Florilegia Biblica Africana saec. V: Contra Varimadum, Solutiones, Testimonia, De Trinitate

Citation preview

00] of Theology at Claremont

Mi JlJl|li 10011

Theology Library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT Califoenia

T 574V "E e

SEEN

-

i-r

LC

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

XC

CORPVS

CHRISTIANORVM Series. Latina

XC

FLORILEGIA BIBLICA AFRICANA SAEC. V

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS MCMD

EDITORES XI

PONTIFICII

FLORILEGIA BIBLICA | AFRICANA SAEC. V

CONTRA

VARIMADVM

SOLVTIONES TESTIMONIA DE

TRINITATE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXI

PONTIFICII

(TTE cL.

n

E WAOUMAC—

V 28A?-

ie

, Áo

LJ

Mpa MIL V, AXTYD *

i

, J

Scop y ao;

3T i T

n UD DUTEON LATura? P to)3

Vi fol

Tn "bf

r *

ATE Mie

Ar

i

|

S

PSEVDO-VIGILII

THAPSENSIS

OPVS CONTRA

CVRA

VARIMADVM

ET

STVDIO

B. SCHWANK

; cE ^ d

eeM emÀ

HE

€ po INMENU loaiime6c m

mum

e

l ls 6m mum mes

Spp "

- me

n

ee nee

Deom

mum tef. ke

$n6*

m ]- Qeon mum pliseus

| dxxxh]:

Gom mum ]n aelle

|

1xkxhw"gom munt ie. mme

| cles: u Deme

umintoqiime--

605m muni wp Ptefen: me Deam mun vo[iauacxd f» Cm muni mien dies

:

Déarm mum Infpific qm6(CQrenmen figmfiei aine Deom mam E Jap at,

CONTRA

VARIMADVM

Codex Paris B. N. Lat. 12.217, fol. 117 recto.

PRAEFATIO Breue tantummodo compendium illius commentationis hic praemitto, quam in periodico Sacris Erudiri XII (190r), pg. 112-196 publici iuris feci: ,,Zur Neuausgabe von CONTRA VARIMADVM nach dem Codex Paris B.N. Lat. 12 217 im Corpus Christianorum Series Latina XC". I. De textu.

Ch M

Caes

Duobus riuulis opus Vigili, qui falso fertur, memoriae proditum est. Vnum quidem illa Iohannis Sichardi editione principe (1528), qua omnes editiones posteriores sunt usae, iam dudum notum percenso Sichardi textu contineri exemplari huius modi textus, qualem ignotus scriba Hispanus VI-VII saeculo exarauit, apparet. Verum haec species textus Hispani mutata multis in locis utique in eis, qui ex Sacris Scripturis, inprimis ex Psalmis sunt sumpti, differt ab illa, quam ipse auctor Africanus saeculo quinto scripsit. Denique anno 1664 P.F. Chiffletius textum Sichardi coniecturis nullius momenti multis in locis auctum denuo edidit, unde J.-P. Migne anno 1848 opus rursus ad uerbum impressit. Alter autem riuulus in codice Paris. B.N. Lat. 12217, qui in monasterio Corbeia Antiqua secunda parte octaui saeculi scriptus est, exstat, ubi G. Morin libros contra Varimadum scriptos anno 1907 detexit. Textum uero huius codicis recens detecti non solum textui Migne multo praestare, sed etiam multis partibus editioni Sichardi superiorem esse ex omnibus, quae supra sunt dicta, mirum non est. Speciem porro textus, quam C praebet, etiam ea, quae Caesarius Arelatensis in opusculo suo, quod Breutarium aduersus haereticos inscribitur, ex opere nostri Vigilii excerpsit, atque illa, quae ex eodem opere in Epistolis Pontificum Romanorum spuriis inueniuntur, proxime sunt. Quae ergo excerpta adhuc semper praetermissa cum textu C sunt collata. Quae cum ita sint, ad nouam editionem librorum CONTRA VARIMADVM a nobis paratam plerumque, nequaquam autem semper, textu C nisi sumus. Cum orthographia inprimis nominum propriorum in C saepe mutetur, semper forma recta usus sum. Satis est u. gr. men-

tionem uocis /hessalonicensium facere, quam sexies diuerse scriptam in C inuenias. II. De auctore.

Sicut Caesarium Arelatensem isto opere certe usum esse uidimus, idque anno fere 525, ita opus Var ab Augustino et Hieronymo dependere constat. Sed tempus operis componendi arctioribus finibus adumbrari potest : et anno 439, quo Vandali Geiserico duce urbem Carthaginem oppugnauerunt, et

VIII

PRAEFATIO

anno 484, cum episcopi Africani Hunnerici regis iussu Carthaginem conuenerunt. Quos annos 439 et 484 terminos post quem et ante quem putamus rationibus ac causis, quas fuse in commentatione supra commemorata explicauimus. Denique intra hos certos fines indiciis quibusdam origo operis circa annum 445-450 statui posse uidetur. Ipse auctor sine dubio Africanus fuit, sed opus Var forsitan adhuc Neapoli in Campania, quo erat in exilium relegatus, scripsit; ibi enim paulo ante aliud opus, quod periit, contra eundem Varimadum composuerat (cf. Var praef. 1-12). Nomen quippe auctoris ignoramus. In codice quidem C manus posterior sanctum Augustinum auctorem Var adScripsit (cf. imaginem luce productam illius folii 1177), et Cassiodorus Senator ipse quoque idem certe opinatus est, quamquam stilus et theologia auctoris Var ab acumine ingenii atque profundis cogitationibus episcopi Hipponensis ualde differunt.

Deinde

nec

S. Athanasius,

ut Beda

Venerabilis

putauit, nec, ut codex S tradidit, Idacius Clarus Hispanus, auctores IV saeculi, hoc opus composuerunt. Tum Cerealem,

auctorem Zzbelli contra Maximinum (PL 58, 7575-7687), auctorem etiam operis Var fuisse docti quidam uiri suspicati sunt, quam rem ego prorsus excludere nolo, quamuis quin Var scripserit dubitem. Vigilium quippe ipsum auctorem Var fuisse omnino credi non potest. Tamen utilitatis ac usus causa omnibus, qui ad hoc opus animos attendunt, libri Var denuo cum nomine Pseudo-Vigilii eduntur. Illum saltem Vigilium episcopum Thapsensem, si Varimadum diaconum (Var praef. 2-4) cum Maribado diacono (Vigilius Thaps., altercatio 2, 45 — PL 62, 226^?) cumque Mariuado diacono (Victor Vit., hist. persec. r, 48 — CSEL 7, 21, 7-9) conferas, contra eundem aduersarium historicum scripsisse ueri simile est. III. De utilitate theologica. Opus Var tres libros continet,quorum primus 73 capitulis de unitate Trinitatis et de aequalitate Filii, secundus de aequalitate Spiritus Sancti cum Patre et Filio, tertius, qui sine dubio pars maximae originis est, 100 capitulis de omnibus illis nominibus agit, quae Sacrae Scripturae et de Patre et de Filio et de Spiritu Sancto enuntiant. Nonnumquam auctor arte rhetorica optime usus est, sed ad doctrinam dogmaticam fere nihil noui attulit; argumenta enim, quae inde a Tertulliano,

inprimis ab Ambrosio eis libris, qui De fide ad Gratianum Augustum inscribuntur, ubicumque in Occidente nota erant, repetit. Opus ergo esse compilatorium atque auctorem eius fuisse orthodoxum a nullo negari potest, quamuis auctor nonnumquam aequalitatem Personarum Diuinarum nimis institerit; praeterea non solum omnia, quae ad Oeconomiam Tri-

nitariam spectant, desunt, sed etiam uox essentia et omouston,

PRAEFATIO

IX

atque nimirum phrasis Leonis Magni u£riusque naturae in libris Var frustra quaeritur. Non doctrina dogmatica, sed innumeris remotis rarisque locis biblicis, quos auctor ex Nouo et inprimis ex Vetere Testamento profert, opus nobis magnae utilitatis est. Quod ei sit historiae Canonis, historiae Exegeseos, artique criticae momentum, in commentatione supra commemorata tractatur.

Antequam finem praefationi imponam, omnibus, qui me in hoc opere componendo adiuuerunt, gratias agere toto corde in animo habeo : inprimis Bonifatio Fischer, confratri Beuronensi, qui magno operi Italae uel Veteris Latinae denuo edendo praeest, qui non solum primus ad hoc munus suscipiendum me excitauit, sed etiam exemplaria photographica codicis Corbeiensis mihi praestitit; deinde Waltero Thiele, qui ipse quoque Italae uel Veteris Latinae est studiosissimus, qui iterum atque iterum consultus mihi adesse non destitit; tum Anscario Mundó, monacho Abbatiae B.M.V. de Monte-

serrato, qui consiliis correctionibusque dissertationem de libris Var agentem, quam anno proximo Facultati theologicae Pontificii Athenaei S. Anselmi de Vrbe diiudicandam atque censendam tradidi, moderatus est. Denique Eligium Dekkers, editorem infatigabilem huius collectionis, cuius doctrinae et humanitati permultum debeo, grato animo nominem. Postremo etiam bibliothecis Vniuersitatis Monacensis et Tubingensis, quae opera Chiffletii rarissima et Sichardi utenda cum benignitate ac liberalitate bibliothecae Beuronensi commiserunt, habeo magnas gratias. Beuron,

die 25 mensis Ianuarii 1960.

Benedictus SCHWANK, O.S.B.

Labore finito R.D.Eligius Dekkers se textum ex Var excerptum in codice ms. 414 bibliothecae Lambeth Palace, London, (saec. X) inuenisse mihi nuntiauit, et exemplaria photographica paginarum 37b et 38a huiuscodicis transmisit. Quibus in paginis auctor incertus post textus ex libris S. Ambrosii de Spiritu Sancto collectos pergit : Sanctus augustinus episcopus in libro quem fecit contra uadimadae arrianae sectae diaconem

capitulum xxvi ad locum. Sequentem tunc textum inuenies Var 2, 3, 4-27 et 2, 13, 6-9 (pg. 84-85 et 94). Lectiones autem uariantes huius codicis L infra exhibentur. Notatu dignum est, quod in hoc codice non solum liber primus, sed, ut uidetur,

totum opus Var S. Augustino expresse ascribitur ;nam in codice L caput tertium libri secundi operis Var inscribitur : capitulum lxxvi. Hoc facto confirmatur insuper opus Var diu ac diuersis in locis opus S. Augustini habitum fuisse. Species quoque

textus,

quam

L praebet,

textui

codicis

C

X

PRAEFATIO

propior est quam textui S (cf. Var 2, 3, 9 uel 2, 13, 8, necnon eundem modum numerandi capita in L et C), quamuis L a C certo non dependeat, nec C* exemplar nouerit, quo scriba codicis L usus est (cf. Var 2, 3, 5). Restat ut R.D.Eligio Dekkers, qui primus hanc partem operis Var in codice L inuenit, ex animo gratias ago. Beuron, die 21 mensis Martii 196r.

i

Lectiones uatiantes codicis L, in Var 2, 5, 4-27 (pg. 84-85) : 4 propheta] profeta 6 saepius] sepius fulgura] fulgota tonitrua] infer t e! o rasura unius litterae 4 ptaecedere] praecidere Hietemia dicente]

hieremias profeta dicit 8 post spirat add. et cuicumque] cui cum 9 pet 072. perficit] perfecit corr. is petficit 10 fulgura] fulgora conburant] combutant 11 faciunt] faciam «corr. in faciat ^ pos! praeceptum a4. est haec] poszerior zan. corr. in hae 12 neque existimandum est] ne existimandum 13 esse illos deos] est illos deus possint] possent 14 dii oz. 14-15 Et in Hezechielo] Ezechiel profeta 17 unxistis et] uncxistis et cottuent] cortruentut 17-18 Et Ionas propheta] Iona profeta 18 an/e dominus o7. et 19 nauis] maris 20 Item ibi] Ionas ptopheta 21 spiritui] spiritu 22 Item in psalmis] in psalmo XLVII uiolento] uiolentu 23 conterens] conteres Item ibi] in psalmo X pluet] pluit 24-25 Item ibi] in psalmo CVI 25 eius ozz. 25-26 Item ibi] in psalmo CXLVII 26 glacies] glaties

procellae] ptocellarum

2* post eius £n cod. L, sequitur Ezechiel propheta

dicente e£ ciZatur Ezech. 1, 19b-20 quez textum in Vat 2, 13, 6-9 inuenies. Lectiones uariantes codicis I in Var 2, 13, 6-9 (pg. 94) :

6 Hiezechihelo] Ezechiel 7 leuauetint] leuatent exiliebant] exiliebat corr. it exiliebant 8 post illuc ag4. et 9 cum eis oz. uitae etat in rotis] erotis Post etotis pergi? Sanctus Ambrosius episcopus in libro exameron de die primo ad locum err.

ELENCHVS BIBLIOGRAPHICVS CHRONOLOGICVS Iohannes SicHARDVS, Antidotum contra diuersas omnium fere seculorum haereses. Basileae excudebat Henricus Petrus,

mense Augusto, anno M.D. XXVIII. Johannes HERorLD, Haereseologia hoc est opus ueterum tam Graecorum quam Latinorum Theologorum, ber quos omnes, quae per Catholicam Christi Ecclesiam grassatae sunt haereses confutantur etc. Basileae, per Henricum Petri, mense Septembri anno M. D. LVI. (pg. 250-299). Victoris

Vatensis, et Vigalii Tapsensis, Prouinciae

Dizacenae

Episcoporum opera. Petrus Franciscus CHIFFLETIVS Societatis Iesu Presbyter, uindicauit, restituit, compleuitque ex antiquis codicibus, et Notis illustrauit. Divione, apud Viduam Philiberti Chavance, Typographi Regij, ac Bibliopolae, uià S. Johannis, ad insigne Pueri Jesu. M. DC. LXIV. MAXIMA BIBLIOTHECA ueterum patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum... hac tandem edicione Lugdunensi. Tom. V. Lugduni 1677, pg. 726b-751b : Idacti clari hispa»i contra Varimadum Arianum Liber, et difficillimorum quorumque locorum de Trinitate, declaratio. Decretales Pseudo-Isidorianae et Capitula Angilramni. Ad fidem librorum manuscriptorum recensuit, fontes indicauit, commentationem de collectione Pseudo-Isidori praemisit Paulus HiNscHivs, Lipsiae 1863. JEZYCHA, C.5.E7L?- 01 XXV (Sect VI pars!2) Wien-18902, pg. XXI-XXIII (4e $alaeographia cod. Paris B.N. Lat. T2217). G. Monix, Liber Comicus siue Lectionarius Missae quo Toletana Ecclesia ante annos mille et ducentos utebatur (Anecdota Maredsolana Vol. I) Maredsoli 1893. Tn. MouuszEN, Chronica Minora saec. IV. V. VI. VII. (Monumenta Germaniae Historica, Tom. XI) Berlin 1894. G. FICKER, Studien zu Vigilius von Thapsus, Leipzig 1897. B. CzAPLA, Gennadius als Litterarhistoriker (Kirchengeschichtliche Studien IV. Band, 1r. Heft) Münster 1898. K. KüNsTLE, Das Comma J[oanneum, Freiburg i. Br. 1905. G. MoniN, Un critique en liturgie au XII? siécle, Rev. Bén. 24

(1907) pg. 47, n. 38 et 40.

Ip., Pour un $rochain volume d' Anecdota, Rev. Bén. 24 (1907) pg. 266-270. H. v. SobEN, Das lateinische Neue Testament in Afrika zur Zeit Cyprians, Leipzig 1909. L. ScHMipT, Allgemeine Geschichte der Germanischen Volker bis zur Mitte des sechsten. Jahrhunderts, München und Berlin 1909. E. A. LoEw, Studia Palaeographica. A Contribution to the

XII

History of Early Latin Minuscule and to the Dating of Visigothic Mss., Sitzungsb. Ak. München, phil.-hist. Klasse 1910 (12. Abh.). P. LEHMANN, Johannes Sichardus und die von ihm benutzten Bibliotheken und |Handschriften (Quellen und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters

begr. von L. Traube, IV. Band, 1. Heft) München r9r2.

O. BARDENHEWER,

Geschichte

der

altkirchlichen |Literatur,

3. Band : Das vierte Jahrhundert mit Ausschluss der Schriftsteller syrischer Zunge, Freiburg i. Br. 1912. P. MoxcrEavx, Histoire littéraire de l'Afrique Chrétienne depuis les origines jusqu'à l'invasion Arabe, Tome quatriéme : Le Donatisme, Paris 1912. P. CAPELLE, Le texte du psautier latin en Afrique (Collectanea Biblica Latina Vol. IV) Romae 1913. A. SouTER, The Commonitoriwm of Fulgentius of Ruspe on the Holy Spiri, The Journal of Theological Studies r4 (1912-13) 481-488. Ipn., A Theological Tractate on the Divinity of the Son, from Paris Ms B.N. Lat. 653., The Journal of Theological Studies r7 (1915-16) 129-136. D. DE BRuvNE, Études sur les origines de notre texte latin de Saint Paul, Rev. Bibl. 12 (1915) 380, n. 2. O. FIEBINGER und L. Scunuipr, Inschriftensammlung zur Geschichte der Ostgermanen, Wien 1917. G. MoniIN, Une compilation antiarienne inédite sous le nom de S. Augustin issue du milieu de Cassiodore, Rev. Bén. 31 (1914-19) 237, n. 1. Ip., (occasione alicuius recensionis de M. Schanz, Geschichte

der Rómischen O. BARDENHEWER,

Litteratur) Rev. Bén. 3r (1914) 3406. Geschichte

der altkirchlichen

Literatur,

4.

Band : Das fünfte Jahrhundert mit Einschluss der syrischen Literatur des vierten Jahrhunderts, Freiburg i. Br. 1924. D. DE BRUYNE, Saint Augustin reviseur de la Bible, Miscella-

nea Agostiniana vol. II, Roma 1931, pg. 521-606. G. Banpr, La littérature batristique des "quaestiones et responsiones" sur l' Ecriture Sainte, Rev. Bibl. 41 (1932) et 42

(1933).

C. ManrINI, Quaituor fragmenta Pelagio restituenda, Antonianum I3 (1938) 293-334. H.-E. GrESECKE, Die Ostgermanen und der Ariamismus, Leipzig 1939, pg. 222. G. MoniIN, Le ''Breuiarium fidei" contre les Ariens produit de l'atelier de Césaire d'Arles, Revue d'Hist. Eccl. 35 (1939)

Af.

Ip., Sancti Caesarii Opera Omnia, uol. II, Maredsous 1942 : pg. 180-208 Breuiarium aduersus haereticos.

XIII

L. Scuuipr, Geschichte der Wandalen, Müncben ?1942. B. FiscHER, Der Bibeltext in den pseudo-augustinischen *'solutiones diuersarum quaestionum ab haereticis obiectarum" im Codex Paris B.N. Lat. 12217, Biblica 23 (1942) 139-164, 241-267. J.A. JUNGMANN, Die Abwehr des germanischen Arianismus und der Umbruch der religiósen Kultur im frühen Miltelalter, Zeitschr. für Katb. Theologie 69 (1947) 36-99; cf. praesertim pg. 58, 64, 74, 75. B. FiscugR, Vetus Latina I. Verzeichnis der Sigel für Handschriften und Kirchenschriftsteller, Freiburg 1. Br. 1949. M. StiMouzrTI, Sud? sulla letteratura Cristiana d' Africa in età Vandalica, Rendiconti dell'Istituto Lombardo vol. 83 (1950), Classe di Lettere e Scienze Morali e Storice, pg.

407-424.

í

J. PÉREZ DE URBEL et A. GoNzÁLEZ v RUIZ-ZORRILLA, Liber Commicus, Madrid 1950 und 1955. E. DEKKERS et A. Gaan,

Clauis

Patrum

Latinorum,

Sacris

Erudiri 3 (1951). E. A. LowE, Codices Latini antiquiores, pars V, Oxford 1950, Nr. 636. Pars VI, Oxford 1953, pg. XXV-XXVI. A. GRILLMEIER et H. BAcHT,

Das

Konzil

vom

Chalkedom,

Band rz, Würzburg 1951. B. FiscHER, (occasione alicuius recensionis de E. Dekkers, Clauis Patrum Latinorum) Theolog. Literaturzeitung 77 (1952) col. 288. M.-E. BorsMARD, Problémes de critique textuelle concernant le quatriéme Évangile, Rev. Bibl. 60 (1953) 347-371. W. THIELE, Untersuchungen zw den altlateinischen Texten der drei [Johannesbriefe (als Manuskript), Beuron 1956. Tn. Avvuso, Biblia Polyglotta Matritensia, VII, 21 Psalterium

Visigothicum-Mozarabicum, Matriti 1957. J.ZiEGLER, Jeremias-Zitate im Váter-Schriften. |Zugleich grundsátzliche Betrachtungen über Schrift-Zitate in Vàter-Ausgaben. Historisches Jahrbuch 77. Jahrgang (1957 - Festschrift für B. Altaner), pg. 347-357. W. TuHrELE, Wortschatzuntersuchungen zu. den lateinischen Texten der Johannesbriefe (Vetus Latina, Aus der GeSchichte der lateinischen Bibel 2), Freiburg i. Br. 1958.

MONITVM Vat

Tres libi CONTRA VARIMADVM. Inc. ,,Dudum, dilectissimi fratres, in Neapoli". PL 62, 351-434; E. DEkkxrms, Clauis Patr. Lat. Nt. 364; B. FrscHER, Verzeichnis der Sigel: PS-VIG Var Vat secundum Cod. lat. 12217 Bibl. Nat. Parisiensis, secunda parte octaui saeculi in monasterio Corbeia antiqua scriptum. Quandocumque in hoc cod. C plures lectiones adsunt, indicat C* ]ectionem prima manu scriptam, C* ]ectionem ab altero scriptore correctam, C? ]ectionem a subsequenti scriptore denuo correctam. Var 2, 5, 4-27 et Vat 2,13,6-9 secundum Cod. ms. 414 Labetb Palace, London (saec. X). Cuius codicis lectiones uariantes inuenies supra pg. x.

[om

Var secundum

lohannem SircHARDVM, AÁntidotum contra diuersas omnium fere seculorum haereses, Basileae 1528, fol. 121Y-147". Vat secundum I.-P. MricNwz in Patrologia Latina (PL) tomus LXII,

col. 3510-4344

N.B. : Ex codd. C L .$ M etiam lectiones uatiantes, quae ad solam otthographiam spectant, in apparatu critico notantur. Sed tacite sctibitut eaze/uz loco ce/uz uel coeluzz uel celum, aeternus loco ezernus uel e£ernus, saeculum loco seculum uel seeuluz ; omnesque abbreuiationes soluuntur. a-p

Partes Var in spuriis Epistolis Romanorum Pontificum, quas circa a. 850 confectae Decretales Pseudo-Isidorianae continent. (Decretales Pseudo-Isidorianae et Capitula Angilramni. Ad fidem librorum manusctiptorum ftecensuit, fontes indicauit, commentationem

EVI

E Pseudo-Isidori praemisit Paulus HriwscHurvus, Lipsiae

18635.

(perhibet Var 1, 1) Alexander I.

cf.

(perhibet Var r,

cf.

(perhibet Var rz, (perhibet Var r, (perhibet Var r, (perhibet Var r,

(perhibet Var 1,

HrNsCHIUS pg. 100-101, PG 5, 10664-10684 1) Benedictus I. HrNscHrUs pg. 718-720, PL 72, 6855-6875 2) Sixtus I. HiNsCHIUS pg. 105-107, PG 5, 10749-1077^ 2-1, 3) Pelagius I. — HriwsCHrUs pg. 713-715, PL 69, 4194-4224 4-1, 6) Ioannes II. — HiNscurus pg. 705-706, PL 66, 274-284 9-1, 11) Sother I. — HrwscHiUs pg. 122-123, PG 5, 11354-11368 12) Sixtus II. HiwscHrUs pg. 189-19o,

cf. cf. cf. cf.

cf.

PL 5, 839-84» (perhibet Var r, 18-1, 19) Felix I.

(pethibet Var 1, 43) Anacletus. (perhibet Var 1, 51-1, 53 et Var 1, 55, 3-7) Marcellinus.

(perhibet Var 1, 66) Euaristus. (perhibet Var r, 5-1, 5) Hyginius.

^ HiwscHi1Us pg. 204-205, cf.

PL 5, 1534-1542 HriwscHiUs

pg. 80-8ri, cf.

PG 2, 8094-810€ HINSCHIUS pg. 219-220

HiwscHriUs pg. 88-89, cf. PG 5, 10498-10500 HiNscHius pg. 113-114, cf. PG 5, 10888-10905

N.B. : Ex epistolis a-u lectiones uatiantes, quae ad solam orthogtaphiam spectant, in appatatu critico non notantur.

XV

Caes

CaEsAnit Arelatensis Breuiarium aduersus haereticos, ed. G. Motin, Sancti Caesarii Opera Omnia, uol. II, Matedsous 1942, pg. 180208 (indicatur pg. et lin.).

Partes, quas Caes ex Vat deptompsit

:

Vat :

Caes :

I, 38, 7-68

192591:50-2182512 184, 25 - 185, 1

5; 6, 1-10 5; 13, T-7 5; 15; 1-8 3; 19; 1-7

203, 25 - 204,I 204, 2-5 204, 6-10 203, I9-2I 201, II-I$ 204, 11-16 204, 17-21 201, 16-21 204, 22-26 201, 22-26 201, 27 - 202, 3 203, 22-24 202, 4-10

1, 71, 16-23

5;

3;

I-II 1-9 22 1-9 255 I-I2 20,

21,

I-I2 I-I2 1-8

1-9 I-IO I-IO 1-8 I-II 1-9 I-I3 1-8 I-IO I-II I-IO I-IO 1-8 177 1-9 I-IO I-I3 I-II 1-9 I-5 Io II-

5 99; MO -^ 00H 3, 100, 1-8 I-

204, 27 - 205, 4

199, 28 - 200, 5

200, 4-8

205, 5-12 200, 9-14 205, 13-18

205, 19-24 203, 15-18 203, 6-14 200, 15-18

205, 25-29 200, 19-24 205, 30 - 206, 4 206, 5-10 200, 25 - 201,3 206, 11-17 201, 5-10 206, 18-24

206, 25-27

202, II-16

207, 207, 202, 202,

1-5 6-8 17-21 22-26

N.B.: Caes imprimis Vat 3, et quidem libere, usus est. Ideo lectiones eius ibi tantum notantur, ubi alicuius momenti sunt.

Vg

rasutam unius litterae indicat (u.gr. : lit«era) Vulgata N.B. : Citationes ex Vet. Test., nisi aliter notetur, secundum LXX (ed. Alfred RAnrrs, Stuttgart 1935 sqq) numerantur.

STEMMA

CODICVM

Archetypus Var

cod. quo Caes usus est (ante a. 525)

C (secunda parte

cod. in Hispa-

cod. quo C* usus est

nia correctus

(VI-VII

saec.)

VIII saec.)

(ante a. 800)

cod. quo auctor a-j usus est (ante a. 850)

cod. quo L usus est (ante X saec.) L (X saec.)

$ (1528)

Cb (1664)

M (1848)

Q

-

O

-

uolumina quae exstant

uolumina quae petierunt

N CAPITVLA INCIPIVNT CAPITVLA CONTRA ÁRRIANOS NVMERO

Girra2b SEI219

CXCII

De trinitate. De unitate patris et filii. Vbi dicitur : Non a meifso ueni, sed ille me

t2 Q2 —

misit. Vbi dicitur : Dominus creauit me. Vbi dicitur : Pater maior me est. Vbi dicunt, non aequalis patri filius.

Vbi dicunt, non est uoluntas patris filius.

Vbi dicitur : Non

0o m Ot -10»

weni

[acere

uoluntatem

meam, sed. uoluntatem eius qui me misit. "Vbi dicitur : Quia dominum illum et Christum deus fecit. Vbi dicitur: Quae

10

ego loquor, sicut dixit mihi pater sic loquor. Vbi dicunt, quia iussione patris filius fecit

11 12 14

quae facta sunt. Vbi dicunt, filium esse $rincipium. Vbi dicunt, patrem filio dedisse iudicium. Vbi dicunt, filium non habuisse potestatem dare ad dexteram uel sinistram duobus discipulis sesszonem. Vbi dicitur: Non $otest filius a se [acere quidquam. Vbi dicunt, patrem et filium non esse unum deum.

XII. XIII. XIIII. S ACA

16

XVI.

I 18

XVII. XVIII.

Vbi dicitur : Pater

clarifica

Vbi dicunt, quia proprie

fibum

non

iwwm.

uidet

filius

patrem. 1, 3 Ioh. 8, 42. 4 Prou. 8, 22. b Ioh. 14, 28. 8 Ioh. 6, 58. 9 Act. 2, 36. 10 Ioh. 12, 5o. 11 Ioh. 1, 5. 12 Ioh. 8, 25. 13 cf. Ioh. 5, 27. 14 cf. Matth. 20, 25. 15 Ioh. 5, 19. 17 Ioh. 17, 1.

Titulus : Post capitula add. sancti augustini Cv, Elenchus eorum quae tractantur in hoc libro 5, Aic elencbo omisso, singulos titulos singulis capitibus praeponit M I, 1-5, 100 (pg. 134) ogziztit omnes numeros et in elencho et in textu S 2flüiC 8 Vbi] De eo quod 5 M, /acura C* 5 Vbidiciturom..$ M postest add. quomodo intelligendum sit .$ M 6 pos? non add. est Ce aequalis patri filius] esse patti aequalem filium .$ M ? Voluntatem pattis filium qui negant $.M — $8 Vbi dicitur oz. $ M 9 Quando dicunt, dominum et Christum fecisse deum SM 10 Vbi dicitur oz. 5 .M dicit 5 M 11 Iussione patris quomodo filius fecerit quae facta sunt .$ M quae] que C 12 Vbi dicunt oz. $5. M 13 Vbi dicunt oz. $5 M 14 Vbi] Quando .$ M . fpostueladd.ad $ M . sessionem duobus discipulis .$ M 15 Vbi] De eo quod 5M . quicquam .5 17 Vbi dicitur] Declaratur dictum $5 M 18 quia oz. .$5 M ptoptiae C filium non 2

uidisse .$ M

AUG.

XC

C 112Y

VARIMADVM

2

CONTRA

19

X VIHLE

Vbi dicunt, patrem hibere.

20

AN

21

XXI.

22

XXII.

23

DCXILIUE

24

XXIIII.

25

XXV. XXVI. XXVII. XXVIII.

uisibilem. Vbi dicitur : Ego quae sunt ei placita facio semper. Vbi dicunt, quia solum patrem Apostolus adseruit 2mmortalem. Vbi dicitur : Dominus regit me, et nihil mahi deerit.

Vbi dicunt, minorem patri filium, quia solus

est a diabolo in deserto temptatus. Vbi requirunt, ubi se filius deum proprie nominauerit. Vbi dicunt, quia pater filium reuelauit. Vbi dicunt, quia pater filium tradidit. Vbi filius patri dicit : Transeat a me calix iste, non sicut ego uolo, sed sicut tu.

dicunt, filium patrem rogasse. dicunt, $atrem filiwm exaltasse e£ nomen supra omnem nomen dedisse. dicunt, filium a patre a moríwis susci-

91

XXXI.

32

XXXII.

tatum. Vbi dicunt, non

33 34

XXXIII. XXXIIII.

35

XXXV.

36

XXXVI. 19 cf. Ioh. 5, 37. Matth. 26, 39. 33 Matc. 1o, 18.

per-

Vbi dicunt, patrem inuisibilem, filium uero

Vbi Vbi illi Vbi

XXVIIII. XXX.

filio Zestómomwwm

filius. Vbi dicitur Vbi dicitur deum. Vbi dicitur hereditatem. Vbi dicunt, 91 Ioh. 8, 29. 30 cf. Phil. 2, 9. 34 Ioh. 17, 5.

de deo, sed ex deo exieri

: Non est bonus misi unus deus. : Cognoscant íe solum uerum

: Pete a e, tuam.

et dabo tibi gentes

patrem sanctificasse filum. 22 cf TL ITEUISCET: 23 Ps. 22, r1. 28 S1 cf. ANCUS Iss 32 cf. Ioh. 16, 27.30. 95 Ps. 2, 8. 36 cf. Ioh. 1o, 36.

19 Vbi dicunt o». $ M pos; pethibere add. quid sit $5 .M 20 Vbi dicunt oz. $.M . post uisibilem adZ. quid sit .$.M 21 Vbi dicitur oz. 5M post semper add. quomodo declaretur 5 M 22 Solum pattem ab apostolo affirmari immortalem M 25 Vbi dicitur] Psalmistae locus declaratur .$ M 24 Minorem patrem filio quemadmodum dicant Ariani, ex eo quod Christus tantum sit a diabolo in deserto tentatus 5 M 25 Filium negant Ariani se proprie deum nominasse S M 26 Vbi dicunt, patrem filium reuelasse M 2 Patrem filium tradidisse, quemadmodum intelligatur 5 M 28 De eo quod dicit filius patti :.5 M — postisteadd.sed.$ M — posttuadd.uis $ M — 29 Vbi filius patrem rogasse dicitur. M — 30 Vbi dicunt oz. 5 M — Pater $.M — post exaltasse add. diciturt.$ M ^ supet omne $ M 31 Vbi] Quando .$ M 32 post dicunt add. quod $5 M. 53 Non esse bonum nisi solum deum $ M . 34 Declaratur hoc quod dicitur in Apostolo : Vt cognoscant te solum uerum deum et quem misisti et cetera .$, /oco et ceteta .$ poni; lesum Christum .M cognuscant C 35 haereditatem 5 M — 36 dicitur .$ M

(1330

CAPITVLA

3

3T

XXXVII.

38

XXXVIII.

39

XXXVIIII.

40

AI

41 42

XLID

de uirgine eum filio natum. Vbi dicunt, filium non habere praescientiam futurorum. Vbi dicunt, filium patri subiectum.

XLIL

Vbi dicunt, diem

Vbi dicitur : Dixit dominus domino meo, sede a dexiris meis. Vbi dicunt, filium a Iudaeis inrisum, et in cruce suspensum. Vbi dicunt, patrem in carne conuersum, et

iudicii

filium

scire

non

posse. 43

ALII

ii

ALLIIIE

45

XLVesus

46 4T

XLVI^:

cupatum uel factum. Vbi dicunt, filium non de patris substantia natum. Vbi dicunt, minorem esse filium, quia fer ! C 115" eum atri gratiae referuntur. Vbi dicit filius : Pater mihi constituit regnum.

XLVII.

Vbi dicunt, filium,

Vbi dicunt, filium werbum adbreuiatum nun-

non

patrem

apparuisse

prophetis. Vbi de syllabam causantur, quia dictum est discipulis : Je bajtüzate gentes im nomine patris, et. filii, et spiritus sancta. Vbi dicunt, pater prius, et postea filius nominatur. Vbi dicitur : Nemo uenit ad. batrem, nisi per me. Vbi dicunt, quia solo patri sacrificium immolatur.

48

XLVIII.

49

XLVIIII.

50

jf.

51

LE

52

LIE

Vbi dicunt, fihbum nullam

53

LIII.

munem operam habuisse. Vbi dicunt, solum patrem aléissimwum nun-

54 55

EIE

Vbi dicunt, filium seipsum initiwm appellasse.

LM

Vbi dicitur : Deus,

cum

patre com-

cupatum. deus

meus,

quare

me

dereliquasti ? 56

LVI,

3? Ps. 109, 1. 48 Matth. 28, 19.

Matth. 27, 46.

38 Iudeis C . potuisse 5M . causantut .$, Vbi 54 inicium C . carne C

Vbi dicunt, apostolum carnem, nescisse. 43 cf. Isai. 10, 23. 50 Ioh. 14, 6. 86 cf. 2 Cot. 5, 16.

Christum

46 cf. Col. s, 17. B3 cf. Ps. 82, 19.

secundum

46 Luc. 22, 29. 55

54 Ioh. 8, 25.

irrisum $.M . 39 catnem SM . 44 subiaectum C 42 43 breuiatum $.M X 44 de ow. $ 48 Vbi de et syllaba de syllaba et causantur M B0 dicunt M . 651 soli .$.M B6 pos; dicunt add. testati M ^ por? Christum add. se $5. M

S 122*

4

CONTRA

VARIMADVM

57

EVIE

58 59 60

LVIII. LVIIII. LX

61

LXTI.

62

LXII.

Vbi dicunt, filium 2» iussu et uoce archangeli de caelo discendere. Vbi dicunt, solum patrem a fidelibus adorari. Vbi dicunt, filium patri gratias rettulisse. Vbi dicunt, filium ?& Sion monte a fatre regem constitutum. Vbi dicunt, filium inferiorem patri esse et potentia et natura. Vbi dicunt, iubentis et facientis potestas una

63

TEXTILE

64

LXIIII.

C 114!

non potest esse.

LXVIIII.

Vbi dicunt, filium patri non esse coaeternum. Vbi dicunt, pater filium fecisse, filius uero omnia. Vbi dicunt : Sicut $ater habet witam 4n semelipso, ita et filio dedit uitam |habere 4n semetipso. Vbi dicunt, solum fatrem lucem habitare anaccessibilem. Vbi dicunt, filium ut patrem non esse perfectum. Vbi dicitur : Szcut e misit. uiuus pater, et ego uiuo propter patrem. Vbi dicunt, patrem in filio fuisse conpositum.

LXX

Vbi dicunt, $atrem ex quo omnia,

LXV. LXVI. IXVIL LXVIII.

et. filbum

jer quem omnia. LXXI.

Vbi dicunt, si pater

LXXII.

ergo prius uerbum, postea deus. Vbi dicunt, si pater et filius unus deus, prius

et

filius

unus

deus,

ergo deus et postea pater est dictus.

LXXIII. LXXIIII.

LXXV.

Vbi dicunt, filius et pater unus non dicitur Ideus, quia ante tempora ex patre postea natus est filius. Vbi dicunt, patrem,

et

fiium, et

spiritum

sanctum non esse unum deum, quia propriis nominibus distinguitur. Vbi dicitur : Cum abiero, mittam uobis araciytum.

B? cf. x Thess. 4, 16. 60 cf. Ps. 2, 6. 68 Ioh. 6, 57. 970 Rom. rr, 36.

63 Ioh. 5, 26.

66 cf. 1 Tim. 6, 16.

2, 2 Toh. 16, 7.

3* pos? atchangeli a4Z. et in tuba dei $.M descendere $, descensutum .M 39 retulisse 5M — 61 patre $M — 64 patrem SM filium .$5.:.M 66 habitate] habere .$ 68 dicunt M 69 in filio pattem .$ M compositum JM — 84 pos? uerbum add. et $5.M — $3 quia] qui M — fos? patte add. ex Virgine M . fosferius filius oz. $5.M. 2, 1 distinguuntur 9 M 2 paracletum .$ M

Cirt4*

CAPITVLA LXXVI.

LAAXVIE LXXVIII. LXXVIIII.

LXXX. LXXXI. LXXXII.

5

Vbi dicitur : Ego dominus firmans tonitruum, et creans. spiritum. Vbi dicunt, spiritum sanctum prophetis fuisse subiectum. Vbi dicunt, spiritum sanctum in ferscrutando nescire quae dei sunt. Vbi dicitur : J/le me glorificauit, quia de meo accipiet. Vbi dicunt, spiritum sanctum a se non. fuisse locutum. Vbi dicunt, spiritum sanctum non a se, sed ex insufflatione filii in discipulos aduenisse. Vbi dicitur, spiritum sanctum /latui conparatum.

10

LXXXIII.

l1

LXXXIIII.

12

LXXXV.

13

LXXXVI.

14

LXXXVII.

15

LXXXVIII.

16

LXXXVIIII.

17

SES

Vbi dicunt, filium deum et dominum sancto

spiritui nuncupatum. Vbi dicunt, spiritum sanctum patre et filio nominatum. Vbi dicunt, spiritum sanctum tum, neque ingenitum. Vbi dicunt, spiritum sanctum non accepisse ui filium. Vbi dicunt, ostende quod de sanctus possit procedere. Vbi dicunt, spiritum sanctum esse diffusum. Vbi dicunt, spiritum sanctum fero comparatum. Vbi catholicos detestantur,

tertio loco a non esse geni«am a. patre patre spiritus ubique

non

proprie /uci-

quod ab spiritu

sancto peccatorum ueniam postulare dicuntur. 18

XCI

19

ACII.

Vbi dicunt, spiritum sanctum non nosse patrem sicut unigenitus filius. Vbi dicunt, non baptizasse in nomine spiritus sancti, sicut in nomine filii.

3 Amos 4, 15. 4 cf. Ioh. 16, 15. 16 :f. Ps. 109, 5.

4 cf. 1 Cot. 14, 32. 8 cf. Ioh. 20, 22.

Ikzf x Cor. 2: 10. 9 cf. Isai. 57, 16.

6 Ioh. 16, 14. 13 cf. Ioh. 5, 26.

3 creans] ctens C* 4 subiaectum C 5 quae] que C sint 5 M 4 post sanctum aZ. ante tempora 5 M — esse 5M 8S8filiC — 9 compatatum $ M 10 deum]dei. M . spiritu C nuncupatum] comparatum $.M 11 tertio loco spiritum sanctum 5 M — 12-16 oz. C (quia seriba numerum LXX XIIII numero LXXXVIII confudit) i72ab]a.$M postolare C 18 e£ 19 »utant loca in elencbo C 18 nosse] nos C* 19 fili C

6

b32 Q2 HE OU O» -1 OO

CONTRA

VARIMADVM

XCIII. XCIIII. XCV. XCVI. XCVII. XCVIII. XCVIIII. C.

De communi deitatis uocabulum. Vbi omnis trinitas dominus nuncupatur. De communi omnipotentia trinitatis. De communi potentia trinitatis. De communi paternitatis uocabulum. Vbi sanctus omnis trinitas appellatur. De communi principatu trinitatis. Quod regis uocabulum omnis trinitas appelle-

CI.

tur. Vbi omnis trinitas iudicis uocabulo nuncu-

Girr55

petur.

CII. CIII. CIIII. CV. CVI. CVII. CVIII. CVIIII. CX. CXI. CXII. CXIII. CXIIII. CXV. CXVI. CXVII. CXVIII.

De communi perfectione. De communi ueritate. De iusti nuncupatione. De communi fortitudine. De communi iudicio. De communi opere trinitatis. Quod nomen excelsi omnis trinitas sortiatur. Quod ignis omnis trinitas appellatur. Quod lux omnis trinitas dicitur. De communi bonitate trinitatis. De communi magnitudine trinitatis. De communi uirtute trinitatis. Vbi fons omnis trinitas dicitur. Vbi fluuius omnis trinitas dicitur. Vbi uerbum sanctus spiritus dicitur, sicut filius. Quod caritas omnis trinitas appellatur. Quod uitam aeternam omnis trinitas largiatur.

CXVIIII. CXX. CXXI. CXXII. CXXIII. CXXIIII. CXXV. CXXVI. CXXVII. CXXVIII. CXXVIIII.

Quod pacem De communi De communi De communi De communi De communi De communi De communi De communi De communi De communi

trinitas tribuat. consolatione. iuuamine trinitatis. gloria deitatis. doctrina. sanctificatione. reuelatione. benedictione. gaudio trinitatis. regeneratione. requie.

3, 1 uocabulo $M 8 uocabulo 5M 5 uocabulo $$ M ttinits C* appellatur .$ M 9 nuncupatur $ M X 10 profeccione C 12 nuncupatione] compatatione .$ M 17 appelletur 5 — 18 dicatur.) M . 19 bonitàtae C 24 spiritus sanctus .$ M 25 charitas 5 ^ appelletur $M — 27 pacem] patrem .$ post pacem add. omnis M 28 commune C 29 iuuane (Gy. 30 deitatis] trinitatis M

S 122"

Gurs*

"CAPITVLA 38 39 40 41 42 43 44 45 46 4T 48 49 50 51 52 53 54 55

CXXX. CXXXI. CXXXII. CXXXIII. CXXXIIII. CXXXV. CXXXVI. CXXXVII. CXXXVIII. CXXXVIIII. CXL. CXLI. CXLII. CXLIII. CXLIIII. CXLV. CXLVI. CXLVII.

De communi saluatione. De communi dilectione. De communi rectitudine.

56

CXLVIII.

Vbi filius et spiritus sanctus pariter interpellant.

5T 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 12 73 T4 75 176 eT 78 19

CXLVIIII. CE CLI. CLIT. GLIII. CLIIII. CLV. CEVE CLVII. CLVIII. CLVIIII. CLX. CLXI. CLXII. CLXIII. CLXIIII. CLXV. CLXVI. CELEXVII. CLXVIII. CLXVIIII. CA CLXXI.

De communi aedificatione. Vbi trinitas castitatem tribuet. De communi habitatione.

7

Vbi benedicti nomine trinitas appellatur. De De De De

communi confortatione. communi resuscitatione. inuisibilitate. communi uiuificatione.

C 116

Vbi gratia dei trinitas appellatur. De communi renouatione.

De communi signaculo trinitatis. De communi unctione.

De communi redargutione. De communi congregatione. Quod omnis trinitas ubique consistat. De communi liberatione.

De communi increpatione. Vbi aduocati nomen filius et spiritus sanctus sortiti sunt.

38 salutatione C appelletur .$ 46 appelletur .$ 58 tribuat .5.M

pro fidelibus

De communi cognitione. De communi electione.

De communi regno. De communi perscrutatione.

De communi probatione. De De De De De

communi communi communi communi communi

testificatione. creatione. ducatum. uocatione. misericordia.

De communi habitatione templi. De De De De De De

communi communi communi communi communi communi

constitutione. manifestatione. ostensione. mensura. modestia. missione.

De communi protectione. De communi digito trinitatis. De communi fide. 41 benedictio 5 M ^ nomine oz. 5M . trinitatis C.M 43 resurrectione ..M — 44 pos; De add. communi M 47 reuocatione C —— 835 aduoati 5$ 56 interpellat .5.M 60 cognicione C 61 dilectione 5 — 67 ducatu $ M

Cix169

8

CONTRA

VARIMADVM

CLXXII. CLXXIII. CLXXIIII. CLXXV. CLXXVI. CLXXVII.

De De De De De De

CLXXVIII. CLXXVIIII.

De communi dono. De communi locutione.

CLXXX. CLXXXI. CLXXXII.

De communi retributione. De communi respectione. De communi placito.

CLXXXIII. CLXXXIIII. CLXXXV.

communi communi communi communi communi communi

praedictione. documento. imperio. disciplina. insufflatione. repletione.

De communi intellectu. .De communi mundatione. De communi inluminatione.

CLXXXVI.

De communi apparitione.

CLXXXVII. CLXXXVIII.

De communi ueritate. Decommuni mandato.

CLXXXVIIII. CXC. CXCI. CXCII.

De De De De

communi communi communi communi EXPLICIT

inspiratione. significatione. euangelizatione. inluminatione. BREVIARIVS.

80 predicationae C, praedicatione .$ $4 insuflatione C 93 illuminatione M . 94apparatione C — 99 euuangelizatione C — 100 Vbi illuxit Trinitas M Explicit breuiatius ozz. .$ M Sequitur inscriptio Liber sancti augustini de ... nib., CXCII. (pos de in fine Jineae 7zua4rgo abscisa est, fortasse legendum est nominibus) C*, Idacii Clari Hispani in librum aduersus Vatimadum praefatio .5, Vigilii Tapsensis contra Mariuadum RETI diaconum, sub nomine Idacii Clari contra Varimadum, libri tres. Prae-

atio

Girrgt

PRAEFATIO

AVCTORIS

9

DvDVM, DILECTISSIMI FRATRES, IN NEAPOLI, urbe Campa- S 123* niae, constitutus, quibusdam Varimadi Arrianae sectae dia- PL 351€

coni propositionibus, a quodam studioso ! ac religiosissimo uiro mihi oblatis, rustico quidem sermone respondens, tres ; in uno corpore simul de unitate trinitatis ! libellos digessi. Sed quia nunc conperimus eos nihil uelle sibi priuatis uerbis opponi, sed magis propositiones suas desiderent testimoniorum uirtutibus oppugnari, mediocribus et ingenii tardioribus consulentes, ita sancto nos spiritu adiuuante responsionem r0nostram uniuersis eorum obiectionibus testimonialiter co-

( y199

PL 551D

aptauimus, ut is qui legerit, non nudis, ut solent obicere, uer-

bis, sed legalibus ualeat refellere documentis; parte conuicti confundantur,

ut omni ex

et ad nihilum redigantur,

qui

super fundamentum brophetarum |apostolorunque doctorum 1; talia figmenta construere moliuntur. Quod aedificium, quia non auro neque argento neque lapidibus pretiosis, sed ltgno fenoque est, et stipulae conparatur, cum iuxta apostoli dictum

in ultimo die ! fuerit gne consumptum, necesse est, ut in suo PL 352€

patiantur opere detrimentum. Difficile enim possunt huiusmo2o di a praui dogmatis ! cursu auerti et meliora sectari, quoniam C 118 tantam sibi de spiritu erroris auxerunt audaciam, ut ad ueritatem fidei ! nunquam omnino perueniant. Possent enim PL 3552D caritatem fraternitatis adsequi, et fidem cum catholicis tenere perfectam, si de solius dei potentia, et non de infidelium 2;regum sibi gloriarentur superbia. Hi igitur, cum

a defensoribus

catholicae

fidei coeperint

in iure constringi, et nullum sibi subterfugiendi locum uiderint suffragari, uersutias quasdam inanium uerborum solita temeritate non desinunt callida subtilitate contexere, di3o centes, quod ea quae dominus et saluator noster in euangeliis de sua diuinitate locutus est, diuinarum relicto tramite scribturarum, quibusdam interpretationibus, uniuersa ad carnis substantiam referamus. Dum ipsi potius in eo ipso

quo dixit : Pater maior me est ; et : Ijse me misit ; et : Non 35 ueni facere uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me Praefatio : 14 cf.Eph. 2, 20. 16 cf. 1 Cor. 5, 12. Ioh. 6, 38. Ioh. 7, 29; 8, 42.

Ioh. 14, 28.

18cf. 1 Cot. 5, 15.

34

Praefatio: 2constitus C* — cuiusdam. M ^ Atianae.9 M, Ariani C — 4 tres om. M . 6 comperimus 5 MCe ? desiderant M ^ S8 ingenioCe* 11obiicere $ M — 14 pos; prophetarum adZ.et M — apostolorumM doctorum] dogmata M . 16priwneque]et$ M — preciosis C 1iVfoenoque$ estop..$ M comparatur. M ^ 18 posteriusin om. C* — i9paciantur C* — quia difficilius possunt$ M dificile C* — 21tantum $ M — ertotisom. 5 M, etoris C* post auxerunt add. praesumptionis.$ M ^ audatiam C*.$ — 22 Possunt M 93 charitatem $ — assequiCc M — 24potentiam C 28regumoz.C supetbiam C 26 Hiis .$, Iis M 27 in oz. $ .M 29 suptilitate Ce 30 et oz. M euuangelis C ^32 scripturarum Ce, literarum .$, litteratum M 33 tefetunt SM | 34 quo] quod $5 M

IO

CONTRA VARIMADVM

müsit ; et : Transeat a me calix iste, non sicul ego uolo, sed PL 355^ sicut tu, non in forma serui, in qua homo est, adstruunt ! eum C 118"

patri aequari non posse, sed in natura, qua deus est, inferioris ab eodem iudicant esse substantiae. Quod utique non dicerent, 4o si eundem filium deum uerum de deo uero progenitum catholice credidissent. Natura igitur dei nec augetur, singularis in unitate manendo,

nec minuitur,

de se filium generando,

sed manens iugiter in semetipsa perfecta diuinitas, idemque erit etiam in perpetuum, quod ab initio erat, antequam 4; caelum et terram et omnia elementa legimus accepisse principium. Nunc itaque omissis superfluis et inconditis uerbis, quae ab eis in subuersionem fidelium proferuntur, ad ea nunc refellenda pergamus, quae ex illorum infidelitatis industria in necem

innocentium

! animarum

posita esse

cognoscimus.

PL 555P

Illorum ! igitur iam dicta ponenda sunt, quae ipsi aduersus PL 554^ unitatem trinitatis audacter ac temere posuerunt, ut testimoniis testimonia consequenter adhibita perfidorum tandem superbia conprimatur. Potens est autem ineffabilis trinitas, ut ;;ila quae ad sui uenerationis cultum pertinent testimonia cultoribus

suis non

solum

! de ueteri, sed etiam

de nouo C rr:9*

procuret testamento, quibus ueritas catholicae fidei conprobetur, et Arrianorum falsitas distruatur. Te quoque lector admoneo, ut omnia documenta, quae 6o aduersus hanc heresim ex diuinis congesta sunt scribturis, sagaci mente perquiras; ila praecipue, quae de patre, et filio, et spiritu sancto trifaria coniunctione in fine huius operis sunt posita, sobrie et uigilanter inspicias : et ex his procul dubio patris, et filii, et spiritus sancti unam eandemque 6; inseparabilem perpetuam doceberis esse substantiam. EXPLICIT

PROLOGVS.

36 Matth. 26, 39. 39 substantie C 40 eumdem M genitum .$.M 43 sed] et $5. M 4344 idemque etit] id est eritque C 44 inicio C 48 subuetsione C* 50 cognuscimus C* 04 comprimatur Ce.$ M D6 priu; de om. 5 57-58 comptrobetur Ce.$ M 58 Arianorum $ M destruatur Ce.$ M 60 aduetsum M . haeresim M — sctipturis Co.$ M 61 praecie C* 62 fine] fide .$ 63 ex his] ex hiis 5, iis M 64 camdemque M 68 post inseparabilem add. et .$ M — 68 explicit prologus ozz. .$5 M

LIBERI,C.: INCIPIVNT PROPOSITIONES ET RESPONSIONES CATHOLICAE FIDEI DEFENSORIS. IM

S 123* PL 3558

I. 5i autem dixerint : Quae unitas trinitatis diuinis lectionibus poterit edoceri, cum neque tres unum, neque unus in

tribus potest proprie adprobari ?

ITA RESPONDES : Audi itaque, et ex his testimoniis unitatem

; trinitatis agnosce, et desine Arrianorum prauitatem adsequi, ut ab eadem possis peccatorum indulgentiam promereri, Esaia propheta dicente : ! Vidi dominum sabaoth sedentem C 1x9* super thronum excelsum, | et seraphin stabant in circuitu eius, PL 355€ sex alae uni, el sex alae alteri, duabus uelabant faciem, duabus

1o autem, welabant pedes, et duabus

wolabant,

et clamabant

alterutrum, dicentes : sanctus, sanctus, sanctus, dominus

ad deus

sabaoth. Si trinitas non est, quare tertio sancíus dixerunt ? Aut si unitas non est, quare sub trina repetitione unum deum ac dominum intimarunt ? 15;

Si trinitas non est, cur in Geneseos dicitur : Dixit deus, fecit

deus, ei benedixit deus ? Si unitas non est, quare tertio deus dixit, et non deos plurali numero commendauit ?

Si trinitas non est, quare in Exodo dictum est tertio: Domine, domine, domine, miserator et misericors ? Si unitas non est,

2o quare dum tertio domine diceret, postea miserator singulariter

dicit, ! et non miseratores, ut plures ostenderet, intimauit ? PL 455» Si trinitas non est, cur Abraham ad ilicem Mambrae sedens iribusque occurrens, uno domine dixit, et non, ut uiderat, tribus

salutationis obsequium reddidit ?

1, I, ? Isai. 6, 1b-5a. pers., C.S.E;L. 7, 59, 8.

15 cf. Gen. 1, 5.6.22. 15-17 cf. Victor Vit., Hist. 18 Ex. 34, 6. 22 Gen. 18, 1-2. 23 Gen. 18, 5.

Tizulus: incipit proposiciones C* incipiunt 4:g4e defensoris] Idacii Clari Hispani contra Varimadum Arianum liber, et difficilimorum quoque locorum de trinitate declaratio .$, Liber primus. Quod filius sit unus deus cum patre M I, I, 1 autem oz. 5 M X 2 potterit C 9 possit. $ M ^ apptobati CcM 4 Ita respondes] iterum C*, ita respon(des) Ce. Hic e£ in omnibus aliis inscriptionibus Resp. $, Responsio M hiis 5, iis M —— testimoniis] Aic incip. B ó Arianorum $ M assequi C*, sequi 5 M B sec. PL 72, 6855 6 indulgentia B 9 bic incipit a. Isaia M ^ Sabahotaf $8 setaphim M f sec. PL 72 9-10 post faciem e pedes add. eius B sec. PL 72 10 uolabant] uelabant C* ad om. M — 1ideus ow. C . 12 sabahotaf 13 Aut] Et B unitas] trinitas $ tepeticione C* 15 cur| quate C*, quur C* Geneseos .$ 16 etom.S$ M . post Si add. ueto B non est quare oz. C* 16-17 dixit deus a p sec. PL 72 17 pon. non pos? numero a — fos non add. tettio B plurali numero] pluraliter B sec. PL 72 18 ane Si add. Et B 18-19 Domine, domine deus $5 M 20tertio]ter M ^ tertio diceret Domine (et) postea B domino 4e] domine a

miserator] miseticots 5 M, miserator et misericots a zar. 21 dixit C* B sec. PL 72 miseratores ut plures ostenderet ozz. C* 22 Habraham B 22-23 Mambte apette sedenti tribus 5 M, Mambrae sedensque occurrens a MB — dicit $M — 24 reddit 8 23 uni Cc.

I2 2;

CONTRA

VARIMADVM

Si trinitas non est, quare cum Moysi deus Abraham, et deus Isaac, et deus Iacob tertio diceretur, unitatem ostendens Aoc mühi nomen est dixit, ! et non, haec sunt nostra nomina,

(Cur oot

designauit ? Si trinitas non est, quare Dauid tertio dixit : Benedicat nos 3o deus, deus moster, benedicat nos deus ? Si unitas non est, quare cum deum tertio nominasset, benedicat dixit, et non benedicant adiunxit ? Si trinitas non est, cur Esaias ! denuo dicit : Domine deus PL 5545 sabaoth, deus Israhel, qui sedes super cherubin ? Si unitas non 55 est, quare qu? sedes dixit, et non qui sedetis adstruxit ?

Si trinitas non est, quare in Regnorum dicitur : Domine deus ommipolens,

deus Israhel,

sermones

iwi fideles sint ? Si

unitas non est, quare /4/ dicitur, et non uestri potius intimatur ?

4o

Si trinitas non est, cur in psalmo quinquagesimo octauo canitur : Domine deus uirtutum, deus Israhel, 4ntende ad uisitan-

dum omnes gentes ? Si unitas non est, quare ! intende posuit, et PL 554€

non

intendite,

ut precatus

est, intimauit ?

Si trinitas non est, quare in Apocalypsi tertio sanctus 45 dominus deus omnipotens, qui est et qui erat dicitur ? Si unitas non est, quare non qui sunt et qui erant pluraliter designatur ? Si trinitas non est, quare in Deuteronomio dictum est : Dominus deus tuus, deus misericors est, audiet ! uocem tuam ? Si C 120" unitas non est, quare audiet posuit, et non audient intimauit?

;»

Sitrinitas non est, quare in Hiesu Naue dicitur libro : Dominus deus, deus eorum est ? Si unitas non est, quare esf dixit, et non sunt more locutionis induxit ?

285 Ex. 5, 15. 29 Ps. 66, 7-8. £f. Victor Vit., Hist. pets., C.S.E.L. 7, 59, 18. 33 Isai. 57, 16. 86 2 Sam. 7, 28. 41 Ps. 58, 6. 44 Apoc. 4, 8. 50 Ios. 22, 34 (LXX sec. cod. A). 47 Deut. 4, 31.

25 trinitas] unitas M B sec. PL 72 quate]quia ze/ cut a Habraam B pos Abraham oz. et a 26 diceret B 2? etnon]nonne B pos;sunt add. quae B ^ nostra om. $.M . 30 nos oz. B 31 tertio deum 5 M deus f se. PL 72 dixit ozz. B sec. PL 72 33 Isaias MB dixit $5 M B Dominus a 34 sabahot p Israel $ MaB sedis C* cherubim M a B sec. PL 72, 686^ 85 cut se/ quate a sedis C* astruxit C M, adiunxit a sar., et adiunxit ze/ abstruxit B sec. PL 72 386 quate] cut a Regnorum] Regum .$ M, Regnorum libro a B Dominus f 97 bos? omnipotens aZZ. domine a uar. Israel 5 M a B sec. PL 72 sunt .$ M a zar. p 38-39 intimetur B sec. PL 72 41 cantatut a B. prius deus oz. B Israel $ Ma B 41-42 uisitandas $ Ma 43 praedicatus a B 44 50:/ tertio add. dixit a. sanctus Zer repetit B sec. PL 72 45 dicitur ozz. a B 46 qui sunt pluraliter sed qui erat designauit B, qui sunt pluraliter sed qui erat pluraliter designauit B uar. designantur $ M — 48 posterius deus om. $5M a. post est add. et a B 50 Iesu SMapg

52 morem B

51 deus eorum est] deorum est .$ M B, deorum a, eorum est a zar.

indixit . M

LIBER I, C. x

I3

Si trinitas non est, quare Helias orando domine, domine, deus Israhel, ostende quia tu es meus, dixit ? Si unitas non est,

55 quare ostende ! et non ostendite posuit ?

PL 554D

Si trinitas non est, cur Mardocheus orando domne, domine, deus omnipotens, omnia in potestate tua sunt, dixit ? Si unitas non est, quare 27 £a posuit, et non in uestra signauerit ? Si trinitas non est, cur etiam Iudit orando ait : domine,

6o domine, deus omnium wirtutum, respice in orationem meam ? ! Si unitas non est, quare respice posuit, et non respicite S i24 designauit ? Si trinitas non est, quare in Hieremia dicitur : Dominus, deus uester, deus uerax est ? Si unitas non est, quare erax est

65 dixit, et non ueraces potius intimauit ? Si trinitas non est, quare in Apocalypsi scribtum est : Dominus,

! deus, et spiritus prophetarum

misit angelum

suum PL 555^

ostendere seruis suis, quae ofortent fieri cito ? Si unitas non est, quare cum patrem et filium et sanctum spiritum nominasset, 7o "nisi dixit, et non miserunt sub praetextu ! trium personarum C rzzr et nominum introduxit ? Si trinitas non est, quare in Deuteronomio dicitur : Dominus, deus uester, hic est deus ? Si unitas non est, quare Aic est dixit,

et non hi sunt plurali numero designauit ? 7; Sitrinitas non est, quare in eodem dicitur libro : Dominus, deus tuus, deus magnus et potens est ? Si unitas non est, quare magnus et potens est dicitur, et non magni et potentes pluraliter nominantur ?

93 5 Reg. 18, 56. 56 Esther 4, 17 b (13, 9 Vg.). 39 Iudith 9, 12 (9, 17 Vg.). 63 Ier. 1o, 10 (Theodotion). 66 Apoc. 22, 6. 72 Deut. 1o, 17a. *5 Deut. ro, 17b.

53 Elias M B, Aelias a domine domine domine deus f se. PL 72 54 Israel 5 M a, om. B (sed cf. B sec. PL 72) — post es add. deus Ce a B 566 Mardoceus C*, Mardochaeus .$ M 8? postestate C 58 signauerit] signauit C* B sec. PL 72, designauit .$ M, significauit e7 significauerit a zar. 59 Iudith .$ M B, Iuda a zar. ait] dixit a 60 domine oz. B se. PL 72 post deus add. omnipotens a Zar. 61 posuit ozz. a 62 designauit] significauit .5 M 63 leremia M B sec. PL 72 Domine C* 63-65 Dominus 4:24e intimauit] Dominus deus uester deus ueraxest dixitet non ueraces potius intimauit C (Lozuoeoteleuton) 66 scriptum Cc. M . 66-67 Domine ze/ Dominus a 68 oportet 5 M a p 69 quare] cut a zzr. spiritum sanctum 5 M a B, sanctum 072. B sec. PL 72 70 pos? misit a4. dominus p dicit 5 M sub ptaetextu] subtextu 5, sub textu M, sub praetaxato a *1 nominum] numetuo , numero M, nomen f indixit 5 M 92 dicit ze/ dicitut a ?3 hic est deus] hic est a, hic est deus a zar. 74 etom.. S5 M hi] hii 5 a, ii M. 45 libro dicitur .$ M 94 est usque potentes ozz. a. D (sed cf. lectiones uar.) *8 nominatur Mag

I4

CONTRA

VARIMADVM

Si trinitas non est, cur Tobias, cum filium suum in Rages 8o ciuitatem cum Rafahelo angelo mitteret benedicens eos ita dixisse docetur : Deus Abraham, et deus Isaac, et ! deus Iacob, PL 3558

ipse impleat benedictionem suam 1n. uobis ? Si unitas non est, quare 2$se impleat dixit, et non ipsi impleant intimauit ? Postremo, si trinitas non est, quare dominus discipulos suos

8s in nomine patris, et. filii, et. spiritus sancti. unvuersas. gentes docuit bajtizare ? Si unitas non est, quare *

momine dixit,

et non in nominibus praecipiendo perdocuit ? Si trinitas non est, quare Paulus apostolus ait : Ex ?so, et per ipsum, ei in ipso sunt omnia ? Si unitas non est, quare ex 9o ?$so posuit, et non ! ex ipsis adstruxit ? C 121* Sienim certo certius uolueritis unitatem trinitatis agnoscere, a saepe dicto doctore gentium apostolo possetis uniuersa condiscere, et sequi catholicam fidem, et Arrianorum respuere prauitatem : ! Gratia domini nostri lesu Christi, inquit, e£ PL 355€

95 caritas dei, e£ communicatio spiritus sancti cum omnibus uobis. Si enim gratia, caritas, et communicatio spiritus sancti ipsa est et patris et filii, quomodo in trinitate unum non sunt, qui in natura adque substantia ab inuicem separari non possunt ? 1, 2 II. Si tibi dixerint : Quomodo pater et filius unus est deus, cum praeter patrem non sit alius deus, qui dicatur inuisibilis et ingenitus ? ITA RESPONDES : Quod uero uos patrem et filium unum 5 deum profiteri non uultis, eos etiam nos unum et uerum deum

a prophetis et apostolis ostendimus ! praedicatum, a quibus PL 5555 etiam spiritum sanctum credimus non esse discretum, Esaia

80 cf. Tobias 5, 21 Vg. 81 Tobias 7, 15 (Zexz. in soja Vulg. adest). 84-90 cf. Cerealis 15, PL 58, 7642-C. 85 cf. Matth. 28, 19. 88 Rom. rr, 56. 94 2I OPI IS

79 Si trinitias non est ozz. $5 .M

Tobias] tobis C, Tobi a 8

filium suum cum

B sec. PL 72, 687^ 80 Raphael archangelo .$ M, Raphael angelo a, Raphaele angelo B eos]eum $ M — SiHabtraamp zuulantlsaaceflacob.$ M 88 ipse oz. C* 88 uniuersos ze/ uniuetsas a 86 docuit] posuit a B, disposuit a, uar., misit B sec. PL 72 84 ptaecipiendo] percipiendum .$ M, percipiendo e ptaecipiendo a $88 apostolus Paulus f 90 astruxit M a uar. B sec. PL 72 91 uolueris $ M B agnuscete C* 92 poteris .5 M B, potestis se/ poteritis a 93 Arianorum .$ M, horum a 93-94 prauitatem respuere p 94 inquid C* 98 charitas $ ^ sanctispiritus .$ M a B — 95-96 cum usque sancti oz. a B. 96 charitas ^ 96-97estetom.o 99 priusetom.C* B — post filii add. et spiritus gtatia a, et spiritus sancti B Dic def. a. non ozz. B quiin]Quia f foszerius inom.$ M X 98atque CC. $ M X possunt] £ic def. B I, 2, 1 Aic incip. 5, uerbaliter tamen inde a 4 textum nostrum exscribit 4 Quod ueto] Quomodo 8 B bic incip. y rius deum oz; 8 4 esse om. $. M Isaia M y à

BIBERILICM?

I5 propheta dicente : Ego swm deus, et non est alius praeter me, per memetibsum iuro, quia exiwit ex ore meo ueritas, et sermo

10 ?H€4S non auertetur, quia mihi inclinabitur omne genu, et omnis

lingua iurabit ber | dominum, dicens : Iustitia et gloria ad eum ueniet. Et ut in hoc testimonio patrem simul et filium fuisse

Gr22k

cognoscas, Paulum apostolum audi dicentem : Vt in nomine lesu, inquit, omne genu flectatur, caelestium, et terrestrium, et 15 infernorum, e omnis lingua confiteatur, quoniam dominus Iesus

Christus in gloria est dei patris omnipotentis. Quod. si secundum te filius ! minor est patre suo, ergo minorata est gloria patris in filio. Et ubi est, quod in Solomone scribtura loquitur, dicens : Sicut enim in. conspectu eorum, inquit, magnificatus 20 e$ )n, nobis, iia in conspectu nostro magnificaberis in illis, ut cognoscant te, sicui te cognouimus, quonam non est alius deus

PL 3564

praeter te, domine. Diligenter adtende, et agnosce filium esse,

qui magnificabitur in iudicio, dum uenerit uiuos et mortuos iudicare.

Item

Esaias

: Audite,

domus

lacob,

et residuum

2; domus Israhel, qui egredimini ex utero, et erudimini a puero usque ad senectutem : Ab initio ego sum, et quousque senescatis ego sum. ; ego «os feci, ego sustineo, ego remitiam, ego suscipiam, dicit dominus. Et iterum : Ego sum dominus deus, et praeter me non est alius deus, admuntians |! nouissima jriusquam

3o fiant, ! et statim consummata sunt. Item ibi : Audi me Iacob, et Israhel, quem ego feci : Ego sum dominus deus tuus, et non

est alius praeter me. Item ibi : Ego sum dominus deus primus, et ego nowissimus, eL in ea quae superuentura sunt in nouissimo, 1,2, 8152i.45,22b-24a. 13 Phil2,10-1r. 19 Sirach 36,4-5 Vg.(36, 3-4 LXX). 24 Isai. 46, 3-4. 28 Isai. 46, 9b-10a. 30 Isai. 47, 8 (Audi usque feci : cf. Isai. 48, 12). 82 Isai. 41, 4.

8 est oz. C vy (sed ef. lect. uar.) praetet me alius 5M 9 per meipsum C, Et per meipsum y, Et per memetipsum 8 exibit C* y zar. 10 auertetur] auferetur 5 M, auertitur y à, reuertetur ue reuertitur y uar. 11 iurauit C* iurabit per] uir autem y (sed ef. war. lect.) 12 hoc oz. à patrem et flllum simul.$ M ^ 12-13 cognoscas fuisse 8 13 cognoscatis y apostolum 072. y uar. audite y 14 inquit oz. 5 M, inquit Iesu 8, oz. lesu y — prius etom. $Myó 15 quoniam] quia y zar. à 16-17 secundum te] iste 8, secundum aliquos y 17 est minorem y (sed cf. zar.) anie glotia add. et .$ My 18 Salomone C M y à scriptura Ce. My 8 19 enim] etiam y (sed ef. uar.) 8 manifestatus 5 M 20 es] est .$. M ita in] ita et in .$, et itain M — magnificaueris C*, manifestaberis .$ M 21cognuscant C* sicut cognouimus .$ M, sicut et nos cognouimus y à alius oz. y à 22 attende Ce. M agnusce C*, cognosce .$ .M 23 manifestabitur .$.M 24 Isaias

M»yà por Audite a4Z. me à residui y 25 domus oz. $M . Israel $My8 X post uteto add. meo 8 sec. PL 69, 419€ 26 inicio C quoadusque C senescamus y (sed. cf. uar.) 27 uos oz. $.M X post feci add. et y pos! temittam add. et 8 28 posterius dominus ozz. y uar. posterius et om. y 29 deus om. y zar. annuntians Ce 30 ibi] alibi 8 81 Israel $ M y 8 quem] quae M, quoniam ze/ quem y 32 ibi]alibi 8, alibi se/ ibi ^ pos; deus ad. tuus y à et oz. C 33 uentura $ M X nouissimis y zar.

G/r22V PL 356B

CONTRA

16

VARIMADVM

ego sum. Item ibi : Ego sum deus, qui te creaui, qui te adiu, et

3; communiui dextera mea. Et unitatem patris et filii adsignans loquitur dicens : Ego testis uester, dicit dominus deus, el puer meus, quem ego elegi, ut sciatis et credatis, quia ego sum ; ante me mon fuit alius deus,

et post me ! non erit. 4o Vnum tibi, o haeretice, elege e duobus, aut fatere patrem et

S 124

filium unum deum, aut si solum patrem deum esse contendis : PL 556€ ergo tibi dominus Iesus ! Christus dei filius non erit deus,

quia scribtum est : Ande me non fuit alius deus, et post me non erit.

45.

Si secundum

te ita est, cur apostolus talia praedicat, et

eundem filium deum super omnia benedictum insinuat ? Quorum patres, inquit, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia. deus benedictus im. saecula. Item Esaias sic dicit : Dominus, deus Israhel, qui liberauit eum de Aegypto : yoego sum primus, et ego ost haec, et praeter me mon ! est deus, sicut ego sum, qui stet et uocet et praeparet mihi, ex quo hominem feci in saeculo. Item ibi : In te est deus, et nesciebamus, et non est alius deus praeter te : Tw enim es deus, el nesciebamus,

(C r235

deus Israhel saluator. Si unus deus non sunt pater et filius, ;; quis est hic deus, ! in quo esse dicitur deus, praeter quem PL 556D alium deum non esse propheta saepenumero protestatur? Et Hieremias : Hic deus noster, ait, et non adplicabitur alter ad eum, qui inuenit omnem uiam scientiae, et dedit eam Iacob

34 Isai. 41, 10.

Isai. 44, 6-7.

36 Isai. 45, 10.

52 Isai. 45, 14C-15.

43 Isai. 43, IO C.

46 Rom. 9, 5.

49

9* Baruch 5, 36-38.

34 ibi] alibi ze/ ibi y qui te adiuui] et adiuui 5 M, qui te adiuuaui (ue/ adiuui) y, qui te adiuuaui à 36 üli C* — poszfilii add. Esaias $, Isaias M ^ assignans CeM — 837 uester] uerus y uar. — post meus add. tu y (sed cf. uar.) 8 88 pos; sum add. et y — deus ow. $ M 40 Vnum hi qui non sane sapiunt eligant e duobus aut fateantur y tibi o oz. 8 heretice C 8 elige Ce .$ M 8 fatere] patere C* 41 contendunt y 42 tibi]illis y ^ o5; dominus ad2. deus à 43 scriptum Ce. $My à fuit] est y uar. deus oz. $ M 46 te] tales y pfaedicat talia $ M ^ 46 eumdem M . omnes ze omnia y 47 post inquit «7. et $5 M ^ 48 Isaias My 8 48-49 sic dicit] ait ze/ dicit y, dicit 8 49 Israel 5M 8 eum] eos $5 M 52 anfe saeculo add. hoc y ibi] alibi B sec, PL 69, 420^ In te] Iste $.M8 pos! nesciebamus ad4. deus y sar. à post ultimum et add. deus aeternus y (sed cf.uar.) — 83 prius deus om.y uar. — 54

Israel $5 M à Siom.y9 non]nisi w/ non y — pos filius add. dii 8 55 quis est hic] quia est à posferius deus ozz. y (sed. cf. uar.) praeter] patet y uar. 56 saepenumero] sub numero M fos! saepenumero add. singulari 8 se. PL mias M8

plicatur à om. IM

69 protestatur] ptophetatur C*, prophetat Ce D? lerepost noster add. est y uar. applicabitur Ce, applicabtur M, ad-

B8 scientiae uiam à, uiam scientiam e/ uiam scientiae

y —— eam

LIBER I, C. 2

:

17

puero suo, et Israhel dilecto suo. Post haec in terris uisus est, et

6osnier homines

comuersatus

nobis, deus omnium,

est. Et in Solomone

: Miserere

et ostende nobis lumen miserationis,

et

inmille timorem iuum. super gentes, quae non exquisierunt te, ei cognoscant, quoniam non est alius deus misi tu. Item ibi : Domine, deus Israhel, nom est tibi similis in. caelo. sursum,

65 neque in lerra deorsum. Et. in psalmo septimo ! decimo : Quoniam quis deus practer dominum ? aut. quis deus praeter deum nostrum ? Et in Genesi : Et luit dominus a domino ignem et sulphor super Sodomam et Gomorram, et euertit ciuitates illas. Si solus pater deus est, quis $/wit ignem et sulbhor a domino, 7o ut supradictas ciuitates euerteret ? ! Quaeso, responde.

PL 5574

C 123*

Et in Deuteronomio : Dominus solus deducebat eos, e non fuit cum illis deus alienus. Et Paulus apostolus : Vnus deus,

inquit, qu? 2ustificat circumcisionem ex fide, et braeputium ber fidem. Et ad Corinthios : Deus erat in Christo, mundum 75 reconcilians sibi. Et iterum : Non est deus nisi unus. Et ad Galatas : Mediator autem unius non est, deus autem unus est.

Et unitatem patris et filii et spiritus ! sancti demonstrans, PL 5575 Ephesiis scribens ita confirmat : Sufferentes inuicem in caritate, solliciti seruare unitatem. spiritus in. uinculo $acis :

8o unum corpus, el unus spiritus, sicut uocati estis in wna spe uoca-

tonis uestrae : unus dominus, una fides, unum baptisma, unus deus. Si enim, haeretice, unitatem fidei uolueris simplici corde

recipere, ex hoc itaque testimonio in uno simul patris et filii unitatem condiscere. 8;

Patrem

igitur,

ut

superius

posuisti,

in

spiritu poteris diuinis

litteris

ingenitum proprie positum, nec legere possis penitus, nec

60 Sirach 36, 1-2 Vg. 142). 66 Ps. 17, 32. 30.

*4 2 Cor. 5, 19.

64 Oratio Salomonis 77 fine /ibri Sitach (cf. 2 Par. 6, 6? Gen. 19, 24-252. *1 Deut. 32, 12. 72 Rom. 5, 15 1 Cor. 8, 4. *6 Gal. 5, 20. *8 Eph. 4, 2b-6a.

59IstaelS M8 — electo. M y uar. |estom.M . 60 Salomone C M 8, Salomone habetur y — 61 pos? miserationis add. tuae $ M — 62 immitte Ce.$ M — exquesierunt C* 63 et] ut 5 M y cognuscant C* quoniam] quia e quoniam y ibi]alibi w/ ibi y ^ 64Israel.$ M y 8. 67 Geneseos se/ Genesi y Geneseos8 — 68surphor C, sulphur $ M y 8, sulfur 8. sec. PL 69, 4208. Gomorrham M 69 sulphur .$ M y 8, sulfur 8 sec. PL 69, 420B — 70 ut usque euerteret] supra praedictas ciuitates uel eas euerteret (ue auertit ue/ euertit) y, uel supradictas ciuitates euertit à 92 Vnus] Vetus 0 sec. PL 69 $3 inquit ozz. y à circuncisionem .$ 74 Corintheos C*, Chorinthios y à 76 Galathas C y 6 riri monstrans 8 sec. PL 69 *8 Efesis C*, Efesiis Ce, Ephesis .9 sctibens om. C* in ozz. y uar. 79 charitate .$ seruate y sar. spiritus oz;. C* uinculu C* — 82 haeretice] praedicti heretici 8, non sane sapientes y — uoluerint y 8 83 itaque] utique C*, iam à potetis] possunt 8, poterunt y 84 fili C* 85 superius posuisti] ipsi se dicunt inuenisse à, superius conprehensum est y — literis 5 — 86 ingenitum] genitum y — legere]pergere 5 ^ potes C*, possunt y à 3

AUG. XC

18

CONTRA

VARIMADVM

probare. Sed quia idipsum fides exigit Christiana, absque ulla dubitatione ingenitus creditur; ! qui tamen secundum seriem 14

scribturarum in filio a se genito uisus esse monstratur. III. Si tibi dixerint, quod filius dixerit : No» a me

C r24

! PL 357€ ipso

ueni, sed 1lle me misit. ITA RESPONDES : Apostolus quoque Paulus missionem filii dei in spiritu sancto longe ante conspiciens, Romanae ecclesiae ; scribens haec testatus est, dicens : Quod enim 4npossibile erat legis, Àn quo infirmabatur in carne,

deus filium suum

misil

in similitudine carnis peccati, et de peccato damnauit beccatum in carne, ut iustitia legis impleretur. Cernisne, quoniam filius non secundum deitatem a patre missus est, sed secundum r carnem, quam clementer et pie pro nobis adsumere non dedignatus ! est ?

Nam quod semetipsum, exinanita paululum PL 557»

maiestatis suae potentia, idem filius miserit, apostolus contestatur et dicit : Semetipsum exinaniuwit, formam |serui accipiens, humaliauit seipsum, factus obediens usque ad mortem, 15 mortem autem crucis. Et Esaias : Non legatus, neque angelus, sed ipse ! dominus ueniet et saluabit eos. Item ibi : Palam apparuit non quaerentibus me. Et Hieremias : Dereliqui domum

Caz4*

meam, dimisi hereditatem meam, et ueni, et factus sum illis án

obprobriwm.

Et

in

Michea

: Ecce

dominus

ueniet,

et

2o commouebuntur montes sub eo. Et in Zaccharia : ! Gaude ! et. S 12! exulta, filia Sion, quia ecce uenio ego, et commorabor in medio PL 358^ iui, dicit dominus. Et apostolus ad Timotheum : Humanus

sermo, ei omni acceptione dignus, quoniam Christus Iesus uenit in hunc mundum eccatores saluos facere. Et. Ma-

1512545 T0h28,425 Rom. 8, 5-42. 13 Phil. 2, 72.8. 15 Isai. 65, 9a. 16 Isai. 65, 1a. 17 ler. 12, 72 (et ueni ugue opprobrium cf. Ier. 6, 10 ; 2o, 8). 19 Michaeas r, 3.4. 20 Zach. 2, 14 (2, 10 Vg.). 92x Fim rs. 89 scripturarum Ce.$ M y à monsttatur] Aic def. y I, 5, 1-3 Si tibi usque respondes ozz. 8 3 responde Ce quoque] uero 8 fli C* 5 impossibile Ce.$ M 6 legi $ M8 in carne] per catnem à 4 similitudinem 8 $8 iusticia C, iustificatio .9 M filius] ze incipi? p. 9 os? deitatem add. solam yg 10 quam] iam C* assumete Cc M —— 11-12 exinanita paululum maiestatis] exinaniuit apaulolum maiestatis C*. exinaniuit

paululum a maiestatis C*, exinaniuit paululum maiestatis .$ M, exinanita maiestatis àu 12 idem filius miserit apostolus] idem filius meserit C, idem filius miserit

apostolus C*, idem filius misit apostolum qui 5 M, idem se filius miserit apostolus 8 p uar. 12-13 contestatur] protestatur y. (sed cf. uar.) 13 et dicit] dicens 6, qui ait p. zar. 14 ane humiliauit add. et p. sec. PG. 5, 1088B semetipsum 8 p oboediens Ce ^ 15 autem oz. C* Et Esaias] Et Isaias M 8 p sar!, Esaias n uar? 16 ipse dominus] Deus ipse p se. PG 5 uenit .$ M saluauit $5 M €os] nos p. zar. ibi] alibi p sez. PG. 5 17 aparui C* querentibus C 8 leremias M, Hieremia 9 Reliqui M — 18 haereditatem .5 M —— prius et om. i 19 oprobrium C*, opprobrium Ce.$ M ^ Michaea $M 20 sub eo montes y sec. PG. 5 Zacharia .$ M 8 & et oz. à 21 ego uenio 6 M p. sec. PG. 5 22 Humanus] Fidelis à sec. PL 69, 4214 23 Iesus Chtistus 8 1

LIBERI,C.34

-

I9

2; lachias : Ecce subito ueniet in templo suo dominus, quem uos quaeritis, eb angelus testamenti, quem uos uultis. Et in euangelio : Non ueni uocare iustos, sed. peccatores in. poenitentiam. Item ibi : Quid nobis et tibi, Iesu fili dei ? uenisti ante tempus perdere nos ? Item ibi : Venit filius hominis saluare et quaerere 3o quod perierat. Item ibi : Ego ueni, ut witam habeant, et abundantis habeant. ltem ibi : Ego weni im nomine patris mei. Item ibi : Nemo ascendit in caelum, nisi qui | de caelo discendit, PL 5588

! füius hominis, qui est im caelo. Numquid in his tantis ac C 125" talibus testimoniis, quibus se filius dei a semetipso uenisse 55 testatus est, poteris dicere ab alio, et non a semetipso uenisse, dum manifestum est, eum qui carnem nostram dignanter adsumpsit, uoluntarie et non ab alio missus aduenerit ? Nam qui in patre manens ubique potentia sua consistit, ubi a patre mitteretur omnino non habuit ; quoniam nulla pars caelorum 4oàc terrae a conspectu patris excipitur, ubi secundum uos a patre mitteretur. 1,4 IIII. Si tibi dixerint illud Solomonis testimonium : 2Dominus ! creauit me initio warum suarum. PL 558€ ITA RESPONDES : Paulus quippe apostolus non secundum deitatis naturam

Christum creatum insinuat, sed secundum

;humanae naturae substantiam eundem creatum adfirmat, ipso Ephesiis conscribente : Renouamiüni, inquit, spiritu mentis uestrae, et induite nowum hominem, eum qui secundum deum creatus est, in iustitia el. sanctitate ueritatis. Et ad He-

braeos : In eo enim n quo passus est ille, ! temptatus est, nam 285 Mal. 5, 1. 27 Luc. $, 32. 28 Luc. 4, 34. 29 Luc. 19, 10. IO, IO. 31 Ioh. 5, 45. 82 Ioh. 5, 15. 1, 4, 1 Prou. 8, 22. 6 Eph. 4, 23-24. 9 Hebr. 2, 18-5, 2.

30 Ioh.

25 templum suum y 8 sec. PL 69, 421^, templo sancto suo p zar. 26 pos/ uultis oz. Et p. sec. PG. 5, 10894 2? penitentiam C à 28-32 quinquies Item ibi] Zer Item alibi p sec. PG. 5 281tem] Iterum à ost et add. quid 8 p (sed ef. p uar). 29 Item ibi oz. 5 M y sec. PG 5, Quid nobis et quid tibi p xar. 90 pos? et add. ut à 31 Item usque mei ozz. 8 p. 32 descendit Ce.$ M ^. descendit de celo 8 33NunquidS ^ hiisS,üisM ^ 34dei]deum.$ M uenisseoz... 5 M . 35-87 testatus est 4544e aduenerit] dum (F. /eg. non /oco dum) manifestum est eum qui carnem nostram dignanter assumpsit uoluntatie et non ab alio missum aduenisse 8 sec PL 69 38 poteris] poterit quis p $6 cum] enim y zar., quod p sec. PG. 5 3" assumpsit CcM — uoluntarie] uoluntate .£M — missus aduenetit] missum aduenisse y. (sed ef. uar.) 38 ubique potentia sua] uirtute potentiae suae .$.M ubi a] qui in 8 sec. PL 69, ubi quo a p sec. PG. 5 89 omnino] omnimodo p. $&. PG 5 pos! habuit add. Scimus enim 8 caelorum] saeculorum .$ M 40 uos] eos à 41 5o: patre ad4. filius 5 M 8 , — mitteretur] Jic def. 8 I, 4, 1-83 Si sque tespondes] Et p 1 illut C* Salomonis CcM — 2 in initium .$.M 3-6 quippe 4:27e consctibente] ozz. p 8 Paulus] Aic incipit e 5 eumdem M e affirmat Cc M 6ipseC ephesus C* consctibens Cc 7 eum oz. e i. Siusticia C — uetitatesanctitatis e u (sed cf. ju sar.) 9 posterius in ozz. p. uar. ille] ille et e, ipse et sec. PG. 5 tentatus $M — posterius est 072. p. Har. nam oz. p sec. PG 5

C x25"

20

CONTRA

VARIMADVM

1o fotens est eis qui temptantur auxiliari. Vnde fratres, sanctae uocatiomis swpercaelestis articipes, considerate apostolum et pontificem. confessionis nostrae, Iesum,

fidelem existentem e,

qui creauit eum. Et ad. Colossenses : Nwnc autem depone et uos uniuersam iram, indignationem,

| malitiam, blasphemiam ; PL 558D

15 fur piloquiwm ex ore uestro non jrocedat ; nolite mentiri inuicem,

expoliantes

induite nowum,

wos

ueterem

hominem.

cum

actibus

eius, e

eum. qui renouatur 4n. agnitionem. secundum

imaginem eius, qui creauit eum. Numquid is, qui uniuersam

creaturam, uisibilia et inuisibilia, propriae potestatis uirtute 20 ex nihilo procreauit ac fecit, seipsum antea uel postmodum, quod dicere nefas est, creauit uel facere potuit ? 1, 5 V. Si tibi dixerint illud, quod filius in euangelio dixit : Pater maior me est. !

ITA RESPONDES : Filius minor est patre!inadsumptihominis forma, aequalis uero patri est in deitatis naturae substantia,

; eodem protestante : Ego et pater unum sumus. Et iterum : Qui me uidit, uidit et patrem. Et iterum : Quz me odit, et $atrem mewm

odit. Et iterum : Vt omnes honorificent filbum,

sicul honorificant patrem. Et iterum : Sint in nobis unum, sicut ei nos sumus unum, tu in me, el ego in eis. Et iterum : Omnia 1o 7a. tua. sunt, e£ omnia tua mea. sunt, Et iterum : Omnia quae habet ater, mea sunt. Et iterum : Ego $n patre, et pater in me. Et iterum : Pazer ?n me manens jacit opera haec. Et Iohannes euangelista ait : Im $rincipio erat uerbum, et uerbum. erat apud deum, et deus erat uerbum. Item ipse ad Parthos : Tes 13 Col. 2, 8-10. 1, 5, 1 Ioh. 14, 28. 5 Ioh. ro, 3o. 6 Ioh. 14, 9. Ioh. r5, 25. * Ioh. 521227 $8 Ioh. 17, 22-232. 9 Ioh. 17, 10. 10 Ioh. 16, 15. 11 Ioh. 14, 102. 12 Ioh. 14, 1oc. 13 Ioh. r1, rz. 14 cf. 1 Ioh. 5, 7-8. 10 est oz. p. zar. eis] his e, ei u zar. tentantur 5 M, temptatur p zzr. ausiliati C* fratres sanctae] sanctae p, fratres sancti $ M p sec. PG 5 11 supercaelestis participes] coelestis participes 5 M, participes sempet caelestis e, semper caelestis participes p. (sed cf. sar.) ^ 12 Iesu C* ei oz. C y uar. 13 creauit] uocauit p (sed cf. sar.) colosenses C & 14 uniuersa CC M epu blasphemia p zar. 15 turpiaque e, turpiaque uerba p, oz. ue/ turpia quaeque p uar. subter non procedat //neaz ducit Ce procedant e i. 16 exspoliantes M . wuetete homine .$ eius] suis $ Mey uar. et oz. y. (sed cf. u sec. PG. 5) 17 induentes e eum] cum eo e y (sed ef. uar.), om. p. sec. PG. 5 in agnitione uel et agnitione p zar. 18 Nunquid .$ M 18-19 uniuersa creatura C*, uniuetsa creata $ M — 19 et inuisibilia ozz. p. sar. proptia p e sec. PL 66 20 ex nihilo oz. e ac]et. M . anteaut postea p (sed cf. uar.) I, 5, 1-6 Si tibi «sque protestante] Et dominus in euangelio ait p 1-3 Si tibi usque respondes oz. e itibiow.$M . illut C* dixerit. M ^ S3assumpti Ce M 4 formam C* B unus p. uar. summus C 6 bi; uidet Ce e iterum] item .$ M odit me y sec. PG 5 6-? Qui me odit, et patrem meum odit. Et iterum oz. $ M — S8anfesintadd. Vt ey nobis] uobis C* 9 unum sumus y sec, PG 5 10ctomnia tua measunt oz. C ep. quae] que C 10-11 Bt iterum : Omnia quae habet pater, mea sunt oz. e i. 12 Ioannes 5 M 14 aput C — Etiterum ipse ad Parthos e y sar., Et iterum ipse apostolus pu

PL 3594

C 126

LIBER I, C. 57... 15 Sunt, inquit,

qui! testómonium.

Derhibeni inm lerra

21 : aqua, PL 5598

sanguis, et caro, et tres in nobis sunt ; et ires sunt. qui testi-

monium, berhibent in caelo : ater, uerbum, et. spiritus, et hi ires unum sunt.

Nos itaque in natura deitatis, quia unum sunt pater et 2o filius, nec patrem credimus aliquo tempore ! praecessisse, ut C 1:26" maior sit filio, nec filium postea natum esse, ut deitas patris

i£6

minoraretur in filio. VI. Si tibi dixerint : Non est aequalis filius patri. ITA RESPONDES : Si aequalis patri filius non est, cur ita de illo Iohannes euangelista testatus est : Projterea, inquit, persequebantur Iudaei Iesum, et quaerebant eum occidere, quia ; non solum soluebat

sabbatum,

M sed et patrem suwm

dicebat PL 559€

deum, aequalem se faciens deo. Et Paulus apostolus : Hoc sentite S 125" de uobis, inquit, quod et in Christo Iesu, qui cum 4n forma dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, sed semetipsum exinaniwit, formam serui accipiens. Et in 10 Solomone : Qui genuit me, requieust in tabernaculo meo. Et in Esaia : Sicuti est ab imitio, día. usque in saeculum ; neque adiectum est ei, neque minuitur illi : ipse est enim dominus creaturae suae, qui va]ul eguit ab aliquo. Et in psalmo septuagesimo secundo : Quid enim mihi est im caelo, et a te quid 15 uolui super terram ? Haec omnia in filio non inferiorem naturam demonstrant,

! sed ! aequalitatem deitatis adnuntiant : quoniam qui utraque locutus est, uerum dixit, quia ueritas mentiri non potuit.

147

VII. Si tibi dixerint : Non est uoluntas patris filius. ITA RESPONDES : Si propheticas apostolicasque scripturas purae mentis intentione perquireres, inuenisses sine dubio filium patri et natura coaeternum, et substantia sempiternum, 1, 6, 3 Ioh. 5, 18. 6 Phil. 2, 5-7. 10 Sirach 24, 8b (24, 12b Vg.). Sirach 42, 21 (42, 21-22 Vg.). 14 Ps. 72, 25.

C r27 PL 359D

11

15-16 aqua sanguis et caro] aqua sanguis et spiritus e, spiritus aqua et sanguis e sec. PL 66, 27€ 16 et tres in nobis sunt] tres hi unum sunt y (sed cf. sar. ef PG 5), et tres unum sunt e sec. PL 66, tres in nobis sunt € et tres sunt] et tres € (sed cf. e sec. PL. 66), ozz. j. sec. PG. 5 e£ ui uar. 17 hii $, ii M 19 deitatis] diuinitatis u sec. PG 5 quia] qua C*.$ M 19-20 pater et filius] patrem et filium $, patrem et filium credimus M, spiritus pater et filius u sar., patet et filius et spiritus sanctus p sec. PG 5 20 credimus oz. M, aliquo tempote credimus p. sec. PG 5 ut] ne e sec. PL 66, uel u zar. 21 deitate e p, diuinitate j $ec, PG. 5 22 minoreturt Meu in filio ozz. e p, bic def. 1, 6, 1-2 Si usque respondes om. € 8 Ioannes $5 M * de] in C* e et 07. € 10 Salomone C Me Qui oz. € 10-11 Et in Isaia Cc M, Et Ecclesiastico e sec. PL 66, 28^, Et Isaac ue/ Et Isaias e 11 Sicut $ Me inicio C postita add. est .$ M — 12 minuetur $ M —— enim oz. € 14 est] deest SM ajJade 16 in filio] filium e natuta e 17 annuntiant C*, ptonuntiant $ M . 18 potuit.] Aic def. e I, 7, 8 petrquires 9, perquitas M inuenies 5 M 4 naturae C* quoaeternum C

22

CONTRA

;et in uoluntate,

quae

VARIMADVM

utriusque

una

est, non

discretum,

Esaia propheta dicente : Salutare autem. meum. sicut. facula

ardebit, et. widebunt omnes gentes iustitiam. tuam, et omnes reges terrae honorem tuwm, et uocaberis nomine tuo nouo, quod dominus | nominabit illud. Et infra : Tw enim uocaberis PL 3604 ro 40luntas mea. Et apostolus : Haec est, ait, woluntas dei $n

Christo Iesu. Et iterum : In quo habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Et iterum : Im $pso emim placuit omnem plenitudinem diuinitatis habitare. Et uox patris de nube ad discipulos : Hc est filius meus, in quo mihi conplacuit. 15.

Si uoluntas dei patris filius non fuisset,

! quomodo patri

C :27*

in illo potuit comflacere ? Aut quemadmodum in eo $lemitudo diuinitatis eius potuit habitare, in quo secundum te uoluntas dei patris non probatur adesse ? 1.8

VIII.

Si tibi dixerint

illud, quod dominus

in euangelio PL 56oB

dicit : Non wen. facere uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me misit. ITA RESPONDES : Huic propositioni non humanis opus est ; respondere uerbis, sed diuinis potius propriam filii uoluntatem adstruere documentis, propheta in trigesimo nono psalmo canente : T'unc dixit : ecce uento, ut faciam uoluntatem tuam,

deus meus uolui. Et in uigesimo septimo : ZIx» ijso sperawit cor meum, ei adiutus sum, et vrefloruit caro mea, et ex uoluntate 10 nea. confitebor ill. Et iterum : Voluntarie sacrificabor tibi.

Et in Deuteronomio : Dligens ie, feci uoluntatem tuam. Et in Apocalypsi : Dignus es, domine deus noster, accipere gloriam, et honorem, et potestatem,

uoluntatem.

iuam

quia tw creasti

[acia sunt.

! omnia, et roter PL 360€

Et in Canonicis

: WVoluntarie

15 genuit nos uerbo ueritatis, ut simus aliquod | initium creaturae C 127 bis

1:9

eius. Ex his utique, quae superius dicta sunt, debes agnoscere, quoniam qui uoluntarie patris uoluntatem fecisse se dicit, inferior illo esse non possit. VIIII. Si tibi opposuerint illud, quod in actibus apostolo-

1, 7, 6 Isai. 62, 1b-2. 9 Isai. 62, 4b. 12 Col. 1, 19. 14 Matth. 17, 5.

10 1 Thess. 5, 18.

1, 8, 2 Ioh. 6, 38. 9 Ps. 39, 8a.9a. 8 Ps. 27, 7. Isai. 48, 14b. 12 Apoc. 4, 11. 14 Iac. 1, 18.

11 Col. 2, 9.

10 Ps. 55, 8a.

11

B in om. M utriusque] in utrisque .$ M 6 Isaia .$ M ^ Esaiae ptophetae Gt 7 iusticiam C 8 uocauetis C* 9 nominauit C ^ illud. Et infra] subter illud /imeazz ducit C*, lla et infra .$ M ^ uocauetis C* 14 5o: meus add. dilectissimus $ M ^ complacuit Ce .$, complacui M — 16 complacere C* .$ M 1, 8, 1 illut quot C* 2 dicit] dixerit .$ M 5 fli C* 6 astruete M

7 dixit] dixi Ce, dixiait$ M ^ tuam oz. C*

crificabo Ce $5 M — 12 apocalipsi C Ce 15 inicium C* 17 hiis 5, iis I, 9, 1-2 apostolorum actibus M

10Etiterum]Etin LIII C

sa-

14 Canonicis] a4. sup. Jis. epistulis M . cognoscere 5M

LIBERJD;C:8:1015 23 rum scribtum est : Quoniam dominum et Christum deus fecit. IrA nEsPONDES : Non secundum deitatis naturam factus dicitur filius, sed secundum adsumpti hominis formam. Haec ; de eo diuina eloquia protestantur, ! Paulo apostolo conpro- PL 46oD bante : Quod ante promiserat, ait, ber prophetas suos in scribtuvis sanctis de filio suo, qui factus est ei ex semine Dauid secundum vis sanctis de filio suo, qui factus est ex semine Dauid secundum carnem. Item ipse ad Galatas : Postquam autem uenit plenitudo lemporis, misit deus filium suum

factum ex muliere, factum

1o sub lege. Et ad Philippenses : In similitudine hominum factus, et. habitu inuentus ut homo. In psalmo trigesimo : Infirmata esi in. paupertate

uirtus mea,

ei ossa mea

conturbata

sunt, ei

super inimicos meos factus sum obprobrium. Item ibi : Obliuioni traditus sum | tamquam mortuus a corde ; [actus sum quasi uas C27 bis" 15 perditum. Et in septuagesimo : Tamquam prodigium factus sum multis,

! et tw adiutor fortis. Et in septuagesimo

secundo

: PL 3614

Vt iumentum ! factus sum apud te, et ego semper tecum. Et in. S 12€ octuagesimo sexto : Mater Sion dicit homo, et homo factus est in ea, ei ipse fundawit eam altissimus. Et in octuagesimo 2o septimo : Factus sum sicut homo sine adiutorio, inter sortuos liber. Et in centesimo octauo : E? factus sum obprobrium illis, uiderunt me, et mouerunt capita sua. Et in centesimo primo : Vigilaui, et factus sum sicut basser singularis in tecto. Et in euangelio : Verbum caro factum est, et habitauit 4n nobis. 2; Filius igitur secundum carnem dicitur facíws; nam secundum diuinitatem a patre nusquam legitur facíws, sed genitus. | PL 3618 X. Si tibi dixerint, quod filius dixerit : Quae ego loquor, sicut mihi dixit pater, sic loquor. ITA RESPONDES : Dum enim pater loquitur, filius loquitur ; 1:0» 20Act?2, 36. 6 Rom. r1, 2-5. 8 Gal. 4, 4. 10 Phil. 2, 7. 11 Ps. 30, 11b-12a. 13 Ps. 50, 15. 15 Ps. 7o, 7. 17 Ps. 72, 22b-25a. 18 Ps. SONS. 20 Ps. 87, 5b. 21 Ps. 108, 25. 23 Ps. 1or1, 8. 24 Ioh. 1, 14. Duro blohz 125 $0.

2 scriptum Ce.$ M — pos? Christum add. eum C* 4 assumpti CC M 3-6 comptobante Ce.$ M 6 bic incip. C 6-V scriptutis Ce. M £ 7 ei oz. 5M 8 galathas C£ autem] enim £ zar. 9 prius factum] natum .$ M 5, om. C uar.

factum ex muliere oz, & zar.?

10 fllippenses C

similitu-

dinem Z 11 In] Et in. M£ 13 pos? supet add. omnes £ opptobrium Ce. M 14 tanquam $ M £ post corde add. et $5.M quasi] tanquam S M, tanquam ze/ quasi £ 18 septuagesimo] septuagessimo C*, psalmo .5 M Tanquam .$ M 16 pos? in add. psalmo . M in om. C septuagesimo] sexagesimo £ (sed cf. zar.) 17 aput C* £L post in add. psalmo .$.M 18 octuagesimo] septuagesimo £ (sed «f. uar.) Montem Syon dicet £ (sed cf. sar.) dicet Ce. $ M£ factus] natus £ (sed cf. uar.) 18-19 Mater usque altissimus cozzzzafa sic pon. C $ 19 octuagesimo] septuagesimo £ (sed cf. zar.) 20 mortuus C* 21 opprobrium C M, obproprium 3, illis obprobrium £ 23 singularis] solitatius £ zar. 26 nunquam .$ M I, Io, 1-3 si «sque respondes oz. C 2 dixit mihi .$ M

24

CONTRA

VARIMADVM

et cum filius loquitur, patrem in illo loquentem documentis ; caelestibus conprobatur, Paulo apostolo adtestante : Mwitis partibus et. multis modis olim. deus locutus est patribus 4n prophetis, | nowissime autem locutus est nobis in filio. Et ut C 128* eundem filium, excepto patris praecepto, doceamus fuisse locutum, ex Esaiae prophetae uolumine proferimus docu10 mentum : Haec dicit dominus : In illa die sciet populus meus, quoniam ego sum ipse, qui loquebar 4n seruis meis prophetis, et euangelizans ! auditum pacis : et ecce adsum. Item ibi: Ego PL 361€

sum dominus, qui loquor iustitiam, et adnuntio ueritatem. Item ibi : Cogitaui, et locutus sum, et adduxi, et creawi, et feci. Et

1; apostolus : Aq» experimentum quaeritis eius, qud in me loquitur Christus ? Et in psalmo centesimo octauo decimo : Loquebar in Llestimontis tuis in conspectu regum, et non. confundebar. Et ipse dominus in euangelio caeco a se inluminato dicit : E? widisti eum, et qui loquitur tecum ibse est. Et Samaritanae 20 mulieri ait : Ego sum, qui loquor tecum. Et ad discipulos : Verba, quae ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt. Et ad patrem : Ego ad ie wenio, et haec loquor in hoc mundo. Et iterum Iudaeis dicit : ! Loquor uobis et non auditis, si autem PL 561 uenerit alius, illum audietis. Et iterum : Haec locutus est Iesus

2; 4n. gazophylacio docens in templo, et nemo adbrehendit | eum, quia nondum uenerat hora eius.

C 128Y

Ecce in his omnibus, quae superius dicta sunt, non docetur

filius praecepta patris fuisse locutum, sed magis proprium exercuisse in loquendo imperium. XI. Si autem dixerint : quia filius iussione patris fecit, quae facia sunt. ITrA RESPONDES : Non ut ipse adstruis filium iussione patris fecisse, quae facta sunt, sed suo imperio et uoluntate ! uniuersa PL 5624 B Hebr. r, 1-2a. 10 cf. Isai. 52, 5.6.7. 12 Isai. 45, 19b. 14 Isai. 46, 11. 15 2 Cor. 13, 5. 16 Ps. 118, 46. 181oh.9, 57. — 201oh. 4,26. 21]Ioh. 6, 64. 22 cf. Ioh. 17, 11 ; 8, 26. 23 Ioh. 5, 45. 24 Ioh. 8, 20. IsI1;2 lohj1,5.

4 post loquitur aZZ. loquitur pater .$ M loquentem] loqui .$.M pater in £ (sed cf. uar.) B comprobatur M 5, comprobamus C* attestante Cc.$ M apostolo oz. 4 Dos! adtestante add. qui ait 6

illo loquens

6 multisque £

dem M illa $ M

locutus est] loquens .5.M

*? autem] enim £ sar.

doceam ; 9ex]de.M Isaiae CeM £ (sed cf. uar.) 11 loquibar C* 12 et euangelizans] aeuangelizans &

8 eum-

10 die

pacis et ecce adsum] audietis ecce ego sum .$ .M ibi] alibi se/ ibi Z 13 iusticiam C adnuncio C*, annuncio C^, annuntio M 14 ibi] alibi z2/ ibi £ 16 decimo octauo £ 17 prius in] de $5 M Luar. 18 illuminato Cc M 20 discipulos]

apostolos £ sar.

22 hoc oz. €

$ M, audistis se/ auditis £

23 Iudeis C

24 Iesus] dominus £

dixit se/ dicit £

audistis

25 gazofilacio C, gazofilatio

L ^ apprehendit Co M — 27hiis.5,iis M ^ docetur] doces 5 M 28 filium $M . praecepto C* $ M, precepto £ locutus C* £ zar. proprium oz. $ M 19 imperium] sermonem £ I, II, 1-6 Si «que dicente] Isaias quoque propheta ait 7 1 autem] tibi 5 M facit C 8astruis M 4sui.$ M

LIBERI, C.rir-12

^

25

; creauit, quae creanda fore prouidentia sua prospexit, Esaia propheta dicente : Haec dicit domimus : Ego feci terram sensu meo, et hominem super eam, ego solidaut caelum manu mea, ego omnibus sideribus mandawi, ut lucerent in caelo. Item ibi : Omne consilium meum stabit, et omnia quaecumque 1o cogitaui, ego feci. Item ibi : Sic dicit dominus, qui constituit caelum et terram, et fecit eam, ipse definiwit eam. Item ibi : Ego

sum rimus, et ego in aeternum, manus mea fundawit terram, el dextera mea. solidauit caelum. Item ibi : Ego feci terram in fortitudine mea magna, et in brachio meo excelso. Et in Hiere1; mia : Dominus qui fecit terram in uirtute sua magna, | et erexit C 129! orbem terrae in sapnentia, et brudentia sua | extendit caelum, et PL 5628 fosuit sonum aquae in caelo. Item ibi : Domine, qui fecisti caelum et terram in uirtute tua magna, et brachio tuo excelso, qui reddes beccata patrum in sinu filiorum suorum post eos. 2o Et in Solomone : Non enim impossibilis erat manus tua, quae creauit orbem terrarum ex materia inuisa. In psalmo centesimo trigesimo quarto : Omnia quaecumque woluit dominus, fecit ?n caelo et im lerra, et in, mari, et in omnibus abyssis. Et in centesimo tertio decimo : Deus autem in caelo sursum, in caelo

25 el in, lerra omnia quaecumque uoluit fecit. Et in sexagesimo quarto : Praeparans montes in fortitudine sua, accinctus potentia. Qui enim haec omnia non patris iussione, sed potestate sua fecisse ! describitur, quomodo a uobis patri inferior iudica- PL 362€ 3otur?

!

XII. Si autem dixerint : Erat tempus antequam de patre filius nasceretur, pro eo quod Iudaeis dixit : Principium quod et loquor uobis.

6 Isai. 45, 11a.12. 9 Isai. 46, rob. 10 Isai. 45, 18a. 11 Isai. 48, 12b-13a. 13 cf. Ier. 39, 17 (32, 17 Vg). 15 Ier. 28, 15-16a (51, 15-16a Vg.). 17 Ier. 39, 17.18 (32, 17.18 Vg.). 20 Sap. 11, 18. 22 Ps. 134, 6. 24 Ps. 115, 11. 26 Ps. 64, 7. I, I2, 2 Ioh. 8, 25.

B praespexit 5, perspexit M Isaia M 6-* terram sensu meo] setmone meo terram $ M — 8meaom.$ M syderibus $ luceant M — 9 ibi] alibi ibi : Ego stabit] studui w/statui& quaecunque.$ M,quecunqueZ 10 ibi] alibi uel ibi £ 11 definiuit] finiuit C, feci (5i /) ea et fundauit ea £ uar. ibi] alibi ze ibl 12sumom.t i8etom.6& —ltemibise/Etinleremia (— inom. C uar. 14magnaom.Luar. meoom.Luar. Et] Item we/ Et 14-15 Ieremia M — 15 quioz.L 16terraeom..5 M — 17 caelo] Jic def. € 19 suorum] eotum .$ M 20 Salomone. C M impossibilis Ce.$ M 21 ar/e in add. et $.M 23 quaecunque $' M 23 pos? tetra om. et $. M —— omnibus oz. $.M abyssi C 24 os? autem add. noster $ M sursum] Et rutsum $5 M 25 quaepatre Ce. M 29 discribitur C* $M cunque 1, I2, 21]udeis C — dixerit. $ M — 3 et om. $5M

S 126*

26

CONTRA ITA RESPONDES

VARIMADVM

: Agnosce filum non ex tempore, neque

; post tempora natum, sed ante omnia tempora de paterno utero inenarrabiliter generatum, ! ipso deo patre in centesimo C 1:29"

nono psalmo per prophetam dicente : I» splendoribus sanctorum ex ulero ante luciferum genui ie. Quam sententiam et Esaias propheta dubiis adque incredulis euidenter expressit, 10 dum non aliunde filium quam de patre ineffabiliter ! natum PL 562b ostendit

: In humilitate, inquit, sublatum est 1udicium. eius,

natiuitatem

autem. eius quis enarrabit ? Et in libro Iob

Sapientiam dei, ait, unde inuenies ? Latet enim. ab oculis ho-

minum, ei a uolucribus caeli absconsa est. Expergiscere paulu:1;]um, et si lumen scientiae in te ipso aliquantum habes, adtende et inuenies, quoniam cuius natiuitas a propheta non potuit enarrari, ex tempore, ut adstruere ipse conaris, non potuit generari. In $rincipio, inquit Iohannes euangelista, erat uerbum, et 20 uerbum. erat. apud. deum, ei deus erat. uerbum. Hoc erat 4n jrincipio apud deum. Omnia per (psum [acta sunt, et sine ipsum factum est nihil. Et iterum : Erat lux uera, quae 4nlumainai omnem

hominem

V uenientem

in hunc mundum.

In isto PL 565^

igitur uerbo quod dicitur era, si tempus quaerere uolueris, 2; non inuenies : quoniam ex quo pater, ex ! illo et filius, et C rs quod pater est, id etiam filius, Solomone dicente : Ego ex ore altissimi $rodiui, primogenita anite omnem creaturam ; ego feci, ut 1n caelo oriretur lumen indeficiens, ei nebulam texi

omnem, terram ; ego in excelsis habitaui, et thronus meus in 5o columna nubis. Gyrwm caeli circumiui sola, et in. profundum

V Ps. 109, 5. — 111531. 53, 8. XL 26 Sirach 24, 5-10 Vg.

13 1ob28,20a.2:1.

19 oh. 1, 1-3.

— 23 Toh-

4 Agnosce] Jic incipit? ^ agnusce C*, cognosce $ M — pos? Agnosce add. karissimae fli — 5 pos? tempora add. filium dei ; — 6 ipso deo] ipse de C*, ipso C* 6-7? in centesimo nono psalmo oz. « 9 Isaias C*M x (sed cf. uar.) atque Ce. Mq 10 aliunde filium] aliud de filio.$ M — 11 iudicium eius sublatum est s sec. PL 5, 84B post est add. in C* 12 natiuitatem] generationem q zar.

autem 07z. q zar. enarrauit C* Bt oz. 9 uar. libro] bro C* 13 ait] patris .9.M inueniet 7 uar. ab oz. « var. 14a oz. M — abscondita * zar. 14-15 paulolum C* 15 M « (sed ef. uar.) aliquantam q (sed. cf. zar.) 16 attende et inuenies] inuenies eum zz inuenies 7 quoniam] neque q» 0?7t. v) uar. 17 ut] uel ut z2/ uero uel astruere M — 19 Ioannes $ M 19-20 et uerbum erat zsgue deus erat uerbum oz. s zar. 20 aput C* 21 aput C* 22 ipso $ Mq quae] que .$ 22-23 illuminat Ce. M — 24 uerbo 022. 7) 26 id oz. .$ M (comma pon. ante est) — post id add. alterum est q Salomone C Mq 2? prodii » 28 oreretur C* nebula .$ M, nebula ze

Sapientia 7 zar. 07i. 7p Mar. caeli te ipso] teipsum .9 Ce$ M adtende

nebulam x», sicut nebula 7 se. PL 5, 840 — 29 excelsis habitaui] altissimis habito (ue/ inhabito) tronus C* 30 nubis oz. $.M Girum .$ circumibi

C*, circuiui Ce.$ Mq

solus « zar.

in oz.

LIBER/L C.12-15/.

7

27

abyssi penetraui, et in omni terra steti, et in omni gente et populo primatum habui. Item ibi : Cum pararet caelum, aderam illi, eí cum secerneret suam. sedem, quando super uentos fortes faciebat in summo mubes, el cum certos bonebat fontes sub caelo, 3; cum. fortia. faciebat. fundamenta | terrae, ego eram, cum illo PL 3638 conponens ; ei ego eram, cui adgaudebat, cum laetaretur orbe

períecio. Et in psalmo centesimo primo : T'4, domine, in principio terram. fundasti, et. opera manuum. tuarum sunt caeli : ipsi peribunt, tu autem. bermanes ; et sicut opertorium 4o mutabis ea, et mutabuntur : tu autem idem ipse es. Non enim erat aetas, aut aliquod temporis, antequam de patre filius nasceretur : quoniam qui tempora uniuersa 1, 13

propria potestate constituit, ex tempore uel post tempora nasci non potuit. ! C 150* XIII. Si uero dixerint, quod pater dederit filio ! fotestatem PL 365C iudicium |faciendi. ITA RESPONDESs : Filius igitur dei potestate propria facturum esse

iudicium,

ex his testimoniis

prudentes

;iustum proferentes in hac causa iudicium sententia magis cum ratione concordat, et tatem impugnat, Esaia propheta dicente sensum domimi, aut quis eius consiliarius

agnoscant;

et

ostendant, cuius cuius fidei ueri: Qwis cognouit fuit, aut quem

consuluit, et ànsiruxit eum, uel quis ostendit ei 4udicium ? Item

1o ibi : Haec dicit dominus : Vae potentibus in Israhel, quia non cessauit iracundia mea. in. eis, et iudicium de inimicis faciam, et cremabo eos igne ad purum. Item ibi : Statuet dominus in iudicio bopulum suwm, et ibse dominus in iudicium ueniet cum senioribus jopuli et rincipibus |! suis. Item ibi : Induit se PL 3645

32 Prou. 8, 27-312. 39 Ps. ror, 26-282. POCIDY £f. loh. 5; 27. 9 Isai. 40, 13-142.

3, 13b-14a.

14 Isai. 59, 17-18.

10 Isai. 1, 24-25a.

12 Isai.

31 et in omni tetra] in omnem terram ze/ in omni terta q omni gente ct ozz. q 466; PL 5," 84€ $2 primatum] ptincipatum .$ M praeparatet 33 secerneret] segregaret 9 M sedem suam secerneret y se PL 5, 84€ 35 ost terrae add. et » sec. PL 5, 84€ 386 componens Ce. Mq audaugebat q sec, PL 5, 84€ 38 fundasti terram .$ M. 39 pos? et add. omnia sicut uestimentum uetetascent et .$ M 39-40 et usque es oz. n uar. 40 ea] eos q post es add. et anni tui non defitient 5 41 aetas aut aliquod tempotis] ut ait aliquod

tempotis C*, ut ait aliquid temporis C*, ut ais aliquid temporis 5 M, aestus aut aliquando temporis 7, aestas aut aliquando temporis ze/ aetas aut aliquando tempus 4e/ aestus aut aliquando tempora 1 zar., aetas aut aliquod tempus q sec. PL 44 bic def. q 5, 84D 1, 15,9 Filium Ce. M 4hiis.$,iis M ^ prudenter C B pos? ostendant add. et M 6 sententiae $.M cumcordat C*, concordant .$ M 7 impugnant 9M . IsaiaM 8 consiliarius eius .$ M quem] quam 5, quis M 9 consoluit C* uel oz. M 10 Israel .$ M 11 et o». M

28

CONTRA

VARIMADVM

15 justitiam ut loricam, circumposwit galeam salutis capiti suo, et operuit se uestem windictae, ut relribuat retributionem aduersarüis suis. Item ibi :Ecce enim dominus ut ignis ueniet, el ut tempestas currus eius, reddere windictam in ira, e uastationem 1n flamma

ignis. Et in psalmo nono: ! Parauit in iudicio sedem suam, et C 15v 2o ipse iudicabit orbem terrae in aequitate. Et in centesimo secundo : Dominus in caelo parauit thronum suum, et regnum eius omnium dominabitur. Et in nonagesimo tertio : Deus ultionum. dominus, deus ultionum libere egit. Et in epistula Iudae apostoli :Ecce ueniet dominus in milibus, facere vudiciwm 25 el perdere omnes impios, et arguere omnem carnem ! de omnibus PL 364^ operibus

impietatis

eorum.

Et in euangelio : Cwm

uenerit

filius hominis in, maiestate sua, et omnes angeli eius cum

| eo,

S 127

tunc congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eas ab inuicem, sicui pastor segregat agnos ab hedis, et statuet agnos o ad. dexteram

suam,

hedos auiem

ad sinistram.

Filius ergo secundum id quod deus est, nihil a patre legimus accepisse, quem in corde patris inseparabiliter manens, uniuersa credimus possedisse. Sed ille fofestatem accepit vudicium faciendi, qui semetipsum exinaniens formam dignatus 55 est adswmere serui. |

1l, 14

PL 3648

XIIII. Si autem dixerint tibi, quod filius duobus discipulis dixerit : Calicem. quidem meum bibetis, sedere autem ad dexteram meam uel ad sinistram non est meum ! dare uobis. C 1531" ITA RESPONDES : Propriae potestatis filium esse, et praece;denti iam disputatione docuimus, et nunc ipso opitulante docebimus, euangelio protestante : Vocatis duodecim discijulis suis, dedit eis potestatem spirituum. inmundorum, ut eicerent eos, et curarent omnem languorem, et omnem infirmitalem in populo. Et iterum : Amen dico wobis, quod. uos, qui 1o secuti. estis me, 1n regeneratione, cum sederit filius hominis in sedem maiestatis suae, sedebitis e uos cum eo swber duodecim

17 Isai 66, 15. 19 Ps. 9, 8b-9a. 21 Ps. 102, 19. 22 Ps. 95, 1. 24 Iudas r4b-152. 26 Matth. 25, 51-33. 83 cf. Ioh. 5, 27. 34 cf. Phil. 2, 7. 1, 14, 2 Matth. 20, 235. 6 Matth. 1o, 1. 9 Matth. 19, 28.

