Fen ve Teknoloji 6. Öğrenci ders ve çalışma kitabı

Table of contents :
No54_fen ve teknoloji 6 ön kapak
Page 1
No54-FENveTEKNOLOJI-6
No54_fen ve teknoloji 6 arka kapak
Page 1

Citation preview

FEN FEN VE VE TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ KOMİSYONU KOMİSYONU Dr. Dr. Kaan Kaan BatıBatı Salih Salih Sarpten Sarpten Hande Hande Eraslan Eraslan Çelebi Çelebi Meltem Meltem Tavukçuoğlu Tavukçuoğlu Ünbay Ünbay Ayşen Ayşen Çaluda Çaluda Karadağlı Karadağlı DANIŞMANLAR DANIŞMANLAR Prof. Prof. Dr. Dr. Fitnat Fitnat Kaptan Kaptan Yrd.Yrd. Doç. Doç. Dr. Dr. Sevilay Sevilay Atmaca Atmaca TEPGEP TEPGEP Proje Proje Yürütücüsü Yürütücüsü Prof. Prof. Dr. Dr. Ahmet Ahmet Pehlivan Pehlivan DAÜ DAÜ Öğretim Öğretim Üyesi Üyesi DİLDİL UZMANI UZMANI Prof. Prof. Dr. Dr. Vugar Vugar Sultanzade Sultanzade

GRAFİK GRAFİK TASARIM TASARIM Bilal Bilal Akbayır Akbayır Salih Salih Sarpten Sarpten

KAPAK KAPAK TASARIM TASARIM Bilal Bilal Akbayır İlkAkbayır Baskı : Ağustos 2016

Son Baskı : Haziran 2021 İlk Baskı: İlk Baskı:Ağustos Ağustos 2016 2016 SonSon Baskı: Baskı: Mayıs Mayıs 2020 2020

HerHer hakkı hakkı saklıdır saklıdır ve KKTC ve KKTC MilliMilli Eğitim Eğitim ve Kültür ve Kültür Bakanlığı’na Bakanlığı’na aittir. aittir. Kitabın Kitabın metin, metin, soru, soru, şekil şekil ve resimleri ve resimleri kısmen kısmen de olsa de olsa hiçbir hiçbir surette surette alınıp alınıp yayımlanamaz. yayımlanamaz.

İSTİKLÂL İSTİKLÂL MARŞI MARŞI

Mehmet Mehmet Âkif Âkif ERSOY ERSOY

1881 1881- 1938 - 1938 Hayatta Hayattaenenhakiki hakikimürşit, mürşit,ilimdir! ilimdir!

Mustafa MustafaKemal Kemal ATATÜRK ATATÜRK

1906 1906- 1984 - 1984 Dr. Dr.Fazıl FazılKÜÇÜK KÜÇÜK

1924 1924- 2012 - 2012 Rauf RaufRaif RaifDENKTAŞ DENKTAŞ

ÖNSÖZ ÖNSÖZ Fen, Fen, Dünya'yı Dünya'yı ve ve Evren'i Evren'i tanımlamaya tanımlamaya ve ve açıklamaya açıklamaya çalışan çalışan bilimdir. bilimdir. Sanıldığının Sanıldığının aksine aksine sabit sabit ve ve keskin keskin bilgiler bilgiler bütünü bütünü değildir. değildir. Bilimsel Bilimsel bilgiler, bilgiler, yeni yeni bulgular bulgular elde elde edildikçe edildikçedeğişmekte, değişmekte,doğayı doğayıdaha dahaiyi iyiaçıklamak açıklamakiçiniçinsürekli sürekligözden gözden geçirilmektedir.Teknoloji geçirilmektedir.Teknoloji iseise sadece sadece teknolojik teknolojik araç, araç, gereç gereç ya ya da da bunların bunların uygulamaları uygulamaları değil, değil, diğer diğer tümtüm disiplinlerden disiplinlerden elde elde edilen edilen kavram kavram ve ve becerilerin, becerilerin, bir bir problemi problemi çözmek çözmek içiniçin insanlığın insanlığın hizmetine hizmetine sunulmasıdır. sunulmasıdır. “Fen “Fen ve ve Teknoloji Teknoloji Öğretim Öğretim Programı”yla Programı”yla öğrencilerin öğrencilerin bilimsel bilimsel bilgileri bilgileri ezberlemesi ezberlemesi değil, değil, hayatları hayatları boyunca boyunca karşılaşacakları karşılaşacakları fenle fenle ilgiliilgili problemleri, problemleri, Dünya'nın Dünya'nın sürdürülebilir sürdürülebilir gelişimi gelişimi odağında odağında çözebilmeleri çözebilmeleri içiniçin gereken gereken tutumları tutumları ve ve zihinsel zihinsel süreç süreç becerilerini becerilerini en en üstüst düzeye düzeye çıkarmaları çıkarmaları amaçlanmaktadır. amaçlanmaktadır. BuBu amacı amacı karşılamak karşılamak üzere üzere hazırlanmış hazırlanmış olan olan elinizdeki elinizdeki "FEN "FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 6" ders 6" ders kitabı, kitabı, öğrencilerin öğrencilerin kendi kendi öğrenme öğrenme yöntemlerini yöntemlerini kullanarak; kullanarak; fenfen okur okur yazarlığı, yazarlığı, problem problem çözme, çözme, eleştirel eleştirel ve ve yaratıcı yaratıcı düşünme, düşünme, kişisel kişisel ve ve sosyal sosyal yetkinlik, yetkinlik, işbirliği işbirliği ve ve girişimcilik girişimcilik becerilerini becerilerini geliştirmesinde geliştirmesinde de de büyük büyük katkı katkı sağlayacaktır. sağlayacaktır. Kitapta, Kitapta, konuların konuların yerel yerel örneklerle örneklerle işlenmesine işlenmesine olabildiğince olabildiğince yeryer verilmiş, verilmiş, öğrenme öğrenme psikolojisi psikolojisi literatüründe literatüründe önemli önemli yere yere sahip sahip olan olan yakından yakından - uzağa - uzağa ilkesi ilkesi hayata hayata geçirilmiştir. geçirilmiştir. "FEN "FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 6" 6" ders ders kitabının kitabının bazı bazı noktalara noktalara uyularak uyularak kullanılması kullanılması büyük büyükönem önemtaşımaktadır. taşımaktadır.Üniteler Ünitelerişlenmeden işlenmedenönce önce«Keşfedin!» «Keşfedin!»kısmı kısmı çalışılmalı, çalışılmalı, «Kavram «Kavram Haritas» Haritas» ve ve «Kavram «Kavram Bulutu» Bulutu» öğrencilerin öğrencilerin dikkatine dikkatine getirilerek getirilerekincelenmelidir. incelenmelidir.«Ünite «ÜniteHazırlık HazırlıkSoruları» Soruları»öğrencilerin öğrencilerinvarolan varolan şemalarını şemalarını sorgulamalarına sorgulamalarına ve ve yeniden yeniden şema şema oluşturmalarına oluşturmalarına yardımcı yardımcı olacaktır. olacaktır. Ünite Ünite içersinde içersinde yeryer alan alan «Keşfet «Keşfet Paylaş» Paylaş» etkinliklerinin etkinliklerinin eksiksiz eksiksiz gerçekleştirilmesi gerçekleştirilmesi ve ve önerilen önerilen deneylerin deneylerin yapılması yapılması belirlenen belirlenen amaçlara amaçlara ulaşmak ulaşmak adına adına büyük büyük önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. Ayrıca Ayrıca ünite ünite sonlarında sonlarında yeryer alan alan «Değerlendirme «Değerlendirme Soruları» Soruları» öğrencilerin öğrencilerinbireysel bireyselöğrenmelerini öğrenmelerinisınamalarını sınamalarınısağlayacaktır. sağlayacaktır.Yine Yineünite ünite sonunda sonunda yeryer alan alan «Sözlük» «Sözlük» iseise üniteyle üniteyle ilgiliilgili kavramların kavramların öğrenciler öğrenciler tarafından tarafından içselleştirilmesinde içselleştirilmesinde yardımcı yardımcı olacağı olacağı düşünülmektedir. düşünülmektedir. "FEN "FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 6" 6" ders ders kitabının kitabının çağdaş çağdaş eğitim eğitim sistemleri sistemleri öğrencilerinin öğrencilerinin ihtiyaçlarını ihtiyaçlarını karşılayacak karşılayacak bilimsel bilimsel niteliğiyle niteliğiyle sunulduğuna sunulduğuna güvenimiz güvenimiz tamdır. tamdır. Öğrencilerimizin Öğrencilerimizin bu bu alanda alanda elde elde edecekleri edecekleri başarılara başarılara yürekten yürekten inanıyor, inanıyor, şimdiden şimdiden tebriklerimizi tebriklerimizi iletiyoruz. iletiyoruz. İyi çalışmalar. İyi çalışmalar.

Fen Fen ve ve Teknoloji Teknoloji Komisyonu Komisyonu

KİTABIMI KİTABIMI KULLANIYORUM KULLANIYORUM Kavram Haritası ve Kavram Bulutu Kavram Haritası ve Kavram Bulutu HerHer ünitenin başında, ilgiliilgili üniteyle ilgiliilgili ünitenin başında, üniteyle kavramların yeryer aldığı «Kavram kavramların aldığı «Kavram Haritası» ve ve «Kavram Bulutu» yeryer Haritası» «Kavram Bulutu» almaktadır. almaktadır.

Ünite Hazırlık Soruları Ünite Hazırlık Soruları i ln e ri n val a ronl a n ş e ma l a rın ÖğÖğ re nre c inl ecri va ro ş e ma l a rın ı ı sorgulamalarına yeniden şema sorgulamalarına ve ve yeniden şema oluşturmalarına yardımcı olacak ünite oluşturmalarına yardımcı olacak ünite girişindeki soruları anlatır. girişindeki soruları anlatır.

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI

Keşfet ve Paylaş Keşfet ve Paylaş Konu kavram, diğer Konu ile ile ilgiliilgili kavram, ilkeilke ve ve diğer içerikleri keşfederek kendi bilgilerini içerikleri keşfederek kendi bilgilerini kendilerinin oluşturması bunları kendilerinin oluşturması ve ve bunları paylaşmalarını sembolize eder. paylaşmalarını sembolize eder.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Biliyor muydun? Biliyor muydun? Konu kavram, diğer Konu ile ile ilgiliilgili kavram, ilkeilke ve ve diğer içeriklerin; doğa olayları bilimsel içeriklerin; doğa olayları ve ve bilimsel gelişmeler olan ilişkilerini gösteren gelişmeler olan ilişkilerini gösteren önemli bilgileri sembolize eder. önemli bilgileri sembolize eder.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

Değerlendirme Soruları Değerlendirme Soruları Öğrencilerin, işledikleri üniteyle Öğrencilerin, işledikleri üniteyle ilgiliilgili e nem o l aor laakr a k birb e iyrseeyls eöl ğ röeğnrm l eer li e n ri i n i sınayabilecekleri soruları ifade eder. sınayabilecekleri soruları ifade eder.

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

İ Çİ Ç N İDNEDKEİ K LE İ LRE R

1 1

ÜNİTE ÜNİTE

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME ve GELİŞME ve GELİŞME .................................. .................................. 2 2

Hücre Hücre .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 6 6 Hücrelerden Hücrelerden Organizmaya Organizmaya ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 11 11 Hayvanlarda Hayvanlarda Üreme, Üreme, Büyüme Büyüme ve Gelişme ve Gelişme ........................................................................................................ ........................................................................................................ 13 13 İnsanda İnsanda Doğumdan Doğumdan Sonra Sonra Olan Olan Gelişmeler Gelişmeler .................................................................................................... .................................................................................................... 16 16 Çiçekli Çiçekli Bitkilerde Bitkilerde Üreme Üreme ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 22 22

2 2

ÜNİTE ÜNİTE

KUVVET KUVVET ve HAREKET ve HAREKET ................................................................................ ................................................................................ 30 30

Kuvveti Kuvveti Keşfedelim Keşfedelim ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 34 34 Kuvvetler Kuvvetler İş Başında İş Başında ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 39 39 Dengelenmiş Dengelenmiş Kuvvet Kuvvet .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 40 40 Sürtünme Sürtünme Kuvveti Kuvveti ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 41 41 Hareket Hareket ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ 42 42 HızHız ve Sürat ve Sürat .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... 43 43

3 3

ÜNİTE ÜNİTE

MADDE MADDE ve ÖZELLİKLERİ ve ÖZELLİKLERİ ......................................................................... ......................................................................... 46 46

Kütle Kütle ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... 51 51 Hacim Hacim ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 52 52 Yoğunluk Yoğunluk ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 53 53 Maddenin Maddenin Hallerine Hallerine Bağlı Bağlı Tanecikli Tanecikli Yapısı Yapısı .................................................................................................... .................................................................................................... 60 60 Madde Madde .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 62 62 Element Element ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ 63 63 Bileşikler Bileşikler .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... 64 64 Karışımlar Karışımlar ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 66 66 Fiziksel Fiziksel ve Kimyasal ve Kimyasal Değişimler Değişimler ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... 73 73

4 4

ÜNİTE ÜNİTE

IŞIKIŞIK ve SES ve SES .................................................................................................... .................................................................................................... 80 80

IşıkIşık ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 84 Yansıma Yansıma ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... 86 Renkler Renkler ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 88 SesSes ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 90 Sesin Sesin Madde Madde ile Etkileşimi ile Etkileşimi ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 91

84 86 88 90 91

İ Çİ Ç N İDNEDKEİ K LE İ LRE R

5 5

ÜNİTE ÜNİTE

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER ........................................................... ........................................................... 94 94

Denetleyici Denetleyici ve Düzenleyici ve Düzenleyici Sistemler Sistemler ................................................................................................................. ................................................................................................................. 98 98 Merkezi Merkezi Sinir Sinir Sistemi Sistemi ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 98 98 Çevresel Çevresel Sinir Sinir Sistemi Sistemi ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... 100100 Duyu Duyu Organları Organları ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ 101101 GözGöz ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... 102102 Kulak Kulak ................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................. 104104 Burun Burun ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 105105 Dil Dil ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... 106106 DeriDeri .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 107107

6 6

ÜNİTE ÜNİTE

MADDE MADDE ve ISI ve ............................................................................................. ISI ............................................................................................. 112112

Sıcaklık Sıcaklık ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 118118 Isı ........................................................................................................................................................................................ Isı ........................................................................................................................................................................................ 118118 Isının Isının Yayılma Yayılma Yolları Yolları ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 119119 Yakıtlar Yakıtlar ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ 124124 Yenilenebilir Yenilenebilir Enerji Enerji Kaynakları Kaynakları ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. 128128

7 7

ÜNİTE ÜNİTE

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ ................................................................................... ................................................................................... 132132

Elektrik Elektrik Yükleri Yükleri ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ 136136 Elektriklenme Elektriklenme ve Elektriklenme ve Elektriklenme Çeşitleri Çeşitleri ....................................................................................................... ....................................................................................................... 139139 Elektroskop Elektroskop ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... 140140 Topraklanma Topraklanma ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 143143 Yıldırım Yıldırım ve Şimşek ve Şimşek ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 144144

8 8

ÜNİTE ÜNİTE

DÜNYA, DÜNYA, AY AY ve GÜNEŞ ve GÜNEŞ ........................................................................... ........................................................................... 150150

Güneş Güneş ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 154154 Güneş, Güneş, Dünya Dünya ve Ay ve .................................................................................................................................................. Ay .................................................................................................................................................. 157157 Dünya'nın Dünya'nın Katmanları Katmanları .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 159159 Ay'ın Ay'ın Hareketleri Hareketleri ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 160160 Ay'Ay' Evreleri Evreleri .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... 161161

KAYNAKCA KAYNAKCA .................................................................................................. .................................................................................................. 164164

Ünite 1:

CANLILARDA ÜREME BÜYÜME ve GELİŞME

KEŞFEDİN! KEŞFEDİN! Çevremizi gözlemlediğimizde birçok türde canlılar olduğunu fark ederiz. Resimdeki medoş lalesini de incelediğimizde renkli koyu kırmızı çiçeklerinin, saplarının ve yeşil yapraklarının olduklarını görürüz. Bu yapılara daha yakından baktığımızda gözeneklerinin olduklarını fark ederiz. Peki bizim vücudumuzda da ilk bakışta göremediğimiz ancak çeşitli aletlerle yakından incelediğimizde görebildiğimiz yapılar var mıdır? Canlıları oluşturan daha küçük yapılar var mıdır? Bu yapıları gözle görebilir miyiz? İnternetten faydalanarak bu konuda araştırma yapınız.

11

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

4 4

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI

5 5

11

ÜNİTE ÜNİTE HÜCRE HÜCRE

KanKan ve ve ya ya idrar idrar tahlili tahlili yaptırmak yaptırmak içiniçin laboratuvara laboratuvara gittiğinizde gittiğinizde orada orada bulunan bulunan laboratuvar laboratuvar çalışanlarının çalışanlarının mikroskopta mikroskopta bir şeyler bir şeyler incelediğini incelediğini farkfark edersiniz. edersiniz. Peki, Peki, mikroskop mikroskop ne işe ne işe yarar? yarar? Mikroskop, Mikroskop, çıplak çıplak gözle gözle görülemeyecek görülemeyecek kadar kadar küçük küçük cisimlerin cisimlerin birkaç birkaç mercek mercek vasıtasıyla vasıtasıyla büyütülerek büyütülerek incelenmesini incelenmesini sağlayan sağlayan alettir. alettir.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

6 6

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Bilinen Bilinen en büyük en büyük hücre hücre deve deve kuşu kuşu yumurtasıdır. yumurtasıdır.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ AĞIZ AĞIZ İÇİ İÇİ EPİTEL EPİTEL HÜCRESİ HÜCRESİ VE VE SOĞAN SOĞAN ZARI ZARI HÜCRESİ HÜCRESİ İNCELEMESİ İNCELEMESİ

Epitel Epitel Hücresi Hücresi

Soğan Soğan ZarıZarı Hücresi Hücresi

Çıkarımlarımız Çıkarımlarımız : ......................................…………………………………………...................... : ......................................…………………………………………...................... 7

7

11

ÜNİTE ÜNİTE

Hücre Hücre zarızarı Sitoplazma Sitoplazma Çekirdek Çekirdek

Hayvan Hayvan Hücresi Hücresi

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

8 8

Bitki Bitki Hücresi Hücresi

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME Bitki Bitki ve hayvan ve hayvan hücreleri hücreleri şekil şekil olarak olarak farklı farklı oldukları oldukları gibi,gibi, içerdikleri içerdikleri bazı bazı yapılar yapılar açısından açısından da da farklılık farklılık gösterirler. gösterirler. Bitki Bitki hücresinde, hücresinde, hayvan hayvan hücresinden hücresinden farklı farklı olarak, olarak, kloroplast kloroplast ve ve hücre hücre duvarı duvarı bulunur. bulunur.

Kloroplast Kloroplast

Hayvan Hayvan ve ve bitkibitki hücrelerini hücrelerini karşılaştırmasını karşılaştırmasını yaparak yaparak ortak ortak ve ve farklı farklı özelliklerini, özelliklerini, aşağıda aşağıda hücreleri hücreleri temsil temsil eden eden modele modele göre göre uygun uygun yere yere yazınız. yazınız.

Ovaldir Ovaldir ……….................…………………….. ……….................……………………..

Çekirdek Çekirdek ……….................…………………….. ……….................……………………..

Kloroplast Kloroplast ……….................…………………….. ……….................……………………..

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

................................................. .................................................

Aşağıdaki Aşağıdaki sorularla sorularla ilgiliilgili düşüncelerini düşüncelerini verilen verilen yere yere yazınız. yazınız. Vücudumuzu Vücudumuzu oluşturan oluşturan bütün bütün hücreler hücreler şekil şekil ve görev ve görev olarak olarak birbirinin birbirinin aynısı aynısı mıdır? mıdır? KasKas hücresi, hücresi, kankan hücresi, hücresi, yumurta yumurta hücresi hücresi aynı aynı göreve göreve ve şekle ve şekle mi sahiptir? mi sahiptir? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 9 9

11

ÜNİTE ÜNİTE

Aşağıdaki Aşağıdaki şekilleri şekilleri incelediğinizde incelediğinizde farklı farklı yapıda yapıda hücreler hücreler olduğunu olduğunu görüyorsunuz. görüyorsunuz. Sizce, Sizce, bu hücreler bu hücreler neden neden farklıdır? farklıdır? Düşüncelerinizi Düşüncelerinizi yazınız. yazınız. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

KasKas Hücresi Hücresi

Sinir Sinir Hücresi Hücresi

Kırmızı Kırmızı KanKan Hücresi Hücresi

Soğan Soğan ZarıZarı Hücresi Hücresi

Bitki Bitki ve hayvan ve hayvan hücreleri hücreleri farklı farklı görevleri görevleri yapabilmek yapabilmek içiniçin özelleşerek özelleşerek farklılaşırlar. farklılaşırlar. Farklılaşan Farklılaşan hücreler hücreler belirli belirli görevlerde görevlerde uzmanlaşır. uzmanlaşır.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR • Bir• insanda Bir insanda yaklaşık yaklaşık 100100 trilyon trilyon hücre hücre vardır. vardır. • Bir• insanda Bir insanda 210210 tane tane farklı farklı hücre hücre çeşidi çeşidi vardır. vardır. 10 10

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME

Hücreden Hücreden Organizmaya Organizmaya

Sistem Sistem Organ Organ Hücre Hücre

Doku Doku

Organizma Organizma

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Yukarıdaki Yukarıdaki örnekte örnekte olduğu olduğu gibigibi “hücreden “hücreden solunum solunum sistemine” sistemine” giden giden basamakta basamakta hangi hangi yapı yapı ve ve organları organları gösteren gösteren bir şema bir şema hazırlayıp hazırlayıp arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

11 11

11

ÜNİTE ÜNİTE ETKİNLİK: ETKİNLİK: KELİME KELİME AVIAVI

• Organizma • Organizma • Çekirdek • Çekirdek • Hücre • Hücre • Sistem • Sistem • Organ • Organ • Hücre • Hücre duvarı duvarı

L L O O R R G G A A N N İ

• Kloroplast • Kloroplast

• Doku • Doku

İ Z Z M M A A V V K K Y Y R R Z Z

A A Ş Ş T T A A U U Z Z V V Y Y A A K K L L O O R R T T K K S S A A E E V V Y Y Z Z K K L L Ç Ç M M O O T T Y Y E E L L T T R R V V B B H H Ü Ü C C R R E E L L Ü Ü A A S S Y Y O O K K C C A A S S H H Y Y U U Z Z K K E E U U L L Ü Ü O O R R U U K K S S İ

İ L L O O Y Y A A İ

R R O O Z Z A A T T B B I

İ C C R R A A V V Z Z O O

I K K R R T T A A Z Z E E B B P P

V V Y Y E E Z Z V V A A Ü Ü A A D D O O K K U U N N Ö Ö L L E E S S A A K K L L M M Ü Ü C C E E N N A A E E T T R R A A C C E E İ

İ G G İ

İ

I

I T T E E K K A A K K A A Z Z O O S S

S S Z Z Z Z S S Ü Ü Ö Ö A A E E Ü Ü A A O O Z Z Y Y S S T T İ

İ V V İ

İ L L T T Ü Ü K K Ş Ş A A G G E E R R E E T T Ş Ş

M M K K A A Ş Ş J

J E E Z Z L L M M N N C C Y Y G G V V A A

L L T T Y Y U U Z Z V V M M N N B B Z Z Ü Ü Z Z E E A A G G A A H H Ü Ü C C R R E E D D U U V V A A R R I

12 12

I C C Z Z N N

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME İnsanda İnsanda Üreme,Büyüme Üreme,Büyüme ve Gelişme ve Gelişme Canlılar, Canlılar, beslenme, beslenme, solunum, solunum, boşaltım boşaltım gibigibi faaliyetleri faaliyetleri gerçekleştirebilen gerçekleştirebilenvarlıklardır. varlıklardır. Bu Bu faaliyetlere faaliyetlere canlıların canlıların ortak ortak özellikleri özellikleri denildiğini denildiğini öğrenmiştik. öğrenmiştik. Canlıların Canlıların ortak ortak özelliklerinden özelliklerinden biri biri de de üremedir. üremedir. Üreme Üreme canlının canlının kendisine kendisine benzer benzer yeniyeni bireyler bireyler meydana meydana getirmesidir. getirmesidir. Bu Bu nedenle nedenle üreme üreme canlı canlı neslinin neslinin devamı devamı içiniçin gereklidir. gereklidir.

