίνοια, ας, ή (Trag. Vorsokr. Thu., auch SIG 902,5; OGIS 580,7. P. Oxy.237 VII, 35.1468,5. LXX. TestJos 5,2.3. Ep.Arist. Philo. Jos., bell.4,356; vi.223 u.ö. Or.Sib.5,81. Tat.) d. Gedanke (Thu.3,46,6 u.a. W s h 6 , 1 6 . 9 , 1 4 . 2 M a k k 1 2 , 4 5 ) θ ν η τ ή έ. D g 7 , 1 (vgl. Philo, mut. nom.219 ανθρω-

πινή έ.). d. Einfall (X., Cyr.2,3,19 u.a. 4 M a k k 17,2) neb. φ ρ ο ν τ ί ς 5,3. ή έ. της κ α ρ δ ί α ς σ ο υ d. Einfall deines Herzens AG 822.* (1) (S) έπινομή, f j ç , ή (nur zu belegen als d. fen

Umsichgrei-

V. F e u e r U . ä . [Plut., Alex.35,4. Aelian, n.a. 12,32], d.

Beweidung [Pap.] u. b. Mediz. als d. An-, Umlegen d. Verbandes) wohl d. Auftrag, d. Anweisung μ ε τ α ξ ύ έπιν ο μ ή ν δ ε δ ώ κ α σ ι ν (v.l. έ δ ω κ α ν ) sie gaben hernach Auftrag 1K1 44,2 . D a b e i wird d a s von K o d . Alex, bezeugte έ π ι ν ο μ ή von έ π ι ν έ μ ω „zuteilen", „zuweisen" hergeleitet (s. K n o p f z. St.). A u c h d e r Lateiner (legem) scheint d. Wort gelesen u. ä h n l i c h gedeutet zu h a b e n . D. j ü n g e r e griech. Hs. hat έ π ι δ ο μ ή ν . D. Syrer setzt έπί δ ο κ ι μ ή ν voraus ; d. K o p t e ist so hilflos wie e i n g e s t a n d e n e r m a ß e n m a n c h e M o d e r n e . Lghtf. schlägt έ π ι μ ο ν ή ν vor. Vgl. auch RSohm, Kirchenrecht 1892 S. 82,4.* (0)

έπιορχέω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestAss 2,6. Philo. - Z. Schreibg. έφιορκέω s. Bl-D. § 14 Anh.) F u t . έπιορκήσω — 1. falsch schwören, e. Meineid leisten (so meist). — 2. e. geschworenen Eid brechen, e. Gelübde verletzen (Chrysipp: Stoic.II 63,28. Herodian 3,6,7. Procop. Soph.,

ep.61 p.553 Hercher. l E s r l , 4 6 ) Mt 533. D 2 , 3 beide Bed. mögl.* (l) ν 467; X 2,1206

sind

έπίορκος, OV (seit Homer) V. M e n s c h e n (seit Hes., auch Jos., vi. 102. Just., D. 12,3 ; zur Schreibung έφι- vgl. Bl-D. § 14) meineidig subst. (Sach 5,3. Philo, decal.88) lTi 110 ( n e b . ψ ε υ σ τ α ί ) . * (i) ν 466f.; χ 2,1206 έπιοΟσα, η ς , ή d. nächste Tag s. επειμι.

602

ήμέραν αναγκαίου τροφές. Vita Aesopi W c. 110 τον καθημεριvòv ζήτει προσλαμβάνειν α ρ τ ο ν και εις τήν αϋριον αποθησαύριζε. - Nach Artem. 1,5 p. 12,26-28 ist ein Brot der Bedarf für einen Tag. S. auch έφήμερος). - ADebrunner, Glotta 4/12, 249-53.13/24,167-71; Bl-D. § 123,1.124; Philol. Wochenschr. 51/31,1277 f. KBrugmann'-AThumb, Griech. Gramm/13,675. ESchwyzer II 473,2.

— 3. für den folgenden (Tag) ν. ή έ π ι ο υ σ α sc. ή μ ε ρ α (s. ε π ε ι μ ι ) : Grotius. Wettstein. Lghtf., On a fresh Revision of the English NT 3 1891,217-60. Zahn. JWeiß, Harnack, SBA '04, 208. EKlostermann. Mlt-H. p.313f. PWSchmiedel, W-S. § 16, 3 b Note 23; PM '14,358-64; Philol. Wochenschr.48/28,1530 bis 1536; SKauchtschischwili, Philol. Wochenschr. 50/30, 1166-68. (FStiebitz, ebd. 47/27,889-92 unter Hinweis auf diaria = d. tägliche, d.h. jedesmal f. d. nächsten Tag zugemessene Kost; etwa:) unsere Tagesration - nach FJDölger, Ant. u. Chr. 5/36,201-10 ein Brot - gib uns (auch) heute (ebenso WCrönert, Gnomon 4/28, S. 89,1).

— 4. abgeleitet von έ π ι έ ν α ι — a. im Einklang mit τ ο έ π ι ό ν = d. Z u k u n f t d. Zukunftsbrot ; so Cyrill v. Alex. u. Petrus v. Laodicea, unter den Neueren, indem sie der Übersetzg. verschiedenen Sinn geben, besonders ASeeberg, D.4. Bitte des V.-U., Rektoratsrede Rostock 1914; HeinriciFestschr/14,109. Vgl. LBrun, Harnack-Ehrung '21,22ff. — b.

in d. B e d e u t u n g „ h e r a n k o m m e n " , „ h i n z u k o m m e n " : das (zu ihm) gehörige Brot gib uns an diesem Tage ; so

KHolzinger,

Phil. Wochen sehr. 51/31,825-30.857-63.52,

'32,383 f. — c. s. v. a. έ π ι ώ ν = kommend, ThGShearman, JBL 53/34,110-17. — d. A u f d .

nächst

nach

kommende

Reich u. s. Mahl d e u t e n die Bitte REisler, ZNW 24/25, 190-92. JSchousboe, Rev. d'Hist. des relig.48/27,233-37. ASchweitzer, D. Mystik des Ap. Pis '30,233-35. JoachJeremias, Jesus als Weltvollender '30,52. ELittmann, ZNW 34/35,29. Vgl. noch GLoeschcke, D. Vaterunser-Erklärung des Theophilus v. Antioch/08. GWalther, Untersuchungen z. Gesch. d. griech. Vaterunser-Exegese '14. JCarmignac, Recherches sur le „Notre Père", Paris '69,118-221 (Bibliographie).* (2) II 587-95; X 2, 1081 f. (Spicq III, 292-95; S)

έπιπέτομαι (seit Homer) Aor. 2 έ π έ π τ η ν ; Ptz. έπιπ τ ά ς darauf zufliegen (έπί τι: Pia., rep. 2 p. 365 A. Dio Chrys.70 [20],12. έπί τινα: Just., D.88,3. τινί: ebd.88,8 [zu

Mk 110 par.]) έπί τ ο ν τ ο ϋ ή λ ί ο υ β ω μ ό ν an den des Sonnengottes 1K1 25,4.* (0)

Altar

έπιπίπτω (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 13,8. TestJob 39,8. Test 12Patr. JosAs 27,6. ParJer. Philo, de los.256. Jos., ant.6,23.8,377) A o r . 2 έ π έ π ε σ ο ν ( - σ α t. r. z u Rö 153). Pf. έ π ι π έ π τ ω κ α fallen auf — 1. eigtl. — a. fallen auf etw. έπί τι (X., oec. 18,6) v. e. H a g e l k o r n έπί κ ε φ α λ ή ν ά ν θ ρ ώ π ο υ e. Menschen auf d. Kopf H 43,20. — b. sich stürmisch nähern τ ι ν ί jmdm. (Syntipas p. 11,12) έ π έ π ε σ ε ν α ύ τ ώ er warf sich über ihn AG20io. ώ σ τ ε έ π ι π ί π τ ε ι ν α ύ τ φ (m. flgd. ϊνα) so daß sie sich an ihn herandrängten (, um) M k 3 l 0 (vgl. Thu.7,84,3 α θ ρ ό ο ι άναγκαζόμενοι χ ω ρ ε ΐ ν έπέπιπτον άλλήλοις. JosAs 27,6 έπέπεσαν αύτοΐς αφνω). έ π ί τ ι

έπιούσιος, ον im außerchristl. S p r a c h g e b r . wenigstens in einem Fall n a c h g e w i e s e n (Sb 5224,20) u. demn a c h (geg. Orígenes, de orat.27,7) kein von d e n Evangelisten gebildetes Wort, w e n n es a u c h in uns. Lit. n u r in Verbindg. mit ά ρ τ ο ς in d. Brotbitte d. Vaterunsers Mt 611 Lk 113. D 8,2 v o r k o m m t . Verschieden erklärt: Syr. Sin. (zu Lk) u. Syr. C u r . x r » R beständig·, Peschittha ppJIOT für unseren Bedarf ·, Itala: pañis quotidiana ; H i e r o n y m u s : pañis supersubstantialis (dazu

( G e n 50,1) έπί τ ο ν τ ρ ά χ η λ ό ν τ ί ν ο ς jmdm. um d. Hals /allen (Gen 45,14. T o b 11,9.13) Lk 1520 AG 2037. ε π ι π ε σ ώ ν έπί τ ο σ τ ή θ ο ς τ ο ϋ Ί η σ ο ΰ er drängte sich an d. Brust Jesu J 1325 v.l. — 2. übertr. v. Eintritt a u ß e r g e w ö h n l . Ereignisse befallen έπί τ ι ν α jmdn. ό ν ε ι δ ι σ μ ο ί Schmähungen fallen auf jmdn. Rö 153 (Ps 68,10). φ ό β ο ς έ. έπί τ ι ν α Furcht befällt jmdn. (Jos 2,9. J d t h 14,3. Hi 4,13) Lk 112 AG 1 9 n ; vgl. Apk 1111. φόβ. έ. τινί ( D a 4,5.

JHennig, Theological Studies 4,'43,445-54) ; E H b

H i 1 3 , 1 1 . - έ. τινί auch Memnon [I v / I n ] : Nr. 434 fgm. 1, 28,3 Jac. Synesius, Königtum 16 p. 18C δέος έπιπεσεΐν α π α σ ι ν )

Nr. 62

ZI. 42 ΊΠ^ = crastinus. Von n e u e r e n D e u t u n g e n sind die f o l g e n d e n e r w ä h n e n s w e r t : — 1. u n t e r R ü c k g a n g auf έπί u. ο υ σ ί α zum Dasein

Î K I 12,5. Abs. έ π έ π ε σ ε ν σ τ ά σ ι ς τ ω ν Φ α ρ ι σ α ί ω ν κ α ι Σ α δ δ ο υ κ α ί ω ν es brach e. Streit zwischen Ph. u. S. aus

έπιπλήσσω

έπισχέπτομαι

AG 237 v.l. V. Hl. Geist, d. iiberjmdn. kommt έπί τινι 816. έπί τίνα (vgl. Εζ 11,5) 839 v.l. 1044 His 19íD. V. e. Verzückung εκστασις έ. έπί τινα (Da 10,7 Theod.;

άναστήσεσθε; ihr, die ihr auf Leib, Knochen und Geist Christi geworfen seid, ... werdet auferstehen API Kor 2,32.* (2) VI 991-3

603

604

vgl. ν. Visionen Hen 13,8) lOlO v.l.* (11)

έπιπλήσσω Aor. 1 έπέπληξα daraufschlagen, übertr. scharf losziehen gegen, tadeln, schelten (seit Homer, auch Pia. Polyb. BGU 1138,22 [19 v]) TIVÍ jmdn. (11.12,211, auch Epikt., ench.33,16. Appian, Liby.65 §291; bell, civ.5,13 §51. Philo, leg. all.2,46. Jos., ant. 1,246.19,346) l T i 5 l . D a für τινα („die Tragödie" bei Simplicius in Epict. p. 95,43 έπιπλήττουσί με. Lucían, Hermot.20. UPZ 15,32 [156 vi) Mt 12i5f.v.l. Abs. (X., oec. 13,12) Lk2343D (wo έπλη-

σοντι in έπιπλήσσοντι zu korr. ist).* (1) έπίποΦέω

Fut. έπΐ-

έπιρρώννυμί (seit Soph. Hdt., auch PSI 452,26. 2Makk 11,9) Ipf. έπερρώννυον. Pass. Aor. 3. PI. έπερρώσθησαν (2Makk 11,9) stärken, ermutigen την δειλίαν τινός jmdn. in seiner Feigheit ermutigen MPol з,1.* (0)

έπισείω

(seit Homer, auch JosAs 16,7 Kod.A [S. 63,21

Bat.]. Jos., bell. 1,215.2,412) Aor. 1 έπέσεισα. Pf. Ptz. έπι-

σεσεικώς (2Makk 4,1) — 1. entgegenschütteln τινί την χείρα die Hand (drohend) gegen jmdn. schütteln MPol 9,2 (Aitern.

ποΟήσω (LXX). Aor. 1 έ π ε π ό θ η σ α Sehnsucht haben,

5,92 αύτφ χείρα έπισεϊσαι. Ael. Aristíd.39 p. 747 D.: ύμϊν τά δπλα έπισείων).

verlangen t í etw. (Pia., Protag. p.329D. Plut., Agis 6,2. Lucían, dial, deor.4,3. Ps 118,131.174. Tat.20,1) γάλα

— 2. antreiben AG 14I9D.* (0)

(seit Hdt., auch

LXX. Philo)

Milch lPt 22. τινά nach jmdm. (Hdt. 5,93. Diod.s. 17, 101,6. Epikt.3,24,53. Sir 25,21) πάντας ύμάς Phil l e 22« (v.l. π. ύ . ίδεϊν). ύμάς 2Kor9i4. Μ. fljgd. Inf. (Philo, Abr.87 έ. θεόν άνευρεϊν) τό οίκητήριον επενδύσασθαι 2Κογ 52. ίδεϊν τινα Rö 1 ιι lTh 3ó 2Ti l4. Fragl. προς φθόνον έπιποθεΐ τό πνεΟμα wohl eifersüchtig verlangt er (Gott) nach dem Geist Jk 4s; vgl. MDibelius z. St. (mit Lit.).* (9) 111 170,172 (Spicq I, 277ff.; S)

έπιπόΦησις, εως, ή (Appian, Celt. 5 §2. Aq. Εζ 23.11. Klemens ΑΙ., Strom.4,21,131. Damascius, de princ.38. Etym. Mag. p.678,39) d. Sehnsucht 2Kor77.ii.* (2) έπιπόΦητος, ov (Appian, Iber. 43 § 179) herbeigesehnt

άδελφοί αγαπητοί και έ. Phil 41, ειρήνη ersehnt 1 Kl 65,1. ή έμοί έ. όψις ύμών euer von mir ersehnter Anblick Β 1,3.* (l)

gegen,

aufhetzen

τους

οχλους

έπίσημος, OV (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. JosAs. Just., A l l 12,5) — 1. ausgezeichnet, hervorragend (seit Hdt. Trag., auch Pap. LXX. Ep.Arist. Philo. Jos.) κοιός έ. έκ ποιμνίου e. aus d. Herde hervorstechender Widder MPol 14,1. V. Menschen (Diod.S. 5,83,1. Jos., bell.6,201. 3Makk 6,1. Just., A l l 12,5) έ. έν τοις άποστόλοις hervorragend unter den Aposteln Rö 167. διδάσκαλος MPol 19,1. — 2. auch im üblen Sinne: berüchtigt (seit Trag., auch Plut., Fab. Max. 14,2. Jos., ant.5,234) δέσμιος Mt 2716.* (2) VII 267f.; X 2, 1262f.

έπισήμως (Polyb.6,39,9. Jos., bell.6,92. Sym. Ps 73,4) Adv. von έπίσημος in hervorragender Weise θηριομαχειν MPol 3,1.* (0) έπισιτισμός, oC, ό d. Proviant (so Χ., an. 7,1,9. Polyb.

έπιποϋΐα, ας, ή (Suidas) d. Sehnsucht, d. Verlangen έπιποθίαν εχων τοό έλθειν ich habe Verlangen, zu kommen Rö 1523.* (i) III no έπιπολύ Β 4,1 s. έπί III 3. (0) έπιποςεύομαι hingehen (Ephorus Cumanus [IV v]: 70 fgm.5 Jac. Philo Mech.90,19. Polyb.4,9,2. P. Lille 3,78 [241 v], Mitt.-Wilck. 116,3. 3Makk 1,4. Jos., ant. 12,400) Aor. 1 Ptz. Fem. έπιπορευσαμένη (3Makk 1,4) πρός τινα zu jmdm. (Jos., bell.2,481) Lk84.* (1) έπιπρέπω (seit Homer) wohl anstehen, gut passen zu

τινί jmdm. od. etw. (X., Cyr.7,5,83. Lucian, dial. mar. 1,1 ό οφθαλμός έπιπρέπει τφ προσώπψ) ή κόμη έπιπρέπουσα τώ προσώπω d. Haar paßte gut zu d. Gesicht ApkPt 3,10.* (0)

2,5,3. Herodian 6,7,1. OGIS 200,15. Sb 6949,15. LXX. Jos.,

bell.3,85) εύρίσκειν έ. Verpflegung auftreiben

Lk9i2.*

(1)

έπισχέπτομαι (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 25,3. TesUob 28,2. JosAs 13,1 [auch 29a. Ende Kod.A]. ParJer. Philo. Jos., ant. 11,24. Just., D.29,1. Ath., R.50,23; s. Bl-D. § 101 S.48 unter σκοπεϊν) med. Dep. Fut. έπισκέψο-

μαι

Aor. 1 έπεσκεψάμην. Pf. έπέσκεμμαι Aor. έπεσκεπην (LXX). Fut. 3.Sg. επισκεπήσεται (lKö 20,18); dageg. Aor. Koni. 3.Sg. έπισκεφθ^ (lEsr 2,16). Fut. 3.Sg. έπισκεφθησεται (Jer 3,16) (LXX). (LXX). Pass.

— 1. ins Auge fassen, besehen, besichtigen, mustern (Hdt.2,109,2 u.a.) m . A k k . (Diod.S. 12,11,4. N u m

1,3.

1 Kö 13,15. 2Kö 18,1) Η 68,9.69,3.87,4. 1K1 25,5. Auch sich (prüfend) umsehen nach m. Akk. (P. Petr. II 37,2b vers.4 [III ν] έπισκεψάμενος έν ά ρ χ ϋ δ δει γενέσθαι

έπΐ(ρ)ράπτω (ζ. Schreibung s. W-S. § 5,26 b; Bl-D. §11,1) aufnähen έπί τι auf etw. e. Lappen auf e. Gewand

εργα) α ν δ ρ α ς AG 63.

M k 2 2 l . JFSpringer, The Marcan έπιράπτει: Exp VIII 121, '21,79f.* (1)

(Demosth.9,12. P. Lille 6,5 [III ν] διαβάντος μου ... έπισκέψασθαι τ. άδελφήν. Ri 1 5 , 1 ) αδελφούς AG 723 1536. άλλή-

— 2. sehen nach im Sinne ν. besuchen τινά jmdn. λους Η 17,2. Bes. ν. Krankenbesuchen (Χ., mem. 3,

έπΐ(ρ)ρίπτω

(seit Homer, auch P.Tebt.5,183.185.249 [118 v). LXX. Hen. TestSal 16,2 P. Zur Schreibg. vgl. W-S. § 5,

11,10. Plut., mor. 129C. Lucian, philops.6. Herodian 4,2,4. Sir 7 , 3 5 . Test!ob 28,2. Jos., ant.9,178) Mt2536.43. P o l 6 , 1 .

26b; Bl-D. §11,1) Fut. ε π ι ρ ρ ί ψ ω (LXX). Aor. 1 έπέριψα. Pf. έ π έ ρ ρ ι φ α (Jos 23,4). Pass. Aor. 2 έπερρίφην daraufwerfen τί έπί τι etw. auf etw. (Kleopatra ZI. 112. LXX)

Auch sonst m. d. Nebenbejjriff d. Fürsorge: Witwen и. Waisen έν τη θλίψει αυτών in ihrer Bedrängnis aufsuchen Jk I27; vgl. Η 50,8. όρφανούς και ύστερουμένους 38,10. — 3. ν. der heilbringenden gotti. Gnadenheimsuchung (Gen 21,1.50,24f. Ex 3,16.4,31. Sir 46,14. Jdth 8,33. Hen 25,3. TestLevi 16,5. PsSal 9,4. JosAs 7,35. Just., D.29,1) heimsuchen Lkl68. έπισκεψεται ήμάς άνατολή έξ ϋψους 178. τον λαόν 7ΐ6 (vgl. Ruth 1,6). V. dem kinderlosen Joachim έπισκέψηταί με κύριος ό θεός μου PrJk 1,4. δπως έπισκέψηταί με damit (Gott) mich heimsuche PrJk 2,4 (Zusatz Kod.A). ότι έπεσκεψατό με και άφεΐλεν ... όνειδισμόν 6,3. -

— 1. eigtl. Kleider auf e. Reittier Lk 1935 (vgl. 2Kö 20.12. 3Kö 19,19 = Jos., ant.8,353). Pass. v. Weinstock όταν έπιρριφη έπί την πτελεαν wenn er sich aufd. Ulme legt Η 51,3. — 2. iibertr. v. d. Sorgen έπί θεόν Gott auflegen lPt57 (Ps 54,23). Η 19,3.23,4f. (in allen Fällen steht hier Ps 54,23 im Hintergrund). Anders konstruiert in bildl. Übertr. v. 4Kö 13,21 τό σώμα και τα όστά και τό πνεϋμα Χρίστου έπιριφέντες ...

έπισχευάζομαι

έπισπάομαι

Hb 26 (Ps 8,5). darauf sehen m. flgd. Inf. (vgl. Bl-D. §392,3) ό θεός έπεσκεψατο λαβείν έξ έθνών λαόν Gott hat darauf gesehen, aus d. Heiden ein Volk zu gewinnen AG 1514.* (11) II 595-602; X 2, 1082f. (S)

έπισχευάζομαι (in d. Regel - seit Aristoph. Thu., auch Inschr. Pap. LXX - Akt. In uns. Lit. nur Med. wie Jos., bell. 1,

= έκδίκησις. Jer 10,15. Sir 16,18.23,24. Wsh 14,11. Theoph. Ant.ll, 35 [S. 188,26]); so wird d. ήμερα έ. (vgl. Jes 10,3) l P t 2i2 v. d. Minderheit (HermvSoden, Bigg) verstanden. S. oben 1. — 3. d. Aufsichtsamt (Num 4,16) ν. Apostelamt d. Judas την έ. λαβέτω ετερος sein Amt soll e. anderer erhalten AG I20 (Ps 108,8). Bes. d. Bischofsamt (Ly-

297) Aor. 1 έπεσκευασάμην. Pass. Aor. Inf. έπισκευα σ θ ή ν α ι ( I K ö 3,3) sich rüsten (Thu.7,36,2) AG21is.*

kaon. christl. Inschr. [IV n] b. Ramsay, Phrygia I 2 p. 543. Iren., haer.III, 3,3 [Ην II, 10,2] u.ö. Orig., C. Cels.3,48,20) l T i 3 l .

(1)

1K1 44,1.4.* (4) II 602-4; X 2, 1082f. (S)

έπισκηνόω Aor. 1 έπεσκήνωσα seine Wohnung nehmen, einziehen m. έπί c. acc. z. Angabe des Ortes, WO man einzieht (Polyb.4,18,8 έπί τάς οικίας) ί ν α έπισκηνώση έπ' έμέ ή δύναμις τ. Χριστοϋ damit die Kraft des Christus in mich einziehe 2Kor 12».* (l) VII

[vom König JosAs 15,7 πάντων τών σκοπος in

388f.; X 2, 1265f.

103-12) d. Aufseher

60S

έπισκιάζω

(seit Hdt., auch Philo, deus imm.3 u.o. LXX.

Just., Al^ 33,6. Ath. 30,2) Fut. 3.Sg. επισκιάσει (Ps 90,4). Aor. 1 έπεσκίασα — 1. überschatten, seinen Schatten werfen (Aristot., gen. an.5,1. Theophr.,( c. pl. 2,18,3) τινί Über jmdn. (Theophr., de sens. 79) ϊ ν α καν ή σκιά έπισκιάση τινί αυτών daß auch nur d. Schatten auf einen von ihnen fiele AG 5 is. — 2. bedecken (Hdt. 1,209 tfl πτέρυγι την Άσίην. Aelian,

v. h. 3,3) m. Akk. d. Pers. von der die Gegenwart Gottes bekundenden Wolke (vgl. Ex 40,35. OdSal 35,1) Mt 17iTLk 934. M. Dat. (Ps 90,4) Mk 97. M. Akk. d. Sache ήν νεωέλη σκοτεινή έπισκιάζουσα το σπήλαιον eine dunkle Wolke bedeckte die Höhle (in der Jesus geboren wurde) PrJk 19,2. — 3. als geheimnisvoll verhüllender Ausdruck für das, was Maria befähigt, das göttl. Kind zu gebären δύναμις ύψιστου έπισκιάσει σοι Lk 135. PrJk 11,3; aber Just., A I 33,4. D.100,5 αύτήν. - Vgl. die Komm. z. St.* (5) VII 401-3; X 2, 1266 (S)

έπισχοπέω Jos.,

(seit Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. Philo. c.Ap.2,284. Test 12Patr. Ath., R.60,31) F u t . έ π ΐ -

σκοπήσω. Aor. 1 έπεσκόπησα. Pass. Pf. Ptz. έπεσκοπη μένος — 1. schauen auf, achtgeben, aufpassen m. flgd. μή (Philo, decaí.98) H b 1215.

— 2. Aufsicht üben, sorgen für (Pia., rep.6 p.506A την πολιτείαν. Dio Chrys.8 [9],1 von der Aufgabe des Cynikers. Wadd.2309. 2412 e. Pap. [Witkowski 1 p.96]. 2 C h 3 4 , 1 2 ) ,

606

έπίσχοπος, ου, Ó (seit

Homer, auch Diod.S. 37,28,1 neb. d. Synonymum θεατής]. Inschr. Pap. LXX. Kod.A [S.61,16 Bat.] μετάνοια ... έπίσκοπος παρθένων. Philo. Jos. - LPorter, The Word έπίpre-Christian Usage: Angl. Theol. Rev.21,'39,

— 1. v. G o t t (so 11.22,255. Aeschyl., sept.272. Soph., Ant. 1148. Pia., leg.4,717 D. Plut., Camill.5,6 θεοί χρηστών έπίσκοποι καί πονηρών ί ρ γ ω ν . Maximus Tyr.5,8e ώ Ζεϋ κ. 'Αθηνά κ. "Απολλον, έθών α ν θ ρ ω π ί ν ω ν επίσκοποι. Babrius 11,4. Herodian 7,10,3. Oft Cornutus, ed. Lang Index. SIG 1240,21. U P Z 144,49 [164 v], PGM 4,2721. H i 2 0 , 2 9 . W s h 1 , 6 . Philo, m i g r Abr.115 u.ö. Or.Sib., fgm.1,3) π α ν τ ό ς

πνεύματος κτίστης κ. έπίσκοπος Schöpfer u. Aufseher jeglichen Geistes 1K1 59,3. - V. Christus (neb. ποιμήν) έ. τών ψ υ χ ώ ν Α. über d. Seelen IPt22S. Schon zum Folgenden hinüber leiten die Stellen θ ε φ τ φ πάντων ε. IMg 3,1 ; vgl. 6,1. — 2. v. Menschen, die eine bestimmte Funktion od. ein festes Amt innerhalb d. Gemeinschaft (Aristoph., av. 1023. IG XII l,49,43ff. [ I I / I v]. 50,34ff. [I v], Wadd. 1989.1990.2298. N u m 3 1 , 1 4 U.Ö. P. Petr.III 36 (a)

verso 16 [III v]. Jos., ant. 10,53.12,254), auch der relig. Gemeinschaft (IG XII 1,731,8; ein έ. im Apollotempel zu Rhodus. S. Dßm., NB 57 f. Vgl. auch N u m 4 , 1 6 . Zum kynischstoischen Prediger als επισκοπών u. έπίσκοπος s. ENorden, Jahrbücher f. klass. Philol. Suppl. 19,1893,377ff. - Philo, div.

rer. her. 30 Mose als έ.) haben d. Bischof (Iren. Orig. Hippol.) AG 2028. (neb. διάκονοι) Phil l i . D 15,1. 1TÌ32 Tit 17. απόστολοι, έ., διδάσκαλοι, διάκονοι Η 13,1. (neb. φιλόξενοι) 104,2. Bes. häufig bei Ignatius IEph 1,3.2,1 f.3,2.4,1.5,1 f. u.o. 2Tisubsc.: Tim. Bischof v. Ephes. Tit. subsc.: Tit. Bisch, v. Kreta. Vgl. Παπίας Ίεραπόλεως έ. Pa (9). RAC 11,394-407.** (5) ll 604-17; II 89; X 2, I082f. (S)

έπισχοτέω

(seit Hippokr. Pia., auch Jos., bell. 5,343; c.

von hier aus in besonderem christl. Sinn vom kirchl. Amt l P t 5 2 , bes. v. d. Bischofsamt: Bischof sein τινά über jmdm. v. Jesus, d. idealen Bischof IRö 9,1. Im Wortspiel m. επίσκοπος: έπισκόπφ μάλλον έπισκοπημενφ ύπό θεού d. Bischof d. vielmehr Gott als Bischof über sich hat IPol insc. (έπισκοπέω ν. Gott: Jos., c. Ap. 2,160). Abs. d. Bischofsamt ausüben Η 13,1.* (2)

Ap. 1,214. Ath.) verdunkeln — 1. έπισκοτεισθαι ύπό πράξεων von Dingen an d. Aussicht gehindert werden Η 40,4 (vgl. Philo, de los.

II 595-602; I 409; X 2, 1082f. (S)

p. 29,15) v. Geist μή έπισκοτούμενον ύπό έτερου πονηρού πνεύματος Η 33,2 (vgl. Diog. L.5,76 έπεσκοτή-

έπισχοπή, ή ς, ή (Lucían, dial, deor.20,6 = Besuch. OGIS 614,6 [III n] - Aufsicht. Etym. Gud.508,27 - πρόνοια. LXX. TestBenj 9,2. JosAs Kap. 29 Ende K o d . A επισκοπή έπισκέπτεσθαί τινα ν. Gott. Just., D. 131,3)

θ η ύπό τοϋ φθόνου).* (0)

— 1. d. (göttl.) Heimsuchung meist im guten Sinne (so Gen 50,24f. Ex 3,16. Wsh 2,20.3,13. Hi 10,12. 29,4 u.a.) καιρός της έ. σου d. Zeit deiner Gnadenheimsuchung (Wsh 3,7) Lk 1944. έν έ. τής βασιλείας του Χριστού wenn uns d. Königsherrschaft des Chr. heimsucht 1 Kl 50,3. So wird meist auch d. ήμερα επισκοπής lPt2i2 verstanden (von Usteri, BWeiß, Kühl, Knopf, Wijidisch, FHauck, Vrede). S. auch unten 2. - Die Gnadenheimsuchung kann als d. Schutz, d. Obhut erfolgen (Hi 10,12. Spr 29,13. 3Makk 5,42. Just., D. 131,3. Orig., C.Cels.6,71,8 [neb. πρόνοια]) έν ένότητί θεού και έπισκοπη in Einheit mit Gott u. in seiner Hut IPol 8,3. — 2. d. (göttl.) Heimsuchung unerfreul. Art (Hesych

147).

— 2. e. Schatten werfen auf, beeinträchtigen, hinderlich sein (Menand., fgm.43 Kö.) Pass, gehindert werden (Polyb.2,39,12 έπισκοτεΐσθαι κ. κωλύεσθαι. Heraclit. Sto. 19

έπισπάομαι in uns. Lit. nur Med. (das seit Hdt. bezeugt ist, auch Herrn. Inschr. Pap. LXX. TestRub 5,1. JosAs 5,9 K o d . A [S.46,2 Bat.]. Philo. Jos., ant. 14,424; c. Ap.2,31) F u t . 3. Pl. επισπάσονται (TestRub 5,1). Aor. 1 έπεσπασάμην (LXX) — 1. zu sich heranziehen eigtl. τινί τι e. Tier M Pol 3 , 1 (vgl. Diod.S. 17,13,2 έπισπάσθαι πληγάς = die Schläge [der Feinde] auf s. ziehen [, um schneller zu sterben]).

— 2. übertr. zuziehen (Hdt.3,72,4. Polyb.3,98,9. Anth. Pal. 11,340,2 εχθραν. O G I S 13,6 τ. κοίσιν. W s h 1 , 1 2 ) τ ί

τινι jmdm. etw. αίχμαλωτισμόν έαυτοΐς ziehen sich Gefangenschaft zu Η 1,8. άσθένειαν τη σαρκί αύτών 17,3. μεγάλην ά μ α ρ τ ί α ν έ α υ τ φ 29,8. έ α υ τ φ λύπην 79,6. — 3. mediz. 1.1. die Vorhaut überziehen (Soranus, gynaec. 2,34 p. 79,1 v. d. Amme : έπισπάσθω τήν άκροποσθίαν) Ζ.

607

έπιστολή

έπισπείρω

Verdeckung d. Beschneidung lKor7ie (dies. Sonderzweck ist f. d. Wort sonst nicht bezeugt, auch nicht 4Makk 5,2, wo έπισπάσθαι „herbeischleppen" bedeutet, wie 10,12). Zur Sache vgl. 1 Makk 1,15. Jos., ant. 12,241; rabbinisch i)pa Billerb. IV 33 f.» (1) έ π ι σ π ε ί ρ ω (seit Pind., Nem.8,39. Hdt.; auch Ath.33,1)

Aor. 1 έπέσπειρα 1.1. der Landwirtschaft dazu, dazwischen säen (Theophr., hist. pl.7,1,3.5,4 u.ö.) τ ί etw.

ζιζά-

608

[-100 n-J p.45 Valck. u. Philo, poster. Cai. 54 έπ. κ. διδάσκαλοι],

κύριε, ραββί) d. Meister (vgl. IG XII 1,43 έπιστάταν τών παίδων. Inschr. von Priene 112,73 ff. [nach 84 ν] έ. τών έφηβων mit d. Aufgabe τάς ψυχάς προς άρετην προάγεσθαι. Rouffiac p.56f. - Diod.S. 3,72,1 heißen Aristates der Erzieher des Dionysos u. 3,73,4 Olympos d. Erz. des Zeus έπιστάτης. 10,3,4 ist Pherekydes der έπ. = Lehrer des Pythagoras) L k 5 s 824.45 933.4» 1713.» (7) II 619f.; X 2, 1046

νια ά ν ά μέσον τοϋ σίτου Unkraut unter d. Weizen Mt 1325.* (1)

έπιστέλλω Aor. 1 έπέστειλα. Pf. 2. Sg. έπέσταλκας (3Kö 5,22 Kod.A) brieflich mitteilen od. auftragen, auch kurzweg schreiben (so seit Hdt., auch SIG 837,

έ π ι σ π ο υ δ ά ζ ω (d. Wort bei Lucían, pise. 2. P. Hib.49,3

14. Pap. LXX) m . D a t . d e r P e r s . (P. Fay. 133,12. Jos., ant.4,

[III ν]. P. Lille 3,27. LXX) (dazu) Eifer bezeigen περί τίνος für jmdn. wohl TF, έπι ist fälschl. aus d. vorhergehenden ετι wiederholt Η 51,6 v.l. (vgl. den Wortlaut in

13.14,52) δια βραχέων έπέστειλα ύ μ ΐ ν ich habe euch kurz geschrieben Hb 1322 (vgl. Herrn. 14,1 σοι δι' όλίγων έ.). ίκανώς έ. τινί περί τίνος ausreichend jmdm. über

P.Oxy. 1172 ετι καί ετι έπισπουδάζει u. s. MDibelius z. St.).*

etw. Î K I 6 2 , 1 (vgl. Ps.-Aeschines, ep.12,14. Jos., ant. 12,50). π ε ρ ί τ ί ν ο ς (vgl. u p z 110,185 (164 v). Jos., ant. 18,300) hin-

(0)

έ π ί σ τ α μ α ι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr A 6 S. 83,8. TestJob. ApkSed. Philo. Jos. Just.

sichtlich jmds. AG 2125. τινι περί τίνος (BGU 1081,5) 1 Kl 47,3. M. flgd. subst. Inf. του ά π έ χ ε σ θ α ι daß sie sich enthalten sollen AG 1520. Abs. 1 Kl 7,1.* (3) VII

Mel., HE 4,26,13) pass. Dep. Ipf. ήπιστάμην (Dg 8,1)

593-5; X 2, 1271

— 1. verstehen τ ι etw. (X., symp.3,6. W s n 8 , 8 . Just., AI

60,11) μηδέν έπιστάμενος ohne etw. zu verstehen lTi 64. Abs. (neb. οιδα) m. flgd. Relativsatz σύ τί λέγεις Mk 1468. — 2. wissen, kennen, bekannt sein mit τινά (Aristoph., equ. 1278 Άρίγνωτον. Musonius 3 p. 12,5 H. Plut., Cie.44,5. Lucian, dial, mort.9,3. PGM 13,844. Wsh 15,3. TestAbr A 6 S.83,8. Jos., c. Ap. 1,175. Just., Al 63,15) τόν Παϋλον AG 1915. τόν θεόν KPt 2 S. 14,11. τί etw. (klass., auch Lucían, dial, deor.25,2. P.Ryl.243,6. Num 32,11. lEsr 8,23 U.Ö. PsSal 14,8. ApkSed 8,11. Jos., c. Ap. 1,15. Just., AI 58,2.60,5 u.ö. Mel., HE 4,26,13) JdlO. πολλά Β 1,4. TO βάπτισμα 'Ιωάννου d. Johannestaufe AG I825. το της αυριον was morgen sein wird J k 4 i 4 . τάς γ ρ α φ ά ς 1 Kl 53,1 (vgl. Just., D.70,5 τά γράμματα των γράφων), περί τίνος um etw. wissen (Thu.6,60,1. Pia., Euthyphr. p.4E) έπίσταται περί τούτων ό βασιλεύς d. König weiß darum AG 2626. M. flgd. οτι(Χ., an.1,4,8 u. s. Ex 4,14. Tob 11,7. TestSal 5,11. TestJob 12,3. Just., AI 26,7 u.ö.) AG 157 1925 2219. ÎKI 45,3. Dafür ώς (Soph., Ai. 1370. X., Cyr.2,3,22) AG 1028. M. flgd. indir. Frage: πώς έγενόμην 2018 (vgl. P. Tebt.408,3 [3 n] έπιστάμενος πώς σε φιλώ. Just., AI 21,2 πόσους ... υιούς φάσκουσι του Διός), π ο ϋ

ερχεται Hb l i e . πώς νοήσω αυτόν Η 36,5. M. Akk. U. PtZ. (Χ., an.6,6,17. Jos., vi. 142. Just., D.49,1.3 u.ö.) Ο ν τ α

σε κριτήν daß du Richter bist AG 2410. πολλούς παραδεοωκότας εαυτούς ÎKI 55,2. (Μ. Inf. Just., AI 68,3 έπίστασθαι δίκαια άξιου ν; m. Akk. u. Inf. Just., A l 5,2 μή έπιστάμενοι δαίμονας είναι φαύλους.) I T h 5 3 v.l. (s. έφίστημι).* (14) (S) έ π ί σ τ α σ ί ς , ε ω ς , ή (seit Soph, in verschied. Bedeutung, auch P. Amh. 134,9 u. s. Pap. 2Makk. Ep.Arist. Philo, leg. all. 3,49. Jos., ant. 16,395. Just.) a n d . b e i d e n S t e l l e n , a n d e -

έ π ι σ τ ή μ η , η ς , ή (seit Soph. Thu., auch Epikt. Vett. Val. 211,18. Herm.4,6.10,9 έπιστήμη δώρον τ. θεοΟ. P. Fay. 106,22. P. Oxy. 896,5. LXX. Hen. P s S a l 2 , 3 3 . JosAs 4,9. AsMos fgm.e. Philo. Just. Tat. Ath.) d. Verstehen, d. Wissen (neb. σοφία, σύνεσις, γνώσις [Aeneas Tact. 580 μετά ξυνέσεως κ. έπ.] Just., D.3,5 έ. τίς έστιν ή παρέχουσα αύτών τών ανθρωπίνων

και τών θείων γνώσιν;) Β 2,3.21,5. Als christl. Tugend Η 1 6 , 5 . 7 (vgl. Cebes 20,3. - Zum Verh. von πίστις u. έπιστήμη s. Simplicius in Epict. p. 110,35 ff. τό άκοϋσαι παρά θεού, δτι άθάνατός έστιν ή ψυχή, πίστιν μεν ποιεί βεβαίαν, ού μεντοι έπιστήμην. εϊ δε τις άξιοϋται παρά θεοΟ καί τάς αιτίας μανθάνειν ... = wenn jmd. von Gott [durch Vermittlung des μάντις] vernimmt, daß d. Seele unsterblich ist, so erzeugt das zwar einen festen Glauben, jedoch kein Wissen. Wenn aber jmd. von Gott gewürdigt wird, auch die Gründe zu erfahren [, dann stellt s. die έπιστήμη ein)), έ π α ι ν ο ς έ π ι σ τ ή μ η ς

Phil 48 v.l.* (0) Χ 2, 1025 (S) έ π ι σ τ ή μ ω ν , OV G e n . ο ν ο ς (seit Homer, auch Epikt. 2, 22,3. P. Oxy. 1469,12. LXX. Hen 5,8. Philo. Just., D.8,5. Ath. 9,1 έπιστημονεστάτους) k u n d i g , w o h l u n t e r r i c h t e t , gebildet ( n e b . σ ο φ ό ς , w i e D t 1 , 1 3 . 4 , 6 . D a 5 , 1 1 . Philo, migr. Abr.58) J k 313. Β 6 , 1 0 . ( n e b . σ υ ν ε τ ό ς , w i e D a 6 , 4 ) o í

ένώπιον εαυτών έ. die in ihren eigenen Augen sind 4,11 (Jes 5,21).* (l) έπίστηρίζω

kundig

(d. Wort seit Aristot., auch LXX)

Fut.