15 iusticia C ut] et C* loticam ser. i rasura C*, glotiam .$ M circun16 ueste Co .$ M — i8 currus] cursus 5 M — uastationem] ultionem posuit 23 epistola Ce$ M M 22 omnibus $M 20 iudicauit C* X294

28 separauit C* millibus M ^ 26 impietates C* 29 hoedis .$, haedis M 80 dextram C hoedos .$, haedos M 81 Filium Ce.$ M 382-33 manen35 assumere CeM tem Ce. M I, 14, 2 bibitis C* ? spiritum C* — immundotum Ce.$ M — 8 eiicerent $M . 10 filius hominis sederit. 5 M — 11 sede Ce. $ M

LIBERI,C.1i4-15

29

sedes, ?udicantes duodecim tribus Israhel.

| Item : Ecce dedi PL 364€

uobis potestatem, wi calcetis swper serpentes, ei scorpios, ei suber omnem wiriutem inimici, el si quod uenenum biberitis, 15 thi] uos nocebit. Et iterum : Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri, hs qui credunt in momine

eius. Et in Apocalypsi : Qu wicerit, dabo illi sedere mecum in sede mea, sicut ego wici, et sedi cum patre meo in sede eius. Item ibi : QuZ uicerit, dabo illi manducare de ligno witae, quod 20 est 2n, Daradiso dei mei. Qui omnibus discipulis duodecim tribus iudicandi potestatem dedit, et secum sedere permisit, duobus tantum discipulis, ut ad ! dexteram uel sinistram eius sederent, licentiam ! dare C ra32z* non habuit ? PL 564D

115

XV. Si uero opposuerint tibi, quod filius dixerit : Non polest filius a se facere quicquam, misi quod. widerit batrem facientem. ITA RESPONDES

: Si fidem

rectam

teneres,

et non

falsi

; dogmatis prauitate fidem catholicam inpugnares, agnosceres filium propria potestate fecisse, quae patrem non legimus, nisi per filium perfecisse. Numquid pater aquae elementum conuertit in uinum? Numquid pater nauem conscendit, aut uentis et fluctibus, 10 ut quiescerent, imperauit ? Numquid pater de quinque panibus et duobus piscibus in deserto quinque ! milia hominum pauit ? PL 565^ Numquid pater super mare pedibus ambulauit ? Numquid pater oculos caeci nati aperuit ? :; Numquid pater coram principibus Iudaeorum paralyticum pristinae sanitati restituit? Numquid pater hominem, manum aridam habentem, cunctis adstantibus in templo curauit ? Numquid pater mulierem fluxu sanguinis laborantem, turbis 2o ignorantibus, deitatis suae uirtute sanauit ?

12 Luc. 10, 19 (et si quod zque nocebit cf. Matc. 16, 18). Apoc. 5, 21. 19 Apoc. 2, 7.

15 Ioh. 1, 12.

17

T:15.7] Tohz5$55 10. 8 cf. Ioh. 2, 1-11. 9 cf. Matth. 8, 23-27. 11 cf. Matth. 14, 13-21 pat. 13 cf. Matth. 14, 25 pat. 14 cf. Ioh. 9. 15 f. Matth. 9, 2-8 pat. 17 cf. Matth. 12, 9-14 pat. 19 cf. Matc. 5, 25-34 pat.

12 Israel] $ M — Item] Et iterum 5 M — 13 scorpiones M — 15 uobis M Quodquod C* 16 hiis .$, iis M . 18 pos sicut add. et. $5 M ^ meo om. SM eius] ipsius. M X 28 pos; uel add. ad Ce 5. M 1, 15,2 quidquam M — 4etoz.C Dimpugnates $ M X post inpugnates add. sed C^ — cognosceres 5M . 8-19 Numquid] sezper Nunquid 5 9 nauim C fluctibus] flatibus .$ 12 millia M 17 aridam manum .$ M 18 astantibus M

30

CONTRA

VARIMADVM

Et plura his similia, quae dominum nostrum Iesum Christum fecisse ! credimus. Et credendo cognoscimus, et fatemur,

(1122

quoniam, qui paternum opus exsequitur, a paternis operibus 1r 16

PL 5658 alienus esse non creditur. ! XVI. Si tibi dixerint : Pater et filius non est unus deus, quia dicendo, wnwm. sumus, duos ostendit, non unum. ITA RESPONDES : Excepta incarnatione filii, quae ab ipso pro nostra redemptione adsumpta est, pater et filius et spiritus sanctus unus dicitur deus, et non diuisus in tribus,

ut ipse sacrilega mente adfirmare conaris, sed in tribus personis et nominibus una probatur substantia deitatis, Zaccharia propheta dicente : Evót dominus in regem super uniuersam lerram, ei in. die alla erit dominus unus, e$ nomen

1o 6244s «num. Dies haec, quam propheta designat, futuri esse iudicii, nemo est qui nesciat. Requiro itaque a te, ut hanc prophetae sententiam, quid sibi uellit, ipse exponas. Quis igitur erit rex, quis dominus unus? Aut quis wnwm nomen deitatis sortitur ! ex tribus ? Si pater est, et ipse solus dicitur PL 5365€ 1; unus deus. Ab ipso ergo deitatis uocabulo filius et spiritus sanctus alieni, quod absit à nobis, fuisse probantur, quia scribtum est : In die illa erit dominus | unus, et nomen eius unum, ? Si uero, ut est, unum nomen est trinitatis : quid mihi

persuades credere, quod prophetas et apostolos non uideo 20 praedicasse ? Nam ! et Malachias solum filium intimauit, quem humani generis creatorem «"w4m deum prophetica adnuntiatione signauit, ipso dicente : Nonne deus unus creauit? Nonme pater unus est omnium uestrum ? Et in Deuteronomio : Audi

(CUpaoE

S 127"

25 Israhel, dominus deus tuus, dominus unus est. Et apostolus : Nullus deus nist unus. Et iterum : Vnus dominus, una. fides, unum baptisma, wnus deus. | PL 365D Vel nunc aduerte, quia unus deus non est diuisus in tribus,

sed in tribus personis et nominibus unus dicitur deus, apostolo

1, 16, 2 Ioh. 1o, 3o. 9b. 23 Mal. 2, 10a.

8 Zach. 14, 9.

24 Deut. 6, 4b.

13 cf. Zach. 14, 9.

26 1 Cot. 8, 4.

1? Zach. 14, Eph. 4, 5-6a.

21 hiis 5, iis M similia] mirabiliora .$ M 21-22 Christum oz. $ M 23 exequitur .$ 1, 16, 1 tibi oz. .$.M Pater et filius oz. $5. M 2 ostendis .$ M 3 fili C* 4assumpta CCPM — priusetom. 5 M 6 affirmate Ce M 8 Zachatia JM . 10Diem hanc. M X iiestoz.C 12 possibiadd.ipse S5 M ^ uelit.S$M — post uelit add. et M — 13 unum oz. $ M — 14etom. M — 1445 unus dicitur .$ M 17 scriptum Ce. M 18 mihi] me .$ M 22 annuntiatione Ce M 23 designauit M — pos; creauit adZ. uos 5 M, nos C* 26 Israel $ M — posterius dominus] deus $.M 28-29 in tribus sed op. $.M

DIBERI;CiX6-18 3o adtestante

: DZwisiones

autem

^.

domationum

3r sunt,

ait, idem

aulem spiritus ; et. diwisiones ministeriorum sunt, idem ipse

dominus ; el. diuisiones

operationum.

sunt, idem

autem

deus,

qui operatur omnia in omnibus. Quid igitur est, quod filio dei derogare minime dubitasti, ut 3; In eo ipso quod dixit, ego e£ pater unum sumus, duos nihilominus deos natura ab inuicem et deitate diuersos ! introducere coneris, et adfirmare non metuis, ignorans, quoniam cum Sw"s dicit, personas distinxit, non deitatis substantiam separauit, ut et Sabellium unionem

sectantem

destrueret,

4o et uos Arrianos, qui unum in trinitate abnuitis deum, modis omnibus refutaret. D

XVII.

(901229

! PL 5664

Si autem dixerint, quia ideo filius minor est, quod

pater illum clarificauerit, pro eo quod scribtum est : Pater, clarifica filium iwwm. ITA RESPONDES : Sicut pater filium suum clarificasse ;docetur, ita etiam filius patrem clarificasse perscribitur, euangelista dicente : Respondit Iesus et dixit : Ego daemonium non habeo, sed honorifico batrem meum, et uos inhonorastis me.

Et ipse filius ad patrem : Clarífica filium tuum, ut et filius tuus

clarificet te. Et iterum : ! Ego te clarificaui super terram. Et ad PL 3668

1o discipulos : S? quid etieritis in nomine meo, hoc faciam, ut

clarificetur pater in filio. Et iterum : Nunc clarificatus est filius hominis, et deus clarificatus est in illo. Et Esaias : Et exaltabitur dominus sabaoth in iudicio, et dominus sanctus clarificabitur in

1; 1:18

zllo. Agnosce tandem, perfide, quoniam in quibus ! una est clarificatio uirtutis, nulla interest discretio potestatis. XVIII. Si autem dixerint, quod filius non potest proprie

C 1347

uidere patrem, quia scribtum est : Deum nemo uidit unquam. ITA RESPONDES : Nunc igitur ad ipsius fontis originem ! PL 566€ redeamus, ex quo filius patrem semper uidere potuisse uel 30 1 Cor. 12, 4-6. $5 Ioh. ro, 30. 1,3172 2! Ioh» 17:916 Ioh. 8, 49.

Tol erro.

11 Ioh. 15, 51.

$8 Ioh. 17, 1. 12 Isai. 5, 16.

9 Ioh. 17, 4.

10

I, 18, 2 Ioh. r, 18a.

30 attestante C«.$ M post donationum add. gratiarum .$.M 31 riorum] ministrationum 5 M pos? idem add. autem C* — 34 dei 35 ipso oz. M . duos] deos C* 87 affirmare CcM quoniam] 39 reparauit C* 40 Arianos $ M . in oz. C* trinitatem C*

(o

ministeog. .$. M quia 5 M abnuisti

modis] modibus C* I, 17, 2 scriptum Ce. M 5 praesctibitur .$ M 12 Isaias M Zerfium etom. 5 M I, I8, 1 possit C 2 scriptum Co. 5 M — unquam SM — 3 ic incipit à Nunc igitur] Nos uero 2 fortis C* 4 filium $5 M9

CONTRA

32

VARIMADVM

; posse euidentioribus testimoniis de ueteris et noui instrumenti litteris doceamus,

Solomone

dicente

: Es/ fecum. sapient,

quae nouit opera iua, quae adfuit tibi, cum. faceres orbem lerrarum, et isa nouit, quid sit flacitum oculis tuis. Et dominus in euangelio : Nemo mowit filium misi paler, neque ro patrem. quis nowit nisi filius, et cui uoluerit filius reuelare. Et item : Deum nemo widit umquam, nisi unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse narrawuit. Et item Iudaeis dicit : Vos non noslis eum, ego autem noui eum : quod si dixero, quia non nowi eum, ero similis uobis mendax. Item ibi : Qui ex deo est, hic 15 nouit deum. Et iterum : Ego noui eum, ! quia ab vbso sum. — PL 366» Ecce docuimus, quia semper uidet filius patrem, quomodo uos adstruitis eum patrem non posse uidere, in cuius sinu noscitur

P9

C 134

permanere ? !

XVIIII. Si enim dixerint, ideo minor est filius patri, quia pater illi perhibet testimonium. ITA RESPONDES : Si sereno sensu diuinas recenseas scribtu-

ras, inuenies non solum patrem filio testimonium perhibentem,

; sed totam simul inseparabilem trinitatem, ipso domino protestante : Ego sum qui testimonium perhibeo de me vbso, e testimonium perhibet de me pater, qui misit me. Et iterum : 57

ego testimonium perhibeo | de me ipso, testimonium meum uerum PL 367^

est, quia scio, unde uenio el quo uado. Et de spiritu sancto : Cum 1o uenerit paraclytus, ille sanctus spiritus ueritatis, ille testimonium perhibet de me. Intende,

quaeso, intende,

quoniam

in quibus una testifi-

cationis uirtus ostenditur, nullus ab alio neque potior, neque inferior iudicatur. 6 Sap. 9, 9. 9 Matth. 11, 27. 11 Ioh. rz, 18. 12 Ioh. 8, 55. 14 Ioh. 8, 47 (ef. etiam loh. 6, 46). 15 Ioh. 7, 29. 1, 19, 2 cf. Ioh. 5, 37. 6 Ioh. 8, 18. ? Ioh. 8, 14. 9 Ioh. 15, 26. 211 cf. Fragm. ex libris de Trinitate, ed.A. Souter, in Journal of Theological Studies,

14 (1913) 485, 19-24. B post posse add. et 9 uar. ueteri C* instrumenti] testamenti 2 sec. PL 5, 1534 6literis.$ — docemus 9 sec. PL 5, 155^ Salomone C M 9 Est] Et CF$M . 4 affuit Ce 8 pos? placitum add. in 2 zar. 11 item] iterum $ . Nemo deum 2 se. PL 5, 153^ unquam $ M 9 nisi ozz. 9 zar. filius oz. M 12 enartauit .$.M item] iterum ..M à Iudeis C 2 13 non noui] non scio 2 zar. 14 Item] dixit enim 2 zzr. 15 deum] eum $5 M 9 (sed cf. 9 uar. deum) noui] scio 2 zar. 16 uidet semper 9 17 uos adstruitis] astruunt 2 astruitis M 17-18 in cuius sinu noscitur permanere ozz. $5 M I, I9, 1-13. Si usque respondes oz. 9 1 patte Ce. 5M 2 illi o». .$.M pethibet] praebet .$ .M 8 tecenseamus À zar. 8-5 scripturas Ce. $ M à 4 inuenimus 2 zar. 5 ipso] idem $.M B-6 por; protestante add. qui ait 9 * qui misit me patet 2 sec. PL 5, 153B 8 me ipso] meipsum 2 zzr. 9 Cum] Dum 4e/ Cum 9 10 paracletus 5 M, paraclitus 9 illesanctus oz. 0 — 11 pethibebit Ce.$ M 9 12 bi; intendite 5 M . 13 potior] potentior .$.M

LIBER I, C. 19-20 1, 20

XX.

Si tibi dixerint

s

33 : Ideo pater maior est, quia ipse

inuisibilis dicitur, filius uero uisibilis conprobatur.

ITA RESPONDES : Saepius ista iam diximus, quia secundum hominis formam filius uisibilis dicitur, secundum deitatis uero ^

substantiam inuisibilis praedicatur, Paulo apostolo adtestante : O altitudo, ! inquit, sapientiae ! et scientiae dei, quam scrutabilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae ipsius. Et in Esaia : Cuz similem ! aestimastis dominum, aut cui similitu-

PL 5678 (C r35L S 1287

dini aestimastis eum, cum sit ipse inuisibilis ? Item apostolus : IO

Mili autem minimo

omnium

sanctorum

data est gratia. haec,

in gentibus euangelizare inuestigabiles diuitias Christi, et inluminare omnes, quae sit dispositio sacramenti. absconditi a saeculis in. Christo, qui omnia creauit. Item ipse : Qui est, ait, emago dei inwisibilis. Et ad Colossenses : Ego Paulus I v^ minister, qui nunc gaudeo in passionibus bro wobis, et suppleo, quae desunt tribulationum. Christi, in carne mea ro corpore eius, quod est ecclesia, cuius factus sum ego minister secundum dispositionem

dei, in ministerium.

Christi,

quod. absconditum

fwit a saeculo et generationibus. ! Item ibi : V£ consolentur PL 567€ 20 corda eorum in caritate, in ommes diuitias adimpletionis intellectus, in agnitionem mysterii dei, quod est. Christus, in quo sunt thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Et in psalmo septuagesimo sexto : In mari est uia tua, el semitae tuae in aquis multis, eb uestigia iua non agnoscentur. Et in Solomone 2 ^ Sapientiam. dei praecedentem omnia, quis inuestigauit ? Item ibi : ! Radix sapientiae cui reuelata. est, et astutias illius quis C 155" —20127/- Colas rss umiliorerrTo Hebtarz27. 6 Rom. r1, 35. 8 Isai. 40, 18 (cum sit ipse inuisibilis n//us alius Zestis inuenitur). 10 Eph. 5, 8-9. 13 2 Cot. 4, 4c /ect. uar. (uix Col. 1, 15 ; nam 14 demum ex Col. citatur). 14 Col. 1, 23-26. 19 Col. 2, 2-5. 23 Ps. 76, 20. 25 Sirach rz, 5 Vg. 26 Sirach 1, 6 Vg.

1, 20, 1-3 Si usque respondes oz. à 1Ideo]de eo $M . 2 comprobatur Ce, praedicatur $5 M 4 uisibilis] inuisibilis Ó zar. uero deitatis 9 sec. PL 5, 155€ 5 inuisibilis] minus uisibilis 9 zar. 5-6 attestante C*, protestante 5, praedicante M ^ Paulo attestante apostolo 9 sec, PL 5, 153€ a. pos? inquit add. diuitiatum 9 sec, PL 5, 153€, in oratione Ó zar. * scrutabilia] inscrutabilia C* $ M, incomptehensibilia 9 ipsius] eius .5 M 9 8 Isaia 5 M 9 (sed cf. uar.) aestimatis M 9 — 8-9 dominum aut cui similitudini aestimastis ozz. 9 ^ similitudini] similem .$ M ^ 9aestimatis M — Item] Ait 5 M, Etitem 2 — 10 post autem add.in. ^ omnium om.) zar. iidiuitiae C* — 12illuminare Ce M ó — dispositio] dispensatio. $ M ^ absconditis C*, abscondita 9 zar. 13 in Christo qui] in quibus 9 14 colosenses Ce Ó os Paulus add. Christi C*, Christi Iesu uel uestet Ó zar. 15 50s; passionibus a44. meis pto uobis oz. M ^ suppleo] adimpleo ea M 16 desunt] sunt C* 17 cuius] cui $.M 18 dispositionem] dispensationem .$ M 9 in ministerium] in misterium Ce, mysterium .$ M (ozz. in) 19 saeculis 5 M 9 post et add. in M, a 9 (sed cf. Har.) ibi] alibi zz ibi 9 consulentur C*, consoletur .$ M 20 charitate $2 adinpletionibus 9 zar. 21 agnitione À zar. dei ozz. à 22 posi sunt add. omnes Ce.$ M 9 23 est om. $. M 24 cognoscentur 5 M 9 Salomone CM 9 25 inuestigabit 9 (sed cf. uar.) 26 astucias C* O, astutia à HAT. 4

AUG, XC

34

CONTRA

VARIMADVM

agnowuit ? Item ibi : Disciplina sapientiae cut manifestata. est, et multiplicationem. gressus illius. quis intellexit ? Item ibi : Quoniam mirabilia sunt opera domini solius, et gloriosa et 5o absconsa, et opera illius dnuisa hominibus. Ecce sicut pater ! inuisibilis est, ita etiam et filius inuenitur. PL 567D

Quomodo a uobis, in eo quod pro nobis carnaliter se uideri dignatus est, patri inferior iudicatur ? 1521 XXI. Si tibi opposuerint, quod filius de patre dixerit : Ego quae sunt ei placita facio semper. ITA RESPONDES : Si haec ad obsequium filii uolueritis redigere, quo dicatis eum patri esse subiectum, nihilominus ; et de patre simile profertis iudicium, qui in scribturis sanctis filio pari etiam modo docetur praebuisse obsequium, Esaia propheta dicente : Haec

! dicit dominus Christo meo domino, PL 368^

cuius tenui dexteram, et obedire feci ante eum omnes gentes. Item ibi : Ego ante eum praeibo, et montes planos efficiam, aperiam ro ante. ewm, porías, et ciuitates mon. claudentur. Item ibi: Ego uocaui el adduxi eum, et prosperum iter eius feci. Et in psalmo centesimo tricesimo primo : Paraui lucernam Christo meo, inimicos | eius induam. confusionem. Et in euangelio : Ecce C 15€ milto angelum meum ante faciem tuam, qui braeparet uiam 15 Íuam ante £e. Et in Abacuc : Egressus est dominus in salutem $opuli sui cum Christo suo. In his ergo omnibus non tibi uidetur pater filio suo obsequium praebuisse? Pro quibus etiam nefas est dicere, patrem posse filio subiacere, quia ! paterna diuinitas nec dando filio, PL 5685 20 quae sua sunt, aliquid sibi minuit, nec filius accipiendo, quae patris sunt, in melius quam antea fuerat, uel in profectu naturam mutauit. Filius quoque ideo quae sunt atri blacita facit, quia contraria facere nescit.

2? Sirach 1, 7 Vg. I, 21, 1 Ioh. 8, 29. 12 Ps. 151, 17b-182.

29 Sirach 11, 4b Vg. * Isai. 45, 1a. 13 Marc. 1, 2.

9 Isai. 45, 2a.1b. 15 Habac. 5, 135a.

10 Isai. 48, 15. 22 cf. Ioh. 8, 29.

2* cognouit 5 M . ibi] alibi ze ibi 9 28 ingressus $' M9 29 domini oz. C* 80 hominibus] omnibus .$ M 31 sicut oz;. C* 32 a uobis] ab illis qui hoc dicunt quod mandastis 9 pro] a ze/ oz. 9 33 patre Ce .$ M, patti se/ patet ue/ patre 9 — post inferior add. non 9 uar. — iudicatur ?] Jic def. 9 I, 21, 1 opposuctint] obiecerint .$ M 2 quae] que C ei oz. C* 3 haec oz. M fili C* B scripturis Ce .$ M 6 pati oz. 5 M — pos; etiam add. hoc.$ M . Isaia M 8 cuius] cui C* .$ M (prizia man. corr.) oboedire Cc« feci] faciam M — 9 pos; efficiam add. atque M 13 inimicus C* confusione Ce.$ M 15 Habacuc M salute C* 17 hiis 5$, iis M suo oz. $M . 20 aliquid] aliquando .$ M 21 antea oz. $ M in ptofectu] infectus .$ M 22 quoque] ergo .$ M

LIBER

1299

XXII.

Si tibi dixerint

I, C. 21-23

'

39

: In hoc filius patri non

potest

coaequari, quia solum patrem apostolus adseruit Znmortalem. ITA RESPONDES : Filium secundum diuinitatem inmortalem semper fuisse uel esse, diuina ubique testantur eloquia, ; Solomone idipsum clarius adfirmante : Iwmortalitas est im cogitatione sapientiae, et amicitia illius delectatio bona. Item lbi : Zn operibus ! manuwm sapientiae honestas sine defectione, PL 568€ et 4n. ceriamine sermonum eius inmortalitas et uita ! aeterna, et. C x36*

in communicatione uerborum eus claritas perpetua. Et aposto10lus : Véuus est entm sermo dei et efficax, acutior omni gladio ancipiti. Et in actibus apostolorum : Adnuntiamus uobis, ut ab his uanis conueriamini ad deum uiuwm, qui fecit caelum et lerram, mare et omnia quae $n eis sunt. Et in Deuteronomio : Viuo ego, dicit dominus, quia extollo in caelum manum meam,

15 ei durabo per quia exacuo manus mea, Qui uero minoris

dexteram meam, et dicam : Viuo ego in aeternum, uelut fulgur gladiwm meum, et detenebit dudicium eli eis qui oderunt me retribuam. aeternus et inmoríalis diuinis litteris intimatur,

! a patre substantiae

non nisi ab Arrianorum

per- PL 568b

20fidia iudicatur. 1, 23 XXIII. Si tibi dixerint, quia propheta in persona Christi dixerit : Dominus regit me, et ideo minor est patre. ITA RESPONDES : Quod autem a semetipso regatur filius, et non ab alio, ! Esaiam audi prophetam, per quem deus S :28* ; pater de unici sui potentia talem dignatus est promulgare sententiam : E? tw Bethleem, terra Iuda, inquit, nequaquam minima es in milibus Iuda, ex te enim jrodiet

Vrex, qui regat.

C x3

$opulum meum Israhel. Et in Apocalypsi : Agnus, qui est in medio

! throni,

rofonies aquarum.

vegit eos, et. ducatum

3.102 2 T fia 117. 4912. 11 Act. 14, I4. 1222242 P5222»: 13, 4b-52a.

illis braebet. ad uitae PL 569^

Et in libio Macchabaeorum b Sap. 8, 17b-18a. 14 Deut. 32, 40-41.

6 Michaeas 5, 1(5, 2 Vg).

: Ijse pater

* Sap. 8, 18b-d. | S Apoc. 7, 17.

10 Hebr. 10 Tobias

I, 22, 2 coequati C assetuit C*, adsetit 9, asserit M immortalem .$ M 3 immortalem 5M 4 testantur] -ntut ozz. C* (im fime lineae) 5 Salomone CM affrmante CC-M — Immottalitas Ce.$ M 6 sapientia .Y M — amicitiae .$ M 8 immottalitas Ce.$ M eriium et om. $5.M. 9 claritas] caritas C 10 enim oz. $M X dei sermo $M X post efficax add.et 5M — 11 annuntiamus C* M — 12 hiis $, iis M —— 18 prius et om. M 16 fulgor C* detinebit C*.$ M, tenebit C* 17 meae'C? ei C* retribuam] reddam SM 18 immortalis Cc. M literis .$ 19 Arianorum .$. M I, 23, 2 reget .$ . M et oz. M 3 autem oz. 5 M, subter autem Zineolam duxit C* (zzan. posterior) 4 Esaiam ozz. C*, Micheam C* (in zargine), Michaeam M 8 de om..$ M potentiam C* tali. $ M 6 sententia .$ M ? millibus M 8 Israel $5 M 9 reget C* $ M, (rursus regit C?) prebaet C (vorr.), praebebit SM 10 fontis C* Macchabeorum C*, Machabeorum C*, Machabaeorum SM

36

CONTRA

VARIMADVM

noster, ipse rex noster, ipse reget nos in saecula. Flagellauit enim nos propler iniquitates nostras, sed iterum miserebitur nostri. Et in psalmo quadragesimo septimo : H?c est deus noster 2n aelernum, ei in. saeculum saeculi, dbse reget nos n saecula. 1; Et in uicesimo septimo : Reges eos, ef extolles eos usque 1n saecula. Si enim filius, ut ipsi suspicamini, a semetipso non regitur, frustra vex dicitur, uel regis filius appellatur : quoniam nomen regiae dignitatis non nisi a regendo alios conprobatur.! PL 569P XXIIII. Si tibi dixerint : Ideo patri filius non aequatur, quia ipse solus est a diabolo in deserto temptatus. ITA RESPONDES : Non enim diuinitas filii diabolicae temptationi subiacuit, sed in sola carne temptatus est, quam de ; uirginis utero dignanter adsumpsit, apostolo adtestante In eo enim, quod passus est, obediens factus, temptatus est : nam, potens est eis, qui temptantur, auxiliari. Nam cum illi temptator ! diabolus diceret : M?te £e deorsum, ita eum semel zi o

C :37*

et iterum flagello suae responsionis coercuit, dicens : Nox temptabis dominum deum tuum ; et : Dominum deum tuum adorabis, et illi soli seruies. Hinc non ambigo et Iacobum dixisse apostolum : Deus autem, ait, intemptator malorum esí. Et in euangelio : ! T'unc uenerunt ad lesum Pharisaei PL 569€ cum. Herodianis, dicentes : Magister, scimus, quia uerax es,

15 el. uiam dei in. ueritate doces, non enim accipis personam, aut cura. est tibi de aliquo : lice nobis tributum dare Caesari, aut non? Hoc autem dicebant, temptantes eum, ut possent accusare €ui, et cetera. 2o

b»Ct

Cernisne, incredule, quia Iudaeis flagellari non abnuit humanitatis non diuinitatis XXV. Si autem dixerint proprie nominauit ?

13 Ps. 47, 15. 15 Ps. 27, 9b. I, 24, 2 cf. Matth. 4, 1 par. 2:075

10 Matth. 4, 10.

is temptationi subiacuit, qui a ? Quia quod iniuriae subiacuit, fuit. : Vbi seipsum filius dei deum

18 cf. Ps771

6 Hebr. 2, 18.

12 Iac. 1, 15.

8 Matth. 4, 6.

9 Matth.

13 cf. Marc. 12, 15-15 pat.

14 ane ipse add. et .$.M 15 uigesimo M (XXVII /ez. C) Rege $.M extolle.$ M — posterius eos] illos M 16 saeculum 5 M 19 regiae] regis et 5 M comprobatur Ce.$ M I, 24, 2 diabulo C 2-19 sezzper scr. tentatus, tentatio e/c. $5. M — 3 fili C* 5 assumpsit C*M — attestante Ce. 5M . 6 enim oz. M . oboediens Ce 10 posferius tuum oz. M — 12 ait oz. 5M — 13 uenientes 5 M — 14 erodianis C — dicebant .5 M 15 enim oz;z. M accepis C* 16 tibi est .$ M aut] an C M 17 temptantes] temptes« C* 19 qui a] quia a M 20 flagellare C* 20-21 Quia asque fuit ozz. .5 M I, 25, 2 ptoptiae C nominauerit .$ M

LIBER

OS3330).

5 ITA RESPONDES : Haec propositio uestra quam stulta sit, et quam a ratione ueritatis longius euagetur, etiam tardioris ;ingenii homines intellegunt ac refellunt, illi ! scilicet, qui PL 569D dei filium deum uerum et uerum hominem confitentur. Non enim quia ! carnem induit, deus esse desierit, sed in homine C 1587 uero deus uerus apparuit, Iohanne apostolo adtestante : Hic est uerus deus et uita aeterna. 19 Si uero ubi seipsum filius deum proprie nominauit, desideras nosse, euangelico uerbo condisce : Ef rogabat ewm wir, inquit,

a quo daemonia, exierant, ut cum eo esset ; dimisit autem eum lesus dicens : Vade in domum iuam, et narra, quanta tibi fecerit deus. Ille autem abiit ber uniuersam ciuitatem braedicans,

15 quanta illi fecisset Iesus. Et iterum : Eduxit illum diabolus, et ostendit illi omnia regna terrae in momento temporis, et ait illi : T4bi dabo ! potestatem hanc wniuersam, et gloriam. illorum, PL 5704 quia mihi tradita sunt, et cui uolo, do illa ; tw ergo, si adoraueris

coram e,

erunt tua omnia. Respondit Iesus et dixi 3h

20 Scribtum est, dominum deum tuum. adorabis, et illi soli seruies.

Et rursum de leprosis mundatis dicit : Vnus autem ex illis, ut uidit quia mundatus est, reuersus est, cum magna uoce magnificans dewm, et cecidit ad edes eius, gratias agens, et hic erat Samaritanus. ! Respondens autem Iesus dixit : Nonne decem 25 mundati sunt ? nouem ubi sunt ? non est inuentus ex illis, qui rediret, et daret. gloriam deo, nisi hic alienigena ? Ecce, ubi seipsum dewm dei filius nominauit, cui deo is qui mundatus est reuertens gratias rettulit. Et iterum : Erat quidam homo in quadam ciwitate, qui 3o deum non timebat, nec hominem

reuerebatur.

Vidua

quaedam

erat in illa ciuitate, quae cotidie weniebat ad eum, dicens : Vindica me de aduersario meo, et nolebat per multum tempus. In se autem reuersus dixit : Etsi deum non timeo, nec hominem reuereor,tamen quia molesta esi mihi uidua haec,windicabo illam,

35 ne in. nouissimo ueniens subgillet me. Respondens autem Iesus dixit : Audite, quid iudex iniquitatis dicit. Deus autem non faciet

I, 25, € cf. 1 Ioh. 5, 20a (additio in ueteribus textibus). |S x Ioh.5, 20c. 8, 38-39. 15 Luc 4, 5-8. 21 Luc 17, 15-18. 29 Luc 18, 2-8.

— 11 Luc

4 quam] ta C*, qia C€, quam C? tardiores C* 5 intelligunt 5 M ri desetuit C*, desiit M 8 Ioanne $5 M attestante Ce. $ M 10 nominauetit SM 12 esse C* 13 in oz;. C* 15 illum] eum .$ M 18 uolueto .$ M

19 Respondens C9 etom.C 20Scriptum Ce.$ M — estom.C* — 22quia]qua C 24decim C* 25 as/e nouem add. et C^ 27 is] his C* — 28 est oz;. C* gratias retulit reuertens 9 M — 30 pos; uidua add. uero C^ — 31 quotidie .$ M 32 de] ab .$. M 34 uidua] ualde .$.M 35 subgyllet C*, suggyllet Ce, suggillet .$.M 35 Respondit Ce 36 dixit] dicens C Audistis .$ M

C 158Y

PL 570B

38

CONTRA

uindiciam seruorum suorum

VARIMADVM clamantium

! ad se die ac nocte,

S 129"

et patientiam habebit in illis ? Amen, dico uobis, quia faciet uindictam

eorum

cito.

! Ideo

totum

textum

parabolae

huius C :59*

4o posuimus, ut filium, ubi se dewm proprie nominauit, docere possimus : non enim potest patri haec sententia conuenire,

! PL 570€

quoniam in iudicio filius uenturus est seruorum suorum iniurias uindicare. Sequitur iterum euangelista, et dicit : EZ cum recubwisset, 45 iterum. dixit. discipulis suis : Scitis quid fecerim uobis ? Vos me wocatis magister et domine, et bene facitis, sum enim. Et in Marco : Respondit Iesus, et dixit : Ad duritiam cordis uestri scribsit uobis braeceptum istud. Moyses, ab initio autem creaturae masculum et feminam fecit eos deus. Et iterum : Respon;o derunt Iudaei, et dixerunt ei : Nos de bono opere non te lapidamus, sed de blasphemia, quia cum sis homo, facis teipsum deum. Cum igitur ipse seipsum dominum et deum appellat, quare ilum minorem adstruitis, et deitatem eius more sacrilego denegatis ? ! 1, 26

XXVI.

PL 570D

Si tibi dixerint : Ideo minor est filius, ! quia pater

C :s9*

illum reuelauit hominibus. ITA RESPONDES : In huius reuelationis mysterio pater et filius unum sunt, quoniam sicut pater filium, ita filius patrem ; parili dignitate naturae mutuo se docentur mundo et hominibus reuelasse, ipso domino in euangelio protestante : Nemo nowit filowm misi pater, neque patrem quis nouit nisi filius, et cut uoluerit filius reuelare. Et iterum : Notum feci eis nomen tuum, e£ notum faciam. 19. Et ut seipsum hominibus reuelasse doceret, per Esaiam haec testatus est, dicens : Palam apparui nom quaerentibus | me, PL 371^ inuentus sum ab his, qui me non interrogabant. Et in euangelio : 5i quis mihi aperuerit ostium, intrabo ad eum, et caenabo cum eo, et manifestabo ei meipsum. Et item : Hoc iam tertio 44 Ioh. 13, 12-15.

4* Marc. 10, 5-6.

1, 26, 6 Matth. 11, 27. 8 Ioh. 17, 26. (et manifestabo ei meipsum cf. Iob. 14, 21b). c -SToh- 212)

49 Ioh. 1o, 35. 11 Isai. 65, 1a. 13 Apoc. 5, 20 14 Ioh. 21, 14 (ad mare Tiberiadis

38-39 uindicta C* 40 deum oz. C*, add. deum fos/ proprie C* pto42-43 est uenturus iniurias 42 iudicium .$ M priae C ^ 41 possemus C* seruorum suorum $M 44 Sequitur] Et 5M — prius et op. 5M 44 (cozzzra pono bos? recubuisset cuz C) 46 facitis] dicitis. M ^ enim] etenim C* 4* Respondens 5, respondens M — etom. M . (M demum ab Ad indicat citaZonen) duriciam C 48 scripsit Ce.5 M — illud M inicio C 49-50 Bt usque dixerunt una phrasis M —— 49 foeminam .$ 50 Iudei C ei oz. .M 32ipseoz.S M — deumetdominum.$ M 53posilumad4.uos.$ M asttuitis mote] ote C* M 1, 26, 4 quoniam] quia .$ M 5 patili] pa*rili« C, pari .5 M dignitate] diuinitate $ M ^ nature C 6 reuellasse C* — 8reuellareC* — 10 reuellasse C* Isaiam Cc M — 12 hiis $,iis M — euangelio] ApocalypsiM — 13 eum] illum SM . coenabo $5 M 14 meipsum ei $ M — item] iterum .5 M — tercio C

LIBBRRUESCI203270

1.

39

15 manifestauit se. Iesus discipulis suis ad mare Tiberiadis, cum resurrexisse a. mortuis. Qui enim patrem reuelauit, et seipsum multis modis manifestasse testatus est, minor dici non potest. 1521 XXVII. Si tibi dixerint, quod pater tradiderit filium. ! C 149" IrTA RESPONDES : Filius uoluntariam dispensationem adsumptae carnis adimplens, semetipsum pro nobis tradidisse, ! clara contestationis uoce fideles suos per apostolum docere PL 57:9 ; dignatus est, ipso apostolo protestante : Gratia uobis, inquit, et bax a deo patre et domino Iesu Christo, qui dedit semetipsum pro peccatis nostris. Et item : Quod autem nunc uiuo in carne, in fide filii dei uiuo, quà dilexit me, et tradidit semetipsum pro

7€. Et ad Ephesios : Estote igitur imitatores dei, sicut filii 10 d?lectt, e£ ambulate

in caritate, sicut. Christus

dilexit nos,

et

tradidit semetipsum ro nobis. Item ibi : Diligite uxores uestras, sicut. Christus dilexit ecclesiam, et tradidit semetipsum ro ea. Et ad Timotheum

: Vmus

enim deus, unus

mediator

dei et

hominum, homo Christus lesus, qui dedit semetipsum re1; demptionem fro multis. | Et ad Hebraeos : S? enim sanguis PL 371€ hircorum et cinis uitulae aspersus sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui ber spiritum sanctum semetipsum obtulit àÀmmaculatum deo. ! Item ibi: Habentes ergo, C x4o" fratres, fiduciam 4n introitu sanctorum in sanguine Iesu, qui 20 dedicauit nobis uiam, recentem et. uiam. per uelum, carnem suam, offerens semetipsum ro nobis. Et in Iohannis epistola : Ex hoc cognouimus caritatem ipsius, quoniam ipse bro nobis animam suam posui. Et in Esaia : Sanctificate eum, qui tradidit animam suam pro nobis. Item ibi : Oblatus est, quia ise 25 uoluit. Et in Hieremia : Dedi dilectam animam meam 4n manus inimicorum. eius. Item ! apostolus : Hoc emim semel fecit PL 571 seipsum offerens. Et iterum : Scimus quia filius dei uenit, et carnem indwit, e bassus est. Et Petrus apostolus : Christus fro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, ut sequamur 1,27, 0 Gal. 1i, 3-4. 7 Gal.2,20. 9 Eph. 1 Tim. 2, 5-6. 15 Hebr. 9, 13-14. 18 Hebr. pto nobis cf. Hebr. 7, 27). 22 1 Ioh. 5, 16. 24 Isai. 53, 7a Vg. 26 Ier. 12, 7b. — 26 Hebr. ditio in ueteribus textibus). 28 1 Pett. 2, 21.

5, 1-2. 11 Eph.5,25. 13 1o, 19-20 (offerens semetipsum 23 Isai. 49, 7a ; cf. Isai. 53, 12. 7, 27. 2$ 1 Ioh. 5, 20a (ad-

185 Tiberiades C*, Tyberiadis .$ ^ 16 surrexisset M — 17 reuellabit C* 1, 27, 2 uoluntatie 5M 3 assumptae Ce M 4 contestacionis C* 5 gracia C ^ inquid C* Vitem]iterum.$ M — Suiuofilidei$ M . seipsum SM . 9efesios C filiC X 10 charitate .$ 1i seipsum SM $fosz ibi 4dd. uiti C ^ diligite] dilite C* 12 pos; ecclesiam add. suam M . semetipsum tradidit $ M — 13 am/e mediatot add. et $ M —— 15 Hebreos C — 18 seipsum .$ M . obtullit C* 19 posterius in og. S 20 uelum] uelamen id est. M 21seipsum Ce.$ M Ioannis .$ M 22 Ex|]In $M chatitatem .$ 23 suam oz. $.M . Isaia Ce M . 26 Ieremia M

40

CONTRA

VARIMADVM

3o uestigia eius. Et in Solomone: Penetrabo onferiores partes terrae, et inspiciam dormientes, et inluminabo sperantes in eum. Et ipse dominus in euangelio : Potestatem habeo $onendi animam meam, et polestatem habeo iterum sumend? eam ; nemo eam tollat a me, sed ego eam pono ex me. 3; Qui ergo seipsum tradidit, et animam ! suam propria potestate posuit et adsumpsit, minor dici non poterit. !

1, 28

XXVIII.

Si tibi opposuerint,

C 14r PL 5724

quod filius dixerit patri :

Transeat a me calix iste, uerumtamen

non sicut ego uolo, sed

sicut tu. ITA RESPONDES : Vt autem filius uoluntarie doceatur pas5sionis

suae

calicem

ebibisse,

his testimoniis,

si non

piget,

addisce, ipso in psalmis canente : ! Quid retribuam domino fro |S 129* omnibus quae retribuit mihi ? Calicem salutaris accipiam, et nomen domini inuocabo. Non enim prophetae, uel cuilibet alio haec sententia poterit coaptari, qui seipsum in subsero quenti uersiculo et serwwm dixit, et ancillae filium nominauit : O domine, inquit, ego seruus twus,

! ego seruus tuus et filius PL 5728

ancillae tuae. Et in euangelio discipulis dicit : Desiderio desideraui hoc pascha comedere uobiscum. Item duobus filiis Zebedaei,

Iohanni et Iacobo, dixit : Pofestis bibere calicem,

15 quem. ego bibiturus sum, et baptizari baptismo, quo ego baftizor? Diligenter adtende,

quia bübiturus

sum

ideo dixit, ne

alterius diceretur ! iussione, et non uoluntate propria id PL :4:* fecisse. Et Petro apostolo ait : Non sapis quae dei sunt, sed quae hominum. Calicem, quem dedit mihi ater, non wis ut 20 bibam. dllum ? Hunc ergo calicem, si non uoluntarie dominus ebibisset, ut ueniret utique minime desiderasset, sed quia eundem 1, 29

uoluntarie bibit, idcirco nec trepidauit, nec abnuit.! PL 372€ XXVIIII Si tibi dixerint : Idcirco minor est filius, quia

ipse patrem rogasse se dicit.

80 Sirach 24, 45 Vg. 32 Ioh. ro, 18b.18a. 1, 28, 2 Matth. 26, 59. 6 Ps. 115, 5-4. 10 Ps. 115, 7. 12 Luc. 22, 15. 14 Marc. 1o, 38 (bibiturus sum cf. Matth. 20, 22). 18 Non z:que hominum Matth. 16, 25 — Marc. 8, 55 ; Calicem asque illum Ioh. 18, 11.

30 Salomone CM — 31 illuminabo CcM — 33 tollet Ce.$, tollit M 36 assumpsit CcM I, 28, 4 ita respondes oz. C* ^ uoluntatiae C* doceatur uoluntatie $5 M b bibisse C (cf. Zizeazz 21) hiis .$ 8 uel] aut $M — 9 alio] alteri 5 M sentencia C* 11 inquid C* ^ Pos/eriss ego seruus tuus ox. .5.M — 12 euuangelio C* 13 pasca C* comedere] manducate $ M — 14 Zebedei C Ioanni 5M . 15 baptizare C* baptisma C*, baptismate C^ 16 attende C*, attendite .$.M 21 etgo] igitur .$ M 22 eumdem M 1,29,2 ipse o». 5M — seom.S$M dicitur .&.M

LIBER I, C. 28-29

-

4I

ITA RESPONDES : Si is qui rogat minor est illo quem rogat, ergo deus, qui per prophetam populum suum rogare perscri; bitur, populo inferior conprobatur, Michaea propheta dicente : Populus meus, quid feci tibi, aut quid molestus fui tibi ? resbonde mihi. Quia eduxi te de terra Aegypti, et de domo seruientium liberauit te, et misi ante faciem tuam Moysen, et Aaron, et Mariam

in profectione tua. Populus meus, memento, rogo, quid cogi1o l[auerit aduersum te Balaac rex Moabitarum, et quid responderit ei Balaam $ropheta, filius Beor de Sethim. Vt autem manifestaret ! dominus, pro quibus patrem

C 1427

saepius perorasset, ! in euangelio adprobat dicens : Pafer PL 72D sancte, non ro his tantum rogo, id est pro discipulis, sed et fro

15 his, qui jer uerbum. eorum credituri sunt in me. Et item : Pater sancte, conserua eos in nomine tuo. Nam cum ei leprosus ille dixisset : Domine, si wis, botes me mundare, non expectauit

filius, ut rogando uoluntarie

patrem

inpertiens

sanaretur

medicinam,

solo

infirmus, tactu

sed

suam

curauit

eum,

20 in quo tantam, ut curaretur, fidem inuenit, dicens ei : Volo,

mundare. Item. dum eum caeci pro obscuritate sui luminis perorassent, ut uisum reciperent, non ad potioris auctoritatem curam

distulit, sed secundum

fidei meritum

orbes extinctos

et perniciosa olim ! obscuritate contectos, spontanea uolun- PL 35754

2; tate ad lucem suae cognitionis adduxit, dicens eis : Secundum

fidem uestram fiat uobis. Daemonium etiam, cuius nomen pro consortii multitudine Legio fuerat, non rogando patrem expullit, sed propria imperans potestate fugauit, et ab eis rogatus, in porcos ire permisit. Itemque muto et surdo spiritui 3oimperiali

uoce

denuntians,

! ilico, ut audiuit,

discessit,

et

non dixit : Rogo patrem, ut exeas, sed : Ego tibi braecifio, ut abscedas : Surde, inquit, et mute spiritus, ego tibi jraecipio,

ut exeas ab eo, et amplius non introeas in eum. 1, 29, 6 Michaeas 6, 5-52. 13 Ioh. 17, 2o. 16 Ioh. 17, 11. 872; 20 Matth. 8, 5. 25 Matth. 9, 29. 23 cf. Marc. 5, 9.

26

17 Matth. 31 Marc. 9,

3 is] his C* 4 rogasse SM . 4-5 praesctibitur .5 M 5 comprobatur C* SM . Michea C 6 posterius quid] in quo 5 M —— tibi fui .$ M ? egypti C setuientium] seruitutis $ M —— 8 et pos? Moysen oz. 5M — 9 tua og. $MM . post meus add. alterum meus C* 10 Balach $5M — 13 euuangelio C* approbat Cc M — 14-165 bis hiis .5 ibitem]iterum.$ M — 17 exspectauit M 18 ut rogando patrem] togate patrem ut .9 M 19 inperciens C*, impettiens C*, impattiens .$.M 20 tantum .9$.M (comma post Volo adest etiam in C) 21 anie item add. et Ce 22 pos? potiotris add. patris . M autotitatem .$' 23 distullit C* 25 cognicionis C 26 Demonium C pto] propter $ M . 2*" consorcio C*, consortium 5 M multitudinis .$ M togato $.M patre $ M X 38 expulit Ce, excludit .$ M 29 Itemque muto] item Quemuto C*, et item Quemuto C*, et item cum muto C?, Item muto SM . 30 imperali C* denuncians C*, denunciasset Ce — illico M — discesset C* $1 dicit M

C 142Y

42

CONTRA

VARIMADVM

Audi adhuc eum, qui dixit vogo, quemadmodum, tamquam 35 patri imperans, dicit alio euangelii loco : Paler, ait, uolo, ut ubi ego sum, et isti sint mecum. Filius ! deinde pro sibi credentibus in homine constituto, PL 575B ut ante iam dictum est, patrem rogauit. Nam quod patrem pro seipso rogaret, omnino non habuit, quoniam non fuit in illo 4o persona debilis uel infirma,quae per deprecationem mereretur percipere medicinam. Nam si filius, ut adstruitis, à patre minor fuisset, talia utique non diceret : quoniam qui potiori uolo dicit, inferior esse non possit. 1, 30 XXX. Si autem dixerint, quoniam pater filium suum exaltauit, et dedit ill nomen,

quod est super omne nomen.

ITA RESPONDES: Qui enim secundum scribturae sanctae ! PL 575€ seriem semetipsum exaltasse docetur, in nullo patri, ut iam ;saepius dictum est, inferior ! iudicatur, propheta in psalmo C 1457 centesimo

nono

canente

: De íorrente, inquit, 2n wia bibet,

$ropterea exaltabit caput. Et in psalmo nono de eodem ecclesia dicit : Exsurge, domine, exaltetur manus tua. Et in psalmo quadragesimo quinto per prophetam idem dominus conciona1o tur, et dicit : Exaltabor in gentibus, et exaltabor 1n terra. Esaias

quoque paria contestans loquitur, dicens : E? oculi excelsi humiliabuntur, et. cadent, et exaltabitur dominus solus 4n lla die. Filius igitur in natura deitatis a patre non legitur exaltatus, 1; sed is exaltatus est, et 420men swbper omne nomen accepit, qui

de uirginis utero, carne adsumpta, deus et homo natus ! appa- PL 575D ruit. 15:91 XXXI. $i autem adposuerint, quod ater filium suum a mortuis suscitauerit. ITA RESPONDES : Quemadmodum praecedenti disputatione a semetipso filium docuimus exaltatum, ita etiam nunc ! do- S 130* ;cebimus eum a semetipso a mortuis suscitatum, Dauid in

33 Ioh. 17, 24.

43 cf. Ioh. 17, 24.

I, 30, 2 cf. Phil. 2, 9. — 6 Ps. 109, 7. 8 Ps. 9, 53a. Isai o rr5 7f [sat 5, 15. 15 cf. Phil. 2, 9. T3215 1 7/2 ACUT3, 15;

10Ps.45, 11b.

11

34 505 quemadmodum add. alio C — tanquam $ M 35alio oz. C euuangelio C* aitom. 5 M 39 pos? deinde add. qui. $5 M ^ 38 Nam quod] Nunquid. M . 44astruitis M — aom.M 43potest.$ M I, 30,1 quoniam] quod 5M . 83 scripturae Ce.$ M 4 seriem] setiae C* S dictum est] diximus .$ M — 6 canente] canen C* — bibit. M — 8 Exurge Ce.$ 9 idem] ide C* 9-10 concinatur C* 10 »rius exaltabot 7an£uz] exultabor C* Esaia C*,Isaias Cc M — 12-13dieilla. M — 16 assumpta Ce M 1, 31, 1 opposuerint C, apposuerint M ^ 3 disputacione C

HIDERIOCIS305720.

43

psalmo tertio conprobante : Ego dormiui, ait, e£ somnum coepi, el surrexi, quoniam dominus suscipiet me. Adtende, quia ego surrexi dixit, ! non autem ait, ego dormiui et ab alio resusci- C 143* tatus apparui. Et in Hieremia : Znebriabo animam. sitientem, 1o e£ animam, esurientem veplebo, bropter hoc ! surrexi, et somnus PL 374^ meus dulcis mihi factus est. Et 1n actibus apostolorum: In die, quo apostolos elegit per spiritum sanctum praedicare euangelium, quibus etiam exhibuit seipsum uiwum. ost passionem suam, in

multis argumentis apparens eis et docens de regno dei. Et Amos 15 propheta : Qui constituit super caelos ascensionem suam, et bvo-

missionem suam super terram firmawit. Et apostolus :Christus surgens ex mortuis, 2am non moritur, mors ei ultra non domina-

bitur. ltem ipse : Tradidi enim uobis inprimis, quia Christus mortuus est bro peccatis nostris secundum scripturas, et. quia 20 resurrexit tertia die secundum scripturas. Et ad Timotheum : Memor esto Christum Iesum resurrexisse a mortuis ex semine Dauid. Et in psalmo centesimo trigesimo octauo : ! Szrrexi, PL 5748 et adhuc tecum sum. Et in euangelio : Surrexit dominus uere, ei uisus est ab eis. Et angelus mulieribus : Non est hic, surrexit 25 enim, sicut dixit. Et ipse dominus : Ecce ascendimus Hierosolymam, ei filius hominis tradetur in manus hominum eccatorum, | et tradent eum gentibus ad inludendum et crucifigendum, |C x44 et tertia die resurget. Et iterum : Ego sum resurrectio et uita. Qui hominem suum resuscitauit a mortuis, et resurrectiojo nem uitae se esse perdocuit, non careat potentia deitatis. 1-92

XXXII.

Si tibi dixerint, quia ideo minor est filius, ! quia PL 574€

non de deo, sed ex deo se probauit €X1sse. ITA RESPONDES: Siue enim ex deo, siue de deo filius dicitur

exisse,

detrimentum

aliquod

ineffabili

deitati

ipsius non

6, D57 2216. 9 Ier. 38, 25-26 (31, 25-26 Vg.). Jui Actu 2a. 15 Amos 9, 6a. 16 Rom. 6, 9. 18 1 Cor. 15, 5.4b. 21 2 Tim. 2, 8. 22 Ps. 158, 18b. 23 cf. Luc. 24, 34. 24 Matth. 28, 52a.6a. 25 Matth. 20, 18-19 (in manus hominum peccatorum cf. Matth. 26, 45b). 28 Ioh. 11, 25. 1, 22, 2 cf. Ioh. 16, 27.28.30.

6 comprobante M ait os. $ M . somnium C* cepi M 9 et suttexi ozi. 5 M (qua re autem uis argumentationis perif) suscepit M affe adtende add. diligenter .$ M attende Ce.$ M 9 in oz. C* leremia M sitientem] sicientem C, esurientem M 10 replebo] implebo .$ M 12 qua.$ M 12 euuangelium C* ^ 13 exibuit C — 15 pos? ptopheta add. ait 5 M 15-16 promissionem suam super terram] pollicitationem in tetta.5 M — 17 ex]a(?) C* (prima man. uidetur corr.) 18 imprimis 5 19-20 et quia z:que scriptutas oz. M (qua re autem uis argumentationis peri?) — 20 tercia C 22inom.S5M X 23 pos! adhuc add. sum C* sum oz. C euuangelio C* 24 angeli .$.M resurrexit 5 M 25-26 Hierusolymam Ce*, Ierosolymam M 26 manibus $M 27 illudendum C*«.$ M 28 tercia C resurreccio C 29 suum om. $M .— 30 caret CC. $M — potencia C 1, 32, 2 exisse] esse M — 4 ipsius ineffabili deitati .$ M ^ deitatis C

44

CONTRA

VARIMADVM

; potest prouenire, ipso in euangelio adtestante : Ego de deo patre exiui, et ueni. Et in epistola Iohannis apostoli : Qui natus est de deo, ait, nom feccat. Et in euangelio Pharisaei interro-

gantes dicebant : Rabbi, scimus, quia a deo wenisti magister, et nemo folest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit deus 1o cum. àllo. Agnosce, quoniam qui seipsum de deo, et non ex deo, ut ipse calumniaris, fatetur exisse, nec inferior iudicatur, neque ab

1, 33

aequalitate paternae potentiae separatur. ! PL 374D XXXIII. Si tibi opposuerint, quod ipse filius dixerit Quid | me dicis bonum ? non est bonus, nisi unus deus. C 144* ITA RESPONDES : Quis malum iudicet, qui seipsum fastorem bonwm pronuntiat ? Aut quis inaequalem patri adfirmet, qui sse wnwm cum aire esse demonstrat ? Ego sum, ait, pastor bonus. Et Dauid in persona patris filium intimans, in psalmo quadragesimo quarto dicit : Eructuawit cov meum uerbum bonum. Et Hieremias : Bonus est dominus eis qui sustinent ewm, n die tribulationis cognoscet eos qui timent eum. Et ro ipse dominus : A7» oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum ? Et in psalmo centesimo octauo decimo : ! Bonus es, PL 575^ domine, ei im iua bomiate doce me iustificationes tuas. Et

apostolus : Quoniam bonus odov Christi sumus, in his qui salui fiunt, el àn his qui pereunt. 1; Vides, quia non caret bonitatem, qui omnem in se diuinitatis continet plenitudinem. 1, 34 XXXIIII. Si tibi dixerint illud, quod idem filius dixit : Vt cognoscant ie solum uerum deum, et quem misisti Iesum Christum. ITA RESPONDES : Filium deum uerum esse, ut pater est, ;propheticis euangelicisque uocibus conprobamus, Esaia ! PL 37,8

5 Ioh. 16, 27.

6 1 Ioh. 5, 18 (uix 5, 9).

8 Ioh. s, 2.

1, 35, 2 Marc. 10, 18. 8 cf. Ioh. ro, 14. B cf. Ioh. 1o, 3o. Ioh. ro, 14. 4 Ps. 44, 2a. 8 Nahum r, 7 (Bonus est dominus eis qui sustinent eum e/iazz babet Lament. let. 5, 25). 10 Matth. 20, 15. 11 Ps. 118, 68. 13 2 Cor. 2XEpSs 13554512 TO. 17525

5 euuangelio C* attestante. M — de]Ja $M 6 Ioannis .$.M 7 euuangelio C* Pharisei C — 8 Rabi C 9 et oz. $.M — 11 Agnusce C* 12 exiisse M 13 aequitate $.M I, 33, 4 pronunciat C, ptonuntiet .9 M affirmet CcM 6 intimans** C, intimantis .$ M * eructauit Ce .$ M 8 Ieremias M 9 ane in add. et. $ M tribulacionis C agnoscet .$.M Et] item C* 12 bonitate tua .$ M

13 hiis .$ 14 hiis .$, iis M 15 bonitate Ce .$ M I, 34, 1 tibi oz. .$. M dixerit .$.M 2 cognuscant C* Isaia M comprobamus M 0 euuangelicisque C*

4 deum oz. M

LIBER I, C. 33-35. dicente

: ! Seruientibus

^

uero mihi uocabitur

45 nomen

nouum,

quod. benedicetur super terram, et benedicent deum uerum, et qui )wrant super terram, iurabunt in deum uerum. Et in Solomone : Verebuntur eos, quos futant deos, a. quibus exterminabuntur ; ro uidentes illum. quem olim negabant, deum uerum agnouerunt. Et in psalmis : Veritas de terra oria est, et iustitia de caelo prospexit. Et dominus in euangelio : Ego sum uia, ueritas et uita. Item ibi ad patrem : Sermo tuus ueritas est. Et in epistola

C45!

Iohannis apostoli : Scimus, ait, quod filius dei uenit, et. dedit

15 nobis antellectum, ut sciamus, quod sit uerum. Et simus in uero filio eius Iesu Christo : ! hic est deus uerus et uita aeterna. — PL 375€ Ex hoc itaque debes patris et filii unitatem agnoscere, quoniam sicut patrem ita etiam filium scribtura diuina deum uerum non desinit praedicare. 1, 35 XXXV. Si tibi opposuerint, quod in psalmo dicitur : Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et bossessionem tuam terminos terrae. ITrA RESPONDEs : ! Cum omnia ! «isibilia et inuisibilia, siue. C 145* séhroni, siue dominationes, siue principatus, siue potestates a. S 13o* filio antea, ut essent, extiterunt, quam hereditatem, ut

dicitis, postulando filius a patre accepisse ! monstratur ? PL 375» Cum ipse in euangelio dicat patri : Omnia mea tua sunt, et omnia tua mea suni. In libro etiam, quo Hester historia :0continetur, ita scriptum esse conperimus : Ego audiui, inquit, in libris baternis meis, domine, quia tu adsumsisti tibi Israhel ex omnibus gentibus in hereditatem aeternam. Nonne de ipso dicitur in octuagesimo octauo psalmo : T'ui sunt caeli, et tua. est terra, orbem terrarum et plenitudinem eius 15 fu fundasti ?

Nonne de ipso in tricesimo secundo psalmo : Populus quem elegit dominus $n hereditatem sibi ? 6 Isai. 65, 15b-16a. 9 Sap. 12, 27. 11 Ps. 84, 12. 14 1 TIoh. 5, 202-c. Tob. 17,17. 1025: 1:p8,. 228. 4 Col. 1, 16. 8 Ioh. 17, 1o. 5.Vg.). 16 Ps. 32, 12b. 13 Ps. 88, 12.

12 Ioh. 14, 6.

13

10 Esther 4, 17m (14,

8 Salomone C M 10 agnouerunt] nouerunt C* (prima man. corr.) 11 psalmo Ce.$ M orta] hotta C* est ozz. C* 12 euuangelio C* (priza "an. ex euangelio corr.) 13 Item] Et 5. M 14 Ioannis .$ M 15 sit] est $M — (punctum pos? uerum pon. C) 18 scriptura Ce. M 19 desinet .$ I, 35, 1 postola C* 2 haereditatem .$ M 6 antea ut essent extiterunt (coniecit B. Fiscber)] antequam esse extiterunt C*, antequam essent extiterunt Ce,

antequam essent exierunt M haereditatem .$ M —— posterius ut op. 5 M * postolando C* filium M accepisse] accepis C* monstrate .$ M 8 patti oz. 5 M — 9 tua omnia $M Hester] exter C*, Esther M — 10 comperimus C*.$ M 11 paternis oz. 5 M — assumpsisti Ce M, adsumpsisti $5 12 Israel $M —— haereditatem .$M — 13 de ipso ow. M 16 pos; secundo a4Z. dicitur Ce. $M ^ Populum .$ 17 haereditatem .$ M

46

CONTRA VARIMADVM Nonne ipse dicit in psalmo quadragesimo nono : Meae sunt

omnes bestiae siluae, becora in montibus et boues, cognow; omnia

2o uolatilia caeli, et species agri mecum est : si esuriero mon dicam iibi, | meus est enim orbis terrae et plemitudo ewus ? PL 576^ Nonne de ipso in septuagesimo primo psalmo : Dominabitur a mari usque ad mare, e a flumine usque ad. terminos orbis lerrae ?

2; 1, 36

Atcum ! haec omnia filius sua esse prophetica adnuntiatione signauerit, uos nunc ostendite, quam aliam hereditatem a patre potuit filius postulando accipere. XXXVI. Si tibi obiecerint, quod in euangelio de se filius dixerit : Quem ater sanctificauit, el misit in. hunc mundum. ITA RESPONDES : In deitatis sanctificatione pater et filius unum sunt, quod etiam apostoli testimonio conprobatur :

;! Qui sanctificat et. qui. sanctificatur,

inquit, ex wno

C 1464

omnes. PL 5768

Et ut a semetipso sanctificatum filium doceamus, ipsius ex euangelio testimonium adhibebimus : Ego, ait, mist eos in hunc mundum, et ro eis sanctificaui meipsum. Et Dauid in psalmo quadragesimo primo de templo corporis eius sanctificationes

10 canit et dicit : Sanctificawit tabernaculum suum

altissimus ;

deus in medio eius non commouebitur. Et ut haec sanctificatio opus commune trinitatis esse perdoceam, apostoli Pauli profero in hac defensione sententiam : Sed haec quidem fuistis, inquit, sed abluti estis, sed sanctificati estis, 4n nomine

15 domini Iesu Christi, et in. spiritu dei nostri. Respice tandem, qui haec adstruis, ! quoniam qui semetipsum sanctificauit, alterius sanctificationem non eguit.!

18 Ps. 49, 10-12.

22 Ps. 71, 8. I, 56, 2 Ioh. ro, 56. 5 Hebr. 2, 11. 6a. 13 1 Cor. 6, 11.

* Iob. 17, 18-19.

10 Ps. 45, 5b-

18 5o: Nonne add. de C* dixit $ M ^ Meae] mea C* 19 syluae 9 20 etom.S$5M X 22 post primo add. dicitur $ M 38 At] Vt.$ M — adnuntione C*, adnuntiatione C*, annuntiatione C?.$ M 26 haereditatem .$ M 29 postolando C* I, 36, 1 euuangelio C* 4 conptobantur C*, comprobatur Ce.$ M B5 posterius qui ozz. C* sanctificatur] sanctificantur .$ M 6 Etom. $M a oz. C* * euuangelio C* adhibeamus .$ M Ego om. .$5.M 8 Dauid] tursum.$ M 9 quadragesimo primo] quadragesimo quinto M, XLV C templi Ce.M sanctificationem (?) C*, sanctificatione Ce.$ M 10 pos; dicit add. sanctificationes canit et dicit C* Sanctificabit M 11 haec] hanc $ M sanctificacio C, sanctificationem .$ M 12 communi C*, communis C*, commune C? trinitatis] tritatis C* Pauli oz. .$5.M 13 hanc defensionem SM X haec om. C* quidam C* 14 inquid C* posrerius sed] et .$.M ante in add. et iustificati estis 9 M — 18 $os7 domini add. nostri 5 M in om. $.M 16 asttuis Ce M 17 sanctificatione Ce.$ M

PL 576€ Gr46"

LIBER I, C. 36-38 12491

1

47

XXXVII. Si autem tibi obiecerint illud, ubi dictum est : Dixit dominus domno meo, sede a dextris meis. Vel illud apostoli : Constituens illum ad dexteram suam.

ITA RESPONDES : Filium ad dexteram patris non alterius ; Iussione sedisse, sed propria potestate, ex his testimoniis diuina

auctoritate fundatis ueritatem agnosce, Paulo apostolo praedicante : Gerens quoque omnia ! uerbo uirtutis suae, burgatione PL 576D peccatorum a se facta, sedit ad dexteram maiestatis 4n. excelsis. Et iterum : Non enim in manu [fabricata sancta introüt 1o Jesus, quae sunt allegoria uerborum, sed in ipsum caelum apparuit a dexiris dei. Et iterum : Curramus ad propositum nobis jraemium, agonis, respicientes ad. principem fidei perfectorem. Iesum, qui, proposito sibi gaudio, sustinuit crucem, et contempnens confusionem crucis, in dextera throni sedit. :; Et in Apocalypsi : Qu wicerit, dabo illi, ut sedeat mecum in sede mea, sicut ego uici, et sedi cum patre meo in sede ipsius. Et in psalmo nono : Fecisti iudicium meum

et causam meam,

sedisti super thronum, qui iudicas aequitatem. Respice ! diligenter, quae ab apostolo ! superius dicta C 147. 2o Sunt : quoniam, $urgationem a se factam sedit ad dexteram dei, PL 5774 dixit; non, per alium purgationem faciens iussus sedere, praedixit. 1, 38 XXXVIII. Si tibi dixerint : Ideo minor est filius, quia ipse, non pater, in cruce suspensus a Iudaeis inrisus est. ITA RESPONDES : Cum deitas patris inseparabilis esset in filio, nec iniuriam pertulit, nec passioni subiacuit, sed sola ; adsumpta caro suspensa est cruci, quae a Iudaeis et teneri potuit et ligari.

13527, 2-P82 100-1; 3 Eph. r1, 2o. 4 Hebr. 1; 3. 9 Hebr. 9, 24. Hebr. 12, 1-2. 15 Apoc. 5, 21. 17 Ps. 9, 5. 20 Hebr. r1, 5.

I 57,1 autem oz. C*

11

illud oz. C*, sup. ubi add. illud quod C* (posz. zan.)

2 dexteris .$ 3 ad] a C* B hiis .$ 6 autoritate .$ agnoscere (7?) C* ? uerbo Lis ser. C* uirtutis] uirtis C* 8 pecatorum C* sedet Cc 9 manus fabricata C*, manufabtricae 5, manu fabricae M 10 sunt] est .$ M 11 2] ad C* 13 Iesum] dominum .$ M sibi ozz. .$.M 14 et oz. M contemnens Ce.$ M troni C* 16 ipsius] illius .$ M 17 anie fecisti add. quoniam .$ M 20 quoniam oz. $M purgatione Ce. M . facta Ce. M .

sedet Cv —— 21-22 dixit usque praedixit oz. 5 M, sed add. * finem facit, Rursus * .$ M (Zune incip. nouum caput 5 M), in margine add. Hic desunt nonnulla M I, 38, 1 filius oz. $5. M 2 non patet in cruce] filius 9 M Iudeis C itrisus Ce.$ M 3 Cum deitas patris oz. 5 M, sed add. in margine : Deerant paucissimae literae, quae tale quid poterant prae se ferre : et sic 5, Et hic quoque deest aliquid M — in ow. $M . 4 pertullit C* passione C* B assumpta Cc M . Iudeis C tenere C* 6 ligare C*

CONTRA

48

VARIMADVM

Proinde filius dei : Vt homo pendens in cruce inrisus est, ut deus autem sedens in caelo impios inrisurus est, psalmista dicente : Qui habitat in caelis inridebit eis, et. dominus sub10 sannabit |eos. Vt homo mortem timuit, ut deus autem mortuos suscitauit,

ipso dicente : Sicut ater suscitat ! mortuos et wiwificat, sic él PL 577? filius quos wult. uiwificat.

Vt homo consputus est, ut deus autem de sputo suo caecum i;inluminare dignatus est, euangelista dicente : Exfwit in terram, e fecit lutum de sputo, et linit super oculos eius, et cetera. Vt homo spinis ! coronatus est, ! ut deus autem corona S 131 spei appellatus est, Esaia propheta dicente : Erit dominus C 147" 2o corona. spei, quae conplexa est residuum populi sus. Vt homo flagellatus est, ut deus autem nihil horum perpessus est, propheta dicente : Nom accedent ad te mala, et flagellum non adjpropiabit tabernaculo tuo. Vt homo alapis caesus est, ut deus autem aquas pugillo, 2; et omnem caeli ambitum palmo conprehensus est, Solomone dicente : Qu mensus est Pugillo aquas, et ! caelum palmo adpre- PL 577€ hendit. Vt homo tristitiam pertulit, ut deus autem maestis et omni tribulatione confectis consolationem adtribuit, Paulo apo3o tolo dicente : Sicut abundant bassiones Christi in. nobis, ita et per Christum abundat consolatio nostra. Vt homo felle et aceto potatus est, ut deus autem terram fluentem lac et melle populo suo dare dignatus est, libro Deuteronomio protestante : Cum autem induxerit te dominus 3s deus tuus in terram fluentem lac et melle, caue tibi, ne cum

manducaueris et saturatus fueris, obliuiscaris nominis domini

dei tui. 1:2949/Ds22»4. 12 Ioh. 5, 21. 15 Ioh. 9, 6. 19 Isai. 28, 5. 22 Ps. 90, IO. 26 Isai. 40, 12a. 80 2 Cort. 1, 5. 34 Deut. 6, 10a.11b-12a (fluen-

tem lac et melle cf. Deut. 6, 3). *? pendens] suspensus S M irrisus Ce.$ M 8 irrisurus Ce. M 9 irtidebit C*, deridebit .$ M eos Ce. $M 9-10 subsannauit C* 11 suscitabit $5 M 14 prius Vt om. S5 15 illuminare Ce.$ M dignatus] digna C* euuangelista C* Exspuit M . 16 terra 5M . linit ex liniuit corr. man. prima, sed ui rursus super i et t suppleuit Ce, liniuit 5 M super ex supta corr. an. prima 19 spei] speciei ..M Isaia Ce M propheta oz. C 20 spei] speciei 5 M . complexa $M . residua $5.M 21 autem oz. C* horum] eorum $ M . 23 adpropiauit C*, appropiabit C*, appropinquabit SM 25 omni C* comprehendit Ce.$ M Solomone] Salomone C, Esaia .$, Isaia M 26 Quis 6M coelos .$.M 26-23 adptachendit C*, apprehendit C*, ponderauit 5 M 28 tristiciam C pertullit C* moestis SM 29 tribulacione C attribuit C*, adtribuet $, attribuet M 29-30

apostolo oz. C . 30 abundant] habundant C 31 abundat] abundant C* consolacio C* 33 influentem .$ M 33 e 335 lac] lacte Ce.$ M

LIBER I, C. 38

i

49

Vt homo a Iohanne in Iordane baptizandus aduenit, ut deus autem in spiritu sancto discipulos baptizauit, ipso ! PL 577D 4o dicente : Vos autem in spiritu sancto baptizamini, quem et accepturi estis. ^ Et Iohannes baptista :Veniet fortior me, Cas qui uos baptizat in spiritu sancto et igni. Vt homo a diabolo in deserto temptatus est, ut deus autem eundem diabolum increpatus est, ipso dicente : Vade vetro, 45 Satanas, non iempiabis dominum deum tuum.

Vt homo esuriit, ut deus autem de quinque panibus quinque milia hominum saturauit. Vt homo sitiens a Samaritana muliere $awxillum aquae bibere

postulauit,

ut

deus

autem

fontem

uitae

aeternae

5o credentibus propinauit, ipso dicente : Qui biberit ex hac aqua, siliel iterum, qui autem biberit de aqua, quam ! ego dabo ei, PL 578^ non siiel in aeternum. Vt homo amicum suum Lazarum fleuit, ut deus autem pro se patientium lacrimas misericordiae penicillo abstergit, ;; Apocalypsi protestante : Ef abstergit deus omnem lacrimam ab oculis eorum. Vt homo

uestimenta

eius in sorte diuisa sunt, ut deus

autem populo suo in sorte terram promissionis dare dignatus est, psalmista dicente : E? eiecit a wultu eorum gentes, et sorte

6o disiribuit eis lerram in. funiculo hereditatis. Vt homo

dormiuit,

ut deus

autem

numquam

corporali

somno subiacuit, propheta dicente : ! Ecce «on dormatawit, C148" ne obdormaiet, qui custodit Israhel. Postremo, ut plurima praetermittam : Vt homo mortuus est, 65et in sepulchro positus requieuit, ut deus autem tertio die resurgens a mortuis, quadragesimo ! die ad caelum conscendit, PL 5788

et post decem dierum spatio spiritus sancti promissionem discipulis misit. 40 Act. 1, 5. 41 Luc. 5, 16. 44 Matth. 4, 7 (cf. Matth. 4, 1o). 46 cf. Matth. 14, 19-21. 48 cf. Ioh. 4, 7 ; Gen. 18, 4 ; 24, 17. 50 Ioh. 4, 13. 58 Apoc. 21, 4. 59 Ps. 77, 55. 62 Ps. 120, 4.

38 Ioanne $M in Iordane ow. C ^ 40 in ow. C baptizabimini C.M et om. C* 41 Iohannis C*, Ioannes $ M — forciot C — 42 baptizet 5 M, baptizabit Ce — igne 5M 43 tentatus .$5M — 44 eumdem M increpatus est] increpauit Ce.$ M — 46 temtabis C*, tentabis 5M 47 millia M 48 pauxillum] pusillum C ^ 49 ut oz. C* fos; fontem add. aquae Ce.$ .M uitae] uite C, uiuae.$ M . aeterne C B1 e 52 siciet C 64 patiencium C lachrimas 5$, lacrymas M — penicello C — absterget 5M B5 Apocalypsi] apolypsi C* ^ absterget Ce.$ M — lachtimam $,lactymam M 5$ homo] homines C*, hominis Cc inom..M b8sortem C.$ M reptomissionis $9 M

59 uultu] facie 5M eotum] illorum Ce 60 eis] illis 5M terram ozz. C* haereditatis .$.M 61 dormiuit] domit C*, dormit Ce

nunquam .$M

62 dormitabit Ce.$ M

SM 65 tetcia C 66 quadragesima spacium C*, spatium .$.M 5

C

— 63 ne]neque Ce. $5M — Israel 67 decim C* spacio C*, AUG, XC

50

CONTRA

VARIMADVM

Agnosce tandem, heretice, quis ille sit, qui crucis iniuriam 7o pertulit, et quis eam in adsumpto homine positus sentire non potuit. In30

XXXVIIII.

Si tibi dixerint : Si pater et filius unum sunt,

ergo et pater in carne conuersus ad uirginem uenit, et cum filio natus apparuit. ITA RESPONDES : Nos igitur werbum patris dicimus caro ; factum, non patrem in carnem conuersum, aut secundum uos in diuersa mutatum, euangelista dicente : E£ uerbum caro factum est, et habitauit in ! nobis. Ipsum uerbum pater PL 578€ misit, et sanauit nos. Ipsum werbum eructuawuit ex corde. Ypso uerbo caeli firmati sunt, quorum wirtus ex spiritu oris eius ro perpetuo fundati manserunt. Ipse serui formam indwi, ! in C x49 qua etiam patri obediens fuit, et Iudaeorum obprobria tolerauit ; nam uerbi diuinitas, ut ante iam diximus, iniuriam

pati non potuit. Deus enim inpassibilis est, quia corporeus non est, sed sola caro adsumpta pertulit passionem, quae 1, angelica adnuntiatione concepta adoleuit in uirgine, Gabrihelo angelo nunciante : S$éritus sanctus, inquit, superueniet in te, el uirtus altissimi obumbrabit tibi, bropterea quod nascetur ex le sanctum, uocabitur filius dei. Qui enim filius est, pater utique non est : quoniam nemo 20 Sibi et pater et filius dici potest. Et si in persona patris propheta dicit : Inuocawit me, et ego exaudiam eum, cum | ipso sum PL 578D in iribulatione, et eripiam ewm, dispensationem unitatis

1, 40

ostendit : nam diuinitas patris, et filii, quae una est, passionis uitio subiacere non potuit. ! XL. Si dixerint, filium non in se habuisse praescientiam futurorum, pro eo quod inmundo spiritui dixerit : Quod nomen est tibi ? et : Quod tempus est, ex quo hoc accidit ? 1, 39, 4 cf. Ioh. r, 14. 6 Ioh. rz, 14. 9 cf. Ps. 106, 20a. 8 cf. Ps. 44, 2a. 9 cf. Ps. 32, 6. 10 cf. Phil. 2, 7. 16 Luc. 1i, 35. — 21Ps. 9o, 15. 1, 40, 2 Marc. 5, 9 ze/ Luc. 8, 350. 3 Marc. 9, 21.

69 haeretice 5 M — qui ozz. C* assumpto Ce M

*0 pertullit C*

quis eam in] qui se C

I, 39, 2 prius et opm. C* carnem M uirgini C* 38 apatuit C 4 igitutoz.$ M ^ carnem Ce.$ M B pos carnem add. esse .9. M 6 euuangelista C* 8 eructauit Ce.$ M 10 fundata M manserunt] manent .$, manet M induit] duit C* 11 etiam oz;. M oboediens Ce Iudeorum C opprobria $ M . 12 tollerauit C* 12-13 nam :5que potuit oz. .5 M 13 impassibilis Ce.$ M . 14 assumpta Ce M . pertullit C* 18 adnunciacione C*, annunciacione C?, annuntiatione M concepta] contenta .$ M

15-16 Gabriele 9M — 16 nunciante] dicente $5 .M inquit oz. 5M — 1? obumbtauit C* 19 Qui] Quid Ce 20 sibi] sui $6. M 21 Inuocabit .$ M ego oz. $5M . 21-22 cum asque eum oz. C (bomoeoteleuton) 22 dispensacionem C 23 fili C* 24 uicio C* 1, 40, 1 filium non in se habuisse] filius dei non habuit $ M presentiam C, prescientiam Cc 2 immundo Ce$ M . 3 pos? quo add. ei $ M

S 151*

LIDEK I, C. 30-40 . ^

5I

ITA RESPONDES : Filius igitur dei praescientiam futurorum ; ignorare ! non posse ex diuina auctoritate cognosce, Hieremia ! C propheta dicente : Ego sum dominus scrutans corda et probans PL renes, ui. dem unicuique secundum uias eius, et. secundum fructum. studiorum eius. Et in Esaia : Dominus nouit cogitationes sapientium, quoniam uanae sunt. Paulus autem apostor0 lus ad Hebraeos eadem dicit : Véuus est enim sermo dei et efficax, e£ acutior super omnem gladium acutum, et penetrans usque ad diuisionem animae et spiritus, et. cogitationum. el medullarum. omnium, et iudex cogitationum cordis, et non est in saeculo fabrica aliqua abscondita a conspectu eius. Ait et 1; Ipse : Cum, enim uenerit dominus et inluminauerit abscondita tenebrarum, et manifestauerit cogitationes cordis; et tunc laus erit unicuique a deo. Et in Solomone : SZ autem dixeris : | Nescio PL hunc. Scito quoniam deus corda omnium nouit. Et ibi : Oculi domini multo amplius lucidiores sunt sole, circumspiciunt 20 09nes uias hominum, et brofundum abyssi, et hominum corda intuentes in absconditas partes. Et in Regnorum : Recedant uetera de ore uestro, ! quoniam deus raescientiarum dominus (G esí. Et in Macchabaeorum : Deus mundi creator, formator hominis, qui omnium. scrutatur actus et. originem, ipse uobis 25 Spiritum et uitam iterum cum misericordia reddet. Et euangelista : Ipse autem Iesus non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, et quia ei opus non erat, ut quis testimonium perhiberet de homine : ipse enim sciebat quid esset in homine. ! Et Hieremias sic dicit : Dominus qui fecit caelum et terram, PL 3o nihil occultari bolest a me, quia ego facio misericordiam in milia, et reddo beccata batrum in filios illorum fost eos. Item

ibi : Ef factus est sermo domini ad me dicens : Ego dominus 6 Ier. 17, 10. 8 Ps. 95, 11. 10 Hebr. 4, 12-1352. 15 1 Cor. 4, 5. Prou. 24, 12. 18 Sirach 25, 19 (23, 28 Vg.). 21 1 Sam. 2, 5. 2 Machab. 7, 25. 261loh.2,24-25. 29]1er.359,17-18 (32, 17-18 Vg). ler. 39, 26-27 (32, 26-27 Vg.).

1 23 32

4 Filium Ce. M — igitur oz. $5.M praesentiam M . à autoritate . — cognusce C, agnosce .$ M Geremia C*, leremia M 8 in Esaia] Esaias .$, Isaias M, in Isaia C*, in psalmo C? 8-9 cogitaciones C 10 eadem dicit ad Hebraeos 5M . Hebreos C 11 acucior C 12-13 bi: cogitacionum C 15 enim oz. .$.M 14 Ait et] item C illuminauerit Ce .$ M — 16 cogi18 taciones C 17 Saliomone C*, Salomone CcM et an/fe tunc oz;. C* deus] dominus .$ M Bt] item C 19 circuminspiciunt .$ M 21 intuentur C .$ M, intuentes cozieci (cf. IX X xaravooüvres) prius in] et .$'M 22

deus oz. $ M ptaescientiarum] praesenciatum C*, praescienuestra C* ciarum C*, scientiarum .$ M Macchabeorum C, 23 post in add. libro Ce Machabaeorum .$ M 24 omnem SM . actum $5 M 25-26 euuangelista (E 26 credaebat C* — 27 ei oz. M opus ei .$ 29 Bt]item C Ieremias M 30 occultare .$ M 31 millia M . illorum] eorum .$M Item]

Bt $.M

149" 579^

579P

pgot

579€

52

CONTRA

VARIMADVM

deus wuniuersae carnis ; numquid a me occultabitur ? Et in Danihelo

: Deus

aetermus,

qui occuliorum |cognitor

es, qui

35 nosti omnia aniequam nascantur, tu scis, quoniam falsum lestimonium hi dicunt aduersum me. ltem apostolus ad Romanos : In die qua iudicabit deus occulta hominum secundum euangelium meum fer Iesum Christum. Qui corda et actus hominum perscrutatur, et in lucem 1541

4o adducit, praescientiam ! futurorum ignorare non possit.! C 150 XLI. Si forte obiecerint, quod filius subiectus est patri, PL 579P

quia scribtum est : T'wunc et ipse subiectus erit ei, qui 4llà omnia subiecit. ITA RESPONDES : Vt autem agnoscatis dei filium uniuersa ; sibi propria potestate subicientem, Petrum audite apostolum de hoc ipso latius praedicantem : Alzquando, inquit, ?n diebus Noé, quibus adhuc expectabat dei patientia, cum fabricaretur

arca, 4n qua introierunt pauci, id est octo animae saluatae sunt

jer aquam : quod et uos munc similis forma baptismi saluos 1o faciet, nom carmis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in deum ; frofectus | in caelis subiecit sibi angelos, PL 580^ et potestates, et uirtutes. Et Paulus apostolus : Cum euacuauerit, inquit, omnem $rincipatum, et omnem potestatem, ei. wrtutem, e. dominationem, oportet. illum. regnare, donec ponat omnes 15 ?nimicos suos sub pedibus suis. Et ad Philippenses : Nosíra enim conuersatio in. caelis est, unde et saluatorem expectamus, dominum Iesum, qui transfigurauit corpus | humilitatis nostrae, C xsv conformans corpori gloriae suae, secundum suam uoluntatem, ut possit sibi subicere omnia. De hoc ipso et Dauid in psalmo 20 Sexagesimo septimo agnosce dicentem : Ascendit in caelum, captiuam duxit. captiuitatem, dedit. dona. hominibus. Et in epistola Petri apostoli : Angelos autem, inquit, ! qui dere- PL 58oP 34 Daniel 13, 42-43 Vg. (Susanna 42-43 sec. Theodotion). I, 41, 2 1 Cot. 15, 28.

Phil. 5, 20-21.

6 1 Petr. 5, 20-22.

20 Ps. 67, 19.

3* Rom. 2, 16.

12 1 Cot. 15, 24-25.

15

22 2 Petr. 2, 4 (zf. Iudas 6).

33 nunquid $ M — os7 numquid aZ. aliquid Ce.$ M ^ occultatur.$ M — 34 Daniele 5 M . es cognitor 5M 35 quoniam] quia .$ M 86 hi] hibi C*, hii | Item] EC. $M . 8? Romanus C* iudicauit C* 38 euuangelium (Qn 40 adducet 5M — praáescienciam C, praesentiam M — potest 5M I, 41, d forte] tibi C — 2 scritum C*, scriptum M C* (rorr. posterior) 5 subicientem] subdidisse 5 M — 6 ipsu C* lacius C inquid C* 7 exspectabat M . pacientia C — 8 qua] quam $5 M post animae add. tantum SM saluatae] saluae factae .$ M 9. simili $5 M 10 facit .$.M conscienciae C — 11 intertogacio C — 13 inquit oz. $5 M ^ 14 et dominationem om.C 15fiippenses C 16 enim] autem C conuetsacio C et oz. .M exspectamus M 1*9 pos; lesum add. Christum $ M — transfigurabit M 18 confirmans C* gloriae] claritatis .$.M 19 subiicere .6 M post hoc a4. et C* ipsu C*, ipsum Ce psalmo oz. C 20 post septimo ad4. psalmo Ce agnusco C*, agnosco Ce 22 Petri] Iudae 5 .M autem] quoque 5M

LIBER I, C. 41-42

53

liquerunt suum principatum, catenis igneis ligans, el tenebrosis carceribus retrudens, reseruawit futuro iudicio puniendos. 2; Ex his igitur testimoniis agnoscere debes, quoniam su-

1, 42

biectio filii non est deitatis, sed carnis, cui dum in fine saeculi subiecta fuerint uniuersa humani generis uitia, et absorpta fuerit mors in uictoria, tunc et ipse hominis filius subiciendus dicitur patri, non in deitatis natura, sed in hominis adsumpti 3o substantia. !

S 132*

XLII. Si autem opposuerint, quod filius dei in euangelio dixerit : De die autem et hora nemo scit, neque angeli caelorum, neque filius, nisi ater solus. ! PL 580€ ITA RESPONDES : ! Filius itaque non potest diem iudicii C :r5:* ;ignorare, de qua discipulos suos antea uisus est paterna admonitione

instruere

: Cwm

wideritis,

inquit,

jraela

et

opiniones praeliorum, uidete ne turbemini : oportet enim haec feri, sed nondum finis. Item ibi: Sicut enim exit fulgur. ab oriente, et. bare usque ad. occidentem, ita erit aduentus filii 1o hominis. Et Zaccharias : Ecce weniet domünus deus meus, omnesque sancti eius cum eo, et in die illa non erit lux, sed

frigus et gelu, et dies haec, quae nota est domino. Et in Solomone : Qwid sapientiae locupletius, quae omnia operatur ? Et si sensus operatur, quis horum uidetur esse artifex ? Sed si 15 iniustitiam. quis diligit, dolores eius magnas habet uirtutes. Sobrietatem et. brudentiam docet, | iustitiam. et. uirtutem. dat PL 480P credentibus sibi, quibus utilius nihil est in uita hominibus. Sed s; multitudinem scientiae quis desiderat, notam [faciet : scit praeterita, et de futuris raesaga est, scit uersutias sermonum, 2o eb solutiones argumentorum, signa et prodigia scit antequam fiant, el finem temporum ! et saeculorum non ignorat. Et Lucas. C xz euangelista : Interrogauerunt eum Pharisaei, et dixerunt ei : 24 cf. 1 Cor. 15, 54. 1, 42, 2 Matth. 24, 36 (uix Marc. 15, 32). 6 Matth. 24, 6 (uix Matc. 15, 7). 8 Matth. 24, 27. — 10 Zach. 14, 5b-7a. — 13 Sap. 8, 5b-8. — 22 Luc. 17, 20-24.

23 igniis Cc 25 hiis .$ testimoniis agnoscere debes] agnosce dominum SM X 26 fili C* 27 uicia C — absorta C 28 et oz. C* subiiciendus $ M 29 prius in oz. C |^ assumpti Ce M

1, 42, 1 opposuerint] obiecerint C ^ dei oz. $5. M D ante $ M . 6 admonicione C . inquid C* proelia C *? preliorum C*, proeliorum Ce 8 exiit . 9etitoz.S M . 10 Zachatias.$ M ^ deus om. M X 11eius oz. JM . 1243 Salamone C, Salomone M 13 sapienciae C*, sapiencia Ce, sapientia .$ M — locupletius]-ius is rasura ser. C — 1B iustitiam Ce.$ M — dolores]labores. M ^ habent Ce.$ M — 16subrietatem C* — pos? sobtietatem ad4. enim .$ M iusticiam C 17 nihil utilius .5 M 18 si multitudinem] similitudinem $ . scienciae C —— notam faciet expuuxi? Co (man. posterioris aetatis) 19 preterita C — de oz. $5.M futuri M — uersucias C ^ 20 soluciones C prodigia] ptodia C* 22 euuangelista C* Phatrisei C

54

CONTRA

VARIMADVM

Quando ueniet regnum dei ? Respondit eis, et dixit : Non ueniet regnum dei cum. obseruatione, neque dicent : ecce hic, aut ecce 25 illic. Ecce enim regnum dei intra uos est. Et ait ad. discipulos suos : Venient dies, quando desideretis uidere unum diem filii hominis, et non widebitis ; et dicent uobis : ecce hic, ! et ecce illic. PL 581^

Nolite ire, neque sectemini : nam sicut fulgur coruscat de caelo, el in ea quae sub caelo sunt fulget, ita erit aduentus filii homanis 3o 2n die sua.

Si dies haec ipsius est, quomodo uos eum dicitis scire non potuisse uel posse quod suum est ? XLIII. Si autem dixerint, quia filius in eo minor est, quia de eo propheta dicit : Verbum breuiatum faciet dominus in uniuerso orbe. ITA RESPONDES : Verbum. breuiatum, quod dominus faciet

1, 43

; super terram, non inminutionem deitatis in filio dei significat,

"sed dispensationem susceptae carnis ! adnuntiat, ! in qua PL 5815 dispensatione non solum patri hominis filium, sed etiam C52" angelis legimus minoratum, Paulo apostolo adtestante : Eum autem, inquit, »nodice minus quam angelis minoratum uidimus 1o Jesum, brojter jassionem mortis gloria et honore coronatum. Et infra : Propter quam causam non confunditur fratres eos uocare,

dicens

: Admuntiabo

nomen

twwum fratribus meis, in

medio ecclesiae laudabo te. Et in psalmo octauo : Minorasti eum baulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum. 1;

Et ut uerbum dei patris breuiatum non esse in filio docea-

mus, hanc ex Esaiae prophetae uolumine sententiam adprobamus : Nwmquid adbreuiatus factus est sermo meus, aul paruus, ut non fossim redimere ? Aut non est in me uirtus ad 1, 45, 2 Isai. 1o, 25. 4 Rom. 9, 28. 8 Hebr. 2, 9. Ti Hebr22711-r2 13 Ps. 8, 6. 17 Isai. 5o, 2 (sermo meus u//ns alius festis inuenitur). 24 obseruacione C aut o». C* 26 Veniet C* desiderabitis C* (zzaz. post. aetatis) unum diem uidere 5. M fili C* 27 uobis oz. C* ZerZumet|aut.S$ M — 28 coruscans M 29 et oz. . M fili C* 31 quomodo uos eum] quomo uos C*, quomodo eum uos C* I, 45, 1 Dic incip. « 1-4 Illis ergo qui dicunt quod filius in eo minor est,quia propheta inquid : Verbum faciet dominus breuiatum uniuerso orbi, ita respondendum diuinis est testimoniis c 1 in ozz. C*, fortasse ideo 2 dixit $ M in 0m.

5

& inminucionem

C*, imminucionem

C*, imminutionem

.$.M

6

dispensationem] pensacionem C* adnunciat C, annuntiat M 6-7 in quali dispensationem « (sed cf. zar.) ? dispensacione C ^ patrem C, patre iw, a patte v uar. — post etiam add. ab « zar. $ protestante .$ M 9 inquit] qui M . modicem(?) C* . pos; modice add, et .$.M quam] ab . zzr. angelis minotatum uidimus] angeli minoratus est uidemus .$ M 10 gloriam (?) C 12 Adnunciabo C, Nuntiabo .$ M 13 Et in psalmo octauo] et propheta inquid : 15 ut] quod C* esse] esset C*, sit Ce 15-16 doceamus expunxit Ce 16 hanc ow. $ M — ex oz. « (sed cf. uar.) Isaiae COM sentenciam C, sententie c 16-17 approbamus C* M 17 Nunquid 5 M. abbreuiatus M 18 5os7. paruus add, non possim redimere (per diztograpbian) C*,

Jed expuuxit C9 —— ut] aut C*

LIBERO? OC.43

55

liberandum, ! dicit dominus omnipotens ? Et iterum : Haec PL 581€ 20 dicil. dominus deus omnipotens : Nwmquid adbreuiata est manus mea, ut saluare non possit ? Aut non potest «uwificare cor humilium,

et. spiritum. contritorum?

! Et ut brachium

patris,

C 155*

quae manus est, filium esse doceret, intulit dicens : Parawit dominus brachium. sanctum. suum in oculis omnium. gentium, 25

et uidebunt omnes fines terrae salutare eius.

Nam et nouissimo tempori hic sensus non inaniter poterit coaptari, in quo tempore dominus pro redemptione nostra carnem suscipiendo aduenit, w£ e£ ?llum, qui habebat mortis imperium, sua morte destrueret, et eos quos ?n tenebris et umbra 3osoriis captiuos subegerat, uirtutis suae potentia in ipso paruo et exiguo temporis spatio ! liberaret. De hoc etiam PL 581D exiguo tempore discipulos instruebat, dum eos in lucem, cum adhuc tempus haberent, incedere praemonebat : Pueri, inquit, «owissima

hora est ; cum

lucem

habetis, ambulate

in

luce, ne uos tenebrae conbprehendant. Et in Canonicis : Fzliol, nouissima hora est. Et unde scimus, quia nowissima hora est ? Quia multi bseudoprophetae exierunt in hunc mundum. Et Paulus apostolus : T'empus enim breue est. Et iterum : Praeterit enim figura huius ! mundi. Et iterum : Omnia haec ad. cor- C 153" 4o replionem | nostram facta sunt, in quos finis saeculorum obuenit. S 132" Nam et dominus in ipsa oratione dominica breuiauit nobis sermonem, dum nos a multiloquio prohibens, pauca docuerit, quae pertineant ad salutem : ! Cwm oratis, inquit, nolite PL 3824 multum loqui. Et infra : Vos autem cum oratis dicite : Pater 45 noster qui es 1n caelis, et cetera. Non enim propheta filium dei in hoc capitulo minoratum designauit in uerbo, quoniam ipse in prophetis retro tempore loquebatur, qui etiam nunc per apostolos et apostolicos uiros 35

19 Isai. 59, 1a. 21 cf. Isai. 57, 15b. 23 Isai. 52, 10. 28 cf. Hebr. 2, 14b. 29 cf. Luc. 1, 79 ; Isai. 42, 7. 33 Ioh. 12, 55 (Pueri nouissima hora est cf. 1 loh. 2, 182). 35 1 Ioh. 2, 18a.18c. 37 1 Ioh. 4, 1. 38 1 Cor. 7, 29. 11001575851. 89 1 Cor. ro, 11. 43 Matth. 6, 7. 44 Matth. 6, 9. 19-20 Et usque omnipotens ozz. « (sed cf. war.) 20 Nunquid $$ M. abbreuiata M ^ 23 quae manus est expumxit C* ^ docete v zar. intullit C*, intuit c uar. 24 gencium C 26 post et add. in. $5M« 26 tempore C* .$ M, temporum ze/ tempore ze/ tempoti x 27 quo] cov(sed ef. uar) — tedemptionem nostram « (sed cf. uar.) 38 catne v zar. suscipienda ze/ suscipiens c zar. 29 umbrae C* 30 uirtute 5 M potencia C, potentiae .J.M 31 tempotes (9 spacio C 33 haberet « (sed cf. uar.) praemonebant C*, proponebat SM 34 nouissima] prizmum -s- ser. in rasura C cum] dum : 85 luce] lucem : conpreconprtehendant C*, comprehendant Ce. M. post canonicis sd. apostolorum legitur epistolis « 36 Et usque est om. « 97 seudoprophetae C* hoc ze/ hunc 38 post enim add. inquit « zar. 39 huius] huhuius C* 39-40 correctionem .M 40 quos] quo C* 41 et 072. t otacione C dominica oz. v zar. nobis] omnem M 42 pauca] omnia $ M . 43 inquid C*. 46 minoratus 5 M . 4* ipse] ita .$. M

56

CONTRA

VARIMADVM

nowissimo tempore loquitur : Ego sum, inquit, qui loquebar in yo seruos meos prophetas : Ecce adsum. Et alius propheta :S?cuti est ab initio, ait, 4a usque in saeculum,

meque. adiectum

est ei,

neque minuitur illi, quoniam ipse est dominus creaturae suae. Ecce quale uerbum breuiatum fecit dominus 1n orbe terrarum,

non quia, ut uos putatis, inferiorem patri intimaret hominibus 55 filium, sed quia nouissimum eius adnuntiaret aduentum. ! XLIIII. Si autem dixerint, filium non de paterna ! substan1, 44 tia natum, sed de alia substantia generatum. ITA RESPONDES : Nos quoque, qui unius substantiae patrem et filium

confitemur,

de substantia

dei patris filium

PL 35828

C 1547

esse

; diuina auctoritate docebimus, Hieremia propheta dicente : Super montes accipite Dlancium, et swper semutas deserti lamentationem,

quia defecerunt,

eo

quod. non

sint homines,

non audierunt wocem substantiae meae, a wolucribus caeli usque ad iumenta menie exciderunt. ltem ibi : Qwis stetit 1o 2n. substantia domini, el uidebit uerbum dei ? Quis aurem $raebuit et audiuit ? Item ibi : S? stetissent in substantia mea, el si ! PL 582€

audissent uerba mea, et sí docuissent bopulum meum, auerterem eos ab studiis eorum pessimis. Et apostolus : Cwm sit splendor gloriae et figura substantiae eius. Item ipse : Participes enim 15 dei facti sumus, si iamen imitium substantiae eius firmum relineamus. Et in Solomone : Substantia mea dulcedo mea est. Ex hoc tandem agnoscite, quoniam qui dei patris substantia nuncupatur, ab eadem alienus esse non creditur. ! C 154* 1, 45 XLV. Si tibi dixerint : Ideo minor est filius, quia jer ipsum deo patri gratiae referuntur. 49 cf. Deut. 4, 30. Isai. 52, 6b (seruos meos prophetas ef. Iet. 25, 4 ; 42, 15 ; 51, 4). 50 Sirach 42, 21-22 Vg. (quoniam ipse est dominus creaturae suae 2f. Iudith 9, 12 (9, 17 Vg.) ; 3 Machab. 2, 2). 53 cf. Rom. 9, 28. I, 44, 1-16 cf. Victor Vit., Hist. pets., C.S.E.L. 7, 47, 16-48, 14. 61er. 9, 9 (9, 1o Vg.). 9 Ier. 25, 18. 11er. 25; 22. 13 Hebt. r1, 5. 14 Hebr. 5, 14. 16 Sap. 16, 21. cf. Gregorius Illib. (PL 20, 414) e? Eusebius Verc. (CC

IX, 75, 556). 1, 45, 1 cf. Col. 5, 17. 49 sum 07. t inquid C*. 50 seruis meis prophetis C*? . uar. 51 inicio C aitom.. 5M . aitita om. «. — pos? saeculum add. a C* 52 minuetur $ Mti ipse] in se . (sed cf. zar.) 53 orbem . zar. 54 quia] se « qui 5 M, quae C*, quem C* — ut uos] mutuos C* ut illi putant « B5 quia] qui SM eius]eis C adnunciaret C*, annunciaret Ce, annuntiaret M« — aduentum] ie def. « I, 44, 1-2 substancia C* 2 natum expunsxi? Ce generatum] natum C $8 responde C* — substanciae C — 4 de oz. C — substancia C*, substanciam C^ substanciae C? — Gautoritate.$ ^ docebimur( ?)C*, docuimus $ M — leremia M 6 montes] omnes .$ ? lamentacionem C $8 non audierunt] quia audire noluerunt 5M . substanciae C 9 Qui C* 10 substancia C uide-

bit] eb expunxi? Cc — 11 1Item] Et $ M — substancia C — poszerius si oz. C* 13ab]a$ M

apostolus] apost C* 14 substanciae C 15 si tamen oz. M inicium substanciae C ^ 16 reteneamus C* Salomone C.M substancia C "agnosce. M 19-18 substancia C 18 noncupatur C*

LIBER I, C. 44-46

.

57

ITA RESPONDES : Ex hoc quippe apostolo, unde hoc ! PL 582D uidemini ponere testimonium, ex ipso et nos absque filii ;nomine eundem ipsum saepenumero deo patri gratias retulisse probamus, ipso Romanae ecclesiae scribente : Gra£ias autem deo, inquit, quia fuistis serui peccati. Et infra : Liberati aulem a peccato, serui facti estis iustitiae. Et ad Corinthios : Deo autem gratias, qui dedit nobis uictoriam ber dominum ro ?2tosírum Iesum Christum. Item ibi : Deo autem gratias, qui semper triumphare nos facit in Christo. Et ad Ephesios : Huius rei gratia fleclo genua mea ad patrem domini nostri Iesu Christi. Et ad Colossenses : Conforíati secundum. potestatem. gloriae eius in omnem

patientiam

et. longanimitatem,

cum

gaudio PL 585^

15 gratias agentes deo et patri. Et ad Timotheum : Gratias ago deo meo, cui seruio a jrogenitoribus meis. Infelices, agnoscite, quoniam ! sicut in patre et filio una C 155 est credulitatis confessio, quia Christiani uocamur et sumus, ita in eis gratiarum actio una est, dum petimus ut aliquid zo mereamur, uel cum pro conlatis gratiarum actionem rependimus. 1, 46 XLVI. Si autem dixerint, quod ipse filius discipulis dixerit : Ego uobis constituo, sicut mihi pater constituit regnum. ITA RESPONDES : Sicut pater filio suo regnum constituisse dicitur, ita filius patri regnum tradidisse docetur, ! apostolo PL 5858 ; confirmante : Vnusquisque autem in suo ordine, ait, initium Christus, deinde qui sunt. Christi, qui in aduentum eius resurgunt, deinde finis, cum tradiderit vegnum deo patri, cum euacuauerit omnem. principatum, et omnem dotestatem et. uirtutem. Et in Apocalypsi : Redemisti nos deo in sanguine tuo ex omni 1o iribu, et lingua, et gente, et fecisti nos deo regnum. Quod uero unum adque commune regnum habeant pater et filius, ad Ephesios scribens probat apostolus, dicens : Hoc 6 Rom. 6, 17.

* Rom. 6, 18.

S'T.GOFX15: 57;

10 2 Cor. 2, 14.

Eph. s, 14. 13 Col. 1, 11-12. 15 2 Tim. 1, 5. 1, 46, 2 Luc. 22, 29. b 1 Cot. r5, 23-24. 9 Apoc. 5, 9-10. 5, 5.

11

12 Eph.

1, 45, 8 apostolo] apostolico .$ M 0 eumdem M . sepenumeto C 5-10 quater gracias C —— 8 iusticiae C 11 triumfare nos C, nos triumphare .$ .M 12 rei] tegi C* gracia C mea oz. C* 13 potestatem] potentiam .$ M 14 pacienciam C 15 bi: gracias C 16 primogenitoribus .$ M 16-17 Infelices, agnoscite] in fide. Agnosce 5 .M 17 ante filio add. in $5 .M 18 credulitatis] credulitas et 5 M ^ quia] qua CeM 20 collatis .5.M I, 46, 1 indicandam sectionem atque eius numerum XLVI om. C*, suppleuit numerum XLV Ce, qua re omnes sequentes numeri cabitum XLVI-L uno numero discrepant 2 mihi oz. C fos; pater add. mihi Ce ^ 3 responde C^ 4 filium C* 5

inicium

C — 6aduentu Ce 6-7 resurgent $ M — 9 pos? deo add.et C — 11 . regnum om. $.M

atque Ce M

58

CONTRA

VARIMADVM

enim scitote, intellegentes quod omnis fornicator, aut ànmundus, aut auarus, quod est idolorum seruitus, non habet hereditatem 15 2n regno Christi et. dei. h

1, 47

Cum igitur uideatis unum esse regnum patris et filii, cur uos impio dogmate ! talia de illo adseuerare ! conamini ?!

C155"

XLVII. Si tibi dixerint : In hoc filius a patre agnoscitur PL 585€ minoris esse uirtutis, quia solus legitur apparuisse prophetis. S :55" ITrA RESPONDES : Quemadmodum filius apostolis ac prophe-

tis apparuisse diuina auctoritate probatur, ita et patrem ap; paruisse iisdem litteris edocetur, Ezechihelo propheta dicente : Et facta est super me manus domini, et at ad me : Surge, egredere in campum, et ibi loquar ad te. Et surrexi, et exit. Et ecce illic maiestas

domini

stabat,

sicut maiestas

eius,

quem

widi

ad

fluuium Chobar. Et in Danihelo : Videbam, et ecce quasi sedes 1o fositae sunt, et uetus ! dierum sedebat, et uestimenta eus candida PL 585P sicut mix, et capilli capitis eius ut lana munda. Et ut patrem fuisse doceret, quem uiderat, secutus est dicens : Videbam im wisu noctis, eb ecce in mubibus caeli quasi fius hominis ueniebat, et usque ad uetustum dierum peruenit. Et in actibus 15; apostolorum de primo martyre Stephano ita refertur : Ijse aulem cum essei plemus spiritu sancto, intendens in. caelum, uidit gloriam dei, et Iesum stantem ad dexteram dei, et ait :

Ecce uideo caelos apertos et filum hominis stantem ad dexteram dei. Et dominus in euangelio Esaiae prophetae, quod dei 20 patris gloriam propriis obtutibus ! conspexisset, perhibuit testimonium dicens : Haec dixit Esaias, quando uidit gloriam

C 15€

eius, et locutus est deo. Et in Genesi ad ! Iacob idem dominus PL 5844

dixit : Ego sum deus, qui uisus sum tibi in loco dei, ubi unxisti mihi lapidem, et wowuisti mihi uotum. Et in libro Iudicum : 25 Cum. adhuc esset. Gedeon. in. Cofera. patris sui, filii Ezri, locutus est illi nocte illa dominus, dicens : Vade, et euerte aram

Bahal,

quam aedificauit. pater tuus, et. lucum,

qui est. super

ipsam excide, et aedificabis altare deo tuo, qui wisus est tibi 1, 47, 2 cf. Ioh. 12, 41.

"als exe 24-26.

15 Act. 7, 55-56.

6 Ezech. 5, 22-25.

21 Ioh. 12, 41.

9 Daniel 7, 9.

23 Gen. 31, 135.

13 intelligentes .$.M immundus Ce.$ M 14 haereditatem .$ M C* post cut add. eum C* 17 assceuerate Cc M

12 Daniel

238 Iud. 6,

16 &li

1, 47, À XLVII] XLVI C 4 autotitate .$ 5 isdem C literis .$ Ezechiele .$ M 9 et ibi usque exii oz. C surrexit M — exiit M X9 Daniele SM 10 uetus] uetustas .$, uetustus M 12 prosecutus $ M . 13 ex uisione corr. uisu C* 14 dierum] derum C* 15 martire stefano C 17-19 et ait usque dei op. S M (Bbormoeoteleuton) 19 Isaiae M | ptophete C 20 conspexisse perhibuit C, conspexisset praebuit .$ M, conspexisset perhibuit conieci 21 Isaias M 22 deo] de eo C* .$ M 23 dicit C 25 Copher.$ M suioz.. M Ezti] Hesdri $5 M 26 illi ozz. y M 2* Baal.SM . lucum] locum M . 28 ipsam] illam .$ M

LIBER I, C. 47-49

59

in uertice montis Machoth in ordinationem. Ita in Genesi ad 3o Iacob : Dixit autem deus ad Iacob : Ascende in Bethel, et habita

ibi, et fac ibi altare deo, qui wisus est tibi in uia, cum fugeres a facie Esau fratris tui.

Vnum tibi, quod uolueris, elige e duobus : aut patrem dicito apparuisse jergenti, et filium veuertenti, aut filium 35 fugienti, et patrem nihilominus ! remeanti : quocumque enim PL 5842 temetipsum uerteris, euadendi copiam non habebis. 1, 48 XLVIII. Si autem dixerint, quod e syllaba, pro eo quod filrus discipulis dixerit : baftizate gentes in nomine patris, et filit, e spiritus sancti, inter utrosque diuidit. ITA RESPONDES : Si enim haec syllaba, quae magis pro ; coniunctione

tam uerborum

quam

etiam nominum

ponitur,

a patre filium ! et spiritum sanctum, ut dicitis, separat, necesse est, ut nomen dei patris, qui in Genesi tertia repetitione

C 1:56"

sub trium patriarcharum uocabulo, id est Abraham, et Isaac,

et Iacob ! positum legimus, in semetipso uideatur esse diuisus, PL 584€ 10 aut in unius dei uocabulo, quod dicere nefas est, sit diuersus.

Absit, quoniam non diuiditur, quod unum in deitatis substantia conprobatur, ipso deo dicente: Ego sum deus Abraham, et deus Isaac, et deus Iacob. Ipse iterum ad Moysen : Sí te, inquit, zmierrogauerint dicentes : quod momen est illi ? dices

15 ad. eos : deus Abraham,

et deus Isaac, et deus Iacob snisit ane

ad wos, hoc mili nomen est in sempiternum. Vides, quoniam per e syllabam non diuiditur, quod unum esse cognoscitur ; et ideo filius, et spiritus sanctus pro hac

syllaba a patre non sunt diuersi, qui sibimet natura, deitate, et 2o potentia docentur esse coniuncti! PL 5384D 1, 49 XLVIIII. Si tibi dixerint : Ob hoc filius patri non coae30 Gen. 55, 1. OA Getni31,:5.

34-38 pergenti e/ fugienti cf. Gen. 28, 2 ; reuertenti e/ remeanti

1, 48, 1 Matth. 28, 19. 8 cf. Ex. 5, 6. 12 Ex. 5, 6 (cf. Matth. 22, 32). 13 Si usque illi cf. Ex. 5, 15. 14 dices 4:que sempiternum cf. Ex. 3, 15. I, 49, 1-14 cf. Fragm. ex libris de Trinit., ed. A. Soutet, in Jourza/ of Theological Szudies, 17 (1916) 134, 16-22. 1-27 cf. Cerealis 19, PL 58, 7652.

29 Macoth $M . ordinatione .$ M aparuisse C 3á quocunque .$ M

. Ita] Item .5.M 36 teipsum M

31 fugires C uerteri s

34

1:49, 1 XX VIIT] XLVIP C syllaba et M 2 baptizate gentes] baptizantes 5$ M 3 fili C 5 coniuctione C* tam ser. in rasura C * qui in Genesis 5, quem Genesis M tercia C repeticione C $ pattiarcarum C* uocabulum C Issaac C 9 diuisum .$ M 10 dicere] dici .5 M diuefsus] diuisus M — pos; diuersus add. sed Ce 11-12 substancia C 12 comptobatur .$ M deo] domino .$ M 13 Mosen C* 17 et oz. 5, ponit pos syllabam M 18 pro] propter C^ 18-19 hanc sillabam C 19 diuersi] diuisi $ M . deitatis C* et oz. $M 20 potencia C 1, 49, 1 XLVIIII] XLVIII C 1-2 coaequa C*

60

CONTRA

VARIMADVM

quatur, quia in scripturis diuinis prius pater, et postea filius nominatur. ITA RESPONDES : ! Paulus apostolus, gentium magister et ; doctor, non quia patrem primitus nominauit filio derogauit, uel patri inferiorem ostendit ; quoniam cum prius filium et sanctum spiritum a patre denuo nominasset, patri utique nec iniuriam fecit, neque filio, uel spiritui sancto inferiorem fuisse perdocuit, ipso Romanae ecclesiae conscribente 10 Habeo, inquit, gloriam in Christo Iesu ad deum. Et ad Thessalonicenses

: Jíaque, fratres, state et tenete traditiones,

quas

didicistis, siue ber uerbum, siue per | epistolam nostram. Ipse autem dominus Iesus Christus, et deus bater noster, qui dilexit ^os. Et in Apocalypsi : Et widi, et ecce agnus stabat super 15 montem Sion, et. cum llo centum. quadraginta. quatuor milia, habentes nomen eius, et nomen paíris eius. Et in epistola Iohannis : Qui negat filium, nec ! batrem habet, et qui conftetur fium, et filium et patrem habet. Item ibi : Quod si in uerbo manseritis, e£ uos in filio et in patre manebitis. Item apostolus : 20 Hoc autem, scitote, intellegentes quod omnis fornicator, aut inmundus,

aut auarus,

CTS

PL 35854

11327

quod. est idolorum seruitus, non habet

hereditatem | in. regno Christi et dei. C 157" Ecce filium priori loco a patre ostendimus nominatum. Audi etiam spiritum ! sanctum a patre et filio priori loco PL 3855 2; taxatum. Idem ad Ephesios : Vnum corpus, et unus spiritus, sicut uocati estis in una spe uocationis uestrae, unus dominus, una fides, unum

baptisma, unus deus et bater omnium.

Num quia dixerunt apostoli : nos festes sumus, et spiritus sanctus, quem dedit deus credentibus sibi, idcirco apostoli 3o Spiritui sancto priores dicendi sunt ? Aut quia dominus in euangelio ab spiritu sancto aquam primitus nominauit, cum Nicodemo, principi Iudaeorum, intimaret sacri baptismatis ministerium, ob hoc aquam spiritui sancto praetulisse cognoscitur ? S quis, inquit, mon 3; renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest intrare in 10 Rom. 15, 17. 18 r1oh.2,24.

11 2 Thess. 2, 15-16. 14 Apoc. 14, 1. 17 1 Ioh. 2, 25. 20 Eph.5,5. 25 Eph. 4, 4-6a. — 28 Act. 5, 32. 34]oh.

32» 5.

4 gencium C — 5 primitus] prius 5M —— 6 quoniam ox. $ M — 9 spititum sanctum .$ M — $8 fecit««« Ce ucl] et. M — spiritu C* 9 conscribente] comprobante 5M inquit] igitur $M 10-11 tesalicenses C*, tesalonicenses C* 11 Itaque*« C* tradiciones C 13 pos; deus add. et .$

M 15 milia M 17 Ioannis M | Etom.$ M 18 pos; filium ob/irfera? et filium Ce — 19 posterius in om. $5 M —— 20 intelligentes $M — 94

immundus .$ M 22 haereditatem .$ M 25 taxatum] 77 rasura scr. testatum (6; 26 uocacionis C 28 Numquid Cet, Nunquid 5M 31 ab] à $M 82 nichodemo Ce 93 sacri] sacramenti .$ .M misterium C*, mysterium

M

aqua C* — 84 praetullisse C* — cognuscitur C*

LIBER I, C.49-50

-

61

regnum dei. Et utique nullus est in rebus humanis, ! qui PL 585€ aquam sancto spiritui possit praeponere, uel coaequalem spiritui iudicare, cum non ab aqua spiritus sanctus, sed aquam ab spiritu sancto purificari certissime nouerimus. 1, 50 L. Si tibi dixerint, quod dominus in euangelio dixerit : Nemo uenit ad patrem, nisi er me. ITA RESPONDES : In gratia fidei una est patris et filii uocatio, ! quoniam sicut per filium ad patrem adducimur, ita per pa- C 158 ; trem in filii agnitionem adtrahimur, ipso domino in euangelio protestante : Nolite murmurare inuicem : nemo potest uenire ad, me, nisi pater, qui me misit, traxerit eum ad me. Et Paulus

ad Galatas : Nos autem debemus, ! inquit, gratias agere deo PL 585 semper ro uobis, fratres dilecti a deo, qui uocauit nos ab initio 1o saeculi n. salutem, in. sanctificationem spiritus et fidei ueritatis,

in quo wocawit nos jer euangelium nostrum in adoptionem gloriae domini nostri Iesu Christi. Et ad Thessalonicenses : Oramus semper bro uobis, ut uos dirigat uocatione sua deus, et impleat omnem uoluntatem bonitatis, et opus fidei in uirtute, 15 u£. clarificetur nomen

domini Iesu Christi in uobis, et uos in

illo. Et iterum : V£ ambuletis digne deo, qui uos uocauit in suum regnum et gloriam. Et ad Timotheum : Hoc enim bonum et acceptum est coram salutari nostro deo, qui omnes homines uult saluos fieri, et ! in agnitionem ueritatis uenire. Item ibi : PL 386^

20 Fidelis autem. deus, qui nos uocawit im gratia ista, in qua stamus, et gloriamur 4n spe gloriae dei. Item ibi : Confortati | C 158* secundum. Dotestatem. gloriae eius, in ommem patientiam et longanimitatem, cum, gaudio gratias agentes deo et patri, qui uocauit mos in societatem sortis sanctorum. 2; Si per patrem in gratia filii sui, et in adoptione filiorum uocamur, ut uere filii esse possimus, et ad patrem per filium

1, 5o, 2 Ioh. 14, 6. 6 Ioh. 6, 43-44. 8 2 Thess. 2, 13-14. 13 2 "Thess. I, II-I2. 16 1 Thess. 2, 12. 1? 1 Tim. 2, 3-4. 20 Rom. 5, 2 (Fidelis

autem deus qui nos uocauit ef. 1 Cor. t, 9).

38 spiritui] spiritu C* putificate C* a $M

21 Col. r, 11-12.

spiritus sanctus] spiritum sanctum Cc M

39 ab]

I 50,1 L]XLVIII C* tibi om. $.M — 83 gracia C pattis et fili C*, patti et filio $. M — 4 ducimur C — 5 fili C* agnicione C . attrahimut CecM . 6 murmotate C* 8 Galatas] Thessalonicenses M ^ inquit debemus J.M gtacias C 9 electi 5M qui] quia $ M inicio C — 10 sanctificacione C — fide C — 141 poszerius in oz. C* 12 Et ad Thessalonicenses] Item ibi M . tesalonicenses C 13 dirigat] dignetur C ^ uocacione C 14 bonitates C* 15 ut] et M fos; domini aZ. nostri $ M 17 regnum suum .$ M 18 est oz. C salutati] saluatore .$ M 19 in] ad .M agnicionem C 20 gracia C gtatiam istam .$ M — 21 o5; gloriae add. filiorum M 22 omni patientia 5 M — pacienciam C — 23 longanimitate $ M cum] in$M . gracias C 25 gracia C ^ 26 ut] et C* fili C*

62

CONTRA

VARIMADVM

perueniamus, quae in eis distantia poterit adprobari ? dum quos uocat pater, filius suscipit, et quos uocat filius, pari etiam modo patrem suscipere posse nullus nisi incredulus 3o abnuit, uel refellit. ! 1, 51

PL 5865

LI. Si uero dixerint : In hoc pater filio maior esse docetur,

quia illi soli sacrificium immolatur. ITA RESPONDES : Vt uanae propositioni uestrae absque ulla subtilitate et conpositione uerborum a nobis conpetens ; et congruum reddatur responsum : Sicut patri, ita etiam filio, non solum christianis temporibus, uerum etiam a prisci temporis sacerdotibus multis uariisque modis probamus sacrificium fuisse oblatum, Danihelo propheta dicente Non est locus, inquiunt tres pueri, ad sacrificandum nomini 10 fu0, et inuenire misericordiam, sed in anvma V et spiritu hu-/|

C 159"

militatis accipiamur, et sicut im holocaustomate arietum |et taurorum, et multitudine agnorum pinguium, ita fiat sacrificium nostrum n conspectu tuo hodie, ut placeat tibi. Et ut filium fuisse

! agnoscas, cui hi tres pueri sacrificium se fassi sunt PL 586€

15 obtulisse, ex ipsius regis tyranni, qui eos in fornacem ignis mitti praeceperat, confessione addisce, qui se cum tribus quartum in ipso aestuantis camini incendio sociatum prodidit conspexisse : Nonne, inquit, íres wiros misimus in. fornacem

winclos? Et dixerunt ei : Vere rex. Et dixit : Ecce 20 quattuor wiros solutos, ! et deambulantes in medio corruptio nulla in eis, e aspectus quarti similis est Idem dei filius per prophetam loquitur, dicens solis, ait, usque ad occasum

ego wideo igni, ei S154 filio dei. : A5 ortu

sacrificium offertur nomini meo

el oblatio munda, quia magnum est nomen meum in gentibus, 25 dicit dominus. Et Dauid in psalmo ait : I» templo tuo Hieru-

salem tibi offerunt ! reges munera. Et ut haec de filio dei se PL 586D 1, 51, 9 Daniel 5, 38c-40a.

lach?fr, err.