Sizce, Sizce, bu bu resim resim neyi neyi ifade ifade etmektedir? etmektedir? ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... .......................................................................................

Bazı Bazı hücrelerin hücrelerin özelleşerek özelleşerek farklı farklı görevler görevler yaptığından yaptığından bahsetmiştik. bahsetmiştik. Sperm Sperm ve ve yumurta yumurta hücreleri hücreleri de böyle de böyle hücrelerdir. hücrelerdir. Erkek Erkek üreme üreme hücresine hücresine sperm, sperm, dişidişi üreme üreme hücresine hücresine yumurta yumurta denir. denir. Peki, Peki, sizce, sizce, neden neden bir yumurta bir yumurta içiniçin milyonlarca milyonlarca sperm sperm harekete harekete geçer? geçer?

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR • İnsan • İnsan yumurta yumurta hücresi hücresi bu noktadan bu noktadan “.” biraz “.” biraz daha daha küçüktür. küçüktür. • Salyangoz • Salyangoz ve toprak ve toprak solucanı solucanı gibigibi canlılar canlılar hem hem yumurta yumurta hem hem de sperm de sperm üretir. üretir. 13 13

11

ÜNİTE ÜNİTE

Rahim Rahim

Yumurtalık Yumurtalık kanalı kanalı

Yumurtalık Yumurtalık Rahim Rahim ağzı ağzı

Vajina Vajina

Seminal Seminal kesecikler kesecikler Sprem Sprem kanalı kanalı

İdrar İdrar yoluyolu Penis Penis

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Üreyip Üreyip çoğalamayan çoğalamayan hayvanların hayvanların nesli nesli tükenir. tükenir. Dinazorlar Dinazorlar ve ve mamutlar mamutlar nesli nesli tükenmiş tükenmiş hayvanlardır. hayvanlardır. Ülkemize Ülkemize özgü özgü kuşkuş türlerinden türlerinden olan olan kızılkızıl akbabaların akbabaların da nesli da nesli tükenmiştir. tükenmiştir. 14 14

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME

Yumurta Yumurta

Sperm Sperm

Döllenme Döllenme

Yumurtanın Yumurtanın sperm sperm ile birleşmesi ile birleşmesi sonucu sonucu zigot zigot oluşur. oluşur. Zigotun Zigotun gelişmesiyle gelişmesiyle birlikte birlikte embriyo embriyo oluşur. oluşur. 2. ayın 2. ayın sonunda sonunda embriyo embriyo fetüs fetüs hâlini hâlini adını adını alır.alır. Hamileliğin Hamileliğin 40.40. haftasında haftasında bebek bebek doğar. doğar. 40.hafta 40.hafta sonunda sonunda dünyaya dünyaya gelir. gelir.

Birçok Birçok sperm sperm yumurtanın yumurtanın etrafını etrafını sarar. sarar. Yumurta Yumurta ve spermin ve spermin çekirdekleri çekirdekleri birleşir. birleşir.

Bebek Bebek Yumurta Yumurta ve spermin ve spermin birleşmesi birleşmesi sonucu sonucu Döllenme Döllenme oluşur. oluşur.

Fetüs Fetüs

İlk iki İlk aydan iki aydan sonra sonra bu hâli bu hâli alır.alır.

Zigotun Zigotun gelişmesi gelişmesi sonucu sonucu oluşur. oluşur. Embriyo Embriyo

Zigot Zigot

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

15 15

11

ÜNİTE ÜNİTE

YaşYaş Aralığı Aralığı

Çevrenizde Çevrenizde Bulunan Bulunan KişiKişi

Fiziksel Fiziksel Özellik Özellik

Davranış Davranış

Sosyal Sosyal Yaşam Yaşam

0-20-2 yaşyaş 3-12 3-12 yaşyaş 13-21 13-21 yaşyaş 22-65 22-65 yaşyaş 65 yaş 65 yaş ve ve üzeri üzeri Verileri Verileri yorumlayalım yorumlayalım : : .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................

16 16

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME İNSANIN İNSANIN GELİŞİM GELİŞİM DÖNEMLERİ DÖNEMLERİ VEVE ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ : :

Çocukluk: Çocukluk: Bu dönemdeki Bu dönemdeki çocuklar çocuklar bedensel bedensel ihtiyaçlarının ihtiyaçlarının büyük büyük bir kısmını bir kısmını kendileri kendileri karşılayabilir. karşılayabilir.

Buraya Buraya kendi kendi fotoğrafınızı fotoğrafınızı yapıştırınız. yapıştırınız. Yetişkinlik Yetişkinlik : Bu : Bu dönemde dönemde gelişim gelişim dengelenmiştir. dengelenmiştir. Ergenlik Ergenlik dönemindeki dönemindeki gibigibi hızlıhızlı bir gelişim bir gelişim ve değişim ve değişim yoktur. yoktur. Üreme Üreme içiniçin biyolojik biyolojik ve sosyal ve sosyal olgunluğa olgunluğa bu dönemde bu dönemde ulaşılır. ulaşılır.

17 17

11

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

18 18

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME CANLILARDA CANLILARDA BÜYÜME, BÜYÜME, ÜREME ÜREME veve GELİŞME GELİŞME

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Denizatlarının Denizatlarının erkeği, erkeği, dişiden dişiden aldığı aldığı yumurtaları yumurtaları saklayabileceği saklayabileceği bir kuluçka bir kuluçka kesesine kesesine sahiptir. sahiptir. Erkek, Erkek, bu bu yumurtalar yumurtalar gelişip, gelişip, minik minik birer birer denizatı denizatı olana olana kadar kadar onları onları kesesinde kesesinde besler. besler. Bu Bu durum, durum, memelilerde memelilerde görülen görülen embriyo embriyo gelişiminin gelişiminin anne anne karnında karnında gerçekleşmesi gerçekleşmesi olayıyla olayıyla benzerlikler benzerlikler göstermektedir. göstermektedir.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Siz Siz de çevrenizde de çevrenizde gördüğünüz gördüğünüz yavru yavru bakımının bakımının olduğu olduğu ve olmadığı ve olmadığı hayvanları, hayvanları, yavrularının yavrularının nasıl nasıl geliştiğini geliştiğini de düşünerek de düşünerek arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız paylaşınız 19 19

11

ÜNİTE ÜNİTE

Kurbağa Kurbağa yumurtadan yumurtadan ilk çıktığında ilk çıktığında iribaş iribaş (larva) (larva) hâlindedir hâlindedir ve ve solungaç solungaç solunumu solunumu yapar. yapar. Zamanla Zamanla ön ön ve arka ve arka ayakları ayakları gelişir gelişir ve genç ve genç kurbağa kurbağa meydana meydana gelir. gelir. Kurbağalar Kurbağalar gibi,gibi, ipekipek böceği böceği de başkalaşım de başkalaşım geçirir. geçirir. İpek İpek böceği böceği salgıladığı salgıladığı yapışkan yapışkan bir bir maddeyle maddeyle (iplikle) (iplikle) yumurtalarını yumurtalarını birbirine birbirine bağlayarak bağlayarak etrafa etrafa dağılmalarını dağılmalarını önler. önler. Yumurta Yumurta olgunlaşınca olgunlaşınca tırtıltırtıl oluşur. oluşur. Tırtıl Tırtıl kendi kendi etrafına etrafına koza koza örer. örer. Tırtılın Tırtılın ergin ergin hale hale gelinceye gelinceye kadar kadar geçirdiği geçirdiği uyku uyku dönemine dönemine pupa pupa denir. denir. Pupa Pupa dönemi dönemi sonunda sonunda koza koza yırtılır yırtılır ve kelebek ve kelebek oluşur. oluşur.

o eski o eski bir bir resim resim

20 20

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Özellikler Özellikler

Canlılar Canlılar

Yumurta Yumurta Doğurarak DoğurarakYavru Yavru Yavru Yavru Başkalaşım Başkalaşım Başkalaşım Başkalaşım ile ile çoğalır çoğalır Çoğalır Çoğalır bakımı bakımı bakımı bakımı geçirir geçirir geçirmez geçirmez görülür görülür görülmez görülmez

Balık Balık

Kurbağa Kurbağa

Kedi Kedi

Yılan Yılan

2 2 ..……..…. ..……..….

3 ………………... 3 ………………...

4 ……………..….. 4 ……………..….. 1 1 ..……....... ..……....... 21 21

11

ÜNİTE ÜNİTE

ÇİÇEKLİ ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE BİTKİLERDE ÜREME ÜREME Sizce, Sizce, bitkilerde bitkilerde yeniyeni canlılar canlılar nasıl nasıl oluşur? oluşur? ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… Çiçekli Çiçekli bitkilerde bitkilerde yeniyeni canlı canlı oluşumunu oluşumunu sağlayan sağlayan yapı yapı ve organ ve organ nedir? nedir? ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………

ÇİÇEĞİN ÇİÇEĞİN KISIMLARI KISIMLARI

Çiçekte Çiçekte genellikle genellikle erkek erkek ve dişi ve dişi organ organ birlikte birlikte bulunur. bulunur. Çiçek Çiçek dıştan dıştan içe içe doğru doğru çanak çanak yaprak, yaprak, taç taç yaprak, yaprak, erkek erkek organ organ ve dişi ve dişi organdan organdan oluşur. oluşur. 22 22

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME

Böcek Böcek aracılığı aracılığı ile tozlaşma ile tozlaşma

Polen Polen tüpünün tüpünün oluşması oluşması

Döllenme Döllenme Meyve Meyve

Çiçekli Çiçekli bitkilerde bitkilerde tohumun tohumun oluşumu oluşumu

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Birçok Birçok meyve meyve ve tohum ve tohum hayvanlar hayvanlar ve insanlar ve insanlar içiniçin besin besin kaynağıdır. kaynağıdır. Siz Siz de sınıfınıza de sınıfınıza elma, elma, armut, armut, avokado, avokado, kiraz, kiraz, salatalık salatalık gibi,gibi, meyve meyve ve sebzeler ve sebzeler getirerek getirerek onların onların tohumlarını tohumlarını şekil, şekil, büyüklük büyüklük ve sayı ve sayı bakımından bakımından inceleyip inceleyip arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla tartışınız. tartışınız. 23 23

11

ÜNİTE ÜNİTE

Bitkilerin Bitkilerin çokçok fazla fazla tohum tohum oluşturmasının oluşturmasının nedeni, nedeni, sizce, sizce, ne olabilir? ne olabilir? Bu Bu durum durum ile balık ile balık gibigibi bazı bazı hayvan hayvan türlerinin türlerinin çokçok fazla fazla yumurta yumurta üretmesi üretmesi arasında arasında bir bir benzerlik benzerlik varvar mıdır? mıdır? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

Sardunya Sardunya

Böğürtlen Böğürtlen

................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

24 24

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI 1) Hücrenin 1) Hücrenin temel temel kısımlarının kısımlarının özelliklerini özelliklerini ve görevlerini ve görevlerini yazınız. yazınız. Hücrenin Hücrenin Kısımları Kısımları

Özellikleri Özellikleri

Görevleri Görevleri

Hücre Hücre ZarıZarı

Sitoplazma Sitoplazma

Çekirdek Çekirdek

2) 2)

Sinir Sinir Hücresi Hücresi

Kırmızı Kırmızı KanKan Hücresi Hücresi

Deve Deve Kuşu Kuşu Yumurtası Yumurtası

25 25

11

ÜNİTE ÜNİTE

Erkek Erkek üreme üreme hücresi hücresi spermdir spermdir D D

Y Y

Sperm Sperm sayısı sayısı yumurta yumurta sayısından sayısından azdır. azdır. D

D

Y

Spermler Spermler hareketlidir. hareketlidir. D D

Y

Y Y

Embriyonun Embriyonun sağlıklı sağlıklı Döllenmiş Döllenmiş yumurta yumurta gelişebilmesi gelişebilmesi içiniçin anne anne Zigotun gelişmesiyle gelişmesiyle Erkeklerde Erkeklerde sperm sperm hücresine hücresine zigot zigot denir. denir. Zigotun adayı adayı alkol alkol tüketmelidir. tüketmelidir. embriyo embriyo oluşur. oluşur. üretimi üretimi ergenlik ergenlik döneminde döneminde başar. başar. D D 1 1

Y Y 2 2

CANLILAR CANLILAR Kedi Kedi Balık Balık Kelebek Kelebek Yılan Yılan Köpek Köpek Kurbağa Kurbağa Sinek Sinek

26 26

D D 3 3

Y Y

D D

4 45 5

Y Y

D D

Y Y

6 6 7 7

Yavrularını Yavrularını Doğuranlar DoğuranlarYumurta Yumurta ile çoğalanlar ile çoğalanlar

8 8

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME 6) 6) 2 2

1 1

3 3

8) Bitki 8) Bitki hücrelerinin hücrelerinin dışdış etkilere etkilere karşı karşı daha daha dayanıklı dayanıklı olmasını olmasını sağlayan sağlayan hücre hücre yapısı yapısı hangisidir? hangisidir? Yazınız. Yazınız. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 9) Yaprak 9) Yaprak hücrelerinde hücrelerinde bulunan bulunan kloroplastların kloroplastların bitkideki bitkideki görevi görevi nedir? nedir? A) Bitkinin A) Bitkinin uzamasını uzamasını sağlamak sağlamak B) Bitkinin B) Bitkinin çoğalmasını çoğalmasını sağlamak sağlamak C) Bitkinin C) Bitkinin beslenmesini beslenmesini sağlamak sağlamak D) Bitkinin D) Bitkinin korunmasını korunmasını sağlamak sağlamak 27 27

11

ÜNİTE ÜNİTE

12)12) Kuşlar Kuşlar ve böcekler ve böcekler neden neden çiçekleri çiçekleri ziyaret ziyaret eder? eder? Düşüncelerinizi Düşüncelerinizi yazınız. yazınız. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

28 28

CANLILARDA CANLILARDA ÜREME, ÜREME, BÜYÜME BÜYÜME veve GELİŞME GELİŞME SÖZLÜK SÖZLÜK Başkalaşım: Başkalaşım: Canlının Canlının çeşitli çeşitli değişimler değişimler geçirerek geçirerek anaana canlıya canlıya benzemesidir. benzemesidir. Bebek: Bebek: Bir Bir insanın insanın en küçük en küçük halihali olan olan doğum doğum anından anından itibaren itibaren yürüme yürüme dönemine dönemine kadar kadar olan olan zaman zaman diliminde diliminde aldığı aldığı isimdir. isimdir. Çekirdek: Çekirdek: Hücreyi Hücreyi yönetir. yönetir. Doku: Doku: Benzer Benzer yapı yapı ve özellikteki ve özellikteki hücrelerin hücrelerin aynı aynı görevi görevi yapmak yapmak üzere üzere bir araya bir araya glemesiyle glemesiyle oluşan oluşan yapıdır. yapıdır. Döllenme: Döllenme: Yumurta Yumurta çekirdeği çekirdeği ile ile sperm sperm çekirdeğinin çekirdeğinin birleşmesidir. birleşmesidir. Embriyo: Embriyo: AnaAna karnındaki karnındaki canlının canlının gelişim gelişim basamaklarından basamaklarından biridir. biridir. Fetüs: Fetüs: üçüncü üçüncü gebelik gebelik ayı ayı başından başından doğuma doğuma kadarki kadarki devre devre içinde içinde anaana rahmindeki rahmindeki canlıya canlıya verilen verilen isimdir. isimdir. Hücre: Hücre: Canlının Canlının en küçük en küçük yapı yapı birimidir. birimidir. Hücre Hücre duvarı: duvarı: Bitki Bitki hücrelerinde hücrelerinde hücre hücre zarının zarının dışında dışında bulunan bulunan yapıdır. yapıdır. Bitkiye Bitkiye dayanıklılık dayanıklılık sağlar. sağlar. Hücre Hücre zarı: zarı: Hücreyi Hücreyi dış dış ortamdan ortamdan ayıran ayıran yapıdır. yapıdır. Kloroplast: Kloroplast: Bitkinin Bitkinin besin besin ve oksijen ve oksijen üretmesini üretmesini sağlar. sağlar. Klorofil: Klorofil: Bitkiye Bitkiye yeşil yeşil rengi rengi verir. verir. Meyve: Meyve: çiçeğin çiçeğin dişidişi organının, organının, döllenme döllenme sonucunda sonucunda farklılaşıp, farklılaşıp, yumurtalığın yumurtalığın gelişmesiyle gelişmesiyle meydana meydana gelen gelen ve tohumları ve tohumları taşıyan taşıyan organa organa denir. denir. Organ: Organ: Canlı Canlı vücudundaki vücudundaki dokuların dokuların bir bir araya araya gelmesiyle gelmesiyle oluşan oluşan yapıdır. yapıdır. Organizma: Organizma: Bir bütünü Bir bütünü oluşturacak oluşturacak şekilde şekilde bir araya bir araya gelmiş gelmiş sistemlerin sistemlerin tümüdür. tümüdür. Sistem: Sistem: Aynı Aynı amaç amaç içiniçin çalışan çalışan organların organların tümüdür. tümüdür. Sitoplazma: Sitoplazma: Çekirdek Çekirdek ve ve hücre hücre zarızarı arasında arasında bulunan bulunan yumurta yumurta akı akı kıvamında kıvamında sıvıdır. sıvıdır. Tozlaşma: Tozlaşma: Polenlerin Polenlerin dişidişi organın organın tepeciğine tepeciğine ulaşmasıdır. ulaşmasıdır. Tohum: Tohum: Bitkilerin Bitkilerin kendi kendi türünden türünden yeniyeni bitkiler bitkiler meydana meydana getirmek getirmek içiniçin üreme üreme yoluyla yoluyla meydana meydana getirdiği getirdiği oluşumlardan oluşumlardan biridir. biridir. Yumurta: Yumurta: DişiDişi üreme üreme hücresi hücresi Yumurtalık: Yumurtalık: DişiDişi üreme üreme hücreleri hücreleri olan olan yumurtaların yumurtaların bulunduğu bulunduğu yerdir. yerdir. Zigot: Zigot: Döllenmiş Döllenmiş yumurta yumurta

29 29

Ünite 2:

KUVVET ve HAREKET

KEŞFEDİN! Kuvvetlerin özelliklerini, bu özelliklerin maddeler üzerindeki etkilerini ve kuvvet ile hareket arasındaki ilişkiyi öğrenmiştik. Kuvvetin etkilerini ve hareketle olan ilişkisini çevremizdeki hemen her durumda fark edebiliriz. Siz de günlük yaşantınızdaki olaylarda bu etkileri gözlemlemeye çalışınız. “Kuvvet” ve “Hareket” arasındaki ilişkiyi konu alan belgesel programlarında, bilim ve teknik dergilerinde ve bu konuyla ilgili web sitelerinde çok farklı örnekleri bulabilirsiniz.

22

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

çesididir çesididir

çesididir çesididir

Kaldirma Kaldirma Kuvveti Kuvveti

çesididir çesididir

Elektriksel Elektriksel Kuvvet Kuvvet

Agirlik Agirlik Ağırlık Ağırlık

demektir demektir

Yer Yer Çekimi Çekimi Kuvveti Kuvveti

Sürtünme Sürtünme Kuvveti Kuvveti

çesididir çesididir

Kuvvet Kuvvet

Manyetik Manyetik Kuvvet Kuvvet

birden birden fazlafazla kuvvet kuvvet vardir vardir

sebep sebep olur olur

Hareket Hareket

Hız Hız

32 32

yer degistirme yer degistirme ile iliskilidir ile iliskilidir

alinan alinan yol ile yol ile iliskilidir iliskilidir

Sürat Sürat

Bileske Bileske Kuvvet Kuvvet

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1. Havaya 1. Havaya attığımız attığımız herher cisim cisim yere yere düşüyor düşüyor ancak ancak gökyüzünde gökyüzünde bulunan bulunan yüzlerce yüzlerce uydudan uydudan hiçbiri hiçbiri yere yere düşmüyor. düşmüyor. Bunun Bunun nedeni nedeni ne olabilir? ne olabilir? 2. Uçakların 2. Uçakların uçmasını, uçmasını, çokçok büyük büyük kütleli kütleli gemilerin gemilerin kolaylıkla kolaylıkla deniz deniz üzerinde üzerinde yüzmesini yüzmesini sağlayan sağlayan şeyşey nedir? nedir? 33 33

22

ÜNİTE ÜNİTE KUVVETİ KUVVETİ KEŞFEDELİM KEŞFEDELİM

34 34

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET

……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ……………………….............. ……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ………………………..............

