Dünyada ve Türkiye'de Bilim, Teknoloji ve Politika 9786053990734

Table of contents :
Untitled.FR12 - 0001
Untitled.FR12 - 0002_2R
Untitled.FR12 - 0003_1L
Untitled.FR12 - 0003_2R
Untitled.FR12 - 0004_2R
Untitled.FR12 - 0005_1L
Untitled.FR12 - 0005_2R
Untitled.FR12 - 0006_1L
Untitled.FR12 - 0006_2R
Untitled.FR12 - 0007_1L
Untitled.FR12 - 0007_2R
Untitled.FR12 - 0008_1L
Untitled.FR12 - 0008_2R
Untitled.FR12 - 0009_1L
Untitled.FR12 - 0009_2R
Untitled.FR12 - 0010_1L
Untitled.FR12 - 0010_2R
Untitled.FR12 - 0011_1L
Untitled.FR12 - 0011_2R
Untitled.FR12 - 0012_1L
Untitled.FR12 - 0012_2R
Untitled.FR12 - 0013_1L
Untitled.FR12 - 0013_2R
Untitled.FR12 - 0014_1L
Untitled.FR12 - 0014_2R
Untitled.FR12 - 0015_1L
Untitled.FR12 - 0015_2R
Untitled.FR12 - 0016_1L
Untitled.FR12 - 0016_2R
Untitled.FR12 - 0017_1L
Untitled.FR12 - 0017_2R
Untitled.FR12 - 0018_1L
Untitled.FR12 - 0018_2R
Untitled.FR12 - 0019_1L
Untitled.FR12 - 0019_2R
Untitled.FR12 - 0020_1L
Untitled.FR12 - 0020_2R
Untitled.FR12 - 0021_1L
Untitled.FR12 - 0021_2R
Untitled.FR12 - 0022_1L
Untitled.FR12 - 0022_2R
Untitled.FR12 - 0023_1L
Untitled.FR12 - 0023_2R
Untitled.FR12 - 0024_1L
Untitled.FR12 - 0024_2R
Untitled.FR12 - 0025_1L
Untitled.FR12 - 0025_2R
Untitled.FR12 - 0026_1L
Untitled.FR12 - 0026_2R
Untitled.FR12 - 0027_1L
Untitled.FR12 - 0027_2R
Untitled.FR12 - 0028_1L
Untitled.FR12 - 0028_2R
Untitled.FR12 - 0029_1L
Untitled.FR12 - 0029_2R
Untitled.FR12 - 0030_1L
Untitled.FR12 - 0030_2R
Untitled.FR12 - 0031_1L
Untitled.FR12 - 0031_2R
Untitled.FR12 - 0032_1L
Untitled.FR12 - 0032_2R
Untitled.FR12 - 0033_1L
Untitled.FR12 - 0033_2R
Untitled.FR12 - 0034_1L
Untitled.FR12 - 0034_2R
Untitled.FR12 - 0035_1L
Untitled.FR12 - 0035_2R
Untitled.FR12 - 0036_1L
Untitled.FR12 - 0036_2R
Untitled.FR12 - 0037_1L
Untitled.FR12 - 0037_2R
Untitled.FR12 - 0038_1L
Untitled.FR12 - 0038_2R
Untitled.FR12 - 0039_1L
Untitled.FR12 - 0039_2R
Untitled.FR12 - 0040_1L
Untitled.FR12 - 0040_2R
Untitled.FR12 - 0041_1L
Untitled.FR12 - 0041_2R
Untitled.FR12 - 0042_1L
Untitled.FR12 - 0042_2R
Untitled.FR12 - 0043_1L
Untitled.FR12 - 0043_2R
Untitled.FR12 - 0044_1L
Untitled.FR12 - 0044_2R
Untitled.FR12 - 0045_1L
Untitled.FR12 - 0045_2R
Untitled.FR12 - 0046_1L
Untitled.FR12 - 0046_2R
Untitled.FR12 - 0047_1L
Untitled.FR12 - 0047_2R
Untitled.FR12 - 0048_1L
Untitled.FR12 - 0048_2R
Untitled.FR12 - 0049_1L
Untitled.FR12 - 0049_2R
Untitled.FR12 - 0050_1L
Untitled.FR12 - 0050_2R
Untitled.FR12 - 0051_1L
Untitled.FR12 - 0051_2R
Untitled.FR12 - 0052_1L
Untitled.FR12 - 0052_2R
Untitled.FR12 - 0053_1L
Untitled.FR12 - 0053_2R
Untitled.FR12 - 0054_1L
Untitled.FR12 - 0054_2R
Untitled.FR12 - 0055_1L
Untitled.FR12 - 0055_2R
Untitled.FR12 - 0056_1L
Untitled.FR12 - 0056_2R
Untitled.FR12 - 0057_1L
Untitled.FR12 - 0057_2R
Untitled.FR12 - 0058_1L
Untitled.FR12 - 0058_2R
Untitled.FR12 - 0059_1L
Untitled.FR12 - 0059_2R
Untitled.FR12 - 0060_1L
Untitled.FR12 - 0060_2R
Untitled.FR12 - 0061_1L
Untitled.FR12 - 0061_2R
Untitled.FR12 - 0062_1L
Untitled.FR12 - 0062_2R
Untitled.FR12 - 0063_1L
Untitled.FR12 - 0063_2R
Untitled.FR12 - 0064_1L
Untitled.FR12 - 0064_2R
Untitled.FR12 - 0065_1L
Untitled.FR12 - 0065_2R
Untitled.FR12 - 0066_1L
Untitled.FR12 - 0066_2R
Untitled.FR12 - 0067_1L
Untitled.FR12 - 0067_2R
Untitled.FR12 - 0068_1L
Untitled.FR12 - 0068_2R
Untitled.FR12 - 0069_1L
Untitled.FR12 - 0069_2R
Untitled.FR12 - 0070_1L
Untitled.FR12 - 0070_2R
Untitled.FR12 - 0071_1L
Untitled.FR12 - 0071_2R
Untitled.FR12 - 0072_1L
Untitled.FR12 - 0072_2R
Untitled.FR12 - 0073_1L
Untitled.FR12 - 0073_2R
Untitled.FR12 - 0074_1L
Untitled.FR12 - 0074_2R