24 peruenimus probari Ce M

25 Ps. 67, 5o.

18 Daniel 5, 91-92 sec. Theodotion.

5M quae] qua C* distancia C adprobare 28 quos] nos .$ suscepit C*, suscipiet M

22 Ma-

C*, ap-

I, 51, 8 propositione C* 4 subtilitate] utilitate C* et] aut .$ M conposicione C, compositione $ M — aom. C* — conpetens] Dic incip. x, competens Mx Bcogruum. posfresponsumadd.quia x — patrewe/patti « ^ 6-7 priscis

temporibus « * ante sacerdotibus adZ. a x sar. uatiis multisque « 8 Daniele $ M — 10 animo C* pos; anima add. contrita « 11 suscipiamur JM, suspitiamur kx uar. — prius etom. M — in og. C* k holocaustomata C* xk 12 et multitudine agnorum] agnorumque x 14 agnuscas C* hi] hii .$ fassi] confessi « 15 obtullis C*, obtullisse C^ — 5os£ regis a4d. ac JMx — 19 Et dixit oz. C*, sed pos? ego add. inquit Ce 20 quatuor $ M ignis Ce. Mx 20-21 et corruptio nulla in eis oz. x 21 pos; nulla add.est Cc. $ M — 221Idem]ltem M — 22-26 Ab ugue Hierusalem ozz. « 23 aitom. Co^. M — 240blacio C — 235 psalmis. M / In]A C posttuo add. in C 25-26 Ierusalem M 26 offerent C*x«

DIBERTI/'CIESZU

63

dixisse doceret, in alio psalmo loquitur, dicens : Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent, et adorabunt eum omnes reges | terrae, omnes gentes seruient ei. C x59" 3o Et ut haec omnia superius designata Christo, filio dei, doceamus fuisse oblata, in natiuitate eiusdem filii dei quae secundum carnem facta est probamus fuisse conpleta, euangelio conprobante quod cum natus esset Iesus in Bethleem Iudae, in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente uenerunt. Hieruso35 lymam,

dicentes

: Vbi est qui natus est vex Iudaeorum ? Et

infra : Et intrantes in domum, inuenerunt puerum et Mariam matrem

eius,

! et rocidentes

adorauerunt

ad ewm,

thesauris suis obtulerunt ei munera. Sacrificium itaque, quod a christianis 4» admouetur,

non

soli deo

patri,

sed

etiam

sacris

et. apertis PL 387^

altaribus

filio communi

deuotione offertur, quoniam nec patri sine filio potest offerri, neque a filio sine patre sanciri. 1, 52 LII. Si dixerint, filium nullam cum patre communionis operam habuisse. ITA RESPONDES : Quod autem communem operam habeant pater et filius, hoc modo docetur, dum primi hominis plasma ; deus ad imaginem dei communi operationis uirtute fecisse refertur, scriptura dicente : Faciamus hominem ad ! imaginem |C 16o et similitudinem

|! nostram. Item ibi : Faciamus ei adiutorium PL 3878

similem sibi. Item ibi : Descendamus et confundamus linguas eorum. Et : Pluit dominus a domino ignem, et sulphur super 10 Sodoma. Et in euangelio : Pater seus usque modo operatur, et ego operor. Item ibi : Pater in me manens facit opera haec. 24 Ps. 71, 10-11.

33 Matth. 2, 1-2.

I, 52, 6 Gen. rz, 26. * Gen. 2, 18. Ioh. 5, 17. 11 Ioh. 14, roc.

36 Matth. 2, 11. 8 Gen. 11, 7.

9 Gen. r9, 24.

10

2*4 docete « zar. in usque dicens] dixit « tarsis C « 28 offerunt ze/ offerent « — Sabba C — 28-29 reges usque terrae] usque x — 30 Et ut omnia haec K Christo] a patte .$ M 31 fili C quae] qui « zar. 32 factus x zar. completa 5.M — 33 comprobante 5 M — quod ez. C x betleem C 34 horiente C — 34-35 hierusomam C, Ierosolymam M, Hierosolymam 5$ « 35 iudeorum C 35-36 Et infra oz. C* 36 in oz. 36-37 cum maria matre C x (cf. infra Vas. 1, 58, 19) 87 procedentes C* ad oz. $5Mx 38 obtullerunt C* — os; munera add. aurum thus myrtam xzar. 39 a oz. C* 40 solo dei C*, solo deo Ce, solum deo $5 M — eciam C pos; filio add. dei K Har. deuocione C 41 pater ze/ patti « potest oz. M, sed posito bost offerri asZerísco in margine antiofa? Hic adde potest M 42 a 07i. K tiar. sanci C*, sactati «

I, 52, 1-3 Si usque respondes oz. x d numerum LII og. C* 3 responde C* 3-0 communem zsque dei oz. « zar. 4 docemut M — dum] Deum M 5 deus oz;.. .M operatione uirtutes fecisset x zr. 6 refertur] fertur « faciamus 77 rasura ser. C * Item ibi ozz. C* *-8 Item asque sibi ozz. « 8 similem sibi] simile .$ M Descendamns 5 et ozz. C* linguas] ibi linguam uel ibilinguas « —9 a domino] de coelo $ M — 11-12 Item usque filius facit oz. k

64

CONTRA

VARIMADVM

Et : Et : Quaecumque pater [acit, eadem et filius facit simaliter. Opera quae ego facio non sunt mea, sed eius qui me misit patris. Et : Ego et fater ad eum ueniemus, ei mansionem apud eum 15 faciemus. Quae omnia non discretam patris et filii potentiam monstrant,

sed unam

deitatis

operationem

adnuntiant ; et is

qui paternum opus exsequitur, a paternis operibus alienus esse non creditur. ! LIII. Si enim illud propheticum de solo patre eiecerint testimonium, quod dictum est : Sciant gentes, quoniam nomen tibi dominus, tu solus altissimus super omnem terram. ITA RESPONDES : Si autem ex euangelio filium dei cognosce;res altissimum nuncupatum, numquam filio derogans hoc de solo deo patre dictum poneres testimonium, cum scriptum sit : T'« fuer propheta altissimi uocaberis. Sed ut filius ! cum patre indiscrete in altissimis habitasse credatur, Solomonis testimonio conprobatur : Ego sajéentia, 1: inquit, habitaui in altissimis, et thronus meus

in altissimis

conlocare,

elatus

superbia,

haec

:; uisus est nefando ore depromere : Pomam sedem meam ad aquilonem, inquit, ascendam swper sidera caeli, sedebo super montes excelsos, eí ero similis altissimo. Item in Solomone : Ne dixeris, peccaui, et. quid accidit mah. iriste : altissimus enim atiens est redditor. 20 Si auditum cordis tui scribturis non uis adcommodare 12 Ioh. 5, 19. 13 cf. Ioh. 5, 56. 14 Ioh. 14, 25. 1515252 P9582. 197 Luc. 1, 76. 9 Sirach 24, 7 Vg. (24, 4 LXX). Ps. 9r, 9-10.

15 Isai. 14, 13.14.

C 160Y

4n ! columna PL 587D

nubis. Et in psalmo nonagesimo primo : Tw autem altissimus in aetermum es, domine, quoniam ecce inimici iui peribunt. Nam cum diabolus uellet thronum suum contra creatoris sui thronum

PL 3587€

11

18 Sirach 5, 4 Vg.

12 prius Et] set C* Quaecunque 5 M — 12-13 Et : Opera quae] et ceteta. Quae $M 13 misit me patris « 14-18 Et usque faciemus om. k 15 faciamus C* 16 non oz. k fili C* potenciam C 16-17 monstrant] praestant .$ M 17 annuntiant M, dnontiant 77 rasura ser. C*, denunciant x zar. et is] et hi C*, ut is Ce 18 paternum] pariter unum x zzr. exequitur .$ a om. 5 M, et uel omissto k rar. 19 credatur Ce I, 53, 1-4 Si usque respondes oz. « 1 numeruz LIII oz. C* eiecerint] tibi obiecerint C*, opposuerint 9 M 2 quod] quo 5 M 4 respond** ra5// Ce pet euangelium x zar. 4-8 cognusceres C* 5 noncupatum C nunquam $ M k 6 deo oz. $.M 8 Sed] Et « 9 Salomonis C M x, in Salomonis « zar. comprobatur $ M ^ 10 inquid C* 11 primo] secundo « (ed ef. uar.) 12esom.$M X esin aeternum x aecce C 183 diabulus C* uellet ozz. « (sed cf. uar.) 14 collocare 5 M, conlocaret « (sed ef. uar.) 15 uisus] ausus x (sed cf. zar.) promere $ M 16 sydera .$ 17 post Item add. ibi M ^ Salomone C Mx 18 accedit C* quicquid accidit id k sar. 19 paciens C est i" rasura ser. C — reddit C*, redditorum s redditor « 20 scripturis Ce. Mk non uis] nouis x (sed ef. war.) accommodare $Mx

LIBER I, C. 53-55

65

diuinis, quae filium docent al/issimum nuncupatum, ! uel PL 5884 diabolo crede, qui contra opificis sui thronum sedem sibi uoluit conlocare. LIII.

Si uero

dixerint, filium ex patre initium habuisse,

pro eo quod Iudaeis interrogantibus : T'« quis es ? responderit : Initium quod. et loquor uobis. ITA RESPONDES : Paulus apostolus filium dei nec ! initium dierum, nec finem uitae habere posse describens in epistola, quae

Hebraeorum

nomine

titulatur,

hoc

modo

(ror

edisserit,

dicens : Hic Melchisedech sacerdos dei summ, qui obuiauit Abrahae vegresso a caede regum, et benedixit ei ; cui decimas omnium diwisit Abraham : primum quidem interpretatur vex IO

iustitiae, deinde rex Salem, sine patre, sine matre, sine genea-

logia, | neque initium | dierum, nec finem uitae habens, adsimi-

PL 5885

latus est autem filio dei. Et in Esaia : In humilitate sublatum est

S 134*

iudicium,

eius,

quia tolletur

de ierra

eius

wita,

natiuitatem

eius quis enarrauit ? Et in euangelio : In frincipio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. In isto igitur uerbo, quo dicitur era£, ostendit filium semper in patre manentem, cuius nullus mortalium nec initium inuestigare potest, nec finem. LV. Si tibi dixerint : Ideo minor est filius, quia ipse pendens in cruce dixerit : Deus, deus meus, quare me dereliquisti ? ! ITA RESPONDES : Vt autem agnoscatis filium a patre, ut uos inaniter suspicamini non fuisse penitus derelictum, hoc se ipso in euangelio ! posuit testimonium : Pater meus, v^ de inquit, secum. est, non derelinquet me solum, quoniam quae sunt ei blacita facio semper. Et iterum : Non sum solus, sed et

25

etCQ

1.549 IOn.- 8. 29

7 Hebr. 7, 1-3.

1, 55, 2 Matth. 27, 46 (cf. Ps. 21, 2).

12 Isai. 55, 8.

9 Ioh. 8, 29.

14 Ioh. r, 1.

? Ioh. 8, 16.

21 docent altissimum] altissimum docerent .$, altissimum docent M, doceant altissimum 22 diabulo C* credere C* 23 uoluerit 5 M, uolunt « zar.

collocare Ce.$ M ^ conlocare] Aic def. k e£ pergi? Vat. 1, 55, 3-7 I, 54, 1-4 fer inicium C 2 iudeis C 4 responde Ce 4-0 bis naec C 5 discribens C*, scribens .$ M 6 hebreorum C *? obuiat C* 8 cede C daecimas C 9 primus C* 10 iusticiae C 10-11 genealogia] alogia C* 11 nec] neque C 11-12 assimilatus M — 12 Isaia M 12-13 iudicium eius sublatum est 5 M — 13 uita eius Ce.$ M — pos; natiuitatem add. autem Ce. M — 14 enarrabit 5 M C* (corr. post. aetati) — 16 quo] quod $5 M 17 in patre ozz. C* 17-18 Di; naec C 1,55,1 LV]LIIII C* — tibioz.S5 M | 3 Vt] Dic. continuatur « — autem ozz..5 M, enim x agnuscatis C* 4 inaniter oz. k 0 se om. M . ipso om. x 3-6 meus inquit] qui me misit « 6 maecum C . fposí est add. et x relinquid C*, reliquit C* «, reliquet « zr. quoniam] quia « ? placita sunt ei x

semper] ec def. k —— post sed oz. et C

6

AUG, XC

PL 388€

C 161"

66

CONTRA VARIMADVM

ego, et. qui me misit pater. Et iterum : Non credis, quia ego in patre, et pater in me ? Et apostolus : Deus erat in. Christo 1o mundum reconcilians sibi. Et in actuum apostolorum : H:c gerambulawit benefaciens et saluans omnes, qui deprimebantur a diabolo, quoniam deus erat in illo. Et Abacuc : Egressus es, domine

deus,

in salutem

populi

tui

cum

tuo.

Christo

! Et PL 588b

propheta : Qui genuit me, requieuit in. tabernaculo meo. 1; Ex hoc, infelices, agnoscite, quoniam qui in carne nostra mortali adhuc commanens numquam a patre discesserit, atri utique minor dici non poterit. 1, 56 LVI. Si tibi obiecerint, quod apostolus de Christo dixit : 57 noueramus

Christum.

secundum.

carnem,

sed. unc

iam

non

nowwmus. ITA RESPONDES : Non respicitis, miseri, quod Manichaeorum ; talia proponentes sequamini prorsus errorem, dum sicut ipsi, ita etiam uos in illo adsumptae

carnis

! euacuare

nitimini PL 589^

sacramentum, ut post resurrectionem

! a mortuis nullum in C 162

eo

indicium,

credatis

derantes, 1o discipulos ascendunt spiritus et Cum.

remansisse

humanitatis

non

consi-

eum post suam uenerabilem passionem hac uoce arguentem : Qwid turbati estis, inquit, et cogitationes in corde uestro ? balpate et. uidete, quoniam. carnem ossa non habent, sicut me uidetis habere. Et iterum :

essei ergo sero

die illa wna

sabbatorwm, et. fores essent

clausae, ubi erant discipuli, propter metum Iudaeorum, uenit 15 Jesus, et. stetit im medio eorum, et daxit e:s : Pax uobis. Et hoc

cum dixisset, ostendit eis manus et latus : gausst sunt ergo discijuli uiso domino. Et iterum : Post dies octo erant. discipuli intus, et. Tl'homas cum eis. Venit. Iesus ianuis clausis, ! ei PL 589P stelit in medio eorum, ei dixit eis : Pax uobis. Deinde dicit 20 Thomae : Infer digitum tuum huc, et uide manus meas, et mitte manum tuam in latus meum, et noli esse incredulus, sed. fidelis.

Et iterum : Mane autem facto, stetit Iesus in litore, non tamen 8 Ioh. 14, 10a. 92 Cor. 5, 19. . 10 Act. ro, 58. 12 Habac. 53, 13a. 14 Sirach 24, 12b Vg. (24, 8b LXX). 15:56:12: Cot; 5 o6: 10 Luc. 24, 38.39b. 13 Ioh. 20, 19-20. 17 Ioh. 20, 26-27. 22 Ioh. 21, 4-5.

8 credes C*.$ 10 por; in add. libro C^ (corr. post. aefaris) actibus 6 M 11 saluans] sanans C 12 diabulo C* Habacuc M 13 salute C* 15 agnuscite C* 16 commanens] eam manens ( ?) C* nunquam .$.M discessit Ce.$ M 17 patre M 1,56,1 LVI] LV 4 manicheorum C temanisse C*

C.

C* obiaecetrint 6 assumptae M 9 suam] eam M

11-42 spiritus carnem C.M foras C* 14 Iudeorum C eis oz. C 21 manus tuas C

C dicit .5.M 2 saecundum C * resutraectionem C 8 eo] eum C 10 inquit oz. $.M 11 corda uestra

— 12 habet CM — 13 sero esset ergo C* 15 os! lesus add. ianuis clausis C* 19 22 littore 5M

LIBER, C./56-995,4

^

67

agnouerunt discipuli, quia lesus erat. Dixit ergo eis Iesus : Pueri, numquid bulmentariuwm habetis ? At illi obtulerunt. ei 25 partem iscis assi, et fauum mellis. Et cum manducaret coram eis, sumens reliquias dedit eis. Et in Apocalypsi : Et widebunt eum omnes gentes, qui eum crucifixerunt, e blangent se super eum. ! Et in actuum apostolorum : Viri Galilaei, quid. statis C 162* aspicientes in. caelum ? Hic Iesus, qui adswmptus est a uobis, 3o s?c ueniet, quemadmodum uidistis eum euntem | in caelum. Item PL 589€

ibi : Dedit eum manifestum fieri nobis testibus, qui braedestinati eramus a deo, qui simul manducauimus, ei conuersati sumus per dies quadraginta cum eo, posteaquam resurrexit a mortuis. Respicitis, quoniam qui 2er quadraginta dies intrans et exiens 5; cum discipulis comuersatus est, comedit, et reliquias sumens iisdem benedicendo porrexit, cicatricesque ac uulnera in uero corpore monstrans, discipulum suum ab zncredulitatis uitio liberauit : in carne eum ueraciter resurrexisse, nisi Manichaeorum et uestra secta non recipit.!

1,57

non PL 389D

LVII. Si tibi opposuerint illud quod apostolus dicit : Nam ipse dominus in qussu archangeli, et in tuba dei descendet de caelo. ITA RESPONDES

: Áequummne

uobis uidetur,

ut cui ante

; passionem in carne adhuc posito angeli seruitium reddiderunt, ut de caelis in ! iudicium ueniens angelorum imperio conpellatur ? Absit, quia propria ueniet potestate, ut iustis praemium, et iniustis, cum diabolo quem secuti sunt, tribuat aeternum supplicium, ipso in euangelio ! protestante : Cum 1o uenerit filius hominis in maiestate sua, tunc miltet angelos suos,

24. At illi 4sque dedit eis] Luc. 24, 42-43. 26 Apoc. 1, 7. 28 Act. 1, r1. 31 Act. 10, 40-41 (/ec£. uar.). 34 per quadraginta dies cf. Act. 10, 41 (/ecr. Uar.) uel Act. 1, 5 ; intrans et exiens cf. Act. 9, 28. 35 cf. Luc. 24, 45. 36 cf. Luc. 24, 30. 34 cf. Ioh. 20, 27.

15:57: 4 TI hess- 45016; 9 Matth. 13, 41-42 (Cum uenetit filius hominis in maiestate sua cf. Matth. 25, 31).

23 cognouerunt C erat] est C* dicit C 24 nunquid .$ M At] ad C* obtullerunt C* — 26 apocalipsi C —uidebunt] -bunt oz. C* (in fine /ineae) 24 gentes ozz. C — confixerunt C — 28 post in add. libro C* (eorr. post. aetatis) actibus $ M — galilei C — 29 assumptus .$ M — 31 Dedit eum manifestum fieri] Sed et C nobis testibus] nos testes sumus C* praedistinati C 32 eramus]sumus $ M . por; manducauimus add. cum eo C 33 cum eo oz;. C postquam $.M . 34 Respicis 5M qui oz. C diebus C* 35

reliquas C* 36 hisdem C —— 3S uicio C — surtexisse C | 39 manicheorum saecta. C faecepit C* 1 $51 5uWITbVI-C* opposuetint] obiecerint .5 M — dixit . 5M X 23 jostiniussuadZ.etuoce C ^ discendit C* 6ueniatC ^ 6-7 compellatur .$ M $ premium C . diabulo C* saecuti C — 9 euuangelio C* proteste C* Ge

$:55' C 165"

68

CONTRA

VARIMADVM

et colligent de regno eius omnia scandala, et eos qui operantur iniquilatem ; et millet eos in. camino ignis, ibi erit. fletus. et stridor dentium.

Et ! iterum : Tunc uidebunt filium hominis PL 399^

uenientem in. nubibus caeli, cum uirtute magna. et gloria, tunc in tuba magna, et congregabit. electos suos I v^ mittet angelos suos a quattuor uentis, a summo terrae usque ad summum. caeli. Et iterum : Cum uenerit filius hominis, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit. suber. sedem. maiestatis suae, et. congregabuntur ante eum omnes gentes, el segregabit eas ab inuicem, sicul bastor agnos ab hedis, et statuet agnos ad dexteram suam, 2 o segregal hedos aulem ad sinistram. Et apostolus : Canet enim tuba, et mortuis resurgent incorrupti, et nos inmutabimur. Et Esaias : Ecce ipse dominus in iudicium ueniet cum senioribus et jrinPL 5995 cipibus suis reddere windictam in ira, in. flamma ! ignis. his tandem uniuersas Ex qui agnoscere ad debes, quoniam 25 gentes in iudicium ! congregandas angelos dirigit, utique C 165* archangelica iussione uenire non possit. LVII. Si autem dixerint : In hoc patri filius non coaequatur, quia solus pater a fidelibus adoratur. ITA RESPONDES : Si crassante perfidia mentis oculos non amitteres, agnosceres sine dubio, quoniam sicut in patre ita pater in filio adoratur, Esaia propheta dicente : vA filius, Sic dicit dominus deus sabaoth : Laborawit Aegyptus, et mercatura

IO

Aethiopum,

et Sabaim

uiri

excelsi

el iui erunt. serui, et. post te sequentur adorabunt te, et in te deprecabuntur. ! Et uiginti quatuor seniores jrocidentes anie uiuentem in saecula saeculorum. Item ibi : uolantem

$n medio

caelo, habentem.

ad. te. transibunt,

adligati uinculis, et in Apocalypsi : Ef PL 599€ sedem adorauerunt Etuidi alium angelum

euangelium.

aeternum,

utl

euangelizaret. habitantibus super terram, dicens uoce magna : Timete dominum, et date illà honorem, quia uenit hora 1udicii 13 Matth. 24, 30-31 ze/ Marc. 15, 26-27. 1* Matth. 25, 31-33. 15,52. 23 Isai. 5, 14 (reddere z;que ignis cf. Isai. 66, 15). 1, 58, 6 Isai. 45, 14a-b.

9 Apoc. 4, 10.

2pPr Gon

11 Apoc. 14, 6-7.

12 mittent Ce 13 az/e tunc add. et C 14 in bs ser. C magna] multa 15 in] cum C congtegauit C* 16 quatuor .$ M 19 eas] eos C hoedis .$, haedis M 21 hoedos .$, haedos M canit C* 22 resurgunt immutabimur C*.$ M — Isaias CCM — 24 flammam .$ M — 23 hiis .$ uniuetrsas] aduersus .$ M 2* archangelorum .$ M

C 20 C ad

1, 58, 1L VIII] DVII C* 1-2 coequatur C 3 gtassante ..M 4 ammitteres Ce agnoscetis C* 5 Isaia Cc M 6 egyptus C 6-7 metcatura Aethiopum] mercatur etiopum C*, mercator ethiopum C*, mercatus est Aethiopas .$ M, fexc£um coniecit B. Fischer (ex metcaturaetiopum) * et om. M 8 postte]poste C* — alligati Ce M — 9 priusteom..S5 M — priusinom.S5 M — 10 uiginti quatuor] XXIIII C procedentes C* 11 alium angelum] alium PAORCSRENARCAAE C* 12 caeli C^ 13 euuangelizaret C* 14 dominum]

eum .$ V

LIBERT, CA58-38

7

69

15 etus, et adorate eum. qui fecit caelum et terram, mare ct fontes aquarwm. Et in psalmo septuagesimo primo : Ef adorabunt eum omnes reges Lerrae, V omnes gentes seruient et. Et in sexagesimo quinto : Omnis terra adoret te, et psallat tibi. Et in euangelio : Inuenerunt puerum et Mariam matrem eius, el brocidenies 2o adorauerunt eum. Et in fecisti caelum, et caelum lerram, ei quae in ea, et ommia, et uirlules caeli

C 1647

Esdra : ! Tu dominus deus solus, qui PL 3995 caelorum, et omnes uirtutes eorum, et mare, et quae 4n eo sunt, et uiuificasti te adorant.

Qui enim adoratur ut pater, et diuino cumulatur honore, 25 quis eum dixerit patri coaequari non posse ? 1, 59 LVIIIT. Si autem tibi dixerint : Ideo minor est filius, quia ipse patri gratias egisse perhibetur, per quem et discipuli gratias retulerunt. ITA RESPONDES : Quemadmodum filius in adsumpti hominis ; forma pro nobis patri gratias egit, ita pater odorem filii sui et suae notitiae in omni loco per apostolos ! innotescere fecit, PL 39:4 Paulo dicente : Gratias agimus deo,qui nos triumphare facit in Christo, et odorem notitiae suae manifestat ber nos in omni loco, quia bonus odor Christi sumus in his qui salui fiunt, et in his qui 1o fereunt.

Nam quod una eademque sit gratia patris et filii, per quam nos liberatos esse idem docet apostolus, hoc modo

insinuat,

dicens : Omnes enim peccauerunt, et egent gloriam dei, iustificati gratis per gratiam vpsius, | ber redemptionem quae est in Christo 15 Jesu. Et iterum : S? enim ob wnwus delictum multi mortui sunt, multo magis gratia dei, et donum in. gratia unius hominis Iesu Christi in multos abundauit. Et iterum : Stipendium peccati mors,

gratia autem.

dei wita aeterna

4n. Christo

C 164*

Iesu

domino nostro. ! Et iterum : Miser ego homo, quis me liberabit PL 5918 20de corpore mortis huius? Gratia dei ber lesum Christum dominum nostrum. 16 Ps. 71, 11.

18 Ps. 65, 4a.

19 Matth. 2, 11.

20 2 Esdras 19, 6

(Nehem. 9, 6 Vg.). 1,59, € 2 Cof. 2; 14-I5. 6, 23. 19 Rom. 7, 24-25.

13 Rom. 3, 23-24.

15 Rom. 5, 15.

17 Rom.

138 primum et om. $5M 17 reges] fines .$. M. 18 omnes C* 20 in Esdta] Esdras $$ .M 21 Zertium et om. M 22-23 et quae in ea que omnia oz. C, sed prima manus posito asterisco lofum textum supplet im margine 25 dicit $5. M coequare C* TSoP M LVIITI-LNTIEC* 2-3 bis gracias C 2 et om. $5. M 3 retullerunt C* 4 assumpti M B patti ozz. 5. M gracias C 6 noticiae C "7 gracias C triumfare C $8 noticiae C 9 bonus] omnibus .$ bis hiis .$ 1i gracia C — fili C* 12 docens C 13 gloria Ce.$ M 14 graciam C 16 prius gratia Zan?uz] gracia C 17 in oz. M multis .$ M 18-20 bi; gracia C 18 in £s ser. C 19 liberauit C

70

CONTRA

VARIMADVM

Nam quod et patri, excepto nomine filii, discipuli saepenumero gratias retulerint, si prosecutionem nostram a nobis superius pro hac re prolatam considerare uolueris, ! sine 5:55" 2; aliqua. ambiguitate cognosces. 1, 60 LX. Si tibi opposuerint, quod per prophetam filius dixerit : Ego autem constitutus sum rex ab eo suber Sion montem sanctum eius. ITA RESPONDES : Filius in hoc quod uerbum patris est, et 5 deus manens in deo est, naturaliter cum patre ! regni obtinet PL 391€ dominatum. In eo uero quod uerbum. caro factum est, et habitauwit in nobis, et regem illum legimus constitutum, et paulo minus ab angelis minoratum, psalmista dicente : ! Quid est C165 homo quod memor es eius, aut filius hominis quoniam uisitas ro ewm ?. Minuisti eum. baulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti ewm, et constituisti eum super opera manuwwm tuarum. Si enim recto intellegentiae sensu euangelicas recenseas scripturas, inuenies fillum a patre regem mon constitutum esse sed "atum, euangelista dicente : Cwm ergo natus esset 1; Jesus

in. Bethleem.

Iudae,

in. ciuitate

Dauid,

ecce

Magi

ab

oriente uenerunt. Hierusolymam, dicentes : Vbi est. qui natus est rex Iudaeorum ? Et cum ei Pilatus praeses diceret : Tw es rex Iudaeorum ? Respondit illi : ! 7» hoc natus sum.

Et : PL 391p

Regnum mewm si de hoc mundo esset, ministri mei certarent fro 20 3e, ne Iudaeis traderer. Nam si, ut uos conceditis, tunc filius in Som montem regni

adeptus est potestatem, ergo antequam rex fuisset a patre filius constitutus, nullam in sinu patris commanens regni habuit dignitatem. Si ita est, quemadmodum propheta regem 25 4llum, ante saecula fuisse significat, quem salutem in medio terrae operaturum esse in carne praesaga uaticinatione ! C165" pronuntiat : Deus autem rex noster, inquit, operatus est salutem in medio terrae. 12605 2/Pst226: 6 cf. Ioh. rz, 14. 4 cf. PS 25 6. CUPSSESTG: 8 Ps. 8, 5-7. 13 cf. Ps. 2, 6. 14 Matth. 2, 1-2. 17 Ioh. 18, 35b. 18 Ioh. 18, 37b. 19 Ioh. 18, 56b. 21 7/4 PS32»6: 24 cf. Ps. 75, 12. 2v Ps:053912.

22 quod oz. $M . fili C* 22-23 sepenumeto C 23 gracias C retulletint C, retulerunt $ M — 24 pro] de C prolatum C* 25 cognoscis C*, agnosces $ M 1, 65, 1 LX] LVIIII C* opposuetit C* 2 autem oz;. C* 4 responde Ce 10 poszerius eum om. 5M paulo] palo C* honorem C* 11 et constituisti eum ozz. C* (C* posz. aefafis) 12 rectum C* intelligentiae JM sensum C*,senso Ce recenseas oz. M 13 505; scripturas ad4. scrutetis M ^ patrem C* 15 bethlem C — 16 Hierosolymam 5, Ierosolymam M . 41" ptaeses oz. 5 M, preses C 18 Iudeorum C 19-20 pro me Ser. in rasura C 20 traderer Iudeis C 21 Nam si ut] Nam ut C*, Nam sicut M concedetis C* in Sion montem] in monte .$, in morte M 23 commanens] communionem ..$,: communionis M 25 salutem] saltem .$ M. 26 ptesaga uaticinacione C 29 pronunciat C

LIBER I, C. 60-61

7I

Hic enim a deo patre vex constitutus est, qui cum deus esset,

3o homo pro nobis de uirgine nasci dignatus est : nam qui cum patre ubique ! constitit, quibus terrae partibus potuit in PL 392^ regem constitui, qui caelo, terrae, et abyssis naturaliter noscitur dominari ? 161 LXI. Si uero dixerint de filio, quia sicut inferior est natura, ita inferior est et potentia. ITA RESPONDES : Inferior natura a patre filius non est, quia deus de deo, ac perfectus de perfecto, et totus de toto filius ;natus est; et non inaequalis genitus a gignente processit, sed coaequalis prorsus de paterno utero natus exiuit, ut et paternae aequalitatis plenitudinem possideret, et nihilominus ab omnipotente omnipotentiam obtineret, apostolo Paulo protestante : ! Qui cum in forma dei esset constitutus, inquit, PL 39259 10 405. rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, sed semetipsum exinaniuit,

formam

serui accipiens.

Nam et ! omnipotentem eum esse, ut pater est, non humanae C 1667 sapientiae uerbis, sed diuinis adstruimus documentis, Zaccharia propheta dicente : Haec dici dominus omnipotens : Post 15 honorem, misil me super gentes, quae depraedauerumt uos, quoniam qui langit uos, sicut qui tangit pupillam oculi. eius: quoniam, ecce ego inicio manum, super eos, qui depraedauerunt uos, el erunt in jraedam, qui depraedauerunt uos : ei scient, quia dominus deus omnipotens misit me. Ecce ab omnipotente 20 omnipotens mittitur. Quae intra mittentem et missum inaequalitas conprobatur ? Sed si haec insipientiae tuae adhuc parua uidentur, ! PL 392€ omnipotentiam eius qui missus est ex subsequentibus disce, quae nunc mihi uideris ignorare, Apocalypsi dicente : Ego 25 Sum. a. e co, dicit. dominus, qui erat, e qui est, et qui uenturus est, omnipotens. Et Dauid in psalmis : Posui adiutorium super potentem.

Et iterum

: Potens

es, domne,

et ueritas tua in

circuitu. fuo. 29 cf. Ps. 2, 6. I, 61, 9 Phil. 2, 6-7. — 14 Zach. 2, 12-13 (2, 8-9 Vg.) TUS CEU EASY 31 consistit C

24AÀpoc.1,8.

26

27 Ps. 88, 9. 32 et om. $5. M

33 nascitur C*

1, 61, 1 quia] qui M — pos; est add. a patte C — 2 post ita add. et $ potencia C 4 ac] et C B et oz. . M * pattis equalitatis C nihilominus] nihil minus C — $8 paulo apostolo C 9 inquit ozz. 5 M, inquid C* 12 et] Jig 12-13 humana sapientie C 13 astruimus M Zacharia 5 M 14 Haec] hec C 15 super] ad .$5. M deprtedauerunt uos C*, uos deptedauerunt C*, uos praedauerunt .$ M 17 iniicio . M eos] eum C* 17-18 depredauerunt uos C*, uos depredauerunt C*, praedauetunt uos $5 .M —— 18 et erunt 4:que uos ozz. C, sed prima man. posito asterisco Totum textum supplet in margine praeda C . praedauerunt $ M ^ 19 deus oz. C 20 Quae] quia C intra] in C*, inter C* (corr. post. aefais) ^ etom.C* post missum add. nulla ( ?) C* (corr. post. aetatis) 21 comprobatur C*.$ M 22 insipienciae C 23 omnipotencia C* 24 mihi oz;.. C* 28 a sum M 29 es] est C*

72

CONTRA

VARIMADVM

Te itaque nunc conuenit, ut tanquam prauus doctor osten3o das, quae inter potentiam patris et filii possit esse distantia conprobari. ! 15069

LXII.

Si autem

tibi solita uanitate

dixerint,

patrem

C 166Y

et

filium unum esse non posse, quia iubentis et facientis ! potestas PL 392P una non potest esse.

ITA RESPONDES : Nusquam plane nos in aliquo diuinae s» scripturae loco legimus patrem dixisse filio : Fac quod tibi iubeo uel praecipio, ut iubentis auctoritatem ostenderet ; uel filium respondisse : Facio, ut obtemperantis uel facientis personam in se nihilominus adprobaret. Sed quoniam saepius te ista proponendo minus pudore cognoscimus, quae nos r»jam superius de communi opera patris et filii non pauca dixisse meminimus,

ea nunc iterum insulsis mentibus

! tuis

S156

cogimur inculcare, quae quasi sapienti credideramus semel dicta posse sufficere. Absculta igitur, et agnosces, quoniam opus patris opus est filii, quia neque patrem sine filio, neque :,filium sine patre quicquam legimus ! operatum, ipso in PL 5954 euangelio protestante : Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Et : Pater in me manens facit opera. Et : Si nihi non wultis credere, uel operibus credite, ut | agnoscatis, quia ego. C x6z in patre, et paler in me est. Et : Ego et pater ad eum ueniemus, 20 eb mansionem apud eum. faciemus. Et : Faciamus hominem ad imaginem

1, 63

ei similitudinem

nostram.

Et

: Descendamus,

et

confundamus linguas eorum. Cum ex hoc non nescias unum opus esse patris et filii, cur ipse patrem filio iubentem adstruis, et filium facientem uel 25; Obedientem ostendis ? ! PL 393B LXIII.

Si tibi dixerint,

sicut pater aeternus dicitur. ITA RESPONDES

quia aefermus

: Vt autem

aeternus,

non

dicitur filius,

ut pater est, filius

I, 62, 9-11 cf. supra Vat. 1, 52. 16 Ioh. 5, 17. 17 Ioh. 14, roc. IO, 38. 19 Ioh. r4, 25. 20 Gen. r, 26. 21 Gen. r1, 7.

Ioh.

29 Te om. 5M —— 30 inter potenciam C, in omni potentia .$,in omnipotentia M fili C* distancia C 31 conprobari oz. .$ M, conptobate C*, /ineo/am ducit subter conprobare C*, conprobari conieci 1, 62, 4 responde C* Nunquam $M . inom. M 6 precipio C autotitatem .$ 8 in se o». M — approbatet Cc M — sepius C 9 te on. JM pudere C*, pudorem 5 M — cognuscimus C* 10 opere $ M — &li (C 11 infulsis .$ 13 Ausculta Ce.$ M agnuscis C*, agnoscis Cc 14 prius opus]o C* posferius opus oz. M — fili] fli C* — 13 patrem C* — quidquam M 147 pos? opera add. hec C — mihi] mi C* 18 cognuscatis C — 19 patre] patrem C* 20 aput C* 21 discendamus C 23 fili C 24 astruis M 1, 65, 1 LXIII] LXII C*

3$ responde C*

LIBER I, C. 62-64.

^

73

adprobetur, in centesimo octauo decimo psalmo manifestius A

declaratur : In aeternum, domine, ait, bermanet uerbum tuum

in caelo. Et in Esaia : Omnis caro fenum, et omnis gloria hominis sicut flos feni, aruit fenum et flos decidit, uerbum autem domini manet in. aeternum. Item ibi : Ego sum primus, et ego im aeternum, manus mea fundawst tevram, et dextera mea 1o solidawit. caelum. Filius itaque nec in aeternitate patris dissimilis inuenitur, nec potentia inferior adprobatur: quoniam qui deitate uterque unum sunt potentia, ! et aeternitate distingui non possunt, C 1:67" sed neque filius caret aeternitate naturae, qui ! omnem I

1, 64

^

in se PL 595€

diuinitatis blenitudinem noscitur possidere. LXIIII.

Si dixerint : Pater filium fecit, filius uero omnia.

ITA RESPONDES : In deitatis natura, in qua pater et filius unum sunt, filium nunquam legimus a patre factum fuisse, sed genitum. Nam si in hoc, quod werbum patris est, factum filium, nequaquam ergo deus pater perfectionem v^ adstruitis substantiae suae in semetipso habebit, qui uerbum perfectum, et iugiter permanentem ante filii sui natiuitatem in se habere non potuit. Sed nos qui filium de patre ineffabiliter, et sine initio credimus natum, nec perfidiae uestrae, unitatem fidei 10 uindicantes, cedimus resistendo, nec uersutia superamur, ut ueritatem paternae natiuitatis ! denegemus in filio, cuius PL 5955

natiuitatem nec ipse pater, qui genuit, tacuit, nec ipse filius, qui de patre natus est,sua praedicatione reticuit, ipso dicente : Sic enim deus dilexit hunc mundum, ut filium suum unigenitum 15 daret fro eo. Et iterum : Vnigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse narrawit. Et Iudaeis ipse dominus dicit : Indignamini |. C x68 mihi, quia dixi uobis, filius dei sum. Et iterum : Ego de deo patre exiui, et ueni in. hunc mundum. Et Dauid in persona dei patris in psalmis canit, et dicit : Eructauit cor meum uerbum 20 bonum. Item ipse : Im splendoribus sanctorum ex utero ante I, 65, & Ps. 118, 89. — 6 Isai. 40, 6-8. — S Isai. 48, 12b-13a. — 15 cf. Col. 2, 9. 1, 64, 4 cf. Ioh. rz, 14. 14 Ioh. 5, 16. 15 Ioh. r, 18. 16 Ioh. 1o, 36 (Indignamini mihi cf. Ioh. 7, 25). 17 Ioh. 16, 27b-28a. 19 Ps. 44, 22. 20 DS:410937

4 approbetur CcM — psalmo centesimo octauo decimo .$ M manifescius Cx 5 uerbum tuum permanet .9 M 6 Isaia CC M — prius omnis] omnes C 6-* bis foenum .$ * foeni decidit o». .$ M — 9 et om. C 11 eternitatem C*, aeternum .$ M — patri $.M 12 potencia C approbatur Ce M 12-13 uterque unum] unumque .$ M 13 potencia C et om. $ .M 15 diuinitates C*, deitatis .9.M noscitur] docetur .$.M 156451 "DXHIH]-LXHI«cC* 5 astruitis C.M 6 substanciae C ri permanens 5M 9 inicio C 10 caedimus C uersucia C 11 natiuitatis ozz. C* denegemut .$ 12 posterius ipse oz. C 13 predicacione 6 14 hunc oz. C* 16 Iudeis C 17 deo o». $ M

74

CONTRA

VARIMADVM

luciferum genui te. Item ipse de filio : Dominus

! dixil ad (e, PL 394^

filius meus es tu, ego hodie genui te. Et in euangelio, dum idem filius in Iordane baptizaretur, uox patris intonuit dicens : Hic est filius meus dilectissimus, in quo bene conplacui. Et in 2; monte tribus discipulis : H?c est filius meus dilectissimus, ibsum audite. : Audi patrem de se genuisse propria uoce testantem, audi filium natiuitatis suae originem, unde uel ex quo inenarrabiliter ortus sit, demonstrantem,

et desine facturam

dicere

3o caelorum ac mundi creaturarum omnium conditorem. LXV. Si tibi opposuerint, quod filius dixerit : Szcu£ habet ! 1, 65 pater witam in semetipso, sic dedit filio uitam. habere 1n. se- PL 3949 metipso. ITA RESPONDES : $i filius ante mundi exordium in patre ma; nens uitam non habuit, quomodo auctor witae dicitur, ! et wita C 168" aeterna probatur ? Postulastis, inquit Petrus apostolus, wirum homicidam donari uobis, auctorem autem witae inter[ectstis suspendentes in ligno. Et in Iohannis epistola : H?c est uerus deus, et uita aeterna. Et ipse dominus ad Martham : Ego sum 1o resurrectio et wita. Item ipse : Ego sum anis uitae, qui de caelo descendi. Et ad patrem : Scut dilexisti me, et ego dilexi eos, ei uitam aeternam do eis. Et item : Ego ueni, ut uitam habeant, et abundantius habeant. Sicut enim in huius nominis ! nuncupatione

wa

a wiia PL 394€

15 non potest diuidi, ita filius a patre in deitatis substantia non potest separari : nam et pater non aliam uitam, quam in se habet manentem filio dedit, sed quam habet, ipsam dedit,

et quanta in eo est, tantam dedit, et in hoc ipse, quod uitam dederit

2I Ps2ocT.

filio, non

amisit.

24 Matth. 5, 17.

25 Luc. 9, 55 (uix Matc. 9, 6).

12655 111oh.75, 26. 6 Act. 5, 14-15 (suspendentes in ligno cf. Act. 5, 30). $8 1 Ioh. 5, 2oc. 9 Ioh. 11, 25. 10 Ioh. 6, 51. 11 Sicut zque eos cf. Ioh. 15, 9; et usque eis cf. Ioh. 10, 28. 12 Ioh. ro, 10.

23 Iordanne C* 24 complacui .$ M ginem C* 28-29 inenarrabili .$ M

2* post se add. filium C 28 hotri29 hortus C, ortu M demonsttasse

SM etom. 5M — 30ac] hac C* fos? mundi add. et Ce.$ M 1,654 EXVIL XIHIC* 1-2 pater uitam in semetipso habet C 2 post dedit ad4. et C 4 responde C^ exhordium C* $ quomodo] quomo C* autot $' 6 postolastis C* inquit] ait .$ M * autorem .$ autem] uero .$5.M | 8 Et Ioannes Apostolus .$.M 10 ipse] ibi .$M 11 discendi C —— Et ad patrem om. C, sed zn. prim. posito asterisco textum supplet in zuargine 12 item] iterum .$ M 13 et abundantius habeant oz. M ^ abundancius C ^ 14 nuncupacione C 15 in oz. C* deitatis] diuinitatis .$ M substancia C 16 uitam ** C quam] qua C*, quam eam quam .$ M

LIBERI,C.65-066 1, 66

-

75

LXVI. Si tibi opposuerint, quod de patre solo dictum sit : Quà solus habet inmortalitatem, | et lucem habitat inaccessibilem. S 136Y ITA RESPONDES : Non enim solus pater sine filio lucem inaccessibilem ! habitat, quia ubi pater est, ibi etiam filium C 169' ; esse indubitabili fide credendum est. Nam si ! solus pater sine PL 594D filio, quod dici nefas est, lucem habitat inaccessibilem, necesse

est, ut sequestratam pater habeat a filio mansionem : quod si ita est, quonam modo idem filius ad dexteram patris adstans à beato martyre Stephano potuit conspici, si pater secundum 1o uos aliis dicitur sedibus contineri ? Absit hoc a sensu fidelium,

Christo in unitate fidei adhaerentium. Quoniam sicut non obest filio, cum so/us $ater dicitur lucem inaccessibilem habitare, ita non

obest

patri, cum

sajieníia,

quae

est filius,

gyrum caeli sola dicitur circumire. 1;

Pater itaque, cum sit znwisibilis et ingenitus, in filio uisus

apostoli testimonio conprobatur, et in filio, a se inenarrabiliter genito sunsisse ac requieuisse ! monstratur, ipso filio in PL 3954 propheta loquente : Qui genuit me, requieuit in tabernaculo meo. Et in euangelio : Pater n me manens ! facit opera haec. Et : C x69" 20 Deum, nemo uidit umquam, nisi unigenitus filius, qui est in sinu patris. Si in sinu patris erat filius ab initio, et ex corde patris uerbum bonum eructuatus est, quomodo non in corde paterno consistens /ucem cum eodem :2naccessibilem habitasse credendus est ? 2; Numquid pater absque illa luce in filio potuit commanere,

1, 66, 2 1 Tim. 6, 16. S77 2 CET752155556: 12 cf. 1 Tim. 6, 16. 13 cf. Sirach 24, 1 Vg. 14 cf. Sirach 24, 8a Vg. (24, sa LX X). 15 cf. Col. 1, 15. 18 Sirach 24, 12b Vg. (24, 8b LXX). 19 Ioh. 14, rcc. cf. Ioh. 1, 18. £I Dsr 443.22* 23 cf. 1 Tim. 6, 16.

— 20 Ioh. rz, 18.

21

1:66, 1 LXVI LXV GC* quod oz. C* de] Aic fucip. À solum .$.M sit]esseA — 2 Qui] quia ipseA — immortalitatem .$ M — inhaccessibilem C* luce habitat inaccessibili A (seZ cf. uar.) —3 responde C* — Ita respondes] cf. ita eos apostolicis percutite ferulis et diuinis redarguite praeceptis A enim om. 5M solum $5. M sine] in A (sed cf. zar.) 4 inhaccessibilem C* 5 indutabili C, indubitali À zar.

6 dicere C A

inhaccessibilem C*

neccesse

e ? sequestratu ( ?) C* a filio habeat A 8 quo modo ( ?) ser. in rasura C, quodnam modo A zar. idem] ipse .$.M astans M, stans À zar. 9 stephano mafttyre C potuit] dicitur A 10 uos aliis dicitur sedibus] eos solus dicitur sedibus lucis A (sed cf. zar.) hoc ozz. A (sed ef. uar.) 11 adherencium C pos; non rasura x /if. C 12 obest filio] est in filio 5M 12-13 inhabitare C 13 obest ser. im rasura C, sufficit $ M ——— sapiencia C 14 circuire $ MÀ 15 Pater] Quod $ M — posz ingenitus add. in se À gar. uisu C*, uisum A zzr. 16 comprobatur .$ M in ozz. À (sed ef. uar.) ineffabiliter. M. 17 monstraretur $ M — 18 loquente] dicente. $ M ^ 20 unquam $MA 21 Siom. 5M inicio C ex oz. C 22 eructatus C*, eructuatum $ A, eructatum M quomodo] quomo C* non 0zz. À sar. 23 cum eodem consistens lucem .$ M 24 credendum 2e/ credendus A 28 Nunquid M illam lucem C*, ulla luce . M À, ullam lucem A zar.

76

CONTRA VARIMADVM

aut 2n iabernaculo fili sine eadem potuit requiescere ? Cum idem filius candor sit aeternae lucis, e sbeculum sine macula deitatis, quam Solomon swfer salutem suam dilexisse se dicit, in cuius speciem semper delectari gestiuit : Swper salutem | PL 5958 3o el. speciem. dilexi, inquit, llam, et ro lucem broposui habere eam, quoniam inextinguibilis est lumen eius. Hanc igitur lucem Dauid propheta desiderans anxius proclamabat haec dicens : Emitte lucem tuam, et ueritatem iuam. Et iterum : In lumine tuo uidebimus lumen. 3; In huius igitur luminis claritate filius seipsum in monte tribus discipulis praeostendit, et metu mortis perterriti, prostratique in faciem, finem sibi uitae adesse senserunt. ! GG Iro" Hanc, inquam, lucem in se fuisse demonstrans filius procla-

mabat, dum, ut in eadem incederent, suos discipulos praemo4o nebat : Dum lucem habetis, inquit, ambulate in lucem. Et item : Ego sum lux huius mundi, qui sequitur me, non ambulabit in tenebris, sed habebit | lucem uitae aeternae. Et euangelista : Erat PL 595€ lux uera, ait, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundwm. 4; Si haec lux, quae credentibus promittitur, in filio esse probatur, et cum aeterno aeferna esse dicitur, quomodo a uobis ab znaccessibili luce patris filius separatur ? Si enim filius deus uerus et uita aeterna est, sine dubio in hac luce simul

cum patre habitare credendus est, quam nullus »» mortali corpore constitutus potest aliquatenus cum apparuerit, tunc uere illam uidebit sicuti conspectibus dignus fuerit coaptari : et non

26 cf. Sirach 24, 12 b Vg. (24, 8 b LXX). IO.

29 Sap. 7, 1o.

41 Ioh. 8, 12. cf. 1 Ioh. 5, 2oc.

modo in hoc contueri, sed est, qui eius sicut Moyses

94 cf. Sap. 7, 26.

33 Ps. 42, 5.

34 Ps. 55, 1o.

42 Ioh. t, 9. 46 cf. Sap. 7, 26. B1 f. 1 Ioh. 5, 2.

38 cf. Sap. 7, 40 cf. Ioh. 12, 55.

43 cf. 1 Tim.6, 16.

48

26 fili C* eodem ze/ eadem A 29 post et add. in À uar. 28 Salamon C, Salomon M A se oz. 5 M dixit .$ M 29 specie .$ M A zar. delectare C*, delectare ue/ delectari A 30 inquit dilexi $ M A illam] eam 5 M luce Ce MÀ 31 inextingubilis C*, inextinguibile .9 M À 382 lucem oz. C*

33 proclamabat ser. -ba- in rasura C, proclamat .$ M

Cuius Azar.

montem

C

36 et] qui A

finem A 38 fuisse oz. $ .M 39 dum] et A ut in eandem C* (corr. post. aefafis) suos om. À

haec ozz. À

3" prostrati

$M

35 In huius]

sibi uitae

ut in eadem] in eadem C* 5, 40 posterius lacem] luce .$ M

A uar. item] iterum .$ MÀ 41 huius oz. A (sed cf. uar.) ambulauit C*, ambulat .$ M, ambulat ze/ ambulabit A 42 lucem] lumen .$ MÀ euuange-

lista C*

43 ait] inquit . M, om. A

illuminat .$5.M

48 quae ox.

C*

committitut ze/ promittitur A 47 ab om. À filius oz. A (sed ef. uar.) 48 pos? filius add. dei A (sed cf. uar.) est om. $.M 49 credendum ze/ credendus À in] nostro ze/ nostrum ze/ nostrum in À 50 contuetri ser. con- 7» rasura C 51 cum] dum Ce $5 M à (sed cf. uar.) uaere C tunc uete 0zz. (sed cf. Har.) illum A 52 non oz;. C* moses C*

LIBER!E€.06-69;0*

77, ceterique prophetae jer aenigmata el figuram, sed ipsam ueraciter in filio secundum apostolum contuebimur deitatis 55 substantiam. Nam si ! hunc ! eundemque prophetae testimonium subse- PL 395» quentem sereno mentis intuitu inuestigare uolueris, inuenies C 1:7o* filrum non posse ab hac luce patris penitus separari, quoniam cum solum filium dixerit 7» ferra cum hominibus conuersatum, 6o patrem ab illo non fecerit alienum. FERLYI LXVI. Si dixerint, quod propheta de filio dicere potuit : Imperjectum meum. uiderunt oculi tui, et in. libro tuo omnes scribentur. IrA RESPONDES I

: Si, quemadmodum

dicit apostolus, /egem

Christi legitime utereris, agnosceres utique filium et Principem diuinis litteris adstrui, et fer/ectwm, ! Paulo apostolo ad- PL 3964 testante : Qui in diebus carnis suae, inquit, orationes et freces ad eum, qui poterat saluare eum a morte, cum clamore forti et lacrimis obtulit, et exauditus est propter timorem, manifestus

exsistens filius, ex his quae passus est didicit obedientiam, qui perfectus factus est omnibus obedientibus sibi et auctor salutis aeternae, et bronuntiatus a deo frinceps sacerdotum. Item ibi : Sermo autem iurationis, qui ost legem est, filium in aeternum perfectum. ! Item ibi : Habentes ergo principem sacerdotum | C y7v* 15 qui penetrauit caelos, Iesum filium dei. |tem ! ibi : Curramus |S xa! ad propositum nobis praemium agonis, respicientes ad rincipem et per[ectorem lesum. Et item : Donec occurramus omnes ! in wnialem fidei el agnitionem filii dei, im. wirum PL 3968 perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. 2o Recense, quaeso, quae superius de perfectione et principatu filii sunt posita, et noli ulterius in tuam perniciem meditari subdole uanitatem. mo

33 cf. 1 Cot, 15, 12;

1,607, 2. P3,/138, 16. 28. 14 Hebr. 4, 14. 1*7 Eph. 4, 15.

59 cf. Batuch 5, 58.

4c opima, 8. * Hebr. 5, 7-10. 13 Hebr. 7, 18 Hebr. 12, 1-2 (praemium agonis ef. 1 Cot. 9, 24).

53 caeterique C — per enignigmate C*, in enigmata C^ — figuras A zar. 54 filium ze filio A contuebitur $MAÀ 53 substanciam C, immaginem A 56 hunc eumdemque M, hoc idemque C*, uno eundemque 2 (sed cf. uar.) testimonio A 56-5? subsequente C* A zar.!, subsequenter A zar.?, sequentem .$ M 5* uolueris ozz. A (sed cf. uar.) 58 posse] nuncupasse 5 M, per se A zar. 60

fecerit] fieri ze/ ait fieri ze/ dixit fieri À

alienum] 4/c def. À

I, 67, 4 dixit .$ M lege .$.M B agnoscetis C 6 literis .$ astrui M 6-7 attestante Cc.$ M *? Qui oz. $5 M . otaciones C 8 ad eum] ad deum M 9lachtimis 5$, lacrymis M — poszerius et oz. 5 M 10 existens .$ M hiis.,iisM ^ obedienciam C — 11autor$ ^ 12pronunciatus C ^ 13autem 0m.C* iutracionis C 16respientes CF 1vitem]iterum $ M — 18 unitate C*

agnicionem C fili C* 19 etatis C — 20 queso C superius sr. petnitiem .$ 21 fili C* -ius i) rasura C — principatum C*

78 1, 68

CONTRA

VARIMADVM

LXVIII. Si autem dixerint, in hoc minorem esse patri filium,

quia ipse dixit : Szcut me misit uiuus pater, et ego wiuo bropter patrem.

ITA RESPONDES : Haec res non inaequalitatem filii indicat, ;sed plenam in illo diuinitatis substantiam demonstrat, eo quod filius non à semetipso, neque ! ex nihilo, sed a patre subsistat, quod est summum et singulare diuinitatis indicium. Viuere enim patris, quid est aliud nisi esse ? Et uiuere filium $ropter patrem, nihil aliud est, quam in patre subsistere. r0 Ergo sicut me misi wiwus pater ait, et ego wiuo propter patrem, posset utique ! dicere, e£ ego w?uo per jatrem, si aliquam in se inferioris potentiae diuersitatem uellet ostendere : quoniam qui per alterum uiuit, per seipsum utique uiuere minime possit; qui uero fropfter alterum uiuit, ipse 1; magis uiuentis causa exsistit. Sicut enim per uiuentis patris missionem mundo innotuit filius, ita per utuentem filium patris nomen mundo et hominibus innotuit, dum non propter se, sed propter patrem semetipsum uiuere conprobauit, dicendo : Notum eis feci nomen

PL 396€

(n1EM

20 fuum, ei ! notum faciam. Et : Manifestaui nomen tuum homi- PL 596D

nibus. Qui enim in reuelando seinuicem pares sunt, potentia utique inpares esse non possunt.

1, 69

LXVIIII. Si uobis dixerint : Si deus in deo est, id est intra

filium pater, alter ergo in altero conpositus erit. ITA RESPONDES : Nos quoque ideo credimus filio, quia pater in ipso est, quia ipse ait : Pater in me, et ego in patre. ; Item Paulo apostolo ob hoc credimus praedicanti, quia ipse dixit : Deus erat in Christo, mundum utique reconcilians sibi, | PL 5974 Ideo Esaiaeprophetaechristianumadcommodamusauditum, quia inseparabiliter unitatis praedicare orsus est sacramentum, dum in filio patrem semper unum deum ! fuisse adstruit, (1725

1, 68,21oh.6,57. —8cf.Ioh.6,57. — 10Ioh. 6, $7: 16-22 cf. supra Vat. 20 Ioh. 17, 6. 19 Ioh. 17, 26. I, 26. 1, 69, 4 Ioh. 1o, 38. b 2 Cot. 5, 19. *-11 cf. Fragm. ex libris de Ttrin., ed. A. Souter, in Journal of Theological Studies, 17 (1916) 135, 17-156, 7.

C*

M

1, 68, 1 dixerit C patte M 2 uiuus oz. C* 4 responde Ce fili B substanciam C monstrat C 4 est oz, C* diuinitatis] unitatis

. Saliut C*

9nihil] quid. M ^ 12potenciae C 13uiuet.$ 14 15 existit 5 M 18 se sed proptet oz. M (Bozzoeotel.) 19 comprobauit $ M . feci eis .5 M 20 mannifestaui C* 22 impares 5M 21 potencia C 1, 69, 1 uobis] tibi C 2 altero] alterum C* compositus C* .$ M erat 3 pos? credimus add. in .$ M 9 predicanti C 6 utique ozz. $ M Li alterum] alium 5M — uiuet 5

Isaiae Ce M chtistiani] ser. ultizium i im rasura C 8 unitatis] unitis 5 M 9 adstruit] asseruit M

accommodamus

Ce M

LIBER I, C. 68-70.

79

1o praeter quem. alterum non esse praedixit : Im te est deus, ait,

et nesciebamus : tu es enim deus Israel saluator. Solomonis etiam prophetiae idcirco indubitanter credimus, quoniam 2n fabernaculo unigeniti filii deum ingenitum requieuisse eo adnuntiante cognoscimus : Qui genuit me, inquit, 15 requieuit in. tabernaculo meo. Deus igitur, qui simplicis naturae est, in altero conpositus non

est, quia secundum

deitatis naturae

substantiam

unus

in filio deus est, in quibus etiam si duae personae et nomina

designantur,

una

tamen

est in eis diuini nominis

uirtus

20 quoniam qui natura unum sunt, diuinitate diuersi ! esse non PL 3978 1-70

possunt. LXX. Si autem

dixerint

: Si pater et filius unum

sunt,

quomodo pater alter est ex quo sunt omnia, et alter filius fer quem sunt ommia? ITA RESPONDES : Expelle tandem a sensibus tuis ea quae tibi

; à uia ueritatis erranti haeresis Arriana inculcat, et agnosces,

quia sicut de filio, ita etiam de patre dictum scriptura sancta commemorat, quoniam sicut per filium omnia, ita per patrem uniuersa creduntur esse perfecta. Sed si ob hoc minorem patri iudicas filium, quia dicit ! apostolus : Vnus deus pater | ex C xz" ro quo omnia, e unus dominus Iesus Christus ber quem omnia, PL 397€ diligenter uniuersa, quae ab apostolo dicta sunt debes aduertere, et inuenies patrem etiam ab huius operis nuncupatione alienum non esse, eodem apostolo adfirmante : Fidelis deus, inquit, fer quem, wocati estis in wna spe uocatiomis uestrae. 1; Et iterum : Quoniam ex ipso, el er ipsum, et in ipso sunt omnia. De quo hoc dictum opinaris ? Quaeso, responde. Si de patre haec dicit apostolus, respice, quia ex ?jso, et fer vbsum, et in ibso sunt omnia ; si uero de filio, pari modo etiam debes aduertere, quoniam ex iso, et ber ipsum, et in ipso sunt 20 09/mmià. Quocumque argumento unitatem patris et filii uolueris 10 cf. Isai. 45, 14d. Isai. 45, 14c.15. 14 Sirach 24, 12b Vg. (24, 8b LXX). I, 70, 1-21 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A. Souter, in Journal of Theol. tud., 17 (1916) 135, 1-134, 16. 2 cf. 1 Cor. 8, 6. 9 1 Cot. 8, 6. 13 Eph. 4, 4 15 Rom. 1r, 56. (Fidelis deus per quem uocati estis cf. 1 Cor. r, 9).

10 preter quem C, praeterquam 5

11esom..$M

Israelsaluator oz. C, sed 12 Salomonis C M 13 pos; quoniam add. ita $ fili C* 14eooz.C adnunciasse C, annuntiante M cognuscimus C* 16 compositus .$.M 17 substanciam C 19 in eis est Ce. M nominis] nomins C I, 70, 1 LXX] LXVIII C* 4 responde Ce B heresis C Atiana .$ M agnoscis C*, cognoscas. M | Sobom.M 9dixit.5M — 11-12auertere C* 12 etiam patrem C*e.$ M nuncupacione C 13 affitmante M Fidelis] Fratres .$.M 17 haec ser.ae zs ras. C 18 omnia] om C* etiam 20 Quocunque $M — fili C* modo Ce.$ M — 19 zer/ium ipso] ip C* prima man. posito asterisco suppl. textum in margine, saeculorum saluator .$ M

80 171

CONTRA

VARIMADVM

inpugnare, sermonum tuorum sententiae uideberis ! subiacere. PL 397P LXXI. Si tibi dixerint : Si pater et filius unum sunt, ergo

prius «erbum, et postea deus In principio erat uerbum, et erat. uerbum. ; ITA RESPONDES : Si enim munis naturae pater et filius

est ! dictus, quia scribtum est : S 157" uerbum erat apud deum, et deus

secundum indifferentiam comunus deus non dicitur, duo ergo

a uobis dii natura dissimiles, et potentia inaequales,

! gen-

C :7;*

tilium more coluntur, contra illud quod dictum est : Audi, Israhel, dominus deus tuus unus est. Nos deinde non uerbum 10 ante ! deum, non deum ante uerbum, sed utrumque simul PL 5984

unum deum in nostrae fidei professione fatemur : quia patrem et filium nulla ab inuicem temporis interualla distinguunt ; et ubi neque tempus, neque aliquod momentum temporis inuenitur, ita nec anterius posteriusue, quod dicere nefas est, 15 Inuenitur.

Nos quoque unicum dei filium non solum werbwm, sed et splendorem |wiriutemque |patris et sajientiam |secundum diuinarum scripturarum eloquia nuncupamus. Et sacrilegium est dicere patrem lucem sine splendore, aut fortem sine uirtute, 20aut sapientem aliquando sine sapientia sua fuisse : cuius perfecta diuinitas nihil ad perfectionem sui ex accidentibus rebus adsumsit, quem in semetipso continere quae sua sunt, rationalis

Quod 2; uoluit,

uniuersitas

uero

unitatem

ante patrem

credendo

euangelista

diuinitatis

nominans

cognoscit.

werb;

non

!

PL 3988

appellatione

euidentius

temporis

uti primitus

declarauit,

aut honoris

filium

praela-

tionem adsignans : ! quoniam ubi uerbum apud deum, et deum |C x75* uerbum, fuisse narratur, nec deus uerbo, nec uerbum deo

praeponitur.

LS

ISIoh Dt:

8 Marc. 12, 29 ue/ Deut. 6, 4b.

Hist. pets., C.S.E.L. 7, 54, 9-18. 16 cf. Ioh. rz, r. 1555. uirtutemque ... sapientiam cf. 1 Cor. r, 24.

16-23 cf. Victor Vit., 17? splendotem cf. Hebr. 24 cf. Ioh. 1, x.

21 impugnare 5 M tuorum ozz. C* sentenciae C, sententiis .5 M I,71, 1 LXXI] LXVIIII C*, expunsxit? Ce dixerunt M 2 primum

C

scriptum C*.5 M — 3 aput C ó enim oz. $.M X differentiam .$.M * potencia C — inaequles C* 8 mores C* 9 Israel .$ M os? tuus add. dominus C*, deus 5 M 10 5ri4s deum oz. C* utrunque 5 . 12 distinguntur C* 14 inueniuntur C* ita nec] nihil C poteriusue C* naefas G 19 lucem oz. C* 20 sapientem] sapientiam A 21 sui] suam .$ M ex oz. 5M accedentibus Ce 22 adsumpsit $, assumpsitM sua om. C 24 euangelis C* appellacione C 25 diuinitatis] diuitatis C* declatuit C* 26 honoris] horis C* 26-2? praelatione C*, relationem 5M 27 assignans M — aput C* posterius deum] deus M 28 deus] deum .$

LIBER I, C. 71-73 1, 72

LXXII.

81

Si tibi dixerint : Si pater et filius unus est deus,

ergo antea deus erat, qui postea gignendo $ater est dictus. ITA RESPONDES : Si ergo secundum uos primo deus singulariter subsistendo, et postea jfafer est dictus filium ge; nerando, ergo ipsum patris nomen nequaquam ! erit aeternum, PL 598€

quod ad sui appellationis uocabulum ex tempore sumsit initium. Si secundum te ita est, mutabilis et proficiens erit : mutabilis deinde, quia ex de? nomine in $aíris nuncupationem transiuit, proficiens uero, quia dum se in dei nomine positum 10 minus perfectum uideret, ad cumulum suae perfectionis proficientium modo paternum sibi nomen adiecit. Quis autem te non uideat, quod idcirco hoc loco illum apostoli usus es testimonium, ut quia dixit : Deus et ater domini nostri Iesu Christi scii, exinde te uoluisse ostendere dignitatem dei 1; antecedere patris affectum? Et licet iam plurima de ea, quae nunc repetere uoluisti, superius dicta meminimus, superfluum uidetur ea iterum repetere, quae semel dicta ad instructionem legentium ! C r74* possint ! proficere. Sed ne nos inperitiae arguas proposita PL 598D 20 declinasse, scire te conuenit eundem apostolum Ephesiis conscribentem filium et patrem primitus nominasse, et postea deitatis

eius uocabulum

indidisse

: Gratias,

inquit, agentes

semper bro omnibus in nomine domini nostri Iesu Christi patri et deo, subiecti inuicem in timore Christi.

2;

Cum ergo uideas apostolum aliquando dei, aliquando patris appellatione primitus uti, apertissime docet, diuini paternique nominis uocabulum sempiternum fuisse, et filium sempiterno patri consempiternum esse, et cum eodem iugiter permanere.

L5

!

PL 3994

LXXIII. Si tibi dixerint : Quomodo qui ante tempora ex patre natus, ex uirgine postea editus, cum sempiterno et ingenito patre unus erit deus ?

12:7272:2/. 2 COÍ- T

I321.

18/2 Got T1331

22 Eph. 5, 20.

1, 72, 2 qui] et .$ M 3 responde C* 4 postea] potea C* 6 sui] suae SM appellacionis C sumpsit Ce. M 9? inicium C proficiet .$.M S nuncupacione C 9 transibit C* ueto] ergo .$5.M dum] cum .$ M positus C* 10 comulum C* 11 proficientum C, conficientium .$ M paternum] pattis .$.M 12 subter quod Zineo/am ducit Ce illo Ce.$ M

usum esse

C — 13testimonio $ M — 16 ea quae] his quae C*, eo quod .$ M

1S legencium C 19 possint oz. C* impetitiae .$ M 20 declinas C* eumdem M ephesis C 21 posterius et] hec ( ») C* 22 Gracias C inquid C* 23 nostri ozz. C 26 appellacione C diuinis C* 23 paterque C* — esse C* — 237-28 et usque esse oz. C, sed prima man. posito asterisco Toum liexium suppl. in margine

1, 75, 4 LX XIII] LXXI C*, LXXII Ce

2 post natus add. est C*

ante

ex add. et $.M z

AUG,

XC

82

CONTRA

VARIMADVM

ITA RESPONDES : Alia est enim uerbi natura, quae semper ; inpassibilis manens, nullo tristitiae concutitur metu ; et alia

nostri generis anima, quae de nobis, id est de matre, ut perfectum ostenderet hominem, suscipere dignatus est filius, de qua etiam dicebat : Tristis est anima mea usque ad mortem. Et ideo gemina,

rodiuersum

id est diuina

adque

humana

natiuitas,

! PL 4004

a patre filium non probauit, quoniam et in illa C 174

ex paternae naturae substantia qua natus

! est mansit,

et

in hac qua de uirgine postea est editus non mutauit, ipso in euangelio protestante : Ego et pater wnwm sumus. Et : Sint in nobis unum, sicut sumus, tu in me et ego in te. :;. Nam illud. quod ait : Potestatem habeo $onendi anwmnam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam, diuinitati eius

omnimodo congruit, quoniam nullus absque eius diuinitate reperitur locus, ubi ab illo debeat poni, uel unde possit iterum sumi. 20 Ingenitum igitur, sicut pater est, fiium non fatemur, quoniam si sicut pater ingenitus est, ! ingenitus dicatur et S 158 filius : tunc magis unum esse non possent, quia unusquisque in propria natura consistens, communionem substantiae cum altero non haberet. ! PL 5995 2,1

A^

LXXIIII. Si tibi dixerint, quia pater et filius et spiritus sanctus ob hoc unum non sunt, quia propriis nominibus distinguuntur. ITA RESPONDES : Si ob hoc, quod pater deus, et filius Iesus Christus, et spiritus sanctus paraclytus nuncupatur, unum esse non possunt : non ergo relinquetur filio, uel spiritui sancto, ut deitatis uocabulo nuncupentur. Si ita est, ubi est illud, quod de filio dicit apostolus ? Quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super ! omnia deus I, 75, 8 Matth. 26, 38. — 13 Ioh. 1o, 3o. Ioh. ro, 18b.

Sint «sque te cf. Ioh. 17, 21.

18

2, 1, 8 Rom. 9, 5.

4enimoz.$ M — quaesemper]quia.$,qui M — Bimpassibilis.f M — ttisticiae C 6quae]qua.$ M — posterius de om. C*, suppl. a Ce — * hominem bisser. C* — post suscipere a7. hominem $ M ^ 9 ideo gemina Jis ser. C* id est] idem C

atque

CC

M — 10etoz.$M

— iloS$M

— 1dexoz.C

substanciam

C qua natus] quantus .$ M 12 ipso ozz. C* 14 sicut sumus] sicut nos sumus unum C 18 reppetitur C 20 igitur oz. .5.M 21 pos pater ad. est C* 22 possint .$ M 23 communem C* (C* pos. aefatis) substanciae C "Ante 2, 1, 1 add. Liber secundus. Quod spiritus sanctus sit unus deus cum patre. M 2,1,1 LXXIIII| LXXIII C* 2 non om. 5$ 3 distinguntur C* 4 responde Ce Dsanctus oz. C ^ patacletus .$ .M 6 relinquitur C spititu C* 8 dixit $5 .M — ost patres add. et C

(1755

BIBEROIE QUIZ

83

1o benedictus in saecula. Aut cur Hieremias tale ! illi perhibuit PL 599€ testimonium, ut eum diceret deum in lerra cum hominibus conuersatum ? Hic deus noster, inquit, e£ non adplicabitur alter

ad ewm. Et post paululum dicit : Post haec in terris uisus est, et cum. hominibus conuersatus est. Et iterum apostolus ait : 1; Expectantes beatam spem, et aduentum gloriae magni |dei, saluatoris nostri Iesu Christi. Si ergo pater deus dicitur, et filius eodem est uocabulo nuncupatus, quomodo non unum nomen est patris et filii, qui ab inuicem in ipsa deitatis nuncupatione non sint diuersi? 20 Spiritus etiam sanctus ab hoc deitatis uocabulo alienus non esse monstratur, cum ab apostolo deus et dominus idem spiritus sanctus appellatur : S?ritus est deus, inquit. Et filius in ! euangelio dicit : Quod natum est de carne, caro est, PL 599P quia de carne natum est ; e£ quod natum est de spiritu, spiritus 25 esl, quia deus spiritus est. Superflue igitur uoluisti communia nomina unicuique personae speciali quadam distributione partire, cum inseparabili appellationis genere sacrae trinitatis congrue supernarum

quoque

uirtutum

praeconia

contestantur. !

PL 40oB

LXXV. Si tibi de spiritus sancti persona dixerint, quod ipse dominus dei filius dixerit : Cum abiero, mittam uobis paraclytum, spiritum. ueritatis, | et ibse wos docebit omnem C 175" ueritatem. ; ITA RESPONDES : Ipse te diuinus ordo dictorum debuit edocere, quod perfidiae errore caecatus, non permitteris serena mentis intentione perspicere. Quid enim tam pium, tamque conueniens generi humano subsidium diuinitas potuit procurare, quam ut is, qui seipsum 4eritatem esse 1» praedixit, spiritum etiam sanctum weritatem esse sua praedicatione signauerit ? In ! quo si secundum uos ueritas non PL 400€

B5- b2

11 cf. Baruch 5, 56.58. 12 Baruch 5, 56. 13 Baruch 5, 38. dO Tito 2E 2 Cot 217. 22/2 OF 2 TT. 23 Ioh. 3, 6 cum additione ueterum codiCu. 27-29 cf. Isai. 6, 5. 2, 2, 2 Ioh. 16, 15 (Cum abierto mittam uobis paraclytum cf. Ioh. 16, 7). cf. Ioh. 14, 6. 10 f. Ioh. 16, 15.

9

10 Ieremias M perhibuit] p***hibuit C*, praebuit 5 M — 12applicabitur Ce. M i3dixit.Y M ^ uisus ex conuersatus corr. C 14 Bt usque ait ozz. C, sed prinia man. subpl. in margine et item ap ait — 18 Exspectantes M — pos; dei add. CUI 18 fili C* 19 nuncupacione C sunt M X diuisi $5. M 20 etiam] enim .$.M uocabulum C* 22 deus est $5. M Et om. $ M 23 dixit $.M — 27? specie aliquadam C* disttibucione C partiri Ce.$ M 28 appellacionis C —— congruae C 29 preconia C . contestentur C 2,2,1 LXXV] LXXIII C* sancti ozz. C** 3 paracletum .$ M — spiritum ser. £t ras. C 6 cecatus C 4 intencione C prospicere .$- M Quid] quod $M . Sdiuinitatis.$ M —— 9 is] his C

84

CONTRA

VARIMADVM

fuisset, uel inferiorem a filio substantiam possideret, ueniens

utique omnem. ueritatem discipulos non doceret. Sed quia una est deitas et potentia in utrisque, idcirco quae filius docet, ea 15 ipsa et sanctus spiritus noscitur edocere. Et ob hoc spiritus sanctus inferior filio non potest appellari uel dici : quoniam sicut ipse spiritum sanctum discipulis misit, ita se ab spiritu sancto missum prophetica adnuntiatione perdocuit, ipso in Esaia propheta loquente : S?rius 2o domini super me, propter quod unxit me, euangelizare pbauperibus misit me, praedicare captiuis remissionem, et caecis uisum,

et cetera. Et euangelista ita de eo adnuntiat : Ipse autem lesus, ait, regressus est in wirtule spiritus in. Galilaea. Qui in spiritu regrediens uirtutum ! opera exercebat, inferiorem 25a Se spiritum sanctum ! fuisse adnuntiare non poterat. 2, 3 LXXVI. Si tibi propheticum obiecerint testimonium, quod dictum est : Ego dominus firmans tonitruum, et creans spiritum. | IrA RESPONDES : Propheta haec dicens, non spiritum ; sanctum creaturam ostendit esse ; sed uentum, qui in commotione aeris saepius exoritur, quem etiam fulgura et tonitrua praecedere conprobantur, Hieremia dicente : Serius in omni regione spirat im mubibus, cuicumque imperatum fuerit a deo perambulare ber totum. orbem, perficit quod imperatum 1o es, ! fulgura etiam desuper missa, ut conburant montes et siluas,

2, 3, 2 ÀÁmos 4, 15.

19 Isai. 61, 1.

22 Luc. 4, 14.

* Epist. Ieremiae 6ob-64a (Baruch 6, 60-64 Vg.).

15

cf. Ezech. 13, 13-14.

12substanciam C | 14 potencia C utrosque C 15 ipsa]ipse. M sanctus om. $.M 16 ob] in .&.M 17 pos; ipse add. discipulis C* sanctum 2ozz. Ce.S$M 18ab]a.$ M misum C* X 18-19 adnunciacione C, annuntiatione M 19 praedocuit M — ipso in isaia propheta C^, ipso Esaia S, ipso Isaia M, cf. in Isaia propheta ex persona Christi Caes 196, 15 21 cecis C 22 adnunciat C, annuntiat Cc M 23 galilea C, Galilaeam M 25 adnunciare ex annunciate corr. Ce, annuntiare M potest ..:M 2:532 1 LX XVIISDXXITID

G*

2 quod]

quo . M

tonitrum

.$

PL 4014 L 57b

L 58a

faciunt quod braeceptum. Haec autem neque in specie, neque in uiritule illi uni simalant, unde neque existimandum est, neque dicendum esse illos deos, cum mom possint meque iudicium iudicare, neque hominibus benefacere, quia non sunt dii. Et in 1; Hezechielo : Haec dicit dominus : Inducam spiritum extollen13 cf. Ioh. 16, 15.

PL 4ooP C176

4

Propheta] Bic incipit L, ; lect. uar. inuenies subra bg. X — 8 sed uentum] ex aduentum corr. aut uentum C* 5-6 commocione C 6 sepius C exutitur .$ fulgora C * comprobantur Ce .$ M Ileremia M 8 cuicumque] cui cum SM 9 a deo ox. .$5 M perambula*te C pet oz. C 10 ex fulgore corr. fuleora CP — comburant.$ M syluas 5 11 50:7 praeceptum add. est Ce .$ M 12 illi] illius C* 13 esse] est $5M 15 Ezechiele 5 M 15-16 extollentem scr. -tem Zn ras. C

LIBERAT, CJ34R05

.

85

iem cum iracundia mea, in. ! consummatione perietis uos, et PL 4018 quem wunxistis, el veuelabuntur fundamenta eius, et corruent. Et

Ionas propheta: Et domnus suscitaut spiritum in. mari, et facta est tempestas magna. in mari, ia ut nauis operiretur 20 fluctibus. Item ibi : Et ! factum est ! in crastinum oriente sole, praecepit deus spiritui ustionis, el. percussit sol super caput lonae, et aestuabat. Item in psalmis : Im spiritu wiolento conierens naues Tharsis. Item ibi : Pluwet super peccatores laqueos ignis, eb spiritus procellae pars calicis eorum. Item 25 ibi : Stetit spiritus frocellae, et exaltati sunt fluctus evus. Item ibi : Ignis, grando, mix, glacies, spiritus rocellae, quae faciunt uerbum |eius. Nam

quia creator est et non

! creatura,

S 138Y (C ixy76E

ut uos dicitis, PL 401€

spiritus sanctus, hoc modo docetur, Dauid propheta dicente : 3o Auferes spiritum. eorum

et deficient, emitte spiritum. tuum. et

creabuntur. Item ipse : Verbo domini cael firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Et in libro sermonum Iob : Spiritus diuinus est, qui fecit me. Et in cantico Iudith : Tibi seruiat omnis creatura tua, quoniam tu mandasti e£ creata 55 sunt, misisti spiritum tuum, et aedificata sunt. Et in Solomone : Et uidit, et dinumerawuit, et mensus est omnia, et ipse creauit

ss

ea per spiritum sanctum, qui creator est et effector operis sui, id est, creaturae a se factae non potest conparari, uel etiam siPL 4o01D milis iudicari. ! 1 LXXVII. Si tibi dixerint illud quod scriptum est : Spiritus enim prophetarum | rophetis subiectus est. C 177 ITA RESPONDES : Spiritus prophetarum spiritui sancto subicitur, non autem spiritus sanctus, quo inundante prophe;tarum spiritus loquebatur, Dauid propheta in psalmis canente : Audiam quid loquetur 4n me dominus deus. Numquid 18 Ionas r, 4 (operiretur fluctibus cf. Matth. 8, 24). 20 Ionas 4, 8. 22 Ps. 47, 8. 23 Ps. 10, 6 (16, 7 Vg.). 25 Ps. 106, 25. 26 Ps. 148, 8. 28-39 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A. Souter in Journal of Theol. Sud. 14 (1913) 484, 25-35. cf. Victot Vit., Hist. pets., C.S.E.L. 7, 61, 1-8 30 Ps. 105, 29b.30a. 31 Ps. 32, 6. 33 Iob 35, 4a. 34 Iudith 16, 14 (16, 17 Vg.). 36 Et usque omnia cf. Sirach x, 9b Vg. ; et 4sque sanctum cf. Sirach 1, 9a Vg. ; qui usque sui cf. Sirach 1, 8a Vg. 29 DIET Cot 14932-

6 Ps. 84, 9a.

16 ex consumacione corr. consummacione C* — peribitis M 19 prius et oz. M 18 Iona C mare C 19 opetrireretur . 20 est oz. .M crastino .$ M 21 uscionis C* (C* pos. aefatis) 22 estuabat C 23 conteres Ce nauis tatsis C pluit Ce 24 calices C* 25 Stetit] Statuit .$ M 26 procellarum qui C 24 eius] Aic def. L. ; sed cf. Vat 2, 13, 6-9 30 Aufers C*, Aufer Ce emittes M 33 edificata C Salomone C M 36 numerauit . M 38 compatati .$ M 39 iudicare C* 2D T XXVII EXXxVset 2 enim om. $M subiectum C* 3 responde C* spiritui] spiritu C* 4 subiicitur .5 M b propheta expunxit Ce 6 loquitur C Nunquid .$.M

86

CONTRA

VARIMADVM

is qui a propheta, uel etiam ab apostolo deus et dominus nuncupatur, sublata potestate propriae dominationis subicietur prophetis ? Absit, quoniam qui dona charismatum apostolis uel 10 prophetis propria contulit potestate, potestati non ! subicitur PL 4o2^ alienae, Petro apostolo adfirmante : Numquam humana uoluntate, inquit, $rophetia adlata est aliquando, sed ab spiritu sancto

repleti loquebantur homines. Et in Solomone : Non est in hominis potestate spiritus, ut brohiberi bossit, sed nec subicitur 15 dll, quonzam mortalis est. Et 1n Macchabaeorum : Heltodoros autem quod statuerat berficiebat, eodem loco cum satellitibus suis circa aerarium, jraesens, sed. spiritus omnipotentis, et omnis potestatis magnas fecit ostensionis euidentias. Si enim mens uestra interiori lumine lustraretur, numquam 20 à uobis de spiritus sancti potentia talia proferrentur : quoniam qui prophetas, ut ! uentura praedicerent, uirtute propria adim- C :77* pleuit, prophetis utique subiectus esse non potuit. ! PL 402B 2, 5 LXXVIII. Si tibi dixerint : Ideo spiritus sanctus diuina perscrutatur arcana, quia quod. certum est nesciat, sed quod minus

nouit, scrutando

nosse

desiderat.

ITA RESPONDES : Spiritus quippe sanctus in perscrutandis ; quae dei sunt, patri uel filio inferior non probatur, quoniam et ipsa diuinitas, dum ea quae sunt spiritus sui scrutatur, a nulo Christianorum inferior sancto spiritui iudicatur, propheta dicente : Meditatus sum nocte cum corde meo, et exercebam. el perscrutabam. spiritum meum. Et apostolus 10 Nemo scit quae sunt homümis, misi spüritus hominis qui im tbso est ; ita et quae dei sunt nemo mowit, nisi spiritus dei. V — PL 4o2€ Audi, haeretice, quoniam quae dei sunt spiritus sanctus non ignorat, sed magis notitiam dei, quam ipse spiritaliter nouit, sibi credentibus

manifestat.

4 cf. 2 Cot. 5, 17 (sicuti supra Vat. 2, 1, 21). 8; 8. 15 2 Machab. 5, 25-24. 2,55 46/- 1. Cof: 2. I0;

8 Ps. 76, 7.

11:2:Petta t, 2x.

13 zf. Eccl.

10'r Gor. 2T.

* ab om. $5 M *?-8 noncupatur C* 8 dominacionis C subiicietur .$ M 9 carismatum C 10 contullit C* subiicietur .$ M 11 affirmante M Nunquam .$ M 12 allata Ce$ M abja.s$sM 13 repleti] adlata C*, allata Ce Salomone C M 14 prohibere C subicietur C*, subiicitur .$. M 15 macchabeorum C, Machabaeorum .$ M heliodorus Ce, Eliodorus $ M 16 perfiebat C* 17 presens C 18 magna C*, magnam .$.M osténsionis] ascensionis $9 M euidencias C, euidentiam SM . 19 nunquam $M 20 potencia C proferentur C* 21 praedicatent .$ M 2, 5, 4 LX XVIII] LXXVI C* diuina oz. $ M 2 perscrutatur] -tut ser. in ras. C archana C 4 responde C* quippe oz. .$5 M 5 quoniam] qui.$,quia M — 8etom. 5$ M 9exercitabam $ M perscrutabar Ce.$ M 11 eto». .$ M 12 heretice C 13 notiam C* dei oz. C

LIBERILC.57 2,6

.

87

LXXVIIII. Si tibi dixerint, quod de spiritu sancto dixerit filius : Ille me glorificabit, quia de meo accipiet. ITA RESPONDES : Si spiritus sancti potentiam qualis uel quanta sit uultis agnoscere, ex apostoli Pauli doctrina po; testis ! uniuersa condiscere, ipso dicente : Vnicwique datur, inquit, manifestatio spiritus ad. utilitatem : alii quidem datur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum

C 178"

eundem spiritum, alieri fides in eundem spiritum, alii donatio

curationum, in uno spiritu, ali operationes uirtutum, alii 1o prophetia, ! ali? diiudicatio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretatio linguarum. Omnia. haec operatur unus adque tdem spiritus, diuidens propria singulis prout uult. Et dominus in euangelio : Nolite mirari, inquit, quia dixi uobis, oportet uos denuo nasci, quia. spiritus ubi uult spirat, ei uocem eius 15 audis, et nescis unde ueniat, et quo uadat. Et apostolus : S? enim sermo,

PL 402D

qui per angelos dictus est, factus est firmus, et

omnis jraeuaricatio et anobedientia iustam. accepit. mercedis retributionem, ! quomodo nos effugiemus tantam neglegentes salutem ? Quae cum initium. accepisset, ut narraretur ber do20 inum,

S. 139.

ab his, qui ^ audierunt, in nobis confirmata est, con- PL 403^

testante deo signis, ei prodigiis, et uariis uirtutibus, et spiritus sancti diuisionibus secundum suam uoluntatem. Cum ergo non nescias spiritum sanctum dona superius ! conprehensa propria uoluntate singulis fuisse partitum, 2; quomodo eum adstruis haec omnia, tamquam nihil habens, a filio accepisse, qui et ipsum dominum misit, et prophetas adque apostolos sua uirtute repleuerit? LXXX. Si dixerint de spiritu sancto, quod «on a semetipso locutus sit, sed quae audiwit a. filo frotulerit. | 2, 6, 2 Ioh. 16, 14. 8 1 Cor. 12, 7-11. 2, 7; 1 cf. loha16, 15.

2, 61 LXXVIIIT] LXXVII C*

13 Ioh. 5, 7-8.

tibi ozz. -bi C*

— 185 Hebr. 2, 2-4.

2 glotificauit C*

3

Si om. $5 M potenciam C, potentia .$ M ante qualis add. si .5.M E] doctrine M B Vnicuque C* 6 manifestacio C aliis .$ quidem ser. inras.C —— cf.alii quidem Caes 194, 1-2 Sbi;eumdem M . Afposterius eundem spiritum] eodem spiritu C*, cf. eodem spiritu Caes 194,3 alii] alio C* donacioC ^ S9curacionum C uno]unu C* opetaciones C 10 diiudicacio C spiritus 5M 11 interpretacio C — linguarum] setmonum .$ M atque SM . 12 prout oz. -ut C* dominus oz. C* 13 pos; euangelio a4Z. dominus C* 15 prius et] sed .$ M 16 firmos C* 17 praeuaticacioC inobediencia C*, inoboediencia C* 17-18 accepit mercedes retribucionem C*, accipit retributionis mercedem.$M 18 quomodo oz. -do C* negligentes SM 19 inicium C accepissent C* 20 hiis .$, iis M 21 secundum et] ac(uPCs spiritu C* 24 comprehensa .$ M fuisse] suis se .$, suis esse M 25 astruis M . tanquam $ M habentem .$.M 24 atque $6 M apostolo C*

2, 5,1 LXXX] LXXVIII C*

2 protulit 5 M

C78

PL 4o03B

88

CONTRA VARIMADVM

ITA RESPONDES : Nos igitur, qui spiritum sanctum deum et dominum confitemur, non iussione alterius, sed potestate ; propria ostendimus fuisse locutum, Paulo apostolo doctore gentium adtestante : Aemulamini, ait, spiritalia dona, magis

autem ut brophetetis. Qui enim loquitur lingua, non hominibus loquitur, sed deo : nemo enim audit, spiritus enim. loquitur mysteria. Et dominus discipulis dicit : Cwm tradiderint uos, ro nolite cogitare quid loquamini, dabitur emim, uobis $m illa hora quid dicatis : non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri, qui loquitur in uobis. Et Marcus euangelista : Cwm duxerint uos iradentes, nolite cogitare quid loquamamni, sed quod datum fuerit | uobis in tlla hora, id loquimini : non. C x79? 15 estis enim uos loquentes, sed ! spiritus sanctus.

PL 403€

Ex hoc itaque debes agnoscere, quia non sunt ab inuicem filius et spiritus sanctus in natura deitatis diuersi, qui in unitate spiritus, et uinculo pacis sibimet uidentur esse coniuncti. 2,8 LXXXI. Si autem dixerint, quia spiritus sanctus non sua sponte, sed 2nsufflatione filii in discipulos uenit. ITA RESPONDES : Ex hoc itaque inter filium et spiritum sanctum aliquam diuersitatem non potestis constituere,cum uidea; tis eundem dominum et saluatorem nostrum discipulorum suorum corda non de alieno repleuisse spiritu, sed de proprio ; et non inferiorem, sed coaequalem ! sibi largitus est, ut in se et PL 4o3D sibi in fide adhaerentibus unus spiritus fieret : Qui adhaeret, inquit Paulus apostolus, meretrici, unum corpus est ; qui autem 1o adhaeret domino, unus spiritus est. Nos igitur, ut spiritum sanctum spontanea uoluntate in discipulos suos aduenisse, et eos sua uirtute repleuisse monstremus, ex libro qui apostolorum acta continet, edocemus : Cum conplerentur,

inquit,

dies Pentecostes,

erant omnes

simul in

15 unum. congregati ; el factus est subito de caelo sonus ! tamquam |C 179* aduenientis spiritus wuehementis, et repleuit omnem locum in 6 1 Cor. 14, 1-2.

9 Matth. 1o, 19-20.

2» 899 vf Ioh*202227

13 Marc. 15, r1.

8 1 Cor. 6, 162.17.

13 Act. 2, 1-4.

8 pos? qui add. per C* 6 gencium C attestante Ce.$ M —— € prophetis C* 8 posterius enim] autem C 9 dixit $5 .:M traderint C* 11 loquimini] lomini C* 14 loquamini .$ M 15 enim estis .$ M 16 itaque] enim C* agnoscere] arguere 9M 2,8,1 LXXXI] LXXVIIII C* 2 post sed add. ex C insufflacione C fili C* —poszfiliiadd.dei C ^ discipulo C* — 3itaqueom..$M | 5 eumdem M bP-6suorumoz..$ M — 6priusdeom.C .ptopria C* sibi] sui 5, suis M 8 adherentibus C

fietet] flatet .5 M Qui adhaeret] q**heret C*, qi adheret Ce 9 apostolus Paulus .$.M 10 adheret C 11 ut oz. $5. M 12 suos om. Ce. M 12-13 monstramus .$ M 13 anie ex add. et .$.M 14 complerentur Ce.$ M 15 in unum congregati in unum C*, in unum C*, in unum congregati C* sonus] smus C* tanquam .$M

LIBER II C.&9.

-

89

quo erant sedentes, et wisae sunt illis diuisae linguae tamquam ignis, qui el sedit super unumquemque illorum, et repleti sunt spiritu sancto. Et iterum : ! Paulus autem repletus spiritu PL 404^ 20 Sancto, intendens in. illum ait : O plene dolo et cauillatione,

filius diaboli, inimice omnis iustitiae, quare non sinis peruerlere wias domini, cum sint rectae ? Et angelus Zacchariae : Ne timeas, Zaccharias, quia exaudita. est deprecatio tua : ecce uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et uocabis nomen eius 2; Iohannes ; uinum et siceram non bibet, et spiritu sancto inplebitur adhuc in utero matris suae.

Item

ibi : Et Zaccharias,

pater eius, repletus est spiritu sancto, et brophetauit. Item ibi : Et Elisabeth, mater eius, vepleta spiritu sancto, loquebatur benedicens |deum. ;o Ex his igitur testimoniis tandem agnosce, quoniam spiritus, quem de flatu saluatoris discipuli acceperunt, inferiorem a filio non probatur habere substantiam : quia nullum ! PL 4o4B nouimus in propria natura manentem inferiorem sui uel ex alia materia uenientem habere spiritum, quod ad ceterorum 3; utatur supplementa membrorum ; sed de proprio spiritu ex quo ipse ! consistit, alia,ut diximus, membra replere posse uel C :8o* regere nullus ambigit. 2; 9 LXXXII. Si autem dixerint illud, quod scriptum est Spiritus a me procedit, el omnem flatum ego feci. ITA RESPONDES : Flatum quem dominus se fecisse commemorat, non spiritum sanctum

fuisse nos credimus, sed crea-

; turarum spiritum esse fatemur, quem, ut possint subsistere, acceperunt : nam spiritum sanctum non ! legimus /actum. PL 404€ a filio, ! quem factorem omnium

rerum nouimus fuisse cum S 159"

filio. Si enim in faciendo ea, quae facienda fuerant, propria spiritus sanctus, sicut filius, non usus est potestate, quonam 19 Act. 15, 9-1o. 23 Luc. r1, 15. 25 Luc. 1, 15b. 26 Luc. 1, 67. 28 Luc. 1, 46 ?- alioquin Luc. 1, 41 (mater eius cf. Luc. 1, 6o ; loquebatur benedicens deum 7f. Luc. 1, 64). 2, 9, 2 Isai. 57, 16b.

17 uisi C* tanquam $5 M 18 qui oz;. C* seditque C* unumquenque 5 20 plene dolo] plenitudo C* cauilacione C — 21 fli M ^ omni .$ iusticiae C 21-22 non sinis peruettere] uis perdere .9 M 22 Zachariae SM 23 Zacchatia C*, Zacharia .$ M deprecacio C 24 Hlizabeth .$.M 25 Ioannes 5, loannem M sicheram C* 25-26 implebitur .$ M 26 Zachatias .$ M

28 Et oz. $. M

elisabet C, Elizabeth .$.M

30 hiis .5, iis

M igitur testimoniis ozz. C* post agnosce add. testimoniis C* spiritum € 32 substanciam C quia] qui C* 34 quod] quo 5M ceteratum C, caeterorum 5 M 35 spiritum zz rasura ser. C 36 alia ut] ali autem ( ») C* possit .$ M 3* nullum C* 2,9, 1 LXXXII] LXXX C* 2 omne flatu C* 3 responde C* 4 ante fuisse add. esse C* 4-80 creaturae .$ M 5 possent C 6 acciperunt C*

post factum adZ. fuisse C modo ( ?) C*, quo modo .$ M

9-10 quonam modo] quoniam modo C*, quem

9o

CONTRA

VARIMADVM

1o modo suo nutu constituit, quae constituenda fuisse praesaga maiestate conspexit ? Hoc ipsum Iob patriarcha in libro sermonum suorum probante : Ab spiritu domini, inquit, datur glacies super terram, et gubernat aquam qualiter illi placuerit, et frumentum inrigat4n nubibus, disseminat autem nubem lucem 15 suam, el ipsa in circuitu uertitur in gubernaculis ad operanda omnia quae mandauerii ei, quia haec ab eo constituta sunt super terram. Et apostolus : Qui oferatur, inquit, omnia in omnibus. Et in actibus : ! Placuit, inquiunt apostoli, sporitui sancto et nobis, ! nihil amplius oneris inponere uobis. 20 Nam quia eosdem apostolos misit ubi uoluit, et prohibuit

C 180* PL 404D

unde uoluit, ex eodem libro docetur : Cwm eiunassent et orassent, inquit, ?n$osuerunt eis manus, et dimiserunt eos. Ipsi

igitur dimissi ab spiritu sancto uenerunt Seleuciam. Et iterum : Petro autem cogitante de wisu, dixit ei spiritus sanctus : Surge, 25 uade cum illis nihil dubitans, quia ego misi eos. Quod autem et prohibuerit, ita docetur : Pertransierunt autem. Phrygiam, et. Galatiae regionem, brohibiti ab spiritu sancto loqua uerbum in Asia. Tantae enim excellentioris potentiae esse probatur spiritus 3o sanctus, ut angeli et archangeli, qui cotidie in conspectu dei patris et ! unici filii sui uersantur et adstant, in ipso quoque spiritu secundum apostolicae praedicationis sententiam leui nutu et furtiuis, ut ita dicamus, aspectibus prospicere concupiscant, Petro apostolo confirmante : De qua salute, inquit, 55 exquisterunt prophetae, qui futuram gratiam in nobis Prophetauerunt, scrulantes in. quibus, uel quali tempore significaret in eis spiritus Iesu Christi. Et infra : In quo concupiscunt, ait, et angeli prospicere. Tu igitur habe illi reuerentiam, et ! honora ut deum, et noli

4» eum flatui hominis, uel cuiuslibet generis conparare,

cuius

adspirationis aduentu nostra corpora credimus in nouissimo de

121ob 57, 10-12. Act. 10, 192.20.

— 1? 1 Cor. 12, 6. 26 Act. 16, 6.

18 Act. 15, 28.

— 21 Act. 13, 3-4. 24 37 1 Petr. 1, 12.

34 1 Petr, 1, 10-11.

12 Ab] A .5 .M

13 gubernata quam C* 14 irrigat Ce. $M nubem] nube.$ M — 41à posterius inom.$ M — 162abeo]Jadeo $ M — 18 pos inquiunt add. inquit C* spiritu C* 19 imponere Ce.$ M 21 unde] ubi (?) C* aute ex add. et $5M — 22 inquit oz. C* imposuerunt C*.$ M 23 dimisi C ab]a.$M Seleuciam] eleucia C*, Seleucian .$ 24 ei oz. C* pos! Surge add. et $. M 26 Pertransierunt] Peruenerunt M frigiam

GC

27 Galaciae .$

excellenciae Ce

ab] a .$M

potenciae C

Ce M 382 predicacionis C 385 graciam C uobis C

40 comparare $ M

29 excellentioris] excellenciae oris C*,

30 quotidie .$.M

31 fili C*

astant

sentencia C*, sentenciam C^ leui] leni.$.M 38 et oz. 5 .M 39 honora ut] ho honora C*

41 aspiracionis C, aspirationis M

PL 4054

C 181

LIBERIDIGC/g-Ir)Ó

Y

9r

sepulcro resurgere. Nam si, quod absit, creatura fuisset, utique Paulus

2, 10

apostolus,

dum

swpernas adque inuisibiles creaturas,

id est sedes, ! dominationes, principatus, et potestates in ordine PL 4058 4; recenseret, ipsum quoque principaliter nominasset. LXXXIII. Si tibi dixerint : Sicut pater deus et dominus est filio suo, ita filius deus et dominus est spiritui sancto. ITA RESPONDES : Plurima. iam de spiritus sancti persona,

quod deus et dominus nuncupetur, testimonia posuisse ;meminimus, quibus iam nihil addere deberemus. Sed ne ignauiae deputetur, aut subterfugere nos propositionis uestrae ponderosam sarcinam aestimetis, quanta ipse pro sui defen-

sione donauerit, dubias ! mentes deitatem et dominationem PL 405€ ilii naturaliter insitam non nostris uerbis, sed diuinis, ipso

1» largiente, docebimus oraculis, Esaia propheta dicente : Non

audiuit Iacob dominum, qui redemit eum, et suscepit, et exaltauit

eum. Et infra : Sed inritauerunt spiritum sanctum, et conuertit se illis in scandalum. Et Hieremias : Spiritus faciei nostrae | C 181 Christus dominus, qui comprehensus est in interitu eorum, sub 15 cutus umbra uiuemus inter gentes. Et Petrus apostolus Ananiae dixit

: Nonne

manens

tibi manebat,

et. uenundatum

in. tua

erat potestate ? quare woluisti temptare spiritum. sanctum, ut subtraheres de bretio fraedii ? Et infra : Non es hominibus mentitus, sed deo. Et apostolus : Cum autem conuersus fueris

20 ad. deum,

| auferetur

uelamen,

dominus

autem

spiritus

est. PL 405D

Ex hoc, perfide, debes agnoscere, quoniam qui deus et dominus dicitur, in ipso deitatis uocabulo patri et filio coae2, Ll

quatur.

LXXXIIII. Si tibi dixerint, quia in eo minor est spiritus sanctus, quod tertio loco est a patre et filio nominatus. ITA RESPONDES : Spiritus sanctus non, quia tertio nominatus 43 cf. Col. rz, 16. 2, I0, 4 cf. supra Vat. 2, 1, 21 e£ 2, 4, T. 10 cf. Isai. 65, ob. 12 Isai. 65, IO. 13 Lament. Ier. 4, 20. 16 Nonne asque potestate cf. Act. 5, 4a ; quate usque sanctum zf. Act. 5, 9a ; ut tque praedii cf. Act. 5, ac. 18 Act. 5, 4b. 19 2 Cor. 5, 16-17.

42 sepulchro .$

resurgere] resuscitari 5 M — 43 atque Ce. M . 44 do-

minaciones C in oz. C 2,10, 4 LXXXIII] LXXXI

465 recensetet] ser. -tet in rasura C .C* deus oz. C* 2 dominus et deus .$ M

est oz. C — 3 responde C^ 5 quibus] ut 5M . 6 superfugere .$ proposicionis C *? estimetis C 8 dubia C* dominationem] dominum C*, dominium Cc 9 insitum C — 10 largiente] largite C* doce-

mus

$M . Isaia CCM

. 11 redimit C*

12 pos? eum add. Et suscepit et

exuit eum C*, expusxit Ce irritauerunt Ce.$ M 13 Ieremias M 14 comprehensus C*.$ M . 18 uiuimus $ M annaniae Ce 16 manebat] manet C* uenundatum] uenditum .$ M 16-17 in tua erat] intuerat C* 17 potestate] poteste C*, poteste et (?) Ce tentare .$ M. 18 precio C

18-19 mentitus hominibus M 19 fuerit 5 M 2, I, 2LXXXIIII] LXXXII C* 2 tetcio C

8 responde C*

tercio C

92

CONTRA

VARIMADVM

est loco, patri et filio minor erit, quoniam cum aquam, sicut ; iam superius diximus, priori loco ab spiritu sancto dominus nominasset, aquam utique spiritui sancto nec praeposuit, nec superiorem ! ostendit. PL 406^ Nam

scripturae diuinae

mos

est,

quae

sunt

nouissima

primitus nominare, et quae prima sunt nouissime recensere, ! C187 1o sicut in Genesi scriptum est : Ego sum deus Isaac, et Abraham, patrum

tuorum.

Nam et Lucas euangelista originem domini ! et saluatoris

nostri, id est Ioseph, et Mariae matris eius, sursum

S 4o

uersus

a Ioseph inchoans usque ad Adam, primum hominem qui a deo 1;factus est, recensendo contexuit : et utique nullus est in genere humano Ioseph, qui secundum carnem pater Christi uocabatur, qui Adae primo homini possit praeferri. Sed nos, ut satisfaciamus inconditis propositionibus uestris, etiam spiritum sanctum a patre et filio priori loco 20 ostendimus nominatum, apostolo adtestante : Vr. corpus, ait, ! unus spiritus, sicut uocati estis in una spe wuocationis PL 4065 uestrae, unus dominus, una fides, unum baptisma, unus deus

et pater omnium. Spiritus utique sanctus patri et filio infirmior non est, qui 25 spiritus patris et filii est ; et non possunt ob substantiam in se commanentis spiritus sui ex parte dici perfecti, et ex parte ad inperfectionem uocari. 2. 12

LXXXV.

Si tibi dixerint

: Ostende

spiritum

sanctum,

unde trahat originem, quem nec ingenitum sicut patrem, neque genitum sicut filium profiteris. ITA RESPONDES : Certa et manifesta origo spiritus sancti sest pater et filius, qui nec ingenitus cum ingenito, neque ! PL 496€ genitus cum unigenito a fidelibus creditur, sed spiritus patris et filii esse sanctarum scripturarum ! eloquio conprobatur, C 1:82" 2, 11, B ef. supra Vat. 1, 49, 531-39. 10 Gen. 28, 15 (vf. editionem LXX ab A. E. Brooke e N. Mc Lean). 14 cf. Luc. 3, 23-38. 20 Eph. 4, 4-6a. 4 quoniam cum aqua C*, quam (?) cum aquam C* 0 iam oz. $5.M priori] superiori $ M ab]a.$ M . 6 aqua C* 6-9 nec praeposuit nec superiorem] nec praeposuit nec supeti loco C*, quam praeposuit non superiorem 5 M 8

pos! sunt add. prima C, ob/ifferat Ce 13 reuersus C* 14 incoans C*

10 est oz. C* — 12 posterius et om. M.

16 5o; humano add. qui Ce Christi] domini C 17 uocatur C* qui oz. C ptaeferte C 18 preposicionibus C 19 priori] primo .$ M 20 attestante Ce.$ M 21 pos; ait add. et Ce. $M . uocacionis C 22 prius unus scr. in rasura C dominus] deus SM 24 sanctus ozz. C* infirmior] inferior 5 M post non est add. non est C* qui] quia .M 25 fili C* substancia C* 27 inperfectioni C*, imperfectionem Ce.$ M

2, 12; 1 LX XXV] LXXXIII C* 2 orriginem C* 4 responde C* 5 estom.S5 M $6 genitus ex nenitus corr. C — V etfiliioz..$ M, etfliC — sanctarum sctipturatum eloquio] scripturarum sacrarum eloquiis 5 M. comproba-

tur

Ce. $5.M

LIBERJIU C-12-:13007

93

Nabuchodonosor rege in Danihele propheta dicente : Danihel, cui nomen

Baltasar, secundum nomen

dei mei, spiritum san-

1o cium dei in se habet. Item ipse : Omnes sapientes regni mei non potuerunt interpretationem somnii mei declarare. mihi, tu autem, Danihel, botes, quia spiritus dei sanctus in te est. Item lbi : Ecce uir in regno tuo, in quo spiritus dei est. Et in Zaccharia : Verumtamen legitima mea accipite, e uerba mea quae ego 15 mando in spiritu meo seruis meis frophetis. Item ibi : Non 2n fortitudine magna, neque in uirtute, sed in spiritu meo, dicit dominus. Et apostolus ad Romanos : Vos autem non estis ! in PL 406D carne, sed in spiritu, si tamen spiritus dei habitat in uobis. Et ad Galatas : Quoniam estis fili dei, misit deus spiritum filii sui 20 it corda nostra clamentem, abba pater. Et ad Ephesios : Nolite coníristare spiritum sanctum dei. Et ad Philippenses : Sc?o enim, quod hoc mihi proficit in. salutem er uestras obsecrationes et subministrationes spiritus Iesu Christi. Et Petrus apostolus : De qua salute inquisierunt adque scrutati sunt prophetae, qui 25 uenturam. in. uobis gratiam jrophetauerunt, scrutantes in quibus, uel quali tempore significari haberet in eis spiritus Iesu Christi. Et in libro Iudicum : E uenerunt, et castra bosuerunt in ualle Iezrael, et ! spiritus domini induit Gedeon. PL 4074 Intendite, miseri, quoniam qui priori loco a patre ! et Cz:85" 3o filio nominatus est, et multis diuinae scripturae locis patris et filii spiritus appellatur, a patre et filio inferior non probatur. 2, 13 LXXXVI. S51 tibi dixerunt : Filium a patre witam legimus accepisse, wt sibi credentibus daret ; de spiritu sancto nihil tale legimus, et ideo eum minorem filio iudicamus. ITA RESPONDES : Qui patris et filii spiritus nuncupatur, sspiribus witae sine dubio esse, sicut pater et filius, diuinis

2, 12, 8 Daniel 4, 8 sec. Theodotion (4, 5 Vg.). 10 Daniel 4, 18 sec. Theodotion (4, 15 Vg.). 13 Daniel 5, 11 sec. Theod. 14 Zach. 1, 6a. 15 Zach. 4, 6. 1? Rom. 8, 9. 19 Gal. 4, 6. 20 Eph. 4, 30. 21 Phil. 1, 19. 24 1 Petr. 1, 10-11. 23 Iud. 6, 53b-342.

2, I3, 1 uitam accepisse cf. Ioh. 5, 26 ; ut sibi credentibus daret cf. Ioh. 17, 2b.

8 Nabuchodonosot ser. u in rasura C

in Danihele] Daniheli C, in Daniele .$ M prophetae C* dicenti C ^ Daniel.$ M — 9 Baldasat.$, Balthasar M — 10 te habes C* tegni] regi C* 11 intetpretacionem C 12 Daniel M 13-14 Zacharia .$ M 14 Veruntamen .$ 1*7 Romanus C* 19 Galathas C* prius fi C* ^—posterius fili C 21 philippensis C* 22 uestra C* ex obsex«*** corr. obsecrationes C? 23 subministracionis C*, subministtaciones Ce 24 exquisierunt .$.M adque C* 28 graciam C 26 significati haberet] significaret C spiritum .$ 28 Iezrael] israhel C 30 scripturae diuinae $'M 31 filii] fili C* spiritus oz. $5 M ^ a om. M

2, 3, 131 LXXXVI] LXXXIIII C^. ret ser. t in rasura C

fili C*

3 ideo] in eo .$ M

tibioz. C — 2sibi]sic $ M — da4 tesponde C*

Qui] Quia $5 M

94

CONTRA VARIMADVM

lectionibus conprobatur, Hiezechihelo propheta ! dicente : PL 4o7P Cum autem leuauerint se animalia a terra, exiliebant rotae, et

ubicumque ibant nubes, ut irent illuc, spiritus et rotae extollebaniur cum eis, quoniam spiritus uitae erat in rotis. Et apostolus 10 ad Romanos

: Lex enim, ait, spiritus uitae n. Christo Iesu.

Item ibi : Prudentia carnis mors est, brudentia uero spiritus wita el pax. Item ibi : Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem. wita est. propler iustitiam. Et ad Corinthios : Factus est primus Adam in amimam wiwuentem, 15 nowissimus Adam in spiritum uwificantem. Item in secunda : Littera occidit, spiritus autem wuiwificat. Et in Apocalypsi : E post tertium. diem et. dimidium spiritus uitae intrauit in. eis a domino, el stelerunt ! super edes suos. Hiezechihel utique PL 407€ iisdem uerbis ac syllabis de aridis ossibus mortuorum paria 20 protestatur.

Intendite,

quaeso,

intendite, quoniam

inaniter

sirius

witae non dicitur ; et qui uiuis et mortuis secundum ! antelata C :85*

2, 14

testimonia uitam largitur, inferior a patre uel filio nullatenus conprobatur. LXXXVII. Si tibi dixerint : Ostende, quod spiritus sanctus de patre uel filio procedere potuit. ITA RESPONDES : Si corda uestra incredulitatis iam uitio obdurata ad mollitiem nostrae credulitatis uelletis adducere,

;faciliime agnosceretis, quod spiritus de deo ! patre possit PL 4o7P procedere. Est enim pater deus, et procedit de illo spiritus dei ; est omnipotens, et ! procedit de eo omnipotentiae spiritus ; S 140* est lux, et procedit de eo spiritus /ucis ; 1o est uirtus, et procedit de eo spiritus wirtutis ; est sapiens, et procedit de illo sapientiae spiritus ; est prudentia, et procedit de illo $rudentiae spiritus ; est consilium, et procedit de eo spiritus consilii ;

est fortitudo, et procedit de eo spiritus fortitudinis ; * Ezech. 1, 19b-20. 10 Rom. 8, 2. I Cot. 15, 45. 16 2 Cor. 5, 6.

etiam Ezech. 57, 10.

11 Rom. 8, 6. 12 Rom. 8, 1o. 14 16-18 Apoc. 11, 11 ; spiritus usque suos cf. 19 cf. Ezech. 57, 1.4.

6 comprobatur Ce .$ M 6-9 ponit I. post Vat 2, 5, 27 ; lect. uar. inuenies subra by. X . Ezechiele 5 M — 7 leuatent C*, eleuarent .5 M —— exsiliebant M S ubicunque. M — utirentilluc] et iuxta illud 9M — etom..$ M — 8-9 extollebatur 5 M — 11 prius lantum prudencia C 13 iusticiam C 14 chorin-

tios C est oz. C* 16 Litera .$ 17 tercium C 18 hezechihel Ce, Ezechiel 5 M 18-19 utique iisdem] itaque his C 22 dicitur] dixit .$ M 24 comprobatur Ce 5M 23 uel] et .$ M 2, 14, 1 LXXXVII] LXXXV C* quod] quid C*, qui Ce, quod C? 3

responde C^ ^ 4 molliciem C$ ^ nostrae] uerae C 5 agnusceretis (S agnoscetatis M quod] quid C*, qui Ce de patre deo C* 6 producere C* ? dei] deus C 8 omnipotentia $ M — 11 ilo]ceo C 12 prudentiae] sapientiae C

UIBERAIL Ot

95

15 est pax, et procedit de illo spiritus facis ; est caritas, et procedit de illo spiritus caritatis ; est scientia, et procedit de illo spiritus scientiae ; est uita, et procedit de illo spiritus wifae ;

est rectus, et procedit de illo spiritus rectitudinis ; 20 est bonus, et procedit de illo spiritus bonitatis ; est pietas, et procedit ! de illo spiritus ftetatis ; est mansuetus, et procedit de illo spiritus mansuetudinis ; est gladius, et procedit de eo gladius spiritus. Et multa alia quae breuitatis causa omisimus, scientes 2; quod paucis dicta sapientibus multa sunt : insipientibus uero etsi multa

! dicantur, satis omnino non faciunt.

Sed ne consuetis calumniis et cauillationibus simplices animos perturbetis ex diuinis scripturis de ea, quae superius dicta sunt, documenta 3ocum domini adiutorio

PL 4084

C 184

haec curiosius exigentes, ad omnia diuina testimonia coaptabimus, ut

legentes agnoscant, quemadmodum uestrae prauitati respon-

deant. Quod enim spiritus deus est, in euangelio filius docuit, dicens : Spiritus deus est.

3; Quod autem

ommifotens

est, in Solomone

ostenditur,

dum

spiritus owmmn?a ! bolens, et omnia rospiciens intimatur. Quod autem /ux sit spiritus, Hiezechihel testis est, dum spiritum domini sicut lux refulgens ab aquilone in nube uenieniem adstruxit. 4o Quod uero wirtus sit, apostolus docet cum dicit : In ostensione spiritus ei uirtutis. Quod uero sajientia dicitur, Esaias testis est, cum dicit dei filium spiritu sapientiae fuisse repletum. Quod uero $rudentia dicitur, in eodem propheta ostenditur. 4; Quod autem spiritus consilii et fortitudinis dicitur, in eodem uolumine declaratur. Quod uero fax sit, apostolorum acta testantur. Quod autem caritas dicitur, apostolica sententia conprobatur. 2, 14, 1-23 cf. cifationes inferius (83-63) notandas. 33 Ioh. 4, 24 4e/ Ioh. 5, 6 lect. uar. 35 cf. Sap. 7, 23c. 31 cf. Ezech. 1, 4 sec. à éfpavos (cf. editionem LXX ab I. Ziegler). 40 1 Cor. 2, 4. 42 cf. Isai. 11, 2. 44 cf. Isai. 11, 2. 48 cf. Rom. 5, 5 (e£ saepius). 4 cf. Act. 9, 51. 465 cf. Isai. 11, 2.

16 charitas .$ chatitatis .$ 17 scientiae spiritus C 23 bis gladium C 24 breuittis C* 27 calomniis C* 28 animo C* ea] is (?) C*, hiis .$, iis M 380 coaptauimus C 383 enim] autem C 35 Salomone C M 37 hezechihel Ce, Ezechiel .$ M 38 praefulgens .$ M 39 astruxit M 40 ueto oz. 5M 42 dicitur] dicatur 5 M Isaias CeM dicit dei] domini $M . 43spiritum C* — post repletum add. dicit.$ M — 44 ptudentia] pruden G* dicatur $ M ^ 45 dicatur .$ M 48 autem] uero (?) C chatitas .$, catits C* dicatut $ M ^ comptobat 9 M

PL 408B

CONTRA

96

VARIMADVM

Quod uero sfiritus scientiae appellatur, ex Esaiae adnuntiasotione docetur. Quod autem sfiritus witae sit, apostolus ! edocet, dum frudentiam spiritus witam et pacem esse praedixit. Quod autem recíus dicitur, Dauidicis oraculis ostenditur, dum £n suis uisceribus spiritum rectum innouari precatur. 55 Quod autem bonus dicitur, idem propheta ostendit, qui se ab spiritu sancto in wia recta deduci desiderans canit. Quod autem spiritus wansuetudinis nuncupatur, apostolus

PL 408€

testis est, dum dicit, se «on in wirga, sed in caritate spiritus

et mansuetudinis aduenare. Quod uero ferfectus dicitur, idem docet apostolus, dum illum iudicem omnium et spiritum iustorum insinuat et ferfectum. Quod autem gladius nuncupatur, idem probat ! apostolus, dum eum uerbum dei pronuntiat esse. Si enim ! haec omnia non caecis mentibus legerent, nec de 65 filio dei ambigerent, neque de spiritus sancti potentia dubitarent. 15 LXXXVIII. Si tibi dixerint, quia non ubique est spiritus sanctus sicut pater et filius, sed localiter sibi iniunctum adimplet officium. ITA RESPONDES : Vt autem spiritum sanctum doceamus 6 [e]

b»9

^

ubique

diffusum,

Dauidicum

inuestigabimus

PL 408D

testimonium,

ex cuius prophetia spiritus sanctus docetur non locis, ut uos somniamini,

detineri, sed potentia sua, sicut pater et filius,

ubique diffundi. ! Ipse denique in psalmo centesimo tricesimo octauo canit, et dicit : Quo ibo ab spiritu tuo ? et a facie tua quo Io

C 184Y

fugiam ? Si ascendero in caelum, tu dbi es, et si descendevo in

infernum, ades. Et si adsumpsero pennas meas in directum, et habitauero in nouissima maris : etenim illuc manus tua deducet

49 cf. Isai. 11, 2. 51 cf. Rom. 8, 6. 53 cf. Ps. 50, 12. 85 cf. Ps. 142, 10. 9? cf. 1 Cot. 4, 21. 60 cf. Hebr. 12, 23. 62 cf. Eph. 6, 17. 2, 15, 9 Ps. 138, 7-10.

49 scientiae] sapientiae .$ M appelletur .$ M ex om. $5.M Isaiae Ce M 49-50 adnunciatione C, annuntiatione M B1 autem] uero (?) C 51-32 prudentiam] pruden C* 52 uitae .$ . M 53 autem] uero (2) C 53 autem] uero (2) C dicatur .$ M qui] dum C ab]a.$M 96 canit] can*it C 57 autem] uero (7) C nuncupetur $ M 58 sed oz. ed C* chatitate $ 60 dicatur 5 M 61 perfectorum M 62 autem] uero (2) C nuncupetur $ M 63 pronunciat C — pos; esse add. et gladium C 64 cecis C legerent] legert C* 63-66 dubitassent C 2, 15,1 LXXXVIII oz. C*, suppl. in margine Ce B inuestigauimus C* * somniamini detineri] in somno graui detenti 5 .M 9 ab]ja.$.M 11 Bt om. 5. M assumpseto C?, sumpseto .$ .M pinnas C 12 nouissimo $$ M

PL 409^

LIBER IIjCA 1556 ^. .

97

mé, et adducet me dextera tua. Et in Solomone : Spiritus domini repleuit orbem. terrarum. Item ibi : Ne dixeris, ab spiritu dei 15 abscondor, et de altissimo quis mei memorabitur ? In. fopulo enim magno sum, non agnoscor. Quae est enim anima mea n lam magna et multa creatura ? Ecce caeli et caelum caelorum, abyssus ei uniuersa terra, et quae in eis sunt, in conspectu eius sunt. À uultu illius mouebuntur montes et colles, et fundamenta 20 lerrae, et cum. conspexerit illa, tremore concutientur. ! Et in PL 4o9B Apocalypsi : Ef wid$ septem candelabra aurea, et. septem lucernas in capile sepiem. candelabrorum. aureorum, et. dixi Qui sunt isti, domine ? Et dixit mihi : Septem lucernae septem spiritus sunt missi jer uniuersum orbem terrarum. 2; Ecce docuimus spiritum sanctum non locis detineri, neque regione aliqua terminari. Quomodo tu adstruis eum ubique non ! esse diffusum, cuius 40ce», secundum domini dictum, quisquis est, audire tantum potest, sed unde ueniat et quo uadat,

S :4v

nulli mortalium scire concessum est ? !!

C 1857

2:16

LXXXVIIII.

Si tibi dixerint

: Spiritus sanctus

lucifero PL 409€

conparatus est, ante quem pater filium se genuisse testatus est, dicendo : In splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum genui te. Vel illud quod Petrus apostolus dicit : Donec ; dies lucescat, et lucifer oriatur in cordibus uestris. ITA RESPONDES : Petrus apostolus, cum pro doctrina credentium haec in sua epistula posuisset, spiritum sanctum luciferum proprie nominatum nec dixit, nec docuit, nec docenda mandauit. 10. Sed et nos, qui in trinitate unum credimus deum, etiam ipsum dominum et saluatorem nostrum in figura huius stellae, non solum a prophetis, uerum etiam ab apostolis ostendimus praedicatum. In Numeri etiam libro, cum a ! Balaac impiissi- PL 4o9D mo rege et sacrilego Balaam quoque pseudopropheta ad :; maledicendum dei populum mercedis titulo fuisset adductus,

13 Sap. r, 7a. 14 Sirach 16, 16-19 Vg. (16, 17-19 LXX). 21-24 Et usque autea cf. Apoc. 1, 12 ; et septem 4;que auteorum cf. Zach. 4, 2 ; et dixi usque mihi €f. Zach. 4, 4 ; Septem usque sunt cf. Apoc. 4, 5 ; missi «que terrarum cf. Apoc. 5, 6.