……………………….............. ………………………..............

35 35

22

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Öğretmeninizin Öğretmeninizin desteğiyle, desteğiyle, yerçekimi yerçekimi kuvvetinin kuvvetinin varlığını varlığını gösteren gösteren bir deney bir deney tasarlayıp, tasarlayıp, deneyi deneyi sınıfınızda sınıfınızda gerçekleştirin. gerçekleştirin.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Ay’ın Ay’ın çekim çekim kuvveti, kuvveti, Dünya'nın Dünya'nın çekim çekim kuvvetinin kuvvetinin 6'da6'da 1'i kadardır. 1'i kadardır.

36 36

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET Suyun Suyun Kaldırma Kaldırma Kuvveti Kuvveti

Yerçekimi Yerçekimi Kuvveti Kuvveti

37 37

22

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

38 38

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET KUVVETLER KUVVETLER İŞ İŞ BAŞINDA BAŞINDA

İp çekme İp çekme oyununda oyununda daha daha büyük büyük kuvvetle kuvvetle çeken çeken takım takım kazanır. kazanır. HerHer iki takım iki takım aynı aynı kuvvetle kuvvetle çekerse çekerse kuvvetler kuvvetler dengelendiği dengelendiği içiniçin hareket hareket gerçekleşmez. gerçekleşmez. Oyunu Oyunu kazanan kazanan takım takım olmaz. olmaz. Bu Bu örnekte örnekte olduğu olduğu gibi,gibi, cisimlerin cisimlerin hareketinde, hareketinde, kuvvetlerin kuvvetlerin büyüklüğünün büyüklüğünün yanı yanı sırasıra uygulama uygulama yönünün yönünün de önemi de önemi vardır. vardır.

Hangi Hangi Yöne, Yöne, Ne Ne Kadar Kadar Büyüklükte? Büyüklükte? Aşağıda Aşağıda verilen verilen bilgilere bilgilere göre göre cisimlerin cisimlerin hangi hangi yöne yöne doğru doğru ve ne ve kadar ne kadar büyüklükte büyüklükte bir kuvvetle bir kuvvetle hareket hareket edeceğini edeceğini belirleyiniz. belirleyiniz. F1 = F 125 N N 1 = 125

= 375 N N F2 = F2375

= N30 N F1 = F130

F2 =F2 30 = N30 N

--------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------F4 =F4 70 = N70 N F1 =F20 20 N 1 =N =N 90 N F5 =F590 70 N F 2 =F70 2 =N

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cisimlerin Cisimlerin hareketini hareketini veya veya hareketsizliğini hareketsizliğini belirleyen belirleyen netnet kuvvete, kuvvete, bilim bilim insanları insanları tarafından tarafından Bileşke Bileşke Kuvvet Kuvvet adıadı verilir. verilir. 39 39

22

ÜNİTE ÜNİTE

40 40

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET

Farkında Farkında olmasak olmasak da da günlük günlük yaşantımızın yaşantımızın herher anında anında sürtünme sürtünme kuvvetiyle kuvvetiyle karşılaşıyoruz. karşılaşıyoruz. Örneğin, Örneğin, yazıyazı yazmak yazmak sürtünme sürtünme kuvvetinin kuvvetinin varlığı varlığı sayesinde sayesinde oluşur. oluşur. Yazı Yazı yazarken yazarken kalemden kalemden çıkan çıkan iz, kullandığımız iz, kullandığımız kalem kalem ile kağıt ile kağıt arasındaki arasındaki sürtünme sürtünme sonucunda sonucunda oluşur. oluşur. Yazı Yazı yazma yazma da olduğu da olduğu gibigibi yürüyebilmemizin yürüyebilmemizin de temelinde de temelinde sürtünme sürtünme kuvvetinin kuvvetinin etkisi etkisi vardır. vardır. Yürümek, Yürümek, ayakkabımız ayakkabımız ile bastığımız ile bastığımız yer yer arasında arasında oluşan oluşan sürtünme sürtünme kuvveti kuvveti sayesinde sayesinde gerçekleşir. gerçekleşir. Kaygan Kaygan bir bir zeminde zeminde yürümek yürümek zorlaşır zorlaşır çünkü çünkü zeminle zeminle ayakkabı ayakkabı arasında arasında çokçok daha daha az az sürtünme sürtünme kuvveti kuvveti bulunur. bulunur. Kaymayı Kaymayı engellemek engellemek ve ve yürüyüşümüzü yürüyüşümüzü kolaylaştırma kolaylaştırma içiniçin bastığımız bastığımız zemine zemine daha daha iyi iyi sürtünsün sürtünsün diyediye ayakkabıların ayakkabıların tabanlarının tabanlarının çıkıntılar çıkıntılar vardır. vardır. Etrafımıza Etrafımıza gözgöz attığımızda, attığımızda, sürtünme sürtünme kuvvetinin kuvvetinin günlük günlük yaşantımızda yaşantımızda geniş geniş etkileri etkileri olduğunu olduğunu rahatlıkla rahatlıkla farkfark edebiliriz. edebiliriz.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Sürtünme Sürtünme Kuvveti Kuvveti ile ilgili ile ilgili aşağıdaki aşağıdaki sorular sorular hakkındaki hakkındaki görüşlerinizi görüşlerinizi notnot edin edin ve yanıtlarınızı ve yanıtlarınızı arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla karşılaştırın. karşılaştırın. 1. Sürtünme 1. Sürtünme kuvveti kuvveti olmasaydı olmasaydı hayatımızda hayatımızda neler neler değişirdi? değişirdi? 2. Her 2. Her yüzeyin yüzeyin sürtünmesi sürtünmesi aynı aynı mı?mı? Sürtünmeyi Sürtünmeyi etkileyen etkileyen faktörler faktörler nelerdir? nelerdir?

F = F120 = 120 N N İtme İtme kuvveti kuvveti

Fs= F s30 = 30 N N Sürtünme Sürtünme kuvveti kuvveti

Hareket Hareket yönü yönü

Cismi Cismi hareket hareket ettiren ettiren netnet kuvvet: kuvvet: F net F net = F = –F F–s F s F net F net = 120 = 120– 30 – = 3090 =N 90 N 41 41

22

ÜNİTE ÜNİTE HAREKET HAREKET

YerYer değiştirme değiştirme = Son = Son konum konum - İlk- konum İlk konum

Alınan Alınan yolyol A A İlk Konum İlk Konum

42 42

YerYer değiştirme değiştirme

B B Son Son Konum Konum

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET

HızHız= =

Zaman Zaman

Sürat Sürat ==

Alınan Alınan yolyol Zaman Zaman

DüzDüz yolyol kullanıldığında: kullanıldığında:

Virajlı Virajlı yolyol kullanıldığında: kullanıldığında:

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Okulunuz Okulunuz ile eviniz, ile eviniz, babanızın babanızın veya veya annenizin annenizin iş yeri iş yeri ile eviniz ile eviniz arasındaki arasındaki mesafeleri mesafeleri dikkate dikkate alarak; alarak; alınan alınan yolu yolu kilometre, kilometre, zamanı zamanı da saat da saat cinsinden cinsinden yaklaşık yaklaşık olarak olarak belirleyip, belirleyip, herher bir bir hareket hareket içiniçin sürati sürati (kilometre/saat) (kilometre/saat) hesaplayıp hesaplayıp ailenize ailenize ait ait bir bir günlük günlük hareket hareket çizelgesi çizelgesi hazırlayınız. hazırlayınız. Çizelgenizi, Çizelgenizi, arkadaşlarınızın arkadaşlarınızın hazırladıkları hazırladıkları ile karşılaştırınız. ile karşılaştırınız.

43 43

22

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULAR SORULAR 1. Aşağıda 1. Aşağıda verilen verilen şekildeki şekildeki kuvvetlere kuvvetlere göre göre cisim, cisim, Newton'luk Newton'luk bir kuvvetle bir kuvvetle hangi hangi yöne yöne hareket hareket eder? eder? Çözümünüzü Çözümünüzü buraya buraya yapınız. yapınız.

Kuzey Kuzey

................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... 4= N 45 N F4 =F45 ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... F1 =F25 1= N 25 N ................................................................... ................................................................... F3 =F30 3= N 30 N ................................................................... BatıBatı Doğu Doğu ................................................................... ................................................................... ................................................................... F2 =F52 =N5 N ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... 6= N 20 N F5 =F15 F6 =F20 5= N 15 N ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... Güney Güney ................................................................... ...................................................................

2. Aşağıda verilen uygun yere Sürtünme Kuvveti tanımını yapınız ve özellikleri hakkında bilgibilgi 2. Aşağıda verilen uygun yere Sürtünme Kuvveti tanımını yapınız ve özellikleri hakkında veriniz. veriniz. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 3. A3.Yolu A Yolu kullanılarak kullanılarak bisikletle bisikletle evden evden okulu okulu 200200 saniyede saniyede giden giden bir öğrenci, bir öğrenci, B yolunu B yolunu kullandığı kullandığı zaman zaman ise ise 300300 saniyede saniyede gidiyor. gidiyor. Buna Buna göre göre öğrencinin öğrencinin A ve AB veyollarını B yollarını kullandığı kullandığı zaman zaman ortaya ortaya çıkan çıkan hızını hızını ve süratini ve süratini hesaplayınız. hesaplayınız. Çözümünüzü Çözümünüzü buraya buraya yapınız. yapınız.

140 m 140 m

60 m 60 m

............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. .............................................................................................

B Yo B lu Yo lu

Ev Ev 220220 m m 44 44

m 80 m 80

A Yo A lu Y 40 0 m olu 40 0m

Okul Okul

KUVVET KUVVET veve HAREKET HAREKET SÖZLÜK SÖZLÜK Ağırlık: Ağırlık: Bir cismin Bir cismin üzerine üzerine etkietki eden eden yerçekimi yerçekimi kuvveti. kuvveti. Bileşke Bileşke Kuvvet: Kuvvet: Bir cisme Bir cisme etkietki eden eden kuvvetlerin kuvvetlerin toplamı. toplamı. Elektriksel Elektriksel Kuvvet: Kuvvet: Atomun Atomun yapısında yapısında bulunan bulunan elektron elektron ve ve protonların protonların sahip sahip elektrik elektrik yükleri yükleri arasında arasında meydana meydana gelen gelen kuvvet. kuvvet. Hareket: Hareket: Bir Bir cismin cismin bulunduğu bulunduğu bir bir konumdan konumdan bir bir başka başka konuma konuma gitmesi, gitmesi, yer yer değiştirme. değiştirme. Hız:Hız: Bir cismin Bir cismin birim birim zamandaki zamandaki yer yer değiştirme değiştirme miktarı. miktarı. Kaldırma Kaldırma Kuvveti: Kuvveti: Bir Bir cismi cismi bulunduğu bulunduğu konumdan konumdan yukarıya yukarıya doğru doğru gitmeye gitmeye zorlayan zorlayan kuvvet. kuvvet. Kuvvet: Kuvvet: Duran Duran bir cismi bir cismi hareket hareket ettiren, ettiren, hareketli hareketli bir cismi bir cismi durduran durduran veya veya yönyön değiştirmesine değiştirmesine neden neden olan olan etki.etki. Manyetik Manyetik Kuvvet: Kuvvet: Manyetik Manyetik kutuplar kutuplar arasında arasında oluşan oluşan kuvvet. kuvvet. Sürat: Sürat: Bir cismin Bir cismin birim birim zamandaki zamandaki aldığı aldığı yol yol miktarı. miktarı. Sürtünme Sürtünme Kuvveti: Kuvveti: Hareket Hareket eden eden cisimlerin, cisimlerin, sürtündüğü sürtündüğü yüzeylere yüzeylere bağlı bağlı olarak olarak değişen değişen hareketin hareketin tersters yönündeki yönündeki kuvvet. kuvvet. Yerçekimi Yerçekimi Kuvveti: Kuvveti: Dünya Dünya gibigibi büyük büyük kütleli kütleli cisimlerin, cisimlerin, diğer diğer cisimler cisimler üzerine üzerine uyguladıkları uyguladıkları çekim çekim kuvveti. kuvveti.

45 45

Ünite 3:

MADDE ve ÖZELLİKLERİ

KEŞFEDİN! Maddelerin taşıdığı birçok temel özelliği öğrenmiştik. Fark etmesek de doğadaki maddeler sürekli bir değişim içindedir. Suyun donması, buharlaşması veya birçok maddenin çürümesi doğadaki değişimlere örnektir. Maddelerde gerçekleşen bu değişimler, taşıdıkları özelliklerle ilişkilidir. Bu konuda merak ettiğiniz birçok şeyi bilim-teknik dergilerinde bulabilirsiniz. Ayrıca, Devlet Laboratuvar'ına teknik bir gezi düzenleyerek, maddeler ve özellikleri hakkında çok detaylı bilgiler elde edebilirsiniz.

33

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

48 48

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1. Maddeler 1. Maddeler katı, katı, sıvısıvı ve gaz ve gaz hallerinde hallerinde bulunmasalardı bulunmasalardı günlük günlük yaşantımızda yaşantımızda ne gibi ne gibi sorunlarla sorunlarla karşılaşabilirdik? karşılaşabilirdik? 2. Lav 2. Lav ve kaya ve kaya maddelerini maddelerini birbirinden birbirinden ayıran ayıran özellikler özellikler nelerdir? nelerdir? 3. Salata, 3. Salata, dikiş dikiş kutusu, kutusu, deniz deniz ve çöp ve çöp tenekesinin tenekesinin ortak ortak özelliği özelliği sizce sizce ne olabilir? ne olabilir? 49 49

33

ÜNİTE ÜNİTE

Yukarıda Yukarıda verilen verilen madde madde örneklerini örneklerini inceleyerek, inceleyerek, ortak ortak özelliklerini özelliklerini yazınız. yazınız. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Sizce, Sizce, bu ortak bu ortak özelliklere özelliklere sahip sahip olan olan örneklere örneklere genel genel olarak olarak ne ad ne verilir? ad verilir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... SizSiz de çevrenizden de çevrenizden örnekler örnekler veriniz. veriniz. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 50 50

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Arkadaşlarınızla Arkadaşlarınızla birlikte birlikte günlük günlük yaşantınızda yaşantınızda kullandığınız kullandığınız katı, katı, sıvısıvı ve gaz ve gaz maddelere maddelere örnekler örnekler vererek vererek ortak ortak özelliklerinin özelliklerinin neler neler olduğunu olduğunu tartışınız. tartışınız. Çevrenizden Çevrenizden verdiğiniz verdiğiniz madde madde örneklerinin örneklerinin tamamının tamamının birer birer kütlesi kütlesi ve ve hacmi hacmi olduğunu olduğunu farkfark ettiniz ettiniz mi?mi? Bilim Bilim insanlarının insanlarının maddelerin; maddelerin; hacim hacim ve kütlelerini ve kütlelerini nasıl nasıl belirlediğini belirlediğini ve birimlerini ve birimlerini merak merak ediyor ediyor musunuz? musunuz?

KÜTLE KÜTLE

Değişmeyen Değişmeyen madde madde miktarına miktarına kütle kütle denir denir ve “m” ve “m” sembolüyle sembolüyle gösterilir. gösterilir. Kütle Kütle birimleri birimleri kilogram kilogram ve gramdır. ve gramdır.

2750g 2750g süzme süzme yoğurt yoğurt = 0.275 = 0.275 kg kg

1kg1kg un un = 1000g = 1000g

SizSiz de çevrenizden de çevrenizden birimi birimi gram gram ve kilogram ve kilogram olan olan maddelere maddelere örnekler örnekler veriniz. veriniz. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 51 51

33

ÜNİTE ÜNİTE HACİM HACİM

Maddenin Maddenin uzayda uzayda kapladığı kapladığı yere yere hacim hacim denilmektedir. denilmektedir. Hacim Hacim “V”“V” sembolüyle sembolüyle gösterilir. gösterilir. Hacim Hacim birimleri; birimleri; Litre Litre (L),(L), mililitre mililitre (mL), (mL), santimetreküp santimetreküp (cm3), (cm3), desimetreküp desimetreküp (dm3) (dm3) ve metreküp ve metreküp (m3)'tür. (m3)'tür.

==

++ ++ ++ ++ 1/5L 1/5L 1/5L 1/5L 1/5L 1/5L 1/5L 1/5L

1/5L 1/5L

1L 1L

1L1L

0.50.5 L L

500mL 500mL 50mL 50mL

Aşağıdaki Aşağıdaki tabloda tabloda verilen verilen örnekte örnekte olduğu olduğu gibigibi siz siz de evinizde de evinizde gözlemleyeceğiniz gözlemleyeceğiniz 5 sıvının 5 sıvının neler neler olduğunu olduğunu yazıp, yazıp, hacim hacim birimlerini birimlerini belirtiniz. belirtiniz. HACİM HACİM BİRİMLERİ BİRİMLERİ Litre Litre (L) (L) Ayran Ayran

52 52

1 L1 L

Desimetre küp küp Mililitre Mililitre Santimetre Santimetre Desimetre 3 3 3 3 (mL) (mL) küp küp (cm (cm ) ) (dm (dm ) ) 1000 1000 mLmL

1000 1000 cm3cm3

3 3 1 dm 1 dm

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

C Cismi C Cismi

B Cismi B Cismi A Cismi A Cismi

53 53

33

ÜNİTE ÜNİTE

kütle kütle = = hacim hacim

Özellik Özellik

Kütle Kütle

Hacim Hacim

Yoğunluk Yoğunluk

Sembol Sembol

m m

V V

d d

g g

3 3 cm cm

3 g/ cm g/ cm

3

kg kg

m3 m3

kg/ kg/ m 3m

3

Birim Birim

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

MADDE MADDE Su Su

YOĞUNLUK YOĞUNLUK DEĞERLERİ DEĞERLERİ 3 3 1 g/cm 1 g/cm

Zeytinyağı Zeytinyağı Civa Civa Petrol Petrol Alkol Alkol

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Bütün Bütün sıvısıvı maddeler maddeler katıkatı hale hale geçerken, geçerken, hacimleri hacimleri azalır. azalır. Bu Bu nedenle nedenle yoğunlukları yoğunlukları artar. artar. Yalnıza Yalnıza su bu su kuralın bu kuralın dışındadır. dışındadır. Suyun Suyun hacmi, hacmi, hem hem ısı alırken ısı alırken hem hem de ısı deverirken ısı verirken artar. artar. Suyun Suyun +4°C'de +4°C'de suyun suyun hacmi hacmi en küçüktür. en küçüktür.

54 54

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK ETKİNLİK

m m d= d= V V

m=480g m=480g V=60cm V=60cm 3

3

480480 3 3 d= d= =8g/cm =8g/cm 60 60

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Bir Bir mandalinayı mandalinayı kabuklu kabuklu ve soyulmuş ve soyulmuş bir şekilde bir şekilde suyun suyun içerisine içerisine atarak, atarak, sudaki sudaki batma-yüzme batma-yüzme durumlarını durumlarını gözlemleyiniz. gözlemleyiniz. Bu durumları Bu durumları yoğunlukla yoğunlukla ilişkilendirerek ilişkilendirerek açıklayınız açıklayınız

ETKİNLİK ETKİNLİK 1L 1L suyu suyu kaldırabildiğimize kaldırabildiğimize göre göre sizce sizce 1L 1L civayı civayı da da kaldırabilir kaldırabilir miyiz? miyiz? Bunun Bunun içiniçin 1L 1L civanın civanın kütlesinin kütlesinin kaçkaç kilogram kilogram geldiğini geldiğini hesaplayarak hesaplayarak bulunuz. bulunuz. Civanın Civanın yoğunluğu yoğunluğu ( 13,6 ( 13,6 gr/cm3 gr/cm3 )’tür. )’tür. 55 55

33

ÜNİTE ÜNİTE ETKİNLİK ETKİNLİK

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

56 56

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

Balonun Balonun içerisinde içerisinde sıkıştırılmış sıkıştırılmış havanın, havanın, sürahiden sürahiden bardağa bardağa dökülen dökülen suyun; suyun; bir bir kaya kaya parçasının parçasının çokçok küçük küçük taneciklerden taneciklerden oluştuğunu oluştuğunu düşünebilir düşünebilir miyiz? miyiz? Bunlar Bunlar gibi, gibi, etrafımızda etrafımızda gördüğümüz gördüğümüz maddeler maddeler küçük küçük taneciklerden taneciklerden oluşmuş oluşmuş olabilir olabilir mi?mi? Peki, Peki, sizce sizce bu küçük bu küçük parçalara parçalara ne ad ne verilmektedir? ad verilmektedir? .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Atom Atom kavramının kavramının tarihsel tarihsel gelişimini gelişimini ve günümüzde ve günümüzde atom atom ile ilgili ile ilgili yapılan yapılan teknolojik teknolojik çalışmaları çalışmaları araştırarak araştırarak bir poster bir poster hazırlayın hazırlayın ve sınıfta ve sınıfta arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız. 57 57

33

ÜNİTE ÜNİTE ETKİNLİK ETKİNLİK

Etkinliğimizde Etkinliğimizde birbirleriyle birbirleriyle aynı aynı yada yada farklı farklı atomları atomları bir araya bir araya getirdik. getirdik. Bu şekilde Bu şekilde bir grup bir grup atom’un atom’un birbirine birbirine bağlanmış bağlanmış haline haline molekül molekül denir. denir. Moleküller Moleküller aynı aynı iki atomun iki atomun bağlanması bağlanması sonucu sonucu ya da ya da farklı farklı sayılarda sayılarda farklı farklı atomların atomların bağlanması bağlanması sonucuda sonucuda oluşabilirler. oluşabilirler.