Untitled.FR12 - 0075_1L
Untitled.FR12 - 0075_2R
Untitled.FR12 - 0076_1L
Untitled.FR12 - 0076_2R
Untitled.FR12 - 0077_1L
Untitled.FR12 - 0077_2R
Untitled.FR12 - 0078_1L
Untitled.FR12 - 0078_2R
Untitled.FR12 - 0079_1L
Untitled.FR12 - 0079_2R
Untitled.FR12 - 0080_1L
Untitled.FR12 - 0080_2R
Untitled.FR12 - 0081_1L
Untitled.FR12 - 0081_2R
Untitled.FR12 - 0082_1L
Untitled.FR12 - 0082_2R
Untitled.FR12 - 0083_1L
Untitled.FR12 - 0083_2R
Untitled.FR12 - 0084_1L
Untitled.FR12 - 0084_2R
Untitled.FR12 - 0085_1L
Untitled.FR12 - 0085_2R
Untitled.FR12 - 0086_1L
Untitled.FR12 - 0086_2R
Untitled.FR12 - 0087_1L
Untitled.FR12 - 0087_2R
Untitled.FR12 - 0088_1L
Untitled.FR12 - 0088_2R
Untitled.FR12 - 0089_1L
Untitled.FR12 - 0089_2R
Untitled.FR12 - 0090_1L
Untitled.FR12 - 0090_2R
Untitled.FR12 - 0091_1L
Untitled.FR12 - 0091_2R
Untitled.FR12 - 0092_1L
Untitled.FR12 - 0092_2R
Untitled.FR12 - 0093_1L
Untitled.FR12 - 0093_2R
Untitled.FR12 - 0094_1L
Untitled.FR12 - 0094_2R
Untitled.FR12 - 0095_1L
Untitled.FR12 - 0095_2R
Untitled.FR12 - 0096_1L
Untitled.FR12 - 0096_2R
Untitled.FR12 - 0097_1L
Untitled.FR12 - 0097_2R
Untitled.FR12 - 0098_1L
Untitled.FR12 - 0098_2R
Untitled.FR12 - 0099_1L
Untitled.FR12 - 0099_2R
Untitled.FR12 - 0100_1L
Untitled.FR12 - 0100_2R
Untitled.FR12 - 0101_1L
Untitled.FR12 - 0101_2R
Untitled.FR12 - 0102_1L
Untitled.FR12 - 0102_2R
Untitled.FR12 - 0103_1L
Untitled.FR12 - 0103_2R
Untitled.FR12 - 0104_1L
Untitled.FR12 - 0104_2R
Untitled.FR12 - 0105_1L
Untitled.FR12 - 0105_2R
Untitled.FR12 - 0106_1L
Untitled.FR12 - 0106_2R
Untitled.FR12 - 0107_1L
Untitled.FR12 - 0107_2R
Untitled.FR12 - 0108_1L
Untitled.FR12 - 0108_2R
Untitled.FR12 - 0109_1L
Untitled.FR12 - 0109_2R
Untitled.FR12 - 0110_1L
Untitled.FR12 - 0110_2R
Untitled.FR12 - 0111_1L
Untitled.FR12 - 0111_2R
Untitled.FR12 - 0112_1L
Untitled.FR12 - 0112_2R
Untitled.FR12 - 0113_1L
Untitled.FR12 - 0113_2R
Untitled.FR12 - 0114_1L
Untitled.FR12 - 0114_2R
Untitled.FR12 - 0115_1L
Untitled.FR12 - 0115_2R
Untitled.FR12 - 0116_1L
Untitled.FR12 - 0116_2R
Untitled.FR12 - 0117_1L
Untitled.FR12 - 0117_2R
Untitled.FR12 - 0118_1L
Untitled.FR12 - 0118_2R
Untitled.FR12 - 0119_1L
Untitled.FR12 - 0119_2R
Untitled.FR12 - 0120_1L
Untitled.FR12 - 0120_2R
Untitled.FR12 - 0121_1L
Untitled.FR12 - 0121_2R
Untitled.FR12 - 0122_1L
Untitled.FR12 - 0122_2R
Untitled.FR12 - 0123_1L
Untitled.FR12 - 0123_2R
Untitled.FR12 - 0124_1L
Untitled.FR12 - 0124_2R
Untitled.FR12 - 0125_1L
Untitled.FR12 - 0125_2R
Untitled.FR12 - 0127_1L
Untitled.FR12 - 0127_2R
Untitled.FR12 - 0128_1L
Untitled.FR12 - 0128_2R
Untitled.FR12 - 0129_1L
Untitled.FR12 - 0129_2R
Untitled.FR12 - 0130_1L
Untitled.FR12 - 0130_2R
Untitled.FR12 - 0131_1L
Untitled.FR12 - 0131_2R
Untitled.FR12 - 0132_1L
Untitled.FR12 - 0132_2R
Untitled.FR12 - 0133_1L
Untitled.FR12 - 0133_2R
Untitled.FR12 - 0134_1L
Untitled.FR12 - 0134_2R
Untitled.FR12 - 0135_1L
Untitled.FR12 - 0135_2R
Untitled.FR12 - 0136_1L
Untitled.FR12 - 0136_2R
Untitled.FR12 - 0137_1L
Untitled.FR12 - 0137_2R
Untitled.FR12 - 0138_1L
Untitled.FR12 - 0138_2R
Untitled.FR12 - 0139_1L
Untitled.FR12 - 0139_2R
Untitled.FR12 - 0140_1L
Untitled.FR12 - 0140_2R
Untitled.FR12 - 0141_1L
Untitled.FR12 - 0141_2R
Untitled.FR12 - 0142_1L
Untitled.FR12 - 0142_2R
Untitled.FR12 - 0143_1L
Untitled.FR12 - 0143_2R
Untitled.FR12 - 0144_1L
Untitled.FR12 - 0144_2R
Untitled.FR12 - 0145_1L
Untitled.FR12 - 0145_2R
Untitled.FR12 - 0146_1L
Untitled.FR12 - 0146_2R
Untitled.FR12 - 0147_1L
Untitled.FR12 - 0147_2R
Untitled.FR12 - 0148_1L
Untitled.FR12 - 0148_2R
Untitled.FR12 - 0149_1L
Untitled.FR12 - 0149_2R
Untitled.FR12 - 0150_1L
