Von Theokrits Leben wissen wir wenig. Geboren wohl zu Beginn des 3. Jh.s. v. Chr. im sizilischen Syrakus, hat ihn das lä
171 13 5MB
German Pages 292 Year 2013
S A M M L U N G
T U S C U L U M
In Tusculum, vor den Toren Roms, hatte Cicero sein Landhaus. In Zeiten der Muße, aber auch der politischen Isolation, zog er sich dorthin zurück. Tusculum wurde zum Inbegriff fur Refugium, fur Muße, fur wertvolle Fluchten aus einem fordernden Alltag. In der ersten Phase des Rückzugs aus der Politik schrieb Cicero in Tusculum die sogenannten Tuskulanen, eine lateinische Einfuhrung in die Welt der (griechischen) Philosophie.
M Herausgeber: Niklas Holzberg Rainer Nickel Karl-Wilhelm Weeber Bernhard Zimmermann
THEOKRIT GEDICHTE Griechisch - deutsch Herausgegeben und übersetzt von Bernd Effe 2., überarbeitete Auflage 2013
AKADEMIE VERLAG
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar. 2., überarbeitete Auflage 2013 © Akademie Verlag GmbH, Berlin 2013 Ein Wissenschaftsverlag der Oldenbourg Gruppe www.akademie-verlag.de Das Werk einschließlich aller Abbildungen ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere fur Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Bearbeitung in elektronischen Systemen. Einbandgestaltung: Gabriele Bürde, Berlin Satz: Offizin Wissenbach, Höchberg bei Würzburg Druck und Bindung: Pustet, Regensburg Dieses Papier ist alterungsbeständig nach DIN/ISO 9706. ISBN 978-3-05-006388-1
INHALT TEXT UND Ü B E R S E T Z U N G
I
Thyrsis oder Lied
II
Die Zauberin
8 20
III
Das Ständchen
32
IV
Hirten
36
V
Ziegenhirt und Schafhirt
42
VI
Wettsänger
54
VII
Erntefest
58
VIII
Wettsänger
68
IX
Wettsänger
76
X
Landarbeiter oder Schnitter
80
XI
Der Kyklop
86
XII
Der Geliebte
92
XIII
Hylas
XIV
Aischinas und Thyonichos
102
XV
Die Syrakusanerinnen oder Frauen beim Adonisfest
108
XVI
Chariten oder Hieron
120
XVII
Lobgedicht auf Ptolemaios
128
XVIII
Helenas Hochzeitslied
138
XIX
Der Honigdieb
142
XX
Der Kuhhirt
144
XXI
Die Fischer
148
XXII
Die Dioskuren
154
XXIII
Der Liebhaber
170
XXIV
Der kleine Herakles
XXV
Herakles im Gespräch mit dem Landmann
96
174 184
Die Musterung
188
XXVI
Die Bakchantinnen
202
XXVII
Intimes Gespräch
206
XXVIII
Die Spindel
214
XXIX
Geliebter Knabe
216
XXX
Geliebter Knabe
220
6
INHALT
Epigramme (I-XXIII)
224
Anthologia Palatina 9,434
238
ANHANG
Zur Metrik
243
Einführung
245
Zur Textgestalt und zur Ubersetzung Bemerkung zur zweiten Auflage
255 257
Erläuterungen
259
Auswahlbibliographie
286
THEOKRIT GEDICHTE
I ΘΥΡΣΙΣ Η ΩΙΔΗ ΘΥΡΣΙΣ
Άδύ τι το ψιθύρισμα και, ά πίτυς, αίπόλε, τήνα, ά ποτί ταϊς παγαΐσι, μελίσδεται, άόύ δέ και τύ συρίσδες- μετά Πάνα τό δεύτερον αθλον άποιση. α'ί κα τήνος ελη κεραόν τράγον, αιγα τύ λαψη· α'ί κα 6' αίγα λάβη τήνος γέρας, ές τέ καταρρεϊ ά χίμαρος· χιμάρω όέ καλόν κρέας, εστε κ' άμέλξης. ΑΙΙΙΟΛΟΣ
αδιον, ώ ποιμήν, τό τεόν μέλος ή τό καταχές την' άπό τάς πέτρας καταλείβεται ύψόθεν ϋδωρ. α'ί κα ταί Μοισαι τάν ο'ίιδα δώρον αγωνται, αρνα τύ σακίταν λαψη γέρας· αί δέ κ' άρέσκη τήναις αρνα λαβείν, τύ δέ τάν οιν ίιστερον άξη. ΘΥΡΣΙΣ