Hidrojen Hidrojen Molekülü Molekülü (H2)(H2) 58 58

Su Su Molekülü Molekülü (H2O) (H2O)

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK ETKİNLİK Aşağıdaki Aşağıdaki soruları soruları su örneğinde su örneğinde olduğu olduğu gibi, gibi, molekül molekül modelleri modelleri verilen verilen tümtüm bleşikler bleşikler içiniçin cevaplandırınız. cevaplandırınız. MODEL MODEL

3 3

2 2

-

-

√ √

Su Molekülü Su Molekülü

Hidrojen Hidrojen Molekülü Molekülü

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Bir Bir molekül molekül iki atomdan iki atomdan meydana meydana gelebildiği gelebildiği gibi,gibi, hücrede hücrede bulunan bulunan karmaşık karmaşık yapılı yapılı moleküller moleküller olan olan karbonhidrat, karbonhidrat, yağyağ ve protein ve protein gibigibi molekül molekül örnekleri örnekleri 500'den 500'den fazla fazla atomdan atomdan da da meydana meydana gelmektedir. gelmektedir. 59 59

33

ÜNİTE ÜNİTE

Katıların Katıların oldukça oldukça sert, sert, sıvıların sıvıların akışkan akışkan ve ve gazların gazların uçucu uçucu olmasının, olmasının, maddeleri maddeleri oluşturan oluşturan taneciklerin taneciklerin durumuyla durumuyla bir ilişkisi bir ilişkisi olabilir olabilir mi?mi?

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

1- Sütlü 1- Sütlü kahve kahve

2- Yumurta 2- Yumurta

3- Süt 3- Süt

6- Buz 6- Buz parçaları parçaları

7- Bulutlar 7- Bulutlar

SIVI SIVI 60 60

4- Su 4- Su buharı buharı

8- Hellim 8- Hellim

GAZ GAZ

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

SIVI SIVI

GAZ GAZ

Maddeyi Maddeyi oluşturan oluşturan taneciklerin taneciklerin en düzenli en düzenli halidir. halidir.

Maddeyi Maddeyi oluşturan oluşturan taneciklerin taneciklerin en düzensiz en düzensiz halidir. halidir.

Katıları Katıları oluşturan oluşturan tanecikler tanecikler arasındaki arasındaki boşluklar boşluklar yokyok denecek denecek kadar kadar azdır. azdır.

Gazları Gazları oluşturan oluşturan tanecikler tanecikler arasındaki arasındaki boşluklar boşluklar çokçok fazladır. fazladır.

Katı Katı

Sıvı Sıvı

Gaz Gaz

61 61

33

ÜNİTE ÜNİTE

MADDE MADDE (su,(su, demir,hava,kolonya,tahta,toprak) demir,hava,kolonya,tahta,toprak)

SAF SAF MADDELER MADDELER (demir, (demir, su,su, oksijen) oksijen)

ELEMENTLER ELEMENTLER BİLEŞİKLER BİLEŞİKLER (demir, (demir, oksijen) oksijen) (su,(su, karbondioksit) karbondioksit)

(Karışımlar) (Karışımlar) (hava,tuzlu (hava,tuzlu su,su, kolonya, kolonya, limonata) limonata)

HOMOJEN HOMOJEN (çözeltiler) (çözeltiler) (şekerli (şekerli su)su)

HETEROJEN HETEROJEN (çorba, (çorba, zeytinyağı, zeytinyağı, su)su)

Çayımıza Çayımıza şeker şeker atıpatıp karıştırdığımızda karıştırdığımızda şeker şeker çayın çayın içerisinde içerisinde tamamen tamamen kaybolup kaybolup tek tek bir madde bir madde gibigibi mi görünüyor? mi görünüyor? Sizce Sizce bu bir bu karışım bir karışım mıdır? mıdır? Karışımsa Karışımsa nasıl nasıl tür tür karışımdır? karışımdır? ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

62 62

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

SAF SAF MADDELER MADDELER

ELEMENTLER ELEMENTLER

BİLEŞİKLER BİLEŞİKLER

63 63

33

ÜNİTE ÜNİTE

Su Molekülü Su Molekülü

Elementler Elementler kimyasal kimyasal olaylar olaylar neticesinde neticesinde birleşerek birleşerek yeniyeni bir bir madde madde oluşturur. oluşturur. Oluşan Oluşan yeniyeni maddelerin maddelerin özellikleri özellikleri kendini kendini oluşturan oluşturan elementlerin elementlerin özelliklerinden özelliklerinden farklıdır. farklıdır. Örneğin Örneğin yanıcı yanıcı bir bir element element olan olan hidrojen hidrojen ve yakıcı ve yakıcı bir element bir element olan olan oksijenin oksijenin birleşmesinden birleşmesinden oluşan oluşan su molekülü, su molekülü, ateşi ateşi söndürme söndürme özelliğine özelliğine sahiptir. sahiptir.

Suyun Suyun Oluşumu Oluşumu

2 hacim 2 hacim H2 H2

64 64

2 hacim 2 hacim H 2O H 2O

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK ETKİNLİK Demir Demir (Fe)(Fe) ile kükürt ile kükürt (S) (S) elementlerinden elementlerinden kimyasal kimyasal yolla yolla demir demir sülfür sülfür (FeS) (FeS) bileşiğinin bileşiğinin elde elde edilmesinin edilmesinin gözlenmesi. gözlenmesi.

65 65

33

ÜNİTE ÜNİTE

KARIŞIMLAR KARIŞIMLAR Birden Birden fazla fazla maddenin maddenin kimyasal kimyasal özellikleri özellikleri değişmeyecek değişmeyecek şekilde şekilde bir araya bir araya gelmesiyle gelmesiyle oluşan oluşan madde madde topluluklarıdır. topluluklarıdır. Bu Bu nedenle nedenle karışımlar karışımlar saf saf madde madde değildir. değildir. Salata, Salata, çöpçöp tenekesindeki tenekesindeki çöpler, çöpler, deniz deniz suyu, suyu, hava hava ve çevremizdeki ve çevremizdeki birçok birçok şeyşey aslında aslında birer birer karışımdır. karışımdır. Salatada Salatada olduğu olduğu gibigibi çöpçöp tenekesindeki tenekesindeki çöpler çöpler de de aynı aynı oranda oranda birbirine birbirine karışmış karışmış değildir. değildir. Bu Bu tür tür karışımlar karışımlar heterojen heterojen karışımlara karışımlara örnektir. örnektir. Deniz Deniz suyu suyu ve ve hava hava karışımları karışımları herher noktalarında noktalarında aynı aynı özelliği özelliği göstermektedir. göstermektedir. Bu tür Bu karışımlar tür karışımlar ise ise homejen homejen karışımlara karışımlara örnektir. örnektir.

KARIŞIM KARIŞIM

EVET EVET

HOMOJEN HOMOJEN KARIŞIM KARIŞIM

Her Her tarafında tarafında aynıaynı özelliği özelliği gösteriyor gösteriyor mu?mu?

HAYIR HAYIR

HETEROJEN HETEROJEN KARIŞIM KARIŞIM

Homojen Homojen Karışımlar Karışımlar Kolonya Kolonya gazoz, gazoz, tuzlu tuzlu su ya suda ya şekerli da şekerli su örneklerinde su örneklerinde olduğu olduğu gibigibi herher tarafında tarafında aynı aynı özelliği özelliği gösteren, gösteren, tek tek bir bir madde madde gibigibi gözüken gözüken karışımlar karışımlar “ homojen “ homojen karışımlar” karışımlar” olarak olarak adlandırılır. adlandırılır.

Homojen Homojen karışımlara karışımlara çözelti çözelti de de denmektedir. denmektedir. Bir Bir çözeltiyi çözeltiyi oluşturan oluşturan herher bir bir maddeye maddeye çözeltinin çözeltinin bileşenleri bileşenleri denir. denir. Bu Bu bileşenlerden bileşenlerden miktarı miktarı fazla fazla olana olana çözücü, çözücü, az az olana olana ise ise çözünen çözünen denilmektedir. denilmektedir. Örneğin, Örneğin, tuzlu tuzlu su karışımındaki su karışımındaki saf saf Çözücü ÇözücüÇözünen Çözünen Çözelti Çözelti su çözücü, su çözücü, tuz tuz ise ise çözünendir. çözünendir. Saf Saf Su Su Tuz Tuz Tuzlu Tuzlu Su Su

66 66

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

Heterojen Heterojen Karışımlar Karışımlar

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Limon Limon

Şeker Şeker

YağYağ

Su Su

Karabiber Karabiber

TuzTuz

Yukarda Yukarda verilen verilen maddeleri maddeleri kullanarak kullanarak homojen homojen ve ve heterojen heterojen karışımlara karışımlara örnek örnek oluşturacak oluşturacak deneyler deneyler tasarlayıp tasarlayıp sınıfta sınıfta arkadaşlarınıza arkadaşlarınıza sunun. sunun. 67 67

33

ÜNİTE ÜNİTE ETKİNLİK ETKİNLİK

Yukarda Yukarda verilen verilen karışımları karışımları nasıl nasıl ayırabileceğimiz ayırabileceğimiz konusunda konusunda arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla tartışınız tartışınız ve önerilerinizi ve önerilerinizi sınıfta sınıfta paylaşınız. paylaşınız. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

68 68

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ Süzme Süzme : Katının : Katının sıvısıvı içinde içinde dağılmasıyla dağılmasıyla oluşan oluşan heterojen heterojen karışımları karışımları bileşenlerine bileşenlerine ayırmada ayırmada kullanılır. kullanılır.

Makarnayı Makarnayı ayırmada ayırmada kevgir kevgir Laboratuvarda Laboratuvarda süzgeç süzgeç kağıdı kağıdı

ÇayÇay süzgeci süzgeci

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

69 69

33

ÜNİTE ÜNİTE

70 70

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Ülkemizde Ülkemizde deniz deniz suyundan suyundan içme içme suyu suyu elde elde ediliyor ediliyor mu? mu? Bu Bu konuda konuda bir araştırma bir araştırma yaparak, yaparak, elde elde ettiğiniz ettiğiniz sonuçları sonuçları arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Ülkemizde, Ülkemizde, köylerde köylerde üzümden üzümden elde elde edilen edilen şaraptan şaraptan zivaniya zivaniya yapmak yapmak içiniçin imbik imbik denilen denilen basit basit bir bir damıtma damıtma cihazı cihazı kullanılır. kullanılır. Benzer Benzer şekilde şekilde gül gül suyu suyu da imbik da imbik kullanılarak kullanılarak elde elde edilmektedir. edilmektedir. 71 71

33

ÜNİTE ÜNİTE

Karışım Karışım

Karışımın Karışımın Türü Türü

Yararlanılan Yararlanılan Özellik Özellik

Heterojen Heterojen karışım karışım

Mıknatısın Mıknatısın demiri demiri çekme çekme özelliği özelliği

Mıknatısla Mıknatısla ayırma ayırma

Pirinç Pirinç - Su- Su Karışımı Karışımı

Şeker Şeker - Su- Su Karışımı Karışımı

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

1-buharlaşma 1-buharlaşma 2-süzme 2-süzme

72 72

3-damıtma 3-damıtma

4-çöktürtme 4-çöktürtme

5-mıknatısla 5-mıknatısla ayırma ayırma

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ

Hüseyin Hüseyin ve ailesi ve ailesi güzel güzel bir sabah bir sabah kahvaltısı kahvaltısı içiniçin hazırlanırken, hazırlanırken, maddeleri maddeleri çeşitli çeşitli değişikliklere değişikliklere uğrattılar. uğrattılar. Bunun Bunun sonucunda; sonucunda; • Hangi • Hangi maddelerin maddelerin görünümleri görünümleri değişti? değişti? • Hangi • Hangi maddeler maddeler daha daha küçük küçük parçalara parçalara ayrıldı? ayrıldı? • Hangi • Hangi maddeler maddeler çözelti çözelti haline haline geldi? geldi? • Hangi • Hangi maddeler maddeler tekrar tekrar eskieski haline haline dönemeyecek dönemeyecek değişime değişime uğradı? uğradı? Bu Bu soruların soruların cevaplarını cevaplarını düşünelim düşünelim ve bulduklarımızı ve bulduklarımızı yazalım. yazalım. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 73 73

33

ÜNİTE ÜNİTE

Erime Erime

Buz Buz

74 74

Donma Donma

Buharlaşma Buharlaşma

SuSu

SuSu Buharı Buharı Yoğunlaşma Yoğunlaşma

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ Metinde Metinde anlatılan anlatılan yumurtaların yumurtaların kaynatılarak kaynatılarak pişirilmesi, pişirilmesi, ekmeklerin ekmeklerin kızartılması kızartılması ile ile acaba acaba yumurta yumurta ve ekmeklerin ve ekmeklerin sadece sadece dış dış görünüşleri görünüşleri mi değişmiştir mi değişmiştir yoksa yoksa onların onların kimliklerinde kimliklerinde de bir de bir değişiklik değişiklik olmuş olmuş mudur? mudur?

Düşündüğümüz Düşündüğümüz zaman zaman yumurta yumurta ya ya da da ekmeklerin ekmeklerin eskieski hallerine hallerine getirilemeyeceğini getirilemeyeceğini farkfark edebiliriz. edebiliriz. Bir Bir maddenin maddenin çeşitli çeşitli etkilerle etkilerle farklı farklı özellikteki özellikteki maddelere maddelere dönüşmesi dönüşmesi “kimyasal “kimyasal değişim” değişim” olarak olarak adlandırılır. adlandırılır. Yumurtanın Yumurtanın pişmesi, pişmesi, ekmeğin ekmeğin kızarması, kızarması, demirin demirin paslanması, paslanması, elmanın elmanın çürümesi, çürümesi, sütün sütün ekşimesi; ekşimesi; odunun, odunun, kömürün, kömürün, kağıdın kağıdın yanması yanması kimyasal kimyasal değişime değişime örnek örnek verilebilir. verilebilir.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

FİZİKSEL FİZİKSEL DEĞİŞİMLER DEĞİŞİMLER

75 75

33

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

KatıKatı

SıvıSıvı

GazGaz

vardır vardır

yoktur yoktur

yoktur yoktur

Akışkanlık Akışkanlık Belirli Belirli şekilleri şekilleri Belirli Belirli hacimleri hacimleri Sıkışma Sıkışma

A) A)

76 76

B) B)

C) C)

D) D)

MADDE MADDE veve ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ 4. 4.

Değişim Değişim

Fiziksel Fiziksel

Kimyasal Kimyasal

Yoğurdun Yoğurdun ekşimesi ekşimesi

__ __

Kimyasal Kimyasal

Değişimin Değişimin Sebebi Sebebi

Demirin Demirin paslanması paslanması Yumurtanın Yumurtanın kırılması kırılması Üzümden Üzümden sirke sirke yapılması yapılması Kömürün Kömürün yanması yanması

77 77

33

ÜNİTE ÜNİTE

SÖZLÜK SÖZLÜK Atom: Atom: Bir Bir çekirdek çekirdek içinde içinde çeşitli çeşitli sayıda sayıda proton, proton, nötron nötron gibigibi temel temel parçacıklar parçacıklar ile ile çekirdek çekirdek çevresinde çevresinde çeşitli çeşitli konumlarda konumlarda yer yer alan alan elektronlardan elektronlardan oluşan, oluşan, bir bir elementin elementin özelliklerini özelliklerini taşıyan taşıyan en en küçük küçük parçası. parçası. Bileşik: Bileşik: Birkaç Birkaç elementten elementten yapılmış yapılmış madde. madde. Element: Element: TekTek tip atomlardan tip atomlardan oluşan oluşan ve kimyasal ve kimyasal yollarla yollarla daha daha basit basit maddelere maddelere ayrıştırılamayan ayrıştırılamayan madde. madde. Gaz: Gaz: Maddenin Maddenin üç üç fiziksel fiziksel halinden, halinden, bulunduğu bulunduğu ortamı ortamı tamamen tamamen dolduran, dolduran, moleküllerinin moleküllerinin serbestçe serbestçe hareket hareket edebildiği edebildiği halidir. halidir. Hacim: Hacim: Bir maddenin Bir maddenin uzayda uzayda kapladığı kapladığı bölge. bölge. Heterojen Heterojen karışım: karışım: İçindeki İçindeki taneciklerin taneciklerin gözgöz ile ile görülebildiği görülebildiği ve ve karışımın karışımın herher tarafında tarafında aynı aynı özelliğin özelliğin görülmediği görülmediği karışım. karışım. Homojen Homojen karışım: karışım: HerHer tarafında tarafında aynı aynı özelliği özelliği gösteren, gösteren, tek tek bir bir madde madde gibigibi gözüken gözüken karışım. karışım. Karışım: Karışım: birden birden fazla fazla maddenin maddenin kimyasal kimyasal özellikleri özellikleri değişmeyecek değişmeyecek şekilde şekilde bir araya bir araya gelmesiyle gelmesiyle oluşan oluşan madde madde topluluğudur. topluluğudur. Katı: Katı: Maddenin Maddenin üç fiziksel üç fiziksel halinden, halinden, belirli belirli bir hacim bir hacim ve belirli ve belirli bir şekle bir şekle sahip sahip olduğu olduğu halidir. halidir. Kütle: Kütle: Bir maddenin Bir maddenin sahip sahip olduğu olduğu madde madde miktarı. miktarı. Madde: Madde: Hacmi Hacmi ve ve kütlesi kütlesi olan olan tanecikli tanecikli yapılara yapılara denir. denir. 5 duyu 5 duyu organımızla organımızla algılayabildiğimiz algılayabildiğimiz canlı canlı ve ve cansız cansız varlıkların varlıkların tümü tümü maddedir. maddedir. Molekül: Molekül: Gruplar Gruplar halindeki halindeki birbirine birbirine bağlı bağlı birden birden fazla fazla atomların atomların oluşturduğu oluşturduğu kimyasal kimyasal bileşiklerin bileşiklerin en en küçük küçük temel temel yapısına yapısına verilen verilen addır. addır. Bir Bir bileşiği bileşiği oluşturan oluşturan atomların atomların eşiteşit oranlarda oranlarda bulunduğu bulunduğu en en küçük küçük birimdir. birimdir. SafSaf madde: madde: Yapısında Yapısında kendinden kendinden başka başka madde madde içermeyen, içermeyen, tek tek çeşit çeşit maddelere maddelere verilen verilen addır. addır. Sıvı: Sıvı: Maddenin Maddenin üç üç fiziksel fiziksel halinden, halinden, bellibelli bir bir şekli şekli olmayan olmayan içine içine konuldukları konuldukları kabın kabın şeklini şeklini alan, alan, akışkan akışkan halidir. halidir.

78 78

NOTLARIM NOTLARIM

Ünite 4:

IŞIK ve SES

KEŞFEDİN! İnsanlar, ilk çağlardan bu yana Güneşi, yani ışığı anlamaya çalışmışlardır. Yüzyıllar boyunca bilim insanlarının yaptığı çalışmalar sonucunda ışıkla ilgili ortaya çıkan birçok bilgiye rağmen ışığın hâlâ gizemli yanları bulunmaktadır. Benzer şekilde sesin nasıl yayıldığı ve maddelerle etkileşiminde neler olduğu yaşamımız için çok önemlidir. Işık ve sesin özellikleri ile ilgili birçok bilgiyi, bilim ve teknik dergilerinde ve bu konuyla ilgili web sitelerinde rahatlıkla bulabiliriz.

44

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

Yansıma Yansıma

Saydam Saydam ış

ı ığ şığ ıg ıg eç eç iri iri r r

Yarı Yarı Saydam Saydam

ışığıışığı kısmen kısmen geçirir geçirir

dir dir iği lliği l l e e öz öz

IŞIK IŞIK öz öz el el liğ liğ id id ir ir

ez ez irm çirm ç e e ı g ğı g ğ ı ış ışı

Opak Opak

Yankı Yankı

82 82

sesin sesin yansımasıdır yansımasıdır

enerjidir

enerjidir

Kırılma Kırılma

SES SES

maddesel maddesel ortamda ortamda

Yayılma Yayılma

IŞIK IŞIK veve SES SES ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1. Bir 1. an Bir için an için Güneş'in Güneş'in olmadığını olmadığını düşünün, düşünün, yaşantımızda yaşantımızda ne gibi ne gibi değişiklikler değişiklikler olurdu? olurdu? 2. Cisimleri 2. Cisimleri karanlık karanlık ortamlarda ortamlarda neden neden göremeyiz? göremeyiz? Farklı Farklı ışıklı ışıklı ortamlarda ortamlarda cisimleri cisimleri farklı farklı renklerde renklerde görüyoruz. görüyoruz. Bunun Bunun nedeni nedeni ne olabilir? ne olabilir? 3. Çalışma 3. Çalışma odanızda odanızda daha daha sessiz sessiz bir ortam bir ortam sağlamak sağlamak ve dışardan ve dışardan gelen gelen sesleri sesleri engellemek engellemek içiniçin ne gibi ne gibi önlemler önlemler alırsınız? alırsınız? 83 83

44

ÜNİTE ÜNİTE

IŞIK IŞIK IŞIĞIN IŞIĞIN MADDE MADDE İLEİLE ETKİLEŞİMİ ETKİLEŞİMİ

KEŞFET VEVE PAYLAŞ KEŞFET PAYLAŞ

84 84

IŞIK IŞIK veve SES SES

IŞIĞIN IŞIĞIN OPAK OPAK MADDELERLE MADDELERLE ETKİLEŞİMİ ETKİLEŞİMİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Aşağıdaki Aşağıdaki sorularla sorularla ilgiliilgili kısakısa yanıtlarınızı yanıtlarınızı verilen verilen boşluklara boşluklara yazınız. yazınız. Verdiğiniz Verdiğiniz yanıtlarınızı yanıtlarınızı arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşarak, paylaşarak, ışığın ışığın opak opak maddelerle maddelerle etkileşimini etkileşimini sınıfça sınıfça tartışınız. tartışınız. Soru: Soru: Sizce, Sizce, ışıkışık kaynağından kaynağından çıkan, çıkan, ışıkışık ışınları ışınları nereye nereye kadar kadar gidebilir? gidebilir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Soru: Soru: Işık, Işık, matmat yüzeyli yüzeyli (parlak (parlak olmayan) olmayan) opak opak bir bir maddeye maddeye çarpınca çarpınca ne olur? ne olur? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Soru: Soru: Işık, Işık, parlak parlak yüzeyli yüzeyli opak opak bir bir maddeye maddeye çarpınca çarpınca ne olur? ne olur? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Fizik Fizik biliminin biliminin ışığı ışığı inceleyen inceleyen alanına alanına optik optik denir. denir.