Untitled.FR12 - 0150_2R
Untitled.FR12 - 0151_1L
Untitled.FR12 - 0151_2R
Untitled.FR12 - 0152_1L
Untitled.FR12 - 0152_2R
Untitled.FR12 - 0153_1L
Untitled.FR12 - 0153_2R
Untitled.FR12 - 0154_1L
Untitled.FR12 - 0154_2R
Untitled.FR12 - 0155_1L
Untitled.FR12 - 0155_2R
Untitled.FR12 - 0156_1L
Untitled.FR12 - 0156_2R
Untitled.FR12 - 0157_1L
Untitled.FR12 - 0157_2R
Untitled.FR12 - 0158_1L
Untitled.FR12 - 0158_2R
Untitled.FR12 - 0159_1L
Untitled.FR12 - 0159_2R
Untitled.FR12 - 0160_1L
Untitled.FR12 - 0160_2R
Untitled.FR12 - 0161_1L
Untitled.FR12 - 0161_2R
Untitled.FR12 - 0162_1L
Untitled.FR12 - 0162_2R
Untitled.FR12 - 0163_1L
Untitled.FR12 - 0163_2R
Untitled.FR12 - 0164_1L
Untitled.FR12 - 0164_2R
Untitled.FR12 - 0165_1L
Untitled.FR12 - 0165_2R
Untitled.FR12 - 0166_1L
Untitled.FR12 - 0166_2R
Untitled.FR12 - 0167_1L
Untitled.FR12 - 0167_2R
Untitled.FR12 - 0168_1L
Untitled.FR12 - 0168_2R
Untitled.FR12 - 0169_1L
Untitled.FR12 - 0169_2R
Untitled.FR12 - 0170_1L
Untitled.FR12 - 0170_2R
Untitled.FR12 - 0171_1L
Untitled.FR12 - 0171_2R
Untitled.FR12 - 0172_1L
Untitled.FR12 - 0172_2R
Untitled.FR12 - 0173_1L
Untitled.FR12 - 0173_2R
Untitled.FR12 - 0174_1L
Untitled.FR12 - 0174_2R
Untitled.FR12 - 0175_1L
Untitled.FR12 - 0175_2R
Untitled.FR12 - 0176_1L
Untitled.FR12 - 0176_2R
Untitled.FR12 - 0177_1L
Untitled.FR12 - 0177_2R
Untitled.FR12 - 0178_1L
Untitled.FR12 - 0178_2R
Untitled.FR12 - 0179_1L
Untitled.FR12 - 0179_2R
Untitled.FR12 - 0180_1L
Untitled.FR12 - 0180_2R
Untitled.FR12 - 0181_1L
Untitled.FR12 - 0181_2R
Untitled.FR12 - 0182_1L
Untitled.FR12 - 0182_2R
Untitled.FR12 - 0183_1L
Untitled.FR12 - 0183_2R
Untitled.FR12 - 0184_1L
Untitled.FR12 - 0184_2R
Untitled.FR12 - 0185_1L
Untitled.FR12 - 0185_2R
Untitled.FR12 - 0186_1L
Untitled.FR12 - 0186_2R
Untitled.FR12 - 0187_1L
Untitled.FR12 - 0187_2R
Untitled.FR12 - 0188_1L
Untitled.FR12 - 0188_2R
Untitled.FR12 - 0189_1L
Untitled.FR12 - 0189_2R
Untitled.FR12 - 0190_1L
Untitled.FR12 - 0190_2R
Untitled.FR12 - 0191_1L
Untitled.FR12 - 0191_2R
Untitled.FR12 - 0192_1L
Untitled.FR12 - 0192_2R
Untitled.FR12 - 0193_1L
Untitled.FR12 - 0193_2R
Untitled.FR12 - 0194_1L
Untitled.FR12 - 0194_2R
Untitled.FR12 - 0195_1L
Untitled.FR12 - 0195_2R
Untitled.FR12 - 0196_1L
Untitled.FR12 - 0196_2R
Untitled.FR12 - 0197_1L
Untitled.FR12 - 0197_2R
Untitled.FR12 - 0198_1L
Untitled.FR12 - 0198_2R
Untitled.FR12 - 0199_1L
Untitled.FR12 - 0199_2R
Untitled.FR12 - 0200_1L
Untitled.FR12 - 0200_2R
Untitled.FR12 - 0201_1L
Untitled.FR12 - 0201_2R
Untitled.FR12 - 0202_1L
Untitled.FR12 - 0202_2R
Untitled.FR12 - 0203_1L
Untitled.FR12 - 0203_2R
Untitled.FR12 - 0204_1L
Untitled.FR12 - 0204_2R
Untitled.FR12 - 0205_1L
Untitled.FR12 - 0205_2R
Untitled.FR12 - 0206_1L
Untitled.FR12 - 0206_2R
Untitled.FR12 - 0207_1L
Untitled.FR12 - 0207_2R
Untitled.FR12 - 0208_1L
Untitled.FR12 - 0208_2R
Untitled.FR12 - 0209_1L
Untitled.FR12 - 0209_2R
Untitled.FR12 - 0210_1L
Untitled.FR12 - 0210_2R
Untitled.FR12 - 0211_1L
Untitled.FR12 - 0211_2R
Untitled.FR12 - 0212_1L
Untitled.FR12 - 0212_2R
Untitled.FR12 - 0213_1L
Untitled.FR12 - 0213_2R
Untitled.FR12 - 0214_1L
Untitled.FR12 - 0214_2R
Untitled.FR12 - 0215_1L
Untitled.FR12 - 0215_2R
Untitled.FR12 - 0216_1L
Untitled.FR12 - 0216_2R
Untitled.FR12 - 0217_1L
Untitled.FR12 - 0217_2R
Untitled.FR12 - 0218_1L
Untitled.FR12 - 0218_2R
Untitled.FR12 - 0219_1L
Untitled.FR12 - 0219_2R
Untitled.FR12 - 0220_1L
Untitled.FR12 - 0220_2R
Untitled.FR12 - 0221_1L
Untitled.FR12 - 0221_2R
Untitled.FR12 - 0222_1L
Untitled.FR12 - 0222_2R
Untitled.FR12 - 0223_1L
Untitled.FR12 - 0223_2R
Untitled.FR12 - 0224_1L