λής ποτί τάν Νυμφδν, λης, αίπόλε, τεϊδε καθίξας, ώς τό κάταντες τούτο γεώλοφον αί τε μυρΐκαι, συρίσδεν; τάς δ' αίγας έγών έν τψδε νομευσώ. ΑΙΙΙΟΛΟΣ
ού θέμις, ώ ποιμήν, τό μεσαμβρινόν ού θέμις αμμιν σιιρίσδεν. τον Πάνα δεδοίκαμες· η γαρ άπ' αγρας τανίκα κεκμακώς άμπαύεται· εστι δέ πικρός, καί οί άεί δριμεία χολά ποτί ρινί κάθηται. άλλα τύ γαρ δή, Θύρσι, τα Δάφνιδος αλγε' άείδες καί τάς βουκολικός έπί τό πλέονϊκεο μοίσας, δεϋρ' ύπό τάν πτελέαν έσδώμεθα τώ τε Πριήπω καί τάν κρανίδων κατεναντίον, απερ ó θώκος τήνος ό ποιμενικός καί ταί δρύες. αί δέ κ' άείσης
I (THYRSIS O D E R LIED) THYRSIS
Süß läßt ihr Wispern die Pinie dort, Ziegenhirt, bei den Q u e l l e n erklingen, süß spielst auch du auf der Syrinx; nach Pan wirst du den zweiten Preis davontragen. Wenn er einen gehörnten B o c k nimmt, wirst du eine Ziege b e k o m m e n ; und w e n n er eine Ziege als Preis b e k o m m t , fließt dir [5] das Zicklein zu. V o m Zicklein ist das Fleisch gut, bis du es melkst.
ZIEGENHIRT
Süßer, Schäfer, strömt dein Lied, als sich das rauschende Wasser dort v o m Felsen aus der H ö h e ergießt. Wenn die Musen das Schaf als G e s c h e n k mit sich führen, wirst du ein Stall-Lamm als Preis bekommen; und w e n n es ihnen gefällt, [10] das L a m m zu nehmen, wirst du danach das Schaf mit dir führen.
THYRSIS
Willst du, bei den N y m p h e n , willst du, Ziegenhirt, hier dich setzen, w o dieser abschüssige H ü g e l ist und die Tamarisken, und auf der Syrinx spielen? D i e Ziegen will ich derweil hüten.
ZIEGENHIRT
N i c h t erlaubt ist es, Schäfer, nicht erlaubt ist es uns, am Mittag [15] auf der Syrinx z u spielen. V o r Pan haben w i r A n g s t . D e n n v o n der Jagd erschöpft, ruht er sich zu der Zeit aus. Er ist böse, und ihm sitzt immer scharfe G a l l e an der N a s e . A b e r du, T h y r s i s , singst d o c h v o n den Leiden des D a p h n i s und bist in der bukolischen M u s e weiter vorangek o m m e n : [20] K o m m , hier unter die U l m e w o l l e n w i r uns setzen, dem Priap und den Q u e l l e n gegenüber, w o dieser Sitzplatz für Schäfer ist und die Eichen. W e n n du singst, w i e du einmal im W e t t k a m p f mit
IO
I
ώς οκα τον Λιβύαθε ποτί Χρόμιν ασας έρίσδων, αιγά τέ τοι δωσώ διδυματόκον ές τρίς άμέλξαι, α δύ' εχοισ' έρίφως ποταμέλγεται ές δύο πέλλας, και βαθύ κισσύβιον κεκλυσμένον άδει κηρω, άμφώες, νεοτευχές, ετι γλυφάνοιο ποτόσδον. τώ ποτί μέν χείλη μαρύεται ύψόθι κισσός, κισσός έλιχρύσω κεκονιμένος· ά δέ κατ' αύτόν καρπω ελιξ είλεΐται άγαλλομένα κροκόεντι. εντοσθεν δέ γυνά, τι θεών δαίδαλμα, τέτυκται, άσκητά πέπλω τε καί άμπυκι· παρ δέ οί άνδρες καλόν έθειράζοντες άμοιβαδίς αλλοθεν άλλος νεικείουσ' έπέεσσι· τα δ' ού φρενός άπτεται αύτας· άλλ' οκα μέν τήνον ποτιδέρκεται άνδρα γέλαισα, άλλοκα δ' αυ ποτί τον ρίπτει νόον οΐ δ' ύπ' έρωτος δηθά κιιλοιδιόωντες έτώσια μοχθίζοντι. τοις δέ μετά γριπεύς τε γέρων πέτρα τε τέτυκται λεπρός, έφ' α σπεύδων μέγα δίκτυον ές βόλον ελκει ó πρέσβυς, κάμνοντι τό καρτερόν άνδρί έοικώς. φαίης κεν γυίων νιν (ίσον σθένος έλλοπιεύειν, ωδέ ol (ύδήκαντι κατ' αύχένα πάντοθενινες καί πολιω περ έόντι· τό δέ σθένος άξιον αβας. τυτθόν