Diagorae Melii et Theodori Cyrenaei reliquiae

Citation preview

SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORV TEVBWERIANA

DIAGORAS MELIVS THEODORVS CYRE NAE VS i;::·,:*.*.'

EDIDIT

M. WINIARCZYK

uurac

B.G.TEUBNER VE RLA GSGES E LLSC KAFT

PA 3965 .D128 A12 I 1981

1981

NUNC COGNOSCO EX PARTE

THOMAS). ΒΑΤΑ Li BRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/diagoraemeliiettOOOOunse

AKADEMIE DER WIS SE N S CH AFTE N

DER DDR

ZENTRALINSTITUT FtiR ALTE GESCHICHTE UND ARCHAOLOGIE

BIBLIOTHECA SCRIPTORVM

GRAECORYM

ET

ROMANORYM

TEYBNERIANA

LEIPZ1C

BSB B. G. TEUBNER VE R LA G S G E S E L L S C H AF T 1981

DIAGORAE MELII ET THEODORI CYRENAEI RELIQVIAE

EDIDIT

MARCVS WINIARCZYK

m

LEIPZIG

BSB B. G. TEUBNER VERLAGSGESELLSCIIAFT 1981

BIBLIOTHECAE TEVBNERIANAE HVIVS TEMPORIS REDACTOR: GUNTHER CHRISTIAN HANSEN

(C) BSB B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, Leipzig, 1981 1. Auflage VLN 294/375/8/81 -LSV 0886 Lektor: Manfred Striimpfel Printed in the German Democratic Republic Gesamtherstellung: INTERDRUCK Graphischer GroBbetrieb Leipzig — III/18/9 Bestell-Nr. 666 021 5

DDR 29,- M

PRAEFATIO

Testimonia ad Diagoram Melium et Theodorum Cyrenaeum spectan¬ tia nec non fragmenta e Diagorae carminibus sumpta hoc libello continen¬ tur. facile explicari potest, si forte mireris, Lector benevole, qua de causa hi auctores una edantur, ambo antiquis temporibus inter atheos saepissi¬ me referebantur et cognomine ά&έων praediti erant, antiquis scriptori¬ bus potissimum Diagoras et Theodorus in mentem veniebant, cum de hominibus, qui deos esse negabant, dissererent. Non desunt quidem Diagorae et Theodori testimoniorum editiones, sed eas parum plenas et temporis decursu obsoletas esse puto, omnia Diago¬ rae testimonia edere habuit in animo I. Lana1), sed multorum ignarus fuit. F. Jacobv2) dumtaxat testimonia Diagorae selecta in editione sua praebuit, item A. Mauersberger3) et E. Maimebach4) nonnulla tantum Theodori testimonia in appendicis modum dissertationibus suis addide¬ runt. omnia testimonia ad Theodorum spectantia colligere proposuit sibi G. Giannantoni5), sed nonnulla eum effugerunt; adde, quod eius editio recto testimoniorum ordine caret et non omnia utilia similia offert. Quapropter operae pretium esse mihi videtur horum auctorum reli¬ quias (etiam ab Arabibus traditas) separato volumine colligere, ut com¬ mode legi possint a viris doctis, qui historiae religionis antiquae operam dant, hanc editionem grato animo acceptum iri spero praecipue ab iis, qui in atheismo antiquo investigando versantur. 1) I. Lana, Diagora di Melo, Atti della Accademia delle Scienze di Torino, T. II, vol. 84 (1949 —1950), Torino 1950, 184-205 = id., Diagora di Melo e la costituzione di Mantinea, Studi sui pensiero politico classico, Napoli 1973, 83 — 104. 2) F. Jacoby, Diagoras ο' Ά&εος, Berlin 1959, 3 — 8 (Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften, Klasse fiir Sprachen, Literatur und Kunst, 1959, 3). 3) A. Mauersberger, Cyrenaica. Neue Untersuchungen iiber die Stellung Aristipps in der Sokratik. Mit einer Sammlung der Fragmente der Kyrenaisohen Schule, II, Diss. Leipzig 1922, 57 — 63. haec dissertatio numquam prelum subiit, cuius manuscriptum in Bibliotheca Universitatis Lipsiensis asservatur. 4) E. Mannebach, Aristippi et Cyrenaicorum fragmenta, Leiden-Koln 1961, 58-63. 5) G. Giannantoni, I Cirenaici. Raccolta delle fonti antiche, traduzione e studio introduttivo, Firenze 1958, 454-483 (Pubblicazioni deiristituto di Filosofia deH’Universita di Roma 5).

PRAEFATIO

In testimoniis colligendis et digerendis hoc mihi proposui, ut nullus locus, quamvis videretur esse parvi momenti, neglegeretur, respiciuntur etiam testimonia dubia et falsa i. e. ea, quae nonnulli viri docti probabili aut falso modo ad Diagoram et Theodorum referebant.1) in calce edi¬ tionis utriusque auctoris imitationes collocavi.2) in Theodori editione testimonia a fragmentis non secernuntur, quod mea sententia genuina illius philosophi verba e doxographorum operibus et apophthegmatibus

excerpi non possunt.3) Inter omnes constat fieri non posse, ut qui fragmenta colligenda susce¬ pit, horum omnium textum suo Marte constituat, quare textum e recentissimis optimisque editionibus generaliter desumpsi, in apparatu critico, qui graviores tantum codicum varietates exhibet, instruendo non solum editionibus, quae in conspectu editionum allatae sunt, usus sum, sed etiam lectiones variantes ex aliis fontibus petitas addidi, praeterea haud alienum visum est adnotationes exegeticas afferre. De vita, placitis et operibus Diagorae nec non Theodori alio loco fusius egi4), detur igitur mihi venia, ut in hac praefatione rem paucis modo ex¬ ponam. I. DIAGORAS

MELIVS

a. De Diagorae vita (1) Diagoras, Τηλεκλείδον vel Τηλεκλντον filius, natus est prima parte saec. V a. Chr. n. in insula Melo. (2) Diagoras, cum patriam reliquisset, Peloponnesum petivit et variis in 1) Vide G. Giannantoni, Per un’edizione delle fonti relative alie scuole socratiche minori, in: Scuole socratiche minori e filosofia ellenistica a cura di G. Giannantoni, Societa Editrice il Mulino 1977, 19sqq. (Pubblicazioni dei Centro di studio per la storia della storiografia filosofica 4). 2) Omisimus tamen duo indicia, quae cum Theodoro false coniunguntur. difficile intelligi potest, quare dictum cuiusdam Theodori, quod in florilegio Syriaco reperitur (Studia Sinaitica, I, ed. A. S. Lewis, London 1894, 37), Giannantonius in Imi¬ tationibus (VIII B 1) collocaverit, hoc dictum si revera Theodori placita contineret, Theodori testimoniis adnumerandum esset, sed iam V. Ryssel, qui versionem Ger¬ manicam huius dicti divulgavit (Neu aufgefundene graeco-syrische Philosophenspriiche uber die Seele, RhMus 51, 1896, 541) ambigebat, cui Theodoro hoc apophthegma adsignandum esset (532, cf. 530sq.). mea quidem sententia Giannantonii opinio omni fundamento caret. Callimachum in epigrammate quodam (AP VII 524 = fr. 13 Pfeiffer [II 84] = fr. 31 Gow-Page [I 65]) Theodori placita secutum esse putabat F. Chamoux, Le roi Magas, Revue Historique 216, 1956, 33, sed hanc sententiam a vero plane aberrare manifestum est. 3) Qua in re secutus sum Giannantonium et Mannebachium. cf. C. J. Classen, Gnomon 35, 1963, 139. 4) M. Winiarczyk, Diagoras von Melos - Wahrheit und Legende, Eos 67, 1979, 191 —213; 68, 1980, 51 — 75 et id., Theodoros d ’Ά&εος, Philologus 125. 1981, 63 — 94.

VI

PRAEFATIO

civitatibus multa carmina lyrica (e. g. dithyrambos, εγκώμια, παιάνας) componebat, hoc tempore amicitiam cum Nicodoro, claro Mantineensium pugile, fecit. (3) Ante a. 430 a. Chr. n. Athenas se contulit; nullam est tamen adeptus gloriam carminibus suis. Diagoras, cum sacra Eleusinia illuderet et de¬ hortaretur eos, qui mysteriis initiari volebant, pro homine impio habe¬ batur. qua de causa in Nubibus a. 423 in scaenam productis Aristo¬ phanes appellavit Socratem Melium, ut ei impietatem crimini daret, hoc tempore Diagoras Athenis iam non versabatur, sed Mantineae habitabat. (4) Ca. a. 425 —418 Diagoras Mantineae vivebat, quia ca. a. 425 Nico¬ doro, eius amico, leges Mantineensibus condendae erant, cum Nicodorus leges promulgaret, celebravit.