Untitled.FR12 - 0224_2R
Untitled.FR12 - 0225_1L
Untitled.FR12 - 0225_2R
Untitled.FR12 - 0226_1L
Untitled.FR12 - 0226_2R
Untitled.FR12 - 0227_1L
Untitled.FR12 - 0227_2R
Untitled.FR12 - 0228_1L
Untitled.FR12 - 0228_2R
Untitled.FR12 - 0229_1L
Untitled.FR12 - 0229_2R
Untitled.FR12 - 0230_1L
Untitled.FR12 - 0230_2R
Untitled.FR12 - 0231_1L
Untitled.FR12 - 0231_2R
Untitled.FR12 - 0232_1L
Untitled.FR12 - 0232_2R
Untitled.FR12 - 0233_1L
Untitled.FR12 - 0233_2R
Untitled.FR12 - 0234_1L
Untitled.FR12 - 0234_2R
Untitled.FR12 - 0235_1L
Untitled.FR12 - 0235_2R
Untitled.FR12 - 0236_1L
Untitled.FR12 - 0236_2R
Untitled.FR12 - 0237_1L
Untitled.FR12 - 0237_2R
Untitled.FR12 - 0238_1L
Untitled.FR12 - 0238_2R
Untitled.FR12 - 0239_1L
Untitled.FR12 - 0239_2R
Untitled.FR12 - 0240_1L
Untitled.FR12 - 0240_2R
Untitled.FR12 - 0241_1L
Untitled.FR12 - 0241_2R
Untitled.FR12 - 0242_1L
Untitled.FR12 - 0242_2R
Untitled.FR12 - 0243_1L
Untitled.FR12 - 0243_2R
Untitled.FR12 - 0244_1L
Untitled.FR12 - 0244_2R
Untitled.FR12 - 0245_1L
Untitled.FR12 - 0245_2R
Untitled.FR12 - 0246_1L
Untitled.FR12 - 0246_2R
Untitled.FR12 - 0247_1L
Untitled.FR12 - 0247_2R
Untitled.FR12 - 0248_1L
Untitled.FR12 - 0248_2R
Untitled.FR12 - 0249_1L
Untitled.FR12 - 0249_2R
Untitled.FR12 - 0250_1L
Untitled.FR12 - 0250_2R
Untitled.FR12 - 0251_1L
Untitled.FR12 - 0251_2R
Untitled.FR12 - 0252_1L
Untitled.FR12 - 0252_2R
Untitled.FR12 - 0253_1L
Untitled.FR12 - 0253_2R
Untitled.FR12 - 0254_1L
Untitled.FR12 - 0254_2R
Untitled.FR12 - 0255_1L
Untitled.FR12 - 0255_2R
Untitled.FR12 - 0256_1L
Untitled.FR12 - 0256_2R
Untitled.FR12 - 0257_1L
Untitled.FR12 - 0257_2R
Untitled.FR12 - 0258_1L
Untitled.FR12 - 0258_2R
Untitled.FR12 - 0259_1L
Untitled.FR12 - 0259_2R
Untitled.FR12 - 0260_1L
Untitled.FR12 - 0260_2R
Untitled.FR12 - 0261_1L
Untitled.FR12 - 0261_2R
Untitled.FR12 - 0262_1L
Untitled.FR12 - 0262_2R
Untitled.FR12 - 0263_1L
Untitled.FR12 - 0263_2R
Untitled.FR12 - 0264_1L
Untitled.FR12 - 0264_2R
Untitled.FR12 - 0265_1L
Untitled.FR12 - 0265_2R
Untitled.FR12 - 0266_1L
Untitled.FR12 - 0266_2R
Untitled.FR12 - 0267_1L
Untitled.FR12 - 0267_2R
Untitled.FR12 - 0268_1L
Untitled.FR12 - 0268_2R
Untitled.FR12 - 0269_1L
Untitled.FR12 - 0269_2R
Untitled.FR12 - 0270_1L
Untitled.FR12 - 0270_2R
Untitled.FR12 - 0271_1L
Untitled.FR12 - 0271_2R
Untitled.FR12 - 0272_1L
Untitled.FR12 - 0272_2R
Untitled.FR12 - 0273_1L
Untitled.FR12 - 0273_2R
Untitled.FR12 - 0274_1L
Untitled.FR12 - 0274_2R
Untitled.FR12 - 0275_1L
Untitled.FR12 - 0275_2R
Untitled.FR12 - 0276_1L
Untitled.FR12 - 0276_2R
Untitled.FR12 - 0277_1L
Untitled.FR12 - 0277_2R
Untitled.FR12 - 0278_1L
Untitled.FR12 - 0278_2R
Untitled.FR12 - 0279_1L
Untitled.FR12 - 0279_2R
Untitled.FR12 - 0280_1L
Untitled.FR12 - 0280_2R
Untitled.FR12 - 0281_1L
Untitled.FR12 - 0281_2R
Untitled.FR12 - 0282_1L
Untitled.FR12 - 0282_2R
Untitled.FR12 - 0283_1L
Untitled.FR12 - 0283_2R
Untitled.FR12 - 0284_1L
Untitled.FR12 - 0284_2R
Untitled.FR12 - 0285_1L
Untitled.FR12 - 0285_2R
Untitled.FR12 - 0286_1L
Untitled.FR12 - 0286_2R
Untitled.FR12 - 0287_1L
Untitled.FR12 - 0287_2R
Untitled.FR12 - 0288_1L
Untitled.FR12 - 0288_2R
Untitled.FR12 - 0289_1L
Untitled.FR12 - 0289_2R
Untitled.FR12 - 0290_1L
Untitled.FR12 - 0290_2R
Untitled.FR12 - 0291_1L
Untitled.FR12 - 0291_2R
Untitled.FR12 - 0292_1L
Untitled.FR12 - 0292_2R
Untitled.FR12 - 0293_1L
Untitled.FR12 - 0293_2R
Untitled.FR12 - 0294_1L
Untitled.FR12 - 0294_2R
Untitled.FR12 - 0295_1L
Untitled.FR12 - 0295_2R
Untitled.FR12 - 0296_1L
Untitled.FR12 - 0296_2R
Untitled.FR12 - 0297_1L
Untitled.FR12 - 0297_2R
Untitled.FR12 - 0298_1L
Untitled.FR12 - 0298_2R