έπιστηριώ (Ps31,8). Aor. 1 έπεστήριξα, 2. Sg. έπεστήρισας (Ps 37,3). Pass. Pf. 3.Sg. επεστήρικται (Jdth 8,24 [-ισται Κ Β]). Plsqpf. 3.Sg. έπεστηρικτο (LXX). Aor. έπεστηρίχθην (LXX); Konj. 3.Sg. έπιστηρισθη (Jes 36,6). Fut. έπιστηριχθησομαι (Ri 16,26 Kod.B) stärken τινά od. τί d. Brüder AG II2D; vgl. I823 t.r. Die Seelen AG M22; d. Gemeinden 1541. Abs. 1532 (erg. άδελφούς).* (4) VII

nen es in uns. Lit. vorkommt - beide mit d. v.l. έπισύστασις (s. d.) - , paßt für έ. π ο ι ε ΐ ν ο χ λ ο υ AG 2412 653-7 wohl nur d. Andrang, d. Ansturm (vgl. 2Makk 6,3 AV). ή έ. μοι ή καθ' ημέραν 2Kor 1128 hieße dann d. tägl. Andrang zu mir. Daneben mögl. m. tägl. angeέ π ι σ τ ο λ ή , ή ς , ή d. Brief (so seit Eur. u. Thu., auch spannte Aufmerksamkeit (έ. Aufmerksamkeit. Achtsamkeil. Inschr. Pap. LXX. Hen 100,6. TestSal. ParJer. Ep.Arist. Philo. Sorgfalt Aristot., phys. 196a,38. Polyb.2,2,2.11,2,4. Diod.S. 29,32. Ep.Arist.256. Just., D . 2 8 , l ) ; b e i d e r B e d . Oberauf-

Jos. Just. Tat. 1,2. Ath. 28,1. Fremdw. im Rabb.)

sicht (X., mem. 1,5,2 Kodd.) würde es heißen d. mir tagaus tagein obliegende Oberaufsicht ; schließ!, hat έ. auch noch d. Sinn d. Hemmung, d. Abhaltung, d. Ver-

1 3 , 2 b . δ ι ' ε π ι σ τ ο λ ή ς (Diod.S. 19,48,1. Polyaenus 7,39. Apollon. Tyan., ep.53 [Philostrat. I 358,9]. Ps.-Demetr., form,

zögerung

(BGU 1832,16.1855,19. Polyb.8,28,13), d a n n : d.

mir Tag für Tag bereitete Hemmung*

(2)

έ π ι σ τ ά τ η ς , ου, 6 (d. Wort seit Homer; in Lit. Inschr. Pap. LXX. Jos., ant.8,59; c. Ap.2,177 für verschied. Amtspersonen gebr.) bei L k s e c h s m a l i m V o k . έ π ι σ τ ά τ α a l s A n -

rede an Jesus, überwiegend v. Seiten d. Jünger (d. synopt. Parallelen haben διδάσκαλε [vgl. Ammonius

2Kor7s

2Th317. 1K1 47,1.63,2. IEph 12,2. I S m l l , 3 .

Pol

ep. p.5,10. BGU 884,6.1046 II, 5) durch einen Brief, brieflich 2 T h 2 2 (Vita Aesopi W c. 104 έπ. ώς έκ τοϋ Αισώπου. Polyaenus 8,50 von zwei Toten ώς ετι ζώντων έπιστολή). 215; vgl. 314. γ ρ ά φ ε ι ν έ π ι σ τ ο λ ή ν (Diod.S. 17,39,2. Philo, leg.

ad Gai.207) AG 1523 v.l. 2325 Rö I622; έν τη έπ. lKor59 (έν "Tfi έπ. = in dem euch bekannten Brief [ό II 1 a α] wie Lind. Tempelchronik Β 14 έν tçi έπιστολφ. Hyperid. 3,25 έν ταΐς έπιστολαΐς. Pia., ep. 7 p.345C ή έπ. = der [euch bek.] Brief),

ταύτην δευτέραν ύμιν γ ρ ά φ ω έ. 2 P t 3 i (vgl. BGU

610

έπιστομίζω

έπισυνάγω

827,20 ιδού τρίτην έπιστολήν σοι γράφω. Ρ. Mich. 209,5 δευτέ-

- έπί τι zu etw. 1 Kl 9,1. Pol 7,2. Gal 49. εκ τίνος von etw. (vgl. 3Kö 13,26) 2Pt 2zi v.l. Bes. von d. Veränderung des Verhaltens des Sünders zu Gott sich bekeh-

609

çav έπιστολήν επεμψά σοι), άπό xfjç 'Ιωάννου προτέρας ε. Pa (2,17). αί δύο έπιστολαί αί μικραί Pa (11,1). άναδιοόναι την επιστολών τινι d. Brief an jmdn. abgeben AG 2333. Dafür έπιδιδόναι 1530. διαπέμπεσθαι übersenden MPol 20,1. διακονεΐν besorgen 2Κογ33. άναγινώσκειν (χ., an.1,6,4. lMakk 10,7. Jos., c. Ap.2,37) 32 Kol 416 I T h 527.

D. Plur. bedeutet in uns. Lit. wohl stets - auch AG 92. Pol 3,2 - eine Mehrzahl, nicht den einzelnen Brief (wie Eur., Iph. A. 111.314. Thu. 1,132,5.4,50,2, auch M. I.Brutus, ep. 1,1 [v. Mithridates], lMakk 10,3.7. Jos., ant. 10,15.16): δι' ε π ι σ τ ο λ ώ ν mit Briefen

IKor 163. τ φ

λόγω δι' έπιστολών απόντες abwesend mit dem Wort durch Briefe (wirksam sein) 2Korl0u (vgl. UPZ 69,3 [152 ν] απόντος μου ... δια τοϋ έπιστολίου). 9. έ. β α ρ ε ΐ α ΐ

και ίσχυραί d. Briefe sind gewichtig u. kraftvoll lOio. εγραψεν ύμΐν ώς και έν πασαις έ. 2Pt 3 ΐί. έ. συστατικαί Empfehlungsschreiben 2Kor 31 (s. zu συστατικός), έ π ι σ τ ο λ ά ς πέμπειν (Ps.-Demosth.ll,l7. Diod.s. 17,23,6

2Makk 11,34) IPol 8,1; vgl. Pol 13,2a. έπιστολή πρός τινα Br. an jmdn. (2Esr 12,7. 2Makk 11,27. Jos., c. Ap. 1,111) Επεμψεν έπιστολάς = Briefe. OGIS 42,6.

AG 92 225 (Briefe, die z. Verhaftg. u. Abliefg. an d. oberste Behörde in d. Hauptstadt berechtigen, wie P. Tebt.315,29ff. [II

n]). 2Kor 31 (προς ύμάς ή έξ ύμών). Spätere Subscriptiones zu den ntl. Briefen u. Β, 1K1, 2Kl. - RAC II, 564-85.* (24) VII 593-5; X 2, 1271

έπιστομίζω den Mund stopfen, meist bildlich (Aristoph., equ.845. Pia., Gorg.482E u.a. Plut., mor.156A.8l0E), zum Schweigen bringen τινά jmdn. (Demosth.7,33. Libanius, or. 2 p. 243,20 F.) ους δει επιστομίζειν denen man

d. M. stopfen muß Tit l u . Auch d. Bed. zügeln, hindern, hemmen (Lucían, pro imag. 10; calumn. 12. Philo, det. pot. insid.23. Jos., ant. 17,251) ist mögt., vor allem ebd. V. 1.* (1) (Spicq I, 280f.)

έπιστρέφω

(seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal 8,11. TestAbr A 10 S. 88,23. Β 12.14. Test 12Patr. JosAs 17,6 Kod.A [S.54,10.66,16 Bat.]._ParJer. ApkSed. ApkMos. AkrEz P i v. 13. Jos. Just.) Fut. επιστρέψω. Aor. 1 έπέ-

στρεψα. Pass. Aor. 2 επεστράφην. Fut. έπιστραφήσομαι (LXX) — 1. Akt. — a. trans, hinwenden im relig.-sittl. Sinn (Plut., mor. p. 21C έ. τινά προς τό καλόν. Jos., ant. 10,53) τινά oder τι επί τινα jmdn. od. etw. zu jmdm. hin (2Ch 19,4. Jdth 7,30. PsSal 8,27) πολλούς έπί κύριον Lk 116. καρδίας πατέρων έπί τέκνα 117 (vgl. Sir 48,10). τινα εκ τίνος jmdn. von etw. abwendig machen (vgl. Mal 2,6) Jk52o; vgl. 5i9. v. Gott τούς πλανωμενους έπίστρεψον d. Irrenden bringe auf a. rechten Weg 1K1 59,4; vgl. H 38,10. Ähnl. v. d. Presbytern Pol 6,1. Vgl. 2K1 17,2. οταν τις ήμάς ... έπιστρέψη άπό της αδικίας εις την δικαιοσύνην 2Κ1 19,2. τον οίκον ... εις τον κυριον Η 3,1. — b. intr. — α. eigtl. sich umwenden, umkehren, zu-

ren (oft LXX) έπί C. a c c . : (έπί κύριον τον θεόν Theoph. Ant.III, 11 [S.226,25]) έ π ί τ ο ν κ ύ ρ ι ο ν A G 935 I I 2 1 .

Η 103,3. επί τον θεόν AG2620; vgl. 1Κ1 18,13. 2Κ1 16,1. πρός κύριον (ΙΚο 7,3. Hos 5.4.6,1. Am 4,6 u.ö. LXX) 2Kor316. Η 35,5. πρός τον θεόν ITh Ι9 (nichtpaulin. Terminologie f. Bekehrung nach GFrie-

Thz 51/65,504). Hier u. öfter wird das, was durch die Bekehrung hinfällig wird, mit άπό c. gen. drich,

hinzugefügt (2Ch 6,26. Bar 2,33 v.l. άπό πασών των

αμαρτιών Theoph. Ant. III, 11 [S.228,10]) A G 1415 1519. έ.

άπό σκότους εις φώς και της έξουσίας τ. σατανά έπί τ. θεόν 26 is. Abs. Mt 1315 Mk4i2 AG 2827 (alle dreimal Jes 6,10). Lk2232. (neb. μετανοεΐν) AG3i9. — 2. Med. m. Aor. Pass. — a. eigtl. — a. sich umwenden, sich umdrehen (Hdt.3,156. X., Cyr.6,4,10; symp.9,1 u.a. Jos., ant.7,265.16,351) έπιστραφείς έν τφ δχλφ er

wandte sich inmitten d. Menge um Mk 530. έπιστραφείς και ίδών 833 (Jos., bell.2,619 έπιστραφείς κ. θεασάμενος). - J 2120 (einzige Stelle in J; vgl. M-EBoismard, Le chapitre 21 de StJean: Revue biblique 54/47,488) MPol 12,3. μή έπιστραφείς ohne sich (darum) zu kümmern 8,3. — ß. zurückkehren (Eur., Ale. 187. 1 Makk 4,24) εις τα όπίσω (Lucían, catapl.l4) Η 24,7. V. Friedensgruß, der unverbraucht zurückkehren soll Mt 1013. — b. uneigtl. sich hinwenden έπί τα είδωλα zu den Götzen Β 4,8. εις τήν διχοστασίαν zur Uneinigkeit Η 73,5; in gutem Sinne sich bekehren (Ps.-Demosth. 10,9. Epikt. 2,20,22 οί πολΐται ήμών έπιστραφέντες τιμώσι τό θείον. D t 3 0 , 1 0 . J e r 3 , 1 4 . Ps 7 , 1 3 u . ö . ApkSed 14,6 πρό^ τον έμόν βάπτισμα) έ. έπί τινα (Jes 55,7) lPt225. επι τον δεσπότην 1Κ1 7,5. πρός τινα (Diog. L.3,25 alle Griechen zu Plato. Synesius, Vorsehung 1,9 p.97C πρός τον θεόν) πρός τ. κύριον (Hosl4,2f. Jo 2,13 u.ö.)

Η 49,2. πρός με (Am 4,8. Jo 2,12 u.ö.) ÍKI 8,3 (Schriftzitat unbek. Herkunft). Abs. J 1240 v.l. Η 47,6. έγγύς κύριος τοις έπιστρεφομένοις d. Herr ist nahe denen, die sich bekehren 7,4.** (36) VII 722-9; X 2, 1272 (S)

έπίστροφή, ής, ή (d. Wort seit d. Trag. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. Jos. Just., D.30,1) in u n s . Lit. n u r in i n trans. Sinn d. Zu-, d. Hinwendung — 1. d. Sorge, d. Berücksichtigung (seit Soph, ή πρός ανθρώπους έ. τοΟ θεοϋ Orig., C. Cels.4,5,26) έ. ποίεΐσθαι Rücksicht nehmen, sich kümmern (Demosth. 12,1.19,306. Appian, bell, civ.4,35 § 148. Inscr. gr.543,3. P. Petr.II 19 [2],2. Jos., ant.9,237) m. περί τίνος (Chrysipp.; Stoic. III 187. SIG 685,128 [139 v]) 1K1 1 , 1 .

- 2 . d. Bekehrung (Sir 18,21.49,2. PsSal 16,11. Jos., ant.2,293. Just., D. 30,1. Orig., C.Cels. 1,43,39. Porphyr., ad Marcellam 24 μόνη σωτηρία ή πρός τ. θεόν έπίστροφή. Hierocl., carm. aur. 24 p. 473 Mull. Simplic. in Epict. p. 107,22 ή

έπί τό θείον επιστροφή) τ ώ ν έ θ ν ώ ν AG 153. είναι εις έ.

r ü c k k e h r e n (X., Hell.4,5,16. Polyb. 1,47,8. Aelian, v.h. 1,6. LXX. Hen 99,5 [corr. James]. ParJer 7,31) a b s . Lk 855 (vgl.

τινι jmdm. zur Bekehrung dienen Β 1 1 , 8 . *

107 V]. 2Kö 15,27. lEsr 5,8. lMakk 5,68. 3Makk 7,8 εις τά 'ίδια έ.) Mt 1244 (Beschwörung böser Geister auf

έπισυνάγω (Polyb. Plut., mor.894A u.a., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal D 3 , 3 f . Test 12Patr. grBar 15,2. ApkMos 29. Ep. Arist. Jos.) F u t . έ π ι σ υ ν ά ξ ω . A o r . 1 I n f .

Ri 15,19). AG 1536 16i8 Apk 1 i2b. εις τι (SIG 709,11 [ca.

Nimmerwiederkehr: έπανήξειν). Lk239.

Jos.,

ant. 8,45.47

μηκέτ'

εις

αύτόν

εις τα όπίσω Mk 1316 Lk 1731 ; dafür έ. όπίσω Mt24ie. έπί τι (SIG 709,20) 2Pt 222. έπί τινα Lk 10íD. πρός τινα zu jmdm. Lk 174. M. flgd. Inf. z. Angabe des Zweckes (Jdth 8,11 v. 1. ApkMos 31 έπιστρέψη τοϋ έλεησαι ήμάς) βλέπείν Apk 112a (s. φωνή 2e). Auch einfach sich wenden, sich hinwenden πρός τό σώμα AG 940 (zu έ. πρός c. acc. vgl. Aesop, fab. 248 H. lMakk 7,25.11,73). — β. übertr. v. d. Veränderung des Sinnes od. des Verhaltens: zum Guten wie zum Schlechten (Ps 77, 41. 2Esr 19,28. ApkSed 12,4f.) zurückkehren, sich zurückwenden absol. AG 15i6D. sich bekehren H 103,2.

(l)

vii

722-9; Χ 2, 1272 (S)

έπισυνάξαι (Lk 1334) neb. d. Inf. des Aor. 2 έπισυναγαγεΐν (Mt 2337; W-S. § 13,10). Pass. Perf. 3.Sg. έπισυνηκται (lMakk 15,12); Ptz. έπισυνηγμένος. Aor. 1 έπισυνήχθην. Fut. 1 έπισυναχθήσομαι. In uns. Lit. stets = συνάγω, vgl. Lk 1737 u. Mt 2428) sammeln, versammeln τινά jman. (3Kö 18,20 [συνάγ. v.l.]. Ps 105,47 u.ö. TestNaphth 8,3) τα τέκνα Mt 2337 Lk 1334. V. e. Vogel, der seine Jungen zusammenlockt Mt 2337. τους εκλεκτούς έκ τών τεσσάρων άνεμων d. Auserwählten aus d. vier Windrichtungen zusammenfuhren 2431 Mk 1327. Pass, sich sammeln (OGIS 90,23; SIG 700,21 [117 vj. 2Ch 20,26. lEsr 9,5

έπισυναγωγή

έπιτήδευμα

u.ö. Hen 22,3. Philo, op. m. 38) v. Raubvögeln um e. Aas Lk 1737. V. e. sich versammelnden Menge (Jos., ant. 18,37) 121, δλη ή πόλις Mk l33.* (8)

befehlen Phlm8. τινί m. flgd. Inf. (klass.) des Präs. (X., an.2,3,6. IMakk 4,41) AG 232. H 81,4.82,1; des Aor. (X., Cyr.7,3,14. SIG 683,37 [140 v], OGIS 443,2) Mk 639 Lk 831. M. flgd. Inf. d. Aor. ohne Dat. (klass. auch oft LXX) έπέταξεν ένέγκαι την κεφαλήν αύτοϋ sein Haupt zu bringen Mk627. Abs. (Thu. 1,140,2. P. Oxy.294,21 [22 n] ώς έπέταξεν ό ήγεμών. Esth 8,8. IMakk 10,81. PGM 12,316b) Lk 1422. Β 6,18. - Pass, έξελίσσειν τους έπιτεταγμένους αύτοΐς ορισμούς d. ihnen vorgeschriebenen Bahnen durchlaufen 1K1 20,3. τα έπιτασσόμενα (SIG 742,2. P. Oxy.275,li) ύπό τοΰ βασιλέως d. Gebote d. Königs 37,3 (vgl. SIG 748,18 τα έπιτασσόμενα ύπ' αύτών. Herrn.16,10b ύπό τ. θεών).* (10) VIII

611

έ π ι σ υ ν α γ ω γ ή , ή ς , ή (ν. συναγωγή kaum unterscheidbar: IG ΧΠ 3 Suppl. Nr. 1270,11 f. III ν; vgl. Dßm., LO 81).

2Makk 2,7) — 1. d. Versammlung d. Gemeinde έγκαταλείπειν την έ. εαυτών d. eigne V. verlassen Hb IO25. — 2. d. Handlung d. έπισυνάγεσθαι: d. Sichversammeln έπί τινα beijmdm. 2Th 2i.* (2) vil 840f.; X 2, 1273 f. (Spicq I, 282 f.)

έπισυντρέχω (Hapaxlegomenon) zusammenlaufen v. zuströmenden Volksmengen Mk9îs.* (1)

612

34, 37

έπιτελέω (seit Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. PsSal 6,6. έπισυρράπτω für έπι(ρ)ράπτω (s. d.) Mk 221 D.* (0) έπισύστασις, εως, ή d. Auflauf, d. Erhebung im feindl. Sinn, d. Aufruhr (Sext. Emp., eth. 127. Berosus: 680 fgm.9 [Jos., c. Ap. 1,149] Jac. SIG 708,27 [I v], Enteux.86,5

[221 V], Num 17,5.26,9. lEsr 5,70. Artapanus: 726 fgm.2 [Euseb., pr. ev.9,23,1] Jac.) AG 2412 v.l. Über 2Kor 1128 v.l. s. έπίστασις.* (0) έ π ι σ φ α λ ή ς , έ ς (Hippokr. Pia. u.a., auch Diod.S. 13,77. P. 0xy.76,20. Wsh 9 , 1 4 . Philo, praem.33. Jos., ant.5,52.139)

unsicher, gefährlich v. d. Schiffahrt im Herbst AG 27».* (1) έ π ι σ φ ρ α γ ί ζ ω (Diod.S. 14,55,1 βιβλίον έπεσφραγισμέvov. Pap. 2 Esr 2 0 , 1 . TestSal 7,8 έπεσφράγισα. Das Med. bei Pia. u.a., auch Philo u. Mel., P.57,415 έπισφραγισάμενος)

Aor. 1 έπεσφράγισα besiegeln, d. Siegel aufdrücken, womit die Unterschrift u. demnach d. Schreiben abgeschlossen wird MPol 1,1.* (0) έ π ι σ χ ύ ω (d. Wort seit X., auch BGU 1761,3 [1 v]) Ipf.

έπίσχυον. Aor. 3.PI. έπίσχυσαν (IMakk 6,6) intr. s t a r k werden, sein (Theophr. u.a. Vett. Val.48,6 ιών δε τοιούτων καί ò λόγος έπισχύσει προς συμβουλίαν ή διδαχήν.

IMakk 6,6) έπίσχυον λέγοντες sie erklärten noch dringender Lk 23s. άπέρ^ομαι εις κάμινον πυρός ... καί ούκ έπισχύω, έάν μη ich gehe in einen Feuerofen ... und kann nicht durchhalten (stark bleiben), wenn nicht usw. API 6,20.* (1) έπισωρεύω (Epikt.i,io,5. Vett. Val.332,24.344,13 u.a. Sym. Hi 14,17. HL 2,4) aufhäufen übertr. διδασκάλους Lehrer in Masse zusammensuchen 2TÌ43. τινί zu etw. hinzu (Athen. 3 p. 123 Ε) έ. ταΐς άμαρτίαις ύμών Sünde auf Sünde häufen Β 4,6.* (1) VII 1091-3 έ π ι τ α γ ή , ή ς , ή (seit Polyb., auch Diod.S. 1,70,1 νόμων έπιταγή. Inschr. P. Flor. 119,5. LXX. Hen. PsSal 1 8 , 1 2 . Ep.

Arist.) d. Auftrag, d. Befehl, d. Gebot έπιταγήν εχειν e. Gebot besitzen 1 Kor 725. κατ' έπιταγήν gemäß dem Befehl

(SIG 1153.1171,3. IG XII 1,785. JHS 26,'06, p.28

Nr.6 κατ' έπ. τ. θεοΰ. PGM 12,62. lEsr 1,16. Hen 5,2) Rö 1626 lTi l i Tit 13. Η 16,2. Ε. and. Sinn gewinnt d. κατ έ. durch d. Zusammenhang in d. Redensart κατ' έ. λέγειν als Gebot sagen lKor7« 2Kor8e. μετά πάσης έ. mit allem Nachdruck Tit 2is.* (7) v m 37; x 2, 1278 έ π ι τ ά σ σ ω (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 10,7. TestSal. ApkSed 6,1. Ep.Arist. Jos. Ar.4,2. Tat. 16,1)

Aor. 1 έπέταξα. Pass. Pf. 3.Sg. έπιτέτακται (1 Esr 5,50. Ar. 4,2); Ptz. έπιτεταγμένος. Aor. 2 έπετάγην (LXX) befehlen, gebieten τινί jmdm. (Soph., Ant. 664. Χ., Cyr.4,2,33. SIG 83,33. P.Tebt.59,9. Gen 49,33. Esth 1,1 q. 8) Β 19,7. D 4,10. τοις πνεύμασι (vgl. PGM I2,3i6a τφ θεφ) Mk 127 Lk 436; vgl. Mk 92s. d. Wind u. d. Wellen (vgl. 2Makk 9,8) Lk 825. τί τινι (Hdt. SIG 748,25 [71 v], Jos., ant. 1,172) τινί τό άνηκον jmdm. seine Pflicht an-

TestSal. Tesüos 19,12. JosAs 2,5. ApkEsr 7,9 S.32,22T. Ep. Arist. Philo. Jos. Just., D.7,3. Tat. Ath., R.50,24 u.ö.} Fut.

έπιτελέσω. Aor. 1 έπετέλεσα. Pass. Aor. επετελέσθην. Fut. έπιτελεσθήσομαι (LXX) — 1. beendigen, zu Ende bringen, vollenden etw. Angefangenes ( l K ö 3,12. 1 Esr 4,55.6,27) τί etw. Rö 1528 Phil l6 2Kor86.ua. Abs. 8iib. So auch Gal 33 als Med. : angefangen habt ihr im Geist u. wollt nun im Fleisch zum Ende gelangen?; kaum als Pass, ihr wollt euch im Fleisch vollenden lassen? näml. v. d. Judaisten. — 2. vollbringen, verrichten, ins Werk setzen, verwirklichen τί etw. πάντα (lEsr 8,16) 1K1 1,3.2,8.48,4. πάν έργον αγαθόν 33,1 (P. Osi. 137,9 [III n] έ. τά καθήκοντα εργα). τά ανήκοντα τή βουλήσει 35,5 (Ρ. Tebt. 294,11 τά xfl προφητεία προσήκοντα έπιτελεΐν). τ ά δια-

τασσόμενα d. Befehle ausführen (PGM 4,l539f. τ. έντολάς) 37,2f.; vgl. 40,1. τ. λειτουργίαν d. Dienst verrichten (Philo, somn. 1,214; s.u.) 1K1 20,10. ιάσεις Lk 1332 v.l. τάς θεραπείας PrJk 20,2 (nicht Pap.) τά κυνήγια d. Tierkampf API 3,4. άγιωσυνην Heiligung ins Werk setzen 2Kor7i (vgl. Ep. Arist. 133 κακίαν. 166 άκαθαρσίαν). τήν σκηνην d. Zelt herrichten Hb 85. Bes. von gottesdienstl. Verrichtungen (seit Hdt., auch SIG 1109,111 έ. τάς λιτουργίας. UPZ 43,20 [162/1 ν], 106,21 [99 ν). P.Tebt.292,20f. Mitt.-Wilck.70,9-11. Ep.Arist. 186.

Philo, ebr.129. Jos., c. Ap.2,118) τ. λατρείας έ. d. gottesdienstl. Handlungen verrichten (Philo, somn. 1,214) Hb96. θυσίας Opfer darbringen (Hdt.2,63.4,26, auch Diod.S. 17,115,6. Herodian 1,5,2. SIG. Index. Inschr. v. Priene 108,27. JosAs 2,5. Philo, somn.1,215. Jos., ant.4,123.9,273)

Dg 3,5. D. Pass, in dieser Bedeutung 1K.1 40,2 f. την ήμέραν γενέθλιον έ. d. Geburtstag feiern MPol 18,3 (Epici p. 18,3 γάμους έπετέλεσεν. Ammonius, vi. Aristot. p. 11,23 Westerm. έορτήν έ.). - M e d . ( = Akt., wie Polyb. 1, 40,16.2,58,10. Diod.S. 3,57,4 πράξιν έπιτελεσασθαι) γ υ ν α ί -

κες έπετελέσαντο άνδρεΐα Frauen haben ten vollbracht 1K.1 55,3.

Heldenta-

— 3. erfüllen (PsSal 6,6 πάν αίτημα. Lucían, Charon 6 τ. ύπόσχεσιν) ν. e. Schriftwort, das seine Erfüllung findet Pass. 1 Kl 3,1. — 4. auferlegen, vollziehen an τινί τι jmdm. etw. (Pia., le£. 10 p.9i0D δίκΐ)ν τινί) Pass, τά αύτά των παθηματων τη άδελφοτητι έπιτελεΐσθαι dieselben Leiden sind auferlegt der Brüderschaft lPt59.* (10) VIII 62f.; X 2, 1278f.

έ π ι τ ή δ ε ι ο ς , εΐα, ov geeignet, erforderlich, nötig adj. (seit Eur. Hdt.; auch Ath., R.52,12 u.ö.) καΐρφ έπιτηδείω im erfordert. Augenblick; wenn d. Zeit es verlangt AG 2425 v.l. (καιρός έ. wie Jos., vi. 125.176). - Subst. τά ε. d. notwend. Gegenstände (Hdt. 2,174. Thu. 2,23,3, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D 3 , l . Jos., bell. 3,183; ant. 2,326.

12,376) m. Zusatz του σώματος d. notwendigen bes-, d.h. Lebensbedürfnisse J k 2 i e . * (l) (S)

Lei-

έπιτήδευμα, ατος, τό (seit Thu., auch Diod.S. 3,70,7. Epikt.3,23,5 u.ö. Vett. Val.73,20. SIG 703,15.721,12.42.766,5. Pap. LXX. Philo, op. m.80. Jos., ant. 15,368; c. Ap. 2,123.181 in

έπιτηδεύω

έπιτροπεύω

verschied. Bed. Ar.8,6. Just., D.3,3. Tat.) d. Einrichtung, d. Art zu leben (Hippokr., epid. 1,23. Menand., Cith., fgm.4,2. è. τ φ βίφ. Oenomaus b. Eus., pr. ev. 5,34,10 θεΐόν τι έπ. = e. Art göttliche Lebensweise) ν . Christentum Dg 1.* (0) VII 851

43,18) ούδείς έπιθησεταί σοι τοϋ κακώσαί σε um dich zu schädigen AG I810.* (39) VIH 160-2; Χ 2, 1280f.

613

έπιτηδεύω (seit Soph. Hdt., auch Diod.S. 1,70,2. Epikt. 3,1,15.3,5,8. BGU 1253,11 [II v], LXX. Hen 9,6. Jos., ant.18, 66; c. Ας. 2,189. Tat. Ath., R.48,18 u.ö.) F u t . 2 . S g . έπιτηδεύσεις (Jer 2,33). Aor. 1 έπετήδευσα eifrig betreiben, für etw. sorgen m. flgd. ώς MPol 17,1.* (0) έ π ί τ η ρ έ ω (seit Homer, hymn. Thu., auch Inschr. [Sb 8304,8], Pap. Jdth 13,3) lauern auf, aufpassen Β 10,4.* (0)

έπίτί&ημί (seit Homer, hymn.; auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestJob 7,1. Test 12Patr. JosAs. ParJer. ApkMos. AkrEz [Epiph 70,15]. Philo. Jos. Just.) 3. PI. έπιτιθέασιν (Mt 234); Imp. έπιτίθει (lTi 522). Ipf. 3.PI. έπετίθεσαν (AG 8 n ; έπετίθουν v.l.). Fut. έπιθήσω. Aor. 1 έπεθηκα. Aor. 2 έπέθην; Imp. έπίθες; Ptz. έπιθείς. Med. Fut. έπιθήσομαι. Aor. 2 έπεθέμην — 1. Akt. — a. auflegen, darauflegen — α. eigtl. τί

(das gelegentl. aus dem Zshg. zu erg. ist; vgl. Esth 5,2) έπί τι od. τίνα (X., Cyr.7,3,14. SIG 1173,9; vgl. 1169,4. PSI 442,13 [III v], Gen 22,9.42,26 U.O. JosAs 29,5 αύτόν έπί τον ϊππον. ParJer 2,1 χοΟν έπί την κεφαλήν)

etw.

auf etw. od. jmdn. Mt 234 Lk 15s J 96 v.l. (f. επέχρισεν) is AG 15 io 283. Β 7,8. χείρα (χείρας) έπί τινα oder τι d. Hand auf jmdn. od. etw. legen (SIG 1173,4. Ex 29,10. Lev 1,4.4,4 u.ö. - KSudhoff, Handanlegg. des Heilgottes: Archiv f. Gesch. d. Med. 18/26,235-50) M t 918

Mk 825 (v. 1. £θηκεν). 1618 AG 817 9i7. Dafür τινί τάς χ ε ί ρ α ς (Jos., ant.9,268.16,365) Mt 1913.15 Mk523 6s 823

Lk440 1313 (v.l. έπ' αύτη) AG 6« 8ι» 912 133 19e 28e lTi522; vgl. την χ ε ί ρ α Mk732. API 3,31.4,34. έπί

την κεφαλήν Β 13,5 (Gen 48,18). S. zu έπίθεσις. - In anderen Verb. έ. τί τινι (χ., oec. 17,9. Esth 2,17. lEsr 4 , 3 0 . Tesüob 7,1. JosAs 10,5. Jos., ant.9,149 έπεθεσαν αύτφ t. στέφανον) αύτω τον σταυρόν Lk 2326. στέφανον ...

αύτοό η) κεφαλή J 192. επειθησι σοι έλευθέοιον στέφανον API 2,31. τους λίθους έπετίθουν άλλήλαις sie luden d. Steine einander auf H 80,5. - τί έπί τίνος (Hdt.2,121 δ ι u.a. l K ö 6,18. Sus 34. ParJer 5,7. Just., D. 132,2) Mt 217 Lk8i6 v.l. έπέθηκαν έπί της κε-

φαλής αύτοϋ sie setzten (den Dornenkranz) auf seinen Kopf Mt 2729. έπάνω τ. κεφαλής zu Häupten anbringen 2737. - τφ μνημείω λίθον auf d. Grab e. Stein Lk23s3 v.l. (λίθοι) έπιτιθέμενοι εις τ. οίκοδομήν in den Bau eingeigte Steine Η 13,2. — β. übertr. έ. πληγας τινι jmdm. Schläge versetzen

(BGU 759,13 [II n] πληγάς πλείστος έπεθηκάν μοι)

AG Ι623; vgl. Lk IO30. Anders έπιθήσει ό θεός έπ αύτόν τ. πληγάς Gott wird ihm die Plagen auferlegen Apk 2218b (vgl. δίχην τινί klass., auch UPZ 1,13 [IV ν] ό θεός αύτφ την δίκην έπ. D t 2 6 , 6 . τειμωρίαν τινί Isisaret. v. Kyme 20.35 Peek). - Pass. AG 1528. - ε. τινί όνομα jmdm. e.

Namen beilegen (vgl. Hdt.5,68 u.a., auch BGU 1139,7 [I v],

2Esr 1 9 , 7 ) Mk3l6f. (z. Neubenennung v. Jüngern vgl. Diog. L. 5,38: Theophrast hieß ursprünglich Τύρταμος. Sein Lehrer Aristoteles μετωνόμασεν u. gab ihm den Namen Theophrast wegen s. gòtti. Beredsamkeit). Β 1 2 , 8 f. έ. τό ελεος έπί

τινα jmdm. sein Erbarmen zuteil werden lassen 15,2. — b. hinzufügen έπί τι (Homer u.a.) έπ' αύτά Apk 2218«.

— 2. Med. — a. geben τινί τι jmdm. etw. (BGU 1208,

614

έπιτιμάω (Hdt. [-έω], Thu. Pia. u.a., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. PsSal 2,23. TestSal. ParJer 6,17. AsMos fgm.j. Philo. Jos.) Ipf. 3.Sg. έπετίμα, 3. Pl. έπετίμων. Fut.