Diagoras rem publicam Mantineensium carmine

(5) A. 418 Lacedaemonii bello Mantineensibus illato cladem eis ad Man¬ tineam attulerunt. Diagoras, qui Nicodoro legislatori amicissimus erat, urbem relinquere coactus est et Athenas iterum se contulit. (6) 418 — 415/414 Diagoras Athenis vitam agebat. (7) A. 415/414 Athenis Hermae mutilati sunt et sacra Eleusinia profa¬ nata. hoc tempore Athenienses ira incensi multos, qui in suspicionem facti cadebant, persequebantur et morte afficiebant. Diagoras, cum im¬ pietatis accusatus esset, Athenis effugit ac Pellene sedem collocavit, ne capitis poena damnaretur. (8) Cum Pellenenses Diagoram de finibus suis exterminare noluissent, Athenienses praemium unius talenti pronuntiaverunt ei, qui Diagoram interfecerit, duo autem talenta ei, qui vivum adduxerit, hoc decretum aeneae columnae inscribi et in acropoli collocari iusserunt. (9) Diagoras mortuus est quinto a. Chr. n. saeculo exeunte ignoto nobis loco. b. De Diagorae operibus Diagoram carmina, quae magna deorum reverentia et religione imbuta erant (F 1—2), composuisse, nec non librum, quo atheistica eius placita propagabantur, scripsisse traditum est. iam antiquis mirum videbatur eundem hominem pia carmina et impium librum conscribere potuisse, qua de causa inventa est narratiuncula, quae mutationem animi Diagorae explicare studebat: initio Diagoras pius poeta fuit, deinde iniuriae non punitae memoria commotus in summam impietatem processit, quam narratiunculam nonnulli scriptores memoriae prodiderunt verbis se¬ quentibus. poeta quidam Diagorae παιάνα surripuit et accusatus peieravit se furtum non commisisse, sed paulo post carmen pro suo palam protulit. VII

PRAEFATIO

Diagoras exspectabat periurum istum statim gravissima poena a deis affectum iri; quod cum non fieri, sed periurum laudibus efferri et praemio affici videret, conclusit deos non esse et atheus factus est (T 9 A, 9 B; in T 6 A, 6 B, 11, 26 de furto pignoris dicitur; cf. T 57). quam narratiun¬ culam tamen in errore positam esse atque a vero plane aberrare viri docti recte putant. Duo tituli librorum, qui a Diagora sermone pedestri conscripti sunt, a scriptoribus antiquis traduntur. Tatianus Φρνγίονς λόγους memorat (T 68, cf. Al-Mubassir T 10), Suda autem mentionem facit de opere, quod inscribitur Άποπυργίζοντες λόγοι (T 67 A —B, 9 A —B). Diagoram duos diversos libros scripsisse nonnulli existimabant, sed haec scripta pro uno eodemque plurimi viri docti habebant, exoritur quaestio, an liber ille revera a Diagora Melio confectus an aliquanto post nomini Diagorae sit addictus. Diagoras quinto saeculo a. Chr. n. vivebat, sed hoc tempore nemo illius libri mentionem fecit. Diagorae scriptum etiam Pseudo-Lysiae (T 16) ignotum erat, qui orationem contra Andocidem a. 399 — 390 exaravit, illum librum fortasse cognovit Aristoxenus1), qui quarto saeculo exeunte Diagoram impietatis opprobrio liberare studebat et illum sola carmina religiosa composuisse contendebat, mea quidem sententia liber ille,

qui Άποπυργίζοντες λόγοι inscribebatur, quarto saeculo ineunte

nomini Diagorae addictus est a sophista aliquo, qui deos esse negabat, simili modo etiam alii sophistae libros suos inscribebant, e. g. Καταβάλ¬ λοντας λόγους et Υπερβάλλοντας λόγους affero, aetate hellenistica Dia¬ goram librum quondam impium scripsisse nonnulli memoria tenebant, quamobrem hoc tempore Diagorae adscriptus est liber, qui Euhemeri placita redolebat et Φρύγιοι λόγοι inscribebatur, nemo est qui nesciat Euhemerum et eos, qui illius vestigia premebant, in atheorum vel im-

1) Concedendum tamen est hanc opinionem non esse tam certam quam F. Jacoby credebat, quia in recentissima editione Pap. Here. 1428 = Philod. De piet. p. 85 Gomp. (D T 69) coniectura Th. Gomperz reiecta est et legitur imnsia fasc lf) W' Schmid (Ethica Epicurea, Lipsiae 1939 [Studia HerculaPhilo Alexandrinvs Quod omnis probus liber sit, ed. L. Cohn (Opera vol. VI)

Berolmi 1915 (Berlrn 1962) ’’ A = Monacensie 459, s. XIII F = Laurentianus 85, 10, s. XV-XVI H = Venetus 40, s. XIV L - Parisinus 433, s. XVI M = Laurentianus X 20, s. XIII in. P = Petropolitanus XX Aa 1, s. XIII vel XIV Q = Parisinus 2075, s. XV T = Ambrosianus D 27, s. XV Philodemvs De pietate, ed. Th. Gomperz, Leipzig 1866 (Herkulanische Studien 2) Pap. Here. 1077, ed. R. Philippson, Hermes 56, 1921, 364-379 Pap. Here. 1428, ed. A. Henrichs, Cronache ercolanesi 4, 1974, 5-32 Anon. I = anonyma censura in Quarterly Review 3, 1810, 1-20 Philodemvs De rhetorica, ed. S. Sudhaus, Lipsiae 1892-1896 ~~ ’[· 44 ed' E· Longo Auricchio, Napoli 1977 (Ricerche sui papiri ercolanesi, 3) [hac editione uti non potui] Plvtarchvs De superstitione, edd. W. R. Paton, I. Wegehaupt, M. Pohlenz. Editionem correctiorem curavit H. Gartner (Moralia vol. I), Leipzig 1974

Δ Θ D X Z a

— 1)0 = Z a b (v)

= = = = b = n = v =

2*

Parisinus 1956, s. XI/XII Marcianus 250, s. XI et XIV Marcianus 511, s. XIV Ambrosianus 689, s. XV Bruxellensis 18967, s. XV Neapolitanus 350 III E 28 + Vat. 1676, s. XV Urbinas 98, s. XIV XIX

AVCTORES EDITIONESQVE Plvtabchvs De Iside et Osiride, ed. J. G. Griffiths, Cardiff 1970

—, ed. W. Sieveking (Moralia vol. II), Leipzig 19712 E = Parisinus 1672, paulo post 1302 L = Laurentianus 80, 21, s. XV 0 = codices omnes praeter citatos m = Marcianus 248, s. XV y = Vindobonensis 46, s. XV Ω = codices omnes β = Vaticanus 1013, s. XIV Plvtabchvs De defectu oraculorum, ed. W. Sieveking (Moralia vol. III), Leipzig 19722 Γ = DF1G Xxw Π = codices Planudei aA(E|5j>) A = Parisinus 1671, a. 1296 B = Parisinus 1675, s. XV F = Parisinus 1957, s. XI G = Barberinus 182, s. XI et a. 1350 J = Ambrosianus 881, s. XIII et = Ambrosianus 859, brevi ante a. 1296 γ = Vaticanus 139, brevi post a. 1296 Plvtabchvs De tranquillitate animi, edd. W. R. Paton — M. Pohlenz (Moralia vol. III), Leipzig 19722 Plvtabchvs An vitiositas ad infelicitatem sufficiat, ed. M. Pohlenz (Moralia vol. III), Leipzig 19722 H = Heidelbergensis Palatinus gr. 283, s. XI/XII Plvtabchvs De exilio, ed. W. Sieveking (Moralia vol. III), Leipzig 19722 Ps.-Plvtabchvs Placita philosophorum, ed. J. Mau (Moralia vol. V fasc. 2 pars 1), Leipzig 1971 Plvtabchvs De communibus notitiis, ed. M. Pohlenz. Editionem alteram curavit R. Westman (Moralia vol. VI fasc. 2), Lipsiae 1959 Plvtabchvs De Daedalibus Plataeensibus, ed. F. H. Sandbach (Moralia vol. VII), Lipsiae 1967 Plvtabchvs Vita Phocionis, ed. K. Ziegler (Vitae parallelae vol. II 1), Lipsiae 19642 P = Palatinus Heidelbergensis 168, s. XI Z = FFaMb F = Parisinus 1677, s. XIV Fa = Parisinus 1676, s. XIV Mb= Marcianus Venetus 385, s. XIV/XV Λ = L cum apographis Η A D Iunt. L = Laurentianus conv. suppr. 206, s. X H = Parisinus 1678, s. XI A = Parisinus 1671, a. 1296 D = Parisinus 1674, s. XIII/XIV Iunt. = ed. Iuntina a. 1517 Polybivs Historiae, editionem a L. Dindorfio curatam retractavit Th. BuettnerWobst, vol. IV, Lipsiae 1904 (Stutgardiae 1963) Z = codices NUVW, quibus excerpta Constantiniana continentur Περί πρέσ¬ βεων 'Ρωμαίων προς έϋ·νικούς Ν = Monacensis 267, s. XVI U = Vaticanus 1418, s. XVI V = Scorialensis R III 14, a. 1574 W = Bruxellensis 11301/16, s. XVI Scholia ih Apollonivm veteba ed. C. Wendel, Berolini 1935 (Bibliothecae Graecae et Latinae Auctarium Weidmannianum, vol. IV) F = editio princeps (Florentiae 1496) L = Laurentianus 32, 9, s. XI

