Der Alexanderzug i Indische Geschichte: Griechisch und deutsch
 3760816495, 9783760816494

Citation preview

SAMMLUNG

TUSCULUM

Herausgegeben von K a r l Bayer, Manfred Fuhrmann, Gerhard Jäger

ARRIAN

DER ALEXANDERZUG INDISCHE GESCHICHTE Griechisch und deutsch Herausgegeben und übersetzt von Gerhard Wirth und Oskar von Hinüber

ARTEMIS VERLAG München und Zürich

Der Abdruck des griechischen Textes erfolgt mit Genehmigung dee BSB B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, DDR - 7010 Leipzig, Goldschmidtstr. 28

CIP-Kurztitelaufnahme der Deutschen Bibliothek Arrianus, Flavius: Der Alexanderzug. Indische Geschichte. Griech. u. dt. Arrian. Hrsg. u. übers, von Gerhard Wirth u. Oskar von Hinüber. München ; Zürich : Artemis-Verlag, 1985. (Sammlung Tusculum) Einheitssacht. : Anabasis Einheitssacht, d. beigef. Werkes: Indica ISBN 3-7608-1649-5 N E : Wirth, Gerhard [Übers.]; Arrianus, Flavius: [Sammlung]

© 1985 Artemis Verlag München und Zürich Verlagsort München Alle Rechte, einschließlich derjenigen des auszugsweisen Abdrucks und der photomechanischen Wiedergabe, vorbehalten. Printed in the German Democratic Republic Satz und Druck: VEB Druckerei »Gottfried Wilhelm Leibniz«, 4450 Gräfenhainichen Buchb. Verarbeitung: Realwerk G. Lachenmaier, Reutlingen

INHALT

Der Alexanderzug (Gerhard Wirth) Buch I Buch II Buch I I I Buch IV Buch V Buch VI Buch VII

1 2 104 188 278 370 450 530

Indische Geschichte (Oskar von Hinüber)

613

A n h a n g zu „ D e r A l e x a n d e r z u g " ( G e r h a r d W i r t h ) . .

717

Einführung Erläuterungen Textänderungen Literaturhinweise Register A n h a n g zu „ I n d i s c h e G e s c h i c h t e " ( O s k a r v o n H i n ü b e r ) Einführung Erläuterungen Textkritischer Apparat Literatur Register

719 778 1000 1005 1047 1075 1077 1081 1139 1141 1145

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

ΑΝΑΒΑΣΙΣ

DER ALEXANDERZUG

ΒΙΒΛΙΟ

Ν

ΠΡΩΤΟΝ

Πτολεμαίος ό Λύγου καί 'Αριστόβουλος ο 'Αριστοβούλου δσα μεν ταύτα αμφο) περί ' Αλ.εξάνδρου τον Φιλίππου συνέγραψαν, ταΰτα εγώ ώς πάντη ά/.η&ή αναγράφω, δσα δέ ού ταύτα, τούτων τά πιστότερα έμοί φαινόμενα καί άμα άξιαφηγητότερα έπιλεξάμενος. "Αλλοι μεν δη άλλα ύπερ 'Αλεξάνδρου ανέγραψαν, ovó'εστίν υπέρ οτου πλείονες ή άξνμφωνότεροι ες αλλήλους· άλλ' έμοί Πτολεμαίος τε και 'Αριστόβουλος πιστότεροι εδοξαν ές την άφήγησιν, ό μεν οτι σννεστράτευσε βασιλεϊ Άλεξάνδρω, 'Αριστόβουλος, Πτολεμαίος δε προς τω ξυστρατενσαι οτι και αντώ βασύ.ει οντι άίσχρότερον ή τω αλλω ψεύσασϋαι ην αμφο> δέ, οτι τετελευτηκότος ήδη 'Αλεξάνδρου ξυγγράφουσιν [οτε] αντοϊς ή τε ανάγκη και δ μιο&ός του άλλως τι η ώς σννηνέχ&η ξυγγράψαι άπήν. "Εστί δε â και προς άλλων ξνγγεγραμμένα, ότι και αύτά άξιαφήγητά τε μοι εδοξε και ού πάντη (ίπιστα, ώς λεγόμενα μόνον ύπερ 'Αλεξάνδρου ανέγραψα, όστις δε ϋαυμάσεται άνά' ότου επί τοσοισδε συγγραφενσι καί έμοί επί νουν ήλάεν ήδε ή συγγραφή, τά τε εκείνων πάντα τις άναλεξάμενος καί τοϊσδε τοις ήμετέροις έντυχών οντω ϋαυμαζέτω.

BUCH I

V o r w o r t des A u t o r s P t o l e m a i o s 1 , d e r S o h n des L a g o s , u n d A r i s t o b u l o s 2 , d e r S o h n d e s A r i s t o b u l o s , h a b e n die G e s c h i c h t e A l e x a n d e r s d e s G r o ß e n geschrieben. D a s , w a s sie b e i d e ü b e r e i n s t i m m e n d a u f g e z e i c h n e t h a b e n , g e b e ich in m e i n e r D a r s t e l l u n g a l s v o l l k o m m e n w a h r h e i t s g e t r e u w i e d e r , wo sie sich j e d o c h u n t e r s c h e i d e n , h a b e ich jeweils d a s a u s g e s u c h t , w a s m i r a l s g l a u b w ü r d i g e r erschien u n d zugleich a u c h in h ö h e r e m Maße der Überlieferung wert.3 T a t s ä c h l i c h h a t eine Menge L e u t e ü b e r A l e x a n d e r W i d e r s p r ü c h l i c h e s a u f g e z e i c h n e t , j a es g i b t keine P e r s ö n l i c h k e i t , in b e z u g auf die j e m a l s m e h r o d e r e i n a n d e r w i d e r s p r e c h e n dere Autoren geschrieben haben. I n d e s scheinen mir Ptoleinaios u n d A r i s t o b u l o s in ihren D a r s t e l l u n g e n g l a u b w ü r d i g e r als die a n d e r e n , d e r eine, A r i s t o b u l o s , weil er a n d e r S e i t e seines K ö n i g s A l e x a n d e r d e n g a n z e n F e l d z u g m i t m a c h t e , d e r a n d e r e , P t o l e m a i o s , weil es z u s ä t z l i c h d a z u , d a ß e r T e i l n e h m e r des Z u g e s w a r , f ü r ihn als K ö n i g g r ö ß e r e S c h a n d e als f ü r j e d e n a n d e r e n b e d e u t e n m u ß t e , zu l ü g e n . 4 Ü b e r d i e s s c h r e i b e n j a beide erst in d e r Zeit n a c h A l e x a n d e r s T o d . So fielen f ü r sie Z w a n g o d e r Vorteile f o r t , die sich d a r a u s e r g a b e n , die D i n g e a n d e r s d a r z u s t e l l e n , als sie sich wirklich z u g e t r a g e n h a t t e n . E i n i g e s g i b t es a u c h in a n d e r e n Quellen, d a s m i r e b e n f a l l s d e r E r w ä h n u n g w e r t u n d keineswegs als g a n z u n g l a u b w ü r d i g erschien. Dies j e d o c h h a b e ich lediglich a l s B e r i c h t e ü b e r A l e x a n d e r m i t a u f g e n o m m e n . Sollte i n d e s sich j e m a n d w u n d e r n u n d f r a g e n , w a s ich m i r d a b e i v e r s p r o c h e n h a b e n k ö n n t e , w e n n a n g e s i c h t s einer d e r a r t g r o ß e n Z a h l b e r e i t s v o r h a n d e n e r A u t o r e n a u c h m i r in d e n Sinn k a m , f o l g e n d e D a r s t e l l u n g zu v e r f a s s e n , so m ö g e er seine V e r w u n d e r u n g a u f h e b e n , bis er n a c h D u r c h a r b e i t u n g v o n all d e r e n W e r k e n zu meinen A u s f ü h r u n g e n g e l a n g t ist.

Buch I

Λέγεται δη Φίλιππος μεν τελεντήσαι επί άρχοντος Πυάοδήλου Άΰήνησι· παραλαβόντα δε τ ψ βασιλείαν Ά λέξανδρον, τταΐόα όντα Φιλίππου, ες Πελοπόννησον παρελόεϊν είναι δε τότε άμφι τα εϊκοσιν ετη 'Αλέξανδρον. ένταϋ&α ξυναγαγόντα τους "E/J-ηνας, όσοι εντός Πελοποννήσου ήσαν, αΐτείν παρ' αυτών την ήγεμονίαν της επί τους Πέρσας στρατιάς, ήντινα Φιλίτιπω ήδη εδοσαν και αΐτήσαντα λαβείν παρ' έκαστων πλην Λακεδαιμονίων Λακεδαιμονίους δε άποκρίνασϋαι μη είναι σφισι πάτριον άκολον&ειν άλλοις, άλλ' αυτούς άλλων έξηγεΐσdai. νευπερίσαι δε άττα και των 'Αθηναίων την πάλιν. άλ?Λ Άϋτ/ναίονς γε τη πρώτη εφόδω Αλεξάνδρου έκπλαγέντας και πλείονα ετι των Φιλίππφ δο&έντων Αλεξάνδρα) είς τιμήν σνγχωρήσαι. επανελϋόντα δέ ες Μακεδονίαν εν παρασκευή είναι τον ες την Άαίαν στόλου.

"Αμα δέ τω ήρι έλαννειν επί Θράκης, ες Τριβαλλούς και 'Ιλλυριούς, οτι τε νεωτερίζειν έπύόετο Ίλλνοιονς τε καΐ Τριβαλλονς, και άμα όμορους όντας ουκ έόόκει νπολείπεσ&αι οτι μη πάντη ταπεινωϋέντας οντω μακράν από της οικείας στ ελλόμενον. όρμηϋέντα ó ή έξ ' Αμφιπό).εως έμβαλεϊν είς θράκην την των αυτονόμων καλουμένου θρακών, Φιλίππους πόλιν εν αριστερά έχοντα και τον "Ορβηλον το δρος. διαβάς δέ τον Χέστον ποταμόν λέγουσιν δτι δεκατάίος άφίκετο επί το όρος τόν ΑΙμον. και ένταυ&α άπήντων αύτώ κατά τά στενά της ανόδου της επί το δρος των τε εγχωρίων πολλοί ώπλισμένοι καί οι θράκες οι αυτόνομοι, παρεσκευασμένοι εϊργειν τον πρόσω κατειληφότες την ακραν τοΰ Αϊμον τον στ όλον, παρ' ήν ijv τω στρατενματ ι ή πάρ-

Kapitel 1

5

Regierungsantritt (336) 1 Wie berichtet wird starb Philipp im athenischen Arehontatsjahr des Pythodelos. Alexander, der als Sohn Philipps die königliche Regierungsgewalt übernahm, sei nach dem Peloponnes gezogen, sein Alter habe ungefähr 20 Jahre betragen. 2 Dann habe er die Griechen zusammengerufen 3 , die außerhalb des Peloponnes wohnten, von diesen die Leitung des Feldzuges gegen Persien verlangt, die man bereits Philipp übertragen hatte 4 , und auf seine Forderung hin diese auch von allen außer den Lakedaimoniern erhalten. Die Lakedaimonier hätten geantwortet, sie seien es von ihren Vätern her nicht gewohnt, anderen zu folgen, sondern vielmehr nur, selbst an der Spitze zu stehen. 5 Mit gewissen Abfallsgelüsten habe sich auch die Stadt Athen getragen 6 ; aber sobald Alexander zum Vormarsch gegen sie ansetzte, seien sie erschrocken und hätten ihm an Ehren mehr noch zugestanden als dem Vater". Dann sei Alexander nach Makedonien zurückgekehrt und habe sich für den Perserkrieg gerüstet. Balkankrieg (335) Bei Frühjahrsbeginn sei Alexander in Richtung Thrakien zu Triballern 8 und Illyrern gezogen 9 , weil er von illyrischen wie auch triballischen Abfallsbestrebungen erfahren hatte und zugleich, weil es ihm nicht geraten schien, sich derart weit von der Heimat zu entfernen, ohne diese Völker in nächster Nähe der eigenen Grenze in einem höchst niedergedrückten Zustand zurückzulassen. So sei er aus Amphipolis 10 in Richtung Thrakien abmarschiert und in das Gebiet der sogenannten Freien Thraker 1 1 eingefallen, wobei er die Stadt Philippi 12 sowie das Orbelosgebirge 13 linke liegenließ. Dann überschritt er den Nestos und kam, wie es heißt, nach neun Tagen an den Hämus 1 4 . Dort stellten sich ihm am Aufstieg zur Paßenge eine Masse von Einheimischen in Waffen sowie die Freien Thraker 15 entgegen, bereit, seinen Heereszug am Weitermarsch zu hindern, nachdem sie auch die Hämusgipfel besetzt hatten, an denen der Weg die Armee vorbeiführen mußte.

Buch I 7

οόος. ξυναγαγόντες δέ άμάξας και προβαλόμενοι προ σφών άμα μεν χάρακι έχρώντο τ αϊ ς άμάξαις ές τό ν τήν όρμήν τών άμφι Φιλώταν εξελαύνει έπ' αυτούς, καί κατα-

Kapitel 5

19

So h a t t e n die A u t a r i a t e n m i t sich zu t u n . L a n g a r o s w u r d e im a l l g e m e i n e n v o n A l e x a n d e r hoch g e s c h ä t z t lind erhielt G e s c h e n k e , die bei e i n e m K ö n i g d e r M a k e d o n e n als die e h r e n v o l l s t e n gelten. V o r a l l e m a b e r v e r s p r a c h er i h m auf seine B i t t e , i h m seine S c h w e s t e r K y n n a 5 0 z u r F r a u zu g e b e n , s o b a l d er n a c h P e l l a k ä m e . I n d e s s t a r b L a n g a r o s bald nach der R ü c k k e h r aus dem Felde an einer K r a n k h e i t . A l e x a n d e r zog w ä h r e n d d e s s e n d e n F l u ß E r i g o n h i n a u f n a c h P e l l i o n . 5 1 Diese S t a d t w a r d e r b e s t befestigte Platz der ganzen Gegend; deshalb h a t t e Kleitos sie b e s e t z t . Bei i h r a n g e l a n g t , l a g e r t e A l e x a n d e r a m E o r d a i o s in d e r A b s i c h t , a m n ä c h s t e n T a g die M a u e r z u s t ü r m e n . I n d e s , d i e L e u t e d e s K l e i t o s h i e l t e n die u m l i e g e n d e n steilen u n d d i c h t b e w a l d e t e n B e r g e b e s e t z t , u m die M a k e d o n e n i h r e r s e i t s v o n allen Seiten a n z u g r e i f e n , f a l l s sie gegen d i e S t a d t v o r g i n g e n . G l a u k i a s , d e r T a u l a n t i e r k ö n i g , w a r m i t s e i n e n H i l f s t r u p p e n n o c h n i c h t z u r Stelle. A l e x a n d e r r ü c k t e n u n gegen die S t a d t v o r . D a t ö t e t e n die G e g n e r drei K n a b e n u n d drei M ä d c h e n sowie die gleiche Anzahl schwarzer W i d d e r und brachen dann auf, mit den M a k e d o n e n d e n K a m p f M a n n gegen M a n n zu b e g i n n e n . 5 2 S o b a l d es a b e r n u n z u m N a h k a m p f k a m , liefen sie d a v o n , o b w o h l die v o n i h n e n b e s e t z t e n S t e l l u n g e n k a u m z u g ä n g l i c h w a r e n . M a n f a n d d a h e r die g e s c h l a c h t e t e n O p f e r n o c h , wie m a n sie liegengelassen h a t t e . Arn gleichen T a g e n o c h g e l a n g es A l e x a n d e r , d e n G e g n e r in d e r S t a d t e i n z u s c h l i e ß e n . E r e r r i c h t e t e u n m i t t e l b a r v o r d e n M a u e r n ein L a g e r u n d h a t t e d e n P l a n g e f a ß t , ihn mit Hilfe der U m w a l l u n g abzuriegeln. Jedoch erschien t a g s d a r a u f G l a u k i a s , d e r T a u l a n t i e r k ö n i g , m i t starker Streitmacht, und Alexander mußte den Plan, m i t d e n z u r V e r f ü g u n g s t e h e n d e n T r u p p e n die S t a d t in seine H a n d zu b r i n g e n , f a l l e n l a s s e n . D e n n n i c h t n u r Z a h l u n d K a m p f k r a f t d e r in die S t a d t G e f l o h e n e n w a r e n g r o ß , a u c h G l a u k i a s w ü r d e i h m m i t einer Masse L e u t e z u s e t z e n , w e n n er d e n S t u r m auf die M a u e r n w a g t e . So s c h i c k t e er P h i l o t a s m i t d e n zu e n t s p r e c h e n d e m S c h u t z n o t w e n d i g e n R e i t e r n sowie d e n T r a g t i e r e n a u s d e m L a g e r auf Verpflegungssuche.53 Glaukias nun, der das Abrücken des P h i l o t a s u n d seiner L e u t e b e m e r k t e , ging gegen sie v o r u n d

Buch I λαμβάνει τά κύκλω δρη τον πεδίον, ο&εν οί ξνν Φιλώτα έπισιτιεϊσ&αι εμεΌ,ον. 'Αλέξανδρος δε, επειδή άπηγγέλ&η αντώ, δτι κινδννενονσιν οι τε ιππείς και τά υποζύγια, εί ννξ αύτονς καταλ.ήψεται, αντός μεν άναλαβών τους τε νπασπιστάς και τους τοξότας και τους Άγριάνας και ιππέας ές τετρακοσίονς εβοή&ει σπονδή · το δε αλλο στράτευμα προς τ y πάλει άπέλιπεν, ώς μη αποχωρήσαντος παντός τον στρατον και οί εχ της πόλεως επιδραμόν τες τοις άμφί Γλαυκίαν συ μι ι μίξειαν. ενϋα δη Γλανκίας προσάγοντα Ά?Λξανδρον αίσ&όμενος έκλ,είπει τά δρη • οί δε ξνν Φιλώτα ασφαλώς επί -το στρατόπεδον διεσώ&ησαν. έδόκονν δ' ετι τον ' Αλέξανδρον εν δνσχωρία άπειληφέναι οί άμφΐ τόνΚλεΐ12 τον και Γλανκίαν τά τε γαρ δρη τά νπερδέξια κατεϊχον πολλοίς μεν ίππενσι, πολλοίς δε άκοντισταϊς και σφενδονήταις και όπλίταις δε ονκ ολίγοις, και οί έν x f j πόλει κατειλημμένοι προσκείσεσ&αι άπαλλαττομένοις f¡μέλλον τά τε χωρία δι' ών η πάροδος ήν τω ' Αλεξάνδρω στενά και ύλώδη έφαίνετο, τη μεν προς τον ποταμοί άπειργόμενα, τη δε δρος νπερνψηλον ην και κρημνοί προς τον δρονς, ώστε ονδέ επί τεσσάοοη· ασπίδων äv τω στρατ ενματ ι η πάροδος εγένετο.

ίο

6

Έν&α δη έκτάσσει τον στρατον 'Αλέξανδρος ες εκατόν και είκοσι το βάϋος της φάλαγγας, επί τό κέρας δε εκατέρωθεν διακοσίονς ιππέας επιτάξας παρήγγελλε σιγί) εχειν το παραγγελλόμενον οξέως δεχομέ2 νονς. και τά μεν πρώτα εσήμηνεν όρΰά άνατεϊναι τά δόρατα τους όπλίτας, επειτα άπό ξυνόήματος άποτεϊναι ες προβολήν, και νυν μεν ες τό δεξιόν εγκλϊναι τών δοράτων την σύγκλεισιν, αν·&ις δε επί tà αριστερά, και αντην δε την φάλαγγα ες τε τό πρόσω οξέως εκίνησε και επί τά κέρατα άλλοτε άλλη παρήγαγε.

K a p i t e l 5—6

21

besetzte die Hügel rund um die E b e n e , in der man Getreide mähen wollte. Nun aber nahm Alexander auf die Meldung, R e i t e r und Tragtiere schwebten in höchster Gefahr, wenn sie erst durch den Einbruch der Nacht überrascht würden, persönlich Hypaspisten, Bogenschützen und Agrianen sowie etwa 400 Reiter, um ihnen eiligst zu Hilfe zu kommen. Den Rest des Heeres l>eß er vor der S t a d t , um zu verhindern, daß man herauslief und sich mit Glaukias vereinigte, falls er sämtliche Truppen abzöge. Glaukias nun verließ, als er Alexander selbst heranrücken sah, die Hügel wieder, unii Philotas konnte sich mit seinen Leuten ins Lager retten, ohne Schaden zu nehmen. B e i Kleitos und Glaukias aber herrschte die Ansicht, man habe Alexander nach wie vor in einem für ihn höchst ungünstigen Gelände eingeschlossen. Die steilen Berge ringsumher waren mit einer Menge Reiter, vielen Speerschützen, Schleuderern und einer großen Zahl Gepanzerter besetzt, und auch die Eingeschlossenen in der S t a d t waren bereit, ihn anzugreifen, falls er abrücke. D a s Gelände selbst aber, durch welches Alexanders Zufahrtsweg führte, war, wie leicht zu erkennen, eng und waldig, begrenzt überdies an der einen Seite durch den F l u ß , an der anderen durch einen steilen Berg mit senkrecht aufragenden Klippen, so daß für ein Heer der Platz kaum ausreichte, in Viererreihen durchzu marschieren.

6 Diesen Umständen gemäß nun stellte Alexander seine Truppen auf, und zwar so, daß die P h a l a n x eine Tiefe bis zu 120 Mann bekam. Links und rechts ließ er diese durch j e 200 Reiter sichern, wobei er befahl, völlige Stille zu halten und mit besonderer Aufmerksamkeit auf seine Befehle zu achten. Als erstes gab er darauf den Hopliten das Kommando, die Lanzen aufrecht zu halten, dann auf ein Zeichen sie zum Angriff zu fällen und dabei in dichter F r o n t mit gesenkter Lanze einmal eine Rechtsschwenkung zu vollziehen, dann wieder nach links zu schwenken. Indem er dabei die P h a l a n x schnell vorwärts marschieren ließ, änderte er auf diese Weise fortwährend die Marsch-

Buch I 3 και οντο) πολλά; τάξει; τάξας τε και μετακοσμήσα; εν όλίγω χρόνω, κατά το ενώννμον οίον εμβολον ποίησα; τή; φάλαγγο; επήγεν επί τον; πο?.εμίονς. Οι δε πάλαι μεν έ&ανμαζον την τε οξύτητα όρώντες και τον κόαμον των δρωμένων τότε δέ προσάγοντας ήδη τους άμφι Άλέξανδρον ουκ έδέξαντο, άλλά 4 λείπουσι τους πρώτον; λόφους, ό δε και έπαλαλάξαι έκέλενσε τον; Μακεδόνα; και τοϊ; δόρασι δουπήσαι προς τα; άαπίδα;· ol dè Τανλάντιοι ετι μάλλον έκπ/.αγέντες προς της βοής ώς προς την πάλιν έπανήγαγον σπουδή τον στρατόν. 5 'Αλέξανδρος δε λόφον τινάς κατέχοντας ιδώ ν ου πολλονς των πολεμίων, παρ' δν αντώ ή πάροδος έγίγνετο, παρήγγειλε τοϊ; σωματοφύλαξι καΐ τοϊ; άμφ αυτόν εταίροι;, άναλαβόντας τα; ασπίδα; άναβαίνειν επί τους ίππους και ελαννειν επί τον γήλοφον εκεϊσε δε ελ&όντας, εί νπομένοιεν οι κατειληφότες τό χωρίον, τους ήμίσεας καταπ ηδήσαι άπό των ίππων και α ναό μιχ&έν τ ας τοις ιππεϋσι πεζούς μάχεσ&αι. οί δε πολέμιοι την όρμήν την 'Αλεξάνδρου Ιδόντες λείπουσι τόν γήλοφον και παρεκκλίνουσιν εφ' έκάτερα των όρων. εν&α δη καταλαβών Αλέξανδρος τον γήλοφον συν τοις έταίροις τον; τε Άγριανα; μεταπέμπεται και τους τοξότα;, όντας ές δισχιλίον;· τους δέ ύπασπιστάς διαβαίνειν τον ποταμόν εκέ/.ενοε και επί τούτοις τάς τάξει; των Μακεδόνων οπότε δε διαβάντε; τύχοιεν, επ άαπίδα έκτάσσεσ&αι, ώ; πυκνήν εν&νς διαβάντων φαίνεσ&αι την φάλαγγα· αυτό; δε εν προφυλακή ών 7 άπό του λ.όφου άφεώρα των πολεμίων την όρμήν. οι δέ, όρώντε; διαβαίνουσαν την δνναμιν, κατά τα δρη άντεπηεσαν, ώς τοϊ; μετά 'Αλεξάνδρου έπι&ησόμενοι τελευταίοι; άποχωροναιν. ό δε πελαζόντων ήδη αυτός εκ&εϊ συν τοϊ; άμφ' αυτόν, και ή φάλ.αγξ, ώς δια

Kapitel 6

23

r i c h t u n g , u n d i n d e m in e i n e m f o r t d i e O r d n u n g g e w e c h s e l t w u r d e , f o r m i e r t e d i e P h a l a n x sich i n k u r z e n Z e i t a b s t ä n d e n i m m e r wieder n e u . Schließlich a b e r ließ er d e r e n l i n k e n F l ü g e l eine A r t S t o ß k e i l b i l d e n u n d d e n G e g n e r a n g r e i f e n . Dieser h a t t e längst schon ü b e r Schnelligkeit u n d E x a k t heit g e s t a u n t , m i t d e r m a n A l e x a n d e r s B e f e h l e a u s f ü h r t e . N u n a b e r hielt m a n d e m A n g r i f f d e r T r u p p e n i c h t s t a n d , s o n d e r n verließ d i e n ä c h s t g e l e g e n e n d e r H ü g e l . A l e x a n d e r b e f a h l j e t z t seinen M a k e d o n e n , d e n S c h l a c h t r u f a n z u s t i m m e n u n d m i t d e n L a n z e n g e g e n d i e S c h i l d e zu s c h l a g e n . D i e T a u l a n t i e r g e r i e t e n d u r c h d i e s e n L ä r m n o c h m e h r in V e r w i r r u n g u n d f ü h r t e n d e s h a l b eiligst i h r e L e u t e z u r Stadt zurück. Als A l e x a n d e r s a h , wie einige d e r G e g n e r in g e r i n g e r Z a h l n o c h e i n e n H ü g e l b e s e t z t h i e l t e n , a n d e m sein Z u f a h r t s w e g v o r b e i f ü h r t e , ließ er seine L e i b w a c h e 5 4 u n d d i e H e t a i r e n , d i e er bei sich h a t t e , d i e S c h i l d e n e h m e n u n d zu P f e r d steigen, u m h ü g e l a u f w ä r t s zu a t t a c k i e r e n : D o r t sollte d i e H ä l f t e v o n i h n e n a b s i t z e n , f a l l s d i e G e g n e r d e n P l a t z w e i t e r zu b e h a u p t e n s u c h t e n , u n d z u s a m m e n m i t d e n B e r i t t e n e n d e n K a m p f zu F u ß b e g i n n e n . Als d i e G e g n e r a b e r s a h e n , w i e A l e x a n d e r selbst g e g e n sie v o r r ü c k t e , g a b e n sie d e n H ü g e l auf u n d zogen sich n a c h l i n k s u n d r e c h t s in die B e r g e z u r ü c k . N u n b e s e t z t e A l e x a n d e r m i t seinen H e t a i r e n d e n H ü g e l u n d h o l t e d i e A g r i a n e n z u s a m m e n m i t den Bogenschützen h e r a n , 2000 M a n n a n d e r Z a h l . H i n g e g e n ließ er d i e H y p a s p i s t e n ü b e r d e n F l u ß gehen, gefolgt von den n a c h r ü c k e n d e n m a k e d o n i s c h e n P h a l a n x a b t e i l u n g e n : S o b a l d sie a b e r d r ü b e n w ä r e n , s o l l t e n sie eine L i n k s s c h w e n k u n g v o l l z i e h e n , so d a ß s o f o r t n a c h Ü b e r s c h r e i t e n d e s F l u s s e s Schild a n Schild s t a n d u n d d a s G a n z e d e n E i n d r u c k e i n e r d i c h t g e s c h l o s s e n e n R e i h e erw e c k t e . E r selbst b e z o g e i n e n B e o b a c h t u n g s p o s t e n u n d k o n n t e von d e m H ü g e l aus jede feindliche Bewegung überblicken. Die G e g n e r a b e r s a h e n n u n die P h a l a n x ü b e r d e n Fluß gehen und griffen von den Bergen h e r a b an, u m über A l e x a n d e r u n d seine U m g e b u n g h e r z u f a l l e n , d i e a l s d i e L e t z t e n a b r ü c k t e n . J e t z t a b e r , a l s sie in g ü n s t i g e N ä h e g e k o m m e n w a r e n , s t ü r z t e sich A l e x a n d e r s e l b s t m i t s e i n e n L e u t e n auf sie, u n d a u c h d i e P h a l a n x e r h o b i h r S c h l a c h t -

Buch

I

τον ποταμού έπιοϋσα, έπηλάλαξεν οί δέ πολέμιοι πάντων επί σφάς ελαυνόντων έγκλίναντες εφευγον. Και εν τούτω έπήγεν 'Αλέξανδρος τους τε Άγριανας και τους τοξότας δρόμφ ώς έπι τον ποταμόν. καί πρώ8 τος μεν αυτός φ&άσας διαβαίνει' τοις τελευταίοις δε ώς είδεν επικειμένους τους πολεμίους έπιστήσας έπι τη οχϋη τα.ς μηχανάς έξακοντίζειν ώς πορρωτάτω άπ αυτών έκέλευσεν δαα άπό μηχανών βέλη έξακοντίζεται, καί τους τοξότας δε εκ μέσου τον ποταμού έκτοξεύειν, έπεσβάντας και τοντονς. καί οί μεν άμφΐ τον Γλαυκίαν εϊσω βέλους παρελΊϊεϊν ουκ ετόλμων, οί Μακεδόνες δέ εν τούτω άσφαλώς έπέρασαν τον ποταμόν, ώστε ουδείς άπέ&ανεν εν τη αποχωρήσει αυτών. 9

ίο

11

Τρίτη δε άπ' εκείνης ημέρα καταμα&ών 'Αλέξανδρος κακώς αυλιζομένονς τους άμφι Κλεϊτον καί Γλαυκίαν, και ουτε φύλακας έν τη τάξει αύτοϊς φνλαττομένας ούτε χάρακα ή τάφρον προβεβλημένονς. οία δη ξύν ψόβω άπηλλάχ&αι οϊομένων Άλέξανδρον, ες μήκος τε ουκ ώφέλιμον άποτετα[γ]μένην αντοϊς την τάξιν, υπό νύκτα ετι λ.αϋ·ών διαβαίνει τον ποταμόν, τούς τε ύπασπιστάς άμα οί αγων και τους Άγριανας και τούς τοξότας καί την Περδίκκου και Κοινού τάξιν. και προσετέτακτο μεν άκολον&εΐν την αλλην στρατιάν. ώς δε καιρόν είδεν ε'ις επί&εσιν, ου προσμείνας όμοϋ γενέσϋαι πάντας έφηκε τούς τοξότας και τούς Άγριαναςοί δέ απροσδόκητοι τε επιπεσόντες και ψάλαγγι κατά κέρας, ϊ\περ άσ&ενεατάτοις αύτοϊς καρτερωτάτη τη εμβολή προσμίξειν εμελλον, τούς μεν ετι έν ταϊς εύνάίς κατέκτεινον, τούς δε φεύγοντας εύμαρώς αίροϋντες, ώστε πολλοί μεν αύτοϋ έγκατελήψ&ησαν καί άπέϋανον, πολλοί δε έν τη αποχωρήσει άτάκτω και φοβερά γενομένη ' ουκ ολίγοι δε καί ζώντες έλήφ&ησαν. έγένετο δέ ή δίωξις τοις άμφϊ Άλέξανδρον μέχρι προς τα δρη των Τανλαντίων δσοι δέ και άπέφυγον αυτών, γυμνοί τών οπλών διεσώ&ησαν. Κλειτος δέ ές την πόλιν το

Kapitel 6

25

geschrei, als wolle sie durch den F l u ß zum Gegenstoß antreten. U n d d a m a n so von allen Seiten zum Angriff gegen sie ansetzte, rissen die B a r b a r e n a u s und liefen d a v o n . J e t z t f ü h r t e Alexander Agrianen u n d Bogenschützen im Geschwindschritt an den F l u ß und durchschritt diesen selbst als erster, allen voran. Als er sah, d a ß die Gegner noch i m m e r versuchten, das E n d e seiner K o l o n n e anzugreifen, stellte er am Ufer die Schleudergeschütze 5 3 auf und ließ diese schießen, so weit sie reichten u n d was sie a n Geschossen nur h e r g a b e n ; schießen sollten auch die Bogenschützen noch m i t t e n im Wasser, nachdem auch sie hineingestiegen waren. Die Leute des Glaukias wagten n u n nicht mehr, in Schußweite zu kommen, u n d so gelangten die Makedonen w ä h r e n d alldem sicher über d e n F l u ß , ohne d a ß einer von ihnen bei ihrem R ü c k z u g getötet wurde. Zwei Tage s p ä t e r erfuhr Alexander, d a ß Kleitos u n d Glaukias mit ihren T r u p p e n eine ungünstige Stellung bezogen h a t t e n u n d weder von ihnen P o s t e n zur Bewachung aufgestellt noch Wall oder Graben u m d a s L a g e r gezogen waren ; war m a n doch der Ansicht, n u r a u s F u r c h t sei Alexander abmarschiert. Auch lagerten sie ohne jeden N u t z e n weit auseinandergezogen. D a n a h m er die H y p a s pisten, die Agrianer und die Bogenschützen sowie die P h a l a n x a b t e i l u n g e n von Perdikkas u n d Koinos 5 5 1 u n d ging noch während der N a c h t über den F l u ß . D a s übrige H e e r h a t t e Befehl zu folgen. Als er nun die richtige Zeit f ü r einen Überraschungsangriff gekommen sah, w a r t e t e er die Vereinigung mit den übrigen T r u p p e n gar nicht ab, sondern schickte Bogenschützen und Agrianen vor. Diese n u n fielen in geschlossener K o l o n n e völlig u n e r w a r t e t ü b e r den Gegner her, wo dieser a m schwächsten war u n d sich der Stoß a m h ä r t e s t e n auswirken m u ß t e . So t ö t e t e m a n die einen noch im Schlaf. W a s floh, fing m a n mühelos, so d a ß eine Menge an Ort u n d Stelle, wo m a n sie traf, viele aber auch bei ihrem p a n i k a r t i g e n , planlosen D a v o n l a u f e n v e r n i c h t e t werden k o n n t e n . N i c h t wenige von ihnen gelang es lebend zu fangen. Die Verfolgung, die Alexander u n d seine L e u t e a u f n a h m e n , erstreckte sich bis zum Bergland der T a u l a n t i e r , und wer sich r e t t e n konnte, dem gelang dies n u r , indem er seine W a f f e n fortwarf. Kleitos selbst floh z u n ä c h s t in die

Buch I πρώτον καταφυγών παρά Γλαυκίαν ές

7

1

3

4

5

έμπρήσας την Ταυλαντίον;.

πό/.ιν

απηλλάγη

Έν τούτω δέ των φυγάδων τινές των εκ Θηβών φευγόντων παρελ&όντες νύκτωρ ες τάς Θήβας, επαγόμενων τινών αυτούς επί νεωτερισμό» εκ της πόλεως, Άμννταν μεν και Τιμόλαον τών την Καόμείαν εχόντιον ουδέν ύποτοπήσαντας πολέμιον εξω της Καδμείας άπέκτειναν ξν/.λαβόντες' ές δε την έκκλ.ησίαν παρελθόντες επήραν τους Θηβαίους άποστήναι από 'Αλεξάνδρου, έ?.εν&ερίαν τε προίσχόμενοι, παλ.αιά και καλά ονόματα, και της βαρύτητας τών Μακεδόνων ήδη ποτέ άπαλλαγηναι. πιϋανώτεροι δέ ές το πλή&ος έφαίνοντο τε&νηκέναι Άλέξανδρον Ισχυριζόμενοι έν Ίλλ.υριοΐς· και γαρ και πολύς ό λόγος ούτος και παρά πολλών έφοίτα, ότι τ ε χρόνον άπήν ουκ όλίγον και ort ουδεμία αγγελία παρ' αύτοϋ άφϊκτο, ώστε, όπερ φιλεϊ εν τοις τοιοϊσδε, ου γιγνώσκοντες τα δντα τα μάλιστα κα&' ήδονήν σφισιν εϊκαζον. πυϋομένω δέ 'Αλεξάνδρου τα τών Θηβαίων ουδαμώς έδόκει αμελητέα είναι, την τε τών Ά&ηναίων πό?.ιν δι υποψίας εκ πολλού εχοντι καΐ τών Θηβαίων το τόλμημα ου φαϋλον ποιουμένω, εΐ Λακεδαιμόνιοι τε πάλαι ήδη ταϊς γνώμαις άφεστηκότες και τίνες και άλλοι τών έν Πελοποννήσω και Αιτωλοί ού βέβαιοι δντες συνεπιλήψονται τοϋ νεωτερισμού τοις θηβαίοις. αγων δη παρά την Έορδαίαν τε και την Έλιμιώτιν και παρά τ à της Στ υμφαίας και Παρ(α)υαίας άκρα έβδομαϊος άφικνεΐται ές Πέλινναν της θετταλίας. εν&εν δέ όρμη&είς έκτη ημέρα έσβάλλει ές την Βοιωτίαν, ώστε ού πρόσϋεν ο'ι Θηβαίοι εμα&ον εϊσω Πυλών παρεληλυ&ότα αυτόν πριν έν Όγχηστώ γενέσ&αι ξύν τη

Kapitel 6 - 7

27

Stailt, zündete diese a b e r an u n d zog sich zu Glaukias ine taulantische Gebiet zurück. 5 0 Der Abfall T h e b e n s (Sommer 335) 7 W ä h r e n d dieser Zeit waren einige, die m a n a u s T h e b e n v e r b a n n t h a t t e , von gewissen L e u t e n aus der S t a d t d o r t h i n zurückgeholt worden, u m einen A u f s t a n d anzuzetteln, u n d n a c h t s heimlich zurückgekehrt. 5 7 Sie ergriffen A m y n t a s u n d Timolaos, Angehörige der B e s a t z u n g der K a d m e i a 5 8 , die nichts Feindseliges a r g w ö h n e n d sich a u ß e r h a l b der F e s t u n g aufhielten, u n d t ö t e t e n sie. D a n n zogen sie in die Bürgerv e r s a m m l u n g u n d h e t z t e n die T h e b a n e r auf, v o n A l e x a n d e r abzufallen, wobei sie die alte schöne P h r a s e von der F r e i h e i t z u m Vorwand n a h m e n ; u n d — m a n sei j a d a s makedonische J o c h bereits los. D e m Volke aber schienen sie u m so glaubwürdiger, weil sie versicherten, Alexander sei in Illyrien u m g e k o m m e n , ein G e r ü c h t , d a s überdies bei vielen weit u n d breit die R u n d e m a c h t e , war er doch schon seit g e r a u m e r Zeit abwesend, ohne d a ß m a n irgendeine N a c h r i c h t v o n ihm erhalten h a t t e . 5 9 D a m a n deshalb n i c h t wissen k o n n t e , was wirklich geschehen war, stellte m a n V e r m u t u n g e n an, wobei im wesentlichen der W u n s c h der V a t e r des Gedankens war, wie es eben bei solcher Gelegenheit gerne zu geschehen pflegt. Alexander, der dies erfuhr, glaubte die Ereignisse in T h e b e n keineswegs auf die leichte Schulter n e h m e n zu dürfen. Seit g e r a u m e r Zeit schon h a t t e er nämlich die S t a d t A t h e n in ähnlichem V e r d a c h t u n d u n t e r schätzte die t h e b a n i s c h e T o l l k ü h n h e i t keineswegs, vor allem, wenn erst einmal die Lakedaimonier bei der Sache m i t m a c h e n w ü r d e n , die j a seit langem eine a b l e h n e n d e H a l t u n g einnahmen, u n d sich andere peloponnesische Staaten sowie die nie g a n z zuverlässigen Aetoler der thebanischen Abfallsbewegung anschlössen. 6 0 So m a r s c h i e r t e er durch eordäisches u n d elyiniotisches Gebiet a n d e n stymphaischen und p a r a u a i s c h e n Bergen vorbei u n d erreichte am siebten Tage Pelinna in Thessalien. 0 1 Von d o r t a u s konnte er sechs T a g e später in Böotien einfallen, so d a ß die Thebaner erst v o n seiner D u r c h q u e r u n g der T h e r m o pylen erfuhren, als er m i t der ganzen A r m e e bereits in

3

Arrian

Buch I 6 στρατιά πάση. και τότε δε οί πράξαντες την άπόστασιν στράτευμα εκ Μακεδονίας 'Αντιπάτρου άφίχϋαι εφασκον, αυτόν όε ' Αλέξανδρον τεϋνάναι ίσχυρίζοντο, και τοις άπαγγέλλουσιν ότι ούτος αυτός προσάγει 'Αλέξανδρος χαλ,επώς είχον άλλοι· γάρ τίνα ήκειν Άλέξανδρον τον 'Αερόπου. Ό όε 'Αλέξανδρος εξ Όγχηστοϋ άρας ττ} ύστιραία προσηγε προς την πάλιν των Θηβαίων κατά τό του 'Ιολάου τέμενος· ου δη και ¿στρατοπεδεύσει·, ένδιδούς ετι τοις θηβαίοις τριβήν, εί μεταγνόντες επί τοις κα· 8 κώς έγννίομένοις πρεσβεύσαιντο παρ' αυτόν, οί δε τοσούτου εδέΐ]σαν ενδόσιμόν τι παρασχειν ες ξύμβασιν, ώστε έκϋέοντες εκ της πόλεως οι τε ιππείς και των ψιλών ουκ ολίγοι εστε επί τό στρατόπεδον ηκροβο/.ί· ζοντο ες τάς προφυλακάς, και τινας και άπέκτειναν ου 7

9 πολ/.ον; των Μακεδόνων, και 'Αλέξανδρος εκπέμπει των ψιλών και τοξοτών, ώστε αυτών άναστεϊλαι την έκδρομήν και ούτοι ού χαλεπώς ανέστειλαν ήδιι τω στρατοπέδφ αύτώ προσφερομένους. Tfj δε ύστεραία άναλαβών την στρατιάν πάσαν και περιε/.&ών κατά τάς πύλας τάς φέρουσας επ Έλευβεράς τε και την Άττικήν, ουδέ τότε προσέμιξε τοις τείχεσιν αΰτοϊς, άλ?.' έστρατοπέδενσεν ου πολύ απέχων της Καδμείας, ώστε εγγύς είναι ώφέλειαν των Μακειο δόι·θ)ν τοις την Καδμείαν εχουσιν. οί γαρ Θηβαίοι την Καδμείαν διπλω χάρακι έφρούρουν άποτειχίσαντες, ώς μήτε εξωϋέν τίνα τοις έγκατειλημμένοις δΰνασ&αι έπωφε?.εΐν, μήτε αυτούς έκ&έοντας βλάπτειν τι σφας, όπότε τοις έξο> πολεμίοις προσφέροιντο. Άλέξανδρος δέ — ετι γάρ τοις θηβαίοις δια φιλίας έλϋεϊν μάλλον τι ή διά κινδύνου η&ελε — διέτριβε προς τη Καδμεία 11 κατεστρατοπεδευκώς. εν&α δη τών Θηβαίων οί μεν τα βέλτιστα ές τό κοινόν γιγνώσκοντες έξελϋεΐν ώρμηντο παρ' Άλέξανδρον και εύρέσ&αι συγγνώμψ τω π?.ή&ει

Kapitel 7

29

Onchestos stand. 6 1 U n d auch jetzt noch verkündeten die D r a h t z i e h e r des Abfalls, es handle sich lediglich uin eine Heeresgruppe des Antipatros, die aus Makedonien kommend eingetroffen sei. Alexander, so wurde nach wie vor b e h a u p t e t , sei t o t , u n d den Boten, die meldeten, es sei Alexander selbst, der heranrücke, setzte man schwer zu. E s r ü c k e ein anderer Alexander heran, nämlich Alexander, Sohn des Aeropos. 6 3 E r selbst brach von Onchestos auf und erreichte a m nächsten Tag Theben, u n d zwar beim Tempelgebiet des Jolaos. M D o r t lagerte er, denn er wollte den Thebanern noch Zeit geben, ihre H a l t u n g zu ändern und wegen der begangenen Vergehen Gesandte zu schicken. Diese aber waren soweit davon entfernt, u m einer Verständigung willen auch n u r etwas nachzugeben, d a ß sie, Reiter u n d Leichtbewaffnete in Menge, a u s der S t a d t heraus bis an d a s Lager Alexanders a n s t ü r m t e n , die Vorposten beschossen u n d dabei sogar eine geringe Anzahl Makedonen töteten. N u n s a n d t e auch Alexander Leichtbewaffnete und Bogenschützen ab, ihren Vorstoß abzuwehren, was diesen nicht schwerfiel, n a c h d e m die Gegner schon bis in die N ä h e des Lagers selbst herangekommen waren. Am nächsten Tag zog Alexander mit der ganzen Armee an den n a c h Eleutherai und A t t i k a führenden Toren vorbei, r ü c k t e aber dabei nicht einmal j e t z t bis u n m i t t e l b a r an die Mauern selbst vor, sondern schlug ein Lager in der N ä h e der K a d m e i a auf, um der Besatzung der Burg aus der N ä h e Hilfe bringen zu können. D i e T h e b a n e r nämlich h a t t e n die K a d m e i a durch einen doppelten Wall eingeschlossen u n d p a ß t e n auf, d a ß niemand von außen die Eingeschlossenen u n t e r s t ü t z e n konnte. Andererseits aber sollten auch diese nicht in der Lage sein, durch einen Ausfall bei ihnen Schaden anzurichten, wenn sie selbst sich die Gegner d r a u ß e n v o r n a h m e n . Alexander — er wollte sich immer noch mit den T h e b a n e r n lieber auf gütlichem Wege als im K a m p f auseinandersetzen — v e r h a r r t e in seinem Lager n a h e der K a d m e i a . N u n trugen sich einige von den Thebanern, denen d a s Wohl der Gemeinde am meisten am Herzen lag, m i t der Absicht, zu Alexander hinauszugehen u n d f ü r die Mehrzahl des Volkes Verzeihung f ü r den Aufstand zu er-

Buch I τών Θηβαίων της άποστάσεως- οϊ φυγάδες δέ και οσοι τους φυγάδας έπικεκλημένοι ήσαν, ούδενός φιλανόρώ710V τνχεϊν αν παρ' 'Αλεξάνδρου άξιονντες, à/J.c,; τ ε και βοιωταρχοϋν τες εστίν οϊ αυτών, παντά^ασιν ένηγον το πλήόος ες τον πόλεμον. 'Αλέξανδρος δε οί'δ' ως τ f j -τόλει προσέβαλ,/.εν.

8

'Αλλά λέγει ΙΙτο/,εμαΙος ο Λάγου, ότι Περδίκκας προτεταγμένος της φυλακής τον στρατοπέδου συν r f ¡ αυτοϋ τάξει και του χάρακος των πολεμίων ου πολύ άφεστηκώς, ου προσμείνας παρ' 'Αλεξάνδρου τό ες τι)ν μάχην ξννϋημα αυτός πρώτος προσέμιξε τω χάοακι κάί διασπάσας αυτόν ενέβαλεν ες τών Θηβαίων τι)ν 2 προφυλακήν. τούτω δέ επόμενος 'Αμύντας ό Άνδρομένους, δτι και ξνντεταγμένος τω Περδίκκα t]v, ¿πήγαγε και αυτός την αυτοϋ τάξιν, ώς είδε τόν Περδίκκαν προεληλ.υΰότα εϊσω τον χάρακος. ταΰτα δέ ιδών 'Αλέξανδρος, ώς μη μόνοι άπολ.ηφ&έντες προς τών 3 Θηβαίων κινδυχενσειαν, επήγε την αλ.λ.ην στρατιάν. και τους μεν τοξότας και τους Άγριάνας έκδραμεΐν έσήμηνεν εϊσο> τον χάρακος, τό δέ άγημά τε και τοις νπασπιστάς ετι εξω κατεϊχεν. εν&α δι) ΓΙερδίκκας [/«¿ν] τον δευτέρου χάρακος εϊσω τιαρε/.ΰεΐν βιαζόμενος αντός μεν βλη&εις πίπτει αυτοϋ και αποκομίζεται κακώς εχων επί τό στρατόπεδον, και χα/.επώς διεσώ&η από τοϋ τραύματος· τους μέντοι Θηβαίους ες την κοίλην όδόν την κατά τό Ήράκλειον φέρονσαν οι άμα αυτώ είσπεσόντες όμοϋ τοϊς παρ' 'Αλεξάνδρου τοξόταις σνν4 έκλ.εισαν. και εστε μέν πρός τό Ήράκλειον άναχωρονσιν εϊποντο τοις θηβαίοις, έντεϋ&εν δέ έπιστρεψάντων αν&ις συν ßofj τών Θηβαίων φυγή τών Μακεδόνων γίγνεται' και Ενρυβώτας τε ο Κρής πίπτει ό τοξάρχης

K a p i t e l 7—8

31

h a l t e n . D i e V e r b a n n t e n a b e r , d a z u die, die sie h e r b e i g e h o l t h a t t e n — u n t e r a n d e r e n b e s o n d e r s einige B ö o t a r e h e n ü 5 —, m e i n t e n , m a n h a b e v o n A l e x a n d e r n i c h t d i e ger i n g s t e Milde zu e r w a r t e n , u n d t r i e b e n d a h e r d a s V o l k m i t allen M i t t e l n in d e n K a m p f . A l e x a n d e r i n d e s v e r z i c h t e t e v o r e r s t t r o t z d e m auf j e d e n A n g r i f f .

S N u n berichtet Ptolemaios66, Sohn des Lagos, Perdikkas, d e r d i e V o r p o s t e n d e s L a g e r s b e f e h l i g t e u n d m i t seiner Abteilung nicht weit von den Verschanzungen des Gegners s t a n d , h a b e A l e x a n d e r s A n g r i f f s s i g n a l g a r n i c h t erst a b g e w a r t e t , s o n d e r n sei a u s e i g e n e m E r m e s s e n als e r s t e r a n diese B e f e s t i g u n g h e r a n g e r ü c k t u n d n a c h d e r e n Z e r s t ö r u n g ü b e r d i e t h e b a n i s c h e B e w a c h u n g h e r g e f a l l e n . I h m sei A m y n t a s g e f o l g t , S o h n d e s A n d r o m e n e s , d e r sich in d e r Aufstellung u n m i t t e l b a r an ihn anlehnte, u n d h a b e seiners e i t s d i e eigene A b t e i l u n g v o r g e f ü h r t , a l s er s a h , d a ß P e r d i k k a s b e r e i t s in d i e B e f e s t i g u n g e i n g e d r u n g e n w a r . Sobald aber n u n Alexander dies m e r k t e , f ü h r t e er den R e s t d e r A r m e e h e r a n , d a m i t j e n e b e i d e n n i c h t isoliert u n d a b g o s c h n i t t e n d u r c h d i e T h e b a n e r in G e f a h r g e r i e t e n . E r g a b Bogenschützen u n d Agrianen das Zeichen, anzugreifen u n d e b e n f a l l s in die V e r s c h a n z u n g e n e i n z u b r e c h e n , hielt sich aber persönlich mit Gardeabteilung u n d den übrigen H y p aspisten vorerst noch außerhalb. Inzwischen d r ä n g t e Perdikkas energisch nach, u m a u c h die zweite V e r s c h a n z u n g zu d u r c h s t o ß e n , w u r d e j e d o c h d u r c h e i n e n S c h u ß g e t r o f f e n , s t ü r z t e a n O r t u n d Stelle n i e d e r u n d m u ß t e s c h w e r verwundet ins Lager zurückgebracht werden. N u r mit M ü h e ü b e r s t a n d e r s e i n e V e r l e t z u n g e n . S e i n e m i t i h m eing e d r u n g e n e n L e u t e a b e r schlossen n u n d i e T h e b a n e r i n d e m H o h l w e g ein, d e r v o m H e r a k l e i o n a b w ä r t s f ü h r t 6 7 , w o b e i sie U n t e r s t ü t z u n g d u r c h d i e v o n A l e x a n d e r h i e r z u a b kommandierten Bogenschützen erhielten. Aber während sie d e n sich auf d a s H e r a k l e i o n z u r ü c k z i e h e n d e n T h e b a n e r n n a c h s e t z t e n , w a n d t e n sich diese p l ö t z l i c h u n t e r G e s c h r e i z u m G e g e n s t o ß , u n d n u n w a r es a n d e n M a k e d o n e n , sich z u r ü c k z u ziehen. D a b e i fielen d e r K r e t e r E u r y b o t a s , F ü h r e r d e r B o g e n -

Buch I

5

6

7

8

9

καΐ αυτών τών τοξοτών ές έβδομήκοντα· οι δέ λοιποί κατέφνγον προς το άγημα το τών Μακεδόνων και τονς νπασπιστάς τονς βασιλικούς. καν τούτω Άλιξανόρος τους μεν αυτόν φεύγοντας κατιδών, τονς Θηβαίους δε λ,ελ.νκότας εν τη διώξει την τάξιν, εμβάλλει ες αυτούς συντεταγμένη τη φάλ.αγγι' ο'ι όε ώύοϋσι τους Θηβαίους εϊσω τών πυλών και τοις Θηβαίοι; ες τοσόνδε ή φυγή φοβερά εγίγνετο, ώστε διά τώι πυλών ώάούμενοι ες την πάλιν ουκ εφ&ησαν συγκλπιαι τάς πύλας. άλ?.ά συνεσπίπτουσι γαρ αύτοϊς (ίσο τον τείχους δσοι τών Μακεδόνων εγγύς φενγόντων εΐχοντο, ατε και τών τειχών διά τάς προφυλακάς τάς πολλάς ερήμων δντων. και παρελ&όντες ες την Καδμείαν ol μεν έχειϋεν κατά το Άμφεϊον συν τοις κατέχουσι την Καδμείαν έξέβαινον ές την αλλ.ην πάλιν, οι όε κατά τά τείχη, έχόμενα ήδη προς τών συνεισπεσόντων τοϊς φεύγουσιν, νπερβάντες ές την άγοράν δρόμοι έφέρυντο. και δλίγον μεν τίνα χρόνον εμειναν οι τεταγμένοι τών Θηβαίων κατά το Ά μφεϊον ώς δέ πανταχόθεν αυτοίς οι Μακεδόνες κάί 'Αλέξανδρος άλλοτε άλλη επιφαινόμενος προσέκειντο, ο'ι μέν ιππείς τών θηβαίοχν διεκπεσόντες διά της πόλεως ές το πεδίον εξέπιπτον, οι δε πεζοί ώς έκάστοις προύχώρει έσώζοντο. ενϋα δή όργγι ονχ ούτως τι οι Μακεδόνες, αλλά Φωκείς τε καΐ Πλαταιεΐς και ä?J.oi δέ Βοιωτοί ούδέ άμυνομένους τους Θηβαίους ετι ούδενι κόσμω εκτεινον, τονς μέν έν ταίς οΐκίαις έπεισπίπτοντες, ους δέ (τινας) ές ά/.κην τετ ραμμένους, τους δέ και προς ιεροΐς ικετεύοντας, ουτε γυναικών οϋτε παίδων φειδόμενοι.

Και πάϋος τοντο Έλληνικόν μεγέϋει τε της άλούσης πόλεως και όξύτητι τον έργου, ονχ ήκιστα δέ τώ

Kapitel 8 - 9

33

schützen, und mit ihm 70 seiner Leute. Die übrigen flohen zur makedonischen Garde und zu den königlichen Hypaspisten zurück. Alexander erkannte währenddessen, daß zwar seine Leute davonliefen, sich bei der Verfolgung jedoch auch die Ordnung der Thebaner aufgelöst hatte ; so fiel er über sie mit der geschlossenen Phalanx her, und diese drängte die Gegner wieder zu den Toren in die Stadt hinein. Dabei ergriff die Fliehenden solcher Schrecken, daß sie beim Hineindrängen gar nicht mehr dazu kamen, die Stadttore zu schließen. Vielmehr gelangten zusammen mit ihnen, als sie sich hindurchzwängten, auch Makedonen in die Stadt, die sich den Fliehenden an die Fersen gehängt hatten. Die Mauern zu besetzen hatte man nämlich wegen der großen Zahl aufgestellter Vorposten unterlassen. So kamen die einen von außen her bis an die Kadmeia heran, vereinigten sich mit deren Besatzung und stiegen an dieser Stelle den Ampheionshügel 6 8 herab gemeinsam in die untere S t a d t hinunter, die anderen wiederum stiegen über die Mauern, die inzwischen von den mit den Fliehenden in die Stadt gelangten Leuten besetzt worden waren, und stürmten zum Marktplatz. Eine kurze Zeit lang noch hielten sich die Thebaner, die am Ampheion aufgestellt waren. Ale aber die Makedonen von allen Seiten herandrängten und auch Alexander bald hier, bald dort zu sehen war, liefen die thebanischen Reiter auseinander und galoppierten zu allen Seiten aus der Stadt hinaus ins freie Feld. W e r zu Fuß war, suchte sich zu retten, so gut dies ging. Nun aber begannen in ihrem Zorn weniger die Makedonen als vielmehr Phoker, Plataier und die anderen Böoter wahllos die Thebaner niederzuhauen 6 0 , obwohl diese bereits den Widerstand aufgegeben hatten. Dabei machte man keinen Unterschied zwischen denen in den Häusern, in die man einbrach, anderen, die sich noch zur W e h r setzten, und wieder anderen, die als Schutzflehende zu den Heiligtümern geeilt waren. Und weder Weiber noch Kinder wurden verschont. 7 0 Die Folgen des Abfalls 9 Diese Katastrophe f ü r ganz Griechenland erschütterte bei der Bedeutung der eroberten Stadt, der Schnelligkeit, mit

Buch I παραλόγω ες τε τούς παθόντας καί τούς δράσαττας, ού μειόν τι τονς α?.λονς "Ελληνας ή καί αυτούς τονς μετα2 σχόντας τον έργου εξέπληξε, τα μεν γαρ περί Σικιλίαν Άθηναίοις ξννενεχθέντα, ε i και πλ.ήθει των άπολομένων ο ν μείονα την ξνμφοράν τη πάλει ηνεγκεν, άλλα τω τε πόρρο) από της οικείας διαφθαρήναι αυτοίς τον ατρατόν, και τον πολ.ύν ξνμμαχικόν μάλλον ή οίχεΐον όντα, και τω την πάλιν αύτοΐς περιλειφθηναι, ώ; κ al ες ύστερον επί πολύ τω πολεμώ άντισχεϊν Λακεδαιμονίοις τε και τοις ξυμμάχοις και μεγάλ.ω βασιλεΐ πολεμοϋντας, ου τε αντοΐς τοις παθονσιν ϊσην την αισθησιν της ξνμφοράς προσέθηκεν, υ ντε τοις άλλοις "Ελλ.ησιν την 3 επί τω πάθει εκπληξιν όμοίαν παρέσχε, και το εν Αιγός ποταμοϊς ανθις Αθηναίων πταίσμα ναντικόν τε ψ και η πόλις ουδέν άλλο δτι μη των μακρών τειχών καθαιρέσει καί νεών των πολλών παραδόσει καί στερήσει της άρχής ες ταπεινότητα άφικομένη τό τε σχήμα το πάτριον δμως εψύλαξε και την δνναμιν ού δια μακρόν την παλαιάν ελαβεν, ώς τά τε μακρά τείχη εκτειχίσαι ακι της θαλάσσης αύθις επικρατήσαι και τούς τότε φοβερούς σφισι Λακεδαιμονίους και παρ' ολίγον ελθόντας άφανίσαι την πάλιν αυτούς εν τώ μέρει εκ των 4 εσχάτων κινδύνων διασώσασθαι. Λακεδαιμονίων τε αν τό κατά Λεύκτρα και Μαντίνειαν πταίσμα τώ παραλόγω μάλλον τι της ξυμφορας ή τω πλ.ήθει τών (τό}τε άπολομένων τούς Λακεδαιμονίους εξέπληξεν ή τε ξνν 'Επαμεινώνδα Βοιωτών καί Άρκάδων γενομένη προσβολή προς την Σπάρτην καί αύτη τω άήθει της όψεως μάλλον η τη άκριβεία τον κινδύνου αυτούς τε τούς Λακεδαιμονίους καί τούς ξνμμετασχόντας αύτοΐς τών τότε 5 πραγμάτων έφόβησεν. ή δε δη Πλαταιών αλωσις της πόλεως τη σμικρότητι . . . τών εγκαταληφθέΐ'των, δτι οι πολλοί αυτών διαπεφενγεσαν πάλαι ες τάς 'Αθήνας, ού μέγα πάθημα εγένετο. καί ή Μήλου καί Σκιώνης αλωσις, νησιωτικά τε πολίσματα ην καί

Kapitel 9

35

d e r d a s alles g e s c h a h , u n d nicht z u l e t z t wegen d e r U n g e w ö h n l i c h k e i t des g a n z e n E r e i g n i s s e s f ü r O p f e r wie T ä t e r d i e ü b r i g e n G r i e c h e n n i c h t weniger als die u n m i t t e l b a r B e t e i l i g t e n . So w a r z u m Beispiel d a s , w a s d e n A t h e n e r n in Sizilien w i d e r f u h r , w e d e r v o n d e n d i r e k t B e t r o f f e n e n in solcher U n m i t t e l b a r k e i t a l s w i r k l i c h e r Schlag e m p f u n d e n noch a u c h v o n den a n d e r e n G r i e c h e n m i t gleicher E r s c h ü t t e r u n g a u f g e n o m m e n w o r d e n , obgleich es h i n s i c h t l i c h d e r Z a h l d e r d a b e i Z u g r u n d e g e g a n g e n e n f ü r die S t a d t eine k a u m geringere K a t a s t r o p h e bedeutete71: Ging doch den Athenern das Heer fern der H e i m a t verloren und u m f a ß t e z u d e m m e h r B u n d e s g e n o s s e n als eigene L e u t e ; die S t a d t selbst b l i e b i h n e n e r h a l t e n , so d a ß sie n o c h l a n g e Zeit danach den Lakedaimoniern, deren Bundesgenossen und sei list d e m G r o ß k ö n i g W i d e r s t a n d zu leisten v e r m o c h t e . D i e S c h l a p p e v o n A i g o s p o t a m o i w i e d e r u m erlitt A t h e n z u r S e e : D i e S t a d t selbst a b e r w u r d e lediglich d u r c h N i e d e r r e i ß u n g d e r L a n g e n M a u e r n , die A u s l i e f e r u n g d e r M e h r z a h l i h r e r K r i e g s s c h i f f e u n d die W e g n a h m e i h r e r S e e m a c h t s t e l l u n g g e d e m ü t i g t — ihre ü b e r k o m m e n e politische F o r m j e d o c h b e h i e l t sie bei, j a sie k o n n t e n i c h t l a n g e d a n a c h i h r e a l t e f ü h r e n d e S t e l l u n g w i e d e r g e w i n n e n , so d a ß m a n n i c h t n u r die L a n g e n M a u e r n n e u e r r i c h t e n u n d selbst d i e a l t e S e e h e r r e c h a f t wieder g e w i n n e n , s o n d e r n n u n a u c h d i e seinerzeit g e f ü r c h t e t e n L a k e d a i m o n i e r , die b e i n a h e s c h o n soweit w a r e n , die S t a d t d e m E r d b o d e n g l e i c h z u m a c h e n , a u s h ö c h s t e r G e f a h r r e t t e n k o n n t e . 7 2 Bei d e n L a k e d a i m o n i e r n w i e d e r u m b e w i r k t e n die N i e d e r l a g e n v o n L e u k t r a und Mantinea mehr durch das Unglaubliche der Katas t r o p h e a l s d u r c h die H ö h e d e r V e r l u s t e eine E r s c h ü t terung. 7 ^ U n d b e i m V o r s t o ß v o n B ö o t e r n u n d A r k a d e r n u n t e r E p a m e i n o n d a s gegen S p a r t a selbst w a r es m e h r d i e U n g e w o h n h e i t eines solchen A n b l i c k s als d i e w i r k l i c h e G e f a h r , d i e die L a k e d a i m o n i e r wie a u c h die, d i e u n t e r diesen U m s t ä n d e n zu i h n e n h i e l t e n , in S c h r e c k e n v e r s e t z t e . Die E i n n a h m e von Plataiai hingegen war schon wegen der g e r i n g e n Z a h l d e r d a b e i G e f a n g e n g e n o i n m e n e n k a u m eine wirkliche K a t a s t r o p h e , d e n n die M e h r z a h l d e r E i n w o h n e r h a t t e sich b e r e i t s v o r h e r n a c h A t h e n g e f l ü c h t e t . 7 4 Die E r o b e r u n g v o n Melos u n d Skione— es h a n d e l t sich u m kleine Insel-

Bucli I τοις δράσασιν αίοχννην μάλλον τι προσέβαλαν η ίς το ξνμπαν 'Έλληνιχόν μέγαν τον παράλογον παρέσχε. 6 θηβαίοις δέ τά τής αποστάσεως οξέα και ξύν ονόενι λογισμω γενόμενα, και ή άλωσις δι' ολίγον τε και ςύν πάνω των έλόντων ξννενεχ&εϊσα, και ό φόνος (ό) πολύς, οία δη εξ όμοφύ).ων τε- και παλαιάς άπεχάείας έπεξιόντων, και ό της πόλεως παντελής άνδραποδισμός, δυνάμει τε και δόξη ες τά πολέμια των τότε προεχούσης εν τοις "Ελλησιν, ουκ εξω τον εικότος 7 ες μήνιν τ>)ν από τον ϋείον άνηνέχ&η, ώς της τε εν τω Μηδικω πολεμώ προδοσίας των 'Ελλήνων διά μακρόν ταντην δίκην έκτίσαντας Θηβαίους, και της Πλαταιών εν τ ε ταϊς σπονδαΐς καταλήψεως και τον παντελούς άνδραποδισμον της πόλεως, και της των παραγόντων σφάς Λακεδαιμονίοις ονχ 'Ελληνικής γενομένης δια Θηβαίους σφαγής, και τον χωρίον της ερημώσεως, έν δτω ol "Ελληνες παραταξάμενοι Μήδοις άπώσαι·το της 'Ελλάδος τον κίνδννον, και ότι 'Αθηναίους αυτοί τή ψήφω άπώλλυον, δτε υπέρ άνδραποδισμον τής πόλεως γνώμη προντέ&η έν τοις Λακεδαιμονίων ξι-μ uàSì χοις. έπε'ι καΐ προ της ξνμφοράς πολλά από τον ϋείον έπισημήναι ε?.έγετο, â òi) εν μεν τω παραντίκα ήμελή&η, ύστερον δε ή μνήμη αυτά ες λογισμό)' του εκ πάλαι επί τοις ξννενεχΰεΐσιν προσημαν&ήναι άνήνεγκεν. g Τοις δέ μετασχονσι τον έργον ξνμμάχοις, οίς δ>) και επέτρεψεν ' Λ?.έξανόοος τά κατά τάς Θήβας όιαϋεΐναι, την μεν Καδμείαν φρουρά κατέχειν έδοξε, την πάλιν δε κατασκάψαι ές έδαφος και την χώραν κατανεϊμαι τοις ξνμμάχοις, δση μή ιερά αυτής- πα'ώας ν. οϊ γαρ Πέρσαι προσέμενον τους Μακεδόνας, όποτε έσβήσονται ες τον πόρον, ώς επικεισόμενοι εκβαίνουσιν 6 'Αλέξανδρος δε άναπηδήσας επί τον ϊππον και τοις άμφ' αυτόν εγκελενσάμενος επεσ&αί τε και άνδρας άγα&ούς γίγνεσθαι, τους μέν προδρόμους ίππέας έσή· μηνε καί τους Παίονας προεμβαλείν ες τόν ποταμόν έχοντα Άμύνταντόν Άρραβαίου (κελεύει) καί των πεζών μίαν τάξιν, και πρό τούτων την Σωκράτους ΐλην Πτολεμαΐον τόν Φιλίππου άγοντα, ή δη και ετύγχανε την ηγεμονίαν του Ιππικού παντός εχουσα[ν] εκείνη τη 5

7 ημέρα· αυτός δέ άγων τό δεξιόν κέρας νπό σαλπίγγων τε καί Τω Ένυαλίω αλαλάζοντας εμβαίνει ες τόν πόρον, λ.οξήν αεί παρατείνιον την τάξιν, f¡ παρεΐλκε τό ρεϋμα, ίνα δή μή έκβαίνοντι αυτώ οί Πέρσαι κατά κέρας προσπίπτοιεν, άλλ.ά και αυτός ώς άνυστόν τη φάλαγγι πρόσμιξη αύτοϊς. 15

Οί δέ Πέρσαι, f ¡ πρώτοι οί άμφι Άμύνταν καί Σωκράτην προσέσχον τη δχύη, ταύτη και αυτοί άνω-

Kapitel 14—15

53

Philippos, Sohn des Menelaos, als nächste kamen die Thraker unter Agathon. An sie angeschlossen standen der Reihe nach bis zur Mitte der Frontlinie hin die Infanterieabteilungen von Krateros, Meleagros und Philippos. 102 Die persische Reiterei bestand aus etwa 20000 Mann, dazu kamen Ausländer, griechische Söldner zu Fuß, an Zahl nicht viel geringer. Sie waren so aufgestellt, daß die Reiter das Flußufer entlang in langer Reihe standen, das Fußvolk hinter diesen : Es stieg nämlich drüben das Ufergelände steil an. Dort, wo man Alexander sah — er war an seiner strahlenden Rüstung und auch der geradezu enthusiastischen Begeisterung seiner Leute, wo er sich zeigte, zu erkennen —, ihrem linken Flügel gegenüber, stellten sie ihre Reiterschwadron besonders massiert am Ufer auf. So standen die beiden Armeen eine Zeitlang am Ufer und verhielten, gleichsam als zögerten sie vor dem, was nun kommen mußte, hier wie dort in tiefer Stille. Die Perser nämlich wollten abwarten, bis die Makedonen die Furt betraten, um dann über sie herzufallen, wenn sie dabei wären, aus dem Wasser zu steigen. Da sprang Alexander aufs Pferd, befahl seiner Umgebung, ihm zu folgen und zu zeigen, daß sie Kerle seien. Als erste ließ er die berittenen Vorausabteilungen in den Fluß gehen, zusammen mit ihnen die Paionen unter Führung des Amyntas, Sohn des Arrhabaios, dazu eine Abteilung Infanterie und vor diesen her die Schwadron des Sokrates unter Führung des Ptolemaios, Sohn des Philippos, weil sie an diesem Tage zufällig die erste Stelle innerhalb der gesamten Reiterei innehatte. Er selbst setzte sich an die Spitze des rechten Flügels, um unter Trompetengeschmetter und Schlachtgeschrei in die Furt hineinzustürmen. Solange die Strömung des Flusses die Gefahr des Abtreibens bedeutete, schrägte er fortwährend die Frontlinie ein wenig ab, um zu vermeiden, daß beim Verlassen des Wassers die Perser über ihn noch in der Kolonne herfielen, und um in möglichst unbeeinträchtigter Kampfesformation an sie heranzukommen.' 0 3 15 Die Perser wiederum beschossen dort, wo als erste Amyntas und Sokrates an das Ufer herandrängten, von oben

Buch I

&εν εβα/j.ov, οί μεν αυτών άπό τής δχ&ης έξ νπερδεξίου ές τόν ποταμόν έσακοντίζοντες, οί δε κατά τά 2 και ήν των τε ιππέων ώϋισμό;, των μεν έκβαίνειν εκ τον ποταμοί', των δ' εΐργειν την εκβασιν, και παλτών άπό μεν των Περσών πολ.λή άφεσις, οι Μακεδόνες δε ξνν τοϊς όόρασιν έμάχοντο. άλλα τω τε πλή&ει πολύ έλαττούμενοι (οι) Μακεδόνες έκακοπάϋονν εν τη πρώτη προσβολή, και αυτοί εξ ον βέβαιον τε και άμα κάτωθεν εκ τον ποταμού αμυνόμενοι, οί δε Πέρσαι εξ νπερδεξίον της δχ&ης- άλλως τε και το κράτιστον της Περσικής Ίππου ταύτη έπετέτακτο, οί τε Μέμνονος παίδες και αυτός Μεμνων μετά τοντιον εκινδύνευε. 3 και οί μεν πρώτοι τών Μακεδόνων ξνμμίξαντες τοις Πέρσαις κατεκόπησαν προς αυτών, άνδρες άγα&οι γενόμενοι, όσοι γε μη προς 'Αλ.έξανδρον πελ.άζοντα άπ· έκλαναν αυτών. 'Αλέξανδρος γαρ ήδη πλησίον ήν, άμα οΐ άγων το κέρας το δεξιόν, και εμβάλλει ές τους Πέρσας πρώτος, ίνα τό πάν στίφος τής ίππου και αυτοί οί ηγεμόνες τών Περσών τεταγμένοι ήσαν και περί 4 αυτόν ξννειστήκει μάχη καρτερά· και εν τούτο> άλλαι έπ' αλλαις τών τάξεων τοις Μακεδόσι διέβαινον ου χαλεπώς ήδη. και ήν μεν άπό τών ίππων ή μάχη, πεζομαχία δε μάλλον τι έφκει. ξυνεχόμενοι γαρ ίπποι τε ϊπποις και άνδρες άνδράσιν ήγωνίζοντο, οί μεν έξώσαι εις άπαν άπό τής δχ&ης και ές τό πεδίον βιάσασ&αι τους Πέρσας, οί Μακεδόνες, οί δε εϊρξαί τε αυτών την εκβασιν, οί Πέρσαι, καΐ ές τόν ποταμόν 5 αυϋις άπώσασ&αι. και εκ τούτον επλεονέκτονν ήδη οί σνν Άλεξάνδρω τή τε άλλη ρώμη και εμπειρία και ότι ξνστοϊς κρανείνοις προς παλτά έμάχοντο. 6 "Εν&α δη και Άλεξάνόρω ξνντρίβεται τό δόρυ έν τή μάχη' ό δε "Αρετιν ήτει δόρν ετερον, αναβολέα τών βασιλικών τώ δε και αντώ πονονμένω σνντετριμμένον

Kapitel 15

55

herab die Angreifer, wobei die einen vom überhöhten Uferrand aus ihre Speere in den F l u ß hinunterschleuderten, die anderen an flacheren Uferstellen selbst bis ins Wasser hinab vordrangen. Und da die einen mit Gewalt strebten, aus ·lein Fluß herauszugelangen, die anderen versuchten, «lies zu hindern, gab es ein Gedränge zwischen beiden Reitereien. In dichter Masse schössen die Perser ihre Speere, die Makedonen hingegen benutzten ihre Lanzen als Stichwaffe, aber da sie zahlenmäßig unterlegen waren, waren sie beim ersten Vorstoß deutlich im Nachteil; denn .sie hatten keinen festen Stand und mußten zugleich von unten her einen von oben auf sie zukommenden Angriff abwehren, während die Perser gerade die Überhöhung des Ufers zu ihrem Vorteil ausnutzten. Überdies war an dieser Stelle j a die Elite persischer Reiterei aufgestellt ; die Söhne Meninone, j a Memnon selbst mit ihnen zusammen standen dort im Einsatz. So wurden die ersten der Makedonen von ihnen im Nahkampf zusammengehauen; sie starben den Heldentod, soweit sie sich nicht wieder zu Alexander zurückziehen konnten, der sich jetzt näherte. Schon aber war dieser zur Stelle, zusammen mit dem ganzen rechten Flügel, und warf sich, allen voran, auf die Perser, wo deren Reiterarmee am dichtesten stand und sich auch die Führer sei list befanden. U m ihn herum tobte ein heftiger K a m p f , und während inzwischen von den Infanterieabteilungen eine nach der anderen bereits mühelos über den F l u ß ging, entwickelte sich eine Reiterschlacht, die mehr einem Infanteriegefecht glich. Denn im engen Knäuel rangen Pferd mit Pferd, Mann mit Mann, wobei die Makedonen die Gegner völlig vom Ufer weg auf flaches Gelände abzudrängen suchten, die anderen, die Perser, sich bemühten, sie überhaupt am Verlassen des Flusses zu hindern bzw. wieder ms Wasser zurückzustoßen. Schließlich gewannen Alexander und seine Leute die Oberhand. Zu ihrer Stoßkraft und Kampferfahrung nämlich kam vor allem, daß sie mit Lanzen aus dem Holz des Kornelkirschbaums gegen die leichten Wurfspieße der Perser anzukämpfen h a t t e n . Bei diesem K a m p f ging Alexanders Lanze in die B r ü c h e ; er verlangte daher von Aretes, dem königlichen Waffenträger, eine neue. Der nun befand sich in der gleichen

Buch I

τό όόρυ ην, ό δέ τώ ήμίσει κεκλασμενου τον δόρατος ουκ άψαΐ'ώς έμάχετο, και τοντο δείξας Άλεξάνδρω â/J.ov αίτεϊν εκέλενεν· Δημάρατο; δε, άνήρ Κορίν&ιος, τώ)· άμφ' αυτόν εταίρων, δίδωσιν αν τώ τό αντοϋ δόρυ. 7 και ô; άνα/.αβών και Ιδών Μιόριδάτην τον Δαρείον γαμβρόν πολύ προ των ä/J.wv προϊππεύοντα και ίπάγοντα άμα ol ώσπερ εμβολον των ιππέων έξελαννει και αυτός προ των άλλων, και παίσας ες τό πρόσωπον τω δόρατι καταβά/.λει τον Μι&ριδάτην. εν δε τούτω ' Ροισάκης μεν έπελ.αύνει τω 'Αλεξάνδρω και nain 8 'Αλεξάνδρου την κεφαλήν τη κοπίδι' και τον μεν κράνονς τι άπέάραυσε, την πληγήν δέ εσχε τό κράνοζ. και καταβάλλει κα'ι τούτον 'Αλέξανδρος παίσας τω ξιστώ διά τον ϋώρακος ες τό στέρνο ν. Σπι&ριδάτη; δέ άνετέτατο μεν ήδη έπ' 'Αλέξανδρον δπισόεν την κοπίδα, νποφόάσας δέ αυτόν Κλεΐτος ό Δρωπίδον Train κατά τον ώμον και αποκόπτει τόν ώμον του Σπι&ριδάτον ξνν τη κοπίδι· και εν τούτω έπεκβαίνοντεζ riti των ιππέων δσοις προύχώρει κατά τόν ποταμόν παοσεγίγνοντο τοις άμφ' 'Αλέξανδρον. ι6

Και οί Πέρσαι παιόμενοί τε πανταχό&εν ηδη ες τά πρόσωπα αυτοί τε καί ίπποι τοις ξυστοις και προς των ιππέων έξωάούμενοι, πολλά δέ και πρός των ψιλών αναμεμιγμένων τοϊς ιππεΰσι βλαπτόμενοι έγκλίνονσι ταύτη πρώτον, η 'Αλέξανδρος προεκινδύνενεν. ώς δέ τό μέσον ενεδεδώκει αύτοϊς, παρερρήγνυτο δη και τά έφ' έκάτερα της Ιππου, και ήν δη φυγή καρτερά. 2 των μεν δη ιππέων των Περσών άπέ&ανον εις χίλιους, ου γάρ πολλή ή δίωξις έγένετο, ότι έξετράπη 'Αλέξανδρος επί τους ξένους τους μισ&οφόρους· ών τό στίφος, η τό πρώτον έτάχ&η, εκπλήξει μάλλον τι τοϋ παραλόγου η λογισμω βεβαιώ εμεν εν και τούτοις τήν τε φάλαγγα επαγαγών και τους ιππέας πάντη προσπεσάν κελεύσας έν μέσω δι' ολίγου κατακόπτει αυτούς, ώστε διέφυγε μεν ουδείς, δτι μη διέλαϋέ τις έν τοις νεκροΐς, έζω-

K a p i t e l 15—16

57

S c h w i e r i g k e i t , a u c h Beine L a n z e w a r z e r b r o c h e n , a b e r e r w e h r t e sich t a p f e r m i t d e m S t u m p f . Diesen wies e r A l e x a n d e r u n d m e i n t e , e r m ö g e sich a n j e m a n d a n d e r e n w e n d e n . Schließlich g a b i h m D e m a r a t o s a u s K o r i n t h , e i n e r d e r H e t a i r e n seiner U m g e b u n g , seine W a f f e , a b e r k a u m h a t t e A l e x a n d e r sie a n sich g e n o m m e n , d a s a h er, wie M i t h r a d a t e s , d e r S c h w i e g e r s o h n d e s D a r e i o s , allen weit v o r a u s r e i t e n d , m i t s e i n e n B e r i t t e n e n eine A r t S t o ß k e i l zu b i l d e n s u c h t e . E r v e r l i e ß n u n e b e n f a l l s die Masse d e r S e i n e n , s t i e ß M i t h r a d a t e s d i e L a n z e ins Gesicht u n d warf i h n v o m P f e r d . W ä h r e n d d e s s e n a b e r j a g t e K o i s a k e s auf A l e x a n d e r zu u n d h i e b i h m sein K r u m m s c h w e r t auf d e n K o p f — indes, o b w o h l ein S t ü c k d e s H e l m e s a b s p r a n g , hielt dieser d e n S c h l a g a u s ; d a n n schlug Alexander auch ihn nieder und trieb ihm die L a n z e d u r c h d e n P a n z e r h i n d u r c h in die B r u s t . A b e r s c h o n h a t t e Spithridates von hinterrücks den Säbel gegen Alexander erhoben; d a k a m ihm Kleitos, Sohn des Dropid a s , z u v o r u n d t r e n n t e d u r c h einen H i e b auf d i e S c h u l t e r d e n Arm mitsamt der Waffe vomLeib. Nun aberstiegen allmählich a u c h d i e ü b r i g e n R e i t e r , auf d e r g a n z e n L ä n g e d i e s e s F l u ß a b s c h n i t t e s , s o b a l d i h n e n dies möglich w a r , a u s d e m W a s s e r u n d gesellten sich z u A l e x a n d e r u n d seiner U m g e b u n g . 16 J e t z t g a b e n die P e r s e r n a c h , u n d z w a r z u e r s t d o r t , wo A l e x a n d e r a n d e r S p i t z e k ä m p f t e , sie selbst wie a u c h i h r e P f e r d e v o n allen S e i t e n h e r d u r c h L a n z e n s t ö ß e i n s G e s i c h t getroffen und d u r c h die Reiterei zurückgedrängt, besonder» a u d i in M i t l e i d e n s c h a f t gezogen d u r c h die d e r R e i t e r e i beig e g e b e n e n L e i c h t b e w a f f n e t e n . Als d a n n a u c h i h r Z e n t r u n i zu weichen b e g a n n u n d so i h r e K a m p f l i n i e l i n k s u n d r e c h t e v o n d e n R e i t e r n z u s a m m e n b r a c h , a r t e t e alles i n w i l d e F l u c h t a u s . V o n d e n p e r s i s c h e n R e i t e r n fielen a n d i e 1000. E i n e i n t e n s i v e V e r f o l g u n g freilich u n t e r b l i e b , d e n n A l e x a n d e r s c h w e n k t e n u n g e g e n die S ö l d n e r e i n ; d e r e n g e b a l l t e r H a u f e b e h a u p t e t e zuerst den Platz, den m a n ihm a m Anf a n g zugewiesen h a t t e , m e h r a u s S c h r e c k e n ü b e r d i e u n e r w a r t e t e n D i n g e , d i e sich h i e r a b s p i e l t e n , als a u s f e s t e r Ü b e r l e g u n g . A l s A l e x a n d e r a b e r n u n zugleich m i t d e r R e i t e r e i die P h a l a n x gegen sie f ü h r t e u n d v o n a l l e n S e i t e n a n g r e i f e n ließ, w u r d e n sie eingekreist u n d schnell z u s a m -

Buch I 3 γρήθησαν δέ άμφι τούς δισχιλίουζ. επεσον δέ και ηγεμόνες τών Περσών Νιφάτης τε και Πετήνης και Σπιθριδάτης ό Λυδίας σατράπη; και ο των Κατιηαδοκών ύπαρχος Μιθροβουζάνης και Μιθριδάτης ο Δαρείο ο γαμβρός και Ά ρβουπάλης ο Δαρείου τον Άρταξέρξου παις και Φαρνάκης, Αδελφός ούτος της Δαρείου γυναικός, και ό των ξένων ήγεμών Ώμάρης. ' Αρσίτης δε εκ μεν της μάχης φεύγει ες Φρυγίαν, έκεϊ δε αποθνήσκει αυτός προς αΰτοΰ, ώς λόγος, ότι αίτιος εδόκει Πέρσαις γενέσθαι του εν τω τότε πταίσματος. 4

Μακεδόνων δε των μεν εταίρων άμφι τους είκοσι και πέντε εν τη πρώτη προσβολή άπεθανον και τούτων χαλκαΐ εικόνες εν Δίω εστασιν, 'Αλεξάνδρου κελεύσαντος Λύσιππον ποιήσαι, δσπερ και Άλέξανδρον μόνος προκριθείς εποίει' των δε άλλων Ιππέων υπέρ 5 τούς έξήκοντα, πεζοί δέ ες τούς τριάκοντα, και τούτους τη ύστεραία εθαψεν 'Αλέξανδρος ξύν τοις οπλοις τε και ä/.λω κόσμω· γονενσι δε αυτών και παισί των τε κατά την χώραν άτέλειαν εδωκε και δσαι άλ/.αι ή τω σώματι λειτουργίαι ή κατά τάς κτήσεις εκάστων ε'ισφοραί. και των τετρωμένων δέ πολλψ πρόνοιαν εσχεν, έπελθών τε αυτός εκάστους και τά τραύματα ίδών και δπως τις έτρώθη έρόμενος και δ τι πράττων 6 ειπείν τε και άλαζονεύσασθαί οί παρασχών. ό δέ και τών Περσών τούς ηγεμόνας εθαψεν εθαψε δέ και τούς μισθοφόρους "Ελληνας, οι ξύν τοις πολεμίοις στρατεύοντες άπεθανον δσονς δέ αυτών αιχμαλώτους ελαβε, τούτους δέ δήσας εν πέδαις εις Μακεδονίαν άπέπεμψεν έργάζεσθαι, ôr ι παρά κοινή δόξαντα τοις "Ελλησιν "Ελληνες δντες εναντία τη 'Ελλάδι υπέρ 7 τών βαρβάρων έμάχοντο. αποπέμπει δέ και εις 'Αθήνας τριακοσίας πανοπλίας Περσικός ανάθημα είναι τη 'Αθηνά εν πόλεΐ" και επίγραμμα έπιγραφήναι έκέλενσε τόδε· 'Αλέξανδρος Φιλίππου και οί "Ελληνες πλην Λακεδαιμονίων από τών βαρβάρων τών την Άσίαν κατοικούντων.

K a p i t e l 16

59

inengehauen. Von ihnen e n t k a m keiner, es sei denn, er verbarg sich u n t e r den Toten. Gefangen n a h m m a n etwa 2000 Mann. 1 0 4 Von den persischen F ü h r e r n fielen in der Schlacht Niphates, F e t e n e s u n d Spitliridates, der S a t r a p von Lydien, sowie der S t a t t h a l t e r von Kappadokien Mithrobuzanes, Mithradates, der Schwiegersohn des Dareios, Arbupales, Sohn des Dareios u n d zugleich Enkel des Artaxerxes, P h a r n a k e s , B r u d e r der G a t t i n des Dareios, lind Ornares, der F ü h r e r der Soldtruppen. Arsites e n t k a m v o m K a m p f p l a t z n a c h Phrygien u n d s t a r b dort von eigener H a n d , wie es h e i ß t , weil er sich als schuldig an der persischen Niederlage f ü h l t e . Von den Makedonen waren an die 25 H e t a i r e n bei jenem ersten Angriffsstoß gefallen : I h r e ehernen Standbilder sind h e u t e noch in Dion zu sehen, die Lysippos auf Befehl Alexanders h a t t e anfertigen müssen. Dieser Lysippos allein genoß auch d a s Vorrecht, Alexander zu modellieren. 1 0 5 Von den übrigen R e i t e r n starben 60, Fußsoldaten an die 30. Sie alle b e g r u b Alexander a m nächsten Tag in ihrer R ü s t u n g u n d all ihrem anderen Schmuck; E l t e r n u n d K i n d e r n aber g e w ä h r t e er Freiheit von jeglichem Bodenzins sowie allen sonstigen persönlichen öffentlichen Leistungen, H a n d - u n d Spanndiensten u n d jeglicher Vermögenssteuer. Auch k ü m m e r t e er sich sehr u m die Verwundeten, k a m persönlich zu jedem einzelnen, ließ sich die W u n d e n zeigen u n d erzählen, wie m a n zu diesen gekommen war. Auf diese Weise g a b er ihnen allen Gelegenheit, ihm ihre T a t e n zu erzählen und dabei nach Herzenslust zu übertreiben. D a r ü b e r h i n a u s w u r d e n von ihm auch die F ü h r e r der Perser b e s t a t t e t , dazu die griechischen Söldner, die auf persischer Seite gefallen waren. Die von ihnen aber, die m a n gefangen h a t t e , schickte er in Fesseln nach Makedonien zur Zwangsarbeit, weil sie als Griechen gegen die gemeingriechischen Beschlüsse f ü r die B a r b a r e n gegen Griechenland g e k ä m p f t h a t t e n . Auch sandte er nach A t h e n 300 vollständige persische R ü s t u n g e n als Weihgeschenke f ü r Athene, die G ö t t i n der S t a d t . Auf ihnen ließ er die Aufschrift a n b r i n g e n : Alexander, der Sohn des Philippos, und die Griechen außer den Lakedaimoniern der Göttin aus der Beute von den Persern, die da Asien bewohnen.106

5

Arrian

Buch I

6o

17

2

3

4

5

6

7

Καταστήσας δέ Κάλαν σατραπεύειν ης Άρσίτης ήρχε και τους φόρους τους αυτούς αποφέρει» τάξας, οΰσπερ Δαρείο) εφερον, δσοι μεν τών βαρβάρων κατιόντες έκ των όρων ένεχείριζον σφάς, τούτους μεν άπαλλάττεσϋαι επί τά αυτών εκάστους έκέλευεν, Ζε· λείτας δε άφηκε της αιτίας, δτι προς βίαν ίγνω συστρατεϋσαι τοϊς βαρβάροις· Δασκύλιον δε παραλήψόμενον Παρμενίωνα εκπέμπει• και παραλαμβάνει Δασκύλιον Παρμενίων εκλιπόντων των φρουρών. Αυτός δε επί Σάρδεων προύχώρεί' και απέχοντος αύτον δσον έβδομήκοντα σταδίονς Σάρδεων ήκον παρ' αυτόν Μι&ρήνης τε ό φρούραρχος της άκροτιόλεως της έν Σάρδεσι και Σαρδιανών ol δυνατώτατοι, ένδιδόντες οϊ μεν την πόλιν, ό δε Μιϋρήνης την άκραν και τά Χ9'ί/Χατα· Ά'/Λξανδρος δε αυτός μεν κατεστρατοπέδενσεν επί τω "Ερμω ποταμφ· απέχει δε ό °Ερμος άπό Σάρδεων σταδίονς δσον εικοσιν Άμύνταν δε τον Άνδρο μένους την άκραν π αραληψόμενον εκπέμπει ες Σάρδεις· και Μιάρήνην μεν έν τιμή άμα οι ήγεν, Σαρδιανονς δε και τους άλλους Λνόούς τοις νόμοις τε τοις πάλαι Λυδών χρήα&αι εδωκεν και έλευάέρους είναι άφήκεν. άνήλ&ε δε και αυτός είς την άκραν, ϊνα τό φρούριον ήν τών Περσών και εδοξεν αύτω όχυρόν τό χωρίον ύτιερνψηλόν τε γαρ t]v και απότομο ν πάντη και τριπλφ τείχει πεφραγμένον· αυτός δε επί τη άκρα ναό ν τε οίκοδομησαι Διός 'Ολυμπίου έπενόει και βωμόν Ιδρύσασϋαι. σκοποΰντι δε αύτω της άκρας όπερ έπιτηδειότατον χωρίον ώρα έτους εξαίφνης χειμών έπιγίγνεται και βρονται σκληροί και ϋδωρ εξ ούρανοϋ πίπτει, οϋ τά τών Λνδών βασίλεια· Άλεξάνδρω δε εδοξεν έκ &εοϋ σημαν&ηναι, Ινα χρή οίκοδομεΐσ&αι τώ Ad τόι· νεών, και όντως έκέλενσε. κατέλιπε δε της μεν άκρα; της Σάρδεων έπψελητήν ΙΙαυσανίαν τών εταίρων, τών

Kapitel IT

61

Die Eroberung Kleinasiens (Sommer 334) 17 Er betraute Kalae mit der Verwaltung der Satrapie, die Arsitee geleitet hatte, und ließ ihn die gleichen Steuern abführen, die die Bevölkerung an Dareios zahlte. 107 Wer von den Barbaren aus den Bergen herabkam und sich ihm ergab, dem erlaubte er, in seine Heimatstadt zurückzukehren, die Einwohner von Zelea begnadigte er, weil er erkannte, daß sie sich nur unter Druck den Persern angeschlossen hatten. Zur Besetzung von Daskyleion schickte er Parmenion, der die Stadt einnahm, nachdem die Besatzung sie verlassen hatte. Er selbet rückte auf Sardes vor. 108 Als er noch 70 Stadien von der Stadt entfernt war, kam zu ihm Mithrenes, der Kommandant der Zitadelle von Sardes, zusammen mit den Oberhäuptern der Stadt, und sie übergaben ihm diese — dazu Mithrenes persönlich die Burg zusammen mit den dort lagernden Geldvorräten. Alexander selbst schlug sein Lager am Hermos auf, einem Fluß an die 20 Stadien von der Stadt entfernt. Zur Übernahme der Festung schickte er Amyntas, Sohn des Andromenoe, nach Sardes, Mithrenes behielt er bei sich in hohen Ehren. Der Bevölkerung von Sardes sowie den anderen Lydern gestattete er, nach ihren altgewohnten lydischen Gesetzen zu leben, und gab ihnenihre volle innenpolitische Freiheit.' 0 9 Er bestieg auch persönlich den Burgberg, auf dem die persische Besatzung untergebracht war; der Platz dünkte ihm von Natur aus ganz besonders gut gesichert, denn er lag auf dem Gipfel, war nach allen Seiten durch einen Steilabfall geschützt und überdies noch mit einer dreifachen Mauer umgeben. Daher beschloß er, dort ein Heiligtum des olympischen Zeus sowie einen Altar zu errichten. Doch als er auf der Berghöhe nach einer hierfür besonders geeigneten Stelle Ausschau hielt, erhob sich plötzlich mitten im Sommer ein Gewittersturm, und unter lautem Donner gingen Regenmassen gerade dort nieder, wo die alte lydische Königsburg stand. Alexander erschien dies als ein Zeichen des Himmels, wo man den Zeustempel zu errichten habe, und er gab die entsprechenden Befehle. 110 Als Kommandanten auf der Burg von Sardes ließ er Pausanias, einen der Hetairen, zurück, zur Festlegung und 5·

Buch I

8

9

ίο

11

12

δέ φόρων τε καϊ συντάξεως της άποφορδς Νικίαν, "Ασανόρον δέ τον Φιλώτα Λυδίας και της άλλης της Σπιϋριδάτον αρχής, όονς αύτω Ιππέας τε και ψιλούς δσοι ικανοί προς τά παρόντα έδόκονν. Κάλαν δε και Άλέξανδρον τον 'Αερόπου επί την χώραν την Μέμνονος εκπέμπει, άγοντας τους τε Πελοτιοννησίους και των άλ).ων ξυμμάχων τους πολλούς πλην 'Αργείων ούτοι δε εν Σάρδεσι κατελείφΰησαν την άκραν φυλάττειν. 'Εν τούτω δε, ώς τά περί της 'ιππομαχίας έςηγγέλϋη, οϊ τ ε την "Εφεσον φρουρονντες μισ&οφόροι ωχοντο φεύγοντες, δύο τριήρεις των Έφεσίων λαβόντες, και ξύν αύτοϊς 'Αμύντας 6 Άντιόχον, δς εφνγεν εκ Μακεδονίας Άλέξανδρον, παϋών μεν ουδέν προς 'Αλεξάνδρου, δυσνοία δε τη προς 'Αλέξανδρον και αυτός άπαξιώσας τι πα&εΐν προς αύτοϋ άχαρι. Τετάρτη δέ ημέρα ες "Εφεσον άφικόμένος τους τε φυγάδας, όσοι δι' αυτόν έξέπεσον της πόλεως, κατήγαγε και την ό/.ιγαρχίαν καταλύσας δημοκρατίαν κατέστησε · τους δε φόρους, δσους τοις βαρβάροις άπέφερον, τη Άρτέμιδι ξυντελεϊν έκέλευσεν. ό δέ δήμος ό των Έφεσίων, ώς άφηρέ&η αύτοϊς ό άπό των όλίγων φόβος, τούς τε Μέμνονα έπαγομένους και τους το ιερόν συλήσαντας της 'Αρτέμιδος και τούς την εικόνα την Φιλίππου την έν τω ίερω καταβαλόντας και τον τάφον εκ της αγοράς άνορύξαντας τον Ήροπύ&ου του έλευϋερώσαντος την πόλιν ώρμησαν άποκτεϊναι. και Σύρφακα μεν και τον παΐδα αύτοϋ Πελάγοντα και τούς των αδελφών του Σύρφαχος ποΰδας εκ του ίεροΰ έξαγαγόντες κατέλευσαν τούς δέ άλλους διεκώλνσεν 'Αλέξανδρος προσωτέρω επιζητεΐν και τιμωρεΐσ&αι, γνούς δτι όμοϋ τοις αίτίοις και ού ξύν δίκη τινάς, τούς μεν κατ' εχ&ραν, τούς δέ κατά άρπαγήν χρημάτων άποκτενεΐ, ξυγχωρηάέν αύτω, ό δήμος, και ε'ι δή

K a p i t e l 17

63

E i n t r e i b u n g von S t e u e r n Nikias 1 1 1 u n d zur V e r w a l t u n g Lydiens sowie der anderen, bisher S p i t h r i d a t e s u n t e r stehenden Gebiete Asandros, Sohn des Philotas, d e m er Reiterei und eine zur Erledigung seiner Aufgaben ausreichende Zahl L e i c h t b e w a f f n e t e r zuteilte. K a l a s aber u n d Alexander, Sohn des Aeropos, schickte er ins Gebiet Memnons an der Spitze der Peloponnesier u n d der Mehrzahl der anderen Bundesgenossen a u ß e r d e n Argivern ; diese nämlich waren in Sardes als B e s a t z u n g der B u r g zurückgelassen worden. 1 1 1 ' Währenddessen waren auf die Nachricht von der Reiterschlacht hin die Söldner davongelaufen, die die Garnison von Ephesos darstellten, n a c h d e m sie vorher zwei ephesische Trieren beschlagnahmt h a t t e n . Bei ihnen b e f a n d sich auch A m y n t a s , Sohn des Antiochos, der vor Alexander a u s Makedonien geflüchtet war, ohne d a ß dieser i h m e t w a s angetan h a t t e , vielmehr lediglich a u s H a ß u n d deshalb b e m ü h t , übler B e h a n d l u n g d u r c h ihn a u s d e m W e g e zu gehen. 1 1 2 Drei Tage nach diesen Ereignissen k a m Alexander selbst nach Ephesos u n d f ü h r t e die V e r b a n n t e n zurück, die die S t a d t seinetwegen h a t t e n verlassen müssen. E r s c h a f f t e die Oligarchie a b u n d f ü h r t e die D e m o k r a t i e ein; die Steuern, die m a n bisher den Persern gezahlt h a t t e , ließ er von n u n ab der G ö t t i n A r t e m i s entrichten. D a s Volk v o n Ephesos nun, n a c h d e m ihm die F u r c h t vor den Oligarchen genommen worden war, m a c h t e sich d a r a n , alle u m zubringen, die Memnon herbeigerufen h a t t e n , sowie die, die den Artemistempel g e p l ü n d e r t u n d in diesem H e i l i g t u m das Standbild Philipps u m g e s t ü r z t , u n d dazu diejenigen, welche auf dem M a r k t p l a t z d a s G r a b des H e r o p y t h o s , des Befreiers der S t a d t , aufgebrochen h a t t e n . Sie f ü h r t e n S y r p h a x und dessen Sohn Pelagon z u s a m m e n m i t d e n Söhnen der Brüder des S y r p h a x a u s d e m Tempel u n d steinigten sie — die a n d e r e n weiter zu verfolgen u n d zu bestrafen jedoch h i n d e r t e sie Alexander, der e r k a n n t e , d a ß d a s Volk, gab m a n i h m dazu erst einmal Gelegenheit, nicht n u r die wirklich Schuldigen beseitigen würde, sondern auch andere, Unschuldige, u n d zwar teils aus H a ß , teils u m deren Besitz zu p l ü n d e r n . U n d u n t e r allem anderen gewann

Buch I

64

τω άλλω, και τοις έν Έφέσω πραχβεισιν έν τω τότε ευδοκιμεί.

'Αλέξανδρος

ι8

Έν τούτω δέ έκ Μαγνησίας τε και Τράλ/.εων παρ' αυτόν ήκον ένδιδόντες τάς πόλεις· και δς πέμπει Παρμενίωνα, δονς αύτώ διαχίλιους και πεντ αχοσίους πεζούς των ξένων και Μακεδόνας παραπλήσιους, Ιππέας δε των εταίρων ες διακοσίους. Άλκίμαχον δέ τον 'Αγαθοκλέους επί τάς Αίολίδας τε πόλεις ξύν δυνάμει ουκ έλάττονι εξέπεμψε και δσαι ΊωνικαΙ υπό τοις βαρ2 βάροις ετι ήσαν. και τάς μεν ολιγαρχίας πανταχού καταλΰειν έκέίενσεν, δημοκρατίας δέ έγκαόιστάναι τ ε και τους νόμους τους σφών έκάστοις άποδοϋναι, και τους φόρους άνεΐναι, όσους τοις βαρβάροις άπέφεοον. αυτός δε ΰπομείνας εν Έφέσω ΰνσίαν τε ε&υσε rf¡ ' Αρτέμιόι και πομπή ν επεμψε ξύν τή στρατιά πάση ώπλισμένη τε και ώς ές μάχη ν ξνντεταγμένη.

Tfj δέ ΰστεοαίφ άναλαβών των τε πεζών τους λοιπούς καί τους τοξότας και τους Άγριάνας και τους θράκας Ιππέας και των εταίρων τήν τε βασιλικήν ϊλην καί προς ταύτη τρεις αλλας έπι Μιλήτου έστέλλετο' και τήν μεν εξω[δον~\ καλουμένην πόλιν εξ εφόδου ελαβεν έκλιποΰσης της φυλακής· ενταΰϋα δέ καταστρατοπεδενσας εγνω άποτειχίζειν τήν εϊσω πόλιν. 4 Ήγησίστρατος γάρ, δτω ή φρουρά ή Μιλησίων έκ βασιλέως έπετέτραπτο, πρόσ&εν γράμματα παρ' Άλέξανδρον ϊπεμπεν ένδιδους τήν Μίλητον τότε δέ άναΰαρρήσας έπι τω Περσών στρατω ου μακράν δντι διασώζειν τοϊς Πέρσαις έπενόει τήν τιόλιν. Νικάνωρ δέ το Έλληνικόν ναντικόν άγων ύποφ&άνει τους Πέρσας τρισίν ήμέραις πρότερος καταπλενσας ή τους Πέρσας Μιλήτω προσχεϊν, και όρμίζεται ναυσίν έξη3

Kapitel 17-18

65

Alexander gerade d u r c h sein Vorgehen in E p h e s o s be sondere Sympathie. 1 1 '-'

I n I n diesen Tagen k a m e n zu ihm Gesandte a u s Magnesia u n d Tralles, u m ihre S t a d t zu übergeben. 1 1 3 E r schickte Parinenion mit 2500 Söldnern zu F u ß u n d der gleichen Zahl Makedonen sowie etwa 200 b e r i t t e n e n H e t a i r e n n a c h dorthin ab u n d s a n d t e zugleich auch Alkimachos, Sohn des Agathokles, mit einer nicht geringeren S t r e i t m a c h t in die aiolischen S t ä d t e wie a u c h die ionischen, soweit diese noch in barbarischer H a n d waren. E r o r d n e t e an, überall die Oligarchien abzuschaffen u n d D e m o k r a t i e n einzusetzen sowie den S t ä d t e n d a s R e c h t eines politischen Lebens n a c h eigenen Gesetzen zurückzugeben u n d die Steuern zu erlassen, die m a n d e n B a r b a r e n gezahlt hatte. 1 1 4 E r selbst blieb in Ephesos, b r a c h t e der A r t e m i s ein Opfer u n d hielt zu ihren E h r e n eine Prozession mit d e m gesamten Heere ab, das hierzu in Schlachtordnung mit allen W a f f e n a n g e t r e t e n war. K a m p f u m Milet Am nächsten Tag n a h m er, w a s a n I n f a n t e r i e noch zur Verfügung s t a n d , d a r ü b e r h i n a u s Bogenschützen, Agrianen, die thrakischen Reiter sowie von den H e t a i r e n die Garde- u n d dazu drei andere Schwadronen u n d zog gegen Milet. D o r t gelang es ihm, bereits i m A n r ü c k e n die sogenannte Ä u ß e r e S t a d t in seine H a n d zu bringen, n a c h d e m die B e s a t z u n g davongelaufen war. D a r a u f s c h l u g er ein Lager auf u n d beschloß, die Innere S t a d t abzuriegeln, h a t t e i h m doch Hegesistratos, der vom Großkönig eingesetzte K o m m a n d a n t , bereits vorher schriftlich die Ü b e r g a b e Milets angekündigt. S p ä t e r freilich war dieser durch die N ä h e des persischen Heeres wieder u m g e s t i m m t worden u n d g e d a c h t e n u n d e n Persern, die S t a d t zu erhalten. D e n Persern aber k a m N i k a n o r , der griechische F l o t t e n k o m m a n d a n t , zuvor u n d lief in d e n H a f e n ein, drei Tage bevor sie selbst vor Milet a u f t a u c h t e n . Bei Lade, einer Insel u n m i t t e l b a r a n der E i n f a h r t in den

Buch I κοντά καί εκατόν εν τη νήσω τη Αάδη· κείται δέ αύτη 5 επί τη Μιλήτω. ai δε των Περσών νηες ύστερήσασαι, επειδή εμα&ον οι ναύαρχοι των άμφΐ Νικάνορα την εν τη Λάδη προκαταγωγήν, προς τη Μυκάλη τω δοει ώριιίσ&ησαν. Την γάρ Αάδην την νήσον προκατειλήφει 'Αλέξανδρος, ού των νεών μόνον τη έγκαϋορμίαει, άλ/.à και τους θράκας καί των άλλων ξένων ες τετρακισχι/.ίους διαβιβάσας ες αυτήν, ήσαν δε των βαρβάρων αί ν>]ε; άμφί τάς τετρακοσίας. 6 Παρμενίων μεν δή και ως παρηνει Ά/.εξάνδρω νανμαχεϊν, τά τε άλλα κρατήσειν τω ναυτικω τους Έλληνας επελπίζων. και τι και ΰεϊον άνέπειϋεν αυτόν, οτι αετός ωφ&η κα&ήμενος επί του αιγιαλού κατά πρνμναν των 'Αλεξάνδρου νεών. καί γάρ δή νικήσαντος μεν μεγάλα ώφεληόήσεσϋαι ες τά δλα, νικη&εϊσι δε ού παρά μέγα εσεσϋαι το πταίσμα• καί ως γαρ όαλασσοκρατειν τους Πέρσας, καί αυτός δέ εφη έπιβήναι έ&έλειν τών νεών και τοϋ κινδύνου μετέχειν. 7 'Αλέξανδρος δέ τη τε γνώμη άμαρτάνειν εφη Παρμενίωνα και τοϋ σημείου τη ού κατά το εικός ξνμβλήσει· όλίγαις τε γάρ ναυσι προς πολλώ πλείον; ξύν ονδενι λογισμώ ναυμαχήσειν και ού μεμελετηκότι τω σφών ναυτικω προς ήσκημένον το τών Κυπρίων τε καί 8 Φοινίκων την τε εμπειρίαν τών Μακεδόνων και τήν τόλμαν εν άβεβαίω χωρίω ούκ ε&έλειν παραδοΰναι τοις βαρβάροις· και ήττηΰεϊσι τη ναυμαχία ού μικράν τήν βλάβην εοεσ&αι ες τοϋ πολέμου τήν πρώχην δόξαν, τά τε αλλα και τους "Ελληνας νεωτεριείν προς τοϋ ναυ9 τικοϋ πταίσματος τήν έξαγγελίαν έπαρ&έντας. ταϋτα μεν τω λογισμώ ξνντιϋ·εις ούκ εν καιρώ άπέφαινε νανμαχεϊν το ϋε'ιον δέ αύτός άλλη εξηγεισύαΐ' είναι μεν γάρ προς αύτοϋ τον άετόν, άλλ' δτι επί γη κα&ήμενος

K a p i t e l 18

67

H a f e n , ging er mit 160 Schiffen vor Anker. Die K o m m a n d a n t e n der Perser, die zu spät k a m e n , beschlossen, da sie Nikanor bereits bei L a d e vor A n k e r liegen sahen, ihrerseits ihre Schiffe am Vorgebirge von Mykale zu a n k e r n . Lade selbst nämlich h a t t e auch Alexander, noch ehe seine Schiffe dort vor Anker gegangen waren, bereits in seinen Besitz gebracht u n d T h r a k e r sowie andere Bundesgenossen, z u s a m m e n an die 4000 Mann, nach d o r t h i n übergesetzt. Die Zahl der B a r b a r e n s c h i f f e b e t r u g etwa 400. Trotz dieser U m s t ä n d e aber n u n riet P a r m e n i o n Alexander, eine Seeschlacht zu wagen. E r h o f f t e nämlich auf einen Sieg, u n d dies nicht n u r wegen der griechischen F l o t t e . Überdies wurde er d a v o n a u c h durch ein göttliches Vorzeichen überzeugt : Ü b e r der K ü s t e der B u c h t nämlich h a t t e sich ein Adler gezeigt, u n d zwar wie er sich hinter Alexanders Schiffen niederließ. E i n Sieg aber w ü r d e in jeder Hinsicht von großem N u t z e n sein, eine Niederlage hingegen n u r v o n geringer B e d e u t u n g , h ä t t e n doch die Perser, wie die Dinge s t ü n d e n , a n sich die Seeherrschaft sowieso. E r selbst, so sagte er, wolle an B o r d gehen u n d gerne die entsprechenden Gefahren mit auf sich n e h m e n . Alexander aber a n t w o r t e t e , P a r m e n i o n irre sich, u n d zwar in seinen strategischen Ansichten wie auch in seiner Auslegung bezüglich des Vorzeichens, die keineswegs zutreffe. D e n n es v e r r a t e einfach Unüberlegtheit, mit wenigen Schiffen gegen derartige Übermacht k ä m p f e n zu wollen, dazu noch mit einer v o l l k o m m e n unausgebildeten eigenen F l o t t e n m a n n s c h a f t gegen die ausgezeichnet geübte der K y p r e r u n d P h ö n i k e r . E r h a b e d a h e r nicht die Absicht, K a m p f e r f a h r u n g u n d Mut seiner Makedonen in einem unsicheren E l e m e n t den P e r s e r n auszusetzen. W ü r d e n sie aber in der Seeschlacht besiegt, so müsse sich zwangsläufig dieser Schaden geradezu verheerend auf die Bildung erster allgemeiner Ansichten über diesen Krieg auswirken ; u n t e r a n d e r e m w ü r d e n die Griechen, durch Nachricht von einer solchen Niederlage der F l o t t e e r m u n t e r t , von n e u e m wieder abfallen. A u s all diesen E r w ä g u n g e n halte er, wie er sagte, den Z e i t p u n k t zu einer Seeschlacht f ü r u n g ü n s t i g ; auch d a s Zeichen lege er a n d e r s a u s : Zwar sei der Adler der Vogel, der auf ihn zutreffe. Indes, m a n h a b e

Buch I

68

εφαίνετο, δοκεϊν oí μάλ/.όν τι σήμαιναν, κρατήσει τον Περσών ναντικον.

οτι έκ γης

19

Kai ¿v τούτω Γλαύκιππος, άνήρ των δοκίμων εν Μιλήτω, εκπεμφ&έις παρά Άλέξανδρον παρά τον δήμου τε και των ξένων των μισθοφόρων, οϊς μάλ/.όν τι έπετέτραπτο ή πόλις, τά τε τείχη εφη ε&έλειν τονς Μιλησίονς και τους λιμένας παρέχειν κοινούς 'Λ/.εςάνδρω και Πέρσαις και την πολιορκίαν επί τούτοις 2 λνειν ήξίον. 'Αλέξανδρος δε Γ?.ανκίππω μεν προστάσσει άπαλλάττεσ&αι κατά τάχος ες την πάλιν και Μιλησίοις άπαγγέλλειν παρασκευάζεσθαι ώς μαχονμένους εω&εν. αυτός ό' έπιστήσας τω τείχει μηχανάς, y.ai τα μb καταβαλών δι' ολίγον των τειχών, τά δε κατασείσας έπΐ πολύ προσήγε την στρατιάν ώς επιβησομένους f¡ κατερήριπτο ή εσεσάλευτο τό τείχος, εφομαρτονντων και μόνον ου θεωμένων τών Περσών άπό της Μυκάλης πολιορκουμένους τους φίλους σφών και ξυμμάχονς. 3

Έν τούτω δε και οι άμφί Νικάνορα άπό της Λάδης την όρμήν τών ξνν Αλεξάνδρα) κατιδόντες ε; τον λιμένα επέπλεον τών Μιλησίων παρά γήν την ειοεσίαν ποιούμενοι, καί κατά το στόμα τον λιμένος, ι)π ε ο το στενότατον ην, άντιπρώρονς βνζην τάς τριήρεις όρμίσαντες άποκεκλείκεσαν τω μεν Περσικώ ναυτικώ τον λ.ιμένα, τοις Μιλησίοις δε την εκ τών Περσών ώφέ4 ?.ειαν. ενι9α οι Μιλήσιοί τε καί οι μισθοφόροι :πανταχόθεν ήδη προσκειμένων σφίσι τών Μακεδόνων οι μεν αυτών ριπτοϋντες σφας εν τ f j ϋαλάσση επί τών ασπίδων υπτίων ες νησϊδά τίνα άνώνυμον τη πύλει επικειμένων διενήχοντο, οι δε ες κελήτια εμβαίνοντες και έπειγόμενοι ύποφ&άσαι τάς τριήρεις τών Μακεδό-

Kapitel 18-19

69

diesen auf d e m L a n d e sitzen sehen, u n d dies scheine ihm eher zu verkünden, er werde von L a n d aus mit der persischen F l o t t e fertigwerden. 1 , 3

19 Währenddessen k a m Olaukippos, einer von den Angesehenen in Milet, vom Volk wie a u c h von den Söldnern geschickt, in deren H a n d im wesentlichen d a s Schicksal der Stadt gelegt war, zu Alexander h e r a u s u n d meldete, die Milesier beabsichtigten, sowohl die B e n u t z u n g ihres H a f e n s als auch das B e t r e t e n ihres S t a d t g e b i e t e s beiden, Alexander wie Persern, zu gestatten. 1 1 6 E r f o r d e r t e ihn auf, u n t e r dieser Bedingung die Belagerung einzustellen. I h n hieß Alexander so schnell wie möglich wieder in die S t a d t verschwinden u n d den Milesiern a n k ü n d i g e n , sie sollten sich f ü r den nach st en Morgen zum K a m p f r ü s t e n . E r selbst f u h r gegen ihre S t a d t m a u e r n j e t z t Belagerungsmaschinen auf u n d legte in kurzer Zeit einen Teil von ihnen nieder; andere Teile w u r d e n auf weite Strecken durch U n t e r m i n i e r u n g z u m E i n s t u r z gebracht. D a n n f ü h r t e er überall seine T r u p p e n vor, u m d o r t zu stürmen, wo die Befestigungen entweder bereits eingestoßen oder ins W a n k e n g e b r a c h t waren. Die Perser v o n Mykale her imißten dies miterleben und w a r e n beinahe Zuschauer, wie ihre F r e u n d e u n d Bundesgenossen belagert wurden. Inzwischen begannen N i k a n o r u n d seine Leute, die von Lade aus den Angriffsbeginn Alexanders b e o b a c h t e t h a t t e n , an der K ü s t e e n t l a n g z u r u d e r n u n d auf die H a f e n einfahrt zuzulaufen. Dort gingen sie a n der engsten Stelle Schiff an Schiff mit R i c h t u n g auf die See in Position u n d sperrten auf diese Weise der persischen F l o t t e die E i n f a h r t ganz ; den Milesiern hingegen war n u n jede Aussicht auf Hilfe genommen. D a n n , als ihnen so die Makedonen von allen Seiten her zusetzten, sprangen beide, Milesier wie Söldner, e n t weder ins Meer u n d s c h w a m m e n zu einer nicht n a m e n t l i c h bekannten, der S t a d t vorgelagerten Insel, wobei sie ihre umgedrehten, ins Wasser gelegten Schilde wie K ä h n e ben u t z t e n , oder sie bestiegen Schnellsegler u n d suchten eilends noch aus d e m H a f e n zu k o m m e n , bevor die make-

Buch I νων έγκατ ελήφθησαν έν τώ στόματι τον λιμένος προς τών τριηρών οι δέ πολ?.οΙ εν αύτη τη πόλει άπώλοντο. 5 ' Αλέξανδρος δε ¿χομένης ήδη της πόλ.εως επί τους ες την νήσον καταπεφευγότας έπέπλει αυτός, κλίμακας φέρειν επί τάς πρώρας των τριηρών κελεύσας, ώς κατά τα απότομα της νήσου, καθάπερ προς τείχος, εκ 6 των νεών την άπόβασιν ποιησόμενος. ώς δε διακινδννεΰειν ¿θέλοντας τους έν τη νήσω εώρα, οίκτος λαμβάνει αυτόν τών ανδρών, ό'τι γενναίοι τε και πιοτοι αύτω ¿φαίνοντο, και σπένδεται προς αυτούς επί τωδε ώς αύτω ξυστρατεύειν ήσαν δε ούτοι μισθοφόροι Έλληνες ές τριακοσίους. αυτούς δέ Μιλησίους, δσοι μή εν τη καταλήγει της πόλεως επεσον, άψηκεν και ελευθέρους είναι εδωκεν. 7

Οι δε βάρβαροι από της Μυκάλης ορμώμενοι τάς μεν ημέρας επέπλεον τω Έλληνικώ ναυτικώ, προκαλέσεσθαι ες ναυμαχίαν ε/^ιίζοντες' τάς δέ νύκτας προς τη Μυκάλη ουκ έν κα?.ώ ώρμίζοντο, ότι ύδρεύεσθαι από του Μαιάνδρου ποταμού τών έκβολών δια μακρού 8 ήναγκάζοντο. 'Αλέξανδρος δε ταΐς μεν ναυσΐ τον λιμένα έφνλαττε τών Μιλησίων, ώς μή βιάσαιντο οί βάρβαροι τον εσπλονν, εκπέμπει δ' ές την Μνκάλην Φιλώταν, άγοντα τούς τ ε ιππέας και τών πεζών τάξεις τρεις, παραγγείλας είργειν της άποβάσεως τονς άπύ τών νεών. οί δέ, ϋδατός τε σπάνει και τών άλλων επιτηδείων ούδέν άλλο δτι μή πολιορκούμενοι έν ταϊς ναυσίν, ές Σάμον απέπλευσαν, εκείθεν δέ έπισιτισά9 μενοι αύθις έπέπλεον τη Μιλήτω· και τάς μεν πο'/.λάς τών νεών προ τοΰ λιμένας έν μετεώρω παρέταξαν, εϊ πη έκκαλ,έσαιντο ές το πέλαγος τούς Μακεδόνας, πέντε δέ αυτών είσέπλευσαν ές τον μεταξύ της τε Λάδης νήσον και τού στρατοπέδου λιμένα, έλπίσαντες κενάς καταλήψεσθαι τάς 'Αλεξάνδρου ναύς, δτι τούς ναντας άποσκεδάνννσθαι το πολύ από τών νεών τούς μεν έπΐ φρυγανισμώ, τους δέ έπΐ ξυγκομιδί) τών έπιτηδείων,

K a p i t e l 19

71

(Ionischen Triereil d a waren. I n d e s w u r d e n sie von diesen in der E i n f a h r t a u f g e b r a c h t . Die Mehrzahl jedoch ging in der S t a d t selbst zugrunde. 1 1 6 ' Als er Milet in seiner H a n d h a t t e , segelte Alexander persönlich zu denen hin, die auf die Insel geflüchtet waren. E r h a t t e befohlen, a m Bug der Trieren S t u r m l e i t e r n anzubringen, u m an den abschüssigen Seiten der Insel wie a n einer senkrecht a u f r a g e n d e n Mauer zu landen. D a er n u n aber sah, d a ß die Gegner auf der Insel bis z u m letzten k ä m p f e n wollten, ergriff ihn d a s Mitleid mit diesen M ä n n e r n , denn sie schienen i h m allesamt anständige und zuverlässige Leute. U n d so k a m es d e n n m i t ihnen zu einer A b m a c h u n g , sie sollten auf seiner Seite w e i t e r k ä m p f e n ; es waren e t w a 300 griechische Söldner. Die Milesier selbst, soweit sie n i c h t bei der E r o b e r u n g der S t a d t gefallen waren, ließ er laufen u n d gab ihnen auch ihre politische F r e i h e i t . " 7 Die B a r b a r e n hingegen liefen T a g f ü r T a g von Mykale a u s auf die griechische F l o t t e zu in der H o f f n u n g , sie zu einer Seeschlacht herausfordern zu k ö n n e n . Bei N a c h t h a t t e n sie dort u n t e r üblen Bedingungen zu a n k e r n , denn sie w a r e n gezwungen, ihr Trinkwasser von der weit e n t f e r n t e n Maiand r o s m ü n d u n g herbeizuholen. A l e x a n d e r bewachte m i t der F l o t t e den H a f e n Milets, u m ein gewaltsames E i n d r i n g e n der B a r b a r e n von See her zu v e r h i n d e r n , schickte n a c h Mykale Philotas m i t der Reiterei sowie drei I n f a n t e r i e abteilungen u n d g a b Befehl, die Schiffsbesatzungen a m Betreten des F e s t l a n d e s zu hindern. Diese n u n , d u r c h Mangel a n Wasser u n d a n d e r e n L e b e n s m i t t e l n auf ihren Schiffen gleichsam eingeschlossen, segelten schließlich n a c h Samos, k a m e n wieder zurück, n a c h d e m sie d o r t P r o v i a n t gefaßt h a t t e n , u n d liefen e r n e u t Milet an. 1 1 8 D o r t stellten die Perser die Mehrzahl ihrer Schiffe auf hoher See vor d e m H a f e n a u f , in der H o f f n u n g , die Makedonen auf d a s freie Meer herauszulocken, fünf ihrer E i n h e i t e n aber u n t e r n a h m e n einen Vorstoß zu dem zwischen L a d e u n d dem Lager Alexanders gelegenen H a f e n . M a n m a c h t e sich nämlich H o f f n u n g , die Schiffe A l e x a n d e r s d o r t u n b e m a n n t a n z u t r e f f e n , d e n n m a n h a t t e erfahren, die B e s a t z u n g h a b e sich größtenteils von den Schiffen e n t f e r n t , teils u m Brennholz, teils u m Verpflegung zu holen, andere wieder seien a b k o m m e n -

Buch I

τους de και ές προνομάς ταττομένονς, πεπνσμένοι ήσαν. αλλά μέρος μεν τι άπήν τών ναυτών· εκ δε των παρόντων ξνμπληρώσας 'Αλέξανδρος δέκα νανς, ώς προσπλεούσας τάς πέντε των Περσών κατεϊδε, πέμπει έπ αντάς κατά σπονδή ν, εμβάλλειν άντυιρώρονς κελεύσας. ol δε εν τ αϊς πέντε νανσί των Περσών, ώς παρ' ελπίδα άναγομένονς τονς Μακεδόνας επί σφας εϊδον, νποστρέψαντες εκ πο/J.ov εφενγον προς το άλλο ναντικόν. και ή μεν Ίασσέων νανς άλίσκεται αντοϊς άνδράσι* εν τη φυγή, ον ταχνναντονσα ' αϊ δε τέσσαρες εφ&ασαν καταφνγεϊν ες τάς οικείας τριήρεις, οντω μεν δη άπέπ/^νσαν άπρακτοι εκ Μιλήτον οί Πέοσαι.

' Αλέξανδρος δέ καταλνσαι εγνω τό ναντικόν χρημάτων τε έν τω τότε απορία και άμα ονκ άξιόμαχον όρων το αντον ναντικόν τω Περσικώ, ovxow ε&έλων ονδε μέρει τινί της στρατιάς κινδννενειν. άλλως τε επενόει, κατέχων ήδη τω πεζώ την Άσίαν, ότι ο ντε ναντικόν ht δέοιτο, τάς τε παραλίους πόλεις λαβών καταλύσει τό Περσών ναντικόν, οντε όπόϋεν τάς νπηρεσίας σνμπληρώσονσιν οντε οποι της ' Ασίας προσέξονσιν έχοντας, και τον άετόν ταύτη συνέβαλλα·, οτι έσήμηνεν αντώ εκ της γης κράτησειν τών νεών.

Ταντα δε διαπραξάμενος επί Καρίας έστέλλετο, ότι έν Άλικαρνασσω σννεστ ηκέναι ον φαύλη ν δύναμη1 τών τ ε βαρβάρων και ξένων εξηγγέλλετ ο. δσαι δε εν μέσω πόλεις Μιλήτον τε και 'Αλικαρνασσού, ταύτας εξ έφόδον λαβών καταστρατοπεδεύει προς Άλικαρνασσω, άπέχων της πόλεως έ; πέντε μάλιστα σταδίονς, ώς επί

Kapitel 19-20

73

diert, u m notwendige Dinge zu beschaffen. In der T a t war ein Teil der Seeleute nicht zur Stelle — doch mit dem vorhandenen Rest b e m a n n t e Alexander, als er die fünf Schiffe der Perser h e r a n k o m m e n sah, zehn Einheiten und schickte sie eiligst gegen diese mit d e m Befehl, geradewegs auf sie zuzusteuern. Als jene fünf persischen Schiffe nun den ganz wider E r w a r t e n vorgetragenen makedonischen Gegenstoß erkannten, d r e h t e n sie schon v o n weitem wieder a b u n d flohen zum Gros der F l o t t e zurück. Dabei wurde das Schiff von l a s s o s u n , d a s etwas zu langsam fuhr, auf der F l u c h t m i t s a m t seiner M a n n s c h a f t a u f g e b r a c h t , die vier anderen e n t k a m e n zu den eigenen Trieren. So m u ß t e n die Perser schließlich ergebnislos v o n Milet absegeln. Die Auflösung der griechischen Bundesflotte 20 Alexander aber beschloß n u n , seine F l o t t e aufzulösen. Der Grund hierfür waren augenblickliche finanzielle Schwierigkeiten u n d die E r k e n n t n i s , d a ß diese F l o t t e der persischen keineswegs gewachsen w a r . Obendrein h a t t e er nicht die Absicht, auch n u r den kleinsten Teil seiner Streitmacht aufs Spiel zu setzen, u n d im besonderen d a c h t e er bereits d a r a n , n a c h d e m er n u n Kleinasien mit dem Landlieer besetzt h a t t e , die restlichen K ü s t e n s t ä d t e in seine Gewalt zu bringen u n d auf diese Weise die persische Seem a c h t zu zerschlagen, indem er ihr alle Möglichkeit n a h m , ihr Ruderpersonal zu ergänzen oder irgendwo in Kleinasien noch an Land zu gehen. Hierzu aber war eine eigene F l o t t e nicht mehr vonnöten. I n solchem Sinne auch deutete er d a s Vorzeichen mit d e m A d l e r : E r h a b e ihm gezeigt, d a ß er vom Land a u s mit der F l o t t e fertig werden würde. 1 2 0 Die Belagerung v o n H a l i k a r n a ß N a c h d e m dies getan war, zog er nach Karien, denn Meldungen zufolge war in H a l i k a r n a ß eine ansehnliche Streitm a c h t aus B a r b a r e n u n d Söldnern versammelt. 1 2 1 Die S t ä d t e zwischen Milet u n d H a l i k a r n a ß n a h m er jeweils im ersten Anlauf u n d lagerte schließlich nicht weiter als fünf Stadien von H a l i k a r n a ß e n t f e r n t , u m sich auf längere

Buch I

3 χρονίω πολιορκία, ή τε γαρ φύσις τον χωρίον όχνρόν έποίει αντό και δπη τι ένδεΐν ώς προς άσφάλειαν έφαίνετο, ξύμπαντα ταντα Μέμνων τε αυτός παρών, ήδη αποδεδειγμένος προς Δαρείου της τε κάτω 'Ασίας και τον ναυτικού παντός ήγεμών, έκ πολλον παρεσκενάκει, και στρατιώται πολλοί μεν ξένοι μισϋοφόροι εν τη πάλει έγκατε)χίφ&ησαν, πολλοί δε και Περσών αυτών, αϊ τε τριήρεις έφώρουν τω λιμένι, ώς και άπό τών ναυτών πολλην ώφέλειαν γίγνεαϋαι ές τα εργα. 4

Tfj μεν δή πρώτη ήμερα προσάγοντος Άλ^ξάνδρο ν τώ τ είχε ι κατά τάς επί Μΰλασα φέρουσας πύλας εκδρομή τε γίνεται τών εκ της πόλεως και άκροβο?.ισμός~ και τούτους ου χαλεπώς ανέστειλαν τε οί παρ' 'Αλεξάνδρου άντεκδραμόντες και ές την πόλιν 5 κατέκλεισαν. ον πο/.?.αΐς ôè ύστερον ήμέραις 'Αλέξανδρος άναλαβών τους τε νπασπιστάς και την τών εταίρων ϊττπον και την Άμνντον τε και Περδίκκου και Μελεάγρου τάξιν την πεζικήν καί πρός τούτοις τους τοξότας και τους Άγριάνας περιήλ&ε της πόλεως ές το προς Μύνδον μέρος, τό τε τείχος καταγόμενος, εί ταύτη έπιμαχώτερον τυγχάνει δν ές την προσβολήν, και άμα εί την Μύνδον εξ επιδρομής δνναιτο λα&ών κατασχεϊν έσεσϋαι γαρ ον σμικράν την ώφέλειαν ές τήν της 'Αλικαρνασσού πολιορκίαν τήν Μύνδον οίκείαν γενομένην καί τι (καί) ένεδίδοτο αυτω έκ τών Μννδίων, 6 ε'ι λά'&οι νυκτός προσελ&ών. αυτός μεν δή κατά τά ξττ/κείμενα άμφί μέσας νύκτας προσήλ&ε τω τείχει· ώς δε ουδέν ένεδίδοτο άπό τών ένδον, αϊ τε μηχανάί και α'ι κλίμακες αύτώ ου παρησαν, ola δή ονκ επί πολιορκίαν στα).έντι, ά?.λ' ώς έπί προδοσία ένδιδομένης (ήδη) της ττόλεως, προσήγαγε καί ώς τών Μακεδόνων τήν φάλαγγα, νπορύττειν κελενσας τό τείχος, καί εν α γε πνργον κατέβαλον οι Μακεδόνες, ου μέντοι έγνμνωσέ 7 γε τό τείχος πεσών καί οι έκ της πόλεως άμα ενρώστως αμυνόμενοι καί έκ της 'Αλικαρνασσού κατά ϋάλασσαν πολλοί ήδη παραβεβοη&ηκότες άπορον έποίη-

K a p i t e l 20

75

B e l a g e r u n g e i n z u r i c h t e n . D i e S t a d t b i l d e t e eine n a t ü r l i c h e F e s t u n g , u n d w a s z u i h r e r S i c h e r u n g n o c h zu t u n ü b r i g blieb, h a t t e d e r p e r s ö n l i c h a n w e s e n d e M e m n o n , v o m G r o ß könig b e r e i t s z u m O b e r b e f e h l s h a b e r f ü r d a s v o r d e r e K l e i n asicii sowie d i e g e s a m t e F l o t t e e r n a n n t , l a n g e v o r h e r bereits g e t a n . E i n e M a s s e S o l d a t e n w a r in d e r S t a d t z u r ü c k gelassen, viele f r e m d e S ö l d n e r u n d a u c h selbst P e r s e r in g r o ß e r Z a h l , i m H a f e n l a g e n d i e T r i e r e n , so d a ß i m F a l l e eines K a m p f e s a u c h v o n d e r F l o t t e h e r b e d e u t e n d e U n t e r s t ü t z u n g zu e r w a r t e n w a r . Als n u n A l e x a n d e r g e g e n d i e B e f e s t i g u n g e n h e r a n r ü c k t e , k a m es a m e r s t e n T a g zu e i n e m A u s f a l l d e r B e s a t z u n g a m T o r gegen M y l a s a u n d S c h i e ß e r e i e n , i n d e s k o n n t e n A l e x a n ders L e u t e die Angreifer ohne M ü h e im Gegenstoß wieder z u r ü c k j a g e n u n d in d e r S t a d t e i n s c h l i e ß e n . W e n i g e T a g e danach marschierte Alexander mit Hypaspisten und Hetairenreiterei, den Phalanxabteilungen von Amyntas, P e n l i k k a s u n d Meleagros, d a z u d e n Bogenschützen u n d den A g r i a n e n u m d i e S t a d t h e r u m b i s zu d e m in R i c h t u n g M y n d o s gelegenen Teil. 1 2 1 ' E r w o l l t e d i e M a u e r n auf b e s s e r e A u s s i c h t e n eines A n g r i f f e s h i n ü b e r p r ü f e n , zugleich a u c h allenfalls M y n d o s d u r c h e i n e n Ü b e r r a s c h u n g s a n g r i f f i n seine H a n d b r i n g e n , e h e d i e G e g n e r dies m e r k t e n : D e r Besitz v o n M y n d o s n ä m l i c h w ü r d e eine b e d e u t e n d e E r l e i c h t e r u n g bei d e r B e l a g e r u n g v o n H a l i k a r n a ß b e d e u t e n . I n der T a t h a t t e n i h m a u c h die E i n w o h n e r von M y n d o s einige H o f f n u n g e n g e m a c h t , f a l l s er n a c h t s h e i m l i c h k o m m e , u n d g e m ä ß diesen A b m a c h u n g e n r ü c k t e er u m M i t t e r n a c h t v o r i h r e M a u e r . A b e r o b w o h l n u n p l ö t z l i c h v o n Seiten d e r Einwohner hiervon keine R e d e m e h r w a r und er andererseits w e d e r B e l a g e r u n g s g e r ä t n o c h L e i t e r n m i t sich f ü h r t e — d a s U n t e r n e h m e n zielte j a k e i n e s w e g s auf eine l a n g e B e lagerung ab, m e i n t e m a n doch, die S t a d t werde bald d u r c h V e r r a t ü b e r g e b e n —, ließ e r t r o t z d e m d i e m a k e d o n i s c h e P h a l a n x v o r r ü c k e n u n d g a b zugleich d e n B e f e h l , d i e M a u e r n zu u n t e r g r a b e n . So g e l a n g es d e n M a k e d o n e n , e i n e n T u r m zum Einsturz zu bringen. E i n e E n t b l ö ß u n g der Mauer indes h a t t e dies nicht zur Folge, vielmehr leistete m a n von der S t a d t aus energischen Widerstand, u n d zugleich w a r e n a u c h a u s H a l i k a r n a ß L e u t e in g r o ß e r Z a h l

6

Arrian

Buch I

76

σαν τώ ' Αλεξάνδρω τήν αντοσχέδιόν τε και εξ έπώρομης κατάληψιν της Μύνδον. οντω μεν δή επανέρχεται 'Αλέξανδρος ουδέν πράξας, ών ενεκα ώρμή&η, και τι] πολιορκία της 'Αλικαρνασσού αν&ις προσέϊχε. 8 Και πρώτα μεν την τάφρον, ή προ της πόλεως όρώρνκτο αύτοϊς, πλάτος μεν τριάκοντα μάλιστα πηχών, το δέ βά&ος ές πεντεκαίδεκα, έχώνννε, τον ραδίαν είναι τήν προσαγωγήν των τε πύργων, άφ ών έμελλε τους άκροβολισμονς ες τους προμαχομένονς του τείχους ποιε'ισϋαι, και τών άλλων μηχανών, al ς g κατασείειν έπενόει το τείχος, και ή τε τάφρος αυτώ έχώσ&η ου χαλεπώς και οι πύργοι προσήγοντο ήδη. οί δέ εκ της 'Αλικαρνασσού νυκτός έκδραμόντες, ώς εμποήσαι τους τε πύργους και δσαι άλλαι μηχαναι προσηγμέναι η ου πόρρω τον προ(σ)άγεσ·&αι ήσαν, υπό τών φυλακών τε τών Μακεδόνων και υσοι αύτώ τώ έργω έξεγερ&έντες παρεβοή&ησαν οί> χαλεπώς ίο κατεκλείσ&ησαν ές τ à τείχη αν&ις. και άπέΰανον αυτών αλ,λ.οι τε ές έβδομήκοντα και εκατόν και Νεοπτόλεμος ό Άρραβαίου, του Άμύντον αδελφός, τών παρά Ααρεϊον αύτομολησάντων τών δέ 'Αλεξάνδρου στρατιωτών άπέ&ανον μεν ές έκκαίδεκα, τραυματίαι δέ έγένοντο ές τριακοσίους, οτι εν νυκτΐ γενομένης 11 ¡ς εκδρομής άφυ?.ακτότεροι ές το τιτρώσκεσϋαι ήσαν.

21

Ον πο/.λαϊς δέ ήμέραις ύστερον δύο τών Μακεδόνων όπλίται έκ της [ύστερον] Περδίκκον τάξεως ξνσκηνοϋντές τ ε και άμα ξνμπίνοντες αυτόν τ ε και τα αντον έκάτερος έπί μέγα τω λόγω ψ/εν. εν&α δή φιλοτιμία τε έσπίπτει αύτοϊς, καί τι και ό οίνος νπεάέρμαινεν, ώστε όπλισάμενοι αυτοί επί σφών προσβάλλονσι τώ τείχει κατά τήν ακραν τήν προς Μύλασα μάλιστα τετραμμένην, ώς έπίδειξιν της σφών ρώμης μάλλον τι η προς πολεμίους μετά κινδύνου τον αγώνα ποιι,σύ-

Kapitel 20-21

77

zur Hilfe da, die übers Wasser g e k o m m e n waren, u n d machten Alexander einen H a n d s t r e i c h bzw. die E r o b e r u n g von Myndos i m ersten A n s t u r m unmöglich. So k e h r t e er unverrichteterdinge zurück u n d m u ß t e sich n u n wieder der Belagerung von H a l i k a r n a ß selbst zuwenden. Als erstes suchte er d e n G r a b e n , den m a n vor der S t a d t ausgehoben h a t t e , nicht weniger als 30 Ellen breit u n d 15 tief, z u z u s c h ü t t e n , u m die G e f e c h t s t ü r m e leichter heranbringen zu k ö n n e n , v o n d e n e n a u s die Verteidiger der Mauer beschossen werden sollten, d a z u auch die Maschinen, mit denen er die Mauer aus d e n F u g e n zu stoßen gedachte. D a s ging ohne Schwierigkeit, u n d schon wurden die T ü r m e herangeschoben. D a s t ü r m t e n in einer N a c h t die Verteidiger a u s H a l i k a r n a ß heraus, u m alles in B r a n d zu stecken, was an Türinen u n d sonstigem G e r ä t entweder bereits herang e f ü h r t war oder in nächster Zeit h e r a n g e b r a c h t werden sollte. Indes, n u n eilte die makedonische Bewachungsm a n n s c h a f t sowie a u c h alles, w a s a m T r a n s p o r t beteiligt war, alarmiert herbei, u n d m a n Schloß ohne große Mühe die Angreifer wieder in ihre Mauern ein. Von ihnen fielen a n die 170 M a n n , d a r u n t e r Neoptolemos, Sohn des A r r h a b a i o s und B r u d e r des A m y n t a s , einer v o n d e n zu Dareios E m i grierten; Soldaten Alexanders k a m e n 16 u m s Leben, doch betrug die Zahl der V e r w u n d e t e n f a s t 300, d e n n die Makedonen h a t t e n sich bei diesem Nachtangriff nicht ausreichend vor V e r w u n d u n g e n schützen können.

21 Wenige Tage s p ä t e r geschah es, d a ß zwei Soldaten a u s der Abteilung des P e r d i k k a s , Zeltgenossen, m i t e i n a n d e r zechten u n d dabei jeder von ihnen vor d e m a n d e r e n d a r z u t u n suchte, w a s er f ü r ein K e r l sei. So k a m es schließlich zu einem regelrechten W e t t s t r e i t ; bis zu gewissem Grade mochte es der Wein gewesen sein, der sie in R a g e b r a c h t e — schließlich n a h m e n sie ihre W a f f e n u n d s t ü r m t e n auf eigene F a u s t a n der hochgelegenen Stelle u n g e f ä h r in R i c h t u n g gegen Mylasa zu a n die Mauern heran, mehr u m ihre Fähigkeiten zu beweisen als sich mit den F e i n d e n wirklich auf einen K a m p f u m Leben u n d Tod einzulassen. Als

β

Buch I 2 μενοι. και τούτους κατιδόντες τίνες των εκ της πόλε(ος δύο τε δντας και ου ξν ν λογισμώ προσφερομένους τω τείχει έπεκ&έουσιν. οι δε τους μεν εγγύς πελάσαντας άπέκτειναν, προς δε τους άφεστηκότας ήκοοβολίζοντο, πλ.εονεκτούμενοι τω τε πλή&ει καί τον χωρίον τη χαλεπότητι, ότι εξ ύπερδεξίου τοις πολε3 μίοις ή επιδρομή τε και ό άκροβολισμός έγίνετο. και εν τούτω άντεκ&έουσί τίνες καί άλλοι των τον Περδίκκου στρατιωτών, και από της 'Αλικαρνασσού άλλοι, και ξυμπίπτει μάχη καρτερά προς τω τείχει' και κατακ?.είονται αν&ις προς των Μακεδόνων εϊσω των πυλών οι έπεκδραμόντες. παρ' ολίγον δέ η/.·&ε και άλώναι ή 4 πόλ,ις. ΐά τε γάρ τείχη εν τω τότε ουκ εν άκοιβεϊ φυλακή ήν καί δύο πύργοι και μεσοπύργιον ¿ς έδαφος καταπεπτωκότα ου χαλεπην âv τω στρατεύματι, εΐ άπαν προσήψατο τον έργον, την ες τό τείχος πάροδον παρέσχε, και ό τρίτος πύργος κατασεσειαμένος ούδε οντος χαλ.επώς αν ήρίφ&η νπορνσσόμενος· άλλα εφ&ησαν γάρ αντί τον πεπτωκότος τείχους εσο>·&εν πλ,ίν&ινον μηνοειδες άντοικοδομησάμενοι ου χαλεπώς 5 νπό πολνχειρίας. και τούτω επήγε τη νστεραία τάς μηχανάς 'Αλέξανδρος· και εκδρομή αίτ&ις γίγνεται τώι· εκ της πόλχως επί τω έμπρήσαι τάς μηχανάς. και μέρος μέν τι των πλησίον τοϋ τείχους γέρρων και ενός των πύργων των ξύλινων κατεκαύ&η, τά δέ άλλα διεφύλαξαν ol περί Φιλ.ώταν τε και Έλλάνικον, οίς η φνλακή αυτών έπετέτραπτο· ώς δέ και 'Αλέξανδρος έπεφάνη εν τη εκδρομή, τάς τε δάδας, όσας έχοντες έκβεβοη&ήκεσαν, αφέντες και τα όπλα οι πολλοί αντών ρίψαντες εϊσω τον τείχονς εφευγον. 6 Καίτοι τά γε πρώτα τη φύσει τε τοϋ χωρίον, νπερδεξίον δντος, επεκράτονν και ον κατά μέτωπον μόνον ήκροβολίζοντο ες τονς προμαχομένους τών

K a p i t e l 21

79

m a n n u n in der S t a d t sah, wie diese beiden L e u t c h e n ohne jeden Sinn auf die Mauer z u s t ü r m t e n , u n t e r n a h m e n einige einen Gegenstoß, aber die beiden hieben alle nieder, die in ihre N ä h e k a m e n , u n d beschossen dazu noch die E n t f e r n teren. D u r c h die Ü b e r z a h l der Gegner u n d auch wegen der ungünstigen Geländeverhältnisse k a m e n sie zwar bald in Bedrängnis, d a m a n sie j a b e r g a b w ä r t s v o n oben h e r angreifen u n d a u c h beschießen k o n n t e . Inzwischen aber k a m e n noch a n d e r e L e u t e a u s der Abteilung des P e r d i k k a s zu ihrer U n t e r s t ü t z u n g gelaufen, d a s gleiche geschah von Halik a r n a ß , u n d so entwickelte sich allmählich ein ä u ß e r s t h a r t e r K a m p f a n d e n M a u e r n . U n d wieder w u r d e n die Angreifer von den Makedonen in die S t a d t zurückgetrieben, j a beinahe h ä t t e m a n die S t a d t selbst g e n o m m e n ; d e n n die Mauern w a r e n u m diese Zeit n i c h t gerade sorgfältig bew a c h t u n d zwei T ü r m e wie a u c h der R a u m zwischen diesen bereits völlig z u s a m m e n g e s t ü r z t , so d a ß es bei einem E i n greifen m i t der ganzen Armee n i c h t schwer gewesen wäre, die Befestigungen zu s t ü r m e n . D e r d r i t t e T u r m , in seinem Gefüge a u c h bereits e r s c h ü t t e r t , wäre ebenfalls ohne Schwierigkeiten gar z u m E i n s t u r z g e b r a c h t worden, h ä t t e m a n ihn u n t e r m i n i e r t . J e d o c h k a m der Gegner den Makedonen zuvor u n d errichtete mühelos — A r b e i t s k r ä f t e s t a n d e n in großer Zahl zur V e r f ü g u n g — a n Stelle der eingestürzten weiter innerhalb eine h a l b m o n d f ö r m i g e E r s a t z m a u e r a u s Ziegeln. Gegen dieses W e r k n u n f ü h r t e Alexander a m nächsten T a g die Maschinen. U n d wieder k a m es zu einem Ausfall der Besatzung, u m diese Maschinen a n z u z ü n d e n ; in der T a t gingen Teile des F l e c h t w e r k e s in der N ä h e der Mauer sowie einer der H o l z t ü r m e in F l a m m e n auf, jedoch k o n n t e n P h i l o t a s u n d Hellanikos mit ihren L e u t e n , die m i t deren Schutz b e a u f t r a g t waren, alles a n d e r e erfolgreich verteidigen. U n d als n u n g a r Alexander persönlich a m P l a t z e dieses Ausfalles erschien, d a warfen die Gegner die B r a n d f a c k e l n , die sie beim Angriff in d e n H ä n d e n hielten, weg, die meisten v o n ihnen dazu auch noch ihre W a f f e n , u n d flohen in d e n Schutz der S t a d t zurück. T r o t z d e m aber blieben die Gegner a n f a n g s d u r c h die natürliche Lage ihrer Ausgangsposition, hochgelegen wie sie war, im Vorteil u n d schössen überdies nicht n u r v o n v o r n e

Buch I

8o

μηχανών, άλλα ¡tai έκ των πύργων, οι δη έκατέρωάεν Τον έρηριμμένου τείχους αυτοί υπολε/.ειμμένοι έκ πλαγίου τε καί μόνον ον κατά νώτον παρεϊχον άκροβολ,ίζεσϋαι ες τούς τώ άντο>κοδομημένο> τείχει προσάγοντας. 22

2

3

4

5

6

Ού πολλοίς δέ ύστερον ημέραις επάγοντας ανάις 'Αλεξάνδρου τάς μηχανάς τω π/jvdívqj τω εντός τείχη και αυτόν ¿ψεστί¡κότος τω εργω έκδρομι) γίνεται πανδημει εκ της πόλεοις, των μεν κατά το έρηριμμένον τείχος, f¡ αυτός ' Αλέξανδρος έπετέτακτο, των δέ κατά τό Τρίπυλον, f¡ ουδέ πάνν τι προσδεχομένοις τοις Μακεδόσιν ι]ν. και οι μέν δδδάς τε ταΐς μηχαναις ένέβαλλον καί δσα άλ.λα ές τό έξάψαι τε φλόγα και επί μέγα ποοκαλέσασ&αι, των δέ άμφ' 'Αλέξανδροι· αυτών τε έμβαλ,/.όντοη· ές αυτούς έρρωμένως και τ al; μηχαναΐς άπό των πύργων ?.ί·&ων τε μεγάλων άψιεμένων και βελών έξακοντιζομενων ου χαλεπώς άπεστράφησάν τε και εφυγον ές την πάλιν, και φόνος ταύτr¡ ουκ ολίγος έγένετο, δσω πλείονές τε καί ξνν μείζονι Tfj τόλμΐ] έξέδραμον. ol μέν γαρ εις χείρας έλϋόντες τοις Μακεδόσιν άπέ&ανον, οί δέ άμφί τω τείχει τω καταπεπτωκότι, στενοτέρας τε ι) κατά τό πλήϋος αυτών της παρόδου ούσης και τών κατερηριμμένων τον τείχους χαλεπην την υπέρβασιν αντοίς παρεχόντων. Τοις δέ κατά τό Τρίπυλον έκδραμονσιν όπήντα Πτολεμαίος 6 σωματοφνλαξ ό βασιλικός, την τε Άδαίον και Τιμάνδρου άμα οϊ τάξιν άγων και εστίν ους τών ψιλών καί ούτοι ούδέ αυτοί χαλ,επώς έτρέψαντο τους έκ της πόλεως, ξυνέβη δέ καί τούτοις εν τη αποχωρήσει κατά στενην γέφνραν την επί της τάφρου πεποιημένην φεύγουσι την τε γέφνραν αν την υπό πλή&ους ξνντρϊψαι καί πολλούς αυτών ές την τάφρο ν έμπεσόντ ας τους μέν νπό σφών καταπατη&έντας διαφ&αρηναι, τούς δέ καί ανωϋεν νπό τών Μακεδόνων βαλλομένονς. ό πλείστος δέ φόνος περί ταις

Kapitel 21-22

8l

auf die Verteidiger der Belagerungsmaschinen, sondern auch noch von T ü n n e n aus, die zu beiden Seiten des eingestürzten Mauerstückes stehengeblieben waren u n d so die Möglichkeit boten, die Feinde, die sich der neu errichteten E r s a t z m a u e r n ä h e r t e n , von der Seite her und geradezu vom R ü c k e n aus zu beschießen.