2. Pl. έπιτιμήσετε (Ruth 2,16). Aor. 1 έπετίμησα. Pass. Aor. Ptz. έπιτιμηθείς (3Makk 2,24; vgl. Just., D. 116,13 zu Sach 3,2)

— 1. anfahren, tadeln, Vorhalte machen, auch ernst-

lich zureden, um einem Tun vorzubeugen od. es zu beendigen. Abs. (Thu.4,28,1. Demosth. 1,16 u.a. SIG 344,55 [?]. Sir 11,7. Jos., ant. 5,105) Lk 441 2Ti 42. τινί (X. Pia., auch Epikt.3,22,10 u.ö. Lucían, dial. mort. 1,8. P. Magd. 24,5 [218 ν], UPZ 64,7. G e n 3 7 , 1 0 U.Ö. Philo, de los.74.

Jos., c. Ap.2,239) Mt 826 1718 1913 Mk439 (vgl. Ps 105,9). 832f. 1013 Lk 439 824 921.42.55 173 1815 1939 2340.

- M. flgd. ϊνα od. ίνα μη, um das einzuleiten, was der Tadel od. Zuspruch herbeiführen bzw. verhindern will Mt 1216 I620 v.l. (f. διαστέλλω; s. dort) 2031 M k 312 (zu πολλά έπετίμα vgl. Ps.-Xenophon, cyn. 12,16). 830 (zu M k 312.830 s. GABarton, JBL 41/22,233-36). 1048. M . flgd. λέγων u. dir. Rede Mt I622 M k l 2 5 925 Lk435

Jd9 könnte έ. = schelten d. Ggs. bilden zu dem Nichtlästern des Erzengels. Mögl. ist hier aber auch d. Bed. — 2.

strafen

(Diod.S.

3,67,2

πληγαίς

επιτιμηθείς.

3Makk 2,24. Hen 98,5. ParJer 6,17. Jos., ant. 18,107).* (29) II 620-3; X 2, 1083

έπιτιμία, ας, ή (d. Wort bei Demosth. u. a., auch Philo. Bei Jos., c. Ap.2,199 έπιτίμιον) d. S t r a f e (so OGIS 669,43 [In]. P. Lond.77,53. Wsh 3,10. Ath. 1,4) 2Kor2e.* (1) II 623; X 2, 1083

έπιτοαυτό s. έπί III 1 a ζ. έπιτρέπω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. TestSal D 3,7. TestJob. ParJer 1,4. Jos. Just. Tat.20,1. Ath.) A o r . 1 έπέτρεψα. Pass. Pf. έπιτέτραμμαι. Aor. 2 έπετράπην. Fut. Inf. έπιτραπήσεσθαι (Just., AI 47,5) — 1. gewähren, gestatten (so Pind. u.a.) τινί jmdm. m.

flgd. Inf. (X., an. 1,2,19. Hell.6,3,9, auch Epikt. 1,10,10. 2,7,12. P. Magd. 2,7 [221 v], 12,11. P. Ryl.120,16. Hi 32,14. 4Makk 4,18. ParJer 1,4. Jos., ant.8,202. Just. Ath.) Mt 821 198 Mk IO4 Lk 832a 959.61 AG 2139 273 lTi 212. Dg 10,2. IEph 10,1. IRö 6,3. Η 29,4. D 10,7. Ox 840,

12. Ohne Inf. (Pind., OI.3,36. SIG 260,16.360,15.34. Just., D. 142,2. Tat.20,1. Ath. 1,2.2,4): έπέτρεψεν αύτοΐς er gewährte es ihnen Mk5i3 Lk832b. φ αν αύτος έπιτρέψρ wem er es gestattet = anvertraut ISm 8,1. ουκ εμαυτφ έπιτρεψας nicht aus eigner Machtvollkommenheit Pol 3,1. Ganz abs. (Pind., 01.6,36. X., Cyr. 5,5,9. SIG 490,10.591,36) έπέτρεψεν ό Πιλάτος P. ge-

stattete es J 1938; vgl. AG2l40. MPol 7,3. V. Gott (BGU 451,10 [I/II n] θεών έπιτρεπόντων. 248,15 [vgl. Dßm., NB 80]. Jos., ant.20,267 κδν τό θείον έπιτρέπη) l K o r 167 Hb 63. - Pass. (SIG 1073,44.52. P. Oxy.474,40) έπιτρέπεταί τινι es ist jmdm. gestattet m. flgd. Inf. (Jos., ant.

5,3) AG26i 2816 lKor 1434. Abs. έκεινφ ... έπιτέτραπται ihm ist das überlassen Η 8,3. — 2. beauftragen, anbefehlen (X., an.6,5,11. Arrian, Ind.23,5 έ. τινί. Cass. Dio, fgm.40,5 Boiss. Cod. P. Lond. 1173,3. Jos., vi. 138) m. Dat. d. Pers. und Inf. ÎKI 1,3.* (18)

1,4 [27 ν]. P. Ryl.81,9 την δλου τ. πράγματος έξουσίαν τοίς

κατασπορεύσι έπεθέμην) άναγομενοις τα προς τάς

χρείας sie gaben uns bei d. Abfahrt noch, was nötig war AG 28io. — b. zusetzen, angreifen, nachstellen (Jos., ant. 1,328)

τινί (Hdt. Aristoph. u. a. Appian, Liby. 102 § 482. P. Tebt. 15,11 [114 ν], P. Flor.332,7. LXX. Philo, leg. ad Gai.371. Jos., ant.4,

96) m. flgd. subst. Inf. des Zweckes im Gen. (Gen

έπιτροπεύω (d. Wort seit Hdt., auch Inschr. Pap. Philo. Jos., bell.7,9; ant. 10,278. Ath.25,1) das Amt eines έπίτροπος versehen, Prokurator sein (Plut., mor.471 Α. IG XIV 911) τινός über e. Land

(Hdt.3,15) έπιτροπεύοντος Ποντίου Πιλάτου της 'Ιουδαίας während d. Prokuratur d. P. P. über Judäa L k 3 i D (f. ηγεμονεύοντος).*

(0)

έπιτροπή

έπιφράσσω

έπιτροπή, ή ς , ή (d. Wort seit Thu., auch lnschr. Pap. 2 M a k k 13,14) d. Erlaubnis, d. Vollmacht (Polyb. 3,15,7. Diod.S. 17,47,4. Dionys. Hai. 2,45. P. Oxy.743,32 [2 ν] περί πάντων αύτω τ. έπιτροπήν δέδωκα. Philo, poster. Cai. 181. Jos., ant.8,162. Just., Al 29,2) μετ' ε π ι τ ρ ο π ή ς (neb. έ ξ ο υ σ ί α ) AG 2612.* (1) (S)

255.2,339.3,310.9,60.18,75.286. Über Material und Lit. s. EPfister, Epiphanie: Pauly-W. Suppl.IV '24,277-323. RAC V, 832-909. CWestermann, Das Loben Gottes in den Psalmen '54,70). — 1. v. d. E r s c h e i n e n Christi a u f Erden (v. d. Erscheinung d. Auferstandenen: μετά θάνατον è. Orig., C.Cels. 3,43,37; ν. „Damaskuserlebnis": è. Ίησοϋ 5,8,23), U. z w a r — a. v. d. H e r a b k u n f t Jesu ζ. G e r i c h t lTi 614 2Ti 41.8. έ. τ . δ ό ξ η ς T i t 2 l 3 (zu dieser Verb. vgl. OGIS 763,19f. Epikt.3,22,29). έ. της π α ρ ο υ σ ί α ς 2 T h 2 e ist P l e r o p h o rie, d a b e i d e Wörter d e n s e l b e n t e c h n i s c h e n Sinn hab e n : Erscheinung der Ankunft, ή μ ε ρ α της έ. d. Tag d. Erscheinens 2K1 1 2 , 1 . 1 7 , 4 . — b. v. d. erstmaligen E r s c h e i n u n g Jesu auf E r d e n 2Ti 110 (Just., AI 14,3 u.ö.; Diod.S. 3,62,10 reden die Mythographen von einer doppelten Erscheinung des Dionysos: δεύτερον έπιφάνειαν του θεοϋ παρ' άνθρώποις). — 2. A u ß e n s e i t e v o n G e g e n s t ä n d e n o d . Körperteilen (Demokrit. Aristot.) τ ο σ ο ύ τ ο ν β ά θ ο ς ε ι χ ο ν α π ό της ε ξ ω θ ε ν έ π ι φ α ν ε ί α ς sie (d. A u g e n d. Judas) lagen so tief hinter der ( g e s c h w o l l e n e n ) Gesichtsfläche Pa ( 3 , 2 ) . * (6) IX 8-11; X 2, 1220f„ 1288 (Spicq I, 286; S)

615

έπίτροπος, ου, ό (seit Pind. Hdt., auch lnschr. Pap. LXX. ParJer 4,5. Philo. Jos. Just. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Verwalter, d. Aufseher (seit Hdt., auch Philo, omn. prob. Iib.35. Jos., ant.7,369) Mt 208. S o vieil, a u c h L k 8 3 (vgl. Jos., ant.18,194), w o d a s A m t j e d o c h a u c h politischer N a t u r sein k a n n : — 2. d. Statthalter (seit Hdt., auch Jos., ant. 15,406 u.ö. Just.; vgl. OGIS Index VIII. Magie 162f. Hahn 118.224,2. Rouffiac 46. Preisigke, Fachw. S.93). — 3. d. Vormund (Hdt.9,10. Thu.2,80,6. Diod.S. 11,79,6. SIG 364,53.1014,122 u.ö. P. Oxy.265,28. P. Ryl.109,18. 2 M a k k 1 1 , 1 . 1 3 , 2 . 1 4 , 2 . Philo, somn.1,107) G a l 4 2 . * (3) III 784f.; V 153, 619

'Επίτροπος, ου Ν. pr. m. (sehr selten; SIG 957,34) Epitropus IPol 8 , 2 ; S. Hdb. z. St.* (0) έ π ι τ υ γ χ ά ν ω (seit Vorsokr. Hdt., auch lnschr. Pap. LXX. TestSal. TestJob 11,9. grBar 4,13. ApkEsr. Jos., ant. 5,288. Just. Ath., R.57,16 u.ö.) Fut. 3 . S g . έ π ι τ ε ύ ξ ε τ α ι (Spr 12,27). A o r . 2 έ π έ τ υ χ ο ν teilhaftig werden, gelangen zu, erlangen, erreichen m. G e n . d e s s e n , w a s erreicht wird (Aristoph., Plut. 245. Thu. 3,3,3; auch BGU 113,3.522,8. Jos., ant. 18,279) e. S a c h e (grBar 4,13 όργής θεοϋ. ApkEsr 6,22 στεφάνου. Appian, Iber.48 §200 ειρήνης) Η 4 1 , 4 . 2K1 5 , 6 . της ε π α γ γ ε λ ί α ς H b ó i s ; vgl. II33. τ ο ϋ κ λ ή ρ ο υ ITr 12,3. χ ά ρ ι τ ο ς I R ö 1 , 2 a. - θ ε ο ϋ zu Gott gelangen, spezifisch ignat. W e n d u n g , d i e d. Märtyrertod als dir. W e g zu G o t t bez. will : I E p h 12,2. I M g 14. ITr 12,2. 13.3. I R ö 1 , 2 . 2 , 1 . 4 , 1 . 9 , 2 . I S m 11,1. IPol 2 , 3 . 7 , 1 . D a f ü r έ. Ί η σ ο ϋ Χ ρ ι σ τ ο ϋ I R ö 5 , 3 . O h n e Objekt IPhld 5 , 1 . - M. Akk. (X., Hell.4,5,19.4,8,21.6,3,16. UPZ 41,26 [161/0 ν] πάν έπιτυγχάνειν. TestSal 9,3 προδότην) Rö 117. ο υ δ έ ν τ. α ι τ η μ ά τ ω ν nichts ν. dem Erbetenen Η 3 9 , 5 . - M. flgd. Inf. (Lucían, nekyom.6. Jos., bell. 1,302. Just.) IRÖ 1,1. Abs. (Pia., Meno p.97C. SIG 736,79 [92 v]) AG 1329 D J k 4 2 . I E p h 1,2. I R ö 8 , 3 . * (5) (S) έ π ι φ α ί ν ω (seit Theognis. Hdt., auch lnschr. Pap. LXX. Philo. Jos.) Aor. 1 έ π ε φ α ν α ; Inf. έ π ι φ ά ν α ι ; Imp. έπίφ α ν ο ν . M e d . Fut. έ π ι φ α ν ο ϋ μ α ι (Jer 3 6 , 1 4 ) . Pass. A o r . 2 έ π ε φ ά ν η ν . Fut. 3 . S g . έ π ι φ α ν ή σ ε τ α ι (Ze 2 , 1 1 ) — 1. Akt. — a. trans, zeigen έ π ί φ α ν ο ν τ ο π ρ ό σ ω π ο ν σ ο υ 1 ΚΙ 6 0 , 3 (Ps 7 9 , 4 . 8 . 2 0 . D a 9 , 1 7 T h e o d . ) . — b. intr. erscheinen, sich zeigen (Theokrit 2,11 v. Sternen. Polyb.5,6,6 V. Tageslicht. D t 3 3 , 2 . Ps 1 1 7 , 2 7 ) v. Stern e n AG 2720; vgl. Lk I79. — 2. Pass, in Erscheinung treten, erscheinen (Hdt. Thu. u.a. LXX) V. G o t t (Charito 1,14,1 Άφροδίτην έπιφαίνεσθαι. Schol. zu Apollon. Rhod.2, Einl. έπεφάνη αύτοϊς ό 'Απόλλων. SIG 557,6 έπιφαινομένης αύτοίς 'Αρτέμιδος. 1168,26. Sb 6152,5 [96 V] isis.6153,6. G e n 3 5 , 7 . 2 M a k k 3 , 3 0 . 3 M a k k 6 , 9 . Philo. Jos., ant. 5,277.8,240.268) τ ο ι ς δ ε ο μ έ ν ο ι ς IKI 5 9 . 4 . V. d. G n a d e G o t t e s Tit 2 1 1 ; ν. s e i n e r Liebe 34.* (4) IX 8-11 ; X 2, 1288 (Spicq I, 284 ff.) έπιφάνεΐα, ας, ή (Vorsokr., auch Polyb. u.a. lnschr. LXX. ApkEsr 3,3 S.27,7T. Ep.Arist. Philo. Jos. Just.) d. Erscheinung; bes. a u c h d i e g l a n z v o l l e E r s c h e i n u n g e t w a d e s reichen B a b y l o n i e n (Diod.S. 2,11,3). Als relig. t.t. ist es d. S i c h t b a r w e r d e n d. v e r b o r g e n e n Gottheit, sei es d a ß sie persönl. erscheint o a . durch irg e n d ein M a c h t z e i c h e n v. ihrem D a s e i n K u n d e gibt (Dionys. Hal.2,68. Diod.S. 1,25,3.4.2,47,7 [d. Erscheinung Apollos], 5,49,5 των θεών επιφάνεια zur Hilfeleistung. Plut., Them.30,3. Ael. Aristid.48,45Κ. = 24 p.477D. Polyaenus 2,31,4 Διοσκούρων έπ.; oft lnschr. u. in LXX bes.2. 3Makk. Aristobul b. Euseb., pr. ev.8,10,3. Ep.Arist.264. Jos., ant.l,

616

Έ π ι φ ά ν ( ε ) ι ο ς , Ου Ν. pr. m. (seit IV n häufig, auch in OGIS 688,1. Pap.) Epiphanius, Christ in Korinth A P I 6 , 1 . * (0) έπιφανής, έ ς (seit Pind. Hdt., auch lnschr. Pap. LXX. Philo. Jos., ant.4,200 u.ö. Just., AI 68,3 [Superi.]) aufleuchtend, prächtig, glanzvoll v. G e r i c h t s t a g G o t t e s (Mélanges GGlotz '32,290,28: lnschr. [II ν] ήμέραι έπ.) ή μ ε ρ α κυρ ί ο υ μ ε γ ά λ η και έ. AG 220 (Jo 3 , 4 ) . * (i) IX 8—11 ; Χ 2, 1288 (Spicq I, 287) έ π ι φ α ύ σ κ ω (Hesych = ανατέλλω, φαίνω. - m e d . Hi 4 1 , 1 0 ) Fut. έ π ι φ α υ σ ω aufgehen, erscheinen, leuchten (ν. G e s t i r n e n Hi 2 5 , 5 . 3 1 , 2 6 . ν. Tage Cass. Dio 9,12,8 u. Acta Thomae 34 [Aa II 2 S. 1 SI, 12]) τινί jmdm. (Orph. hymn. 50,9 Q. von Bacchus θνητοΐς ή άθανάτοις έπιφαύσκων) ν. Christus έ π ι φ α ύ σ ε ι σ ο ι E p h 5 i 4 (v.l. έ π ι ψ α ύ σ ε ι ς τ ο ΰ Χ ρ ι σ τ ο ϋ mit Chrysost. a b z u l e h n e n ) . D . Ursprung d. Zitates ist nicht sicher n a c h g e w i e s e n . Rtzst., Erlösungsmyst.6.136. S. auch zu έπιφώσκω.* (I) IX 302-49; X 2, 1290 έπιφέρω (seit Homer, auch lnschr. Pap. LXX. TestSal. TestJob. TestSeb 2,3 [ß]. ApkMos 14. AsMos fgm.k. Ep.Arist. Philo, aet. m.47 u. s. Jos. Just. Tat.41,2. Ath.32,3. Mel., P.51, 371.79,375) Fut. έ π ο ί σ ω (LXX). A o r . 2 έ π ή ν ε γ κ ο ν . M e d . Aor. 3 . S g . έ π η ν έ γ κ α τ ο (Mel., p.51,371); Inf. έ π ε ν ε γ κ ε ΐ ν . Pf. Inf. έ π ε ν η ν ο χ έ ν α ι (Just., D.60,5). Pass. Aor. Ptz. Sg. G e n . έ π ε ν ε χ θ έ ν τ ο ς ( 2 M a k k 1 2 , 3 5 ) — 1. herbeibringen, darbringen, verleihen τινί τι jmdm. etw. μ ε τ α ν ο ί α ς χ ά ρ ι ν IKI 7 , 4 . — 2. bringen über — a. eigtl. τί έπί τ ι ν α etw. bringen u. über imdn. legen AG 1912 t.r. — b. iibertr. τί τ ι ν ι etwas über jmdn. o d . über etw. bringen (Ep. Arist. 206 αίσχύνην άνθρώποις. TestJob 7,13 ύποστήναι απερ έπιφέρεις μοι. Philo, leg. ad Gai. 133) ά μ α ρ τ ί α ν Sünde IKI 4 7 , 4 v.l. Η 2 , 4 . 4 3 , 4 . β λ α σ φ η μ ί α ς τ φ ο ν ό μ α τ ι Lästerungen über d. Namen IKI 4 7 , 7 . etw. hinzufügen (Aristot., rhet.3,6,1408a 7. Philo, leg. ad Gai.125) Phil 117 v.l. — 3. vorbringen (v. einer Anklage, Beschuldigung, seit Hdt. 1,26, auch Polyb. 5,41,3.38,18,2. P. Rainer 232,11 ψευδείς αιτίας τινί έ. Jos., ant. 2,130.4,248.11,117. Just., D.9,1) αίτ ί α ν AG 2 5 l e v.l. κ ρ ί σ ι ν β λ α σ φ η μ ί α ς e. Schmähurteil vorbringen Jd9. — 4. auferlegen, verhängen (Ep.Arist.253 θάνατον. Jos., ant.2,296 πληγήν τ. Αίγυπτίοις. Vgl. auch P. Teht.331,10. Just.) τ ή ν ό ρ γ ή ν d. Zorngericht Rö 3 s (Just., D.39,2).* (2) έπιφράσσω (seit Theophr, auch Philo [-ττω]. Jos.) Aor. 1 έ π έ φ ρ α ξ α verstopfen έ α ν μή τ ά ς ρ ί ν α ς τ α ΐ ς χ ε ρ σ ί ν έ π ι φ ρ ά ς η ohne daß er sich die Nase mit d. Händen zuhält Pa ( 3 , 3 ) (vgl. Theophr., de sens. 85).* (0)

έπιφωνέω

έπόπτης

έ π ι φ ω ν έ ω (seit Soph., auch Inschr. Pap. LXX. TestJob 43,3. Ep.Arist. Philo) Ipf. έπεφώνουν. Aor. έπεφώνησα

έ π ι χ ο ρ η γ ί α , α ς , ή d. Unterstützung (SIG 818,9 [79 n]. Theoph. Ant. II, 14 [S. 136,2]; s. έπιχορηγέω 3.) τ ο 0 πνεύμα-

617

(LXX) ausrufen, laut rufen τινί in Bez. auf j m d n . (vgl. Plut., Alex. 3,6) AG 2224. α λ λ ο τ ι etwas anderes 2134.

618

τος Phil 119. άφή της έ. e. zur Unterstützung dienendes Band (vgl. Kol 219) Eph4ie.* (2)

M. flgd. direkt. Rede (OGIS 595,35. P. Ryl.77,33. lEsr έ π ι χ ρ ί ω (seit Homer, auch Sym. Ez 13,10.22,28. TestSal

9,47) Lk 2321 AG 1222.* (4)

18,20) Aor. 1 έ π έ χ ρ ι σ α έ π ι φ ώ σ κ ω (Poeta de vir. herb.25. Pap. - med. Hi 41,10 v.l.) aufleuchten, v. T a g : anbrechen (P. Lond.130, 39. P.Grenf.II 112,15 rfj έπιφωσκούση κυριακη. Ps.-Klem.,

hom.3,1 p.36,23 Lag.) σ ά β β α τ ο ν έ π έ φ ω σ κ ε ν d.

Sabbat

brach an Lk23s4; vgl. EPt 2,5. έπιφώσκοντος τοϋ σαββάτου 9,34; vgl. 9,35. τη έπιφωσκούση εις μίαν σαββάτων beim Anbruch d. ersten Wochentages Mt 281.* (2) IX 302-49; X 2, 1290 έ π ι χ ε ι ρ έ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX) I p f . έπεχείζουν. Fut. 2.Sg. έπιχειρήσεις (TesUob 4,4).

Aor. 1 ε π ε χ ε ί ρ η σ α Hand anlegen, versuchen m. flgd. I n f . (Hdt. Aristoph. u.a. LXX. TestJob 4,4. Philo. Jos., ant.4, 310.8,3. Just. Tat.21,2) άνελειν αύτόν AG 929. όνομά-

ζειν έπί τινα το δνομα 1913. Μ. Akk. sich an etw. versuchen Η 79,6. V. schriftstellerischen Versuchen (Hippokr., περί άρχαίης ίητρικής Prol.: όπόσοι μεν επεχείρησαν περί ϊητρικής λέγειν ή γράφειν. Galen, foet. format, prooem. Thessalus v. Trail.: Cat. cod. astr. Vili 3 p. 134 πολλών έπιχειρησάντων ... παραδοϋναι. Polyb.2,37,4.3,1.4.12,28,2. Diod.s. 4,1,2. Jos., vi. 40.338; c. Ap.2,222) άνατάξασθαι διήγησιν L k l l . - HJCadbury, Comm. on the Preface of Luke: Beginn.I 2,'22,489ff. u. d. Komm. z. St.* (3)

έπιχείρησις, εως, ή (seit Hdt., auch Jos., ant. 15,103. 16,188) d. Handanlegen, d. Angriff έπί τ ι ν α AG 123D.* (0)

έ π ι χ έ ω (seit Homer, auch Pap. LXX. JosAs 4,11 [Kodd. AB für περιεχύθη], Jos., ant.2,343 u. s.) Fut. 2. U. 3.Sg. έπΐ-

χεεις, -χεεΐ (LXX). Aor. 3.Sg. έπέχεεν (LXX). Pass. Pf. Ptz. έπικεχυμένος (LXX). Aor. έπεχύθην (LXX). Fut. 3. Pl. έπιχυθησονται (Hi 36,27) — 1. darübergießen, daraufgießen τί etw. Öl u. Wein (Hippokr., mul.2,133t. VIII 296,15 L. Hippiatr. I 9,4) Lk 1034. — 2. eingießen (Pia., rep.407D. PGM 13,12. Ep.Arist.293)

τι εις τι etw. in e. Gefäß Η 33,5.* (l) έπιχορηγέω Aor. 1 έπεχορήγησα. Pass. Fut. 1 έπιχορηγηθήσομαι

— 1. aufstreichen (Soranus p.75,7. Galen: CMG V9,1 p. 136,30. Diosc.3,25. P. Leid.X VII, 36) τ ί έ π ί τ ι etw. auf etw.

πηλόν έπί τους οφθαλμούς J 9 6 (v. 1. έπέθηκεν, s. d. Art. unter 1 a α; vgl. SIG 1173,17 in e. Heilbericht κολλύριον έπιχρεϊσαι έπί t. οφθαλμούς), σφραγίδας Siegel, d. h. das

Wachs, das den Siegelabdruck empfängt EPt 8,33. — 2. bestreichen (Od. 21,179. Lucian, conscr. hist. 62. Galen: CMG V 4,2 p.246,20. τα χείλη TestSal 18,20) έ. τούς ο-

φθαλμούς d. Augen bestreichen J 911.* (2) έ π ι ψ α ύ ω (seit Homer, auch Diod.S. 3,28,3.17,20,6. Hero Alex. I p. 6,11 ff. Heraclit. Sto. 44 p. 66,12) Fut. έπιψαύσω berühren, ergreifen τινός jmdn. (Arrian, cyneg.9,2 αλλήλων) Eph 5 i 4 D ; S. έπιφαύσκω.* (0) έ π ο ί χ ο δ ο μ έ ω (seit Thu., auch Inschr. Pap. Philo. Jos.)

Aor. 1 έποΐκοδόμησα (wegen d. fehlenden Augm. s. W-S. §12,5). Pass. Aor. 1 έποικοδομήθην auf etw. (schon Gebautes od. sonst Vorhandenes) aufbauen, weiterbauen (X. Pia., leg. 5 p.736E. Inschr. P. Gieß. 67,12. Jos., ant. 12,253)

— 1. in bildl. Rede — a. v. e. Turm εμελλε πάλιν έποικοδομεΐσθαι er sollte wieder weitergebaut werden Η 82,1; vgl. 16,9. — b. im Bilde v. der Entstehung der Gemeinde als einem Bau (neb. θεμέλιον τιθέναι; vgl. Jos., ant. 11,79. Philo, somn.2,8: θεμελίων τρόπον ... σοφής άρχιτέκτονος αλληγορίας ... έποικοδομ.) lKor 310; vgl. 314. έ. έ π ί τ ι auf etw. aufbauen (OGIS 483,117 έπί τους τοίχους έ.) 312.

έποικοοομηθέντες έπί τφ θεμελίφ τών αποστόλων auf d. Fundament d. Apostel erbaut Eph 220 (έπί c. dat. wie X., an.3,4,li), ώς λίθοι ζώντες έποικοδομεΐσθε οίκος πνευματικός laßt euch erbauen zu lPt 2s v.l. — 2. mit verblassendem ursprüngl. Bild (Epikt.2, 15,8) AG 2032 t.r. έποικοδομούμενοι έν αύτφ aufgebaut auf ihn (d.h. Christus; d. Präp. erklärt sich durch d. vorausgehende έρριζωμενοι) Kol 27. Die bildl. Vorstellung ist verloren beim sich selbst erbauen Jd20 έ. εαυτούς τη πίστει sich auf Grund d. Glaubens erbauen (έ. c. dat. wie Epikt. a.a.O. Philo, gig. 30; conf. lingua 5).* (7) V 150f.; X 2, U98f.

— 1. auf eigene Kosten bestreiten (Dionys. Hai. 10,54)

übertr. έ. την άρετήν 2Pt 15. — 2. darreichen, gewähren (Dionys. Hai. 1,42. Diog. L.5, 67. Phalaris, ep.50. Alexander Aphr., probi. 1,81. In Eheverträgen έ. τα δέοντα: BGU 183,6. P. Oxy.905,10. P. Rainer 27,12)

τί τινι jmdm. etw. Η 51,5; vgl. 7. σπόρον τφ σπείραντι d. Sämann Samen geben 2Kor9io. ύμΐν το πνεύμα der euch d. Geist gibt Gal 3 s. αύτφ τ. έγκράτειαν 1 Kl 38,2 a. E. - Pass, έπιχορηγηθήσεται ύμϊν ή είσοδος euch wird d. Zutritt gewährt werden 2Pt l u .

Ohne e. Akk., der das Dargereichte bez., gewinnt έ. die Bed. — 3. unterstützen (Sir 25,22. Hen 7,3. Ar. 15,7; s. έπιχορηγία) ό πλούσιος έπιχορηγείτω τφ πτωχφ d. Reiche soll d. Armen unterstützen HCl 38,2 (Ar. 15,7). Pass, ό πένης επιχορηγούμενος ύπό τοϋ πλουσίου d. Arme, der v. d. Reichen unterstützt wird H 51,6. πάν το σώμα δια τών άφών και συνδέσμων έπιχορηγούμενον και συμβιβαζόμενον d. ganze Körper durch d. Bänder u. Sehnen unterstützt u. zusammengehalten

Kol 21» (f. d. Pass, des Simplex ist die Bed. unter-

stützt-werden. Hilfe bekommen gut bezeugt [Ps.-Xenophon, rep. Ath. 1,13. Polyb.3,75,3.4,77,2.9,44,1. Sir 44,6. 3Makk 6, 40], u. H 5 1 , 5 werden Simpl. u. Kompos. gleichwertig gebr.).* (5)

έ π ο χ έ λ λ ω Aor. 1 έ π ώ κ ε ι λ α stranden lassen, auflaufen lassen (Hdt.6,16.7,182. Thu.4,26,6. Arrian, anab.5,20,9

Schifo τ η ν ν α ΰ ν AG 2741 v.l. (für έ π έ κ ε ι λ α ν ; s. έπικέλλω).* (0) έ π ο ν ο μ ά ζ ω (seit Trag. Hdt., auch LXX. TestAbr Β 106,13. Tesüuda 1,3. ParJer 8,11. Jos., ant.17,14. Just. Ath.26,1) A o r .

έ π ω ν ό μ α σ α (LXX). Pf. 1. PI. έ π ω ν ο μ ά κ α μ ε ν (Ath. 16,3 [Pia., rep.269 DJ). Pass. Aor. έπωνομάσθην (Just.) benen-

nen Pass, συ Ιουδαίος έπονομάζη du läßt dich e. Juden nennen Rö 217 (d. έπι ohne bes. Bedeutg. wie Maximus Tyr.39,4a.5c. Appian, Basil. 1 § 1. Dionys. Byz. § 35. Himerius, or.48 [ = or. 14], 13. TesUuda 1,3).* (1) V282; Χ 2,1202f.

έ π ο π τ ε ύ ω (seit Homer, auch Sym. Ps 9,35.32,13. Jos., c. Ap.2,294. Ath. 13,2) Aor. 1 έ π ω π τ ε υ σ α betrachten, beobachten τ ί etw. (Polyb.5,69,6.31,15,10. Heraclit. Sto.53 p. 75,19) ττ|ν άναστροφήν d. Lebenswandel l P t 3 2 . Ptz.

εποπτεύοντες έκ zur Einsicht kommend durch (die guten Werke) 212; s. έκ 3 g p.* (2) V 374-6; X 2, 1204f. έ π ό π τ η ς , ο υ , ό (seit Pind. Aeschyl., auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist. Jos., c. Ap.2,187. Just., A l l 12,6 θεόν τών

πάντων έ.) d. Beobachter, d. Betrachter

— 1. v. Gott (Pind., Nem.9,5 u.a. Cornutus 9 p.9,20. OGIS 666,25 [Nero] τ. "Ηλιον έ. καί σωτήρα. Sb 1323 v. Son-

έπος

έραυνάω

nengott θεφ ύψίστφ κ. πάντων έπόπτη. PGM 12,237. E s t h 5,1a. 2Makk 3,39.7,35. 3Makk 2,21. Ep.Arist.16. Ebenso v. Kaisern z.B. Inschr. v. Perg.381. V^l. CBurk, De Chionis epistulis, Diss. Gießen Ί2,11) τ ο ν έ. α ν θ ρ ω π ί ν ω ν

θυγατέρας. 4,61,3f.): sieben Dämonen Mt 1245 Mk I69

619

έργων der d. Menschenwerke beaufsichtigt od. überwacht 1K1 5 9 , 3 (Diod.S. 16,49,5 τούς θεούς έπόπτας των όρκων).

— 2. ν. Menschen, bes. als Ausdruck d. Mysteriensprache, um die Eingeweihten d. höchsten Grades ZU b e z . (SIG 42,50 [ca. 460 v]. 1052,4 'Ροδίων ίεροποιοί μύσται κ. έπόπται ευσεβείς. 1053,3. Inscr. gr. 1141,1 [II ν]. Plut., Ale.22,4. Himerius, or. [ed.] 10,4. PGM 7,572) d. Weihzeuge (Windisch) 2Pt I l i . * (1) V 374-6; X 2, 1204f.

ënoç, ους, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. Sir 44,5) d. Wort ως ε. ειπείν geläufige Wendung (klass., auch b. Philo u. Jos., ant. 15,387), entw. um d. rechte Wort zu gebrauchen od. um ein starkes Wort zu gebrauchen (f. beide Bed. zahlreiche Belege b. FBleek z. St.; s. auch P. Oxy. 67,14) H b 79.* (1) (S) έ π ο υ ρ ά ν ι ο ς , OV (seit Homer, auch Epigr. Gr. 261,10. LXX. TestSal. TestAbr A. Tesüob. grBar 11,9. ApkSed 7,2. Philo, leg. all.3,168. Tat. Ath. Mel., P.39,272) am o d . im

Himmel befindlich, himmlisch — 1. adj. — a. auf den Himmel bezügl., soweit er d. Aufenthaltsort Gottes und der ihm nahestehenden Wesen u. Dinge ist, sei es daß sie sich dort befinden, sei es daß es mehr darauf ankommt, daß sie ihrem Wesen nach dorthin gehören, dorther stammen usw. — α. Beiwort Gottes (Od. 17,484. I1.6,131. Sb 4166 Ζευς έπουράνιος. Herm.434,9 Sc. 3Makk 6,28.7,6. TestAbr A 2 S.78,23. grBar 11,9. Or. Sib.4,51.135) πατήρ έ. Mt 1835 v.l. δεσπότης έ. 1 ICI 61,2. — β. ν. Christus έ. (άνθρωπος) lKor 1548f. έ. άρχιερεύς Ί. Χ. ΜΡοΙ 14,3. — γ. οί έ. (άνθρωποι) lKor 1548. 'Ιερουσαλήμ έ. H b 1222 (TestSal C pr2 Σιών; ζ. Sache πόλις 2). β α σ ί λ ε ι α

έ. 2Ti4i8. Epil Mosq 5 (Ath. 18, ι ). (πατρίς) ε. hìmml. Heimat H b l l i 6 . — δ. ζωή έ. 2Κ1 20,5 (vgl. Ath.31,3 βίον). κλήσις έ. Hb 31, δωρεά έ. 64. — b. auf d. Himmel bezügl., an dem d. Gestirne stehen σώματα έ. (Ggs. έπίγεια) Himmelsleiber 1 Kor 1540 (nach V.41 ist an d. Gestirne gedacht, die als lebende, mit e. Lichtleib bekleidete Wesen vorgestellt sind; vgl. PWendland, D. hellenist.-röm. Kuhur 4 '72,158).

— 2. subst. — a. τα έπουράνια (von dem, was am od. im Himmel ist, bei Pia., apol. 19 B. Sext. Emp., astrol. 44. ApkSed 7,2) — α. Umschreibung f ü r Himmel καθίσας εν τοις έ. im Himmel sitzend Eph I20; vgl. 26. έξουσίαι έν τοις έ. d. Gewalten im Himmel ν. Engelmächten 310. Da es mehrere Himmel (d.h. Sphären) gibt, die, je näher sie der Erde liegen, von um so minderwertigeren Geistern bewohnt werden, kann τα έ. auch Wohnort böser Geister sein 612. Auch I3 ό εύλογήσας έν τοις έ. ist nach d. Sprachgebr. v. Eph lokal zu verst. im Himmel. — ß. d. himmlischen Dinge (Philo, gig. 62. TestJob 36,3.

38,5) J 312 (έπίγειος 2 a). - Hb 85 923. d. himml. Güter αίτεΐν τά έ. Agr 10. τά έ. γράψαι von himml. Dingen schreiben ITr 5,1. νοειν τα ε. d. himml. Dinge verstehen 5,2. τά πάντα zerfallend in έ. u. επίγεια Pol 2,1. d. himmlischen Wesen ISm 6,1 (vgl. TestAbr A4 S.81,15 τά έ. πνεύματα).

