De gloria et honore Filii hominis super Matthaeum

Citation preview

o0l of Theology at Clare

NE DUE I

SN SCALIS

D« x

*

n^

«xm Nodo

AN

EN X

S

d

NS MSS

AS AU AT s

-—

ou

em :

ez

M—

RU PASEO

IIS E

x

yut rv

TOM m P

PUR

e mA. eret

E)

A

e R:

-

m 0A e

Se-

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT COLLEGE

CLAREMONT,

AVENUE

CALIFORNIA

"yop

Le PE ER

M -

^

Dnicezo RN T Cem

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXIX

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXIX

RVPERTI

TVITIENSIS

DE GLORIA ET HONORE FILII HOMINIS SVPER MACEEHEVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXIX

PONTIFICII

iz7 C 44

"RVPERTI TVITIENSIS DE GLORIA ET HONORE FILII HOMINIS SVPER MATTHEVM

EDIDIT

HRABANVS HAACKE O.S.B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES PONTIFICII

MCMLXXIX

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM

MAGISTRATV

PVBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE

OPrIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

Theol ogu |. ibelOrmu

SCHOOL OF. THEOL OC AT CLAREMONT Ca |iTorn ia

(O Brepols 1979 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

IOSEPHO CARDINALI HOÓFFNER HVIVS EDITIONIS FAVTORI

I -

peu sociis

ean juste

;-Pugcdcn ewiét

^

*5« pd abita

"t

Er

E

ita pualir,-qieapo wosicuir Sor i tcs, e

we -

| MOTA

104

cmyoe: Cesena suuin Pago Cerro

ERE:

4

M

—

:

cus e

"

VORWORT Mit der Vorlage des Mattháàuskommentars De gloria et honore Filii hominis kónnen wir die Ankündigung der bald folgenden Ausgabe des Apokalypsenkommentars Ruperts verbinden. Y vonD.Gélinas O.P., Montreal, bereitet diese letzte Edition der Ofera maiora Ruperti vor. Dann wird auch, so hoffen wir, der Wunsch

des verdienten, leider früh verstorbenen (f 1975) Kólner Dogmenhistorikers Prof. Matthàus Bernards nach einem alle Ruperteditionen umfassenden Register nominum et elocutionum erfüllt werden (!). Den in den früheren Bànden ausgesprochenen Dankesworten an die Bibliothekare und Gastgeber, an die Deutsche Forschungsgemeinschaft, die hier zu wiederholen sind, ist noch ein besonderer

Dank

anzufügen,

dem

Kolner

Erzbischof,

Joseph

Kardinal

Hoffner, abzustatten. Mit seiner Hilfe konnte eine erste deutsche

Übersetzung, die des Johannesevangelienkommentars erscheinen (1976). Si parua licet similare magnis (?) sei der Anla8 genutzt, ihm die vorliegende Edition ehrfurchtsvoll zu widmen.

für Kirchengeschichte 84 (1973) S. 109-115; s. u. Anm. zu (1) Vgl. Zeitschrift 2, 194. (2) S. u. 12, 449.

datiierdiead eeurvutsotqeegatà auhnbH eren.weh.EE esnaioego 1 2

sib az wn

NEM

tuai ux verfi vusbhores nis idboon fa bate rrolodmbva

fauibwd deseo .edoadrsi mal queb .

"TTE

tnbselusb: 91:10 fi$ 5c alid ivoiso UM nia vane tisnidamo nudassimcoohresiegie metauuter, e

diis AuchA ub iue. (fy uasa vois A dort

mstbiar va licor tti noii: M

s

P

"

w"* me.

ES

2: i Fenreiten

|E

and

EINLEITUNG Rupert hatte den Mattháuskommentar, zu dem ihm sein Protektor, Abt Kuno von Siegburg (!), Titel und Thema De gloria et honore Filii hominis bestimmt und zu dessen Vollendung dieser ihn oft angetrieben hatte — 2» quod tw more tuo me impegisti (2), erst kaum zur Hálfte fertig gestellt, als Kuno zum Bischof von Regensburg berufen wurde und die Abtei auf dem Michelsberg verlie. Das war im Frühjahr 1026. Rupert gab ihm als Abschiedsgeschenk eine Handschrift seines Erstlingswerkes De diuinis officiis mit auf den Weg. Im Begleitbrief záhlt er seine Werke auf.

Diesem

Verzeichnis

entnehmen

wir, wie

sehr

seine

Ge-

schichtsdarstellung De wictoria Verbi Dei der Initiative Kunos zugeschrieben ist : quod paene tuum proprium est. Sodann lesen wir, daB zur gleichen Zeit der Koólner Erzbischof Friedrich von Schwarzenburg von Rupert einen Kommentar zu den Konigsbüchern verlangt hatte, De glorioso rege Dauid, und sehr dràngte — wehementer impulit. Dies Werk war bis zum r1. Buch gediehen, wáhrend der Mattháuskommentar im 7. Buch steckengeblieben war. In beiden Werken hànge er nun, klagt Rupert, doch hoffe er sie noch zu Lebzeiten zu vollenden : n quibus nunc teneor, quae cum uita comite perfecero. Drastischer noch schildert er seinen Konflikt zu Anfang des 8. Buches, also als er die Arbeit wieder aufgenommen hatte(3): Zwei Schreiber tauchten tàglich ihre Federn in das eine Tintengefàáf seines Geistes. Das ist wohl nur bildlich gemeint und nicht hat er, wie H. Grundmann anzunehmen scheint, wirklich zwei Schreiber mit je verschiedenem Werk bescháftigt (). Beide Werke konnten vollendet werden, der Mattháàuskommentar wuchs auf 13 Bücher an, der Kommentar zu

den Konigsbüchern auf 15, was Rupert im Begleitbrief zu seiner letzten gróBeren Schrift De glortificattione Trinitatis et processione Spiritus sancti an Papst Honorius II. erwáhnt (5). Der Text des David-Buches ist verschollen (, vom Mattháuskommentar aber fanden sich drei vollstándige Handschriften, so da der Text der Erstedition (/), der auf eine willkürlich verkürzte Lütticher Handschrift zurückgeht, in seinen Màngeln erkannt und restau-

riert werden konnte. Dennoch liegt in den 13 Büchern kein voller Kommentar vor, der das ganze Evangelium Vers für Vers erklárte, wie Rupert in seinen anderen Schriftkommentaren vorgegangen war. Die Kapitel 13-25 sind ausgelassen, was bedauert werden muf, da in (aa su-aProl d (200 G LM S (3) S. u. 8, 9-40. (4) Der Brand von Deutz, Deutsches :Archiv 22 (1966) S. 416. 436. (S):BE: 169; 11-12. (6) H. GRUNDMANN, 2.2.O., S. 458.

x

EINLEITUNG

diesem Mittelstück gewif viele Anlàásse vorhanden sind, die thematische Behandlung des ersten Teiles fortzuführen und zu vertiefen. Rupert begründet seine Auswahl mit dem Hinweis auf sein Vorhaben, nàmlich die vier Symbole Christi, wie sie in den vier

Gesichtern

bei Ezechiel vorgebildet sind, im Evangelium

des

Matthàus wiederfinden zu wollen. Das erste Bild, das des Menschen, habe er nun ausreichend behandelt, es sei nun an der Zeit, das Bild des Opfertieres zu entdecken, das im leidenden und

erlósenden Christus sichtbar werde. In der Folge behandelt er, nun immer kürzer und oberflachlicher, die letzten Gesichter, die des Lówen und Adlers, des auferstehenden und zum Himmel aufstei-

genden Siegers Christus. Allerdings war das zweite Antlitz, das des Opfertieres, nicht vor dem 26. Kapitel des Mattháusevangeliums zu interpretieren. Am meisten, scheint es, wird das Drángen auf Vollendung seiner Bücher seitens Kunos und Friedrichs, wie wir oben

erwáhnten,

die Verkürzung

und

damit

die Aufgabe

des

kursorischen Erklàrens des ganzen Evangelnums herbeigeführt haben. SchlieBlich war es der neue Weg, der lockte. Die Lectio continua de sacra pagina war üblich, es war die Grundlage des theologischen Studiums, wo das Schulwissen einfach und gründlich tradiert wurde. Die thematische Behandlung erlaubte nun, auf eine ansehnlich Menge Stoff zu verzichten. Rupert geht hier einen neuen Weg, der spáter immer beliebter wird, aber von dem Grund- und Gesamtwissen über die hl. Schriften zu den quaestiones und quaestiunculae wegführen wird. Die Evangelien gemá8 der Ezechielvision zu interpretieren, war nicht neu; man übernahm es von Hieronymus (7). Aber noch niemand hatte dieses Thema so gründlich durchgeführt, wie es jetzt Rupert versuchte. War er beim 12. Kapitel dessen müde geworden, daf er abbrach, oder reizte ihn die Móglichkeit, auch die anderen drei Mysterien im selben Evangelium zu finden und nicht erst in den drei folgenden ? Er konnte somit die Einheit der vier Mysterien stárker betonen, was ihm gewif sehr willkommen war ! Jedenfalls wurde das starre Schema des Hieronymus verlassen und die Vorliebe beim Aufspüren des geistigen Sinnes der hl. Schrift fand ihr rechtes Objekt, auch wenn der literarische Sinn

vernachlássigt erscheinen mufite. Unter diesen Umstánden ergab, sich nicht jene klare, ruhige Darstellung, die an seinen anderen Werken bewundert wird ; dies entnehmen wir auch dem Urteil, das der Mauriner Charles Clémencet fàllt, und das nicht zu hart ist :

"..de maniére qu'on a quelque fois peine à saisir sa pensée, néanmoins on y trouve des choses excellentes et en grande variété (5):

GGG SD SE IESPtACES SIS: (S) PIZc120, 1B.

EINLEITUNG Die

Sorge,

das Werk

noch

vollenden

S zu

müssen,

lie8 den

Verfasser ins Erzáhlen geraten. Er berichtet von seinem Leben, seiner Berufung zum Priestertum, seinen Visionen, die ihn zum Schreiben veranlafiten, die ihm, zur eigenen Verteidigung geeignet und wichtig dünken. Das ganze 12. Buch ist damit ausgefüllt. Der damalige Leser mag die Visionsberichte vielleicht hóher als alle Exegese geschátzt haben, der heutige Leser lernt die liebenswürdige und mystisch begabte Persónlichkeit Ruperts kennen, aber mit dem Inhalt des sonst nüchternen Kommentars hat dies wenig zu

tun;

es machen

sich die Vor-

und

Nachteile

eines Alters-

werkes bemerkbar. Die Mauriner lieferten in der Histo?re littéraire de la France (9), die bisher eingehendste Beschreibung des Inhalts. Ihr Bericht ist mehr auf die allgemeine Bedeutung hinweisend als kritisch. Ihnen fiel besonders die ausgeprágte Trinitátslehre Ruperts auf, nach welcher die Proprietáten der drei Personen nach aufen so sehr hervorgehoben erscheinen (19).

Unbefriedigend blieb die Konfrontation, die P. Séjourné in seinem im übrigen grofi angelegten Artikel "Rupert de Deutz (V) vornahm. Den Ansatz die Werke Ruperts mit dem Stand der Theologie zu vergleichen, wobei die Ansprüche der Dogmengeschichte wenig berücksichtigt wurden, erwies sich als unergiebig. M. Magrassi, der 20 Jahre spáter eine Monographie über Rupert schrieb, die erste nach der veralteten von R. Rocholl 1886, s.u.4, 102 Anm, , urteilt hierzu scharf : ''Le molteinesatezze,e,

in sostanza l'errata valutazione d'insieme del vasto studio che Dom Séjourné gli dedica nel DTC." (!?. Magrassi verglich die einzelnen Werke Ruperts miteinander auf ihre innere Entwicklung hin, die zu den Hauptproblemen sichtbar wurde. Dabei erwies sich der Mattháàuskommentar als eins der Spátwerke und als eins von solcher Reife, da es z.B. für die Frage nach der

unkondizionierten Inkarnation /a formulazione tecnica del problema leferte(!3). Rupert lehre, schreibt Magrassi, gleichsam in scholastischer Formulierung, die Prádestination Christi hànge nicht ab von der Voraussicht des Sündenfalles ; folgerichtig sei der Sündenfall nicht das einzige Motiv seiner Prádestination. Mehr Hindernis als Motiv mache die Sünde nunmehr einfachhin die Inkarnation im leidensfáhigen und sterblichem Fleische notwen-

(9) PL 176, 750-758.

(10) Über diesen modernen Zug bei Rupert, vgl. L. ScHEFFCZYK, Dre Dbeilsókonomische Trinitatslebre des Rupert von Deutz und ibre dogmatische Bedeutung, in Kirche und Überlieferung, hsg. Fries - Betz, Freiburg, 1960, S. 90-118.

(11) Dict. Théol. Cath. XIV, Paris, 1939, Sp. 169-205. (12) M. Macnassr, Theologia eStoria nel pensiero di Ruperto di Deutz, Roma, 1959, ST

nr.

(13) ebs. S. 239.

XII

EINLEITUNG.

dig. Rupert habe als erster die Unterscheidung von Inkarnation als solcher und Inkarnation im leidensfáhigen Fleisch eingeführt. Hiergegen haben wir 1975 eingewendet (14), daf die dazu nótige Abstraktionskraft Rupert und den Theologen seiner Zeit abging, jedenfalls war das Abstrahieren fast unbekannt und kaum geübt. Die Stárke ihrer Argumentation beruhte auf einer erstaunlichen Kenntnis der hl. Schrift, geformt von einer ungebrochenen Erlebnisfáhigkeit für alle konkreten Dinge. Die Suche nach dem geistigen Sinn der Schrift zielte auf vermehrtes geistiges Erleben. Unter "Substanz'' wurde nicht eine Abstraktion, sondern die reale Wirklichkeit verstanden, in unserem Fall die tatsáchlich erfolgte

Menschwerdung. Die Offenbarung zeigte sich ihnen in konkreter Fülle, so da sie die vielen Aspekte leicht entfalten konnten. Das Verdienst Ruperts und seiner Zeitgenossen ist grofi genug, wenn der volle Stoff der Offenbarung ausgebreitet wurde, so da die Grundlage zur spáteren scholastischen Durchdringung geschaffen war.

(14) S. u. Anm. zu 15, 681.

EINLEITUNG

BESCHREIBUNG

WIEN,

DER HANDSCHRIFTEN

Nationalbibliothek CVP

bibliothek;

frühes

XIII

938, aus der Salzburger Dom-

r3. Jh.; weifer,

verschmutzter

Lederband

auf Holz(r5s. Jh.), mit einfachen in Rautenform eingepreften Linien, 107 Bll. Pergament, 31 x 21 cm., einspaltig beschriftet, die Seite zu 50 Zeilen. Einfache rote Anfangsbuchstaben ohne Verzierung, kleine, gewandte und flinke Schrift, wenig Abkürzungen, e-caudatum. Auf dem Vorderdeckel ein Papierzettel aufgeklebt mit der roten Nr. 189, gemáf der Katalogisierung des Salzburger Bibliothekars Johannes Holveld. Auf Bl. 107v Zodiacuszeichnung. Auf 5 Bünde geheftet, Spuren der abgenommenen SchlieBen und der Ankettung. Ein 2. Papierzettel des gleichen 15. Jh. : Opus Rudberti Tuicensis de gloria et honore filii hominis secundum euangelium M athei ; oben auf dem Buchrücken ein Zettel der Wiener Bibliothek : Rupertus ?n Matthaeum,

unten ein kaum leserlicher Zettel: Salisburg 64;

auf dem Vorderdeckel 2 rote Wachspunkte. Diese Zahlen und Titel werden vom Katalog des Johannes Holveld bestátigt : Nürnberg, German. Nationalmuseum Hs. 8743 f. I4 r (vom Jahre 1433). Es heit dort : finis octawi pulpiti incipit nonum 184 opus Rudberti T'wicensis de gloria et honore filii hominis secundum euangelium M athet. Grofe rote Initialen ohne weitere Verzierungen 7 - 13 Zeilen hoch, zum Prolog und zu Beginn der einzelnen Bücher. Die erste oder auch zweite Reihe des Buchanfangs ist in Majuskeln, abwechselnd rot und blau, geschrieben. Stichelung sichtbar, die

Kustoden (róm. Zahlen) sind beim Einbinden meist abgeschnitten worden. Das Schluf-Amen ist über die letzte Seite f. 107 verteilt, àhnlich wie in der Lambacher Hs. (C). f. 25v zeigt blaue Versalien; sonst gibt es nur rote. Bei 6 Buchanfángen ist die Initiale auf dem reservierten Platz nicht ausgeführt. Handwechsel auf Bll. 25v und 48r feststellbar, sonst schlecht zu bestimmen, da oft mit anderer

Tinte korrigiert und das oft schlechte Pergament eng beschrieben wurde. f. 47 merkwürdige Abkürzungen von bonwm und malum : bon ql. Die Vorliebe für y und sonstige Schreibweise zeigt Übereinstimmung mit der Lambacher Hs., was den Eindruck verstàárkt,

hier eine Abhángigkeit $hanaticos, peripsima, Literatur: Tabulae Palatina Vindobonensi Ma. Bibl. Kataloge Móser-Mersky,

und

annehmen zu dürfen : ymeneus, wehemoth, Sigeberc, ah ah ah, synistra, páradysi. codicum manw scriptorum in. Bibliotheca asseruatorum, Wien 1864 I p. 159. Osterreichs IV. Steiermark, hsg. Gerlinde

Melanie

Mihalink,

I6 (196) S. 418 u. 26 (1970) S. 538.

Graz

1966, S. 38; DA

XIV

EINLEITUNG.

BnussEL, Koninklijke Bibliotheek Cod. 9578-80, 12. Jh., aus LüttichSt. Laurentius;32 x 25 x 4,5 cm., Spiegel 25,5 x 18,5, zweispal-

tig mit 42 Zeilen beschrieben, Pergament 132 BII. Moderner Lederband mit Goldpressung auf 5 Bünden, Rücken

mit Schildchen versehen: Rupertus Tuitiensis De gloria Filii hominis, belgisches Kónigswappen und Blumenmotiv, unten Bibl. Royale; marmoriertes Vorsatzpapier mit gleichlautendem Schildchen auf Maroquinleder, dazu Bibl. Zettel: Inv. No. 9578 9580 Cat. No 1406. Grofe rotgezeichnete Blatt-Initialen zu Beginn der einzelnen Bücher.

Die Blattsignatur in róm. Buchstaben

führt bis XLII,

weitere sind beim Binden abgeschnitten worden. Der Miniator hat auch die Seiten rot überschrieben ; zugleich korrigierte er den Text Z. B. f. 13r, 21r, 26v, so daf keine gróBere Zeitdifferenz zwischen

seiner Arbeit und dem Schreiben des Textes anzunehmen ist. Der Stempel Bibliothéque de Bourgogne kennzeichnet eine Station des Wanderweges der Lütticher Codizes nach der Sákularisation (vgl. F. Pirot, La Bibliothéque de l'abbaye Saint-Laurent de Liége, in: Mille ans d'histoire, Lüttich 1968 S. 125-136). Ebendort Eigentumsvermerk : Sti Laurentii super Leodium. Auf den Rupertkommentar folgt f. 131rb der Hymnus ad Sanctum Spiritum, fortgesetzt und abgeschlossen auf der rechten Spalte des nàchsten Blattes r32rb. Auf der linken Spalte war zeitlich vor dem Hymnus der Meingozbrief eingetragen 132ra, vgl. H. Grundmann in DA 21 (1965) S. 267 ff. Als ff. 133-140v ist ein Heft in kleinerem

Format

beigebunden,

das gleichfalls aus St.

Laurentius stammt ; es enthált Ruperts De [aesione — PL 170, 545560, vgl. DA 26 (1970) S. 539, und Conuersto Otgeri et Benedicti (BHL 2831). Die Schrift ist flott und schón, kürzt wenig ab, verrát in keiner Weise, da8 sie zahllose Fehler und über 50 gróBere Auslassungen entdecken lie8, sobald der Text mit den anderen Handschriften

verglichen werden konnte. Die Edition konnte sich in Zweifelsfállen nur selten nach dem Lütticher Text richten. Beispiele merkwürdiger Lesarten : ymber, Cayphas, hyronia, citara, Habraham, phylosophus. An den Rand sind einige Nota-Zeichen gesetzt, hier und da ein Y (— Isidor), wo ein GR (Gregor) richtiger gewesen wáàre. Die Incipit und Explicit stammen vom Rubricator ; das letzte Explicit weist auf eine Zeit, nicht lang nach Ruperts Tod (1129) : domni abbatis et biae memoriae Roberti ... Literatur: J. Van den Gheyn, Catalogue des Manuscrits de la Bibliothéque Royale de Belgique 2,331, Brüssel 1902 Nr. 1406 ; H. Silvestre, Le Chronicon Sancti Laurentii Leodiensis dit de Rupert de Deutz, Lówen 1952 p. 40. 327-329 ; H. Grundmann in DA 21 (1965) 267; R. Haacke in DA 16 (1960) 416; 22 (1970) 531.533. GórTWEIG, Stiftsbibliothek (Niederósterreich) Cod. rrrs5, alte Nr. B 12, ursprünglich aus Benediktinerstift Lambach (NÓ) Clm

EINLEITUNG

XV

XXVIII, (briefl. Mitteilung von Herrn Oberstaatsbibliothekar Dr. H. Zedinek). I53 Bll. Pergament, Bl. 133 ist doppelt gezáhlt. 31 x 21,5; Spiegel 22,5 x 15, eine Spalte, 33 Zeilen. WeiBlederband mit einfachen

Stempeln,

Strichen,

Kreisen,

Sternen,

Spuren von

2

KupferschlieBen ;Vorsatz fehlt. Lagen zu 4 BIl. ohne Kustoden. Rote Initialen zu Beginn der einzelnen Bücher, mit Ranken nach Prüfeninger Art verziert. Kleine rote Majuskeln am Rand als Kapitelsangánge. Ruhige grade Schrift des frühen r2. Jh., ecaudatum, Ligatur-et, wenig rundes s, gerades d, c mit Überstrich für con-, keine Trennstriche.

Auf dem Einbanddeckel in Schrift des 15. Jh.: Exfosicio Rudperti super Matheum de gloria et honore filii hominis. Rote Majuskeln für die erste Zeile der Buchanfánge. Am Rand einige Inhaltsverweise von spáterer Hand: f. 2 de hwmilitate, f. 3 de dignitate Christi, nur auf den ersten Bláttern. Je 3 Gánsefüfchen zeigen die Bibelzitate am Rande an. Wenige Stellen AVG (— Augustinus am Rand, z.B. f. rov; eine spátere Hand überschrieb den Anfang des 2. Buches f. 13 mit cafitulum 2,

áhnlich über die folgenden Bücher. Die erste Hand scheint überall die Korrektur vorgenommen zu haben, wo sie nótig schien. Der Gesamttext

erscheint vertrauenswürdig,

so da& wir annehmen,

diese Lambachter Hs. diente für die Salzburger als Vorlage. Auf die Übereinstimmung der Schreibweise haben wir schon hingewiesen, s. o. bei A.

Literatur: Ma. Bibl. Kataloge Osterreichs V Oberósterreich hsg. Herb. Paulhart, Graz 1971 S. 57, 7: Rwotperti ... de gloria et hoore (ehemals Lambach Clm XXVIII, Holter 84 u. Holter, Beitr. 98 gemàf dem 2. Verzeichnis des Gottschalk von Lambach,

um I210 (Lambach cod. XIX f. 227v-Kurt Holter, Beitráge zur Geschichte der Stiftsbibliothek Lambach, in 1 5. ]b. des M usealvereins Wien 1968/1969 ;MIÓG 64 (1956) 262-276; DA 26 (1970) 538 (zu korrigieren: aus Lambach DA 16 [1960] 414). HEILIGENKREUZ, Bibliothek des Zisterzienserstiftes, cod. 104 NÓ, 12. Jh. ebendort geschrieben. Einband des 15. Jh., abgeschabtes braunes Kalbsleder, so dai hier und da das Holz offen liegt, auf 3 Bünden geheftet, oben und

unten mit Spagat umzogen, erneuert, Rautenmuster, Lilien- und AveMaria-Stempel, auf dem Rücken grünes Papierschild :M. S. Ruperti in Matheum ; ein 2. Zettel mit der Nr. I04 ; zwei gotische

MessingschlieBen. Auf dem inneren Vorderdeckel mehrere Titel und Besitzvermerke, gotischer Titel auf Zettel eingeklebt: Rupertus super Matheum. Aus dem 18. Jh.: Sub classe prima Monasterii BM V Ord. Sac. Cistert., ad. S. Crucem Catalogo inscriptus Ordine 4 Litt D No (radiert) ; neuerer Zettel: Codd. s. Crucis Nrus 104 - 2 I Bc; Zettel mit Wappen und Ziffern 7 3 MS D4

XVI

EINLEITUNG

Ruberti Abbatis Expositio super Matthaeum (17. Jh.); in roter Farbe 3 R I. Weitere Eigentumsvermerke f. 1. am Rand: Monrii BMV ad s.-- ordinis Cisterciensis catalogo inscriptus (Nr. radiert, vom gl. Schreiber); f. 170 unter der Seite: Liber sce crucis im austria. Schriftzitate durch GánsefüBchen am Rand angezeigt. Federproben f. 7v :i nomine Dei, ühnl. f. 91. 126. 132v. 164v. Pergament, 170 Bll., 32 x 22 x 8, Spiegel 24 x r5, eine Spalte,

37 Zeilen, nur eine Hand. Rote Überschriften, grofie rote Initialen mit schwarzen Zeichnungen, Rauten über Gittern. Rómische Zahlen stehen als Kustoden unter den 21 Bogen zu je 4 Bl., letzte Kustode f. 167v. Auf dem angefügten Bogen endet der Text Ruperts mit der 6. Zeile ; das Amen ist über das 1. Drittel der 7. Zeile gezogen. Eine spátere Hand trug auf der freien Flàáche einen Katalog von 25 Passauer Bischófen ein, Namen nebst Regierungsjahren, beginnend mit Ww:9o archepc amnos XXII (um 723), aufhórend mit Chuonradus I epc amnos XVII menses VI — vgl. P. B. Gams, Series episcoporum ecclesiae catholicae, Regensburg 1873 (Graz 1957), p. 300-301 ;MG SS XIII 36r; XV 1310; XXV 0r7; J. Oswald, Dze Bischófe von Passau, in: Ostbayer. Grenzmarken 5, Passau 1961 S. 74. 129. 150; LThK, 3. Aufl. 8, 139. Der letzte Name Konrad (I. von Osterreich f 29.6.1164) kann spáter hinzugesetzt sein, so daf der Kodex àlter, also vor 1164, jedenfalls nicht r3. sondern r2. Jh. entstammt. Unsere Datierung auf 13. Jh. ist in DA (1970) 538 zu korrigieren. Die breitliegende Schrift, das Vorkommen des e-caudatum stimmt damit überein. Nur die letzte Eintragung fügte die Monatszahl hinzu: menses VI, anscheinend dem Schreiber genau bekannt. Nach zwei freien Zahlen erklàrt er :c locus est mete uenit explicit ergo ualete. Eine andere Hand trug ein: wide humilitatem meam et eribe me (— Ps 118, 153) und probierte einen Zweizeiler und einen Vierzeiler : Vale tellus ualete socii quos benigno amore colui et me dulcem consortem studui ubi amor hibi miseria

Vale tellus ualete soci Ue dn Quos benigno amore colu 1 Et me dulcem consortem studu — —À' Deplangite quod uobis berig

Das letzte Blatt klebt am Deckel als Vorsatz, trágt einen Besitzvermerk des 15. Jh. : Iste liber est sce Marie vg in sca cruce ; daneben eine Federprobe : «bi est caritas hibi est dilexio ; im Text einige Nota-Zeichen, mehrere Jer, wenige (3) AVG und 1 Hylar. Die

ruhige,

schóne

Schrift

ist

gut

lesbar,

Fehlstellen

und

Verschreibungen nur am Rand eingetragen. Literatur: Xenia Bernardina II (2 Verzeichnisse der Cisterzienserstifte der ósterr. ungar. Ordensprovinz), 1 Wien 189r, S. 152, Katalog des r4. Jh. (1363-1374) ; Th. Gottlieb, Ma. Bibl.