22 Wenige Tage darauf f ü h r t e Alexander erneut die Maschinen gegen die innere Ziegelmauer vor. W ä h r e n d er persönlich die Sache leitete, k a m es zu einem Ausfallversuch a u s der S t a d t mit allen T r u p p e n , u n d zwar sowohl a n d e m eingestürzten Mauerstück, an d e m A l e x a n d e r sich selbst gerade aufhielt, als auch a m sogenannten Tripylon, wo der Angriff den Makedonen völlig u n e r w a r t e t k a m . Man warf auf das Belagerungsgerät F a c k e l n u n d was sonst noch d a z u dient, F l a m m e n h e r v o r z u r u f e n u n d gewaltig zu e n t f a c h e n . D a aber Alexander u n d seine L e u t e energisch z u m Gegenstoß vorgingen u n d a u c h v o n d e n B e l a g e r u n g s t ü r m e n Steine von gewaltiger Größe sowie Geschosse geschleudert wurden, ließen sich die Gegner m ü h e l o s v e r j a g e n u n d liefen in die S t a d t zurück. D a s Gemetzel war an dieser Stelle u m so stärker, je größer Zahl u n d M u t der Angreifenden w a r e n ; von ihnen starben die einen im N a h k a m p f m i t den Makedonen, die anderen an d e m eingestürzten Mauerteil, d a der D u r c h g a n g dort f ü r ihre Menge zu eng w a r und die Mauerreete ein Übersteigen n u r m i t Schwierigkeiten e r l a u b t e n . Gegen die Angreifer a m Tripylon ging Ptolemaios, der königliche S o m a t o p h y l a x 1 2 2 , z u m Gegenstoß vor, der die Abteilungen von Adaios u n d T i m a n d r o s sowie einige Leichtb e w a f f n e t e bei sich h a t t e . A u c h sie j a g t e n die Verteidiger a u s der S t a d t bald in die F l u c h t . Aber an der Stelle, wo sie k ä m p f t e n , passierte es, d a ß d u r c h die Masse der Fliehenden die schmale Brücke, die m a n über den Graben gelegt h a t t e , zerbrach, viele von ihnen in den G r a b e n s t ü r z t e n u n d teils von den eigenen L e u t e n niedergetrampelt, teils von o b e n her durch die Makedonen erschossen wurden. Z u m g r ö ß t e n Gemetzel aber k a m es a m Tor selbst, wo eine allzu f u r c h t same und unzeitige Schließung der P f o r t e n — m a n f ü r c h t e t e ,

Buch I

82

πύλαις ανταΖς ξννέβη, ότι η ξύγκ/,εισις τών πυλών φοβερά τε καί προ τον καιρόν γενομένη, δεισάντων μη σννεισπέσοιεν τοις φεύγονσιν έχόμενοι αυτών οί Μακεδόνες, πολλού; και τών φίλιων της εισόδου απέκλεισε ν, οι"; προ; αντοϊς τιίχεσι »· οί Μακεδόνες 7 διέφ&ειραν. και παρ' ολίγον ηκεν άλώναι ή πόλις, εί μι) Άλέξανδρος άνεκαλέσατο το στράτευμα, έτι όιασώσαι έ&έ/.ων την Άλικαρνασσόν, ει τι φίλιοι· ένδοϋείη εκ τών Άλικαρνασσέων. άπέ&ανον όέ τών μεν εκ της πόλεως ές χιλίονς, τών όέ ξνν Αλεξάνδρα) άμφί τους τεσσαράκοντα, και έν τούτοις Πτολεμαίος τε ο σωματοφνλαξ καί Κλέαρχος ό τοξάρχης και Άόαΐος{ό) χιλιάρχης, οΰτοι και άλλοι τών ουκ ημελ.ημένο»· Μακεδόνα»·. 23

"Ενϋα όή ξυνε/.&όντες οί ηγεμόνες τών Περσών, Όροντοβάτης τ ε και Μέμνων, καί εκ τών παρόντων γνόντες σφάς τε ον δυναμένους επί πολν άντέχειν τη πολιορκία, και τον τείχους το μέν τι καταπεπτωκός ηδη όρώντες, το δέ και κατασεσεισμένον, πολλούς δέ τών στρατιωτών έν ταις έκδοομαΐς τους μέν διεφθαρμένους, τους δέ και νπό του τετρώσ&αι απομάχους 2 δντας, ταντα έν νώ λ.αβόντες άμφί δευτέραν φυλ.ακηι· της νυκτός τόν τε ξύλ.ινον πύργον, ΰν αυτοί άντωκοδόμησαν τα'ις μηχαναϊς τών πολεμίων, έμπιπράσι και τάς στοάς, έν al; τ à βέλη αντοϊς άπέκειτο. ένέβαλον δέ και ταϊς οίκίαις πυρ ταϊς πλησίον του 3 τείχους· τών δέ και προσήψατο ή φλόξ άπό τε τών στοών καί τον πύργου πολ.λη άπενεχϋεϊσα καί τι καί τον ανέμου ταύτη έπιφέροπος" αυτών δέ οί μέν ές την Άκρόνησον απεχώρησαν, οι δέ ές τ>)ν Σαλμακίδα, ακραν ούτω καλονμένην. 4 Άλεξάνδρω δέ ώς έξηγγέλϋη ταϋτα πρός τίνων αντομολ.ησάντων έκ τον έργου καί το πυρ πολύ καϋεώρα αυτός, καίτοι άμφί μέσας πον νύκτας r/v τό γιγνόμενον, ο δέ καί ώς έξαγαγών τονς Μακεδόνας

Kapitel 22-23

83

m i t den Fliehenden z u s a m m e n w ü r d e n auch gleich die Makedonen mit hereinbrechen — eine große Zahl der eigenen Leute aussperrte, die n u n vor der Mauer von den Makedonen niedergemacht w u r d e n . U n d beinahe wäre a u c h diesmal die S t a d t erobert worden, h ä t t e n i c h t Alexander die Armee zurückgerufen, weil er i m m e r noch die Absicht h a t t e , H a l i k a r n a ß zu r e t t e n , falls sich die E i n w o h n e r a u c h n u r irgendwie z u m N a c h g e b e n geneigt erwiesen. So fielen v o n den Verteidigern a n die 1000, von den Soldaten Alexanders e t w a 40, u n t e r ihnen Ptolemaios, der S o m a t o p h y l a x , Klearchos, F ü h r e r der Bogenschützen, Adaios, ein A b t e i l u n g s k o m m a n deur, u n d mit ihnen noch a n d e r e der angesehensten Makedonen.

23 D a r a u f h i n n u n t r a t e n die F ü h r e r der Perser z u s a m m e n , O r o n t o b a t e s 1 2 3 u n d Memnon, u n d w u r d e n sich bei P r ü f u n g der augenblicklichen U m s t ä n d e d a r ü b e r klar, d a ß es i h n e n nicht m e h r möglich sei, eine längere Belagerung auezuhalten. Sie e r k a n n t e n , d a ß v o n der Mauer ein S t ü c k bereits eingestürzt, das andere i m E i n s t ü r z e n begriffen w a r ; viele ihrer L e u t e waren bei d e n Ausfällen u m s Leben g e k o m m e n , andere wiederum v e r w u n d e t u n d d a m i t nicht mehr einsatzfähig. So ließen sie n a c h P r ü f u n g dieser Sachlage in der zweiten N a c h t w a c h e d e n hölzernen T u r m , den sie ihrerseits gegen die feindlichen Belagerungsmaschinen errichtet h a t t e n , a n z ü n d e n u n d dazu a u c h die Hallen, in denen ihre Munition lagerte. F e u e r legte m a n a u c h an die G e b ä u d e nahe der Mauer, die sowieso schon v o n d e m bereits u m sich greifenden B r a n d der Hallen oder aber von d e m T u r m e her e r f a ß t wurden, wobei auch der W i n d die F u n k e n n a c h dorthin trug. Sie selbst zogen sich entweder in die F e s t u n g auf der Insel Akronesos oder aber auf eine steile E r h e b u n g auf dem F e s t l a n d n a m e n s Salmakis zurück. Als Alexander dies d u r c h einige Flüchtlinge berichtet wurde, die nach solchen M a ß n a h m e n überliefen, u n d a u c h er selbst die lodernden F l a m m e n sah, f ü h r t e er, obwohl es bereits u m M i t t e r n a c h t war, d a sich dies zutrug, die Makedonen sofort zum Vorstoß h e r a u s u n d ließ alle Gegner t ö t e n ,

84

Buch

I

τους μέν ετι έμπιπράντας την πόλιν εκτεινεν, δσοι δέ εν ταΐς οικίαις καταλαμβάνοιντο των Άλικαρνασσέον, τούτον; δέ σώζειν παρήγγειλεν. 5 "Ηδη τε ή co ς υπέφαινε και κατιδών τάς άκρας, ας οϊ τε Πέρσαι και οι μισθοφόροι κατειλήφεσαν, ταύτας μεν άπέ)η'(>) πολιορκεϊν, τριβήν τε έπινοών ουκ όλίγην εσεϋαί οί άμφ' αντάς τη φύσει των χωρίων και ον παρά μέγα είναι έξελόντι οι την πάλιν ήδη πάσαν. 6 &άψας δε τονς αποθανόντος έν τή νυκτι τάς μεν μηχανάς ές Τράλλεις άπαγαγεΐν έκέλ.ενσε τονς έπ' avrai; τεταγμένους, αυτός δε την πάλιν ές έδαφος κατασκάψας αυτής τε ταύτης και της άλλης Καρίας φνλακήν έγκαταλιπών ξένους μεν πεζούς τρισχιλίονς, ιππέας δε ές διακοσίους και Πτολεμαϊον ηγεμόνα αυτών επί 7 Φρυγίας έατέλλετο. τής δε Καρίας ξνμπάσης σατραπεύειν εταξεν "Αδαν, θυγατέρα μεν Έκατόμνον, γυναίκα δέ Ίόοιέως, δς και αδελφός αντή ών κατά νόμοι' των Καρών ξυνώκει. και ο μέν Ίδριενς τελεντών ταύτη επέτρεψε τα πράγματα, νενομισμένον έν τή 'Ασία ετι από Σεμιράμεως και γυναίκας an χει ν ανδρών. Πιξώδαρος δέ την μέν έκβάλ,λει τής αρχής, αυτός δέ 8 κατείχε τα πράγματα, τελεντήσαντος δέ Πιξωδάρου Όροντοβάτης την Καρών αρχήν έκ βασι?.έως πεμφθεις είχε, γαμβρός ών Πιξωδάρου. "Αδα δέ "Αλινϋα μόνον κατείχε, χωρίον τής Καρίας έν τοις όχνρώτατον, και έσβαλόντι Ά?.εξάνδρω ές Καρίαν άπήντα, τά τε "Αλινδα ένδιδοϋσα και παΐδά οί τιθεμένη Άλέξανδρον. και 'Αλέξανδρος τά τε "Αλινδα αντή επέτρεψε και το δνομα τον παιδός ουκ άπηξίωσε, και έπειδι) Άλικαρνασσόν τε έξεϊλε και τής αλλ/¡ς Καρίας έπεκοάτησεν, αυτή άρχειν άπάσης εδωκε. 24

Τών Μακεδόνων δέ εστίν οί συνεστρατευμένοι Άλεξάνδρω ήσαν νεωστί προ τής στρατιάς γεγαμηκότες' και τούτων εγνω ουκ αμελητέα εϊναί οί 'Αλέξανδρος, αλλ' εκπέμπει γαρ αντονς εκ Καρίας διαχειμά-

Kapitel

23-24

85

die man noch beim Feuerlegen antraf. W a s man hingegen noch an Einwohnern von Halikarnaß in den Häusern \-orfand, befahl er zu schonen. Und schon graute der Morgen. Als Alexander nun die Berge sali, die Perser und Söldner besetzt hielten, verzichtete er auf deren weitere Belagerung, denn er erkannte, daß er zuviel an Zeit verlieren werde wegen ihrer natürlichen Beschaffenheit. Auch bedeuteten sie ihm nur noch wenig, nachdem er die S t a d t bereite ganz in seiner Hand hatte. 1 2 4 So begrub er die Gefallenen noch in der Nacht und ließ von den dazugehörigen Leuten den Maschinenpark nach Tralles verlegen. E r selbst zerstörte Halikarnaß bis auf den Grund, ließ zur Bewachung der S t a d t und zum Schutze des restlichen K a r i e n 3000 Söldner zu F u ß sowie 200 R e i t e r unter Ptolemaios zurück und brach dann nach Phrygien auf. Die Aufgaben des Satrapen für das gesamte Karien zu übernehmen bestimmte er Ada, die T o c h t e r des Hekatomnos und Gattin des Idrieus, der als ihr B r u d e r nach karischer S i t t e ehelich mit ihr verbunden gewesen war; bei Beinein Tode h a t t e Idrieus ihr die Regierung übergeben, denn es ist B r a u c h in Asien schon seit Semiramis, daß auch F r a u e n herrschen. D a n n aber war sie von Pixodaros gestürzt worden, der die Herrschaft selbst übernahm. Nach dessen Tod folgte Orontobates, vom Großkönig geschickt und zugleich Schwiegersohn des Pixodaros. I n Adas B e s i t z war nur Alinda verblieben, mit die a m besten bewehrte S t a d t von K a r i e n ; Ada war Alexander entgegengegangen, als er in das Land k a m , h a t t e Alinda ihm übergeben und ihn selbst als Sohn adoptiert; er wiederum h a t t e ihr die Herrschaft von Alinda belassen und lehnte die Bezeichnung als Adoptivsohn nicht ab. Nachdem Halikarnaß erobert und auch das übrige K a r i e n besetzt war, übergab er ihr die Herrschaft über das ganze L a n d . 1 2 5 Der Winterfeldzug an der Südküste Kleinasiene (Winter 3 3 4 - 3 3 3 ) 24 Von den Makedonen h a t t e n einige der Mitkämpfer Alexanders erst kurz vor Aufbruch geheiratet. E r war nun der Ansicht, er dürfe diese nicht vernachlässigen: So schickte er sie von K a r i e n aus auf Urlaub nach Hause,

Buch I σοντας έν Μακεδονία άμα ταϊς γυναιξίν, έτιιτάξας αντοϊς Πτολεμαϊόν τε τον Σελενκον, ίνα των σωματοφυλάκων των βασιλικών, και των στρατηγών Κοϊνόν τε τον Πολεμοκράτονς και Μελέαγοον τον Νεοπτολέμου, δτι και αυτοί των νεογάμων ήσαν, 2 προστάξας, έπειδάν αυτοί τε έπανίωσι και τους μετά σφών έκπεμφ&έντας έπαναγάγωσι, καταλέξαι ιππέας τε και πεζούς εκ της χώρας δσον ς πλείστους, καϊ τω εργω τώδε, εϊπερ τ ivi άλλο), ευδοκίμησε παρά Μακεδόσιν 'Αλέξανδρος. επεμψε δε και Κλέανδρον τον Πο/.εμο3 κράτους επί ξυ/ΰογη στρατιωτών εις Πελοπόννησον. Παρμενίωνα δε πέμπει επί Σάρδεων, όονς αντω τών τε εταίρων ίππαρχίαν και τους Θεττα.λονς ιππέας και τους άλλους ξυμμάχους και τ ας άμαξας αγειν και κελεύει προϊέναι από Σάρδεων επί Φρυγίαν. αυτός δέ επί Λυκίας τε και Παμφυλίας ηει, ώς της παρα· λ.ίου κρατήσας άχρεϊον καταατήσαι τοις πολέμιοι; το 4 ναυτικόν. και πρώτον μεν έν παρόδφ "Υπαρνα, χωρίον όχυρόν, φυλακήν εχον ξένους μισ&οφόρους, έξ έφόδον ελαβεν οι δ' εκ της άκρας ξένοι ύπόσπονδοι έξηλ&ον. έπειτα είσβαλ.ών εις Λυκίαν Τελ.μισσέας μεν ομολογία προσηγάγετο, περάσας δέ τον Ξάν&ον ποταμόν Πίναρα 5 και Ξάν&ον την πάλιν και Πάταρα ένδοϋέντα ελαβε και αλ,λα ελάττω πολίσματα ές τριάκοντα, ταΰτα καταπράξας έν άκμη ήδη τοϋ χειμώνος ές την Μιλυάδα καλουμένην χώραν έσβάλλει, ή έστι μεν της μεγάλης Φρυγίας, ξυνετέλει δέ ές την Λυκίαν τότε, οΰτως εκ βασιλέως μεγάλου τεταγμένον. και ένταν&α Φασηλιτών πρέσβεις ηκον περ'ι φιλίας τε και χρυσώ στεφάνω στεφανώσαι Άλέξανδρον και υπέρ τών αυτών έπικηρυκενόμενοι έπρέσβευον Λνκίων τών 6 κάτω οι πολλ.οί. 'Αλέξανδρος δέ Φασηλίτας τε καί Λυκίους παραδοϋναι τάς πόλεις τοις επί τ ο ντο στελλομένοις έκέλευσε· καί παρεδόθησαν ξνμπασαι. αυτός δέ ολίγον ύστερον ές την Φασηλίδα παραγενόμενος ουνεξαιρεΐ αυτοϊς φρούριον όχυρόν, έπιτετειχισμένον τη

Kapitel 24

87

damit sie dort den Winter bei ihren Frauen verbringen konnten. Als Führer gab er ihnen einen der königlichen Leibwächter, Ptolemaios, Sohn des Seleukos, mit, dazu von den Truppenführern Koinos, Sohn des Polemokrates, und Meleagros, Sohn des Neoptolemos, da sie selbst zu der Gruppe der Neu verheiratet en gehörten. Diesen trug er auch noch auf, in Makedonien eine möglichst große Zahl von Reitern und Fußsoldaten anzuwerben, wenn sie mit den unter ihrem Kommando Abgeschickten zurückkehrten. Gerade durch eine derartige Maßnahme aber erwarb sich Alexander Zustimmung bei den Makedonen. 126 Dazu schickte er auch Kleandros, Sohn des Polemokrates, auf Söldnerwerbung nach dem Peloponnes. Parmenion sandte er nach Sardes mit einem Verband Hetairenreiter, der thessalischen Reiterei sowie den übrigen Bundesgenossen und dem gesainten Troß. Sein Befehl lautete, von dort aus nach Phrygien vorzustoßen. Er selbst zog nach Lykien und Pamphylien, um das Küstengebiet in seine Hand zu bringen und so die Flotte für die Gegner wirkungslos zu machen. 127 Als erstes auf diesem Zuge nahm er bereits im Anmarsch Hyparna, einen festen Platz mit Söldnerbesatzung; die Söldner aus der Festung selbst verließen diese nach einem Waffenstillstand. Dann fiel er in Lykien ein und brachte durch Vertrag die Einwohner von Telmessos auf seine Seite, überschritt den Xanthos und konnte die Übergabe von Pillara, der Stadt Xanthos, Patara sowie 30 weiterer kleinerer Städte entgegennehmen. Nachdem dies getan war — es war bereits mitten im Winter —, rückte er in die sogenannte Milyas ein, die zwar zu Großphrygien gehört, verwaltungsmäßig aber nach Bestimmung des Großkönigs dem Bezirke von Lykien unterstellt war. Dort trafen Gesandte aus Phaselis ein, um einen Freundschaftsvertrag abzuschließen und Alexander mit einem goldenen Kranz zu beschenken. In gleicher Absicht kamen übrigens auch ständig neue Gesandtschaften aus fast allen Gemeinden des unteren Lykien. Alexander befahl den Einwohnern von Phaseiis wie auch den Lykem, ihre Städte seinen dazu Beauftragten zu übergeben, was dann auch überall geschah. Er selbst kam kurze Zeit darauf nach Phaseiis und brachte dort eine befestigte Zitadelle, die die Pisider zur Kontrolle des Gebietes

88

Buch

I

χώρα πρός Πισι&ών, οάεν ορμώμενοι οι βάρβαροι πολλά εβλαπτον των Φασηλιτών τον; την γήν εργαζομένους.

25

"Ετι δέ αύτώ περί την Φαση/άδα δντι εξαγγέλλεται Άλ,έξανδρον τον 'Αερόπου έπιβονλενειν, τά τε άλλα των εταίρων δντα και έν τω τότε Θεσσαλών της Ίππου άρχοντα, ην μεν δη ό 'Αλέξανδρος οντος άδε/.φός 'Ηρομένους τε και Άρραβαίον των ξννεπΰ.αβόντνη· της 2 σφαγής της Φιλίππου· καϊ τότε αϊτίαν σχόντα αυτόν 'Αλέξανδρος άφηκεν, δτι ¿ν πρώτοις τε άφίκετο των φίλων παρ' αυτόν, επειδή Φίλιππος ετελεντησε, και τον &ώρακα σννενδύς συνηκολ.ού&ησεν αυτω εις τά βασίλεια" ύστερον δέ καϊ εν τιμή άμφ αυτόν είχε, στρατηγόν τε επί Θράκης στείλ.ας και επειδή Κά/.ας ό των Θετταλ.ών ίππαρχος ¿πι σατραπεία εξεπέμφ&η, αυτόν άπέδειξεν αρχειν της Θεσσαλικής ίππου, τά δέ 3 της επιβουλής έξηγγέλ&ΐ] ώδε. Δαρείος, επειδή ' Αμύντας αντομολήσας παρ' αυτόν λ,όγους τέ τινας και γράμματα παρά τοϋ 'Αλεξάνδρου τούτου έκόμισε, καταπέμπει επί άάλασσαν Σισίνην, άνδρα ΙΙέοσην των άμφ' αυτόν πιστών, πρόφασιν μεν παρά Άτιζύην τόν Φρυγίας σατράπην, τη δέ άλη&εία τώ 'Αλέξανδρο) τούτω σννεσόμενον και πίστεις δώσοντα, ε'ι άποκτείνει{ε) βασιλέα Άλέξανδρον, αυτόν βασιλέα καταστήσειν Μακεδονίας και χρυσίου τάλαντα προς τ i] βασιλεία 4 επιδώσειν χίλια, ό δε Σισίνης άλούς προς Παρμενίωνος λέγει προς Παρμενίωνα ών ένεκα απεστάλη· και τοϋτον έν φυλακή πέμπει Παρμενίων παρ' Άλέξανδρον, και πυν&άνεται ταύτα παρ' αύτοϋ 'Αλέξανδρος, ξυναγαγών δέ τους φίλους βουλήν προντίϋει, ο τι χρή 5 υπέρ 'Αλεξάνδρου γνώναι. και έδόκει τοις έταίροις

Kapitel 24-25

89

errichtet h a t t e n , in die H ä n d e der G e m e i n d e ; von ihr aus nämlich h a t t e n die B a r b a r e n des ö f t e r e n der Landbevölkerung der Phaseliten übel mitgespielt 1 2 9 , wenn sie auf den Feldern arbeitete. Die Gefahr von Alexander d e m L y n k e s t e n 25 Noch als Alexander in der Gegend von Phaseiis weilte, wurde gemeldet, Alexander, Sohn des Aeropos, im übrigen einer seiner H e t a i r e n u n d d a m a l s zugleich K o m m a n d e u r der thessalischen Reiterei, plane ein A t t e n t a t . 1 3 0 E s war dieser Alexander ein B r u d e r von H e r o m e n e s u n d Arrhabaios, die zu den Teilnehmern a n der E r m o r d u n g Philipps gehört h a t t e n ; obwohl a u c h er nicht ganz unschuldig war, h a t t e Alexander ihn d a m a l s laufen lassen, d e n n immerhin war er u n t e r den ersten der F r e u n d e gewesen, die sich n a c h der E r m o r d u n g Philipps auf seine Seite stellten, u n d i h m bewaffnet in die Residenz gefolgt. S p ä t e r h a t t e er sich hochgeehrt in seiner U m g e b u n g aufgehalten, war als k o m m a n dierender Feldherr nach T h r a k i e n geschickt u n d , n a c h d e m Kalas, bisher F ü h r e r der thessalischen Reiterei, in seine Provinz abgesandt w a r , in dessen K o m m a n d o s t e l l e eingesetzt worden. Die Einzelheiten der Verschwörung aber wurden folgendermaßen b e k a n n t : Zu Dareios war seinerzeit jener o b e n e r w ä h n t e A m y n t a s freiwillig als Flüchtling gekommen u n d h a t t e ihm mündliche wie auch schriftliche Nachrichten von diesem Alexander m i t g e b r a c h t . D a h e r schickte Dareios Sisines, einen der zuverlässigsten Perser seiner Umgebung, a n die K ü s t e , der B e g r ü n d u n g nach zu Atizyes, dem S a t r a p e n Phrygiens, in W a h r h e i t aber z u m Treffen mit diesem Alexander u n d z u m Abschluß eines Vertrages: Falls er d e n K ö n i g A l e x a n d e r beseitige, werde Dareios ihn zum K ö n i g von Makedonien m a c h e n u n d i h m überdies 1000 Talente Gold z u k o m m e n lassen. Sisines n u n wurde durch P a r m e n i o n gefangengenommen u n d p l a u d e r t e vor diesem aus, weshalb er g e k o m m e n sei. P a r m e n i o n schickte ihn u n t e r Bewachung zu Alexander, u n d dieser e r f u h r v o n Sisines noch einmal d a s gleiche. 1 3 1 E r rief d a h e r seine Freunde zur Besprechung z u s a m m e n u n d legte ihnen die Frage vor, was über diesen Alexander zu beschließen sei;

Buch I μήτε πάλαι εν βεβουλενσ&αι το κοάτιστον του ιππικού άνδρι ου πισ τω επιΐρέψας, νυν τε χρήναι αυτόν y. ατά τάχος εκποδών ποιεΐσ&αι, πριν και επιτηδειότερον γενόμενον τοίς θετταλοις ξύν αύτοΐς τι νεωτερίσαι. και 6 Ti και ϋείον έφόβει αντονς. ετι γαρ πο/.ιορκονντος αυτόν Άλ.εξάνδρον ' Αλικαρνασσόν άναπαύεσϋαι μεν εν μεσημβρία, χελιδόνα δέ περιπέτεσϋαι υπέρ της κεφαλής τρνζονσαν μεγάλα και της εύνής αλλη και αλ).γι έπικα&ίζειν, &ορνβωδέστερον η κατά το ε'ιω&ός 7

αδονσαν τον δε νπό καμάτου έγερύήναι μεν άδννάτα; εχειν εκ τοϋ νπνον, ενοχλονμενον δε προς της φυ>νής τη χειρί ού βαρέως άποσοβήσαι την χελιδόνα" την δε τοσούτου άρα δεήσαι άποφυγεϊν πλ.ηγεισαν, ώστε επί της κεφαλής αυτής τοϋ 'Αλεξάνδρου κα&ημένην μη πρόσόεν άνέϊναι πριν παντελώς έξεγερ&ηναι Άλέξαν-

8 δρον. και 'Αλέξανδρος ού φαϋλον ποιησάμενος το της χελιδόνος άνεκοίνωσεν ' Αριστάνδρω τω Τελμισσεΐ, μάντεί' Άρίστανδρον δε έπιβονλήν μεν εκ τον των φίλων σημαίνεσ&αι αντω ειπείν, σημαίνεσ&αι δέ και, οτι καταφανής εσται. την γαρ χελιδόνα σνντροφύν τε είναι δον lúa και εννουν άν&ρώποις και λάλ.ον μάλλον ή αλλην δρνι&α. 9

ίο

Ταϋτά τε ούν και τα άπό τον Πέρσον ξννϋείς πέμπει ώς Παρμενίωνα Άμφοτερόν τον Άλ.εξίίνόρον μεν παϊδα, άόελφόν δέ Κρατέρου. κάί ξυμπέμπει αύτώ Περγαίων τινός την όδόν ήγησομένους. και ό Άμφοτερός στο/.ήν ενδύς έπιχώριον, [καί] ώς μή γνώριμος είναι κατά την όδόν, λαν&άνει άφικόμενος παρά Παρμενίωνα· και γράμματα μεν ού κομίζει παρά Αλεξάνδρου' ού γάρ εδοξε γράφειν υπέρ ούδενός τοιούτου ες το εμφανές · τά δέ από γλώσσης οι εντεταλμένα έξήγγειλεν, καί οΰτω ξυλ,λαμβάνεται ό 'Αλέξανδρος ούτος καί εν φυλακή ήν.

K a p i t e l 25

91

sic w a r e n d e r A n s i c h t , es sei v o n v o r n h e r e i n u n k l u g gewesen, die b e s t e n E i n h e i t e n d e r R e i t e r e i einein d e r a r t u n z u verlässigen M e n s c h e n a n z u v e r t r a u e n . J e t z t a b e r sei d r i n g e n d n ö t i g , i h n so schnell wie m ö g l i c h a u s z u s c h a l t e n , e h e er bei den Thessalern mehr an Zuneigung gewonnen h a b e und mit diesen e t w a s v e r s u c h e n k ö n n e , w a s n a c h M e u t e r e i a u s s a h . D a z u s e t z t e sie a u c h n o c h e i n g ö t t l i c h e s V o r z e i c h e n in B e stürzung: Denn noch während der Belagerung von Halik u r n a ß , als A l e x a n d e r e i n m a l M i t t a g s r u h e hielt, flog eine Schwalbe über seinem H a u p t u m h e r , zwitscherte besond e r s l a u t u n d s e t z t e sich b a l d h i e r —, b a l d d o r t h i n auf A l e x a n d e r s L a g e r . I h r G e s a n g k l a n g f u r c h t s a m e r , als es s o n s t ü b l i c h ist, A l e x a n d e r n u n w a r ü b e r m ü d e t u n d e r w a c h t e n i c h t a u s d e m Schlaf, d o c h s u c h t e er, d u r c h d a s G e z w i t s c h e r b e l ä s t i g t , d e n Vogel m i t e i n e r l e i c h t e n H a n d b e w e g u n g f o r t z u s c h e u c h e n . D e r a b e r ließ sich d u r c h diesen S c h l a g n i c h t n u r n i c h t d a v o n j a g e n , s o n d e r n s e t z t e sich s o g a r n o c h auf sein H a u p t u n d h ö r t e n i c h t a u f , L ä r m zu m a c h e n , b i s A l e x a n d e r schließlich d o c h e r w a c h t e . E r h a t t e d e n V o r f a l l m i t d e m Vogel d a m a l s n i c h t a l l z u e r n s t g e n o m m e n , i h n a b e r Aristandros aus Telmessos, d e m Seher, erzählt. Der n u n e r k l ä r t e , dies b e d e u t e eine V e r s c h w ö r u n g , a n g e z e t t e l t «lurch einen seiner F r e u n d e , zugleich b e d e u t e es a b e r a u c h , d a ß diese a u f g e d e c k t w e r d e n w ü r d e . D i e S c h w a l b e n ä m l i c h sei ein Vogel, d e r m i t d e m M e n s c h e n lebe, u n d d i e s e m d a h e r w o h l g e s i n n t , a u c h sei er g e s c h w ä t z i g e r a l s j e d e r a n d e r e Vogel. A l e x a n d e r b r a c h t e n u n dieses E r e i g n i s m i t d e m in Verbindung, was er von d e m Perser erfahren h a t t e , u n d schickte zu P a r i n e n i o n A m p h o t e r o s , S o h n d e s A l e x a n d e r u n d zugleich B r u d e r d e s K r a t e r o s , z u s a m m e n m i t einigen E i n w o h n e r n d e r S t a d t P e r g e , die a l s W e g f ü h r e r d i e n e n s o l l t e n . D a z u zog A m p h o t e r o s ein e i n h e i m i s c h e s G e w a n d a n , d a m i t m a n i h n u n t e r w e g s n i c h t e r k e n n e , u n d es g e l a n g i h m a u c h , u n e r k a n n t bei P a r m e n i o n e i n z u t r e f f e n . S c h r i f t l i c h e B e f e h l e v o n A l e x a n d e r b r a c h t e er n i c h t m i t , d e n n m a n h i e l t es f ü r u n t u n l i c h , d e r a r t i g e s auf solche W e i s e o f f e n k u n d i g z u i n a c h e n . Seinen B e f e h l ü b e r b r a c h t e er v i e l m e h r m ü n d l i c h ; d e m g e m ä ß w u r d e A l e x a n d e r v e r h a f t e t u n d in V e r w a h r u n g gehalten.132

7

Arrian

92

Buch I

26

'Αλέξανδρος δέ άρας έκ Φασηλίόος μέρος μεν τι της στρατιάς διά των όρων πέμπει επί Πέργης, η ώδοποιήκεσαν αντώ οί θράκες χαλεπήν άλλως και μακράν οϋσαν τψ πάροδον αυτός δε παρά την &ά).ασσαν διά τον αιγιαλού ήγε τους άμφ' αυτόν, έστι δέ ταύτη ή οδός ουκ άλλ,ως ότι μη των απ άρκτου ανέμων πνεόντων ti δέ νότοι κατέχοιεν, άπόρως ε χει διά τον

2 αιγιαλού όδοιπορεϊν. τω δέ έκ νότων σκληροί βορραϊ έπιπνενσαντες, ουκ άνευ του όείου, ώς αυτός τε και οί άμφ' αυτόν έξηγονντο, ευμαρή και ταχείαν την πάροδον παρέσχον, εκ ΙΙέργης δε ώς προηει, έντνγχάνονσιν αντώ κατά την όδόν πρέσβεις Άσπενδίων αυτοκράτορες, την μεν πάλιν ένδιδόντες, ψρονράν δέ 3 μη είσάγειν δεόμενοι. και περί μεν της φρουράς πράξαντες άτζήλ&ον, δσα ηξίουν· πεντήκοντα δέ τάλαντα κελεύει τη στρατιά δούναι αύτοϊς ες μισϋόν και τους ίππους, ονς δασμόν βασιλεΐ ετρεφον. οί δέ υπέρ τε του αργυρίου και τους ίππους παραδώσειν ξνν!}έμενοι άπήλ&ον. 4

'Αλέξανδρος δέ επί Σίδης τ}ει. είσι δέ οί Σιδήται Κυμαϊοι έκ Κύμης της Αίολίδος- και ούτοι λέγονσιν νπέρ σφών τόνδε τόν λόγοι', δτι, ώς κατηράν τ ε ες την γήν έκείνην οί πρώτοι έκ Κύμης σταλέντες και έπι οίκισμώ έξέβησαν, αντίκα την μέν 'Ελλάδα γλώσσαν έξελά&ονΧο, εν&ύς δέ βάρβαρον φωνήν ιεσαν, ουδέ τών προσχώρων βαρβάρων, άλλά ιδίαν σφών οϋπω πρόσϋεν οϋσαν την φωνήν και έκτοτε ου κατά

5 τους άλλους προσχώρονς Σιδήται έβαρβάριζον. καταλιπών δέ φρονράν έν Σίδη προηει επί Σύλλιον, χωρίον άχυρο ν και φρονράν εχον ξένων μισθοφόρων και αυτών τών έπιχωρίων βαρβάρων, άλλ' οϋτε τό Σνλλιον εξ εφόδου αυτοσχεδίου ήδυνή&η λαβείν, έπεί τ' ήγγέλ&η αντώ κατά την όδόν τους Άσπενδίονς οτι ονδέν τών ξνγκειμένων πράξαι έΰέλοιεν, οϋτε τονς

K a p i t e l 26

93

26 Alexander brach vonPhaselis auf und schickte einen Teil seiner Truppen durchs Gebirge nach Perge, wohin bereits vorher die Thraker den an sich beschwerlichen und langwierigen Weg auf seinen Befehl gangbar gemacht h a t t e n . E r selbst führte seinen eigenen Heeresteil längs des Meeres am Ufer entlang. B e t r e t b a r ist dieser Weg nur, wenn der Wind von Norden weht, bei Südwind ist es unmöglich, unmittelbar am Ufer entlang zu marschieren. Damals nun schlug der Südwind plötzlich um. 1 3 3 Und dies nicht ohne göttliche Fügung, wie er selbst und die Leute, die dabei waren, es auslegten : Starke und heftig wehende Stürme aus Norden machten den Weg frei, so daß er schnell und mühelos vorwärts kam. B e i m Weitermarsch von Perge kamen ihm Gesandte aus Aspendos entgegen, ausgestattet mit allen Vollmachten, und übergaben ihm die S t a d t , wobei sie lediglich darum baten, von Besatzung verschont zu werden. Diese Forderung wurde ihnen erfüllt, nur wurde ihnen befohlen, 50 Talente zur Besoldung des Heeres zu zahlen und dazu soviel an Pferden zu stellen, wie sie als Steuer auch für den Großkönig zu züchten pflegten. So vereinbarten sie bezüglich Geld und Pferden die ordnungsgemäße Lieferung und gingen wieder davon. 1 3 4 Alexander zog darauf nach Side. Die Einwohner dieser Stadt stammen eigentlich aus dem aiolischen K y m e , und sie selbst erzählen von sich die Geschichte, daß die ersten K y m e r , die von Zuhause in dieses Land abfuhren, ihre Muttersprache vergessen h ä t t e n , sobald sie zur Gründung ihrer S t a d t ihre Schiffe verließen, und sofort barbarisch sprachen, nicht zwar wie die rundherum wohnenden E i n heimischen, sondern eigenen Dialekt, wie es ihn vorher noch nie gegeben habe. Und seitdem sprachen die Sideten ein Barbarisch, das mit den anderen Dialekten dieser Gegend in nichts zu vergleichen ist. E r ließ in der S t a d t eine Besatzung zurück und zog weiter nach Syllion, einem befestigten P l a t z mit einer Garnison aus Söldnern und einheimischen Barbaren. Doch konnte dieses Syllion nicht gleich beim ersten Ansturm genommen werden, da ihm noch auf dem Wege bereits gemeldet worden war, die Aspendier hätten die Absicht, keine der vertraglichen Abmachungen einzuhalten und den dazu von Alexander



Buch I

94

ίππους παραόονναι τοις πεμφϋεϊσιν οϋτε άπαριϋμησαι τα χρήματα, και τα εκ της χώρας ότι άνασκενασάμενοι ες την πάλιν τάς τε πνλ.ας άποκεκλείκασι τοις παρά Ά λεξάνδρου και τα τείχη, δπη πεπονηκότα ίμ·, έπισκενάζονσι, ταντα πυ&ύμενος επί 'Ασπένδου άνεζειη ·νυεν.

27

2

3

4

5

Ώικισται όέ της Άσπενόον τά μεν πο/J.à επί άκρα οχυρά και άποτόμψ και παρ' αυτήν την άκραν ó Ενρνμέδιον ποταμός ρεϊ' ήσαν δέ αυτοί ς και περί τη άκρα εν τω χ&αμαλώ ουκ όλίγαι οικήσεις και τείχος περιεβέβλητο ανταϊς ου μέγα. το μεν δη τείχος εύΰυς, ώς προσάγοντα Ά/.εξανδηον έγνωσαν, έκλείπουσιν όσοι έπωκουν και τάς οικίας, δσας έν τω χϋαμα/.ω ωκισμένας ουκ έδόκουν διαφυ/.άξαι αν δύνασϋαΐ' αυτοί δέ ές την ακραν ξυμφεΰγονσιν. 'Αλέξανδρος δέ ώς άφίκετο ξ ν ν τη δυνάμει, (Ια ω τον ερήμου τείχους παρελθών κατεστρατοπέδενσεν έν ταΐς οικίαις ταϊς καταλελειμμέναις προς των 'Ασπενδίων. οί δέ 'Ασπένδιοι ώς είδον αυτόν τε 'Αλέξανδρον παρ' ελπίδα f¡κοντά και το στρατόπεδον εν κύκλο) σφών πάντη, πέμψαντες πρέσβεις έδέοντο i φ' οΐσπερ το πρότεροι· ξνμβήναι. και 'Αλέξανδρος τό τε χωρίον ίσχυρόν ÌÒOJV και αυτός ώς ουκ επί χρόνιον πολιορκίαν παρεσκευασμένος επί τοις αντοϊς μεν ουδέ ώς ξυνέβη προς αυτούς' όμηρους όέ δούναι σφών τους δννατωτάτονς έκέλευσεν καΐ τους ίππους, ους πρόσ&εν ώμολόγησαν, και εκατόν τάλαντα αντί τώΡ πεντήκοντα, και πεί&εσ&αι τω σατράπη τω (ΰπ') 'Αλεξάνδρου ταχύέντι και φόρους άποφέρειν δσα ετη Μακεδόσι, και υπέρ της χώρας διακρι&ήναι, ην των προσχώρων ουσαν βία κατέχειν έν αιτία ήσαν. Ώς δέ πάντα οί έπεχώρησαν, άνέζευξεν ές ΓΙέργην, κάκεϊ&εν ές Φρυγίαν ώρμητο" ήν δέ αντώ ή πορεία παρά Τελμισσόν πάλιν, οί δέ άν&ριοποι ούτοι το

Kapitel 2 6 - 2 7

95

geschickten L e u t e n w e d e r P f e r d e abzuliefern noch Geld zu zahlen. V i e l m e h r h ä t t e n sie die V o r r ä t e a u s d e m f l a c h e n L a n d in die S t a d t g e b r a c h t , hielten vor A l e x a n d e r s L e u t e n die Tori· verschlossen u n d seien dabei, die M a u e r n a u s z u bessern, wo sie s c h a d h a f t seien. Auf diese N a c h r i c h t h i n b r a c h A l e x a n d e r sofort n a c h A s p e n d o s a u f .

27 A s p e n d o s ist z u m g r ö ß t e n Teil auf einem v o n N a t u r a u s gesicherten, steilen Felsen g e b a u t , a n dessen F u ß d e r F l u ß E u r y m e d o n v o r b e i s t r ö m t . E i n e große Anzahl H ä u s e r dieser S t a d t b e f a n d sich a u c h in der E b e n e , u m d e n B e r g h e r u m , v o n einer niedrigen M a u e r e i n g e z ä u n t . Die M a u e r n u n u n d a u c h i h r e H ä u s e r ließen die B e w o h n e r a l l e s a m t s o f o r t i m Stich, sobald sie h ö r t e n , A l e x a n d e r r ü c k e h e r a n , d e n n a n d e r a r t tief gelegener Stelle g l a u b t e n sie n i c h t sie h a l t e n zu k ö n n e n . So f l o h e n sie auf d e n B e r g . A l e x a n d e r n u n k a m mit seinen S t r e i t k r ä f t e n vor der S t a d t a n , ü b e r s t i e g die u n b e s e t z t e M a u e r u n d ließ sich in d e n v o n d e n A s p e n d i e r n verlassenen W o h n s t ä t t e n häuslich nieder. D i e A s p e n dier selbst m u ß t e n feststellen, d a ß sie n a c h dieser u n e r w a r t e t e n A n k u n f t A l e x a n d e r s v o n allen Seiten eingeschlossen w a r e n . Sie b a t e n d e s h a l b d u r c h G e s a n d t e , m a n m ö g e i h n e n ein U b e r e i n k o m m e n n a c h den f r ü h e r e n B e d i n g u n g e n gew ä h r e n . A l e x a n d e r s a h , d a ß der P l a t z eine n a t ü r l i c h e F e s t u n g darstellte, u n d in der E r k e n n t n i s , d a ß er selbst nicht, auf längere B e l a g e r u n g eingerichtet w a r , ließ er sich auf B e d i n g u n g e n ein, freilich n i c h t m e h r auf die gleichen wie f r ü h e r : E r b e f a h l ihnen, die V o r n e h m s t e n u n t e r i h n e n als Geiseln zu stellen, die f r ü h e r v e r e i n b a r t e n P f e r d e u n d s t a t t der f ü n f z i g n u n e i n h u n d e r t T a l e n t e a b z u l i e f e r n . I m übrigen h ä t t e n sie d e m v o n A l e x a n d e r eingesetzten S a t r a p e n zu g e h o r c h e n , j ä h r l i c h e A b g a b e n a n die M a k e d o n e n zu e n t r i c h t e n u n d seine E n t s c h e i d u n g ü b e r d e n L a n d b e s i t z e n t g e g e n z u n e h m e n , d e n sie den N a c h b a r n mit G e w a l t vorzuenthalten beschuldigt wurden. N a c h d e m sie i h m alles z u g e s t a n d e n h a t t e n , b r a c h er endlich n a c h P e r g e a u f , u m v o n d o r t n a c h P h r y g i e n zu ziehen. Sein W e g f ü h r t e ihn a n Telmessos vorbei. D i e

Buch I μεν γένος Πισίδαι είσί βάρβαροι, χωρίον δε οίκονσιν ΰπερνψηλον και πάντη άπότομον, και ή οδός παρά 6 την πάλιν χαλεπή, καάήκει γαρ εκ της πόλεως όρος εστε επί την όδόν, και ΊΟ ντο μεν αντον εν TT¡ όδω άποπαύεται, άντίπορον δε αύτώ άλλο δρος εστίν ου μείον άπότομον. και ταντα τά δρη ώσπερ πύλας ποιεί έπί τη όδω, και εστίν ολίγη φυλακή κατέχοντας τά δρη ταντα άπορον ποιεϊν την πάροδον. και τότε οι Τελμισσεϊς πανδημεί εκβεβοη&ηκότες αμφότερα τά 7 δρη κατείχαν, ταντα όή ίδών 'Αλέξανδρος στρατοπεδενεσ&αι αντον, όπως είχον, εκέλενε τονς Μακεδόνας, γνούς, δτι ον μενοϋσι πανδημεί οί Τελμισσεΐς αύλιζομένονς σφάς ίδόντες, αλλ.' άποχωρήσονσιν ες την πόλιν πλησίον οϋσαν οί πολλοί αυτών, όσον φνλακήν καταλιπόντες επί τοις δρεσι. και ξννέβη, δπως εϊκαζεν οί μεν γάρ πολλοί αντών άπήλϋον, αί 8 φνλακαί δέ εγκατέμειναν, και επί τούτους εύ&νς άναλαβών τονς τε τοξότας και τάς των ακοντιστών τάξεις και των οπλιτών δσοι κονφότεροι έπήγαγεν. οί δέ ουκ εμειναν βαλλόμενοι, αλλά ελιττον το χωρίον και 'Αλέξανδρος υπερβολών τά στενά προς τη πόλει κατεστρατοπέδενσε.

28

Και ενταν&α άφικνοϋνται παρ' αντον Σελ.γέων πρέσβεις, οί δέ ε'ισι και αντοί Πισίδαι βάρβαροι και πόλιν μεγάλην οίκονσιν και αντοί μάχιμοι είσιν δτι δε πολέμιοι τοις Τελμισσενσιν εκ παλ.αιον ετύγχαναν, νπέρ φιλίας προς Άλέξανδρον πεπρεσβενμένοι ήσαν. και προς τούτους σπένδεται 'Αλέξανδρος, και εκ τον2 του πιστοΐς ες άπαντα έχρήσατο. την Τελμισσόν δε άπέγνω έλείν äv èv ολίγφ χρόνοι, αλλ' επί Σαγαλασσον έστέλλετο. ήν δέ και αντη ον μικρά πόλις· Πισίδαι και ταντην ωκονν, και έδόκονν πάντων Πισιδών

Kapitel 27-28

97

Menschen in dieser Gegend sind Pisider, d. h. B a r b a r e n , u n d bewohnen ein ü b e r a u s hoch gelegenes, nach allen Seiten steil abfallendes S t ü c k L a n d . A u c h der W e g a n der S t a d t vorbei ist schwierig; denn v o n ihr a u s bis direkt an den W e g hinab zieht sich ein Steilhang, der d o r t sein E n d e findet, und auf der a n d e r e n Seite der S t r a ß e steigt ein A b h a n g , nicht weniger steil, wieder in die H ö h e . So bilden die beiden Berge gleichsam ein Tor, d u r c h d a s die S t r a ß e f ü h r t , u n d es bedarf n u r geringer Befestigungswerke, diese völlig u n begehbar zu m a c h e n . D a m a l s n u n w a r e n die Telmesser mit aller S t r e i t m a c h t zur Verteidigung ausgerückt u n d h a t t e n beide Berge besetzt. Als A l e x a n d e r dies sah, ließ er seine Makedonen an Ort u n d Stelle ein Lager aufschlagen; d e n n er wußte, die Telmesser w ü r d e n , w e n n sie sie ihre Zelte a u f r i c h t e n sähen, nicht in d e n Stellungen bleiben, sondern in der Mehrzahl zurück in ihre nahegelegene S t a d t abziehen u n d höchstens eine W a c h e auf den Bergen belassen. U n d wie er v e r m u t e t h a t t e , geschah es auch : Die Mehrzahl v o n ihnen lief in der T a t d a v o n , u n d n u r die W a c h e n blieben zurück. Sie griff Alexander sofort m i t Bogenschützen u n d E i n heiten der Speerwerfer sowie d e n leichtfüßigsten seiner Hopliten an, u n d als diese b e g a n n e n , die W a c h e n zu beschießen, hielten die nicht s t a n d , sondern verließen die Stellung ebenfalls. So ü b e r w a n d Alexander die Engstelle u n d k o n n t e u n m i t t e l b a r vor der S t a d t d a s Lager aufschlagen. 1 3 5

28 D a r a u f k a m e n zu ihm A b g e s a n d t e der Seiger. 136 Auch diese sind pisidische B a r b a r e n , bewohnen eine große S t a d t u n d sind selbst besonders kriegetüchtig. D a sie seit langem mit den Telmessern verfeindet waren, h a t t e n sie sich a u f g e m a c h t , u m m i t Alexander einen F r e u n d s c h a f t s v e r t r a g zu schließen, den dieser m i t ihnen in der T a t auch Schloß u n d d a m i t t r e u e Bundesgenossen in allen Lagen g e w a n n . Die H o f f n u n g auf E i n n a h m e v o n Telmessos in kurzer Zeit indes g a b er auf u n d zog weiter n a c h Sagalassos. Auch diese S t a d t w a r n i c h t gerade klein, u n d ihre E i n w o h n e r — ebenfalls Pisider — galten von allen, obwohl auch diese nicht zu

Buch I μαχίμων δντων αυτοί είναι [οί] μαχιμώτατοί" και τότε τον λ.όφον τον προ της πόλεως, δτι και ούτος ου μείον τον τείχους οχυρός ές το άπομάχεσϋαι ήν, κατει/.ηφότες προσέμενον. 'Αλέξανδρος δέ την μεν φάλαγγα των Μακεδόνων τάττει ώδε· í'rrt μεν τον δεξιού κέρως, ίνα και αύτός έπετέτακτο, τους νπασπιστάς είχεν, εχομένους δε τούτων τους πεζεταίρους εστε επί τά ενώνυμον παρατείνας, ώς έκάστοις των στρατηγών ή ηγεμονία της τάξεως εν τή τότε ήμερα ην. επί δέ τω εύωννμω έπέταξεν ηγεμόνα Άμννταν τον Άρραβαίου. προετάχ&ησαν δε αύτω τον μεν δεξιοϋ κέρως οί τε τοξόται και οί 'Αγριάνες, τον δέ ευωνύμου οί άκοντισταϊ οί θράκες, ων ηγεϊτο Σιτάλκης~ οί γάρ ιππείς αύτω ουκ ωφέλιμοι εν τη δνσχορία ήσαν. τοις ΙΙισίδαις δέ και Τελ,μισσεϊς προσβεβοηάηκότες ξννετάξαντο. "Ηδη τε οί άμφ Άλέξανδρον προσβεβ/.ηκότες τω δρει, orti ο κατεϊχον οί Πισίδαι, κατ' αυτό το άποτομώτατον της ανόδου ήσαν, και εν τούτω έπιτίϋενται αύτοις οί βάρβαροι λόχοις κατά κέρας έκάτερον, [¡ σφίσι μεν εύπροσοδώτατον ήν, τοις πο/.εμίοις δέ χαλεπωτάτη ή πρόσβασις. και τονς μεν τοξότας, οία δή οΰτε άκοιβώς ώπ/.ισ μένους και πρώτους πελάσαντας, ετρέψαντ ο, οί δέ 'Αγριάνες έμειναν, εγγύς γάρ ήδη και ή φά/.αγξ των Μακεδόνων προαήγε. και προ αυτής 'Αλέξανδρος εφαίνετο. ώς δέ έν χερσίν ή μάχη έγένετο, γυμνοί τε οί βάρβαροι δντες όπλίταις προσεφέροντο και πάντη κατατιτρωσκόμενοι επιπτον [ των Μακεδόνων την στρατιάν άλλος äJJ.odei· αυτόν επαίροντες ε/.εγον 6 καίτοι γε 'Αμύντας ήξειν τε 'Αλέξανδροι· Ισχνρίζετο, οπου ûv πύ&ηται Ααρεΐον όντα, και αντοϋ προσμένειν έκέλ.ευεν. αλλά τα χείρω μά/.λ.ον, ότι και έν τώ παραυτίκα ήόίω άκοϋσαι ην, επει&ε" και τι και δαιμόνων τυχόν Γ/γεν αυτόν εις εκείνον τον χώρον, οϋ μήτε εκ της ϊππου πο).?.ή ωφέλεια αντω έγένετο, μήτε εκ τον πλή&ους αύτοΰ των τε άνϋρώπων και των ακοντίων τε και τοξευμάτων, μηδέ την /.αμπρότητα αυτήν της στρατιάς έπιδεΐξαι ήδννή&η, άλλ.ά Άλεξάνδρω τε και 7 τοϊς άμφ αυτόν εύμαρώς την νίκη ν παρέδωκεν. έγρήν γαρ ηδη και Πέρσας πρός Μακεδόνυ>ν άφαιρεϋήναι της 'Ασίας την άρχήν, κα&άπερ ονν Μήδοι μεν nor)ς Περσών άφΐ]ρέ&ησαν, πρός Μήδων δε ετι έμπροσθεν Άσσύριοι.

Ύπερβαλών όή τό δρος J a o f î o ^ τό κατά τάς πν/.ας τ ας Ά μανικός κα/.ο υμένας ώς επί Ίσσόν προήγε" και έγένετο κατόπιν 'Αλεξάνδρου λαάών. την δέ Ίσσόν κατασχών, οσους δια νόσον υπολελ.ειμμένονς αύτοΰ των Μακεδόνων κατέλαβε, τούτους χαλεπώς αίκισάμενος άπέκτεινεν· ές δέ την υστεοαίαν προνχώρει επί 2 τόν ποταμόν τόν Πίναρον. και 'Αλέξανδρος ώς ήκονσεν έν τω όπισ&εν αύτοΰ όντα Ααρεΐον, έπε i ού πιστός αντω ό λ.όγος έφαίνετο, αναβίβασα; είς τριακόντορον των εταίρων τινός αποπέμπει οπίσω έπί Ίσσόν, κατ άσκεπο μένους εί τά όντα εξαγγέλλεται, οι δέ άναπλενσαντες τη τριακοντόρω, οτι κο?.πώδης ην ή ταύτη &άλασσα, μάλλον τι ενπετώς κατέμα&ον αντοϋ στρατοπεδεύοντας τους Πέρσας- και άπαγγέ/./.ονσιν Ά/.εξάνδρω έν χερσιν είναι Δαρειον.

7

Kapitel 6 - 7

123

selbst gegen ihn, zurück. U n d von allen Seiten tönte es, ihn b e s t ä r k e n d , m a n werde d a s makedonische Heer mit der eigenen Kavallerie einfach zusammenreiten. A m y n t a s freilich b e h a u p t e t e n a c h wie vor, Alexander werde kommen, wo i m m e r er erfahre, d a ß sich Dareios aufhalte, und forderte ständig v o n neuem, man möge doch an Ort und Stelle a u s h a r r e n . Aber schließlich t r u g der schlechtere B a t , nur weil m a n ihn im Augenblick lieber hörte, den Sieg davon. 3 9 Irgendwie war es wohl auch göttliche Fügung, die Dareios an jenen P l a t z f ü h r t e , an dem weder die Reiterei viel N u t z e n f ü r ihn bedeutete noch auch die ihm zur Verfügung stehende Menge an Menschen, Lanzen u n d Pfeilen u n d an d e m er auch nicht einmal das Heer in seiner ganzen P r a c h t sich recht entfalten lassen konnte. Mühelos g a b sie vielmehr Alexander u n d den Seinen den Sieg. So ist es d e n n wohl B e s t i m m u n g gewesen, d a ß d a m a l s den Persern durch die Makedonen die H e r r s c h a f t Asiens entrissen wurde, so wie sie durch Perser den Medem und d u r c h die Meder noch f r ü h e r wiederum den Assyrern entrissen worden war.

7 Dareios also überschritt das Gebirge bei den sogen a n n t e n Amanischen Toren 4 0 , rückte auf Issos vor u n d gelangte auf diese Weise unentdeckt in den R ü c k e n Alexanders. Bei E i n n a h m e der S t a d t ließ er alle Makedonen, die er d o r t als K r a n k e zurückgelassen vorfand, u n t e r g r a u s a m e n Verstümmelungen umbringen. A m nächsten T a g marschierte er zum F l u ß Pinaros vor. Alexander indes, als er hörte, Dareios stehe in seinem Rücken, zweifelte a n der Richtigkeit dieser Meldung u n d schickte aus diesem Grunde einige Hetairen in einem Dreißigruderer nach Issos zurück, u m nachzuprüfen, ob diese Nachricht stimme. Diese f u h r e n mit dem Schiff d o r t h i n ; d a das Wasser an dieser Stelle eine B u c h t bildet, e r k a n n t e n sie u m so leichter von weitem die am Ufer lagernden Perser und k o n n t e n Alexander melden, Dareios sei in der T a t in Reichweite. 4 1

!)

Arrian

Buch II

124

3

Ό δε συγκαλέσας στρατηγούς τε καί ίλάρχας και των ξυμμάχων τους ηγεμόνας παρεκάλ,ει άαρρεϊν μεν ¿κ των ηόη σφίσι καλώς κεκινόννευμένων καί δτι πρός νενικημένονς ό άγων νενικηκόσιν αύτοϊς εσται και ότι ό ΰεός υπέρ σφών στρατηγεί άμεινον, επί νουν Δαρείω άγαγών καϋεϊρξαι την όνναμιν εκ της ευρυχωρίας ες τα στενόπορα, ίνα σφίσι μεν ξυμμετρον το χωρίον άναπτύξαι την φάλαγγα, τοις δε άχρεϊον το π/.ή&ος οτι εσται τη μάχη, ο ντε τά σώματα οϋτε 4 τάς γνώμας παραπλησίοις. Μακεδόνας τε γαρ Πέρσαις και Μήόοις, εκ πάνυ πολλού τρυφώσιν, αυτούς εν τοις πόνοις τοις πολεμικοΐς πάλαι ηόη μετά κινδύνων άσκουμένους, άλλως τε καί όούλοις άνϋρώποις έ?.εν&έρους, εις χείρας ήζειν όσοι τε "Ελ.ληνες °E?Jkr¡σιν, ούχ ύπέρ των αυτών μαχεϊσ&αι, άλλά τους μεν ξύν Δαρείω επί μισ-θω καί ουδέ τούτω πο/.λ.ω κινδυνεύοντας, τους δε ίύν σφίσιν υπέρ της Έ/.λάδος εκόν5 τα; άμυνομένονς" βαρβάρων τε αύ Θράκας και Παίονα; και Ί/.λνριούς και Άγριάνας τους εύρωστοτάτονς τε των κατά την Ενοώπην και μαχιμωτάτους προς τα άπονώτατά τε καί μαλακότατα της 'Ασίας γένι¡ άντιτάξε σ&αΐ" επί δέ Άλέξανδρον άντιστρατηγεϊν 6 Δαρείω. ταϋτα μεν ονν ες πλεονεξίαν τον άγώνος έπεξηει. τά δε αΰλ.α οτι μεγάλα εσται σφίσι τον κινδύνου έπεδείκννεν. ου γαρ τους σ at ο άπα; του; Δαρείου εν τω τότε κρατήσειν, ουδέ τήν ιππον τηι επί Γρανίκω ταχ&εϊσαν, ουδέ τους δισμυρίονς ξένους τους μισϋοφόρονς, άλλα Περσών τε ο τι περ δφελ.ος καί Μήδων και δσα άλλα εϋνη Πέρσαις και Μήδοι; νπήκοα εποικεί τήν Άσίαν και αυτόν μέγαν βασιλέα παρόντα, καί ώς ουδέν ύπολειφόήσεταί σφισιν επί τωδε τω άγων ι οτι μή κρατέϊν της 'Ασίας ξνμπάσης καί

Kapitel 7

125

Alexander rief die einzelnen K o m m a n d e u r e von Reiterei und P h a l a n x sowie die F ü h r e r der Bundesgenossen zusammen und sprach ihnen Mut zu. Sie h ä t t e n bereits genug an tapferen K ä m p f e n bestanden und obendrein j e t z t als Sieger gegen bereits B e s i e g t e zu fechten. Als L e n k e r des K a m p f e s werde es m i t ihnen die Gottheit selbst besser meinen, denn sie h a b e Dareios in den Sinn gegeben, sein H e e r aus der weiten E b e n e in der E n g e zusammenzudrängen, genau dort, wo dae Gelände ihnen selbst ausreichend P l a t z zur E n t f a l t u n g der eigenen P h a l a n x biete, während sich die zahlenmäßige Überlegenheit für den Gegner als nutzlos erweisen müsse, da er weder an K r a f t noch an Mut ihnen gleichwertig sei. Denn nunmehr gerieten Makedonen m i t Persern und Medern aneinander, Völkern, die schon seit geraumer Zeit verweichlicht seien, während sie selbst sich in allen kriegerischen Mühen und Gefahren seit langem ihre Ü b u n g erworben h ä t t e n . U n d im übrigen würden in diesem K a m p f sich freie Menschen und Sklaven gegenüberstehen. W a s den K a m p f von Griechen gegen Griechen betreffe, so seien ihre Ziele keineswegs die gleichen. Vielmehr setzten die auf der Seite des Dareios j a nur für Geld — und n i c h t einmal viel — ihr L e b e n aufs Spiel, während die auf der eigenen Seite für Hellas k ä m p f t e n , und dies freiwillig. Von den B a r b a r e n wiederum aber stünden T h r a k e r , P a i o n e n , Illyrer und Agrianen, die robustesten und kriegslustigsten S t ä m m e ganz E u r o p a s , της ϋαλάσσης, έπειτα μηχαναΐς μετεωρίσαντες κατά βά&ους άφίεσαν, Ινα ουκ έτι προβεβλημένοι βλάψειν εμέλλον, οπού δέ καύαρόν πεποίί/το τών προβόλων τό τείχος, ου χαλεπώς ήδη ταύτΐ) α'ι νηες προσεΐχον. 8 Οί δέ Τύριοι πάντΐ] άποροι γιγνόμενοι έγνωσαν επίπλουν ποιήσασ&αι ταΐς Κυποίαις νανσίν, ]ν ύπό άορνβον ξυνεχομίνω ν εν τω ίο'/φ, σημείοις άλλοις και άλλοις έτιεκάΡ,ονν ες την άναχώοησιν. οί δέ όψέ ποτε αίσ&όμενοι τον επίπλουν των άμφ> 'Αλέξανδροι' ΰποστρέψαντες ες τον 5 λιμένα εγευγον. και όλίγαι μεν των νεών φϋάνοναιν νπεκψνγοϋσαι, ταϊς όε πλείοσιν εμβαλουσαι ai ξνν Άλ.εξάνδρω τάς μεν αυτών απ/.ου ς εποίησαν, πεντηοης δέ τις και τετρήρης αυτών έπ' αύτώ τω στ óματ ι τον λιμένος ελήφ&ησαν. φόνος δέ τών επιβατών ου πολύς έγένετο. ώς γάρ ήσ&οντο έχομένας τάς νανς ântνήξαντο ον χα/.επώς ες τον λιμένα. 6 'Ως δέ ουδεμία ετι τοις Τυρίοις εκ τών νεών eV/fλ.εια ην, έπήγον ήδη οί Μακεδόνες τάς μηχανάς τω τείχει αυτών, κατά μέν δη το χώμα προσαγόμεναι διά ίσχνν τον τείχους ουδέν ήνυον δ τι και λόγον άξιον, οί δέ κατά το προς Σιδώνα τετραμμένον της πόλ,εος τών νεών τινας τών μηχανοφόρίον προσήγον. 7 ώς δέ ουδέ ταύτη ήνυεν, ες το προς νότον αν ανεμον και προς Αϊγυπτον m 'έχον τείχος μετήει πάντη άποπειρώμενος του έργου, και ενΤαν&α πρώτον κατεαείσϋη τ ε το τείχος επί μέγα και τι και κατηρίφ&η αντον παραρραγέί'. τότε μέν δή όσον ίπφαλΰίν γεγύρας η ερήριπτο του τείχους άπεπειράΰη ες όλ.ίγον της προσβο?.ής· και οί Τύριοι ου χαλ.επώς άπεκρονσαντο τον; Μακεδόνας.

23

Τρίτη δέ από ταύτης ήμερα νηνεμίαν τε '/υλάξας και παρακαλέσας τους ηγεμόνας τών τάξεων ες τό έργον επήγε τη πόλει επί τών νεών τάς μηχανάς. και πρώτα μέν κατ έσεισε τοϋ τείχους επί μέγα, ώς δέ άποχρών είς πλάτος εφάνη το παρερρηγμένον, τάς μέν

Kapitel 22-23

175

eingehüllt u n d mit ihrer A u f g a b e beschäftigt, h ö r t e n nichts. D a n n wieder probierte m a n alles mögliche andere, sie d u r c h Zeichen z u m Heimsegeln zu bewegen, aber erst als m a n — viel zu spät — Alexander u n d seinen V e r b a n d auf sich zulaufen sah, w a n d t e m a n sich zur F l u c h t u n d s u c h t e den H a f e n zu erreichen. Indes, es e n t k a m e n auf diese Weise n u r einige wenige der Schiffe bei ihrer F l u c h t , ü b e r die Mehrzahl fielen Alexander u n d seine L e u t e her u n d m a c h t e n sie f a h r u n f ä h i g ; einen ihrer F ü n f r u d e r e r sowie einen Vierruderer e n t e r t e m a n noch u n m i t t e l b a r vor der H a f e n einfahrt. Von den Besatzungen freilich w u r d e n wenige g e t ö t e t ; d e n n sobald diese sahen, d a ß die Schiffe n i c h t m e h r e n t k o m m e n k o n n t e n , s c h w a m m e n sie mühelos in den H a f e n zurück. N u n aber, d a Schiffe den Tyriern keinen N u t z e n m e h r bringen k o n n t e n , f ü h r t e n die Makedonen ihre Maschinen bis u n m i t t e l b a r a n die Mauern h e r a n . Zwar h a t t e n die auf dein D a m m vorgeschobenen Geschütze keine n e n n e n s w e r t e W i r k u n g wegen der S t ä r k e der Mauer, es gelang jedoch, einige Schiffe mit Maschinen a n Bord a n der n a c h Sidon gewandten Seite der S t a d t heranzubringen. Als m a n jedoch auch da n i c h t weiterkam, f u h r m a n weiter u m die Mauer h e r u m bis zur südwestlichen u n d schließlich zur ägyptischen Seite, u m überall einmal den Versuch zu u n t e r nehmen, u n d dort gelang es schließlich zum ersten Male, ein größeres Stück Mauer so schwer zu erschüttern, d a ß sie schließlich teilweise auseinanderbrach u n d einstürzte. D a r auf suchte m a n , soweit der durch den E i n s t u r z gewonnene R a u m dies zuließ, eine B r ü c k e anzulegen u n d u n t e r n a h m probeweise einen kurzen Landungeangriff. J e d o c h w e h r t e n die Tyrier ohne große Mühe die Makedonen ab.

23 Zwei Tage s p ä t e r , n a c h d e m er eine Windstille abgew a r t e t h a t t e , f ü h r t e Alexander nach k u r z e r E r m u n t e r u n g der T r u p p e n f ü h r e r wegen des bevorstehenden K a m p f e s die Maschinen auf den Schiffen a n die S t a d t h e r a n . Als erstes wurde ein ziemliches Stück Mauer niedergeworfen, u n d als die Bresche genügend breit schien, ließ er die T r a n s p o r t e r

Buch I I

176

2 μηχανοφόρους νανς έπανάγειν έκέλενσεν ο όέ δύο άλλας έπήγεν, αϊ τάς γέφυρα· αύτω εφερον, α; δι) έπιβάλλειν έπενόει τω κατερρηγμένοι τον τείχους, και την μέν μίαν των νεών οί νπασπιστai ε/.αβοι-, η έπετέτακτο "Αδμητος, την έτέραν όέ η Κοίνον τάξις oi πεζέταιροι κα/.ούμενοι, χαί αυτός ξνν τοΐς νπασπισταΐς 3 επιβήσεσ&αι τον τείχους η παρείκοι εμελλεν. τάς τριήρεις όέ τάς μεν έπιπλεϊν κατά τονς λιμένας άμφοτέρους έκέλενσεν, εΐ πως προς αφάς τετραμμένων των Τνρίων βιάσαιντο τον εσπλονν · οσαι όέ αιτών βέλη από μηχανών ßa/J-όμενα είχον ή οσαι τοξότας επί των καταστρο>μάτυ>ν εφερον, ταύτας όέ εκέλενσεν εν κνχλω περιπλεο ύσας το τείχος έποκέλ/.ειν τ ε δπη παρείκοι και άναχωχενειν εντός βέλους, εστε το έποκείλαι απορον γίγνοιτο, ώς πανταχόϋεν βαλ.λομένονς τονς Τυρίους ¿ν τω δεινώ αμφιβόλους γίγνεσ&αι. Ώς όέ αϊ τε νήες ai συν Άλεξάνόρο^ προαέαχον τη πάλει xai ai γέφνραι έπεβλή&ησαν τω τείχει απ αντών, ένταν&α οί ύπασπισταί ενοώστιος κατά ταύτας άνέβαινον έπι τό τείχος, δ τε γαρ "Αόμητος rivi ¡ρ άγαϋός εν τω τότε έγένετο xai άμα 'Αλέξανδρος ειπετο αντοίς, τον τε έργου αϊτός καρτερώς άπτόμενος και ΰεατής των αλλ.ων δτω τι λ.αμπρόν κατ' άρετην έι· τω κινδύνω 5 έτολματο. και ταύτη πρώτον η επετέτακτο 'Αλέξανδρος ελήφϋη το τείχος, ού χα/.επώς άποκρουσϋέντων άπ' αντον των Τυριών, έπειόή πρώτον βεβαιώ τε και άμα ού πάντη άποτόμω τη προσβάσει έχρήσαντο οί Μακεδόνες, και "Αδμητος μέν πρώτος έπιβάς του τείχους και τοϊς àμη αυτόν εγκε/.ευόμει ·ος έπιβαίνειν 6 βληϋείς λόγχη άπο&ι·ήσκει αυτοί·' επί όέ αύτω 'Αλέξανδρος εσχε τό τείχος ξυν τοις έταίροις. ώς όέ είγοντο αύτω πύργοι τε εστίν οι και μεταπύργια, αυτός μέν παρ/μι διά τών επάλξεων ώς επί τά βασίλεια, ότι ταύτη ευπ ορωτέρα έφαινε το ές την πόλιν ή κά&οδος.

4

Kapitel 23

177

zurückfahren, u m zwei andere Einheiten nach v o r n e zu bringen, auf denen er Zugbrücken h a t t e einbauen lassen. Diese beabsichtigte er auf die Mauerruinen aufzulegen. Dazu befanden sich auf dem einen der Schiffe die H y p a e pisten u n t e r dem K o m m a n d o des Admetos, auf d e m anderen die P h a l a n x a b t e i l u n g des Koinos, sogenannte Pezhetairen, sowie er selbst mit seiner Leibwache, u m m i t zu landen, wo die Mauer dies zuließ. Die Trieren w i e d e r u m h a t t e n Befehl, beide H ä f e n anzulaufen u n d gegebenenfalls «lie E i n f a h r t zu erzwingen, sobald die Tyrier sich gegen ihn und seine Leute konzentrierten. Zugleich sollten sämtliche zum Tragen von Schußmaschinen b e s t i m m t e n sowie die mit Bogenschützen auf dem Oberdeck b e m a n n t e n Schiffe u m die Insel h e r u m oder aber in Schußweite a n k e r n , solange ein Landen unmöglich war, u n d so n a h e a n die Befestigungsmauer heranfahren, wie die Wassertiefe es zuließ. Auf diese Weise m u ß t e n die Tyrier, von allen Seiten beschossen, vor Schrecken völlig kopflos werden. So liefen die Schiffe Alexanders die S t a d t an, ihre Zugbrücken gingen auf die Mauern nieder, u n d auf diesen d r ä n g t e n die H y p a s p i s t e n mit Gewalt in die Befestigung, wobei Admetos Großartiges leistete; ihnen auf d e m F u ß e folgte Alexander selbst u n d n a h m mit aller Energie persönlich am K a m p f e teil, dabei zugleich Zeuge f ü r die anderen, wer von ihnen im Gefecht sich durch besonderen Schneid und Tapferkeit auszeichnete. Dort, wo er s t a n d , ceriet zuerst die Mauer in makedonische H a n d — die Tyrier von dieser Stelle zu vertreiben m a c h t e k a u m Schwierigkeiten, sobald die Makedonen erst einmal festen u n d n i c h t mehr steil abschüssigen Boden u n t e r den F ü ß e n h a t t e n . Dabei wurde Admetos, der als erster die Mauer erstiegen h a t t e und nun seine L e u t e e r m u n t e r n wollte, d a s gleiche zu t u n , durch eine Lanze getroffen u n d s t a r b auf der Stelle; u n m i t t e l b a r darauf aber h a t t e n Alexander u n d seine H e t a i r e n die Mauer fest in ihrer H a n d . Sobald mehrere T ü r m e und Zwischenstücke genommen waren, d r a n g er persönlich, allen voran, durch die Schutzwehren z u m königlichen Palast v o r ; d e n n von dort a u s schien i h m der Angriffeweg in die tiefergelegene S t a d t hinab leichter zu sein.

Buch I I

2

3

4

5

6

Oí δέ επί τών νεών, οϊ τε Φοίνικες κατά τον λιμένα τον προ: Αιγύπτου, καύ ονπερ και εγορμονντε; έτύ-γχανον, βιασάμενοι και τά κλεϊϋοα διασπύσαντε; εκοπτον τάς νανς εν τ Λ λ.ιμένι, τάϊς μεν μετεώροις έμβάλ.λοντες, τά; όε ε; τ ψ' γην έξοι&οΐντες, και οί Κύπριοι κατά τον άλλον λιμένα τον εκ Σιόώνος γέροντα ουδέ κλει&οον τούτον γε έχοντα εϊσπλεύσαντες εϊλον εν&νς ταύτα την πόλ,ιν. το όε πλήϋος των Τνρίων το μεν τείχος, ό>ς έχόμενον ειόον, έκ/.είπονσιν, ά&ροια&έντες όε κατά τό Άγηνόριον καλούμενον επέστρεψαν ταύτη επί τους Μακεδόνας. και 'Αλέξανδρος ξύν τοις νπασπισταϊς επί τούτους χωρήσας τους μεν αντον μαχομένονς διέψ&ειρεν αυτών, τοις όέ ψενγουσιν εψείπετ ο. και γόνος ι¡ν zio), ύς, Των τε cbtò τον λιμένος εχόντων ηδη την πάλιν και της Κοινού τάξεως παρεληλυϋυίας ¿ς αυτήν, οργή γαρ έχώρονν επί πάν οί Μακεδόνες, της τε πολιορκίας τή τριβή άχϋόμενοι και ότι λαβόντες τινός αυτών οί Τύριοι π?.έοντας εκ Σιδώνος επί τό τείχος άναβιβάσαντες, δπως ύποπτοι· εΐη άπό τον στρατοπέδου, σψάξαντες έρριψαν είς την θάλασσαν, άπέ&ανον δέ των μεν Τνρίων ες όκτακισχιλίονς, τών Μακεδόνων όέ εν τη τότε προσβολή "Αόμητός τε ό πρώτος ελών τό τείχος, άνηρ άγαϋός γενόμενος, και ξνν αύτώ είκοσι τών υπασπιστών εν όέ T f j πάση πολιορκία μάλιστα ές τετρακοσίονς. τοις όέ ές τύ Ιερόν τον 'Ηρακλέους καταψυγονσιν (ήσαν δέ αυτών τε τών Τνρίων οί μάλιστα εν τέλει και ό βασιλεύς Άζέμιλκος και Καρχηδονίων τινές &ειοροι ές τιμήν τον' Ηρακλέους κατά δή τί[»·α] νόμιμον παλαιό ν είς τήν μητ ρόπολιν άφικόμενοι) τούτοις ξύμπασιν Άδεια ν δίδωσιν 'Αλέξανδρος • τους δέ α?./.ους ηνδραπόδισε, και έπρά&ησαν Τνρίων τε και τών ξένων οσαι έγκατελήφ&ησαν μάλιστα ές τρισμνρίους. 'Α?.έξανδρος δέ τω 'Ηρακλεΐ εϋυσέ τε καί πομπών έστειλε ξύν τη δυνάμει ώπ?.ισμένη· και αί νηες ξννεπόμπευσαν τω 'Ηρακλεΐ, και αγώνα γυμνικόν έν τώ

K a p i t e l 24

179

24 Seine Marine, d. h. die P h ö n i k e r vor dem ägyptischen H a f e n , vor d e m sie a n k e r t e n , war inzwischen auch zum Angriff a n g e t r e t e n , h a t t e die Sperre durchbrochen u n d war dabei, die Schiffe im H a f e n zu zerstören, indem m a n die einen im Wasser angriff, die a n d e r e n an L a n d schob. Die K y p r e r wiederum, die auf den anderen, den sidonischen H a f e n zusegelten, fanden eine Sperre gar nicht m e h r vor, liefen ein u n d besetzten an dieser Stelle die S t a d t . Als n u n die Masse der Tyrier sah, d a ß die Mauern besetzt waren, gab m a n diese auf, r o t t e t e sich im sogenannten Agenor i o n 8 3 z u s a m m e n u n d w a n d t e sich von dort zum Gegenstoß gegen die Makedonen. Gegen diese Tyrier ging Alexander mit seinen H y p a s p i s t e n vor, t ö t e t e die einen a n Ort u n d Stelle im K a m p f u n d setzte den Fliehenden nach. Nachdem bereits die Seeleute v o m H a f e n her in der S t a d t F u ß gefaßt h a t t e n und auch die Abteilung des Koinos in die S t a d t eingedrungen war, k a m es zu einem gewaltigen Gemetzel, in dem die M a k e d o n e n ihren Zorn voll aust o b t e n , w ü t e n d über den d u r c h die Belagerung erzwungenen A u f e n t h a l t u n d auch deshalb, weil die Tyrier einige ihrer K a m e r a d e n auf der F a h r t v o n Sidon her gefangen u n d auf «lie Mauer gestellt h a t t e n , d a m i t die ganze Armee sie s ä h e ; d a n n waren sie niedergehauen u n d ins Meer geworfen worden. 8 4 So k a m e n von d e n Tyriern a n die 8000 M a n n u m , 8 5 von den Makedonen s t a r b A d m e t o s , der beim Angriff als erster die Mauer e r s t ü r m t h a t t e , den H e l d e n t o d u n d m i t ihm 20 seiner H y p a s p i s t e n . Die Verluste w ä h r e n d der ganzen Belagerung betrugen insgesamt 400 M a n n . Alle, die sich ins Heiligtum des Herakles g e f l ü c h t e t h a t t e n , erhielten Gnade von Alexander — es waren dies die Angesehensten der Tyrier, K ö n i g Azemilkos u n d d a z u einige K a r t h a g e r , die zu E h r e n der Gottheit nach einem alten B r a u c h als F e s t gesandte in die M u t t e r s t a d t g e k o m m e n waren. Der R e s t wurde zu Sklaven gemacht, u n d so gelangten a n die 30000 Menschen z u m Verkauf, Tyrier u n d F r e m d e , die m a n d o r t gefangen h a t t e . 8 6 Alexander b r a c h t e n u n H e r a k l e s die Opfer d a r u n d hielt dem G o t t zu E h r e n einen F e s t z u g mit der Armee in vollen W a f f e n ab, u n d auch die Schiffe n a h m e n an dieser P a r a d e f ü r H e r a k l e s teil. Auch w u r d e im heiligen Bezirk ein sport-

ι8ο

Buch II ίερώ και λαμπάδα ¿ποίησε" και την μηχανήτ, i¡ το τείχος κατεσείσ&η, άνέύηκεν ές τον νεών και την νανν την Τνοίαν την ιερόν τον 'Ηρακλέους, ήντινα έν τν> έπίπλω ε/.αβε, και ταΰτην τω Ήρακλεί άνέ&ηκεν και επίγραμμα έπ αντίy, ή αντός ποιήσας ή ότον δη άλλον ποιήσαντος, ονκ άξιον μνήμης το επίγραμμα· δια τ ο ντο και εγώ αυτό άναγράψαι άπηξίωσα. Τύρος μεν δή όντως έάλ.ω επί άρχοντος λ'ικήτου Ά&ήνησι μηνός Έκατομβαιώνος.

25

"Ετι δε έν Tf¡ πο/.ιορκίςι της Τύρου ξννεχομένου Αλεξάνδρου άφίκοντο παρά Δαρείου πρέσβεις ώς αν τον άπαγγέλλοντες μύρια μεν τάλαντα υπέρ της μητρός τε και της γυναικός και των παίδων δούναι έ&έ/.ειν 'Αλεξάνδρου Δαρεϊον την όέ χώραν πάσαν την εντός Ενφράτου ποταμού εστε επί ϋάλασσαν την 'Ελληνικψ'Αλεξάνδρου είναι· γήμαντα δέ την Δαρεϊον παϊδα Άλέξανδρον φίλον τε είναι Δαρείο> και ξύμμαχον. 2 και τούτων έν τω ξυλ/.όγω των έταίρων άπαγγελ&ένTOJV Παρμενίωνα μεν λέγονσιν Αλεξάνδρα) ειπείν οτι αντός âv 'Αλέξανδρος ων επί τούτοις ήγάπησεν καταλύσας τον πόλεμο ν μηκέτι τό πρόσω κινδυνεύειν Άλέξανδρον δέ Παρμενίωνι άποκρίναοϋαι οτι και αντός αν, εΐπερ Παρμενίων ι)ν, ούτως επραξεν, έπεί δέ 'Αλέξανδρος έστιν, άποκρινεισΰαι Δαρείο) άπερ δή 3 και άπεκρίναΐο. εφη γαρ οντε χρημάτοιν δεισ&αι παρά Δαρεϊον οντε της χώρας λ.αβειν άντι της πάσης τύ μέρος· είναι γάρ τά τε χρήματα και την χώραν αντον πάσαν γήμαί τε ε 'ι έϋέλοι την Δαρείου παϊδα, γήμαι âv και ον δίδοντος Δαρεϊον έκέλ.ενέ τε αυτόν ήκειν. εΐ ti ενρέσϋαι ε&έλοι γιλάν&ρωπον παρ' αντον. ταντα ώς ηκουσε Δαρείος, τάς μέν ξνμβάσεις άπέγνω τάς προς Άλέξανδρον, έν παρασκευή δέ του πολέμου α&&ις ήν.

Kapitel 24-25

l8l

licher Wettkanipf zusammen mit einem Fackellauf abgehalten. Die Maschine aber, mit der man die Mauer niedergeworfen hatte, weihte Alexander dann im Tempel des Herakles sowie auch das heilige Heraklesschiff der Tyrier, daa man beim Einlaufen erbeutete. Auf ihm wurde eine Inschrift angebracht, die Alexander entweder selbst verfaßt hat oder einen anderen verfassen ließ, doch ist deren Inhalt nicht wert, festgehalten zu werden, weshalb ich ihre Wiedergabe nicht für notwendig erachte. So wurde Tyros im athenischen Archontatsjahr des Niketas, im Monat Hekatombaion erobert. 87 Diskussion um den Frieden 25 Noch während Alexander mit der Belagerung von Tyros beschäftigt war, kamen zu ihm erneut Boten von Dareios mit dem Auftrag zu melden, dieser biete ihm für Mutter, Gattin und Kinder 10000 Talente. E s solle dazu Alexander alles Land westlich des Euphrat gehören bis zum griechischen Meere hin, ferner möge Alexander eine seiner Töchter heiraten sowie in ein Freundschafts- und Bundesverhältnie mit ihm eintreten. Als man dies im Rate der Freunde bekanntgab, soll Parmenion zu Alexander geäußert haben, wäre er Alexander, er würde sich damit zufriedengeben, den Krieg beenden und keine weiteren Gefahren auf sich nehmen. Alexander aber habe ihm geantwortet, wenn er Parmenion wäre, würde er in der Tat dies auch tun ; aber da er nun einmal Alexander sei, werde er Dareios antworten, so wie er ihm dann auch antwortete. 8 8 Er ließ ihm nämlich melden, er brauche von einem Dareios weder Geld, noch gedenke er einen Teil des Landes anstelle des Ganzen zu nehmen. Denn im Augenblick habe er bereits beides in seinem Besitz, das Geld wie das Land. Und falls er eich mit der Absicht trage, eine Tochter des Dareios zu ehelichen, so werde er dies tun, und zwar auch ohne daß er sie ihm erst zu geben brauche. Wenn er, Dareios, von ihm eine Freundschaftsgeste erwarte, so möge er zu ihm kommen. Als Dareios diese Antwort vernommen hatte, zweifelte er an einer gütlichen Beilegung des Konfliktes mit Alexander und widmete sich erneut den Kriegsrüstungen. 89

Buch II

i82 4

26

'Αλέξανδρο; δέ έπ' Αιγύπτου εγνω ποιεΐσϋαι τον στο/ο ν. και r/r αΰτώ τα //¿ν ά / / α τ/]^ Παλαιστίνης καλούμενης Σι'οίας προσκεχωρηκότα ήδη, εννονχος δέ τις, φ δνομα ην Βάτις, κρατών της Γαζαίων πόλεως, ου προσείχεν Ά/,εξάνδρω, ά/.λά Άραβας τε μισ&ωτους έπαγαγόμενος και σϊτον εκ πολλ.ον παρεσκευακώς διαρκή ες χρόνων πο/.ωρκίαν και τω '/„ωρίω πιστενοη· μήποτε âv βία άλ.ώναι, εγνω μι) όέχεσ&αι τη πό/.ει 'Αλέξανδροι·.

'Απέχει δε η Γάζα της μεν ϋαλάσσης είκοσι μάλιστα σϊαδίονς, και εστι ψαμμώδης και βα&εϊα ες αυτήν ή άνοδος και ι) ·&ά/.ασσα ή κατά τήν πάλιν τεναγώδης πάσα. μεγάλη δε πόλις ή Γάζα ήν και επί χώματος ύψηλοϋ ωκιστο και τείχος περιεβέβλ.ητο αυτή όχνρόι·. εσχάτη δέ φκεϊτο ώς ¿π' Αίγυπτο ν εκ Φοινίκης Ιόντι επί τή αρχή τής ερήμου. 2 'Αλέξανδρος δέ ώς άψίκετο προς τήν πάλιν, τή μεν πρώτη κατεστραΐοπέδευσεν ή μάλιστα επίμαχοι' αύτω εφαίνετο το τείχος, και μηχανάς συμπηγνύναι έκέλευσεν. οί δέ μηχανοποιοί γνώμην άπεδείκννντο άποροι· είναι βία έλ.εΐν το τείχος δια νψος τον χώματος. 3 αλλά Άλ,εξάνδρω αίρετέον εδόκει είναι οσω άπορώτερον · έκπλήξειν γάρ τους πολεμίους το έργον τω παραλόγω επί μέγα, και το μή έλεΐν αίσχρόν είναι οί /.εγόμενον ες τε τους "Ελ/.ηνας και ες Δαρείο ν. εδόκει δη χώμα εν κύκλω τής πόλεως χωνννναι, ώς εξ Ισου άπό τοϋ χωσ&έντος έπάγεσ&αι τάς μηχανάς τοις τείχεσι. και εχώννυτο κατά το νότων μάλιστα τής πόλ.εως τείχος, 4 ίνα έπιμαχώτερα εφαίνετο. ώς δέ εδόκει έξήρϋαι συμμέτρως το χώμα, μηχανάς έπιστήσαντες οί Μακεδόνες έπήγον ώς επί το τείχος τών Γαζαίων. και έν τούτο) &νοντι 'Αλεξάνδρα) και ¿στεφανωμένα) τε και κατάρχεσόαι μέλ.λοντι τον πρώτου ίερείον κατά νόμον τών

Kapitel 25-26 Alexander aber beschloß den Zug nach Ägypten. Schon war der Rest des Teiles von Syrien, der Palästina g e n a n n t wird, auf seine Seite übergegangen, 9 0 und nur ein E u n u c h e namens Batis, der eich der S t a d t Qaza bemächtigt h a t t e , wollte sich nicht unterordnen. 9 1 E r h a t t e vielmehr arabische Söldner in Dienst genommen u n d seit geraumer Zeit genügend Verpflegung f ü r eine längere Belagerung gestapelt. I m Vertrauen darauf, der Ort könne wegen seiner Lage mit Gewalt niemals genommen werden, beschloß er, Alexander die A u f n a h m e in die S t a d t zu verweigern.

26 Gaza ist vom Meer nur etwa 20 Stadien e n t f e r n t . D e r Weg dorthin f ü h r t durch tiefen Sand, und die Meeresküste in der Umgebung der S t a d t ist überall sumpfig. Sie selbst war groß und lag auf einer hohen A u f s c h ü t t u n g errichtet, dazu noch von einer starken Mauer umgeben. E s h a n d e l t e sich u m den letzten Ort an der S t r a ß e von Phönikien nach Ä g y p t e n . H i n t e r ihr beginnt die Wüste. 9 2 Als Alexander dorthin k a m , 9 3 lagerte er a m ersten T a g e dort, wo ihm die Mauer a m ehesten angreifbar schien, u n d befahl, die Maschinen zusammenzusetzen. Indes b r a c h t e n die Techniker vor, diese Mauer werde sich wegen der H ö h e der E r d e r h e b u n g k a u m im S t u r m e nehmen lassen. Alexander hingegen schien ihre E i n n a h m e u m so notwendiger, je unmöglicher; ein entsprechender Erfolg werde zwangsläufig die Feinde gerade in seiner Ungewöhnlichkeit schwer ers c h ü t t e r n , wohingegen die Nachricht eines Mißerfolges ihm Schande bei Dareios wie den Hellenen bringe. 9 4 So beschloß er, rings u m die S t a d t einen Wall zu errichten, u m von dort a u s d a n n in gleicher H ö h e mit deren Mauer die Maschinen an die Befestigung heranzuschieben. Vor allem am Südwestteil der S t a d t m a u e r begann m a n sofort mit der Schanzarbeit, wo diese a m ehesten zu nehmen schien. Als man n u n der Ansicht war, der D a m m sei genügend hoch, stellten dieMakedonen dort ihr Belagerungegerät auf, u m es gegen die Mauer von Gaza vorzutreiben. W ä h r e n d d e m n u n geschah es, d a ß über Alexander, der zum Opfer bereits bekränzt u n d im Begriff war, gemäß d e m Brauch a m ersten

184

Buch I I τις σαρκοφάγων όρνίϋων νπερπετόμενος υπέρ τον βωμοί· λ.ί&ον εμβάλλει ες την κεφαλήν, οντινα τοϊν ποδοϊν έφερε. κα.1 'Αλέξανδρος ηρετο Άρίατανδρον τον μάντιν, ο τι νοοΐ ό οιωνό;, ό δε αποκρίνεται ότι• ώ βασι/.εν, τ ην μεν πόλιν αίρήσεις, αν τω δέ σοι φυλακτέα εστίν επI τηδε τη ημέρα.

27

Ταντα άκουσας Ά/,έξανδρος τέως μεν προ; ταϊς μηχαναϊ; έξω βέλους αυτόν είχεν ώς δέ εκδρομή τί εκ της πό/.ε(ος καρτερά έγίγνετο καϊ πυρ τε έπέφεοον ταϊς μηχαναϊς οι "Αραβες και τους Μακεδόνα; αμυνομένου; κάτω&εν αυτοί εξ νπερδεξίον τον χωρίον εβαλλόν τε καί ωϋουν κατά τον ποιητον χώματος, έντανϋα ή έκών ά:τειάεϊ 'Αλέξανδρος τω μάντει ή εκπλαγείς εν τω έργω ουκ ¿μνημόνευσε της μαντείας, ά/./.' άνα/.αβών τους ύπασπισΐάς παρεβοήϋει, ίνα μάλιστα έπιέ2 ζοντο οι Μακεδόνες, καί τούτους μεν έσχε το μη ουκ αισχρά φυγη ώσ&ηναι κατά του χώματος, αυτός δέ βάλλεται καταπέλτη δια της άσπίδος διαμπάξ και τον θώρακος ές τον ώμο ν. ώς δέ έγνω τά άμφί τό τρανμα άλη&ενσαντα Άρίστανδρον, έχάρη, δτι καί την πόλ.ιν δή αίρήσειν εδόκει Άριστάνδρον ένεκα. 3 Και αυτός μεν τό τρανμα έΰεραπενετο χαλεπώ;· άφικνοννται δ' αντω μετάπεμπτοι άπό ϋαλάσσης ai μηχαναϊ, αίς Τύρον εΐ/.ε. και χώμα χωνννναι έν κύκλοι πάντο&εν της πόλεως έκέλενσεν, εΰροςμεν έςδνοσταδί4 ους, νψος δέ ές πόδας πεντήκοντα καί διακοσίονς. ώς δέ αϊ Χε μηχαναϊ αυτω έποιή&ησαν καϊ έπαχ·&είσαι κατά τό χώμα κατέσεισαν τον τείχονςέπίπολν, υπονόμων τε άλ.λη καϊ άλλη όρνσσομένων καϊ τον χοϋ άφανώς εκφερομένον τό τείχος πολλαχη ήρείπετο νφιζάνον κατά τό κενοί· μενον, Τοις τε βέλεσιν έπϊ πολύ κατεΐχον οι Μακεδόνες άναστέλλοντες τονς προμαχομένονς τών πύργων,

Kapitel

26-27

185

der Tiere die heilige Handlung zu vollziehen, ein Raubvogel über den Altar hinwegflog und auf sein H a u p t einen Stein fallen ließ, den er in seinen Krallen trug.'-*3 Alexander fragte Aristandros, den Seher, was dieses Vogelzeichen bedeute. Der antwortete: „König, d u wirst wohl die Stadt nehmen, doch n i m m dich am heutigen Tage in acht!'" Die Eroberung v o n Gaza (Spätherbst 332) 27 Auf diese D e u t u n g hin hielt sich Alexander, solange dies möglich war, bei d e n Maschinen außerhalb feindlicher Schußweite auf. Als m a n aber aus der Stadt einen heftigen Ausfall unternahm, die Araber Feuer an die Maschinen zu legen suchten und dabei die Makedonen, die sich v o n tiefergelegenem Platz aus zu verteidigen hatten, aus vorteilhafterer Stellung beschossen, ja bereits dabei waren, sie vom D a m m herabzudrängen, gab Alexander entweder ganz bewußt seinen Gehorsam gegenüber d e m Spruch des Sehers auf oder aber vergaß diesen, über eine solche E n t wicklung der Dinge erschrocken: Er n a h m die Hypaspisten und eilte dort zu Hilfe, w o es den Makedonen a m übelsten ging. So vermochte er zwar z u verhindern, daß sie sich in schimpflicher Flucht vollends v o m D a m m herunterdrängen ließen, wurde aber v o n einem Maschinengeschoß durch Sclnld und Panzer hindurch in die Schulter getroffen. Trotzdem aber freute er sich, als er erkannte, daß Aristandros bezüglich seiner Verwundung die Wahrheit gesagt hatte, denn gerade nach A u s k u n f t dieses Aristandros würde er ja schließlich die Stadt nehmen. Die Heilung der W u n d e freilich machte Schwierigkeiten. Inzwischen kamen befehlegemäß v o m Meer her die angeforderten Maschinen, mit denen er Tyros g e n o m m e n hatte, und jetzt befahl er, einen Wall rund u m die Stadt herum aufzuführen, 2 Stadien breit und 250 F u ß hoch. N a c h d e m m a n die Maschinen zusammengesetzt und auf ι leni D a m m an die Mauern herangebracht hatte, vermochten diese weite Strecken der Stadtbefestigung einzureißen; auch grub man v o n mehreren P u n k t e n aus Stollen, wobei man unbemerkt die Erde aus den Löchern herausschaffen konnte, und auch dort stürzten vielfach die Mauern ein, da

ι86

Buch II ες μεν τρεις προσβολάς οι εκ της πόλεως άπο&νί/σκόιτων τε αύτοϊς πολλών και τιτρωσκομένων Ο/Η»; 5 άντεϊχον. τη τετάρτη δε των Μακεδόνο>ν την φάλαγγα πάντο&εν προσαγαγών 'Αλέξανδρος τη μέν νπορνσσόμενον τό τείχος καταβάλλει, τη δε παιόμενον τάίς μηχαναχς κατασείει επί πολύ, ώς μη χαλ,επην ταις κλίμαξιν την προσβο/.ην κατά τα έρηριμμένα ένδονναι. 6 αϊ τε ουν κλίμακες προσήγοντο τω τείχει και ερις πολλή ην των Μακεδόνων, οσοι τι αρετής μετεποιονντο, όστις πρώτος αίρήσει τό τείχος' και αίρει πρώτος Νεοπτόλεμος των εταίρων τον Αίακιδών γένους· erri δε αύτώ αλλαι και αλλαι τάξεις óμου τοις ήγεμόσιν 7 άνέβαινον. ώς δε άπαξ παρήλ&όν τίνες εντός τον τείχους των Μακεδόνων, κατασχίσαντες ¿ίλ.λ.ας και ä/J.a; πν/.ας, δσαις έκαστοι έπετύγχανον, δέχονται εϊσω την στρατιάν πάσαν. οι όέ Γαζαίοι και της πόλ,εώς σφισιν ήδη εχομένης ξννεστηκότες δμως έμάχοντο, και άπέ&ανον πάντες αυτόν μαχόμενοι ώς έκαστοι ετάχ&ησαν παΐδας δέ και γυναίκας έξηνδραπόδισεν αυτών 'Αλέξανδρος, την πάλιν δέ ξννοικίσας εκ των περιοίκων έχρήτο οσα φρονρίω ες τον πόλεμοι·.

Kapitel 27

187

sie über den unterminierten Räumen absackten, während die Makedonen mit ihren Schüssen weithin die Verteidiger der Stadt auf ihren Türmen in Schach hielten. Drei Angriffe hielten die Verteidiger trotz schwerer Verluste an Toten und Verwundeten aus, zum vierten aber führte Alexander persönlich die Phalanx von allen Seiten gegen die Stadt vor und brachte zugleich teils die untergrabenen Mauerstücke zum Einsturz bzw. zerstörte an anderen Stellen diese auf weite Strecken hin durch die Stöße seiner Maschinen, so daß es nicht schwer war, mit Leitern über die Trümmer den Aufstieg zu bewerkstelligen. So legte man also die Leitern an die Trümmer an, und es gab unter den Makedonen, die ihre Tapferkeit zeigen wollten, einen heißen W e t t k a m p f , wer als erster auf der Mauer sei. Den Siegespreis errang dabei Neoptolemos, ein Hetaire aus dem Geschlecht der Aiakiden, und hinter ihm stieg Abteilung auf Abteilung unter ihren Kommandeuren herauf. Sobald aber erst ein paar Makedonen in die Stadt eingedrungen waren, hieben sie Tor auf Tor auseinander, so wie sie gerade an diese gelangten, und ließen auf diese Weise die ganze Armee ein. Die Einwohner von Gaza aber rotteten sich, obwohl ihre S t a d t bereits in Feindeshand war, zusammen und kämpften trotz allenì entschlossen weiter; so fielen sie alle im K a m p f e dort, wo sie eben aufgestellt waren. Ihre Weiber und K i n d e r machte Alexander zu Sklaven; die S t a d t wurde mit Menschen aus der Umgegend neu besiedelt und diente als Stützpunkt im weiteren Verlauf des Krieges. 9 6

13

Arrian

ΒΙΒΛΙΟ

Ν

ΤΡΙΤΟΝ

ι

Άλέξανδρος όε έπ' Αίγνπτον, ιναπερ το πρώτον ώρμή&η, ¿στέλλετο, καί έβόόμί] ημέρα άπό της Γάζης έλαννων ήκεν είς Πηλονσιον της Αίγνητον. ó όε ναυτικός στρατός παρέπλει αν τω ¿κ Φοινίκης ώς έπ Αίγνπτον και καταλ.αμβάνει τ ας νανς εν Πηλονσίο> 2 όρμονσας. Μαζάκης όε 6 Πέρσης, δς ψ' σατράπης Αίγνητον εκ Δαρείου καϋεστηκώς, την τε εν Ίσσω μάχην δπως συνέβη πεπνσμένος και ¿Ιαρείον δτι αισχρά φυγή εφνγεν, και Φοινίκην τε και Σνρίαν και της 'Αραβίας τα πολλά υπό 'Αλέξανδρου έχόμενα, αντώ τε ουκ ούσης δυνάμεως Περσικής, έόέχετο ταϊς τε πόλεσι ψιλίως και rf¡ χώρα Άλεξανδρον. 3 Ό δε είς μεν Πηλονσιον φνλακην εισήγαγε, τους όέ επί των νεών άναπλεΐν κατά τον ποταμόν κελενσας εστε επί Μέμφιν πάλιν αυτός εφ' 'Ηλιουπόλεως f¡n, εν δεξιςί εχοιν τον ποταμόν ιόν Νεϊλον, και όσα κα&' όδόν χινρία ένδιδόντων των ένοικονντων κατασχών διά 4 της ερήμου άφικετο ες Ήλιοΰπολιν εκεϊϋεν δε διαβάς τον πόρον ήκεν ¿ς Μέμφιν καί &νει έκεϊ τοις τε άλλοις &εοϊς καί τω "Απίδι και αγώνα εποίησε γνμνικόν τε και μονσικόν ήκον δε αν τ ω οί άμφι ταντα τεχνϊται εκ της 'Ελλάδος οί δοκιμώτατοι.

'Εκ δε Μέμφιος κατέπλαι κατά τον ποταμόν ώς επί ϋάλασσαν τους τε ύπασπιστάς επί των νεών λαβών και τους τοξότας καί τους Άγριάνας καί των Ιππέων 5 την βασιλικήν ϊ/.ην την των έταίρων. έλ&ών δε ες Κάνωβον καί κατά τψ λίμνην την Μαρίαν περιπλενσας αποβαίνει, δπου νυν 'Αλεξάνδρεια πόλις ωκισται,

BUCH I I I

Einmarsch in Ägypten (Ende 332) 1 Alexander aber zog nach Ägypten, wohin er bereite von Anfang an gewollt hatte 1 , und kam nach sechstägigem Marsch von Gaza aus nach Pelusion in diesem Land. Die Flotte begleitete ihn dorthin auf seinem Wege von Phönikien her, und so traf er in Pelusion denn seine Schiffe bereits vor Anker an. Der Perser Mazakas, von Dareios zum Satrapen Ägyptens eingesetzt, hatte vom Verlauf der Schlacht bei Issos gehört wie auch von der schändlichen Flucht des Königs, und zudem war ihm auch bekannt, daß Alexander bereits Phönikien, Syrien und große Teile Arabiens in seiner Hand hatte. Eine eigene persische Streitmacht besaß er nicht, und so ließ er Alexander in den Städten wie auf dem flachen Land freundlich aufnehmen. Dieser legte nach Pelusion eine Garnison und befahl der Flotte, nilaufwärts bis nach Memphis zu fahren. Er selbst zog bis nach Heliopolis, den Nil zur Rechten, und die Einwohner übergaben auf diesem Wege ihr Land, das er so in seinen Besitz brachte. 2 Nach einem Wüstenmarsch in Heliopolis angelangt, setzte er dort über den Fluß und zog in Memphis ein, wo erzusaminen mit anderen Göttern auch dem Apis opferte und einen sportlichen sowie einen musischen Wettkampf veranstaltete ; zu diesem kamen auf seine Aufforderung aus Griechenland die berühmtesten Künstler ihres Faches. 3 Die Gründung Alexandreias Von Memphis aus segelte er flußabwärts zum Meere 4 ; mit ihm zusammen waren nur die Hypaspisten, Bogenschützen, Agrianen und von der Hetairenreiterei die Gardeschwadron an Bord. Er gelangte nach Kanobos, fuhr dann das Ufer des mariotischen Sees entlang und ging dort an Land, wo heute das nach ihm benannte Alexandreia liegt. 5 Die Ge13*

1ÇO

Buch I I I ' Α?.εξάνόρον επώννμος. καί εδοξεν αντώ ό χώρο; κάλλιστος κτίσαι έν αντώ πάλιν και γενέσ&αι αν ενδαίμονα την πάλιν. πά&ος ονν λαμβάνει αντόν τον έργον, και αντός τά σημεία τη πάλ.ει εύηκεν, ίνα τε άγοράν εν αντί) όείμαο&αι εδει και ιερά όσα και ϋεών ώντινυι ν, των μεν 'Ελληνικών, "Ισιόος όε Αίγνπτίας, και το τεϊχος η περιβεβλήσϋαι. και επί τούτοις ε&νετο, και τά ιερά καλά εφαίνετο.

2

Λέγεται όε τις καί τοιόσόε λόγος, ουκ άπιστος εμοιγε· έ&έλειν μεν Άλέξανόρον καταλείπειν αντόν τά σημεία τον τειχισμον τοις τέκτοσιν, ονκ είναι δε δτω την γήν επιγράψονσιν τών όή τεκτόνων τινά επιφρασΰέντα, όσα εν τενχεσιν άλφιτα οι στρατιώται έκάμιζον ξνναγαγάντα έπιβάλλειν τη γη, ίναπερ ο βασιλεύς νφηγεΐτο, και τον κύκλον οντω περιγραφήναι 2 τον περιτειχισμον, δντινα τη πάλει εποίει. τοντο όε έπιλ.εξαμένονς τ'ούς μάντεις καί μάλιστα δη Άρίστανδρον τον Τελμισσέα, δς δι) πολλά μεν και άλλα άληΰενσαι ελ.έγετο Άλ,εξάνδρω, φάναι ει'δαίμονα εσεσ&αι την πάλιν τά τε άλλα και τών εκ γης καρπών είνεκα.

Έν τούτοj δε και Ήγέλοχος κατέπ/.ενσεν ει ς Αϊγνπτον καΐ απαγγέλλει Άλεξάνδρφ Τενεδίονς τε άποστάντας Περσών σφίσι προσ&έσΰαι (και γαρ κάί άκοντας Πέρσαις προσχωρησαι) και Χίων δτι δη ό δήμος επηγάγετο σφάς βία τών κατέχονταν την πάλιν, οϋς 4 Αντοφραδάτης τ ε και Φαρνάβαζος εγκατέστησαν άλώ3

K a p i t e l 1—2 genii schien ihm ganz besonders zur G r ü n d u n g einer S t a d t geeignet zu sein und deren k ü n f t i g e B l ü t e zu garantieren. 6 So ergriff ihn ein D r a n g , sofort mit diesem W e r k zu beginnen, er selbst legte die einzelnen Ortlichkeiten f ü r diese N e u g r ü n d u n g fest, etwa wo m a n den M a r k t p l a t z anzulegen habe, wie viele Heiligtümer f ü r welche G ö t t e r — dies sowohl f ü r die griechischen wie a u c h die einheimische Isis — zu errichten seien u n d wo m a n die U m f a s s u n g s m a u e r n a u f f ü h r e n müsse. E r b r a c h t e Opfer dieser G r ü n d u n g wegen dar, u n d die Zeichen schienen g u t .

2 E r z ä h l t wird dazu auch folgende, mir nicht u n g l a u b h a f t e Geschichte: Alexander wollte persönlich den B a u m e i s t e r n die nötigen A n g a b e n bezüglich der U m i n a u e r u n g der S t a d t hinterlassen, h a t t e aber nichts, womit diese auf d e m E r d boden ihre Markierungszeichen anbringen k o n n t e n . D a kam einer von ihnen auf den G e d a n k e n , alles Getreide, d a s die Soldaten in ihren Gefäßen bei sich trugen, s a m m e l n und dorthin streuen zu lassen, wo der König d a z u Anweisung gab. Auf diese Weise sei der von Alexander angeordnete Verlauf der Befestigungsmauern b e s t i m m t worden. Die Seher aber, die dies ü b e r p r ü f t e n , vor allem Aristandros a u s Telmessos, der, wie es heißt, Alexander auch sonst viele wahre Z u k u n f t s d e u t u n g e n gab, h ä t t e n den k ü n f t i g e n R e i c h t u m der S t a d t v e r k ü n d e t , u n d dies neben a n d e r e n Ursachen nicht zuletzt auch wegen der Größe des Bodenertrages. 1 '' Bereinigung in der Ägäis (332) Inzwischen war auch Hegelochos in Ä g y p t e n gelandet und k o n n t e Alexander melden, die E i n w o h n e r v o n Tenedos seien von den Persern abgefallen u n d h ä t t e n sich ihm angeschlossen, n a c h d e m sie auf persische Seite j a n u r u n t e r Zwang getreten waren. Auch h a b e d a s Volk der Chier die Makedonen herbeigerufen, u n d zwar gegen d e n Willen der M a c h t h a b e r in der S t a d t , die von A u t o p h r a d a t e s u n d P h a r n a b a z o s eingesetzt worden waren. I m Zuge dieser

Buch III

192

ναι δέ αντό&ι και Φαρνάβαζον ¿γκαταληψ&έντα και Άριστόνικον Μη&νμναΐον τον τύραννον έσπλενσαντα ες τον λιμένα της Χίου ξνν ήμιολίαις ληστρικαΐς πέντε, υπό σφών έχόμενον τον Μμένα ού γνόντα, αλλ έξα-ιατη&έντα γαρ προς των τα κλ.ειϋοα εχόντων τον λιμένος, οτι το Φαρναβάζον άρα ναντικόν όρμεΊ εν 5 αν τω - και τους μεν λ.ηστάς πάντας αντον κατακοπ ηναι προς σφών, Άριστόνικον δέ ηγε παρά 'Αλέξανδροι· και Άπολλο)νίδην τον Χ ίο ν και Φησινον και Μεγαρέα και τους άλλους, όσοι της τε αποστάσεως της Χίων ξι·νεπελάβοντο και εν τω τότε τά πράγματα της νήσου 6 βία ειχον και Μιτυλήνην δέ Χάρητα έχοντα οτι άγειλετο και τάς άλλας τάς εν Λέσβω πόλεις και αντάς ομολογία προσηγάγετο, Άμφοτερόν δέ συν έξήκοντα ναυσίν επί Κώ επεμψεν έπικαλεϊσ&αι γαρ σφάς τον; Κωους· και αυτός καταπλευσας οτι την Κω προς 7 Άμφοτερον ήδη έχομένην. και τους μέν άλλον ς όσοι αιχμάλωτοι ηγεν 'Ηγέ/.οχος, Φαρνάβαζος δέ άπέδρα εν Κω λαάών τους φύλακας. 'Αλέξανδρος δέ τους τυράννους μέν τους εκ των πόλεων ες τάς πόλεις πέμπει χρήσασ&αι δπως έ&έλοιεν, τους δέ άμψΐ Άπολλωνίδην τους Χίους ές Έλεφαντίνην πάλιν Αίγυπτίαν ξνν φν?.axfj άκριβεϊ επεμψεν.

3

'Επί τούτοις δέ πό&ος λαμβάνει αυτόν ε/.&εΐν παρ' "Αμμωνα ές Αιβΰην, τό μέν τι τω ϋεω χρησόμενον, oti άτρεκές έλέγετο είναι τό μαντεϊον τον "Αμμο>νος και χρήσασ&αι αντω Περσέα και Ήρακλέα, τον μέν επί την Γοργόνα δτε προς Πολνδέκτον έστέλλετο, τον δέ δτε παρ' Άνταϊον ε'ις Λιβύην και παρά Βον2 σιριν ε'ις Αιγνπτον. 'Αλεξάνδρα) δέ φιλοτιμία ήν προς Περσέα και Ήραχλέα, από γένους τε δντι τον άμφοιν

Kapitel 2 - 3

193

Aktionen sei an Ort und Stelle auch P h a r n a b a z o s selbst gefangengenommen worden und zusammen mit ihm Aristonikos, der T y r a n n von M e t h y m n a 7 , der mit fünf kleinen Kaubschiffen in den H a f e n von Chios her einlief, ohne zu wissen, daß dieser schon von Alexanders Leuten besetzt war : er sei näinlich durch die Wachen vor der H a f e n e i n f a h r t tietäuscht worden, es handle sieh u m die F l o t t e des P h a r nabazos, die im H a f e n vor Anker liege. W ä h r e n d die Seeräuber an Ort und Stelle sämtlich von ihm niedergemacht worden waren, brachte er Aristonikos selbst zu Alexander mit, dazu Apollonides von Chios, Phesinos, Megareus sowie sämtliche anderen, die am Abfall von Chios beteiligt waren und sich damals mit Gewalt der Insel bemächtigt h a t t e n . 8 Mitylene habe er darüber hinaus Chares wieder entrissen u n d aucli die anderen S t ä d t e auf Lesbos durch freiwillige U n t e r werfung auf seine Seite gebracht. 9 Auch habe er A m p h o teros mit 60 Schiffen nach K o s vorausgeschickt, d a d o r t die Einwohner ihre Streitmacht herbeiriefen, u n d als er selbst dorthin gekommen sei, h a b e er die Insel durch diesen bereits besetzt vorgefunden. Mit sich f ü h r t e Hegelochos noch andere, soweit sie von ihm gefangen worden waren, a u ß e r P h a r n a b a z o s ; diesem war es gelungen, bei K o s seinen W ä c h t e r n unbemerkt zu entkommen. Alexander n u n schickte die T y r a n n e n , jeden seiner S t a d t , mit der Weisung zurück, man solle dort nach Belieben mit ihnen verfahren, Apollonides und Konsorten aus Chios jedoch schickte er n a c h Elephantine in Ägypten unter strenger Bewachung. 9 ' Der Zug zum Ammonsorakel 3 Zu dieser Zeit ergriff ihn der sehnliche W u n s c h , nach Libyen zu Ammon zu ziehen, einerseits u m d e n Gott ü b e r «eine Z u k u n f t zu befragen, denn das Orakel dieses G o t t e s galt als unfehlbar. 1 0 Anderseits war dieses j a bereits einmal von Perseus und von Herakles befragt worden, von d e m einen, als er, v o n Polydektes geschickt, gegen die Gorgo auszog, d e m anderen, als er zu Antaios nach Libyen u n d zu Busiris n a c h Ä g y p t e n unterwegs war. E r selbst aber war erfüllt von d e m Ehrgeiz, es beiden gleichzutun, d e n n er s t a m m t e a u s beider

Buch I I I

194

3

4

5

6

και τι και αυτός της γενέσεως της έαυτοϋ ές "Αμμωνα ανέφερε, κα&άπερ οι μν&οι την 'Ηρακλέους τε και Πεοσέως ές Δία. και ουν παρ' Άμμωνα τ αντί) τη γνώμη έστέλλετο, ΰ>ς και τά αντον άτρεκέστερον είσόμενος ή φήσων γε έγνωκέναι. Μέχρι μεν δη Παραιτονίου παρά θάλασσαν ηει òt έρημου, ου μέντοι δι άνυδρου της χώρας, σταδίονς ες χίλιους και έξακοσίους, ώς λέγει 'Αριστόβουλος, έντεν&εν δε ες την μεσόγαιαν έτράπετο, ίνα το μαντείον ην του " Αμμωνος. εστι όέ έρημη τε ή όόός και ψάμμος ή πολλή αυτής και άνυδρος, νόωρ δέ έξ ούρανοϋ τιολ,ύ Άλ,εξάνδρφ έγένετο, και Τούτο ες το &εϊον άνηνέχ&η. άνηνέχ&η δέ ές τό &εΐον και τάδεάνεμος νότος ¿πάν πνεύση έν έκείνψ τω χώρω, της ψάμμου έπιφορεϊ κατά της όδον επί μέγα, και αφανίζεται της όδον τά σημεία ουδέ εστίν ειδέναι ϊνα χρή πορεύεσ&αι κα&άπερ έν πε/.άγει τη ψάμμφ, δτι ουκ εστι κατά την όδον οντε που δρος ου τε δένδρον οντε γήλοφοι βέβαιοι άνεστηκότες, οίστισιν οι όδϊται τεκμαίοοιντο âv την πορείαν, κα&άπερ οι ναϋται τοϊ: αστροις· άλλα έπλανάτο γαρ ή στρατιά Άλεξάνδρω και οι ηγεμόνες της όδον άμφίβο?.οι ησαν. Πτολεμαίος μεν δ ή ό Αάγου λέγει δράκοντας δύο ιέ vat προ τον στρατεύματος ψωνην ίέντας, και τούτοις 'Α/,έξανδρον κελεϋσαι επεσ&αι τους ηγεμόνας πιστεύσαντας τω &είω, τους δέ ήγήσασ&αι την όδον την τε ές το μαντεϊον και οπίσω αν&ις· 'Αριστόβουλος δέ, και ό πλείων λόγος ταύτη κατέχει, κόρακας δύο προπετομένους πού της στρατιάς, τούτους γενέσ&αι Άλεξάνδρω τοί'ς ηγεμόνας, και δτι μεν &εΐόν τι ξννεπέλαβεν αντιυ έχω Ισχυρίσασ&αι, δτι και το εικός ταύτη εχει, τό δέ άτρεκές του λόγου άφείλοντο οι άλλη και άλλη νπέρ αντον έξηγησάμενοι.

Kapitel 3

195

Geschlecht u n d i r g e n d w i e f ü h r t e er a u c h seine eigene Z e u g u n g auf A m n i o n z u r ü c k '-, ä h n l i c h wie die S a g e n H e r a k l e s u n d P e r s e u s v o n Z e u s a b s t a m m e n lassen. U n d so zog er d e n n zu A m n i o n nicht zuletzt in d e r A b s i c h t , ü b e r sie·}] G e n a u e r e s zu e r f a h r e n o d e r z u m i n d e s t , d e r a r t i g e s n a c h h e r b e h a u p t e n zu können. 1 : 1 E r m a r s c h i e r t e bis P a r a i t o n i o n K a m Meer e n t l a n g d u r c h leeres L a n d , wenngleich nicht völlige W ü s t e , e i n e n W e g v o n e t w a 1600 S t a d i e n , wie A r i s t o b u l o s e r z ä h l t ; d a n n b o g er ins L a n d e s i n n e r e in R i c h t u n g auf die Stelle a b , w o d a s H e i l i g t u m d e s A m n i o n liegt. N u n f ü h r t e d e r M a r s c h d u r c h O d e u n d g r o ß e n t e i l s wasserlose S a n d w ü s t e , j e d o c h h a t t e A l e x a n d e r in g r o ß e r Menge R e g e n w a s s e r z u r V e r f ü g u n g , w a s m a n als g ö t t l i c h e s Zeichen a u s l e g t e . Als s o l c h e s g ö t t liches Zeichen d e u t e t e m a n ü b e r d i e s a u c h f o l g e n d e s : W e n n in dieser Gegend S ü d w i n d w e h t , b e d e c k t er d e n W e g tief mit S a n d u n d s c h ü t t e t die M a r k i e r u n g e n zu, u n d w i e in e i n e m w e i t e n S a n d m e e r weiß m a n n i c h t m e h r , w o r a n m a n sich h a l t e n soll, d e n n es r a g e n w e d e r Berge, B ä u m e n o c h u n v e r r ü c k b a r e E r d e r h e b u n g e n h e r v o r , a n d e n e n sich W a n d e r e r e t w a wie Seeleute n a c h d e n G e s t i r n e n o r i e n t i e r e n k ö n n e n . So geriet d e n n a u c h d a s H e e r A l e x a n d e r s in d i e I r r e , u n d selbst die W e g f ü h r e r w a r e n i m u n k l a r e n , in w e i t h e r R i c h t u n g m a n w e i t e r z u z i e h e n h ä t t e . A b e r wie P t o l e m a i o s , S o h n d e s L a g o s , e r z ä h l t , s e t z t e n s i c h zwei S c h l a n g e n a n die S p i t z e d e s Zuges u n d g a b e n L a u t e v o n sich, w o r a u f A l e x a n d e r d e n F ü h r e r n b e f a h l , auf d i e G o t t heit zu v e r t r a u e n u n d diesen T i e r e n zu folgen, d i e sie i n d e r T a t d e n n a u c h den W e g z u m H e i l i g t u m u n d d a n n w i e d e r z u r ü c k f ü h r t e n . A r i s t o b u l o s a b e r , u n d mit i h m s t i m m t d i e M e h r z a h l a n d e r e r Quellen ü b e r e i n , s p r i c h t v o n zwei R a b e n , d i e v o r d e n T r u p p e n h e r f l o g e n , u n d diese seien es g e w e s e n , die A l e x a n d e r d e n W e g zeigten. D a ß es wirklich eine G o t t heit w a r , die A l e x a n d e r zu H i l f e k a m , w a g e ich zu b e h a u p t e n . d a alle W a h r s c h e i n l i c h k e i t h i e r f ü r s p r i c h t ; d i e Möglichkeit g e n a u e r D a r l e g u n g d e r E r e i g n i s s e freilich h a b e n die Q u e l l e n a u t o r e n mit ihren w i d e r s p r ü c h l i c h e n B e r i c h t e n uns genommen.15

Burli III

' O δέ χώρο;, ϊναπερ του "Αμμωνος το Ιερόν έστι, τά μεν κύκλω πάντα έρημα και ψάμμον τό πάν εχει και ανυδρον, αυτός δέ έν μέσω ολίγος ών (όσον γαρ πλείστον αντον ές πλάτος διέχει ές τεσσαράκοντα μάλιστα σταδίου ς έρχεται) κατάπλεώς εστίν ήμέρων δένδρων, ελαίων και φοινίκων, και ένδροσος μόνος των πέριξ, και πηγή εξ αντον άνίσχει ουδέν τι έοικυϊα ταΐς πηγάϊς, δσαι âλλαι εκ γης άνίσχονσιν. εν μεν γάρ μεσημβρία ψνχρόν τό ϋδωρ γευσαμένω τε και ετι μάλλον άψαμένω οίον ψνχρότατον έγκλίναι·τος δε τον ηλίου ές έσπέραν ΰερμότερον, και από της εσπέρας ετι άερμότερον έστε επί μέσας τάς νύκτας, μέσων δε νυκτών εαυτοί ΰεημότατον από δέ μέσων νυκτών ψύχεται έν τάξει, και ει·>ϋεν ψνχρόν ηδη εστί, ψνχρότατον δέ μεσημβρίας· και τούτο αμείβει εν τάξει επί έκάστί] [τ^] ήμέρψ. γίγνονται δέ και άλ.ες αυτόματοι εν τω χωρίω τούτω όρνκτor και τούτων εστίν ους ές ΑΊγυπτον φέρονσι των ίερέιον τινές του "Αμμωνος. έπειδάν γάρ έπ' Αιγύπτου στέλλονται, ές κοιτίδας πλεκτός έκ φοίνικος έσβαλ.όντες δώυον τω βασιλίΐ άποφέρονσιν ij εϊ τω άλ,λω. έστι δέ μακρός τε ό χόνδρος (ήδη (δέ) τίνες αυτών και υπέρ τρεις δακτύλους) και καϋαρός ώσπερ κρύστα/.λ.ος· καΐ τούτω επί ταϊς ϋυσίαις χρώνται, ώς κα&αρωτέρφ τών από άαλασση; άλω ν, Αιγύπτιοι τε και όσοι ä/.λ.οι τον ûn'ot ονκ άμελ.ώς έχουσιν. Ένταϋ&α Αλέξανδρος τόν τε χώρον έ&αύ/ιασε και τω &εώ έχρήσατο- και άκουσας δσα αύτω πρύς ΰυμοϋ ην, ώς έλεγεν, άνέζευξεν έπ' ΑΙγυπτον, ώς μέν 'Αριστόβουλος λ.έγει, την αυτήν οπίσω όδόν, ώς δέ Πτο/.εμαΐος ό Αάγον, αλλ.ην ευϋεϊαν ώς επί Μέμγιν.

Εις Μέμφιν δέ αύτω πρεσβεΐαί τε πολ./.αϊ έκ της 'Ελλάδος ήκον, καί ουκ εστίν οντινα άτυχήσαντα ών έδεΐτο άπέπεμψε, και στρατιά παραγίγνεται παρά ι tè. ν 'Αντιπάτρου μισ&ογόροι "Ε/.λ.ΐ/νες ές τετρακοσίονς. ών

K a p i t e l 4—5

197

4 D a s Stück Land, in dem das Heiligtum des Amnion liegt, ist ringsumher nur von Wüste und nichts als Sand und Wasserlosigkeit umgeben. Davon demnach völlig eingeschlossen, ist es selbst klein — sein Durchmesser an der breitesten Stelle beträgt nicht mehr als 4 0 Stadien —, trägt aber einen dichten Bestand an F r u c h t - und Ölbäumen HOW i O Dattelpalmen und wird im Gegensatz zu seiner U m gebung stets durch T a u befeuchtet. I n seinem Bereich entspringt eine Quelle, wie sie in nichts denen ähnelt, die sonst aus dem Boden hervorkommen; a m Mittag nämlich ist ihr Wasser kalt, wenn man es versucht, j a geradezu eisig bei Berührung, doch wenn sich die Sonne gegen Abend neigt, wird es wärmer, und es erwärmt sich noch mehr nach Sonnenuntergang, bis um Mitternacht ; dann ist es am wärmsten. I n entsprechender Reihenfolge kühlt es sich dann nach Mitternacht wieder ab, ist am Morgen kalt, mittags eiskalt, und dieser Wechsel findet T a g für T a g s t a t t . Auch gibt es hier Natursalz, das man a b b a u t . Einen Toil davon transportieren Ammonspriester nach Ägypten. Wenn sie dorthin reisen, füllen sie dieses Salz nämlich in K ö r b e , aus P a l m b l ä t t e r n geflochten, und bringen es dem König oder anderen als Geschenk. Die K ö r n e r dieses Salzes sind groß, manche über drei Finger lang, und klar wie K r i stall; man gebraucht es zu Opfern, da es an Reinheit daa Meersalz übertrifft. Dies tun sowohl die Ägypter als auch andere, die sich die Verehrung der Gottheit besonders angelegen sein lassen. 1 6 Alexander bestaunte dort das Land und stellte dem Gott «eine Fragen. Und als er gehört h a t t e , was er h a t t e wissen wollen — so sagte er —, brach er wieder nach Ägypten a u f 1 7 , wie Aristobulos angibt, auf dem gleichen, wie Ptolemaios, auf einem anderen, kürzeren Weg in R i c h t u n g Memphis. 1 8 Regelungen in Ägypten ( F r ü h j a h r 331) δ X a c h Memphis kam zu ihm eine Menge Gesandtschaften aus Griechenland, und es gab keinen von ihnen, den er davonschickte, ohne seine Wünsche erfüllt zu haben. 1 9 Auch t r a f eine von Antipatros geschickte Truppenabteilung ein, etwa 4 0 0 griechische Söldner unter Menidas, Sohn des

Buch I I I

198

2

3

4

5

6

7

ήγεϊτο Μενίδας ό Ήγησάνδρον, εκ θράκΐ/ς δέ ιππείς ες πεντακόσιους, ων ήρχεν ' Ασκληπιόδν>ρος ό Εννίκου. ένταϋόα &ύει τω Λα τω βααιλει και πομπεύει ξύν τ»; στρατιά έν τοϊς δπλοις και αγώνα ποιεί γνμνικόν και μουσικόν. και τα κατά την Αίγυπτον h-τανϋα έκόσμιμε" όνο μεν νομάρχα; Αιγύπτου χατέατησεν Αιγυπτίους, J ολόασπιν και Πέτισιν, και τούτοις διένειμε τ ι) ν χώραν την Αίγνπτίαν ΙΙετισιος δέ άπειπαμένου την άρχήν Λο/.όασπις έκδέχεται πάσαν. φρουράρχους δε των εταίρο>ν έν Μέμψει μεν 11 ανταλέοντα κατέστ¡¡σε τον Πνδναΐον, εν Πηλ.ουσιω δέ ΙΙολέμωνα τ òr Μεγακ?.έονς Πελλάϊον. των ξένων δέ άρχε tv Αυκιδαν Αίτιολόν, γραμματέα δέ επί των ξένων Εϋγνωστον τον Ξενοφάντον των εταίρων επισκόπους δέ αυτών Αίσχύλον τε και "Εφιππον τον Χα/.κιδέως. Αιβύΐ/ς δέ της προσχώρου αρχειν δίδωσιν 'ΑπO/./J'Jνιον Χαρίνου, Αραβίας δέ της προς Ηρώων πάλει ί\λεομένην τον εκ Χαυκράτιος ' και τούτω παρηγγέλλετο τους μέν νομάργας εάν άρχε tv των νομών κατά σφάς καϋάπερ έκ παλαιού κα&ειστήκει, αυτόν δέ έκΡ.έγειν παρ' αυτών τούς φόρους' οί δέ άποφέρειν αύτώ έτάχϋησαν. στρατηγούς δέ τfj στρατιά κατέστησεν, ί/ντιια εν ΑΙγύπτω ϋπελ.είπετο, Πενκέσταν τε τον Μακαοτάτου και Βάλακοον τον Άμιψτον, ναύαρχοι· δέ επί των νεών ΙΙολέμωνα τον Θι/οαμένους· σωματοφύλακα δέ άντί Άρύββα Λεόννατον τον Άντέου εταξεν Άρύββας γάρ ι·όσω άπέ&ανεν. άπέ&ανε δέ και Άντίοχος ό άρχων τών τοξοτών, και άντί τού(του) αρχειν επέστησε τοις τοξόταις 'Ομβρίωνα Κρήτα. επί δέ τούς ξυμμάχον: τους πεζούς, ων Βάλακρος ήγεϊτο, έπε i Βάλ.ακρος εν ΑΙγύπτω νπελείπετο, Κάλαν κατέστησεν ηγεμόνα. Κατανεϊμαι δέ λέγεται ες πο/.λονς την άρχήν της Αιγύπτου την τε φύσιν της χώρας ΰαυμάσας και τι)ν όχυρότητα, οτι ουκ ασφαλές οί έφαίνετο ει·1 έπιτρέψαι

Kapitel 5

199

H e g e s a n d r o s , u n d 500 t h r a k i s c h e R e i t e r u n t e r Asklepiodoros, S o h n ties E u n i k o s . D a r a u f o p f e r t e er Zeus B a s i l e u s , hielt m i t g e s a m t e m H e e r e eine P r o z e s s i o n in W a f f e n a b u n d f e i e r t e e i n e n m u s i s c h e n wie a u c h g y m n i s c h e n W e t t k a m p f . 2 0 D i e V e r h ä l t n i s s e Ä g y p t e n s a b e r r e g e l t e er d a r a u f folgenderm a ß e n : E s w u r d e n zwei N o m a r c h e n eingesetzt, Doloaspia u n d Petisis, u n t e r d i e er d a s g e s a m t e L a n d a u f t e i l t e . N a c h d e m j e d o c h P e t i s i s sein A m t n i e d e r l e g t e , ü b e r n a h m Doloaspis g a n z Ä g y p t e n . Z u B e s a t z u n g s k o m m a n d a n t e n e r n a n n t e er H e t a i r e n , f ü r M e m p h i s P a n t a l e o n a u s P y d n a , f ü r P e l u s i o n P o l e m o n , S o h n d e s Megakles, a u s P e l l a ; die F ü h r u n g d e r S ö l d n e r e r h i e l t d e r Ä t o l e r L y k i d a s , Kanzleichef d e r Söldner wurde der H e t a i r e Eugnostos, Sohn des Xenop h a n t o s , w ä h r e n d e r als b e s o n d e r e B e v o l l m ä c h t i g t e ü b e r nie Aischylos u n d E p h i p p o s , S o h n d e s C h a l k i d e u s , ernannte.21 Ü b e r die a n g r e n z e n d e n G e b i e t e L i b y e n s e r h i e l t Apollonio», S o h n des C h a r i n o s , die A u f s i c h t , ü b e r d a s Gebiet v o n A r a b i e n bis H e r o o p o l i s K l e o m e n e s a u s N a u k r a t i s m i t d e m besonderen A u f t r a g , die N o m a r c h e n nach dem altherg e b r a c h t e n B r a u c h ü b e r i h r e G e b i e t e h e r r s c h e n zu lassen u n d selbst sich lediglich u i n d i e V e r e i n n a h m u n g d e r S t e u e r n zu k ü m m e r n , die sie p f l i c h t g e m ä ß a n i h n a b z u l i e f e r n hatten.22 Auch wurden militärische K o m m a n d e u r e über d i e in Ä g y p t e n z u r ü c k g e l a s s e n e n T r u p p e n t e i l e n e u ern a n n t : Peukestas, Sohn des Makartatos, und Balakros, S o h n d e s A m y n t a s , als B e f e h l s h a b e r d e r F l o t t e P o l e m o n , S o h n îles T h e r a m e n e s . Z u m S o m a t o p h y l a x i n a c h t e A l e x a n der anstelle des A r r h y b a s Leonnatos, Sohn des Anteos, A r r h y b a e n ä m l i c h w a r a n e i n e r K r a n k h e i t g e s t o r b e n . Gestorben war auch Antiochos, der K o m m a n d e u r der Bogens c h ü t z e n , dessen Stelle a n d e r S p i t z e dieses T r u p p e n v e r b a n des der Kreter Oinbrion erhielt. Die bundesgenössische I n f a n t e r i e , die b i s h e r u n t e r B a l a k r o s g e s t a n d e n h a t t e , erh i e l t n a c h dessen Z u r ü c k l a s s u n g i n Ä g y p t e n K a l a n o s als Kommandeur. W i e e s h e i ß t , n a h m er d i e A u f t e i l u n g d e r H e r r s c h a f t Ä g y p t e n s in dieser W e i s e d e s h a l b v o r , weil er bei aller B e w u n d e r u n g f ü r die N a t u r d e s L a n d e s u n d dessen n a t ü r liche S i c h e r h e i t es f ü r eine f r a g w ü r d i g e S a c h e hielt, dessen

200

Buch I I I άρχειν Αιγύπτου πάσης, και 'Ρωμαίοι μοι δοκονσι παρ' 'Αλεξάνδρου μαϋόντες εν φυλακή εχειν Αϊγυπτον και μηδένα των άπό βουλής επί τώδε ¿κπέμπειν υπάρχον Αιγύπτου, άλλα των είς τους ιππέας σφίσι ξυντελ.ούντιον.

6

'Αλέξανδρος δέ άμα τώ ήρι νποφαίνοντι εκ Μέμφιος ήει επί Φοινίκης· και έγεφνρώϋη αύτώ δ τε κατά Μέμφιν πόρος τον Νεί/,ον και ai διώρυχες αντοϋ πάσαι. ώς όέ άφίκετο ες Τύρον, καταλ.αμβάνει εντανϋα ήκοι· αύτώ ήδη και το ναντικόν. εν Τνρω δέ α&βις ϋύει τω Ήρακλει κάί άγώνα ποιεί γυμνικόν τ ε και μουσικόν. 2 εντανϋα άφικνείται παρ' αυτόν εξ Άϋηνών ή Πάραλος πρέσβεις άγουσα Διόψαντον καΐ 'Αχιλλέα' ξυνεπρέσβευον δέ αύτοΐς και οι Πάραλο ι ξΰμπαντες. και ούτοι των τε άλλων ετυχον ών ένεκα εστάλησαν και τους αιχμαλώτους άφήκεν 'Α&ηναίοις δσοι επί Γρανίκω 3 Ά&ΐ/ναίων έάλωσαν. τα δέ εν Πελ.οποννήσω δτι αύτώ νενεωτερίσ&αι άπήγγελ.το, Άμφοτερόν πέμπει βοη&ειν Πε?.οποννησίων δσοι ες τε τον Περσικόν πόλεμοι· βέβαιοι ήσαν και Λακεδαιμονίων ου κατήκονον. Φοίνιξι δέ και Κυπρίοις προσετάχ&η εκατόν νανς αλλας προς αίς έχοντα Άμφοτερόν επεμπε στέλ/.ειν επί Πελοποννήσου. 4 Αύτός δέ ήδη άνω ώρμάτο ώς επί θάψακόν τε και τον Ενφράτην ποταμόν, έν Φοινίκη μέν επί των φόρων τ ή ξυλλογή καταστήσας Κοίρανον Βεροιαϊον, Φιλόξενον δέ της 'Ασίας τα επί τάδε τοϋ Ταύρου εκλέγειν, των ξυν αύτω δέ χρημάτων την φυλ.ακήν αντί τούτων έπέτρεψεν 'Αρπάλω τω Μαχάτα άρτι εκ της q υγής 5 ήκοντι. "Αρπαλ.ος γάρ τά μέν πρώτα έφυγε, Φιλίππου ετι βασιλεύοντος, δτι πιστός ήν Άλεξάνδρω, και

K a p i t e l .5—6

201

g a n z e V e r w a l t u n g e i n e m einzigen zu ü b e r t r a g e n . U n d a u c h d i e R ö m e r s c h e i n e n v o n A l e x a n d e r g e l e r n t zu h a b e n , auf Ä g y p t e n ein b e s o n d e r e s A u g e n m e r k zu r i c h t e n , w e s h a l b sie a u c h n i e einen S e n a t o r z u r V e r w a l t u n g als S t a t t h a l t e r d e s L a n d e s schickten, sondern stets einen Angehörigen des Ritterstandes.23 R e g e l u n g e n in T y r o s 6 Mit F r ü h j a h r s b e g i n n 2 4 b r a c h A l e x a n d e r v o n M e m p h i s auf u n d zog n a c h P h ö n i k i e n , wobei er d e n Nil u n d dessen s ä m t l i c h e K a n ä l e bei d e r S t a d t auf B r ü c k e n ü b e r q u e r t e . Bei A n k u n f t in T y r o s f a n d er d i e b e f e h l s g e m ä ß b e r e i t s vorher eingetroffene F l o t t e vor. E r opferte dort wiederum dem H e r a k l e s u n d v e r a n s t a l t e t e einen g y m n i s c h e n sowie e i n e n musischen W e t t k a m p f . 2 5 I n Tyros traf auch das athenische S t a a t s s c h i f f , die P á r a l o s , ein m i t D i o p h a n t o s u n d Achilleus als G e s a n d t e n a n B o r d , u n d d a z u n a h m e n a u c h s ä m t l i c h e B e s a t z u n g s n i i t g l i e d e r a n dieser G e s a n d t s c h a f t teil. 2 6 N e b e n a n d e r e n W ü n s c h e n , wegen d e r e r sie g e k o m m e n w a r e n u n d die i h n e n A l e x a n d e r a u c h e r f ü l l t e , e n t l i e ß er n u n a u c h die athenischen Gefangenen aus der Schlacht a m Granikos. Auf N a c h r i c h t v o n einer b e r e i t s b e g o n n e n e n A b f a l l s b o w p g u n g im P e l o p o n n e s h i n a b e r s c h i c k t e er d e n P e l o p o n n e s i e r n , die i h m i m P e r s e r k r i e g t r e u geblieben w a r e n u n d sich noch n i c h t d e r F ü h r u n g S p a r t a s angeschlossen h a t t e n , A i n p h o t e r o s z u r U n t e r s t ü t z u n g , wobei a u c h P h ö n i k e r u n d K y p r e r d e n A u f t r a g e r h i e l t e n , zu d e n b e r e i t s u n t e r dessen B e f e h l s t e h e n d e n noch w e i t e r e 100 S c h i f f e b e i z u s t e u e r n u n d n a c h d e m P e l o p o n n e s in See g e h e n zu lassen. 2 7 E r selbst b e g a n n n u n d e n M a r s c h i n s I n n e r e A s i e n s u n d b r a c h n a c h T h a p s a k o s a m E u p h r a t a u f . I n P h ö n i k i e n bea u f t r a g t e er m i t d e r S t e u e r e i n t r e i b u n g K o i r a n o s a u s B e r o i a , w ä h r e n d f ü r die G e b i e t e westlich d e s T a u r o s P h i l o x e n o s mit· dieser A u f g a b e b e t r a u t w u r d e 2 8 : D i e A u f s i c h t ü b e r die G e l d e r , die er m i t sich f ü h r t e , j e d o c h ü b e r t r u g er a n i h r e r Stelle H a r p a l o s , S o h n d e s M â c h â t e s , d e r d a m a l s gerade von der F l u c h t zurückgekehrt war. Dieser H a r p a l o s w a r ein e r s t e s Mal b e r e i t s n o c h zu P h i l i p p s Z e i t e n , u n d z w a r a u s T r e u e zu A l e x a n d e r , a u ß e r L a n d e s g e g a n g e n , u n d a u s

202

Buch III

Πτολεμαίος ο Λάγον επί τώ αντώ εφυγε καί Νέαρχος ó * Ανδροτίμον και Έριγύϊος ό Λαρίχον και Λαομέδων ó τούτον άδε/.ψός, δτι νποπτα ήν Άλ.εξάνδρω ¿ς Φίλ.ιππ or, επειδή Ενρνδίκην γυναίκα ήγάγετο Φίλιππος, 'Ολυμπιάδα δε την 'Αλέξανδροι' μητέρα ητίμασε. 6 τελεντήσαντος δε Φίλιπποι· κατελϋόντας από της ψνγής δσοι δι' αυτόν εψενγον Πτο/.εμαΐον μεν σωματοφύλακα κατέστησεν, "Αρπαλ.ον δέ επί των χρημάτων, δτι αντώ τό σώμα ες τά πολέμια άχρεϊον ην, Έριγνϊον δε ίππάρχην των ξνμμάχων, Λαομέδοντα δε τον τούτον άδελφόν, δτι δίγλωσσος ην ες τά βαρβαρικά γράμματα, 7 επί τοις αίχμαλ.ώτοις βαρβάροις, Νέαρχον δε σατραπενειν Λυκίας και της ε χομένη ς Λυκίας χώρας εστε επί τον Τανρον τό δρος. ολίγον δέ πρόσ&εν της μάχης της εν ' Ισα ω γενομένης άναπεισ&εις προς Ταυρίσκου ανδρός κακόν "Αρπαλος φεύγει ξνν Τανρίσκω. και ó μεν Ταυρίσκος παρ' Άλέξανδρον τον 'Ηπειρώττ/ν ες Ιταλίαν σταλείς έκεΐ ετελεντησεν, Άρπάλω δέ έν τη Μεγαρίδι ή φυγή ήν. αλλά 'Αλέξανδρος πεί&ει αυτόν κατε)3εϊν πίστεις δονς ονδέν οι μείον εσεσύαι επί τη φνγη ' ουδέ εγένετο επανελ&όντι, άλλά επί των χρημάτων αϋϋις έτάχ&ιι "Αρπαλος. ες Λνδίαν δέ σατράπην 8 Μένανδρον εκπέμπει των εταίρων· επί δέ τοις ξένοις, ών ήγεϊτο Μένανδρος, Κλέαρχος αντώ έτάχ&ί/. άντί δέ Άρίμμα σατοάπην Συρίας Άσκληπιόδωρον τον Εύνίκον άπέδειξεν, δτι Άρίμμας βλακενσαι εδόκει αντώ έν τη παρασκευή, ήντινα ετάχϋη παρασκενάσαι τη στρατιά κατά τήν όδόν τήν âva.

Kapitel 6

203

g l e i c h e m A n l a ß floh d a m a l s P t o l e m a i o s , S o h n d e s L a g o s , zusammen mit Nearchos, Sohn des Androtimos, Erigvios, S o h n d e s L a r i c h o s , sowie d e s s e n B r u d e r L a o m e d o n , d a A l e x a n d e r Zweifel a n e i n e r Z u k u n f t u n t e r P h i l i p p k a m e n , n a c h d e m dieser E u r y d i k e g e h e i r a t e t u n d O l v m p i a s , die Mutter Alexanders, zurückgesetzt hatte. D a f ü r w a r e n n a c h d e r E r m o r d u n g P h i l i p p s , als sie w i e d e r z u r ü c k k e h r t e n , v o n denen, die seinetwegen d a s L a n d verlassen h a t t e n , Ptolemaios zum Somatophylax gemacht, Harpalos, f ü r den Kriegsdienst untauglich, z u m Verwalter der Finanzen, Erigvios zum Befehlshaber der bundesgenössischen Reiterei, u n d L a o m e d o n , d e s s e n B r u d e r , w e g e n seiner K e n n t nisse in b a r b a r i s c h e r S c h r i f t u n d S p r a c h e d i e L e i t u n g d e s Gefangenenwesens ü b e r t r a g e n worden. Nearch erhielt als S a t r a p L y k i e n u n d d a s sich a n L y k i e n a n s c h l i e ß e n d e G e b i e t bis z u m T a u r o s . K u r z v o r d e r S c h l a c h t v o n I s s o s n u n h a t t e sich H a r p a l o s v o n e i n e m g e w i s s e n T a u r i s k o s , e i n e m ü b l e n S u b j e k t , zur F l u c h t überreden lassen u n d w a r mit diesem z u s a m m e n d a v o n g e g a n g e n . D a n n h a t t e sich dieser T a u riskos zu A l e x a n d e r v o n E p i r o s n a c h I t a l i e n b e g e b e n u n d s t a r b d o r t , H a r p a l o s hielt sich in M e g a r a a l s F l ü c h t l i n g a u f . J e d o c h b r a c h t e i h n A l e x a n d e r so w e i t , d a ß e r zu i h m zurückkehrte, u n d versicherte ihm, er werde ihm die F l u c h t n i c h t w e i t e r a n l a s t e n . U n d in d e r T a t , H a r p a l o s e r f u h r wegen dieser k e i n e S c h m ä l e r u n g seines A n s e h e n s bei d e r Rückkehr, sondern wurde sogar wieder zum obersten Finanzverwaiter ernannt.2" Nach Lydien schickte Alexander als S a t r a p e n M e n a n d r o e , e i n e n d e r H e t a i r e n ; d i e F ü h r u n g d e r S ö l d n e r , m i t d e r dieser b i s h e r b e t r a u t g e w e s e n w a r , w u r d e K l e a r c h o s übertragen.· 1 0 A n Stelle d e s A r i m m a s ern a n n t e er z u m S a t r a p e n f ü r Syrien Asklepiodoros, Sohn d e s E u n i k o s , d e n n A r i m m a s s c h i e n es i n s e i n e m A m t e ln'Konders bei d e n R ü s t u n g e n f ü r d i e A r m e e , a n d e r r i c h t igen E n e r g i e f e h l e n zu lassen, d i e e r f ü r d e n g r o ß e n Z u g n a c h den oberen Reichsteilen d u r c h z u f ü h r e n b e a u f t r a g t war.31

14

Arrian

Buch I I I

204

7

Kai άφίκετο ες θάψαχον 'Αλέξανδρος μηνός Έκατ ομβαιώνος επί άρχοντος ' Α&ήνησιν 'Αριστοφάνους' και καταλαμβάνει δυοϊν γεφύραιν εζενγμένον τον .τόρον. και γάο και Μαζαϊος, δτφ ή φυλακί] τον ποταμοί' εκ Δαρείου έπετέτραπτο, ιππέας μεν εχων περί τοιοχίλιους, πεζούς δέ ίσους και τούτων "Ελληνας μισϋοφόρονς διαχι/.ίονς, τέως μεν αντον επί τω ποτάμιο 2 έφύ/.ασσε, καΐ επί τωόε ον ξυνεχής ή γέφυρα έζενγμένη ην εστε επί την άντιπέρας δχ&ην τοις Μακεδόσι, όειμαίνουσι μη έπι&οιντο οι άμφΐ Μαζαιον τη γεφύρα ίνα επανετο• Μαζαϊος δε ώς ήκονσεν ήδη προσάγοντα Άλ-έξανδρον, ρας, εν αριστερά μεν èχω ν τα Γορόνηνών όρη, εν δεξιά δέ αυτόν τόν Τίγρητα. τετάρτη όέ ημέρα àrrò της διαβάσεως οι πρόδρομοι αύτώ έξαγγέλλονσιν, ότι ιππείς οντοι πολέμιοι άνά τό πεδίον φαίνονται, όσοι όέ, ονκ εχειν εΙκάααι. ξυντάξας ονν την στρατιάν προν·/ν>ρει ώς ες μάχην καί άλλοι αν των προδρόμων προσε/.άσαντες άκοιβέστερον οντοι κατιδόντες εψασκον δοκην είναι σφισιν ο ν πλ,είονς ή χι/.ίονς τονς Ιππέας.

8

Άναλαβών ονν τήν τε βααι/.ικην Ιλην και των εταίρων μίαν και των προδρόμων τονς Παίονας ήλαννε σπονδή, την δέ άλλην στρατιάν βάδην επεσ&αι εκέλενσεν. οί δε των Περσών Ιππείς κατιδόντες τονς ν τούς έταίροΐ'ς περιήει έν κύκλοι σκοπών την χώραν πάσαν, ίνα το έργον αντώ εσεσ&αι εμελ/.εν. έπανελ&ό>ν όέ και ξνγκα).έσας αύϋις τούς αυτούς ηγεμόνας, αυτούς μέν ουκ έ.φη χρήναι παρακαλεΐσϋαι προς οϋ ες τον αγώνα· πάλαι γαρ είναι όι άρετήν τε την σφών παρακεκ)*ημένους και υπό τών πο/.λ.άκις ήόη 6 καλών έργων αποδεδειγμένων. τούς κατά σφάς όέ εκάστους έξορμάν ήξίου, λοχαγόν τε λ.οχίτας και ίλάρχην την ϊλην την αντοΰ εκαστον και ταξιάρχους τάς τάξεις, τούς τε ήγεμόνας τών πεζών την φάλαγγα εκαστον την οί επιτετραμμένης, ώς εν τηδε τη μάχη ούχ υπέρ Κοίλ.ης Συρίας ή Φοινίκης, ονδέ υπέρ Αιγύπτου, ώς πρόσϋεν, μαχονμένονς, άλλα υπέρ της ξνμπάσης

Kapitel 9

211

d a a u c h dieser in S c h l a c h t f o r m a t i o n m a r s c h i e r t e , w a r m a n b a l d n u r noch e t w a 60 S t a d i e n a u s e i n a n d e r . D o c h s a h m a n e i n a n d e r noch n i c h t , d a H ü g e l zwischen b e i d e n die S i c h t nach vorn verwehrten. I n 30 S t a d i e n E n t f e r n u n g a b e r , als m a n u n m i t t e l b a r n a c h Ü b e r s c h r e i t e n d e s H ü g e l k a m m e s die F e i n d e v o r A u g e n h a t t e , ließ A l e x a n d e r seine v o r r ü c k e n d e F r o n t a n h a l t e n , rief nochmals Hetairen, Truppenführer, Einheitskommandeure sowie a u c h die F ü h r e r v o n S ö l d n e r n u n d B u n d e s g e n o s s e n zus a m m e n u n d e r ö r t e r t e , o b m a n s o f o r t in K a m p f f o r m a t i o n angreifen, wofür die meisten waren, oder nach Ansicht P a r m e n i o n s e r s t e i n m a l a n O r t u n d Stelle l a g e r n solle, u m d a s g a n z e G e l ä n d e auf m ö g l i c h e F a l l e n o d e r u n ü b e r w i n d liche S c h w i e r i g k e i t e n zu u n t e r s u c h e n . D e n n m ö g l i c h e r weise g a b es i r g e n d w o v e r s t e c k t e G r ä b e n o d e r w a r e n P f ä h l e m i t d e n S p i t z e n n a c h o b e n u n s i c h t b a r in d e n B o d e n ger a m m t , auch m u ß t e m a n v o r d e m K a m p f die einzelnen A b t e i l u n g e n d e r G e g n e r g e n a u e r e r k u n d e n . 4 0 Schließlich d r a n g P a r m e n i o n d u r c h , u n d so l a g e r t e m a n a n O r t u n d Stelle in d e r O r d n u n g , i n d e r m a n in die S c h l a c h t ziehen wollte. Alexander selbst durchsuchte nun an der Spitze von Leichtbewaffneten und Hetairenreitern das ganze Gelände r i n g s u m g e n a u , auf d e m es z u m K a m p f e k o m m e n w ü r d e . Z u r ü c k g e k e h r t , rief er e r n e u t d i e gleichen T r u p p e n f ü h r e r z u s a m m e n , d e n e n e r s a g t e , es sei z w a r n i c h t n ö t i g , d a ß er sie eigens noch z u m K a m p f e e r m u n t e r e : Z u d i e s e m n ä m lich seien sie l a n g e s c h o n a u f g e r u f e n d u r c h i h r e eigene Tüchtigkeit und ihre bereite vollbrachten Leistungen. Aber es solle j e d e r v o n i h n e n seine U n t e r g e b e n e n e r m u n t e r n , d i e U n t e r f ü h r e r die L e u t e i h r e r Z ü g e , j e d e r S c h w a d r o n s c h e f seine Schwadron, die K o m m a n d e u r e ihre V e r b ä n d e u n d jeder T r u p p e n f ü h r e r d i e I n f a n t e r i e a b t e i l u n g , zu d e r e n F ü h r u n g e r b e s t i m m t sei ; d e n n m a n k ä m p f e in dieser S c h l a c h t n i c h t u m Koilesyrien oder Phönikien, auch nicht u m Ägypten, s o n d e r n j e t z t g e h e es u m g a n z Asien u n d d a r u m , w e r in Z u k u n f t d o r t h e r r s c h e n solle. M a n b r a u c h e sie d e s h a l b bei d e n m i l i t ä r i s c h e n Q u a l i t ä t e n , d i e sie v o n Z u h a u s e m i t b r ä c h t e n , n i c h t so s e h r m i t vielen W o r t e n z u m n o t w e n d i g e n E i f e r im K a m p f a n z u s p o r n e n , s o n d e r n v i e l m e h r d a z u , d a ß

212

Buch III 'Ασίας, ονοτινας χρή αρχειν, έν τω τότε κρι&ησόμενον. 7 οϋκονν τήν ές τα καλά εξόρμησα· διά πολλών άναγκαίαν ανΐοϊς είναι οϊκο&εν τοντο εχουσιν, άλλα κόσμου τε εν τω κινόύνο) δπιος τις καΰ' αυτόν έπιμελήσεται και σιγής ακριβούς, orróre σιγώντας έπιέναι δέοι, και αν λαμπρός της βοής, ίνα εμβοήααι καλόν, και αλαλαγμού 8 ώς φοβερωτάτον, οπότε έπαλαλάξαι καιρός, αυτοί τε δπως όξέως κατακούοιεν των [τί] παραγγελλομένων και παρ' ανιών αν δπως ες τάς τάξεις οξέως παραδιδώνται τα παραγγέλματα· εν τε τω καϋ' αντόν έκαστον και τό παν μεμνήσϋαι ξνγκιν&ννεϋόν τε άμε/.ονμένο> και δι έπιμελείας έκπονουμένω ξννορ&ονμενον.