XX

AVCTORES EDITIONESQVE Scholia in Aristophanis Aves ed. J. W. White, Boston-London 1914 (Hildes-

heim 1974) E = Estensis α U 5, 10 (olim III D 8), g. XIV ex. (vel XV) G = Venetus Marcianus 475, s. XV M = Ambrosianus L 39 sup., s. XIV in. R = Ravennas 429 (olim 137, 4 A), s. X V = Venetus Marcianus 474, s. XII ex. (vel XI) Γ = Laurentianus 31, 15, s. XIV Aid = ed. pr. Aldina a. 1498 Scholia in Aristophanis Nvbes ed. D. Holwerda, Groningen 1977 (Scholia in Aristophanem, Pars I fasc. III 1: Scholia vetera in Nubes) N = Neapolitanus II F 22, s. XIV in. Scholia in Aristophanis Ranas ed. F. Diibner, Parisiis 1842 Θ = Florentinus Laurentianus Conv. Soppr. 140 (olim Badia 2779), s. XIV Scholia in Clementis Alexandrini Protrepticvm ed. O. Stahlin in: Protrepticus und Paedagogus, 3. durchges. Aufl. v. U. Treu, Berlin 1972 (GCS 12) Scholivm in Aelii Aristidis υπέρ ρητορικής 258 (II 80 Dindorf), ed. B. Keil, Hermes 55, 1920, 65 R = Vaticanus 1298, s. XI Seneca De tranquillitate animi, ed. L. D. Reynolds, Oxonii 1977 Sextvs Empiricvs Πυρρώνειοι υποτυπώσεις ed. H. Mutschmann. Editionem emen¬ datam curavit J. Mau, Lipsiae 1958 T = Translatio Latina in Paris. Lat. 14700 foll. 83r — 132v, s. XIV in. Sextvs Empiricvs Adversus dogmaticos 1. V (adv. math. VII — XI), ed. H. Mutsch¬ mann, Lipsiae 1914 E = Parisinus 1964, s. XV L = Laurentianus 85, 11, s. XV N = Laurentianus 85, 19, s. XIII A = Parisinus 1963, s. XVL » B = Berolin. Phillips. 1518, s. XVI | V = Venetus Marcianus 262, s. XV [ ζ R = Regimontanus 16 b 12, s. XV J G - codices omnes Simplicivs In Aristotelis De caelo commentaria, ed. I. L. Heiberg, Berolini 1894 [Berlin 1958] (Commentaria in Aristotelem Graeca, vol. 7) A = Mutinensis III E 8, s. XIII-XIV B = Ottobonianus 83, s. XVI D = Coislinianus 166, s. XIV Stefhanvs Byzantivs Ethnica, ed. A. Meineke, Berolini 1849 (Graz 1956) R = Rehdigeranus, s. XV/XVI V = Vossianus, s. XIV A = editio Aldina a. 1502 Stobaevs Ioannes Anthologii libri duo posteriores, ree. O. Hense, vol. I, III, Bero¬ lini 1894-1912 A = Parisinus 1984, s. XIV S = Vindobonensis philos. et philol. gr. 67, s. XI in. Svda Lexicon, ed. A. Adler, vol. I, Lipsiae 1928 (Stuttgart 1971); vol. II, Lipsiae 1931 (Stuttgart 1967); vol. IV, Lipsiae 1935 (Stuttgart 1971) A = Parisinorum 2625 (s. XIII) et 2626 (s. XII) vetus manus F = Laurentianus 55, 1, a. 1422 G = Parisinus 2623, s. XV I = Angelicanus 75, s. XV M = Marcianus 448, s. XIII T = Vaticanus 881, s. XV V = Vossianus Fol. 2, s. XII XXI

AVCTORES EDITIONESQVE cp. = compendium (si in omissa terminatione constat) Bas. = ed. Basileae 1544 Mediol. = ed. pr. Mediolani 1499 Tatianvs Oratio ad Graecos, ed. E. Schwartz, Leipzig 1888 (TU IV 1)

M = Mutinensis III D 7, s. XII Tertvllianvs Apologeticus, ed. E. Dekkers, Turnholti 1954 (Corpus Christianorum,

vol. 1) Theodoretvs Graecarum affectionum curatio, ed. I. Raeder, Lipsiae 1904 (Stutt-

gart. B = C = X = M = S = V =

1969) Bodleianus Auct. E. II. 14 (misc. 42), s. XI Parisinus Coislinianus 250, s. XI Vaticanus 2249 (olim Columnensis 88), s. X Marcianus 559, s. XII Scorialensis X. II. 15, s. XI Vaticanus 626, a. 1307 Theosophia Tvbingensis ed. H. Erbse, Fragmente griechischer Theosophien, Hamburg 1941 (Hamburger Arbeiten zur Altertumswissenschaft 4) T = Tubingensis Mb 27, s. XVI Tzetzes Ioannes Historiae rec. P. A. M. Leone, Napoli 1968 Tzetzes Ioannes Epistulae, ed. P. A. M. Leone, Leipzig 1972 Tzetzes Ioannes Commentarii in Aristophanis Nubes, ed. D. Holwerda, Groningen — Amsterdam 1960 (Scholia in Aristophanem, IV fasc. 2) Amb = Ambrosianus C 222 inf., s. XIII Chis = Vaticanus Chisianus R. IV. 20, s. XV Cs = Laurentianus Conv. Soppr. 66, s. XIV U = Vaticanus Urbinas 141, s. XIV Tzetzes Ioannes Commentarii in Aristophanis Ranas et in Aves, ed. W. J. W. Koster, Groningen — Amsterdam 1962 (Scholia in Aristophanem, IV fasc. 3) Valerivs Maximvs Factorum et dictorum memorabilium 1. IX, ed. C. Kempf,

Lipsiae 18882 (Stuttgart 1966) A = Bernensis 366, s. IX N = Nepotiani cod. Vaticanus 1321, s. XIV P = Paridis cod. Vaticanus 4929, s. X Ps.-Zonaras Lexicon, ed. I. A. H. Tittmann, Lipsiae 1808

XXII

EDITIONES PRAES TANTIORES

(a) Diagorae testimoniorum I. Lana, Diagora di Melo, Atti della Accademia delle Scienze di Torino, T. II, vol. 84 (1949 — 1950), Torino 1950, 184 — 205 = id., Diagora di Melo e la costituzione di Mantinea, Studi sui pensiero politico classico, Napoli 1973, 83 — 104 F. Jacoby, Diagoras 6 .”4#eog, Berlin 1959, 3 — 8 (Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften, Klasse fur Sprachen, Literatur und Kunst 1959, 3)

(b) Diagorae carminum Th. Bergk, Poetae lyrici Graeci, vol. III, Lipsiae 18824, 562sq. (Lipsiae 1914) E. Diehl, Anthologia lyrica Graeca, II 5, Lipsiae 19422, 156sq. I. Lana, ut supra D. L. Page, Poetae melici Graeci, Oxford 1962, 382sq.

(c) Theodori testimoniorum G. Giannantoni, I Cirenaici. Raccolta delle fonti antiche, traduzione e studio introduttivo, Firenze 1958, 454 — 483 (Pubblicazioni deiristituto di Filosofia dell’Universita di Roma, vol. V) E. Mannebach, Aristippi et Cyrenaicorum fragmenta, Leiden — Koln 1963, 58 — 63

XXIII

CONSPECTYS LIBRORVM Antoniadis Arrighetti Badawi Barigazzi

Baumstark Bergk1 Bergk2 Bignone

Antoniadis, E., Aristipp und die Kyrenaiker, Diss. Gottingen 1916 Epicuro, Opere. Introduzione, testo critico, traduzione e note di G. Arrighetti, Torino 19732 Badawi, A., La transmission de la philosophie grecque au monde arabe, Paris 1968 (Studes de philosophie medievale 56) Favorino di Arelate, Opere. Introduzione, testo critico e commentario a cura di A. Barigazzi, Firenze 1966 (Testi greci e latini con commento filologico 4) Baumstark, A., Geschichte der syrischen Literatur, Bonn 1922 Poetae lyrici Graeci, vol. II, recensuit Th. Bergk, Lipsiae 18824 (Lipsiae 1914)