85 85

44

ÜNİTE ÜNİTE

Dağınık Dağınık yansıma yansıma

Düzgün Düzgün yansıma yansıma

Pürüzlü Pürüzlü Yüzey Yüzey

Düzgün Düzgün Yüzey Yüzey

Işığı Işığı en en iyi yansıtan iyi yansıtan cisimler cisimler aynalardır. aynalardır. Günlük Günlük yaşantımızda yaşantımızda çokçok sık sık kullandığımız kullandığımız aynalar, aynalar, pürüzsüz pürüzsüz ve düz ve düz cam cam yüzeylerin yüzeylerin arkası arkası sır denilen sır denilen bir madde bir madde ile kaplanarak ile kaplanarak yapılır. yapılır.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR IşıkIşık evrende evrende herher şeyden şeyden hızlıhızlı hareket hareket eder. eder. Işığın Işığın boşluktaki boşluktaki hızıhızı 300.000 300.000 km/saniyedir. km/saniyedir. Bir Bir başka başka ifadeyle ifadeyle ışıkışık boşlukta, boşlukta, 1 saniyede 1 saniyede 3 yüz 3 yüz bin bin kilometre kilometre yol yol alır.alır. 86 86

IŞIK IŞIK veve SES SES Yansımanın Yansımanın kuralı kuralı vardır vardır Bilim Bilim insanları insanları ışığın ışığın maddeler maddeler üzerinden üzerinden yansırken yansırken izlediği izlediği yoluyolu anlamaya anlamaya çalışmışlardır. çalışmışlardır. Işığın, Işığın, yansırken yansırken belirli belirli ilkeler ilkeler doğrultusunda doğrultusunda hareket hareket ettiğini ettiğini keşfettiler. keşfettiler. Bu Bu ilkeler, ilkeler, yansıma yansıma kurallarını kurallarını meydana meydana getirmiştir. getirmiştir.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Haberleşme Haberleşme uyduları uyduları aldıkları aldıkları sinyalleri, sinyalleri, yansıma yansıma kurallarına kurallarına uygun uygun olarak olarak Dünya'nın Dünya'nın farklı farklı bölgelerine bölgelerine ya da ya diğer da diğer uydulara uydulara aktarırlar. aktarırlar. 87 87

44

ÜNİTE ÜNİTE

RENKLER RENKLER Güneş Güneş ışığında ışığında kırmızı, kırmızı, turuncu, turuncu, sarı, sarı, yeşil, yeşil, mavi, mavi, lacivert lacivert ve mor ve mor renkli renkli görebildiğimiz görebildiğimiz ışınlar ışınlar ile ile kızılkızıl ötesi ötesi ve ve mormor ötesi ötesi olarak olarak adlandırılan adlandırılan göremediğimiz göremediğimiz diğer diğer ışınlar ışınlar bulunur. bulunur. Gökkuşağı, Gökkuşağı, Güneş Güneş ışığında ışığında bulunan bulunan bu görünür bu görünür renklerin renklerin varlığının varlığının en güzel en güzel ispatıdır. ispatıdır. Magenta Magenta

SarıSarı

Cyan Cyan

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Gözle Gözle göremediğimiz göremediğimiz bir diğer bir diğer ışınlar ışınlar da X daışınlarıdır. X ışınlarıdır. X ışınları X ışınları çokçok yüksek yüksek enerjili enerjili ışınlardır. ışınlardır. 1 1 metrelik metrelik X ışını X ışını dalgasında dalgasında 10 milyar 10 milyar dalga dalga vardır. vardır.

88 88

IŞIK IŞIK veve SES SES

CİSİMLERİ CİSİMLERİ HANGİ HANGİ RENKTE RENKTE GÖRÜYORUZ? GÖRÜYORUZ? Cisimleri Cisimleri renkli renkli görmemizin görmemizin nedeninin nedeninin üzerlerine üzerlerine düşen düşen ışınların ışınların yansımasıyla yansımasıyla ilişkili ilişkili olduğunu olduğunu biliyoruz. biliyoruz. Örneğin; Örneğin; üzerine üzerine beyaz beyaz ışıkışık düşen, düşen, yeşil yeşil renkli renkli bir kumaş, bir kumaş, beyaz beyaz ışığın ışığın sadece sadece yeşil yeşil renkteki renkteki ışığını ışığını yansıtıp, yansıtıp, diğerlerini diğerlerini soğurduğu soğurduğu içiniçin kumaşı kumaşı yeşil yeşil olarak olarak görürüz. görürüz. Siyah Siyah bir bir kumaş, kumaş, üzerine üzerine düşen düşen tümtüm ışınları ışınları soğurup, soğurup, hiçbir hiçbir ışığı ışığı yansıtmadığından yansıtmadığından kumaşı, kumaşı, siyah siyah olarak olarak görürüz. görürüz. Beyaz Beyaz bir kumaş bir kumaş ise ise üzerine üzerine düşen düşen tümtüm ışığı ışığı yansıttığından, yansıttığından, kumaşı kumaşı beyaz beyaz olarak olarak görürüz. görürüz.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR İnsanlar İnsanlar dünyayı dünyayı renkli renkli görürken, görürken, birçok birçok hayvan hayvan ise ise beyninde beyninde renk renk reseptörleri reseptörleri bulunmadığı bulunmadığı içiniçin renk renk körüdür. körüdür. Hayvanların Hayvanların büyük büyük bir kısmı, bir kısmı, çevrelerini çevrelerini siyah-beyaz siyah-beyaz olarak olarak görürler. görürler.

89 89

44

ÜNİTE ÜNİTE

SES SES Sesin Sesin titreşim titreşim sonucu sonucu oluşan oluşan bir enerji bir enerji biçimi biçimi olduğunu olduğunu öğrenmiştik. öğrenmiştik. Oluşan Oluşan titreşimin titreşimin iletilmesi, iletilmesi, yaniyani sesin sesin yayılması yayılması içiniçin mutlaka mutlaka maddesel maddesel bir bir ortama ortama ihtiyaç ihtiyaç vardır. vardır. Bu Bu bilgileri bilgileri de dikkate de dikkate alarak alarak aşağıdaki aşağıdaki soruların soruların yanıtlarını, yanıtlarını, bırakılan bırakılan boşluklara boşluklara yazınız. yazınız. 1. Uzayda 1. Uzayda bir patlama bir patlama olsa, olsa, bu patlamanın bu patlamanın sesini sesini duyabilir duyabilir miyiz? miyiz? Neden? Neden? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 2. Ses 2. Ses yalıtımı yalıtımı yapmak yapmak içiniçin alınması alınması gereken gereken en önemli en önemli tedbir tedbir ne olabilir? ne olabilir? Neden? Neden? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

90 90

IŞIK IŞIK veve SES SES

SESİN SESİN MADDE MADDE İLE İLE ETKİLEŞİMİ ETKİLEŞİMİ

Ağzımızdan Ağzımızdan çıkan çıkan sesses boşboş odanın odanın duvarlarına duvarlarına çarpıp çarpıp gerigeri gelir. gelir. Odada Odada eşyalar eşyalar varken varken sesin sesin tamamı tamamı odanın odanın duvarlarına duvarlarına ulaşmadan ulaşmadan eşyalara eşyalara çarparak çarparak kırılır. kırılır. SesSes herhangi herhangi bir bir yüzeye yüzeye çarptığında çarptığında gerigeri dönerek dönerek yansır. yansır. Bu Bu olaya olaya “yankı” “yankı” (eko) (eko) denir. denir. BoşBoş odada odada da meydana da meydana gelen gelen olayolay budur. budur. Odada Odada eşya eşya olmadığı olmadığı içiniçin ağzımızdan ağzımızdan çıkan çıkan sesin sesin tamamı tamamı odanın odanın duvarlarına duvarlarına ulaşır ulaşır ve duvarlara ve duvarlara çarparak çarparak yansır. yansır. Böylece Böylece yankı yankı meydana meydana gelir. gelir.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Sesin Sesin yankı yankı özelliği özelliği ile uğraşan ile uğraşan bilim bilim alanına alanına akustik akustik denir. denir. 91 91

44

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI 1. Cetvel 1. Cetvel ve ve iletki iletki kullanarak kullanarak aşağıdaki aşağıdaki şekillerde şekillerde verilen verilen aynalardan aynalardan yansıyan yansıyan ışığın ışığın devam devam edeceği edeceği yoluyolu çiziniz. çiziniz.

a) a)

b) b)

c) c)

1. Aşağıda renklerle ilgiliilgili bazı bilgiler verilmektedir. BoşBoş bırakılan yeriyeri doğru olarak doldurunuz. 1. Aşağıda renklerle bazı bilgiler verilmektedir. bırakılan doğru olarak doldurunuz. a) Kırmızı a) Kırmızı renkli renkli bir kumaşı, bir kumaşı, üzerine üzerine beyaz beyaz ışıkışık düşürüldüğünde düşürüldüğünde ........................ ........................ renkte renkte görürüz. görürüz. b) Beyaz b) Beyaz bir kartonu, bir kartonu, mavi mavi ışığın ışığın olduğu olduğu bir ortamda bir ortamda .................. .................. renkte, renkte, yeşil yeşil ışığın ışığın olduğubir olduğubir ortamda ortamda ise ise ........................ ........................ renkte renkte görürüz. görürüz. c) Siyah c) Siyah bir elbiseyi, bir elbiseyi, kırmızı kırmızı ışığın ışığın olduğu olduğu ortamda ortamda .................. .................. renkte renkte görürüz. görürüz. d) Sarı d) Sarı renkli renkli bir bir kumaş, kumaş, üzerine üzerine beyaz beyaz ışıkışık düşürüldüğünde; düşürüldüğünde; ....................... ....................... ve ..................... ve ..................... renklerdeki renklerdeki ışıkları ışıkları yansıtır. yansıtır.

3. Aşağıda 3. Aşağıda verilen verilen bilgileri, bilgileri, ışıkışık ve ses ve ses ile ilgili ile ilgili olup-omadığına olup-omadığına göre, göre, uygun uygun yerlere yerlere ( Ö )( işareti Ö ) işareti koyarak koyarak belirleyiniz. belirleyiniz. IŞIK IŞIK

SES SES

a) Bir biçimidir. a) enerji Bir enerji biçimidir.

( __( )__ )

( __( )__ )

b) Herhangi bir yüzeye çarptığında yansır. b) Herhangi bir yüzeye çarptığında yansır.

( __( )__ )

( __( )__ )

c) Yayılması içiniçin maddesel bir ortama ihtiyacı vardır. c) Yayılması maddesel bir ortama ihtiyacı vardır.

( __( )__ )

( __( )__ )

( __( )__ )

( __( )__ )

( __( )__ )

( __( )__ )

d) Titreşim sonucunda oluşur. d) Titreşim sonucunda oluşur. e) Maddelerin görülebilmesinin temel unsurudur. e) Maddelerin görülebilmesinin temel unsurudur.

92 92

IŞIK IŞIK veve SES SES SÖZLÜK SÖZLÜK Işık: Işık: Kaynağından Kaynağından çıktıktan çıktıktan sonra sonra yayılan yayılan ve ve canlıların canlıların görmesini görmesini sağlayan sağlayan enerji enerji biçimidir. biçimidir. Kırılma: Kırılma: Işığın Işığın farklı farklı ortamlardan ortamlardan geçerken geçerken yönyön değiştirmesine değiştirmesine verilen verilen addır. addır. Opak: Opak: Işığı Işığı geçirmeyen, geçirmeyen, saydam saydam olmayan olmayan matmat madde. madde. Renk: Renk: Işığın Işığın maddeler maddeler üzerine üzerine çarpması çarpması sonucunda sonucunda farklı farklı dalga dalga boylarında boylarında ışığın ışığınkısmen kısmen soğurulup soğurulup kısmen kısmen yansıması yansıması oluşan oluşan görsel görsel algıdır. algıdır. Saydam: Saydam: Işığı Işığı tamamen tamamen geçirebilen geçirebilen ve ve arkasındakilerin arkasındakilerin görülmesine görülmesine engel engel olmayan olmayan madde madde Ses: Ses: Titreşim Titreşim sonucu sonucu oluşan oluşan ve yayılması ve yayılması içiniçin maddesel maddesel bir ortama bir ortama ihtiyaç ihtiyaç duyan duyan enerji enerji biçimidir. biçimidir. Yankı: Yankı: Sesin Sesin bir yüze bir yüze çarpıp çarpıp yansımasına yansımasına verilen verilen addır. addır. Yansıma: Yansıma: IşıkIşık ve sesin ve sesin herhangi herhangi bir yüzeye bir yüzeye çarpıp çarpıp geldikleri geldikleri ortama ortama gerigeri dönmesine dönmesine denir. denir. YarıYarı Saydam: Saydam: Işığı Işığı kısmen kısmen geçiren, geçiren, arkasındakilerin arkasındakilerin kısmen kısmen görülmesini görülmesini engel engel olmayan olmayan madde madde

93 93

Ünite 5:

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

KEŞFEDİN! Bazen aynı anda birçok iş yapmak zorunda kalırız. Düşünmek, konuşmak, yazı yazmak, yürümek, gibi birçok olay aynı anda gerçekleşirken hislerimiz ve davranışlarımız da sürekli değişmektedir. Kimi zaman öfkelenirken kimi zaman mutlu oluruz. Sizce, tüm bunlar birbirinden bağımsız olarak mı gerçekleşir? Siz de günlük yaşamda karşılaştığınız farklı olaylarda bedeninizdeki ve zihninizdeki değişimleri ve bu olaylara verdiğiniz tepkileri kolaylıkla gözlemleyebilirsiniz.

55

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

Çevresel Çevresel SinirSinir Sistemi Sistemi

Denetleyici Denetleyici ve ve Düzenleyici Düzenleyici Sistem Sistem

SinirSinir Sistemi Sistemi

Merkezi Merkezi Denge SinirSinir Sistemi Sistemi Denge ka,

Ze

ka,

Ze

Eşeysel Eşeysel Bezler Bezler Beyincik Beyincik

Pankreas Pankreas

İ or ç or ga ga nla nla rın rın ko ko ntr ntr olü olü

Böbreküstü BöbreküstüTiroit Tiroit BeziBezi BeziBezi

ezi erk a m ezi ılam merk a ılam Refleks

alg

alg

Refleks

Düşünme, hafıza merkezi

Düşünme, hafıza merkezi

İç

İç Salgı İç Salgı Bezleri Bezleri

Omurilik Omurilik Beyin Beyin Soğanı Soğanı Kabuğu Kabuğu Omurilik Omurilik Beyin Beyin

Kontrol Kontrol Eder Eder

Duyu Duyu Organları Organları

Kulak Kulak

DeriDeri Burun Burun 96 96

GözGöz

Dil Dil

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1.Diz 1.Diz kapağımıza kapağımıza vurulduğunda vurulduğunda neden neden ayağımız ayağımız hareket hareket eder? eder? 2.Sirk 2.Sirk cambazları cambazları ip üzerinde ip üzerinde nasıl nasıl dengede dengede kalır? kalır? 3.Nezle 3.Nezle olduğumuzda olduğumuzda neden neden yiyeceklerin yiyeceklerin tadını tadını tamtam olarak olarak alamayız? alamayız? 97 97

55

ÜNİTE ÜNİTE

DENETLEYİCİ DENETLEYİCİ VEVE DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ SİSTEM SİSTEM Vücudumuzda Vücudumuzda gerçekleşen gerçekleşen hiçbir hiçbir olayolay birbirinden birbirinden bağımsız bağımsız ve ve kontrolsüz kontrolsüz gerçekleşmez. gerçekleşmez. Solunum Solunum sistemimiz sistemimiz vücudumuzdaki vücudumuzdaki solunumu solunumu sağlarken, sağlarken, iskelet iskelet sistemimiz sistemimiz bedenimizin bedenimizin hareketini hareketini sağlar. sağlar. Vücudumuzdaki Vücudumuzdaki doku doku ve organların ve organların birbirleriyle birbirleriyle uyumlu uyumlu ve sorunsuz ve sorunsuz olarak olarak çalışmasını çalışmasını ise ise DENETLEYİCİ DENETLEYİCİ VE VE DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ SİSTEM SİSTEM sağlar. sağlar. Denetleyici Denetleyici ve düzenleyici ve düzenleyici sistem sistem sinirsinir sistemi sistemi ve iç vesalgı iç salgı bezlerinden bezlerinden oluşur. oluşur.

MERKEZİ MERKEZİ SİNİR SİNİR SİSTEMİ SİSTEMİ Merkezi Merkezi sinirsinir sistemi, sistemi, beyin, beyin, omurilik, omurilik, omurilik omurilik soğanı soğanı ve beyincikten ve beyincikten oluşur. oluşur.

98 98

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER Beyin Beyin

Beyin, Beyin, düşünme, düşünme, öğrenme öğrenme ve hafıza ve hafıza merkezidir. merkezidir. Beyin Beyin Kabuğu Kabuğu

Beyincik Beyincik

Omurilik Omurilik Soğanı Soğanı

Omurilik Omurilik soğanı, soğanı, istem istem dışıdışı hareketlerimizin hareketlerimizin merkezidir. merkezidir. İç organlarımızın İç organlarımızın çalışmasını çalışmasını kontrol kontrol eder. eder. Nefes Nefes alma, alma, kusma, kusma, öksürme, öksürme, çiğneme çiğneme gibigibi olayları olayları kontrol kontrol eder. eder.

Omurilik Omurilik

99 99

55

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

ÇEVRESEL ÇEVRESEL SİNİR SİNİR SİSTEMİ SİSTEMİ Tüm Tüm vücudu vücudu ağ ağ şeklinde şeklinde saran saran sinirlerden sinirlerden oluşmuştur. oluşmuştur. Merkezi Merkezi sinirsinir sistemi sistemi ve ve organlar organlar arasındaki arasındaki iletişimi iletişimi sağlar sağlar

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Canlının Canlının en küçük en küçük yapı yapı birimine birimine hücre hücre denildiğini denildiğini öğrenmiştik. öğrenmiştik. Sinir Sinir sistemimizi sistemimizi oluşturan oluşturan sinirsinir hücrelerine hücrelerine nöron nöron denir. denir. Nöronların Nöronların bölünme bölünme yeteneği yeteneği olmadığından olmadığından zamanla zamanla sayıları sayıları azalır. azalır.

İç Salgı İç Salgı Bezleri Bezleri Heyecanlandığımız Heyecanlandığımız ve korktuğumuzda ve korktuğumuzda kalbimiz kalbimiz neden neden hızlı hızlı çarpar? çarpar? Nasıl Nasıl büyürüz? büyürüz? Peki, Peki, neden neden bazı bazı insanlar insanlar cüceyken cüceyken bazıları bazıları çokçok uzundur? uzundur? İç salgı İç salgı bezlerimiz bezlerimiz hormon hormon adıadı verilen verilen özelözel salgılar salgılar üreterek üreterek denetleme denetleme ve düzenleme ve düzenleme işiniişini yapar. yapar. Hormonlar Hormonlar ilgiliilgili organlara organlara kankan yoluyolu ile taşınır. ile taşınır. Hormonlar Hormonlar organlar organlar üzerinde üzerinde yavaş yavaş ve uzun ve uzun süreli süreli denetim denetim sağlar. sağlar.

Hipofoz Hipofoz

TroitTroit

Pankreas Pankreas Böbrek Böbrek ÜstüÜstü BeziBezi Yumurtalık Yumurtalık Eşeysel Eşeysel Bezler Bezler Testis Testis

Eşeysel Eşeysel bezler bezler dişiye dişiye ve ve erkeğe erkeğe ait ait cinsiyet cinsiyet özelliklerinin özelliklerinin ortaya ortaya çıkmasını çıkmasını sağlayan sağlayan hormonlar hormonlar üretirler. üretirler. 100100

Pankreas Pankreas kankan şekerinin şekerinin düzenlenmesinde düzenlenmesinde görev görev alan alan bezdir. bezdir.

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER Denetleyici Denetleyici ve düzenleyici ve düzenleyici sistemlerin sistemlerin sağlığı sağlığı içiniçin ne yapmalıyız? ne yapmalıyız? *Dengeli *Dengeli ve düzenli ve düzenli beslenmeliyiz beslenmeliyiz *Uyku *Uyku düzenimize düzenimize dikkat dikkat etmeliyiz. etmeliyiz. *Ani*Ani hareketlerden, hareketlerden, çarpma çarpma ve darbelerden ve darbelerden korunmalıyız. korunmalıyız. *Uyuşturucu, *Uyuşturucu, alkol alkol ve sigara ve sigara kullanmamalıyız, kullanmamalıyız, *Kahve *Kahve ve çayı ve çayı aşırı aşırı tüketmemeliyiz. tüketmemeliyiz.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Alkol ve sigara kullanımının merkezi sinirsinir sistemine zararları çoktur. Zeka gelişimini engellerken Alkol ve sigara kullanımının merkezi sistemine zararları çoktur. Zeka gelişimini engellerken aynı zamanda bunama ve hafıza bozukluklarına da neden olur. Bu Bu nedenle çevremizde sigara aynı zamanda bunama ve hafıza bozukluklarına da neden olur. nedenle çevremizde sigara ve alkol kullanan kişileri bilgilendirmeli, onları zararlı alışkanlıkları tüketmemeleri konusunda ve alkol kullanan kişileri bilgilendirmeli, onları zararlı alışkanlıkları tüketmemeleri konusunda uyarmalıyız! uyarmalıyız!

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Denetleyici Denetleyici ve Düzenleyici ve Düzenleyici sistemin sistemin sağlığı sağlığı ile ilgili ile ilgili olarak olarak içinde içinde görsel görsel materyallerin materyallerin bulunduğu bulunduğu ve konuyu ve konuyu özetleyecek özetleyecek bir poster bir poster hazırlayınız. hazırlayınız.

DUYU DUYU ORGANLARI ORGANLARI

GözGöz

Kulak Kulak

Burun Burun

Dil Dil

DeriDeri 101 101

55

ÜNİTE ÜNİTE GÖZ GÖZ

KaşKaş GözGöz kapağı kapağı Kirpik Kirpik

GözGöz yaşıyaşı

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Aşağıdaki Aşağıdaki etkinliği etkinliği yaparak yaparak verilen verilen boşluklara boşluklara uygun uygun kelimeleri kelimeleri yazınız. yazınız. Öncelikle Öncelikle aydınlık aydınlık bir ortamda bir ortamda aynanın aynanın karşısına karşısına geçerek geçerek gözgöz bebeğinizi bebeğinizi ve gözünüzün ve gözünüzün renkli renkli kısmını kısmını inceleyiniz. inceleyiniz. Daha Daha sonra sonra elinizle elinizle bir bir gözünüzü gözünüzü kapatıp kapatıp bir bir süre süre sonra sonra açınız açınız ve ve gözgöz bebeğinizde bebeğinizde olan olan değişimi değişimi gözlemleyiniz. gözlemleyiniz. Gözlem Gözlem sonucunuz sonucunuz :................................................................................................................ :................................................................................................................ .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. Yaptığınız Yaptığınız etkinlikten etkinlikten elde elde ettiğiniz ettiğiniz gözlemlerinize gözlemlerinize göre; göre; aydınlık aydınlık ve karanlık ve karanlık ortamlarda ortamlarda gözgöz bebeğinin bebeğinin değişimi değişimi (küçülür(küçülürbüyür) büyür) ile ilgili ile ilgili sonuç sonuç cümlesini cümlesini tamamlayınız. tamamlayınız. Aydınlık Aydınlık ortamlarda ortamlarda gözgöz bebeğimiz bebeğimiz ........................, ........................, karanlık karanlık ortamlarda ortamlarda ......................... .........................