ίο

Ταντα και τοιαύτα άλλα ου πολλά παρακαλ.έσας τ ε και άντιπαρακ/.η&είς προς τών ηγεμόνων ϋαρρεΐν επί σφίσι, δειπνοποιείσϋαί τε και άναπαυεσ&αι εκέλενσε τον στρατόν. Παρμενίων δε λέγονσιν οτι άφικόμενος παρ' αυτόν επί την σκηνήν, ννκτωρ παργινει έπι&έσ&αι τοις Πέρσαις - άπροσδοκήτοις τε γαρ και άνατεταραγμέ2 νοις και άμα εν ννκτί φοβερωτέροις έπι&ήσεσΰαι. ό δέ έκείνω μεν αποκρίνεται, δτι και άλλοι κατήκονον τών λόγων, αίσχρόν είναι κλ.έιραι τήν νίκην, ά?.?.ά κεν. ενϋα δη και τοις Χα/.δαιοις ένέτνχεν, και όσα έδόκει Χα/.όάιοις άμφι τά ιερά τά έν Βαβνλώνι επραξε, τά τε άλλα και τώ Βήλ.ω κα&' â εκείνοι έξηγοϋντο εϋναεν. 6 Αυτός όέ επί Σοΰσων έστέλ.λ.ετο" και έντυγχάι·ει αύτώ κατά την óòòv ο τε παις τον Σονσίων σατράπου και παρά Φιλοξένον έπιστολενς. Φιλ.όξενον γαρ εΐ'ϋνς εκ της μάχης έπΐ Σονσων έστάλκει 'Αλέξανδρος. τη òè επιστολή τϊ] παρά Φιλ.οξένον ένεγέγραπτο, ότι την τε πόλιν οι Σονσιοι παραδεδώκασιν και τά χρήματα πάντα σώά εστίν Άλ,εξάνδρω. 7

Άψίκετο όέ ές Σονσα 'Αλέξανδρος έκ Βαβνλώνος έν ήμέραις είκοσι' και παρελ.&ών ές την πόλιν τά τε χρήματα παρέλαβεν οντά αργυρίου τάλαντα ές πεντακισμνρια και την αλ.λην κατασκευήν τήν βασιλικψ. πολλά

K a p i t e l 16

231

Babylon einschlagen: Dieser näinlich f ü h r t e überall durch b e w o h n t e s G e b i e t u n d w a r f ü r L a s t t i e r e leicht zu bewältigen. B a b y l o n u n d S u s a w a r e n j a o f f e n s i c h t l i c h d e r n a t ü r liche Siegespreis, w o h i n g e g e n d e r W e g d u r c h M e d i e n v o n e i n e m g r o ß e n H e e r n i c h t leicht b e s c h r i t t e n w e r d e n k o n n t e . 5 9 U n d D a r e i o s v e r m u t e t e r i c h t i g . D e n n in d e r T a t zog Alexander von Arbela aus geradewegs nach Babylon. Als er v o n d e r S t a d t n i c h t m e h r w e i t e n t f e r n t w a r , f ü h r t e er d i e A r m e e in S c h l a c h t o r d n u n g a u f g e s t e l l t , u n d die B a b y l o n i e r k a m e n ihm mit allem Volk entgegen, dazu ihren Priestern u n d G e m e i n d e v o r s t e h e r n , u n d alle b r a c h t e n G e s c h e n k e . Sie übergaben ihm Stadt, Burg und Schätze.60 Nach Betreten Babylons aber befahl Alexander den Einwohnern den W i e d e r a u f b a u d e r v o n X e r x e s z e r s t ö r t e n heiligen S t ä t t e n , d a r u n t e r auch des T e m p e l s f ü r Bei, den die Babylonier a m m e i s t e n v o n allen G ö t t e r n v e r e h r e n . 6 1 Z u m S a t r a p e n v o n Babylon e r n a n n t e Alexander Mazaios, Apollodoros aus A m p h i p o l i s z u m K o m m a n d e u r d e r bei M a z a i o s z u r ü c k gelassenen T r u p p e n ; Asklepiodoros, Sohn des Philon, h a t t e die S t e u e r n e i n z u t r e i b e n . 6 2 N a c h A r m e n i e n s c h i c k t e e r a l s S a t r a p e n Mithrenes, der ihm die Akropolis von Sardes überg e b e n . h a t t e . A u c h k a m es z u r B e g e g n u n g m i t d e n Chali l a i e r n ; w a s diese b e z ü g l i c h d e r H e i l i g t ü m e r in B a b y l o n f ü r g u t b e f a n d e n , w u r d e s e i n e r s e i t s d u r c h g e f ü h r t : So rich( e t e er sich b e s o n d e r s bei seinen O p f e r n zu E h r e n des B e i ganz nach deren Vorschriften.63 E r selbst zog n a c h S u s a . 0 3 ' U n t e r w e g s s c h o n k a m i h m d e r Solln d e s S a t r a p e n d e r S u s i a n a e n t g e g e n u n d z u s a m m e n m i t i h m ein S c h r e i b e r d e s P h i l o x e n o s . D i e s e n P h i l o x e n o s h a t t e Alexander u n m i t t e l b a r nach der Schlacht nach Susa a b g e s c h i c k t ; sein Brief b e s a g t e , S u s a h a b e sich b e r e i t s e r g e b e n , alle p e r s i s c h e n S c h ä t z e seien f ü r A l e x a n d e r sichergestellt. Die Eroberung der H a u p t s t ä d t e des Achämenidenreiches (Winter 331-330) A l e x a n d e r b r a u c h t e v o n B a b y l o n b i s S u s a 20 T a g e , b e t r a t die S t a d t u n d n a h m d i e S c h ä t z e i n B e s i t z , Ö0000 T a l e n t e Silber sowie alles, w a s z u r A u s s t a t t u n g d e s k ö n i g l i c h e n

Buch III

232

8

9

ίο

11

17

δέ και άλλα κατελήψ&η αυτόν, δαα Ξέρξης άπό της 'Ελλάδος άγων ήλ&ε, τά τε άλλα και 'Αρμοδίου και Άριστογείτονος χαλκαϊ εικόνες, και ταύτας Ά&ηναίοις οπίσω πέμπει 'Αλέξανδρος, και ννν κείνται Άϋήνησιν ¿ν Κεραμεικω ai εικόνες, f¡ ανιμεν ες πάλιν, καταντικρύ μά?.ιστα τον Μητρώου, ου μακράν των Ενδανέμων τον βωμοϋ" όστις δε μεμύηται τ αϊν ϋεαϊν εν Έλενσϊνι, οϊδε των Ενδανέμων τον βωμόν επί τον δαπέδου δντα. 'Ενταν&α &ύσας τω πατρίω νόμω 'Αλέξανδρος και λαμπάδα ποιήσας και άγώνα γνμνικόν, καταίαπών σατράπην μεν της Σονσιανής Άβονλίτην άνδρα Πέρσην, φρούραρχον δε εν τη άκρα των Σούσων Μάζαρον των εταίρων και στρατηγό ν Ά ρχέλαον τον Θεοδώρου, προνχώρει ώς επί Πέρσας· επί θάλασσαν δέ κατέπεμψεν υπάρχον Συρίας και Φοινίκης και Κιλικίας Μένΐ)τα. και τούτω εδωκεν αργυρίου τάλαντα ες τρισχίλια φέρειν επί άάλασσαν, και άπ' αυτών άποστεϊλαι παρ' Άντίπατρον όσων δν δέηται 'Αντίπατρος ές τόν προς Λακεδαιμονίους πόλεμον. έντανϋα και 'Αμύντας 6 Άνδρομένονς ξνν τη δυνάμει άφίκετο, ην έκ Μακε· δονίας ηγε. και τούτων τους μεν Ιππέας ες την ίπποι· την έταιρικην κατέταξεν 'Αλέξανδρος, τους πεζούς δε προσέ&ηκεν ταις τάξεσι ταΐς αλλαις, κατά ε·&νη εκάστους ξυντάξας. κατέστησε δέ και λόχους δύο έν εκάστη ϊλη, ου πρόα&εν όντας λόχους Ιππικούς, και λοχαγούς επέστησε τους κατ' άρετήν πηοκρι&έντας εκ των εταίρων.

"Αράς δέ εκ Σούσων και διαβάς τόν Πασιτίγριν ποταμόν εμβάλλει εις την Ούξίων γήν. Ονξίων δέ οι μεν τά πεδία οίκοϋντες τον τε σατράπου των Περσών ήκονον και τότε Άλεξάνδρω σφας ένέδοσαν οί δέ

Kapitel 1 6 - 1 7

233

H o f e s g e h ö r t e . 6 4 I n seinen B e s i t z n a h m er d o r t a u c h die vielen B e u t e s t ü c k e , die seinerzeit X e r x e s a u s Griechenland weggeschleppt u n d h i e r h e r g e s c h a f f t h a t t e , u n t e r a n d e r e m e h e r n e S t a t u e n v o n H a r m o d i o e u n d Aristogeiton ; diese schickte er b e i d e d e n A t h e n e r n z u r ü c k , u n d so b e f i n d e n sie sich j e t z t in A t h e n auf dein K e r a m e i k o s a n der Stelle, wo m a n die S t a d t b e t r i t t , g e n a u g e g e n ü b e r dein M e t r o o n n i c h t weit v o m A l t a r d e r E u d a n e m o i . W e r in die Mysterien des G ö t t i n n e n p a a r e s v o n E l e u s i s eingeweiht ist, weiß, d a ß der A l t a r d e r E u d a n e m o i d o r t auf heiligem B o d e n uteht. 6 5 N a c h O p f e r n in d e r ü b e r k o m m e n e n Sitte, F a c k e l z u g u n d g y m n i s c h e n W e t t s p i e l e n ließ er A b u l i t e s als S a t r a p e n der S u s i a n a z u r ü c k , einen P e r s e r , auf d e r B u r g v o n Susa jedoch als K o n i m a n d a n t e n d e r G a r n i s o n Mazaros, einen H e t a i r e n , d a z u noch A r c h e l a o s , S o h n d e s T h e o d o r a s , als K o m m a n d e u r d e r T r u p p e n e i n h e i t e n , d a n n zog er n a c h d e r Persie. V o r h e r n o c h w a r als S t a t t h a l t e r f ü r Syrien, P h ö nikien u n d Kilikien Menes a n s Meer zurückgeschickt word e n , d e m er e t w a 3000 T a l e n t e Silber z u m T r a n s p o r t m i t g a b m i t d e r W e i s u n g , er m ö g e h i e r v o n a n A n t i p a t r o s weiterleiten, w a s dieser f ü r d e n K r i e g gegen die L a k e d a i m o n i e r benötige. 6 6 W ä h r e n d d e s s e n w a r ü b e r d i e s a u c h A m y n t a s , Sohn d e s A n d r o m e n o s , e i n g e t r o f f e n u n d b r a c h t e die n e u e n S t r e i t k r ä f t e a u s M a k e d o n i e n m i t . V o n diesen wies Alexa n d e r die R e i t e r d e r H e t a i r e n k a v a l l e r i e zu, die I n f a n t e r i s t e n g l i e d e r t e er h i n g e g e n j e n a c h H e r k u n f t d e n a n d e r e n E i n h e i t e n ein. A u c h t e i l t e er die einzelnen R e i t e r s c h w a d r o n e n in je zwei Züge a u f , w a s es f r ü h e r bei der K a v a l l e r i e noch nie gegeben h a t t e . Z u Z u g f ü h r e r n m a c h t e er H e t a i r e n , die d a z u auf G r u n d i h r e r T ü c h t i g k e i t sich geeignet erwiesen hatten.67

17 N a c h seinem A u f b r u c h a u s S u s a ü b e r s c h r i t t A l e x a n d e r den P a s i t r i g r i s u n d b r a c h in d a s L a n d d e r U x i e r ein.®8 Von diesem Volk w a r d e r i m F l a c h l a n d lebende Teil d e m Sat r a p e n d e r P e r s i e Untertan u n d e r g a b sich n u n A l e x a n d e r , die s o g e n a n n t e n B e r g u x i e r hingegen h a t t e n sich d e n P e r -

234

2

3

4

5

6

Buch III δρειοι καλούμενοι Ονξιοι ΙΙέρσαις re ονχ υπήκοοι ήσαν και τότε πέμψαντες παρ' 'Αλέξανόρον ουκ άλλω; παρήσειν εφασαν την επί Πέρσας Ιόντα ξύν τη όννάμει ή λαβείν, δσα και παρά Τον Περσών βασιλ,έως επί τη παρόδο) ελάμβανον. καί τούτους αποπέμπει 'Αλέξανδρος ήκειν κε/^ύσας επί τά στενά, ών κρατούντες επί σψίσιν έδόκονν την πάροόον είναι τ ι) ν ¿ς Πέρσας, ίνα καί παρ' αντον λάβοιεν (τά) τεταγμένα, αυτός όέ άναλ,αβών τους σωματοφύλ.ακας τους βασιλ,ικονς καί τους ύπασπιστάς και της ά).λης στρατιάς ες όκτακισχιλίονς της νυκτός /¡ει αλλ ι/ν ή την φανεράν ηγΐ/σαμένων αντώ τών Σονσίων. καί διελ&ών όόόν τραχεία ν καί όύσπορον εν μια ημέρα επιπίπτει ταις κώμαις τών Oviic»', και λείαν τε πολλην ελαβε καί αυτών ετι εν ταϊς ίύναϊς δντων πολλούς κατέκτεινεν οι δέ άπέφυγον ες τα όρη. αυτός δέ fi fi σπουδή επί τά στενά, ίνα άπαντήσεσ&αι οι Ονξιοι πανδημεϊ έδόκουν ληψόμενοι τά τεταγμένα. Κράτερον δε ετι πρόσ&εν απέστειλε τά άκρα καταληψόμενον, ενΰα ωετο βιαζομένους τους Ουξίονς άποχωρήσειν. αυτός δέ πολ/.ώ τάχει •ηεr και φ&άνει τε κρατήσας τών παρόδων καί Συντεταγμένους τους άμφ' αυτόν εχων εξ νπερδεξίον χωρίων έπηγεν ώς επί τους βαρβάρους, οι δέ τώ τε τάχει τώ 'Αλεξάνδρου έκπλαγέντες και τοις χωρίοις, οίς μάλιστα δη έπεποί&εσαν, πλεονεκτούμενοι εφνγον ουδέ είς χείρας έλ·&όντες· καί οι μεν αυτών υπό τών άμφ' 'Αλέξανδροι· έν τη φνγη άπέϋανον, πολλοί δέ καί κατά την όόόν κρημνώδη ούσαν οι π/.εϊστοι δέ επί τά δρη άναφεύγοντες έμπίπτουσιν ές τους άμφί Κράτερον καί υπό τούτων άπώλ.οντο. ταντα τά γέρα παρ' 'Αλεξάνδρου /.αβόντες χαλεπώς ευροντο δεόμενοι παρ' αυτόν την χώραν την σψών έχοντες φόρους δσα έτη Ά/.εξάνδρφ άποφέρειν. Πτολεμαίος δέ ό Αάγου λέγει την ¿ίαρείου μητέρα δεηΰήναι υπέρ αυτών ' Α/.εξάνδρον δονναι aff lai την χώραν ο'ικεΐν. ô φόρος δέ ο σννταχ&είς

Kapitel IT

235

sern noch niemals gefügt und auch jetzt zu Alexander Boten geschickt, sie würden ihn auf seinem Zuge nach der Persie mit seinem Heer nur durchlassen, falls er ihnen zahle, \vns stets auch der persische König für diese Erlaubnis gezahlt habe. Alexander wies sie ab mit der Aufforderung, sie möchten an den P a ß kommen, in dessen Besitz sie sich die Kontrolle jeglicher Zufahrt nach tier Persie anmaßten. Dort könnten sie sich von ihm das Geforderte abholen. Dann schlug er zusammen mit der königlichen Leibwache, den Hypaspisten und etwa 8000 Mann aus dem übrigen Heer in der Nacht einen anderen Weg ein als den allgemein bekannten. Führer waren Einheimische aus Susa. Nach eintägigem Marsch durch rauhes, schwer begehbares Land fiel er über die Dörfer der Uxier her, machte reiche B e u t e und tötete viele von ihnen noch im Schlafe. Der Rest floh in die Berge. Dann eilte er an den P a ß , an dem ihn die Uxier in voller Streitmacht empfangen wollten, um, wie sie glaubten, die festgesetzte Zahlung in E m p f a n g zu nehmen. Das Bergland, durch das diese Uxier voraussichtlich fliehen würden, wenn man ihnen zusetzte, h a t t e er bereits vorher durch Krateros besetzen lassen. E r selbst rückte in höchster Eile heran, kam den Gegnern in der Besetzung der Pässe zuvor und war so in der Lage, seine Truppen von höhergelegener Position aus in geschlossener Formation zum Angriff auf die B a r baren zu führen. Diese liefen, durch Alexanders Schnelligkeit außer Fassung gebracht, davon, ohne es auf K a m p f ankommen zu lassen, wobei sie gerade durch das Bergland im Nachteil waren, auf das sie am meisten vertraut h a t t e n . Die einen von ihnen gingen auf der Flucht durch Alexanders Leute zugrunde, viele auch, indem sie auf ihrem abschüssigen Weg abstürzten. Die meisten von ihnen aber liefen die Berghänge hinauf den Leuten des K r a t e r o s in die Hände und wurden erschlagen. D a s also war ihr Geschenk von Alexander, und nur mit vielen B i t t e n brachten sie ee hinterher so weit, daß sie unter Zahlung jährlicher Steuern in ihrem Lande wohnen bleiben durften. Ptolemaios, der Sohn des Lagos, berichtet, die Mutter des Dareios habe sich bei Alexander dafür eingesetzt, er möge doch das Völkchen in seinem Lande leben lassen. 6 9 Die Steuer, die sie alljährlich zu entrichten hatten, betrug i 0 0 Pferde, 500 Trans-

ie

Arrian

236

Buch

III

ήν ίπποι ές ετος εκατόν και υποζύγια πεντακόσια και πρόβατα τρισμνρια. χρήματα γαρ ουκ ήν Ονξίοις ονδέ ή γή οία έργάζεσ&αι, âJJ.à νομείς αυτών οι πο/.λοί ήσαν. ι8 'Εκ όέ τούτον τά μεν σκευοφόρα και τους Θεσσαλούς ιππέας και τους ξνμμάχους και τους μισάοφόρονς τους ξένους και δσοι ¿ίλλοι τον στρατεύματος βαρύτερον ώπλισμένοι ξύν Παρμενίωνι εκπέμπει ώς επί Πέρσας άγειν κατά την άμαξιτόν την ¿ς Πέρσας φέρουσαν. 2 αυτός όέ τούς τε Μακεδόνας τους πεζούς άναλαβών καΐ την ιππον την έταιρικήν και τούς προδρόμους Ιππέας και τούς Άγριάνας και Τους τοξότας f/ει σπουδή την Óià των όρων. ώς δέ επί τάς πύλας τ ας Περσίδας άφίκετο, καταλαμβάνει αύτον Άριοβαρζάνην τον Περσών σατράπην πεζούς μεν ες τετραχισμυρίους έχοντα, ιππέας δέ ες έπτακοσίονς. διατετειχικότα τάς πνλας και αύτοΰ πρός τω τείχει έστρατοπεδενκότα, ώς 3 έίργειν της παρόδου Άλέξανδρον. τότε μέν &t) αντοϋ κατεστραΤοπεδεύσατο· τη δέ νσϊεραία ξυντάξας την στρατιάν έπήγε τω τείχει. ώς δέ απορόν τε διά δυσχωρίαν έφαίνετο αίρε&ηναι και πολλάς πληγάς οι άμφ' αυτόν έλάμβανον ¿ξ ύπερδεξίου τε χωρίου και από μηχανών βαλλόμενοι, τότε μέν αποχωρεί ές τό στρατό4 πεδον των δέ αιχμαλώτων φρασάντων αλλην όδύν περιάξειν αυτόν, ώς εϊσω παρελάεϊν των πυλών, έπει τραχεϊαν την όδόν και σϊενήν έπύ&ετο, Κράτερον μέν αύτοΰ καταλείπει επί στρατοπέδου την τε αύτον τάξιν έχοντα και την Μελεάγρου και των τοξοτών ολίγους 5 και τών ιππέων ές πεντακόσιους, και προστάττει αντω, έπειδάν έκπεριεληλν&ότα αυτόν αϊσ&ηται και προσάγοντα ήδη τω στρατοπέδω τών Περσών — αίσ&ήσεσΰαι δέ ου χαλεπώς, σημανεΐν γαρ αντω τάς σαλπίγγας —, τότε δέ προσβάλει ν τώ τείχει· αυτός δέ προνχώρει νύκτωρ και διελϋών δσον εκατόν σταδίους αναλαμβάνει τούς νπασπιστάς και την Περδίκκον τάξιν και τών τοξοτών τους κουφοτάτονς καΐ τους Άγριάνας

Kapitel 1 7 - 1 8

237

p o n t i e r e sowie 3 0 0 0 0 Schafe; Geld nämlich besaßen die Uxier nicht, auch Ackerbau ließ sich in ihrem Lande nicht treiben. Die meisten von ihnen führten ein Hirtendasein. Die Erstürmung der Persischen Tore 18 Von hier aus ließ Alexander den Troß, die thessalische Reiterei, Bundesgenossen, Söldner und alles an übrigen Einheiten mit schwerer Bewaffnung unter Farmenion auf dem Fahrweg in die Persie einrücken ; er selbst zog mit der makedonischen Infanterie, der Hetairenreiterei, den berittenen Vorausabteilungen sowie den Agrianen und Bogenschützen im Eilmarsch durch das Gebirge. 7 0 Als er an den Persischen Toren ankam, fand er dort Ariobarzanes, den Satrapen der Persie, mit 4 0 0 0 0 Soldaten zu F u ß und 700 Reitern vor, der den P a ß durch eine Mauer gesperrt hatte und dort an den Befestigungen lagerte, um Alexander am Einmarsch zu hindern. F ü r den Augenblick schlug er in der Nähe sein Lager und führte am nächsten T a g seine Truppen in Schlachtordnung gegen die feindlichen Stellungen. Als er aber einsah, daß die Geländeverhältnisse eine Erstürmung unmöglich machten, dazu auch seine Leute durch Beschießung von oben her sowie mit WurfmuHc-hinen zahlreiche Ausfälle hinnehmen mußten, zog er sich wieder ins Lager zurück. Doch versprachen ihm Gefangene 7 1 , sie würden ihn auf einem Umgehungsweg führen, so daß er hinter die Paßengen gelangen könne. Indes, dieser Weg sei schwierig und eng; daher ließ er Krateros itn Lager zurück zusammen mit seiner eigenen Abteilung, der des Meleagros, einigen Bogenschützen und 500 Reitern : E r solle sofort erneut den Befestigungswall angreifen, sobald er merke, daß er selbst das Umgehungsmanöver beendet und mit dem Angriff auf das persische Lager begonnen habe — das werde er leicht merken, denn die Trompeten würden ihm ein Zeichen geben. E r selbst brach in der Nacht auf und konnte nach einem Marsch von 100 Stadien mit den Hypaspisten, der Abteilung des Perdikkae, den gewandtesten seiner Bogenschützen, den Agrianen der königlichen Gardeschwadron und dazu einem Verband von

16·

238

Buoli III και τών εταίρων την ιλην την βασιλικην και τετραρχίαν προς ταύτη μίαν ίππικήν, και ξνν τούτοις f¡ei έπικάμψας 6 ('ι; επί τάς πι'/.ας, ΐν' οι αιχμάλωτοι ήγον. Άμύνταν όέ και Φι/.ώταν και Κοινον την ä/.λην στρατιάν ώς επί το πεδίον άγειν και τον ποταμόν, ôv έχρήν πεοάσαι ιόντα επί Πέρσας, γεφνροϋν εκέ/.ενσεν αντός όέ ήει όόόν χα/.επήν και τραχεΐαν κάί ταύτην όρόμω τό πολύ ηγε. την μεν δή πρώτην φν/.ακήν των βαρβάρων πριν φάους επιπεσών όιέφ&ειρε κάί τώι· όεντέρων τον: πολ7 λούς~ της τρίτης δέ οί π/,είονς όιέφυγον, και ούόέ ούτοι ές τό στρατόπεδον τό Άριοβαρζάνου εφνγον, άλ/.' αύτό&εν ώς ειχον ες τά δα η πεφοβί/μένοι, ώστε έ/.α&εν νπό την ειυ επιπεσών τώ στρατοπέδω των πο/.εμίων. και άμα μεν προσέβαλλε τη τάφρω, άμα όέ ai σάλπιγγες εσήμαινον τοις άμφί Κράτερον, και Κράτερος 8 προσήγε τώ προτειχίσματι. οί πολέμιοι όέ πάντοϋεν άμφίβο/.οι γιγνόμενοι ούόέ ες χείρας έλάόντες εφνγον, άλ./.à πανταχό&εν γαρ εϊργοντο, τ ή μέν 'Αλεξάνδρου επικειμένου, ä/./.i] όέ τών άμφί Κράτερον παρα&εόντων, ώστε ήναγκάσ&ησαν οί πολλοί αυτών ές τά τείχη άποστρέψαντες φεύγειν εΐχετο όέ και τά τείχη πους των Μακεδόνων ήδη. 'Αλέξανδρος γαρ τοντο arri/ οπερ ξννέβη ύποτοπήσας ΙΙτο/.εμαΙον άπολ.ε/.οίπει αύτου, έχοντα τών πεζών ές τρισχι/.ίονς, ώστε υί μεν πλείστοι τών βαρβάρων έν χερσι προς τών Μακεδόνων κατεκόπησαν, οί δέ καΐ έν τη φυγη φοβερά γενομένη κατά τών κρημνών ρίψαντες άπώλονχο" αντός δέ ó Άριοβαρζάνης ξνν ολίγοις ίππευα ιν ές τά δρη άπέφνγεν.

ίο

'Αλέξανδρος όέ σπονδή αν&ις ήγεν ώς επί τον ποταμόν και καταλαμβάνει ήδη πεποιημένην επ' αντον γέφνραν και διαβαίνει ξνν τη στρατιά ενπετώς. εντεϋ&εν όέ αν&ις σπονδή ήλαυνεν ές Πέρσας, ώ{σ)τε εφ τριών

Βισΰάνης

όόόν,

άλλη ν άναλαβών

και

εμαϋεν

ονόέ

ήκοντας,

Δαρείος·

ιππέας

όέ την

μάχην. εν&α

. \αρείω

τίμ·

τε

αλ,λην

αατοά-

κατά

τά μεν

την

ες

τε

Σκνδας

στρατιάν ώς

ες

αν τω

άπαντάν

καί

ν] Σονσων

ήγγέλ.&η

σνμμάχον;,

¿σταλμένους όνναμιν

j

J αρεϊος

qv/.ακας

ημέρα,

[πρότερο

όέ ώς

όιακινόιτεύειν,

εκέλ.ευσε, 4

τον

αυτός

έγνωκώς

III

χρη-

Μακεόόνας όλίγονς-

αυτόν

καί

Θρα-

τους

K a p i t e l 19

243

t h r e e ein, S o h n d e s A b u l i t e s , d e s S a t r a p e n v o n S u s a . A l s i h m u n t e r w e g s g e m e l d e t w u r d e , D a r e i o s sei zu n e u e r l i c h e r E n t s c h e i d u n g s s c h l a c h t e n t s c h l o s s e n u n d wolle d a s R i s i k o auf sieh n e h m e n , d a S k y t h e n u n d K a d u s i e r a l s B u n d e s genossen schon zu i h m u n t e r w e g s seien, b e f a h l e r T r o ß , Bew a c h u n g s m a n n s c h a f t e n u n d a n d e r e m K r i e g s a p p a r a t , langs a m zu folgen, d i e ü b r i g e A r m e e f ü h r t e er k a m p f b e r e i t v o r a u s . N a c h 11 T a g e n t r a f er in M e d i e n ein, w o e r e r f u h r , D a r e i o s besitze keine k a m p f f ä h i g e S t r e i t m a c h t m e h r , a u c h seien i h m weder K a d u s i e r noch S k y t h e n zu H i l f e g e k o m m e n u n d D a r e i o s selbst sei zu weiterer F l u c h t e n t s c h l o s s e n . So j a g t e A l e x a n d e r m i t n o c h g r ö ß e r e r Schnelligkeit v o r a n . Als er noch drei T a g e m ä r s c h e v o n E k b a t a n a e n t f e r n t w a r , k a m i h m B i s t h a n e s e n t g e g e n , d e r S o h n d e s Ochos, d e s Vorgängers von Dareios als König der Perser, u n d meldete, D a r e i o s sei b e r e i t s v o r v i e r T a g e n v o n d o r t g e f l o h e n u n d h a b e alle S c h ä t z e a u s M e d i e n m i t g e n o m m e n , 7000 T a l e n t e . Sein H e e r b e t r a g e noch e t w a 3000 R e i t e r u n d 6000 M a n n zu F u ß . N a c h seiner A n k u n f t in E k b a t a n a e n t l i e ß A l e x a n d e r d i e thessalischen R e i t e r u n d die a n d e r e n B u n d e s g e n o s s e n zur ü c k a n s Meer, wobei er i h n e n die v e r e i n b a r t e volle L ö h n u n g u n d o b e n d r e i n i n s g e s a m t 2000 T a l e n t e a u s d e r eigenen K a s s e a u s z a h l t e . 7 8 W e r j e d o c h bei i h m k ü n f t i g a l s Söldner in e i n e m p e r s ö n l i c h e n V e r t r a g s v e r h ä l t n i s D i e n s t t u n wolle, d e r m ö g e sich e i n t r a g e n lassen — u n d es w a r e n n i c h t wenige, die dies t a t e n . Mit d e r R ü c k f ü h r u n g a n s Meer b e a u f t r a g t e er Epokillos, S o h n d e s P o l y e i d e s , u n d g a b i h m zu i h r e m S c h u t z zusätzlich a n d e r e R e i t e r m i t ; i h r e e i g e n e n P f e r d e n ä m l i c h h a t t e n d i e T h e s s a l e r a n O r t u n d Stelle a b g e b e n m ü s s e n . A u c h ließ er M e n e s d e n B e f e h l z u g e h e n , f ü r T r i e r e n zu i h r e r R ü c k f a h r t n a c h E u b ö a zu sorgen, w e n n sie e r s t u m Meer seien. P a r m e n i o n b e f a h l er, die a u s P e r s i e n ü b e r b r a c h t e n G e l d r e s e r v e n in d e r F e s t u n g E k b a t a n a zu deponieren u n d a n H a r p a l o s zu ü b e r g e b e n . D i e s e n n ä m l i c h h a t t e er z u r V e r w a l t u n g d e r F i n a n z e n z u r ü c k g e l a s s e n , wobei er i h m zur S i c h e r u n g d e r Gelder e t w a 6000 M a k e d o n e n sowie einige z u s ä t z l i c h e R e i t e r u n d L e i c h t b e w a f f n e t e zuΛνίΒβ. 7 '··Parmenion selbst h a t t e die S ö l d n e r , die T h r a k e r u n d die a n d e r e R e i t e r e i , soweit es sich n i c h t u m H e t a i r e n

Buch III

244

κας και όσοι άλλοι ιππείς εξω της ϊππον της εταιρικής παρά την χώραν την Καδονσίων έλαΰνειν ες Ύρχανίαν. 8 Κλείτω όέ τώ της βασιλικής ΐλης ήγεμόνι έπέστειλεν, έπειδάν ¿χ Σονσων εις Έχβάτανα άφίχηται, κατε?.έ/χιπτο yew εν Σονσοις άρρωστων, άναλ.αβόντα τους Μακεδόνας τους επί των χρημάτων τότε νπολειφ&έντας Ιέναι την επί Παρ&ναίονς, ίνα xal αντός ήξειν εμελλεν.



Αυτός δέ äva/.aßvjv την τε ίππον των εταίρων χαί τους προδρόμους xal τους μισθοφόρους ιππέας, ών Έριγνϊος ήγειτο, χαί την φάλαγγα την Μαχεδονικήν εξω των επί τοις χρήμασι ταχ&έντων και τους τοξότας και τους Άγριάνας ήλαννεν ώς επί Δαρεϊον. και αν τω κατά την όδόν σπουδή γιγνομένην των τε στρατιωτών πολλοί κάμνοντες υπελείποντο και ίπποι 2 άπέ&νησκον αλλά και ώς ήγε, και άφικνεϊται ές 'Ράγας ένδεκάτη ήμερα, διέχει δέ ό χώρος σδτος άπό των Κασπίων πυλών όδόν ημέρας μιας έλαύνοντι ώς 'Αλέξανδρος ήγε. Δαρείος όε εψ&άχει ήδη παρεληλνΰώς είσω τών πυλών τών Κασπίων. των δε συμφενγόντων Δαρείω πολ.λοί μεν άπολιπόντες αυτόν εν τη φνγή επί τα αυτών έκαστοι άπεχώρουν, ουκ ολίγοι δέ και ' Αλεξάνδρω σφάς ένεδίδοσαν. 3 'Αλέξανδρος δέ ώς άπέγνω κατά πόδας αίρήσειν Δ αρεΐον, μείνας αντοϋ πέντε ημέρας και άναπαΰσας τόν στρατόν Μηδίας μεν σατράπην άπέδειξεν Όξνδάτην Πέρσην άνδρα, δς ετύγχανε προς Δαρείου ξυνειλημμένος και εν Σονσοις ειργόμενος· τοντο αύτω ές 4 πίστιν ήν πρός Άλέξανδρον αυτός δέ ώς επί Παρθυαίους ήγε. και τη μέν πρώτη προς ταΐς Κασπίαις πΰλαις έστρατοπέδευσε, τη δευτέρα δέ είσω παρήλθε τών πυλών εστε ο'ικούμενα ήν. έπισιτισόμενος δέ αύτό&εν, ό'τι ερημον την πρόσω χώραν ήκονεν, ές προνομήν έκπέμπει Κοΐνον ξύν Ιππευαί τε χαί τών πεζών ολίγοις.

Kapitel 1 9 - 2 0

245

handelte, zu ü b e r n e h m e n u n d a m Gebiet der Kadusier vorbei n a c h H y r k a n i e n vorzustoßen. Hingegen sollte Kleitos, K o m m a n d e u r der Leibschwadron, mit den zur B e w a c h u n g der Gelder zurückgelassenen Makedonen ins Gebiet der F a r t h e r marschieren, sobald er, a u s Susa kommend, in E k b a t a n a eingetroffen sei. Kleitos nämlich war in Susa k r a n k zurückgeblieben. Nach P a r t h i e n wollte auch Alexander ziehen.

20 E r selbst m a c h t e sich m i t den Hetairenreitern, d e n Vorausabteilungen, berittenen Söldnern u n t e r Erigyios u n d der makedonischen P h a l a n x — ausgenommen die Bewachungstruppen f ü r die Gelder — sowie den Agrianen auf den Weg in R i c h t u n g Dareios. D a Alexander auf diesem Marsche eiligst weiterdrängte, blieben viele Soldaten erschöpft liegen, u n d viele P f e r d e verendeten. E r selbst a b e r zog t r o t z d e m weiter, erreichte in zehn Tagen Rhagai 8 0 , einen Ort einen Tagemarsch von d e n Kaspischen Toren e n t f e r n t , falls m a n bei der v o n Alexander eingeschlagenen Marschgeschwindigkeit blieb. Dareios freilich war ihm zuvorgek o m m e n u n d h a t t e die Kaspischen Tore bereits d u r c h q u e r t , wenngleich ihn bereits viele seiner Fluchtgefährten im Stich ließen, die auf ihre eigenen Besitzungen z u r ü c k k e h r t e n . Eine nicht geringe Anzahl h a t t e sich auch auf A l e x a n d e r s Seite geschlagen. Alexander g a b deshalb vorerst die H o f f n u n g auf, Dareios einholen zu können, u n d blieb zunächst fünf Tage a n Ort u n d Stelle, ließ die T r u p p e n r a s t e n u n d e r n a n n t e einen S a t r a p e n f ü r Medien, d e n Perser Oxydâtes 8 1 , den Dareios v e r h a f t e t u n d in Susa gefangengehalten h a t t e , w a s f ü r Alexander einen Beweis seiner Zuverlässigkeit darstellte. D a n n marschierte er in R i c h t u n g P a r t h i e n , lagerte n a c h einem Tagemarsch a n den Kaspischen Toren, die er a m zweiten Tage d u r c h s c h r i t t ; anschließend zog m a n weiter, soweit d a s L a n d noch b e w o h n t war. U m in diesem Gebiet die T r u p p e n verpflegen zu k ö n n e n — m a n h a t t e gehört, der Marsch f ü h r e n ä c h s t e n s durch Wüstengebiet —, schickte er von hier a u s Koinos m i t einigen Reitern und I n f a n t e r i s t e n zum F u t t e r h o l e n aus. 8 2

246

Buch III

21

Kai έν τούτω άφικνεϊται παρ αυτόν άπό τον Δαρείου στρατοπέδου Βαγιστάνης Βαβυλώνιος avi ¡o των γνοιρίμων y.aì iì'V τούτω Άντίβη/.ος των Μαζαίον παίδων. ούτοι άπήγγειλαν δτι Ναβαηζάνης τε, χιλιάοχη; των ξνν Δαρείω φευγόντων ιππέων, και Βησσος ó Βακτρίων σατράπ>/ς και Βαρσαέντης ό Άραχωτων και 2 Δραγγών σατράπης ξυνειλί/φότες ειεν Δαρειον. ταύτα άκουσας Ά/.έξανόρος ετι μάλλον ηγε σπουδή, τον; εταίρους μόνους έχων άμγ' αυτόν καί τους προδρόμους ιππέας και των πεζών τους εύρωστοτάτους τε και κουφοτάτους έπιλ.εξάμενος, ονόέ Τους άμφΐ Koivov προσμείνας εκ της προνομής έπανελ.&εtv. Τοις δέ νπο/.ειπομένοις έπιστήσας Κράτερον προστάττει (επεσ&αι) μι) μακράς οδούς άγοντα. 3

01 όέ άμφ' αυτόν τά όπλα είχον μόνον και όνο ημερών σιτία. έλ&ών όέ την τε νύκτα δλην και της επιούσης ημέρας μέχρι μεσί/μβρίας ολίγον χρόνοι άναπαύαας τον στη ατό ν αύ&ις r/n ö/.ην νύκτα, και άμα ημέρα νποφαινούστ] π an ην είς το στρατόπεόον, 4 δ&εν άφωρμήκει όπίσω Βαγιστάνης. και τους μέν πολεμίου; ον κατέλ.αβε, Δαρείου όέ πέοι έπί'&ετο αυτόν μέν σννειλημμένον αγεσϋαι έψ' άρμαμάξης, Βήσσυ> όέ άντί Δαρείου είναι τύ κράτος και ηγεμόνα ώνομάσϋαι Βησσον πρός τε τών Βακτρίων ιππέων και των άλλων δσοι βάρβαροι ξυνέφευγον Δαρείω, πλην 'Αρταβάζοι· και τών Άρταβάζον παίδων και τών Έ/.λήνων τών μισθοφόρων τούτους όέ πιστούς είναι Δαρείω, και ειργειν μέν τά γιγνόμενα ού όυνατούς είναι, έκτραπέντας όέ εξ ω της λεοιφόρον όόον ώς επί τά όρη ίέναι κατά σφας, ου μετέχοντας τοις άμφί Βησσον του έργον. 5 γνώμην όέ πεποιήσόαι τους ξνλλαβόντα; Δαρεϊον, ει μέν όιώκοντα α φας 'Άλ.έξανδρον πνν&άνοιντο, παραόοϋναι Δαρειον 'Α/.εξάνόρω και σφίσι τι άγαϋύν ενρίσκεσ&αν ε'ι όέ τό εμπαλιν επανελ·.ηλυΊ}ότα μά&οιεν, τους όέ στρατιάν τε ξυλλέγειν δσην πλ.είστην όύί'αιντο και διασώζειν ες τό κοινόν την αρχήν. Βησσον όέ εν

K a p i t e l 21

247

Das Ende des letzten Aehämeniden 21 Währenddessen kam zu ihm aus dem Lager des Dareios Bngistanes, ein angesehener Babylonier, zusammen mit Antibelos, einem der Söhne des Mazaios. Sie meldeten, Nabarzanes, Chef der Reiterei, die den fliehenden Dareios begleite, und Bessos, Satrap von Baktrien, dazu Barsaentes, S a t r a p von Arachosien und der Drangiana, hätten Dareios in H a f t genommen. Diese Nachricht trieb Alexander noch schneller vorwärts; er nahm nur noch die Hetairen mit, die Keiter der Vorausabteilungen eowie die Kräftigsten und Gewandtesten der Infanterie, die er eigens ausgewählt hatte, und wartete auch nicht ab, bis Koinos von seinem Requisitionszug zurück war. Den Rest der Truppen übergab er Krateros, um diese in kleineren Etappen nachzufühlen. Seine eigenen Leute hatten lediglich ihre Waffen bei sich und Verpflegung für zwei Tage. So marschierte er die ganze Nacht durch bis zum folgenden Mittag, dann nach kurzer R a s t wieder die Nacht durch, bis er am Morgen an das Lager k a m , aus dem Bagittanes sich auf den Rückweg zu ihm gemacht hatte. Die Feinde zwar traf er dort nicht mehr an, aber über Dareios erfuhr er, man schleppe ihn als Gefangenen in einem Wagen mit sich. Die Macht an seiner Stelle habe sich Bessos 8 3 angemaßt, und er werde als Führer auch von den baktrischen Reitern sowie den anderen B a r b a r e n angesprochen, die Dareios auf der Flucht begleiteten. Nicht mitgemacht hätten 8 '* Artabazos, dessen Söhne und die griechischen Söldner; diese, obwohl loyal gegen Dareios, seien nicht in der Lage gewesen, das Geschehen zu verhindern, hätten sich deshalb von der allgemeinen Straße entfernt und für sich in die Berge zurückgezogen, weil sie nicht mitschuldig an den Untaten des Bessos und seiner Genossen werden wollten. Man habe bei Verhaftung des Dareios die Absicht gehabt, ihn bei Nachricht von seinem Anrücken Alexander auszuliefern und damit für sich einigen Gewinn herauszuschlagen; sollte man alier hören, er kehre um und ziehe sich zurück, so wolle man ein möglichst großes Heer sammeln und gemeinsam die Macht zu behaupten suchen. Die Führung habe im Augen-

248

Buch I I I

6

7

8

9

ίο

τω παρόντ ι έξηγεϊσ&αι κατ' οίκειό τητά τε τ ην Δαρείου κάί ότι εν τη αντον σατραπεία το έργον έγίγνετο. Ταντα άχούσαντι Άλεξάνόρω άνά κράτος διωκτέα έφαίνετο. και ήδη μεν εξέκαμνον οι τε άνδρες και οί Ίπποι ύπό τη ταλαιπωρία τη ξννεχεϊ' άλλ.ά και ώς ήγε, και όιελ&ών όδόν πολΛήν της τε νυκτός και της επί ταύτη ημέρας εστε επί μεσημβρίαν άφικνεϊται ες τινα κώμην, iva τη προτεραία έστρατοπεδεύκεσαν οί Δαρεΐον άγοντες, ένταϋϋα άκουσας ότι νυκτός ποιείσ&αι την πορείαν έγνωσμένον εϊη τοις βαρβάροις, ήλεγχε τους προσχώρονς, ει όή τινα είδεϊεν έπιτομωτέραν όδόν επί τους φεύγοντας, οι δε είδέναι μεν εφασαν, ερήμην δε είναι την όδόν δι άνυδρίαν. ό δέ ταύτην άγειν ¿κέλευσε' και γνονς, ort ουχ εψονται οί πεζοί αιτώ σπονδή ε/.αννοντι, των μεν ιππέων ές πεντακόσιους κατεβίβασεν άπό των ίππων, τους ηγεμόνας δε των πεζών καΐ των άλλων έπιλεξάμενος τους κρατιστεύοντας έπιβήναι των ίππων έκέλενσεν ούτως δπως οί πεζοί ώπλισμένοι ήσαν. Νικάνορα δε τόν των υπασπιστών ηγεμόνα και "Ατταλον τόν των 'Αγριάνων κατά την όδόν, ήντινα οί άμφι Βήσσον προύκεχωρήκεσαν, τους νπολ.ειφ&έντας άγειν έκέλευσε, και τούτους ώς κουφότατα έαταλμένους, τους δε άλλους πεζούς ¿ν τάξει επεσ&αι. αυτός δέ άμφι δείλην άγειν άρξάμενος δρόμω ήγεϊτο· διελ.ϋών δε της νυκτός σταδίους ές τετρακόσιους υπό την εω επιτυγχάνει τοϊς βαρβάροις ατάκτως Ιονσι και άνόπλοις, ώστε ολίγοι μέν τίνες αυτών ώς άμυνούμενοι ώρμησαν, οί δε πολλοί ευ&νς ώς Άλέξανδρον αυτόν κατεΐδον ουδέ ές χείρας έλϋόντες εφευγον και οί τραπέντες ές άλκήν ολίγων πεσόντων και ο ντο ι εφνγον. Βήασος δε και οί ξνν αύτω τέως μέν έφ άρμαμάξης Δαρεϊον μετά σφών έκόμιζον ώς δέ όμοΰ ήδη 'Αλέξανδρος, Δαρεϊον μέν Σαΐιβαρζάνης και Βαρσαέντης κατατρώσαντες αύτον άπέλιπον, αυτοί δέ εφνγον ξύν ίππ,ενσιν εξακοσίοις. Δαρείος δέ αποθνήσκει ολίγον ύστερον έκ των τραυμάτων πριν όφ&ηναι Άλεξάνόρω.

Kapitel 21

249

blick Bessos wegen seiner Verwandtschaft zu Dareios u n d auch deshalb, weil in seiner Satrapie die Dinge sich abspielten. Auf diese Nachricht hin glaubte Alexander die Verfolgung mit aller K r a f t fortsetzen zu müssen, obwohl bereits bei Menschen und Tieren u n t e r den fortwährenden Anstrengungen sich völlige Erschöpfung zeigte. Trotz allem zog er weiter, durcheilte in der Nacht u n d a m folgenden T a g ein großes Stück Weg u n d k a m u m Mittag in ein Dorf, in d e m a m letzten Tag die E n t f ü h r e r des Dareios gerastet h a t t e n . E r .hörte; die B a r b a r e n seien entschlossen, n a c h t s zu m a r schieren, u n d fragte die Einwohner nach einem Abkürzungsweg, u m die Fliehenden einzuholen. Diese b e j a h t e n , doch f ü h r e dieser durch Wüste, und Wasser gebe es d o r t n i c h t . T r o t z d e m befahl er ihnen, ihn zu führen, u n d d a er einsah, die I n f a n t e r i s t e n würden nicht folgen können, wenn er im Galopp dahinjage, ließ er 500 Reiter absitzen u n d a n deren Stelle die Offiziere sowie die besten Leute der I n f a n t e r i e einheiten in ihrer Infanterieauerüstung die Gäule besteigen. Nikanor aber, dem F ü h r e r der H y p a s p i s t e n , u n d Attalos, K o m m a n d e u r der Agrianen, befahl er, auf d e m Wege, auf dem Bessos u n d seine L e u t e gezogen waren, ihre anderen Leute nachzuführen, u n d zwar auch sie möglichst ohne Gepäck; der Rest der Infanterie sollte in der üblichen Marschordnung folgen. E r selbst brach gegen Abend a u f , brachte in höchstem Eilmarsch während der N a c h t a n die 400 Stadien hinter sich u n d traf a m nächsten Morgen auf die B a r b a r e n , die ohne Ordnung waffenlos dahinzogen. N u r wenige von ihnen m a c h t e n daher A n s t a l t zum W i d e r s t a n d , die Mehrzahl ließ es auf einen K a m p f gar nicht a n k o m m e n , ule sie sich Alexander selbst gegenüber sahen, u n d liefen davon, mit ihnen zuletzt auch die, die Widerstand gewagt h a t t e n , sobald einige von ihnen gefallen waren. Dareios h a t t e n Bessos u n d seine Genossen bis hierher in seinem Wagen m i t g e f ü h r t ; beim H e r a n n a h e n Alexanders aber verwundeten Satibarzanes und Barsaentes ihn tödlich u n d ließen ihn d a n n liegen. Sie selbst flohen mit 600 R e i t e r n . K u r z e Zeit darauf s t a r b Dareios a n seinen W u n d e n , noch che ihn Alexander zu Gesicht bekam. 8 5

BiK-h I I I

250

22

'Αλέξανδρος δέ το μεν σώμα τον Jαρείον ες Πέρσας απέπεμψε, ϋάψαι κελ.ενσας εν ταϊς βασι/.ικαις &ήκαις, κα&άπερ καί οί ä/,λ.οι οι προ Λαρείον βασιληςσατράπην òè άπέόειξε Παρϋναίων και Ύρκανίων 'Λμμινάπην Παρ&ναϊον ην δε ούτος των Αϊγυπτον ενόόντοίν Άλεξάνόοω μετά Μαζάχον. Τληπό/,εμος òè ΓΙν&οφάνονς τών εταίρων ξυνετάχ&η αντω σκοπεϊν τά 2 εν Παρ&υαίοις τε και ' Υρκανίοις. το ντο το τέ/.ος Λαρείω εγένετο επί άρχοντος 'Α&ηναίοις Άριστογώντος μηνός Έκατομβαιώνος, άνδρϊ τά μεν πολέμια, είπερ τινι ä/J-φ, μαλ.&ακώ τε και ού φρενήρει, ε!ς òè τ α/./, α ουδέν ανεπιεικές έργον αποδειξαμένω ή ονόέ έγγενόμενον αντω άποόείξασ&αι, δτι όμοϋ μέν ες την βασι/.είαν παρε/.&εΐν, όμοϋ δέ προσπολ,εμεΐσϋαι πρός τε Μακεδόνων και τών Έ/.λήνων ξννέβη. ονκονν ονόέ έ&έλοντι έξήν ετι νβρίζειν ες τους υπηκόους εν μείζονι κινδννω ηπερ εκείνοι κα&εστηκότι. ζώντι μέν δη ξνμφοραι αντω άλλαι επ αλλαις ξννηνέχβησαν, ονόέ τις ανακωχή εγένετο επεώή πρώτον ες την άηχη ν 3 παρηλ&εν αλλά εύόνς μέν το τών σατραπών επί J'tjaνίκω πταίσμα ξννέβη το ίππικόν, εν&νς όέ 'Ιωνία τε και Αίολίς εϊχοντο και Φρνγες άμψότεροι και Λνδία και 4 Κάρες πλην Άλικαρνασσέων ολ.ίγον όέ νστερον καί 'Αλικαρνασσός έξ-ηρητο, επί όέ ή παραλία πάσα εστε επί Κιλικία ν εν&εν δέ ή αντον επ' Ίσσώ ησσα, "iva την τε μητέρα άίγμα/.ωτισ·9εΐσαν και την γνναϊκα και. τοί·ς παϊδας επεϊδεν επί τώδε Φοινίκη τε άπώ/.ετο καί Αιγνπτος πάσα· επί όέ αντός εν Άρβήλ.οις εφνγέ τε εν πρώτοις αίσχρώς και στρατιάν π/.είστην παντός τονβαρ5 βαρικον γένονς άπώλ.εσε' φυγάς τε εκ τούτον της αντον άρχής π/,ανώμενος καί τελ.εντών προς τών άμφ' αυτόν ες τά έσχατα προδοθείς, βασιλεύς τε εν τω αντω καί δεσμώτης ξνν άτιμία αγόμενος, τέ/.ος όέ προς τών οίκειοτά-

K a p i t e l 22

251

Nachruf auf einen Vernichteten 22 Alexander ließ den Leichnam des Dareios nach Pereien bringen u n d befahl, ihn, ganz wie a u c h die K ö n i g e vor ihm, in den königlichen G r a b s t ä t t e n beizusetzen. 8 6 Zum S a t r a p e n von P a r t h i e n und H y r k a n i e n e r n a n n t e er A m m i n a p e s , einen P a r t h e r aus der G r u p p e derer, die ihm z u s a m m e n mit Mazakee Ägypten übergeben h a t t e n . I h m zur Seite gestellt wurde Tlepolemos, Sohn des P y t h o p h a n e s , ein H e t a i r e , u m die militärische Kontrolle über P a r t h i e n und H y r k a n i e n zu ü b e r n e h m e n . So also sah d a s E n d e des Dareios aus, d a s in das athenische A r c h o n t a t s j a h r des Aristophon 8 7 , u n d zwar auf den Monat H e k a t o m b a i o n fällt. E r besaß, wenn ü b e r h a u p t , zu kriegerischen T a t e n zu wenig Energie u n d Selbstv e r t r a u e n . I m übrigen freilich h a t t e er keine unedle H a n d lung begangen bzw. keine Gelegenheit hierzu g e h a b t , d e n n es traf sich, daß sein R e g i e r u n g s a n t r i t t mit d e m Beginn des K a m p f e s gegen die Makedonen u n d Hellenen zusammenfiel. So war es ihm, selbst wenn er gewollt h ä t t e , unmöglich, seinen U n t e r t a n e n Gewalt a n z u t u n ; d e n n die Gefahren, von denen er sich u m g e b e n sah, erwiesen sich f ü r ihn weit bedrohlicher als f ü r diese. Solange er lebte, war eine K a t a strophe auf die andere gefolgt, u n d seit seiner T h r o n besteigung h a t t e es in dieser Abfolge eine P a u s e nicht gegeben. Gleich a m A n f a n g nämlich traf ihn die Schlappe seiner Satrapen, d a s Reitergefecht a m Granikos, d a n n gerieten Ionien u n d Aiolien in F e i n d e s h a n d , dazu beide Phrygien, Lydien u n d K a r i e n a u ß e r H a l i k a r n a ß ; bald darauf w a r auch dieses verloren, z u s a m m e n m i t d e m ganzen restlichen K ü s t e n l a n d bis n a c h Kilikien. D a n n k a m es zur eigenen Niederlage von Issos, in deren Folge er die Gefangenschaft von M u t t e r , G a t t i n u n d K i n d e r n erleben m u ß t e , Phönikien u n d ganz Ä g y p t e n gingen verloren. Bald darauf floh er selbst als einer der ersten schändlich bei Arbela u n d verlor d a s g r ö ß t e H e e r , d a s je sich aus allen barbarischen Völkern zusammensetzte. U n d seither w a r er als Flüchtling im eigenen Reiche umhergeirrt, bis er schließlich, von seiner eigenen U m g e b u n g verraten, wie n u r einer v e r r a t e n werden k a n n , ein K ö n i g in K e t t e n , in Schanden herumgeschleppt, d e m A t t e n t a t seiner n ä c h s t e n

17

Arrian

252

Buch III

των επιβουλευτείς άπώλετο. ζώντι μέν Δαρείος 6 τοιαύτα ξννηνέχ&η, τελεντήσαντι δέ ταφή τε ή βασιλική και τών παίδων όποια και βασιλεύοντος αυτόν τροφή τε (παρ') 'Αλεξάνδρου και παίδενσις, και γαμβρός 'Αλέξανδρος, οπότε δε ετελεντα, έγεγόνει άμφί τ à πεντήκοντα ετη. 23

'Αλέξανδρος δέ τους ύπολειφ&έντας έν ττ} διώξει της στρατιάς άναλαβών ές Ύρκανίαν προνχώρει. κείται δέ ή ' Υρκανία χώρα εν αριστερά της όδοϋ της επί Βάκτρα φερούσης· και τη μέν δρεσιν άπείργεται δασέσι και νψηλοΐς, τό πεδίον δέ αυτής κα&ήκει ε στ ε ¿πι Την μεγάλη ν τι)ν ταύτη ϋάλαασαν. ταντην δέ ηγεν, ότι ταύτη τους ξένους τους άμφί Δαρεΐον όιαπ,εφενγέναι ές τα τών Ταπούροιν δρη έπύ&ετο και αυτούς άμα τους 2 Ταποΰρονς χειρωσόμενος. τριχη δή διελών τον στρατό»' αυτός μεν την έπιτομωτάτην και χαλ.επωτάτην ήγήσατο, τό πλείστον και άμα τό κουφότατον της δυνάμεως άγων Κράτερον δέ την τε αυτόν τάξιν έχοντα και την 'Αμνντου και τών τοξοτών εστίν ους και ολίγους τών ιππέων επί Ταπονρων εστειλεν Έριγύϊον δέ τούς τε ξένους και την λοιπήν ιππον άναλαβόντα τήν λεωφόρον τ ε και μακροτέραν ήγεΐσ&αι έκέλευσε, τάς άμαξας και τά σκευοφόρα και τον άλλον δμιλον άγοντα.

Ύπερβαλ.ών δέ τ à πρώτα δρη και κατ αστρατοπεδεύσας αύτον άναλαβών τούς τε ΰπασπιστάς και της Μακεδόνικης φάλαγγος τους κουφοτάτους καί τών τοξοτών εστίν ους ηει χα/.επήν όδόν και δύσπορον, φύλακας τών όδών κατ αλιπών, ίνα σφαλερόν τι αντω έφαίνετ ο, ώς μή τοις έπομένοις κατ' εκείνα έπι&οιντο οι τά ooi¡ 4 εχοντες τών βαρβάρων, αυτός δέ μετά τών τοξοτών διελ&ών τά στενά έν τω πεδίω κατεστρατοπέδευσε προς ποταμώ ον μεγάλω. καί ενταν&α δντος αύτον Ναβαρζάνης τε ο Δαρείου χιλιάρχης καί Φραταφέρνης ό Ύρκανίας τε και Παρ&υαίων σατράπης καί άλλοι Τών άμφί Δαρεΐον Περσών οι επιφανέστατοι άφικόμενοι 5 παρέδοσαν σφάς αύτούς. νπομείνας δέ έν τω στρατό3

Kapitel 2 2 - 2 3

253

Vertrauten zum Opfer fiel. Dies war sein Schicksal im L e b e n ; dem Toten wurde ein königliches Begräbnis zuteil, seinen Kindern von Seiten Alexanders die gleiche Fürsorge und Erziehung wie zu eigenen Regierungszeiten, j a in Alexander erhielt er einen Schwiegersohn. Bei seinem Tod war er etwa 50 J a h r e alt. 8 7 Nach Hyrkanien und ans Kaspische Meer 23 Alexander sammelte nun alles, was bei der Verfolgung an Truppen liegengeblieben war, und zog nach Hyrkanien. 8 8 D a s Land liegt links von der Straße nach Baktrien und wird auf der einen Seite durch dichtbewaldete, hohe Berge eingegrenzt, seine E b e n e reicht bis an das dort gelegene Große Meer. E r schlug diese R i c h t u n g ein, weil er erfahren hatte, die bei Dareios gebliebenen Söldner seien auf diesem Wege ins tapurische Hochland geflohen, zugleich auch war es seine Absicht, dabei auch die Tapurer zu unterwerfen. So teilte er das Heer in drei Abteilungen und nahm selbst den kürzesten, freilich auch schwierigsten W e g zusammen mit der Hauptmacht, die er möglichst von Gepäck entlasten ließ. Krateros mit der eigenen Abteilung, der des Amyntas, einigen Bogenschützen und einigen Reitern schickte er zu den Tapurern 8 9 , Erigyioe ließ er mit den Söldnern und der restlichen Reiterei die allgemeine, längere Straße ziehen und auch den T r o ß sowie das übrige Heeresgefolge mit sich führen. Nach Überwindung der ersten Bergketten lagerte er dort und rückte dann m i t den Hypaspisten, den gewandtesten Leuten der makedonischen P h a l a n x und einigen Bogenschützen auf einem schwierigen und kaum begehbaren W e g vor, wobei er an den gefährlichsten P u n k t e n Posten aufstellte, um Überfälle der Barbaren, die die Berge besetzt hielten, auf die nachfolgenden Einheiten zu verhindern. Nachdem er mit den Bogenschützen die Engstellen paseiert hatte, lagerte er in der E b e n e an einem kleinen F l u ß . Dort nun kamen Nabarzanes 9 0 , der Vezir des Dareios, P h r a t a phernes, Satrap von Hyrkanien und Parthien, sowie andere der führenden Perser aus der Umgebung des Dareios und ergaben sich. Nach viertägiger R a s t in diesem Lager ver-

17·

254

Buch III τιέδω τέσσαρας ημέρας ανέλαβε τους νπο?.ειφϋέντας κατά την όδόν, τους μεν άλλους ασφαλώς διελϋόντας, τοις δέ Άγριάσιν όπισΰοφυλακονσιν έπέ&εντο οί δρειόι των βαρβάριον, και μείον εχοντες τω άκροβολισμώ απηλλάγησαν. 6 "Αράς όέ έντεν&εν προήει εφ' Ύρκανίας ώς ti; Ζαδράκαρτα πό/.ιν Ύρκανίων. και εν τούτω οι περί Κράτερον ξυνέμιξαν αύτώ, τοϊς μεν ξένοις τοις Δαρείου ουκ έντετυχηκότες, την χώραν όέ oai¡v διαπεπορενμένοι ησαν την μεν βία, την δέ ένδιδόντιυν των κατοικούντων προσπεποιημένοι. ενταϋάα και Έρι· γύϊος ήκε σύν τοις σκενοφόροις και τάίς άμάξαις. 7 ολίγον δέ ύστερον 'Αρτάβαζος άφίκετο παρ' Άλ.έξανδρον και των παίδων αύτοϋ Κωφήν και Άριοβαρζάνης καί Άρσάμης και ξύν τούτοις παρά των ξένων των ξύν Δαρείοί πρέσβεις καί Αύτοφραδάτης ο Ταπούρων σατράπης. Αύτοφραδάτη μεν δη την σατραπείαν άπέδωκεν, Άρτάβαζον δέ και τους παϊδας άμα οί èv τιμή ήγε, τά τε άλλα έν τοις πρώτοις Περσών όντας καί 8 της ες Δαρεϊον πίστεως ενεκα. τοις πρέσβεσι δέ των 'Ελλήνων δεομένοις σπείσασ&αί σφισιν υπέρ τον παντός ξενικού άπεκρίνατο όμολογίαν μέν ουκ αν ποιήσασ&αι προς αυτούς ουδέμίαν άδικεϊν γαρ μεγάλα τους στρατευομένου ς εναντία τη Ελλάδι παρά τοις βαρβάροις παρά τά δόγματα των 'Ελλήνων έκέ/.ευσε δέ ηκειν ξύμπαντας και παραδιδόναι σφάς αυτούς επιτρέποντας Άλεξάνδρω χρήσ&αι ο τι βούλ.οιτο, η 9 σώζεσ·&αι οπη δύναιντο. οί δέ έπιτρέπειν εφασαν σφάς τε αύτούς και τούς άλλους 'Αλεξάνδρω• ξυμπέμπειν τε έκέλ.ευον τον ήγησόμενον αύτοις, ώς ασφαλώς διάκομισ&εϊεν παρ' αυτόν είναι δέ ελέγοντο ές χίλιους και πεντακοσίονς. καί 'Αλέξανδρος πέμπει Άνδρόνικον τον Άγέρρου καί Άρτ άβαζον παρ' αύτούς.

K a p i t e l 23

255

e i n i g t e er sich a u c h m i t seinen a n d e r e n L e u t e n , d i e er u n t e r w e g s z u r ü c k g e l a s s e n h a t t e ; sie alle w a r e n u n v e r s e h r t d u r e h g e k o m m e n , m i t A u s n a h m e d e r A g r i a n e n , g e g e n die als N a c h h u t d i e B a r b a r e n in d e n B e r g e n e i n e n Angriff u n t e r n o m m e n h a t t e n : I n d e s , diese h a t t e n i m G e f e c h t d e r S c h u ß w a f f e n d e n k ü r z e r e n ziehen m ü s s e n u n d w a r e n d a v o n gelaufen. N a c h A u f b r u c h v o n h i e r m a r s c h i e r t e er in R i c h t u n g H y r k a n i e n , u n d zwar nach dessen H a u p t s t a d t Z a d r a k a r t a . 9 1 W ä h r e n d d e s s e n stießen auch K r a t e r o s und dessen Leute zu i h m , die z w a r n i c h t auf d i e S ö l d n e r d e s D a r e i o s g e s t o ß e n w a r e n , d a f ü r a b e r d a s d u r c h z o g e n e L a n d e n t w e d e r m i t Gew a l t u n t e r w o r f e n o d e r d u r c h freiwillige Ü b e r g a b e v o n Seiten d e r B e w o h n e r in i h r e H a n d g e b r a c h t h a t t e n . D a n n k a m Erigyios mit Lasttieren und Wagen hier an, und kurz darauf traf bei A l e x a n d e r A r t a b a z o s ein, z u s a m m e n m i t seinen S ö h nen K o p h e n , A r i o b a r z a n e s u n d A r s a m e s , d a z u A b g e s a n d t e der Söldner des Dareios sowie A u t o p h r a d a t e s , der S a t r a p v o n T a p u r i e n . 9 2 L e t z t e r e r e r h i e l t seine S a t r a p i e z u r ü c k , A r t a b a z o s u n d seine S ö h n e , d i e zu d e n v o r n e h m s t e n d e r P e r s e r gehörten u n d d a r ü b e r hinaus wegen ihrer Treue gegen Dareios allgemeine A c h t u n g besaßen, behielt A l e x a n d e r in h o h e n E h r e n bei sich. D e n S p r e c h e r n d e r g r i e c h i s c h e n Söldn e r , die u m e i n e n Ü b e r g a b e v e r t r a g f ü r d i e g a n z e G r u p p e b a t e n , a n t w o r t e t e er, e r w e r d e ein Ü b e r e i n k o m m e n m i t i h n e n auf k e i n e n F a l l a b s c h l i e ß e n , d e n n i h r V e r b r e c h e n sei 7.11 g r o ß , n a c h d e m sie auf Seiten d e r B a r b a r e n g e g e n Griec h e n l a n d g e k ä m p f t h ä t t e n , o b w o h l dies gegen d i e Beschlüsse d e r H e l l e n e n v e r s t o ß e . Sie s o l l t e n also alle selbst k o m m e n , u m sich i h m auf G n a d e o d e r U n g n a d e zu erg e b e n , o d e r z u s e h e n , wie sie sich s o n s t r e t t e n k ö n n t e n . Auf die s o f o r t i g e E r k l ä r u n g d e r G e s a n d t e n h i n , so e r g ä b e n sie d e n n sich u n d alle a n d e r e n A l e x a n d e r , er m ö g e i h n e n e i n e n F ü h r e r m i t g e b e n , d e r sie sicher zu i h m g e l e i t e — sie seien noch e t w a 1500 M a n n —, s c h i c k t e e r i h n e n A n d r o n i k o s , Sohn des Agerrhos, u n d Artabazos.

Buch I I I 24

Αυτός δέ προήγεν ώς έπί Μάρδους, qva/.αβών τονς τε ύπασπιστάς χαί τονς τοξότας χαί τους Άγριάνας χαί την Κοίνον χαί Άμύντου τάξιν χαί των εταίρων ιππέων τονς ήμίσεας χαί τονς ίππαχοντιστάς2 ήδη γαρ αντω χαί ίππακοντισταί τάξις ήσαν. έπελϋών δέ το πολύ μέρος της χώρας των Μάρδων πολλούς μέν άπέκτεινεν αυτών φεύγοντας, ονς δέ τινας ες άλχήν τετ'ραμμένους, πολλούς δέ ζώντας έλαβεν. ον γ/ν κατέστι/σεν έπ' αυτοϊς Μένωνα. επη/.&ε δε και των Ινόών τους προσχώρους Άραχώταις. ςύμ· παντα δέ ταντα τά ε&νη dia χιόνος τε πο/./.ης και ξνν απορία των επιτηδείων και των στρατιωτών τα2 λαιποιρία επή/.ϋε. μα&ών òè τους Άρείους αν&ις άγεστάναι, Σατιβαρζάνον ες τήνχώραν αυτών εμβαλ.όντος air ίππενσι δισχιλίοις, οΰς παρά Βήσαον έλαβαν, αποστέλλει παρ αυτούς Άρτάβαζόν τε τον Πέρσην και Έριγύϊον και Κάρανον των εταίρων, ποοαέταξε òè και Φραταφέρνην τον των Παρ&υαίθ)ν σατράπην 3 ξυνεμβαλε'ιν αντοίς ες τους Άρείους. και γίγνεται μάχη τοις άμψί Έριγύϊον και Κάρανον προς Σατιβαρζάνην καρτερά, ovòè πρόσ&εν οι βάρβαροι εΐ'εκλιναν πριν Σατιβαρζάνην ξνμπεσόντα Έριγνΐω προς Έριγυιον πληγέντα δόρατι ες το πρόσωπον άποϋανεϊν. τότε δε ¿γκλίναντες οι βάρβαροι προτροπάδην εγενγον. 4 "/'Υ τούτω òè 'Αλέξανδρος προς τον Καύκασον τί> δρος ήγεν, ίνα και πόλ.ιν εκτισε και ώνόμασεν Άλεζάνδρειαν και όύσας ενταν&α τοις ΰεοΐς δσοις νόμος αύτω ύπερέβαλε το δρος τον Καύκασον, σατράπην μεν r f j χώρα επιτάξας Ιίροέξην, άνδρα Πέρσην, των δε εταίρων Νειλόξενον τον Σατύρου έπίσκοπον ξνν στρατιά άπο λιπών. 5 7 ο òè δρος ό Καύκασος νψηλόν μέν εστίν ώσπερ τι άλλο της 'Ασίας, ώς λέγει 'Αριστόβουλος, ψιλόν δέ rò πολύ αντου τό γε ταύτη, μακρόν γαρ δρος παρατέταται 6 Καύκασος, ώστε και τον Τανρον τό δρος, ός δη τψ Κιλικίαν τε και Παμφνλίαν άπείργει, από του Καυκάσου είναι λέγουσι κα'ι α/./.α δρη μεγάλα, άπο τον Καυκάσου διακεκριμένα á).).i¡ και ä?J.r) έπ6 ων νμία κατά ή·&η τά εκάστων, άλλα εν γε τούτω τω

K a p i t e l 28

267

Gegen d e n U s u r p a t o r : Der Winterfeldzug im Hindukusch (330-329) SS N a c h diesen R e g e l u n g e n zog er in R i c h t u n g B a k t r a gegen Bessos w e i t e r , wobei er u n t e r w e g s d i e D r a n g i a n a u n d G e d r o s i e n u n t e r w a r f . Auf seine Seite b r a c h t e er a u c h d i e Arac-hot en u n d s e t z t e ü b e r sie M e n o n als S a t r a p e n . 1 0 8 E r k a m s o g a r bis zu d e n d e n A r a c h o t e n b e n a c h b a r t e n I n d e r n , d o c h w a r d e r Marsch zu diesen V ö l k e r n w e g e n d e s d i c h t e n S c h n e e f a l l s n u r u n t e r g r ö ß t e n S t r a p a z e n f ü r die S o l d a t e n u n d M a n g e l a n V e r p f l e g u n g d u r c h f ü h r b a r . Auf N a c h r i c h t e n v o n e r n e u t e m A b f a l l in d e r A r e i a h i n — S a t i b a r z a n e s sei mit 2000 R e i t e r n , die i h m Bessos g e g e b e n h a t t e , w i e d e r in d a s L a n d e i n g e f a l l e n — s c h i c k t e er g e g e n d i e A u f ständischen den Perser A r t a b a z o s z u s a m m e n mit Erigyios u n d K a r a n o s , zwei H e t a i r e n ; m i t i h n e n sollte a u c h P h r a t a p h e r n e s , S a t r a p v o n P a r t h i e n , in die A r e i a e i n m a r s c h i e r e n . E s k a m d a b e i zu e i n e m h a r t e n K a m p f zwischen E r i g y i o s sowie K a r a n o s m i t i h r e n L e u t e n u n d S a t i b a r z a n e s , u n d n i c h t e h e r g a b e n d i e B a r b a r e n n a c h , b i s S a t i b a r z a n e s i m Zweikampf mit Erigyios zusammengeriet u n d von Erigyios d u r c h einen S p e e r s t o ß ins G e s i c h t g e t ö t e t w u r d e . J e t z t e r s t w i c h e n d i e F e i n d e u n d s t o b e n in wilder F l u c h t d a v o n . 1 0 9 I n z w i s c h e n r ü c k t e A l e x a n d e r gegen d a s K a u k a s u s g e b i r g e v o r , w o er eine S t a d t g r ü n d e t e u n d ihr d e n N a m e n Alexa n d r e i a g a b . D a r a u f o p f e r t e er d e n G ö t t e r n , w e l c h e n d e r B r a u c h zu o p f e r n g e b o t , u n d ü b e r s t i e g d a n n d a s G e b i r g e . Z u m S a t r a p e n d e s L a n d e s h a t t e er z u v o r P r o e x e s , e i n e n Perser e r n a n n t , während als militärischer K o m m a n d a n t Neiloxenes, ein H e t a i r e , m i t e i n e r A b t e i l u n g z u r ü c k g e l a s s e n worden war.110 D a s K a u k a s u s g e b i r g e ist, wie A r i s t o b u l o s a n g i b t 1 1 1 , e b e n s o h o c h wie i r g e n d e i n G e b i r g e Asiens u n d g r o ß e n t e i l s a n dieser Stelle u n b e w a l d e t . D e r K a u k a s u s selbst bildet e i n e n l a n g e n G e b i r g s z u g ; u n d so w i r d a u c h b e h a u p t e t , d e r Taurus, der Kilikien von P a m p h y l i e n scheidet, h ä n g e mit d i e s e m K a u k a s u s z u s a m m e n , ä h n l i c h wie eine R e i h e a n d e r e r h o h e r Gebirge, die, v o n d i e s e m K a u k a s u s g e t r e n n t , nach der Gewohnheit der Völker verschieden b e n a n n t w e r d e n , die sie b e w o h n e n . I n d e m g e n a n n t e n K a u k a s u s n u n

18 Arrian

Buch I I I

268

7

8

9

ίο

29

Κανκάσω ουδέν άλλο δτι μή τέρμιν&οι πεφύχασι και σίλφιον, ώς λέγει 'Αριστόβουλος· άλλα xai ώς έπωκεϊτο πολλ.οϊς άνϋρώποις χαί πρόβατα πολ/.à και κτήνη ένέμοντο, δτι χαί χαίρονσι Χω σιλφίω τα πρόβατα, xai ft εκ πολλού πρόβατον σιλφίον αϊσ&οιτο, και &εΐ επ' αντό και τό τε αν&ος ¿πινέμεται και την όίζαν άνορυττον και ταντην κατεσ&ίει. επί τώδε εν Κνρήνη ώς μακροτάτω άπελαννονσι τάς ποίμνας των χωρίων, ίνα αντοϊς το σίλφιον φύεται, οι όέ και περιφράσσονσι τον χώρον, τον μηδέ ει πελάσειεν αντώ πρόβατα, δυνατά γενέσ&αι εϊαω παρελάεϊν, ότι πολλον άξιον Κνρηναίοις τό σίλ.φιον. Βήσσος δε έχων άμφ' αυτόν Περσών τε τους μετάσχοντος αύτω της Δαρείου συλλήψεως χαί αυτών Βαχτρίων ές έπταχισχιλίους και Αάας τους επί τάδε τοΰ Τανάίδος ποταμού εποικούντας εφύειρε την νπό τω δρει τω Κανχάσω, ώς ερημιά τε της χώρας της εν μέσω αυτόν te xai 'Αλεξάνδρου xai άπορία, των επιτηδείων άπείρξων Άλέξανδρον τον μή έλαύνειν πρόσω. αλλά 'Αλέξανδρος ήλαυνεν ουδέν μείον, χαλεπώς μεν διά τε χιόνος πολλής και ένδεια των αναγκαίων, ηει δέ δμως. Βήσσος δέ, έπεί έξηγγέλλετο αντώ ον πόρρω ήδη ών 'Αλέξανδρος, διαβάς τον "Οξον ποταμόν τά μεν πλοϊα εφ ών διέβη κατέκαυσεν, αυτός δέ ές Ναύτακα της Σογδιανής χώρας άπεχώρει. εΐποντο δέ αντώ οι τε άμφι Σπιταμένην και Όξυάρτην, έχοντες τους εκ της Σογδιανής ιππέας, και Αάαι ο'ι άπό τοΰ Τανάϊδος. οί δέ τών Βακτρίων ιππείς ώς φενγειν εγνοκότα έμα&0V Βήσσον, άλλος άλλη έπι τά σφών έκαστοι απηλλάγησαν. 'Αλέξανδρος δέ ές ¿ίράψακα άφικόμενος καί όναπαύσας την στρατιάν ές "Αορνόν τε ήγε xai Βάχτρα, αϊ δή μέγισταί είσι πόλεις εν τη Βακτρίων χώρα. καί ταύτας τε έξ έφόδου ελαβε xai φνλακήν έν τή άκρα της Άόρνον άπέλιπε και επί ταύτης Άρχέλαον τον Άνδρό-

Kapitel 28-29

269

wächst, wie Aristobulos berichtet, nichts als Silphion u n d Tereminthen, aber dennoch war er reich bevölkert, u n d auf ihm weideten Schafe wie R i n d e r in großer Z a h l ; Schafe nämlich haben eine Vorliebe f ü r Silphion, u n d w e n n sie die Pflanze schon von weitem wittern, laufen sie d a r a u f zu und fressen die B l ü t e n ab, j a sie scharren selbst die W u r zeln aus dem Boden u n d verzehren auch die. D a h e r f ü h r t m a n in K y r e n e die S c h a f h e r d e n möglichst weit weg von Plätzen, an denen m a n Silphion a n b a u t , j a m a n u m z ä u n t die Plantagen, u m zu verhindern, d a ß die Schafe in die Nähe gelangen u n d in die P f l a n z u n g e n einbrechen, denn f ü r die K y r e n a i e r ist Silphion besonders wertvoll. Bessos, der bei sich noch die a n der V e r h a f t u n g des Dareios mitschuldigen Perser h a t t e , dazu an 7000 B a k t r e r und daische H i l f s t r u p p e n a u s der Gegend jenseits des Tanais, suchte das Gebiet im Vorland des K a u k a s u s zu verwüsten, u m durch eine tote Zone zwischen eich u n d Alexander u n d dazu durch Mangel u n d N o t diesen a n weiterem Vorrücken zu hindern. Dieser jedoch ließ sich d a d u r c h nicht beeindrucken und marschierte t r o t z d e m , obgleich dies wegen der SchneeInassen und des Mangels an N ö t i g s t e m n u r u n t e r g r ö ß t e n Schwierigkeiten möglich war. Auf die Meldung n u n , Alexander sei bereits in n ä c h s t e r N ä h e , überschritt Besaos den Oxiis, v e r b r a n n t e darauf die Fährschiffe u n d s u c h t e sich nach N a u t a k a in der Sogdiana zurückzuziehen. I h m folgten Spitamenes u n d O x y a r t e s mit ihren L e u t e n , R e i t e r n a u s der Sogdiana, dazu D a e r von jenseits des Tanais. Die baktrischen Reiter h a t t e n sich, sobald sie von den F l u c h t absichten des Bessos hörten, jeder f ü r sich nach H a u s e begeben. 112

29 Nach D r a p s a k a gelangt, ließ Alexander sein Heer rasten u n d rückte dann nach Aornos u n d B a k t r a vor 1 1 3 , den größten Plätzen im baktrischen Gebiet. E r n a h m beide im ersten Anlauf und ließ eine B e s a t z u n g auf d e m Burgberg von Aornos zurück, zu deren K o m m a n d a n t er Archelaos, Sohn des Androkles, einen H e t a i r e n , e r n a n n t e . Z u m Sa-

ie*

Buch I I I

2

3

4

5

κλου τών εταίρων τοις όέ άλλοις Βακτρίοις ον χαλεπώς προσχωρήσασιν ¿πέταξε σατράπην Άρτάβαζον τον Πέρσην. .Ίι·τό- δέ ήγεν ώς επί τον "Οξον ποταμόν. ο 0ε Όζος ρέει μεν εκ τον δρονς τον Κανκάσον, εστι όέ ποταμών μέγιστος των εν τή 'Ασία, δσονς γε δή 'Αλέξανδρο; και οί ξνν Άλεξάνδρω έπήλΰον, πλην των Ίνόών ποταμών οί όέ Ινδοί πάντων ποταμών μέγιστοι είσιν. έξίησι όε ο "Οξος ες την μεγάλψ &ά?.ασσαν την κατά Ύρκανίαν. όιαβάλλειν όέ έπιχειρονντι αντώ τον ποταμόν πάντη άπορον έφαίνετο· το μεν γάρ εύρος ην ές εξ μάλιστα σταόίονς, βάϋο; όέ ού προς λόγον τον ενρους, άλλά πολύ όή τι βα&ντερος και ψαμμώδης και ρενμα όξν(ς), ώς τα καταπηγννμενα προς αντον τον ρου έκσϊρέφεσ&αι εκ της γης ού χαλ,επώς, οία δ>) ονδέ βεβαίως κατά της ψά/ιμον ιδρυμένα, αλλιος τε και άπορία νλης εν τοις πόνοις ή ν και τριβή πολλή έφαίνετο, ει μακρόΰεν μετίοιεν όσα ε ς γεφνρωσιν τον πόρον. ξνναγαγών ονν τάς δκρϋέρας, ΰφ' al; έσκήνονν οί στραΤιώται, φορντον έμπλήσαι έκέλενσεν ώς ξηροτάτον και καταδήσαί τε και ξνρράψαι ακριβώς, τον μή έοδύεσ&αι ές αντάς τον νδατος. εμπλ.ησ&εΐσαι δε και ξυρραφεισαι ίκαναί έγένοντο διαβιβάσαι τήν στρατιάν εν πέντε ήμέραις. Πριν δέ διαβαίνειν τον ποταμόν τών τε Μακεδόνων έπιλέξας τους πρεσβντάτον; και ήδη άπολέμονς και τών Θεσσαλών τους έ&ελοντάς καταμείναντας επ' οίκου άπέστειλεν. εκπέμπει όέ και Στασάνορα, ενα τών εταίρων, ές Άρείους, προστάξας Άρσάκηι· μεν τον σατράπην τών Άρείων ξνλλαβεΐν, οτι έ&ελοκιικειν αντώ Άρσάκης εδοξεν, αυτόν δέ σατράπην είναι άντ' εκείνου Άρείων.

K a p i t e l 29

271

t r a p é n ü b e r die a n d e r e n B a k t r e r , d i e sich i h m a n s t a n d s l o s u n t e r w a r f e n , m a c h t e er d e n P e r s e r A r t a b a z o s . 1 1 4 E r selbst zog z u m F l u ß O x u s . Dieser e n t s p r i n g t im K a u k a s u s u n d ist in A s i e n d e r g r ö ß t e S t r o m v o n d e n j e n i g e n , a n die A l e x a n d e r o d e r seine L e u t e j e k a m e n , a u ß e r d e n i n d i s c h e n F l ü s s e n : D i e s e sind j a b e k a n n t l i c h die g r ö ß t e n ü b e r h a u p t . D e r O x u s m ü n d e t in d a s Meer bei H y r k a n i e n . 1 1 5 Als m a n ihn ü b e r q u e r e n wollte, e r s c h i e n dies a l s völlig u n möglich, d e n n seine B r e i t e b e t r ä g t b i s zu sechs S t a d i e n ; seine T i e f e e n t s p r i c h t dieser B r e i t e keineswegs, e r ist i m V e r h ä l t n i s d a z u viel t i e f e r , zugleich s a n d i g u n d seine S t r ö m u n g s t a r k , so d a ß B r ü c k e n f u n d a m e n t e , im S a n d e k a u m f e s t zu v e r a n k e r n , d u r c h d i e S t r ö m u n g leicht a u s d e m B o d e n h e r a u s g e s p ü l t w u r d e n . E r s c h w e r e n d m a c h t e sich a u c h d e r Mangel a n B a u m a t e r i a l b e m e r k b a r ; e s b e d e u t e t e ziemliche V e r z ö g e r u n g , w o l l t e m a n e r s t a u s w e i t e r E n t f e r n u n g alles z u m B r ü c k e n b a u E r f o r d e r l i c h e h e r a n s c h a f f e n . So ließ A l e x a n d e r d i e L e d e r h ä u t e s a m m e l n , die d i e S o l d a t e n z u m Zelten b e n u t z t e n , sie m i t m ö g l i c h s t t r o c k e n e m S t r o h füllen, d a n n sorgfältig zusammenschnüren und vernähen, u m ein E i n d r i n g e n d e s W a s s e r s zu v e r h i n d e r n . G e f ü l l t u n d v e r n ä h t , e r m ö g l i c h t e n sie t a t s ä c h l i c h d a s Ü b e r s e t z e n d e r ganzen Armee innerhalb von fünf Tagen.116 Vor d e m Überschreiten aber h a t t e Alexander die ältesten, nicht m e h r e i n s a t z f ä h i g e n seiner M a k e d o n e n a u s g e s o n d e r t u n d sie sowie die f r e i w i l l i g bei i h m g e b l i e b e n e n T h e s s a l e r n a c h H a u s e e n t l a s s e n . 1 ·*'' A u c h s a n d t e er S t a s a n o r , e i n e n d e r H e t a i r e n , in die A r e i a , u m A r s a k e s , d e n S a t r a p e n , f e s t z u n e h m e n ; d e n n , wie es s c h i e n , t r i e b dieser S a b o t a g e . S t a s a n o r sollte selbst d i e S a t r a p i e ü b e r n e h m e n .

272

Buch III 6

Περάσας δέ τον "Οξον ποταμόν ήγε κατά σπονδήν, ίνα Βήσσον είναι ξύν τη δυνάμει έπυνϋ άνετο. και έν τούτω άψικνοΰνται παρά Σπιταμένους καί Ααταφέρνον προς αυτόν άγγέλ.λ.οντες, ότι Σπιταμένης και Δαταφέρνης, εΐ πεμψϋείη αύτοίς και όλίγη στρατιά και ήγεμών τή στρατιά, ξυλ?.ήψονται Βήσσον και παραδώσουσιν 'Αλεξάνδρω' έπει και νΰν άδέσμφ φυλακή φυλάσσεσ&αι 7 προς αυτών Βήσσον. ταΰτα ώς ήκονσεν Ά^ξανδρος, αυτός μεν άναπαύων ήγε την στρατιάν σχολαίτερον ή πρόσϋεν, Πτολεμαΐον δέ τον Λάγου αποστέλλει των τε εταίρων ίππαρχίας τρεις άγοντα καί τους ιππακοντιστάς ξύμπαντας, πεζών δέ την τε Φιλώτα τάξιν καί τών υπασπιστών χιλιαρχίαν μίαν και τους Άγριανας πάντας και τών τοξοτών τους ήμίσεας, σπουδή ελαννειν κελενσας ώς Σπιταμένην τε και Ααταφέρνην. και Πτολεμαίος ήει ώς έτέτακτο, καί διελάών έν ήμέραις τέτταρσι στ αϋμου ς δέκα άφικνεϊται ες το στ ρατόπεδον, ου τή προτεραία ηύλισμένοι ήσαν οι άμφι τον Σπιταμένην βάρβαροι.



Ένταϋ&α εμα&ε Πτολεμαίος ότι ου βεβαία τώ Σπιταμένει και Δαταφέρντ) ή γνώμη εστίν άμφι τή παραδόσει τοΰ Βήσσον. τους μέν δη πεζούς κατέλιπε, πρόσταξα; ίπεσ&αι έν τάξει, αυτός δέ ξύν τοις ίππενσιν έλάσας άφίκετο προς κώμην τινά, tva 6 Βήσσος 2 ην ξύν ολίγοις στρατιώταις. οί γαρ άμφι τον Σπιταμένην μετακεχωρήκεσαν ήδη έκεϊ&εν, καταιδεσ&έντες αυτοί παραδονναι τον Βήσσον. Πτολεμαίος δέ περιστήσας έν κύκλω της κώμης τούς ιππέας (ήν γάρ τι καί τείχος περιβεβλημένον και πύλαι κατ' αυτό) έπεκηρνκεΰετο τοις εν τή κώμη βαρβάροις άπα&εις σφας άπαλλάσσεσ&αι παραδόντας Βήσσον. οι δε έδέ3 χοντο τούς ξύν Πτολεμαίοι ές την κώμην. καί Πτολεμαίος ξνλλαβύη' Βήσσον όπίσο) επανιμι. προπέμψας δέ ήρετο Άλέξανδρον, όπως χρή ές δψιν άγειν 'Αλεξάνδρου Βήσσον. και 'Αλ.έξανδρος γυμνόν έν κλοιώ

Kapitel 29-30

273

Verrat am Verräter: Die G e f a n g e n n a h m e des Beesos ( F r ü h j a h r 329) N a c h Überschreiten des O x u s a b e r eilte Alexander d o r t hin, wo Nachrichten zufolge Beesos m i t seiner S t r e i t m a c h t sich aufhielt. U n t e r w e g s aber k a m e n Boten von S p i t a m e n e s n n d D a t a p h e r n e s , m a n möge ihnen eine kleine T r u p p e n abteilung u n t e r einem K o m m a n d e u r schicken, sie w ü r d e n Bessos festnehmen u n d an Alexander ausliefern, und bereits j e t z t hielten sie ihn in lockerer Gefangenschaft. 1 1 7 D a r a u f h i n befahl A l e x a n d e r zu r a s t e n u n d r ü c k t e auch im folgenden langsamer vor als bisher. Doch schickte er Ptolemaios, Sohn des Lagos, voraus, z u s a m m e n mit 3 b e r i t t e n e n H e t a i r e n v e r b ä n d e n , den gesamten berittenen Speerschützen, der I n f a n t e r i e a b t e i l u n g des Philotas, einer A b teilung H y p a s p i s t e n , sämtlichen Agrianen u n d der H ä l f t e der Bogenschützen. Sein Befehl lautete, im Eilmarsch zu Spitamenes u n d D a t a p h e r n e s vorzustoßen. P t o l e m a i o s marschierte, wie befohlen, b r a c h t e in vier Tagen zehn normale Tagesetappen hinter sich u n d k a m zu d e m Lager, in dem sich tags zuvor noch S p i t a m e n e s mit seinen B a r baren aufgehalten h a t t e . 1 1 8

80 J e l z t aber m e r k t e Ptolemaios, d a ß Spitamenes u n d D a t a p h e r n e s noch kei neswegs fest zur Auslieferung des Bessos entschlossen waren. So ließ er seine I n f a n t e r i e zurück, d e r er befahl, in Marschkolonnen zu folgen, u n d eilte selbst mit den Reitern voraus, bis er ein Dorf erreichte 1 1 9 , in d e m sich Bessos m i t wenigen L e u t e n a u f h i e l t ; Spitamenes u n d seine A n h ä n g e r h a t t e n sich nämlich doch geschämt, Bessos auszuliefern, u n d sich einfach e n t f e r n t . P t o l e m a i o s u m zingelte den Ort m i t seinen R e i t e r n — er war nämlich m i t Mauern versehen, durch die T o r e f ü h r t e n — u n d v e r k ü n dete den B a r b a r e n darin freien Abzug, wenn sie Bessos auslieferten. So ließ m a n ihn d e n n mit seinen L e u t e n ein, er v e r h a f t e t e Bessos u n d zog d a n n wieder ab. An A l e x a n d e r aber schickte er die F r a g e voraus, in welchem Z u s t a n d er Bessos zu sehen wünsche. Dieser befahl ihm, ihn n a c k t in

Buch I I I

274

4

5

6

7

8

όήααντα ούτως άγειν έκέλενσε καί καταστήσαντα έν δεξιά της όδου, η αντός τε και ή στρατιά παρε?.ενσεσϋαι εμελ.λε. και Πτολεμαίος όντως εποίησεν. 'Αλέξανδρος δέ lòòn' τον Βήσσον επιστήαα; το άρμα ηρετο àvd' òro ν τον βασιλ.έα τον ανϊον και άμα και οικειον και ενεργέτην γενόμενον Λαρειον τά μεν πρώτα ξυνέ/.αβε και όήσας ηγεν, επειτα άπέκτεινε. και ό Βήσσος ου μόνω ol ταύτα όόξαντα πράξαι εψη, αλλά ξΰν τοΐ; τότε άμφί Ααρεϊον οΰσιν, ώς σωτηρίαν σφίσιν εΰρέσϋαι παρ' Άλ,εξάνδρου. 'Αλέξανδρος δέ επί τοϊσδε μαστιγουν εκέλ,ενεν αυτόν και επιλέγειν τον κήρνκα ταύτα εκείνα δσα αυτός τω Βήσσν> εν τη πύστει ώνείδισε. Βήσσος μεν δή όντως αΐκια&εις άποπέμπεται ες Βάκτρα άποϋανούμένος. και ταντα Πτολεμαίος υπέρ Βήσσον άνέγραψεν 'Αριστόβουλος δέ τους άμφι Σπιταμένην τε και ΔαΧαφέρνην {Πτολ.εμαίω) άγαγεϊν Βήσσον και παραδουναι Άλ,εξάνδρω γυμνόν έν κλοιω δήσαντας. 'Αλέξανδρος δέ άναπλ.ηρώσας τό ιππικόν εκ των αύτό&εν Ίππων (πολλ,οί γόο αυτφ ίπποι εν τε τή ύπερβολ.ή τον Καυκάσου και εν f j j επί τόν Όξον τε καί άπό του "Οξον πορεία έξέλ.ιπον) ώς επί Μαράκανδα ήγε· τά δέ έστι βασΐλ.εια της Σογδιανών χώρας, εν&εν δέ επί τόν Τάναϊν ποταμόν προβεί, τω δέ Τανάϊόι τούτω, δν δή και Όρξάντην αλλ.ω ονόματι προς των έπιχωρίων βαρβάρων καλεϊσϋαι λέγει Άριστόβονλ.ος, ai πηγαι μέν εκ τον Καυκάσου δρους καί αυτφ tía tv έξίησι δέ και ούτος ο ποταμός εις την ΎρκανΙαν ϋάλ.αοσαν. αλ/.ος δέ Λν εΐη Τάναϊς υπέρ δτου λέγει 'Ηρόδοτος ο /.ογοποιός δγδοον είναι των ποταμών των Σκν&ικών Τάναϊν, και ρέειν μέν εκ λ.ίμνης μεγάλης άνίσχοντα, έκδιδόναι δέ ες μείζω ετι λίμνην, την κα-

9 λ.ονμένην Μαιώτιν και τόν Τάναϊν τούτον είσίν οι δρον ποιοϋσι της 'Ασίας καί της Ευρώπης, οις δη από τοϋ μνχοϋ τον πόντου του Ευξείνου η λίμνη τε η Μαιώτις και ο ες ταΰτην έξιείς ποταμός ο Τάναϊς

K a p i t e l 30

275

e i n e m Haieeisen zu t r a n s p o r t i e r e n u n d a n d e r r e c h t e n Seite d e s W e g e s a u f z u s t e l l e n , w o e r m i t d e m H e e r e v o r b e i ziehen wollte. D i e s f ü h r t e P t o l e m a i o s a u s . A l s A l e x a n d e r n u n B e s s o s e r b l i c k t e , hielt er s e i n e n W a g e n a n u n d f r a g t e , w e s h a l b er d e n n seinen K ö n i g , zugleich seinen V e r w a n d t e n u n d W o h l t ä t e r D a r e i o s z u e r s t f e s t g e n o m m e n , d a n n in F e s s e l n m i t sich g e s c h l e p p t u n d schließlich u m g e b r a c h t h a b e . D i e s e r a n t w o r t e t e , d i e V e r a n t w o r t u n g t r e f f e n i c h t allein i h n , s o n d e r n a u c h alle a n d e r e n a u s d e r U m g e b u n g d e s D a r e i o s ; dies n ä m l i c h sei i h n e n a l s d a s einzige e r s c h i e n e n , w o d u r c h sie bei A l e x a n d e r n o c h Schonung erlangen k ö n n t e n . D a r a u f befahl Alexander, ihn auszupeitschen und dabei durch den Dolmetscher zu verk ü n d e n , w a s er s e l b s t i h m bei d e r B e f r a g u n g v o r g e w o r f e n h a t t e . I n solcher W e i s e g e f o l t e r t , w u r d e B e s s o s n a c h B a k t r a zur Hinrichtung geschickt. Dies schreibt Ptolemaios über die Bessosaffäre, Aristobulos hingegen berichtet, Spitam e n e s u n d D a t a p h e r n e s h ä t t e n B e s s o s zu P t o l e m a i o s geb r a c h t u n d ihn n a c k t , in ein H a l s e i s e n gefesselt, A l e x a n d e r übergeben.120 A l e x a n d e r f ü l l t e n u n d e n P f e r d e b e s t a n d seiner R e i t e r e i aus einheimischem Material auf, denn von den eigenen G ä u l e n w a r e n viele b e i m Ü b e r s c h r e i t e n d e s K a u k a s u s sowie- b e i m M a r s c h dies- u n d j e n s e i t s d e s O x u e a u s g e f a l l e n . 1 2 1 D a n n zog er n a c h M a r a k a n d a , d e r H a u p t s t a d t d e r S o g d i a n a , v o n wo a u s er gegen d e n T a n a i s v o r r ü c k t e . D i e s e r T a n a i s 1 2 2 , d e n die E i n h e i m i s c h e n , wie A r i s t o b u l o s s a g t , a u c h m i t anderer Bezeichnung Orxantes nennen, entspringt ebenfalls im K a u k a s u s u n d fließt von hier a u s ins H y r k a n i s c h e Meer. Von i h m zu u n t e r s c h e i d e n i s t w o h l d e r T a n a i s , v o n dem der Geschichtenschreiber H e r o d o t berichtet, ein Tan a i s sei d e r a c h t e d e r s k y t h i s c h e n F l ü s s e , e n t s p r i n g e e i n e m g r o ß e n See u n d e r g i e ß e sich in e i n e n n o c h g r ö ß e r e n , M a i o t i s g e n a n n t . Diesen T a n a i s m a c h e n m a n c h e z u r G r e n z e zwischen E u r o p a u n d A s i e n ; f ü r sie t r e n n e n die e i n e n W i n kel des S c h w a r z e n M e e r e s b i l d e n d e See, M a i o t i s g e n a n n t , u n d d e r in diese m ü n d e n d e T a n a i s t a t s ä c h l i c h b e i d e K o n t i n e n t e , so e t w a , wie d a s Meer z w i s c h e n G a d e s u n d den gegenüber lebenden libyschen Nomaden Libyen von E u r o p a scheidet u n d Libyen seinerseits ihrer A n s i c h t

Buch III ούτος όιείογει την Άσίαν και την Ενρώπην, κα&άπερ ή κατά Γάόειρά τε και τους άντιπέρας Γαδείρων Λίβυας τους Νομάδας Φύλασσα την Λιβνην αΰ καΐ την Εύρώπην διείργει, οϊς γε δ ή ι) Λιβύη από της 'Ασίας της άλλης τω Νείλ.ω ποταμώ διακέκριται. Ένταν&α αποσκεδασ&έντες τινές των Μακεδόνων ες προνομήν κατακόπτονται προς των βαρβάρων· οι δε δράσαντες το έργον άπέφυγον ες δρος τραχντατον και πάντη άπότομον· ήσαν δε τό πλή&ος ες τρισμυρίους. και επί τούτους 'Αλέξανδρος τους κουφοτάτους της στρατιάς άναλαβών ήγεν. εν&α δη προσβολαι πολλαι εγίγνοντο τοις Μακεδόσιν ες το δρος· και τά μεν πρώτα άπεκρούοντο βαλλόμενοι εκ Ιών βαρβάρων, και άλλοι τε πολλοί τραυματίαι εγένοντο και αυτός 'Αλέξανδρος ες την κνήμην τοξενεται διαμπάξ και της περόνης τι άπο&ραύεται αντώ ¿κ τον τοξενματος. άλ?.ά καΐ ώς ίΡ.αβέ τε τό χωρίον, και των βαρβάρων οι μεν αντον κατεκόπησαν προς τών Μακεδόνων, πολλοί δε και κατά των πετρών ρίψαντες σφάς άπέϋανον, ώστε εκ τρισμνρίων ου πλείονς άποσω&ηναι όκτακισχιλ.ίων.

K a p i t e l 30

277

nach wiederum vom übrigen Asien durch den Nil getrennt wird.

E r s t e Befriedungsaktionen in B a k t r i e n (Sommer 329) Um diese Zeit wurden einige beim Futterholen zerstreute Makedonen von den B a r b a r e n niedergemacht: Die T ä t e r flohen in ein schwer begehbares, nach allen Seiten ateil abfallendes Bergland, etwa 3 0 0 0 0 an der Zahl. Alexander verfolgte sie mit den gewandtesten Leuten der Armee, was Anlaß zu vielen Vorstößen ins Gebirge bot. Zuerst m u ß t e man dabei vor den Schüssen der B a r b a r e n ausweichen, und es gab viele Verwundungen. U n t e r anderem erhielt auch Alexander selbst einen Pfeilschuß durch den Unterschenkel, der ein Stück des Wadenbeins zum Splittern brachte. Trotzdem aber besetzte man schließlich das Gebiet, wobei die Barbaren von den Makedonen teils an Ort und Stelle zusammengehauen wurden, teils in großer Anzahl sich von den Felsen stürzten und auf diese Weise zugrunde gingen. Von 3 0 0 0 0 blieben nicht mehr als 8000 übrig. 1 2 3

ΒΙΒΛΙΟΝ

ΤΕΤΑΡΤΟΝ

ι

Ου πολλοίς όέ ημέηαις ύστερον άφικνοννται παρ' ' Αλέξανόρον πρέσβεις παρά τε Σκν&ών τών 'Αβίων καλουμένων, (ονς καΐ "Ομηρος δικαιοτάτους άν&ρώπους ειπών εν τη ποιήσει έπήνεσεν οίκοϋσι δέ εν τη 'Ασία οντοι αυτόνομοι, ούχ f¡κιστα όιά πενίαν τε xal δικαιότητα) κα'ι παρά των ¿κ της Ευρώπης Σκν&ών, οι ό>) το μέγιστον εύνος [Σκιτ&ικόν] εν τη Ευρώπη έποικουι σιν. και τούτοις ξνμπέμπει 'Αλέξανδρος των εταίρων, πρόφασιν μεν κατά πρεσβείαν φΰ.ίαν ξυνφησομένονς, ο δέ νους της πομπής ες κατασκοπήν τι μάλλον εφερε φύσεώς τε της χώρας της ΣκυΌικής και πλή&ους αύτων και νομαίων και όπ?.ίσεως, ήντινα έχοντες στέλλονται ές τάς μάχας. 3

Αυτός δέ προς τω Τανάϊδι ποταμω έπενόει πάλιν οϊκίααι, και ταύτην έαυτοϋ έπώνυμον. ο τε γάρ χώρος επιτήδειος αύτώ έφαίνετο αύξήσαι έπι μέγα την ττόλιν και εν καλ.ώ οίκισ&ήσεσΰαι της επί Σκν&ας, εϊποτε ξυμβαίνοι, ελάσεως και της προφυλακής της χώρας προς τάς καταδρομάς τών πέραν τοϋ ποταμού έπ4 οικούντο»· βαρβάρων, έδόκει δ' äv και μεγάλη γενέο&αι •η πόλις πλήϋει τε τών ές αυτήν ξυνοικιζομένων και τοϋ ονόματος τη λαμπρότητι. Και έν τούτω οι πρόσχαροι τω ποταμω βάρβαροι τους τε τά φρούρια έν ταϊς πόλεσι σφών έχοντας στρατιώτας τών Μακεδόνων ξυλλαβόντες άπέκτειναν και τάς πόλεις ές άσψάλειάν τινα μάλλον ώχύρουν. 5 ξυνεπελάβοντο δέ αύτοίς της αποστάσεως και τών Σογδιανών οι πολλοί, έπαρ&έντες προς τών ξυλλαβόντων Βήσσον, ώστε και τών Βακτριανών εστίν οϋς σφισιν οντοι ξυναπέστησαν, είτε δή και δείσαντες Άλέξανδρον, είτε και λόγον έπΙ τη αποστάσει δίδοντες, ότι ές ενα ξύλλογον έπηγγέλκει 'Αλέξανδρος ξυνελ&εϊν τους

BUCH IV

Die S k y t h e n a m J a x a r t e s 1 Wenige Tage darauf k a m e n zu Alexander Gesandte des S k y t h e n s t a m m e s der s o g e n a n n t e n Abier, die H o m e r in seiner Dichtung als die gerechtesten der Menschen r ü h m t u n d h e r v o r h e b t . Sie leben in Asien in voller Selbständigkeit, nicht zuletzt wegen ihrer A r m u t u n d Gerechtigkeit. Dazu trafen auch G e s a n d t e der europäischen S k y t h e n ein, der mächtigsten S t a m m e s g r u p p e , die in E u r o p a lebt. I h n e n g a b Alexander H e t a i r e n m i t , u n t e r dem Vorwand, sie h ä t t e n als G e s a n d t e einen F r e u n d s c h a f t s v e r t r a g abzuschließen. Der Sinn ihrer G e s a n d t s c h a f t indes war in Wirklichkeit, die natürliche Beschaffenheit des skythischen Landes zu erkunden, dazu Bevölkerungszahl, Gesetze u n d Bew a f f n u n g , in der sie in den Krieg ziehen. 1 E r selbst beabsichtigte, a m T a n a i s eine Stadt zu gründen, die seinen eigenen N a m e n t r a g e n sollte. Die Gegend schien ihm geeignet, d a s W a c h s t u m einer solchen Stadt zu fördern, auch ihre Lage günstig als Basis f ü r Vorstöße ins skythische Gebiet, falls sich solche als notwendig erwiesen, u n d nicht weniger zur Verteidigung des L a n d e s vor den Einfallen der jenseits des Flusses lebenden B a r b a r e n . I h r e k ü n f t i g e Größe aber ergab sich allein schon a u s der Zahl ihrer Siedler und dem Glanz ihres N a m e n s . 2 W ä h r e n d d e m aber h a t t e n die B a r b a r e n a m F l u ß die in den von ihnen besetzten S t ä d t e n die B e w a c h u n g bildenden Makedonen ergriffen u n d g e t ö t e t 3 u n d waren dabei, diese Plätze zu eigener Sicherheit irgendwie zu befestigen. Bei diesem Abfallversuch w u r d e n sie v o n der Mehrzahl der durch die V e r r ä t e r des Bessos aufgehetzten sogdischen Bevölkerung u n t e r s t ü t z t , so d a ß diese auch eine Anzahl B a k t r e r zum Anschluß bewegen k o n n t e n , sei es a u s F u r c h t vor Alexander selbst, sei es d a v o r , R e c h e n s c h a f t ablegen zu müssen f ü r ihren Abfall versuch : Alexander nämlich h a t t e die Magnaten dieses L a n d e s zu einer Versammlung

Bueh IV

28ο

υπάρχου; τής χώρας έκείνης μεγίστην πό/.ιν, ώς ετι άγαάω γιγνομένον.

εϊς Ζαρίασπα, τήν ονόειΊ τον ξνλ/.όγον

2

Ταύτα ώς άπηγγέ?.&η ' Αλεξάνόρω, παραγγεί/.ας τοϊς πεζοις κατά λόχους κλίμακας ποιεισ&αι δσα(ι) έκάστω λάχω έπηγγέλ&ησαν, αυτός μεν επί την πρώΐην από τον στρατοπέδου όρμη&έντι πόλιν προύχώρει, η όνομα ήν Γάζα · ες γαρ επτά πόλεις ξυμπεφενγέναι 2 ελέγοντο οι εκ της χώρας βάρβαροι· Κράτερον δέ εκπέμπει προς την κάλου μένη ν Κυρούπολιν, ήπερ μεγίστη πασών και ές αυτήν οί πλείστοι ξννειλεγμένοι ήσαν των βαρβάρων, παρήγγελτο δε αύτώ στρατοπεδενσαι πλ.ησίον της πόλεως και τάφρον τ ε εν κνκλ.ω αυτής όρύξαι και χάρακα περιβαλέα&αι και τάς μηχανάς δσαις χρήσϋαι ξυμπηγνύναι, ώς προς τους άμφι Κράτερον την γνώμην τετραμμένοι οί εκ τής πόλεως ταύτης αδύνατοι ώσι τ αίς άλλαις πόλεσιν 3 έπωφελεΐν. αυτός δε επί τήν Γάζαν έπεί άφίκετο, ώς είχεν έξ εφόδου σημαίνει προσβάλλειν Χω τείχει γηΐνφ Τε και ου χ νψηλω δντι, προσάέντας ¿ν κύκλω πάντο&εν τάς κλίμακας' οί δέ σφενδονήται αύτώ και οί τοξόται τε και άκοντισται όμοϋ τή εφόδιο των πεζών εσηκόντιζον ές τους προμαχομένους άπό του τείχους και βέλη άπό μηχανών ήφίετο, ώστε οξέως μεν υπό τον πλή&ους τών βελών έγνμνώ&η τό τείχος τών προμαχομένων, ταχεία δέ ή πρόσάεσις τών κλιμάκων και ή άνάβασις τών Μακεδόνων ή επί τό τείχος έγίγνετο. 4 τους μεν δή άνδρας πάντας άπέκτειναν, οϋτως έξ 'Αλεξάνδρου προστεταγμένον, γνναΐκας δέ και παιδας και τήν άλλην λείαν διήρπασαν. Έν&εν δέ εύ&υς ήγεν επί τήν δευτέραν άπ' έκείνης πόλιν ώκισμένην, και ταντην τώ αντω τε πρόπω και τη αύτη ήμέρα λαμβάνει κα'ι τους άλόντας τά αυτά επραξεν. 6 δέ ήγεν επί τήν τρίτην πόλιν, και τ αύτην τη υστεραία επί τή πρώτη προσβολή εϊλεν.

K a p i t e l 1—2

281

nach Zariaspa, der g r ö ß t e n S t a d t des Gebietes, einberufen — eine solche V e r s a m m l u n g aber könne keinesfalls etwas G u t e s bringen/' A u f s t a n d s v e r s u c h e in der Sogdiana (Herbst 329) 2 Auf diese Meldung h i n ließ Alexander seine I n f a n t e r i e zugweise eine festgelegte Zahl Leitern anfertigen u n d zog d a n n selbst zu der d e m eigenen Lager nächstgelegenen S t a d t n a m e n s Gaza. Wie es nämlich hieß, h a t t e n sich die B a r b a r e n in dem ganzen Gebiet v o m L a n d in sieben S t ä d t e geflüchtet. K r a t e r o s w u r d e zur eogenannten Kyrupolis geschickt 5 , dem g r ö ß t e n Ort von allen, wo sich die meisten der B a r b a r e n v e r s a m m e l t h a t t e n : E r sollte dort in der N ä h e ein Lager aufschlagen, die S t a d t mit einem Graben umgeben, einen Wall errichten, sowie die nötigen Belagerungsmaschinen einstweilen zusammensetzen, so d a ß die Gegner in der S t a d t in ihrer A u f m e r k s a m k e i t auf ihn abgelenkt und nicht in der Lage seien, den anderen zu helfen. E r selbst ließ bei A n k u n f t vor Gaza sofort vom Marsch ohne weitere Vorbereitungen d a s Zeichen zum Angriff auf den nicht sehr hohen, n u r a u s a u f g e s c h ü t t e t e r E r d e bestehenden Wall geben u n d von allen Seiten die Leitern anlegen. Seine Schlouderer, Bogen- u n d Speerschützen sandten w ä h r e n d des Angriffs der I n f a n t e r i e Geschoße gegen die Verteidiger auf der Mauer, u n d auch die Maschinen jagten ihre Schüsse hinaus. Schnell war die Mauer d u r c h den Geschoßhagel von K ä m p f e r n leergefegt, m a n legte eilends die Leitern an, erstieg den Wall u n d erschlug auf ausdrücklichen Befehl Alexanders alle m ä n n l i c h e n E i n w o h n e r der S t a d t ; Weiber, K i n d e r und jeglicher a n d e r e Besitz wurde zur Beute. Von dort zog m a n eiligst zur zweiten S t a d t , n a h m diese noch a m selben T a g auf die gleiche Weise und v e r f u h r auch mit den E i n w o h n e r n ebenso. D a n n f ü h r t e Alexander seine T r u p p e zur d r i t t e n u n d n a h m diese a m folgenden Tag ebenfalls beim ersten Angriff.

Buch I V

282 5

' Ε ν ώ δε αυτός ξνν τοις πεζοις άμψι ταντα είχε, τονς ιππέας εκπέμπει ες τάς όνο τάς π).ηαίον πόλεις προστάξας παραφν?.άττειν τους άνϋρώπονς τονς ένδον, μήποτε την αλ,ωσιν αίσϋόμενοι τών πλί,σίον πόλεων και άμα την αντον ού ôià μακρόν εφοδον. oi dè ¿ς φυγήν τραπέντες άποροι αυτά) διώκειν γένωνται. και ξυνέβη τε όντως δπως είκασε, και εν δέοντι έγένετο 6 αύτω ή πομπή τών ιππέων, οί γάρ τάς δύο τάς ονπω έαλ,ωκνΐας πόλεις εχοντες τών βαρβάρων, ώς καπνόν τε εϊδον άπό της πρό[ς] σφών πόλεως έμπιπραμένης και τίνες και άπό τον πάόονς αντον διαφυγόντες αντάγγελοι της άλώαεως έγένοντο, ώς τάχονς έκαστοι είχον ά&ρόοι εκ τών πόλεων φεύγοντες έμπίπτουσιν ες το στίφος τών Ιππέων ξυντεταγμένον και κατεκόπησαν οί πλείστοι αντών.

3

Οΰτω δη τάς πέντε πόλεις εν δνσίν ήμέραις ελών τε και έξανδραποδισάμενος f¡ei επί την μεγίστην αυτών την Κύρου πάλιν, ή δε τετειχισμένη τε ην νφΐ]λοτέρω τείχει ηπερ al αλλαι, ola δή υπό Κνρον οίκισ&εϊσα, και τον πλείστον και μαχιμωτάτον τών ταύτη βαρβάρων ές ταύτην συμπεφενγότος ούχ ωσαύτως ραδία εξ έφόδον έλεϊν τοις Μακεδόσιν έγίγνετο. άλλα μηχανάς γαρ προσάγων τώ τείχει 'Αλέξανδρος ταυ τη μεν κατ ασείειν έπενόει το τείχος και κατά τό άει παραρρηγνύμενον αντον τάς προσβολάς ποιεισ·&αι. 2 αυτός δέ ώς κατεϊδε τονς εκρονς τον ποταμον, δς δια της πόλεως χειμάρρονς ών διέρχεται, ξηρούς h' τώ τότε ύδατος καΐ ον ξννεχεις τοίς τείχεσιν, άλλ' οίους παρασχεϊν πάροδον τοις στρατιώταις διαδϋναι ές την πόλιν, άναλ.αβών τούς τε σωματοφύλακας και τονς νπασπιστάς και τονς τοξότας και τονς Άγριάνας τετραμμένων τών βαρβάρων προς τάς μηχανάς και τονς ταύτη προσμαχομένους λαν&άνει κατά τονς

K a p i t e l 2—3

283

Während er und seine Infanterie so beschäftigt waren, h a t t e er die Reiterei zu zwei anderen in der Nähe liegenden Orten entsandt, um zu verhindern, daß dort die Einwohner, wenn sie von der Eroberung der Nachbarstädte und seinem in der nächsten Zeit auch gegen sie selbst zu erwartenden Vorstoß hörten, sich zur Flucht wandten, so daß eine Verfolgung unmöglich wurde. Und wie vermutet, spielten sich denn auch die weiteren Ereignisse ab, die Absendung der Reiterei erwies sich somit als eine recht notwendige Maßnahme. Denn als die B a r b a r e n bei den noch nicht besetzten Orten die Rauchsäule der von Alexander in B r a n d gesteckten Nachbarstadt bemerkten und einige Flüchtlinge aus der Katastrophe als Augenzeugen von ihrer Eroberung K u n d e brachten, da strömte man sofort massenweise in kopfloser F l u c h t eilig aus ihnen heraus, geriet aber nun der Masse der hierzu aufgestellten Reiterei in die Hände und wurde fast völlig zusammengehauen.

3 Nachdem auf diese Weise in zwei Tagen fünf S t ä d t e genommen und ihre Einwohner zu Sklaven gemacht worden waren, ging Alexander gegen die größte von ihnen vor, Kyrupolis. Sie war mit höheren Mauern als die anderen gesichert — K y r o s selbst nämlich h a t t e sie erbaut —, und in sie hatten sich die meisten und zugleich kriegstüchtigsten der Barbaren des Landes geflüchtet, so daß der Versuch einer Einnahme vom Marsch aus für die Makedonen diesmal keine so leichte Sache werden würde. Alexander beabsichtigte aber anfangs, trotzdem Maschinen an die Befestigung heranzuführen und m i t ihnen die Mauern auf dieser Seite einzureißen, um dann jeweils an den entstandenen Breschen anzugreifen. D a sah er jedoch, daß ein Flußlauf an der Stelle seines Austritts aus der S t a d t — er durchschneidet diese in der A r t eines Torrente — zur Zeit kein Wasser führte und zwischen B e t t und Mauern eine L ü c k e klaffte, so daß er den Leuten die Möglichkeit bot, sich in die S t a d t einzuschleichen. Daher drang er, während die Verteidiger mit den Maschinen und den dort kämpfenden Leuten beschäftigt waren, unbemerkt zusammen m i t Leibgarde,

19

Arrian

284

Buch IV 3 εκρους ξνν ολίγοις το πρώτον παρελϋών ες τήν πόλιν άναρρήξας δε ενδοθεν των πυλών, αϊ κατά τοντο το χωρίον ήσαν, δέχεται και τους άλλους στρατιώτα; εύπετώς. ενϋα δη οι βάρβαροι έχομένην ήδη την πάλιν αίσ&άμενοι επί τους άμφι Άλέξανδρον δμως ετράπησαν καί γίνεται προσβολή αυτών καρτερά, και βάλλεται λί&ω αυτός 'Αλέξανδρος βιαίως την τε κεφα/.ήν καί τον αυχένα και Κράτερος τοξεύματι και πολλοί άλλοι των ηγεμόνων αλλά καί ως έξέωσαν εκ της 4 άγορας τους βαρβάρους, και ¿ν τούτω οι κατά το τείχος προσβεβληκότες ερημον ήδη τό τείχος τών προμαχομένυ>ν αϊρονσιν. εν μεν δή τη πρώτη καταλήγει της πόλεως άπέ&ανον τών πολεμίιον μάλιστα ες οκτακισχίλιους, οί δε λοιποί (ήσαν γαρ οι πάντες ες μυρίονς και πεντακισχιλίους μάχιμους οι ξννεληλν•&ότες) καταψεύγονσιν ες την ακραν. καί τούτους περιστρατοπεδεύαας 'Αλέξανδρος ήμέοαν μίαν έφρονρησεν οί δέ ένδεια ύδατος ένεχείρισαν σφάς Άλεξάνδρω. 5 Τήν δέ εβδόμη ν πάλιν έξ εφόδου ε λαβε, Πτολεμαίος μεν λέγει, δτι αύτονς σφάς ένδόντας, 'Αριστόβουλος δέ, ότι βία και ταύτην έξεϊλεν και δτι πάντα,τους καταληφ&έντας έν αυτή άπέκτεινε. Πτολεμαίος δέ κατανεΐμαι λέγει αυτόν τους άν&ρώπονς τή στρατιά καί δεδεμένονς κελ,εϋσαι φυλάσσεσ&αι εστ' äv εκ τής χώρας άπαλλάττηται αυτός, ώς μηδένα απολείπεαϋαϊ τών τήν άπόστασιν πραξάντων. 6 Έν τούτω δέ τών τε εκ τής 'Ασίας Σκυϋών στρατιά άφικνεϊται προς τάς δχ&ας τοΰ ποταμού τοϋ Τανάϊδος, άκουσαν τες οί πολλοί αυτών, δτι εστίν οί και τών έπέκεινα τον ποταμού βαρβάρων άπ' 'Αλεξάνδρου άφεστάσιν, ώς, ει δή τι λόγου δν άξιον νεωτερίζοιτο, και αυτοί ε7ΐι&ησόμενοι τοις Μακεδόσι. και οί άμφι Σπιταμένην δέ άπηγγέλ&ησαν δτι τους έν Μαρακάν7 δοις καταλειφ&έντας εν τή ακοφ πολιοοκονσιν. ενόα δή 'Αλέξανδρος επί μέν τους άμφι Σπιταμένην Άνδρό-

K a p i t e l :î

285

H y p a s p i s t e n , Bogenschützen u n d A g n a n e n durch den AbfJuß ein — er selbst mit einigen wenigen voran —, b r a c h d o r t die nächstgelegenen Tore von innen her auf u n d h o l t e mühelos so auch die a n d e r e n T r u p p e n in die S t a d t . Die B a r baren nun, die diese in Feindeshand sahen, konzentrierten sich n u n auf Alexander selbst u n d dessen U m g e b u n g . E s k a m zu einem h e f t i g e n Gegenstoß, u n d in seinem Verlauf wurde Alexander selbst durch einen Steinwurf schwer a n Kopf und H a l s getroffen 6 , K r a t e r o s erhielt einen Pfeilschuß, u n d ähnlich erging es einer ganzen Reihe v o n T r u p p e n f ü h r e r n . D e n n o c h gelang es auf diese Weise, die Gegner von dem P l a t z in der Mitte des Ortes a b z u d r ä n g e n , u n d währenddessen k o n n t e n auch die Angreifer an den M a u e r n die n u n m e h r v o n den Verteidigern e n t b l ö ß t e n Wälle m ü h e los erstürmen. Bei diesem Angriff s t a r b e n v o n den Gegnern auf der Stelle a n die 8000, der R e s t — es waren hier insgesamt 15000 k a m p f f ä h i g e Männer z u s a m m e n g e k o m m e n — floh in die B u r g , wo sie Alexander noch einen weiteren T a g umzingelt hielt. D a n n ergaben sie sich ihm aus Wassermangel. Die siebte S t a d t n a h m m a n wieder im ersten A n l a u f , l a u t Ptolemaios d u r c h freiwillige Ü b e r g a b e , l a u t Aristobulos wiederum n a c h gewaltsamer E r o b e r u n g , wobei m a n alles t ö t e t e , was m a n noch lebend v o r f a n d . P t o l e m a i o s b e r i c h t e t d a r ü b e r hinaus, Alexander h a b e die E i n w o h n e r in Fesseln uuf das ganze H e e r zur B e w a c h u n g verteilt, bis er d a s L a n d wieder verlasse: Keiner v o n denen, die an d e m Aufs t a n d teilgenommen h a t t e n , sollte ausgespart bleiben. 7 Zur gleichen Zeit erschien a u c h ein H e e r asiatischer Skythen a m T a n a i s u f e r , die meisten, weil sie v o n d e m Aufstand eines Teils der diesseitigen B a r b a r e n gegen A l e x a n d e r gehört h a t t e n u n d n u n auch selbst, w e n n sich die Sache einigermaßen entwickle, über die Makedonen herfallen wollten. 8 A u c h w u r d e gemeldet, S p i t a m e n e s belagere m i t seinem H a u f e n die in M a r a k a n d a zurückgelassene Besatzung d o r t in der B u r g . D a h e r schickte Alexander gegen ihn u n d seine L e u t e A n d r o m a c h o s , Menedenios u n d K a r a n o s mit 60 M a n n Hetairenkavallerie, 800 b e r i t t e n e Söldner u n t e r F ü h r u n g des K a r a n o s sowie 1500 Söldner zu F u ß . Zum Leiter der A k t i o n b e s t i m m t e er d e n Dolmetscher 19*

286

Buch IV μαχόν

τε αποστέλλει

καί Μενέόημον

και

Κάρανον,

μισθοφόρων όκτακοσίονς, ών Κάρανος ήγεΐτο, πεζούς ôè μισθοφόρους ¿ς χίλιους πενταχοσίονς· επιτάσσει δε αύτοϊς Φαρνονχην τον έρμηνέα, το μεν γένος Λύκων τον Φαρνονχην, έμπείρως δέ της τε φαm'/ç των ταύτη βαρβάρων έχοντα και τα άλλα όμιλήσαι αύτοϊς δεξιόν φαινόμενον. 4

Αυτός όέ την πόλιν, ην έπενόει, τειχϊσας έν ημέραις είκοσι και ξυνοικίσας ές αυτήν των τε 'Ελλήνων μισθοφόρων καί όστις των προσοικούντων βαρβάρων έθελ.οντης μετέσχε της ξννοικήσεως καί τινας και των εκ τοΰ στρατοπέδου Μακεδόνων, δσοι απόμαχοι ήδη ήσαν, θνσας τοις θεοΐς ώς νόμος αυτω καί αγώνα Ιππικό ν τε καί γνμνικόν ποιήσας, ώς ουκ όπαλ,λ.ασσομένονς εώρα τους Σκνθας άπό της δχθί/ς τοΰ ποταμού, 2 άλλ' έκτοξεύοντες ες τον ποταμόν έωρωντο ου πλατνν ταύτη όντα, καί τ iva καί προς υβριν τον 'Αλεξάνδρου βαρβαρικώς έθρασύναντο, ώς ουκ αν τολ.μήσαντα Αλέξανδρον άψασθαι Σκυθών ή μαθόντα αν ότι περ τό διάφοροι· Σκύθαις τε καί τοις Άσιανοις βαρβάροις, — υπό τούτων παροξννόμενος επενόει διαβαίνειν επ' αυτούς καί τάς διφθέρας παρεσκεναζεν επί τω πόρω. 3 θυομένω δε επί τη διαβάσει τά 'ιερά ουκ έγίγνετο· ό δε βαρέως μεν εφερεν ου γιγνομένων, δμως δέ έκαρτέρει καί εμενεν. ώς όέ ουκ άνίεσαν οι Σκνθαι, αύθις επί τη διαβάσει έθύετο, καί αύ ές χίνδννον αν τω σημαίνεσθαι Άρίστ ανδρός ό μάντις εφραζεν ό δέ κρεΐσοον εφ η ές εσχατον κινδύνου έλθείν ή κατεστραμμένον ξύμπασαν ολίγον δειν την Άσίαν γέλωτα είναι Σκνθαις, καθάπερ Ααρεϊος ό Ξέρξον πατήρ πάλ,αι έγένετο. 'Αρίστανδρος δέ ουκ εφη παρά τά εκ τον θείον σημαινόμενα αλλα άποδείξεσθαι, ότι αλλα έ&έλει. άκοϋσαι Άλ.έξανδρος. 4

Ό δέ, ώς αϊ τ ε διφθέραι αύτω •ήσαν επί τω πόρω καί ό στρατό;

παρεσκενασμέναι εξωπλισμένος

Kapitel 3 - 4

287

P h a r n u c h e s , einen Lykier, der die Sprache der dort lebenden B a r b a r e n beherrschte und auch sonst geeignet f ü r den U m g a n g mit B a r b a r e n schien. 8 '

S k y t h e n k ä m p f e an der nördlichen Grenze (Spätherbst 329) 4 Alexander selbst u m g a b die von ihm geplante S t a d t in zwanzig Tagen mit Mauern u n d besiedelte sie m i t griechischen Söldnern sowie freiwillig an diesem U n t e r n e h m e n sich beteiligenden B a r b a r e n aus der U m g e b u n g u n d auch einigen k a m p f u n f ä h i g gewordenen Makedonen. Den Göttern b r a c h t e er die üblichen Opfer d a r u n d hielt einen Reiteru n d S p o r t w e t t k a m p f ab. Indee m u ß t e er feststellen, d a ß die S k y t h e n nicht v o m Ufer des Flusses wichen, in einem fort ihre Pfeile in d a s a n dieser Stelle nicht sehr breite Wasser schössen u n d sich auch sonst einiges herausnahmen, was allzusehr nach Verhöhnung seiner Person aussah, so als wage er es nicht, sich m i t S k y t h e n anzulegen oder aber es sei ihm ein Unterschied zwischen S k y t h e n u n d asiatischen B a r b a r e n aufgegangen. D a p a c k t e ihn die W u t , u n d er beschloß die Überschreitung des Flusses zum Angriff auf sie. So ließ er denn die Ledersäcke herrichten. Doch als er vor dem Ü b e r g a n g opferte, waren die Zeichen schlecht. D a ß ihm kein Erfolg verheißen wurde, n a h m er sich, wenngleich zähneknirschend, zu Herzen u n d verzichtete auf das U n t e r n e h m e n . Als aber die S k y t h e n nicht nachgaben, opferte er ein zweites Mal f ü r den Übergang, u n d wieder b e d e u t e t e ihm der Seher Aristandros, es werde ihm Gefahr angedeutet ; doch n u n meinte er, es sei besser, die schwersten Gefahren zu riskieren, als nach E r o b e r u n g fast ganz Asiens den S k y t h e n zum Gespött zu sein, so wie es schon Dareios, d e m Vater des Xerxes, ergangen war. Aristandros hingegen a n t w o r t e t e , er könne n u n einmal die göttlichen Zeichen nicht anders auslegen, bloß weil Alexander anderes hören wolle. 9 Als nun zur Ü b e r f a h r t die Säcke fertig waren u n d die Armee gerüstet am U f e r s t a n d , beschossen auf K o m m a n d o

288

Buch IV έφειστήχει τώ ποταμό), αι τε μηχαναί από ξνν&ήματος έξηκόντιζον ες τούς Σκύ&ας παριππενοντας έπι τή ογβη και εστίν οι αυτών έτιτρώσκοντο εκ των βελών, είς δέ ó ή δια τον γέρρον τε και τον ϋώρακο; διαμπαξ πληγείς πίπτει από τον ίππου, οί μεν έξεπλάγησαν πρός τε τών βελών την δια μακρόν αφεσιν και ότι άνήρ άγαϋός αύτοϊς τετελεντήκει, και ολίγον άνεχώρη-

5 σαν από της δχ&ης' 'Αλέξανδρος όέ τεταραγμένονς προς τά βέλη ίδών υπό σαλπίγγο^ ¿πέρα τον ποταμόν αυτός ηγούμενος· εΐπετο δέ αντώ και ή άλλη στρατιά, πρώτον μεν δη τονς τοξότας και σφενδονήτας άποβιβάσας σφενδοναν τε και εκτοξεύειν έκέλ.ενσεν ες τους Σκύ&ας, ώς μη πελάζειν αντονς τη ψάί.αγγι τών πεζών έκβαινούση, πριν την ϊππον αντώ διαβηναι πάσαν. 6 ώς δέ αθρόοι επί τη δχϋη έγένοντο, εφήκεν επί τονς Σκν&ας τό μεν πρώτον μίαν ίππαρχίαν τών ξένο»· και τών σαρισσοφόρων ϊλας τέσσαρας" και τούτους δεξάμενοι οί Σκύ&αι και ες κύκλους περιϊππεύοντες εβαλλόν τε πολλοί ολίγους {και) αυτοί ον χαλεπώς διεφνγγανον. 'Αλέξανδρος δέ τούς τε τοξότας και τους Άγριάνας και τονς άλλους ψιλούς, ών Βάλακρος ήρχεν, 7 άναμίξας τοις ίππενσιν επήγεν επί τούς Σκύάας. ώς δέ όμον ήδη έγίγνοντο, έλάσαι έκέλενσεν ές αντονς τών τε εταίρων τρεις ίππαρχίας και τονς ιππακοντιστάς ξυμπαντας· και αυτός δέ την λοιπήν ϊππον άγων σπονδή ένέβαλεν ορύίαις ταΐς ϊλαις. ονκονν έτι οίοι τε ήσαν έξελίσσειν την Ιππασίαν ές κύκλους, ώς πρόσ&εν έτι- όμον μέν γαρ ή ίππος προσέκειτο αύτοϊς, όμον δέ οί ψιλοί αναμεμιγμένοι τοις ίππενσιν ουκ εϊων tàç έπιατροφάς ασφαλείς ποιεϊσ&αι. εν&α λαμπρά ήδη 8 φυγή τών Σκυ&ών ήν και πίπτονσι μέν αυτών è ς χίλιους και εις τών ηγεμόνων, Σατράκης, έά/.ωσαν δέ ές εκατόν και πεντήκοντα, ώς δέ ή δίωξις όξεϊά τε και δια καύματος πολλού ταλαιπώρως έγίνετο, δίψει τ ε ή στρατιά πάσα ειχετο και αυτός 'Αλέξανδρος έλαννων 9 πίνει

όποιον

ήν ϋδωρ έν τή γη εκείνη,

και ήν

γαρ

Kapitel 4

289

die Maschinen die a m jenseitigen Ufer entlangreitenden S k y t h e n , von denen eine Anzahl durch Geschoße verwundet wurden. Einem von ihnen b o h r t e sich dabei ein Pfeil durch Schild und Panzer und riß ihn vom Gaul: Die große Reichweite der Geschosse sowie die Tatsache, d a ß zudem einer ihrer Tapfersten gefallen war, erschütterte eie denn doch. So zogen sie sich ein wenig vom F l u ß z u r ü c k ; Alexander aber, als er ihre Verwirrung durch die Geschosse sah, ü b e r q u e r t e nun u n t e r Trompetengeschmetter als erster den F l u ß , die übrigen T r u p p e n hinter ihm. Zuerst landete er Bogenschützen und Schleuderer und ließ diese auf die S k y t h e n schießen, u m so einen Angriff auf die landende P h a l a n x , noch ehe die eigene Reiterei zur Stelle war, zu verhindern. Als diese aber geschlossen a m Ufer stand, schickte er als erstes eine Abteilung berittener Söldner u n d vier Schwadronen Lanzenreiter gegen die Skythen vor, mit denen jedoch diese den K a m p f a u f n a h m e n . I n der Überzahl, in der sie waren, u m s c h w ä r m t e n sie sie auf ihren Pferden, u m sich sodann nach einem Geschoßhagel ihnen mühelos wiederum zu entziehen. J e t z t aber verteilte Alexander die Bogenschützen, Agrianen und die anderen Leichtbewaffneten des Balakros u n t e r die Reiter u n d f ü h r t e sie so gegen die Skythen. U n d als m a n näher herangekommen war, ließ er drei V e r b ä n d e Hetairenkavallerie sowie die gesamten berittenen Speerschützen attackieren, während er selbst eilends mit der restlichen Reiterei schwadronenweise in Kolonnenformation angriff. N u n waren die Gegner nicht mehr zu ihren Einkreisungsmanövern zu Pferde in der Lage wie vorher; teils setzte ihnen die Reiterei sofort zu, u n d zugleich erlaubten die dieser beigegebenen Schützen ihnen n u n keine gefahrlosen W e n d e m a n ö v e r mehr. D a war die offene Flucht der S k y t h e n nicht mehr aufzuhalten, 1000 Mann fielen, u n t e r ihnen Satrakes, einer ihrer H ä u p t linge, 150 wurden gefangen. Die Verfolgung jedoch in ihrer Schnelligkeit und zugleich wegen der starken Hitze erwies sich als unheilvoll. So litten die T r u p p e n allesamt u n t e r Durst, auch Alexander t r a n k unterwegs während der Verfolgung Wasser, wie m a n es eben in jener Gegend f a n d . Dieses aber war verdorben, er litt bald u n t e r schwerem Durchfall, lind so k o n n t e n bei weiterer Verfolgung die

Buch IV

290

πονηρόν τό ΰδωρ, όεΰμα άόρόον κατασκήπτει αντώ ές την γαστέρα· και έπΐ τ ώδε ή όίωξις ουκ έπι πάντων Σκυ&ών έγένετο· εί όέ μή, δοκοϋσιν äv μοι και πάντες διαφ&αρήναι εν rfj φυγή, εί μη Άλεξάνδρφ το σώμα εκαμεν. και αυτός ες εσχατον κινδύνου έλάών έκομίσ&η οπίσω ες το στρατόπεδον. και οντω ξννέβη η μαντεία Άριστάνδρω. 5

'Ολίγον όέ ύστερον παρά τον Σκυϋών βασιλέως άφικνοϋνται τιαρ' Ά/¿ξανδρον πρέσβεις, υπέρ των πραχ&έντων ές άπολογίαν έκπεμφϋέντες, οτι ουκ άπύ κοινον των Σκυ&ών έπράχ&η, άλλα χαϋ' άρπαγην λ-ηστρικω τρόπω σταλέντων, και αυτός ότι εϋέλοι ποιεϊν τα επαγγελλόμενα. και τούτω φιλάνϋρωπα έπιστέλλει 'Αλέξανδρος, οτι οντε άπιστοΰντα μη έπε ξ ιέ ναι καλόν αντώ έφαίνετο, οντε κατά καιρόν ην εν τω τότε επεξιέναι.

2

01 δε εν Μαρακάνδοις εν τη άκρα φρονρονμενοι Μακεδόνες προσβολής γενομένης τη άκρα εκ Σπιταμένονς τε και των άμφ' αυτόν έπεκδραμόντες άπέχτεινάν τε των πολεμίων εστίν ονς καί άπώσαντο ξνμπαντας, και αυτοί άπα&εΐς απεχώρησαν ες την ακραν.

3 ώς όέ και ol υπ' 'Αλεξάνδρου εσταλμένοι ές Μαράκανδα ήδη προσάγοντες Σπιταμένει έξηγγέλλοντο, την μέν πολιορκίαν εκλείπει της άκρας, αυτός δέ ώς ές τά βόρεια της Σογδιανής άνεχώρει. Φαρνούχης δέ και οι ξύν αντώ στρατηγοί σπεύδοντες έξελάσαι αυτόν παντάπασιν επί τε τά δρια τής Σογδιανής ξυνείποντο νποχωροϋντι και εις τους Νομάδας τους Σκν&ας 4 ούδενΐ λογισμω ξυνεσβάλλονσιν. εν&α δη προσλαβών ό Σπιτ αμένης των Σκυ&ών ιππέων ές έξακοαίους προσεπήρ&η υπό τής ξυμμαχίας τής Σχνόικής δέξασ&αι έπιόντας τους Μακεδόνας· παραταξάμενος δέ έν χωρίω όμαλω προς τή έρήμω τής Σκν&ικής ΰπομεΐναι

Kapitel 4—5

291

restlichen S k y t h e n nicht mehr alle gefaßt werden. W ä r e d a s nicht passiert u n d nicht Alexander von dieser K r a n k heit befallen worden, so h ä t t e m a n sie, wie ich glaube, auf der Flucht alle vernichtet. E r wurde u n t e r Lebensgefahr ine Lager zurückgetragen, und so ging die D e u t u n g des Aristandros in Erfüllung. 1 0

5 Bald darauf trafen Gesandte des sky thischen Königs bei Alexander ein, mit der Entschuldigung f ü r das Geschehene b e a u f t r a g t : E s sei das Vorgefallene nicht auf gemeinsamen Beschluß der Skythen zurückzuführen, sondern als R a u b z u g einzelner zu betrachten. E r selbst sei bereit, Alexandere F o r d e r u n g e n zu erfüllen. Alexander ließ ihm freundlich a n t w o r t e n : Zwar hielt er es f ü r falsch, aus seinem Zweifel an dessen Ehrlichkeit nicht gleich die Konsequenzen zu ziehen, doch schien ihm jetzt nicht der Zeitpunkt zu weiteren Vorstößen zu sein. Die erste Niederlage (Gegen E n d e 329) Inzwischen h a t t e n die in der Burg Marakanda belagerten Makedonen auf einen Angriff des Spitamenes mit seinen Leuten hin a u s der Zitadelle heraus einen Gegenstoß u n t e r n o m m e n , eine Anzahl Gegner getötet u n d die Masse der Angreifer zurückgejagt ; sie selbst k o n n t e n sich u n v e r s e h r t wieder in die Burg zurückziehen. Als nun S p i t a m e n e s baldiges Eintreffen der von Alexander dorthin a b g e s a n d t e n E n t s a t z t r a p p e n gemeldet wurde, hob er die Belagerung des Festungsbergs auf und zog sich selbst in die nördliche Sogdiana zurück. P h a r n u c h e s n u n und die anderen T r u p p e n f ü h r e r , die ihn völlig über die Grenze der Sogdiana hinaus vertreiben wollten, verfolgten ihn auf seinem R ü c k zug u n d fielen dabei unüberlegt in das Gebiet der skythischen N o m a d e n ein. So k o n n t e Spitamenes Zuzug von 600 skythischen Reitern erhalten und f a ß t e a u s dieser Bundesgenossenschaft neuen Auftrieb, sich den anrückenden Makedonen zu stellen. E r formierte sich in ebenem Gelände im skythischen Gebiet, u n d zwar dort, wo die

Buch I V

292

μεν τονς πολεμίους ή αυτός ες αυτούς έμβαλεΐν ουκ η&ελε, πεοιίππεύων δέ έτόξευεν ες την φάλαγγα τών 5 πεζών, και έπελαυνόντων μεν αύτοΐς τών άμφί Φαρ· νούχην εφευγεν εύπετώς, οία όή ώκντέηοιν τε αύτοΐς και êv τω τότε ακμαιότερων δντων τών ίππων, τοις δέ άμφί 'Ανδρόμαχον υπό τε της ξυνεχοϋς πορείας και άμα χι?.ον απορία κεκάκιοτο ή ίππος· μένονσι όε ή 6 ύποχωροϋσιν επέκειντο εύρώστως ο'ι Σκνύαι. ενϋα δή πολλών μεν τιτρωσκομένων εκ τών τοξευμάτων, εστί όε ών και πιπτόντων, ¿ς πλαίσιον ισόπλενρον τά:αντες τους στρατιώτας άνεχώρουν ώς επί τον ποταμον τον Πολυτίμητοι', οτι νάπος ταύτη ήν, ώς μήτε τοις βαρβάροις εύπετές ετι είναι έκτοξεύειν ές αυτούς, σφίσι τε οι πεζοί ώφελ,ιμώτεροι ώσι. Κάρανος δέ 6 ίππάρχης ουκ άνακοινώσας Άι όοομάχω διαβαίνειν επεχείρησε τον ποταμον ώς ες ασφαλές ταύτη καταστήσων την ϊππον και οι πεζοί αντώ έπ//κολού&ησαν, ουκ εκ παραγγέλματος, αλλά φοβερά τε και ουδέ vi κόσμφ έγένετο αύτοϊς ή εσβασις 8 ή ές τον ποταμον κατά κρημνώδεις τάς δχάας. και οι βάρβαροι αίσ&όμενοι την άμαρτίαν τών Μακεδόνων αύτοΐς Ίπποις εν&εν και εν&εν έσβάλ/.ουσιν ές τον πόρον. και οι μεν τών ήδη διαβεβηκότν>ν κ ai άποχιορούντων εϊχονΤο, οι δέ τους διαβαίνοντας αντιμέτωποι ταχΟέντες άνείλουν ές Τον ποταμον, οί δέ από τών πλαγίων έξετόξευον ές αυτούς, οί δέ τοις ετ ι έσβαίνουσιν επέκειντο, ώστε απορία πάντοϋεν ξυνεχόμενοι οί Μακεδόνες ές νήσόν τινα Τών εν τώ ποταμώ ξυμφεύγονσιν 7

9 ου μεγάλην. και περιστάντες αυτούς οί Σκνΰαι τε και οί ξνν Σπιταμένει 'ιππείς εν κύκλω πάντα ς κατετόί ευσαν ολίγους δέ ήνδραποδίσαντο αντών, και τούτους πάντας άπέκτειναν.

Kapitel δ

293

W ü s t e b e g i n n t , p l a n t e a b e r w e d e r f e s t e n W i d e r s t a n d noch eine eigene A t t a c k e , s o n d e r n u n i s c h w ä r m t e die geschlossene F o r m a t i o n des m a k e d o n i s c h e n F u ß v o l k s mit seinen R e i t e r n u n d b e s c h o ß sie mit P f e i l e n . W e n n jedoch P h a r n u c h e s u n d seine L e u t e sich n ä h e r t e n , floh er b e h e n d , d e n n seine P f e r d e w a r e n im A u g e n b l i c k schneller, weil frischer, wohingegen die R e i t e r e i d e s A n d r o m a c h o s d u r c h p a u s e n l o s e s Marschieren u n d F u t t e r m a n g e l g e l i t t e n h a t t e ; sobald m a n indes anhielt o d e r sich z u r ü c k z o g , d r ä n g t e n die S k y t h e n mit aller Gewalt n a c h . N a c h d e m so d u r c h Pfeilschüsee viele v e r w u n d e t u n d a u c h einige L e u t e gefallen w a r e n , b i l d e t e m a n ein K a r r e e u n d zog sich z u m F l u ß P o l y t i m e t o s z u r ü c k . A n diesem b e f a n d sich ein W a l d s t ü c k , d a s S c h u t z v o r d e n feindlichen Schüssen b o t . A u c h w ü r d e dort die I n f a n t e r i e n ü t z l i c h e r sein k ö n n e n . K a r a n o s , der F ü h r e r d e r R e i t e r e i , indessen b e g a n n d e n R ü c k z u g ü b e r d e n F l u ß , u m so seine R e i t e r in Sicherheit zu b r i n g e n , o h n e d a v o n A n d r o m a c h o s in K e n n t n i s zu set zen. I h m Schloß sich die I n f a n t e r i e , u n d zwar o h n e B e f e h l , an. M a n stieg in A n g s t u n d o h n e j e d e O r d n u n g in d e n F l u ß hinein, u n d dies a n einer b e s o n d e r s abschüssigen U f e r s t e l l e . K a u m a b e r b e m e r k t e n die B a r b a r e n diesen Fehler d e r M a k e donen, als sie a u c h schon zu P f e r d diesen F l u c h t w e g v o n allen Seiten a n g r i f f e n . D i e einen v o n i h n e n fielen ü b e r die h e r , die b e r e i t s den F l u ß ü b e r q u e r t h a t t e n u n d bereits a b z i e h e n wollten, die a n d e r e n d r ä n g t e n die, die g e r a d e b e i m Ü b e r gang b e g r i f f e n w a r e n , i m K a m p f M a n n gegen M a n n ins W a s s e r z u r ü c k , w i e d e r a n d e r e beschossen diese v o n d e r Seite h e r , weitere s e t z t e n d e m R e s t b e i m H i n e i n s t e i g e n ins W a s s e r zu, so d a ß die M a k e d o n e n , v o n allen Seiten u m s t e l l t , in ihrer N o t schließlich auf einer kleinen Insel m i t t e n im F l u ß die l e t z t e Z u f l u c h t s a h e n . D i e S k y t h e n u n d die R e i t e r des S p i t a m e n e s schlossen sie n u n ein u n d schössen sie v o n allen Seiten her z u s a m m e n , einige, die sie lebend f i n g e n , brachten sie ebenfalls o h n e A u s n a h m e u m .