23 cf. Ioh. s, 8.

2, 16, 3 Ps. 109, 5.

4 2 Petr. 1, 19.

13 adducet] tenebit $ M ^ Et oz. C* Salomone C M 14 ab] a 5M 15 abscondat C 16 sum oz. $5. M 17 et multa oz. $5. M caeli] coelum SM 20 conspexetit] concussetit $ M illa om. .M concucientut C 23 Quae sunt istae 5, Quae sunt ista M 24 per] in C 25 deteneri C* 26 astruis M 28 tantum expunxit C9, tamen $M unde] un C* 2, 16, 1 ;A/ia zanus incip. seribere

C — 2 comparatus 5 M quem] quam C* genuisse se .$ M . 4 dixit $ M . 6 doctrinam C* ? epistola $ M 10 et oz;. C trinitatem C 13 balac C* 14 pseudopropheta] propheta C 8

AUG. XC

98

CONTRA

VARIMADVM

haec docetur non sua uoluntate, sed diuino imperio intulisse : Orietur, ait, stella ex Iacob, et ascendet uirga ex Israhel, et

percutiet omnia regna terrae. Et in alio loco : Columnae caeli contremuerunt.

dominum,

' astra

autem

caelà

metuunt

eum.

C185"

2o Quoniam haec est bax et uirtus eius, ut splendeat in caelo stella eius, ad inluminandos omnes credentes in eum. Haec in euangelio : Vidimus, inquiunt, stellam eius in oriente, e uenimus

adorare eum. Et in Apocalypsi Iohannis apostoli : Ego sum primus et nouissimus, ego sum radix et origo ! Dauid, ego sum PL 410^ 25 stella splendida matutina.

Si enim ob huius szellae uocabulum, et ab eo quod /ucifer appellatus est, spiritum sanctum filio minorem esse contendis : numquid et filium, quem superius in typum sfellae ipsius docuimus praedicatum, spiritui sancto inferiorem ostendis? 3o Absit, quoniam sicut filius in huius s/e//ae imagine nuntiatus spiritui sancto inferior non potest dici, ita spiritus sanctus, si proprie fuisset /uczfero conparatus, minor filio non poterat adprobari. 2rlIT XC. Si tibi opposuerint dicentes, catholicos sacrilego ore! PL 4105 blasphemare, quod post patrem et filium ab spiritu sancto agnoscantur peccatorum ueniam postulare. ITA RESPONDES : ! Spiritum sanctum iudicem esse, et C 1:86 ; uniuersum mundum de $eccato, de iustitia, et de iudicio posse arguere, dominus in euangelio docuit, dicens : Cwm autem uenerit spiritus sanctus, ille arguet. mundum de peccato, et de iustitia, et de iudicio. Et Esaias : Abluet dominus, ait, sordes filiorum et filiarum Sion spiritu iudicii. Et in. Solomone :

10 Sfiritus domini contra illos stabit, et tamquam turbedo uenti diuidet illos. Item Esaias : Ecce ego in spiritu meo facio iudicium, dicit dominus.

Cur igitur ipse abnuis, ut unusquisque a iudice suo pecca17 Num. 24, 17. 18 Columnae 4sque eum]Iob 26, 11. 20 Quoniam sque eum] priziitus uidetur glossa alludens ad Matth. 2, 2-3 fuisse, quam auctor Tamquam textum biblicum sumpsit. 22 Matth. 2, 2. 23 Apoc. 22, 16 (primus et nouissimus cf. Apoc. 22, 13). 2, 17, B cf. Ioh. 16, 8. 6 Ioh. 16, 8. 8 Isai. 4, 4. 10 Sap. 5, 23 (5, 24 Vg.). 11 Isai. 26, 9 ? (quoad sensum cf. etíaz Isai. x1, 4). 16 intullisse C* 17 ascendit metuent 5M . 21 illuminandos magi C*, inquiunt magi Ce 23 nunquid .$ M 29 predicatum C 30 nunciatus C 31 non potest 83 apptobati C*, apparere .5 M 2, 17, 1 ore sacrilego C b iuditio C* 4 ille oz;. C*

C* Israel M X Haec] Ioannis 5 M spiritu C dici inferior

2 ab] a .$M 8 iuditio C*

$.M . 18 petrcuciet C 19 Et C 22 inquiunt] inquid 24 posterius sum ozr. C 28 — os; inferiotem add. esse 5. M .5 M — 32 comparatus Ce.$ M 4 responde Ce Isaias Ce. M

esse oz. $5. M sotdes] cordes

(615 9 Salomone CM . 10 tanquam 5 M . turbedo corr. ex turpido (?) C, tutbo .$. M 11 Item] Et C* Isaias Ce M

DIBEBSISCHEHE/SISDCS

99

torum ueniam non postulet, ut mundior a peccatis et pur1 gatior ! fiat, quem postulando poterit euadere ? Si qua forsitan facto, aut incauta uerbi prolatione noxam incurrerat culpae, plane conuenienter ab spiritu sancto uenia postulatur, ut peccatis remissionem et indulgentiam tribuat, qui pro nobis patrem gemitibus inenarrabilibus interpellat. 20 Quod autem nos sacrilegos uocas, quod secundum trinitatis confessionem deum ac dominum spiritum sanctum esse adstruimus, uide ne tu magis ipse dignus sis hoc nomine nuncupari, ! qui deum non uis sanctum spiritum confiteri, quem dominus per apostolos cum patre et filio indiscrete uoluit 2; uniuersis gentibus intimari : 7/e, inquit, bajtizate omnes gentes, in nomine

C 186V

patris, et. filii, et. spiritus sancti. Si enim

spiritus sanctus in deitatis substantia patri et filio non aequatur, ! cur in sacramento sacri baptismatis nihil absque illo conpletur? 18 XCI. Si tibi dixerint : In eo minor est spiritus sanctus, quia filius de se tantummodo dicit $atrem nosse et nullam de spiritu sancto mentionem fecisse. ITA RESPONDES : Sicut in Christo habitat plenitudo diuini; latis, ita in spiritu sancto manifestae sunt altitudines deitatis. Cum enim haec apostolus uberius et satianter adfirmat, cur perfidia uestra ueritatem maiestatis eius interpolat ? Nemo enim, ait, sci hominum, quae sunt. hominis, nist spiritus qui n | iso est, sic e quae in deo sunt nemo nowit, misi spiritus 1o dei. Ecce iam non solus nouit filius, quod nouit etiam spiritus sanctus. Et non, quia duae personae sunt filii et spiritus sancti, in sciendo quae dei sunt aliquam diuersitatem ! inducit, sed unitatis cognitionem fideliter credentibus intimauit. In alio etiam ! loco sequitur idem apostolus dicens : Spiritus 15 est qui scrutatur, etiam profunda dei. Et iterum : Nos autem non

19 Rom. 8, 26.

PL 410€

2à Matth. 28, 19.

2, 18, 2 cf. Matth. 11, 27. 2X II. 14 1 Cot. 2, 1o.

4 cf. Col. 2, 9.

lc a1Cor2; 19.

? 1 Cor.

15 1 Cot. 2, 12.

14 uenia C* 15 quem] quum $5, cum M qua] quam C*, quo M 16 noxiam C*, noxa $.M 17 culpam C . fos; plane add. et $5. M ab]a.$ M 18 indulgentiae .$ 19 inennarrabilibus C 20 trininatis C* 22 adsttuimus] astruimus C?, adseruimus .$, asseruimus M ipse magis C 23 qui om. M | deum] dum $5 M spiritum sanctum .$ M 24. indiscretum .$ M 25 inquid C* 28 coaequatut $5 M 29 completur Ce.$ M 2, 18, 2 tantummodo de se .$.M 8 post fecisse add. [/eg fecit] M B altitudinis C* 6 sacianter C adfitmet C*$, affirmet M * eius om. $..M

interpolat corr. ex interponat C*, interpellat $ M — .8sint C — pos; spititus add. hominis .$ M 9 quae] que C indeo]dei Ce ^ 11 Etoz..$ M. £li (s spiritu C* 12 indocit C* 13 cognitionem] communionem .$ M

PL 410P

PL 4114

S. rai (21875

CONTRA

100

VARIMADVM

spiritum mundi accepimus, sed spiritum qui ex deo est. Et in euangelio Iudaeis de seipso filius dicit : Vos autem mon nostis eum, ego autem nowi eum, quia ex ipso sum. Si de deo est spiritus sanctus,

quemadmodum

de deo est filius, quomodo

minor

PL 4118 2o erit, qui, quod in patre ! filius nouit, ipse cognoscit ? Docuimus deinde spiritum sanctum de deo patre, ut filium, inenarrabiliter procedentem, quia connexa trinitas inseparabilem in se possidet unitatem. XCII. Si enim dixerint tibi : Ideo minor est spiritus san2, 19 ctus, quia ih nomine eius non baptizauerunt discipuli, sicut in nomine fili.. ITA RESPONDES

: Non enim est in trinitate diuersitas, in

; qua est non solum potestatis ac uoluntatis sed etiam deitatis et maiestatis aequalitas pectatur a patre, inuenitur in filio, et quod tribuitur in spiritu sancto. ! Si uero distributiones spiritus sancti

indiuidua caritas, : quod enim exinuenitur in filio, curioso

PL 411€

uolueris

1o inquirere animo, apostolum ! audies praedicantem : ! Vanicui- Cai87" que aulem mostrum, inquit, datur inluminatio spiritus ad PL 412^

utilitatem : quibusdam enim per spiritum datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, ali fides 4n eodem spiritu, alii charismata. curationum in. uno spiritu, alii 15 operatio uirtutum, alii. prophetia, alii. discretio. spiritus, alii genera linguarum, alii interpretationes linguarum. Omnia autem haec operatur unus adque idem spiritus, distribuens propria unicuique prout uult. Quod uero in nomine spiritus sancti baptizatur, sicut in 20 nomine patris et filii, et dominus

in euangelio testis est, et

Paulus paria pronuntiat dicens. Dominus quidem cum dicit : Bafptizate. gentes in. nomine patris, et. filii, et. spiritus sancti. Apostolus uero, cum omnes mos spiritu baptizatos insinuat, ! PL 4128 adque confirmat : Etenim mos ommes, ait, im wno spiritu 25 baptizati

sumus,

siue

1* Ioh. 7, 28-29. 2, 19, 2 ef. Act. 2, 58 et alibi. 24 1 Cor. 12, 135.

ludaei,

siue

Graeci,

10 1 Cor. 12, 7-11.

siue

serui,

siue

22 Matth. 28, 19.

16G5/emundiadd.huius C ^ iviudeisC seipso]ipso C ^ 19 por/ quomodo add. filio C 20 anfe ipse add. etiam C 22 conexa C 2, 19, 2 sicut] sed 5 .M 4 responde C* B chatitas 5 6-7 exspectatut M Sin spiritu] et spiritui .$ M 10 audie (audi ?) C* 11 inquit ozz. $5. M illuminatio Ce M 12 utilitatem] ulitatem C* sermo]spitritus 5 M 13 eumdem M. 14 carismata C ^ curationum] donationum .$.M . 18 prophetiae C alii discretio oz. C 16 interpretiones .$ 1? atque 5M distribues C* — 19 Quod] Vt $M baptizetur .$ M 20 fli C* eungelo C* 21dicensoz.M 22 fili C* 23 pos? nosadd. inuno C baptizatus C* 24 atque C- $5M 25 iudei C — greci C

LIBER II, C. 19 - III, C. I-2

IOI

liberi, e omnes uno spiritu folati sumus. Et iterum : In quo credentes signati estis im spiritu sancto jromussionis, qui est jignus hereditatis nostrae in redemptione adoptionis. ! Et Cass" iterum :Vt det uobis secundum diuitias gloriae suae wirtulem, 3o confortari ber spiritum sanctum in interiorem hominem, habitare Christum in cordibus uestris. Et iterum : Nolo «os ingnorare, fratres, quia paires uestri omnes sub mube fuerunt, et omnes in Moysen baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eandem escam spiritalem manducauerunt, et. omnes eundem 35 potum spiritalem. biberunt. In istis igitur testimoniis hoc ! solummodo diuinitati spiritus PL 4129 sancti deest, quod perfidiae uestrae minus est. ! PL 411€ In his igitur testimoniis unitas trinitatis ostenditur,

dum

quod pater uocatur, uel etiam operatur, hoc et filius et spiritus 4o sanctus nuncupentur, uel eadem operentur : o

XCIII. Deus pater, deus filius, deus spiritus sanctus.

De ! patre in apostolo : Vnus deus ater ex quo omnia. Et PL 411P iterum : Non est deus misi unus. De filio in psalmo nonagesimo nono : Sciloie, quoniam s dominus ipse est deus, ise fecit nos, et non ipsi nos. De spiritu sancto in apostolo : Siritus est deus. Et in euangelio : Quia deus spiritus est. e

XCIII.

Dominus

dicitur pater, dominus

filius, dominus

spiritus sanctus. De patre in Leuitico : Ego sum dominus deus uester, qui liberaui uos de terra Aegypü. ; De filio in psalmo ! nonagesimo quinto : Dzcite i» nationi- C 188V bus, dominus regnauit a. ligno. De spiritu sancto in apostolo : Déwuisiones ministrationum ! PL 412€ sunt, idem ipse dominus. Item ibi : Dominus autem spiritus est. 26 Eph. rz, 13-14. 29 Eph. 5, 16-17. 31 1 Cor. ro, 1-4. 23 1,12 11Co£. 83 6. 3 1 Cot. 8, 4. 4 Ps. 99, 3. 6: 2 Cot. 5, 17 (cf. snDerintiV Ato F1. 2 Yen 122 ASTE: 2. X0304)2 * Ioh. 5, 6 ect. uar. 3, 2, 3 Leu. 19, 36. B Ps. 95, 10 eum additamento christiano. V.1Cof. 12; $5 87200125 17.

26 pos? omnes add. in $5 M ^ 28 haereditatis

5M

^ redemptionem .$ M C*

(an. post. aetatis) 29 diuicias C uirtute .$.M 32 nostri C 34 eamdem M eumdem M 36 solummodo er. solum- zz rasura C 38 anie In his /ncisum fec. e£ add. Libet tertius. De unitate patris et filii, et spiritus sancti. M

hiis $ . igitur oz. M . 39 prius et om. $.M 3, 1, 1 "ullam caesuramy textus. fec. S, bermagnam litteram D ser. C om. C *? spiritus] ipse $.M 3,2, 1 patet dicitur 5 M . 4 egypti C — à psalmo] salmo C* nistrationum]

ministeriorum

C

2 Vnus

7 mi-

102

CONTRA VARIMADVM

XCV. Omnipotens pater, omnipotens filius, omnipotens spiritus sanctus. De patre in Solomone : Omnipotens, sermo tuus exiliens a PL regalibus ! sedibus uenit. omnipocreator altissimus enim Vnus : supra ubi filio ; De tens, rex polens el metuendus mimis. De spiritu sancto ubi supra : Est enim in sapientia spiritus intellegentiae sanctus, unicus, et infra, omnia potens. 3,4 XCVI. Potens pater, potens filius, potens spiritus sanctus. De patre ad Corinthios : Potens est autem deus ommem gratiam abundare in uobis. Item ibi : Vt fides uestra mon sit in sapientia hominum, sed in potentia dei. ; De filio ubi supra : Congregatis uobis, e meo spiritu cum omni botentia domini nostri Iesu Christi. Item in secunda : ! PL An experimentum eius quaeritis, qui in me loquitur Christus, qui in uobis non infirmatur, sed botens est ? De spiritu sancto ubi supra : Non enim audeo aliquid horum 1ro loqui, quorum mon. perfecerit. Christus ber me in obedientiam gentium, uerbo | et factis, in botestate signorum et prodigiorum, |C in potentia spiritus sancti. Et iterum : Deus autem spei adimleat uos omni gaudio et bace in | credendo, ut abundetis in spe |S et potentia spiritus sancti. 3, 5 XCVII. Pater deus, pater filius, pater spiritus sanctus. De patre apostolus : Vnus deus pater ex quo omnia. Et iterum : Deus et pater domini nostri Iesu Christi scit, qui est

3, 3

benedicius

;

im saecula.

!

: Nonne hic pater tuus

possedit te, et fecit te, e constituit te ? Et Esaias : Puer natus

est nobis, filius datus est nobis. Et infra : Deus fortis, pater futuri saeculi, brinceps pacis. De spiritu sancto ad Hebraeos : Homines quidem nostrae 1o carnis habebamus correptores, et uerebamur in eis, quanto magis B Sirach r, 8 Vg.

3, 4, 2 2 Cor. 9, 8. Su Gore25s. Rom. r5, 18-19. 12 Rom. 15, 15.

4 Sap. 7, 22a. 8 1 Cor. 5, 4.

3, 5, 2. 1 Cor. 8, 6. S21 Gor TIT 5 Deut. 32, 6. 6a Vg.). *? Isai. 9, 5b (9, 6d Vg.). 9 Hebr. 12, 9-1o.

8 Sap. 7, 23c. 12.2

Of; 13, 3.

9

6 Isai. 9, sa (9,

3,3, 9 Salomone CM exsiliens .M 8 intelligentiae .$.M 3, 4, 2 cotintheos C* 3$ graciam C fos£ abundare add. facere M 6 omhi ozz. C 4 quaetitis eius .$ M 9 aliquit C* 10 quorum] quae M Christus] spiritus .$ M oboedientiam Ce 12 potentia] potestate C sanctioz. M — 12-13 adimpleat] repleat .$ M 13 habundetis C* posterius in oz, (M 3, 5, 9.deuteronomii

C

6 post fecit oz.

te $5. M

constitui

C*

Bt

Esaias] Esaias C*, Isaias C*, Eit Isaias M. 9 hebreos C Homines] Patres C 10 porcus C uetebamur in eis] uetberamur hab eis C*, uerberabamur ab eis

Ce

415^

189' x42"

PL 4138

De filio in cantico Deuteronomio

3, 3, 9 Sap. 18, 15.

412D

LIBERIII, C. 3-8 ^ —

103

subiciemur patri spiritus, et obediemus ei, ut uiuamus ? Ill quidem paucis diebus bro uoluntate sua, sicut ipsis uidebatur, disciplinam dabant : spiritus autem ad utilitatem accipiendam sanctitatis suae. 3, 6

XCVIII. sanctus.

Sanctus pater, sanctus filius, sanctus

spiritus

! PL 41:50

De patre in Hesdra : Quonzam sanctus est deus ueritatis. Et in Leuitico : Sancti estote, quoniam ego sanctus sum, dominus s deus uesler. De filio in euangelio : ! Scio te qui sis, tu es sanctus dei. Item |C 189* ibi : Quod nascetur ex te sanctum, uocabitur filius dei. De spiritu sancto in Solomone : Sanctus enim spiritus disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus, quae 10 Sunt. sine. intellectu. EN XCVIIII. Princeps pater, princeps filius, princeps spiritus sanctus. De patre in Iudicum : Dixit ad eos Gedeon : Non brincipabor ego uestri, neque filius meus, sed deus princeps est in uobis. ; Et in Numeris : ! Non erit labor in. lacob, neque uidebitur PL 415 dolor in Israhel, quoniam dominus deus eius cum eo, et ipse

praeclarus princeps cum. iso. De filio in epistula Petrus apostolus : Pascite gregem dei qui est in uobis, non quasi coacti, sed uoluntarie ex animo, ut 10 cut. apparuerit princeps bastorum, accipiatis ywumarcescibilem coronam. De spiritu sancto in psalmo quinquagesimo : Redde mihi laetitiam salutaris tui, spiritu principali confirma me. 3,8

C. Rex pater, rex filius, rex spiritus sanctus. De patre in Esaia : Deus rex magnus, et bolens in ! operibus PL 414^

suis. Et in psalmo : Deus autem rex noster, operatus est salutem in medio terrae. 3, 6, 3 1 Esdras 4, 40 (3 Esdtas 4, 40 Vg.). 4 Leu. 11, 44. (uix Marc. 1, 24 propter sequentia). 7 Luc. 5, 55. 8 Sap. 1, 5. 3, 7, 9 Iud. 8, 23 (deus sieuf uersto armeniaca). 5 Num. 23, 21. 5, 2-3.4. 12 Ps. 5o, 14. 3, 8, 2 cf. Ier. 39, 18b-19a (32, 18b-19a Vg.). 3.Ps. 7212. 11 subiiciemur $5 M

oboediemus

C

6 Luc. 4, 34

8 1 Petr.

14 sanctificationis .$ M

3,6, 3 Esdra. $5 M X estdeus ueritatis] deus est ueritas $ M — 4 os; quoniam add. et 5 M, (ozz. et Caes 203,26) 6 euangelio ozz. -an- in fine Jineae C* Scio te] Scitote C* es om. 5 M 6-7? Item ibi] Ita ubi Ce * nascitur .$ M, (nascetur Caes 203, 27) 8 Salomone C M, (Salomone ze/ Salamone Caes 204, 1) Sanctus] Spiritus C, (Sanctus Caes 204, 1) spiritus] sanctus Cc 9 quae] quarum C* 3, 7, 6 dolor] labor $M . Israel .$ M 4 praeclarus ser. -cla- i4 rasura C? $8 epistola Ce.$ M Petri Apostoli C 9 est expunxit Ce 10 immatcescibilem C*, immatrcessibilem .$ M fos inmatcescibilem a44. gloriae C 12inoz..5M psalmus .$ 13 pos; tui add. et .$. M 3,8,2 Isaia C-M X Deus] Dominus 5 M . potens] diues .$ M 8 post noster add. ante saecula .$ M

I04

CONTRA

VARIMADVM

De filio in Apocalypsi : Et exercitus caelestis sequebatur eum in equis albis, et induti byssinum | mundum. Et infra : Et C r19o* habebat in uestimento et in. femore suo nomen scriptum : Rex regnum, et dominus dominantium. De spiritu sancto in Esaia : Vidi dominum regem sabaoth 1o oculis meis. Et audiui uocem dicentem mihi : Quem mittam, et quis ibit ad. populum istum ? Et dixi : Ecce ego sum, mitte me. Et dixit ad me : Vade, et dic populo huic : Aure audietis el non intellegetis, e uidentes widebitis, e non widebitis. Et ut spiritum sanctum fuisse aduertas, Paulum audi apostolum :;Iudaeos in actibus increpantem : Bene, inquit, ! spiritus PL 414B sanctus locutus est ad patres nostros : Aure audietis, ef mon ;

intellegetis, et uidentes widebitis, et non widebitis, et cetera.

9,9

CI. Iudex pater, iudex filius, iudex spiritus sanctus. De patre in psalmo quadragesimo nono : Ef adorabunt caeli iustitiam eus, quoniam deus iudex est. Et in septimo : Deus iudex Yustus, forts et patiens. ; De filio in Canonicis : Ecce enim iudex ante ianuam adsistit. De spiritu sancto : Ef £unc reuelabitur homo eccati, filius perditionis, quem interficiet. dominus spiritu oris sui. Et in Esaia : Ecce ego in spiritu meo facio iudicium, dicit dominus. ! CII. Perfectus pater, perfectus filius, perfectus spiritus ! sanctus. De patre in euangelio : Eszote ergo perfecti, sicut pater uester caelestis perfectus est. ; De fiio ad Hebraeos : Ex his enim quae passus est, didicit obediens fieri, qui etiam perj[ectus factus est omnibus obedientibus sibi.

i$ Apoc. 19, 14.

6 Apoc. r9, 16.

9-17 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A.

Soutet, in. Journalof Theol. S1ud., 14 (1913) 485, 32-486, 12.

9 Vidi usque meis] Isai. 6, 5b. 10 Et zque uidebitis] Isai. 6, 8-9. 15 Act. 28, 25-26. 3, 9, 2 Ps. 49, 6. 4 Ps. 7, 12. B Iac. 5, 9. 6 2 Thess. 2, 8 (homo peccati filius perditionis cf. 2 Thess. 2, 3). 8 Isai. 26, 9 ? (cf. superius Vat. 2, 17, 11). 5, 16, 8 Matth. 5, 48. 5 Hebr. 5, 8-9.

D coelestis $ M — 6 pos? albis ozz. et $5 .M mote .$ 9 Isaia Ce M 1isumoz. CC

byssum C * habet M foc13intellegitis C*, intelligetis .$ M Etom.S.M . 4d4apostolum oz. .$ M — ib iudeosC inquid C* 16 est expunxit Ce wuesttos $.M . 1*7 intellegitis C*, intelligetis .5 M ^et

ceteta oz. $.M 5, 9, 2 adorabunt] adnuntiabunt .$, annuntiabunt M 3 eius oz. C* 5 assistit Cc M . 6 tunc] nunc $M . reuellabitur C* ? perdicionis C* 81saia CCM post dominus add. deus .5 M 3, I6, 4 coelestis .$ M B hebteos C hiis .$ 6 oboediens C* 6-3 oboedientibus Ce

PL 4149

Xgoy

LIBER III, C. g-xx4.

-

105

De spiritu sancto ubi supra : Sed accessistis ad montem Sion, el ad ciuitatem.

dei wiuentis,

Hierusalem.

Et infra

10 Ef ad. spiritum. iustorum. perfectum. 38. 11

CIII.

Verus

pater, uerus

filius, uerus

spiritus sanctus.

! PL'414D

De patre in Solomone : Deus noster, suauis et uerus es ; nosse autem ie consummatio iustitiae est. De filio in Iohanne : V£ simus in uero filio eius Iesu Christo, ; hic est deus uerus, et uita. aeterna.

De spiritu sancto in euangelio : Cum uenerit paraclytus, ille sanctus spiritus ueritatis, docebit uos omnem ueritatem. 9, 12 CIIII. Iustus pater, iustus filius, iustus spiritus sanctus. De patre in Exodo : Vocawuit autem Pharao Moysen et Aaron, et dixit eis : Peccaui munc, nam deus justus est, ego autem et $fopulus meus imu. ; De filio in Sophonia : Dominus iustus in medio iui, V non faciet iniuste. Et in epistula Iohannis: Szcut docuit uos, manete in eum. Et infra : Quod si scitis, quia iustus est, scitote quia qui facit iustitiam ex ipso est. De spiritu sancto in apostolo : Magnum $ietatis sacramen10 fmi,

quod. manifestatum

est.

! im carne,

iustificatum

est. in

PL 415^ C 19i*

$ 142"

spiritu. 8413

CV. Fortis pater, fortis filius, fortis spiritus sanctus.

De patre in Esaia : Deus fortis et potens, magni nominis tui, domine.

De filio in psalmo centesimo septimo decimo : Fortitudo sea et laudatio mea. dominus. De spiritu sancto in Solomone : Inv timore dei spiritus fortitudinis, et. | in udis eius ax et uita aeterna. 3, 14 CVI. Iudicat pater, iudicat filius, iudicat spiritus sanctus. 8 Hebr. 12, 22.

10 Hebr. 12, 25.

3, 11,2 SaD. 155 12,

2:125 2 1:027. 9 1 Tim. 5, 16.

3 Sap. 15, 3a.

4 1 Ioh. 5, 20b-c.

à Sophon. 5, 5a.

6 1 Ioh. 2, 27.

6 Ioh. 16, 15.

4 5lohz2:29.

3, 15, 2 er. 59, 18b-19a (32, 18b-19a Vg.). 4Ps. 117, 14. 6 Ptou. 14, 26 mM (— SPS» probabiliter primitus SPES (LXX eX» ; uita cf. Prou. 14, 272).

9 dei o». $M . uiuenti C* lerusalem M 10 perfectorum .$.M 3, 11, 2 Salomone C M es] est .$ .M 8 te oz. C* 4 Iohanne] Ioanne $ M, Iohannis epistula C*, Iohannis epistola C* D ante hic add. quia C — 6 patacletus $.M * sanctus oz. $.M 3, 12, 3 prius et om. $.M 6 facies 5 M X epistola Ce. M X Ioannis $ M 6-7 manete in eo C*, manete in eo 5 M * scitote] scitis $5 M ante qui add. omnis $M . qui] que (quae ?) C* 8 iustitia C*

3, 13, 2 Isaia CC M — tui expurixi? C€, om. $.M mone C M, (Salomone 4e/ Salamone Caes 204, 4) Spiritus fortitudinis in uiis eius Caes. 204, 4-5.

Blaudacio C X 6 Salo6-v In usque aeterna] cf.

PL'415B

106

CONTRA

VARIMADVM

De patre in psalmo quadragesimo

secundo

: J«dica me,

deus, el discerne causam meam. De filio in psalmo nono : Parawit in iudicium sedem suam,

; el ipse iudicabit orbem terrae in aequitate. De spiritu sancto in Esaia : E? abluet dominus sordes filiorum et filiarum Sion, et sanguinem purgabit de medio eorum in spiritu dudici. 3, 15 CVII. Operatur pater, operatur filius, operatur spiritus ! sanctus. De patre ad Philippenses : Deus enim est, ! qui operatur in uobis et uelle et perficere. ; De filio in euangelio : Me ofortet operari opera eius. qui

PL 415€ Girorm

misit me, donec dies est.

De spiritu sancto in apostolo : Operatur autem unus adque idem spiritus, diuidens singulis propria prout uult. 3, 16 CVIII. Excelsus pater, excelsus filius, excelsus spiritus sanctus. De patre in Danihelo : S?gna et jrodigia quae fecit mecum deus excelsus. Et in psalmo septuagesimo septimo : Deus s excelsus redemptor eorum est. De filio in psalmo centesimo duodecimo : Excelsus super omnes gentes dominus, ! super caelos gloria eius. De spiritu sancto in Esaia : Haec dicit excelsus 1n excelsis habitans

im aelermum,

sanctus

in sanchs,

dominus

excelsus

10 7210?en. ei, 1n, sanctis requiescens. S£1 CVIIII. Ignis pater, ignis filius, ignis spiritus sanctus. De patre in Deuteronomio : Obseruate uos, ne faciatis uobis ipsis sculptile uel simulacrum. omnium de quibus $raecepit &bi deus, quoniam dominus deus tuus ignis comswmens est. ; De filio in psalmo centesimo decimo octauo : Jgmitum uerbum tuum nimis, el seruus tuus dilexit illud.

De spiritu sancto in actibus : Ef wisae sunt illis diuisae 20145 2 DowA29eTBhil-- 25 15:

2:515.

4 Ps. 9, 8b-9a. 5 Ioh. 9, 4.

6 Isai. 4, 4. A 1. Cor. 2: II.

3, 16, 3 Daniel4, 2 sec. Theodot. (3, 99 Vg.).

— 4Ps. 77, 55.

6 Ps. 112, 4.

$8 Isai. 57, 15a. 3, 17, 2 Deut. 4, 25-24.

B Ps. 118, 140.

3, I4, 4 Parauit in iudicium suum .$ M 5 iudicauit C*

SM

9 Act. 2, 3-4.

sedem suam] Praeparauit in iudicio 6 Isaia Ce M * purgauit C*

thronum 8 in o».

3, 15, 9 enim oz. .$ M, (non oz. Caes 204, 7) 4 et perficere oz. $$ M Caes 204, 10 * atque Ce. $M 8 prout] sicut C, pro ut Caes 204, 10

5, 16, 3. Daniele .$ .M prodigia quae] prodigiaque (?) C 9 anfe super add. et .M 8 Isaia Cc M 10 ei] eius C .3, 175 2 uos om. $M — 3 sculptile o». .5 M — simulachrum 5$ D cente-

simo decimo octauo] CXVIII C, centesimo nonodecimo .$

PL 415D

LIBERHII,G. rx5-2r^

,

107

linguae, sicui ignis ! sedit super unumquemque eorum, et PL 416^ repleti | sunt spiritu sancto. C 192^ CX. Lux pater, lux filius, lux spiritus sanctus. De patre in Iohannis epistula : Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae. De filio in euangelio : Ego sum lux huius mundi : qui perse; quitur me non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. De spiritu sancto in Hiezechihelo : Ecce spiritus domini surgens ueniebat ab aquilone, et in. circuitu eius lux refulgens. CXI. Bonus pater, bonus filius, bonus spiritus sanctus. ! PL 416P De patre in psalmo septuagesimo secundo : Quam bonus deus Israhel vectis corde. De filio in euangelio : Ego sum $astor bonus. Et : Magister s bone, quid boni faciam, ut habeam witam aeternam ?

De spiritu sancto in Hesdra : Spiritum tuum bonum dedisti eis. Et in Solomone : Bonus spiritus tuus n omnibus. CXII. Magnus pater, magnus filius, magnus spiritus sanctus.

De patre in Genesi : Nunc intellexi, quoniam magnus est deus. Et in psalmo octuagesimo quinto : T'w es deus solus ; magnus. De filio ad Titum : Exfectantes beatam spem, et aduentum gloriae magni dei, saluatoris | nostri Iesu Christi. PL 416€ De spiritu sancto in Regnorum : Et ait dominus ad Heliam : Egredere, et sía in montem coram me, et ecce dominus V transiit,

10 6€l. spiritus magnus et. fortis, subuertens montes, et. conterens Betras ante dominum. CXIII. Virtus patris, uirtus filii, uirtus spiritus sancti.

3,185.21. Ioh. 15.5;

32.

2210» 2! DSX72-r-

X0, 41:7).

4 Ioh. 8, 12.

6 Ezech. rz, 4. (cf. superius Vat. 2, 14,

4Ioh. 10, 11 2/ 10, 14.

— Matth. 19, 16 (bone cf. Matc.

6 2 Esdras 19, 2o (Nehem. 9, 20 Vg.).

25:20,19 EX. Ur8» T3;

4 Ps. 85, 10.

6 Tit. 2, 15.

? Sap. 12, 1. 8 5 Reg. r9, 11.

8 sicut] tanquam $ M — seditque Ce.$ M ^ unumquenque $ 9 replaeti C 3, 18, 21Ioannis.$ M . epistola Ce.$ M 4-5 sequitur C 9 ambulauit C*, ambulat .$ M 6 hezechihelo C*, Ezechiele .$ M 3, 19, 9 Israel .$ M — 4in euangelio oz;. 5 M Caes 203, 20 6 Esdra .$£.M * Salomone C.M 3, Caes Caes 201,

20, 3 Genesi] Exodo M 6 Exspectantes M, (Expectantes ze/ Expectantis 201, 12) 4 post dei add. et 5 M, (oz. et Caes 201, 18) 8 Et oz. .5.M 201, 14 Eliam M . 9 monte C*.$ M transit .$ M, (transiit Caes 15) 10 magnus]sanctus Caes 201,18. montes oz. M — 11 petram 9. M

am2D USC XIIEXIDPC pater C* Caes 204, 11 204, 11 sanctus C Caes 204, 11

fili C*, filius C* Caes

C 192"

108

CONTRA

VARIMADVM

De patre ad Romanos : Non enim confundor de euangelio : uirtus enim dei est in salute omni credenti. De filio ad Corinthios : Libentissime itaque gloriabor in ; infirmitatibus meis, ut inhabitet in me uirtus Christi.

Et de spiritu sancto ad Thessalonicenses : Sc?entes, fratres dilecti a deo, electionem uestram, quia euangelium. nostrum non

V fuit apud uos in uerbo tantum,

sed in uirtute spiritus PL 416

sancti. 9, 22

CXIIII. Fons pater, fons filius, fons spiritus sanctus.

De patre in Hieremia : Haec dicit dominus deus Israhel : Duo mala fecit bopulus meus, me dereliquerunt fontem aquae uitae, et ! foderunt sibi lacus detritos, qui aquam non possunt |S 1437 ; continere. De filio in Solomone : Fons sapientiae uerbum dei n excelsis. De spiritu sancto in Esaia : Ecce nomen domani post multum lempus uenit, ardens in ira indignationis uorawit gentes, et spiritus eus ut fons aquae in uallem trahens. 2, 49

CXV. Fluuius pater, fluuius filius, fluuius spiritus sanctus.

De patre ! in Solomone : Benedictio dei tamquam fluuius |C 195* inundabit. Et in psalmo sexagesimo quarto : Fluwuius dei repletus est aqua. ; De filio in Esaia : Haec dicit dominus : Ego declino 1m eis ut fluuius acts, et ut torrens dánmundans gloriam gentium. Item ibi : Eft apparebit in Som sicut fluuius decurrens, et clarus in

lerra sitienti. De spiritu sancto in euangelio : I» die festo magno stabat 10 Jesus, et clamabat dicens : Quisque credit in me, sicut. dicit scribtura, flumina de uentre evus fluent aquae uiuae. Hoc autem dicebat de spiritu, quem accepturi erant credentes in ! eum. PL 4178 53, 21, 2 Rom. r, 16.

25312252 le1:729 13.

4 2 Cor. 12, 9. 6 Sirach 1, 5a Vg.

3, 25, 2 Sitach 39, 27 Vg. (39, 22a LX X). * Isai. 32, 2b. 9 Ioh. 7, 37a.358a-39a.

6 1 Thess. 1, 4-5.

9 Isai. 30, 27-28.

3 Ps. 64, 1oc.

9 Isai. 66, 12.

8 dei oz. M, (non oz. Caes 204, 12) salutem 5 M, (salute Caes 204, 13) omnis (2) Ce, (omni Caes 204, 13) 4 chorinthios C itaque] igitur .5 M, (Libenter gloriabor Caes 204, 13) 5 inhabitet uirtus Christi in me .$ M, (habitet in me uirtus Christi Caes 204, 14) 6 Et oz;. $ M Caes 204, 15 thessallonicenses C*

7? dilecti] electi $ M — electionem] dilectionem $ M ^ 8 aput C* 3,22, 1CXIII] XIHI C — 21eremia M X Israel. M — 83 reliquerunt 5 M, (dereliquerunt Caes 204, 18) 4 uiuae $ Caes 204, 18 lacos C* 6 Salomone C M, (Salomone ze&/ Salamone Caes 204, 18) * Isaia Ce M domini] dei .$ M, (domini Caes 204, 20) $8 pos? ardens add. et C, (om. et Caes 204, 20) indignacionis C uotabit Ce 9 eius ut] uelut .$ M, (eius ut Caes 204, 21) in uallem trahens] o». trahens ín fime Jimeae C*, in ualle trahens .$ M, uallem trahens Caes 204, 21

3, 25, 1 CXV] oz. C*, in margine XV. Ce SM 3 inundans .$ M 5$ Isaia Ce M

6 fluuium .$ Quisquis M

6-? Item ibi] Et alibi C^ 11 scriptura Ce.$ M

2 Salomone Haec] Ec C*

$8 sicienti C

CM tanquam declinabo .$ M 10 Quisque] Qui C,

LIBER III, C. 22-26

3, 24

-

I09

CXVI. Verbum dei patris filius, uerbum dei spiritus sanctus. De filio in euangelio : Zn $rincipio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. Et in Apocalypsi : EZ erat coopertus uestimentum. aspersum. sanguine, et uocabatur s nomen

eius,

uerbum

dei.

De spiritu sancto ad Ephesios : Im ommibus adswmentes scutum fidei, in: quo possitis omnia iacula nequissimi candentia extinguere, et galeam salutis, et gladium spiritus, quod est uerbum dei, ! 3, 25

CXVII.

Caritas

pater,

caritas

filius,

caritas

! spiritus

PL 417€ C 195"

sanctus.

De patre in Iohannis epistula : F2/ioli, deus caritas est, et qui manet in caritate, in deo manet, el deus in eo. ;

De filio ad Corinthios

: Siue enim mente excessimus,

deo ;

siue sobrii sumus, uobis : caritas enim Christi urget nos. De spiritu sancto ad Romanos : Obsecro itaque uos, fratres, per dominum nostrum Iesum Christum, et ber caritatem spiritus. Et ad Galatas : In libertate wocati estis, fratres. Et infra : 10 Sed per caritatem spiritus seruite in inuicem. Et ad Corinthios : In quid enim uultis, ut ueniam ad uos in uirga, an in caritate spiritus ? ! PL 417D €

2;

26

CXVIII.

Vitam

aeternam

dat pater, hanc

filius, ipsam

spiritus sanctus. De patre in Iohannis epistula : Qui non credit deo, mendacem facit eum, quia. non credidit testimonio, quod ipse dedit filio suo. ; Et hoc est testimonium, quoniam uitam aeternam. dedit nobis deus. De filio in euangelio : Oues meae uocem meam audiunt, et sequuntur me, ei ego witam aeternam do eis. Et in epistula Iohannis : Qui habet filium, habet uitam aeternam. 3:24» 2 Tohx r5 3.

3 Apoc. 19, 15.

6 Eph. 6, 16-17.

3,25, 9 r Ioh. 4, 16. — 62 Cor. 5, 13-14. 10 Gal. 5, 15c. IT Corncbol 3, 26 3 1 Ioh. 5, 1o-11.

* Ioh. 1o, 27-28.

|." Rom. 15,50.

— 9 Gal. 5, 13a.

9 1 Ioh. 5, 12.

3, 24, 1 CXVI oz. C* — 2 principio ser. -inci- /z rasura C — 8 aput C* — apocalipsi C — 4 uocabitur. $5M . 6 efesios C In]Im C . assumentes Cc M * candencia C 8 exstinguere M 3,25, 1 CXVII o5. C* 1-12 semper ser. chatitas .$ 3 Ioannis 5M epistola Ce.$ M — (in epistola Iohannis Caes 204, 23) 5 chotrintheos C, chorinthios C* 6 urguet C*, (urget Caes 204, 24) * Romanos ser. -nos £5 rasura C 8 et pet ser. in rasura C —— post spiritus add. sancti 5 M, (oz. sancti Caes 204, 26) 9 galathas C fratres om. .$ .M 10inoz. 5 M chotinteos Gr 11 In quid enim uultis ut] quid enim uultis ut C*, inquit : Vultis .$ M, Quid uultis Caes 201, 19

3, 26, 1 Vitam 7n ras. loco CX VIII ( ?) Ce, in zargine suppl. CXNTIII C? ipsam] hanc M 8 in ox. C* Ioannis M . epistola Ce.$ M . (in epistola Iohannis Caes 201, 23) 4 credidit] credit .$ M ipse dedit] testatus est de SM 8 secuntur C* epistola Ce.$ M 9 Ioannis .$ M

IIO 19 2,21

CONTRA

VARIMADVM

De spiritu sancto ad Galatas : Qui seminat in carne sua, de carne melet corruptionem ; qui autem. seminat in spiritu, de spiritu ! metet witam aeternam, | C 1947 CXVIIII.

Pacem

dat pater, pacem

dat filius, pacem

dat PL 418^

spiritus sanctus. De patre in Hieremia : Pax enim dei super faciem terrae. Item ibi : Deus noster, bacem da nobis. Et apostolus : Deus ; autem acis det uobis bacem. Et iterum : Deus autem spei adimpleai uos omni gaudio et pace, ut abundetis et. glorificetis patrem. domini: nostri Iesu Christi. De filio in Numeris : Haec dicit dominus, qui fecit Israhel : Ecce ego do illis testamentum pacis, et erit cum eo, et cum semine 1o ejus osi ipsum. De spiritu sancto in apostolo : Prudentia enim carnis mors est, prudentia autem spiritus uita et pax. ! PL 4185 3, 28

CXX. sanctus.

Consolatur

pater,

consolatur

filius,

hoc

spiritus

De patre ad Corinthios : Benedictus deus, pater domüni nostri lesu Christi, paier miserationum, et. deus omnis cons solationis,

qui consolatur

mos.

De filio ubi supra : Quoniam sicut. abundant assiones Christi in nobis, ia per Christum abundat consolatio nostra. De spiritu sancto in euangelio : Cwm. uenerit consolator, quem ego millam uobis, spiritus ueritatis, qui à atre meo ro jrocedit, ipse wos induce in | ommem ueritatem, et. uentura |C 194* adnuntiabit uobis. 9, 29

CXXI. sanctus.

Adiuuat

pater,

adiuuat

filius, adiuuat

spiritus

! PL 4:8€

De patre in psalmo quadragesimo quinto : Deus in medio eius, non commouebitur, adiuuabit eam deus uultu suo. ; De fiio in euangelio : Cum uenisset Iesus in partes Tyri 10 Gal. 6, 8. 3, 27, 9 Sitach 38, 8 Vg.

4 Isai. 26, 12.

2 'Thess. 5, 16.

0 Rom. r5,

15 (glorificetis «sque Christi cf. Rom. 15, 6). 8 Num. 25, 12-13. 11 Rom. 8, 6 3, 28, 1-5 cf. Victor Vit., Hist. pets., C.S.E.L. 7, 67, 1-7. 8 2 Cor. 1, 5-4. 21CortI s 8 Ioh. r5, 26 (ipse «sque uobis cf. Ioh. 16, 15). 3, 29, 9 Ps. 45, 6 (LXX sec. codd. BS). 6 Matth. 15, 21-22.

10 galathas C — 11 fos; carne add. et $ M — metit C* 3, 27, 1-2 CXVIIII oz. ante Pacem C*, sed ser. bos? sanctus Ce 3 De usque terrae ozz. $5 .M 4 da] dat Ce 5 det] dat ( ?) Ce 8 Israel .$ M 9 erit] eritis. $ M ^ 11 in apostolo] Apostolus .$ M 12 pos; pax add. est .$ M, (oz. est Caes 202, 3) 3, 28, 1-2 CXX. oz. ante Consolatur C*, sed scr. pos? sanctus Ce 1 hoc] consolatur .$ M 8 chorintheos C* post deus add. et C 4 miseracionum C, misericordiarum .$.M omnis] totius 5 M — € pos? ita add. et $5. M 9 ego om. $5. M spiritum .$.M 10 inducet in] docebit .$ M 11 adnuntiauit C*, annuntiabit Cc M 3, 29, 1 CX XI oz, C*

LIBER IIT, C. 27-32.

^

CIT

et Sidonis, ecce mulier Chananaea a finibus illis egressa. clamabat, dicens ei : Adiuua me, domine.

De spiritu sancto in apostolo : Nam quid oremus sicut oporlet nescimus, | sed ipse spiritus adiuuat infirmitatem |S 4s* 1o 7tostram.

3, 30

CXXII. Deus gloriae pater, hoc filius, hoc spiritus sanctus. De patre in actibus : Deus gloriae apparuit patri nostro Abraham,

cum esset in. Mesopotamia.

De filio in apostolo : S? enim cognouissent, ! numquam PL 418P ; dominwm gloriae crucifixissent. De spiritu sancto ad Corinthios : A» nescitis, quia corpora uestra templum est in uobis spiritus sancti, quem habetis a deo ? Et infra : Glorificate deum 1n corpore uestro. $3, 31 CXXIII. Doctrina patris, doctrina filii, doctrina spiritus sancti. De patre in actibus : T'unc uidit broconsul ! quod factum |C 195* est, et credidit, admirans

;

in doctrina dei.

De filio ad Titum : Serui dominis suis obedientes sint in omnibus. Et infra : V£ doctrinam saluatoris nostri Iesu Christi ornent ! in omnibus. Et iterum Christi, deum non habet.

: Qui non manet in doctrina PL 4194

De spiritu sancto ad Corinthios : Quae loquimur, non in ro sapientiae humanae. doctrinae uerbis, sed in doctrina spiritus sancti. 9, 92

CXXIIII.

Sanctificat

pater,

sanctificat

filius, sanctificat

Spiritus sanctus. De patre ad Thessalonicenses : Debemus gratias agere deo semper ro wobis, fratres dilecti a deo, quia elegit nos deus ab ; inilio in. salutem in sanctificatione. Et propheta : Parauit deus sacrificium suum,

et sanctificauit deus electos suos.

9? Adiuua me domine] Matth. 15, 25. 3:130: 20A C62 77:2.

4 1 Cot. 2, 8.

2531, 9 ACUP 13,012; ERO

5 Tit. 2, 9.

2:252, 0:2 I hess- 2 15;

8 Rom. 8, 26. 6 1 Cor. 6, 19.

6 Tit. 2, 1o.

8 1 Cot. 6, 20.

* 2 Ioh. 9.

9 1 Cor.

6 Sophon. r, 7b.

6 Sydonis .$ cananea C*, chananea Ce ? ei oz. .5. M 5, 30, 1 CX XII oz. C* S8 abrahae C ^ mesopotamia ser. in rasura C 4 nunquam S M B ctucifixisent C* 6 cotintheos C* * in uobis est C 8 deum] et portate dominum .$ M, cf. et portate deum Caes 194, 18-19

3, 31, 4. CX XIIT oz. C*

falce

58 oboedientes Ce 6 doctrina C* .$ M corrinthios C* 10 sapientia C* 3, 32, 1 CXXIIII oz, C* qui $5M . deus oz. $5 M om.5 M . deus om. $M

8 ante De in zzargiue add. CXXIII Ce *? ornetur $ .M 9 corrintios C*,

3 thessallonicenses C* gracias C 5 inicio C sanctificationem .$ .M

4 quia] 6 suum

CONTRA

I12

VARIMADVM

De filio in apostolo : Et haec quidem fuistis, sed ablutà estis,

sed sanctificati estis àn nomine domini ^ Iesu Christi.

PL 4198

De spiritu sancto in Canonicis : Secundum jrowuidentiam 1o dei atris in. sanctificatione spiritus. Et ad Romanos : Vt fiat oblatio gentium. acceptabilis, sanctificata in. spiritu sancto. CXXV.

2.99

Reuelat pater, reuelat filius, hoc spiritus sanctus.

De patre ad Romanos : Cum autem placuit ! deo, qui me segregauit de utero matris meae per gratiam suam, ut reuelaret filum suum

;

3, 34

in me.

De filio ad Galatas : Neque enim ego ab homine accepi illud neque didici, sed per reuelationem Iesu Christi. De spiritu sancto ad Ephesios : Quod aliis generationibus non fuit notum filiis hominum, ! nunc autem reuelatum est per spiritum sanctum. sanctis apostolis et prophetis. CXXVI.

(CES

Benedicet

te pater,

benedicet

PL 419€

filius, benedicet

spiritus sanctus. De patre ad Ephesios : Benedictus deus et pater domini nostri lesu Christi, qui benedixit mos in omni benedictione ; spiritali. De filio in Solomone : Benedictio domini super caput iusti. Et in psalmo octuagesimo tertio : Benedictionem. dabit. qui. legem |dedit. De spiritu sancto ad Galatas : Vt in gentibus benedictio 1o Abrahae fieret in. Christo Iesu, ut benedictionem spiritus sancti PL 419DP accipiamus. ! 2. 9b

CXXVII. sanctus.

Gaudium

dat pater, idem

filius, idem

spiritus

De patre in Esaia : Haec dicit dominus deus Israhel : Gaudium sempiternum do eis, et mundabo eos, et erunt acceptabilia sopera

eorum

coram

me.

VIT Gof 6, 1T.

9 1 Petr. 1,22. 10 Rom. 15, 16. 3, 33, 2 Gal. 1, 15-16. 5$ Gal. 1, 12. 7 Eph. 5, 5. 3, 34, 9 Eph. r, 3. 6 Prou. 1o, 6a. 9 Ps. 85, 7b (85, 8a Vg.). 3, 145, 35, 9 Isai. 55, 10?

9 Gal.

8 sed] et $ M, (sed Caes 203, 23)

estis ozz. .$ M, (non oz. Caes 203, 23) post domini add. nostri 5 M, (dees? nostri Caes 203, 23) 9 prouidentia C* 10 sanctificationem $5 M 3,33,1 CXXV o". .G* hoc] teuelat .$.M 9 ante De caesuram fec. C Romanos] Galatas M 5 galathas C 6 neque] aut .$ M, (neque didici 0m. Caes 202, 6) 8 filiis scr. -is in ras. C 3, 34, 4 CX XVI oz. C* Zer benedicit Ce te oz. C 6 Salomone C M 9 galathas C — 10 fierit C* sancti oz. 5. M 11 accipimus C* : E 35, 1 CXXVII o». C*

3 ante De caesuram fec. C

Isaia Ce. M

Israel

LIBER III, C. 33-38

II3

De filio in euangelio : Videbo uos, et gaudebit cor uestrum, el gaudium uestrum nemo auferet a uobis. De spiritu sancto ad Thessalonicenses : ! Excifite uerbum |C 196 in tribulatione multa, in gaudio spiritus sancii. Et ad Romanos : 10 Non est enim regnum dei esca et potus, sed $ustitia, et pax, et gaudium n spiritu sancto. ! PL 420^ 3, 36 CXXVIII. Regenerat pater, regenerat filius, regenerat spiritus sanctus. De patre Petrus apostolus dicit : Benedictus deus et pater domini nostri Iesu Christi, qui secundum magnam maisericor; diam suam regenerauit nos in spem witae aeternae. De filio ubi supra : 7» caritate fraternitatis diligite ànmuicem ex corde, quasi renati per uerbum dei uiui el bermanentis in aeternum.

De spiritu sancto in euangelio : Sv quis non renatus fuerit 10 ex aqua. ei spiritu sancto, non potest intrare in regnum dei. 3, 97 CXXVIIII. Requiem dat pater, requiem filius, requiem spiritus ! sanctus. PL 4208 De patre in Exodo : Locutus est dominus deus ad Moysen dicens : Ecce tu adponeris ad patres tuos, et requiem. dabo sibi ; el scies, quia ego sum deus, qui comseruauit ie in wia tua.

De filio ad Thessalonicenses : Vf digni habeamini in regno filii dei, pro quo etiam et batimini, Et infra : Retribuero his qui uos iribulant tribulationem, et uobis qui tribulamini requiem. 19. De ! spiritu sancto in Apocalypsi : ! Amodo dicit spiritus, 2.98

ut requiescant a laboribus suis. CXXX. Saluat pater, saluat filius, saluat spiritus sanctus.

S x44 C 196*

De patre in psalmo centesimo quinto : ! Sa/ua nos, deus, et PL 420€ congrega mos de gentibus, ut confileamur momini sancto fuo. 6 Ioh. 16, 22.

$8 1 Thess. r, 6.

2136,88 1 Petr? 15.5.

10 Rom. 14, 17.

6 1 Petr. 1, 22-25.

9 Ioh. 5, 5.

3, 37, 9-6 cf. Ex. 35, 14 (Ecce usque tuos cf. 4 Reg. 22, 20 ; consetuauit te in uia

tua cf. Ex. 23, 20).

? 2 Thess. 1, 5.

8 2 Thess. 1, 6-7.

10 Apoc. 14, 13.

35358, 2 Ps. 105,474

* a uobis oz. $6. M

$8 thesalonicenses C* 9 gaudio] gladio C* 3, 56, 9 Petrus apostolus] Apostolus .$ M, Petrus Caes 204, 28 9 spe C*, (spem Caes 205, 1) 6 charitate .$ 6-7 diligite inuicem ex corde] diligite inuicem .$ M, diligentes inuicem ex corde Caes 205, 1-2 3, 537, 1 CXXVIIII oz. C* 3 deus oz. $5M 4adponetes C*, apponetis Ce. $M B deus] dominus .$.M conseruaui Ce.$ M uia] uita .$ 7 thesallonicenses C* 7-8 in tegno filii dei] in regno fili dei C*, regno dei $ M 8 etiam oz. $5. M

C*, rettibutionem

Retribuere C*.9, Retribuite M

.$ M

hiis .$

9 tribulatione

10 didicit C*

3, 38, 14 CX XX oz. C* 2 post deus add. noster 5 M 83 ut usque tuo om. SM . 2-8 Salua usque tuo] cf. Salua nos deus noster et congrega nos de nationibus Caes 199, 29 9

AUG.

XC

II4

CONTRA

VARIMADVM

De filio in psalmo centesimo primo : Quoniam saluam faciet s dominus

Sion, el uidebitur in maiestate sua. Et apostolus

:

Quoniam sperauimus in deum wiuum, qui est saluator omnium, maxime

fidelium.

De spiritu sancto ad Titum : Cwm autem benignitas et hwmanitas inluxit. saluatoris nostri dei, saluos nos fecit per 1o wiriutem regenerationis spiritus sancti. CXXXI. Dilectio patris, dilectio filii, dilectio spiritus sancti. 3 39 De patre Iohannes apostolus : Deus dilectio est. Et iterum : Si deus dilexit nos, et nos debemus inuicem daligere. De filio ! in euangelio : Sicut dilexit me pater, et ego dilexi s uos. Et iterum : Cum autem dilexisset discipulos suos, usque ,

PL 420P

in finem dilexit eos.

40

b

341

De spiritu sancto in Iohannis epistula : Ex hoc cognoscimus, quia. dilectio eius manet in nobis : de spiritu, quem dedit nobis. CXXXII. Rectus pater, rectus filius, rectus spiritus sanctus. De patre in psalmo centesimo septimo decimo : Quoniam vectus est dominus deus meus, et ! non est iniquitas àn eo. C 197" De filio in psalmo tricesimo secundo : Qwoniam rectus est sermo domini, et omnia opera evus 1n. fide. De spiritu sancto in ! psalmo quinquagesimo : Cor mundum PL 421^ crea in me, deus, spiritum rectum renoua 4n uisceribus meis. CXXXIII. Benedictus pater, benedictus filius, hoc spiritus sanctus.

De patre in euangelio : Benedictus deus Israhel, quia wisitauit et. fecit redemptionem plebi suae. ; Defilio ad Romanos : Ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia deus benedictus in. saecula. De spiritu sancto in Solomone : Benedictus spiritus iustorum a domino, et in respectu illius gloriabuntur. ! 4 Ps. 1o1, 17. (Quoniam zsque faciet cf. Ps. 68, 36).

6 1 Tim. 4, 10.

8 Tit.

3, 4.5b. 3, 39, 13, I. 3, 40, 5, 41,

2 1 Ioh. 4, 8 (uix 4, 16). S-rIoh: 4; rr. 4 Ioh. 15, 9. 9 1 Ioh. 5, 24 (dilectio eius cf. 5, 17). 2 Ps. 91, 16. 4 Ps. 32, 4. 6 Ps. 50, 12. 8 Luc. 1, 68. 5 Rom. 9, 5. ? cf. Sitrach 34, 14 Vg.

5 cf. Ioh.

5 apostolus] in apostolo 9 M 8 fos£ autem add. apparuit M 9 illuxit C*, om. $ M 10 uirtutem] lauacrum C, (lauacrum regenerationis et renouationis Caes 200, 2-3 3, 39, 1 CXXXI oz. C* 2 Iohannis C*, Ioannes $5 M *" Ioannis 5 M epistola Ce. M | Ex] Et $M . cognuscimus C* $8 post spiritu add.

sancto 5M

. dedit nobis oz. C*

3, 40, 1 CX XXII oz. C* 8 meus] noster 9 M in uisceribus meis corr. ex 3, 41, 1 CX XXIII oz. C* dominus .$ M Israel $. M mone C M 8 gloriabuntur]

bunt(ur) Ce

2 centesimo septimo decimo] nonagesimo primo * post deus add.et $.M renoua] innoua C in meis uisceribus (?) C hoc] benedictus .$ M 3 pos? Benedictus ad. 4 plebis Ce.$ M 5 Chtistum C* v Salo-buntur oz. C* (im fime lineae), supl. in margine

PL 421B

LIBER III, C. 39-45. 3, 42

CXXXIIII.

^

IIS

Confortat pater, sic filius, ita spiritus sanctus.

De patre in Hester : Conforta me, rex deorum, ommem principatum |tenens. De filio apostolus : Gratias ago domino nostro Iesu Christo,

; qui confortawit me, et fidelem existimauit, ponens in ministerium.

De spiritu sancto in euangelio : Puer autem crescebat, et conforiabatur im spiritu.

AES

CXXXV.

Resuscitat pater, resuscitat filius, hoc et spiritus

sanctus. De patre in actibus : Deus atrum nostrorum, qui suscitauit lesum, et nos resuscitabit ber botentiam suam.

;

De filio in euangelio : ! Mwlti autem Iudaeorum uenerunt PL 421€ ibi, non solum $ropler Iesum, sed ut Lazarum widerent, quem suscilauit ! a mortuis.

De spiritu sancto in apostolo : $9 autem spiritus eius, qui suscitauit

lesum

a mortuis,

habitat

in uobis,

wiwificabit

C 197"

et

10 mortalia corpora uestra per inhabitantem. spiritum. eius. in uobis. 3, 44 CXXXVI. Inuisibilis pater, inuisibilis filius, hoc spiritus sanctus.

De patre ad Corinthios : Qui est imago dei inuisibilis. De filio in libro Iob : Sa$ientiam dei unde inuenies ?. Latet 5a conspectu hominum, et uolucribus caeli absconsa est. | — PL 4219 De spiritu sancto ubi supra : Et spiritus occurrit in faciem 3, 45

meam, ei horruerunt cadilli mei, et carnes et uultum et speciem non uidi, sed uocem. tantum audiebam.

CXX XVII. Viuificat pater, idem filius, hoc spiritus sanctus.

3, 42, 2 Esther 4, 17r (14, 12b Vg). — 4 1 Tim. rz, 12b. 6 Luc. r, 8o. 3, 43, 3 Deus »rque Iesum] Act. 5, 30a ; et sque suam] 1 Cor. 6, 14b. 8 Rom. 8, 11. loh. r2, 9. 3, 44, 8 2 Cor. 4, 4c lect. tar. (cf. Col. x, x5). 15-16.

4 Iob 28, 202.21.

5

6 Iob 4,

3, 42, 1 CXX XIIII oz. C* ita] sic C, ita et Caes 200, 4 2 Ester .$, Esther M, (Hester ue/ Stet Caes 200, 4) 3-4 Conforta zque tenens] Conforta me tex et deus deorum Caes 200, 5 4 Gracias C domino] deo .$ M, (domino Caes 200, 6) 5 existimauit] aestimauit .5 M, (existimauit Caes 200, 7) ministerio

3, 43, 4 CXXXV om. C* hoc et] resuscitat 5 M, resuscitat et Caes 205, 5 8 qui oz. 5 M, (non om. Caes 205, 6) 4 resuscitauit C*, (suscitabit se/ suscitauit Caes 205, 7) 5$ iudeorum C 7 resuscitauerat .$ M, (suscitauit Caes 205, 9) 9 uiuificauit C*, (uiuificabit ze/ uiuificauit Caes 205, 11) 10 eius] sanctum 5 M, (eius Caes 205, 12) 3,44, 1 CXXXVI oz. C* 3 chorintheos C*, Colossenses M 4 post Latet ad. enim .$ M 5 hominum] omnium .$ M 6-7 facie mea $5 M 7 orruerunt C* 3, 45, 4 CXX XVII oz. C* idem] uiuificat .$ M, ita Caes 200, 9 hoc ser. in rasura C, ita et ue] et ita Caes 200, 9

116

CONTRA

De patre ad Romanos

VARIMADVM : Qwia patrem multarum gentium

posui te ante deum, cui credidisti, qui wiwficat mortuos. De filio in Solomone : Dominus mortificat, et uiuificat. Et

; in euangelio : Sicut pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et filius quos wult. wiwificat. De spiritu sancto in epistula Petri apostoli : Morftificatos carne, | wiwificatos autem spiritu. Et Paulus apostolus : PL 4224 Littera occidit, spiritus autem. wiwificat. CXXXVIII. Gratia dei patris, gratia filii, gratia spiritus 3, 46 sancti. De patre ad Romanos : Multo magis gratia dei, et ! donum |C 198" in gratia wnius hominis lesu Christi im multos abundaant. ; Item ibi : Quis eme liberabit de corpore mortis huius ? Gratia dei per Iesum Christum. De filio ad Corinthios : Nos£is enim gratiam domini nostri Iesu Christi, quia propter uos pauper factus est, cum, diues :»

esset.

De spiritu sancto in actibus : Cecidit spiritus sanctus super omnes qui audiebant werbum, V et obstipuerunt qui erant ex PL 4225 circumcisione fideles, qui simul ! cum Petro uenerant, quoniam |S x44" et in. gentibus gratia spiritus sancti diffusa. est. CXXXVIIII. Renouat pater, renouat filius, hoc spiritus sanctus. De patre in Hieremia : Conuerte nos, deus, et conuertemur

3, 4T

;

ad te : venoua dies nostros sicut ab initio. De filio in Solomone : Adfingit autem usque ad finem forliter, et disponit omnia suauiter, e cum sit una, omnia innouat.

De spiritu sancto ad Romanos : Nunc uero euacuati sumus a lege mortis, in qua detinebamur, ita ut seruiamus in nowitate spiritus, e£ non in uetustate litterae. 3, 45, 2 Rom. 4, 17.

9.2: Cot- 5, 6. 3, 46, 3 Rom. 5, 15.

4 1 Sam. 2, 6.

3 Rom. 7, 24-25.

! 5 Ioh. 5, 21.

gs Gor. S9:

7 I Pet£, 5, 18.

10 Act. ro,

447453, 47, 9 Lament. Ier. 5, 21. 5 Adtingit «sque suauitet cf. Sap. 8, 1 ; et usque innouat cf. Sap. 7, 27 a-b. * Rom. 7, 6 38 mortuos oz. 5 .M 4 Salomone C, Regum M D sic] sicut M, ita et Caes 200, 10 9? epistola Ce.$ M mottificatus C*.$ M Caes 200, 11 $8 ui-

uificatus .$ M Caes 200, 12 ?-8 cf. mottificatos quidem carne, uiuificatos autem Spiritu BEDA, In I. ep. Petri, PL, 93, 58C 9 Liteta .$ 3, 46, 14CXXXVIII oz. C* fer gracia C 3 gracia C 4 multos] plures SM b Item] id C* liberauit C*, (liberabit ze/ liberauit Caes 205, 14) rj chorintheos C* gratia C* (Scitis enim gratiam Caes 205, 15) 10 sancto oz. 5$ M, (non om. Caes 205, 17) 11 obstupuerunt .$ M, (obstipuerunt ze/ obstupuetunt Caes 205,:17) 13 et in] et .f M, in Caes 205, 18 3, 47, 4 CXXXVIIII oz. C* hoc] renouat C 3 Heremia .$, Ieremia M 4 inicio C 5 Salomone C M Attingit Co. M pos; autem add. a fine Ce (corr. posterioris aetatis) 6 pos? alferum et incip. noua citatio secundum M —— 9 literae 5

PL 422€

LIBER III, C. 46-5r3, 48

I17

CXL. Signat pater, signat filius, signat spiritus sanctus. De patre ad Corinthios : Qu? autem confirmat nos ! uobiscum in Christo, et. Christum

;

3, 49

signauit nos. Defilio ad Ephesios : Audientes uerbwm ueritatis, euangelium salutis uestrae, in quo credentes signati. estis. De spiritu sancto ubi supra : Nolite contristare spiritum sanctum dei, in quo signati estis in diem redemptionis. CXLI. Vngit pater, ungit filius, ungit spiritus sanctus. De patre in psalmo quadragesimo quarto : ! Vmcxi te deus, deus twus oleum laetitiae. Et in octogesimo octauo : Inueni Dauid

;

seruum

De filio in Iohannis accepimus

meum,

in oleo sancto eo

in mobis, et non

mecesse

quam habetis,

ut aliquis doceat uos, sed. unctio eius docet uos. De spiritu sancto in Esaia : Sjéritus domin? super me, jropier quod wuncxit me, euangelizare pauperibus. 3, 50 CXLII. Arguit pater, arguit filius, arguit spiritus sanctus. De patre in Deuteronomio : Ne dixeris : Misericors est deus noster, non reddet nobis peccata nostra. Ibse enim secundum patientiam suam in fine redarguet ! peccatores. ; De filio in Esaia : Ex Sion enim rodiet lex, et. uerbum domini de Hierusalem, et iudicabit im medio ! gentium, et redarguet. bopulum. multum. De spiritu sancto in euangelio : Cum. uenerit spiritus lle sanclus, quem mittel bater dn nomine meo, ipse arguet mundwm ro de jeccato. 3, 51 CXLIII. Congregat pater, congregat filius, hoc spiritus sanctus. $ Eph. r, 15.

PL 422D

wncxi eum.

epistula : Ef nos wnctionem,

a sancto, manet

5, 48, 2 2 Cor. 1, 21-22.

C 198"

in nobis, e qui uncxit nos deus, et

* Eph. 4, 30.

3, 49, 2 Ps. 44, 8. 4 Ps. 88, 21. yrdohy2227. 8 Isai. 61, 1. 3, 50, 1 cf. Victot Vit., Hist. pets., C.S.E.L. 7, 64, 23. 2 cf. Sirach 5, 6-7 Vg. 5 Isai. 2, 3b-4a. 8 Ioh. 16, 8 (quem mittet pater in nomine meo vcf. Io. 14, 26). 3,48, 1 CXL ow. C* 3 nobis] uobis .$.M unxit C*.$ M, (uncxit Caes 205, 21) 5 uerbum euangelii 5 M, (uetbum uetitatis euangelium Caes 205, 21-22) 6 uestre C 8 dei oz. Caes, 205, 23 in die Caes 205, 24 3, 49, 4 CXLI oz. C* fer unget C*, 7er unguit C* 2 pos? quatto add. Proptetea $.M ^ unxit Ce.S5M X 8 oleo Ce$5 M 4 in oz. $M | meo ozm.$ M unxi Ce. $ M BIohannis epistola C*, epistola Ioannis. M ^ unctione c 6 accipimus C* fos; sancto add. spiritu C* * aliquis corr. ex aliquit C — sedunctio eius docet uos ozz. $ M — SIsaiaM . 9 quaptoptet( ?) C* unxit Ce. M . 35.505 14.CXLID 0m; C* fer atguet C 2 Deuteronomio] Salomone M 4 patiencia sua C*, patienciam suam C*, patientiam .9 M finem C* b Isaia Ce M 6 Ierusalem M iudicauit C* 9 mundum] mudum C* 10 de peccato oz. C* 3, 51, 1 CXLIII o». C* hoc] congregat C*.$ M.

PL 423^ C 199"

118

CONTRA

VARIMADVM

De patre in psalmo centesimo quinto : Sa/ua nos, deus, et congrega nos de mationibus. ; De filio in Esaia : Et ambulabunt in ea redempti congregati per dominum. De spiritu sancto in Esaia : Quoniam dominus mandaust | PL 4238 illis, et spiritus eius congregauit eos. 3, 52 CXLIIII. Vbique pater, ubique filius, ubique spiritus sanctus. De patre in Hieremia : Haec dicit dominus uirtutum, deus

Israhel : Caelum et terram ego impleo. Item ibi : Caelum mihi s;sedes est, terra autem scabellum bedum meorum. De filio in Solomone : Sapientiam autem non wincit malitia : altingit ergo a. fine usque in finem fortiter. Et in psalmo centesimo secundo : In omni loco dominationes eius. De spiritu sancto in psalmis : Quo bo ab spiritu | tuo, a facie PL 425€ 1o £u, quo fugiam ? Si ascendero in caelo, tu ibi es, et si descendero in. abyssum, ades, et cetera.

3, 53

CXLV. Liberat pater, liberat filius, liberat spiritus sanctus. De patre in psalmo septuagesimo septimo : Ef rememorati sunt, ! quia deus adiutor eorum est, et deus excelsus liberator C 199" eorum. est. Et in psalmo quinquagesimo sexto : Clamabo ad ; deum altissimum, deum qui benefecit mihi : misit de caelo et liberauit me, et cetera.

De filio in euangelio : S? «os filius liberauerit, uere liberi eritis, e£ cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. De spiritu sancto in apostolo : S$iritus uitae in Christo Iesu 1o làberawit me a, lege eccati | et mortis. Et : Vbi spiritus domini, PL 425 ibi libertas.

3, 51, 3 Ps. 105, 47. $ Isai. 35, 9b-1oa. 4 Isai. 34, 16b. 3:52, I E00/ Victor Vite Histo pers G.S.E-D. 57 623: 17564 ET. 22922 4 Isai. 66, 1. 6 Sap. 7, 3ob-8, ra. 8 Ps. 102, 22b.

7-8.

3 cf. ler. 9 Ps. 158,

55552: 2 DS-U1370254 Ps. 56, 5-4a. ? Si usque eritis] Ioh.8, 36 ;et usque uos] Ioh. 8, 32. 9 Rom. 8, 2. 10 2 Cor. 5, 17.

3 pos? deus add. noster 5 M — 4 nationibus] gentibus 9M

9 Isaia Ce M

8-6 ea redempti congregati] eam congregati C * Isaia Ce M 3, 532, 14 CXLIIII oz. C* 38 Ieremia M 4 Israel $5 .M Idem ibi Ce, Item in Esaia .$, Item in Isaia M D sedes est ser. -es est in rasura C 6 Salomone C M Sapientia C* uincet .$ M * ergo] autem 5 M — prius in]

ad.$M . Sdominationis M — 9 psalmo .$ M — ab]a 5 M, (ab Caes 203, 13) post tuo add. et Ce. $M 10 Siascendero in caelo tu ibi es et om. $ M caelum C* 295525 425 XD VO 3 liberator] redemptor C, (liberator Caes 200, 16)

8 posterius deum] ad dominum .$ M. benefecit] fecit C* 10 me] te C*, (me Caes 200, 18) 11 5o;/ ibi add. et .5 M

8 cognuscetis C*

LIBER III, C. 52-57

CXLVI.

[^

II9

Increpat pater, increpat filius, hoc et spiritus

sanctus. De patre in psalmo centesimo

[oí

o2

[oi

quinto : V£ motam [faceret potentiam suam, increpauit rubro mari, et siccatus est. ; De filio in euangelio : Ef surgens increpauit uento et mari, et facta. est tranquillitas magna. De spiritu sancto in cantico Exodi : Ef per spiritum iracundiae tuae diuisa est aqua, gelauerunt fluctus in medio mari. W CXLVII. Aduocatus filius, aduocatus spiritus sanctus. De filio in epistula Iohannis apostoli : F?/ioli, nolite peccare. Quod si peccauerimus, aduocatum habemus apud patrem Iesum Christum iustum. ; De spiritu sancto in euangelio : Ego rogabo patrem, et alium aduocatum dabit uobis, spiritum ueritatis. CXLVIII. Interpellat filius, interpellat spiritus sanctus. De filio ad Romanos : ! Qwis accusabit aduersus electos dei ? Deus qui iustificat, quis esi qui condemnat ? ! Christus Iesus qui mortuus est, magis autem quà resurrexit, qui est in dextera ; dei, qui et interpellat ro nobis. De spiritu sancto ubi supra : $2 autem quod non uidemus speramus, ber patientiam expectamus. Similiter et. spiritus interpellat ro nobis. CXLVIIII. Aedificat pater, aedificat filius, hoc spiritus

PL 424^ S 145*

C 200! PL 4249

sanctus.

De patre ad Corinthios : Dei sumus adiutores, dei aedificatio estis. Et iterum : S? enim aliquid abundantius gloriatus fuero de 5 potestate nostra, quam dedit nobis deus in aedificationem. De filio in psalmo centesimo ! quadragesimo sexto : Aed?- PL 424€ 3, 54, 9 Ps. 105, 8b-9a. $ Matth. 8, 26. * Ex. 15, 8a.c. 3, 55, 1-6 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A. Souter, in Journal of Theol. Stud., 14 (1913) 485, 24-28. 2-1 10h32, 6 Ioh. 14, 16a.17a. 3, 56, 2 Rom. 8, 33-34. 6 cf. Rom. 8, 25-26. 2355/7249 EX4C0f£,5 219, 4 2 Cot. 1o, 8. 6 Ps. 146, 2.

2354: UUGXLVITopie Gs hoc et] increpat .$.M 3 centesimo quinto] ILIwG. faciat .$. M 4 tuam .$ rubro mate C*, rubrum mate Ce siccatum Ce. M 5 uento et mate C*, uentos et mate C^, uento et mati C?

2:195: 09 GOV 1E 0777 G5 2 epistola Ce.$ M . Ioannis M B posi alium «42. paracletum . M — 6 ueritatis corr. zzan. prizia ex uerittis C 3256: HC XSDVITTIU oz C* 2 accusauit C* M electus C* 8 est oz. C* condemnet C*.$ M 4 autem qui] autem et 6M D et] etiam .$. M * pos! speramus add. et 9. M pacientiam C exspectamus M post spiritus add. sanctus C* 7-8 Similiter 4:gue nobis] Similiter autem et spiritus infirmitatem nostram interpellat .$ M

3,57,1 CXLVIIII] XLVIII (?) C* — hoc] aedificat 5 M — 3 corintheos C* 4enim oz. $5 M — 4-8 de potestate nostra] ad potestate nostra C*, ad potestatem nostram Ce b post aedificationem add. fidelium .$ M

20

CONTRA VARIMADVM

ficans Hierusalem dominus, et dispersiones Israhel congregans. De spiritu sancto in Iudith : Magnus es fu et clarus, et admirabilis in. uirtute. Et infra : Tübi seruiat omnis creatura. roíua, quia iu dixisti ei facta sumi, müsisti spiritum. tuum. e 3, 58

aedificaía swni. — ^ CL. Castitatem dat pater, idem filius, et spiritus sanctus.

De patre in Hesdra : T'« deus noster fortis, e£ magnus, et

ualens, et metuendus, quá custodis testamentum et misericordiam :

non minuatur a. conspectu tuo castitas et iustitia, quam dedisti C 200Y ; patribus nostris. ! De filio ad Corinthios : Statu? enim wos uno wiro uirginem sanctam exhibere Christo. Timeo autem ne, sicut serpens astutia sua seduxit Euam, ita corrumpantur sensus uestri a. castitate, quae est in Christo Iesu. :0. De spiritu ! sancto in epistula Petri apostoli : Am?mas PL 424P uestras ber spiritum castificate ad. obedientiam fidei. 3, 59

CLI. Habitat pater in credentibus, hoc et filius, et spiritus

sanctus.

De patre in Esaia : Haec dicit dominus deus omnipotens :

Obseruate diem sabbatorum, et sanctificate eum, ut habitem 1n s medio uestri.

De filio in Apocalypsi : Ecce tabernaculum dei cum homini-

bus, et habitabit cum eis 4n terra. Et in Esaia : Habitabo in illis, et inter eos ambulabo, dicit dominus.

De spiritu sancto ad Corinthios : Nescitis quia ! templum PL 425^ ro dei estis, et spiritus dei habitat in. uobis ? 3, 60 CLII. Cognoscitur pater, cognoscitur filius, cognoscitur spiritus sanctus. 8 Iudith 16, 15 (16, 16 Vg.). 9 Iudith 16, 14 (16, 17 Vg.). 3, 58, 2 2 Esdtas 19, 32 (Nehem. 9, 32 Vg.). 6 2 Cor. 11, 2-3. 10 1 Petr. 1122. 3, 59, 1-10 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A. Souter, in Iourna/ of Theol. zud., 14 (1915) 483, 12-17 ; Victor Vit., Hist. pers., C.S.E.L. 7, 64, 12-22. 8 cf. Ex. 25, 8 sec. Hexapla Otigenis, ed. F. Field (Obseruate diem sabbatorum cf. Ier. 17, 22). 6 Apoc. 21, 5 (in terra cf. 2 Pat. 6, 18a). — 7 2 Cor. 6, 16 (dicit dominus ef e23Go136:51:7.18) 9 1 Cor. 5, 16. * lerusalem M — et oz. C* dispersos $ M . Istael $ M 10 tua oz. M 3, 58, 1 CL o». C* idem] dat. M et] dat. 5 M 2 Esdra $M noster om.S$ M prius et om. $5 .M 3 misericordia C* 4-b non zsque nosttis ozz. $M 4 iusticia C 6 ad corintheos C*, ad corinthios C*, in Apostolo .$ M 6-v Statui 4sque Christo oz. 5 M 8 uestti] nostri 9 M 10 epistola Ce.$ M 11 castificate] castitate M oboedientiam Ce 3, 59, 1 CLI oz. C* hoc et] habitat 5 M Caes 205, 26 et] habitat .5.M Caes 205, 25 8-5 De usque uestti] cf. De Patre in Isaia : Setuate diem sabbati, et sanctificate eum, ut habitem in medio uestri Caes 205, 26-27 3 Isaia Ce M 4 sabbati 5 M * habitauit C* terris $6. M in Esaia] in Isaia C*, iterum M Habitabo] Et inhabitabo .$ M 9 corintheos C* 10 -bitat in uobis opt. (im fine lineae) C* 3, 60, 14 CLII oz. C* fer cognuscitut C*

LIBER III, C. 58-63

;

I2I

De patre ad Galatas : Nunc autem cognoscentes deum, immo cogniti a deo. Et in epistula Iohannis : Scribo uobis, patres, quia s cognouistis eum qui ab initio est. De filio et patre in euangelio : V£ cognoscant te solum uerum deum, ei quem misisti Iesum Christum. De spiritu sancto in euangelio : ! Ego rogabo patrem, ei C[zor alium baraclytum dabit uobis, spiritum ueritatis. Et infra : Vos PL 4258 1o autem cognowistis eum, quia uobiscum est. ! 93, 61 CLIII. Eligit pater, eligit filius, eligit spiritus sanctus. De patre in apostolo : Benedictus deus, et bater domini nostri lesu Christi, qui elegit nos ante mundi constitutionem. De filio in euangelio : Non uos me elegistis, sed ego elegi uos ; de mundo. De spiritu sancto in actibus : Cwm. ergo ieiunassent et orassent, dixil eis spiritus sanctus : Segregate mihi Barnaban et Paulum in opere quo elegi eos. 3, 62

CLIIII. Regnat pater, regnat filius, regnat spiritus sanctus. ! PL 425€

De patre in euangelio : S? quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest uidere regnum dei. De filio in psalmo nonagesimo quinto : Dicite in gentibus, s dominus regnawil a. ligno. De spiritu sancto in Solomone : Ab spiritu domini data est potestas uobis. Et infra : Et cum essetis ministri regni illius, recte dudicastis. 3, 63 CLV. Scrutatur pater, scrutatur filius, hoc spiritus sanctus. De patre in psalmo centesimo trigesimo octauo : Proba me, ! deus, et scito cor meum,

GC 201*

scrutare me, e cognosce semitas meas.

De! filio in Apocalypsi : E? scient omnes ecclesiae, quia ego PL 425D ssum

scruliatoyr cordis eb remwm.

3, 60, 3 Gal. 4, 9. 9 Ioh. 14, 17c.

4 1 Ioh. 2, 15.

6 Ioh. 17, 5.

8 Ioh. 14, 16a.17a.

3, 61, 2 Eph. r, 3-4. 4 Ioh. 15, 16 (de mundo vf. Ioh. 15, 19). 6 Act. I3, 2 (et otassent cf. Act. 15, 3). 2,1025 2 Toh»$3:/54 Ps. 95, 10 cuz additamento christiano. 6 Sap. 6, 3a (6, 4a Vg.). 4 Sap. 6, 4a (6, 5a Vg.). 230342! P53128322:

4 Apoc. 2, 23.

3 galathas C* cognuscentes C* imo $M . 4epistola CCc.$ M nis $5.M B inicio C 6 cognuscant C* 9 patacletum .$ M

. Ioan-

5, 61, 1 CLIII oz; C* cf. Hligit (ue/ elegit) Pater ita Filius ita et Spiritus sanctus Caes 200, 19 8 mundi constitucionem C, constitutionem mundi .$ M, (mundi constitutionem Caes 200, 21) 4 uos elegi 5 M, (elegi uos Caes 200, 22) 7? Barnabam M 3, 62, 1 CLIIII ozz. C* 6 Salomone C M add. non $ M, rasura ca. 6 litt. C

3, 63, 1 CLV oz. C*

bis scrutatot Ce

Ab] A. $M

hoc]sctutatur $ M

* posí illius

cf. Sctu-

tatur Patet scrutatur Filius scrutatur et Spiritus sanctus Caes 205, 30 3 deus] domine $ M . prius et om. M cognusce C* b sum ozz. C, (non opi. Caes 206, 2) renum] renium 4e/ renuum Caes 206, 3

122

CONTRA

VARIMADVM

De spiritu sancto in apostolo : Spiritus enim omnia scrutatur, eliam rofunda dei. ! S 145" CLVI. Probat pater, probat filius, probat spiritus sanctus. 3, 64 De patre ad Thessalonicenses : l/a loquimur, nom quasi hominibus lacentes, sed deo, qui brobat corda mostra. De filio in Solomone : Sicut aurum in fornace probawit eos, ; ei inuenit eos dignos se. De spiritu sancto in Solomone : Spiritus domini probat corda ; exterminabit autem impios a terra. ! PL 426^ 3, 65

CLVII.

Testificatur

pater,

filius, testificatur

testificatur

spiritus sanctus. De patre in psalmo octauo decimo : Testimonium dei fidele, sapientiam praestans paruulis. ; De filio ad Timotheum : Praecipio uobis coram deo, qui uiuificat omnia, et Christo Iesu, qui testimonium reddidit sub

2. 00

Pontio Pilato. De spiritu sancto in apostolo : Nan et ipse spiritus testimonium perhibet spiritui nostro. CLVIII. Creator dicitur pater, hoc filius, hoc spiritus sanctus. De patre

ad Ephesios

: Inluminare

omnes,

! quae

sil ! PL 426B

dispositio sacramenti absconditi a saeculis àn deum, qui omnia |C 202 ; creauit. De filio ad Romanos

: £t coluerunt, et seruierunt creaturae

jotius quam creatori, qui est super omnia deus benedictus in saecula. De spiritu sancto in Solomone : E£ uidit, et dinumerauwit, et

10 Jensus est omnia, ipse creauit ea per spiritum sanctum. 6 1 Cor. 2, 10.

3, 64, 2 1 Thess. 2, 4. 4 Sap. 5, 6a.5c. 6 Spiritus 44e corda] Prou. 17, 3 ; extetminabit u;que terta] Prou. 2, 22. 3, 65, 8 Ps. 18, 8. B 1 Tim. 6, 15. 8 Rom. 8, 16. 3, 66, 3 Eph. 5, 9. Sirach rz, 9 Vg.

6 Rom. r, 25 (super omnia deus cf. Rom. 9, 5).

9

6 scrutatur scr. -tur iz ras. C, (scrutatur Caes 206, 4) 3, 64, 1 CLVI oz. C* 2 tesallonicenses C*, tesalonicenses C* Salomone C M * extetminauit C

4 e 6

3, 65, 1 CLVII oz. C* cf. 'Testificat Patet testificat Filius testificat et Spititus sanctus Caes 206, 5 B uobis] tibi 5 M Caes 206, 7 6 uiuificat] confirmat S5 M, (uiuificat Caes 206, 8) *? poncio C 8 et om. $5.M 9 peribet C*, reddit .$ M, (perhibet Caes 206, 10) 3, 66, 1 CLVIII oz;. C* pris hoc] hoc et .$ M, ita Caes 200, 25 alterum hoc] hoc et .$, ita et Caes 200, 25 3 epheseos C* Iluminare Ce.$ M 4

disposicio C, dispensatio $5 M

— deo $M

. 83-5 Inluminate usque creauit] cf.

Quae sit dispensatio sacramenti absconditi a deo qui omnia creauit Caes 200, 26-27 6 Et om. $ M *? super omnia deus o». C 9 Salomone C M,

Salomone 5e/ Salamone Caes 201, 1 C, (deest? et Caes 201, 2)

denumerauit C*

10 ane ipse add. et

LIBER III, C. 64-69 3, 67

CLVIIII.

Dux

dicitur

pater,

dux

-

123

filius,

dux

spiritus

sanctus. De patre in Deuteronomio : Ef dixit Moyses ad omnem synagogam filiorum Israhel dicens : Scitote et intellegite, quoniam in manu forti et brachio excelso eduxit uos deus uester de medio Aegyptiorum. | PL 426€ De filio in Esaia : Non deficiet brinceps de Iuda, nec dux de femoribus eius, donec ueniat cui repositum est, et in nomine eius gentes sperabunt. 19 Despiritu sancto in Hiezechiele : Et duxit me spiritus domini, et posuit me in medio campo, et hic erat plenus ossibus mortuorum. A

3, 68

CLX. Vocat pater, uocat filius, uocat spiritus sanctus.

De patre ad Corinthios : Vnumquemque sicut uocauit deus sic ambulet, sicut etiam 4n ecclesiis omnibus

doceo.

De filio in euangelio : Transeunte Iesu uidit hominem quen-

3, 69

dam sedentem

CLXI. sanctus.

A

! ad teloneun,

Matthaeum

momine,

et uocauit

C zo2*

eum, ei dixit : Sequere me. De spiritu sancto ! in actibus : Qui cum seruirent deo, dixit PL 4265 eis spiritus : Segregate mihi Barnaban et Paulum in opere quo uocauit eos. Misericors pater, misericors filius, hoc et spiritus

De patre in apostolo : Deus autem qui diues est in misericordia, in magna caritate misertus est nostri. De filio in euangelio : Misereor huic turbae, quoniam iam triduum habent, et. dimittere eos detunos nolo.

De spiritu sancto in Zaccharia : Ecce ego effundam super domum Dauid, et super eos qui habitant in. Hierusalem, spiritum gratiae el miserationis, | PL 427^ 3, 67, 8 Et usque dicens cf. Ex. 35, 4;

Scitote cf. Deut. 11, 2; quoniam 45que

Aegyptiorum cf. Deut. 7, 8. ? Non sque est] Gen. 49, 10 ; et usque sperabunt] Isai. 42, 4b. 10 Ezech. 57, 1.

2:08;

2m COE! UDUTT.

3, 69, 3 Eph. 2, 4.

4 Matth. 9, 9. 5 Matth. 15, 32.

VUACUUT2S2. * Zach. 12, 1o.

3, 67, 1 CLVIIII oz;. C* 1-2 hoc filius hoc spititus sanctus .$ M 4 Israel 5M dicens oz. $.M intelligite .$ M 6 egyptiorum C 7 Isaia C*, Genesi M 8 foemotribus .$ 10 Ezechiele .$ M Et duxit] Eduxit .$ M 11 hic oz. $5. M 3, 68, 1 CLX oz. C*

2 corintheos C*

Vnumquenque

.$

3 sic] ita

JM — 48 quemdam M — 53telonium M matheum C 6 pos dixit add. ei $. M 7 Qui] Et $.M 8 pos! spiritus add. sanctus .$.M Segtegate] Separate .$ M

3, 69, 1 CLXI oz. C* posterius misericots] hoc .$ .M hoc et] hoc 5 M 4 chatitate . B iam ox. $5. M ? Zachatia Ce.$ M 8 Ierusalem M 9

graciae C ^ misetacionis C

124 3, 70

$9, T1

CONTRA VARIMADVM

CLXII. Templum patris, templum filii, templum spiritus sancti. De patre in apostolo : Templum enim dei sanctum est, quod estis uos. Nemo se fallat : Si quis templum dei corrupenit, s;corrumpit illum. deus. De filio in Apocalypsi : Et $lateae ciwitatis aurum mundum, et templum in ea non widi : dominus autem et agnus templum eius est. De spiritu sancto ad Corinthios : A7» égnoratis, quoniam ro corpora uestra templum in uobis est spiritus sancti, quem habetis a deo? CLXIII.

Constituit pater, idem filius, idem spiritus san-

PL 4278 ctus, !! De patre in Hieremia : Ef dixit dominus deus : Ecce ego ()203E constitui te hodie swper gentes et regna, ut euellas, et destruas, 5 et veaedifices, et. plantes. De filio in actibus : I» die quo afostolos elegit ber spiritum sanctum, quibus constituit praedicare euangelium. De spiritu sancto ubi supra : Adtendite uobis et uniuerso gregi, in quo wos spiritus sanctus constituit episcopos. 3, 72 CLXIIII. Manifestat pater, manifestat filius, hoc et spiritus

sanctus.

De patre ad Romanos : Quia quod notum est dei, manifestum est in illis : deus enim illis mamifestauit. ; De filio in euangelio : Hoc frimum signorum fecit Iesus in Cana Galilaeae, | ei manifestauit botentiam. suam. De spiritu sancto ad Corinthios : ! Vnicuique autem datur manifestatio spiritus ad. utilitatem. 5508

CLXV. Ostendit pater, ostendit filius, idem spiritus sanctus.

3, 70, 8 Templum 44e usque deus] 1 Cor. 5, 17a 3, 71, 1-9 cf. Fragm. ex 14 (1913) 485, 9-12. 8 3, 72, 3 Rom. 1, 19.

uos]t Cor. 5, 17b ;Nemo se fallat] 1 Cor. 5, 18a ; Si

6 Apoc. 21, 21-22.

9 1 Cor. 6, 19.

libris de Trin., ed. A. Souter, in Journa/ of Theol. Stud., Ier. 1, 10. 6 cf- Act: 1, 2. 8 Act. 20, 28. 5 Ioh. 2, 11. Vr Cor. I2, 7.

3, 70, 1 CLXII oz. C* . prius lTempium 3 papatre C* 4 se] uos SM corrupetit] uiolauerit 9 M B corrumpet C*, disperdet .$ M 6 plateas C — auro mundo $ M . 9 corintheos C* 3, 71, 4 CLXIII oz. C* Constituet C* 3 in Hieremia] Hieremias .$, Ieremias M Bt dixit] Dixit . M, Ec dicit C*, hec dicit Ce 4 distruas C* 6 apostulus C*, Apostolus 5 $8 Attendite Ce.$ M 3, 72, 1 CLXIIII o». C* hoc et] manifestat .9..M 4 prius illis .$ 5-6 in Cana] et canna C*, in Chana .$ 6 galileae C ? cotintheos C* 8 manifestacio C 3; 73» Ao GLX. V opt. G* ostendit Caes 206, 11)

bis ostendet

C

idem]

ostendit

.$.M

(Zer

PL 4279€ S 146*

LIBER III, C. 70-75

125

De patre ad Timotheum : Vf serues mandatum sine macula. et. inreprehensibile usque in aduentum. domini mostri Iesu Christi, quem temporibus suis ostendet beatus et. solus botens s rex regum, et dominus dominantium. Filius in euangelio : Dco wobis amicis meis, ne limeatis eos qui occidunt corpus, et bost haec non habent amplius quid faciant : ostendam autem uobis quem timeatis. Et in euangelio : Multa ! bona opera ! ostendi uobis ex patre meo, propier quod C 2o3*

1o 07!miwm. horum. lapidatis me?

3, 74

De spiritu sancto ad Corinthios : Sermo meus et raedicatio mea non in suasorüs sapientiae uerbis, sed in ostensione spiritus et uirtutis. CLXVI. Mensuram dat pater, mensuram filius, hoc spiritus

PL 427D

sanctus. De patre ad Romanos : Non lus sapere quam oportet sapere,

sed. sapere ad temperantiam, unicuique sicut deus partitus est s mensuram

fidei.

De filio ad Corinthios : Sed et mos ipsi inira nosmetipsos metientes, ei. conparantes nosmetipsos nobismetipsis, non in inmensum | gloriamur, sed secundum mensuram regulae, quam PL 428^ mensus esí nobis dominus lesus mensuram pertingendi usque 10 ad. uos. De spiritu sancto in Solomone : S$iritus sapientiae replet pacem, et dat salutis fructum, uidit, ei dinumerauit, et mensus

est utraque 1n dona dei. 3, 15

CLXVII.

Modestia patris, modestia filii, modestia spiritus

sancti. De patre in Hieremia : Deus, qui modestia tua. sancta constituisti omnia, deprecor, ut des seruis tuis gratiam in conspectu

3, 73, 2 1 Tim. 6, 14-15. 2. ds 3, 74, 9 Rom. 12, 5.

6 Luc. 12, 4-5. 6 2 Cor. 1o, 12-135.

9 Ioh. ro, 52.

11 1 Cor.

11 Sirach rz, 22-25 Vg.

3, 75, 8 locus ignotus, attazuen cf. Baruch 2, 27.14.

9$ et oz. 5M .— irteptehensibile 5M ^ in] ad SM . 4 temporibus suis] in suis temporibus .$ M, suis temporibus Caes 206, 12 6 Filius] De filio .$ M, cf. De Filio in euangelio ipse Filius dicit Caes 206, 13 ? quid] quod C*.$ 9 ex patre meo oz. $ M — 10 omnium horum] horum opus $5 M X 9-10 Multa usque me] cf. Multa bona opera ostendi uobis a Patre meo Caes 206, 14-15 11 chorintheos C*, (Corinthios ze/ Cotenthios Caes 206, 15) 3, 74, 4 CLXVI oz. C* ante filius add. dat $ M ^ hoc] mensuram dat .$ .M 3 priussapere om. M posterius sapete ozz. C*( fortasse iam ipsa prima man. corr.) 6 cotintheos C* intra] inter .$ M *? metuentes .$ comparantes Ce.$ M Simmensum Ce. M — quam]qua.M . 1ii1SalomoneCM . 13dono.$ M 3, 75, 4 CLXVII ox. C* fili C* 3 Ieremia M — 4 graciam C

126

CONTRA

VARIMADVM

; regis Babylonis, cui ro peccatis nostris et patrum nostrorum tradidisti nos. De filio ad Corinthios : Obsecro auiem. wos, fratres, per et modestiam

mansuetudinem

Christi,

!

De spiritu sanctoin epistula ! Petri apostoli : Non exírinser0 cus. capillorum. inplicitus, aut auri. circumdatio, aut. habitus uestimentorum cultior, sed qui absconsus est homo in incorruptibilitate, qui est in modestia spiritus, qui est ante deum locuples. 9:16

Bu

CLXVIII.

PL 428P

C 204

Misit pater, misit filius, misit spiritus sanctus.

De patre in apostolo : Misit deus filium swwum in similitudine carnis peccati. De filio in euangelio : Ms? uos metere ubi non seminastis. ; Despiritu sancto in actibus : Petro haesitante de uisu, dixit ei spirilus sanctus : Surge, uade cum illis, quoniam ego — si eos. ! PL 428€ CLXVIIII. Protegit pater, protegit filius, protegit spiritus sanctus.

De patre in psalmo octogesimo tertio : Protector moster aspice deus, et respice in faciem Christi tus. ; De filio in psalmo sexto decimo : Custodi me, domane, ut pupillam oculi, sub umbra alarum tuarum protege me. De spiritu sancto in Solomone : Spiritus domini frotectio est, et. firmamentum

3, T8

wirtutis.

CLXX. Digitus patris, digitus filii, digitus spiritus sancti. De patre in Exodo : Ef dixerunt magi Pharaoni regi dicentes : Digitus dei est hoc. Item ibi : Ef accejit Moyses duas tabulas lapideas scribtas digito dei. ! PL 428D 5; De fiio in euangelio : Et inclinans se Iesus digito ! scribebat C 2o4* in lerra. De spiritu sancto in euangelio : S7 ego in digito dei eicio * 2 Cot. 1o, r.

9 1 Petr. 5, 5-4.

3, 76, 2 Rom. 8, 5.

5, 77, 98 Ps. 85, 10.

4 Ioh. 4, 38. 5 Ps. 16, 8.

9 Act. 1o, 19a. 20. ? Sirach 34, 19 Vg.

3, 78, 2 Ex. 8, 15 (8, 19 Vg.). 8 Ex. 51, 18. 5 Ioh. 8, 6. 7-10 cf. Fragm. ex libris de Trin., ed. A. Souter, in Journ. of Theol. Stud., x4 (1913) 484, 17-24. * Luc. 11, 20.

5 Babylonis ser. -lo- iz ras. C — ? corintheos C* 9 epistola Ce.$ M implicitus Ce.$ M circumdacio C, circundatio .$ 11 absconssus C om. M 11-12 incotruptibilitate qui est in] incorruptibili .9 M

10 in

3, 76, 1 CLXVIII oz. C* b aesitante C* 22:77, 4 CEXNILIT 0772 C 1-2 Proteget pater proteget filius et spiritus sanctus C*, Protegit pater protegit filius et spiritus sanctus Ce 3 noster] nunc M . 4 deus et respice oz. M — facie M X 7? Salomone C M 5, 79, 1 CLXX om. C* fili C* sanctus C 2 Bt om. $.M 2-3 dicentes om. .S M 3 hoc oz. .$ M Caes 196, 2 4 lapideas oz. .$ M, labideas G* scriptas Ce. M 9 ef 9 eiicio 5 M, (eicio ze/ eiecio Caes 195, 28 er 29)

LIBER III, C. 76-81

127

daemonia, utique adpropinquawit in uos regnum dei. In alio loco : S? ego in spiritu dei eicio daemones, scitote, quia peruenit 1074 40s regnwm dei. 3, 19

CLXXI.

Fides patris, fides filii, fides spiritus sancti.

De patre ad Romanos : Quid enim si quidam illorum non crediderunt ? numquid incredulitas illorum fidem dei euacuauit ? De filio in apostolo : Quod autem uiuo in carne, in fide filii dei ; uiuo, qui dilexit ! me. PL 429^ De spiritu sancto ubi supra : Habentes autem eundem spiritum fidei, sicut scribtum est : Credidi, propter quod locutus sum. 3, 80 CLXXII. Praedixit pater, praedixit filius, hoc et spiritus sanctus.

De patre in actibus : Deus autem, qui praedixit per os sanctorum jrophetarum suorum pati Christum. suum, ita ; conplewuit. De filio in euangelio : Je, nuntiate fratribus, quia braecedit uos in. Galilaea, ibi eum uidebitis, ecce braedixi uobis. De spiritu sancto in actibus : ! Stans uero Petrus cum unde- S x46* cim eleuata uoce dixit : Viri fratres, oportet inpleri. scribturo raà9n. hanc, quam $raedixit. spiritus sanctus per os Dauid de Iuda, qui fuit ! dux eorum, qui conprehenderunt Iesum. | PL 4298 3, 8l

CLXXIII.

Docet pater, docet filius, docet spiritus sanctus.

De patre in psalmo septuagesimo : Docuisti me, deus, a iwuuentute mea. Et in centesimo quadragesimo tertio : Bene9 Mattb. 12, 28.

5, 79, 2 Rom. 5, 5.

4 Gal. 2, 20.

3, 80. 3 Act. 5, 18. lilaea cf. Marc. 16, 7).

6 2 Cor. 4, 15.

6 Matth. 28, 7 (frattibus cf. Ioh. 20, 17 ; quia sue Ga8 Stans uique dixit] Act. 2, 14 ; Viri usque Iesum] Act.

I-IÓ.

35.91, 4. P5..70, 17;

8 appropinquauit

3 DS T4221:

Ce.$ M

uos] uobis .$.M

3, 79, 1 CLXXI oz. C* fili C* post fide add, uiuo $ M — filii] fili C* eumdem M * scriptum Ce.$ M 3, 80, 1 CLX XII oz. C*

9 preuenit C*

3$ nunquid .$ M . euacuabit .$ 4 5 uiuo oz. $M — 6 autem om. 3 M

hoc et] praedixit .$ M

ita Filius ita et Spiritus sanctus Caes 201, 5

cf. Sicut praedixit Pater

3 autem er. -em £n ras. C

qui]

quae M, (sicut ze/ qui Caes 201, 6) 4 pos? sanctotum add. omnium C pati] iuxta 5 M 4-5 ita conpleuit] ita conpreuit C*, ita compleuit C^, impleuit 5 M 3-5 Deus usque conpleuit] cf. Deus autem sicut (ze/ qui) praedixit pati Christum suum impleuit Caes 201, 6 6 Ite] Et. M — ptraecedet $ M — 4 galilea C*, galileam C*, Galilaeam M 6-* Ite usque uobis] cf. Ite et annuntiate (adnunciate)

fratribus quia praecedit uos in Galilaeam ibi eum uidebitis sicut dixit uobis Caes 201, pleti Caes 3,

7-9.

9 cleuata uoce] et eleuauit uoce C*, et eleuauit uocem et Ce imC $ M, (inpleri Caes 201, 10) 9-10 scripturam Ce.$ M 10 hanc oz. .$ M 201, 10 quam] quem C* 11 comprehenderunt Ce .$ M 81, 1 CLXXIII oz;. C*

C zo"

128

CONTRA

VARIMADVM

dictus dominus deus meus, qui docet manus meas in raelio, ; digitos meos ad bellum. De filio in euangelio : E? circuibat Iesus ciwitates omnes et castella, docens in synagogis eorum. Et iterum : Et cum sedisset, aperuit os suum, et docebat eos. De spiritu sancto in euangelio : Cum autem uenerit paPL 4290 1o raclytus ille spiritus ueritatis, docebit uos. ! CLXXIIII. Imperat pater, ita filius, ita spiritus sanctus. 3, 82 De patre in epistula Petri secunda : Haec enim facientes non errabitis, sed donabitur uobis introitus in. aeternum imperium dei. ; De filio in euangelio : Surde et mute spiritus, ego tibi impero, ut exeas ab eo, ne amplius iniroeas in eum. Et iterum : Ef imperauit uento et mari, et facta est tranquillitas magna. De spiritu sancto in Iob : Ab spiritu domini datur glacies super terram. Et infra : Imperio suo fecit niuem, et potentia PL 429P ro sua. gyrawit. caelum: in, circuitu gloria. sua. ! spiritus disciplina filii, disciplina CLXXV. Disciplina patris, 3, 83 sancti. De patre in Solomone : F2li, ne neglexeris disciplinam | dei,

;

3, 84

neque deficias ab eo correptus. De filio in psalmo septimo decimo : Ef disciplina tua direxit me in. finem, et disciplina tua ipsa me docebit. De spiritu sancto in Solomone : S$iritus enim disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus, quae sunt sine intellectu. CLXXVI. sanctus. 6 Matth. 9, 55.

Insufflat

pater, insufflat filius, ita et spiritus

4 cf. Matth. 5, 1-2.

2:92.22: Petr. v, YO-T T. 21a Vg. (45, 19a LXX).

9 Ioh. 16, 15.

$ Marc. 9, 25. 6 Matth. 8, 26. 8 Sirach 43, 9 Impetio 4;g4e niuem] Sirach 43, 14a Vg. (43, 13a

LXX); et «que sua] Sirach 43, 13a Vg. (43, 12a LXX). 3, 85, 3 Prou. 5, 11. B Ps. 17, 56. VSapor $s

4 meus oz. $.M in prelio C*, in proelio C*, ad praelium .$.M 8 ante digitos add. et $5. M — " posterius Et om. $.M —— 9-10 paracletus .$ M 10 2o: spiritus add. sanctus $ — pos; uos add. ueritatem .$, omnem ueritatem M 3, 82, 1 CLXXIIII oz. C* bis ita] idem .$.M 2 epistola Ce.$ M 3 donabitur] dominabitur C*, ministrabitur .$ M 6 ne amplius] et amplius ne

SM . iterum oz. $ M X posterius Et om. $M — 9 imperaui C* 8 Ab] De .$M . 9 posterius et oz. $.M — 10 girauit Ce. $M — (pos? caelum por. comma C) gloriae suae 6M 3, 83, 14CLXXV oz. C* fili C* ultimum disciplina] et C — 3 Salomone CM disciplina C* 5-6 Bt usque docebit] Dextera tua suscepit me et disciplina tua ipsa me docebit et doctrina tua diriget me in finem . M * Salomone CM discipline C 8 aufert .$ cogitacionibus C 3,84, 1 CLXXVI om. C* — posterius insuflat C* ita et] insufflat . M

C 205"

LIBER III, C. 82-87

I29

De patre in Genesi : Et fecit deus hominem | ad imaginem PL 450^ suam, ei insufflauit in faciem eius spiritum uitae, et factus est $n animam wiuentem. De filio in euangelio : Ez insufflauit in faciem discipulorum suorum dicens : Accipite spiritum sanctum. De spiritu sancto in Hezechiele : Haec dicit dominus deus : A quattuor uentis ueni, spiritus, et insuffla super mortuos 1o jsbos, eb veuiwiscent.

3, 85

CLXXVII.

Implet

|

pater, implet filius, implet

spiritus

sanctus.

De patre in Hieremia : Haec dicit dominus deus Israhel : Caelum et terram ego imhpleo. ; De filio in apostolo : Dominus autem impleat corda uestra omni opere et sermone bono,

!

PL 45o0B

De spiritu sancto in actibus : Factus est subito somus tamquam spiritus ualidi, et impleuit omnem locum in quo erant sedentes. 3, 86

CLXXVIII.

Donum dei patris, donum filii, donum et spi-

ritus sancti. ! De patre in apostolo : Gratia enim salui facti estis per fidem, ;

et hoc non ex uobis, dei donum est.

C 206t

De filio in Solomone : Cum scirem, quia nemo esse potest continens, misi deus det ; et hoc ipsum sapientiae erat, scire cuius esset hoc donum. De spiritu sancto in actibus : Poenitentiam agite, et baptizelur unusquisque uestrum in nomine domini Iesu Christi, et 10 accibielis donum. spiritus sancti, ! PL 430€ 3, 8T CLXXVIIII. Loquitur pater, loquitur filius, hoc et spiritus

;

sanctus. De patre in psalmo sexagesimo primo : Semel locutus est deus, duo haec audiui. Et : Deus locutus est in sancto suo.

De filio in euangelio : Loquente Iesu ad turbas, ecce mater

228459 Get: 257. 3, 85, 3 Ier. 23, 24. ACE 22.

6 cf. Ioh. 20, 22. 8 Ezech. 357, 9. B cf. 2 Thess. 2, 16-17 (impleat cf. 2 Thess. rz, 11).

3, 86, 3 Eph. 2, 8.

B Sap. 8, 21.

258729 P3? 61! I2;

4 Ps. 59, 8a ze/ Ps. 107, 8a.

7

8 Act. 2, 58.

5 Matth. 12, 46.

4 et insufflauit] insuflauit C* post est add. homo .$ .M 6 insuflauit C* discipolorum C* $M . 9 quatuor $ M 8 Ezechiele $ M ^ deus ow. insufla C* 10 reuiuescunt C*, reuiuiscant Ce 3, 85, 1 CLXXVII oz. C* 3leremia M — Israel $ M — 4ego oz. $ M, (non om. Caes 206, 19) B pos? uestra add. et confirmet in Caes 206, 20 8 ualidus (?) C* tanquam $ M 3, 86, 1 CLXXVIII oz. C* fili C* et oz. C 8 enim oz. $.M 5 Salomone 5M om.

C M

Cum

3, 87, 1 CLXXVIIII IO

scirem oz. $M

oz. C*

$8 Poenitenciam

C

9 uestrum

hoc et] loquitur 5 M, loquitur et Caes 206, 25 AUG.

XC

130

CONTRA

VARIMADVM

eius et fratres foris stabant, quaerentes loqui cum eo. Item ibi : Loquor wobis, et non creditis. De spiritu sancto in apostolo: Spiritus est, qui loquitur mysteria. CLXXX. Retribuet pater, retribuet filius, retribuet spiritus

3, 88

PL 45o0D ! sanctus. De patre in apostolo : S7 tamen iustum apud deum, vetribuere

his qui uos tribulant tribulationem, et uobis qui tribulamin

; requiem. De filio in apostolo : Mihi windictam, ego retribuam, dicit dominus. De spiritu sancto in Iudicum : S: ! enim congregauerint se. S 47 in unum, et uenient ad terminos Hierusalem, et expugnauerint

3, 89

10! «os, ego müllam spiritum meum, et velribuet ews. quae psi C 206" retribuerunt. uobis. CLXXXI.

Respicit pater, respicit filius, respicit spiritus

sanctus. De patre in Genesi : EZ respexit deus (n Abel et super munera eius, super Cain autem et munera

;

3, 90

|! evus non respexit.

PL 4314

De filio in euangelio : Resfpiciens Iesus cogitationes eorum dixit : Quid cogitatis mala in cordibus uestris ? De spiritu sancto in Apocalypsi : H? sunt septem spiritus, wi inspiciunt uniuersam. terram. CLXXXII. Placuit patri, placuit filio, placuit spiritui sancto. De patre in apostolo : Posíea quam $lacui deo, qui me segregawit ex utero matris meae, ut reuelaret filium suum in me.

; Et in psalmo

: Placuit deo super witulum

nouellum,

cornua

$roducentem. ei. ungulas. De filio in psalmo sexagesimo septimo : Montem in quo

10.

$lacuit ! deo habitare in. eo, et dominus inhabitabit usque in. PL 4318 fnem, et cetera.

De spiritu sancto in actibus : Placwit spiritui sancto el nobis, nihil oneris inponere uobis, et cetera. * Ioh. 1o, 25.

8 1 Cot. 14, 2.

3, 88, 3 2 Thess. r, 6-7.

2 i 8 Gen. 4, 4b-5a. 4, IO). 3, 9o, 8 Gal. 1, 15-16. 6 Item] Ite C*

6 Rom. 12, 19. 5 Matth. 9, 4.

b Ps. 68, 32.

8 Zach. 14, 2-3 ? * Apoc. 5, 6 (inspiciunt cf. Zach.

V Ps167:17.

10 Act. 15, 28.

9 misteria C 3, 88, 1 CLXXX on. C* fer retribuit C* 8 pos? iustum add. est .$.M aput C* 4 hiis .$ 9 uenient] uenerint. M ^ Ierusalem M 5, 89, 1 CLXXXI oz. C* 8 prius Et om. $.M B cogitationis C* 6 cogitatis] super cogi- ser. a/iquid Ce ? Hii $ 3, 90, 1 CLXX XII oz. C* spiritu C* 4 reuellaret C* $8 et] etenim .$ M inhabitauit C*, habitabit 5M — 11 pos nihil ad. amplius 5M — imponere Ce.$ M

LIBER III, C. 88-93 3, 91

I3I

CLXXXIII. Intellectum dat pater, idem filius, et spiritus sanctus. ! De patre in psalmo quinto decimo : Benedicam dominum,

;

C 207!

qui mihi tribuit intellectum. De filio in apostolo : Intellege quae dico, dabit enim tibi

dominus intellectum. De spiritu sancto ubi supra : Ideo et nos ex qua die audiuimus, non cessamus pro uobis orantes et postulantes, ut impleamini agnitione uoluntatis eius, in omni sapientia. et intellectu

1o Spiritali, |

3, 92

CLXXXIIII. Mundat pater, mundat filius, mundat spiritus

PL 431€

sanctus.

De patre in Hezechiele : Et saluos eos faciam de uniuersis sedibus suis, im quibus peccauerumt, et mundabo eos, et erunt sihi populus, et ego ero eis deus, et seruus meus Dauid vex super eos, eb pastor unus erii omnium

eorum.

De filio in euangelio : Habens uentilabrum in manu sua, et mundabit aream suam, et. congregabit. fructum in. horreum suum, paleas autem conburet igni inextinguibili. Et in Iohanne : 1o E? sanguis filii eius mundat nos ab omni beccato. De spiritu sancto in Esaia : Ef sundabit dominus sordes liorum et

filiarum Sion, et sanguinem Hierusalem 8

| mundabit PL 431D

de medio eius in spiritu iudicii, et spiritu ardoris. | 9, 93

CLXXXV. sanctus.

C 207*

Inluminat pater, inluminat filius, hoc et spiritus

De patre in psalmo septimo decimo : Tw óinluminabis lu;

cernam meam,

domine, deus meus inluminabis tenebras meas.

De filio in apostolo : Cum autem uenerit dominus, et inluminauerit abscondita tenebrarum, et palam fecerit cogitationes 2301, 9 Ps 1597.

B25T1m22357;

3, 92, 3 Ezech. 37, 23-24.

* Col. z, 9.

* Matth. 3, 12 ze/ Luc. 5, 17.

10 1 Ioh. r1, 7.

11 Isai. 4, 4.

3, 93, 1-2 cf. Leo Mg., Sermo 77, 1, PL 54, 4128.

3 Ps. 17, 29.

B 1 Cor.

et] hoc .5. M

5 Intel-

38 Ezechiele. M

. faciam]

4» 5.

3, 91, 1 CLX XXIII oz. C* lige.$ M

3, 92, 1 CLX X XIIII oz. C*

facit

idem] hoc .$.M

pater] patet .$

M — 4 prius et om. S5 M — B posterius et om.

M

— 6 unus oz.

$.M

8 mundauit C* congregat C* 8-9 horrea sua .$.M 9 conburtrit C*, comburet C*.$ M inexstinguibili M in Iohanne oz. $.M 10 age Et add. Cato .$.M fili C* 11 Isaia CC M mundauit C* 12 Ierusalem M mundauit C*, emundabit .$ M

3,92,1 CLXXXV om. C* bisilluminat C€.$ M hoc et] illuminat .$ M (Sicut inluminat Pater ita Filius ita et Spiritus sanctus Caes 202, 11) 3 illuminabis C*.$ M, (inluminabis Caer 202, 12) 4 illuminabis C*, illumina .$ M 5-6 illuminauerit Ce. M 6 faciet 5.M

132

CONTRA

VARIMADVM

cordis. Et iterum : Exurge qui dormis, et eleua te a mortuis, et : inluminabit te Christus. De spiritu sancto in ! apostolo : Vt fulgeat im eis inluminatio PL 452^ 1o Spiritus |sancti. CLXXXVI. Apparuit pater, apparuit filius, hoc et spiritus 3, 94 sanctus.

De patre in actibus : Deus gloriae apparuit patri nostro Abraham, cum esset in. Mesopotamia. ; De fiio in Iohannis epistula : Ipse apparuit filius, ut soluat opera diaboli. De spiritu sancto in Iob : Et spiritus apparuit in oculis meis, el horruerunt capilli mei, et carnes et. speciem mon widi, sed uocem tantum audiebam. 9, 95

CLXXXVII. sanctus. !

Veritas pater, ueritas filius, hoc et spiritus

CLXXXVIII. sanctus.

Mandat pater, mandat filius, hoc et spiritus

PL 452B

De patre in psalmo tricesimo : Redemisti me, domine deus ueritatis : àn manus tuas commendo spiritum meum. ; De filio in euangelio : Ego sum ! wia, ueritas, et wita. Item —C 208" ipse ad patrem : Sermo tuus ueritas est. De spiritu sancto in epistula Iohannis : S$eritus est ueritas. 3, 96

De patre in psalmo sexagesimo septimo : Manda, deus, uirtuti tuae. Et : Mandawit 4n. aeternum testamentum suum. ; De filio in euangelio : Haec mando uobis, ut diligatis ànuicem.

9, 97

!

PL 4320

De spiritu sancto in Esaia : Verumtamen legitima mea custodite, quae ego mando V uobis in spiritu meo, dicit dominus. CLXXXVIIII. Inspirat pater, inspirat filius, hoc et spiritus sanctus. *? Eph. 5, 14. 9 2 Cot. 4, 4b. 3, 94, 8 Act. 7, 2. 5 1 Ioh. 5, 8. ? Iob 4, 15-16. 3, 95, 3 Ps. 30, 6b.6a. B Ioh. 14, 6. 6 Ioh. 17, 17. * 1 Ioh. 5, 6. 3, 96, 3 Ps. 67, 29. 4 Ps. 110, 9. B Ioh. 15, 17. * Zach. r1, 6a.

4 pos! cotdis add. eorum .5 M Exsurge M . eleua te] exsurge C 8 illuminabit Ce. M X 4-8 Exurge uique Chtistus] cf. Exsurge qui dormis et inluminabit tibi Christus Caes 202, 13

9 illuminatio Ce.$ M

3,94, 1 CLXXXVI oz. C* posterius appatuit ozz. 5 M, (non ozz. Caes. 207, 1) hoc et ozz. 5 M, appatuit Caes 207, 1 4 abrahae C mesopotamiam C* 5 Ioannis. M epistola Ce. M . Ipse] In hoc C, Ad hoc Caes 207, 3 pos: filius add. dei C, (sine dei Caes 207, 3) 8 carnes] uultum .$ M 9 tantum uocem M 3, 95, 1 CLXXXVII oz. C* hoc et] ueritas et Caes 207, 6 3 me oz. (in. fine lineae) C*, (non om. Caes 207, ?) 4 pos? tuas add. Domine M b uitas G* * epistola C$M . Ioannis $M 3, 96, 1 CLXXXVIII oz. C* 5 Hec C . uobisos.S5M | "Isaia CC M Veruntamen .$ 8 in] de M 3,97, 1 CLXXXVIIII o». C* hoc oz. $5.M

S xa"

: LIBER III, C. 94-99

133

De patre in libro Iob : Sirítus est qui fecit me, et inspiratio omnipotentis qui docet me. ;

De filio in psalmo septimo decimo domine, ab inspiratione irae tuae.

: Ab increpatione iua,

De spiritu sancto in euangelio : S$iritus ubi uult inspirat, ei uocem eius audis, et cetera. !

3, 98

CXC.

Significat

pater,

significat

filius, hoc

et spiritus

PL 452D

sanctus.

De patre in psalmo quinquagesimo nono : Deus, repulisti ^S, el desiruxisti nos. Et infra : Dedisti metuentibus te stgnifi-

; cationem, ut fugiant a facie arcus. De filio in Apocalypsi : A$ocalypsis Iesu Christi, quam dedit | illü deus ostendere seruis suis. Et infra : Significauit, müliens ber angelum suwm seruo suo Iohanmi. . De spiritu sancto ad Hebraeos : Non sine sanguine, quem 1o offert pro se et pro populi ignorantia, significante hoc spiritu

C 208"

sancto.

3, 99

CXCI. Euangelium dei patris, euangelium filii, et ! spiritus PL 4354 sancti. De patre ad Timotheum : E s? quid aliud sanae doctrinae aduersatur, quae est. secundum euangelium gloriae beati dei. ; De filio ad Ephesios : Interficiens inimicitiam in semetipso, ueniens euangelizauit pacem. Item ibi: Testis enim mln. est deus, cut seruio in spiritu meo in euangelio filii eius. De spiritu sancto in epistula Petri : Vobis autem ministraue-

runi haec, qui uobis euangelizauerunt in spiritu sancto. |

3, 97, 3 Iob 35, 4.

b Ps. 17, 16.

? Ioh. 5, 8.