Untitled.FR12 - 0299_1L
Untitled.FR12 - 0299_2R
Untitled.FR12 - 0300_1L
Untitled.FR12 - 0300_2R
Untitled.FR12 - 0301_1L
Untitled.FR12 - 0301_2R
Untitled.FR12 - 0302_1L
Untitled.FR12 - 0302_2R
Untitled.FR12 - 0303_1L
Untitled.FR12 - 0303_2R
Untitled.FR12 - 0304_1L
Untitled.FR12 - 0304_2R
Untitled.FR12 - 0305_1L
Untitled.FR12 - 0305_2R
Untitled.FR12 - 0306_1L
Untitled.FR12 - 0306_2R
Untitled.FR12 - 0307_1L
Untitled.FR12 - 0307_2R
Untitled.FR12 - 0308_1L
Untitled.FR12 - 0308_2R
Untitled.FR12 - 0309_1L
Untitled.FR12 - 0309_2R
Untitled.FR12 - 0310_1L
Untitled.FR12 - 0310_2R
Untitled.FR12 - 0311_1L
Untitled.FR12 - 0311_2R
Untitled.FR12 - 0312_1L
Untitled.FR12 - 0312_2R
Untitled.FR12 - 0313_1L
Untitled.FR12 - 0313_2R
Untitled.FR12 - 0314_1L
Untitled.FR12 - 0314_2R
Untitled.FR12 - 0315_1L
Untitled.FR12 - 0315_2R
Untitled.FR12 - 0316_1L
Untitled.FR12 - 0316_2R
Untitled.FR12 - 0317_1L
Untitled.FR12 - 0317_2R
Untitled.FR12 - 0318_1L
Untitled.FR12 - 0318_2R
Untitled.FR12 - 0319_1L
Untitled.FR12 - 0319_2R
Untitled.FR12 - 0320_1L
Untitled.FR12 - 0320_2R
Untitled.FR12 - 0321_1L
Untitled.FR12 - 0321_2R
Untitled.FR12 - 0322_1L
Untitled.FR12 - 0322_2R
Untitled.FR12 - 0323_1L
Untitled.FR12 - 0323_2R
Untitled.FR12 - 0324_1L
Untitled.FR12 - 0324_2R
Untitled.FR12 - 0325_1L
Untitled.FR12 - 0325_2R
Untitled.FR12 - 0326_1L
Untitled.FR12 - 0326_2R
Untitled.FR12 - 0327_1L
Untitled.FR12 - 0327_2R
Untitled.FR12 - 0328_1L
Untitled.FR12 - 0328_2R
Untitled.FR12 - 0329_1L
Untitled.FR12 - 0329_2R
Untitled.FR12 - 0330_1L
Untitled.FR12 - 0330_2R
Untitled.FR12 - 0331_1L
Untitled.FR12 - 0331_2R
Untitled.FR12 - 0332_1L
Untitled.FR12 - 0332_2R
Untitled.FR12 - 0333_1L
Untitled.FR12 - 0333_2R
Untitled.FR12 - 0334_1L
Untitled.FR12 - 0334_2R
Untitled.FR12 - 0335_1L
Untitled.FR12 - 0335_2R
Untitled.FR12 - 0336_1L
Untitled.FR12 - 0336_2R
Untitled.FR12 - 0337_1L
Untitled.FR12 - 0337_2R
Untitled.FR12 - 0338_1L
Untitled.FR12 - 0338_2R
Untitled.FR12 - 0339_1L
Untitled.FR12 - 0339_2R
Untitled.FR12 - 0340_1L
Untitled.FR12 - 0340_2R
Untitled.FR12 - 0341_1L
Untitled.FR12 - 0341_2R
Untitled.FR12 - 0342_1L
Untitled.FR12 - 0342_2R
Untitled.FR12 - 0343_1L
Untitled.FR12 - 0343_2R
Untitled.FR12 - 0344_1L
Untitled.FR12 - 0344_2R
Untitled.FR12 - 0345_1L
Untitled.FR12 - 0345_2R
Untitled.FR12 - 0346_1L
Untitled.FR12 - 0346_2R
Untitled.FR12 - 0347_1L
Untitled.FR12 - 0347_2R
Untitled.FR12 - 0348_1L
Untitled.FR12 - 0348_2R
Untitled.FR12 - 0349_1L
Untitled.FR12 - 0349_2R
Untitled.FR12 - 0350_1L
Untitled.FR12 - 0350_2R
Untitled.FR12 - 0351_1L
Untitled.FR12 - 0351_2R
Untitled.FR12 - 0352_1L
Untitled.FR12 - 0352_2R
Untitled.FR12 - 0353_1L
Untitled.FR12 - 0353_2R
Untitled.FR12 - 0354_1L
Untitled.FR12 - 0354_2R
Untitled.FR12 - 0355_1L
Untitled.FR12 - 0355_2R
Untitled.FR12 - 0356_1L
Untitled.FR12 - 0356_2R
Untitled.FR12 - 0357_1L
Untitled.FR12 - 0357_2R
Untitled.FR12 - 0358_1L
Untitled.FR12 - 0358_2R
Untitled.FR12 - 0359_1L
Untitled.FR12 - 0359_2R
Untitled.FR12 - 0360_1L
Untitled.FR12 - 0360_2R
Untitled.FR12 - 0361_1L
Untitled.FR12 - 0361_2R
Untitled.FR12 - 0362_1L
Untitled.FR12 - 0362_2R
Untitled.FR12 - 0363_1L
Untitled.FR12 - 0363_2R
Untitled.FR12 - 0364_1L
Untitled.FR12 - 0364_2R
Untitled.FR12 - 0365_1L
Untitled.FR12 - 0365_2R
Untitled.FR12 - 0366_1L
Untitled.FR12 - 0366_2R
Untitled.FR12 - 0367_1L
Untitled.FR12 - 0368_1L
Untitled.FR12 - 0368_2R
Untitled.FR12 - 0369_1L
Untitled.FR12 - 0369_2R
Untitled.FR12 - 0370_1L
Untitled.FR12 - 0370_2R
Untitled.FR12 - 0371_1L
Untitled.FR12 - 0371_2R
Untitled.FR12 - 0372_1L
Untitled.FR12 - 0372_2R
Untitled.FR12 - 0373_1L