Buch IV

294

6

'Αριστόβουλος òè ένέδρα το πολύ τή; στρατιάς διαφ&αρήναι λέγει, των ΣκνΦών εν παραδείσω κρνφϋέντων, οΐ εκ του αφανούς επεγένοντο τοις Μακεόόσιν ¿ν αύτώ τω έργω· iva τον μεν Φαρνοΰχην παραχωρείν της ηγεμονίας τοις ξυμπεμφ&εισι Μακεόόσιν, ώς ουκ εμπειρίας έχοντα έργων πολεμικών, ÒJJ.' ¿πι τω κα&ομιλήσαι τους βαρβάρους μάλλ,όν τι προς Άλεξάνόρον ή επί τω εν ταίς μάχαις έξηγεϊσϋαι ¿σταλμένοι', τοις όέ

2 Μακεδόνας τε είναι και εταίρους βασιΜως. Άνδρόμαχον όέ και Κάρανον και Μενέδημον ου δέξαοϋαι την ήγεμονίαν, το μεν τι ώς μη δοκεϊν παρά τά επηγγελμένα υπό Άλ,εξάνδρου αυτούς τι κατά σφάς νεωτερίζειν, το δε και ¿ν αυτω τω δεινώ ουκ έϋελήσαντας, εί δή τι πταίσειαν, μη όσον κατ' άνδρα μόνον μετέχειν αντον, αλλά και ώς το πάν αυτούς κακώς έξηγησαμένους. έν τούτω δή τώ άορνβω τε και τη αταξία έπιόεμένους αύτοίς τούς βαρβάρους κατακόψαι πάντας, ώστε ιππέας μεν μή πλείονας των τεσσαράκοντα άποσωύηναι, πεζούς όέ ές τριακοσίους. Ταϋτα όέ ώς ήγγέΡ.&η Αλεξάνδρα), ηλγησέ τε τώ πά&ει τών στρατιοηών και εγνιο σπουδή έλαννειν ώς επί Σπιταμένην τε και τούς άμψ' αυτόν βαρβάρους, άνα/.αβών ούγ τών τε εταίρων Ιππέων τούς ημιαέας και τούς νπασπιστάς ξΰμπαντας και τούς τοξότας καχ τούς Άγριάνας και της φάλαγγος τούς κουψοτάτους ηει ώς επί Μαράκανδα, ίνα έπανήκειν Σπιταμένην 4 έπυν&άνετο και aü&t; πολ,ιορκε'ιν τούς έν τη άκρα. και αυτός μεν έν τρισίν ήμέραις διελϋών χίλιους κα'ι πεντακόσιους σταδίους τη τετάρτη υπό την εω προσηγε τη πό?.!ί. Σπιταμένης δέ και ο'ι άμφ' αυτόν, ώ; έξηγγέλ&η προσάγων 'Αλέξανδρος, ουκ έμειναν, άλλ' εκλιπόντες την πόλ.ιν φεύγουσιν. ό δέ έχόμενος αντών 5 έδίωχεν ώς δέ επί (τόν) χώρον ήκεν, ού η μάχη έγένετο, &άψας τον; στρατιώτας ώς έκ τών παρόντων

3

Kapitel 6

295

6 A n s tobillos berichtet, der größte Teil dieser T r u p p e n sei in eine Falle geraten u n d so vernichtet worden. Die S k y t h e n nämlich h ä t t e n sich in einem Wäldchen verborgen lind seien den Makedonen m i t t e n im K a m p f unversehens in d e n R ü c k e n gefallen. P h a r n u e h e s habe gerade a n die mitgesandten Makedonen das K o m m a n d o a b t r e t e n wollen, d a i h m die E r f a h r u n g in militärischen Dingen fehlte u n d er mehr u m des K o n t a k t e s mit den B a r b a r e n willen als zu militärischer F ü h r u n g durch Alexander abgeordnet worden sei, während es sich bei ihnen u m geborene Makedonen, obendrein u m Hetairen, handle. Doch h ä t t e n A n d r o m a c h o s , K a r a n o s und Menedemos das K o m m a n d o nicht ü b e r n e h m e n wollen, teils weil sie jeden Anschein zu vermeiden suchten, sie h ä t t e n irgendwie aus eigener I n i t i a t i v e gegen ausdrücklichen Befehl Alexanders eine Ä n d e r u n g vorgenommen, teils weil sie sich scheuten, gerade in solch verfahrener Situation im Falle einer Schlappe diese d a n n nicht nur persönlich gar ausbaden, sondern obendrein den Vorwurf einstecken zu müssen, sie h ä t t en das ganze U n t e r nehmen schlecht a u s g e f ü h r t . W ä h r e n d m a n sich so herumstritt und dabei die Ordnung sich auflöste, h ä t t e n die Gegner eie angegriffen u n d alle zusammengehauen, so d a ß sich nicht mehr als 40 Reiter und etwa 300 Mann zu F u ß r e t t e n konnten. 1 1 Alexander, der die entsprechende Meldung empfing, w a r über das Schicksal seiner Soldaten erschüttert u n d beechloß, in Eile gegen Spitamenes u n d seine B a r b a r e n zu ziehen. Mit der H ä l f t e der Hetairenreiterei, sämtlichen H y p a s p i s t e n , Bogenschützen u n d Agrianen sowie d e n L e u t e n der P h a l a n x , die a m besten zu F u ß waren, brach er auf u n d zog nach Marakanda, wohin E r k u n d i g u n g e n zufolge Spitamenes zurückgekehrt war u n d die Besatzung in der B u r g erneut belagerte. E r legte in drei Tagen 1500 Stadien zurück u n d konnte am Morgen des vierten gegen die S t a d t Helbst vorrücken. 1 2 Spitamenes und seine Anhänger a b e r warteten bei Nachricht von seinem Anrücken nicht länger, sondern ließen die S t a d t sein u n d flohen davon. Alexander jedoch blieb ihnen auf den Fersen, k a m an den P l a t z der K a t a s t r o p h e u n d begrub die Toten, so gut dies im Augen-

Buch IV

296

ειπετο εστε επί την εοημον τοϊς φεύγουσιν. εκείθεν δέ άναστρέφων επόρθει τ ¡¡ν χώραν και τον; ες rà ( θύματα καταπεφευγότας τών βαρβάρων έκτεινεν, δη ξννεπιθέσ&αι εξηγγέλλοντο και αυτοί τοις Μακεδόσι και έπήλ.ϋε πάσαν την χώραν δσην ό ποταμός ό Πο· 6 ?.ντίμητος έπάρδοη· επέρχεται, ίνα δέ αφανίζεται τω ποταμώ το νδωρ, έντεϋθεν ήδη το έπέκεινα έρημος ή χώρα εστίν· αφανίζεται δέ καίπερ πολ/.ον ών ύδατος ές την ψάμμον. και άλλοι ποταμοί ωσαύτως εκεί αφανίζονται μεγά/.οι καϊ άέ[ν]ναοι, δ τε "Επαρδος, δς ρέει διά Μάρδων της χώρας, και "Αρεως, δτον έπώννμος ή των Αρείων γη εστίν, και Έτύμανδρος, δς δι' Ενεργε7 των ρέει. και είσι ξ νμπάντες οντοι τηλ.ικοντοι ποταμοί ώστε ουδείς αυτών με ίων εστί τον Πηνειον τον θεσσαλικοί: ποταμού, δς δια των Τεμπών ρέων έκδιδοΐ ες θάλ,ασσαν ό δέ Πο/.ντίμητος πολύ ετι μείζοίν t] κατά τον ΙΙηνειόν ποταμόν έστι. 7

Ταΰτα δέ διαπραξάμενος ές Ζαρίασπα άφικετοκαι αύτον κατέμενεν εστε παρελθείν το άκμαϊον τον χειμώνος. έν τούτω δέ άφίκοντο παρ' αυτόν Φραταφέρνης τε ό Παρθναίων σατράπης και Στασάνωρ ό ές Άρείονς αποπεμφθείς ώς Άρσάκην ξνλληψόμένος, τόν τε Άρσάκην δεδεμένον άγοντες και Βραζάνην, δντινα Βήσσος της Παρθναίων σατράπην κατέστησε, και τινας α).?.ονς τών τότε ξύν Βήοσω άποστάντων. 2 ήκον δέ έν τω αντώ 'Επόκιλλος και Μενίδας και Πτολεμαίος ό τών Θρακών στρατηγός άπό θαλάσσης, οι τά τε χρήματα (τα) ξύν Μένητι πεμφθέντα και τονς ξνιιμάχονς ώς έπί θάλασσαν κατήγαγον. και "Ασανδρος δέ έν τούτω ήκεν και Νέαρχος, στρατιάν Ελλήνων μισθοφόρων, άγοντες, και f Βησσός τε ό Συρίας σατράπης και Ά σκλ.ηπιόδωρος ό νπαρχος άπό θαλάσσης, και οϋτοι στρατιάν άγοντες. 3

"Ενθα δι) ξύλλογον έκ τών παρόντνιν ξνναγαγών 'Αλέξανδρος παρήγαγεν ές αυτούς Βησσον και κατηγόρησα; την Δαρείου προδοσία ν την τε ρίνα Βήσσου

K a p i t e l 6—7

297

blick ging, d a n n setzte er den Fliehenden weiter nach in die W ü s t e hinein. Darauf w a n d t e er sich nach r ü c k w ä r t s , verwüstete das L a n d lind t ö t e t e die B a r b a r e n , die sich in die festen Plätze geflüchtet h a t t e n ; d e n n wie es hieß, h a t t e n auch sie sich an der B e k ä m p f u n g der Makedonen beteiligt. So d u r c h k ä m m t e er d a s ganze L a n d im Stromgebiet des Polytimetos. D o r t , wo der F l u ß — u n d dies t r o t z großer Wassermenge 1 3 — wieder verschwindet, beginnt jenseits die W ü s t e . Übrigens gibt es noch andere große u n d d a s ganze J a h r hindurch Wasser f ü h r e n d e Flüsse, die auf gleiche Weise d o r t verschwinden, der E p a r d o s , der d a s mardische Gebiet d u r c h s t r ö m t , der Areios, nach d e m d a s L a n d der Areia b e n a n n t ist, u n d der E t y m a n d r o s i m Gebiet der E u e r g e t e n . Diese alle sind so b e d e u t e n d , d a ß v o n ihnen keiner an Größe d u r c h den thessalischen Pene ios übert r o f f e n wird, der d u r c h d a s T e m p e t a l sich ins Meer ergießt, j a zwischen Peneios u n d P o l y t i m e t o s besteht sogar ein himmelweiter Unterschied. Bessos oder Alexanders E n t w i c k l u n g zum Orientalen (Winter 3 2 9 - 3 2 8 ) 7 Als dies beendet war, k a m Alexander nach Zariaepa u n d w a r t e t e dort bis zur M i t t e des Winters. 1 4 Zu dieser Zeit t r a f e n P h r a t a p h e r n e s , der S a t r a p von P a r t h i e n , u n d Stasanor ein, den er n a c h der Areia geschickt h a t t e , u m A r s a kes zu v e r h a f t e n ; sie lieferten Arsakes in Fesseln a b sowie Barzanes, den Bessos z u m S a t r a p e n über die P a r t h e r ern a n n t h a t t e . Dazu b r a c h t e n sie a u c h einige der a n d e r e n Verschwörer u m Bessos m i t . A u c h t r a f e n Epokillos, Menid a s u n d Ptolemaios ein, der K o n i m a n d a n t der T h r a k e r . Sie k a m e n vom Meere zurück, wohin sie d a s Menes mitgegebene Geld sowie die Bundesgenossen eskortiert h a t t e n . 1 5 W ä h r e n d d e m kamen a u c h A s a n d r o s u n d Nearchos m i t griechischen Söldnertruppen sowie . . . , der S a t r a p Syriens, und Asklepiodoros, der S t a t t h a l t e r , beide ebenfalls v o n der K ü s t e m i t Truppenersatz. 1 6 Die Anwesenden 1 7 berief Alexander dort n u n zur Vers a m m l u n g u n d f ü h r t e ihnen Bessos vor, dem er den V e r r a t an Dareios zum Vorwurf m a c h t e . E r ließ ihm Nase u n d

298

Buch IV

άποτμηϋήναι και τά ώτα άκρα έκέλενσεν, αυτόν δέ ε; Έχβάτανα άγεσ&αι, ώς εκεί εν τώ Μήδων τε και Περ4 σων ξν?.λόγα> άπο&ανούμενον. και tyòj οντε την άγαν ταύτην τιμωρίαν Βήσσου επαινώ, αλλά βαρβαρικήν είναι τί&εμαι των ακρωτηρίων την ).ώβην και νπαχ&ηναι Άλέξανδρον ξύμγημι ες ζηλον τον Μηδικού τε και Περσικού π).ούτον κάί της κατά τους βαρβάρους βασιλέας ουκ ίσης ές τους υπηκόους ξννδιαιτήσειος, εο&ήτά τε οτι Μηδικήν άντί της Μακεδόνικης τε καί πατρίου 'Ηρακλείδης ών μετέλαβεν ούδαμη επαινώ, και την κίταριν την Περσικήν τών νενικημένων (οτι) αντί ών αυτός ό νικών πάλαι έψόρει άμεϊψαι ονκ 5 επηδέσ&η — ουδέν τούτων επαινώ, άλ/.' εϊπερ τι άλ/.ο, καί τά 'Αλεξάνδρου μεγάλα πράγματα ¿ς τεκμηρίο>σιν τί&εμαι ώς οϋτε τό σώμα ΰτω ειη καρτερόν, οντε όστις γένει επιφανής, οντε κατά πόλεμοι· ε'ι δη τις διευτνχοίη έτι μά/J.ov ή 'Αλέξανδρος, ουδέ ε'ι την Λιβύην τις προς τη Ασία, καϋάπερ ουν έπενόει εκείνος, έκπεριπλεύσας κατάσχοι, ουδέ εΐ την Ενρώπην επί τη 'Ασία τε και Λιβύη τρίτην, τούτω»· πάντων ουδέν τι όφελος ες εύδαιμονίαν άν&ρώπου, εϊ μή σωψρονεΐν εν ταύτώ ύπαρχοι τούτω τω άν&ρώπω τώ τά μεγάλα, ώ: δοκεί, πράγματα πράξαντι.

8

"Ενϋα δή και τό Κλείτον τοϋ Δρωπιδοι· πάϋί//ια και την Άλεξάνόοον ¿π' αύτω ξυμγοοάν, ε'ι καί ολίγον νστερον επράχ&η, ουκ εξω τοϋ καιρόν άψηγήσομαι. είναι μεν γάρ ημέραν ίεράν τοϋ Διονύσου Μακεδόσι 2 καί ΰύειν Διονύσω όσα ετη εν αύτη Άλέξανδρον τόν δέ τοϋ Διονύσου μέν έν τώ τότε άμε/.ήσαι λέγουσι, Δ ιοσκονροιν δέ ϋΰσαι, εξ δτου δή επιφρασϋέντα τοϊν Διοσκονροιν την ΰυσίαν πόρρω δέ τον πότου προϊόν-

K a p i t e l 7—8

299

Ohren verstümmeln u n d ihn d a n n nach E k b a t a n a zur H i n richtung vor einer V e r s a m m l u n g von Medern u n d Persern schaffen. Ich selbst k a n n diese allzu grausame Hache an Bessoe keineswegs billigen, sondern h a l t e das V e r s t ü m m e l n der E x t r e m i t ä t e n f ü r e t w a s ganz Barbarisches. Doch meine ich, Alexander sei wie zur Vorliebe f ü r übermäßigen P r u n k nach Art von Persern u n d Medern auch zur U n s i t t e barbarischen K ö n i g t u m s verleitet worden, die in ihren Lebensformen keine Gemeinsamkeit zwischen Herrsehern u n d Untertanen mehr k e n n t . So k a n n ich auch n i m m e r m e h r loben, d a ß er, ein N a c h k o m m e des Herakles, n u n medische s t a t t der a l t ü b e r k o m m e n e n makedonischen Kleidung anlegte und sich auch nicht s c h ä m t e , n u n die persische K o p f bedeckung der Besiegten s t a t t der aufzusetzen, die er beim Siege seit je getragen h a t t e . 1 8 All dies, wie gesagt, lobe ich keineswegs. Aber ich h a l t e andererseits, wenn etwas, die an sich grandiosen Leistungen Alexanders f ü r ein schlagendes Beispiel, d a ß ein Mensch — er mag von noch so großer K ö r p e r s t ä r k e sein, a u s noch so b e r ü h m t e m Geschlechte s t a m m e n , noch m e h r an Kriegsglück aufzuweisen h a b e n als Alexander u n d sogar in einem gewaltigen F l o t t e n u n t e m e h m e n etwa noch Libyen der H e r r s c h a f t ü b e r Asien zufügen, so wie er es p l a n t e , u m als d r i t t e s mit diesen beiden d a n n E u r o p a zu verbinden — bei alldem noch keinen F o r t schritt zu jenem inneren, w a h r e n Glücke gemacht h a t , wenn ihm selbst, bei all seinen o f f e n b a r so großen T a t e n , die Klugheit der Mäßigung fehlt. Die K l e i t o s k a t a s t r o p h e (Sommer 328) 8 So will ich an dieser Stelle auch den Bericht über die Affäre des Kleitos, Sohn des D r o p i d a s , einfügen, sowie Alexanders Unglück mit ihm, weil er, obzwar sich die Sache erst etwas s p ä t e r zutrug, d u r c h a u s hierher p a ß t . 1 9 E s war an einem religiösen F e s t der Makedonen zu E h r e n des Dionysos, an welchem J a h r f ü r J a h r bisher Alexander dem Gott opferte. Diesmal aber, wie es heißt, h a t t e er u n t e r Zurücksetzung des Dionysos den Dioskuren geopfert, weil ihm aus irgendeinem Grund in den Sinn k a m , dieses Opfer sei f ü r die Dioskuren b e s t i m m t . Als n u n d a s Gelage

20

Arrian

Buch IV

300

3

4

5

6

τος (και γάρ και τα των πότων ήδη 'Αλεξάνδρω ε; τύ βαρβαρικώτερον νενεωτέριστο) άλΧ εν γε τω πότω τότε νπέρ τοϊν Λιοσκονροιν λόγους γίγνεσϋαι, όπως ες Δία άνηνέχϋη αυτοί ν ή γένεσις άφαιρεϋεϊσα Τυνδάρειο. και τινας των παρόντων κολακεία τή Άλεξάνόρον, οίοι δη άνδρες διέφϋειράν τε άει και ονποτε παύσονται επιτρίβοντες τά των αεί βασιλένίν αράγματα, κατ' ουδέν άξιονν σνμβάλλειν 'Αλεξάνδρω τε και τοις Ά/^ξάνδρον εργοις τον Πολνδενκην καί τον Κάστορα, οι δε ονδέ τον 'Ηρακλέους άπείχοντο εν τω πότω· αλλά τόν φϋόνον γάρ έμποδών ϊστασϋαι τοις ζώσι το μη ού τάς δικαίας τιμάς αύτοϊς έκ των ξυνόντων γίγνεσϋαι. ΚλεϊΤον δε δήλον μέν είναι πάλαι ήδη άχϋόμενον τον τε 'Αλ.εξάνδρου τη ες το βαοβαοικώτεοον μετακινήσει και των κο/.ακευόντων αυτόν τοις λόγοις· τότε δε και αυτόν προς τον οίνου παροξυνόμενον ουκ εάν ούτε ες το ϋεϊον ύβρίζειν, ο ντε [ες] r à των πάλαι ηρώων έργα ίκφαυλίζοντας χάριν ταύτην αχαριν προστιϋέναι Άλεξάνδρω. είναι γάρ οϋν ουδέ ΐά 'Αλεξάνδρου οΰτω τι μεγάλα και ϋανμαστά ώς εκείνοι επαίρονσιν ονκουν {ουδέ) μόνον καταπράξαι αυτά, αλλά το πολ.ύ γάρ μέρος Μακεδόνυ>ν είναι τά εργα. και τούτον τόν λόγοι· άνιάσαι Άλέξανδρον λεχϋέντα. ονδέ εγώ επαινώ τον λόγοι·, άλλά ίκανόν γάρ είναι τίϋεμαι εν τοιάδε παροινία τό καϋ' αυτόν σιγώντα εχειν μηδέ τά αυτά τοις άλλοις ές κο/.ακείαν πλ.ημμελεϊν. ώς δέ και των Φιλίππου τινές έργων, οτι ού μεγάλα ουδέ ϋανμαστά Φιλίππω κατεπράχϋη, ουδεμία ξνν δίκη επεμνήσϋησαν, χαριζόμενοι και ούτοι Άλεξάνδρω, τόν Κλεΐτον ήδη ονκέτι εν εαυτόν δντα πρεσβεΰειν μέν τά του Φίλιπποι*, καταβάλλειν δέ Άλ.έξανδρόν τε και τά τούτου εργα, παροινοϋντα ήδη τόν Κλ.εΐΤον, τά τε άλλα και πολύν είναι εξονειδίζοντα Άλεξάνδρω, ôrt προς αύτον άρα εσώϋη, όποτε ή ίππομαχία ή επί Γρανίκω ξυν-

7 ειστήκει

προς Πέρσας·

και δη και την δεξιάν

την

Kapitel 8

301

echón ziemlich weit fortgeschritten war — denn auch die Gelage Alexanders nahmen neuerdings eine Wendung zu barbarischen Formen —, da kam das Gespräch auch auf die Diosktiren und darauf, daß man ihnen die A b s t a m m u n g von Tyndareus entzogen und Zeus zu ihrem Vater gemacht habe. Einige der Anwesenden nun versuchten, Alexander zu schmeicheln, wie ja Leute dieser A r t noch seit je Könige verdorben haben und in diesem Bemühen nie aufhören werden. Sie behaupteten, weder K a s t o r noch Pollux hielten im Hinblick auf Persönlichkeit und T a t e n einen Vergleich mit Alexander aus. In ihrer Trunkenheit verschonten sie selbst Herakles nicht — sei es doch nur der Neid, der im Wege stehe, den Sterblichen bei Lebzeiten die ihnen gebührenden Ehren von den Zeitgenossen zukommen zu lassen. K l e i t o s nun war länger schon sein Ärger über Alexanders Wendung zum Barbarischen hin, und besonders über die Reden derartiger Schmeichler, anzumerken. Jetzt aber, auch selbst vom Weine erhitzt, verbat er sich den Frevel gegen die Gottheit und wollte es nicht zulassen, d a ß man Alexander zu Gefallen in solch unerwünschter Weise die Taten der alten Heroen heruntersetzte. Alexanders T a t e n seien keineswegs so großartig und wunderbar, wie sie jene Leute in ihrer Übertreibung darstellten, er habe sie j a gar nicht allein vollbracht, zum größten Teil seien sie W e r k der Makedonen. Diese Reden ärgerten nun wiederum A l e x ander. Und auch ich kann sie nicht loben, sondern meine, es wäre gescheiter gewesen, in der allgemeinen Trunkenheit zu schweigen und nicht in gleicher Weise wie die anderen mit ihrer Schmeichelei zu entgleisen. A l s aber nun gar einige die Leistungen des Philipp ganz ungerechterweise ins Gespräch brachten, so als ob auch dieser weder etwas Großes noch Bewundernswertes vollbracht habe—und zwar taten sie dies ebenfalls, um Alexander zu gefallen —, da konnte K l e i t o s sich nicht mehr halten, begann vielmehr, Philipps R u h m zu verkünden und Alexander und seine Leistungen richtiggehend herunterzumachen. Bereits schwer bezecht und dadurch in Fahrt geraten, hielt er ihm unter anderem vor, er selbst sei es gewesen, der ihn gerettet habe seinerzeit bei der Reiterschlacht am Granikos. Mit großer Geste hob er

20·

302

Buch IV

αντον σοβαρώς άνατείνανχα, αυχη σε ή χειρ, φάναι, ώ 'Αλέξανδρε, εν τω χόχε εσωσε. και Άλέξανδοον ονκέτι φέρειν τον Κλείχον την παροινίαν τε και νβριν, άλλ.ά άναπηδάν γαρ ξνν όργη έπ' αυτόν, καχέχεσ&αι δέ υπό των ξυμπινόνχων. Κλεϊτον δε ουκ άνιέναι S υβρίζοντα. 'Αλέξανδρος δε εβόα άρα καλών τους νπασπιστάς· ονδενός όέ υπακούοντος ές ταύτα εφη κα&εστηκέναι J α ρ ε ί φ , οπότε προς Βήασου τε και των άμφι Βήσσον ξνλλ.ηφΦεις ηγετο ουδέν άλλο δτι μή δνομα ων βασιλέως, οϋκονν ετι οίους τε είναι κατέχειν αυτόν τους εταίρους, άλ.λ' όναπηδήσαντα γαρ οι μεν λόγχη ν άρπάσαι λέγουσι των σωματοφνλ.άκων τινός 9 και ταύτη παίσαντα Κλεϊτον άποκτεϊναι, οί δέ σάρισσαν παρά των φυλάκων τινός και τ αυτήν. 'Αριστόβουλος δε δϋεν μεν ή παροινία ώρμή&η ού /.έγει, Κ/.είτου δέ γενέα&αι μόνον την άμαρτίαν, δν γε ώργισμένου 'Αλεξάνδρου και άναπηόήσαντος έπ αυτόν ώς διαχρησομένον άπαχ&ήναι μέν διά άνηών εξω υπέρ τό τείχος τε και την τάφρον της ακρας, ίνα έγίνετο, πρός Πτολεμαίου τον . Ici γουτοϋσωματοφύλακος ' ούκαρτερήσαντα δέ άναστρέψαι αυ&ις και περιπετή Άλ.εξάνδρω γενέσ&αι Κλεϊτον avaκαλ.ονντι, και ψάναιδτι· οΰτός τοιό Κλείτος, ώ Αλέξανδρε' και εν τούτω πληγέντα τη σαρίσση άποϋανειν.

9

Kai εγώ Κλεϊτον μέν της ύβρεως της ες τον βασι/.έα τον αΰτοϋ μεγαλ.ωστί μέμφομαι" ' Α/.έξανδρον δέ της συμφοράς ο'ικτείρω, δτι δυοϊν κακοϊν εν τω τότε ηττημένοι· έπέδειξεν αυτόν, ύφ' δτιον δή και του ετέρου ουκ έπέοικεν άνδρα σωφρονοϋντα έξηττδσ&αι, όργής ι τε και παροινίας. άλλά τά επί τοϊσδε αν επαινώ 'Αλεξάνδρου, δτι παραυτίκα εγνω σχέτ/.ιον έργον έργασάμενος. και λέγουσιν ε'ισιν οι [τα Ά?.εξάνδρου] δτι έρείσας την σάρισσαν προς τον Χοϊχον έπιπίπτειν έγνώκει αύτη, ώς ου καλόν αύτώ ζην άποκτείναντι φί3 λον αύτοϋ εν οΐνω. οί πολλοί δέ ξνγγραφείς τοΰτο μέν

Kapitel 8 - 9

303

Beine H a n d u n d rief: „Diese H a n d , Alexander, h a t dich d a m a l s gerettet". N u n aber k o n n t e Alexander diesen t r u n kenen Ü b e r m u t des Kleitos nicht m e h r länger e r t r a g e n u n d sprang voll Zorn gegen ihn auf, w u r d e aber von a n d e r e n Zechgenossen zurückgehalten. Kleitos jedoch ließ in seinen Schmähungen nicht nach. D a rief Alexander nach d e n H y p a s p i s t e n , u n d d a keiner hörte, schrie er, es sei m i t i h m n u n wohl schon so weit g e k o m m e n wie m i t Dareios, als er von Béseos gefangen u n d verschleppt w u r d e u n d n u r noch dem N a m e n nach ein K ö n i g w a r . J e t z t k o n n t e n ihn die F r e u n d e nicht mehr halten, er sprang auf, entriß einem Gardisten, wie einige sagen, die L a n z e u n d t ö t e t e d a m i t Kleitos — nach anderen gehörte die L a n z e einer der W a c h e n . Aristobulos gibt einen Anlaß f ü r die allgemeine T r u n k e n h e i t nicht an, b e h a u p t e t aber, die Schuld h a b e allein bei Kleitos gelegen: Diesen h a b e , als Alexander voller W u t auf i h n lossprang, u m ihn fertigzumachen, Ptolemaios, Sohn d e s Lagos, der Somatophylax, zur T ü r e h i n a u s über die Mauer u n d den Graben der B u r g g e f ü h r t , in der dies alles geschah, der aber habe eich nicht gefügt, sei zurückgekehrt u n d Alexander in die H ä n d e gelaufen, der n a c h ihm rief. „ H i e r bin ich, Alexander!" h a b e er g e a n t w o r t e t u n d sei v o n diesem im gleichen Augenblick m i t der Lanze tödlich getroffen worden. 1 9 '

9 Auch ich f ü r meinen Teil tadle Kleitos schwer wegen der Frechheit gegenüber seinem König, b e d a u e r e aber zugleich Alexander wegen dieses unglücklichen Vorfalles, zeigte er sich doch damals zwei üblen Gewohnheiten nicht gewachsen, von denen beiden, auch schon einer d a v o n , ein Mensch v o n kluger Mäßigung sich nicht besiegen lassen d ü r f t e , J ä h z o r n und Trunkenheit. Indes, im weiteren h a b e ich a n i h m wieder zu loben, d a ß er sofort d a s F u r c h t b a r e seiner T a t erkannte. 2 0 Einige der Autoren nämlich berichten, er h a b e die Lanze gegen die W a n d g e s t e m m t , entschlossen, sich in sie zu stürzen, d a es f ü r ihn j a eine Schande sei, noch weiterzuleben, n a c h d e m er seinen F r e u n d im R a u s c h e u m gebracht habe. Die Mehrzahl der A u t o r e n freilich schweigt

304

Buch I V ου λεγονσιν, άπε/.θόντα δέ ες τι¡v ενντ/ν κεΐσθαι όδυρόμενον, αυτόν τε τον Κλεϊτον όνομαστι άνακαλονντα και Την Κλεϊτον μεν άδελφήν, αυτοί· δέ άναθρεψαμένην, Λανίκην την Jjjìo.tlòov πaida, ώς καλά άρα αντί} 4 τροφεία άποτετικό)ς εϊη ανδρωθείς, ή γε τους μεν παΐδας του; εαυτής νπέρ αυτόν μαχομένους έπεϊδεν αποθανόντα;, ròv άόελ.φόν όέ αυτή; αυτό; αυτοχειρία εκτείνε• φονέα τε των φίλων ου δια).είπειν αυτόν άνακα?.οΰντ α, άαιτόν τε και άποτον καρτερεί ν εστε επί τρεϊ; ήμερα;, ουδέ τίνα αλλην θεραπείαν θεραπενσαι τό σώμα.

5

Και ετιι τούτοις των μάντεών τινε; μήνιν εκ Διονύσου ¿¡δον, δτι ή θυσία έξελ,είφθη Άλεξάνδρω y τον Διονύσου, και 'Αλέξανδρος μόγις προς των εταίρων πεισθείς σίτου τε ήψατο και τό σώμα κακώς ¿θεράπευσε· και Τω Διονύσφ την θνσίαν άπέδωκεν, ¿πει ουδέ αυτω cίκοντι ην ές μήνιν τον θείου μάλλον τι ή Την 6 αυτόν κακότητα άναφέρεσθαι την ξυμφοράν. ταϋτα μεγαλωστι επαινώ *Αλεξάνδρον, το μήτε άπαυθαδιάσασθαι επ'ι κακώ, μήτε προστάτην τε και ξννήγορον κακίονα ετι γενέσθαι τον άμαρτηθέντος, αλλά ξνμφήσαι γάρ έπταικέναι ανθρωπόν γε όντα. 7 Eiaì δέ οι λέγονσιν Άνάξαρχον τον σοφιστήν έλ.θεΐν μέν παρ' 'Αλέξανδροι· κλ.ηθέντα, ώς παραμνθησόμενον εύρόντα δέ κείμενον και έπιστένοντα, άγνοεΐν, φάναι επιγελ.άσαντα, διότι έπί Τωδε οι πάλαι σοφοί άνδρες την Δίκην πάρεδρον τω Διι εποίησαν ώς δ τι âv προς του Διός κυρωθή, τοϋτο ξυν δίκη πεπραγμένον. και οϋν και τα έκ βασιλέως μιγά/.ον γιγνόμενα δίκαια χρήναι νομίζεσθαι, πρώτα μέν πρός αυτόν βα8 σιλέως, επειτα προς τών άλλων ανθρώπων, ταϋτα είπόντα παραμυθήσασθαι μέν ' Αλ,έξανδρον ¿ν τω τότε, κακόν δέ μέγα, ώς έγώ φημι, έξεργάσασθαι ' Αλεξάνόρο) και μείζον ετι ή ότω τότε ξυνείχετο, εϊπερ ονν σοφοϋ

Kapitel 9

305

hiervon, berichtet aber, er h a b e sein Lager aufgesucht u n d dort g e j a m m e r t , in einem f o r t den N a m e n des K l e i t o s gerufen sowie d e n v o n dessen Schwester Lanike, seiner Amme, der T o c h t e r des Dropidas. Welch schönen L o h n s t a t t e er ihr doch n u n f ü r ihre Mühe m i t ihm a b , d a er erwachsen sei ! N a c h d e m sie schon h a b e erleben müssen, d a ß ihre Söhne f ü r ihn in der Schlacht fielen, h a b e er ihr mit eigener H a n d n u n a u c h noch den B r u d e r g e t ö t e t . U n aufhörlich n a n n t e er sich einen Mörder seiner F r e u n d e , blieb drei Tage ohne T r a n k u n d N a h r u n g u n d vernachlässigte auch sein körperliches Befinden. Die Verderber in der eigenen U m g e b u n g I m Z u s a m m e n h a n g d a m i t sprachen einige der Seher in erhabenen Tönen v o m Zorn des Dionysos 2 1 , d a A l e x a n d e r ihm d a s g e b ü h r e n d e Opfer zu bringen unterlassen h a t t e . Schließlich ließ sich Alexander von den F r e u n d e n m i t Mühe überreden, wieder Speise zu sich zu n e h m e n u n d schlecht u n d recht e t w a s f ü r sein körperliches Wohl zu t u n . E r opferte auch noch d e m Dionysos, d e n n es war i h m n i c h t unlieb, wenn m a n die K a t a s t r o p h e m e h r dem Z o r n der Gottheit als seinem eigenen Fehler zuschrieb. So lobe ich es an Alexander besonders, d a ß er nicht eigensinnig auf einer begangenen F r e v e l t a t bestand oder sie gar zu r e c h t fertigen u n d zu verfechten suchte u n d so das Übel noch schlimmer m a c h t e , sondern zugab, als Mensch gefehlt zu haben. Einige gibt es, die berichten, der Philosoph A n a x a r c h o s sei zu Alexander gerufen worden, u m ihn zu besänftigen. Als er ihn s t ö h n e n d daliegen sah, h a b e er lachend g e m e i n t , Alexander wisse nicht, d a ß die alten Weisen gerade d e s h a l b die Göttin der Gerechtigkeit d e m Zeus zur Seite stellten, da stets doch alles, was dieser bestimme, zu R e c h t geschehen sei. So sei auch das, was ein großer K ö n i g t u e , als R e c h t s a k t anzusehen, u n d zwar zunächst v o n diesem selbst, d a n n auch von allen anderen Menschen. Auf diese Weise k o n n t e er f ü r den Augenblick Alexander wohl besänftigen, f ü g t e ihm aber, wie ich meine, zugleichschweren Schaden zu, schlimmer als d a s Übel, d a s ihm zur Zeit so

Buch I V

3O6

άνδρας τήνόε εγνω την δόξαν, ώς ου τά δίκαια άρα χρη σπονδή επιλεγόμενοι· πράττειν τον βασιλέα, άλλα δ τι är και δπο>ς ονν εκ βασιλέως ττραχ&γ/, τ ο ντο δίκαιον 9 νομίζειν. έπεI και προσκννεΐσ&αι έϋέ?.ειν Ά/.έξανδρον λόγο ζ κατέχει, ΰπούσης μεν αντώ και της άμηί τον "Αμμιονος πατρός μάλλον τι ή Φιλίππου δόξης, ϋανμάζοντα δέ ηδη τά ΙΙερσών και Μήδων της τε έσϋητος τη άμείψει και της ä/./.ης ϋεραπείας τη μετακοσμήσει. ουκ ένδεήσαι δέ ουδέ προς rorro αυτώ τονς κολακεία ες αυτό ενδίδοντας, άλλον ς τέ τινας και δη και των σοφιστών των άμφ' αυτόν Άνάξαρχόν τε και ΎΑγιι· Άργεϊον, έποποιόν.

ίο

Καλ/.ισϋένην δε τον Όλύν&ιον 'Αριστοτέλους τι των λόγιον διακηκοότα καί τον τρόπον δντα ύπαγροικότερον ουκ έπαινεΐν ταύτα. τούτου μεν δη ενεκα και αυτός Καλλισϋένει ξυμφέρομαι, εκείνα δέ ούκέτι επιεική δοκώ τοϋ Καλλισϋένονς, ειπερ ά/.η&ή ξυγγέγραπται, δτι ύφ' αντω είναι άπέφαινε και τη αύτον ξνγγραφϋ Αλέξανδρόν τε και τά Αλεξάνδρου εργα, 2 ονκονν αυτός άψΐχϋαι εξ Ά/,εξάνδρου δόξαν κτησόμενος. άλ.λά εκείνον ευκ/.εά ές ανθρώπους ποιήσων καί ονν και τον ϋείου την μετουσίαν Άλεξάνδρω ουκ εξ ώι· Όλνμπιάς υπέρ της γενέσεως αύτον ψεύδεται άνηρτήσ·&αι, άλλά έξ ών äv αυτός υπέρ ' Α/.ε£άνόρον ξνγ3 γράψας έξενέγκη ές άν&ρώπους. είσι δέ οι και τάδε άνέγραψαν, ώς ana ηρετο αυτόν ποτε Φι/.ώτας δντινα οϊοιτο μάλιστα τιμη&ήναι προς της Ά&ηναίων πόλειος' τον δέ άποκρίνασϋαι Άρμόδιον και ' Αριστογείτονα, 4 ort tòv ετερον τοιν τνράννοιν εκτειναν και τυραννίδα δτι κατέλυσαν. έρέσ&αι δέ αν&ις τον Φιλώταν ει τω τύραννον κτείναντι υπάρχοι παρ' οϋστινας έϋέ/.ει τών 'Ελλήνων φνγόντα σώζεσϋαι· καί άποκρίνασ·&αι αΰ&ις Καλλισ&ένην, εΐ και μή παρ' άλλους, παρά γε ' Α&ηναίονς δτι ψνγόντι ύπαρχοι σώζεσ&αι. τούτους γαρ

Kapitel 9 - 1 0 sehr zusetzte, falls dieser es in der T a t f ü r die Ansicht eines Weisen hielt, ein K ö n i g müsse n i c h t bei seinem H a n d e l n mit höchster Sorgfalt p r ü f e n , was Gerechtigkeit sei, sondern alles, was und wie er handle, sei a n sich d a s Recht. 2 2 I n der Folgezeit jedenfalls, so wird berichtet, h a b e sich Alexander durch die Proskynese verehren lassen wollen, d a er m e h r auf d a s Gerücht seiner A b s t a m m u n g v o n Amnion als v o n seinem Vater Philipp gab, u n d er sei in B e w u n d e r u n g medischer und persischer Sitten verfallen, wie die Ä n d e r u n g seiner Kleidung u n d die U m w a n d l u n g seiner übrigen Lebensformen bewiesen. Auch fehlten i h m nicht die L e u t e , die in ihrer Schmeichelei so weit gingen, dies zu billigen, u n t e r anderen einige Sophisten v o m Schlage des A n a x a r chos oder des E p e n d i c h t e r s Agis aus Argos. 2 3 Kallisthenes u n d die Proskynese 10 Kallisthenes a u s O l y n t h aber, Schüler des Aristoteles, u n d in seiner A r t etwas schroff, h a b e eine solche E n t w i c k lung keineswegs gutgeheißen. 2 4 I n s o f e r n h a b e ich gegen seine H a l t u n g nichts einzuwenden. Keineswegs zuzustimmen jedoch vermag ich seiner meines E r a c h t e n s völlig ungerechtfertigten B e m e r k u n g , wenn er — falls d a s Ü b e r lieferte s t i m m t — meinte, es liege n u r a n ihm u n d seiner Darstellung, was a u s Alexander u n d seinen T a t e n werde, u n d es sei nicht er, der g e k o m m e n sei, u m durch Alexander b e r ü h m t zu w e r d e n : E r selbst sei es vielmehr, der Alexanders R u h m u n t e r der Menschheit begründe. So h ä n g e auch das Göttliche in Alexander n i c h t etwa d a v o n ab, was Olympias über dessen Zeugung zurechtfabele, sondern davon, was seine Schriften hierüber in der Öffentlichkeit verbreiteten. Wie einige berichten, f r a g t e ihn einmal Philotas, wer seiner Ansicht n a c h in A t h e n die meiste Verehrung genieße. E r h a b e g e a n t w o r t e t , H a r m o d i o s u n d Aristogeiton, weil sie von zwei T y r a n n e n einen get ö t e t und die Tyrannie d a m i t beseitigt h ä t t e n . Darauf habe Philotas weiter g e f r a g t , ob ein T y r a n n e n m ö r d e r , wo dieser wolle, bei den Griechen eine Zuflucht finden könne, u n d Kallisthenes h a b e wieder g e a n t w o r t e t , wenn sonst nirgends, bei den A t h e n e r n finde er eine solche gewiß,

Buch I V

308

και πρός Εύηυσ&έα πολεμήσαι υπέρ τών παίόων τών 'Ηρακλέους, τυραννοΰντα εν τω τότε της 'Ελλάδος. 5 'Υπέρ όέ τη; προσκννήσεως δπως ήναντιώ&η Άλεξάνδρω, και τοιόσδε κατέχει λόγος, ξυγκεϊσ&αι μεν γαρ τω Άλεξάνδρω προς τους σοφιστάς τε και τους άμφ' αυτόν Περσών και Μήδων τους δοκιμωτάτους 6 μνήμην τον λόγου τονδε έν πότοι έμβαλεϊν αρξαι δε τον λόγον Άνάξαρχον, ώς πολύ δικαιότερον àv ·&εόν νομιζόμενον Άλέξανδρον Διονύσου τε και 'Ηρακλέους, μη δτι τών έργων ενεκα όσα και ηλίκα καταπέπρακται 'Αλεξάνδρω, άλλα και ότι Διόνυσος μέν Θηβαίος ήν, ουδέν τι προσήκων Μακεδόσι, και 'Ηρακλής Άργεϊος, ουδέ οϋτος προσήκων δτι μή κατά γένος τό Άλεξάν7 δρον Ήρακλείδην γαρ είναι 'Αλ.έξανδρον Μακεδόνας δε âv τον σφών βασιλέα δικαιότερον ϋείαις τιμαϊς κοσμούντας. και γαρ ουδέ έκεϊνο είναι άμφί/.ογον δτι άπελ&όντα γε εξ άν&ρώπων ώς ϋεον τιμήσουσι' πόσω δή δικαιότερον ζώντα γεραίρειν ήπερ τελ.ευτήσαντα ες ουδέν δψελος τω τιμωμένφ.

II

Λεχ&έντων δε τούτο/ν τε και τοιούτων λόγων προς Άναξάρχου τους μέν μετεσχηκότας της βουλής έπαινεΐν τόν λόγον και δή έ&έλειν άρχεσϋαι της προσκννήσεως, τους Μακεδόνας δέ τους πολλούς άχ&ομέ2 νους τω λόγω σιγη εχειν. Καλλισ&ένην δέ ύπολαβόντα, Ά λέξανδρον μέν, είπεΐν, ώ Άνάξαρχε, ουδεμιάς άνάξιον άποφαίνω τιμής δσαι ξύμμετροι άν&ρώπφ· άλλα διακεκρίσ&αι γάρ τοις άν&ρώποις δσαι τε άνϋρώπιναι τιμαΐ και δσαι étïai πολλοίς μέν και άλλοις, καάάηερ ναών τε οικοδομήσει και άγαλμάτων avaστάσει και τεμένη δτι τοις ΰεοις εξαιρείται και λύεται εκείνοις και σπένδεται, και ύμνοι μέν ές τους άεούς ποιούνται, έπαινοι δέ ές άν&ρώπους, — άτάρ ούχ 3 ήκιστα τω της προσκννήσεως νόμω. τους μέν γάρ άν&ρώπονς φιλεϊσ&αι προς τών άσπαζομένων, το

K a p i t e l 10-11

309

wenn er fliehen m ü s s e : Diese h ä t t e n ja auch f ü r die Söhne des Herakles gegen E u r y s t h e u s Krieg geführt, der d a m a l s über Hellas herrschte. 2 5 Ü b e r seinen W i d e r s t a n d gegen Alexander wegen der Proskynese aber wird folgendes b e r i c h t e t 2 6 : Alexander, Sophisten sowie die v o r n e h m s t e n Meder u n d Perser seiner U m g e b u n g h ä t t e n sich v e r a b r e d e t , beim Gelage diese F r a g e anzuschneiden. So begann denn Anaxarchos d a m i t , Alexander müsse mit viel m e h r R e c h t Gott g e n a n n t werden als Dionysos u n d Herakles, und zwar weniger wegen Zahl u n d Größe seiner T a t e n als deshalb, weil Dionysos ein T h e b a n e r sei, der mit den Makedonen an sich n i c h t s zu t u n habe, Herakles hingegen ein Argiver, der n u r durch familiäre B a n d e mit A l e x a n d e r zusammenhänge, denn Alexander sei bekanntlich Heraklide. U n d so sei es eigentlich billiger, wenn die Makedonen ihren eigenen König als G o t t e h r t e n . D e n n gebe es schon d a r a n keinen Zweifel, d a ß m a n ihn nach seinem Tod als G o t t verehren werde, wieviel richtiger sei es d a n n , ihn schon im Leben als Gott zu v e r e h r e n : Sei er erst einmal t o t , h a b e er n i c h t s mehr davon.

11 N a c h diesen u n d ähnlichen W o r t e n des A n a x a r c h o s h a b e m a n v e r a b r e d u n g s g e m ä ß diese R e d e gelobt u n d m i t d e r Proskynese beginnen wollen. Die Makedonen indes in ihrer Mehrzahl h ä t t e n v e r ä r g e r t dazu geschwiegen. A b e r n u n habe Kallisthenes die P r o z e d u r unterbrochen u n d gesagt : „Einen Alexander, A n a x a r c h o s , halte auch ich f ü r würdig jeder E h r u n g , wie sie einem Menschen n u r i m m e r zusteht. E s werden jedoch v o n den Menschen k l a r e U n t e r schiede g e m a c h t zwischen E h r u n g e n f ü r Menschen u n d E h r u n g e n f ü r G ö t t e r , u n d zwar in vielem a n d e r e n , wie darin, d a ß m a n T e m p e l b a u t , Standbilder errichtet, heilige Bezirke f ü r die Götter abgrenzt, ihnen Opfer u n d Geschenke bringt u n d Gottheiten zu E h r e n heilige Gesänge komponiert, auf Menschen hingegen nur Lobgesänge, n i c h t z u m wenigsten aber in der A n w e n d u n g der Proskynese. D e n n Menschen u m a r m e n u n d küssen einander als innige Begrüßung, die Gottheit hingegen, die in der F e r n e weit ü b e r

310

Buch I V &εϊον δέ, δτι άνω που ιδρυμένον και ουδέ ψανσαι αντον όέμις, επί τώδε άρα τη προσκυνήσει γεραίρεTai, και χοροί το'ις ϋεοις Ίστανται και παιάνες erri τοις άεοϊς δδονται. και ουδέν &ανμαστόν, οπότε γε και αυτών των &εών άλλοις ä'/Λαι τιμαΐ πρόσκεινται, και ναι μά Δία ήρωσιν ä/.λαι, και αύται άποκεκριμέναι του όείον. 4 οϋκονν εικός ξνμπαντα ταϋτα αναταράσσοντας τους μεν άν&ρώπονς ές σχήμα ϋπέρογκον κα&ιστάναι των τιμών ταϊς νπερβολ.αΐς, τους άεονς δε τό γε επί αφίσιν ες Ταπεινότητα ου πρέπουσαν καταβάλλιιν r à ίσα άν&ρώποις τιμώντας, οϋκονν ουδέ Άλέξανδρον άνασχέσ&αι äv, εΐ τών Ιδιωτών τις εισποιοίτο ταϊς βασιλι5 καΙς τιμαΐς χειροτονία ή ψήφω ου δικαία, πολϋ αν οϋν όικαιότερον τους ΰεονς δυσχεραίνειν δσοι άνθρωποι ές τάς όείας τιμάς σφάς εισποιονσιν ή προς ä/./Mv εισποιονμενοι ανέχονται. 'Αλέξανδρον δέ πόρρω τον ίκανοΰ άνδρών άγα&ών τόν Άριστον είναι Τε και δοκεϊν, και βασιλέων τον βασιλικώτατον και στρατηγών τον άξιοστρατηγό6 ταΤον. και σέ, εϊπερ τινά άλλον, ώ ' Αΐ'άξαρχε, είσηγητήν τε τούτοιν τών λ.όγων έχρήν γίγνεσόαι και κωλντην τών ενάντιων, επί σοφία τε και παιδεύσει Άλεξάνδρω ξυνόντα. οϋκονν αρχειν γε τούδε τον λόγου πρέπον ην, άλλα μεμνησϋαι γαρ ου Καμβύση ουδέ Ξέρξη ξυνόντα ή ξνμβονλευοντα, ά/.λά Φιλίππου μεν παιδί, 'Ηρακλείδη δε από γένους και ΑΙακίδη, or ου οί πρόγονοι εξ "Αργούς ές Μακεδονίαν ήλΰον, ουδέ βία, άλλα νόμω Μακε7 δόνων άρχοντες διετέλεσαν, οϋκονν ουδέ αυτώ Τώ Ήρακλει ζώντι ετι &εΐαι τιμαϊ παρ' Ελλήνων έγένοντο, άλλ' ουδέ τελ.εντήσαντι πρόσ&εν ή προς τον ·&εοϋ τοϋ εν Δελφοί ς έπΐ'&εσπισ'&ήναι ώς ·&εόν τ ιμάν Ήρακλ.έα. εΐ δέ, δτι εν Τη βαρβάρψ γη οί λόγοι γίγνονται, βαρβαρικά

Kapitel 11 ihnen steht, ist es nicht erlaubt auch nur zu berühren, und deshalb wird sie durch die Proskynese geehrt. Auch richtet man ihr zu Ehren Feetzüge ein und feiert sie durch Chöre. So ist es denn kein Wunder, daß für jeden der Götter andere Kultgebräuche bestehen und für die Heroen, j a wirklich, wieder andere, von denen für Götter deutlich unterschieden. Man sollte aber derartiges nicht gänzlich durcheinanderbringen und nicht einerseits die Menschen durch ein Übermaß an Ehrung zu Formen des Größenwahns hinaufsteigern, andererseits aber die Götter — soweit dies überhaupt bei den Menschen liegt — in übler Weise herabsetzen, indem man ihnen die gleichen Ehrungen erweist wie den Menschen. Einem Alexander müßte es unerträglich sein, wenn ein gewöhnlicher Sterblicher, gewählt durch die Masse oder nach irgendeinem anderen widerrechtlichen Beschluß, sich königliche Ehren anmaßte. Mit wieviel mehr Recht also müssen die Götter all denen zürnen, die sich göttliche Ehren anmaßen beziehungsweise es zulassen, daß ihnen von anderen solche übertragen werden. Alexander nun ist und gilt auch von allen hervorragenden Persönlichkeiten als die bedeutendste, unter allen Herrschern als der größte und unter allen Feldherrn als der seiner Stellung würdigste — all dies weit über das normale Maß hinaus, aber aueh nicht mehr. Du, Anaxarchos, aber nun hättest vor allen eine solche Ansicht ins Gespräch bringen und als Philosoph und Lehrer in diesem Kreise um Alexander eine derartige Entwicklung ins Gegenteil gerade verhindern sollen. E s wäre wirklich besser gewesen, du hättest gar nicht erst begonnen, solche Reden zu führen, sondern dich daran erinnert, daß du nicht in der Umgebung eines Kambyses oder Xerxee als Ratgeber weilst, sondern bei dem Sohn Philipps, dem Nachfahren von Herakles und Aiakos, dessen Väter von Argos nach Makedonien kamen und ihre Herrschaft stets nach Brauch und Sitte der Makedonen, nicht durch Gewalt, ausgeübt haben. Wohl wurden Herakles selbst göttliche Ehren von den Griechen erwiesen — dies aber nicht schon bei Lebzeiten, sondern nach dem Tode, j a sogar erst, als der Gott von Delphi ausdrücklich geboten hatte, ihn als Gott zu verehren. Wenn du aber meinst, man sei bei unserem Gespräch nun mal im barbarischen Land

Buch I V χοή έχειν τά φρονήματα, καί εγώ της 'Ελλάδος μεμνήσ&αί σε άξιώ, ώ Αλέξανδρε, ης ενεκα 6 πάς στόλος σοι 8 έγένετο, προσάεϊναι την Άσίαν τη 'Ελλάδι, και ονν ενΰυμή&ητι, έκεϊσε έπανελ&ών άρά γε και τους "Ελληνας τον; έ/.ενάερωτάτονς προσαναγκάσεις ές τ ι) ν προσκύνησα·, ή 'Ελλήνων μεν άφέξη, Μαχεδόσι òè ττροσΟήαεις τήνδε την άτιμίαν, ή διακεκριμένα εσται σοι αύτώ τά των τιμών ες άπαν, ώς προς 'Ελλήνων μεν και ΜακεδόναJV ανθρωπίνως τε και Έλληνικώς τιμάσg άαι, προς δε τών βαρβάρων μόνων βαρβαρικώς ; ft δε υπέρ Κύρου τον Καμβνσον λέγεται πρώτον προσκννη&ηναι άνϋρώπων Κνρον καί επί τώδε έμμεΐναι Πέοσαις τε και Μήδοις τήνδε την ταπεινότητα, χρή έν&υμεΐσ&αι δτι τον Κνρον εκείνον ΣκΰΟαι έσωφρόνισαν, πένητες άνδρες καί αυτόνομοι, και Δαρεϊον άλλοι αϋ Σκύ&αι, καί Ξέρξην Ά&ηναίοι και Λακεδαιμόνιοι, καί Άρταξέρξην Κλέαρχος και Ξενοφών και οι ξνν τούτοις μύριοι, και Ααρεΐον τούτοι· 'Αλέξανδρος μή προσκ ννο ύμένος.

2

Ταϋτα δή και τοιαύτα ιΐπόντα Καλλ,ισ&ένην άνιασαι μεν μεγαλωστί Άλέξανδρον, Μακεδόσι δέ προς ΰνμον ειπείν, και Τούτο γνόντα 'Αλέξανδροι· πέμψαντα κωλϋσαι [Μακεδόνας] μεμνήσ&αι ετι της προσκννή2 σεως. αλλά σιγής γαρ γενομένης επί τοις λόγοις άναστάντας Περσών τους πρεσβυτάτονς εφεξής προσκυνεϊν. Λεόννατον δέ, ένα τών εταίρων, επειδή τις έδόκει τών Περσών αύτώ ουκ έν κόσμω προσκυνήσαι, τον δέ επιγελάσαι τω σχήματι του Περσοΰ ώς ταπεινώ" καί τούτω χαλεπήναντα τότε Άλέξανδρον ξυναλλαγήναι αΰ&ις. 3

Άναγέγραπται δέ δ ή καί τοϊόσδε λόγος, προπίνειν φιάλην χρυσήν έν κύκλω Άλέξανδρον πρώτοις μεν τούτοις προς οΰστινας ξυνέκειτο αύτώ τά τής προσκν-

Kapitel 11-12

313

u n d müsse sich d e m g e m ä ß zu einer barbarischen Denkweise bequemen, d a n n fordere ich dich auf, an Griechenland zu denken, A l e x a n d e r 2 6 ' , in dessen N a m e n der ganze Zug nur deshalb von dir u n t e r n o m m e n wurde, Asien ihm anzugliedern. Überlege dir auch, o b du d a n n bei deiner R ü c k kehr etwa auch die Griechen, d a s freiheitlichste aller Volker, zur Proskynese zwingen oder etwa sie aussparen u n d n u r den Makedonen diese Schande a n t u n willst. Oder willst d u vielleicht eine grundsätzliche Scheidung im Zeremoniell dahingehend d u r c h f ü h r e n , d a ß Alexander von Hellenen u n d Makedonen auf griechische A r t als Mensch u n d von den B a r b a r e n allein auf barbarische als Gott verehrt wird? Bei der Ansicht aber, K y r o s , Sohn des Kambyses, sei der erste, dem die Proskynese erwiesen wurde, und deshalb sei diese D e m ü t i g u n g bei P e r s e r n u n d Medern Sitte geblieben, sollte m a n nicht vergessen, d a ß jenen K y r o s die S k y t h e n wieder zur V e r n u n f t b r a c h t e n , ein armes, aber freies Volk, einen Dareios ebenfalls die S k y t h e n , wenn auch andere, einen Xerxes die A t h e n e r u n d Lakedaimonier, Artaxerxee Klearchos u n d X e n o p h o n m i t ihren i 0000 M a n n u n d diesen letzten Dareios ein Alexander, den m a n mit keiner Proskynese v e r e h r t e . " 2 7

12 Mit solchen u n d ähnlichen Reden ärgerte, wie es heißt, Kallisthenes A l e x a n d e r sehr, doch sprach er den Makedonen aus d e m Herzen, so d a ß dieser in E r k e n n t n i s der U m s t ä n d e v e r a n l a ß t e , m a n solle von weiterer Verfolgung des Proskyneseprojektes absehen. 2 8 Doch als auf solche W o r t e n u n Schweigen e n t s t a n d , erhoben sich die ältesten der Perser u n d vollzogen die Proskynese der Reihe nach. Leonnatos, einer der H e t a i r e n , lachte laut auf, als einer von ihnen es seiner Ansicht nach nicht ganz formvollendet t a t , wie kümmerlich ein solcher Mensch doch aussehe. Dae n a h m ihm Alexander übel, söhnte sich aber darauf wieder mit ihm aus. 2 9 E s gibt a u c h folgenden B e r i c h t 3 0 : Alexander t r a n k der Reihe nach a u s einer goldenen Schale allen zu, zuerst denen, mit denen er die Proskynese vereinbart h a t t e , so d a ß der

Buch I V

314

νήσεως, τον δέ πρώτον έκπιόντα σαί τε άναστάντα και φιληθήναι

την φιάλην προς αυτόν,

προσκυνήκαι τ ο ντο

4 εφεξής διà πάντων χωρήσαι. ώς δέ ές Καλλισθένην ήκεν ή πρόποσις, άναστήναι μεν Καλλισθένην και έκπιεϊν τ ι) ν φιάλ.ην, και προσε/.θόντα έθέ/.ειν φιλιέσαι ού προσκννήσαντα. τον δέ τυχεϊν μεν τότε διαλεγόμενον Ήφαιστίωνι· ονκονν προσέχειν τον νουν, ti και τά της προσκννήσεως επιτελή τω Καλλ.ισθένει 5

έγένετο. άλλα Δημήτριον γαρ τον Πνθώνακτος, ίνα των εταίρων, ώς προάγει αν τω ο Καλλισθένης ψιλήαων, φάναι δτι ου προσκννήσας πρόσειαιν. και τον Άλέξανδρον ού παρασχεΐν φιλήααι εαυτόν τον δέ Καλλισθένην, φιλήματι, φάναι, ελαττον εχων άπειμι.

6

Καί Τούτων εγώ, δσα ες νβριν τε την 'Αλεξάνδρου την εν τω παραντΐκα καί ές σκαιότητα την Καλλισθένους φέροντα, ουδέν ούδαμή επαινώ, ά/./.ά τό καθ' αυτόν γαρ κοσμίως τίθεσθαι έξαρκεϊν φ~ημί, αύξοντα ώς άνυστόν τά βασιλέως πράγματα δτω τις ξυνεϊναι

7

ούκ άπηξίωσεν. ονκονν άπεικότως δι' άπεχθείας γενέσθαι Άλεξάνδρω Καλ-λιαθένην τίθεμαι επί τή ακαίρω τε παρρησία και νπερόγκω άβελτερία. εφ' δτω τεκμαίρομαι μη χαλ.επώς πιστενθήναι τους κατειπόντας Καλλισθένους, δτι μετέσχε της επίβουλης της γενομένης Άλεξάνδρω εκ των παίδων, τους δέ, δτι καί έπήρεν αύτός ες τό έπιβουλ.εΰοαι. ξννέβη δέ τά της επιβουλής ώδε.

13

Έκ

Φιλίππου

ήν

ήδη

καθεστΐ]κός

Των

εν

τέλει

Μακεδόνων Τους παιδας δσοι ές ήλικίαν έμειρακιεΰοντο καταλέγεσθαι ές θεραπείαν Του βασιλέως, τά Τε περί την αλλην δίαιταν τον σώματος διακονεϊσθαι βασιλεϊ καί κοιμώμενον φυλάσσειν τούτοις έπετέτραπτο. και όποτε έξελαννοι βασιλεύς, τους ϊππονς παρά των

Kapitel 12-13

315

erste seinen Becher a u s t r a n k , die Proskynese vollzog, sich erhob und von A l e x a n d e r u m a r m t wurde. D a s gleiche geschah d a n n der R e i h e n a c h auch m i t allen anderen. Ala n u n aber Kallisthenes an der Reihe war mit d e m Z u t r a n k , erhob auch er sich u n d leerte seinen Becher, k a m aber zur U m a r m u n g , ohne die Proskynese vorher zu vollziehen: Alexander u n t e r h i e l t sich eben m i t H e p h a i s t i o n , u n d so g a b er nicht acht, ob Kallisthenes ebenfalls die übliche Zeremonie der Proskynese in allen Einzelheiten vollzog. Doch m a c h t e ihn, als n u n Kallisthenes zur U m a r m u n g h e r a n t r a t , Demetrios, einer der H e t a i r e n , Sohn des P y t h o n a x , darauf a u f m e r k s a m , Kallisthenes k o m m e zur U m a r m u n g ohne vorherige Proskynese, u n d daher verweigerte Alexander die U m a r m u n g . „So gehe ich d e n n eben u m einen K u ß ä r m e r wieder f o r t " , h a b e Kallisthenes hierzu b e m e r k t . Wie gesagt, was a n diesem besonderen F a l l η eich offener Brüskierung A l e x a n d e r s u n d bloßer R ü p e l h a f t i g k e i t des Kallisthenes aussieht, k a n n ich keinesfalls loben, sondern glaube vielmehr, es ist m i t ehrerbietigem Verhalten d u r c h aus zu vereinbaren, die W ü r d e des eigenen Könige soweit wie möglich zu erhöhen, dessen D i e n s t m a n im übrigen j a aucli nicht v e r s c h m ä h t h a t . D a ß sich Kallisthenes d u r c h seine u n a n g e b r a c h t e n f r e c h e n R e d e n u n d seine allzu s t a r k herausgestellte Formlosigkeit den Ärger Alexanders zuzog, ist meines F r a c h t e n s n u r allzu natürlich, u n d so glaube ich, auch die D e n u n z i a n t e n h a t t e n es n i c h t allzu schwer, m i t ihrer Anschuldigung Glauben zu finden, er h a b e a n der Verschwörung der P a g e n teilgenommen, j a diese erst, wie einige b e h a u p t e n , zu i h r e m A t t e n t a t s v e r s u c h a u f g e h e t z t . Diese Verschwörung spielte sich im einzelnen folgendermaßen ab31: Die P a g e n v e r s c h w ö r u n g ( F r ü h s o m m e r 327) 13 Schon Philipp h a t t e die Sitte eingeführt, die Söhne der Makedonen in h ö c h s t e r Stellung z u m Dienst beim K ö n i g auszuwählen, wenn sie d a s Jünglingsalter erreicht h a t t e n . 3 2 I h n e n oblag, was zu dessen persönlichen Bedürfnissen a n H a n d r e i c h u n g e n gehörte, sie h a t t e n ü b e r seinen Schlaf zu wachen, beim Ausreiten ü b e r n a h m e n sie v o n den Stall-

21

Arrian

Buch IV

316

2

3

4

5

6

ίπποκόμων δεχόμενοι εκείνοι προσήγον και άνέβα/./.ον σδτοι βασιλέα τον Περσικόν τρόπον και της επί ΰήρσ φιλοτιμίας βασι/^ϊ κοινωνοί ήσαν. τούτων και Έρμόλαος ήν, Σωπόλ.ιδος μεν παΐς, φιλοσοφία δέ εδόκεt προσέχειι· τον νονν και Καλλισ&ένην ΰεραπεύειν επί τώδε. υπέρ τούτον λόγος κατέχει, δτι ¿ν ϋήρα προσφερομένου Αλεξάνδρα» σνός εφ&η βαλών τον συν ό 'Ερμόλαος· και ό μεν συς πίπτει βλη&είς, 'Αλέξανδρος δε τον καιρόν νστερήσας έχαλέπηνε τω Έρμολάφ και κελεύει αυτόν προς όργήν πληγάς λαβείν όρώντων των άλλων παίδων, και τον ϊππον αύτοϋ άφείλ.ετο. τοϋτον τον Έρμόλαον άλγήσαντα rf¡ νβρει φράσαι προς Σώστρατον τον Άμύντου, ήλ,ικιώτην τε εαντον και έραστήν δντα, δτι ου βιωτόν οι εστι μη τιμώρησαμένω Άλέξανδοον της ύβρεως, και τον Σώστρατον ού χαλεπώς σνμπεΐσαι μετασχειν τον έργου, άτε έρώντα. υπό τούτων δε άναπεισ&ηναι Άντίπατρόν τε τον Άσκλ.ηπιοδώρον τον Συρίας σατραπεύσαντος και'Επιμένην τον Άρσαίου και Άντικλέα τον Θεοκρίτον και Φιλώταν τον Κάρσιδος τοΰ θρακός. ώς ονν περιήκεν ες Άντίπατρον ?/ νυκτερινή φυλακή, ταύττ] r f j ννκτ'ι ξνγκείμενον είναι άποκτειναι 'Αλέξανδρον, κοιμωμένω έπιπεσόντας. Ξνμβήναι δε οι μεν αυτομάτως λέγονσιν εστε {εφ') ήμέραν πίνειν ' Α/,έξανδρον, 'Αριστόβουλος δέ ώδε ανέγραψε. Σύραν γυναίκα εφομαρτεϊν ' Α/.εξάνόρο) κάτοχον εκ τοΰ όείον γιγνομένην και ταύτην το μεν πρώτον γέλωτα είναι Άλ.εξάνδρω τε και τοις άμφ' αυτόν ώς δέ τά πάντα εν t f j κατοχή άληϋενονσα έφαίνετο, ούκέτι άμελεϊσ&αι υπ 'Αλεξάνδρου, άλλ' είναι γαρ τη Συ ρ α πρόσοδον προς τον βασιλ.έα και νύκτωρ και με&' ήμέραν, και καϋεύδοντι πολλάκις ήδη επιστήναι. και δή καΐ τότε απαλλασσομένου εκ τον πότου κατεχομένην εκ τοΰ όείου έντυχεΐν, και δεϊοΰαι επανελϋόντα πίνειν ö/.ην τήν νύκτα· και Άλέξανδρον

K a p i t e l 13

317

wachen die .Pferde, f ü h r t e n sie dem K ö n i g vor u n d halfen beim Aufsteigen — ganz wie bei den Persern — u n d w a r e n an seiner Seite, w e n n er sich d e m J a g d s p o r t hingab. U n t e r ihnen war auch Hermolaos, Sohn des Sopolis, ein J ü n g l i n g mit offensichtlich philosophischen Interessen u n d d e s h a l b Verehrer des Kallisthenes. Wie es heißt, soll er auf der J a g d einmal, als ein E b e r auf Alexander zulief, diesem bei der Erlegung z u v o r g e k o m m e n sein; d a s Tier fiel, v o n seinem Schuß getroffen, Alexander, der zu s p ä t g e k o m m e n w a r , z ü r n t e ihm d e s h a l b u n d befahl, i h n in G e g e n w a r t der a n d e r e n P a g e n m i t Schlägen zu züchtigen. A u c h n a h m er ihm sein P f e r d . Dieser H e r m o l a o s n u n , voll Schmerz ü b e r eine derartige S c h a n d e , v e r t r a u t e Sostratos, Sohn dee Arnyntas, einem seiner Altersgenossen u n d i h m noch m e h r als n u r einem F r e u n d , an, er k ö n n e n i c h t weiterleben, o h n e diese Schmach a n A l e x a n d e r gerächt zu h a b e n . E s gelang ihm, diesen als seinen L i e b h a b e r m ü h e l o s zu bewegen, m i t ihm gemeinsame Sache zu m a c h e n . Von ihnen beiden wiederu m w u r d e A n t i p a t r o s gewonnen, Sohn des Asklepiodoros, des S a t r a p e n v o n Syrien, d a z u E p i m e n e s , Sohn des Arsaios, Antikles, Sohn d e s Theokritos, u n d Pbilotas, S o h n des T h r a k e r s Karsis. Man k a m überein, in der N a c h t , in der die W a c h e auf A n t i p a t r o s fiel, Alexander zu t ö t e n , i n d e m m a n im Schlaf auf i h n eindrang. Zufällig aber beschloß A l e x a n d e r a u s eigenem A n t r i e b , so wird erzählt, in dieser N a c h t bis z u m Morgen d u r c h zuzechen. N a c h Aristobul freilich t r u g sich die Sache folgendermaßen 3 3 z u : E i n e Syrerin, v o n der G o t t h e i t m i t Sehergabe a u s g e s t a t t e t , sei s t e t s in der U m g e b u n g Alexanders gewesen. A l e x a n d e r wie a u c h seine F r e u n d e h ä t t e n sie a n f a n g s verlacht, d a sie a b e r in ihrer Besessenheit in allem die W a h r h e i t zu v e r k ü n d e n schien, g l a u b t e er d a n n a b e r sie doch nicht m i ß a c h t e n zu dürfen, u n d so h a b e sie T a g tind N a c h t bei i h m Z u t r i t t g e h a b t u n d o f t , w e n n er schlief, an seinem Lager g e s t a n d e n . Als er sich n u n in dieser N a c h t vom T r ü n k e erhob, u m sich zur R u h e zu begeben, sei sie ihm in ihrer göttlichen Besessenheit wieder entgegengetreten, er möge u m k e h r e n u n d bis z u m Morgen weiterzechen. Alexander aber, der dies als göttliche W a r n u n g a u f f a ß t e , sei wirklich u m g e k e h r t u n d h a b e ihre W o r t e be-

Buch

318

IV

&εϊόν τι είναι νομίσαντα επανελϋεϊν τε και πινειν, και όντως τοις παισι διαπεσεϊν τό έργον. 7 Τή δε νσχεραία Έπιμένης ό Άρσαίον των μετεχόντων της επιβουλής φράζει την πράξιν Χαρικλεϊ τω Μενάνδρου, εραστή εαυτόν γεγονότι · Χαριχλή; όέ φράζει Ενρνλόχω τ ω άδελφω τω Έπ ιμένονς. καί ό Εύρύλοχος ελ&ών επί την σκηνην την 'Αλεξάνδρου Πχολεμαίω τω Λόγου τω σωμαχοφύλακι καταλέγει άπαν τό πράγμα' ο δε Άλεξάνδρφ εφρασε. και ό 'Αλέξανδρος ξνλλαβεϊν κελεύει ών τα ονόματα εϊπεν ό Εύρύλοχος· καί ούτοι στρεβλοΰμενοι σφών τε αυτών κατεϊπον την έπιβουλ.ήν καί τινας και άλλους ώνόμασαν.

14

'Αριστόβουλος μεν λέγει δτι καί ΚαΜισΰένην έπάραι σφάς εφαααν ες τό τόλμημα' και Πτολεμαίος ωσαύτως λέγει, οι δε πολλοί ου χαύχτ] λέγουσιν, άλ/.ά διά μϊαος γάρ τό ήδη δν προς Καλλισ&ένην εξ 'Αλεξάνδρου καί δτι ό Έρμόλαος ες τα μάλιστα επιτήδειος ήν τω Καλλισ&ένει, ού χαλεπώς πίστευααι τα χείρω υπέρ 2 Καλλισ&ένους Άλέξανδρον. ήδη δέ τίνες χαί τάδε ανέγραψαν, τον Έρμόλοαν προαχϋέντα ές τοις Μακεδόνας όμολογεϊν τε έπιβουλ.εϋσαι — και γάρ ουκ είναι ετι έ/.εν&έρω άνδρί φέρειν Την ϋβριν την 'Αλεξάνδρου — πάντα κατα?.έγοντα, την τε Φιλώτα ουκ ένδικοι· Χελενχήν και (την) τον πατρός αύτοϋ Παρμενίωνος ετι έκνομωτέραν και τών άλλων των τότε άποϋανόντων, καί την ΚλειΧου εν μέ&η αναίρεση', καί την έσ&ήτα την Μηδικήν, καί Χην προσκύνησα την βουλεν&εϊσαν και ονπω πεπαυμένην, και πότους Χε καί νπνονς τους Αλεξάνδρου' ταντα ού φέροντα ετι έλ.εν&ερώσαι έ&ε/.ήσαι εαυτόν τε καί του; άλλους 3 Μακεδόνας, χονχον μεν δη αυτόν τε καί τους ξυν αύχω ξνλληφ&ένχας καχαλευσ&ήναι προς τών παρόντων. Καλλισ&ένην δε 'Αριστόβουλος μεν λέγει δβδεμένον εν πέδαις ξυμπεριάγεσ&αι τή στρατιά, επειχα νόσω

Kapitel 13-14

319

folgt, u n d so h a b e sich der A t t e n t a t s p l a n der P a g e n zerschlagen. A m nächsten Morgen aber erzählte Epiinenes, Sohn des Arsaios, einer der Mitwisser, Charikles, Sohn des Menandros, seinem Liebhaber, v o n der Verschwörung u n d dieser wieder Eurylochos, d e m B r u d e r des Epimenes. E u r y l o c h o s aber begab sich zum Zelt Alexanders u n d s t a t t e t e Ptolemaios, Sohn des Lagos, d e m S o m a t o p h y l a x , u m f a s s e n d e Meldung über d e n Anschlag ab, der dies sofort a n Alexander weiterberichtete. Der a b e r befahl, alle zu v e r h a f t e n , deren N a m e n Eurylochos g e n a n n t h a t t e ; sie g e s t a n d e n auf der F o l t e r ihren A t t e n t a t s v e r s u c h u n d g a b e n auch noch weitere N a m e n an.

14 Aristobulos n u n berichtet 3 4 , nach ihrer Aussage seien sie von Kallisthenes zu ihrem Versuch e r m u t i g t worden, u n d d a s gleiche findet sich a u c h bei Ptolemaios. Die a n d e r e n Quellen berichten in der Mehrzahl die Dinge e t w a s anders. N a c h ihnen sei vielmehr Alexander a u s a n sich schon vorh a n d e n e m H a ß auf Kallisthenes u n d d a z u wegen des engen Vertrauensverhältnisses zwischen Kallisthenes u n d H e r m o laos nicht schwer d a z u verleitet worden, von Kallisthenes d a s Schlimmste a n z u n e h m e n . Einige schreiben auch, H e r molaos sei vor die Makedonen g e f ü h r t worden u n d h a b e seine A t t e n t a t s a b s i c h t zugegeben, d e n n f ü r einen freien M a n n sei es unerträglich, d e n Ü b e r m u t Alexanders noch weiter zu ertragen. Dabei h a b e er alle P u n k t e der Reihe nach aufgezählt, die u n g e r e c h t f e r t i g t e H i n r i c h t u n g des Philotas, die noch weniger zu rechtfertigende T ö t u n g P a r menione u n d der anderen, die d a m a l s s t e r b e n m u ß t e n , die E r m o r d u n g des Kleitos in der T r u n k e n h e i t , die medische Gewundung des Königs, die ganz b e w u ß t geplante E i n f ü h r u n g der Proskynese, v o n der m a n nicht abließ, die Gelage u n d das ü b e r m ä ß i g lange D u r c h s c h l a f e n Alexanders — dies alles h a b e er nicht m e h r e r t r a g e n können u n d «leshalb sich u n d die a n d e r e n Makedonen befreien wollen. Z u s a m m e n mit den a n d e r e n V e r h a f t e t e n sei er darauf v o n den Anwesenden gesteinigt worden. Kallisthenes aber Wirde n a c h Angabe des Aristobulos in Fesseln weiterhin im

Buch IV

320

4

15

2

3

4

τελευτήσαι, Πτολεμαίος δε ο Λόγου στρεβλω&έντα και κρεμασ&έντα άπο&ανεϊν. ούτως ουδέ οί πάνυ πιστοί ες την άφήγησιν και ξνγγενόμενοι έν τω τότε Άλεξάνδρω νπέρ των γνωρίμων τε και οΰ λα&όντων σφάς όπως έπράχ&η ξύμψωνα ανέγραψαν. πο/.λά δέ και άλλα νπέρ τούτων αυτών άλλοι άλλ.ως άφηγήσαντο, ά/J.' εμοι ταϋτα άποχρώντα εστω άναγεγραμμένα. ταύτα μέν δή ου πολλώ ύστερον πραχ&έντα εγώ εν τοϊσδε τοϊς άμφί Κλεϊτον ξυνενεχ&εϊσιν 'Αλεξάνδρα) άνέγραψα, τούτοις μάλλον τι οικεία ύπο/.αβών ες την άφήγησιν. Παρ' Άλέξανδρον δέ ήκεν και αυ&ις Σκυ&ών τών εκ της Ευρώπης πρεσβεία ξύν τοις πρέσβεσιν οίς αυτός ές Σκύ&ας εστειλεν. ό μέν δή τότε βασιλεύς τών Σκνόών δτε ούτοι υπό 'Αλεξάνδρου έπέμποντο τετελευτηκώς έτύγχανεν, αδελφός δέ εκείνου έβασίλενεν. ήν δέ ό νους της πρεσβείας έ&έλ.ειν ποιεί ν πάν το εξ Αλεξάνδρου έπαγγελλόμενον Σκΰ&ας· και δώρα εφερον 'Αλεξάνδρω παρά του βασιλέως τών Σκνϋών δσα μέγιστα νομίζεται εν Σκν&αις· και την &υγατέρα δτι έ&έλει Άλεξάνδρω δούναι γυναίκα βεβαιότητος οΰνεκα της προς Άλέξανδρον φιλίας τε και ξνμμαχίας. εΐ δέ άπαξιοΐ την Σκυ&ών βασίλισσαν γήμαι 'Αλέξανδρος, άλλά τών γε αστραπών τών της Σκν&ικής χώρας και δσοι αλλ.οι δυνάσται κατά την γήν την Σκυ&ίδα, τούτων τάς παίδας έ&έλειν δούναι τοις πιστοτάτοις τών άμφ' Άλέξανδρον ήξειν δέ και αυτός εφασκεν, εΐ κελεύοιτο, ώς παρ' αυτού Αλεξάνδρου άκοϋσαι δσα έπαγγέλλοι. άφίκετο δ' έν τούτω παρ' Άλέξανδρον και Φαρασμάνης ό Χορασμίων βασιλεύς ξύν Ιππεϋσι χιλίοις και πεντακοσίοις. εφασκεν δέ ό Φαρασμάνης δμορος ο'ικειν τω τε Κόλχων γένει και ταΐς γυναιξί ταϊς Άμαζόσι, και ει άέλοι Αλέξανδρος επί Κόλχους τε και Αμαζόνας έλάσας καταστρέψασ·&αι τα επί Χόν πόντον τόν Εϋξεινον ταύτη καϋήκοντα γένη, οδών τε ήγεμών εσεσ&αχ έπηγγέλλετο και tà επιτήδεια τη στρατιά παρασχευάσειν.

Kapitel

14-15

321

Heere mitgeführt und starb später an einer K r a n k h e i t , Ptolemaios hingegen behauptet, er sei gerädert und gehenkt worden. So unterscheiden sich selbst die zuverlässigsten Autoren aus dem K r e i s unmittelbar um Alexander in ihrer Ansieht über Geschehniese, die ihnen bekannt waren und deren Verlauf vor ihnen doch keineswegs verborgen gehalten wurde. Andere Berichte über diese Dinge wiederum weichen in vielen Punkten voneinander ab. Mir selbst aber soll vorliegende Darstellung genügen, auch h a b e ich diese E r eignisse nur deshalb im Zusammenhang mit denen der Kleitoskatastrophe gebracht, weil sie meines E räch tens im R a h m e n meiner Darstellung am ehesten zu diesen passen und weil sie sich nicht lange danach zutrugen. 3 5 Alexander und die S k y t h e n {328) 15 Wieder kam zu Alexander eine Abordnung der europäischen Skythen, zusammen mit den Gesandten, die er selbst zu diesen geschickt hatte. B e i deren Ankunft nämlich war der herrschende skythische K ö n i g eben gestorben, und sein Bruder regierte. Zweck dieser zweiten Gesandtschaft aber war die völlige Unterordnung der Skythen unter die Herrschaftsgewalt Alexanders, auch brachten sie von dem neuen Skythenkönig Geschenke, die als die großartigsten unter den Skythen gelten. Zudem bot dieser K ö n i g zur Bekräftigung ihres Freundschaftsbundes Alexander auch seine Tochter als F r a u a n : Sollte Alexander es ablehnen, eine skythische Prinzessin zu ehelichen, so sei er bereit, die Töchter seiner Satrapen im skythischen Land sowie die anderer skythischer Magnaten den engsten Vertrauten Alexanders zur F r a u zu geben. E r versprach, auf Verlangen auch selbst zu kommen, u m von Alexander dessen Wünsche persönlich entgegenzunehmen. 3 6 U m die gleiche Zeit t r a f auch Pharasmanes, König der Chorasmier, mit 1500 R e i tern bei Alexander ein. Dieser Pharasmanes behauptete, er wohne in nächster Nachbarschaft der Kolcher sowie des ainazonischen Weiberstaates ; für den F a l l , Alexander wolle gegen beide ziehen, um die Völker dort bis zum Schwarzen Meer hin zu unterwerfen, werde er ihm den W e g zeigen und Verpflegung liefern. 3 7

322

Buch IV 5

Toi; τε ονν παρά των Σκν&ών ηκουσι φιλάνθρωπο αποκρίνεται 'Αλέξανδρος και ες τον τότε καιρόν ξνμφορα, γάμου όέ ονδέν δεισ&αι Σκυάικον, και Φαρασμάνην επαίνεσα; τε και φΰ.ίαν και ξυμμαγίαν προς αυτόν ξυνϋέμενος αύτώ μεν τότε ουκ εφη έν καιρώ είναι έλαννειν επί τον Πόντον ' Αρταβάζιο δε τω Πέρση, οτω τα Βακτρίων έξ 'Αλεξάνδρου έπετέΐακτο, και δσοι άλλοι πρόσχωροι τούτω σατράπαι ξνστήσας Φαρασμάνι/ν αποπέμπει ες τ à ή&>ι τα αντον. 6 αύτώ όέ τά Ινδών εψη εν τώ τότε μέλειν. τούτους γάρ καταστρεψάμενος πάσαν âv ήδη εχειν την Άσίαν έχομένης δέ της Άαίας έπανιέναι αν ες τt)v 'Ελλάδα, έκεϊ&εν ό' εφ 'Ελλησπόντου τε και της Προποντίόο; ξύν τη δυνάμει πάση τη Τε ναυτική και τη πεζική έλάσειν εϊσω ίου Πόντον κα'ι ες ιό τότε ή ξίο ν άποϋέσΰαι Φαρασμάνην όσα έν τω παραυτίκα έπηγγέλλετο. 7 Αυτός όέ επί τον "Οξον τε ποταμόν ήει αύϋις και εις την Σογδιανήν προχωρεϊν έγνώκει, δτι πολλού; των Σογδιανών ές tà έρύματα ξυμπεφευγέναι ήγγέλλεΐο ουδέ έ&έλειν κατακούειν του σατράπου, όστις αντοϊς έξ 'Αλεξάνδρου έπετέτακτο. στρατοπεδεύοντος δέ αύτοϋ επί τω ποταμφ τω "Οξω ου μακράν τή; σκηνής της αύτοϋ 'Αλεξάνδρου πηγή ϋδαϊος και άλλη 8 ελαίου πηγή πλησίον αυτής άνέσχε. και Πτολεμαίω τω Αάγον τώ σωματοφύλακι επειδή έαηγγέλ.&η το τέρας, Πτολεμαίος Άλεξάνδρω εφρασεν.'Αλέξανδρος δέ ε&νεν επί τω φάσματι δαα ol μάντεις έξηγοϋντο. Άρίστανδρός δέ πόνων είναι σημε'ιον τοϋ έλαίου την πηγήν εψασκεν, αλλά καΐ νίκην έπι τοις πόνοις σημαίνειν.

Kapitel 15

323

Der skythischen Gesandtschaft gab Alexander eine freundliche A n t w o r t , wie es der Augenblick erforderte: Die Tochter des S k y t h e n begehre er nicht zur F r a u . P h a r a s manes hingegen lobte er u n d Schloß mit ihm einen F r e u n d schaftsvertrag, meinte aber, es passe ihm zur Zeit nicht, in R i c h t u n g P o n t o s zu ziehen. E r stellte jedoch eine Verbindung zwischen P h a r a s m a n e s u n d dem Perser A r t a bazos her, dem er die Satrapie von Baktrien unterstellt h a t t e , u n d den anderen Satrapen, die das diesem benachb a r t e Gebiet verwalteten. D a n n schickte er ihn zu seinen S t ä m m e n zurück. Wie er selbst zugab, lag ihm zur Zeit Indien am H e r z e n ; mit dessen U n t e r w e r f u n g werde er praktisch ganz Asien in seiner H a n d h a b e n ; w e n n dies erst einmal der Fall sei, werde er nach Hellas zurückkehren, um von dort a u s mit Land- u n d Seemacht durch Hellespont und P r o p o n t i s in d a s Pontosgebiet vorzustoßen. F ü r diese Zeit aber möge sich P h a r a s m a n e s aufheben, was er i h m jetzt verspreche. E r selbst r ü c k t e wieder zum Oxus vor u n d h a t t e die Absicht, in die Sogdiana zu ziehen, denn es w u r d e gemeldet, viele der Einwohner h ä t t e n sich in die festen Platze geflüchtet u n d verweigerten dem S a t r a p e n d e n Gehorsam, der v o n Alexander über sie eingesetzt worden war. 1,8 Als er dabei in der N ä h e des Oxus lagerte, e n t sprang plötzlich nicht weit von seinem Zelte e n t f e r n t eine Wasserquelle u n d in deren nächster N ä h e eine weitere m i t ö l . Ptolemaios, Sohn des Lagos, des Somatophylax, d e m dies gemeldet wurde, berichtete d a s W u n d e r Alexander, der auf dieses Götterzeichen hin nach Gebot der Seher opferte, und Aristandros verkündete, die Ölquelle bedeute zwar große Mühen, aber auch den Sieg nach ihrer Ü b e r w i n d u n g .

Buch IV

324 ι6

Διαβάς ovv ξνν μέρει της στρατιάς ες την Σογδιανήν, Πολνπέρχοντα δέ και "Ατταλον και Γοργίαν καΐ Μελέαγρον αυτόν εν Βάκτροις νπολιπόμενος τούτοι; μεν παρήγγειλεν την τε χώραν εν ψ νλακη εχειν, ώς μη τι νεο>τερίσωσιν οι τανΐη βάρβαροι, και τους

2 ετι άφεστηκότας αυτών έξαιρειν αυτός δέ ες πέντε μέρη διελών Την άμα οϊ στρατιάν των μεν 'Ηφαιστίωνα άρχε tv εταξε, των δέ Πτολεμαΐον τόν Λάγον τον σωματοφύλακα• Τοις τρίτοις όε Περδικκαν έπέταξε· της όε τετάρτης τάξεως Κοινος καί'Αρτάβαζος ήγονντο αυτω. την δε πέμπτην μοϊραν άναλαβών αυτός επ>)ει 3 την χώραν ώς επί Μαράκανδα. και οι άλλοι ώς έκάστοις προύχώρει έπγ\εσαν, τους μεν τινας τών ές τα έρύματα ξνμπεφενγότων βία έξαιρονντες, Τους δέ και ομολογία προσχωρονντάς σφισιν άνα).αμβάνοντες. ώς δέ σύμπασα αυτω ή δύναμις έπελ&ονσα των Σογδιανών της χώρας την πολλήν ές Μαράκανδα άφίκετο, 'Ηφαιστίωνα μεν εκπέμπει τάς εν τη Σογδιανή πό?>εις σννοικίζειν, Κοΐνον δέ και Άρτάβαζον ώς ές Σκύϋας, δτι ές Σκύΰας καταπεφενγέναι Σπιταμένης αυτω έξηγγέλ/.ετο, αυτός δέ ξνν τη λοιπή στρατιά επιών της Σογδιανής δσα ετι προς τών άφεστηκότων κατείχετο ταϋτα ου χαλεπώ; έξηρει. 4

Έν τούτοις δέ Ά/.εξάνδρου δντος Σπιταμένης τε και συν αυτω τών Σογδιανών τίνες φυγάδων ές τών Σκν&ών τών Μασσαγετών καλουμένων την χώραν ξυμπεφενγότες ξυναγαγόντες τών Μασσαγετών ιππέας έξακοσίους άφίκοντο πρός τι φρούριον τών κατά την

5

Βακτριανήν. και τώ τε φρονράρχω ουδέν πολέμιον προσδεχομένω έπιπεσόντες καΐ τοις ξύν Τούτω την φυλ.ακην εχουσιν τους μέν στρατιώτας διέφύειραν, τον φρούραρχον δέ έλόντες έν φυλακή είχον. ϋαρσήσαντες δε επί τον φρουρίου τη καταλήγει όλίγαις ήμέραις ύστερον Ζαριάσποις πελάσαντες τfjμέν πόλει προσβαλεϊν άπέγνωσαν, λείαν δέ πο/2ι)ν περιβαλλόμενοι ηλαννον.

Kapitel IG

325

16 Mit eirit.n Teil der Armee ging er über den Fluß und rückte in die Sogdiana ein. Polyperchon, Attalos, Gorgiae und Meleagros wurden mit dem Befehl an Ort und Stell» in Baktra zurückgelassen, das Land unter Kontrolle zu halten und Abfallversuche einheimischer Barbaren zu verhindern, Aufständische unter ihnen aber zu vernichten. Seine Truppen teilte er in fünf Abteilungen unter Hephai8tion, Ptolemaios, Sohn des Lagos, dem Somatophylax, Ferdikkas als drittem und Koinos zusammen mit Artabazos HIS viertem Führer; die fünfte übernahm er selbst und durchkämmte das Land bis nach Marakanda hin. Jede Gruppe durchzog ihren zugewiesenen Abschnitt und nahm die festen Plätze mit den in sie Geflohenen entweder durch Gewalt oder aber durch Unterwerfung, soweit sie sich freiwillig ergaben. So kam die ganze Armee schließlich nach Säuberung des größten Teiles der Sogdiana wieder in Marakanda zusammen, von wo aus Alexander Hephaistion abschickte, um die Städte der Sogdiana neu zu besiedeln, sowie Koinos und Artabazos zu den Skythen, weil zu ihnen, Nachrichten zufolge, Spitamenes geflohen war. Er selbst durchzog mit dem Rest der Truppen auch die übrige Sogdiana und nahm mühelos, was sich noch in Händen der Aufständischen befand.

Spitamenes (328) Während Alexander sich mit diesen Dingen abgab, war Spitamenes mit einigen Flüchtlingen aus der Sogdiana in das Gebiet der sogenannten massagetischen Skythen geflohen, hatte 600 massagetische Reiter gesammelt und war nach einem in baktrischem Gebiet gelegenen festen Platz gekommen.39 Man überfiel diesen — der Kommandant hatte mit einer feindlichen Aktion nicht gerechnet — tötete die Wachmannschaften und nahm deren Befehlshaber gefangen. Durch diese Eroberung mutig geworden, zogen sie wenige Tage darauf bis in die Nähe von Zariaspa. Wenngleich man auch dieses selbst nicht anzugreifen wagte, führte man doch im Umkreis eine Menge Beute mit sich fort.

326

Buch I V 6

τ

Ησαν όέ εν τοις Ζαριάσποις νόσω νπολε/^ιμμένοι τών εταίρων 'ιππέων ον πολλοί καί ξνν τούτοις Πείθων τε ό Σωσικλέονς, επί της βασιλικής θεραπείας της εν Ζαριάσποις τεταγμένος, και Άριστόνικος ό κιϋαρωόός. και οντοι α'ισόόμενοι των Σκνάών την καΐαόρομήν (ήδη γαρ εκ της νόαον άναρρωσάέντες δπλα τε εφερον και των ίππων επέβαινον) ξνναγαγόντες τους τε μισθοφόρους ιππέας ες όγδοήκοντα, οι επί φυλακή των Ζαριάσπων ϋπολελειμμένοι ήσαν, και των παίδων τινάς των βασιλικών έκβοηθοϋσιν επί τους Μασ·

η σαγέτας. καί τη μεν πρώτη προσβολή ουδέν ϋποτοπήσασι τοις Σκν&αις έπι:ιεσόντες την τ ε λείαν ξνμπασαν άφείλοντο αυτούς και των αγόντων την λείαν ουκ όλ.ίγους άπέκτειναν. έπανιόντες δέ αυτοί ατάκτως, ατε ούδενός εξ ηγουμένου, ενεδρευ&έντες προς Σπιταμένους και των Σκν&ών των μεν εταίρων άποβάλλουσιν επτά, των όέ μισ&οφόρων ιππέων έξήκοντα. και Ά ριστόνικος ο κιθαρωδός αυτόν αποθνήσκει, ον κατά κιθαρψδάν άνήρ άγαθάς γενόμενος. Πείθων όέ τρωθείς ζων λαμβάνεται προς των Σκνθών. 17

Και ταύτα ώς Κρατέρω εξηγγέλθη, σπονδή επί τους Μασσαγέτας ήλ.αννεν. οί δέ ώς έπνθοντο π/.ί/σίον επελαύνοντά σφισι Κράτερον, εφευγον άνά κράτος ώς είς την ερήμην. καί Κράχερος έχόμενος αυτών αίτοϊς τε έκείνοις περιπίπτει ού πόρρω της ερήμου καί άλλοι; 2 Ιππεϋσι Μασσαγετών υπέρ τους χίλιους, και μάχη γίγνεται τών τε Μακεδόνων και των Σκν&ών καρτερά· καί ένίκιον οί Μακεδόνες, τών δέ Σκν&ών άπέθανον μέν εκατόν και πεντήκοντα Ιππείς· οί δε άλ/.οι ου χαλ.επώς ές την ερήμην διεσώθησαν, οτι άποροι1 ην προσωτέρω τοις Μακεδόσι διώκειν.

3

Kai εν τούτω 'Αλέξανδρος Άρτάβαζον μέν της σατραπείας της Βακτρίων άπαλλάττει δεηθέντα δια γήρας, Άμύνταν δέ τον Νικολάον σατράπην αντ αύτον καθίστησι. Κοϊνον δέ άπολχίπει αντου την τε αύτοϋ τάξιν και την Μελ.εάγρου έχοντα και Τών εταίρων ιππέων ες τετρακοσίους καί τονς ιππακον·

Kapitel 1 6 - 1 7

327

I n Zariaspa n u n befand sich eine Anzahl wegen K r a n k h e i t zurückgelassener Hetairenreiter, u n t e r ihnen P e i t h o n , Sohn des Sosikles, dem dort die Verwaltung der königlichen H o f h a l t u n g in Zariaspa übertragen worden war, dazu auch der Kitharist Aristonikos. Auf Nachricht v o m Einfall der S k y t h e n — sie waren bereits im Zustand der Genesung, k o n n t e n wieder W a f f e n tragen u n d das P f e r d besteigen — holten sie an die 80 berittene Söldner zus a m m e n , die als B e w a c h u n g in Zariaspa zurückgelassen worden waren, sowie einige der königlichen Pagen u n d u n t e r n a h m e n gegen die Massageten einen Ausfall. Beim ersten Angriff fielen sie über die nichtsahnenden S k y t h e n lier, n a h m e n ihnen alle B e u t e ab u n d t ö t e t e n eine ganze Anzahl von den Bedeckungsmannschaften. D a sie sich jedoch ohne Ordnung zurückzogen — einen richtigen F ü h r e r h a t t e n sie j a nicht —, gerieten sie in eine von Spitarrienes u n d den S k y t h e n gelegte Falle und verloren sieben der H e t a i r e n sowie sechzig berittene Söldner. Den Heldentod s t a r b dabei auch Aristonikos, ein M a n n von einer Tapferkeit, wie sie f ü r einen Kitharaspieler ungewöhnlich war. Peithon geriet v e r w u n d e t in skythische Gefangenschaft.'·ο

17 Auf diese Meldung hin zog K r a t e r o s in Eile gegen die Massageten. Diese flohen jedoch, sobald sie von seinem A n r ü c k e n hörten, eiligst in ihre W ü s t e zurück. Krateros, u n m i t t e l b a r hinter ihnen her, geriet noch a m R a n d e der W ü s t e mit einer Reiterschar anderer Massageten v o n über 1000 Mann z u s a m m e n ; es e n t s p a n n sich ein heftiger K a m p f /.wischen Makedonen u n d S k y t h e n , in dem die Makedonen wiegten. Von den S k y t h e n k a m e n 150 Reiter u m , die anderen konnten sich mühelos in die W ü s t e r e t t e n , d a die Makedonen nicht in der Lage waren, sie weiter zu verfolgen. 4 1 U m diese Zeit e n t h o b Alexander A r t a b a z o s auf seine B i t t e hin aus Altersgründen seines S a t r a p e n a m t e s über Baktrien u n d setzte an dessen Stelle A m y n t a s , Sohn des Nikolaos. Koinos ließ er m i t seiner Abteilung, dazu der des

Buch IV

328

4

5

6

7

τιστάς πάντας και τών Βακτρίων τε και Σογδιανών και δσοι άλλοι μετά Άμνντου έτάχϋησαν, προστάξας δ-ΐασιν άκούειν Κοινού και διαχειμάζειν αντον εν τ/] Σογδιανή, τής τε χώρας ενεκα της φυλακής κάί εϊ nr¡ άρα Σπιταμένην περιφερόμενοι· κατά τον χειμώνα ένεδρεύσαντας ξι·/~λαβειν. Σπιταμένης δέ και οι άμφ αυτόν ώς φρονραϊς τε πάντα κατει/.ημμένα έώρων εκ των Μακεδόνων και σφιν άπορα πάντη τά της φυγής έγίγνετο, ώς επί Κοινόν τ ε και Τι) ν ξύν τούτω στρατιάν έτράποντο, ώς τανττ] μάλλον τι αξιόμαχοι έσόμενοι. άφικόμενοι όέ ές Γαβάς, χωρίον τής Σογδιανής όχυρόν έν με&ορίω της τε Σογδιανών γης καΐ τής Μααααγετών Σκυ&ών ωκισμένον, άναπείύονσιν ού χαλεπώς των Σκυ&ών ιππέας ές τρισχιλίους συνεμβάλλειν σφίσιν ές την Σογδιανήν. οί δέ Σκύ&αι ούτοι άπορίφ τε πολλ.ή εχονται και άμα ότι ούτε πόλεις είσ'ιν αύτοϊς οϋτε εδραίοι ο'ικοϋαιν, ώς δειμαίνειν άν περί των φιλτάτων, ού χαλεποί άναπεισάήναί είσιν ές άλλον και άλ.λον πόλε μον. Ώς δε Κοινός τε και οί άμφ' αυτόν εμαϋον πρόσωντας τους ξύν Σπιταμένει Ιππέας, άπήντιον και αντοι μετά τής στρατιάς, και γίγνεται αυτών μάχη καρτερά, και νικώσιν οί Μακεδόνες, ώστε τών μέν βαρβάρων ίππέν>ν υπέρ τους όκτακοσίους πεσεϊν εν τη μάχΐ], τών δέ ξύν Κοίνω ιππέας μέν ές είκοσι και πέντε, πεζούς δέ δώδεκα, οι τε ουν Σογδιανοι οί ετι υπολειπόμενοι ξύν Σπιταμένει και τών Βακτρίων οί πολλοί άπολείπονσιν έν τη φυγη Σπιταμένην και άφικόμενοι παρά Κοϊνον παρέδοσαν σφάς αυτούς Κοίνω, οι τε Μασσαγέται οί Σκύ&αι κακώς πεπραγότες τά μέν σκενοφόρα τών ξυμπαραταξαμένων σφίαι Βακτρίων τε και Σογδιανών διήρπασαν, αύτοι δέ ξύν Σπιταμένει ές την ερημον εφενγον. ώς δέ έξηγγέλλετο αύτοΐς 'Αλέξανδρος έν ορμή ών έπί την ερημον έλαννειν, άποτεμόν τ ες τοϋ Σπιταμένους την κεφαλήν παρά 'Αλέξανδρον πέμπονσιν, ώς άποτρέψοντες άπό σφών αυτών τούτω τώ έργο.).

K a p i t e l 17

329

Meleagros, 400 M a n n H e t a i r e n k a v a l l e r i e , allen b e r i t t e n e n Speerschützen sowie B a k t r e r n , Sogdianern u n d a n d e r e n , die A m y n t a s u n t e r s t a n d e n , mit d e m Befehl zurück, a n O r t u n d Stelle in der Sogdiana u n t e r d e m K o m m a n d o dee Koinos zu ü b e r w i n t e r n . Sie sollten eine Schutzgarnison bilden u n d Spitamenes, falla er sich während des W i n t e r s im L a n d e h e r u m t r i e b , a u f l a u e r n u n d gefangennehmen. 4 2 Der aber u n d seine A n h ä n g e r , als sie d a s ganze L a n d dergestalt u n t e r makedonischer K o n t r o l l e sahen u n d eine Möglichkeit zur F l u c h t sich nirgendwo m e h r zu bieten schien, w a n d t e n sich gegen K o i n o s u n d dessen K a m p f gruppe, als seien sie dieser noch a m ehesten gewachsen. Sie k a m e n nach G a b a i 4 3 , einem festen P l a t z im N i e m a n d s l a n d zwischen der Sogdiana u n d d e m Massagetengebiet, b r a c h t e n ohne große Mühe an die 3000 S k y t h e n so weit, d a ß sie m i t ihnen z u s a m m e n in die Sogdiana einfielen. Diese S k y t h e n nämlich leiden u n t e r großem Mangel an allem. Weil sie weder S t ä d t e bewohnen noch sonst einen festen W o h n s i t z h a b e n u n d daher n i c h t in stetiger Sorge u m ihre festen G ü t e r leben müssen, was ihnen d a s Teuerste ist, lassen sie sich mühelos zu Kriegszügen jeder A r t überreden. Als Koinos u n d seine L e u t e v e r n a h m e n , d a ß S p i t a m e n e s zusammen mit seinen R e i t e r n sich n ä h e r t e , r ü c k t e n sie i h m mit ihrer ganzen S t r e i t m a c h t entgegen. E s k a m zu h e f t i g e m K a m p f ; die Makedonen siegten, v o n den feindlichen Reitern fielen dabei ü b e r 800, auf Seiten des Koinos n u r a n die 25 sowie 12 I n f a n t e r i s t e n . N u n ließen die übrigen noch bei ihm verbliebenen Sogdianer sowie auch die Mehrzahl d e r B a k t r e r S p i t a m e n e s im Stich, liefen zu Koinos über u n d ergaben sich, d a f ü r aber p l ü n d e r t e n die maseagetischen Skythen, denen es so übel ergangen war, d e n T r o ß ihrer baktrischen u n d sogdischen K a m p f g e n o s s e n u n d flohen m i t Spitamenes in die W ü s t e zurück. Als sie jedoch v e r n a h m e n , Alexander sei bereits auch hierher unterwegs, hieben sie Spitamenes den Kopf a b u n d schickten ihn Alexander, u m ihn damit von sich abzuwenden.

Buch I V

330

i8

Και εν τούτω Κοινός τε ές Ναντακα παρ' 'Αλέξανδροι· επανέρχεται και οι άμφι Κράτερόν τε και Φραταφέρνην τον τών Παρ&ναίων σατράπην και Στασάνωρ ó Άρείοη·, πεπραγμένων σψίσι πάντων 2 οσα εξ 'Αλεξάνδρου έτέτακτο. 'Αλέξανδρος òè περί Ναύτακα άναπαύων την στρατιάν ö τι περ άκμαΐον τον χειμώνας, Φραταφέρνην μεν αποστέλλει ες Μάρόονς και Ταπ(ο)ύρονς (Αύτο)ψραδάτην ¿πανάξοντα τον σατράπην, ότι πολλάκις ήδη μετάπεμπτος έξ Άλεξάν3 όρου γιγνόμενος ούχ νπήκουε καλονντι. Στασάνορα όέ ές Δράγγας σατράπην εκπέμπει, ες Μήόονς δέ Άτροπάτην επί σατραπεία και τοΰτον τη Μήόων, οτι Όξνδάτης έ&ελ.οκακεϊν αντω έψαίνετο. Σταμένην δε επί Βαβνλώνος στέλλει, οτι Μαζαΐος ο ΒαβνΡ.ώνιος νπαρχος τετελεντηκέναι αύτω έξηγγέ?>λετο. Σώπολιν δέ και Έπόκι/,/.ον και Μεν(ν)ίδαν ες Μακεδονίαν εκπέμπει, την στρατιάν τι)ν εκ Μακεδονίας αντω άνάξοντας. Αμα δε τω ηρι ύποφαίνοντι προύχώρει ώς έπι τι ¡ν έν τ fi Σογδιανή πέτραν, ες ην πολλούς μεν τών Σογδιανών ξυμπεφενγέναι αντω έξηγγέλλετο' και ή Όξνάρτον δέ γννή τον Βακτρίον και ai παίδες ai ΌξυάρΤου ες τί/ν πέτραν ταύτην ξνμπεφευγέναι έλέγοντο, Όξυάρτον αύτάς ώς ές άνάλωτον δήόεν το χωρίον εκείνο νπεκ&εμένον, οτι και αυτός άφειστήκει άπ' 'Αλεξάνδρου. ταύτης γάρ έξαιρεϋείσης ούκέτι ονδέν ύπολειγ&ήσεσ·&αι έδόκει τών Σογδιανών τοις νεωτερίζειν 5 έ&έλονσιν. ώς δέ έπέλασαν τη πέτρα, καταλαμβάνει πάντη απότομο ν ές την προσβολήν σιτία τε ξνγκεκομισμένους τους βαρβάρους ώς ές χρόνων πολιορκίαν. και χιών πολλή έπιπεσοΰσα την τε πρόσβασιν άπορωτέραν έποίει τοις Μακεδόσι και άμα έν άφϋονία ύδατος τους βαρβάρους διήγεν. άλλά 6 και ώς προσβάλ.λειν έδόκει τω χωρίω. και γάρ τι και

4

Kapitel 18

331

Regelungen (Winter 328-327) 18 N u n aber kehrte Koinos nach X a u t a k a zu Alexander zurück, ähnlich wie mit ihren V e r b ä n d e n auch K r a t e r o s u n d P h r a t a p h e r n e s , der S a t r a p von P a r t h i e n , u n d Stasanor von der Areia; ihre A u f t r ä g e waren ausgeführt. 4 4 Alexander gew ä h r t e bei N a u t a k a dem Heer eine R u h e p a u s e , d e n n es war m i t t e n im W i n t e r . P h r a t a p h e r n e s jedoch schickte er in das Gebiet der Marder u n d T a p u r e r , u m den S a t r a p e n A u t o p h r a d a t e s zu holen, weil dieser trotz mehrfacher Aufforderung, zu Alexander zu kommen, diesem Ruf nicht gefolgt war. Stasanor hingegen wurde als S a t r a p in die Drangiana geschickt, nach Medien A t r o p a t e s zur W a h r nehmung des gleichen A m t e s in diesem Gebiet, weil er d e n Eindruck h a t t e , Oxydâtes treibe Sabotage, u n d n a c h Babylon Stainenes, d a der Tod des dortigen S t a t t h a l t e r s Mazaios gemeldet worden war. Sopolis, Epokillos u n d Menidas schickte Alexander nach Makedonien, u m ihm von dort Heeresersatz heranzuführen. 4 5

Die letzten Festungen ( F r ü h j a h r 327) Mit F r ü h j a h r s b e g i n n aber r ü c k t e Alexander gegen die Bergfestung der Sogdiana vor, in die sich, wie gemeldet wurde, viele der Einwohner geflüchtet h a t t e n 4 6 , G e r ü c h t e n zufolge hielten sich auch Weib u n d Kind des O x y a r t e s d o r t auf, da dieser O x y a r t e s bei seinem Abfall von Alexander sie hier in Sicherheit gebracht h a t t e , als ob die F e s t u n g uneinn e h m b a r sei. N a c h ihrer E r o b e r u n g erst schien den Sogdianern die letzte Möglichkeit eines Abfalls g e n o m m e n . Bei A n n ä h e r u n g an die Bergfestung stellte Alexander fest, ν εργαζόμενοι·, τάς όέ νύκτας εν μέρει οι σν κρέα τε ταριχηρά κατά σκηνήν. και ταύτα όονς ονκ εφασκεν άναλώσαι τών παρεσκενασμένων ές την πολι~ ορκίαν ονδέ την δεκάτην μοΐραν. εν&εν έν τιμή μάλλον τω Άλεξάνδρφ ήν ώς ον προς βίαν μάλλον ή κατά γνώμην ένδονς Την πέτραν.

Ταντα δέ κατ απραξάμενος 'Αλέξανδρος αυτός με ιέ; Βάκτρα ηει. Κράτερον δέ τών εταίρων Ιππέας έχοντα έξακοσίονς και τών πεζών ΐήν τε αντοϋ τάξιν και την Πολ.υπέρχοντος και 'Αττάλου καί την Άλκέτα επί Κατάνην τε και Αύστάνην εκπέμπει, οι δή μόνοι ετι νπελείποντο έν τή Παρειτακηνών χώρα άφεστη2 κότες, καί μάχης γενομένης προς αντονς καρτεράς

Kapitel 2 1 - 2 2

341

rienes zu, sieh und seine F e s t u n g Alexander zu ergeben; denn es gebe nichts, was dieser u n d sein Heer nicht mit Gewalt zu bezwingen vermöchten. U n d als er d a s Gespräch auf die Möglichkeit eines Vertrages gebracht h a t t e , d a lobte er T r e u e u n d Gerechtigkeit des Königs mit begeisterten W o r t e n u n d k o n n t e dabei u n t e r anderem auch sein eigenes Beispiel als vornehmsten Beweis a n f ü h r e n . H i e r d u r c h überzeugt, k a m Chorienes selbst zu Alexander herab, z u s a m m e n mit F r e u n d e n u n d Verwandten, wo er von A l e x a n d e r freundliche Antwort auf seine B i t t e n sowie den Treueid eines Freundschaftsvertrages entgegennehmen k o n n t e . Alexander behielt ihn bei sich, schickte aber einige der m i t ihm herabgekommenen Begleiter wieder in die F e s t u n g hinauf mit der Weisung, die B u r g zu übergeben. Dies geschah von Seiten derer, die sonst noch in die F e s t u n g geflohen waren, und so k o n n t e Alexander denn z u s a m m e n m i t 500 Hypaspisten selbst emporsteigen, u m dieses Felsennest sich näher anzusehen. Dabei zeigte er sich Chorienes so wohlgesinnt, d a ß er ihm diese F e s t u n g nicht n u r zurückgab, sondern ihn auch zum H e r r n über sein g a n z e s f r ü h e r e s Gebiet ernannte. 5 1 N u n w a r es gekommen, d a ß die Armee u n t e r großen »Schneefällen während der Belagerung u n d zugleich u n t e r Vereorgungeschwierigkeiten gelitten h a t t e . D a v e r s p r a c h Chorienes, diese f ü r zwei Monate m i t Verpflegung zu versorgen. E r ließ Getreide, Wein sowie dazu Pökelfleisch a u s den V o r r ä t e n der B u r g im Lager zeltweise verteilen u n d b e h a u p t e t e , er habe d a m i t noch nicht den zehnten Teil der B e s t ä n d e erschöpft, die f ü r eine Belagerung vorgesehen waren. Von d a an schätzte Alexander ihn noch m e h r wegen seiner klugen, auf Gewaltanwendung verzichtenden Ü b e r gabe der Festung. A u f b r u c h nach Indien (Frühsommer 327) 22 N a c h Beendigung dieses U n t e r n e h m e n s zog Alexander persönlich nach B a k t r a , während er K r a t e r o s m i t 600 M a n n Hetairenkavallerie, dessen eigener Infanterieabteilung sowie denen von Polyperchon, Attalos u n d Alketas gegen K a t a n e s u n d Austanee entsandte, die im Gebiet der P a r a i t a k e n e als

342

Buch I V νικώσιν oí άμφί Κράτερον r f j μάχη' καί Κατάνης μεν άποϋνήσκει αντον μαχόμενος, Ανστάνης όέ ξνλληφ&είς άνήχϋη παρ' Άλέζανόρον τών όέ ξνν αυτοί; βαρβάρων ιππείς μέν άπέΰανον εκατόν και είκοσι, πεζοί δέ άμφί τους χίλιους πεντακοσίονς. ταϋτα όε ώς έπράχ&η τοις άμφί Κράτερον, και οντοι ες Βάκτρα f¡σαν. και εν Βάκτροις το άμφί ΚαΜ.ισϋέντμ· τε και τους παΰδας πάάημα ' Αλεξάνδρω ξννηνέχ&η. Έκ Βάκτρων όε εξήκοντος ήδη τον ϋέρονς àva/.aβών την στρατιάν προνχώρει ώς επ' Ίνόονς, Άμννταν άπολιπών εν τη χώρα των Βακτρίων και ξνν αντω ιππέας μέν τριαχιλίονς και πεντακοσίονς, πεζονς δέ 4 μνρίονς. υπερβολών δέ τον Καύκασον εν δέκα ήμέραις άφίκετο εις Άλεξάνόρειαν πάλιν την κτισϋεισαν εν Παραπαμισάδαις, δτε το πρώτον επί Βάκτρο>ν έστέλ/ετο. και τόν μέν νπαρχον, όστις αντω επί της πόλεως τότε έτάχ&η, παραλύει της άρχής, οτι ου καλώς έξ5 ηγεΐσ&αι εδοξε- προσκατοικίσας δέ καί άλλονς των περιοίκων τε καί όσοι των στραίιο)τών απόμαχοι ήσαν ές την Άλεξάνόρειαν Νικάνορα μέν, ενα τών εταίρων, την πόλιν αυτήν κοσμεϊν έκέλενσε, σατράπην δέ Τνρίεσπιν κατέστησε της τε χώρας της Παραπαμισαόών καί της άλλης εστε επί τόν Κωφήνα ποταμόν. 6 'Αφικόμένος δέ ές Χίκαιαν πόλιν καί τη Ά&ηνά &νοας προνχώρει ώς επί tòv Κωφηνα, προπέμψας κήρυκα ώς Ταξίλην τε καί τονς επί τάδε τον Ίνδον ποταμού, κελεύσας άπανταν όπως äv έκάστοις προχω· ρη. καί Ταξίλης τε καί οί άλλοι ύπαρχοι άπήντων. δώρα τα μέγιστα παρ' Ίνδοϊς νομιζόμενα κομίζοντες, καί τους ελέφαντας δώαειν εψασκον τους παρά σφίαιν δντας, άρι&μόν ¿ς πέντε καί εϊκοσιν. 3

7

"Εν&α δη όιελών τήν στρατιάν 'Ηφαιστίωνα μέν και Περδίκκαν εκπέμπει ές τήν Πενκελαώτιν χώραν ώς επί τόν Ίνδον ποταμόν, έχοντας τήν τε Γοργίον τάξιν καί Κλείτον καί Μελεάγρου καί -Τών εταίρων Ιππέων τονς ήμίσεας καί τονς μισ&οφόρονς Ιππέας

K a p i t e l 22

343

einzige Aufständische noch übrig waren. 5 2 Nach schwerem K a m p f gegen sie siegte Krateros, wobei K a t a n e s an Ort und Stelle in der Schlacht fiel, Austanes hingegen gefangengenomnien und Alexander in K e t t e n vorgeführt wurde. Von ihren Barbaren starben 120 R e i t e r und etwa 1500 Mann F u ß v o l k . Nach diesen Erfolgen zog auch Krateros nach B a k t r a ; in B a k t r a trug sich um diese Zeit die traurige Sache mit Kallisthenes und den königlichen Pagen zu. Von B a k t r a aus brach Alexander dann gegen E n d e des F r ü h j a h r s mit der Armee in Richtung Indien auf, nachdem er im Gebiete von Baktrien Amyntas mit 3500 R e i t e r n und 1 0 0 0 0 5 3 Mann Infanterie zurückgelassen h a t t e . E r überschritt in zehn Tagen den Kaukasus und k a m zu der bereits bei seinem ersten Marsch auf B a k t r a gegründeten Stadt Alexandreia im Gebiet der Paropamisaden. 5 4 Dort setzte er den Statthalter ab, der seinerzeit mit der Leitung der Stadt beauftragt worden war, weil er sein Amt nicht so ausübte, wie er dies von ihm erwartet hatte, und siedelte nochmals eine weitere Anzahl Einheimischer aus dem Umland sowie kampfunfähige Makedonen in ihr an. Mit dem weiteren Ausbau der S t a d t beauftragte er Nikanor, einen seiner Hetairen, während er zum Satrapen des Paropami«adengebietes und des ganzen übrigen Landes bis zum Kophen Tyriespis ernannte. 5 4 ' Nachdem er bei seiner Ankunft in der Stadt Nikaia der Athene geopfert hatte, zog er weiter bis zum Kophen und schickte zu Taxilas und den anderen diesseits des Indue Herolde mit der Aufforderung voraus, ihm entgegenzukommen, sobald er sich jeweils ihrem Gebiete nähere. 5 5 So erschienen denn Taxilas wie auch diese anderen Fürsten und brachten mit, was bei den Indern als wertvollstes an Geschenken gilt. 5 6 Auch versprachen sie ihm, die in ihrem Besitz befindlichen Elefanten auszuliefern, insgesamt 25 an der Zahl. Darauf teilte er die Armee und ließ Hephaistion zusammen mit Perdikkas in die Peukelaotis und in R i c h t u n g des Indus vorrücken, dazu die Abteilungen von Gorgias, Kleitos und Meleagros, die Hälfte der Hetairenreiterei und sämtliche berittenen Söldner. 5 7 I h r Befehl lautete, unter-

Buch IV

344

ξύμπαι·τας, ποοστάξας τά τε κατά την όδόν χωρία ή βία έξαιρειν ή όμολογίφ παρίσχασ&αι xal επί τόν Ίνδόν ποταμύν άφικομένους παρασκευάζειν όσα ές τ ι) ν διάβαση· τον ποταμού ξύμφορα. ξύν τούτοις δέ και S Ταξίλί/ς και οι άλλοι ύπαρχοι στέλλονται, και ούτοι άφίκοντο προ; τον Ίνόόν ποταμόν, επρασσον ΰσα εξ 'Αλεξάνδρου ην τεταγμένα. "Αστις δέ ό της Πευκελαώτιδος ύπαρχος νεωτερίσας αυτός τε άπόλλνται και την πόλιν προσαπώλεσεν, ές ήντινα ξνμπεφεύγει. έξεί/.ον γάρ αυτήν έν τριάκοντα ήμέραις προσκα&ήμενοι οι ξύν Ήφαιστίωνι. και αυτός μέν "Αστις άπο&νήσκει, της πόλ.εως δέ έπιμελεΐσ&αι έτάχ&η Σαγγαΐος, δς ετι πρύσ&εν πεφευγώς "Αστιν παρά Ταξίλην ηντομολήκει· και τοντο ην αύτω τό πιστόν προς 'Αλέξανδροι·. 23

'Αλέξανδρος δέ, άγων τους νπασπιστάς και των έταίρων ιππέων όσοι μή συν Ήφαιστίωνι έτετάχατο και των πεζεταίρων καλουμένων τάς τάξεις και τους τοξότας και τους Άγριάνας και τους ιππακοντιστάς, προύχώρει ές την Άσπ(ασ)ίων τε και Γονραίων χώραν 2 και Άσσακηνών. πορεν&εις δέ παρά τόν Χόην καλονμενον ποταμόν όρεινήν τε όδόν και τραχειαν κάί τούτον διαβάς χα/.επώς των μέν πεζών τό πλή·&ος βάδην επεσ&αί οί έκέλευσεν, αυτός δε άναλαβών τους Ιππέας ξύμπαντας και των πεζών των Μακεδόνων ές όκτακοσίους έπιβιβάσας τών ίππων ξύν ταΐς άσπίσι τάίς πεζικάίς σπουδή ήγεν, οτι τους ταύτη οίκοΰντας βαρβάρους ξυμπεφευγέναι ες τε τά δρη τά κατά την χώραν έξηγγέλ/,ετο αύτω και ές τάς πόλεις όσαι όχνραΐ 3 αυτών ές τό άπομάχεσ&αι. και τούτων τη πρώτη κα&' όδόν πάλει ωκισμένη προσβολών τους μέν προ της πόλεως τεταγμένους ώς είχεν εξ εφόδου έτρέψατο και κατέκλεισεν ές την πόλιν, αυτός δέ τιτρώσκεται βέλει διά τον θώρακος ές τόν ώμο ν τό δέ τραύμα ου χαλεπόν αύτω έγένετο " ό γάρ άώραξ εσχε τό μή ού διαμπάξ διά τον ώμου έλ&εϊν τό βέλος· και Πτολεμαίος ό Αάγον έτρώ&η καΐ Λεόννατος.

Kapitel 22-23

345

wegs die Gebiete e n t w e d e r mit Gewalt zu n e h m e n oder durch Übergabe u n t e r seine Oberherrschaft zu bringen. D a n n , wenn sie a m I n d u s a n g e k o m m e n seien, sollten sie alles zum Überschreiten des Flusses vorbereiten. Mit ihnen sollten Taxilas u n d die a n d e r e n der Landesherren ziehen. Sie f ü h r ten n a c h ihrer A n k u n f t a m I n d u s Alexanders Befehle a u c h aus, wobei Astis, L a n d e s h e r r der Peukelaotis, bei einem Abfallversuch zugrunde ging u n d zugleich so den U n t e r g a n g der S t a d t v e r u r s a c h t e , in die er sich geflüchtet h a t t e . N a c h einer Belagerung v o n 30 Tagen nämlich wurde sie v o n H e p h a i s t i o n e r s t ü r m t , wobei Astis u m k a m . Die Verwalt u n g der S t a d t w u r d e Sangaios ü b e r t r a g e n , der schon vorher vor Astis geflohen u n d zu Taxilas übergelaufen war, was ihn Alexander v e r t r a u e n s w ü r d i g machte. 5 7 '

Der schwere W e g z u m I n d u s (Sommer 327—Frühjahr 326) 28 Alexander selbst r ü c k t e in die Gebiete der Aspasier, Guraier u n d Assakener v o r . Bei sich h a t t e er die H y p a e pisten, dieHetairenkavallerie, soweit diese nicht H e p h a i s t i o n unterstellt worden war, die E i n h e i t e n der sognnannten H e tairen zu F u ß , die Bogenschützen, Agrianen u n d berittenen Speerechützen. E r zog d e n F l u ß Choes hinauf auf einer rauhen, gebirgigen S t r a ß e u n d durchschritt schließlich diesen u n t e r Schwierigkeiten. D a n n eilte er m i t der g e s a m t e n Reiterei sowie 800 Soldaten, die er d a r ü b e r h i n a u s a u f s P f e r d gesetzt h a t t e , wobei sie aber ihre Infanterieschilde h a t t e n m i t n e h m e n müssen, voraus, weil i h m gemeldet worden war, die B a r b a r e n dieser Gegend h ä t t e n sich allesamt in die Berge u n d die zur Verteidigung geeigneten festen P l ä t z e g e f l ü c h t e t . Die I n f a n t e r i e sollte langsam nachk o m m e n . Als er auf seinem Wege zur ersten S t a d t dieser Gegend k a m , j a g t e er die vor ihr aufgestellten Feinde beim ersten A n s t u r m v o m Marsche a u s in die F l u c h t u n d Schloß sie in dieser ein, w u r d e jedoch d u r c h einen Pfeilschuß verw u n d e t , der d u r c h d e n P a n z e r h i n d u r c h bis in die Schulter d r a n g ; indes war die Verletzung n i c h t sehr schlimm, d e n n der P a n z e r v e r h i n d e r t e einen Schulterdurchschuß. V e r w u n d e t wurden a u c h Ptolemaios, Sohn des Lagos, u n d Leonnatos.

Bach

346

IV

4

Τότε μεν δή Ινα έπιμαχώτατον τοΰ τείχους έψαίνετο έστρατοπεδεύσατο προς τη πόλει· τη δέ ύστεοαία υπό την εω, διπ/.ονν γαρ τείχος περιεβέβληϊο τη πάλει, ες μεν το πρώτον ατε ουκ ακριβώς τετειχισμένον ου χα/.επώς έβιάσαντο οι Μακεδόνες, προς δε τω δεντέοω ολίγον άντισχόντες οι βάρβαροι, ώς αϊ τε κλίμακες προσέκειντο ήδη και υπό τών βελών πάντοόεν έτιτρώσκοντο ο'ι προμαγβμενοι, ονκ εμειναν, à/J.à κατά τάς 5 πνλ.ας ώς επί τά δρη έκπίπτονσιν εκ της πόλεως, και τούτων οι μεν εν τη φνγη άπο&νήακοναιν, όσοι·; δε ζώντας ελαβον αυτών, ξύμπαντας άποκΤείνουσιν οι Μακεδόνες, ότι ετρώ&η υπ' αυτών Ά?.έξανδρος όργιζόμενοι· οι πολ.λ.οι δε ές τά δρη, ort ου μακράν της πόλεως τά δρη ην, άπέψυγον. την πόλιν δε κατασκάψας ες "Ανδακα άλλη ν πόλιν ήγε. ταύ την δε ομολογία ένόοϋεϊσαν κατασχών Κράτερον μεν ξνν τοις άλλοις ήγεμόσι τών πεζών καταλείπει αύτοϋ εξαιρειν δσαι αν ä/.λαι πόλεις μη έκονσαι προσχωρώσι και τά κατά την χώραν δπως ξυμφορώτατον ες τά παρόντα κοσμεί ν.

24

Αυτός δέ άγων τούς νπασπιατάς τε και τους τοξόνας και τούς Άγριάνας και την Κοινού τε και 'Αττάλου τάξιν και τών ιππέων τό άγημα και τών άλλων εταίρων ες τέσσαρας μάλιστα Ιππαρχίας και τών ίπποτοξοτών τούς ήμισεας ώς ¿πι τον ποταμόν τον ΐ Ευαα . . . πόλεως προύχώρει, ϊνα ό τών 'Ασπασίων ύπαρχος ην xal διελ&ών πολ.λήν όδόν δεύτε2 ραϊος άφικετο προς την πόλιν. οί δέ βάρβαροι προσάγοντα αίσϋόμενοι Άλέξανδρον έμπρήσαν τες την πόλιν εφευγον προς τά δρη. οί δ' άμφ' Άλέξανδρον εϊχοντο τών φενγόντων εστε επί τά δρη, και φόνος πολύς γίγνεται Ιών βαρβάρων, πριν ες τάς δυσχωρίας φόάσαι άπελάόντας. 3

Τον δε ηγεμόνα αυτόν τών ταύτη Ινδών μαίος 6 Λάγου πρός τινι ήδη γηλόφω δντα

Πτολεκατιδών

Kapitel 24

347

Daxauf lagerte man vor der Stadt an den offensichtlich schwächsten Stellen der Mauer. Die Stadt selbst nämlich war mit doppeltem Wall umgeben. Am nächsten Tage, noch am Morgen, brachen die Makedonen in den ersten ohne größere Mühe ein, denn er war schlecht befestigt. Am zweiten dieser Wälle hielten die Barbaren kurze Zeit stand; als jedoch die Leitern angelegt und die Verteidiger durch Geschosse von den Seiten her kampfunfähig gemacht wurden, gaben sie den Widerstand auf und flohen aus den Toren in Richtung auf die Berge. E i n Teil von ihnen kam dabei auf der F l u c h t um, doch auch was sie lebend fingen, töteten die Makedonen aus W u t über die Verwundung Alexandere durch sie. Der Mehrzahl jedoch gelang es, die nicht allzuweit entfernten Berge zu erreichen. Alexander ließ die S t a d t zerstören und zog dann nach Andaka, einer anderen. Diese wurde ihm übergeben; er ließ nun K r a t e r o s mit den anderen Truppenführern der Infanterie zurück, die übrigen Städte zu nehmen, soweit sie sich nicht freiwillig übergaben, und die Verhältnisse in diesem Gebiet so zu regeln, wie es für den Augenblick das beste schien.

24 E r selbst rückte mit Hypaspisten, Bogenschützen, Agrianen, den Infanterieabteilungen von Koinos und Attalos, der Gardeschwadron und insgesamt an die vier berittenen Hetairenverbänden sowie der Hälfte der berittenen Speerschützen an den F l u ß . . . zur S t a d t . . . vor 5 8 , wo der Herrscher der Aspasier sich aufhielt. Nach langem Marsch erreichte er diese am zweiten Tag, doch hatten die Barbaren bei Nachricht von seinem K o m m e n sie angezündet und sich in die Berge geflüchtet. Alexanders Leute indes setzten den Fliehenden auf den Fersen bis in die B e r g e nach, und so kam es zu einem Gemetzel unter den Barbaren, noch ehe sie in dem unzugänglichen Gelände verschwinden konnten. Den F ü h r e r dieser Inder, der schon bei einem der Hügel angelangt war, entdeckte, umgeben von einer Anzahl seiner

23

Arrian

Buch

34»

4

5

6

7

8

IV

και τών υπασπιστών εστίν ονς άμψ αυτόν ξύν π ο/.ν έλάττοσιν αυτός ών δμως έδίωκεν ετι εκ τον ίππου · ώς δέ χαλεπός ό γήλοφος τώ Ίππο) άναδραμεϊ ν ήν, τούτον μεν αντου καταλείπει παραδούς τινι των υπασπιστών άγεtv, αυτός όε ώς είχε πεζός τω Ίνδώ ειπετο. ό όέ ώς πελάζοντα ήόη κατεΐδε τον Πτολεμαίοι·, αυτός τε μεταβάλλει ές το εμπαλιν και οι νπασπισταί ξύν αύτώ. και ό μεν 'Ινδός τον Πτολεμαίου òià του ϋώρακος παίει εκ χειρός ές τό στή·&ος ξνστώ μακρώ, και ό &ώραξ εσχε την πληγήν Πτολεμαίος δέ τον μηρόν όιαμπάξ βα/.ών τοΰ Ίνδον καταβάλλει τε και σκυλεύει αυτόν, ώς όέ τον ηγεμόνα σφών κείμενον οί άμψ' αυτόν εϊδον, ούτοι μεν ονκέτι εμενον, οι όε εκ τών όρών αίρόμενον τόν νεκρόν του υπάρχου Ιδόντες προς τών πολεμίων ήλγησάν τε καί καταόραμόντες ξυνάπτονσιν ε π' αν τώ μάχη ν καρτεράν πρός τώ γηλόφω. ήόη γαρ καί 'Αλέξανδρος εχων τους άπό τών ίππων καταβεβηκύτας πεζούς προς τώ γηλόφω ην. καί ούτοι έπιγενόμενοι μόγις έξέωσαν τους 'Ινδούς ές τά δρη καί τον νεκροί· έκράτησαν. Ύπερβαλ.ών όέ τά δρη 'Αλέξανδρος ές πάλιν κατη/.ϋεν, ή όνομα Άριγαϊον καί ταντην καταλαμβάνει έμπεπρησμένην υπό τών ενοικούντων και τούς άν&ρώπους πεφενγότας. ένταϋ&α δε άφίκοντο αυτό) καί οί άμψί Κράτερον ξύν τη στρατιά πεπραγμένων σφίσι ξυμπάντα>ν δαα υπό του βασιλέως έτέΤακτο. Ταύτη ν μέν δή την πόλιν, δτι έν επιχαίρω χωρίψ έόόκει ώκίσ&αι, έκτειχίσαι τε προστάσσει Κρατεροί και ξννοικίσαι ές αυτήν τονς τε προσχώρους δσοι έϋε/.ονταί και εί δή τίνες απόμαχοι της στρατιάς, αυτός δέ προύχώρει ίνα ξνμπεφευγέναι έπυν&άνεΤο τούς πολλούς τών ταύτη βαρβάρων, έλ&ών δέ πρός τι δρος κατεστρατοπέδευσεν υπό τάϊς νπωρείαις του δρονς. Και έν τούτω Πτολεμαίος ό Αάγον έκπεμψϋείς μέν νπό 'Αλεξάνδρου ές προνομήν, προε/.ϋών δέ προσωτέριο αυτός ξύν ολίγοις ώς ές κατασκοπήν, array-

K a p i t e l 24

349

Leibwächter, Ptolemaios, Sohn des Lagos. E r j a g t e i h m , obwohl zahlenmäßig unterlegen, sofort zu P f e r d e n a c h . Als der Anstieg f ü r den Gaul zu steil wurde, ü b e r g a b er ihn einem der H y p a s p i s t e n , i h n a m Zügel zu f ü h r e n , u n d setzte sofort zu F u ß die Verfolgung des I n d e r s f o r t . Dieser sah P t o l e m a i o s h e r a n k o m m e n , w a n d t e sich u m , seine Leibw ä c h t e r mit ihm, u n d schoß eine L a n z e auf ihn ab, die in den P a n z e r des P t o l e m a i o s eindrang, von diesem jedoch abgefangen wurde. D a r a u f aber durchschoß P t o l e m a i o s dem I n d e r den Schenkel, hieb ihn nieder u n d n a h m i h m die R ü s t u n g ab. Dessen L e u t e gaben j e t z t , als sie ihn so daliegen sahen, d e n W i d e r s t a n d auf — die F e i n d e jedoch, die von der H ö h e des Berges h e r a b b e o b a c h t e t e n , wie der Gegner sich d a r a n m a c h t e , den L e i c h n a m ihres A n f ü h r e r s f o r t zuschleppen, gerieten d a r ü b e r in W u t , s t ü r m t e n h e r a b u n d begannen u m die Leiche einen e r b i t t e r t e n K a m p f a n d e m Hügel. Aber schon h a t t e Alexander, der die I n f a n t e r i e h a t t e absitzen lassen, diesen erreicht. Freilich, a u c h sie k o n n t e n durch ihr Eingreifen n u r m i t Mühe die I n d e r in die Berge z u r ü c k d r ä n g e n u n d sich im Besitz des Leichnams behaupten. Alexander ü b e r s c h r i t t n u n d a s Gebirge u n d k a m zu einer S t a d t n a m e n s Arigaion 5 9 , f a n d jedoch a u c h diese in Asche vor, angezündet d u r c h ihre Bewohner. Die Menschen selbst waren in die Berge geflohen. N u n stieß a u c h K r a t e ros mit seiner Heeresgruppe nach A u s f ü h r u n g aller Befehle des Königs wieder zu i h m u n d erhielt j e t z t d e n A u f t r a g , den Ort in seiner strategisch günstigen Lage neu zu befestigen u n d m i t Freiwilligen a u s der Umgegend sowie den allenfalls K a m p f u n f ä h i g e n a u s d e n eigenen T r u p p e n zu besiedeln. Alexander selbst w a n d t e sich gegen die Stelle, wo sich d e n N a c h r i c h t e n zufolge die H a u p t m a c h t der geflohenen B a r b a r e n dieser Gegend gesammelt h a t t e ; er k a m an einen Berg u n d lagerte an dessen F u ß . Dabei wurde Ptolemaios, Sohn des Lagos, von Alexander zum F u t t e r h o l e n ausgeschickt u n d r ü c k t e m i t einigen Leuten, gleichsam auf K u n d s c h a f t , auf eigene F a u s t e t w a s weiter vor. So k o n n t e er A l e x a n d e r melden, er b e o b a c h t e die Lagerfeuer der B a r b a r e n u n d es seien ihrer m e h r a n Leuten als im Lager Alexanders. Dieser w a r zwar bezüglich

350

Buch IV

γέλ/,ει Άλεξάνόρφ πνρά κατιδεϊν τών βαρβάρων πλεί9 ova ή εν τω 'Αλεξάνδρου στρατοπέδω. και 'Αλέξανδρος τω μεν πλήΰει των πνοών ήπίστησεν, είναι δέ τι ξιη·εστηκός των ταύτη βαρβάρων αίσΰόμενος μέρος μεν της στρατιάς αντον καταλείπει προς τω δρει ως είχον εστρατοπεδευμένους· αυτός δε άναλαβών όσοι άποχρώντες ες τά άπηγγελμένα έφαίνοντο, ώς πλησίον ίο ήδη άφεώρων τά πυρά, τρίχα διανέμει την στρατιάν. και τω μεν évi ¿πέταξε Λεόννατον τον σο>ματοφύλακα, ξνντάξας αντω την τε 'Αττάλου και την Βαλάκρον τάξιν την δευτέραν δε μοΐραν Πτολεμαίω τω Λάγου αγειν εόωκε, των τε υπασπιστών τών βασιλικών το τρίτον μέρος και την Φιλίππου και Φιλώτα τάξιν καί δυο χιλ.ιαρχίας τών τοξοτών καί τους Άγριάνας και τών Ιππέων τους ήμίσεας· την δε τρίτην μοΐραν αυτός ηγεν tra οι πλείστοι τών βαρβάριον έψαίνοντο.

25

Οι δέ ώς ησϋοντο προσάγοντας τους Μακεδόνας, κατείγον γαρ χωρία ύπερδέξια, τω τε πλήϋει σψών &αρσήσαντες και τών Μακεδόνων, δτι ολίγοι έφαίνοντο, καταφρονήσαντες ές τό πεδίον νποκατέβησαν καί μάχη γίγνεται καρτερά, αλλά τούτους μεν ου ξνν 2 πάνω ένίκα 'Αλέξανδρος· οι δέ άμφι Πτολεμαΐον ουκ έν τω όμαλώ παρετάξαντο, άλλα γήλοφον γαρ κατεϊχον οι βάρβαροι, όρϋίους δε ποιήσαντας τους λόχους Πτολεμαίος προσήγεν ηπερ έπιμαχ[ιμ]ώτατον τον λόφον έφαίνετο, ου πάνττ) τον λόφον κυκλωσάμενος, άλλ άπολ.ιπών, εί φεΰγειν ε&έλοιεν οι βάρβαροι, 3 χώραν αντοΐς ές την φυγήν. καί γίγνεται ξνν τούτοις μάχη καρτερά τον χωρίου t f j χαλεπότητι και δτι ον κατά τους άλλους τους ταύττ) βαρβάρους οί 'Ινδοί, άλλά πολύ δη τι άλ.κιμώτατοι τών προσχώρων είσίν. έξώσ&ησαν δέ καί οντοι από τον δρους νπό τών Μακεδόνων καί οί άμφΐ Λεόννατον τη τρίτη μοίρα της

Kapitel 2 4 - 2 5

351

einer solchen Anzahl feindlicher Lagerfeuer skeptisch, m e r k t e aber, es müsse sich d a wohl u m eine zusammengezogene S t r e i t m a c h t sämtlicher B a r b a r e n dieser Gegend handeln ; so ließ er einen Teil seiner T r u p p e n vor d e m Berg, wie sie waren, im Lager zurück u n d n a h m selbst n u r soviel an Leuten mit sich, wie der Meldung entsprechend nötig schien. Als m a n die F e u e r schon in n ä c h s t e r N ä h e sah, teilte er sie in drei G r u p p e n , deren erste u n t e r Leonnatoe, dem Somatophylax, s t a n d u n d der die Abteilungen v o n Attalos u n d Balakros zugeteilt wurden, die zweite u n t e r Ptoleinaios, Sohn des Lagos, bestehend a u s einem D r i t t e l der königlichen H y p a s p i s t e n , den Abteilungen von Philippos u n d Philotas sowie zwei Abteilungen Bogenschützen, den Agrianen und der H ä l f t e der Reiterei. Die d r i t t e übern a h m Alexander selbst u n d f ü h r t e sie d o r t h i n , wo die Feinde a m dichtesten geballt schienen.

25 Als diese die Makedonen h e r a n r ü c k e n sahen — sie selbst h a t t e n hochgelegene Stellungen besetzt —, k a m e n sie im Vert r a u e n auf ihre überlegene Zahl u n d voller V e r a c h t u n g auf die scheinbar wenigen Gegner in d a s flache Gelände h e r a b . E s e n t b r a n n t e ein heftiges Gefecht, doch gelang es Alexander, seine Gegner ohne größere Mühe zu werfen. Hingegen standen Ptolemaios u n d seine L e u t e dabei nicht in der Ebene, sondern h a t t e n vor sich einen Hügel, besetzt mit Feinden. Dennoch ließ P t o l e m a i o s S t u r m k o l o n n e n bilden u n d griff an, wo dies bei d e m H ü g e l a m ehesten möglich schien, wollte diesen aber dabei nicht ganz umzingeln, sondern den B a r b a r e n einen F l u c h t w e g freilassen, falls sie davonzulaufen gedächten. Auch m i t diesen war ein schwerer K a m p f durchzustehen, dies nicht allein wegen der schwierigen Geländeverhältnisse, sondern weil die I n d e r im Gegensatz zu anderen B a r b a r e n gerade in diesem Gebiet u n e n d lich viel tapferer als alle N a c h b a r n sind. A b e r auch hier wurden sie durch die Makedonen v o n ihrem H ü g e l verd r ä n g t . Den gleichen E r f o l g h a t t e a u c h die d r i t t e G r u p p e

B u oh

352

IV

4 στρατιάς ωσαύτως έπραξαν ενικών γαρ και οντοι τοί'ς κατά ση:ας. και λέγει Πτολεμαίος ανΰοώττονς μεν ληφ&ήναι τούς πάντας υπέρ τετρακισμνρίονς, βοών δε ί·7ΐέο τάς τρεις και είκοσι μυριάδας· και τούτων τάς καλλίστας έπιλ.εξάμενον Άλέξανδρον, ότι διαφέρονσαι ανΤω y. άλλα τε και μεγέϋει έφαίνοντο, πέμψαι εϋέλειν ές Μακεδονίαν έργάζεσ&αι την χώραν. Έντεϋ&εν επί την των Άσσακηνών χώραν ήγεν τούτους γαρ έξί/γγέ/.λετο παρεσκενάσ&αι ώς μαχονμένονς, ιππέας μεν ¿ς όισχιλίους έχοντας, πεζούς όέ ύπέρ τονς τρισμυρίονς, τριάκοντα δε ελέφαντας. Κράτερος μεν δή εκτετειχικώς ήδη την πάλιν, ερεΐ τα εν τοις Βαζίροις, άλλ.ά πιστεύοντες γαρ τον χωρίου τη όχνρότητι, δτι νπερνψηλόν τε rjv και πάντη ακριβώς τετειχισμένον, ονδέν ξνμβατικόν ένεδίδοσαν. 7

ΤανΧα μαΰών Αλέξανδρος ώρμητο μεν ώς επί Βάζιρα, γνούς δε δτι τών προσοίκων τινές βαρβάρν)ν παριέναι ες τ à *Ωρα την πόλιν λα&όντες μέλλονσι, προς Άβισάρον επί τώδε εσταλ.μένοι, επί τά ΤΩρα πρώτον ηγε· Κοΐνον δε έπιτειχίσαι τη πόλε ι τών Βαζιρέων καρτερόν τι χωρίον προσέταξε, και εν τούτω φνλακήν καταλιπόντα αποχρώσαν, ώς μη αδεία εϊη τοις εν τη πό?.ει χρήσϋαι τη χώρα, αυτόν άγοντα της στρα8 τιάς την λ.οιπην παρ' αν τον ίέναι. οί δε έκ τών Βαζίρων ώς ειδον άπιόντα ξύν τω πλείσΧφ της στρατιάς τον Κοΐνον, καταφρονήσαντες τών Μακεδόνων, ώς ου γενομένων äv σφισιν άξιομάχων, έπεκ&έονσιν ές το πεδίον κάί γίγνεται αυτών μάχη καρτερά, και εν ταύτη πίπτονσι μεν τών βαρβάρων ές πεντακόσιους, ζώντες δέ έλήψ&ησαν υπέρ τους έβδομήκοντα· οί δέ λοιποί έν τη πόλε ι ξνμφνγόντες βεβαιότεροι ηόι/ είργοντο της χώρας νπό τών εκ τον επιτειχίσματος. 9 και Αλεξάνδρα) δέ τών "Ωρών ή πολιορκία ον χαλεπή ¿γένετο, άλ/.' εν&νς εξ έφόδον προσβολών τοις τείχεσι της πόλεως έκράτησε, και τους ελέφαντας τους έγκαταλ^ειφ&έντας ελ.αβε.

28

Και ταΰτα οί εν τοις Βαζίροις ώς εμα&ον, άπογνόντες τά σφέτερα πράγματα άμφι μέσας νύκτας την πόλιν έκλείπονσιν, εφυγον δε ές την πέτραν. ώ; δέ. και οί άλλοι βάρβαροι επραττον άπολιπόντες τάς

Kapitel 2 7 - 2 8

359

selbst einträfe, einstweilen durch einen Wall einzusehließen. E i n Ausfall der Bewohner gegen die Gruppe des Alketas k o n n t e leicht abgewiesen werden, wobei die Makedonen die Gegner i u r a R ü c k z u g in den Schutz der Mauern zwangen. Hingegen h a t t e Koinos bei Bazira wenig Glück, d e n n im Vertrauen auf die Geländeverhältnisse — die S t a d t selbst lag auf einem sehr steilen Berg und war nach allen Seiten hin ausgezeichnet bewehrt — ließ m a n sich auf eine Unterw e r f u n g dort nicht ein. Auf diese Nachricht beschloß Alexander, selbst gegen Bazira aufzubrechen: D a er indes in E r f a h r u n g gebracht h a t t e , B a r b a r e n der umliegenden Gebiete, von Abisares zu diesem Zweck geschickt, seien drauf und d r a n , sich heimlich in die S t a d t Ora einzuschleichen, w a n d t e er sich zuerst gegen diese. Koinos sollte inzwischen Bazira gegenüber einen P l a t z befestigen, mit einer genügend starken Besatzung versehen, u m die Bewohner der S t a d t von der freien N u t z u n g ihres L a n d e s abzusperren, u n d d a n n mit dem Rest seiner T r u p p e n wieder zu ihm stoßen. Als nun aber die Verteidiger von Bazira den Abzug des Koinos z u s a m m e n m i t der Mehrzahl seiner Leute bemerkten, wurden sie übermütig, d a der zurückgelassene R e s t Makedonen an K a m p f k r a f t ihnen k a u m gewachsen schien, u n d liefen in d a s flache Land hinaus. E s k a m dabei zu einem heftigen Gefecht mit ihnen, in dessen Verlauf an die 500 B a r b a r e n fielen u n d über 70 gefangen w u r d e n ; der R e s t floh in die S t a d t zurück und wurde von den Makedonen aus ihren Verschanzungen heraus n u n wirkungsvoller vom U m l a n d abgeschnitten. Die Belagerung von Ora aber m a c h t e Alexander keine Schwierigkeiten. E r n a h m die Befestigungen gleich v o m Marsch aus im ersten A n s t u r m u n d gelangte so in denBesitz der S t a d t . Die dort verbliebenen E l e f a n t e n fielen in seine H a n d . Die E r s t ü r m u n g des Aornos ( F r ü h j a h r 326) 28 Als die Nachricht hiervon nach Bazira drang, verzweifelte m a n an der eigenen Sache, verließ die S t a d t u m Mittern a c h t u n d floh auf den Felsenberg. D a s gleiche t a t e n auch die anderen B a r b a r e n : Sie alle verließen ihre S t ä d t e u n d

Bui-li IV

36ο

2

3

4

5

6

πόλ,εις ξύμπαντες εφευγον ες την πέτραν ti) ν έν τή χώρα την "Αορνον καλόνμένην. μέγα γάρ τι τοϋΤο χρήμα πέτρας èv τή χώρα ταύτη εστί, και λόγο ζ υπέρ αυτής κατέχει ουδέ Ήοακλεϊ τω Δ ιός άλωτόν γενέσόαι την πέτραν. εί μεν δή και ες Ινδούς άφίκετο ο 'Ηρακλής ó Θηβαίος ή ό Τύριος ή ό Αιγύπτιος ες ουδέτερα εχο ίσχυρίσασ&αι · μάλλον δέ δοκώ ότι ουκ άφίκετο, άλ.λ.ά πάντα γαρ δσα χαλ.επά οι άνάρωποι ες τοσόνδε άρα αϋξουσιν ανιών την χαλεπότητα, ώς και Τω Ήρακ/.εϊ αν άπορα γενέσθαι μυϋεύειν. κάγώ υπέρ της πέτρας ταύτης οϋτω γιγνώσκω, τον Ήρακλέα ες κόμπον του λόγου έπιφημίζεσϋαι. τον μεν δι) κύκλο ν της πέτρας λέγουσιν ες διακοσίους σταδίου ς μά/.ιστα είναι, ϋψος δέ αυτής, ΐναπερ χ&αμαλώτατον, στάδιο>ν ενδεκα, και άνάβασιν χειροποίητον μίαν χαλεπήν είναι δέ και ύδωρ εν άκρα τη πέτρα πολύ και καάαρόν, πηγην άνίσχουσαν, ώς και άπορρεϊν από της πηγής ϋδωρ, και ϋλην και γήν άγα&ην έργάσιμον δσην και χιλίοις άνάρώποις άποχρώσαν äv είναι έργάζεσ·&αι. Και ταντα άκούοντα Άλέξανδρον πό&ος λαμβάνει, έξελ,εϊν και τοϋτο τό δρος, ου χ ηκιστα επι τω άμφί τον Ήρακλέα μύ&ο> πεφημισμένω. τ à μεν δη ΎΩρα και τά Μάσσαγα φρούρια έποίησεν επί τή χώρα, τά Βάζιρα δέ (ti)ν) πό/.ιν έξετείχισε. και οι άμφί Ήφαιστίοινά τε και Περδίκκαν αύτω αλλ.ην πό).ιν έκτειχίσαντες, Όροβάτις δνομα τή πόλ.ει -ην, και φρουράν καταλ.ιπό ντες ώς επί τόν Ίνδόν ποτ αμάν ϊμααν· ώς δε άφίκοντο, επρασσον ήδη δσα ες to ζενξαι τον Ίνδόν υπό 'Αλεξάνδρου ετέτακτο. ' Αλέξανδρος δέ της μεν χώρας της επί τάδε τον Ίνδοϋ ποταμοί· σατράπην κατέστησε Χικάνοοα των εταίροι, αυτός δέ τά μεν πρώτα ιος επί τόν Ίνδόν ποταμόν ψ/ε, και πόλιν τε ΙΙευκελαώτιν ου πόρρω τον Ίνδοϋ ώκισμένην όμολογίφ. παρεστήσατο και έν αυτή φρουράν καταστήσας τών Μακεδόνων και Φίλιππον επί τή φρουρά ηγεμόνα, ό δέ και άλλα προσηγάγετο

Kapitel 28

361

flohen auf diesen Berg in ihrem Lande. E r heißt Aornos u n d bildet ein riesiges Massiv in diesem Gebiet. 0/ · W i e die Sage berichtet, war es nicht einmal Herakles, Sohn des Zeus, gelungen, diesen Berg einzunehmen. Ob dieser Herakles, der bis nach Indien gelangte, n u n der thebanische oder der tyrische gewesen ist, vermag ich nach keiner Seite h i n m i t Sicherheit zu entscheiden. F ü r wahrscheinlicher h a l t e ich indes, d a ß er gar nicht so weit k a m , sondern vielmehr die Menschen bei allem, was ihnen besonders schwer erscheint, die Schwierigkeit stets so weit übertreiben, d a ß sie fabeln, selbst Herakles sei mit der Sache nicht fertig geworden. U n d so nehme ich auch von diesem Felsen an, m a n h a t d e n Herakles in die Darstellung gebracht, u m die Dinge ins rechte Licht zu setzen. 6 5 Wie es heißt, betrug der U m f a n g des ganzen Bergniassivs nicht weniger als 200 S t a d i e n , seine H ö h e an der niedersten Stelle 11; Z u g a n g g a b es nur einen einzigen beschwerlichen, der m i t der H a n d in d e n Felsen geschlagen worden war. A n Trinkwasser jedoch herrschte in der Festung kein Mangel, denn es e n t s p r a n g dort eine Quelle, so d a ß das Wasser die Felswände herablief, dazu war genügend Holz vorhanden u n d g u t e s Ackerland, das g u t 1000 Leuten Arbeit bot. 0 6 Alexander ergriff, als er d a s hörte, der heiße W u n s c h , auch diesen Berg zu nehmen, nicht zuletzt wegen des Berichtes der Sage über Herakles. 6 7 E r m a c h t e O r a u n d Mnssaga zu S t ü t z p u n k t e n im L a n d und versah B a z i r a erst mit Mauern, während Hephaistion u n d P e r d i k k a e m i t ihren L e u t e n inzwischen eine andere S t a d t n a m e n s O r o b a t i s befestigten, dort eine Garnison zurückließen, n a c h d e m I n d u s zogen u n d nach ihrer A n k u n f t auf Alexanders Befehl eine Brücke über den F l u ß bauten. 6 8 Zum Satrapen des Landes westlich des I n d u s m a c h t e Alexander den H e t a i r e n Nikanor u n d r ü c k t e selbst zuerst in Richt ung auf den I n d u s vor. 6 9 Durch freiwillige U n t e r w e r f u n g brachte er die S t a d t Peukelaotis nicht weit von diesem F l u ß in seine H a n d u n d legte in diese eine Garnison v o n M a k e d o nen u n t e r Philippos als K o m m a n d a n t , der w i e d e r u m eine Reihe anderer kleinerer S t ä d t e a m I n d u s z u m Anschluß brachte. Kophaios u n d Aseagetes, die beiden F ü r s t e n des Landes, waren bereits in Alexanders Gefolge. So k a m er

Buch IV

362

μικρά πο/.ίσματα πρός τώ Ίνόώ ποταμώ φκισμένα. ξυνείποντο όε αύτώ Κωψαϊός τε και Άσσαγέτης οι 7 ύπαρχοι της χώρας, άφικόμενος όε ές 'Εμβόλιμα πό/.ιν, i¡ ξύνεγγυς Της πέτρας της Άόρνου φκεϊτο, Κράτερον μεν ξύν μέρει της στρατιάς καταλείπει αύτον, σϊτόν τε ες την πό/.ιν ώς πλείστον ξυνάγειν και δσα άλλα ές χρόνων τριβή ν, ώς έντεϋάεν ορμώμενους τους Μακεδόνας χρονίω πολιορκία έκτρυχώσαι τους κατέχοντας την 8 πέτραν, εί μι) εξ έφόδου λίιψ&είη. αυτός όε τους τοξότας τε άνα/.αβών και τούς Άγριάνας και την Κοίνον τάξιν και από της άλλης φάλ.αγγος έπιλέξας τους κουφοτάτους τε και άμα εΰοπλοτάτους και τών εταίρων ιππέων ές όιακοσίους και ιπποτοξότας ές εκατόν προσήγε τή πέτρα, και τανττ/ μεν τή ημέρα κατεστρατοπεόεΰσατο, ίνα επιτήδειοι· αύτώ έφαίνετο, τη όε ύστεραία ολίγον προελϋύη· ώς πρός την πέτραν αϋ&ις έστρατοπεδεύσατο. 29

Kai εν τούτοι ηκον παρ' αυτόν τών προσχώρων τινές, σφάς τε αυτούς ένδιδόντες και ήγήσεσϋαι φάακοντες ές της πέτρας τό έπιμαχώτατον, Ö&εν ου χαλεπόν αύτώ εσεσ&αι έλε'ιν τό χωρίον, και ξύν τούτοις πέμπει Πτολεμαίοι' τόν Λόγου τόν σωματοφύλακα τούς τε Άγριάνας άγοντα και τούς ψιλού; τούς άλλους και τών υπασπιστών έπιλέκτους, προστάξας, έπειόάν καταλάβω τό χωρίον, κατέχειν μεν 2 αυτό Ισχυρά φυλακή, ol όέ σημαίνειν ότι εχεται. και Πτολεμαίος έ?.&ών τραχειάν τε και όύσπορον /.ανϋάνει τούς βαρβάρους κατασχών τόν τόπον και τούτον χάρακι έν κύκλω και τάφρφ όχυρώσας πυρσόν αίρει άπό τοϋ δρους εν&εν όφΰήσεσ&αι υπό 'Αλεξάνδρου έμελλεν. και ώφάη τε άμα ή φλόξ και Άλ.έξανδρος επήγε rf¡ ύστεραία την στρατιάν αμυνομένων δε τών βαρβάρων 3 ουδέν πλέον αύτώ ύπό δυσχωρίας εγίγνετο. ώς δε Άλεξάνδρω απορον τι¡ν προσβολήν κατ έμαϋον οί βάρβαροι, άναατρέψαν τες τοις άμφί Πτολεμάϊον αύτο'ι προσέβαλλον· και γίγνεται αύτών τε και τών

Kapitel 28-29

363

denn n a c h der S t a d t Emboliina 7 0 , die bereits u n m i t t e l b a r a m F u ß e des Aornos liegt, u n d ließ K r a t e r o s mit einem Teil der T r u p p e n zurück, u m möglichst viel a n Getreide sowie alles, was sonst noch f ü r einen langen Aufenthalt vonnöten ist, dort zusammentragen ; denn die Makedonen würden von dieser S t a d t als Basis aus die Verteidiger der Bergfestung durch eine lange Belagerung zu zermürben suchen, falls m a n sie nicht im ersten Angriff bezwang. E r selbst r ü c k t e mit Bogenschützen, den Agrianen, der Abteilung des Koinos und den gewandtesten, bestgerüsteten L e u t e n der übrigen P h a l a n x sowie 200 der H e t a i r e n zu P f e r d u n d 100 berittenen Bogenschützen gegen den Berg vor, lagerte an diesem Tage an einer günstigen Stelle u n d k o n n t e am nächsten nach kurzem Marsch in R i c h t u n g auf den Berg erneut die Zelte aufschlagen.

