Franz Kafka: Aporie asymilacji

Citation preview

III. Analiza dyskursu w duchu ,nowego historyzmu"

miejsce, które ,,faktycznie" Kafka zajmował. Ów Franz Kafka, który przecież żyjąc jako niemieckojęzyczny autor w Pradze, ,,w sposób rozsądny" nie mógł być ani kukłą rzeczy przez siebie przeżyłych, ani

nie-zaistniałym agentem własnych aktów pisarskich - jak to stanowi w każdym razie filozoficzny common sense.

Na tym tle - oczywiście w sposób niepozbawiony puenty - należy

podjąć próbę dialogu z już nieżyjącymi. Jak tego dokonać? Otóż jak już zostało powiedziane, należałoby zrekonstruować panujące ów cześnie dyskursy niemieckojęzycznych Żydów żyjących w Czechach w istotnych dla nich wątkach. Czy Kafka mógłby przemówić, gdyby

chwilowo zmusić do milczenia pozostałe stale głosy, które składają

się na dyskurs interpretacji? W ten sposób mogłoby się ewentualnie udać wyznaczenie linii przebiegu sił w ramach owego pola społecz

nych energii, w których obszarze poruszał się Kafka pod względem intelektualnym późnym latem roku 1914, czyli w momencie wybuchu

pierwszej wojny światowej. Z pewnością w kontekście wspomnianej

już tutaj kilkakrotnie energii społecznej można najwyżej stwierdzić za Greenblattem, iż nie przedstawia ona żadnej możliwej do zmie

rzenia wielkości. Jednakże da się ją stwierdzić wskutek jej oddziały

wania w każdym dziele. Nie tylko w odniesieniu do dramatów kró lewskich Szekspira, lecz również we wszystkich trzech powieściach Kafki, gdyż jak twierdzi Greenblatt, odnosząc się właśnie do pojęcia energii społecznej:,,Podczas gdy większość wypowiedzi grupowych

wyrywanych jest z ich podstawowego kontekstu i przenoszonych na nowe miejsca bądź w nowe otoczenie czasowe, [przy czym] do

cierają one tam jako zwłoki, to tylko nielicznym udaje się dzięki sile zakodowanej w nich energii społecznej zachować przez wieki przy życiu ich iluzję ważności. Chodzi mi o zrozumienie procesów, na któ rych mocy dzieła sztuki utrzymują jak też wzmacniają tę żywotną

energię”¹5. Przykładowo powstała w momencie wybuchu pierwszej wojny światowej powieść Proces została uznana w Norwegii w roku 2000 za powieść stulecia. Prawie nikt na świecie też nie będzie chciał kwestionować tego wyboru. Aczkolwiek dlaczego? Jaka zatem ener

gia społeczna zawarta jest w tej książce?

Wprawdzie ,,nowy historyzm" w swej własnej samoocenie w żad

nej mierze nie odnosi się do niemieckiej szkoły historycznej, przy kładowo do „historyzmu” Johanna Gustava Droysena, jednakże w nazewnictwie należałoby podkreślić odniesienie do pojęcia kon

15

Stephen Greenblatt, Verhandlungen mit Shakespeare, Berlin 1990, s. 12. 19