— b. OÍ έπουράνιοί (als Bez. d. Götter Theokr.25,5. Moschus 2,21. Lucian, dial, deor.4,3. TestSal 6,10 [Dämonen]) d.

himmlischen Wesen Phil 210 (s. zu επίγειος 2 b). ITr 9,1. IEph 13,2.* (19) V 538-42; X 2, 1207

έ π τ ά (seit Homer, auch Pap. LXX. Hen. TestSal [P. Vindob. zu 18,34], TestAbr. TestJob. Test 12Patr. JosAs. ParJer 3,10. ApkMos. Ep. Arist. Philo. Jos. Just. Tat. Fremdw. im Rabb.) in-

dekl. sieben in d. Angabe e. Datums MPol 21. Als hl. Zahl (Jos., bell. 7,149 παρά τ. Ίουδαίοις έβδομάδος ή τιμή) oft für die Wahl einer Zahl bestimmend (Pia., Theaet. 174Ε τις έπτά πάππους πλουσίους ϊχων. Diod.S. 4,27,2 έπτά

620

Lk82 1126; Brote Mt 1534.36 I610 Mk8sr.2o; Körbe Mt 1537 Mk 8e; Brüder Mt2225f.28 Mk 1220.22Γ. Lk 2029.31.33; Söhne AG 19m; Völker 13i» (Dt 7,1); Jahre Lk 23«; Tage AG 20« 214.27 28 m Hb 1130. Sieben Gemeindepfleger AG 63; vgl. 21e, wo οί έπτά die Sieben entspr. οί δώδεκα den bestimmten festen Kreis bez. (οί έπτά = d. sieben Weisen: Diog. L. 1,40.82; = die Sieben gegen Theben; Aeschyl. Diod.S. 4,64,1.4,66,1). Bes. in d. Apk: sieben Gemeinden Apkl4.ii.20; Leuchter 112.13 v.l. 202i; Sterne 116.20 21 3i (Hen 21,3); Geister Gottes 14 3i; Fackeln 4s; Horner 56; Augen 5e; Siegel 5i.s 61; vgl. EPt 8,33; Engel 82.6 15i.6-8 I61 171 219 (vgl. Hen 20,8); Posaunen 82.6; Donner 103f; Köpfe 123 13i 173.1»; Kronen 123; Schalen 157 I61 171 219; Kaiser 179; vgl. 11; Plagen 151.6.8 219 2218 v.l.; Berge 179 (Hen 18,6.24,2). Sieben Tugenden H 16,2 u.a. χιλιάδες έ. siebentausend Apk 1113. Über έβδομηκοντακις έπτά Mt 18 22 s. zu έβδομηκοντάκις. - BHHW III, 1785. Zu έβδομος s. d. Art.; vgl. ζ'.** (88) II 623-31; X 2, 1084 έ π τ ά κ ι ς (seit Pind. Aristoph., [έπτάκις έπτά], LXX. Ep.Arist.177. 3,242) A d v . siebenmal (als relativ 16,2; siebenmal siegt die tapfere

auch PGM 4,1272.1,143 Philo, op. m.91. Jos., ant. große Zahl wie Diod.S. 4, Amazone) Lk 174b. 1K1

5,6. £ως έ. bis zu s. Mtl82ir. έ. της ήμέρας s. am Tage Lk 174» (vgl. Lucian, Jupp. trag. 49 πεντάκις τής ήμ. Jos., ant.3,199 δις tfjç ήμ. Horapollo 1,8 p.9 τριακοντάκις της ήμ.).* (4) 11 623-31; Χ 2, 1084

έπταχίσχίλίοΐ, οι, α (Hdt. u.a., s. auch Dialekt-Inschr. з,2 [Sizilien], LXX. TestAbr Β 7 S. 112,2. Tesüob 32,2) siebentausend Rö II4 (Just., D.39,i u.ö.; nach 3Kö 19,18 έπτά χιλιάδας).* (l) II 623-31; X 2, 1084 έπταπλασίων, ov, Gen. ονος (Oribasius, ecl.89,22: CMG VI 2,2 p.269,9. 2KÖ 12,6. Ps 78,12. TestAbr Β 8 S. 112,24. ApkSo. Jos., f ant. 1,77. Acta Phijippi 20 [Aa II 2 S. 11,1]) siebenfach έπταπλασίονα (άπο)λαμβάνειν s. zurückerhalten Lk I830D (vieil. Sir 35,10 Vorbild; vgl. GDKilpatrick in: Neotestamentica et Semitica, Edinburgh '69,203).* (0)

έπταπλασίως (LXX. TestAbr B) Adv. ν. έπταπλάσίος (Eutocius [Archimed., op. omn. ed. JLHeiberg III Ί 5 ] p. 244,24) siebenfach Η 6 4 , 2 . * (0)

"Εραστος, ου Ν. pr. m. Erastus (der Name bezeugt in Lit. u. Inschr.; vgl. SIG 838,6)

— 1. Christ in Korinth, als οικονόμος της πόλεως Stadtkämmerer bez. Rö I623. Eine in der unten aufgeführten Lit. veröffentlichte lat. Inschr. aus Kor. nennt e. Beamten Erastus. — 2. Arbeitsgenosse d. Pis. AG 1922 2Ti 420. - FJde Waele, Erastus: Mededeelingen van het Nederlandsch Hist. Inst, te Rome 9/29,40-48. HJCadbury, E. of Cor.: JBL 50,'31, 42-58. WMiller, Who was E.?: Bibliotheca Sacra 88,'31,342-46. BHHW I, 422, vgl. die Komm. z. St.* (3)

έραυνάω spätere, in Inschr. seit Pompeius (IG XII 5,653,21) und auf Pap. seit 22n (P.Oxy.294,9f.) bezeugte Form für das klass. έρευνάω (seit Homer, auch Zen.-P. Mich.84,12 [III v], UPZ 5,10.6,9.27 [beide 163 v], Test Sal 8,9. TestJob 38,6. Philo. Jos., ant.2,134 u.ö. Just. - Bl-D. § 30,4 Anh. W-S. § 5,21 a. Mit. S.67f. Thumb 176 f. ENachmanson, Eranos 11,'11,239. JWackernagel, ThLZ 33,'08,37. Zur LXX s. Thackeray 79. Helbing 7) nachspüren, untersuchen, erforschen τί etw. τ. γραφάς J 539 (HIBell, ZNW 37,'39,

10-13). καρδίας Rö 827. νεφρούς και καρδίας Nieren и. Herzen Apk 223. την φύσιν αύτης PrJk 19,3.20,1. V. Geist πάντα ergründet alles lKor 210 (Horapollo 1,34 πάντα έξερευνςί ό ήλιος), πνεύμα κυρίου λύχνος έραυνών τ. ταμιεια της γαστρός e. Lampe, aie a. Kammern d. Leibes durchforscht ÎKI 21,2 (Spr 20,

621

έραυνητής

έργάτης

27). περί τίνος nach etw. forschen Β 4,1. Η 40,4.6. Μ. figd. indir. Frage l P t 1 χι. Abs. έραύνησον κ. ϊδε (4Kö 10,23) J 752. ήραύνησεν PrJk 1,3.* (6) Il 653f.

Art.). την άνομίαν (Ps 5,6.6,9 u.ö.) Mt723. άμαρτίαν Sünde verüben Jk29 (Jos., ant. 6,124 τό αμάρτημα). V. Effekt: τί έργάζη; was schaffst du, bringst du fer-

έ ρ α υ ν η τ ή ς , OC, Ò (diese Schreibung P. Fay. 104 [III n);

tig? i 630 (vgl. Philo, leg.3,83. Tat.25,1 τί μέγα ... έ. φιλόσοφοι;). — b. betreiben, verrichten (τέχνην u.ä. X. Pia. u.a.) τ α

d. Wort als έρευνητής b. Clearch., fgm. 19f. [Athen.6 p.256 A.]. Jos., ant. 17,110 u.a., auch UPZ 149,15 [c. 200 v]) d. E r f o r -

scher, v. Gott έ. έννοιών κ. ένθυμησεων 1 ΚΙ 21,9.* (0) έ ρ ά ω (seit Pind. und Hdt., auch PSI 406,36 [III ν]. Test Juda 13,7. Philo. Just. Tat. Ath.) Imp. έ ρ ά τ ω . D a z u v o n ε ρ α μ α ι (seit Homer; z.B. Med. Aor. ήρασάμην II. 14,316b. Ath.21,4) Pass. Aor. 1 ήράσθην leidenschaftlich lieben, auch auf nicht sinnliche Art τινός etw. (Aeschyl., Eum. 852 γης.

Herm.6,4b.

Spr

4,6.

Philo,

spec,

leg.2,258

αληθείας) της σαρκός IRö 2,1. Lust haben, Verlangen tragen (11.9,64) έ. τοϋ ά π ο θ α ν ε ΐ ν 7,2. M. flgd. Inf. (seit Pind.) άπό τοϋ κοινοϋ έλευθεροϋσθαι darauf brennen, auf Gemeindekosten frei zu werden IPol 4 , 3 . * (0) I 21,34; IX 115,123 (S)

έργάζομαι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Od Sal 11,20. TestSal. TestAbr. TesUob. Test 12Patr. grBar. AkrEz [Epiph 70,7], ApkMos 24. Ep.Arist. Philo. Jos. Just. Tat.25,1. Ath.) Ipf. ήργαζόμην (είργ- Ausgg. zu AG 183). Fut. 2.Sg. έργφ, 3.Sg. έργάται u. 3. Pl. έργώνται galles LXX). Aor. 1 είργασαμην (2J s ; andere Ausgg. ηρ.). Pf. 3.Sg. ε'ίργασται (LXX); Ptz. ειργασμενος (z. AugJ

mentbildung vgl. Mayser 332. Meisterhans -Schw. 171. Bl-D. §67,3. Moulton, CIR 15/01, p.35f.). Pass. Fut. 3 . S g . έρ-

γασθήσεται (Ez 36,34. Hen 10,18) — 1. intr. arbeiten, tätig sein (Hes. Hdt. u.a.) D 12,3. ταΐς χερσίν m. seinen Händen IKor 412 (έργ. ίδίαις χερσίν wie Biogr. p. 253; z. Handarbeit als etw. Herabwürdigendem vgl. Jos., ant. 17,333). l T h 4 l l (s. d. Art. ϊδιος 2b). D a -

für δια των χειρών Β 19,10. νυκτός και ημέρας Tag u. Nacht lTh 29 2Th 3β. έν τφ άμπελωνι im Weinberg Mt 212». V. einer Geldsumme von fünf Talenten έ. έν αύτοΐς mit ihnen arbeiten (Demosth. 36,44 έ. έν έμπορίψ και χρήμασιν) M t 2516. A b s .

Lk 13ΐ4 J 94b AG 183

IKor96 2Th 310.12. τφ έογαζομένφ wenn es sich um eine Werkleistung handelt RÖ44; vgl. 4s. V. Gott und v. Christus: schaffen, wirken J 5 i 7 (vgl. Maxim. Tyr. 15, 6e.f: Herakles muß ununterbrochen tätig sein, denn sein Vater Zeus ist es ebenso).

— 2. trans. — a. wirken, ausführen, tun m. Akk (Ael. Aristid.42,13 K. = 6 p.69D.: taöta έργαζομένου σοϋ τοΟ κυρίου [Asklep.]) έ ρ γ ο ν (Χ., an. 6,3,17 κάλλιστον ϊργον έ. Pia., polit. 1 P.346D. Appian, Celt. 18 §2; bell. civ.2,58 § 238 u.ö. Arrian, anab.7,17,3. P. Petr.II 9 (2),4 [III v]. Sir 5 1 , 3 0 . Test Sal D 4 , 8 το l. ύμων. Just., D.88,8 τεκτονικά ίργα) A G 1341

(Hab 1,5). ÍKI 33,8. τα εργα του θεοϋ d. Werke Gottes tun (Num 8,11) J 628 94. το έργον κυρίου d. Werk d. Herrn lKorl6io. έ. τι εις τινα jmdm. etw. antun (Ps.-Demosth.53,l8): ΐίργον καλόν εις τινα e. gutes Werk an jmdm. tun Mt 2610; vgl. Β 21,2. 3Js. Dafür £v τινι Mk 146. Anders ist d. Sinn (vgl. Ex 35,10) in έργα έν θεφ είργασμένα Werke, die in Gott gewirkt sind J321. έ. το α γ α θ ό ν d. Gute wirken (vgl. Dio Chrys. 16 [33], 15. grBar 11,9 u. Jos., ant. 6,208 άγαθά) R ö 2 l 0

Eph428. Η 27,4. Ggs. έ. πονηρόν Böses tun (Lucían, catapl.24) 41,3. έ. α γ α θ ό ν προς πάντας allen gegenüber Gutes tun Gal610. κακόν έ. (Dio Chrys.l3 [7],33. Palaeph. 1 u. 3. Just., D.95,1 κακά. Ath. 11,2 άεί τι έ. ... κα-

κόν): κακόν τφ πλησίον έ. d. Nächsten Böses tun Rö 1310 (vgl. Spr 3 , 3 0 . Ep.Arist.273.). A l l g . etw. Kol 323

2J8. μηδέν έ. nichts schaffen, arbeiten 2 T h 3 u . ούδέν Tfj δικαιοσύνη nichts für d. Gerechtigkeit tun Η 54,4 (Aristot., mirabilia 142 ούδεν έργ. = nichts ausrichten). -

Auch m. Eigenschaften u. ä. verb, (bei Isokr. mit άρετήν, σωφροσύνην. Philo, gig. 26 τελειότητα) δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ν

Ge-

rechtigkeit üben (Ps 14,2) AG 1035 H b l l 3 3 . Η 6,7. 33,1.90,7. έ. δικαιοσύνην θεοϋ tun, was vor Gott recht ist Jk I20 (doch s. unt. c; v.l. κατεργάζεσθαι, s. d.

ιερά d. gottesdienstlichen IKor 913.

Handlungen

622

verrichten

— c. bewirken, hervorrufen (Soph., Ant. 326. Epikt., fgm. Stob. 14 πενία λύπην έργάζεται. Just., AI 45,6 δπερ ... κόλασιν δια πυρός αίωνίαν έργάζεται). μ ε τ ά ν ο ι α ν 2 K o r 7 i o . έ. δι-

καιοσύνην θεοϋ die vor Gott geltende Gerechtigkeit herbeifuhren (doch s. ob. a) J k I20. θάνατον έαυτοΐς έ. sich den Tod zuziehen Η 74,5 (Just., D. 124,4). — d. bearbeiten ( τ η ν γ η ν G e n 2 , 5 . Hen 10,18. ApkMos

24) την θάλασσαν (beruflich) d. Meer befahren (Aristot., probi. 38,2 p. 966 b, 26. Dionys. Hai. 3,46. Appian, Liby.2 §5.84 §397. Artem.2,38 p. 143,27.144,1. Lucian, de electro 5)

Apk 1817. — e. erarbeiten, erwerben (Hes., op.43 piov έ. Hdt. 1,24 χρήματα; vgl. Pia., Hipp. mai.282 D. X., mem.2,8,2. T h e o d . Spr 2 1 , 6 . Auch βρώμα: Palaeph. p.28,10). έ. τ η ν β ρ ώ σ ι ν

J 627. Im Zshg. erscheint d. βρώσις als Gabe des Menschensohnes. - έργάζεσθαι kann auch verarbeiten erg. τ η ν τ ρ ο φ ή ν b e d . (Aristot., de vita et morte 4. Maxim. Tyr. 15,5a [έργ. την τροφήν von der Tätigkeit der Kinnbacken]. Häufiger έργασία τ. τροφής), Üblicher ist d a s

Kompos. κατεργάζεσθαι, das jedoch hier, wo es 628 auf e. Wortspiel mit έργάζεσθαι ankommt, zurücktreten m u ß . * * (41) II 631-49, 231; X 2, 1084f.

έργασία, ας, ή (seit Pind., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 8,1. TestSal. Jos. Just.) — 1. d. Beschäftigung τ ι ν ό ς mit etw. (Pia., Gorg. p. 450C τ. τεχνών. Ps.-Plato, Eryx. p.404B. Sir 6 , 1 9 . 3 8 , 3 4 ) εις έ. ακαθαρσίας πάσης zur Beschäftigung mit allen möglichen sündigen Dingen Eph49. πολλαπλασιάζ ε ι την έ. vielfält. Arbeit leisten EHb Nr. 299 ZI. 83 (s. auch 3). — 2. d. Gewerbe, d. G e s c h ä f t (X., oec.6,8. Diod.S. 1, 80,1. P. Lond.906,6. P. Fay.93,7. Sir 7 , 1 5 ) A G 1925 (Arrian, peripl.21,1 ξόανον της παλαιάς έργασίας).

— 3. d. Erwerb, d. Verdienst, d. Ertrag (X., mem.3,10,1. Polyb.4,50,3. Artem.4,57 ίχειν ... έργασίαν = Verdienst od. Erwerb haben. PGM 4,2438. W s h 1 3 , 1 9 . Jos., bell.2,109)

AG 1619. παρέχειν έργασίαν τινί jmdm. Verdienst einbringen 16i6 1924. πολλαπλασιάζειν την έ. den Ertrag vervielfachen EHb Nr. 299 ZI. 83 (s.l). — 4. d. M ü h e (Jos., ant. 3,35 μή συν πόνιρ μηδ' έργασίςΟ

δός έργασίαν Lk 12se. S. hierzu δίδωμι 7.* (6) II 633, 640; Χ 2, 1084 f.

έργαστήριον, ίου, τό (seit Hdt. Aristoph., auch Inschr. P. Lond.897,18 [84 n], P. Oxy. 1455,9. Philo) d. W e r k s t a t t MPol 13,1.* (0)

έργαστρα, ων, τά (Pl. in verschiedenen Bed. seit IV ν, auch Sb 6771,89 „Arbeitslohn"^ die W e r k s t ä t t e n α π έ π ο ν θεν έν φιλίπποις έν τοις ε. was er (Paulus) in Philippi in den Werkstätten („im Arbeitshause" C. Schmidt) erlitten hatte API 6,5.* (0)

έργάτης, ου, Ó (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Tesüob 12,2. TestBenj 11,1. grBar 13,4. Ep.Arist. Philo. Jos., bell.4,557; ant. 12,194. Just., AI 2,4. Mel., HE 4,26,6. Fremdw. im Rabb.) — 1. d. Arbeiter — a. eigtl. Mt 10io Lk 107 lTi 5is. D 13,2. ό αγαθός έ. 1 Kl 34,1. Bes. ν. Landarbeitern (Soph., Oed. R. 859 u.a. W s h 1 7 , 1 6 . Philo, agr.5 u.ö. γής έ.)

Mt 937f. Lk 102 Jk 54. PrJk 18,2 (nicht Pap.). V. Weinbergsarbeitern Mt20if.8. ό περί τι έ. (Ps.-Demosth.35,32 οί περί την γεωργίαν έργάται) d. mit etw.

be-

schäftigte Arbeiter AG 1925. — b. übertr. auf Apostel u. Lehrer: έργάται δόλιοι

έργον

έργον

betrügerische Arbeiter 2Korlli3. κακοί έ. Phil 32. έ. ανεπαίσχυντος 2Ti 2 is.

πεπληρωμένα ένώπιον τοϋ θεοϋ 32. ε. αξια τ. μετανοίας AG 2620. ε. τής πίστεως Werke, wie sie zum Glauben gehören H 7 5 ; l . ε. αίώνιον e. unvergängliches Werk IPol 8,1. τα ε. του 'Αβραάμ Taten (wie die) A.s J839. τα ε. τ. πέμψαντός με 94. - εργα πονηρά böse Taten (lEsr 8,83. Hen 98,6. Tat.23,2) Kol I21 2 J i i ; vgl. J 3 i 9 77 1 J 3 i 2 und ά π ό π α ν τ ό ς έ. πονηροϋ 2Ti 4ΐ8. D a f ü r ε. τής πονηράς όδοϋ Β 4,10. νέκρα tote W., d.h. solche, die zum Tode fähren Hb 61 9I4. ακαρπα unfruchtbare W. E p h 5 u . οίνο μα gesetzlose Taten 2Pt 28. Dafür ε. τής ανομίας Β 4,1. Η 76,3. εργα ασεβείας unfromme Taten Jdis (άσεβη ε. Just., Al 23,3). τοϋ σκότους d. Finsternis (d.h. d. Unglauben) entsprechende W. R Ö L 3 I 2 ; vgl. E p h 5 u . ε. τής σαρκός aus d. Fleisch (d.h. d. Sünde) stammende iV. Gal 5i9. τα ε. τοϋ π α τ ρ ό ς ύμών Werke, wie sie euer Vater (d. Teufel) tut J 841. τών Νικολαϊτών Apk 26. - κρύφια, φ α ν ε ρ ά ε. verborgene, offenkundige W. 2K.1 16,3. Bei Paulus häufig εργα νόμου Werke, die d. Gesetz zu tun gebietet Rö 320.28; vgl. 27. Gal 216 32.5.10. Dafür bloß εργα RÖ42.6 912.32 116

623

— 2. einer, d. etw. tut m . G e n . (X., mem.2,1,27 t. καλών κ. σεμνών. Aristoxenus, fgm.43 έ. φιλίας. Dio Chrys.53 [70], 1 τ. αργών. Sextus 384 αληθείας. grBar 13,4 των τοιούτων. Ep. Arist. 231 αγαθών. Philo, leg. all.1,54 τ. αρετών) έ. α δ ι κ ί α ς

e., d. Unrecht tut, e. Übeltäter Lk 1327. έ. ανομίας ( l M a k k 3 , 6 . έ. της ά. Just., ΑΙ 16,11) 1327 v.l. 2 Κ 1 4 , 5 . * (16) Χ 2, 1084 f.

έργον, ου, τό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Test 12Patr. JosAs. ParJer 8,2. grBar. Apk 4Esr fgm.b. ApkEsr. ApkSed. ApkMos 24. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) d. Werk — 1. d. Tat, d. Handlung — a. im Ggs. z. Ruhe Hb 43.4 (Gen 2,2). io. Im G g s . Z. W o r t (X., Hier. 7,2; Cyr.6,4,5. Cebes 2,2 λόγφ και εργφ Πυθαγόρειος. Lucían, Tox.35. Oft b. Epikt. DialektInschr. 5039,20 [Kreta] οϋτε λόγο) οϋτε Κργφ. Sir 3 , 8 . 1 6 , 1 2 . 4 M a k k 5 , 3 8 . Hen 14,22 πάς λόγος αύτοΟ Εργον. TestAbr A 9 S. 86,26 έν παντί εργφ και λόγφ. Philo. Jos., ant. 17,220 ; c.

Ap. 2,12) δυνατός έν ε ρ γ φ και λ ό γ φ mächtiß in Wort u. Tat Lk 24i9; vgl. AG 722. έν λ ο γ ω ή έν ε. in Wort oder Tat Kol 3i7; vgl. Rö 1518 2Kor lÒn 2Th 2i7 Tit 116 l J 3 i 8 . 2K1 17,7, auch 4,3. In ähnl. Ggs. stehen der ποιητής έργου zum vergeßl. Hörer J k l 2 s , sowie 214-26 α. εργα zu einer πίστις, die nicht über ein Wortbekenntnis hinauskommt (vgl. die Komm. z. St.). — b. d. Betätigung τό ε. της πίστεως lTh l3 2Th l u . ε. διακονίας Ejph 412. το ϊδιον έργον της προσευχής API 4,27. τό ε. τοϋ νόμου d. aem Gesetz entsprechende Handeln R ö 2 i s (vieil, auch d. Verwirklichung des Gesetzes,

wie Polyaenus 1,19 τοϋ λογίου τό ε^γον = die

Verwirklichung des Orakelspruches), ή υπομονή ε. τέλείον έχέτω d. Geduld soll sich vollkommen betätigen Jk 14. — c. d. Tat, d. Leistung — α. ν. den Taten Gottes u. J e s u , b e s . d e n W u n d e r n (Epikt. 3,5,10 ίδεΐν εργα τα σά [= του θεοϋ]. Ael. Aristid. 50,17 Κ. = 26 p.506D.: Ιργον του θεοϋ θαυμαστόν. Quint. Smyrn.9,481 έργον αθανάτων ν. der

Heilung Philoktets. Jos 24,29. Ps 45,9.65,5.85,8 u. s. JosAs 9,5. Jos., bell.5,378 τ. ϊργα του θεοϋ; c. Ap.2,192) Mt 112 J 520.36 7 3.21 (Diod.S. 5,33,5 εν έργον = nur ein einziges Werk). 93 1025.37f. 14io.ii.i2 1524 AG 1341 ( H a b

1,5). 1518 t.r. Hb 3» (Ps 94,9). Apk 153. Zu Mt 1119 vgl. δικαιόω 2.

— β. v. den Leistungen der Menschen, die sich, einen einheitl. sittl. Charakter zeigend, zusammenfassen als τα εργα (Ps 105,35. Hi 11,11. Jon 3,10) J 320f. 77 Jk 3131J 312 Apk ¿2.19 31.8. is. σωτη^ρος ήμών τα ε. Qua. τα π ρ ώ τ α έ. Apk 2s. π ά ν τ α τα εργα (Am 8,7. Μι 6,16) Mt 23s. κατα τ α έργα entsprechend den Werken (Ps 27,4.61,13. Spr 24,12. Hen 100,7. PsSal 2,16) Mt233 Rö26 2Til» 4 u Apk223 20i2f. Dafür κατά τ ό έργον lPt 117. Überh. tntt d. kollekt. τό έργ ο ν für den Pl. ein (Sir 11,20) Gal 64 Hb 610 Apk 2212. Das έργον od. die έργα werden durch d. Zshg. als gut od. schlecht bestimmt Lk 1148 1Κογ52 2Kor I i i s 2Ti 414 Jk 2 2s 3J10 Apk 1 4 » 1611186; da ess. an diesen Stellen, von Apk 1 4 u abgesehen, stets um Schlechtes handelt, sei daran erinnert, d a ß das abs. έργον auch die Übel- od. Schandtat ist (z.B. Appian, bell, civ.2,22 § 83 έργον ουδέν αύτοϊς άπήν = keine Schandtat lag ihnen fern. Apollon. Rhod.4,476.742. Arrian, anab.3,21,4).

Od. ein Zusatz kennzeichnet sie in ihrer besond. Art.: έ. α γ α θ ό ν Rö27 133 2Kor9s Phil 16 Kollio lTiSio 2Ti 221 317 Tit 116 3i Hb 1321 v.l. PI. Eph2io lTi2io. πλήρης έργων α γ α θ ώ ν reich an guten W. AG 936. ë. καλόν Mt 2610 Mk 146 J IO33. PI. (grBar 15,2. Dio Chrys.3,52) Mt5i6 J 1032 lTi5iO».25 618 Tit27.i4 38.14 H b 1024 l P t 212 (WCvan Unnik: NT Studies 1,'54,

92-110). 2Pt 110 v.l. 2Kl 12,4. ε ρ γ α δσια, δίκαια 6,9. ε. δικαιοσύνης Β 1,6 (PsSal 18,8). έξ έργων τών έν δικαιοσύνη gerechte Taten Tit 3s. τα ε. τοϋ θεού d. ν. Gott verlangten Werke (Jer 31,10. lEsr 7,9.15) J628; vgl. 629. τα ε. μου (d.h. Χρίστου) Apk226. εργα

624

Eph 29; vgl. ELohmeyer, ZNW 28/29,177-207. - Vgl. δικαιοσύνη 3 a. E.

— 2. d. Arbeit, d. Beschäftigung, d. Aufgabe, d. Amtstätigkeit (vgl. Aristoph., aves 862. X., mem.2,10,6. Arrian, anab. 5,23,1. Epikt. 1,16,21. Sir 1 1 , 2 0 . TestSal 1,2 u. ö. Just.,

All 3,5 βασιλικόν) m. Gen. dessen, der die Aufgabe gestellt, die Arbeit gegeben hat τοϋ κυρίου lKor 1558 1610 Phil 230. διδόναι τινί τό ε. αύτοϋ jmdm. seine Arbeit anweisen Mk 1334. πληροΰν ε. e. Arbeit leisten AG 1426. τ. ε. τελειοϋν d. begonnene Arbeit, d. angefangene Aufgabe vollenden (Dionys. Hai. 3,69,2 τ. οικοδομής τ. πολλά είργάσατο, οΰ μήν έτελείωσε τό έργον. 2 E s r

16,3.16) J 174; vgl. 434. ή κυρία τοϋ έργου Leiterin der Werkstatt, Arbeitsherrin PrJk 2,2 (s. de Strycker z. St.). V. Aufgabe u. Arbeit d. Apostel AG 132 1538. 01 πιστευθέντες π α ρ α θεοϋ έργον τοιοϋτο d. ν. Gott mit e. so wichtigen Aufgabe Betrauten 1K1 43,1. καρπός έργου Frucht d. Arbeit Phil I22. Jmdn. lieben δια τό έ. αυτοϋ wegen seiner Arbeitsleistung lTh 513. V. e. Amt ITi 3i (mögl. auch 4). ε. ποιεΐν εύαγγελιστοϋ d. Dienst e. Evangelisten ausüben 2Ti 4s. - έ. συγγενικόν άπορτίζειν d. der Art entsprechende Arbeit leisten IEpn 1,1. — 3. v. dem, was durch d. Arbeit zustande gebracht wird (seit Homer, auch Gen 2,2. 3Kö 7,15.19. J e r 10,3. l E s r 5 , 4 4 . TestAbr A 13 S.93,11 εϊ τίνος £ργον κατακαύσει τό πΟρ. Just., D.88,8. Mel., Ρ.36,244) d. Werk, d.

Arbeit, d. Leistung im passiv. Sinn. V. Bauwerken (Aristoph., aves 1125. Polyb.5,3,6. Diod.S. 1,31,9. Appian, Mithrid.30 §119. Arrian, anab.6,18,2. Dionys. Byz. §27. IG IV1 1,106,56.114,31 u.ö. P. Petr.III 43 (2) col. 1,2 [III ν] εις τα

εργα = für die Bauten u.ö. IMakk 10,11. Or. Sib.4,59. EPeterson, Biblica 22/41,439-41) 1 Kor 313.14. is. A n e. B a u -

werk ist vieil, auch zu denken Rö 1420 (s. καταλύω l b ß) u. lKor 9ι. γή κ. τ α έν αύτη ε. 2Pt3io. Götterbilder als Εργα α ν θ ρ ώ π ω ν 2Κ11,6 (Herondas 4,26 ϊργα καλά ν. d. Werken des Bildhauers. Ath. 17,3 f.). τ ό ε. τ ώ ν χ ε ι ρ ώ ν τΐ-

νος d. Werk d. Hände jmds.

= d. von jmdm. Ge-

s c h a f f e n e AG 741 Apk 920 (Just., D.23,5. Herondas 7,2f. έργον τών χειρών τίνος. Epikt.3,7,24. J e s 17,8. Hen 98,5. ApkEsr 1,10. Jos., bell.3,268. Just., A l 20,5 u.ö.). V. d . W e l t

als d. Werk Gottes (Celsus 4,99) Hb 110 (Ps 101,26. Ar. 4,24 u.ö.). Hb 27 v.l. Β 5,10.15,3. τα ε. τοϋ διαβόλου die Unternehmungen des Teufels (Arrian, anab. 1,11,7 Τρωικόν έ. = das tr. Unternehmen, vom tr. Krieg) 1J 38. τ α

εργα τής θηλείας das, was die Frau tut (auf d. Geschlechtl. bez. wie Horapollo 1,11 p. 18 θηλείας ϊργον u. Longus 4,19,5 εργα γυναικών) E A e g N r . 5 4 ZI. 21. V. E h e -

bruch Apk 2 22. — 4. in abgeschwächter Bed. d. Ding, d. Sache (seit Homer) AG 538. κ ρ ε ΐ τ τ ο ν I R ö 2 , 1 (vgl. grBar 5,3 μείζονα

τούτων εργα). ε. ευφροσύνης e. freudevolle S. Β 10,11. ού πεισμονής τό έ. nicht Sache der Überredung IRö 3,3. ού νϋν έπαγγελίας τό ε. jetzt kommt es nicht auf

έργοπαρέκτης

έρις

Bekenntnis an IEph 14,2. Mögl. auch lT¡3i (s.o.

(Ps 94,8). 17. API 8,16. Als Ort d. proph. Predigt d. Eldad U. Modat Η 7,4.** (48) II 654-7; X 2, 1085 f. (S)

625

2).** (169) II 631-49, 223, 547; IV 776; VII 246; Χ 2, 1084f„ 1234 (S)

έργοπαρέκτης, ου, ό (Hapaxl.) d. Arbeitgeber ÎKI 34,1.* (0) έ ρ ε ί Κ ζ ω (seit Homer, auch Epikt., ench.20. LXX. TestSal 4,6.8,5 PC. TestDan 4,4) Aor. 1 ηρέθισα. Pass. Aor. Ptz.

ερεθισθείς (2Makk 14,27). Fut. 3.Sg. έρεθισθήσεται (Da 11,10.25) aufreizen, aufregen, herausfordern meist im schlimmen Sinn erbittern, kränken wie t à τ έ κ ν α Kol 321 (vgl. Epikt. a.a.O., wo έ. das vorausgehende λοιδορεΐν u. τύπτειν wiederaufnimmt. IMakk 15,40. Philo,

ebr. 16. Jos., bell.2,414; ant.4,169.20,175. Ath., R.75,22). Im guten Sinn v. ermuntern (Ael. Aristid. 28,751c. = 49 p. 516 D. Appian, Iber. 26 § 103) 2Kor92.* (2) (Spicq I, 288) έ ρ ε ί δ ω (d. Wort seit Homer, auch LXX. TestSal 6,10. Jos., bell.7,283; ant.8,133. 0r.sib.4,106) F u t . έ ρ ε ί σ ω ( S p r 3,26. TestSal 6,10). Aor. 1 ήρεισα intr. herandrängen (Aeschyl., Ag. 1004. Plut., Num.2,2; Crass. 19,4) v. Bug eines

626

έ ρ η μ ό ω (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Hen 10,8. TestSal 18,40. TestJob 7,12 ερημώσω σε „arm machen". Test 12Patr. ParJer. grBar 1,2. AkrEz Ρ 2 ν. 9. Philo. Jos. Just.)

Fut. ερημώσω. Aor. ήρήμωσα (LXX). Pf. Ptz. Akk. ήρημωκοτας (IMakk 15,4); in uns. Lit. nur Pass. Pf. 3.Sg. ήρημωται (Jes 1,7); Ptz. ήρημωμ£νος. PIsqpf. ήρήμωτο (Just., AI 47,4). Aor. 1. ήρημώθην. Fut. έρημωθήσομαι (LXX) verwüsten e. Stadt entvölkern

(Thu., auch PSI 71,11. Cat. cod. astr.VIII 3, p. 169,14.

lEsr 2,17. 2Esr 12,3. Jes 6,11 U.ö. Jos., bell.2,279; ant. 11,24) Apk 1819; im Bild 17i6. βασιλεία e. Reich, das durch Bürgerkrieg entvölkert wird (Philo, decal.152) Mt 1225 Lk 1117. V. e. Weinberg έρημοΰται ύπό των βοτάνων wird von Unkraut verwüstet, d.h. ist nicht mehr nutzbar. - ruinieren (Sir 16,4) v. Reichtum (Sir 2 1 , 4 ) Apk 1817.* (5) II 654-7; X 2, 1085f.

έρημώδης, ες (Hapaxleg.) wüst v. e. Berg Η 78,9. 103,1. V. Menschen 103,3.* (0)

Schiffes sich einbohren AG 2741.* (l) έρήμωσις, εως, ή d. Verwüstung, d. Entvölkerung έρεύγομαι (seit Homer, auch LXX. Or. Sib.4,81) Fut. έρευξομαι durch d. Mund von sich geben, dann ausstrecken, verkünden (so Callimachus: P. Oxy.lOU fol. 1,7)

τι etw. κεκρυμμένα Mt 1335. ρήμα e. Wort ÌKI 27,7 (Ps 18,3).* (1) έρευνάω s. έραυνάω. έρευνητής s. έραυνητής. έρημία, ας, ή d. Einöde, d. unbewohnte Gegend (so seit Aeschyl. Hdt., auch BGU 888,15 [II n], P. Grenf.II 84,4. LXX. Philo. Jos., bell.3,515 [am Jordan). Just., AI 12,6. Mei., P.94,722. Fremdw. im Rabb.) Mt 1533 Mk84 (neb. ορη) Hb 1138. Als Ggs. zu πόλις (wie Ez 35,4. Jos., ant.2,24; vi.11) 2Kor 1126. PrJk 16,2b.* (4) II 654-7; X 2, 1085f. έ ρ η μ ο ς , OV (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestAbr. TestLevi. ParJer. JosAs 12,11. Asels 2,8. Just. Mel., P. 56,410. Ζ. Akzent vgl. Bl-D. § 13)

— 1. adj. — a. v. Ort verlassen, öde, leer τόπος (Diod.S. 15,49,1 έν έρ. τόπφ. Plut., Numa 4,1. Arrian, Ind. 22,4. OGIS 580,7. Hen 18,12. TestAbr Β 12 S. 116,24. ParJer. Asels 2,8. Philo, spec. leg.4,141. Jos., c. Ap. 1,308. Just., AI 53,9 ^ώραν Κ.) Mt 1 4 1 3 . 1 5 Mk 1 3 5 . 4 5 6 3 1 f . 3 5 Lk 4 4 2 9 1 0 V . l . 12. οίκος (Artem.2,33 p.130,10. Philo, spec. leg.2,133. Jos., vi.376) Mt 2338. επαυλις AG lío. όδός menschenleer 826 (Arrian, anab.3,3,3 έρημη ή όδός. 3,21,7; s. zu Γάζα).

— b. ν. Menschen verlassen, einsam (Trag. Thu. JosAs 12,11 „verwaist". Just., D.69,4 τοϊς έ. γνώσεως θεοΰ) d . kinderlose Frau (Chanto 3,5,5) Gal 427. 2K1 2,1 (beidemal Jes 54,1; vgl. Philo, exsecr. 158). ε. άπό τ. θεοΰ ν. Gott verlassen 2 , 3 (vgl. Appian, bell, civ.4,30 § 130 ερ. έκ παραπομπής = von s. Gefolge verlassen). — 2. subst. ή ε. (Hdt.3,102 u.a. LXX. Hen 10,4. TestAbr Β 12 S. 116,26.28. ParJer 7,20. Jos., c. Ap.1,89) d. Wüste, d.

Steppe, d. Einöde (im Ggs. z. kultivierten u. bewohnten Land) Mt 2426 Apk 126.14 173. PI. einsame Gegenden (vgl. P. Tebt.61 a, 151 [118 v]. PsSal 5,9) Lkleo 516 829. a. Steppe als Weideplatz 154. V. d. jüd. Wüste, dem steinigen, vegetationslosen Ostabfall d. jüd. Gebirges (IMakk 2,29.5,24.28. 2Makk 5,27) Mt3i (ή l. τής Ιουδαίας). 4i l l 7 Mk l4.i2f. Lk32 4i 724 J II54. Hierher sind auch die Zitate von Jes 40,3 zu stellen: Mt 33 Mk l s Lk 34 J I23. PrJk 16,2a.b v.l. Sammelplatz e. Aufrührerschar AG 2138 (z. Sprachgebr. vgl. Jos., bell.7,438, zum Ägypter bell.2,261 f. έκ τής έοημίας; ant.20, 169). V. d. arab. Wüste (LXX. Just.) η ε. το0 όρους

Σινά (Ex 19,1.2; vgl. V.3 u.ö.) AG73o; vgl. J3i4 631.49 AG736.38.42 (Am 5,25). 44 1318 IKor 105 Hb38

(Arrian, anab. 1,9,7.5,1,5. Cat. cod. astr.VIII 3 p. 136,25 τόπων ένδοξων ερημώσεις. LXX. Hen 98,3. TestLevi 17,10. ParJer. JosAs Kap. 11 Kod.A [S,54,13 Bat.]. Jos., ant.12,322. Just.) v.