3, 98, 3 Ps. 59, 5. 4 Ps. 59, 6. 6 Apoc. 1, 1a. * Apoc. 1, 1C. 9 Hebr. 9, 7-8. 3,99,.9.1 lit. I, 10-11. 5 Eph. 2, 16-17. 6 Rom. r1, 9. 8-1 Pet£cr, 12!

3 estom. M . 4 pos; omnipotentis ad. dei $5 M ^ 6 aste ab add. et $ — post inspiratione a47. spiritus $5 .M — 7 spirat 5 .M 3, 98, 1 CXC om. C*, XCXC C*, CXC C? 3 repullisti C*, reppulisti Ce 4 distruxisti C*, deduxisti M 6 prius apocalipsi C 7? . Et infta :], et .5 M . $8 Ioanni .5.M

3,99, 1 CXCI

9 hebreos C

oz. C*

10 et] ut C*

fili C*

et] euangelium

M . 1-2 cf. Sicut

dicitur euangelium Patris ita Filii ita Spiritus sancti Caes 202, 17

8 'l'imotheum]

Titum Caes 202, 18 (sed sequitur 1 Tz; 1,11) ^ quit aliut C* 5 Interfitiens C* inimiciciam C ^ 6 az/e ueniens ad. et $.M — * fili C* 8 epistola C SM 8-9 ministrauerunt] monstrauerunt . M, (ministrauerunt Caes 202, 21) 9 uobis] uos C, (uobis Caes 202, 21)

PL 4344

I34 3, 100

CONTRA

VARIMADVM

CXCII. Inluxit pater, inluxit filius, inluxit spiritus sanctus.

De patre in apostolo : Deus autem qui dixit de tenebris lumen. splendescere, inluxit in cordibus nostris. De filio in psalmo centesimo septimo decimo : Benedictus ; qui uenit in nomine domini, deus dominus, et inluxit nobis. De spiritu sancto in propheta : Nom ! abscondetur ultra facies mea ab eis, bro eo quod inluxit. spiritus meus. super wuniuersam.

domum

3, 100, 2 2 Cot. 4, 6.

5, 100, 1 CXCII oz. C*

Israhel,

dicii. dominus.

4 Ps. 117, 262.272.

6 Ezech. 29, 29.

fer illuxit Ce.$ M .— (Sicut inluxit Pater ita Filius

ita et Spiritus sanctus Caes 202, 22) 3 illuxit Ce.$ M uesttis 5 M, (nosttis Caes 199, 10 e 202, 28) 5 illuxit Ce.$ M 6 absconditur .$' ? illuxit Ce. M S Ista $M — pos dominus add. Explicit breuiarius sancti Augustini contra Arrianos C*, Idacii Clari Hispani aduetsus Vatimadum Arianum libri

finis 5

C zog"

PSEVDO-AVGVSTINI SOLVTIONES

DIVERSARVM

AB HAERETICIS

QVAESTIONVM

OBIECTARVM

CVRA ET STVDIO B. SCHWANK

n

LI

| VOY A«GGNBB Sa M E | MAL RARE: tyr tco yo LAU

dius

-—D

AOAIHO.

d

£

Zu5ULLAM

84;

PRAEFATIO Sol

Libri usque adhuc inediti, cui titulus Awreli? Augustini solutiones diuersarum quaestionum ab haereticis obiectarum, unus exstat secunda parte octaui saeculi in monasterio Corbeia antiqua scriptus codex nunc Parisinus (Bibl. Nation.) Latinus I2217, cuius folii 117? imaginem in primis paginis huius uoluminis luce productam inuenies. Totius autem codicis descriptionem in Sacris Erudiri 12 (1961) pg. 113-115, uel melius apud A. Lowe, Codices Latimi Amtiquiores, pars V, nr. 636 et pars VI, pg. XXV-XXVI, habes. Quo in codice Corbeiensi D. Germanus Morin tractatum nostrum anno I907 inuenit et futuram editionem breui nota sub titulo Pour un $rochain volume d' Anecdota in Revue Bénédictine 24 (1907) pg. 266-270 annuntiauit. Fusius autem idem uir doctus de Sol tractauit in Revue Bénédictine 31 (1914-19) pg. 237-243 : Une compilation antiarienne inédite sous le nom de S. Augustin issue du milieu de Cassiodore. Editio denique, quam G. Morin pro secundo uolumine Éíudes suarum curauerat, numquam in lucem prodiit, quia manuscriptum ad typographum missum diebus turbulentis mensis Augusti anni I9g14 periit. Alium ex uiris doctis, qui de opere Sol inedito curauerit, neminem noui, nisi duos ex confratribus meis, D.

Iohannem Schildenberger scilicet, qui de Sol in De altlateinischen Texte des Proverbien-Buches, I. Die alte afrikanische Textgestalt (Texte und Arbeiten I. Abt., Heft 32-33, Beuron I941) pg. 154-156 et 176 egit, et D. Bonifatium Fischer, qui in thesi sua doctorali Incerti auctoris Solutiones diversarum quaestionum ab haereticis obieciarum, quam anno 1941 Facultati Theologicae Pontificii Athenaei Anselmiani de Vrbe proposuit, erudite uberiusque de ipso codice manuscripto, de probabili tractatus origine eiusque de doctrina disseruit necnon et huius tractatus textum apparatu critico exornatum dissertationi suae addidit. Sed secundi magni belli res aduersae iterum impediuerunt, ne integer textus Sol publici iuris fieret. Sane quidem omnia, quae B. Fischer litteris tunc mandauerat, liberaliter mihi tradidit, ut editionem hanc diu desideratam

expedite praepararem. Cumque ipse B. Fischer iam diligenter de momento locorum Sacrae Scripturae, quibus textus noster abundat, necnon de operibus, ex quibus auctor incertus compilauit, quaesiuerit atque in libellis periodicis Bzblica 23 (1942) pg. 139-1064 et 241-267 sub titulo Der Bibeltext in den $seudo-augustinischen , Solutiones diversarum quaestionum ab haereticis obiectarum" m Codex Paris B.N. Lat. 12217 scripserit, meum tantum esse puto pauca de ratione huius editionis dicere et quaestionem de tempore, quo opus Sol perscriptum sit, inquisito opere Conira Varimadum denuo mouere.

138

PRAEFATIO

Quod attinet ad rationem editionis, orthographiam libri manuscripti, et quidem primae manus, quam diligentissime

secutus sum ; nam comparato textu Sol cum textu Var in eodem codice Corbeiensi apparuit orthographiam Sol, etiam quoad nomina propria, constantiorem esse quam Var, uel mi-

nus dependere a proprietatibus scribarum octaui saeculi. Ideoque apud solas uocales litteras e et ae, quas octauo saeculo e et e scribebant, quaeque in codice manuscripto passim alternantur et quae insuper in exemplaribus photographicis codicis Corbeiensis, quae sola inspicere potui, non numquam difficillime dignoscuntur, generatim lectionem hodie usitatam praetuli ; nam ueri simile non est scriptorem quinti saeculi u£iquae, aecclesia, saecundwm,

naec, aecce scripsisse. Verborum

porro

omnia compendia, inter alia etiam Respondit pro Responditur, uel saepius R et Resp pro Respondetur, solui. Dubitare quidem posset aliquis, an 1pse compilator ita scribere uoluerit, cum manus secunda in libro manuscripto illa compendia (mirum, etiam Respondit) aliquando in Responsio correxerit. Plene tamen prima manus initio capitum 7I 76 77 87 89 Respondetur et initio capitis 72 Responditur, nunquam autem Responsio scribit. Itaque in aliis quoque capitibus de suspensionibus quas uocant uocabuli Responditur uel Respondetur agi uidetur. Ipse autem textus Sol non numquam ex fontibus, quibus compilator Sol usus est, inprimis ex quinque S. Ambrosii libris de fide ad Gratianum Augustum suppleri potuit. Quod ad tempus attinet, quo compilator incertus sed sine dubio Africanus tractatum Sol conscripserit, iam B. Fischer in opere supra laudato (pg. 152-157) hunc tractatum Aurelio quidem Augustino mortuo sed Fulgentio theologo Ruspensi nondum orto compositum esse luculente monstrauit. Insuper tam Sol quam Var illi libello de fide catholica, quem episcopi Africae Hunnerico regi anno 484 obtulerunt, quemque Victor Vitensis Historiae Persecutionis Africanae Prouinciae inseruit (2, 56-10r ; ed. M. Petschening 188r, C.S.E.L. 7, 46-71), affinem esse notauit, ideoque utriusque operis origini annos 470490 assignauit. Sed opere Var diligentius inquisito apparuit illos tres libros contra Varimadum non nullos certo annos ante librum fidei scriptos fuisse, et quidem probabiliter paucos tantum annos, postquam Carthaginem Vandalorum cateruae mense Octobri anni 439 expugnauerunt et episcopos Africae expulerunt. Econtra multa indicia in opere Sol hunc tractatum re uera tempore libri fidei conscriptum fuisse suadent. Exinde etiam tempus operis Sol componendi arctioribus finibus, scilicet 480-490, includere licebit. Sed liber fidei an ex Sol, aut Sol ex Libro fide; dependeat, nec ego statuere audeam. Solummodo opus Var multo ante opus Sol conscriptum esse, auctorem autem operis Sol de opere Var ignorasse explorare potui. Praeterea Cerealem, auctorem Jibelli contra Maximi-

PRAEFATIO

I39

num (PL 58, 7574-7682), fortasse opus Var, nequaquam autem Sol scripsisse, insuper opus Sol /ibro fidei, quem Pseudo-Gennadio teste (De wiris inlustribus, 98) Eugenius, Carthaginiensis ciuitatis episcopus composuit, quam maxime affinem esse constat.: Restat ut omnibus, qui me in hac editione curanda adiuuerunt, ex animo gratias agam. Beuron, die ro mensis Februarii 196r.

Benedictus SCHWANK, USB

MONITVM Sol

SOLVTIONES

diuersarum quaestionum ab haereticis obiectarum.

Inc. ,,Contra quod dicunt creaturam esse filium dei." — E. DEKKERS,

Clauis Patr. Lat. Nr. 363; B. FiscHER, Verzeichnis der Sigel: PS-AU sol Codex Corbeiensis (Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 12217) secunda parte octaui saeculi in monasterio Corbeia antiqua scriptus. N.B.: Si in apparatu critico scribitur C, error in codice non est emendatus.

manus.

N.B.: Si in apparatu critico scribitur ». 7, error in ipso codice correctus est. Lectiones uatiantes zz. 2 aut posterioris manus, quae ad solam orthographiam spectant, in apparatu ctitico non notantur. Omnes abbreuiationes soluuntut. indicant addenda. indicant delenda. intellectui textus inseruiunt. locus corruptus. lacuna. Vulgata. N.B. : Citationes ex Vet. Test., nisi aliter notetur, secundum LXX (ed. Alfred RAnrrs, Stuttgatt 1935 sqq) numerantur.

ELENCHVS CAPITVLÓ RVM IN HOC CORPORE CONTINENTVR AVRELII AVGVSTINI SOLVCIO- fol. 1v NES DIVERSARVM QVESTIONVM AB HERETICIS OBIECTARVM; QVAS QVESTIONES CVM NVMERIS SVIS INFERIVS DESIGNAMVS.

iE

5

II. III.

1o IIII.

Contra id quod dicunt creaturam esse filium dei. Quia sicut pater infectus, ita et filius. Contra id quod dicunt Iohannem dixisse : Post me uenit qui ante me factus est, unde dicunt : Ecce qui prior erat factus est. Contra id quod dicunt factum esse dei uerbum, quia scriptum est, inquiunt : Quod factum est in illo, wita est.

V.

15 VI.

Contra creauit sua. Contra potest

id quod dicunt dixisse filium : Dominus me inicium. uiarum suarum n opera id quod dicunt : Quomodo aequalis esse filius patri? Nam si filius est, ante-

quam generaretur non erat, aut si erat, cur

20 VII.

natus est? Contra quod dicunt : Si uerbum patris filius est, et ideo genitus dicitur quia uerbum est ;

25; VIII. VIII.

X. 30

XI. XII. XIII. XIIII. 35

XV.

40 ? Ioh. 1, 27. 2 lohaTNE

quod autem uerbum est, opus non est. Multifarie loquutus est pater ; multos ergo generauit filios, si non operatus sed locutus est uerbum. Contra quod dicunt, utrum uolens an inuitus generauerit pater. Contra quod dicunt, utrum omne quod habet (finem) aliquando coeperit. | Contra quod dicunt : Filius erat in frincipio, pater uero ante principium. Quia filius natus non coepit sed extitit. De sempiterno dei filio. Quia omnipotens filius. Contra quod dicunt : Ideo inaequalis filius patri, quod omnipotens sit pater, eo quod genuerit filium creatorem ; negant autem omnipotentem filium, quia generare non potuit creatorem. Contra quod dicunt patrem ingenitum et filium genitum aequales uideri non posse. 11 Ioh. rz, 3c-4a.

13 Prou. 8, 22.

22 cf. Hebr. r, 1.

29

2 obiectorum zz. 1 8 alt. me suppleuit m. 2 23 loquutus patet est zz. 1; sed signis correctum 24 uerbum] uerum 7. 2 31/38 qui generate potuit zz. 1 40 aequalis C

fol. 2T

SOLVTIONES

142 XVI. XVII. 45 XVIII. XVIIII. XX.

Contra quod dicunt non esse filium aequalem patri, quia de patre est ipse, non pater de filio. Quia aequalis est patri filius. Quia similis patri filius. Quod pater et filius unum sint. Contra quod dicunt dixisse filium de suis discipulis : V£ sint unum, sicut et nos unum sumus,

ut talis uideatur

diuinitatis

unitas

inter patrem et filium, qualis est inter homines unitas deuotionis et fidei; subiungentes apo-

$0

stoli

XXI. 55

XXII.

testimonium

dicentis

: Qw;

$jlantat et

qui rigat unum sunt. Cum obicimus eis de dispari natura uel diuersa (non) posse dici unum ; et contrario quidem dicunt de Paulo et Apollo, blantatore eL rigatore, unum esse, quia idem apostolus dixit : Qu: slantat et qui rigat unum sunt. Contra quod dicunt : Vnum sunt pater et filius, non tamen unus ; et continuo subiungunt

6o

unum ad concordiam pertinere, unus ad nu-

merum singularitatis. |

XXIII. XXIIII. 65

XXV. XXVI. 79

XXVII.

Filius dominus dicitur. Quia et quando filius deus dicitur, non duo dii sed per unitatem naturae adque substantiae unus deus intellegitur. Quia pater et filius et spiritus sanctus unus est deus uel dominus. Contra quod dicunt deum patrem et filium et spiritum sanctum unum deum esse non posse. Contra hoc quod dicunt : Si solum uerum deum sicut patrem ita et filium dicitis et unius substantiae patrem et filium confitemini, non unum deum sed duos deos inducitis, quod qui unius substantiae sunt, non unus deus sed duo

75

dii uidentur esse, sicut duo homines (aut duae oues pluresue dicuntur ; homo autem et ouis nec duo homines) dicuntur nec duae oues,

80 X XVIII. XXVIIII.

sed unus homo et una ouis. Quia quando deus «us uel solus dicitur, filius non separatur.

Quia de patris substantia filius, et quia distincta non separata trinitas.

48 Ioh. 17, 22. B2 1 Cor. 5, 8. 56 cf. 1 Cor. 5, 5-6. 59 cf. Ioh. 17, 21-22. 71 c. m lima Toh, 55, 20; 52 dicentes z. 1

$2 dicis C

B8 1 Cor. 5, 8.

fol. 2V

ELENCHVS XXX. 85

XXXI. XXXII. 90

XXXIII.

95

XXXIIII. XXXV.

100 XX XVI. XXXVII. 105

CAPITVLORVM

I43

Eo quod filius unius substantiae sit cum patre adque naturae. Quia pater in filio et filius in patre est per unitatem substantiae adque naturae. Etiam filium inuisibilem, qui nonnisi 2» forma serui uideri uoluit, propter quam dixit : Pater maior me est. Contra quod dicunt non mediocrem diuinae maiestatis esse distantiam patris et filii, quia dixit apostolus : Nobis autem unus deus, ex quo omnia. et nos ber ipsum, ei unus dominus Iesus Christus ber quem omnia. Contra quod dicunt, quia pater dicit et filius facit. Contra quod dicunt soZ sapienti deo de patre

tantum esse dictum. |

Contra quod dicunt de patre tantum dictum : fol. 3T Praecifio tibi coram deo qui uiwificat omnia. Contra quod dicunt de patre tantum scriptum esse : Beatus el solus potens rex regum et dominus dominantiwm, qui solus habet inmortalitaLem et lucem habitat naccessibilem, quem memo hominum uidit nec uidere otest ; cui honor et

XXXVIII.

gloria n saecula saeculorum. Contra quod dicunt separatum a solo ef uero

deo Christum, quia scriptum est, inquiunt : Haec est autem wita aeterna, ut cognuscant te solum uerum deum ei quem misisti Iesum Chri-

IIO

stum.

XXXVIIII.

Contra quod dicunt dixisse filium : Nemo bonus nisi unus deus, exortem eum a bonitate

115

XL. LE I20

AXLID

adserentes. Contra quod dicunt : Minor est filius, quia missus est a patre. Contra quod dicunt : Quem ater sanctificauit et misit in hunc mundum, et 1deo pater maior, eo quod ipse sanctificare filium dicitur. Contra quod dicunt dixisse filium Cananeae mulieri : Non sum missus nisi ad oues quae perierant domus Israhel, famulatus oboedientiam eum exhibuisse dicentes.

$88 cf. Phil. 2, 7. 89 Ioh. 14, 28. 93 1 Cor. 8, 6. 98 Rom. 16, 27. 101 T1el1m. 6. I3. 103 1 Tim. 6, 15-16. 108 f. Ioh. 17, 5. 1106 Ioh. 17, 5. 113 Marc. 10, 18 ze/ Luc. 18, 19. 118 Ioh. ro, 56. 122 Matth. 15, 24.

92 substantiam C

109 xpo C

122 quae] que C

SOLVTIONES

144 12; XLIII.

Contra quod dicunt dixisse filium : Mea doctrina non est mea, sed eius qui me misit. Contra quod dicunt dixisse filium : Discendi

XLIIII.

de celo, non ut faciam uoluntatem

meam, sed

eius qui me misit.

Contra quod dicunt dixisse filium patri : Non quod ego uolo, sed quod tu uis. | Contra quod dicunt dixisse filium : Verba quae ego loquor uobis, a me iso non loquor. Contra quod dicunt filium dixisse : Qui. a. semetibso loquitur, gloriam Propriam quaerit. Contra quod dicunt dixisse filium : Ex me 15s0

130 XLV. XLVI. XLVII. 15

XLVIII.

non

140

sum

locutus ; iterum

: Sécut. dixit. malu

pater, ita loquor. Contra quod dicunt dixisse filium : Pater qui in me manet, ibse loquitur, et opera quae ego facio, ibse facit. Contra quod dicunt : Minor est filius, quia

XLVIIII. L.

rogat patrem.

Contra quod dicunt : Non solum dominus Ie-

LI.

sus Christus, sed et sancti suscitauerunt mortuos ; dicunt etiam : Vt Lazarum suscitaret,

145

patrem rogauit. Contra quod dicunt filium adorare patrem et ideo fuisse minorem, quia ipse mulieri Samaritanae dixit : Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus. Contra quod dicunt filium insubstantiuum esse. Contra quod dicunt dixisse filium : Sicut misit me wiwus pater eb ego wiuo propter patrem, dicentes : Quomodo aequalis est patri filius qui dixit, quia $ropter patrem uiwit ? Contra quod dicunt dixisse filium : Ego sum uitis uera, pater meus agricola, agricolam et

LII.

150 LIII. LIIII.

LV.

uitem diuersae dicentes esse naturae, et uitem

160

esse in agricolae potestate. Contra quod dicunt : Caput Christi deus. Contra quod dicunt dixisse filium : E? dilexisti

LVI. LVII.

1265 Ioh. 7, 16. Ioh. 14, 1o. Ioh. 14, 1o. Ioh. r5, r.

127 Ioh. 6, 38. 134 Ioh. 7, 18. 146 cf. Ioh. r1, 41.

162 1 Cor. 11, 5.

145 suscitauetint C

130 Matth. 26, 39 uix Matc. 14, 36. 136 Ioh. 12, 49. 137 Ioh. 12, 50. 150 Ioh. 4, 22. 154 Ioh. 6, 57. 163 Ioh. 17, 25.

132 139 158

fol. 3Y

ELENCHVS

CAPITVLORVM

45

eos, sicut et me dilexisti ; hoc cum dicunt, quid 165

aliud agunt, nisi inter dei filium et homines

LVIII.

aequalitatem quandam conparationis inducunt ? Contra quod dicunt : Quomodo filius dei potest esse similis patri, cum ipse dixerit filiis

170

Zebedei : Calicem quidem mewm bibetis, sedere autem |ad dexteram meam uel ad sinistram non est meum dare uobis, sed quibus paratum est LVIIII.

175 LX:

a patre meo.

Contra quod dicunt : Non fotest filius a se facere quicquam, nisi quod uiderit patrem facientem.

Contra quod quidam negant in Christo esse credendum, dicentes filium dixisse : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit

180

I;XI.

me, et quod idem dixit : A me ipso non ueni. Contra quod dicunt dixisse filium : S? ego testimonium, perhibeo de me, testimonium meum non est uerum.

LXII. 185

LXIII. DXIIL

Contra quod dicunt dixisse filium : S? ego clarifico me ipsum, claritas mea nihil est. Contra quod dicunt dixisse filium : Pater, uenit hora, clarifica filium tuum.

Contra quod dicunt

: Nwnc

clarificatus est

filóus hominis. 190 LXV.

LXVI. 195

Contra quod dicunt dixisse filium : Clarifica me, paler, claritate quam habui, briusquam mundus esset aput te. Contra quod dicunt scriptum esse : Sicut pater habet witam in semetipso, ita et filio dedit uitam habere in. semetipso, et de eo quod filius ait : Pater, quod dedisti mihi, maius est omnibus,

LXVII. 200

LXVIII.

et : Potestatem ei dedit pater judicium facere. Quae inferiorem Christum uidentur ostendere, homini potius quem adsumsit adscribenda sunt, quam diuinitati. Contra quod dicunt patrem inmensum uel incapabilem, filium uero non esse inmensum.

170 Matth. 20, 235. 174 Ioh. 5, 19. 178 Ioh. 12, 44. 180 Ioh. 7, 28. 181 Ioh. 5, 51. 184 Ioh. 8, 54. 186 Ioh. 17, r. 188 Ioh. 15, 31. 190 Ioh. 17, 5 193 Ioh. 5, 26. 196 Ioh. ro, 29. 197 Ioh. 5, 27.

166 corporationis C II

191 claritatem zz. 1

195 eo oz. m. 1

198 Quem C AUG.

XC

fol. 4T

SOLVTIONES

146

Contra quod dicunt filium in tantum mino-

TOSGVITIT, 20;

rem, ut patrem etiam dewm suum uocet.

Contra quod dicunt dixisse filium : Ascendo ad patrem mewm el ad patrem uestrum, et ad deum

LX X.

meum el ad deum uestrum, | dicentes eum se hominibus copulasse et deum suum dixisse ;et quod dicunt : Dominum Christum deus fecit. Contra quod dicunt dixisse filium : patrem, quia pater maior me est. Contra quod dicunt de filio, quod

210

LXXI. DXXII.

patrem illum et

Vado ad mortuos

suscitauerit, maria pede transierit, infirmitates hominum curauerit, haec etiam seruulis

215

suis deus praestitit, et potius in hominibus esse admiranda ; quaerunt ergo, quid filii sit speciale, quod cum his qui creati sunt non possit esse commune. Contra quod dicunt dixisse filium : Potestatem habeo jonendi animam meam, ei potestatem habeo iterum. swmendi eam ; hoc mandatum accepi a patre. Contra quod dicunt scriptum : Qu? filio suo non pepercit, sed ro. nobis omnibus tradidit eum, ex hoc filium minorem ostendere cupien-

220 LX XIII.

LXXIIII. 225

tes.

Contra quod dicunt dixisse filium : Pater, si possibile est, transeat a me calix iste ; dicunt enim : Si omnipotens est, quomodo de possibilitate dixit ? Contra quod dicunt de filio : Specie inuentus ut homo, huwmiliauit semetipsum factus oboediens

LXXV. 230

LXXVI.

usque

ad

moriem,

mortem.

autem.

crucis ;

$ropier quod deus illum exaltauit et donauit 4lli nomen

quod est super omne nomen, ut in no-

mine lesu omne genu flectatur caelestiwm terrestrium et infernorum. Contra quod dicunt filium multis

appellari nominibus quae patri non conueniunt, et ideo alterius eum substantiae uel inferiorem pu-

LXXVII. 240

tant. Contra quod dicunt scriptum esse : Quia ve-

LXXVIII.

205 Ioh. 20, 17. 209 Act. 2, 36. 224 Rom. 8, 32. 228 Matth. 26, 29. 243 Ps. 87, 4-5 (87, 4-6 Vg.). 204 cf. Ps. 21, 11.

211 Ioh. 14, 28.

220 Ioh. 1o, 18.

232 Phil. 2, 7-10.

204 uocate C

228 filio C

206 uestrem C 230 de oz. m. 1

222 eam oz. m. 1

239 filio C

226 ostenderent zz. 1

243 quia oz. zm. 1

fol. 4Y

ELENCHVS.CAPITVLORVM

147

leta est malis anima mea, et uita mea in inferno adpropinquawit ; aestima|tus sum cum discendentibus in lacum, factus sum sicut homo sine

245

fol. 5T

adiutorio, ad mortuos liber et cetera, ex hoc

inferiorem filium uolentes ostendere. LXXVIIII. 250

LXXX. LXXXI. 255

260

LXXXII.

LXXXIII. 265

LXXXIIII. 270

LXXXV.

275

LXXXVI

LXXXVII. 280

LXXXVIII.

Quia sicut pater a mortuis filium suscitauit,

ita se ipsum et filius suscitauit. Contra quod dicunt dixisse filium post resurrectionem : Daía est mihi omnis potestas in caelo et 4n terra. Contra quod dicunt : Vsque adeo alia patris, alia filii, alia spiritus sancti potestas est, ut scriptum sit : Euntes docete gentes, baptizantes eos 1n nomine patris et filii et spiritus sancti, et ex uerborum ordine differentiam diuinae faciunt potestatis. Contra quod dicunt scriptum esse : Dixit dominus domino meo : Sede ad dexteram meam ; ex hoc maiorem dicunt patrem, eo quod ipse precipiat filio sedere ad dexteram. Contra quod dicunt filium hominibus conparandum, quia dixit discipulis : Cum sederit filius hominis in sede gloriae suae, sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes "XII* tribus Israhel. |.Contra quod dicunt Stefanum uidisse filium stantem ad. dexteram patris. Contra quod dicunt dixisse apostolum de Christo : Quoniam ipse dominus in iussu. [et] in woce archangeli et in tuba dei discendet de caelo, e£ mortui qui in. Christo sunt resurgent $rimi, ubi minorem uolunt uideri filii potestatem, quia 2» ?ussu dictus est discensurus. Contra quod dicunt patris et filii diuisum regnum. Contra quod dicunt dixisse apostolum de filio : Cum tradiderit regnum deo et patri, existimantes eum aliquando |non esse regnaturum. . Contra quod dicunt dixisse apostolum de filio : Oportet illum regnare, donec onat inimicos suos sub pedibus eius, adserentes pro eo, quod

252 Matth. 28, 18. 256 Matth. 28, 19. 260 Ps. 109, 1. 265 Matth. 19, 28. 210 cf. Act. 7, 56. 272 1 Thess. 4, 16. 280 1 Cot. 15, 24. 283 1 Cot. 15, 25.

252 omnis ozz. zz. 1 273 discendit z. 1

232 et inclusi ; ef. titulum infra positum et explicationem cap. 85 280 exestimantes zz. 1

fol. 5v

148 285

SOLVTIONES

LXXXVIIII.

dictum est : Donec pedibus eius, postea Contra quod dicunt Cum autem subiecta ipse filius subiectus

XC.

Contra quod dicunt filium ignorare diem iudi-

290

ponat inimicos suos sub non esse regnaturum. scriptum esse de filio : fuerint 4llà omnia, tunc et erit ei, qui sibi subiecit

omnia, ut sit deus omnia in omnibus. cii, quia dixerit

: De die autem

illa et hora

nemo scit, neque angeli caelorum neque filius

nisi pater solus. | 288 1 Cor. 15, 28.

285 ponam C

292 Matc. 13, 32.

286 regnarum zz. 1

291 ignorarae zr. 1

14 lineae paginae, quae restant, uacuae relictae sunt.

294 post elenchuzz

SOLVTIONES, 1 .

149

I. Contra quod dicunt creaturam esse filium dei. fol. 6r RESPONDETVR : In euangelio filius dicit : J/e im orbem wuniuersum et braedicate euangelium wuniuersae creaturae. Qui uniuersam creaturam dixit, nullam excepit. Et ideo, si creatura ; esset, numquid ipse sibi euangelium praedicari mandasset ? Apostolus ad Romanos ait : Vanitati enim creatura subiecta est. Numquid ergo Christus subiectus est uanitati ? Item apostolus ubi supra : Creatura liberabitur a seruitute corruptionis. Numquid Christus subiacet seruwituti corruptionis ? Item apo10 stolus ubi supra : Tradidit illos deus in desideria cordis in inmunditia, ut contumeliis adficiant corbora sua in semetipsis ; qui conmutauerunt ueritatem dei in mendatium et coluerunt et seruierunt creaturae potius quam creatori, qui est deus benedictus in secula. ludicio diuino esse damnatos, qui creaturae deser15 4iunl, apostolus ostendit : quis inpune creaturam filium dei dicere audebit ? Item apostolus ad Colossenses : Jfse est, ait,

imago dei inuisibilis, primogenitus uniuersae creaturae. Primogenitus inquit, non primocreatus, ut gemitus pro natura, jri"us pro perpetuitate credatur. Item qui supra ad Galatas 20 dixit : Sed tunc quidem ignorantes deum, his qui natura non sunt dii seruiebatis. Si creatura dei filius, non est natura deus.

Ignorant ergo deum, qui seruiunt Christo, non natura deo. Sed longe est fides cattholica a tali blasphemio. In euangelio dictum est : Omnia per | ipsum facta sunt. Numquid ipse se 25Íecit, aut fieri potest, ut per quem sunt omnia sit unus ex omnibus ? Item ubi supra : Ego de deo exi et ueni, filius dicit. In Salomone idem filius, qui est dei sapientia, similiter dicit : Ego ex ore altissimi frodiui, unde deus uerus de deo uero, a

patre filius, sicut Iohannes ait in epistula sua : V£ simus in 3o «tero filio eius Iesu Christo ; hic est uerus deus et uita aeterna. In

euangelio filius dicit : Ewntes docete gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Si creatura. dei filius,

1, 2 Marc. 16, 15. 6 Rom. 8, 20. 8 Rom. 8, 21. 10 Rom. r1, 24-25. 14 cf. Rom. 1, 25. 16 Col. r, 15. 20 Gal. 4, 8. 24 Ioh. r, 5. 26 Ioh. 16, 27-28. 28 Sir. 24, 3 (24, 5 Vg.). 29 1 Ioh. 5, 20. 81 Matth. 28, 19.

1, 2-9 cf. Ambtosius, de fide r, 14, 86-87 (PL 16 ue/ C.S.E.L. 78 — zndicatur liber, caput, paragrabbus) ;cf. Caesarius, de myst. trin. 14 (eg. Morin II. 175). 9-16 cf. Ambrosius, de fide 1, 16, 103. 16-19 ;/;2. 1, 7, 48. 19-23 cf. Caesatius, de myst. trin. 14 (eZ. Morin II. 175). 23-25 Ambrosius, de fide ;, 14, 88.

1, 1 5o: Contra zz. 2 add. sup. lin. id — pos? dicunt zz. 2 add. sup. Jin. attiani 13 cteatoti] creatuti zz. 1 21 dii] di z. 1 26 exii zz. 2 (cf. Sol 29, 3) 28 2] ad zz. 1

fol. 6v

150

SOLVTIONES, 1-2

dicant qui sic credunt : Quae patrem conpullit necessitas uel suasit sibi creaturam adiutricem in sacramento baptismatis 535 sotiare ? Ostenduntur enim dei derogantes potentiae blasphe-

mare, quem fatentur in baptismo nonnisi creaturae adiutorio humano posse generi subuenire. In psalmo centensimo tercio : Omnia, inquid, 2» safientia fecisti. Numquid uerisimile uideri potest, quia in se ipsa facta est sapientia ? In psalmo quadra4» gensimo quarto : Eruciawit cor meum uerbum bonum, de quo et euangelista : Im jrincipio, inquit, erat uerbum ; non ait Creatum est uerbum. In psalmo centensimo nono pater dicit ad filium : Ex utero ante luciferum genui te. Cum ex utero dixit, ex intimis suae substantiae genitum ostendit et increatum 45 sine dubio significat. Iohannis in epistola sua dicit : V£ simus in uero filio evus Iesu Christo ; hic est uerus deus et uita aeterna. Ergo si uerus deus et uerus filius, utique non est creatus, quia si esset |creatus, dici non posset deus uerus et uerus filius.

In euangelio filius dicit : Qwi non credidit, iam iudicatus est, ;o quia non credidit àn nomine unigeniti filii dei. Si creatura Christus, non est ex deo natus, sed adobtiuus. Sed cum qui fuerunt ante nos prophetae et omnes sancti et nos ipsi adobtiui sumus filii, non erit ergo Christus weicus, quia nos habet in adobtiuatu consortes. Ostendant ergo qui contradicunt, quomodo 5; eum scriptura dicat wnicum, quem uolunt filium adobtiuum. Habes enim in psalmo octogensimo primo : Ego dixi : Dii estis et filii excelsi omnes, utique adobtionis gratia, non natura. Apostolus in epistola ad Romanos : Non enim, ait, accepistis spiritum, seruitutis ilerum in. timore, sed. accepistis spiritum 6o adobtionis filiorum, in quo clamamus abba ater. Item ad Effessios : Qu? fraedestinauit nos in adobtionem filiorum per Iesum Christum in ipsum. Ecce et nos adobtiui filii sumus. Quomodo ergo Christus wnigentius, nisi quia natura dei filius, non adobtiuus ? Si ergo ex deo natus, utique non est creatus. II. Quia sicut pater infectus, ita et filius. RESPONDETVR : Si factus est filius, non sunt fer illum omnia 38 Ps. 103, 24. 40 Ps. 44, 2. 41 Ioh. r, r. 43 Ps. 109, 5. 45 1 Ioh. $220; 49 Ioh. 5, 18. 93 et 53 cf. Ioh. 5, 18 e£ infra cap. 29 lin. 20. 56 Ps. 63 cf. Ioh. 5, 18. 61 Eph. r, 5. 58 Rom. 8, r5. 81, 6. 2a c UTohumoea:

37-39 Ambrosius, de fide r, 14, 88.

I; 17; 117.

42-45 cf. ibid. 1, 14, 89.

45-48 cf. ibid.

40 et oz. zm. 1 47 utiquae z. 1 49 credit zz. 2 iam add. z;. 1 sup. lin. D1 fuerint z. 1 53/84 adobtiuatum 7. 1 56 primo] promo zz. 1 5 utiquae zz. 1 58 ait addidi? z. 1 supra lin. 61 adobtionem corr. zz. 1 ex obtionem

fol. 7T

SOLVTIONES, 2-3

ISI

facta ; sed quia factus non est, merito fer illum omnia facta

dicit euangelista. Hoc enim genuit pater quod est, sicut omnia ; quae sunt generant; alioquin non est uerus filius, si quod est

pater non est filius, et (quod credere nefas est) mentitus est Iohannes apostolus, qui dixit : V£ simus in uero filio eius Iesu Christo ; hic est uerus deus et uita aeterna. | III. Contra quod dicunt Iohannem dixisse : Post me uenit qui ante me factus est, quia prior me erat ; unde dicunt : Ecce qui $7?or erat, factus est. RESPONDETVR : Qui uenit, ipse factus est, id est ur. Nam ; diuinitas, id est uerbum deus, nusquam uenit, quia numquam

fol. 7Y

alicunde recedit. Vir enim nomen est sexus ; sexus enim non

diuinae, sed humanae deputatur naturae, maxime cum ipse Iohannes infra ueluti digito secundum hominem demonstrans dixerit : Hic est de quo dixi : Post me uenit uir qut ante me factus 1o est. Ante me autem factus, hoc est supra meritum meum, supra

gratiam meam factus. Itaque cum geminam in Christo substantiam proposuisset ostendere, scilicet diuinitatis et carnis, hoc loco dicendo : Post me uenit uir et caetera, coepit a carne ;

et subiungens etiam diuinitatem ait : Quia rior me erat. Moris 15 enim est scripturae diuinae frequenter, ut a carnali incipiens usque ad diuinitatis conscendat naturam, aut diuinitatis ad carnalem usque perducat. Vt Esaias coepit a carnali dicendo : Ecce uirgo concipiet et pariet filium ; ostendit etiam diuinitatem subiungendo : Ef wocabitis nomen eius Emmanuhel, quod 20 est Nobiscum deus. Et Hieremias : H?c [est] deus noster, et nom aestimabitur alius ad ewm et caetera cum dicit, diuinitatem ostendit ; dicendo autem : Post haec in terris uisus est et cum

hominibus conuersatus est, incarnationem significauit. Factus autem nonnumquam dicitur secundum illud quod | 25 Dauid canit : Domine, refugium factus es nobis ; et : Factus est mihi in salutem. Numquid hic quisquam audebit dicere creatum aut factum esse dominum ? Absit ! Non utique creationis definitio, sed factus est mihi in salutem, conuersus mihi dicitur

ad salutem. Item habes dictum in psalmo octogensimo octa-

"7zrohWs. 20.

14 13 Ioh. r, 3o. 9 Ioh. r, 30. 4 cf. Ioh. r1, 30. 27 19 Ioh-$15 27: 19 Is. 7, 14b ; quod «sque deus] Matth. rz, 23. 18 Is. 7, 142. Toh2 1427. 28 PSOTI73 EA. 25 Ps. 89, r1. 22 Baruch 5, 58. 20 Baruch 5, 36. PSIIIT7 4. 10-11 ;/;7. 5, 1o, 68. 3, 1-10 Ambrosius, de fide 5, 1o, 65. 29-32 cf. ibid. 5, 11, 76. 24-29 cf. ibid. 3, 5, 55. 16, 65.

8 erat suppleuit gi. 1 3, 1 post uenit zz. 2 suppleuit uit 24 ab*sit C ? nature C alt. enim] Jegendum autem ?

11-17 i/;4. 5,

B quia] qui C

6

fol. 8T

152

SOLVTIONES, 3-4

3o uo : Distullisià, domine, christum iuum, et infra : Factus est

obproprium wicinis suis. Si et hoc loco facturam intellegere uolueris, obproprium non sine blasphemio factum adseris. Item dicit : Fiat manus tua saluum facere me. Numquid quia dixit faz, factam debemus intellegere dei manum ? Vbi enim 35 facturam scripturae intellegi uolunt, aut ante carnis indicium, secundum quam Christus factus est, praemittunt aut infra designant. Nam et apostolus ait ad Philippensis : In similitudine hominum [factus et habitu inuentus ut homo, humiliauit semetipsum factus oboediens usque ad mortem. In similitudine, inquid, 4o hominum. factus, non in potestate diuina ; et factus oboediens usque ad mortem, Cut» oboedientiam quidem hominis habuerit, regnum diuinitatis. Item apostolus ad Romanos : Qwi factus est ex semine Dauid secundum. carnem. Secundum carnem utique factus, nam deus ante saecula ex deo natus est. 4; Sed tamen non semper, ut dictum est, factum esse ad creationem referas. Id enim apostolus dicit : Qwi factus est sapientia nobis a deo et iusticia et sanctificatio et redemptio. Nobis factwm, non creatum ex patre dixit. Denique quomodo eum dicat factum nobis esse sapientiam et cetera, in posteriori5o bus |exposuit dicens : Sed loquimur dei sapientiam in mysterio, fol. 8v quae abscondita est, quam $raedestinauit deus ante saecula in gloriam nostram, quam nemo principum huius saeculi cognouit ; si enim cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent. Vbi mysterium passionis exprimitur, non utique genera55 tionis aeternae series declaratur. Sapientia igitur mea, qui pro me crucifixus est, uel ipsa crux eius est. Redemptio mea, qui

pro me mortuus est, uel ipsa mors eius est. Sauguine enim precioso redempti sumus, sicut Petrus ait apostolus. Iustitia mea, qui resurrexit propter iustificationem nostram, est. Idcirco 6o enim hec omnia dicitur, quia ipse harum rerum omnium causa cognoscitur. Quasi homo nos ergo dominus redemit, idem quasi deus peccata donauit. 4

IIII. Contra

quod dicunt

factum

esse dei uerbum,

quia

scriptum est, inquiunt : Quod factum est in illo, wita est. RESPONDETVR : Intellegant, si ad substantiam diuinam referunt quod factum est, Manicheorum se questionibus inplicari. ; Obiciunt enim Manichei : Si quod in tbso factum est, uita est, «est? ergo quod in ipso factum non sit et mors sit, ut duo inpie inducant principia ; sed hos dampnat ecclesia. Vnde pleri80 Ps. 88, 39. Ps. 88, 42. 33 Ps. 118, 175. 39 Phil. 2, 7-8. 42 Rom. T5. 46 1 Cor. 1, 5o. 50 1 Cor. 2, 7-8. B5 cf. 1 Cor. 1, so. 56 cf. 1 Cor. 1, 50. B? cf. 1 Petr. 1, 18-19. B8 cf. x Cor. 1, 5o. 59 cf.Rom. 4, 25. 4, 2 Ioh. 1, 3c-42a. 4Ioh.1, 3c. 5 zf.Ioh. r, 3c-4a. 31-42 Ambrosius, de fide 5, 11, 8r.

35-36.

43-44 ibid. 5, 4, 34.

4, 1-16 Ambrosius, de fide 5, 6, 41-44.

45-62 ibid. 5, 5,

SOLVTIONES, 4-5

:

153

que docti et fideles sic pronunciant : Om»nia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ; quod factum est, in illo uita 1o es£. Sciant ergo sic fuisse dictum, ut est illud apostolicum : Omnia ber ipsum el in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia 4n tbso constant. |Item dicit : In «fso enim sumus et £ol. or uiwimus. Item in euangelio habes scriptum : Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in 15 deo sunt facta. Ecce in deo facta esse et opera hominis dicit, et ad substantiam diuinam referri non possunt. 5 V. Contra quod dicunt dixisse filium : Dominus creauit me

inicium wiarum suarum in opera sua. RESPONDETVR : Lege quod sequitur : I» frincipio, inquid,

antequam terram faceret et antequam abyssus constitueret ; brius;» quam frocederent fontes aquarum, antequam montes conlocaren-

tur, ante omnes colles genuit me. Secundum incarnationem se dicit esse creatum, et more prophetali transactum posuit pro futuro. Iniciwm uero wiarum suarum, eo quod ipse, precipue populo gentium, fuerit uel fecerit iter ad caelum ; sicut etiam 10 secundum apostolum $rimogenitus ex mortuis dictus est et caput ecclesiae, et ipse dixit : Ego sum uia, uiarum omnium sine dubio uia uel inicium. In opera autem sua aut accipe : In uirginem Mariam, quia omnis homo opus est dei ; aut in bonis operibus se creatum dicit, hoc est ut 1n operibus dei per1; maneret, dei opera operando ; sicut etiam ipse de ceco nato dixit : In illo me oportet operari opera eius qui me misit. Sed et apostolus dicit ad Epheseos : Creati sumus in. Christo in operibus bonis. In operibus autem bonis creatos nos dicit, id est ut operemur opera bona. Intantum denique secundum car20 nem se dicit esse creatum, ut dicturus : Dominus creauit me, praemiserit : Conmemorabor | quae a saeculo sunt ; dicturus

autem : Genuit me, ait : In frincipio, antequam terram faceret et antequam abyssos constitueret et cetera. Et per hoc geminam in Christo significauit substantiam, scilicet diuinitatis et car2; nis, secundum morem scripturarum, ne quis aut diuinitatem $8 Ioh. 1, 3a-4a. 5, 1 Prou. 8, 22.

11 Col. 1, 16-17. 8 Prou. 8, 23-25.

12 Act. 17, 28.

13 Ioh. s, 21.

? cf. Prou. 8, 22.

10 Col. r, 18.

11 caput ecclesiae] cf. Col. 1, 18 4e/ Eph. 5, 25. ego sum uia] Ioh. 14, 6. uiarum erc.] cf. Prou. 8, 22. 12 Prou. 8, 22. 13 cf. Eph. 2, 10. 16 Ioh. 9, 4. 17 Eph. 2, 1o. 20 Prou. 8, 22. 21 Prou. 8, 21. 22 genuit me] Prou. 8, 252 in principio «sque constitueret] Prou. 8, 23-24.

5, 1-37 in boc capite 59 auctor libere retractat Ambrosius, de fide 3, 7, 46 — 3, 9, 62. 19-23 ibid. 5, 9, 61. — 23-38 ibid. 5, 9, 59-60.

5, * cteamus zz. 1 8 uero suppl. zm. 2 sup. lin. 10 saecundum C aecclesiae C 13 uirgine Maria z.1 19 deniquae saecundum C abyssos corr. ex abysos 25 saecundum C

11 23

fol. 9v

I54

SOLVTIONES, 5-6

eius neget aut carnem. Sicut et Esaias ait : Puer natus est nobis, et infra : Deus fortis, dominator, pater futuri saeculi, princeps $acis. Nam quae esse poterat ratio, ut qui se (ut putatis) secundum id, quod werbum erat aput deum, creatum dixerat,

3o continuo etiam genitum se ante saecula manifestaret ?Nam et illud carnalem indicat dixisse creationem, quod infra dictum est : Sapientia aedificauit sibi domum. Haec est, de qua domo sua Iudaeis dominus dixit : So/wite templum hoc, et in triduo illud. vestituam, hoc est corporale habitaculum. Pulcre autem 35 dictum est inicium wuiarum, quia multae sunt uiae, id est uirtutes, per quas ad deum uenitur, quarum Christus est auctor, hoc est inicium. VI. Contra quod dicunt : Quomodo aequalis potest esse filius patri ? Nam si filius est, antequam generaretur non erat, aut si erat, cur natus est ?

RESPONDETVR : Exigunt a nobis responsionem, ut si dixeri;mus : Antequam generaretur erat, astute referant : Ergo antequam generaretur, creatus est, et non differt caeteris creaturis, quia prius coeperit creatura esse quam filius. Et adiciunt : Cur qui erat, natus est ? An quia inperfectus erat, ut perfeccior fieret ? Si autem responderimus, quia non erat,

1o obiciunt statim : Ergo generatio ei |contullit ut esset, qui non

erat antequam nasceretur, ut hinc colligant : Erat ergo, quando non erat filius. Dicant ipsi, utrum temporaliter generet pater an intemporaliter. Si enim temporaliter dixerint, quod filio obiciunt, patri 1; ascribent, ut uideatur pater mutari et cepisse esse quod non erat, cum ipse dixerit : Ego swm deus et non mutor. Si intemporaliter, quid superest, nisi ut ipsi soluant quam proposuerant quaestionem, ut cum generationem «patris abnuant tem-

poralem, generationem) quoque filii temporalem non esse 20 fateantur ? Si ergo non est generatio eius ex tempore, aestimari datur, quod nihil praecesserit ante filium, qui non sit ex

tempore. Si enim aliquid ante filium, iam non sunt fer ipsum et n ibso creata omnia, quae uel in caelis sunt uel in terra, et 261..9,5(9,6 Vg.). 07 T.

— 271.9, 5 (;4b-x--9,6 Vg.).

33 Ioh. 2, r9.

6, 16 Mal. 5, 6.

29Ioh.r,:.

32Prou.

35 Prou. 8, 22.

as cf Gol 5x6.

6, 1-29 Ambrosius, de fide 4, 9, 96-99.

29 saecundum

C

85 multe C

6, 1 5os/ contra add. id »;. 2 4 a suppl. sup. lin. 9 referunt zz. 1 13 generaret zz. 1, corr. in -ratit 14 obiciuna zz. 1 20 fateantur] antut zz. 2 sup. TASHTATÀ

fol. 1ot

SOLVTIONES, 6-8

I55

apostolus redarguitur, qui hoc scripsit. Quodsi nihil ante 2; generationem,

non

aduerto,

cur

posterior

asseratur

quem

nihil praecessit. Sic enim apostolus ait ad Colosenses : Quia in ibso condita sunt omnia in caelis et in terra, wisibilia et anuisibilia. Et post pauca subiunxit : Omnia per ipsum et in ipso creata. sunt.

T

VII. Contra quod dicunt : Si uerbum patris filius est, et ideo genitus dicitur quia uerbum est ; quod autem uerbum est, opus non est. Multifarie locutus est pater ; multos ergo generauit filios, si non operatus sed locutus est uerbum. ; RESPONDETVR : Incauti homines non intellegunt, quid intersit inter prolatiuum sermonem et in aeternum permanens uerbum deum ex patre natum. Natum utique, non prolatum ; in quo non conposita syllaba, sed plenitudo |diuinitatis aeterna fol. rov est et uita sine fine. Frustra igitur inpietatem suam produnt, 10 qua uolunt generationem coepisse Christi, ut uideatur non generatio illa uerbi manentis, sed prolatio fluentis esse sermonis. Deinde multos inducendo filios negant in Christo diuinae proprietatem naturae, ut nec unigenitus nec primogenitus aestimetur. Contra haec plura non opus est dicere, quia super15 flua eorum uidetur obiectio. 8 VIII. Contra quod dicunt, utrum uolens an inuitus generauerit pater. (RESPONDETVR :» Vt si dixerimus uolentem, antiquiorem generatione

uoluntatem

uideamur

fateri, et referant,

quia

; filius non sit coaeternus patri quem aliquid antecessit, aut quia et ipse sit creatura, quia scriptum est : Omnia quaecumquae uoluit fecit, cum hoc ipsum non de patre et filio, sed de his quas filius fecit dictum sit creaturis. Sin autem inuitum patrem generasse responderimus, inualidum eum dixisse uidea10 IDUr. Vt nouerint quae inania loquantur, etiam ipsi interrogandi sunt, utrum deus pater uolens an nolens sit deus. Non enim audebunt eum dicere nolle esse deum. Cum ergo responderint, quod uolens sit deus, eo modo inferenda sunt illis uerba sua, 26 Col. 1, 16a. 28 Col. 1, 16c. Jas sElebr TEE, 8, 6 Ps. 115, 11 (uel sec. Vg. 115, 3). 7, 1-9 Ambrosius, de fide 4, 9, ror. 8, 1-10 Ambrosius, de fide 4, 9, 102. (PL 42, 685).

9-14 ;bid. 4, 9, 106. 11-15 Augustinus, c. setm. Att. I, 2

24 post ante zz. 2 add. eius 25 adueto C, expunxit et suppleuit est zm. posterior quam C 7, 3 multifatiae zz. 1 4 sed] set C uerbum] uerum C 4 dà z. 1, corr. in dm ; forsitan legendum dei 8, 6/7 quaecum erasum 13 nulle zz. 1

156

SOLVTIONES, 8-9

15 quibus dici potest : Prior illo est ergo uoluntas eius. Item interrogandi sunt, utrum deus uolens an nolens sit bonus. Et quia nolens dicere non audent, cum responderint : Volens, dicemus

eis: Ergo eius bonitatem uoluntas antecessit. 1Et cetera, quando non erat bonus, etiam fuerat malus. Hoc secundum eorum

20 stultam proposicionem dixerimus. Ceterum nihil in |sempiterna filii generatione praecedit, nec fol. rir uelle nec nolle ; ergo nec inuitum generasse dixerim nec uolentem, quia generatio non in uoluntate possibilitatis est, sed in iure quodam et proprietate paterni uidetur esse secreti. Nam

25 Sicut deus pater non aut ex uoluntate aut ex necessitate est

deus, sed super utrumque, et sicut non aut ex necessitate aut

ex uoluntate est bonus, sed super utrumque, ita non aut ex

uoluntate aut ex necessitate sit pater. Esto tamen, sit generatio in uoluntate generantis. Quando hanc uoluntatem fuisse 3o dicunt ? Si in principio, (in principio» utique (filius? ; si sempiterna uoluntas, sempiternus et filius. Si coepit uoluntas, displicuit igitur sibi quod erat deus, ut mutaret statum. Displicuit ergo ( sibi» sine filio, placere coepit in filio. Sed absit, ut fidelibus uel obrepat ista cogitatio. 5; Aliter : In deo nulla est deliberatio, ac sic in deo neque uoluntas sine generatione, neque generatio sine uoluntate est. 9 VIIII. Contra quod dicunt, utrum omne quod habet finem, aliquando ceperit. Vt si acceperint huiusmodi responsionem, quia quod finem habet coepit aliquando, (referant), utrum pater desierit ; generare filium. Quod cum tenuerint, nostro astipulante consensu contexant : Coepit ergo generatio. Id si non abnuas, consequi uidetur, ut si coeperit generatio, uideatur in eo coepisse qui natus est, ut natus esse dicatur qui ante non fuerit. Vnde definiant : Aliquando ergo filius non fuit. 109 RESPONDETVR : Nec principium adsumpsit aliquando dei filius, qui erat in principio, nec finem, qui est | drincipium fol. xiv OoxTI/ loh.

cf. Apoc. r1, 8.

21-33 Ambrosius, de fide 4, 9, 103-104. 85-36 Ambrosiaster, quaest. 97, 13 (C.S.E.L. 50, 181, 1-2). 9, 1-9 Ambrosius, de fide 4, 9, 100. 10-76 ibiZ. 4, 9, 107-116.

17 dicimus z. 7 18 Et cetera] sic C ; Jegendum et certe ue] aliqua uerba exciderunt Sicut efiam in aliis locis accidit 24 uidentur z. 1 26 e? 2? supet zz. 1 ; zr. posterior corr. semper

32 mutaret statum] mutares tamen C

9, 1 finem add. z;. 2 2 m. 2 add. in margine Respondetur 4 referant] inserui? 7:. 2 quetant D generarae zz. 1 7/8 in eo coepisse] in coepisse C $8 ut] et C 11 principium] princium ». 1

SOLVTIONES, 9

157

uniuersitatis e£ finis. Nam cum sit frincipium, quomodo quod habebat accepit ? Aut quomodo sui finem habebit, cum omnium ipse sit finis, ut in illo sine fine maneamus ? Dei enim 15; generatio cum temporalis non sit, nec ante se nec in se tempus inuenit. Frigida igitur eorum et uana quaestio, in creaturis

ipsis non habet locum. Ipsa enim quae temporalia sunt, discretionem in quibusdam habere temporis non uidentur. Lux nempe splendorem generat, nec conprehendi potest, quod 20 splendor luce posterior sit aut lux splendore antiquior, quia ubi lumen, et splendor est, et ubi splendor, et lumen

est.

Itaque nec sine splendore lumen, nec splendor potest esse sine lumine, quia et in splendore lumen et splendor in lumine est. Vnde et apostolus splendorem $aternae gloriae filium dixit, 2; quia splendor paternae lucis est filius et wéríus, coeternus utique propter uirtutis aeternitatem, inseparabilis propter claritudinis unitatem. Ergo si temporalia et aérea haec conprehendere et separare non possumus quae uidemus, deum quem non uidemus, qui super omnem est creaturam, in 3oipso suae generationis archano possumus conprehendere ? Possumus eum a filio tempore separare, cum omne tempus opus filii sit ? Desinant ergo dicere : Antequam generaretur non erat. Anterior temporis est generatio ante tempora, et ideo quod posterius est, prius non est ; nec opus ante aucto3; rem potest esse, cum opera ipsa principium de operatore suo sumant. Nam quomodo ante operatorem suum usus operis aestimetur, cum omne tempus opus sit, et omne tempus | de operatore suo ut esset accepit ? Experiri igitur adhuc istos uolo, qui sibi uidentur astuti, ut 4o de nostris respondeant, qui calomniantur diuinis, longeque refugi ab inscrutabili supernae generationis archano quaestionem suam humanae astruant generationis exemplo. De filio dicunt, quia antequam generaretur non erat, hoc est de det sapientia, de uirtute dei, de det uerbo, cuius generatio nihil ante

4; se nouit, quia sine sapientia et dei uirtute numquam pater fuit. Quodsi aliquando ut uolunt filius non fuit (quod nefas dictu est), non fuit ergo in deo perfectionis aliquando diuinae plenitudo, si postea processum generationis accepit. 24 cf. Hebr. 1, 5 ; ef. etiam hymnum qui incibit Splendor patetnae gloriae (Ambrosius, hymn. 2). 28 cf. 1 Cot. 1, 24. 43 cf. x Cor. 1, 24. 44 cf. Apoc. 19, 15.

24-21 cf. Lib. fidei ap. Vict. Vit., Hist. petsec. 2, 71 (C.S.E.L. 7, 54, 10-18).

17 quia z. 1 21 si usque aerea] si in temporali aethaetia zz. 1 ; corr. in si temporalia — 31 possum C — 37 opus] ut C 39 ad hoc isto suo loqui C — 41 inscrutabilis C — 47 diuina C

fol. 12*

158

SOLVTIONES, 9-10

Sed ut sciant, quam uana sit et solubilis eorum quaestio, ;»olicet nihil in eo humanis diuinisque conmune, tamen docebo homines antequam nascerentur fuisse. Aut negent Iacob sanctum priusquam nasceretur fuisse, qui fratrem subplantawit in materno adhuc uteri positus archano ? Negent Hieremiam antequam nasceretur fuisse, cui dicitur : Priusquam te 55 formarem in utero noui te, et briusquam exires de wuulua sanctificaui te, et brophetam in gentibus posui te. Quid hoc euidentius tanti exemplo prophetae, qui sanctificatus est antequam natus, et antequam formaretur est cognitus ? Quid etiam de Iohanne loquar, de quo mater relegiosa testatur, quia intra ma6o terna situs adhuc uiscera praesentiam domini spiritu cognouit, exultatione significauit, sicut scriptum meminimus matre dicente : Ecce enim, ul facta est in auribus |meis uox salutationis fol. 2v tuae, exullauit in gaudio infans in utero meo. Erat igitur qui prophetabat an non erat ? Ac certe erat. Erat enim qui uene6; rabatur auctorem, erat qui loquebatur in matre. Quis igitur auctor huius miraculi ? Nonne dei filius, qui fecit esse non natos ? De rebus humanis quaestio uestra non potest conuenire, potestne de diuinis conuenire secretis ? Quid est : Antequam generaretur non erat ? Numquid pater aliqua tempora 7» conceptionis accepit, ut filium tempora praeuenirent ? Aut femineae more naturae generationis suae molitus est partum, ut molicio ipsa esset antiquior ? Quid hoc est ? Cur diuina secreta discutimus ?. Proprietatem lege diuinae generationis, non qualitatem. O facinus indignum, ut ex se quidam caelestia 7; metiantur, qui tamquam unum de spadonibus putant patrem, qui filium quem generare non potuerit adoptauerit. 10 X. Contra quod dicunt : Filius erat in jrincijio, pater uero ante principium. RESPONDETVR : Vbi hoc quisquam legit, ut hoc crederet ? Vnde praesumpsit, ut hoc diceret, ubi nec auctoritas ulla nec ;ratio est ? Quid est enim ante principium, quandoquidem quidquid ante esset, hoc esset principium ? Si pater ante principium est, ante se ipsum est, quia et ipse principium est. Quid est autem 2» jrincipio erat uerbum, nisi in patre erat filius ? Et ipse filius interrogatus a Iudeis quis esset, |respon- fol. 12 bisr b1 cf. Os. 12, 4 (12, 5 Vg.). 54 Ier. 1, 5. 16, 1 cf. Ioh. rz, rz. 8 Ioh. rz, 1x.

62 Luc. 1, 44.

Io, 1-13 Augustinus, c. Maxim. 2, 17, 4 (PL 42, 784).

53 negant ». 1 55/56 sanctifica z. 1 16, 2 principio zz. 7 3 ligit z. 1 6 pos? a/1. esset erasum esf ante

SOLVTIONES,

10-12

I59

1o dit : Principium quod et loquor uobis. Pater ergo principium non de principio, filius principium de principio ; sed utrumque simul non duo, sed unum principium. Quomodo pater deus, et filius deus ; ambo non duo «dii», sed unus deus.

11

XI. Quia filius natus non coepit sed extitit. REsPONDIT4VR) : Vt duo dicantur pater et filius, causa est natiuitatis; ne autem iterum duo dii sint, causa est unius

diuinitatis. Natus enim de deo non coepit sed extitit. Nati; uitas enim nihil est aliud quam extitio ; extitio autem manifestatio est : itaque non factus, sed editus est. Vt enim Christus de essentia dei exisse uel processisse significa(re)tur, extitio eius natiuitas appellata est. 12 XII. De sempiterno dei filio. RESPONDETVR : In euangelio scriptum est : I» principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum ; hoc erat in principio apud deum. Erat, inquit, aput deum, erat, erat,

; erat ; ecce quater erat. Vbi potest quisquam inuenire, quod aliquando non erat ? In $rincipio, inquid, erat uerbum ; indefinite tenditur erat. Quidquid cogitaueris, era£ filius. Quod enim erat in rincipio, non includitur tempore, non principio praeuenitur, sed praeuenit omne principium. I $rincipio, ro inquit, erat uerbum. Hoc est : Remaneat caelum, nondum enim erat caelum, quando 2n frincifio erat uerbum. Nam etsi caelum habet principium, uerbum deus non habet. Denique 2» $rincipio, inquit, fecit caelum et terram. Aliud est fecit, aliud est erat.

Quod enim fit, incipit ; quod erat, | principium non accipit, fol. 12bisv

15 sed praeuenit. Nam si deus esse coepit pater, quod aliquando non erat (ergo ante deus, postea pater), generationis accessione mutatus est. Sed auertat deus hanc amentiam. In Esaia scriptum est : Ane me non fuit alius deus, et ost me non erit. Si filius hoc dicit : 20 Ante me, inquit, non fuit alius deus ; si pater : Post me, inquit, non erit, hic priorem, ille posteriorem non habet. Ostenditur ergo coeternus esse patri filius. In psalmo octogensimo legimus : Zsrahel, si me audieris, non erit tibi deus recens neque 10 Ioh. 8, 25. 12, 2 Ioh. r, 1-2.

9 Ioh. r1, 1.

I20Gep: 1T.

18 Is. 43, 10.

23 Ps.

80, 9-10.

1I, 1-8 Ambtosiaster, quaest. 97, 8 (C.S.E.L. 5o, 177, 18 — 178, 1). 12, 2-4 Ambrosius, de fide rz, 8, 56. 9-9 ibid. 1, 8, 57. 9-158 Ambtosius, de incarn. 5, 16 (PL 16 [ed. 1845] 8229-€). 16-18 Ambrosius, de fide r, 9, 59-60. 18-21 iiid. 1, 8, 55. 22-30 bid. 1, 11, 68.

11, 2 respondit zz. 1 ; corr. zz. posterior responsio (cf. cap. 72) ? essentia] sententia s. 1 pfaecessisse zz. 1

12, b quater] quantum C

14 accepit z. 1

23 tibi] ibi z. 1

3 dii] de z. 1

160

SOLVTIONES, 12-13

adorabis deum alienum. Aliud horum aeternitatem, aliud pro2; prietatem substantiae indifferentis significat, ut neque posteriorem neque alterius diuinitatis filium credas. Nam si posterior est, recens est ; et si unius non est diuinitatis, a/zenus est.

Nec posterior ergo, qui recens non est ; nec alienus, quia ex patre natus super omnia est benedictus in saecula deus, sicut 5o dicit apostolus in epistola ad Romanos. Dicitque, quomodo dei sempiterna sit uirtus. Idem ipse ad Corinthios scripsit Christum dei uirtutem et dei sapientiam esse. In libro Sapientiae dicitur de filio dei : Splendor est enim lucis aeternae. Ergo quis audeat adserere patrem deum esse aliquando sine sua «wirfute, 5; sine sua sapientia, sine suo splendore, quae omnia filius esse declaratur ? Vnde manifeste adparet coaeternum patri esse filium. 13 XIII. Quia omnipotens filius. «Respondetur :» In Apocalipsi Iohannis habes scriptum :

Ecce uenit cum mubibus, et uidebit illum omnis | oculus, et qui fol. 13T

illum conpunxerunt, et blangent se adueniente eo omnia genera 5 hominum terrae. Aetiam, amen. Ego sum a et .«. dicit dominus deus, qui est et qui erat et qui uenturus est, omnipotens. Quem igitur conpunxerunt, et quem speramus esse uenturum, nisi dei filium ? Ergo omnipotens dominus deus Christus est. In Zacharia : Haec dicit dominus omnipotens : Post honorem misit rome Super gentes, quae braedauerunt uos ; quoniam. qui tangit uos, sicut. qui tangit pupillam oculi eius. Quoniam ecce inicio manum meam super eos qui depraedauerunt uos, et erunt in praeda, et scietis quoniam omnipotens dominus misit me. Ecce omnipotens mittitur ab omnipotente ; quis alius nisi filius ? 15 In euangelio ipse filius dicit : Omnia quae habet pater mea sunt. Ergo habet filius et omnipotentiam. Item ibi : Quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter. Nisi omnipotens esset, eadem facere quae pater facit omnino non posset. Nam et quem Esaias dicit uidisse se in trono maiestatis, cui etiam se20 rabhin stantia clamabant : Sanctus sanctus sanctus dominus 24 Ps. 80, 10. Sap. 7, 26.

29 Rom. 9, 5.

31 cf. Rom. r, 20.

82 cf. 1 Cor. z, 24.

33

I3, 3 Apoc. 1, 7-8. 9 Zach. 2, 12-15 (2, 8-9 Vg.). 15 Ioh. 16, r5. Ioh. 5, 19. 19 cf. Is. 6, 1-5. 20 sanctus erc.] Is. 6, 5.

16

30-32 Ambrosius, de fide r, 1o, 62. 33-31 cf. supra Pseudo-Vigilius, c. Varim. I, 71, 18-20 (pg. 80). : I3, 2-14 Ambrosius, de fide 2, 4, 35-36. 15-16 cf. ibid. 2, 4, 58. 18-23 cf. Ambtosiaster, quaest. 97, 16 (C.S.E.L. 5o, 182, 10-13).

13,2 habet C — 19 se suppleui? p. posterior

SOLVTIONES,

13-14

deus sabaoth, Iohannes euangelista Christum

IÓI esse manifestat

dicens : Haec dixit Esaias, quando widit maiestatem. eius et locutus est de eo, Christo uidelicet sicut superiora euangelii testantur. Sabaoth utique in lingua nostra omnipotens sonat. 2; In Sapientiae libro dictum est de dei sapientia : Cum sit una, omnia potest. Negari ergo omnipotentem filium, qui sapientia est, omnino non potest. 14 XIIII. Contra quod dicunt : Ideo est inaequalis filius patri, quod omnipotens sit pater, eo quod genuerit | filium creato- fol r5v rem ; negant autem omnipotentem filium, quia generare non potuit creatorem. ; RESPONDETVR : Si per generationem filii omnipotens pater, utique aut coaeternum filium patri fatentur, quia (si» semper omnipotens pater, sempiternus et filius ; aut si fuit quando non erat filius, fuit ergo quando non erat omnipotens pater. Sed econtra forte dicturi sunt : Semper pater omnipotens, sed 1o quando uoluit filium, sua genuit omnipotentia. Stultis obiectionibus

stultius

nonnumquam

nos

respondere

conuenit,

qualiter superflua confutari possunt. Ideo a nobis replicandum est : Etiam filio per suam omnipotentiam esse possibile generare ; sed ideo non genuit, quia aut omnino noluit, aut nec15 dum uoluit. Sed auertat deus istud a chatholica fide, ut uel

talia cogitet. Neque enim filius creatorem generare non potuit, sed non oportuit. Inmoderata enim esset diuina generatio, si genitus filius nepotem gigneret patri, quia et ipse nepus, nisi auo suo pronepotem gigneret, secundum uestram mirabilem 20 Sapientiam impotens diceretur. Generauit, inquiunt, pater, non generauit filius. Quod hic

argumentum inaequalitatis ? Generatio paternae proprietatis est, non potentiae ; haec pietas aequat, non separat. Denique licet non sint conparanda diuinis, in ipso tamen usu nostrae 2; infirmitatis frequenter euenire cognuscimus, ut et infirmi filios habeant et non habeant fortiores, habeant serui non ha-

beant domini, habeant | inopes non habeant qui potentes fol r4t sunt. Sicut ergo iam dictum est, generatio non ad sublimitatem potentiae, sed ad proprietatem referatur naturae. Si ideo 3o omnipotens pater, quia filium habet, omnipotentior ergo esse 22 Ioh. 12, 41r.

24 cf. Is. 6, 5.

286 Sap. 7, 27.

14, 1-4 Ambrosius, de fide 4, 8, 77. D-8 ibid. 4, 8, 79. 16-20 Augustinus, c. Maxim. 2, 12, 5 (PL 42, 768). 21-28 Ambrosius, de fide, 4, 8, 81. 28-32 ibid. 4, 8, 85-86.

21sabaoht C ^ manifeste zz. 1 23 xpi zz. 1 supetiot zz. 1 14, 9 et contta C 23 aquat z;. 1 25 frequintet zz. 7 26 pr. habeant] habent z. 1 12

AUG.

XC

162

SOLVTIONES, 14-16

potuit, si plures haberet. An uero omnipotentia eius in una generatione defecit ? Sed etsi hoc dixeritis, fatemini tamen filium de propria patris substantia natum, quod negare soletis. 15 XV. Contra quod dicunt : Pater ingenitus et filius genitus aequales uideri non posse. RESPONDETVR : Possent dicere non esse hominem quem genuit Adam, quia ipse Adam non est genitus, sed factus a ; deo. Si potuit Adam non genitus hoc generare quod erat ipse, quomodo nolunt, ut potuerit deus deum aequalem sibi generare quod erat ipse ? Cur, inquiunt, filius pater non est ? Quia et pater filius non est. Cur non iste generauit ? Quia nec ille generatus est. Nec ideo minus habet filius, quia pater non est ; 10 nec pater minus habet, quia filius non est. Generatio enim in paterna proprietate, non in iure est potestatis. Nam et spiritum sanctum, quem numquam legitis genitum, filio praeferre debetis, quem inferiorem praedicare soletis. 16 XVI. Contra quod dicunt non esse filium aequalem patri, quia de patre est ipse, non pater de filio. RESPONDETVR : Aequalis est patri qui uerus est filius, non natus ex tempore, sed gignenti coaeternus, sicut splendor ab ; igne genitus gignenti manifestatur coaeuus. Sed habet, inquis, dei filius auctorem patrem. Si propterea deum patrem deo filio dicis auctorem, quia ille genuit, genitus est iste, quia |iste de illo est, non ille de isto : concedimus. Si autem per nomen auctoris minorem uis facere filium patremque maiorem, nec 10 eiusdem substantiae filium, cuius est pater : detestamur et respuimus ; quia et filius hominis, in quantum est filius, habet auctorem de quo natus est patrem, nec ideo tamen non (est) eiusdem substantiae cuius est pater. Et quod est iste minor, maior est ille, potest tamen ad formam patris ualentiamque 1; peruenire crescendo ; in qua patrem propterea non omnino inuenit talem, quia ille defecit senescendo. Hic enim necesse est uarietur aetate mortalitas, ubi temporalis est, non aeterna natiuitas. Non autem illa diuina sic est, ubi nec crescit filius

nec senescit pater. Et ideo amborum non inpar est aetas, quia 2o ubi aeternitas, non est aetas. Ideo forma non inpar amborum, quia uerus filius non ut augeretur est natus, sed ne remaneret

degener aequalis est natus.

15, 3-? cf. Ambrosius, de incatn. 9, 105 (PL 16 [e2. 1845] 844^). 9-14 Ambrosius, de fide 4, 8, 9o. 11-13 cf. Ambrosius, de incarn. 9, 93 (PL 16 [e2.

1845] 8414-5).

16, 3-22 Augustinus, c. Maxim. 2, 14, 6 (PL 42, 773-114). Vict. Vit., Hist. persec. 2, 74 (C.S.E.L. 7; 56, 8-10).

32 etsi] ipsi C 15, 2 possunt z;. 2 16, 17 mortalitatis C

3-5 Lib. fidei ap.

* erat] ut C 11 in supp/eui? zi. 2 21 ut] aut zr. 1 22 de genere z. 1

fol. 14V

SOLVTIONES, 16-617

163

Quanta tamen istorum mentis obscuritas ! Creaturam corruptibilem cernunt hoc quod ipsa est gignere (fetum)? suum, 2; et deum patrem omnipotentem credunt non posse nisi eius degenerante natura unicum gignere suum. Ádque utinam deum minorem, quem de deo maiore natum esse dicunt, saltim sicut infantem crescere sinerent, ut aliquando suo patri esse possit aequalis. Ad hoc enim eum dicunt perfectum esse na3o tum, non ut hinc laus eius crescat, sed ut minor natus rema-

neat. Si ergo aequalitatem quam dare pater potuit in natiuitate non dandam

traxit, inuidit ; si autem dare non potuit,

ubi est omnipotentia dei patris ? Si non potuit, infirmus ; si noluit, inuidus. Sed utrumque falsum est, | quia patri deo fol. x57 55 filius uerbum aequalis est. 17 XVII. Quia aequalis patri filius. RESPONDETVR : In euangelio filius dicit : Sicu£ fater quos wult uiwificat, ita et filius quos uult uiuificat. Equalis utique est, qui indifferens potestate et liber est uoluntate. Item in euan; gelio Iohannes dicit : Propterea uolebant eum Iudei lapidare, non solum quia soluebat sabbatum, sed et batrem suwm dicebat dewm, aequalem se faciens deo. Vtique euangelista dixit de filio, quia aequalem se faciebat deo. Item ibi qui supra dicit patri : Omnia mea tua sunt, et omnia tua mea sunt. Numquid 1o hominum quisquam inferior alteri auderet haec dicere potiori ? Quanto magis Christus hoc nullatenus diceret patri, nisi se sciret aequalem. Item ubi supra habes : Quaecumque pater facit, eadem et filüus facit similiter. Non posset utique nisi aequalis aequalia uelle uel eadem facere opera. Item ubi supra domi1; nus dicit : Vt omnes honorificent filium, sicut honorificant 5a-

irem. Aequalis enim honor nonnisi aequalibus utique exhibetur. Apostolus ad Philippensis dicit de filio : Qué cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo. Quod enim quis non habet rapere conatur. Itaque non quasi rapinam 2o aequalitatem cum patre habet, quam in natura sui tamquam 17, 2 Ioh. 5, zr. 5 Ioh. 5, 18. 55123» 17 Phil. 2, 6.

9 Ioh. 17, 1o.

23-26 Augustinus, c. Maxim. 2, 14, 6 (PL 42, 761). 762).

12 Ioh. 5, 19.

15 Ioh.

26-35 ibid. 2, 14, 7 (PL 42,

17, 2-4 Ambrosius, de fide 1, 17, 112. 4-8 Lib. fidei ap. Vict. Vit., Hist. petsec. 2, 60 (C.S.E.L. 7, 49, 6-11) ; cf. Ambrosius, de fide 2, 8, 68. 11-12 cf. Lib. fidei ap. Vict. Vit., Hist. persec. 2, 61 (C.S.E.L. 7, 49, 20). 14-17 ibid. 2, 61

(GI STEZEN

A93 TS-17).

17-21 Ambrosius, de fide 2, 8, 70.

24 fetum] Joc Joco in C spatium uel rasura 24 maiorem zz. 1 29 posset z;. 2 17, 9 signis insinuatur bic ordo equalis est utique 9 a/7. mea suppl. zm. 1 supr. lin. 11/12 nisi se sciret] se sciret zz. 1, corr. z. posterior si se non scitet ; sed probabile est

seribam nouam incibiendo lineam omisisse uerbulum nisi suppleuit corrector

13 possit zz. 1

aequalis

164

SOLVTIONES, 17-19

deus et dominus possidet. Filio ergo patris aequalitas raf?na non erat, sed natura; non enim fuit usurpando elatus, sed hoc

erat natus. Item qui supra ad Colosenses : V?dete, inquid, ne quis uos decipiat ber filosofiam et inanem fallaciam secundum 25 iradicionem. hominum,

secundum. elementa mundi,

et non se-

cundum Christum, quia in ipso habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. |Perspicuum est nihil maius esse flenitudine, et idcirco dici non potest minor aut dissimilis uerbum deus, qui est lenitudo diuinitatis. Dixit quidem filius : Pater maior

fol. 15Y

3o "né est, sed secundum humanae susceptionem naturae.

18

XVIII. Quia similis patri filius. (RESPONDETVR : 5 In Genesis libro dicit deus : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Idcirco enim imaginem eorum et similitudinem unam esse legimus, ut unum ; eorum nihil differre ab altero crederemus. Vnam ergo émaginem cum dicit et similitudinem, ostendit filium in nullo penitus esse dissimilem. In euangelio filius dicit : Filippe, qui me uidit, widit et patrem. Hoc nullatenus dixisset, nisi patri per omnia similis esset. In psalmo octogensimo octauo Dauid : 1o Quis, inquid, 2» nubibus aequabitur domino ; aut quis similis erit deo inter filios dei. Et subiunxit : Deus glorificandus in con-

silio sanctorum. Quis hic alius ostenditur, nisi filius patri aequalis et similis ? In Salomone : S$lendor est enim lucis eternae et speculum sine macula dei maiestatis et imago bonitatis illius. 15 Splendor, quod claritas paternae lucis in filio sit ; speculum sine macula, quod pater uideatur in filio ;mago bonitatis, quod non corpus ex corpore, sed uirtus in filio tota cernatur. Imago docet non esse dissimilem, s$/endor signat coaeternum. XVIIII. Quod pater et filius unum sint. 19 RESPONDETVR : Iohannes in epistula ad Partos : Hii sunt, inquid, qwi testificantur in caelo : Pater et filius et spiritus

sanctus, et. hii tres unum sunt. | In euangelio filius dicit : Ife,

» baptizate gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti. In no23 Col. 2, 8-9. 29 Ioh. 14, 28. 18, 2 Gen. r, 26. ? Ioh. 14, 9.

7:126:

19:2 lobis. 7.

10 Ps. 88, 7.

11 Ps. 88, 8.

13 Sap.

4 Matth. 28, 19.

21-23 Augustinus, c. serm. Arr. 8 (PL 42, 689). 18, 3-5 Ambrosiaster, quaest. 97, 5 (C.S.E.L. 5o, 175, 5-6). ?-9 Lib. fidei ap. Has Vit., Hist. persec. 2, 61 (C.S.E.L. 7, 49, 18-20). 13-18 Ambrosius, de fi-

€ I, 7, 49.

* 4-6 Ambrosius, de fide 1, 1, 8 ; zf. Augustinus, tract. in Ioh. 6, 9.(C.C. 36,

58).

18, 4 unum] unam

zr. 1

8 uidet, uidet z. 2

Jos? corpus erasum esf ex corpus

14 maiestas

zz. 1

17

fol. 16r

SOLVTIONES, 19-20

165

mine utique dixit, non : In nominibus, ut singulari nuncupatione nominis patrem et filium et spiritum sanctum unius substantiae et potestatis ostenderet. Item ubi supra : Ego et ater unum sumus. Vnum dixit, ne fiat discretio potestatis ; sumus 1o addidit, ut non quem patrem, ipsum aetiam intellegas filium ; nec confusum ergo quod unum, nec multiplex quod differens. Diuersitas enim plures deos facit, unitas potestatis excludit numeri quantitatem, quia unitas numerus non est. Cum enim dicit : Ego et ater, reuelatur aequalitas ;cum dicit : Vnum 15 Sumus, unitas declaratur. unitas separationem.

20

Aequalitas

confusionem

excludit,

XX. Contra quod dicunt dixisse filium de suis discipulis : Vi sint unum, sicut et nos unum sumus ; ut talis uideatur di-

uinitatis unitas inter patrem et filium, qualis est inter homines unitas deuocionis et fidei ; subiungentes apostoli testimonium ; dicentis : Qui flantat et qui rigat unum sunt. RESPONDETVR : Paulus plantator et Asollo rigator et natura unum et fide, sed tamen per omnia unum esse non possunt, quia nequeunt conparari humana diuinis. Inseparabilis deus pater uerbo, inseparabilis uirtuti, inseparabilis sapientiae per 1o diuinae unitatem substantiae ; et est in filio non ut egentem sanctificans, nec ut uacuum inplens, quia non uacua dei uir-

tus. Nec enim uirtus uirtute augetur, quia non duae uirtutes, sed una uirtus ; nec diuinitas diuinitate, quia non duae diuinitates, sed una diuinitas. Nos autem per acceptam |et /nhabi- fol. 16v 15 tantem in nobis wirtutem unum erimus in Christo. Conmunis ergo littera, sed discrepans diuina humanaque substantia. Nos unum

erimus, pater et filius unum

sunt ; nos secundum

gratiam, pater et filius secundum substantiam. Alia autem per coniunctionem, alia per naturam unitas. 20 Denique uide, quid ante praemiserit : Vt omnes unwm sint, sicul tu pater in me et ego in te. Considera ergo, quia non dixit : Sicut tu in nobis et nos in te, ut se Abrahae et ceteris uiris

praecipuis conpararet, sed : Sicut tu in me et ego in te. Nec 8 Ioh. 16, 3o.

14 Ioh. 1o, 5o.

20, 2 Ioh. 17, 22. 5 1 Cor. 5, 8. 20 Ioh. 17, 21a. 23 cf. Ioh. 17, 21a.

6 cf. 1 Cor. 5, 5-6.

8-10 Ambrosius, de fide 1, 1, 9. 11 i/i. 1, 2, 17. 20, 1-30 Ambrosius, de fide 4, 5, 33-37.

47/2 Gor259:

12-13 iid. 1, 2, 19.

19, 14 cum dicit 4:2ue 15 Aequalitas ozz. »z. 1 (bomoeoteleuton) 20, 3 inter patrem usque 4 unitas suppl. in margine inferiore (bomoeoteleuton) 5 dicentes zz. 1 9 uirtute 77.1 10 unitatis substantiam C 12 uirtutes] uittutis zz. 1 13 diuinitas] unitas zz. 1

166

SOLVTIONES,

20-22

dixit : Ita et nos omnes unum simus in te, sed : Vowm sint in

25 nobis. In nobis inquid, ut se patri coniungens aequalem ostenderet seque a creaturis separaret, uel suam potentiam et patris

a nobis secerneret ; ut quod nos in patre et filio unum sumus, non naturae uideatur esse, sed gratiae ; quod autem filius et

pater unum sunt, non hoc filius accepisse per gratiam, sed 3o naturaliter ut filius possidere credatur. Nam et cum dicit : Vnwm. sint, ostendit utique per gratiam eos accipere, quod ante non habebant. Ipse uero, qui naturae unitatem indiuiduam semper cum patre habet, non dixit : Sicut et nos unum facti sumus, sed unum sumus. Hoc ergo est quod dicit : Nos

35; natura adque substantia unum sumus, ita isti beneficio gratiae, in quantum homines mente, sensibus, fide et caritate

coniungi possunt, sint unum. V£ sint unum, sicut e nos unum

sumas, sic autem ait, quemadmodum

dixit : Estote misericor-

des, sicul el paler uester caelestis misericors est. Et utique 4» quantum libet sit homo misericors, |deo misericordi conparari

21

non potest.

XXI. Cum obicimus eis de dispari natura uel diuersa non posse dici unum ; econtrario quidam dicunt de Paulo et Afollo, plantatore et rigatore, unum esse, quia idem apostolus dixit : Qui lantat et qui rigat unum sunt. 5» RESPONDETVR : Superflue dicunt ista, cum non uideantur natura esse diuersi ac substantia Paulus et Apollo. De diuersa autem natura uel substantia non posse dici unum*** 22 XXII. Contra quod dicunt : Vom sunt pater et filius, non tamen unus ; et continuo subiungunt : Vom ad concordiam pertinet, unus ad numerum singularitatis. RESPONDETVR : Et unus et unum ad numerum pertinet ; singularem. Sed quod uerum est, wnwm sunt, propter id quod additum est sunt, pluralem indicat numerum quadam singularitate conexum. Vnus est autem apertissime est numerus singularis. Sed numquid apostolus diceret : Qui autem adhae24 Ioh. 17, 21b. Luc. 6, 36.

31 Ioh. 17, 21.

P POS s Gtsyaz o Det 22. 1 cf Ioh. 17, 21-22.

34 Ioh. 17, 22.

3* Ioh. 17, 22.

38

4 1 Cot. 5, 8. 4 unus] cf. infra [in. 19

unum] cf. Ioh. 17, 21-22.

21, 6-4 cf. infra cap. 27 in fine. 22, 4-20 Augustinus, c. Maxim. 2, 22, 2 (PL 42, 794).

26 separet zz. 1 zm. 2

31 utiquae zz. 7

21, 1 dispat in aura zz. 1 22, 6 addiditum z. 1

34 os? nos erasum est non

non oz. zz. 1 4 pr. est erasum est

35/36 gratia

2 quidam] illi zz. posterior

fol. 17*

SOLVTIONES,

22-24.

167

ret domino, unum sunt ? Sed absit ab illa sapientia ista sen1o tentia. Et tamen dixit : Qui autem adhaeret domino, unus spiritus est, ut noueris de his dici wnwm sunt, qui unius sunt eiusdemque substantiae ;sicut quibusdam apostolus dicit :Omnes enim, uos unum. estis in. Christo Iesu. Ét iterum in Actibus Apostolorum : Erat eis anima wna ei cor unum. Magis de 15 diuersis substantiis dixit :Qui adhaeret domino, unus spiritus est. Nam unum sunt numquam nisi de una |substantia dictum inuenies. De patre et filio dicimus : Vnum sunt, quia unius substantiae duo sunt. Et «nus est dicimus, sed addimus quid wnus, id est unus deus, unus dominus, unus omnipotens, et si

20 quid est huiusmodi. 23 XXIII. Quia sicut pater dominus, ita et filius dominus dicitur. RESPONDIT(VR) : In psalmo centensimo nono habes scriptum : Dixit dominus domino meo : Sede a dextris meis, donec

; $onam inimicos tuos scabellum. bedum tuorum. In Esaia : Sic dicit dominus deus Christo meo domino, cuius tenui. dexteram,

ut oboediant in conspectu eius gentes. In Genesi : Pluit dominus a domino. Hoc dicto unius diuinitatis agnosce operationem. Operationis enim unitas non facit pluralem diuinitatem. Vni10 tatem diuinitatis utique per unitatem operum designauit. In apostolo

: Det misericordiam

dominus

Onesifori domui ; et

infra : Det illi dominus inuenire misericordiam a domino in illa die. Quomodo ergo dicit alibi, quia unus dominus ? Numquid contraria sibi apostolus scripsit ? Absit ;sed per unitatem sub15 stantiae adque naturae patrem et filium dominum unum ostendit. Nam monstret qui aliter sapit, si potuerit, qualiter pater dominus et filius dominus in scripturis diuinis dicantur wnus dominus. 24 XXIIII. Quia et quando filius deus dicitur, non duo dii sed per unitatem naturae adque substantiae unus deus intellegitur.

RESPONDETVR : In libro Genesis habes scriptum : Fecit deus 10 1 Cor. 6, 17. iji Vas Ote (de ees

12 Gal. 5, 28. 14 Act. 4, 32. 15 1 Cot. 6, 17. unus omnipotens] cf. Sir. 1, 8 Vg.

23, 4 Ps. 109; 1.

2ULit3. T2189.

B Is. 45, 1.

* Gen. 19, 24.

112 lim. rr, 16.

19 12

13 cf. 1 Cor. 8, 4.6 ; cf. Eph. 4, 5.

24:4. Gen, 7X,027.

23, 7-10 Ambrosius, de fide 1, 5, 25. 24, 4-9 cf. Ambrosius, de fide rz, 5, 235. 18 substantie. C.

25, 3 respondit zz. 1 ; corr. zi. posterior responsio 4 a] ad zz. 1 11 7. 1 supra rasura; onesifiri ; -feri zz. 2 ; -fori zz. 5 16 qui aliter] qualiter ». 1

fol. 17Y

168

SOLVTIONES, 24-25

; hominem ad imaginem dei. Et tamen omnis profecto scriptura diuinitus inspiraía unum tantummodo dominum deum esse

testatur, sicut et in Deuteronomio habes : Dominus deus tuus hic | est deus in celo sursum et in terra deorsum, et nom est alius. £ol. 18r

quisquam praeter eum. Yn Esaia : Ego sum deus et non est alius ;

10 et tamen cum ibi ad filium dicit : /» fe est deus, et non est deus

praeter te ; tu enim es deus ipsius Israhel. saluator, et filium deum manifestat, non duos aut tres deos, sed per unitatem naturae et quadam ineffabili et indiuidua conexione unum deum uult intellegi. Dauid in psalmo quadragensimo quarto,

15 cum dicit : Thronus tuus, deus, in saeculum saeculi, et infra :

Propterea unxit te deus, deus tuus, et filium deum ostendit ; et dicendo in psalmo septuagensimo sexto : T4 es deus, qui facis mirabilia solus, per naturae unitatem utrumque deum unum manifestauit. In euangelio habes : Verbum erat aput deum, et 20 deus erat uerbum ; ubi cum legimus : Audi Israhel, dominus deus tuus, deus unus est, patrem et filium utique unum deum

per substantiae unitatem agnoscimus. Sed ipsi qui contradicunt, si possunt, ostendant, quomodo pater deus et filius deus unus est deus. 25 XXV. Quia pater et filius et spiritus sanctus unus est deus uel dominus. RESPONDETVR : Nunc de spiritu sancto dicere praetermittimus, quem deum fateri non uis, quisquis non recta fide credis. ; De ipso uero Christo, quem deum et dominum confiteris, interim modo dicamus. Qui non uult fideliter audire quod dictum est : Audi Israhel, dominus deus tuus, dominus unus est, super-

est ut eum, qui hoc dixit credat esse mendacem. Si autem mendax ille non est, uox ista uera est. Expone ergo nobis, quo1o modo accipias : Audi Israhel, dominus deus tuus, dominus unus est ; utrum ibi sit intellegendus et Christus an non. Si enim

dixeris ibi est, | confiteberis mecum patrem et filium unum esse dominum deum. Si autem responderis Christum ibi non

esse, duos contra uocem diuinam introducturus «es» dominos 15 deos, quoniam non negas etiam Christum esse dominum deum. Similiter abs te quaero, quomodo accipias : Videte quoniam ego b 2 Tim. 5, 16.

* Deut. 4, 59.

9 Is. 45,22.

10 Is. 45, 14c-15.

Ps. 44, 7. 16 Ps. 44, 8. 17 Ps. 76, 15. 19 Ioh. 1, 1. (Deut. 6, 4). 25, Deut. 6, 4. 10 Deut. 6, 4. 16 Deut. 32, 59.

15

20 Marc. 12, 29

14-16 cf. Ambrosius, de fide r, 5, 24. 25, 6-21 Augustinus, c. Maxim. 2, 25, I1 (PL 42, 796).

24, 4 de utero nomio zr. 1 8 alius expunxi? m. 2 et] suppleuit m. posterior sup. lin. 25, 16 uide z, 1

12 manifeste C

16

fol. 18v

SOLVTIONES, 25

169

sum domnus, ei non est alius praeter me. Ibi est et Christus an non est ? Si ibi est, profecto pater et filius unus est dominus. Si autem ibi non est, et tamen dominus est, mentitur qui 2o dixit : Non est alius [deus] praeter me. Est enim alius dominus filius, si non unus est dominus pater et filius. Item habes dictum : Dominum deum tuum adorabis et illi soli seruies. Hoc si non de trinitate dictum accipias sed de solo patre, sine dubio, Christo qui seruis, praeceptum contemnis ; 2; Christum qui adoras, deum patrem, qui se solum adorandum censuit, haec non ueraciter dixisse praedicas. Sed Christum si non adoraueris et illi non seruieris, christianum te esse omnino

mentiris, cui per scripturam seruire et quem diuinitus adorare praeciperis. Sine ambiguitate ergo scriptura deum trinitatem ioomnem dicit adorandam eique tantummodo seruiendum conmendat. Vbicumque ergo se deus unum deum uel dominum dicit uel adorari et sibi seruiri praecipit, sine dubio trinitas hoc dicit ; aliter nostra 1 omnino non potest. Quod uero et Christum sanctae scripturae praecipiant ado3; randum eique doceant seruiendum, testimonia multa de qui-

bus subicimus pauca declarant. Apostolus ad Romanos dicit, quia qui seruit Christo, placet deo et probatus est hominibus.

Item ibi ait de malis : Christo domino nostro |non seruiunt, sed

suo uentri. In euangelio uero dictum est : Ef accedentes angeli 4o ministrabant ei. Secundum epistolam apostoli ad Ebreos de ipso in Deuteronomio scriptum est : Ef adorent ewm omnes angeli dei. In psalmo septuagensimo primo nullus ignorat de eodem esse scriptum : E? adorabunt eum ommes reges terrae, omnes gentes seruient ei. Esaias quoque ait : Séc dicit dominus 45 sabaoth : Defatigata est Aegiptus et negotiacio Aethiopum, et illi Sabaim wiri sublimes ad te transfugient et tui erunt serui et bost te ambulabunt wincti compedibus et adorabunt te et in te brecabuntur (siue, ut Ebreorum habetur : Teque deprecabuntur), quoniam in te est deus, e non est deus braeter te ; tu enim es deus

yo (sius (Israhel salutaris. Nonne euidenter ostendit Christum uerum deum, cum dicit pater : T'u? erunt serui, et : Te adorabunt, qui alibi dixerat umum solum deum adorandum eique soli seruiendum ? Ergo cum pater adoratur et filius wnus solus adorari dicitur deus ; et cum patri seruitur et filio, uni soli seruiri

20 Deut. 32, 39. 22 Deut. 6, 15. $* Rom. 39 Matth. 4, 11. 41 Hebr. 1, 6 (Deut. 32, 43). 14-15. 52 cf. Deut. 6, 15.

14, 18. 388 Rom. r6, 18. 43 Ps. 71, 11. 44 Is. 45,

24 Christo qui zz. 1 ; corr. in Chtisti cui 27 adoraberis »;. 1 32 praecepit ». 1 33 nostra (n fine lineae) expunctum est ; sequens probabiliter linea integra excidit 35 multa de] multe z. 7 50 aeuidente zr. 1 B1 et te] ecce x. 1

fol. 19T

170

SOLVTIONES,

25-26

55 dicitur deo, quia pater deus et filius deus, non duo dii, sed per

unitatem naturae adque substantiae unus est deus. Apostolus ad Tessalonicenses : J^se autem deus ater noster ei dominus Iesus dirigat uiam nostram ad wos. Dirigat utique dixit, non Dirigant. Item qui supra ad eosdem in secunda 6o epistula : I$se auiem dominus noster Iesus Christus et deus et pater noster, qui dilexit nos et dedit. consolationem aeternam et spem bonam n gratia, consoletur corda uestra et confirmet. Audis de |patre et filio dictum dilexit, consoletur et confirmet ; unita-

26

fol. 19v

tem ergo diuinitatis et operationis ac uoluntatis intellege. XXVI. Contra quod dicunt deum patrem et filium et spiritum sanctum unum deum esse non posse.

RESPONDETVR : Cum quaeritur ab eis, quem credant esse de quo scriptum est : Dominus deus tuus dominus unus est, respon; dent : Deus pater est. Itemque cum quaeritur, de quo domino dictum sit : Dominum deum twum adorabis et illi soli seruies,

respondent : De deo patre. Tunc eis dicitur : Si dominus deus noster dominus unus est, et hic pater est absque filio et spiritu sancto, quare duos dominos deos facitis dicendo etiam filium 1o esse dominum deum ? Item si pater est, cui uni domino deo seruiendum. est, quomodo obtemperatis huic praecepto, qui tamquam domino deo seruitis et Christo ? Neque enim illi soli seruit, qui seruit et huic. Secundum fidem autem rectam qui| cumque ipsam trinitatem unum deum esse dicimus, profecto 1; cum ei ea quae deo soli debetur seruitute seruimus, domino deo soli nos seruire confidimus. Ergo, dicis, deus pater pars est dei. Absit. Tres enim personae sunt pater et filius et spiritus sanctus, et hii tres, quia

unius substantiae sunt, unum sunt; et summe unum sunt, 20 ubi nulla naturarum, nulla est diuersitas uoluntatum. Si autem natura unum essent et consensione non essent, non summe unum essent ; si uero natura dispares essent, unum non essent.

Hii ergo tres, qui unum sunt propter ineffabilem coniunctionem deitatis, qua ineffabiliter copulantur, unus est deus. | 2; Porro autem Christus una persona est geminae substantiae, fol. aor quia et deus et homo est. Nec tamen deus pars huius personae

D? 1 Thess. 5, 11. 26, 4 Deut. 6, 4.

60 2 Thess. 2, 16-17. 6 Deut. 6, 15. * cf. Deut. 6, 4.

26, 1-2 Augustinus, c. Maxim. 2, 1o, r (PL 42, 764). 42, 765). 19-41 i/i4. 2, 10, 2 (PL 42, 765).

26, 4 pr..est] esse m. 1 quia C

15 ei ea] eo z. 1 ; corr. in ea Xx

10 cf. Deut. 6, 15.

3-16 ibid. 2, 10, 1 (PL

19 summae C

24 :

SOLVTIONES,

26-27

I7I

dici potest. Alioquin filius dei, antequam susciperet formam serui, non erat totus et creuit cum homo diuinitati eius acces-

sit. Quodsi in una persona absurdissime dicitur, quia pars rei 3oillius esse non potest deus, quanto magis pars trinitatis esse non potest quicumque unus in tribus ? Deinde ubi ait apostolus : Qui adhaeret domino,

unus spiritus est, numquid huius

unius pars est dominus ? Si enim hoc dicimus, quid aliud dicere deprehendimur, nisi quod augeatur adhaerente homine, 5; et recedente minuatur ? In trinitate igitur, quae deus est, et pater deus est, et filius deus est, et spiritus sanctus deus est,

et simul hi tres unus deus. Nec huius trinitatis tercia pars est unus; nec maior pars (duo» quam unus est ibi, nec maius aliquid sunt omnes quam singuli, quia spiritalis haec, non 4o corporalis est magnitudo. Qwi Potest capere, capiat ; qui autem non potest, credat et oret, ut quod credit intellegat. 21 XXVII. Contra hoc quod dicunt : Si solwm uerum. deum sicut patrem ita et filium dicitis et unius substantiae patrem et filium confitemini, non unum deum sed duos deos inducitis, I1

quod qui unius substantiae sunt, non unus deus sed duo dii uidentur esse, sicut duo homines (aut duae oues pluresue dicuntur ; homo autem et ouis nec duo homines» dicuntur nec duae oues, sed unus homo et una ouis haec dicuntur.

RESPONDETVR : Si legamus scripturas diuinas, inueniemus pluralitatem | magis in ea cadere, quae diuersae discretaeque 10 substantiae sunt, hoc est heterusia. Idque in Salomonis libro habemus expressum, ubi dicitur : Tv?a sunt autem inpossibilia mihi intellegere, et quartum quod non agnusco : Vestigia aquilae uolantis et uias serpentis in petra et iter nauis pelagizantis et usas uri in twuentute. Vtique aquila et nauis et serpens unius 15 non sunt generis adque naturae, sed differentis discretaeque substantiae, et tamen /7?a sunt. Item ibi: Quattuor autem sunt minima n lerra, hec autem. sunt. sapientiora |sapientibus Formicae, quibus non est fortitudo et braeparant aestate aescam ; et corcodillt natio non fortis, qui fecerunt in petris suas domos ; 20 4nregnabilis ves est locusta et bromouet ab uno vussu ordinate ;

et stelio manibus contegens parietem et cetera. Ecce diuersae naturae quattuor dicta sunt. Contra se igitur sua esse intelle27/7 Phil? 2557:

27 20147/: RTT im

a2

Cot2 6» 17

40 Matth. 19, 12.

16:015 :5 0c] erE Too s 2o:

11 Prou. 30, 18-19.

16 Prou.

20, 24-28.

27, 1-88 Ambrosius, de fide 5, 3, 40-42. 27, 2 dicis zz. 1 4 dii] di z. 1 * ouis] oues x. 1 10 heterusia idque] erasia super rasura m. 2 13 e 14 uias C 15 generis] is a zz. 2 super rasurazm disctetae zz. 1 19 corcodtilli z. 2 21 stellio zz. 2 ;

fol. 20V

172

SOLVTIONES, 27-28

gant argumenta testimoniis scripturarum. Itaque dicendo patris et filii discretam esse substantiam differentemque dei25 tatem, duos utique deos ipsi adserunt. Nos autem cum et patrem confitemur et filium, adserendo tamen unius esse deitatis,

non duos deos sed unum deum dicimus. Et hoc dominicis eloquiis adprobamus, quia ibi plures sunt, ubi aut naturae aut uoluntatum et operationum est differentia. Denique ut suis 3osibi testimoniis reuincantur : duo homines dicuntur, quia licet unius naturae sint iure nascendi, tamen et tempore et cogitatione et opere et loco distant ; et ideo non potest dici unus homo in significatione et numero | duorum, quia non est

unitas, ubi est diuersitas. Vnus autem deus dicitur, et patris 35 et filii et spiritus sancti gloria et plenitudo signatur, quia nulla in trinitate diuina differentia prorsus ostenditur. Ea uero quae diuersae substantiae sunt, non solum non unum

sed etiam

plura dici solere, licet iam profeticis claruerit testimoniis, expressius tamen et apostolus dicit : Nam etsi sunt qui dicuntur 4o dii siue àn caelo siue in terra. Vides igitur, quia hi, qui ex diuersis substantiis sunt et non ex unius ueritate naturae, dii appellantur. Pater autem et filius, quia unius substantiae sunt, non duo dii sed unus est deus. 28 XXVIII. Quia quando deus wnus uel solus dicitur, filius non separatur.

(RESPONDETVR : 5 In psalmo octogensimo secundo : Cognuscant quoniam nomen tibi dominus, tu solus altissimus super s;omnem terram. Si hoc de patre tantum intellegere uolueris, conuinceris, quomodo solus altissimus pater, cum et filius dicatur alfissimus, sicut idem propheta in psalmo octogensimo

sexto dicit : Mater Sion dicit homo, et homo factus est in ea, et

?pse fundawit eam altissimus. Hoc de filio dictum secundum

1o hominem negare nullus potest. In euangelio : Et £u puer propheta altissimi uocaberis, 1d est Christi, sicut sequens ibi sensus

ostendit. In Esaia : Ego sum dominus, qui berficio omnia ; extendi caelum solus et solidawi terram. Quid ergo dicturus es, cum et aput Salomonem filium dei audias dicentem : Cum $a39 1 Cor. 8, 5.

28, 3 Ps. 82, 19.

8 Ps. 86, 5.

8, 27-30.

10 Luc. 1, 76.

36-43 Ambrosius, de fide 5, 5, 46. 28, 1-12 cf. Ambrosius, de fide 5, 2, 7-10.

24 differentiamque m. 1 31 iurae zz. 1

25 itaque C

32 cognatione z;. 2

una autem cum C

88 iam] etiam C 28, 12 perficio] per filio zz. 1.

12 Is. 44, 24.

14 Prou.

12-18 cf. ibi2. 5, 2, 50.

et] eta ( ?) zw. 1

28 quia] qui C

34 unus autem deus] una autem corr, i5

profecticis zz. 1

fol. ir

SOLVTIONES, 28-29

173

15 raret. celum aderam illi, e cum secerneret, suam

sedem,

| cum.

£ol. 21v

super uentos ualidos faceret desuper mubes, et cum confirmatos faceret fontes sub caelo, quando forcia faciebat fundamenta

terrae, ego eram penes illum disponens. Quomodo ergo solus, nisi quia pater et filius unus deus. Similia uero curiosus lector 20 inueniet. Solus ergo deus cum dicitur, filius non separatur. 29 XXVIIII. Quia de patris substantia filius, et quia distincta non separata trinitas. RESPONDETVR : In euangelio dicit filius : Ego de deo exi et ueni. In psalmo quadragensimo quarto pater dicit : Eructawit ; cor meum

1o

15

20

2;

uerbum bonum ; unde et euangelista : E

werbum,

inquid, erat aput deum. In Salomone ipsa sapientia dei dicit : Ego ex ore altissimi frodiui, hoc est : non coacta, sed libera, non potestati obnoxia, sed nata generationis archano, priuilegio dominationis et iure pietatis. Denique ad eandem sapientiam, hoc est ad filium, alibi pater dicit : Ante luciferum ex utero genui te. Quod utique ideo dixit, non ut se corporalem aluum habere declararet, sed ut proprietatem uerae generationis ostenderet. Nam si ad corporalem referas, ergo et pater cum dolore et corruptione generauit. Sed absit, ut deum ex infirmitate corporis metiamur. Est quidam uterus paternae archanus substantiae interius secretum, quem «on angeli, non archangeli, non botestates et dominationes, non aliqua creaturarum potuit penetrare natura. In psalmo pater filio | dicit : fol. 22r Ego hodie genui te. Hodie enim dei perpetuitas est, quia nec heri habet nec cras. In euangelio filius «nicus dicitur. Si de substantia patris natus non est, nec unicus ergo dici debet, quia nos habet in adobtiuatu consortes. Cum patre semper et in patre semper est filius ; cum patre per distinctionem indissociabilem trinitatis aeternae, in patre per diuinae unitatem naturae. Est quaedam indistincta (distinctae? inconprehensibilis et inenarrabilis substantia trinitatis. Distinctionem etenim accepimus patris et filii et spiritus sancti, non confusionem ; distinctionem,

non

separationem ; distinctionem,

29, 8 Ioh. 16, 27-28. 4 Ps. 44, 2. 10 Ps. 109, 5. 16 cf. Rom. 8, 38-39. 3, 16.18.

29, 6-28 Ambrosius, de fide 4, 8, 87-88. Hist. petsec. 2, 72 (C.S.E.L. 7, 55, 3-4).

5 Ioh. r, r. 19 Ps. 2, 7.

non

4 Sit. 24, 5 (24, 5 Vg). 20 cf. Ioh. x, 14.18;

11-13 cf. Lib. fidei ap. Vict. Vit., 25-31 Ambrosius, de fide 4, 8, 91.

16 probabilius legendum ualidas sicut Sol 34, 19 et 26 29, 2 pos? sepatata zz. 2 add. est 3 exiui zz. 2 (cf. Sol 1, 26) b pr. uerbum] uet zz. 1 (in fine lineae) 4 coactus zz. 1 11 corporale z. 1 18 naturam zr. 1 23 per] semper zz. 1 25 indistincte C — 2? non] suppl. sup. lin. zi. 1

174

SOLVTIONES, 29-30

pluralitatem. Diuino itaque admirandoque misterio manente 3o distinctionem scimus, secreta nescimus ; causas non

discuti-

mus, sacramenta seruamus.

30

XXX. Eo quod filius unius substantiae sit cum patre adque naturae. (RESPONDETVR : 5 Petrus apostolus : Vf efficiamins, ait, diuinae consortes naturae ; non dixit : Diuinarum

naturarum,

; sed : Diuinae naturae, ut unam patris filiique naturam ostenderet. Paulus ad Galathas dixit : Sed tunc quidem ignorantes deum, his qui natura non sunt dii seruiebatis ; natura non sunt dii utique ait, non : Naturis, ut patris et filii naturam intelle-

gas unam. In libro Genesis deus dixit : Faciamus hominem ad 1o ómaginem et similitudinem nostram. In spiritalibus enim, ubi utique non sunt figurae, simile aliquid non erit nisi per substantiam ; et ubi imago duorum una est, quomodo una eorum

non erit et substantia ? De hac etiam substantia in euangelio ipse filius dicit : Omnia quae habet pater mea sunt ; quae autem 15 omnia, nisi ea |quae patris substantiae sunt, id est imaginem, fol. zzv magestatem et gloriam, et cetera quae patris sunt ? Quae filius, nisi patri consubstantiuus esset, omnino habere non posset. Qui de substantia patris (ut uultis) non est, aut natura deus est; deus ergo alienus est, quia aliud est, et non erit 2o adorandus eique non erit seruiendum, quia scribtum est : Non adorabis deum alienum et : Dominum deum tuum adorabis et ?lls soli seruies. Aut si diuinitas non est, profecto creatura est, et ex nihilo est ; et secundum scribturas execrabilis deo erit,

qui creaturae deseruit. Sic enim dicit et apostolus : Tradidit

25 illos deus in desideria cordis eorum án inmunditiam, ut contu-

meliis adficiant corpora sua in semetipsis ; qui conmutauerunt ueritatem dei in mendacium et coluerunt et seruierunt creaturae potius quam creatori, qui est deus benedictus in. saecula. Ergo nec creatura filius nec alienus deus est, cui merito seruire eum-

5» que adorare praecipimur, quia cum patre unius substantiae est. Apostolus dicit : Quia in Christo inhabitat omnis blenitudo diuinitatis corporaliter. In hac ergo plenitudine, ibi est et pater 30, 9 2 Pett. zr, 4: Ex. 34, 14.

6 Gal. 4, 8.

21 Deut. 6, 15.

9 Gen. r, 26. 24 Rom.

r1, 24-25.

14 Ioh. 16, 15.

20

31 Col. 2, 9.

50, 3-9 ;f. Ambrosius, de incarn. 8, 85-86 (PL 16 [e2. 1845] 8399-5). 10-13 Ambrosiaster, quaest. 97, 5 (C.S.E.L. 50, 175, 2-4). 31-35 cf. Ambrosius, de fide 5, 12, 102.

30, ? dii] di z;. 7 8 pos? ait rasura 5 li. naturis] natutartum C 15 ost nisi erasum es? que 17 consubstantibus zz. 7 18 possit zz. 1 aut]et C 19 pos? pr. deus zz. posterior inseruit non quia] qui C 20 eique] equae z. 1 29 pr. nec] naec C

SOLVTIONES, 30-32

175

an non ? Si ibi est, profecto pater et filius unus est deus. Si autem ibi non est, quid patri diuinitatis remansit, cum omnis 35 plenitudo diwinitatis in. Christo sit ? In euangelio filius dicit : Ego et pater unum sumus. Si hoc non unitatem naturae substantiaeque ostendit, ipsi dicite, ubi «de» diuersa natura hoc

aliquando dictum sit. XXXI. Quia pater Cin filio» et filius | in patre est per unitatem substantiae adque naturae. RESPONDIT(VR: ) In euangelio ipse filius dicit: Ego in patre el pater in me est. In Esaia, sicut supra ostensum est, ad filium 5 dicitur post alia : Quoniam in te est deus, et non est deus praeter te ; tu enim deus ipsius Israhel salutaris. Quod ait : In te est deus, et praeter te non est deus, quid aliud ostendit, nisi filium in patre et patrem in filio esse ? In te est deus per unitatem naturae, e£ praeter te non est deus per proprietatem substantiae. 32 XXXII. Etiam filium inuisibilem, qui nonnisiin forma serui uideri uoluit, propter quam dixit : Pater maior me est. (RESPONDETVR :)? Quod patribus se diuinitas demonstrabat, 31

sciendum

est per subiectam

creaturam

fol. 23T

hoc sine dubio fieri,

;non per naturam suam, quae est inuisibilis trinitas. Moises enim dixit ad dominum, cum quo facie ad faciem loquebatur : Si inueni gratiam ante te, ostende mihi temetibsum manifestum. Intellege ergo, quomodo illum uidebat, quem sibi ostensum cupiebat. Vtique si deum in substantia qua deus est uideret, 1o profecto ut se illi ostenderet non rogaret. Porro filius secundum hominem quem adsumsit adparuit, cum forma serui a. forma dei sit suscepta, non forma de? in forma hominis est mutata. Visibili homine adsumto permansit inuisibilis deus. | Non ergo Christus secundum diuinitatem uideri potest, qui fol. 23V 1; non solum uisibilia sed et inuisibilia creauit ; sicut apostolus ait ad Colosensis : Quia $n 1$so condita sunt uniuersa tn caelis el in terra, uisibilia et inuisibilia, siue throni siue dominationes

siue principatus siue potestates, omnia Der ipsum et in ipso creata sunt. Nam in libro de spiritu sancto de hoc plenius 20 disputatum est. 36 Ioh. 1o, 3o. . 31, 3 Ioh. 14, 1o.

2251 cf. Phil.- 25 7; 11-12 cf. Phil. 2, 7.6.

B Is. 45, 14-15.

2 Ioh. 14, 28. 16 Col. rz, 16.

31, 3-6 cf. Ambrosius, de fide 1, 5, 21-22.

6 Is. 45, 14.

6 cf. Ex. 33, xr.

8-9 ibid. 1, 5, 27.

31, 3 respondit zz. 1 ; corr. zz. posterior responsio 32, 8 quae] probabilius legendum qua 16 et zz. 2 sup. Jin.

VI EXES2815:

176 33

SOLVTIONES, 33

XXXIII. Contra hoc quod dicunt non mediocrem diuinae maiestatis esse distantiam patris et filii, quia dixit apostolus : Nobis autem unus deus, ex quo omnia et nos ber ibsum, et unus dominus Iesus Christus, ber quem omnia. ; RESPONDETVR : Nota primum, quod sicut 4147» dicendo dominum Iesum Christum patrem dominum non negauit, ita dicendo «unum deum patrem aeque a deitatis ueritate nec filium separauit, quia et in diuinitate dominatio, et in dominatione diuinitas ; sicut habes scribtum in psalmo nonagensimo nono : 1o Scitote, quoniam dominus ipse est deus. Deinde aduerte, quia nihil expressius, quam quod hoc loco omnipotens filius euidenti ratione signatur : nam ut ex ?/lo omnia, ita ber hunc omnia. Inter omnia pater non est, cui dictum est : Quoniam uniuersa seruiwnt tibi. Inter omnia filius non est, quia omnia er ipsum 15 facta sunt, et omnia in ibso constant, et ipse est super omnes caelos. Non ergo inter omnia filius, qui secundum carnem ex familia Iudeorum, idem tamen super omnia deus benedictus in secula, sicut dicit apostolus. Nihil igitur potestatis inter patrem et filium certum est interesse. Eousque nihil interest, ut 20idem apostolus alibi | dixerit ex i$so esse omnia per quem fol. omnia, sicut habes : Quoniam ex ibso et ber ipsum et in ipso sunt omnia. Si igitur pater (sicut putant) tantummodo significatur, non potest idem et omnipotens esse, quia ex ifso omnia, et omnipotens non esse, quia fer ipsum omnia, si de quo 25 dicitur fer ipsum, alio iubente (ut ipsi dicunt) operatur. Àut igitur inualidum nec omnipotentem patrem sua adsertione memorabunt, aut certe omnipotentem etiam filium inuiti fatebuntur. 5i ergo ita distinguis, ut non sint per patrem omnia sed ex 3o patre, nec omnia sint ex filio sed per filium, quis eorum tibi uidetur esse, de quo dicit idem apostolus : Quoniam ex iso el per ipsum et in ipso sunt omnia ; ipsi gloria in secula seculorum ? Vtrum pater sit intellegendus an filius, de quo haec dicuntur, edicito. Si de patre, quomodo ergo dixit fer ipsum 35 omnia ? Si de filio, quomodo ex ifso omnia ? Sed si putas de patre et filio esse dictum, fateris sine dubio utrumque unum 33, 8 1 Cot. 8, 6. B cf. 1 Cor. 8, 6b. 9 cf. 1 Cor. 8, 6a. 10 Ps. 99, 5. 12 cf. 1 Cor. 8, 6. 13 Ps. 118, 9r. 14 Ioh. 1, 5. 15 cf. Col. z, 17. 17 Rom. 9, 5. 20 Rom. rr, 36. 31 Rom. rr, 56. 33, 1-4 Ambrosius, de fide 4, 11, 158. 5-10 ;bid. 1, 5, 26. 10-28 ;bid. 4, II, I28-I41. 29-40 cf. Augustinus, c. Maxim. 2, 25, 4 (PL 42, 799-800).

33, 6 a//. dominum] deum . 2 * aeque a] ea qu(a)e z. 1 $8 e? 14 quia] qua z. 1 26 naec C 29 sint] et C 32 pr. in] pet zz. 1 ; erasum 36 utrum qui zz. 1 fili zz. 1

247

SOLVTIONES,

33-34

I2

esse dominum deum, quia non dixit : Ex ipsis et per ipsos et in ipsis omnia ; ipsis gloria in saecula saeculorum ; sed ait :

Quoniam ex ipso et ber ipsum et in ipso sunt omnia ; ipsi gloria 4o in. saecula saeculorum. Sed ut euidenter ostendamus, quia si de filio dicatur aliquid per ipsum, non ideo filius inferior demonstratur, accipe quid de patre dictum sit : Fdelis deus, per quem uocati estis in societatem filii eius. Quid hoc loco apostolus dixerit, considerent. Per 4; patrem uocamur, et nihil est quaestionis ; per filium creamur, hoc uilius aestimant. Cum enim per patrem in conmunionem fili eius uocamur, ex filio est utique ipsa conmunio, sicut scribtum est : Quoniam ex plenitudine evws nos omnes accepimus. Secundum enim | Grecum ex $lenitudine intellegendum so est, «magis» quam de jlenitudine. Ecce et per patrem communio et ex filio communio, sed non discrepans sed una communio ; sicut Iohannis in epistola sua dicit : E£ communicatio nostra sit cum patre el filio eius Iesu Christo. Nam quomodo et ex filio non sunt omnia, cum ipse dicat : Omnia quae habet pater 55 nea. sunt, et : Quaecumque pater facit, eadem et filius similiter

fol. 24Y

facit ?

Sed si propterrea ex patre dicantur omnia, quia ex patris substantia sunt omnium rerum auctoris filius, deus omnium,

rerum omnium auctor cum spiritu sancto rerum omnium 6o auctore, recipimus. Si uero patris iussu famulatus officio filius quid fecisse putatur, sine dubio detestamur. Merito autem per filium omnza facta dicit euangelista, ut eius per hoc ostendat omnipotentiam. Non alius per ipsum fecisse credatur, sed ipse per seipsum fecisse credatur, sicut et de patre supra claruit. 65 Simpliciter dictum quidem in epistola Hebreorum patrem per filium fecisse saecula, sed unitate naturae, non imperii dominatione, ne frustra dictum sit: Quaecumque pater facit, eadem et

filius similiter facit.|

394

XXXIIII. Contra quod dicunt, quia pater dicit et filius facit. RESPONDETVR : Licet eadem sit patris filiique operatio, ta39 Rom. rr, 36. 43 1 Cor. 1, 9. 48 Ioh. r, 16. 92 1 Ioh. r, 5. Tob. x67 15; 55 Ioh. 5, 19. 62 cf. Ioh. 1, s. 66 cf. Hebr. 1, 2... Ioh. 5, 19. 41-53 Ambrosius, de fide 4, 11, 149-151.

(PL 42, 799).

38 saecula saeculorum] seculorum zz. 7 45 creamur]

uocatemur

C

munio] z//zza liffera sup. ras.

53-85 Augustinus, c. Maxim. 2, 23, 4

41 uidenter zz. 1

46 conmunionem]

49 saecundum C

42 quid] qui zz. 1

nion swp. rasura

52 et]haecz.

tatem zz. 1 68 quatuor lineae uacuae in fire quaternionis III 34, 8 respondetur] oz. zz. 1 13

54 6?

47 con-

1

66 uni-

AUG. XC

fol. 25F

178

SOLVTIONES, 34

men, quia obiciunt, eo quod pater dixerit et filius fecerit, au5 diant, quod in euangelio centurio ad filium dixerit : Dic, inquid, uerbo et sanabitur uer meus. Cui dominus : Vade, et sicut crededisti fiat tibi. Ecce dicit filius : Sicut crededisti fiat tibi, et

sanitatis patre operante secutus est effectus. Item ibi, ut aequalitatem plenius patris filiique cognuscas, ait : Pater, wolo 10 ul «bi ego sum, et isti sint mecum, et pater facit. Vt autem intellegas patris et filii unam esse operationem, habes dictum in Genesi : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Si uox ista patris est praecipientis auctoritate, Fac utique filio dicere debuit, si (ut putatis) pater iussit et filius 15 fecit. Si autem filii uox est, Faciam ut pater praecepit dici conueniebat. Ergo cum faciamus ait, operationem trinitatis communem ostendit. Item filius in Salomone : Cum $araret, inquid, caelum aderam illi, e cum, secerneret suam. sedem, cum super uentos ualidas 20 faceret desuper mubes, et cum confirmatos faceret fontes sub caelo, quando forcia faciebat fundamenta terrae, ego eram penesillum disponens. Repetemus considerantes quid dixerit filius uidelicet de patre. Cum fararet, inquid, caelum aderam illi, et cum secerneret suam sedem. Vtique ab operatione patrem non ex25 clusit, sicut et |sequentia testantur ; subiuncxit enim : Ef cum

super uentos ualadas faceret desuper nubes. Audis faceret, et eum ab operatione facturae excludere niteris ? Item sequitur : Et cum

confirmatos

boneret fontes sub caelo,

quando

[orcia

faciebat fundamenta. terrae, ego eram penes illum. disponens. 3o Ecce et fontes sub caelo et terrae fundamenta fecisse una cum filio manifeste pater ostenditur. Ipse si uales qui contradicis, adproba testimoniis, quod pater omnino nihil faecerit, sed

fieri tantummodo iusserit. In euangelio filius utique qui mentiri non potuit ueraciter 5; dixit, quia quaecumque pater facit, eadem et filius similiter facit. Item ibi dicit qui supra : Pater meus usque modo oeratur, et ego operor. Quis talibus testimoniis patris filiique non intellegat operationem ? In Actibus uero Apostolorum scrip-

34, 0 Matth. 8, 8. 6 Matth. 8, 15. 9 Ioh. 17, 24. 12 Gen. r1, 26. 18 Prou. 8, 27-30. 23 Prou. 8, 27. 25 Prou. 8, 282a. 28 Prou. 8, 28b-50a. 85 Ioh. 5, 19. 86 Ioh. 5, 17.