Citation preview

ERGUN TÜRKCAN

l 940'ra Muğla'da doğdu. ilk ve orta öğreniminden sonra, 1 962'de, Ankara Ünivers itesi Siyasal Bilgiler fakülresi'nden oldu; askerlik hizmerindcn sonra yeni kurulan TüBiTAK'ta T ürkiye'nin ilk Bilim Politikası Ünitesi'ne atandı. Bu alandaki ilk profesyonel araştırıcı olan Türkcan, doktorasını İngiltere'de Sussex Üniversitesi, Sl'RU'da (Science Policy Re­ st·ardı U nit ) OECD Fellow olarak hazırladı ve 1 972'de Ankara Üniversitesi'nden iktisat doktorasını aldı. ı 9 74 te TüBi­ TAK'tan ayrılan Ergun Türkcan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakaıılığı'ııda, Ankara Belediyesi'nde çalıştı. Haccttcpc Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi'nde öğretim üyesi olarak görev yaptı ve 1 979'da doçent oldu. 1 978-1 979'da Devlet Planlama Teşkilatı'nda, İktisadi Planlama Dairesi Müşaviri sıfatıyla Dördüncü Plan çalışmala­ rına katıldı. 1982'de üniversiteden ayrıldı ve çeşitli şirketlerde çalıştıktan sonra 1 988'de yeniden üniversiteye döndü. Ön­ ce Gazi Üniversitesi'nde, sonra Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde profesör olan Türkcan, 2007'de emekliye ayrıldı. Yazar, 1 993 ten 2003'e kadar, kısmi zamanlı, TüBiTAK Başkanı Bilim Politikası Danışmanı olarak çalıştı; bu arada 2000-2002 arasında kurumun Bilim ve Teknoloji Politikaları Daire Başkanlığı'na vekalet etti. ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Scieııce and Technology Policy Studies (STPS) lisans-üstü programında yer alan Bilim ve Teknoloji Tarihi derslerini veren Türkcan'ın bu alanda birçok makale ve rebliğine ek olarak Teknoloiinin Ekonomik Politiği başlıklı başka bir kitabı da­ ha vardır. nwzıın

'

_

'

ISTANBUL

Rn.cı Ül\'lVERSITESI YAYINLARI

ERGUN TüRKCAN DllNYA'DA VE TllRKIYE'DE

BiLiM, TEKNOLOJi VE POLiTiKA ISTANBUL BiLGi ÜNiVERSiTESi YAYINLARI 230 BiLGi VE TOPLUM 5

KAPAK LEONARDO DA VINCl'NIN 14B7'DE KAHVERENGi KAGIT ÜZERiNE TÜY VE MÜREKKEPLE çlzDllll, BiR DÖKÜMHANEDE TOP KALDIRMA DÜZENEGI ÜZERiNE TASARIM ÇALIŞMASI. 1. BASKI ISTANBUL, OCAK 2009

© BiLGi iLETiŞiM GRUBU YAYINCILIK MÜZiK YAPIM VE HABER A)ANSI LTD. ŞTI. YAZIŞMA ADRESi: INÖNÜ CADDESi, No: 95 KUŞTEPE Şişli 34387 ISTANBUL TELEFON: 0212 311 50 00

•

311 52 59 /FAKS: 0212 297 63 14

www.bllglyay.com E·POSTA [email protected] DAGITIM [email protected] YAYINA HAZIRLAYANLAR BELGiN ÇiNAR

•

FAHRi ARAL

TASARIM MEHMET ULUSEL DiZGi VE UYGULAMA MARATON DIZGIEVI DDZELTI REMZi ABBAS DiZiN BORA BoZATLI BASKI VE CiLT SENA OFSET AMBALAJ VE MATBAACILIK SAN. Tlc. LTD. ŞTI.

LITROS YOLU 2. MATBAACILAR SiTESi B BLOK K AT TELEFON:

6 No: 4 NB 7·9·11 ToPKAPI lsTANBUL 0212 613 03 21 · 613 38 46 /FAKS: 0212 613 38 46

lsıanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publicalion Dala lsıanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi Kataloglama Bölümü tarafından kataloglanmıştır. Türkcan, Ergun. Dünya'da ve Türkiye' de Bilim,

ı eknoloji ve Politika /Ergun Türkcan.

p. cm. lncludes bibliographical references (p. ) and index. ISBN 978-605-399-073·4 (pbk.) ı. Science and state. 2. Science and state- Turkey. 3. Technology and state.

4.

Technology and state-Turkey. 1. Title. Qı25.D86 2008

ERGUN TÜRKCAN DDNYA'DA VE TÜRKİYE'DE

BİLİM, TEKNOLOJi VE POLiTİKA

İçindekiler 1 Üvertür ya da Kitaba Başlarken 12 Bu Kitap Nasıl ve Neden Yazıldı? 17 BİRİNCİ BÖLÜM Teknoloji, İcat ve Yenilikler 19

Bilim-Teknoloji, İcat ve Yenilik Üzerine 19 21 22 26

33

Bilim Nedir? Teknoloji Nedir? Neoklasik (Modern) İktisadi Analizde Teknolojik Değişme Teknolojik İlerleme ve Teknolojik Değişme Nedir?

İktisat Teorisinde ve Pratiğinde Bilim ve Teknoloji Politikasıyla İlgili Gelişmeler 33 Modern İktisat Teknolojiyle ·ıanışıyor 34 Kalkınma İktisadı Teknik Yardım Alıyor 38 Büyümenin Kaynakları 41 Teknoloji İktisat Teorisinde "İçselleşiyor" 42 'Yapısalcı-Evrimci' Yeni Teoriler

44

İcadın Kökenleri 44 İcat ve Yenilik Nedir? Türleri ve Aşamaları 49 İcadın Anonim Dönemi Hakkında 50 İnsan Yaratıcılığının İçsel ve Dışsal Dinamikleri

55 İKİNCİ BÖLÜM İcadın Anonim Döneminden Kişisel Mucitler Dönemine 57

Köleci Toplumlarda Teknolojik İlerleme 57 İlk İnsan ve İlk Aletin Doğuşu

6o Neolitik Devrim ve Köleciliğe Geçiş 64 Tarım Devrimi ve Köleci Sistemin Bazı Özellikleri

66 Antik Çağın Teknolojileri Hakkında 70 Metal İşleme Çağı Başlıyor 73

Ortaçağlar Teknoloji Devrimi 73 Ortaçağlarda Teknoloji 74 Şövalye ile Serfin Ortak Noktası Demir 8o Çan Kulesi, Top ve Saat