Jerusalem Lk 2120. Über τό βδέλυγμα της έ. Mt 2415 Mk 1314. s. βδέλυγμα 3.* (3) II 657; Χ 2, 1086 έρίζω Fut. ερίσω streiten (seit Homer, auch Lucían. Plut. BGU 1043,5. PGM 13,202. LXX. TestSal 8,6. Jos., bell. 4,396.5,414) Fut. 3 . S g . έρίσεί (Just., D. 123,8 [vgl. Jes 42,2]). Aor. Konj. 2.PI. έρίσητε (lKö 12,14f.). abs. (Epikt. Schenkl, fgm.25 aus Stob.) Mt 1219 (neb. κραυγάζείν).* (1) (Spicq I, 288) έ ρ ί Φ ε ί α , α ς , ή (in vomtl. Zeit nur nachgewiesen b. Aristot., polit. 5,3 p. 1302 b, 4.1303 a, 14, wo es das unlautere, selbstsüchtige Buhlen um d. Gunst der Parteien bez.). W a s e s

in uns. Lit. bed., kann nur vermutet werden. Eine Ableitung ν. ερις ist umstritten, aber für die Quelle, aus der Pis aie Lasterkataloge 2Kor 1220 Gal 520 schöpft, möglich, obwohl hier εοις und έριθεΐαι nebeneinander stehen. Der Sinn a. Streitsucht, d. Hader (so zuletzt Ltzm., MDibelius, JSickenberger) kann nicht ganz ausgeschlossen werden (vgl. Phil 117 mit 15 u. s. Anecd. Gr. p.256,17 έρ. = φιλον[ε]ικία). Doch gibt d. Selbstsucht, d. Eigennutz (abgeleitet ν. έριθεύομαι „zum eig. Nutzen tätig sein" ; zuletzt PAlthaus zu Rö 2,8) in allen Fällen einen mindestens ebenso guten, vieil, besseren Sinn. Neb. ζήλος Jk3i4.i6. κατά έριθείαν Phil 23. IPhld 8,2. έξ έ. Phil 117. oi έξ è. Rö2e (vgl. Rdm.2 S. 26.217,4). Pl. Streitereien od. Ausbrüche von Selbstsucht (Bl-D. §142) 2Kor 1220 Gal 520. KAFFritzsche, Comm. in ep. ad Rom. 1836 zu 2,8 p. 143-48.* (7) II 657f. (Spicq I, 289 f.)

έ ρ ι ο ν , ο υ , τ ό (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. ParJer 9,18. Philo. Jos., ant.4,80.208 u.ö.) d. Wolle Β 7 , 1 1 .

8,5 f. λευκόν weiße W. (PGM 2,70f. Da 7,9. Hen 106,2. 10; vgl. ParJer 9,18 ώς εριον λευκόν) Apk 114; Vgl. 1 Kl 8 , 4

(Jes 1,18). κόκκινον Hb9i9. Β 7,8.8,1 (Num 19,6). Pl. (klass. inschr. Pap. LXX) e. großer, weißer Sessel έξ έρίων χιονίνων γεγονυΐα aus schneeweißen Wolltüchern gepolstert Η 2,2.* (2) έρις, ιδος, ή (seit Homer, auch Aelian, v.h. 2,21. Zen.P.48 [ = Sb 6754],16. P. Grenf.l 1,21. LXX. Ep.Arist.250. Philo. Jos., ant. 14,470. Or.Sib.3,640) Akk. ερίν (Od.3,136 u. a. TestSal D 4,1. JosAs 1,10) Phil 1,15. Tit 39 v. I. Pl. ερίδες IKor 111 od. ερεις (grBar 8,5 [Akk.]. 13,4 [Nom.]) ÌKI 35,5.46,5 (Ps 138,20 Swete). W-S. §9,8. Bl-D. §47,3 Anh. d. Streit, d. Hader, d. Zwiespalt Tit 39. IEph 8,1. Im Lasterkatalog Rö I29. (Neb. ζήλος) 13» IKor33;

έριστιχός

έρχομαι

vgl. 2Kor 1220 Gal520. ÎKI 5,5.6,4.9,1. (neb. φθόνος wie Appian, bell, civ.2,2 § 6) Phil 1 is lTi 64. (neb. στάσις wie Ap^pian, bell, civ.3,86 § 357") 1K1 3,2.14,2.54,2. t. εστίν επί τίνος es ist Streit über etw. 44,1. Plur. Strei-

— 2. Empfänger e. Grußes Rö 1614 (Η. als Menschenname - vgl. OGIS 481,4.597,4. P. Vindob. Bosw.6,2 [250 n], 4,2. Jos., ant. 14,245 - ist entw. einfach d. Name d. Gottes [HMeyersahm, Deorum nomina hominibus imposita, Diss. Kiel 1891. HUsener, Götternamen 1896,358] od. eine Kurzform wie Έρμάς [s. d.]. Bl-D. § 125,1).* (2)

627

tigkeiten

(Maximus Tyr.22,3f. Philo) Rö 1313 v.l. (neb.

ζηλοις). IKor l u Tit 3». 1 Kl 35,5.46,5.* (9) II 884; IV4

628

(Spicq I, 290f.; S)

έριστιχός, ή, όν streitsüchtig (Pia., Lys. 2 1 1 Β. Aristot., rhet. 1,11. Lucían, Hermot.16. Herrn. 12,9. Philo) im Laster-

Ε ρ μ ο γ έ ν η ς , ο υ ς ( Έ ρ - Τ) Ν. pr. m. (SIGJ u. OGIS Ind. P.Oxy. 1292,1 [30 n). Jos., c. Ap.1,216) Hermogenes,

Christ aus Asien 2Ti 1 is.* (i)

katalog D 3,2.* (0) έρίφιον, ου, τό (Athen. 14 p.661B. P. Théad.8,11 u.ö. Tob 2,13) Dem. v. ëpwpoç, eigtl. d. Böckchen, doch auch d. Bock (s. d. Wechsel zw. έ. u. γρίφος Tob 2,12.13) Lk 1529 v.l. Mt 2533 (vgl. 25 32 εριφος).* (l) έριφος, ου, Ó (seit Homer, auch Lucian. Inschr. v. Priene 362,12 [IV v], Dialekt·Inschr. 1654,15 (Achaia). P. Hib.54,18. P. Straßb. 24,49. LXX. TestSal C 9,9. TesÜob 15,4. Test 12Patr. Ep.Arist. Jos., ant. 3,239.8,396) d. Bock, d. Ziegenbock. PI. neb. πρόβατα wohl einfach Ziegen (vgl. αρνας κ. έρίφους P. Oxy.244,10 [23 n]. Molpis: 590 fgm.2c [Athen. 4 p. 141 E] Jac. &ρνες, εριφοι. Longus 3,33,2. Ep.Arist. 146) Mt 2532. PrJk 18,3 (nicht Pap.). - Lk 1529 (als Braten: Alcaeus 71 [44 Diehl»]. Maximus Tyr.30,5a).* (2) 'Ερμδς, S Ν. pr. m. Hermas (OGIS 48,1. BGU 79,8.11. 264,5. P. Lond. 1178,14. P. Mich.157,18 [250 n]. Vgl. Rouffiac p.91. MDibelius zu H 1,4) Kurzform e. mit Έ ρ μ - begin-

nenden Namens (Bl-D. § 125,1) — 1. Empfänger e. Grußes Rö 1614. — 2. Verf. d. Buches „Der Hirte", nach dem Murator. Fgm. (ZI. 73 ff.) Bruder d. röm. Bischofs Pius H 1,4.2,2-4.4,3.6,2.7,1.9,6.9.16,11.22,4.7. BHHW II, 694-5.* (1)

έρμηνεΐα, ας, ή (d. Wort seit Vorsokr. X. Pia., auch Vett. Val. p. 4,5. Philo. Just. Mei.) — 1. d. Übersetzung (BGU 326 1,1. 11,15. P. Oxy. 1466,3. Sir Prol. ZI.20. Ep.Arist.3.11 u.ö. Just.) γ λ ω σ σ ώ ν IKor 1210; vgl. 142«. — 2. d. Auslegung Pa (2,3) (vgl. Mel., P. 41,282.42, 296).* (2) II 659-62; X 2, 1086 (Spicq I, 207f.; S)

έρμηνευτής, οϋ, ό (Pia., pol.290C. Ar. 10,3) d. Übersetzer (Gen 42,23) IKor 1428 v.l. Pa (2,15).* (0) II 659-62; X 2, 1086

έρπετόν, OÖ, τό (seit Homer, auch PGM 1,116. LXX. Hen. Ep.Arist. Or. Sib., fgm.3,8. Philo. Jos. Tat.9,1. Ath., R. 62,13) d. Kriechtier (neb. τετράποδα u. πετεινά; vgl. Palaeph. p.50,8) AG IO12 Rö 123 (neb. τετρ., πετ. u. θηρία) AG 116; (m. noch anderem, wie Herrn. 1,1 lb) KPt 2, S. 14,18. (neb. θηρία) Η 103,1 (s. u.). θηρία, πετεινό, έ., έναλια vierjfüßige Tiere, Vögel, Kriechtiere, Fische J k 37 (vgl. G e n 1,25 f . 9 , 2 f. Hen 7,5. Philo, spec, leg.4,110-116. PGM l , l i 8 f ) . έ. in einer Aufzählung

auch in einem Lob des Schöpfers Η 47,1 v.l. Bes. v o n d. Schlange (Eur., Andr. 269. Theokrit 24,57. Jos., ant. 17,109) θηρία έ. θανατώδη todbringende Schlangen Η 78,9; vgl. auch 103,1 (s.o.).* (4)

έρυΦρός, ά, ÓV (seit Homer, auch Inschr. LXX. Hen. TestSal. JosAs 4,11 ϊδρως έ.) rot ν. Rosen ApkPt 3,8. ή έρυθρά θάλασσα d. Rote Meer (seit Aeschyl. Hdt., auch Diod.S. 19,100,5. OGIS 69.186,6.199,25 u.ö. [s. Index II p. 590]. PGM 4,3054. Ex 10,19 U.Ö. Hen 32,2. TestSal. Philo, Mos. 1,165.2,1. Jos., ant. 2,315. Mel., P. 84,633. 'Ερυθράς διάβασιν 88,690) AG 73« Hb 1129. 1 Kl 51,5.* (2) έ ρ χ ο μ α ι (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. TestAbr. TesÜob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar. Apk Esr. ApkSed. ApkMos. Asels. AkrEz [Epiph 70,14], Ep.Arist. Jos. Ar. Just. Ath. Mel., P. 17,114) Imp. εςχου, Ερχεσθε.

Ipf. ήρχόμην. Fut. έλεύσομαι. Pf. έληλυθα. Plsqpf. 3.Sg. εληλύθει (3Kö 10,10.12). Aor. 2 ήλθον, ήλθα (W-S. § 13,13. Bl-D. §81,3 Anh.), η λ θ ο σ α ν (LXX. TestAbr A 20 S. 103,12), ήλθωσαν (PrJk 21,1. ήλθωσιν 17,3; vgl. de Strycker S.246f.) I. kommen

— 1. eigtl. — a. von Pers. — α. abs. ερχου και Ερχεται Mt 89 Lk 7s; vgl. M t 223 Lk 14i7 J 5 7 AGIO29 IKor 1134

Apk 83 u.o. κραυγή γέγονεν ιδού ό νυμφίος ερχεται

M t 256 t.r. (vgl· Jos., bell. 5,272 βοώντες· ό υιός ίρχεται) ; OÍ

ερχόμενοι και οι ύπάγοντες M k 6 3 i . ήλθε δρομεως έρμηνεύω (d. Wort seit Trag.) Aor. 3. Sg. ήρμήνευσεν (Pa [2,15]). Pf. Inf. έρμηνευκέναι (Esth 10,31). Pass. Pf. Ptz. ήρμηνευμένην (2Esr 4,7) — 1. deuten, auslegen, erklären (Pia., Ion p.535A u.a. BGU 140,20 [201/2 n]. Philo) τινί τι imdm. etw. Lk 2427D.

Ίουδαϊσμόν έ. ύμΐν euch (auf Auslegung gestützt) Judentum verkündigen IPhld 6,1 (έρμ. ist auch einfach verkündigen, vortragen ohne den Begr. des Auslegens: Soph., Oed. C.399. Philostrat., vi. soph.2,14.2,22 u.ö. Celsus 3,55. SIG 1168,88 [IV v], Suppl. epigr. Gr. VIII 551,39 [I v]). — 2. übersetzen (so das Akt. u. Med. X.. an. 5,4,4. BGU 326 11,22. P. Ryl.62. 2Esr 4,7. Hi 42,17b. TestSal 13,6P. Ep.Arist. 39. Philo. Jos., ant. 6,156; c. Ap.2,46) J 138 v.l. « 9 7 (Stephan. Byz. s.v. 'Ιστός: κέλλα φαρσάθ, δ έρμηνεύεται ιστός νηός). Μελχισέδεκ ist έρμηνευόμενος βασιλεύς δι-

καιοσύνης Hb72. ήρμήνευσεν ... ώς ήν δυνατός 'έκαστος jeder übersetzte (die Logia) so gut er konnte Pa (2,15).* (3) II 659-62; Χ 2, 1086 (Spicq I, 206f.)

'Ερμής, οϋ N. pr. m. Hermes — 1. d. griech. Gottheit (SEitrem, Hermes: Pauly-Wiss.

im Lauf API 4,30 (TestAbr A 5 S. 82,24 ήλθεν δρομαίςι έπ' αυτούς). Auch in der spez. Bed. zurückkommen, wiederkehren, heimkommen (seit Homer; auch Bar 4,37. 1 Esr 5,8. Tob 2,3 BA) J 427 97 Rö99. PrJk 16,2 (folgt

κατέβη). Vor Gottes Richterstuhl gelangen 2K1 9,4. — ß. mit präp. Angabe verb. : άπό m. Gen. d. Ortes (Herodian 1,17,8 ά. του λουτροΟ. άπό βορράς PsSal 11,3. άπό τής μεγάλης πόλεως TestAbr Α 2 S. 78,30) M k 7ΐ 1521 AG Ι82 2Kor 11»; m. G e n . d. Pers. M k 5 3 s J 32b

Gal 212. - έκ m. Gen. d. Ortes Lk 517 J 331 b. - εις m. Akk. d. Ortes hinein in Mt2ii 814 9i Mkl29 5 38 Lk2342 (vgl. η am Ende). J 1130. εις Κ ό ρ ι ν θ ο ν API 6,2 (εις τον ποφάδεισον TestAbr Α 11 S.90,1). hin zu J 1138 203.

εις τό πέραν Mt 828 16s. εις τ. έορτήν zum Fest, näml. um es zu feiern J445b 11». έκ ... εις J4s4. διά m. Gen. d. Ortes εις Mk 731 ; ό ... έρχόμενος δια τής θύρας wer durch die (Stall)/tir geht J IO2 v.l. μετά m. Gen. d. Pers. ι'να έλθω μετ' αύτοΰ έν τη οόξη τοϋ πατρός αύτοΰ damit ich mit ihm wiederkomme in die Herrlichkeit seines Vaters API 10,8. έν m. Dat. d. Sache, mit der ausgerüstet jmd. kommt Rö 1529. έν φάβδφ l K o t 421, auch z. Bez. des Zustandes, in dem das Kommen erfolgt έν πνεύματι Lk 227, vgl. Rö 1532; m. Dat. d. Pers., von der begleitet jmd. kommt Jdi4. - έπί m. Akk. d. Ortes über - hin

VIII 1/12,738-92) AG 1412 (s.d. Lit. Λύατρα u. vgl. Ael. Aristid.46 P.135D.: Έρμήν φητορικήν έχοντα. 46 p.398D. von Demosth., δν έγώ φαίην αν Έρμοδ τίνος λογίου τύπον εις ανθρώπους κατελθειν. Orph. Hymn.28,4Q.: Hermes als λόγου θνητοΐσι προφήτης. Ar. 10,3 λόγων έρμηνευτήν. Just. Ath.). I M t 1428, an (JosAs 26,5. ParJer 8,4. Jos., ant.7,16. Just., D.

629

έρχομαι

88,3) Lk 19s AG 1210.12; m. Akk. d. Sache zu (P. Turin 11, 11,29 [116 ν] Ερχεσθαι έπί τό κριτήριον. Jos., ant. 12,395) Mt 37 Mk 1113b; m. Akk. d. Pers. zu (έπί γυναίκας Just.,

AI 33,3) J 1933 AG 24β v.l. gegen Lk 1431 (IMakk 5,39 ερχ. έπί τινα εις πόλεμον. Jos., ant. 7,233. Mel., P. 17, 114). - κατά m. Akk. Lk IO33 AG I67. API 2,5. - παρά m. Akk. d. Ortes an Mt 1529; m. Gen. d. Pers. von Lk 849. - πρός m. Akk. d. Pers. zu (X., mem. 1,2,27. Hen 106,4. JosAs 3,6. Jos., ant. 2,106.11,243. Just., D.77,4) M t 314

715 Mk9i4 Lkl43 JI29.47 2Korl3i u.o. άπό τίνος (Gen. d. Pers.) πρός τινα ITH 36. — γ. mit Adv. d. Ortes άνωθεν ε. J 331. έκεΐ 183. ένθάδε 416. όπισθεν Mk 527. πόθεν (Jdth 10,12) J 38 8 ΐ 4 A p k 7 ι 3 . ποΟ H b l i e . ώ δ ε M t 829 AG 921 (ApkEsr 5,10. ApkSed 9,4; vgl. ParJer 7,16 ένταΟθα). D . A d v . m . ei-

nem Kasus als uneigtl. Präp. άχρι τίνος AG lis. εγγύς τίνος Η 22,9. εως τινός Lk 442 (ApkMos 34 έλθέ £ως έμοϋ).

— δ. m. bloßem Kasus: Dat. d. Pers. zu jmdm. kommen (Aeschyl., Prom.358. Thu.1,13,3. X., an. 7,7,30. BGU 1041,16 [II n) ότι ίρχομαί σοι) Mt 215 (Sach 9,9). Apk 2 s. 16. — ε. D. Zweck des Kommens wird angegeben durch den Inf. (Eur., Med. 1303, auch Palaeph. p.62,12. IMakk 16,22. Bei 40 Theod. lEsr 1,23.5,63. TestSal D 5 ήλθε θεάσασθαι. TestAbr Β 5 S. 109,21 έρχομαι ... κοιμηθήναι. Just., D.78,7 δν έληλίιθεισαν προσκυνήσαι)

Mt 22 1242 Mk 1536 Lk 159 312 u.ö.; durch d. Ptz. d. Fut. (seit Homer) Mt 2749 AG 827; durch d. Ptz. d. Präs. Lk 136 (TesUob 9,8 αίτοϋντε^) ; durch i v a J 1010 129b (TestJob 34,5. ApkMos 29); εις τοϋτο ϊνα AG 921 ; διά τινα J 129«. — ζ. Um zu bez., daß jmd., um etw. auszuführen, erst an e. bestimmten Ort kommen muß, werden einzelne Formen ν. 'έ. mit anderen Verben verb. : in Parataxe έρχεται καί, ήλθεν καί u.ä. (Ex 19,7. 2Kö 13,36. 2Esr 5,16. JosAs 10,6. TesUob 8,3. ApkMos 37) M t 1319.2S M k 2 i 8 415 533 629 129 1437 Lk 812.47 J 6 1 5 1 1 4 8 1 2 2 2 1 9 3 8 2019.26 2 1 1 3 3 J 3 Apk 5 7 1 7 1 2 1 9 . ερχου καί ϊδε J l46 1134. ερχεσθε καί οψεσθε l39. E. Ptz. von ε. gefolgt von e. Verb, finit, έλθών (Hdt.2,115.

LXX. TestJob 7,1. Just., D. 8,4 u.ö.) M t 28 87 910.18 (vgl. auch εΤς 3b. προσέρχομαι 1). 1244 14i2 1831 2764 2813 M k 725 1214.42 1 4 4 5 I61 AG 1637.39. έρχόμενος Lkl3i4 I621

185. Die Partizipialkonstruktion wird am besten mit kommen und aufgelöst. An anderen Stellen ist έλθών wiederzugeben mit wenn gekommen ist J 168 2Kor 1220 Phil I27 (Ggs. άπών). — η. Oft hat d. Kommen, mehr den Sinn v. in die Erscheinung treten, in d. Öffentlichkeit hervortreten,

έρχομαι

630

AG I i i ( G g s . π ο ρ ε ύ ε σ θ α ι ) . l K o r 4 s 1126 2Tb lio(Just., D.28,2 u.ö.). Μ. έν τη δόξη Mt I627 2531 Mk 838 Lk 926 (vgl. ένδοξος ... έλεύσεται Just., D.49,2). έπί τ. νεφελών μετά δυνάμεως καί δόξης Mt 2430 (vgl. έπάνω νεφελών έλεύσεται Just., D.31,1). εν νεφέλαις, νεφέλη u.ä.

Mk 1326 Lk2l27. έν τ. βασιλείς αΰτοϋ mit seinem Königtum Mt 1628 Lk 2342 v.l. — ·θ. auch auftreten v. Vorläufer des Messias: Elias Mt 1114 17io.ii.i2 M k 9 u . 12.13 (Just., D.49,l). Johannes d. Täufer Mt 1118 Lk733 J I31; m. εις μαρτυρίαν zum Zeugnis l7. V. falschen Lehrern, falschen Messiassen, dem Antichristen in seinen Erscheinungsformen: έπί τ. όνόματί μου unter Berufung auf meinen Namen. - Mt 245 Mk 136 Lk21e J 108 2Kor 114 2Pt 33 1J 218. — b. von d. Zeit — α. έρχονται ήμεραι im futur. Sinn (lKö 2,31. Am 8,11) Lk2329 Hb 88 (Jer 38,31). έλεύσονται ήμ. Mt 9is Mk 220 Lk 535 1722 2 1 6 (TestSal C 13,7. Just., D.40,2). ήλθεν ή ήμέρα 227 Apk6i7. - άρχεται ώρα δτε es kommt d. Stunde, da J 421.23 525 I625; dafür ε. ώρα έν ή J528; ε. ώρα ϊνα 162.32. ήλθεν ή ώ. d. Stunde ist gekommen = d. Stunde ist da Mk 1441b J 164 Apk 147.15; m. flgd. ίνα J 1 3 i . έλήλυθεν ή ώ. ϊνα 1223 1632; ohne ϊνα 171 ; vgl. 730 820. - ερχεται νύξ 94 (Appian, bell. civ.2,40 § 159 νυκτός έρχομένης). ήμερα κυρίου 1Tb 52. καιροί AG 320 (grBar 8,1 ό καιρός), τό πλήρωμα τ. χρόνου Gal 44. — β. ν. Ereignissen u. Zuständen, die an e. bestimmte Zeit gebunden sind ό θερισμός J 435. ό γάμος τ. άρνίου Apk 197. ή κρίσις 18ίο. So auch d. Ptz. ερχόμενος kommend, künftig, bevorstehend: αιών έ. = jrçn 0?iy) d. künftige Weltzeit Mk IO30 Lk 1830. ορτή έ. d. bevorstehende Fest AG I821 v.l. σάββατον έ. 1344. όργή έ. d. sich künftig (d.h. beim Gericht) offenbarende Zorn ITh 110. τα ερχόμενα d. kommenden Dinge (Jes 44,7 τα επερχόμενα) J 1613. In d. Gottesbezeichnung der Apk ό ων κ. ό. ήν κ. ό έρχόμενος 14.8 48. — c. von Dingen u. eintretenden Begebenheiten — α. V. N a t u r e r s c h e i n u n g e n (seit Homer; auch Test Abr A 19 S. 102,10 βροντής ... καί αστραπής έλθούσης. Apk

Esr 5,7 νεφέλη) ποταμοί Mt 725.27.κατακλ.υσμóςLk 1727. λιμός AG 7il. V. Regen 'έ. έπί της νής auf d. Erde kommen Hb 67. Ahnlich v. Herabkommen d. Vögel aus d. Luft Mt 134.32 Mk44; v. Erschallen e. Stimme v. Himmel her ήλθεν φωνή έκ τ. ούρανοΟ J 1228 (TestAbr A 10 S.88,15.14 S.94,25. Just., D.88,8; vgl. II. 10,139. Hen 13,8. TestSal 1,3 VW. TesUob 3,1. ParJer 9,12. ApkEsr 7,13).

— B. v. Gegenständen im Sinne von herbeigebracht werden (seit Homer, auch Thu.6,71,2 χρήματα. Arrian, ren" Ar. 1,1). So bes. von d. Messias Lk 3i6 J 425 727.31, anab.2,13,5 αγγελία u.a.) ό λύχνος Mk42l. Ähnl. έλder deshalb (auf Grund v. Stellen wie Ps 117,26. θούσης τ. έντολής als d. Gesetz gegeben wurde Rö 79. Hab 2,3. Da 7,13 Theod.) ό ερχόμενος heißt Mt IIa An den letztgenannten Stellen ist d. Übergang z. unLk 7i9f. Hb IO37 (Hab 2,3), od. ο. έρχόμενος έν ονόeigtl. Redeweise schon spürbar. ματι κυρίου Mt 219 2339 Mk II9 Lk 1335 1938 J 1213 — 2. uneigtl. (in allen Fällen Ps 117,26) u. bei Joh., bei dem — a. von d. geistlichen Kommen Gottes J 1423; überh. d. Gedanke des Gekommenseins aus d. Him- Christi ebd. u. 143.18.28; des Parakleten 1526 I67.13. mel auf d. Erde, gesandt v. Vater, mitspricht J I628: — b. v. Zuständen u. Einrichtungen in d. Erschei(ό προφήτης) ό έρχόμενος εις τ. κόσμον J6i4 1127 nung treten, sich einstellen τ. σκάνδαλα Mt 187 Lk 171. (danach wohl έρχόμενος εις τον κόσμον έπί τό δρος των τα αγαθά Rö 3e (vgl. Jer 17,6). τό τέλειον lKor 1310. έλαιών ParJer 9,20). V. d. Auftreten Jesu unter den ή πίστις Gal 323.25. ή άποστασία 2Tb 23. ή βασιλεία Menschen Mt 1119 Lk 734 J 543 728 842. M. flgd. Inf. d. τ. θεοϋ Mt 6io Lk ΙΙ2 Π20 22ΐ8 u.ö. ÌKI 42,3. Zwecks Mt 517 1034f. Lkl9io. M. flgd. ϊνα J lOiob — c. in allerlei präpositionellen Verb. ë. έκ τ. £ήλθον, wie hier, Herrn. 1,30¿. Μ. εις τ. κόσμον u. flgd. θλίψεως Trübsal erlitten haben Apk 714. ε. εις τό χείiva 1246 I837; είςκρίμα, ίνα939; m. figd. Inf. lTi 115. ρ ο ν M k 526 (P. Vat. A, 12 [168 ν = Witkowski1 p.65] το0 παι'έ. έν σαρκί im Fleische kommen 1J42 2J7. Β 5,10f. διού εις τα ϊσχατα έληλυθότο^. TestAbr Α 20 S. 102,27 εις θάεις σάρκα API Kor 1,14. ε. δι' ύδατος καί αίματος νατον έρχονται), εις τοσαυτην άπόνοιαν, ώστε 1Κ1 1J 5β mit d. Fortsetzung έν τ. υδατι καί έν τ. αΐματι 4 6 , 7 (Hyperid.2,5 εις τοϋτο άπονοίας ë., ώστε), εις π ε ί ρ α (zur Bed. der Präp. s. Bl-D. § 223,3.198,4). ë. όπίσω m. Gen. σμόν Mk 1438 (vgl. Himerius, or.48 [or. 14], 19 εις έπιθυμίαν auftreten nach, hinter v. Christus in Bez. auf s. Vor- έλθείν). είς άπελεγμόν AG 1927. εις την ώραν ταύτην läufer M t 3 n Mk I7 J 1 is.27.30. Deutlicher kehrt sich J 1227. ε. εις κρίσιν s. einer gerichtl. Entscheidung und. Begriff des Kommens hervor, wenn es s. um d. terwerfen (Brief d. Philipp b. Demosth.12,11.16. ApkEsr 2,.26 Kommen d. Menschensohnes v. Himmel, d. Rück- ίλθωμεν όμοΟ εις κρίσιν) 524. ε ι ς έ π ί γ ν ω σ ι ν ΙΤΐ 24 2Τΐ 37 kehr d. heimgegangenen Jesus handelt Mt IO23 (Polyb.6,9,12. Appian, Mithrid. 31 § 123 ερχεσθαι ές γνώσιν auftreten

(vgl. ήλθον εις τόνδε τον κόσμον „ich wurde gebo-

έρώ

έσθίω

τίνος. Cebes 12,3 εις την άληθινήν παιδείαν έλθειν. TestSal 20,5 εις εννοιαν έλθει ν. Just., D.90,1 ούδ' εί^ εννοιαν τούτου έλθείν). ίνα ελθω είς την έκ νεκρών άναστασιν damit

Jos., ant.7,164. - Dßm., Β 30.31.45; NB 23f.) τ ί um etw. Lk 1432 (s. ειρήνη 1 a), περί τίνος um etw. Η 9 , 6 (m.

631

632

von den Toten gelange (vgl.

flgd. ίνα), τί περί τίνος um etw. hinsichtlich einer Sacne 9,6. Mit Akk. d. Pers.: τινά jmdn. J 1416. τ. κύ-

ApkMos 10 είς την ήμέραν της αναστάσεως) A P l K o r 2 , 3 5 .

p i o v Η 6 , 1 (Jos., ant. 5,42 έ. τ. θεόν. Or. Sib.2,309). M .

ich zur Auferstehung

είς φανερόν in d. Öffentlichkeit kommen Mk422 Lk8i7. εις ποοκοπήν zur Förderung ausschlagen Phil 112 (vgl. Wsh 15,5). ε. εις τι v. e. Briefschreiber zu e. neuen Gegenstand gelangen 2Kor 121 (vgl. m. έπί Ar. 2,1 u.ö. Just., D. 42,4 έπί τον λόγον). είς εαυτόν zu sich (d.h. in vernünftige Geistesverfassung) kommen (Diod.S, 13,95,2. Epikt.3,1,15. TestJos 3,9. grBar 17,3. Sb

5763,35) Lk 1517. επί τινα ν. schweren Schicksalen über jmdn. kommen (Dt 28,15. Jos., ant.4,128) J 184 (vgl. P. land. 21,2 ημών τα ερχόμενα ούκ οιδα); Folterqualen IRö 5,3; d. Blut über die Mörder Mt 2335; d. Hl. Geist kommt auf jmdn. herab (vgl. Ez 2,2. Just., D. 49,7.88,1 έλεύσεσθαι έπ' αύτόν τάς δυνάμεις) M t 3 l i Lk 112

v.l. AG 19e; d. Friede Mtl0i3; d. Zorn Gottes Eph56. Vgl. Kol36; ή βασιλεία L k l l 2 D . ε. προς τ. Ίησοΰν zu Jesus kommen = Jesu Jünger werden J 540 6 35.37.44f.65. προς τ. πατέρα 146. ε. υπό τον ζυγόν 1 ΚΙ 16,17 (vgl. PsSal 18,6 f. ύπό ράβδον παιδείας Χρίστου). - D. Präs. έρχομαι hat nicht selten wie im Deutschen d. Bed. des Fut.: Mt 17n Lk 1254 (entspr. dem καύσων εσται V. 55). 19ia J 143. Bes. auch £ως έρχομαι bis ich komme J 2122.23 lTi4i3. Η 5 5 , 2 . 8 7 , 5 . 6 . 8 8 , 1 . Vgl. Bl-D. § 323.383,1. S. auch ob. 1b α. II. gehen (seit Homer, auch LXX) όπίσω τινός hinter jmdm. hergehen übertr. auf das Jüngerverhältnis Mt I624 Mk834 v.l. Lk923 1427. έπί τι zu etw. hingehen Mt 2119 M k l l i 3 « (m. flgd. indir. Frage), πρός τινα Lk 1520. συν τινι J2l3. ε. όδόν e. Weg gehen, machen

(seit Homer) Lk 244. (636) II 662-72; X 2, 1086

έρώ s. zu ειπον.

flgd. λέγων, das die Bitte in direkter Rede einführt Mt 1523 L k 7 4 v.l. J 4 3 1 1221. M. flgd. Imp. (BGU 423,11 έρωτω σε ουν, γράψον μοι έπιστόλιον. P. Oxy. 745,7.746,5)

Lk 14i8f. Phil 43. τινά περί τίνος jmdn. fur jmdn. bitten (JosAs 15,7 περί των μετανοούντων έρωτςί αύτόν [ν. d. Μετάνοια]) Lk438 J 1626 179.2ο; fur etw., im Hinblick auf etw. 1J 516, ähnlich υπέρ τίνος 2Th 21 (zum Wechsel von περί und ύπερ s. Bl-D. § 229,1.231). τινά κατά τοΰ

κυρίου έ. jmdn. bei d. Herrn bitten H 10,3 (Bl-D. § 225). M. flgd. 'ίνα (P. Oxy.744,13 [1 vV) Mk 726 Lk736

1627 J 447 171$ 1931.38 2Js. M. flgd. όπως (SIG 741,5 [nach 88 ν], P. Tebt.409,4.6. Hen 13,4) L k 7 3 1137 AG 2320. M. flgd. Inf. (Charito 8,7,3. P. Tebt.410,11. P. Ryl.229,8 [38 n], P. Oxy.292,7 [c.25 n], Jos., ant.6,328) Lk 53 837 J 440

AG 33 1048 1639 I820 ITh 512. M. flgd. είς u. subst. Inf. 2Th 2i. - έ. und παρακαλέω verbunden (P. Oxy.744,6. 294,28 [22 n]. S.2 ob. Apollon. Dysc.) ITh 4 l . (63) II 682-4; I 192; X 2, 1086f.

έρώτησίς, εως, ή (d. Frage seit Hippokr., auch OGIS 508,10. Hen. ParJer 4,4f. [Kod.C], Philo, div. rer. her. 18. Just., A l l 3,4ff.) d. Bitte (so wohl Syntipas 105,30) v. B i t t g e b e t H 18,6.* (0) Έ σ Ό ή ρ ("ΙΓΙΟ») Ν. pr.f. (im Buche Esth indekl. b. Jos., ant. 11,199.225.227 u.ö. Έσθηρ, ήρος) Esther, Heldin d. gleichnamigen Buches 1 Kl 55,6.* (0) έ σ θ ή ς , ήτος, ή (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Test 12Patr. Philo. Jos. Ar.7,2. Just., A l l 11,4) d. Kleidung Lk 2311 244 AG 1030 (vgl. SIG 1157,39; OGIS 332,38 έν έσθήσιν λαμπραΐς). 1221 ( = Jos., ant. 19,344 στολήν ένδύς έξ αργύρου πεποιημενην πάσαν). J k 22f. D g 5 , 4 . D e r AG 110

έρως, ωτος, ό (seit Homer, auch Herrn. Pap. Spr 7,18. 30,16. TestSal. Philo. Jos., ant. 1,302; c. Ap.2,244. Just. Tat. I,3. Ath.30,3) d. leidenschaftliche Liebe ο έμός έ. έσταύρωται meine leidenschaftliche Liebe (zur Welt) ist gekreuzigt (vgl. Gal 614) IRö 7,2. - S. αγάπη I a. E.* (0) (S)

Lk244 v.l. überlieferte Dat. PI. έσθησεσι (2Makk 3,33. 3Makk 1,16. Philo, vi. Mos.2,152. BGU 16,12

έρωτάω Ipf. ήρώτων (-ουν Mt 1523 T . Η . M ; Mk 4ioT). Fut. έρωτήσω. Aor. 1 ήρώτησα. Aor.2 ήρόμην (Just., D.3,5. Ath.35,1). Pass. Pif. Ptz. ήρωτημένος (2Kö 20,18). Aor. 3.Sg. ήρωτήθη (ebd.); Inf. έρωτηθηναι (TestAbr Β 4 s. 108,22); Ptz. ερωτηθείς

im Original nebst Randbemerkung ίματιοις; s. die Ausgabe von Marrou z. St.* (8) VII 689f.

(TestSal C 11,1) — 1. fragen (seit Homer, so auch Inschr. Pap. u. fast durchweg LXX. Hen. TestSal. TestAbr. Testjob. TestSim 4,1. Tesüos II,2 [ß], ParJer 2,4. grBar. ApkEsr 2,6. ApkSed. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos., ant.6,115. Just. Ath.35,1) a b s . ( D a 2 , 1 0 . IMakk 10,72) Lk2268. τινά jmdn. (Lucían, dial. deor. 7,1. Gen 24,47.40,7. Ex 13,14 u.ö. Hen 22,6. TestSal 7,4 u.ö. Tesüob 47,5. Just., D.3,5) J 125 87 921 1619.30 U.Ö. τινά τι jmdn. nach etw. (X., mem.3,7,2; Cyr.3,3,48. Hi 21,29. TestSal D3,6. Jos., ant.6,48. Just., D.68,4) ύμάς λόγ ο ν ε ν α Mt 2124 = L k 2 0 3 (vgl. Pia., leg. 10 p.895E. J e r 45,14. ApkSed 8,5 u.ö.; vgl. Tesüob 36,5). αύτον τάς πα-

ραβολής Mk4io. Hierher gehört gewiß auch J I623. τινά περί τίνος jmdn. nach etw. (2Esr 11,2. Jes 45,11. Just., D.94,4) Mt 1917 Lk 945 J I819. Μ . τινά und flgd. direkter Frage (X., an. 1,6,7. TestSal 15,2 u.ö. Test Abr AIO S.87,30. grBar 9,5 u.ö. Just., D.99,3)

Mk85

Lk 1931 J 119.21 512 I65; d. direkt. Frage eingeleitet mit λέγων od. λέγοντες (Hen 23,3. TestSal 7,3 u.ö. Test Job 44,4. ParJer 2,4) Mt 1613 J 92.19. Μ . τινά u. flgd. indir. Frage (X., Cyr.8,5,19. Just., AI 17,2; D.64,3) 915.