34, 5-10 cf. infra cap. 44, 21-25.

6 air. et] om. m. 1 8 sanitatis patte operante] sanitas par operantis sy. 1 ; €orr. in sanitatis per operantes; cf. infra Sol 44, 23-24 saecutus C item] iam C

22 repetimus zr. 2

24 operationem s». 1

30 caelos z. 1

fol. 25Y

SOLVTIONES, 34-35 179 tum est : ///i uero dimissi uenerunt ad. suos (Petrus uidelicet 4o et Iohannes) et retullerunt, quanta illis principes populi et seniores dixerunt. At illà cum audissent, leuauerunt uocem suam ad dominum et dixerunt : Domine, tu es deus, qut faecisti celum

el terram et mare et omnia quae in eis sunt ; qui ore patris nostri Dawid pueri twi dixisti : Quare fremuerunt gentes. et populi 4; meditati sunt inania ? Adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt in unum aduersus dominum et aduersus Christum eius.

Conuenerunt uere in hac ciuitate aduersus sanctum filium

iuum. lesum quem uncxisti Herodes et Poncius Pilatus cum gentibus et populis Israhel |facere, quae manus tua et consilium. £ol. 26r 5o praescripsit. Ecce caelum terram mare et omnia quae in eis sunt fecisse pater ostenditur. Sed cum et per filium omnia facta leguntur, operationis unitas certissime declaratur. Praeterea sine illo factum est nihil quare dictum est ? Quia pater et Spi-

ritus sanctus sine filio nihil fecit ; et utique dici potuit : Nihil 5; est quod non ipse fecerit. Apostolus uero dicit : Owmnia er vbswm et in ipso creata sunt. Per ibsum cum dicit, intellegimus filium creasse omnia ; i» ipso autem quod dicit, quis alius creasse intellegendus est nisi pater et spiritus sanctus, unitate uidelicet operationis ? Sicut ergo omma cum dicuntur in ipso 6o creaía, ipse filius a creatione non excluditur, ita etiam cum per ipsum creata dicuntur omnia, pater et spiritus sanctus non separatur. Nam quomodo iussu per filium aliquid faecisse pater uidebitur, cum sine illo filius nihil fecisse supra monstretur. 35 XXXV. Contra quod dicunt soli sapienti deo de patre tantum esse dictum. KRESPONDETVR : Soli sapienti deo cum dixit, nec filium separauit, quia absurdum est insipientem dicere sapientiam. Non ; enim dixit : Soli sapienti patri, sed : Soli sapienti deo, quia deus est et filius. Deo ergo, id est patri et filio et spiritui sancto soli deo. Scriptum est in epistola Iohannis apostoli : Qui est uerus deus et wita aeterna. Numquid ergo uerus deus non est uerus sapiens ? 39 Act. 4, 23-28.

50 cf. Act. 4, 24.

Col 116. 35, 1 Rom. 16, 27.

51 cf. Ioh. z, 5.

53 Ioh. rz, 5.

55

7:1 10h35: 020:

35, 4-6 cf. Caesarius, breuiarium (eZ. Morin II. 187, 20-23).

43 terram et] terrae zz. 1 49 qua z.. 1 tua et] tuit z.. 1 ; rasura correctum in O0 terra zz. 1 tua 52 preterea C 54 pr. nihil] oz. zz. 1 53 si sine zz. 2 B? ipsum z. 7

35, 9 naec C

6 est et] et z. 1 ; corr. m. 2 in est

180 96

SOLVTIONES, 36-37

XXXVI. Contra quod dicunt de patre tantum dictum : Praeciio tibi coram deo qui uiwificat omnia. (RESPONDETVR :) Dicit apostolus mauifeste : Praecifio tibi coram deo qui wiwificat omnia. Sed et Christus utique ait : 5 Sicut pater wiwificat, | ita et filius quos uult uiwificat. Simulque

fol. 26v

notandum, quod dixit : Quos uult, non : Quos iubetur. Et libertatem ergo ostendit arbitrii et potestatis diuinae operationem. Nam et in euangelio dicit : Oues »eae uocem meam audient, el ego witam eternam do eis. Ergo conuenit et filio dei 10 nomen, quia conuenit et operationis effectus. Dicit ergo apostolus : Praecipio tibi coram deo qui uiu ficat omnia et Christo lesu. In deo hic utique uerbum est, sicut scriptum est in psalmo quinquagensimo quinto : 7» deo laudabo uerbum. Yn deo sempiterna sua uirtus est. In deo igitur unitatem diuinita15 tis, in Christi autem nomine incarnationis locutus est sacra-

mentum. Denique ut de incarnatione Christi se dixisse ostenderet, subdidit : Qu testimonium reddidit sub Poncio Pilato, bonam conuersationem. Viuificat ergo et Christus qui uita est, quia quaecumque pater facit, eadem et filius similiter facit, sicut 20in euangelio ipse ait. 3T XXXVII. Contra quod dicunt de patre tantum scriptum esse : Beatus et solus potens rex regum et dominus dominantium, qui solus habet 4nmortalitatem et lucem habitat inaccessibilem, quem nemo hominum uidit nec uidere potest ; cui honor et gloria 5 ?n. secula saeculorum, amen. RESPONDETVR : Haec de deo scripta sunt, cuius et dignitas et ueritas conmunis est cum filio. Cur igitur hoc loco filius separatur, | cum etiam filio haec cuncta conueniant ? Nam et fol. z7T filius beatus, qui beatitudines donat, sicut habes in psalmo

r tricensimo primo : Beati quorum remissae sunt iniquitates. Nam et in euangelio legitur paralitico Christum remisisse peccata, sicut ipse ait : V£ sciatis, quia potestatem habet filius 56, 2 1 Tim. 6, r5. 8 Ioh. 5, 21. 8 oues usque audient] Ioh. 1o, 272a. 9 et usque eis] Ioh. 10, 28a. 11 1 Tim. 6, 15. 13 Ps. 55, 11. 1* 1 Tim. 6, 15. 19 Ioh. 5, 19.

37, 2. 1 Tim. 6, 15-16.

10 Ps. 51, r.

12 Matth. 9, 6.

36, 3-8 e/ 9-18 Ambrosius, de fide 5, 5, 15-17. 57, 1-10 Ambrosius, de fide 5, 5, 17-18.

36, 3 signis corrigitur ordo Dicit manifeste apostolus 4 post et rasura 2 litt. 7/8 potestatem diuinam operationem 7. 1 14/15 corr. ex diunitatis 15 17 quia z. 1 nomen C 57, 2 aessae C 4 est] et zi. 1

3 inaccessibilem] ozz. lem zz fine lineae zz. 1 8 filie zz. 1 ; corr. in filii, deinde in filio

6 scripte zz. 1

SOLVTIONES, 37

18I

hominis remittendi peccata, (dicit paralytico :) surge, tolle grabattum tuwm ei uade in. domum tuam. Beatus ergo negari non 15 potest, qui et sanam doctrinam tribuit, sicut scriptum est in epistola Pauli ad Timotheum : Quae est secundum euangelium gloriae beati dei. De Christi dixisse euangelio

Paulum,

qui

Christum praedicabat, nullus ambigit ;quem et beatwm dominum dixit, sicut ad Romanos ait : Jia wt ab Hierusalem per 20 circuitum usque in Illiricum repleuerim euangelium Christi. Potens abnui non potest, de quo pater dicit : Posui adiutorium super potentem. Quin et omnipotens titulum Christi esse docuimus. Nam et rex est regum, quia de eo scriptum est in psalmo septuagensimo primo : E? adorabunt eum omnes reges 25 lerrae. In. Apocalipsi Iohannis : Ef agnus uincet eos, quoniam rex est regum et dominus dominantium. Inmortalitatem autem eius quis audet diffiteri, cum etiam aliis inmortalitatem ipse largitus sit, sicut scriptum est de sapientia dei: Per hanc habebo inmortalitatem. Qui et in euan3o gelio dicit : Qui credit in me, licet moriatur uiuit. Nam quomodo non habet inmortalitatem filius, qui witam habet n semetipso, immo qui uita est ipse, sicut ipse dicit : Ego sum uia |ueritas et uiia. Habet enim uitam in natura, habet in substancia ; et non

per gratiam temporalem, sed per sempiternam diuinitatem 35 habet ; non ex dono quasi seruus, sed ex generationis proprietate quasi filius coaeternus. Quomodo autem /ucem non habitat énaccessibilem filius, cum in sinu patris sit, sicut ipse ait in euangelio : Deum nemo uidit umquam, nisi filius, qui est in sinu patris, tbse narrauit ? Item 4o ibi dicit : Ego 2n patre et pater in me. Aut quomodo so/us pater, sin sinu patris filius est ? Quomodo enarrat, quem non uideri

dicit ? Honorem autem ac gloriam qui filio non dederit, christiani nomen inaniter possidebit. Si de homine dictum est : Homo

15 cf. 1 Tim. 1, 1o. 19. 21 Ps. 88, 20.

16 1 Tim. r1, 1r. 23 Apoc. 17, 14.

187 / T Im TS. 19 Rom. 15, 24 Ps. 71, 11. 286 Apoc. 17, 14.

24 cf. 1 Tim. 6, 16. 29 Sap. 8, 15. 30 Ioh. 11, 25. 31cf. Ioh. 5, 26. 32 Ioh. 14, 6. 31 cf. 1 Tim. 6, 16. 38 Ioh. rz, 18. 40 Ioh. 14, 1o. solus] cj-er Titi; 16; 41 cf. Ioh. rz, 18. 43 cf. 1 Tim. r, 16. 44 Ps. 48, 135.

14-1? Ambrosius, de fide 5, 5, 18. 21-22 ibid. 5, 5, 18. 23-29 ibid. 5, 5, 18. 30-36 zb;d. 5, 2, 36. 31-38 ibid. 5, 5, 22. 38-42 ibid. 5, 3, 24.

13 paeccata C 16 aest C 20 replerim zz. 1 22 Quin zrque 23 docuimus] quam et omnipotens titulo Christi et docuimus C — 32 sicut ipse supp/. sup. Jin. m.l: 84 pos!sempiternam rasura 5 lift. 39 Jegendum enatrrauit ? (cf. Jin. 41) 40 ubi C 41 enatrat] t sup. rasura 42 dicit oz. zz. 1 43 ac] a z. 1

fol. 27Y

182

SOLVTIONES, 37-38

45 cum 1n honore esset, non intellexit, quis filio dei honorem negabit ? Apostolus ad Romanus dicit : Gloria autem et honor et bax omni operanti bonum. Aut quomodo gloriam non habere dicendus est, qui in euangelio dixit : Vt wideant gloriam meam ? Vnum ergo claret et solum deum non intellegi sine filio patrem; ;oet tamen unitatem diuinitatis patris filiique ostendit, cum deum solum habere haec omnia dicit, quia omnia etiam filium deum habere scriptura manifestauit. Solum ergo cum dicit, non pater solus, sed pater et filius et spiritus sanctus designatur. Audis moriturum Christum pro paeccatis nostris, sed 5; secundum carnem quam de uirgine adsumpsit, non secundum diuinitatem qua de patre processit. Vbi ergo solum. legeris deum, nullatenus separes filium. 38 XXXVIII. Contra quod dicunt separatum a solo et uero deo Christum, quia scriptum est inquiunt : Haec est |autem uita aeterna, ut cognuscant te solum deum et quem misisti Iesum Christum. ; |RESPONDETVR : Hoc magis ad unitatem quam ad distantiam diuinae proficit maiestatis, quod idem praemium unum honoremque nobis dat patris filiique cognicio ; quia mercedem habere non potest, nisi qui patrem cognouerit et filium. Sicut enim patris, ita filii cognitio uitam adquirit aeternam. Itaque 1 sicut in principio statim uerbum cum deo patre pia confessione iuncxit euangelista dicens : Et uerbum erat apud deum, ita et hic dicendo : Vf cognuscant te solum deum uerum et quem misisti lesum Christum, coniunctione simili patrem utique copulauit et filium, ut Christum uerum deum a. maiestate patris nemo 1; secernat. Numquam enim coniunctio separat. Et ideo dicendo : Vt cognuscant te uerum deum et quem missisti Iesum Chrisium, et Sabellianos interfecit et Iudeos exclusit, ne aut illi

eundem patrem putarent esse quem filium, si non audissent et Christum ; aut isti a patre filium separarent. 20 Sedsi forte uerum deum filium negantes, ideo deum putant 46 Rom. 2, 10. 18).

48 Ioh. 17, 24.

2830 c/ Tohax7, 5. 16 Ioh. 17, 5.

49 cf. 1 Tim. 6, 15-16 (unum cf. Marc. ro,

2 Ioh. 17, 3 (ect. uar.).

20 cf. Ioh. 17, 5.

11 Ioh. 1, 1.

12 Ioh. 17, 5.

49 Ambrosius, de fide 5, 4, 26.

358, 1-2 cf. Ambrosius, de fide 5, r, 16. 5, 1, 23.

5-19 ibid. 5, 1, 17-19.

— 20-24 ibid.

45/46 negauit C 41 habetet zz. 1 48 uident zz. 1 50 et] ette zz. 1 55 Pr. ef alf. secundum] saecundum C —— quam] quae z. 2 ; zz. 1? . 38, 2 pr. est] aest C 6 diuina zz. 1 9 ita suppl. zz. 1 sup. lin. 13 confunctioni zz. 1

16 cognuscant te] cognuscante zz. 1

18 putant zz. 1

fol. 28F

SOLVTIONES, 38-39

183

dictum, quia inspirationem diuinitatis habuit, sicut etiam multi sancti uiri ; ergo non ultra homines eum praeferunt, sed conparandum hominibus arbitrantur, ut hoc eum putent esse quod hominibus ipse donauit. Apostolus dicit ad Galathas : 25 Sed tunc quidem ignorantes deum, his qui natura non sunt dui serutiebatis. Si ergo Christus natura non est deus, frustra fallens apostolus ad eius culturam uel seruitutem persuadet, qui non |natura diis seruientes reprehendit. Si dicunt, quia werws fol 28* deus solus pater est, negare non possunt, quia et filius solus 3o deus weriias est, quia Christus est ueritas. Numquid weritas uero minor est, cum secundum adpellationem nominum uerus plerumque a ueritate dicatur, sapiens a sapientia, iustus a iusticia ? Hoc nos inter patrem non sentiamus et filium, quia et patri nihil deest, quia pater est ueritatis ; et filius, quia 55 ueritas est, aequalis est uero. Iohannis in epistola sua dicit : V simus in uero filio eius Iesu Christo ; hic est uerus deus et wita aeterna.

Aliter potest intellegi sic : Vt cognuscant te et quem misisti Iesum Christum, solum uerum deum.

39

XXXVIIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Nemo bonus nisi unus deus, exsortem eum a bonitate adserentes.

RESPONDETVR : Dicit quidem filius : Nemo bonus nisi unus deus, sed hominis forma dicit ad scribam, quia mag?strum bos num, hoc est hominem tantum, dei filium nominauit et deum esse non credidit. Et quod ille non credidit, Christus adiuncxit,

ut dei filium non solum ut bonum magistrum, sed deum credat. Non dixit : Nemo bonus nisi unus pater, sed : Nemo bonus nisi wnus deus. Pater enim proprium generantis est nomen, deus ro autem unus pater est et filius et spiritus sanctus ; non ergo se a deitate trinitatis exclusit, sed naturam laudauit.

Bonitas

ergo in natura est dei, et (in) natura dei etiam filius. Ideo non quod singularitatis, sed quod unitatis praedicatur ostendit. 28 Gal. 4, 8. 28 cf. Ioh. 17, 5. 80 1 Ioh. 5, 6 (ect. uar.). 38 1 Ioh. 5, 20. 59, 1 Matc. 10, 18 ze/ Luc. 18, 19. 4 cf. Matc. 10, 17 se Luc. 18, 18. 8 Mar. 1o, 18 »e/ Luc. 18,19.

24-28 cf. Ambtosius, de fide 5, rz, 27. 28-38 ibid. 5, 2, 29. nus, serm. Morin 5, 1 (Miscell. Agost. I. 596, 15-19). 39, 4-18 Ambrosius, de fide 2, 1, 17-19.

38-39 cf. Augusti-

21 ctiam a s. 2 sup. rasuram 23 putant zz. 1 25 sunt dii a z. 1 sup. Jin. 28 dis zz. 1 28/29 uerus deus solus pater] sc zz. 1 ; eorr. zz. posterior uerus solus deus pater 31 saecundum ;z. 1 32 a//. a om. m. 1

39, 2 exsottaem C 4 ad suppletum sup. lin. dicatur] catur sup. rasuram

4 sed] se m. 1

13 prae-

184

SOLVTIONES, 39-40

Quid me, inquid, |dicis bonum ?, id est, quem deum non credis, fol. 297

1; sed tantummodo hominem arbitraris. In euangelio denique dicit : Ego sum pastor bonus. Item ibi : Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum swmendi eam ; nullus

eam tollat a me, sed ego a me ipso bono eam. In eo quod ponit sponte, uide bonitatem, quia sponte posuit ; uide potestatem, 20 quia sumpsit. Item ubi supra : $2 ego bonus, quare oculus twus nequam est ? Item ibi : Arbor enim bona bonos fructus facit. Et ipse ergo bonus Christus, qui bonos ualde faecit fructus. XL. Contra quod dicunt : Minor est filius, quia missus est a

40

patre. (RESPONDETVR

:» Dicunt inferiorem filium, quia a patre

missus est, cum utique etiam ab spiritu sancto dicatur missus. ; Ipse enim dicit in Esaia : Spíritus domini super me, propter quod wncxit me, nmunciare bona egenis misit me. Item ibi : Ego sum rimus et ego sum in aeternum, et manus mea fundauit terram, dextera autem mea solidauit caelum.

Vocabo eos omnes

et stabunt simul, et colligentur omnes et audient. Quis illis adro »unciauit ista ? Diligens te faeci uoluntatem tuam circa Babyl-

lonem auferre semen Chaldeorum. Ego locutus sum, et ego uocaui ; adduxi illum et direxi uiam eius. Accedite ad me et audite haec : non ab inicio in abscondito locutus sum ; cum fierent, illic fwi. Et nunc dominus misit me et spiritus eius. Vtique qui cae1; lum faecit et terram, ipse dicit a domino et ab spiritu eius se esse missum. Vides ergo, quod simplicitas sit sermonis, non iniuria missionis. Nam numquid minor est spiritu sancto filius, quia et ab eo missum se esse dicit, cum ipsi spiritum sanctum

2»

filio inferiorem |adserere soleatis ?

In Actibus Apostolorum habes scriptum : Cum autem qui in Hierusolimis erant apostoli audissent, quia Samaria quoque percepit. uerbum. dei, miserunt ad illos Petrum et Iohannem. Numquid quia missi sunt ab aliis apostolis, eisdem inferiores putandi sunt ? Maxime cum de his apostolus Paulus in epi14 Marc. 1o, 18 se Luc. 18, 19. 16 Ioh. ro, 11. Ioh. ro, 18. 21 Matth. 7, 17. 20, 15. 40, 5 Is. 61, 1. 6 Is. 48, 12-16. 20 Act. 8, 14.

20 Matth.

18-21 Ambrosius, de fide 2, 2, 25-26. 40, 4-18 Ambrosius, de fide 2, 9, 75.

15 arbitretris zz. 1

18 tollet z. 2

22 fecit z;. 2

40,1fpr.est]aest C ^ misus z. 1 9 alf. sum oz. zz. 1 10/11 babyllone m.1 12 comma sec. C pos? audite 13 illic] illa z. 1 ; ane illic erasuz es? fugerent 14 qui] quia z. 1 15 se oz. zz. 1 20 qui ozz. zz. 1 22 dei oz. z;. 1

fol. 29Y

SOLVTIONES, 40-41

185

25 stola ad Galathas dixerit : Cum cognouissent gratiam, quae data est mihi, Petrus et Iacobus et Iohannis, qui uidebantur colomnae

3»

35

4o

4; 41

esse, dextras dederunt mihi et. Barnabae societatis. Qui ab apostolo Paulo columnae dicti sunt, ceteris utique inferiores dici non possunt. Nam et angelum missum a Tobia legimus et ex hoc angelum non denegamus ; quanto magis dei filius, qui a patre missus est, inferior dici non debet. Qui tamen missus non a patre abscessit, sicut splendor ab igne longius adparens ignem nullatenus deserit. Quamquam nulla sit in creaturis species, cui possit haec filii dei missio proprie conparari, maxime cum etiam missus sine patre non fuerit, eodem dicente : Non sum solus, quia pater qui me misit mecum est ; quod splendor, si loqui posset, ignem quo gignitur secum esse dicere non posset. Tamen si non ideo, quia missus, alterius naturae uel inferior igne splendor missus adparet, quanto magis a patre deo filius missus substantiae alterius uel inferior putari non debet. Nam et homo, quia suum mittit filium, non ideo filius patre homine est inferior uel diuersa natura. In euangelio dicit : Venit filius hominis quaerere et saluum facere quod. perierai ; ergo cum sponte uenisse, [et] tum missus a patre et spiritu sancto dicitur. | Diuina quidem missio conprehendi non fol. 3oT potest, quia sicut qui misit pater, ita et ipse filius missus ubique est. XLI. Contra quod dicunt : Quem pater sanctificauit et misit in hunc mundum,

et ideo pater maior, eo quod sanctificare

[et] filium dicitur. RESPONDETVR : In euangelio dominus dixit : E? ego memet5 ipsum sanctifico bro ipsis. Vides, quod et sanctificatur secundum carnem et sanctificat semetipsum secundum diuinitatem ? Ergo propter unitatem operationis etiam pater eum secundum carnem dicitur sanctificasse. Misit pater factum ex muliere, sicut apostolus ait : E? ubi uenit. plenitudo temporis, 1o (isil deus filium suum factum ex muliere.

25 Gal. 2, 9. 29 cf. 'Tobias 9, 1-5. 41, 1 Ioh. 1o, 36. 4 Ioh. 17, 19.

36 Ioh. 16, 32. 8 Gal. 4, 4.

43 Luc. r9, 1o.

30-42 cf. Augustinus, c. serm. Arr. 4 (PL 42, 686). 41, 4-10 Ambrosius, de fide 2, 9, 78-79.

29 ad tobiam z. O 5up. rasura 40 filius supp/. zz. 41, 2 scifica««te saecundum C .

2 80 angelo z. 1 31 debet sup. rasuraz 84 missio] proptiae C $6 maecum C 37 possit ». 1 saecum C 1 supr. /in. 44 uenisset zz. 1 tum] cum C C 8 dicitur] 2/7. i sup. rasuram B et om. zm. 1 5-8 zer $8 camen zz. 1

186 42

SOLVTIONES, 42-43

XLII. Contra quod dicunt dixisse filium Chananeae mulieri : Non sum missus nisi ad oues quae perierant domus Israhel, famulatus obedientiam eum exhibuisse dicentes.

RESPONDETVR

: Si ita est, quomodo

patris praeceptum

scontemsit, et missus ad domum Israhel filiam Chananeae gentilis curauit ? Respondeant ! In euangelio enim ostenditur,

quia id quod ab ea rogatus est faecit, unde monstrans, quia missus non id significat, quod alieno sit coactus imperio, sed quod. proprio functus sit libertatis arbitrio. Alioquin contemro tum ostendis patris, si (ut tu interpretaris) paternorum famulus praeceptorum uenerat in Iudeam, ut solis eius incolis mederetur, et Chananeae prius liberauit filiam, ut legimus. Nunc utique non alieni fuit exsecutor imperii, sed uoluntarii liber arbitrii. Vbi autem libertas uoluntatis, ibi nulla |praeuaricatio 1; missionis. Nec uereare, ne displiceat patri quod filius faecit, cum ipse dicit : Quaecumque placita sunt ei, facio semper ; et iterum : Ofera quae ego facio, |et] ipse facit. 43 XLIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Mea doctrina non est mea, sed eius qui me misit. RESPONDETVR : Dicit Iesus : Mea doctrina mon est mea, sed

eius qui me misit. Si quis uoluerit uoluntatem eius facere, ; cognuscet de doctrina, utrum ex deo est an ego ipse a me loquar. Alia ergo ex deo doctrina, alia ex homine. Itaque Iudaei cum disciplinam eius secundum hominem quaererent et dicerent : Quomodo hic litteras nouit, cum non didicerit ? Respondit Iesus et dixit : Mea doctrina non est mea, id est hominis. Nam

cum

1o sine erudicione litterarum doceat, non quasi homo sed potius ut deus uidetur docere, qui doctrinam non didicerit sed inuenit. Adinuenit enim omnem wiam disciplinae secundum Hieremiam dicentem : Hc deus moster et non aestimabitur alius ad eum ; qui adinuenit omnem uiam disciplinae, et dedit eam Iacob

42, 2 Matth. 15, 24.

43, 1 Ioh. 7, 16. 12 Baruch 5, 37.

16 Ioh. 8, 29.

8 Ioh. 7, 16-17. 13 Baruch 5, 56-58.

17 Ioh. 14, ro.

6 cf. Ioh. 7, 17.

8 Ioh. 7, 15-16.

42, 1-1? Ambrosius, de fide 2, 11, 96-98. 45, 9-21 Ambrosius, de fide 2, 9, 79-80.

42, 3 famulas z. 1 B chananea zz. 1 * ab ea rogatus] abertogatus ». 1 ; abet erasum monsttat 7:7. 2 8 significat quod] significatro ;. 1 11 praeceptoti z;. 1 eius] eis zz. 1 12 chananeam zz. 1 signis indicatur bic

ordo prius filiam liberauit 15 uerear zz 1; corr. in uereor 17 qua z. 1 et inclusi ; cf. Ambr., de fide 5, 98 e£ infra Sol 49, 1-12 45, 9-24. quinquies saecundum C 10 potius] pote ». 1 ; zz. posterior correxi: in utpote 12 disciplina (six disciplinam) zz. 1 14 disciplinam zz. 1

fol. 3oY

SOLVTIONES, 43-44

187

15 Puero suo et Israhel dilecto suo. Post haec dn terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Quomodo ergo secundum di-

uinitatem doctrinam suam non habet, qui ànuenit omnem uiam disciplinae (siue doctrinae, ut alii codices habent), antequam uideretur in terris ? Nat quomodo minor de quo dicitur : Non 20 aestimabitur alius ad eum ? Vtique inconparabilis dicitur, sic tamen, ut patri nequeat anteferri. Ergo »ea doctrina, cum dicit, 2on est mea, sed eius qui me misit, ostendit hanc doctri-

44

nam non secundum hominem esse, |per quem nossuosanguine fol. 317 redemit, sed secundum deum, qui paeccata nostra dimisit. XLIIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Déscendi de caelo, non ut faciam uoluntatem meam, sed eius qui me misit. RESPONDETVR

: Non meam, id est 0n meam hominis. Sed

et de eius diuinitate potest dici; ut ideo uoluntatem suam ; non dixerit esse sed patris, quoniam de patre est quidquid est filius, non est autem de filio quidquid est pater. Sed rursus cum dicit : Omnia quae habet ater mea sunt, patri se ostendit aequalem. Non est tamen absurdum, si secundum id quod homo est dixisse accipiatur : Discendi de caelo, non ut faciam 1o toluntatem meam, sed eius qui me misit. Secundus enim Adam, qui tullit baeccatum mundi, isto se modo disiungit (a? primo Adam, fer quem peccatum intrauit in mundum, quia iste non faecit woluntatem suam, sed eius à quo missus est, cum ille faecerit suam, non eius a quo creatus est. 1; Nam quomodo non fecit uoluntatem suam uerbum filius qui dixit : Svcut pater quos uult utwificat, dta et filius quos wult uiuificat ? Et quileproso dixit : Volo, mundare, et continuo factum est ? Mulieris etiam Cananeae filiam, qui ad owes tantum domus Israhel uenerat, sponte curauit, ut suam uoluntatis 20 plenam ostenderet potestatem. Sicut enim filius facit uoluntatem patris, sic et pater facit uoluntatem filii. Nam centurio ad filium dixit : Dic uerbo et sanabitur puer meus ; cui domi-

17 Baruch 5, 37. 19 cf. Batuch 5, 58. Batuch s, 36. 21 Ioh. 7, 16. 44, 1 Ioh. 6, 58. $ Ioh. 16, 15. 9 Ioh. 6, 58. 11 cf. Ioh. r, 29. cf. Rom. 5, 12. 13 cf. Ioh. 6, 58. 16 Ioh. 5, 21. 1*7 Matth. 8, 5. cf. Matth. 15, 24. 22 Matth. 8, 8.

44, 9-14 Augustinus, c. Maxim. 2, 20, 5 (PL 42, 789). fide 2, 20, 4 (PL 42, 790).

19 de quo ozz. zz. 1 hanc] hoc z. 1 G

15-29 Ambrosius, de

21/22 signis bic ordo indicatur cum dicit mea doctrina

44, 1 dixissae C 8 a/£. meam expunctum 10 saecundus C 18 cananeam 7. 1

13 18

4 de oz. zz. 1

223

8 saecundum

19 sua uoluntates zy. 1

188

SOLVTIONES, 44-46

nus : Vade, inquid, e£ sicut credidisti fiat tibi ; et sanitatis | patre operante, ut filii uoluntatem faceret, effectus secutus est. fol. 31v 25 Item filius : Pater, uolo ut ubi ego sum, et isti sint. Non dixit : Peto uel Rogo, sed «olo, ut isto uolente faceret ille, sicut illo uolente faciebat iste ; non quidem alia ille alia iste, sed quae

ille haec etiam iste, quia dixit filius : Quaecumque pater facit, haec et filius similiter facit. Quod autem déscendisse de caelo 3ofilius hominis dicitur, (dicitur? propter unitatem personae, sicut propter unitatem personae legimus : Nemo ascendat in caelum, nisi qui de caelo discendit, filius hominis qui est in caelo. Sic[ut] enim et apostolus dicit : S? enim cognowissent, numquam dominum gloriae crucifixissent. 45 XLV. Contra quod dicunt dixisse filium patri : Non quod ego uolo, sed quod tu uis. «REesPONDETVR :» Hoc secundum naturam humanam dictum est, maxime cum ante dixerit : TvZstis est anima mea

; usque ad mortem. Homine quippe non adsumpto nullo modo hoc diceret unicum uerbum : Non quod ego uolo. Numquam enim posset inmutabilis illa natura quicquam aliud uelle quam pater.

46

XLVI. Contra quod dicunt dixisse filium : Verba quae ego loquor uobis, a me ipso non loquor. (RESPONDETVR :» Hoc si secundum hominem dixisse credamus, non uidetur absurdum. Tamen hoc testimonium et

5 cetera similia soluuntur et sic : Quia enim generatio non a semetipsa est, sed ab eo qui genuit, idcirco quidquid facit uel dicit, patris esse dicit, ut per haec omnia de propria eius substantia natus credatur, dum non quod est a semetipso esse (se) dicit, sed ab eo qui genuit. 23 Matth. 8, 15. 25 Ioh. 17, 24. 28 Ioh. 5, 19. 29 cf. Ioh. 6, 38. 33 1 Cor. 2, 8. 45, 1 Matth. 26, 39 uix Matc. 14, 56. 4 Matth. 26, 58 uix Matc. 14, 34. Matth. 26, 39. 46, 1 Ioh. 14, 1o.

31

Ioh. 5, 15.

6

29-34 Ambrosius, de fide 2, 20, 5 (PL 42, 789-790) ; cf. infra cap. 65, 6-21. 45, 9-8 Augustinus, c. Maxim. 2, 20, 2 (PL 42, 789).

46, 5-9 Ambrosiaster, quaest. 97, 5 (C.S.E.L. 50, 175, 7-10 e/ 16-17).

24 patte ozi. m.1 ; cf. supra Sol 34, 8 effaectus saecutus zz. 1 29 e; 32 dae ccelo C — 30 dicitur porius bic uidetur excidisse quam post petsonae, ubi subpleuit m. posterior — 33 pr. enim expunctum apostolus] alibi z;. 1 45, 9 saecundum zz. 1 46, 3 saecundum zz. 1 dixisset zz. 1 6 anie ab rasura 1 liit. 8 non Jonit m. posterior post est

SOLVTIONES, 47-48

189

4T

XLVII. Contra quod dicunt filium dixisse : |Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit. (RESPONDETVR : » Vide unitatem, qua et patrem significat et filium, Non potest non esse qui loquitur, sed non potest a ssemetipso esse quod loquitur, in quo naturaliter ex patre sunt omnia. Quid est autem gloriam $ropriam quaerit ? Hoc est diuisam a patre gloriam ; nam utique et uerbum deus habet gloriam. Denique dicit : V? wideant gloriam meam ; et apostolus dicit ad Corinteos, quod i» quibusdam excaecauerit deus 1o jnentes infidelium, ut non. fulgeat inluminatio euangelii gloria Christi. Sed illa uerbi gloria eadem patris gloria est, sicut apostolus dicit : Quia dominus Iesus in gloria est dei patris. Ita. igitur secundum diuinitatem dei filius suam gloriam habet, ut patris et filii una sit gloria. Non ergo minor in claritate, quia 1; una gloria ; non minor diuinitate, quia 2/enitudo diuinitatis in Christo est. 48 XLVIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Ex me $pso

fol. 32T

non sum locutus, iterum : Sicut dixit mihi pater, ita loquor.

(RESPONDETVR :» Ad obedientiam carnis etiam haec obiectio referri conuenit. Potest autem, tametsi ad fidem unitatis ;ista referantur, talem habere rationem : Plerique enim

doctiores et audire filium, et dicere aliquid filio patrem accipiunt per unitatem uoluntatis atque naturae; (quod enim per unitatem naturae) nouit filius patrem uelle, uidetur audisse. Vnde non officium corporale, sed arbitrium indissocia10bile declaratur. Nec enim uerborum hic aliquem significat auditum, sed unitatem uoluntatis adque uirtutis, quae et in

patre est et in filio; quam etiam in spiritu sancto esse memorauit alio loco dicens : Non enim loquetur a se, sed quae audit loquetur, ut aduerteremus, quia quidquid | spiritus loquitur, 15 loquitur et filius ; et quidquid loquitur filius, loquitur et pater. Ita ergo et filius non ex se loquitur, quia non ex se solo loquitur, quia una sententia est (et) operatio trinitatis. Sicut enim pater uidetur in filio, non utique specie corporali sed unitate 47, iloh. 7, 18. ZI LT.

6 Ioh. 7, 18.

8 Ioh. 17, 24.

9 2 Cot. 4, 4.

12 Phil.

15 Col. 2, 9.

48, 1 Ioh. 12, 49.

2 Ioh. 12, 50.

13 Ioh. 16, 15.

18 cf. Ioh. 14, 9.

47, 1-16 Ambrosius, de fide 2, 9, 81-82. 48, 3-34 Ambtosius, de fide 5, 11, 155-156.

47, 9 qua] a sup. rasuram

5 quod] qui C (cf. Ambr. de fide 2, 81)

parte

7741 6 propriam ozz. zz. 1 10 non fulgeat] confulgeat zz. 1 glotiae z. 2 48, 1 xrvnr] xrvinr C 3/4 haec obiectiot z. 1 ; hanc obiectionem zz. 2 ? atque] aque zz. 1 8 uidetur oz. z. 1 8/9 audisse seripium: sup. rasuram 10 significet zz. 1 12 quem eciam zz. 1

fol. 32Y

190

SOLVTIONES, 48-49

diuinitatis, ita etiam pater loquitur in filio, non temporali uoce 2o nec corporali sono, sed uoluntate et operis unitate. Denique cum dixisset : Pater qui in me manet, ipse loquitur, et opera quae ego facio, ipse facit, et credite mihi, quia ego in. patre et pater in me est, alioquin uel propler opera ipsa credite, hic intellectus est noster secundum diuinam seriem scripturarum. 2; Qui uero nolunt de deo aestimare quae digna sunt, ne totum carnaliter credant ; ipsi diabuli opera incorporalia uident, sicut ad Iudaeos dominus declarauit dicens : Vos quod uidistis patrem uestrum facientem facitis, cum utique non quia diabolum operantem uiderint, sed quia arbitria eius fecerint, ar;oguerentur, inuisibiliter in his secundum iniquitatem suam diabulo operante peccatum. Hoc propter insipientiam posuimus perfidorum. Ceterum satis probatum est ad unitatem maiestatis pertinere diuinae, quod et pater maneat in filio, et ea quae loquitur filius a patre uideatur audisse. Nam et se3; quenti libro huius rei solutio plenius monstratur. 49 XLVIIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Pater qui in me manet, ibse loquitur, et opera quae ego facio, ipse facit. (RESPONDETVR :) Nota quod non dixerit : E ise facit, ne

similitudinem magis quam unitatem operis aestimares ;sed ; dicendo : Quae | facio ise facit, manifestum reliquit, quod unum opus patris et filii credere debemus. Denique ubi similitudinem operum, non unitatem uoluit intellegi : Qui credit, inquit, /n me, opera quae ego facio, et ise facit. Interponendo et, similitudinem nobis donauit, tamen

unitatem naturalem

1o non negauit. Nam alibi dicit : Quaecumque pater facit, eadem et filius similiter facit. Aduerte, quia ubi addidit e/, indidit articulum dicendo eadem, ne similia putaretur facere. Itaque ne distinctionem aliquam in operis distinctione sentires, sed idem uelle, idem facere, idem posse patrem et filium iudicares, 15 propterea filius dicit : Quaecumque 5ater facit, eadem et filius similier facit. Non ergo aliquis primus uel secundus est actus, sed idem unius operationis effaectus. Et ideo nihil a se 21 Ioh. 14, 10-rr. 27 Ioh. 8, 58. 49, 1 Ioh. 14, 1o. 5 Ioh. 14, 1o. 17cf. Ioh. 5, 19. Ioh. 5, 19.

? Ioh. 14, 12.

10 Ioh. 5, 19.

15

49, 1-10 Ambrosius, de fide 5, 11, 90-91.

25 digne zz. 1

atguentur zz, 1 49, 3 fecit ». 1 m.1

nec z. 1

29 facerint zz. 1 ; corr. 7». 2 in fecetunt

82 probatum est] probamus C ? unitate zz. 1 8 fecit ». 1

saecundus C

17 unus C

33 manet C 9 et] ad ». 1

29/30

16 aliqui

fol. 337

SOLVTIONES, 49-50

IOI

osse filius dicitur, quia a patre non potest eius operatio separari. Sic et illud accipe, quia son a se filius uel spiritus sanctus 20 loquitur, quia nihil extra se trinitas loquitur. L. Contra quod dicunt : Minor est filius, quia rogat patrem. (RESPONDETVR :» Vt scias quia secundum hominem rogat,

diuinitate imperat, Petro uicina iam passione ait : Rogawi fro te, ut non deficiat fides tua. Item idem Petro supra dicenti : : Tw es filius dei uiui, xespondit apostolo : T'« es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et tibi dabo claues regni

caelorum. Exgo cui propria auctoritate caeleste regnum dabat, eius fidem firmare non poterat ? Quem cum Pe£rum dicit, firmamentum ecclesiae indicauit. Quando igitur roget, quando :0»| imperet, considera. Rogat, quando passurus ostenditur; fol. 33Y imperat, quando filius dei creditur. Lazarum suscitaturus leuauit oculos surswm et dixi : Pater, gratias tibi ago, quia audisti me ; el ego sciebam, quia semper me audis, sed propter turbam quae circumstat dixi, ut credant quia tu me misisti. Et 15 quamuis ex persona hominis in susceptione carnis loqueretur, unitatem tamen paternae uoluntatis suaeque et operationis expressit, quia pater omnia audit, omnia uidet quae uult filius ; uidet ergo et pater facientem filium, audit uolentem. Denique non rogauit, nec exauditum sed auditum se esse 20 dixit. Nec aestimari potest, quia non audit pater quod uelit fius. Et ut scias, quia semper auditur a patre, non quasi seruus nec quasi propheta sed quasi filius, e£ ego, inquit, sc?ebam, quia semper me audis, sed propter turbam quae circumstat dixi, ub credant. quia iu me máisistt. Propter nos igitur patri 2; gratias egit, ne eum uelut extraneum patris substantiae, si de eius nomine reticeret, aliumque contra fidem induceremus deum ; aut ne eundem patrem ne eundem filium ut Sabellius forsitan crederemus ; idem enim opus patris audiuimus et filii. Nam ut cognuscas non quasi infirmum gratias egisse, sed 3o quasi filium semper sibi diuinam potentiam uindicare, c/a-

19 cf. Ioh. 12, 49-50 e 16, 13. 5o, 3 Luc. 22, 32. 5 Matth. 16, 16. Matth. 16, 18a.19a. 41-42. 22 Ioh. 11, 42. 30 Ioh. 11, 435.

5o, 2-11 Ambrosius, de fide 4, 5, 56.

12 Ioh. 11,

11-32 i/;d. 4, 6, 69-71.

182a om. m. 1

50,2 saecundum C . 96 aecclesiam maeam zz. 1 9 aecclaesiae C — iudicauit zz. 1 17 quia] i erasuz 18 uidete z. 1 19-22 7er naec z. 1 20 potaest C — 2b uclit ». 1 substantiae si] substantia »;. 1 26 aliunde ». 1 ; alium z. 2 27 a7. ne] expunxit m. 2 30 saemper C

192

SOLVTIONES, 50-52

mawit : Lazare, uemi foras. Imperantis utique uox ista est,

51

non depraecantis. LI. Contra quod dicunt : Non solum dominus Iesus Christus, sed et alii sancti suscitauerunt mortuos ; dicunt etiam :

Vt Lazarum suscitaret, patrem rogauit. (RESPONDETVR

:? | Licet

quidam

sancti

resuscitauerint

fol. 34r

; mortuos, sed aliut est rogare, aliut imperare. Elias suscitauit ; sed adorauit, non imperauit. Suscitauit Eliseus mortuo configuratus, suscitauit ipsius mortui corporis tactus, ut esset tipus significans eum, qui missus in similitudinem carnis humanae etiam sepultus mortuos suscitauit. Petrus quoque cum 1o claudum curaret, ait : Jn nomine Iesu Nazareni surge et ambula. Tabitam etiam suscitaturus a mortuis ait : Surge in nomane Iesu Christi. Ecce in nomine Christi et Petrus imperat, et illi nolunt imperasse dei filium, sed rogasse. Lectum est quidem quia rogauit, sed disce distantiam. Rogat quasi filius 15 hominis, imperat quasi filius dei. 52 LII. Contra quod dicunt filium adorare patrem et ideo fuisse minorem, quia ipse mulieri Samaritanae dixit : Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus. (RESPONDETVR :» Secundum hominem quem suscepit se ; adorare dixit. Denique uide, quid praemiserit scriptura : Jesus fatigatus ex itinere sedebat sic super puteum. Quin etiam Samaritanae mulieri dixit : Da qnihi bibere ; cui et infra : Quia, ait, salus ex Iudaeis est, suam insinuans incarnationem. Nam

et quod dixit : Nos adoramus quod scimus, se hominibus co1o pulauit, ut secundum hominem se dixisse ostenderet adorare. Haec ergo omnia quae supra posuimus taestimonia eum secundum hominem pro nobis a se susceptum dixisse sos adoraus certissime manifaestant. Sed ut secundum morem etiam | diuinitatem suam significaret, infra dixit : Venit hora et nunc.

51, 9 cf. Ioh. 11, 41. Db cf. 5 Reg. 17, 20-22. 6 cf. 4 Reg. 4, 34. 11 Act. 9, 40. 10 Act. 5, 6. ZURCONIoZI. 52, 2 Ioh. 4, 22a-b. 5 Ioh. 4, 6. T Iob. 45.7. Ioh. 4, 22c. 14 Ioh. 4, 25. 4, 22b. 12 Ioh. 4, 22b.

9 cf. 9 Ioh.

51, 1-18 Ambrosius, de fide 5, 4, 29-32. 52, 1-17 in capite $29 auctor retractat Ambrosius, de fide 5, 4, 49-52.

51, 2 suscitauerint C B est rogare] togat ». 1 6 mortuos C 4 tactus] S expunxit zi. 2 ; sed cf. Ambr., de fide 3, 30 — 9 aeciam z. 1 petrus quoque 13 saed C 11 tabita zz. 1 Sub. rasuram 52, 4 saecundum z. 1 6 itinerae zz. 1 quin]qui C — aetiam z. 1. 1913 fer saecundum C 13 ut] et C morem] mortem C aetiam z. 1. . 14 significans C

£ol. 34Y

SOLVTIONES, 52-54

193

15 est, quando ueri adoratores adorabunt patrem. Adorabunt utique dixit, non : Adorabimus. Adorat ergo Christus ut homo, non

53

ut uerbum quod erat in frincipio. LIII. Contra quod dicunt filium insubstantiuum esse. (RESPONDETVR

:» Quomodo

poterit

esse

insubstantiuus

filius, per quem cuncta subsistunt ? Qui in psalmo centesimo tricensimo octauo dicit : Inoperatum meum uiderunt oculà tui, ;eo quod non operis factura sit filius, sed uerbum genitum potaestatis

aeternae;

acatergaston

enim

dixit, hoc

est Za-

operatum atque increatum. Quod si quis de incarnationis eius misterio, quod sine opere fuerit, id dictum existimet, respondendum, quia si quod de Maria natum est inoperatum dicitur, r0 quanto magis dei werbum, quod fuit n $rincipio deus apud patrem, factum uel creatum non audeat quisquam sine blasphemio dicere. 54 LIIII. Contra quod dicunt dixisse filium : S?cut misit me wuiwus pater et ego uiuo bropter bairem, dicentes : Quomodo aequalis est patri filius qui dixit, quia $rofter patrem uiuit ? (RESPONDETVR :» Numquid uitam aliquando non potuit 5 habere filius, cum ipse sit uita, sicut ait : Ego sum wa ueritas et uita, wiia utique sempiterna, sicut wirius est sempiterna. Aliquando ergo (ut sic loquar) se w;/£a non habuit ? Cuius etiam secundum hominem suum mors uita est, | eiusne di- fol 557 uinitas uita non est, cum diuinitas uita sit sempiterna ? An ro uero uita eius in patris est potestate, cuius ne corporis quidem sui uitam in alterius fuisse potestate memorauit ? Ego, inquit, $onam animam meam, ut derum sumam illam. Nemo illam tollit a me, sed ego fono eam a me ipso. Potestatem habeo ponendi eam, el iterum potestatem habeo sumendi eam. Eius ergo uita 1; secundum diuinitatem in alterius posita potestate iudicatur, cuius uita secundum corpus alienae non erat subdita potestati? Aliena tunc potestas erat, si non erat unitas potestatis.

17 7f. loh, 1; 3. 55, 4 Ps. 158, 16. 54, 1 Ioh. 6, 57.

10 cf. Ioh. r, r. B Ioh. 14, 6. 6 cf. Rom. r, 20.

11 Ioh. ro, 17-18.

53, 1-3 Ambrosius, de fide 5, 14, 109. 8-10 i/id. 5, 14, 113-114. 54, 1-1? Ambtosius, de fide 4, 1o, 117-121.

53, 2 aesse zz. 1 insubstantibus zz. 1 8 misterium zr. 1 id dictum] uindictum zz. 1 54, 2 patrem] patem zz. 1 4 se uita] seuitiam zz. 1 ; corr. in se uitam $8 aetiam saecundum C 11 potestatem zz. 1 15 e 16 saecundum zz. 1 14 AUG. XC

194

SOLVTIONES, 54-55

Sed ipsum iam quod desuper testimonium ponamus. Aen, amen, inquid, dico uobis : Nis? manducaberitis carnem filii ho-

20 ?inis el biberitis sanguinem eius, non habebitis witam aeternam in uobis. Secundum eum filium hominis se dicere ante praemisit, secundum .quem eum missum esse apostolus Paulus declarat dicens : M?s?t deus filium suum factum ex muliere. Sed si ad diuinitatem uolunt referri quod dixit : Ego wiuo fropter 25 patrem ; propterea jropier patrem uiuit filius, quia ex patre filius est ; Propter batrem, quia unius substanciae cum patre ; propter patrem, quia radix filii pater est. Aliter : Profíer nonnumquam pro iuxta ponitur. Potest ergo intellegi : Viuo $ropter patrem, hoc est : Viuo iuxta, eo 5o quod inseparabilis a patre sit filius. 55 LV. Contra quod dicunt dixisse filium : Ego sum witis uera, ei pater meus agricola, agricolam et uitem diuersae dicentes | esse naturae, et uitem esse in agricolae potestate. (RESPONDETVR :5 Vitis sine dubio filius secundum carnem

; dictus est, in qua cum hominibus uidebatur habere consortium ; maxime cum dicit discipulis : Vos estis Palmites. Palmites enim et uitem unius nemo dubitat esse naturae. Liquet igitur de incarnatione eum dixisse : Ego swm witis ; quam, licet ipsa nouo generationis sit misterio procreata, tamen 1» nobiscum uidetur communem habere naturam. Dic quaeso, quis ille sit, qui locutus est in propheta Hieremia : Ego sicut agnus innocens adductus sum, ut immoler et cetera quae sequuntur? Si utique filius incarnationis futurae loquitur sacramentum, quia inpium ut istud de patre credas, ipse ergo 15 filius est, qui supra dixit : Ego autem flantaui te fructiferam wilem weram ; quomodo conuersa es n amaritudinem uitis alienae ? Vides ergo et filium agricolam esse, unius nominis cum patre, unius operis, unius dignitatis atque substanciae.

18 Ioh. 6, 55. 23 Gal. 4, 4. 24 Ioh. 6, 57. 29 Ioh. 6, 57. 55, 1 loh. 15, r1. 6 Ioh. r5, 5. $8 Ioh. 15, 5. 11 Ier. 11, 19a.

lena 2T

18-22 Ambrosius, de fide 4, 10, 123. 23-24 ibid. 4, 1o, 152. 55, 1-3 Ambrosius, de fide 4, 12, 157. 4-8 cf. ibid. 4, 12, 160. 4, 12, 164-166.

21 e 22 saecundum z. 1 21 eum ozz. zz. 1 28 pto oz. z. 1 24 uiuam zz. 1

22 aesse z. 1

15

9-11 ;2;4.

23 daeclarat z. 1

55,1Lv] LviC 2 diuerse C $nature z. 1 — agticolazz 1 ^ 4saecun13 si] siue z. 1 12 inceteta zz. 1 dum z. 1

fol. 35Y

SOLVTIONES, 55-57

195

Ergo si et agricola et uitis est filius, uitem utique secundum 2o incarnationis accipimus sacramentum. 56 LVI. Contra quod dicunt : Caput Christi deus. RESPONDETVR : Apostolus dicit, quia caput uiri Christus et caput Christi deus. Christus secundum generationem diuinam dei uirtus, secundum adsumptionem uero carnis unius cum ; omnibus hominibus in carne substanciae, salua tamen incar-

nationis suae gloria, quia ueritatem suscepit non imaginem carnis. Est ergo iuxta humanam condicionem | caput Christ fol. 36r deus. Non enim dixit : Caput Christi pater, sed : Caput Christi deus, quia diuinitas utpote creatrix caput est creaturae. ^ 10 Vsque adeo de incarnatione dictum est, ut in alio loco dixerit qui supra : Christus caput est ecclesiae. Et infra ait : Qu? se tradidit pro ea, ut eam sanctificaret. Item ad Colosenses dicit de

filio : Ipse est caput corporis ecclesiae, qui est brincipium, Primogenitus ex mortuis. Secundum incarnationem igitur cafut 15 ecclesiae uel uiri Christus, quia secundum incarnationem facta traditio est; ergo secundum eandem incarnationem cajut Christi deus. 5T LVII. Contra quod dicunt dixisse filium : E: dilexisti eos, sicut e me dilexisti ; hoc cum dicunt, quid aliud agunt, nisi inter dei fiium et homines equalitatem quandam conparationis inducunt ? ; RESPONDETVR : Numquid sic diligi possunt homines a deo quemadmodum filius, ?» quo conjplacuit pater? Ille per se conplacet, nos per ipsum. In quibus enim deus filium suum ad imaginem suam cernit, eos per filium adsciscit per gratiam filiorum, ut quemadmodum per imaginem ad imaginem su10 mus, sic per generationem filii in adoptionem uocemur. Alius

19 cf. Ioh. r5, 1. 56:4. 1.Got; 3.15 3. 2m Gor3ruA5. 11 Eph. 5, 25. Gol re. 14 cf. Eph. 5, 23. a5 cA Cot- 1,05. 57:4: 190B3 175 22; 6 cf. Matth. 5, 17.

Eph. 5, 25-26. 16 1 Cor. 11, 5.

13

56, 1-16 Ambrosius, de fide 4, 3, 30-31. 57, 1-21 Ambrosius, de fide 5, 7, 89-91.

19 agricola et] agricolae zz. 1 56, 3, 4, 14, 16 saecundum 7. 1

uitem] em sup. rasuram

saecundum 7;z. 1

4/5 cum omnibus hominibus in carne] com-

mune omnibus incarnatione zz. / ; cum hominibus zz.

2

11 e/ 13 aecclesiae zz. 1 12 ut eam a ;z. 2 sup. rasuram 575 106150774. 2 et] ea zz. 1 6 per oz. zz. 1

6 gloriam zz.

1

qui C

16 raditio z. 1

196

SOLVTIONES, 57-58

igitur naturae amor sempiternus, alius gratiae. Aut si ex uerbis faciunt quaestionem, quia scriptum est : Ef dilexisti eos, sicut et me dilexisti, et conparationem factam putant, eo quod dixerit scu£, ergo | et illud conparatiue dictum putant : 15 Estote misericordes, sicut et pater uester caelestis misericors est ; et alibi : Estote perfecti sicut et pater uester caelestis perfectus est? Quod si ille secundum plenitudinem maiestatis suae

fol. 36v

perfectus est, nos autem ferfectt secundum uirtutis accidentis

profectum, etiam filius diligitur a patre secundum semper 20 manentis plenitudinem caritatis ; in nobis autem caritatem dei uirtutis meretur profectus. Alioquin (si) sicut ceteri sancti

a patre diligitur Christus, aut cum eo adorandi sunt a nobis ut deus, aut nec ipse est utique adorandus ; sed utrumque

58

nostrae aduersatur saluti. LVIII. Contra quod dicunt : Quomodo filius dei potest esse similis patri, cum ipse dixerit filiis Zebedei : Calicem quidem meum bibetis, sedere autem ad dexteram meam uel ad sinistram

non est meum dare uobis, sed quibus paratum est a patre meo. 5 RESPONDETVR : Quomodo dare non poterat, cum ipse dixerit : Ego uado ad patrem, et. quodcumque betieritis batrem in nomine meo, hoc faciam ? Si enim quod pater dare potest, filius non potest, mentita est ergo ueritas, et non potest facere

quidquid in nomine eius pater fuerit obsaecratus. Aut quoro modo non potest iudicare de meritis hominum, qui habet omne iudicium ? Sedere autem a dextris meis uel a sinistris non est meum dare uobis, sed quibus paratum est a patre meo. Non est dare filii, et quomodo patris est praeparare ? Pavatae, inquid, | sunt in caelo diuersae et plurimae mansiones plurimis fol. 57* 15 diuersisque uirtutibus, quas non personae accipiunt sed opera. Frustra ergo me petitis, quod in uobis situm est, quod pater meus illis parauit, qui dignis uirtutibus ad tantam ascensuri sunt dignitatem. Ostendit ergo haec non peticionibus, personis deferri solere, sed meritis, quia deus personarum acceptor mon 20 esl. Sic tamen pater praeparat mansiones non absque filio, 12 Ioh. 17, 235. 15 Luc. 6, 56. 16 Matth. 5, 48. 58, 2 Matth. 20, 25. 6 Ioh. 14, 12b-13a. 11 omne iudicium] cf. Ioh. 5, 22. sedete e/c.] Matth. 20, 25. 13 Ioh. 14, 2. 19 Act. ro, 34.

58, 1-4 Ambrosius, de fide 5, 5, 55. 18-20 i/;4. 5, 6, 85.

D-9 ibid. 5, 5, 67.

9-11 ;/;7. 5, 6, 68.

11 amor] mots zz 1; corr. m. 2 in mos 13 conparatione facta zz. 1 14 dixerit sicut] hoc dixerit sic zz. 2 putent zz, 2 17, 18, 19 saecundum zr. 2

18 perfaecti C 21 profaectus ». 1 58, 5/6 dixit »z. 1 14 plumae z. 1

23 naec zz. 1 24 nostra zz. 1 18 peticionibus corr. zz. 1 i1 petentibus

SOLVTIONES, 58-59

197

quia ipse alibi dixit : Quaecumque pater facit, eadem et filius similiter facit. Eadem utique dixit, non : Similia. Dicit denique:

Et si abiero et jraeparauero uobis locum, iterum ueniens adsumam wos ad me. 2;

Aliter : Non est meum dare uobis, id est : Non est meum dare

superbis. In tantum denique superbe postolasse uidentur, ut audientes alii discipuli ind?gnarentur. 59 LVIIII. Contra quod dicunt : Non potest filius a se facere quicquam, nis) quod uiderit patrem [acventem. RESPONDETVR : Numquid uel ea quae hominibus possibilia sunt, non poterat a se filius facere ? Quare ergo non dixit : ; Non potest a se filius facere quicquam quod hominum excedat merita, nisi quia unitatem operum suam patrisque uoluit ostendere ? Nihil enim est, quod filius faciat sine patre, sicut

et pater nihil est quod faciat sine filio. Non quod inpossibile sit patri aut filio singulariter facere, sed quia per conexionem 1o unius atque indissolubilis substanciae uel naturae quae faciunt uterque se inuicem uident, quia et semper filius cum patre est.

Denique praescia dei sapientia infidelium argumentorum | subiaecit quod solueret supra dictam quaestionem dicendo, fol. 57* 15 quia quaecumque pater facit, eadem et filius similiter facit. Non dixit : Similia, sed eadem, ut in filio unitatem, non imitatio-

nem paterni operis aestimaris. Quod autem dixit : Non Potest filius facere quicquam, hoc ostendit, quod conexa diuinitas dissolui non potest, ut singulariter operetur. Vsque adeo ta20 men omnipotentem fateri filium cogeris, quem omnia facere quae pater facit euidenter conuinceris : Si filews nom fotest quicquam [acere nisi quod widerit patrem facientem, quam terram sine filio pater faecit, ut eius exemplo filius hanc similem faceret ? quod caelum ? quae alia elementa ? Quodsi dicis 25 haec patrem fecisse, mendatio redarguere euangelistam ut blasphemus adparebis, qui ait : Omnia fer ipsum facta sunt, id est per filium. Ponamus tamen, sicut ipsi uultis, quia quasi in exemplar 21 Ioh. 5, 19. 23 Ioh. 14, 3. 25 Matth. 20, 25. 27 cf. Matth. 20, 24. 59, 1 Ioh. 5, 19a. 15 Ioh. 5, 19b. 17 Ioh. 5, 19a. 21 Ioh. 5, 192. 26 Ioh. r, 3. 59, 13-17 Ambrosius, de fide 4, 4, 39. ibid. 4, 7, 76. 24 uos] uobis z. 7 59, 6 quia] qua zz. 1

19 operatur zz. 1 z.1

22-23 cf. ibid. 4, 6, 45-46.

28-33 !

suam] suotum 7. 2 10 atque] que s4p. rasuram 20 fateri] facetes z;. 1 25 redargueret zz. 1 27 est oz.

198

SOLVTIONES, 59-60

quod uiderit patrem facientem filius faciat, ex hoc utique 3o eiusdem esse substantiae ostenditur pater et filius. Nullus enim potest alterius imitari operationem, quam implere minime potest, nisi qui eiusdem naturae potestatisque habeat unitatem. | 60 LX. Contra quod quidam negant in Christo esse creden- fol. 587 dum, dicentes filium dixisse : Qu credit n me, non credit àn me,

sed in eum qui misit me ; et quod idem dixit : A me ipso non ueni. ;

(RESPONDETVR :» Dicit manifeste filius : Qué credit (in) ne, non credit in me, sed in eum qui misit me. Sed uide, quid

sequatur : Ef qui widet, inquit, me, uidet eum qui misit me ; sicut et Philipo dicit: PAilippe, qui me widet, uidit et patrem. Exposuit igitur id quod ante praemisit, quia ille credit in 1o patrem, qui confitetur filium, sicut qui uidit filium, uidit et patrem ; sicut habes in epistula Iohannis : Qw? negat filium, nec patrem habet ; qui confitetur filium, et batrem habet. Quid est ergo non credit in me ? Non in id quod corporaliter cernit, non in hominem tantummodo quem uidet, sed ut credat quia 1; Iesus Christus ipse est dei filius et hominis. Secundum quem

hominem ait : A me iso non ueni ; et alibi diuinitatem ostendens ait : Ego sum frincipium, quod et loquor uobis, hoc est : Diuina sunt quae loquor uobis. Neque enim fas est credere, quod negauerit in se esse credendum, cum ipse dixerit : V: 20 09AS qua credit àn me non maneat in tenebris ; et alibi : Omnis qui credit àn me, licel moriatur wiwit ; et alibi : Credite àn deum et in me credite. Nunc se ex persona hominis filius, nunc in dei maiestate significat ; nunc unitatem sibi diuinitatis cum deo patre uindicans, nunc fragilitatem humanae carnis adsu-

2; mens ; nunc |doctrinam suam non suam dicens ; nunc wolunta- fol. 58v iem suam

non

facere, nunc

suam

uoluntatem

facere,

nunc

testimoniwm suum non uerum esse, nunc uerum esse significans.

6o, 2 Ioh. 12, 44. 3 Ioh. 7, 28. 5 Ioh. 12, 44. ? Ioh. 12, 45. 8 Ioh. 14, 9. 11 1 Ioh. 2, 25. 13 Ioh. 12, 44. 16 Ioh. 7, 28. 17 Ioh. 8, 25. 19 Ioh. 12, 46. 20 Ioh. 11, 25. 21 Ioh. 14, 1. 25 cf. Ioh. 7, 16. ef.

Ioh. 6, 38. $3121.

26 nunc usque facere] cf. Ioh. 17, 24.

uerum esse] cf. Ioh. 8, 14.

60, 1-3 Ambrosius, de fide 5, 1o, 119. ibid. 5, 10, 124.

24 testimonium eze.] cf. Ioh.

5-22 ibid. 5, 1o, 120-122.

22-93

32 potestatisquae z. 1 fos; unitatem 2 /ineae uacuae * 60, 6 ante non rasura ca. 11 litférarum (probabiliter scribtum erat non credit in me) 4 pr. uidet] uidit zz. 2 12 naec z;. 1 14 ut credat] credit z. 2

SOLVTIONES, 61-64

61

I99

LXI. Contra quod dicunt dixisse filium : S? ego testimonium perhibeo de me, testimonium meum non est uerum. RESPONDETVR : Filius dixit : S? ego testimonium perhibeo de me ipso, testimonium meum non est uerum. Et ipse in posterio5 ribus ait : Ef s? ego testimoniwm perhibeo de me, testimonium meum, uerum est. Quomodo ergo non est uerum testimonium eius, qui infra «erum esse fatetur ? Sed hoc significat : 57 ego testimonium erhibeo de me, homo tantum ut suspicamini absque dei werbo, quod apud dewm erat in principio, in hoc 10 meum sine dubio falsum testimonium adparebit. Ergo in hoc uerum est, quia secundum diuinitatem /Zestimoniwm perhibeo de me. Idcirco infra subiaecit : Vos secundum carnem iudicatis,

62

hoc est : Me ipsum hominem tantummodo ceteris similem creditis. LXII. Contra quod dicunt dixisse filium : S? ego clarifico me ipsum, claritas mea mili est. RESPONDETVR : Nihil est claritas filii, sacrilegum est dicere,

nisi referis ad carnem, qua ex persona hominis filius loqueba; tur, eo quod conparatione diuinitatis nulla carnis est claritas. 63 LXIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Pater, uenit hora, clarifica filbwm. (RESPONDETVR :» Qui hoc obicit, infra legat et inueniet : Vt et filius clarificet te. Numquid et pater indiget, quia clarifi; candus a filio est ? Ita ergo et filius non ex hoc adparebit infe-

64

rior. LXIIII. Contra quod dicunt : Nunc clarificatus est filius hominis. RESPONDETVR : | Cum legimus, quia dixit dominus: 61, 1 Ioh. 5, 31. S2 TS

5 Ioh. 8, 14.

9 cf. Ioh. r, 1.

6 cf. Ioh. 5, 51.

11cf. Ioh. 8, 14.

4 cf. loh. 8, 14.

T'em- fol.59* Ioh.

12 Ioh. 8, 15.

62, 1 Ioh. 8, 54.

65, 1 Ioh. 17, 1b.

4 Ioh. 17, 1c.

64, 1 Ioh. 15, 51b.

8 Ioh. 7, 8.

61, 8-6 Ambrosius, de fide. 5, 10, 124-125.

6 cf. ibid. 5, 10, 129-130.

62, 1-5 Ambrosius, de fide 5, 8, 114.

65, 1-8 Ambrosius, de fide 2, 9, 85. 64, 3-13 Ambrosius, de fide 5, 8, 113-114. 61, 1 fili z. 1

9 absqui zz. 1

zm. 1 62, 1 fili z. 1 clatico zz. 1 correctum in teferes, referas, refers

65, 1 fili zz. 1 64, 1 fili zz. 1

11 saecundum 7. 1 2 mea] me z. 4

13 tantummodum

4 refetis zz. 1; a uariis

200

SOLVTIONES, 64-65

jus meum nondum inpletum est ; et : Adhuc modicum tempus 5; uobiscum sum ; et : Vado ad eum qui misit me ; et : Clarsficatus

est filius hominis ; ad incarnacionis sacramentum referre de-

bemus. Cum autem legimus : Et deus clarificatus est on eo ; et : Deus clarificauit eum ; quid ibi est quaestionis, ubi et filius

clarificatur a patre et pater clarificatur a filio, sicut alibi dicit: 1o Pater, clarifica filium tuum, ut et filbus tuus clarificet fe. Denique

ut fidem unitatis et copulam triuitatis aperiret, etiam ab spiritu sancto clarificandum se dixit, sicut habes : J/le me clarifi-

cabit, quia de meo accipiet. Numquid

quia spiritus sanctus

filium clarificat, eum maiorem filio dicere fas est, quem semper

65

1; minorem esse fateris ? LXV. Contra quod dicunt dixisse filium : Clar?fica me, faler, claritate quam habui priusquam mundus esset apud te. RESPONDIT(VR) : Quod ait : Pater, clarifica me, secundum

hominem dictum intellege ; quod uero adiecit : Claritate quam

s habui apud te priusquam mundus fieret, secundum werbum

deum, quod fuit 2n $rincipio abud patrem, accipe. Isto autem locutus est modo propter personae unitatem; sicut alibi dicit : Nemo

ascendit in caelum, nisi qui de caelo discendit,

filius hominis qui est in caelo. Claret utique, quod diuinitas de 10 caelo propter mundi redemptionem, non homo, hoc modo discenderit. Sed quia ipsa diuinitas uerbum deus idcirco sibimet hominem copulauit, ut personae efficeret unitatem, idem dixisse uidetur : Pater, clarifica me, idem iterum adiecit :

Clantate quam habui | apud te priusquam mundus fieret. fol. 39v 15 Propter hanc namque personae unitatem ea quae carnis sunt ascribuntur et uerbo, et ea quae uerbi sunt etiam homini uidentur ascribi. Nam et apostolus dicit : S7 enim cognouissent, numquam dominum gloriae crucifixissent. Impassibilem quippe maiestatis dominum omnes fatemur, et tamen propter perso20 nae, ut dictum est, unitatem, cum secundum hominem crucis

4 Ioh. 15, 35. b Ioh. 16, 5. lohgs.31b. 2v lohr2 1c 15, 32b. 10 Ioh. 17, r1. 12 Ioh. 16, 14. 65, 1Ioh. 17, 5. 8 Ioh. 17, 5. B cf. Ioh. rz, x. 8 Ioh. 5, 15. 17515. 1? 1 Cor. 2, 8. 19 cf. 1 Cor. 2, 8.

S* TOR: 13 Ioh.

65, 6-21 cf. supra cap. 44, 29-34 (ex Augustinus, c. Maxim. 2, 20, 3) ; cf.Ambrosius, de fide 2, 7, 58.

11 copula ». 1 14 dicere fas est] dicere pater ». 1 ; diceret pater ». 2 65, 1 fili zz. 1 Sef20saecundum z. 1 $8 de caelo] dae celo z. 1 9 claret utique] claritateque zz. 1 dae z. 1 10 redemptione zz. 1 11 idcirco] id ». 1 18 passibilem ». 1

SOLVTIONES, 65-67

20I

pependerit in patibulo, maiestatis dominus dicitur pependisse. Quod autem dixit : Claritate quam habui apud te priusquam mundus fieret, se patri coaeternum manifestauit. Habwui enim sic accipiendum est, quomodo si de deo dixerimus : Fuit ante 25 saecula. Non ideo esse desiuit, quia dicimus : Fuit ; quia et

est, et semper est, et erit in aeuo. Illud est : I» $rincipio erat uerbum. Numquid quia dixit era£, nunc non est aut aliquando non erit ? Ita ergo et hic, quia dixit habu?, quod etiam ipso tempore quo haec dixit habuerit et in perpetuum habet, nullus 3» ambigere debet. 66 LXVI. Contra quod dicunt scriptum esse : Sicut pater habet uitam 1n semetipso, ita el filio dedit uitam habere in semetipso ; et de eo, quod filius ait : Pater quod dedit mihi, maius est omni-

bus, et : Potestatem ei dedit pater vudicium facere. RESPONDETVR : Dedit utique filio pater per generationem, non quasi inopi aut adoptiuo per gratiam ; dedit quasi id quod esset in ipso diuinae iure naturae, non quasi liberalitatis de beneficio quod deesset. Ecce, didicisti, quemadmodum dederit, ne putares esse gratiae largitatem, ubi generationis arca10 num est ; |quamquam et si secundum hominem Filius accepisse credatur, absurdum non uidetur. E? fotestatem, inquid euangelista, dedit ei [et] yudiciwm facere, quoniam filius hominis est. Vide, quid addidit, ne tu calumnieris in uerbo : Quoniam filius hominis est, et intellege, quia secundum hominem acce15 pit. Ipse enim dicit : Omnia quae habet pater mea sunt. Cur tu

;

non omnia, quae diuinae naturae sunt, etiam in filio confite-

67

ris ? Nam qui dicit : Omnia quae habet excipit quod ipse non habet. LXVII. Quae inferiorem Christum homini potius quem adsumsit ascribenda In eo quod esurire dominus dicitur, 217/; 1:.G0t:25. 8.

22 Ioh. 17, 5. 66, 1 Ioh. 5, 26. 3 Ioh. 1o, 29. 16,915. 17 Ioh. 16, 15. 67, 8 cf. Matth. 4, 2.

66, 5-6 Ambrosius, de fide 5, 16, 135.

ater, mea sunt, nihil uidentur ostendere, sunt quam diuinitati. ueri corporis adsum-

26 Ioh. 1, r.

4 Ioh. 5, 27.

11 Ioh. 5, 27.

15 Ioh.

11-18 ;7;2. 5, 16, 134.

67, 3-22 Nicetas, de ratione fidei 6 (eZ. A.E. Burn 15,19-16,18) ; cf. Athanasius ap. Gelasium, de duabus naturis (eZ. A. Thiel, Braunsberg 1868, pg. 554; ed. E. Schwartz, München 1934, pg. 103).

21 pependisse] pertulisse zz. 1 aeuo 77. 1 ; etit et in aeuo zz. 2 66, 3 eo oz. zm. 1

uidetur oz. z.

22 claritatem ». 1 29 quo] quod z. 1

8 ecce] ette 7. 1 ; ex te ». 2

1 — 13 calumniatetis

26 ct erit in aeuo] erit pertuum 77. 1 9 esset ». 1

C — 14 qui C — 18 excepit C

11 non

fol. 407

202

SOLVTIONES, 67-69

tionem intellege; in eo autem quod qwinque amnibus et 5 jiscibus duobus quinque milia hominum satiauerat, eius diuinitatem cognusce. Sic et de somno intellegendum est, quia sicut per somnum ueritas corporis agnoscitur, sic et per illud quod statim wentis et fluctibus imperauerat, diuinitas adprobatur. Nam et quod lacrimas super Lazarum fudit, fantas1o matis suspicionem abscidit ; lacrimae enim ueri corporis sunt humores. Cum autem dicit : Lazare, wen? foras, et statim ille qui iam faetebat e sepulcro uiuus processit, magnum eius diuinitatis indicium est. Vt et illud quod dicit : Tvistis est anima mea usque ad mortem, ex hac ipsa Lazari resurrectione intel15 legi potest, quomodo debeat accipi ; quia non utique metuebat diuinitas mortem quae uerbo mortuos suscitabat, sed huma-

num affectum per humanam tristiciam indicabat. Item |crux fol. 4oY passio uel sepultura uno uel altero dictu domini discutiuntur, quominus ei inpotentia uel infirmitas ascribatur, cum dicit ad 20 Iudeos : Soluite templum hoc, et in triduo suscitabo illud ; item

68

ait : Potestatem habeo bonendi animam meam, et. potestatem habeo iterum sumendi eam. LXVIII. Contra quod dicunt patrem inmensum uel incapabilem, filium uero non esse inmensum. RESPONDETVR : De filio dictum esse : Magnus est et non habet finem, altus est et inmensus, lege qui nescis, et inuenies

5 in Hieremia. Item ibi de ipso : H?c deus noster et non aestimabitur alius ad eum, qui adinuenit omnem uiam. doctrinae, et dedit eam Iacob puero suo et Israhel dilecto suo. Post haec in terris uisus est, e£ cum hominibus conuersatus est. Vtique non aestimabitur alius ad eun cum dicit, magnitudine inconpara1o bilis uel incapabilis, sine ambiguitate inmensus filius praedicandus est. 69 LXVIIII. Contra quod dicunt filium in tantum minorem, ut patrem etiam deum suum uocet.

4c. Matth. 14, 16-21. — 6cf. Matth. 8, 24. — Scf. Matth. 8, 26. — 9 f Ioh. DI235; £X, (y

11 Ioh. 11, 45. 21 Ioh. 1o, 18.

68, 3 Baruch 5, 25. 69, 2 cf. Ps. 21, 11.

12 vf. Ioh. 11, 44.

5 Baruch 5, 56-38.

13 Matth. 26, 58.

20 Ioh.

8 Baruch 5, 56.

15-16 cf. infra cap. 75, 75-77. 68, 1-11 cf. Augustinus, c. Maxim. 2, 26, I3 (PL 42, 815).

67, * somnium zr. 1 10 lacrimas C 12 magnum] Prius m a . 2 sup. ras. 13 et a zz. 2 sup. ras. quod] quo zz. 1 17 humana tristicia zz. 1 18 dictu]: Uu 4 77. 2 sup. ras. 19 inpotentiam zz. 7 Á . 68, 1/2 inapabilem V 5 hieremia] h sup. ras. 8 utiquae ». 1 ' 9/10 inconparabilis] is sup. ras. zz. 2 10 incapabilis] inapabilis zz. 2

SOLVTIONES, 69-70

203

RESPONDETVR : Secundum formam serui, quam pro nobis adsumsit, dewm dicit ; unde euidens est, quomodo dominwm ; dicit, quem patrem nouit. In euangelio enim dixit : Confiteor tibi, pater, domine caeli et terrae. Ante pater dixit sapientia, postea creaturae domnum nuncupauit, ut tu cum legis et patrem et dominum intellegas, patrem filii et dominum creaturae ; in altero prerogatiua naturae est, in alio autoritas po1o testatis. Itaque dominatum non esse, ubi uera progenies est, ipse dominus ostendit in euangelio ad Iudeos décems : Quid uobis uidetur de Christo ? Cuius filius est ? Dicunt ei : Dauid.

Dicit illis Iesus : |Quomodo Dauid in spiritu uocat eum domanum dicens : Dixit dominus domino meo : Sede a dextris meis ? 15 Et addidit : S? ergo Dauid uocat eum dominum, quomodo fitus eius est? Et nemo poterat respondere ei uerbum. Non tamen dixit : Vocat eum spiritus dominum, sed quia Dawid $n spiritu, ut cuius secundum carnem filius est, Dauid scilicet, eius etiam

secundum diuinitatem et deus et dominus crederetur. Vides 20 igitur, quia nomen pietatis et dominii discretum est. Seruitus enim carnis, dominatus autem diuinitatis est ; unde et apostolus ait : Deus domini Iesu Christi, bater gloriae, deum ad-

sumtionis humanae adserens, patrem autem gloriae. Numquid duos filios habet deus, Christum et Gloriam ? Minime! Ergo 25 si unus dei filius Christus utique, Christus est gloria, sicut et pater gloria est, quia ater gloriae non potest aliud esse quam gloria. Non diuisio ergo gloriarum, sed una est gloria. Itaque ad proprietatem naturae gloria refertur, dominatus ad suscepti corporis seruitutem. In psalmo uicensimo primo filius dicit : 3o De uenire matris meae deus meus es tu. Et in Esaia ait : Sdc dicit

70

dominus, qui finxit me in utero seruum sibi. Ecce secundum hominem de Maria susceptum suum patrem dominum adpellauit, secundum quem se esse seruwm dixit. LXX. Contra quod dicunt dixisse filium : Ascendo ad $airem meum

et patrem uestrum, et ad deum meum

et ad deum

3 cf. Phil. 2, 7 (ad uocem setui cf. etiam infra lin. 30-33)... .4 deum] cf. Ps. 21, xr. dominum] cf. Matth. 1r, 25. 5 Matth. 1r, 25. 11 Matth. 22, 42-44. 18 Matth. 22, 45-46. 17 Matth. 22, 43. 22 Bph. 1, 17. 80 Ps. 21, r1. IS2749585: 32 cf. Matth. r1, 25. 7o, 1 Ioh. 2o, 17.

69, 4-29 Ambrosius, de fide 5, 8, 100-105.

69, 9 prorogatiua zz. 1 11 aeuangelio C 14 dicens : Dixit 4:gue 15 dominum supple£um in margine inferiore 14 2] ad z. 1 18 secundum] ec sup. ras. aetiam zz. 1 20 dni C 28 proptietatem] prieta sup. ras. zz. 2 30 post meae rasura 3-4 litt. 31 aecce saecundum zz. 1

79, 1 fili z;. 1

fol. 41F

204

SOLVTIONES, 70-71

uestrum, dicentes eum se hominibus copulasse et deum suum patrem dixisse ; et de quod dicunt : Dominum ewm et Christum 5 deus fecit. RESPONDETVR : Si hominibus se conparaset, Ascendo ad patrem nostrum et ad deum nostrum dicere poterat ; sed dicendo $atrem meum, et patrem uestrum, ostendit distantiam generationis |et gratiae, quod ipsius generator noster creator 1o sit. Et addidit : Ad deum meum et ad deum uestrum, quia licet ipse e£ pater unum sint, et illi pater sit proprietate naturae, nobis deus pater coeperit esse per filium non iure naturae sed gratiae, tamen ut utramque naturam in se significare uideatur Christus et diuinitatis et carnis, diuinitatis ex patre, carnis ex

1; matre, illam ante omnia, istam ex uirgine sola, ante patrem

nominauit ut filius, deum postea ut homo nuncupauit. Ad deum meum inquit, non : Ad deum nostrum, quia aliter ipsi, aliter nobis deus est. Nam et deus Abraham personaliter ideo dicitur, ut sanctitate prae ceteris excellere uideatur. Vbicum20 que dewm suwm quod ex persona dicat hominis, testimonia docent ; ut est illud in psalmo uicensimo primo : De uentre matris meae deus meus es iu ; et in Esaia : S4c dicil dominus,

qui finxil me sibi seruum a uenire. Hoc est quod de eodem

apostolus Paulus : Misit, inquit, deus filium suum factum |ex 25 muliere, factum. sub lege. Factura tamen non diuinitati, sed

humanitati ascribitur. Et in Actis Apostolorum Petrus ait : Dominum. eum et. Christum deus faecit, et subiunxit : Hunc

lesum quem uos crucifixistis ; et utique non diuinitas sed caro crucifixa est. Itaque secundum humanam naturam suum 3» deum patrem Christus adpellat, non secundum diuinam qua patri aequalis est. 71

LXXI. Contra quod dicunt dixisse filium : Vado ad patrem,

quia pater maior me est. RESPONDETVR : Secundum hominem utique loquitur, quem suscepit. Nam quomodo uadit, nisi per mortem et resurrectio4 Act. 2, 56. Ioh. 2o, 17. 24 Gal. 4, 4.

8 Ioh. 2o, 17.

10 Ioh. 2o, 17.

11 cf. Ioh. ro, 3o. 16 22 Is. 49, 5.

18 cf. Matth. 22, 32 e£ alibi. 21 Ps. 21, 11. 29 Act. 2, 56b. Act. 2, 56c. 71, 1 Ioh. 14, 28.

70, 6-22 Ambrosius, de fide x, 14, 90-92. I, 15, 95. 71, 1-20 Ambrosius, de fide 2, 8, 59-64.

23-26 ibid. 1, 14, 94.

4quo C 412 iure] eius C, sed cf. Ambr. de fide 1, 91 m.1 19 excellerae zz. 1 ; repetit m. 2 sup. Jin. prae ceteris 5um est et (?) 71, 8 saecundum C

26-29 ;bid,

13 utramque] utram 23 pos? codem era-

fol. 41Y

SOLVTIONES, 71-72

205

; nem ? Denique | addidit, ut de passione se dixisse signaret :

fol. 427

Propterea dixi uobis priusquam fiant, ut cum factum |fuerit credatis. Neque enim secundum diuinitatem a loco ad locum

uadit, quae ubique semper est. Nam quomodo minor potest esse deus, cum deus inperfaectus uel minor dici non conueniat, 10 sed minor in natura hominis, quia formam serui accepit. De

quo et Dauid in psalmo octauo dicit : Quid est homo, nisi quia

memor es eius, aut filius hominis, quoniam uisitas eum ? Minorasti eum faulominus quam angelos, gloria et honore coronasti eum ; et hoc ipsum interpretatus apostolus in epistola ad 15 Aebreos ait : Paulominus quam angelos minoratum uidemus Iesum. propter bassionem mortis gloria et honore coronatum, ut sine deo bro omnibus gustaret mortem. Non solum a patre, sed etiam ab angelis filius dei minor factus est, quod utique secundum diuinam naturam sentire absurdum est, praecipue 20 cum dicantur ei in euangelio angeli minisirasse. Ac per hoc agnosce per susceptionem humanae naturae eum dictum esse patre minorem, in qua etiam Ioseph et Mariae matri subditum legimus. 12 LXXII. Contra quod dicunt de filio, quod mortuos suscitauerit, maria pedibus transierit, infirmitates hominum

cura-

uerit, haec etiam seruulis suis deus praestitit, et potius in hominibus esse admiranda ; quaerunt ergo, quid filii sit spe5 ciale, quod cum his qui creati sunt non possit esse commune. RxesPONDITVR : | Quia de deo genitus; quia unicus dei filius ; quia deus uerus ex deo uero ; quia de uirgine secundum carnem natus; quia semetipsum post passionem ab inferis suscitauit ; quia in passione a?mam suam $oswit, quam in rero surrectione recepit ; quia in caelum ascendens ad dexteram patris sedit, non ut patri praeferretur, quod absurdum

est,

sed ne filius si ad sinistram sedisset minor iudicaretur.

6 Ioh. 14, 29. Matth. 4, 11.

10 cf. Phil. 2, 7. 22 cf. Luc. 2, 5t.

11 Ps. 8, 5-6.

15 Hebr. 2, 9.

20 cf.

72, 9 «f. oh. ro, 18.

22-23 cf. Ambtosius, de fide 2, 1o, 88.

72, 1-4 Ambrosius, de fide 5, 16, 135. — 9-10 vf. Augustinus, ep. I357, I3 (C.SIELIAUS IIS. 1458: 10-12 cf. Ambrosius, de fide 5, 16, 155-136.

6 fiat zz. 2

8 qui z. 2

ab angelis zz. posterior

est ozz. zt. 1

13 quam angelos correxerat zz. 1 ex ? ;

— 18/19 saecundum z. 2

22 quo C

72, 1 fili z. 1 2 pedes zz. 1 3 deus oz. zm. 1 cteti zz. 1 10 raecepit zz. 1 12 sedisse C

4 quaetitur zz. 2

B5

fol. 42Y

206

SOLVTIONES, 73-75

73

LXXIII. Contra quod dicunt dixisse filium : Potestatem habeo ponendi animam meam, et. potestatem habeo iterum sumendi eam, hoc mandatum accepi a batre. RESPONDETVR : Sicut potestatis suae esse significat fonere ; uel sumere animam et liberae uoluntatis, ita etiam quod secundum nandatwum deposuit patris, suae ac paternae uoluntatis significat unitatem. Aliter : Accepit nascendo. In uerbo enim unico dei omnia praecepta sunt dei, quae ille gignens dedit nascenti, non cum 1o genuisset addidit indigenti ; ac per hoc tantum genuit, quantus est ipse. Nam et filius cuiuslibet hominis, si praeceptum accipiat a patre, non propterea eum inaequalem aut alterius putares esse substantiae. 74 LXXIIII. Contra quod dicunt scribtum : Qwi filio suo non pepercit, sed fro nobis omnibus tradidit eum, ex hoc filium minorem ostendere cupientes. RESPONDETVR : Apostolus dicit : Qui filio suo mon pepercit, 5 sed bro nobis omnibus tradidit eum, utique secundum carnem. Et ne quis calumnietur, quia inuitum tradidit filium pater et non una uoluntate patris filiique factum est, apostolus alibi dixit : Christus dilexit ecclesiam et tradidit semetipsum pro ea. | De quo ad Galathas idem dicit : Qui dedit semetipsum ro. fol. 45* 1o peccatis nostris, ut mos redimeret de praesenti saeculo nequam. Adparet ergo redemptionis mundi unam patris et filii esse operationem, unamque uoluntatem. 15 LXXV. Contra quod dicunt dixisse filium : Pater, si fossibile est, transeat a me calix iste ; dicunt enim : Si omnipotens est, quomodo de possibilitate dixit ? RESPONDETVR : Quod ait : S fossibile est, ad patris possi; bilitatem uel inpossibilitatem, si fas est dicere, respicere poterat, et non potest ex hoc omnipotentia filio denegari, quia patri 73, 1 Ioh. 1o, 18. 74, 1 Rom. 8, 32. 75, 1 Matth. 26, 39.

4 Rom. 8, 352.

8 Eph. 5, 25.

73, 1-* Ambrosius, de fide 4, 1o, 120-121.

14, 9 (PL 42, 776-777).

9 Gal. 1, 4.

8-13 Augustinus, c. Maxim. 2,

74, 4-12 Ambrosius, de fide 1, 17, 108-109. 75, 1-8 Ambrosius, de fide 2, 5, 41.

75, 1 dixise fili z;. 1 unitatem] potestatem C

74, 1 e£ 2 fili p. 1 75, À fili z;. 1

2 alt. habeo] abeo zz. 1 5/6 saecundum z. 1 8 accipit zz. 1 12 a oz. z. 1

? filiique] filium qui z. 1 5 nefas s. 1

8 aecclesiam C

ri

SOLVTIONES, 75

207

dixit : SZ $ossibile est, transfer a me calicem hunc. Sed dixit hoc, ut per haec uerba animae

íristiciam ostendens

uerum

hominem adsumsisse se manifestius demonstraret, non quod 10de patris omnipotentia dubitaret, quam etiam peccatores

homines diffiteri non audent. Sunt enim certa, quamuis sint omnia deo possibilia, quae fuerint praetermissa uel in aliud conmutata, ne hominibus quorum saluti satagitur exsistant perniciosa ; ut est ipsa passio domini saluatoris. Item sunt 15 certa, quae iusta ratione non inmutantur a deo omnipotente ;

ut est illud quod apostolus de domino dicit : Qu? omnes homines uult saluos fieri. Sà ergo omnes homines wult deus saluos fieri, quare non omnes per omnipotentiam dei saluantur, nisi

quia iusta ratio non admittit ? Vult enim omnes saluos fieri, sed 20quia non omnes cum praecepta diuina contemnunt uolunt saluari, ideo in illis non fit |uoluntas dei, quae idcirco in hac fol. 43V re uidelicet non potest perfici, ne libertas quam ipse concessit uioletur arbitrii. Non ergo inpossibilitas deo ascribenda est, ubi certa iustitiae ratio aliquid prohibet praetermitti. 2; gitur in Christo mors humanam contristabat naturam (unde et ait : Tristis est anima mea usque ad. mortem), quia oportebat eum, qui saepe in se adfectum carnalem, ut uerum hominem, non fantasticum adsumsisse crederetur, ostenderat,

id etiam passione uel resurraectione uicina manifestare ; prae3o sertim cum non post multos dies ;anwis clausis ad suos discipulos erat ingressurus et conpetebat omnino suspicionem fantasmatis tolli. Denique ne mortis recusatione dictum uideretur, non qua supra memorauimus ratione, continuo subiunxit : Verumtamen non quod ego uolo, sed quod tu uis. Ego uide3; licet secundum id quod sum homo, sed quod tu uis, tu deus non

absque me secundum id quod sum werbum apud te. Dixit ergo : Si possibile est, transjer a me calicem hunc, quia hominis natu-

ram gessit, hominis adsumsit affectum ; non ergo quasi deus, sed quasi homo loquitur. Nam si Petrus mori non timuit, 4o Christus quomodo timuit ? Petrus dicit : Animam meam pro le bonam ; Christus dicit : Anima mea turbatur. Vtrumque ra7 Matth. 26, 39. 30 Ioh. 20, 26. 40 Ioh. 13, 37.

8 cf. Matth. 26, 38. 34 Matth. 26, 39.

16 1 Tim. 2, 4.

26 Matth. 26, 38.

36 zf. Ioh. 1, rz.

37 Matth. 26, 39.

41 Ioh. 12, 27.

31-45 Ambrosius, de fide 2, 5, 42-44.

9 se om. m. 1 10 paeccatores zz. 1 * possibia zz. 1 18 omnipotentia z.1 20 uolunt] uoluntas zz. 1 ; uult zz. 2 22 liberatas zz. 1 27 carnales 7.1 28 ostendetet zz. 2 32 raecusatione z. 1 38 saecundum ». 1 36 dixi ». 1 38 gerit zz. 1 effectum zz. 1

208

SOLVTIONES, 75

tionis est : Ille enim quasi homo uim mortis ignorat, iste quasi deus in corpore constitutus fragilitatem carnis exponit, ut eorum, qui sacramentum incarnationis eius abiurant, exclu4; deretur inpietas. | Nam ruinam Iudaicae gentis miseratus forsitan dixit : Sz possibile est, transfer calicem hunc a me, quam in sua passione futuram perspexit. Aliter : 52 fossibile est, transfer a me calicem hunc quod ait, ita est intellegendum : In euangelio scribtum est : Factus est 5o n agonia Iesus et prolixius orabat, et factus est sudor eius sicut gulae sanguimis decurrentis in terram. Quod enim in toto corpore suo lesus sanguinem sudauit, in tota ecclesia sua martirum sanguinem futurum ostendit. Quosdam ergo infirmos in corpore suo praefigurans tempore uidelicet persaecu55 tionis futuros, ex eorum persona conpatiens illis ait : Pater, si possibile est, transfer calicem hunc a me ; simulque et ostendit hominis uoluntatem. Sed si in ipsa uoluntate permaneret, iam prauum cor uideretur ostendere ; si autem conpassus est tibi et te liberat in se, imitare magistrum et dominum dicens : 6o Non. quod ego uolo, sed quod tu wis, bater. Non enim timebat dominus pati tertio die resurrecturus. Si prorsus quomodo homo pateretur et non quomodo deus pati ueniret, et sciret se

fol. 44T

tertio die resurrecturum, nullo modo formidaret moriturus,

quod non formidauit apostolus Paulus in fine saeculi resur6;recturus. Ait enim : Confellor enim ex duobus, desiderium habens dissolui et cum Christo esse, magis melius et cetera. Ideo cum adpropinquaret ipsa passio, quomodo exultabat, quomodo gloriabatur! Ego enim iam immolor, et tempus resolutionis meae instat. Bonum

certamen ceriaui, cursum

consum-

7o mau, | fidem seruawi. De cetero reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi dominus iustus iudex in illum diem. Iste ergo gaudet coronandus, et tristis est ille coronaturus ? Gau-

det sic apostolus, et dicit Christus dominus noster : Pater, si

possibile est, transfer a me calicem hunc. Sed tristitiam sic 7; adsumsit, quomodo et ipsam carnem. Nam uerbum deus inferni dominus mortem non timuit, qui uerbo mortuos suscitauit. 46 Matth. 26, 59. 60 Matth. 26, 39.

48 Matth. 26, 59. 49 Luc. 22, 44. 65 Phil. rz, 25. 68 2 'Tim. 4, 6-8.

55 Matth. 26, 39. *3 Matth. 26, 39.

51-*5 Augustinus, enarr. in Ps. 95, 19, 6-65 (C.C. 39, I319-I321). supra cap. 67, 15-16 (ex Nicetas, de ratione fidei 6).

45 iudaica »;. 1

52 aecclesia zz. 1

liberauitzz. 2 ^dicentem. 2

D? per manete zz. 1

95-73 cf.

59 tibi ozz. zz. 1

616763 die] dicere zz. 1 —66 magis] multum

7. 2, corr. in multo 68 gloriabatur] prius a sup. rasuram 2 litt. 7. posterior — 94 ttistiam zz. 1

371 illa die

fol. 44Y

SOLVTIONES, 76-78 16

209

LXXVI. Contra quod dicunt de filio : Specie inuentus ut homo, hwmiliauit.

semetibsum,

factus obediens usque ad mor-

tem, mortem autem crucis ; bropter quod et deus illum exaltauit et donauit 2llà nomen quod est super omne nomen, ut àn nomine ; Iesu omne genu flectatur caelestium terrestrium et infernorum. RESPONDETVR : Et hominem praemisit et usque ad mortem dixit, ut intellegeremus obedientiam mortis non diuinitatis fuisse sed incarnationis. Secundum hominem ergo eum quae supra memorata sunt accepisse cognusce, id est «omen super 10 07?ne& nomen et cetera quae secuntur, secundum quae exalta-

tum intellegi conuenit. LXXVII. Contra quod dicunt filium multis appellari nominibus, quae patri non conueniunt et ideo alterius eum substantiae uel inferiorem putant. RESPONDETVR : Dictus est quidem filius : Agnus, leo, petra, ; uia, ianua et cetera, ut per haec uocabula diuinarum dispositionum misteria cognuscantur, non ipsa maiestas filii dei uel substantia | proprie definita monstretur. Agmus enim dictus est, quia secundum carnem innocens est uel inmaculata uita pro nobis oblatus. Leo, quia fortis diabolum deuicerit fortem. 1o Pefra, quia turbidos inpetus uiolentosque aduersariae potestatis inmobilis atque inconcussus fregerit fluctus. V?a et 2anua, quia per ipsum ad deum est transitus uel ingressus. Simili autem sensu cetera eiusmodi accipienda sunt omnia. Denique ideo Christus hoc totum est, quia nihil horum est. Nam si 15 proprie agnus, quomodo /eo ? Aut si /eo, quomodo cetera esse poterat ? Ouae tamen si patrem peragere misteria forsitan legeres, ut tamen Christo detraheres, minus idoneum ad haec inplenda eundem filium 1udicares. 78 LXXVIII. Contra quod dicunt scribtum esse : Qwia repleta est malis anima mea ; et uita mea 4n inferno adpropinquauit ; aestimatus sum cum discendentibus in lacum, factus sum sicut TT

26; 1 PHh1l.^2; 7-10.

6 cf. Phil. 2, 7.8. 9 Phil. 2, 9. 77, 4 agnus usque ianua] ef. infra lin. 7-11. V.c/2T1oh- 1529. 9 cf. Apoc. 5, 5. 10 cf. 1 Cor. 1o, 4. 11 uia] zf. Ioh. 14, 6. ianua] cf. Ioh. ro, 7.

78, 1 Ps. 87, 4-5 (87, 4-6 Vg.). 76, 1-8 Ambrosius, de fide 2, 1o, 84. 77, 412 Gregorius Illib., de fide orth. 6 (PL 20, 420-438). 78, 1-22 Ambrosius, de fide 5, 4, 27-28.

76, 4 fili zz. 1

8 saecundum ;z. 1

77, 1 fli z. 1 2 quae] quare zr. 1 tur C 8 saecundum C I5

10 saecuntut saecundum ». 1 9 substantiae propriae C

monstrenAUG. XC

fol. 457

210

SOLVTIONES, 78-79

homo sine adiutorio, ad mortuos liber et cetera, ex hoc inferio-

; rem filium uolentes ostendere. RESPONDETVR

: Vbi animae

uel hominis nomen

audieris,

secundum hominem dictum intellege, secundum quem et cum his, qui descendunt in lacum, aestimari potuit. Secundum diuinitatem uero dictum est in Hieremia, quia «on aestimabitur 10 alius ad eum ; diuinitas enim similitudinem conlationis abiu-

rat. Et tamen in ipsa carne maiestatem aduerte diuinitatis in Christo. Etsi factus est sicut homo, etsi caro facta est, factus

est tamen inter mortuos liber, etliber sine adiutorio. (Sed quo-

modo hic sine adiutorio» fuisse | se filius dicit, cum supra

fol. 45Y

15 dictum sit : Posui adiutorium swber potentem. Ergo et hic distingue naturas : Ad?utorium caro habet, diuinitas non habet. (Liber? igitur, quia mortis uincula nesciuit, non captus ab inferis, sed qui operatus sit in infernis ; sóne adiutorio liber

est, quia, sicut dicit Esaias, nom per nuntium neque legatum, 20 Sed ipse ber se dominus saluum facit bobulum suum. Quomodo potuit ad?utoriwm sui corporis quaerere suscitandi, qui et alios suscitauit? Non ergo alicuius auxilio eguit, qui suae maiestatis uirtute etiam alios a mortuis surgere faecit. 19 LXXVIIII. Quia sicut pater a mortuis filium suscitauit, ita se ipsum et filius suscitat. (RESPONDETVR :) Apostolus ad Colosensis dicit : I» quo et circumcisi estis circumcisione non manu facta in expoliatione s corporis carnis beccati, sed n circumcisione Christi consepulti ei n baptismo, in quo et resurrexistis ber fidem operationis dei qui suscitauit illum a mortuis. Sed ut ostendatur etiam ipsa caro Christi non sine filio resuscitata esse, audi et in euangelio, quod ipse filius dicit : Solwite templum hoc, et in triduo 1o Suscitabo illud. Et infra euangelista ait : Hoc autem dicebat de templo corporis sui. Item in euangelio filius dicit : Potestalem habeo bonendi animam meam, ei potestatem habeo iterum sumendi eam. Ecce cum patrem dicat apostolus filium suscitasse, ostenditur tamen non sine filio ipse id faecisse, ut discas 1; per unam operationem | patrem et filium unum deum esse. VIC] PS287205. 9 Baruch 5, 56. 12-13 :f. Ps. 87, 5 (inter mortuos liber sec. Vg. 87, 6). 15 Ps. 88, 20. 19 Is. 55, 4 (de boc textu cf. B. Fischer iz Biblica 23 (1942) 242). 21 cf. Ps. 87, 5. 79, 8 Col. 2, 11-12.

9 Ioh. 2, 19.

10 Ioh. 2, 21.

11 Ioh. ro, 18.

79, 1-15 cf. Ambrosius, de fide 5, 2, 12-14. 78, 4 ceteri ». 1 13 mortuus z. 1

79, 1 e 2 fili ». 1 distas zz. 1

B fili z. 1 23 surrege zz. 1

9 dicat z. 2

*/8 quem et cum his] quae mecum

11 tempo z. 1

item] idem C

zr. 1

14

fol. 46T

SOLVTIONES,

80

80-81

ZI

LXXX. Contra quod dicunt dixisse filium post resurrectionem : Daía est mihi omnis potestas in caelo et in terra. RESPONDETVR: Si tamquam deo Zaía est haec fotestas, nascenti eam pater dedit non indigenti, quia gignendo dedit, non ; augendo. Si uero tamquam homini da/a est, nihil uidetur ha-

bere quaestionis. Secundum quem hominem «ncíus dicitur spiritu sancto, sicut Petrus in Actibus Apostolorum ait : Hunc lesum a Nazareth, quem unxit deus spiritu sancto. Alioquin maior putatur spiritus sanctus quam Christus, quia re uera ro maior est homine Christo. Qui enim sanctificat, eo qui sanctificatur maior est. Sed si dicamus, quod et ipse in se sibi dederit, non uidetur absurdum. Apostolus enim in secunda epistula ad Corinthios : Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi. Dedit ergo fi15lius dei uirginis filio, deus homini,

81

diuinitas carni contulit,

quod semper cum patre et cum spiritu sancto possedit. Et ideo statim ait : Je, baptizate gentes in nomine patris et filii el spiritus sancti, ut omnes gentes potestas una eademque recrearet ad salutem, quae et prius creauerat ad uitam. LXXXI. Contra quod dicunt : Vsque adeo alia patris, alia filii, alia spiritus sancti potestas est, ut scribtum sit : Euntes

docete gentes, baptizantes eos in momine patris et filii el spiritus sancii ; et ex uerborum

ordine differentiam

diuinae faciunt

5 potestatis.

RESPONDETVR : | Numquid quia filii significatio multis in locis ante patrem missa est, uerborum praeiudicio pater secundus a filio ponendus est ? Absit ! Nescit hunc ordinem fides, nescit discretum patris et filii honorem, nec aliquem in deo 1» inuenit gradum. Nusquam tertium, nusquam secundum gradum inuenit scribtum, nisi tantummodo primum ac solum. Nam si ordinis exigitur superstitio, nec ad dexteram atris sedere filius debuit, nec $rincipiwm se debuit dicere. Male ergo et euangelista prius a uerbo cepit dicens : In $rincipio 8o, 2 Matth. 28, 18. 6 cf. Act. 10, 38. 14 2 Cor. 5, 19. 17 Matth. 28, 19. 81, 2 Matth. 28, 19.

9 Act. Io, 58.

12 cf. Ps. 109, x.

10 cf. Hebr. 2, 11.

13 zf. Ioh. 8, 25.

8o, 3-6 Augustinus, c. Maxim. 2, 16, 2 (PL 42, 782).

14 Ioh. r, r.

6-11 ;7;2. 2, 16, 5 (PL

42, 782). 81, 1-3? Ambrosius, de fide 5, 9, 116-118.

80, 4 eum zz. 1 5 hominis zz. 1 13 saecunda aepistula zz. 1

81, 3 docete] docentes ». 1 naec z.

1

6 saecundum

* praedicio zz. 1

x. 1

8 nateth zz. 7

9/8 saecundus z. 1

12

fol. 46Y

212

SOLVTIONES, 81-82

15 erat uerbum, et uerbum erat apud deum. Etenim iuxta humanum ordinem prius patrem debuit nominare. Nesciuit etiam apostolus ordinem qui ait : Paulus, seruus Iesu Christi, uocatus

apostolus, segregatus in euangelium det, quod ante promiserat per prophetas suos 4n scribturis sanctis de filio suo. Item ad 20 Galatas : Paulus apostolus non ab hominibus neque per hominem, sed per Iesum Christum et deum batrem. Ecce Iesum Christum ante patrem nominauit, et nullus ex hoc patri praescribere audet. Et alibi : Gratia domini nostri Iesu et caritas dei et conmunicatio sancti spiritus sit cum omnibus uobis. Item 25 alibi : Dominus dirigat corda uestra in caritate dei el tolerantia Christi. Si dominum spiritum intellegas primo loco, si deum secundo loco, ab apostolo (prae»positus ostenditur quem tertio loco numerare soletis. Item dicit : Diuisiones autem gratiarum sunt, idem autem spiritus ; et diuisiones ministrationum 3o sunt, idem. autem. dominus ; et diuisiones operationum sunt, idem uero deus. Quodsi eundem | s$iritum, quem in ordine primum nominauit, dominum et deum intellegere uellitis, mecum facitis (quia hoc negare soletis). In euangelio filius dicit : Ego et pater unum sumus. Ecce docuimus etiam filium in 55 principio poni solere, similiter et spiritum sanctum. Ideo non debes de uerborum ordine praeiudicare, cum secundum diuinitatem diuisio nulla sit unitatis. 82 LXXXII. Contra quod dicunt scribtum esse : Dixit dominus domino meo : Sede ad dexteram meam ; ex hoc maiorem dicunt

patrem, eo quod ipse praecipiat filio sedere ad dexteram. RESPONDETVR : Si idem saeculariter arbitraris aestiman; dum, iniuria est patris, quia ad sinistram sedet. Pater honorat, et (tu) iniuriam putas ? Pater mauult id esse pietatis exemplum, et tu putas praeceptionis imperium ? Vtique qui a mor-

tuis resurrexit, ipse ad dexteram dei sedet.

Sed dixit, inquis, pater. Accipe etiam, ubi non dicit pater et

ro praedicit filius : Amodo widebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis. Et hoc de adsumtione corporis dicit. Nam si de aeterna sede diuinitatis inquiris, interrogatus a Pilato, si 1? Rom. r, 1-5. 20 Gal. 1, 1. 33 2 Cor. 5, 15. 285 2 Thess. 5, 5. 28 34 Ioh. ro, 3o. r'Cor." 12; 496. 82, 1 Ps. 109, 1. 4 cf. Rom. 8, 34. 8 cf. Ps. 109, 1. 10 Matth. 26, 64.

82, 4-13 Ambrosius, de fide 2, 12, 102-103.

23 alibi] alicui zz. 1 36 saecundum ;. 1 82,4atbitrans zz. 1 10 filius] filium zz. 7

24 sit o». zz. 1

27 saecundo C

32 intellege z. 1

6 pater mauult] paterna uult zz. 1 ; corr. iz paternae uult sedendem . 1

fol. 47T

SOLVTIONES, 82-84

213

ipse esset rex Iudeorum, ait : In hoc sum natus. Ostendit, quod

iudicium nascendo a patre accepit. 1; Addexteram quoque sedere nulla praelatio, nec ad sinistram iniuria est. Diuinitas enim gradum nescit, nec loco aliquo circumscribitur, nec temporibus definitur; angustis animis homines ista pensamus. 83 LXXXIII. Contra quod dicunt filium hominibus conparandum, quia dixit discipulis : | Cum sederit filius hominis in. fol. 47Y

sede gloriae suae, sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. 5.

RESPONDETVR

: Considera,

quid dixerit.

Cum

sederit, in-

quid, filius hominis in sede gloriae suae. Hominem utique praemisit, secundum quem a patre omne iudicium accepit, sicut scribtum est : Potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Quia ergo omne iudicium accepit, ipse etiam

1o discipulis potestatem iudicandi contribuit. Nec suis discipulis conparari potest, praecipue quia non dixit bitis et uos super sedem gloriae meae, sed absolute ait bitis et uos super sedes duodaecim. Inter domini sedem

ex hoc : Sede: Sedegloriae et discipulorum sedes quantum intersit, ut reor, non potest 15 conprehendi. Non ergo sibi ex hoc filius derogauit, qui et alibi amicos eosdem discipulos adpellauit. 84 LXXXIIII. Contra quod dicunt Stefanum uidisse filium stantem ad. dexteram patris. (RESPONDETVR :» Absurde et hoc loco filio detrahunt, cum

patrem Stefanus non dixerit sedentem. Vt autem cognuscant 5; nullam stantis filii esse iniuriam, ipsum Stefanus, ut se patri conmendaret, obsecrabatur dicens : Domine lesu, suscipe spiritum meum. Quod uero subiecit, sicut putant, patri dixit : Domine, ne statuas illis hoc beccatum, ut eandem patris filiique potestatem ostenderet. Nam cum pater rogatur et filius, ae1o qualitas depraecationis unitatem indicat operationis. | 13 cf. Ioh. 18, 35. 85, 2 Matth. 19, 28. 13 cf. Matth. 19, 28a. 84, 2. cf. Act. 7, 56.

ToBhr8517. 5 Matth. 19, 28. 8 Ioh. 5, 27. 12 Matth. 19, 28b. 14 cf. Matth. 19, 28b. 16 cf. Ioh. r5, 15. 6 Act. 7, 59.

8 Act. 7, 6o.

13-14 cf. Ambrosius, de fide 2, 12, 100.

13-18 ;7;2. 2, 12, 105.

84, 1-4 cf. Ambrosius, de fide 3, 17, 139.

4-10 ;/id. 5, 17, 140-141.

15 sedere nulla bis seripzum 85, 1 filius zz. 1

10 naec zz. 1

11 praecipiet z. 7

12 absolutae z. 1

16 eosdem discipulos] eos de discipulis ». 1 84, 4 patre zz. 1

5 fili z. 1

togatuft] to zz. 2 sup. rasuram

ipse z. 2

8 eandem] eadem . 1

9

214 85

SOLVTIONES, 85

LXXXV. Contra quod dicunt dixisse apostolum de Christo : Quoniam ipse dominus in iussu, in uoce archangeli et n tuba dei discendit de caelo, et mortui qui in. Christo sunt resurgent $rimi ; ubi minorem uolunt uideri filii potestatem, quia 25 $ ?ussu dictus est discensurus. RESPONDETVR : Haec iussio intemporalis est sine dubio, quae iam erat ante omnia tempora in ipso dei uerbo patri coaeterno. Sed quia patris uoluntas eadem semper et filii uoluntas est, ideo sancta scribtura aliquid a patre filio temro poraliter iuberi uel dici pronuntiat, ut filii consensio unam sicut dixi patris filiique uoluntatem ostendat. Nec uideri posse filium inferiorem, cui pater iubere dicitur, quia et si quisquam

fol. 48F

homo filio iubere dicatur, non ex hoc filius alterius substantiae

uel inferior natura uidebitur. Factae sunt quidem ad filium 15 quaedam etiam non sine filio temporaliter uoces, sicut de nube sonuit : T4 es filius meus dilectus ; non tamen ut filius per illas aliquid disceret, sed illi potius quos ita oportebat audire. Nam filius, si per hoc quod filius hominis est dZscendet de caelo, quidquid ergo illud erit quod ad eum fieri oportebat, non fiet 20 nisi cum ipso et per eundem filium uerbum. Ad ipsum scilicet, quia filius hominis est et factus est inter omnia ; per ipsum autem et cum ipso, quia filius dei est et 2er zIlum fiunt omnia, et quaecumque pater facit, eadem et filóus similiter facit. Si autem quod dictum est 2» ?ussu, in woce arcangeli, iussu 25;| ipsius archangeli uolunt intellegi, quid eis restat, nisi ut impie etiam angelis minorem dicant unigenitum filium, quorum iussis oboedire perhibetur, si iubente minor est cui iube-

tur ? Quamuis quod dictum est in dussu, in uoce archangeli, possit etiam sic intellegi, ut ipsa uox arcangeli[et] in i iussu dei

3ofieri accipiatur, id est ut angelus, qui £uba de: esset intellegendus, a domino deo iubeatur emittere uocem suam, quam inferiori creaturae filio descendente necessarium est audire. Per naturae unitatem atque substantiae proprietatem omnia

filius quae sunt paternae uoluntatis certissime nouit; alioquin

85, 2 1 Thess. 4, 16. T2 23 Ioh. 5, 19.

16 Matth. 17, 5. 24 1 Thess. 4, 16.

18 cf. 1 Thess. 4, 16. 28 1 Thess. 4, 16.

22 cf. Ioh.

85, 4-32 Augustinus, c. serm. Arr. 13 (PL 42, 692-693).

85, 2 iussu] zz. poszertor addidit et, sed iterum deletum * quae iam] quaedam z. 7 9 et filio C 11 naec zz. 1 14 facta z;. 1 15 nubae z. 1 18 descendit z.2 22 quia] qui C 27 iubente] iubentis zz. 7 30 accipietut zz. 1 31 quam] quia zz. 2 32 inferior C ^ creatura zz. 2 naecessatia C audire] aut cette C

fol. 48V

SOLVTIONES, 85-87

215

55 spiritu sancto inferior adparebit, qui altitudines et omnia quae dei sunt secundum apostolum nouit, quem filio inpie subicere solent. Aliter : Quoniam ipse dominus in iussu, in uoce arcangeli, n tuba dei discendet de caelo, et mortui qui àn Christo sunt. resur4o gent primi. Iste sensus soluitur ita : Quoniam ipse dominus discendit de caelo, et mortui qui in Christo sunt resurgent primi in iussu, in uoce arcangeli et in tuba dei. Sicut et alibi apostolus dicit : Canet enim tuba, el mortui resurgent incorrupta. LXXXVI. Contra quod dicunt patris et filii diuisum 86 regnum. RESPONDETVR : In euangelio filius ait : Omne regnum $n se diuisum destruetur. Et apostolus dicit, quod omnis fornicator ; aut inmundus aut auarus, quod est idolorum seruitus, non habet haereditatem 4n regno Christi et dei. Ecce unum regnum esse dixit patris et filii. De quo regno latro in cruce Christo domino dite

|Memento mei, cum ueneris in regnum twwum ; et domi-

nus : Amen, inquid, dico tibi : Hodie mecum eris in paradiso. 10 Notandum tamen, quomodo dicendo regnum tuum non patrem excludit regno, sic etiam aduertendum, quod ubi patris aliquid esse dicitur, similiter nec filius separatur. De eodem regno Petro filius dicit : Tibi dabo claues regni caelorum. Nemo utique tradit claues, nisi rei quam ipse ut dominus possidet. Vnum 15 igitur utique regnum patris et filii euidenter est declaratum. Ergo si unum regnum, una diuinitas ; sicut unam diuinitatem lex probauit, quem unum deum ubique dicit. LXXXVII. Contra quod dicunt dixisse apostolum de filio : 87 Cum tradiderit regnum deo et patri, existimantes eum aliquando non

esse regnaturum.

RESPONDETVR : In euangelio quid filius dixerit, ; Nemo potest uenire ad me, misi pater qui misit me eum, et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Et dicis infirmitate esse subiectum, cui pater tradit quos in

aduerte : adtraxerit filium pro nouissimo

88 cf. 1 Cot. 2, 10. 38 1 Thess. 4, 16. 43 1 Cot. 15, 52. 86, 3 Matth. 12, 25. 4 Eph. 5, 5. 8 Luc. 23, 42. 9 Luc, 25, 45. Matth. 16, 19. 572 2-1: C01; 5555024: 5 Ioh. 6, 44.

86, 1-4 cf. Ambrosius, de fide 5, 12, 92. ibid. 3, 12, 99. 12-14 cf. ibid. 5, 12, 100. 87, 5-12 Ambrosius, de fide 2, 12, 104.

86, 10 parem zz. 1 12 naec z. 1 iz. 1 sup. rasuram 87, 1 apostolum] postea C

13

4-7 cf. ibid. 3, 12, xor. 3-12 f. 14-17 ibid. 5, 12, 101-102.

13 claues] es z. 1 sup. rasuram

regni]

fol. 497

216

SOLVTIONES, 87-88

die resuscitet ? Idem dicit : Nemo uenit ad patrem nisi per me. Et filius quidem dicitur regnum tradere patri, sed quod et pater 1o filio, et filius patri tradit. Non utique inferiorem filium accipias, quia haec documenta sunt pietatis, ut neque ille qui accipit quasi alienum aquirat, neque qui tradit amittat. Dixit ergo : Cum tradiderit regnum deo et patri ; sed regnum nos esse hoc loco dicit, ad quos et dictum est : |Vos estis regale 15 sacerdotium, gens sancta, populus adquaesitionis. Item in Apocalipsi Iohannis dicit : Fecisti nos regnum deo nostro et sacerdotes et cetera. Regnum ergo Christus tradit, quando per fidem nominis sui deo patri omnes qui credituri sunt usque ad consummationem saeculi subicit. Sed non sic tradit regnum, ut amit2o tat ; quomodo et pater cum tradidit non amisit. In euangelio enim filius dicit : Omnia mili tradita sunt a patre meo. Numquid sic tradidit pater omia filio, ut ipse non possedeat omnia ? Absit ! Ergo nec filius tradit ut amittat. Sic ergo cetera accipe, ubi tale aliquid reppereris de patre atque filio dictum. 25 Sicut enim omnia filii patris sunt, ita et omnia patris filii sunt. In euangelio ipse filius dicit patri : Omnia mea tua sunt, et tua

fol. 49V

mea. In tantum autem non sic tradit filius ut amittat, ut in

perpetuum regnaturus sequenti titulo demonstretur. 88 LXXXVIII. Contra hoc quod dicunt dixisse apostolum de filio : Oportet illum regnare, donec fonat inimicos suos sub pedibus eius ; adserentes pro eo quod dictum est donec fonat inimicos suos sub pedibus suis, postea non esse regnaturum. » |RESPONDETVR : In Sapientiae libro habes scribtum : Diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis. Si ergo suos dilectores sapientia im perpetuum. regnare facit, quomodo ipsa regnare

cessabit ? Esaias dicit : Puer natus est nobis, filius datus est | nobis, cuius initium. fuit super humeros eius, e uocatur nomen

10€ej4s magni

consilii

angelus,

mirabilis

bellator,

deus, fortis,

dominator, princeps bacis, bater futuri saeculi. Adducam enim pacem super principes ; bax et salus illi, magnus principatus eius, et bacis eius non est terminus ; super thronum Dauid et Swper regnum eius corrigere illud et opitulari im iudicio et 15 iusticia amodo et in aeternum tempus. Daniel dicit : Videbam 8 Ioh. 14, 6. 9 cf. 1 Cor. 15, 24. 13 1 Cor. 15, 24. 14 1 Petr. 2, 9. 16 Apoc. 5, 10. 21 Matth. 11, 27. 26 Ioh. 17, 1o. 88, 2 1 Cor. 15, 25. b Sap. 6, 22. 8 Is. 9, 5-6 (9, 6-7 Vg.). 15 Daniel

7, 13-14.

10 tradidit m. 1 11 haec documenta sunt] hoc documentum x. 7 12 accepit m. 1 tradidit C 15/16 apocalipsin C 17 tradidit zz. 1 19 tradidit C 23 naec ». 1 tradidit C ut] aut zz. 1 24 tale] ta zz. 2 sup. rasuram 88, 9 fecit z. 1 11 conata sic boni? C

fol. sor

SOLVTIONES, 88

217

in wisione moctis, el ecce cum caeli nubibus quasi ut filius hominis ueniens, usque ad uetustum dierum peruenit, et oblatus

20

25

3o

55

est illi. Et datum est ei regnum et honor et inperiwm, et omnes populi, tribus, linguae seruiebant ei, et. potestas evus potestas perpetua quae numquam transibit, ei regnum eius non corrum$etur. In euangelio quoque angelus ad Mariam : Ne tómueris, Maria ; inuemisti enim gratiam apud deum. Ecce concipies in ulero e paries filium, el uocabis nomen eius Iesum. Hic erit magnus, et filius altissimi wuocabitur. Et dabit 4llà. dominus £fironum. Dauid. patris sut, et vegnabit àn domo Iacob in aeternum, et regni eius non erit finis. Ecce manifestius ostensus est in perpetuum filius regnaturus. Ergo quod dicit : Ofortet illum regnare, hic regnare regnum praeparare uel nos regnare facere intellege ; eo uidelicet locutionis modo, quo et dominus ad Abraham dixit : Nwnc cognous, quod timeas dominum. Numquid deus hoc ante non nouerat ? Nouerat utique ; | sed cognowi quod ait, te cognuscere faeci accipiendum est. Et apostolus ad Corinthios dicit : Gratias autem deo qui semper iriumfat nos, id est triumfare nos facit. In euangelio filius dicit : Qw? me erubuerit et meos sermones, hunc filius hominis erubescet, cum uenerit in maiestate sui patris e( sanctorum angelorum. Erubescet utique erubescere faciet intellegimus. Sicut ergo cognoscere dei alios cognoscere facere est, et triumfare dei alios triumfare facere est, et Christi eru-

40 bescere alios erubescere facere est, ita et hoc loco regnare filii regnare nos facere intellegendum est. Aliter : Oportet illum regnare, donec Donat inimicos suos sub pedibus suis, sic ait, ut in psalmo septuagensimo dictum est : Vsque ad. senectam. et seniwm deus ne derelinquas me, donec 4s adnuntiem brachium tuum. generationi omni, quae wentura |est. Numquid iste iustus qui operabat post generationis superuenturae adnuntiationem se a domino ne derelinqueretur non

satagebat ? Absit! Nam in psalmo centissimo undecimo dicitur : Suauis uir, qui maseretur et commodat ; disponit serso mones suos. in 1udicio, quoniam 1n aeternum mon conmouebitur. In memoria

aeterna erit iustus, ab auditu

malo

non

timebit.

Paratuwm. est cor evus sperare in. domino, confirmatum est cor eius ; non conmouebitur, donec wideat super inimicos suos. Dixit supra : Zn aeternum non conmouebitur ; quomodo ergo 21 Luc. 1, 30-33. 28 1 Cor. 15, 25. 30 Gen. 22, 12. 33 2 Cot. 2, 14. 35 Luc. 9, 26. 42 1 Cot. 15, 25. 44 Ps. 70, 18. 49 Ps. 111, 5-8. 54 Ps3rTIS6,

16, 22, 26 aecce z. 1 seriptum m. 1

16 ut punctis deletum C

34 fecit ». 1

43 sic ait expunctum et erasum disponet zz. 2

23 erat m. 1

90 sermones] sermes zr. 1

30 et bis

36 sui] sue z. 1

46 operabatur z;. 2 ; /egendum sperabat ?