EINLEITUNG

XVII

Rataloge Osterreichs I NÓ, Wien 1915S. 30; DA 16 (1960) 414. 422 ; DA 26 (1970) 538.

GRAZ, Universitütsbibliothek Cod. 471 f. 454-455. Zwei Pergamentblátter, einer Sammelhs. beigebunden, r2. Jh.

aus Seckau, damals Chorherrenstift. Lederband des 16. Jh. Bl. a 9,

1248 miti siue transire usque 10, 24 fromisso Bl. b 1o, 25-30 ist abgeschnitten ut diceres usque 10, 69 neque Der kurze Text lá8t die Zugehórigkeit zur Gruppe ACD erkennen, weist aber auch eigene Varianten auf, so da er nicht als Vor-

lage gedient hat. Literatur:

A. Kern, De Hss. der Umiversitátsbibliothek Graz,

Bd. I, Leipzig 1946, S. 273; DA 16 (1960) 419; 26 (1970) 538. EnRsTDRUCK KÓLN 1526. Spiegel 22,5 x 14 auf Papiergrófie 32,5 x 20,5, 52 Zeilen, dazu zwei Reihen hohe Überschriften der Seiten und unter dem Text eine Zeile Kustoden und Verbindungsworte. Bogen zu 6 Blàáttern « — r (4 BIL), fol. CXCIX 4 BII. Stichwortverzeichnis, /ndex operis genannt, nicht paginiert, gehen vorher, es folgen 8 unpaginierte Blátter Stichworte und elenchus capitulorum einer weiteren Schrift Ruperts, De glorificaHone

Trimitatis

et. processione

Spiritus

sancti,

f.

I—

CXXV,

Kustoden A — L. De glorificatione endet auf f. CXIX ; es wird aber weiter paginiert für eine Widmung des Herausgebers Johannes Cochláus und die anschlieBende Edition einer Efistola decretalis des Papstes Alexander I. "Cogitantibus nobis metum" (Jafté, Regest. pont. Rom. l1 [1885] p. 5). Beiden Schriften Ruperts ist ein gemeinsames Titelblatt vorgesetzt worden. Unser Exemplar (d. h. jetzt Abteibibliothek Siegburg) ehemals Besitz der Abteibibliothek Scheyern, wie Eigentumsvermerke ausweisen, ist mit der Erstedition des Johanneskommentars zusammengebunden, Koln gleichfalls 1526, vgl. unsere Edition in CC Cont. med. 9, mit eigenem Titelblatt, wahrend die Widmung (an den Deutzer Abt Heinrich von Neuf) hier fehlt. Aus dieser Anordnung darf wohl geschlossen werden, da68 Cochláus eines dieser Exemplare an den Humanisten-Bischof und Luthergegner Johannes Fischer von Rochester, dessen Schriften Assertionis Lutheranae confutatio und Sacri sacerdotii defensio ein Jahr zuvor in Koln in Druck gegeben waren. Cum grano salis ist jedoch der Bericht gewürzt worden, den Johannes Cochlàus 25 Jahre spáter cum ira et studio in seinen Commentaria de actis et scriptis M. Lutheri saxonis gab (Mainz 1549 S. 133 ff): "Und weil bekanntlich Rupert einst Mónch des Klosters St. Laurentius in Lüttich gewesen, schrieb Cochlàus an Theoderich Hezius, damals Kanoniker (am Lambertidom) zu Lüttich, den er von Rom her gut kannte, da dieser Sekretàr Hadrians VI. (t 1523) gewesen, und bat ihn, im Kloster zu suchen, was sich noch an

Rupertschriften

finden lasse. Hezius

fand den langgesuchten

XVIII

EINLEITUNG

Mattháuskommentar, 13 Bücher De gloria et honore filii hominis. Nicht eher aber durfte er dieses Original nach Kóln schicken, ehe er und zwei andere Kanoniker zur Sicherheit dem Kloster alle ihre Güter verpfándet hatten. Cochlàáus inzwischen nach Mainz berufen, nahm alle diese Codizes mit und arbeitete dort für die Edition, die dann in Kóln herauskam."' Die Verdienste des Cochlàus werden nicht geschmálert, wenn betont wird, da8 die Koólner Drucker Birckmann und ihr Lektor, der Kolner Professor Ortwin Gratius, genannt Philocharis, ent-

scheidend beigetragen haben; vgl. DA 16 (1960) S. 430 f. Eine polemische Absicht ist auch bei den Auftraggebern der Rupertedition, den Benediktinern der Abtei Deutz, nicht erkennbar. Das Titelblatt ist mit einem guten Kupferstich geschmückt, I3,5 x 9 cm.; es ist ein Evangelistenbild im Stil der Zeit: ein

stehender Engel im bauschig langen Gewand reicht das Tintenfaf dem

die Feder

eintunkenden

sitzenden,

das Buch

in Hànden

haltenden Mattháus. Der Evangelist trágt volles Haar und gekràuselten kurzen (Petrus-)Bart. Im Titel wird zeilenweise Grofund Kleindruck gewechselt:

RVPERTI AB|BATIS MONASTERII | TVITIENSIS ORDINIS S. BENEDICTI THE/ologze antiqui, Opera duo, ut egregia sane, ia diu desiderata, multoque | labore perquisita, ac sumptu haud ita modico excusa. | IN MATTHAEV M | De gloria et honore filii homimis LIBRI XIII.

| DE GLORIFICATI|Jone

Trinitatis et processione spiritus sancti LIBRI IX. Unten auf dem Blatt: Apud foelicem Coloniam Anno salutis. M.D. XXVI. Aeditio prima. Dem Stichwortverzeichnis auf der folgenden Seite ist eine kurze Anweisung Ad lectorem vorgegeben ; sie schlie&t mit den Worten: Fruere igitur hoc nostro labore multoque magis subsequentibus ipsius Ruperti libris sacro paracleti munere nobis omnibus diuinitus dedicatis. Vignetten mit spielenden Putti verzieren die Initialen zum Prolog und zu den einzelnen Büchern. Zum r1. Buch ist der Kupferstich des Titelblattes wiederverwendet worden. Auf f. CXCIX ist das Explicit deutlich ausgedruckt worden: EXPLICIT LIBER REVERENDI DOMINI ABBATIS | Twitiensis, el bae memoriae Roberti siue Ruperti. De gloria et honore filii ho|mimis. Liber equidem ab optimis quibusque iam diu desideratus, et a ne|mine non studiosissime reuoluendus.

Es folgt dreispaltig der ZY MNVS SEV ORATIO RVPERTI AD SANCTVM | spiritum, cuius mentionem facit libro duodecimo. Qui decantari potest sicut et hymnus ille, Veni creator Spiritus el caetera.

Auf der nicht mehr paginierten Rückseite des Blattes befindet sich der Brief des Meingoz, von Cochláus Efistola huius operis commendatoria genannt. Diesen und einen weiteren Meingozbrief hat H. Grundmann untersucht und neu ediert (DA 21 [1965] S. 264276). Meingoz láBt sich náher bestimmen als der Kanoniker M. an

EINLEITUNG

XIX

St. Martin in Lüttich, der die Schriften Ruperts erhalten, gelesen

und zurückgeschickt hat und dabei mit verstándnisvollem Lob nicht spart. Die vorliegende Edition durch Cochlàus ist Grundmann entgangen ; er hátte der Losung zugestimmt, die Cochlàus für ein verlorenes Wort vorschlágt : abiectis huius saeculi, Cochláus am Rand : addo negociis, Grundmann wandelt abiectis der von ihm eingesehenen Hs. B in abzecit und meint: ''Mit -£is beginnt neue Zeile, doch fehlt dann offenbar ein Wort (curas? pompas?) oder huius ist verschrieben statt curas." Doch hatte Cochláus Meingoz mit Meingoh wiedergegeben, was Grundmann für den anderen Brief an der Leidener Hs. Cod. 1890 aus dem 16. Jh. wahrnahm, ein Problem,

das er aber aufgrund einer Auskunft

von B. Bischoff

gemáB W. Wattenbach, Ecnleitung zur latein. Palaeographse, 1886, S. 65 lósen konnte: 'Spátere Abschreiber verstanden das (— 2) nicht mehr und hielten es für 5, was immer beweist, daf sie eine Vorlage aus dem XI.-XIII. Jh. hatten". Auf der unteren Hálfte derselben Seite fügte Cochlàus hinzu: BREVIS DESCRIPTIOVITAE RVPERTI in eodem uolumine. H. Silvestre, Le Chronicon s. Laurentii Leodiensis dit de Rupert de Deutz, Lówen 1952, S. 327.329 stellte fest, daB der Mónch von St. Laurentius, Adrian van Oudenbosch, seit etwa 1440 Chronist des Klosters vgl. P. Harsin, Les chroniqueurs de l'abbaye de SaintLaurent au X Ve siécle, in Mille ans d'histoire, Lüttich 1968 S. 95-

97, hier zwei Texte eingetragen hat, nàmlich aus Reinerius, De ineptiis I, YMGH SS XX p. 595 und Rudolf von St. Trond, Gesía abbatum Trudonensium XI c. 13. ed. de Borman p. 203-204. Nur der letzte Satz ist von Adrian selbst, wohl aus genauer Kenntnis über Deutz berichtet: Haec ille ibi. Obwit ammo Domini MCXXVIII. Cochlàus setzte hinzu: At in lapide tumuli eius inscribtum habet, Anno Domini MCX XXV. Es ist anzunehmen,

daf Cochlàus

diese Zahl auf dem Grab-

monument (1583 zerstórt) in der Deutzer Abteikirche gesehen und zuverlássig wiedergegeben hat. Nicht die Jahreszahl, wohl aber den Spruch auf dieser Tafel überlieferte anláBlich eines Besuch in Deutz der Mónch Gerhard von St. Laurentius, spáter Abt Gerard van der Stappen de Zolder (1520-1558) wie eine Eintragung in dem Lütticher De wictoria-Codex (heute Brüssel KB 9737-38 f. 1) aufbewahrt hat: Ne fraesens euwm ne postera nesciat elas | hic sua Rupertus membra disertus habet, vgl. die Einleitung zur Edition De uictoria p. LIII, MGH Quellen zur Geistesgeschichte des M A 5, und DA 16(1r960) 416; U. Berliére, Monasticon Belge 2, Maredsous 1028.35. B2Cochláus sparte nicht mit Randbemerkungen, wie er es in seinen

anderen Ruperteditionen getan. Nebst allgemeinen Hinweisen: uindicta Deo committenda - per fidem transcribimur in librum uitae Maria filia Dauid et Abrahae tam fide quam carne - Abraham sacerdos fuit - necessitas excusat - coniugium caeleste inter Ioseph et Mariam - quaestio, responsio (oft), finden sich einige schárfere:

XX

EINLEITUNG

Philosophi non uere cognouerunt uirtutes - absque phaleris uerborum tractanda Scriptura - haeretici circa hoc sacramentum (Euch.) zn lege praefigurati - conuertitur panis in corpus Christi - Christus sacerdos est et uitulus - ardua quaestio de omnipotentia et uoluntate Dei, responsio beati Augustini. Haec vesponsto insufficiens - Filius Dei factus esset homo, etiamsi Adam non peccasset.

EINLEITUNG

DriE VERLORENEN

esi

HANDSCHRIFTEN

Admont, Benediktinerstift in der Steiermark, Kataloge von 1376 und 1380: ... super Matheum, vgl. DA 26 (1970) 530. Bologna, Chorherrenstift S. Salvatore, Kataloge um 1533, vgl. DA ebd., doch heiBt es hier: Comment. in Matheum. Deutz, Benediktinerabtei

St. Heribert:

Bei Theodericus,

Cata-

logus abbatum Tuitiensium, findet im Verzeichnis der Rupertschriften der Mattháuskommentar keine Erwáhnung ; auch Cochlàus suchte zu seiner Zeit in der Deutzer Bibliothek vergebens. Da8 Rupert alle Exemplare seiner Schriften |weggeben hátte,

ist kaum

anzunehmen,

jedenfalls

nicht

belegbar.

Das

Exemplar Matthàuskommentar war also schon früh dem Theoderich unbekannt geworden. Theoderich führte seine

Chronik bis 1166 (MG SS XIV p. 565). Klosterneuburg, Chorherrenstift, Kataloge des 13. und r4. Jh.: idem swpber Matheum, vgl. DA 16 (1960) 422. Prüfening, Benediktinerabtei vor Regensburg, Kataloge in den Codd. Clm 13002 und 14397, 13. u. 14. Jh.: swper Matheum de gloria et honore. Auch der Verfasser des mit dem Bericht über Rupert schlieBenden Schriftstellerkatalogs, Anonymus Mellicensis, Wolfger von Prüfening, weist auf die Selbstbiographie

Ruperts in dessen Werk De gloria et honore filii hominis hin, vgl. MIOG 51 (1937) 341 ff. ; vgl. D A 16, (1960) 424. Esist moglich, da6 zwei Exemplare in Prüfening vorhanden waren, bei der Katalogisierung aber verschieden eingetragen wurden: swper Mattheum und De gloria etc. Rookloster, Chorherrenstift bei Brüssel, Katalog vom r6. Jh. heute in der Wiener Nationalbibliothek Sn 12694, fol. 319 r: De gloria et honore filii hominis super Matheum 12 liber generationis Iesu Christi. AuBer dem Rookloster besaBen, wie hier verzeichnet

wird, die Benediktiner von St. Laurentius in Lüttich (2 unsere Hs. B) und die Karthause Zelem bei Diest je eine Abschrift. Vgl. M. Mittler in: Siegburger Studien 8, Siegburg 1974 S. 38. Windberg, Prámonstratenserstift, Bibliothekskatalog von r187,

heute Clm 22201, fol. 2r: expositionem in euangelium Mathei codicem unum. Vgl. D A 16 (1960) 425.

E

LM

dispar old diciz ^ipta «mer - ep. (ous sodio

miu

fDE Qu ctt

1153) "i6 Em

M? c

viae .E xe «cortar

dimire

D aot

utsoweto3 7 soif. a5 hood fo zm

5d

5

bascteséni bell hein...

T,

aepimd i iei àJat S3uff als "aurue ^.PE

ua sjdobt voRM — iis aged T BO

vünd i -——M miRA «t

"ylenmitresh

nirnleigse 4^2 3)

fs diued'T

001 1 aic.

hor

Wt wd

aniidysi: seb

AW deis ud TUA mihi

p.

al ino

1

d$1 mi. - AboD b

odunh-

o "incl is ntl

e?

bresgmidos

Óó

ome

no

13

"rati

ns

D

eon veio sem

zr TESi

DELATI TS

m B

Trao| D

gr vengolata |

fT

hara eis

B

be

^N

idob9t poly pit dteetul

Sxryg qeblemm apegici ]

da^. fid d

» -- um

ü

ccuÀpEIE

3o

9i

n vi

.b6r-

; KA

16b

Sud

fa

:

|

m exisie

r4

s. ootedtia

7 verit

i

t8) ree

-Seo uid h^ ilr nhe X

| bau

(R

AW

sio TMSEUME UAE

ssibrs Wl

m

-

DE GLORIA

ET HONORE

FILII HOMINIS

SVPER MATTHEVM

CONSPECTVS WhiEN, Natzonalbibl., CVP 938, BnussEL, Koz. Bibl., 9578-9580, HEILIGENKREUZ, Bib/., 104, s. Gaz, Universitatsbibl., 471, s.

s Be editio

SIGLORVM

s. 13 s. 12. 12 12

princeps, Kóln, 1526, ed. I. CocHrAEvs

PROLOGVS

I

Exigis a me, o philochriste Cuno, uenerabilis (quondam ) abba PL 168, coenobii Sigebergensis, (nunc autem praesul Ecclesiae 1:507 Ratisponensis? nouum condere opus de gloria et honore Filii A 1v C: hominis constituti super opera manuum Patris, siue sedentis ad dexteram

maiestatis

in excelsis,

ut omnia

subiciantur

ei, et

huiusce operis aedificium construere super euangelii fundamentum, euangelii secundum

I ^

Mattheum.

O quam optabile mihi est, et tibi esse dicis, ut, quoniam nouissimum te monitore et paene praeceptore nuper edidi opus de uictoria uerbi Dei, scribere nunc merear digne de gloria et honore (ut iam dictum est) Filii hominis, propter spem repositam in ueritate eiusdem Dei et hominis, dicentis: Ex uerbis twis iustificaberis. Tute scis quam impatienter hactenus te hoc exigentem audierim, quam asper et paene intractabilis econtra fuerim. Vnde

20

2 ^

30

hoc? Videlicet ex multis causis. Multis namque modis me non minus quam te angustat cura domus Domini, quae credita est mihi. Praeterea non facile est homini peccatori os suum aperire et attrahere spiritum, cum hoc sit illorum dumtaxat qui desiderant mandata Domini. Adde (quod ipse nosti, quod audisti et uidisti) quia scripta mea sic plerique legunt, ut insidientur mihi. Vnde et contingit eis illud quod hic idem Filius hominis glorificandus et honorandus dixit : Sz autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum Lenebrosum erit. Poteram ego iam hoc in capite sermonis illi, quem bene nosti, respondere iuxta quod meruit : qui quoniam non simplici oculo legit, ambulauit in tenebris et ita offendit, ut semetipsum non solum inuidum, uerum etiam demonstraret satis imperitum. Maledictis, quae in me concitauit, non iniustum elogium scripto Prol., 4Cuno de Raztenbuch, abbas Szgebergensis 1105-1126, episcopus RatisponenSis 1126-1132; cf. J. Semmler, Die Klosterreform von Siegburg, Rhein. Archiv 535 (1959) ; R. Bauerreif, St MGBO 67 (1956), p. 306-315 ; Szegburger Urkundenbuch, ed. Wisplinghoff 1964, p. XV. 6 cf. Ps. 8, 6-7 co/]. Hebr. 1, 5; 2, 7-8. 9 cf. Rom. 15,20. 14 cf. Col. 1, 5. 153 t 1T2237. 19 cf. Benedictus, Reg. mon. 64, 5.

20 CE EC ESEEIO MOTO PsSETTSSCEAW23 cf. infra 1, 16 25Mt.6,25. 27 scil. Norbertus Xanfensis, cf. Semmler 47. 28 cf. Mt. 653 225i cE Is 919,2: cE Tor d rS TO?

Prol., 3 Rudbertus super Matheum A, Incipit prologus sequentis operis de glotia et honore filii hominis super Matheum B, Incipit prologus Ruodberti abbatis in Mattheum D, Prologus operis de gloria et honore filii hominis super Matthaeum 7, nullum Incipit C — 4 Chuono AC, Chuno D quondam oz. ACD abbas B 5 CIGEBEPGENCIC .AD, sibergensis cenobii C, Sigeburgensis / — nunc «sque Ratisponensis os. ACD — 11 dicis esse ^ 4, sed corr. 13 de gloria /& zarg. D — 15 uerbis] enim ad2. zig. 17 contra ACD 18 multis ex causis ^ ACD

4

PROLOGVS.

redderetur, sed :Mihi windictam et ego retribuam, dicit Dominus. Cum Semei filius Gera, filii Iemini, maledictione pessima maledice-

ret Dauid, mittens lapides aduersus eum, terramque spargens: Dimittite eum, ait Dauid, ut maledicat, si forte respiciat Dominus afflictionem meam, el reddat mihi bonum pro maledictione hac hodierna. Dixi causas quae beneuolum circa Scripturas sacras perturbant animum. Sic turbae praecedentes atque sequentes uolentem uidere Iesum qui esset, et currentem ad uidendum 40 impediebant Zacheum, statura pusillum. Sic Pharisaei murmurabant, propterea quod diuertisset Iesus ad hunc ipsum futurum 25

apostolum et euangelistam

Mattheum,

id est donatum.

At ille

perseuerans magnum fecit ei conuiuium in domo sua. Similiter quisquis de supernis spirituali donatus est gratia, perseuerantiam 4 — habens inter turbas curarum inter detractiones inuidorum currere debet ad uidendum Iesum, ad contemplandum saluatorem suum, ut in domo pectoris sui suscipiat eum faciatque illi, si plus non potest, saltem

boni ac fidelis sermonis

conuiuium,

quia sermo

bonus super datum optimum. Igitur adsit ipse, qui hunc hominem publicanum uidit, et uidendo apostolum atque euangelistam fecit. Et tunc demum quod exigis mihique esse optabile sensi, conabor assequi proposita spe supernae consolationis.

32 Rom. 12, 19 (Deut. 32, 55) ;Hebr. ro, 3o. 352 Sm. 16, 11-12.

S4'cf. 2 .Smor6NS TE T- 193

37 cf. Isidor., E£yzologiae 2, 7 (Cicero, De inuentione 1,

15 [20]. 38. cfzsl:c- 19513; 40 c£. Mt; 9, T1: Ee:,5, 307 139, 7. 42 cf. Hieronymus, ILzber interpretationis bebraeorum nominum 62, 20. 43 Lc. 5, 29. 49 cf. Prou. 15, 25 coll. Sir. 18, 16. 52 Hebr. 6, 18.

32 uindicta B7 ( lV/z/g.), ultio Deut. et oz. Rom. Hebr. reddam Hebr. 35 dimitte D ( V/zjg.) maledicat] iuxta praeceptum Domini add. Vg. 39 uidere oz./ ^ 49assit BCD? — 52explicit prologus incipit liber I de gloria et honore filii hominis B, explicit prologus incipit expositio eiusdem D, nu//um explicit /ACt, super Matheum 7n marg. A

LIBER PRIMVS LIBER GENERATIONIS IESV CHRISTI FILII DAVID, FILII ABRAHAM. Liber iste, liber caelestis est; et econtra liber generationis Adam, liber terrenus est, de quo sic scriptum est: Hic est liber

ipd

generationis Adam in die qua creauit Deus hominem, ad similitudinem Dei fecit illum, masculum et feminam creauit eos, et benedixit illis, el uocauit nomen eorum Adam, in die quo creati sunt. Sicut primus ille homo de terra, terrenus ; nouissimus uero iste de caelo, IO

^

20

caelestis : ita liber ille generationis Adam, liber terrenus est et iste liber generationis Iesu Christi, liber est caelestis. In illo libro terreno omnes reprobi scripti sunt, iuxta illud : Domine, omnes qui te derelinquunt, confundentur : recedentes a te, in terra scribentur. 1n PL 1309 isto scripti sunt omnes electi, quibus ipse Dominus: Gaudete, inquit, quia nomina uestra scripta sunt in caelis. Et omnes quidem, tam electi quam reprobi, in terra siue terreno libro conscripti fuerunt ex peccato primi illius hominis, in quo omnes peccauerunt; sed per iustitiam nouissimi huius hominis omnes electi transcripti sunt in libro uitae, libro generationis Iesu Christi, per quem iustificati sunt. Quomodo in isto tali libro transcripti sunt ? Nimirum credendo in hunc Iesum Christum, quemadmodum de primo patrum generationis huius Abrahae scriptum est : Credidit Abraham Deo, et veputatum est ei ad iustitiam. In quo enim |credidit v2 Deo ut iustificaretur, nisi in promissione seminis, quod est hic

2 E

30

idem lesus Christus? Dixerat enim illi Deus: Suscipe caelum et numera stellas, si botes ; sic erit semen tuum. Et in hac promissione fuerat egressus de terra et de cognatione sua: Im semine tuo benedicentur omnes gentes, quod est. Christus. Cum igitur audis, Liber generationis Iesu Christi, fili Dauid, filii Abraham, Abraham genuit Isaac, etc., ne paruum tibi facias librum hunc, non illud solum attendas quod Abraham secundum carnem genuit Isaac, et Isaac secundum carnem genuit Iacob, similiterque de ceteris :sed hoc potius, quod et Abraham secundum promis|sionem genuit Isaac, et Isaac secundum promissionem genuit Iacob. Hoc nam-

que animaduerso prolixus liber et grandis pagina per singulas fere j ^ genituras apparet, dum promissionis uerbum in memoria reposi-

tum, recogitare facit quid et qualiter ad illos patres sanctos Deus locutus est.