[159/60 n], P. Lond. 77,20.32. Vgl. noch Crönert 173,1. Aus Jos., bell. 2,176 έσθήσιν ist bei Euseb., H.E. 2,6,7 έσθήσεσιν geworden) führt nicht auf ein Wort εσθησις, sondern gehört ZU έσθής (WSchulze, Ztschr. f. vergleich. Sprachforschg. 42/09,235,2. Bl-D. §47,4). εσθεσι D§ 5,1 stand

έ σ Φ ί ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. TestAbr. Tesüob. Test 12Patr. JosAs 4 [6] Esr [P. Oxy. 1010], grBar. ApkSed 4,5. ApkMos. Philo. Jos. Just. Mel. Ath.36,1 ; R.52,20)

u n d , hauptsächlich im Ptz., in vielen Hss. Ι σ Φ ω (seit Homer, auch bei and. Dichtern, selten in Prosa [Plut., mor. p. 101 D], Koische Inschr. [III v. RHerzog, ARW 10,'07,400ff. 23.27.42]. P. Osi. 153,15 [Anf.II n], P. Gieß.80,5. Ostraka [BGU 1507,14.1508,3.4: ill v], LXX. Hen 98,11 [?]. £ σ θ ω ν

Lev 17,14. l K ö 14,30. Sir 20,17. ¿ιή εσθετε Lev 19,26. όταν εσθητε Num 15,19. ίνα εσθητε Lk 22 30; Bl-D. § 101 m. Anh., W-S. § 15. ESchwyzer, Griech. Gramm. I '39,704 Anm.l). Ipf. ήσθίον. Fut. εδομαι (LXX. Mel., P.

12,80.13,83.93,697. 1K.1 39,9.57,6). Aor.2 εφαγον; (Ps 77,29) έφάγοσαν, 1. Pl. έφάγαμεν (2Kö 19,43). Fut. φάγομαι (Bl-D. §74,2), 2.Sg. φάγεσαι (Lk 17s. Ruth 2,14. W-S. §13,6.17. Bl-D. §87). Pass. Pf. Ptz. Akk. έδηδεμένους (Ath., R.52,20). Präs. 3.Sg. εσθεται (Lev 11,34. Dt 12,22) essen, fressen — 1. eigtl. — a. m. Akk. der Sache (seit Homer, auch X., Cyr.6,2,28. P. Oxy. 1185,10. P. Gieß.80,6.10. LXX) τ ί

— 2. bitten (Babrius 42,3.97,3. Apollon. Dysc., synt.3,167 Uhlig έρωτώ σε vöv έν ΐσω τω παρακαλώ σε, λιτανεύω, ίκνοΟμαι. SIG 705,56 [112 ν],741,5 [nach 88 ν], P. Oxy.744,6.13 (1

φάγωσιν was man essen könnte Mt 1532 Mk636 81 f.; vgl. Mt 625.31 Lk 1222 (s. Epikt. 1,9,8.19). τους άρτους της προθέσεως d. Schaubrote Mt 124 Mk226 Lk64. Heuschrecken u. wilden Honig Mk 16. Manna (Ps 77,24) J 631.49 (Just., D.20,4). Gemüse Rö 142b. κρέα 1421 1 Kor813. κρέας EEb Nr.308 Z1.31 f.34f. (τάς

ν], 292,7 [C.25 η). 110.111.113.269.745.746 u.ö. Jer 44,17.

σάρκας αύτών das eigene Fleisch 4[6]Esr [P.Oxy. 1010]). τ α

634

έσϋίω

έσσόομαι

είδωλόθυτα 1 Κ Ο Γ 8 Ι Ο ; vgl. 87 Apk2i4.2o (Just., D.34,8. 35,1). τάς θυσίας (Sir 45,21. Ps 105,28) IKor lOis. τα έκ τ. ίεροΰ d. Opferstücke 9ΐ3. την σάρκα τ. υ ίου τ. α ν θ ρ ώ π ο υ J 653. π ά ν τ α ν. allen Speisen genießen

cían, paras. 13: bei tüchtiger Leistung heißt es δότε αύτφ φαγεΐν, bei minderwertiger μή δώτε. — e. häufig, wie çelegentl. schon an d. angeführten Stellen, έ. und πινω verb, (seit Homer, sehr oft LXX.

R ö 142« (μή πάντα έσθίοντες Just., D.20,3). τ ά π α ρ α τ ί θ έ -

Hen 102,9. 4[6] Esr [P. Oxy.lOlO], TestAbr A 4 S.81,16; Β 5 S. 109,16. JosAs 9,3 u.ö. Philo, det. pot. ins. 113. Jos., c. Ap.2,

633

|ΐενα d. aufgetragenen Speisen Lk 108 IKor IO27. το εν μακέλλφ πωλούμενον 1025. το βιβλαρίδιον Apk 1010 (vgl. Εζ 2,8.3,3). το π ά σ χ α d. Passamahl, bes. d. Passalamm verzehren (2Esr 6,21. 2Ch 30,18. ESchiirer, Über φαγεΐν τό πάσχα 1883. Dalman, Jesus 81 f.)

Mt 2617 Mk 1412.14 Lk22s.ii. 15 J 1828. κυριακόν δεΐπνον φ α γ ε ΐ ν IKor 1120. ά ρ τ ο ν έσθίειν Mahlzeit halten, vom Brot als ihrem Hauptbestandteil (Ex 2,20. l K ö 20,34. 2Kö 9,7. 3Kö 13,15 u.a.) Mt 152 Mk320 72.5 L k 141 (s. Billerb.IV 611-39: E. altjüd. Gastmahl); v.

messianischen Mahl L k l 4 i s (vgl. άρτον ζωης JosAs 15,4). τον έαυτοϋ α ρ τ ο ν έ. sein eigenes Brot essen 2Th 312. ά ρ τ ο ν φ α γ ε ΐ ν π α ρ ά τίνος jmds. Brot essen 3e. τα π α ρ ά τίνος d. was von jmdm. kommt Lk IO7. Negat. οΰκ εφαγεν ούδέν er aß gar nichts Lk 42 (vgl. Hi 21,25 ού φ α γ ώ ν ούδέν ά γ α θ ο ν . Hen 15,11 πνεύματα ... ^ιηδέν έσθίοντα). V. völliger Enthaltsamkeit μή έσθιων ά ρ τ ο ν μήτε πίνων οΤνον 733. οϋτε επί το φαγ ε ΐ ν ουτε επί τό π ε ΐ ν API Ox 6,7 (= Aa 241,12). ούδέποτε εφαγον πάν κοινόν ich habe niemals irgend etw. Unreines gegessen AG 1014 (vgl. IMakk 1,62. Just., D. 20,3). Allegor. Auslegung der Mos. Speiseverbote B I O (vgl. Hierocles 26 p.480 die Umdeutung pythag. Speiseverbote in Sittengesetze). - V o n T i e r e n (seit Homer, auch

Aelian, v.h. 1,1.2,40. 3Kö 13,28. Jes 65,25. Da 4,33 Theod. grBar 4,5 [δράκων], 6,11 [Φοίνιξ]): Vögeln τάς σάρκας τινός jmds. Fleisch fressen (Gen 40,19) Apk 1716 1918. Schweinen Lk 1516 (ών ist hier Attraktion für ά, nicht jedoch ein ν. έ. abhäng. Gen., wie er wohl X., Hell.3,3,6. Ps.-Lucian, asin.21 vorkommt, in uns. Lit. aber völlig vereinzelt wäre).

— b. m. Präpositionen z. Bez. dessen, wovon man ißt: — a. m. από τίνος (Lev 22,6. Num 15,19. Dt 14,12.19. Spr 13,2. D a 4 , 3 3 a. ApkSed 4,5. ApkMos 17

u. 0.) H u n d e : έ. ά π ό των ψιχίων ν. d. Brocken fressen Mt 1527 Mk 728 (z. PI. έσθιουσιν nach d. Ntr. κυνάρια vgl. Lk 117. 1K1 42,2. Bl-D. § 133). άπό τραπέζης v. e. Mahlzeit essen D 11,9. άπό της ευχαριστίας 9,5. — p. m. εκ τίνος v. etw. (Jdth 12,2. Sir 11,19. JosAs 16,7f. ApkMos I6f.) έ κ τ ο ϋ ά ρ τ ο υ ( 2 K ö 1 2 , 3 . T o b

1,10. TesUob7,10 έκ των άρτων μου) IKor 1128; vgl. J 626.50f. έκ των καρπών αυτών Η 78,10. έκ τοΟ γαλακτος ττ)ς ποίμνης sich ν. d. Milch d. Herde nähren IKor 97. έκ τ. θυσιαστηρίου Hb 13ιο. έκ τ. ξύλου τ. ζωη£ ν. Baum d. Lebens Apk 27 (s. Hen 32,6); vgl. μηκετι έκ σοΟ μηδείς καρπόν φάγοι Mk 11ΐ4. — e. m. anderen präp. Ausdrücken verb. έ. μετά τίνος mit jmdm. essen ( l K ö 9,19. Jdth 12,11. Hi 1,4. Ez 47,22. TestAbr Β 6 S. 110,21) Mt 911 2449 Mk 216 1418 Lk53o 736. ένώπιόν τίνος in jmds. Gegenwart (vgl. έναντίον τ. θεοϋ Ex 18,12. Ez 44,3) 1326 2443. έπί τ. τραπέζης τινός am Tische jmds. (2Kö 9,11 ; vgl. 9,13. Da 11,27) Lk223o. δια προσκόμματος έ. mit Anstoß (indem man dabei A. nimmt) essen Rö 1420. — d. abs. Mt 121 1420 2621.26 Mk73f. 14i8«.22 AG 2735. D 12,3. Β 7,5 u.ö. Μ. λαμβάνειν verb. (Gen 3,22) λάβετε φάγετε Mt 2626b. oi έσθίοντες 1421 1538. φάγωμεν κ. πίωμεν laßt uns essen u. trinken IKor 1532 (Jes 22,13. Ath., R.72,ll). φάγε, πίε, εύφ ρ α ί ν ο υ L k 1219 (Aristobul v. Kass. [III ν]: 139 fgm.9 Jac. Statue des Sardanapal m. der Aufschrift εσθιε, πίνε, παίζε - ώς τάλλα τούτου ούκ &ξια. Der Sardanapalspruch auch b. Arrian, anab.2,5,4. Ähnl. die phryg. Grabinschrift: Inschr. Gal. Nr.

78,11 ff.), τό φ α γ ε ΐ ν d. Essen Mt 1520 IKor II21. διδόναι τινί φ α γ ε ΐ ν jmdm. zu essen geben (Ex 16,8.15. Num 11,18.21) Mt 1416 2535.42 Mk543 637 Lk855 9i3 J 6 s 2 Apk 27. φέρειν τινί φ α γ ε ΐ ν (vgl. 2Kö 17,29) J 433. εύκαιρέω φ α γ ε ΐ ν Zeit zum Essen haben Mk 631. εχω βρώσιν φ α γ ε ΐ ν ich habe e. Speise zum Essen J432. - Zu dem Grundsatz 2Th3io vgl. Lu-

234) — α. = d. Lebensunterhalt finden IKor 94. — ß. = Mahlzeit einnehmen Lk 530 178 IKor 1122. API Ox 6. V. d. feierl. Opfermahlzeit IO7 (Ex 32,6). — γ. im Ggs. zum Fasten - das durch d. negierte έ. u. πίνω a u s g e d r ü c k t ist (Jambl., vi. Pyth. 28,141 ουτε πίνων οϋτε è-

σθίων) Mt U18 Lk42 v.l. 733 AG 99 2312.21 - : Mt 1119 Lk533 7 34. Β 7,5. — δ. v. d. selbstverständlichsten Betätigungen d. Daseins Lk 1727f. — ε. ν. sorglosem, unbekümmertem, auch schwelgerischem Leben Mt 2449 Lk 1219.45 IKor 1532 (vgl. Jes 22,13). — 2. iibertr. (seit Homer, auch LXX) verzehren (vom Feuer 11.23,182. Jes 1 0 , 1 7 . 2 6 , 1 1 ) πυρός έσθίειν μέλλοντος τ. ύπεναντίους Feuer, das d. Widersacher verzehren will Hb IO27 (Jes 2 6 , 1 1 ) . ό ιός .. φάγεται τ. σάρκας ύμών ώς πϋρ d. Rost wird euer Fleisch wie Feuer verzehren J k 5 3 (vgl. Aeschyl., fgm.253 φαγέδαινα [Geschwür] σάρκας έσθίει ποδός. Jes 3 0 , 2 7 ή όργή τοΰ θυμού ώς πϋρ εδεται). (158) II 686-93; Χ 2, 1087 έ σ Φ ω s. έσθίω. Έ σ λ ί (Έσλί t.r. M.B. Έσλεί Τ.Η.S.V.) indekl. Ν. pr. m. Hesli, im Stammbaum Jesu Lk325.* (1)

Ισοπτρον, ου, τό (Pind., Nem.7,14. Anacreontea 7,3. 22,5 Pr. Plut., mor.l39F. Epikt.2,14,21.3,22,51. Proclus zu Plato, Timaeus 33Β Diehl II p.80,20. P. Rainer 27,10 [190 n]. P.Oxy. 978.1449,19 εσοπτρον άργυροϋν. W s h 7 , 2 6 . Sir 1 2 , 1 1 . Testjob 33,8. Philo, migr. Abr.98. Jos., ant. 12,81. όράσθαι τό πρόσωπον του άνθρωπου èv τφ έ. Theoph. Ant. I, 2 [S. 60,23]) d. Spiegel κατανοεΐν τό πρόσωπον έν έ. sein Gesicht im Spiegel betrachten Jk 123. δι' έσόπτρου βλέπειν έν αίνίγματι durch einen Spiegel in rätselhafter Erscheinung sehen (weil man nicht d. Sache selbst, sondern nur ihr Spiegelbild erblickt; vgl. Herrn. 17) IKor 1312. S. d. Lit. über I K o r 13 zu αγάπη I 1 a.

- Zu SJCh ZI.43 (Ox 1081) mögliche Ergänzung n. d. K o p t . (vgl. WCTill, TU 60,5 ['55] S.223).* (2) I 177; II 693; X 2, 1087 (Spicq I, 292-295)

έσπέρα, ας, ή (seit Pind. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. TestSal. TestAbr B. TestJob. JosAs 9,2. Ep.Arist.202. Jos. Just. Mel.) d. Abend AG43. τη έ. am Abend 2015 v.l. εως ε σ π έ ρ α ς (Jos., ant.6,364; dafür μέχρις έ. Just.): ά π ό π ρ ω ϊ

εως εσπέρας ν. Morgen bis ζ. Abend (3Kö 22,35) 2823. D a f ü r από προΐθεν εως εσπέρας (Ex 18,13. Sir 18,26) ÌKI 39,5 (Hi 4,20). ά2s. D 1,3. τ ο υ ς δ ι ώ κ ο ν τ α ς υ μ ά ς eure Verfolger Rö 1214>. V. väterl. S e g e n Isaaks ( G e n 27), J a k o b s ( G e n 48) H b 1120f. Β 1 3 , 4 f . Priesterl. S e g e n PrJk 6 , 2 (zweimal). 7 , 2 . 1 2 , 1 . Abs. (Philo, migr. Abr. 113 Ggs. καταράσθαι) λ ο ι δ ο ρ ο ύ μ ε ν ο ι ε ύ λ ο γ ο Ο μ ε ν geschmäht segnen wir I K o r 412; vgl. Rö 12i4b l P t 3 9 . D g 5 , 1 5 . - V. Seg e n s w o r t , mit d e m m a n G l ü c k w ü n s c h t o d e r grüßt ( 4 K ö 4 , 2 9 . I C h 1 6 , 4 3 ) L k 2 3 4 . Hierher gehört der Zuruf ε ύ λ ο γ η μ έ ν ο ς ό έ ρ χ ό μ ε ν ο ς έ ν ό ν ό μ α τ ι κ υ ρ ί ο υ (Ps 1 1 7 , 2 6 ) M t 219 2339 M k l l 9 Lk 1335 J 1213; vgl. Lk 1938 M k 1110.

651

εύχόπως (Hippokr. Aristoph. Diod. S. Plut., mor. 726 Ε. P. Oxy. 1467,14. Ep. Arist. 208.250) A d v . ν. ε υ κ ο π ο ς leicht φ υ λ ά σ σ ε ι ν H 4 6 , 5 . * (0) ε ύ κ τ α ΐ ο ς , α , OV erwünscht (so seit Aeschyl. Pia., auch p. Gieß.68,3 [II n]. Philo. Jos., ant. 1,292 u.ö. Mel., HE 4,26,7) ε ι ρ ή ν η 1K1 6 5 , 1 (neb. έ π ι π ό θ η τ ο ς ) . * (0)

εύλάβεΐα, ας, ή (d. Wort seit [εύλαβίη Theognis 1,118] Trag. Pia., auch OGIS 315,69. UPZ 42,22 [162 v]. LXX. Philo. Jos.) in uns. Lit. w o h l nur d. ehrerbietige Scheu g e g e n über der Gottheit, d. Gottesfurcht (Diod.S. 13,12,7 ή προς το θείον εύ. Plut., Camill.21,2; Numa 22,7 ; Aemil. Paul. 3,2; mor. 549 E. UPZ [s. ob.]. Spr 2 8 , 1 4 . Philo, cherub. 29 εύ. θεοΟ; div. rer. her. 22.29) μ ε τ ά εύ. και δ έ ο υ ς mit Scheu u. Ehrfurcht H b 1228. μ ε τ ά φ ό β ο υ κ α ι π ά σ η ς εύ. mit Furcht u. aller Scheu Pol 6 , 3 (vgl. Diod.S. 3,18,7 μετ' ειρήνης καί πάσης εύλαβείας). S o w o h l a u c h ε ι σ α κ ο υ σ θ ε ί ς ά π ό τής εύ. H b 57 (vgl. άπό V Ι. - JoachJeremias, ZNW 44,'52/'53,107-11. AStrobel, ZNW 45/54,252-66). D o c h w o l l e n andere (so Harnack, SAB '29,69-73 = Studien I 245-52. HStrathmann 4 '47 z. St.) hier d. Wort im S i n n e v o n d. Furcht, d. Angst n e h m e n (wie Demosth. 23,15. Plut., Fab. 1,2. Herodian 5,2,2. W s h 1 7 , 8 . Philo, leg. all.3,113; virt.24. Jos., ant. 11,239.12,255): erhört (u. errettet) aus seiner Angst.* (2) II 749-51; X 2, 1089 (S) εύλαβέομαι (seit d. Trag. Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Philo. Jos. Just., D.7,1.123,3) pass. D e p . Ipf. 3 . S g . ε ύ λ α β ε ΐ τ ο (LXX), 2. PI. η ύ λ α β ε ΐ σ θ ε (Just., D. 123,3). A o r . l ε ύ λ α β ή ϋ η ν (LXX); Ptz. ε ύ λ α β η θ ε ί ς . Fut. ευλ α β η θ ή σ ο μ α ι (LXX) — 1. sich fürchten, Angst haben, besorgt sein (Soph., Oed. rex 47 u.a., auch Polyb. 18,23,5. Diod. S.4,73,2.16,22.2. UPZ 119,5 [156 v], LXX. Jos., ant. 1,283) m . flgd. μ ή daß (Polyb.3,111. Diod. S.2,13,4. Epikt.4,13,4. I M a k k 12,40. Hen 106,6. Jos., ant. 6,157.8,333) AG 2310 t . r . 1K1 4 4 ; 5 . S o vieil, a u c h Ν ώ ε . . . ε ύ λ α β η θ ε ί ς κ α τ ε σ κ ε υ α σ ε ν κ ι β ω τ ό ν Ν. bekam Angst u. baute e. Arche H b l l 7 ; besser n o c h Ν. nahm sich in acht (vgl. Pia., Gorg.519A èòv μή ευλαβή. Sb 4650,13 εύλαβήθητι μήπως μη καταλάβουσίν σε. Sir 1 8 , 2 7 . EpJer 4). D o c h wird ν. v i e l e n vorgez o g e n d. Bed. — 2. f r o m m e Scheu haben (Pia., leg. 9 p.879E τ. ξενικόν θεόν. Spr 2 , 8 . 3 0 , 5 . N a 1,7 u.ö. Philo, div. rer. her.29. Jos., ant. 6,259 τό θείον) ε ύ λ α β η θ ε ί ς (erg. θ ε ό ν ) aus frommer Achtung (vor G o t t e s G e b o t ) . * (l) II 749-51; X 2, 1089 εύλαβής, ές, G e n . οϋς, K o m p . ε ύ λ α β έ σ τ ε ρ ο ς (seit Pia., auch Inschr. Pap. LXX. Philo. Jos., ant.2,217.6,179 u.ö. Just., D.79,2 τό εύ. τούτο. Adv. Komp. Eur., Iph. T. 1375) in uns. Lit. nur v. relig. Verhalten f r o m m , gottesfürchtig (vgl. Demosth.21,61 εύλαβώς neb. εύσεβως. Ml 7 , 2 erschein, dies. beid. Wort i.T. u. als v.l.) κ α τ ά τ ο ν ν ό μ ο ν nach Maßgabe d. Gesetzes AG 2212. (neb. δίκαιος, wie Pia., pol.311 B) Lk 225. ά ν δ ρ ε ς εύ. fromme Leute AG 2 s 82. ε ύ λ α β έ σ τ ε ρ ο ς e m p h a t . aufrichtig fromm M P o l 2 , 1 . * (4) II 749-51; X 2, 1089 εΰλαλος, OV (Anth. Pal. 5,148,1 [Meleager I v]. 9,525,6. 570,2. Orph., Argon. 244. Achmes 39,27. LXX) geschwätzig, schöne W o r t e machend (Cat. cod. astr.XI 2 p. 125,5); subst. ό ευ. d. Schwätzer ÎKI 3 0 , 4 (Hi 11,2).* (0) εύλογέω (seit Trag., auch Ps.-Plato, Min. 320 E. Isokr., Archid.43. Aristot., rhet. ad Alex. 4 p. 1426 a, 3 ff. Polyb. 1,14,4. Cass. Dio 42,28. Herrn. Inschr. PSI 405,5 [III v], LXX. Hen. OdSal 11,22. TestSal. TestAbr A. TestJob. Test 12Patr. JosAs.

652

— b. a u f S a c h e n , d i e d a d u r c h g e w e i h t w e r d e n τί etw. segnen, weihen (Ex 2 3 , 2 5 . l K ö 9 , 1 3 ; vgl. Jos., bell.5,401) M k 87 L k 9 i ó . Im Sprachgebr. d e s Herrnm a h l s I K o r 1016. Vieil, g e h ö r e n a u c h M t 2626 M k 1422, w o b e i d a n n d a s Obj. a u s d e m Zshg. zu erg. wäre, hierher; e b e n s o m ö g l i c h e r w e i s e M t 1419 M k 641 (s. ob. 1). — 3. m. G o t t o d . Christus als Subj. mit Wohltaten bedenken, segnen (Eur., Suppl.927. PGM 4,3050a. LXX. Hen 1,8. TestAbr AI S.77,15 u.ö. Just., D.123,6) τ ι ν ά jmdn. AG 3 2 6 . 1 K 1 1 0 , 3 ( G e n 12,2). 3 3 , 6 ( G e n 1,28). Η 3 , 4 . ε ύ λ ο γ ω ν ε ύ λ ο γ ή σ ω σ ε ich will dich wahrhaftig segnen H b 614 ( G e n 2 2 , 1 7 ) . PrJk 6 , 2 . ε ύ λ ό γ η σ ο ν α ύ τ η ν έ σ χ ά τ η ν ε ύ λ ο γ ί α ν segne es (d. M ä d c h e n ) mit dem höchsten Segen ebd. τ ι ν ά ε ν τινι jmdn. mit etw. (Ps 2 8 , 1 1 . TestJos 18,1 ν. ι.) έ ν π ά σ η εύλογίςι Eph 13 (vgl. Test Is 5,6 έν εύλογίαις τής γής. - Ζ. Form BGU 427 βεβαιώσει πάση βεβαιώσει). - Pass. G a l 3 9 . ÌKI 3 1 , 2 . PrJk 1 5 , 4 (Just.), έ ν τ φ σ π έ ρ μ α τ ί σ ο υ ε ύ λ ο γ η θ ή σ ο ν τ α ι AG 325 v.l. ( G e n 12,3). Pf. Ptz. ε ύ λ ο γ η μ ε ν ο ς gesegnet (LXX. PsSal 5 , 1 9 . Just., D. 121,1 u.ö.) 1K1 3 0 , 5 (Hi 11,3). σ ώ μ α . . . εύ. A P l K o r 2 , 2 7 . V. d. Leibesfrucht ( D t 2 8 , 4 ) Lkl42b. ε ύ λ ο γ η ι ί έ ν η έ ν γ υ ν α ι ξ ί ν unter d. Frauen l28 v.l. 42«. PrJk 1 1 , 1 . 1 2 , 1 ; vgl. ε ύ λ ό γ η σ ό ν με PrJk 2 , 4 (im G e b e t A n n a s u m Leibesfrucht). 4 , 4 . ε ν π ά σ ι ν in jeder Hinsicht I E p h 2 , 1 . έ ν μ ε γ έ θ ε ι θ ε ο ύ π α τ ρ ό ς π λ η ρ ώ μ α τ ι I E p h insc. έ ν χ ά ρ ι τ ι θ ε ο ύ durch d. Gnade Gottes I M g insc. ε ύ λ ο γ η μ έ ν ο ι τ ο ϋ π α τ ρ ό ς d. ν. Vater Gesegneten Mt 2534. τ ο ι ς η ύ λ ο γ η μ ε ν ο ι ς ύ π ό τ ο ϋ θ ε ο ύ 1 Kl 3 0 , 8 (vgl. Jes 6 1 , 9 σ π έ ρ μ α ηύλ ο γ η μ έ ν ο ν ύ π ό θ ε ο ύ ) . - Lit. über εύλογέω u. εύλογία b. ThSchermann, Allg. Kirchenordnung '14/16 II 640,4. Dazu JHempel, D. israel. Ansch. v. Segen u. Fluch im Lichte d. altoriental. Parallelen: ZDMtî n.F.4,'25,20-110* (44) II 751-61; X 2, 1089 f.

εύλογητός, ή, òv in uns. Lit. nur (wie LXX überwiegend; vgl. auch Hen 22,14. TestSal. JosAs. ParJer. Herrn. 1,32

εύλογία

εύνοϋχος

εύλογητός ει πάτερ) von Gott (u. Christus) gepriesen εύ. κύριος ο θεός τ. 'Ισραήλ (3K.Ö 1,48. 2Ch 2,11.6,4. Ps 71,18) Lk Its. εύ. εις τ. αιώνας (Ps 88,53.40,14) Rö 125 95 2Kor 113ΐ; vgl. l3 E p h l 3 IPt 13. Β 6,10. IEph 1,3 (zu dieser Form d. Lobpreises s. Elbogen 4f. u. PSchorlemmer, „Die Hochkirche" '24,1 lOff. 151). V. Christus M Pol 14,1. ό εύ. als Umschreibung für d. aus Scheu unausgesproch. Namen Gottes Mk 14ei (Dal-

Εύνίχη, ης Ν. pr. f . (Name mythol. Gestalten bei Hes., Theogonie 246. Theokrit 13,45. Ps.-Apollodor 1,2,7. C I G IV 8139. - Heidnische Frauen heißen so: Dialekt-Inschr. Nr.4033 (Rhodos). Κυπρ. I S.93 Nr.40. P. Fay. 130,18) E u n i k e , M u t -

653

mati, Worte 163f.).* (8) II 761 f.; X 2, 1089f.

εύλογία, ας, ή

(seit Pind., auch Herrn. Inschr. Pap. LXX. Hen. TestAbr A 6 S. 83,18. Test 12Patr. JosAs. grBar 4,15 [christl.]. ApkEsr 7,9 S.32.23T. Philo. Jos. Just., D.33,2 u.ö.) — 1. d . P r e i s , d . L o b (klass. O G I S 74 [III ν] θεοϋ εύλογία. Θεύδοτος 'Ιουδαίος σωθείς εκ πελάγους. Sb 317.1117. Herrn. I,30 εύ. τ. πατρί θεφ. 2Esr 19,5. Sir 50,20. Jos., ant. 11,80 εις θεόν) A p k 5 l 2 f . 712.

— 2. d. schöne Ausdruck der Rede (Pia., rep.3 p.400D. Lucían, Lexiph.1), auch sensu malo (Aesop, fab. 274 u. 274 b Halm = 160 Hausr. gebr. d. Adj. εύλογος v. e. wohlklingenden, jedoch verlogenen Grunde. Vgl. Lucian, abdic.22) d.

wohlgesetzten, aber unwahren Worte, d. (falsche) Schönrednerei Rö 1618 (v.l. εύγλωττίας). — 3. d. Segen — a. akt. d. Segnen — α. durch das Menschen auf andere d. G n a d e Gottes herabrufen (Ggs. κ α τ ά ρ α , wie G e n 27,12. Sir 3,9. Philo, Mos. 1,283. Jos., ant.4,302. TestBenj 6,5. JosAs 9,1) J k 3 l 0 . H b 1217 g e -

hört, trotz Gen 27,38, wohl nicht hierher, sondern unten zu b α. ή εύ. του Ζ α χ α ρ ί ο υ PrJk 24,1. — β. ν. Segnen Gottes (Wsh 15,19. Sir 11,22 u.ö.) 1 Kl 31,1. όδοί τ. εύλογίας Segenswege d.h. solche, die Gott segnet, ebd. — b. pass. d. Segensgut, d. Segensgabe — α. ν. Gott (od. Christus) gespendet (Gen 49,25. Ex 32,29. Lev 25,21 u.ö. PsSal5,17. JosAs 24,6) μεταλαμβάνει εύλογίας hat Teil an d. Segensgut Hb 6 7 (doch s. u. 5). εύ. πνευματική geistl. Segensgut Eph 13. εύ. Χρίστου Rö 1529. κλήρονομεΐν τήν εύ. Hb 1 2 η IPt 39. εύ. του 'Αβραάμ Gal3i4 (vgl. Gen 28,4). έσχάτην εύ. höchsten Segen PrJk 6 , 2 (vgl. Just., D.91,1 εύλογίρ, ήν εύλόγει τον 'Ιωσήφ; s. auch εύλογέω 3).

— β. ν. Menschen dargebracht (Gen 33,11. 1K.Ö 25,27. 4Kö 5,15. - Cyrill v. Scyth. gebr. εύλογία = Spende, Geschenk [v. Menschen] ohne bibl. Anklang: S.68,17.28. 217,16.238,12; auch εύλογέω = spenden S. 137,9) 2 K o r 9 s a .

— 4. d. Weihe (εύλογέω 2 b) το ποτήριον της εύ. d. Weihebecher

l K o r 1016 (JosAs 8,11. - HGreßmann, Sellin-

Festschr. '27,55 ff. ROtto, Reich Gottes u. Menschensohn '34, 237 ff.).

— 5. Da mit d. Begriff d. Segens der d. Fülle gegeben ist, gewinnt εύ. die Bed. d. reichliche Gabe, d. reichliche Ertrag (Ggs. πλεονεξία) 2Kor 9sb. έπ' εύλογίαις (Ggs. φειοομένως) mit vollen Händen 9e».b (Philo, leg. all.3,210: έπ' εύλογίαις = damit Segenswirkungen verspürt werden). Hierher gehört vieil, auch Hb 6 7 (s.o.

3b α) γ ή . . . μεταλαμβάνει εύλογίας ά π ό τ. θεοϋ d. Erde empfängt reichen Ertrag von Gott. RAC vi, 9 0 0 - 2 8 * (16) II 751-61 ; X 2, 1089f. (S)

εύλογος, OV (seit Aeschyl., auch O G I S 504,9.669,10. UPZ 162 V,2 [117 v). Philo. Jos., c. Ap. 1,259. Just., D.56,10. Tat.9,1. Ath., R.49,23) vernunftgemäß, vernünftig I M g 7 , 1 . ε ϋ λ ο -

γ ό ν έστιν es ist v. m. flgd. Inf. (Pia., Cratyl.396B; vgl. Philo, deus imm.127. Just., D.56,10) I S m 9 , 1 . * (0)

εύμετάδοτος, OV (M. A n t . l , 14,4.6,48,1. Vett. Val.7,13. I I , 7 u.ö. Vi. Aesopi I c.26 p.289,1) f r e i g e b i g I T Ì 6 1 8 . * (1) (Spicq I, 321 f.) εΰμορφος, OV (seit

Sappho 82a; vgl. b 5. Trag. Hdt., auch

P. Oxy. 471,79.109) wohlgestaltet v. F r a u e n (Artem.1,78 p. 73,9 u.ö. Xenophon Eph.1,4,3. S i r 9 , 8 . Philo, virt.110. Test Juda 13,3. TestSal. TestAbr A. Just., D. 134,1. - εύμορφία Jos.,

ant. 15,23) Η 90,8.* (0)

654

ter d. Timotheus 2Ti I s * (1)

εύνοέω (seit Trag. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX) Fut. Inf. εύνοήσειν (3Makk 7,11) wohlgesinnt sein, Freund sein τινί jmdm. (Soph., Ai.689 u.a., auch Polyb.3,11,7. Herodian 8,8,5. SIG 524,17.985,23.1268,15; O G I S 532,9 [3 ν], P. Ryl. 153,10. P. Oxy.494,9. D a 2 , 4 3 . Jos., bell.4,214; c. Ap. 1,309. 2,121) ϊ σ θ ι εύνοών τω άντιδίκφ σου τ α χ ύ sei deinem

Gegner schleunigst wieder Freund Mt 525 (z. Konstr. vgl. P. Holm.5,16 εστω κρεμάμενα = sie sollen ... hängen. Bl-D. § 353,6).* (1) IV 968-70; X 2, 1188 (Spicq III, 316f.) ε ύ ν ο ι α , α ς , ή (seit Aeschyl. Hdt., auch Inschr. Pap. LXX. Ep.Arist. Philo. Jos., ant.2,161. Ath., R.48,22)

— 1. d. Wohlwollen, d. Zuneigung, d. Gunst (Diod.S. ή κατά θεόν ευ. d. gottgemäße Zuneigung ITr 1,2. ευ. εϊς τινα Zuneigung zu jmdm. (Thu.2,8,4 u.a., auch SIG 390, 18. 2Makk 9,26.11,19) MPol 17,3. έπί εύνοίςι των αδελφών aufgrund der Zuneigung der Brüder API 6,10. Abstr.pro concr. π α ρ α κ α λ ώ ύμας, μή ευ. άκαιρος γένησθε μοι daß ihr mir nicht Spender unzeitgemäßen Wohlwollens werdet IRö 4,1 (vgl. d. Sprichwort 1,51,5.1,54,1. Jos., bell.4,213; ant. 11,132.18,376)

άκαιρος εϋνοι' ούδέν έ χ θ ρ α ς διαφέρει [Zenob., paroem. 1,50]). οφειλομένη ευ. (s. όφείλω 2a α) lKor 73 v.l.

— 2. d. gute Wille, d. Eifer (SIG 799,27 σπουδή καί ευ. BGU 1121,19 [5 ν]) als Sklaventugend (P.Oxy.494,6 [156 n]; vgl. Lucian, bis accus.16) μετ' εύνοιας δουλεύοντ ε ς E p h 67 (zu μετ' εύν. vgl. Pia., Phaedrus 241 C. Demosth. 18,276. SIG 330,8. Sir Prol. ZI. 16).* (1) IV 968-70; X 2, 1188 (Spicq III, 317-21; S)

εύνουχία, ας, ή (bisher nur im christl. Sprachgebrauch nachgewiesen; z.B. Ath.33,1) d . E h e l o s i g k e i t A g r 18.* (0) εύνουχίζω (Klearch, fgm.49. Appian, bell, civ.3,98 § 409. Lucian, Sat. 12. Archigenes [II n] b. Oribas.8,2,8. Galen: C M G V 4,2 p.334,8.335,4. Cass. Dio 68,2,4. Jos., ant. 10,33. Übertr. Philostrat., vi. Apoll.6,42 p.252,27 την γην. Just., A I 15,4) verschneiden, entmannen εαυτόν sich selbst 2mal Mt 19i2. Ob d. Wort an beiden Stellen wirkl. od. übertr. od. an der ersten (Pass.) wirkl., an der zweiten (Aor. Akt.) übertr. zu nehmen sei, ist seit alters umstritten. Der Zshg. fordert für die zweite Stelle die bildl. Fassung (s. εύνουχία), während für die erste die wirkl. die gegebene ist.* (2) II 763-7; X 2,1090

εύνοϋχος, ου, 6 (seit Hdt. u. Aristoph., auch Vett. Val. 18,19.86,34. BGU 725,14.29. LXX. Test 12Patr. Asels 3,11. Philo. Jos., bell. 1,488; ant. 17,44. Ath. 34,1) d . E u n u c h , d . K a strat — 1. v, körperl. Verschnittenen Mt 1912b. Sie dienten im Orient bes. als Haremsaufseher (Esth 2,14) u. brachten es nicht selten zu hohen Stellungen im Staat (Hdt. 8,105. Asels 3,11 των ευνούχων καί των συμβούλων του βασιλέως). - Diod.S. 11,69,1 ist Mithridates körperl. εύνοϋχος u. seiner Stellung nach κατακοιμιστης ( = Kammerherr) του βασιλέως. 17,5,3 führt Βαγώας als χ ι λ ί α ρ χ ο ς den Titel eines hohen Beamten am persischen Hof (18,48,4f.). Wird er daneben als εύνοϋχος bezeichnet, so muß das gleichfalls wörtlich verstanden werden. So ist auch AG 827.34.36.3«f.

der von Philippus Getaufte seiner Funktion nach δυνάστης Κανδάκης βασιλίσσης. „Eunuch" kann auch hier nur auf den körperl. Zustand gehen. — 2. v. solchen, die ohne körperl. Eingriff v. Natur z. Ehe und Kinderzeugung unfähig sind (Wsh 3,14) εύ. έκ κοιλίας μητρός Mt 19ΐ2». — 3. ν. solchen, die sich, ohne impotent zu sein, d e r E h e e n t h a l t e n M t 1 9 i 2 c (vgl. Ath. 34,1). Pauly-Wiss., Suppl.III 2,1772f. - Vgl. εύνουχίζω.» (8) II 763-7; X 2, 1090

655

εύραχύλων

Εύοδία

Εύοδία, ας (-ωδία t. r.) Ν. pr.f. (SiG 868,19; OGis 77. Κυπρ. I S.46 Nr.72 griech. Grabinschr. aus Cypern. BGU

550,1) Euodia, Christin Phil 42.* (1)

εύοδόω (d. Wort seit Soph. u. Hdt., auch

Pap. LXX [z. letzteren Anz.290]. Hen 104,6. TestGad 7,1. Just., A l l 7,8) F u t .