29 Währenddessen kamen einige d e r b e n a c h b a r t e n E i n w o h ner zu ihm 7 1 , ergaben sich u n d boten an, sie würden ihn an die empfindlichste Stelle des ganzen Bergmassivs f ü h r e n , von wo aus es ihm leicht sein werde, die F e s t u n g in seine H a n d zu bringen. Mit ihnen z u s a m m e n schickte er Ptolemaios, Sohn des Lagos, den Somatophylax, dazu die Agrianen, die anderen Leichtbewaffneten u n d ausgewählte H y p aspisten u n d gab Befehl, wenn dieser Platz in seiner H a n d sei, ihn durch eine starke Besatzung zu sichern und ihm selbst durch ein Zeichen den Erfolg des U n t e r n e h m e n s zu melden. Ptolemaios stieg n u n einen steilen, schwierigen Fußeteig empor u n d k o n n t e u n b e m e r k t vom Gegner die Stelle besetzen. E r befestigte sie rings durch Verhau u n d Graben u n d ließ dort, wo Alexander es sehen m u ß t e , v o m Berg h e r a b einen Scheiterhaufen entzünden. Sobald dieser d a s Flammenzeichen wahrgenommen h a t t e , f ü h r t e er a m nächsten Tag seine T r u p p e n gegen den Berg vor. Indes, m a n k a m u n t e r der Abwehr der B a r b a r e n in d e m schwierigen Gelände nicht voran. Diese aber n u n erkannten, d a ß Alexanders Vorstoß steckenblieb, w a n d t e n sich gegen den Verband des Ptolemaios u n d griffen diesen an. E s k a m zwischen ihnen und den Makedonen zu h a r t e m

24 Arrian

Buch IV

364

Μακεδόνων μάχη καρτερά, τών μεν διασπάσαι τόν χάρακα σπουδήν ποιούμενων, των 'Ινδών, Πτολεμαίου δε διαφνλάς αι το χωρίον και μείον σχόντες οι βάρβαροι εν τω άκροβολισμώ νυκτός επιγενόμενης απεχώρησαν. 4

'Αλέξανδρος δέ τών 'Ινδών τινα τών αυτομόλων πιστόν τε άλλ.ως και τών χυ>ρίων δαήμονα έπι/.ίζάμενος πέμπει παρά Πτολεμαίοι· της νυκτός, ;·ράμματα γέροντα τόν Ίνδόν, ίνα ένεγέγραπτο, επειδάν αυτός προσβάλλη τη πέτρα, τόν δε επιέναι τοίς βαοβάροις κατά τό δρος μηδέ αγαπάν εν φυλακή έχοντα τό χωρίον, ώς άμφοτέρωάεν βαλλομένου; τους 'Ινδούς 5 αμφιβόλους γίγνεσόαι. και αυτός άμα τη ημέρα αρας εκ τον στρατοπέδου προσήγε την στρατιάν κατά την πρόσβασιν, η Πτολεμαίος λαϋών άνέβη, γνώμην ποιούμενος, ώς, ει ταύτη βιασάμενος ξυμμίξει τοϊς άμφί Πτολεμαίοι·, ου χαλ,ε.τόν ετι εσόμενον αύτώ τό έργον. ó και ξυνέβη ούτως, εστε μεν γαρ επί μεσημβρίαν ξυνειστήκει καρτερά μάχι/ τοις τε Ίνδοϊς και τοις Μακεδόσιν, τών μεν εκβιαζομένων ες την πρόσβασιν, των δέ βαλλ.όντων άνιόντας- ώς δέ ουκ άνίεσαν οι Μακεδόνες, αλ.λοι επ' άλλοις έπιόντες, οι δε πρόσ&εν άναπαυόμενοι, μόγις δη άμφί δείλην ¿κράτησαν της παρόδου καί. ίυνέμιξαν τοίς ξνν ΓΙτο/.εμαίω. εκεϊϋεν δέ όμον ¡¡δη γενομένη ή στρατιά πάσα έπήγετο αυϋι; ώς επ' αυτήν τήν πέτραν ά/.λά γάρ ετι άπορος ην αύτη προσβολή, ταύτη μεν δή τη ήμερα τούτο τό τέλος γίγνεται. 7 υπό δέ τήν εω παραγγέλλει στρατιώτη έκάστω κόπτειν χάρακας εκατόν κατ' άνδρα, και ούτοι κεκομμένοι ήσαν καί αυτός εχώννυεν άοξάμενος από της κορυφής του λ.όφου, ίνα έστρατοπεδευκότες ήσαν, ώς επί τήν πέτραν χώμα μέγα, εν&εν τοξεύματά τε άν έξικνεΐσ&αι ίς τους προμαχομένους [ ó w a r à ] αύτώ έφαίνετο και άπό μηχανών βέλη άφιέμενα· καί έχώνννον αύτώ πάς τις αντιλαμβανόμενος του έργον καί αυτός εφειστήκει &εατής καί επαινετής του ξύν προ&νμία περαινομένου, κο/.αστής δέ τοϋ εν τώ παραχρήμα έκλιπονς.

Kapitel 29

365

K a m p f , d e n n die I n d e r b e m ü h t e n sich, die Verhaue einzureißen, während Ptolemaios alles daransetzen mußte, den P l a t z zu h a l t e n . Bei E i n b r u c h der Dunkelheit endlich zogen sich die B a r b a r e n zurück, im Gefecht unterlegen. Alexander w ä h l t e n u n einen der indischen Überläufer aus, der d a s Gelände k a n n t e u n d ihm im übrigen vertrauenswürdig schien, u n d schickte ihn im Schutze der N a c h t zu P t o l e m a i o s mit dem schriftlichen A u f t r a g , er solle, sobald er selbst erneut mit d e m Angriff gegen den Felsen beginne, von seiner Bergstellung h e r a b ebenfalls die Gegner angreifen u n d sich nicht d a m i t zufriedengeben, seinen P l a t z zu halten. So würden die I n d e r von zwei Seiten unter Beschüß k o m m e n u n d bald nicht mehr wissen, gegen wen sie sich wenden sollten. E r selbst brach sodann gegen Morgen a u s seinem Lager auf u n d f ü h r t e die Armee a n den Einstieg, auf d e m Ptolemaios heimlich emporgeklommen war, u n d war der festen Ansicht, wenn er sich auf diesem Wege mit P t o l e m a i o s u n d dessen T r u p p e n vereinigen könne, so werde die Sache leicht zu E n d e zu f ü h r e n sein. So k a m es d e n n auch. Bis zum Mittag w ä h r t e zwischen I n d e r n u n d Makedonen ein heftiger K a m p f , denn solange letztere den Aufstieg zu erzwingen suchten, beschossen die Gegner sie beim E m p o r a r b e i t e n . D a indes die Makedonen nicht n a c h g a b e n u n d in stetigem Sichablösen immer wieder frische K r ä f t e n a c h r ü c k t e n , so d a ß die vorne Stehenden jeweils Gelegenheit h a t t e n , sich auszuruhen, h a t t e m a n sich gegen A b e n d , w e n n auch mit Mühe, auf dem Weg nach oben d u r c h g e k ä m p f t und k o n n t e sich mit Ptolemaios vereinigen. N u n w u r d e die S t r e i t m a c h t wieder als geschlossenes Ganzes gegen die F e s t u n g auf d e m Felsen g e f ü h r t , doch i m m e r noch erwies sich ein S t u r m als u n d u r c h f ü h r b a r ; d a h e r b r a c h m a n f ü r diesen Tag den K a m p f ab. Am n ä c h s t e n Morgen erhielt jeder Soldat Befehl, Holz f ü r 100 P a l i s a d e n p f ä h l e abzuschlagen. Dazu s c h ü t t e t e m a n u n t e r persönlicher Leitung Alexanders einen hohen D a m m auf, beginnend beim höchsten P u n k t des Hügels, wo m a n lagerte, u n d zwar geradewegs zum eigentlichen Felsen hin bis zu d e m P u n k t , v o n dem a u s ohne weiteres Pfeile die Verteidiger erreichten u n d auch Maschinengeschosse ihr Ziel finden k o n n t e n . An dem B a u beteiligten sich mit großem

24«

Buch

366

IV

30

Tf¡ μεν δή πρώτη ημέρα ώς επί στάδιον εχωσεν αντώ ο στρατός. ές δε την νστεραίαν οι Τε σφενδονήται σφενδονώντες ές τους 'Ινδούς εκ τον ήδη y.(χωσμένου και από των μηχανών βέλη άφιέμενα άνέστελλε των Ινδών τας έκδρομάς τάς επί τους χωννύοντας. και εχώννυΤο αν τω ες τρεις ημέρας ξυνεχώς το χυ>ρίον. τη τετάρτη δε βιασάμενοι τών Μακεδόνων ον πολλοί κατέσχον ολίγον γήλοφον Ισόπεδον τη πέτρα, και 'Αλέξανδρος ουδέν τι έλιννων επήγε το χώμα ξννάψαι ε&έλων το χωννΰμενον τώ γη/.όφω, δντινα οι όλ,ίγοι αντω ηδη κατεΐχον.

2

Οι δε 'Ινδοί πρός τε την άδιήγητον τόλμα ν τών ες τον γήλ,οφον βιασαμένων Μακεδόνων εκπ?.αγέντες και το χώμα ξννάπτον ήδη όρώντες, τον μεν άπομάχεσ&αι ετι άπείχοντο, πέμγαντες δε κήρυκας σφών παρά Άλ,έξανδρον έ&έλειν εφαακον ένδονναι την πέτραν, εϊ σφισι σπένδοιτο. γνώμην δε επεποίηντο εν τω ετι όιαμέλλοΐ'τι τών σπονδών διαγαγόντες την ήμέραν νυκτός ώς έκαστοι διασκεδάνννσϋαι επί τα σφέτερα

3 ή&η- και τούτο ώς επίτ&ετο 'Αλέξανδρος, ενδίδωαιν αντοις χρόνο ν τε ες Την άποχώρησιν και της φνλακής την κνκ/.ωσιν την πάντί] άφελεΐν. κ al αυτός εμενεν εστε ήρξαντο της αποχωρήσεως' και εν τούτω άναλαβών τών σωματοφυλ.άκων και τών υπασπιστών ¿ς έπτακοσίονς κατά τό εκλελειμμένον της πέτρας ανέρχεται ες αυτήν πρώτος, και οι Μακεδόνες αλλ.ος ίίλλη 4 άνιμώντες αλλήλους άνήεσαν. και ούτοι επί τονς άποχωοονντας τών βαρβάρων τραπόμενοι από :ις χαλ.επώς και μηδενός εϊργοντος περαιωϋέντα, είπερ oh' καταπί/δήσαντες οί 'Ινδοί έκ τών αρμάτων προσέκειντο τοις πρώτοις τών έκβαινόντων à).).à παραλλ.άξαι γαρ ξνν τοις αρμασι και ακίνδυνοι· ποιήσαι Άλεξάνδρω την διάβασιν και επί τοντονς àq είναι Ά/.έξανδρον τονς ίπποτοξότας, και τραπήναι αντονς ον χαλεπώς, π/.ηγάς λαμβάνοντας. 4

Οί δέ και μάγην λέγονσιν έν τη έκβάσει γενέσ&αι τών 'Ινδών τών ξνν τω παιδί τώ Πώρου άφιγμένων προς 'Αλέξανδροι· τε και τονς ξνν αντώ ιππέας, και γαρ και άγικέσϋαι ξνν μείζονι δυνάμει τον Πώρον

Kapitel 13-14

403

eie f ü r die einzelnen der A b t e i l u n g s k o n m i a n d e u r e an diesem Tage zutraf. An beiden Seiten der I n f a n t e r i e f r o n t h a t t e er Bogenschützen, Agrianen u n d Speerschützen aufgestellte 14 I n solcher Aufstellung ließ er die I n f a n t e r i e geordnet langsamen Schrittes nachfolgen, insgesamt e t w a s weniger als 6000 Mann. E r selbst eilte in der Absicht, eine Entscheid u n g mit Hilfe seiner übrigen Reiterei h e r b e i z u f ü h r e n , allein m i t e t w a 5000 R e i t e r n v o r a u s u n d b e f a h l T a u r o n , d e m K o m m a n d e u r der Bogenschützen, m i t seinen L e u t e n sich ebenfalls schnellstens m i t den R e i t e r n zu vereinigen. Sein Plan nämlich ging von der Ü b e r z e u g u n g aus, Poros, falle er seine ganze S t r e i t m a c h t gegen ihn ins Gefecht f ü h r e , entweder durch einen Reiterangriff z u s a m m e n mit dieser mühelos zu werfen oder aber wenigstens h i n h a l t e n d e n Wid e r s t a n d zu leisten, bis die I n f a n t e r i e h e r a n war u n d eingreifen k o n n t e . Sollten die I n d e r a b e r fliehen, erschrocken durch die k a u m f a ß b a r e B r a v o u r , m i t der m a n d e n Überg a n g bewältigt h a t t e , so wollte er i h n e n bei ihrer F l u c h t auf den Fersen bleiben ; d a n n werde b e i m Abziehen d a s Gemetzel noch größer werden u n d n u r noch wenig an schwerer Arbeit übrig sein. Aristobulos berichtet, der S o h n des P o r o s sei ihm jedoch zuvorgekommen u n d m i t e t w a 60 K a m p f w a g e n a n der Übergangsstelle eingetroffen, noch ehe A l e x a n d e r die letzt e n Einheiten von der kleinen Insel a u s ü b e r d e n F l u ß h a t t e bringen k ö n n e n . Dieser wäre wohl in der Lage gewesen — das Übersetzen war a u c h o h n e W i d e r s t a n d schwierig genug —, Alexander a n der L a n d u n g zu h i n d e r n , w e n n die I n d e r von ihren W a g e n gesprungen u n d ü b e r die ersten, die landeten, hergefallen wären. D o c h m a n sei m i t den Wagen vorbeigefahren u n d h a b e auf diese Weise A l e x a n d e r u n g e f ä h r d e t a n L a n d gehen lassen. A l e x a n d e r h a b e gegen sie die berittenen B o g e n s c h ü t z e n geschickt u n d sie so mühelos u n d u n t e r schweren Verlusten d a v o n g e j a g t . Andere wiederum berichten, bei der L a n d u n g sei es zu einem K a m p f d e r I n d e r u n t e r d e m Porossohn m i t Alexander u n d seiner Reiterei g e k o m m e n . A u c h sei der S o h n des I n d e r s mit wesentlich größerer S t r e i t m a c h t a n g e r ü c k t ,

Buch Y

404

παΐδα, xaì αυτόν τε Ά λ,έξανδρον τρω&ηναι πρός αντοϋ και τόν ίππο ν αντοϋ άζιοΰανειν τόν Βονχεφάλαν, φί/.τατον 'Αλεξάνδρα) δντα τον ιππον, και τοντον τρω&έντα νπό τον παιόός τον Πώρον. 5 'Αλλά Πτολεμαίος ό Αάγον, δτφ και εγώ ξνμφέρομαι, αλ/Μς λέγει, έκπεμφ&ηναι μεν γαρ τον παΐόα νπό τον Πώρον λέγει και ούτος, α/./' ονχ έξήκοντα μόνα άρματα άγοντα, ονόέ γάρ εικός Πώρον άκουσαν τα εχ τών σκοπών, ότι όη ή αυτός 'Αλέξανδρος διαβέβηκεν τον Ύδάσπον τον πόρον η μέρος γε τι τϊ/ς στρατιας, ξνν έξήκοντα άομασι μόνοις έχπέμψαι τον αντοϋ 6 παϊδα • â ò>) ώς μεν ¿ni κατασκοπψ· εκπεμπόμενα πολλά τε καΐ ονκ ενζωνα ές την άποχώρησιν ην, ώς όέ είς το είρξαί τε τους ονπυ> πεπερακότας τών πολεμίων τοις ήδη έκβεβί/κόσιν επιϋέσ&αι ονδαμι] αξιόμαχα. άλλ.ά όισχι/.ίονς γάρ λέγει ιππέας άγοντα άφικέσ&αι τον Πώρον τον παϊδα, άρματα όέ εκατόν και είκοσι· φΰάσαι όέ περάσαντα Άλ,έξανδρον και τόν έχ της νήσον τον τελενταΐον πόρον. 15

Kai επί τοντον ς τα μέν πρώτα έκπέμψαι Άλ.έξανόρον και οντος λέγει τονς Ιπποτοξότας, αντόν όέ αγειν τονς ιππέας· προσάγειν γαρ οίη&ήναι Πώρον ξνν τη πάση όννάμεί" την όέ Ίππον ταντην προτεταγμένην αντώ προπορενεσ&αι προ τον άλλον στρα2 τον. ώς όέ κατέμαΰεν άτρεκώς το πλή&ος το τών 'Ινδών, ένταϋ&α δι) οξέως έπιπεσεϊν αντοϊς ξνν τη άμφ' αντόν ιππω" τονς δέ έγκλ.ϊναι, ώς Άλ.έξανόρόν τε αυτόν κατεϊδον και τό στίφος άμφ' αντόν τών ιππέων ουκ έπί μετώπου, άλλ.ά κατ' ϊλας έμβεβ/.ηκός. και τούτων 'ιππέας μέν πεσεϊν ές τετρακοσίονς, πεσεϊν όέ και τον Πώρον τόν παϊδα· τα όέ άρματα αντοίς ιπποις άλώναι εν τε τη αποχωρήσει βαρέα γενόμενα και εν αντώ τώ εργω υπό πηλ.οΰ άχρεία. 3 Πώρος όέ, ώς αντώ όσοι ιππείς εκ της φνγης διεσώζοντο Άλ.έξανδρόν τε αντόν πεπερακότα ξνν τf¡

Kapitel

14—15

405

h a b e p e r s ö n l i c h A l e x a n d e r eine W u n d e b e i g e b r a c h t , u n d a u c h d e s s e n P f e r d B u k e p h a l o s sei g e t ö t e t w o r d e n , n a c h d e m es e b e n f a l l s v o n d e m P o r o s s o h n eine W u n d e e r h a l t e n h a t t e , d a s R e i t t i e r , d a s A l e x a n d e r a m i n e i s t e n v o n allen s c h ä t z t e . P t o l e m a i o s w i e d e r u m , d e m a u c h ich m i c h a n s c h l i e ß e n möchte, erzählt den Verlauf anders. Auch er e r w ä h n t die A b s e n d u n g d e s S o h n e s d u r c h P o r o s , a b e r n i c h t m i t n u r 60 W a g e n : E s sei d o c h u n w a h r s c h e i n l i c h , d a ß P o r o s , n a c h d e m er d u r c h d i e V o r p o s t e n v o n d e r Ü b e r q u e r u n g d e s H y d a s p e s d u r c h A l e x a n d e r o d e r a u c h d u r c h n u r e i n e n Teil v o n d e s s e n H e e r g e h ö r t h a t t e , seinen S o h n m i t lediglich 60 W a g e n gegen d i e s e n s c h i c k t e . F ü r ein E r k u n d u n g s u n t e r n e h m e n sei eine s o l c h e A n z a h l W a g e n d o c h zu g r o ß u n d bei e v e n t u e l l e m R ü c k z u g zu s c h w e r m a n ö v r i e r b a r g e w e s e n , z u r A b w e h r eines noch nicht über d e n F l u ß gesetzten oder z u m A n g r i f f auf e i n e n b e r e i t s g e l a n d e t e n G e g n e r a b e r w a r sie in j e d e m F a l l viel zu s c h w a c h . D e r S o h n d e s P o r o s sei vielm e h r m i t 2 0 0 0 R e i t e r n u n d 120 W a g e n g e k o m m e n , d o c h h a b e A l e x a n d e r n o c h v o r seiner A n k u n f t b e r e i t s d a s l e t z t e S t ü c k d e r F u r t z w i s c h e n I n s e l u n d F e s t l a n d h i n t e r sich bringen können. 15 W i e P t o l e m a i o s w e i t e r b e r i c h t e t , ließ A l e x a n d e r g e g e n diese die b e r i t t e n e n B o g e n s c h ü t z e n v o r g e h e n u n d f ü h r t e persönlich die Kavallerie, d e n n er w a r der Ansicht, P o r o s selbst r ü c k e m i t s e i n e r g a n z e n S t r e i t m a c h t h e r a n ; die R e i t e r e i a b e r sei a l s V o r h u t d e r g a n z e n ü b r i g e n A r m e e a u f g e s t e l l t u n d m a r s c h i e r e v o r d i e s e r h e r . Als e r n u n d i e g a n z e Z a h l d e r I n d e r e r f u h r , h a b e e r sich a n d i e S p i t z e seiner g a n zen K a v a l l e r i e m i t aller G e w a l t auf diese g e w o r f e n ; d i e I n d e r a b e r seien g e w i c h e n , s o b a l d sie A l e x a n d e r s e l b s t erk a n n t e n u n d s a h e n , wie d i e M a s s e v o n d e s s e n R e i t e r e i n i c h t in g e s c h l o s s e n e r F r o n t , s o n d e r n s c h w a d r o n s w e i s e a n g r i f f , u n d d a b e i seien v o n i h n e n a n d i e 4 0 0 R e i t e r g e f a l l e n , u n t e r ihnen der Porossohn. Die W a g e n , die f ü r einen R ü c k z u g zu s c h w e r u n d f ü r e i n e n E i n s a t z i m S c h l a m m u n b r a u c h b a r waren, h a b e m a n m i t s a m t den Pferden erbeutet.33 Als die geflohenen, m i t d e m Leben d a v o n g e k o m m e n e n R e i t e r P o r o s meldeten, A l e x a n d e r selbst m i t der H a u p t m a c h t s e i n e r A r m e e sei ü b e r d e m F l u ß u n d sein e i g e n e r

406

Buch Y

στρατιά ες το καρτερώτατον και τον παϊδα εν r f j μάχη τετελεντηκότα ηγγειλαν, έγίγνετο μεν και ώς αμφίβολο; τf¡ γνώμη, δτι και οι άπό τον καταντικρύ τον μεγάλον στρατοπέδου οι ξνν Κρατέρω υπολ.ελ.ειμ4 μένοι έπιχειρονντες τη όιαβάσει έφαίνοντο· είλετο δ οίι1 hi αντόν 'Αλέξανδροι· ε/.άσα; ξνν τf¡ στρατιά πάση προς το καρτερώτατον τε των Μακεδόνων και αυτόν τον βασιλέα διαγωνίσασϋαι. άλ.λά καϊ ώ; ό/.ίγονς των ελεφάντων συν ου πολλή στρατιά αυτόν επί τον στρατοπέδου άπελιπεν, ώς φοβεϊν άπό της δχϋης τους ξύν Κρατερω 'ιππέας, αυτός δε τήν τε ΐππον άναλαβών πάσαν, ές τετρακισχιλίον; ίππέα;, και τά άρματα πάντα, τριακόσια δντα, και των έ/.εφάντο)ΐ· διακοσίον; και των πεζών 5 τι περ δφελος, έ; τρισμν5 ρίονς, ήλαυνεν ώς επ' Άλ.έξανδρον. ώς δε ένέτνχε χι·>ρίω, Ίνα ον πηλός αντώ έφαίνετο, άλλα υπό ψάμμον γαρ ξύμπαν ην άπεδον και στερεόν ές τάς εφόδους τε και άναστροφάς των ίππων, ενταν&α ετασσε τήν στρατιάν, πρώτους μεν τους ελέφαντα; επί μετώπου, διέχοντα ελέφαντα ελέφαντα; ον μείον πλέ&ρον, ώ; πρό πάσης τε της φάλ.αγγος των πεζών παρατα&ηναι αντώ τους ελέφαντα; επί μετώπου κάί φόβον πάντα 6 παρέχειν τοις άμφ' 'Αλ,έξανδρον ιππενσιν. άλ.λως τε ονδέ ηξίον ες τά διαλείποντα των ελεφάντων τολ.μήσαι äv τινα ώσασϋαι των πολεμίων, ουτε ξνν Ίπποις δια tòv φόβον τών ΐπιΐοιν, πεζούς τε ετι μείον κατά στόμα τ ε γάρ äv προς τών οπλιτών προσβαλλόντων είργεσϋαι και καταπατη&ήσεσ&αι έπιστρεψάντων ¿π' αυτούς τών 7 ελεφάντων, επί τούτοις δε οι πεζοί αντώ έτετάχατο, ουκ Ισον το μέτωπον τοις &ηρίοις επέχοντες, αλλ' εν δεντέρω μετώπω μετά τους ελέφαντα;, ΰσον ές τά διαλείποντα έπ ολίγον έμβεβλήσ&αι τους λόχου;, ήσαν δε αντώ και κατά τά κέρατα ετι υπέρ τους ελέφαντα; πεζοί έφεστηκότε;, έκατέρω&εν δε τών πεζών ή Ιππο; αντώ έτέτακτο και πρό ταύτης τά άρματα έκατέρω&εν.

K a p i t e l 15

407

Solin im Gefecht gefallen, d a geriet er t r o t z d e m in Zweifel, was n u n zu t u n sei, d e n n a u c h K r a t e r o s traf ganz offenkundig im H a u p t l a g e r gegenüber mit d e m Rest der A r m e e Vorbereitungen f ü r ein Ü b e r s e t z m a n ö v e r . Schließlich a b e r entschied er sich, sich m i t seinem gesamten H e e r gegen Alexander selbst zu wenden u n d mit der H a u p t m a c h t der Makedonen u n d d e m König die E n t s c h e i d u n g s s c h l a c h t zu wagen, ließ aber dennoch einige E l e f a n t e n z u s a m m e n m i t einer kleinen Heeresabteilung an Ort u n d Stelle beim Lager zurück, u m die R e i t e r des K r a t e r o s v o m U f e r abzuschrecken. E r selbst r ü c k t e mit seiner g e s a m t e n Reiterei, an die 4000 M a n n , sämtlichen W a g e n , 300 an der Zahl, sowie 200 E l e f a n t e n u n d allem, was an I n f a n t e r i e einsatzfähig war, e t w a 30000 M a n n , gegen Alexander vor. 3 4 Ale er dabei in ein Gelände k a m , d a s nicht sumpfig, sondern wegen des S a n d b o d e n s im großen ganzen eben u n d zugleich fest genug f ü r A t t a c k e n u n d S c h w e n k u n g s m a n ö v e r der Reiterei schien, stellte er d o r t sein H e e r auf. Die vorderste F r o n t bildeten d a b e i die E l e f a n t e n , die im A b s t a n d von mindestens einem P l e t h r o n n e b e n e i n a n d e r s t a n d e n 3 5 , so d a ß sie vor der ganzen Linie des eigenen F u ß v o l k e s eine langgezogene R e i h e bildeten u n d auf diese Weise bei d e n Reitern Alexanders überall F u r c h t bewirken m u ß t e n . I m übrigen g l a u b t e Poros, es werde niemand von d e n F e i n d e n wagen, sich zwischen diese Tiere einzudrängen, und zwar weder j e m a n d von der Reiterei wegen des Schi'uens der P f e r d e noch weniger a b e r einer von den I n f a n t e r i s t e n ; d e n n bei einem F r o n t a l a n g r i f f w ü r d e n diese Leute durch den Gegenstoß der eigenen schweren I n f a n t e r i e zum Stehen gebracht u n d d a n n v o n d e n gegen sie gewendeten E l e f a n t e n n i e d e r g e t r a m p e l t werden. D e n E l e f a n t e n ordnete er das F u ß v o l k bei, doch nicht so, d a ß dieses eine F r o n t m i t den E l e f a n t e n bildete, sondern in einer zweiten hinter diesen, dergestalt, d a ß dessen Abteilungen jeweils hinter den Zwischenräumen zwischen diesen in geringem Abstand voneinander zu stehen k a m e n . Auch an den Seiten war F u ß v o l k über die F r o n t der E l e f a n t e n h i n a u s postiert u n d a u ß e r h a l b des F u ß v o l k e s Reiterei, vor der beiderseits die K a m p f w a g e n s t a n d e n .

Buch V

4o8 l6

Αντί/ μεν ή ΙΙώρον τάξις ήν. Άλέξανδρος όέ ώς ήδη κα&εώρα τονς 'Ινδούς έκτασσομένονς, ¿πέστησε τονς ιππέας τον πρόσω, ώς άνα/.αμβάνειν των πεζών τους αεί προσάγοντας, ώς όέ καΐ ή φάλαγξ αντώ όρόμω σννάψασα όμον ήδη ην, ό όέ ουκ εν&νς έκτάξας επήγεν, ώς μι) καματηρονς τε και πνενστιώντας άκμήσι παραόονναι τοις βαρβάροις, άλλά ¿ς κνκ/.ονς παριππενων άνέπανε τονς πεζούς εστε καταατηναι αντοίς τον άνμόν. 2 Ώς όέ την τάξιν κατεϊόε τών Ίνόών, κατά μέσον μεν, ίνα οι ελέφαντες προεβέβληντο και πνκνι) η φάλαγξ κατά τά διαλείποντα αυτών έπετέτακτο, ονκ εγνω προάγειν, αν τά εκείνα όκνήσας άπερ ο Πώρος τώ λογισμώ ξύνεις ταύτη εταξεν άλ?.ά αυτός μεν άτε ίπποκρατών την πολλην της ίππου άναλαβών επί το ενώννμον κέρας τών πολ.εμίων παρήλαννεν, γυμνικός καί ιππικός αυτόν επί τή δχ&η τον ' Υδάσπον, ϊναπερ το πρώτον διέβη άμα τω στρατό). Κράτερον μέν δή ξύν μέρει τής στρατιάς νπελείπετο tà; πόλεις αστινας ταύτη εκτιζεν άναστήσοντά τε καί έκτειχιονντα· αυτός δέ ήλαυνεν ώς επί τους προσχώρους τή IIι')ρου άρχή 'Ινδούς, όνομα δέ rjv τω ε&νει Γλανγανΐκαι, ώς λέγει 'Αριστόβουλος, ώς δε Πτολεμαίος, Γλανααι. όποτέρο)ς δέ εχει tò δνομα ο ν μοι μέλει, έπήει 0έ την χώραν αυτών 'Αλέξανδρος των τε εταίρων ιππέων εχων τους ήμίσεας καί των πεζών από φάλαγγυς εκάστης επιλ.έκτους καί τους ίπποτοξότας σύμπαντα; καί τους Άγριάνας καί τους τοξότας· καί προσεχώρονν αύΐω ομολογία πάντες, καί ε λαβε πόλεις μέν ες τριάκοντα καί επτά, ών ϊνα όλίγιστοι ήσαν ο'ικήτορες πεντακισχιλίων ουκ ελάττονς -ήσαν, πολλών δέ καί υπέρ τους μνρίους· καί κώμας πλή&ει τε πο/.λάς έλαβε καί πολνανϋρώπονς ου μείον των πό?,εων. καί ταύτης

Kapitel

19-20

419

E i u l e , n a c h d e m es m i t A l e x a n d e r viele M ü h e n u n d G e f a h r e n d u r c h g e s t a n d e n h a t t e . I h n allein h a t t e es a u f s i t z e n l a s s e n , verweigerte jeden anderen Reiter und war von ausnehmend e r K ö r p e r g r ö ß e u n d b e s o n d e r e r F e u r i g k e i t . Als M e r k m a l w a r i h m ein R i n d s k o p f e i n g e b r a n n t u n d , wie es h e i ß t , t r u g es d a v o n seinen N a m e n . A n d e r e w i e d e r b e h a u p t e n , es h a b e a u f d e r S t i r n eine B l ä s s e g e h a b t , d i e d e r F o r m n a c h a m e h e s t e n e i n e m R i n d s k o p f ä h n e l t e , sei a b e r a m ü b r i g e n K ö r p e r schwarz gewesen. E i n m a l , im Gebiet der Uxier, war dieses P f e r d plötzlich v e r s c h w u n d e n , u n d A l e x a n d e r v e r k ü n d e t e im g a n z e n L a n d e , er werde sämtliche Uxier t ö t e n , falls m a n es i h m n i c h t z u r ü c k b r i n g e ; auf diese D r o h u n g h i n w u r d e es i h m s o f o r t w i e d e r z u g e f ü h r t . S o s e h r w a r i h m d a s T i e r a n s H e r z g e w a c h s e n , u n d solche F u r c h t v o r i h m h e r r s c h t e bei d e n B a r b a r e n . U n d g e n a u so g r o ß e E h r e sei dein B u k e p h a l o s v o n m i r g e w i d m e t A l e x a n d e r zuliebe/· 3

W e i t e r e r V o r m a r s c h n a c h u n b e k a n n t e n Zielen ÜO N a c h d e m die Tot e n d e r S c h l a c h t m i t g e z i e m e n d e n E h r e n b e s t a t t e t waren, b r a c h t e A l e x a n d e r den G ö t t e r n die üblichen Siegesopfer d a r u n d v e r a n s t a l t e t e einen sportlichen wie a u c h e i n e n R e i t e r w e t t k a m p f a m U f e r d e s H y d a s p e e , dort wo e r u n d s e i n e T r u p p e n m i t d e m Ü b e r g a n g b e g o n n e n h a t t e n . K r a t e r o s m i t e i n e m Teil d e r A r m e e ließ e r z u r ü c k , u m die d o r t g e g r ü n d e t e n S t ä d t e a n z u l e g e n u n d zu bef e s t i g e n . E r selbst zog g e g e n d i e d e m R e i c h d e s P o r o s ben a c h b a r t e n I n d e r . D e r N a m e d i e s e s V o l k e s ist n a c h A r i stobulos Glauganiken, nach Ptolemaios Glauser, doch bleibe u n e n t s c h i e d e n , w a s es m i t d e m N a m e n auf sich h a t . A l e x a n d e r griff d e r e n L a n d m i t d e r h a l b e n H e t a i r e n r e i t e r e i , ausgewählten T r u p p e n a u s allen Phalanxabteilungen, d a z u s ä m t l i c h e n B o g e n s c h ü t z e n zu P f e r d , d e n A g r i a n e n u n d d e n B o g e n s c h ü t z e n zu F u ß a n . E s u n t e r w a r f e n eich i h m alle freiwillig. E r b e s e t z t e a n d i e 37 S t ä d t e , d e r e n kleinste an E i n w o h n e r n nicht weniger als 5000 zählten, viele a b e r m e h r a l s 10000, d a z u e i n e M e n g e D ö r f e r , a n E i n w o h n e r z a h l n i c h t k l e i n e r a l s d i e S t ä d t e . All diese Ge-

420

Buch V

5

6

7

8

9

της χώρας Πώρω αρχαν εδωκεν. χαί Ταξίλη δέ όιαλλάττει Πώρον χαί Ταξίλην αποπέμπει οπίσω ές τά ήϋη τα αντον. 'Εν τούτω δέ παρά τε Άβισάρον πρέσβεις ηκον, ένδιδόντες αυτόν τεΆλχξάνδρωΆβιαάρην καίτην χώραν οσης ήρχε. καίτοι πρύ γε της μάχης της προς Πώρον γενομένης Άλεξάνδρω έπενόει Άβισάρης και αντός ξνν Πώρω τάττεσ&αι• τότε δε και τον άδελφόν τον αντον ξνν τοις άλλοις πρέσβεσι παρ' Άλέξανδοον επεμψε, χρήματά τε κομίζοντα και ελέφαντα: τεσσαράκοντα δώρον Άλεξάνδρω. fjxov δέ και παρά των αυτονόμων Ινδών πρέσβεις παρ' Ά/.έξανδρον και παρά Πώρου άλλον του υπάρχου 'Ινδών. 'Αλέξανδρος δέ Άβισάρην δια τάχους ίέναι παρ' αντον κελεύει επαπειλ,ήσας, ει μι) ελ.&οι, οτι αντον δψεται ηκοντα ξνν τη στρατιά Ινα ου χαιρήσει Ιδών. Εν τούτω δέ Φραταφέρνης τε ο ΙΙαράυαάον και Ύρχανίας σατράπης τους καταλ,ειφΰέντας παρά οί θράκας άγων ηκεν ώς Άλέξανδρον και παρά Σισικόττον τον Άσσακηνών σατράπον άγγελοι, o n τόν te νπαρχον σφών άπεκτονότες ειεν οί Άσσακηνοί και άπ' 'Αλεξάνδρου άφεστηκότες. και επί τούτους Φίλιπποι' εκπέμπει και Τνρίεσπιν σνν στρατιά τά περί την Άσσακηνών χώραν καταστησομένους και κοσμήσοντας. Αντός δέ ώς επί τον Άκεσίνην ποταμόν προνγώρει. τούτον του Άκεσίνου το μέγε&ος μόνου των 'Ινδών ποταμών Πτολεμαίος ó Λάγου άνέγραψεν είναι γαρ ίνα επέρασεν αυτόν Αλέξανδρος επί τών πλοίων τε και τών διφ&ερών ξνν τη στρατιά το μεν ρενμα όξί· τον Άκεσίνου πέτραις μεγάλαις και όξείαις, καϋ ών φερόμενον βία το νδωρ κνμαίνεσΰαί τε και καχλάζειν, το δέ ενρος σταδίους έπέχειν πενΤεκαίδεκα. τοις μεν δη επί τών διφ&ερών περώσιν ενμαρη γενέσϋαι τόν πόρον, τονς δέ εν τοϊς πλοίοις διαβάλλοντας έποκει/.άντων πολλών πλοίων επί ταϊς πέτραις και σνναρ[ρ]αχ-

K a p i t e l 20

421

biete ü b e r g a b er Poros, auch söhnte er ihn mit T a x i l a s a u s u n d schickte diesen d a n n wieder in sein Reich zurück. 4 4 Währenddessen trafen Gesandte von Abisares ein, u m dessen U n t e r w e r f u n g sowie zuzüglich die Ü b e r g a b e seines L a n d e s anzuzeigen. Dieser Abisares h a t t e zwar vor der Schlacht mit Poros die Absicht g e h a b t , sich auf dessen Seite zu stellen, schickte aber n u n m e h r z u s a m m e n m i t anderen U n t e r h ä n d l e r n auch seinen B r u d e r zu Alexander mit reichen Schätzen und einem Geschenk von 40 E l e f a n t e n . Dazu k a m e n Gesandte auch von den freien I n d e r n sowie von einem anderen Poros, ebenfalls einem indischen L a n d e s h e r r n . Alexander forderte Abisares a u f , sich schleunigst bei ihm einzufinden, u n d drohte, a n d e r n f a l l s könne er bald ihn selbst mit der gesamten Armee bei sich sehen, wo i h m dies sicher keine F r e u d e m a c h e n werde. 4 5 U m die gleiche Zeit traf bei i h m auch P h r a t a p h e r n e s ein, der S a t r a p von P a r t h i e n u n d H y r k a n i e n , u n d b r a c h t e die bei ihm zurückgelassenen T h r a k e r mit. B o t e n von Sissikottos, d e m S a t r a p e n der Assakener, meldeten, die Assakener h ä t t e n ihren Militärbefehlshaber getötet u n d seien drauf u n d dran, von Alexander abzufallen. Gegen sie schickte Alexander Philippos u n d Tyriespis mit einer H e e rcsabteilung, um dort wieder R u h e u n d geordnete Verhältnisse zu schaffen. E r selbst brach zum Akesines auf, dem einzigen F l u ß Indiens, dessen Größe Ptolemaios, Sohn des Lagos, überliefert : An der Stelle, wo Alexander seine Armee auf F a h r zeugen u n d Schläuchen übersetzte, sei die S t r ö m u n g des Akesines besonders s t a r k gewesen, hauptsächlich wegen der großen, steil aufragenden Felsen, durch die d a s heranKtrömende Wasser u n t e r Tosen u n d Schäumen den D u r c h bruch erzwinge. Die Breite habe 15 Stadien b e t r a g e n . Auf Schläuchen habe die Überfahrt den Leuten k a u m Schwierigkeit bereitet, indes seien auf den Fahrzeugen eine ganze Anzahl von ihnen zugrunde gegangen, da viele a n die Felsen schlugen und scheiterten. N i m m t m a n die A n g a b e n dieses Berichtes als authentisch an, so läßt sich folgern, ilaß etwa der Wahrheit die n ä h e r k o m m e n , die bei Größenangebot f ü r den I n d u s als mittlere Breite r u n d 40 Stadien

Buch V

422

όέντων ουκ ολίγον; αύτον εν τώ ί'όατι διαφ&αρηναι. ειη αν ο vi' έκ τονδε τον λόγου ξννΤι&έντι τεχμηριονσϋαι, οτι ον πόρρω τον (ίλ.ηόον; άναγέγραπται τον Ίνδον ποταμον τό μέγε&ος, δσοις ες τεσσαράχοντα σΤαόιονς όοχεΐ τον Ίνδον είναι το εύρος, ίνα μέαο>; ε χει αντός αύτον ό Ινδός· ίνα δέ στενότατος τε και όιά στενότητα βα&ύτατος, ές τονς πεντεκαίδεκα ξυνάγεσ&αι' και ταύτα πολλ.αχη είναι τον Ίνδον. και γαρ καί τον Άκεσίνου τεκμαίρομαι επι/.έξασόαι 'Αλέξανδροι·, ιναπερ το πλατντατον ην τον πόρου, ώς σχο/.αιτέρω χρήσασάαι Τώ ρενματι.

ίο

21

Περάσας δε τον ποταμόν Κοΐνον μεν ξνν rη αντοϋ τάξει απολείπει αύτον επί Τη δχ&η πρόσταξα; επιμελεΐσϋαι της νπολ.ελειμμένης στρατιάς Της διαβάσεως, οΐ τόν τε σιτον αντώ τον εκ της ηδη νπηκόον τών Ινδών χώρας και τά άλλα επιτήδεια παρακομΐξειν 2 έμελλον. Πώρον δέ ές τά αύτον ήάη αποπέμπει, κέλευσα; Ινδών τε τονς μαχιμωτάτονς έπιλεξάμενον καί ε ι τ ίνας παρ' αντώ εχοι έλ,έφαντας, τούτον; δέ ¡ 'Αλέξανδρος, άπισγνριζομένων. ταντα ώς έπύϋετο 'Αλέξανδρος, πριν και επί μείζον προελ&εϊν τ ι) ν ταραχην τοις στρατ ιώταις και την ά&υμιαν, ξνγκαλέσας τονς ηγεμόνας των τάξεων ελεξεν ώδε.

25

Όρων υμάς, ω άνδρες Μακεδόνες τε και ξνμμαχοι, ούχ όμοια ετι rf) γνώμΐ) έπομένονς μοι ες τονς κινδύνους, ξννήγαγον ές ταύτό, ώς f¡ πεισας άγειν τον πρόσω η πεισϋείς οπίσω άποστρέφεσϋαι. εί μεν δη μεμπτοί ε'ισιν ύμιν οι μέχρι δευρο πονηϋέντες πόνοι και αυτός εγώ ηγούμενος, ουδέν ετι προυργον λέγειν 4 μοί εστίν, ει δε 'Ιωνία τε προς υμών διά τούσδε τους πόνους εχεται καϊ 'Ελλήσποντος και Φρύγες αμφότεροι και Καππαδόκαι και Παφ/.αγόνες και . lróoì και 3

K a p i t e l 24—25

435

fes g a b es offensichtlich f ü r ihn nicht, solange noch ein Gegner übrig war. 5 1

Die Meuterei a m H y p h a s i s (Spätsommer 326) 25 Wie eshieß 5 2 , war d a s L a n d jenseits des H y p h a s i s reich, bewohnt von fleißigen A c k e r b a u e r n u n d tüchtigen Kriegern, die ihren S t a a t in g u t e r Verfassung verwalteten. Die meisten von ihnen w ü r d e n aristokratisch regiert, die Herrschenden regierten aber nicht ohne Berücksichtigung von R e c h t und Billigkeit. Die Menge der Elefanten sei bei weitem größer dort als im anderen Indien, W u c h s u n d M u t der Tiere gewaltig. Solche Nachrichten erweckten in Alexander den heftigen W u n s c h , noch weiter zu ziehen 5 3 , die Makedonen jedoch h a t t e n inzwischen die L u s t verloren, n a c h d e m sie i m m e r wieder h a t t e n sehen müssen, wie der König Mühe an M ü h e u n d Gefahr an Gefahr reihte. So k a m es j e t z t im L a g e r zur Bildung von Gruppen, wobei die anständigsten n u r ihr eigenes Schicksal b e j a m m e r t e n , die anderen jedoch v e r k ü n d e t e n , sie würden nicht mehr weiter marschieren, a u c h nicht u n t e r F ü h r u n g Alexanders. Als Alexander davon e r f u h r , rief er, u m ein Sichausbreite.u von E r r e g u n g und Mutlosigkeit u n t e r den Leuten zu verhindern, die T r u p p e n f ü h r e r zusammen und sprach zu ihnen folgendes 5 4 : „Makedonen u n d Bundesgenossen ! D a ich sehe, d a ß ihr n u n nicht mehr die Absicht h a b t , mir mit der gleichen Gesinnung wie bisher in Gefahren zu folgen, habe ich euch hierher zusammengerufen, u m euch entweder zu überzeugen u n d d a n n weiterzuziehen oder mich von euch überzeugen zu lassen u n d d a n n u m z u k e h r e n . I m Falle, ihr h a b t euch über die bisher d u r c h g e s t a n d e n e n Strapazen u n d über mich als euren F ü h r e r zu beklagen, wird es überflüssig sein, noch W o r t e zu verlieren. N u n aber h a b t ihr durch eben diese eure Mühen Ionien in eure H a n d gebracht, den Hellespont, die beiden P h r y g i e n , K a p p a d o k i e n , Paphlagonien,

436

Bacìi Y

Κάρες και Λνκιοι και Παμφυλία δε και Φοινίκη και Αίγυπτος ξύν τη Λιβύη τη Έλληνικη και 'Αραβίας εστίν ä και Συρία ή τε κοίλη και η μέση των ποταμών, 5 και Βαβυλών δέ εχεται και τό Σονσίων έθνος και Πέρσαι και Μήδοι και δσων ΙΙέρσαι και Μήόοι έπήοχον, και δσων δέ ουκ ήρχον, τά νπέρ τάς Κασπίας πύλας, τά επέκεινα τον Καυκάσου, ό Τάναϊς, τα πρόσω ετι του Τανάϊδος, Βακτριανοί, Ύρκάνιοι, η θάλασσα ή Ύρκανία, Σκύθας τε άνεστείλαμεν Ιστε έπι την ερημον, επί τούτοις μέντοι και ό 'Ινδός ποταμός δια της ημετέρας ρεΐ, ο Ύδάσπης δια της ημετέρας, ό Άκεσίνης, ό Ύδραώτης, τί οκνεϊτ ε και τόν "Υψασιν και τά επέκεινα του Ύφάσιος γένη προσθεϊναι τή ημετέρα 6 Μακεδόνων τε άρχη; ή δέδιτε μη δέξωνται υμάς ετι ¿ίλλοι βάρβαροι επιόντας; ών γε οι μεν προσχωρουσιν έκόντες, ol δέ φεύγοντες άλ.ίσκονται, οι δε άποφνγόντες την χώραν ημίν ερημον παραδιδόασιν, ή δη τοις ξυμμάχοις τε και τοις εκονσι προσχωρήσασι προστίθεται. 26

Πέρας δε των πόνων γενναίφ μεν άνδρί ουδέν δοκώ εγωγε δτι μη αυτούς τους πόνους, δσοι αυτών ες καλά εργα φέρουσιν. εΐ δέ τις και αντω τω π ολεμειν ποθεϊ άκοϋσαι δ τι περ εσται πέρας, μαθέτω δτι ου πολλι) ετι ημιν ή λοιπή εστίν εστε επί ποταμόν τε Γάγγην και την εφαν θάλασσαν ταύτη δε, λέγω ύμΐν, ζυναφ?)ς φανεΐται 2 ή Ύρκανία θάλασσα · εκπεριέρχεται γαρ γήν πέρι πασαν ή μεγάλη θάλασσα, και εγώ επιδείξω Μακεδόσι τε και τοις ξνμμάχοις τόν μεν Ίνδικόν κόλπον ξνρρονν όντα τω Περσικώ, την δέ Ύρκανίαν (θάλασσαν) τω 'Ινδικό». άπό δε τοϋ Περσικού είς Λιβύην περιπλευσθήσεται στόλψ ημετέρω τά μέχρι 'Ηρακλέους Στηλών από δέ Στηλών ή εντός Λιβύη πάσα ημετέρα γίγνεται και ή 'Ασία δη ουΧω πάσα, και δροι της ταύτη αρχής οΰσπερ και της γης δρονς ο θεός έποίησε. 3 Νϋν δέ δη άποτρεπομένων πολλά μεν μάχιμα υπολείπεται γένη επέκεινα τον Ύφάσιος εστε επί την

Kapitel 25-26

437

Lydien, Karien, Lykien, P a m p h y l i e n , Phönikien, Ä g y p t e n zusammen mit dem griechischen Teil Kyrenes, Teile Arabiens, Koileeyrien u n d mesopotamisch Syrien, in eurer H a n d sind Babylon, an Volksstämmen die Susier, Perser, Meder u n d was diese einst beherrschten oder auch nicht beherrschten, die L ä n d e r jenseits der Kaspischen Tore, jenseits des K a u k a s u s , der Tanaie u n d noch die L ä n d e r jenseits, B a k t r e r , H y r k a n e r , d a s Hyrkanische Meer, wir h a b e n die S k y t h e n bis in die W ü s t e zurückgejagt, u n d dazu fließt n u n m e h r der I n d u s durch ein Gebiet, das u n s gehört, ebenso der Hydaspes.. der Akesines, der H y d r a o t e s — was zögert ihr d a noch, a u c h die Völker jenseits des H y p h a s i s unserem makedonischen Herrschaftsbereich zuzufügen? F ü r c h t e t ihr etwa, a n d e r e B a r b a r e n k ö n n t e n eurem Angriff s t a n d h a l t e n ? Von ihnen ordnen sich die einen j e t z t schon freiwillig u n t e r , die anderen f ä n g t m a n auf der F l u c h t , während wieder andere, die davongelaufen sind, u n s ihr Land leer überlassen, d a s wir d a n n Bundesgenossen u n d freiwillig sich E r g e b e n d e n zum ihren hinzufügen. 26 Wie ich meine, b e s t e h t f ü r einen tüchtigen M a n n der Sinn von Mühen allein in diesen selbst, die ihn zu großen Leistungen hinführen. Aber wenn einer zu wiesen begehrt, was d e n n von diesem jetzigen K a m p f d a s E n d e sei, so soll er wissen, d a ß u n s nicht mehr viel zu erobern übrigbleibt, bis wir an den Ganges u n d d a s östliche Meer kommen werden. Dort aber, das b e h a u p t e ich vor euch, wird die Verbindung mit d e m H y r k a n i s c h e n Meer deutlich werden, d a der Große Ozean alles L a n d umfließt. I c h werde Makedonen u n d Bundesgenossen beweisen, d a ß die indische Meeresbucht m i t der persischen u n d d a s H y r k a nische Meer m i t dem Indischen ein Gewässer bildet. Vom Persischen Meer aus a b e r wird unsere F l o t t e die libysche K ü s t e bis zu den Säulen des Herakles umsegeln, u n d ganz Libyen, das innerhalb dieser liegt, wird ebenso wie Asien unser sein. D a n n aber werden die Grenzen unseres Herrschaftsbereiches dort liegen, wo die Gottheit f ü r die E r d e selbst die Grenze gesetzt h a t . W e n n wir hingegen aber j e t z t u m k e h r e n , d a n n bleiben viele kriegerische S t ä m m e jenseits des H y p h a s i s übrig bis

438

B u c h Λ' έωαν άάλ,ασσαν, πολλά όέ άπό τούτοι ν έτι επί τ ην ' Υρκανίαν ώς επί βορράν άνεμον, και τα Σκυθικά γένη ον πόρρω τούτων, ώστε όέος μή άπε/.ϋόντων όπίσω και τά ννν κατεχόμενα ου βέβαια όντα έπαρϋή προς άπόστασιν προς των μήπω έχομένων. και τότε δή άνόνητοι ήμΐν έσονται οι πολλοί πόνοι ή äJ./.ων 4 αν&ις εξ άρχής δεήσει πόνων τε και κίνδυνο»', άλλα παραμείνατε, άνδρες Μακεδόνες και ξνμμαχοι. πονονντων τοι και κινδννενόντων τά καλά εργα, και ζην τε ξνν άρετή ηδύ και άποθνήσκειν κλέος άθάναϊον ϋπολ^ιπο5 μένους, η ουκ Ιστε ότι ό πρόγονος ό ημέτερος ουκ εν Τίρυνϋι ουδέ "Αργεί, άλ,λ' ουδέ έν Πελοποννήσω ή θήβαις μένων ές τοσόνδε κλέος ήλ&εν ώς ϋεός ε ζ άνθρώπου γενέσ&αι ή δοκεϊν; ου μεν δι) ουδέ Λιονύσον, άβροτέρου τούτον θεοϋ ι) καϋ' Ήρακλέα, ολίγοι πόνοι. άλ/.à 7/μεϊς γε και έπέκεινα της λύσης άφίγμεϋα και ή "Αορνος πέτρα η τω Ήρακλεϊ άνάλωτος προς ημών 6 εχεται. νμεΐς δέ και τα ετι υπόλοιπα της 'Ασίας πρόσθετε τοις ήδη έκΧημένοις και τά ολίγα τοις πολ,λοϊς. έπει και ήμΐν αύτοΐς τί äv μέγα και καλόν κατεπέπρακτο, εΐ εν Μακεδονία καθήμενοι ίκανόν έποιούμεθα άπόνως τ i ¡ν οίκείαν διασώζειν, Θράκας τους όμόρονς ή Ίλ?.υριονς ή Τριβαλ.λ.ούς ή και τών Έ/.λήνο»\ όσοι ουκ έπιϊήδειοι ες τά ημέτερα, άναστέλλ.ο ν τες\ 7

ΕΙ μεν δη υμάς πονούντας και κινδυνεύοντας αυτός άπόνως και άκινδύνως έξηγούμενος ήγον, ουκ άπεικότως αν προεκάμνετε Ταΐς γνώμαις, τών μεν πόνοjv μόνοις ύμϊν μετόν, τά δε άϋλα αυτών άλλοις περιποιονντες· νυν δέ κοινοί μεν ήμΐν οι πόνοι, ίσον δέ μέτεστι τών κινδύνο)ν, τά δέ άθλα έν μέσω κείται ξύμπασιν. η τε χώρα υμετέρα και ύμεΐς αυτής σατραπεύετε. και τών χρημάτων το μέρος νϋν τε ές υμάς το πολύ ερχεΐαι και

K a p i t e l 26 z u m östlichen Ozean hin, viele auch von ihnen aus d e m Norden bis z u m Hyrkaniechen Meer u n d in deren N ä h e dazu noch die S k y t h e n , so d a ß zu f ü r c h t e n ist, nach unserem R ü c k z u g werden die Gebiete, die wir zur Zeit wohl u n t e r w o r f e n haben, die aber u n s doch noch nicht ganz sicher sind, von den noch nicht unterworfenen Völkern zum Abfall angestachelt werden. D a n n aber werden all unsere Mühen so g u t wie sinnlos gewesen sein, oder aber wir werden ein zweites Mal — d a n n aber noch ganz andere — Mühen u n d Gefahren auf u n s zu nehmen haben, u n d dies ganz v o n vorne an. H a l t e t d a h e r aus, Makedonen u n d Bundesgenossen! Mühen u n d Gefahren f ü h r e n zu großen T a t e n , ein Leben in Tapferkeit ist w a h r h a f t schön, u n d ein Tod, der bei der Nachwelt R u h m hinterläßt. Oder wißt ihr nicht, d a ß unser Vorfahr niemals zu solchem R u h m e g e . langt wäre, so d a ß er, obwohl Mensch, ein Gott wurde oder wenigstens als ein Gott gilt, wäre er in Tiryne oder Argos, auf dem Peloponnes oder in T h e b e n geblieben ? U n d selbst Dionysos, ein Gott von wesentlich geringerer Ausdauer als Herakles, auch er h a t t e genug a n Mühen hinter sich 2U bringen. Wir aber sind noch über Nysa hinausgekommen, der Aornos, f ü r Herakles unbezwingbar, ist in unserer H a n d . F ü g t n u n die übrigen Teile Asiens den bereits gewonnenen hinzu u n d vereinigt den kleinen R e s t mit d e m großen Ganzen! Schließlich: W a s h ä t t e n wir schon an Größe u n d R u h m vollendet, wenn wir u n s d a m i t begnügt h ä t t e n , in Makedonien sitzenzubleiben u n d ohne Beschwer unser L a n d zu erhalten, indem wir unsere Nachbarn, die T h r a k e r , Illyrer, Triballer u n d a u c h die Griechen, sofern sie uns nicht wohlgesinnt waren, in Schranken zu halten versuchten? Mit R e c h t k ö n n t e t ihr die L u s t verloren haben, h ä t t e ich an eurer Spitze gestanden u n d euch d u r c h Mühen u n d Gefahren geleitet, ohne selbst an diesen teilzuhaben, so d a ß ihr selbst n u r die Lasten gehabt, f ü r andere aber den Siegespreis h ä t t e t erringen müssen. Tatsächlich nämlich haben wir alle Mühen zusammen u n d s t e t s auch die gleichen Gefahren miteinander bestanden, u n d der Preis f ü r den Sieg winkt u n s allen gemeinsam. D a s L a n d ist euer, ihr seid dessen Herren, u n d von den Schätzen fließt der größte Teil

440

Buch V έπειδάν ¿πεξέλϋωμεν τήν Άσίαν, ΐότε ουκ εμπλήσας μά Jt" νμας, άλλά και υπερβολών δσα έκαστος ¿/κτίζει άγαάά (οί) εοεσ&αι τον ς μεν άπιέναι οϊκαδε έΰέλοντας είς τήν οικεία ν αποπέμψω η επανάξω αντός, τούς δε αύτον μένοντας ζηλωτονς τοις άπερχομένοις ποιήσω.

27

Ταντα και τοιαύτα είπόντος 'Αλεξάνδρου πο).ύν μεν χρόνον σιωπή ήν ο ντε άντιλέγειν τολμώντων προς tòv βασιλέα εκ τον εν&έος ο ντε ξυγχοίοεϊν εϋελόντων. εν δέ τούτω πολλάκις μεν 'Αλέξανδρος έκέλενε λέγειν tòv βον?.όμενον, εϊ δή τις τ à εναντία τοϊς υπ' αντοΰ λεχάεϊσι γιγνώσκεΐ' εμεν ε δε και ώς επί πολύ ή σιωπή· όψέ δέ ποτε ϋαρσήσας Κοϊνος ó Πολεμοκράτονς ίλεξε τοιάδε. 2 'Επειδή αυτός, ώ βασιλεν, ου κατά πρόσταγμα ίϋέλεις Μακεδόνων έξηγεϊσϋαι, αλλά πείσας μεν αξειν φής, πεισόείς δε ού βιάσεσϋαι, ονχ υπέρ ήμών τώνδε ποιήσομαι εγώ τονς λόγους, ο Γ και προτιμώμενοι των άλλων και τα ά&?.α των πόνων οί πολλοί ήδη κεκομισμένοι και τω κρατιστενειν παρά τους αλλ.ονς πρόϋνμοί σοι ες πάντα έσμέν, αλλ' υπέρ της στρατιάς 3 της πολλής, ούδε νπερ ταύτης τά χα&' ήδονήν εκείνοις ερώ, αλλά â νομίζω συμφορά τέ σοι ες τα παρόντα και ες τά μέλλοντα μάλιστα ασφαλή είναι, δίκαιος δέ ε'ιμι καϋ' ήλικίαν τε μή άποκρυπτεσ&αι τά δοκοϋντα βέλτιστα και κατά τήν εκ σοϋ μοι οϋσαν και ες τους άλλους άξίωσιν και κατά τήν έν τοις πόνοις τε και 4 κινδύνοις ές τόδε άπροφάσιστον τόλμαν. δσω γάο τοι πλείστα και μέγιστα σοι τε ήγουμένω καταπέπρακται και τοις άμα σοι οϊκο&εν όρμη&είσι, τοσωδε μάλλον

Kapitel 26-27

441

euch jetzt schon zu. W e n n wir aber erst Asien ganz durchzogen haben, d a n n will ich die, die es wollen, nach Hause entlassen oder selbst nach H a u s e f ü h r e n , mit R e i c h t u m nicht n u r bedacht, sondern von dem allen ü b e r h ä u f t , was sich einer n u r wünschen k a n n . Die aber, die d a n n hier bleiben, die will ich zum Gegenstand des Neides f ü r die Heimgezogenen m a c h e n ! " 27 Auf solche u n d ähnliche W o r t e Alexanders herrschte längere Zeit Schweigen, d e n n niemand wagte frei heraus d e m König zu widersprechen, u n d andererseits wollte auch keiner seine Z u s t i m m u n g ausdrücken. Mehrfach forderte nun Alexander auf, wer wolle, möge doch etwas darauf erwidern, wenn er anderer Ansicht sei als der, die er selbst mit seinen W o r t e n deutlich g e m a c h t habe. T r o t z d e m aber v e r h a r r t e m a n lange schweigend, bis endlich Koinos, Sohn des Polemokrates 5 5 , Mut f a ß t e u n d folgendes sagte: ,.Da du, König, darauf verzichtest, die Makedonen auf Grund deiner Befehlsgewalt zu f ü h r e n , sondern b e h a u p t e s t , d u wollest diese erst überzeugen, im Falle aber, d u wirst selbst von ihnen überredet, keine Gewalt anzuwenden gedenkst, möchte ich dir a n t w o r t e n . l e b spreche dabei nicht f ü r uns hier, die wir in höheren E h r e n stehen als die anderen und zumeist unseren Anteil am Siegeepreis f ü r die Mühen schon erhalten haben, auch sind wir schon auf Grund unserer f ü h r e n d e n Stellung weit über die anderen hinaus dir in all deinen Absichten gewogen. I c h will vielmehr sprechen f ü r die Masse des Heeres. Auch f ü r sie will ich nicht ausf ü h r e n , was die Leute a m liebsten hören, sondern das, was meiner Meinung nach im Augenblick f ü r dich von Vorteil ist und zugleich f ü r die Z u k u n f t ein H ö c h s t m a ß an Sicherheit g a r a n t i e r t . Mit meiner Ansicht über das, was a m dienlichsten ist, nicht hinter d e m Berg zu halten verpflichtet mich mein Alter, die E h r e , die mir von dir erwiesen wird und damit auch bei anderen Ansehen verschafft, sowie auch die Tatsache, d a ß ich mich in allen bisherigen Mühen und Gefahren bewährt habe, ohne dabei einen Augenblick zu zögern. E i n e Vielzahl unerreichter H e l d e n t a t e n ist von dir wie auch von denen vollbracht worden, die m i t d i r v o n Zuhause aufgebrochen sind ; um so m e h r aber scheint, es jetzt

Buch V

442

5

6

7

8

τι ξύμψορόν μοι δοχει πέρας τι έπιΰεϊναι τοις πόνοις και κινδύνοις. αυτός γάρ τοι οράς, δσοι μέν Μακεδόνων τε και Ελλήνων άμα σοι ώρμήάημεν, δσοι δε νπολε/.είμμε&α · ών ΘετΤαλούς μεν άπό Βάκτοο>ν εν&νς ο ν προ&ύμους ετι ¿ς τους τι όνους αίσ&όμενος οΐκαδε, καλώς ποιών, άπέπεμψας· τών δε αλ/.ων 'Ελλήνων οι μεν εν ταΐς πόλεσι ταϊς προς σον οίκισ&είσαις κατφκισμένοι ουδέ ούτοι πάντϊ) έκόντες μένονσιν· οι δέ ξυμπονονντές τε ετι και ξνγκινδννεύοντες, αυτοί τε και ή Μακεδόνικη στρατιά, τους μέν εν ταΐς μάχαις άπολ.ιολέκασιν, οι δέ εκ τραυμάτων απόμαχοι γεγενημένοι άλλοι άλλη της 'Ασίας νπολελ.ειμμένοι είσίν, οι πλ.είονς δέ νόσω άπολώλασιν, ολίγοι δέ εκ πολλών υπολείπονται, και οΰτε τοις σώμασιν ετι ώσαντως έρρωμένοι, ταις τε γνώμαις πολύ ετι μάλλον ποοκεκμηκότες. και τούτοις ξύμπασιν πόϋος μέν γονέων εστίν, οσοις ετι σώζονται, πό&ος δέ γυναικών και παίδων, πόόος δέ δή της γης αυτής της οικείας, ήν ξνν τώ εκ σοϋ πορισ&έντι σφίσιν κόσμω μεγάλοι τε αντί μικρών και π).ονσιοι εκ πενήτων άναστρέφοντες ξνγγνωστοί εισιν επιδεϊν ποϋονντες. Συ δέ νυν μι) άγει ν άκοντας· ουδέ γάρ όμοίοις ετι χρήσΐ] ές τονς κινδύνους, οΐς τό έκούσιον εν τοις άγώσιν άπέσται• έπανε/.&ών δέ αυτός [τε], εί δοκεϊ, ές την αίκ(ε)ίαν και την μητέρα την σανΤον Ιδών καί τα τών Έλ.λήνωνκαταστησάμενος καίτάς νικάς ταύτας τάςπολλά; καί μεγάλας ές τον πατρώον οίκον κομίσας οΰτω òr) έξ αρχής ä/.λον στ όλον στέλλεσ&αι, ε'ι μέν βούλει, ίπ' αυτά ταΰτα τά πρός την εω ωκισμένα Ινδών γένη, ει δέ βού/.ει, ές τον Εϋξεινον πόντον, ει δέ. επί Καρχηδόνα και τα έπέκεινα Καρχηδονίων της Λιβύης. ταντα δέ σον ήδη έξηγεΐσ&αι. εψονται δέ σοι αλ.λοι Μακεδόνες και Άλλοι "Ελλ.ηνες, νέοι τε àvti γερόντων καί άκμήτες àvti κεκμηκότων, καί οίς tà του πολέμου δια τό άπείρατον ες τε τό παραυτίκα ού φοβερά και κατά την του μέλλοντος έλπίδα εν σπουδή εσται· οΰς

K a p i t e l 27

443

angebracht, diesen Mühen, diesen Gefahren ein E n d e zu machen. D u siehst selbst, wie viele wir waren, die v o n d e n Makedonen, von den Griechen auszogen, u n d wie viele d a v o n noch übrig sind. Von diesen w u r d e n die Theesaler, als d u sahst, d a ß sie keine L u s t mehr zu weiteren S t r a p a z e n h a t t e n , sofort v o n B a k t r a a u s nach H a u s e geschickt, u n d d u t a t e s t gut d a r a n . Von den übrigen Griechen ist ein g u t Teil in deinen S t a d t g r ü n d u n g e n angesiedelt u n d verweilt d o r t , d u r c h a u s nicht immer freiwillig übrigens; die a n d e r e n , die mit dir Strapazen u n d Gefahren teilten, g e n a u so wie auch d a s H e e r der Makedonen selbst, sind teile im K a m p f e z u g r u n d e gegangen, teils durch ihre W u n d e n k a m p f u n f ä h i g geworden u n d zum Teil über ganz Asien verstreut zurückgeblieben. Die Mehrzahl aber s t a r b an K r a n k h e i t e n , u n d so sind von d e r ganzen großen Zahl nur noch wenige ü b r i g : Die a b e r sind k a u m noch im Vollbesitz ihrer körperlichen K r ä f t e , u n d noch mehr h a t seit langem schon ihre Begeisterung gelitten. Sie alle sehnen sich n a c h Eltern, falls sie solche noch haben, nach Gattin, K i n d e r n — nach der H e i m a t . D a ß sie diese Wiedersehen wollen, z u r ü c k k e h r e n in d e m d u r c h dich erworbenen Glanz, groß s t a t t klein, reich s t a t t a r m , das ist ihnen nicht zu verdenken. I c h warne dich, sie gegen ihren Willen weiter zu f ü h r e n . D e n n d u wirst sie k ü n f t i g in Gefahren a n d e r s f i n d e n als bisher, d a ihnen die freiwillige Begeisterung im K a m p f e fehlen wird. Wenn ee dir richtig scheint, d a n n m a g s t d u nach R ü c k k e h r in die H e i m a t , n a c h d e m d u die M u t t e r wiedergesehen, die Verhältnisse in Griechenland geregelt u n d die Fülle dieser großen Siege ins väterliche H a u s geb r a c h t hast, einen von Grund auf neuen Z u g u n t e r n e h m e n , o b

αδύνατον γενέσ&αι έλ.ϋεϊν. ξυνέβαινον δέ τούτοις και οι παρά 'Αλεξάνδρου έκπεμφ&έντες πρέσβεις πρός Άβισάρην. κάί ταντα ου χαλεπώς πιστεύσας οντοις εχειν 'Αβισάρη τε της αύτοϋ χώρας σατραπεύειν εόωκεν και

Kapitel 2 8 - 2 9

447

fielen diese ungünstig aus. So rief er denn, als alles ihn auf die Notwendigkeit eines R ü c k m a r s c h e s hinwies, die ältesten seiner H e t a i r e n u n d die sonst ihm a m n ä c h s t e n Stehenden z u s a m m e n und ließ d e m Heer v e r k ü n d e n , er habe sich zur U m k e h r entschlossen. 29 D a schrien sie voller Freude, so wie dies n u r eine zusammengelaufene Masse k a n n , u n d viele von ihnen weinten. Andere wieder gingen zum Zelt Alexanders u n d beglückwünschten ihn aus vollem Herzen, d a ß er es ü b e r sich geb r a c h t h a t t e , sich von ihnen, und nur von ihnen, besiegen zu lassen. E r selbst befahl darauf der Armee, abteilungsweise zwölf Altäre zu errichten, hoch wie die höchsten T ü r m e u n d breiter noch, als dies f ü r T ü r m e üblich ist, z u m D a n k a n die Götter, die ihn auf seinem Siegeszug so weit g e f ü h r t h a t t e n u n d zugleich auch als Erinnerungszeichen seiner Taten. 5 7 N a c h E r r i c h t u n g der Altäre aber b r a c h t e er auf diesen die Opfer, die Sitte und H e r k o m m e n i h m geboten, u n d v e r a n s t a l t e t e einen Sport- u n d R e i t e r w e t t k a m p f . D a s L a n d bis zum H y p h a s i s f ü g t e er d e m H e r r schaftsbereich des Poros zu, d a n n kehrte er z u m H y d r a o t e s zurück u n d marschierte nach dessen Ü b e r q u e r u n g wieder zum Akesines, wo er die S t a d t fertiggestellt a n t r a f , die er durili H e p h a i s t i o n mit Mauern h a t t e versehen lassen. 5 7 ' I n ihr siedelte er freiwillige U m w o h n e r sowie alles an, was aus dem Heer an Söldnern k a m p f u n f ä h i g w a r . D a n n rüstete er sich selbst f ü r die F a h r t f l u ß a b w ä r t s z u m Großen Meer. U m diese Zeit k a m zu ihm Arsakes, der S t a t t h a l t e r über das Gebiet, das Abisares b e n a c h b a r t war, z u s a m m e n mit dem B r u d e r des Abisares und dessen anderen Angehörigen. Sie brachten mit sich, was in I n d i e n als Geschenk von großein Wert gilt, von Abisares insbesondere E l e f a n t e n , 30 an der Zahl. Abisares selbst, indes sei es wegen einer K r a n k h e i t nicht möglich zu k o m m e n . Mit ihnen zusammen kehrten auch die an Abisares geschickten G e s a n d t e n Alexanders zurück, der ihnen ohne weiteres g l a u b t e , was sie ü b e r den Gesundheitszustand des Abisares berichteten. 5 8 So g a b er i h m die H e r r s c h a f t über sein Gebiet als

448

Buch V 'Αοσάχην τη Άβισάρον έπικρατεία προσέύηχεν και φόρους ονστινας άαιοίσονσι τάξας &νει αν καί επί τω Άχεοίνη ποταμω. καί τον Άκεσίνην αν διαβά; επί τον Ύδάσπην ήκεν, Ινα και των πό/.εον τη; τε Νίκαια; καί τών Βουκεφάλων δσα προς των ομβρων πεπονηκότα ι]ν ζύν τη στρατιφ επεσκενασε και τά αχ/α τα κατά την χώραν εκόσμει.

K a p i t e l 29

449

Satrapie zurück u n d f ü g t e dieser noch den H e r r s c h a f t s bereich des Arsakes zu. N a c h d e m er die von ihnen zu zahlenden Abgaben festgelegt h a t t e , b r a c h t e er a u c h a m Akesines ein Opfer, ü b e r s c h r i t t diesen d a n n ein zweites Mal u n d k a m zum H y d a s p e s , wo er die d u r c h Regenfälle an den S t ä d t e n N i k a i a u n d B u k e p h a l a verursachten Schäden von der A r m e e ausbessern ließ u n d a u c h sonst Regelungen im L a n d e v o r n a h m .

BIB AIO Ν

ι

ΕΚΤΟΝ

'Αλέξανδρος δέ, έπειδι) παρεακευάαϋησαν αύτώ επί τον Ύδάσπου raí; δχϋαις ποΡ.λαι μεν τριακόντοροι κai ήμιόλιαι, πολλά δέ καί ίππαγωγά πλοία και άλλα όσα ες παρακομιδήν στρατιάς ποταμώ εύπορα, εγνω κατ απλεΐν κατά τον Ύδάσπί/ν ώς επί την μεγάλην ϋάλασ-

2 σαν. πρότερον μεν γε εν τώ Ίνδώ ποταμώ κροκοδείλους Ιόών, μόνω των άλλων ποταμών πλην Νείλου, προς όέ ταϊς δχ&αις τον Άκεσίνον κνάμονς πεφνκότας όποιους η γη εκφέρει η Αιγύπτια, και [ο] άκουσα; ότι ό Άκεσίνης έμβά/.λει ές τον Ίνδόν, εδοξεν έξευρη3 κέναι τον Νείλον τάς άργάς, ώς τον Νείλον ένΰένδε πο&εν εί 'Ινδών άνίσχοντα και δι έρήμον πολλής γης ρέοντα καί ταύτη άπολλνοντα τον Ίνδόν το ονομα, επειτα, οπόθεν άρχεται δια της ο'ικονμένης χώρας ρεϊν, Νείλον ήδη προς ΑΙϋιόπων τε των ταύτη καί Αιγυπτίων καλούμενον, ώς {δέ) "Ομηρος εποίησεν, έπώννμον της Αιγύπτου Αιγυπτον, οντω δη έκδιδόναι 4 ές την εντός άάλασσαν. και δι) καί πρός 'Ολυμπιάδα γράφοντα υπέρ τών 'Ινδών της γης άλλα τε γράψαι και ότι δοκοί η αντώ έξενρηκέναι τον Νείλον τάς πηγάς, μικροις δή τισι και φαύλοις νπέρ τών τη/.ικούτων 5

τεκμαιρόμενον. επεί μέντοι άτρεκέστερον εξήλεγξε τά άμφΐ τω ποταμώ τώ Ίνδψ, οντω δή μα&εΐν παρά τών έπιχωρίων τον μεν Ύδάσπην τω Άκεσίνη, τον Άκεαίνην δέ τω Ίνδώ τό τε ϋδωρ ξυμβάλλ.οντας καί τώ ονόματι ξνγχωροΰντας, τον Ίνδόν δέ εκδίδοντα ήδη ές την μεγάλην θάλασσαν, δίστομον τόν Ίνδόν όντα, ονδέ{ι·) τι αντώ προσήκον της γής τής Α'ιγνπτίας· τηνικαντα δέ τής επιστολής τής προς τήν μητέρα τούτο δ άμφι τώ

6 Νεί/.ω εγραφε άφελεΐν. και τόν κατάπλονν τόν τους ποταμούς εστε επί τήν μεγάί.ην ΰάλασσαν νοονντα παρασκενασ&ήναί οι επί τώδε κελενσαι

κατά έπιτάς

B U C H VI

Die I n d u s f l o t t e (Spätherbst 326) 1 Sobald an beiden Ufern des H y d a s p e s 1 eine große Zahl von Dreißigruderern u n d kleinen R u d e r b o o t e n fertig war, dazu viele Schiffe f ü r den P f e r d e t r a n s p o r t u n d was sonst alles sich noch eignet, eine Armee auf dem F l u ß zu befördern, beschloß Alexander den A u f b r u c h s t r o m a b w ä r t s zum Großen Meer. 2 Schon vorher h a t t e er im I n d u s Krokodile gesehen, d e m einzigen Fluß, in dem sie außer d e m Nil v o r k o m m e n . 3 Als er aber d a n n noch entdeckte, d a ß a m Ufer der Akesines Bohnen wachsen, wie sie Ä g y p t e n hervorbringt 4 , u n d d a z u hörte, der Akesines m ü n d e in den I n d u s , da g l a u b t e er, er habe die Quellen des Nil gefunden. Dieser müsse d e m n a c h irgendwo in Indien entspringen, durch eine weite Strecke W ü s t e fließen, wobei er seinen N a m e n I n d u s verliere, u n d erst dort, wo er wieder b e b a u t e s L a n d zu d u r c h s t r ö m e n beginne, von den dort lebenden Äthiopen den N a m e n Nil erhalten habe oder — wie H o m e r sagt — mit dem N a m e n Ä g y p t e n s b e n a n n t sei, u m eich u n t e r diesem ins Mittelmeer zu ergießen. Also schrieb, wie es heißt, Alexander u n t e r vielem anderen Indien betreffend an Olympias, er sei der Ansicht, die Nilquellen entdeckt zu haben, wofür er sich allerdings auf einige unbedeutende, ja schlechte A r g u m e n t e in dieser so wichtigen Frage s t ü t z t e . S p ä t e r freilich habe er alles, was mit d e m I n d u s z u s a m m e n h ä n g t , genauer kennengelernt u n d auch von den Einwohnern des Landes erfahren, d a ß der H y daspes sich m i t d e m Akesines u n d dieser wiederum sich mit dem I n d u s vereinigt, wobei jene beiden ihre N a m e n verlieren, der I n d u s aber schließlich in zwei Armen ins Große Meer m ü n d e t u n d d a h e r mit dem L a n d e Ägypten nichts zu t u n haben k a n n . So h a b e er denn, was er über den Nil habe schreiben wollen, a u s diesem Briefe an seine M u t t e r getilgt. Vielmehr habe er allein in der Absicht, den F l u ß h i n a b zum Großen Meer zu fahren, die entsprechenden Befehle zum

Buch

452

VI

y αν ς. ai δε ύπηρεσίαι αύτω ές τάς νανς ξυνεπληρώΰησαν εκ τών ξυνεπομένων r f j στρατιά Φοινίκων και Κυπρίων και Κάρων και Αιγυπτίων.

2

Έν όέ Άλεξάνδρω &άπτει εκ ξνναγαγών παρ' αυτόν ήδη 'Ινδών ξ υμπάντων,

τούτω Κο'ινος μεν εν τοις πιστοτάτοις ών τών εταίρων νόσω τελευτά" και τούτον τών παρόντων μεγαλοπρεπώς, αυτός όέ τους τε εταίρους και όσοι Ίνόών πρέσβεις άφιγμένοι ήσαν βασιλέα μεν της έα/.ωκυίας γης απέδειξε Πώρον, επτά μεν έ&νών τών πόλεων δε έν τοις ε&νεσιν ΰπέρ τα; δισχι-

2 λίας. τήν στρατιάν δέ διένειμεν ώδε· αυτός μεν τους ύπασπιστάς τε άμα ol ξύμπαντας έπί τάς ναϋς άνεβίβασε και τους τοξότας και τους Άγριάνας και το άγημα τών τών Ιππέων παρά τήν δχ&ην τον Ύδάαπου τήν εν δεξιά ήγεν κατά δέ τήν έτέραν δχ&ην το πλείστον τε και κράτιστον της στρατιάς κα'ι τους ελέφαντας Ήγαιστίων προύχώρει άγων, ήδη δντας ές διακοσίους· τούτοις δέ ην παρηγγελμένον ώς τάχιστα άγειν ίναπερ τ à 3 Σωπεί&ον βασίλεια. Φιλ.ίππφ δέ τώ σατράπ>] τη; έπέκεινα του Ίνδοϋ ώς επί Βακτρίονς γης διαλιπόντι τρεις ημέρας παρήγγελτο επεσόαι ξύν τοις άμψ αυτόν, τους ιππέας δέ τους Νυσαίους οπίσω αποπέμπει ές τήν λ'νσαν. τοϋ μέν δή ναυτικοΰ παντός Νέαρχος αύτω εξηγεϊτο, της δέ αύτοϋ νεώς κυβερνήτης {ι]ν) Όνησίκριτος, υς έν τή ξυγγραψη, ήντινα υπέρ 'Αλεξάνδρου ξυνέγραψε, και τούτο έψεύσατο, ναύαρχον εαυτόν είναι 4 γράψας, κυβερνήτην δντα. ήν δέ το ξύμπαν πλ.ήϋος τών νεών, ώς λέγει Πτολεμαίος ό Λόγου, φ μάλιστα έγιυ έπομαι, τριακόντοροι μέν ες όγδοήκοντα, tà δέ πάντα πλοία συν τοΐς ίππαγωγοϊς τε και κερκούροις και οσα άλλα ποτάμια ή τών πάλαι πλεόντων κατά τους ποταμούς ή έν τώ τότε ποιη&έντων ού πολ.ύ άποδέοντα τών δισχιλίων.

Kapitel 1 - 2

453

Schiffbau gegeben: R u d e r m a n n s c h a f t e n f ü r die S c h i f f e stellten Phöniker, K v p r e r , K a r e r u n d Ägypter, die mit d e m Heere zogen. 5

2 W ä h r e n d dieser Zeit s t a r b Koinos, einer der t r e u e s t e n Gefährten Alexanders, an einer K r a n k h e i t u n d w u r d e den gegebenen U m s t ä n d e n g e m ä ß großartig b e s t a t t e t . 6 Alexander selbst versammelte u m sich H e t a i r e n lind s ä m t liche anwesenden indischen Gesandten und e r n a n n t e Poros zum König über d a s bisher bereits unterworfene indische Gebiet, insgesamt 7 Völker m i t über 2000 S t ä d t e n . D a s Heer verteilte er folgendermaßen : E r selbst u n d sämtliche H y p a s p i s t e n gingen auf die Schiffe, dazu die B o g e n s c h ü t zen, Agrianen u n d die Gardeschwadron der H e t a i r e n reiterei. K r a t e r o s f ü h r t e einen Teil der T r u p p e n längs des rechten Hydaspesufere, auf d e m linken hingegen m a r schierte Hephaistion mit den größten u n d k a m p f k r ä f t i g sten Heeresverbänden, dazu d e n Elefanten, n u n m e h r 200 an der Zahl. 7 I h r Befehl l a u t e t e , so schnell wie möglich gegen die Residenz des Königs Sopeithes zu ziehen. 8 Philippos, S a t r a p des Gebietes westlich v o m I n d u s bis nach B a k t r i e n hin 9 , h a t t e Befehl, in drei T a g e m ä r s c h e n A b s t a n d mit seinen T r u p p e n zu folgen, wohingegen Alexander die nysäische Kavallerie n a c h Nysa heimschickte. Oberster Befehlshaber der gesamten F l o t t e w a r Nearchos, K o m m a n d a n t des Flaggschiffes Onesikritos, der in seinem Werke über Alexander u n t e r a n d e r e m auch dies fälschlich angibt, er sei Flottenchef gewesen, obwohl er n u r Schiffsk o m m a n d a n t war. 1 0 Die F l o t t e selbst bestand a u s 80 Dreißigruderern, u n d zählt m a n alle Fahrzeuge, P f e r d e transporter, Boote sowie sämtliche Flußfahrzeuge zusammen, die teils schon f r ü h e r z u m Befahren der Flüsse Verwendung gefunden h a t t e n , teils erst j e t z t g e b a u t w o r d e n waren, so belief sich deren S u m m e auf fast 2000. Dies g i b t Ptolemaios, Sohn des Lagos, an, auf den ich mich h a u p t sächlich verlasse. 1 1

Buch V I

454

3

Ω; όέ Σύμπαντα αύτώ παρεσκεύαστο, υπό την έω ό μεν στρατό; επέβαινε τών νεών, αντό; όέ ε&νε τοις άεοϊ; ώ; νόμο; και τω ποταμω τώ Ύδάσπη οπω; οι μάντεις έξηγοννΤο. και έπιβά; της νεώς άπό της πρώρα; έκ χρυσή; φιάλη; εσπενόεν έ; Τον ποταμόν, τόν τε Άκεσίνην ξυνεπικαλούμενος τω Ύδάσπη, δντ iva μέγιστο ν αν τών άλλον ποταμών ξνμβάλλ,ειν τώ Ύδάσπη έπέπυστο και ου πόρρω αυτών είναι τά; ~νιιβολάς, και τον Ίνόόν, ες δντινα ό Άκεσίνΐ]; ξνν τώ

2 Ύδάσπη έμβάλλ^ει. επί όέ Ήρακλεΐ τε τω προπάτορι σπείσας και "Αμμωνι και τοις άλλοις θεοί; δσοι; αύτώ νόμο; αημήναι έ; άναγωγην κελ,ενει τη σά/^ιιγγι. άμα τε δη έσημάν&η και άνήγοντο έν κόσμω. παρή] γελ.το γαρ έφ' δσων τε τά σκευοφόρα πλοϊα έχρήν τετάχΰαι και έφ' δσων τά ιππαγωγά, έφ' δσων τε τά; μαχίμου; τών νε ων, ώ; μί] σνμπίπτ ειν άλΛήλαις κατά τον π άρον fix Γ) πλεούσας· και Ταϊς ταχυναυτονσαις φϋάνειν ουκ έφίετο εξω της τάξεως. 3

1 Ην όέ δ τε κτύπο; τη; είρεσία; ούδενι άλλω έοικώ;, άτε άπό πολλών νεών έν τ αύτώ έρεσσομένων, καί βοή άπό τε τών κε/,ευστών ένδιδόντων τά; άρχά; τε και άναπαύλ.α; Τη είρεσία και τών έρετών οπότε άίΐοόυί έμπίπτοντε; τώ όο&ίψ έπαλαλάξειαν di τ ε δχϋαι, υψηλότεροι τών νεών πολ/.αχη οϋσαι, έ; στενύν τε την βοήν ςυνάγουσαι και τη ξυναγωγη αυτί) έπι μέγα ηύςημένην έ; άλληλα; άνϊέπεμπον, καί πον καί νάπαι εκατέρωθεν του ποταμού τη τε έρημία και τη

4 άντιπέμψει τον κτύπου καί avrai ξννεπελ.άμβανονοι τε ίπποι διαφαινόμενοι διά τών Ιππαγωγών πλ.οίων, ον πρόσϋεν ίπποι έπι νεών όφ&έντες έν τη 'Ινδών γη (και γάρ και τον Διονύσου έπ' 'Ινδούς στόλ.ον ουκ έμέμνηντο γενέσθαι ναντικόν), εκπληξιν παρεϊχον τοί; ϋεωμένοι; τών βαρβάρων, ώστε οι μεν αντόϋεν τη άναγωγη 5

παραγενόμενοι

έπι πο/.ύ έφιομάρτονν,

ές δσονς

δε

τών

Kapitel 3

455

A u f b r u c h zur F a h r t (Winter 326) 3 N a c h Abschluß aller Vorbereitungen gingen eines Morgens 1 2 die T r u p p e n a n Bord. Alexander brachte persönlich den Göttern die üblichen Opfer dar, auf Geheiß der Seher dazu auch d e m Hydaspes, bestieg d a n n das Schiff u n d goß von dessen B u g das T r a n k o p f e r aus goldener Schale in den F l u ß , wobei er den Akesines zusammen mit d e m H y daspes anrief, der Berichten zufolge nicht weit von hier als größter der S t r ö m e in diesen m ü n d e t e . Angerufen wurde a u c h der I n d u s , in welchen der Akesines sich zusammen m i t dem H y d a s p e s ergießt. E r opferte seinen Vorfahren Herakles, A m m o n u n d den anderen Göttern, denen zu opfern sieh f ü r ihn gehörte; d a n n ließ er auf ein Trompetenzeichen die A n k e r lichten. 1 3 I m selben Augenblick brach m a n nun in voller Ordnung a u f : E s war nämlich genau festgelegt worden, in welchen G r u p p e n nach dem P l a n die Lastschiffe, in welchen die P f e r d e t r a n s p o r t e r zu fahren h a t t e n u n d wie die Kampfschiffe, so d a ß Z u s a m m e n s t ö ß e vermieden werden konnten, welche bei blindem Drauflosfahren zwangsläufig entstehen müssen. Schneller fahrenden Schiffen w a r es verboten, andere zu überholen u n d dabei ihren Platz in der Ordnung zu verlassen. So e r t ö n t e n ein Ruderschlag wie nie zuvor, d a viele Schiffe gleichzeitig bewegt wurden, Gebrüll der Bootsführer, die E i n s a t z u n d P a u s e der einzelnen Ruderbewegungen komm a n d i e r t e n , L ä r m auch von den R u d e r m a n n s c h a f t e n , wenn diese gemeinsam das Klatschen ihrer R u d e r beim E i n t a u c h e n mit Geschrei begleiteten. Die Ufer, zumeist höher als die Schiffe, drängten den Schall zusammen, der «ich d a d u r c h noch v e r s t ä r k t e , u n d ließen ihn im Widerhall sich brechen : Walder zu beiden Seiten des Flusses, leer wiesie waren u n d deshalb zur Erzeugung des Widerhalls geeignet, v e r s t ä r k t e n ihrerseits diesen L ä r m . Die Pferde, die man überall auf den Transportschiffen erblickte — denn niemals h a t t e man zuvor i n l n d i e n derartiges gesehen, u n d auch beim Zug des Dionysos zu d e n I n d e r n erinnert m a n sich an keine F l o t t e —, m a c h t e n auf die B a r b a r e n beim Anblick einen großen E i n d r u c k . Sie r a n n t e n bereits bei der A b f a h r t der F l o t t e a m Ufer z u s a m m e n u n d liefen ein Stück Wegs mit.

Buch V I

456

ήδη ' Αλεξάνδρω προσκεχωρηκότων 'Ινδών ή βοι) έρετών ή ο κτύπος της είρεσίας έξίκετο, και ούτοι την δχάη ν κατέ&εον ρικώς.

ψι/.ωδοί

φιλορχήμονες βακχεναάντων 4

και ξυνείποντο

γάρ,

είπερ

από Διονύσου κατά

τινές

έπάδοντες á)J.oi,

ετι και τών άμα

την 'Ινδών

τών επί

βαρβα-

'Ινδοί

και

Διονύσιο

γήν.

Ο ντο δη πλέων τρίτη ημέρα κατ έαγεν, ίναπερ Ήφαιστίωνί τε και Κρατέρω κατά το αυτό στρατόπεδεύειν επί ταίς άντιπέρας δχϋαις παρήγγελτ ο. μείνας δέ έντανϋα ημέρας δύο, ώς και Φίλιππος αντώ ξύν τη λοιπή στρατιά άφίκετο, τούτον μεν επί τόν Άκεσίνην ποταμόν εκπέμπει ξύν οίς εχων ήκε, τάξας παρά τον Άκεσίνον ποταμού την δχ&ην πορεύεσ&αι· Τους δέ άμφΐ Κράτερόν τε και Ηφαιστίωνα αϋ&ις εκπέμπει, παρήγγειλα; δπως χρή την πορείαν ποιεϊσ-

2 &αι. αυτός δέ επλ,ει κατά τον Ύδάσπην ποταμόν ονδαμον μείονα έν τω κατάπλω είκοσι σταδίων το εύρος, προσορμιζόμενος δέ δπη χύχοι ταϊς δχϋαις τους προσοικούντας τω Ύδάσπη 'Ινδούς τους μεν ενδίδοντας σφας όμολογίαις παρελάμβανεν, ήδη δέ τινας και 3 ές άλκήν χωρήσαντας βία κατεστρέγατο. αυτός dì ώς επί την Μαλλων τε και Όξυδρακών γήν σπονδή επλ,ει, πλείστον; τε και μαχιμωτάτονς τών ταύτη 'Ινδών πνν&ανόμενος και δτι έξηγγέλλ.οντο αντώ παΐδας μεν και γυναίκας άποτεϋεϊσ&αι ε'ις τ à; όχνρωτάτας τών πόλεων, αυτοί δέ έγνωκέναι διά μάχης ίέναι προς αυτόν, εφ' δτω δή και σπουδή π/.είονι έποιεϊτο τον πλουν, δπως μη κα&εστηκόσιν αύτοίς, άλλά έν τω ένδεεΐ τε ετι τής παρασκευής και τεταραγ4 μένω προσφέρηται. εν&εν δέ ώρμή&η tò δεύτερον, και πέμπτη ημέρα άφίκετο επί την ξυμβολ.ήν τον τε Ύδάσπον και τον Άκεσίνον. ίνα δέ ξνμβάλ.λουσιν οι ποταμοί οντοι, στενότατος εϊς ποταμός εκ τοΐν δνοΐν γίγνεται και τό ρεύμα αντώ όξν επί τή στενότητι και δϊναι άτοποι ύποστρέφοντος τον ρον, και τό νδωρ

K a p i t e l 3—4

457

U n d zu welchen der bereits unterworfenen I n d e r d a s Schreien der R u d e r e r oder d a s Klatschen der R u d e r drang, die k a m e n ebenfalls alle a n s U f e r h e r a b und begleiteten die F a h r t mit ihren barbarischen Gesängen. W e n n nämlich ü b e r h a u p t j e m a n d , d a n n sind die I n d e r ein sangee- u n d tanzfreudiges V o l k : D a s haben sie von Dionysos u n d denen, die mit ihm in b a c c h a n t i s c h e m Zug Indien durchquerten. 1 4 4 N a c h solcher F a h r t ließ Alexander a m d r i t t e n Tag anhalten, wo H e p h a i s t i o n wie a u c h K r a t e r o s befehlsgemäß an beiden Ufern e i n a n d e r gegenüber lagerten. 1 5 D o r t blieb er zwei Tage, bis Philippos. m i t d e m R e s t der Armee eint r a f , d e n er mit den m i t g e b r a c h t e n T r u p p e n z u m Akesines schickte, u m an dessen U f e r e n t l a n g zu marschieren. Auch K r a t e r o s u n d H e p h a i s t i o n mit ihren L e u t e n wurden wieder in Marsch gesetzt u n d erhielten hierfür genaue Anweisungen. E r selbst f u h r weiter h y d a s p e s a b w ä r t s , eine F a h r t , während der der Strom niemals weniger als 20 Stadien breit war, ging gelegentlich a m U f e r vor Anker u n d unterwarf von den dieses bewohnenden I n d e r n die einen, die sich ergaben, in friedlichem Ü b e r e i n k o m m e n , die anderen nach W i d e r s t a n d mit Gewalt. Porsönlich aber d r ä n g t e er d a r a u f , schnell in d a s Gebiet der Maller u n d O x y d r a k e r zu fahren, l a u t N a c h r i c h t e n der s t ä r k s t e n u n d kriegslustigsten I n d e r dieser Gegend, die, wie es hieß, ihre Weiber u n d Kinder in die sichersten P l ä t z e g e b r a c h t h a t t e n u n d entschlossen waren, es auf einen K a m p f m i t ihm a n k o m m e n zu lassen. E r b e m ü h t e sich deshalb, die Fahrgeschwindigkeit zu steigern, u m sie zu überraschen, noch bevor sie in der Lage waren, sich zu s a m m e l n oder ihre Vorbereitungen abzuschließen, sondern sich m i t t e n im größten Durcheinander befanden. Vom P l a t z seines zweiten A u f b r u c h s k a m er in fünf Tagen zum Z u s a m m e n f l u ß von H y d a s p e s u n d Akesines. 16 W o beide sich vereinigen, wird das gemeinsame F l u ß b e t t sehr schmal, die S t r ö m u n g v e r s t ä r k t sich bei solcher Verengung u n d erzeugt zurückgeworfen ungewöhnlich starke Wirbel, die Wasser tosen u n d schäumen gewallig, so d a ß m a n d a s Tosen der B r a n d u n g schon von weitem hört. Diese T a t s a c h e war Alexander durch Berichte Einhei-

Buch V I

458

κυμαίνεται τε και κοχλάζει επί μέγα, ώς και πόρρω ετι δντο>ν έξακούεσϋαι τον κτνπον τον κύματος. 5 Και ην μεν προεξηγγελμένα ταντα Άλεξάνόρω εκ των εγχωρίων και {εξ) Ά?.εξάνδοον τη στρατιά· ό'μως όέ έπειόη ¿βέλαζεν αντώ ταΐς ξυμβολαϊς ο στρατός, ες τοσόνόε ο από τον ρον κτύπος κατεΐχεν, ώστε επέστησαν τάς ε'ιρεσίας οί νανται, ουκ έκ παραγγέλματος, αλλά των τε κελευστών νπό ϋανματος έκσιωπησάντοη· και αντοί μετέωροι προς τον κτύπον γενόμενοι. 5

Ώς όέ ού πόρρω τών ξνμβολών ησαν, έντανϋα όη oí κνβερνητ ai παραγγέλλονσιν ώς βιαιοτάτη είρεσία χροιμένους έξελαύνειν έκ τών στενών, τον μι¡ εμπίπτουσας τάς ναΰς ές τάς όίνας άναστρέφεσ&αι προς αυτών, αλλά κρατεϊν γαρ τη είρεσία τών έπιστροφών 2 τον νόατος. τά μεν δη στρογγυλά πλοία δσα και ετνχεν αυτών περιστραψέντα προς τον ρον, ουδέν τι παϋόντα εν τη επιστροφή δτι μη ταράξαντα τους έμπ/xovτας, κατέστη ές εν&ν, προς αντον τον ρον όρ&ωϋέντα • ai όέ μακροί νήες ούχ ωσαύτως άπαϋείς άπή?.ϋον εν τη επιστροφή, οντε μετέωροι επί τον έπικαχλάζοντος κύματος ώσαντιος ονσαι, δσαι τε όίκροτοι αυτών τάς κάτω κώπας ουκ επί πολύ εξω έχονσαι τον νόατος " 3 και αϊ κώπαι όέ αύτοις π?.αγίοις εν ταϊς δίναις γενομένοις σννετρίβοντο, όσων γε εγκατελήφ&ησαν νπό τον νόατος ον φ&ασάντων αντάς μετεωρίσαι, ώς πολ?.άς μεν πονήσαι τών νεών, δύο δε δι) περιπεσονσας άλλήλαις αύτάς τε διαφ&αρήναι καΐ τών έμπλεόντων έν ανταΐς πολλούς, ώς όέ ές πλάτος ήδη ό ποταμός διέσχεν, έντανϋα δη ο τε ρους ούκέτι ώσαύτν>ς χα/.επός 4 ην και al δίναι ούχ όμοια τη βία επέστρεφαν. ποοσορμίσας ονν τη έν δεξιά δχ&η 'Αλέξανδρος τον στρατόν, Ίνα σκέπη τε ην τον ρον και προσβολή ταΐς νανσιν και τις και άκρα τον ποταμον έπιτηδείως άνείχεν ές τών ναναγίων τε την ξνναγωγην και εϊ τίνες έπ' αυτών ζώντες ετι έφέροντο, τούτους τε διέσωσε και έπισκενά-

K a p i t e l 4—5

+59

mischer schon v o r h e r bekannt, und er h a t t e seine T r u p p e n entsprechend instruiert. Allein als m a n sich nun dem Zusammenfluß n ä h e r t e , wurde das R a u s c h e n der S t r ö m u n g so laut, d a ß die R u d e r e r ihre Arbeit einstellten, nicht auf Befehl, sondern weil die B o o t s f ü h r e r vor Staunen auf ihre K o m m a n d o s vergaßen und sie selbst bei dem L ä r m in größte S p a n n u n g gerieten.

5 U n m i t t e l b a r v o r dem Zusammenfluß aber befahlen die Steuerleute, m i t äußerster R u d e r k r a f t die F a h r z e u g e aus dem B e r e i c h der E n g e zu bringen, d a m i t die Schiffe nicht in die Strudel gerieten und v o n diesen herumgewirbelt würden. D u r c h die R u d e r angetrieben, hoffte m a n mit den Wirbeln fertig zu werden. Die runder gebauten Schiffskörper nun, soweit sie von der S t r ö m u n g dabei u m die eigene Achse g e d r e h t wurden, n a h m e n bis auf den Sclirekken ihrer B e s a t z u n g e n keinen S c h a d e n : Von der S t r ö m u n g selbst wieder in ihre ursprüngliche R i c h t u n g g e b r a c h t , lager, die F a h r z e u g e bald wieder richtig. N i c h t so gut kamen in den Wirbeln die länger g e b a u t e n Schiffe davon, die nicht so mühelos sich oben auf den tosenden W a s s e r n treiben lassen k o n n t e n . Besonders v o n den F a h r z e u g e n m i t zwei R u d e r r e i h e n übereinander lagen die R i e m e n der unteren v e r h ä l t n i s m ä ß i g tief im W a s s e r ; stellten sich die Schiffe in den Wirbeln nun quer zur F a h r t r i c h t u n g , so brachen diese u n t e r d e m D r u c k des Wassers ab, falls m a n sie nicht rechtzeitig h a t t e herausziehen können. So wurden viele der F a h r z e u g e schwer mitgenommen, zwei kollidierten und gingen m i t einem großen Teil ihrer Insassen zugrunde. Als sich aber der S t r o m wieder verbreiterte, war die Strömung leichter zu bewältigen, und a u c h die K r a f t der W i r bel ließ n a c h . A l e x a n d e r ging a m r e c h t e n Ufer vor Anker, wo dieses den T r u p p e n S c h u t z vor den W a s s e r n der Strömung und Anlegemöglichkeit für die Schiffe bot. 1 7 E i n e herausragende L a n d z u n g e erwies sich dabei als günstig z u m Auffangen der W r a c k s . W a s auf diesen noch e t w a lebend h erangetrieben wurde, konnte gerettet werden, die beschä-

30

Arrian

46ο

Buch

VI

σας τάς πεπονηκνίας των νεών Μέαρχον μεν καταπ/.ειι· κελεύει εστ' αν άφίκηται επί τά οοια τον Μα/.λων ε&νους, avrò; δε των βαρβάρων των ου προσχωρονντων καταδρομών της χώρας ποιησάμενος και κωλ.ύσας έπικουρήσαι αυτούς τοις Μαλ.λοϊς, ο ντο δη αΰ&ις ξννέμιξε τω ναυτικώ. 5

Και ένταν&α Ήφαιστίων τε αντώ και Κράτεροζ και Φίλ,ιππος ξνν τοις άμφ' αυτούς όμον ήδη ήσαν. ό δε τους μεν ελέφαντας και τήν Πολυπέρχοντος τάξιν και τους ιπποτοςότας και Φίλ.ιππον ξύν τη άμφ αυτόν στρατιά διαβιβάσας τον Ύδάσπην ποταμύν Κρατέρω αγειν προσέΧαξε- Λ'έαρχον δε ξύν τω ναντικώ πέμπει τρισίν ήμέραις την στρατιάν κελενσας 6 φ&άνειν κατά τον πλουν, τον δε άλλον στρατόν τριχη διένειμε' και 'Ηφαιστίωνα μεν πέντε ήμέραις προϊέναι εταξεν, ώς εϊ τίνες τους i ν ν αν τω τεταγμένους φεύγοντες ες το πρόσω κατά σπονδή ν ϊοιεν, τοις άμφί 'Ηφαιστίωνα εμπίπτοντες άλίσκωντat" Πτολεμαιον δε τόν Λάγου δούς καΐ τούτω της στρατιάς μέρος τρισίν ήμέραις νπολειπόμενον έπεσ&αι έκέλευσεν, ώς όσοι το εμπα/uv ύποστρέφοιεν αυτόν φεύ~/οντες, ούτοι δε ές τους 7 άμφί τόν Πτολεμαιον έμπίπτοιεν. έπάν δε άφίκωνται ές τάς ξυμβολάς τον τε Άκεσίνον και τον Ύδραώτον ποταμού, ενταν&α δι) τονς τε φ&άνοντας υπομένειν εκέλενσεν, εστ äv ήκη αυτός, και τους άμφί Κράτερον και Πτολεμαιον αυτώ ξυμβαλειν. 6

Αυτός δε άναλαβών τους ύπασπιστάς τε και τους τομάτας και τους Άγριάνας και των πεζεταίρων καλουμένων την Πεί&ωνος τάξιν κα'ι τονς ιπποτοξότας τε πάντας και των ιππέων των εταίρων τονς ημίσεα; διά γης άνυδρου ώς επί Λ/αλλού ς ήγεν, ε&νος Ίνδικόν 2 'Ινδών των αυτονόμων. και τη μεν πρώτη κατεστοατοπέδευσε προς νδατι ον πολλ.ω, 5 δή απείχε τον Α κεσίνον ποταμον σταδίου; ές εκατόν δειπνοποιησάμενος δέ και άναπαυσας τήν στρατιάν ου πολύν χρόνον παραγ-

Kapitel 5—6 digten Schiffe besserte man aus, und Nearchos erhielt Befehl, mit der Flotte weiter stromabwärts zu fahren, bis er an die Grenze des Mallergebietes kam. Alexander selbst linternahm einen Vorstoß ins Gebiet der Barbaren 1 8 , die sieh noch nicht unterworfen hatten, und hinderte diese so, den Maliern zu Hilfe zu kommen. Dann vereinigte er sich wieder mit der Flotte. Auch Krateroe, Hephaistion und Philippos waren mit ihren Verbänden inzwischen dort eingetroffen. Alexander setzte nun die Elefanten, die Abteilung des Polyperchon, die berittenen Bogenschützen und Philippos mit seiner Heeresgruppe über den Hydaspes und unterstellte sie Krateroe. Auch sandte er Nearchos ab, dem er befahl, mit der Flotte drei Tagemärsche vor der Armee stromabwärts zu fahren, und teilte die übrige Armee in drei Gruppen. Fünf Tage vor ihm sollte Hephaistion abrücken, damit, wenn Gegner vor ihm selbst und seiner Gruppe eiligst das Weite suchten, sie diesem in die Hände liefen und so abgefangen wurden. Ptolemaios, Sohn des Lagos, hatte, ebenfalls mit einem Heeresteil, drei Tage nach ihm aufzubrechen und nachzurücken, damit die, die in umgekehrter Richtung davonliefen, dann auf diesen träfen. Wenn sie aber an den Zusammenfluß von Akesines und Hydraotes kämen, sollten die zuerst Eingetroffenen warten, bis er selbst da sei, und Krateros und Ptolemaios sich dann wieder mit ihm vereinigen. 19 Unternehmungen links und rechts des Weges 6 Er selbst zog mit den Hypaspisten, den Bogenschützen, Agrianen und von den sogenannten Pezhetairen mit der Abteilung von Peithon, mit sämtlichen Bogenschützen zu Pferd 2 0 und der Hälfte der Hetairenreiterei durch wasserloses Land gegen die Maller, ein Volk der unabhängigen Inder. Er lagerte an diesem Tag an einem kleinen Wasserlauf, etwa 100 Stadien vom Akesines entfernt. Nach Fassen der Abendverpflegung und kurzer Ruhe befahl er,

30*

Buch

462

VI

γέλλει ö τι τ ις εχοι άγγος έμπ/.ήσαι νδατος. όιελάώ ν δέ της τε ήμερα; τό ετι νπολ(ε)ιπόμενον καί τήν νύκτα ô/.ην ές τετρακοσίονς μάλιστα σταδίονς άμα ήμερα ποός πόλ.ιν άφίκετο, ες ή ν ξνμπεφεύγεσαν πολλοί των 3

Λίαλ/.ών. οι δε οΰποτ' αν ο'ιη&έντες διά της άνύόρον έ/.άεϊν επί σφάς ' Α/,έξανόρον εξω τε Της πόλεως οι πολλοί και άνοπ/.οι ήσαν. εφ οτω και δήλος έγένετο ταντί/ν άγαγών 'Αλέξανδρος, ήν οτι αν τω άγαγεϊν χαλεπόν ή ν, επί τ ώδε ουδέ τοις πολεμίοις ότι ας fi πιστόν έφαίνετο. τούτοις μεν δή ου προσόοκήσασιν έπιπεσών τους μεν πο/.λούς άπέκτεινεν αυτών ούδέ ες άλ.κήν οία δή άνόπλους τραπέντας· των δε άλλων εις τήν πάλιν κατειλη&έντων κύκλω περιστήσας τώ τείχει τους ιππέας, ότι μήπιο ή φάλ.αγξ των πεζών ήκο/.ουόήκει αύτώ άντι χάρακος έχρήσατο τη ίππω.

4

ώς όέ τάχιστα οι πεζοί άφίκοντο, Περδίκκαν μέν τήν τε avrò ι· ίππαρχίαν έχοντα και τήν Κ/.είτον καί τονς 'Αγριάνας προς ά/.λην πόλ.ιν εκπέμπει των Μαλ/.ών, οι ξυμπεφευγότες ήσαν πο/.λοί των ταύτη 'Ινδών, φυλ.άσσειν τονς εν Tfj πάλει κελεύσας, έργου όέ μι) έχεσϋαι εστ' αν άφίκηται αυτός, ώς μηδέ από ταύτης τής πό/.εως διαφυγόντος τινάς αντών αγγέλους γενέσθαι τοις άλλοις βαρβάροις οτι προσάγει ήδη Ά/.έξαν-

5

όρος' αυτός όέ προσέβαλλε» τω τείχει. οι δέ βάρβαροι το μέν τείχος έκλείπουσιν, ώς ουκ αν όιαφυλ,άξοντες αυτό έτι, πολλών εν τη καταλήψει Τε&νηκότιον, τών όέ και από τραυμάτων απομάχων γεγενημένων ες όέ τήν ακραν ξυμφνγόντες χρόνον μέν τινα ήμύνοντο εξ νπερδεξίον τε χωρίον και χαλεπού ες προσβολήν. προσκειμένων δέ πάντο&εν εύρώστως τών Μακεδόνων και αυτού 'Αλεξάνδρου άλ/.οτε άλλη έπιφαινομένον τώ έργω ή τε άκρα κατά κράτος έάλω καί οί ξυμφνγόντες ές αυτήν πάντες άπέ&ανον ήσαν όέ ές δισχι/.ίους.

6

Περδίκκας όέ ές τήν πόλ.ιν εφ' ήντινα έστά/.η άφικόμενος τήν μέν πάλιν ερήμην κατα/.αμβάνει, μα&ών όέ ότι ου πρό πολλού πεφεύγεσαν εξ αυτής

Kapitel 6

463

alle v o r h a n d e n e n Gefäße mit Wasser zu füllen, legte d a n n den R e s t des Tages sowie die ganze N a c h t h i n d u r c h a n die 400 Stadien zurück u n d traf a m Morgen bei einer S t a d t ein, in die die Maller in großer Zahl geflohen waren. Diese h a t ten geglaubt, A l e x a n d e r werde keinesfalls durch die W ü s t e gegen sie marschieren, u n d hielten eich größtenteils zur Zeit u n b e w a f f n e t a u ß e r h a l b der M a u e r n auf. J e t z t w u r d e offenkundig, w a r u m A l e x a n d e r g e r a d e diesen W e g eingeschlagen h a t t e , der wegen seiner besonderen Schwierigkeiten auch von den Gegnern f ü r einen A n m a r s c h als unmöglich angesehen wurde. So fiel er u n v e r m u t e t ü b e r sie her u n d t ö t e t e eine ganze Anzahl, die sich, waffenlos wie sie waren, gar nicht zur WTehr zu setzen v e r m o c h t e n . Die übrigen Schloß er in der S t a d t ein u n d umzingelte diese, d a die P h a l a n x der I n f a n t e r i e noch n i c h t h e r a n g e k o m m e n war, mit der Reiterei, wobei er die Gäule gleichsam als Einschließungswall verwendete. Sobald die I n f a n t e r i e aber eingetroffen war, schickte er P e r d i k k a s mit dessen Kavalleriev e r b a n d sowie d e m des Kleitos u n d den Agrianen zu einer a n d e r e n Mallerstadt, wohin sich ebenfalls viele I n d e r dieser L a n d s c h a f t geflüchtet h a t t e n : Sie sollten die Gegner in der S t a d t lediglich b e o b a c h t e n , doch vor seinem E i n t r e f f e n jeden K a m p f vermeiden, d a m i t nicht E i n w o h n e r heimlich die S t a d t nach allen Seiten hin verlassen u n d d e n a n d e r e n B a r baren N a c h r i c h t bringen k ö n n t e n , A l e x a n d e r sei bereits im A n m a r s c h . E r selbst griff die M a u e r n an, die die Gegner r ä u m t e n , da sie sie j a doch nicht länger h ä t t e n verteidigen k ö n n e n , denn viele von ihnen w a r e n bei d e m Uberfall Alexa n d e r s u m g e k o m m e n , viele a u c h d u r c h V e r w u n d u n g k a m p f u n f ä h i g geworden. So flohen sie in die B u r g u n d wehrten sich noch eine Zeitlang v o n diesem hochgelegenen, f ü r einen Angriff ungünstigen P l a t z aus. D o c h als die Makedonen v o n allen Seiten energisch h e r a n d r ä n g t e n u n d a u c h Alexander, wie m a n sah, einmal hier, einmal d o r t a m K a m p f teilnahm, n a h m m a n schließlich auch diese init Gewalt. W a s sich in sie geflüchtet h a t t e , wurde g e t ö t e t . E s waren an die 2000 Mann. P e r d i k k a s hingegen f a n d die S t a d t , zu der er abgeschickt worden war, beim E i n t r e f f e n verlassen vor, doch auf den Hinweis, die E i n w o h n e r seien erst k u r z vorher geflohen,

Buch V I

464

oí ενοικονντες δοόμω ήλαννε κατά στίβον τών φευγόντων οί δέ ψιλοί ώς τάχονς ποόών ειχον αντώ έφείποντο. χαταλαβών δέ τών φευγόντων κατέκοψεν δσοι γε μη ίφϋασαν ες τά l/.η ξυμφυγόντες. 7

'Αλέξανόοο~ δέ δειπνοποιησάμενός τε και άναπαύσας τους άμφ' αυτόν εστε επί πρώτην φνλακήν ήει τον πρόσω- και την νύκτα όιελάών πολλήν όδόν άμα ήμερα άφίκετο προς τον Ύδραώτην ποταμόν. εν&α δι) των Μαλλών τον; μεν πολ,λούς διαβεβηκότας ήδη εμαϋεν, τοις δέ και διαβαίνονσιν επιγενόμενος περί 2 αντόν τόν πύροι· πολλοίς αυτών διέφϋειρε. και ανΐός ώς εϊχε ξυνδιαβάς κατά τόν αυτόν πόρον διώκινν εϊχετο των φ&ασάντο)ν ες την άποχώρησιν. και πολ/.ον; μεν άπέκτεινεν αυτών, τους δε και ζώντας ελαβεν, οί π/.είους δε κατέφυγον ες τι χωρίον όχυρόν και τετειχισμένον. 'Αλέξανδρος δέ, ώς οί πεζοί άφίκοντο αύτω, άποστέλ/.ει επί τούτους Πεί&ωνα τήν τε αντον τάξι ν 3 έχοντα και τών ιππέων δύο ίππαρχίας. και ούτοι δή έξ εφόδου προσβαλόντες λαμβάνουσι τό χωρίον και τους καταπεφενγότας ες αυτό ήνδραπόδισαν, δσοι γι μη εν τϊ} προσβολ-fj διεφ&άρησαν. ταϋτα δέ οί άμ Λεόννατος άνηει κατά την αύτήν κλίμακα ο σωματοφνλαξ· κατά δέ άλλη ν κλίμακα Άβρέας των διμοιρι4 ιών τις στρατευομένων, ήδη τε πρός τη έπάλ.ξει τον τείχους ό βασιλεύς ήν και έρείσας έπ' αύτη την ασπίδα τους μεν ώ&ει εϊσω τοϋ τείχους των 'Ινδών, τούς δέ και αύτοϋ τω ξίφει άποκτείνας γεγυμνώκει τό ταύτη τείχος· και οί ύπασπισταϊ ύπέρφοβοι γενόμενοι υπέρ τοΰ βασιλέως σπονδή ωθούμενοι κατά την αυτήν κλίμακα σνντρίβουσιν αυτήν, ώστε οί μεν ήδη ανιόντες αυτών κάτω επεσον, τοις δέ άλλοις απορον εποίησαν την ανοδον. 5 'Αλέξανδρος δέ ώς επί τοϋ τείχους ατά; κύκ/.ω τε από τών π).ησίον πύργων εβάλλετο, οί· γάρ πελάσαι γε έτόλμα τις αύτω τών 'Ινδών, και νπό τών εκ της πόλευι;, ουδέ πόρρω τούτων γε έσακοντιζόντοίν (ετυχε γάρ τι και προσκεχωσμένον ταύτη προς τό τείχος), δη).ο; μέν ήν Άλέξανδρος ών τών τε δπλ.ων τη λαμπρότητι καί τω άτόπω της τόλ.μης, εγνω δέ δτι αύτοϋ μέν μένων κινδυνεύσει μηδέν δ τι καί λόγου άξιον άποδεικνύμένος, καταπηδήσας δέ εϊσω τοϋ τείχους τυχόν μέν αύτω τούτω εκπλήξει τους 'Ινδούς, ε'ι δέ μή, καί κιν· δυνεύειν δέοι, μεγάλα εργα καί τοίς έπειτα πνάέσΰαι

Kapitel 9

4/1

keine Leitern mit sich f ü h r t e n , schien doch die S t a d t bereits genommen u n d waren, soweit sie sahen, die Mauern e n t b l ö ß t . Als n u n a b e r ganz offenkundig die Burg von den F e i n d e n besetzt war u n d eine große Anzahl der Verteidiger bereit stand, begannen die einen d o r t die Mauer zu u n t e r wühlen, während a n d e r e suchten, wo dies ging, die Leitern anzulegen u n d so m i t Gewalt den Weg in die F e s t u n g zu erzwingen. Alexander, d e m dabei seine Makedonen allzu langsam die Leitern heranzuschaffen schienen, riß einem der L e u t e die Leiter weg, legte diese selbst an die Mauer lind stieg, u n t e r seinen Schild geduckt, empor, hinter ihm drein Peukestas m i t d e m heiligen Schild, den Alexander a u s dem A t h e n e t e m p e l von Ilion mitgenommen u n d stets liei sich h a t t e u n d d e n er in der Schlacht vor sich hertragen ließ. H i n t e r i h m erstieg die Mauer auf gleicher Leiter auch der S o m a t o p h y l a x Leonnatos, auf einer anderen Abreae, ein Unteroffizier niederen Dienstgrades im Heer. Schon war der König auf der B r u s t w e h r angelangt, s t ü t z t e dort den Schild auf, drängte einige der I n d e r hinunter, tötete andere a n Ort u n d Stelle m i t d e m Schwert u n d h a t t e schnell a n diesem Platze die Mauer von Verteidigern leergefegt. Die Hvpaspisten, aus A n g s t u m den König, d r ä n g t e n n u n auf derselben Leiter ebenfalls nach oben, zerbrachen sie aber in ihrem Eifer, so d a ß die, die bereite ein Stück oben waren, wieder herunterfielen u n d den anderen der Aufstieg auf diese Weise unmöglich gemacht war. 2 2 Alexander, der n u n auf der Mauer stand, wurde von den T ü r m e n rings u m h e r in der N ä h e — sich ihm zu nähern wagte keiner der I n d e r — u n d anderen aus der S t a d t auf die B u r g geflohenen Verteidigern a u s nicht allzu weiter E n t fernung beschossen. Die Mauer nämlich war gerade hier mit einem Stück vorher a u f g e s c h ü t t e t e n D a m m e s verbunden. E r selbst, u n v e r k e n n b a r durch den Glanz seiner Waffen 2:1 und seine unglaubliche Tollkühnheit, war sich d a r ü b e r 1111 klaren, d a ß er sich a n diesem P l a t z e n u r sinnlos gefährdete, ohne etwas wirklich Bedeutendes zu leisten, ein Sprung von der Mauer in die F e s t u n g hinein aber möglicherweise die I n d e r verblüffte. I m Falle aber, dies gelinge nicht u n d es sei nötig, Gefahren zu durchstehen, würde er so wenigstens etwas an T a t e n vollbringen, die würdig seien, der

2

Buch VI

άξια έργασάμενος ονκ άσπονόεί άζιο&ανε'ιται· ταντα γνούς καταπηδά oziò τον τείχους ές την άκραν. 6 ίν&α dt) ερεισϋείς προς τω τείχει τον; μεν τ ινας ές χείρας έλάόντας και τόν γε ηγεμόνα των 'Ινδών προσφερόμενοι· οι ϋρασύτερον παίσας τω ξίφει άποκτείνει" ä)J.ov δε πελ.άζοντα λι&ιο βολών εσχε και άλλον λί&ω, τον όέ έγγντέρω προσάγοντα τω ξίφει αυϋις. οί όέ βάρβαροι zιε/.άζειν μεν αύτω ούκέτι ή&ελον, εβ άλλον όέ πάντοάεν ζιεριεστηκότ ε; υ τι τις εχω ν βέλος έτύγχανεν ή εν τω τότε ε/.αβεν.

ίο

Έν τούτω δε Πευκέστας τε και ο διμοιρίτης Άβρέας και έζι αύτοϊς Λεόννατος, οι δή μόνοι ετνχον πριν ξνντριβήναι τάς κλίμακας άναβεβηκότες επί το τείχος, καταζιηδήσαντες και αυτοί προ τον βασιλέως εμάχοντο. και Άβρέας μεν ό διμοιρίτης πίπτει αντον τοξευϋείς ες το πρόσωπον, 'Αλέξανδρος {δέ) βάλλεται και αυτός δια τον όώρακος ές το στήθος τοξενματι υπέρ τον μαστόν, ώστε λ.έγει Πτολεμαίος δτι και πνεύμα όμου τω αίματι έκ τον τραύματος έξεπ νείτο. 2 ό δέ, εστε μεν ετι &ερμόν ήν αύτω τό αίμα, καίπερ κακώς εχων ήμύνετο· πολλοϋ δέ δή τον αϊματο; και ά&ρόου ola δή ξύν πνενματι έκρυέντος, ίλιγγος TÍ αντον και λειποψνχία κατέσχε και πίπτει αντον επί την ασπίδα ξυννεύσας. Πενκέστας δέ περιβάς πεπτωκότι και νπερσχών τήν Ιεράν την έξ 'Ιλίου ασπίδα προ αντον [είχε], και Λεόννατος ές τα επί ϋάτερα, οντοί τε βάλλονται αμφότεροι και 'Αλέξανδρος εγγύς ην ήδη 3 νζιό τον αίματος έκλ.ιπεΐν. τοις γαρ Μακεδόσι και ταύτη έν άπόρω γεγένητο τα της προσβολής, δτι οί τον Άλέξανδρον βαλλόμενόν τε έπι τω τείχει 'ιδόντες και πηδώντα εσω ές την ακραν, νπό σπουδής τε καΐ φόβου μή τι αύτοϊς ό βασιλεύς πά&η ού ξνν νόφ κινδυνεύων, τάς κλίμακας ξνντετριφότες άλλοι ä/.λας

Kapitel 9 - 1 0

473

Nachwelt zur K e n n t n i s zu gelangen, u n d nicht ohne tapferen K a m p f z u g r u n d e gehen. I n solchem £ n t s c h l u ß also s p r a n g er die Mauer h i n a b in die Burg. Mit dem R ü c k e n an der W a n d hieb er einige, die i h m zu n a h e kamen, mit d e m Schwert nieder, d a r u n t e r a u c h den allzu waghalsig an ihn h e r a n d r ä n g e n d e n F ü h r e r der I n d e r ; einen anderen, der sich n ä h e r n wollte, hielt er sich durch einen Steinwurf v o m Leib u n d dazu auf gleiche Weise noch einen zweiten — einen dritten, der i h m auf den Leib rückte, erledigte er wieder mit d e m Schwert. So g e t r a u t e n sich die B a r b a r e n bald nicht m e h r in seine N ä h e , umstellten ihn jedoch u n d schössen aus der F e r n e mit allem, was jeder bei sich t r u g bzw. was i h m in die H ä n d e k a m . 10 Inzwischen w a r e n a u c h Peukestas, der Unteroffizier Abreas u n d n a c h ihnen Leonnatos, die zufällig als einzige auf die Mauer g e k o m m e n waren, ehe die Leiter zerbrach, hinabgesprungen u n d deckten den König im K a m p f . Abreas, der Unteroffizier, fiel sofort, durch einen Pfeil in die Stirn getroffen, A l e x a n d e r erhielt ebenfalls einen Pfeil schuß durch den P a n z e r in die B r u s t oberhalb der Brustwarze 2'·, so d a ß , wie P t o l e m a i o s berichtet, mit dem Blut z u s a m m e n auch A t e m l u f t aus der W u n d e entwich. Dennoch k ä m p f t e er weiter, solange d a s Blut w a r m war, obwohl es ihm schlecht ging. Als er aber zu viel an Blut durch den mit der L u f t herausquellenden dichten B l u t s t r o m verloren h a t t e , e r f a ß t e n i h n Schwindel u n d Bewußtlosigkeit, und er brach d o r t , wo er s t a n d , auf seinem Schild zusammen. Ü b e r den Daliegenden t r a t n u n P e u k e s t a s u n d hielt ,den heiligen Schild v o n Ilion schützend vor ihn, Leonnatos deckte ihn d a z u auf der a n d e r e n Seite, doch w u r d e n auch sie beide d u r c h Schüsse v e r w u n d e t , während Alexander bereite n a h e d a r a n w a r zu v e r b l u t e n . Die Makedonen an dieser Stelle waren i m Augenblick jedoch nicht in der Lage, den S t u r m fortzusetzen. Die nämlich, die Alexander, auf der Mauer stehend u n d v o n allen Seiten beschossen, in die Stadt h i n a b s p r i n g e n sahen, h a t t e n in ihrem Eifer u n d voll F u r c h t , d e m K ö n i g möge etwas zustoßen, nachd e m er sich d e r a r t unüberlegt in Gefahr begeben h a t t e , ihre Leitern zerbrochen u n d suchten nun, jeder f ü r sich,

Buch V I μηχανάς ες το άνελ&εϊν επί το τείχος ώς εν άπόροις έμηχανώντο, οι μεν πασσάλου; έμπηγνύοντες ές το τείχος γήϊνον δν, και κατά τούτους έκκρεμανννμενοι χαλ.επώς άνείρπον, οί δε αλ.λοι ετι' ά).λους επιβαίνοντες, ό δέ πρώτος άνελ&ών ένρίπτει αυτόν κατά τον τείχους ες την πόλιν, ίναπερ τον βασιλέα έώρων κείμενον, ξ ν ν οιμωγή και αλαλαγμό) πάντες, ήδη τε άμφ' αιτώ πεπτωκότι καρτερά μάχη ξυνειστήκει άλλον επ άλ.λω τών Μακεδόνων προασπίζοντος, και εν τούτω οί μεν τον μοχλόν δτω εϊχετο ή κατά το μεταπύργιον πύλη κατασχίσαντες επ' ολίγους παρήεσαν, οί δε χαϋ' ö τι η πύλ.η διέσχε τους ώμους νπο&εντες και ώσαιτες ες το ta ω το τείχος άνεπέτασαν ταύτη την ακραν.

'jΕν τούτω δέ οί μεν εκτεινον τους 'Ινδούς, και άπέκτεινάν γε πάντας ουδέ γυναίκα ή παϊδα ύπε/.είποντο, οί δε εξέφερον τον βασιλέα επί της άσπίδος κακώς έχοντα, ονπω γιγνώσκοντες βιώσιμον δντα. το δε βέλ.ος εξελκύσαι εκ τοΰ τραύματος έπιτεμόντα την πληγήν οί μεν Κριτόδημον ανέγραψαν, ίατοάν Κώον, τό γένος τών Άσκληπιαδών, οί δε ΙΙερδίκκαν τον σωματοφύλακα, ού παρόντος ¿ν Τω δεινώ ίατροϋ, έγκε/.ενσαμένου Αλεξάνδρου τω ξίφει έπιτεμείν την πληγήν και κομίσασ&αι τό βέλος, εν δε τη κομιδη φορά αίματος πολλού γίγνεται, ώστε λειποψυχήσαι αύΰις Άλέξανδρον και ούτω σχεύηναι αύτώ τό αίμα υπό τη /.ειποψυχία. πολλά δέ και αλλα άναγέγραπται τοις ξνγγραφενσιν ύπερ τοΰ πα&ήματος, και ή φήμη παραδεξαμένη αντά κατά τους πρώτους ψευσαμένους ετι κάί εις ι)μά; διασώζει, ουδέ αφήσει παραδίδουσα και εφίϊής αλ-

Kapitel 10-11

475

andere Mittel u n d Wege, auf die Mauer zu gelangen, unklar, was sie t u n sollten. Die einen von ihnen trieben Pflöcke in d a s irdene Mauerwerk u n d hangelten sich mühevoll d a r a n empor, a n d e r e wieder stiegen sich gegenseitig auf die Schultern. Der erste, der oben war, sprang die Mauer h i n a b in die F e s t u n g , d o r t wo er Alexander liegen sah, d a n n folgt e n u n t e r l a u t e m Gebrüll u n d Wehgeschrei auch alle anderen. Schon war u m den Daliegendenein hitziger K a m p f entb r a n n t ; die Makedonen bildeten, Mann an Mann, mit ihren Schilden eine Mauer u m ihn, während andere inzwischen den Riegel, der die P f o r t e zwischen beiden T ü r m e n geschlossen hielt, entzweihieben und n u n einer hinter dem anderen in die F e s t u n g k a m e n , andere wieder dort, wo die P f o r t e ein nial offen war, sich mit den Schultern dagegen stemmten, die Mauer auf diese Weise nach innen drückten u n d d a m i t an dieser Stelle durch die Bresche sich einen Zugang zur B u r g ö f f n e t e n . 11 N u n b e g a n n ein Gemetzel unter den Indern. Man b r a c h t e alles u m u n d ließ weder Weiber noch K i n d e r a m Leben. Andere trugen den K ö n i g in lebensgefährlichem Zustand auf seinem Schild heraus, ungewiß, ob es f ü r ihn noch eine Möglichkeit gab, a m L e b e n zu bleiben. D a s Geschoß a u s der W u n d e e n t f e r n t e n a c h den einen Kritodemos, ein Arzt aus K o s a u s d e m Geschlecht der Asklepiaden, indem er durch einen Schnitt die Einschußstelle erweiterte, nach anderen der S o m a t o p h y l a x Perdikkas, d a in dieser schwierigen Situation kein A r z t zur Stelle gewesen sei, weshalb Alexander selbst ihn dazu ermunterte, die Einschußstelle m i t d e m Schwert zu erweitern u n d d a s Geschoß herauszuziehen. 2 5 Bei der B e h a n d l u n g aber k a m es erneut zu großem Blutverlust, so d a ß Alexander ein zweites Mal d a s Bewußtsein verlor; gerade dies aber b r a c h t e den B l u t f l u ß zum Stehen. D a z u wird noch vieles andere von den Autoren über dieses lebensgefährliche Mißgeschick Alexanders berichtet, u n d entsprechend dem, was bereits von den Zeitnächsten, ersten A u t o r e n über diese Angelegenheit zusammenfabuliert wurde, übernimmt das Hörensagen diese Lügengeschichten, bewahrt sie bis auf unsere Tage u n d wird sie unaufhörlich von Generation zu Generation wei-

31

Arrian

Buch V I

476

λοις τά ψενδή, εί μη υπό τήσδε της ξνγγραφης πανσεται. 3 Αντίκα εν ' Οξυδράκαις Το πά&ημα τοντο γενέσ&αι Άλεξάνδρω ό πάς λόγος κατέχει· τό δε εν Μαλλοίς ε&νει αντονόμω Ίνδικω ξννέβη, και ή τε πόλις Μαλλών t]v και οι βαλόντες Άλέξανδρον Μαλλοί, οΐ δη έγνώκεσαν μεν ξνμμίξαντες ΐοϊς Όξνόράχαις οντω δι· αγωνίζεσ&αι, εψ&η όε δια της ανύδρου επ αυτούς έλάσας πριν τινα ώψέλειαν αντοις παρά των Όξυδρα4 κών γενέσ&αι η αυτούς έκείνοις τι επωφελήσαι. έπεί και την τελενταίαν μάχην την προς Δαρειον γενομένην, κα&' ηντινα εφνγε Δαρείος ουδέ πρόσ&εν εληξε της φυγής πριν ξνλληφ&ήναι υπό των άμφι Βήσσον και προσάγοντος ηδη 'Αλεξάνδρου άπο&ανείν, προς Άρβή?.οις γενέσ&αι ο πάς λόγος καχέχει, καάάπερ ούν και την προ ταύτης εν Ίσσω και την πρώτην ιππο5 μαχίαν προς Γρανίκω. άλλα προς Γρανίκω μέν ξννέβη (ή) μάχη ή ιππική και προς Ίσσω ή αύ&ις προς Δαρείον μάχη, "Αρβηλα δε tov χώρον, εν ω την εσχάτην μάχην Δαρείος τε και 'Αλέξανδρος εμαχέσανχο, οι μέν τά πλείστα ξυγγράψαντες λέγουσιν δτι έξακοσίους σταδίονς άπέχει, οι δε τά ελάχιστα, δτι ες πενΐακοσίονς. άλλά εν Γαυγαμήλοις γαρ γενέσ&αι την μάχην προς ποταμό) Βουμήλω λέγει Πτολεμαίος και Άριστόβον6 λος. πόλις δέ ουκ ην τά Γαυγάμηλα, άλλα κώμ·)ί μεγάλη, ουδέ ονομαστός ο χώρος ουδέ ές άκοίμ· ήδν τό δνομα' εν&εν δή μοι δοκεΐ πόλις ούσα τά "Αρβη/.α άπηνέγκατο την δόξαν ΐής μεγάλης μάχης, ει δέ προς Άρβή).οις χοή οϊεσ&αι γενέσ&αι τό έργον εκείνο ες τοσόνδε Άρβήλων άπέχον, και Την εν Σαλαμίνι γενομένην νανμαχίαν προς Ισ&μω τω Κοριν&ίων εξεστι λέγειν δτι έγένετο, και ΐήν έπ' Άρτεμισίω της Ευβοίας προς Α'ιγίνΐ] ή Σοννίω. 7

Και μην υπέρ των νπερασπισάντων έν τω κινδύνω 'Αλεξάνδρου, Πευκέσταν μέν γενέσ&αι ξύμπαντες όμολογουσιν, υπέρ Αεοννάϊου δέ ούκέτι ξυμφέρονται ουδέ

Kapitel 11

477

ι erüberliefern, falls ihnen nicht etwa durch vorliegende Darstellung eine E n d e gemacht wird. Allgemein wird so z u m Beispiel berichtet, ilie Verletzung Alexanders h a b e sich im Gebiet der O x y d r a k e r ereignet. Jedoch spielten sich die Ereignisse in W a h r h e i t bei den Mallern ab, einem freien indischen Volk; ihnen gehörte diese S t a d t , u n d von ihnen auch wurde Alexander niedergeschossen. Wohl h a t t e n diese sich entschlossen, sich mit den O x y d r a k e r n zu vereinigen u n d auf diese Weise den K a m p f bis z u m letzten zu f ü h r e n , indes Alexander war ihnen durch seinen Eilmarsch durch die W ü s t e zuvorgekommen, noch ehe es zu gegenseitiger U n t e r s t ü t z u n g k a m . Genau so heißt es allgemein, die letzte Schlacht gegen Dareios 2 6 , a u s der dieser floh, u m von d a a b m i t dem Fliehen nicht m e h r aufzuhören, bis er, von Bessos u n d Konsorten gefangen, u n m i t t e l b a r vor A n k u n f t Alexanders g e t ö t e t wurde, h a b e bei Arbela s t a t t g e f u n d e n , so wie die vorausgehende bei Issos s t a t t f a n d u n d die erste Reiterschlacht am Granikos. Freilich, in der T a t wurde a m Granikos die erste Reiterschlacht u n d w u r d e die zweite, diesmal gegen Dareios selbst, bei Issos geschlagen — der P l a t z aber, an dem z u m letzten Male Dareios und Alexander k ä m p f t e n , wird v o n denen, die die längste Strecke angeben, als 600, denen, die die kürzeste, als 600 Stadien von Arbela e n t f e r n t bezeichnet. Ptolemaios u n d Aristobulos hingegen berichten, die Schlacht habe bei Gaugamela, a m F l u ß Burílelos, s t a t t g e f u n d e n . Gaugainela war freilich keine S t a d t , sondern n u r ein größeres Dorf, die Gegend nicht weiter b e r ü h m t u n d ihr N a m e ohne besonderen Klang, u n d so, scheint mir, h a t Arbela als S t a d t den R u h m dieser großen Schlacht davongetragen. Meint aber einer, die Schlacht, so weit von dieser S t a d t e n t f e r n t , habe sich t r o t z d e m bei Arbela ereignet, so k a n n er auch sagen, die Seeschlacht von Salamis habe a m I s t h m o s von K o r i n t h s t a t t g e f u n d e n und die von Artemision auf E u b ö a bei Agina oder Sunion. W a s die Männer b e t r i f f t , die in dieser schlimmen Lage Alexander deckten, s t i m m e n alle bezüglich des P e u k e s t a s überein, während sonst weder über Leonnatos noch den Unteroffizier Abreas ungeteilte Meinung herrscht. Auch

31*

Buch VI υπέρ Άβρέον τον διμοιρίτον. και οι μεν ξύλω πληγέντα κατά τον κράνους 'Αλέξανδροι' και ίλιγγιάσαντα πεσεΐν, ανθις δε άναστάντα βληθηναι βέλει όιά τον θώρακος ες το στήθος' Πτολε μαίος δε ο Λάγον ταύτην μόνην την πληγήν πληγήναι λΛγει την ες το στήθος, τό òè ó ι) μέγιστον πλημμέλημα των ξνγγραψάντων τα άμψι Άλεξανόρον εκείνο τίθεμαι εγωγε. Πτολεμάίον γαρ τον Λάγον εστίν οι ανέγραψαν ξνναναβήναί τε Άλεξάνδρφ κατά τήν κλίμακα όμον Πενκέστα και νπερασπίσαι κειμένου, και έπί τώδε Σωτήρα έπικ/.ηθήναι τον Πτολεμάίον· καίτοι αυτός Πτολεμαίος άναγέγραφεν ονδε παραγενέσθαι Τούτω τω έργω, αλλά στρατιάς γαρ αυτός ηγούμενος αλλας μάχεσθαι μάχας και προς άλλ.ονς βαρβάρους, ταύτα μεν όή έν έκβο/.ή τον λόγον άναγεγράφθω μοι, ώς μι) άταλαίπωρον γίγνεσθαι τοις έπειτα άνθρώποις την νπέρ ιών τηλικοντών εογωι· τε και παθημάτων άφήγησιν.

Έν ώ όέ 'Αλέξανδρος αυτού li έ veo ν τό τραϋμα έθεραπεύετο, ές τό στρατόπεδον, ενθενπερ ύ>ρμήθη έπί τους Μαλλονς, ό μεν πρώτος λόγος ήκεν οτι tf&v>¡κώς εϊη έκ τον τραύματος, και τα μεν πρώτα οΙμωγή •ήν της στρατιάς ξνμπάσι/ς άλλου αλλω παραδίδοντος τήν φήμην παυσάμενοι δέ της οιμωγής άθυμοί τε και άποροι ήσαν, όστις μεν έξηγούμενος εσται τής στρατιάς (πο?.?.οϊς γαρ δή έν ΐσω τά τής αξιώσεως έδόκει πρός τε αύτοϋ Αλεξάνδρου και προς Μακεδόνων καθεστηκέναι), όπως δε άποσωθήσονται ές τήν οίκείαν, τοσούτων μεν εθνών μαχίμων περιειργόντων σφας έν κύκλο), τών μεν ονπω προσκεχωρηκότων, â δή νπέρ τής έ/.ευθερίας εικαζον άγωνιεϊσθαι καρτερώς, τών δέ άποστησομένων αφαιρεθέντος αύτοϊς τοϋ 'Αλ.εξάνδρον φόβου, ποταμών τε έν μέσω άδιαβάτων τότε δή έδύ-

Kapitel 11-12

479

berichten die einen, Alexander sei zuerst durch den Schlag mit einem Holzstück auf den Helm getroffen worden, getaumelt und hingestürzt, habe sich aber wieder erhoben und sei dann erst mit einem Pfeil durch den Panzer hindurch in die Brust geschossen worden — Ptolemaios hingegen, Sohn des Lagos, spricht nur von jenem Schuß in die Brust. Für den größten I r r t u m der Alexanderhistoriker indes halte ich folgendes: Einige schreiben, Ptolemaios sei es gewesen, der zusammen mit Peukestae hinter Alexander die Leiter hinaufstieg und dann den Daliegenden schützte. 27 Dies auch habe ihm den Beinamen „der Retter" eingebracht. Er selbst aber schreibt, er habe an diesem Kampfe gar nicht teilgenommen, sondern um diese Zeit an der Spitze eines Heeresteils gegen andere Barbaren in anderen Kämpfen im Gefecht gestanden. Dies soll als Exkurs zur eigentlichen Darstellung niedergeschrieben sein, um zu verhindern, daß spätere Generationen sich die Darstellung von solchen Ereignissen und Katastrophen allzu leicht machen. Das Heer ohne Führer 12 Während Alexander nun an Ort und Stelle blieb und seine Wunde gepflegt wurde, gelangte zu dem Lager 28 , von (.lem er gegen die Maller aufgebrochen war, als erstes das Gerücht, er sei seinen Verletzungen erlegen. Und da einer dem anderen diese Nachricht weitergab, erhob sich gleich darauf ein Wehklagen im ganzen Heer. Nachdem man aber aufgehört hatte zu jammern, waren sie sich in ihrer Verzweiflung im unklaren, wer nun die Führung des Heeres übernehmen würde, denn man hatte zwar viele Führer, aber diese galten in ihrem Ansehen bei Alexander wie den Makedonen als gleichberechtigt. Wie also würden sie nach Hause gelangen, durch eine solch riesige Menge kriegerischer Völker ringsumher bedrängt, von denen die einen noch nicht unterworfen waren, ja vielmehr sich um ihrer Freiheit willen voraussichtlich mit aller K r a f t zur Wehr setzen, die andern alsbald wieder abfallen würden, wenn ihnen erst die Furcht vor einem Alexander genommen war? Dazu erschien ihnen damals inmitten von offensichtlich

Buch V I

48ο

κουν είναι και πάντα σφίσιν άπορα και αμήχανα έρήμοις 'Αλεξάνδρου έφαίνετο. 3 Ώς δέ ήκέ ποτε λόγος ort ζή 'Αλέξανδρος, τούτω μεν μόγις ξννεχώρησαν, ε'ι δέ και βιώσιμος ¿ativ, οΰπω έπιστεΰετο. ώς όέ και γράμματα παρ' αϊτοί ήκεν οτι öoov οΰπω κατελεύσεται επί το στρατόπεδον, ονδέ ταΰτα τοις πολλοίς νπό τοϋ άγαν δέους πιστά έφαίνετο, άλλά πλάττεσ&αι γαρ προς των άμφ' αίτόν σωματοφυλάκων τε και στρατηγών εϊκάζετο. 13

Και ταντα έννοήσας 'Αλέξανδρος, μή τι νεωτεοισ&είη εν τη στρατιά, δτε πρώτον ήδυνή&η κομίζεται επί τον ποταμού τον Ύδραώτου τάς δχ&ας· και πλέων κατά τον ποταμόν (ην γάρ το στρατόπεδον επί τ ai ς ξυμβολαις τον τε Ύδραώτου και τον Άκεσίνον, ίνα Ήφαιστίων τε επί της στρατιάς ην και Νέαρχος το ναυτικόν αύτω είχεν) ώς [όέ] έπέλαζεν ή ναϋς ήδν, τώ στρατοπέδω τον βασιλέα φέρουσα, κελεύει δη άφελεϊν την σκηνήν από της πρύμνης, ώς καταφανής είναι 2 πάσιν. o ί δέ ετι ήπίστονν, ώς νεκροϋ δηϋεν κομιζομένου 'Αλεξάνδρου, πριν γε δη προσχονσης της νεώς τη οχ&η ό μεν την χείρα άνέτεινεν ες το πλη&ος" οί όέ άνεβόησαν, ες τον ούρανόν άνασχόντες τάς χείρας, οί δέ προς αυτόν 'Αλέξανδρον πολ/.οίς δέ και δάκρυα επί τω άνελπίστω προεχύ&η ακούσια, και οί μεν τών υπασπιστών κλίνην προσέφερον αύτω έκκομιζομένω εκ της 3 νεώς, ό δέ τον ϊππον προσαγαγεϊν έκέλενσεν. ώς δέ έπιβάς τοϋ ϊππου ώφ&η ανάις, κρότω δη πολλω επεκτύπησεν ή στρατιά πάσα, έπήχησαν δέ αϊ τε ογβαι και ai πλησίον αυτών νάπαι. προσάγων δέ ήδη τη σκηνή καταβαίνει άπό τον Ιππου, ώστε και βαδίζων ό ον πολλω ά/.ηλεσμένω.

24

Αντός δε προύχώρει ώς ές τα βασίλεια των Γαδρωσων, ο δε χώρος Πονρα ονομάζεται, ϊναπερ άφίκετο έξ "Ωρών όρμηΰεις έν ήμέραις ταΐς πάσαις εξήκοντα. και λέγοναιν oi πολ.λοί των ξνγγραψάντων τα άμψ' Άλ.έξανδρον ουδέ τά ξΰμπαντα ΰσα εταλαιπώριιαεν αντώ κατά την Άσίαν ή στρατιά ξνμβ/.η&ήναι αξια 2 είναι τοις τήδε πονη&εϊσι πόνοις. ού μην αγνόησαν τα Άλέξανδρον της όδοϋ τήν χαλεπότητα ταύτη έλΰεϊν, τοΰτο μεν μόνος Νέαρχος λέγει ώδε, άλλά άκουσαν τα γάρ δτι οϋπω τις πρόσ&εν διελ·&ών ταύτι; ξύν στρατιά άπεσώϋη, δτι μ ή Σεμίραμις έξ 'Ινδών εφνγε. και τ αντί ¡ν δέ ελεγον oi έπιχώριοι συν είκοσι μόνοις της στρατιάς άποσω&ήναι, Κϋρον δε τον Καμβΰσον συν επτά 3 μόνοις και τοντον. ίλ&εΐν γαρ δή και Κϋρον ες τους χώρους τούτους ώς εσβαλονντα ές τήν 'Ινδών γήν, φ&άσαι δέ ϋπό της ερημιάς τε και άπορίας της όδον ταύτης άπολέσαντα τήν πολλήν της στρατιάς, και

Kapitel 23-24

509

teten nun die Soldaten, j a selbst die zu dessen Bewachung Abkommandierten, die Siegel, aßen von dem Getreide und gaben den anderen davon, die ebenfalls sehr schwer unter dem Hunger litten. So weit hatte die Not sie übermannt, daß sie den klar vor Augen schwebenden und schon unmittelbar drohenden Tod bereits mit voller Überlegung ernster nahmen als die noch ungewisse und erst von weitem auf sie zukommende Gefahr der Reaktion des K ö n i g s auf diese Tat. Alexander aber, der die besondere Notlage einsah, verzieh ihnen ihre T a t wirklich. Was er bei Streifzügen durch d a s L a n d an Verpflegung für den zur See an der K ü s t e vorbeifahrenden Heeresteil zusammenzubringen vermochte, schickte er durch Kretheus aus Kallatis, und die Einwohner erhielten den A u f t r a g , a u s den Gebieten tiefer im Landesinnern an gemahlenem Getreide, soviel sie konnten, dazu Früchte der Dattelpalme und Schafe zum Verkauf an d a s Heer heranzubringen. An einen anderen Platz wiederum beorderte er Telephos, einen der Hetairen, mit einer kleineren Menge gemahlenen Getreides. 6 3 ' 24 E r selbst zog zur H a u p t s t a d t von Gedrosien namens Pura, wo er insgesamt 60 T a g e nach seinem Aufbruch aus dem Oreitengebiet eintraf. 6 4 F a s t sämtliche Autoren, die Alexanders Taten aufgezeichnet haben, berichten, alles das, was d a s Heer zusammengenommen an Strapazen auf seinem Zuge durch Asien habe erleiden müssen, sei nichts gewesen im Vergleich zu dem, was man auf diesem Marsche auszuhalten hatte. Alexander habe diesen Weg gewählt, nicht weil er, wie Nearchos als einziger bemerkt, die Schwierigkeiten dieser Marschroute nicht kannte, sondern weil er gehört hatte, noch niemand außer Semiramie auf ihrer Flucht a u s Indien sei auf diesem Wege mit seinem Heere heil davongekommen, und auch diese nur mit 20, Kyros, der Sohn des K a m b y s e s , sogar mit nur noch 7 Mann, wie die Einheimischen berichten. Denn auch K y r o s habe sich hierherbegeben, u m in Indien einzufallen, doch seien ihm Wüste und Mangel auf diesem Wege zuvorgekommen und hätten den Großteil seines Heeres vernichtet. Diese Nachrichten aber seien es gewesen, die Alexanders

33'

10

Buch V I ταντα ' Αλεξάνδρψ εξαγγελλόμενα εριν έμβαλείν πού; Κνρον και Σεμίραμιν. τούτων τε ονν ενεκα και άμα ώ: τω ναντιχω εγγνϋεν έκπορίζεσϋαι τά αναγκαία, λέγει Νέαρχος τ αυτήν τραπήναι 'Αλέξανδροι·.

4

Τό τε ονν καΰμα έπιφλ.έγον και τον ύδατος Την άπορίαν no?J.i¡i· της στρατιάς διαφ&εϊραι και μά/.ιστα δη τά υποζύγια· ταντα μεν προς τον βά&ους τε της ψάμμον και της d έρμης, ότι κεκανμένη ?]»·, τά πο/./.ά την Περσικην εκμα&ών και τάλλα ξΰμπαντα ες τρόπον τον Περσικόν κατ ασκενασάμενος. έφ' οι ς 'Αλέξανδρος γε επηνει αυτόν και οι Πέρσαι ώς τά παρά σφίσι προ των πατρίων πρεσβεύοντι εχαιρον.