Bit Mekanik Saatlerin Doğuşu

86 Coğrafi Keşifler ve Denizcilik Teknolojisindeki Gelişmeler 89 Kara Savaşlarında Askeri Devrim Kavramı Üzerine 93 Hollanda'nın Teknolojik İlerlemeye Katkıları

vl

içindekiler

97 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Kişisel Mucitler Döneminin Üst Noktası:

İngiliz Sanayi Devrimi 99 İngiliz Sanayi Devrimi'nc Giden Yol 99

İngiltere'de Sanayi Devrimi'nin Bir Provası Yapıldı mı? 101 Demir Üretiminde Ölçeklerin Büyümesi, Diğer Metallerin İşlenmesi 101 l .inyir Kömürünün Tuğla ve Diğer Ölçek Sanayilerinde Kullanımı 102 Değiştirilebilir Parça Üretimine Doğru Adımlar 103 Matbaan ın kadı 104 Mekanik Saatler İmaları 104 Takım 1ezgiihlarının Gelişmesi 1o6 Madenler ve Su Tulumbaları (Pompalar) 107 İngiltere'de Paralı Yollar, Köprüler ve Kanallar

110 Kişisel Mucitler Dönemi 110 Kişisel Mucit mi Kişinin İcadı mı? 113 Mucitlerin Özellikleri ve Uzmanların Konuya Bakışları 120 Sanayi Devrimi'nde Teknolojik İlerleme 120 Sanayi Devrimi'nin Teknolojik İskeleti ve İki Yörünge 121 Buhar Makinesine Giden Yol 121 Demir ve Kok Kömürü 123 Savery'nin Buhar Makinesi ya da 'Madencinin Dostu' 124 Newcomen Buhar Makinesi 127 Wart'ın Buhar Makinesi 129 Pamuklu Dokumada Mekanik İcatlar 130 Uçan Mekiğin Getirdiği Teknolojik Dengesizlik 132 İplik Üretiminin Makinalaşması 138 Dokuma Sürecinin Mekanizasyonu 140 Buharlı Fabrika Sistemi Doğuyor (Buharla Pamuğun Evlenmesi) 143 Sanayi Devrimi'nde Bilim ve Teknoloji İlişkileri 143 Bir Kurum Olarak Bilim ve Bilimsel Topluluk 144 Sanayi Devrimi'nin Entelektüel ve Bilimsel Ortamı 150 Girişimciler, Mühendisler 155 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Sanayi Devrimi'nin Sonucu:

İcadın Kollekcif-Organizc Dönemi 157 İngiliz Sanayi Devrimi İçin Bir Değerlendirme 157 Devrim mi, Evrim mi? 16o Sanayi Devrimi'ne İlişkin Bazı Yorumlar

161 Yatırım Malları Sektörü ve Tarım Tezgahlarının Gelişmes iyle

Değiştirilebilir Parçalar Üretimi 161 Yatırım Malları Sektörünün Doğuşu 162 Doğal Kaynak Bolluğu ve Emek Kıtlığı Hakkında 165 Ahşap İşlemede İlk Standart (Değiştirilebilir) Yapı Elemanları Üretimi

(Amerikan Ağaç İşleme Sanayinin Gelişimi) 168 Amerikan İmalat Sistemi 172 Değiştirilebilir Parçalar ve Taylorizm 178 Fordizm ve Otomobilin Kitle Üretimi

içindekiler vii ı8o Uzun Dalgalar ve Paradigma Değişimleri · ı8o Uzun Dalgalar ve Paradigmalar Hakkında 185 Uzun Dalgalar ve İcatlar 188

İcadın Kolektif-Organize Dönemi 188 Yakın Tarihteki Gelişmeler 190 Uluslararası Ar-ge Kabulleri ve Bilim ve Teknoloji Sisteminin Anlaşılması

(Frascati Sistemi ve Ar-ge Girdilerinin Ölçülmesi) 193 Ar-ge Faaliyetlerinin Sonuçları (Girdilerle Çıktılar İlişkisi) 193 Araştırma Sonuçlarının Ölçülmesi Sorunu 198 Acaba Bilgisayarlar İcat Yapacak mı? İcadın Dördüncü Aşaması mı?

201 BEŞİNCİ BÖLÜM Dünyada Bilim ve Teknoloji Politikalarının

Doğuşu ve Gelişmesi 203 Bilim ve Teknoloji Politikalarına Giriş 203 Bilim ve Teknoloji Politikasının Bazı Temel Kavramları 207 20. Yüzyılda Bilim ve Teknoloji Politikası Teori ve Pratiğinin Gelişimi ve Kurumsallaşması 211 Bilim ve Teknoloji Politikalarının Tarihsel Aşamaları 217 Çevreciler 218 Uygun ya da Ara Teknolojiler 220 ileri Teknolojiler, Enformasyon ya da İnternet Çağı 223

Ulusal Yenilik Sistemleri (UYES) ve Bilim ve Teknoloji Politikaları 223 230 231 237

242

Ulusal Yenilik Sistemi Nedir? Bilim Politikası Yenilik Politikasına Dönüşüyor Teknolojinin Yayılması ve Teknoloji Transferine İlişkin Sorunlar Sınai Haklar ve Patent Sistemleri Hakkında 237 Patent İstatistiklerinin Dezavantajları 2/tO Patent İstatistiklerinin Avantajları 2/tO ilişkisel Göstergeler

BEŞİNCİ BÖLÜM'E EK ŞEKİL VE TABLOLAR: OECD Ülkelerine Ait Bazı Bilim ve Teknoloji Verileri

253 ALTINCI BÖLÜM Bilimlerin Doğuşu, Gelişme Süreç ve Dinamikleri 255

Bilimsel Devrimden Önce 255 Bilimin Doğuşu ve Tarihsel Gelişmesi Hakkında 259 Mezopotamya ve Mısır Bilimi 26o Eski Yunanda Bilim 261 İlk filozof-Bilimciler; İyonya (Batı Anadolu) Okulunun Fizyologları 261t Yunan Biliminin Klasik ya da Altın Çağı 266 Helenistik Dönem ve İskenderiye Kütüphanesi 269 Ortaçağ Pota s ı Yunan İslam-Latin Bilim ve Düşüncesi 269 Tercümeler 270 Üniversitelerin Doğuşu 271 Aristotelcsçi Düşünce ,