I, 4 Gen. 5, 1-2 ; cf. Raban., I» Mt. 1, 1- PL 107, 731 D. 8 1 Cor. 15, 47 coll. 45. Ier. 173005. 153Ec.6,; 20. 16 cf. Rom. 5, 12. 2M:ct: Rom. 5, 1. 9. 19. 21 Gen. 15, 6 co//. Rom. 4, 3. 23.cf. Gal. 5; 16. 24 Gen. 15, 5. 26 Gen. 22, 18; 12, 5 ; Gal. 5, 16. 30 cf. Lc. 1,55 ; Hier., In Mt. 2259135216 08075: p 577

I, 4 liber est C 6 creauit] fecit D (Me. ro, 6; Mt. ro, 4) 7 qua D( Vulg.) 9 est om. B^ 10 caelestis est » AD —— 14 quia] autem quod Vulg. 22 ei supra lin. A 23 quod] quid / — 27 Christus est ^ B/

(2

6 40

4^

^

SVPER MATTHEVM I

Iam hic considerandum est de hoc ipso generationis libro, quod ita terminatus est : Jacob autem genuit Ioseph. Nonne illam potuisset lineam sequi qua perueniret ad eum qui Mariam secundum carnem genuit, nisi potiorem illam aestimaret genituram, quae est fidei siue promissionis ; quae est auditio siue obseruatio Verbi Dei ? Siquidem et ipse Dominus hoc attestatur nosque cognoscere uult, qui, ubi extollens quaedam mulier uocem de turba, dixit: Beatus uenter qui te bortawit, et ubera quae suxisti. —Quinimmo, ait, beati qui audiunt uerbum Dei et custodiunt illud. Et alibi: Quicumque enim fecerit uoluntatem Patris mei qui in caelis est, ipse meus et frater et soror el mater est. Felices itaque quorum etsi caro patres siue generationem Iesu Christi non contingit, anima tamen audiendo et custodiendo uerbum Dei mater facta est eiusdem Iesu Christi : felicissimi uero, qui utroque modo patres siue parentes sunt tanti filii, quorum notissimi sunt hi duo magni patriarchae, quorum nomina sic insigniter enuntiantur in capite libri huius filii Dauid, filii Abraham. Et de genitura quidem carnis ueritas nostra assertione non indiget, quod secundum illam beata Virgo Maria ipsorum filia sit uel fuerit : de illa uero, qua secundum fidem siue PIPITAZTO obseruationem uerbi Dei quaelibet anima sit mater eiusdem Iesu Christi, non superfluum est memorare, quomodo illorum filia fuerit: uidelicet habendo fidem, habendo humilitatem facta est

6o

filia Abraham, filia Dauid: habuit enim fidem, quae angelo sibi inaudita cunctis saeculis euangelizanti, immo Deo, cui Abraham

crediderat loquenti sibi per angelum, uelociter credidit. Habuit humilitatem, quae audiens et credens sese fieri matrem Domini ancillam professa est: Ecce, inquiens, ancilla Domini, secundum 6 ^ similitudinem patrum suorum iam dictorum Abraham atque Dauid : quorum quanta fuerit humilitas ex ipsorum uerbis palam innotescit. Denique pater eius Abraham, dum Deus cum ipso et ipse cum

Deo sermocinaretur et amicus haberetur, inter cetera

dixit : Quia semel coepi, loquar ad Dominum meum, cum sim puluis 79 et cinis. Porro Dauid,

E ^

cum esset unctus rex electione Domini et

Saul persequeretur eum : Quem persequeris, ait, rex Israhel ? quem persequeris ? Canem mortuum et pbulicem unum. Yam denique intus docuerat eos Deus inuisibilis, qui ex eis nasciturus erat homo uisibilis, mitis et humilis, sicut dicturus erat ipse : Discite a me quia matis sum et humilis corde ; similemque sibi matrem praeparauerat, quae ueraciter diceret :Quia respexit humilitatem ancillae suae. Considera nunc initium hoc siue caput euangelii, quantis uel 38 Mt. r, 16. 44 Lc. 11, 27-28. 46 Mt. 12, 50. 60 cf. Lc. 1, 26 ss. 64 Lc. 1,58. 68 cf. Iac 2, 25 ; Idt 8, 22. 69 Gen. 18, 27. 70 cf. Act. 7, 2T Zip Smqy245 n: 74 Mt. 11, 29. 76 Lc. 1, 48.

43 attestatur] at- swprapon. A 44 quaedam mulier ;7 zarg. AA audiunt] custodiunt B 48 caro supra lin. A 53 sic supra lin. A

46

SVPER MATTHEVMI

8o

y

qualibus titulis illustratum sit. Liber generationis Iesu Christi, filii Dawid, filii Abraham. Quattuor insignia sunt (notissima» gloriae et honoris huius filii hominis, | quia Deus est et homo, rex et sacerdos. Si rite consideres, nihil horum hic tacitum est. Nam ipso

(002Y)

nomine, quod est Iesus, id est saluator, cuius nominis siue uocabuli

causa est, quia saluat a peccatis, dicente angelo ad Ioseph : Ipse enim. saluum faciet. bobulum suum a peccatis eorum; ex ipso, 8 ^ inquam nomine,

quod est Iesus, ex ipsa causa nominis, quae est

saluare a peccatis, quod facere est solius Dei, Deus esse asseritur, Deus uerus esse cognoscitur. Porro sequenti nomine, quod est Christus et interpretatur wncíus, praedicator unctus rex, unctus sacerdos, rex et sacerdos, qui patribus suis iure successit, patri

regi, patri sacerdoti, regi Dauid, Abrahae sacerdoti, quod praedicat hic titulus rutilans et taliter enuntians. F?ló Dawid, filii Abraham. Rex namque Dauid, sacerdos Abraham fuit quippe qui oboediens et fidelis filium suum Deo in holocaustum obtulit. Primogenitus quippe fuit Thare patris sui, et secundum morem, 9 ^ quo primogeniti usque ad id temporis sacerdotes fuisse traduntur, ipse sacerdos fuit, et post illum Isaac, sed haec primogenita Esau propter gulam perdidit. Horum patrum siue patriarcharum, qui utique homines fuerunt, iste filius et ipse homo est, siue Filius hominis, quia ueram de carne illorum carnem assumpsit. Sunt IOO igitur quattuor, ut iam dictum est, insignia praesenti titulo spectanda, quia Deus est et homo, rex atque sacerdos. Illic homo e£ in Sion natus est, et ipse fundawuit eam altissimus. Iste sacerdos semetipsum obtulit, et sacrificatus est tamquam uitulus. Iste rex tamquam leo siue catulus leonis, ad praedam ascendit, apertis in IOS morte sua dormiens oculis, et spoliato inferno surrexit a mortuis. Hic Deus ut aquila uolans, super omnes caelos ascendit. Secundum quattuor ista naturae uel officii sui nomina, quattuor nobis sacramenta pietatis necessario credenda proposuit, scilicet incar90

nationis IIO

siue natiuitatis,

passionis,

resurrectionis,

ascensionis,

quorum nullum christiano ignorare licuit umquam aut licebit. Ex istis cognoscitur Iesus Christus qualis sit, scilicet uere bonus, et

uere

fortis, quia tamquam

passionem

subire

uoluit,

bonus

propter nos homo

et tamquam

uere

fieri et

fortis uicta morte

79 cf. supra Prol. 6. 82 Hier., Lzb. znt. hebr. nom. 13, 28. 83 Mt. 1, 21. 86 Mc. 2, 7; Is. 43, 25. 88 Hier., b. 66, 17. 93 Gen. 22, 1 ss. 95 Hier., Quaest. i Gen. 45, 12 - CC 72, p. 34. 96 Gen. 25,31 s. 102 Ps. 86,5 ; ce Hebr? 95 14. 104 Gen. 49, 9. 105 cf. Isidor, Ezym. 12, 2, 5;

Physiologus (Cod. Brux. 10066-77). ^ 106cf. Rupert, In Iob. euang. praef. 65 ss. CCCM 9, p. 6 s. (Aug., En. in Iob. 36, 5, 30 - CC 36, p. 327). 108 cf. 1 Tim. 5, 16; cf. Gregor., Hom. in Ex. 1, 4, 1 - PL 76, 815 ; Sacr. Gelas. 54.

79 notissima oz. /ACD de n(atiuita) te D(omi)ni i» marg. C — 85 est supra lin. A 88 unctus Z/ ras. 7A 46 iuxta LXX

102 Sion dicet homo et homo natus est in ea P.

DI^

8

SVPER MATTHEVM I

resurrexit et in caelum ascendit. Et quia talis exinde cognoscitur I1j

I20

ecce quattuor unius animalis facies intuemur, ubi | Hiezecihel A propheta loquitur: SZmiülitudo uultus animalium, wwltus eorum facies hominis et facies leonis, facies tituli et facies aquilae desuper. Nam licet quattuor animalia dixerit, in primis tamen animal unum uult intelligi, quemadmodum longe infra, cum dixisset : Facies una facies cherub ; et facies secunda facies hominis ; et in tertia facies leonis ; et in quarta facies aquilae ; ipsum est, ait, animal quod

2V

uideram iuxta flumen Chobar. Animal unum, unus est Iesus Christus; quattuor facies siue quattuor animalia, quattuor iam 125

dicta sunt unius eiusdemque Iesus Christi sacramenta. Facies istae fulgent super iustos, quia Iesus Christus uidet eos, sicut scriptum est : Oculi Domini super iustos, et uidendo illos conformes facit sibi, siue cuilibet ex istis faciebus suis, multo effica|cius quam sol spe- C5

cular penetrat, suamque in illo imaginem format. Vidit istum beatum Mattheum, sicut ipse de semetipso : Cum, inquit, transiret Ie-

130

sus, uidit hominem sedentem in teloneo, Mattheum nomine ; uidit, 1n-

quam, istum sol uerus, et in speculari pectoris eius faciem hominis formauit ; uidit alium et in illo signauit faciem uituli, uidit alium et in illo figurauit faciem suam, faciem leonis; uidit alium, et in illo

expressit faciem aquilae uolantis. Isti sunt quattuor euangelistae, qui secundarie quattuor animalia dicuntur. Nam primo quattuor quae iam dicta sunt, sacramenta, quattuor facies sunt, et animal unum est lesus Christus. Dauid hominem hunc, siue hominis mysteria; hominis, inquam, et sacerdotis, regis et Dei 140

sacramenta mirabiliter ore prophetico simul cum psalterio decachordo cecinit calamoque conscripsit, et ipsa quattuor uocabula, Deum, hominem, regem, sacerdotem, patenter expressit. Exempli gratia: Homo natus est in ea, et ipse fundawit eam altissimus, illic hominem enuntiauit. Ascendit Deus in iubilatione, iiic Deum hanc

ipsam personam nuncupauit, nam qui descendit, ipse est et qui

145 ascendit. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum evus. Item: Domine, saluum fac regem ; — Domine, in uirtute iua. laetabitur vex ; et alibi: Qwis est | ?sle vex gloriae: Dominus uirtutum ipse est vex gloriae: illic regem pronuntiauit. 150

Iurauit Dominus et non baenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem M elchisedech : Mic sacerdotem edixit. 116 Ez. 1, 1o.

120 Ez. 1o, 14-15.

126 Ps. 55, 16; cf. Rom.

8, 29.

129Mt.9,9. — 142Ps.86,5. . 143(Ps. 46, 6) cf. uersus ad alleluia in ascensa Domini - R.J. Hesbert, /Antiphonale missarum. sextuplex (1935) 102a, p. 120: Ascendit Deus in iubilatione. 144 Io. 5, 15. 145 Ps. 2, 6. 146 Ps. 19, IO/420002-

147 Ps. 25, 8. 10.

149 Ps. 109, 4.

114 in caelum sub Ls. /À 117 uituli] bouis lg. 120/121 tertio... quarto l/z/g. 126 illos zz marg. JA 129 transiret] inde a4. V//g. 130 nomine Matheum — B/ . 131/132 formauit hominis — B/ 132 signauit

faciem uituli, uidit alium et in illo ozz. B£

!

primae 4, prima /—

135 seculati D, sed corr., secundariae

137 hunc hominem — B/

143 iubilo Vig.

PI T2

SVPER MATTHEVMI

9

Itidem sacramenta siue mysteria hominis siue seminis Abrahae ; Dei, siue uolantis aquilae ; sacerdotis, siue uituli ; regis, siue leonis.

Sacramenta, inquam, siue mysteria incarnationis uel natiuitatis, passionis, resurrectionis et ascensionis eiusdem Iesu Christi Filii sui, prophetico, ut iam dictum est, et corde concepit et ore peperit anima huius beati Dauid cunctisque uenturis post se saeculis

legenda uel canenda conscripsit. Hoc Abraham non fecit, licet propheta fuerit, quippe qui nec litteras habuit. Primus namque Moyses longe post illum, scribente digito Dei, litteras accepit. 160

Recte igitur, licet Abraham fuerit anterior quam Dauid, non dixit euangelista, Iesu Christi filii Abraham, filii Dauid ; sed ordinem

praeposterans, fiit Dawid, inquit, filii Abraham. Praeterea et illud sciendum, quia cum isti duo sint patres, ad quos eiusdem Iesu Christi repromissio facta est, uerbum eiusdem promissionis ad 165 Dauid non parum

170

auctum est. Nam ad Abraham dictum est : /n semine tuo benedicentur omnes gentes ; ad Dauid : De fructu uentris tui bonam super sedem tuam. Plus est esse regem seminis Abrahae quam esse semen Abrahae. Vnde recte dixerim quia uerbum promissionis non parum auctum est ad Dauid. Sed et hoc inferam quia plus est esse patriarcham, regem prophetam atque psalmistam, quod fuit uel est Dauid, quam esse tantummodo patriarcham

et prophetam, quod fuit uel est Abraham. Ita per omnia rationabiliter diuinus euangelista prouidit, ut dicere mallet, f//À Dawasd, filii Abraham,

180

18

^

quam

filii Abraham,

filii Dauid.

His in titulo latius

praemissis, nunc in ipsum generationis librum pergendum est. | ABRAHAM GENVIT ISAAC, ISAAC AVTEM GENVIT ÍACOB. De utroque cum dicit, genwit, perpulchrum est subintelligere quem in promissione accepit et in sacerdotem Deo sacrauit. Quae pars decoris siue geniturae decentis maxime decet librum generationis Iesu Christi, quia uidelicet quemadmodum apostolus dicit : Non qui filii carnis, hi filii Dei; sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine. Quomodo Isaac quem genuit Abraham, et Iacob, quem genuit Isaac, non filii carnis, sed filii sunt promissionis? Videlicet quia non solummodo susceperunt hereditatem paternae fidei, uerum

etiam non

tam usu naturae,

quam

122 (Eo

dono

gratiae prouenit hoc ipsum quod geniti sunt. Denique et Abraham sterilem

coniugem

Saram

et Isaac sterilem

habuit

Rebeccam,

Defprecatus est, ait Scriptura, Isaac Dominum pro uxore sua, eo quod esset sterilis, qui exaudiwit eum, et dedit conceptum. Rebeccae. Et 190

Isaac

18.

quidem

filium

155 cf. Rom. 16, 10. 166 Ps. 131, rr.

suum

lacob

sacerdotem

uerbo

sacrauit, PI/eDu

159 cf. Ex. 24, 12 ; 31, 185 32, 15-16. 165 Gen. 22, 181 Rom. 9, 8. 188 Gen. 25, 21.

151 itidem] et idem D 164 repromissio] re- rz7. B, oy. / — 167 tuam]: meam B; 169estsupralin. A —— 176 AUTEM supra lin. A. — 183carnis filii AD

IO

SVPER MATTHEVM

I

indutum uestibus Esau ualde bonis, quas Rebecca apud se habebat domi, in quibus ille cum esset primogenitus secundum morem, de quo iam supra dictum est, debuerat sacerdotio fungi; ipse autem, uidelicet Isaac, ut uerbo consecraretur uel benediceretur a

patre, opus non erat, quia cum fuisset oblatus in holocaustum Domino, in typum huius filii uenturi Iesu Christi, ex tunc plus quam sacerdos erat, id est, non tantum sacerdos, uerum et hostia.

De eo quod iam dixi, quia et Abraham Isaac, et Isaac Iacob in promissione

accepit,

apostolus

ita scribit:

Promissionis

enam

uerbum hoc est: Secundum hoc tempus ueniam, et erit Sarae filius. Non solum autem, sed et Rebecca, et cetera usque ad id: Nom ex operibus, sed ex uocante dictum est ei : Quia mator seruiet minori, sicul scriptum est: Iacob dilexi, Esau autem odio habui. 1: 2€ IACOB AVTEM GENVIT IVDAM ET FRATRES EIVS. In generatione Iudae et fratrum eius cessauit mos ille antiquus,

205

quo, ut iam dictum est, eatenus primogeniti sacerdotio fungeban.tur. Ruben quippe, qui erat primogenitus, ipse peccauit et propter-

ea benedictionem sacerdotalem non promeruit, immo d?mnutionem acquisiuit. Effusus es, inquit pater, sicut aqua, non crescas, quia ascendisti cubile patris tui, et maculasti stratum eius. Nec uero ita cessauit prior ille mos sacerdotii, ut saltem iunior quisquam ex ilis fratribus

sacerdotio

fungeretur,

uelut

idem

iunior

lacob

amoto Esau, sed et ipsum sacerdotium omnino cessauit, quamdiu in Aegypto fuerunt, ubi uendiderunt Ioseph fratrem suum, usque dum uociferantibus illis ad Dominum et dicentibus: Eamus | et A 3 sacrificemus Domino, surgeret sacerdos Aaron frater Moysi, de tribu Leui. Tribum illam tulit Dominus pro cunctis primogenitis

215

filiorum Israhel, fueruntque filii Leui interim sacerdotes et minis-

tri sanctuarii pro cunctis primogenitis, donec ueniret primogenitus iste filius hominis, sacerdos, gloriae et honoris, suumque amotis uicariis susciperet sacerdotium. Quod innuens dipinus euangelista, cum dixisset de Maria, quam utique Virginem concepisse narrauerat: E! peperit filium swwm, continuo non otiose addidit, primogenitum, ut subintelligat prudens | auditor, et C4 ^

idcirco sacerdotem dignum, in quem dictum est : /urawit Dominus

et non paenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Quis autem ordo Melchi|sedech fuit, nisi offerre sacrificium panis et uini iure primogeniti ? Primogenitus namque

193 cf. supra 1,95. 197 cf. Hier., In Hiex. 13, 1176 - CC 75, p. 645. 199 Rom.9,9-10. 12-13. — 206 cf.supra1,95.193. — 208cf Rom. 11, 12. 209 Gen. 49, 4. | 215 Ex. 5, 5. 223 Mt:392, 50563 2.07 225 Ps. 109, 4.

206 est om. D 211/212 quisquam qwe iunior zz erg. D uendiderant B 218/219 filiorum sque primogenitis in marg. D sanctuarii] scrinarii / —— 223 non otiose zz zarg. A

214 219

B 5v

SVPER MATTHEVMI 230

2:35

n

fuit Noe, ut doctissimi perhibent, idem, qui alio nomine dictus est Sem. Quae ergo fuerunt primogenita, quae data sunt Ioseph ? Sic enim in Paralipomenon scriptum est : Ruben quippe fuit primogenitus Israhel, sed cum uiolasset torum patris sui, data sunt primogenita eius filiis Ioseph filii Israhel, et non est reputatus in primogenitum. Quae, inquam, fuerunt primogenita quae data sunt filiis Ioseph ? Nimirum non ipsum sacerdotium quo nullus eorum, ut iam dictum est, in Aegypto functus fuisse legitur, sed illa pars una quam dixit ad eundem

Ioseph filium suum,

benedicens filiis eius, et consti-

tuens Ephraim ante Manassem: Em ego morior, et erit. Deus uobiscum, reducetque wos ad lerram patrum uestrorum. Do tibi 240 partem unam extra fratres (uos quam tuli de manu Amorrei in gladio et arcu meo.

24 ^

nomen 250

260

265

Partis illius euangelista meminit ;cum

dicit:

Venit

lesus in ciuitatem Samariae, quae dicitur Sychar, iuxta braedium quod dedit Iacob loseph filio suo. Exgo usque ad tempora illa utrumque primogenitis ueniebat et honor sacerdotii, et extra fratres suos possessionis una pars. Et quidem benedixit eum Iacob benedictionibus dulcissimis, ita concludens : F?ant in capite Ioseph el in uertice Nazarei inter fratres suos. Sed quia nihil tale de illo scriptum est quale est, aedificare altare Domino, et inuocare Domini,

quod fecisse patres Abraham,

Isaac et Iacob,

Scriptura patenter astruit, decimasque et hostias offerre, quod uotum primus Iacob Domino uouit, palam constat, quia sacerdotium primogenitorum, sicut iam dictum est, in Iacob cessauit, et interim filii Leui primogenitorum fuere uicarii, donec ueniret iste primogenitus et unigenitus uirginis, primogenitus et unigenitus Dei. Quoniam intentio praesentis operis iuxta propositum tendit ad gloriam et honorem Filii hominis, et quattuor facies, de quibusiam supradictum est, insignia summa sunt eiusdem gloriae et honoris, non praeterire libet quia iam hic in benedictionibus Iudae, prima sese offert facies illius animalis, facies leonis. Nam ut Iohannes ait in Apocalypsi, animal primum simile leoni. Et quidem Hiezecihel prius enuntiat faciem leonis, sed illam esse uel non esse faciem primam, nequaquam dicit, ubi sic ait: Stmilitudo uultus eorum, facies hominis et facies leonis, facies bowis et facies aquilae. Sed et alibi prius neque hominis, neque leonis, sed uituli faciem dicit : 229 cf. Hier., Hebr. quaest. in Gen. 24, 13-14 - CC 72, p. 19; Ep. 735, 5-6 - CSEL 55, p. 18; cf. Rupert, De Trin. 5, 561 ss. - CCCM z1, p. 346. 231: Parse: 238 Gen. 48, 21-22. 241 Io. 4, 5. 245 cf. Gen. 49, 22-26. 246 Gen. 49, 26. 248 Gen. 12, 7. 8. 250 cf. Gen 28, 18 ss. 256 cf. supra prol. 6. 261 Apoc. 4, 7. 263 Ez. 1, 10.

231 enim scriptum est in Paralipomenon ^ 74, sed eorr. — 233 est] ille ad4. Vulg. 242 lesus] ergo V/z. Sychar] uel Sychem szprapon. AC, Sychem D . 243filiosuo Ioseph —- D . 245 possessionis /z zarg. 4 — 253 fuere uicarii' B 258 supra- n marg. A

DI ecu

12

SVPER MATTHEVM I

Facies una facies cherub, id est bouis siue uituli ; e facies secunda

facies hominis; et in tertia facies leonis, etc. Cum ergo solus Iohannes faciem primam dicit faciem leonis, constat quia non secundum ordinem, quo celebrata Sunt sacramenta incarnationis, passionis, resurrectionis et ascensionis Iesu Christi, sed secundum

270

NM - ^

285

ordinem Scripturae Moysi taliter exprimit: Et animal primum simile leoni et secundum animal simile witulo, et tertium animal habens faciem hominis, et quartum animal simile aquilae uolanti. | GAY Nam ecce primo loco facies leonis; Catulus leonis Iuda, ad praedam, fili mi, ascendisti. Requiescens accubuisti ut leo, et quasi leaena. Ecce autem : facies secunda facies uituli, quemadmodum dicit : Et secundum animal simile witulo. — Si sacerdos peccauerit. delinquere faciens populum, uel si omnis turba Israhel ignorauerit, et. per imperitiam fecerit quod. contra Domini mandatum est, offeret ro peccato witulum immaculatum Domino, et cetera, quae miro modo PIS et ordine uere sacro et mystico figurant sacramentum passionis Iesu Christi; cuius sanguis secundum quod ritus ille significat, emundauit conscientiam nostram, ait apostolus, ab operibus mortuis. Porro facies tertia facies hominis, sufficienter exprimitur in Deuteronomio his uerbis : Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi Dominus Deus tuus, etc. Cum enim dicit, sicut me, nihil illi deesse testatur de ueritate naturae humanae.

Faciem quartam, faciem aquilae uolantis, patenter habemus in uerbis istis cantici Deuteronomii: Sicut aquila prowocans ad e» o uolandum pullos suos, et super eos uolitans expandit alas suas, et assumpsit eos atque portauit in humeris suis. Plane ad gloriam spectat et honorem Filii hominis Iesu Christi, quod non solum prophetae et psalmi, de quibus iam supra dictum est, uerum etiam primus ipse Moyses, quattuor haec praescripsit sacramenta pieta20

—

tis, quorum sine fide homo non uiuit, quorum ex notitia cognoscitur bonitas et fortitudo talis hominis, tanti Dei, talis regis, tanti

pontificis. Quae non ignorans ipse, quoniam necesse esse, inquit, impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et bsalmis de me. IvDAS AVTEM GENVIT PHARES ET ZARA DE THAMAR. 300 1:95 Nota historia est quod Thamar nurus fuerit Iudae, et quod ex ea genuerit Phares et Zara, nesciens quod esset nurus sua, quae dum concepisset hos geminos, nuntiatum est Iudae: Formicata est Thamar murus tua, et uidetur uterus eius intumescere. Et ille: 266 Ez. 10, 14. 271 Apoc. 4, 7. 274 Gen. 49, 9. 277 eu 282 Hebr. 9, 14. 285 Deut. 18, 15. 289 cf. supra 1, 106. Hebr. 11, 6. 297 Lc. 24, 44. 303 Gen. 58, 24.

4 55 T2 294 cf.

267 tertio V/ujg. 2713 faciem n marg. JA 277 sacerdos] qui est unctus add.V'ulg. — 279 mandatum Domini » D — 291eum V/ug. — 294 prae- op.t 297 est Vulg. 304 eius] illius zz.