Kapitel 30

529

mehrfache Anklagen gegen Orxines, der nach dem Tod des Phrasaortes die Verwaltung ihres Gebietes übernommen hatte. Man überführte ihn der Plünderung von Heiligtümern, auch hatte er königliche Grabstätten aufbrechen und zahlreiche Perser ohne Prozeß hinrichten lassen. 82 Auf Befehl Alexanders wurde er gehenkt und zum Satrapen der Persie Peukestas, der Somatophylax, ernannt. Diesen hielt Alexander für ganz besonders zuverlässig, nicht zuletzt wegen seiner Taten in der Mallerstadt, wo er ihn unter Lebensgefahr geschützt und zusammen mit anderen ihm das Leben gerettet hatte. Übrigens war dieser Peukestas ein Mensch, dem die barbarischen Lebensformen ganz besonders behagten, was er dadurch zeigte, daß er sofort nach seiner Einsetzung als Satrap über die Persie als einziger der Makedonen medische Gewänder anlegte, Persisch lernte und auch sonst in allem persische Art annahm. Dafür lobte ihn Alexander, und auch die Perser freuten sich, daß er ihre Sitten denen seiner eigenen Heimat vorzog. 83

ΒΙΒΛΙΟΝ

ΕΒΔΟΜΟΝ

Ώ; δέ ¿ς ΓΙασαργάδας τ ε και ¿ς Περσέπο/.ιν άφίκετο Ά λ,έξανδρος, πόϋο; λαμβάνει avrò ν καταTtλενσαι κατά τον Ευφράτην Τε και κατά τον Τίγρητα επί την θάλασσαν την Περσικήν και των τ ε ποταμών ίδεϊν τα; εκβολάς τάς ¿ς τον πόντον, κα&άπερ τον Ίνδον, και την Ταύτη ϋάλ.ασσαν. οί δέ και τάδε ανέγραψαν, ΰτι επενόει 'Αλέξανδρος περιπλ.ενσαι την τε Άραβίαν την πολλην και τι)ν ΑΙϋιόποη· γήν και την Λιβνην τε και Χους λ'ομάδας υπέρ τον "Ατλαντα το δρος ώς επί Γάδειρα εσο) ες την ήμετέραν θάλασσαν και την Λιβνην τε καταστρεψάμενος και Καρχηδόνα οντω δη της 'Ασίας πάσης δίκαιοι; et»· βασιλενς καλεισϋαι- τον; γάρ τοι Περσών και Μήδιον βασιλέα; ουδέ τον πολλοστού μέρονς της 'Ασίας επάρχοντας ον συν δίκη κα/.ειν σφάς μεγάλου; βασιλέα;, εν&εν δε οί μέν, ότι έ; τον πόντον τον Ενξεινον έσπλεϊν έπενόιι ες Σκνϋας τε και την /.ίμνην την Μαιώτιν, οι δέ, οτι έ; Σικε/.ίαν τε και άκραν Ίαπνγίαν ηδι/ γάρ και νποκινεϊν ai'τον το 'Ρ(·)μαίο>ν δνομα ποοχιορονν επί μέγα. 'Εγώ δέ όποια μέν ην 'Αλεξάνδρον τά ένϋνμήματα ον τε εχω άτρεκώ; ίνμβα/.ειν ον τε μέ/.ει εμοιγε είκάζειν, εκείνο δέ και αντός αν μοι δοκώ ίσχνρίσασΰαι. οντε μικρόν τι και φανλον έπινοεΐν ' Α?.έίανδρον οντε μεΐναι αν άτρεμονντα έπ ονδενι τών ήδη κεκτημένοι', ονδέ εI την Ενρώπην τη 'Ασία προσέ&ηκεν, ovó ει τ à; Βρεττανών νήσους Tf¡ Ευρώπη, άλλα ετι âv επέκεινα ζητειν τι τών ηγνοημένων, εί και μι) ä/.λ.ψ τω, άλλά αντόν γε αί-τώ ερίζοντα. και επί τώδε επαινώ τονς σοψιστάς τών 'Ινδών, ών λέγονσιν έστιν or; κατα-

BUCH VII

Spekulationen über Alexanders Z u k u n f t s p l ä n e 1 Als Alexander n a c h P a s a r g a d a i u n d Persepolis k a m , d a ergriff ihn der sehnliche W u n s c h , E u p h r a t und Tigris hinab zum Persischen Meer zu f a h r e n u n d die M ü n d u n g der Flüsse in die See sowie d a s Meer d o r t selbst kennenzulernen, wie er es seinerzeit a m I n d u s g e t a n h a t t e . 1 Manche berichten auch, er h a b e u m die H a u p t m a s s e Arabiens, d a z u Äthiopien, Libyen u n d d a s N o m a d e n l a n d jenseits des Atlasgebirges h e r u m n a c h Gades segeln u n d d a n n in unser Meer einlaufen wollen, u m sich schließlich nach U n t e r werfung von Libyen u n d K a r t h a g o erst mit vollem R e c h t als König von ganz Asien bezeichnen zu können. D e n n die medischen und persischen Könige, die nicht einmal einen kümmerlichen Bruchteil Asiens beherrschten, h ä t t e n sich zu Unrecht den Titel Großkönig a n g e m a ß t . 2 Von hier a u s wollte er nach den einen ins Schwarze Meer einfahren, u m gegen die S k y t h e n u n d z u m Maiotischen See zu ziehen, anderen zufolge n a c h Sizilien u n d z u m japygischen Vorgebirge, denn auch der wachsende K l a n g des römischen N a m e n s habe ihm bereits keine R u h e m e h r gelassen. Die indischen Weisen Ich f ü r mein Teil n u n bin nicht in der Lage, mir ein klares Bild über die Pläne Alexanders zu machen, u n d an bloßen V e r m u t u n g e n liegt mir nichts. D a s eine aber glaube ich beh a u p t e n zu können, d a ß Alexander sich weder eine k ü m m e r liche kleine oder u n b e d e u t e n d e A u f g a b e vorgenommen noch sich je d a m i t begnügt h ä t t e , auf d e m bereits Gewonnenen ruhig sitzenzubleiben, auch wenn es i h m gelungen wäre, E u r o p a u n d Asien zu vereinen u n d an E u r o p a w i e d e r u m die britischen Inseln a n z u h ä n g e n . Stets h ä t t e er d a r ü b e r hinaus nach Neuem, U n b e k a n n t e m gesucht, dabei im W e t t k a m p f , wenn nicht m i t einem anderen, so doch m i t sich

Buch VII

532

ληφϋέντας νπ' 'Αλεξάνδρου ϋπαι&ρίονς εν λειμώνι, ίναπερ αύτοϊς όιατοιβαί ήσαν, α/.λο μεν ουδέν ποιήσαι προς την δψιν αύτον τε και της στρατιάς, κρονειν 0έ τοις ποαϊ την γήν εφ' ής βεβηκότες ήσαν. ώς δε ήρετο 'Αλέξανδρος δι' έρμηνέων δ τι νοοϊ αύτοϊς το έργον, 6 τους δέ νποκρίνασϋαι ώδε· βασιλεν 'Αλέξανδρε, ανϋρωπος μεν έκαστος τοσόνδε της γης κατέχει δσονπερ τοϋτό εστίν εφ' δτω βεβήκαμεν· σύ δε άνθρωπος ών παραπλήσιος τοις άλΛοις, πλήν γε δή ότι πολυπράγμον και άτάσϋαλος, άπό της οικείας τοσαντην γήν έπεξέρχη πράγματα ε χω ν τε και παρέχον άλλοις, και ονν και ολίγον ύστερον άποόανών τοσούτον καόέξεις της γης δσον ε ξαρκεί έντεϋάφ&αι τω σώματι. 2

Κάνταϋ&α έπήνεσε μεν 'Αλέξανδρος τους τε λόγους αυτούς και τους είπόντας, επρασσε δε δμως άλλα και τάναντία οϊς επήνεσεν. έπεί και Διογένην τον εκ Σινώπης ΰανμάσαι λέγεται, έν Ίσϋμω έντυχών τω Διογένει κατακειμένω εν ήλίο>, επιστάς συν τοις νπασπισταΐς και τοις πεζεταίροις και έρόμενος ει τον δέοιτο• 6 δέ Διογένης άλλον μέν εψη δεΐσ&αι ονδενός, άπό τον ήλίον δε απε?.&ειν έκέλενσεν ανιόν τε και τους 2 σνν αντω. οντω τοι ο ν πάντη εξω τον επινοεϊν τά κρείττω ι]ν 'Αλέξανδρος, αλλ' εκ δόξης γαρ δεινώς εκρατεΐτο. επεί και ¿ς Τάξιλα αντω άφικομένο) και ίδόντι των σοφιστών (των) 'Ινδών τονς γυμνούς πόύος εγένετο ξννεϊναί tiva οι των ανδρών τούτων, δτι την καρτερίαν αντών ε&ανμασε" και δ μεν πρεσβντατος τών σοφιστών, δτον δμιληΐαί οι άλλοι ήσαν, Δ άνδαμις δνομα, οντε αυτός εφη παρ' 'Αλέξανδροι' ήξειν οντε 3 τούς άλλους εϊα, άλλά νποκρίνασ&αι γαρ λέγεται ώς Διός νιος και αυτός ειη, ειπερ ονν και 'Αλέξανδρος, και δτι ούτε δέοιτό Τον τών παρ' 'Αλεξάνδρου, εχει(ν) γάρ οι εν τά παρόντα, κα'ι άμα όράν τούς ξύν αντω πλανωμένους τοσαντην γήν και θάλασσαν επ' άγα&ώ

Kapitel 1 - 2

533

selbst. 3 I n diesem Z u s a m m e n h a n g lobe ich die indischen Sophisten, von denen er, wie es heißt, einige u n t e r freiem H i m m e l auf einer Wiese a n t r a f , wo sie sich ständig aufzuh a l t e n pflegten, u n d die sich weder d u r c h seinen noch seines Heeres Anblick stören ließen, sondern n u r mit d e m F u ß auf den Boden s t a m p f t e n , auf dem sie s t a n d e n . Als er sie durch Dolmetscher fragen ließ, was sie d a m i t wollten, a n t worteten sie : „König Alexander, kein Mensch besitzt mehr L a n d als das Stück, d a s er gerade u n t e r den F ü ß e n h a t . Du, ein Mensch wie alle anderen, sieht m a n v o n deinem frevelhaften T a t e n d r a n g ab, bist von Zuhause aufgebrochen, hast ein solch riesiges Stück E r d e durchzogen u n d dabei dir selbst wie auch anderen d a s Leben schwer g e m a c h t . U n d wenn du n u n bald stirbst, wirst d u g e n a u soviel an E r d e besitzen, wie ausreicht, deine Leiche zu begraben." 4

2 D a lobte Alexander diese W o r t e zwar u n d auch die, die sie aussprachen — aber gehandelt h a t er anders, j a er t a t genau d a s Gegenteil von d e m , was er pries. E r soll j a auch Diogenes a u s Sinope b e w u n d e r t haben, den er a m I s t h m o e traf, wie er gerade in der Sonne lag. 5 Als er d a zus a m m e n m i t Leibgardisten u n d P e z h e t a i r e n vor i h m s t a n d , f r a g t e er ihn, ob er sich e t w a s wünsche. Der aber sagte, er b r a u c h e sonst nichts, n u r solle er m i t seinem Gefolge i h m aus der Sonne gehen. So war A l e x a n d e r nicht ganz b a r jeder Vorstellung v o n dem, was f ü r ihn besser gewesen wäre, doch h a t t e ihn sein Streben n a c h R u h m ganz im B a n n . Als er nach A n k u n f t in T a x i l a die n a c k t e n indischen Sophisten sah, ergriff ihn der W u n s c h , einen dieser L e u t e u m sich zu haben, d e n n er b e w u n d e r t e ihre Anspruchslosigkeit sehr. Der oberste der Sophisten indes, n a m e n s D a n d a m i s , dessen Schüler die a n d e r e n alle waren, erklärte, er werde weder selbst zu Alexander k o m m e n noch seine Schüler zu i h m lassen, u n d g a b i h m , wie es heißt, zur A n t w o r t , er selbst sei genau so ein Sohn des Zeus wie er, Alexander. 5 ' U n d ein Alexander k ö n n e i h m nichts bieten, d e n n er sei zufrieden mit d e m , was er selbst besitze, während er zugleich feststelle, d a ß Alexander zwar m i t d e n Seinen so viel L a n d u n d Meer durchziehe u n d kein E n d e dieser vielen I r r f a h r t e n

Buch v i r

534 ονδενί, μηδέ πλανών,

πέρας

οντ

'Αλέξανδρος 3

τι αντοίς

ονν

πο&είν

δούναι, οντε

έξαρκείν

πολλών

κύριος

δεδιέναι, δτον

ονκονν

αυτόν

ταύτη

εγώ

ανέγραψα, περί

πρόσϋεν

στρέψαι,

τον Κάλανον,

τονς

δτι

άπολίά/.λ.οι· f¡

καλώς

ονκονν

καί

ώς

αυτόν

άπαλλαγέντα,

δ τι T¡ έπήγγελλεν και ταύτης

σωματοφύ/.ακα. λέγονσιν

εώρα,

μέν

δ τι πρόσϋιν

αντώ

επί

άλ/.à άλλως

νπεικά&οι, νησ&ήναι

«γ

ονΤω

δι)

αντώ

πνράν,

ΓΙτολ.εμαϊον τον . 1 άγου

οι δέ και πομπήν

τινα

τονς

δε &ιψιάματα

ροντας·

οι δέ και έκπώματα

έσ&ήτα

βασι/.ικήν λέγονσιν

παντοία χρνσά

τη και

δτι εφερον.

μέν ίππον, δτι βαδίσαι

τόι·

προπομπεϋσαι

τε καί άνδρας, τους μέν

μένους,

ρασκενασ&ήναι

τι)ν

άντειπειν

αυτός, κελενσαι

ΐππονς

προς κατα-

έλ.ΰεϊν πα&ήματος

τις ταύτη

επιμε/.η&ήναι

γη,

δίαιταν diatτοιώδε

μεταβάλλειν

ηττησόμενον

ει μή

εγρην μαλακισ-

είπεϊν γάρ

εχειν εν τώ

Άλ.έξανδρον

δ' ονχ

ουδέ

ανδρός, άλλα

αντώ

πριν τίνος ες πεϊραν

δίαιταν.

Καλάνον

συγγραφή·

τον Κά/.ανον εν τη Περσιδι

νόσησαντα·

εξαναγκάσει

αντοΰ

δι)

ν αντονς

δτι και υπέρ

&έλειν άρρώστον

ΆΡ.έξανδρον,

πολύ'

ανέγραψε

'Αλεξάνδρου

Ί}ήναι γάρ τι τώ σώματι

περ

γαρ

οντ iva μάλιστα

έϋεράπενε.

Ταντα

τάσόαι

Κάλανον

σφίσιν ενδαιμονιαν ό δε δεσπότην

ειπείν εν τη ονπω

δε

σώματος, βιάσασϋαι

άλλα

σοφιστών,

Μεγασάένΐ]ς

'Ινδών

άποϋανόντα

έπιχειρήσαι

τον άνδρα,

λέγειν κακίζοντας

την παρά

τον &εόν

3

τών

άκράτορα

σοφιστάς πών

Άλέξανδρον

έ/,ενϋερον δντα

άναπεισ&ήναι

ωραία,

r¡v

κοατοίη

ουκ επιεικούς ξυνοίκον τον

ουδέ

γνόντα

τα

φέρονσαν

άπαλλαγήσεσ&αι

3

αν

τών

δτον

εκείνος, εστίν ον ειργε&αι" ¿ώντι μεν γάρ οι την γήν

2

γινόμενον

τι αυτός

ώπλισ-

πυρά

επιφέ-

άργνρά αντώ

άδννάτ(ος

και

δέ

πα-

είχεν

Kapitel 2 - 3

535

abzusehen sei: Ein guter Zweck lasse sich dabei aber nicht erkennen. Er begehre nichts von allem, über das ein Alexander Macht habe, u n d f ü r c h t e auch nicht, d a ß man ihm etwas von dem, worüber dieser verfüge, vorzuenthalten vermöchte: Solange er lebe, genüge ihm vielmehr Indien mit den Früchten, die es hervorbringe, und wenn er sterbe, so werde er von seinem K ö r p e r frei sein, einem recht unangenehmen Genossen. I h n zu zwingen u n t e r n a h m Alexander nichts, nachdem er seine unabhängige Gesinnung kennengelernt h a t t e . Allerdings gelang es ihm, Kalanos, einen der dortigen Sophisten, zu überreden, d a ß er mit ihm zog. Diesen beschimpften, wie Megasthenes schreibt, die übrigen Sophisten als einen Menschen ohne sittlichen H a l t , weil er das, was sie f ü r das wahre Glück hielten, a u f g a b und sich in den Dienst eines anderen H e r r n als der Gottheit begab. 6 Der Tod des Kalanos ( F r ü h j a h r 324) 3 Ich habe dies mitgeteilt, da es nötig ist, in einer Alexandergeschichte diesen K a l a n o s zu erwähnen. 7 Dieser nämlich verlor, als m a n in die Persis k a m , sichtlich an K r ä f t e n , obwohl er früher niemals k r a n k gewesen war. Jedoch weigerte er sich, die Lebensweise eines K r a n k e n zu f ü h r e n , sondern sagte zu Alexander, es sei gut, zu einem Zeitpunkt Scliluß zu machen, bevor er mit einem Leiden Bekanntschaft mache, das ihn zwinge, seine bisherige Lebensweise zu ändern. Alexander widersprach ihm lange; als er jedoch Kali, daß Kalanos sich nicht u m s t i m m e n ließ, ja auf anderem Wege sein E n d e herbeiführen würde, falls m a n ihm nicht seinen Willen t a t , ließ er endlich nach dessen Anordnung unter Aufsicht des Ptolemaios, Sohn des Lagos, des Somatophylax, den Scheiterhaufen errichten. Ein Teil iler Autoren berichtet, m a n habe ihm mit einen großen Festzug von Kavallerie und Infanterie das Geleit gegeben, die einen in voller R ü s t u n g , die anderen mit Räucherwerk v erschiedener Art, das sie zur F e u e r s t ä t t e trugen. Nach anderen brachte man sogar goldene u n d silberne Gefäße u n d ein königliches Gewand. Auch f ü r Kalanos sei das P f e r d gesattelt worden, denn er war wegen K r a n k h e i t nicht in der

Buch VII νπό της νόσον ου μην δννη&ηvai γε ουδέ τον ίππου επιβήναι, άλ/.à επί κλίνης γαρ κομισύήναι φερόμενον, έστεφανομένον τε τω 'Ινδών νόμω και αδοντα τη 'Ινδών γλώσσ;]. οι δέ 'Ινδοί λέγονσιν οτι ύμνοι ϋεών ήσαν και αντών έπαινοι, και τον μεν Ίππον τοντον ότου έπιβήσεσ&αι εμελ/.ε, βασιλικόν δντα των λ'ησαιωι·, πριν άναβήναι επί την πυράν Λυσιμάχω χαρίσασϋαι, τών τινι άεραπενόντων αυτόν επί σοφία' των δέ δή εκπιομάτων ή στρωμάτων δσα εμβλη&ηναι εις τι ¡ν πυράν κόσμον αντώ τετάχει 'Αλέξανδρος, ä/.λα άλλοις δονναι τών άμφ αυτόν, οντω δή επιβάντα τη πνοά κατακλι&ήναι μεν εν κόσμοι, όρασ&αι δέ προς της στρατιάς ξυμπάσης. Άλεξάνδρω δε ουκ επιεικές cai ού πιστόν έφαίνετο άπονοστήσειν αυτόν εκ τοσώνδε ε&νών και τοσώνδε ελεφάντων, υπέρ τον Ίνάόν τε και Ύδάσπην και τον Άκεσίνην και "Υφασιν φΰειρόμε3 voi·', και αί εν Γαδρωσίοις δε αύτώ ξνμφοραΐ ξννενεχϋεϊσαι εϊι μάλλον επήραν τους ενταν&α σατραπεύοιτας καταφρονήσαι αύτον τή; οίκοι άπονοστήσεως. ον μην à/./.à και αυτό; Άλ,έζανδρος οξύτερος λέγεται γενέσϋαι εν τω τότε ες τό πιστενσαί τ ε τοις επικαλούμενοι; ώς πιϋανοϊς δή εν παντι οϋσι, και επί τό τιμωρήσασϋαι μεγά/.ως τους και επί μικροίς έξελεγχϋέντας, ότι και τά μεγάλα αν έδόκουν αύτώ τ// αύτη γνώμη έξεργάσασ&αι.

4

Ό όέ και γάμους έποίησεν έν Σούσοις αύτον τε και των εταίρων αυτός μεν των Δαρείου θυγατέρων τι)ν πρεσβυτάτην Βαρσίνην ήγάγετο, ώς δε λέγει 'Αριστόβουλος, και αλλην προς ταύτη, των "Ωχου ûvyaréoojv την νεωτάτην Παρύσατιν. ήδη δε ή ν αύτώ ήγμένη και ή Όξυάρτου του Βακτρίου παϊς 'Ρωξάνη. 5 Δρύπετιν δε Ήφαιστίωνι δίδωσι, Δαρείου παϊδα και ταύτην, άδε/.φην της αντοϋ γυναικός· έϋέλειν γάρ οί ανεψιούς των παίδων γενέσϋαι τους 'Ηφαιστίωνος παΐδας· Κρατέρω δέ Άμαστρίνην την Όξυάτρον του Δαρείου αδελφού παϊδα• Περδίκκα δέ την Άτροπάτυυ 6 τοΰ Μηδίας σατράπου παϊδα εόωκεν Πτολεμαίο} όέ τω σωματοφύλακι και Ενμενει τω γραμματεί τω βασιλικώ τάς Άρταβάζου πα'ιδας τω μέν Άρτακάμαν, τω δέ "Αρτωνιν Νεάρχω δέ την Βαρσίνης τε κ at Μέντορος παϊδα· Σελεύκω δέ την Σπιταμένους τοϋ Βακτρίου παϊδα· ωσαύτως δέ κάί τοϊς αλ.λοις εταίροις τάς δοκιμωτάτας Περσών τε καΐ Μήδων παϊδα; ές όγδοήκοντα. οί γάμοι δέ έποιή&ησαν νόμω τω Περ7 σικώ" ϋρόνοι έτέ&ησαν τοϊ; νυμφίοις εφεξής και μετά τόν πότον ήκον αί γαμούμεναι και παρεκα&έζοντο εκάστη τω εαυτής· οί δέ έδεξιώσαντό τ ε αύτάς και

Kapitel 4

539

ob er j e wieder zurückkehren werde von so vielen Völkern und so vielen Elefanten und jenseits von Indus, Hydaepes, Akesines und Hyphaeis aufgerieben. U n d auch die Katastrophe in Gedrosien — sie reizte die Männer, die hier im Westen die Satrapien verwalteten, noch mehr, übermütig zu werden und seine R ü c k k e h r in Zweifel zu ziehen. Allerdings soll auch Alexander j e t z t wesentlich rascher geneigt gewesen sein, Anschuldigungen zu glauben, so als ob diese auf jeden Fall der Wahrheit entsprächen, und T ä t e r nach Überführung auch kleiner Verbrechen m i t Strafen für große büßen zu lassen, weil er der Ansicht war, sie seien bei entsprechender Gesinnung imstande, auch schwere Verbrechen zu begehen. Die Hochzeit in Susa (Frühsommer 324) I n Susa feierte Alexander auch H o c h z e i t 1 1 , die eigene und die seiner Freunde. E r selbst heiratete Barsine, die älteste der Töchter des Dareios, und dazu noch, wie Aristobul berichtet, eine zweite F r a u , Parysatis, die jüngste Tochter des Ochos. Obendrein war er bereits m i t R h o x a n e , der Tochter des B a k t r e r s Oxyartes vermählt. Drypetis, ebenfalls eine Tochter des Dareios und Schwester der eigenen Gattin, gab er Hephaistion, denn seine und dessen Söhne sollten Vettern sein. 1 2 K r a t e r o s erhielt Amastrine, die T o c h t e r des Oxyatros, eines Bruders von Dareios, Perdikkas die Tochter des Atropates, des Satrapen von Medien. Ptolemaios, der Somatophylax, und Eumenes, der Vorsteher der königlichen Kanzlei, bekamen die T ö c h t e r des Artabazos, der eine Artakame, der andere Artonis, Nearchos die Tochter Mentors und Barsines, Seleukos eine Tochter des B a k t r e r s Spitamenes, und darüber hinaus wurden noch etwa weitere 80 T ö c h t e r des persischen und medischen Hochadels mit Hetairen verheiratet. Die Hochzeiten selbst fanden nach persischem Zeremoniell s t a t t : F ü r die heiratenden Männer waren der Reihe nach Thronsessel aufgestellt, nach dem Trankopfer kamen die B r ä u t e , setzten sich jede neben ihren B r ä u t i g a m und wurden von diesem umarmt und geküßt. Der K ö n i g selbst machte dabei den Anfang, denn die gleiche Zeremonie galt für alle — das

35

Arrian

Bach VII

54°

¿φίλησαν πρώτος δέ ό βασιλεύς ι]ρξεν εν τώ αντώ γάρ πάντων έγίγνοντο ol γάμοι, και τοντο, είπερ τι αλλ,ο, εδοξε δημοτικόν τε και φιλέταιρον πράξαι 8 Ά/Λξανόρον. οι όέ παραλ.αβόντες άπηγον την αντον έκαστος· προίκας όέ ξνμπάσαις έπέόωκεν Άλ,έξανόρος. και δσοι όέ άλλοι ήγμένοι ήσαν Μακεδόνες των Άσιανών τινας γυναικών, άπογραφήναι έκέλενσε και τούτων τα ονόματα, και εγένοντο υπέρ τούς μυρίονς, και τούτοις δωρεαι 'Αλεξάνδρου εδόθησαν επί τοις γάμοις. 5

2

3

4

5

Και τά χρέα έπιλύσασ&αι της στρατιάς ΰσοις χρέα >/»· ει1 καιρώ εδοξε, και κελεύει άπογράφεσάαι ¿.τόσο»' οφείλει έκαστος, ώς ληψομένους. και τά μεν πρώτα ολίγοι άπέγραψαν σφών τά ονόματα όεδιότες έζ y Αλεξάνδρου μη πείρα αντη ειη κα&ειμένη, οτω ονκ άποχρώσα ή μισΰοφορά τών στρατιωτών εστί και οτω πολ.ντελης ι) δίαιτα, ώς όέ εξήγγελτο οτι ουκ άπογράφουσι σφας οι πολ,λοί, άλλ' έπικρύπτουσιν οτω τι εϊη συμβόλαιον, την μέν άπιστίαν τών στρατιωτών έκάκισεν ο ν γάρ χρήναι οϋτ' ούν τον βασιλέα άλλο τι η άλη&εί'ειν προς τούς υπηκόους, ο ντε τών αρχομένων τινά άλλο τι ή άλη·&εύειν δοκεΐν τον βασιλέα. κατα&είς δέ τραπέζας έν τω στρατοπέδω και επί τούτινν χρνσίον και τούς έπιμε/.ησομένους της δόσεως έκάστοις, δστις συμβόλαιον έπεόείκνντο, έπιλύεσΰαι τά χρέα έκέλευεν ουκ άπογραφομένοις ετι τά ονόματα, και οΰτω όή έπίστευσάν τε άλη&εύειν Ά/.έξανδρον και συν χάριτι μείζονι έγίγνετο αυτοις το μη γνωα&ήναι μάλλον τι ή τά παύσασ·&αι οφείλοντας, λέγεται δέ γενέσΰαι ή δόσις αντη t f j στρατιά ες τάλαντα δισμύρια. "Εδωκεν δέ και δώρα αλ?.οις άλλα, δπως τις κατ' άξίωσιν έτι ματ ο ή κατ' άρετήν εϊτις επιφανής έγεγόνει έν τοις κινδύνοις. και έστεφάνωαε χρυσοΐς στεφάνοις τούς άνόραγαϋία διαπρέποντας, πρώτον μέν Πενκέσταν τον νπερασπίσαντα, επειτα Αεόννατον, και τούτον ύπερασπίσαντ α, και δ là τους έν Ίνδοϊς κινδύνους και την έν

K a p i t e l 4—δ

541

Ganze ein Zeichen für d a s Verhältnis Alexanders zu seinen Freunden und zugleich Geste von einer Volkstümlichkeit wie kaum eine andere. Dann führte jeder seine Gattin heim. Die Mitgift für sämtliche Mädchen stiftete Alexander. Darüber hinaus befahl der König allen seinen Makedonen, die Frauen a u s Asien geheiratet hatten, sich eintragen zu lassen. E s waren über 10000. Auch sie erhielten von ihm Hochzeitsgeschenke. 1 3 Schuldentilgung, Lohn und Ehren 5 Auch schien ihm jetzt der Zeitpunkt gekommen, daß im Heer nun jeder seine Schulden begleiche, 1 4 der solche hatte, und er befahl, in Listen zu erfassen, wieviel jeder zu bezahlen habe ; sie würden dann von ihm den B e t r a g erhalten. Indes es gaben anfangs nur wenige ihren N a m e n an, in der Furcht, es könne dies ein Versuch des K ö n i g s sein herauszufinden, wer von den Leuten mit seinem Sold nicht auskomme und wer allzu kostspieligen Aufwand trieb. Auf die Meldung hin, die meisten ließen sich nicht eintragen, und wer Schulden habe, verheimliche dies, tadelte er das Mißtrauen seiner Soldaten scharf: Dürfe schon der König gegenüber seinen Untertanen nichts als die Wahrheit sagen, so müsse andererseits denn auch von diesen jeder der festen Überzeugung sein, daß dem K ö n i g die Wahrhaftigkeit a m Herzen liege. So ließ er Tische im L a g e r aufstellen mit Geld und Zahlmeistern, die an jeden, der einen Schuldschein vorwies, die Tilgungssumme ohne weiteren Namensvermerk auszuzahlen hatten. Auf diese Weise wurden sie endlich überzeugt, daß Alexander es ehrlich mit ihnen meinte, und waren noch dankbarer dafür, ungenannt zu bleiben, als darüber, ihre Schulden nunmehr losgeworden zu sein. Die Summe dieser Schenkung ans Heer soll sieh auf 20000 Talente belaufen haben. Darüber hinaus verteilte er auch Geschenke unter sie, verschieden je nach R a n g oder Leistung, wie einer sich in den K ä m p f e n ausgezeichnet hatte. F ü r besondere Tapferkeit verlieh er goldene Kränze, als erstem Peukestas, der ihn mit dem Schild geschützt hatte, dann Leonnatos für die gleiche T a t sowie für das, was er in Indien an Gefahren h a t t e durch35*

Buch

542 "Ωροις νίκην νπολειφ&είστ) Ώρειτών μάχη 6

και

¿κράτησε

VII

γενομένην, δτι παραταξάμενος δυνάμει προς τους νεωτερίζοντας των

πλ.ησίον

και τ α άλλα

κοσμήσαι. έπί τούτοις εκ της Ινδών γης

σνν των

τή τε

τούτων

ωκισμένων

r f j τε

καλώς

εδοξε Τα εν

"Ωροις

δε Νέαρχον κατά Την

επί τω περίπλ.ω τω μεγάλην ΰάλαβσαν

¿στεφάνωσε' και γάρ και ούτος ήδη άφιγ μένος ές Σοΰσα ήν· επί τ ο ύ τ ο ι ς δε Όνησίκριτον τον κνβερνήτην της νεώς της βασιλικής· ετι δέ 'Ηφαιστίωνα και τους αλ,λ.ονς τονς σωματοφν/.ακας.

6

Τ Η κ ο ν δε αύτω και οι σατράπαι οι εκ τών πόλεων τε τών νεόκτιστων και της άλλης γης της δοριαλώτου παϊδας ήβάσκοντας ήδη ες τρισμνρίονς άγοντες την αντί)ν ή/ακίαν γεγονότος, ους 'Επιγόνους έκά/.ει 'Αλέξανδρος, κεκοσμημένους Μακεδονικοϊς δπλοις και τά πολέμια ές Τον τρόπον tòv Μακεδονικόν ήσκημένονς.

2

και ούτοι άφικόμενοι λέγονται άνιάσαι Μακεδόνας, ώς πάνΤα δή μηχανωμένου * Αλ.εξάνδρον υπέρ τον μηκέτι ώσαύτως δεΐσ&αι Μακεδόνων είναι γάρ οΰν και Μΐ)δικήν την 'Αλέξανδροι' στολην άλγος ον σμικρόν Μακεδόσιν όρωμένην και τους γάμους έν τω νόμω τω ΙΙερσικώ ποιη&έντας ου προς &υμοϋ γενέσϋαι τοις πολλοίς αυτών, ουδέ τών γημάντων εστίν οίς, καίτοι Tfj ισότητι t f j ές Τον βασιλέα μεγάλως τετιμημένοις.

3

Πευκέστας τε ό Περσών σατράπης Tfj τε σκευή και Tfj φωνή περσίζων έλύπει αυτούς, δτι τω βαρβαρισμό) αυτόν εγαιρεν 'Αλέξανδρος, και οι Βακτρίων δέ και οϊ Σογδιανών και 'Αραχωτών ιππείς και Ζαραγγών δέ και Άρείων και Παρ&ναίων και εκ Περσών οι Εύάκι καλούμενοι ιππείς καταλ.οχισ&έντες εις την Ίππον την έταιρικήν δσοι αυτών κατ' άξίωσιν και κάλ.λει τον

4

σώματος ή τη ä/J.rj άρετή νπερφέροντες έφαίνοντο, και πέμπτη επί τούτοις ίππαρχία προσγενομένη, {μόνον} ον βαρβαρική ή πάσα, άλ.λά έπαυξη&έντος γάρ τον παντός

Kapitel

5-6

543

s t e h e n m ü s s e n , u n d f ü r s e i n e n O r e i t e n s i e g , weil e r m i t d e r bei i h m v e r b l i e b e n e n A b t e i l u n g sich d e n a u f s t ä n d i s c h e n Oreiten u n d b e n a c h b a r t e n S t ä m m e n z u m K a m p f gestellt, i h n e n eine e n t s c h e i d e n d e N i e d e r l a g e b e i g e b r a c h t u n d n a c h A l e x a n d e r s D a f ü r h a l t e n a u c h i m ü b r i g e n d o r t in g l ä n z e n d e r Weise die O r d n u n g wiederhergestellt h a t t e . F e r n e r w u r d e a u c h N e a r c h o s f ü r seine K ü s t e n f a h r t v o n I n d i e n a u s auf d e m G r o ß e n Meer m i t e i n e m K r a n z a u s g e z e i c h n e t — a u c h e r w a r i n z w i s c h e n in S u s a e i n g e t r o f f e n . G e e h r t w u r d e n d a n e ben Onesikritos, der K o m m a n d a n t des königlichen Flaggschiffes, H e s p h a i s t i o n u n d d i e a n d e r e n S o m a t o p h y l a k e s . Regelungen und Reaktionen 6 A u s d e n n e u g e g r ü n d e t e n S t ä d t e n wie a u c h d e n a n d e r e n e r o b e r t e n G e b i e t e n k a m e n die S a t r a p e n zu i h m u n d b r a c h t o n i n s g e s a m t 3 0 0 0 0 j u n g e M ä n n e r , alle g l e i c h e r m a ß e n i n m i l i t ä r f ä h i g e m A l t e r . 1 5 A l e x a n d e r n a n n t e diese die E p i g o n e n , sie w a r e n m a k e d o n i s c h a u s g e r ü s t e t u n d n a c h m a k e donischer Art f ü r den Krieg ausgebildet. Wie es heißt, waren die Makedonen ü b e r deren A n k u n f t sehr v e r ä r g e r t , inszeniere dies alles A l e x a n d e r d o c h n u r , u m auf sie selbst k ü n f t i g weniger a n g e w i e s e n zu sein. S c h w e r v e r ä r g e r t seien die M a k e d o n e n d a z u b e r e i t s ü b e r d e n A n b l i c k d e r m e dischen Kleidung Alexanders gewesen, u n d den meisten v o n i h n e n h ä t t e n a u c h d i e H o c h z e i t s z e r e m o n i e n n a c h persis c h e n R i t u s n i c h t g e f a l l e n , j a n i c h t e i n m a l allen Beteiligt e n , o b w o h l sie d a b e i d u r c h G l e i c h s t e l l u n g m i t d e m K ö n i g die h ö c h s t e n E h r e n g e n o s s e n h a t t e n . Erbittert war man auch über Peukestas, den Satrapen d e r P e r s i s , m i t s e i n e m p e r s i s c h e n A u f t r e t e n , seiner p e r sischen S p r a c h e , weil d i e s e s A u f g e b e n g r i e c h i s c h e r L e b e n s f o r m e n d e m K ö n i g gefiel. E s ä r g e r t e sie, d a ß m a n b a k t r i sche, sogdische, a r a c h o s i s c h e u n d z a r a n g a i s c h e R e i t e r sowie solche a u s d e r A r e i a u n d a u s P a r t h i e n u n d v o n d e n P e r s e r n die b e r i t t e n e n s o g e n a n n t e n E u a k i in die E i n h e i t e n d e r H e t a i r e n k a v a l l e r i e a u f g e n o m m e n h a t t e ; zu d i e s e n w a r n o c h eine f ü n f t e H i p p a r c h i e h i n z u g e k o m m e n . Z w a r w a r a u c h sie n i c h t v o l l k o m m e n b a r b a r i s c h . D a m a n i n d e s b e g o n n e n h a t t e , die g e s a m t e R e i t e r e i z u v e r m e h r e n , w a r e n

544

Buch VII ίππικον κατελέ·/ησαν ες αντό τών βαρβάρων, τω τε άγήματι προσκαταλεγέντες Κωφής τε ό 'Αρίαβάζου και Ύδάρνης και Άρτιβόλης οι Μαζαίον, και Σισίνης και Φραδασμένης [καΐ] οι Φραταφέρνον τον Παρ&ναίων 5 και ' Υρκανίας σατράπον παίδες, και Ίτάνης Όξνάρτον μεν παις, 'Ρωξάνης δε της γυναικός 'Αλέξανδροι· αδελφός, και Αίγοβάρης και ό τούτον άδελφός Μίϋοοβαΐος, και ήγεμών επί τούτοις έπισταάείς Ύστάσπί/ς ό Βάκτριος, και τούτοις δόρατα Μαζεδονικά αντί των βαρβαρικών μεσαγκύλων δο&ένΐα, — ταϋτα πάντα έλ.ύπει τους Μακεδόνας, ώς πάντη δι) βαρβαρίζοντος τη γνώμη 'Αλεξάνδρου, τα δε Μακεδόνικα νόμιμά τε και αυτούς Μακεδόνας εν άτίμω χώρα άγοντος.

7

'Αλέξανδρος δε της μεν πεζής στρατιάς την rτο/./.ην 'Ηφαιστίωνα άγειν κελεύει εστε επί την ϋά/.ασσαν την Περσικήν, αυτός δε άναπλεύσαντος αντω τον ναντικον ές την Σονσίαν γήν επιβάς τών νεών ξνν τοις νπασπισταϊς τε και τω άγήματι και τών ιππέων τών εταίρων άναβιβααάμενος ου πολλ.ονς καΐέπ/.ει 2 κατά τον Ενλαϊον ποταμόν ώς επί -θάλασσαν. ηδη δε πλησίον ών της εκβολής της ες τον πόντον τάς μεν πλείονάς τε και πεπονηκνίας τών νεών καταλ.είπει αντον, αυτός δε ΐαίς μάλιστα ϊαχυναντονσαις παρέπλει άπό τον Ενλ.αίου ποταμού κατά την ΰάλ.ασσαν ώς επί τάς εκβολάς τον Τίγρητος· ai δε άλλαι αντω νήες άνακομισ&εΐσαι κατά τόν Ενλάίον εστε επί την διώρυχα, η τέτμηται ¿κ τον Τίγρητος ες τόν Ενλαϊον, ταύτη διεκομίσ&ησαν ές τόν Τίγρητα. 3 Τών γάρ δη ποταμών τον τε Εύφράτον και Τον Τίγρητος, οι την μέσην σφών Άσσνρίαν άπείργονσιν, δ&εν και τό δνομα Μεσοποταμία προς τών έπιχωρίων κληιζεται, ό μεν Τίγρης πολύ τι ταπεινότερος ρέων

K a p i t e l 6—7

545

von den B a r b a r e n 1 6 die ausgewählt worden, die sich d u r c h gesellschaftlichen R a n g , körperliches Aussehen oder a n d e r e Qualitäten auszuzeichnen schienen. 1 7 D a z u k a m der z u m F ü h r e r des V e r b a n d e s e r n a n n t e B a k t r e r H y s t a s p e s 1 7 u n d die ihnen als A u s r ü s t u n g gegebenen makedonischen Speere anstelle des persischen Schlaufenspeeres. 1 8 A u c h w u r d e n in die Gardeschwadron zusätzlich K o p h e s , Sohn des Artabazes, H y d a r n e s u n d Artiboles, Söhne des Mazaios, Sisines und P h r a d a e m e n e s , die des P h r a t a p h e r n e s , des S a t r a p e n von P a r t h i e n u n d H y r k a n i e n , I t a n e s , Sohn des O x y a r t e s und B r u d e r R h o x a n e s , der G a t t i n A l e z a n d e r s , Aigobares u n d dessen B r u d e r Mithrobaios eingereiht — all dies schuf Ärger bei d e n Makedonen, weil A l e x a n d e r völlig zum B a r b a r e n geworden sei u n d die m a k e d o n i s c h e n Sitten, j a letztlich sie selbst, als e t w a s Verächtliches behandle. Der Weg z u m Meere u n d zurück (Sommer 324) 7 E r g a b Hephaistion Befehl, den g r ö ß t e n Teil der I n f a n terie bis zum Persischen Golf zu f ü h r e n . E r selbst ging, d a die F l o t t e s t r o m a u f w ä r t s bis in d a s Gebiet der Susiana gefahren war, d o r t a n Bord z u s a m m e n m i t H y p a s p i s t e n , Gardekavallerie sowie einigen wenigen L e u t e n d e r H e t a i r e n reiterei u n d f u h r den Eulaios h i n a b a n s Meer. 1 9 N a h e der M ü n d u n g ließ er die meisten, vor allem die beschädigten Fahrzeuge a n Ort u n d Stelle z u r ü c k u n d f u h r mit den schnellsten Einheiten auf d e m Meer die K ü s t e e n t l a n g von der Eulaios- bis an die T i g r i s m ü n d u n g , w ä h r e n d der Rest der F l o t t e wieder s t r o m a u f w ä r t s zur M ü n d u n g des v o m Tigris zum Eulaios gegrabenen K a n a l s gebracht u n d d a n n durch diesen z u m Tigris ü b e r f ü h r t wurde. Von den beiden S t r ö m e n E u p h r a t u n d Tigris, die zwischen sich Assyrien einschließen — dieses wird d a h e r von den E i n wohnern Mesopotamien g e n a n n t —, liegt d a s F l u ß b e t t des Tigris viel tiefer, u n d deshalb n i m m t dieser durch eine

Buch

546

VII

τοΰ Ενφράτου διώρνχάς τε πολλάς έκ τον Ενφράτον ες αυτόν δέχεται και πολλούς άλλους ποταμούς παραλαβών και έξ αυτών αύξη&είς έσβάλλει ες τον πόντον τον Περσικόν, μέγας τε και ούδαμού διαβατός εστε επί την έκβολήν, κα&ότι ου καταναλίσκεται αυτού ονδέν 4

ες την χώραν. ε στ ι γάρ μετεωροτέρα ή ταύτη γή τον ύδατος ονδέ έκδίδωσιν οΰτος κατά τάς διώρυχας ονδέ ές άλλον ποταμόν, άλλα δέχεται γάρ εκείνους μάλλον, 5 οίρδεσ&αί τ ε από ον την χώραν ούδαμή παρέχει, ό δέ Ευφράτης μετέωρος τε ρεϊ και ισοχείλης πανταχτ) τη γή, και διώρνχες δε πολλαί απ' αύτοϋ πεποίηνται, αϊ μεν αέναοι, άφ' ών υδρεύονται οί παρ' έκάτερα ώκισμένοι, τάς δέ καΐ προς καιρόν ποιούνται, οπότε σφίσιν ύδατος ένδεώς εχοι, ές το έπάρδειν την χώραν ου γάρ νεται το πολύ ή γή αντη έξ ούρανον' και οντως ες ού πολύ νδωρ ο Εύφράτης τελευτών και τεναγώδες [ες] TOCTO οΰτως άποπαύεται. 6

' Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς δέ περιπλενσας κατά την όάλασσαν όσον μεταξύ τον τε Εύλ.αίον ποταμού και τον Τίγρητος έπεϊχεν δ αιγιαλός τοϋ κόλπον tov Περσικού άνέπλει κατά τον Τίγρητα εστε επί τό στρατόπεδον, ίνα Ήψαισϊίων αντω την δύναμιν πάσαν εχων έστρατοπεδεύκει. έκεϊ&εν δέ ανΰις επλει ες ΤΩπιν, ττόλιν επί Τον Τίγρητος

7

ωκισμένην. έν δέ τω άνάπλω τους καταρράκτας τούς κατά τον ποταμόν άφανίζων όμαλάν πάντη έποίει τον ρούν, ο! δη έκ Περσών πεποιημένοι ήσαν τού μή τινα άπό θαλάσσης άναπλεϋσαι είς την χώραν αυτών νηΐτη στόλω κρατήσαντα. ταύτα δέ μεμηχάνητο ατε δή ον ναυτικοϊς Ιοΐς Πέρσαις· οϋτιο δη συνεχείς οί καταρράκται πεποιημένοι άπορον τον άνάπλονν έποίονν τον κατά τον Τίγρητα. 'Αλέξανδρος δέ ούκ εφη - των κρατούντων τοις οπλοις είναι τα τοιαύτα σοφίσματα· οϋκονν προς αντον έποιειτο ταύτην την άσφάλειαν, ήντινα εργω ονδέ λόγου άξίαν άπέφηνε ού χαλεπώς διακόψας τών Περσών τα σπονδάσματα.

Kapitel 7

547

große Zahl K a n ä l e Wasser v o m E u p h r a t auf. Auch m ü n d e n in i h n viele a n d e r e F l ü s s e , d u r c h d i e gespeist er schließlich in d a s P e r s i s c h e Meer m ü n d e t , bis z u r M ü n d u n g h i n ein g r o ß e r , nirgends durchschreitbarer Strom. Man kann ihn nämlich n i c h t z u r B e w ä s s e r u n g d e s L a n d e s h e r a n z i e h e n , weil dieses d o r t h o c h ü b e r s e i n e m W a s s e r s p i e g e l liegt u n d e r W a s s e r weder a n K a n ä l e noch einen a n d e r e n F l u ß abgibt, sond e r n W a s s e r v i e l m e h r a u f n i m m t ; so ist es a n k e i n e r Stelle möglich, ihn z u m Berieseln d e r A c k e r zu v e r w e n d e n . 2 0 Der E u p h r a t hingegen fließt in hochgelegenem B e t t , u n d sein Spiegel liegt auf g l e i c h e r H ö h e wie d a s L a n d r i n g s u m . So ist v o n i h m a u s eine g r o ß e A n z a h l K a n ä l e g e z o g e n , v o n d e n e n die e i n e n s t e t s W a s s e r f ü h r e n u n d b e i d e r s e i t s von der Bevölkerung zur Bewässerung verwendet werden, die a n d e r e n n u r z u r V e r w e n d u n g in b e s t i m m t e n Z e i t e n a n gelegt s i n d , u m bei W a s s e r m a n g e l die B e r i e s e l u n g d e s L a n d e s zu g e w ä h r l e i s t e n . D a s L a n d n ä m l i c h ist w e i t h i n r e g e n a r m . So f ü h r t a m E n d e d e s L a u f e s d e r F l u ß n u r n o c h w e n i g W a s s e r u n d b e e n d e t diesen in s c h l a m m i g e n T ü m p e l n . 2 1 A l e x a n d e r also f u h r auf d e m Meer l ä n g s d e r K ü s t e , soweit. sich diese v o n d e r E u l a i o s - z u r T i g r i s m ü n d u n g a l s B u c h t des Persischen Golfs erstreckt, u n d d a n n tigrisa u f w ä r t s bis z u m L a g e r , w o sich H e p h a i s t i o n m i t d e r g a n zen A r m e e a u f h i e l t . V o n d o r t w i e d e r u m f u h r e r z u Schiff n a c h Opis, e i n e r S t a d t a m T i g r i s , u n d b e s e i t i g t e auf d e r F a h r t d o r t h i n die K a t a r a k t e i m F l u ß , die die P e r s e r a n g e legt h a t t e n , u m zu v e r h i n d e r n , d a ß j e m a l s ein ü b e r l e g e n e r F e i n d m i t d e r F l o t t e v o m Meer h e r f l u ß a u f w ä r t s i n s L a n d e i n d r i n g e . Die S t r ö m u n g w u r d e j e t z t w i e d e r v o l l k o m m e n g l e i c h m ä ß i g . D i e P e r s e r h a t t e n diese S p e r r e a n g e l e g t , weil sie k e i n s e e f a h r e n d e s V o l k s i n d , u n d d i e S t u f e n , d i e v o n b e i d e n S e i t e n h e r in d e r M i t t e a u f e i n a n d e r t r a f e n , h a t t e n in d e r T a t j e d e F a h r t t i g r i s a u f w ä r t s u n m ö g l i c h gem a c h t . A l e x a n d e r h i n g e g e n m e i n t e , w e r die W a f f e n g e w a l t besitze, b r a u c h e derartige künstliche E i n r i c h t u n g e n nicht. E r hielt eine solche S i c h e r u n g f ü r s e i n e r u n w ü r d i g , d e r e n Bedeutungslosigkeit er gerade d a d u r c h drastisch zur Schau stellte, d a ß er diese P r o d u k t e p e r s i s c h e r B e m ü h u n g e n m i t Leichtigkeit zerstörte.22

Buch

548

β

VII

'Ω; δε έ; τήν ΤΩπιν άφίκετο, σνναγαγών τονς Μακεδόνας προεϊ:τεν οτι τονς νπό γήρως ή πηρώσεως τον σώματος άχρείονς ε; τ à πολέμια όντα; π αραλύει μεν της στρατιάς, αποπέμπει δε ές τα σφέτερα ηΰη, επιδώσει δέ [μένονσιν] όσα αυτούς τε ζηλ.ωτοτέρονς ποιήσει τοις οίκοι και τονς άλλους Μακεδόνας εξορμήσει ες το ε&έ/.ειν τών αυτών κίνδυνων τε και 2 πόνων μετέχειν. 'Αλέξανδρος μεν ώς χαριονμενος δή&εν τοις Μακεδόσιν ταύτα ελεγεν οι δέ ώς ύπερορώμεvoi τε ήδη προς 'Αλεξάνδρου και άχρεϊοι πάντα ες τα πολέμια νομιζόμενοι ουκ άλόγως αϋ τω λόγω ήγβέσ&ησαν τω προς 'Αλεξάνδρου λεχ&έντι, κατά την στρατιάν ταύτην πάσαν πο/.λ.οϊ; κάί άλλοις άχϋεσΰέντες, οτι πολλ.άκις ήδη ελύπει αυτούς ή τε έσ&ής ή Περσική ες τοϋτο ψέρονσα και τών 'Επιγόνων τών βαρβάρου (ή ές) τα Μακεδόνικα ή&η κόσμησις και άνάμιξις τών άλλοψνλ.ων ιππέων ες τάς τών εταίρων 3 τάζεις, ονκονν σιγή έχοιτες έκαρτέρησαν, αλλά πάντας γάρ άπαλ.λ.άττειν στρατιάς έκέλευον, αυτόν δέ μετά του πατρός στρατενεσ&αι, τον "Αμμνινα δή τω λόγω έπικερτομονντες. ταύτα άκουσας 'Αλέξανδρος (ή ν γάρ δή οξύτερος τε έν τω τότε και από της βαρβαρικής θεραπείας ονκέτι ώς πάλ.αι επιεικής ές τους Μακεδόνας) κατ απηδήσας συν τοις άμφ' αν τον ήγεμόσιν από τον βήματος ξνλλ.αβεΐν τονς έπιφανεστάτονς τών ταραξάντων το π/.ή&ος κε/.εύει, αυτός τή χειρί επιδεικνύων τοις νπασπιστάίς οϋστινας χρή α ν/.λαμβάνειν και εγένοντο ούτοι ές τρισκαίδεκα. τούτον; μεν δή άπάγειν κελεύει τήν επί &ανάτω. ώς δέ κατεσιώπησαν ο'ι άλλοι έκπλ.αγέντες, άναβάς αΰ&ις επί το βήμα ελ,εξεν ώδε·

Kapitel S

549

Die Meuterei v o n Opis f S o m m e r 324) 8 N a c h seiner A n k u n f t in Opis rief er die Makedonen zur Versammlung und v e r k ü n d e t e , er wolle die wegen Alter oder körperlicher V e r s t ü m m e l u n g nicht mehr K a m p f f ä h i gen aus d e m Kriegsdienst entlassen u n d sie in die H e i m a t zurückschicken ; als E n t l a s s u n g s g e s c h e n k aber wolle er ihnen soviel geben, d a ß alle in der H e i m a t mehr beneidet iind auf diese Weise die anderen M a k e d o n e n gereizt würden, die gleichen Mühen u n d Gefahren auf sich zu n e h m e n . Er sagte dies natürlich, uin ihnen eine Freude zu machen. Sie aber, als würden sie n u n v o n A l e x a n d e r ganz o f f e n beiseite geschoben und allesamt für weiteren Kriegsdienst als unbrauchbar angesehen, waren ihrerseits über diese W o r t e Alexanders nicht ganz o h n e Grund e m p ö r t — herrschte doch im ganzen H e e r bereits aus vielen anderen Gründen eine Mißstinimung, wie e t w a über d a s noch h ä u f i g m i t Ärger regist ri erte Anlegen persischer Tracht, das in die gleiche R i c h t u n g wioH, die Ausbildung der nicht griechischen E p i g o n e n n a c h makedonischer Art und die Einreihung f r e m d s t ä m m i g e r R e i ter in die eigene Hetairenkavallerie. 2 4 J e t z t k o n n t e n sie sich nicht mehr halten, sondern riefen, er m ö g e sie doch gleich allo aus d e m D i e n s t entlassen u n d allein mit seinem V a t e r in den Krieg ziehen, w o b e i sie mit ihren S c h m ä h u n g e n auf Amnion, anspielten. 2 5 Alexander, der d a s hörte — er war um diese Zeit sowieso schon ziemlich reizbar u n d nicht nielli' so wohlgesinnt g e g e n die Makedonen, seit m a n ihn auf Barbarenart verehrte 2 6 —, sprang z u s a m m e n m i t seinen Truppenführern v o n der Tribüne u n d befahl, die o f f e n k u n digsten der Schreier, die die Masse a u f h e t z t e n , zu verhaften, wobei er selbst durch Zeichen mit der H a n d d e n H y p aspisten A n w e i s u n g gab, wer zu ergreifen sei. E s waren dies 13 Männer, die er sofort zur H i n r i c h t u n g abzuführen befahl. 2 7 Als die anderen n u n erschrocken schwiegen, trat er wieder auf die Tribüne und sprach folgendes:

Buch V I I

550

9

Ονχ υπέρ τον καταπανσαι υμών, ώ Μακεδόνες, την οίκαδε όρμην λ.εχ&ήσεταί μοι δδε ό λόγος, εξεστι γαρ νμϊν άπιέναι δποι βούλεο&ε εμον γε ενεκα, άλλα ν>ς γνώναι ίψάς αράς όποιους τινάς ημάς δντας όποιοι τίνες αυτοί γενόμενοι άπαλλάσσεσ&ε. και πρώτά γε από Φιλίππου του πατρός, ηπερ και εικός, του λόγου αρζομαι. 2 Φίλ,ιππος γάο παραλαβών υμάς π/.ανήτας και άπορους, εν διψ&έραις τους πολλούς νέμοντας άνά τά δρη πρόβατα ολίγα και υπέρ τούτοη· κακώς μαχομένους Ίλλ.νριοϊς και ΤριβαλλοΙς και τοις όμόροις Θραξίν, χλαμύδας μεν νμϊν άντι τών διφ&ερών ψορεϊν εδωκεν, κατήγαγε δε εκ τών ορών ες τά πεδία, άξιομάχονς καταστήσας τοις προσχώροις τών βαρβάρων, ώς μη χωρίων ετι όχυρότητι πιστεύοντας μάλλον ή τη οικεία άρετη σώζεσϋαι, πόλεων τε οίκήτορας άπέψηνε και 3 νόμοις και εύεσι χρηστοϊς εκόσμησεν. αυτών δε εκείνων τών βαρβάρων, νψ ών πρόσ&εν ηγεσϋε και έφέρεσϋε αυτοί τε και τ à υμέτερα, ηγεμόνας κατέστησεν ¿κ δούλων και υπηκόων, και της Θράκης τά πολλά τη Μακεδονία προσέ&ηκεν, και τών επί ϋα/.άττη χωρίων τά επικαιρότατα καταλαβόμενος την εμπορίαν τη χώρα άνεπέτασε, και τών μετάλλ.ων την εργασίαν 4 άδεη παρέσχε, Θεσσαλών δε άρχοντας, ους πάλ.αι έτε&νήκειτε τω δέει, άπέφιρε, και τό Φωκέων εϋνος ταπεινώσας την ες την 'Ελλάδα πάροδον πλ.ατεϊαν και ευπορον άντι στενής τε και άπορου νμϊν εποίησεν, Ά&ηναίονς τε και Θηβαίους έφεδρεύοντας άει τη Μακεδονία ες τοσόνδε εταπείνωσεν, ηδη ταϋτά γε και ημών αύτώ ξυμπονούντων, ώς άντι τοϋ φόρους τελε/ν Ά&ηναίοις και νπακούειν Θηβαίων, παρ' ημών εν 5 τω μέρει εκείνους την άσφάλειάν σψισι πορίζεσ&αι. ές Πελ.οπόννησον δε παρελάών τά εκεί αν ¿κόσμησε και ήγεμών αυτοκράτωρ {υπό) συμπάσης της άλλης

Kapitel 9

551

9 „ M a k e d o n e n ! F o l g e n d e s s p r e c h e ich n i c h t zu e u c h i n d e r A b s i c h t , euch v o n e u r e m D r a n g n a c h H a u s e a b z u h a l t e n , denn von mir aus k ö n n t ihr n u n m e h r hingehen, wohin ihr wollt. A b e r w e n n i h r j e t z t d a v o n g e h t , sollt i h r w e n i g s t e n s wissen, wie w i r d r a n g e w e s e n s i n d u n d w a s a u s u n s gew o r d e n ist. W i e r e c h t u n d billig, will ich d a b e i m i t P h i l i p p , meinem Vater, beginnen. Als dieser die R e g i e r u n g bei e u c h ü b e r n a h m , h a b t i h r e u c h n o c h in A r m u t u n d o h n e f e s t e W o h n s i t z e h e r u m g e t r i e b e n 2 8 , die m e i s t e n v o n e u c h h a b e n in L e d e r z e l t e n a u f d e n B e r g e n ihre p a a r S c h a f e g e h ü t e t u n d sich s c h l e c h t u n d r e c h t gegen I l l y r e r , T r i b a l l e r u n d b e n a c h b a r t e T h r a k e r g e w e h r t , u m j e n e zu b e h a l t e n . E r a b e r h a t e u c h G e w ä n d e r a n s t e l l e v o n Ziegenfellen zu t r a g e n g e g e b e n , h a t e u c h a u s d e n B e r gen in die E b e n e g e f ü h r t 2 9 u n d zu g l e i c h w e r t i g e n G e g n e r n f ü r die b e n a c h b a r t e n B a r b a r e n g e m a c h t , so d a ß i h r e u c h n i c h t m e h r so sehr auf d i e S i c h e r h e i t d e s G e l ä n d e s zu v e r l a s sen b r a u c h t e t als auf e u r e T a p f e r k e i t , u m e u e r L e b e n z u f r i s t e n . E r w a r es, d e r e u c h z u B e w o h n e r n v o n S t ä d t e n m a c h t e u n d euer L e b e n d u r c h G e s e t z e u n d b r a u c h b a r e Einrichtungen geregelt h a t . Ü b e r die gleichen B a r b a r e n , die e u c h u n d e u r e H a b e v o r d e m n a c h H e r z e n s l u s t a u s plünderten, hat er euch, ihre einstigen u n t e r d r ü c k t e n S k l a v e n , zu H e r r e n g e s e t z t , h a t f a s t g a n z T h r a k i e n M a k e d o n i e n z u g e f ü g t 2 9 ' , d i e g ü n s t i g s t e n K ü s t e n p l ä t z e in B e s i t z g e n o m m e n u n d so d a s L a n d d e m H a n d e l e r s c h l o s s e n . E r h a t es e r m ö g l i c h t , d a ß i h r o h n e F u r c h t die B e r g w e r k e a u s b e u t e n k o n n t e t 3 0 , d u r c h i h n seid i h r H e r r e n ü b e r die T h e s Brtler g e w o r d e n , v o r d e n e n i h r a u s A n g s t f r ü h e r f a s t ges t o r b e n seid, e r h a t d e n S t a m m d e r P h o k e r g e d e m ü t i g t u n d so d e n Z u g a n g n a c h G r i e c h e n l a n d f ü r e u c h b r e i t u n d bequem gemacht, der euch f r ü h e r eng u n d verschlossen w a r . E r w a r es, d e r d i e M a c h t d e r A t h e n e r u n d T h e b a n e r , die b i s h e r s t e t s die F a u s t i m N a c k e n M a k e d o n i e n s h i e l t e n , so b r a c h , d a ß es, n a c h d e m w i r f r ü h e r d e n A t h e n e r n S t e u ern zahlten31 und den T h e b a n e r n gehorchen m u ß t e n , n u n m e h r u m g e k e h r t in u n s e r e r H a n d liegt, o b w i r d e r e n Sicherheit weiterhin g a r a n t i e r e n wollen oder nicht. E r ist in d e n P e l o p o n n e s g e z o g e n u n d h a t a u c h d o r t O r d n u n g g e s c h a f f e n . 3 2 U n d i n d e m er sich z u d e m m i t allen V o l l m a c h -

552

Buch VII Ελλάδος άποδειχάείς Της επί τον ΙΙέρσην στρατιάς ονχ έαντώ μάλλ,όν τι την όόξαν τήνδε ή τω κοινοί των Μακεδόνοιν προσέ&ηκεν. 6 Ταντα μεν τά έκ τον πατρός τον εμον ες νμάς νπηργμένα, ώς μεν αυτά εφ' έαντών σκέψασϋαι μεγά/.α, μικρά δε ώς γ ε δι) προς τά ημέτερα ξνμβαλείν. δς παραλαβών παρά τον πατρός χρυσά μεν και αργυρά έκπώματα ολίγα, τάλαντα όε ονδε έξήκοντα εν τοις •δησαυροΐς, χρεών όε οφειλόμενα υπό Φιλίππον ¿ς πεντακόσια τάλαντα, δανεισάμενος επί τούτοις αυτός άλλα οκτακόσια όρμη&εις έκ της χώρας της γε οί'δέ νμάς αυτούς βοσκούσης καλώς εν&νς μεν τον 'Ελλησπόντου ύμιν τον πόρον ·&αλασσοκρατονντων έν τώ 7 τότε Περσών άνεπέτασα' κρατήσας δε τf j ίππω τον ς σατράπας τους Δαρείον την τ ε Ίωνίαν πάσαν τη •υμετέρα άρχη προσέϋηκα και την Αίολίδα πάσαν και Φρύγας άμφοτέρονς και Λνδούς, και Μίλητον είλον πολιορκία· τά δε άλλα πάντα έκόντα προσχωρήσαντα 8 λαβών νμϊν καρπονσ&αι έδωκα' και τά έξ Αιγύπτου και Κνρήνης άγα&ά, δσα άμαχεί έκτησάμην, νμϊν ερχεται, ή τ ε κοίλη Σνρία και ή ΙΊαλ.αιστίνη και η μέση τών ποταμών υμέτερον κτήμά ε'ισι, και Βαβυ).ν>ν και Βάκτρα και Σονσα υμέτερα, καί ό Λνδών π?.οντος καί οι Περσών &ησαυροί κα'ι τά 'Ινδών άγα&ά και η ε i (ο &ά/.ασσα υμέτερα· ύμεϊς σατράπαι, νμεις στρατη9 γοί, νμεϊς ταξιάρχαι. ώς εμοιγε αντώ τί περίεστιν από τούτων τών πόνων δτι μη αντη η πορφύρα και το διάδημα τούτο ; κέκτημαι δε Ιδία ουδέν, ουδέ έχει τις άποδείξαι ιθησαυρούς έμούς δτι μή ταντα, υμέτερα κτήματα ή δσα ένεκα υμών φνλάττεται. έπεί ουδέ έστιν ιδία μοι ες δ τι φυλάξω ανΤονς, αιτούμενοο τε τά αυτά νμϊν σιτία και ύπνον τον αυτόν αίρουμένω· καίτοι ονδέ σιτία έμοι δοκώ τά αυτά τοις τρνφώσιν υμών σιτεΐσ&αι · προαγρυπνών óè υμών οίδα, ώς χαϋεύδειν εχοιτε ύμεΐς.

Kapitel 9

553

ten ausgestatteten Führer des ganzen übrigen Griechenlands für den Feldzug gegen den Perserkönig ernennen ließ, hat er nicht so sehr sich selbst wie der ganzen Volksgemeinde der Makedonen R u h m verschafft. D a s also sind die Verdienste meines Vaters zu euer aller Wohl. 3 3 An und für sich betrachtet groß, sind sie jedoch klein, vergleicht man sie mit den meinen: Ich übernahm von meinem Vater als E r b e nicht viel mehr als ein p a a r silberne und goldene Becher, noch nicht ganz 60 Talente im Schatz, dafür aber 500 an Schulden, die Philipp gemacht hatte. 3 4 Zu diesen habe ich mir 800 geborgt, bin dann aus dem Lande aufgebrochen, d a s nicht einmal euch selbst einigermaßen ernährte, und habe euch sofort den Weg über den Hellespont eröffnet, obgleich die Perser d a m a l s die See beherrschten. Mit der Reiterei habe ich die Satrapen des Dareios besiegt und ganz Ionien eurem Herrschaftsgebiet hinzugefügt 3 4 ', dazu die ganze Aiolis, beide Phrygien und Lydien, habe Milet durch Belagerung genommen und auch alle anderen Plätze, die sich ergaben, euch zur Nutzung überlassen. Alles was Ägypten oder Kyrene bieten an Gütern, die wir ohne Schwertstreich genommen haben, kommt euch zugute; Koilesyrien, Palästina und Mesopotamien ist euer Besitz ebenso wie Babylonien, B a k t r a und Suea, der Reichtum der Lyder, die Schätze Pereiene und die Güter Indiens ebenso wie d a s Äußere Meer. Ihr seid Satrapen, seid Heerführer, seid K o m m a n d e u r e . Trotzdem, was ist mir Übriggeblieben von all diesen Mühen außer diesem roten Mantel, außer diesem D i a d e m ? Ich für mich selbst bin ohne Besitz, und niemand ist in der Lage, Schatzkammern anzugeben, die mir allein zur Verfügung stünden, es sei denn, er meint die, die euch gehören und die für euch aufbewahrt werden. 3 5 Ich wüßte auch nicht, wozu ich Schätze für mich sammeln sollte, denn ich esse die gleiche Nahrung wie ihr und schlafe wie ihr, j a ich glaube, was auf meinen Tisch kommt, ist weit kümmerlicher als das, was unter euch die speisen, die ein üppiges Leben führen. Ich weiß, daß ich für euch wache, damit ihr schlafen könnt.

554 ίο

2

3

4

5

6

Buch V I I 'Αλλά taira γάρ υμών πονονντων καΐ ταλαιπορονμένων έκτησάμην αυτός άπόνως καί άτα).αιπώρο)ς έξηγούμενος. και τις νμών ή πονήσας οίδεν εμον μάλλον . . . ή εγώ νπερ εκείνον, άγε δη και δτψ τραύματα νμών εστι γυμνώσας αυτά έπιδειξάτω και εγώ τά έμά επιδείξω εν μέρει' ώς έμοιγε ονκ εστίν δ τι τον σώματος των γε δη εμπροσ&εν μερών άτρωτον νπο/.έλ.ειπται, ουδέ ϋπλον τι εστίν ή εκ χειρός ή των άφιεμένιυν ο ν γε ονκ ίχνη έν έμαντώ ψέρω· άλλα και ξίφει εκ χειρός τέτρωμαι καί τετόξενμαι ήδη και από μηχανής βέβλημαι, και λίάοις πολλαχη και ξύλοις παιόμενος νπερ νμών και της υμετέρας δόξης και τον υμετέρου πλ.ούτου νικώντας υμάς άγω δια πάσΐ/ς γης και θαλάσσης και πάντων ποταμών καί ορών και πεδίων πάντων, γάμους τε υμίν τους αυτούς γεγάμΐ/κα και πολλών νμών οί παίδες ονγγενεΐς έσονται τοις παισί τοις έμοϊς. ετι δε φ χρέα ην, ο ν πολυπραγμονήσας εφ ό'τω έγένετο, τοσαΰτα μεν μισ&οφορονντων, τοσαντα δε αρπαζόντων, όποτε εκ πολιορκίας άρπαγή γίγνοιτο, διαλέλνμαι ταντα. στέφανοι τε χρνσοί τοις π/.είστοις νμών είσι μνημεία της τε αρετής τής υμετέρα; και της εξ εμον τιμής ά&άνατα. όστις δέ δη και άπέ&ανεν, ενκλεί/ς μεν αντώ ή τελ.ευτή έγένετο, περιφανής δε ύ τάφος, χα/.καί δέ ai εικόνες τών πλ.είστων οίκοι έστάσιν, οί γονείς δ' έντιμοι είσι λειτουργίας τε ξνμπάσης και εισφοράς άπηλ,λαγμένοι· ου γάρ τις γε φενγων νμών έτελεντα εμον άγοντος. Και ννν τονς άπολέμονς νμών ζηλοιτονς τοις οίκοι άποπέμψειν ήμελλον · αλλ' επειδή πάντες άπιέναι βον?.εσ&ε, απιτε πάντες, καί άπελάόντες οίκοι απαγγείλατε ó'tí τον βασιλέα υμών 'Αλέξανδροι·, νικώντα μεν Πέρσας καί Μήδους καί Βακτρίονς και Σάκας, καταστρεψάμενον δέ Ούξίους τε και Άραχωτονς και Δράγγας, κεκτημένον δε και Παρ&ναίονς και Χορασμίονς και Ύρκανίονς εστε επί τήν θάλασσαν τήν Κασπίαν, νπερβάντα δε τον Κανκασον νπερ τάς

K a p i t e l 10

555

10 A b e r all d a s h a b e ich w o h l a n e u r e r S p i t z e o h n e A n s t r e n g u n g , o h n e S t r a p a z e n u n d n u r auf K o s t e n e u r e r M ü h e n u n d L e i d e n e r w o r b e n i 36 W e r v o n e u c h , f r a g e ich, ist eich bew u ß t , m e h r a n M ü h e n auf sich g e n o m m e n zu h a b e n a l s ich, u n d wer v o n e u c h k a n n s a g e n , e r h a b e m e h r f ü r m i c h geleistet als ich f ü r i h n ? W o h l a n , er soll seine W u n d e n e n t b l ö ß e n u n d a u f z e i g e n — ich w e r d e i h m d a f ü r d a n n d i e m e i n e n vorweisen. D e n n in d e r T a t , es g i b t auf d e r V o r d e r s e i t e m e i n e s K ö r p e r s k e i n e u n v e r s e h r t e Stelle m e h r , u n d keine H a n d - o d e r S c h u ß w a f f e , d e r e n S p u r e n ich n i c h t a n mir trage. Von Schwerthieben bin ich im N a h k a m p f verw u n d e t w o r d e n , h a b e s c h o n P f e i l s c h ü s s e e r h a l t e n , Geschosse v o n W u r f m a s c h i n e n h a b e n m i c h g e t r o f f e n , u n d a u c h Schläge v o n S t e i n e n o d e r K e u l e n h a b e ich v i e l f a c h aushalten müssen — f ü r euch, euren R u h m , euren Reicht u m . V o n Sieg zu Sieg h a b e ich e u c h d u r c h alle L ä n d e r u n d Meere g e f ü h r t , d u r c h F l ü s s e , ü b e r B e r g e u n d d u r c h d i e E b e n e n , ich h a b e d i e gleiche E h e g e s c h l o s s e n wie i h r , s o d a ß die K i n d e r vieler v o n e u c h d i e n ä c h s t e n V e r w a n d t e n m e i n e r eigenen sein w e r d e n . 3 7 W e r v o n e u c h S c h u l d e n h a t t e , f ü r d e n h a b e ich g e z a h l t , o h n e m i c h d a r u m zu k ü m m e r n , w o h e r diese s t a m m e n , o b w o h l i h r so h o h e n Sold e r h a l t e n , so viel B e u t e g e m a c h t h a b t , w e n n es bei B e l a g e r u n g e i n e r S t a d t zur P l ü n d e r u n g k a m . Die meisten von euch t r a g e n goldene Kränze zur unvergänglichen E r i n n e r u n g a n eure H e l d e n t a t e n u n d m e i n e A n e r k e n n u n g . W e r a b e r fiel, dessen L e b e n n a h m ein r u h m r e i c h e s E n d e , u n d sein G r a b ist zum Mahnmal geworden; in der H e i m a t stehen D e n k m ä l e r der meisten aus Erz, ihre E l t e r n sind geehrt u n d frei von aller S t e u e r , v o n j e g l i c h e n A b g a b e n . D e n n n o c h k e i n e r v o n e u c h ist, s o l a n g e ich a n e u r e r S p i t z e s t e h e , auf d e r Flucht umgekommen.38 J e t z t a b e r wollte i c h die n i c h t m e h r E i n s a t z f ä h i g e n u n t e r euch nach H a u s e senden, denen d a h e i m zum Vorbild.39 A b e r d a ihr alle g e h e n wollt, z i e h t d e n n h i n u n d v e r k ü n d e t d a h e i m , d a ß ihr e u r e n K ö n i g A l e x a n d e r , d e n Sieger ü b e r P e r s e r , Meder, B a k t r e r u n d S a k e n , n a c h U n t e r w e r f u n g v o n Uxiern, Arachoten, Drangianern, nach der Besitzergreifung von Parthien, Chorasmien u n d H y r k a n i e n bis hin a n s K a s p i s c h e Meer, n a c h Ü b e r s c h r e i t u n g d e s K a u k a s u s ü b e r

36

Arrían

Buch

VII

Κασπίας πύλας, και περάσαντα "Οξον τε ποταμοί· και Τάναϊν, ετι όέ τον Ίνδόν ποταμόν, ovòevi αλλο> οτι μι) Αιονύσω περαϋέντα, και τον Ύόάσπην και τον η Άκεσίνην και τον Ύόραώτην, και τον "Υγασιν διαπεράααντα αν, εί μη νμεις όπωκνήσατε, και ε; την μεγιí/.>¡v &ά).αοσ αν κατ' άμφότερα τ ου Ίνδον τα στόματα έμβαλόντα, και òià της Γαόρωσίας της έρήμον έλ&όντα, // ουδείς πω πρόσ&εν συν στρατιά ήλ&ε, και Καρμανίαν ¿ν παρόδφ προσκτησάμενον και την Ώρειτών γήν, περιπεπλενκότος όέ ήδη αύτω τον ναντικον την άπ' 'Ινδών γης εις Πέρσας θάλασσαν, ώς είς Σονσα έπανηγάγετε, άπολιπόντες οϊχεσ&ε, παραδόντε; φνλ.άσσειν τοις νενικημένοις βαρβάροις. ταΰτα ίψΐν και προς ανθρώπων ίσως ενκλεά και προς θεών όσια δήπου εσται άπαγγελθέντα. απιτε. ι

Ταντα ειπών κατεπήδησέ τε από τον βήματος όξέιος και ες τά βασίλεια παρελθών ουτε ¿θεράπευσε το σώμα οντε τω ώφθη των εταίρων ά?.λ ουδέ ες την ύστεραίαν ώψ&η. τη τρίτη δέ καλέσας εϊσω των Περσών τους έπιλέκτονς τάς τε ηγεμονίας αντοις τών τάξεων διένειμε καΐ δσονς σνγγενεϊς άπέφΐ/νε, τούτοι: δέ νύμιμον εποίησε γιλειν αντόν μόνοις. 2 01 δέ Μακεδόνες εν τε τω παραντίκα άκονσαντες τών λόγων έκπεπληγμένοι σιγή εμενον αυτόν πρύ; τώ βήματι ουδέ τις ηκολούθησε τω βασιλεϊ άπαλ/.αττομένω οτι μη οί άμφ' αντόν εταίροι τε και οι σωματοφύλακες, οι δέ πολλοί οντε μένοντες δ τι πράττονσιν ή 3 λέγουσιν είχον, οντε άπαλλάσαεσ&αι ηθε/.ον. ώς δέ τά Περσών τε καΐ Μήδων αντοΐς έξηγγέλλ.ετο, uî τε ηγεμονίαι Πέρσαις διδόμεναι και ή στρατιά η βαρβαρική ες λ.όχονς τε καταλεγομένη και τά Μακεδόνικα ονόματα αγημά τι Περσικόν καλούμενον και πεζέταιροι Πέρσαι [και άσθέτεροι άλλοι] και άργνρασπίδων τάξις Περσική και ή τών εταίρων ίππος και ταύτ)}ς

Kapitel 10-11

557

die Kaspischen Tore, n a c h Ü b e r q u e r u n g von O x u s u n d Tanais, dazu auch des I n d u s , den sonst n u r noeti Dionysos überschritt, nach H y d a s p e s , Akesines, H y d r a o t e s u n d schließlich auch d e m Überschreiten des H y p h a s i s , h ä t t e t ihr dies nicht verweigert, nach der F a h r t durch beide Indusinündungen ins Große Meer hinaus, nach d e m Marsch d u r c h die W ü s t e von Gedrosien, d o r t wo noch niemand mit einem Heere durchzuziehen vermocht h a t , n a c h Eingliederung auch K a r m a n i e n s u n d des Oreitenlandes in euren Machtbereich gleichsam im Vorbeigehen, n a c h F a h r t mit der F l o t t e v o m Indischen ins Persische Meer — d a ß ihr nueh alldem, als ihr n a c h Susa zurückgekehrt w a r t , euren König im Stich gelassen h a b t u n d davongegangen seid, indem ihr ihn dem Schutz der besiegten B a r b a r e n anvert r a u t e t : Dies berichten zu können wird euch bei d e n Menschen sicherlich R u h m einbringen u n d v o n den G ö t t e r n als f r o m m e T a t angerechnet werden. Verseli windet !" 4 0 11 Mit diesen W o r t e n sprang er voller Zorn von der Tribüne u n d zog sich in d e n königlichen P a l a s t zurück, k ü m merte eich von n u n a b a u c h n i c h t m e h r u m sich selbst u n d ließ keinen der H e t a i r e n vor sein Angesicht. A u c h a m nächsten Tag sah i h n n i e m a n d . A m d r i t t e n jedoch rief or die bevorzugten Perser zu sich u n d wies ihnen d a s K o m m a n d o über die einzelnen T r u p p e n a b t e i l u n g e n zu. Denen allein, die er n u n seine Sippengenossen n a n n t e , e r l a u b t e er offiziell, ihn d u r c h K u ß zu ehren. 4 1 Die Makedonen i n d e s waren u n m i t t e l b a r nach seinen Worten e r s c h ü t t e r t u n d v e r h a r r t e n in Schweigen vor der Tribüne, und a u ß e r den H e t a i r e n seiner U m g e b u n g sowie d e n Leibgardisten war n i e m a n d i h m gefolgt, als er den P l a t z verließ. Die meisten von i h n e n waren sich freilich weder im klaren, was sie n u n m e h r t u n sollten, falls sie blieben, noch h a t t e n sie vor, abzumarschieren. Doch als b e k a n n t wurde, was er mit den Persern, was mit den Medern vorhabe, d a ß m a n die K o m m a n d o s t e l l e n Persern gab, d a s barbarische H e e r in die E i n h e i t e n aufteilte, d a ß m a n u n t e r makedonischen Bezeichnungen n u n von einer persischen G a r d e t r u p p e sprach, von persischen H e t a i r e n zu F u ß , einer persischen Argyraspidentruppe'' 2 , einer persischen Hetairenreiterei mit eige-

30·

Buch V I I

558

4 άλλο άγημα βασιλικόν, ούκέτι καρτεροί σφών ι]σαν, άλλά ξννόραμόντες ώς προς τα βασίλεια τ à μεν όπλα αντον προ τών ϋυοών ερρίπτουν, ικετηρίας ταύτα; τω βασιλεί, αυτοί δ' έβόων προ των &υρών εστηκότες όεόμενοι παρελ&είν (ίσοι ' τους τ ε αιτίους τής εν τω τότε ταραχής και τονς άρξαπας της βοής εκόιάόναι έϋέ).ειν ούκουν άπαλλαγήσεσϋαι τών &νρών οϋτε ημέρας οϋτε νυκτός, ει μη τινα οικτον σφών εξει 'Αλέξανδρος. 5

Ταύτα ώς άπηγγέλ./.ετο αυτω, ό όέ σπονδή εξέρχεται και Ιδών τε ταπεινώς διακειμένους και άκουσας σνν οιμωγή τών πολλών βοώντων και αυτώ προχεϊται δάκρυα, και ό μεν άνήγετο ώς τι ερών, οι δε εμενον 6 /.ιπαροϋντες. και τις αυτών κα&' ήλικίαν τε καί ίππαρχίαν τής ίππου τής εταιρικής ουκ αφανής, Ι\αλλίν>,ς δνομα, τοιαύτα εϊπεν ώ βασιλ.εϋ, τα λυπονντά εστι Μακεδόνας ότι συ Περσών μεν τινας ήδη πεποιησαι σαυτω συγγενείς και καλούνται Πέρσαι συγγενείς '.4λε|άι·όρου και φιλοϋσί σε, Μακεδόνων δε οϋπο τις 7 γέγενται ταύτης τής τιμής, εν&α όή ΰπολ.αβών Άλ.έξαΐ'όρος, άλλ' υμάς τε, εφη, ξύμπαντας εμαυτω τίϋεμαι συγγενείς και τό γε άπό τούτου οΰτως καλέσω, ταΰτα εΐπόντα προσε/.ϋύιν ό Κα/.λίνης τε έφίλ.ησε καί όστις α /Λος φιλήσαι ή&έλησε. και οϋτω δη άναλ.αβόντες τά ¿¡πλα βοώντές τε και παιωνίζοντες ες τό στρατόπεδον άπήεσαν. 8 'Αλέξανδρος δε επί τούτοις Φυσίαν τε &νει τοις &εοϊς οις αυτω νόμος και &οίνην δημοτελ.ή έποίΐ/σε, κα&ήμενός τε αυτός και πάντων κα&ημένων, άμφ' αυτόν μεν Μακεδόνων, εν δε τω εφεξής τούτων Περσών, επί δέ τούτοις τών άλλων έ&νών όσοι κατ άξίωσιν ή τινα άλλην άρετήν πρεσβευόμενοι, και άπό τ οϋ αύτοϋ κρατήρος αυτός τε και οι άμφ' αυτόν άονόμενοι εσπενδον τ ας αύτάς σπονόάς κατ αρχομένων τών 9 τε Έλ.λήνων μάντεων και τών Μάγων, εϋχετο δέ τά τε άλλα [και τά] άγα·&ά και όμόνοιάν τε και κοινωνίαν τής

K a p i t e l 11

559

n e r n e u e r G a r d e s c h w a d r o n i n n e r h a l b dieser — d a k o n n t e n sie sich n i c h t m e h r h a l t e n , s o n d e r n liefen z u m P a l a s t , w a r f e n v o r d e n T o r e n d i e W a f f e n zu B o d e n a l s Z e i c h e n i h r e s flehenden Bittens, wichen nicht v o m P l a t z u n d b a t e n schreie n d , er m ö g e sie zu sich lassen : Sie w o l l t e n i h m die S c h u l d i g e n an d e m A u f r u h r u n d die R ä d e l s f ü h r e r ihres Geschreies ausliefern. Sie w ü r d e n n i c h t v o n d e r T ü r e w e i c h e n , w e d e r a m T a g n o c h die N a c h t h i n d u r c h , w e n n A l e x a n d e r n i c h t M i t leid m i t i h n e n zeige.· 13

Die Versöhnung Als A l e x a n d e r dies e r f u h r , k a m e r eiligst h e r a u s , s a h sie voll D e m u t s t e h e n u n d h ö r t e die J a m m e r r u f e d e r M e n g e . D a k a m e n i h m a u c h selbst d i e T r ä n e n , u n d er w o l l t e z u i h n e n s p r e c h e n . Sie a b e r b e h a r r t e n bei i h r e n B i t t e n , u n d einer, d e m A l t e r n a c h u n d a l s F ü h r e r e i n e r A b t e i l u n g d e r H e t a i r e n r e i t e r e i eine n i c h t u n b e d e u t e n d e P e r s ö n l i c h k e i t u n t e r i h n e n , n a m e n s K a l l i n e s 4 4 , ergriff d a s W o r t : „ K ö n i g , d e r G r u n d f ü r d e n S c h m e r z d e r M a k e d o n e n ist, d a ß d u P e r s e r n u n zu d e i n e n S i p p e n g e n o s s e n g e m a c h t h a s t , P e r s e r d e m n a c h Verwandte des Königs heißen u n d dich küssen d ü r f e n , eine E h r e , die k e i n e m M a k e d o n e n j e m a l s z u t e i l geworden ist." D a u n t e r b r a c h ihn Alexander u n d sagte: „ E u c h alle m a c h e ich zu m e i n e n V e r w a n d t e n , u n d v o n n u n a b w e r d e ich euch so n e n n e n . " N a c h solchen W o r t e n k a m K a l lines auf i h n zu, k ü ß t e i h n u n d m i t i h m j e d e r a n d e r e , d e r dies wollte. So n a h m e n sie i h r e W a f f e n w i e d e r auf u n d zogen u n t e r F r e u d e n r u f u n d Lobgesängen ins Lager z u r ü c k . Zum D a n k brachte Alexander den Göttern Opfer, denen d a s H e r k o m m e n zu o p f e r n g e b o t , u n d h i e l t ein a l l g e m e i n e s F e s t m a h l , w o b e i e r sich in i h r e r aller M i t t e n i e d e r l i e ß , d i e M a k e d o n e n urn i h n h e r u m , a n s c h l i e ß e n d d i e P e r s e r u n d d a hinter die nach R a n g u n d Verdienst besonders g e a c h t e t e n P e r s ö n l i c h k e i t e n d e r a n d e r e n V ö l k e r . D a b e i s c h ö p f t e n er u n d die, die in seiner N ä h e w a r e n , g e m e i n s a m a u s e i n e m Mischkrug u n d b r a c h t e n ihre T r a n k o p f e r , wobei griechische Seher wie p e r s i s c h e M a g i e r d i e G e b e t e s p r a c h e n . N e b e n a n d e r e m Segen e r f l e h t e er d a b e i E i n t r a c h t u n d d a s G e f ü h l v o n

56ο

Buch V I I αρχής Μακεδόσι και Πέρσαις. είναι δέ κατέχει λόγος τους μετάσχοντος της ϋοίνης έννακισχιλ.ίονς, και τούτους πάντα; μίαν τε σπονδήν σπείσαι και έπ' αντη παιωνίσαι.

12

"Εν&α δη έϋελονται ijàij αύτω rhrf/taav των Μακεδόνων δσοι όιά γήρας ή τινα άλλην ξνμφοράν άπό/.εμοι ήσαν και οντοι αύτω έγένοντο ές τονς μυρίονς. τούτοις δέ την τε μισϋοφοράν ον τον έξήκοντος ήδη χρόνον εδωκεν 'Αλέξανδρος μόνον, αλλά και τον ές την 2 άπονόστησιν την οϊκαδε ξυμβαίνοντος. έπέδωκεν δε και τάλαντον έκάστω υπέρ την μισϋοφοράν παίδες δε εΐ τω ήσαν έκ των Άσιανών γυναικών, παρά οϊ καταλιπείν έκέλενσε μηδέ στάαιν κατάγειν ες Μακεδονίαν αλλοφύλους τε και έκ των βαρβάριον γυναικών παΐδας τοϊς οϊκοι νπολελειμμένοις παισί τε και μητράσιν αυτών αυτός δέ έπιμελήσεσάαι ώς έκτρέφοιντο Μακεδονικώς τά τ ε άλλα και ές τα πολέμια κοσμούμενοι, γενομένους δέ άνδρας άξειν αυτός ές Μακεδονίαν και 3 παραδώσειν τοις πατράσιν. ταϋτά τε άπαλλ.αττομένοις άατά&μητα και άτέκμαρτα έπηγγέλλετο, και όπως εχει φιλίας τε και πό&ον ές αύτονς το άτρεκέστατον τεκμήριον έκεινο ποιείσ&αι ήξίον, δτι τον πιστότατόν τε αύτω και ΰντινα Ισον τη έαντοϋ κεφαλή άγει, Κράτερον, ξυμπέμπει αύτοις φύλακα τε και ηγεμόνα τον στόλου, οντω δή άσπασάμενος ξνμπαντας αυτός τε δακρύων και δακρνοντας εκείνους άπό ου άπήλλαξε. 4 Κρατέρω δε τούτους τε òίγειν έκέλενσε και άπαγαγόντι Μακεδονίας τε και Θράκης και Θεττα/.ών έξηγεισ&αι και των 'Ελλήνων της έλενϋερίας· Άντίπατρον δέ διαδόχους τοις άποπεμπομένοις αγειν Μακεδόνας των άκμαζόντων ¿κέλευσεν. έστειλε δέ καί Πολνπέρχοντα όμον τώ Κρατέρω, δεύτερον δέ άπό Κρατέρου ηγεμόνα, ώς έί τι κατά πορείαν Κρατέρω συμπίπ τοι, δτι καί μαλακώς το σώμα έχοντα άπέπεμπεν αυτόν, μη πο§ήσαι στρατηγόν τονς Ιόντας.

Kapitel

11-12

561

Zusammengehörigkeit in einem Reiche f ü r Makedonen u n d Perser. Wie es heißt, n a h m e n an diesem Opferfest 9000 Menschen teil, die ein u n d dasselbe Opfer b r a c h t e n u n d dazu religiöse Gesänge a n s t i m m t e n . 4 5 12 D a n n zogen, wie m i t i h m beschlossen, die Makedonen freiwillig nach H a u s e , die wegen Alters oder sonst einer Ursache nicht m e h r k a m p f f ä h i g waren. I h r e Zahl b e t r u g etwa 10000 Mann, denen er den L o h n nicht n u r f ü r die d a m i t beendete Dienstzeit, sondern bis zum E i n t r e f f e n in der H e i m a t auszahlen ließ. Zu dieser L ö h n u n g erhielt jeder noch zusätzlich ein Talent. 4 6 Ini Fall, sie h a t t e n N a c h k o m m e n von F r a u e n a u s Asien, so sollten sie diese bei ihm zurücklassen, u m nicht m i t diesen s t a m m e s fremden, mit asiatischen M ü t t e r n gezeugten K i n d e r n U n r u h e bei den in der H e i m a t zurückgelassenen K i n d e r n u n d deren M ü t t e r n heraufzubeschwören. E r selbst werde f ü r eine makedonische Erziehung und dazu entsprechende militärische Ausbildung der Söhne sorgen, u n d wenn sie einst erwachsene Männer seien, wolle er sie selbst nach Makedonien f ü h r e n u n d sie ihren V ä t e r n vorstellen/·' Zwar m u ß t e n die Abziehenden dieses Versprechen uuf Treu u n d Glauben h i n n e h m e n ; seine Liebe u n d seine V e r b u n d e n h e i t aber m i t ihnen sollten sie, wie er wünschte, aus dein ganz u n t r ü g l i c h e n Zeichen ermessen, d a ß er den Getreuesten a u s seiner U m g e b u n g , den Mann, auf den er ebenso große Stücke hielt wie auf sich selbst, K r a t e r o s , ihnen mitgab, sie auf ihrem Wege zu schützen u n d zu geleiten. E r u m a r m t e sie alle, u n d u n t e r gegenseitigen T r ä n e n ließ er sie ziehen. K r a t e r o s h a t t e den A u f t r a g , n a c h ihrer R ü c k f ü h r u n g die Sicherung Makedoniens, T h r a k i e n s u n d Thessaliens sowie der griechischen Freiheit zu ü b e r n e h m e n , während A n t i p a t r o s i h m die wehrfähigen Makedonen als E r s a t z f ü r die Heimgeschickten h e r a n f ü h r e n sollte. K r a t e r o s ordnete er Polyperchon als zweiten militärischen K o m m a n d a n t e n bei, so d a ß die Heimziehenden n i c h t ohne F ü h r e r seien, falls K r a t e r o s e t w a s zustoße: E r war n ä m lich beim Abmarsch k r a n k . 4 7 '

562

Buch

5

VII

Λόγος δέ τις ούτος έφοίτα αφανής παρά τοις τα βασιλικά πράγματα, δσφ έπικρύπτεται, τοσώδε φιλ.οτιμότερον έξηγουμένοις, και το πιστύν ές το χείρον μάλλον, »/ το εικός τε και η αυτών μοχ&Ύ/ρία άγει, ή προς το ά/.ηϋές έκτρέπουσιν, έξΐ/ττώμενον ' A/Jξavδρov ήδη της μητρός των όιαβολών των ές 'Αντίπατρον

6 άπαλλ.άξαι έϋέ/.ειν έκ Μακεδονίας 'Αντίπατρον. και τυχόν ουκ ές άτιμίαν την 'Αντιπάτρου ή μετάπεμψις αύτον εφερεν, άλλ' ώς μη τι έκ της διαφοράς αντοις γένοιτο άχαρι ές αλλήλους και ουδέ αύτω Ιάσιμον. έπεί ουδέ έπαύοντο ' Αλ.εξάνδρω γράφοντες ό μεν τ ι) ν αν&άδειάν τε της 'Ολυμπιάδος και οξύτητα και πολ.νπραγμοσΰνην, ήκιστα δη τη 'Αλεξάνδρου μητρι ευσχημονα, ώστε και λόγος τις τοιόσδε έφέρετο 'Αλεξάνδρου έφ' οις υπέρ της μητρός αύτω έξηγγέλλ.ετο, βαρύ δή το ένοίκιον των δέκα μηνών ε'ισπράττεσ&αι αύτοϋ 7 την μητέρα · ή δέ, ύπέρογκον είναι τη τε αξιώσει και τη αλλτ] θεραπεία 'Αντίπατρον ουδέ μεμνήσϋαι τοϋ καταστήσαντος ετι, άλλ.' αυτόν γαρ άξιονν τα πρώτα φέρεσϋαι έν τοις άλλοις Μακεδόσι τ ε καΐ "Ελ/.ησι. και ταύτα μάλλον τι ίσχύειν παρ' 'Αλεξάνδρας έφαίνετο όσα ές τον 'Αντιπάτρου τι)ν διαβο/.ην φέροντα ην, ola δι) και φοβερώτερα έν βασιλεία δντα. ού μέντοι καταφανές γέ τι ή έργον ή λόγος έξηγγέλλετο 'Αλεξάνδρου εφ' ο τω αν τις συνέ&ηκεν ούχ ώσαύτος είναι αύτω προς &υμοϋ 'Αντίπατρον

Ήφαιστίων.

13

Τούτος τώ /.άγω ύποπτήξαντα 'Ηφαιστίωνα συναλλ.αγηναι Εύμενει, ούχ έκόντα έκόντι. έν ταύτη τη όδω και το πεδίον λ.έγεται Ιδειν 'Αλέξανδροι· τό άνει-

Kapitel 1 2 - 1 3

563

Alexander-Olympias-Antipatros Heimlich freilich ging bei denen, die die A f f ä r e n a m H o f e je m e h r u n t e r dem Siegel der Verschwiegenheit desto lieber ausmalen u n d dabei g e m ä ß ihren V e r m u t u n g e n u n d entsprechend ihrer eigenen Schlechtigkeit es vorziehen, G l a u b h a f t e s zum Schlechten zu verdrehen, s t a t t die W a h r heit zu suchen, das Gerücht, Alexander h a b e sich d u r c h die d a u e r n d e n Verleumdungen seiner M u t t e r gegen A n t i p a t r o s schließlich soweit bringen lassen, diesen a u s Makedonien abzuberufen. U n d möglicherweise war d a h e r diese A b k o m m a n d i e r u n g keineswegs als S c h m ä l e r u n g des Ansehens f ü r A n t i p a t r o s gedacht, sondern diente n u r dazu, zu verhindern, d a ß a u s den Gegensätzlichkeiten zwischen beiden u n gute, selbst f ü r einen Alexander n i c h t m e h r heilbare Folgen erwüchsen. Dazu k a m , d a ß v o n beiden keiner a u f h ö r t e , in. ihren Schreiben an Alexander d e n anderen zu beschuldigen, A n t i p a t r o s Olympias wegen ihres a n m a ß e n d e n Verhaltens, ihrer Bösartigkeit u n d ihres Sicheinmischens in alle Dinge, wie es der M u t t e r eines Alexander k a u m anstand, j a es lief das Gerücht u m , Alexander selbst h a b e anläßlich von Nachrichten über seine M u t t e r einmal gesagt, diese treibe einen hohen Zins f ü r jene zehn M o n a t e K o s t und W o h n u n g von ihm ein. Sie hingegen schrieb, A n t i p a tros seien Stellung u n d d a m i t v e r b u n d e n e E h r e n zu K o p f gestiegen, er habe vergessen, wer ihn einsetzte, u n d v e r lange, persönlich die erste Rolle bei Makedonen wie Hellenen zu spielen. Dabei m a c h t e offensichtlich das, was auf V e r l e u m d u n g gegen A n t i p a t r o s hinauslief, mehr E i n d r u c k auf Alexander, m u ß t e derartiges doch f ü r einen K ö n i g besorgniserregend klingen. Freilich werden weder ein W o r t noch eine T a t Alexanders berichtet, a u s denen m a n e n t nehmen könnte, Alexander sei A n t i p a t r o s nicht n a c h wie vor völlig gewogen . . , 48 Alexander u n d die A m a z o n e n 18 Diesem Spruche habe sich H e p h a i s t i o n gefügt u n d m i t Eurnenes versöhnt, wobei keiner v o n beiden dies ganz freiwillig t a t . 4 9 Auf diesem Marsch besichtigte, wie es heißt,

Buch VII

564

2

3

4

5

6

μένον τ aiς Ίπποις ταΐς βασιλικάίς, αυτό τε πεδίον Νησαϊον καλούμενον και ai ίπποι δτι Χησαϊαι κληΐζονται λέγει Ηρόδοτος" είναι δε πάλαι μεν ες πεντεκαίδεκα μυριάδας τών Ίππων, τότε δε 'Αλέξανδροι· ού πολύ πλείονας των πέντε καταλαβείν προς ληστών γαρ διαρπαγήναι τάς πολλάς αυτών, έντανϋα λέγονσιν ότι Άτροπάτης ο της Μηδίας σατράπης γυναίκας εκατόν αύτω εδωκεν, ταύτας φάσκων είναι των Αμαζόνων, και ταύτας σκευή ανδρών ιππέων έσταλμένας, π/.ήν γε δή δτι πελέκεις άντι δοράτων εφόρονν και άντι άσπίδων πέλτας" οι δε και τον μαστόν λΛγουσιν δτι μείονα είχον τον δεξιόν, δν δη κα'ι εξ ω εϊχον εν τ αϊς μάχαις. ταύτας μεν δή άπαλ.λάξαι της στρατιάς 'Αλέξανδρο:ν, μη τι νεωτεσισϋείη κατ' αύτάς ες ϋβριν προς των Μακεδόν(ον ή βαρβάρων κε/^ΰσαι δέ άπαγγεϊλαι προς την βααί/.ισσαν σφών δτι αυτός ήξει προς αυτήν παιόοποιησόμενος. ταύτα δέ ούτε Αριστόβουλος ου τε Πτολεμαίος ούτε τις α/Λος άνέγραφεν δστις ικανός υπέρ τών τηλικούτων τεκμηριώσαι. ουδέ δοκεϊ μοι έν τω τότε σώζεσ&αι το γένος τών 'Αμαζόνων, ούδ' ετι προ Αλεξάνδρου, ή Ξενοφών äv εμνήσ&η αυτών, Φασιανών τε μνησ&εις και Κόλχων και δσα άλλα από Τραπεζούντας ορμώμενοι ή πριν ες Τραπεζούντα κατελ•&εϊν οί "Ελληνες επήλϋον ε&νη βαρβαρικά, ϊναπερ και ταις Άμαζόσιν έντετυχήκεσαν {αν), ειπερ ούν ετι ήσαν 'Αμαζόνες, μή γενέσ&αι μεν γαρ παντελώς το γένος τούτων τών γυναικών ού πιστόν δοκει εμοιγε, προς τοσούτων και τοιούτοι ΰμνη&έν. ώς Ήρακλέα τε ¿π' αύτάς λόγος κατέχει δτι εστάλη καΐ ζωστήρά τινα Ίππολ.ύτης της βασιλίσσης αυτών δτι ές την Έλλάόα έκόμισε, και οί ξύν Θησεϊ Άϋηναιοι δτι επιούσας τάς γυναίκας ταύτας τήν Εύρώπην πρώτοι μάχη νικήσαντες άνέστ'ειλαν και γέγραπται ή Ά&ηναίων και 'Αμαζόνων μάχη προς Μίκωνος ού μεϊον ήπερ ή Ά&ηναίων και Περσών, και Ήροδότω πολλάκις περί τών γυναικών τούτων πεποίηται, και δσοι Ά&ηναίων

K a p i t e l 13

565

Alexander unterwegs die E b e n e , die f ü r das G e s t ü t der königlichen P f e r d e b e s t i m m t war, Jiesäisches Feld gen a n n t . 5 0 Die P f e r d e heißen n a c h H e r o d o t die nesäischen. E i n s t m a l s habe es d o r t 150000 dieser P f e r d e gegeben, j e t z t aber h a b e Alexander n u r noch 50000 a n g e t r o f f e n ; die ι Mehrzahl von ihnen sei durch R ä u b e r davongetrieben I worden. D a r a u f , so wird berichtet, f ü h r t e A t r o p a t e s , der S a t r a p von Medien, i h m 100 F r a u e n zu u n d b e h a u p t e t e , • lies seien Amazonen. 5 1 Sie waren wie R e i t e r gerüstet, t r u gen aber Äxte s t a t t Speere u n d s t a t t des großen einen kleinen Schild. N a c h einigen soll ihre r e c h t e B r u s t , die sie im Gefecht nicht bedeckten, kleiner gewesen sein als die linke. Alexander h a b e sie jedoch sofort wieder zurückgeschickt, u m U n r u h e im H e e r e zu vermeiden, die zu Gewaltt a t e n seitens der Makedonen u n d B a r b a r e n gegen sie f ü h r e n könnte. Doch h a b e er ihnen den A u f t r a g gegeben, ihrer Königin zu melden, er selbst werde sie besuchen, u m m i t ihr K i n d e r zu zeugen. D a s s t e h t freilich weder bei Arietobulos, Ptolemaios noch einem a n d e r e n , der als Quelle f ü r derartige Geschichten genügend glaubwürdig erscheint, auch glaube ich persönlich nicht, d a ß es u m diese Zeit noch Überlebende v o m S t a m m e der A m a z o n e n gab, übrigens auch schon vor Alexander nicht, d e n n d a n n m ü ß t e i h n X e n o p h o n e r w ä h n t h a b e n , der die P h a s i a n e r e r w ä h n t , die Kolcher u n d all die a n d e r e n f r e m d e n S t ä m m e , die die Griechen von T r a p e z u n t a u s bzw. vor Erreichen v o n T r a p e z u n t durchzogen; dabei wäre m a n sicher auf Amazonen gestoßen, h ä t t e ee sie noch gegeben. D a ß aber dieses Volk von F r a u e n ü b e r h a u p t n i c h t existiert h a b e n soll, scheint mir ebenso wenig g l a u b h a f t , n a c h d e m es von so vielen höchst wichtigen A u t o r e n gefeiert wird. 5 2 So ist n a c h der Sage Herakles gegen sie gezogen u n d h a t einen Gürtel ihrer Königin H i p p o l y t e m i t n a c h Griechenland zurückgebracht, haben die A t h e n e r u n t e r Theseus den Angriff dieser Weiber gegen E u r o p a als erste in einer siegreichen Schlacht zum Stehen g e b r a c h t , u n d es gibt von der Schlacht zwischen A t h e n e r n u n d A m a z o n e n ebenso wie v o n der zwischen A t h e n e r n u n d Persern ein Gemälde des Mikon. Ü b e r diese Amazonen h a t an vielen Stellen H e r o d o t berichtet, u n d wer in A t h e n auch i m m e r die im Krieg Gefal-

Buch

566

VII

τους έν πολεμώ τελεντήσαντας λόγω ¿κόσμησαν, και τον προς 'Αμαζόνας έργον Ά&ηναίων εν τοις μάλιστα μνήμην έποιήσαντο. ει δέ ιππικός δή τινας γυναίκας Άτροπάτης εδειξεν Αλεξάνδρα», βαρβάρους τινός άλλας γυναίκας ίππεύειν ησκημένας όοκώ δτι εδειξεν ες τον λ.εγόμενον ór¡ των 'Αμαζόνων κόαμον εσταλμένας.

14

Έν 'Εκβατάνοις δε ϋυσίαν τε ε&νσεν Αλέξανδρος, ωσπερ αύτω επί ξνμφοραΐς άγαϋαϊς νόμος, και αγώνα επετέλει γνμνικόν τε και μονσικόν, καί πότοι αύτω έγίνοντο παρά τοις έταίροις. και εν τούτω Ήφαιστίων εκαμε το σώμα· έβόόμη τ ε ημέρα ήδη ην αντώ της νόσου καί λέγουσι το μεν στάδιον πλήρες είναι• παίδων γάρ άγων ήν έκείνη τή ημέρα γυμνικός' έπεί όε έξηγγέ).?.ετο Αλεξάνδρα» δτι κακώς εχοι Ήφαιστίων, ό δέ παρ' αυτόν ελ&ών σπουδή ονκέτι ζώντα κατέλαβεν. 2 "Εν&α δη καί άλλοι άλλα ανέγραψαν νπέρ τον πένθους τον Αλεξάνδρου" μέγα μεν γενέοϋαι αντώ το πέν&ος, πάντες Χοϋτο ανέγραψαν, τà δε π ραχ&έντα έπ' αύτω άλλοι άλλα, ώς έκαστος ή εννοίας προς 'Ηφαιστίωνα ή φ&όνον είχεν ή και προς αυτόν Άλέξ3 ανδρον. ων οί τά άτάσ&αλα άναγράψαντες οι μεν ές κόαμον φέρειζν) μοι δοκονσιν οίη&ήναι Αλεξάνδρα» όσα νπεραλγήσας εδρασεν ή εϊπεν επί τω πάντων δη άνϋρώπων φι/.τάτω, οί δε ές αισχύνην μάλλον τι ώς ού πρέποντα ου τ' ούν βασιλ.εΐ ου τε Αλεξάνδρα», οί μεν, το πολύ μέρος της ημέρας εκείνης ερριμμένον επί τον σώματος του έταίρον όδνρεσϋαι ούδ' εϋέλειν άπαλλαγήναι, πριν γε δή προς βίαν άπηνέχ&η προς τών 4 εταίρων· οι δέ, την τε ήμέραν δλην και την νύκτα δλην έρρϊφ&αι επί τω σώματι' οί δέ καί, τον ίατρόν Γλαυκίαν δτι ¿κρέμασε, και τοντο[ν] ώς επί φαρμάκω κακώς δο&έντι, οί δέ, δτι οϊνον περιέϊδεν έμπλησ&έντα

Kapitel

13-14

567

Jenen m i t R e d e n f e i e r t e , d e r v e r g a ß n i c h t , diesen K a m p f der A t h e n e r gegen die A m a z o n e n u n t e r ihren glanzvollen T a t e n zu e r w ä h n e n . 5 3 W e n n d e m n a c h A t r o p a t e s A l e x a n d e r b e r i t t e n e W e i b e r z u f ü h r t e , d a n n sind d a s m e i n e s E r achtens irgendwelche andere, reitkundige Barbarenweiber g e w e s e n , die m a n n a c h A r t v o n A m a z o n e n a u s g e r ü s t e t p a t t e , so g u t m a n dies n a c h d e r K u n d e e b e n w u ß t e .

D e r T o d d e s H e p h a i s t i o n ( S p ä t s o m m e r 324) 1 4 I n E k b a t a n a b r a c h t e A l e x a n d e r O p f e r d a r , wie sie bei glücklichen Ereignissen üblich waren, veranstaltete einen s p o r t l i c h e n sowie m u s i s c h e n W e t t k a m p f u n d hielt F e s t gelage. W ä h r e n d d e s s e n a b e r e r k r a n k t e H e p h a i s t i o n . E s w a r b e r e i t s a m s i e b t e n K r a n k h e i t s t a g e , wie es h e i ß t , u n d d a s S t a d i o n voller M e n s c h e n , d a m a n e i n e n S p o r t w e t t k a m p f der Jugendlichen angesetzt h a t t e , als m a n Alexand e r m e l d e t e , ' u m H e p h a i s t i o n s t e h e es s c h l e c h t . E r eilte s o f o r t zu i h m , t r a f i h n a b e r n i c h t m e h r a m L e b e p a n . 5 4 Ü b e r d i e T r a u e r A l e x a n d e r s , die j e t z t a n h o b , w i r d v e r s c h i e d e n b e r i c h t e t . 5 5 D a ß sie g r o ß w a r , s c h r e i b e n alle ü b e r einstimmend, aber w a s Alexander im einzelnen aus diesem A n l a ß u n t e r n a h m , j e d e r a n d e r s , j e n a c h d e m er sich v o n Wohlwollen oder Mißgunst gegen H e p h a i s t i o n oder a u c h A l e x a n d e r leiten ließ. D i e e t w a , d i e d a s M a ß l o s e a n i h m d a r s t e l l e n , s c h e i n e n e n t w e d e r d e r A n s i c h t zu sein, es gereic h e A l e x a n d e r z u m R u h m e , w a s e r in ü b e r g r o ß e m S c h m e r z zu E h r e n des l i e b s t e n aller seiner F r e u n d e t a t o d e r s p r a c h , a n d e r e w i e d e r u m legen dies e h e r a l s S c h a n d e a u s , weil es sich w e d e r f ü r e i n e n K ö n i g n o c h f ü r e i n e n A l e x a n d e r gez i e m t h a b e . N a c h d e n e i n e n lag er a n j e n e m T a g e d i e m e i s t e Zeit ü b e r die L e i c h e d e s F r e u n d e s g e s t r e c k t , j a m m e r t e u n d ließ sich e r s t u n t e r A n w e n d u n g v o n G e w a l t d u r c h die H e tairen entfernen, n a c h anderen wieder v e r b r a c h t e er ü b e r d e m L e i c h n a m T a g u n d N a c h t ; die einen erzählen auch, er h a b e d e n A r z t G l a u k i a s h ä n g e n l a s s e n , weil er ein H e i l m i t t e l n i c h t o r d n u n g s g e m ä ß v e r a b r e i c h t e , n a c h a n d e r e n , weil er bei d e r U n t e r s u c h u n g n i c h t g e m e r k t h a t t e , d a ß H e p h a i stion u n t e r s t a r k e m Alkoholeinfluß s t a n d . D a ß Alexander

5

68

Buch V I I

5

6

7

8

9

deojovjv αυτός· και κείρασ&αι Ά/.έξανδρον επί τω νεκρώ την κόμην τά τε άλλα ονκ άπεικότα τίϋεμαι και κατά ζή?.ον τον Άχιλ.λέως, προς δντινα έκ παιδός φιλοτιμία αύτώ ην oí δέ και, το άρμα εφ' οτο> τό σώμα εφέρετο αυτός εστίν δτε (δτι) ήνιόχει, τοντο ον&αμη πιστό ν εμοιγε λέγοντες· άλλοι δέ, ότι και τοϋ 'Ασκληπιού το εδος εν ' Εκβατάνοις κατασκά ψαι ¿κέλευσε, βαρβαρικόν τον τό γε και ονδαμη Αλεξάνδρα) πρόσφοροι·, άλ/.ά τη Ξέρξου μάλλον τι άτασϋα/.ία τ η ες τό ϋεϊον και τα'ις πέδαις άς λέγουσιν ¿ς τον ' Ελλήσποντον κα&εϊναι Ξέρξην, τιμωρονμενον δηϋεν τόν Έλλήσποντον. άλλα και εκείνο ον πάντη εξω τον εικότος avaγεγράφ&αι μοι δοκεϊ, ώς επί Βαβνλώνος ήλαυνεν 'Αλέξανδρος, έντυχεϊν αντώ κατά την όόόν πολλά; πρεσβείας από της 'Ελλάδος, είναι 0ε δη εν τούτοις Έπιδαυρίων πρέσβεις· και τούτους ών τε έδέοντο έξ 'Αλεξάνδρου τυχειν και άνά&ημα δούναι αύτοϊς Άλέξανδρον κομίζειν τω Άσκληπιώ, έπειπόντα δτι" καίπερ ουκ επιεικώς κέχρηταί μοι ό 'Ασκληπιός, ον σώσας μοι τον εταιρον δντινα ίσον τη έμαντον κεψαλη ηγον. έναγίζειν τε δτι αεί ώς ήρωί εκέλενεν Ήφαιστίωνι, τούτο μεν προς των πλείστων άναγέγραπται" οί δέ λέγονσιν δτι και εις "Αμμωνος επεμψεν ερησομένους τον &εόν ει και ώς &εώ &νειν συγχωρεί Ήφαιστίωνι, τον δε ον ξνγχωρήσαι. 'Εκείνα δε προς πάντων ξνμφωνονμενα, ες τρίτην άπό τον άανάτου τον 'Ηφαιστίωνος ήμέραν μήτε σίτου γεύσασϋαι Άλέξανδρον μήτε τινά ΰεραπείαν (ίλ/.ην ΰεραπενσαι τό σώμα, άλλα κεΐσ&αι γαρ ή όδνρόμενον ή πεν&ικώς σιγώντα· και πνράν κε?.ενσαι αντώ ετοιμάζεσ&αι έν Βαβνλώνι άπό ταλάντων μυρίων, οί δέ καϊ πλειόνων άνέγραψαν και δτι πέν&ος ποιεισ&αι περιηγγέλ(&)η κατά πάσαν την χώραν την βάρβαρον και δτι πολ/.οί τών εΧαίρων τών Αλεξάνδρου ές ϋεραπείαν την εκείνον σφάς τε αυτούς καϊ τά δπλα Ήφαιστίωνι άνέ&εσαν άπο&ανόντί" πρώτον δέ Ευμενή αρξαι

K a p i t e l 14

569

persönlich sic-h zu E h r e n des T o t e n d a s H a a r a b s c h n i t t , h a l t e ich im übrigen wohl f ü r möglich; er scheint sich dabei a n sein Vorbild Achill gehalten zu h a b e n , d e m er seit K i n d heitstagen es gleichzutun b e m ü h t war. Unglaublich jedoch scheint mir, d a ß er, wie einige berichten, eine Zeitlang d e n Leichenwagen kutschierte, auf d e m der T o t e lag. N a c h ¡anderen wiederum befahl er sogar, d a s Asklepiosheiligtum in E k b a t a n a zu zerstören, eine barbarische T a t , wie sie nicht zu einem Alexander 5 6 , sondern viel eher z u m frevelh a f t e n Verhalten eines X e r x e s gegen die Gottheit u n d zu d e n Fesseln p a ß t , die X e r x e s in den Hellespont geworfen h a b e n soll, u m diesen zu bestrafen. Hingegen scheint mir d u r c h a u s der W a h r h e i t zu entsprechen, d a ß Alexander auf dein Wege n a c h B a b y l o n u n t e r vielen griechischen Ges a n d t s c h a f t e n a u c h eine a u s E p i d a u r u s begegnete. I h r seien von Alexander alle W ü n s c h e erfüllt worden, u n d d a z u habe dieser ihnen ein Weihgeschenk f ü r Asklepios mitgegeben, wobei er allerdings h i n z u f ü g t e : „Obwohl Asklepios m i d i nicht freundlich b e h a n d e l t h a t , d a er mir den besten F r e u n d nicht r e t t e t e , der mir so viel galt wie mir mein eigenes L e b e n . " Wie die meisten Darstellungen berichten, g a b er Anweisung, H e p h a i s t i o n f ü r alle Zeit wie einem H e roen Totenopfer zu bringen, n a c h a n d e r e n schickte er zu Amnion, den G o t t zu b e f r a g e n , ob er erlaube, H e p h a i s t i o n wie einer G o t t h e i t zu opfern. J e d o c h h a b e der Gott dies nicht g e s t a t t e t . 5 7 Auch darin s t i m m e n alle Quellen überein, d a ß Alexander nach H e p h a i s t i o n s T o d drei Tage lang weder N a h r u n g zu sieh n a h m noch seinen K ö r p e r pflegte, sondern j a m m e r n d oder in t r a u r i g e m Schweigen auf seinem B e t t e lag. A u c h habe er ihm einen Scheiterhaufen im W e r t e v o n 10000 T a lenten in B a b y l o n errichten lassen 5 8 — n a c h a n d e r e n w a r dieser noch t e u r e r — u n d T r a u e r i m ganzen B a r b a r e n l a n d angeordnet. A u c h sollen viele der Het,airen Alexanders zu seinem K u l t sich selbst u n d ihre W a f f e n d e m t o t e n Hephaistion geweiht h a b e n , eine Geste, die E u m e n e s zuerst

Buch V I I

57°

τον σοφίσματος, δντινα ολίγο) πρόσ&εν εφαμεν δτι διηνέχ&η προς 'Ηφαιστίωνα· κάί τοντο δε δράσαι, τω Άλεξάνδρω ώς μη έφήδεσ&αι δοκοίη τελευτήσαντι ' Ηφαιστίωνι. ονκονν ούδε αλ.λον τινά εταξεν αντί ί ο 'Ηφαιστίωνος χΰ.ίαρχον επί τή ΐ χ ι α ι τη εταιρική 'Αλέξανδρος, ώς μ ή άπόλοιτο τό όνομα τον 'Ηφαιστίωνος εκ της τάξεως, ά/J.à 'Ηφαιστίωνος τε ή χιλιαρχία ¿καλ.εϊτο και τό σημείον αυτής ήγεϊτο (τό) εξ 'Ηφαιστίωνος πεποιημένον. άγώνά τε επενόει ποιήσαι γυμνικόν τε και μουσικόν πλήξει τε των αγωνιζομένων και τη ε'ις αυτόν χορηγία πολύ τι των άλλων των πρόσάεν άριδηλότεροντρισχιλίονς γαρ άγωνιστάς τους σύμπαντας παρεσκεύασε. και ούτοι ολίγον ύστερον επ' 'Αλεξάνδρου τω τάφω λέγονσιν δτι ήγωνίσαντο.

15

Χρόνος τε ην συχνός τώ πένάει και αυτός τε αυτόν ήδη μετεκάλει άπ' αντοϋ και οι εταίροι μάλ./.όν τι εν τω τοιώδε ήνυτον. εν&α δή εξέ/.ασιν ποιείται επί Κοσ2 σαίους, ε&νος πολεμικόν δμορον τω Ούξίων. είσί δε δρειοι οι Κοσσαϊοι και χωρία οχυρά κατά κώμας νέμονται, όποτε (τε) προσάγοι δύναμις ες τά άκρα τών ορών αποχωρούντες ά&ρόοι ή δπως âv προχωρη έκάστοις ου τω διαφεύγουσιν, ες άπορίαν βάλλοντες τους ξύν δυνάμει σφίσιν έπιχειροϋντας· άπε/.ϋόντων δε αν&ις είς τό λ.ηστεύειν τρεπόμενοι άπό τούτον τόν 3 β ίο ν ποιούνται. 'Αλέξανδρος δε εξεΐλ.εν αν των τό ε&νος καίπερ χειμώνας στρατενσας. άλ?.' ουτε (ο) χειμών εμποδών έγένετο αν τώ ον τε ai δνσχωρίαι, οϋτε αύτώ οϋτε Πτολεμαίω τώ Λάγον, δς μέρος της στρατιάς έπ' αυτούς ήγεν. όντως ονδεν άπορον Άλεξάνδρω τών πολεμικών ην ες δ τι όρμήσειε.

Kapitel 14-15

571

ersann, dessen Streit mit Hephaistion wir oben dargelegt haben. Er tat dies, um nicht bei Alexander den Eindruck zu erwecken, er freue sich über Hephaistions Tod. Es wurde auch kein Nachfolger für die Stelle Hephaistions als K o m mandant an der Spitze der Hetairenreiterei durch Alexander ernannt, damit dessen Name nicht aus dem SchematisImus der Führungsstellen getilgt würde. Sie blieb weiterhin als die sogenannte Chiliarchie des Hephaistion bestehen und führte das Feldzeichen, das von diesem stammte. 59 Auch plante Alexander einen gymnischen und musischen Wettkampf ihm zu Ehren, der an Zahl der Kämpfer und Aufwand alle früheren Wettkämpfe bei weiten übertreffen sollte, und insgesamt 3000 Mann wurden bereits dafür aufgeboten. Diese freilich hatten, wie es heißt, nicht lange danach dann Gelegenheit, ihr Können im Wettkampf am Grabe Alexanders zu zeigen. 60

Der Winterfeldzug gegen die Kossaier (324—323) 15 So verging in Trauer geraume Zeit, doch schließlich Buchte er eich selbst aus dieser loszureißen, wobei auch die Freunde ein gut Teil dazu beitrugen. Er unternahm einen Zug gegen die Kossaier, einen kriegerischen Stamm und Nachbarvolk der Uxier. Sie wohnen im Gebirge und hausen in Dörfern, die durch ihre Lage geschützt sind. Wenn eine feindliche Streitmacht anrückt, ziehen sie sich geschlossen (auf die höchsten Gipfel der Berge zurück oder zerstreuen Rieh einzeln, jeder, so gut er kann, so daß ein Angriff mit bewaffneter Macht nicht das geringste auszurichten vermag. Nach deren Abzug aber beginnen sie wieder das Käuberdasein, von dem sie leben. Alexander aber rottete, obwohl es ein Winterfeldzug war, das Volk aus, und weder der Winter noch die schlechten Geländeverhältnisse bedeuteten ein Hindernis für ihn oder Ptolemaios, Sohn des Lagos, der die Führung eines Heeresteils gegen sie übernommen hatte. So gab es, was immer er in Angriff nahm, iin Militärischen für Alexander nichts Unmögliches. 61

37

Arrian

Buch VII

572

4

Κατώντι δέ αντώ ές Βαβυλώνα Λιβύων τε πρεσβεϊαι ένετύγχανον έπαινονντων τε και στεφανονντων επί τή βασιλεία της 'Ασίας, και έξ 'Ιταλίας Βρέττιοί τε και Λευκανοί και Τνρρηνοι επί τοις αντοΐς έπρέαβενον. και Καρχηδονίους τόνε πρεσβενσαι λέγεται και άπό Αί&ιόπων πρέσβεις έλ.&εΐν και Σκν&ών των εκ τής Ευρώπης, και Κελτούς και "Ιβηρας, υπέρ φιλίας δεησομένονς· ών τά τε ονόματα και τάς σκευάς τότε πρώτον όφΰήναι προς 'Ελλήνων τε και 5 Μακεδόνων, τους δε και υπέρ των ές αλλήλους διαφορών λ.έγουσιν ότι Άλ.εξάνδρφ διακρίναι έπέτρεπον και τότε μάλιστα αυτόν τε αύτώ Άλέξανδρον και τοις άμφ αυτόν φανηναι γης τε άπάσης και θαλάσσης y.νοών. 'Αριστος δέ κ ai Άσκληπιάδης τών τά 'Αλεξάνδρου άναγραψάντων και 'Ρωμαίους λέγονσιν οτι έπρέσβενσαν και έντυχόντα ταις πρεσβείαις Άλέξανδρον νπέο 'Ρωμαίων τι τής ές τό έπειτα έσομένΐ/ς δυνάμεως μαντεύσασ&αι, τόν τε κόσμον τών ανδρών Ιδόντα και το φιλ.όπονόν τε και έλεν&έριον και περί 6 τον πολιτεύματος άμα διαπυν&ανόμενον. και τοϋτο οϋτε ώς άτρεκές ούτε ώς απιστον πάντη άνέγραψα" πλην γ ε δη ο ντε τις ' Ρωμαίων υπέρ τής πρεσβείας ταύτης ώς παρά Άλέξανδρον σταλείσης μνήμην τινά έποιήσατο, οΰτε τών τα Ά/.εξάνδρου γραψάντων, οϊστισι μαλ'Αον εγώ ξυμφέοομαι, Πτολεμαίος ó Λόγου και Αριστόβουλος• ουδέ τώ 'Ρωμαίων πολιτεύματι έπεοικός ην έλευ&έρω δή τότε ές τά μάλιστα δντι, παρά βασιλέα άλλόφνλον άλλως τε και ές τοσόνδε άπό τής οικείας πρεσβενσαι, οΰτε φόβου έξαναγκάζοντος οντε κατ' έλπίδα ωφελείας, μίσει τε, ειπερ τινάς άλλους, τον τυραννικοϋ γένονς τε και ονόματος κατεχομένου;.

Kapitel lo

573

Der Herr der Welt Auf seinem Zug hinab nach Babylon traf er Gesandte 62 der Libyer, die ihn priesen und für die Erringung der Herrschaft über Asien mit Kränzen ehrten, und mit gleicher Absicht schickten auch die Bruttier und Lukaner und Tyrrhener in Italien Gesandtschaften. 62 ' Gesandte kamen damals, wie es heißt, auch von Karthago 6 3 , den Aethiopen und den europäischen Skythen,dazu Kelten und Iberern, die alle um seine Freundschaft nachsuchten. 64 Ihre Namen, ihre Bewaffnung hätten zu dieser Zeit Griechen und Makedonen zum ersten Mal kennengelernt; sie sollen Alexander sogar ihre gegenseitigen Streitigkeiten zur Entscheidung vorgelegt haben. Und es sei gerade damals gewesen, daß er selbst und seine Getreuen den Eindruck hatten, er sei der Herr über alle Länder und Meere 65 geworden. Von den Alexanderhistorikern schrieben Aristos und Asklepiades, auch die Römer hätten Gesandte geschickt, und als er diese kennenlernte, habe er ihnen die künftige Macht Roms vorausgesagt, als er das würdige, zuchtvolle, freiheitliche Auftreten dieser Männer betrachtete und über ihre Verfassung Genaueres erfuhr. Dies freilich teile ich weder als verbürgte Wahrheit mit noch als gänzlich unglaubhaft — allerdings wird eine solche Gesandtschaft zu Alexander weder von einem römischen Autor noch unter den Alexanderhistorikern von Ptolemaios, Sohn des Lagos, und Aristobul erwähnt, meinen bevorzugten Gewährsmännern. Auch paßt es wenig zu den politischen Grundsätzen des römischen Volkes, die damals im freiheitlichen Denken gipfelten, daß man zu einem fremden König, zudem so weit vom eigenen Lande entfernt, Gesandte schickte, denn gerade die Römer in ihrem ganz besonders starken Haß auf Staatsform und Namen der Tyrannie vermochten doch weder Furcht noch Hoffnung auf Vorteile zu einer solchen Handlung zu veranlassen.

37

Buch V I I

574

ι6

Έχ τούτον δή Ήρακλείδην τον 'Αργαίου εκπέμπει ες Ύρκανίαν ναυπηγούς άμα οί άγοντα, κελενσας νλην τεμόντα εκ των ορών των Ύρκανίων ναυπηγείαθαι νανς μακράς άφρακτους τε και πεφραγμένας ες τον

2 κόσμον τον Έλληνικόν. πόθος γαρ είχεν αυτόν και ταύτην έκμαθεΐν την θάλασσαν την Κασπίαν τε και Ύρκανίαν καλουμένην ποία τ ivi ξυμβάλλει θαλ.άσση, πότερα τη τον πόντου τον Ενξείνον η aitò της έώας της κατ' 'Ινδούς έκπεριερχομένη ή μεγάλη θάλασσα άναχεϊται εις κόλπον τον Ύρκάνιον, καθάπερ ονν και τον Περσικόν έξενρε, την Έρνθράν δή καλουμένην 3 θάλασσαν, κόλπον ονσαν της μεγάλης θαλάσσης, ου γάρ πω εξεύρηντο ai άρχαι της Κασπίας θα?.άσσης, καίτοι εθνών ϊε αυτήν (περι)οικούντιον ουκ ολίγων και ποταμών πλοιμων έμβαλλόντων ¿ς αυτήν εκ Βάκτρων μεν "Οξος, μέγιστος των Άσιανών ποταμών, πλην γε δή τών 'Ινδών, εξίησιν ες ταύτην την θάλασσαν, δια Σκνθών δε Ίαξάρτης· και τον Άράξην δε τον εξ 'Αρμενίων ρέοντα ές ταύτην έσβάλλειν ό πλείων 4 λόγος κατέχει, μέγιστοι μεν ούτοι· πολ.λοι δε δή και άλλοι ες τε τούτους εμβάλλοντας και αυτοί επί σφών ές τήν θάλασσαν ταύτην έζιάσιν, οί μεν και γινωσκόμενοι προς τών άμφ' 'Αλέξανδροι1 έπελ.θόντων τά εθνη ταντα, οί δέ κατά τά έπέκεινα τον κόλπον, ώς εΙκός, κατά τους Σκνθας τούς Νομάδας, δ δή αγνωστον πάντη εστίν. 5

Άλ,έξανδρος δέ ώς τον Τίγρητα ποταμόν ξύν τη στρατιά διέβη έλ.αννων επί Βαβνλώνος, ενταύθα έντυγχάνουσιν αύτώ Χαλδαίων οι λόγιοι, και άπαγαγόντες άπό τών εταίρων έδέοντο έπισχείν τήν επί Βαβνλώνος ελασιν. λόγιον γαρ γεγονέναι σφίσιν εκ του θεού του Βήλου μή προς άγαθοϋ οί είναι τήν πάροδον τήν ες 6 Βαβυλ.ώνα έν τω τότε. τον δε άποκρίνασθαι αύτοίς

K a p i t e l 16

575

Forschungsunternehmungen 16 Darauf schickte er Herakleides 6 6 , Sohn des Argaios, mit Schiffszimmerleuten nach H y r k a n i e n , mit d e m A u f t r a g , Holz im hyrkanischen Gebirge zu schlagen u n d d a r a u s nach griechischer Art große gepanzerte u n d u n g e p a n z e r t e Schiffe zu bauen. E s beseelte ihn nämlich der starke W u n s c h , genauer kennzulernen, m i t welchem anderen Meer d a s Kaspisches u n d a u c h H y r k a n i s c h e s g e n a n n t e z u s a m m e n hängt, ob es in Verbindung mit d e m Schwarzen s t e h t oder das Große Meer, d a s im Osten v o n Indien a b d a s ganze L a n d umgibt, in den H y r k a n i s c h e n Meerbusen a u s m ü n d e , so wie er auch den Persischen Golf, R o t e s Meer g e n a n n t , als Bucht des Großen Meeres e n t d e c k t h a t t e . Man h a t t e damals nämlich noch nicht klar e r k a n n t , wo hier d a s K a s p i sche Meer seinen Ausgang n a h m , obwohl r u n d h e r u m eine nicht geringe Zahl von Völkern w o h n t e u n d schiffbare Flüsse in dieses m ü n d e t e n , a u s B a k t r i e n der Oxus, der g r ö ß t e aller asiatischen Flüsse a u ß e r d e n indischen, sowie der J a x a r t e s , der durch skythisches Gebiet fließt. N a c h den meisten Berichten ergießt sich in dieses Meer a u c h der Araxes, der in Armenien e n t s p r i n g t . Dies sind die g r ö ß t e n Ströme — darüber h i n a u s aber vereinigen sich noch viele andere mit ihnen oder fließen f ü r sich in dieses Meer. Die einen von ihnen h a t t e n die Genossen Alexanders kennengelernt während des A u f e n t h a l t s bei jenen Völkern, die anderen befinden sich jenseits des Meerbusens, vermutlich im Gebiet der nomadischen S k y t h e n , d a s völlig unerforscht ist. 67 Einmarsch in B a b y l o n (Anfang 323) Alexander selbst ü b e r s c h r i t t m i t d e m gesamten H e e r den Tigris u n d marschierte in R i c h t u n g auf B a b y l o n . U n t e r wegs 6 8 k a m e n ihm weissagende Chaldäer entgegen, n a h men ihn beiseite, so d a ß es die H e t a i r e n nicht hören konnton, u n d b a t e n ihn flehentlich, v o m Zug n a c h der S t a d t abzusehen. Sie h ä t t e n nämlich v o m G o t t e Bel die Weissagung erhalten, d a ß i m Augenblick der E i n z u g in die S t a d t f ü r ihn kein g u t e s E n d e n e h m e n werde. Indes, wie es

Buch V I I

576

λόγο; τον Ενριπίδον τον ποιητον έπος" ε χει δε τύ ε7ΐος Ενριπίδη ώδε· Μάντις δ' άριστος όστις εικάζει καλώ;, σύ δε, ώ βασι/.εν, εφασαν οι Χαλ&αΐοι, μη προς δνσ/iàς αφορών αυτός μηδέ την στρατιάν ravir) έπέχουσαν άγων παρελ&ειν, αλλά έκπεριελάών προς εω μά/J.ov. τω δε 7 οί'δέ τούτο εύμαρές διά δυσχωρίαν ξννέβη· αλλά ηγε γαρ αυτόν ταύτη to δαιμόνων η παρε/.ϋόντα έχρήν ήδη τελευτήσαι. και πον τυχόν και αμεινον αντω ην εν ακμή της τε α/Λης δόξην και τοϋ πόάον τον παρ' άν&ρώπων άπηλΑάχϋαι, πριν τ iva ξνμβήναι αντω ξνμφοράν ανάρωπίνην, ης ενεκα και Σόλωνα Κροίσω μαραίνεσαι εικός τ έλος όράν μακρόν μηδέ ποόσϋεν 8 τινά άν&ρώπων άποφαίνειν ενδαίμονα. έπει καί αντω 'Αλεζάνδρω η 'Ηφαιστίωνος τε/.εντή ον σμικρά ξνμφορά γεγένητο, ης καί αυτός 'Αλέξανδρος προαπε/.ϋεϊν αν δοκεΐ μοι έ&ελήσαι μάλλον η ζών πειρα&ηναι, ον μείον ή και 'Αχιλλέα δοκώ âv έλέσάαι προαποϋανεΐν Πατρόκλου μάλλον η τον θανάτου αντω τιμωρόν γενέσϋαι.

17

r

Hv δέ τι και ύποπτο ν αντω ές τοις Χαλδαίους, ώς ον κατά μαντείαν τι μάλλον ή ές ώφέλειαν την αυτών φέροι αντοις ή κώλνσις της 'Αλεξάνδρου ές Βαβυλώνα έν τω τότε έλάσεως. ο γάρ τον Βήλον νεώς εν μέση τη πόλει ήν τών Βαβυλωνίων, μεγέ&ει τε μέγιστος και εκ πλίν&ου όπτής έν άσφάλ.τώ ήρμοσμένης. 2 τοντον τόν νεών, ώσπερ καί τά άλλα ιερά τα Βαβνλωνίων, Ξέρξης κατ έσκαψε ν, δτε έκ της 'Ελ./.άδος οπίσω άπενόστησεν 'Αλέξανδρος δέ έν ν ω είχε τ άνοικοδομεΐν οι μέν λέγονσιν ότι επί τοις όεμελίοις τοις πρόσ&εν, και τοντον ενεκα τόν χονν έκφέρειν έκέλενε τους Βαβυλώνιους, οι δέ, ort και μείζονα hi τον πάλαι 3 δντος. έπεί δέ άποστάντος

αύτον μαλ&ακϊ>ς

άν&ήψαντο

Kapitel 16-17

5 77

heißt, a n t w o r t e t e er ihnen mit einem Zitat aus Euripides, d a s so lautet : „Der beste Seher ist, wer richtig zu v e r m u t e n weiß." 6 9 „ D a n n , König", a n t w o r t e t e n sie, „führe wenigstens die Armee nicht in westlicher R i c h t u n g in die S t a d t , wobei ν ένέτνχον, υπέρ ό'των μεν έκαστοι πρεσβευόμενοι ουκ άναγέγραπται, δοκείν δ' εμοιγε ai πολλοί στεφανούντων τε αυτόν ήσαν και έπαινούντων επί ταϊς νίκαις ταϊς τε αλλ.αις και μάλιστα ταϊς 'Ινδικοί;, και ότι σώος ες 'Ινδών επανήκει χαίρει ν γασκόντων. και τούτους δεξιωσάμενός τε και τα εικότα 2 τιμήσας άποπέμψαι οπίσω λέγεται, δσονς δέ ανδριάντας ή δσα αγάλματα ή ε'ι δή τι άλλο άνά&ημα εκ της Ελλάδος Ξέρξης άνεκόμισεν ες Βαβυλώνα ή ες Πασαογάδας ή ες Σονσα ή δπη άλλη της 'Ασίας, ταντα δονναι άγειν τοις πρέσβεσν και τάς 'Αρμοδίου και Άριστογείτονος εικόνας τάς χαλκάς ούτω λέγεται άπενεχ&ήναι οπίσω ίς Άάήνας και της 'Αρτέμιδος της Κελκέας το εδος. 3 Κατέλαβε δέ εν Βαβυλ.ώνι, ώς λέγει 'Αριστόβουλος, και το ναυτικόν, τό μεν κατά τον Εύφράτην ποταμύν άναπεπλευκός από άαλάσσης της Περσικής, δ τι περ συν Νεάρχω ην, τό δέ εκ Φοινίκης άνακεκομισμένον, πεντήρεις

μεν

δύο

τών

εκ

Φοινίκων,

Τετρήρεις

δε

τρεις, τριήρεις δέ δώδεκα, τριακοντόρους δέ ες τριάκοντα• ταύτας ξυντμη&είσας κομισ&ήναι επί τον Ενφράτην ποταμόν εκ Φοινίκης ες Θάψακον πόλιν, εκεί δέ ξυμπηχ&είσας αυ&ις καταπλενσαι ες Βαβυλώνα. 4 λέγει δέ δτι και άλαλος αύτώ ενανπηγεϊτο στόλος τέμνοντι τάς κυπαρίσσους τάς εν τη Βαβυλωνία· τούτων γαρ μόνων τών δένδρων εύπορίαν είναι εν τη χώρα

Kapitel 18-19

583

ander hintreten wollen, ein Gleiches zu t u n , sondern gesagt, er werde ihn j a bald in Babylon treffen u n d d a n n dort begrüßen. Auf dieses W o r t habe m a n damale nicht weiter geachtet, später aber, als Alexander in Babylon gestorben war, h ä t t e n die, die es hörten, sich d a r a n erinnert, d a ß d a m i t wohl der Tod Alexanders angekündigt worden sei." 3 Alexander und die Griechen 19 N a c h seinem Einzug in Babylon trafen Gesandte der Griechen ein. Ü b e r ihre Anliegen ist im einzelnen n i c h t s überliefert, doch scheint im allgemeinen ihr Anlaß Bek r ä n z u n g u n d Huldigung wegen seiner Siege, besondere der in Indien, gewesen zu sein. Zugleich auch wird m a n i h m die F r e u d e ü b e r seine glückliche R ü c k k e h r aus Indien z u m A u s d r u c k g e b r a c h t haben. Wie berichtet wird, n a h m er diese freundlich auf, ehrte sie nach Gebühr u n d schickte sie d a n n wieder nach Hause. 7 4 Kunstwerke, Götterbilder und alle anderen Weihgeschenke, die Xerxes nach B a b y l o n , Fasargadai, Susa u n d anderen Plätzen Asiens h a t t e bringen lassen, g a b er den Gesandten mit : So h a b e er a u c h die ehernen Standbilder von Harmodios u n d Aristogeiton n a c h Athen zurückbringen lassen wie auch die S t a t u e der eitzenden A r t e m i s Kelkeia. Blick in eine verlorene Z u k u n f t I n Babylon f a n d er nach Aristobul auch die F l o t t e vor, die vom Persischen Meere aus e u p h r a t a u f w ä r t s g e f a h r e n war, soweit sie u n t e r d e m Befehl des Nearchos s t a n d , d a z u auch, was m a n von Phönikien hierher t r a n s p o r t i e r t h a t t e , 2 phönikische F ü n f r u d e r e r , 3 Vierruderer u n d 12 Trieren sowie 30 Dreißigruderer. 7 3 Diese habe m a n zerlegt bis z u m E u p h r a t bei Thapsos transportiert, sie d a n n z u s a m m e n gesetzt u n d e u p h r a t a b w ä r t s nach Babylon in F a h r t gesetzt. N a c h Aristobule Bericht ließ Alexander d a r ü b e r hinaus in Babylonien Zypressen abholzen u n d d a r a u s eine neue F l o t t e b a u e n : Diese B ä u m e allein nämlich seien im assyrischen Gebiet im Ü b e r f l u ß vorhanden, im übrigen

Buch VII

584

των Άσσυρίων, των όέ άλλων δσα ές ναυπηγίαν άπόρως έχειν την γήν ταύτην πληρώματα δέ ές τάς ναϋς και τάς αλλας υπηρεσίας πορφνρέων τε πλήθος καί των άλλων δσοι έργίtai της θαλάσσης άφίχθαι αντω εκ Φοινίκης τε και της ä)/.ης παραλίας· λιμένα τε δτι προς Βαβνλώνι έποίει όρνκτόν δσον χιλίαις νανσϊ μακράίς δρμον είναι καί νεωσοίκους επί τον λ,ιμένος. 5 και Μίκκαλος ό Κλ.αζομένιος μετά πεντακοσίων ταλάντων επί Φοινίκης τε και Συρίας έστέλλετο, τους μεν μισθω πείσων, τους δέ και ώνησόμενος δσοι θαλάττιοι άνθρνιποι. την ϊε γαρ παραλίαν την προς τω κόλπω τω Περσικω κατοικίζειν έπενόει και τάς νήσους τάς ταύτη, έδόκει γαρ αντω ου μείον (âv) Φοινίκης 6 ευδαίμων ή χώρα αντη γενέσθαι, ήν δέ αντω Τον ναυτικού ή παρασκευή ώς επί "Αραβας τους πολλούς, πρόφασιν μέν, δτι μόνοι των ταύτη βαρβάρων ου τε πρεσβείαν άπέστ ει/.αν οϋτε τι αλλο επιεικές ή επί τ ι μη έπέπρακτο "Αραψιν ες αυτόν το δέ αληθές, ως γέ μοι δοκεϊ, άπληστος ην του κτδσθαί τι άεΐ 'Αλέξανδρος.

20

Αόγος δέ κατέχει οτι ηκουεν "Αραβας δύο μόνον τιμάν θεούς, τον Ουρανό ν τε και τον Αιόνυσον, τον μέν Ούρανον αυτόν τε όρώμενον και τα άστρα έν οΐ έχοντα τά τε άλλα καί τον ήλιον, άφ otov μεγίστη και φανοτάτη ωφέλεια έη πάντα ήκει τά άνθρώπεια, Αιόνυσον δέ κατά δί^αν της ές 'Ινδούς στρατιάς, ουκονν άπαξιοϋν καί avtòv τρίτον αν νομισθήναι προς Αράβων θεόν, ου φαυλότερα έργα Διονύσου άποδειξάμενον, εΐπερ ου ν και 'Αράβων κρατήσας επιτρέψειεν αύτοϊς, καθάπερ Ίνδοις, πολιτεύειν κατά τά 2 σφών νόμιμα, της τε χώρας η ευδαιμονία νπεκίνει αυτόν, δτι ηκουεν έκ μέν των λιμνών την κασίαν γίγνεσθαι αύτοϊς, άπό όέ των δένδρων την σμύρναν τε και τόν λ.ιβανωτόν, έκ δέ των θάμνων το κιννάμωμον τέμνεσθαι, οί λειμώνες δέ δτι νάρδον αυτόματοι

Kapitel 19-20

585

aber diese Gegend a r m an a n d e r e m Schiffbauholz. M a n n s c h a f t e n f ü r die Flotte, R u d e r e r u n d eine Menge Segelt u c h f ä r b e r sowie anderer Arbeiter f ü r alles, was m i t d e m Seewesen z u s a m m e n h ä n g t , k a m e n auf seine A n o r d n u n g a u s P h ö n i k i e n u n d den a n d e r e n K ü s t e n g e b i e t e n . Bei B a bylon selbst g r u b er ein H a f e n b e c k e n f ü r 1000 Kriegsschiffe u n d legte die zu den H ä f e n gehörenden W e r f t e n an. 7 6 N a c h P h ö n i k i e n u n d Syrien aber schickte er Mikkalos a u s Klazom e n a i m i t 500 Talenten, u m a u s der K ü s t e n b e v ö l k e r u n g Seeleute teils m i t Geld a n z u h e u e r n , teils regelrecht a u f z u k a u f e n , u n d p l a n t e , die ganze K ü s t e des Persischen Golfes sowie die Inseln dort zu besiedeln, d e n n eines Tages w ü r d e dieses Gebiet n i c h t weniger blühend sein als Phönikien. 7 7 Seine R ü s t u n g e n jedoch zielten auf ein U n t e r n e h m e n gegen die Masse der arabischen S t ä m m e ab, n a c h offizieller Verl a u t b a r u n g , weil diese als einzige der B a r b a r e n dieses L a n d striches weder bisher Gesandte geschickt noch sonst irgendein Zeichen der F r e u n d s c h a f t u n d V e r e h r u n g f ü r Alexander gegeben h a t t e n — in W a h r h e i t aber, weil meiner Meinung n a c h Alexander in seiner Gier nach L ä n d e r n unersättlich war. 7 8 Der Arabienzug T

79

20 W ie es h e i ß t , e r f u h r Alexander, die A r a b e r v e r e h r t e n lediglich zwei Götter, den H i m m e l u n d Dionysos, u n d zwar den H i m m e l , weil sie ihn selbst sahen u n d an i h m unter den Gestirnen, die er t r ä g t , die Sonne, von der ganz deutlich der meiste Segen f ü r alles ausgeht, w a s m i t d e m Menschen z u s a m m e n h ä n g t , Dionysos wegen seines R u h m e s , der von seinem indischen Feldzuge h e r r ü h r t . Also w ü n s c h t e auch er von den Arabern als d r i t t e r G o t t v e r e h r t zu werden, d a er j a n i c h t s Geringeres vollbracht h a b e als Dionysos, wenn er erst einmal nach ihrer U n t e r w e r f u n g den A r a b e r n d a s politische Leben n a c h eigenen Gesetzen ges t a t t e t h a b e wie den I n d e r n . Auch lockte ihn die F r u c h t barkeit des Landes, denn, wie er hörte, wuchs in ihren Seen «1er Gewürzlorbeer8°, auf den B ä u m e n M y r r h e u n d Weihrauch, in d e n Gebüschen schneide m a n Z i m t , u n d die Grasflächen b r ä c h t e n N a r d e n v o n selbst hervor. Die Größe des

Buch V I I

586

έκφέρονσι " τό (τε) μέγεΰος της χώρας, οτι ονκ έ/.άττων ή παράλιος της 'Αραβίας ήτιερ ή της Ίνδικήζ αντώ έξηγγέ?.?.ετο, και νήσοι avrtfj προσκεΐσ&αι πολ/.αί, και λιμένες πανταχού της χώρας ένεΐναι, οίοι παρασχειν μεν όρμους τω ναντικώ, παραοχεϊν δε και πόλεις ένοικισ&ήναι και ταύτας γενέσ&αι εύδαίμονας. 3

Avo δέ νήσοι κατά το στόμα τον Ενφράτον πελάγιαι έξηγγέλλοντο αντω, ή μεν πρώτη ού πρόσω των εκβολών τον Ενφράτον, ες εκατόν και είκοσι σταδίονς άπεχονσα άπό τον αιγιαλού τε και τον στόματος τον ποταμον, μικρότερα αντη και δασεία νλη παντοία· είναι δε εν αντή και ιερόν 'Αρτέμιδος και τονς οικήτορας αντής άμφΐ τό ιερόν την δίαιταν ποιεϊσ&αΐ'

4 νέμεσάαί τε αντήν αΐξί τε άγρίαις και έλάφοις, και ταύτας άνεΐσϋαι άφέτονς τή Άρτέμιδι, ουδέ είναι &έμις ΰήραν ποιεϊσ&αι άπ αυτών, οτι μή ΰνσαί τινα τή ΰεώ έ&έ/.οντα επί τ ώδε ΰηράν μόνον επί τ ώδε 5 γαρ ονκ είναι άϋέμιτον. και ταύτην την νήσον λέγει Άριστόβουλ.ος οτι "Ικαρον έκέλενσε καλ.εισ&αι 'Αλέξανδρος επί της νήσου της 'Ικάρου της ¿ν τω ΑΙγαίω πόντοι, ες ήντινα "Ικαρον τόν Δαιδά/.ου τακέντος τον κηρον δτω προσήρτητο τα πτερά πεσεϊν λόγυς κατέχει, οτι ού κατά τάς εντολέας τον πατρός πους τή γί) έφέρετο, άλλα μετέωρος γαρ νπό άνοιας πετάμενος παρέσχε τω ήλίω ϋάλψαι τ ε και άνεϊναι τόν κηρόν, και άπό εαυτόν τόν "Ικαρον τή τε νήσω και τω πελάγει την επωννμίαν εγκαταλιπε'ιν την μεν "Ικαρον 6 καλεϊσ&αι, τό δε Ίκάριον. ή δέ ετέρα νήσος άπέχειν μεν άπό τον στόματος τον Ενφράτον ελέγετο όσον πλουν ημέρας και ννκτός κατ' ονρον ΰεονστ] νηΐ· Τνλ.ος δε aviή είναι δνομα· μεγάλη δέ είναι και οντε τραχεία η πολλή οντε ν λαίδης, αλλ' οία καρπούς τε r¡ μέρους εκφέρειν και πάντα ώραΐα. 7

ΤαυτΙ άπηγγέλΰη Άλεξάνδρω τα μεν πρός Άρχίον, δς ξνν τριακοντόρφ έκπεμφ&είς επί κατασκοπήν τον παράπλον τον ώς επί τονς "Αραβας μέχρι μεν της

Kapitel 20

587

Gebietes wiederum gewähre R a u m f ü r die Anlage von S t ä d t e n , die ihrerseits zur Blüte gelangen würden 8 1 , denn wie m a n ihm berichtete, war der K ü s t e n u m f a n g Arabiens nicht kleiner als der Indiens, u n d diesem vorgelagert eine große Zahl Inseln. H ä f e n gebe es in allen Teilen des Landes, in denen Flotten vor Anker gehen könnten. Zwei dieser Inseln, so e r f u h r er, lagen im Meer vor der E u p h r a t m ü n d u n g . Von ihnen war die zunächst gelegene, kleinere, 120 Stadien von der B u c h t u n d der M ü n d u n g selbst e n t f e r n t , dicht und vielfältig bewaldet ; sie enthielt ein Heiligtum der Artemis, u m das h e r u m die E i n w o h n e r lebten. E s weideten auf ihr wilde Ziegen und Hirsche in Freiheit, der Artemis geweiht, doch wäre es nicht g e s t a t t e t , diese zu jagen, es sei denn, m a n wolle sie als Opfertier verwenden — dies sei d a n n kein Frevel. 8 2 Wie Aristobulos berichtet, befahl Alexander, die Insel I k a r o s zu nennen n a c h der gleichnamigen Insel im Agäischen Meer, auf die Ikaros, der Sohn des Daidalos, herabgestürzt sein soll, als i h m d a s W a c h s schmolz, d a s die F e d e r n seines Flügels zusammenhielt. Weil er eich nicht a n die Weisungen seines Vaters gehalten, nahe der E r d e zu fliegen, sondern sich törichterweise in die L ü f t e erhoben h a t t e , g a b er so der Sonne Gelegenheit, das Wachs zu erweichen u n d h e r a b t r o p f e n zu lassen; seinen N a m e n vererbte I k a r o s auf Insel u n d Meer: Die Insel selbst hieß „Ikaros", das Meer erhielt die Bezeichn u n g „das ikarische". Die andere Insel war, wie es heißt, eine Tag- und eine N a c h t f a h r t bei Rückenwind von der E u p h r a t m ü n d u n g e n t f e r n t und hieß Tylos. 8 3 Sie ist groß, im wesentlichen von weichem Boden u n d unbewaldet, so d a ß die E r d e eßbare F r ü c h t e , alles entsprechend der J a h reszeit, hervorbringt. Dies erhielt Alexander als Bericht teils von Archias, der, mit einem Dreißigruderer zur E r k u n d u n g des Seeweges längs der K ü s t e nach Arabien ausgesandt, bis nach Tylos

38

Arrian

588

Buch V I I νήσου της Τνλ.ον ήλ&ε, το πρόσω δέ ονκέτι πεοαι«ιΰήναι ετόλμησεν Άνδροσΰένης δέ ¡ύν ä?J.;j τριακοντόρω στα?.εΙς και της χερρονήαον τι των 'Αράβων παρέπλευσε" μακροτάτω δέ των έκπεμφ&έντων ποονχώρησεν Ίέρων ó Σολενς ο κυβερνήτης, λ.αβών και 8 ούτος παρ' 'Αλεξάνδρου τριακόντορον. ην μεν γάρ αντώ προστεταγμένον περιπλεύσαι την χερράνΐ/σον την 'Αράβων πάσαν εστε επί τον κόλπον τον προς ΑΙγνπτω τον Άράβιον τον καϋ' Ηρώων πάλιν ού μην ¿τόλμησε γε το πρόσω έλϋεϊν, καίτοι επί τό πολύ παραπ/.ενσας την 'Αράβων γήν ά?.λ' άναστρέψας γάρ παρ' Άλεξανδοον εξήγγειλεν το μ,έγε-όός τε της χερρονήσου ϋαυμαστόν τι είναι και όσον ον πολύ άποδέον της 'Ινδών γης, ακραν τε άνέχειν επί πολύ της μεγάλης

9 θαλάσσης' ην δη και τους ούν Νεάργω ostò της 'Ινδικής π/.έοντας, πριν ¿πικάμψαι ές τον κόλπον τόν Περοικόν, ου πόρρω âvatείνουσαν ίδε'ιν τε και παρ ολίγον ¿λ&εϊν διαβαλεΐν ες αυτήν, και Όνησικρίτω τω κυβερνήτη ταύτη δοκούν ά/.λ.ά Νέαρχος λέγει δτι αυτός διεκώλυσεr, ώς έκπερι:τλενσας τον κόλπον τον Περσικόν εχοι απαγγείλει Άλ.εξάνδρω έφ' οΐστισι ίο προς αυτού εστάλη· ον γάρ επί τω πλ.εύσαι την μεγάλην &άλ.ασσαν εστάλϋαι, άλλ' επί τω καταμα&εΐν την χωράν την προσεχή τη ·&αλάσση και τους κατοικονντας αυτήν άν&ρώπους, δρμους τε εν αύτη και ύδατα και τά νόμαια τών ανδρών και ει τις άγα&ι) καρπούς έκφέρειν ή ει τις κακή· και οϋν και τούτο αίτιον γενέσ&αι άποσω&ήναι 'Αλ,εξάνδρω τόν στρατόν ού γάρ äv σωϋήναι πλεύσαντας υπέρ της 'Αραβίας τά έρημα, εφ' οτο> και ó Ίέρων έπιστρέψαι οπίσω λέγεται. 21

Έν ω δε αύτώ έναυπηγούντο μεν α'ι τριήρεις, ó λ.ιμήν δέ προς Βαβυλώνι ώρύσσετο, έκπ/.εϊ εκ Βαβνλ.ώνος κατά τόν Ευφράτην ώς έπι τόν Πολλακόπαν καλ.ούμενον ποταμόν. απέχει δέ οντος της Βαβυλ.ώνος σταδίονς δσον οκτακοσίους, και εστι διώρυξ αϋτη [ο

Kapitel 2 0 - 2 1

589

k a m , jedoch nicht weiterzufahren wagte, teils von Androsthenes 8 '·, der mit einein anderen Dreißigruderer ausgeschickt worden und ein S t ü c k weit an der Arabischen F e s t landküste entlanggefahren war. 8 3 Am weitesten von allen Expeditionen aber k a m Hieron aus Soloi, der Schiffssteuermann, auch er auf einem von Alexander zur Verfügung ¡gestellten Dreißigruderer. E r h a t t e den Auftrag, um die ganze arabische Halbinsel herum in den Arabischen Golf vor Ägypten bis nach Heroopolis zu fahren, doch wagte auch er sich nicht weit vor, wenngleich er ein gutes S t ü c k an der arabischen K ü s t e entlangsegelte. E r kehrte u m und meldete, die Landmasee der Halbinsel sei ungeheuer, nicht viel kleiner als Indien; eine Landspitze rage weit ins Große Meer hinaus, die auch Nearchos und seine F l o t t e auf ihrer F a h r t von Indien in nicht allzu weiter E n t f e r n u n g hatten aufragen sehen, ehe sie in den Persischen Golf einbogen, und die sie drauf und dran gewesen seien anzusteuern. Dies habe Onesikritoe im Sinne gehabt, doch Nearch Belbet habe dies, wie er schreibt, verboten. Seine Aufgabe habe gelautet, durch den Persischen Golf zu fahren, und er wollte Meldung erstatten können über das, wozu er ausgesandt sei. Ausgesandt sei er nämlich nicht gewesen, das Große Meer zu befahren, sondern um das Küstenland zu erkunden und die Menschen, die es bewohnten, mögliche Ankerplätze, Wasserstellen, die dortigen Lebensweisen und o b das Land jeweils F r ü c h t e trage oder nicht. Diese Beschränkung auch sei der Grund gewesen, weshalb die F l o t t e überhaupt durchkam — sie wäre es nicht, h ä t t e man sich über das Wüstengebiet Arabiens hinausgewagt, ein Grund, weshalb j a auch Hieron umgekehrt sein soll.