δ' οσσυν άπωθεν άλιτρύτοιο γέροντος περκναίσι σταφιιλαΐσι καλόν βέβριθεν άλωά, τάν ολίγος τις κώρος έφ' αίμασιαϊσι φυλάσσει ημενος· άμφί δέ νιν δύ' άλώπεκες, α μέν αν' δρχως φοιτή σινομένα τάν τρώξιμον, α δ' έπί πήρα πάντα δόλον τεύχοισα τό παιδίον ού πριν άνησεΐν φατί πριν η άκράτιστον έπί ξηροΐσι καθίξτ]. αύτάρ ογ' άνθερίκοισι καλόν πλέκει άκριδοθήραν σχοίνω έφαρμόσδων μέλεται δέ οί οϋτε τι πήρας οϋτε φυτών τοσσήνον οσον περί πλέγματι γαθει. παντα δ' άμφί δέπας περιπέπταται ύγρός άκανθος, αίπολικόν θάημα· τέρας κέ τυ θυμόν άτύξαι. τώ μέν έγώ πορθμήι Καλυδνίω αιγά τ' έδωκα
T H Y R S I S O D E R LIED
Chromis aus Libyen gesungen hast, will ich dir eine Ziege geben, die Zwillinge geboren hat, dreimal zu melken, [25] die zwei Böckchen hat und dazu noch Milch gibt für zwei Eimer, und einen tiefen Becher, gespült mit süßem Wachs, zweihenklig, frisch gemacht, noch nach dem Schnitzmesser riechend. U m seine Lippen rankt sich oben Efeu, Efeu mit Sonnengold bestäubt; an ihm entlang [30] windet sich die Ranke, prunkend mit safranfarbiger Frucht. Innen ist eine Frau, ein Kunstwerk von Göttern, dargestellt, geschmückt mit Robe und Stirnreif. Neben ihr streiten Männer mit schönem langen Haar abwechselnd mit Worten, der eine von hier, der andere von dort. Doch das berührt ihr Herz nicht; [35] sondern mal blickt sie diesen Mann lächelnd an, ein andermal wendet sie jenem ihren Sinn zu; und die, die Augen längst vor Verlangen geschwollen, mühen sich umsonst. Daneben ist ein alter Fischer dargestellt und ein rauher Fels, auf den der Alte mit Eifer ein großes N e t z zum Wurf zieht; [40] er sieht aus wie ein Mann, der sich gewaltig anstrengt. D u möchtest meinen, er fischt mit der ganzen Kraft seiner Glieder: so sind ihm überall am Nacken die Sehnen geschwollen, obwohl er doch schon grauhaarig ist; seine Kraft ist wie die der Jugend. Ein wenig entfernt von dem meerzermürbten Alten [45] strotzt von dunklen Trauben schön ein Weinberg, den ein kleiner Junge, auf einem Steinwall sitzend, bewacht. U m ihn herum zwei Füchse: Der eine geht durch die Reihen und plündert die eßbaren Trauben, der andere richtet seine ganze List auf den Ranzen und gibt zu erkennen, daß er von dem Kind nicht eher ablassen wird, [50] als bis er von seinem Frühstück nur trockenes Brot übriggelassen hat. Aber der flicht mit AsphodelosStengeln eine schöne Heuschreckenfalle und macht sie mit Binse zurecht, und er kümmert sich weder um den Ranzen noch die Reben so sehr, wie er sich am Flechtwerk freut. Uberall breitet sich um den Becher biegsamer Akanthus, [55] für einen Ziegenhirten eine Augenweide, ein Wunder, das dich mit Staunen schlägt. D a f ü r habe ich dem Fährmann von Kalydna eine Ziege gegeben als Preis und einen großen
I
12
ωνον και τυρόεντα μέγαν λευκοΐο γάλακτος· ούδέ τί πω ποτί χείλος έμόν θίγεν άλλ' ετι κείται αχραντον. τω κά τυ μάλα πρόφρων άρεσαίμαν αΐ κά μοι τύ, φίλος, τον έφίμερον υμνον άείσης. κοϋτι τυ κερτομέω. πόταγ', ώγαθέ· τάν γαρ άοιδάν οϋ τί πα εις Άίδαν γε τον έκλελάθοντα φυλάξεις. ΘΥΡΣΙΣ