εύοδώσω. Aor. 1 εύώδωσα (LXX). Pf. 3. Sg. εύόδωκεν (Gen 24,21.27. Tob 10,14 Κ}. Pass. Aor. εύο δ ώ θ η ν u. εύωδώθην (LXX). Fut. εύοδωθήσομαι. In uns. Lit. nur Pass., und zwar nicht im eigtl. Sinn = einen guten Weg geführt werden, sondern guten Fortgang, guten Erfolg haben, gelingen von Personen abs. (Jos 1,8. Spr 28,13. 2Ch 18,11 ) εύχομαι σε εύοδ ο ϋ σ θ α ι και ύγιαίνειν ich wünsche, daß es dir wohl gehe u. du gesund seist 3Ji. εύοδοΰταί σου ή ψυχή es gehí deiner Seele wohl ebd. εύ. εν τινι mit etw. Erfolg haben (2Ch 32,30. Sir 41,1. Jer 2,37. Da 6,4) Η 63,5 f. Mit flgd. Inf. (vgl. IMakk 16,2) εϊ πως ήδη ποτέ εύοδωθησομαι έλθεΐν προς ύμάς ob es mir wohl endlich einmal gelingen wird, zu euch zu kommen Rö 1 ίο. θησαυριζων ö τι εάν εύοδώται aufzusammeln, soviel ihm etwa gelingen mag IKor 162. Doch könnte an dieser Stelle auch von e. Sache (Hdt.6,73 τφ Κλεομένεΐ εύωδώθη τό πρήγμα. 2Esr 5,8. Tob 4,19BA. IMakk 3,6), dem Geschäft, dem Gewinn die Rede sein.* (4) ν 113-8; X 2 , 1 1 9 7 f .

656

vgl. P. Oxy.71 I, 17 ουδεμία δέ μοι έτερα εύπορία έστίν ή τά χ ρ ή μ α τ α ταϋτα. Jos., bell.7,445. έν εύ. βίου πολλού TestAbr Α 1 S.78,2) ή εύ. ή μ ΐ ν έστιν wir haben unseren Wohl-

stand AG 1925; mögl. ist auch die Bed. leichter Lebenserwerb.* (1) (Spicq I, 328 f.)

εύπραγέω (seit Thu., meist = glücklich in seinen Unternehmungen sein; so auch Jos., ant. 13,284. TestGad 4,5) Aor. 1 εύπράγησα recht handeln (vgl. Sym. Ps 35,4) 2K.1 17,7* (0)

εύπράσσω s. εύ. ε ύ π ρ έ π ε ι α , α ς , ή (seit Thu., auch Epikt. 1,8,7. SIG 358. 380,17. LXX. TestSal. TestAbr A 16 S. 98,1. TestJob. Test Naphth 2,8. Philo, aet. m.126. Jos., ant. 4,131. Tat. 1,2) d . g u t e

Aussehen, d. Schönheit ApkPt 3,10. ή εύ. του προσώπου αύτοΰ d. Schönheit ihres (der Blume) Aussehens J k l n . περιτιθέναι την εύ. τινι etw. mit Schönheit umkleiden Η 3,4.* (1) (Spicq I, 330)

ευπρεπής, ές, Gen. οβς (seit Aeschyi. Hdt., auch Diod. S. 1,45,4 Vogel v.l. [i.T. ναοΐς έκπρεπέσι]. Epikt. 1,2,18 u.ö. Inschr. P. Oxy. 1380,130 [II n], LXX. TestAbr A. JosAs. Philo. Jos., ant.6,160. Ath.33,2) Komp. εύπρεπέστερος (Aeschyi. u.a., Wsh 7,29) Dg 2,2. Η 55,4. Superi, εύπρεπ έ σ τ α τ ο ς (Hdt. u.a. TestAbr A 2 S.78,18. Jos., ant.1,200)

51,1.78,10.87,3. — 1. wohl aussehend von e. sorgfältig gejäteten u. wohl besorgt raten IRö 1,2 (d. Adv. εύοικονομήτως gut eingerichtet, pas- gehackten Weinberg εύπρεπέστερος εσται er wird besser aussehen Η 55,4. V. e. weißen Bere εύπρεπέsend bei Eustath.).* (0) σ τ α τ ο ν ήν έν έαυτφ τό ορος d. Berg bot in sich εύπάςεδρος, OV (Hesych: εύπάρεδρον- καλώς παραμε- selbst (ohne allen Baumschmuck) den schönsten Anblick 78,10. Von e. gesäuberten Platz prächtig anzuvov) beharrlich προς τό εύ. τ φ κ υ ρ ί φ daß ihr b. beim sehen 87,3. V. e. Bauwerk stattlich 86,7. ούδέν εύHerrn bleibt 1 Kor 735 (t.r. εύπρόσεδρος).* (1) πρεπέστερον c. gen. in nichts schöner als Dg 2,2. — 2. geschickt, passend τινί für, zu etw. v. d. Ulme εύπενθ-ής, ές, Gen. οδς (seit Aeschyi. χ . Pia., auch u. d. Rebe εύπρεπέσταταί είσιν άλλήλαις sie passen Musonius 83,19. Epikt.3,12,13. Plut., m o r . 2 6 D . BGU 1104, vortrefflich zueinander Η 51,1.* (0) 23.1155,17. P. Oxy.268,6. 4Makk 12,6. Philo, virt.15) gehorsam, folgsam Jk 3i7.* (1) (Spicq 1, 323 f.) εύπρεπώς (seit Aeschyi., auch SIG 1109,110. 1 Esr 1,10. εύπερίστατος, OV (Hesych = εϋκολον, ευχερή. Suda = Wsh 13,11. Jos., ant. 13,31) Adv. ν . εύπρεπής — 1. schön anzusehen Η 55,5. Diese Bedeutung ist μωρόν, ταχέως περιτρεπόμενον) leicht bestrickend, leicht ebenso 79,4 möglich. Doch kann hier auch d. Sinn umschlingend v. d. Sünde Hb 121 (v.l. εύπερίσπαsein σ τ ο ν ; vgl. FWBeare, JBL 63,'44,390f.).* (1) (Spicq I, 325f.) — 2. geziemend, wohlanständig, schicklich v. Frauen περιεζωσμέναι ή σ α ν εύ.* (0) Εϋπλους, ου N.pr.m. (CIG 1211.2072. Inschr. v. Hie-

εύοιχονόμητος,

p.54D)

OV (d. Wort seit Diphilus bei Athen. 2 v. e. glücklichen Anfang: wohlge-

rap.194.270. Inscr. or. sept. Ponti Eux.I 58.61.63 Latyschev. C I L III 2571. Suppl. 9054. IX 4665. X 7667.7700. BGU 665 II,

7 [I n]) Euplus, Christ IEph 2,1.* (0) εύποιΐα, ας, ή

ε ύ π ρ ό σ δ ε χ τ ο ς , ον annehmbar, angenehm, willkomm e n , g ü n s t i g (Plut., mor. 801 C) — 1. v. Sachen: v. Opfern (Schol. zu Arìstoph., pax

Hb 1316.

1054 εύπρόσδεκτος ή θυσία) π ρ ο σ φ ο ρ ά RÖ1516. V. d. Zeit, die günstig ist zur Bewährung der göttl. G n a d e καιρός ευ. 2Kor 62. V. der Bereitwilligkeit z. Geben, die man willkommen heißt 812. M. dem Dat. dessen, dem etw. willk. ist: Menschen Rö 1531. Gott θυσίαι

— 2. d. g u t e T a t , d . W o h l t a t (Chio, ep.7,3. Syntipas p. 24,7. P. Oxy. 1773,34. P. Lond. 1244,8. Philo, mut. nom. 24. Jos., ant.2,261.19,356. Just., A l l 6,2 [Plur.]) IPol 7,3. - S. zu ευεργετεί).* (1) (Spicq I, 327)

ε ύ . [ τ ω ] θ ε φ l P t 2 s (vgl. Vita Aesopi W c.8 εύπρόσδεκτον π α ρ ά τ φ θ ε φ τό άγαθοποιείν. Cat. cod. astr. VII 178,6 εύ. αί εύχαί π ^ ς θεόν. SIG 1042,8 άπρόσδεκτος ή θυσία π α ρ ά τ. θεοϋ). ιλαρότης Η 42,1. λειτουργία 56,8. εύ. τώ

ε ύ π ο ρ έ ω Aor. 3. Sg. εύπόρησεν (Wsh 10,10). Med.

θελήματι αύτοΰ seinem Willen genehm ÌKI 40,3. τά εύ. was Gott angenehm ist 35,5. — 2. V. Pers. 40,4.* (5) II 57-9; X 2, 1038 (Spicq I, 331 f.)

— 1. d . W o h l t ä t i g k e i t (Epikt. b. Stob., fgm.45 Schenkl. Arrian, anab. 7,28,3. Polyaenus, exc. 1 των πλησίον. Lucían, abd.25. Diog. L.10,10. Inschr. v. Perg.333. IG III 1054)

I p f . 3 . S g . ε ύ π ο ρ ε ϊ τ ο ( η ύ - t . r . ; wegen d. Augmentes s.

w-s. § 12,5b). Pass. Aor. Konj. 3.Sg. εύπορηΟη; Ptz. εύπορηθείς (LXX) vermögend sein (in diesem eigtl. dem Akt. [TestJob 12,1.24,4] zukommenden Sinn wird seit Aristot., oçc.2,23 vereinzelt auch das Med. gebr.: Polyb. 1,66,5.5,43,8. Jos., ant. 17,214; vi. 28. Vgl. L e v 2 5 , 2 6 . 4 9 ) a b s . (wie Theopomp.: 115 fgm. 36 Jac. Lucian, bis accus.27. SIG 495,66. PGM 4,3125. Just., A I 67,6) καθώς εύπορεΐτό τις nach dem

Maß seines Vermögens AG 1129.* (1) V 117 (Spicq I, 328) εύπορία, ας, ή (Th u. u.a. in verschiedener Bed., auch L X X 4K.Ö 2 5 , 1 0 v . l . Oftmals Aq. Philo. Jos.) d . M i t t e l , d a n n d i e reichl. Mittel, d. Wohlstand (X. Demosth. u.a.;

εύπρόσεδρος, ov beharrlich 1 Kor 735 t.r. (f. εύπάρεδρος).* (0)

εύπροσωπέω

(P. Tebt.19,12 [114 ν] όπως εύπροσωπώ-

μεν) Aor. 1 εύπροσώπησα ein gutes Aussehen haben, Eindruck machen όσοι θέλουσιν εύπροσωπήσαι έν σαρκί die vor Menschen Eindr. machen wollen Gal 612.* (1) VI 779; X 2, 1250

εύραχύλων, ωνος, 6 (hybride Bildung d. lat.-griech. Schiffersprache, zusammengesetzt aus εΰρος und aquilo, Bl-D.

εΰρημα

657

εύρίσχω

§5,Id. 115,1) d. Nordostwind A G 2 7 i 4 κ λ ύ δ ω ν ; S. d.). - Haenchen '77 S.671.* (1)

(v.l.

εύρο-

Thackeray p. 80) d. Erfindung Dg 7,1.* (0)

εύρίσχω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Hen. Test Sal. TestAbr. TestJob. Test 12Patr. grBar. ParJer. JosAs. Apk Esr 5,10 S.30.3T. ApkSed. ApkMos. Asels 3,4. AkrEz. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog. [Ar.: JThSt 25/24,76 ZI.51]) I p f . εύρ ι σ κ ο γ (auch ηυ- D a 6 , 5 [LXX]. Mel., P. durchgehend). Fut. ε ύ ρ ή σ ω . Pf. ε υ ρ η κ α . A o r . 2 ε δ ρ ο ν ; l . P l . ευραμ ε ν (BGU 1095,10 [57 n], Sb 6222,12 [III n]) (Lk 232), 2. PI.

η ΰ ρ α τ ε (P. B o d m e r 12), 3. Pl. ε υ ρ ο σ α ν (LXX), - ω σ α ν PrJk 24,3 (vgl. de Strycker S.247), ε ύ ρ η σ α ν 10,1 (vgl. de (Hb9i2;

Bl-D.

§81,3 m. Anh.). Pass. Präs. ε υ ρ ί σ κ ο μ α ι . Pf. ε υ ρ η μ α ι (LXX). A o r . 1 ε ύ ρ έ θ η ν

(auch ηύ- LXX).

Fut.i

εύ-

ρ ε θ ή σ ο μ α ι (W-S. § 15 s.v.). Ipf. 3.Sg. η ύ ρ ί σ κ ε τ ο — 1. finden — a. n a c h v o r a u s g e g a n g e n e m Suchen finden, auffinden, vorfinden abs. (Ggs. ζητεΐν: Pia., Gorg. 503 D. Epikt.4,1,51 ζήτει και εύρήσεις. P. Tebt.278,30 [I

n] ζητώι καί ούχ εύρίσκωι) Mt 77f. Lk l l 9 f . E T h 1 (Ox 654 pr.). E H b Nr. 70 ZI. 17. τ ι ν ά ζ η τ ε ΐ ν κ. εύ. (3Kö 1,3) 2Ti 117. τ ι ν ά od. τί ζ η τ ε ΐ ν κ. ο υ χ εύ. (Ρ. Gieß. 21,5. Sextus 28. 4 K ö 2,17. 2Esr 17,64. Ps 9,36. Spr 1,28. HL 5 , 6 . E z 2 2 , 3 0 . TestJob 40,7 έπιζητήσας αύτήνκαί μή εύρών)

Mt 1243 26άθ Mk 1455 Lk 1124 136f. J 734.3« Apk 96. εύ. τ ι ν ά M k l 3 7 Lk245 2Kor2i3. τί M t 7 i 4 1346 1813 Lk 243. ν ο μ ή ν Weide J 109 (vgl. Kl 1,6). A G 7 i i . σ π ή λ α ι ο ν PrJk 18,1. τ ό π τ ώ μ α 24,3. D e r Objektsakk. ergibt sich aus d e m Zshg. Mt 2s AG 1126. PrJk 21,2 (nicht Pap.). M. O r t s a n g a b e ε ν τη φ υ λ α κ ή AG 522. π έ ρ α ν της θ α λ ά σ σ η ς J 625. Pass. m. Negation εϊ τις ο ύ χ ε ύ ρ έ θ η έ ν τη β ί β λ φ της ζωής γ ε γ ρ α μ μένος wenn jmd. im Buch des Lebens nicht verzeichnet gefunden wurde Apk 2 0 l S (vgl. P. Hib.48,6 [255 ν] ού γάρ ευρίσκω έν τοις βιβλίοις. 2Esr 18,14). D. negierte Pass, k a n n a u c h bed.: trotz allen S u c h e n s nicht m e h r gef u n d e n werden = verschwunden sein (P. Rein. 11,11 [111 ν]) v. H e n o c h ο ύ κ η ύ ρ ί σ κ ε τ ο Hb l i s (Gen 5,24). ό ρ η ο ύ χ ε υ ρ έ θ η σ α ν Apk Ι620; vgl. Ι821. Die, in der sahid. Ubers, sich tatsächl. findende, Z u f ü g u n g der N e g a t i o n w ü r d e a u c h die zweifellos bestbezeuçte u. schwierige LA v. 2Pt 310 κ α ί γ η κ α ί τ α έν α ύ τ η ε ρ γ α ε ύ ρ ε θ ή σ ε τ α ι in O r d n u n g bringen (vgl. die vv. 11.). — b. (zufällig) jmdn.

finden,

antreffen,

stoßen

γενομένου εις τ. κώμην εύρον τ. οίκίαν μου σεσυλημένην.

N u m 15,32. T o b 7,1 S.8,13. D a 6 , 1 4 . 6 , 1 2 T h e o d .

εΰρημα, ατος, τό (seit Trag. Hdt., auch P. Oxy.472,33 [II n]. Philo. Jos., c. Ap.2,148, während LXX die spätere Form εϋρεμα [Phryn. p.445f. Lobeck. Dio Chrys.59 [76],1] hat; s.

Strycker S.245). M e d . A o r . ε ύ ρ ά μ η ν

658

auf

τινά

(P. Genf 54,31 εύρήκαμεν τον πραιπόσιτον. G e n

4 , 1 4 f . 18,28ff. l K ö 10,2. 3 K ö 19,19. Sir 12,17. Test Sal 18,21. Just., A l l 11,3) Mt 1828 2732 J l41a (Diog. L.1, 109 τον άδελφόν εύρων = s. Bruder treffen). 43.45 514 9 35

AG 136 I82 191 2814. Mit έν c. dat., u m d e n Ort zu bezeichnen (3Kö 11,29. 2Ch 21,17. I M a k k 2,46. Herodian 3,8,6) Mt 810 Lk 79 J 2 i 4 . τί etw. ( G e n 1 1 , 2 . 2 6 , 1 9 . Ri 1 5 , 1 5 . 4KÖ 4 , 3 9 u.ö. Just., D.86,5) Mt 1344 (Biogr. p. 324 εύρων θησαυρόν). 1727 L k 4 l 7 J 1214 (Phot., bibl.94 p. 74b zu Jambl. Erot. [Hercher I 222,38] εύρόντες όνους δύο

έπέβησαν). AG 1723. Pass, vorgefunden, angetroffen werden = sich finden, sich befinden (Dt 20,11. 4 K ö 14,14. l E s r 1,19.8,13. Bar 1,7. TestSal 7,6. grBar 4,11) Φ . ε ύ ρ έ θ η εις " Α ζ ω τ ο ν Ph. befand sich in A. AG 840 (vgl. Esth 1,5 τ ο ι ς ε θ ν ε σ ι ν τ ο ι ς ε ύ ρ ε θ ε ΐ σ ι ν είς τ. πόλιν). ε ύ ρ ε θ ή ν α ι ε ι ς τ . β α σ ι λ ε ί α ν Η 90,2. ο ύ δ έ τ ό π ο ς ε ύ ρ έ θ η α ύ τ ώ ν έτι έ ν τ. ο ύ ρ α ν φ es fand sich für sie kein Platz mehr im Himmel Apk 12s (s. D a 2,35 T h e o d . ) ; vgl. I822.24. ο ύ δ έ ε ύ ρ έ θ η δ ό λ ο ς έ ν τ. στόμ α τ ι α υ τ ο ϋ lPt222. 1 Kl 16,10 (beidemal Jes 53,9); vgl. Apk 145 (vgl. Z e 3,13). ϊ ν α ε υ ρ ε θ ώ έ ν α ύ τ ώ ( d . h . Χ ρ ι σ τ φ ) um mich in Chr. zu finden Phil 39. — c. m. Akk. u. Ptz. od. Adj., d a s d. Z u s t a n d od. d. H a n d l u n g bez., in d e n e n j m d . od. etw. angetroff e n , b e f u n d e n w i r d (Bl-D. §416,2) — a . m . Ptz. (Thu.2, 6,3. Demosth. 19,332. Epikt.4,1,27. P. Tebt.330,5 [II n] παρα-

TestSal D 1,5. TestAbr A 5 S. 82,25. Β 2 S. 109,15. TestJob 37,8. ParJer 7,29 u.ö. Jos., bell.6,136 τ. φύλακας εύρον κοιμωμε-

νους. Ath.33,1) εύρίσκει σ χ ο λ ά ζ ο ν τ α findet er es leerstehend

(gibt die Bedingung f. s. Rückkehr an: HSNyberg,

Con. Neot.2,'36,22-35) Mt 1244. ε υ ρ ε ν ά λ λ ο υ ς έ σ τ ώ τ α ς er fand andere dastehen 206 (vgl. J d t h 10,6); vgl. 212 2446 2640.43 Mk 112 1336 1437.40 Lk 2i2 710 835 1125 1237.43 1 930 AG 523 92 1027 276. 2Kl 6,9. ITr 2,2 u . o . εύρεν α ύ τ ή ν ό γ κ ω μ έ ν η ν PrJk 13,1 a. 15,2. ε δ ρ ο ν τ ό α ί μ α (πτώμα„Pap.) α ύ τ ο ϋ λ ί θ ο ν γ ε γ ε ν η μ έ ν ο ν 24,3. ε ύ ρ ο ν α ύ τ ο ν έτι ζ ώ ν τ α API 10,12. ε υ ρ ή σ ε τ ε δ ύ ο άνδ ρ α ς π ρ ο σ ε υ χ ο μ ε ν ο υ ς ebd. 19. Mit Ellipse des Ptz. ε υ ρ ε θ η j i ô v o ç (erg. ώ ν ) Lk 936. ό ο φ ι ς . . . ευρεν τ η ν Ε ϋ α ν μ ο ν η ν PrJk 13,1 b. ο ύ δ έ ν ε ύ ρ ι σ κ ω α ί τ ι ο ν (ον) 234; vgl. 2322. — β. m . A d j . (TestAbr A 12 S.91,24 εύρεν αϋτής ζυγίας

τάς αμαρτίας. ApkMos 16) ε ύ ρ ο ν α ύ τ ή ν ν ε κ ρ ά ν AG 510 (TestJob 40,11). ε υ ρ ω σ ι υμάς άπαρασκευάστους 2 Kor 94. — γ. elliptisch m. g a n z e m Satz ο ύ χ ο ί ο υ ς θ έ λ ω ε ΰ ρ ω nicht als die, die ich will 2Kor 12 20. M e h r f a c h mit flgd. κ α θ ώ ς : ε υ ρ ο ν κ α θ ώ ς ε ι π ε ν α ύ τ ο ΐ ς sie fanden es, wie er es ihnen gesagt hatte Mk 1416 Lk 1932. PrJk 15,2 ; vgl. Lk 2213. ί ν α . . . ε ύ ρ ε θ ώ σ ι ν κ α θ ώ ς καί ημείς daß sie (in derselben L e b e n s f ü h r u n g ) erfunden werden wie wir 2Kor 1112. — 2. iibertr. v. geistigen F i n d e n auf G r u n d e. Erwägung, B e o b a c h t u n g , P r ü f u n g ausfindig machen, erkennen, verstehen, einsehen, wahrnehmen, entdecken (X., Hell.7,4,2. M. Ant.7,1. W s h 3 , 5 . D a 1 , 2 0 T h e o d . Jos., ant.10,196. Just., AI 31,7 u.ö.; Ath.17,2 „erfinden") τ ί etw.:

εύ. τ ο ν ν ό μ ο ν ich finde das Gesetz vor Rö 721. ώ δ ε εύ. έ ν τ ο λ ή ν hier finde ich ein Gebot Β 9,5. τ ι ν ά mit flgd. Viz. jmdn.

erfinden

als (Anonymi vi. Piatonis p.7,18 We-

stern.) Lk 232 AG 2329. E b e n s o τί m. flgd. Ptz. Apk 32. τ ι ν ά mit flgd. Adj. 22. M. flgd. ό τ ι Β 16,7 (TestSal 22,11). V. Ergebnis e. gerichtl. U n t e r s u c h u n g εύ. αίτίαν θανάτου e. Kapitalverbrechen feststellen AG 1328. εύ. α ί τ ί α ν , κ α κ ό ν , α δ ί κ η μ α εν τινι J 1838 194.6 AG 239. ε ί π ά τ ω σ α ν τί ε υ ρ ο ν α δ ί κ η μ α sie sollen sagen, was für ein Unrecht sie entdeckt haben 2420. M. Akk. d e s Preises, d e n eine B e r e c h n u n g , mit Akk. des M a ß e s , das eine U n t e r s u c h u n g ergibt ε υ ρ ο ν sie fanden 1919 2728. M. flgd. indir. Fragesatz Lk 5i9, der d u r c h d e n Art. z u m Objektsakk. werden k a n n : εύ. τ ό τί π ο ι ή σ ω σ ι ν 1948. τ ο πώς κ ο λ ά σ ω ν τ α ι α ύ τ ο ύ ς AG 421. Μ. flgd. Inf. ί ν α ε υ ρ ω σ ι ν κ α τ η γ ο ρ ε ΐ ν α ύ τ ο ϋ um e. Anklage gegen ihn zu entdecken Lk 6 7 I I 5 4 D (es fehlt freil. ein Akk. bei ε υ ρ ω σ ι ν ; vgl. P. Par.45,7 [153 ν] προσεχών μή εϋρη τι κατά σου ίπίν. M a n wird d e s h a l b wohl besser d a r a n d e n k e n , d a ß ε ύ ρ ί σ κ ω m. Inf. können ist [Astrampsychus S. 5 ZI. 14 εί εύρήσω δανείσασθαι άρτι = ob ich mir gleich werde Geld borgen können. S. 6 ZI. 72.

S.42 Dek.87,1]. D a n n wäre zu ü b e r s e t z e n : damit sie ihn verklagen könnten). G o t t s u c h e n u n d f i n d e n (Jes 5 5 , 6 . W s h 13,6.9. Vgl. Philo, spec. leg. 1,36; leg. all.3,47)

AG 17 27. Pass, ε ύ ρ έ θ η ν τ ο ι ς έμέ μη ζ η τ ο ΰ σ ι ν von denen, die mich nicht suchen, habe ich mich finden lassen Rö IO20 (Jes 65,1). - Wie XXJ3J sich zeigen, erscheinen, erkennbar werden, sich erweisen, erfunden werden als (Cass. Dio 36,27,6. SIG 736,51.1109,73; 972,65. P. Oxy.743,25 [2 v], ParJer 4,5. Jos., bell.3,114. Just., Al 4,2.

Tat.41,3. Mel., P.82,603. Ath.24,4) ε ύ ρ έ θ η έν γ α σ τ ρ ί έ λ ο υ σ α es zeigte sich, daß sie schwanger war Mt 118. ε ύ ρ έ θ η μοι ή ε ν τ ο λ ή εις θ ά ν α τ ο ν (erg. ο ύ σ α ) es erwies sich, daß mir d. Gebot zum Anlaß a. Todes wurde Rö7io. ο ύ χ ε ύ ρ έ θ η σ α ν ύ π ο σ τ ρ έ ψ α ν τ ε ς ; L k l 7 i s ; vgl. AG 539 IKor 42 (vgl. Sir 44,20). 15is 2Kor53 Gai 2 n l P t l 7 Apk54. 1K1 9 , 3 . 1 0 , 1 . Β 4,14. Η 28,5 u . o . ά σ π ι λ ο ι α ύ τ ώ ε ύ ρ ε θ ή ν α ι fleckenlos nach s. Urteil erfunden weràen 2 P t 3 i 4 . σ χ ή μ α τ ι ε ύ ρ ε θ ε ί ς ώς ά ν θ ρ ω π ο ς seinem Aussehen nach erschien er als Mensch Phil 27. ε ύ ρ ε θ ή σ ο μ α ι μ α χ ό μ ε ν ο ς τ φ ν ό μ φ

εύροκλύδων

ευστάθεια

κυρίου ... εύρεθήσομαι παραδιδούς ά θ ώ ο ν α ί μ α PrJk 14,1. — 3. für sich finden, sich verschaffen, erlangen. So

ε ύ σ ε β έ ω (seit Theognis. Trag., auch Inschr. Pap. LXX ; Just. Orig.) ehrfürchtig, fromm sein (mit εις, π ρ ο ς , π ε ρ ί

659

wird bei d e n A t t i k e r n d a s M e d . gebr. (Bl-D. §310,1. Phryn. p. 140 Lobeck), d a s in u n s . Lit. in d i e s e m Sinn

nur Hb 912 vorkommt. In d. Regel verwendet uns. Lit. in s o l c h e n F ä l l e n d . A k t . (Dichter. Lucían, Lexiph. 18. LXX. Jos., ant.5,41) τ η ν ψ υ χ ή ν M t 1039 1625. ά ν ά π α υ σ ι ν (Sir 1 1 , 1 9 . 2 2 , 1 3 . 2 8 , 1 6 . 3 3 , 2 6 ; ανεσιν ApkEsr

5,10) ταϊς ψυχαις ύμών Erholung für euch 112». μετανοίας τόπον Raum fur Buße Hb 1217. σκήνωμα τ φ θ ε φ Ιακώβ e. Wohnung für d. Gott Jakobs AG 74«t» (Ps 131,5). χ ά ρ ι ν Gnade erlangen (HL 8,10 v.l.i Hb 416. χ ά ρ ι ν π α ρ ά τ φ θ ε φ Gnade bei Gott eri. Lk l3o; dafür ένώπιον του θεοϋ AG 746«. PrJk 11,2 (LXX in d. Regel έναντίον c. gen. JosAs 15,14 ένώπιόν σου),

ελεος π α ρ ά κυρίου von seilen des Herrn Erbarmen finden 2Ti 1 is (vgl. Gen 19,19. Da 3,38). πίστιν SJCh ZI.26 (Ox 1081; erg.). Z1.32 ebd. - RAC vi, 985-1052. (176) II 767f.; X 2, 1090, 1097f.

εύςοχλύδων, ωνος, ό als Südost; der d. Wogen aufwühlt, erklärt (andere v.l. εύρυκλυδων = d. Wind, der breite Wogen aufwirft) nur AG 2 7 u v.l. (für εύρακύλων, d. beiden anderen Formen sind wohl nur als S c h r e i b f e h l e r a n z u s e h e n ; doch s. Etym. Magn. p. 772,30 s. ν. τ υφών: τυφών γάρ έστιν ή του άνεμου σφόδρα πνοή, ος καί εύρυκλυδων καλείται).* (0)

εύρυκλυδων s. εύροκλύδων. ε ύ ρ ύ χ ω ρ ο ς , ο ν weit, geräumig (Aristot., h. anim. io,5 p.637a,32. Diod.S. 19,84,6. LXX. TestAbr A88,30. JosAs 24,21 [Kod.A u. Pal.364], Philo, sacr. Abel.61. Jos., ant.1,262. Or. Sib.3,598) v. e. W e g breit M t 7 i 3 . τ ο εύ. d. weite Raum (Appian, bell, civ.4,41 § 171. 2 C h 18,9. l E s r 5,46),

in dem man sich bequem u. unbelästigt aufhalten kann (vgl. Ps 30,9 έν εύρυχώρψ. Hos 4,16) Η 33,2.* (1) V 73 ε ύ σ έ β ε ΐ α , α ς , ή (seit Vorsokr. Aeschyl., auch Inschr. Pap. als „Pietät, Ehrfurcht, frommer Sinn, Gottesfurcht") in u n s .

Lit., wie LXX, nur v. der Haltung geg. Gott d. Frömmigkeit, d. Gottesfurcht (Pia., rep. 10 p.615C εις θεούς. Χ., Cyr.8,1,25. Posidon.: 87 fgm.59,107 Jac. περί το δαιμόνων. Diod.S. 4,39,1 εις τον θεόν. 7,14,6.19,7,3. Epikt., ench.31,1 περί τ. θεούς. Herrn. 4,7 προς τ. θεόν. Inschr. [SIG; OGIS Indices], UPZ 41,10 [161/0 ν] προς το θείον. P. Hermopol.52,19. P. Tebt. 298,45. Ρ. Gieß.66,10. LXX, vor allem 4Makk. TestSal 8,9. TestJuda 18,5. Testiss 7,5. Ep.Arist.2.42 προς τ. θεόν ήμών u.ö. Philo, deus imm. 17 προς θεόν. 69; poster. Cai. 181. Jos., ant. 18,117; c. Ap. 1,162 περί τό θείον [Ath.28,2; vgl. 30,3 περί αυτούς). Just. Ath. Neb. ανδρεία u. σοφία Orig., C. Cels. 8,17,16. Theoph. Ant. Hippol.) ίδι. 140 p. 276B ό έφεστως θεός. Just., D.

έ φ η μ ε ρ ί α , α ς , ή (Suppl. epigr. Gr. VII 29 (Ι ν]) d. Ta-

36,6. Ath. 12,1.31,2) είς τι: oi άνδρες οί εις την οίκοδομήν έφεστώτες d. Männer, die d. Bau vorgestanden hatten H 83,2.* (21) V 320

gesklasse, der Sache nach richtiger d. Wochenabteilung (LXX; vgl. Jos., ant. 12,265). So benannt werden d. vierundzwanzig Hauptabteilungen d. Priester, die in wöchentl. Turnus d. Tempeldienst versahen (ICh

Zehrgeld (seit Aristoph. Hdt. im Sg. wie PI. gebraucht; auch Inschr. Pap. D t 15,14. Jos., vi.224 u.ö.) ü b e r t r . v o n d .

έφόδιον, OU, τό d. Reisebedarf, d. Reisevorrat, d.

2 3 , 6 . 2 8 , 1 3 U.Ö.). Schürer II 286ff. Billerb.II 55ff. D i e έ.

Reisebedarf, mit dem Christus die Seinen zur Le-

Ά β ι ά L k l s war die achte Klasse, έν τη τάξει τ. έφημερίας αύτοϋ entsprechend der Ordnung seiner Priesterklasse le.* (2) III 262

b e n s r e i s e a u s s t a t t e t 1 K l 2 , 1 (z. übertr. Bed. vgl. Menand., fgm.407,2 Koerte έ. βίψ. Epikt.3,21,9 εχοντάς τι έ. τοιοϋτον εις τον βίον. Plut., mor. p. 160Β. Sextus 551. Philo, div. rer. her. 273. Jos., bell. 1,463.6,80).* (0)

έφήμερος, OV (d.

Wort seit Pind. Thu., auch Philo. AkrEz

PI r.9) für den Tag bestimmt ή έ. τροφή d.fìir den Tag bestimmte Nahrung (Diod.S. 3,32,3. Dionys. Hal.8,41,5. Ael. Aristid.28,139 K. = 49 p.537D. Stob. 1,1,13 [I p.27W.]. Vett. Val. p. 62,17 ενδεείς της έ. τροφής. PSI 685,9) J k 2 IS. HFränkel, Transactions of the Amer. Philol. Ass.77,'46, 131-45* (1) (S) έ φ ι χ ν έ ο μ α ι (seit Homer, auch Inschr. v. Priene 105,47. Sir 4 3 , 2 7 K o d . c . Or. Sib.ll,215. Just., D.4,2 έφικτόν)

Aor. 2 έφικόμην kommen εϊς τινα zu jmdm. 2Kor 1014. ά χ ρ ι τινός bis zu jmdm. hinkommen 1013.* (2) έ φ ι π π ο ς , ov (seit Soç>h. 2Makk 11,8 ε. έν λευκ^ έσθήτι. 12,35 τις ... ε. ανήο. 4Makk 4,10 ε . . . . άγγελοι. Pap.) beritten; Subst. α. Reiter Apkl9i4 v.l.* (0)

έ φ ο ρ ά ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Philo, aet. m.83. Jos., bell. 1,630. Or. Sib., fgm.3,42. Just., D.127,2) F u t .

έπόψομαι (LXX) mitansehen τί etw. ApkPt 10,25. S. auch έπεϊδον.* (0) V 374 f.

Έ φ ρ α ί μ (-άιμ BN. - DH?S) indekl. N. pr. m. (LXX. JosAs 21,8. Philo. - In verschied. Weise gräzisiert: Jos., Index)

Ephraim — 1. Sohn Josephs, an Stelle seines älteren Bruders Manasse ν. Jakob gesegnet (vgl. Gen 48,14.17 ff. Demetr.: 722 fgm.1,12 Jac.) Β 13,5.

— 2. Name e. Stadt'„nahe der Wüste", in die sich Jesus nach J I I « am Ende seines Lebens auf kurze Zeit zurückzieht. Über die Lage des Ortes nach alter wie moderner Auffassung s. Hdb. z. d. St. D hat είς τήν χ ώ ρ α ν Σαμφουριν ( = Sepphoris) έγγύς της

εφφαΦα

έχω

έρημου εις Έφραίμ λ ε γ ο μ έ ν η ν πόλιν. - BHHW ι,

ανθρωπον ... φιλία πρός πάντας ανθρώπους.) Mt 1036 1325

669

420f.* (1)

εφφο'&α durch διανοίχθητι tu dich auf! übersetzt Mk 734. Erklärt als Kontraktion d. Form d. aram.

670

Lk 171 1927.43 Rö 1220 (Spr 25,21). G a l 4 i 6 Apk I i s . 12. PrJk6,3. Gott od. Christus als d. Befeindeten Mt 2244 Mk 1236 Lk 2043 AG 235 Hb 113 IO13. Β 12,10. 1 Kl 36,5 (alle Ps 109,1 ). έ χ θ ρ ό ς τ. θ ε ο ΰ Jk 44 (vgl. Ae-

E t h p e e l (nîlÇJIÇ); s. Wlh. ζ. St. und Dalman, Grammi 278; hebr. N i r a l (ΠΓΙ3Π) nach JRabinowitz, „Be opened" = έφφαθά (Mk 7,34):" Did Jesus speak Hebrew?: ZNW 53, '62, 229-238. Dagegen M Black, Mélanges Béda Rigaux, Gembloux '70,57-60. Vgl. Hott, Um die Muttersprache Jesu: Novum Testamentum 9,'67,21.* (1)

schyl., Prom. 120 ό Διός έ. Just., D.93,4 ώς έ. θεού).

έ χ & ' έ ς (seit Soph.; es kommt auch in att. Prosa vor und ist die eigentl. Koineform: P. Eleph.29,6 [III v]. PSI 442,21 [III ν], P. Leipz. 105,1 [I/II n], P. Fay. 108,7 [II n], LXX [Thackeray 97]. Jos., c. Ap.2,14 u.ö.; in HSS oft, im t.r. immer χθες)

Ι χ ί δ ν α , η ς , ή (seit Hes. Hdt. A q . Jes 5 9 , 5 . TestAbr Α. Just., AI 60,2. Tat. 18,2. Ath.20,3. Fremdw. im Rabb.) d. Giftschlange (Diod.S. 4,38,2. Konon [I v/I n): 26 fgm. 1,8 Jac. Lucían, Alex. 10.^ Artem.2,13) AG 283. Β α ρ σ α β ά ς . . . ìòv

Adv. gestern J 452 AG I635D 728. 1K1 4 , 1 0 (d. beiden letzten Stellen Ex 2,14). Allgemeiner kann es auch überh. die Vergangenheit bed. (Soph., Ant. 456 νυν κά-

χθές. Ael. Aristid.53 p.623D.: χθες κ. πρψην; vgl. Jos., c. Ap. 2,154) neb. σ ή μ ε ρ ο ν = d. Gegenwart (Sir 38,22. Himerius, ecl.31,1 W.) H b 13«. - S. d. Art. χθες.* (3) έ χ φ ρ α , ας, ή (seit Pind. Thu., auch Inschr. Pap. LXX. ApkMos 25 f. Just., D. 102,3 [Gen 3,15]) d. Feindschaft D g 5 , 1 7 . E p h 2 i 4 . i 6 ( G g s . φ ι λ ί α , wie Hyperid., fgm.209. Ael. Aristid.38 p.713D. SIG 826C.10. P. Hib.170 [247 ν]), ε. TOC

θεοΟ F. gegen Gott Jk 44. Dafür 'έ. εις θ ε ό ν Rö 87. έν ε. είναι (vgl. lEsr 5,49) πρός τινα in F. leben mit jmdm. L k 2 3 l 2 (£. πρός τινα wie Demetr.: 722 fgm.1,1 Jac. Lucían, Hermot.85. Philo, spec. leg. 1,108. Jos., ant.4,106). PI.

von d. einzelnen feindseligen Gefühlen u. Handlung e n (Pia., ep.7 p.337B. Philo, sacr. Abel.96) Gal 520.* (6) Il 814f. ; X 2, 1093 f. έ χ - θ ρ ό ς , ά , ÒV (seit Homer, auch Inschr. LXX. Hen 1,1. 103,12. TestSal D 1,2. Testjob. Test 12Patr. JosAs. ParJer. grBar 13,2. ApkMos. Ar. 15,5 [JThSt 25/24,74 ZI. 1]. Just. Tat. 17,4. Mel. Ath. 11,2; R.52,20) feindlich — 1. pass, verfeindet, verhaßt (Homer; θεοΐς έ. seit Hes., Theogonie 766, auch Plat., rep.1,23 p.352B. Epikt.3,22,91. Ael. Aristid. 28,15 K.. = 49 p.495D. Alciphr.3,12,5. Achilles Tat.7,6,3, ebenso X., Cyr.5,4,35 καί θεοϊς έ. και άνθρώποις. Philo, spec. leg. 3,88 πάς έ. θεφ) R o l l 28, w o der pass.