Alexander am Euphrat (Frühjahr 323) 21 Während man so auf seinen Befehl Trieren zimmerte und bei Babylon das Hafenbecken ausgehoben wurde, verließ Alexander zu Schiff B a b y l o n und fuhr euphratabwärts bis zum sogenannten Pellakopasfluß. 8 6 Dieser ist etwa 8 0 0 Studien von B a b y l o n entfernt und bildet einen Seitenkanal 38·

590

Buch V I I Πολ,λακόπας] εκ τον Εύφράχου, ουχί δέ εκ πηγών τις 2 άι·ίσχς ή κατά πήροσιν άπό/.εμοι ήσαν. Αυτός δέ ώς έξε/.έγξας όη των Χαλδαίοιν την μανχείαν, δι ι ουδέν πεπόν&οι εν Βαβνλώνι άχαρι, κα&άπερ εκείνοι έμανχεύσανχο, άλ/.ά εφ&η γαρ έλάσας εξω Βαβνλώνος πριν τι παϋε'ιν, άνέπλει αϋ&ις κατά τά έλη θαρρών, έν αριστερά εχων την Βαβυλώνα· ίνα δη και επλανή&η αύχώ μέρος toi ναυΧικοϋ κατά τά στενά άπορία ήγεμόνος, πριν γε όη avrò ς πέμψας τόν ηγηαόμενον έπανήγαγεν αυτούς ες τον πόρον. λόγος δέ λέγεται τοϊόσδε. των βάσιμων τών Άσανρίο>ν τους •ΐάφονς έν ταϊς λίμναις τε είναι χούς πολλούς και έν τοις ελεσι δεδομημένους. ώς δέ επλει 'Αλέξανδρος κατά τά ελη, κυβερνάν γαρ αυτόν /.άγος την τριήρη, πνεύματος μεγάλου έμπεσόνχος αύτώ ες την κανσίαν και τά διάδημα αύτη συνεχόμενοι·, την μέν δή οία βαρυτέραν πεσεΐν ές το ϋδωρ, το διάδημα δέ άπενεχ&έν προς της πνοής σχε&ήναι έν καλ.άμω" τον κάλαμοι· δέ τών επιπεφυκότων είναι τάφω τ ivi τών πά/.αι βασι/.έοιν. Χοϋτό τε οϋν αυτό προ τών μέλλονται ν σημήναι καί öti τών ΐις ναυτών έκνηξάμενος ώς επί το διάδημα άφελών του καλάμου αύτό μετά χείρας μέν ουκ ηνεγκεν, δτι νηχομένου αν αύτοϋ έβρέχετο, περιθεις δέ τη κεφαλή τη αυτού ούτω διήνεγκε. και οί μεν πολλοί τών άναγραψάντιον τά 'Αλεξάνδρου λ.έγουσιν δτι τάλαντον μέν έδοιρήσατο αύτώ 'Αλέξανδρος της προθυμίας

Kapitel 21-22

593

hier ein Versickern des Wassers nicht mehr g e s t a t t e n u n d dessen Ableitung zu festgelegter Zeit anderseits keine Schwierigkeiten mehr bereiten. E r f u h r deshalb z u m Pellak o p a s u n d d a n n diesen hinab bis zu den Seen in R i c h t u n g auf Arabien zu. I n dieser Gegend fand er einen P l a t z günstig zur G r ü n d u n g einer S t a d t , e r b a u t e diese u n d u n i g a b sie m i t Mauern. Als Ansiedler wählte er eine Anzahl griechischer Söldner aus, Freiwillige u n d solche, die wegen Alters oder körperlicher Versehrtheit sich nicht mehr z u m Kriegsdienst eigneten. 8 8 Der Sklave u n d d a s Diadem 22 Alexander war n u n m e h r überzeugt, die Weissagung der Chaldäer widerlegt zu haben, denn etwas Böses entsprechend ihren Weissagungen war ihm in B a b y l o n nicht zugestoßen, sondern er selbst d e m E i n t r i t t des Unheils d u r c h seinen A u f b r u c h von dort zuvorgekommen. So f u h r er n u n voll guten Mutes ein zweitesmal ins Sumpfgebiet, B a b y l o n links liegenlassend. Dort verlor in der Enge der K a n ä l e ein Teil der F l o t t e mangels eines Lotsen die R i c h t u n g , bis er selbst den notwendigen F ü h r e r schickte u n d sie so wieder auf den richtigen Weg brachte. D a r ü b e r h i n a u s erzählt m a n sich folgendes: I n diesem Seen- u n d S u m p f g e b i e t h ä t t e n auch die meisten der assyrischen Könige· sich ihre Gräber gebaut. 8 9 Als Alexander n u n auf der F a h r t d u r c h d a s Sumpfland selbst am Steuer einer Triere s t a n d , h a b e ein heftiger Wind seinen H u t m i t dem Diadem, d a s d a r a n festgesteckt war, e r f a ß t u n d ihn, weil er schwerer war, ins Wasser geschleudert, während d a s D i a d e m d u r c h d e n Wind davongeweht wurde u n d im Schilf hängenblieb ; dies aber wuchs auf einem jener alten Königsgräber. Schon diese Tatsache allein soll als ein Zeichen des Bevorstehenden gegolten h a b e n ; dazu aber k o m m t , d a ß einer der Seeleute, der zu d e m D i a d e m hinschwamm, dieses v o m Gebüsch zwar n e h m e n konnte, es jedoch n i c h t in der H a n d trug, damit es beim Schwimmen nicht n a ß würde, sondern s i c h ' s u m d e n Kopf legte u n d auf diese Weise z u r ü c k b r a c h t e . Die Mehrzahl der Alexanderhistoriker berichtet in diesem Z u s a m m e n h a n g , er h a b e darauf f ü r seinen Eifer ein

594

VII

ένεκα, όποτεμειν δε έκέλ^υσε τήν κεφαλήν, των μάντεων ταύτη έξηγησαμένων, μη περιιδειν σώα>· έκείνην την κεγαλ.ήν ήτις το διάδημα έγόρησε το βασιλέων · 'Αοιστόβονλο; δε τάλαντον μεν ort έλαβε λέγει αυτόν, άλλα πλ.ηγάς λαβείν της περι&έσεως ενεκα τ οι" 5 διαδήματος. Άριστόβουλ.ος μεν δη των τινα Φοινίκων των ναυτών λέγει ότι το διάδημα τω Άλ.εξάνδρω έκόμισεν, ε lai δε οι Σέλ.ευκον λέγουσιν. και τούτο τω τε Αλεξάνδρα) σημήναι την τε/,ευτήν και τω Σελεύκω την βασιλ.είαν τήν μεγάλην. Σέλ.ευκον γάρ μέγιστον των μετά Ά/.έξανδρον διαδεξαμένων την άρχην βασιλ.έα γενέσ&αι τήν τε γνώμην βασιλ.ικώτατον και πλείστης γης έπάρξαι μετά γε αυτόν Ά/.έξανδρον οϋ μοι δοκει ιέναι ες άμφί/.ογον.

23

Έτιανελ&ύίν δε ες Βαβυλ.ώνα κατα/.αμβάνει ΙΙευκέσταν ηκοντά εκ Περσών, άγοντα στρατιάν Περσών ες διαμυρίους· ηγε δέ και Κοσσαίων και Ταπούρων ουκ ολίγους, ότι και ταΰτα ε&νη των προσγώρων τη Περσίδι μαχιμώτατα είναι έξηγγέλ.λετο. ηκε δε αύτω και Φιλόξενος στρατιάν άγων άπό Καρίας και Μένανδρος εκ Λυδίας άλλους και Μενίδας τους ιππέας 2 άγων τους αυτώ ξυνταχ&έντας. και πρεσβειαι δέ ¿ν τούτω εκ της Έ/.λ.άδος ήκον, και τούτων οι πρέσβεις αυτοί τε έστεψανο)μένοι Ά/.εξάνδρο) προσήλ.·&ον και έστεφάνουν αυτόν στεφάνοις χρυσοϊς, ώς ΰεωροί δήϋεν ές τιμήν ϋεοϋ άφιγμένοι. τω δέ ού πόρρω άρα i¡ τελ.ευτή ην. 3 "Εν&α δή τους τε Πέρσας έπαινέσας της προθυμίας, or ι πάντα Πευκέστα έπείϋοντο, και αυτόν Πευκέσταν τής εν κόσμω αυτών έξηγήσεως, κατ έλεγε ν αυτούς ές τάς Μακεδονικάς τάξεις, δεκαδάρχην μεν τής δεκάδος ήγεισ&αι Μακεδόνα και επί τούτω διμοιρίτην Μακεδόνα και δεκαστάτηρον, ούτοις όνομαζό-

Kapitel 22-23

595

T a l e n t als Lohn erhalten, doch sei ihm auf Befehl Alexanders n a c h A n o r d n u n g der Seher der Kopf abgeschlagen worden. E i n H a u p t dürfe nicht a m Leben bleiben, d a s so d a s königliche Zeichen getragen habe. Aristobul hingegen schreibt, er habe wohl ein Talent, dazu aber auch Schläge erhalten, weil er das Diadem sich u m den Kopf legte. [Nach ihm war dieser Überbringer ein phönikischer Seem a n n , andere b e h a u p t e n , es sei Seleukos gewesen u n d dieses Vorzeichen habe Alexander baldigen Tod, Seleukos aber die k ü n f t i g e Rolle als Nachfolger in der H e r r s c h a f t des Großkönigs v e r k ü n d e t . Unbezweifelt auf jeden Fall ist, d a ß Seleukos nachher der g r ö ß t e der Könige u n t e r den H e r r s c h e r n geworden ist, die die Nachfolge Alexanders a n t r a t e n , in seiner Denkweise der würdigste, u n d d a ß er n ä c h s t Alexander den größten Landbesitz in seine H a n d brachte.89' Letzte M a ß n a h m e n 23 Bei seiner R ü c k k e h r nach B a b y l o n f a n d Alexander P e u k e s t a s vor, der a u s Persien k a m u n d ein Heer v o n 20000 Persern bei sich h a t t e 9 0 , dazu s t a n d u n t e r seiner F ü h r u n g eine nicht geringe Anzahl Kossaier u n d T a p u r e r ; d e n n diese galten als die kriegstüchtigsten v o n d e n der Persie ben a c h b a r t e n S t ä m m e n . Aus K a r i e n k a m mit einem Ersatzheer Pliiloxenos 0 1 , mit einem weiteren aus Lydien Menandros — dazu Menidas mit den u n t e r seinem Befehl zusammengezogenen Reitern. Auch t r a f e n aus Griechenland u m diese Zeit Ges a n d t s c h a f t e n ein, deren Mitglieder b e k r ä n z t vor Alexander [traten u n d auch ihm goldene K r ä n z e a u f s H a u p t setzten, so wie F e s t g e s a n d t s c h a f t e n zu E h r e n v o n Göttern a u f t r e ten. 9 2 J e t z t freilich war auch sein E n d e nicht mehr fern. E r lobte die Perser f ü r ihren Eifer, d a ß sie so g u t in allem den Befehlen des P e u k e s t a s gehorchten, u n d diesen selbst f ü r die m u s t e r h a f t e F ü h r u n g seiner Truppe. Die L e u t e ließ er auf die makedonischen E i n h e i t e n aufteilen, so d a ß jeweils der Dekadarch, d a s heißt der G r u p p e n f ü h r e r , ein zweiter U n t e r f ü h r e r , der Dimoirite, der" den doppelten Mannschaftssold erhielt, sowie der D e k a s t a t e r — b e n a n n t

Buch V U

596

4

5

6

7

8

μενον από της μισάοφοράς, ήντινα μείova μεν τον διμοιρίτον, πλείονα δε τών ουκ έν τιμή στρατευομένων εφερεν επί τούτοις όέ δώδεκα Πέρσας και τελενταίον της δεκάδος Μακεδόνα, δεκαστάτηρον και τovtov, ώστε εν τη δεκάδι τέσσαρας μεν είναι Μακεδόνας, τους μεν τη μια&οφορφ προύχοντας, τον δέ τη άρχη της δεκάδος, δώδεκα δε Πέρσας, τους μεν Μακεδόνας την πάτριον δπλισιν ώπλισμένονς, τους δέ Πέρσας τονς μεν τομάτας, τους όέ και μεσάγκυλα έχοντας. Έν τούτω δέ πολλάκις μεν του ναντικον άπεπειράτο, πολλαι δέ ίριδες αύτω τών τριηρών και οσαι τετρήρεις κατά τον ποταμόν έγίγνοντο, και αγώνες τών τε έρετών και τών κυβερνητών και στέφανοι τών νικώντων. Τ Ηκον δέ και παρά "Αμμωνος οι ΰεωροι οϋστινας έστάλκει έρησομένους όπως ϋέμις αύτω τιμάν 'Ηφαιστίωνα· οι δέ ώς ήρωί εφησαν ότι ϋύειν όέμις ó "Αμμων λέγει, ό δέ εχαιρέ τε τη μαντεία και τό από τοΰδε ώς ήρωα έγέραιρε. και Κλεομένει, άνδρι κακώ και πολλά αδικήματα άδικήσαντι έν Αίγύπτω, έπιστέλλει έπιστολήν. και ταύτην τής μεν ες 'Ηφαιστίωνα και αποθανόντα φιλίας ενεκα και μνήμης ού μέμφομαι εγωγε, άλλων δέ πολλών ενεκα μέμφομαι, ελεγε γαρ ή ¿πιστολη κατασκευασ&ήναι Ήφαιστίωνι ήρωον έν Άλεξανδρεία τη Αιγύπτια, εν τε τη πόλει αύτη καΐ έν τη νήσω τη Φάρα>, ίνα ό πύργος έστίν ό έν τη νήσω, μεγέ&ει τε μέγισΐον και πολντελεία έκπρεπέστατον, και ό'πως έπικρατήση έπικαλεϊσ&αι από 'Ηφαιστίωνος, και τοις συμβολαίοις κα&' δσα οι έμποροι άλλήλοι; ξνμβάλλονσιν έγγράφεσ&αι τό δνομα 'Ηφαιστίωνος, ταντα μεν ουκ εχω μ έμψασ&αι, πλην γε δη ort ούκ επί μεγάλοις μεγάλ.ως διεσπουδάζετο. έκεϊνα δέ και πάνυ μέμφομαι, ήν γαρ καταλάβω εγώ, ελεγε τα γράμματα, Χα 'ιερά τα έν Αίγύπτω καλώς κατεσκενασμένα και tà ήρωα τα 'Ηφαιστίωνος, εϊ τέ τι πρότερον ήμάρτηκας,

K a p i t e l 23

597

n a c h seiner Löhnung, er erhielt nämlich geringeren L o h n als der Dimoirite, war aber besser bezahlt als die gewöhnlichen M a n n s c h a f t e n — Makedonen sein m u ß t e n . D a z u k a m e n p r o G r u p p e 12 Perser u n d als S c h l u ß m a n n ein weiterer D e k a s t a t e r , ebenfalls ein Makedone. D e m n a c h beBtand eine Gruppe a u s 4 Makedonen, d e m G r u p p e n f ü h r e r u n d den Unteroffizieren, die alle makedonisch b e w a f f n e t waren, u n d 12 Persern, teils Bogenschützen, teils m i t Schleuderspeeren ausgerüstet. 9 3 W ä h r e n d d e m hielt er o f t Musterungen der F l o t t e ab, es g a b auf seine A n o r d n u n g W e t t f a h r t e n zwischen den Dreiu n d sämtlichen Vierruderern auf den Flüssen sowie W e t t k ä m p f e der R u d e r e r u n d der K o m m a n d a n t e n , m i t K r ä n z e n als Preis f ü r die Sieger. Von Amnion k a m e n die Gesandten zurück, die er m i t der F r a g e geschickt h a t t e , wie er H e p h a i s t i o n verehren dürfe. Sie berichteten, A m m o n gestehe diesem H e r o e n e h r e n zu. 9 4 D a r ü b e r freute er sich u n d e h r t e H e p h a i s t i o n v o n d a a b auf diese Weise. A n Kleomenes, ein verbrecherisches Subjekt, der bereits viele Ü b e l t a t e n in Ä g y p t e n begangen h a t t e , schickte er in dieser Sache ein Schreiben — wenn ich es a u c h nicht kritisieren will, soweit es in i h m u m die E r i n n e r u n g an H e p h a i s t i o n ging, a u s vielen a n d e r e n G r ü n d e n scheint es doch tadelnswert. D e r Brief b e a u f t r a g t e Kleomenes n ä m lich mit der E i n r i c h t u n g eines H e r o e n k u l t e s f ü r H e p h a i stion im ägyptischen Alexandreia, u n d zwar in der S t a d t Alexandreia selbst, des a n d e r e n auf der Insel Pharos, dort, wo auf dieser der L e u c h t t u r m s t e h t ; diese letztere K u l t s t ä t t e sollte von besonders großen A u s m a ß e n u n d auffallender P r a c h t sein, j a er wollte, d a ß die B e n e n n u n g der Insel selbst n a c h H e p h a i s t i o n zur offiziellen werde, u n d auch alle V e r t r a g s u r k u n d e n , m i t denen die K a u f l e u t e ihre gegenseitigen Geschäfte besiegeln, sollten den N a m e n Hephaistions tragen. A n alldem, wie gesagt, finde ich z u m Tadel keinen G r u n d , es sei d e n n , d a ß die Anstrengungen, die er auf sich n a h m , in n i c h t s zu den gesteckten Zielen p a ß t e n . Tadelnswert aber ist, was in d e n Briefen d a r ü b e r hinaus noch s t a n d : „ W e n n ich bei meiner A n k u n f t die Heiligtümer u n d den H e r o e n k u l t des H e p h a i s t i o n wunschgemäß eingerichtet vorfinde, d a n n werde ich Dir Deine

Buch VII

59»

αφήσω σε τούτον, και τό λοιπόν, όπηλίκον αν άμάρτης, ουδέν πείστ] εξ εμοϋ άχαρι, τούτο άνδρι άρχοντι πολ?.ής μεν χώρα;, πολλών δέ άνϋρώπων εχ βασιλέας μεγάλου έπεστα/.μένον, άλλ.ως τε και κακώ άνδρί, ουκ εχω έπαινέσαι.

24

'Αλλά γαρ αντώ ήδη Άλεξάνόρω εγγύς ην rò τέλος, και τι και τοϊόνδε προ των μελ,λόντων σημήναι λέγει 'Αριστόβουλος· καταλοχίζειν μέν αυτόν την στρατιάν Την συν Πενκέστα τε έκ Περσών και από θαλάσσης ξύν Φιλοξενώ και Μενάνδρω ηχούσαν ές τάς Μακεδονιχάς τάξεις" διψήσαντα δέ άποχωρήσαι εκ της Iδρας καταλιπόντα ερημον τον ϋρόνον τον βασίλειον. 2 είναι δέ κλίνας εκατέροίΰεν τον ϋρόνον άργνρόποδας, εφ' ών ol άμφ' αυτόν εταίροι έκά&ηντο. των τινα ονν ήμελημένων άνϋρώπων, οι δέ και των εν φυλακή άδέσμω δντα λέγουσιν, ερημον ίδόντα τον ϋοόνον και τάς κλίνας, περι τω άρόνφ δέ έστηκότας τους ευνούχους, και γαρ και ol εταίροι ξννανέστησαν τω βασιλει άποχωροϋντι, διελ&όντα διά των ευνούχων άναβηναί 3 τ ε επί τον ΰρόνον και καΰέζεσ&αι. τονς δέ ονκ άναστήσαι μέν αυτόν έκ τον &ρόνου κατά δή τινα νόμον Περσικόν, περιρρηξαμένους δέ τύπτεσ&αι τά τε στή&η και τά πρόσωπα ώς επί μεγάλω κακώ. ταϋτα ώς εξηγγέλϋη Άλεξάνόρω, κελ.εϋσαι στρεβλ.ω&ηναι τον κα&ίσαντα, μήποτε εξ επιβουλής ξυντεταγμένον τούτο εδρασε γνώναι ε&έλοντα. τον δέ ουδέν άλλο κατειπεΐν οτι μη επί νουν οι έλ&όν ουτω πραξαΐ" η δή και μάλλον έπ' ούδενΐ άγαϋώ ξυμβήναι αύτώ οι μάντεις εξηγονντο. 4 Ήμέραι τε ου πολλοί επί τούτω εγένοντο και τε&υκώς τοις &εοΐς τάς τε νομιζομένας ΰνσίας έπI ξνμφοραΐς άγαόαϊς και τινας και έκ μαντείας ευωχειτο άμα τοις φί/.οις και επινε πόρρω των νυκτών, δονναι

Kapitel 2 3 - 2 4

599

früheren Vergehen nachsehen, und auch für künftige sollst D u nichts zu befürchten h a b e n . " Einen solchen Brief v o m K ö n i g persönlich an den Statthalter eines großen L a n d e s und zugleich über viele Menschen, zumal an einen solchen Schurken, gutzuheißen, bin ich nicht imstande. 9 5 Die letzten Vorzeichen 24 Aber schon war das E n d e des Königs nahe, und Aristobulos berichtet von folgenden Zeichen 9 6 , die andeuteten, was unmittelbar bevorstand : Als er dabei war, die mit Peukestas eingetroffenen Perser sowie die vom Meer her unter Philoxenos und Menidas angekommenen Soldaten auf die m akedonischen Einheiten zu verteilen, habe ihn gedürstet 96', und er verließ seinen Sessel, so daß der Thron leer stand. Neben diesem aber hätten Ruhebetten gestanden mit silbernen F ü ß e n : Auf ihnen hätten sich die Hetairen niedergelassen. D a sei ein Mensch niedrigen Ranges, nach einigen sogar einer der frei herumlaufenden Staatsgefangenen, gekommen, habe Thron und Ruhebetten leer gefunden und die Eunuchen um den Thron umherstehen sehen. — die Hetairen waren mit Alexander zusammen weggegangen —, sei durch deren Reihe zum Thron hinaufgescliritten und habe sich auf ihm niedergelassen. Die Eunuchen aber hätten, einer persischen Sitte folgend, nicht versucht, ihn von dort zu verjagen, sondern ihre Kleider zerrissen, sich an die Brust geschlagen und das Gesicht zerkratzt, da ein großes Unglück geschehen sei. Alexander, dem dies gemeldet wurde, habe den Missetäter, der sich auf den Thron setzte, foltern lassen, denn er wollte erfahren, o b dies ein abgekartetes A t t e n t a t sei. E r jedoch habe lediglich geantwortet, er habe so gehandelt, weil es ihm gerade in den Sinn gekommen sei. Dies aber deuteten die Seher als einen noch stärkeren Hinweis auf ein Unglück, das sich damit ankündigte. E s vergingen noch einige wenige Tage. D a brachte Alexander den Göttern die üblichen Opfer für künftige Ereignisse dar, einige auch entsprechend gewissen Ankündigungen durch die Seher, hielt dann Gelage und trank bis tief in die N a c h t zusammen mit den Freunden. Wie es heißt,

Buch V I I

όοο

όέ λέγεται και τη στρατίç ίερεΐα και olvov κατά λόχους και έκατοστνας. από δέ τον πότου αντόν μεν άπαλλάττεσ&αι έ&έλ.ειν ¿πι κοιτώνα είσίν οι ανέγραψαν Μήόιον δέ αντώ έντνχόντα, των εταίρων εν τφ τότε τον πι&ανώτατον, όεη&ηναι κωμάσαι παρά οι" γενέσϋαι γαρ αν ήδνν τ òr κώμοι·. 25

Α'αί ai βασίλειοι εφημερίδες ώδε εχουσιν πίνειν παρά Μηδίω αυτόν κωμάσαντα" έπειτα εξαναστάντα και λ.ουσάμενον κα&ενδειν τε και αν&ις όειπνειν παρά Μηδίω και ανϋις πίνειν πόρρω των νυκτών άπαλλαχ&έντα δέ τον πότου λούσασ&αΐ' και λονσάμενον ολίγον τι έμφαγειν και κα&ενδειν αΰτον, ότι ηδη ζ έπύρεσσεν. έκκομισ&έντα δέ επί κλίνης προς τά ιερά &νσαι ώς νόμος εφ' εκάστη ημέρα, και τά Ιερά έπι&έντα κατακε'ισ&αι εν τω άνδρώνι έστε έπι κνέφας. εν τούτω δέ τοις ήγεμόσι παραγγέλλειν υπέρ της πορείας και τον πλον, τους μέν ώς πεζή Ιόντας παρασκενάζεσ&αι ες τετάρτην ήμέραν, τους δέ άμα ol π λέοντας ώς είς πέμπτην πλευσουμένονς. 3 Έκεΐ&εν όέ κατακομια&ηναι επί της κλίνης ώς ¿πι τον ποταμόν, και πλοίου έπιβάντα διαπλ.εΰσαι πέραν τον ποταμού ές τον παράδεισοι·, κάκεϊ αν&ις λονσάμενον άναπανεσ&αι. ¿ς δέ την νστεραίαν λούσασ&αί τε αϋ&ις και ΰνσαι τά νομιζόμενα- και εις την καμάραν είσε/.ϋόντα κατακεισϋαι όιαμν&ολογονντα προς Μήόιον παραγγεϊλαι όέ και τοις ήγεμόσιν άπαντήσαι 4 ε(ο&εν. ταϋτα πράξαντα όειπνήσαι όλ.ίγον κομισϋέντα όέ αν&ις ες την καμάραν πυρέσσειν ήδη ξυνεχώς την νύκτα ολ.ην τη δέ νστεραία λ.ονσασ&αι και λονσάμενον ϋνσαι. Νεάρχω δέ και τοις άλλοις ήγεμόσι παραγγεϊλαι τά άμφι τον πλουν ΰπως εσΧαι ές τρίΐην ήμέραν. Τη δέ νστεραία λονσασϋαι αυ&ις καί ûvaai τά τεταγμένα, και τά ιερά έπι&έντα ούκέτι έλιννειν πυρέσσοντα. άλ/.à καί ώς τους ήγεμόνας είσκαλ,έσαντα παραγγέλλειν

Kapitel 24-25

601

verteilte er zug- u n d h u n d e r t s c h a f t w e i s e auch Opfertiere u n d Wein an die Armee. N a c h B e r i c h t e n einiger verließ er darauf d a s Gelage u n d wollte sich z u m Schlafgemach begeben, doch sei er Medeios begegnet, d a m a l s d e m V e r t r a u t e sten seiner Hetairen, der ihn b a t , a n einem weiteren F e s t gelage bei ihm teilzunehmen, auf d e m es recht vergnüglich werden könne. 9 7 Chronologie eines physischen Verfalls 25 Die offiziellen Tagebücher des königlichen H o f e s 9 8 n u n berichten folgendes: Der K ö n i g t r a n k u n d feierte bei Medeios, erhob sich d a n n , badete, schlief, speiste d a r a u f wieder bei Medeios zu Abend u n d t r a n k a b e r m a l s bie tief in die N a c h t . Nach dem Gelage b a d e t e er, a ß eine Kleinigkeit und schlief sofort a n Ort u n d Stelle ein. D e n n er fieberte bereits. I n seiner S ä n f t e zu d e n K u l t s t ä t t e n g e b r a c h t , opferte er wie jeden Tag, u n d als die Opfergaben auf d e n Altären waren, legte er sich wieder i m Z i m m e r nieder, bis es dunkel wurde. Doch g a b er w ä h r e n d dieser Zeit d e n A r m e e f ü h r e r n Befehle wegen des A b m a r s c h e s sowie a u c h z u m A u f b r u c h der F l o t t e : D a s L a n d h e e r solle sich f ü r d e n 4., die Flotte, mit der z u s a m m e n a u c h er in See gehen wollte, f ü r den 5. Tag bereithalten. 9 9 D a n n wurde er in einer S ä n f t e z u m F l u ß g e b r a c h t , überquerte diesen zu Schiff u n d ließ sich in einen P a r k t r a g e n , b a d e t e d o r t wieder u n d r u h t e d a n n . A m n ä c h s t e n T a g b a dete er abermals u n d b r a c h t e die üblichen Opfer, ließ sich d a n n in sein Schlafgemach bringen u n d u n t e r h i e l t sich dort m i t Medeios. F ü r den nächsten Morgen b e f a h l er die Armeef ü h r e r zu sich. Nach der Befehlsausgabe speiste er ein wenig, wurde wieder in sein Schlafgemach g e b r a c h t u n d fieberte die ganze N a c h t . A m n ä c h s t e n Morgen b a d e t e er u n d opferte danach. Nearchos u n d d e n a n d e r e n Armeeführern befahl er die Bereitschaft z u m A u f b r u c h f ü r d e n 3. Tag. A m nächsten Tag b a d e t e er wieder u n d b r a c h t e d a z u die üblichen Opfer d a r . Sofort n a c h d e m diese vollzogen waren, begann er s t a r k zu fiebern, e m p f i n g a b e r t r o t z d e m die Armeeführer u n d befahl, alles k l a r z u m a c h e n z u m Aus-

Buch V I I

6o 2

τά προς τον εκπλονν οπως αύτώ taxai έτοιμα· λούσασάαί τε èrti τη εσπέρα, και λονσάμενον εχειν ήδη κακώς. 5 Τ;'/ όέ ί'στεραία μετακομισ&ήναι ές την οϊκίαν την πού; τι] κολνμβή&ρα κάί ϋΰσαι μεν τά τεταγμένα, έχοντα όε πονήρως όμως έσκαλέσαι των ηγεμόνων τονς έπικαιρκοτάτονς και νπέρ τον π/.ον αΰϋι; παραγγέλλει. τη ό' έπιονση μόγις έκκομισ&ήναι πρύς τά ιερά και &νσαι, και μηόέν μείον έτι παραγγέλλειν νπέρ τον π/.ον τοις ήγεμόσιν. ó ' Ες όε την νστεραίαν κακώς ήόη έχοντα ομως άνσαι τά τεταγμένα, παραγγεϊ/.αι όε τους μεν στρατηγούς διατρίβειν κατά την αυλή ν, χιλιάρχας όέ και πεντακοσιάρχας προ των &νρών. ήόη δε παντάπασι πονήρως έχοντα όιακομισύήναι εκ τον παραδειαον ές τά βασίλεια, είσελ&όντων δέ των ήγεμόνοίν γνώναι μεν αύτονς, φωνήσαι όέ μηδέν ετι, άλ/.à είναι ανανόον και την νύκτα πνρέσσειν κακώς και την ήμέραν, και την α/.λην νύκτα και την ήμέραν. 26

Οντως εν ταϊς έφημερίσι ταϊς βασιλείοις άναγέγραπται, και έπΐ τούτοις οτι οί στρατιώται έπόΰΐ/σαν Ιδεΐν αυτόν, οί μέν, ώς ζώντα ετι ϊδοιεν, οί όέ, οτι τε&νηκέναι ήόη έξηγγέ/.λετο, έπικρνπτεσϋαι όέ αύτον έτόπαζον προς τών σωματοφνλάκων τον §άνατον, ώς εγωγε όοκώ· τους πολΡ.ονς (δέ) νπύ πένάονς και πό&ον τον βασιλέως βιάσασϋαι ιόεϊν Ά?.έξανόρον. τον δέ αφιονον μέν είναι /.έγονσι παραπορευομένης της στρατιάς, δεξιοϋσ&αι δέ ώς έκάσΤονς την τε κεφαλήν έπαίροντα μόγις και το'ιν όφ&αλμοϊν έπισημαίνοντα. 2 λέγονσι όέ ai εφημερίδες αϊ βασίλειοι εν τον Σαράπιδος τω ίερω Πείάωνά τε έγκοιμη&έντα και "Ατταλον και Δημοφώντα και Πενκέσταν, προς όέ Κλεομένη ν τε και Μενίόαν και Σέλενκον, έπερωτάν τον

Kapitel 25-26

603

laufen der Flotte. Am Abend badete er, fühlte sich aber bereits sehr schlecht. Am nächsten Tag ließ er sich in ein H a u s neben dem B a d tragen und opferte sodann wie üblich. Trotz äußerst schlechten Befindens ließ er die zuständigen Armeeführer r u f e n und gab neue Befehle bezüglich des F l o t t e n u n t e r n e h m e n s . Am nächsten Tag k o n n t e er n u r noch mit Mühe zu den K u l t s t ä t t e n transportiert werden, u m dort zu opfern, doch gab er nichtsdestoweniger neue Befehle bezüglich der Flottenfahrt an die Armeeführer. Am nächsten T a g war sein Befinden schon ernst, doch brachte er die üblichen Opfer d a r u n d befahl den Armeeführern, sich im Palast, den K o m m a n d e u r e n v o n Einheiten zu tausend und f ü n f h u n d e r t Mann, sich vor den Toren aufzuhalten. Bereits in einem Zustand, der Schlimmstes erwarten ließ, wurde er aus dem P a r k in den P a l a s t zurückgetragen. Als die Armeeführer den R a u m b e t r a t e n , vermochte er sie wohl noch zu erkennen, war jedoch nicht mehr in der Lage zu sprechen u n d lag s t u m m . Diese N a c h t , den folgenden T a g und die nächste N a c h t sowie den T a g darauf fieberte er stark. Ein König stirbt 26 So die Eintragungen im offiziellen Tagebuch. I n ihm ist auch verzeichnet, daß die Soldaten begehrten, zu ihm gelassen zu werden, die einen, u m ihn noch einmal lebend zu sehen, die anderen, weil es hieß, er sei bereits tot, und man, wie ich glaube, v e r m u t e t e , die Somatophylakes verheimlichten diese Tatsache. Die meisten freilich drängte es a u s Trauer und Sehnsucht nach ihrem König zu ihm. So lag er denn wortlos, während das ganze Heer an ihm vorbeizog, und grüßte eie alle, Mann f ü r Mann, indem er m ü h s a m den Kopf hob und mit den Augen Zeichen gab. 1 0 0 Auch berichten die königlichen Tagebücher, Peithon, Attalos, Demophon und Peukestas, dazu Kleomenes, Menidas u n d Seleukos 1 0 1 hätten sich im Tempel des Serapis z u m Schlafe niedergelegt, u m den Gott zu befragen, ob es nicht angebracht und besser f ü r Alexander sei, sich in den Tempel des Gottes bringen zu lassen, d a m i t er selbst den Gott anflehen 3i> Arrian

6O4

Buch

VII

ϋεόν ε'ι λώον και άμεινον Άλεξάνδρω είς τό ιερόν τον άεον κομισ&έντα και ίκετενσαντα ϋεραπενεσΦαι προς τον Φεον" και γενέσάαι φ ή μην τινά εκ τον ΰεον μή κομίξεσϋαι εις το ιερόν, άλλα αντον μένοντι 3 εσεσ&αι άμεινον. ταντά τε άπαγγεϊλαι τον; εταίρους και Άλέξανδρον ού πολύ ύστερον άποϋανείν, ώ; τοΰτο άρα ήδη δν τό άμεινον. ον πόρρω δε τούτων οντε Άριστοβονλο> ούτε Πτολεμαίο) άναγέγραπται. οι δε και τάδε ανέγραψαν, ερέσ&αι μεν τούς εταίρους αν τον δτω την βααιλείαν απολείπει, τόν δε νποκρίνασ·&αι δτι τω κρατίστφ· οι δε, προσύεϊναι προς τούτω τω λόγω δτι μέγαν έπιτάφιον αγώνα όρα εφ' αντω έσόμενον. 27

ΙΙολλά δε και ä/J.a οίδα άναγεγραμμένα νπερ της Άλεξάνδρον τεΡ.εντής, και φάρμακον δτι έπέμφ&η παρά Άντιπάτρον Άλεξάνδρω και εκ τον φαρμάκου δτι άπέ&ανε· και τό φάρμακον δτι Αριστοτέλης μεν Άντιπάτρω έξενρε δεδοικώς ήδη Άλέξανδρον Καλλισϋένονς ενεκα, Κάσανδρος δε ό 'Αντιπάτρου έκόμισεν· οί δε και δτι εν ήμιόνον όπλή ¿κόμισε και τοντο 2 ανέγραψαν, δονναι δε αύτό Ίόλλαν τον άδελφόν τόν Κασάνδρου ιόν νεώτερο ν είναι γάρ οινοχόοι· βασιλικοί· τόν Ίόλλαν και τι και λελυπήσ&αι προς 'Αλεξάνδρου όλίγω πρόσ&εν της τελεντής· οί δέ και Μήδιον μετασχε'ιν τον έργον, εραστήν δντα τον Ίόλλα" και αυτόν γάρ εϊναι τόν εϊσηγητψ γενόμενον Άλεξάνδρω τον κώμον όδΰνην τε αντω επί τη κνλικι γενέσϋαι όξεΐαν, και επί τη όδννη άπαλλαγήναι ¿κ τον πότον. 3

"Ηδη δέ τις ονκ ησχννϋη άναγράψαι δτι αίσ&όμενος ον βιώσιμον övta αυτόν 'Αλέξανδρος ές τόν Ενφράτην ποταμόν η ει εμβαλών, ώς αφανής εξ άν&ρώπων γενόμενος πιστοτέραν την δόξαν παρά τοις επειτα έγκαταλείποι δτι εκ &εον τε αντω ή γένεσις ξννέβη και παρά &εούς ή άποχώρησις. ' Ρωξάνην δε την γνναϊκα ον λα·&ειν εξιόντα, αλλά είργόμενον γάρ προς αυτής έποιμώξαντα ειπείν δτι εφ&όνησεν άρα αντω δόξης της

Kapitel 26-27

605

u n d so von diesem geheilt werden könne. 1 0 2 Doch i h n e n w u r d e als Bescheid v o n der G o t t h e i t zuteil, m a n möge dies unterlassen, er bleibe besser, wo er sei. Diese A n t w o r t h ä t t e n die H e t a i r e n z u r ü c k g e b r a c h t , u n d bald darauf sei Alexander gestorben. Dies wohl h a b e der G o t t d a m i t gemeint, wenn er sagte, es sei so besser f ü r ihn. Nicht viel a n d e r s berichten a u c h Aristobulos u n d Ptolemaios. 1 0 5 ' Manche der A u t o r e n jedoch schreiben d a r ü b e r hinaus noch, dio H e t a i r e n h ä t t e n Alexander gefragt, wem er d a s A m t dee Könige hinterlasse, u n d dieser habe g e a n t w o r t e t : „ D e m Besten." N a c h wieder a n d e r e n h a b e er hinzugefügt, e r s e h e gewaltige Leichenspiele a n seinem Grabe voraus. 1 0 3 Ansichten u n d V e r m u t u n g e n 27 D a r ü b e r h i n a u s k e n n e ich noch viele a n d e r e Versionen über Alexanders Tod, z u m Beispiel, d a ß er a n einem Gift starb, d a s A n t i p a t r o s geschickt h a b e . Aristoteles sei es gewesen, der dieses G i f t f ü r A n t i p a t r o s erfand, selbst in F u r c h t vor A l e x a n d e r wegen des Kallisthenes, u n d Kassandros, Sohn des A n t i p a t r o s , h a b e es ü b e r b r a c h t , wobei einige ausmalen, er h a b e dies in d e m H u f e eines Maultieres transportiert. Verabreicht sei es i h m d u r c h Iollas worden, den jüngeren B r u d e r des K a s s a n d r o s , der als königlicher Mundschenk v o n Alexander k u r z vor seinem Tod beleidigt worden war. N a c h a n d e r e n war a u c h Medeios als Liebhaber des Iollas in dieses K o m p l o t t verwickelt; er sei es j a gewesen, der Alexander zu j e n e m Festgelage einlud, u n d nach d e m U m t r u n k h a b e A l e x a n d e r heftiger Schmerz befallen, worauf er d a s Gelage verließ. 1 0 3 ' J a , einer der A u t o r e n s c h ä m t e sich nicht, zu vermelden, d a ß Alexander, als er m e r k t e , er werde nicht m e h r überleben, zum E u p h r a t ging, u m sich hineinzustürzen u n d so, der Mitwelt e n t r ü c k t , der Nachwelt die K u n d e von seiner göttlichen A b s t a m m u n g u n d seinem H e i m g a n g zu den Göttern g l a u b h a f t e r erscheinen zu lassen. Seine G a t t i n R h o x a n e indes h a b e b e m e r k t , wie er sich fortstehlen wollte u n d , von ihr festgehalten, h a b e er g e j a m m e r t , sie gönne i h m nicht den höchsten R u h m , ein G o t t zu werden. Dies sei erwähnt z u m Beweis, d a ß mir solche Berichte nicht un-

se·

6o6

Buch V I I ές άπαν, ώς ΰεώ δ ή γεγενημένω. και ταντα έμοι ώς μη αγνοεϊν δόξαιμι μάλλον δτι λεγόμενα εστίν ή ώς πιστά ες άψήγησιν άναγεγράφϋω.

28

Έτε?.εύτα μεν όή 'Αλέξανδρος τή τετάρτη και όεκάτr¡ και εκατοστή Όλνμπιάδι έπι Ήγησίον άρχοντος 'Α&ήνησιν εβίω όέ όνο και τριάκοντα ετη και τον τρίτον μήνας έπέλαβεν οκτώ, ώς λέγει 'Αριστόβουλος · έβασίλενσε όέ δώδεκα ετη και τους οκτώ τούτους μήνας, τό τε σώμα κάλλιστος και φιΡ,οπονώτατος και οξύτατος γενόμενος και την γνώμην άνδρειότατος και φιλοτιμότατος καΐ φιλοκινδννότατος και τον 2 θείον επιμελέστατος ' ηδονών όέ τών μεν τοϋ σώματος εγκρατέστατος, τών δε τής γνώμης επαίνου μόνου άπληστότατος· ξννιδεϊν όέ το δέον έτι έν τω άφανέί δν όεινότατος, και εκ τών φαινομένων το εικός ξυμβαλεϊν επιτυχέστατος, και τάξαι στρατιάν και όπλίσαι τε και κοσμήσαι δαημονέστατος· και τον ϋνμόν τοις στρατιώταις έπάραι και ελπίδων άγα&ών έμπλήσαι και τό όεϊμα έν τοις κινόύνοις τω άδεεϊ τω αύτον άφανίσαι, 3 ξύμπαντα ταντα γενναιότατος, και ονν και όσα έν τώ έμφανεϊ πραξαι, ξνν μεγίστψ &άρσει έπραξεν, όσα τε φ&άσας ύφαρπάσαι τών πολεμίων, πριν και δεϊσαί τινα αυτά ώς έσόμενα, προλαβεϊν δεινότατος• και τα μεν ξνντε&έντα ή όμολογηϋέντα ψνλ.άξαι βεβαιότατος, προς όέ τών έξαπατώντων μή άλώναι ασφαλέστατος, χρημάτων τε ές μεν ήδονάς τάς αύτον φειδωλότατος, ές δέ ενποάαν τών πέλ.ας άιρϋονώτατος.

29

ΕΙ δέ τι έπλημμελή&η 'Αλεξάνδρω δι οξύτητα ή νπ' οργής, ή εϊ τι ές τό νπερογκότερον προήχ&η βαρβαρίσαι, ού μεγάλα τίϋεμαι εγωγε, εϊ την νεότητά τέ

Kapitel 27-29

607

b e k a n n t sind, keineswegs aber, weil ich sie an Glaubwürdigkeit der Überlieferung f ü r wert erachte. 1 0 4 Nachruf u n d persönliche R e c h t f e r t i g u n g 28 Alexander s t a r b in der 114. Olympiade im athenischen A r c h o n t a t e j a h r des Hegesias. Sein Leben h a t t e , wie Aristobul berichtet, 32 J a h r e u n d 8 Monate g e w ä h r t , seine Regierung 12 J a h r e u n d die e r w ä h n t e n 8 Monate gedauert. 1 0 5 E r war von p r a c h t v o l l e m K ö r p e r b a u 1 0 6 , u n g e h e u e r zäh u n d schnell zupackend, in seiner H a l t u n g von höchster Tapferkeit, unendlichem Ehrgeiz u n d s t e t s bereit, Gefahren zu durchstehen. I n seinen B e m ü h u n g e n , d e n religiösen Geboten n a c h z u k o m m e n , übertraf ihn keiner. 1 0 6 ' Gegen sinnliche Vergnügen äußerst z u r ü c k h a l t e n d , k a n n t e er n u r eine Unersättlichkeit, nämlich L o b u n d Anerkenn u n g seiner geistigen Qualitäten zu ernten. 1 0 7 Unheimlich war seine Fähigkeit, instinktiv herauszufinden, was nötig sei, noch ehe sichtbare Anzeichen v o r h a n d e n waren, während sich anderseits die Schlüsse, die er a u s d e m W a h r n e h m b a r e n zog, als die u n f e h l b a r s t e n erwiesen. Keiner vermochte es, so umsichtig wie er eine Armee aufzustellen, sie auszurüsten, sie in Z u c h t zu h a l t e n , u n d es verriet gleichermaßen angeborene Begabung, wie er seinen Sold a t e n Mut zusprach, sie mit H o f f n u n g zu erfüllen v e r m o c h t e u n d durch seine eigene Zuversicht in Gefahren ihnen alle F u r c h t n a h m . W a s er vor aller Augen vollbrachte, d a s t a t er mit höchster K ü h n h e i t ; die Gegner von vornherein auszumanövrieren, d a r i n war er genial, dies zu t u n , noch bevor jem a n d Zeit h a t t e , die auf i h n z u k o m m e n d e G e f a h r ü b e r h a u p t erst zu f ü r c h t e n . Keiner hielt A b m a c h u n g e n u n d Verträge getreulicher als er, keiner v e r m o c h t e es besser, sich vor Betrugsversuchen zu schützen, keiner w a r sparsamer als er mit dem A u f w a n d f ü r eigene Vergnügungen u n d zugleich freigebiger, wenn es d a r u m ging, seinen N ä c h s t e n wohlzutun. 1 0 8 29 W e n n er gelegentlich in seiner überschnellen A r t , die Dinge anzupacken, oder in seinem J ä h z o r n einen Fehler beging m oder wenn er sich dazu verleiten ließ, sich allzu überinäßigdem Barbarischen zu erschließen, b e d e u t e t dies meines

Buch VII

6οδ

τις την 'Αλεξάνδρου μή άνεπιεικώς ενϋνμη&είη καΐ το διηνεκές της ευτυχίας και τους προς ήόονήν, ουκ επί τω βελτίστφ, τοις βασι/,ενσι ξύνοντας τε και επί κακώ ξυνεαο μίτους· άλ/.à μεταγνώναί y ε εφ' οίς επλημμέλησε μόνω olòa των πάλ.αι βασιλέων ' Αλεξάνδρα» 2 υπάρξαι υπό γενναιότητας, οι δε πο/J.oí, εΐ και τι έγνωσαν πλημμελήσαντες, οι δε τω προηγορεϊν αύτοΰ, ώς καλώς δη πραχ&έντος, έπικρνψειν οϊονται την άμαρτίαν, κακώς γιγνώσκον τες. μόνη γαρ εμοιγε δοκεΐ ϊασις αμαρτίας όμολογεϊν τε άμαρτόντα και δήλον είναι επ' αύτώ μετ αγιγνώσκοντα, ώς τοις τ ε πα&οΰσί τι άχαρι ου πάντη χαλεπά τ à πα&ήματα φαινόμενα, εΐ ό δράσας αυτά ξυγγωροίη δτι ου καλά εδρασεν, αύτώ τέ τινι ες το μέλλον ταντην ελπίδα άγα&ήν νπολειπομένην, μή ποτε αν παραπλήσιόν τι άμαρτεϊν, εΐ τοις πρόσόεν πλημμελη&εϊσιν άχάόμενος φαίνοιτο. 3

"Οτι δε ές ΰεόν την γένεσιν την αύτον άνέφερεν, ουδέ Χ ο ντο εμοι δοκεϊ μέγα είναι αύτώ το πλημμέλημα, εΐ μή και σόφισμα ην τυχόν ές τους υπηκόους τον σεμνού ενεκα. οϋκονν δοκει εμοιγε η Μίνωος γενέσ&αι βασιλεύς αφανέστερος ή ΑΙακοϋ ή ' Ραδαμάνϋυος, οίς δή ες Δία άνενεχ&εϊσα ή γένεσις προς τών πάλαι άν&ρώπων ούδεμιά αύτών ϋβρει προστίθεται, ουδέ Θησέως τοΰ Ποσειδώνος ούδέ "Ιωνος του 'Απόλλωνος. 4 ώς εμοιγε και ή Περσική σκευή σόφισμα δοκεϊ είναι πρός τε τους βαρβάρους, ώς μή πάντη ά/Μτριον αύτών φαίνεσ&αι τον βασιλέα, και προς τους Μακεδόνας, ώς άποστροφήν τινα είναι αύτώ άπό της όξντητός τε και ύβρεως Της Μακεδόνικης· εφ' οτω δή και έγκαταμιξαί μοι δοκεϊ ταΐς τάξεσιν αύτών τούς Πέρσας τους μηλοφόρους και τοις άγήμασι τούς όμοτίμονς. και οί πότοι δέ, ώς λέγει Άριστόβουλ.ος, ού τοΰ οϊνου ενεκα

K a p i t e l 29

609

E r a c h t e n s nicht viel, w e n n m a n billigerweise zu seinen Gunsten seine J u g e n d in B e t r a c h t zieht, die u n u n t e r b r o c h e n e K e t t e glücklicher Erfolge u n d die Schmeichler, die n u r ihnen zu Gefallen, nicht aber zu ihrem Besten die U m g e b u n g der Herrscher a u s m a c h e n u n d auch k ü n f t i g zu deren Übel u m sie h e r u m sein werden. I n d e s , v o n allen f r ü h e r e n H e r r schern ist Alexander meines Wissens in seiner n a t ü r l i c h e n Vornehmheit der einzige, der es ü b e r sich b r a c h t e , einen Fehler zu b e r e u e n ; die meisten glauben, selbst wenn sie sich d a r ü b e r klargeworden sind, eine üble T a t begangen zu haben, ihre Verfehlungen d u r c h Beschönigung verhüllen zu können, indem sie sie als richtige Leistung hinstellen, eine Auffassung, die sich als falsch erweist. D e n n es gibt meines E r a c h t e n s f ü r ein Vergehen n u r ein einziges Heilmittel, d a ß nämlich der T ä t e r seine Verfehlung gesteht u n d offen Reue zeigt. D e n n w e n n der T ä t e r so b e k e n n t , er h a b e nicht recht gehandelt, mögen in der T a t den O p f e r n die Leiden nicht ganz so schwer erscheinen, u n d er selbst k a n n bei dem deutlichen Schmerz ü b e r sein Vergehen f ü r die Z u k u n f t die H o f f n u n g m i t n e h m e n , niemals wieder Ähnliches sich zuschulden k o m m e n zu lassen. D a ß Alexander sich göttliche H e r k u n f t zuschrieb 1 1 0 , scheint mir bei i h m eine so große Entgleisung nicht, u n d möglicherweise h a n d e l t es sich dabei n u r u m einen K u n s t g r i f f gegenüber den U n t e r t a n e n , seine W ü r d e zu erhöhen. Als König scheint er n a c h meinem D a f ü r h a l t e n jedenfalls nicht weniger bedeutend als ein Minos, Aiakos o d e r R h a d a m a n t h y s , deren A b s t a m m u n g v o n Zeus v o n f r ü h e r e n Geschlechtern ohne allen H o h n auf ihre Überheblichkeit v e r m e r k t worden ist, ebensowenig wie die A b s t a m m u n g des T h e s e u s von Poseidon oder des I o n von Apollon. U n d so scheint mir denn auch das persische Gewand als klug gewähltes Mittel f ü r die B a r b a r e n gedacht gewesen zu sein, ihnen ihren K ö n i g nicht allzusehr als f r e m d erscheinen zu lassen, u n d zugleich f ü r die Makedonen, sich selbst v o n ihrer hochfahrendem, überstolzen A r t zu distanzieren. D a s auch scheint mir der Grund, weshalb er in die makedonischen E i n h e i t e n persische Melophoren u n d in die Gardeeinheiten die sogenannten „Gleichgeachteten" eingegliedert hat. 1 1 1 U n d auch die Gelage d e h n t e er, wie Aristobulos sagt, nicht e t w a

Buch VII

6ιο

μαχροι αύτώ έγίγνοντο, ού γαρ πίνειν πολύν οίνον 'Αλέξανδροι·, άλλά φιλοφροσύνης της ες τους εταίρους.

30

"Οστις δε κακίζει Άλέξανδρον, μι) μόνον όσα άξια κακίζεσθαί έστι προφερόμενος χακιζέτω, άλλα ξνμπαντα τα 'Αλεξάνδρου είς εν χωρίον ξνναγαγών ο ντο) δη έκλ,ογιζέσθω όστις τε ών αυτός xal όποια τύχη κεχρημένος δντινα γενόμενον εκείνον κα'ι ές οσον ευτυχίας της ανθρωπινής έλθόντα βασιλέα τε άμφοϊν τοιν ήπείροιν άναμφιλογώτατα γενόμενον xal επί πάν εξιχόμενον τω αϋτοϋ ονόματι χακίζει, σμιχρότερός τε ών αυτός και επί σμιχροις πονού μένος και ονδέ ι ταΰτα εν κόσμω τιθέμενος. ώς έγωγε δοκώ ότι ουτε τι έθνος άνϋρώπων οΰτε τις πόλις εν τω τότε ην οΰτε τις εϊς άνθρωπος είς δν ού πεφοιτήκει τό 'Αλεξάνδρου όνομα, ονχονν ουδέ έμοι έξω του θείον φΰναι äv δοχεϊ άνήρ ούδενι αλλφ άνϋρώπων έοιχώς. και ταΰτα χρησμοί τε έπισημήναι επί τη τελευτη τη 'Αλεξάνδρου λέγονται και φάσματα άλλα αλ/.οις γενόμενα και ενύπνια φανέντα άλλα άλλοις και ή ές τοϋτο έξ ανθρώπων τιμή τε αύτοΰ και μνήμη ουκ άνθρωπίνι¡ ου σα y και νϋν δε δια ιοσοντου ά/.λοι χρησμοί επί τη τιμη αύτοΰ τω εθνει τω Μακεδόνων χρησθέντες. 3 έπεί, (ε'ι) και αυτός έμεμψάμην εστίν ä εν τη ξυγγραφη των 'Αλεξάνδρου έργων, άλλα αύτόν γε Άλέξανδρον ουκ αίσχύνομαι θαυμάζων τά δε εργα εκείνα έκάκισα αληθείας τε ένεκα της έμής και άμα ωφελείας της ές άνθρώπους· εφ' δτω ώρμήθην ουδέ αυτός άνευ θεον ές τήνδε την ξυγγραφήν.

Kapitel 29-30

6ll

a u s T r u n k s u c h t so lange aus — sein W e i n k o n s u m sei vielmehr mäßig gewesen —, sondern n u r z u m Zweck f r e u n d schaftlichen Beisammenseins mit seinen Hetairen. 1 1 2 30 AVer aber glaubt, Alexander s c h m ä h e n zu müssen, der möge dies nicht t u n , indem er allein d a s Tadelnswerte a n ihm v o r t r ä g t ; er soll vielmehr u m f a s s e n d alles z u s a m m e n tragen, was der Begriff „ A l e x a n d e r " e n t h ä l t . D a n n soll er wich fragen, wer d e n n eigentlich er selbst sei, wie es i h m bisher ergangen sei, u n d d a n n , welche Persönlichkeit auf welchen H ö h e n menschlichen Glückes er schlechtzumachen s u c h t : Auf der einen Seite steht er selbst, eine kümmerliche Existenz, mit kümmerlichen I n t e r e s s e n sicli m ü h s a m herumschlagend, ohne doch O r d n u n g in sie bringen zu k ö n n e n , auf der a n d e r e n der u n b e s t r i t tene Herrscher zweier Erdteile, d e t den Glanz seines N a mens überall hintrug. D e n n es h a t d a m a l s , wie ich glaube, auf der Welt kein Volk gegeben, keine S t a d t , j a keinen einzigen Menschen, zu dem nicht der N a m e Alexanders gedrungen war. D a ß dieser M a n n nicht in unsere W e l t getreten sein k a n n ohne göttliche F ü g u n g , er, der so wenig einem anderen der Sterblichen gleicht, ist meine U b e r z e u g u n g . Wie berichtet wird, h a b e n dies a u c h die Orakelsprüche vor Alexanders T o d deutlich gemacht u n d die verschiedenen Erscheinungen, die einzelnen Menschen zuteil wurden, u n d in ähnlicher Weise auch die m a n n i g f a c h e n Traumbilder, dazu die V e r e h r u n g Alexanders bei allen u n d ein A n d e n k e n , das menschliche M a ß s t ä b e weit hinter sich läßt. U n d nicht zuletzt gehören hierher die weiteren Orakelsprüche, die dem Volke der Makedonen auch n a c h so langer Zeit noch zuteil werden u n d die seine Verehrung gebieten. Persönlich habe ich in dieser Schrift ü b e r Alexanders T a t e n wohl einiges zu t a d e l n g e h a b t . Doch ich scheue mich nicht, meine B e w u n d e r u n g f ü r den Menschen A l e x a n d e r offen zu bekennen. W e n n ich so einzelnes von dem, was er t a t , kritisierte, d a n n n u r , u m mein eigenes B e m ü h e n u m W a h r h a f t i g k e i t u n t e r Beweis zu stellen, u n d zugleich z u m Nutzen f ü r die Menschheit. I m übrigen ist es die G o t t h e i t gewesen, die auch mich dazu angeleitet h a t , die Abfassung dieses Werkes auf mich zu n e h m e n . 1 , 3

ΙΝΔΙΚΗ INDISCHE GESCHICHTE

ι 2

3

4

5

6

η

8

2

7α έξιο Ίνδον ποταμού τα προ; έσπέρην ίσΤε επί ποταμοί· Κωφήνα ΆστακηνοΙ και Άσσακιμ·οί, ε&νεα 'Ινδικά, έποικέονσιν, αλλ' οντε μεγάλοι τα σώματα, κα&άπερ οι εντός τον Ίνδον φκισμένοι, οντε άγα&οί ώσαύτω; τον ϋυμον ουδέ μέλανες ώσαύτως τοις πολλ.οις Ίνδοϊσιν. ούτοι πάλαι μεν Άσσνρίοις νπήκοοι ήσαν, επί δέ Μήδοισι Περσέων ήκονον, και φόρους άπέφερον Κνρφ τω Καμβνσου εκ της γης σφών, ονς εταξε Κύρος. Ννσαΐοι δε ουκ Ίνδικόν γένος εστίν, αλλά των άμα Διοννσω έλ&όντων ες την γήν την 'Ινδών, τυχόν μεν [και] Έ/.λήνων, όσοι απόμαχοι αντών έγένοντο εν τοις πολέμοις ονστινας πρός 'Ινδούς Διόννσος έπολέμησε, τυχόν δε και των επιχοjgímv τούς ε&έ?Μντας τοις "Ελλησι συνφκισε, τήν τε χώρην Ννσαίην ώνόμασεν από της τροφού της Νύσης Δ ιόννσος και τήν πό/.ιν αυτήν Ννσαν. και τό δρος τύ προς τή πόλει, ότου εν τ f¡ σι ν ύπωρείησιν ώκισται ι) Λ ίσα, Μηρός κληίζεται επί τη συμφορά ήτινι έχρήσατο ενϋύς γενόμενος, ταϋτα μεν οί ποιηται επί Διονύσιο εποίησαν, και εξηγείσ&ων αυτά οσοι λόγιοι Έλλ.ήι·ων ή βαρβάρων. Έν Ασσακιμ·οίσι δέ Μάσσακα, πό/.ις μεγάλη, ίναπερ και τό κράτος της γης εστι της Άσσακίης· και αλλη πόλις Πενκελαΐτις, μεγάλη και αύτη, ού μακράν τον Ίνδοϋ. ταϋτα μεν εξω τον Ίνδοϋ ποταμού ώκισται προς έσπέρην εστε επί τον Κωφήνα" Tà δέ από τον Ίνδον πρός εω, τ ο ντο μοι έστω ή 'Ινδών γη και 'Ινδοί οντοι εστωσαν. "Οροι δέ της 'Ινδών γης πρός μέν βορέου άνεμου ό

1 Das Gebiet diesseits, im W e s t e n des Flusses I n d u s bis hin zum F l u ß K o p h e n , bewohnen die Astakener und die Assakener, zwei indische Völker. Sie sind jedoch nicht groß an Wuchs, wie die jenseits des Indus wohnenden, und auch nicht so mutig und so dunkelhäutig wie die meisten Inder. Sie waren einst den Assyrern Untertan; nach den Medern gehorchten sie den Persern und zahlten T r i b u t an K y r o s , den Sohn des K a m b y s e s , den er festgesetzt h a t t e , aus ihrem Land. Die Nysaier sind dagegen kein indisches Volk. Sie stammen vielmehr von den Einwanderern ab, die zusammen mit Dionysos nach Indien kamen. Vielleicht sind sie zum Teil Nachkommen der Griechen, die in den Kriegen, die Dionysos gegen die Inder führte, kampfunfähig wurden, vielleicht aber auch der Einheimischen, die er mit ihrem Einverständnis zusammen m i t den Griechen anwedelte. Das L a n d n a n n t e Dionysos Nysaia nach seiner Anime Nysa und die S t a d t selbst Nysa. Und der B e r g bei der Stadt, zu dessen F ü ß e n Nysa errichtet ist, wird Meros genannt wegen des Vorfalls, der sich unmittelbar nach der Geburt des Dionysos ereignete. Dies erzählten die D i c h t e r über Dionysos, und ich überlasse es den Geschichtsschreibern der Griechen und der B a r b a r e n , darüber zu berichten. Ini Land der Assakener aber liegt Massaka, eine große Stadt, wo auch die Regierung über das assakenische L a n d ihren Sitz h a t . U n d eine andere große S t a d t nicht weit vom Indus ist Peukelaitis. Dies ist das bewohnte Gebiet diesseits des Flusses Indus i in Westen bis zum K o p h e n .

2 Da3 Gebiet vom Indus nach Osten will ich das L a n d der Inder nennen, und seine Bewohner sollen Inder heißen. Die Grenze des Landes der I n d e r nach Norden ist das

6ι6

Indische Geschichte

2

3 4

5

6

7

8

9

3

Τανρος rò δρος. καλέετat òè ου Τανρος ετι έν τ,η yfj ταύτη, άλλά άρχεται μεν από άαλάσσης ο Τανρος της κατά Παμφύλους τε και Λνκίην και Κίλικας παρατείνει τε εστε την προς εω θάλασσαν, τέμνων την ' Ασίην πάσαν, άλλο δε άλλη καλέεται το δρος, ï f j μεν Παραπάμισος, τη δε Ήμωδός, άλλη δε Ίμαον κληίζεται, καΐ τυχόν άλλα και άλλα εχει ούνόματα. Μακεδόνες δε οι ξύν Άλεξάνδρω στρατεύσαντες Καύκασον aitò έκάλεον, άλλον τούτον Καύκασον, ου τον Σκνϋιχόν, ώς και [τον] έπέκεινα τον Κανκάσον λόγο ν κατέχειν ότι ήλϋεν Αλέξανδρος, τά προς έσπέρην δέ της 'Ινδών γης ó ποταμός 6 'Ινδός άπείργει εστε επί την μεγάλην θάλασσαν, ϊναπερ αυτός κατά δυο στόματα εκδιδοϊ, ου συνεχέα άλλήλοισι τά στόματα, κατάπερ τά πέντε του "Ιστρου έστί σννεχέα, άλ.λ' ώς τά τον Νείλου, υπ' δτων τό Δέλτα ποιέεται το Α'ιγύπτιον, ώδέ τι και της 'Ινδών γης Δέλτα ποιέει ó 'Ινδός ποταμός, ον μείον τον Αιγυπτίου, και τ ο ντο Πάταλα τη 'Ινδών γλώσση καλέεται. rò όέ προς νότοι• τε ανέμου και μεσαμβρίης αύτη ή μεγάλη ΰάλασσα άπείργει την 'Ινδών γήν, και τά προς εω ή αύτη ϋάλασσα άπείργει. τά μεν προς μεσημβρίης κατά Πάτα/.ά τε και τοϋ Ίνδοϋ τάς έκβολάς ώφ&η πρός τε ' Αλέξανδρο ν και Μακεδόνων και πολλών 'Ελλήνων τά δε προς εω 'Αλέξανδρος μεν ούκ έπήλ&ε [τά όε] πρόσω ποταμον ' Υφάσιος, ολίγοι δε άνέγραψαν τά μέχρι ποταμον Γάγγεω και ϊνα τον Γάγγεω αϊ έκβολαί και πόλεις ΙΙαλίμβο&ρα μεγίστη 'Ινδών προς τώ Γάγγη.

Έμοι δε ΈραΧοσϋένης 6 Κνρηναϊος πιστότερο: άλλου εστο>, δτι γης περιόδου πέρι εμε/.εν Έρατο2 σ&ένει. ούτος από τοϋ δρεοςτον Ταύρου, ϊνα τον'Ινδον ai ττηγαί, παρ' αύτόν (τον) Ίνδόν ποταμον ιόντι εστε επί την μεγάλ^ην &ά?.ασσαν και τον Ίνδον τάς έκβολάς μνρίονς σταδίονς κάί τρισχιλίονς την πλευρήν λέγει 3 επέχειν της γης της 'Ινδών, ταυτησί δέ άντίπορον

Kapitel 2 - 3

617

Tauros-Gebirge. Aber es wird in diesem L a n d n i c h t m e h r T a u r o s g e n a n n t . Der T a u r o s beginnt jedoch a m Meer vor P a m p h y l i e n , L y k i e n u n d Kilikien u n d d e h n t sich bis z u m östlichen Ozean aus, wobei er sich durch ganz Asien erstreckt. I n verschiedenen Gegenden wird d a s Gebirge verschieden b e n a n n t : H i e r h e i ß t es P a r o p a m i s o s , d o r t E modos, schließlich I m a o n u n d t r ä g t wohl i m m e r wieder a n d e r e N a m e n . Aber die Makedonen, die m i t A l e x a n d e r zu F e l d e zogen, n a n n t e n es K a u k a s u s , einen a n d e r e n K a u k a s u s , nicht den Skythischen, d a m i t m a n erzählen solle, Alexander sei a u c h ü b e r den K a u k a s u s h i n a u s g e k o m m e n . N a c h Westen begrenzt der F l u ß I n d u s d a s L a n d der I n d e r hin bis zum großen Meer, in d a s er sich d u r c h zwei Mündungen ergießt. Die M ü n d u n g e n liegen nicht d i c h t beieinander, wie die fünf der D o n a u d i c h t beieinander liegen, sondern wie die des Nils, v o n denen d a s ägyptische D e l t a gebildet wird. E b e n s o bildet der F l u ß I n d u s ein D e l t a im L a n d e der I n d e r . E s ist n i c h t kleiner als d a s ä g y p t i s c h e u n d heißt in der Sprache der I n d e r P a t a l a . Gegen S ü d e n u n d nach M i t t a g hin begrenzt d a s große Meer selbst d a s L a n d der I n d e r , u n d n a c h Osten b e g r e n z t es dasselbe Meer. D a s Gebiet im Süden bei P a t a l a u n d den M ü n d u n g e n des I n d u s wurde von Alexander, den Makedonen u n d vielen Griechen gesehen. I n d a s Gebiet i m Osten über den F l u ß H y p h a s i s h i n a u s k a m A l e x a n d e r n i c h t . N u r wenige h a b e n die Gebiete bis hin z u m F l u ß Ganges beschrieben u n d wo die M ü n d u n g e n des Ganges sind u n d wo P a l i m b o t h r a , die g r ö ß t e S t a d t der I n d e r , a m Ganges liegt.

3 Mir aber soll E r a t o s t h e n e s a u s K y r e n e als besondere vertrauenswürdig gelten, weil sich E r a t o s t h e n e s m i t der Beschreibung der E r d e b e f a ß t e . Dieser sagt, d a ß v o m Tauros-Gebirge, wo sich die Quellen des I n d u s b e f i n d e n , bis zum großen Meer u n d zu den M ü n d u n g e n des I n d u s die Seite des L a n d e s der I n d e r e n t l a n g a m I n d u s - F I u ß 13000 Stadien messe. E b e n s o l ä ß t er die gegenüberliegende Seite

6ι8

Indische Geschichte

4

5

6

7

8

g

ίο

πλενρην ποιέει την ν αντη τραχεία ην. αλλά ΐναπεο μα?.-

Kapitel 2 0 - 2 1

663

der Schiffe und die außerordentlichen Bemühungen der Kapitäne u m die Seeleute und die Besatzungen ließen auch die lange ganz Unschlüssigen K r a f t und zugleich zuversichtlichere H o f f n u n g schöpfen hinsichtlich des ganzen Unternehmens. Viel habe auch zur H e b u n g der Moral der Truppe beigetragen, daß Alexander selbst mit aufgebrochen, durch die beiden Mündungen des I n d u s zum Meere gefahren sei, Poseidon und den anderen Meergöttern Opfertiere habe schlachten lassen und d e m Meer herrliche Geschenke dargebracht habe. Sie seien v o n d e m meist unglaublichen Glück Alexandere überzeugt gewesen und hätten geglaubt, daß er alles unternehmen und glücklich zu E n d e führen könne. 21 Als sich nun die Monsunwinde legten — sie wehen nämlich den ganzen Sommer lang v o m Meer zum Land und machen so die Seefahrt unmöglich —, da brachen sie auf, als in A t h e n Kephisodoros Archont war, am 20. des Monats Boedromion nach der Athener Rechnung, nach der der Makedonen und Asiaten i m Monat Hyperberetaios i m 11. Jahr der Herrschaft Alexanders. Nearch opferte vor dem Auslaufen Zeus Soter und veranstaltete auch einen sportlichen W e t t k a m p f . N a c h d e m sie von ihrem Schiffsdepot aufgebrochen waren, fuhren sie am ersten Tag den Indus hinab, ankerten bei einem großen Kanal und blieben dort zwei Tage lang. Dieser Ort heißt Stura und war e t w a 100 Stadien v o n dem Schiffsdepot entfernt. A m dritten Tag lichteten sie die Anker und fuhren 30 Stadien bis zu einem anderen Kanal, der bereits Brackwasser führte. Besonders während der F l u t strömte das Meer in ihn hinein, aber auch bei Ebbe blieb das Wasser darin mit dem Fluß vermischt. Dieser Platz heißt K a u m a n a . Von dort fuhren sie 20 Stadien f l u ß a b nach Koreestis und ankerten immer noch i m Fluß. Von dort brachen sie auf, fuhren jedoch nicht weit. D e n n in dieser Mündung des I n d u s bemerkten sie ein Riff; die Wellen brandeten gegen das Ufer, das felsig war. W o das

Indische Geschichte

664

θακόν ¡¡ν του έρματος, σταόίονς πέντε, διήγον

ταύτη όιώρνχα ποιήσαντες έπι τάς νέας, έπειδί) ή πλημμυρά

7

έπή/.θεν ή εκ τοϋ πόντου, έκπεριπλώσαντες δε στ ad ίου ζ πεντήκοντα καί εκατόν όρμίζονται ές Κρώκαλα νήσον άμμώδεα και μένουσιν αύτοϋ την (ίλλην ήμέραν. 8 προσοικέει δε ταύτη έθνος 'Ινδικόν, οί Άράβιες κα/.εόμενοι, ών και έν τ ή μέζονι ξι"/γραφή μνήμην εσχον, και οτι είσίν επώνυμοι ποταμού Άράβιος, ϋς όιά της γης αυτών {¿ίων εκδιδοϊ ές θάλασσαν, ορίζων

9

ίο

τούτων te την χώρην καί τ i ¡ν Ώρειτέων. εκ δε Κροτάλων εν δεξιά μεν έχοντες δρος τό καλεόμενον αύτοΐσιν ΕΙρον, έν άριστερά δέ νήσον άλιτενέα επ/.εον ή δε νήσος παρατεταμένη τη ήιόνι κόλπον στεινόν ποιέει. διεκπ/.εύσαντες δε ταύτην όρμίζονται έν λ.ιμένι εύόρμω. οτι δε μέγας τε καί καλός ό λιμήν, Νεάρχω εδοξεν

11

έπονομάζειν αυτόν 'Αλεξάνδρου λ ι μ έ ν α . νήσος δέ έπι τω στόματι τοϋ λ.ιμένος δσον σταδίους δύο χουσα· Βίβακτα δνομα τή νήσω, ό δέ χώρος Σάγγαδα. ή δέ νήσος και τον λιμένα, προκειμένη

έστιν απέάπας προ

12

τοϋ πελάγεος, αύτη έποίεεν. ένταϋθα πνεύματα μεγάλα εκ τον πόντου επνεε και συνεχέα, και Νέαρχος δείσας τών βαρβάρων μή τίνες συνταχθέντες εφ' άρπαγήν τοϋ στρατοπέδου τραποίατο, έκτειχίζει τον χώρυν

3 3 λιθίνω τείχει. τέσσαρες δέ καί εικοσιν ήμέοαι τή μονή έγένοντο. και λέγει οτι μύας τε έθήρων τους θαλασσίους οί στρατιώΐαι, καί δστρεια δέ και τούς σωλήνας καλεσμένους, άτοπα τό μέγεθος, ώς τοισιν έν τήδε τη ήμετέρη θαλάσση συμβαλέειν και ΰδωρ ό'τι άλμνοόν έπίνετο. 22

"Αμα τε ό άνεμος έπανσατο καί οί άνήγοντο. καί πι ραιωθέντες σταδίονς ές έξήκοντα όρμίζονται προς αίγιαλώ ψαμμώδεϊ" νήσος δέ έπήν τω αίγιαλώ έρήμ)/. 2 ταύτην δέ πρόβλημα ποιησάμενοι ώρμίσθησαν Αόμαι οϋνομα τή νήσω. ϋδωρ δέ ουκ ην έν τω αίγιαλώ, άλλα προε/.θόντες ές την μεσογαίην δσον είκοσι σταδίονς έπι-

Kapitel 21-22

665

Riff a m schwächsten w a r , b a u t e n sie auf fünf Stadien einen K a n a l u n d b r a c h t e n die Schiffe h i n d u r c h , als die Flut a u s d e m Meere aufgelaufen war. D a n n f u h r e n sie 150 S t a d i e n an der K ü s t e entlang, a n k e r t e n bei der Sandb a n k K r o k a l a u n d blieben d o r t d e n n ä c h s t e n T a g . D o r t wohnt ein indisches Volk, die Arabier, die ich a u c h in meinem größeren W e r k e r w ä h n t h a b e u n d d a ß sie n a c h d e m F l u ß Arabie heißen, der d u r c h ihr Gebiet z u m Meer fließt u n d i h r L a n d von d e m der Oreiten abgrenzt. V o n K r o k a l a aus f u h r e n sie weiter u n d h a t t e n zur rechten einen Berg, den m a n Eiros n a n n t e , zur linken eine flache Insel. Die I n sel erstreckt sich e n t l a n g d e m U f e r u n d bildet eine schmale B u c h t . Sie f u h r e n h i n d u r c h u n d a n k e r t e n in einem g u t e n H a f e n . D a er groß u n d schön war, f a n d N e a r c h es richtig, ihn d e n A l e x a n d e r - H a f e n zu n e n n e n . E t w a zwei S t a d i e n vor der E i n f a h r t des H a f e n s liegt eine Insel. Sie heißt Bib a k t a , der ganze P l a t z S a n g a d a . U n d die Insel, die im Meer vorgelagert ist, bildet selbst auch den H a f e n . D o r t blies u n u n t e r b r o c h e n ein gewaltiger S t u r m v o m Meer her. D a h e r f ü r c h t e t e Nearch, d a ß einige B a r b a r e n sich zu einem R a u b z u g gegen d a s L a g e r z u s a m m e n t u n k ö n n t e n , u n d ließ den Ort mit einer S t e i n m a u e r u m g e b e n . Der A u f e n t h a l t erstreckte sieh auf 24 Tage. U n d er berichtet, d a ß die Sold a t e n W a s s e r r a t t e n , Muscheln u n d sogenannte Schwertfische von unglaublicher Größe, gemessen an denen, die m a n in unserem Meer t r i f f t , gefangen h ä t t e n u n d d a ß m a n Meerwasser g e t r u n k e n habe.

22 Der W i n d h a t t e sich k a u m gelegt, als sie in See staehen. U n d n a c h d e m sie e t w a 60 Stadien zurückgelegt h a t t e n , a n k e r t e n sie vor einer sandigen K ü s t e . Vor der K ü s t e lag eine u n b e w o h n t e Insel. Diese b e n u t z t e n sie als Schutz b e i m A n k e r n . D e r N a m e der Insel w a r D o m a i . Wasser g a b es an der K ü s t e nicht, aber als sie e t w a 20 S t a -

666

Indische G e s c h i c h t e

3 τυγχάνονσιν υδατι καλώ. r f j δε ύστεραίη ές νύκτα αυτοί; ό π/.όος έγίνετο ές Σάραγγα σταδίου; τριακοσίους, και όρμίζονται προς αίγιαλω, και νδωο ήν από τον 4 αιγιαλοί' όσον όκτώ σταδίονς. έν&ένδε πλώσαντες όρμίζονται εν Σακά/.οισι, τ ότι ω έρήμω. και διεκπλώσαντες σκοπέλους δύο, οϋτω τι άλλήλοις πελ.άζοντας, (Άστε τους ταρσούς των νεών απτεσ&αι ενϋεν και ενϋεν των πετρέων, κα&ορμίζονται êv Μοροντοβάροις, σταδίους 5 διελ&όντες ες τριακοσίους" ό δε λιμήν μέγας και εύκνκλ.ος και βα&νς και ακλ.υστος, ό δε εσπλ.ονς ες αυτόν στεινός. τούτον τή γλώσση τγ) έπιχωρίη Γυναικών λιμένα έκάλεον, ότι γυνή του χώρου τούτου πρώτη 6 επήρξεν. ως δε δια τών σκοπέλων διεξέπ/.εον, κύμασι τε μεγά/.οις ένέκυρσαν και τη Φαλάσση ροώδει. άλλά έκπ,εριπλώσαι γαρ ύπερ τους σκοπέλ.ους μέγα έργον 7 έφαίνετο. ές δε την νστεραίην επλ,εον νήσον εν αριστερά εχοντες πρό του πε/.άγεος οϋτω τι τω αίγιαλω συναφέα ώστε εΐκάσαι αν διώρυχα εϊναι τό μέσον Τον τε αιγιαλού και της νήσου4 οτάδιοι οί πάντες έβδομήκοντα τον διέκπλου. καΐ επί τ ε τον αίγιαλοϋ δένδρεα ην πολλά και 8 δασέα, και ή νήσος v).r¡ παντοίη σύσκιος. υπό δε την εω επλ-εον εξω της νήσον κατά ρηχίην στενήν ετι γάο ή άνάπωτις κατείχε, πλώσαντες δε ές εκατόν και. είκοσι σταδίους όρμίζονται έν τω στόματι τον Άράβιος ποταμού' και λιμήν μέγας και καλός πρός τω στόματι, νδωο δε ονκ ην πότιμον τον γάρ 'Αράβιος ai έκβολαΐ 9 αναμεμιγμένοι τω πόντω ήσαν. αλλά τεσσαράκοντα σταδίους ές τό ανω προχωρήσαντες λάκκοι έπιτνγχάνουσι, και ενϋεν ύδρενσάμενοι οπίσω άπενόστησαν. ίο νήσος δέ έπ'ι τω λιμένι ύψηλ.ή και έρημος, και περί ταύτην όστρείων te και ίχ&ύων παντοδαπών ϋήρα. μέχρι μεν τοΰδε Άράβιες, έσχατοι Ινδών ταύτη ώκισμένοι, tà δέ από τονδε Ώρεΐται έπεϊχον.

K a p i t e l 22

667

dien ins Binnenland gingen, stießen sie auf gutes Wasser. A m folgenden Tage gelang ihnen bis z u m Abend die F a h r t bis S a r a n g a , 300 Stadien weit, u n d sie a n k e r t e n an der K ü s t e ; auch Wasser g a b es in einer E n t f e r n u n g von 8 Stadien von der K ü s t e . Von d o r t f u h r e n sie weiter und ankert e n in Sakala, einem u n b e w o h n t e n Ort. U n d sie f u h r e n zwichen zwei K l i p p e n h i n d u r c h , die einander so nahe waren, laß die R u d e r der Schiffe a n beiden Seiten an die Felsen anstießen. Sie a n k e r t e n in M o r o n t o b a r a , n a c h d e m sie etwa 300 Stadien zurückgelegt h a t t e n . D e r H a f e n war groß, ganz r u n d , tief u n d frei von Seegang, a b e r seine E i n f a h r t war eng. I n der Landessprache n a n n t e m a n ihn „ H a f e n der F r a u e n " , weil eine F r a u als erste ü b e r diesen Ort geherrscht h a t t e . Als sie durch die K l i p p e n f u h r e n , t r a f e n sie auf große Wellen u n d B r a n d u n g , aber a u ß e n u m die Klippen herumz u f a h r e n schien eine schwierige Angelegenheit zu sein. A m n ä c h s t e n Tage h a t t e n sie w ä h r e n d der F a h r t eine Insel zur Linken z u m Meer hin, die so dicht an der K ü s t e lag, d a ß es zwischen d e m F e s t l a n d u n d der Insel einen K a n a l zu geben schien. I n s g e s a m t legten sie 70 Stadien zurück. U n d auf dem F e s t l a n d g a b es zahlreiche d i c h t e B ä u m e , u n d die Insel war d u r c h mannigfachen B e w u c h s schattig. Mit der M o r g e n d ä m m e r u n g f u h r e n sie a u s d e m Schutz der Insel durch eine schmale B r a n d u n g ; es war nämlich noch E b b e . N a c h d e m sie etwa 120 Stadien g e f a h r e n waren, ankerten sie in der M ü n d u n g des Flusses Arabie. U n d es gab einen großen u n d schönen H a f e n an der M ü n d u n g , das Wasser war jedoch nicht t r i n k b a r . D e n n d a s Wasser der Mündungen des Arabis war mit d e m Meer v e r m i s c h t . N a c h d e m sie aber 40 Stadien l a n d e i n w ä r t s gegangen waren, f a n d e n sie einen Teich. Hier ergänzten sie die W a s s e r v o r r ä t e u n d k e h r t e n zurück. N a h e d e m H a f e n war eine steile u n d u n b e w o h n t e Insel, um die h e r u m man verschiedene A r t e n von Muscheln u n d Fischen fangen k o n n t e . Bis hierher wohnen die Arabier, ein R a n d v o l k der I n d e r ; von hier an aber besitzen die Oreiten d a s L a n d .

È

•43 Arrian

668

Indische Geschichte

23

2

3

4

5

6

7

8

Όρμηΰέντες δέ εκ των εκβολών τον Άράβιος παρέπλέον των Ώρειτέων την χώρην. και όρμίζονται εν IIαγάλοισι, πλ,ώσαντες σταόίονς ες διακοσίονς, προς ρηχίη. άλλά άγκνρησι γάρ έπήβολος ήν ο χώρος, τά μεν ουν πληρώματα άπεσάλευον εν tf¡ai νηνσίν, οι δε έφ' νδωρ έκβάντες νδρενοντο. τη δ' νστεραίη άναχάέντες άμα ήμερη καί π/.ώσαντες σταδίονς ες τριάκοντα και τετρακοσίους κατάγονται έσπέριοι ές Κάβανα, καί όρμίζονται προς αίγιαλώ έρήμψ. καί ένταν&α ρηχίΐ/ τραχείη ην, και επί τώδε μετεώρους τάς νέας ώρμίσαντο. κατά τονΤον τον πλόον πνενμα νπολαμβάνει τάς νέας μέγα εκ πόντοι', καί νέες δυο μακραί διαφΰείρονται εν τω πλόω, καί κέρκουρος" οι δε άνϋρωποι σώζονται άπονηξάμενοι, ότι ου πόρρω της γης ο π/.όο; εγίνετο. άμφί δέ μέσας νύκτας άναχ&έντες πλέουσιι· εστε επί Κώκαλ.α, (α) τον αίγιαλον, εν&εν ώρμήϋησαν, απείχε σταδίονς διακοσίονς· καί ai μεν νήες σαλενουσαι ώρμεον, τά πληρώματα δέ έκβιβάσας Νέαρχος προς τη γη ηνλίσϋη, ότι επί πολλόν τεταλαιπωρηκότες εν τη όαλάσση άναπαύσασ&αι έπό&εον στρατόπεδον δε περιεβάλετο των βαρβάρων της φυλακής ενεκα. έι· τούτω τω χωοω Λεόννατος, δτω τά Ώρειτών εξ 'Αλεξάνδρου έπετέτραπτο, μάχη μεγάλη νικά Ώρείτας τε καί όσοι Ώρείταις σννεπέλ.αβον τον έργον, καί κτείνει αυτών έξακισχιλίους, καί τους ηγεμόνας πάντας· των δε συν Λεοννάτω ιππείς μεν άποϋνήσκουσι πεντεκαίδεκα, των δέ πεζών άλλοι τε ον πολλοί καί Άπολλοφάνης ό Γαδρωσίων σατράπης. ταύτα μεν δι) εν τη άλλη ξυγγραγη άναγέγραπται, καί όπως Αεόι·· νατος επί τώδε εστεφανώΰη προς 'Αλεξάνδρου χονσω στεφάνω εν Μακεδόσιν. ένταν&α σίτος ήν νενημένος κατά πρόσταγμα 'Αλεξάνδρου ές έπισιτισμόν τω στρατό), και έμβάλ/.ονται αιτία ήμερέων δέκα ές τάς νέας. καί τών νεών ¿¡σαι πεπονηκεσαν κατά τον πλόον μέχρι τονδε έπεσκεύασαν, καί των ναυτέων οσοι εν τω έργω βλακενειν έφαίνοντο Νεάρχω, τούτους

Kapitel 23

669

23 Nachdem sie aus den Mündungen des Arabis aufgebrochen waren, fuhren sie ani Land der Oreiten vorbei. Und sie ankerten, nachdem sie etwa 200 Stadien gefahren waren, in Pagala vor der Brandung. Denn es war trotzdem an diesem Platz möglich, Anker zu werfen. Die Besatzung blieb auf See an Bord, nur einige gingen um Wasser an Land und ergänzten die Wasservorräte. Am folgenden Tage stachen sie mit Tagesbeginn in See und fuhren etwa 430 Stadien. Am Abend landeten sie in Kabana und ankerten vor einer unbewohnten Küste. Auch dort herrschte eine rauhe Brandung; deswegen gingen sie auf hoher See vor Anker. Auf dieser Fahrt gerieten die Schiffe in einen gewaltigen Sturm von der See her, und zwei Kriegsschiffe und ein Beiboot wurden während der Fahrt zerstört. Die Besatzungen aber retteten sich schwimmend, weil die Fahrt nicht weit vom Land verlief. Um Mitternacht lichteten sie die Anker und fuhren nach Kokala, das von der Küste, von der sie aufgebrochen waren, 200 Stadien entfernt war. Und die Schiffe lagen auf Reede, die Besatzungen ließ Nearch ausschiffen und auf dem Festland lagern, da sie sich nach so vielen Mühen auf See zu erholen wünschten. Das Lager ließ er befestigen zum Schutz vor den Barbaren. An diesem Ort besiegte Leonnatos, dem die Angelegenheiten der Oreiten von Alexander anvertraut worden waren, in einer gewaltigen Schlacht die Oreiten und ihre Verbündeten. Und er tötete 6000 von ihnen und alle Anführer. Von den Soldaten des Leonnatos fielen fünfzehn Reiter und einige wenige Mann zu Fuß, darunter Apollophanes, der Satrap von Gadrosien. Dies steht in dem anderen Bericht, ebenso wie die Bekränzung des Leonnatos wegen dieses Erfolges durch Alexander mit einem goldenen Kranz vor den Makedonen. Dort war auf Anordnung Alexanders Getreide für die Verpflegung des Heeres bereitgestellt, und sie nahmen Verpflegung für zehn Tage an Bord. Schiffe, die auf der Fahrt bis hierher beschädigt worden waren, wurden ausgebessert, und Seeleute, die Nearch bei der Arbeit nachlässig zu sein schienen, übergab er

670

Indische Geschichte μεν πεζί) αγειν Λεοννάτω εδωκεν, αυτός δέ από τών συν Λεοννάτψ στρατιωτών σνμπληροϊ τό ναυτικοί·.

24 2

3

4

5

6

7

8

Έν&ένδε όρμη&έντες επλεον άκραεί, και διελϋόντες σταδίονς ές πεντακοσίονς ώρμίζοντο προς ποταμω χειμάρρφ· Τόμηρός δνομα ην τω ποταμω. και λίμνη ην επί ταϊς έκβολαϊς τον ποταμού, τα δε βράχεα τά προς τω αιγιαλώ έπώκεον αν&ρωποι εν καλύβαις πνιγηραΐς. και οϋτοι ώς προσπλεοντας εϊδον, έ&άμβησάν τε και παρατείναντες σφας παρά τον αίγιαλόν ετάχ&ησαν ώς άπομαχούμενοι προς τους έκβαίνονΤας. λ.όγχας δε έφόρεον παχέας, μέγεϋος ώς έξαπήχεας· άκωκή δε ουκ επήν σιδηρέη, άλλα τό όξν αύτησι πεπυρακτωμένον ταύτό έποίεε. πλή&ος δέ ήσαν ώς εξακόσιοι, και τούτους Νέαρχος ώς ΰπομένοντάς τε και παρατεταγμένους κατεϊδε, τάς μεν νέας άνακωχεύειν κελεύει εντός βέλους, ώς τά τοξεύματα ές την γήν απ αυτών έξικνεϊσ&αΐ" αί γάρ τών βαοβάροιν λόγχαι παχέαι φαινόμεναι άγχέμαχοι μέν, άφοβοι δε ές τό έσακοντίζεσ&αι ήσαν. αυτός δέ τών στρατιωτών όσοι αυτοί τε κουφότατοι και κουφότατα (οπλισμένοι τον τε νεΐν δαημονέστατοι, τούτους δέ έκνήξασ&αι κελεύει από ξυν&ήματος. πρόσταγμα δέ σφισιν ήν, όπως τις έκνηξάμενος σταίη έν τω ϋδατι, προσμένειν τόν παραστάτην οι έσόμενον, μηδέ (έμ)βά?.λ.ειν τρόσΰεν ές τους βαρβάρους, πριν επί τριών ές βά&ος Ταχ&ήναι την φάλαγγα, τότε (δέ) δρόμφ ήδη Ιέναι έπαλαλάξαντας. άμα δέ έορίπτονν έωυτούς οί επί τ ώδε τεταγμένοι έκ τών νεών ες τό e πόντον, και ένήχοντο οξέως, και ϊσταντο έν κόσμω, και φάλαγγα έκ σφών ποιησάμενοι δρόμω έπήεσαν αύτοί τε άλ.αλάζοντες τω Ένναλίω και οί επί τών νεών ξυνεπήχεον, τοξεύματά τε και από μηχανών βέλεα έφέροντο ές τους βαρβάρους, οι δέ τήν τε ?.αμπρότητα τών δπλ.ων έκπλαγέντες και της έφόδου την οξύτητα και προς τών τοξενμάτων τε και τών άλλων

Kapitel 2 3 - 2 4 Leonnatos, u m sie in d a s L a n d h e e r einzureihen. E r selbst aber füllte seine Schiffsbesatzung a u s den Soldaten des L e o n n a t o s auf. 24 Von dort b r a c h e n sie auf u n d segelten mit frischer Brise. Sie legten e t w a 500 S t a d i e n z u r ü c k u n d a n k e r t e n vor einem F l u ß , der n u r zur Regenzeit Wasser f ü h r t . Der N a m e des Flusses w a r Tomeros. A u c h eine L a g u n e g a b es bei den M ü n d u n g e n des Flusses. D e n K ü s t e n s t r e i f e n bewohnten Menschen in stickigen H ü t t e n . U n d als die sie h e r a n f a h r e n sahen, waren sie b e u n r u h i g t u n d stellten sich in einer langen Reihe a m Ufer a u f , u m sie bei der L a n d u n g zurückzuschlagen. Sie t r u g e n dicke, sechs Ellen lange L a n zen. Eiserne Spitzen waren nicht aufgesetzt, sondern ihre zugespitzten E n d e n w a r e n im F e u e r g e h ä r t e t , was dasselbe bewirkte. I h r e Anzahl b e t r u g e t w a 600. Als Nearch sie in K a m p f o r d n u n g w a r t e n sah, ließ er die Schiffe in Schußweite a n h a l t e n , d a m i t v o n ihnen a u s die Pfeile d a s L a n d erreichten. D e n n die dicken L a n z e n der B a r b a r e n schienen n u r f ü r den N a h k a m p f geeignet, jedoch h a r m l o s als Schleuderwaffe. E r aber ließ die beweglichsten, a m leichtesten b e w a f f n e t e n u n d a m besten s c h w i m m e n d e n Soldaten auf ein v e r a b r e d e t e s Zeichen hin z u m U f e r schwimmen. Sie b e k a m e n den Befehl, d a ß sie, w e n n sie im Wasser a u f r e c h t stehen k ö n n t e n , ihren N e b e n m a n n e r w a r t e n sollten, u n d eich nicht eher auf die F e i n d e werfen sollten, bis die Schlachtreihe eine Tiefe von drei Gliedern erreicht habe. D a n n aber sollten sie m i t Kriegsgeschrei im Lauf vorrükken. Sogleich warfen sich die d a z u A b k o m m a n d i e r t e n a u s }den Schiffen ins Wasser u n d s c h w a m m e n schnell, stellten sich geordnet auf, bildeten eine Schlachtreihe u n d gingen im Lauf vor, wobei sie den E n y a l i o s anriefen. U n d auch die auf den Schiffen s t i m m t e n mit ein u n d schössen Pfeile u n d Geschosse a u s Maschinen auf die B a r b a r e n . Die aber fürcht e t e n den Glanz der W a f f e n u n d die H e f t i g k e i t des Angriffs. U n d u n t e r dem B e s c h ü ß der Pfeile u n d der anderen

672

Indische

Geschichte

βελών βαλλόμενοι, ola δη ημίγυμνοι άνθρωποι, ουδέ ολίγον ε; άλκήν τραπέντες έγχλίνονσι. και οί μέν αυτοί' γεύγοντες άπούνήσκονσιν, οι δε και άλίσκονται9 εστι δέ οι και διέφυγον ες τα δρεα. ήσαν δε οί άλόντες τά τ ε ά).λα aw μαία δασέες και τάς κεφα/.άς, και τους δνυχας ύηριώδεε;· τοις γάρ δη δννξιν όσα σιδήρω διαχράσ&αι ελέγονΐο και τους 'ιχάύας τούτοισι παηασγίζοντες κατεργάζεσϋαι και των ξύλων δσα μα/.ακώτερα. τα δέ άλλα rotς λί&οισι τοϊσιν όξέσιν εκοπτον· σίδηρος γάρ αύτοϊσιν ουκ ήν. έσ&ήτα δε εφόρεον δέρματα ϋήρεια, οί δέ και Ιχ&ΰων των μεγάλων [τε] τά παχεα. 25

Έντανϋα νεωλκοΰσι τάς νέας, και δσαι πεπονηκνίαι αυτών επισκευάζονσι. τη δε εκτγ) ημέρΐ] εατέλλοντο, και πλώσαντες σταδίους ες τριακοσίονς άφικνέονται ες χώρο ν, δς δη έσχατος ήν της Ώρειτών γής· Μά/.ανα 2 τω χώρω δνομα. Ώρεϊται δε δσοι άνω από &αλάσσης οικέουσιν, εσταλμένοι μεν κατάπερ 'Ινδοί είσι, και τά ες πάλειιον ωσαύτως παραρτέονται· γλώσσα δέ άλλη

3 αύτοισι και αλλα νόμαια. μήκος τον παράπ?.ον παρά μεν χώρην την Άραβίων ες χίλιους μάλιστα σταδίονς, εν&ενπερ ώρμή&ησαν, παρά δέ την Ώρειτών γήν έξακό4 σιοι και χίλιοι, παραπλεόντων δέ την 'Ινδών γήν τυ έντεν&εν γαρ ούκέτι 'Ινδοί είσι — λέγει Νέαρχος ort 5 ai σκιαΐ αύτοϊσιν ου ταύτό εποίεον άλ.λά όπου μέν επί πολύ του πόντου ώς προς μεσημβρίαν προχωρήσειαν, αϊ δέ και αύται [αί σκιαΐ] προς μεσημβρίην τετραμμέναι εφαίνοντο" όπότε δέ το μέσον τής ήμερη; έπέχοι ό ήλιος, ήδη δέ και έρημα σκιής πάντα ώψ&η αύτοισι. 6 των τε αστέρων δσους πρόσ&εν μετεώρους κατεώροη', οί μέν άφανέες πάντη ήσαν, οι δέ προς αυτή τή γή εφαίνοντο, καταδύνοντές τε και αύτίκα ανατέλλοντες 7 οί πάλαι άειφανέες. και ταϋτα ούκ άπεικότα δοκέει μοι άναγράψαι Νέαρχος· επει και εν Συήνη τή ΑΙγυπτίη, επεάν τροπάς αγη ΰέρεος ώρη ό ήλιος, φρέαρ άποδεδειγμένον εστί, και τοϋτο ασκιον εν μεσημβρίη

Kapitel 24-25

673

Geschosse — sie waren nämlich h a l b n a c k t — setzten sie sieh ü b e r h a u p t nicht zur W e h r u n d w a n d t e n sich zur F l u c h t . U n d ein Teil k a m auf der F l u c h t u m , ein anderer wurde gef a n g e n . Einigen gelang a u c h die F l u c h t in die Berge. Die Gefangenen waren a m K ö r p e r wie auf d e m Kopf behaart und h a t t e n Krallen wie Tiere. Wie es hieß, g e b r a u c h t e n sie die Krallen wie Eisen, i n d e m sie Fische mit ihnen aufs c h n i t t e n u n d bearbeiteten, ebenso wie weiches Holz. Anderes zerschlugen sie m i t spitzen Steinen. D e n n Eisen besaßen sie nicht. Als K l e i d u n g t r u g e n sie Tierfelle oder auch die dicken H ä u t e der großen Fische.

25 H i e r zogen sie die Schiffe a u f s L a n d u n d überholten die beschädigten. A m sechsten T a g e b r a c h e n sie auf, f u h ren e t w a 300 Stadien u n d k a m e n zu d e m Ort a m E n d e des L a n d e s der Oreiten. Der N a m e des Ortes ist Malana. Die landeinwärts v o m Meere e n t f e r n t lebenden Oreiten sind gekleidet wie die I n d e r u n d auf die gleiche Weise f ü r den Krieg ausgerüstet. I h r e Sprache u n d ihre S i t t e n sind jedoch verschieden. Die L ä n g e des Weges a m L a n d e der Arabier vorbei b e t r u g etwa 1000 Stadien v o n Beginn der F a h r t ; a m L a n d der Oreiten vorbei f u h r e n sie 1600 Stadien. Als sie am Land der I n d e r v o r b e i f u h r e n — d e n n von hier an gibt es keine I n d e r mehr —, berichtet Nearch, h ä t t e n sich ihre Schatten nicht wie gewöhnlich v e r h a l t e n : Sooft sie weit nach Süden auf d a s Meer h i n a u s g e f a h r e n seien, h ä t t e n sich die Schatten ebenfalls n a c h Süden g e d r e h t , wenn die Sonne gegen Mittag den Zenit erreichte, h ä t t e n sie g a r keine S c h a t t e n mehr w a h r n e h m e n k ö n n e n . Von den Sternen, die sie f r ü h e r hoch a m H i m m e l w a h r g e n o m m e n h ä t t e n , seien einige gänzlich u n s i c h t b a r , andere, die vorher stets sichtbar waren, seien u n m i t t e l b a r ü b e r der E r d e erschienen, indem sie unter- u n d sogleich wieder aufgingen. U n d dieser Bericht des Nearch scheint m i r n i c h t unwahrscheinlich zu sein, d a m a n j a auch in Syene in Ä g y p t e n zur Zeit der Sommersonnenwende einen B r u n n e n zeigt, in d e m am

Indische Geschichte φαίνεται· εν Μερόι) δε πάντα ασκια τη avrfj ώρη. 8 εικός ων και εν Ίνόοΐσιν, άτε προς μεσαμβρίην ωκισμένοισι, τά αυτά δή πά&εα έπέχειν, και μάλιστα δή κατά τον πόντο ν τον Ίνδικόν, οσω μάλλον αύτοΐσιν •η ϋάλασσα προ; μεσαμβοίην κέκλιται. ταΰτα μέν δή ώδε έχέτω. 26

'Επί δε Ώρείτησι κατά μεν μεσογαίην Γαδρώσιοι έπεϊχον, ώι· την χώρην χαλεπώς διεξή/.ϋεν άμα τι] στρατί^ 'Αλέξανδρος, και κακά τοσαντα επαϋεν, οσα ονδέ τ à σύμπαντα της συμπάσης στρατη/.ασίης. 2 ταντά μοι εν τη μέζονι συγγραφή άναγέγραπται. κάτιυ όε Γαδρωσίων παρά τήν &ά/.ασσαν αυτήν οιΊγβυοφάγοι κα/.εόμενοι ο'ικονσι· παρά τούτων την γη ν επλεον. τη μέν πρώτη ήμέρη περί τήν δευτέρην φυλακήν άνα'/βέντες καταίρουσιν εις Βαγίσαρα" στάδιυι τοϋ παοάπλον 3 εξακόσιοι, λιμήν τε ενι αύτό&ι εϋορμος, και κώμη Πάσιρα, απέχουσα άπό &α).άσσης εξήκοντα σταδίονς, 4 και οι πρόσοικοι αυτής Πασιρέες. ές δε τήν ύστεραίαν πρωιτερον της ώρης άναχ&έντες περιπλ,έονσιν ακρί/ν επί πολύ τε άνέχουσαν ¿ς τον πόντον και αυτήν 5 νψηλήν και κρημνώδεα. φρέατα δε όρύξαντες, νδοιο [ουκ] ολίγον και πονηρόν άρυσάμενοι ταύτη μέν τη ημέρα επί άγκυρέων ώρμεον, ότι ρηχίη κατά τον 6 αίγιαλόν άνεϊχεν ές δε τήν νστεραίην καταίρουσιν ές Κόλτα, σταδίους ε?3όντες διακοσίους. ένΰένδε εωϋεν πλεύσαντες σταδίους έξακοσίους εν Καλίμοισιν όρμίζονται. κώμη προς τω αίγιαλω, φοίνικες δε περί αυτήν υ).ίγοι πεφύκεσαν, και βάλανοι ¿π' αυτοϊσι χλωραι έπήσαν. και νήσος ώς εκατόν σταδίονς άπό 7 τον αιγιαλού άπέχουσα, Καρνίνη δνομα. έντανΰα ξένια Νεάρχω προσφέρουσιν οι κωμήται πρόβατα και Ιχ&νας· και των προβάτων τά κρέα λέγει οτι ήν Ιχ&νώδεα, Ισα τοις των όρνί&ων των πελαγίων, ό'τι και αυτά 'ιχ&ύων σιτέεταΐ" πόα γαρ ουκ ενι εν τη χώρη. 8 άλλα τη ύστεραίη πλεύσαντες ές σταδίους διακοσίονς

Kapitel 25-26

675

M i t t a g k e i n S c h a t t e n a u f t r i t t . I n M e r o e ist z u r s e l b e n J a h reszeit alles o h n e S c h a t t e n . E s ist d a h e r w a h r s c h e i n l i c h , d a ß bei d e n j a i m S ü d e n w o h n e n d e n I n d e r n d i e s e l b e n V e r hältnisse herrschen, und a m meisten im Indischen Ozean, j e w e i t e r sich d a s d o r t i g e M e e r n a c h S ü d e n e r s t r e c k t . Soviel hierüber.

26 J e n s e i t s d e r O r e i t e n i m B i n n e n l a n d l e b e n d i e G a d r o sicr, d e r e n L a n d A l e x a n d e r m i t d e m H e e r m i t M ü h e d u r c h q u e r t e . E r e r d u l d e t e d o r t m e h r M ü h s a l a l s ü b e r h a u p t auf d e m g a n z e n ü b r i g e n Z u g . D a s h a b e ich in m e i n e m g r ö ß e r e n Bericht beschrieben. U n t e r h a l b der Gadrosier u n m i t t e l b a r a m Meer wohnen die s o g e n a n n t e n Fischesser. A n deren Gebiet f u h r e n sie e n t l a n g . A m e r s t e n T a g e b r a c h e n sie e t w a z u r Zeit d e r z w e i t e n N a c h t w a c h e auf u n d a n k e r t e n bei B a g i s a r a . D i e L ä n g e d e r F a h r t b e t r u g 600 S t a d i e n . D o r t g a b es e i n e n g u t e n H a f e n u n d e i n D o r f P a s i r a , 60 S t a d i e n vorn M e e r e n t f e r n t . S e i n e A n w o h n e r s i n d die P a s i r e r . A m n ä c h s t e n T a g b r a c h e n sie zu f r ü h e r e r S t u n d e auf u n d u m s c h i f f t e n ein weit i n s M e e r h i n e i n r a g e n d e s h o h e s u n d steiles V o r g e b i r g e . Als sie B r u n n e n g r u b e n , k o n n t e n sie n u r wenig u n d schlechtes Wasser schöpfen. A n diesem T a g e lagen sie v o r A n k e r , d a e i n e B r a n d u n g v o r d e m F e s t l a n d lag. A m f o l g e n d e n T a g k a m e n sie n a c h K o l t a , i n d e m sie 200 S t a d i e n f u h r e n . V o n d o r t b r a c h e n sie in aller F r ü h e a u f , f u h r e n 600 S t a d i e n u n d a n k e r t e n bei K a l i m a . E i n D o r f lag a m U f e r , u m d a s h e r u m einige D a t t e l p a l m e n w u c h s e n , a n d e n e n g r ü n e D a t t e l n h i n g e n . E t w a 100 S t a d i e n v o m F e s t l a n d e n t f e r n t lag a u c h eine I n s e l , m i t N a m e n K a m i n e . D o r t b r a c h t e n die D o r f b e w o h n e r N e a r c h a l s G a s t g e s c h e n k e Schafe und Fische. U n d er berichtet, d a ß d a s Fleisch der S c h a f e n a c h F i s c h g e s c h m e c k t h a b e wie d a s d e r W a s s e r vögel, weil a u c h sie sich v o n F i s c h e n e r n ä h r e n ; d e n n G r a s gibt es in d e m L a n d n i c h t . A m f o l g e n d e n T a g a b e r f u h r e n

676

Indische

Geschichte

όρμίζονται προς αίγιαλώ καί κώμη από 1θαλάσσης ές σταδίονς τριάκοντα άπεχονση· ι) μεν κώμη Κνσα έκα9 λέετο, ΚαρβΙς δε τω αίγιαλώ δνομα ην. ένταν&α πλ,οίοις επιτνγχάνονσι σμικροΐσιν, οία αλιέων είναι π/οία ονχ ενδαιμόνων αυτούς όέ ο ν καταλαμβάνονσιν, αλλ' εφνγον γάρ καϋορμιζομένας κατιόόντες τα; νέα;, σϊτός τε αντά&ι ονχ ένην, και επιλε/.οίπει τ ι) ν στοατιήν ó πολλόζ· άλλ.ά αίγας έμβαλόμενοι ες τάς νέας. οϋτω io dì) όπέπλεον. xaì πεοιπλώσαντες ακρην νψηλί/ν ν καχαίρειν έ&έ/.ειν ές αυτήν δστις δ' äv άπειρίη προσχή, 3

γίνεσ&αι άφανέα. άλλα λέγει Νέαρχος κέρκουρόν σιγι ένα πλήρωμα έχοντα Αιγυπτίων ου πόρρω της νήσου ταύτης γενέσ&αι άφανέα, και νπέρ τούτου τους ηγεμόνας τον π/.όου Ισχυρίζεσ&αι δτι άρα κατάραντες

4

νπ' άγνοίης είς την νήσον γένοιντο άφανέες. Νέαρχος δέ πέμπει κνκ/.ω περί την νήσον τριηκόντορον, κε/.ενσας μη κατασχεϊν μεν ές την νήσον, έμβοάν δέ τοις άν&ρώποις ώς μάλ.ιστα έν χρω παραπλ,έοντας, και τον κυβερνήτην ονομάζοντας και ότου αλ,λου ουκ αφανές τυ

5

οΰνομα. ώς δέ ούδένα ύπακονειν, τότε δέ αυτός λέγει πλεϋσαι ές την νήσον και κατασχεϊν δή προσαναγκάσαι τους ναύτας ουκ έ&έλοντας, και έκβήναι αυτός και έλέγξαι κενόν μϋ&ον έόντα τον περί τής νήσου λόγον. 6 άκοϋσαι δε και άλλον λόγον υπέρ τή νήσω ταύτη λεγόμενοι', οϊκήσαι την νήσον ταύτην μίαν τών Νηρηίδ(ον το δέ οΰνομα ου λέγεσ&αι τής Νηρηίδος. ταύτη δέ όστις πελ.άσειε τή νήσω, τούτοj συγγίνεσ&αι

Kapitel

30-31

687

Mutes und der Klugheit des Nearch. An vielen Orten der K ü s t e seien einige Wale gestrandet, wenn sie von der E b b e in einer Untiefe überrascht würden, andere würden von heftigen Stürmen gegen das F e s t l a n d getrieben. D a n n stürben und verfaulten sie. W e n n das Fleisch verwest und die K n o c h e n allein übrig seien, würden sie die Menschen zum Hausbau verwenden. Die Rippen, soweit sie groß seien, dienten als B a l k e n für Häuser, die kleineren als Dachsparren. Die Kieferknochen würden als Türen verwendet, da von den Walen viele bis 2 5 K l a f t e r lang sind.

3 1 Als sie am Lande der „Fischesser" vorbeifuhren, hörten sie einen B e r i c h t über eine Insel, die dort e t w a 100 Stadien vom F e s t l a n d entfernt liegt und nicht bewohnt wird. Die Bewohner des Landes sagten, sie sei dem Helios heilig und heiße Nosala. K e i n Mensch wolle dort an L a n d gehen; wer sie jedoch aus Unkenntnis betrete, werde unsichtbar. Nearch berichtet, ein B o o t m i t einer ägyptischen Besatzung sei nicht weit von der Insel verschwunden. Und dazu versicherten die Lotsen, daß sie bei ihrer Landung aus Unkenntnis verschollen seien. Nearch schickte nun einen Dreißigruderer im K r e i s um die Insel herum und befahl, nicht zu landen, sondern nach den Menschen zu rufen, indem sie möglichst nahe vorbeiführen und den Steuermann und andere, deren Namen b e k a n n t waren, beim Namen zu rufen. Als niemand antwortete, sei er selbst zur Insel gefahren, wie er berichtet, und habe die Seeleute gegen ihren Willen zu landen gezwungen. Dann sei er selbst an L a n d gegangen und habe das Gerücht über die Insel als leeres Geschwätz erwiesen. E r habe weiterhin noch einen anderen Bericht über diese Insel gehört, daß sie nämlich von einer Nereide bewohnt werde, den Namen der Nereide habe man ihm jedoch nicht mitgeteilt. W e r immer sich der Insel

Indische Geschichte

688

μεν, ίχβνν δέ αυτόν εξ ανθρώπου ποιέουσαν έμβά/Λειν 7 ες Τον πόντοι·. "Η?.ιον δε άχθεσθέντα τf¡ Νηρηίδι κελεΰειν μετοικίζεσϋαι αυτήν εκ της νήσον την δε όμολογείν μεν δτι ίξοικισθήσεται, δεϊσθαι δέ οι το πάθημα (πανθήναι). και τον "Ηλ.ιον νποδέξασθαι, 8 τους δέ δή ανθρώπους οϋστινας [αν] ιχθύας εξ ανθρώπων πεποιήκει κατελεήσαντα άνϋρώπονς αύθις έξ Ιχθύων ποιήσαι, και από τοντο>ν των 'Ιχθυοφάγων το 9 γένος και εις Άλέξανδρον κατελθεΐν. και ταϋτα ότι ψεΰδεα εξελέγχει Νέαρχος, ουκ επαινώ αυτόν εγωγε της σχολής τε και σοφίης, οϋτε κάρτα χαλεπά έξελεγχθήναι έόντα, ταλαίπωρόν τε δν γιγνώσκων τον; παλαιούς λόγο ν; επιλ.εγόμενον εξελέγχε ιν όντας ψευδέας. 32

2

3

4

5

6

7

'ί'πέο τους 'Ιχθυοφάγους Γαδρώσιοι ες το arci οΐκέουαι γήν πονηρήν και ψαμμοιδεα, ενθεν και τά πολλά κακά ή στρατιή τε Αλεξάνδρα) επαθεν κα'ι αυτός 'Αλέξανδρος, ώς μοι ήδη έν τω άλλ.ψ λόγω άπήγΐ/tai. ώς δε ες την Καρμανίην άπό τών 'Ιχθυοφάγων κατήρεν ο στρατός, ένΐαν&α ίνα πρώτον της Καρμανίης ώρμίσαντ o, ¿π' άγκυοέων εσάλενσαν, οτι ρηχί'ι παρετέτατο ές το πέλαγος τρηχείη. ένθένδε ονκέτι ωσαύτως προς ήλιο ν δυομένον επλωον, άλλα το μεταξν δύσιός τε ή λ ίο ν και της άρκτου οϋτω μάλλον τι al πρωραι αύτοίσιν επεϊχον, και ούτω ή Καρμανίη τών Ιχθυοφάγων της γης και τών Ώρειτών εύδενδροτέρη τε και εύκαρποτέρη εστί και ποιώδης μάλ/.όν τι και ένυδρος, όρμίζονται δε εν Βάδει χώρψ της Καρμανίης οίκον μένω, δένδρεά τε ττολ/.à ήμερα πεφυκότα εχοντι πλην έλαίης, και άμπέλ,ους άγαθάς, καί σιτοφόρο). ενθένδε όρμηθέντες και διεκπ/.ώσαντες σταδίονς όχταχοσίους προς αΙγια?.ώ όρμίζονται έρήμω, καί καθορώσιν ακρην μακρήν άνέχουσαν επί πολλά ν ες τό πέλαγος· άπέχειν δέ εφαίνετο η άκρη πλόον ώς ήμέρης. και οι τών χώρ(ον έκείνιον δαήμονες της Άραβίΐις

Kapitel 31-32

689

nähere, den m a c h e sie zu ihrem Liebhaber, verwandle ihn jedoch v o m Menschen z u m Fisch u n d werfe i h n ins Meer. Helios h a b e sich über die Nereide e r z ü r n t u n d ihr befohlen, die Insel zu verlassen. Sie h a b e der Aussiedlung z u g e s t i m m t , jedoch d a r u m gebeten, sie v o n ihrem F l u c h zu erlösen. Helios h a b e eingewilligt u n d h a b e a u s Mitleid die von ihr in Fische v e r w a n d e l t e n Menschen w i e d e r u m a u s Fischen zu Menschen g e m a c h t . V o n diesen s t a m m e d a s Volk der „Fischesser" a b u n d bestehe bis in die Zeit Alexanders. D a ß dies Lügen sind, h a t N e a r c h nachgewiesen. I c h lobe i h n jedoch nicht wegen seines Z e i t a u f w a n d s u n d seines Scharfsinns, d e n n d a s w a r n i c h t sonderlich schwierig nachzuweisen. Die alten E r z ä h l u n g e n b e w u ß t zu sammeln, u m sie als Lügen zu erweisen, ist n a c h meiner Meinung m ü ß i g .

32 Von den „Fischessern" a u s l a n d e i n w ä r t s bewohnen die Gadrosier ein karges, sandreiches L a n d . D o r t stieß dem H e e r Alexanders u n d Alexander selbst viel Unbill zu, wie ich in d e m anderen Bericht erzählt h a b e . Als d a s H e e r v o n den „Fischessern" n a c h K a r m a n i e n k a m , dort, wo sie z u m erstenmal in der K a r m a n i e a n k e r t e n , lagen die Schiffe auf Reede, d a eine r a u h e B r a n d u n g bis weit n a c h d r a u ß e n ins Meer ging. Von d o r t a u s f u h r e n sie n i c h t m e h r geradewegs nach Westen, sondern der B u g ihrer Schiffe zeigte m e h r in die R i c h t u n g zwischen W e s t e n u n d N o r d e n . K a r m a n i e n ist daher mehr mit B ä u m e n bewachsen u n d t r ä g t m e h r F r ü c h t e als das L a n d der „Fischesser" u n d der Oreiten. Auch wächst dort mehr Gras, u n d es gibt Wasser. Sie gingen in Badis, einem b e w o h n t e n Ort in der K a r m a n i e , vor Anker, wo viele O b s t b ä u m e a u ß e r d e m Ö l b a u m wuchsen sowie g u t e Weinstöcke u n d Getreide. Von d o r t b r a c h e n sie auf, f u h r e n 800 Stadien u n d a n k e r t e n vor einer einsamen K ü s t e . Sie sahen ein großes Vorgebirge, d a s sich weit ins Meer hinein erstreckte. D a s Vorgebirge schien eine Tagesreise e n t f e r n t zu sein. Die L a n d e s k u n d i g e n sagten, d a ß dieses

Indische Geschichte

690

ελεγον την άνίσχονσαν ταύτην άκρην, κα/Ιεσϋαι (δε) Μάκετα· εν&εν τα κιννάμωμά τ ε καί άλλα τοιοντότροπα 8 ¿ς Άασνρίονς άγινέεσύαι. και από το ν αιγιαλ.ον τούτον, Ίναπερ 6 στόλος έσά/.ενε, και της άκρης, ήντινα καταντικρύ άψεώρων άνέχονσαν ες το πέλ.αγος, ô κόλπος — εμοί τε δοκεϊ και Νεάρχω ωσαύτως έδόκεεν — ες το εισω άναχεϊται, ΰπερ εικός ή Έανϋρή 9 &ά/.ασσα. ταντην την άκρην ώς κατεϊδον, Όνησίκριτος μεν επέχοντας έπ αυτήν πλέειν έκέλ.ενεν, ώς μη κατά ίο τον κόλπο ν ε/.αστρέοντας ταλ.αιπωοέεσόαι. Νέαρχος δε υποκρίνεται νήπιον είναι Όνησίκριτον, εΐ άγνοέει επ' 11 δτω εστάλη προς 'Αλεξάνδρου ό στόλος, ο ν γαρ ότι άπορίη ήν πεζή διασω&ηναι πάντα αντω τον στρατόν, επί τώδε άρα έκπέμψαι τάς νέας, άλλα έΰέλοντα αίγια/.ονς τε τονς κατά τον παράπλ.ονν κατασκέψασϋαι και ορμονς και νησίδας, και όστις κόλπος εσέχοι εκπεριπ/.ώσαι τούτον, και πόλ.ιας δσαι έπιϋαλ.άσσιαι, 12 και ει τις εγκαρπος γή και « τις ερήμη. σφας ών ον χρήναι άψανίσαι το έργον, προς τέρματι ήδη ¿όντας των πόνων, άλλ.ως τε ονδε άπόρως ετι των αναγκαίο»· εν τω παράπλ.ω έχοντας, δεδιέναι τε, ότι ή άκρη ές μεσηβρίην άνέχει, μη έρήμω τε τι] ταύτη γϊ) και 13 άνύδρω και tf/.ογώδει εγκύρσειαν. ταύτα ενίκα, καί μοι δοκέει περιψανέως σώσαι την στρατιήν τήδε τή βουλή Νέαρχος' την γαρ δή άκρην εκείνην καί την προς αυτή χώρην πάσαν ερήμην τε είναι λ.όγος κατέχει καί νδατος άπορίη εχεσ&αι. 33

'Αλλά επ/Μον γάρ άπό τον αιγιαλ.οϋ άραντες τή γή προσεχέες, και πλ.ώσαντες σταδίους ώς έπτακοσίονς εν άλλ.ω αίγιαλ.ω ώρμίσαντο' Νεόπτανα δνομα τω αίγιαλω. 2 και αν&ις υπό την εω άνήγοντο, καί πλεύσαντες σταδίονς εκατόν όρμίζονται κατά ποταμόν "Αναμιν ο όέ χώρος Άρμοζεια έκαλέετο. φίλια δε ήδη καί πάμφορα 3 (τα) ταύτη ήν, πλ.ήν ε/.αΐαι ον πεψύκεσαν. εντανϋα έκβαίνονσί τε εκ των νεών καί άπό των πολλών πόνων

Kapitel 32-33

691

herausragende Vorgebirge zu Arabien gehöre u n d Maketa g e n a n n t werde ; von d o r t w ü r d e n Zimt u n d ähnliches zu den Assyrern g e b r a c h t . Von dieser K ü s t e , wo die F l o t t e auf Reede lag, u n d von d e m Vorgebirge, d a s sie sich ihnen gegenüber ins Meer erstrecken sahen, d e h n t e sich der Meerbusen — ich glaube es jedenfalls, auch N e a r c h schien das so — n a c h innen a u s u n d bildete wahrscheinlich das E r y t h r ä i s c h e Meer. Als sie dieses Vorgebirge sahen, verlangte Onesikritos, darauf z u z u h a l t e n , d a m i t sie sich nicht mit d e m U m f a h r e n des Meerbusens a b m ü h e n m ü ß t e n . Aber Nearch erwiderte, d a ß Onesikritos ein N a r r sei, wenn er nicht wisse, wozu die F l o t t e von Alexander ausgesandt sei. Gewiß nicht deswegen, weil es unmöglich sei, sein ganzes H e e r sicher zu L a n d e z u r ü c k z u f ü h r e n ; er h a b e die Schiffe vielmehr ausgeschickt, weil er sie die K ü s t e n , an denen sie vorbeiführen, e r k u n d e n lassen wollte z u s a m m e n mit den A n k e r g r ü n d e n u n d kleinen Inseln u n d weil er die B u c h t e n , die sich l a n d e i n w ä r t s ausdehnen, a u s f a h r e n u n d alle die S t ä d t e a m Meer e r k u n d e n lassen wollte, auch ob ein L a n d f r u c h t b a r sei oder unwirtlich. Sie sollten d a s Untern e h m e n n u n nicht zu Fall bringen, d a sie schon a m E n d e ihrer Mühen u n d d a r ü b e r h i n a u s f ü r die K ü s t e n f a h r t wohlversehen mit allem N o t w e n d i g e n seien. F e r n e r b e f ü r c h t e er, d a sich d a s Vorgebirge n a c h Süden erstreckte, d a ß sie in ein einsames, wasserloses u n d heißes L a n d geraten könnten. Dies überzeugte, u n d ich glaube, ganz offenkundig h a t Nearch d a s H e e r d u r c h diesen R a t g e r e t t e t . N a c h der allgemeinen Ansicht ist jenes Vorgebirge u n d d a s umliegende L a n d menschenleer u n d a r m an Wasser.

33 Sie lichteten die A n k e r u n d f u h r e n v o n dieser K ü s t e dicht u n t e r L a n d . N a c h d e m sie e t w a 700 Stadien zurückgelegt h a t t e n , a n k e r t e n sie an einer a n d e r e n K ü s t e . Der N a m e der K ü s t e w a r N e o p t a n a . U n d mit der Morgenröte brachen sie wiederum auf, f u h r e n 100 Stadien u n d ankerten an der M ü n d u n g des Flusses A n a m i s . Die Gegend hieß Harmozeia. Dies Gebiet hier war bereits freundlich u n d t r u g P f l a n z e n aller A r t ; n u r Ö l b ä u m e wuchsen d o r t nicht. H i e r verließen sie die Schiffe u n d erholten sich gern von

692

Indische

Geschichte

ασμενοι άνεπαύοντο, μεμνημένοι öaa κακά κατά tí'/v θάλασσαν πεπονϋότες ήσαν και προς τή γή των Ίχθνοφάγοτν, την τε ερημίην της χώρης και τους άν&ρώπονς δπως θηριώδεες και τάς σφών απορίας επιλεγόμενοι. 4 και τίνες αυτών άπό θαλάσσης ¿ς το πρόσω άνήλθον, άποσκεδασθέντες της στρατιής κατά ζήτησιν άλλος 5 άλλου, έντανθα άνθρωπος σφισιν ώφ&ΐ] κλ.αμύδα τε φορών Έ/.ληνικήν και τά άλλα ώς "Ελλην εσκευασμένος., και φωνήν 'Ελλάδα έφώνεε. τοντον οί πρώτοι Ιδόντες δακρνσαι ελεγον οντω τι παράλογοι· σψισι φανήναι εκ των τοσώνδε κακών "Ελ?.ηνα μ& ανθροπον 6 Ιδεΐν, 'Ελλάδος δε φωνής άκονσαι. επηρώτων τε οπόθεν ήκοι και όστις ων δ δε άπό τον στρατοπέδου τον 'Αλεξάνδρου άποσκεδασθήναι ελ.εγε, και είναι ου πόρρω το σΐρατόπεδον και αυτόν Άλ.έξανδρον. 7 τοντον τόν άνθρωπον βοώντές τε και κροτέοντες άνάγουσι παρά τόν Νέαρχον και Νεάρχω πάντα εφρασε, και δτι πέντε ήμερέων όδόν απέχει το στρατό8 πεδον και ό βασιλεύς άπό της θαλάσσης, τόν τε υπάρχον τής χώρης ταύτης δείξειν εφη Νεάρχω, και εδειξε- και μετά τούτου Νέαρχος γνώμην ποιέεται, δπως άναβήσε9 ται προς ßaaüJa. τότε μεν δη έπΐ τάς νέας άπήλθον υπό δε την εω τάς νέας ενεώλκεεν, επισκευής τε εινεκα, δσαι αυτών κατά τον πλουν πεπονήκεσαν, και άμα οτι εν τώ χώρω τούτω νπο?.είπεσ·θαί οί εδόκεε ίο τόν πολλόν στρατόν. χάρακα τε ών περιβάλλεται διπλούν [¿πί] τώ νανστάθμω, και τείχος γήϊνον και τάφρον βαθείην, άπό του ποταμού τής όχθης άρξάμενος εστε επί τόν αίγιαλόν, iva ai νέες α ντο ι άνειρνσμέναι ήσαν.

34

Έν ω δε ó Νέαρχος ταντα έκόσμεε, τής χώρης ο ύπαρχος πεπναμένος δπως έν μεγάλη φροντίδι εχοι 'Αλέξανδρος τά άμφϊ τόν στόλον τούτον, μέγα δη τι αγαθόν εξ 'Αλεξάνδρου äv εγνω πείσεσθαι, ει πρώτος

Kapitel 3 3 - 3 4

693

den vielen Mühen. Sie erinnerten sieh an die Leiden, die sie auf See erduldeten u n d bei dem L a n d der „Fischesser". Dazu bedachten sie die Öde des Landes, die Tieren gleichenden Menschen u n d ihre eigene Notlage. U n d einige v o n ihnen gingen vom Meer weg ins Binnenland, indem sie sich auf der Suche nach diesem u n d jenem vom H e e r entfernten. D a wurde von ihnen ein Mann gesichtet, der einen griechischen Mantel t r u g u n d auch sonst wie ein Grieche ausger ü s t e t war u n d die griechische Sprache sprach. Die i h n zuerst sahen, sagten, sie h ä t t e n geweint: So unglaublich sei es ihnen erschienen, nach all den Leiden einen Griechen zu sehen und die griechische Sprache zu hören. U n d sie f r a g ten, woher er k o m m e u n d wer er sei. E r aber sagte, er sei v o m Lager Alexanders versprengt u n d d a ß d a s Lager u n d Alexander selbst nicht fern seien. U n t e r Zurufen u n d Beifall f ü h r t e n sie den Mann zu Nearch. E r berichtete N e a r c h alles: d a ß sich das Heer u n d der König fünf Tagereisen v o m Meer e n t f e r n t aufhalte. E r versprach, Nearch den S t a t t halter des L a n d e s zu zeigen, u n d er zeigte ihn auch. Mit diesem k a m Nearch zu dem E n t s c h l u ß , den K ö n i g a u f z u suchen. D a n n begaben sie sieh wieder zu den Schiffen. Mit der Morgenröte ließ er die Schiffe auf das L a n d ziehen, u m die während der F a h r t beschädigten auszubessern u n d zugleich, weil es Nearch f ü r richtig hielt, den g r ö ß t e n Teil des Heeres an diesem Ort zurückzulassen. D e n F l o t t e n s t ü t z p u n k t u m g a b e n sie mit einer doppelten Palisade, mit einem Erdwall u n d mit einem tiefen Graben v o m U f e r des Flusses bis zur K ü s t e , wo die Schiffe an L a n d gezogen waren.

84 W ä h r e n d Nearch diese Anordnungen traf, e r k a n n t e der S t a t t h a l t e r des Landes, der erfahren h a t t e , d a ß Alexander sich u m diese F l o t t e große Sorgen machte, er werde von Alexander eine große Belohnung erhalten, w e n n er

Indische Geschichte

6ç4

2

3

4

5

6

7

8 9

ίο

il

οι άπαγγείλειε τον στρατού τήν σοπηρίην και τον Νέαρχον δτι ον πολλω ύστερον άφίξεται ¿ς δψιν την βασιλέος. οντω δή την βραχντάτην ¿λάσας απαγγέλλει Άλεξάνδρω δτι Νέαρχος οντος προσάγει από των νεών. τότε μεν δή καίπερ άπιστέων τω ?.όγω Ά/.έξανδρός άλλα έχάρη γε κατά tò εικός τη άγγε/.írj· ως δέ ήμερη τε άλλη έξ άλλης έγίνετο, και ξνντιάέντι αν τω της άγγελίης τον χρόνον ονκέτι πιστά τα άπηγγελμένα έφαίνετο, πεμπόμενοί τ ε ä/.λοι έπ' αλλοισιν ώς ¿πι κομιδη τον Νεάρχου οι μεν Τίνες ολίγον της όδον προελ&όντες και ονδενί έγκύρσαντες κενοί έπανήεσαν, οι δέ και πορρωτέρω έλ&όντες και διαμαρτόντες των άμφΐ τον Νέαρχον ουδέ αντοι επανήεσαν, ένταϋ&α δή τον μεν cίν&ρωπον εκείνον, ώς κενά τε άγγείλαντα καΐ λυπηρότερα οί τά πρήγματα ποιήσαντα τη ματαίη ευφροσύνη, σν/.λαβεϊν κελεύει 'Αλέξανδρος, αυτός δε τη τε δψει καί τη γνώμη δήλος ην μεγάλο) αχεί βεβλημένος. έν τούτω δέ των τίνες κατά ζήτησιν του Νεάρχου ¿σταλμένων ίππους τε ¿πι κομιδή αυτών και άπήνας δέ άγοντες έντνγχάνουσι κατά τήν όδον αντώ τε Νεάρχω και τω Άρχίη καί πέντε ή εξ άμα αϋτοϊσιν μετά τοσούτοιν γαρ άνηει. και έντυχόντες οντε αντόν ¿γνώρισαν οϋτε τον ' Αρχίην — οντω τοι κάρτα άλ.λοϊοι εφάνησαν, κομόοχντές τε καί ρνπόωντες καί μεστοί άλμης καί ρικνοί τά σώματα και ωχροί νπό άγρνπνίηςτεκαΐτήςάλλης ταλαιπωρίηζ — άλλα ερομένοιγάρ αντοΐς ϊναπερ ειη 'Αλέξανδρος, νποκρινάμενοι τον χώρον ol δέ παρήλαννον. ' Αρχίης δε έπιφρασ&εις λέγει προς Νέαρχον «ώ Νέαρχε, τούτους τους άν&ρώπονς δι' έρημίας έ?Μύνειν τήν αύτη ν ήμϊν όδον ουκ ¿π' αλλω τ ivi σνντίόημι [r/] δτι μή κατά ζήτησιν τήν ήμετέρην απεσταλμένους, δτι δέ ον γιγνώσκονσιν ήμέας, ουκ έν ϋώματι ποιέομαι· οντω γάρ τι εχομεν κακώς ώς άγνωστοι είναι, φράσωμεν αϋτοϊσιν οίτινές ει με ν, και αντονς ερώμεϋα κα&ότι ταύτη έλαύνουσιν.» εδοξε τώ Νεάρχω έναίσιμα λέγειν και ήροντο δποι έλαννονσιν

K a p i t e l 34

695

i h m als erster die sichere A n k u n f t der F l o t t e melde, u n d d a ß N e a r c h nicht viel später vor d e m Angesicht des K ö nigs erscheinen werde. So schlug er den kürzesten Weg ein u n d meldete Alexander, d a ß Nearch sich ihm von seinen Schiffen her nähere. Obwohl Alexander damals die Nachricht nicht recht glaubte, war er dennoch, wie zu e r w a r t e n , über die B o t s c h a f t erfreut. Als aber ein Tag nach d e m anderen verging, schien ihm der Bericht, wenn er die Zeit der Meldung in R e c h n u n g stellte, nicht m e h r vertrauenswürdig. N a c h d e m er nacheinander mehrere Männer geschickt h a t t e , u m Nearch herzugeleiten, k a m e n einige, die nur ein kleines Stück Wegs gegangen waren und n i e m a n den g e t r o f f e n h a t t e n , unverrichteterdinge zurück, a n d e r e gingen weiter, verfehlten Nearch u n d seine Begleitung u n d k a m e n selbst nicht zurück. D a ließ Alexander jenen M a n n , d a er Falsches gemeldet u n d ihm durch u n b e g r ü n d e t e F r e u d e diese Angelegenheit noch betrüblicher gemacht habe, gefangensetzen. I h m selbst aber war an seinem Aussehen u n d seiner S t i m m u n g deutlich anzumerken, d a ß i h m ein großes Leid zugestoßen war. Unterdessen t r a f e n einige von denen, die mit R e i t p f e r d e n u n d Wagen ausgeschickt waren, um Nearch zu suchen, auf dem Wege Nearch selbst, Archias u n d fünf oder sechs ihrer Gefährten ; dies war seine gesamte Begleitung. Bei der Begegnung e r k a n n t e n sie weder ihn noch Archias : Sie sahen nämlich so sehr v e r ä n d e r t aus mit ihren langen H a a r e n , v e r s c h m u t z t u n d mit Salz bedeckt, voller Runzeln u n d blaß wegen des Mangels an Schlaf u n d wegen der übrigen Strapazen. Als sie j e d o c h gefragt wurden, wo Alexander sich aufhalte, teilten sie d e n Ort mit u n d zogen weiter. Als Archias d a r ü b e r n a c h d a c h t e , sagte er zu N e a r c h : „Nearch, ich glaube, d a ß diese M ä n n e r in dieser E i n s a m k e i t denselben Weg wie wir einschlagen, k a n n keinen anderen Grund haben, als d a ß sie ausgeschickt wurden, u n s zu suchen. D a ß sie u n s nicht erkennen, w u n d e r t mich nicht. Denn wir sehen so schlecht aus, d a ß wir u n kenntlich sind. Wir wollen ihnen sagen, wer wir sind, u n d sie fragen, w a r u m sie diesen W e g einschlagen." Dies schien Nearch vernünftig, u n d sie fragten, wohin sie reisten.

696

Indische Geschichte

01 όέ υποκρίνονται δτι κατά ζήτησιν Νεάρχου τε και 12 τον στρατού τον ναντικον. δ όέ «ούτος» εφη «έγώ είμι Νέαρχο;, και Άρχίας οντο;. ά/.λ' άγετε ήμέας' ημείς όέ τα νπέρ τή; στρατιή; Άλεξάνδοω άπηγησόμε&α. » 35

2

3

4

5

6 7

8

' Αναλ.αβόντες {ών) αντονς επί tù; άπήνας οπίσω η/.αυνον. και τίνες αντών τούτων ύποφϋάσαι έϋελήσαντε; την άγγελίψ, προδραμόνϊες λέγονσιν 'Αλεξάνδρα> δτι * οντάς roi Νέαρχος, και σνν αντώ Άρχίη; και πέντε ä/J.oi κομίζονται παρά σέ, » νπέρ όέ τον στρατού παντός ουδέν είχον νποκρίνασ&αι. τοντο εκείνο σιν&είς 'Αλέξανδρος, τον; μέν παραλόγως άποσω&ηναι, την στρατιήν δέ πάσαν όιεφ&άρ&αι αύτω, ου τοσόνδε τον Νεάρχον τε και τον Άρχίον τ/] αοηηοίί} êχαίρει·, οσον έλ.νπει αντον άπολομένη i) στρατίη πάσα. ονπω πάντα ταντα εϊρητο, και ό Νέαρχος τε και ο Άρχίης προσηγον. τους όέ μόγις και χαλεπώς έπέγνω 'Αλέξανδρος, οτι τε κομόωντα; και κακώ; εσταλμένου; κα&εώρα, ταύτη μάλλον τι βεβαιότερον αύτω το αχός νπέρ της στρατιής της ναντικής έγίνετο. δ δέ την δεξιάν τω Νεάρχω εμβαλ.ών και άπαγαγών μόνον αυτόν από των εταίρων τε και των υπασπιστών, πολλόν επί χρόνον έδάκρνεν δψέ όέ άνενεγκών «άλ.λά δτι σύγε ήμϊν έπανήκεις σώος» εφη «και Άρχίης οντο;, έχοι äv εμοιγε ώς επί σνμφορτ) rf¡ άπάση μετρίως" ai δέ τοι νέες και ι) στρατιή κοίω τ ivi τρόπω διεφ&άρησ αν ;» δ όέ νπολαβών «ώ βασιλεύ,» εφη «και ai νέε; τοι σωαί είσι και ό στρατός· ημείς δέ ούτοι αγγε/.οι της σωτηρίας αντών ήκομεν. » ετι μάλλον έδάκρνεν 'Αλέξανδρος, κα&ότι ανέλπιστος οι ή σωτηρίη τον στρατού εφαίνετο, καΐ δπου όρμέουσιν ai νέες άνηρώτα. δ όέ «ανται» εφη «έν τω στόματι τον Άνάμιδος ποταμού άνειρυσμέναι επισκευάζονται. » 'Αλέξανδρος όέ τόν τε Δία τον Έλλ^ήνων και τόν "Αμμωνα τον Λιβύων επόμννσιν, »] μην μειζόνως επί τήόε τη άγγελί)] χαίρειν

Kapitel 3 4 - 3 5

697

D a r a u f a n t w o r t e t e n diese, eie seien auf der Suche nach N e a r e h u n d Beiner Kriegsflotte. N e a r c h s a g t e : „Ich bin N e a r e h , u n d dies ist Archias. F ü h r t uns, u n d wir werden Alexander über das Heer berichten."

35 N a c h d e m die Soldaten sie auf ihre Wagen h a t t e n steigen lassen, machten sie sich auf den R ü c k w e g . Einige von den Soldaten wollten die N a c h r i c h t als erste überbringen, eilten voraus und sagten Alexander : „Nearch u n d m i t i h m Archias u n d fünf weitere k o m m e n zu dir". Ü b e r d a s H e e r als Ganzes k o n n t e n sie jedoch keine A u s k u n f t geben. D a r a u s echloß Alexander, d a ß zwar diese wider E r w a r t e n g e r e t t e t seien, sein ganzes H e e r jedoch u n t e r g e g a n g e n sei. So war er ü b e r die R e t t u n g von N e a r c h u n d Archias nicht so sehr e r f r e u t , wie ihn der Verlust des ganzen Heeres b e t r ü b t e . K a u m h a t t e n die Soldaten ihren Bericht e r s t a t t e t , als Nearch u n d Archias a n k a m e n . A l e x a n d e r e r k a n n t e sie n u r mit Mühe, als er sie mit ihren langen H a a r e n u n d ihrer abgerissenen Kleidung sah. U n d d a d u r c h gewann sein K u m mer u m die Kriegsflotte noch m e h r an Gewißheit. E r ergriff die rechte H a n d N e a r c h s u n d f ü h r t e ihn allein beiseite, weg von den G e f ä h r t e n u n d der Leibwache, u n d weinte lange Zeit. Endlich f a ß t e er sich u n d s a g t e : „ N u n , d a du sicher zu u n s zurückgekehrt bist u n d Archias, k a n n ich das ganze Unglück leichter e r t r a g e n . Aber wie sind die Schiffe u n d d a s H e e r u n t e r g e g a n g e n ? " N e a r c h fiel i h m ins Wort : „König, auch die Schiffe u n d d a s H e e r sind in Sicherheit. Wir sind als B o t e n ihrer R e t t u n g g e k o m m e n . " D a weinte Alexander noch m e h r , weil i h m die R e t t u n g des Heeres so u n v e r h o f f t k a m , u n d er f r a g t e , wo die Schiffe ankerten. Nearch sagte: „Sie sind a n der M ü n d u n g des Flusses Anamis an L a n d gezogen u n d werden ü b e r h o l t . " D a schwor Alexander beim Zeus der Griechen u n d beim Amnion der Libyer, d a ß er sich w a h r h a f t i g m e h r ü b e r diese

6gS

Indische Geschichte

ή οτι την Άσίην πάσαν έκτη μένος έρχεται. και γάρ και το αχός οί επί r f j άπωλ.είη της στρατιής αντίρροποι' γενέσ&αι τη άλλη πάση εύτνχίη. 36 2

3

4

5

6

7

8

Ό δέ ύπαρχος της χώρης, οντινα συνειλήψει Άλέξανόρος επί της άγγελίης τη ματαιότητι, παρόντα κατιδών τον λ'έαρχον, πίπτει τε αύτώ προς τά γόνατα, και «οντός τοι» εφη «εγώ ει μι, δς άπήγγειλα Άλε-άνδρα) οτι σώοι ήκετε" δρας όπως όιάκειμαι.» οί'το δή δεϊται 'Αλεξάνδρου Νέαρχος άφεϊναι τον άνδρα, και άφίεται. ' Α/.έξανδρος δέ σωτήρια τοϋ στρατού ε&υε Ad Σωτήρι και Ήρακλ.εΙ και Άπόλλωι·ι Άλ.εξικάκφ και Ποσειδώνί τε και οσοι άλ.λοι θαλάσσιοι &εοί, και αγώνα έποίεε γνμνικόν τε και μονσικόν, και πομπή ν έπεμπε' και Νέαρχος εν πρώτοισιν έπόμπενε ταινίησί τε και άν&εσι προς της στρατιης βαλλόμενος, ώς δέ τ αυτά οί τέλος εϊχε, λ.έγει προς λ'έαρχον «εγώ σε, ώ Νέαρχε, ονκέτι ΰέλ.ω το πρόσω οντ' ονν κινδννεύειν οντε ταλαιπωρέεσάαι, άλλά άλλος γάρ τον ναντικοΰ έξηγήσεται το από τονδε εστε καταστησαι αυτό ές Σοϋσα.» Νέαρχος δέ νπολαβών λέγει «ώ βασιλεΰ, εγώ μεν τοι πάντα πεί&εσ&αι έ&έ?Μ τε και άναγκαίη μοί εστίν, άλλα εί δή τι και συ εμο'ι χαρίζεσ&αι έϋέλοις, μή ποιήσης ώδε, αλλά με εασον έξηγήσασ&αι ές άπαν τον στρατού, εστε σοι σώας καταστήσω ές Σούσα τά; νέας, μηδέ τά μεν χαλ.επά αντον τε και άπορα έμοι επιτετραμμένα έκ σον εστω, τ à δέ ευπετέα τ ε και κλέους η δη ετοίμου έχόμενα, ταϋτα δέ άψαιρεϋέντα αλλω ές χείρας διδόσ&ω. » ετι λέγοντα παύει αυτόν 'Αλέξανδρος, και χάριν προσωμολόγει ε'ιδέναι. οϋτω δή καταπέμπει αυτόν, στρατιήν δούς ές παραπομπήν ώς διά φιλίας ίόντι όλίγην. τω δέ ουδέ tà της όδον της επί άάλασσαν εξω πόνου έγένετο, άλλα συλλελεγμένοι γαρ οί κύκλω βάρβαροι τά έρυμνα της χώρης της Καρμανίης κατεΐχον, οτι και ό σατράπης αύτοΐσι τετ ελ.ευτήκει κατά πρόσταξιν ' Αλεξάνδρου, ό δε

Kapitel 3S—36

699

B o t s c h a f t freue als über den Besitz von ganz Asien. D e n n i der Schmerz über den U n t e r g a n g des Heeres sei seinem ganzen übrigen Glück gleich gewesen. ,86 Aber der v o n Alexander wegen der falschen Bots c h a f t gefangengesetzte S t a t t h a l t e r des Landes fiel vor Nearch auf die Knie, als er seine Anwesenheit b e m e r k t h a t t e , u n d sagte : „Ich bin es, der Alexander gemeldet h a t , d a ß ihr wohlbehalten k o m m t . D u siehst, wie es mir ergangen ist." D a r a u f h i n b a t Nearch Alexander, den Mann freizulassen, u n d er wurde freigelassen. Alexander b r a c h t e d e m R e t t e r Zeus, Herakles, d e m Unheilabwehrer Apollon, Poseidon u n d den anderen Meeresgöttern D a n k o p f e r f ü r die R e t t u n g des Heeres d a r . F e r n e r veranstaltete er einen sportlichen u n d einen musischen W e t t k a m p f u n d einen Festzug. An der Spitze ging Nearch, der mit Bändern u n d Blumen v o m Heer beworfen wurde. Als d a s F e s t zuende gegangen war, sagte Alexander zu N e a r c h : „Ich möchte, d a ß du dich jetzt nicht mehr der Gefahr u n d den Strapazen aussetzt, Nearch, sondern d a ß von hier ein anderer die F l o t t e f ü h r t , bis sie in Susa a n k o m m t . " Aber Nearch entgegnete: „König, ich will dir in allem gehorchen, wie ich es m u ß . W e n n du deinerseits mir jedoch eine Gunst erweisen willst, so handle nicht auf diese Weise, sondern laß mich d a s Heer bis zum E n d e f ü h r e n , bis ich deine Schiffe sicher n a c h Susa gebracht haben werde. Auch sollte nicht mir der mühevolle u n d schwierige Teil von dir aufgetragen, der einfache u n d zu leichtem R u h m f ü h r e n d e jedoch weggen o m m e n u n d in andere H ä n d e übergeben werden." Alexa n d e r u n t e r b r a c h seine Rede u n d d a n k t e ihm d a f ü r . So schickte er ihn mit wenigen Soldaten als Begleitung weg, d a er j a durch ein befreundetes Gebiet ziehe. Aber der Weg zum Meer war f ü r ihn nicht frei von Mühen ; d e n n die B a r b a r e n ringsum h a t t e n sich gesammelt u n d die F e s t u n gen des Landes K a r m a n i e n besetzt, weil ihr S a t r a p auf Ano r d n u n g Alexanders hingerichtet worden war. Der erst

45 Arrian

700

Indische Geschichte νεωστί κα&εστηκώς Τληπόλεμος ονπιυ βέβαιον το g κράτος εϊχε. καί δις ών xal τρις τη αυτή ήμέρη άλλοισι και άλλοισι των βαρβάρων έπιφαινομένοισιν ές χείρα; ήεσαν, καί όντως ονδέν τι έλιννσαντες μόλις και χαλέπώς επί θάλασσαν απεσώ&ηοαν. έντανΰα ·&νει Νέαρχος Ad Σωτήρι και αγώνα ποιεϊ γνμνικόν.