1 1 2 2 Yukarıdaki Yukarıdaki resimlere resimlere bakarak bakarak hangi hangi resmin resmin aydınlık aydınlık ortamda, ortamda, hangi hangi resmin resmin karanlık karanlık ortamda ortamda çekildiğini çekildiğini belirtiniz. belirtiniz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 102102

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER Göz Göz Kusurları Kusurları

Yaşlılar Yaşlılar genellikle genellikle gazete gazete veya veya dergi dergi okurken okurken gözlük gözlük kullanırlar. kullanırlar. Bazı Bazı kişiler kişiler kırmızı kırmızı ve yeşil ve yeşil renkleri renkleri ayırt ayırt edemezler. edemezler. Sizce, Sizce, bunların bunların nedeni nedeni ne olabilir ne olabilir ? Gözümüzle ? Gözümüzle ilgiliilgili ne gibi ne gibi sağlık sağlık sorunları sorunları yaşayabiliriz yaşayabiliriz ? ?

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ GözGöz kusurları kusurları giderilebilir giderilebilir mi?mi? Bu Bu kusurların kusurların tedavisinde tedavisinde hangi hangi yöntemler yöntemler ve hangi ve hangi teknolojik teknolojik araçlar araçlar kullanılabilir? kullanılabilir? Bu konuda Bu konuda araştırma araştırma yaparak yaparak arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşın. paylaşın. Göz Göz sağlığımızı sağlığımızı korumak korumak içiniçin dikkat dikkat etmemiz etmemiz gerekenler: gerekenler: • Uzun • Uzun süre süre telefon telefon ve bilgisayar ve bilgisayar kullanımından kullanımından kaçınmalıyız kaçınmalıyız • Uzun • Uzun süre süre televizyon televizyon izlemekten izlemekten kaçınmalıyız kaçınmalıyız • Uyku • Uyku düzenimize düzenimize özen özen göstermeliyiz göstermeliyiz • Beslenmemize • Beslenmemize özen özen göstermeliyiz göstermeliyiz • Göz • Göz uzmanının uzmanının tavsiyelerine tavsiyelerine göre göre gözlük gözlük kullanmalıyız! kullanmalıyız!

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

103103

55

ÜNİTE ÜNİTE KULAK KULAK

Suya Suya atılan atılan taş taş nasıl nasıl dalgalar dalgalar halinde halinde yayılıyorsa yayılıyorsa sesses de tıpkı de tıpkı o dalgalar o dalgalar gibigibi yayılır. yayılır. Yayılan Yayılan sesses kulaktaki kulaktaki duyu duyu alıcılarına alıcılarına ulaşır ulaşır ve beyine ve beyine iletir. iletir. Bu sayede Bu sayede işitme işitme gerçekleşir. gerçekleşir. Kulak Kulak işitmemizde işitmemizde ve vücudumuzun ve vücudumuzun dengesinde dengesinde görev görev alan alan organımızdır. organımızdır. İşitme İşitme bozuklukları bozuklukları nelerdir? nelerdir? Nasıl Nasıl tedavi tedavi edilir? edilir? Kulağımızda Kulağımızda doğuştan doğuştan işitme işitme kaybı kaybı olabildiği olabildiği gibigibi yaşımız yaşımız ilerledikçe ilerledikçe de işitme de işitme kaybı kaybı oluşabilir. oluşabilir. İşitme İşitme kaybını kaybını azaltmak azaltmak içiniçin resimde resimde görüldüğü görüldüğü gibigibi işitme işitme cihazı cihazı kullanılabilir. kullanılabilir. Peki, Peki, kulağımızla kulağımızla ilgiliilgili başka başka ne gibi ne gibi sağlık sağlık sorunları sorunları yaşayabiliriz? yaşayabiliriz?

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ SesSes Nereden Nereden Geliyor Geliyor ? ? Neden Neden iki kulağınızın iki kulağınızın olduğunu olduğunu hiçhiç düşündünüz düşündünüz mümü ? ? 1) Sandalyeye 1) Sandalyeye oturun, oturun, gözünüzü gözünüzü bağlayın bağlayın ve ve arkadaşlarınızdan arkadaşlarınızdan içi boncuk içi boncuk dolu dolu kavanozu kavanozu başınızın başınızın etrafında etrafında değişik değişik yerlerde yerlerde sallamasını sallamasını isteyin. isteyin. 2) Sesin 2) Sesin geldiği geldiği yere yere doğru doğru işaret işaret edin. edin. Doğru Doğru yeriyeri kaçkaç kezkez bulabildiniz bulabildiniz ? ? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Neden Neden iki kulak iki kulak gerekiyor? gerekiyor? İki kulağımız İki kulağımız olmalı olmalı ki, beynimiz ki, beynimiz herher bir bir kulağa kulağa gelen gelen sesses düzeyini düzeyini kıyaslayabilsin kıyaslayabilsin ve ve sesin sesin geldiği geldiği yeriyeri tamtam olarak olarak bulabilsin. bulabilsin. Kulak Kulak sağlığımız sağlığımız içiniçin çokçok gürültülü gürültülü ortamlarda ortamlarda fazla fazla vakit vakit geçirmemeliyiz! geçirmemeliyiz! Kulağımıza Kulağımıza sivri sivri şeyler şeyler sokmamalıyız. sokmamalıyız. 104104

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER BURUN BURUN

Burun, Burun, havanın havanın temizlenmesini, temizlenmesini, ısıtılmasını, ısıtılmasını, nemlendirilmesini nemlendirilmesini ve ve çevremizdeki çevremizdeki kokuların kokuların algılanmasını algılanmasını sağlar. sağlar.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

105105

55

ÜNİTE ÜNİTE DİLDİL

Tüm Tüm yiyecekleri yiyecekleri sever sever miyiz? miyiz? Bazı Bazı yiyecekler yiyecekler bizebize tatlıtatlı gelirken gelirken bazıları bazıları ekşi, ekşi, tuzlu, tuzlu, tatlı, tatlı, acı acı gelebilir. gelebilir. Sizce, Sizce, bunu bunu nasıl nasıl ayırt ayırt ederiz? ederiz?

Dilde Dilde tatları tatları algılamamıza algılamamıza yarayan yarayan özelözel yapılar yapılar vardır. vardır. Bunlar Bunlar tat tomurcuklarıdır. tat tomurcuklarıdır. Uyarılan Uyarılan tat alma tat alma tomurcuğu, tomurcuğu, uyarıları uyarıları beyne beyne iletir. iletir. AcıAcı Ekşi Ekşi

Ekşi Ekşi

Tuzlu Tuzlu

Tuzlu Tuzlu Tatlı Tatlı

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Koku Koku ve tat ve alma tat alma arasında arasında ilişki ilişki varvar mı?mı? Burnumuz Burnumuz tat almamıza tat almamıza nasıl nasıl yardım yardım eder? eder? Havadaki Havadaki ve ağzınızdaki ve ağzınızdaki minik minik yiyecek yiyecek molekülleri molekülleri burnunuza burnunuza ulaştığında ulaştığında aynı aynı anda anda hem hem tat alır tat alır hem hem de koklarsınız. de koklarsınız. Diliniz Diliniz sizesize elma, elma, patates patates ve havucun ve havucun tatlıtatlı olduğunu olduğunu söyler, söyler, ancak ancak kokularını kokularını tanıyabilmek tanıyabilmek içiniçin burnunuza burnunuza gereksinim gereksinim duyarsınız. duyarsınız.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Sinekler Sinekler besinleri besinleri tatmak tatmak içiniçin bacaklarını bacaklarını kullanırlar. kullanırlar. Herhangi Herhangi bir şeyi bir şeyi yemeden yemeden önce, önce, üstünde üstünde gezinirler. gezinirler.

106106

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER DERİ DERİ Vücudumuzun Vücudumuzun dışını dışını tamamen tamamen saran saran duyu duyu organımızdır. organımızdır. Derimiz, Derimiz, solunum, solunum, terleme, terleme, boşaltım boşaltım ve bazı ve bazı duyuların duyuların algılanmasında algılanmasında görevlidir. görevlidir. Kıl Kıl

Almaçlar Almaçlar ÜstÜst derideri

Alt Alt derideri

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ DeriDeri hastalıklarının hastalıklarının tedavisi tedavisi içiniçin ne yapılabilir? ne yapılabilir? Derimizi Derimizi Güneş'in Güneş'in zararlı zararlı ışınlarından ışınlarından korumak korumak içiniçin ne yapmalıyız? ne yapmalıyız? 107107

55

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

........................... ...........................

........................... ........................... ........................... ...........................

108108

........................... ...........................

VÜCUDUMUZDAKİ VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER SİSTEMLER

A AF FH HH Hİ

İP PE ER RM ME ET TR RO OP PS SK K L L J JD DH H

A AR RV VT TH HA AD DH HO O J JK K İ N NL LH HG GN NF FĞ ĞY YÜ ÜF F I

İ A AF FH HD DŞ ŞE ED D İ

IŞ Şİ

İ P PO OF F Y YP PT TĞ Ğ

J JU UN NO OV VM MN NÖ ÖB BE ED DÇ Ç I

I R RO OM MC CO O

Ş ŞN NA AL LR RE EB BK K F F İ

I L LD D I

İ Ş ŞY Y I

A AS SL LD DŞ ŞG G J J A AS ST Tİ

İ

M M

I Z ZA AN N İ

İ

İG GM MA AT TD DL LĞ ĞR RY Y

L LK KG GA AM MZ ZE EV VM MC CA AS SL L

E EY Y L L A AO OO O

J JU UT TR RB BO OD DA AM ML L A AN NR RU UT TK KU UR R J JP P B BU UJ JH HK K L L N NB BN NÖ ÖL LK KK KO OŞ Ş İ

İ K KL LT T I

C CV VF FR RT TG GĞ ĞÜ ÜA AZ ZL LV VB BÇ ÇÖ ÖÇ ÇÖ ÖV V İ G GF FD DS SA AE ER R T TY YU UO OP P I H HK KN NŞ Ş A A Ş Ş I

IL LI

İ Ş ŞÇ Ç İ

İŞ Ş

I Ğ ĞÜ ÜC C J J Z ZE ED D

I K K L LŞ ŞÇ ÇÖ ÖM MB BV VG GL LĞ Ğ

J JN NF FK KÖ ÖC CM MV VN NB B J JK KL L F FŞ ŞS S İ G GF FS SF FK K İ

I

İ A AN NV V

İ H HC CŞ Ş

M MD DA AZ Z Z ZM MU UA AM MM ME ER RK KE EM M İ

İ K KS S İ

İZ Z

109109

55

ÜNİTE ÜNİTE

SÖZLÜK SÖZLÜK Beyin: Beyin: Düşünme, Düşünme, algılama algılama ve hafıza ve hafıza merkezidir. merkezidir.

Beyincik: Beyincik: Vücudumuzun Vücudumuzun dengesine dengesine yardımcı yardımcı olan olan en en önemli önemli organımızdır. organımızdır.

Hormon: Hormon: İç salgı İç salgı bezlerinden bezlerinden üretilen üretilen özelözel salgılardır. salgılardır.

Refleks: Refleks: Vücudn Vücudn ışık,ışık, sesses gibigibi bir uyarıcıya bir uyarıcıya gösterdiği gösterdiği ani ani ve hızlı ve hızlı tepkidir. tepkidir.

Salgı Salgı bezi: bezi: Kandan Kandan aldıkları aldıkları maddelerle maddelerle özelözel salgılar salgılar üreten üreten hücre hücre topluluklarıdır topluluklarıdır

110 110

NOTLARIM NOTLARIM

Ünite 6:

MADDE ve ISI

KEŞFEDİN! Çevremizdeki tüm maddelerin yapısında tanecikler olduğunu öğrenmiştik. Sizce bu taneciklerin madde içinde nasıl davranırlar? Bu taneciklerin davranışlarını ısı nasıl etkiler? İşte bu ünitede yukarıdaki soruların yanıtlarına da ulaşacağımız maddelerin ısı ile etkileşimini öğreneceğiz. Konu ile ilgili çok sayıda bilgiyi, bilim teknik dergilerinde bulabilirsiniz. Ayrıca internet ortamındaki video sitelerinden madde ve ısı ile ilgili görüntüleri, bu konuda yapılan araştırma ve deneyleri izleyebilirsiniz.

66

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

Konveksiyon Konveksiyon

Işıma Işıma

İletim İletim Yoluyla Yoluyla iletilir iletilir

Yoluyla Yoluyla iletilir iletilir

Yoluyla Yoluyla iletilir iletilir

ISIISI

İçin Kullanılır İçin Kullanılır

İletirİletir

Çarpışma ile ile Çarpışma Aktarılır Aktarılır

İletmez İletmez

Atom/ Atom/ Molekül Molekül

İletken İletken

Olabilir Olabilir

Oluşur Oluşur

Yalıtkan Yalıtkan

Olabilir Olabilir

Madde Madde

Yakıtlar Yakıtlar

KatıKatı Yakıtlar Yakıtlar 114 114

SıvıSıvı Yakıtlar Yakıtlar

GazGaz Yakıtlar Yakıtlar

MADDE MADDE veve ISIISI ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI

115 115

66

ÜNİTE ÜNİTE

ÇokÇok sıcak sıcak bir bir günde günde asfalt asfalt bir bir yolayola baktığımızda baktığımızda yoldan yoldan havaya havaya doğru doğru dalgalanmalar dalgalanmalar olduğunu olduğunu görebiliriz. görebiliriz. Sizce, Sizce, bunun bunun sebebi sebebi nedir? nedir? ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

116 116

MADDE MADDE veve ISIISI Keşfet Keşfet ve Paylaş ve Paylaş etkinliğinde etkinliğinde hızlıhızlı hareket hareket eden eden tanecikler tanecikler ile yavaş ile yavaş hareket hareket eden eden taneciklerin taneciklerin çarpıştığını çarpıştığını gözlemledik. gözlemledik. Çarpışmadan Çarpışmadan sonra sonra hızlıhızlı hareket hareket eden eden tanecikler tanecikler yavaşlarken, yavaşlarken, yavaş yavaş hareket hareket eden eden tanecikler tanecikler hızlanır. hızlanır. Çarpışan Çarpışan tanecikler tanecikler arasında arasında ısı alışverişi ısı alışverişi gerçekleşir. gerçekleşir. Maddeyi Maddeyi oluşturan oluşturan tanecikler tanecikler arasındaki arasındaki ısı ısı aktarımı aktarımı taneciklerin taneciklerin hızları hızları ve ve sıcaklıkları sıcaklıkları eşiteşit oluncaya oluncaya kadar kadar devam devam eder. eder. Günlük Günlük hayatımızda hayatımızda ısı ve ısı sıcaklık ve sıcaklık gibigibi kavramlar kavramlar kullanıyoruz. kullanıyoruz. Sence, Sence, bu bu yaptığımız yaptığımız etkinlikte etkinlikte renk renk kartları kartları ve hızınızı, ve hızınızı, ısı ve ısı sıcaklık ve sıcaklık kavramlarıyla kavramlarıyla nasıl nasıl eşleştirebiliriz eşleştirebiliriz ? ? Neden? Neden? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Aşağıdaki Aşağıdaki konuşmaları konuşmaları inceleyerek inceleyerek verilen verilen soruları soruları cevaplandırınız. cevaplandırınız.

1.Can: 1.Can: Annem Annem gömleğimi gömleğimi ütülerken ütülerken ütüden ütüden gömleğime gömleğime sıcaklık sıcaklık geçti. geçti. 2.Sinem: 2.Sinem: Ütülediğim Ütülediğim gömlek, gömlek, sıcak sıcak ütünün ütünün etkisiyle etkisiyle ısındı. ısındı. 3.Deniz: 3.Deniz: Bence Bence ısıtılan ısıtılan gömleğin gömleğin sıcaklığı sıcaklığı arttı. arttı. 4.Salih: 4.Salih: Bence Bence ütüden ütüden gömleğe gömleğe ısı geçince ısı geçince gömleğin gömleğin ısısıısısı arttı. arttı. Sizce, Sizce, yukardaki yukardaki karakterlerden karakterlerden kimkim doğru doğru söylüyor? söylüyor? Neden? Neden? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

117 117

66

ÜNİTE ÜNİTE

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

118 118

MADDE MADDE veve ISIISI

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Bir Bir gününüzü gününüzü düşünerek düşünerek ısı enerjisini ısı enerjisini kullanıp kullanıp ne tür ne tür işleri işleri gerçekleştirdiğinizi gerçekleştirdiğinizi ve bu ve işleri bu işleri gerçekleştirirken gerçekleştirirken ısı enerjisini ısı enerjisini nasıl nasıl kullandığınızı kullandığınızı keşfetmeye keşfetmeye çalışın. çalışın. Bunun Bunun içiniçin aşağıdaki aşağıdaki tabloyu tabloyu doldurarak doldurarak sınıfta sınıfta arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşın. paylaşın. Gerçekleşen Gerçekleşen olay olay ÇayÇay yapmak yapmak içiniçin su ısıtmak su ısıtmak

Isı nasıl Isı nasıl iletildi? iletildi? Isı çaydanlıktan Isı çaydanlıktan suya suya geçti geçti

ÜtüÜtü yapmak yapmak Çatılarımızdaki Çatılarımızdaki güneş güneş panelleri panelleri aracılığıyla aracılığıyla suyun suyun ısınması ısınması Mangalda Mangalda et pişirmek et pişirmek

119 119

66

ÜNİTE ÜNİTE

Maddenin Maddenin katıkatı halinden halinden gazgaz haline haline doğru doğru giderken giderken madde madde tanecikleri tanecikleri arasındaki arasındaki boşlukların boşlukların arttığını arttığını biliyoruz. biliyoruz. Bu Bu nedenle nedenle iletim iletim yoluyla yoluyla ısının ısının iletilmesi iletilmesi katıdan katıdan gaza gaza doğru doğru gidildikçe gidildikçe azalır. azalır. Buna Buna ek olarak ek olarak katıkatı haldeki haldeki herher maddenin maddenin ısıyıısıyı iyi ilettiğinden iyi ilettiğinden bahsedilemez. bahsedilemez. Özellikle Özellikle metaller metaller çokçok iyi derecede iyi derecede ısı iletkeni ısı iletkeni ikeniken kağıt, kağıt, tahta tahta gibigibi maddeler maddeler ısı iletkeni ısı iletkeni değildir. değildir.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Bir Bir süre süre sonra sonra metal metal kaşığın kaşığın üzerindeki üzerindeki tereyağının tereyağının tamamen tamamen kaybolduğunu, kaybolduğunu, plastik plastik ve ve tahta tahta kaşıklarda kaşıklarda hâlâ hâlâ daha daha tereyağ tereyağ bulunduğunu bulunduğunu gözlemliyoruz. gözlemliyoruz. Sizce, Sizce, bunun bunun sebebi sebebi nedir? nedir?

120120

MADDE MADDE veve ISIISI KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

CİSİM CİSİM Tencere Tencere

Yapısındaki Yapısındaki iletken iletken maddeler maddeler Yapısındaki Yapısındaki yalıtkan yalıtkan maddeler maddeler Metal Metal olanolan gövde gövde kısmı kısmı

Eboniten Eboniten yapılmış yapılmış kolları kolları

Mangal Mangal şişi şişi

ÜtüÜtü SaçSaç düzleştiricisi düzleştiricisi Cezve Cezve

121 121

66

ÜNİTE ÜNİTE

Daha Daha önce önce insanları insanları taşıyan taşıyan uçan uçan balon balon gördünüz gördünüz mü? mü? Bu Bu devdev balonların balonların nasıl nasıl çalıştığını çalıştığını biliyor biliyor musunuz? musunuz? Bu Bu balonlar balonlar aslında aslında sıcak sıcak hava hava balonu balonu olarak olarak da da adlandırılır. adlandırılır. Balonun Balonun içerisindeki içerisindeki hava hava ısıtılarak ısıtılarak balonun balonun havalanması havalanması sağlanır. sağlanır. Çünkü Çünkü sıcak sıcak havanın havanın yoğunluğu yoğunluğu soğuk soğuk havaya havaya göre göre daha daha azdır azdır ve yoğunluğu ve yoğunluğu az olan az olan hava hava üste üste doğru doğru taşınır. taşınır. Böylece Böylece balon balon uçar. uçar. Buna Buna benzer benzer bir durumu bir durumu sıvısıvı ve gazlarda ve gazlarda ısının ısının iletilmesinde iletilmesinde de gözlemleyebiliyoruz. de gözlemleyebiliyoruz. SıvıSıvı veya veya gazgaz bir bir maddeye maddeye ısı ısı verirseniz verirseniz ısı ısı kaynağına kaynağına yakın yakın olan olan taneciklerin taneciklerin ısı ısı enerjisi enerjisi artar artar ve ve yoğunlukları yoğunlukları azalır. azalır.

122122

MADDE MADDE veve ISIISI

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Isının Isının ışıma ışıma yoluyla yoluyla iletilmesi iletilmesi hakkında hakkında bir araştırma bir araştırma yaparak, yaparak, bu yolla bu yolla ısı yayılmasına ısı yayılmasına örnekler örnekler belirleyip belirleyip arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız. 123123

66

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Günlük Günlük yaşantımızda yaşantımızda yakıt yakıt olarak olarak kullandığımız kullandığımız maddeleri maddeleri ve ve bunların bunların günlük günlük yaşamdaki yaşamdaki kullanım kullanım alanlarını alanlarını gösteren gösteren tabloyu tabloyu verilen verilen örneklerdeki örneklerdeki gibigibi kendi kendi örneklerinizle örneklerinizle tamamlayınız. tamamlayınız. Oluşturduğunuz Oluşturduğunuz tabloyu tabloyu arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız.