SVPER MATTHEVMI

I3

305 Producite, inquit, eam ut comburatur. Nec mora rem recognoscens: Iustior, ait, me est, quia non tradidi eam Sela filio meo. Quis autem nesciat quod ex illa fornicatione nati sunt Iudaei, immo et tota fere

nobilitas iudaici generis, | uniuersa progenies regalis? Quid igitur A ;v

Iudaei, omnibus hominibus molesti, cum molesti essent Deo ac 310 Domino nostro, iactitabant, dicentes: Semen Abrahae sumus, nos

ex fornicatione non sumus nati ? Et ille quidem : Scio, inquit, quia

filii Abrahae estis, non tamen dixit, scio quia ex fornicatione nati

non estis. Nam reuera fornicata est Thamar, quae concepit eos, et istud commemorando poterat confutare superbos, nisi quod prior 3I ^ ipse facere debuit; quod docet per apostolum suum, dicentem: Nemini dantes ullam offensionem. Porro nebula fornicationis illius, non solum non obscurat gloriae et honoris Filii hominis claritatem, uerum etiam illustrat bonitatis eius dignationem, quia sicut pro peccatoribus homo fieri, ita de peccatricibus nasci dignatus est. 320 Hanc eius gratiam euangelista non paruipendens nosque eam cognoscere uolens solas eiusmodi mulieres assumit in hac genealogia saluatoris, quales Scriptura reprehendit, Thamar et Rachab, Ruth et Bethsabe. 32;

NAM SALOMON, ait, GENVIT Booz DE RACHAB, 125 quam constat fuisse meretricem, et de ruinis Hiericho saluatam C ;

esse per fidem. Booz cENVIT OBED EX RvrTH,

quam constat fuisse moabitidem. In qua mirabile contigit illud quod compugnantibus inter se duabus legis diuinae sententiis ipsa 33o insalutem euasit. Nam lex dicit : Ammanites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt ecclesiam Domini in aeternum, quia noluerunt uobis occurrere cum pane et aqua in uia, quando egresst estis de Aegypto, et quia conduxerunt contra te Balaam filium Beor de Mesopotamia Syriae, ut malediceret tibi. Item lex dicit: S? 335 fuerit. mortuus wir absque liberis, uxorem defuncti frater eius. uel propinquus accipiet, et suscitabit semen fratris sui. Itaque lex ipsa quae damnabat eam, quoniam Moabitis erat, suffragabatur illi ut

acciperet eam Booz, quoniam uxor propinqui fuerat, et taliter non solum intrauit ecclesiam Domini, uerum etiam principalem obti340 net memoriam in ecclesia Domini, ita ut semen quod ex ea suscitatum est, statim secunda generatione generarit Dauid,

principem et regem ecclesiae Domini: siquidem 306 ib. 26. 309 Is. 7, 15. 310 Io. 8, 55. 41. 311 ib. 57. 316 2 Cor. 319 Hier., In Mt. 1, 17-18 - CC 77, p. 8. 321 id., ib. 1, 16-17 - p. 8. 3251os. 2, 1 ss. 328 Ruth. 1, 4. 330 Deut. 25, 5 co//. Ruth. 4, 5. 334 Deut. 25, 3-4. ea

305 morarem / re- oz. / 306 ait oz. Bt 312 filii zn marg. A ex fornicatione quia ^ D, sed corr. 321 cognoscere] agnoscere B7 — 328 illud contigit D — 330 Ammonites 4BCD? — 340ecclesiam B — 341 generaret Bt

PL 1516

I4

SVPER MATTHEVM OBED

ex ea generatus

GENVIT

ÍESSE;

I [ESSE

AVTEM

GENVIT 155€

DaAviID REGEM. Et Booz quidem non solum excusatus, uerum etiam iustificatus est, ducendo uxorem moabitidem, étenim lex, ut lam dictum est,

iustificat eum. At illum qui prior duxerat illam, non lex iustificat, sed necessitas excusat, scilicet fames, quae facta fuerat, et propter 359

quam, ut Scriptura refert, abizt homo de Bethleem Iuda, ut peregrinaretur in regione moabitide cum uxore sua ac duobus liberis. Ipse uocabitur Helimelech, et uxor eius Noemi, et de duobus filiis, alter uocabatur Maalon, et alter Chellon. Qui acceperunt uxores moabitidas, quarum una uocabatur Orpha, altera Ruth: manseruntque ibi decem annis, et ambo mortui sunt. Ceterum,

nisi necessitas illos

2295 excusasset, nec ipsi uxores ducere, debuissent moabitidas, nec Booz lege teneretur uel ceterorum aliquis, ut eam acciperet iure propinqui. Econtra sicut peccatrices et alienigenas propter fidem lex Dei assumpsit et euangelista hic nominare dignum duxit, ita quosdam domesticos seminis propter impietatem remouit atque 360 reiecit. Ait enim IORAM AVTEM GENVIT OZIAM. 1; 8€

'Tres de medio succidit, uidelicet Achaziam,

Ioas et Amasiam.

Quam ob causam? Nimirum propter impiissimam Athaliam matrem suam, cuius imitati sunt homicidia occidendo prophetas 365 Domini, sicut illa in Iuda et mater eius Hiezabel in Samaria. Et quidem Manasses quoque multum sanguinem iustum fudit, uerumtamen reseruatus est, quia paenitentiam egit. Et hoc reuera multum attinet ad intentionem euangelistae, de qua supradictum est, quia nisi potiorem illam aestimaret genituram, quae est fidei Sno uel promissionis, quae est auditio siue obseruatio uerbi Dei, quam illam quae est carnis, poterat genealogiam sic texere, ut patrem

illum contingeret, qui beatam Mariam secundum carnem genuit. Qualem enim locum habere deberent inter parentes carnis Domini, hi sub quibus nec saltem loqui licuit prophetis uerbi Domini? DESEST Denique prophetam Domini quia fuit ausus loqui in nomine Domini, prophetam et sacerdotem Zachariam | filium Ioiadae sacerdotis

Ioas interfecit,

et non

est recordatus

misericordiae

quam fecerat Ioiada pater illius secum, sed interfecit filium eius. Post hunc Amasias prophetae dicenti sibi a Domino : Cur adorasti deos qui non liberauerunt bopulum suum de manu tua, respondit : Nwm consiliarius regis es? Quiesce ne interficiam te. Et quidem ceteri quoque praeter Dauid et Ezechiam et Iosiam omnes pec359 2'Pat- 22-25. 368 cf. supra 1, 29.

366 4 Rg. 21, 1-10; 2 Par. 55, 1-10. 367 2 Par. 55, 12. 376 cf. 2 Par. 24, 20 ss. 3797: Pag9255 sd 381 zb.

16.

362 Achaziam] Oziam 7 BCD:t, supra lin. .A

363 Otholiam ,JABCD:;

374 uerbis D

365 in Iuda oz.

SVPER

MATTHEVMI

I5

cauerunt, uerumtamen sub illis prophetare licuit prophetis, quod pertinebat ad huiusmodi genealogiam, quorum unus dicit: A 38

^

timore tuo Domine concepimus et beperimus, Spiritum salutis tuae

fecimus super terram. Atque idcirco soli isti de memoria praesenti, de libro generationis Iesu Christi repulsi sunt qui uerbum Dei audire uel praecones uerbi Dei uiuere passi non sunt. IACOB AVTEM GENVIT IOSEPH VIRVM MARIAE, DE QVA NATVS EST 1; 16 999 IESsvs, Qvi VOCATVR CHRISTVS. Ecce scala illa quae in somno Iacob apparuit, quando parentibus oboediens ibat in Syriam, ut de sua cognatione acciperet uxorem. Ecce, inquam, scala stans super terram, et cacumen illius

tangens caelum, et Dominus innixus scalae, qui dixit ad eum : Ego sum Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac, et cetera. Licet et alius secundum moralem intellectum possit esse illius scalae sensus utilis, nihilominus tamen scala illa, ista est generatio

Iesu Christi; et latera scalae, summi patres uel principes sunt huius generationis, 400

40

^

Eo

Abraham

atque

Dauid,

ad quos promissio

facta est, cum iuramento eius qui repromisit. Supremus scalae gradus, cui Dominus innixus est, iste est beatus Ioseph uir Mar:ae, de qua lesus qui uocatur Christus, natus est. Quomodo iste Deus et Dominus huic innixus est? utique tamquam tutori pupillus, quippe qui in hoc mundo sine patre natus est ; ita innixus est huic beato Ioseph, ut esset iste infantulo | pater optiuus, ut huius solatio paterno puer cum Virgine puerpera sustentaretur. OMNES ERGO GENERATIONES AB ABRAHAM VSQVE AD DAVID Jos GENERATIONES QVATTVORDECIM, ET A DAVID VSQVE AD TRANSMIGRATIONEM BABYLONIS, GENERATIONES QVATTVORDECIM, ET A TRANSMIGRATIONE BABYLONIS VSQVE AD CHRISTVM GENERATIONES QVATTVORDECIM. Quid sibi uult tam diligens generationum computatio, tam diligenter facta quasi per complexionem siue conclusionem computationis diuisio? Num frustra uel sine rationis pondere taliter digessit uel complexus est generationes euangelista diuinus, in quo uel per quem sine dubio Spiritus sanctus locutus est, quippe qui cum | publicanus fuerit, et homo sine litteris, non ab homine IDIOY neque per hominem sed per Spiritum sanctum doctus est, ut scriberet. Sine dubio quidquid loquitur pondus habet, et hoc

384 Is. 26, 17-18 ; uersio Hieronymi u.g. In Es. 18, 65. 23-25, 70- CC 73 ADD:

766.

392 Gen. 28, 1 ss.

393 ib. 12-15; cf. Rupert, De Trzn. 7, 995 ss. -

416 cf. 2 Tim. 5, 6. 404 cf. Hebr. 7, 5. CCCM 21, p. 455 S. ande. (&, puye ANS iS je 418 Gal. r, 1 co//. Io. 14, 20.

386 isti soli ^» B7

387 Dei supra lin. A, om. BCDt

417 Mt. 10,

396 esse oz. B£, in

40lest?suprali. A — loseph beatus —- A — 405 infantulo iste marg.add.t adoptiuus 74, sed ad- expang., adoptiuus D, optimus 7 — f

16

SVPER MATTHEVM

IÍ

420 ipsum quod nunc ait, uim sensus continet quam non praeterire libet. Arbitramur enim immo et experimento didicimus plerosque PL 15:8 mirari, cur benignitas Dei promissionem suam implere, scilicet incarnationem filii sui, uerbi sui, mündo exhibere tamdiu distule-

rit. Nimirum qui paratus studet esse uel cupit rationem reddere 425; omni poscenti de iustitia fidelis Dei, qui repromisit, ecce per istas tesserescedecadas subtiliter animaduertere potest, illud magis esse mirandum in gloriam et laudem iusti et, ut iam dictum est, fidelis

Dei, quod immutabilis perstitit et stabilis in promisso uel proposito suo permansit, cum ab illis, quibus promiserat, multipliciter et 43o nimis

grauiter

offensus

fuerit.

Offensiones

illas numerus

iste

quattuordecim | generationum triplicatus subtiliter insinuat. C 6 Quaerat igitur aliquis: Cur Deus tamdiu Christum suum distulit ? Cur non primis patribus, quibus promiserat, continuo dedit ? Cur 43

^

non statim uel in breui de aliquo illorum beata haec Virgo nata est, quae Christum conciperet et pareret ? Hoc enim desiderabat ille, qui cum mitteretur ad Pharaonem : Obsecro, inquit, Domine, matte

quem missurus es. Et continuo sequitur: Jratus Dominus in Moysen ait: Aaron frater tuus leuites, scio quod eloquens sit et cetera. Ac si diceret: Me dicente, obsecro, Domine, mitte quem 44o missurus es, Dominus iratus erat: et idcirco de eo quod obsecra-

bam, nec saltem responsum ullum dedit, sed alia dixit. Et quam ob causam Dominus iratus erat ? Videlicet propter peccatum domus Abrahae, Isaac et Iacob, quibus promiserat, quia filii Iacob fratrem suum Ioseph, per inuidiam, in seruum uendiderant, et ille

44

^

quattuordecim annis seruierat. Cum enim sedecim esset annorum, tunc uenditus est : et quando eductus de carcere stetit in conspectu regis Pharaonis, triginta annorum erat. Igitur sicut quodam loco iustus

iudex,

id est, Dominus

dicit:

Iuxta

numerum

dierum

quadraginta, quibus considerastis terram, annus pro die imputabi450 lur, et quadraginta annis vecipietis iniquitates uestras, ita et illic iustum

45

^

esse arbitramur

iudicium,

ut diceret:

Iuxta

numerum

quattuordecim annorum, quibus seruiuit uenumdatus loseph, generatio pro anno imputabitur, et quattuordecim generationibus semen, quod promisi patribus uestris differtur, quod est Christus. Igitur ab Abraham, inquit, usque ad Dauid generationes quattuordecim, subauditur et Christus non uenit, et eo usque distulit eum

iratus Dominus, unde et Moyses loco supradicto congemuit. Porro Dauid, in quem generationes quattuordecim terminatae sunt, cum 422 Rom. 2, 4. (96H34 275125 041946;

424 1 Petr. 5, 15. 436 Ex. 4, 15. 448 Num. 14, 34.

437 ib. 14.

445

426 thessescedecades /4 — 428 praestitit — 432 igitur zz marg.D | 433 patribus] parentibus B 435 Christum] Dominum Prae. A, sed expung. 436 inquid zz arg. A 447 igitur] itaque / 448 id est] idem D quadraginta dierum ^ T/z/g. 451 arbitremur B/ —— 454 differretur 7

SVPER MATTHEVM

I

iod

iam et ipse promissionem accepisset eandem cum iuramento 46o Domini, peccauit et ipse non minus, quam priores illi, Vriam Hettheum percussit gladio, et uxorem illius tulit, et interfecit eum gladio filiorum Ammon. Itaque non minus super hoc irasci debuit Dominus, quam dudum fuerat iratus, et idcirco

a Dauid

usque ad transmigrationem Babylonis, ait, generationes quattuorde465 cim, subauditur et Christus non uenit. Porro in transmigratione

Babylonis quae poena | fuit, transmigratis illis non minoris erat PL 1519 peccati uel criminis, quod reges Iuda maximeque Manasses sanguinem innoxium fuderant multum, donec implerent Hierusalem

usque ad os absque peccatis suis, quibus peccare fecerunt Iudam, 470 ut facerent malum coram Domino. Igitur et a transmigratione Babylonis, ait, usque ad Christum generationes quattuordecim subauditur, et non nisi post tot generationes idem Christus uenit. Et quidem tunc temporis funestus Herodes multo sanguine terram cruentabat ; sed impietas eius, generi Abrahae uel sanguini Dauid 47; imputari non debebat, ut propter illum Christus differetur ; quippe qui non Iudaeus, sed alienigena erat, utpote, patre idumeo, et matre ortus arabica ; nunc ordinem sequamur.

Iacob, inquit, genuit Ioseph uirum Mariae, de qua natus est Iesus, qui uocatur Christus. Virum Mariae cum dicit magnum et uerum 480 nomen beato Ioseph attribuit, quia si est uir Mariae, est et pater Domini. An non et lex hoc edicit, quod | ea, quae desponsata est, C 6v iam uxor sit? Si fuellam, inquit, wirgimem. desponderit wir, et inuenerit eam aliquis in. ciuitate, et concubuerit. cum. ea, educes utrumque ad portam ciuitatis illius, et lapidibus obruentur. Puella 48;

quia non

clamauit,

cum

esset

in ciuitate,

uir quia humiliauit

uxorem proximi sui. Ergo uir Mariae Ioseph, et ipsa uxor illius. Proinde nec iste inepte dixit: Joseph wirum Mariae, nec alius euangelista mentitus est patrem illum eius, qui ex ea natus est, Christi appellando :E erat, inquiens, pater eius et mater marantes 49o Super his quae dicebantur de illo. Non solum autem euangelista Ioseph uirum Mariae dixit, uerum etiam prior angelus, quod aequipollens est, Mariam coniugem Ioseph enuntiauit: Joseph, inquit, fili Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam. O coniugium uerum et sanctum, coniugium caeleste, non terrenum :

49; quomodo enim uel in quo coniugati fuerunt ? Nimirum in eo quod unus spiritus et una fides erat in eis, sola illic defuit corruptio 459 cf. Ps. 109, 4. 460 cf. 2 Sm. 11,2 ss. 467 cf. 4 Reg. 21, 16. 473 cf. Rupertus, De Trin. 9, 1189 - CCCM a1, p. 565 ; Raban, In Mt. i. 5. ]. - PL 107, 755 A. 482 Hier., In Mt. 1, 58 - CC 77, p. 9; Deut 22, 23-24. 489 Lc. 2, 55. 492 Mt. 1, 20. 496 cf. Eph. 4,.4.5. |

465 subauditur oz. B/ Bi — 478 inquit /n arg. defuit] definit /

472nonom.? . 477 nuncordinem sequamur oz. 496 493 inquit 7 zarg. A D —— 481 dicit B

18

SVPER MATTHEVM

I

carnis. Propterea uerissime dixit apostolus: Qwia primus homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis, non quod homo iste Iesus Christus, qui ex Maria natus est, de caelo cum carne uenerit, $00

et per Mariam quasi per fistulam transierit, sicut quidam dixerunt haeretici, | sed quod coniugum uita siue coniunctio tota fuerit caelestis, et Spiritus sanctus amborum coniugalis amor, quorum utique conuersatio erat in caelis, in ambobus praesidens, coniugem

uiri huius |fidei commiserit, et de carne Virginis hominem formans PAY paternum uiro huic eius qui nascebatur, infantis amorem penitus infuderit. Omnes ergo generationes, ab Abraham usque ad Dauid, generationes quattuordecim, etc. ut supra. Quomodo per huiusmodi scalam angeli Dei ascenderunt et descenderunt ? Iam enim supra diximus, quia scala quam uidit Iacob in somnis stantem super terram, et ' cacumen illius tangens caelum, angelos quoque Dei ascendentes et descendentes per eam, et Dominum innixum scalae, mysterium fuit generationis huius Iesu Christi, et Ioseph cuius cura paterna Dominus de Maria natus indiguit, gradum illum scalae fuisse, cui PE20 DIE ^ uidebatur inniti. Quid ergo significabat, quod angeli quoque Dei ascendebant et descendebant per eam ? Nimirum ut subintelligas illud quod non dubium est : quia unus idemque qui de Maria natus $0 ^

est, uno eodemque tempore, quando natus est, et angelis maior, et $20

angelis erat minor. Ascendentes ergo uidit angelos, id est Deum habere supra se, in quem desiderant prospicere, quod reuera est ascendere ; descendentes uidit eosdem, id est minorem considerare

$2 —^

quam se, hominem unum et eundem, quemadmodum psalmista dicit : Mznuisti eum paulo minus ab angelis. An non erat descendere, tamquam ad minorem siue ad inferiorem, id quod refert euangelium : quia dum factus in agonia, prolixius oraret, apparuit illi angelus de caelo confortans eum ? Verumtamen eo modo iam non descendunt, non minorem aspiciunt ex quo resurgente illo a mortuis, et ascendente in caelum factum est quod itidem praescriptum fuerat : Gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum

DOO super opera manuum

tuarum.

|

Hic nec illud praeterire libet, quod apud beatum Iob de diabolo 497 1 Cor. 15,47. 500 sci]. Valentiniani cf. Aug., De baeres. 31 - PL 42,28; Isidor., Ezyz. 8, 3, 11; Raban, De clericorum institutione 2, 58 ed. Knoepfler, p. 178 (Tertullian, De anima 10, 7 - CC 2, p. 795 : fistula arteriarum, id es£ solummodo

spiritum corporalem, non animam assumens. N id. Irenaeus, Contra haereses 1, 7, 2 ; 5, 11, 3- PG 7, 5314 4,881C 503cf. Phil. 5, 20; cf. Raban., Iz Mt. 1, 1 - PL 107, 44:8 515 cf. Rupert. De Triz. 7, 1020 - CCCM 21, p.455 s. 520 1 Petr. 1, 12. 523|Ps.. 8.16; 52541 c22:0121 529 Ps. 8, 6-7.

498 homo?oz.; | 501quodom. ACD 503incaeliserat D 505 paterno B/, paternum Zn arg. f, corr. 510 stantem supra 4m. C 513 generationis] incarnationis B7 518/519 tempore »;q4e angelos /m marg. D 522 psalmista] psalmus B/ 524 ad? oz. B:

€7

SVPER

MATTHEVMI

IQ

Dominus loquitur: A« extrahere poteris Leuiathan hamo ? Et fune ligabis linguam eius ? Xtem :Im oculis eius quasi hamo capiet eum. Haec namque generatio Iesu Christi, ab Abraham usque ad Ioseph uirum Mariae, de qua Iesus, qui uocatur Christus, natus est, quasi longa piscantis linea est, cui uidelicet lineae ferreus hamus subligatus, carne adoperitur, ob hoc ut piscis edulio prouocatus quod foris patet, ferro seipsum strangulet, quod intus

555

latet. Diuinitas Iesu Christi quasi ferrum diabolo exstitit, et haec

$40 ex Maria ueram assumendo carnis naturam, ibi fortitudinem suam abscondit, sine dubio futurum sciens quod ille homicida ab initio

54

^

DIO

555

carnem illam morte appetiturus foret, et ita quasi ferro quod intus latebat captus atque extractus foras mitteretur, sicut factum esse credidimus, propter quod et loquimur. Et ista quidem secundum Mattheum genealogia Iesu Christi, linea est eius modi: illa uero secundum Lucam sursum ascendens, textura genealogiae prolixioris, reuera quasi circulus exstitit : ita ut nihil rectius quam eiusdem generationis excursum putemus posse intellegi in uerbis illis quae itidem ad beatum Iob Dominus dicit: Nwmquid pones circulum in naribus eius ? et armilla perforabis maxillam eius ? Quid enim ? Nonne cum sic incipit: Et ipse Iesus erat incipiens quasi annorum triginta, ut putabatur filius Ioseph, qui fuit Heli, et sic finit, qui fuit Adam, qui fuit Dei ; nonne, inquam, initium et finem coniunxit et circulum fecit? Cum enim uno ductu linea sic flectitur, ut eius initium et finis coniungatur, nonne circulus, uerbi

gratia, qualis est armilla, conformatur? Ecce Iesus Christus, de quo sic incepit : Et zfse Iesus erat incipiens, quasi annorum triginta ut putabatur filius Ioseph. Deus et homo est. Incepit autem ab homine, et in Deo ductus sui finem fecit. Nonne igitur quasi lineam PI S221 560 siue uirram longe subtilem siue subtiliter longam auream siue ferream a lesu Christo incepit et in Iesum Christum reduxit, dicendo qui fuit Adam, qui fuit Dei, cum unus idemque Iesus Christus, Deus et homo sit, nec alterius plasma fuerit Adam quam huius Dei ? Verum igitur, o diabole, iste est circulus, quem Deus in naribus tuis posuit: ista est armilla, qua maxillam tuam perforauit. Iunxit se initium fini, id est Deus homini, et ita haec scilicet initium et finis occurrerunt sibi in utero Virginis, ut nares tuas transfixas teneret firmiter circulus inflexibilis, et maxillam tuam uoracem perforaret armilla talis, armilla gloriae et honoris, unde et ME. nunc usque fatuus traheris, et quod auide momorderas, retinere 56 ^

532 Iob 4o, 20. 533 ib. 19. 537 cf. Gregor., Moral. 33, 9, 17 - PL 76, 551Lc. 549 Iob 4o, 21. 544 cf. 2 Cot. 4, 15. 541 cf. Io. 8, 44. 553 ib. 58.

685 A. 3525

544 factum esse in zarg. 74 542ilam]suam B/ ^ 543 intus o». ACD 557 erat o. Bt 556 conformatur] con- ozz. B?

20

575

SVPER MATTHEVMT

non ualens, per maxillae foramen emittis. Vbi uel quando haec initii atque finis coniunctio facta sit, et idem Lucas uberius scribit, et iste breuius eloquitur, cum dicit : CHRISTI AVTEM GENERATIO SIC ERAT: CVM ESSET DESPONSATA 1,,18 MATER EIVS MARIA IOSEPH ANTEQVAM CONVENIRENT, INVENTA EST IN VTERO HABENS DE SPIRITV SANCTO. Hic amplius splendet iste liber generationis, et in hoc tota est utilitas

$8 o

$8 ^

590

libri, omni

legenti,

uel audienti

credere,

quia Christi

generatio sic erat, quia de Spiritu sancto Maria Virgo priusquam conue|nirent conceperat. Quam dissimilis generatio haec generationibus ceteris, generationibus quamuis rectorum ut fuit Abraham? ut fuit Isaac? ut fuit Iacob? ut fuit Dauid? Et quidem fuerit aliqua similitudo generationis, quia patres isti omnes steriles habuere coniuges, unde et qui generati sunt in plerisque factis suis typum gesserunt huius Iesu Christi qui uere natus est de utero sterili. Quid enim tam sterile quam uirginitas ? Septem matres fuisse steriles sacra Scriptura memorat : Saram et Rebeccam, Rahel, et eam quae peperit Samson, Annam matrem Samuhelis, Bethsabe, quae fuit mater Salomonis, uxor Vriae Hetthei, et Elisabeth quae peperit praecursorem Domini. Qui ex istis nati

(2v

sunt, magni fuerunt, et in plerisque, ut iam dictum est, factis suis

admirabiles quasdam similitudines Domini praetulerunt de uirginitate nascituri ; quae naturaliter sterilis est, et non parit, uidelicet Isaac et Iacob, Ioseph et Samson, Samuhel et |Salomon. Iohanne, 59

^

600

qui septimus exstitit, maior inter natos mulierum non surrexit, quique ipsum Dominum non tam factis suis, ut ceteri, significauit, quam digito demonstrauit. | Octaua sterilis, id est uirginitas, de cognata sua sterili Elisabeth proximum accepit testimonium, quia non erit, inquit angelus, impossibile abud Deum omne uerbum.

A 5

Fuerit itaque aliqua, ut dictum est, similitudo in illis, uerumtamen

rationabiliter hic euangelista dicat : CAristi autem generatio sic erat. Quod est dicere: Cuiusque ceterorum generatio sic fuit, ut nullus eorum generaretur aliter, nisi conuenientibus uiro et muliere, sicut naturae usus est ; Christi autem generatio sic erat, ut antequam uir Pl21322 60; et mulier conuenirent inueniretur mulier in utero habens. Hoc est

illud mirabile et inauditum, quod Hieremias uidens: Ef faciet, inquit, Dominus nouwwm super terram, mulier circumdabit uirum.