37

2

3

4

5

6 7 8

όε αν τω τα ·&εΐα εν κόσμιο πεποίητο, οντω δή άνήγοντο. παραπλώσαντες δέ νήσον ερήμην τε καί τραχείην έν άλλ.η νήσω όρμίζονται, μεγάλη ταύτη καί οικουμένη, πλώσαντες σταδίονς τριηκοσίους ενϋενπερ ώρμή&ησαν. και η μεν έρημη νήσος Όργάνα έκαλέετο, ές ήν όέ ώρμίσ&ησαν Όάρακτα, άμπελοι τε έν αύτη έπεφνκεσαν και φοίνικες, και σιτοφόρος {ήν) ' το όέ μήκος [ήν] τής νήσον στάδιοι οκτακόσιοι, και ό ύπαρχος τής νήσον Μαζήνης συνέπλει αντοϊσι μέχρι Σονσων εθελοντής ήγεμών τον πλόον. έν ταύτη τη νήσω ελ.εγον και τον πρώτον δνναστεύσαντος τής χώρης ταύτης δείκννσ&αι τον τάφο ν όνομα δέ αύτφ 'Ερύ&ρην είναι, απ' δτον και την έπωννμίην τη ·&αλάσση ταύτη είναι Έρν&ρήν καλέεσϋαι. έν&ένδε εκ τής νήσον αραντες επλεον και τής νήσον αυτής παραπλώσαντες δσον διακοσίονς σταδίονς όρμίζονται έν αντή αυϋις, και κα&ορώσιν αλλην νήσον, άπέχονσαν τής μεγάλης ταύτης τεσσαράκοντα μάλιστα σταδίονς. Ποσειδώνος ίρή έλέγετο είναι και άβατος, νπό δέ την εω άνήγοντο, και καταλαμβάνει αντονς όνάπωτις οντω τι καρτερή, ώστε τρεις τών νεών έποκείλ.ασαι έν τω ξηρώ έσχέ&ησαν, ai δέ αλλαι χαλεπώς διεκπλώονσαι τάς ρηχίας ές τα βάόεα άπεσώ&ησαν. αι δέ έποκείλασαι τής πλημμυρίδας επιγενόμενης αϋ&ις έξέπλ.ωσάν τε και δεντεραϊαι κατήγοντο ϊναπερ ó πας στόλος, όρμίζονται δέ ές νήσον αλλην, διέχονσαν τής ηπείρου δσον τριακοσίους σταδίονς, πλώσαντες τετρακοσίονς. έντεϋϋεν νπό την εω επλεον, νήσον ερήμην έν αριστερά παραμείβοντες" δνομα δέ τη νήσω Πύλωρα. και όρμίζον(ται)

Kapitel

30-37

kürzlich eingesetzte Tlepolemos hielt die Macht noch nicht sicher in den Händen. U n d zwei- oder dreimal an demselben T a g wurden sie m i t hier und da auftauchenden B a r baren handgemein. So gelangten sie ohne R a s t m i t Muhe und N o t sicher ans Meer. Dort opferte Nearch dem R e t t e r Zeus und veranstaltete einen sportlichen W e t t kampf. 37 Nachdem er aber seinen religiösen Pflichten nachgekommen war, fuhren sie ab. Sie fuhren an einer menschenleeren und unwirtlichen Insel vorbei und ankerten vor einer anderen großen und bewohnten Insel, nachdem sie von ihrem Ankerplatz 3 0 0 Stadien gefahren waren. Die menschenleere Insel hieß Organa, die, vor der sie vor Anker gingen, O a r a k t a . Auf ihr wuchsen Weinstöcke und Dattelpalmen, und sie trug Getreide. Die L ä n g e der Insel betrug 800 Stadien. U n d Mazenes, der S t a t t h a l t e r der I n sel, fuhr aus eigenem Antrieb als L o t s e m i t ihnen nach Susa. Man sagte, daß auf dieser Insel das G r a b des ersten Beherrschers dieses Landes gezeigt werde. Sein Name sei E r y t h r e s gewesen, wonach das gleichnamige Meer das Erythräische genannt werde. Von diesem Teil der Insel brachen sie auf und fuhren weiter. Nachdem sie etwa 200 Stadien an dieser Insel vorbeigefahren waren, gingen sie wiederum vor ihr vor Anker. Sie sahen eine andere Insel, die von dieser großen höchstens 4 0 Stadien entfernt war. Sie galt als dem Poseidon heilig und durfte nicht betreten worden. Mit der Morgenröte brachen sie auf. Dabei gerieten sie in eine so kräftige E b b e , daß drei Schiffe strandeten und auf dem Trockenen liegenblieben. Die übrigen durchführen die Brandung m i t Mühe und gelangten sicher in tiefes Fahrwasser. Die gestrandeten Schiffe liefen m i t der F l u t wieder aus und kamen a m folgenden T a g e dorthin, wo sich die ganze F l o t t e aufhielt. Sie gingen bei einer anderen Insel, die vom Festland etwa 3 0 0 Stadien entfernt war, vor Anker, nachdem sie 4 0 0 Stadien zurückgelegt hatten. Von dort segelten sie mit der Morgenröte ab und ließen zur Linken eine menschenleere Insel liegen. D e r Name der Insel war Pylora. Sie ankerten vor Dodone, einer kleinen S t a d t , in der es nichts gab als Wasser und

45·

702

Indische Geschichte

προς Δωδώνη, πολιχνίω σμικρω και πάντων άποροι δτι μη νδατος και ίχ#νων· 'ιχ&νοφάγοι γαρ και οντοι νπ' 9 άναγκαίης ήσαν, δτι πονηράν γήν νέμονται. έν&ένδε νδρενσάμενοι καΤαίρονσιν ές Ταρσίην ακρην άνατείνονσαν ες το πέλ.αγος, πλώσαντες σταδίονς τριακοσίονς. ίο εν&εν ές Κατάγην, νήσον ερήμην, άλιτενέα αυτή ιερή Έρμέω και 'Αφροδίτης έλέγετο· στάδιοι τον πλόου 11 τριηκόσιοι. ές ταντην δσα ετ?; άφίεται έκ των περιοίκων πρόβατα και αίγες ίρά τω 'Ερμή και τή 'Αφροδίτη, και ταντα άπηγριιυμένα ήν όραν νπό χρόνου τε και έρημίης. 38

Μέχοι τονδε Καρμανίη· τά δε âjtà τοϋδε Πέρσαι εχονσι. μήκος τον π/.όον παρά τήν Καρμανίην χώρην στάδιοι τρισχίλιοι και έπτακόσιοι. ζώουσι δέ κατάπερ Πέρσαι, δτι και όμοροι είσι Πέρσησι, και τά ές τον 2 πόλεμον ωσαύτως κοσμέονται. έν&ένόε αραντες έκ τής νήσον της ίρής παρά τήν Περσίδα ήδη επλεον, και κατάγονται ές "Ι/.αν χώρον, ίνα λιμήν προς νήσον σμικρής και έρημης γίνεται' οννομα τή νήσω Καίκαν3 δρος, ο δε π/.όος στάδιοι τετρακόσιοι, νπό δε τήν εω ές αλ.λ.ην νήσον πΡ.ενσαντες όρμίζονται οίκονμένην, ίνα και μαργαρίτην ϋηρασ&αι λέγει Νέαρχος κατάπερ έν τή 'Ινδών -&α?.άσσΐ]. ταύτης τής νήσον την άκρί/ν παραπλώσαντες σταδίονς ώς τεσσαράκοντα, έντανϋα ώρμίσ&ησαν. έν&ένδε προς δρει όρμίζονται νψι/λω — 4 ΎΩχος δνομα τω δρει — έν λιμέ ν ι ενόρμω, και άλιέες 5 αντον ωκεον. και εν&εν πλώσαντες σταδίονς τετρακόσιους τε και πεντήκοντα όρμίζονται έν Άποστάνοιστ και πλοία πολλ.ά αντό&ι ωρμεε, κώμη τε έπήν άπέ6 χονσα άτι υ θαλάσσης σταδίους έξήκοντα. ννκτός δέ έπ άρα ντε; εν&εν έσπ λώουσιν ές κόλ.πον σννοικεόμενον πολλήσι κώμησι. στάδιοι τον πλόον τετρακόσιοι· όρμίζονται δέ προς νπωρείην. ταύτη φοίνικές τε πολλ.οί έπεφύκεσαν και δσα α?.?.α άκρόδρνα έν τή 'Ελλάδι γή 7 φύεται,

έν&εν αραντες ές Γώγανα

παραπ/.έονσι

στα-

Kapitel 37-38

703

F i s c h e ; die E i n w o h n e r waren der N o t gehorchend ebenfalls Fischesser, weil sie ein schlechtes L a n d b e w o h n t e n . D o r t versorgten sie sich mit Wasser u n d liefen T a r s i e an, ein sich ins Meer erstreckendes Vorgebirge, n a c h d e m sie 300 Stadien g e f a h r e n waren. Von dort ging es n a c h K a t a g e , einer menschenleeren, flachen Insel. Man sagt, sie sei H e r mes u n d A p h r o d i t e heilig. Die F a h r t s t r e c k e b e t r u g 300 Stadien. Auf sie w u r d e n alljährlich von den B e w o h n e r n der U m g e b u n g Schafe u n d Ziegen als Weihgaben f ü r H e r mes u n d A p h r o d i t e geschickt, u n d m a n k o n n t e die im L a u f e der Zeit in der E i n s a m k e i t verwilderten Tiere sehen.

38 Bis hier reicht K a r m a n i e n , von hier an gehört d a s L a n d den Persern. Die L ä n g e der F a h r t am L a n d K a r m a nien e n t l a n g b e t r u g 3700 Stadien. Sie leben wie die Perser, weil sie j a N a c h b a r n der Perser sind, und r ü s t e n sich auf dieselbe Weise z u m Krieg. Von dieser heiligen Insel b r a c h e n sie auf u n d f u h r e n n u n m e h r an der Persie entlang. Sie k a m e n zu einem O r t IIa, wo eine kleine, menschenleere Insel einen H a f e n bildet. Der N a m e der Insel ist K a i k a n d r o s , die F a h r t s t r e c k e betrug 400 Stadien. Mit der Morgenröte f u h r e n sie a b u n d ankerten bei einer anderen b e w o h n t e n Insel, wo Perlen gefischt werden, wie im I n dischen Ozean, sagt N e a r c h . Sie u m f u h r e n d a s Vorgebirge dieser Insel u n d a n k e r t e n dort nach etwa 40 Stadien. Darauf a n k e r t e n sie vor einem hohen Berg — der Berg heißt Ochos — in einem g u t e n H a f e n . Dort w o h n t e n auch Fischer. Von da f u h r e n sie 450 Stadien u n d a n k e r t e n bei den A p o s t a n a . D o r t lagen viele Schiffe, u n d ein Dorf befand sich 60 Stadien v o m Meer e n t f e r n t . Sie lichteten n a c h t s die Anker u n d liefen in eine B u c h t ein, die v o n vielen D ö r f e r n u m g e b e n w a r . Die F a h r t s t r e c k e b e t r u g 400 Stadien. Sie a n k e r t e n a m F u ß e eines Gebirges. H i e r wuchsen viele D a t t e l p a l m e n u n d alle anderen f r u c h t tragenden B ä u m e , die auch in Griechenland wachsen. Von dort fuhren sie e t w a 600 Stadien nach Gogana, einem be-

Indische Geschichte

704

δίονς μάλιστα ές έξαχοσίονς ες χώρην οίκουμένην όρμίζονται δέ τον ποΧαμον τον χειμάρρου — δνομα δέ Άρεών — εν τfjaiv έκβολ^σιν. ένταν&α χαλεπώς όρμίζονται· στεινός γαρ ήν ό εσπλ.ονς κατά το στόμα, 8 ort βράχεα τ à κύκλω αντον ή άνάπωτις έπ οίεε. και εν&εν αν εν στ όματ ι άλλου ποταμού όρμίζονται, διεκπλώσαντες σταόίονς ες όκτακοσίονς" Σιταχός δνομα τω ποταμώ ήν ουδέ εν τούτω ενμαρέως όρμίζονται, καΐ ο πλόος άπας οντος ό παρά την Περί) σίδα βράχεα τε ήσαν καί ρηχίαι και τενάγεα. ένταν&α σίτον καταλαμβάνονσι πολ.ύν ¡νγχεκομισμένον κατά πρόσταξα· βασιλέως, ώς σψίσιν είναι έπισιτίσασ&αΐ" ένταΰ&α έμειναν ημέρας τάς πάσας μίαν και είκοσι, καί τάς νανς άνειρνσάμενοι, δσαι μεν πεπονήκεσαν επισκεύαζαν, τάς δέ αλλας έ&εράπευον. 39

2

3

4

5

Έν&ένδε όρμη&ένΤες είς Ίέρατιν πάλιν άφίκοντυ, ες χώρον οίκούμενον. επτακόσιοι καί πεντήκοντα στάόιοι ό πλόος' ώρμίσ&ησαν δε εν διώρνχι από τον ποταμού έμβεβλημένΐ] ές θάλασσαν, ή δνομα ήν Ήράτεμις. άμα δέ ήλίψ άνίσχοντι παραπλέονσιν ές ποταμόν χειμάρρονν, δνομα Πάδαργον, ό δε χώρος χερρόνησος άπας. και έν αύτω κήποι τε πολ.λοί και άκρόδρνα παντοία έφύετο" δνομα τώ χώρω Μεσαμβρίη. εκ Μεσαμβρίιις δέ όρμη&έντες και διεχπλώσαντες σταδίους μάλιστα ές διαχοσίονς ές Ταόχην όρμίζονται επί ποταμώ Γράνιδι. και από τούτου ές tò ανω Περσών βασίλεια ήν, απέχοντα τοΰ ποταμού τών έκβολέων σταδίονς ές διακοσίονς. κατά τοντον τον παράπλ.ονν λ.έγει Νέαρχος όφ&ήναι κήτος έκβεβλ.ημένον ές την ήιόνα, και τοντο προσπλώσαντάς τινας τών νανΤών έκμετρήσαι και φάναι είναι πήχεων πεντήκοντα· δέρμα δέ αύτω είναι φολιδωτόν, οντω τι ές βά&ος ήκον ώς και έπι πήχνν έπέχειν, δστρειά τε και λοπάδας και φνκία πολλά εχειν έπιπεφνκότα. και δελ.ψίνας λέγει ότι κα&οράν ήν πολλούς άμφι τω κήτει, καί τών έν τή εσω ϋαλάσσ?]

Kapitel 3 8 - 3 9

705

wohnten Land. Sie ankerten in der Mündung des Flusses, der nur zur Regenzeit Wasser führt; der hieß Areon. Dort konnten sie nur mit Mühe ankern, da die Einfahrt in die Mündung eng ist, weil sich bei Ebbe ringsum Untiefen bilden. Und darauf ankerten sie wieder in der Mündung eines anderen Flusses, nachdem sie 800 Stadien zurückgelegt hatten. Der Name des Flusses war Sitakos. Auch in ihm konnten sie nicht gut vor Anker liegen. Und auf der ganzen Fahrt an Persien entlang gab es Untiefen, Brandung und Lagunen. Dort erhielten sie viel Getreide, das auf Befehl des Königs bereitgestellt war, damit sie sich verproviantieren könnten. Dort blieben sie volle 21 Tage, zogen die Schiffe aufs Land, setzten die beschädigten instand und warteten die übrigen.

89 Von dort brachen sie auf und kamen in die Stadt Hieratis, in eine bewohnte Gegend. Die Fahrtstrecke betrug 750 Stadien. Sie ankerten in einem Kanal mit Namen Heratemis, der vom Fluß zum Meer führt. Mit Sonnenaufgang fuhren sie weiter zu einem Fluß mit Namen Padargon, der nur in der Regenzeit Wasser führt. Das ganze Gebiet bildet eine Halbinsel. Und in ihm waren viele Gärten, und Obstbäume aller Art wuchsen dort. Das Land heißt Mesambrie. Von Mesambrie brachen sie auf und durchführen 200 Stadien nach Taoke und ankerten am Fluß Granis. Und von hier weiter landeinwärts erhob sich ein Palast der Perser, etwa 200 Stadien von der Flußmündung entfernt. Auf dieser Fahrt habe man, berichtet Nearch, einen auf das Ufer geworfenen Wal gesehen. Zu ihm seien einige Seeleute hingefahren, hätten ihn gemessen und gesagt, er sei 50 Ellen lang. Seine Haut sei schuppig und so dick, daß sie eine Elle tief sei. Austern, Muscheln und Tang seien in großer Zahl darauf gewachsen. Ferner berichtet Nearch, sie hätten um den Wal herum viele Delphine gesehen, und zwar größere Delphine als die

Indische Geschichte

7O6

6 UFI ζor ας τους δέλφινας. εν&ένδε όρμηΰέντες κατάγονται ες ' Ρώγονιν ποτ αμάν χειμάρρονν εν λιμένι ευόρμφ· μήκος τοΰ παράπλ.ον στάδιοι διακόσιοι. 7 έν&ένόε τετρακόσιους σταδίονς διεκπλώσαντες ανλ.ίζονται εν ποταμό) χειμάορω • Βρίζανα τω ποταμώ δνομα. ενταΰ&α χαλεπώς ώρμίσαντο, or ι ρηχίη ην και 8 βράχεα, και χοιράδες εκ τον πόντου άνε'ιχον. αλλ οτε ή πλημμυρά έπηει, τότε ώρμίσαντο· νπονοστήσαντος δε τοΰ ύδατος, επί ξηρώ υπελείφ&ησαν ai νηες. έπεί δέ ή πλημμνρ'ις εν τάξει αμείβουσα επήλ&ε, τότε δη g έκπλώσαντες όρμίζονται επί ποταμω· δνομα δε τω ποταμώ "Αροσις, μέγιστος τών ποταμών, ώς λέγει Νέαρχος, όσοι εν τω παράπλω τ ώδε εμβά/.λ.ονσιν ές tòv εξω πόντον. 4ο

2

3

4

5

Μέχρι τούδε Πέρσαι οίκέονσι, τα δε από τούτων Σονσιοι. Σονσίων δε ε&νος αυτόνομον κατύπερ&ε προσοικέει· Οϋξιοι καλούνται, νπερ δτων Ρ.έλεκταί μοι εν tf¡ αλ?.Ί] συγγραφή δτι λησταί είσι. μήκος τοΰ παράπλ.ον της Περσίδος χώρης στάδιοι τετρακόσιοι και τετρακισχίλιοι. την δέ Περσίδα γήν τρίχα νενεμήσ&αι τών ώρέων λόγος κατέχει, το μεν αυτής προς τη Έρυ&ρη ϋαλάσση οίκεόμενον άμμώδές τε είναι και ακαρπον υπό καύματος, το δέ επί τωδε ώς προς αρκτον τε και βορέην ανεμον Ιόνιων καλώς κεκράσ&αι τών ώρέων, και την χώρην ποιώδεά τε είναι και λ.ειμώνας νδρηλους, και αμπελον πολλήν φέρειν και δσοι άλλοι καρποί πλ.ην ελαίης, παραδείσοις τε παντοίοισι τε&ηλέναι και ποταμοισι καύαροίσι διαρρέεσ&αι και λίμνησι, και δρνισιν όκόσοισιν άμφϊ ποταμούς τε και λίμνας εστί τά η&εα ιπποισί τε άγαϋην είναι και τοϊσιν αλλοισιν νποζνγίοισι νέμεσχ9αι, και νλώδεά τε πολλαχή και πολν&ηρον. την δέ πρόσω έτι επ' αρκτον Ιόντων χειμερίην τε και νιφετώδεα . . ., ώστε πρέσβεις τινάς εκ τον Ευξείνου πόντου λέγει Νέαρχος κάρτα όλίγην όδόν διελϋόντας εντνχεϊν κατ όδόν Ιόντι της

Kapitel 39-40 im Mittelmeer. Von hier brachen sie auf und liefen in den F l u ß Rogonis, der n u r zur Regenzeit Wasser f ü h r t , ein in einen guten H a f e n . Die Länge der F a h r t b e t r u g 200 Stadien. Von dort aus f u h r e n sie 400 Stadien u n d m a c h t e n in einem F l u ß halt, der n u r zur Regenzeit Wasser f ü h r t . Der N a m e des Flusses ist Brizana. D o r t war ein schlechter Ankerplatz, weil es B r a n d u n g u n d Untiefen g a b u n d weil Klippen aus dem Meer ragten. W e n n n u n die F l u t auflief, lagen sie vor A n k e r ; wenn jedoch d a s Wasser a b lief, wurden die Schiffe auf das W a t t gesetzt. Als n u n die regelmäßig wiederkehrende F l u t aufgelaufen war, liefen sie aus u n d ankerten bei einem F l u ß . Sein N a m e ist Arosis; es ist der größte F l u ß , wie Nearch sagt, von allen, die sich auf dieser F a h r t s t r e c k e in den Ozean ergießen.

40 Bis hierhin wohnen Perser, von hier a b jedoch Susier. Oberhalb der Susier lebt ein unabhängiges Volk. E s heißt die Uxier, über die ich in meinem anderen B u c h berichtet habe, d a ß sie R ä u b e r seien. Die Länge der F a h r t vorbei am Lande der Perser betrug 4400 Stadien. Man b e r i c h t e t , d a ß das L a n d Persien nach dem K l i m a dreifach geteilt wird. Der am E r y t h r ä i s c h e n Meer gelegene Teil sei sandig und u n f r u c h t b a r wegen der Hitze. W e n n m a n darauf n a c h Norden lind in R i c h t u n g des Windes Boreas g e h t , sei d a s Klima angenehm gemäßigt. Das Land sei reich an Gras, u n d es gebe saftige Wiesen; auch trage es viele W e i n s t ö c k e u n d alle anderen F r ü c h t e außer d e m Ölbaum. Zahlreiche Gärten gedeihen; reine Flüsse bewässern es u n d Teiche. U n d für Vögel, die sich an Flüssen u n d Teichen a u f h a l t e n , u n d für P f e r d e sei es g u t ; auch alle anderen Zugtiere weideten hier. D a s L a n d v e r f ü g t vielerorts über W ä l d e r mit viel Wild. W e n n m a n jedoch weiter nach Norden geht, sei es kalt u n d schneereich . . ., so d a ß einige Gesandte v o m Schwarzen Meer her, wie Nearch berichtet, nach einer ganz

7O8

Indische Geschichte

Περσίόος και ΰώμα γενέσ&αι Άλεξάνδρω καί ειπείν 6 Άλεξάνδρω της όδον την βραχύτητα. Σονσίοις δέ πρόσοικοι δτι είσιν Ονξιοι λέλεκταί μοι, κατάπερ Μάρδοι μεν Πέρσαισι προσεχέες οΐκέουσι, λησται και 7 ούτοι, Κοσσαϊοι δέ Μήδοισι. και ταντα πάντα τα εϋνεα ημέρωσεν 'Αλέξανδρος, χειμώνος ώρη επιπεσών 8 αντοϊσιν, δτε άβατον σφών την χώρην ήγον. και πόληας έπέκτισε τον μη νομάδας ετι είναι άλλα άροτήρας και γης έργάτας, και εχειν υπέρ δτων δειμαίνοντες μη κακά άλλήλονς εργάσονίαι. έν&ένδε την Σοναίων γήν ττααή9 μειβεν ό στρατός, καί ταντα ονκέτι ωσαύτως άτρεκέως λέγει Νέαρχος δτι εστίν ol ¿κφράσαι, πλην γε δη τονς ίο δρμονς τε και το μήκος τον πλόον την χώρην γαρ τεναγώδεά Τε είναι την πολλ.ήν και ρηχίησιν ¿m μέγα ες τον πόντον έσέχονσαν και ταύτη σφαλερήν έγκαϋορμίζεσ&αι' πελαγίοισιν ών σψίσι την κομιδήν τό πολν il γίνεσϋαι. όρμη·&ήναι μεν δή εκ τον ποταμού των εκβολέων, ϊναπερ ηνλίσ&ησαν επί τοϊσιν ονροισι της Περσίόος, νδωρ δέ εμβαλέσάαι και πέντε ημερέων ουκ εφασκον γαρ είναι ΰδωρ οί κα&ηγεμόνες τον πλόον. 4ΐ

Σταόίονς δέ πεντακόσιους κομισ&ένΧες όρμίζονται επί στόματι λίμνης Ιχϋνώδεος, f ¡ οννομα Κατάδερβιςκαι νησις έπήν τω στόματι· Μαργάστανα τη νησίδι 2 οννομα. ένϋένδε υπό την ε ω έκπλώσαντες κατά βράχεα έκομίζοντο επί μιας νεώς " πασσάλοις δέ εν&εν καί ενόεν πεπηγόσιν άπεδηλοϋτο Τà βράχεα, κατάπερ εν τω μεσσηγύς Λευκάδος τε νήσον Ισ&μω και Άκαρνανίης άποδέδεικται σημεία τοϊσι ναντιλλομένοισι τον μη 3 εποκέλλειν έν τοισι βράχεσι τάς νέας. άλλα τ à μεν κατά Λενκάδα ψαμμώδεα δντα καί τοϊσιν έποκείλασι ταχεϊαν την νπονόστησιν ένδιδοϊ· κεϊ&ι δέ πηλός εστίν εφ' έκάτερα τον πλεομένον βα&νς καί Ιλνώδης, ώστε 4 ουδεμία μηχανη εποκείλασιν ην άποσω&ήναι. οι τ ε γαρ κοντοί κατά τον πηλον δννοντες αυτοί ουδέν τι έπωφέλονν, άν&ρώπω τε εκβηναι τον άπώσαι τάς νέας

Kapitel 40-41

709

kurzen Wegstrecke Alexander t r a f e n , der Persien durchq u e r t e . "Und Alexander h a b e sich g e w u n d e r t , als sie i h m die K ü r z e ihres Weges m i t t e i l t e n . D a ß die Susier N a c h b a r n der Uxier sind, h a b e ich bereits gesagt. E b e n s o w o h n e n die Marder als N a c h b a r n neben d e n P e r s e r n — auch sie sind R ä u b e r — u n d die Kossaier neben den Medern. Alle diese Völker unterwarf Alexander, d a er sie im W i n t e r angriff, als sie ihr Gebiet f ü r unzugänglich hielten. E r g r ü n d e t e Städte, d a m i t sie ihr N o m a d e n t u m a u f g ä b e n u n d P f l ü g e r und L a n d a r b e i t e r w ü r d e n . D e n n so h ä t t e n sie etwas, u m dessen Besitz sie f ü r c h t e t e n , u n d w ü r d e n einander keinen Schaden zufügen. V o n hier a b f u h r d a s H e e r a m L a n d der Susier vorbei. U n d ü b e r dies, sagt N e a r c h , könne er nicht mehr so sichere Aussagen m a c h e n a u ß e r ü b e r die A n k e r plätze u n d die L ä n g e der F a h r t s t r e c k e . D a s L a n d h a b e meist eine flache K ü s t e , u n d die B r a n d u n g reiche weit ins Meer hinein; d a h e r sei es gefährlich, d o r t dicht u n t e r der K ü s t e zu a n k e r n . So seien sie meistens auf d e m offenen Meer gefahren. Sie seien a u s der F l u ß m ü n d u n g , in der sie vor der Grenze Persiens gelegen h a t t e n , aufgebrochen u n d h ä t t e n f ü r fünf Tage Wasser a n B o r d g e b r a c h t . D e n n die Lotsen sagten, d a ß es kein Wasser gebe. 41 N a c h d e m sie 500 Stadien g e f a h r e n waren, a n k e r t e n sie in der M ü n d u n g einer fischreichen Lagune, die K a t a d e r bis hieß. In der M ü n d u n g lag eine kleine Insel. M a r g a e t a n a war der N a m e der Insel. Von dort liefen sie m i t der Morgenröte aus u n d f u h r e n wegen der U n t i e f e n in Kiellinie. Durch hier u n d d a e i n g e r a m m t e P f ä h l e waren die U n t i e f e n gekennzeichnet, wie in der Meerenge zwischen der Insel Leukas und A k a r n a n i e n Zeichen d e n Seeleuten den W e g weisen, d a m i t die Schiffe nicht in den U n t i e f e n s t r a n d e n . Aber bei L e u k a s ist der G r u n d sandig u n d g e s t a t t e t so d e n Gestrandeten ein schnelles W i e d e r f l o t t m a c h e n . D o r t aber ist tiefer u n d zäher Schlick auf beiden Seiten des F a h r wassers, so d a ß g e s t r a n d e t e Schiffe auf keine Weise freikommen k o n n t e n , d a die B o o t s h a k e n im Schlick versinken u n d daher nutzlos waren. F ü r einen M a n n war es unmöglich.

Indische Geschichte

710

ες τα πλεόμενα àίπορον εγίνετο" εδννον γαρ κατά τον 5 πηλού εστε επί τα στήϋεα. οντω δη χα/.επώς διεκπλώσαντες σταδίους έξακοσίονς κατά νανν έκαστοι 6 όρμισ&έντες ενταν&α δείπνου εμνήσϋησαν. την νύκτα δε ήδη κατά βά&εα επλεον και την εφεξής ήμέρην εστε επί βονλυτόν και ήλΟον σταδίους ένακοσίους, καΐ κα&ωρμίσ&ησαν επί τον στόματος τον Εύφράτον προς κώμη τινί της Βαβνλωνίης χώρης — 7 δνομα δε αύτη Διρίδωτις —, ίνα λιβανωτόν τε από της Έμπορίης γης οί έμποροι άγινέουσι και τα άλλα όσα S άνμιήματα ή 'Αράβων γη φέρει, άπό δέ τον στόματος τον Εύφράτον εστε Βαβνλώνα πλονν λέγει Νέαοχος σταδίους είναι ες τρισχιλίονς και τριακοσίονς. 42

2 3

4

5

6 7

Ένταν&α άγγέλλεται ' Αλέξανδρον επί Σονσων στέλλ.εσ&αι. ενϋεν και αυτοί τό οπίσω επλεον, ως κατά τον Πασιτίγριν ποταμόν άναπλ.ώσαντες σνμμίξαι Ά/.εξάνδρω. επλεον δη το εμπαλιν εν αριστερά την γην την Σουσίδα εχοντες, και παοαπλ.έονσι λίμνην, ες ην ό Τίγρης έσβάλλει ποταμός, δς ρέων εξ Άρμενίης παρά πόλιν λ'ΐνον, πάλαι ποτέ μεγάλην και ενδαίμονα, την μέσην εωντον τε και τον Εύφράτον ποταμού γην Μεσοποταμίΐ/ν επί τωδε κλ.ηίζεσ&αι ποιέει. άπό δε της λίμνης ες ανϊόν τον ποταμόν άνάπλονς στάδιοι εξακόσιοι, ίνα και κώμη της Σονσίδος, ην καλέονσιν "Αγινιν αύτη δέ απέχει Σούσων σταδίονς ες πεντακοσίονς. μήκος τον παράπλ.ου τής Σονσίων γης εστε επί (τό) στόμα τον Πασιτίγριδος ποταμού στάδιοι δισχίλιοι. έν&ένδε κατά τον Πασιτίγριν άνω άνέπλεον διά χώρης οικουμένης και ενδαίμονος. άναπλ.ώσαντες δε σταδίονς ώς πεντήκοντα και εκατόν αύτον όρμίζονται, προσμένοντες ονστινας εστάλκει Νέαρχος οκεψομένονς Ίνα ό βασιλεύς εϊη. αυτός δέ ε&νε ΰεοίς τοις σωτήρσι, και αγώνα έποίεε, και ή στρατιή ή ναυτική πάσα εν εύ&νμίησιν ην. ώς δε ποοαάγων ήδη 'Αλέξανδρος ήγγέλ.λετο, επλεον ήδη ανΰις ες τό ave» κατά τον π ο-

Kapitel 4 1 - 4 2

711

von B o r d zu gehen, u m die Schiffe in das Fahrwasser zu schieben. Man sank nämlich bis zur B r u s t in den Schlick ein. So d u r c h f ü h r e n sie u n t e r Schwierigkeiten 600 Stadien, a n k e r t e n d o r t g e t r e n n t u n d n a h m e n ihre Mahlzeit an B o r d ein. I n der N a c h t f u h r e n sie schon durch tiefes F a h r w a s s e r u n d den folgenden Tag bis zum Abend. Sie legten 900 Stadien zurück u n d ankerten an der M ü n d u n g des E u p h r a t bei einem Dorf, d a s Diridotis hieß, im L a n d Babylonien, wohin die K a u f l e u t e Weihrauch aus dem L a n d E m p o r i e bringen u n d alles andere Räucherwerk, das in Arabien wächst. Von der Mündung des E u p h r a t bis nach B a b y l o n sei die F a h r s t r e c k e 3300 Stadien, sagt Nearch.

42 D o r t wurde ihnen gemeldet, d a ß Alexander nach Susa aufgebrochen sei. Von dort aus f u h r e n auch sie zurück, u m den F l u ß Pasitigris hinaufzufahren u n d Alexander zu treffen. Sie f u h r e n zurück, indem sie die Susis zu ihrer Linken h a t t e n , u n d fuhren an der Lagune vorbei, in die sich der Tigris ergießt. E r fließt aus Armenien vorbei an der einst großen u n d reichen S t a d t Ninos. D a s L a n d in der Mitte zwischen i h m u n d dem F l u ß E u p h r a t heißt wegen dieser Lage Mesopotamien. Die F a h r t von der B u c h t bis zum F l u ß selbst beträgt 600 Stadien, wo ein Dorf der Susis liegt, d a s m a n Aginis n e n n t . Von Susa ist es etwa 500 Stadien e n t f e r n t . Die Länge der F a h r t s t r e c k e a m L a n d e der Susier e n t l a n g bis zur Mündung des Flusses Pasitigris bet r ä g t 2 000 Stadien. Von dort fuhren sie den Pasitigris hinauf d u r c h ein bewohntes u n d reiches L a n d . N a c h d e m sie etwa 150 Stadien flußauf gefahren waren, ankerten sie d o r t u n d erwarteten die K u n d s c h a f t e r , die Nearch ausgeschickt h a t t e , u m herauszufinden, wo sich der König aufhielt. N e a r c h opferte den Sehutzgöttern, veranstaltete einen W e t t k a m p f , u n d die ganze F l o t t e war in guter Stimmung. Als n u n gemeldet wurde, d a ß Alexander schon heranziehe, f u h r e n sie wiederum weiter flußauf. D a n n a n k e r t e n

712

Indische Geschichte

ταμόν και προς rf¡ σχεδίη όρμίζονται, εφ' η το στράτενμα διαβίβασε tv εμελλεν 'Αλέξανδρος ες Σούσα. 8 έντανϋα άνεμίχ&η ό στρατός, xal ΰνσίαι προς 'Αλεξάνδρου έϋυοντο επί των νεών τε και των άνάρώπων τή σωτηρίη, και άγώνες εποιέοντο ' και Νέαρχος οποί παραφανείη της στρατιής, ανϋεσί τε και ταινημην g εβάλλετο. ίνϋα και χηνσω στεφάνψ στεφανοϋνται εξ 'Αλεξάνδρου Νέαρχος τε καΐ Λεόννατος, Νέαρχος μεν επί τοΰ ναυτικού τή σωτηρίη, Αεόννατος δέ ¿ni τή νίκη, ην Ώρείτας τε ένίκησε και τους Ώρείταις προσιο οικέοντας βαρβάρους, οϋτω μεν άπεσώ&η Άλεξάνδρω έκ τον Ίνδοΰ των έκβολέοίν ορμηθείς ο στρατός. 43

2

3 4

5

6

Τά δε εν δεξιά της Έρυΰρής ϋαλάσση; υπέρ την Βαβυ).ιονίην Άραβίη ή πολλή έστι, καΐ ταύτης τά μεν κατήκει έστε επί την ϋάλασσαν την κατά Φοινίκην τε και την Παλαιστίνην Συρίην, προς δνομένον δε ήλιου ώς επί την είσω ϋάλασσαν Αιγύπτιοι τι/ Άραβίη όμουρέονσι. κατά δέ Αϊγνπτον ε'ισέχων έκ της μεγάλης θαλάσσης κόλπος δήλον ποιέει δτι ενεκά γε τοΰ σύρρονν εϊναι την εξω ϋάλασσαν περίπλους αν ην έκ Βαβυ).ωνος ες τον κόλ^ιον τούτον (τόν) έπέχοντα ώς έπ Αϊγνπτον. αλλά γαρ οϋ τις παρέπλωσε ταύτη ούδαμών άν&ρώπων υπό καύματος και έρημίης, εί μή τινές γε πελάγιοι κομιζόμενοι. αλλά οι απ' Αιγύπτου γαρ ές Σοϋσα άποσωΰέντες της στρατιής της Καμβύσεω και οι παρά Πτολεμαίου τοΰ Λάγον παρά Σέλευκον τον Νικάτορα σταλέντες ές Βαβυλώνα διά της 'Αραβίης χώρης ίσ&μόν τινα διαπορεν&έντες έν ήμέρηαιν όκτώ τα'ις πάσαις ανυδρον και ερήμην χώριμ· έπήλ&ον έπ'ι καμήλων σπουδή έλαύνοντες νδωρ τε σφιν έπί των καμήλων φέροντες και νυκτοπορέοντες' τάς γαρ ημέρας υπαίθριοι άνέχεσ&αι διά καύμα άδύνατοι 7¡σαν. τοσούτον δει τά γε έπέκεινα ταύτης της χώρης, ηντινα ίσ&μόν άπεφαίνομεν έκ τον κόλπου τοΰ 'Αραβίου κατήκοντα ες την Έρυόοάν θάλασσαν.

Kapitel 42-43

713

sie bei der Schiffsbrücke, über die Alexander das Heer n a c h Susa f ü h r e n wollte. D o r t t r a f e n die beiden Heere aufeinander. Alexander v e r a n s t a l t e t e Opfer f ü r die K e t t u n g der Schiffe u n d der Besatzung u n d richtete W e t t k ä m p f e aus. W o immer N e a r c h sich im Heere zeigte, wurde er mit B l u m e n u n d B i n d e n beworfen. D o r t wurden ferner Nearch u n d L e o n n a t o s v o n Alexander m i t einem goldenen K r a n z b e k r ä n z t : Nearch wegen der sicheren F ü h r u n g der F l o t t e , L e o n n a t o s wegen des Sieges, den er über die Oreiten u n d die den Oreiten b e n a c h b a r t e n B a r b a r e n erfocht. So k a m d a s H e e r Alexanders, d a s von der M ü n d u n g des I n d u s aufgebrochen war, sicher a n .

48 D a s L a n d r e c h t s v o m E r y t h r ä i s c h e n Meer jenseits v o n Babylonien g e h ö r t größtenteils zu Arabien, u n d ein Teil d a v o n e r s t r e c k t sich bis z u m Meer von Phönizien u n d d e m palästinensischen Syrien; im Westen, bis a n s Mittelmeer, w o h n e n die Ägypter a n der Grenze zu Arabien. Eine B u c h t , die sich v o m Ozean bis n a c h Ä g y p t e n erstreckt, m a c h t offenbar, d a ß m a n wegen der V e r b i n d u n g zum Ozean von B a b y l o n in diese sich bis n a c h Ä g y p t e n erstreckende B u c h t f a h r e n k ö n n t e ; aber niemand ist dort entlanggefahren wegen der H i t z e u n d der Öde, wenn nicht einige auf d e m offenen Meer d o r t gefahren sind. Aber Sold a t e n v o m H e e r e des K a m b y s e s , die sich aus Ä g y p t e n nach Susa r e t t e n k o n n t e n , u n d diejenigen, die von Ptolemaios Lagos zu Seleukos N i k a t o r n a c h B a b y l o n durch Arabien geschickt wurden, d u r c h q u e r t e n eine A r t Landenge u n d k a m e n im ganzen f ü r acht Tage in ein wasserloses u n d menschenleeres Gebiet, das sie eilig in N a c h t m ä r s c h e n auf K a m e l e n durchzogen, wobei sie ihr Wasser auf K a m e l e n mitf ü h r t e n ; wegen der H i t z e k o n n t e n sie es a m Tage nicht u n t e r der Sonne a u s h a l t e n . Die Gebiete jenseits dieses Landes, das wir als Landenge bezeichnet haben, die sich v o m Arabischen Golf in das E r y t h r ä i s c h e Meer erstreckt,

7i 4

Indische Geschichte

οίκεόμενα είναι, οπότε τ à προς άρκτον μα/.λον αυτών 7 άνέχοντα ερημά τέ ε στ ι και ψαμμώόεα. à?J.à γαρ από τον Άραβίον κό?.που τον κατ' Αϊγυπτον όρμηϋέντες αν&ρωποι έκπεριπλ.ώσαντες την πολ.λ.ην Άραβίην ε/.άεΐν ές την κατά Σοϋσά τε καί Πέρσας •θάλασσαν, ες τοσόνδε άρα παραπλώσαντες της Άραβίης ες δσον atfíai το νόινρ έπήρκεσε το έμβληϋέν ες τάς νέας, 8 έπειτα οπίσω άπενόστησαν. εκ Βαβυλώνας τε ονστινας έστειλεν 'Αλέξανδρος ώς ¿πι μήκιστον πλέοντος εν δεξιά της Έρυ&ρής θαλάσσης γνώναι τους ταύτη χώρους, οϋτοι νήσους μέν τινας κατεσκέιραντο εν τώ παράπλω κειμένας, καί που καί της ηπείρου της 9 Ά ραβίης π ροσέσχον, την δε ακρην, ήντινα καταντικρύ της Καρμανίης άνέχουσαν λέγει φανηναι σφίσι Νέαρχος, ουκ εστίν όστις υπερβαλ.ών έπικάμψαι ες ίο το επί ΰάτερα δυνατός εγένετο. δοκέω δε ώς εϊπερ πλωτά τε ην και βαδιστά (τα) τ αντί], ύπ 'Αλεξάνδρου äv της πολυπραγμοσύνης έξελήλεγκτο πλο)τά τε καί 11 βαδιστά έόντα. και "Αννων δε ό Αίβυς εκ Καρχηδόνος όρμη&εις υπέρ μέν Ήρακλείας στήλ.ας έξέπλ.ωσεν ές τον έξω πόντον, έν αριστερά την Λιβΰην γήν έχων, καί εστε μέν προς άνίσχοντα ηλιον ο πλόος avtôj εγένετο 1 2 τάς πάσας πέντε και τριάκοντα ημέρας· ώς δέ δι) ές μεσημβρίην έξετράπ ετο, πολλησιν άμηχανί-ησιν εν ετύγχαναν ϋδατός τε άπορίΐ) και καύματι έπιφλέγοντι 13 καί ρύαξι πυρός ές τον πόντον έμβάλλουσιν. άλ?.' ή Κνρήνη γαρ της Λιβύης έν τοις έρημοτέροις πεπολισμένη ποιώδης τέ έστι [καί μαλϋακή] καί εϋνδρος καί αλσεα και λειμώνες, και καρπών παντοίων και κτηνέων πάμφορος εστε επί τοϋ σιλφίου τάς έκφύσεις· υπέρ δέ το σίλφιον τά άνω αύτη ς έρημα και ψαμμώδεα. 14 Οντάς μοι ό λόγος άναγεγράφάω, φέρων καί αύτύς ές Άλέξανδρον τον Φιλίππου, τον Μακεδόνα.

Kapitel 43

715

sind weit davon entfernt, bewohnt zu sein, da schon die von ihnen aus mehr nach Norden hin gelegenen L a n d s t r i c h e öde u n d sandig sind. Seeleute, die vom Arabischen Golf bei Ä g y p t e n a u f b r a c h e n , u m durch eine Umsegelung des g r ö ß t e n Teils von Arabien in das Meer von Su3a u n d P e r sien zu gelangen, f u h r e n so lange an Arabien entlang, wie d a s Wasser an Bord der Schiffe reichte, u n d k e h r t e n d a n n u m . Die von Alexander aus Babylon entsandten K u n d s c h a f t e r , die möglichst weit an der rechten Seite des E r y t h r ä i s c h e n Meeres fahren sollten, u m die Gegend d o r t zu erkunden, sahen auf der F a h r t einige Inseln liegen u n d gingen wohl an einigen Stellen des arabischen F e s t l a n d e s an L a n d . Aber u m d a s Vorgebirge, von dem N e a r c h berichtet, er habe es gegenüber von K a r m a n i e n liegen sehen, k o n n t e keiner h e r u m f a h r e n u n d auf die andere Seite gelangen. Ich glaube, wenn dieses Gebiet wirklich zu Schiff oder zu Lande zugänglich gewesen wäre, d a n n h ä t t e Alexander in seinem T a t e n d r a n g nachgewiesen, d a ß es zu Schiff oder zu L a n d e zugänglich sei. Aber H a n n o , der Libyer, brach aus K a r t h a g o auf u n d f u h r über die Säulen des Herakles hinaus auf den Ozean, indem er Libyen a n seiner linken Seite ließ. U n d er f u h r insgesamt 35 Tage nach Osten. Als er sich jedoch n a c h Süden w a n d t e , stieß er auf viele Hindernisse: Wassermangel, sengende H i t z e u n d ins Meer stürzende Feuerströme. Aber die in den einsamen Gegenden Libyens liegende besiedelte K y r e n e ist grasreich u n d h a t gutes Wasser. U n d das L a n d t r ä g t mannigfaltige F r ü c h t e u n d e r n ä h r t alle Arten von Haustieren bis dahin, wo die Silphion-Pflanze wächst. L a n d e i n w ä r t s jenseits des Silphion ist d a s Land öde u n d sandig. D a m i t möge mein Buch, d a s sich ebenfalls mit Alexander, dem Sohn des Philipp, dem Makedonen, b e f a ß t , zu Knde sein.

46 Arrian

ANHANG

ZU DER ALEXANDERZUG

EINFÜHRUNG

Die Geschichte Alexanders des Großen ist eines der treffendsten Beispiele historischer Wechselwirkung von Zeitsituation, U m w e l t v o r a u s s e t z u n g e n u n d Persönlichkeit. D e n n in einer I n t e n s i t ä t u n d Deutlichkeit wie im Verlaufe der Weltgeschichte k a u m noch einmal treffen in ihr diese K o m p o n e n t e n a u f e i n a n d e r u n d verdichten sich im L a u f e weniger J a h r e in scheinbar unwiderlegbarer K a u s a l i t ä t . 1 Die a u s dieser D u r c h d r i n g u n g resultierenden V e r k n o t u n g e n lassen sich offensichtlich nicht lösen, obwohl m a n sie, jede E p o c h e in ihrer Weise, zu erkennen g l a u b t e : Differenzen innerhalb der Forschung, seit Droysen Alexander der S p h ä r e des Märchenh a f t e n entrückte, w u r d e n d a h e r i m m e r als zweitrangig gegenü b e r d e m P h ä n o m e n selbst angesehen. Bereits f ü r die zeitgenössische, j a die a n t i k e Geschichtsschreibung ü b e r h a u p t erscheint Alexander in den zwölf J a h r e n seiner H e r r s c h a f t als M i t t e l p u n k t des Weltgeschehens schlechthin; d a ß selbst in einschlägigen Überblicksdarstellungen e t w a Diodors oder J u s t i n s andere Schauplätze f ü r diesen Zeitraum gleichsam ausgeklammert sind, ist bezeichnend. Seit je hat Alexander als die letzte Steigerung all dessen gegolten, was im G r i e c h e n t u m beschlossen lag. 2 N i c h t n u r , d a ß sich diese K r ä f t e im G u t e n wie im Bösen im Menschen, in der Persönlichkeit zu v e r k ö r p e r n schienen u n d die Zeitgenossen selbst der n ä c h s t e n U m g e b u n g verwirrten, die E r o b e r u n g des Persischen Keiches wie die anderen, bei Alexanders Tod k a u m bereits begonnenen U n t e r n e h m u n 1 Zur Alexanderproblematik s. bes. die Arbeiten von Andreotti, Walser u n d Seibert, Alexander, dazu Schachermeyr, Alexander S. 609 ff. F ü r ältere Arbeiten wird hier wie f ü r den K o m m e n t a r z u m T e x t auf d a s Literaturverzeichnis verwiesen. 2 S. dazu Capelle S. 8.

J20

Der Alexanderzug

g e n o d e r v o r e r s t u n k l a r d e f i n i e r t e n A b s i c h t e n , sie b e d e u t e n V e r w i r k l i c h u n g dessen, w a s die griechische W e l t seit j e sich e r t r ä u m t h a t t e . So v e r m ö g e n d e n n seine N a c h f o l g e r m ü h e l o s d a s v o n i h m B e g o n n e n e in i h r e r Weise f o r t z u s e t z e n ; A n f a n g s s c h w i e r i g k e i t e n o d e r b e s o n d e r e M ü h e d a r i n , sich in eine n e u e G e d a n k e n w e l t e i n z u l e b e n , gibt es f ü r sie k a u m . N i c h t zuletzt v o n hier a u s e r k l ä r t sich a u c h , d a ß die v o n i h m i n i t i i e r t e H e r r s c h a f t s f o r m einer ü b e r n a t i o n a l e n M o n a r c h i e z u m Vorbild f ü r s p ä t e r e J a h r h u n d e r t e w e r d e n k o n n t e 3 u n d die V o r s t e l l u n g v o n A l e x a n d e r , d e m W e l t h e r r s c h e r , bis ins M i t t e l a l t e r 4 h i n e i n i m m e r wieder a u f t a u c h t , a u c h w e n n die W i r k l i c h k e i t v o m e r s t e n T a g e a n zu s t ä n d i g n e u e n A u s l e g u n g e n lind V a r i a t i o n e n z w a n g . G e b o r e n a l s S p r o ß eines H e r r s c h e r h a u s e s , d a s in m e r k w ü r d i g e r W e i s e B a r b a r e n t u m u n d zugleich d e n A n s p r u c h auf Z u g e h ö r i g k e i t zu d e n griechischen H e r o e n d y n a s t i e n i n s i c h v e r k ö r p e r t e , s p r e n g t e er d a m i t v o n v o r n h e r e i n d i e G r e n z e n e i n e r a l t e n , die b i s h e r i g e G e s c h i c h t e b e s t i m m e n d e n Grundvorstellung. Die Nachrichten über f r ü h deutliche persönliche B e g a b u n g 3 und bewußte F ö r d e r u n g seines T a l e n t e s 6 k ö n n e n schon seinen s p ä t e r e n L e i s t u n g e n n a c h k e i n e s w e g s F i k t i o n o d e r F o l g e r u n g e x e v e n t u sein. So i s t es d e n n n i c h t zu v e r w u n d e r n , w e n n sich n e b e n d e r F ä h i g k e i t , selbst k a t a s t r o p h a l e m i l i t ä r i s c h e wie politische S i t u a t i o n e n zu m e i s t e r n , d a s o f f e n s i c h t l i c h b e w u ß t e H i n e i n w a c h s e n in eine K o n z e p t i o n e r k e n n e n l ä ß t , die z w a r v o n g r i e c h i s c h e n I d e e n a u s g e h t , diese letztlich a b e r doch n u r a l s V o r a u s s e t z u n g u n d S p r u n g b r e t t b e n u t z t . Sein Z u g g e g e n P e r s i e n m a g a n f a n g s U n t e r n e h m e n in eigener S a c h e z u r R e t t u n g d e r d u r c h P h i l i p p I I . g e w o n n e n e n Posit i o n g e w e s e n sein, u n d wie\veit er 334 b e r e i t s die U n t e r -

3 S. d a z u bes. T a r n , A l e x a n d e r t h e G r e a t I 145. 4 S. d a z u G. C a r y , T h e Medieval A l e x a n d e r ; F . Pfistei 1 , A l e x a n d e r d e r G r o ß e in den O f f e n b a r u n g e n d e r Griechen, J u d e n , M o h a m m e d a n e r u n d Christen, jetzt in: Kleine S c h r i f t e n z u m A l e x a n d e r r o m a n , M e i s e n h e i m 1976, 301 ff. 5 D a z u a l l g e m e i n P l u t a r c h , A l e x a n d e r 1—8. 6 Z u r L e h r t ä t i g k e i t des A r i s t o t e l e s s. B e r v e , A l e x a n d e r reich I I n r . 135 ; W . J a e g e r , Aristoteles 2 , Berlin 1955, p a s s i m .

Einführung

721

werfung des riesigen Territoriums dieses Reiches vorhatte, ist kaum mehr zu erkennen. 7 Wichtiger für sein wirkliches Bild scheinen die Versuche wirtschaftlicher, sozialer und eelbst ethnischer Durchdringung, nachdem er sich einmal zu dieser Unterwerfung hatte entschließen müssen. Aneiedlung von Griechen und planvolle, auf lange Sicht abzielende Völkervermischung, 8 die sich zwangsläufig hieraus ergaben, stehen in einer Linie mit der Gewinnung bisher führender Schichten noch während der Phase der Eroberung. D a ß das Novum solcher Synthese nicht weiter verwirklicht wurde, ist Folge äußerer, tragischer Umstände. Zusammen mit einem neuen Weltbild indes hebt sie fast alle antiken Menschheitsvorstellungen auf und bereitet deren Ausweitung ins Zeitlose vor, ein Prozeß, der noch Jahrhunderte dauerte. Dazu kommt der Versuch engerer Verbindung bisher nicht nur räumlich auseinanderliegender Territorien mit Hilfe von Möglichkeiten, über die — zieht man dessen technische Möglichkeiten ab — im Wesen auch das 20. Jahrhundert kaum hinausgekommen zu sein scheint. Sicher, für all dies gab es einschlägige Erkenntnisse und Vorbilder nicht zuletzt in der Geschichte orientalischer Reiche vor ihm: Tatsache ist, daß er nach einer Zeit der Stagnation zugleich auch die Achämenidenpolitik zu neuem Leben erweckte und auf seine Weise deren Synthese mit der panhellenischen Ideologie 9 seiner Zeit vollzog. D a ß ein solcher Versuch der Umformung und Umwertung gleichsam aller bisherigen historischen Wertbegriffe freilich die Kräfte eines Menschen überstieg, ja auch menschliche Planung und Rationalität überforderte, erkannten die Zeitgenossen früh. Alexanders Nachfolger haben, indirekt wohl ein erstes Zeichen hierfür, nicht weiter an der Ver7 Die Frage nach ursprünglicher Zielsetzung Alexandere ist nicht zu trennen von der Philipps; vgl. hierzu Andreotti a. a. O., zuletzt auch Schofman 1969. Pläne Philipps, die bis zur Zerstörung des Achämenidenreiches gingen, nimmt Ellis, Philip II, S. 227ff. an (vgl. auch 1977, S. 113). 8 Einschränkend allerdings Berve 1938, S. 135 ff., vgl. auch Hampl 1954, S. 91 ff., dazu Bosworth 1980. 9 S. dazu Dobesch, Der panhellenische Gedanke, passim.

722

Der Alexanderzug

w i r k l i c h u n g seiner K o n z e p t i o n g e a r b e i t e t , 1 0 m o c h t e j e d e r f ü r s i c h in d e m i h m m ö g l i c h e n b e s c h r ä n k t e n U m f a n g e es a u c h v e r s u c h e n , B e g o n n e n e s f o r t z u s e t z e n . 1 1 S o b l e i b t es l e t z t l i c h d e n n eine u n g e l ö s t e F r a g e , o b es ein e r r e i c h b a r e s Ziel o d e r n u r U t o p i e war, 1 - w a s A l e x a n d e r e r s t r e b t h a t t e , o d e r o b sein S c h e i t e r n bei l ä n g e r e r L e b e n s d a u e r u n v e r meidlich g e w e s e n w ä r e . W o h l b e g i n n t j e t z t d i e g r o ß e Zeit d e r G r i e c h e n . A b e r w a s wir u n t e r d e m N a m e n H e l l e n i s m u s als P h ä n o m e n e i n e r alle L e b e n s b e r e i c h e e r f a s s e n d e n K u l t u r entwicklung zu b e z e i c h n e n g e w o h n t sind, w a r n a c h d e m E r s t a r r e n j e n e s allein i n A l e x a n d e r s i c h t b a r e n I m p u l s e s n u r a l l z u f r ü h v e r d a m m t , z u m W e s e n s a u s d r u c k lediglich e i n e r e l i t ä r e n u n d in d e n n e u g e w o n n e n e n L ä n d e r n isoliert e n O b e r s c h i c h t zu w e r d e n . U n t e r ihr f ü h r t die b r e i t e Masse e i n h e i m i s c h e r Völker i h r eigenes D a s e i n w e i t e r , u m sich im Laufe der J a h r h u n d e r t e mehr und mehr wieder von den f ü r k u r z e Zeit g e b o t e n e n Möglichkeiten d e r d u r c h A l e x a n d e r a n g e d e u t e t e n n e u e n E n t w i c k l u n g zu entfernen. 1 ' 1 10 Zu den l e t z t e n P l ä n e n s. H a m p l 1953, S. 8 1 6 f f . ; S c h a c h e r m e y r 1954, S. 118ff. E i n e n h i s t o r i s c h e n K e r n d e r vielfach bestrittenen letzten Pläne Alexanders n i m m t E . B a d i a n H S P h 1967, S. 183 a n . 11 B e s t e r Ü b e r b l i c k bei W . W . T a r n , H e l l e n i s t i c Civilizat i o n 3 , L o n d o n 1952 ( d e u t s c h : Die K u l t u r d e r hellenistis c h e n W e l t , D a r m s t a d t 1966). 12 I n t e r e s s a n t hierzu d e r S c i e n c e - F i c t i o n - V e r s u c h A. T o y n bees i n : S o m e P r o b l e m s of G r e e k H i s t o r y , L o n d o n 1965. 441 ff. 1 3 D a z u z u l e t z t C. S c h n e i d e r , K u l t u r g e s c h i c h t e d e s Hellenismus. 1 4 S. d a z u S. E d d y , T h e K i n g is D e a d . Als im 2. J h . R o m z w a n g s l ä u f i g mit d e n hellenistischen N a c h f o l g e s t a a t e n d e s A l e x a n d e r r e i c h e s in B e r ü h r u n g k o m m t , s c h e i n t die h e l l e n i s t i s c h e , hellenische o d e r hellenisierte O b e r s c h i c h t w e i t g e h e n d isoliert u n d im R ü c k g a n g begriffen ( d r a s t i s c h e Beispiele f ü r Ä g y p t e n bei H . B r a u n e r t , Die B i n n e n w a n d e r u n g . S t u d i e n z u r Sozialgeschichte Ä g y p t e n s in d e r P t o l e m ä e r - u n d K a i s e r z e i t , B o n n 1964). D a r ü b e r h i n a u s zeigen N a c h r i c h t e n ü b e r einzelne H e r r s c h e r p e r s ö n l i c h k e i t e n eine a u f f a l l e n d e O r i e n t a l i s i e r u n g in D e n k - u n d L e b e n s f o r m , w o h l als E r g e b n i s eines n a t ü r l i c h e n E n t w i c k l u n g s p r o z e s s e s ; z w i s c h e n d e r N o t w e n d i g k e i t einer S e l b s t b e h a u p t u n g d u r c h

Einführung

723

N i c h t z u l e t z t d a s u n v e r s c h u l d e t e Schicksal seines E r b e s a u c h m u ß es m i t b e w i r k t h a b e n , d a ß f r ü h b e r e i t s selbst d i e D i s k u s s i o n ü b e r seine P e r s ö n l i c h k e i t in e i n e m M i ß k l a n g zu e n d e n s c h e i n t . 1 5 N i c h t , d a ß m a n v o n m a n g e l n d e m Blick f ü r seine B e d e u t u n g u n d die E i n m a l i g k e i t d e r d u r c h ihn geschaffenen historischen Situationen sprechen k ö n n t e : A n z e i t g e n ö s s i s c h e n b z w . zeitlich n a h e n A u t o r e n w e i s t d i e F r a g m e n t s a m m l u n g J a c o b y s 36 N a m e n a u f . 1 6 D a s zufällig so auf u n s G e k o m m e n e freilich zwingt zu d e m S c h l u ß , d a ß Zeitgenossen u n d Feldzugteilnehmer einfach vor einem R ä t s e l s t a n d e n , als sie d a r a n g i n g e n , ihre eigenen E r l e b n i s s e n i e d e r z u s c h r e i b e n u n d sie in B e z i e h u n g zu d i e s e m P h ä n o m e n z u setzen, d a s sie alle b e s t i m m t e . Dies a b e r b e d e u t e t , d a ß m e h r als zwölf J a h r e g e m e i n s a m e r l e b t e r u n d g e m a c h ter Geschichte nicht ausreichten, tieferes Verstehen f ü r P e r s ö n l i c h k e i t u n d I n t e n t i o n e n A l e x a n d e r s zu b e w i r k e n . U n d n i c h t z u l e t z t a u c h e r k l ä r t es, d a ß sich n i c h t l a n g e n a c h s e i n e m T o d e alles a n realistisch f a ß b a r e n Z ü g e n d e s f r ü h e n A l e x a n d e r b i l d e s wieder zu v e r f l ü c h t i g e n s c h e i n t , so d a ß n u r Mythisches oder aber Ethisch-Modellhaftes bleibt. D a b e i w a r e n es wohl n i c h t z u l e t z t F o r m f r a g e n , d i e d e n m e i s t e n dieser Z e i t g e n o s s e n die a d ä q u a t e D a r s t e l l u n g w e n n n i c h t v e r w e h r t e n , so d o c h e r s c h w e r t e n . Z w a r h a t t e die griechische H i s t o r i o g r a p h i e b e r e i t s v o r A l e x a n d e r e i n e n P u n k t in i h r e r E n t w i c k l u n g e r r e i c h t , ü b e r d e n v o r e r s t k a u m hinauszugelangen war. Mit immer neuen Sachbereichen h a t t e sie sich e i n e r s t ä n d i g w a c h s e n d e n Z a h l a u c h v o n D a r s t e l l u n g s f o r m e n b e m ä c h t i g t , u n d n i c h t zu v e r k e n n e n ist, d a ß a u c h d e r K r e i s d e r a n H i s t o r i e I n t e r e s s i e r ten analog den u n s bekannten geistesgeschichtlichen K r i t e r i e n f ü r d a s 5. u n d 4. J h . sich v e r g r ö ß e r t h a b e n m u ß . A n p a s s u n g u n d einer w i r k l i c h e n H i n n e i g u n g w i r d d a b e i nie g a n z zu s c h e i d e n sein. Auf n u m e r i s c h e wie p o l i t i s c h e S c h w ä c h e d e s griechischen E l e m e n t e s lassen a u c h d i e U m stände von E n t s t e h u n g und Entwicklung des Partherreiches schließen. 16 S. d a z u L. P e a r s o n , L o s t H i s t o r i e s , bes. S. 1—21. 1 6 F G H n r . 1 1 7 - 1 5 3 , P e a r s o n S. V I . E i n e n Ü b e r b l i c k g i b t F . W e b e r , A l e x a n d e r d e r G r o ß e i m U r t e i l d e r Griechen u n d R ö m e r bis in die k o n s t a n t i n i s c h e Zeit, S. 7 ff.

724

Der Alexanderzug

So waren zwischen den beiden Grundaxiomen für historische Forschung und Historiographie, wie sie sich in Herodot und Thukydides ausprägen 17 , Zwischenstufen und Varianten entstanden, neben bewußt als solcher konzipierter Universalhistorie 18 hatten sich Kategorien monographisch angeordneter oder persönlichkeitsbezogener Anschauung;· und Darstellungsweise herausgebildet. 19 Regional- und Lokalgeschichte 20 eröffneten zudem besondere im 4. J h . bereits der eigentlichen Altertumsforschung neue Wege. Ein Autor wie Ktesias von Knidos wiederum steht für eine Gattung Historiographie 21 , die, anders als zuvor, ferne Länder in den eigenen Betrachtungskreis zieht: Sie bedeutet trotz betonter Opposition zu Herodot im Detail und in Methodenfragen in gewisser Weise zugleich die natürliche Weiterentwicklung über diesen hinaus. Die Biographie wiederum hatte zwar den Bereich philosophisch orientierter Charakterdarstellung noch kaum verlassen. Fruchtbare Wechselbeziehungen zur Geschichtsschreibung indes kündigen eich auch hier etwa in den Arbeiten Xenophons an. 22 Freilich, all dies genügte offenbar nicht, nun auch für das Erlebnis der Alexandergeschichte verbindliche, den Ereignissen gerechte Formen finden zu lassen. Bereits für die Zeitgenossen scheint sich der Eindruck dieser Ereignisse überwiegend in einer auffallenden Vermischung von historischer Darstellung und Wundererzählung niedergeschlagen zu haben. Sicher, eine allgemeine Sensationsfreude mochte die Übertroibung auch des nebensächlichsten Details ins Überdimensionale fördern. 17 Allgemein mit vielen Anregungen auch für die auf Thukydides folgende Zeit K. v. Fritz, Die griechische Geschichtsschreibung, München 1967, bes. S. 67 ff. 18 Im 4. Jh. gilt dies für Duris, Ephoros und selbst für Kallisthenes (s. u.). 19 So etwa bei Theopomp von Chios. 20 Vgl. F. Jacoby, Atthis, Oxford 1949. Allgemeiner Überblick auch bei Schneider II, S. 439ff.; W.V.Christ, W. Schmid, G. Stählin, Geschichte der griechischen Literatur«, München 1919 (Nachdr. 1959), I I l,204ff. 21 F G H nr. 688. 22 Interessant hierzu Plut. Al. 1.

Einführung

725

Z u r B a n a l i t ä t u n d V o r d e r g r ü n d i g k e i t v o n Schilderung wie D e u t u n g k o m m t die b e w u ß t e V e r z e i c h n u n g v o n T a t s a c h e n , erklärlich a u s R e n o m m i e r s u c h t , als Konzession a n d e n P u b l i k u m e g e s c h m a c k oder a b e r als p r o p a g a n d i s t i sche M a n i p u l a t i o n . Bei alldem ist indes n i c h t zu ü b e r s e h e n , d a ß A l e x a n d e r selbst a n solcher V e r z e i c h n u n g seines Bildes n i c h t g a n z u n s c h u l d i g ist u n d zweifellos sich w e i t g e h e n d a u c h ü b e r mögliche Folgen im k l a r e n war. Bei seinem A u f b r u c h 334 h a t t e er es nötiger als j e z u v o r seit seinem R e g i e r u n g s a n t r i t t , die Griechen v o n sich zu b e e i n d r u c k e n . D e n n es liegt n a h e , d a ß er n a c h der T h e b e n a f f ä r e 335 a u c h d u r c h die V e r w i r k l i c h u n g der panhellenischen R a c h e k r i e g s idee n i e m a n d m e h r ü b e r d a s F r a g w ü r d i g e h i n w e g z u t ä u schen v e r m o c h t e , d a s i h m selbst u n d der ü b e r n o m m e n e n Rolle a n h a f t e t e . So w a r es f ü r i h n d e n n geradezu lebensn o t w e n d i g , die b e s t e n v e r f ü g b a r e n Medien in seinen D i e n s t zu n e h m e n . Dies v o r n e h m l i c h wird der G r u n d d a f ü r sein, d a ß er zur p r o p a g a n d i s t i s c h e n B e r i c h t e r s t a t t u n g K a l l i s t h e n e s a u s O l y n t h 2 3 , einen N e f f e n des Aristoteles 2 4 , seinem S t a b eingliederte, eine Schriftstellerpersönlichkeit, die sich d u r c h bisherige W e r k e f ü r einen solchen P o s t e n ausreichend qualifiziert h a t t e u n d offensichtlich g e r a d e d u r c h panhellenische T e n d e n z e n in f r ü h e r e n W e r k e n bek a n n t g e w o r d e n w a r . 2 5 Die A b s i c h t einer solchen e r s t e n V e r ö f f e n t l i c h u n g 2 6 b e s t i m m t e r Versionen u n m i t t e l b a r n a c h den Ereignissen a b e r m u ß t e d a z u f ü h r e n , d a ß a u c h die weit e r e U b e r l i e f e r u n g f r ü h E l e m e n t e a u f n a h m , die, a u ß e r K o n t r o l l e g e r a t e n , m i t der Zeit einen g e r a d e z u verheerend e n E i n f l u ß a u s ü b t e n . 2 7 Wohl b e s a ß A l e x a n d e r n e b e n K a l listhenes u n d seiner Publizistik die I n s t r u m e n t e e i n e r ob28 F G H n r . 124, z u s a m m e n f a s s e n d d a z u P e a r s o n , S. 22 ff. 24 Deesen U r t e i l ü b e r K a l l i s t h e n e s allerdings w i r k t wenig v e r t r a u e n e r w e c k e n d (vgl. Τ 5) f ü r P e r s ö n l i c h k e i t u n d Rolle. 26 E r s c h r i e b bezeichnenderweise u. a. 10 B ü c h e r 'Ελληνικά, vgl. Τ 27. 26 Vgl. Τ 26. Z u m I n t e r e s s e A l e x a n d e r s a n zeitgenössischen V e r ö f f e n t l i c h u n g e n seiner T a t e n s. a u c h L u k i a n , Q u o m . hist, conscr. 12; 40. 27 Zu K a l l i s t h e n e s vgl. hier f r . 14; 31; 28; 30, d a r ü b e r h i n a u s Τ 20; 21, bezeichnend a u c h Arr. 4,10,2.

726

Der Alexanderzug

j e k t i v e n D a r s t e l l u n g , b e s o n d e r s e t w a in d e n f ü r die k ü n f tige Reichsorganisation wichtigen Hilfsmitteln von Kriegf ü h r u n g wie V e r w a l t u n g : N e b e n d e m offiziellen28 J o u r n a l e t w a stehen die Aufzeichnungen des B e m a t i s t e n g r e m i u m s zur Vermessung v o n Wegstrecken u n d wohl auch Registrier u n g a n d e r e r A n g a b e n . 2 9 D a ß m a n n i c h t n u r die p e r s i s c h e n A r c h i v e zu s o l c h e n Z w e c k e n b e n u t z e n k o n n t e , s o n d e r n a u c h d i e auf A l e x a n d e r s B e f e h l d u r c h g e f ü h r t e n F o r s c h u n g s u n t e r n e h m e n s o r g f ä l t i g a r c h i v i e r t e , liegt n a h e : D e n N u t z e n e n t s p r e c h e n d e r E i n r i c h t u n g e n m o c h t e A l e x a n d e r bereits in Makedonien u n d insbesondere durch Aristoteles k e n n e n g e l e r n t h a b e n , u n d die p e r s i s c h e V e r w a l t u n g d e s A c h ä m e n i d e n r e i c h e s v o l l e n d s w a r o h n e sie n i c h t a u s g e k o m m e n . Indes — abgesehen von der Frage nach späterer P u b l i k a t i o n auch solcher Quellen u n d der d a m i t v e r b u n d e n e n K o r r e k t u r d e s B i s h e r i g e n —, w a s K a l l i s t h e n e s v o m e r s t e n T a g e d e s F e l d z u g e s a n b e g o n n e n zu h a b e n s c h e i n t , w a r d i e G e s t a l t u n g e i n e s B i l d e s v o n P e r s ö n l i c h k e i t wie v o n E r e i g n i s s e n , d a s n a c h d e m W i l l e n A l e x a n d e r s selbst weit ü b e r die D i m e n s i o n e n d e s M e n s c h l i c h - N o r m a l e n h i n a u s g i n g . N a c h d e m a b e r dieses B i l d e i n m a l u n t e r d e n G r i e c h e n verbreitet und der Publikumsgeschmack entsprechend v o r g e f o r m t w o r d e n w a r , m u ß t e es a n d e r e n A u t o r e n s c h w e r f a l l e n , die D i n g e w i e d e r z u r e c h t z u r ü c k e n . 3 0 Z u m i n d e s t h a t t e jeder entsprechende Versuch, u m ü b e r h a u p t wirks a m zu sein, sich in d e n g l e i c h e n D i m e n s i o n e n zu b e w e g e n u n d d i e g l e i c h e n V e r f a h r e n s w e i s e n a n z u w e n d e n . Dies a b e r k o n n t e sich e r n e u t w i e d e r u m n u r z u u n g u n s t e n d e r sachlichen Überlieferung auswirken. An der Vorprägung dieses B i l d e s ä n d e r t a u c h n i c h t s , d a ß m a n K a l l i s t h e n e s s p ä t e r a u s s c h a l t e t e , n a c h d e m er sich o f f e n s i c h t l i c h in 2 8 F G H n r . 117, d a z u P e a r s o n 1955, S. 4 2 9 f f . , vgl. a u c h Berve, Alexanderreich I, 43ff. Interessant dazu P l u t . E u m . 2. 2 9 F G H n r . 1 1 9 - 1 2 3 ; v g l . B e r v e a . a . O. 80 D. h. soweit einzelne A u t o r e n hieran ü b e r h a u p t interess i e r t w a r e n . D i e B e d e u t u n g d e s E r l e b n i s s e s l ä ß t e h e r auf d a s G e g e n t e i l s c h l i e ß e n , vgl. d a z u bes. R . W o l f , D i e Sold a t e n e r z ä h l u n g e n d e s K l e i t a r c h bei Q u i n t u s C u r t i u s R u f u s , D i s s . W i e n 1964, p a s s i m .

Einführung

727

einer uns schwer verständlichen ideologischen Wendung von dem distanzierte, was er selbst begonnen h a t t e . 3 1 In der T a t erscheint denn in den erhaltenen F r a g m e n t e n zeitgenössischer Historiker die natürliche Steigerung bzw. Weiterführung des von Kallisthenes Begonnenen unverkennbar. Nicht daß es sich lediglich u m kritiklose F o r t e n t wicklung einer in ihrer Publikumswirksamkeit erkannten Sensationsliteratur handelt: Die bedeutendsten Autoren dieser Gruppe entstammen dem K r e i s unmittelbar u m Alexander selbst und hatten sehr wohl die Möglichkeit, hinter die Kulissen zu schauen. Onesikritos 3 2 war der Steuermann von Alexanders Flaggschiff gewesen und offensichtlich wegen seiner philosophischen I n t e r e s s e n 3 3 zu anderen Sonderaufgaben verwendet worden, Chares von Mitylene war Hofmeister, 3 / 1 Medeios von Larissa einer der nächsten Vertrauten besonders in den letzten Monaten und Tagen Alexanders, Polykleitos von L a r i s s a 3 5 wurde 324—323 mit seemännischen Aufgaben betraut. D a ß sie in die Fußstapfen des Kallisthenes treten und jenes überdimensionale Alexanderbild nach allen Seiten hin weiter ausformen, ist, zieht man einen guten Teil Rechtfertigungsabsicht, verklärender Erinnerung 3 1 ' und vielleicht 81 Material bei B e r v e , Alexanderreich I I nr. 408, dazu Hamilton, Plutarch Alexander, L l l l f . ; 100. Die E r z ä h lung von Alexander und der Amazonenkönigin s t a m m t offensichtlich nicht mehr von ihm (vgl. P l u t . Al. 46). D a ß das Alexanderwerk des Kallisthenes Torso blieb, wurde durch die frühe Veröffentlichung und wohl weitgehend auch durch Authentizitätscharakter wieder ausgeglichen. Seine Version muß bei Alexanders Tod verbreitet gewesen sein (vgl. auch Bosworth 1970, S. 407ff.), doch wäre angesichts allgemeinen Interesses auch an spätere Ausgaben zu denken. D a ß sich der alexandrinische Alexanderroman auf Kallisthenes beruft, scheint in diesem Zusammenhang bezeichnend. 32 F G H nr. 1 3 4 ; Berve, Alexanderreich I I nr. 583. 3 8 S. dazu Pearson, L o s t Histories, S. 83ff. 34 είσαγγελενς (Plut. Al. 46), F G H nr. 125, dazu B e r v e , Alexanderreich I I nr. 8 2 0 ; Pearson S. 50. 35 F G H nr. 128, vgl. Pearson S. 6 8 f f . 8 6 Zum Indienerlebnis der Alexanderhistoriker und zu seinem Nachhall bezeichnend S t r a b o 2 , 7 0 ; 15,698.

728

Der Alexanderzug

Hilflosigkeit ab, n u r d a r a u s zu verstehen, d a ß f ü r sie keine Möglichkeit m e h r b e s t a n d , d a s P u b l i k u m in anderer Weise zu interessieren. Dazu gehört vielleicht noch eine andere E r w ä g i m g : Die A u t o r e n a u s der nächsten U m g e b u n g Alexandere h a t t e n sich nach dessen Tod in die Welt der D i a d o c h e n s t a a t e n einzuordnen, u m einen P l a t z zu finden, der ihrer bisherigen Stellung entsprach. 3 7 T a t s a c h e aber ist, d a ß die Nachfolger Alexanders dessen begonnenes W e r k aufgegeben h a t t e n , weil sie an seiner weiteren Realisierung zweifelten. W a s aber lag näher, als d a ß m a n d a n n schon u m der eigenen R e c h t f e r t i g u n g willen auch auf den historischen Alexander verzichtete u n d in direkter wie indirekter Sprachregelung die Weiterentwicklung jenes unwirklichen, überdimensionalen Bildes förderte? Alexander, die m y t h i s c h e Gestalt, der T r ä u m e r jenseits aller Wirklichkeit mit einem allein i h m z u k o m m e n d e n Charisma, selbst n u r k o n n t e es sein, der d a s Aufgeben seiner P l ä n e in den von ihm aufgezeigten Dimensionen legitimierte. 3 8 I n d i r e k t wird diese V e r m u t u n g d a n n durch ein zweites S y m p t o m bestätigt. Unsere N a c h r i c h t e n aus zeitgenössischen Quellen sind f r a g m e n t a r i s c h überliefert, so d a ß sich Absicht u n d I n h a l t bei keinem der einzelnen Werke mehr ganz erkennen lassen: Deutlich aber ist u n t e r diesen Autoren f r ü h e s t e r Zeit eine G r u n d t e n d e n z , die als alexanderfeindlich bezeichnet werden m u ß . Sie läßt sich zum Teil sicher a u s persönlichen S p a n n u n g e n besonders angesichts der Ereignisse in den letzten L e b e n s j a h r e n erklären: Die schlechten Beziehungen e t w a zwischen Alexander einer-, der D y n a s t i e des A n t i p a t e r u n d den P e r i p a t e t i k e r n 3 9 an37 H i e r z u H e u ß 1954. Zum Alexanderbild der hellenistischen Zeit s. freilich E r r i n g t o n F H S. 137 ff. 38 Bezeichnend hier u. a. etwa d a s Schicksal Theopomps u n t e r Ptolemaios I . ( F G H n r . 115, T. 8; fr. 255). 39 Zu A n t i p a t r o s s. Berve, Alexanderreich I I nr. 94; Schlüsselfigur solcher Verbindungen freilich scheint m e h r noch sein Sohn K a s s a n d r o s (nr. 414). Zu einem peripatetischen Alexanderbild s. H o f f m a n n , Das literarische Port r ä t , bes. S. 2ff., Mederer S. 141 ff. Zweifel an E n t s t e h u n g eines bereits zeitgenössischen peripatetischen Alexander-

Einführung

729

derseits sind b e k a n n t u n d erlauben Schlüsse auf analoge B e m ü h u n g e n wohl a u c h a n a n d e r e n Diadochenhöfen. 4 0 Diese alexanderfeindliche Darstellungsweise scheint f r ü h ihre eigene Topik zu entwickeln. Von der überdimensionalen Märchengestalt ist der W e g nicht weit zu A l e x a n d e r , dem Maßlosen, d e m G r a u s a m e n , d e m W ü t e r i c h , d e m W e l t u n t e r d r ü c k e r u n d d e m in seinen Zielen nicht m e h r Verständlichen, d e m T r u n k e n b o l d . F ü r D a r l e g u n g u n d E r ö r t e r u n g dieser Züge wird f r ü h eine R e i h e b e s t i m m t e r Gelegenheiten u n d Ereignisse kanonisch, 4 1 eine Zahl s t ä n d i g wiederkehrender Schlagworte b e s t i m m t die Diskussion, 4 2 und die Frage, ob sich a u s Alexanders V e r h a l t e n eine immer schon v o r h a n d e n e N a t u r v e r a n l a g u n g 4 3 oder aber d a s

bildes freilich ä u ß e r n m i t R e c h t B a d i a n , Historia 1958, S. 426, u n d E . Mensching, H i s t o r i a 12, 1963, 274ff. H i n gegen k ö n n t e die sachliche A r g u m e n t a t i o n 7,12,5 g u t auf eine der Quellen Arrians zurückgehen. A m Tode des Kallisthenes als Ursache oder a u c h n u r Anlaß eines B r u c h e s zwischen Aristoteles u n d A l e x a n d e r lassen die abschätzigen B e m e r k u n g e n des Philosophen über d e n N e f f e n zweifeln, die, falls ü b e r h a u p t historisch, n u r m i t diesem Ereignis in Z u s a m m e n h a n g zu bringen s i n d ; die Briefstelle P l u t . Al. 77,2 (dazu H a m i l t o n , P l u t a r c h Alexander, S. 214) h a t demgegenüber wenig Gewicht als D o k u m e n t a t i o n (vgl. a u c h die Skepsis A r r i a n 7,27,1). 40 N a h e liegt d a s Interesse bes. Ka3sanders an solcher Motivierung n a c h A u s r o t t u n g der D y n a s t i e Alexanders. 41 So e t w a innenpolitische R a d i k a l i t ä t 336, Thebenero b e r u n g 335, Vorgehen gegen die Griechen 336—334, Verh a l t e n gegen die Familie des Dareios 333, Briefwechsel mit Dareios nach 333, V e r h a l t e n gegen B a t i s 332, A m m o n s zug 331, A u f e n t h a l t in B a b y l o n 331, V e r h a l t e n gegen den t o t e n Dareios, Philotas-, Kleitos-, Kallisthenesaffäre, R h o x a n e h e i r a t , B e h a n d l u n g des gefangenen Bessos 329, Verhalten gegen Poros, G r a u s a m k e i t der K ä m p f e in Indien usw. All dies wird d u r c h einen K r a n z v o n Anekdoten variiert u n d z u m Ganzen verwoben. 42 S. d a z u H o f f m a n n p a s s i m ; vgl. zuletzt T o n n e t S. 327 (Arbeit vorerst n u r dact.). 48 So d a s stoische Alexanderbild in seinen Grundzügen, vgl. J . Stroux, Philologue 1933, 222ff.; R . Fears, T h e Stoic

730

Der Alexanderzug

Ergebnis äußerer E i n w i r k u n g offenbare,44 sichert dieser A r t Ü b e r l i e f e r u n g I n t e r e s s e n i c h t n u r bei s e n s a t i o n s f r e u d i g e n P u b l i k u m s k r e i s e n , s o n d e r n a u c h in P h i l o s o p h e n u n d R h e t o r e n s c h u l e n . D a ß n a c h solcher Z e i c h n u n g d u r c h Augenzeugen spätere, den Ereignissen ferner stehende A u t o r e n k e i n e n G r u n d z u r K o r r e k t u r m e h r s a h e n , liegt auf d e r H a n d . K e n n z e i c h n e n d f ü r d i e s e s W e i t e r w u c h e r n zeitgenössischer Tradition scheint der Überlieferungsstrang, d e r sich u n t e r d e m N a m e n d e s K l e i t a r c h 4 5 n o c h bei D i o d o r , J u s t i n unii C u r t i u s v e r f o l g e n l ä ß t , o h n e d a ß freilich d i e sich w o h l i m m e r m e h r k o m p l i z i e r e n d e n A b h ä n g i g k e i t s verhältnisse und Querverbindungen im einzelnen auseinanderzuhalten wären. V o r a u s s e t z u n g e n dieser A r t e r k l ä r e n a u c h d e n g e r i n g e n E r f o l g d e r b e k a n n t e n V e r s u c h e , dieses n e g a t i v e A l e x a n d e r bild zu k o r r i g i e r e n . So v e r a r b e i t e t e N e a r c h , 4 B A l e x a n d e r s F l o t t e n f ü h r e r u n d seit d e r J u g e n d z e i t e i n e r d e r z u v e r l ä s sigsten V e r t r a u t e n , N o t i z e n ü b e r die v o n i h m g e l e i t e t e n U n t e r n e h m u n g e n zu e i n e r D a r s t e l l u n g / ' 7 d e r e n A l e x a n d e r bild in seiner z u m Teil e r g r e i f e n d e n M e n s c h l i c h k e i t sich wesentlich v o m Üblichen unterscheidet.48 Aber nicht nur, V i e w of t h e C a r e e r a n d C h a r a c t e r of A l e x a n d e r t h e G r e a t , P h i l o l o g u e 118, 1974, 113 ff. 4 4 S o A l e x a n d e r in p e r i p a t e t i s c h e r S c h a u . I n s p ä t e r e n D a r s t e l l u n g e n v e r f l i e ß e n die v e r s c h i e d e n e n D e u t u n g s r i c h t u i i gen ineinander. 46 F G H n r . 137. Z u r K l e i t a r c h t r a d i t i o n s. E . S c h w a r t z , R E I I 9 1 4 f f . , F . J a c o b y , R E X I 6 2 2 f f . , P e a r s o n S. V I I I ; 153; 2 1 3 f f . W i c h t i g e M a t e r i a l s a m m l u n g n o c h i m m e r bei A. R u e g g , Beiträge zur E r f o r s c h u n g der Quellenverhältnisse in d e r A l e x a n d e r g e s c h i c h t e d e s C u r t i u s , Diss. B a s e l 1906. D e r V e r s u c h T a r n s , K l e i t a r c h zu e i n e m s p ä t e r e n Skrib e n t e n (3. J h . ) zu m a c h e n , m u ß a l s g e s c h e i t e r t a n g e s e h e n werden (II 16ff.); zur Chronologie neuerdings Badian, P A C A 1965, 5 f f . , S e i b e r t , A l e x a n d e r , S. 1 6 f f . 4 6 B e r v e , A l e x a n d e r r e i c h I I n r . 544, z u m l i t e r a r i s c h e n W e r k N e a r c h s P e a r s o n S. 131 ff. 47 F G H n r . 133. 48 S. bes. f r . 1 ( = A r r . I n d i k e ) , 35. D a ß N e a r c h sich d a b e i der Hilfsmittel epischer Darstellung bedient, b r a u c h t an der E h r l i c h k e i t s e i n e r A b s i c h t e n n i c h t Zweifel zu e r r e g e n . Vgl. a u c h M o n t g o m e r y S. 184.

Einführung

731

daß selbst er einige fragwürdige 4 9 Bemerkungen nicht unterdrücken kann, sein persönliches Schicksal nach Alexanders Tod scheint seine Isolation unter den ihm anfangs gleichrangigen Diadochen zu bestätigen. Zu einer seinen Qualit ä t e n entsprechenden Rolle brachte er es nicht mehr. Aristobul von K a s s a d r e i a 5 0 nahm am Zuge als Techniker teil ; die von ihm durchgeführte Restauration des Kyrosgrabes l ä ß t auf verhältnismäßig hohen R a n g im S t a b e und persönliches Verhältnis zu Alexander selbst schließen. Schrieb er in der T a t erst mit neunzig J a h r e n , 3 1 so liegt nahe, daß ihm diese Masse bereits erschienener einschlägiger Werke bekannt war, ein Teil seiner naturwissenschaftlichen Hinweise 5 2 könnte als K o r r e k t u r entsprechender Angaben von anderer Seite verstanden werden. Deutlich aber sind seine Absichten bezüglich des Alexanderbildes: Seine allzu vordergründige Polemik gegen die alexanderfeindliche Überlieferung 5 3 besteht in Verharmlosung und Sichklammern ans Detail. Allein mit der Mentalität des Autors ist sie kaum zu erklären. Gerade aus ihr wird vielmehr zugleich die Schwierigkeit sichtbar, wenige J a h r zehnte nach Alexanders Tod eine bereits festgefahrene Überlieferung bekämpfen oder gar ein neues, scheinbar objektives Alexanderbild schaffen zu wollen. E i n W e r k über Alexander verfaßte auch Ptolemaios von Ägypten, 5 4 wie 49 fr. 1,20. 50 fr. 51 (Arrian und Strabo). 51 F G H nr. 139, dazu B e r v e , Alexanderreich I I , nr. 121, Pearson S. 150ff. 52 Lukian Makrob. 22. 58 Sammlung bei F . Wenger, Die Alexandergeschichte des Aristobul von Kassandreia. 54 So fr. 2 (Timokleiaaffäre), fr. 7 (gordischer K n o t e n ) , fr. 8 (Bad im Kydnos), fr. 10 (Alexander und die persischen Königinnen), ähnlich fr. 11, fr. 21 (Zweifel an Amazonengeschichte), fr. 22 (Vertrauen Alexanders in Philotae), fr. 29 (Reinwaschung Alexanders bei der Kleitosaffäre), fr. 31 (Beschuldigungen des Kallisthenes), fr. 33 (Schicksal des Kallisthenes), fr. 51 (Restauration des Kyrosgrabes), fr. 54 (Verhalten gegen Peithagoras), fr. 62 (Ursache von Alexanders Trinkfreudigkeit). D a m i t verbundene bewußte Opposition gegen andere Übertreibungen

47

Arrian

732

Der Alexanderzug

N e a r c h einer der Zuverlässigsten aus Alexanders Umgeb u n g , allerdings auch der erste, der noch a m T o t e n b e t t A l e x a n d e r s d e n V e r z i c h t auf dessen Ziele v e r l a n g t h a t t e . 5 5 So w a r er von vornherein Partei, u n d w e n n oben anges t e l l t e V e r m u t u n g e n z u t r e f f e n , m u ß er z u m i n d e s t eine Zeitlang das H e r a u f k o m m e n alexanderfeindlicher Literat u r m i t g e f ö r d e r t h a b e n . Die A n w e s e n h e i t K l e i t a r c h s i n A l e x a n d r i a e r h ä l t auf diese W e i s e e i n e n i n t e r e s s a n t e n H i n t e r g r u n d . 5 6 E s ist zu v e r m u t e n , d a ß P t o l e m a i o s , S t a t t h a l t e r v o n Ä g y p t e n seit 323 u n d K ö n i g seit 306, M u ß e z u r A b f a s s u n g seiner S c h r i f t n i c h t v o r seiner freiwilligen A b d a n k u n g in d e n a c h t z i g e r J a h r e n f a n d , 5 7 w a s e b e n f a l l s eine K e n n t n i s der bisher erschienenen zeitgenössischen Alexa n d e r l i t e r a t u r v o r a u s s e t z t . 5 8 D o c h s c h e i n t die A b f a s s u n g s z e i t eine F r a g e v o n z w e i t r a n g i g e r B e d e u t u n g : D i e P r ü f u n g d e s v o n P t o l e m a i o s H i n t e r l a s s e n e n e r s t zeigt d a s e i g e n t liche D i l e m m a . W o h l u n t e r s c h e i d e t sich, soweit d e n f a s t a u s s c h l i e ß l i c h A r r i a n e n t s t a m m e n d e n F r a g m e n t e n zu e n t n e h m e n ist, seine D a r s t e l l u n g d u r c h dio N ü c h t e r n h e i t u n d Sachlichkeit wohltuend von den Übertreibungen a n d e r e r Nachrichten frühester Zeit: Anlage u n d ausges p r o c h e n m i l i t ä r i s c h e 5 9 A k z e n t u i e r u n g i n d e s b e d e u t e n zug e h t a u s f r . 38 (των ΰρνλσυμένων μεγεθών ονδέν Ιδείν φησιν) u n d vielleicht e i n e m B e r i c h t ü b e r die B r a h m a n e n ( f r . 41) hervor. 5 5 F G H n r . 138, d a z u B e r v e , A l e x a n d e r r e i c h I I , n r . 6 6 8 ; Strasburger, Ptolemaios und Alexander; Kornemann, D i e A l e x a n d e r g e s c h i c h t e ; P e a r s o n , L o s t H i s t o r i e s , S. 188ff. 5 6 G. W i r t h 1967, S. 282 ff. ; S e i b e r t , P t o l e m a i o s , bes. S. 27 ff. D a s gleiche k ö n n t e f ü r E p h i p p o s v o n O l y n t h g e l t e n ( F G H n r . 126). 57 V g l . R E X X I I I 2483 ; B a d i a n , S t u d i e s , S. 256 ff. ; S t a d t e r . A r r i a n of N i c o m e d i a , S. 69. E r r i n g t o n 1969, 244 will d a s W e r k als P r o p a g a n d a s c h r i f t des Ptolemaios deuten. D o c h s c h e i n t eine solche A b s i c h t v o r F e l d z u g t e i l n e h m e r n u n d A u g e n z e u g e n f r a g l i c h ; sie lief G e f a h r , die gegenteilige W i r k u n g auszulösen. 5 8 V g l . f r . 20 ( A r r i a n 5,14,5—15,2) ; d a ß e r d a b e i g e g e n einen b e s t i m m t e n A u t o r p o l e m i s i e r t , ist n i c h t g e s a g t ( a n d e r s K o r n e m a n n S. 8). 5 9 A n d e r s P e a r s o n , L o s t H i s t o r i e s , S. 172.

Einführung

733

gleich b e w u ß t e E i n s c h r ä n k u n g u n d zwingen bei einem A u t o r von seinem B a n g geradezu zu dem Schluß, u m f a s sende K o r r e k t u r oder wenigstens Diskussion bisher gültiger Tradition sei g a r n i c h t beabsichtigt gewesen. D e m widerspricht nicht, d a ß Ptolemaios nicht vergißt, die eigenen Leistungen 6 0 gleichsam als Kopie des großen Vorbildes gebührend hervorzuheben bzw. die späteren politischen Gegner als f r a g w ü r d i g hinzustellen. Hinweise auf die P e r sönlichkeit Alexanders sind d e n n ebensowenig zu erkennen wie solche auf Ziele u n d historische Bedeutung, und a n d e n wichtigen Ereignissen, Auseinandersetzung mit d e m Großkönig, P h i l o t a s k a t a s t r o p h e , Kleitosermordung, Kallisthenesaffäre, wie auch d e n entscheidenden Schlachten fällt gerade die stereotyp-simplifizierende 6 1 Motivierung a u f , so als seien auch eie in den R a h m e n des ExemplarischP r a k t i k a b l e n eingeordnet. 6 2 Ob eine solche A r t , die Dinge zu sehen, als Diskretion, nachträgliche S e n t i m e n t a l i t ä t oder F l u c h t vor wirklicher Stellungnahme verstanden werden m u ß , wird im einzelnen u n k l a r bleiben; Schlüsse auf das persönliche Verhältnis zwischen A u t o r u n d O b j e k t f ü h r e n hier allzuleicht ins Ausweglose. D a s auffallende Sichklammern a n einen — von niemand bestrittenen — Detailaspekt aber l ä ß t sich n u r d a m i t deuten, d a ß a n einem wirklichen Alexanderbild u n d seiner K l ä r u n g P t o l e m a i o s gar nichts lag. 6 3 So sind es letztlich zwei Elemente, die das Alexanderbild der frühesten Zeit u n d auch dessen weitere E n t w i c k l u n g bestimmen: Märchenhaftigkeit u n d F e i n d s c h a f t . Sie geben der Fülle mehr u n d m e h r auseinanderklaffender Nachricht e n und Spekulationen eine gewisse Einheit u n d bewirken, d a ß schon in der Zeit des Hellenismus, nicht lange n a c h d e n Ereignissen, Alexander a u s d e m Gesichtskreis e r n s t h a f t e r , wissenschaftlicher B e t r a c h t u n g schwindet. N i c h t n u r , d a ß fortan die Historiographie von dieser Grundlage aus60 S. dazu R E X X I I I 2481 ; Welles 1963 ; Errington 1969. 61 fr. 13 (Philotasaffäre), fr. 1 6 - 1 7 (Kallisthenesaffäre). 62 Ähnlich f r . 12 (Uxierunterwerfung). 63 Demgegenüber zeichnet K o r n e m a n n das Bild einer von lautersten Absichten erfüllten Schriftstellerpersönlichkeit.

47«

734

Der Alexanderzug

z u g e h e n hat. K a u m zu verwundern ist die Bolle, die das P h ä n o m e n auch in anderen, d a m i t v e r w a n d t e n Literaturg a t t u n g e n spielt. Sieht m a n v o n künstlichen Erweiterungen ab, wie sie e t w a die auf a u t h e n t i s c h e n Wurzeln beruhenden B r i e f s a m m l u n g e n 0 4 bedeuten, die das bestehende K o n g l o m e r a t i m B ö s e n wie i m Guten noch erweitern, die philosophische Spekulation, die sich früh m i t der Person A l e x anders beschäftigt, v e r w e n d e t ihn bezeichnenderweise fast ausschließlich als das abschreckende Beispiel zur D o k u m e n t a t i o n ihres e t h i s c h e n Schlagwortvokabulars. 6 5 Man wird sich hierbei k e i n e s w e g s allein auf eine durch d e n Tod d e s Aristotelesneffen K a l l i s t h e n e s ausgelöste peripatetische Schultradition als wichtiges M o m e n t verlassen dürfen : W a s jedoch spätere Peripatetik, Stoa, K y n i k c r u n d selbst Skeptiker über A l e x a n d e r zu sagen haben, 6 6 b e d e u t e t lediglich immer wieder v e r s u c h t e N e u a u f l a g e der Topik jener frühen Sensationshistoriographie, nur jeweils in e i n e n anderen K a u s a l i t ä t s z u s a m m e n h a n g gebracht. D i e s wird nicht zuletzt mit erklären, weshalb e s trotz gewisser U n t e r s c h i e d e zwischen d e n einzelnen Schultraditionen v o n diesen keine zu e i n e m geschlossenen Persönlichkeitsbild gebracht hat, vielleicht ein solches gar nicht beabsichtigte. 6 7 D a f ü r freilich, wie dieses Philosophenbild seinerseits die Khetorik zu beeinflussen v e r m o c h t e , u m v o n hier aus indirekt wiederum auf eine b e s t i m m t e Art Historiographie zu wirken, ist die Darstellung der Ereignisse durch H e g e sias v o n Magnesia ein drastisches Beispiel. 6 8 D a ß die Folklore, vielleicht selbst der M y t h o s der unterworfenen Völ6 4 S. d a z u bes. H a m i l t o n , P A C A 1961, 9 f f . ; R . Merkelbach, D i e Quellen des griechischen Alexanderromans, Einleitung. 66 Übersicht bei H o f f m a n n a. a. 0 . , Zusammenstellung auch bei Weber S. 3 9 f f . 66 S. H e u ß S. 74. Zur Teilnahme Pyrrhons v. Elis am A l e x a n d e r z u g s. Diog. Laert. 9,61. 67 Cicero scheint sich bezüglich Alexanders im wesentlichen auf Kleitarch verlassen zu haben (vgl. bes. Legg. 1,7 : E p . ad fam. 2,10,3; Brut. 42; differenziert hierzu Weippert S. 123 ff.). 6 8 F G H nr. 142, fr. 5.

Einführung

735

ker, in der sich sehr bald die Reaktion gegen jene fremde, hellenistische Überlagerung äußert, das negative Bild aufnimmt, ist selbstverständlich. Man darf vermuten, daß neben eigenen Erlebnissen auch hier die Zeichnung durch Alexanders eigene Anhänger einen entscheidenden Anstoß gab. Der Alexanderroman etwa läßt sich als Zwischenglied in diesem Gefüge verstehen. Einmal kanonisch geworden und auf diese Weise von verschiedener Seite her vervollkommnet, waren diese Züge des Alexanderbildes nicht mehr zu korrigieren. Trotz des Hervorblühens einer Reihe hilfswiseenschaftlicher Disziplinen zur Historiographie überall in der hellenistischen Welt wissen wir von Benutzung etwa offiziellen Materials, der Ephemeriden und anderer Spezialliteratur, durch hellenistische Alexanderhistoriker nichts, und auch der, wenigstens im sachbezogenen Detail, verhältnismäßig objektive Ptolemaios scheint vor Arrian von niemandem als Vorlage verwendet worden zu sein. D a ß ein Eratosthenes, 6 9 vielleicht als Nebenprodukt seiner Forschungen, zu einem anderen, positiven Bild kam und konsequent sich um eine Ehrenrettung bemüht zu haben scheint, macht ihm alle Ehre: Einen Erfolg hat seine Deutung offensichtlich nicht gehabt. So ist es denn nicht weiter zu verwundern, daß die ersten uns als Ganzes faßbaren Darstellungen, die Diodors und die Justins, 7 0 sich vom Üblichen kaum unterscheiden, ähnlich wie sie übrigens auch das Problem des Hellenismus mit keinem Worte berühren. D a s Werk des Curtius Rufus, die zeitlich wohl nächstfolgende unserer Quellen, liefert an Material unendlich viel mehr und ist nicht ohne fundierte Tatsachenforschung durch den Autor 7 1 zu denken. Aber obwohl Curtius die erste uns zugängliche Alexandermonographie geliefert hat, gibt es keine gesicherte Nach69 Plut. De Al. Fort. 1,330A. Eine Renaissance gerade seiner Gedanken erklärt sich nicht zuletzt wohl aus der ideengeschichtlichen Entwicklung der römischen Kaiserzeit. Beeinflussung Arrians durch ihn vielleicht gerade deshalb wäre möglich. 70 Diodor X V I I - X V I I I , Justin X I - X I I . 71 S. dazu Tarn, Alexander the Great I I 91 ff.

736

Der Alexanderzug

r i e h t ü b e r d e r e n A b f a s s u n g s z e i t , 7 2 u n d s c h o n d a m i t werden literarische Gattung, Absicht und Charakter des Werk e s f r a g l i c h . Sicher, d e r hier u n t e r n o m m e n e V e r s u c h e i n e r D e u t u n g m i t H i l f e p s y c h o l o g i s c h e r M o t i v e ist, s o w e i t ers i c h t l i c h , N e u a n s a t z u n d d a m i t zugleich e r s t e r V e r s u c h einer K o r r e k t u r der ganzen T r a d i t i o n : A n den entscheidend e n S t e l l e n j e d o c h b r i c h t bei C u r t i u s die e i n g e w u r z e l t e alexanderfeindliche D e u t u n g wieder durch u n d zwingt z u r V e r m u t u n g , a u c h i h m k ö n n e es u m ein w i r k l i c h h i s t o r i s c h e s A l e x a n d e r b i l d g a r n i c h t g e g a n g e n sein. D i e s sind V o r a u s s e t z u n g u n d l i t e r a r i s c h e r H i n t e r g r u n d , v o n d e m a u s A r r i a n u n d sein W e r k ü b e r A l e x a n d e r vers t a n d e n werden müssen. D a ß im übrigen der historische A l e x a n d e r , w a s i m m e r m a n v o n i h m h a l t e n m o c h t e , in d e n K ä m p f e n d e r a u s g e h e n d e n h e l l e n i s t i s c h e n Zeit eine gewisse R e n a i s s a n c e e r l e b t e 7 3 u n d b e s o n d e r s in d e n A u s e i n a n d e r s e t z u n g e n d e r G r i e c h e n m i t R o m e t w a s wie eine A l e x a n d e r i d e e m i t a l l g e m e i n b e w e g e n d e r K r a f t gew o r d e n zu sein s c h e i n t , ist b e k a n n t . A b e r a u c h dies t r u g w e n i g d a z u bei, g u t z u m a c h e n , w a s ihr in d e r l i t e r a r i s c h e n Ü b e r l i e f e r u n g s c h o n g e s c h a d e t w o r d e n w a r . M o c h t e sieh ein A n t i o c h o s I I I . n a c h s e i n e m I n d i e n z u g als N a c h f o l g e r f ü h len, in A n t i o c h o s I V . n i m m t d e r a r t i g e s , ü b r i g e n s u n a u s g e s p r o c h e n , b e r e i t s b i z a r r e F o r m e n a n . B a l d w e c h s e l n die F r o n t e n : A n d i e gegen die r ö m i s c h e U n t e r d r ü c k u n g gericht e t e A l e x a n d e r p r o p a g a n d a eines M i t h r a d a t e s 7 ' 1 schließen sich d i e n u r allzugern a u f g e g r i f f e n e n A n a l o g i e n n u n m e h r bei P o m p e i u s , Crassus u n d möglicherweise selbst n o c h 72 A n V e r s u c h e n zeitlicher E i n o r d n u n g zwischen d e m 1. u n d 4. J h . h a t es n i c h t g e f e h l t . Z u s a m m e n f a s s e n d e Ü b e r s i c h t bei D . K o r z e n i e w s k i , D i e Zeit des Q u i n t u s Curt i u s R u f u s , Diss. K ö l n 1959; z u r w e i t e r e n D i s k u s s i o n s. R . F e a r s , H e r m e s 102, 1974, 6 2 3 f f . ; H . G r a ß l , P h i l o l o g u s 118, 1974, 1 6 0 f f . ; zuletzt R . E g g e , U n t e r s u c h u n g e n z u r P r i m ä r t r a d i t i o n bei Q. C u r t i u s R u f u s , Diss. F r e i b u r g 1978; H . B ö d e f e l d , U n t e r s u c h u n g e n z u r D a t i e r u n g d e s Q. C u r t i u s R u f u s , Diss. D ü s s e l d o r f 1982. 73 Vgl. d a z u P o l y b i o s , d e r sich 8,12,7 a u c h g e g e n m o r a l i sche Verunglimpfung Alexanders wendet. 74 S. d a z u H e u ß S. 79.

Einführung

737

Caesar in den letzten Tagen seines Lebens an. 7 5 F ü h l t sich A n t o n i u s in Alexandreia als der Vollender des von A l e x a n d e r Begonnenen, so b e k ä m p f t ihn nicht zuletzt gerade d e s h a l b Octavian als die Verkörperung östlicher Barbarei. Seine spätere Imperiumskonzeption ist n u r vor dein H i n t e r g r u n d e eines b e w u ß t aufrechterhaltenen Gegensatzes zwischen Weltmonarchie im Sinne der Alexandertradition u n d römischem Denken zu verstehen. D a ß ein Trogue Pompeius wie auch Diodor bei der A b f a s s u n g ihrer universalhistorischen Überblicksdaretellungen u n d gleichsam Neuinterpretation des alexanderfeindlichen Bildes sich in R o m , vielleicht sogar in nächster N ä h e des Princeps aufhalten, scheint bezeichnend. Sie stehen dabei in nächster N ä h e eines Livius 7 6 mit seinen Zweifeln selbst a n Alexanders F e l d h e r r n q u a l i t ä t e n u n d dessen Aussicht e n , in Italien allenfalls angestrebte Ziele zu erreichen. Persönliches Vor-, niemals aber politisches Leitbild ist Alexander auch in den folgenden J a h r h u n d e r t e n gewesen, selbst noch, als u n t e r T r a í a n u n d seinen nächsten Nachfolgern die Wirklichkeit diesem Leitbild ziemlich nahek o m m e n mochte. 7 7 Wohl ist im 1. u n d 2. J a h r h u n d e r t eine ständig fortschreitende, allgemeine Homogenisierung im Inneren des Imperiumsgefüges nicht zu übersehen, die d a m i t dessen Charakter ganz im Sinne jener seinerzeit auch von Alexander beabsichtigten R i c h t u n g verä n d e r t . Auch die äußeren Grenzen dieses I m p e r i u m s im Westen schließen etwa das ein, was Alexander noch zu er76 S. dazu D. Michel, Alexander als Vorbild f ü r P o m peius, Caesar u n d Markus Antonius, Brüssel 1967; zu Caesar s. M. Geizer, Caesar, Politiker u n d S t a a t s m a n n 6 , Wiesbaden 1960, 299, zu Augustus K i e n a s t , G y m n a s i u m 1969, 430ff. Zusammenfassend j e t z t die Arbeit W e i p p e r t s ; Material auch bei A. Brühl, Le souvenir d ' A l e x a n d r e le Grand et les Romains, M E F R 1930, 202ff.; G. W i r t h , F H S. 181. 76 9,18f. in unverkennbarer B e n u t z u n g alexanderfeindlicher Tradition, vgl. dazu H e u ß S. 80; W e i p p e r t S. lOff. 77 S. dazu R . Paribeni, O p t i m u s Princeps, R o m 1928, I I 280; M. H a m m o n d , The Antonine Monarchy, R o m 1954; G. W i r t h 1974.

738

Der Alexanderzug

obern gehofft haben mochte. Das Verhältnis R o m s zum ö s t l i c h e n N a c h b a r n , zu P a r t h e r n u n d s p ä t e r S a s s a n i d e n , j e d o c h ist d u r c h e i n e n P r o z e ß d e r S t a b i l i s i e r u n g , 7 8 g e g e n seitiger A n e r k e n n u n g , j a sich i m m e r m e h r f e s t i g e n d e r Vors t e l l u n g v o n zwei n e b e n e i n a n d e r b e s t e h e n d e n , a u f e i n ander angewiesenen Weltreichen gekennzeichnet. Dies a b e r l ä ß t v e r m u t e n , d a ß m a n n a c h wie v o r , w e n n a u c h v o n a n d e r e n Voraussetzungen a u s als die Diadochen, Alexand e r s Zielsetzung als utopisch a n s a h . T r o t z verschiedener K r i e g e u n d E r o b e r u n g e n , selbst d e r p a r t h i s c h e n H a u p t s t a d t K t e s i p h o n , h a t k e i n e r d e r r ö m i s c h e n K a i s e r versuc h t , a u s s e i n e r Ü b e r l e g e n h e i t d i e K o n s e q u e n z e n zu z i e h e n : C a r a c a l l a u n d vielleicht a u c h J u l i a n s c h e i t e r n bei d e r a r t i g e n Absichten nicht zuletzt an der Opposition im eigenen Lager. S o b l e i b t zu f r a g e n , wie sich A r r i a n in diese T r a d i t i o n e i n o r d n e t . W o h l e n t s p r i c h t seine A r t , d i e T a t e n A l e x a n ders darzustellen, unseren eigenen Auffassungen von O b j e k t i v i t ä t u n d W a h r h e i t s s u c h e m e h r als die meisten antiken Darstellungen nicht nur zur Alexandergeschichte. S e i n e L a u t e r k e i t a l s M e n s c h wie a l s S c h r i f t s t e l l e r ist ü b e r allen Zweifel e r h a b e n . D i e M e t h o d e , m i t d e r er an sein W e r k h e r a n g e h t , s c h e i n t a n g e s i c h t s dessen, w a s er a n Ü b e r l i e f e r u n g s g u t v o r f a n d , d i e einzige ü b e r h a u p t n o c h erf o l g v e r s p r e c h e n d e zu sein. Seine V e r e h r u n g 7 9 f ü r A l e x a n d e r ä u ß e r t sich i n d e m B e m ü h e n , j e n e s E i n m a l i g e , alles Bisherige Übersteigende u n d deshalb der Verzerrung Ausg e s e t z t e w i e d e r auf d i e M a ß s t ä b e d e s N o r m a l e n , P r a k t i kabel-Menschlichen zurückzuführen.80 Zu diesem Zweck s e t z t er sich e n e r g i s c h m i t d e r F ü l l e u n g l a u b w ü r d i g e r , heterogener Nachrichten und Traditionszweige auseinander, w o b e i er i m m e r w i e d e r in seine A r b e i t s w e i s e E i n b l i c k gew ä h r t u n d seine K r i t e r i e n z u r S c h a u s t e l l t . 8 1 I n d e m er auf 78 Vgl. K . H . Ziegler, D i e B e z i e h u n g e n z w i s c h e n R o m u n d d e m P a r t h e r r e i c h , W i e s b a d e n 1964; Γ . D ö l g e r , D i e „ F a m i l i e d e r K ö n i g e " i m M i t t e l a l t e r , H i s t . J a h r b . 60, 1940, 397ff. 79 S. 1 , 1 2 , 1 - 6 ; 7 , 2 8 - 3 0 . 80 Zu A r r i a n s M e t h o d e n s. S t r a s b u r g e r S. 8; K o r n e m a n n S. 16 ff. 8 1 V o n h i e r a u s w i r d zu v e r s t e h e n sein, d a ß er gelegentlich a u c h n i c h t m i t T a d e l an A l e x a n d e r z u r ü c k h ä l t .

Einführung

739

diese W e i s e l ä n g s t d e r f r u c h t b a r e n B e t r a c h t u n g E n t z o g e n e s w i e d e r z u g ä n g l i c h m a c h t , gelingt es i h m in d e r T a t , d i e Möglichkeit n e u e r P r o b l e m s t e l l u n g a u f z u z e i g e n , a u c h w e n n d i e s vielleicht g a r n i c h t in seiner A b s i c h t gelegen h a b e n m a g . " 2 D a ß er in s e i n e r B e g e i s t e r u n g m a n c h m a l ü b e r d a s Ziel h i n a u s s c h i e ß t , 8 3 ist i h m d a b e i so w e n i g a n z u l a s t e n wie e t w a die T a t s a c h e , d a ß s e i n e r D e u t u n g A l e x a n d e r s flie W i r k s a m k e i t v e r s a g t b l i e b . Z u s e i n e m V e r s u c h bef ä h i g t e i h n a n d e r s a l s die m e i s t e n s e i n e r V o r g ä n g e r — sieht m a n v o n d e n Z e i t g e n o s s e n A l e x a n d e r s a b —eine g a n z e Reihe von Voraussetzungen, eigenen E r f a h r u n g e n u n d wohl a u c h p e r s ö n l i c h e n F ä h i g k e i t e n . U n d es ist s i c h e r n i c h t b l o ß e E u p h o r i e , w e n n e r sich h i e r a u f g e l e g e n t l i c h e t w a s viel z u g u t e h ä l t , 8 4 j a sich s o g a r d a z u v e r s t e i g t , sich a l s d a s A b b i l d seines H e l d e n a n z u s e h e n b z w . in d e m v o n i h m p l a u sibel D a r g e s t e l l t e n d i e B e s t ä t i g u n g e i g e n e r E r f a h r u n g e n u n d A n s i c h t e n zu e r b r i n g e n . 8 3 D i e F r a g e n a c h d e m A n liegen j e d o c h , d a s d i e s e m n e u e n A l e x a n d e r b i l d e z u g r u n d e liegt, ist n i c h t o h n e w e i t e r e s zu b e a n t w o r t e n . S i c h e r w a r Arrian d a s im L a u f e der Zeit angewachsene Material ü b e r A l e x a n d e r in v e r f ü g b a r e n B i b l i o t h e k e n , e t w a A t h e n s , zugänglich. Welchen Symbolgehalt die Persönlichkeit Alexanders immer noch besaß, läßt nicht zuletzt eine ganze Reihe Anekdoten etwa über Bekenntnisse und Urteile r ö m i s c h e r K a i s e r d e s J a h r h u n d e r t s v o r A r r i a n einschließlich e i n e s A u g u s t u s e r k e n n e n . 8 0 I n z w i s c h e n h a t t e n sich 82 D e r p r o g r a m m a t i s c h e H i n w e i s 1,12,3—4 z u s a m m e n m i t d e m H o m e r v e r g l e i c h 1,12,1 l ä ß t e i g e n t l i c h auf a n d e r e Ziele s c h l i e ß e n , als A r r i a n sie e r r e i c h t e . 83 S. bes. 1,12,5; 7,30. 8 4 S. d a z u A. B . B r e e b a a r t , E n i g e h i s t o r i o g r a f i s c h e A s p e k t e n , S. 32. Z u m Bilde d e s k o m p e t e n t e n S p e z i a l i s t e n s. P o l y b . 3 , 4 , 1 3 ; J o s . A p i o n 1,55, m ö g l i c h e r w e i s e m i t B e z i e h u n g auf A r r i a n a u c h L u k i a n , Q u o m . h i s t , c o n s c r . 37. 8 5 S. d a z u B r e e b a a r t S. 44 z u r A r g u m e n t a t i o n A r r i a n s 5 , 1 , 3 ; 7,12,5; 7 , 1 4 , 5 - 8 ; 7 , 1 , 1 - 3 . D i e L i s t e ließe sich u m alle S t e l l e n e r w e i t e r n , d i e d e r a r t i g e R e f l e x i o n e n e n t h a l t e n . Eine interessante Analyse arbeitet Th. Wirth heraus: E p i k t e t — Arrian = Sokrates — Xenophon. 86 Vgl. e t w a zu C a e s a r S u e t . Caes. 7 ; M a r c u s A n t o n i u s : P l u t . M a r c . A n t . 3 4 ; C a l i g u l a : S u e t . Cal. 4 , 5 2 ; N e r o : S u e t .

740

Der Alexanderzug

a u c h d a s l i t e r a r i s c h e G e n o s u n d die M e t h o d e n einer m i t d e n Mitteln historischer Darstellung arbeitenden F o r m der Biographie weiter v e r v o l l k o m m n e t , w o f ü r der u n m i t t e l b a r v o r A r r i a n l e b e n d e , i h m vielleicht n o c h p e r s ö n l i c h b e k a n n t e P l u t a r c h Beispiel sein m a g . P l u t a r c h f r e i l i c h g i n g es in e r s t e r L i n i e 8 7 u m E i n o r d n u n g A l e x a n d e r s in d i e R e i h e seiner R ö m e r u n d G r i e c h e n gegenü b e r s t e l l e n d e n B i o g r a p h i e n . A n g e s i c h t s d e s v e r f ü g b a r e n Mat e r i a l s n u n k o n n t e dies n u r b e d e u t e n , d a ß er sich s a c h wie q u e l l e n k r i t i s c h m i t d e n e i n a n d e r w i d e r s p r e c h e n d e n , ü b e r t r e i b e n d e n u n d a u s vielen G r ü n d e n f r a g w ü r d i g e n N a c h r i c h t e n seiner V o r l a g e n a u s e i n a n d e r s e t z t e , h i e r v o n d a s P a s s e n d e , d . h . P l a u s i b e l s t e , a u s w ä h l t e u n d zu e i n e m neuen Alexanderbild verwob. Man m a g den hierfür notw e n d i g e n E k l e k t i z i s m u s als m e t h o d i s c h f r a g w ü r d i g a n s e h e n , u n d b e z e i c h n e n d e r w e i s e h a t d i e a l t e , 8 8 zuletzt d u r c h P o w e l l 8 9 v o r g e b r a c h t e T h e s e v o n B e n u t z u n g lediglieli e i n e r vorgefertigten Nachrichtensammlung endgültige Widerl e g u n g n o c h n i c h t g e f u n d e n , o b w o h l die Zitierweise P l u t a r c h s auf w e s e n t l i c h b e s s e r f u n d i e r t e K e n n t n i s s e schließen l ä ß t . 9 0 Alles in a l l e m a b e r e r s c h e i n t er d a m i t sachlich wie m e t h o d i s c h a l s ein V o r l ä u f e r A r r i a n s . W i c h t i g e r a b e r ist N e r o 6 , 1 9 ; T a c i t u s H i s t . 1,6; D i o Cass. 6 3 , 8 ; P l i n . N a t . H i s t . 34,69. Z u m p e r s ö n l i c h e n V e r h ä l t n i s d e s A u g u s t u s zu A l e x a n d e r s. H e u ß S. 8 3 f f . : G. W i r t h F H S. 195ff. I n t e r e s s a n t a u c h d e r H i n w e i s auf die B e d e u t u n g A l e x a n d e r s in d e r b i l d e n d e n K u n s t dieser Zeit bei B r ü h l S. 210 ff. 87 P l u t . Al. 1, W e b e r S. 71. 88 S. d a z u b e r e i t s A. F r a n k e l , D i e Q u e l l e n d e r A l e x a n d e r h i s t o r i k e r , S. 2 ff. 89 E . P o w e l l , T h e S o u r c e s of P l u t a r c h ' s A l e x a n d e r , J H S 59, 1939, 2 2 9 f f . 9 0 W e s e n t l i c h e W i d e r l e g u n g s k r i t e r i e n bei H a m i l t o n , P l u t a r c h A l e x a n d e r , S. X X X V I I , d a z u I . R a b e , Q u e l l e n k r i tische Untersuchungen zu Plutarchs Alexanderbiographie, Diss. H a m b u r g 1964. D a s V o r h a n d e n s e i n d e r a r t i g e r , v o n P l u t a r c h u n t e r a n d e r e m möglicherweise eingesehener S a m m l u n g e n l ä ß t P l u t . Al. 4 6 ; A r r i a n I n d . 3,1—8 v e r m u t e n (vgl. a u c h S t r a b o 15,690). Sie m ü s s e n n a c h b e s t i m m t e n s a c h l i c h e n K r i t e r i e n a n g e l e g t g e w e s e n sein u n d n e h m e n d i e S a m m e l w e r k e b y z a n t i n i s c h e r Zeit v o r w e g .

Einführung

741

f o l g e n d e s : E r m u ß seine K o r r e k t u r des h e r k ö m m l i c h e n A l e x a n d e r b i l d e s f ü r aussichtsreich g e h a l t e n h a b e n u n d sich d a b e i einer literarisch interessierten Öffentlichkeit sicher gewesen sein, die d e r a r t i g e Versuche m i t Wohlwollen regis t r i e r t e u n d v o n sich a u s b e m ü h t w a r , einen n e u e n Zug a n g a u c h zu A l e x a n d e r zu f i n d e n . Wieweit die hier sich a b z e i c h n e n d e literarische W e n d e H a n d in H a n d m i t d e r politischen E n t w i c k l u n g g e h t b z w . a u s dieser zu v e r s t e h e n ist, wird sich im einzelnen nie m e h r e r k e n n e n lassen. I n der gleichen Zeit, d. h. d e n e r s t e n J a h r e n T r a i a n s , a b e r e n t s t a n d e n a u c h die R e d e n eines Dio C h r y s o s t o m o s περί βασιλείας91 : W a s A l e x a n d e r b e t r i f f t , so l ä ß t sich a u s i h n e n d a s gleiche B e m ü h e n e r k e n n e n . Zeitgenosse T r a i a n s 9 2 u n d u n t e r i h m wie H a d r i a n i m röm i s c h e n Dienste b e w ä h r t 9 3 ist a u c h A r r i a n , S o h n eines m i t d e m römischen B ü r g e r r e c h t a u s g e z e i c h n e t e n B e w o h n e r s v o n N i k o m e d i a . Sein Lebenslauf s c h e i n t g e k e n n z e i c h n e t d u r c h d e n f ü r Mitglieder g e h o b e n e r S c h i c h t e n der Reichsbevölkerung üblichen Bildungsgang, den frühen Eintritt in d e n S t a a t s d i e n s t u n d die erfolgreiche V e r w e n d u n g in militärischen wie a d m i n i s t r a t i v e n A u f g a b e n . 130 bekleidet er als s u f f e c t u s d a s K o n s u l a t . D a ß er die Gebiete des I m p e r i u m s k a n n t e , ist s e l b s t v e r s t ä n d l i c h . W a s ihn j e d o c h von Kollegen u n d Standeegenossen u n t e r s c h e i d e t , s i n d sein B e m ü h e n u m W e i t e r b i l d u n g u n d seine geistigen I n teressen, die zu literarischen A r b e i t e n verschiedener A r t wie a u c h zu f r ü h e r B e k a n n t h e i t , 9 4 vielleicht sogar B e r ü h m t 91 S. d a z u H e u ß S. 8 3 f f . 92 S. d a z u B r e e b a a r t S. 5ff., d a z u bereits S c h w a r t z R E I I 1230f. Vgl. auch Capelle S. 2 4 f f . 93 Vgl. Dio Cass. 69,15; Dig. 49,14,2. A u f e n t h a l t in Noric u m u n d P a n n o n i e n l ä ß t sich a u s I n d . 4,15 erschließen. Zur k a p p a d o k i s c h e n S t a t t h a l t e r s c h a f t s. C I L X 6006; zu A u f e n t h a l t u n d P r o v i n z v e r w a l t u n g in d e r B a e t i c a s. zuletzt B o s w o r t h 1976; vgl. a u c h C o m m e n t a r y S. 3 2 ; S t a d t e r , A r r i a n of N i c o m e d i a S. 10, 91 ff., 195 ff. 94 Z u s a m m e n f a s s e n d e r Ü b e r b l i c k bei B r e e b a a r t S. 8, d o r t weitere L i t e r a t u r . V o n diesen W e r k e n müssen 8 B ü cher D i a t r i b e n u n d 12 B ü c h e r H o m i l i e n E p i k t e t s f r ü h verö f f e n t l i c h t w o r d e n sein, w ä h r e n d P e r i p l u s Maris E u x i n i , S c h l a c h t o r d n u n g gegen die A l a n e n u n d Ars T a c t i c a d e n

742

Der Alexanderzug

h e i t u n t e r d e n Zeitgenossen f ü h r t e n . Seine N a c h s c h r i f t d e r V o r t r ä g e seines L e h r e r s E p i k t e t m u ß in k ü r z e s t e r Zeit weite Verbreitung gefunden h a b e n ; 9 5 neben einer R e i h e v o n A r b e i t e n , die i m Z u s a m m e n h a n g mit d i e n s t lichen A u f g a b e n e n t s t a n d e n , f ä l l t eine A n z a h l h a n d b u c h artig angelegter, lehrhafter Schriften wohl aus späterer Z e i t a u f . D a z u k o m m e n noch eine o f f e n s i c h t l i c h b r e i t a n g e l e g t e D a r s t e l l u n g d e r G e s c h i c h t e seiner H e i m a t , e i n e G e s c h i c h t e d e r K r i e g e R o m s m i t P a r t h i e n sowie eine Ges c h i c h t e d e r D i a d o c h e n z e i t . Geringe O r i g i n a l i t ä t s c h e i n t d a b e i d u r c h E i f e r u n d Beflissenheit kompensiert, 9 4 ' wobei f ü r eine P e r s ö n l i c h k e i t v o n seiner M e n t a l i t ä t ü b e r d i e s A u f e n t h a l t u n d E h r e n in A t h e n ein b e s o n d e r e s S t i m u l a n s

Erfordernissen dienstlicher Praxis e n t s t a m m e n . Wieweit die P h o t . c o d . 58, 1 7 a 25 e r w ä h n t e m i t g e n a n n t e r S c h l a c h t o r d n u n g z u s a m m e n f ä l l t , l ä ß t sich a u s d e n e r h a l t e n e n F r a g m e n t e n k a u m m e h r e r k e n n e n ; h a n d e l t es sich u m e i n e n Ü b e r b l i c k g r ö ß e r e n U m f a n g e s , ließe sich die A b f a s s u n g a u c h wohl in s p ä t e r e r Zeit a n n e h m e n . E i n H a n d b u c h wie die L e h r s c h r i f t ü b e r die H u n d e z u c h t ä h n l i c h wie die verhältnismäßig spät erwähnten Monographien über Timoleon, D i o n v o n S y r a k u s u n d d e n R ä u b e r Tilliboros w i r d m a n e b e n f a l l s a m e h e s t e n in die Zeit des A t h e n a u f e n t h a l t e s legen, w ä h r e n d dessen A r r i a n 147/48 d a s A r c h o n t a t b e k l e i d e t e . E i n e Zeit d e r M u ß e wird m a n a u c h f ü r die 10 B ü cher Diadochengeschichte, 8 Bücher Geschichte Bithynicns u n d 17 B ü c h e r P a r t h i c a v o r a u s s e t z e n m ü s s e n . A l e x a n d e r g e s c h i c h t e u n d I n d i k e h a l t e ich n a c h wie v o r f ü r S p ä t w e r k e , e n t s t a n d e n n i c h t v o r 165 (vgl. 1964; 1974); f ü r l e t z t e r e (vgl. A n a b a s i s 5,6; 6,16,2) als R e f e r a t zweier H a u p t q u e l l e n b e d u r f t e es l ä n g e r e r V o r s t u d i e n n i c h t . Die R e i h e n f o l g e d e r W e r k e A r r i a n s bei P h o t i o s e r g i b t keine c h r o n o l o g i s c h e n A n h a l t s p u n k t e . Die A r g u m e n t e B . Bosw o r t h s f ü r die A n a b a s i s als ein J u g e n d w e r k A r r i a n s (bes. 1972) ü b e r z e u g e n m i c h n i c h t ; vgl. z u l e t z t a u c h S t ä d t e r , A r r i a n of N i c o m e d i a , p a s s i m , bes. S. 179. 9 5 S. d a z u A r r i a n s Brief a n Gellius. I n i h m l ä ß t d a s . . . ô'ç γε ουδέ ξυγγράψαι φημί . . . auf V e r b r e i t u n g d e r E p i k t e t n a c h s c h r i f t e n b e r e i t s v o r B e g i n n eigener s c h r i f t s t e l l e r i s c h e r T ä t i g k e i t schließen. » 6 S. d a z u S c h w a r t z S. 1234.

Einführung

743

bedeutet h a b e n mögen.97 Späteren galt Arrian offensichtlich in e r s t e r L i n i e a l s w i c h t i g s t e s Beispiel f ü r d i e Stilrichtung des Attizismus,98 was nicht nur unübersehbare P a r a l l e l e n , s o n d e r n a u c h f a s t in j e d e m seiner W e r k e geä u ß e r t e B e k e n n t n i s s e zu X e n o p h o n n a h e l e g e n m ö g e n . 9 9 D o c h b l e i b t in d e m a l l e m A n s c h e i n n a c h gegen E n d e seines Lebens entstandenen100 Werke über Alexander auch f ü r die a n d e r e n zu f r a g e n , wie w e i t die d e u t l i c h e A n l e h n u n g a n ein V o r b i l d n e b e n sachlichen in d e r T a t l i t e r a r i s c h e n A b s i c h t e n e n t s p r a n g . Die B e k e n n t n i s s e d e r A n a b a s i s l a s s e n v e r m u t e n , d a ß er sich k e i n e s w e g s als b l o ß e n L i t e r a t e n s a h . Ü b e r d a s Ziel seiner D a r s t e l l u n g d e s A l e x a n d e r z u g e s l ä ß t er k e i n e n Zweifel. G e h t es i h m e i n e r s e i t s d a r u m , d a s P h ä n o m e n Alexander unverdienter Vergessenheit zu entr e i ß e n , so h a t diese A u f g a b e n u r S i n n , w e n n es g e l i n g t , ein g a n z n e u e s , v o n n u n a n a u t h e n t i s c h e s G e s a m t b i l d zu s c h a f f e n , d a s a u c h k ü n f t i g B e s t a n d zu h a b e n v e r m a g . 1 0 1 E s bleibt j e d o c h zu f r a g e n , wieweit er sich ü b e r d e n U m f a n g d e r d a m i t sich s e l b s t g e s t e l l t e n A u f g a b e i m k l a r e n w a r u n d o b die p e r s ö n l i c h e n V o r a u s s e t z u n g e n , die er m i t b r a c h t e , a u s r e i c h t e n . D a ß die A n t w o r t h i e r a u f s c h w e r 97 H i n w e i s e auf sein b e s o n d e r e s V e r h ä l t n i s zu A t h e n f i n d e n sich in d e r A l e x a n d e r g e s c h i c h t e m e h r f a c h , ein s o l c h e s s e t z t a u c h P e r i p l . 5 , 3 ; 9,1 b e r e i t s v o r a u s . 98 Vgl. d a z u E . N o r d e n , D i e a n t i k e K u n s t p r o s a , L e i p z i g 1898 ( N a c h d r . 1958), I 149ff., 3 4 9 ; 3 9 4 ; W . S c h m i d , D e r A t t i z i s m u s , 4 B d e . , Leipzig 1887ff., p a s s i m . 99 Vgl. B r e e b a a r t S. 18ff., vgl. n e b e n 1,12,3; 2 , 4 , 3 ; 2 , 7 , 8 ; 2,8,11; 7,13,4 Stellen in P e r i p l u s , A r s T a c t i c a , S c h l a c h t o r d n u n g g e g e n die A l a n e n sowie d e r S c h r i f t ü b e r die H u n d e zucht. 100 Zur F r a g e n a c h d e n W u r z e l n seines S e l b s t b e w u ß t neins s. j e t z t G. S c h e p e n s , S. 2 5 6 f f . , a n d e r s C h r i s t , S c h m i d , S t ä h l i n S. 7 4 8 ; A. L e s k y , G e s c h i c h t e d e r g r i e c h i s c h e n L i t e r a t u r 2 , B e r n 1963, 906, die die A n a b a s i s als J u g e n d w e r k ansehen. 101 So ist 1,12 zu v e r s t e h e n . A r r i a n g e h t es in e r s t e r L i n i e u m ein s a c h l i c h p l a u s i b l e s Bild, wobei als b l o ß e r V e r m i t t ler d e r A u t o r selbst h i n t e r die A u f g a b e f ü r i h n z u r ü c k t r i t t . Dies w i r d d e r G r u n d f ü r seine K r i t e r i e n d e r Q u e l l e n b e h a n d l u n g sein (vgl. P r o o e m . 1; 5,5,1).

744

Der Alexanderzug

fällt, s c h m ä l e r t die B e d e u t u n g A r r i a n s als h i s t o r i s c h e Quelle n i c h t . F ü r seinen N e u a n s a t z sind A u e w a h l u n d D e f i n i t i o n seiner H a u p t q u e l l e n b e z e i c h n e n d . I m Vergleich zu i h n e n gilt i h m die ü b r i g e A l e x a n d e r l i t e r a t u r als z w e i t r a n g i g ; d i e A r t u n d Weise, wie er sich m i t d e r Ü b e r l i e f e r u n g d e s weit e r e n a u s e i n a n d e r s e t z t , wird in H i n w e i s e n wie . . . λέγουσιν, λέγεται, λόγος κατέχει d e u t l i c h . 1 0 2 Sie l ä ß t e i n e I n t e n s i v i e r u n g d e r b e r e i t s bei P l u t a r c h f e s t s t e l l b a r e n E k l e k t i k , zugleich a b e r a u c h ein ü b e r s t a r k e s A u t o r i t ä t s b e w u ß t e e 111 e r k e n n e n , d a s seine M e t h o d i k a n d e r s e i t s w i e d e r in h o h e m M a ß e fraglich m a c h t . Z w a r sind g e s u n d e r M e n s c h e n v e r s t a n d , ausgiebige F o r s c h u n g , eigene L e k t ü r e u n d u m f a s s e n d e r Ü b e r b l i c k ü b e r die einschlägige L i t e r a t u r wie a u c h d a s B e m ü h e n u m E h r l i c h k e i t u n d S a u b e r k e i t n i c h t zu ü b e r s e h e n , die A r t indes, wie er g l e i c h s a m die Ü b e r l i e f e r u n g reinigt u n d d a n n selbst d e n Stoff g e s t a l t e t , v e r n e b e l t m e h r , als sie s i c h t b a r zu m a c h e n v e r m a g . 1 0 3 Sein H a u p t i n t e r e s s e liegt, wie in seinen a n d e r e n A r b e i t e n , a u c h liier auf p r a k t i s c h - m i l i t ä r i s c h e m Gebiet u n d p a ß t zu d e n s c h o n i m V e r f a s s e n v o n L e h r b ü c h e r n wie t a k t i s c h e n R e g l e m e n t s d e u t l i c h e n A b s i c h t e n . I n n e r e V e r w a n d t s c h a f t zu P t o l e m a i o s u n d G r a d d e r A b h ä n g i g k e i t v o n d i e s e m sind iin einzelnen n i c h t m e h r zu e r k e n n e n , 1 0 4 a u c h bleibt f r a g l i c h , wie102 Ü b e r die Zitierweise A r r i a n s s. K o r n e m a n n S. 21 ff., S t r a s b u r g e r S. I f f . A b h ä n g i g k e i t s k r i t e r i e n s t e l l t e b e r e i t s F r ä n k e l (bes. S. 242) z u s a m m e n ; w e i t e r e s B e m ü h e n , die Masse d e r v o n A r r i a n als z w e i t r a n g i g b e z e i c h n e t e n Ü b e r l i e f e r u n g d a r ü b e r h i n a u s zu d u r c h d r i n g e n , m u ß t e ergebnislos bleiben. W i r wissen n i c h t , w a s m i t a n g e f ü h r t e n W ö r t e r n v o n Fall zu F a l l alles g e m e i n t ist. S k e p t i s c h b e r e i t s S c h w a r t z Sp. 1237, z u r ü c k h a l t e n d m i t R e c h t a u c h M o n t g o m o r v S. 2 2 0 f f . ; S t a d t e r , A r r i a n of N i c o m e d i a S. 72. 108 U n k l a r bleibt z. B . die H e r k u n f t z i t i e r t e r offizieller S c h r i f t s t ü c k e (etwa 2,14,4). Die V e r w i s c h u n g d e r Quellen s c h e i n t f ü r die s p ä t e r e n B ü c h e r z u z u n e h m e n , ein d r a s t i s c h e s Beispiel zeigt H . S t r a s b u r g e r , H e r m e s 1952 S. 4 5 6 f f . f ü r A r r i a n s B e r i c h t ü b e r d e n Zug d u r c h die g e d r o s i s c h e W ü s t e a u f . Zu 6 , 1 , 2 - 5 s. F r ä n k e l S. 126. 104 Gegen R E X X I I I 2 4 6 7 f f . M o n t g o m e r y S. 227. I c h g l a u b e j e d o c h d a r a n f e s t h a l t e n zu m ü s s e n , d a ß i m Sachlichen A r r i a n P t o l e m a i o s k o r r e k t w i e d e r g i b t u n d d a m i t

Einführung

745

weit Arrian die möglichen politischen H i n t e r g r ü n d e seiner Schriftstellerei d u r c h s c h a u t e : Die eigenartige Motivierung seiner Vorliebe f ü r ihn freilich läßt sich möglicherweise sogar als Zeichen eines gewissen Zweifels an seiner Lauterkeit verstehen. D a ß er alles in allem Ptolemaios sich geistesverwandt gefühlt haben muß, ist indes aus einer Reihe von Zeugnissen zumindest indirekt zu erkennen. F ü r seine Verwendung des Aristobul 1 0 5 mag dessen Bem ü h e n entscheidend gewesen sein, Alexander verständlich zu machen. Die anderen Autorennamen, die er zitiert, lassen vermuten, d a ß er den durch Autopsie besonders qualifizierten Zeitgenossen den Vorzug vor allen anderen gab. 1 0 6 Aus den sachlichen Interessen auch werden Arrians Vorliebe f ü r das Detail, K l a r h e i t u n d Systematik im einzelnen u n d R a t i o n a l i t ä t der Argumentation zu erklären sein, 107 die zur Neuzeichnung des Alexanderbildes d a n n in einem schlechthin unumgänglichen Wechselverhältnis steht. Man vergleiche etwa die Sorgfalt, mit der Alexanders Balk a n k ä m p f e 335 1 0 8 als gleichsam exemplarisch f ü r spätere 1 0 9 Ereignisse behandelt werden, oder die sich wiederholenden Belagerungskämpfe im Uxiergebiet mit denen an den Persischen Toren, a m Oxyartes-Chorienesfelsen u n d a m Aoriios. Bei all diesen Operationen ist es nicht so sehr die in großen Gesten u n d auffallenden Einzelhandlungen sichtbare Genialität, sondern die Vielzahl jederzeit auch von anderen nachvollziehbarer Einzelaktionen, die zum Ziele Schlüsse von ihm auch auf seine Darstellungsweise einen hohen Wahrscheinlichkeitsgehalt haben. Arrians B e k e n n t nisse zu Ptolemaios legen nahe, er habe das Wesen seines eigenen Alexanderbildes in der Vermischung bzw. Anreicherung ptolemaiecher mit anderen Darstellungsweisen gesehen. 105 Beispiele s. F r a n k e l S. 9ff., d a s Urteil von Schwartz S. 1238 ist wohl zu scharf. 106 Verwendet wurde Nearch, eingesehen sicher Onesikritos (trotz 6,2,3). Der N a m e Kleitarchs fehlt bezeichnenderweise im I n d e x Arrians. 107 S. R E X X I I I 2471 ff. 108 Dies u n t e r H e r v o r h e b u n g bes. des Exerziermäßigen aller Unternehmungen. 10» Vgl. etwa 1,1,8-10 und 3,13,6.

746

Der Alexanderzug

führt. Selbst die Hinweise auf das persönliche Eingreifen Alexanders erhalten wie auch seine einschlägigen Reden einen praktisch-lehrhaften Zug. 110 Die Alexandergeschichte freilich wird damit in eine Kette solcher Einzelaktionen und Einzelsituationen zerlegt. Als natürliche Ergänzung eines auf solche Weise exemplarisch gewordenen Feldherren- wie Menschenbildes erhalten neben den militärischen auch die politischen Handlungen und Verhaltensweisen ihren Platz, 111 und es ist schwer zu entscheiden, welche von beiden Komponenten für Arrian in jedem einzelnen Falle die wichtigere war. Entsprechenden Absichten ist es denn wohl im wesentlichen zu danken, daß wir allein durch Arrian einen fast lückenlosen Überblick über Aufbau und Wirkungsweise des makedonischen Heeresapparates besitzen. 112 Nicht daß uns hier alles klar wäre und über die Bedeutung der Termini kein Zweifel bestünde: Er teilt nur mit, was er für wichtig hält, 11111 die angedeutete Effektivität zu dokumentieren, und der Vergleich mit Arrians anderen Schriften läßt vermuten, das Kriterium hierfür sei allein die Verwertbarkeit sichtbar gemachter Methoden und Erkenntnisse für die eigene Zeit gewesen. Für den mehrfach wieder110 Vgl. bes. 3,9,5ff. gleichsam als Zusammenfassung dessen, was Alexander sonst an Einzelbefehlen erteilt (vgl. 5,23,7 an Ptolemaios !). 111 So ist wohl der eigenartige, angesichts bisheriger Leistungen und augenblicklicher Macht Alexanders beinahe geschmacklose Schlußsatz 7,15,3 zu verstehen (die Uxierunterwerfung und die Besetzung der Persischen Tore hatten ebenfalls im Winter stattgefunden, vgl. dazu auch 3,28,8). Zur politischen Effektivität s. bes. 1,17,12 (Verhalten in Ephesos), 1,24,2 (Urlaub der Jungverheirateten), 6,27,5 (Vorgehen gegen die unter den eigenen Satrapen eingetretenen Mißstände, Bestrafungswelle 324). 112 Material s. Berve, Alexanderreich I 103ff., dazu Tarn, Alexander the Great, II 135ff., ergänzend, zugleich wichtig für nach wie vor bestehende Problemutik P. A. Brunt, 1963, S. 27 ff. (mit Diskussion, s. Beitrag von G. T. Griffith S. 69). Wesentliches bereits bei J . G. Droysen, Geschichte des Hellenismus, Fußnoten, sowie Hermes 12, 1876, 226ff.

Einführung

747

kehrenden σωματορί'λαί 1 1 3 -Begriff ist so z . B . von Fall zu F a l l die Beziehung etwa auf Mitglieder des S t a b e s " 4 oder auf die Gardetruppen nie ganz zu klären 1 1 5 , ähnliches gilt für die ντζασπισταίll6, einen Terminus, der sowohl Mitglieder der Leibwache 1 1 7 oder aber die in Chiliarchien gegliederte Waffengattung innerhalb der Infanterie 1 1 8 bezeichnet. Ob das βασιλικοί hinter der Gattungsbezeichnung auf unterscheidende, offizielle Begriffsgliederung verweist, geht aus einer sporadischen Verwendung bei Arrian nicht hervor. 1 1 0 Möglich wäre auch, daß Arrian das an einer Stelle vorkommende, 1 2 0 deshalb verwirrende άργνρασχιόαι ungeprüft aus einer Quelle übernahm. Gegenüber den allzu deutlichen taktischen Interessen treten auch die davon nicht zu trennenden soziologischen Bedeutungsgehalte der einzelnen Termini zurück. So scheinen die durch Plnlipp vorgenommenen Änderungen der makedonischen Sozialstruktur nur in dem νηααπισταί των έταίρων (1,14,2) angedeutet. 1 2 1 Ähnlich fällt auch über die Bedeutung des Pezhetairenbegriffe8 kein Wort, 1 2 2 j a das mehrfach bei 118 Berve a. a. 0 . S. 25ff. 114 So ζ. Β . 6,28,4. 115 Unklar 1,6,5; 4 , 3 , 2 ; 4 , 3 0 , 3 ; ähnlich 6,27,2 für die Umgebung des Satrapen Philippos. 116 S. dazu Berve a. a. O. S. 122ff. 117 So 4 , 8 , 7 ; 4,8,8 werden Mitglieder dieser Truppe als σωματοφυλακές bezeichnet. 118 So 4 , 3 0 , 6 ; s. dazu Berve a. a. O. S. 125; Tarn a. a. O. S. 150. 119 S. bes. 1,22,4; 2,12,2 (für σωματοφύλακες), 5,13,4; 3,17,2; 6,13,2 (Hypaspistenleibwache). Das Institutionelle des Begriffes läßt sich auch aus dem ηαϊόες βασιλικοί (4,16,6 nach 4,13,2) erkennen. 120 Zu 7,11,3 Berve a. a. O. S. 128, Tarn a. a. O. S. 151. Bezeichnenderweise entstammt die Stelle keinem taktischen Abschnitt des Werkes. Indes wäre nach Curt. 9,3,21 wohl möglich, daß Alexander die Neuausrüstung wenigstens der Gardetruppe befahl. 121 Vgl. auch 2,23,6. 122 Zur makedonischen P h a l a n x s. Berve a. a. O. S. 112ff. Zur Diskussion der sozialen, politischen wie militärischen Hintergründe des Pezhetairen- und dessen Verhältnisses zum Hetairenbegriff s. F . Hampl, Der König der Make-

48

Arrian

748

Der Alexanderzug

i h r e r E r w ä h n u n g v e r w e n d e t e καλούμενοι123 m u ß h i e r g e r a d e z u v e r w i r r e n d w i r k e n . D a s gleiche gilt ü b r i g e n s f ü r d e n P h a l a n x b e g r i f f , d e n A r r i a n f ü r die F r o n t l i n i e d e r s c h w e r e n I n f a n t e r i e u n d zugleich f ü r d e r e n E i n h e i t e n v e r w e n d e t . 1 2 4 F ü r die R e i t e r e i lassen sich a u s d e n v o n A r r i a n a n g e g e b e n e n L a n d s c h a f t s - wie K o m m a n d e u r s n a m e n n o c h u n g e f ä h r Stärke, H e r k u n f t und Zusammensetzung erkennen.12·' I n d e s , zu e i n e m k l a r e n Bild d e r E n t w i c k l u n g dieses wicht i g s t e n T r u p p e n t e i l s f e h l e n g e n a u e H i n w e i s e selbst i m T a k t i s c h e n a u c h hier. W o h l b r i n g t A r r i a n d e n H i p p a r c h i e n b e griff 1 2 ( i u n d e r w ä h n t die jeweiligen K o m m a n d e u r e , Zeitd o n e n ; A. Momigliano, F i l i p p o il M a c e d o n e , F l o r e n z 1934, bes. S. 8 f f . (zu A n a x i m e n e s v. L a m p s a k o s F G H n r . 72, f r . 4), d a z u P . de F r a n c i s c i , A r c a n a I m p e r i i , bes. S. 362 ff. Ü b e r b l i c k a u c h bei F . G r a n i e r , Die m a k e d o n i s c h e H e e r e s v e r s a m m l u n g , bes. S. 7 f f . Z u r B e z e i c h n u n g ηεζέταιροι s. 1,28,3; 4,23,1; 6,6,1; 7,2,1; 5,22,6. D e r soziale H i n t e r g r u n d w i r d a n g e d e u t e t 1,16,5 (vgl. d a z u H a m i l t o n , P l u t a r c h , A l e x a n d e r , S. 42 zu d e n Z a h l e n v e r h ä l t n i s s e n ) u n d 7,10,4; K . R o s e n , K i n g a n d P e o p l e in M a c e d o n i a , Diss. U n i v . of S o u t h A f r i c a 1970, bes. S. 3 6 f f . ; B r i a n t , A n t i g o n e S. 235 ff. 123 Vgl. de F r a n c i s c i a. a. O., s. e t w a 2,23,3; 6,6,1 ; 6,21,3. 124 1.14,7; 2,9,3; 1,28,3; 3,14,2; 3 , 2 3 , 2 - 1 , 1 4 , 2 ; 5,20,3; 5.21.5 anstelle des s o n s t ü b l i c h e n . . . τάξις . . . 12ö S. d a z u B e r v e a. a. O. S. 104ff., T a r n a. a. O. S. 154ff. 126 E i n r i c h t u n g d e r H i p p a r c h i e n d u r c h E i n g l i e d e r u n g o r i e n t a l i s c h e r V e r b ä n d e in die eigene K a v a l l e r i e n i m m t Berve 107 f ü r 329 a n , T a r n S. 161 ff. g l a u b t S c h r i t t e dieser E n t w i c k l u n g zu e r k e n n e n ; 331 in S u s a , 330 n a c h H i n r i c h t u n g des P h i l o t a s sowie 328 n a c h d e r K l e i t o s e r m o r d u n g sowie östlich des I n d u s . Z w a r ist a n d e m . . . (,τ.τωκ 3.20.6 n i c h t zu r ü t t e l n ( T a r n S. 163), indes k a n n a u c h a n der Verwendung einheimischer T r u p p e n (vgl. 3,24,1) seit 330 n i c h t gezweifelt w e r d e n ( Ü b e r b l i c k bei B e r v e S. 150f., s. a u c h G r i f f i t h a. a. O . ) . B r u n t w e i s t auf Verä n d e r u n g d e r Z a h l e n f ü r die V e r b ä n d e h i n , s c h e i n t a b e r (S. 44) d e r A n s i c h t , d a ß O r i e n t a l e n n i c h t als f e s t e r B e s t a n d in die einzelnen H i p p a r c h i e n eingegliedert w a r e n . I n d e r T a t lassen die F o r m u l i e r u n g e n A r r i a n s eine gewisse F l u k t u a t i o n e n t s p r e c h e n d sich v o n F a l l zu F a l l e r g e b e n d e n t a k t i s c h e n N o t w e n d i g k e i t e n v e r m u t e n . A n d e r e r s e i t s freilich liegt n a h e , d a ß es zur o r g a n i s a t o r i s c h e n u n d t a k t i s c h e n

Einführung

749

p u n k t unti Sinn der d a m i t v e r b u n d e n e n folgenschweren N e u a u f t e i l u n g a b e r fehlen. Die B e g r ü n d u n g etwa f ü r die A u f g l i e d e r u n g der bisherigen I l e n 330 (3,18,2) g e n ü g t hier ebensowenig wie die M o t i v i e r u n g der V e r ä n d e r u n g e n iin Z u s a m m e n h a n g m i t der P h i l o t a s a f f ä r e . Gelegentlich m a c h e n es allzu saloppe E i n z e l f o r m u l i e r u n g e n schwer, A r r i a n s A b s i c h t e n zu e r k e n n e n o d e r a b e r zwischen milit ä r i s c h e r u n d sozialer B e d e u t u n g der einzelnen Begriffe zu scheiden. 1 2 7 Sicher w a r e n A r r i a n die V e r a n k e r u n g d e s H e t a i r e n w e s e n s i m m a k e d o n i s c h e n Volks- u n d S t a a t s leben wie a u c h dessen B e d e u t u n g als wichtiges E l e m e n t m o n a r c h i s c h e r H a u s - u n d I n n e n p o l i t i k s p ä t e s t e n s seit P h i l i p p I I . b e k a n n t . S t e r e o t y p e V e r w e n d u n g einschlägiger T e r m i n i i m T e x t o h n e n ä h e r e A n g a b e j e d o c h l ä ß t auf schwer zu e r k l ä r e n d e Q u e l l e n a b h ä n g i g k e i t u n d zugleich auf Desinteresse a n d e r A u f h e l l u n g d e r a r t i g e r F r a g e n schließen. So f e h l t a u c h die n o t w e n d i g e A b g r e n z u n g e t w a zwischen d e m