— γ. m. Gen. der Sache, welcher d. Feindschaft gilt (Demosth.45,65. Philo, conf. lingua 48 αληθείας è.; somn. 2,90 λογισμού. Jos., c. Ap.2,291 αδικίας) έ. π ά σ η ς δικαιο-

σύνης Feind jeder Gerechtigkeit AG 1310. έ. τοΰ σ τ α υ ρ ο ϋ τ. Χρίστου Phil 3ιβ.* (32) II 810-4; x 2,1093f.

έχίδνης πιών obwohl er Schlangengift getrunken hatte Pa (11,2). - Bildl. v. Menschen (Aeschyl., choeph.994. Eur., Io 1262) γ ε ν ν ή μ α τ α έ χ ι δ ν ώ ν Otterngezücht, Schlangenbrut (vgl. Theophyl. Sim., ep.73 τα τής έχίδνης κυήματα) Mt 37 1234 2333 Lk 37. A P l K o r 2,38.* (5) II 815 έ χ ω (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX. Intertest. Ep. Arist. Philo. Jos. Apolog.) Ipf. ε ι χ ο ν , in Hss. u. A u s g g . auch 1.P1. ε ΐ χ α μ ε ν (W-S. §13,13 a.E.), 3. PI. ε ί χ α ν (Bl-D. §82 Anh.) neb. ε ϊ χ ο σ α ν ÍB1-D. §84,2. Mit. S.76f.

Kühner-Bl.H S.55) J 1522.24. Fut. έξω. Aor.2 έ σ χ ο ν . Gemischte Aor.-Formen έ σ χ α ν (Η 13,1), ε σ χ ο σ α ν (lEsr 6,5. lMakk 10,15 [εσχον, ε ι χ ο ν vv.ll.]). Pf. εσχηκα. Plsqpf. έσχήκειν I. Akt. trans. — 1. haben, halten — a. eigtl. in Händen halten ε. τι έ ν τή χ ε ι ρ ί etw. in d. Hand haben (seit 11.18,505) Apk 116 65 IO2 174. Ohne έν τη χειρί vom Halten in der Hand (JosAs 5,7. Jos 6,8) ε. κ ι σ α ρ α ν 5e. λιβανωτόν χρυσοΟν 83; vgl. 86 14i7 u.s. ά λ α β α σ τ ρ ο ν Mt267 Mk 143. — b. v. Kleidern, Waffen u. ä. anhaben, trafen (seit Homer, auch LXX. TestAbr BIO S. 114,23) TO έ ν δ υ μ α Mt 34 2212 (vgl. ενδυσιν Testjob 25,7). κ α τ ά κ ε φ α λ ή ς

Hdt., auch LXX) — a. adj. (X., an. 1,3,12.20. PGM 36,144. Sir 3 6 , 9 . Jos., ant. 11,27. Just., D.93,2 εν συνειδήσεσιν έ. Mel., P. 16,110 u.ö.) έ. ά ν θ ρ ω π ο ς (Horapollo 2,35)

έ χ ω ν mit zu ergänzendem τί indem er (etwas, was dem Kopf als Bekleidung dient) auf dem Kopf trägt l K o r l l 4 . έ. θώρακας Apk99.17. έ. ,μάχαιραν e. Schwert tragen (Jos., ant.6,190) J 1810. Ahnl. v. Bäumen έ. φ ύ λ λ α Laub tragen Mk 1113 (ApkSed 8,8). — c. festhalten, aufbewahren — α. eigtl. e. Mine im Taschentuch aufbewahrt halten Lk 1920. — ß. übertr. την μαρτυρίαν Apk 69 1217 19io. d. Geheimnis d. Glaubens lTi 39. als Beispiel rechter Predigt festhal-

Mt 1328. D. Stellung d. έ. vor ά. (anders Esth 7,6) legt hier die adj. Fassung nahe, während d. ά. an sich auch zur stärkeren Hervorhebung der Unbestimmtheit dienen könnte: irgendein Feind (s. EKlostermann, Hdb. z. d. St.). Dann würde auch diese Stelle zu b gehören.

ten 2Ti 113. behalten (Diod.S. 17,93,1 την βασιλείαν εχειν = d. Herrschaft behalten) M k 6 l 8 . — d. von Zuständen festhalten, erfassen (seit Homer. Auch P. Gieß. 65 a, 4 παρακαλώ σε κύριε μου, είδότα την ίχουσάν με συμιροράν άπολΟσαί μοι. Hi 2 1 , 6 . Jes 1 3 , 8 . Jos., ant.3,95 δέος εΤ^ε τούς Έβρ. 5,63. Just., D.19,3) ε ί χ ε ν α ύ τ ά ς τ ρ ό μ ο ς καί εκστα-

Sinn durch das gegensätzl. ά γ α π η τ ό ς mindestens sehr nahe gelegt wird. — 2. akt. anfeindend, feindselig gesonnen (seit Pind.

— b. subst. (seit Hes. Pind., auch Zen.-P.14 [= Sb 6720], 18 [257/6 ν], LXX. Hen 103,12. Test 12Patr. Ep.Arist. Philo. Jos. Or. Sib.3,727) ό έ. d. Feind — α. abs. 2K1 6 , 3 . Feinde v o n M e n s c h e n (PsSal 17,13. Ar.15,5. Just., AI 68,1 u.ö. Mei., P.24,175 u.ö.) Lk 174 2Th3iS. D 1 , 3 b .

Β 16,4. 2 Kl 13,4. Feinde von Gott od. Christus (Just., AI 51,1) RöSio IKor 1525 Kol 12t. 1K1 36,6. Der Tod als letzter Feind IKor 1526. Der Teufel als der Feind (vgl. TestSal D 1,2. TestJob 47,10. TestDan 6,3f. JosAs 12,8. grBar 13,2. ApkMos 2,7 u.ö. Mel., P. 102,783) Lk 1019; Vgl.

Mt 1339. — ß. m. Gen. der Pers., welche v. d. Feindschaft getroffen wird: Menschen als die Befeindeten Mt 543Γ. Lk 627.35 (Delph. Gebote: SIG 1268 I, 15.16 [III v] φίλοις εύνόει, έχθρούς άμύνου. Sextus 213 εϋχου τούς έχθρούς εϋεργετεΐν. Pittacus b. Diog. L. 1,78 φίλον μή λέγειν κακώς, άλλά μηδέ έχθρόν. Epikt.3,22,54 als Grundsatz des Kynikers: δερόμενον φιλεΐν [δεΤ] αυτούς τούς δέροντας ... ώς άδελφόν. Hierocles 7 p.430 ουδείς εχθρός τφ σπουδαίιρ ... μισεί ούδένα

σις Zittern u. Entsetzen

hatte sie erfapt Mk 16e.

— 2. haben, innehaben, besitzen (seit Homer; vgl. bes. TestJob 9 f.) — a. eigtl. κτήματα π ο λ λ ά viele Besitztümer haben Mt 1922 Mk IO22. π ρ ό β α τ α Lk 154 J IO16. θ η σ α υ ρ ό ν Mt 1921 Mk 102ib. ßiov Vermögen b. L k 2 l 4 l J 3 i 7 . δ ρ α χ μ ά ς δέκα Lk 15e. π λ ο ί α Apk 18)9. κ λ η ρ ο ν ο μ ί α ν Eph 55. σ υ σ ι α σ τ ή ρ ι ο ν Hb 13io«. μέρος ε. έν τινι teilhaben an etw. Apk 206. Allg. μηδέν ε. nichts b. (Or. Sib.3,244) 2Kor610. δ σ α έχεις M k l 0 2 i ; vgl. 1244 Mt 1344.46 I825. τί έχεις, ö ούκ έλαβες; was besitzest du, das du nicht geschenkt erhalten hast? IKor 47. D. Objektsakk. wird manchmal mit Adj. od. Ptz. verb.: έ. ά π α ν τ α κοινά alles gemeinsam besitzen AG 244 (vgl. Jos., ant. 15,18). έ. π ο λ λ ά ά γ α θ ά κείμενα viele Güter liegen haben L k l 2 i 9 . - H b l 2 i . Absol. ε. Besitz haben (seit Soph., auch Sir 1 3 , 5 . 1 4 , 1 1 ) Mt 1312. M k 4 2 5 a Lk 8181. έκ του έχειν entsprechend dem Besitz 2 K o r 8 n . έ. εις ά π α ρ τ ι σ μ ό ν (genug) besitzen zur Fer-

εχω

εχω

tigstellung Lk 1428. Negiertes ε. kein Vermögen besitzen Mt 13i2b Mk425b Lk 8i8b. - ό εχων d. Besitzende, d. Wohlhabende (Soph., Ai. 157; Eur., Ale.57. X., an.7,3,28. Ar. 15,7). πάς ό εχων jeder Besitzende Mt 2529· Lk 1926«. ό μή εχων d. Unvermögende (Χ., an.7,3,28. lEsr 9,51.54. 2Esr 18,10) Mt 2529b Lk 1926b IKor 1122. — b. zur Bez. d. Zugehörigkeit ν. Personen, m. denen man in näherer Verb, steht — α. v. verwandtschaftl. Beziehungen πατέρα ε. J 841. αδελφούς Lk 1628. άνδρα (Aristot., cat. 15 b, 27 f. λεγόμεθα δε καί γυ-

Propheten Lk I629. παράκλητον e. Beistand l J 2 i . ούδένα ε. ίσόψυχον Phil 220. άνθρωπον ούκ ε. J 57. — e. von allen Zuständen d. Leibes u. d. Seele (seit Homer, auch LXX) — α. ν. krankhaften Zuständen

671

ναίκα εχειν καί ή γυνή ανδρα. T o b 3 , 8 BA)

verheiratet

sein (ν. d. Frau) J 4i7f. lKor72b.i3 Gal 427 (Jes 54,1). γυναίκα dass. ν. Manne (vgl. Lucían, Tox.45. SIG 1160 γυναικός Αι., της νυν έχει. PGM 13,320. 1 E s r 9 , 1 2 . 1 8 . Just., D. 141,4 πολλάς έσχον γυναίκας. Schon Od. 11,603 Herakles εχει "Ηβην) I K o r 72a. 12.29 (ζ. Wortspiel vgl. Heliodor 1,18,4 bei d. Übergabe e. Jungfrau: σύ εχων οϋχ έξεις. Crates, ep.7 πάντ' έχοντες ούδεν έχετε). τέκνα Mt 2128 2224 ITI 34 54 Tit le. υιούς (Artem.5,42 τις τρεις εχων υιούς; vgl. θυγατέρα TestAbr Bio S.114,17) Lk 1511 Gal 422. σπέρμα

Nachkommenschaft

haben Mt 2225. M. Objekts- u.

P r ä d i k a t s a k k . (Ar. 8,4 τούτους συνηγόρους εχοντες της κακίας. 11,3 έσχε μοι^όν τον "Αρην. Ath.7,2 έχομεν προφήτας μάρτυρας) ε. τινα πατέρα jmdn. zum Vater haben

Mt 39. έ. τινά γυναίκα (wobei d. γυναίκα aus d. Zush£. zu ergänzen ist) 144; vgl. Mk6is. ώστε γυναίκα τινα του πατρός ε. dafl jmd. die Frau seines Vaters (zum Weibe) habe IKorSi (d. bloße εχειν in dies. Sinn wie Plut., Cato Min.21,3. Appian, bell, civ.3,10, § 34. Jos., c. Ap. 1,147. Es kann s. auch um e. lockeres Verh. handeln: Longus 4,17. Hesych. Miles. [VI n], viri ill. c.4 JFlach [1880] εχω Λα'ίδα. Diod. S. 20,33,5 v. jmdm., der Beziehungen zu seiner Stiefmutter unterhält: Εχειν λάθρςι τοϋ πατρός την Άλκιαν).

— β. allg. φίλον e. Freund haben Lk 11 s. άσθενουντας Kranke Lk44o und χήρας Witwen lTiSie, für die man zu sorgen hat. παιδαγωγούς ε. IKor 4is. δοΰλον Lk 177. οίκονόμον 161, κύριον ε. einen Herrn haben d.h. unter e. Herrn stehen Kol 4ι. δεσπότην ε. lTi 62. βασιλέα J 1915. αρχιερέα H b 4 u 81, ποιμίένα Mt 936. εχων ύπ' έμαυτόν στρατιώτας ich habe Soldaten unter mir Lk 78. Mit Objekts- u. Prädikatsakk. ε. τινά ύπηρέτην jmdn. zum Diener haben AG 13s (Just., AI 14,1). ε. τινά τύπον jmdn. als Vorbild haben Phil 3i7. - V. Verhältnis d. Christen zu Gott u. zu Jesus ε. θεόν, τον πατέρα, τον υίόν Gott, den Vater, den Sohn haben d.h. in d. Gemeinschaft m. ihnen sein 1J 223 2J9. API 4,7. — c. v. Ganzen bezügl. seiner Teile (an, in sich) haben — α. bei belebten Wesen, v. Körperteilen bei Menschen u. Tieren μέλη RÖ124»; vgl. lKorl2i2. σάρκα καί όστέα Lk2439 (Just., AI 66,2 καί σάρκα καί αίμα), άκροβυστίαν AG 113. ου^ Apk27.ii. ωτα Mt 1115 M k 7 i í Lk 88. χείρας, πόδας, οφθαλμούς Mt 18sr. Mk 943.45.47. V. Tieren u. tierartigen Wesen ε. πρόσωπον Apk 47. πτέρυγας 48. κέρατα 56. ψυχάς 89. τ ρ ί χ α ς 98. κ ε φ α λ ά ς 123 (TestAbr Β 14 s. 118,19) u . a .

εχοντες υγιή την σάρκα API Kor 2,32 (Just., D.48,3 σάρκα εχων). V. P f l a n z e n (TestAbr Β 3 S. 107,6 δενδρος ...

έχον κλάδους) φίζαν ε. Mt 136 Mk 46. — β. bei unbelebten Dingen ν. Städten τ. θεμελίους ε. Hb 11 io; vgl. Apk 2114. V. e. Kopftuch χαρακτήρα εχει βασιλικόν hat ein königliches Gepräge PrJk 2,2.. — d. zur Hand haben, bei sich haben, zur Verßigung haben άρτους Mt 14n; vgl. 1534. ούκ εχω ö παραθήσω αύτφ ich habe ihm nichts vorzusetzen Lk 116. μή εχόντων τί φάγωσι da sie nichts zu essen hatten M k 8 i ; vgl. Mt 1532 (Soph., Oed. Col.316 ούκ έχω τί φώ). ούκ εχω που συνάξω ich habe nichts, wo ich unterbringe Lkl2i7. άντλησα ε. e. Schöpfeimer zur Hand haben J 4 i u . οικίας ε. Häuser zur Verfügung haben IKor 1122. Von Pers.: sie zur Verfügung haben (P. Amh.92,18 ούκ έξω κοινωνόν u.o. in Pap.) Mose u. d.

672

(ApkMos 6 νόσον καί πόνον εχω. Jos., c. Ap. 1,305) α σ θ ε -

νείας Krankheiten h. AG 289. μάστιγας Qualen h. Mk3io. πληγήν τής μαχαίρης Apkl3i4. θλΐψιν J 1633b IKor728 Apk2io. Besonders von Besessenheit: δαιμόνιον έ. von e. Dämon besessen sein Mt 1118 Lk733 827 J720 848f.$2 IO20. Βεελζεβούλ Mk 322. πνεύμα άκάθαρτον 330 725 AG 87. πνεΰμα δαιμονίου ακαθάρτου Lk433. πνεύμα ^ πονηρό ν AG 1913. πνεύμα άλαλον Mk 917. πνεύμα ασθενείας e. Krankheitsdämon Lk 13ιι. τον λεγιώνα den (Dämon) Legion Mk5i5. — β. iiberh. v. Zuständen, Eigenschaften Fähigkeiten, Affekten, innerem Besitz: άγάπην ε. lieben (vgl. Diod.S. 3,58,3 φιλίαν εχειν. Just., D.93,4 φιλίαν ή

άγάπην εχοντες) J ¿42 1 335 1513 1J 416 IKor 13irr.2Kor24 Phil 22 lPt 48. άγνωσίαν θεοϋ Gott nicht erkennen IKor 1534. άμαρτίαν J94i 1522«. άσθένειαν Hb 728. γνώσιν lKor8i.io (Just., All 13,1. D.28,4). ελπίδα AG 2415 Rö 154 2Kor3i2 1015 Eph2i2 1J33 (Ath.33,1). έπιθυμίαν Phil I23. έπιποθίαν Rö 1523b. ζήλον ε. eifern R0IO2; Eifersucht h. Jk3i4. θυμόν Apkl2i2. λύπην (ApkMos3 S.2,16Τ). J 162if. 2Kor23 Phil 227. μνείαν τινός ε. jmds. gedenken lTh 36. παρρησίαν Phlm8 Hb IO19 IJ 228 321 4i7 5i4. πεποίθησιν 2Κογ34 Phil 34. πίστιν Mt 1720 2121 Mk440 AG 149 Rö 1422 IKor 132 lTi 119 u.ö. (Just., Al 52,1). προφητείαν Prophetengabe besitzen IKor 132. σοφίαν (X., mem.2,3,10) Apk 179. συνείδησιν άμαρτιών Hb IO2. καλήν συνείδησιν 1318. άγαθην σ. l T i l i 9 lPt3i6. άπροσκοπον σ. AG 24ΐ6. ύπομονήν Apk 23. φόβον ΙΤΐ 520. χαράν Phlm7. χάριν ε. τινί dankbar sein gegen jmdn. Lk 179 lTi 112 2Ti I3. σιγήν ε. Schweigen bewahren Η 88,5. — f. bei Zeit- und Altersangaben : πεντήκοντα ετη ουπω εχεις du bist noch keine fünfzig Jahre alt J 857 (vgl. Jos., ant. 1,198). τριάκοντα κ. όκτώ ετη εχων έν τη ασθενείς αύτοΰ er war achtunddreißig Jahre lang krank 5 s (Kyraniden p.63,25 πολύν χρόνον εχων έν τη άρρωστίςι. Μ. Kardinalzahl TestJob 26,1 δέκα έπτά ετη εχω έν ταΐς πληγαϊς. P. Oxy. 1862,17 τέσσαρες μήνας εχει. Mirac. S. Georgii 44,7 [JBAufhauser Ί3] έσχεν ... ετη έπτά); vgl.

Mt920 v.l. τέσσαρας ήμέρας ε. έν τφ μνημειφ vier Tage im Grabe liegen J 1117 (Jos., ant. 7,1 αύτού δύο ημέρας έχοντος έν tfj Ιεκέλλςι). πολύν χρόνον ε. eine lange Zeit (hinter sich) haben 56. ήλικιαν εχειν d. Alter haben = m ü n d i g s e i n (Pia., Euthyd.32 p.306D. Plut., mor. 547 A. BGU 168 τοις άτελέσι εχουσι την ήλικίαν) 921.23. τ έ -

λος εχειν e. Ende haben (Lucían, Charon 17. UPZ 81 III, 20 [II n] τέλος έχει πάντα. Ar.4,2 αρχήν καί τέλος) M k 326

Lk 2237; vgl. Hb 73. — g. v. Vorteilen, Wohltaten, Annehmlichkeiten, in deren Genuß man steht: ε. τα αιτήματα d. Bitten erfüllt bekommen haben lJ5is. άνάπαυσιν ε. Ruhe haben Apk 4s 1411. άπόλαυσίν τίνος ε. d. Genuß von etw. haben Hb II25. βάθος γής Mt 13sb Mk4sb. γήν πολλήν Mt 135» Mk 4s«. τήν προσέλευσιν την προς τον κύριον API 8,22 f. είρήνην Rö5i. έλευθεριαν Gal 24. vgl. έξουσία, επαγγελία, έπαινος, ζωή, ίκμάς, καιρός, καρπός, καύχημα, καύχησις, λογο^, μισθός, νοΰς, πνεύμα, προσαγωγή, πρόφασις, τιμη, χάρις ( = Gnade), χάρισμα (s. d. betr. Art.). — h. haben, anvertraut erhalten haben ε. τάς κλεΐς d. Schlüssel fuhren Apk 118 37. το γλωσσόκομον a. Kasse J 126 1329. — i. haben, auferlegt erhalten haben τί etw.: ανάγκην βχειν IKor 737»; m. flgd. Inf. gezwungen sein, müssen (ανάγκη 1) Lk 14i8 2316 v.l. Hb 727. χρείαν ε. nötig haben absol. Eph428b; τινός etw. (seit Aeschyl., auch SIG 333,20.421,35 u.ö. P. Petr.III 42G 9,7 [III ν] έάν τίνος χρείαν έχης. Ath. 13,2 ποίας ετι χρείαν εκατόμβης εχει;)

Mt 68 912» Mk 113 Lk 1931.34 J 1329 IKor 1221 Hb 1036 u.ö.; m. flgd. Inf. (TestSal 13,2) Mt314 14i6 J 13io

674

673 l T h l e 49 5 ι . νόμον J 197. έπιταγήν 1Κογ725. έντολήν (SIG 559,9 ε. τάς ίντολάς. 1 Esr 4,52. 2Makk 3,13. Jos., bell. 1,261) Hb 7 s 1J 27 421 2Js; vgl. J 1421. διακονία ν 2Κογ4ι. α γ ώ ν α Phil Im Kol 21, πράξιν Rö 124b. έγκλημα AG 2329. την κόλασιν ApkPt Bodl. (ApkEsr 1,22 S.25.17T).

— k. in sich haben σύλλημμα εχει έκ πνεύματος άγίου PrJk 18,1. Verschiedene Konstr. m. έν: von Frauen έν γαστρί ε. schwanger sein (γαστήρ 2) Mt 118.23 (Jes 7,]4). 24i9 Mk 13i7 Lk2l23 l T h 5 3 Apk 122. ε. τινά έν τη καρδίςι jmdn. im Herzen tragen Phil 17 (Ovid, metam.2,641 aliquem clausum pectore habere). ε. τι έν έαυτφ (Jos., ant.8,171; vgl. TestAbr A 3 S. 80,14 εκρυψεν το μυστήριον, μόνος εχων έν τη καρδίςι αϋτοϋ) :

ζωήν J 526. την μαρτυρίαν 1J 5 io. το άπόκριμα του θ α ν ά τ ο υ d. Todesurteil fällen 2Korl9. — 3. bei sich haben, in seiner Begleitung haben, auch mit μεθ' έαυτού verbunden (X., Cyr. 1,4,17) τινά jmdn. Mt 1530 26n Mk 2i9 147 J 12«. API 8,35. συν α ύ τ φ 4 , 1 8 . - D a s Ptz. c. a c c . ist e i n f a c h mit (Diod. S.12,78,1 εχων δύναμιν mit einer Streitmacht. 18,61,1 ό θρόνος εχων το διάδημα d. Thron mit dem Diadem. Jos As 27,8 εχοντες έσπασμενας τάς ρομφαίας mit gezückten Schwertern) ά ν έ β η σ α ν

εχοντες αυτόν sie gingen mit ihm hinauf Lk242D. — 4. in sich haben, in sich schließen, nach sich ziehen, verursachen m. Akk. (seit Homer, auch Wsh 8,16) v. d. υπομονή: έργον τέλειον J k l 4 . V. d. πίστις: εργα 217. V. d. φόρος: κόλασιν 1J 4is. V. d. παρρησία: μεγ ά λ η ν μ ι σ θ α π ο δ ο σ ί α ν großen Lohn Hb ΙΟ35. V. d. πολυτέλεια: λύπην, χ α ρ ά ν Η 50,10. έσχάτην εύλογίαν, ήτις διαδοχήν ούκ εχει höchsten Segen, über den hinaus es keinen mehr gibt PrJk 6,2. — 5. halten für, ansehen als m. Akk. des Obj. u. Prädikatsakk. (P. Oxy.292,6 [etwa 25 n] εχειν αυτόν συνεσταμένον = ihn als empfohlen zu betrachten. 787 [16 n). P. Gieß. 71,4. H i 3 0 , 9 . Ps.-Klem., hom.16,19. Ath.32,3 τούς μεν υιούς ... νοοϋμεν, τούς δε αδελφούς εχομεν) έ χ ε μ ε π α ρ η τ η μ έ -

νον halte mich für entschuldigt Lk 14 ist. 19. τινα εντιμον ε. jmdn. in Ehren halten Phil 229. ε. τινά ώς προφήτην jmdn. als Propheten ansehen Mt 14s 2126.46 v.l. (vgl. Ev. NicOd.5 εχειν Ί α ν ν ή ν καί Ίαμβρήν ώς θεούς. Just., D. 47,5 τον μετανοουντα ... ώς δίκαιον καί άναμάρτητον Εχει). ε. τινά εις προφήτην jmdn. für e. Propheten halten M t 2146 (vgl. Duris [III v]: 76 fgm.21 Jac. ôv εις θεούς Εχουσιν). - είχον τ. Ί ω ά ν ν η ν όντως δτι προφήτης ήν

sie hielten dafìir, daß J. wirklich ein Prophet gewesen sei Mk 1132. — 6. ε. mit flgd. Inf. — a. d. Möglichkeit haben, können, imstande sein (seit Homer; vgl. Eur., Hec.761. Hdt. 1,49. Pia., Phaedo p . 7 6 D . Demosth., ep.2,22. Theokrit 10,37 τον τρόπον ούκ εχω ειπείν = d. Art und Weise kann ich nicht angeben. Lucian, dial, mort.21,2; Hermot.55. Epikt. 1,9,32. 2,2,24 u.ö. Ael. Aristid.51,50K. = 27 p . 5 4 6 D . : ούκ εχω λέγειν. P. Petr.II 12,1,16. P. Amh.131,15. S p r 3 , 2 7 . ApkEsr 6,5 S.31,9ff. T. TestAbr A 8 S. 86,13. ApkEsr 2,24.3,7. Jos., ant.1, 338.2,58. Just., A I 19,5. D.4,6 ούκ εχω ειπείν) ε . ά π ο δ ο ϋ ν α ι

bezahlen können Mt 1825a Lk 742 1414. μή ε. περισσότερόν τι ποιήσαι nichts weiter zu tun imstande sein 124. ούδέν ε. άντειπεΐν nichts zu erwidern vermögen AG 414; vgl. Tit 2e. ε. κ α τ η γ ο ρ ε ΐ ν αύτοϋ J 86 (vgl. 7 a a. Ε.), ασφαλές τι γ ρ ά ψ α ι ούκ εχω ich vermag nichts Zuverlässiges zu schreiben AG 2526»; vgl. 26b. ε. μεταδιδόναι Eph 428a. ε. τήν τούτων μνήμην ποιεϊσθαι d. Erinnerung daran festhalten können 2Pt 1 is. κατ' ούδενός είχεν μείζονος όμόσαι er konnte bei keinem Größeren schwören Hb 613. Im gleichen Sinne ohne ausdrückl. Beisetzung des Inf., der sich aus dem Zshg. von selbst ergänzt (X., an.2,1,9) δ εσχεν (näml. ποιήσαι) εποιησεν sie hat getan, was sie konnte Mk 14s. — b. m ü s s e n (Ps.-Callisth.2,l,3 καθαιρεθήναι Εχεις = du mußt abgesetzt werden. Porphyr., adv. Christanos 63 Harnack [ΑΒΑ Ί 6 ] παθεΐν. Gen 18,31. Jos., ant. 19,348 του τεθνάναι. TestSal 5,12 σίδηρα Εχεις φορέσαι. TestAbr Α 18 S. 100,22 του βίου τούτου άπαλλάξαι είχες. Just., D.51,2 Εργψ πεισθήναι

βάπτισμα εχω βαπτισθηναι ich muß mich einer Taufe unterziehen Lk 12so. εχω σοί τι ειπείν ich habe dir etw. ZU sagen (Lucian, philops. 1 Εχεις ύμών εχόντων)

μοι ειπείν. Ohne Dat. Aelian, v.h. 2,23. Jos., ant. 16,312) 740.

καινόν σοι θ έ α μ α εχω έξηγήσασθαι ich habe dir ein unerhörtes Schauspiel zu erzählen PrJk 19,3. άπαγγειλαι AG 23i7.19; vgl. 23ie. πολλά γ ρ ά φ ε ι ν 2Ji2 3J 13.

— 7. bes. Verbindungen — a. mit Präp. έν: τον θεόν ε. έν έπιγνώσει Gott erkennen Rö 128 (vgl. έν όργϋ ε. τινά = jmdm. zürnen, Thu. 2,18,5.2,21,3. έν όρρωδίςι ε. τ. 2,89,1. έν ήδονη ε. τ. = jmdn. gern sehen 3,9,1. έν εύνοί? ε. Demosth.18,167). έν έτοίμφ 2Kor 106 (Ετοιμος 2). έν

έμοί ούκ εχει ούδέν an mir hat er nichts J 1430 (Appian, bell, civ.3,32 § 125 εχειν τι εν τινι = etw. an jmdm. ha-

ben). κατά τίνος: zu IKor l l 4 s.o. I 1 b. ε. τι κατά τίνος etw. gegen jmdn. haben Mt 523 Mk 1125; m. flgd. δτι Apk 214. ε. κατά τίνος in gleicher Bedeutung Η 27,2.100,2; m. flgd. δτι Apk24.20. ε. τινά κατα πρόσωπον jmdm. gegenübergestellt werden AG 2516. μετά: ε. τι μετά τίνος etw. mit jmdm. haben κρίματα Prozesse lKor67. περί: ε. περί τίνος (e. Wort, e. Weisung, e. Aufklärung) haben über etw. Β 12,1; mit Adv. τελείως 10,10. πρός τινα etw. gegen jmdn. haben

(Ps.-Callisth. 2,21,21 όσον τις ύμών Εχει προς Ετερον)

AG 2419. ζητήματα ε. πρός τινα Fragen an jmdn. haben 2519. λόγον ε. πρός τινα 1938. π ρ ά γ μ α (= causa, Prozeßhandel: BGU 19 I, 5.361 II, 4) ε. πρός τινα (P. Oxy. 743,19 [2 ν] ει πρός άλλους ειχον πράγμα. BGU

22,8)

IKorói. ϊ ν α ε^ωσιν κατηγορίαν αύτοϋ J 8 4 D (vgl. 6 a). πρός τινα ε. μομφή ν sich über jmdn. zu beklagen haben Kol 313. — b. τούτο έχεις δτι du hast dies (für dich), daß Apk 26. ε. όδόν (eine gewisse Wegstrecke) entfernt liegen (vgl. Peripl. Eryth.37: ' ω ρ α ί α έχουσα όδόν ήμερων έπτά ά π ό θαλάσσης) ^ . Ölberg δ έστιν έ γ γ ύ ^ 'Ιερουσαλήμ σαββάτου ε χ ο ν όδόν AG 112. - ίδε έχεις το σόν da hast du das Deine Mt 2525. εχετε κουστωόίαν da habt ihr eine Wache ( = ihr könnt eine Wache haben) 2765 (vgl. P. Oxy.33 III, 4). II. Akt. intr. sich verhalten, sich befinden, sein (räumlich: Ath.25,1 οί άγγελοι ... περί τον άέρα εχοντες καί τήν γην) m i t A d v . (seit Homer, auch Inschr. Pap. LXX)

— 1. pers. πώς έχουσιν wie sie sich befinden AG 1536 (vgl. Gen 43,27. Jos., ant.4,112). έτοίμως ε. bereit sein, sich in Bereitschaft halten m. flgd. I n f (BGU 80,17 [II n] ή Σωτηρία έτοίμως έχουσα κ α τ α γ ρ ά ψ α ι . D a 3 , 1 5 LXX. Jos., ant. 13,6. Just., D.50,1) 2113 2Kor 12l4 l P t 4 s . Dafür έν έτοίμω ε. 2Kor 106 (s. Ετοιμος 2 a. Ε.), εδ ε.

sich wohl verhalten πρός τινα gegen jmdn.

Η 87,7

(vgl. Demosth.9,63 ήδιον εχειν πρός τινα. SIG 1094,4 φιλανθρώπως Εχει πρός πάντας). κακώς έ. krank sein (seit Aristoph., auch P. Oxy.935,15. E z 3 4 , 4 ) M t 424 816 912b 1715 v.l. καλώς ε. gesund sein (Epikt. 1,11,4. P. Genf.54,8. P. Flor. 230,24) Mk 1618. έσχάτως ε. (s. έσχάτως) 523. κομψότερον ε. sich besser befinden (κομψώς ε.: Epikt.2, 18,14.3,10,13. P. Par. 18. P.Tebt.414,10 έάν κομψώς σχώ) J 452.

— 2. unpers. es verhält sich (Himerius, or. 48 [ = or. 14], 10 πώς ύ μ ΐ ν εχειν ταϋτα δοκεΐ; wie scheint sich euch dies zu verhalten? Just., D.3,5 το ... ωσαύτως άεί Εχον) άλλως lTi 525. ούτως (Antig. Car. 20. Cebes 4,1. P. Oxy. 294,11 [22 n] εί ταϋτα ούτως Εχει. TestSal 20,8. Jos., ant. 15,261. Just., D. 3,5 ούχ οϋτως Εχει) AG 7ΐ 1215 1711 249. τό καλώς εχον d., was recht ist Î K I 1 4 , 2 (Inscr. gr.543,12 [etwa 200 v] καλώς εχον έστί τιμάσθαι τούς εΰνους άνδρας), το vOv έχον für d. Augenblick, für jetzt AG 2425 (vgl. Plut., a m a t o r . l . Lucian, Anach.40; catapl. 13 τό δε νυν Εχον μή διάτριβε. T o b 7,11). III. Med. sich halten, sich festhalten, sich anschließen a n (seit Homer) i m N T n u r P t z .

— 1. v. innerer Zugehörigkeit u. Verbundenheit gehören zu, verbunden sein mit τινός etw. (Theognis 1,32 άεί τών α γ α θ ώ ν Εχεο = halte dich stets an die Guten. X., oec.6,1. Pia., leg. 7 p. 811 D. Lucian, Hermot.69 έλπίδος ού μι-

έως

έως

κράς έχόμενα λέγεις. Sallust. 14 p. 26,24 τ. θεών. Philo, agi. 101 τά αρετής έχόμενα. Jos., ant. 10,204 ούδέν ανθρωπινής σοφίας έχόμενον; c. Αρ. 1,83 παλαιάς ιστορίας έχόμενον. Just., Al 68,1 λόγου και αληθείας έχεσθαι. Tat. 33,1 μανίας έχεται πολλής. Ath., R.48,3 λόγφ ... αληθείας έχομένω) τ ά έ χ ό μ ε ν α σ ω τ η ρ ί α ς was ζ. Heile gehört Hb 69. — 2. ν. Ort: έ χ ό μ ε ν ο ς benachbart (lsokr.4,96 νήσος. Hdt. 1,134,3 u.ö. οί έχόμενοι = d. Nachbarn. Diod. S. 5,15,1. Appian, bell, civ.2,71 §294. Arrian, peripl.7,2. P. Par.51,5u.o. in Pap. l E s r 4 , 4 2 . Jos., ant.6,6 προς τάς έχομένας πόλεις. 11,340) κ ω μ ο π ό λ ε ι ς M k 138. darauffolgend (Thu.6, — 3. ν. d. Zeit: unmittelbar 3,2 t. έχομένου έτους u.a., auch SIG 800,15. BPGrenfell u. JPMahaffy, Revenue Laws of Ptol. Philad. [1896] 34,20. P. Amh.49,4. P. Tebt. 124,43. LXX) Tf| έ. (erg. ήμέρςί, wie Polyb.3,112,1.5,13,9. 2 M a k k 1 2 , 3 9 . Jos., ant.6,235.7,18 u.ö.; vgl. εις την έχομένην [näml. ήμέραν] P. Mich. 173,16 [III ν]) am nächsten Tage Lk 1333 (v.l. ε ρ χ ό μ ε ν η ) . A G 2 0 i s ; mit z u g e f ü g t e m ήμερςι (P. Amh.50,17) 21 26. τ φ έ χ ο μ έ ν φ σ α β β α τ φ 1344 v.l. (für έ ρ χ ο μ έ ν ω ; vgl. I M a k k 4 , 2 8 , wo dieselbe Spaltung der Zeugen vorliegt). (711) II 816-27; X 2, 1094, 1195 (S)

ApkMos. ApkEsr. ApkSed. Or. Sib.5,57.118); SO fast i m m e r (s. 1 b γ) — 1. v o n d. Zeit — a. mit d. G e n . e i n e s H a u p t w o r t e s od. e i n e s ein s o l c h e s vertretenden A u s d r u c k s verb. (SIG 588,64 [196 v] έ. του τ. συνθήκης χρόνου, OGIS 90,16 έ. του πρώτου έτους. BGU 1128,8 [14 ν]. Oft LXX. TestAbr A 20 S. 103,23) ε ω ς της ή μ έ ρ α ς (Jdth 1 2 , 1 4 . l E s r 4 , 5 5 . I M a k k 13,39) Mt 2764 L k l 8 0 . ë. τη