Yİİİ içindekiler

273 Bilimsel Devrim 273 Başlangıç Nerede? 274 Astronomi-Fizik Ekseni, Göklerde Dünyayı Sarsan Bir Devrim 274 277 28o 282 284

Kopernik ( 1 473-1543) Tycho flrahe ( 1 546-1601 ) ve Johannes Kepler ( 1571-1 6]0) Galileo Galilci ( 1 564-1642) lsaac Newton ( 1 642-1 72 7) Deneysel Bilimler Yerleşip Yayılırken Boyle-Hooke İşbirliği

286 Bilim Devriminin Sosyoekonomik Kökenleri ve Bilimde İçselcilik-Dışsalcılık Tartışması 289 Bilimsel Devrimden Sonra 289 Bilim Devrimi Sonraki Yüzyılları Aydınlatıyor 290 Bilim Bilimi Doğuruyor 290 292 294 296 297

Mikroskop, Biyoloji-Jeoloji ve Evrim Atomlar, Moleküller Genişleyen Bir Evren, Belirsizlik, Görelilik ve 20. Yüzyıl fiziği Matematikçiler Cwnhuriyeti Sosyal Bilimler

298 Modern Üniversite Sisteminin Yayılması: Kaç Bilim Var? 299 Bilim ve İdeoloji 299 Hitler ve Aryan Bilim 302 Lisenku Olayı ve "Sovyet Bilimi" 305

YEDİNCİ BÖLÜM Çin, İslam 307 Çin'de Bilim ve Teknoloji

ve

Osmanlı Bilim ve Teknolojisi

307 Çin Medeniyeti Batı'dan Farklı mıydı? 310 Eski Çin'de Bilimsel ve Teknolojik Paradigma 312 İslam Dünyasında Bilim ve Teknoloji 312 Arap mı, İslam mı, Ortaçağ Bilimi mi? 313 İslam'ın Bilimde Geri Kalma Sorunu Üzerine 319 İslam Dünyasında Müspet (Akli) Bilimler ve Teknoloji 322 Osmanlı'nın Bilim ve Teknolojiye Yaklaşımı 322 Türklerin İslam Bilim ve Teknolojisi İçindeki Yeri ve Katkıl ar ı Hakkında 325 Osmanlılarda 18. Yüzyıla Kadar Müspet Bilimler 328 Osmanlılarda 16. ve 17. Yüzyı lda Coğrafya ·

328 Piri Reis'in Dünya Haritası ( 1513) ve Kitab-ı Bahriye 330 Katip Çclehi

331 Denizlerde Osmanlılar 337 Osmanlı'nın Askeri Teknolojideki Üstünlük Dönemi 340 Askeri Devrim ve Yükselen Batı Karşısında Osmanlı'nın Durumu

içindekiler

345 SEKİZİNCİ BÖLÜM 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı'da

Modernleşme Çabaları 347 Osmanlı'da İlk Yenileşme Çabaları 347 Yenileşme Nedeni Olarak Askeri-Siyasi Yenilgiler ve Lale Devri 349 İlk Sefaretler ve Osmanlı Ülkesinde İlk Matbaalar 351 İlk Askeri ve Sivil Yenilik Düşünceleri ve Uygulamaları 352 353 354 354 356

Humbaracı Ahmet Paşa (Kont ictionnaire Raisonne des Sciences des Aris et des Metiers'de bu rerim kullanıldığı gibi, "Bilimlerin Ôğelcri", "insan Bilgi­ leri Sisteminin Ayrınrılı Açıklaması" ile "Başyargıç Bacon'ın Bilimler Bölümlemesi Ozerine" başlıklı ve bilim rarihi bakımından önem­ li sayılan maddeler bulunmaktadır.Bu eserin belli maddelerini Selaharrin Hilav dilimize kazandırınışrır (Diderot et D'Alemhert, ı 996) .

Ancak lngiltere'de, science teriminin daha ünce kullanıldığı anlaşılıyor: (F.prahim Chambers'ın l 728'de yayınlanmış Cyclopedia, or

3

tı

an Universal f>ictionary of Arts and Sciences adlı iki ciltlik eseri [a.g.e., 23]). Oxford hocalarından William Whewell, 'scientisr' rerimini ilk kez ı 840'ta Philosophy of lnductive Sciences adlı eserinde kullanmışıır. Modern bilimin, esasçı mı [essenrialistJ, araççı mı finstrumenralisr], yoksa bu ikisinden ayrı olarak, gerçek kabullerden mi fgenuine conjectures] ibarer olduğu tartışması için bkz. Popper, 1 965, çeşitli yerler. Bu biiyük bilim felsefesi tartışmasının içinde karşı taraf ola­ rak gözüken Marksist görüş için de bkz. Cornforth, 1 968, çeşitli yerler. Aslında, M. Cornforth, Popper'in bilim yöntemi ve felsefesi konusundaki görüşlerinden çok, Marksizm eleştirilerini, mareryalisr diyalekrik açısından cevaplandırmağa çalışıyor. Bu tarrışmalar, kanaatimizce 20. yüzyıl'daki son büyük bilim tarrışmalarından biri sayılabilir.

5

TOBtTAK'ı kuran 278 sayılı yasanın 1. maddesinde, kurumun ilgi alanının "müspet ilimler" olduğu ifade edilmektedir. Genel yonım, böylece kurumun sosyal ve beşeri bilimleri kapsamadığıdır. Bu, kuruluş yıllarında hile tartışmaya yol açmış, bır bilimin "müspet" ol­ masının bir alanla değil " pozirivist" bir yöntemle yapılması ya da yapılamamasıyla ilgili olduğu, aksi raktirde diğer bilimlere de "men­

fi" bilimler mi deneceği sorusu sorulmuştur. Sonraki yasa değişikliklerinde "temel ve uygulamalı" bilimler rerıninolojisi yerleşmiş; te­

mel bilimleri kullanan veya hunlardan pratik çözümler üretmek için yararlanan tıp, tanm ve mühendislik dallarına da "uygulamalı bilimler" denmesi kabul görmüşrür. Bu mantık içinde, tüm bilim dergilerinin atıflarını tarayan endeksler [citation indcx] üç kategori­ ye ayrılır: Science Citatirın lndex (SCI); Social Science Citation lndex (SSCI) ve A ris and Humaniti