Perspecto hucusque hoc libro generationis Iesu Christi, magnum et euidens ostium apertum est, ad contemplandas per ordinem 610

facies quattuor unius animalis, quod uideram, inquit Hiezecihel,

iuxta flumen Chobar ita uidelicet, ut contemplatio haec summa sit 594 Mt. 11, 11. 611 cf. Ez. 1, 1.

597. cE-TO. LX ;u29-

598 Ec. 1, 57.

606 Ier. 51, 22.

591sunt|fuerunt B/ — 592 praetulerunt Domini — ;4 B; . faciet] creauit V/zig. 607 mulier] femina Lg.

606 praeuidens

SVPER MATTHEVMI

21

nostri propositi, quod insinuat titulus praefixus huic operi, de gloria et honore filii hominis. Nam idem Hiezecihel cum dixisset :

Et gloria Dei Israhel erat super eam, uidelicet portam domus 61; Domini orientalis, protinus significans quam diceret gloriam Domini, ipsum est, ait, animal quod uidi subter Deum Israhel iuxta fluuium C hobar, quattuor uultus uni, etc. Iam ex hoc capitulo facies hominis, qualis, quam pulchra, quam gloriosa sit, debet animaduerti, cum euangelista dicit: Cwm esset desponsata mater eius 620 Maria Ioseph, antequam conuenirent, inuenta est in utero habens de Spiritu sancto. Ex hoc, inquam, capitulo, et deinceps usque ad passionis eius seriem quae, ut superius iam dictum est, facies est uituli, considerare libet pulchritudinem faciei huius, faciei hominis, quantum se ipse ostendere dignabitur: cui corde et ore 62 Ro clamamus: Ostende faciem tuam, et salui erimus. Quanta est haec faciei huius, faciei hominis pulchritudo, quod inuenta est mater

eius in utero habens de Spiritu sancto! Magnus hic honor generis humani, quod homo nostrae naturae, | nostrae conditionis, passi- C 8 bilis atque mortalis, incarnatus uel conceptus est de Spiritu sancto, 65o 1d est non de semine uirili sed de uirtute et operatione Spiritus sancti. Recte ergo facies Ista, tantae pulchritudinis conscia, dicit in Canticis canticorum : Ego flos cami et lilium comualliuwm, id est honor humani generis et decus parentum humilium. Tantam pulchritudinem, tantae claritatis margaritam, iam tunc inuidis 65 ^ oculis, propalare non expediebat. Ibi enim erat, qui dicere habe-

bat : Nolite mittere margaritas uestras ante porcos, ne forte conculcent eas, el conuersi elidant uos. Etenim, ut de ceteris interim taceam,

qualis tunc erat porcus Herodes ? Quales erant porci omnes eius funesti satellites? Nonne ergo fuisset hoc margaritam ualde 640 splendidam ante porcos mittere, Virginem praegnantem siue parientem de semetipsa praedicare, unde haberet in utero, scilicet de Spiritu sancto? Fieret enim inquisitio unde concepisset, uel a quo impraegnata esset, si uirum non habens peperisset. Igitur laudi deputandum est eius, de quo in utero habebat, scilicet 64 ^ Spiritus sancti, spiritus consilii, quod mater eius desponsata erat, quia uere secundum hoc ipsum nomen uel praeconium quod dicitur, et est spiritus consilii, dignum se fecit, digne prouidit, ut illa desponsareretur, et per hanc occasionem ab omni quaestione liberaretur. Sponsus uel nomen sponsi caelestibus nuptiis secre- PL 1325 650 tum fecit: ianuas cubiculi clausas custodiuit: ita ut non foris omnino pareret transeuntibus lux claritatis, quae intus erat, nisi 612 cf. supra prol. 6. 20.

632. Cant. 2, 1.

^ 614 Ez. 10, 19-21. 636 Mt. 7, 6.

— 619 Mt. 1,18.

— 625 Ps. 79,

645 cf. Is. 11, 2.

612 profixus D operi huic 74 613 gloria s marg. 4 — 620 Maria in marg. 4À 626 huius faciei ^ D faciei? oz. D 628 nostrae? in marg. D 635 oculis inuidis — B/ ^ propalari B/ ^ 638 porcus 7» marg. 4 651 pateret B/

22

SVPER MATTHEVMI

quantum per subtiles radios ex rimis, siue fenestris obliquis significari ratio postulabat. Idcirco erat desponsata, idcirco illam sponsum habere Spiritui sancto complacuerat, ut quomodo falsus 65 ^ fuit Saul, cum ungeretur rex Dauid, ita falleretur Herodes siue

habitans in Herode diabolus, in hoc sacramento regis et Domini,

filii Dei, filii Dauid, incarnati

siue nascentis ex utero Virginis.

Qualiter falsus fuit Saul cum ungeretur rex Dauid ? Cum diceret Samuhel: Quomodo uadam ? audiet enim Saul, et interficiet me. — 660 Vitulum, ait Dominus, de armento tolles in manu tua, et dices : .Ad immolandum Domino ueni. Nimirum iuxta hanc similitudinem Spiritus Domini, spiritus consilii ita ordinauerit, ac si diceret in secretis suis: Virum unum de populo accipiat Virgo haec et sit ei desponsata, ut dum conceperit et peperit dicat, quia uirum duxi, 66 ^ quia nuptias celebraui, atque ita sicut Samuhelem tunc liberauit immolatio uituli, quasi nullam ob causam aliam uenisset in Bethleem, ita Virginem hanc ab omni quaestione liberet existi-

670

matio carnalis commercii, quasi nihil aliud in ea natum sit, quam quod solet in coniugio uel de coniugio nasci, uerumtamen hoc prius Ioseph nesciuit, sed post angelo in somnis euangelizante didicit. IosEPH, inquit, FILI DAVID NOLI TIMERE ACCIPERE MARIAM 1, 20c CONIVGEM TVAM : QVOD ENIM IN EA NATVM EST, DE SPIRITV SANCTO EST. Timebat enim eam accipere, nolebat eam traducere, sed uolebat

67 — occulte dimittere. Haec ille cogitabat, cum esset iustus, ait euangelista. Et reuera hoc erat iusti hominis, nec tantum iusti, uerum etiam pii, quod hinc timebat consentire peccatis alienis, et inde abhorrebat |uti permisso uel seueritate legis, dicentis : Quod s? non (Gi

est in puella inuenta uirginitas, eicient eam extra fores domus patris sui, et lapidibus obruent uiri ciuitatis eius, et morietur, quoniam fecit nefas in Israhel ut fornicaretur in domo patris sui, et auferes malum de medio tui. Neutrum horum facere, scilicet neque tradu|cere neque in iudicium uoluit producere. Hoc unum praeelegit, hoc maluit, uidelicet occulte dimittere eam, quod ad perfectam perti68 — net iustitiam. Hic iam percunctari libet : Quare timorem eiusmodi Deus illi euenire permisit? Quare non praeuenit? Quare hunc ipsum angelum, quem tandem missurus erat, non misit antea, tunc scilicet, quando misit ad Virginem, quae ei deponsata erat ? Videlicet ut tentaretur, et manifestum fieret tam sanctis angelis, 690 quam nobis hominibus de ipso, quod esset iustus, et talis, qui digne 680

655 1 Sm. 16, 1 ss. ; cf. Hier., Ip Mr. 1, 78 - CC 77,p. 10. 656 cf. Tob. 12, 7. 659 1 Sm. 16, 2. 670 cf. Mt. 1, 20. 674 Mt. 1, 19-20. 678 Deut. 22, 20:22.

655 fuerat D

rex ^ JA, sed corr.

extra /n marg. D iam oz. /

ita rad. A, om. D

662 ordinauerat 7

654 ut] in ras. 4, et D

658 Dauid

666 ob causam nullam — B7

680 nefas fecit ^ B? —— 684 perfectam in marg. .A

679

685

A 5V

SVPER MATTHEVMI

23

sic deberet appellari, Ioseph fili Dauid. Sic etenim idem pater eius Dauid maluit exulare, quam uti permisso legis dicentis: Diliges amicum twum, et odio habebis inimicum tuum. Tradiderat Dominus in manu eius Saul odientem, et persequentem : E nunc, ait Abisai, 69 ^ perfodiam eum lancea in terra semel, et secundo opus non erit. At ille : Viuit Dominus, quia nisi Dominus percusserit eum, aut dies eius uenerit, ut moriatur, aut in praelium descendens perierit, propitius mali sit Dominus, ne extendam manum meam in christum Domini : Et post haec surrexit Dauid, et abiit ad Achis regem Geth et 700 habitauit cum Achis in Geth. Quomodo iste iustus Ioseph occulte dimitteret eam, quam habebat desponsatam, nisi proficisceretur in regionem aliquam, sicut fecit ille Dauid, et sicut propter aduersos casus fecerunt plerique alii? Amplius autem ex eo filius Dauid tam insigniter, tali in re, tali in tempore, dignus fuit 7o — appellari, dicente angelo, Joseph, fili Dawid : quia fidem habuit eandem, quam habuit pater eius fidelis Dauid: quippe qui prius inaudita credidit, uidelicet quod ipsa, quae conceperat, Virgo esset : secundum uerba haec eiusdem angeli, quod enim in ea natum est de Spiritu sancto est, etc. Nam promissionis siue repromissionis, in qua credendo Dauid fidelis inuentus est, in qua credendo pater Abraham iustificatus et amicus Dei appellatus est, consummatio

PIZ-1524

est hic sermo angeli, quem in somnis accepit, et statim oboediuit

Deo, credulus, puellae beniuolus eatenus uir iustus, exinde iustissimus. Spiritus sanctus maxime ex hoc facto suo nominatur, quia 1n ea natum est, ait angelus, de Spiritu sancto est. Antehac ^ quod Spiritus Dei siue Spiritus Domini dicebatur, nec facile in omni serie ueteris instrumenti reperies hoc insigne uocabulum, scilicet Spiritum sanctum praeter quod Dauid: E! Spiritum sanctum tuum ne auferas, inquit, a (me. Necipse sic absolute Spiritum sanctum dixit, 720 sed tuum addidit, sicut in ceteris scripturis legalibus, siue propheticis, nusquam absolute Spiritus sanctus, sed relatiue scribitur, ut iam dictum est, Spiritus Dei siue Spiritus Domini. Ab hoc loco fere primum sonuit in auribus nostris hoc reuerendum et insigne uocabulum, proprium atque absolutum, Spiritus sanctus: ubi 72 ^ angelus et ad Mariam, Spiritus sanctus, ait, superuentet in te, et ad Ioseph, quod enim in ea natum est, inquit, de Spiritu sancto est. Quam ob causam? nisi quia | (quod cum magna reuerentia C 9 cogitandum est) maxime ex hoc opere, quod in Maria operatus est, claruit hic Spiritus Domini, quod uere sanctus sit. Quaerat aliquis: 692 Mt. 5, 45 coll. Leu. 19, 18. 693 cf. 1 Sm. 26, 7. 694 1 Sm. 26, 8. 696 1 Sm. 26, 10-11. 699 cf. 1 Sm. 27, 2-5. 711126727221 715 Mt. 12 20? 718 Ps. 5o, 15. 7258 c UNS

695at|]ait/ ^ 696 percusserit eum Dominus — ACD —— 698 sit mihi — ABCD ( Vulg.) 701 dimitteret eam] dimittere eam uoluit B/ ^ 703 ex eo zz marg. D 707/708 quod ipsa ssqwe in ea im marg. 4À 710 Dauid sque credendo oz.

24

SVPER MATTHEVM

I

73o Cum et Pater Spiritus, et Filius Spiritus, et Pater sanctus, et Filius sanctus sit, quam ob causam uocabulum hoc, quod est Spiritus sanctus, proprium ascribitur personae huic et sola haec persona sic

73

^

uocari debuit? Ad haec inquam: Nimirum, quia tota personae huius operatio non aliud nisi sanctificatio est. Haec operationum distinctio diligenter animaduertenda est, quia Deus Pater omne quod factum est, per Filium fecit, et omne quod sanctum est, per Spiritum suum sanctificauit. Quid enim est Spiritus eius nisi amor eius? Et quomodo creatura quaecumque rationalis aliter nisi amando creatorem potuit umquam uel potest sanctificari ? Igitur PL 152;

74o quamuis et Pater, ut iam dictum est, Spiritus, et Filius Spiritus, et Pater sanctus, et Filius sanctus sit, recte tamen haec sola persona

74 —

Spiritus sanctus debuit nuncupari,.cuius operatio propria creaturae sanctificatio est, sine quo nec angelus sanctus, nec homo sanctus est, quem non habens angelus diabolus est, quem non habens homo antichristus uel membrum diaboli est. Huius sanctificationis summam esse nemo qui nesciat id quod in beata Maria natum est, immo et principium eiusdem operationis, id est, sanctificationis illa conceptio est. Denique ipsa est prima, in quam iste Spiritus illo cum dato superuenit, propter quod et dicitur

75o Spiritus sanctus, quod uidelicet datum remissio est peccatorum.

Et quidem ante illam super multos uenit hic idem spiritus Domini, sed alio dato, quod est gratiarum diuisio. Duo quippe spiritus huius data sunt : alterum quod est remissio peccatorum, alterum, quod iam dictum est, scilicet diuisio gratiarum, de quo apostolus : 75 Alu quidem, inquit, per Spiritum datur sermo sapientiae; ali aulem sermo scientiae; alteri fides; alit gratia sanitatum ;. alii operatio wirtutum ; alii prophetia; alii discretio spirituum ; alii genera linguarum ; alii interpretatio sermonum. Huiusmodi gratias ante beatam Mariam plures habuerunt, et nonnulli ex his qui 76o habuerunt non sancti fuerunt, exempli gratia ut Saul et Balaam. Datum aliud, quod est remissio peccatorum, Spiritus Domini distulit in Christi aduentum,

76 ^

et de hoc dato est dictum

illud:

Nondum enim erat Spiritus datus, quia Iesus nondum erat glorificatus. Datum hoc, beata Maria prima omnium mortalium accepit in ipsa hora conceptionis, dicente angelo: Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Ideoque et quod nascetur 750 cf. orationem Mentes nostras ...quia ipse est remissio peccatorum - P. Bruylants, Les oraisons du Missel Romain 2, 680, p. 189.

752/ctz1 Coto2 A cf.

Rupert, De Trin. 24, 5320; 29, 178 - CCCM 25, p.1576. 1851; id., In Iob. euang. 7, 1771 - CCCM 9, p. 410; id., In Cant. 1, 54 - CCCM 26, (E 0i

IO.

763 Io. 7, 39.

765)

55m COLI

R-

CIE SE

744 non usque quem iz zarg. D — 754 diuisio] diuersarum praez. Bt — 755 sermodatur » ACD —— 756fides] in eodem spiritu add. V/ujg. — sanitatum] in uno spiritu 222. l/z/g. 765 sanctus oz. /

SVPER MATTHEVMI

25

ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Et reuera, ut omnino sanctum

esset, quod ex ea nasceretur, oportebat ipsam sanctificari, id est emundari ab omni peccato, tam actuali quam eo quod maius erat, 77e Scilicet originali. Nec uero solum hoc tunc accepit Spiritus datum, quod est remissio peccatorum, uerum etiam illud alterum, quod est diuisio gratiarum, uidelicet ita ut operationem uirtutum A 6 omnimodam, maximeque fidem et prophetiam siue omnem haberet propheticam gratiam. Nam ipsa est prophetissa illa, de qua 775 dicebat Isaias: Et accessi ad prophetissam et concepit et peperit fitum. Praemiserat autem: Et dixit Dominus ad me: Sume tibi librum grandem et scribe in eo stilo hominis : V elociter spolia detrahe cio braedare. Et adhibui mihi testes fideles. Vriam sacerdotem et Zachariam |fitum Barachiae. Quis erat ille liber grandis, quem ut 78o sumeret, et stilo hominis in eo scriberet, dictum sibi asserit, et adhibitis testibus, access?, inquit, ad frophetissam et concepit et

78

^

peperit ? Quis, inquam, erat liber ille grandis nisi uniuersa Scriptura sancta, quanta usque ad illud tempus conscripta fuerat a Moyse et prophetis? Hunc librum sumere fuit illi et in eo scribere stilo PL 1326 hominis propheticam accipere gratiam et portionem suam scribere de aduentu Christi Filii Dei, taliter ut ab homine possit legi et intellegi. Et quid erat illi hoc facto accedere ad prophetissam, quae concepit et peperit, nisi ab ista beata Virgine illum cognosci, et sicut ceteras Scripturas, ita et librum Isaiae mente eius compre-

79o hendi,

docente

illam repentina illuminatione

superuenientis

in

eam Spiritus sancti ? Inde gratulatur quod taliter ad hanc prophetissam accesserit, et quod huius rei testes habeat Vriam sacerdotem et Zachariam

filium Barachiae, id est, omnes

credentes de

utroque populo, gentili atque iudaico. Vrias namque quod interDeus, ipse est anterior populus scilicet iudaicus, - NO A pretatur /ux »ea cui soli quondam notus erat Deus, unde et dicere poterat, /ux mea Deus. Zacharias uero, quod interpretatur memor Domini, ipse est posterior populus uidelicet gentilis, qui nunc est memor Domini, quia quod ille populus exspectabat futurum, iste nouit ac meminit 8oo jam esse factum, scilicet quod haec prophetissa conceperit et peperit Filium. Vterque populus hodie testis est illi quod in illo libro grandi ueritatem scripserit. Igitur utrumque Spiritus datum

769 cf. Ps. 18, 14; cf. Rupert., In Cant. 1, 72 ss. - CCCM

26, p. 12; M.

Peifiador, La actitud negativa de Ruperto de Deutz ante la Inmaculada Concepeton de la Virgin, Rom 1969 (Edizioni Marianum"). — T151s.8, 5. T76ib.1-2. — 785 Ps. 118, 57. 794 cf. Hiet., Lib. interpr. bebr. nom. 40, 14 - CC 72, p. 109: lux mea Dei.

796 Ps. 75, 2.

97. Flies UPS

4^ priiz27

T1A est om. AC, erat supra lin. D 767 uocabitur sanctum ^ 4, sed corr. 781 et concepit supra // C — 783 tempus illud — 715 Isaias zn zarg. /À 797/798ipse «sque Domini reper. C — 799 790ila.4C 786posset? B; meminit ac nouit ,ACD

26

SVPER MATTHEVMI

simul accepit haec beata Virgo Maria, prophetarum prophetissa, et haec est gratia plena, iuxta salutationem angeli dicentis: Aue 8o; gratia plena, quia uidelicet dum suscipit uel concipit Verbum Dei, Verbum Domini, simul accipit utrumque Spiritus Dei datum. Secundo loco, Iohannes amicus sponsi, praecursor Domini utroque eiusdem Spiritus dato meruit participari ex utero matris suae, sicut praedixerat idem angelus, qui ad beatam Mariam locutus 810 est: Et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae, quod uidelicet tunc mater eius praesensit, quando exclamans uoce magna et ipsa Spiritu sancto repleta : Ecce enim, inquit, ut facta est uox salutationis tuae in auribus meis, exultlauit in gaudio infans in utero meo. Vnde sicut ueraciter huic beatae Virgini dixit angelus, 81; gratia plena, ita uerissime Domingus de illo dixit: Inter matos mulierum maior non surrexit. De plenitudine gratiae, qua dictum st: Aue, gratia plena, primus ille accepit, et eodem Spiritu sanctificati sunt et haec mater Domini et ille amicus Domini. Et ex tunc qui prius dicebatur Spiritus Dei uel Spiritus Domini, Spiritus 820 sanctus coepit altius enuntiari, primum ex ore angeli et deinde ex omni euangelio Christi, quod uocabulum uenerabilius sonare non dubito omni habenti aures audiendi, licet et hoc nomen, Spiritus Dei, Spiritus Domini, satis et multum 825

uenerabile sit. Rationem

nominis Spiritus sancti quam diximus, scilicet remissionem peccatorum, ipse angelus protinus euidenter exponit, cum dicit : PARIET AVTEM FILIVM ET VOCABIS NOMEN EIVS Í[ESVM : IPSE ENIM NIE SALVVM FACIET POPVLVM SVVM A PECCATIS EORVM. Quam nouum

est nomen

Spiritus sanctus; tam noua est haec

ratio nominis, z?se enim saluum faciet bobulum suum a peccatis 830 eorum. Nusquam enim in lege aut prophetis remissio peccatorum DI5227 (quod datum est Spiritus sancti praecipuum) uerbis enuntiatur Guo tam manifestis. Quam aliam siue meliorem quaerere debemus nouitatem in uerbis illis sancti et ueri dicentis :Qui wicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei, et foras non egredietur amplius, 835 el scribam super eum nomen Dei mei, el nomen ciuitatis Dei mei nouae Hierusalem, quae descendit de caelo a Deo meo, et nomen meum nouum. Siue in illis apud Hiezecihelem promissis Domini : E dabo uobis cor nowum et spiritum nouum bonam in medio uestri. Quaecumque uel quantacumque dicantur ad sanctam nouitatem perti840

nentia, summa omnium peccatorum est remissio, quae hinc habet

803 Hier., In Es. 8, 3 - CC 73, p. 111 s. ; cf. Rupert., De Trin. 34, 322- CCCM 24,p. 1831 ; id., In Cant. 1,95 - CCCM 26, p. 12. 804 Lc. 1,28. 807 cf. Io. 3, 29. 810 Lc. 1, 15. 812 ib. 1, 44. 815 Mt. 11, r1. 822 Mt. 15, 9. 833 Apoc. 5, 12. 837 Ez. 36, 26.

805 suscepit...concepit..accepit/ ^ 808 eiusdem iz zarg. D — 828 nomen est ^ B/, nomen in arg. B — 828/830 quam usque eorum in marg. D.— 840 est remissio peccatorum — B/

SVPER MATTHEVMI

a

initium, ubi dixit angelus : /5se enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Nihilominus et hoc nomen Filius Dei siue Filius altissimi nouum est ; sicut enim iam de nomine Spiritus sancti dictum est, ita et de isto nomine perpendere uel reminisci non 845 otiosum est, quia non facile quisquam hoc reperiet in ueteribus Scripturis legalibus siue propheticis. Denique sicut qui in lege siue prophetis dicebatur Spiritus Dei siue Spiritus Domini, nunc ex euangelio praedicatur Spiritus sanctus, ita qui in illis Scripturis dicebatur Verbum 850

Dei siue Verbum Domini, nunc dicitur Filius

Dei, ex quo sic angelus praenuntiauit, ideoque et quod nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Itemque ic eril magnus, et Filius altissimi uocabitur. Erat plane in principio, erat de Patris corde natus hic Filius, hic Deus, sed erat filius occultus, Deus abscondi-

tus, dicebatque interdum de futuro tale quid : Dominus dixit ad me 855 filius meus es tu, postula a me, et cetera, sed uulgo non audiebatur, palam non loquebatur, neque cognoscebatur. Et idcirco confessio nominis eius, non eo iure quo nunc exigitur, ab hominibus exigebatur. Ex quo is, qui erat ex Deo genitus, factus est nostrae naturae filius,ex eo tam huius filii quam eius, de quo conceptus est, 86 o Spiritus sancti, a nobis confessio iure exigitur, sicut et Patris, cuius

et hic Filius, et ipse est Spiritus sanctus, ut non dicamus tantum sicut prius Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Iacob, sed quod clarius est Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, 2» quo

uiuwimus, mouemur el sumus. Solemne est et illud hic perpendere, 865 cum dicit : Pariet autem Filium; quia beata Maria caelum illud est,

de quo fuerat praescriptum: £t ianuas caeli aperuit, et pluit illis manna ad manducandum. | Si enim cuiuslibet iusti anima caelum A 6v est, quanto magis haec singularis Dei habitatio uel sedes ? Quot autem uel quae sunt ianuae huius caeli, quas Dominus Deus aperuit ? 870 Duae, altera mentis, altera uentris. Ianuam

mentis Deus aperuit,

quia beata haec credidit quae dicta sunt ei: Ianuam uentris aperuit, quia sine uiro uirgo concepit, uirgo peperit et post partum uirgo permansit. Quis enim alius, nisi Deus ianuam uentris sic aperiret, ut et pareret et uirgo permaneret ? Hinc est illud apud 875 prophetam Hiezecihelem : E£ conuertit me ad uiam portae sanctuarii exterioris, quae respiciebat ad orientem et erat clausa. Et dixit Dominus ad me: Porta haec clausa erit, et non aperietur et uir non transiet per eam, quoniam Dominus Deus Israhel ingredietur per eam, eritque clausa principi ; princeps ipse sedebit in ea, ut comedat

850 Lc. 1, 55. 852 Io. 1, r1. 853 Io. 1, 18 co//. Ps. 44, 2; Is. 45, 15. 854 Ps. 2, 7-8. 863 cf. Symbolum s.d. Athanasianum "Quicumque" ; Act 17, 28. | 866 Ps. 77, 25-24. 867 cf. Greg., Moral. 29, 28, 55 - PL 76, 5o6 BC. 872 Hier., Ip Hieg. 13, 1208 - CC 75, p. 646.

868 quod -4C

878 ingressus est V/z/s.