KULLANILDIĞI KULLANILDIĞI YER YER

KULLANIM KULLANIM AMACI AMACI

Odun Odun

Odun Odun sobası sobası

Isınma Isınma

Benzin Benzin

Araba Araba

Ulaşım Ulaşım

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Orta Orta büyüklükte büyüklükte bir yolcu bir yolcu uçağı uçağı yaklaşık yaklaşık 240240 bin bin litrelitre yakıt yakıt taşıyabilir. taşıyabilir. 124124

MADDE MADDE veve ISIISI KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Arkadaşlarınızla Arkadaşlarınızla paylaşımlarınız paylaşımlarınız sonucunda sonucunda yakıtların; yakıtların; 1. Katı 1. Katı yakıtlar yakıtlar 2. Sıvı 2. Sıvı yakıtlar yakıtlar 3. Gaz 3. Gaz yakıtlar yakıtlar olmak olmak üzere üzere 3 grupta 3 grupta toplandığını toplandığını gözlemleyeceksiniz. gözlemleyeceksiniz.

125125

66

ÜNİTE ÜNİTE

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

126126

MADDE MADDE veve ISIISI Doğal Doğal gaz, gaz, LPG LPG (Likit (Likit Petrol Petrol Gazı-Sıvılaştırılmış Gazı-Sıvılaştırılmış petrol petrol gazı) gazı) ve ve hava hava gazı, gazı, gazgaz yakıt yakıt olarak olarak kullanılmaktadır. kullanılmaktadır. Doğal Doğal gazgaz ev ev ve ve sanayide sanayide yakıt yakıt olarak olarak kullanılır. kullanılır. Yandığında Yandığında diğer diğer yakıtlar yakıtlar gibigibi katıkatı atıkatık bırakmaz, bırakmaz, doğa doğa dostudur. dostudur. Bu Bu nedenle nedenle en temiz en temiz yakıt yakıt olarak olarak kabul kabul edilir. edilir.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Doğal Doğal gazla gazla çalışan çalışan otobüsler otobüsler vardır. vardır.

127 127

66

ÜNİTE ÜNİTE

Güneş Güneş Panelleri Panelleri

Rüzgar Rüzgar Türbini Türbini

Dalga Dalga Hareketinden Hareketinden Enerji Enerji Üretilmesi Üretilmesi

128128

Hidroelektrik Hidroelektrik Santral Santral

Jeotermal Jeotermal Enerji Enerji Kaynakları Kaynakları

MADDE MADDE veve ISIISI KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Enerji Enerji üretiminde üretiminde ilk bakışta ilk bakışta görünmeyen görünmeyen kayıplar kayıplar ve kazançlar ve kazançlar bulunmaktadır. bulunmaktadır. Bunları Bunları ilk anda ilk anda farkfark etmek etmek zordur. zordur. Kirlilik Kirlilikve ve çevreye çevreye verilen verilen diğer diğer zararlı zararlı etkilerin etkilerin de de dikkate dikkate alınması alınması gerekmektedir. gerekmektedir. Elektrik Elektrik üretim üretim santrali santrali kurulurken kurulurken bu bu özelliklerin özelliklerin de de gözgöz önünde önünde bulundurulması bulundurulması gereklidir. gereklidir. 1. Aşağıdaki 1. Aşağıdaki tabloda tabloda verilenlere verilenlere göre göre ülkemizde ülkemizde hangi hangi tür tür elektrik elektrik santralı santralı kurulması kurulması en en uygundur. uygundur. Enerji Enerji Santrali Santrali Türleri Türleri

Kirlilik KirlilikKaza Kaza riski riskiYakıt Yakıt ihtiyacı ihtiyacı Kuruluş Kuruluş maliyeti maliyeti

Hidroelektrik Hidroelektrik (Su(Su Enerjisi) Enerjisi) Düşük Düşük Orta Orta

Düşük Düşük ortaorta

Orta Orta VarVar

Düşük Düşük

Güneş Güneş Enerjisi Enerjisi

Düşük Düşük

Yüksek Yüksek

Rüzgar Rüzgar Enerjisi Enerjisi

Düşük Düşük

Orta Orta

Nükleer Nükleer

Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

VarVar

Yüksek Yüksek

2. Teknecik 2. Teknecik Elektrik Elektrik Santralı Santralı hani hani tür tür elektrik elektrik santralıdır? santralıdır? Bu Bu santralın santralın ülkemize ülkemize olumlu olumlu ve ve olumsuz olumsuz etkileri etkileri nelerdir? nelerdir? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

3. Yenilenebilir 3. Yenilenebilir enerji enerji kaynakları kaynakları hakkında hakkında bir araştırma bir araştırma yaparak, yaparak, bir poster bir poster hazırlayınız. hazırlayınız. Hazırladığınız Hazırladığınız posteri posteri sınıf sınıf panosuna panosuna asarak asarak arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız. 129129

66

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

1 1

2 2

3 3

A) A)

İletim İletim

Işıma Işıma

Konveksiyon Konveksiyon

B) B)

Konveksiyon Konveksiyon

İletim İletim

Işıma Işıma

C) C)

Konveksiyon Konveksiyon

Işıma Işıma

İletim İletim

D) D)

Işıma Işıma

İletim İletim

Radyasyon Radyasyon

Kaynama Kaynama Maddeler MaddelerDonma Donma noktası noktası noktası noktası

130130

X X

-85-85

Y Y

-25-25

Z Z

35 35

25 25

85 85

MADDE MADDE veve ISIISI SÖZLÜK SÖZLÜK

131 131

Ünite 7:

ELEKTRİK YÜKLERİ

KEŞFEDİN! Yıldırım, taşıdığı muazzam güç ile bilim insanlarının her zaman ilgisini çekmiştir. Enerji ihtiyacının arttığı günümüzde yıldırımın bir enerji kaynağı olarak kullanılıp kullanılamayacağı araştırılmaktadır. Ünite kapsamında Kuzey Kıbrıs Meteoroloji Müdürlüğüne bir gezi düzenleyebilirsiniz. Bu kapsamda Kıbrıs'ta yıldırım olayının en yoğun görüldüğü mevsim, yıldırım olayının tehlikeli yanları ve yıldırımdan korunmak için bireysel ve toplumsal olarak alınması gereken önlemler hakkında bilgi edinebilirsiniz.

ÜNİTE ÜNİTE

77 ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

Paratoner Paratoner

çeşididir çeşididir

toprağa akar toprağa akar

çeşididir

Elektrik Yükleri Elektrik Yükleri çeşididir

çeşididir

ile korunur ile korunur

neden olur neden olur

Pozitif Yükler Pozitif Yükler

çeşididir

Negatif Yükler Negatif Yükler

Yıldırım Yıldırım

örneğidir örneğidir

Elektriklenme Elektriklenme

tespit eder tespit eder

Elektroskop Elektroskop

Şimşek Şimşek

ile oluşur ile oluşur

Sürtünme ile Sürtünme ile

Dokunma ile Dokunma ile

Etki ile Etki ile

134134

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1. Bir 1. Bir arkadaşınla arkadaşınla tokalaşırken tokalaşırken veya veya kapının kapının kolunu kolunu tutarken tutarken elektrik elektrik çarpması çarpması gibigibi bir bir his his hissettin hissettin mi?mi? Bu durumun Bu durumun nedeni nedeni ne olabilir? ne olabilir? 2. Daha 2. Daha önce önce yağmurlu yağmurlu bir havada bir havada yıldırım yıldırım veya veya şimşek şimşek olaylarını olaylarını gözlemledin gözlemledin mi?mi? Sence Sence bu bu olayların olayların nedeni nedeni nedir? nedir?

135135

77

ÜNİTE ÜNİTE ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

TAHMİN TAHMİN ET,ET, GÖZLE GÖZLE ve ve AÇIKLA AÇIKLA Evinizde Evinizde dişleriniz dişleriniz fırçalarken, fırçalarken, dişdiş fırçasının fırçasının sapını sapını bir bir süre süre havluya havluya veya veya giysinize giysinize sürtün sürtün ve ve sürttüğünüz sürttüğünüz kısmı kısmı musluktan musluktan ince ince bir bir şekilde şekilde akan akan suya suya yaklaştırın. yaklaştırın. Ne Ne olmasını olmasını bekliyorsunuz? bekliyorsunuz? Tahminim: Tahminim: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Gözlemim: Gözlemim: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Gözlemlerinize Gözlemlerinize dayanarak dayanarak suyun suyun akışında akışında meydana meydana gelen gelen değişimi değişimi açıklayabilir açıklayabilir misiniz? misiniz? Açıklamam: Açıklamam: ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

136136

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ YÜKLER YÜKLER BİRBİRİNİ BİRBİRİNİ ETKİLER ETKİLER Daha Daha önce önce mıknatıs mıknatıs görmüşsünüzdür. görmüşsünüzdür. Bildiğiniz Bildiğiniz gibigibi mıknatısların mıknatısların iki farklı iki farklı kutbu kutbu vardır vardır ve aynı ve aynı kutuplar kutuplar birbirlerini birbirlerini iterken, iterken, zıt kutuplar zıt kutuplar ise ise birbirlerini birbirlerini çekerler. çekerler. Bu Bu itme itme ve çekme ve çekme kuvvetlerinin kuvvetlerinin oluşabilmesi oluşabilmesi içiniçin mıknatısların mıknatısların birbirlerine birbirlerine temas temas etmeleri etmeleri gerekmez. gerekmez. Tıpkı Tıpkı mıknatıslarda mıknatıslarda olduğu olduğu gibigibi elektrikte elektrikte de de iki çeşit iki çeşit elektriksel elektriksel yükyük bulunmaktadır. bulunmaktadır. Bu Bu yükleri yükleri pozitif pozitif yükyük ve negatif ve negatif yükyük olarak olarak adlandırıyoruz. adlandırıyoruz. Pozitif Pozitif yükler yükler ve negatif ve negatif yükler yükler arasında arasında da benzer da benzer etkileşimler etkileşimler olur. olur.

Nötron Nötron

Elektron Elektron

Proton Proton

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Yapıştırıcı Yapıştırıcı kullanmadan kullanmadan şişirilmiş şişirilmiş bir bir balonun balonun duvarda duvarda veya veya pencere pencere camında camında durmasını durmasını sağlayabilir sağlayabilir misiniz? misiniz? Deneyin, Deneyin, keşfedin keşfedin ve paylaşın. ve paylaşın. 137 137

77

ÜNİTE ÜNİTE

138138

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

Yukarıda Yukarıda gördüğünüz gördüğünüz gibigibi pozitif pozitif yüklü yüklü bir bir cisim cisim yüksüz yüksüz cisme cisme dokundurulduğunda dokundurulduğunda yüksüz yüksüz cisimdeki cisimdeki negatif negatif yükler yükler pozitif pozitif yükler yükler tarafından tarafından çekilir çekilir ve yüksüz ve yüksüz cisim cisim pozitif pozitif yüklü yüklü hale hale geçer. geçer.

139139

77

ÜNİTE ÜNİTE

Ya Ya da da negatif negatif yüklü yüklü bir bir cisim cisim yüksüz yüksüz cisme cisme dokundurulduğunda dokundurulduğunda negatif negatif yükler yükler yüksüz yüksüz cisme cisme geçerler geçerler ve cisim ve cisim negatif negatif yükle yükle yüklenir. yüklenir. Gördüğünüzü Gördüğünüzü gibigibi cisimler cisimler birbirine birbirine dokundurulduğunda dokundurulduğunda aynı aynı tür yükle tür yükle yüklenmiş yüklenmiş olurlar olurlar

Yüklü Yüklü

140140

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

141 141

77

ÜNİTE ÜNİTE VERİ VERİ KAYDETME KAYDETME TABLOSU TABLOSU Elektroskopun Elektroskopun yükyük durumu durumu

Elektriklenen Elektriklenen cisim cisim ile ile elektroskop elektroskop ilişkisi ilişkisi

Gözlem Gözlem

Çıkarım Çıkarım

(elektroskobun (elektroskobun (elektroskobun (elektroskobun yapraklarında yapraklarında yapraklarında yapraklarında gözlenen gözlenen değişim) değişim) gözlemlenen gözlemlenen (yük durumu durumu ve ve değişimin değişimin nedeni) nedeni) (Yapraklar (Yapraklar açıksa açıksa (yük işlem: yaklaştırma yaklaştırma / / elektroskop elektroskop işlem: dokundurma dokundurma ) ) yüklüdür) yüklüdür) (yüklü (yüklü - yüksüz) - yüksüz)

Yüksüz Yüksüz

Yüklü Yüklü plastik plastik çubuğu çubuğu dokundur dokundur

Yüksüz Yüksüz

Yüklü Yüklü plastik plastik çubuğu çubuğu yaklaştır yaklaştır

Yüksüz Yüksüz

Yüklü Yüklü cam cam çubuğu çubuğu dokundur dokundur

Yüksüz Yüksüz

Yüklü Yüklü cam cam çubuğu çubuğu yaklaştır yaklaştır

142142

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Önce Önce küçük küçük kâğıt kâğıt parçaları parçaları hazırlayın. hazırlayın. Daha Daha sonra sonra bir kalemi bir kalemi saçınıza saçınıza sürterek sürterek kâğıt kâğıt parçalarına parçalarına yaklaştırın. yaklaştırın. Saçınıza Saçınıza sürttüğünüz sürttüğünüz kalemin kalemin kâğıt kâğıt parçalarını parçalarını çektiğini çektiğini gözlemleyebilirsiniz. gözlemleyebilirsiniz. Şimdi Şimdi aynı aynı işlemi işlemi tekrar tekrar yapın. yapın. Kalemi Kalemi saçınıza saçınıza sürtün sürtün ancak ancak kâğıt kâğıt parçalarına parçalarına yaklaştırmadan yaklaştırmadan önce önce kalemi kalemi toprağa toprağa değdirin. değdirin. İkinci İkinci durumda durumda kalem kalem kâğıt kâğıt parçalarını parçalarını çekti çekti mi?mi? Sence Sence ilk durum ilk durum ile ile ikinci ikinci durum durum arasında arasında nasıl nasıl bir bir farklılık farklılık var? var? Bu Bu soruların soruların yanıtlarını yanıtlarını düşün düşün ve arkadaşlarınla ve arkadaşlarınla paylaş. paylaş. Cisimler Cisimler elektrik elektrik yükleri yükleri ile ile yüklendiklerinde yüklendiklerinde bu bu yüklerin yüklerin cisim cisim üzerinden üzerinden başka başka bir bir cisme cisme geçebileceğini geçebileceğini öğrenmiştik. öğrenmiştik. Elektrik Elektrik yüklerinin yüklerinin bu bu özelliklerinden özelliklerinden faydalanarak faydalanarak yüklü yüklü cisimler cisimler yüksüz yüksüz hale hale getirilebilir. getirilebilir. Bu Bu işlemi işlemi yapmak yapmak içiniçin elektrik elektrik yükleri yükleri ile yüklenmiş ile yüklenmiş cismi cismi toprağa toprağa temas temas ettiriyoruz. ettiriyoruz. Bu Bu işlem işlem sonucunda sonucunda cisimler cisimler üzerlerindeki üzerlerindeki yükleri yükleri kaybederler. kaybederler. Cisimlerin Cisimlerin toprakla toprakla temas temas ettirilerek ettirilerek yüksüz yüksüz hale hale geçmelerine geçmelerine topraklama topraklama denir. denir. Yukarıdaki Yukarıdaki resimde resimde gördüğün gördüğün gibigibi elektrik elektrik prizlerinde prizlerinde de de topraklamayı topraklamayı sağlayacak sağlayacak yapılar yapılar kullanılır. kullanılır. Bunun Bunun nedeni nedeni elektrikli elektrikli aletlerin aletlerin üzerinde üzerinde biriken biriken elektrik elektrik yüklerinin yüklerinin toprağa toprağa iletilerek, iletilerek, elektrikli elektrikli aletlerin aletlerin zarar zarar görmesini görmesini engellemektir. engellemektir.

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Bu işaret Bu işaret topraklamanın topraklamanın yapıldığını yapıldığını göstermektedir. göstermektedir.

143143

77

ÜNİTE ÜNİTE

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Yıldırımın Yıldırımın zararlarından zararlarından korunmak korunmak içiniçin bireysel bireysel olarak olarak alınması alınması gereken gereken güvenlik güvenlik önlemlerini önlemlerini araştırın araştırın ve arkadaşlarınızla ve arkadaşlarınızla paylaşın. paylaşın. 144144

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ

145145

77

ÜNİTE ÜNİTE

GAZETE GAZETE

Kaynak: Kaynak: http://haberkibris.com/ercan-hatay-ucagina-havada-yildirim-dustu-2015-04-10.html http://haberkibris.com/ercan-hatay-ucagina-havada-yildirim-dustu-2015-04-10.html

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Siz Siz de geçmiş de geçmiş haberleri haberleri tarayarak tarayarak Kıbrıs'ta Kıbrıs'ta meydana meydana gelen gelen yıldırım yıldırım ve şimşek ve şimşek olayları olayları ile ilgili ile ilgili haberleri haberleri toplayın toplayın ve bu ve haberlerden bu haberlerden oluşan oluşan bir poster bir poster hazırlayarak hazırlayarak arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşın. paylaşın. 146146

ELEKTRİK ELEKTRİK YÜKLERİ YÜKLERİ DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

Bütün Bütün cisimler cisimler sürtünme sürtünme ile ile elektriklenebilir elektriklenebilir

D

D

Y

Y

Sadece Sadece negatif negatif yükler yükler hareket hareket edebilir. edebilir.

Yıldırım Yıldırım tehlikeli tehlikeli bir doğa bir doğa olayıolayı değildir. değildir.

Elektroskop Elektroskop yıldırımdan yıldırımdan korunmak korunmak için için kullanılır. kullanılır.

D

D

D

D

Y

Y

Y

Y Yüklü Yüklü cisimlerin cisimlerin toprağa toprağa temas temas ettirilmesi ettirilmesi topraklama topraklama denir. denir.

D

D

Y

Y

Yıldırım Yıldırım düşmesi düşmesi bir tür bir tür topraklama topraklama olayıdır. olayıdır.

D

D

Y

Y

Doğada Doğada üç tür üçelektriksel tür elektriksel yük yük bulunur. bulunur.

D

D

Y

Y

D

D

Y

Y

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

8

8

147147

77

ÜNİTE ÜNİTE

SÖZLÜK SÖZLÜK Elektriklenme: Elektriklenme: Bir Bir cismin cismin elektrik elektrik yükleri yükleri ile ile yüklenmesine yüklenmesine elektriklenme elektriklenme denir. denir.

Elektroskop: Elektroskop: Cisimlerin Cisimlerin elektrik elektrik yüklü yüklü olup olup olmadığını, olmadığını, yüklü yüklü ise ise yükün yükün cinsini cinsini belirlemek belirlemek içiniçin kullanılan kullanılan alettir. alettir.

Negatif Negatif yük: yük: Atomun Atomun yapısında yapısında bulunan bulunan elektronlardan elektronlardan kaynaklanan kaynaklanan elektriksel elektriksel yükyük çeşididir. çeşididir.

Paratoner: Paratoner: Özellikle Özellikle yüksek yüksek binaları binaları yıldırımdan yıldırımdan korumak korumak içiniçin binaların binaların üzerine üzerine yerleştirilmiş, yerleştirilmiş, toprakla toprakla bağlantısı bağlantısı olan olan metal metal çubuklardır. çubuklardır.

Pozitif Pozitif yük: yük: Atomun Atomun yapısında yapısında bulunan bulunan protonlardan protonlardan kaynaklanan kaynaklanan elektriksel elektriksel yükyük çeşididir. çeşididir.

Şimşek: Şimşek: Farklı Farklı elektrik elektrik yükü yükü türütürü ile yüklenmiş ile yüklenmiş bulutların bulutların birbirlerine birbirlerine yaklaşması yaklaşması sonucu sonucu aralarında aralarında oluşan oluşan sıçramalarıdır. sıçramalarıdır.

Topraklama: Topraklama: Cisimlerin Cisimlerin toprakla toprakla temas temas ettirilerek ettirilerek yüksüz yüksüz hale hale geçmelerine geçmelerine denir. denir.

Yıldırım: Yıldırım: Yağmur Yağmur bulutlarında bulutlarında biriken biriken elektrik elektrik yüklerinin yüklerinin toprağa toprağa akmasıdır. akmasıdır.

148148

NOTLARIM NOTLARIM

Ünite 8:

DÜNYA, AY ve GÜNEŞ

KEŞFEDİN! Dünya, Ay ve Güneş'in küre şeklinde olduğunu öğrenmiştik. Bu üç gökcisminin şekillerinin yanı sıra, aralarındaki mesafe, bulundukları konum ve büyüklükleri de Dünyamızda var olan yaşam için büyük önem taşımaktadır. Bilim insanları; Dünya, Ay ve Güneş arasında vulunan doğal dengenin bozulması halinde tüm canlı yaşamının da olumsuz etkileneceğini söylemektedir. Televizyonlardaki belgesel yayınları ve bilim teknik dergilerinde Dünya, Ay ve Güneş hakkında çok daha fazla bilgiler elde edebilirsiniz. Siz de gökyüzünü gözlemleyerek Güneş, Ay ve diğer gökcisimlerinin konumları, büyüklükleri ve hareketleri hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.