49

fol. 5oY

218

SOLVTIONES, 88-89

;; infra accipis donec wideat (super) inimicos suos ? Postquam ergo | super inimicos suos uiderit, conmouebitur ? Non ita est, quia supra 2» aeternum non conmouebitur ueraciter dictum est. Item in psalmo centessimo uicensimo saecundo habes scriptum : Ecce sicut oculi seruorum in manibus dominorum suo-

fol. 5 1f

6o rum, et sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, ita oculi nosiri ad dominum deum mostrum, donec misereatur. nostri.

Numquid ergo postquam deus miseretur, deinceps ad eum dirigendi oculi non erunt ? Absurdum est utique sic sentire. In euangelio uero dictum est de Maria : Non cognowit eam Ioseph, 65 donec peperit filium. Et utique temeritatis est credere, quod post filii partum eam cognouerit. Ergo quia sancta scribtura donec non semper pro fine uel termino ponit, scito quod Christus regnare aliquando non desinit. 89 LXXXVIIII. Contra quod dicunt scribtum esse de filio : Cum autem subiecta fuerint illi omnia, tunc et ipse filius subiectus erit ei, qui sibi subiecit omnia, ut sit deus omnia in omnibus. RESPONDETVR

: Videmus,

quia nondum

subiectum,

sed

; subiciendum sancta scribtura conmemorat. Ergo nunc non est subiectus deo patri filius. Si enim per diuinam naturam subiceretur, semper subiectus maneret. Cum ergo subiciendus dicatur in tempore, dispensationis susceptae non perpetuae diuinitatis erit illa subiectio, maxime cum sempiterna dei ro uirtus non possit statum mutare pro tempore. Quid autem culpae filius conmeruit postea, ut secundum diuinitatem subici posse credatur, cum ipse dixerit : |Omnia quae placita sunt ei, facio semper ? Itaque non diuinitatis illa sed nostra fiet in Christi timore subiectio plena gratiae et plena misterii.

1;

Cum autem subiecta, inquit, illi fuerint omnia, tunc et ibse filius subiectus erit ei, qui sibi subiecit omnia, ut sit deus omnia

in omnibus. Quid ergo dicitis : Nunc subiecta illi non sunt omnia ? Non subiecta sunt sanctorum chori, non angeli qui in terris posito sénistrabant ? Maxime cum apostolus dicat 20 Quia suscilatum a mortuis constituit bater ad dexteram suam supra omnem potestatem et brincibatum et uirtutem et dominaB5 Ps. 111, 8. 59 Ps. 122, 2. 64 Matth. 1, 25. 68 cf. 1 Cor. 15, 25. 89, 2 1 Cot. 15, 28. 12 Ioh. 8, 29. 15 1 Cor. 15, 28. 18 cf. Matth. 4, II. 20 Eph. rz, 20-21.

89, 1-3 cf. Ambrosius, de fide 5, 15, 165. 4-6 ibid. 5, 15, 164. 10-13 7272. 5, 15, 166. 13-19 ibid. 5, 15, 167.

$5112, 165.

6-10 ;/;4.

61 e; 67 donaec z. 1

89, 14 misterio C 18 sanctorum choti] corum corda zz. 1 ; corr. in inimico19 apostolos ». 1 rum cotda

fol. 51v

SOLVTIONES, 89

2I9

tionem et omne nomen, quod nominatur non solum in hoc saeculo sed in futuro. Ecce etiam secundum incarnationem eius subiecta ei agnoscimus omnia. Secundum incarnationem namque

2; eum suscitatum a mortuis adparet ; nam secundum diuinitatem nec mori potuit nec occidi. Sed requiramus, quomodo etiam alio loco apostolus dixerit : Nondum uidemus ei omnia subiecta. Hos sine dubio necdum dicit esse subiectos, qui ex tempore quo haec apostolus dixit 3o usque ad consummationem saeculi postea credunt. Quomodo ergo subiecti erunt ? Sic utique, quemadmodum ipse dominus dixit : Tollite jugum mewm super uos. Non enim indomiti iugum portant, sed humiles atque mansueti uel praeceptis Christi subiecti. Ideo enim ante subiecta non erant omnia, quia non-

3; dum recaeperant sapientiam, nondum | habile iugum uerbi mentis quadam ceruice portabant. Dicet aliquis

: Ergo iam subiectus

est Christus,

plurimi

crediderunt. Minime ! Quia non in paucis est Christi subiectio, sed in omnibus. Sicut enim, si in me concupiscat caro aduersus 4o spiritum, spiritus aduersus carnem, non uideor esse subditus,

etsi ex parte sim subditus, ita quia omnis ecclesia unum corpus est Christi, quamdiu genus dissentit humanum, C/ristum diuidimus. Nondum ergo subiectus est Christus, cuius non sunt adhuc omnia membra subiecta. Cum fuerimus non znulta 4; membra sed unus spiritus, tunc ipse subiectus dicitur, uidelicet in corpore suo, quod sumus nos. Sicut enim cum Saulus persequeretur ecclesiam, audiuit a Christo, quem nec tangere poterat nec uidebat : Saule, Saule, quid me persequeris ? et se ostendit in corpore suo a Saulo persecutum, sic in eodem cor5o pore, cum omnes fuerint domini fidei subiecti, ipsum apostolus dixit filium fore subiciendum. Nam

cum unius naturae sint

pater et filius et spiritus sanctus, utique non erit pater sibi ipse subiectus. Et ideo non erit in eo subiectus filius, in quo cum patre unus est deus, ne per unitatem diuinitatis uideatur 55 et pater in filio esse subiectus. Quod autem dixit : V? sit deus omnia in omnibus, filium non exclusit nec separauit, quia et de eodem ad Colossenses dixit apostolus : Omnia et in omnibus Christus. Ergo filium non 26 cf. Eph. rz, 20.

28 Hebr. 2, 8. 32 Matth. 11, 29. 34 cf. Hebt. 2, 8. 39 cf. Gal. 5, 17. 42 cf. x Cor. 1, 13. 44-45 cf. 1 Cor. 12, 20 ; 6, 17 uel 1 Cot. T2 D2/ HI. 48 Act. 9, 5. 51 cf. 1 Cor. 15, 28. 56 1 Cot. 15, 28. 58 Gol335 811:

30-36 Ambrosius, de fide 5, 15, 168. T2; X775. 56-62 ibid. 5, 14, 177.

331-48 ibid. 5, 13, 169.

23 aecce zz. 1 29 dicit esse] dicitis se zz. 1 m.1 41 parte] patte zz. 1 aecclesia zz. 1 naec zz. 1

36 cerbicae z;. 1 44 aecclesiam zr, 1

51-55 ;bid. 5,

38 in oz. 47, 48, 57

fol. 527

220

SOLVTIONES, 89-90

separauit, sed unitatem potius et aequalitatem filii cum deo 6o patre conplexus est. Si Christus quoque omnia in ommibus sicut | pater operatur, non utique diuinitatis maiestate, sed fol. 5zY in nobis, id est in corpore suo, dicitur esse subiectus ; aut certe

secundum suum hominem, quem de Maria adsumsit. 90 XC. Contra quod dicunt filium ignorare diem iudicii, quia dixerit : De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius, nisi pater solus. RESPONDETVR : Duo huius rei mentionem fecerunt euange;listae, e quibus Matheus non dixit : Neque filius ; in Marco uero sic continetur : De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius, nisi bater solus, in Latinis uidelicet codicibus, nam ueteres Grecorum codices non habent,

quia. nec filius scit, sicut qui uelit condiscere potest. Ex quo adparet, quod error sit scribtorum. Sicut et in illo loco euangelii factum est, ubi dicit : Sz quis irascitur fratri suo sine causa, reus erit gehennae ignis, cum sine causa penitus Ebrea non habet ueritas ; de Ebreo quippe Matheus translatus est, qui in Iudea euangelium scribsit. Hoc in explanationibus 1; Hieronimi praesbiteri translatoris aduertimus, quas in Matheo edidit euangelista ; in eisdem qui melius scire cupit inquirat, et nostram adprobet fidem. Nam et ubi dicit : T'wnc inpletum est, quod dictum est per Hieremiam rofetam. dicentem : Et acceperunt triginta argen2o eos, pretium adpretiati, quem adpretiauerunt filii Israhel, prout 10

diceret : Sicut scribtum est in Zacharia, scribtorum uitio Hie-

remiae est inditum | nomen pro Zacchariae. Nam clarum est fol. ;;r in Hieremiae libro hoc penitus non haberi. Sic ergo errore scribtorum in Marco accidere potuit, ut con2; summationis

saeculi filiws diem et horam

mescire diceretur.

Hic licet quidam nostrorum dicant ecclesiae inimicorum astu fuisse adiectum in Marco neque filius, sed ego cuius hoc contigerit uitio omnipotentis dei relinquo iudicio. Hoc tamen omnimodis sancta catholica credit ecclesia, quia non est aliquid 5o quod ignoret deus. Si autem deus Christus (ipse est enim, sicut 60 cf. 1 Cor. 12, 6. 90, 2 Marc 15, 32. 5 cf. Matth. 24, 56. 6 Marc. 15, 32. 18 Matth. 27, 9. 22 25 cf. Marc. 15, 32.

9o, 8-9 Ambrosius, de fide 5, 16, 193. 30-32 cf. ibid. 5, 16, 189.

9o, 1 filio m. 1 19 iheremiam z. 1 clesiae zz. 1

11 Matth. 5,

26-2« subintelligitur ibid. 5, 16, 193.

10 adparet] ad patre z. 1 11 euangelii] ii serzpzu sup. ras. 20 practium zz. 7 24 accedete zz. 1 26, 38, 41 aec-

26 astu] actu zz. 1

29 aecclesia zz. 1

SOLVTIONES, 90

221

apostolus dicit, swber ommia deus), nihil est penitus quod ignoret. Ponamus tamen ab euangelista, ut dicis, scribtum nulliusque astu uel errore fuisse falsatum, considera quid dominus 35 dixerit : De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius. Hic filous absolute sonat ; potest et ad unumquemque sanctorum referri, quod dixit «eque filius, aut (ad? ecclesiae corpus. Sic enim ait apostolus : Jíaque 4am mon est seruus, sed filius. Si quaeris forsitan, quare interrogatus Iesus, 4o ut tempus consummationis saeculi demonstraret, dixerit diem

et horam unumquemque sanctorum uel ecclesiae corpus, quem et pusillum tunc gregem ipse uocauit dominus, nescisse, cum ratio posceret eum debere ignorantiam aut suam rei, de qua

interrogabatur, fateri noticiam ; respondemus : Debuit quippe 45 dominus Iesus absolute dicere eque filius, ut discipuli, qui interrogauerant eum, ad praesens ignorare cum putant, ulterius quod eis fuerat inutile non inquirant. |Mauult enim dominus, nimio in discipulos amore propensus, petentibus his quae cognitu inutilia iudicaret, uideri ignorare quod nouerat ;» quam negare, plusque amat nostram humilitatem instruere,

quam suam potentiam demonstrare. Sed ita ambigue responsum est neque filius, ut tamen siue apostoli, postquam dominus a mortuis resurrexit et eisdem in melius 2nsuflando spiritum sanctum sensum aperuit, siue postea alii sancti uiri cogno55 scerent dominum Iesum nihil penitus ignorare et taliter ambigue respondisse. Sed etsi ecclesia, quae Christi est corpus, cum diem et horam finis saeculi ignorabat, se filius ignorare dixit,

ut sui corporis ignorantiam suam fateretur, non uidetur absurdum, cum sola ea quae sunt corporis sui sua diceret, sicut

6o est illa uox ipsius Christi ad Saulum, cum ecclesiam persequeretur : Saule, Saule, quid me persequeris :? Stultum est enim eum ignorare aliquid dicere, i» quo secundum apostolum omnes sunt absconditi thesauri sapientiae 31 Rom. 9, 5. cuc. 12; 32; Marc. 15, 52.

33 Marc. 15, 32. 3* Marc. 15, 32. 38 Gal. 4, 7. 45 Marc. 12, 25. 53 cf. Ioh. 20, 22 e Luc. 24, 45. 61 Act. 9, 5. 62 cf. Col. 2, 5.

42 cf. 9s cf.

47-51 Ambrosius, de fide 5, 18, 220.

33 ponamus] putamus ». 1 ; putam zz. 2

euangelistas zz. 1 ; corr. in euangelistis

39 interrogas zz. 1 42 nescisse cum] nescis secum zz. 7 44 debuit] diligit 7.1 47 mauult] uult zz. 1 48 propensius zz. 2 50 plusque amat] plus-

quam a z. 1; plusque animam z. 2 Ambrt., de &de. 5, 220 qui legi! utilitatem m.1

60 aecclesiam zz. 1

63 thesati zz. 1

humilitatem] humilitate zz. 2, sed cf. 59 dicere

55 et taliter] etaliter zz. 1

60/61 persequetur zz. 1

62/63 saecundum z. 1

fol. 53Y

222

SOLVTIONES,

90

et scientiae, in quo etiam 2lenitudo diuinitatis inhabitat corpo65 raliter. Non enim est sapientiae dei ex parte scire et ex parte nescire. Quomodo potuit nescire partem, qui fecit omnia, cum minus sit scire quam facere ? Multa enim scimus quae facere non possumus. Id enim dei sapientiae conuenit, ut suorum operum uirtutes nouerit et causas et tempora. Et ideo non 7o potuit creator omnium ignorare quod fecit, nescire quod ipse constituit. Nouit ergo dem, quem fecit. Sed dicis, quia praesentem nouit, | nescit futurum. Disce, quia non solum praeterita fecit, sed etiam quae futura sunt, sicut scribtum est in psalmo uicensimo primo : Adnuntiabunt 75 caeli usticiam eius bopulo, qui nascetur, quem faecit dominus ; item alibi : Qu faecit quae aduentura sunt. Et alibi ait scribtura de eodem : Per quem facta sunt et saecula. Saecula enim et praeterita et praesentia et futura sunt. Quomodo ergo facta sunt quae futura sunt, nisi quia operatoria uirtus et scientia con8o prehendit numerum omnium saeculorum ? Sicut enim «oca quae non sunt tamquam quae sint, sic et facit quae futura sunt tamquam quae sint, quia non continget ut non sint, sed necessario sunt futura, quae esse praecepit. Ergo qui fecit quae futura sunt, eo genere quae sunt futura cognouit. Si hoc de $5 saeculis, de iudicii credendum est die, eo quod cognitionem eius habeat dei filius tamquam a se factae, quia scribtum est : Dispositione tua permanebit dies. Non solum permanet dixit, sed etiam $ermanebit, ut eius dispositione quae uentura sunt gubernentur. Quae disposuit ergo non nouit ? Qwi Blantat

fol. 54T

9o aurem non audiet, aut qui finxit oculum non considerat ?

Quodsi magnum et summum arbitratur scire iudicii diem, dicat quid deo patre maius aut melius sit. Patrem igitur deum nouit, ut ipse ait : Quia nemo nouit patrem, nisi filius et cui uoluerit filius reuelare ; quomodo ergo iudicii diem potest 95 nescire ? Apostolus enim dicit : Quia spiritus omnia scrutatur, etiam | alta dei, et : Quae dei sunt, nemo cognouit nisi spiritus

dei. Ergo spiritus, qui omnia quae dei sunt nouit, etiam iudicii 64 cf. Col. 2, 9. 71 cf. Marc. 13, 32. 94 Ps. 21, 52. 96 Is. 45, 11. 7 Iblebi;o12280 cf.Rom. 4, 17. 81 Ps. 118, 91. 89 Ps. 95, 9. 93 Matth. [15927 95 1 Cor. 2, ro. 96 1 Cor. 2, 11.

65-68 Ambrosius, de fide 5, 16, 196. 68-91 ibid. 5, 16, 197. 72-84. ibid. 5, d 198. 84-90 ;/i4. 5, 16, 199. 91-95 i/;2. 5, 16, 201. 95-100 cf. ;2;4. 5,

16, 202.

64 ctiam] enim C 64/65 corpotiter zz. 7 65 parte ... parte] patre ... patre zz. 1 66 partem] patrem zz. 1 *0 fecit] zz. 2 add. sup. Jin. et V9 pr. et suppletum 4up. Jin. 81 e 82 sint] sunt zz. 2 82 contigit zz. 1 91 iudii z. 1

fol. $4Y

SOLVTIONES, 90

223

diem non nescit. Quomodo ergo filium dicitis ignorare, quod conuincimini per spiritum sanctum, quem inferiorem putatis, 100 SCire ? Scit ergo omnia, sed quaerimus, de qua ratione designare momenta noluerit. Si aduertamus inueniemus non ignoranti(ae esse, sed sapientiae ; nobis enim scire non proderat...» 101 Ambrosius, de fide 5, 16, 208.

101-103 777. 5, 17, 209.

99 per dele£um 102 7. 2 suppleuit (ignotanti)am esse ; reliqua desiderantur ; post 6 lineas uacuas sequitur Incipiunt responsa sancti augustini episcopi contra cuiusdam adamanti discipuli manichei uersucias.

3

-

E:

1

^.

i

i i

í

ATA

estesetoctor nif

SINT OLOR] dC

a

27406093

Pmmebrmpaom

j y

a -

T

p.i

"Ju

I7 "agn

EEET IT we dite

Ménaiermyrvushe

wr

atis

-

pu

"i9

rto node vrfintág

P

pümesi I

dicm

UREIVTORTN iQ

Direu rritomednsi iris ngu ^y ab

wiegen

,

M

h

aidan 75:5)

HEREHÉOIIE D usofeá

-

9nE4 DoAN

-

)

É *

:

»

A

i

*

Mec iur Made

à

h

n

?

B

e

"

Tfd0ÁÉ Cms Af

D»

|

"

3

-

v

D

pim :45

1d

Us

5o

"

Pole anti. y

M N

Ina ibeptiog ^

quer

dos

uo

jcrmaz

ever I

"

4,

S.ovi. SK

(rA sj

(NINÓ L

if

est

with)

$X

9a

Gali NETT

e 6

OA

T

Aosubeo aMdi»bà Sh oedobnvM j

b.quw

n

M

TE

Dibsenala

tet "

p

M

INCERTI

AVCTORIS

TESTIMONIA DE PATRE ET FILIO ET SPIRITV SANCTO

CVRA

ET STVDIO

D. DE BRUYNE 16

AUG.

XC

MONITVM Haec Teszimonia detexit in codice Fuldensi Bonifatiano 2 saec. VIII (?) et anno 19530 edidit Donatianus De Bruyne in ephemetide Zezzsehrzf? für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde. der álteren. Kircbe sub titulo Un florilóge biblique inédi!, eaque erudite commentatus est. Alii codices hucusque reperti non sunt. Olim extabat etiam in codice Sessotiano 77, saec. VIII (?), teste summatio quod legitur in fol. 2v : ITE BIVSDE (sc. Ambrosii) TESTIMONIA DE PATRE ET FILIO ET SPIRITV SANCTO, sed haec pats codicis hodie desideratur. Codicis Fuldensis imagines photographicas uenustate qua solet nobis commendauit Illustrissimus Domnus J. Huhn ; eas contulimus cum editione Donatiani De Bruyne, quae fere in omnibus constabat. Florilegium saec. V in Aftica contra Arianos collectum esse recte aestimauit D. De Bruyne : patet ex textu biblico ; insuper maxime congruit cum ttactatu De 7rini/afe, eiusdem fere temporis ac regionis, qui infra editus est. Opusculum sub numero 386 recenset C/awis Parum Latinorum, sub siglo ANte Bonifatius Fischer, V'etus Latina - Verzeichnis der Sigel. cod.

codex Fuldensis Bonifatianus 2, saec. VIII, ff. 47»-53v.

ed.

editio Donatiani De Bruyne, Un florilóge biblique inédit, in. Zeitschr. Jür die neutestamentliche Wissenschaft und. die Kunde der álteren Kirche, Band 29, 1930, 203-208.

(1) Cfr E.A. Lows, Codices Latini "Antiquiores, t. IX, 1959, n. 1197. (2) Ctt E.A. Lows, o.c., t. IV, 1957, n. 423 ; C. Works, $. Eucberii Lugdunensis opera omhia (C.S.E.L., t. XXXI, p. vri).

INCIPIVNT TESTIMONIA DE PATRE ET FILIO ET SPIRITV SANCTO. (I.» DE VNO DEO 1.In Deutheronomio

: Audi, Israhel, dominus

deus tuus

; dominus unus est, et : Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota uirtute tua.

2, In Esaia : Ante me non est deus, et posl me non erit alius.

9. Apostolus Paulus ad Hebraeos: Abrahae cum repromisisset deus, quoniam mullum habuit maiorem ber quem iuraret, iurauit 1o fer semet ipsum dicens : Nisi benedicens benedixero te et multi$licans multiplicabo te. 4. Ad Corinthios : Scimus quia nihil est idolum, et quia nemo deus nisi unus. 9. Ad Galatas : Lex transgressionis gratia osita est, donec 15 ueniret. semen. cui promissum est. dispositum. ber angelos in manu mediatoris, mediator autem non esi unius, deus autem wnus est.

6. Ad Timotheum : Vnus deus et unus mediator dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit semet ipsum redemptionem 20 fro omnibus. 7?.In euangelio secundum Mattheum : Nemo bonus nisi unicus deus. (II. DE DISTINCTIONE PERSONARVM PATRIS ET FILI ET SPIRITVS SANCTI.»

2;

1.In Genesi : Dixit ad Iacob angelus domini in somnis : Vidi quanta tibi Laban fecerit. Ego sum deus qui tibi uisus sum in loco dei ubi unxisti mihi lagadem et uouisti mihi uotum. 2, Item : Vocawit Abraham angelus domini de caelo et dixit : Ne inicias manum tuam swper puerum, neque facias illi quid3o quam. Nwnc enim cognoui quia times deum et. mon PODeresit filio tuo dilectissimo propter me. 9. Item illic : Dixit Iacob ad angelum domini : Dic mihi nomen twwm. Et alle dixit : Vt quid interrogas nomen meum ?

4/6 Deut. 6, 4.5. giisda2s m. 8/11 Hebr. 6, 13.14. 12/13 I Cor. 8, 4. 14/17 Gal. 5, 19.20. 18/20 I Tim. 2, 6.7. 21/22 Matth. 19, 17. 25/2* (Sch T IA 1228/31 Gen. 22, 12. 32/36 Gen. 32, 29.30.

1 incipiunt] zoZ., ozz. ed. patti cod. 8 41. ed., om. cod. 4 dni din tuum cod. B diligis cod. * ante me] auteme coz. 8 apostulus zz. 1 cod. 15/16 -- in manu mediatotis dispositum per angelus (s/z) cod. 21 euangelium coz. 23/24 (11. de dist. 44. sancti) coni. ed., om. cod. 24 uncxisti cog. 29/30 quicquam cod.

228

TESTIMONIA II, 3-13

et vbsud est mirabile. Et benedixit eum ibi. Et uocauit Iacob 55 nomen loci illius uisio dei. Vidi enim dominum faciem ad faciem, el salua facta est anima mea. 4. In psalmo XXXII : Verbo domini caeli firmati sunt et

spiritu oris eius omnis uirtus eorum. 9. De Sapientiae libro : Candor est enim lucis aeternae et 4o Speculum sine macula dei maiestatis et imago bonitatis illius. Et cum sit una, omnia potest, et bermanens in se omnia innouat. 6. Item in euangelio secundum Mattheum : Omnia mihi tradita sunt a patre meo, et nemo nowit filium nisi bater, neque patrem quis nouit nisi filius et cui uoluerit filius reuelare. 4

7.In euangelio secundum Iohannem : Pafíer meus usque modo operatur, et ego operor. Propter hoc magis quaerebant

Iudaei eum interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed

et patrem suwm dicebat deum, aequalem se faciens deo. 8. Item illic : Neque enim pater iudicat quemquam, sed omne

yo iudicium. filio dedit, ut omnes honorificent filium sicut honori-

ficant batrem. 9. Item illic : Dixi? ei Thomas : Domine, non scimus quo eas, et quomodo uiam nouimus ? Ait illi Iesus : Ego sum uia, ueritas et uita. Nemo uenit ad patrem nisi per me. Si cognouistis me, et 55 patrem meum cognouistis. Et amodo nostis eum et widistis eum. Ait ei Plalippus : Domine, ostende nobis patrem et sufficit nobis. Dixit ei Iesus : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouaistis me, Philippe? qui me uidit, widit et batrem. Et quomodo tu dicis : Ostende nobis patrem ? non credis quia ego in Patre et 6o pater in me ? uerba quae ego loquor uobis, non a me loquor, sed pater in me manens ibse loquitur, el opera quae ego facio ipse facit. Credite mihi quia ego in patre et bater in me est. Si quominus uel propter opera ipsa credite mihi. 10. In euangelio secundum Lucam : Dixit angelus Mariae : 65 S'hiritus sanctus suberueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Propterea quod nascetur ex te sanctum wocabitur filius dei. 11. Paulus ad Corinthios prima : Ifsis uero uocatis Iudaeis et Graecis Christum dei uirtutem et dei sapientiam. 12, Item ad Corinthios secunda : Gratia domini nostri Iesu 7o Christi et dilectio dei et societas spiritus sancti cum

uobis.

omnibus

13. Ad Ephesios : Vnus dominus, una fides, unum baptisma,

37/38 Ps. 52, 6. 39/41 Sap. 7, 26.27. 42/44 Matth. 11, 27. 45/48 Ioh. $SRITLIS. 49/51 Ioh. 5, 22.25. 52/63 Ioh. r4, 5-rr. 64/66 Luc. 1, 55.

67/68 I Cor. 1, 24.

69/71 II Cor. 15, 15.

34 ipsud] //a efiam cod. 64 luca cod. 69 gracia cod. *2 una baptisma cod.

*2/4 Eph. 4, 5.6.

65 obumbrauit cog.

66 nasciturcod.

TESTIMONIA II, 15-III, zx

229

unus deus et bater omnium, qui super omnes et ber omnes et in omnibus nobis. 7; 14. Iohannis apostoli ad Parthos : Tres sunt qui testificanlur, spiritus, aqua et sanguis, el hii tres unum sunt. 15. Item illic : S?mus in uero filio eius Iesu Christo. Hic uerus deus et uita aeterna. (III. DE SPIRITV SANCTO.»

8o

1. In Genesi : E? spiritus dei superjerebatur super aquam. 2. In psalmo CXLII : Spiritus tuus bonus deducet me in uia recta.

3. In libro Iob : Spiritus diuinus est qui fecit me, et inspira4o omnipotentis quae docet me. 8; 4, In Esaia : Excet uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet et requiescet in eo spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et uirtutis, spiritus scientiae et pietatis. Replebit eum spiritus timoris domini. 3. Item illic : Inritauerunt spiritum sanctum (... 9o 6. Item illic : ... spiritum sanctum) qui eduxit Moysen per brachiwm honoris sui. *. In Ezechielo propheta : Venit super me spiritus domini et adsumpsit me et eleuauit me et statuit me super pedes meos, el audiebam eum loquentem ad me. Et ail mihi : Fili hominis, 95 ueni, mittam te ad domum Israhel quae me exasperat secundum dispectionem pairum suorum usque in hodiernum diem. 8. In euangelio secundum Iohannem : Deus spiritus est. 9. Item illic : Cum uenerit spiritus ueritatis, enarrabit uobis omnem ueritatem. Non enim loquetur a semet ipso, sed quae 1oo qudierit loquetur, et futura adnuntiabit uobis. 10. Paulus ad Romanos : Vos in carne non estis, sed in spiritu, si tamen spiritus dei habitat in uobis. Si quis autem spiritum Christi non habet, hic non est eius. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus uero wita propter iustitiam. 1:105 11. Item illic : Non enim audeo aliquid dicere quae non per-

15/76 I Ioh. 5, 8. 97/58 I Ioh. 5, 20. 80 Gen. r, 2. 81/82 Ps. 142, 10. 83/84 Iob 35, 4. 85/88 Is. 11, 1-5. 89 Is. 65, 10. 90/91 Is. 65, 12. 92/ 98/100 Ioh. 16, 13. 101/104 Rom. 8, 9* Ioh. 5, 6. 96 Ezech. 2, 2.5. 9.10. 105/107 Rom. 15, 18.19.

*5 apostuli coZ.

*9 (rr. de spit. s.» coni. ed.

80 aquas coz.

86 ascindet

cod. requiescit eod. 88 repleuit vod. 89/90 item illic ... sp. s.» coni. ed., quibusdam uerbis omissis in cod. (per bomoiotel.) 92 uenit] sps aZ. cod. 93

eleuabit cod. 98 enarrauit cod. 99 loquitur co. 104 iusticiam cod. adnuntiauit cod.

100 loquitur ». 1 cod.

230

TESTIMONIA

III, rr-IIII,3

ficit Christus ber me in obauditionem gentium uerbo et opere et uirtute signorum et prodigiorum in potentia spiritus sancti. 12. Paulus ad Corinthios prima : Nobis enim reuelauit deus per spiritum suum. Spiritus enim omnia scrutatur, etiam altiirofudines dei. Quis enim scit hominum quae sunt hominis, misi spiritus hominis qui in ipso est ? sic et quae dei sunt nemo scit, nist spiritus dei. 13. Item

illic : Dwisiones

donationum

sunt, idem

autem

spiritus. Et diuisiones ministeriorum sunt, idem uero dominus. 11; Ef diuisiones operationum sunt, idem ipse dominus qui operaiur omnia in omnibus. Vnicuique autem. datur manifestatio spiritus ad utilitatem : alii autem datur per spiritum sermo sapientiae, alii uero sermo scientiae secundum eundem spiritum, ali? fides in eodem spiritu, alii gratia sanitatum in uno spiritu, 120 ali? operationes uirtutum, alii prophetia, alii diiudicatio spiriiuum, al genera linguarum, ali interpraetatio linguarum. Omnia autem haec operatur unus atque idem spiritus, diuidens jropria unicuique rout uult. 14. Ad Corinthios secunda : Deus spiritus est ; ubi autem 125 spiritus domini, ibi libertas. 15.In Actibus Apostolorum : Dixit mihi spiritus : Ecce homines quaerunt te. Surgens descende et uade cum eis mihil dubitans, quia ego eos misi ad te. 16. Item illic : Annania, ut quid impleuit satanas cor tuum

130 mentiri ie spiritui sancto ? 17. Item : (Dixit spiritus sanctus :» Segregate mihi Barnaban et Paulum in opus quo frouocaui eos. 18. Itemillic : Prolübiti sunt apostoli ab spiritu loqui uerbum. XIII. DE SVBSTANTIA DEI.)

135

140.

1.Inlibro Hieremiae prophetae : Non audierunt uocem substantiae. 2, Item illic : Sufer montes accipe planctum et super semitas deserti luctum, quia defecerunt eo quod non sint homines ; non audierunt uocem substantiae a wolatilibus caeli usque ad pecora. 9. Item illic : Si stetissent in substantia mea

et audissent

uerba, mea, auertissem utique eos a uia sua mala et a pessimis cogitationibus suis.

108/112 I Cor. 2, ro.1r. 113/123 I Cor. 12, 4-11. 124/125 II Cor. 5, 17. 126/128 Act. ro, 19.20. 129/130 Act. 5, 5. 131/132 Act. r5, 2. 133 Act. 16, 6. 135/136 Ierem. 9, 10. 137/139 Ierem. 9, 1o. 140/142 Ierem. DEI

107 potencia cod. 130 mentire cod.

7. 2 cod. cod.

119 gracia cod.

127 discinde coz.

131 (dixit sp. s.» coni. ed.

133 apostuli cod. 137 plantum co.

128 a te z;. 1 cod.

segregatat zz. 1, e sup. t fim.

134 (uir. de sub. dei) coni. ed.

135 hierimiae

TESTIMONIA

IIII, 4-VII, 1

23I

4. Item illic : Quis stetit in substantia domini et uidit uerbum eius ? 14; b. Item illic : Substantiam enim et dulcedinem tuam quam 4n filàos habes ostendebas. (V. DE SPIRITV DEI.»

1. In psalmo CIII : Ermitte spiritum tuum et creabuntur et renouabis faciem terrae. 1;0 2, In euangelio : Spiritus est qui uiwificat.

3. In Salomone : Sfiritus domini repleuit orbem terrarum, et hoc quod. continet omnia scientiam habet uocis. 4. In psalmo CXXXVIII : Quo ibo ab spiritu tuo et a facie tua quo fugiam ? si ascendero in caelum, tu illic es ; st descendero 155 in infernum, ades. Si recipiam pinnas meas in directum et habilauero in nouissima maris, nam et illuc manus tua deducet me,

et conienebit me dextera tua. 5. In euangelio : Cum uenerit paraclytus, ille arguet mundum de peccato et de iustitia et de iudicio. 160 6. Item illic : Alterum $araclytum mittet uobis bater. 7. Ad Corinthios : Nescitis quia templum dei estis, et spiritus dei habitat in uobis. (VI. QVOD IN CHRISTO EST DEVS.5 1. In Esaia : Fatigata est Aegyptus et negotiatio Aethiopum. 16; Ecce uiri alti ad te uenient et tuv erunt serui et ambulabunt post te adligati conpedibus et adorabunt te et in te depraecabuntur, quoniam in te est deus, et tu es deus, ei nesciebamus, deus Israhel

saluator noster. 2. Paulus ad Colossenses : Quia in ipso conplacuit omnem 170 plenitudinem diwinitatis anhabitare. 3. Item illic : Zn agnitionem sacramenti dei, quod est Christus, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae dei absconditi.

(VII. QVOD NON EST ALIVS DEVS PRAETER DEVM NOSTRVM.) 1. In Deutheronomio : Neque enim est alus deus uel n caelo 143/144 Ierem. 25, 18. 145/146 Sap. 16, 21. 148/149 Ps. 105, 30. 150 Ioh. 6, 64. 151/152 Sap. 1, 7. 153/157 Ps. 158, 7-10. 158/159 Ioh. 16, 8. 160 Ioh. 14, 16. 161/162 I Cor. 5, 16. 164/168 Is. 45, 14.15. 169/170 Gol/1» x9. 171/172 Col. 2, 2.3. 174/176 Deut. 3, 24.

143 qui stetit coZ. 145 dulcidinem coz. 144 cv. de sp. dei» coni. ed. 151 psalomone zz. 1 (p eras.) cod. repleuit orbem] replebiturbem coz. 152 habit 72. 1 cod. 154 discendero «oZ. 160 mittit zz. 1 cod. 163 (vr. quod in Chr. est deus) coni. ed. 165 alti] alteti cod. 166 pr. te] oz. cod. 173 (vir. quod 45q. nostrum») coni. ed.

232

TESTIMONIA VII, 1-VIII, 7 175 uel in terra qui potest facere opera tua aut conparari magnitudini iuae.

2, In Esaia propheta : Ego deus et non est alius braeter me

saluans. Adnuntiaui et saluaui, et non erit in uobis alienus.

3. Item illic : Ego sum deus et non est alius. Per me ipsum 1807wr0 : wisi prodierit de ore meo iustitia, uerba mea non conuertentur, quoniam mili flecet omnis genu et durabit omnis lingua deum. 4. Item illic : A4 saeculo non audiuimus, neque oculi nostri uiderunt deum praeter te.

18;

5, Item illic : Ane me non fuit deus, et praeter me non erit

alius. 6. Dauid dicit : Quis deus praeter dominum aut quis deus praeter deum nostrum ? 7. Item ipse : Quis deus magnus praeter deum nostrum ? tu 190 eS deus quà facis mirabilia solus. 8. Item : Cognoscant gentes quoniam nomen tibi dominus, tu solus altissimus super omnem terram. (VIII. DE SPIRITV SANCTO, QVIA DEVS £r

1. In euangelio : Dixit Iesus Nichodemo : Spiritus enim ubi

195 wult adspirat, et uocem

eius audis, et nescis unde ueniat aut

quo uadat. 2. Item illic : Jesus repletus spiritu sancto reuersus est a Iordane. 3. Item illic : Spiritus sanctus est qui uiuificat, nam caro non 200 Drodest quicquam. 4. Ad Galatas : Vt benedictionum spiritus accipiamus ber fidem. 9. Item illic : Qui seminat in spiritu, de spiritu el metet uitam 205

aeternam. 6. Ad Ephesios : Solliciti seruare unitatem spiritus in uinculo

facis. 1. Ad Thessalonicenses : Adsumpsit uos deus ab initio ad salutem 4n sanctificatione spiritus. 177/178 Is. 45, 11. 179/182 Is. 45, 22-24. 183/184 Is. 64, 4. 185/186 T8243; 10: 187/188 Ps. 17, 32. 189/190 Ps. 76, 14.15. 191/192 Ps. 82, 19. 194/196 Ioh. 5, 8. 197/198 Luc. 4, r. 199/200 Ioh. 6, 64. 201/ 202 Gal. 5, 14. 203/204 Gal. 6, 8. 205/206 Eph. 4, 5. 207/208 II Thess. 2 T2

175 2/7. uel] et cod. 178 adnunciaui co4. 180 ori coZ, uerba] et prae. (sed eras.) cod. 181 omnes genu co. iurauit cod. omnes lingua co4. 193 (vun. de wq. est) coni. ed. 195 aut] & cod. 201 benedictionem coz. accipimus «o4. 205 seruate cod. 207 thessalonicensis coz.

TESTIMONIA VIII, 8-18

233

8. Ad Timotheum prima : Magnum est pietatis sacramentum,

210 quod manifestatum est in carne, vustificatum est in spiritu. 9. Ad Timotheum secunda : Bonum fidei conmissum custo-

dite spiritum sanctum qui habitat in uobis.

10. Ad Titum : Saluos facit ber lauacrum regenerationis ber

spiritum sanctum. 21; 11. Petrus ad gentes prima dicit : Nuntiata uobis sunt per eos qui uobis euangelizauerunt, spiritu sancto emisso de caelo, in quem concupiscunt angeli prospicere. 12. Item illic : Christus ro peccatis mostris mortuus est, vustus pro iniustis, ut nos adducat deo, mortificatos quidem 220 Carne, wiwificatos autem spiritu. 13. Item illic : S? exprobramini bro nomine Christi, beati,

quoniam honoris et uirtutis dei spiritus super uos requiescit. 14. Petrus ad gentes secunda : Non enim uoluntate humana adlata est aliquando prophetia, sed spiritu sancto inspirat 225 locuti sunt homines dei. 15. In Salomone : Sfiritus sanctus multiplex, subtilis, securus, disertus, Àncontaminatus,

omnia potens.

16. Paulus ad Hebraeos : S? enim sanguis taurorum et hircorum eti cinis uaccae aspersus inquinatos sanctificat ad emunda230 lionem. carnis, quanto magis sanguis Christi qui ber spiritum sanctum obtulit se ànmaculatum deo. 17. Item : Inritam quis faciens legem Moysi sine ulla miseraHone moritur in duobus aut tribus testibus, quanto magis (uidetur) deteriore poena dignus qui filium dei conculcauit, et 235 Qui. sanguinem. noui testamenti inmundum aestimawit, in. quo sanctificatus est, et spiritui gratiae dei contumeliam fecit. 18. Ad Hebraeos : Accessistis ad iudicem omnium deum et ad. spiritum iustorum perfectorum et ad noui testamenti mediatorem Iesum.

240 EXPLICIVNT TESTIMONIA DE DEO PATRE ET FILIO ETSPIBIIV SANCTO:

209/210 I Tim. 3, 16. — 211/212 II Tim. 1, 14. [EPCIE INTO. TIBettu, 21. Hebr. 1o, 28.29.

213/214 Tit. 5,5. — 215/217

218/220 I Petr. 5, 18. 221/222 I Pett. 4, 14. 226/227 Sap. 7, 22. 228/231 Hebr. 9, 13.14. 237/239 Hebt. 12, 22-24.

223/225 232/236

209 magnus co. 213 saluo co. 215 nunciata cod. 218 mortuos cod. 219/220 mottificatos ... uiuificatos //a e/iaz. cod. 222 requiescet cod. 234 uidetur coni. ed. 235 aestimabit «oZ. 238/239 nouum testamentum mediatotis ihü cod.

£-

(Lam Sov

Ahn

ins

y *tiá

sd uiuit

Vd

ELCTIJULDAEIT ug mw

Marcus

cu venil alio Doe BRL

ev n ile

d

TO

Chéuw& My

4. AALLIA

,

TT

qp

w

ii

dol

]

f

1313409

E.

^

Vale

»

6

Juilp LA

&

P598i

s

^

ity

IG TITIO

ovum

"i

váait

56

wiheen

ia

"hu

i

ACTUS

eon

i^

$5

á

"

| 2

Al

T

:

-

INS"

Ia

L]

E

PEN

UTUETET

un uda cei

Ed

WIS

SiS

-

Pme

:

S*taUrT93255 : SETA.

LNIIMI

A»

m

A

n

--m es"

5b350 83 Wt

Kt amosemdoliie dnd Rr

t.

]

P

ede rait t

SMS

ad

uval)sl

i Th:.

ETT

CNT) bs TAM

GE

MESI

Lh

ue

cCFUMNRT

FOE

"n

BD

ias

niit

vou uM)

cs ONE

4p

Ld

federe

fut"

P AA

M, Sh cana dp

KALTLIT

tha

082

Ez

WAR ivl Irgum eaa IOS FER

6.

-

h: "m

(rerait

reowtf

obbee

VurTERS

yy uum

(uidi

X

HI LA £OCERS

P5 afatitity dots mrs

a A

350 /bMLER

" ^

zia

1

rS

ealpuouiciodevyó 2o

Yo

A

07,4 YHP

: 5/0 amid ud

denen 1.

Ws Fo P diurso ba

aie C

ow xum)

Usu

dyl

T

LLL

mma!» oowntia otfomrbsvmnht be: vau io o mones FM, S.

uc

ww. NA"

z

ET

3 n6

$^ Uy iewth

nts

ej he's or alanion]

»

hi mad "Iv erri eus

dei

scien

tutus

Aiwe

1

FT.

morsum V "s hDÁEFTTem

8.

md

-

7

Xm

1 "6Loss

"Uu

hrí

-———M[Üa

j

tut

]

d vs

tit

|

TEL

ma

és

Fit

' :

T9

Nus

aunt

Kia

; WT.68S

^w

7^

o di

ín da

Pa NUT e. ET H

iun

6d SH

UNE

|

p

n

^a

^w

d

-

AA

ee,

UAMMA Loe Irun

1] aerias

D

]

y^ tensit

ui

(43H

"--

REMI

d

€

dE ws

et£ AP.

Mee

€»

duca Pho

NE -

Jue

h

etx4nx

C»

70

»

I

vewtble «

SW PSU

Mine Uld

1856079

:

"5e DUE

E» -

INCERTI

AVCTORIS

LIBER DE

TRINITATE

CVRA

ET

STVDIO

J. FRAIPONT

MONITVM Opusculum 4e Trini/ate primum euulgauit Petrus Franciscus Chiffletius, anno 1649, in editione sua operum Ferrandi diaconi, sub titulo B. Fulgentii Ruspensis episcopi Liber pro fide catholica aduersus Pintam episcopum "Arrianum. Attamen paulo post Sirmondus tractatum Fulgentio denegauit (1). Nec enim recensione S. Scripturae, nec stilo, nec ullo indicio externo permittitur opusculum inter opera S. Fulgentii computare. Prudentius iudicauit Donatianus De Bruyne hoc florilegium biblicum in Africa, saec. V, ab ignoto auctore contta Arianos compositum fuisse (55 en Codices in duas familias distribuimus. In priore familia adhuc distinguendi sunt duo codices qui integrum textum habent, nempe :

D i

Diuionensis 150 (117), saec. X, ff. 123*-133 (e monasterio Sancti Benigni) Cantabrigiensis, Coll. S. Trinitatis 64 (B. 2. 21), saec. XIV, ff.

295-355

E B IP R

a quattuor qui omnes maximam partem textus (a lin. 33 usque ad lin. $12) omittunt : Laudunensis 135, saec. IX, ff. 15v-15 (ex ecclesia cathedrali) Laudunensis 136, saec. IX, ff. 49-50Y (ex ecclesia cathedrali) Parisinus BN lat. 2725, saec. XI, £f, 118-120v Rotomagensis 471, saec. XI, ff. 78Y-79Y (ex abbatia Fiscannensi).

Ad alteram classem pertinent : Cart. Gratianopolitanus 201, saec. XII, ff. 62v-68v (e Cartusia Portarum) Cus. — Cusanus C. 14, saec. XII Vat. Vaticanus lat. 250, saec. XV, ff. 209-212". Editiones :

Chiff. 7

P.F. CurrrLETIVs, Ferrandi Cartbaginiensis ecclesiae diaconi opera, Diuione, 1649, p. 367-381. Editio princeps iuxta codices D et Czrz. [P. QussNEL et L. MaNGzANT], f. Fulgentii Ruspensis episcopi opera, Parisiis, 1684, p. 534-545. Editionem Chiflletii se exhibere statuerunt editores ; nonnullis tamen in locis ab ea discedan codicibus, praesertim Car/. magis se conforment et aptent t ut (u. gr. ad lin. 222, 2553, 268, 560 et maxime 579-581).

Omnes codices (praeter Cur. et T) tractatum De Trinitat immediate post librum Conra Felicianum JArianum qui Augustie describunt no tribuitur (tantum cod. D rectius Vigilium Thapsensem auctore tribus codicibus (.4 B R) nullo titulo a libro Confra Felicianm nominat). In sed tantum prima linea tractatus litteris maioribus exaratutum distinguitur, . In Cas. (qui librum Conzra Felicianum non habet) libellus ipse De Trni/a/e inscribitur Incipit sancti augustini de trinitate ad felicianum liber primus" ; eandem fere inscriptionem exhibet l/z7. » Incipit liber sancti augusti ni de trinitate ad felitianum amen". Animaduertere uelis, eandem fere collectionem descriptam esse in codicibus nostris antiquioribus D 4 B P R. Et collectio tota Augustino tribuitur, perperam uero ; nonnullis enim haec contine t sermones qui potius Quoduultdeo episcopo Carthaginiensis (437-45 3) adscribendi uiden(1) Cfr. J. SrkxuoNp, Opera Varia IV, col. 736-758 . (2) D. Ds Bnuvus, O.S.B., Ur florilóge biblique inédit, Testamentliche Wissenschaft und die Kunde der. álteren Kirche, in. Zeitschr. Jr die nen1930, 198-203.

237 tur, nempe setmones de symbolo, de quattuor. uirtutibus caritatis, de cantico nouo, de quarta feria, de cataclysmo, de tempore barbarico. In codicibus V/a£. et T, ER or icetones omnino diuersas praebent, leguntur iidem sermones 4e syzuibolo. Tractatus De Trini /a?e hac sola collectione nobis setuata est, qua et alia opuscula africana saec. V-VI tradita sunt. Inscriptio ergo, qua tractatus noster decoratur in summario,

manu

antiqua codici D praefixo ,,Beati

Ambrosii liber I, nulla fide digna habenda est (fortasse etiam ad appendicem De contemnenda morte, de quo infta, p. 260, pertinet). Codicum conexio hoc stemmate clarius exprimitur :

Car. Cus.

Vat.

T Quamquam opusculum nostrum in pluribus codicibus seruatur, manet tamen traditio textus incerta et egena ; omissiones et additiones tam numertosae sunt, et bonae ac deteriores lectiones ita permixtae, ut nonnullis in locis textus restaurati uix possit. Plerumque consensum Car?. Cur. Vaf. ut minus corruptum ptaetulimus. Variantes lectiones codicis Cusani sumpsimus ex opere J. KrErN, Ueber eine Handschrift des INi&olaus von Cues, Berolini, 1866, p. 143-145, qui hunc codicem cum editione 7 contulit. Ceteros codices conferre potuimus in pelliculis luce depictis, quas nobis officiosissime communicauerunt uel ipsae Bibliothecae Cantabrigiensis, Gratianopolitana, Parisiensis et Vaticana, uel domus Parisiensis cui nomen Inszztu? de Recherche et d' Histoire des Tex£es (nempe codd. 74 B D R). Cuius tei causa quam maximas gratias earum praefectis referimus.

t2k

D

" vau. nt

LA

ab

£x a

ium, 1

HM

sed

ih aia "

b

Lo^

VR

a

EI

' UM $T was fs *

DIET

eH Vut

$0

-

h ulfteria

gef "oeael pet]

—t

i

L

Ti

de

L]

m

1*

n 6M

imd ! á

ao e !a

[t

tues

«3

i6

à

HT»

d

"E -^ ,

D

H

ES ^

!

»

'

b

»

]

í

c

À i

Ó/

-

AA

AMO

( ,

—.

m

-

-

-

Quedet "

m

SuAdcos eerliolle n

we

VIO. Ve

i^s*

tyr. mor

JU

oucoriamog, ed]. NEU Inrese

nod

LS

sho

"

gb

c E

" Hh u E

'

,

n

"età

L

exa v

!

: vM

wo

MAP oPO

4"

Ad

"2?

2A.

da

à-

.

3

ACUUUTN

V.

ang

2

WT L asm yr Ta rzih SU

e

AMA

4

*)

EB C

m

qd

C

"

ve Vesti

o dex

edes

I

wt

b

i

—

A pA Tie bes AS

s

ei

ui E

I.

Ó poe Ma

DE "aT me atf 1e; "" ets 8 CR. IEBEEIPER MEUS ^. a !

d

Bib :

,/

vetet

RA

z^

a^ VEÉV

ts

we

'

oi

*

39 1044

"m

stgi*

S

rA Mons, repe

s mcm ith Aene P9 da^h 4r

Ur vie : mr

1

"

As

Aen aer ds Wiumoy mun Me.

*oi Dre ; [

S3

ASclumuqo qu gites GA,

ape

,£^oh vo 3 wood

fies

!

*

nmulisulm ni mrteon. sonda

re

;

tw

;

wee i

2f

7 -

1. Catholicae fidei fidissimum fundamentum post Christum, apostolos esse, certa fidei testatur integritas. Quam rationem, ipsa forsitan praedicatione cessante, occulta nescio quae operatio spiritus sancti in mentibus fidelium seminat atque ; insinuat. Quis tamen bene credentium ignorat quia haereses omnes de catholica ecclesia exierunt, tamquam sarmenta inutilia de uite proiecta ? Ipsa autem manet

m $34

.

5,707

in radice sua,

in uite sua, in caritate sua. Poríae inferorum mon jraeualebunt aduersus eam. Ecclesia una, ecclesia uera, ecclesia 10 catholica, contra omnes haereses pugnans, pugnare potest,

expugnari non potest. De qua Salomon in canticis canticorum, ex persona Christi suam sponsam, quam ecclesiam cre- PL 708 dimus, dicit : Ecce $roxima mea tamquam lilium in medio spinarum ; quia diuersarum haeresum dogmatibus eius inte15 gritas tamquam spinis cotidie pungitur, ut contra hostes suos uigilans exerceatur, donec eminens tamquam lilium in capite

sponsi sui, candore ipso decoretur. 2. Verum quia quidam, proprio spiritu actus, eius fidei cultores homousianos uel unisubstantianos uocandos esse 20 praesumpsit, eius imperitiae respondendum. Tantus enim ac talis est omnipotens 8/9 cfr Matth. 16, 18.

deus, ut per malos pronuntiet bona; 13/14 Cant. 2, 2.

. Titulus deest in JA B R. ; fitulum yNCYPYT DE TRINITATE, quod legitur in D, composuit 7manus recentior ; uerbum nempe xNCIPYT add. in marg. ad finem tractatus superioris boc zodo : EXPLICIT ALTERCATIO BEATI AVGVSTI NI CONTRA FELICIANVM ARRIVM INCIPIT DE TRINITATE INCIPIT LIBER DE TRINITATE P (afrazmenio crassiore) ; Incipit tractatus nescitur cuius de trinitate Ca7/. ; INCIPIT SANCTI AVGVSTINI DE TRINITATE AD FELICIANVM

LIBER PRIMVS Cx. ; Incipit liber sancti augustini de trinitate ad felitianum amen Vat. ; Incipi* dicta sancti augustini de trinitate T' 1 fidelissimum V7. 2 qua D (signo abbreuiationis super a. eraso) rationem] Car. Vat. Chifff. z, tatione D JA B P R, racio T 3 quae] Carz. Vat. D Chiff. 7,qua Cus. T, om. AB P R operatio] Carz. Vat. D Chifff. zz, operatione Cus. T, coopetatione 4 B P R -» sancti spiritus l/a7. seminat] Carz. Cus. Var. T .4 B R, seminata D Cif. z, seminatione P atque] at q*** D ; concteta add. D (a.m. in marg.) Chiff. m 5 quia] a sup. Zig. 1 zz. D, quod. 4A BPRT 6 ecclesia] Carz. Cus. Vat., om. D T .A B P R. Chiff. m sacramenta (c e£ a//. a exp.) T ? uit*e (a eras.) R 8 pottae] et praez. D (a. zs. sup. Jin.) Chifff. m inferiorum zz. 10/11 pugnare potest, exp. non potest] oz. P 11 impugnati R, inpugnati T 11 quo C». 12 suam] ad praez. Cus. P R. —sponsam suam Cart. 13 dicit] laudantis praez. D (a. zm. sup. Jin.) Chifff. m. ecce] ex Cus. (corr.) 14 quia] quae -d BP R diuersarum] aduersarum AEBRDNRSSI heresim Cus. (te sup. Jin.) Var. P R. 17 docetetut eorr. Car?., decotatut Cus. 18 quidem Cz. actus eius] auctus eius Czr7., actieius 24 B (a. zz. sebarauif) | 19 omousyanos Car:., omousianos Cur. D T R, omousianos Vat., homo usianos 74 B P unisubstancianos Car/. T, consubstantianos Czr., uni sbatianos l/z7., unisubstantia // nos D, unisubstantia nos 24 B R. 20 praesumpserunt B (serunt add. a. zz. in marg.) eius impetitiae respondendum] rasura in B impeticia Car/., inpericiam Cus. respondendum] oz. T ^ tanatio tus] t Cus. enim] rasura in B 20 tantus sq. 21 pronuntiet] /egere non saleo in 44 (membr. igne corrupt.) 21 est] oz. Cus: pronuntiat corr. a. zz. B

240

DE TRINITATE, 2

sicut per Caiphan pontificem malum, nostrae redemptionis praedicere dignatüs est sacramentum. Is namque qui ipsum condidit libellum saeua mente conceptum, congeriem diuino2; rum testimoniorum tam noui quam ueteris testamenti contra homousion opponendam putauit. De talibus olim praenuntiauit apostolus, dicens : Nescientes de quibus loquantur, neque de quibus affirment. Si enim sciret quid homousion ex Graeco in Latino exprimitur, laudare potius quam exprobrare conten;o deret. Patres enim nostri trecenti decem et octo, qui ad Arii uenena

excludenda

antidotum

huius

uocabuli

confecerunt,

non extraneis uocibus ab euangelio usi sunt, sed uerbum e

uerbo translatum, facilius rectae fidei rationem nondum

in-

tellegentibus insinuare curarunt. Homos namque unius, usia 3;substantia Graeco sermone appellatur. Consule euangelii dictum, et inuenies hoc esse ore diuino prolatum : Ego et $ater unum sumus. Discute pluralem, et redi ad singularem substantiae ueritatem. Nam quod dixit : Ego et ater unum su9s, patris suamque personam, contra Sabellium, quem

4o praeuidebat futurum haereticum, dicendo sumus, sententiam

promulgauit, ut discerneret suam patrisque personam. Vouwm quod dixit, aeque Arium praeuidebat qui substantiam deitatis intersecare non dubitat. Quia et Sabellius male coniunxit, et Arius sceleratius separauit. Oportebat namque Sabellium 4; patris filiique personam secernere, et Arium deitatis substantiam in nullo penitus separare. Magnum sane crimen fidei putant applicari catholicae, cum eius alumnos homousianos uel unisubstantianos appellant; quasi homousion uel sub-

stantia deitatis alicuius hominis uocabulum continet ; sicut 5o diuersarum haeresum auctores sui nominis sectam discipulis

praedicandam

esse. censerunt.

22/23 cfr Ioh. 11, 51.

29/28 I Tim. r, 7.

22 Caiphan] codd., om. Chifff. m

quae D

Sicut Simoniani

a Simone,

36 sqq. Ioh. ro, 5o.

23 dignatus] s a4. a. z. B

24 seua Car?. Cus. Vat., sceua D .4 P, s*eua B (c eras.)

his P

nam

congeriem]

1 add. a. z. sup. lin. B 25 — ueteris quam noui T 26 omo usion D R, homo usion 24 B (zur. a. zz. in homo usionistas) P, omousyon Car*., hóousyon Cu;., omousion T, hiousion T/a/. olim] enim Cyr. 23 loquantur 454. quibus] oz. Vat. 29 latinum Carz. P R T exprfimeretut . 4d BP R T exptobrare] alt. t exp. .A, exprobare D B 30 decim corr. D B qua ART artrii codd. (sic semper) 31 anthidotum Carz. D (h exp.) B, anthi«dotum .4 (o eras.), antidotam P 33 ad ritum 4:4. 512 scriptura] o». .4 B P R translatum] Cart. Cus. Vat., ad tritum D Chiffl. m, assumptum T' recte Carz. D, recte Cus. Van 33/34 -— intelligentibus nondum T 34 currerunt Var. omo Cart. Cus. T, hó Vat., omos D unius] Carz. Cus. Vat. D T, unus Chiff. m usya Cart. 987 discunt Car;. 40 dicendo sumus] dicendorum D sententia D, essenciam T' 4idisceret T — patrisquae D 44 arrarius Cart, (tra exp.) ^ sceleratus Car., scelerarius T/z/. 48 unius substantianos Car;. (4 m.) Vat. D omo usion D, omo usyon Car/., homo usion Ta. 48/49 substantia] Carz. Vaz. T, substantiam D Chiff. zm 49 deitatis] Carz. Cus. Vaz. T, uel add. D (sup. /in.) Chifff. m continet] Car£. V/a7., contineat D (ea a. zz. in ra$.) T CHhm 50 auctores] c sup. Jin. D, auctore Czr. sectam] scptaà lar. 91 censerunt] D Cus. V'a., sensetunt Car. Chiff. 2, censuerun t T

PL 709

In 555

DE TRINITATE, 2-3

241

Menandriani a Menandro, Marcionistae a Marcione, Valentinianistae a Valente, Manichaei a Mane, Nepotiani a Nepote ;

et ut antiquas paene iam deficientes haereses praetermittam, ;,nouellas interim nominabo, ut sunt Sabelliani a Sabellio; Ariani ab Ario, Eunomiani ab Eunomio, Macedionani a

Macedonio, Apollinaristae ab Apollinare, Nestoriani a Nestorio, Donatistae

a Donato, Maximianistae

a Maximiano,

Ro-

gatistae a Rogato, et si quae sunt aliae quae nomine tenus 6otantum, non opere dicuntur Christiani, qui derelicto Deo, auctorum suorum nomina uenerantur. Doceat is qui homousion accusandum putauit, alicuius esse hominis nomen homousion. Videretur namque mihi, nisi euangelii clarissimum culmen omnibus gentibus luce clarius innotuisset, ut haeresim 6; suam, quomodo fauendam arbitrarentur Ariani, possent ipsa domini uerba de euangelio radere ; id est : Ego et ater unum sumus ; quod (ut dictum est) uerbum e uerbo translatum, homousion patres statuerunt. 3. Ouod autem apud imperitos astruunt, multis debere 7o credi, an paucis — eo quod Nicaenum concilium in trecentis decem et octo patribus celebratum est, Ariminense uero in octingentis triginta iactitant congregatum, ubi homousion callidi homines apud imperitos interpellare conati sunt —, compendio referam. Ecce homousion in paucis obtinuit, ut PL 710 75 ceteris episcopis per totius orbis spatia constitutis sic innotuisset, ut eius se confessione gaudeant decorari. Quod si posterior Ariminensis in tanta multitudine, ut asserunt, congregata est, eius sectae episcopi per orbem multiplicarentur, populi crescerent, talis fides etiam ipsa imperia occuparet. Sed ubi 8o fraudis illius calliditas per prudentes et probatissimos uiros m 536 est agnita, ita homousion confirmatum est, ut uix Ariminensis reliquias ad probandos catholicos remansisse cernamus. 54 antiquas] Carz. Cur. Vat. T, et add. D (a. m. sup. lin.) Chifff. m 58 — nominabo interim Cs. 56 Ariani ab Ario] ozz. Carz. 59 quae sunt aliae] D Czs. Vat. (haereses subaudiendum) T, qui sunt alii Carz. Chiff. zz alt. quae] Cus. Vat. (ente correctionezz), qui D Carz. Val. (post correctionem) Chifff. m 59/60 tantum non] tamen Cz. (sed im zarg.: tantum) 60 opere] te sup. Jin. D 60/61 auctorum] authotum 47. zz. D 61 nomine Cz. his Carz. (h exp.) Cus., hiis Vat. omousion Zferum ponit (sed exp.) D 62 accusandum] Car?. Cus. V'ar., in catholicas praez;. D T Chifff. zm 7- hominis esse T' 63 uideretur] Car. C/7/j. zmuidetut D T Cus. Var. - mihi namque Carz. 64 gentibus] oz. Vat. heresem D (1 zz.) Cart. Vat. 65 fauendam] Carz. V'az., fouendam D T Chiff. m atbitratetur Cart. 66 domini] deum Va. radere] Car£. Cus. Vat., eradicate D Chiff. z, eradere T 69 apud] oz. Cart. *0 an] a Cus. 72 octogentis Cz. iactant l/af. *3 hominis D interpellare] Carz. Cus. Vat.,interpolate D T' Chiff. m conati] cuo // nati (cuo 77 fine uers. ex quo) Vat. *5 constitutus corr. Cart. sic] oz. Var. innotuisset] no sup. Jin. v. zm. D 76 posterius T' ** Atriminensis] atiminense T'; 5;c conuentus deesse cens. Chiff. m. ; potius synodus saubaudiendum aestimo (cfr congregata) -- multitudine tanta la. congregata] Car/. Cus. V'at, congtegatus D Chiff. m, congregatum T' 48 pet] sup. Jin. a. zm. D *9 etiam] quae Tz;. *9 ipsa imperia] ipsam infantiam Car/. $1 cariminensis l/24, ariminenses T' 82 cernamus] ex conamus a. zz. Cu. 17

AUG.

XC

242

DE TRINITATE, 3-4

Ipsam urbem Ariminum, ubi hoc fraudis negotium gestum est, uel potius concinnatum, si complacet, consulamus. Vtrum 8s ipsius sectae habeat episcopum nescio. Nam de Mediolano liberius astruam,

ubi Auxentius

sectae suae uenena

ut cal-

lidus artifex fudit; cuius posterior Ambrosius dogma ita destruxit spiritu sancto repletus, ut nomen eius post mortem in ipsa urbe a memoria uiuentium raderetur ; ut uelut quod9» dam contagium eius uocabulum habeatur. Per quem Ambro-

sium et Augusti tunc Gratiani fides firmata est et crementa in episcopis et populis magis magisque creuerunt. Non enim omnipotens deus, qui per omnes scripturas ecclesiae suae crementa promisit, desereret suam pollicitationem, et dimit95 teret crescere falsitatem. Hoc de omnibus haeresibus dictum

sit. 4. Ceterum

in consequentibus,

adiuuante

instruit et linguam regit, et de uno

deo qui et cor

deo, et de potentia et

inuisibilitate et aequalitate filii cum patre, et spiritus sancti 1 0deitate, quae trinitas, ipsis nolentibus, unus tamen est deus, talia testimonia ponentur, ut si contentionis tenebras

non amauerint lucem necesse est uideant ueritatis. Et ne quempiam moueat quod diximus, ecclesiae crementa per omnes scripturas fuisse promissa, et si uindicant per hanc op10; pressionem fuisse concessa, nouerint esse scriptum in Ieremia : Clamabit perdix, congregabit quod non peperit, faciet diwitias suas non cum vudicio. Et hoc certissimum documentum

II o

est, quia catholica fides numquam sine tribulationibus et persecutionibus creuit ; ut impleatur quod dictum est : Quia 5er multas tribulationes et angustias oportebit uos uidere regnum dei.

Illius autem fidei crementa testantur exsilia innocentium, et

proscriptiones miserorum, et tormenta et oppressio captiuorum. Sed uideo quosdam contradictiones parturientes, et 106/107 Ier. 17, 11.

109/110 Act. 14, 21.

83 Ariminium Migne 84 continuatum T 83 utrum] sed ?raez. T 89 a] om. D,de T ut] D Cus. Vat, et Carz. T Chiff. m 91 Augusti] ex agusti D, augustinum Carz. Var. Gratiani] gratiae Carz., gratia l/a7. formata corr. D 93 scripturas] suas a4. (sed exp.) Var. 94 desereret] Carz. Cus. Var., deserere D Chi/f. z, deseruit T 94/95 dimitteret] Carz. Cur. Vat., dimittere posset D (posset sup. Jin. a. m.) Chiffl. z, dimisit T 95 crescere] n zzarg. Cus. (cJI/Je in fexiu) 98 regit] ex gerit D 99 5r. et] Carz. Cus. (1 z), uel D T Cus. (2. 22.) Chifff. m, ut Vat. 100 uolentibus Va. 102 est] Carz. Var. D T, sit Chff. m 103 mouet C». l/af. quae Cz;. crementa] ex tormenta Cus. 105 nouetint] nt sup. in. D, n sup. Jin. Cart., nouetit Cus. Var. 106 clamabit] oz. T ^ congregauit T quod] Car;. Var, quos D T CEff. m non] ozz. Var. fecit T 107 iuditio] iu a. zz. sup. Zin. D donumentum corr. D 107/108 — est documentum Var. 108 quia catholica 2:4. 109 dictum est] oz. Cus. (per bomoiotel.) 108 sine] Carz. Vat., nisi D T Chiff. zm 110 oportebit] D Cus. Vat., opottet Carz. T Chiff. m uos] D Car. Cus., nos Var. Chiff. m 111 innocentum D T 112 opptessiones T 113 contradictiones] Cart. Cus. Vat. D T, contradictores Chiff.

DE TRINITATE, 4-5

243

Donatistarum nobis obicere persecutiones, quorum furor legi115 bus uiolentiam fecit et legibus ista perpessi sunt. Nam si quos ex eis catholica mater pio sinu suscepit, sine ulla baptismi iniuria, sine ulla iactura, sine ulla spiritus sancti contumelia; ut qui uoluntate conuersi sunt, dolerent quia diu eos latuit caritas catholica.

120

TESTIMONIA DE VNO DEO. 9. Prima uox dei : Audi, Israel, dominus deus tuus, deus unus est.

In Deuteronomio : Dominus solus deducebat eos, et non fuit cum llis deus alienus. 12;

Item ibi : Videte, uidete quoniam ego sum deus, et non est PL 711

alius $raeter me. In Exodo item : Non erunt tibi dii alien? absque me. Item : Sacrificans diis alienis absque me, eradicabitur. Item : Dominum deum tuum adorabis et illi soli seruies. 135. Item: Neque enim est alius deus uel in caelo uel in terra, qui potest facere opera tua, aut comparari magnitudini tuae. In Osee propheta : Dominum raeter me non noueris et saluans non erit praeter me. In Isaia : Ego deus, et non est $raeter me saluans ; annun155 (aw. el saluaus et mon erit n uobis alienus.

Qui supra : Haec dicit dominus qui fecit caelum ; hic deus qui extendit terram et fecit eam ; nom in uanum fecit eam, sed ut 1nhabitaretur : Ego sum, ego sum, et non est alius quis. Ego sum deus et non est alius. Per meipsum iuro, nisi prodierit de ore meo 140 (uslitia, uerba mea mon comuertuntur ; quoniam flectetur omne

genu et vurabit omnis lingua deum. Qui supra : A saeculo nom audiuimus, neque oculi nostri uide121/122 Deut. 6, 4. 123/124 Deut. 32, 12. 125/126 Deut. 32, 39. 127 Exod. 20, 5. 128 Exod. 22, 20. 129 Deut. 6, 15. 130/131 Deut. 5, 24. 132/133 Os. 13, 4. 134/135 Is. 45, 11.12. 136/138 Is. 45, 18. ic 49 77225 139/141 Is. 45, 23. 142/143 Is. 64, 4.

138/139

114 uobis (?) T persecutofes iones //a im Var. 116 suscipit Cz. 117 iactura] Carz. Cus. V'az., honetis praem. D (h exp.), honotis praem. T, oneris praezz. Chifff. m 119/120 caritas catholica. Testimonia de uno deo] T, caritas. Catholica testimonia de uno deo D Carz. Va. Chiff. m 123 deuteronomium Car7. Cus. Vat. D (1 m.), fort. recte solus] deus C»;. 124 illis] eis Cz. 125 quoniam] Carz. Cus. Var. T, quia D Chif. m 127 tibi] ibi 7 z. D alieni] Cart. Cus. Vat., alii D T Chiff. m absque] usque a V/z7. 128 alienis] Car7. Cas. Vat. T, aliis D Chiff. m 129 dominum 2;q. 130 item] oz. Carr. 130 deus] oz. Cus. 131 aut] non a47. Var. 134 -— saluans praeter me Carz. 135 erit] erat Czr7. 138 quis] ezz. T 139 pet] praeter T/a7. 140 iustitia, uetba mea] iusitiae uerbum et Carz. (V'zg.) conuertuntut] Cus. Vaf. D, conuertentur T, reuertetur Carz. (V ulg.), teuettuntut Chrff. m quoniam] D Cxs.

V'at., mihi adZ. Carz. T Chiff. m

flectet T — 141 iurauit corr. D

m 537

244

DE TRINITATE,

5

runt deum praeter ie ; quia ante me non fuit deus et praeter me non erit alius quis. Ego deus primus et ego in ea quae super145 ueniunt.

In corpore psalmorum : Quis deus praeter dominum nostrum ? Item : Quis deus magnus sicut deus noster ? Tu es deus qui facis mirabilia solus. Item : Sciant gentes quoniam nomen tibi dominus ; tu solus 15o altissimus in. omnem terram. Hoc magis filio competit. In Regnorum, Ezechias aduersus Sennacherib : Domine deus Israel, tu es deus solus regum omnium terrae. Qui supra : Domine deus noster, saluos nos fac de manu eovwm ; ut sciant omnia regna terrae quia tw es dominus solus. 15

Salomon in oratione expandit manus suas in caelum et ait: Domine deus Israel, non est similis tibi deus, nec in caelo sur-

sum, neque 1n terra deorsum. Et quamuis de uno deo duo uel tria testimonia sufficerent, audiant tamen hi qui nobis duos deos introducunt. Confitentur 160 enim deum patrem et deum filium ; hoc sane uerum est ; sed qui non honorificat filium sicut honorificat patrem, hic impius est. Si enim debetur sacrificium uel honorificentia patri, hoc debetur et filio. At cum maiorem asseris patrem, minorem

fiiium, duos deos introducis ; in utroque sacrilegus, et non 16; audiendo : Dominus deus tuus, deus unus est, et non honorifi-

cando filium sicut honorificas patrem. Nullus gradus inter filii patrisque honorificentiam. Tu conaris ad utrorumque

contumeliam, et patris et filii, quia eius filius non auditur, de

quo pater dicit : J5swm audite, quem in suo praecepto audes

170 contemnere.

Sed iam alia testimonia de aequalitate patris et filii propo-

nantur.

143/144 Is. 45, ro. 144/145 Is. 44, 6. 146 Psp. 32. 147/148 Ps. 76, 14.15. 149/150 Ps. 82, 19. 151/152 IV Reg. 19, 15. 153/154 IV Reg. I9, 19. 156/157 III Reg. 8, 25. 165 Deut. 6, 4. 169 Matth. 17, 5.

143 te] me Var. quia] Car?. Cus. Vat. D (1 m.) T, et D (a.zi.) Chiff. m 144 alius. Quis ego. 7a iz T 146 corpore] T CJ/ff. z,cotpus Cart. Cus. Vat. D, fort. recte dominum] deum a44. Cas. uestrum T/a7. 149 dominus] deus Cz;. 150 in] Carz. Cus. Vat. T, supet D Chiff. m in omnem terram] nomen in terram Var. 151 in regno ezechia Cz». dominus Cz. 152 regnum Cos. Var. -— omnium regum T' omnium] ozz. Carz. 153 domine] Carz. Cur. Var. D T, dominus Cif. z nos] oz. Cus. Vat. c fac nos Cart. 154 dominus] deus Cz. T/az. 155 pr. in] n sup. Jin. D suas] oz. T 157 neque] nec Cus. 158 suffecerant T' 159 hi] Carz. Cur., hii D T Var, ii Chiff. uobis Vr. 160 patrem] omnipotentem a4. Car?. 161 sicut] non aZ. Cus. 162 debetur] ex deletus D 164 et non] io Var. 165 audiendo] dominum adZ. T 166/167 nullus gradus zsq. honotificentiam] Car/. Cur. (honotificentia) 77. (patrisque] que o7.), nullos gradus interposuit filius. interroga patris quae honorificentia. D CA/f. z, nullos gradus interposuit filius inter pattis filiique horificenciam (sic) et T 168 contumeliam] interponete aZ. T pr. et] om. Cart. et filii] /ransponunt D T. Chifff. gm pos? audite /. 1689

DE TRINITATE, 6

245

TESTIMONIA DE AEQVALITATE PATRIS ET FILII. 6. In Apocalypsi : Et habebat in uestimento, uel in. femore 175 Suo scriptum : Rex regum et dominus dominantium. Si de patre hoc apostolus dicit, hic manifeste de filio dicitur. Vbi supra : Beatus et sanctus qui habet bartem in resurrectione prima. In his secunda mors non habet potestatem ; sed erunt sacerdotes dei et Christi eius et regnabunt cum eo. 180 Vbisupra : Ego sum a et c, initium et finis. Ego sitienti dabo fontem aquae uitae gratis. Qui uicerit, possidebit haec, et ero illi deus, et ipse erit mihi filius. Vbi supra : Et templum non uidi in ea. Dominus enim deus omnipotens est templum eius et agnus. Nulla differentia. 183. Vbi supra : Et ostendit mihi flumen aquae uitae splendidum, procedentem de sede dei et agni. Vna sedes, non duae. Vbi supra : Sedes dei et agni in illa erunt, et seruient ei. In epistula Iohannis : Ommis qui mon manet in doctrina Christi, deum non habet. Qui permanet in doctrina, et filium et 19o fatrem. habet. Filium prius. In epistula Iudae : Dominatorem et deum nostrum Iesum Christum negantes. Et deus, et dominus. In Apocalypsi : Dicunt montibus et betris, abscondite nos a facie sedentis in throno et ab ira agmi ; quoniam uenit dies 195 "agnus irae ibsorum et quis poterit stare ? Vnum, uel aequale iudicium. Vbi supra : Salus deo nostro et agno. Vbi supra : Factum est regnum. huius mundi, domini dei nostri ei Christi eius, et regnabit n saecula saeculorum. Regna200 bi, non regnabunt. Vbi supra : Ef audiui uocem magnam in caelo dicentem : 174/195 Apoc. 19, 16. 177/179 Apoc. 20, 6. 180/182 Apoc. 21, 6.7. 183/ 184 Apoc. 21, 22. 185/186 Apoc. 22, 1. 187? Apoc. 22, 5. 188/190 II Ioh. 9. 191/192 Iudas 4. 193/195 Apoc. 6, 16.17. 19? Apoc. 7, 10. 198/199 Apoc. 11, 15. 201/203 Apoc. 12, 10. 173 ulus om. T

testimonia] D CA//f. z;, testimonium Carz. Cus. Var.

174

apocalipsin D, apocolipsin T, apochalipsi Carz. (h sup. /iz.), apocalypsin Cxus., apocalipsi l7. 175 si z:q. 176 dicitur] oz. T 17* supra] sunt ID (szc fere sezber in sqq.), sic et in subsequentibus semper ubi euenetrit quod dicatur a44.

Car:., sic et in sequentibus semper ubi supra ubi conuenerit (euenerit L/237.) quod dicatut add. Cus. Vaf. 178 his] Carz. Cu;., hiis Vaz., eis D T Chiff. m 180 alpha et o Carz. Var., alfa et o D Cnus., alfa et oo T 181 uitae] uiue T illi] illius Cus. 183 eam D (sed m cancel/.) 185 flumen] Carz. Cus. V'az. D, fluuium

T Chiff.m

aquae] atque l7.

186 sedes] sede T/a7.

188 epistula] eius-

dem add. T 190 filium] Carz. Va7., lius D T Chff. m prius] ponitur a4. A 191 Iudae] apostoli 277. Czs. deum] dominum T 193 apocalypsin D Cus.( fort.recte), apocolipsin T, apochalipsi Car7., apocalipsi V/a7. 194 thronum D 195 aequalem Car/. 196 iudicium] udi (s/c) Cus. 198 factum est] oz. Car. dei] oz. T

PL 712

m $538

246

DE TRINITATE, 6-7

Facta est salus, et uirtus, et regnum dei nostri, et botestas Christi

eius. Nulla diuisio. Vbi supra : Et «idi, et ecce agnus stabat super montem Sion, 205 el cum illo centum quadraginta quattuor millia, habentes nomen eius et nomen patris eius scriptum in frontibus suis. Numquid praeiudicat, quia filius prior nominatus est ubi una potestas est ? Vbi supra : Hi empti sunt ex omnibus, primitiae deo et agno. 210 Vbi supra : Hài cum agno pugnabunt, et agnus wincet eos ; quia dominus dominorum est, et rex regum. Quid amplius habet ater ? Dicatur ad Hebraeos : Abrahae namque promittens deus, quia non habuit ber quem iuraret maiorem, iurawit ber semet215 tbswum ,dicens. Si de patre accipitur, uisibilis erit, si de filio, maior illo non erit pater. In euangelio : Vt omnes honorificent filium, sicut honorificant

patrem. Et quia habet : qui eum misit, haec missio non de loco ad locum. Nam et sol mittit radios, et non a se separatur. a20 Item : Sicut pater wiuificat mortuos, ita et filius quos uult uiuificat. Ecce filius, quos wult ; ecce spiritus, ubi wult. Filius dicit Philippo : Qui me uidet, widet et patrem. Et iterum : Non credis quia ego in patre et pater in me est ? Ecce aequalitas patris et filii.

22;

Item : Pater, clarifica filium tuum, ut et filius tuus clarificet ie. Par potestas.

Sed sufficiant ista de aequalitate filii cum patre. TESTIMONIA DE FILII DEITATE.

*. In Iob : Qui extendit caelum solus, et ambulat super mare

23o lanquam,

swber terram.

204/206 Apoc. 14, 1. 209 Apoc. 14, 4. 210/211 Apoc. 17, r4. 213/215 Hebr. 6, 15. 217/218 Ioh. 5, 25. 220/221 Ioh. 5, 21. 221 ubi uult] cfr Ioh. 5, 8. 222 Ioh. 14, 9. 223 Ioh. 14, r1. 228/226 Ioh. 17, 1. 229/ 230 Iob 9, 8.

203 nulla] est aZ7. T 205 eo Car;. centum quadraginta quattuor millia] Cart. Chiff. m, cxlui D, centü xl** iiiiot milia T, c. xr. rr. Czs., cxliiii l/a7. 206 scriptum] oz. D T numquid] ex non quid D 209 hii] Carz. Cus. Var. D T, hi Chifff. zm omnibus] Carz. Var. DT, hominibus CAi/Z. zz primitie D (e ex ia. z.) 210 hii] Carz. Cus. Vaf. D, hi T Chiff. m illos Cus. 212/213 patet] dicatur. aZ. T 213 dicatur ad Hebraeos] scripsi, dicantur (n exp.) ad hebreos D, dicat ad hebreos Carz., Ad hebreos dicitur T, dicant ad hebreos T/a7., Dicatur. Ad Hebraeos CAi/f. z 214 non] Car?. V'az., neminem D T Chiff. m 215 dicens] oz. T 218 quia] qui D T demissio Car;. non] est ad. T 219 ad] Car/., an Vaz.,in D T Chiff. m mittit] ex mittet D alt. et] om. Vat. separatur] lV/a7. Chifff. m, ex sepatetut D, separantur Carz. T 221 pr. uult] uiuificat add. Vaf. 222 filius dicit] Carz. V'az. z, om. D Chiff., item T Phy-

lippe T ^ uidet uidet] ex uidit uidit D 223 est] oz. D T Cus. Chifff. 225 tuus] oz. T, bis ponit Vat. 227 sufficiant] Carz. Cus. Vaf. T, sufficiunt D Chifff. m

PL 715

247

DE TRINITATE, 7

In Ieremia : Hic deus noster, et non deputabitur alius absque eo ; qui inuenit omnem uiam prudentiae, et dedit eam Iacob

Quero suo, et Israel dilecto suo. Post haec in terris uisus est, et cum. hominibus conuersatus est. Numquid quia hic persona filii 25; expressa est, dicendo quia xom deputabitur alius absque eo, patrem a deitate separamus ? In Isaia : Fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopiae C...» ad te uenient, et tui erunt serui ; et ambulabunt ost te,

te, et te deprecabuntur ;

alligati compedibus ; et adorabunt

240 quoniam 1n te est deus, et tu es deus solus, et nesciebamus, deus Israel, saluator noster. In hoc clarissimo testimonio, non solum

deitas filii, sed et summa

cum patre ostenditur aequalitas.

Nam quod ait : In te est deus, et tu es deus, hoc in euangelio

dictum est : Ego in patre, et pater 4n me. Ad Romanos : Quorum patres, et ex quibus Christus, qui est super omnia deus benedictus in saecula. Proprie deitas Filii. Ad Corinthios secunda : Qui est imago inuisibilis dei. Si imago, ueritas. Vbi supra : Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. 250 Si deus totus, non ex parte. Ad Ephesios : Ewangelizare incomprehensibiles diuitias Christi. Numquid Christi solius et non Patris ? Ad Colossenses : Quia in ipso complacuit habitare omnem plenitudinem. diuinitatis corporaliter. Hic aduerte quia et 25; omnem plenitudinem et diuinitatem ; ubi nihil est quod addatur. Vbi supra : Vt ostenderet deus diuitias sacramenti sui inter gentes ; quod est Christus. Ecce, diuitiae dei Christus est. Vbi supra : Vt in agnitione sacramenti dei, quod est C hristus ; 260 im quo sunt omnes thesauri sapientiae et. scientiae absconditi. Integra plenitudo.

245

231/234 Baruch 5, 56-58.

235 Batuch 5, 36.

237/241 Is. 45, 14.15.

244

249 II Cor. 5, 19. 247 II Cot. 4, 4. 245/246 Rom. 9, 5. Tob. TACITI. 259/260 Col. 257/258 Col. 1, 27. 253/284 Col. 2, 9. 251/252 Eph. 5, 8.

25 HD 231 hieremia D, iheremia Car. Cus. Vaf.

233 electo Cart.

234 numquid]

reparamus D (vorr.), sea] oz. Cart. Vat. 236 patre Car. num laf. 237/238 Aethio237 esaia D (1 zz.), esaya Cart., ysaia T Var. paremus V/a/. piae] Car£. Cus. Vat. T, multi suppl.D.Chifff. m, et Sabaim uiri alti for. supplendum alt. te] om. Cart. Cus. Vat. (fort. legebatur in erunt] eius T 238 ueniet T 2439 -— tu es alt. te] in praem. T 239 alligatio V7. originali pos te) 244 me] Car/. Cus. Vat. D T. Chiff., est add. m deus et in te est deus Cz. proptie] Cus. V/az. T, pto246 - benedictus deus T 248 patrem Car.

imago] et add. T 244 deus Var. priae D, proprie Carz., propria C5iff. m habitate] oz;. D Ciff., habi253 complacuit] oz. T 249 reconcilias V/a/. omnis plenitudo D T (plenitudo 4:4. 283 omnem add. 1 m. in marg.) tauit T 260 287 diuitias] suas add. Cus. (sed exp.) 254 diuinitas Var. Chifff. abscondita l/z/.

m 539

248

DE TRINITATE, 7

Ad Philippenses : Qui cum in forma dei esset constitutus. Audis formam, et negas aequalem ? Vbi supra : JI5se autem deus pater, et dominus noster Iesus

265 Christus dirigat uiam nostram ad uos. Ecce ambo dirigunt, par . potestas.

Ad Timotheum prima : V? serues mandatum irreprehensibile, usque ad aduentum domini nostri Iesu Christi, quem suis temforibus ostendet beatus et solus potens, etc. Numquid quia dixit : 270 Solus botens, excluditur pater a potentia ? Ad Titum : Illuxit autem omnibus hominibus gratia dei et saluatoris nostri Iesu Christi. Vbi supra : Exspectantes beatam spem et aduentum gloriae magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi. Si magnus deus

275 filius, nihil habet minus.

Vbi supra : Cum autem benignitas et humanitas illuxit sal-

uatoris nostri

diuinitatem.

Iesu Christi. Hic nec humanitatem

tacuit, nec

Iohannes ad Parthos : Vt credamus in uero filio eius Iesu

280 Christo. Hic est uerus deus et uita aeterna. In hoc testimonio qui negat filio perfectionem dei, antichristus est. Petri secunda : Sic enim abundanter ministrabitur uobis iniroitus in. aelernum regnum. domini mostri et. saluatoris Iesu Christi. 28; ' Et quamuis haec pauca testimonia de deitate filii quasi de magno mari parum stillae leuatum sit ; cum omnis scriptura tam eius deitati quam etiam eius pro assumpta carne humanitati perhibeat testimonium, sicut ipse in euangelio secundum Iohannem ait : Scrutamini scripturas, in. quibus jutatis uos 290 ?psos uitam. aeternam habere ; et illae sunt. quae. testimonium perhibent de me. Non ait : de me et patre, ne duos introduceret deos. In Luca dixit ad eos Iesus : Haec sunt uerba quae locutus sum uobis, cum adhuc essem uobiscum ; quoniam mecesse est

262 Phil. 2, 6. 264/265 I 'Thess. 5, rr. 267/269 I 'Tim. 6, 14.15. 271/272 dugtuo D ITTS. 223/2«4 'Tit. 2, 15. 276/273 'Tit. 5, 4. 279/280 I Toh. 5, 20. 282/284. II Petr. 1, 11. 289/291 Ioh. 5, 39. 293/296 Luc. 24, 44.

263 àd uos. Ad uos ; ecce ;;a D

dirigunt] ditimunt T/7. 268 nostri] oz;. D T Chifg. 269 ostendit T 293 ubi 4. 274 saluatoris nostri I. C.] oz. Cus. (per borzoiot.) 234 deus] dei Var. 246 illuxerunt T 274 pr. nec] c sup. Jin. D 286 parum stillae leuatum] Carz. Cur. l/a?. T, ipsatum scriptura rum (scripturarum szp. Jin. a. zz.) stilla eleuata (eleuatü 1 77.) D, Chiff. m 287 deitati] alt. isup.e D 289 in quibus] Carz., quia D T Var. Chiff. m putatis uos] Cart., - D T Vat. Chiff. m 290 ipsos] Car7., in ipsis D T Var. Chifff. m illi in ille corr. D qui l/a7. 291 2//. me] Cart. Cus. Var. D (1 z.), nobis D (a. 7. Sub. lin.) T Chiff. m et patre] Carz. Cus. Vat., om. D T Chiff. m

PL 714

DE TRINITATE, 7

249

295 /mpleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et $salmis de me. Numquid excludit patrem a testimonio scripturarum, quia et hic ait : de me? De omnipotentia filii in Salomone : Omnipotens sermo tuus, domine ; de caelis a regalibus sedibus uenit. 300

In Zacharia

: O, fugite de terra aquilonis, dicit dominus,

eo quod ex quattuor uentis caeli colligam uos. Dicit dominus : In Sion saluamini qui habitatis in filüa Babylonis. Propter quod haec dicit dominus ommipotens : Post gloriam misi me ad gentes qui uos exspoliauerunt. Propter quod qui tangit uos, 305 lamquam quai tangit bupillam oculi evus, Propter quod inducam manum meam super eos, el erunt braeda fraedantibus eos ; et scielis quia dominus omnipotens misit me. Sursum omnipotens dicit, deorsum omnipotens mittit ; numquid duo omnipotententes ? 310 Amos propheta : Dominus quà tangit terram et mouet eam ; lugebunt omnes commorantes in ea ; et ascendet sicut. fluuius Aegypti. Qui aedificat super caelum ascensionem suam, et vemAssionem suam super terram confirmat ; qui uocat aquas maris, et effundet eas super faciem terrae ; dominus omnipotens est no315 en,

eius. Nonne

haec omnia

filio intelleguntur

conuenire ?

qui descendens terram tetigit, passione commouit, et de terris ascendit in caelum, et super terram descendet e caelo, Sicut ipse promisit. . In Apocalypsi : Haec dicit qui est testis fidelis, initium crea320íurae dei ; qui est, e qui erat, e. qui uenturus est, dominus omnipotens. Moueat, quia dixit : mium creaturae dei, moueat, quia dictum est : dominus

omnipotens

; ut hoc, ad

deitatem ; illud, ad quod natum est de Maria uirgine.

298/299 Sap. 18, 15. 300/307 Zach. 2, 6-9. 320 Apoc. 4, 14. 320/321 Apoc. 1, 8.

310/315 Amos 9, 5.6.

319/

295 impleti] scriptura add. (sed Jineola subd.) Cus. 296 namquid corr. D testimoniis T' 298 salamone D (1 z.) T, salone Var. 299 domine] d l/ar. 300 zacatia Car7. dominus] d V/z;. 301 dicit dominus] ozz. T 302 syon Cart. Cus. Vat. habitas l/az. in]cum T fiia] terra CZ7ff. 304 pr. qui] que T expoliauerunt (lia a. zz. sup. Jin.) D 306 et erunt z4q. eos] oz. Vat. (per bomoiotel.) 311 lugebunt] Carz. Var., et praem. D T Chiff. m eam (m exp.) D 312 caelum] ozz. Cart. 312/313 remissionem] Carz. Vat. D T Chiff. m 314 effundet] Carz. Vaf., effudet D (1 z.), effundit D (a. ».) T Chifff. 7 315 nonne] numquid T 316 50:7 descendens rasura (2 /747.) D passionem D 317 in caelum 54. descendet] oz. Vat. (per boruoiotel.) descendet] Cart., ascendit D T' Cur., descendit Chff. m 319 apocalypsin D T (-lip-T)

(fort. recte), apochalipsi Carz., apocalipsim V7. 321 moueat] Car. Cus. V'ar., mouet D T Chff. m dei] oz. Vat. 322 moueat] o». Cart. 322/323 ad deitatem] Carz. Cus. T, ad diuinitatem

T/a7., adeitate 1 ;»;. D, de deitate D (de

4. HI. SHp. lin.) Chifff. m 323 ad quod natum est] conieci, quod natum est Carz. Vaf., quod natus est D Cf. z;, ad quod natus est T

m 540

250

DE TRINITATE, 8 TESTIMONIA DE TRINITATE.

33;

8,.In euangelio

: J/e, bajtizate gentes in nomine

patris et

filii et spiritus sancti. In nomine, non in nominibus. Item : Simile est regnum caelorum mulieri quae abscondit fermentum in farinae satis tribus, donec fermentaretur totum. Hic mulier ponitur ecclesia, quae aequis ponderibus fidem 330 patris et filii et spiritus sancti in corda credentium abscondit. In Apocalypsi : Sanctus, sanctus, sanctus dominus deus sabaoth. 'Tertio audio sanctus, et unum dominum deum.

Vbi supra : Et dixit mihi angelus : Haec uerba uera dei sunt. Et cecidi ante pedes eius ut adorarem ewm ; et dixit mihi : Vide

335 n€ feceris ; conseruus

tuus sum,

et fratrum tuorum. habentium

testimoniwm Iesu, et spiritus rophetiae. Quid tam luce clarius ad ostendendam trinitatem, nisi uerba uera patris, testimo-

nium filii, donum prophetiae spiritus sancti ? In psalmis : A$ud te est fons uitae, et in lumine tuo widebi34o mus lumen. Apud deum patrem fons uitae Christus ; et quia lumen est in ipso, illuminator uidetur spiritus sanctus ; quia qui spiritum Christi non habet, hic non est eius. In psalmo sexagesimo sexto : Benedicat mos deus, deus noster, benedicat nos deus, et metuant eum omnes fines terrae.

34; Ter audio deum, et unum praedicat metuendum.

In epistula Iohannis : Tres sunt in caelo qui testimonium

reddunt : pater, uerbum, et spiritus ; el tres unum sunt.

Quid de patriarcha Abraham dicam ? qui cum trium spe-

ciem uirorum uideret, unum in eis deum cognouit, cum dicit : 35o Dominator domine. Corporali ministerio tribus exhibet huma-

nitatis officium ; ab uno tamen prolis suscipit beneficium, dum dicitur ei : Ad hoc tempus ueniam, et erit Sarae filius. Non dixit ueniemus, sed ueniam ; ne plebem deorum introducere uideretur. 355 Nam ut noueris trinitatem simul habitare, simul immundi325/326 Matth. 28, 19.

327/328 Matth. 15, 35.

831/332 Apoc. 4, 8.

333/

836 Apoc. 19, 9.1o. 339/340 Ps. 55, 10. 3842 Rom. 8, 9. 343/345 Ps. 66, 7.8. 346/347 I Ioh. 5, 7. 350 Gen. 18, 5. 352 Gen. 18, 10 (cfr Gen. 18, 14).

325 gentes] omnes add. sup. lin. m. saec. xiv Cus. 326 nominibus] ex omnibus D 328 farina D Var. — 331apocalypsin D T Var. Clip- T Var.Y(fort. recte), apochalipsi Carz. 332 sabooth D, sabahot Car. 333 haec 2:4. 334 mihi] oz. Cus. 335 conseruus] ex cü seruus D, cü suus Taf, 336 tam] tanta Car. 33" ad] om. D T ostendam D 339/340 uidemus lV/a;. 340 et] oz. T 343 deus] sezze/ ponit T 344 benedicat nos deus] oz. Var. nos] oz. Cus metuat l/a;. 347 reddunt] dant (exp.) reddent Var. uerbum] et filius T/a7. . Spiritus] sanctus aZ. Var. 348 quid 44. dicam] Carz. Cus. Vat., — quid dicam de patr. Abr. D T Chiff. m 331 officio T/a7. suscipit] Carz. V/az. T, pA D Chiff. m 852 ei] oz. Cus. satte (Pr. t exp.) D, sare Cart., sate T at.

PL 715

DE TRINITATE, 8

25I

tiam declinare, audi quid in euangelio dominus dicat : Qwi se diligit, diligetur a patre meo, et ego diligam eum ; et : Veniemus (ego et pater meus) e£ mansionem apud illum faciemus. Ecce, pater et filius unam habitant mansionem. Quid spiritus 36osanctus ? Audi apostolum dicentem : Templum dei estis ei spiritus dei habitat in uobis. Ostensus est pater et filius et spiritus sanctus simul habitare ; ostendatur ipsa trinitas simul immunditiam declinare. Apud Salomonem habes : Peruersae autem cogitationes sebarant a deo ; hoc de patre. Quoniam. n 56; maliuolam |animam

non

introibit

sapientia;

hoc

de

m $41

filio.

Sanctus enim spiritus disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus quae sunt sine intellectu ; hoc de spiritu sancto. Sed ut compendium intellectus scribitur, sensus de natura Trinitatis 4...» interdicentem colligas. 370.

In Genesi item habes : Ego sum deus Abraham, et deus Isaac,

et deus Iacob. In psalmo : Viwit dominus, et benedictus deus meus, et exalte-

iur deus salutis meae. Paulus : Idem spiritus, idem dominus, idem deus. Numquid

375; offendit catholicum sensum quia spiritus prius nominatus est ? Item si dominum quaeras, ipsam trinitatem dictam audi : Afferie domino gloriam et honorem, afferte domino gloriam nomani eius. €...» Quia rex ipsa trinitas : Auferte portas, principes, uestras, et eleuamini Portae aeternales, et introibit vex gloriae.

38o €...» Dominus uirtutum ise est vex gloriae. Tertio habes nomina356/357 Ioh. 14, 21. 357/358 Ioh. 14, 23. 860/361 I Cot. 5, 16. 363/364 Sap. 52. 364/365 Sap. 1, 4. 366/367 Sap. r, 5. 310/371 Non legitur in Gen. sed in Ex. 5, 6 ; cfr Matth. 22, 32 uel Marc. 12, 26 (similem errorem supra in opusculo ,,Contra Vatimadum"' r, 48, 7, p. 59, habes). 372/333 Ps. 17, 47 374I Cor. 12, 4.5.6. 311/318 Ps. 28, 2. 978/329 Ps. 23, 9. 380 DS3123:410.

356/357 quid (d exp.) diligit me T 354 diligetur] e ex i D 358 eum Car*. 359 habitabant (ba ex?.) D, habitabnt T 361 dei] a. zz. sup. in. D 363 immunditia l/a7. salamonem 4 z. D, salon Var. 364 autem] enim Cmur. 365 introiuit 7 zz. D sapientiam (red m «cancell.) Vat. 366 sanctus enim spiritus] Carz. Va£. D T, — sp. enim sanct. C5//f. zz 367 hoc de spiritu sancto] a. 7. Sup. lin. D, om. T 368 compendium] Carz. Cus. Vaz. D (1 zz.), compendio D (a. z.) T Chiff. m scribitur] Carz. Vaf., scripturae D T Chiff. m sensus] Cart. Cus. Vat. D, sensum T Chiff. m 869 (...»] bic quaedam omissa uidentur interdicentem] Car£. V'az., uniter dicentem D T Chiff. z 370 genesi] D Cart. Vaf., genesin Cu., exodo T Cz. m ysahac Carf., ysaac Vat. 3872 dominus] d Vr. 376 item] ita l7. - audi dictam Cms. 377 et honotem zs4. gloriam] ozz. V'af. (per bomoiotel.) al1. domino] bis pon. T 377/ 378

-— eius nomini

Carr.

378 eius] adorate dominum

in atrio sancto eius

suppl. T( fort. recte) ^ aufette] afferte Cus., inquit add. T — 3*9 gloriae] D Carr. Cus. Vat. Chiff., quis est iste rex gloriae supp/. T zz( fort. recte) 380 dominus 45q. gloriae] ozz. Cart. (per bomoiotel.) 380/381 Tertio zsq. tegem] T, testimonium nati domini (eqs. u£ /n T) Car£. Vaf. (natü dmn (sic)), testimonium datum, deum tertio repetitum, dominum tertio appellatum regem D C/iff. z

PL 716

252

DE TRINITATE, 8-9

tum deum, tertio repetitum dominum, tertio appellatum regem.

Nec dii, nec domini, nec reges dicti sunt, quia in trinitate

nomina et personae discernuntur; nam una deitas, unum dominium, unum regale imperium. Qui huic ueritati studio

38; male

uincendi

damnatus est.

TESTIMONIA

contradicit,

non

dico

DE SPIRITV SANCTO

damnabitur,

sed iam

QVIA DEVS'EST.

9. In principio libri Genesis : E spiritus dei ferebatur super aquas ; quiin figura baptismi aquas sanctificaret, non qui las-

39» sando pausaret.

In Iob : Spiritus diuinus est qui fecit me, et spiritus omnipolentis qui docet me. In diuinitate perfectio. In euangelio : Spiritus est deus, ei qui adorant eum, in spiritu el ueritate oportet adorare. 395. Item : Non enim de mensura dat deus spiritum. Ecce spiritus immensus est. Ad Nicodemum : Spiritus enim ubi uult spirat et uocem eius audis et nescis unde ueniat uel quo uadat. Quando audis : ubi wult, propria potestas est in seipso. 4» Christus : Spiritus domini super me. Nisi pius reuocet intellectus, maior erit spiritus filio. Item : Iesus repletus spiritu sancto, reuersus est ab Iordane. Similis intellectus. Item : S? ergo uideritis filium hominis ascendentem ubi erat 405 Prius ? Spiritus est qui uiuificat ; nam caro non $roderit quidquam. Nihil minus habet deitatis qui uiuificat. Item : Cum uenerit paracletus, spiritus ueritatis, quem pater mittelim nomine meo, ibse introduce uos in omnem ueritatem, et docebit uos. Deus est qui introducet in omnem ueritatem. 41. In Actibus apostolorum, Petrus Cornelio : Jesum Nazare388/389 Gen. 1, 2. 397/398 Ioh. 5, 8. 407/409 Ioh. 16, 15.

391/392 Iob 35, 4. 393/394 Ioh. 4, 24. 3953 Ioh. 5, 34. 400 Luc. 4, 18. 402 Luc. 4, r. 404/406 Ioh. 6, 63.64. 410/411 Act. 10, 58.

382 dicti] Cus. Va7. D T, distincti Carz. Chiff. m trinitate] Carz. Cus. Va. T, trin**a (a 7n ras.) D,.trina Chiff. m 383 personae] Car/. T, petsonas D Taf. Chifff.

383/384 unus dominus Car7., unum dominum T 389 2/7. aquam T 391 in Iob z:g. 553 quem perti-] oz. Va. Pr. spiritus] omnipotens D T Cf. ducit T' 393 qui] quia Czr., ozz. D 395 non] nec T de mensura] Carz. Cus. D D (a. 2.) Chifff. m ecce] enim aZ. Car. 397 nichoCar/. Cus. D (h a. zz. sup. Jin.) T 398 ueniet Czr/. 400 pius] prior reuocet] Carz. Cus. T, has uoces add. D (uoces Sup. lin.) Chifff. zm 402 Cyr. 404/408 - ubi erat prius ascendentem Cyr. 405 proderit] T Chiffl., pde (dé sup. in.) Cart., ptodest z 410/411 Nazatenum] Car. Nazareth D T Chiff. m.

390 pensaret a7. sanctus T' 391/392 eos praez. T eum] (1. z.) T, ad mensuram

demum Cart. iordano Cus. D Cus., a

DE TRINITATE, 9 num,

quem unxit deus spiritu sancto. Homo

253 unctus est, non

m 542

deus. Item Ananiae : Quare tentauit Satanas cor tuum, mentiri te spiritui sancto ? Et infert : Non es mentitus hominibus, sed deo. 41; Item : Haec dicit spiritus sanctus : Segregate mihi Paulum et Barnabam in ministerio quod uocauit eos. Hic nec patris nec filii inducit personam, quos tamen sanus intellectus non separat a iussione. Item apostoli gentibus per epistulam : P/acwit, inquiunt, 420 Spiritui sancto et nobis, non imponere uobis amplius quam ut abstineatis ab idolis, a fornicatione et sanguine. Numquid haec iussio sine patre et filio facta est ? Item ibi : Dixit autem spiritus Petro : Exsurgens uade cum illis, quia ego eos misi ad te. Numquid nisi creator imperat 425 creaturae ?

Item ibi: A Mileto autem Paulus mittens Ephesum, conuocauit presbyteros e maiores natu ; et post multam exhortationem intulit : Aftendite gregem. Christi, in. quo uos spiritus sanctus constituit episcopos. Numquid ab hac constitutione 43o sacerdotis separatur pater aut filius ? Paulus ad Romanos : Spiritus autem wita aeterna et pax. Hoc pater, hoc filius, hoc spiritus sanctus ; sed una uita, non tres.

Vbi supra : Spiritus uita est propter iustitiam. Hoc pater, hoc filius. 4355

Vbisupra : S7 autem spiritus eius, qui suscitauit Christum a. PL 717

mortuis, habitat in uobis. Qualis hic deus est qui carnem ris a mortuis suscitauit ? Vbi supra : Non enim accepimus spiritum seruitutis. liber nisi deus, quod est spiritus sanctus. 440 Vbisupra : Deus autem spei repleat uos omni gaudio in credendo, 4n abundantia spei eb uirtute spiritus Sicut Christus uirtus dei, ita spiritus sanctus. Vbi supra : Ví fiat oblatio gentium. sanctificata 4n. sancto. Spiritus sicut uiuificat, ita et sanctificat. 413/414. Act. 5, 5. 414 Act. 5, 4. 28.29. 423/424 Act. 10, 19.20.

415/416 Act. 15, 2. 426/429 Act. 20, 17.

creatoNullus et bace sancti. spiritu

419/421 Act. 15, 428/429 Act. 20,

28. 431 Rom. 8, 6. 433 Rom. 8, 1o. 435/436 Rom. 8, rr. 438 Rom. S315. 440/441 Rom. 15, 15. 442 Chr. uirtus dei] Cfr I Cor. r, 24. 443/ 444 Rom. r5, 16.

411 deus] ihesus Cz. 413 sathanas Car/. (h sup. /in.) Cus. T 414 es] est Cus. 415 Paulum] Car;. D Cus. T, Saulum Chiff. m 416 quod] Carz. D (d exp.),

quo T Cf. m 41? quod D T . 419 apostoli] Carz. Cus. T, apostolus D Chiff. m inquuint] Carz. D (un exp.) T, inquit CIF. m 421 sanguine] et suffocato add. T sacerdotum T

426 effesi D Czr., ephesi T 426/427 conuoca Cz. 430 patet] ozz. Cart. aut] ozz. Cart., et Cus. 436 deus est]

Cart. Cus. T, — D Chiff. m

254 444.

DE TRINITATE, 9

Vbisupra : Non enim audeo aliquid loqui eorum quae per me non efficit Christus im oboedientia gentium, uerbo et factis ; pev potentiam signorum et frodigiorum, in. uirtute. spiritus

sancti. Virtus filius, uirtus spiritus, uirtus pater ; sed una, non tres. 40 Ad Corinthios prima : Siritus autem omnia scrutatur. Nemo

nowit quae sunt dei, nisi spiritus eius. Vbi supra : Templum dei estis, el spiritus dei habitat in. uobis. Deus est qui habitat in templo suo. Vbi supra : Abluti et sanctificati estis in nomine domini nostri 455 Iesu Christi et spiritu dei nostri. Ecce simul mundant, simul

sanctificant filius et spiritus sanctus. Vbi supra : Omnia operatur unus atque idem spiritus, diuidens unicuique prout uult. Qui libere quod uult facit, nulli est subditus. 460 Ad Corinthios secunda : Ejfistula scripta non atramento, sed spiritu dei wiwi. Spiritus hominis non est minor homine; quanto magis spiritus dei! Vbi supra : Litera occidit, spiritus autem uiwificat. Qui uiuificat deus est, quia dominus mortificat et wiwificat. 465 Ad Galatas : V£ benedictionem spiritus accipiamus per fidem. Deus est qui benedicit. Vbi supra : S? spiritu aiuimus, spiritu ambulemus. Qui rursum benedicit, ipse uiuificat ut deus. Vbi supra : Qué seminauerit in spiritu, de spiritu metet uitam 47o aeternam. In his tribus testimoniis ad Galatas, spiritus et benedicit et uiuificat et dat uitam aeternam. Ad Ephesios : In quo credentes signati estis in spiritu sancto. Signamur in nomine patris et filii et spiritus sancti. Vbi supra : In quo uos aedificamini in habitaculum dei in 475 Spiritu sancto. Item : Reuelatum est sanctis eius apostolis in spiritu sancto, 445/448 Rom. r5, 18.19. 450/451 I Cor. 2, 10.11. 452 I Cot. 5, 16. 454/ 455 I Cor. 6, 11. 457/458 I Cor. 12, 11. 460/461 II Cor. 5, 5. 463 II (Gor$3x6; 464 I Reg. 2, 6. 465 Gal. 5, 14. 467 Gal. 5, 25. 469/470 Gal. 6, 8. 412 Eph. 1, 15. 474/415 Eph. 2, 22. 4«6/4v9 Eph. 5, 5.6.

445 nec T audio T 446 oboedientia] Car. Cur., oboedientiam D T Chiff. m gentium] genti autem D, autem add. Chifff. 451 quae sunt] a. zz. sup. Jin. D 454 supra] sunt D (/nfer sunt e£ abluti Jacuma 50 fere litter., nonnullis uerbis eras.) sanctificata corr. D nostti] oz. D 455 et spiritu dei nostri] oz. Cz. 457/458 diuidens] et praez. (sed exp.) Cart. 458 unicuique] singulis Carz. Czs. (V/uig.) 461 dei] sz. in. D 464 dominus] deus Cz;. 467 si] Carz. Cus. T, om. D Chiff. m ambulemus] Car/., et praem. D T Cif. m 470 in his zs. 471 acternam] oz. Cus. (per bomoiotel.) 474 coedificamini T 475 sancto] Cart. Cus., om. D T Chiff. m 4*6 est] ozz. Car?. eius] oz. Cart. sancto] Cus., om. Cart. D T Chiff. m

m 5435

DE TRINITATE, 9

255

esse gentes coheredes. Omnia operatur unus atque idem spiritus ; heredes facit. Vbi supra : Vt det uobis secundum diuitias claritatis suae,

48o uirtutem, corroborari ber spiritum suum. Non corroborat nisi deus. Vbi supra : Solliciti seruare unitatem. spiritus in. winculo facis. Pax Christus. Numquid duae paces ? Vbi supra : Et gladiwm spiritus, qui est sermo dei. Sermo dei 485 Christus ; spiritus sanctus sermo dei. Numquid duo sermones ?

Ad Philippenses : S24we absens audiam de uobis, quia statis 4n uno spiritu, hoc est in deo. Ad Thessalonicenses : Asswmpsit uos deus ab initio ad. salutem in sanctificatione spiritus. 49 Ad Timotheum prima : Magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatwm est in carne, vustificatum est in spiritu. Ecce etiam Christi incarnationem spiritus sanctus sanctificat. Ad Timotheum secunda : Bonwm fidei commissum custodi, per spiritum sanctum qui habitat $n uobis. Si deus non esset 495 Spiritus, non auderet apostolus per ipsum discipulum adiurare. Insuper : qw? habitat in uobis. Ad Titum : Saluos nos fecit ber lauacrum regenerationis, ber spiritum sanctum. Petri ad gentes : Nwntiata uobis sunt per eos qui euangeli5oo zauerunt uobis, spiritu sancto misso de caelis, àn quo concupiscunt angeli prospicere. Deus est quem cupiunt angeli prospi-

Cere? Vbi supra : Christus fro beccatis nostris mortuus est, vustus jro iniustis ; ut nos offerret. deo, mortificatos quidem. carne, $o5 wMificatos autem spiritu. Vbisupra : Vt2udicentur quidem secundum hominem in carne, uiuant autem secundum deum 1n spiritu. Vbi supra : S exjrobramini in. Christo, quoniam. gloriae domini spiritus im uobis requiescit. Gloria patris Christus ; 51o eius gloria spiritus sanctus. Numquid duae gloriae ? 471/448 cfr I Cor. 12, x1. — 479/480 Eph. 5, 16. 482/483 Eph. 4, 3. 483 pax Chr.]cfr Eph. 2, 14. |484 Eph. 6, 17. — 484/485 sermo dei Chr.] cfr Apoc. 19, I3. 486/487 Phil. 1, 27. — 488/489 II Thess. 2, 12. — 490/491 I Tim. 5, 16. 493/494 II Tim. r, 14. — 497/498 Tit. 3, 5$. — 499/501 I Petr. 1, 12. — 003/505 I Petr. 5, 18. 506/507 I Petr. 4, 6. 508/3509 I Petr. 4, 14. 477 gentes] oz. T 477/478 spititus] diuidens s(ingulis» p(ro»u(t» uult» add. Cus. 478 facit] deus a4Z. T 479 ut det 4;q. 482 ubi supta] o». Cart. (per bomoiotel.) 484 sermo] szp. Jin. (u(etbum» zn Jin.) Cus. 486/487 in uno in spiritu Cz». 488 uos] uobis Czs. 491 manifestum C»;. 494. uobis] Cart. D (1 z.), nobis D (a.77.) Chifff. m, (litterae n et u eaedem sunt in T) 495 spiritus] sanctus adZ. T adiuuate corr. D 496 uobis] D (1 zz.) Carz., nobis D (a. zm.) Chiff. m 497 saluos nos fecit] ozz. Cart. 500 uobis] ex uos D 501 est] oz. Chifff. 504 quidem] a. zz. sup. Jin. (autem eu lineola subd.) D, om. Cus. 509 requiescet D (1 zz.) Cus. 510 cius] Carz. D T, est CDiff. m

PL 718

256

DE TRINITATE, 9

Petri secunda : Hoc rimum intellegentes, quod omnis prophetiae scriptura brobria interpretatione non fit. Non enim uoluntate humana allata est. aliquando $rophetia, sed. spiritu sancto acti locuti sunt homines dei. Nullus inspirat prophetiae 51; donum

nisi deus.

Iohannis ad Parthos : In hoc scimus quia manet in nobis, de spiritu sancto quem dedit nobis. Vbi supra : Quoniam in eo manemus et ipse in nobis ; quia de spiritu suo dedit nobis. Dedit, quod audis, operatio est uirtu520 tis, non separatio deitatis. In Apocalypsi : E ost dies tres et dimidium, spiritus uitae a deo intrauit 1n eos ; et steterunt super pedes suos. Quod a deo procedit, deus est. Vbi supra : Scribe, beati mortui qui in. domino moriuntur. 525 Amodo iam, dicit spiritus ut requiescant a laboribus suis. Non dixit pater, non dixit filius, sed spiritus, qui per hanc iussionem ostenditur deus. Ad Hebraeos : $2 enim sanguis taurorum et hircorum et cinis witulae aspersus, inguinatos sanctificat ad emundationem carnis, 53o quanto magis sanguis Christi, qui ber spiritum sanctum seipsum obtulit immaculatum deo ? Hoc testimonium docet cuius potestatis sit spiritus sanctus, per quem caro Christi exhibetur immaculata. Vbi supra : Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla

555 miseratione, duobus wel tribus testibus moritur,

quanto magis

putatis deteriora mereri supplicia qui filium dei conculcauerit et sanguinem. testamenti bollutum. duxerit et. spiritui. gratiae contumeliam fecerit? Ecce qualis ultio pro iniuria filii et spiritus sancti. 340. Vbisupra : Judicem omnium deum et spiritus iustorum perfectorum et testamenti noui mediatorem Iesum Christum. Hoc testimonium conuenit trinitati, quia et pater et filius et Spiritus sanctus hic nominatus est. Quia omnipotens est spiritus sanctus in Salomone: Spiritus

54; sanctus, snultiplex, subtilis, disertus, securus, incontamainatus,

omnem, habens uirtutem. Et negas omnipotentem ?

511/514 II Pett. 1, 20.21. 516/317 I Ioh. 5, 24. 518/519 I Ioh. 4, 15. 522 Apoc. r1, 11. 524/525 Apoc. 14, 15. 528/331 Hebr. 9, 15.14. 538 Hebr. 1o, 28.29. 940/541 Hebr. 12, 23.24. 544/546 Sap. 7, 22.

521/ 534/

511 hoc] Carz. D T, haec Chiff. m 512 prophetiae scriptura] Carz., prophetia scripturae D T' Chi/Z. zz ptoptia interptetatione] abPine izerum adsunt A B P. R 516/517 — quem de spiritu sancto Cz. 518 quia] quoniam Czs. 519 suo] sancto Car/. A B D, recte? 521 apocalypsin D (forz. recte), apocalipsi zzz. in apocalypsi B, apochalipsi Carz., apocalipsi T 544 quia omnipotens] De omnipotencia spiritus sancti praezz. Jitz. rubris T salamone 7 z;. D, salemone Cms. $645 incontaminatur 4 B (1 z) R 546 habet a. z. B omnipotentem] sQubaudi) heretice add. a. »z. sup. /in. B

m 544

PL 719

DE TRINITATE,

9-10

257

Quia iudex est spiritus sanctus, dicit dominus : S? abiero, mittam. eum. ad. uos ; et cum uenerit, ipse arguet mundum de peccato, de iustitia el de iudicio. Vides iudicem, qui etiam ;;oipsum, si dicendum est, uindicat saluatorem ; et audet ei

quisquam Et quid pertimescit a facie tua 55

subtrahere deitatem? dicam amplius de deitate spiritus sancti ?quem Dauid dicens : Quo ibo, domine, ab spiritu tuo, aut quo fugiam ?

Et ut concludam, tantus ac talis est spiritus sanctus, in quo

si quis blasphemauerit, inueniet eum non sibi relaxantem, neque in isto saeculo, neque in futuro.

FIDES CATHOLICA 10. Ineffabilem illam diuinitatis substantiam uel naturam 56» humanis uerbis exprimere impossibile est; inconuertibilem, immutabilem, impassibilem, simplicem, incompositam, indiuisibilem, inaccessam lucem, inexplicabilem uirtutem, sine

fine magnitudinem, gloriam inconspicabilem, bonitatem concupiscibilem, inexquisitum decorem, qui mentis quidem purae 56; contingat et moueat affectus, indicari autem atque explicari non possit. Ibi est pater et filius et spiritus sanctus, sola natura quae creata non est, dominationis potestas, bonitas naturalis. Pater initium omnium,

causa cunctorum, radix uiuen-

tium, a quo procedit fons uitae, uirtus et imago indemutata ;7oinuisibilis dei, qui est filius a patre genitus, uerbum, siue ratio uiuens; qui erat semper, et erat apud deum, et deus erat, non factus ex patre ante saecula, non assumptus post-

547/549 Ioh. 16, 7.8. 553/854. Ps. 158, 7. 559/574 excerptum ex S. Basilii hom. 6 (de fide) in translatione Rufini — P.G. 31, 1782€ - 17854. 562 cfrI Tim. 6, 16. 569/540 cfr Col. 1, 15. 571/572 cfr Ioh. 1, 1.

548 eum ad uos] uobis eum C». 549 peccato] et add.P 550 si] Carz. D (sup. lin.) T Chiff. zu, om. .A B P R. Cus. uindicat] iudicat Car/. 552 et quid z;4. deitate] oz. Cart. (per bozototel.) 553 pertimescit] mescit l/az.(abbine terum adest) ab]a P Cus. — post spiritu] sco eras. 44 aut] ozz. Vat. 554 facie] e a. 9. sup. lin. B 555 in] oz. T quo] quem Car. 537 isto] hoc Carz. P 558 De fide catholica (//7. rubris) T 560 humanis 254. 561 incompositam] egere non ualeo in B (membrana igne mutilata) 560 impossibile est] 7/a zz. 1 D (n potest enim a. zz. sup. Jin.), non potest Cif. 561 inconpositum B 561/562 inuisibilem B Bas.-Rz/f. 563/564 concupiscibilem] cu a. zz.54p. Jin.B 564 inexquisitum] si sup. //n. A, inexquiritum corr. B, inquisitum Carz. Cus. Var. decorem] de eo rem Cz;. mentes 44 P T pure Car/z., pute Cus. Vat. DAABP 565 affectus] codd. Bas.-Ruf., affectum ChIiff. m iudicari P V'az. Chifff. 566 potest 74 B ibi] Carz. Cus. Vat. .A B P R. T Bas.-Rauf., ubi D Chiff. 9 567 potestates corr. Vaf. 510 deus Car/. Cus. Vat., dz*** B 572 adsumptus (p Sup. lin. a. m.) B 18

AUG.

XC

258

DE TRINITATE, 1o

modum uel adoptatus in filium, non possessio uel factura, sed creator et factor omnium ; qui est omnia

quae pater est ;

575 cui pater omnia quae habet gignendo dedit. Et ubi ergo qui dedit, gignendo dedit, et qui accepit, nascendo accepit, non inopi subuentum est, sed ipsa copia nata est. Non enim ille qui accepit, illi qui dedit potest esse inaequalis, quia et hoc nascendo accepit ut esset aequalis. Nihil enim patre minus 58o habet ille qui dicit : Omnia quae habet pater mea sunt. Et quia semetipsum exinaniuit, formam serui accipiens, non formam PL 72o dei perdens, in eadem forma serui factus est oboediens usque ad mortem, mortem aulem crucis ; in qua $aulo minus minoratus est ab angelis, ut in forma dei maneret aequalis ; quia

38; non est forma illa mutabilis.

Qui in caelo spiritibus mundis

intellectualibus in forma dei et deo aequalis, ut deus praebet exemplum ; ut se idem exemplum redeunti etiam lapso praeberet homini, qui propter immunditiam peccatorum poenamque mortalitatis deum uidere non poterat; semetipsum exi-

59o anii non amittendo diuinitatem suam, sed assumendo humanitatem nostram ; et formam serui accipiens, uenit ad nos

in hunc mundum, qui in hoc mundo erat, quia mundus per ipsum factus est, ut exemplum sursum uidentibus deum, exemplum deorsum mirantibus hominem ; exemplum sanis ad 79; permanendum, exemplum infirmis ad conualescendum ; exemplum morituris ad non timendum, exemplum mortuis ad resurgendum fieret ; /pse in ommibus primatum lenens ; ut quia homo ad beatitudinem sequi non debebat nisi deum, et sentire non poterat deum; sequendo deum hominem 6oo factum, sequeretur simul et quem sentire poterat, et quem 573/585 981 cfr 603 cfr 592/593

cfr Augustinus, c. Maxim. 2, 14, 7 (PL 42, 774-775). 580 Ioh. 16, 15. Phil. 2, 7. 582/083 cfr Phil. 2, 8. 583/584 cfr Hebr. 2, 9. 585/ Augustinus, de Trimifafe 7, 3, 5 (PL 42, 958). 589/591 cfr Phil. 2, 7. cfr Ioh. r, ro. 597 cfr Col. r, 18.