875 Ez. 44, 1-5.

PI511528

28

SVPER MATTHEVMI

88o Panem coram Domino. Per uiam uestibuli portae ingredietur, |et per C 1oY uiam eius egredietur. Notum est ecclesiasticae fidei celebre, et usitatum est in laudibus Christi, ex sanctorum patrum scriptis, quia porta haec clausa mater est incorrupta, clausa principi, id est, ad honorem principis Iesu Christi, qui uidelicet princeps in ea 88 — sedit, quippe qui a die conceptionis, in sacri uentris hospitio nouem mensibus habitauit et per uiam uestibuli, id est per auditum fidei ingressus, ita per uiam eius egressus est Deus et homo, unus idemque Dominus Deus Israhel, ut per eam uir non transiret, 890

id est, neque

nascituro uiam

in concipiendo

sese

insereret,

neque

aperiret. Sed ad prioris prophetiae capitulum

reuertamur.

lanuas caeli aperuit et pluit illis manna ad manducandum, et panem caeli dedit eis, banem angelorum manducauit homo. Iudaei putauerunt psalmistam hoc dixisse de manna illo transitorio, quod 89 — patres eorum manducauerunt in deserto. Cum enim curiose agentes, et otiose uiuere uolentes, dixissent : Quod ergo tu facis signum, ut uideamus et credamus tibi ? quid operaris ? Patres nostri manducauerunt manna in deserto, continuo subiunxerunt, sicut scriptum

est: Panem de caelo dedit eis manducare. Verum ita putando uel 9oo

sentiendo multum errabant, si tali cibo uiuere existimabant etiam

angelos, quoniam continuo sequitur: Panem angelorum manducauit homo. Dixit ergo eis Iesus: Amen, amen dico uobis, non Moyses dedit uobis panem de caelo, sed Pater meus dat uobis banem de caelo uerum. Et est sensus: Panis ille, de quo scriptum est illud, quod 9o ^

mihi obicitis: Panem de caelo dedit eis manducare, non praeterito

tempore datus est, nec Moyses dedit, sed praesenti tempore : Pater meus dat uobis. Etenim ego sum panis uiuus et uerus, qui de caelo descendi,

91

^

et de isto tempore

dixit

Spiritus

in Dauid,

panem

angelorum manducauit homo, quamuis uerbo sit usus praeteriti temporis, dicendo, »manducauit, sicut mos est frequens prophetis futura nuntiare uerbis praeteriti temporis. Igitur quando factum est, quod dixit angelus, pariet autem filium, et uocabis nomen eius Iesum, tunc ianuas caeli Dominus aperuit, et bluit nobis manna ad manducandum, panem caeli, banem angelorum. Secundum similitudinem, illius facti, quod ita scriptum est : Mane quoque ros iacuit per circuitum. castrorum, cumque operuisset. superficiem terrae, apparuit in. solitudine minutum, appellauitque, ait Scriptura, domus

Israhel

nomen

eius Maz,

secundum

similitudinem,

in-

quam, illius signi factum est hic. | Spiritus sanctus superuenit in PL 1329 882 Hier., In Hieg. 13, 1205 - CC 75, p. 646. 892 Ps. 77, 23-25. 895 Ex. 16, 15 ss. 896 Io. 6, 5o. 899 ;p. 51. 901 Ps. 77, 25. 902 Io. 6, 32. 907 Io. 6, 51 coll. G, 321. 9159 E xX 16: 58s: 918 ;b. 15.

corr.

882ex]et B/ — 883haecporta — B/ —— 897 manducauerunt nostri — C, sed 904 panem illum / 906 datum 7 907 et uerus ex uersu 32

SVPER MATTHEVMI 920

29

beatam Virginem, qui in sanctis Scripturis per rorem solet significari. Et hoc fuit utique rorem iacere in solitudine, uisceribus infundi uirginis solitariae nullique uiro peruiae. Ille uterum uirgineum caelitus irrorauit, non de sua substantia, sed de naturali

humore ipsius incorruptae carnis. In quo magna et mira distantia est ab omni conceptu uniuersae carnis, quia uim sementiuam sacri corporis non uir extrinsecus accedens sed Spiritus sanctus intus operans excitauit. Tunc in eadem solitudine apparere minutum, hoc fuit adesse in eodem secreto uerbum subtilissimum atque fortissimum, quod eidem se humori miscuit tamquam coagulum, 959 unde sicut fi? Israhel dixerunt ad inuicem : Manhu? ita nos et multo magis nos dicamus : Quid est hoc? | Dicamus etiam propter ^ PIT hoc: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui, quia uidelicet mulier omnis concipiens de amore uiri concipit, tu sola de amore Dei, id est de Spiritu sancto concepisti. Hoc 955 appellamus nos domus Israhel Max gustusque eius nobis quasi similae cum melle, quo epulamur quotidie, | tam auditu caelestis doctrinae, quam perceptione sacrae eucharistiae. Hoc AVTEM TOTVM FACTVM EST, VT ADIMPLERETVR, QVOD DICTVM 122-23 EST PER PROPHETAM DICENTEM : ECCE VIRGO IN VTERO HABEBIT ET 940 PARIET FILIVM, ET VOCABITVR NOMEN EIVS EMMANVHEL, QVOD EST INTERPRETATVM NOBISCVM DEvs. Dictum hoc propheticum, quis non audiuit quis non intellexit ? Vbicumque praedicatum est euangelium libri huius generationis Iesu Christi, praedicatum est etiam hoc insigne praeconium, recitatumque competens hoc testimonium ueritatis notumque 945 factum est et in usu habitum paruulis quoque ecclesiae catholicae

925

filiis. Noli autem, o lector, siue auditor praesentis euangelii, noli

hoc tantillum respicere quod calamus hic expressit, de propheta grandi, de uate magno et nobili: Ecce wirgo in utero habebit, siue 259 concipiet et pariet filium, et wocabitur nomen eius Emmanuhel, licet hoc tantillum de illo scripserit. Non scripti quantitatem, sed scribentis perpende intentionem, et scito, quia dum tantillum scribit, ad legendum ea quae sequuntur te mittit. Quasi ianuam pulchrae domus aperuit et admota lucerna, | ut uideas quid sit A 7 955 intus, familiariter significauit. Quid enim intus est ? quid uides? Trinam uocationem siue uocabuli positionem uides huius Filii, de

quo dictum est hic per angelum, pariet autem filium et uocabis nomen eius Iesum. Primo, illic ita dictum est: Et uocabitur nomen 920 cf. Rupert, De diuin. officiis 5, 743 - CCCM 7, p. 81 ; 4d., De Trin. 12,534 CCCM 22, p. 128 (Hier., Ig Es. 45). 930 Ex. 16, 15. 932 Lc. 1, 42. 935 Exc 939 Is. 7, 14. 943 cf. Mt. 26, 13. 949 Is. 7, 14-15. 957 Mt. r, 21.

924 mira et magna ^ / 938 rMPLERETVR Z4ACD

925 sementinam / — 930 AVG in marg. AC 954 ut uideas oz. B/ 958 ita oz. /

30

SVPER MATTHEVMI

eius Emmanuhel : butyrum et mel comedet, ul sciat reprobare malum et eligere bonum. Secundo, ibidem dictum est: Voca momen eius, Accelera spolia detrahere, festina raedari. Tertio itidem dictum est : Et uocabitur nomen eius admirabilis, consiliarius, Deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pacis. Igitur uere diuinus et Spiritu sancto euangelista illuminatus lucem introrsus in propheticam 965 ueritatem breui quidem dicto iniecit, sed latam et longam domum DII 250 eiusdem propheticae ueritatis illustrauit. Cum multa sint scripta, in lege et prophetis et psalmis de puero hoc, quod et ipse sciens: Quoniam oportet, inquit, impleri omnia quae scripta sunt in lege et frophetis et bsalmis de me, sciendum quod apud nullum prophetaze rum, in nullo psalmorum; nusquam in tota lege, ita ut hic apud 96 o

Esaiam,

designatur

ex nomine.

Vnde

animaduertendum,

quia

sanctus euangelista non segniter elegit, qui hoc testimonium propheticum prae ceteris in causa praesenti assumere maluit. De nomine Emmanuhel, quoniam hoc interpretatur nobiscum Deus, 97 ^ quam interpretationem apponere non superflue curauit, idem sentimus quod de illo dicto alterius euangelistae, et Verbum caro factum est et habitauit im nobis, hoc tale uocabulum et hic sensus pulchre nobis aperit, quid mysterii contineat illud, quod ubi, sicut supra meminimus, appellauit domus Israhel nomen cibi siue panis 980

quem Dominus dedit, man, quod erat quasi semen coriandri album,

ita subiunctum est, gustusque eius quasi similae cum melle. Quid enim est iuxta mysterium supra scriptum simila cum melle, nisi caro huius Emmanuhel cum diuinitate ? Qualis |est gustus, ubi talis (Comp

Emmanuhel uidetur? Etenim uisio eius et sanctorum angelorum 98 ^ et omnium beatorum spirituum siue hominum uitalis est cibus, et immortalitatis indeficiens gustus, quod nos et si credimus et utcumque scimus, tamen impossibile est scire sicut est, donec uidendo manducemus atque ita manducando experiamur, quia uere est simila cum melle, id est uera et munda est humanitas cum 9S dulci et suaui diuinitate. Et uide huius et ceterorum nominum quam pulcher et quam rationabilis ordo sit, quem dudum in alio quodam opere ita breuiter me adnotasse memini. Primum, Emmanuhel, id est nobiscum Deus, pro causa uidelicet quae prima est in ordine, 995

quia habitauit

in nobis Deus

homo

factus.

Secundum,

Accelera spolia detrahere, festina praedari, ea uidelicet pro causa, quia moriendo fortem armatum diabolum superauit, et spolia eius distribuit. Tertium, quia admirabilis uidelicet, quia surrexit a 960 Is. 8, 5. IG OST

1509.

996. ctl

962 Is. 9, 6. 968 Lc. 24, 44. 974 Mt. 1,25. 976 Ex. CENT ORA 992 Rupert., De Trin. 28, 133-149 - CCCM 25,p.

c 5021-227

966 scripta sint ^ B/ 982 supra scriptum] supra dictum / 984 angelorum sanctorum ^ ACD 986 immortalis / 988 ita supra lin. A 991sitordo — .4 — 992 quodam zz zarg. A 997eiusom.! mirabilis ACD . resurrexit ACD

SVPER MATTHEVMI

3I

mortuis et ascendens in caelum, gloria et honore coronatus, sedet a dextris Dei. Quartum, consiliarius, ex eo scilicet quod dans

1000 Paraclitum Spiritum sanctum apostolis suis, consilium habuit cum eodem Spiritu consilii de repellendis Iudaeis et uocandis gentibus. Quintum, Deus, quia exinde omni mundo uere adoratur ut Deus. Sextum, fortis, quia uere fortis in iudicio, quo exspecta-

tur, apparebit. Septimum, ater futuri saeculi quia nimirum 100; peracto iudicio non iam ut dominus seruorum, sed ut pater filiorum regnabit. Octauum, frinceps pacis, quia reuera laudabitur in aeternum, et grates habebit ut auctor pacis, qua Deo sumus reconciliati per mortem eius, qui eramus inimici. EXSVRGENS AVTEM JOSEPH A SOMMO, FECIT SICVT PRAECEPIT

1, 24-25

1010 ANGELVS DOMINI, ET ACCEPIT CONIVGEM SVAM ET NON COGNOSCE- PL 1331 BAT EAM, DONEC PEPERIT FILIVM SVVM PRIMOGENITVM ET VOCAVIT NOMEN EIVS ÍESVM. Pluit super peccatores laqueos, ait Spiritus sanctus in psalmo, statimque subiungit, gnis, sulphur et spiritus procellarum pars 1015 Cálicis eorum. Et est sensus: Dominus, cuius palpebrae interrogant, id est probant, filios hominum, taliter suam condidit Scripturam, per quam illaqueentur peccatores, qui diligendo iniquitatem oderunt animam suam, quorum curiositas uelut ignis, quorum

1020

102;

1050

1055

expositio, qua Scripturas peruerse exponunt, ueluti sulphur, quorum uerbositas in disputando uelut spiritus est procellarum, et ista omnia sunt in praesenti pars calicis eorum, alia uero pars reseruatur eius in futurum. Ex his fuit impurus Heluidius, cuius aduersus blasphemias uirginitatem beatae Mariae insigni epistula defendit uir illustris beatus Hieronymus. Illum, quoniam erat peccator et iniquitatem diligebat, hoc dictum euangelistae, e! nom cognoscebat eam, donec peperit fium suum primogenitum, sic illaqueauit, ut diceret: Donec siue usque aduerbium certum tempus significat, quo completo fiat id, quod usque ad illud temporis quod praescriptum est non fiebat uelut in praesenti, et non cognoscebat eam donec peperit filium. Apparet ergo, inquit, cognitam esse post partum, cuius cognitionem filii tantum generatio differebat. Deinde nisus est approbare primogenitum non posse dici, nisi eum qui habeat et fratres, sicut unigenitus ille uocatur, qui parentibus solus est filius, et illos qui in euangelio memorantur fratres Domini, genitos fuisse ex matre Domini | et C :z Ioseph post generationem Iesu Christi, procaci et haeretica lingua contendit. Monstrum illud, scilicet Heluidium, totus orbis exsecre998 cf. Ps. 8, 6; Mc. 16, r9.

1006 cf. Rom.

5, ro.

1013 Ps. ro, 7.

1027 Hier., Deperp. uirg. BM liber 1, 5 - PL 23, 198 A. 1015 7. 5. 1035 ib. 1, 11 - 205 B. ib. 1, 9 - 202 A.

1032

1017 illaquerentur DD 1000 Spiritum o». B^ — 1011 rrLivM 7n zarg. 7A 1034 in oz. D 1031 cuius supra lin. A 1018 suam animam ^ D

32

SVPER MATTHEVMI

tur, sicut exsecratus est atque sufficienter confutauit iam dictus uir catholicus

atque orthodoxus,

dicens

inter cetera:

Tu dicis

Mariam Virginem non mansisse? ego mihi plus | uindico, etiam ipsum Ioseph uirginem fuisse per Mariam, ut ex uirginali coniugio uirgo filius nasceretur. Si enim in uirum sanctum fornicatio non cadit, et aliam eum uxorem habuisse non scribitur, Mariae autem, quam putatus est habuisse, custos fuit potius quam maritus, 1045 relinquitur uirginem eum mansisse cum Maria, qui pater Domini meruit appellari. Igitur natus est Christus, et in natiuitate eius fidelis et uerax comprobatus est ipse qui promisit Deus. Gratulamur omnes dicentes cum Psalmista: Fidelis Dominus in omnibus uerbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Item : Quia rectum 1050 est uerbum Domini, et omnia opera eius in fide. — Quotquot enim promissiones Dei sunt, ait apostolus, 7n illo Est. Ideo et per ipsum : Amen Deo ad gloriam nostram. Vere ad gloriam nostram quodam1040

S Tr d

modo superatus est Deus licet fortior, et uicit uolentem uinci fortis IO55

1060

1065

1070

107$

colluctator noster per fidem pater Iacob. Quod dicimus ita scriptum est: | Cumque mature surrexisset Pi215j2 lacob, et transductis omnibus remansisset solus, ecce uir luctabatur cum eo usque mane, qui cum uideret quod eum superare non posset, tetigit neruum femoris eius, et statim emarcuit. Dixitque ad eum : Dimitte me, iam enim ascendit aurora. Respondit : Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Et ille: Si contra Deum, inquit, fortis fuisti, quanto magis contra homines praeualebis ? Et benedixit ei 1n eodem loco. Dixitque Iacob: Vidi Dominum facie ad faciem, et salua facta est anima mea. Iuxta magnum et mirum illud praesagium factum est, nascente Iesu Christo, et uictor inuentus est homo, siue genus Iacob, promissum exigens a Deo, et quasi iure superatus est Deus, promissi sui debitor. Num parua fuit aut ignota est colluctatio? Nonne saltem ex eo cognosci potest quod ait ad Moysen: Cerno quod populus iste durae ceruicis scit, dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos? Ibi namque fortis fuit et inualuit Moyses eodem modo, quo pater eius lacob loco uel tempore iam dicto, de quo et in Osee taliter scriptum est: Zn fortitudine sua directus est cum angelo, et inualuit ad angelum et confortatus est, fleuit et rogauit eum, in Bethel inuenit eum et ibi locutus est nobiscum. Hinc manifestum est qualis lucta illa fuerit, quia fleuit et rogauit eum. Secundum illud praesagium futurum erat et factum est, ut iratus Deus, quia saepe fuit offensus, et irritatus multis eorum

adinuentionibus, minaretur, quod recederet, immo et genus Iacob 1039 zb. 1, 19 -213 B. 1048 Ps. 144, 15. 1049 Ps. 32, 4. 1050 2 Cor. 1055 Gen. 32, 22-30. 1067 Ex. 32, 9-10. 1071 Os. 12, 3-4.

DO

1047 gratulemur D 1051 Est] est 7 uestram..uestram/ . 1064est?om. ACD om. C, supra lin. A, in marg. D

ipsum] dicimus 2472. / 1052 1069fuitzzzarg. D — 1074 illa

SVPER

MATTHEVMI

33

disperderet atque deleret, et numquam defuerunt in populo illo homines, quamuis pauci, in quibus esset fortitudo, id est fides

108o Iacob, luctans et inualescens ad fortitudinem Dei, et quodammo-

do dicens :Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Talium quisque fleuit et rogauit, cum et hoc fuit inualescere, et fortem esse contra

Deum. Sic ille Moyses, de quo iam exemplum praelibatum est,

fortiter luctabatur stans in confractione, id est in nimia mentis

108; humilitate in conspectu eius, cum dicente illo: Dimitte me? ipse orabat Dominum Deum suum dicens: Cur, Domine, | irascitur furor tuus contra populum tuum? Recordare Abraham, Isaac et Israhel seruorum tuorum, quibus iurasti ber temetipsum, etc. Sic

(Go. pa

multoties idem Moyses fleuit et rogauit eum, sic Dauid fleuit et

109o rogauit eum, sic Danihel fleuit et rogauit eum, sic et alii plures fleuerunt

et rogauerunt

eum,

quorum

fletum

et rogatum

per

ordinem narrare nimis longum est. Quid multa ? Contra Deum fortis fuit Iacob nec dimisit eum nisi benediceret, et benedixit ei in eodem loco. Et itidem contra Deum 1095 Siue contra iram Dei fortis fuit progenies eiusdem lacob, nec dimisit eum, nisi daret Christum suum, qui est omnium gentium

benedictio. Tunc tetigit neruum femoris Iacob, ubi benedixit eum et statim emarcuit. Quid est hoc, nisi quia sic rationabiliter futurum erat, ut postquam promissio compleretur, postquam hic 1100 [esus Christus nasceretur, iam extunc omnis apud Deum genealogiarumj|uetus diligentia pro nihilo, immo et pro stultitia uel fabulis PIA TSSS EAD haberetur ? Sciendum quippe, quod omnis tam diligenter facta in lege tribuum ac familiarum siue generationum, domorum atque cognationum distinctio, uerbi gratia, quod dictum est de filiis Iuda 1105 per generationes et familias, ac domos, et cognationes suas, tot erant milia, maximeque illud, quod iussum est, ut unusquisque de tribu ac familia sua duceret uxorem,

in unum

et solum omnino

Christum tendebat, propter ueritatem Dei ad confirmandas promissiones patrum, ut dum ueniret, dum nasceretur, non incertum

1110 Sciri posset, aut dici ad gloriam et laudem iusti et fidelis Dei ; quia sicut promisit et iurauit, sic et fecit benedictionem qua benedicerentur omnes gentes mittendo de semine Abrahae, de tribu Iuda, | de stirpe seu domo ac familia Dauid. Postquam ergo uenit, postquam

natus est, quae cura de illo femore, de illa tribuum,

111; generationum, familiarum, domorum, atque cognationum diuisione, seu supputatione? Immo pro extrema stultitia totum illud reputandum est : Stultas, inquit apostolus, quaestiones et genealo-| PL 1334 AB 1084 Ps. 105, 25. 3, 9.

1086 Ex. 32, 11. 15.

1104 Num. 56, 6.

1117 Tit.

1083sic]hic/ ^ 1085 humiliatione B/ 1089 sic Dauid sque eum sub /n. 1090sic Danihel 4sque eum oz. B/ — 1097 femoris] eius ad. D —— 1107 sua ac familia ^ C, sed corr. 1111 benedictione 7 benedicentur /

D

34

II2O

1125

SVPER MATTHEVM I

gias, et contentiones, et pugnas legis deuita, sunt enim inutiles et uanae. Igitur omnium genealogiarum finis iste sit, quod idem apostolus ait: Paulus seruus Christi lesu, uocatus afostolus, segregatus in euangelium Dei, quod. ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis, de Filio suo, qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem. Quod si ex semine Dauid, ergo et ex tribu Iuda, ut confirmetur ueritas Dei, dicentis per os patriarchae Iacob : Non auferetur sceptrum de Iuda et dux de femore eius, donec ueniat qui mittendus est, et ipse erit expectatio gen|tium. Quod si ex tribu Iuda, ergo ex semine Abrahae, ad quem primum dictum est : Et in semine tuo benedicentur omnes gentes. lam de cetero femur Iacob marcidum

I130

sit, sicut uere est. Nam

reuera emarcuit, ita ut

iam neque rex, neque dux neque propheta neque sacerdos possit inde sperari, et omnino uigor siue uiror eiusmodi sic defecit in illo, ut sit infidelis, immo infideli deterior, qui spem habet in carne eiusdem populi, recepturus antichristum sub nomine Christi.

1120 Rom.

1, 1-5.

1125 Gen. 49, 1o.

1128 Gen. 22, 17.

1119 uanae] segregatus in euangelium Dei a44. D, sed expung. 1124 conformetur J4C 1128 tuo supra lin. D explicit liber primus incipit secundus B, libri primi finis /

A 8

LIBER SECVNDVS Gloriam Dei, gloriam quam praedicare intendimus, et honorem PI Filii hominis enarraturi erant quidam caeli, iuxta illud propheti- (URTS cum : Caeli enarrant gloriam Dei et obera manuum eius annuntiat Eius gloriae et honoris principium illud est, unde — firmamentum. hactenus sermo habitus est, scilicet, quia 7n sole posuit taberna-

IO

culum suwm, et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Quod expositione iam non indiget, quia quid sit tamquam sponsum processisse de thalamo suo, paruuli quoque audierunt, infantes elocuti sunt, qui de illius sponsi uirginalibus nuptiis nati, immo renati sunt et adoptionis filiorum Dei spiritum acceperunt. Nihilominus et hoc fere omnibus notum est, quod caeli illi, qui gloriam hanc enarraturi

Eo

erant, apostoli fuerunt

caeli uocales, caeli elo-

quentes, quia »om sunt loquelae, neque sermones, quorum non audiantur uoces eorum, in omnem lerram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Quorsum istud ? uidelicet ad consilii diuini, pulcherrimaeque dispositionis laudem atque admirationem, quia futuram postmodum talium caelorum enarrationem, talisque firmamenti annuntiationem et auditum, siue ob auditio-

20

nem gentium, quae crediturae erant per uoces eorundem caelorum continuo praesignauit, ubi natus est Christus in his, quae confes-

tim narrat euangelista diuinus:

25

CvM ERGO, inquit, NATVS ESSET Í[Esvs IN BETHLEEM ÍVDAE, IN 2, 1-2 DIEBVS HERODIS REGIS, ECCE MAGI AB ORIENTE VENERVNT HIEROSOLYMAM, DICENTES: VBI EST, QVI NATVS EST REX ÍVDAEORVM? PI, 1334C VIDIMVS ENIM STELLAM EIVS IN ORIENTE, ET VENIMVS ADORARE EVM. Nonne iam tunc caeli gloriam istam enarrauerunt? Vtique enarrauerunt et alios caelos, de quibusiam dictum est, enarraturos

30

55

esse significauerunt. Et sicut tunc magi, id est sapientes utique gentiles, claritatem siue illustrationem istius caeli inanimati, scilicet stellam cognoscentes atque sequentes, uenerunt dicentes : Vbi est qui natus est vex Iudaeorum ? sic futurum erat ut gentes illuminationem caelorum rationabilium, id est apostolorum, uidelicet donum Spiritus sancti quod acceperant intelligentes, uenirent et paenitentiam sibi ad uitam donari postularent. Item, sicut tunc:

HERODES propter magos siue magorum inquisitionem TVRBATVS EST, ET OMNIS HIEROSOLYMA CVM ILLO, II, 2 cf. szpra prol. 6. 4 Ps. 18, 2. 6 zb. 6. 13 cf. Greg., Moral. 17, 31, 48 - PL 76, 34 A. 17, 26. 35 cf. supra 1, 750.

II, 8 quod? rationalium 7

| 18futura

C

19abauditione

11 Rom. 8, 15 «o7. Io. 5, 5. 20 cf. Io.

14 Ps. 18, 4-5.

D — 25gsr?ow.

D — 34

258

36 4o

4—

;o

——

6o

65s

7o

7

—

SVPER MATTHEVM

I

et quaesiuit puerum ad perdendum eum, sic futurum erat ut gentibus euangelium lesu Christi suscipientibus eadem ciuitas Hierusalem totumque regnum iudaicum seditionibus turbatum conaretur funditus exterminare praedicationem apostolorum, et ipsum quodammodo occidere Christum, occidendo et crucifigendo, flagellando, et dg ciuitate in ciuitatem persequendo, plerosque ex prophetis et sapientibus et scribis, quos ille misit. Nihilominus, sicut tunc dictum est Ioseph: Swrge et accipe puerum et matrem eius, | et fuge in Aegyptum, et sic fecit Ioseph secedens cum puero € 15v et matre eius in Aegyptum, sic futurum erat ut loquens in apostolis suis Christus diceret: Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei, sed quomodo reppulistis illud et indignos uos PL 1355 iudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Itidem sicut, defuncto Herode, rursus consurgens accepit puerum et matrem etus, monitus ab angelo et uenit in terram Israhel, sic futurum est quod apostolus ait: Quia cum plenitudo gentium subintrauerit, tunc omnis Israhel saluus fiet. Sed ut ad inceptum reuertamur, quid pertinuit ad istam gloriam Dei signum eiusmodi ? Vidimus, aiunt, stellam eius in Oriente? Ad haec inquam. Multum ad rem tale signum pertinuit, si rite recorderis, quia quando pepigit Dominus cum Abram foedus, a quo liber generationis Iesu Christi coeptus est, et ad quam beati seminis repromissio facta est, tunc etiam eduxit eum foras, et ait illi: Suspice caelum et numera stellas si potes. Ac deinceps: Sic erit semen tuum. In die illo, ait Scriptura, pepigit Dominus foedus cum Abram dicens : Semini tuo dabo terram hanc, etc. Hinc apostolus: Abrahae dictae sunt promissiones et semini eius. Non dicit : Et seminibus, quasi in multis, sed quasi in uno, et semini tuo qui est Christus. Hic unus est Propter quem omnia, el per quem omnia, qui multos filios in illam gloriam adducere ueniebat. Vt sicut in caelo stellae innumerabiles sunt, si essent Splendidi et incommutabiles per ipsum, atque ita compleretur quod fidelis et uerax promisit, sic erit semen tuum. Recte igitur non qualecumque signum, sed nouum sidus caeli dederunt, uidelicet propter eiusmodi promissum, quodammodo dicentes nobis: Laudate et congratulamini quia foedus, quod pepigit | Deus cum A sv Abraham, non fecit irritum; impleuit quod promisit: Swspice stellas, sic erit semen tuum. Hoc angeli scientes, eadem nocte primi 44 Mat. 235, 34. 47 Mt. 2, 15. Rom. 11, 25-26. 62 Gen rss: Hebr. 2, 10. 71 cf. Apoc. 19, 11.