Bergk, Th., Griechische Literaturgeschichte, Bd. III, Berlin 1884 Bignone, E., L’Aristotele perduto e la formazione filosofica di Epicuro, vol. I—II, Firenze 1936 (19732) Blass Blass, F., Nachlese zu Bacchylides, Hermes 36, 1901, 272sq. Capelle Capelle, W., RE V A 2 (1934) s. v. Theodoros 33, coi. 1831 Chilton Chilton, C. W., An Epicurean View of Protagoras. A Note on Diogenes of Oenoanda, Fragment XII (W), Phronesis 7, 1962, 105 — 109 Comparetti Comparetti, D., Frammenti inediti delbetica di Epicuro tratti da un papiro ercolanese, Riv. di fil. e d’istr. class. 7, 1879, 401—421 Cronert Cronert, W., Kolotes und Menedemos. Texte und Untersuchungen zur Philosophen- und Literaturgeschichte, Leipzig 1906 [Amsterdam 1965] (Studien zur Palaeographie und Papyruskunde 6) Crusius Crusius, O., RE Supplbd. III (1918) s. v. Aristagoras, coi. 156sq. CSEL Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Vindobonae 1866sqq. Daiber Daiber, H., Die arabische Ubersetzung der Placita philosophorum, Diss. Saarbriicken 1967 Decharme Decharme, P., La critique des traditions religieuses chez les Grecs des origines au temps de Plutarque, Paris 1904 (Bruxelles 1966) Decleva Caizzi Decleva Caizzi, F., La tradizione protagorea ed un frammento di Diogene di Enoanda, Riv. di fil. e d’istr. class. 104, 1976, 435-442 Derenne Derenne, E., Les proces dbmpiete intentes aux philosophes a Athenes au Ve et IVe siecles avant J.-C., Liege-Paris 1930(Bibliothequedela f acuite de philosophie et lettres de 1’Universite de Liege 45) Diehl3 Anthologia lyrica Graeca, fasc. 3 Iamborum scriptores, ed. E. Diehl, Lipsiae 1952® Diels Diels, H., Doxographi Graeci, Berlin 1879 (19654) Dodge The Fihrist of al-Nadim. A tenth-century Survey of Muslim Culture, vol. I —II, translated by B. Dodge, New York-London 1970 Doring Die Megariker. Kommentierte Sammlung der Testimonien von K. Doring, Amsterdam 1972 (Studien zur antiken Philosophie 2) Drachmann Drachmann, A. B., The Atheism in Pagan Anti quity, London —Copenhagen — Christiania 1922 Dudley Dudley, D. R., A History of Cynicism. From Diogenes to the 6th Century A. D., London 1937 (Hildesheim 1967)

XXIV

CONSPECTVS LIBRORVM Edmonds EI2 Erbse1

The Fragmenta of Attic Comedy ... edited ... by J. M. Edmonds vol. I, Leiden 1957 The Encyclopaedia of Islam. New Edition, Leiden 1960 sqq. Fragmento griechischer Theosophien lirsg. und quellenkritisch untersucht von H. Erbse, Hamburg 1941 (Hamburger Arbeiten zur Altertumswissenschaft 4)

Erbse2

Erbse, H., Untersuchungen zu den attizistischen Lexika, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften 1949, 2, Berlin 1950

Falir

l· ahr, \Y., ΘΕΟ} Σ NOMIZEIN. Zuin Problem der Anfange des Atheismus bei den Griechen, Diss. Tiibingen, Hildesheim 1969 (Spudasmata 26)

FGrHist

Die Fragmento der griechischen Historiker, hrsg. von F. Jacoby, Berlin ( — Leiden) 1923sqq.

FHG

Fragmenta Historicorum Graecorum, ed. C. Mulier, vol. II, IV, Paris 1848-1868

Fliigel Fraenkel

Ibn an-Nadim, Kitab al-Fihrist, I, ed. G. Fliigel, Leipzig 1871 Fraenkel, H., Dichtung und Philosophie des friihen Griechentums, Miinchen 19693

v. Fritz1

Fritz, K. v., Quellenuntersuchungen zu Leben und Philosophie des Diogenes von Sinope, Philologus Supplbd. XVIII 2, 1926 Fritz, K. v., RE V A 2 (1934) s. v. Theodoros 32, coi. 1825 — 1831 Aristophanis Ranae emendavit et interpretatus est F. V. Fritzschius, Turici 1845

v. Fritz2 Fritzsche FVS

Die Fragmente der Vorsokratiker, hrsg. von H. Diels — W. Kranz I —II, Dublin —Ziirich 196612 GAL Brockelmann, C., Geschichte der arabischen Literatur, I, Leiden 19432 GALS Brockelmann. C., Geschichte der arabischen Literatur, Supplbd. I, Leiden 1937 GCAL Graf, G., Geschichte der christlichen arabischen Literatur, II, Citta dei Vaticano 1947 (Studi e testi 133) GCS Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten (drei) Jahrhunderte, (Leipzig) Berlin 1897 sqq. GGM Geographi Graeci Minores, II, ed. C. Mulier, Parisiis 1861 Gigante Gigante, M., Filodemo e 1’autore delFetica Comparetti, Epicurea in memoriam Hectoris Bignone, Genova 1959, 101 — 128 (Pubblicazioni delFIstituto di Filologia Classica, 2) Gisinger Gisinger, F., RE Supplbd. VIII (1956) s. v. Nikanor et Nikagoras, coi. 363 H. Gomperz Gomperz, H., Die Lebensauffassung der griechischen Philosophen und das Ideal der inneren Freiheit, Jena 19273 Th. Gomperz Gomperz, Th., Griechische Denker. Eine Geschichte der antiken Philosophie, II, Leipzig —Berlin 19254 (Berlin — New York 1973) The Greek Anthology. Hellenistic Epigrams edited by A. S. F. Gow Gow-Page and D. L. Page, I, Cambridge 1965 Grant, R. M., Greek Literature in the Treatise De Trinitate and Cyril Grant Contra Iulianum, Journal of Theological Studies NS 15, 1964, 265 — 269 Gutas, D., Greek Wisdom Literature in Arabie Translation. A Study Gutas of the Graeco-Arabic Gnomologia, New Haven, Connecticut 1975 (American Oriental Series 60) Hercher Epistolographi Graeci, ed. R. Hercher, Parisiis 1873 Herzog-Hauser Herzog-Hauser, G„ RE VII A 2 (1948) s. v. Tyche, coi. 1651 -1654

XXV

CONSPECTVS LIBRORVM Jacoby, F., Diagoras d ’Μεος, Berlin 1959 (Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Kl. f. Spracben, Literatur und Kunst, 1959, 3) Ein neuer Brief Epikurs, wiederhergestellt und erklart von Chr. Jen¬ Jensen sen, Berlin 1933 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Gottingen, Philol.-hist. Klasse, 3. Folge, 5) Joel, K., Geschichte der antiken Philosophie, I, Tiibingen 1921 Joel Keil, B., Ein neues Bruchstiick des Diagoras von Melos, Hermes 55, Keil 1920, 63-67 Kern, O., RE X 2 (1919) s. v. Kabeiros und Kabeiroi, coi. 1435sq. Kem1 Orphicorum fragmenta, collegit 0. Kem, Berolini 1922 (19723) Kem2 Kem, 0-, Die Religion der Griechen, II, Berlin 1935 Kem3 Kindstrand Kindstrand, J. F., Bion of Borysthenes. A Collection of the Fragments with Introduction and Commentary, Uppsala 1976 (Studia Graeca Upsaliensia 11) Comicorum Atticorum Fragmenta, ed. Th. Kock, I, Lipsiae 1880 Kock Kraemer, J., Arahische Homerverse, Zeit. d. Deutsch. Morg. Ges. Kraemer 106, 1956, 287-316 Krokiewicz Krokiewicz, A., Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa, Warszawa 1960, 195 — 206 (de Theodoro) Kroll, W., RE XVII 1 (1936) s. v. Nikagoras 7, coi. 216 Kroll Lana, I., Diagora di Melo, Atti della Accademia delle Scienze di ToLana rino, T. II, vol. 84 (1949 — 1950), Torino 1950, 161—205 Lesky, A., Geschichte der griechischen Literatur, Bem — Munchen 19713 Lesky Lobeck Lobeck, Ch. A., Aglaophamus sive de theologiae mysticae Graecorum causis, I —II, Regimonti 1829 Meier Meier, Μ. Η. E., Allgemeine Encyclopaedie der Wissenschaften und Kiinste . . . hrsg. von J. S. Ersch und J. G. Gruber, Leipzig 1833, Erste Section, Th. 24 s. v. Diagoras, p. 439—448 Merkle Merkle, K., Die Sittenspruche der Philosophen ,,Kitab adab al-falasifa“ von Honein ibn Ishaq in der tiberarbeitung des Muhammed ibn 'Ali al-Ansari, Diss. Munchen 1910, Leipzig 1921 Mounier Mounier, D. L., Disputatio philosophico-literaria De Diagora Melio, Diss. Leiden, Rotterdam 1838 Miinchenberg Miinchenberg, Th., De Diagora Melio, Diss. Halle 1877 Mullach Fragmenta philosophorum Graecorum, ed. F. W. A. Mullach, II, Parisiis 1867 Natorp Natorp, P., RE V 1 (1903) s. v. Diogenes von Sinope, coi. 765 — 773 Nestle1 Nestle, W., Euripides. Der Dichter der griechischen Aufklarung, Stuttgart 1901 Nestle2 Nestle, W., Kritias. Eine Studie, Neue Jbb. f. d. kl. Altertum 11, 1903, 81 — 107, 178 — 199 (= Griechische Studien, Stuttgart 1948, 253-320) Nestle3 Nestle, W., Die Sokratiker, Jena 1923 (Aalen 1968) Nestle4 Nestle, W., Legenden vom Tod der Gottesverachter, Archiv f. Religionswiss. 33, 1936, 246 — 269 (= Griechische Studien, Stuttgart 1948, 567-596) Nestle5 Nestle, W., Vom Mythos zum Logos. Die Selbstentfaltung des grie¬ chischen Denkens von Homer bis auf die Sophistik und Sokrates, Stuttgart 19422 (Stuttgart 1975) Otto Iustini Opera, II, ed. I. C. Th. Otto, Jena 18793 Packmohr Packmohr, A., De Diogenis Sinopensis apophthegmatibus quaestiones selectae, Diss. Mimster 1913 Page Page, D. L., Poetae melici Graeci, Oxford 1962 Jacoby