"Αρχετε βουκολικός, Μοισαι φίλαι, αρχετ' άοιόδς. Θύρσις οδ' ώ'ξ Α'ίτνας, και Θύρσιδος άδέα φωνά. πα ποκ' αρ' ησϋ', δκα Δάφνις έτάκετο, πα ποκα, Νύμφαι; η κατά Πηνειώ καλά τέμπεα, η κατά Πίνδω; οίι γαρ δή ποταμοϊο μέγαν ρόον ε'ίχετ' Άνάπω, οίιό' Α'ίτνας σκοπιάν, οϋδ' "Ακίδος Ιερόν ϋδωρ. άρχετε βουκολικός, Μοισαι φίλαι, αρχετ' αοιδός. τήνον μάν Οώες, τήνον λύκοι ώρύσαντο, τήνον χώκ δρυμοΐο λέων εκλαυσε θανόντα. άρχετε βουκολικός, Μοίσαι φίλαι, αρχετ' άοιδάς. πολλαί οί παρ ποσσί βόες, πολλοί δέ τε ταύροι, πολλαί δέ δαμάλαι καί πόρτιες ώδύραντο. άρχετε βοΐ'κολικδς, Μοίσαι φίλαι, αρχετ' άοιδδς. ην9' Έρμδς πράτιστος άπ' ώρεος, είπε δέ ,,Δάφνι, τίς τ\ι κατατρύχει; τίνος, ώγαθέ, τόσσον ερασαι;" άρχετε βουκολικός, Μοίσαι φίλαι, αρχετ' άοιδδς. ηνθον τοί βοϋται, τοί ποιμένες, ώπόλοι η ν θ ο ν πάντες άνηρώτευν τί πάθοι κακόν, ήνΐ)' ό Πρίηπος κηφα ,,Δάφνι τάλαν, τί τύ τάκεαι; ά δέ τυ κώρα πάσας ανά κράνας, πάντ' οίλσεα ποσσί φορεΐται - "
THYRSIS ODER LIED
13
Käse aus weißer Milch; und er hat n o c h nicht meine Lippe berührt, sondern liegt n o c h u n b e f l e c k t da. D a m i t w ü r d e ich dir sehr gern eine Freude machen, [60] w e n n d u mir, mein Lieber, das ersehnte Preislied singst. U n d ich treibe mit dir keinen Spott. L o s , mein G u t e r ! D e i n e n G e s a n g wirst du ja nicht bis in den Hades, der das Vergessen bringt, aufbewahren.
THYRSIS
Beginnt, liebe Musen, beginnt mit dem bukolischen Gesang! Das hier ist Thyrsis, v o n Aitna, und süß ist die Stimme des Thyrsis. [65] W o wart ihr, als Daphnis dahinschmolz, w o , ihr N y m p h e n ? E t w a in des Peneios schönen Tälern oder denen des Pindos? D e n n gewiß weiltet ihr nicht an der großen Flut des Anapos-Flusses, auch nicht am G i p f e l des Aitna, auch nicht am heiligen Wasser des A k i s . Beginnt, liebe Musen, beginnt mit dem bukolischen Gesang! [70] U m ihn heulten Schakale, um ihn W ö l f e , u m ihn weinte der L ö w e aus dem Dickicht, als er gestorben war. Beginnt, liebe Musen, beginnt mit dem bukolischen Gesang! Viele Rinder zu seinen Füßen, viele Stiere, viele Färsen und Kälber klagten. [75] Beginnt, liebe Musen, beginnt mit dem bukolischen Gesang! Es kam Hermes als erster v o m Berg und sprach: »Daphnis, wer reibt dich auf? N a c h w e m , mein Guter, hast du so großes Verlangen?« Beginnt, liebe Musen, beginnt mit dem bukolischen Gesang! Es kamen die Rinderhirten, die Schäfer, die Ziegenhirten kamen. [80] A l l e fragten, was ihm Schlimmes widerfahren sei. Es kam Priap und sagte: »Armer Daphnis, was schmilzt du dahin? Das Mädchen läuft durch alle Quellen, alle Wälder - «
'4
I άρχετε βουκολικός, Μοΐσαι φίλαι, άρχετ' ά ο ι δ ά ς -
,,ζάτεισ'· α δΰσερώς τις άγαν καί αμήχανος έσσί. βούτας μεν ελέγευ, νυν Den Rinderhirten Daphnis besiege ich; auf! Kämpf mit mirγξ, ελκε τύ τήνον έμόν ποτί δώμα τον ανόρα. ήνίόε σιγή μεν πόντος, σιγώντι ό' άήται· ά Ein guter Gefährte ist mir dahingegangene [45] Schreib auch die folgende Inschrift, die ich in deine Mauern einritze: >Diesen hat die Liebe getötet. Wanderer, geh nicht vorüber, sondern bleib stehen und sprich folgendes: Er hatte einen unerbittlichen Gefährten.«