88

ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

Hava Hava Küre Küre

Su Su Küre Küre

katmanıdır katmanıdır

katmanıdır katmanıdır

evresidir evresidir

uydusudur uydusudur

Dünya Dünya

katmanıdır katmanıdır

Ateş Ateş Küre Küre

evresidir evresidir

katmanıdır katmanıdır

İlk Dördün İlk Dördün

Ay Ay

gezegendir gezegendir

evresidir evresidir

Dolunay Dolunay

evresidir evresidir

katmanıdır katmanıdır

SonSon Dördün Dördün Ağır Ağır Küre Küre

Güneş Güneş

yıldızdır yıldızdır

152152

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ ÜNİTE ÜNİTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNİTE ÜNİTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI

153153

88

ÜNİTE ÜNİTE

GÜNEŞ GÜNEŞ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR

154154

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ

Dünya Dünya

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

155 155

88

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Güneş Güneş hakkında hakkında bir araştırma bir araştırma yaparak yaparak elde elde ettiğiniz ettiğiniz bilgilere bilgilere göre göre Güneş'in Güneş'in Dünya Dünya içiniçin önemini önemini belirten belirten resimlerle resimlerle desteklenmiş desteklenmiş bir bir rapor rapor hazırlayınız. hazırlayınız. Hazırladığınız Hazırladığınız raporu raporu arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşarak paylaşarak ulaştığınız ulaştığınız bilgileri bilgileri karşılaştırınız. karşılaştırınız. 156156

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ

BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR Güneş Güneş ile Dünya ile Dünya arasında arasında bulunan bulunan yaklaşık yaklaşık 150.000.000 150.000.000 kilometrelik kilometrelik mesafe mesafe ışıkışık yılı yılı olarak olarak 8 8 dakikaya dakikaya karşılık karşılık gelmektedir. gelmektedir. Bu Bu da Güneş'ten da Güneş'ten çıkan çıkan ışınların ışınların 8 dakika 8 dakika sonra sonra Dünya'ya Dünya'ya ulaştığı ulaştığı anlamına anlamına gelmektedir. gelmektedir. 157 157

88

ÜNİTE ÜNİTE

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Aşağıda Aşağıda verilen verilen soruları soruları yanıtlamaya yanıtlamaya yönelik yönelik olarak; olarak; Dünya, Dünya, Ay ve Ay Güneş ve Güneş hakkında hakkında detaylı detaylı bir bir araştırma araştırma yapınız. yapınız. Araştırmanızda Araştırmanızda elde elde ettiğiniz ettiğiniz bilgileri bilgileri aşağıdaki aşağıdaki uygun uygun yerlere yerlere yazınız yazınız ve ve arkadaşlarınız arkadaşlarınız paylaşınız. paylaşınız. Araştırma Araştırma Sorular Sorular Dünya, Dünya, Ay ve AyGüneş'in ve Güneş'in büyüklükleri büyüklükleri hakkında hakkında ulaştığınız ulaştığınız bilgiler bilgiler nelerdir? nelerdir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Dünya, Dünya, Ay ve AyGüneş ve Güneş arasındaki arasındaki benzerlik benzerlik ve farklılıklar ve farklılıklar nelerdir? nelerdir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Uydu Uydu ne ne demekti? demekti? Dünya'nın Dünya'nın uydusu uydusu olarak olarak Ay'ın Ay'ın önemi önemi nedir? nedir? Güneş Güneş Sistemi'nde Sistemi'nde bulunan bulunan diğer diğer gezegenlerin gezegenlerin uyduları uyduları var var mı?mı? Varsa Varsa bu uydular bu uydular nelerdir? nelerdir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 158158

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ

Dünya Dünya yüzeyinde yüzeyinde karalardan karalardan oluşan oluşan yerkabuğunu, yerkabuğunu, suları suları ve havayı ve havayı rahatlıkla rahatlıkla gözlemleyebilir gözlemleyebilir ya ya da da varlığını varlığını hissedebiliriz. hissedebiliriz. Dünya'nın Dünya'nın gözlemlenebilen gözlemlenebilen katmanları katmanları olduğu olduğu gibi, gibi, gözlemlenemeyen gözlemlenemeyen katmanları katmanları da vardır. da vardır. Bilim Bilim insanları, insanları, Dünya'nın Dünya'nın katmanlarını katmanlarını şöyle şöyle sıralamaktadır: sıralamaktadır: En En iç kısımda iç kısımda Ağır Ağır Küre, Küre, yer yer kabuğunun kabuğunun hemen hemen altında altında Ateş Ateş Küre, Küre, yer yer kabuğunun kabuğunun kendisi kendisi TaşTaş Küre Küre / Kara / Kara Küre, Küre, suların suların oluşturduğu oluşturduğu Su Su Küre Küre ve ve Dünya'yı Dünya'yı çevreleyen çevreleyen Hava Hava Küre. Küre.

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Yukarıdaki Yukarıdaki resimden resimden faydalanarak faydalanarak Dünya'nın Dünya'nın katmanlarını katmanlarını temsil temsil eden eden bir model bir model tasarlayınız tasarlayınız ve ve modelinizi modelinizi arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız. 159159

88

ÜNİTE ÜNİTE BİLİYOR MUYDUN? MUYDUN? ? ?BİLİYOR o

o

o

o

AY'IN AY'IN HAREKETLERİ HAREKETLERİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ Ay'ın Ay'ın hareketlerini hareketlerini ve bu ve hareketlerin bu hareketlerin Dünya Dünya üzerinde üzerinde ne gibi ne gibi etkileri etkileri olduğunu olduğunu araştırınız. araştırınız. Elde Elde etiğiniz etiğiniz bilgileri bilgileri arkadaşlarınızla arkadaşlarınızla paylaşınız. paylaşınız.

Ay Ay

Dünya Dünya

Güneş Güneş

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

160160

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ

AY'IN AY'IN EVRELERİ EVRELERİ

KEŞFET KEŞFET VEVE PAYLAŞ PAYLAŞ

161 161

88

ÜNİTE ÜNİTE

DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI 1. 1. Dünya, Dünya, Ay Ay ve ve Güneş Güneş ile ile ilgili ilgili olarak olarak aşağıda aşağıda verilen verilen bilgilerde bilgilerde bazı bazı yerler yerler boşboş bırakılmıştır. bırakılmıştır. Boşlukları Boşlukları doğru doğru bilgilerle bilgilerle doldurunuz. doldurunuz. a) Güneş'in a) Güneş'in Dünya'ya Dünya'ya olan olan uzaklığı, uzaklığı, Ay'ın Ay'ın Dünya'ya Dünya'ya olan olan uzaklığından uzaklığından yaklaşık yaklaşık __________ __________ kat kat daha daha fazladır. fazladır. b) Dünya'nın b) Dünya'nın çapı çapı Ay'ın Ay'ın çapının çapının yaklaşık yaklaşık _______ _______ katı, katı, Güneş'in Güneş'in çapı çapı da Dünya'nın da Dünya'nın çapının çapının yaklaşık yaklaşık ________ ________ katıdır. katıdır. c) Dünya'ya c) Dünya'ya en yakın en yakın yıldız yıldız ___________ ___________ dir. dir. d) Bilim d) Bilim insanlarına insanlarına göre göre Güneş, Güneş, yaklaşık yaklaşık ________________ ________________ yaşındadır. yaşındadır. e) Dünya'nın e) Dünya'nın tek tek doğal doğal uydusu uydusu _______ _______ dır.dır. 2. Aşağıda 2. Aşağıda verilen verilen şekil şekil üzerinde üzerinde Dünya'nın Dünya'nın katmanlarını katmanlarını gösteriniz. gösteriniz.

3. Aşağıda verilen tabloyu dolduracak şekilde; Ay'ın evrelerinin isimleri ve ve tanımlarını 3. Aşağıda verilen tabloyu dolduracak şekilde; Ay'ın evrelerinin isimleri tanımlarını yazının, Dünya'dan görünen şekillerini çizin. yazının, Dünya'dan görünen şekillerini çizin. Ay'ın Evreleri Tablosu Ay'ın Evreleri Tablosu AdıAdı

162162

Tanımı Tanımı

Dünya'dan Görünen Şekli Dünya'dan Görünen Şekli

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEŞ GÜNEŞ SÖZLÜK SÖZLÜK Ağır Ağır küre: küre: Dünyanın Dünyanın en en iç katmanıdır iç katmanıdır buna buna çekirdek’te çekirdek’te denir. denir. En En sıcak sıcak tabaka tabaka burasıdır. burasıdır. Kalınlığı Kalınlığı yaklaşık yaklaşık 3400 3400 km’dir. km’dir. Burada Burada demir, demir, nikel nikel gibigibi yoğunluğu yoğunluğu büyük büyük olan olan maddeler maddeler yer yer alır.alır. Çekirdeğin Çekirdeğin sıcaklığının sıcaklığının 4000 4000 – – 4500 4500 derecenin derecenin üstünde üstünde olduğu olduğu sanılmaktadır. sanılmaktadır. Ateş Ateş küre: küre: er kabuğunun er kabuğunun altında altında bulunan bulunan ve ve kalınlığı kalınlığı yaklaşık yaklaşık 2900 2900 km km olan olan kısıma kısıma denir. denir. Bu Bu bölgede bölgede sıcaklık sıcaklık yaklaşık yaklaşık 2000 2000 derecedir. derecedir. Bu Bu sıcaklıktaki sıcaklıktaki bütün bütün maddeler maddeler erimiş erimiş halde halde ve peltemsi ve peltemsi yapıdadır. yapıdadır. Ay:Ay: Dünya'nın Dünya'nın tek tek doğal doğal uydusu uydusu olan olan gökgök cismidir. cismidir. Ay'ın Ay'ın evreleri: evreleri: Dünya'daki Dünya'daki bir gözlemcinin bir gözlemcinin gördüğü gördüğü Ay'ın Ay'ın aydınlık aydınlık yüzünün, yüzünün, Ay'ın Ay'ın toplam toplam görünür görünür yüzeyine yüzeyine oranını oranını belirten belirten görünür görünür şekilleridir. şekilleridir. Dolunay: Dolunay: Ay'ın Ay'ın tamtam bir daire bir daire olarak olarak dolgun, dolgun, parlak parlak görüldüğü görüldüğü evredir. evredir. Dünya: Dünya: Güneş Güneş Sistemi'nde Sistemi'nde Güneş'e Güneş'e en yakın en yakın üçüncü üçüncü gezegendir. gezegendir. Güneş Güneş Sistemi'ndeki Sistemi'ndeki en yoğun en yoğun ve beşinci ve beşinci büyük büyük gezegendir. gezegendir. Şu Şu an için an için üzerinde üzerinde yaşam yaşam olduğu olduğu bilinen bilinen tek tek gezegendir. gezegendir. Dünya'nın Dünya'nın katmanları: katmanları: Dünya'nın Dünya'nın yapısı yapısı oluşturan oluşturan katmanlardır. katmanlardır. Hava Hava küre: küre: Dünyamızın Dünyamızın etrafını etrafını saran saran ve ve dünya dünya ile ile birlikte birlikte dönen dönen gazgaz katmanın katmanın hava hava küre küre (atmosfer) (atmosfer) adıadı verilir. verilir. Bu gaz Bu gaz katmanı katmanı yerin yerin yüzeyinden yüzeyinden itibaren itibaren sıcaklık sıcaklık farklılıklarına farklılıklarına göre göre değişik değişik özellikler özellikler gösteren gösteren bölgelerden bölgelerden oluşmuştur. oluşmuştur. Gezegen: Gezegen: Bir yıldızın Bir yıldızın etrafında etrafında dolanan dolanan gökgök cismidir. cismidir. Güneş: Güneş: Güneş Güneş Sistemi'nin Sistemi'nin merkezinde merkezinde yer yer alan alan yıldızdır. yıldızdır. Orta Orta büyüklükte büyüklükte bir bir yıldız yıldız olan olan Güneş, Güneş, tek tek başına başına Güneş Güneş Sistemi Sistemi kütlesinin kütlesinin % 99,8'ini % 99,8'ini oluşturur. oluşturur. İlk dördün: İlk dördün: Ay'ın Ay'ın yeniyeni ay evresinden ay evresinden bir hafta bir hafta sonra sonra yarım yarım daire daire biçiminde biçiminde göründüğü göründüğü evredir. evredir. Son Son dördün: dördün: Ay'ın Ay'ın Dünya'dan Dünya'dan sol sol yarısının yarısının aydınlık aydınlık gözüktüğü gözüktüğü evredir. evredir. Su Su küre: küre: Yerkürede Yerkürede bulunan bulunan denizler, denizler, göller, göller, akarsular akarsular ve yer ve yer altı altı sularıdır. sularıdır. Yerküre Yerküre yüzeyinin yüzeyinin 3/4′ü 3/4′ü sularla sularla kaplıdır. kaplıdır. TaşTaş küre: küre: Canlıların Canlıların üzerinde üzerinde yaşadığı yaşadığı çeşitli çeşitli taşlar taşlar ve topraktan ve topraktan oluşan oluşan katmana katmana verilen verilen addır. addır. Ortalama Ortalama kalınlığı kalınlığı 60 km 60 km kadardır. kadardır. Yeni Yeni Ay:Ay: Ay'ın Ay'ın aydınlık aydınlık olmayan olmayan tarafının tarafının Dünya'ya Dünya'ya dönük dönük olduğu olduğu evresidir. evresidir. Yıldız: Yıldız: Ağırlıklı Ağırlıklı olarak olarak hidrojen hidrojen ve helyumdan ve helyumdan oluşan, oluşan, karanlık karanlık uzayda uzayda ışıkışık saçan saçan gökyüzünde gökyüzünde bir nokta bir nokta olarak olarak görünen görünen plazma plazma küresi. küresi.

163163

KAYNAKÇA KAYNAKÇA Akalın.,Ş.H.(2004).İlköğretim Akalın.,Ş.H.(2004).İlköğretim Okulları Okulları İçinİçin İmlaİmla Kılavuzu.Ankara:Aydoğdu Kılavuzu.Ankara:Aydoğdu Ofset Ofset Alberts, Alberts, B., Bray, B., Bray, D., Lewis, D., Lewis, J., Raff, J., Raff, M., Roberts, M., Roberts, K., Watson, K., Watson, J.D.J.D. (1994). (1994). Molecular Molecular Biology Biology of the of the CellCell (Third (Third Edition). Edition). NewNew York:Garland York:Garland Publishing. Publishing. Atkinson, Atkinson, S. (1995). S. (1995). Astronomi.Ankara: Astronomi.Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu Kurumu (TÜBİTAK) (TÜBİTAK) Yayınları. Yayınları. Aydınlı Aydınlı R.,Güngör R.,Güngör B.,Yıldıran B.,Yıldıran F.N.,Dökme F.N.,Dökme İ.,Üler İ.,Üler S.,Baş S.,Baş Z.B.Z.B. (2002). (2002). FenFen Bilgisi Bilgisi 6. İstanbul:Milli 6. İstanbul:Milli Eğitim Eğitim Basımevi. Basımevi. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D. Hocaoğlu, C., Hocaoğlu, M. Sarpten, M. Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2005). Ö. (2005). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabı. Kitabı. Lefkoşa: Lefkoşa: MilliMilli Eğitim Eğitim ve Kültür ve Kültür Bakanlığı Bakanlığı Yayınlar. Yayınlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D. Sancak, C., Sancak, F. Y.,F.Sarpten, Y., Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2006). Ö. (2006). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabı. Kitabı. Lefkoşa: Lefkoşa: MilliMilli Eğitim Eğitim ve Kültür ve Kültür Bakanlığı Bakanlığı Yayınlar. Yayınlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D. Sancak, C., Sancak, F. Y.,F.Sarpten, Y., Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2007). Ö. (2007). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 8 Ders 8 Ders Kitabı. Kitabı. Lefkoşa: Lefkoşa: MilliMilli Eğitim Eğitim ve Kültür ve Kültür Bakanlığı Bakanlığı Yayınlar. Yayınlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Sarpten, Sarpten, S., Monargalı, S., Monargalı, T., Gülce T., Gülce Ş., Ünbay, Ş., Ünbay, M. T.M.(2008). T. (2008). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 4 Ders 4 Ders Kitabı. Kitabı. Lefkoşa: Lefkoşa: MilliMilli Eğitim Eğitim ve Kültür ve Kültür Bakanlığı Bakanlığı Yayınlar. Yayınlar. Beasant Beasant P. (1999).Elektronik P. (1999).Elektronik ( 2.Baskı). ( 2.Baskı). Ankara: Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu Kurumu (TÜBİTAK) (TÜBİTAK) Yayınları. Yayınları. Bingham Bingham J. (2001). J. (2001). Bilimsel Bilimsel Deneyler Deneyler (21.Baskı). (21.Baskı). Ankara: Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu Kurumu (TÜBİTAK) (TÜBİTAK) Yayınları. Yayınları. Boyd Boyd J.,Whitelaw J.,Whitelaw W. (1997).New W. (1997).New Understanding Understanding Science. Science. United United Kingdom:Jhon Kingdom:Jhon Murray Murray Puplishers Puplishers Ltd. Ltd. Cronbach, Cronbach, L. J.(1970).Essential L. J.(1970).Essential of Psychological of Psychological Testing. Testing. Third Third Edition. Edition. NewNew York:Harper York:Harper & Row, & Row, Publishers. Publishers. Demirel, Demirel, Ö.(1998). Ö.(1998). Kuramdan Kuramdan Uygulamaya Uygulamaya Eğitimde Eğitimde Program Program Geliştirme. Geliştirme. Ankara: Ankara: Pegem Pegem A Yayıncılık. A Yayıncılık. Demirel, Demirel, Ö.(1998). Ö.(1998). Planlamadan Planlamadan Değerlendirmeye Değerlendirmeye Öğretme Öğretme Sanatı. Sanatı. Ankara: Ankara: Pegem Pegem A Yayıncılık. A Yayıncılık. EarlEarl B.,Wilford B.,Wilford L.D.R.(2003) L.D.R.(2003) GCSE GCSE Chemistry.United Chemistry.United Kingdom:Jhon Kingdom:Jhon Murray Murray Puplishers Puplishers Ltd. Ltd. Ercelasun,A.(1996) Ercelasun,A.(1996) Türk Türk Dil Kurumu(TDK) Dil Kurumu(TDK) İmlaİmla Kılavuzu. Kılavuzu. Ankara:Türk Ankara:Türk Tarih Tarih Kurumu Kurumu Basım Basım Evi Evi Fraser Fraser A.,Gilchrist A.,Gilchrist I.(1997). I.(1997). Starting Starting Scince Scince : Book : Book One. One. United United Kingdom:Oxford Kingdom:Oxford University University Press Press Güneş, Güneş, B. (Editör).(2013). B. (Editör).(2013). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabı. Kitabı. Ankara: Ankara: Saray Saray Matbaacılık. Matbaacılık. Joe,Boyd,Walter,Whitelaw Joe,Boyd,Walter,Whitelaw (1996) (1996) NewNew Understing Understing Scince: Scince: Teacher's Teacher's Resourse Resourse File.File. Revised Revised National National Curriculum Curriculum Edition. Edition. London: London: John John Murray Murray Puplisher Puplisher Ltd. Ltd. Johnson Johnson K.,Adamson K.,Adamson S.,Williams S.,Williams G.(1994).Spotlight G.(1994).Spotlight Scince.United Scince.United Kingdom:Stanley Kingdom:Stanley Thornes Thornes Puplisher Puplisher Ltd. Ltd. Koyuncu Koyuncu A.Ç.,Kavas A.Ç.,Kavas B.,Salmaner B.,Salmaner V.,Tiryaki V.,Tiryaki N.(2002). N.(2002). FenFen Bilgisi Bilgisi 8. Ankara: 8. Ankara: Feza Feza Gazetecilik Gazetecilik A.Ş.A.Ş. Küçükahmet, Küçükahmet, L. ( L. Editör ( Editör ) (2001). ) (2001). Konu Konu Alan Alan Ders Ders Kitabı Kitabı İnceleme İnceleme Kılavuzu Kılavuzu FenFen Bilgisi Bilgisi 4-8.4-8. Ankara: Ankara: Nobel Nobel YaınYaın Dağıtım. Dağıtım. Lavesley Lavesley M.,Baggley M.,Baggley S., Clarke S., Clarke J.,gray J.,gray S.,Johnson S.,Johnson P.(2003). P.(2003). Exploring Exploring Science. Science. United United Kingdom:Pearson Kingdom:Pearson Education Education Ltd. Ltd. Mackean Mackean D.G.(1998).GCSE D.G.(1998).GCSE Biology. Biology. United United Kingdom:Jhon Kingdom:Jhon Murray Murray Puplishers Puplishers Ltd. Ltd. Pople Pople S.(1997). S.(1997). Founding Founding Science Science To GCSE. To GCSE. United United Kingdom:Oxford Kingdom:Oxford University University Press Press Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu(TÜBİTAK).(1998).Bilim Kurumu(TÜBİTAK).(1998).Bilim Çocuk Çocuk (Sayı (Sayı 1). İstanbul:Pro-Mat 1). İstanbul:Pro-Mat Basın Basın Yayın Yayın A.Ş.A.Ş. Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu(TÜBİTAK).(1998).Bilim Kurumu(TÜBİTAK).(1998).Bilim Çocuk Çocuk (Sayı (Sayı 3). İstanbul:Pro-Mat 3). İstanbul:Pro-Mat Basın Basın Yayın Yayın A.Ş.A.Ş. Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu(TÜBİTAK).(1999).Bilim Kurumu(TÜBİTAK).(1999).Bilim Çocuk Çocuk (Sayı (Sayı 18).18). İstanbul:Pro-Mat İstanbul:Pro-Mat Basın Basın Yayın Yayın A.Ş.A.Ş. Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araştırma Araştırma Kurumu(TÜBİTAK).(1999).Bilim Kurumu(TÜBİTAK).(1999).Bilim Çocuk Çocuk (Sayı (Sayı 19).19). İstanbul:Pro-Mat İstanbul:Pro-Mat Basın Basın Yayın Yayın A.Ş.A.Ş.

164164

İnternet İnternet Kaynakları Kaynakları www.animalinfo.org/country/cyprus.htm www.animalinfo.org/country/cyprus.htm www.ed.psu.edu/~insys/esd/gardner/mitheory.html. www.ed.psu.edu/~insys/esd/gardner/mitheory.html. www.animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/equus-asinur.html www.animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/equus-asinur.html www.byronsmith.ca www.byronsmith.ca www.egitimhane.com/5-sinif-fen-bilimleri www.egitimhane.com/5-sinif-fen-bilimleri www.cyprus.cok.uk/ncyprus/green/marinelife/turtles www.cyprus.cok.uk/ncyprus/green/marinelife/turtles www.issg.org/database/species/ecology.asp www.issg.org/database/species/ecology.asp www.kids.nationalgeographic.com www.kids.nationalgeographic.com www.morpakampüs.com www.morpakampüs.com www.nasa.gov/education/wstart.html www.nasa.gov/education/wstart.html www.northcyprus.et/kktc/aboutkktc/dogal-hayat/caretta/genelt.html www.northcyprus.et/kktc/aboutkktc/dogal-hayat/caretta/genelt.html www.panda.org/news_facts/education/middle_school/species/social_animals.cfm www.panda.org/news_facts/education/middle_school/species/social_animals.cfm www.sanalokulumuz.com/5-sinif-fen-ve-teknoloji-testleri www.sanalokulumuz.com/5-sinif-fen-ve-teknoloji-testleri www.thesole.org www.thesole.org www.uzaybilim.net www.uzaybilim.net

165165