573 possessio] Carz. 4 B P R. T Bas.-Rzf., possessione D Vr. Chiff. z 574 omnium] —- add. a. zz. A 974 qui sg. 5*5 omnia] ozz. -A (per bomoiotel.) 575 et ubi uq. 916 a/7. dedit] oz. P Vaf. (per Lbomototel.) qui] quae D 516 accipit Cus. (priore loco) alt. accepit] e sup. Jin., i exp. Cus. 51? copio 24 B 578 quia zq. 919 aequalis] oz. B( per LDoroiotel.) 519 nihil z:g. 581 accipiens] ozz. D Chifff. 519 patre minus] z.., paternum minus Car. P R, pater non minus Cz;., pr mimmus l/z^, pater numminus 74, pat*rix*«minus (ex pater numminus) B, minus (enim) paternum T' 580 dicit] Carz. Cus. Vat. 4 B P R T, dixit zz 581 05? semetipsum rasura in P 583/584 minoratus] ex minoratis Czur., imorat T/a/. 584 est] oz. Cart. ut] ozz. Carr. equalis (e sup. in.) T 585 qui] que 74 T, que B, i2 que zur. a. zz. R. 586 aequalis] ozz. Cus. 587 ut se idem exemplum] ont. P T (per bomoiotel.) redeundi D 889/390 exinaniuit]a supera. itt. script. A 590 sumendo 24 P T 590/591 humanitatem] h sup. Zin. a. z;. B 594 deorsum] ex sursum a. zz. D 597 fieret] ut praezz. AB P R 598 — non debebat sequi T debeat D P Var. 598 nisi 4:4. 601 amemus] oz. B(per Lbozototel.) 599 poterat] te sup. //n. a. z. R, debeat praem., sed exp. Var. 4//. deum] diim P 600 sequeretur simul] Cur. Vaz. D T .A P R, — Carz. Chifff. za. poterat] non 4l!. quem] que P praem. P. Var.

m 54

DE TRINITATE, ro

259

sequi debebat. Amemus ergo eum et inhaereamus illi, caritate

diffusa in cordibus nostris ber spiritum sanctum qui datus est nobis. Hic spiritus et uita est et uiuificans, lux et illuminans, 605

bonus et bonitas, spiritus rectus, spiritus principalis, qui est dominus omnium, mittens apostolos, separans sibi ministros, templa sibi ipse constituens, inspirans ubi uult, diuidens donationes spiritus prout uult ; spiritus adoptionis, spiritus

ueritatis,

spiritus sapientiae

et intellectus, scientiae,

consili, uirtutis, et timoris dei, per quem pater agnoscitur 610 et filius glorificatur. Neque enim dignum est, aut filium aliquando defuisse patri, aut spiritum filio ; esset enim in maximis defraudata diuinitas, et uelut inglorium atque indignum duceretur, si uelut ex paenitentia et praepostero consilio deus ad perfectionis plenitudinem peruenisset. Qwi $otest capere 61 E capiat ; qui nondum potest, oret ut capiat, credat ut capiat, quia scriptum est : Nis? credideritis, non intellegetis. 601/603 cfr Rom. 5, 5. 603/610 cfr Gregorii Nazianz. otatio 4 (de pentecoste) in translatione Rufini — C.S.E.L. 46, p. 155, 5-15. 604 cfr Ps. 50, 14. 606 cfrloh. 3,8. 606/607 cfr I Cor. r2, 11. 607 cfr Rom. 8, 15. 607/608 cfr loh. x47. 608/609 cfr Is. 11, 2.5. 610/613 cfr Greg. Nazianz., o. c. — p. 152. L7-2T. 614/616 cfr Augustinus, c. Maxiz. 2, 10, 2 (PL 42, 765). 614/ 615 Matth. 19, 12. 616 Is. 7, 9.

601 debeat V/a7. illi] illa Cus. 602 diffusa in] diffusam 4, diffusa* (m eras.) B, diffusa T 603 uiuificans] uiuificatis 24 B (vorr. a. zz.) 605 deus Cr. aplis P separans] Carz. Vat. Chiff. sm, repatans D (ult. s sup. lin. a. z.), preparans 44 B P T, prepatrans R. sibi] ibi 4 B 605/606 — ministros sibi

Cart.

606 ipsae JA 607 donationes spiritus] donationem Carz. Czs., donala. 609 concilii corr. Carz. et] oz. Cus. 610 enim] oz. Vat. 611 — filio spiritum Car. 612 atque z:q. 614 capete] Jegere non ualeo tn 4A (membrana igne mutilata) 613 ex] pro P 614 preuenisset T' capete] oz. Cart. 615 nondum] non Cz. potest] st sup. Jin. (ult. litt. eras.) P 616 crederitis B intellegitis D 74 (corr.), intelligitis B, intelligetis P V/az. tionem spiritus

EXPLICIT LIBER DE TRINITATE P ; EXPLICIT DE TRINITATE R ; Explicit tractatus nescituf cuius de trinitate Car/. ; EXPLICIT C»s., Explicit de trinitate T.

260

APPENDIX Ad calcem opusculi De Trinitate codices D R. 4 B breuem textum praebent sub titulo De conzezznenda sorte. Nulla tamen datur conexio cum superiore tractatu, Forma qua Gen. 2, 17 adducitur nusquam alibi in Vetere Latina inuenitur. Videtur pats alicuius sermonis, qui in natali martyris cuiusdam persecutione Ariana fortasse adhuc saeuiente habebatur. Quae pauca uerba adhuc usque ni fallor inedita hic annectere liceat. -Textum descripsit iam plures ante annos R.D. Cyrillus Lambot e codicibus 74 et B et transctiptionem suam libentissime mihi transmisit, qua de te ci ex animo gratias ago. Ipse etiam contuli codices D et R.

DE CONTEMNENDA

MORTE

Omnis causa martyrii in contemnenda morte consistit. sancti enim omnes maiorem et mirabiliorem dei gratiam consecuti, in usum iustitiae eis peccati poena conuersa est. dicam hoc ipsum si potero planius. ante dictum est homini: »norieris 5st beccaueris; modo dicitur martyri : morere ne pecces. ante dictum est : s? mandata transgressi fueritis, morte moriemini; nunc dicitur:si mortem recusaueritis, mandatum transgredimini. quod enim tunc timendum fuit ne peccaretur, nunc suscipiendum est ne peccetur. ita per ineffabilem dei miseriro cordiam etiam ista poena uitiorum transit in arma uirtutis, et iusti meritum etiam supplicium peccatoris. ante enim mors est adquisita peccando, nunc impletur iustitia moriendo. ita in sanctis martyribus quibus alterutrum a persecutore proponitur ut aut deserant fidem, aut suscipiant mortem. iusti enim 1; malunt credere. si non peccassent illi non morirentur. peccant autem isti si non moriantur. mortui sunt ergo illi quia peccauerunt. non peccant isti quia moriuntur. factum est per illorum culpam ut ueniretur in poenam. fit per istorum poenam ne ueniatur in culpam. non quod mors aliis bonum facta 20est, quae antea malum fuit, sed tantum deus fidei praestitit dignitatem ut mors quam uitae constat esse contrariam, ipsa fieret instrumentum omnibus sanctis per quod transissent ad uitam. 4/3 cfr Gen. 2, 17.

6 cfr Gen. 2, 17.

Titulus : De contemnenda morte D .4 B, Incipit de contemnenda morte R 2 omnes] omps B maiori et mirabiliori 4 B gratia 4 B 8 usü ex huius D, usus R, huius JA, usus ex huius B 4 ipsü ex ipsud D planius] ex plenius R 9 ita] ista R. 4, ita (s eras.) B ineffabile (pr. e sup. Jin.) D 11 etiam] et R 14 deserant] n sup. Jin..A suscipiant] exsuscipiunt 74 15maluunt D (alf. u exp.) .A, do add. R. si non] R, oz. D A B alt. non] oz. B moretentur 4 B 16 quia] R. .4 B, qui D 17 moriuntur] moti add. sup. Jin. A 18 NS AD istotià R 21 contraria ;4 B 22 transsissent 74, transisent (a//. s exp.

Explicit. deo gratias. amen R.

INDICES

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

OPVS CONTRA VARIMADVM SOLVTIONES 'TESTIMONIA LIBER DE TRINITATE

INDEX AVCTORVM OPVS CONTRA VARIMADVM SOLVTIONES LIBER DE TRINITATE

INDEX NOMINVM VERBORVM

LOCVTIONVM

OPVS CONTRA VARIMADVM SOLVTIONES LIBER DE TRINITATE SERMO DE CONTEMNENDA MORTE

MONITVM Indices S. Scripturae et Auctorum ad Comtra WVarimadum confecit B. SCHWANK. Indices S. Scripturae et Auctorum ad .Se/ufiones, Testimonia, librum de Trinifate, setmonem de contemnenda morte, necnon indicem nominum, uetbotum et locutionum confecerunt J.-B. DE GLAS et J. FRAIPONT.

INDEX

LOCORVM

SACRAE

SCRIPTVRAE*

AD OPVS CONTRA VARIMADVM Locus

Pag.

Genesis : 1, 3 1, 6 T-322

Lib. cap. lin.

Deuteronomium II II II

I, 26

72 129

2, 7 2418

130

4, 4-5

15 15 15 6

6, 5 6, 4

20

7, 8 IO, I7

oou

72 18, 1-2

TI

18, 5

48

r, 358, 55

207

NT. 16,

8o

To

45

EIS 58,

TU,

24 8

34

125 5$, 67, 4 127957 14 72 ISTE 315) 1229982 67, 4 I,

I,

ITIN 32, 6 DOS 32, 40-41

102900855

ip 35

en L

T2

T.

"

2;

22,

5

gi

I4

ZI

49 17 65 49 59

18,4

19, 24-25 19, 24 24,17 28,2 28, 15 31, 5 31, I5 35, I 49, IO

Iosue

Iudicum

$9 58

59 I23

5, 15 3, 15

8, 15 (8, 19 Vg.) 9, 27

15.8 18, 11

25.120 25,8

31, I8 35, I4

59 59 59 I2 59

6, 24-26

t5 47; 47; 67,

8, 25 ISamuel

48,

II Samuel

10$ II9 107 II3 120

IV Regum

I,

67,

II Paralipomenon 6, 14 6, 18 Lal

QU) VA Q9 'U) OO NU) —

105 IOI

II, 44 19, 56

vg 19, 20 (Nehem.

103

5;

98

2,

IIO

9, 20 Vg.)

T»

16, 5; 2],

I9, 32 (Nehem.

9, 32 Vg.)

:

Tobias 106 56

I2

5; 17; I, 45; M

15

I,

I07

5,

I15

5;

PEU L20

US A

103

5,

:

II Esdras

5; 5;

Numeti :

225121 24, 17 25, I2-I5

I,

I Esdras 4, 40 (3 Esdras

4, 40 Vg.)

Leuiticus :

JA S m

:

22.120

37; 59; 78, 37,

II3 II 123

35.4

I9, II

54;

49, 45;

:

20,

126

34, 6

III Regum 18, 36

12,

51 I, 116985 :

E28

I,

1, 4T, 2, E25 5, T

:

2, 5 2,6

48, 78,

126

58 95 103

6, 53-34

48, 48,

I, 5o

:

4T;

92

3, 6

:

22, 34.

Exodus :

4, 23-24 4, 30 4, 51

Lib. cap. lin.

:

6, 10. 11-12

89,

65

I1, 7

Deuteronomium

Pag.

Locus

I,

49 47

107

1, 58, 5,

120902

I9,

58,

:

5,21 Vg.

7315. Vg. I5, 4-5

69

T4 I4 35.

EET;

I, 8o

Ln

I, 81 25, IO

* Ex Vetere Testamento sec. LXX [ed. A. RAurrs] citatur, nisi aliter notetut.

264

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus ludith

Pag.

Lib.cap.lin.

:

^ Locus

Pag.

Lib. cap. lin.

Psalmi:

9,12(9,17 VE.) 36, 22.16, 3G Vg.)

13 56

7120.

Y, r1, 59 1, 45, 52

32,4 32, 6

114 59 Ou

E

16, 14(16, 17 Vg.)

85' I20

2, 3,34 5,37, 9

32, 12 35, IO

45 76

1, 55, 16 r, 66, 54

Esthet

73, 522

88

:

39, 8.9 -

2OPETT 28, 20.21

rz, r, 56 1, 55, 10 5, 42, 2

42, 5 44, 2

76 44 50 73

3,44, 5,94,

75

1, 66, 55 1,535, 7 1,39, 8 1, 64, 19

44, 8 45, 5-6

7-1,:66, 21

II7 46

3,49, 2 r, 56, 10

37, 10-12

Psalmi

6 7

98

2, 16, 18

45, 6

1 AIO UTD

45, II

85 133

90.

4

23, 44,

2, 55:35 23,97, 5 25.49, 12

2,6

48

1,38,

9

70

1,60,

2

431,460

7o.

5, O6

79

r, 60, 15

7o

2, 7

2d

2216

7, 12 8, 5-7 8, 6

47, 8

47, 15 49, 6

49, IO-I2

50, 12

:

2,4

71 74

20 459

4258

1, 8, 7

985 T4002

20

II$

353, 4

PE

100

Iob :

II 132

22

7

r1, 6o, 21

1, 6o, 29 1, 64, 21

T.IPA 21, 35

IE

1: 2

T2486

104. 3, 9, 4 70 1,60, 8 34 . 1, 45, 13

MH

73

42

I5.30,

85

2,

36 104

à3,,2£

46

1, 35,. 88

96

2, 14, 55

114

3, 49;

103

3,

56, 3-4

118

4, $4, 4

59, 3

135

3,98,

3

59, 8 6r, 12

I29 129

3,87, 3,87,

4 3

535,8

58, 6

59, 6

64, 7 64, 10

65,4

66, 7-8 67, 17 67, 19

22.

7,12

1,88; 80

I2

1,:

133

m;b4k

3, 98, 4

2 20850:

NETS TITO 3523, 55

69

r, 58, 18

I2 130 52

I, 1,29 23,99, 7 I, 41,,20

70 7 1: 160527

67, 29

132.

67, 50

62

9; 8-9

28

68, 52

150

3,

90,

23

Wi;

9,

9, 353

42

I3,

53, I4, I,

I9

4

30,

8

1o, 6 (10, 7 Vg.) 15, 7 16, 8

$5 I31 126

eufi. 34 23 Á 3,91, 3 3."

17, 29 17, 32

131 17

3,93, 3 1, 2, 66

18, 8

12220225 65,

17, 16

17, 56

21,3

224 T

27, 7 27.9

30, 6

30, II-I2

30, 13

1345dsdp. 9o.

128

O47

3,85,

2

UT 725

1,25,

36

132

25

25.

5

0

«alio 5. 2

35

22

0$

4f

8,58

3 83,15

3,95, 1,

9,

68, 56

79, 7

3. 06,

r, 51, 25

II4

3

4

435

qo. TT Em 71, 8

127: 73. 8r. 36 — X,ag3id8

71, II 72, 1

69 107

71, I0-11

72, 22-23 72,.25

73, 12 76, 7 76, 20

77, 55

II

1, 9, I5

b]

3,38,

46 — 3, 55. eo

65

1, 51, 27

r1, 58, 16 3,19, 2

25.

1,

70

rt, 6o, 24

2L

I,

Jon:

2

417

50, 14

47 — 5$ 3527 I,

10

1, 23,88 5, 9,82

9, 5

106

3j 9

42, I

4, 17b (15, 9 VE.) 15 4,17 (14,5 Vg.) 45 4, 17t(14, 12 Vg.)115

4, 15-16

3, 40, 1,39,

7T», 55

103

86

9,17

v6, H4

6023

5;

8,

5

2:.25,58

53 — 1, 20,25

106 118

49

53, 16, 4 3575559

1, 38, 59

265

CONTRA VARIMADV Pag.

Locus

Psalmi

Psalmi

3

(9

85, 7 (85, 8 Vg.) 85, 10 84, 9

84, 12 85, 10

86, 5 87, 5

88, 9

88, 12 88, 20 88, 21

IO 15 9-IO 16 I II IO

99, 5 10r, 8

IOI, IoI, 102, 102, IO3,

I7 26-28 I9 22 29.30

105,

8-9

105, 47 106, 20 106, 25 107, 8 IO$, 25

109, I

ONERE

e

II2 . 3,34,

7

126

3, 775, 3

45

1,534.11

23

13.59,

851092,

107

1995.7 IIO, 9 II2, 4 IX6, IY I15, 574 115, 7 II7, 14

117, 26.27 118, 46 118, 68 118, 89 118, 140

120, 4 131, 17-18

134, 6

138, 7-10

$45

3,20,

6

4

018

230571250: 4020 TX IJGDIIS27 45 1, 35, I3 21 533, 61; 06

II7 48

$0

64.

II14 28

3,49,

4

1,:28;122

3, 89, 0f

158, 18

142, IO

145,1

146, 2

148, 8

I; 03,22

I4, 27

1,49, 37982. 83:62;

8 85

17, 5 24, T2

101

7772,

981.

00.

Ecclesiastes

23

I,

9,23

28

12 125

118.

3, 52;

85

I19

2,

II$

3;

2

118.

3,351.00

85.

2043,05

58,

1239,17

*S3TL43$

73

1, 64, 20

7,2]

97

2;

15.59

16,

3

1,020,406

B,

132

3, 96, 4

8, 5-8

25

13-11, 24

8, 18

40

IM23NG

8, 21

40 105

1, 28, mo 35 13,4

9,9 II, 18

24.

1,016,406

12:27

44.

1,385408

725 16:6

4

3, 7,995

49

45

122213

352645326

$1

I, 40, 17

86

2,

I, 38, 62 9

76 76 102

93

017

x, 66, 28

1, 66, 29 5, 5, 7

3, 14,63 02

EO

ZORETEGGHET 16 1, 66, 46 - 8, I

116

5;

116

93,43,

107 4$.

3,19, T7 1, 945.19

rI8.

47;

6

5, $23816

8, 17-18

12, I

105

3, 21,2

15,3

Io5

3,

18, 15

102

16, 21

34. 3327, 12 29 7 T TI OO

2,15,

I

To22

15,t

1,65,.5

IOÓ.

96

I,

9 3:913,522

:

7:122 7. 23 7, 26

735

3

45-54

1, 7

$2,516 EZpjI2,257

3,100,

3,85,

II2 3, 54, 105; . 3, 15,.,6 10 3,13, 7

3, 6.5 $, 23 (5, 24 Vg.) 6, 5 (6, 4 Vg.) 6, 4(6, 5 Vg.)

54 260

134

09,164, 27

128

I9

7, 10

I29 23,87, 4 23 — 1, 26, eI 2 C PEN

100

26

&8

3,30

3

42.

5;

1355

3,54,

jo

Sapientia

2,

122.

27

8,8

II4 3, 38, 4 27 . "X, 12:289

225635

EEC ET ESS 33/85,.05 3 YT

Ig/

8, 27-31

14, 26

9

06 127 i195

8, 22 10, 6

52,

I2I

85

Prouetbia rs 5. EI

190555 IE

5;

To x52 4228 E EUST. 222

158, 23

3,49,

3

118

138, 16

,

Lib. cap. lin.

:

138, 7-8

531 IOI I2r

41.

Io9, 5

1,33

Pag.

^ Locus

:

82, 19

90, 99, 9I, 91, 95, 93, 95,

Lib.cap.lin.

Sitach:

I, 5 Vg.

567

II,

35

71, 44.16 3;

5;

3

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

266 Locus

Pag.

Lib. eap. lin.

Sirach : 1:558 V0 1, 6 Vg.

108 33

25122) M6 1,126, (26

19V ES 1, 8 Vg. 1, 9 Vg.

Isaias

54 020 8277 851092; 855897 102

5;

122 85

35:06, 199 2:082 25 6

$5

2)

5;

I, 22-23 Vg.

125

5, 4 Vg. 5, 6-7 Vg.

64 r1, 53, 18 11715075, 1$0, M2.

II,

4

Vg.

34

I,

20,

MIDI

29

D12

11,4 I4, 13.14

26, 9

eoe sda

28, 5

16, 16-19 Vg.

97.

2: 015 MA

23,19 (23, 28 Vg.) 24, 1 Vg.

S51 ]5

r, 40, 18 AN GG. ETS

B2

24, 5-10 Vg.

26

1; 91274526

24, 4 (24, 7 Vg.) 24, 5 (24, 8 Vg.)

64. 75

1,53, 9 1, 66,34

35, 9-10 55, IO

24, 8 (24, 12 Vg.)

24, 45 Vg. 34, 14 Vg.

34, 19 Vg.

36, 1-2 Vg.

21

1986.10

40, 18

79 40 II4

1,:69,. 14 I, 27, 30 3,541, 7

41, 4 41, IO 42,4

258r, 862-869

43, IO

T7

13, T5

WeT

1, 2, 19 3,

2rT*

A1

39,22 (39, 27 Vg.) 108

56 43, 12(43, 13 Vg.) 128 43, 13 (43, 14 Vg.) 128 43, 19 (43, 21 Vg.) 128

2, 5-4

2 ELT

3, 13-14 DX 4, 4

3

1, 3, 3, 5,

2

6, elf

45, 82, 82, 82,

5o 9 9 8

2, 64

27

I, I3,0IO

II]

35,956,93

42 27

13820. 9II 1,912,012

68

98.

106

1, 57, 23

2, 17,58

35, 14, 6

3, 92, II I, 30, II

45, I 45, 2.1

45, LDI.i2

45, 14-15 45, 14.15 45, 14

45, 18 45, I9 45, 22-24

46, 9-10

46, 10 46, 11

47, 8

48, 12-13 48, 12

48, 14 48, 15

49, 7 59,2

83

2.

154277

52, 6

I04. IO4

5, 3,

8, 9 8, 10

52, IO

to2

12

44, 6-7

I,

I

17,

42,7]

51

II

9, 5 (9, 6 Vg.)

27,

3,23,

— 17 — x,

I3I 42

6, 8-9

40, 6-8 40, I2 40, 13-14

1, 66, 18 I, 66, 26

IIO:

Isaias : I, 24- 25

57, 16

r1, 55, 14

36, 3-4(36, 4-5 V8.) 15.

Oratio Salomonis (n fine libri Sirach)

34, 16

66

58, 8 Vg.

42, 21-22 Vg.

20, 27-28

75 76

126

1:087

13, 945,96

10210005: 0905

50807,

52, 5.6.7

55, 7 Vg. 55, 8

Lib. cap. lin.

:

IO, 23

5

3,456

22745

Pag.

Locus

45 43, 14, I4, 2, 14, z, 14,

3 54 95 95

I, 1 2, 2,

98

a,

95 96

2 42 44 45 49

T7. 0LI rz, 53, 15 32; I EDT

64 05.

3, 9, 2. 27, ET 58,

I04

IIO 45

oo

Lal

108 108. 118

35 35, 25

118

24

Xr2 I2 73

3o. * I,

27 35 15 16 125 55 IO 16 I6 34 34

I, I, I, [5 N d MS NS 04 Moo-4 5; I, 43; ET. x 31. NMNM 9v M Jg ww NO QNO 1, 2r, I,

Ho.

25

I,

79

1,

29. 25

s I,

16

68

25,

5t, 51, 35, La]

ü

iJoow

iv

D:dA 4-4 vA u$ ON ONU» MENO

1j 3.

2d

I,

15 15

I, I,

15

I,

25

I,

24

I,

15 25 73

I, I, I,

I5

22,

1,

22 34 39.

Er. 1, 21,

54 24

I, Oo I, 4n OQ wv»DNE

55 39 26.

43; I, 45; 21; 27, *1. I2,

65

um 54;

$6

MON nM ON oH ON QNA MMON uS oM ok CUS Lo M MM 1 MLS MOON -TL. MNMNOndíBNHMNMOmYO' Ww. AT Up 07. 190 39 187. IC AS MT Apu. 87 eoMM Mo OmnmOocon w" 1 OvoO 0D 0O.»wod4o0

«1,

EmMHNNMg Nom du

CONTRA VARIMADVM Pag.

Locus Isaias

Lib. cap. lin.

106

57, 16

55 5

27, 25 16, 8 45; 2I 9

39

89

59, 1 59, 17-18

9;

45; 15,

35 27

84

61, 1

117 22 22

62, 1-2

62, 4

65, 9

18

65, 10

91 9I

OSEET

18

65, 66, 66, 66,

45

38

15-16 1 12 15

118 108 28

68

2,

2

19 14 I9 8 6

35 5 44;

US MONS vw 9» "

9, 9 (9, 1o Vg.)

Lal

IO, IO

I

3, $5 "9v 40, *" »" "» * 59, [4 2, 44; 44; v9 "9 $2, » 85, 43,

12357

17510 175122 20,8 23, 18

225122 25, 24

25,4

28, 15-16 (51, 15-16 Vg.) 38, 25-26 (51, 25-26 Vg.) 39; 17.18 (22, 17.18 Vg.) 39; 17-18 (32, 17-18 Vg.)

39, 17 (32, 17 Vg.) 39, 18-19 (32, 18-19 Vg.)

26-27 Vg.)

M *»

Baruch : 2:527:14.

5, 4, 4, 4,

125 16

83 85 7h 85

85 95 107 94 58

84 94 123 94 129 94 I3I 134

91-92 2 (3, 99 Vg.) 8(4, 5 Vg.) 18 (4, 15 Vg.)

$s; LL

7,9 15 35

13, 42-45 Sanna

T3 31,

M

25

I, II, r7

51 25

10, I5 5; 4T; Ó

2;

84

5; 38-40

43

9»

Lib.cap. lin.

» -»

9» mM NMmMHMHM | [2

14, 18,

13, 4T; 3; I3, 67, 15, 84, 13, 92, 3,100,

Daniel :

M9 OQ 0A ÁN MEL m M

Lamentationes

Epistula Ietemiz : Gob-64a (Baruch 6, 60-64 Vg.)

57, 4 371,9 57, 10 57, 25-24 595129

22,

: 9I

116

$, 2I

57, 1

INIO 2I 6, 10

39, 26-27 (32,

4, 20

49; 3, 56-58 T 3, 356 T, 9 5; 15 3, 38 IO, IO IO, I2 5; 16 26, TI Ezechiel : 34, 6 I, 4 52, 4 I, 19-20 25, 5 I5, 17 we wj wwe wsw ww: wq. w: www 3, 22-25 QS oEBCUS Bo HH URN 9mMonmB kBorom.MM 5T 24 13, 13-14

leremias :

3» 25

Pag.

Locus

Lamentationes Ieremiae

:

535, 12 57, 15

42, 15 51,4

267

Amos

2) Lr 15

40,

51

49,

32

56

45; 43;

50

95 95 95 58 58

I2, 12, I2; 4T; 4T;

52

40,

16,

:

5

4, 13

9, 6

84

5; 51,

85

5» 5

43

Ionas :

4, 8

15,

51, 51,

Vg. (Su-

42-43 sec. 'Theodotion)

I, 4

103

105

62 62 106

85

Michaeas :

56

18

6, 325

355 4I

5; 25, 295

44

55;

s rra Vg)

Nahum

leremiz :

44

5o

DLE

55;

IT

:

CONO Os

INDEX LOCORVM

268

Pag.

Locus

Lib. cap. lin.

Habacuc :

34 66

3, 15

2I, 15

I,

55» 12

I,

Sophonias :

S. SCRIPTVRAE Matthaeus 8, 24

I, 7

3, 5 Zachatias : 1, 6

5; 32, 5 2,

8, 26

96,

2, I2-I3 (2,

8-9 Vg.)

61, 3;

7

2, 14 (2, 10 Vg.)

4,2 4.4

18

15, 15,

97 97 95 I30

4, 6

4, IO

12, IO I4, 2-5

12, 28

12, 46

13, 41-42

69, 88,

120 55 30 30 30

14, 9

I2, 9-14 pat.

I2. 89,

123

14, 5-7

9,4 9,9 9, 29 9, 55 IO, I IO, 19-20 11,27

12,

93 132

I4, I3-2I pat. I4, 19-21 I4, 25 pat. 15, 21-22 15, 25 25,122

42,

16, 16, 16,

Malachias :

"tr 2; 16 3,I

3» 23-24

51,

30 I9

22

16, 25 5; 25

:

7, 23

4» 40,

86 51

15 Es

III Machabaeorum :

2,2

56

43;

1,

52

Matthaeus :

2, I-2

252 2 E

$12 3, 17

51, 33

6o, 14 16, 22

oH MoM

51, 36 58, 19

24, 24, 24,

38, 24,

NA Spr X39 UP DEN OE UU EISE

38,

MT "vw

M29

81,

5;

IO,

I, 43;

43; 1, I,

26, 59

29, 29, 15,

6

I, 15,

I5

3, 89, 3, 68,

5 4

3, 81,

6

1,29, 25

1. 4.906

2,

L, 8.

Q5

I, 20

6

99 29 127 129

2, 18,

67

43 40 28

59 53 53 68 53 28

68

67 82

I,

7,

9

2

15,

17

3, 78,

9

3, 87,

5

1,57, 9 1, I$, HX

I, 58, 46

I, 45, m5 3, 29, 5 55:29) 07

3, 69, 5 I, 28, 18

I, 7,14 3, I9, 4 I,

I4,

9

I, 53, IO 1, 51, 25

I, 28, 1$

I, X4 E. L4.

2

I, 48, 12

I, 42,

6

I,

42,

8

I, I. i, I, 1,

57, 13 42.25 12, 26 57, 17 57, 9

1, 75,

8

I, 28

Io 40

Praef. 36

26, 45 27, 46

43

44

28, 5.6

IO

28,7 28, 19

45 127

Es.51, 26 1, 55 1,55, 2 I, 51, 24

64, 24

v

vw vw» "v

25,31 26, 38

5, 82,

38

28

22,22 24, 6 24, 27 24, 30-31 24, 36 25, 51-55

22 I0 3; 54, 5

88 22

19, 28

20, 15 20, 18-19 20, 22 o2

92,

"v" v» "v

128 28

19, 16

17, j

62

85 II9 128 29 1230 123 4I

29 49 29 IIO III 123 40 22 107

16, 25

Lib. cap. lin.

:

9, 2-8 pat.

III 105

II Machabaeorum

Pag.

Locus

44: 5 43 44 17 20

65

Tgy28,

52

3, 80, 6 I, 48

14 59

I2c49,

99

2,

I,

MI, 85 17,

Qd 25

IOO

2. IQ aS

34

1; 21, I3

Marcus :

1.2

CONTRA VARIMADVM Locus

Pag.

Marcus : I, 24

103

59 5, 25-34 pat. 8, 33 9, 6 9, 21

9, 25

1o, 5-6

IO, 17 IO, 18

Lib.cap.lin.

^ Locus

269 Pag.

Lib. cap. lin.

26206

Lucas : 22, 29

$7

15140,1.2

41

I, 29, 27

24, 30

67

1, 56, 56

0

n4o

2

24, 54

45

I, 51,25

9

n4Oo

3

29 40 74 AI

72

1, I5, I9 TI, 28, 18 1, 64, 25

71, 295951

1280 09850532 8$ 38 — I, 25, 47

107

2

"$$ 19,5

24, 38.39 24, 42-45 24, 45

66 67 67.

r, 56, 1o 1, 56, 24 1, 356, 5;

20 20

NT EI2 MIO I, 5, I3

Iohannes :

I, 1-3 I, I

1,55

65

1,594,114

SOQEEI;UTI

NES

44

1,35,

2

So

1,015116

I2, I3-15 pat.

20

9M. 24; E5

To9

73, 024902

I2, 29

8o

1:571;

58

13, 7

$5

1,42,

'6

IO, 358

I3s 0T 13, 26-27

13, 32 16, 7 16, 18

4o.

"1,028, r4

88. 68.

Po EETPES 7x, 057405

127 29

75,99, 6 1, 14, I4

35;

f, 9S

801815571224

T3905

1, 9

1j"f2

I, I4

Lucas :

I

24.

3, ET

Pr, 11,

82

26 76

1391323922 1, 66, 42

25. $0 $0

I, 9,24 1,39, 4 1,39, 6

73. 3I

7,1643994 r,f$0:1.2

i90

1,754813

70781,0160,

006

135 1; 15

89. 72,1*83125 8099270883825

1355

$o.

71, 30:16

22.

Er EBI EE

105

3, 6, 7

75

1, 64, 15

44

1,32,

I, I, 1, 1, 1,

4I 46 6o 64 67

99192, 08897128 $9. 9 72,818: 928 580998990 8887728 89 2, 918:528 SOREE2 NES N26

2, I-II 2X TI 2, 24-25

r, 68

Il4

3

5,2

1, 80 3, 16 3, 17

I15, 082 Fo WEG 49 19158285 41 T751.82,1292, 287,

3, 6

1, 76 1179

3, 23-38

3,41

I, 18

64 - 780 $5. '1, 43! 39

92

2, II, 14

55

8702

MF OPExS

97 135

2, 15, 27 3,97, 7

4, 7

49

1, 58, 48

4, 26 4, 38

24 1200982

109278827022

5, 7-8

4, 5-8 4, 34

37 I9

1, 25, I5 I, 3, 28

3, 8

8, 30

8, 58-359 9, 35

0

37 74

1,49,

2

4, 13 4, 24

13,715,

$417

29 126

12, 4-5

134.

375 $35

91 025 9121 91,972:922

18, 2-8

37

17829929

I9, IO

19

I,

17, 15-18 17, 20-24 221 T5 22, 29

40 20

3, I3 5, 16

I, 25, II 1, 64, 25

IO, I9 I1320

"x, fr43 i2 NODE

06

5, 18 5, 19

5,29

11, 1281812 12746

8

r, 49, 34 3,36, 9

$5, 1023972 T2 NS 925 T4235

04

103. 5, 6, 6 19 7 00, 9093

60 113

I2r. 935. 952

4, 14

5, 32

75 13166,0720 2500351665121 DOSE TE TS MENS I24 21239722955 $1 71, 49, 26

TOI

I9 735

49 95

63.

72 21

I 29

5121

64. 498.

TET

I, 3,22 71, 64, 14

1, 58, 5o 2, 14, 55

I,'10, 20 576 P4:

15 32, i8

1,162; 16 *r,406;75 T,Tf5 I, I5,

I

"1, $2;U12 931, 3912

270

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus lohannes

RI

Pag. :

5,23 5, 26

28mET,

5, 36 5, 37 5; 43

6, 58 6, 43-44 6, 46 6, 51

6, 57

6, 64

7, 23

7, 28-29

7, 29

116

5,45,

5

20 1,95, 4 1,65 5412. 113 qax 6s 02 1002 M15»

7

8, 8, 12

8, 14

8, 16 8, 18

8, 20

8, 29

8, 32 8, 56

8, 42

8, 47 8, 49

8, 55

9.

9,4 9, 6

3.02

NT

5 nO.

64 2

1, 52, 13 I, I9

32. ION

3, 19; €2 I 2 2T

24

1; 10, 25

Locus Iohannes

22

I,

61 22 74

1,550,276 CT ESP Yu EX. 26s»dXO

4

79. 79

78

24.

73.

IOO

9

IO8

8,

Io, IO IO, II 16, I4

16, 18

IO, 25 IO, 27-28

10, 28 IO, 30

2

229

65

ELO

IETS

3,23,

9

1-10

07

Cx. 9$.

mom

u67

I3, 12-13

E

TCU

up OE 14, 6

25

I 12.

82

6s.

1334,

2

82

14, 9

1, 2T

I4, IO

S3. 2T. DET 71, 221.022

65. I18 3I$

n Ray 3,55, 8 —05,152..07.

9

Praef. 534

32

I, 18, 14

31

I, 17,

20

T. T5 CA,

L2

x

Eo

4T

6

1,29,12

106 — 5, 15, 09 48 1, 38, 15

78

74 55

I, 75,

15

5,75, 9 r1, 25, 49 1 220

13,35,1.2

5:15 104: 816 1,62: 17

1,69,

4

165,

9

191,831, 428

3,45,

1012/0527

$5

76

1, 66, 40

35.

Ur EJ.

58 ! 3X 4 Ff 1,9

MZ

2I

25

I. 20

X4

0T

113.050

5

38 3T

3

1, 25, 44 X, rJ TT

I,.$0

45

I4

6f.

7540.

85

ET IO S22

24, 24.

32

12, 50

2 410.4

T, LZ

n8

I2, 4I

1,65, 12 Ry E351: I, 5,12

46

12,235

7 7

I, 16, 55 352355225

I1j

Ptaef. 34

1, 75, 15

3,87, 3,26,

30

I2, 9

1, 64, 16

M4

3:10,

1I, 27, 32

31 44.

2, I8, 17

1,34

D

74 29".

45

I

2

82

130 109

11,125

3.

2

40

S3. I0, 2T

1, 68, 10

I, 5, 30 1, 65, 12 5,19, 4 1,35, 3 155, 5

107.

75: 72:

22 8

1, IO, 18

19 74 107 44 44.

Io, 38

73, 68; m 68.

220155107286

24

24

125 38 2

1, 68

Lib. cap. lin.

:

IO, 32 IO, 33 IO, 36

1260s M7 MES 76 1, 66, 41 107

Pag.

9, 37

11 ES o PraetsA

8, 25

8, 26

T ET

I, Ij

I

270

B

22

7» 37-38-39

Lib.cap.lin.

2

202

C

I32

5,95,

20

EO

$5

14

6

20

lj115,

20 65

d. 15 12 1,52, Ir

x15. 8 1,62, 17 1, 66, 19

14, 16.17

66 72 75 31 119.

14, 17

I2:

72.60.88

I21

3, 60, 9

I4, I3

14, 21

38

14, 23

64

14, 26 14, 28

117 1

722

IX

I, I7, IO

3209.23

I, 26,

14

1,52,.14

1:162: T0

3,50, X4

9

271

CONTRA VARIMADVM Pag.

Locus

Iohannes

Lib.cap. lin.

:

14, 28

Iohannes

9 20

74

15,9 15, 16

15, 17 15, 19 15, 25

15, 26 16, 7

16, 8

16, 13

Ptaef.34 1,

5$,

165,1

I4. 3,39, 121007725161.

132

85

2,

98 98

2,17 2,12,

Hy

3.

82.

5,59

16, 16, 16, 16, 16,

15 22 27.28 27-28 27

16, 30

17,4

17, 6

17, 10 IT, 17,17 17, 18-19

175420 IJI 17, 22-23 17, 24 17:26 18, 1I

02

92, 5IO 1025 15

M1

1128

6

23128,9310 —5, 83,2 9

5182 756 a 2682

T8854 IO

II3 435. 75

3,35, 6 1,52, 2 1,64, 17

24 3,422 44 1232, 24071,022 45 1,32, ro E 219 17117. 17

$5.4

8

29, 55 29, 45 0207258 68, 19

4077713525,

819

5,84 6 11505 63 177

67

1,56, 57

660 38

1:05 6222 r, 26, 14

39

222:

1, 26, 15

100

3, 17,97

2 IDE 5:49 6:258

14.

4, 65,56

55 5,4

1, 1, T. 1,

T,

12966

IOO0NE 1291

2

42 42 25 78

5

2559,

29250

2, 18

I, 29, 15 r, 75, I5

2

88

127

2

6 7

S0

917 519 818 06 13

DONT 2, 36

1

23.

25150108

IE,

5

9

1, 92

2E TT 2290 15^ 1 MET 127 3,80, 3 91 2. I0 817 91027 100 91

25 410: I8

59 33/39

O91

2 ICE

14

165,85

5, 32 y

I15. 60 Ir105 132

3, 45, 5 r, 49, 28 73,520,982 5,94, 3

2.8

5,95, 1,36,

790177 715:160, 7098 91:160/ 7088 1:160, 127008525180, 66 r, 56,

Actus Apostolorum : I, 2-3 43 1,51, II I 124 5, 71, 6 HE 67. ' 1,561054 49 I, 38, 40 I, 5 67. 1, $6,928 "NET 16 127 3,80, 9 8987 072 SINIT wv1-4 ma 120 3,85, 7

3» 14-15 3, 15

41 82

20

20, 26-27 O27 21, I 21, 4-5 2114

5

95 2,15, 2 2 I, 54 44 1,34, 2 121085 160:26 31. IHI17, 9 78 — 5468:920 20 I, 5$, 9 45 1,235, 8 24. — 3, 410,822. AT. 31,720, 816 45 1, 34, 13

132 46

18, 57

oH MNNH » 574

207

31

17, b: 17, 3

20, 197 20, 19-20 20522

8

52; 7.

1059082 16, 14

4 UL

$5 6

25

85 2; 8410592:

IIO 128.

18, 36

2

52002 0

S710

I

905 m6 9 808

Lib. cap. Jin.

:

I8, 55

3, 96, 5

1219 93:161. 20 1, NS $2 1,19, 1103005,928, SE Dv cU

Pag.

Locus

7, 55-56 7.55.56 9, 28

guo IO, 19.20 IO, 358 IO, 40-41 IO, 41 IO, 44-45

123,72

59.

15, 5 13, 9-IO

128

67 95 90 126

1, 56, 34 2, 14, 47 2, 9,24 5,76, 5

67; 67

1,56, 31 1, $6, 34

66

1, 55, 10

116.72. 46,910

I2107102. 161,986

123 15, 5-4

15 47:815

75591, :66;

3,68,

00882

7

0.123

1212973, 61,956 897 2,58, 019

222

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus

Pag.

Lib.cap.lin.

Yrnt

13,990,495

Actus Apostolorum:

15, 12

I4, I4 15, 28

16, 6 20, 28 28, 25-26 Ad Romanos : I, 2-3

I, 9

1, 16

I, I9

1, 25

2, 16 5.5 3, 23-24

3, 30

25. 90.

6, 23 7,6

7, 24:25 8,2 8, 3-4

8, 5

8, 6

Lib. cap. lin.

IIj

3, 35, IO

2, 9, 26 93, 95,008 795,188, 15

4107

25,lr*

109

5, 25,407

I, 9

6:

1, 50,0

I, 24

$o

*z, JR, eT

23.

PrTb

6

133

53,99,

6

IO8

33,921,092

I24

3, g5,099

$2 127

1, 40, 37 $,879,t 2

122

3,66, 6

69

1, 59, 15

17.

1,25

II6 45

492

3,45442 1, $0,720

95

15, 6 15, I3

15, 16 15,17 15, 18-19

2, 4 2,5

2,8

2, 10

73,746,895 146

230

2, 12

99

2, I5

III

I16

093)945287

69

69 116 94

I8

18

126

r, 59, 17

3, 70,

4

124

3; 70,

4

I31

3,935,

5

2, I5, II $5. 2p rr

$3.145.

8

) 5,65,

I2, I9

51

96

I09

102

1, 40, 15

12734497

:3,U25, 06r

5,

«RES

26

1:56

r5

Iis

44,22

53

11;

3, 44,004

2, I7, I9

6, 19

3,

6, 20

124

TII

a, 5n2et$

70,

9

T7, 17

123

3, 68,

2

7» 51 8,4

55. t7

29,

8

3, 56, 2 I,

epqUoNS

I30

124

5

Praef. 16

6, 14

16

12;

9

3,57,

8

8566

2, 46

5,41, j 3, 66, 7

35935

4804

6, 16.17

7, 29

I, 20,

179

6

I1, 088 I, TO, I5

3, 74, 3

3,88,

6

$8 III

$5.

50

56 — 1, 45, 55

12, 3

9

5; 18

92.

14 79

3. 31,

5

100985

4

2, 18, 15

9

TII5

33

6

RoxE ro 12,428,007

3,53,

8, 11

$4

2, 18, 14

3,65,

I,7557

6, 11

II14. 122

"2 $E 2,18, j

Praef. 18 3,59, 9 53g0403

4» 21

LII

55, 49,44

203

9 I20 124

2, 14, 51

II9

3, 75, !I 3,824,015

3, 13 3, 16 5, 17

96

99

2, 14, 40

1, 59, 19 5, 46, 5 2, 15, IO

3,12

4, 5

I22

51,70, I5

I9

5, 95,02

94

Ws

15,092,000 r, 49, 10 13,94, 9

3.9

*2, 137"12

II, 55

96. 99

6

94

I1, 356

122

7

5,4

9, 28

86 99

145»

2, 824117

9, 5

itr

I, 45,

93

8, 33-34

95

I25 t02

77

8, 9

8, 26

79.

99

8, 10

8, 25-26

i12 60 I02

Ad Cotinthios I :

2, I4, 48

1,59, r5

110183 52 7 986 I02. 135, 4,02

D

IIO

8, 16

:

14, 17

15, 30

69

6, 18

3, 90, IO

90 124. 104

5, 15

6, 9

31, 22 Ht $2, €D Ur8

130

H6 61

6, 17

Pag.

Ad Romanos

4, 17 5,2 5,5

| Locus

IO 8, 6

9, 24

IO, I-4

2,

8.908 5. 5036

3,

1, 45, 38

L 43, 58 pi hutys Nir;06. 96

3, I, 3

79

I, 70,"

2

79

1,79,

9

IOI 102

7]

IOI

345 3.

1342 5, 2

X67, 16 12,905.841

CONTRA VARIMADVM Locus

Pag.

Lib.cap.lin.

Ad Corinthios I :

IO, II 12, 12, 12, I2,

4-6 5 6 7-1I

I2, 7

I2; II

1, 45, 39

1001

2; 419. 4IO

31 316, 50 10190 5 9P2807 O02 0 E17 87508, 96; 75

1249

9012

4.7

1000895. 15407

I2, I3

1000

2: 19,124.

77

1, 66,55

14, 32

508027706 135915 75.187, 088

S

NÉ

5, 3.4 I5, 23-24 I5, 24-25

85

43 $7. $20.

2,

4,

I

15, 28

52

1,41,

2

I5, 45 15,32 15, 54 15, 57

9ise 68 31. 37

1, 31, 18 1,456,105 1, 4i,

"2, 85,04 1, 53, 2X Xam $T 545 9

Ad Corinthios II :

I, 3-4

I.S

I, 21-22 2, 14-15

2, I4 TES 5, 6

5, 16-17 ASI

4, 6

4, 13 5, 13-14 5, 16 5, 19

IIO

3,28,

3

11008

2:225

286

48

1, 58, 30

1170802 071320802 69

S78 44 94

116 91

1, 59,

7

X, 452010 1, 35, 13 2, 15, 16

Lib. cap. lin.

12, 9 13,5

1, 3-4

108

75,91,

04

:

I, I2

I, 15-16

2, 20 DR 3, 20 4,4 4, 6 4, 9

6, 8

C OE

1,3104

39

2531/2

12S

II2 I30 39.

53,35, 3,99, Ag.

2 3 T

I27

3,79,

4

I21

3,60,

IO9

3, 25, IO

II2

1,22 T

91

2, IO,

4

130.6 2388

3, 53, 10

3,235,

114 3, iT 1. 25 - 1j 93 2,

j

344) 9 $76 19,0. 8 I2, I9

1090895:025

11088827020

3

880 19

Ad Ephesios : I, 574

I21I

2; 61,

2

9t RE 3,69,

3

I, 3 I, 13-14 I, 13

tiaz^ IOI 117

d PRU 2, I9, 26 3, 48,-. 5 35, 96, . 5

1335 9E

2, 2

M1 FTO NETS

145

2, 16-17 2, 20

83 960

71806 8555 26 7271.5 PAIS ES ES

Io2NEEC

129

EIN

33 I15 132

4

2,8

0202

II8

35,575,

24

I3, I5 Ad Galatas

I9

125989932 12009802 S23h939 SINEID 10219082

I, 20 2,4

5; 5

3, 8-9 3,9

3, 14

y6 125

II2

531220

57

25,99, 5 Praef ira 331235:

13.264 10 05,166:375

1,45, II

1, 20, I5 5,44, 5 3,95, 9

5, 16-17 4, 2-6 4, 4-6

127 109 3

5,79, 3,25, 1, $6

6 5

454 4, 5-6 4» 15

66

I, 56,

I

4, 23724

I9

I,

4,

17

I,

4, 30

95

2,

I2,

60

1, 49, 20

124

xA

2, 74

6, 16

1,55, 1,69, 3,59,

8,9

116

IOI I1. 60

2, I9, 29 1,928,758 r, 49, 25

79 30 To

1, 76, 13 I, 16, 26 3664 1

0292

5, 1-2 5» 5

117. 39 $7.

3, 46, 7

5, 14

132

5,25

39

12011730190

9 5 7

2858

9, 8

I024

7 55,4944

2

IO, I

126

5,73.

7

19

IO, I2-I5 II, 2-3 EIN

23,45, 9 2, IO, I9

66 78 120

6, 17.18

1o, 8

52313

I0f20 5,9 10119032

4» 4

Pag.

Ad Corinthios II :

$5.

I3, I2

14, 1-2 14, 2

^Locus

273

$5, 20

81

STIS AG

6 20

3,49, 7 127, 9 t, 46, 12

3,95,

7

Ij 72, 22

1, 27, II AUG. XC

274

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus

Pag.

Ad Ephesios

Lib.cap.lim.

:

6, 16-17

6 17

^ Locus

Pag.

Lib. cap. lin.

Ad 'Thessalonicenses II :

109

3,24,

6

2, 15-16

96 2, 14, 62

60,

2,3, 1616-17

36 SPINE

129

3,85, 5 3,27, 4

IIO

Ad Philippenses : I, I9

93

2,

"o RU

a

n

I2,

6,

9,

2I

Ad

Timotheum

I:

2, 6-7

71

3, 61,05

I, IO-II

77

t 67,

133

23,99,

2257

5

25

I,

IO

I, I2

28

I, 15, 54

I, 15

II5

3, 42,

4

$30 I8.

I1, 39, 1O I, 5, I3

INIT

1022 X820:

2

: * T.

29

2, IO-II

2, 15

3, 20-21

Ad Colossenses :

2

6

2

2, 5-4

61

I, 50,

2, 5-6

39

I

15.

100

52

I,

2, I3

3, I5, 3 1, 41, 15

dope

ONES

1455

E:

33-3, 20,813 e i:"i b

45. 91

1155,9, 4394

2,

20 CIE EIA 220 9 1902 OETA 33 I, 20, I9 22 1 47 IT 3 1,6515 00027 19 200 EI. 2. NISUAS

36

1; AS,

Ad "Thessalonicenses I : I, 108 d 4-5 s

3321,216 dA

22

4, 16 1

5,

122.

61

4 YES

22.

3, 64,

LES OI6

1,47 MEL

1, ATO

UM:

1, 6-7

5

I13

23,37

723. DP

8

I30 6 I.

Á3,88, 3 450.015

2, 3 2,8

I04 104

23, 9, 6 3, 9, 6

2,, 13

III

32, 5 5 5, 32,

I,, II-12

13:

2, 13-14

120

G1

3,85, 5 EIS OPNS

105

» 12,

9

6, 13

122

5,65,

5

* so

E

x &

J

4, 10

n4

338 6

66,2

3

.

D

; DRE

MEM r

iui

d

Ad Timotheum II :

Pu

Mo

2, 7

d

: Ad Titum : 2,9 2; IO 2, 15

Ad Hebt: I, I-2 s

1, 3

2, 2-4 2,9

2,dia 2, 18 - 52 2, 18

2:14 4,: 12-15

4, 12

4, 14 5, 7-10

$5 8-9

: 7, 1-3

MOS

I5I

3; 91,

4

uA

IIl III. 83. 107 I14

3; 4.5

2, *

7

17

27, I5

; 16

2

Ad Thessalonicenses II :

L j

1) 22485

I, 30,

$5.

2,4

35.

I, 30, I5

D$

3, 8-10 3, 17

20 223.

4

1325022

42

3 9587

I, I9 I, 23-26 2, 2-3 20

1,

42

Dt

1, 16

18

EIZO

19

I, II-I2

1, 8

5

Á 5,51, j 31021, $6 2, I, I5 3,20, 6 3,538, 8

: 24

1: 10,985

d

us 6d

js

P dd

do

T

mu

87 s ió B ME 45, à

34

'"*, 4t

S

OG

5

: 19

36

L ».

:

We

6

ET

i

: é

2 wi e d NE a * xd 3 BA : Me. 7 65 1,54

CONTRA VARIMADVM Locus Ad Hebraeos

7» 27

7, 28 9, 7-8

9, 13-14 9, 24 IO, I9-20 11,27 12, I-2

12, 9-10 212522 I2, 23

Pag.

Lib.cap.lin.

:

XS 18

59 Petti I :

1,2 1, 3 I, IO-II IS TA

21 26 EIS 9 1$ 2.9 18

3, 574

2, 18

2, 20-22 5» 275.4

Petri I, IO-II I, I9 321 2,4 Iohannis I : 1, 5

8,7

2T 22 2T

2227 2, 24 292

2, 29 5,2

3, 8 3,9

5, 16

3, 17

3, 24 45 I 4,8 4, 1I

4, 16 5,6

33

1420092

5, 7-8

47

I,

5, IO-II

yu] 102 105

96

57;

II

0359 55 23, 5, 9

n ue 5, 18

Lib. cap. lin.

$:110,

5, 20

8

125 TO, IO

2012 22

EO

5, I, 35, 35, 5, 3, 5,

109 109 44 DT y 39 45 74

5, N ON 5, I, 32, NETS dus 25; 1, 27, hN I, 34, M —4 d .& U» NM Oo. ONNO 00-4 ONU» -d 1, 65, 9

105

5; T1

q6

1:208. 54

IO. "Eo! RW

II4 55 II4 II4 109 II4 132 20

2, 14, 60

I,

3,

35 36,

32

9

3

2 66,

d

2, 9,34

6

93

2, I2, 24

HEUS

9950125259:737

(39599. 8

1201002 05

39. 126 n6 09.

1527, 5,75. 5,45 31 7,

52

I,

206

530

28

9 7 8

41,

6

52

128

25192;

02

97.

2,16,

4

520

175412522

107.

ETT

510355185

92

13100955002:

10

1:95080:055.

002

1211

72:160,

554 60 60 10$. I17

5044, $$ 1, 49, 17 r1, 49, 18 5,312, 6 3,49, 5

$5)

1053.

768

13244

4

01,43. .25

3002,

? :

2 d p Ei: "

7

3, 20

5

1j I3, 24

133 153

5, 98, 6 5; 9978987

7X 97

I, 61, 24 2, I$22r

6T.

29 I2I

38

E

1,

14, I9

3;

Is

26, 15

r2

I,

68

TS

4, 8 Z AIT

5,6 5; 9-10

7, 17

ing $6

14, I

14, 14, I9, I9, 19,

6-7 13 13 14 16

21, 5

21, 21-22

$9:51,127, 22 114. 3,39, 8

1, 41, 22

28

4, IO

3,94,

j

7

^5

21,4

6

31,

20M 14, 17 47 1, 57, 15 97 2, 15, 25

35:166, s T

1,32,

"e

TE

E

3, 2I

S62

HM

Iudae :

90

133^

VA*»

M2

w

IIIS. II2

II3

359; 45; 39; 39; 255 39; 95;

Iohannis II:

7112005229267 2521

275 Pag.

Iohannis I :

39. 13:1)1275 39 I, 27, ZNEDSNO 133 23,98, 39 1427, 4:700 13:82:7, 39. 1,27,

105 Iacobi : EXIT

^ Locus

22,6

2,13 22, 16

22 y. 97 2, 130 5, ST SIS 35 I, 94 2, Go TS 68 E, II3 5; 169.55 104 3, 104 3, 120

3

49 1, I oov 124 5, 79, I3 I, QA OA [523 IIQN 09588802; 16, 24

16, 25

276

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus Loci dubii : *... in Exodo :» «... in Deutetonomio : » «..in Judicum :» «Item Esaias :»

Pag.

Lib.cap.lim.

T1209

228577203

12325555. 67 02 5,88, 8 — 1:30 088 22 TT EXT

^ Locus

Pag. Lib. cap. lin.

Loci dubii : 3,09: 8 104. « Et in Esaia :» 11228952, 025:473 «... in Esaia :» 3, 75; 3 *-.in Hieremia :» — 125 «Et in alio loco :» — 98 — 2, 16, 20

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE* AD SOLVTIONES Locus

Pag.

Cap.

Jin.

159 164 174

12

12

18

2

30 34 24 25

9 12 4 7)

Genesis :

178

17/27 I9, 24 2I

167 167 217

Exodus :

33, II 33, 13 34, 14

4, 39 6,4

6, 15

32, 43

88

30

175 175 174

32 32 30

168 168 168 168 170 170

169 169

24 24 25 25 26 26 25 25 26 26 30 25 25 25

7 20 7l IO 4 *7 22 *s2 6 *ro 21 16 20 41

192

5I

"P

*6 3 20

:

169 169 170 170

174 32, 39

Pag.

Cap.

44, 7

168

24

15

48, 13

181

180

37

36

44

70, 18

217

88

44.

43

168

44, 8

IV Regum :

4» 34

12521

192 192

51

*6

5I

E

Tobias : 9, 1-5

Psalmi : 2, 7

8, 5-6 ZIXXI

21732 a 44, 2

185

40

*29

12,11

29 19 71 II 146 Elench. *204 202 69 ho 205 203 204 222 180

150 175

69

*4

69 79

30 DT

37 I 29

IO 40 4

9o

74

24

16

13

169

25

76, 15

168

24

80, 9-10

1508917

8o, 10

I60

I2

27

81, 6

150

I

56

82, 19

172

28

181

37

87, 5 87,5(87, 88, 7 88, 8 88, 20

88, 39

210

6 Vg.)

24

17 25

86, 5 n7295298 87,4-5(87, 4-6 Vg.) 146 Elench. 209 78

78

3

8 243 I

ani

210

78

210 164 164

78 *12-15 2318 IO 18 II

181 210

37 3X8

21 15

i523

7 $5

3

30

89, 1

I5I

3

25

93, 9

222

9o

89

103, 24

I50

I

38

99, 3

109, I

152

2x

88, 42

176

33

147 Elench. T6720827 211 8r

30

IO

260 4 12

2122082

I

2121

9-85

1730

028

'5

43

III, 5-8

217

88

49

III, 6

217.

188

54

irr, 8

218

— 88

55

113, I1(115,53 Vg.) 55

— 8

3

25

I5I

3

28

109, 5

II7, 14 173 205

168

55, II

III Regum :

17, 20-22

lim.

Psalmi :

ng 1, 26

Deutetonomium

Locus

118, 91

118, 173

1jo0

151

*g

1o

1762155

3

2220800

87

122, 2

218

152

88

3

35

138, 16

193

53

4

DIE

I53

5

2I

8, 22

14r Blench.

59

Prouetbia :

t4: Mu:

8s

ms

733

1

EI

* Ex Vetete Testamento sec. LXX [ed. A. RAnrrs] citatur, nisi aliter notetur.

278

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus

Pag.

Cap.

lin.

8, 23-25 8, 23-24 82125 8, 27-30 8, 27 8,28a

8, 28 b-30a 9, I 30, 18-19 20, 24-28

155 155 155 154 155 155 153 172

*rr

178 178 178 178

18

25 25

154 ITSTT I7I

32 II 16

T2 55 5 22 I4

28

216 160

88 I2

164

18

161

I3 57

181

166

167 149 175

22 22

*r9 28

6, 5

714a 7, 14 b

160 160 161 ISI ISI

9, 5-6 (9, 6-7 Vg.) 216

9, 5 (9, 6 Vg) 9, 5 (sub * 9, 6 Vg.) 55,4 43, 10 44, 24 45,1 45, 1I 45, 14-15 455 14 45, I4 C -15 45, 22

48, 12-16

49, 5 61, 1

154

5, 356-58 3, 36

55 55

I5 II

202 186 202 151 187 202

(68 43 68 3 43 68

3 I3 5 20 I9 8

210

78

9

35.57

186

43

12

3, 38

187 151

43 3

17 22

187

45 . *r9

E 15 15

184

205 203 204 184

158

216

*19 20 *24 18

19

88

I5

Osee :

I2, 4 (12, 5 Vg.) Zachatias : 2, 12-13 (2, 8-9 Vg.)

160

I3

9

—6

16

Malachias :

Matthaeus

154 :

I2

15I

3

19

1, 25

218

88

64

3, 17 4,2

201

67

433

*6

169

25

ZR esi

195.

wn

39

205 218

TE 89

*20 *18

5, 48

220 196

9o 57

II 16

7, 17

184

39

2E

8, 5 8,8

187 178

187

44 34

44

17 5

8, 13

178

34

6

188

44

23

202

673

*G

202

67;

*g

26 $2

154 210 159 172 167 222 169 175 175 168 168

letemias :

I, 5

5, 25

3,6

29

Isaias :

6, 1-3

194 194

Baruch :

T7» 13-14

35 15 25 2

Sirach :

24, 5 (24, 5 Vg.)

Jim.

Daniel :

6:122

1, 8 (Vg.)

2, 2I II, I9 à

22

7, 26 8, 13

Cap.

20

Sapientia :

7.27

Pag.

Ieremias :

Prouetbia : 91722

Locus

8, 24

8, 26

9,6

II, 25

11:27 II, 29 I2, 25 14, 16-21

15, 24

22

1508827

I2

205

*4

69

203 203 216 222:

69 69 87 59

$ *32 2I 93

219

89

32

21; 86 2020 67 143 Elench.

3 *4 122

SOLVTIONES Locus

Pag.

Cap.

186

42

lin.

Locus

Matthaeus :

15, 24

16, 16, 16, 16, 17, 19, I9,

16 18a

I9 19a j 12 28

19, 28a I9, 28b

20, 15 20, —E

20, 22, 22; 20. 225

24,

187 I9I I9I 215 I9I 214 171 147 213 213 213 213 213 184 145

32

42-44 43 45-46 36

26, 38

86

*18

5 5 13

I2

*14

207 207 207 208

28, 18

28, I9

164 21I 2II

39 39

168

14, 54 14, 36 16, 15

24

148 Elench.

220 220 22I 22 22r 221 222 188

9o 90 90 90 90

9o 9o 9o

4

I44 Elench. 188 45

149

I

2T7

88 9

p

X

25

*27 *r8 II

Lucas : I, 30-55

I, 44

1, 76 EST

17

6, 56

4

9, 26 12552

15 As

I3 *8

I8, 18

18, 19

45 45

I9, IO 22532

Js

22, 44

25, 42

75

73 75 75 75 75 75

208 208 208 208 75 212 82 220 90 147 Elench. 21I 8o 147 Elench. I 149

26, 64 27; 9

I2, 29 I5, 52

20

170

188

206

183 184

16 40 265 2

197 197 204 203 203 203 220

188 188

Marcus : IO, 18

Cap.

j

202 207 207 75 144 Elench. 146 Elench.

26, 39

10, 17 10, 18

5o

$0

196 196

24

Marcus

44

2

279 Pag.

19 8o 81

23, 43

24, 45 48

172 205

166 196

12 159 I4I Elench. 150 T 154 j

156 158 158

256

159

17

II3

*49

5

217 88 9o 221 183 39 145 Elench. 183 39 183 39 184 39 185 40 I9I go 208 75 215 86 215 86 90 221

252

31

28

71 20

Iohannes :

I, I-2 ISI

:

185 39 145 Elench. 182 37 185 39

158

9 IO IO I2

168

24

173

29

195 195 199 200 20I 207 2II

52 55

182

38

61

65 65 75 81

Iin.

. 8 I4 20

292 2

6 E25

35 37 45 457 *J1

4

*130

I 2

280 Locus

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Pag.

Cap.

155 149 150

4 I 2

*2

176

55 35 34 34 59

14 *62 *sI

177 179 179 197 214 85 I4I Elench. 4 152 4 152 4 152 173 29 177 33 175 29 181 37 181 27, 141 Elench. 151 3 151 3 187

DT 3» 13

5, 16 3, 18

25121

4, 6 4»7

d, 22

4, 22 a-b 4522 b 2, 22/C 4, 23 57 5; 17 5, 18 5; 19

Locus

Pag.

Cap.

Jin,

Iohannes:

Iohannes:

1,32-4a 123

Jin.

209 ISI ISI 151 154 202 210 210 188

44

8

24

5,19 b 5; 2I

4522 5, 25

5, 26 5, 27 *IrI

67

6, 38

79 79

44

164

49 49 49 58

ISI 7 37

201 66 145 Elench. 201 66 201 66 83

145 Elench. 198 6o 199 6r 199 61i 199 6r 144 Elench.

187 187 187

44 44 44

198

6o

215

87

44

I94 54 144 Elench. 195 54 194 54

194 199

54

43

186

43

144 Elench.

186

43

187

43

198 6o 186 43 144 Elench.

174

16

189 189

47 47

6o 6o 6o 61

6r

Tes 2I *25

*6 134

145 Elench.

i"

12

177 177 178 180

33 33 34

67

198 198 198 199

35 I9

199

53

154

64

186

165

36

À85

197 59 197.259 197 59 197 59 163 180 36 187 44 196 58 165 NET 145 Elench.

188

19 34

165 17 145 Elench. 160 13

44

I90 I90 190 197

213 5, 31

dfi 3 3 3 5

188

214

5,19a

200 65 175 29 150 I 150 I 150 I 150 I 175 29 4 155 192 52 192 52 144 Elench. 192 52 192 52 192 52 192 52 192 52 178

5 19

199

6r

*i1r

SOLVTIONES Locus Iohannes: 8, 15 8, 25

Pag.

Cap.

199 159

61i IO

211

81

*I5

I4,I

186

42

16

14,2

218

89

12

14,3

27 184 I

14,6

198

6o

190 48 145 Elench. 199 62

153

A3

184 195

39 54

DOO

146 Elench. 184 39

10,27a 10, 28a

IO, 29

IO, 30

IO,36

T1, 25 II, 35 II, 41-42 II, 4I TI 42 II, 45

1I, 44 12:27 12, 41 12, 44

12, 45

12, 46

I2, 49-50 12, 49

I2, 50

12 Io

17.

220 16

167

2I

*9

81

143 Elench.

*9

22 30 II

202

67;

*r2

2o*

PUN

41

161 35 145 Elench. 198 6o 198 6o 198 6o 198 6o 198 6o

22 178 2 5 13 7 19

191

"19

189

48

15, 31

13, 31€

200 200

199

64

64 64

14, 12 14, 12 b-13a 14, 28

14, 29 RSSI

T4505

15, I5 16,5 16,13

8

4

75 6o

40 ZI

196 197 155

216 164 189 198

190 190 190

196

189

16, 27-28

201 201 149 175

187

I

17, I

175,1 b 17,1 €

1 o €8»3

13

58 5 37 54

25 II 32 5

TIPLSEY 87

8

18

7i

48

6o

37 42 46 49 49 49 58

*18

8 21

132 139 5 40 17 I I 5 7 6

89 145 Elench. 146 Blench. 2r: 164 17 29 32 2 175 204 71 I 71 6 205 158 144 Elench. 194 55 I $5 *: x9 195 194 55 6 194 55 8 213 85 *16 200 64 5

16,15

16, 14

Jim.

58

48 190 144 Elench. 144 Elench. 175 31

I9I 200 160 174 177

16, 32

5 7

65

64

188

136

1:57 Z 188

200 200 207 198

186

12 146 BS

Cap.

181

34

202267,

144 Blench.

14, IO

118 I 30 20

49

14, IO-II

3

8 14 36 "SII

Pag.

181 195 209

I II 8 9 196

185 41 I51018857 198 6o

10108650 144 Elench. 1902100053 I91 50 EOISNESO 202 67

15,37

16 — 149 II

72

212

Iohannes: 13, 32 b 15, 35

II

202

206 73 210 79 180 36 180 36 145 Blench. 201 66 165 9919 165 19 17509550 204 70

Locus

16

205

144 Elench. 189 48 145 Elench.

13,31 b

lin.

281

48

13

64

I3 30 35

12 15 14 54

66 66 "

15 17 26

29

5

49 — *19

44

"

40 36 186 145 Elench. 200 64 IO 65 I 199 65 4 199 145 Elench. *108 110 145 Elench. 182 38 *r 185

282 Locus

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Pag.

Cap.

lin.

182 182 182 182 185

38

2 12 16 *20

17, IO 17, I9 17, 21-22 E75 2X 07282 192) 1720214)

17, 22

17, 25

17, 24

18, 33 18, 57

20, 17

20, 22 20, 26

Pag.

Actus Apostolorum :

Iohannes:

17, 5

Locus

221 192

IO, 58

21I 21I 153

IO, 34 17, 28

Ad Romanos I, I-3 I IN20

AI 185 142 Elench. ee 166 22 166 20 166 20 165 20 165 20 166 142 Elench. 20 165 20 166 20 166 144 EBlench. 57 195 196 57

I, 25

212 152 160 195 149 174 149

ZEIT

222

2, IO

6o

182

4, 25

152

5,12

187

8, 20

149

8, 15

215 82 213 82 146 Elench. 203 7o 204 79 204 7o 204 7o 221 90 207 9/5)

150

8, 14

184

40

219

20

9; 5

89

48

I2

8r

3, 12 54 I 30 I 37 9o 3 44 I I I

es

149

8, 32

146

Elench.

8, 34

206 206 212

74 74

8, 58-59

173

9, 5

160

II, 36

176 221 176 176 177

29 I2 33 90

14, 18

169

82

355

35 55 25

15, I9

18r

16, 18

169

16, 27

143 Elench. 179 35

Ad Corinthios I :

Actus Apostolotum : £2 QS 146 Elench. 209 204 79 4 2, 36 b 204 79 27 22526/€ 204 79 27 192 51 3, 6 IO 4, 23-28 179 34 59 *$o 4, 24. 179 34 167 22 4 32 14 7. 56 147 Elench. *270 213 o 84 213 7» 59 6 84 213 7, 6o 8 84

II I9 *6

:

I, 24-25

34 37 44 47

61

196

*28

145 200 200 200 201 165 216

178 182 188 189 198

9, 5 9, 40

L9

177

I, I3

219

1, 24 I, 30

157 157 160 152 152 152 152

2, T8

152

2, 8

188

200 200 20I 2, IO

215

222

37 25

SOLVTIONES Locus

Pag.

Cap.

Ad Corinthios I : 2 1T 3, 5-6

222

9o

5, 8

6x17

8, 4 8, 5 8, 6

8,6a

8,6b

IO, 4 Jm

12, 12, I2; 12,

4-6 6 ET 12

12, 20

15, 24

lim. 96

142 Elench. 165 20

*56 *6

166 21 142 Elench. 142 Elench. 165 20 166 21 167 22 16705822 1719926

x2 52 58 5 4 IO 15 32

219.

89 *44-45

166 22 1672008022 1670825 172 07727 143 Elench. 166 22 107022

23 X *15 33 5 33/9 ;!1a 33 AT

209

77 X *1O

195 195

56 56

144 Elench.

195 56 195 56 212 0 ST 220 89 219

"*5

162

I 2

4» 5 $5.5 5,23 5, 25-26

5, 25

Cap.

lim.

212

81

20

206 18$

74 4o

9 25 12 8 25 24 38 20 6 25

.

167 22 185 41 194 54 204 7o 221 90 149 I 17409950 185 38

219

89

*39

150 203 218 219 153

T 69 — 89 89 5

61 22 20 *25 "515

1531 167 215 153

08 23 86 5

17 *I13 4 *II

19$ I95

36

56

hn

206

74

8

208 75 1629 EIS 2E

65 17 LISTO

195

56

II

II

2, 7-10

146 Elench. 209 76

219

89 *44-45

2, 7-8

1532

3

37

149 153 154

16 II *22

Ung 179 155 155

I 4 6 5e 34 6 6

176

35

MET

153

D

*rr

218

89

2

35 53

— 89 89 89 85

15 DI 56 43

Elench. 587 87 — 87 Hlench.

280 2 *g9 I5 283

88 88 88 — 88 Elench.

2 28 42 *68 288

Ad Cotinthios II : 2, I4 217 88 22002 212 8 8T

I2, 9

5,17

Pag.

89 *44-45 89 *44-45

218 219 219 215

$519

4557 4, 8

283

219

15, 28

4.4

Ad Galatas : TT TM Ps 3, 28 4, 4

*ri5 — Ad Philippenses : 16 15125 28 DIG *6o

147 215 216 216 147 216 217 217 218 148

15525

Locus

* *r9 — Ad Ephesios : *r3 I, 5 39 I. 17 93 I, 20-2I T4 T2020 *19 2510

167 176 176 176

17615535

^

189

47

165

20

211580

33 25

9

14

*14

D 7,

D 220 DETT

Ad Colossenses : I, Ij I, 16-17 TITO I, 16a 35 16/c

I, I7

I, 18

232

I

143 Elench. *88 1710926 2 175005022) *r I75 32 S ETST2 203 69 s 209 MECTE *ro 209 76 *6 209 76 *6 209 76 9 189 47 12

155

j

16

55 26 28 IO

284

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus Ad Colossenses : 1, 18 255 2, 8-9

Pag.

Cap.

Jin.

195

56 9o

15 *62

17 9o

23 31 15 *64

79

3

Pag.

Cap.

I1, 18

167

3, 16

168

25 24 75

Locus

Ad Timotheum II :

221 164

2,9

174

2, II-12 2S RII

222 210 219

189

30

47

89

4, 6-8

Ad Hebraeos :

IN

58

208

I4I Elench.

155 177 222

DTI

170

4, 16

147

25

Elench.

214 214 214 214 215

57 272 2

*18 24 28

38

Ad Thessalonicenses II : 2, 16-17 170 3555 212

»v9 Mom nM oo Oo»

2,9 ZI Petril: I, 18-19 2, 9

25

Petti II :

1,4

IIO d, II

181 181

*r$ 16

1, 16 2,4

181 207

*43

1,15 2, 23

143

IOI

5, 20

180 180 180

II

6, 15-16

6, 16

2

Elench.

IT

27

181

271 57

181

37 37

28 71

8o

152

22

174

30

177 198

6o

183

38

35

142 Elench. 149 150 I$I 171 27 179 55 38

I, 7-8

160

T,58

156

15

55 5, 10 17, I4

216

II

I9, 15

157

181 181

15

*10

e ri 14

216

209

77 *24

89

Apocalypsis :

Ad Timotheum II :

167

41

185

57

142

181 181

1, 16

5,6

*22

2j

Iohannis I :

36 145 Elench. 180 37 182

6, r5

16

68

*66

6o

Ad Timotheum I :

6, 13

169

219 219 205 211

I2

35 9o

157

Ad Thessalonicenses I :

Jin.

77 87 37 37 9

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE* AD TESTIMONIA Pag.

Locus

lin.

Genesis :

lin.

Matthaeus :

55 22, I2. 31, I2

229 227 227 227 227 227

51, I5

32, 29 32, 30

Deuteronomium

Pag.

Locus

T1427 I9, I7

1, 35 4, 1 5, 6

85

Psalmi :

17, 32

32, 6

76, 14 76, 15 82, 19

103, 30

1358, 7-10

142, IO

232 228 232 232 232 23I 221 229

187 57 189 189 I9I 148 155 81

1 212 5, 25

228

16, 15

23I 23I 229

14, 16 16, 8

5,5

I5I

7,22

253 228

226

7, 26

16, 6

7» 27

228

DE

II, I-3

43, 22-24 45, 14

45, 15 65, 10 65, 12

64, 4

229 232 227 232 232 2531 251 229 229 222

85

185

ITT 179 164 167 89 9o 185

225 195

22322

230 230 2531 230

135 137 143

140

Ezechiel :

2:2 2, 5

* Citatur secundum

158 98

230 230 230 230 230

129

229 229 229 229

IOI 103 10$

126

127 I3I 135

:

8,9

15, 18 15, I9

106

Ad Cotinthios I :

1526 2, IO 2, II 5, 16

8, 4

12, 4-1I

228 230 230 2531 227 230

67 108

IIO 161 I2 II3

Ad Cotinthios II :

Ieremias :

9, IO

Ad Romanos 8, 1o

Isaias :

97 194 45 46 46 5c 150 200 52 160

Actus Apostolotum :

251

39 4I 145

23I 232

I4, 5-II

1,7

Sapientia :

45, 10 45, II

228 228 228 228

6, 64 6, 64

10, I9 IO, 20 13, 2

16, 21

197

229 232

5,8 5,17

5, 18 229

228 232

Iohannes :

231 227 227

Tob : 33, 4

42 21

Lucas :

:

3, 24 6, 4 6, 5

228 227

229 229

92 94

3, 17 15, I5

230 228

124

252 227 227. 232

201

Ad Galatas : 3, 14 3, I9

3, 20 6,8

Latinae Vulgatae editionem.

14

16

203

286

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Locus

Pag.

Jin.

Locus

232 228 228

205 72 75

Ad Hebtaeos : 6, 15 6, 14 9, 13

231 231 251

169

Ad Ephesios :

4,3

4. 5 4, 6

I, I9 M2

2, 5

171 172

3, 16

232 227 227 255

207 18.

I9 209

Ad Timotheum II :

I, I4

22 22 255 235 255 255 255

255 257

255 255 255

215 218 221

225

223

IO 228 230 232

I. 12 3, 18 4, 14 Petri 1l

I, 21 Iohannis I :

255

Ad Titum : 35; 5

IO, 29 I2, 22-24

in.

Petri I:

Ad Thessalonicenses II :

2T Ad Timotheum I : 2, 6 2, 7

9, 14

Io, 28

Ad Colossenses :

Pag.

213

5,8

229

$5, 20

229

1/5) 27

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE* AD LIBRVM DE TRINITATE Locus

Genesis : 1.2

18, 5

18, 10

Pag.

lin,

Locus

252 250 250

388

Sapientia : I, 5

350 552

Exodus : 25I

20, 5

245 245

22, 20 :

3, 24

6, 4

6, 15

22, I2

32, 39 I Regum : 2, 6 III Regum : 8, 23

243 243 244 245 243 243

370 127 128

130 I21 165

129 123

125

254 464

266 544 298

259 259 259 244 245 243 244 247 247 243

616 *608 *609

243 245

159 142

242

106

247 247

251 225

243

132

249 249

310 312

249

300

250 239 244 259 251 250

327

169 614 579 323

251

370

4, 18

252 252

24, 44

248

402 400 295

L8, 15

244

156

244 244

151 155

9, 8

23, 9

25, IO

2812

55, 50, 66, 66,

10 14 7 8 76, 14 76, 15 82, 19

138, 7

246

252

229 591

244 146 251 372 251 578 251 380 251 277. 250 559 259 *604 250 345 250 344 244 147 244 147 244 149 257 555

Cant. Canticorum :

252

1, 4

* Citatur secundum

45, 18

45, 22 45, 25 64, 4. T7 TI

3, 36-58 3, 356 13, 4 Amos :

9,5 9, 6 Zachatias : 2, 6-9

243

145

154 134 144 227 240 136 138

Matthaeus :

15, 16, 17, 9, 22,

55 18 5 I2 52

28, 19

15

251 251

363 364

*g

Marcus :

12, 26

259

Sapientia :

1, 5

IO 11 I2 6 14 15

Osee :

Psalmi :

17, 32 17, 47

I1, 45, 45, 45, 44, 45, 45,

Batuch :

Iob : 33,4

7.9

II, 2

Ieremias :

IV Regum :

I9, 15 I9, 19

Jin.

251 256 249

"22

Isaias :

3, 6

Deutetonomium

Pag.

Lucas : 4, I

Latinae Vulgatae editionem.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

288 Locus

Pag.

Jin.

257

"ys

Iohannes :

I,I I, IO

3,8 3, 34 4, 24 $5121

5,25 $, 39 6, 65 6, 64 IO,

30

II,

5I

I4, 9 I4,

II

I4, 17 I4, 2I 14, 25

16,7

16, 16, 16, I7;

8 15 15 I

258 $592 246 *221

252 397 259 *606 252 395 252 395 246 220 246 217 248

289

252 252 240 240 246

494 495 36 fao 222 246 223 247 24d 259 *607 251 356 251 557 257 547 257 548 252 407

258

580

246

225

253 253 253 253

413 414 425 425 410 415 109 419 420 426

IO, 358

13, 14, 15, 15, 20,

2 2I 28 29 17

20, 28

Ad Romanos : 55 8, 6

8, 9

8, ro 8, r1

8, 15 9,5 15, 15 15, 16 15, 18

15, 19

252

253

242

253 253 253 255

428

6, 11

12, 4 12, 5 12, 6

I2, II

Ad Cotinthios II : 3, 5

3,6

4,4

5, 19

Pag.

lin.

251 360 254 452 254 454 251 374 251 574 251 574 254 457 255 *477 259 *606

254 460 254 463 247 247 247 249

Ad Galatas :

3, I4 5, 25

6, 8

Ad Ephesios : 112 2 II 2022 3. 5

5,8

3, 16 4, 5

6, 17

254 465 254 467 254 469 254 255 254 254 254 247 255 255 255

472 *483 474 476 47]

255

486

25I

479

482

484

Ad Philippenses : 1, 27

226

2, 7 2, 8

248

262

258 258 258

Ad Colossenses :

259 *6or 255 431 250 342 255 435 2)5 435 252 438 259 *607 247 245 253 440 253 443 254 445 254 447

Ad Cotinthios I :

I, 24 2, IO 2I

Ad Cotinthios I : 3, 16

3,6

Actus Apostolorum : 53 54 IO, I9 IO, 20

Locus

253 *442 254 450 254 450

I, 15

IIS

I »27 2 2, 2»

WM 9 NO

257

258

257

247 247 247 247

260

248

264

235

488

240 255

27 490 267 268

259

255

Ad 'Thessalonicenses I :

3, II

Ad Thessalonicenses II :

2; 12

Ad Timotheum I :

R3

3, 16 6, 14 6, 15

248 248

DE TRINITATE' Locus

Pag.

Ad Timotheum I : 6, 16 Ad Timotheum II :

I, 14

lim. | Locus

257 *562

5

255 495

. Ad Titum : 2; IT

4

WE

5,4

; e Ad Hebraeos :

2,9

6, 9, 9, Io, IO,

Iohannis I : 4» 13 $3120 Iohannis II :

9

248

Pag.

lin.

256

518

250

346

248

279

245

188

ML

UM

271

ms: e

Iudae :

248 27;6 | 4

2

289

lc

258 *585

Apocalypsis : 1, 8

4, 8

249

320

250

2331 519 195 194 197 521

15 13 I4 28 29

246 256 256 256 256

213 528 530 534 535

4 14 6, 16 6, 17 7, 10 TII

249 245 245 245 256

I2, 25

256

540

II, I5

245

198

I2, 24

256

541

I2, IO TA

245 246

201 204

14, 4

246

209

i. 12. 3, 18

255 255

499 505

14, I5 17, 14

256 246

524 210

4, 6 4» 14

255 255

$06 508

I9, 9 I9.19

250. 250

$35 334

248

282

245

180

245

185

Petre

Petri II : IIT

I, 20 E21

256 256

511 512

Iohannis I : 3, 24

20

256

19, 16 20, 6 21, 6

245 245

21, 7 — 21,22

245 245

22, 5

245

22, I

174 177 181 185

187

516

AUG. XC

INDEX AVCTORVM AD OPVS CONTRA VARIMADVM "Auctor

Pag.

Lib.cap. lin.

"Auctor

3,45,

(Pelagius ?) Fragmenta ex libris de trinitate (ed. A. Soutet, in Journal of Theol. Szudies) :

Beda Venerabilis

In I. ep. Petri :

PL 95, 58€

116

T-8

Caesatius Arelatensis Breutarium adu. baereticos :

Vide conspectum omnium

—docorum — in

MONITO, Dg. XV. Cerealis Libellus c. Maxtigiinum :

15, PL 58, 7645-C 19, PL 58, 765»

I4 $9

I, I, 84-90 1, 49, 1-27

Eugenius uide apud Victotem Vitensem

12010733050;

I24

3, 7I,

1-9

485, 19-24 485, 24-28

32 II9

I, I9, 3, $$;

2-II 1-6

484, 17-24

126

3, 78,

484, 25-35 485, 32-486, 12 17 (1916)

85 104

2, 3,

133, 1-134, 16 134, 16-22 135, 17-156, 7

79 59 78

91-10

7-10

23, 28-39 8, 9-17

1, 76, 1, 49; 1,69,

Y21 91-14 7-11

(^ Eugenii Liber de fide) :

55656 1, 44,

16

SOREIIPAATEETG

Leo Magnus

C.S.E.L. 7 4T; 16-48,14

54, 9-18 59, 8 59, 18

61, 1-8

65, 17-64,11 64, 12-22

64, 25

Jer7o

77,11 (PL 54, 412b)

485, 12-17

Historia persecutionis Africanae prou. 2

GregoriuslIlliberitanus de filii diuinitate et consubst. tract. 4 (sub ti0zzitie Phoebadii Aginn.) : PL 20, 414

Lib.cap. lin.

Victor Vitensis

Eusebius Vercellensis de trinitate :

5,40, CCIX. 75,

14 (1913)

485, 9-12

Pag.

131

23, 95,

1-2

67, 1-7

56

I, 44,

I2

1,

80 II

1-16

1, 71, 16-23 I: I5 9ES-I7 3; 20

85 2, 5, 28-39

118) I20

73,852 2, 59,

117

2, 50,

110103, 28»

METSIT 1-IO

1

1-5

INDEX AVCTORVM AD SOLVTIONES "Auctor

Pag. Cap.

Jin.

Ambrosiaster

Ambrosius Mediolanensis

de fide : 1, 9 25 17 2, I9 3, 21-22 3, 25 3, 24 3, 25 2526 3, 27

7, 48

IT II2 17, I17

163 150

8, 57 9; 59-60

16, 62 1I, 68 *w "Ww wq Jw Qu IAS. XM qu NM PU GM TM 9Ww XDu 14, 86-87 14, 88

»

» 44, 88

14, 89

14, 90-92 14, 94

[4 »

16, 103

HH oH HM oM i MHH H

I, 17-19

2, 2, 25-26 2, 4, 35-36

2, 4, 38

2, 5, 4I 2, 5, 42-44

2, 7, 58

2, 8, 59-64

2, 8, 68

2, 8, 70 2, 9, 75

2, 9, 78-79 2, 9, 79-80

4-9

14-16

7-10 5-10

175

206

8, 56

II I2-I3

167 168 167 176

17, 108-109

8, 55

4-6 8-10

175

15, 95

7. 49

wv. w. *w

164 165 165 165

149 164 159 159 159 159 160 159 149 149 150 149 204 204 204

WM RAE RÁD RD RÁ MD M0 MM

Pag. Cap.

Ambrosius Mediolanensis

Quaestiones Vet. e? INou. Testam. : 188 46 97,5 5-9 IO-I3 97,5 174 30 164 18 329 1-8 97, 8 159 II 156 8 97, 13 35-36 160 15 18-23 97, 16

1, 8

"Auctor

16-19 13-18 18-21

2-] a9 16-18 50-32 22-30 E) 25-25 2/1359 42-45 6-22 23-26 26-29 9-16 4-12 2-4

149

45-48

183 184

4715 15-21 2-14 15-16 I-5 37-45 6-21 1-20

160 160 206

207 200 204 165 165 184 185

186

4-8

17-21 40 41 45

4-18

4-10 3-21

de fide : 2, 9, 81-82

189

47

2, 9, 83

199

65

2, Io, 84

209

2, 10, 88

205

7Y

2, 11, 96-98

186

42

23 129 ToO

ZIMES

2, I2, I02-IO3

2120

2, 12, I04 23 12. 105 232975

259987 2128 2 188 44

2, 20,4

76

82

2552. 7-10

172

187

44

3, 2, 12-14

210

79

3, 3, 15-17

180

36

180

27

3, 5, 17-18

5, 5, 18

180

I81

28

36

37

LO0I$37 18159557

3, 3, 22

I81

37

3, 3, 24

3, 4, 26 3, 4, 27-28

I81

37

182.57 209 78

3, 4, 29-52 3» 4» 34

192 152

5I 5

3. 5, 35

Iy1

95

3. 5, 35-36

3, 3; 3» 3,

6, 41-44 7, 46-3, 9, 62

9, 59-60 9, 61

3, 10, 63

152

53

1532 13

4

153 135

$5 5

Hy

m

3, 10, 65

TS

TMNE

3, 10, 68 2:3:81,576

IS HEISIMNNS

23 135. 8T

15/2

3, II, 90-9I 22812102

I9O 215

49 86

3, 12, 99

215

86

205 205

72 72

213

84

25 I2, TOO 5, 12, IOI-102 $3 v2, IO

2-2 3, 14, 3, I4, 2216, 3, 16,

102 109 II5-II4 135 134

3, 16, 135-156 5, 16, 135

215 215 215

86 86 86 174 30 195— 55 195113 201 66 201 66

3, 17, 139

213

4» 3, 30-31

195

3, 17, 140-141

20005

84

56

INDEX

292 "Auctor

Pag. Cap.

lim.

Auctor

de fide :

de fide : 165 197 I9I 197 I9I 197 161 161 161 161 173 162 173 154 156 155 155 156 155 156 195 206 194 194 176 176 177 194 194 194

5 13, 165 5, 13, 164 j, 15, 165 5, 13, 166

218

SOEISOAIÓ

218

89

$, 13, 168

219

89

5, 16, 189

220

9o

5, 16, 195

1

220

90

5, 16, 196

222

90

5, 16, 197

222

198

90

9o

5, 16, 199

f222

50

84-90

2i 219 89 219 89

5, 16, 201 5, 16, 202

222 222

5, 16, 208

2253

5, 18, 220

221

225

2d

72-84

90 90

91-95 95-100 IOI 90 90 IOI-IO3 9o 47-51

Hymnus : 2

IY

9

24

12

9-15 5:9 II-I3

de incarnatione :

5, 16

8, 85-86

9. 95

9, 105

159

174

30

162

15

162 15

Athanasius uide abud Gelasium Augustinus conira serzmonem JArrianorum : 11

155

8

4

185

40

17

II-IS 30-42 21-23

I3

214

85

4-52

8

164

contra Maximinum Arianum : 18-20 I-21I

4-29 3-13 1-5 1-57 1-3 $-22

22-27

199

189

I-3

4-6

222

j, 17, 209

181

199

215 ed 89 218 589 218 89

5, 16, 198

172

198 198

din.

6-10 IO-I3 13-I9 30-36 57-45 51-55 56-62 30-32 8-9 26-27 65-68 68-71

5, 13, 169 5, 14, 175 5, 14, 177

182 182 182 183 183

171 172 192 196 196 196 196 195 203 199 199 21I

Pag. Cap.

Ambrosius Mediolanensis

Ambrosius Mediolanensis

4; 35133:27 4» 4, 59 4 5, 56 4 6, 45-46 4 6, 69-71 4 7, 76 4 8, 77 4 8, 79 4» 8, 81 4; 8, 85-86 4; 8, 87-88 4; 8, 90 4; 8, 91 4 9, 96-99 4; 9, 100 4; 9, IOI 4 9, 102 4» 9, 105-104 4» 9, 106 4; 9, I07-116 4; IO, I17-I2I 4 IO, I20-I21 4; IO, I23 4; IO, 132 4 II, I38-141 4 II, 138 4 II, 149-151 4; 12, 157 4; 12, 160 4 12, 164-166 5; I, 16 5; I, 17-19 5; 19923 5; 1,27 5 2, 29 5» 2, 30 5 2, 36 5» 3, 40-42 5» 3. 46 5; 4, 49-52 5» 555 5 5,67 5; 5, 68 5 6, 85 5 7, 89-91 5 8, 100-103 5» 8, 113-114 5 8, 114 5; 9, 116-118 5; IO, II9 5; IO, I20-122 5 IO, I24-125 5; IO, I24 5» IO, 129-130 5 II, 133-136

AVCTORVM

23 10, T

170

26

25,10, 2 2312: 2, 14, 6 2,114, 7 2, 14, 9 2, 16, 2 2016205

170 161 162 163 163 206

26 14 16 16 16 73

211 211

80 80

6-11

2, 17, 4

158

ro

I-I3

2,20,2

188

45

187

44

200

65;

2, 20, 3

5754

1-16 17-41 16-20 3-22 23-26

26-55

8-15

3-14

6-21

SOLVTIONES ZAuctor

Pag. Cap.

in.

2, 23, 4 2,5203 13

166 168

22 25

4-20 6-21

176

33

29-40

E IE 338

5735

202

Enarratio in psalmum :

95, 19, 6-65

68

I-II

208

G753

137, 13

20$

72. . 7-16

Sermo : Morin 5, 1

183

38

38-39

19

4-6

Epistula :

351-3

Tractatus in Iob. Euang. :

6, 9

164

Caesarius Arelatensis

Breuiarium aduersus baereticos : ed. Morin, II, 187,

20-25

179

35

4-6

de zaysterio frinitatis : 14 I49 149

I I

2-9 1I9-23

Eugenius

uide abud Victorem Vitensem

Pag. Cap.

lin.

Gelasius

contra Maximinum Arianum :

PRA 2 RT T

203

"Auctor

Jiber de duabus naturis :

ed. Thiel, p. 554 (fragm. Athanasii)

^ 201

67

3-22

209

77

4-12

201 202 208-

67 67 7$

3-22 15-16 1.3257]

Gregorius Illiberitanus de fide orthodoxa :

6 Nicetas Remesianensis de ratione fidei

Victor Vitensis

Historia bersecuttonis /Africanae pron. 2(— Eugenii Liber de fide) : 2, 60 163 17 4-8 2, 61 163 17 14-17 164 18 7-9 163 17 I1-12

2, 71 2572

1537 173

9 29

2427 II-13

290724

1029€

r6

3-5

160

12

233-37

Vigilius (Pseudo-) contra Varimadum :

I, 71, 18-20

INDEX AVCTORVM AD LIBRVM DE TRINITATE "Auctor

Pag. lin.

Augustinus contra Maximinum : DICA 2PIADET

259 614 2582575.

258 585

Basilius

bonilia 6 (de fide) in translatione Rufini :

PG 51,17820-1783^

Pag. lin.

Gregorius Nazianzenus

de Trinitate :

755

"Anctor

257 559

oratio 4 (de pentecoste) im franslatione Rufini : G.S. E; D.46 p. 152, 17-21 259 610 p. 155, 5-13 259 603

B

INDEX NOMINVM VERBORVM LOCVTIONVM AD OPVS CONTRA VARIMADVM abnuete r, 16, 40 ;1, 24, 20 ; 1, 28, 25 ;

I, 50, 30 ; 2, 17, I5.

addiscere 1, 51, 16. adnuntiatio : adn. (— prophetia) Esaiae 2, 14, 49/50 ; prophetica adn. 1, 16, 225; 1, 35, 25 ; angelica adn. 1, 39, 15. adolere : cato concepta adoleuit in uirgine I, 39, 15. adprobare : in se adpr. 1, 62, 8 ; unum in tribus adpr. 1, 1, 5. adsequi Arrianorum prauitatem 1, 1, 5 adstmucredr M10s CETT OO DET S6 I, II, 5 5; I, I2, I7 j I, 18, 17 ; I, 25,

$3355 015520; 415 01520: 1601 OT, T5

1,604, 4$31:67, 6; 1; 650797 2,6, 24; 2, 14, 39 5 2, 15, 26 ; 2, 17, 22.

aduocatus capifula 3, 55 ; 3, 55, 1.

aedificatio (— actio aedificandi) capzzula 3; 5Taequare P736. 039150190249 15:029 179528;

alapa : alapis caedere 1, 58, 24. anteferre : antelata testimonia

2, I3,

22/25. archangelica iussio 1, 57, 27. auditus : aud. christianus 1, 69, 7 ; aud. cotdis 1, 53, 20.

positum capt/ula 1, 69 ; 1, 69, 2 ; 1, 69, 16.

conpositio : absque ulla subtilitate et conpositione uerborum r1, 51, 3/4. conprimete superbiam Praef. 54. conptobate 1, 31,6; 1,34, 5 ; 1, 48, 12 ;

1751,35: 1/59/91 1,012 31

71, 6$,

21:751 466516, 4194 GG 2E101 02:02 S2 12, 7 5 2, 15, 6; 2, 14, 48.

conscendete ad caelum r, 38, 66.

consempitetnus I, 72, 28. consctibete I, 49, 1I ; I, 72, 21. constringere in iute praef. 27. consuetae calumniae et cauillationes 2, TID contexere uetsutias praef. 27/28. contueti 1, 66, 5o ; 1, 66, 54. conuerti : patrem in carne conuetsum et de uirgine natum cafi£ula 1, 39 ; T, 39, 2 5 I, 39, 5. cotpus : tres libelli in uno cotpote digessi Praef. 4/5. crassare : crassante perfidia 1, 58, 5. credulitatis confessio 1, 45, 18 ; credulitatis mollities 2, 14, 4. cultus uenerationis sui (sc. trinitatis)

praef. 55.

augere audaciam Praef. 21.

cursus praui dogmatis Praef. 20. breuiare : breu. sermonem 1, 43, 41; uerbum breuiatum 1, 45, 15. breuiarias capi£ula, in fine. caminus aestuans I, 5I, 17. Campania praef. 1/2. canonica (sc. epistula) : in canonicis 5,

95:5:5:55 325 9.

catholice credere praef. 40/41. cauillatio : consuetae calumniae cauillationes 2, 14, 27.

et

cette : certo certius I, I, 91. clatificatio uirtutis 1, 17, 16. coaequalis 1, 49, 37 ; 1, 61, 6. coaequare I, 49, 1/2; 1, 58, 1/2; 1, 58, 25:312; 10)122/25.

coaeternus capitula 1, 63 ; 1, 7, 4. coaptare I, 28, 9 ; 1, 66, 52.

commanere I, 55, 16; 1, 6o, 25 ; spiriritus commanens 2, II, 26. condiscere 1, 1, 92/95 ; 1, 2, 84 ; 1, 25, D165256; 5. confessio credulitatis 1, 45, 18. congerete ex scribturis praef. 6o. congregatio (— actio congregandi) capitula 5, 51. connexa trinitas 2, I8, 22. conponere : patrem in filio fuisse con-

Dauidica oracula 2, 14, 55 ; Dauidicum testimonium 2, 15, 6. defensor fidei catholicae 1 Zizz/us. denegare 1, 64, 11.

digerere : tres libellos in uno cotpore digerere praef. 4/5. dignanter : qui catnem nostram dignanter adsumpsit 1, 3, 56. discernere : non discreta patris et filii potentia I, 52, 16 ; a quibus spiritum sanctum non esse discretum I, 2, 7 ; in uoluntate non discretum r, 7, 5. discretio potestatis r, 17, 16. documentum (— actus docendi)eapitula 5, 81; documenta caelestia 1, ro 4/5 ; documenta legalia praef. 12. dogma : impium dogma r, 46, 17; cursus praui dogmatis praef. 20; prauitas falsi dogmatis r, 15, 4/5. dominatus : regni obtinere dominatum 1, 6o, 5/6. ducatus capitula 5, 67. ebibere calicem r, 28, 5 ; 1, 28, 2r. edere : editus ex uirgine 1, 73, 2 ; 1, 73,

12

i

edoccre 1015251. 470 :0:02. 42012 92»

15 ; 2, 8, 155 2, 14, 51.

2900

INDEX NOMINVM VERBORVM LOCVTIONVM late : latius praedicare r, 41, 6.

eicere testimonium 1I, 53, 1/2. euacuare sacramentum 1, 56, 6/7. euangelizatio capitula 3, 99. exordium mundi r, 65, 4.

legalis : legalia documenta Praef. 12. libellus : tres libelli in uno corpote digessi praef. 4/5. liberatio (— actus liberandi) capzzu/a 3,

expergisci I, I2, I4.

fides : fides indubitabilis r, 66, 5 ; fidei catholicae defensot r1 Zu/4s; fidem tenere perfectam praef. 23/24 ; fidem

rectam tenete I, I5, 4. flagellum suae responsionis I, 24, 9. homo (— cotpus humanum) : (Chri-

stus) qui hominem suum resuscitauit a mottuis I, 31, 29.

53.

mansio sequesttata r, 66, 7.

misefatot : misetatofes I, I, 2I. moliri : qui talia figmenta construere moliuntut praef. 15. mollities credulitatis 2, 14, 4.

mos : mote gentilium rz, 71, 7/8 ; mote locutionis

I, 1, 52 ; mote sactilego

UT ET

multiloquium r, 43, 42.

imperialis uox 1, 29, 30. inaequalitas 1, 61, 20/21 ; z, 68, 4. inconditus : inconditae propositiones 2, 1I, 18 ; incondita uetba Praef. 47. increpatio capi/ula 3, 54. indifferentia r, 71, 5. indiscrete : filius cum patre indiscrete in altissimis habitat r, 53, 8 ; domi-

nus uoluit spiritum sanctum cum patte et filio indiscrete uniuersis gentibus intimati 2, 17, 24. indiuidua caritas potestatis ac uoluntatis 2, I9, 5. indubitabilis fides 1, 66, 5. indubitanter credere 1, 69, 12. industria infidelitatis Praef. 49. ineffabilis deitas 1, 32, 4 ; ineff. trinitas

Praef. 54.

ineffabiliter natus 1, 12, 10 ; 1, 64, 8/9. inenarrabiliter generatus 1, 12, 6 ; inenatt. genitus 1, 66, 16 ; inenarr. or-

tus 1, 64, 28/29 ; inenatt. procedens 24183227

i

ingenitus capi/ula 2, 12 ;1, 2, 3 ; 1, 2, 865.192, 8855 19735120):

19922912 1/52:

125925362 r2. inminutio deitatis 1, 45, 5. inpassibilis 1, 39, 13 ; 1, 73, 5. inseparabilis perpetua substantia praef. 65 ; insep. trinitas I, 19, 5 ; insep. unitas 2, 18, 22/23. inseparabiliter in corde patris manens T9ET2 4822. insufflatio capi£ula 5, 84. insulsa mens 1, 62, rr. interius lumen 2, 4, 19. intimare I, 7,14 ;I, 1, 21; 1, X, 38/39 ;

I, I, 45;1, 1, 49 ; I, 1, 65 ; 1, 1, 85;

I, 16, 20 ;1, 33, 6 5 1, 43, 54 ;I, 49,

32502:1145/26:::2/ 185 T2.

introducere duos deos r, 16, 55/36. inuisibilitas capi/u/a 3, 44. inundare : quo (sc. spiritu sancto) in:' undante 2, 4, 4. ius : in uire constringere Praef. 27.

mundatio (— actio mundandi) eapizula 3» 92.

Neapolis Praef. 1. oracula Dauidica 2, 14, 53 ; oracula diuina 2, 10, 10.

ostensio capi£ula 3, 73.

passio uenerabilis 1, 56, 9 ; passionis uitium I, 39, 23/24. penicillus : abstergere lacrimas penicil-

lo 1, 38, 54.

petdocere 1, 1, 87, 1, 31, 30 ; 1, 36, 12 ; I, 49, 9. perfidia uestra 2, 18, 7 ; 2, 19, 37.

perorare pro obscuritate sui luminis r, 20922: petscribere 1, 17, 5 ; I, 29, 4/5. petscrutare 2, 5, 4. petterrere 1, 66, 36. plasma primi hominis r, 52, 4. praelatio temporis aut honoris r, 71, 26. praeostendere r1, 66, 36. praesaga maiestas 2, 9, I0/I1 ; ptaesaga uaticinio r, 60, 26.

ptaescientia futurorum capi/ula 1, 40 ;

I, 40, 1; I, 40, 5 ; 1, 40, 40.

prauitas Arrianorum I, I, 5 ; 1, 1, 93/

94; prauitas falsi dogmatis

I, r5,

4/5 ; ptauitas uestra 2, 14, I3.

pfauus : praui dogmatis cursus praef. 20. primitus (— primo loco) 2, rz, r1. principaliter (— primo loco) 2, 9, 45. principatus capi/ula 5, 7. procteare ex nihilo 1, 4, 20. propositio : 1 Z//u/us ;1, 8, 4 ; 1, 25, 3

uana propositio I, 51, 5 ; ptopositionis uesttae sarcina ponderosa 2, ro, 6/7; propositiones Varimadi praef.

3 5 praef. 7.

prosecutio I, $9, 23. rectitudo capi£ula 5, 40.

CONTRA VARIMADVM redargutio capitula 5, 50.

renouatio capitula 5, 47. tespectio capiula 3, 89.

resuscitatio capi/ula 3, 45. rusticus sermo Praef. 4. Sabellius rz, 16, 39. saluatio (— actio saluandi) capitula. 25 38.

sanctificatio deitatis 1, 56, 5 ; sanctificationes r, 36, 9. sarcina ponderosa ptopositionis uestrae 2101007. satianter : uberius et satiantet 2, 18, 6. sequestrata mansio r, 66, 7. signaculum (— actio signandi) trinitatis capitula, 3, 48. signare : quare ,in tua" posuit, et non in uestra" signauetit I, 1, 58.

somniati : ut uos somniamini 25 3557. sortiti : nomen aduocati filius et spiritus sanctus sortiti sunt capz/ula 5, 55 ; quod nomen excelsi omnis trinitas

sortiatur czp/4la 5, 16. subiacete iniutiae 1, 24, 20 ; sententiae I, 70, 21 ; temptationi I, 24, 4 ; I, 24,

19; uitio passionis I, 39, 24. subterfugere sarcinam ponderosam

2, Io, 6/7 ; locus subterfugiendi Praef. 2:7: subuetsio fidelium praef. 48. suffragate sibi locum subtetfugiendi praef. 27/28. suspendere in cruce capi£u/a 1, 38. suus : ad sui (se. trinitatis) uenerationis cultum Praef. 55.

297

syllaba : ,,et" syllaba diuidit inter utrosque I, 48, 1 ; magis pro coniunctione uerborum quam nominum ponitur r, 48, 4 ; uetbis ac syllabis ptotestati 2, 13, 19; de syllabam causari capi/ula 1, 48 ; pet ,,et" syllabam non diuiditur quod unum esse cognoscitur I, 48, 17 ; pto ,,et" syl-

laba filius et sp. s. a patte non sunt diuetsi r, 48, 18/19. tanta ac talia testimonia r, 3, 33/34. testimonialiter praef. 10. trahere originem 2, 12, 2. trames diuinarum scribturatum Praef.

2i trifaria coniunctio praef. 62. trina repetitio I, I, I3. typus : filium praedicati in typum stellae 2, 16, 28.

Varimadus

Artrianae sectae diaconus

praef. 2/5.

uetbum breuiatum 1I, 43, 15; uetba humana 1, 8, 4 ; uetba inania praef. 28 ; uetba incondita praef. 47 ; uerba nuda praef. 10/11; uetba ptiuata praef. 6 ; uetba superflua praef. 47. uetitas :de communi uetitate (trinitatis) capitula 3, 11 ;capitula 5, 95. uersutias inanium uerborum contexete praef. 28/29. uitium incredulitatis 1, 56, 57/38 ; 2 14, 5 ; uitium passionis I, 39, 23/24.

uniuersitas rationalis I, 71, 25.

INDEX NOMINVM VERBORVM LOCVTIONVM AD SOLVTIONES (*) absolute dicete 9o, 45 ; ab. sonare 9o, 6. i im : absurdum est 35, 4 ; 71, 19 ; 72, 11; 88, 65 ; absurdum non uidetut 46, 4 ; 66, 11 ; 8o, 12/15 ; 9o, 58/ 59. MATT generationis I2, 17. adobtio : gratia adobtionis r, 57.

adobtiuatus : consortes in adobtiuatu

I, 53/54 ;29, 22.

AG ODEIUHSI: 1205 10:0 1:552 5 812059 : 1206215 1, 63/64. ambigue respondere 9o, 51 ; 9o, 55/56. ambiguitas : sine ambiguitate dicere 68, 1o.

arcanum generationis 66, 9. articulus : indere articulum 49, 12. astus inimicorum ecclesiae 9o, 26;

sctibtum astu uel errore falsatum 9o,

33/34.

'

]

Aurelius Augustinus Z/£zus elenchi. certus : sunt certa(— quaedam) 75, 11 ;

75, 14/15.

Hieronimus pfaesbiter 9o, 15.

indete articulum 49, 12. infectus patet et filius E/encbus 6 ; 2, 1. inpossibilitas patris 75, 4/5 ; 75, 23. ius : in ipso diuinae iure naturae 66, 7.

lectot curiosus 28, 19. modus locutionis 88, 29/30. mos : motis est scripturae diuinae 35, 14/15 ; more prophetali 5, 7 ; secundum morem 52, 13 ; secundum morem scripturarum 5, 25. pet : per unitatem naturae adque substantiae unus deus intellegitur E/ezchus 65 ; 24, 2. prtophetalis mos 5, 7. proposicio stulta 8, 20. propter: nonnumquam pto juxta ponitur $4, 28.

codex : in Latinis codicibus 9o, 7/8.

consubstantiuus 30, 17. contristare humanam naturam 75, 25. corpus : unusquisque sanctotum aut ecclesiae corpus 9o, 37/38 ; 9o, 41. cteatura adiutrix in sacramento baptismatis I, 34. de : esse de E/encbus 42 ; 16, 2. donec : s. scribtura non semper ,,do-

nec"' pro fine uel termino ponit 88, 67. Ebreus: Ebrea ueritas 9o, 135; ut Ebteotum habetur 25, 48 ; de Ebreo

Matheus translatus est 9o, 13. error scribtorum 9o, 24. exots a bonitate E/encbus 114 ; 39, 2. explanatio : in explanationibus Hiero-

nimi praesbiter translatoris, quas in

Matheo edidit euangelista 9o, 14/16. extitio 11, 5 ; 11, 8.

fantasma : suspicio fantasmatis 25:32: fantasticus homo 75, 28.

sabaoth in lingua nostra omnipotens sonat

I5, 24.

satagere saluti 75, 15. Sctibtor : error scribtorum

9o, 24; uitium scribtorum 9o, 21. singularitas : numerus singulatitatis Elenchus 61/62 ; 22, 3. soluciones diuersarum questionum Ziulus elenchi stulte : stultis. obiectionibus stultius nonnumquam nos ftespondere conuenit 14, 10/11. stultus : stulta obiectio 14, 10 ; stulta

proposicio 8, 20 ; stultum est 9o, 62. superuenire : generatio superuentura

88, 46/47. temeritas : temeritatis

quod 88, 65. transactus : transactum futuro 5, 7/8.

est

credere,

posuit

uitium scribtorum 9o, 21.

(*) Verba uel locutiones a fontibus mutuatas in indicem non recepimus.

pro

INDEX NOMINVM VERBORVM LOCVTIONVM AD LIBRVM DE TRINITATE (*) adiurare aliquem per aliquem 495. agere : proprio spiritu actus I8. Ambrosius 87 ; 9o. antichristus est qui negat filio perfectionem dei 281. antidotus uocabuli homousion 3r. Apollinatristae 57. Ariani 56 ; 65. Ariminense concilium 71 ; -sis reliquiae 82 ; -sis synodus 77. Ariminum urbs 85. Arius 30 ;42 ; 44 ; 45. Auxentius 86. calliditas fraudis 80. callidus artifex 86 ; callidi homines 73. certus : certa fidei integritas 2 ; certissimum documentum 107. concilium Ariminense 71; Nicaenum

73. concupiscibilis* 562/564. condete libellum 24. congeries testimoniorum 24/25. contradictio : contradictiones parturiri II contumelia et patris et filii 168 ; cont. spititus sancti I17. corpofale ministerium 350. corpus psalmorum 146. crementa ecclesiae 93/94 ; 105 ; ct. fidei III; crementa cftescete 9r. declinare immunditiam 355/356 ; 365. defraudata diuinitas* 612. documentum (— testimonium) 1o7. dogma sectae Auxentii 87; dogmata diuersarum haeresum 14. Donatistae 58 ; 114. Eunomiani 56.

expandere manus in caelum 155. exsilia innocentium 111. extraneae uoces ab euangelio 32. fides: fidei crementa rrr; fidei magnum ctimen 46; fidei cultores

19/20 ; fidei fundamentum 1; fidei integritas 2; fidei ratio 35; fidem abscondere in corda credentium 529/ 330; fidem firmare 91 ; fidem insinuare 5 ; fidem seminare 4. fidus : fidissimum fundamentum r. forma : audis formam et negas aequalem 265.

fraus : fraudis

calliditas

80; fraudis

negotium 83. gloria : duae glotiae 510.

Gratianus Augustus 9r. homos (— ópós) unius appellatut 34. homousiani uel unisubstantiani 19 ; 48. homousion 26; 28; 48; 61; 68; 72;

74 ; 81. honotificentia debetur patti 162 ; nullus gradus inter filii patrisque honotificentiam 167. humanitatis officium exhibere 350/551. illuminator spiritus sanctus 341. immunditiam declinate 355/356 ; 363. immutabilis * 561. impassibilis * s6r. imperitia : eius impetitiae respondendum 20. imperitus : apud impetitos 69 ; 75. inaccessus* 562. incompositus* 561. inconspicabilis* 563. inconuertibilis* 560. indemutata imago* 569. indiuisibilis* 560/561. ineffabilis* 559. inexplicabilis* 562. inexquisitus* $564. inglorius atque indignus* 612. iniuria baptismi 116/117. insinuare rectae fidei rationem 5 ; 34. integritas ecclesiae 14/15 ; int. fidei 2. interpellare aliquod apud aliquem 73. intersecare substantiam deitatis 45. introducere duos deos 159 ; 164 ; 291 ; intr. plebem deorum 555; intr. in omnem ueritatem 409. inuisibilitas 99. lex :legibus uiolentiam facere 114/115 ; legibus persecutiones perpeti 115. Macedoniani 56.

Manichaei 53. Marcionistae 52. Maximinianistae 58. Mediolanum 85. Menandtiani 52. missio de loco ad locum 218.

negotio fraudis 85.

(*) Verba uel locutiones a fontibus mutuatae asterisco distinguuntur.

300

INDEX NOMINVM VERBORVM

Nepotiani 53. Nestotiani 57. Nicaenum concilium 70. pattutiti contradictionés 1123. parum : quasi de magno mari parum stillae leuatum 286. pattes : concilium octingentorum triginta patrum 72 ; trecentorum decem et octo patrum 20 ; 70/71. pax : duae paces 483. petsecutiones perpeti 114 ;petsecutionibus crescere 108/109. plebs: plebem deorum introducere

353. pluralis ueritas 37. pollicitatio 94. praepostetum consilium* 6123. pronuntiare bona per malos 21. prosctiptiones miserorum 112. fadere uetba de euangelio 66 ; tadi a memotia 83. fatio uiuens* 571. regale imperium 384. Rogatistae 58. Sabelliani 55.

Sabellius 59 ;45 ; 44 ;55.

LOCVTIONVM

sacramentum nostrae redemptionis 22/ 227 separare sibi ministros* 605 ; sep. deitatis substantiam 45/46. Simoniani 51.

singulatis ueritas 37. spinis pungi 15.

spiritus : spiritus hominis 461 ; spiritus sanctus illuminatot 341; spiritus sanctus iudex 547; spititus sanctus sermo dei 485 ; spiritus sancti contumelia 117; spiritus sancti occulta opetatio 3/4; proptio spiritu actus 18.

stilla de magno mari 286. tantus ac talis 20/21 ; 555.

transferre uerbum e uetbo 35 ; 67. tribulationibus crescere 108. Valentinianistae 52. uenenum : ad Arii uenena excludenda 30/31; sectae suae uenena fundere

uerbum e uerbo translatum 35 ; 67. ueritas pluralis et singularis 37/38. unisubstantiani 19 ; 48.

usia (— o)cía) appellatur

34.

substantia

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM AD SERMONEM DE CONTEMNENDA MORTE adquirete mortem peccando ri1/12. arma uirtutis Io. consequi dei gratiam 2. deserere fidem 14. dignitas fidei 20/21.

motirentur 15; motiendo iustitia impletur 12. mots : adquisita peccando 12; non bonum facta aliis quae antea malum fuit 19/20; contemnenda r; uitae contraria 21 ; instrumentum ad vitam 22; recusate mortem 7; suscipere

mortem I4. fides : dignitatem fidei 19/20 ; deserere fidem r4. instrumentum ad uitam mots 22.

mattyr 5; mattytibus proponitur ut deserant fidem aut suscipiant mottem 13/14.

martyrium : causa mattytii 1. mirabilis : mirabiliorem dei gratiam 2. moti : martyres non peccant quia moriuntur 17 ; mortui sunt (primi homines) quia peccauerunt 16 ; martyri peccant si non moriantur 15/16 ; si non peccassent (primi homines) non

petsecutot martytibus proponit ut deserant fidem aut suscipiant mortem

n/a

nam

poena : poena peccati in usum iustitiae conuetsa 3; poena uitiorum transit in arma uirtutis 10 ; uenire in poenam I8.

tecusate mottem 7. suscipere mortem 9 ; 14.

usus : poena peccati in usum iustitiae

conuetsa 3.

ADDENDA

ET CORRIGENDA

Dum opusculum de írimitate iam sub prelo uersabatur, nouum testem huius textus inuenimus in codice B.2.2. bibliothecae Collegii S. Trinitatis Dubliniae, saec. XIII, cuius uariantes lectiones hic conferimus. Codex Dubliniensis ad classem ABPR pertinet, sed permultis omissionibus mutationibusque deprauatus, textum corruptissimum praebet. Sermo eiusdem (sc. $. Augustini) de fide contra arrianos 2 ratio operatione B quod 6 eccl.] oz. 8 — in cat. sua in uite sua

3 qua potteq;

10 — hereses omnes 10/11 pugnare potest, exp. n. potest] ozz. 12 suam] praezm.ad ^ 14 que aduetsarum 14/15 eius integritas] ozz. 16 excerceatur 18 proprio] protetuo 19 omousianos 20 respondeamus 22 cahipham 24 obcena 26 olim] praem. enim 26 pronuntiauit 28 quod 29 latinum 29 exprimeretur 33 translatum z:q. ad 512 sctiptuta] oz. 512

non fit] fecerunt 513 -— est allata 516 Iohes 516/519? — quoniam de spiritu sancto -- manemus in eo 519 suo]sancto $21 apocalipsi 526 iuss.] uisionem 534 ubi supta] oz. 542/543 que e pater et filius et spiritus sanctus. Hic nominatus est, quia omnipotens est spiritus sanctus. In salomone 547 est] ozz. 549 peccato] a4. et 550 ipsum si dicendum est] oz. 553a 556 relaxantem] praez. peccata 558 catholica] profitetur quod 563 inconspicabilem] inexplicabilem 564 mentes 566 sanctus] ozz. 568 — cunctorum causa 5*0 — filius est 570/591 siue ratio uiuens] sine initio initi£ns 5*1 — apud deum erat 512 ex] a 5*3 uel] non 575 et ubi usq. ad. $36 gignendo dedit] oz. (per bomoiotel.) 51$ ipsa] praez. in (sed del.) 579 patre] paternum — : 585 qui] que 587 ut se idem exemplum] oz. 590 sumendo 593 exemplum] aZ. daret 597 fieret] praezz. ut 598 debeat 598 dominum 600 poterat] praez.. non 601 debeat 608 praeparans 613 ex] pto

Pag. 240 in apparatu : Joco « 83 ad ritum 4sq. 012 scriptura » /ege «33 translatum 45g. 812 scriptura »

CONSPECTVS MATERIAE

PSEVDO-VIGILII THAPSENSIS OPVS CONTRA VARIMADVM cura. et studio B. SCHWANK Broplaod

ato

TE

REUEUE o HoPUCR UO

Elenchus bibliographicus chronologicus

eie P NO

VII-X

..........

XI-XIII

Evi E ove HARE MAE RET takadiuie x cuo DEM EU Ghemhid oodIGHTU& a ds Ne. LECT

m-

XIV-XV XVI

ESDURIOPUEEADE cr oso Se ERN ie ike e o rd d as praetationmis quctoriss d o. Du Ls eoo nl EE libri praniee 118 8€ SUID IGLE 1E OSEE A hbnpnitenusc ce e RM t NE Huptertee es oet S E TTE

1-8 9-10 11-82 82-101 IOI-I34

Textus criticus

PSEVDO-AVGVSTINI SOLVTIONES DIVERSARVM QOVAESTIONVM AB HAERETICIS OBIECTARVM cura et studio B. SCHWANK

Praefatio . Monitum esxs xoa

T esee.

EE

ER

137-139 I40

Textus criticus

plencht capitulorum s. e iuro RE Solutionum nonaginta... 200 9 TRU X IUHEAA

INCERTI AVCTORIS TESTIMONIA DE PATRE ET FILIO ET SPIRITV SANCTO cura el studio D. pE BRUYNE

I41-148 149-223

304

CONSPECTVS MATERIAE INCERTI AVCTORIS LIBER DE TRINITATE cura et studio

J. FRAIPONT Monitüm 1.05, Sos EEUU, I^ 236-237 extus cnticuss 56. . QEANMEMM IU c 239-259

APPENDIX Incerti auctoris fragmentum de contemnenda morte

260

INDICES

A. INDICES LOCORVM S. SCRIPTVRAE zAdopus contra Varmmadum

..€ 29. :D E 263-276

Adrm5olütionesm e WAT CL. e ME MN 277-284 SAOELESUmOni uo erede A t MD NOM 285-286 s. 1 TO) NHAc xbroum decbunitaie o NE 287-289

B. INDICES AVCTORVM . Ad opus contra Varimadum EP Iotiones | oco or adhbramdedrnmisew

.................. e HI EE

290 291-293 294

C. INDICES NOMINVM VERBORVM LOCVTION VM I. Ad opus contra Varimadum ............... ... zd oluBones$ e ere T NR zdgbnumdeTmnibiew. RENE 4. Ad sermonem de contemnenda morte ..........

Addendum de codice Dubliniensi B.2.2. libri de Tvi(210: OP

REA

esr

er

tM

Imprimé par les Usines Brepols S. A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium.

2095-297 298 299-300 30I 302

9

^s

9

d

t.

Bd -

"

"——

APR -—

A

* pers

*

30m.

P'TIT.

GN : e keit ry "me

!

de

muy

MI

e

E

!

:

PM

Nast

up

WT

ie

m"

:

v."

À

uod

n. y nts

»

audiui Ut. rcd L Nera! £f

QU.

o9 0 VITRE Da af.

"

1

;

E

Rn

nr

450

y

4 iNas

Ty

e

N

MAS hr

] n jsMox

V pk Verde

ed

!

/

EMT

- o ein e AA ss M Eiies Nt) . dive rend to :

z

Tcu

AT

ü

T

AE

,

Facti

TL

Tes