XXVI

CONSPECTVS LLBRORVM Pfeiffer PG

Callimachus, edidit R. Pfeiffer, I — II, Oxford 1949-1953 Patrologiae cursus completus. Series Graeca, ed. J. P. Migne, 1-161, Parisiis 1857 — 1866

Philippson1 Philippson2

Philippson, R., RE XIX 2 (1938) s. v. Philodemos, coi. 2444 — 2482 Philippson, R., Der Papyrus Herculanensis 1251, Mnemosyne ser. III 9,1941,284-292

PL

Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. J. P. Migne, 1-217, Parisiis 1844—1855

Potscher

Theophrastus, Περί ενόεβείας hrsg. von W. Potscher, Leiden 1964 (Philosophia antiqua 11) Pohlenz, M., Die Stoa. Geschichte einer geistigen Bewegung, II, Gottingen 1949 (1972·*)

Pohlenz RE

Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung von G. Wissowa, W. Kroll, K. Mittelhaus, K. Ziegler, Stuttgart 1894 — 1978

Rosler

Rosler, W., Reflexe vorsokratischen Denkens bei Aischylos, Meisenheim am Glan 1970 (Beitrage zur klassischen Philologie 37) Rosenmayer Rosenmayer, T. G., Notes on Aristophanes’ Birds, Amer. Journ. of Philol. 93, 1972, 232-239 Rosenthal1 Rosenthal, F., Arabische Nachrichten iiber Zenon den Eleaten, Orien¬ talia NS 6, 1937, 21-67 Rosenthal2 Rosenthal, F., Sayings of the Ancients from Ibn Durayd’s Kitab al-Mujtana, Orientalia NS 27, 1958, 29 — 54, 150—183 Rosenthal3 Rosenthal, F., Al-Mubashshir ibn Fatik. Prolegomena to an Abortive Edition, Oriens 13/14, 1960/1961, 132-158 Sayre Sayre, F., Diogenes of Sinope. A Study of Greek Cynicism, Baltimore 1938 Scala Scala,R. v., Theodoros ά&εος bei Polybios, Rh.Mus. 45,1890,474 — 476 Schmid Schmid, Wilhelm, Geschichte der griechischen Literatur, I 3, Munchen 1940; I 4, Munchen 1946 (Handbuch der Altertumswissenschaft VII) Schmid1 Ethica Epicurea. Pap. Here. 1251. Edidit et interpretatus est Wolfgang Schmid, Lipsiae 1939 (Studia Herculanensia 1) Schmid2 Schmid, Wolfgang, Nugae Herculanenses, Rh. Mus. 92, 1943, 35 — 44 Schwartz, E., RE V 1 (1903) s. v. Diogenes Laertios, coi. 738 —763 Schwartz Steckel, H., RE Supplbd. XI (1968) s. v. Epikuros, coi. 579 — 652 Steckel Chamaeleontis fragmenta edidit et illustravit V. Steffen, Varsoviae Steffen 1964 (Auctorum Graecorum et Latinorum opuscula selecta 4) Susemihl, F., Geschichte der griechischen Literatur in der AlexanSusemihl drinerzeit, I —II, Leipzig 1891 — 1892 (Hildesheim 1965) Tragicorum Graecorum Fragmenta recensuit A. Nauck, Lipsiae TGF2 18892 (Hildesheim 1964) Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Lite¬ TU ratur, hrsg. von A. Hamack, 0. Gebhardt, C. Schmidt, Leipzig —Berlin 1882 sqq. Usener, H., Epicurea, Lipsiae 1887 (Stuttgart 1966) Usener Voluminum Herculanensium collectio altera VH2 Walbank, F. W., A Historical Commentary on Polybius, III, Oxford Walbank 1979 Walzer, R., Porphyry and Arabie Tradition, Entretiens sur Fantiquite Walzer1 classique 12, 1965, 273 — 299 Walzer, R., EI2 II (1965) s. v. Furfuriyus, p. 949 Walzer2 Weber, E., De Dione Chrysostomo Cynicorum sectatore, Leipziger Weber Studien 10, 1887, 77-268

XXVII

CONSPECTVS LIBRORVM Wehrli

Die Schule des Aristoteles, hrsg. vonF. Wehrli, 1 —10,2. Aufl.,Basel — Stuttgart 1967-1969; Supplbd. 1-2, Basel - Stuttgart 1974-1978 Wehrlic Wehrli, F., censura libri Jacoby, Gnomon 33, 1961, 123 — 126 West West, M. L., Iambi et elegi ante Alexandrum cantati, I —II, Oxonii 1971-1972 Wilamowitz1 Wilamowitz-Moellendorff, U. v., Antigonos von Karystos, Berlin 1881 (Philologische Untersuchungen 4) Wilamowitz2 Wilamowitz-Moellendorff, U. v., Textgeschichte der griechischen Lyriker, Berlin 1900, 80 — 84 [De Diagora] (Abhandlungen der Konigl. Gesellschaft der Wissenschaften zu Gottingen, Phil.-Hist. Klasse, NF IV 3) Wilamowitz3 Wilamowitz-Moellendorff, U. v., Aischylos, Berlin 1914 Wilamowitz4 Wilamowitz-Moellendorff, U. v., Griechische Verskunst, Berlin 1921 (Darmstadt 19582) Winiarczyk1 Winiarczyk, M., Ad Athen. Dipnosoph. XIII P. 611 A —B, Philo¬ logus 118, 1974, 164-166 Winiarczyk2 Winiarczyk, M., Der erste Atheistenkatalog des Kleitomachos, Philo¬ logus 120, 1976, 32-46 Winiarczyk3 Winiarczyk, M., Diagoras von Melos und Diogenes von Sinope, Eos 64, 1976, 177-184 Winiarczyk4 Winiarczyk, M., Starozytne wykazy ateistow. Proba zbadania tradycji (De atheorum catalogis apud scriptores antiquos asservatis), Classica Wratislaviensia 7, 1977, 3 — 92 Winiarczyk58 Winiarczyk, M., Diagoras von Melos — Wahrheit und Legende, Eos 67,1979,191 -213 Winiarczyk5b Winiarczyk, M., Diagoras von Melos — WTakrheit und Legende, II, Eos 68, 1980, 51 - 75 Winiarczyk6 Winiarczyk, M., Theodoros d Ά&εος, Philologus 125, 1981,63 — 94 Winiarczyk7 Winiarczyk, M., Theodoros d Ά&εος und Diogenes von Sinope, Eos 69, 1981 Woodbury Woodburv, L., The Date and Atlieism of Diagoras of Melos, Phoenix 19, 1965, 178-211 Zeller Zeller, E., Die Philosophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung, II 1, Leipzig 19225 (Darmstadt 1963)

XXVIII

CONSPECTVS NOTARVM ac add. adn. al. atram. ap. ca. codd. coi. coni.

corr. dei. dett. edd. ex. F vel fr. f. vel fol. I in. lac. mg. m. ree. 01. 0Π1.

P· pc p. i. m. prob.

= = = = = = = — =

= = = = = = = = = = = = = = -

ante correctionem addidit, additum adnotatio alio atramento apud circa codices columna coniecit (de lectione, quam editor non in tex¬ tu sed in apparatu collo¬ cavit) correxit, correxerunt delevit, deleverunt (codices) deteriores editiones vel editores exeunte (saeculo) fragmentum folium imitatio ineunte (saeculo) lacuna margo manus recentior Olympias omittit, omittunt pagina post correctionem pergit in margine probavit

Γ

ras. sc. sq. ss. suppi. 8. V. T trp.

= — = = =

()

= = = = = = = = =

< >

=

{}

=

[ ]

=

V V.

vol.

...

L

J

=

*** aaa

= =

γρ

=

recto (folio) rasura scilicet sequens suprascripsit. suprascriptum supplevit, suppletum sub voce testimonium transposuit verso (folio) versus volumen verba ab editore omissa voces ab editore additae elucidandi sensus gratia praeter codicum fidem supplenda praeter codicum fidem delenda litterae vel voces in pa¬ pyro supplendae litterae vel voces a scri¬ ba additae lacuna litterae in papyro incertae scriptura signo γρ(άφεται) addito adscripta

XXIX

DIAGORAS MELIVS TESTIMONIA a. De Diagorae vita De tempore, quo Diagoras vixerit

1 A. Evsebivs Hieronymi Chronicon p. 109, 3 Helm ad 01. 74, 3 (a. 482 a. Chr. n.) Diagoras agnoscitur et sectatores eius physici philosophi.