50 Act. 15, 46. 63 ib. 5. 18. T4: cEX ren

53 Mt. 2, 19. 21. 55 65 Gal. 5, 16. 67 cf. EA: 75 Gen r5 5-

4llesuog..ACD ^ 50quidem zon;n Vulg. — 52 uitae n marg. A, supra lin. D 53 rursus] reuersus C 55 quia cum...subintrauerit] donec...intraret Vulg. quia cum] quando D tunc...fiet] et sic...fieret L//g. 57/58 stellam eius aiunt ^ C, sed corr. 60 Abram] Abraham 7 68 in gloriam adduxerat l/zjg. 71 uerax] felix D

SVPER

8o

8—

MATTHEVM

II

37

glorificauerunt eum, quorum grandis exercitus et magna fuit multitudo laudantium et dicentium :Gloria in altissimis Deo, qui etiam congratulantes nobis, subiunxerunt : Et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Illud quoque ad.rem pertinuit ; quod euangelista cum dixisset :Cum ergo natus esset Iesus in Bethleem Iudae, statim et locum natiuitatis et tempus-expressit dicendo 7» BetAleem Iudae, in diebus Herodis. Quam ad rem hoc pertinuit? Nimirum ad ueritatem eiusdem Dei, qui per os patriarchae Iacob, taliter praelocutus est : Non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec ueniat qui mittendus est :quique sicut Abrahae, ita et Bethleemitae Dauid promisit atque iurauit, hunc Iesum Christum de semine eius nasci. Non ante debebat auferri sceptrum et dux de Iuda, donec iste ueniret, alioquin fidelis et uerax non

9o

appareret Deus, qui in patriarchis et prophetis locutus est, quique in patriarcha memorato tempus fere praefiniuit, et in propheta, uidelicet Michea, locum praesignauit : E! tu, inquit, Bethleem terra

Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda : ex te enim exiet dux qui regat | populum meum Israhel. Nonne sceptrum ablatum 9 ^ erat de Iuda, et dux de femoribus

eius defecerat

cum

Herodes patre idumaeo et matre ortus arabica ? Igitur dicendo in Bethleem Iudae in diebus Herodis, scienter argumenta praebuit

ueritatis, breuiter et sufficienter edicens, sic oportuisse fieri, id est

tunc temporis debuisse nasci Christum, quo tempore narrauerat IOO

eum

esse natum, et illum debere natiuitatis esse locum propter

ueritatem Dei et confirmandas uoces prophetarum, fuerat autem conceptus in ciuitate Galilaeae, cui nomen Nazareth. Quamcumque ob causam in illa ciuitate Galilaeae tunc fuerint uel habitaueIO —

rint Ioseph et Maria, cum essent de domo Dauid, nihilominus ut nasceretur lesus in Bethleem Iuda, Deus miro prouidit modo,

uidelicet propheticae ueritati famulante Romano imperio. Denique Caesar Augustus hoc modo famulatus est illi, ut et auferret sceptrum et ducem de Iuda dando regnum Iudaeae Herodi alienigenae,

IIO

II —

Antonio

suffragante, unde et hic dicitur, 7» diebus

Herodis regis, et. edictum proponeret, ut. describeretur orbis : quae causa effecit ut ascenderet Joseph cum M aria la sibi uxore braegnante, in Bethleem ciuitatem Dauid eo de domo et familia Dauid. Sic miro modo famulatum est Iesu Christi et propheticae ueritati, tam Romanum nesciens,

quam

caelum

inanimatum

non

sentiens;

uniuersus desponsaquod esset natiuitati imperium

Romanum,

inquam, imperium tale edictum proponendo, caelum autem, tale

1

7141625 03514: 85 Gen. 49, 10. 87 Ps. 169, 4; 131, 11. 92 Mich. 5,2; Mt.2, 5. 96 cf. supra 1, 473. 109 Lc. 2, 1.

81 Iesus supra //i. D — 82/83 statim usque Iudae sub n. C . 99nasci debuisse ^ C, sed corr. 07. Bt

90 Hebr. 1, 111 ib. 4.

D —| 96 ortus] eius

113 de familia et domo — /

PL

1336

regnaret C 14

115 non

38

SVPER MATTHEVM

I

signum, id est nouam stellam proferendo. Vnde propheticum illud impletum est :Orietur stella ex I acob, et exsurget homo de Israhel. Locum ipsum magi, licet diuinitus inspirati, nescierunt ; quippe

120 qui non in Bethleem, sed primum Hierosolymam uenerunt dicentes: Vbi est qui natus est vex Iudaeorum ? Magis iin sublimi quam in humili loco, magis in regia ciuitate quam in uico mediocri, magis in turba diuitum quam in silentio pauperum nasci posse et quaeren-

dum esse putauerunt regem Iudaeorum ; itaque Hierosolymam 12; uenerunt, sed hoc tale erat, ac si paruum non attendentes uirgul-

tum ad excelsa suspicerent ligna siluarum. Dixerat autem Spiritus sanctus per prophetam: Excelsi statura succidentur, et sublimes humiliabuntur, et subuertentur condensa saltus ferro, et Libanus cum excelsis cadet. Et egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius 13o ascendet, et cetera. Et est sensus: Inter superbos erunt iurgia, contra semetipsos dimicabunt et cadent: quod tunc maxime factum est, quando Herodes homicida, immo et parricida, ad omnem dauidicae stirpis odorem saeuiens et contra omne regium genus dentibus stridens nec uxori pepercit nec socero, qui erant 13; regii generis, et proprios quoque filios crudeliter morte damnauit. Vane furebat, frustra insaniebat diabolus in illa sua securi, in qua secabat ;quia non de excelsis cedris aut robustis quercubus, sed de gracili uirga, quae inter arbusta latebat, flos erat ascensurus, id est non de superbis et purpuratis | diuitibus, sed de humili uirgine, C :4* 14o qualis in plebe uix cognosci posset, Christus erat nasciturus. Hoc PL 1:557 illi, uidelicet magi, nescierunt, et quidem poterat facere Deus in primis, quod fecit postmodum, ut scilicet uenientes illos ab Oriente continuo. STELLA

QVAM

VIDERANT,

antecederet,

VSQVE

DVM

VENIENS

2

9

145 STARET SVPRA VBI ERAT PVER ; sed dilatio haec utilis erat, ut interim qui de caelo acceperant signum, audirent etiam de Scriptura testimonii firmamentum, quod aeque nunc prodest nobis, propter quos est scriptum, ut profuit illis, propter quos tunc fuit recitatum. Quid tandem de 150 muneribus

dicendum, quae illi obtulerunt ? Auditum

et celebre

factum est in uniuerso orbe gaudium ipsorum. Quia uidentes stellam antecedentem se, quam uiderant in Oriente, et stantem SVPRA

DOMVM

VBI

ERAT

PVER,

GAVISI

SVNT

GAVDIO

MAGNO

VALDE ;ET INTRANTES DOMVM, INVENERVNT PVERVM CVM MARIA 15; MATRE EIVS, ET PROCIDENTES ADORAVERVNT EVM; ET APERTIS | 118 Num 24, 17 ; Raban, Erarr. in lib. Numeri 3 - PL 108, 75 5. se] Hier., In Es. 2357. 127. IS EO ET

118 exsurget homo] consurget uirga l//g. 122saltus] eius «7. ; — 137 de? oz. D 140 erat supra in. D 141 facere Deus poterat — D 145 SVPRA supra lin. D 148 quod zz zarg. D 150 et celebre zz zarg. D 153 MAGNO oz. D

2, 11

A9

SVPER MATTHEVM

II

39

THESAVRIS SVIS, OBTVLERVNT EI MVNERA, AVRVM, THVS ET MYRRHAM. Vere caelitus inspirati, uere caelesti magisterio docti, ueramque

160

165

et caelestem habentes materiam gaudendi. Quid, inquam, hic dicendum, nisi quia prophetae ipsi et prophetica ipsorum munera fuerunt? Veritatem et mansuetudinem et gloriam et honorem protestati sunt, ueritatem assumptae carnis, mansuetudinem, id est humilitatem passionis, gloriam regni et honorem diuinitatis unius eiusdemque lesu Christi. Quattuor facies uni erant, ait propheta, facies hominis, facies leonis, facies uituli, et facies aquilae uolantis. Quattuor istas facies quattuor constat esse sacramenta, quae nescire non licet homini christianae professionis, scilicet incarnationem, passionem, resurrectionem atque ascensionem

170

175

180

eiusdem Iesu Christi, quarum circa inspectionem facierum tota uersatur intentio praesentis opusculi. Faciem unam ex his, uidelicet faciem hominis praesentem inuenerunt, quam et procidentes adorauerunt, ceteras mysticis muneribus mirabiliter praesignauerunt. Myrrha faciem uituli, id est sacramentum passionis, qua ipse sacrificandus atque mixtura myrrhae et aloes condiendum erat in sepultura corpus eius. Auro faciem leonis, id est gloriam resurrec-

tionis per quam caro, quam ex nobis mortalem susceperat, tantum meliorata est, quanto aurum puluere seu limo terrae pulchrius atque pretiosius est. Thure faciem aquilae uolantis, id est sublimitatem ascensionis et consessionem ad dextram Patris, ex qua dato hominibus Spiritu sancto cognitus est, quod Deus sit idem Filius Dei, cui sacrificium incensi legitimum iure debeat offerri, aeque ut Patri et sancto Spiritui. Et eiusmodi myrrham tota quidem illi offert sancta ecclesia, dum credens et confitens,

quod uere passus mortuus et sepultus fuerit, uitiorum in se mala propter eum mortificat, maxime autem exercitus martyrum, qui gustu mortis amaro passioni eius communicauerunt. Item thus | (cns eius modi, tota quidem illi offert ecclesia credens et confitens, quia uere Deus est, et omnis in eo plenitudo diwinitatis corporaliter inhabitat, maxime autem sanctorum ordo sacerdotum, qui propter DIZ328 190 eum caelibem ducentes uitam semper altari praesto sunt, offerre

illi incensum dignum et omne sanctum iugiter exsequi sacri altaris eius ministerium. Itidem aurum eiusmodi tota quidem illi offert ecclesia, credens et confitens, quia surrexit et immortaliter regnat

160 forte ex Hier., In Mt. 1, 130 - CC 77, p. 15 : Balaam cuius successores erant. 164 Ez. 10, 14 (non ad uerbum). — 166 cf. supra 1,108. — 172 Hler., In Mit. 1, 145 ss. (Iuuencus, Euang. 1, 250-251 - CSEL 24, 16); Vergil., 7dez. 2, 49; Greg., Hom. in euang. 10, 6 - PL 76, 1112 s. ;Hilar., Ip Mf. 1, 5 - PL 9,923 [AXE Raban, In Mr. 1 - PL 167, 759 D. 186 1 Petr. 4, 15. 188 Col. 2, 9.

166constant ln. D

B — 175aurum/

— 176 moralem C, sed corr.

177 est supra

40

SVPER MATTHEVM

II

qui mortalis et mortuus fuerat, maxime autem regum et principum potentia diuitumque fidelium opulentia, qui ad construendas nomini eius ecclesias aurum et argentum illi fideliter obtulerunt domumque eius, qui cum diues esset, propter nos pauper factus est, largis donariis ditauerunt, iuxta illud propheticum, quod tam secundum litteram quam secundum spiritum uerissimum est. E/ uiuet, id est resurget; et dabitur ei de auro Arabiae. Reges Tarsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent. Recte igitur munera haec ore sacro euangelista magnificauit et sic magnifice enuntiauit, ut dicturus, obtulerunt ei munera, praemitte20 —

ret, et apertis thesauris suis. Nam uere thesauri fuerunt et thesauri merentur appellari, non tam sisíartia seu thecae qualescumque, quibus clausae portari poterant species eiusmodi, quam corda ipsa offerentium, quorum ex abundantia potuerunt inuisibili Deo inuisibiliter proferri causae tam sanctae, quas ecclesia sancta in illis speciebus uisibilibus uenerabiliter intelligit. Nihilominus et gaudium illorum sic magnificauit, ut non contentus dixisse, GAVISI SVNT GAVDIO

m

220

22 ^

MAGNO, adderet, VALDE,

quia reuera ualde gawis? sunt, gaudio magno gauisi sunt, et gaudium eorum fuit in Spiritu sancto, qui et iucunditatem et exsultationem thesaurizauit super eos, quibus nihil defuit de plenitudine scientiae uel fidei, quae a nobis exigitur diutina sanctarum Scripturarum lectione instructis, quod comprobatur ex ipsorum muneribus bene consideratis. Et uide quanta sit distantia in modis discendi, quantum distet inter eruditionem illius qui per angelum siue per hominem et illius qui per solam Spiritus sancti reuelationem meretur erudiri. Pastores utique Iudaei, quippe qui in regione eadem uwigilantes, et custodientes uigilias noctis supra gregem suum, non per hominem, sed (quod maius est) per angelum, natum sibi esse saluatorem Christum Dominum didicerunt, et tamen non adeo docti siue eruditi fuerunt, ut procidentes adorarent, aut munera offerent, sed tantummodo uenerunt et cognoue-

runt de uerbo, quod dictum erat illis de puero hoc, et reuersi sunt glorificantes et laudantes Deum. Isti primitiae gentium, neque per hominem docti, neque per angelum, sed per Spiritum sanctum, modo de quo iam dictum est, laudem perfecerunt, et tres homines, 194 cf. Rupert, De Trin. 7, 1716 - CCCM a1, p. 475 s. ; ib. 13, 7635 ss.- CCCM 22, p. 765 ; id., Super quaedam capitula regulae s. Benedicti - PL 170, $20 A ; cf. M.

Bernards, Dze W'e/t der laien im der Külnischen Tbeologie des :2. Jahrhunderts. Beobacbtungen zur. EKklesiologie Ruperts von Deutz, in W. Corsten u. a. Hsg., Die Kirche und ibre Amter und Stánde, Kóln, 1960, S. 391-416, in sp. 402. 197 2 Cor. 8, 9. 199 Ps. 71; 15. 10; 205 cf. 1 $m. 5, 7. 207 cf. Mt. 12, 34. 212 forte Raban., ;/. 759 B. 213 Eccli 15, 6. 220 Lc. 2,8. 223 ib. 11. 225 ib. 17.

A

197 propter nos pauper] propteruosegenus l/z/p. — 206 corda ipsa iz zarz. 220 utique] itaque / 221 uigilantes] erant praez. B

25 40

SVPER MATTHEVM 23o tribus

partibus

orbis,

Asiae,

Europae

II

atque

4I Africae

fidei uel

confessionis atque adorationis exemplar existere meruerunt. aco Interea decet reuerenter intueri, quam ueraciter sancta Scriptura dixerit de isto tali filio hominis: Minuisti eum baulo minus ab

CT

angelis. Denique ut factus erat ex muliere, factus sub lege, ita et PL 1539

23; factus est sub legibus naturae, sub legibus infantiae nihil pro semetipso uisibiliter agens, nihil hominibus per semetipsum loquens patronos habere dignatus angelos, qui agerent pro puero, loquerentur pro infantulo, et hoc dumtaxat in somnis, qui non praecellentior est modus uisionis. Ante et post minorationem talis 24o filii manifeste uisos esse angelos legimus hominibus seruis et ancillis huius Domini ; interim autem dum minor est, non manifeste, sed in somnis ubi descenderat in uterum uirginis, angelus Domini in somnis apparuit Ioseph, dicens : Ioseph, fili, Dauid noli timere ; accipere Mariam coniugem tuam ; in somnis nihilominus

245 eidem beato Ioseph: SVRGE, inquit, ET ACCIPE PVERVM ET MATREM EIVS, ET FVGE IN 2, 13.22.

AEGYPTVM. — IN SOMNIS itidem SVRGE ET ACCIPE PVERVM ET 12 MATREM EIVS, ET VADE IN TERRAM ÍSRAEL ; — IN SOMNIS rursus, dum timeret in Iudaeam ire, eo quod ARCHELAVS REGNARET PRO 250 HERODE PATRE SVO, ADMONITVS SECESSIT IN PARTES GALILAEAE.

Sic et magi isti n somnis acceperunt responsum, ne redirent ad Herodem, et per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam. Ita quasi dedignentur manifeste loqui, loquuntur in somnis sancti angeli seruis Domini sui non dedignantes, sed pro uoluntate eiusdem 2;; Domini sui Scripturam ueritatis honorantes, ut seipsos non tantum seruis Domini sui, uerum etiam ipso Domino suo sciant et

recognoscant esse maiores, cuius uidelicet maioritatis nouissimum illic fuit indicium siue testimonium, ubi eidem Domino in passione agonizanti apparuit angelus de caelo confortans eum. Legimus 260 quidem angelos ministrasse illi, cum adhuc esset minor angelis, sicut scriptum est, reliquit eum tentator et ecce angeli accesserunt et ministrabant ei; sed illud huic sensui non ualde repugnat, cum Heliae semel et iterum angelus eo modo ministrauerit. Prorecerat se Helias et obdormierat in umbra iuniperi, et ecce angelus Domini 265 letigit eum, et dixit illi : Surge, comede. Respexit et ecce ad caput suum subcinericius panis et uas aquae. Comedit ergo et bibit, et rursus obdormiuit. Reuersusque est angelus Domini secundo, et similiter fecit. Quomodo Heliae ministrauit angelus, ut deinde ieiunaret quadraginta diebus et quadraginta noctibus, quid mirum si eodem 270 modo ministrauerunt angeli huic Filio hominis cum ieiunasset 233 Ps. 8, 6. 234 Gal. 4, 4. Mt. 4, 11. 263 5 Reg. 19, 5. 7.

242 Mt. 1, 20. 268 ib. 8.

261 ecce om. B accesserunt angeli / Vulg. 264 Helias] et praez. D

259 Lc. 22, 43.

261

263 proiecitque...obdormiuit

42

SVPER MATTHEVM II

quadraginta diebus et quadraginta noctibus ^Haec idcirco dicta sint, quia ualere nobis debent ad cognitionem caelestis disciplinae, ad uenerationem magistri huius qui dicit, et discite a me quia mitis sum et humilis corde ; qui, sicut natura uel humana conditione, ita 27

^

280

et ipso usu naturae dignatus est angelis suis minor existere, iuxta quod ipse testificatus est, dicens: Quia Filius hominis non uenit ministrari, sed ministrare. Quid porro ipsa mater ?Numquid non saltem ipsa | loquebatur, aut loqui poterat ? Immo ipsam ualde C x6. illud decebat, quod alius euangelista semel et secundo memorat PL 1340 dicens : Maria autem conseruabat omnia uerba haec in corde suo. — Tempus

28

^

Dei 290

tacendi, ait Salomon,

et tempus loquendi. Discrenionem

eiusmodi uirgo sapiens et prudens non ignorauit. Inde collaudans eam sponsus, quod utique fuit illi Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, cui concepit et peperit, dicit in Canticis: Hortus conclusus, soror mea sponsa; hortus conclusus, fons signatus. Denique hoc quidem sponsus Christus Dei Filius, conuenienter dicit sponsae suae ecclesiae, sed hoc ipsum non minus congrue dicat persona Patris,

dilectae

Emissiones tuae, fructibus. Etiam sponsa, mel et lac debuit minoratus

sibi

beatae

Mariae,

statim

subiungens:

paradisus malorum bunicorum, cum pomorum hoc praemiserat: Fauus distilans labia tua sub lingua tua. Quamdiu Filius hominis manere paulo minus ab angelis, fere tamdiu fuit beatae

Virgini tempus tacendi, et tamdiu tacuit, tamdiu in silentio fuit, ^

uelut hortus conclusus.

— Hortus, inquam, conclusus, fons signatus,

quo

secretum

accedere,

cuius

audire

nullus

mereretur

nisi

cognitus, nullus cui talis hortus talisque fons clausuram uel signaculum oris sui aperire indignum arbitraretur, ubi autem gloria et honore coronatus est Filius hominis resurgendo et in caelum ascendendo, ubi sedet ad dexteram Patris, ex tunc eidem

300

30 —

beatae Virgini fuit tempus loquendi et hoc amicis, id est sanctis apostolis et talia loquendi, qualia prius portare non potuissent, quod sciens ipse Filius hominis, dixerat quodam loco : AdAuc multa habeo uobis dicere, sed non potestis bortare modo. Vbi uenit spiritus ueritatis, primus quidem et princeps ipse illos omnem ueritatem docuit, sed et ipsa beata Virgo testimonium suae uocis adhibuit, et

taliter locuta est auribus fidelibus ut proinde recte dicat dilectus eius Deus: Fauus distillans labia tua, mel et lac sub lingua tua. Emissiones tuae paradisus malorum bunicorum cum pomorum 273 Mt. 11, 29. 276 Mt. 20, 28. 280 Lc. 2, 19. 51; cf. Rupert., De diuin. off. 7, 1213. 1279 - CCCM 7, p. 256. 258 ; id., In Cant. pluries, uide indicem 1. b. 1. CCCM 26. 281 Eccle 5, 7. 284 Cant. 4, 12. 289 ib. 15. 290 zb. 11. 292 Ps. 8, 6. 297 cf. Cant. 8,6. 302 Io. 16, 12. 303 ib. 15. 307 Cant. 4, 11. 13-15.

272sunt B/ ^ 280 haec] conferens add. D( Vulg.) 295 meretur; ipse sciens ^ 4, sed corr. 307 tua] sponsa add. V/uig.

. 302

SVPER MATTHEVM

II

43

fructibus, cyprus cum nardo, nardus el crocus, fistula et cina monum, ^ 1o 310 Cum uniuersis lignis Libani, myrrha et aloe cum omnibus Primis unguentis. Fons hortorum, puteus aquarum uiuentium, quae fluunt impetu de Libano. Igitur Deus Dei Filius, homo uel Filius hominis factus, et ita paulo minus ab angelis imminutus, somniantibus magis et beato Ioseph nutritio eius, uigilantibus autem angelis in 3I —

custodia eius, Herodis homicidae malitiam elusit,

ET IN AEGYPTVM FVGIT, ERATQVE IBI VSQVE AD OBITVM HERoO- 2, 15-17 DIS. Vt quid hoc? VT ADIMPLERETVR, ait euangelista, QVOD DICTVM EST A DoMINO PER PROPHETAM DICENTEM: EX AEGYPTO VOCAVI FILIVM MEVM. 320

— Puta dixisse illum, ut per omnia fratribus assimilaretur, iuxta

quod apostolus loquitur: Nwsquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Vnde debuit per omnia fratribus assimilari, ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum, ut vepropitiaret delicta populi. In eo enim in quo passus est ipse tentatus, potens est 32

^

eis qui tentantur, auxiliari. Quis enim filius, quis est de cunctis Pl 134:

fratribus eius, quem non ex Aegypto uocauerit Deus? Nouit sanctorum fides, et in ore fidelis ecclesiae frequentissimum est, quia cunctis filiis Dei | mundus iste, in quo quamdiu sumus in C 16v corpore, ait apostolus, peregrinamur a Deo, Aegyptus est, et hoc in 33o illa parte mundi, quae uulgo uocatur Aegyptus, figuratum est, qualiter uocet Deus omnem filium ex Aegypto huius mundi, id est de tenebris in admirabile lumen suum, per illud, quod sicut sacra narrat historia, populum illum, qui in Aegypto seruiuit carneo Pharaoni, uocauit Deus exinde tam admirabili ordine in terram

33; promissionis. Praeter hanc uniuersalem peregrinationem, qua uniuersi peregrinamur in Aegypto huius saeculi, propter praeuaricationem Adae, in quo omnes peccauerunt, ait apostolus, hoc illi plus habuerunt quod in illa Aegypto peregrinati sunt et carneo Pharaoni in luto et latere seruierunt propter peccatum proprium, 34 o quia uendiderant illuc in seruum Ioseph fratrem suum. Ergo quia debuit filius iste unigenitus per omnia fratribus assimilari, excepta dumtaxat participatione peccati, oportuit illum fugere et in illa Aegypto peregrinari, et ita incipiendo taliter totum peragere cursum uitae praesentis in tentationibus suis, ut ueram in semetip34 — so praesentaret similitudinem utriusque peregrinationis necnon et 312 Hebr. 2, 6-7 (Ps. 8, 6).

318 Os. 11, 1.

321 Hebr. 2, 16.

322 ib.

17-18. 328 2 Cor. 5, 6. 329 cf. Greg., Moral. 26, 13, 21 - PL 76, 360 B. 332 1:Betr. 2; 9. 333 Ex. 5, 7-8. 337 Rom. 5, 12. 339 Ex TANTA: 340 Gen. 357, 28; Act. 7, 9. 342 Hebr. 4, 15.