1 B. Evsebivs Chronici versio Armenia (Euseb. Chron. can. II 102 Schone — Karst p. 191) ad a. Abrahami 1534 (a. 482 a. Chr. n.) Diagorii philosophi cognoscebantur.

1 C. Ps.-Dioxystvs Telmaharensis Chronicon p. 29 Siegfried-Gelzer et eodem tempore excelluerunt philosophi ex schola Diagorae et ex schola Pindari.

2. Cyrillvs Alexandrinas Contra Iulianum I 13 (PG 76, coi. 521 B) 5 εν εβδομηκοστή τέταρτη (sc. όλνμπιάδι i. e. 484/481) Φρύνιχος και Χοιρίλος και Διαγόρας, φιλόσοφοι φυσικοί. 3. Georgivs Syxcellvs Chronographia I 483, 10 Dindorf (= Evseb. Chron. can. II 102 Schone) oi περ'ι Διαγόραν φυσικοί φιλόσοφοι ήκμαζον. 4. Excerpta Latixa Barbari p. 264 Frick (...) filosofi cognoscebantur illi circa (Di} agor am.

5 A. Evsebivs Hieronymi Chronicon p. 110, 4 Helm ad 01. 78, 1 (a. 468 a. Chr. n.) Bacchylides et Diagoras atheus plurimo sermone celebrantur. 1 A ad 01. 74, 4 OL ad 01. 75, 1 M a. 482 (et a. 468 in T 5 A) non ad Diagorae aetatem florentissimam sed ad annum natalem spectare demonstravit Jacoby 15, cf. Winiarczyk58 197 || 1 B Armeniam versionem Latine factam recensuit H. Petermann (ap. Euseb. Chron. can. II 102 Schone) || 1 C textum Syriacum Latine red¬ didit C. Siegfried. quo de Chronico, quod ca. a. 775 exaratum est, vide Baumstark 274 || 5 A ad 01. 78, 2 AB 8 agoram Scaliger || 9 baccide8 L | et sermone plurimo 0 | celebratur OL

om.

L | diacores L | atheneus APN

|

1

DIAGORAS

5 B. Evsebivs Chronici versio Armenia (Euseb. Chron. can. II 102 Schone = Karst p. 192) ad a. Abrahami 1550 (a. 466 a. Chr. n.) Bacchylides florebat et Diagoras atheus.

De Diagorae curriculo vitae 6 A. Scholia in Aristophanis Nubes 830 830a. Σωκράτης R 6 Μήλιος REN: παρ' Ιστορίαν. Αθηναίος γάρο Σωκράτης· αλλά επειδή Διαγόρας Μήλιος δον διεβάλλετο ώς θεομάχος, και τον Σωκράτην δε ώς άϋεον διαβάλλει, διά τοντο αντον Μήλιον έφη. RVEN. 830 b. ό Μήλιος Ε: αντί τον

άσεβής\ VE Διαγόρον γάρ τον Μηλ.ίον 5

μαθητής δ Σωκράτης, διεβέβληντο δε επ’ αθεΐα οι Μήλιοι από Διαγόρον, δς χρήματα παραθέμενός τινι και αποστερηθείς εις αθεΐαν έτράπη · ή διότι Μήλον έπολέμησαν Αττικοί. Ε 830c. α Διαγόρας έγένετο Μήλιος διθνραμβοποιός, δς τά εν Έλενσίνι μνστήρια έξορχησάμενος και έξειπών ασεβέστατος έκρίθη. απ’ εκείνον ίο ούν τονς Μηλίονς έπί άσεβεία κωμωδονσιν. V 830c. β οι δε, επειδή τις Διαγόρας διϋνραμβοποιός Μήλιος έξωρχήσατο Lr«j Έλενσίνια. Ε 830f. οι δε παρέλαβον όντως· (ώς) Διαγόρας δ Μήλιος, δς τό μέν πρότερον ήν ϋεοσεβής, παρακαταθήκην δε υπό τίνος άφαιρεϋείς έπι τό άϋεος ΐδ είναι έδραμεν · οϋ οι Άϋηναϊοι άγανακτήσαντες την Μήλον έκάκωσαν. VE 830g. Διαγόρας γέγονέ τις βλάσφημος έπι τό ϋεϊον Μήλιος. καί ποτέ, φασίν, εν πανδοκείω ενρεθείς καί μη ευρών ξύλα, άλλ' άγαλμα Ήρακλέονς· άγε, φησίν, ώ 'Ηράκλεις, τρισκαιδέκατον ήμΐν άϋλον έπιτέλεσον, καί έχρησον την φακήν. Ε

1 bakthalides GE || 2 παρ’] τοντο παρ’ V | ιστορίαν λέγει RV || 3 άλλ’ om. R | επειδή] έπεί Ε | διασύρας Ν || 4 δέ om. Ν | άάεον om. Ν | αυτόν Μήλιον έφη] μ. αν.εΐπεν RV || 5 Διαγόραν Winiarczyk (cf. Crusius 156sq., Schmid I 4, 248 adn. 0) Αρισταγόραν cod., Holwerda || 9 4ία^ορας Hermann Αρισταγόρας cod. || 10 άσεβέστατος] άσεβείας coni. Fritzsche 184 || 12 Διαγόρας Winiarczyk Αρισταγόρας cod. \\ 14 όντως] άντι τον V | Holwerda | δς om. V || 15 άφαιρεϋείς] άποστερηϋείς VJ| 15.16 άϋεος είναι έδραμεν] αϋεον έξέδραμεν Aid || 16 έκάκωσαν] έκάλεσαν Ύ || 17 έπι] εις Aid || 18 Ηρακλέονς Aid -έος Ε || 19 ’Ηράκλεις Holwerda -ες Ε αϋλον έπιτέλεσον] έπιτέλει άεϋλον Aid || 20 τον φακόν Aid

2

20

TESTIMONIA

(i B. Svda s. v. Σωκράτης 830 (IV 405 Adler)

jv Σωκράτης, Σωκράτονς. Σωκράτης ό Μηλιος και Χαιρεφών, δς οίδε τά ψύλλων Ιχνη, επί των άπόρρητά τινα λεγόντων. έστι δέ παρ’ ιστορίαν

· άλλ’ επειδή . . . διεβάλλει (= Τ 6 Α) . . . . εκάκωσαν (= Τ 6 Α). έγένετο δέ καί Διαγόρας > Μηλιος, διϋνραμβοποιος · δς τα Ελευσινια μυστήρια έζορχησάμενος καί Άϋηναίος γάρ ό Σωκράτης

οί δέ παρέλαβον . .

εζειπων ασεβέστατος εκριϋη. και απ εκείνον τούς Μηλίονς άσεβεία κωμωδονσι. τάττεται δέ καί επί των βλάσφημων. 7 Α. Scholia in Aristoph. Aves 1073 Διαγόραν τον Μήλων: (a) Οντος μετά την άλωσιν Μήλον (416/415) ωκει εν Άϋήναις, τά δέ μυστήρια ευτέλιζεν ώς πολλούς έκτρέπειν τής ίο τελετής, τούτο ονν εκηρνζαν κ.ατ

αυτού Αϋηναώι καί εν χαλκή στήλη

έγραψαν, ώς φησι Μελάνϋως εν τω Περί μυστηρίων (FGrHist 326 F 3).

(b) Άλλως · ταντα εκ τον ψηφίσματος εϊληφεν. οϋτως γάρ έκήρυξαν, τω μεν άποκτείναντι αυτόν τάλαντον λαμβάνειν, τω δέ άγοντι δυο. εκηρνχϋη δέ τοντο διά τό ασεβές αντον, έπει τά μυστήρια πασι διηγείτο κοινοποιών ιό αυτά καί μικρά ποιων καί τους βουλομένονς μνεϊσϋαι άποτρέπων, καϋάπερ Κράτερος (FGrHist 342 F 16) ιστορεί, έκκεκήρυκται δέ μάλιστα υπό την άλωσιν τής Μήλον, ονδέν γάρ κωλύει πρότερον. Μελάνϋιος δέ εν τω Περί μυστηρίων προφέρεται τής χαλκής στήλης άντίγραφον, εν ή έξεκήρυξαν καί αυτόν καί τούς ήμή} έκδιδόντας Πελλανείς, εν ή γέγραπται 20

καί ταντα · 'εάν δέ τις άποκτείνη Διαγόραν τόν Μήλων, λαμβάνειν αργυ¬ ρίου τάλαντον εάν δέ τις ζώντα άγάγη, λαμβάνειν δυο.’

6Β cf. Lexicon Ambrosianum 1121 ineditum, codicibus Ambrosiano B 12 et Athe¬ niensi 1065 servatum, cuius partes praecipue cum Hesychii Lexico et Etymologico Magno conveniunt ideoque Diogeniano certe tribuendae sunt (Adler, Suda I, p. XVIIsq.) || 7 A excerpta ex hoc scholio reperiuntur in Dictionario a Phavorino Varino concinnato et Basileae 1538 (Romae 1523) typis excuso. Jacoby 19 — 24, Woodbury 193— 197, Winiarczyk53 200 — 204 3 επειδή] έπει GV || 4 Διαγόρας Winiarczyk Αρισταγόρας codd. || 8 ον τω V || 9 εν Άϋήναις ωκει E, Eudocia | ευτέλιζεν om. G ηύτέλιζεν E, Eudocia όντως ηντέλιζεν Suda | ίός] και G || 10 τελετές] άρετής Suda AGIT | κατ’ αντον] κατατοϋ\ κατά τον G κατά τούτον Wright | στήλη] πύλη R πόλει V || 11 έγραψαν — μυστηρίων om. G I Μελάνϋης Aid || 11 — 12 ώς — έκήρνξαν om. Μ || 12 άλλως] εις το αυτό Ε | τον om. V | εϊληφεν] έλ.αβεν G ειληφώς Γ || 12 — 13 τω — άγοντι] τόν μέν άποκτείναντα — τόν δέ άγαγόντα Aid, Eudocia || 13 αυτόν om. Suda | άγαγόντι Γ2Ε ζώντα άγοντι Μ || 14 — 21 έπει — δύο om. Μ || 14 καινοποιών G || 16 — 21 εκκεκήρνκται — δύο om. R || 16 μάλιστα om. G || 17 ονδέν γάρ κελεύει vel ονδέν δέ κωλύει Bergk ό άλ¬ λως ' τοντο ψεύδος ή ον. γ. κοιλύι ι Fritzsche 181 | Μελάνϋιος] μέλαν\ μένανδρος Ε, Eudocia || 18 στήλης] πόλεως G || 19 έπεκήρυξαν V, Eudocia | (μή) Meier443 adn. 65, Fritzsche 181 | πελανεις V || 20 άργνριυν V || 21 ζώντα om. Ε, Eudocia ζών G | άγάγοι Γ | λαβείν Γ Ε, Eudocia

3

ΒΤ Diagoras

3

DIAGORAS

7 B. Svda s. v. Διαγόρας 524 (II 53 Adler) Διαγόρας 6 Μήλιος: έπ'ι τών άδέων και απίστων και άσεβών. οντος . . .

Τ 7 Α), τώ μεν άποκτείναντι . . . άποτρέπων (= Τ 7 Α). φησίν ονν Αριστοφάνης εν Όρνισι- τήδε . . . λαμβάνειν (= Τ 15). έγραψαν (=

τεδνηκότι, τουτέστι των επί δανάτω φενγόντων. εν υπερβολή δε εΐρηται, τους τεδνηκότας άποκτείνειν.

5

7 C. Ps.-Evdocia Violarium 328 ρ. 237 sq. Flach Διαγόρας μετά . . . μυστηρίων (= Τ 7 Α), και άλλοι, οϋτω μεν έκήρυξαν . . . λαμβάνειν δύο (= Τ 7 Α). έστι δε και έτερος Διαγόρας άδεος, ποιητής μελών, δς και καινά δαιμόνια είσηγεϊτο. και ό μεν Άρίσταρχος λέγει, Άριστοφάνην αυτοϋ μνημονενειν (Τ 85), ώς εν είρο)νεία κειμένου και χλευαζομένου.

ίο

8. Scholia in Aristoph. Ranas 320 δνπερ Διαγόρας: Διαγόρας μελών ποιητής άδεος, δς και καινά δαιμόνια είσηγεϊτο, ώσπερ Σωκράτης, καί ό μέν Άρίσταρχος Διαγόρου νϋν μνημονεΰειν φησίν ούχ ώς αδοντος αυτοϋ τους 'δέους, άλλ’ εν ειρωνεία κειμέ¬ νου τοϋ λόγου, αντί τοϋ χλευάζοντας, έξορχουμένου. άνακινει ούν τους Άδηναίους ό κωμικός · δδεν καί οί Άδηναΐοι ώς διαχλευάζοντος τους ΐ5 δέους καταψηφισάμενοι άνεκήρυξαν τώ μέν άναιρήσοντι αργυρίου τάλαντον, τώ δε ζώντα κομίσαντι δύο. έπειδον δέ καί τούς άλλους Πελοποννησίους, ώς ιστορεί Κρατερός εν τή Συναγωγή τών ψηφισμάτο>ν (FGrHist 342 F 16). ήν δέ οϋτος Τηλεκλύτου παϊς, Μήλιος το γένος, τον χρόνον κατά Σιμωνίδην καί Πίνδαρον, οί δέ το δι

αγοράς περισπώσιν, ώς

20

Απολλόδωρος ό Ταρσεύς, καί φασιν — ’Ίακχον λέγειν, δν άδουσιν έξ άστεως διά τής άγοράς έξιόντες εις Ελευσίνα, γέγονε . . . Διαγόρου (= Τ 86).

Άλλως·

*Ιακχε ’Ίακχε

άδων.

διδυραμβοποιός ή

κωμικός

ό

Διαγόρας

διδυραμβικά,

ποιητής,

τουτέστι

συνεχώς

Διονυσιακά

δράματα ποιών. 7 B cf. Τ 78 || 8 excerpta ex hoc scholio occurrunt in Dictionario a Phavorino Varino concinnato (Basileae 1538). cf. T 85 4 τών τεδνηκότων T '|| 11 καί om. RM || 12 ώς καί ΰωκράτης B || 13 τούς δεονς post μνημονενειν φησίν legebatur, trp. Kiister || 15.16 χλευάζοντας — καταψηφισμένοι codd. omnes praeter V || 16 τον μέν άναιρήσοντα Vθ || 17 ζώντα] ζώιο τα (τώ G) V | κομίσαντα Θ | τούς (om. Υ Θ) άλλους Πελοποννησίους ,,d. i. τούς Πελλανεϊς, άλλους ist aus der Correctur verdorben“ Wilamowitz2 81 || 18 —20 ώς — Πίνδαρον om. Μ || ΐ9παϊςοιη.ν || 19.20 τών αύτοχρόνων σιμωνίδη καί πινδάρφ V τον χρόνον σιμωνίδου καί πινδάρον Θ || 21 φησίν G || 22 έξιόντα Θ || 23 — 25 Άλλως — ποιών om. RV Θ

4

25

TESTIMONIA

9 A. Svda s. v. Διαγόρας 523 (II 53 Adler) Διαγόρας, Τηλεκλείδον ή Τηλεκλντον, Μήλιος, φιλόσοφος και ασμάτων ποιητής

· δν εύφυά ϋεασάμενος Δημόκριτος ό Αβδηρίτης ώνήσατο αυτόν

δονλον δντα μνρίων δραχμών και μαϋητήν εποιήσατο. ό δέ και τή λυρική έπέϋετο, τοϊς χρόνοις ών μετά Πίνδαρον και Βακχνλίδην, Μελανιππίδου 5 δέ πρεσβύτερος · ήκμαζε τοίνυν οη' (i. e. 78) Όλνμπιάδι. καί έπεκλήϋη Άϋεος διότι τούτο έδόξαζεν, άφ” ού τις ομότεχνος αίτιαϋεϊς ύπ

αυτού

ώς δη παιάνα άφελόμενος, δν αυτός έπεποιήκει, έξωμόσατο μη κεκλοφέναι τούτον, μικρόν δε ύστερον επιδειξάμενος αυτόν εύημέρησεν. εντεύθεν οϋν ό Διαγόρας λυπηϋείς έγραφε τούς καλούμενους Άποπυργίζοντας λόγους, ίο άναχώρησιν αυτού καί εκπτωσιν έχοντας τής περί το ϋεΐον δόξης. κατοικησας δε Κορινϋον ό Διαγόρας αντόϋι τον βίον κατέστρεφεν. 9 Β. Ps.-Hesychivs Mtlesivs De viris illustribus 17 Διαγόραν τον Τηλεκλείδον εύφνά ϋεασάμενος Δημόκριτος ό Αβδηρίτης ωνησατο αυτόν δούλων όντα μνρίων δραχμών καί μαϋητήν εποιήσατο. δ δέ τή λυρική έπέϋετο. έπεκλήϋη δέ άϋεος, δτι ομότεχνός τις αίτιαϋεϊς 15 νπ' αυτού, ώς δη παιάνα ύφελόμενος, δν αυτός έποίησεν, έξωμόσατο μή κεκλοφέναι αυτόν, μικρόν δέ ύστερον έπιδειξάμενος αυτόν εύημέρησεν. έντεύϋεν ό Διαγόρας λυπηϋείς έγραφε τους Άποπυργίζοντας λόγους, εκπτωσιν έχοντας τής περί το ϋεΐον δόξης. 10. Al-Mvbasslr Ιβν Fatik Muhtar al-hikam wa-mahasin al-kalim eorum tempore (i. e. Zenonis Eleatae, Leucippi, Heracliti, Empedoclis, Me20

Ussi, Protagorae, Anaxagorae, Socratis, Democratis = Democriti) Diago¬ ras impius (Diyagurds al-mariq) vivebat et in urbe Attica (Atlqa) versaba¬ tur. cum autem in sacrilegio (nifaq), impietate (Jcufr) et maledicto in deum (ta’tll) permaneret, quaerebant eum Sultan, sapientes et principes Atticae, ut eum interjicerent, et Sultan — qui Charias, archon (Hariis al-Arkun)

25

fuit — hominibus pronuntiari iussit: ,,qui Diagoram Melium (Diyaguras al-ladi min MilUn) ceperit et interjecerit, pecuniam magnam accipiet.“ is autem hoc audivit et projectus est terram Achaeam (Ahayd), in urbem, quae Pellene (Balin) appellatur, et sedem ibi collocavit, tum exortum est 9 B FHG IV 160sq. || 10 versio Germanica ap. Rosenthal1 33, Jacoby 4, Anglica in FGrHist III b Suppi. l,p. 198. MubaSgir Porphyrii opere q. i. Φιλόσοφος Ιστορία usum esse Rosenthal1 39, 56 suspicatur, cui assentiebantur Jacoby 13, Woodbury 188, Walzer1283, Walzer2 949, Winiarczyk53 195 adn. ll.de vita et operibus Arabici medici et philosophi Al-Muba5§ir, qui saec. XI vivebat, vide GAL I 600, GALS I 829, Rosenthal1 24 — 29, Rosenthal3 132 — 158 1 Μιλήσιος codd., corr. Bas. || 4 μετά] κατά Pantinus, Kiister | Μελανιππίδης A cp. GI, Jacoby || 4 — 5 Μελανιππίδου — Όλνμπιάδι om. VM || 5 ος έπεκλήύη V έπεκλήϋη } ονκ άμεινον ήν Γαλάταις έκείνοις καί Σκνϋαις τό παράπαν ίο μήτ’ έννοιαν έχειν ϋεών μήτε φαντασίαν μήϋ’ ιστορίαν ή ϋεούς είναι νομίζειν

χαίροντας

ϋνσίαν καί

άνϋρώπων

σφαττομένων

ίερονργίαν ταντην νομίζοντας-,

αΐματι

καί

τελεοπάτην

τί δέ; Καρχηδονίοις ονκ

έλνσιτέλει Κριτίαν λαβονσιν ή Διαγόραν νομοϋέτην

απ’ αρχής μήτε

τινά δαιμόνων μίμε ϋεών νομίζειν ή τοιαντα ϋνειν {οΐα} τώ Κρόνιρ 15

{ε#υον}; Sacris Eleusiniis divulgatis et illusis Diagoram impietatis accusatum esse

15.

Aristophanes Aves 1072 — 1078

Τήδε μέντοι ϋημέρα μάλ.ιστ

έπαναγορεύεται ·

"Ην άποκτείνη τις υμών Διαγόραν τον Μήλιον, λαμβάνειν τάλαντον, ήν τε τών τυράννων τις τινα τών τεϋνηκότων άποκτείνη, τάλαντον λαμβάνειν 20

βονλόμεσϋ’ ούν ννν άνειπειν ταύτά χήμεις ένϋάδε. 'ήν άποκτείνη τις υμόόν Φιλοκράτη τον Στρονϋιον, λήγεται τάλαντον ήν δέ ζέοντ’ άπαγάγη, τέτταρα (. . .)’

13 Nicodorus composuit leges ca. 425 (Jacoby 38sq. adn. 136, Winiarezyk60 194 adn. 8) || 15 Jacoby 8sq., Woodbury 179 — 181, Rosenmayer 232 — 239, Winiarczyk5a 198sq. Aves in scaenam productae sunt a. 414; praemium unius talenti com¬ memorant T 7 A —C, 8, 11, 17, 18 A —B, 19, 20, 21, cf. T 16, 101 B et Thuc. VI 60 2 και νομοϋέτης V || 3 τοϋτο] τούτου V || 4 τοϊς om. χ | αυτόν V || 5 τι] (δε) τι Hercher || 8 ήδιον] Ιδιον V | πλέον Cobet πλεϊστα Vx || 9 άλλ’ ονκ άμεινον] ονκ άμ. ούν Δ [μεν ούν b) αρ’ ονκ αμ. Wilamowitz άλλ’ dei. Pohlenz || 11 αΐματι om. Χυ αιμασι θη || 14.15 dei. Wilamowitz || 17 υμών] ημών A, Suda Μ || 18 λαμβά¬ νει R || 22 ζώντ’ άπαγάγη Bergk, pap. ζώντα άγάγη codd. ζώντά(γ’) άγάγη Η urges

7

DIAGORAS

16. Ps.-Lysias Contra Andocidem 17sq. (or. VI) τοσοντο δ’ ουτος (sc. Ανδοκίδης) Διαγόρον τον Μηλιού άσεβέστερος γεγένηται · εκείνος μεν γάρ λόγω περί τα αλλοτρια ιερά και εορτας ήσέβει, ουτος δε έργω περί τα έν τη αυτόν πόλει

(. . .) και μη οΰς μεν

έχετε άδικονντας άφίετε, τους δέ φεύγοντας ζητείτε σνλλαμβάνειν, επι¬ κή ρνττοντες τάλαντον άργνρίον δώσειν τω άπάγοντι η αποκτειναντι.

5

17. Diodorvs Sicvlys Bibi. hist. XIII 6, 7 ad 01. 91, 2 = a. 415 a. Chr. n. τούτων δε πραττομένων Διαγόρας ό κληϋείς άΰεος, διαβολής τυχών επ’ άσεβεία καί φοβηθείς τον δήμον, εφνγεν εκ της Αττικής, οι δ ’ Αθηναίοι τω άνελόντι Διαγόραν αργυρίου τάλαντον έπεκήρνξαν. 18 A. Iosephvs Flavivs Contra Apionem II 37, 266 (V 94 Niese) καί Διαγόρα τω Μηλίω τάλαντον έπεκήρνξαν (sc. οι Άϋηναϊοι), εϊ τις αυτόν άνέλοι, έπεί τα παρ’ αντοϊς μυστήρια χλευάζειν έλέγετο.

ίο

18 Β. Iosephvs Flavivs Contra Apionem II 37, 266 (versio Latina) et adversus Diagoram Melium talantum decreverunt (sc. Athenienses), si quis occideret eum, quoniam eorum mysteria deridere ferebatur (. . .) 19. Libanivs Apol. Socratis 154 (V 103 Forster) Αναξαγόρας έδέϋη δικαίως άσεβών περί ήλιον τε καί σελήνης. Πρωτ¬ αγόραν έξεκηρύξατε καλώς καί προσηκόντως ζητοΰντα περί -&εών είτ είσίν είτ

ονκ είσί. τω τον Διαγόραν άποκτενοϋντι μισϋόν νπέσχεσϋε σωφρο-

νονντες. την γάρ Ελευσίνα καί τάς αρρήτους έκωμφδει τελετάς. 20. Cyrillvs Alexandrlnvs Contra Iulianum VI 189sq. (PG 76, coi. 789 B-C) Πρωταγόρα δέ γεγραψότι περί θεών, α μή τοις άκροωμένοις εν έχειν έδόκει, δυσσεβείας έπήγον γραφήν μικρόν καί διόλωλεν, εί μή φϋάσας ωχετο προς ετέρους, την Ελλήνων άφείς. καί μην καί αύτω φασι Διαγόρα 16 oratio conscripta est a. 399 — 390 (Schmid I 3,127 adn. 1, Lesky 403, Winiarczyk6b 66 adn. 151) 1 τοσοϋτον Gernet-Bizos || 2 τά Aid τάς X || 5 άπάγοντι] άπαγαγόντι E, Frankken, Peppler άγαγόντi Dobraeus, Gernet-Bizos || 7 επ’] si P || 8 τώ] μή add. A || 9 Μηλίω ed. pr. ex vers. Lat. μηλισίω, η ex t corr. L || 11 diagoramelium LBP e. dyagoramellium R | talentum B e | decreverant R || 12 occiderit e | fereban¬ tur R || 13 έδεή&η Ma Ath | δικαίως άσεβών περί Forster δικαιώσας ώσπερ Ath δικαίως ώσπερ Ma UVaB δικαίως άσεβήσας περί Jacobs || 14 περίζτών) ϋεών Μοrellus || 15 αποκτειναντι C edd. άποκτείνοντι A Ath || 17 Πρωταγόρα Meier 447 adn. 5 Krische Διαγόρα codd. edd.

8

ΐ5

TESTIMONIA

ποτέ τώ Μηλίω κατασκώψαντι τελετάς, πανηγύρεις τε τάς παρ' αντοίς και μυστήρια, τοσοϋτον επιμηνισαι τους τών ιερών νόμων προεστηκότας, ώστε τοίς αποσφαττονσιν αυτόν και αργυρίου τάλαντον έπεκύρωσαν έν τάξει γέρως. 21. Ammonivs De adfinium vocabulorum differentia 184 5

οι Αϋηναίοι επεκηρυξαν, εί μεν τις ζώντα άνάγοιτο Διαγόραν το(ν) Μήλιον, δώσειν τάλαντον, εί δ’ άνέλοι, το ήμισυ. 22 A. Athenaevs Dipnosoph. XIII ρ. 611 A —Β εικότως οϋν πολλαί τών πόλεων καί μάλιστα ή Λακεδαιμονίων, ώς Χαμαιλέων

φησίν

έν τώ Περί Σιμωνίδου (F 35 Wehrli, F 33 Steffen), ου

προσιενται οϋτε