309 cypri V/ujg. — 316fugit] recessit V/zjg. — 317 Ap1MPLERETVR] AD- oz. ACD 321/322 sed semen Abrahae apprehendit oz. / 322 similare ze/ similari L/zjg. — 328 quamdiu] dum V/4g. — 329 Deo] Domino l/zy. — 332 sicut supra Jis. B.— 333 historia narrat —- CD

44

SVPER MATTHEVM II

utriusque

35

o

mundo

36 o

uocationis,

fratrum

suorum,

qui sunt

omnes

electi,

scilicet et illius, qua et filii Israhel in illa Aegypto peregrinati, et exinde uocati sunt, et huius, qua omnes in Aegypto huius saeculi peregrinamur, et hinc qui filii sunt quotidie uocantur. Igitur uf adimpleretur, ait, quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: Ex Aegypto uocaui filium meum, id est ut assimilaretur per omnia fratribus et fro illorum similitudine per omnia tentaretur absque peccato, qui ad ueram promissionis terram uocati uel uocandi sunt, oportuit illum in Aegyptum fugere et illic peregrinari, peccatum nec originale habentem, propter quod exsul in hoc esse deberet, ut sumus

nos omnes,

nec actuale, propter

quod in illa Aegypto peregrinaretur, ut peregrinatus est propter domesticum, de quo iam dictum est, peccatum populus ille, de quo ipse secundum carnem natus est, ubi seruiuit exsul ille, qui post eam quae ad Abraham facta est promissionem primus persecutionem pertulit, scilicet Ioseph et deinde Iacob et omnis domus eius intrauit, illic exsulando iste passionum uel tentatio-

num suarum initium sumpsit. Ille populus Israhel ex illa Aegypto uocatus mare transiuit et deinde in deserto quadraginta annis 36 ^

37 o

2

—

tentatus

est, quia Dominum

tentauit,

iste puer

Israhel,

sicut

propheta dixit : Quia puer Israhel est, et ego dilexi eum uocatus ex Aegypto postmodum, quali oportuit modo mare transiuit, id est baptizatus est in baptismo Iohannis, statimque ductus in desertum a spiritu, non quadraginta annis tentauit, sed tentatus est PL 1342 quadraginta diebus. Itidem ille populus Israhel non ante, sed postquam tentationibus exercitatus fuit, terram repromissionis introiuit, iste puer Israhel, non ante, sed postquam tentationes superauit, regnum Dei appropinquare praedicauit, et ecce regnum Dei intra uos est, inquit. Itaque assimilatus erat fratribus illis, id est electis prioris populi, sed necdum assimilationis perfectio uel finis. Ventum estad aliam Aegyptum, cuius illa terra Aegypti fuit | ^ 31:7 exemplum. Quae est illa Aegyptus nisi infernus ? Illic detinebatur captiuus fratrum eius, id est sanctorum populus, quos omnes statim transduxit per mare Rubrum, id est per sanguinis et aquae decurrentis ex latere suo sacramentum, et inimicos eorum, id est

peccatum eorum operuit mare illud et usque nunc operit inimicos nostros, qui eodem sacramento baptizati sumus. Nonne ergo per omnia fratribus assimilatus est, ut debuit, ut eos assimilaret sibi, qui ad fratres suos per multas tentationes usque ad infernum 352 ib. 357 cf. Aug., Confess. 5,9, 16 - CSEL 35, p. 102. 361 cf. Gen. 46, 6. 366 Os. 11, 1. 367 cf. Mt. 4, 1 ss. 373 M BIA; 027 ECCE. 21. 377 cf. Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 66, 28 - CC 72, p. 145.

346 uel uocationis uel reuersionis /, uel uocationis supra reuersionis ABC,

om. D 347 illi filii Israhel in Aegypto /, illi filii Israhel in illa Aegypto B 349 qui] quia; — 353 qui] quia; — 377 ille; — 381 peccata D

SVPER MATTHEVM

II

45

385 descendit ut eos faceret coheredes et comparticipes

sui. Eorum omnium quae pertulit, principium fuit illud quod in Aegyptum fugit, et idcirco competenter euangelista meminit illius testimonii, et rettulit ad eum: Vt adimpleretur, inquiens, quod dictum est a Domino per Prophetam dicentem : Ex Aegypto uocaui filium meum. 998 Ad summum quoniam non illic ubi narrauit dixisse angelum: Surge, et accipe puerum | et matrem eius et uade in terram Israhel, quod et fecit Ioseph ; sed ubi narrauit, quia consurgens, accepit puerum et matrem eius nocte, el secessit in Aegyptum, ilic assumpsit hoc testimonium propheticum : Ex Aegypto uocaui filium meum. Quid si ipsam Iudaeam propter persecutiones Aegyptias siue ipsam Hierusalem appellari uoluit Aegyptum ? Scriptum est enim in Apocalypsi : Et corpora eorum ponent in platea ciuitatis magnae, quae uocatur spiritualiter Sodoma et. Aegyptus, ubi et Dominus eorum crucifixus est. Et ad ipsam Hierusalem loquitur Dominus per prophetam : Et nunc quid tibi wis in uia Aegypti, ut bibas aquam turbidam ? Plura sunt exempla huiusmodi, quam ut praesenti loco possint cuncta conscribi, per quae comprobari queat illa terrena Hierusalem et Sodoma et Aegyptus et populus iudaicus iure et Aegyptus et Chananeus, siue Cetheus magis quam Israhel fuerit 40 E appellatus. Quare autem loco praesenti Iudaeam siue Hierusalem illam magis Aegyptum, quam Sodomam siue Chanaan placeat appellari ? uidelicet propter similitudinem praesentis peccati, quia turbatus est. Herodes, et omnis Hierosolyma cum illo, quoniam audierat in Bethleem natum esse regem Iudaeorum.

A 10V

ET MITTENS, OCCIDIT OMNES PVEROS QVI ERANT IN EA, ET IN ZG OMNIBVS FINIBVS EIVS. Nonne hoc simile est illi, quod praecepit obstetricibus Aegypti, dicens :Quando obstetricabitis Hebraeas ; et bartus tempus aduenerit, si masculus fuerit, interficite illum, si femina, reseruate. Itemque 415 populo suo: Qwidquid masculini sexus natum fuerit, in. flumen PL 1343 proicite, quidquid feminei, reseruate ? Nimirum et hic in Herode, et ilic in Pharaone unus erat diabolus, in utroque unus idemque bacchabatur malignitatis spiritus. Illic idcirco necari uolens omnes masculos, ut non esset semen, unde secundum promissionem,

quae ad Abraham dicta fuerat, Christus nasceretur, hic autem idcirco pueros omnes occidere properans in Bethleem et in omnibus finibus eius, ut dum omnes occiderentur, non euaderet ille

qui solus timebatur. Igitur non absurdum, immo rationabile est

397 394 Os. 11, 1. 391 zb. 15. 388 Mt. 2, 15. 385 Eph. 5, 6. 413 Ex. 1, 408 Mt. 2, 5. 404 Ez. 16, 5. 400 Ier. 2, 18. Apoc. r1, 8. 415 Ex. r1, 22. 16.

386 quae supra /in. A — 388ad eum] additum D —— 397 ponent] iacent uel iacebunt e/ oz. Vulg. 403 aegyptius D

46

SVPER MATTHEVM II

et uerum, si dicas, tunc ex Aegypto uocatum esse filium istum, | (EIN fugit Ioseph puerum deferens ab illa, quam Scripturae ^ quando auctoritas spiritualiter et Sodomam uocat et Aegyptum, et idcirco euangelistam recte non tunc, quando reuersus est in terram Israhel, sed tunc quando secessit in Aegyptum, dixisse adimpletum hoc propheticum, ex Aegypto wocauwi filium meum, ut sit 430 sensus: De manu Herodis eripui eum, et de manu omnium qui quaerebant animam eius, qui uere Aegyptii fuerunt. Difficile et nimis longum est, ea quae apud prophetam Osee praecedunt et ea quae sequuntur hoc dictum: £t ex Aegypto uocauit filium meum,

42

discutere et tractare, ut manifeste constet, quod pertineant ad

tempus et rem pro qua sumptum est ad testimonium ueritatis euangelicae. Proinde his omissis, uidendum est et illud quod deinde subiungit : TvNC, inquit, ADIMPLETVM EST QVOD DICTVM EST PER [EREMIAM PROPHETAM, DICENTEM: VOX IN RAMA AVDITA EST, PLORATVS ET 440 VLVLATVS MVLTVS, RACHEL PLORANS FILIOS SVOS, ET NOLVIT CONSOLARI, QVIA NON SVNT. Hoc taliter apud Hieremiam scriptum est : Haec dicit Dominus : Vox in excelso audita est lamentationis fletus et luctus, Rachel plorantis filios suos, et nolentis consolari, quia non sunt. Paucisque 44 ^ interpositis, quae pertinent ad consolationem lamentantis siue plorantis, causam illam satis euidenter dicit, propter quam pueros iuxta ueritatem euangelii funestus Herodes occidit. Quia creabit Dominus nouum super terram, femina circumdabit uirum, 1d est non de foris semen admittet, sed intus de Spiritu sancto concipiet et pariet filium. Numquid uero propter istum quem femina circumdedit uirum, propter istum qui de Virgine natus est regem 435

^

2737

Iudaeorum, soli infantes illi in Bethlehem et in omnibus finibus

E

46 o

eius occisi sunt ? immo innumera in orbe terrarum milia martyrum, sed illi primitiae fuerunt quos omnes Rachel, id est mater ecclesia nunc usque deflet, et non uult consolari, quia non sunt, donec resurgant et immortaliter cum illo uiuant qui est, quemadmodum dicit: Ego sum qui sum. Quare autem talis mater, scilicet

ecclesia, praesenti loco nominari debuit Rachel? Videlicet quia mater illius, qui primus a tempore promissionis persecutionem propter iustitiam passus est. [a seruum quippe uenundatus est Ioseph, humiliauerunt in compedibus pedes eius, ferrum pertransiuit animam

eius ;mater, inquam, illius dicta est Rachel, itaque et PL 1344

mater ecclesia siue omnis anima, quaecumque christiana persecutionem propter iustitiam patienti compatitur, recte apud pro-

430 cf. Act. 12, 11 co/J. Mt. 2, 20 (Ex. 4, 19). 457 Ex. 5, 14.

460 Ps. 104, 17-18.

442 Ier. 31, 15. 463 cf. Mt. 5, 10.

425 ab illa] ad illam B7 —— 447 creauit l/z/g.

447 ib. 22.

SVPER MATTHEVM

II

47

465 phetam istum dicitur Rachel, et omnis ille, quicumque persecutionem propter iustitiam patitur, recte nihilominus apud alium prophetam, uidelicet Amos dicitur Ioseph: S?cut Dauid, inquit, futauerunt se habere uasa cantici bibentes in bhialis uinum, et optimo unguento delibuti, et nihil. batiebantur super contritione

470 Ioseph. Non dixit, nihil patiebantur super contritio[ne fratris, sed positus est pro fratre Joseph, ut quislibet frater siue matris ecclesiae filius, proprio significaretur eius nomine, cuius ex fratribus fama praeclara est, uel in malis quae pendit, uel in bonis quae rependit. Et hoc miro decore dixit, uidelicet quia, ut supra dictum est, primus iste a tempore promissionis | contritionem, id est persecutionem propter iustitiam passus est, ita ut ferrum animam eius pertransiret. Porro, ista mater qualiter et ploret, et consolari nolit, melius sentiri potest per experimentum quam per solum lectionis auditum. Quid enim ? Nonne ploratus eiusmodi dulcior 480

est omni

consolatione

praesentis

saeculi?

Dicit

namque

ille,

quisquis est, qui ploratum hunc, quam sit dulcis, expertus est: Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte, dum dicitur mili quotidie ubi est Deus tuus. Sed dicit aliquis: Si bonum est matri huic filios suos plorare, si 48 I optimum est consolari nolle siue consolationem renuere, quomodo ploranti Dominus ibidem apud eundem prophetam uerba consolationis ingerit et eam a ploratu compescit ? Vbi enim dixit : Vox in excelso audita est lamentationis fletus et luctus Rachel plorantis filios suos, et nolentis consolari super eis quia non sunt, continuo sequitur : 490 Haec dicit Dominus : Quiescat uox tua a ploratu, et oculi tui a lacrimis, quia est merces operi tuo, at Dominus et reuertentur a terra imnimaci tui, el est spes nouissimis tuis, ast Dominus, et veuertentur filii tui ad terminos suos. Quomodo et Dominus eam consolatur, et ipsa consolari non uult ? Si bonus, ut iam dictum est, illius est ploratus, 49

^

quomodo dicitur ei: Qwiescat uox tua a ploratu ? Ad hanc inquam : Non unus idemque est ploratus ille, cuius uox in excelso audita est, et ille, cuius uocem

$00

Deus audire non uult,

dicens: Qwiescat uox iua a ploratu. Ploratus namque alius est ueniens ex spiritu Dei, et alius ueniens ex spiritu huius saeculi. Hinc apostolus: Quae enim secundum Deum tristitia est, baenitenUam in salutem stabilem operatur, saeculi autem tristitia mortem operatur. Non multis opus est ; nam qualem ploratum interdicat Dominus, dicens : Quiescat uox tua a ploratu, et oculi tui a lacrimis,

482 480 cf. Gal. 1, 4. 476 Mt. 5, 10; Ps. 104, 18. 467 Amos. 6, 5-6. 500 2 Cor. 499 1 Cor. 2, 12. 489 zb. 16-17. 487 Ier. 31, 15. Ps. 41, 4. 2810:

475/476 id est persecutionem 469 -ne Ioseph asque contritio- su Jn. 44 4912]de V4g. . 492 supralin.C —— 478 potestin marg. A. — 487a om. C tui...tui 207 Zn Vulg. 500 hinc] huius 7

FANITIT

C 18

48

SVPER MATTHEVM II

ipse in eodem

apostolo determinat

cum

dicit: No/lwmus uos

qua 39) ignorare de dormientibus, ut non contristemimi, sicut et ceterw, spem non habent. Denique et quod hic subiunxit consolando, quia

$10

est spes nouissimis tuis, el veuertentur filii ad terminos suos, idem est PL 1345 quod ibidem subiungit in apostolo: Si enim credimus, quod Iesus mortuus est et resurrexit, ita et Deus eos, qui dormierunt per Iesum adducet cum eo, et cetera usque ad id : Jtaque consolamini inuicem in uerbis istis. Ploratum alium, ploratum siue luctum tristitiae, quae est secundum Deum, non solum non interdicit, uerum etiam beatificat idem Dominus: Beati, inquiens, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Igitur et laudabiliter plorat, et laudabiliter consola-

515

tionem renuit Rachel, et cur ita faciat causam rationabilem habet,

uidelicet quia non sunt, id est quia nondum ad immutabilitatem filii eius peruenerunt, de qua uidelicet immutabilitate in psalmo dictum est : Hzerusalem quae aedificatur ut ciuitas, cuius participaHo eius in idipsum. Quamuis in caelo sint animae sanctorum, $20 nondum est illis idipsum, quia uidelicet adhuc in puluere dormiunt corpora ipsorum, adhuc in hoc saeculo peregrinatur pars ipsorum, adhuc nascituri sunt, qui pertineant ad numerum ipsorum. Quando, sicut in propheta Dominus dicit, f//;, quos plorat Rachel, reuerientur ad terminos suos, id est quando Deus, sicuti ipse in apostolo loquitur, eos | qut dormierunt per Iesum, adducet cum eo, 525 tunc erit idipsum, tunc consolabitur mater super filiis, quia sunt, quia tunc uidebunt sicuti est, eum qui dicit: Ego sum qui sum.

C 18V

DEFVNCTO AVTEM HERODE, ECCE ANGELVS DOMINI APPARVIT IN 2; 19-25

SOMNIS IOSEPH, et cetera usque ad id: ET ADMONITVS IN SOMNIS

SECESSIT IN PARTES GALILAEAE. ET VENIENS HABITAVIT IN CIVITATE QVAE VOCATVR NAZARETH, VT ADIMPLERETVR QVOD DICTVM EST PER PROPHETAS :QVONIAM NAZAREVS VOCABITVR. Cum cetera satis per se clareant, illud solum quaestione indiget, cur cum dixisset, e£ habitawit in. ciuitate, quae uocatur Nazareth, Vf adimpleretur quod. dictum est per 535 causam hanc subiunxit: prophetas : Quoniam Nazareus uocabitur. Quid enim ? Nisi habitasset uel nutritus fuisset in ciuitate quae uocatur Nazareth, non esset Nazareus, id est Deo consecratus ? Ad haec, inquam : Esset quidem, esset plane Nazareus, hoc est consecratus siue Nazareus, 540 id est sanctus, sed non ita uocaretur. Oportebat autem illum ita 530o

504 1 Thess. 4, 15. 508 1 Thess. 4, 14. 510 zb. 18. 513 Mt. 5, 5. 516 Mt. 2, 18. 518 Ps. 121, 5. 519 "Antiphona Gaudent in caelis - CAO 3, 2927, p- 234. 520 Iob. 21, 26. 523:leroumr aye 525 1 Thess. 4, 14. 527/)910:502:: Eit o 14a 534 Mt. 2, 25. 538 Hier., Ib. int. hebr. nom. 62, 27: mundus - CC 72, p. 137. 539 ib. 70, 12, p. 147: mundum sanctum uel abiunctum ; Hier., Iz Mz. 1, 215 - CC 77, P. 16.

510 in uerbis istis inuicem ^ C, sedcorr.

— 515rationabiliter B/^ ^ 522quia

SVPER MATTHEVM II

49

uocari, quoniam ita per prophetas Spiritus sanctus praenuntiauit quod sanctus immo et sanctus sanctorum ipse sit. Exempli gratia : Vae, inquit Isaias, genti peccatrici, populo graui iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Dereliquerunt Dominum, blasphemauerunt $4 ^ sanctum Israhel, abalienati sunt retrorsum. Item: Ipsi autem ad iracundiam prouocauerunt et afflixerunt Spiritum sancti eius. Et ad Danihelem angelus loquitur: V£ consummetur braeuaricatio et finem accipiat peccatum, et. deleatur iniquitas et adducatur iustitia sempiterna, et impleatur | wisio et prophetia, et ungatur Sanctus ACLIV 550 sanctorum. Ipsum quoque uerbum hebraicum Nazareus, quod hic euangelista posuit, de prophetis siue prophetiis reseruatum accipi- PL 1346 mus: Benedictiones patris tui confortatae sunt, ait propheta et patriarcha Iacob, benedictionibus patrum eius, donec ueniret desiderium collium aeternorum, quod sine dubio Christus est, desiderium

angelorum et sanctorum omnium tium, cuius typum

$60

gesserat

uenundatus, et post carceris angustias dominus siue princeps terrae Aegypti factus est. Statimque subiungit: F?ant ?n capite Ioseph, et in uertice Nazavet inter fratres suos. Possumus et hoc dicere, quod iuxta hebraicam ueritatem in Isaia scriptum sit: Exibit uirga de radice lesse, et Nazareus de radice eius ascendit. Moyses quoque cum legem Naazarei scribit, dicens inter cetera: tunc radet nazareus ante ostium tabernaculi foederis caesariem consecrationis suae, et subinde:

56 —

in eum prospicere desideran-

ille Ioseph in eo, quod 2» seruum

Post haec potest bibere nazareus

uinum, et cetera, quo nisi in Christum tendit ? Alioqui nisi cuncta quae ibi dicuntur, referri debeant secundum spiritum uiuificantem ad spiritualia sacramenta huius uere consecrati et uere sancti, quae utilitas in littera huiusmodi ? Oportebat, inquam, ut iam

5706

dictum est, illum ita uocari, quoniam ita Spiritus sanctus per prophetas praenuntiauit. Et quare hoc praenuntiauit ? Videlicet quia necessarium |est ad aeternam salutem omni credenti scire et confiteri quod solus iste sanctus sit, quod peccatum non fecerit, nec inuentus sit dolus in ore eius, et ita sanctus, ita sine peccato, ut

etiam tollat et tollere possit peccata mundi.

542 Dan. 9, 24. 543 Dan. 9, 24. 543 Is. 1, 4. 545 Is. 65, 10. 547 Dan. 9, 24. 552 Gen. 49, 26. 555 cf. 1 Pett. 1, 12. 556 Ps. 104, 17

558Gen.49,26.

— 561Is. 11, 1 (Vulg. : et egredietur u.d.r.I. et flos d.r.e.a.).

559/561 Hier., I» Mt. 1, 216-219 - CC 77, p. 16. 563 Num. 6, 18. 564 zb. 20. 566cf.2 Cor. 5,7. — 568cf. Rupert, De diuin. off. 2, 490 - CCCM 7, p.

45 ; de accessu cf. infra 2, 575. 571 cf. Symbolum Quicumque". omsPetrdo 22s 574 Io. 1, 29.

572 Is. 55,

542 sanctorum sanctus ^ 7A, sedcorr. — 559 hoc] aliter...etiam eidem uerbis 570 563 radetur...caesarie l/2/g. 561 exiet...conscendet Hier. Hier. 572 sanctus sit iste ^» D hoc supra lin. B

50 u/5

SVPER MATTHEVM II Igitur ut materia daretur tanti nominis, ut quod erat hoc

diceretur, scilicet Nazareus siue Nazarenus, id est consecratus siue

sanctus, digne factum est quod admonitus in somnis Ioseph secessit in partes Galilaeae, et habitauit in ciuitate, quae uocatur Nazareth. Hinc namque occasione accepta, immo agente Spiritu Dei, qui 58o etiam malis bene nouit uti, Pilatus famosum et praeclarum illum titulum, hebraice, graece et latine super crucem eius scripsit : Jesus Nazarenus Rex Iudaeorum. Huius tituli non parua Spiritui sancto cura uel prouidentia fuit, ne corrumperetur a pontificibus Iudaeorum, dicentibus ad Pilatum: Noli scribere, Rex Iudaeorum ; sed $85 quia ipse dixit: Rex sum Iudaeorum. Quis enim nisi spiritus Dei, maligni illius animum stare fecit, ut responderet eis : Quod scrifsi, scripsi ? ibi namque seruus malus propheticis quorundam psalmorum bene seruiuit titulis, scilicet quinquagesimi quinti, quinquagesimi sexti, quinquagesimi septimi, quinquagesimi octaui et 399 quinquagesimi noni, qui uidelicet tituli fere omnino huiusmodi sunt: | In finem ne corrumpas, ipsi Dauid, in tituli inscriptione. Nomen Naazareni in illo titulo et si ceteri euangelistae praeterierunt, at Iohannes aquilino peruidens oculo, quod multum pertineret ad nomen crucifixi ut uere saluatoris (quod est Iesus) et ut uere 595 regis, quod ei pro crimine ascribebatur, ita et uere sancti, quod est PL 1347 Nazarenus, non praeteriuit, totumque nobis perscripsit titulum, lesus Nazarenus rex Iudaeorum. Ad summum memoriter illud tenendum quod euangelista, cum dixisset, Aabitauit in. ciuitate Nazareth, non ita causam apposuit, ut diceret, ut adimpleretur, 6oo quod dictum est per prophetas, quoniam Nazareus erit, sed quoniam Nazareus uocabitur. Siquidem non inde sanctus erat, uel est, quia habitauit in Nazareth, Ymmo quia de Spiritu sancto conceptus est, sed hoc effecit inhabitatio ciuitatis illius, quod competenter secundum sanctimoniam suam uocatur Nazareus siue Nazarenus, et sic 605

eum uocat omnis lingua Hebraeorum, Graecorum atque Latinorum, nec solummodo hominum, uerum etiam angelorum malorum

610

pariter et bonorum, hominum piorum pariter et impiorum. Et quod magis mireris, mali angeli siue maligni spiritus per eius praesentiam torti, primi hoc nomine illum uocasse leguntur : Quid nobis et tibi Iesu Nazarene ? V emisti ante tempus perdere nos. Porro, angeli boni gratulantes in resurrectione eius, nomen istud solemniter praedicauerunt : Nolite expauescere, Iesum quaeritis Nazare575 cf. Rupert., De diuin. off. 2, 358 - CCCM 7, p. 41 (accessus : cf. H. Silvestre,

Quanto. iuniores. tanto. perspicaciores, in. Publications de l'Université Lovanium de Kinshasa, Louvain 1964 (De accessu ad auctores secundum schema modernorum). — 5T1 Mt. 1, 22-25.

580 cf. Iudith. 3, 6; Aug., Confess. 1, 12, 2. - C$ELL 355 pug.

581 Io. 19, 19. 584 zb. 21. 586 zb. 22. 5B9IUpssSs Sons Gu IS 8 15501 609 Mc. 1, 24 co//. Mt. 8, 29. 612 Mc. 16, 6.

585 sum supra lin. A

598 tenendum] est add. D

SVPER

MATTHEVM

II

51

num crucifixum. Surrexit, non est hic. Homines impii, non solus Pilatus, ubi titulum scripsit supra memoratum, uerum etiam illi qui comprehenderunt eum confessione sua prouexerunt uimque uocabuli eiusdem protinus experti sunt. Interrogati namque ab eo, quem quaeritis ?Responderunt |ei semel et iterum : Jesum Nazarenwm. Et eo dicente: Ego sum, abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram. Hoc ordine processit iste gloriosus et honore dignus Filius hominis usque ad annum aetatis tricesimum, iuxta quod psalmista praedixerat: Imtende, prospere procede et regna. Quem uidelicet ordinem non recogitantes, immo recogitare aut requirere nolentes Pharisaei, et idcirco uoluntarie errantes, quippe quos excaecauerat malitia ipsorum, dixerunt quodam loco ad Nicodemum, qui 625 nocte uenit ad eum : Numquid et tu Galilaeus es ? Scrutare Scripturas, et uide quia propheta a Galilaea non surgit. Dixerat enim ille: Numquid lex nostra iudicat hominem, nisi audierit ab ipso |prius, et cognouerit, quid faciat? De turba quoque cum propter sermones eius alii dicerent: H?c est were propheta, alii Christus, quidam 65 o dicebant: Nwmquid a Galilaea Christus uenit? Nonne Scriptura dicit, quia ex semine Dawaid, et de Bethleem castello, ubi erat Dauid, uenit Christus ? Quasi uero fieri non possit aut aliquando factum non sit, ut in alio loco natus quispiam, in alio nutriatur. Immo et si

C.19Y

AUT2

in Galilaea, ubi fuerat conceptus, fuisset etiam natus, nihilominus 65 — ueraciter de Bethleem castello uenisset Christus: quoniam Beth-

leemitis de domo et familia Dauid erat mater eius. Alioquin mentitur Scriptura, ephratheum, id est bethleemitem fuisse dicens Helcanam

patrem

Samuhelis,

qui erat de monte

Ephraim,

et

Zorobabel, qui fuit dux populi in reuersione a babylonica captiui- PL 1348 640 tate, quique ob hoc dictus est Zorobabel, quia natus est in Babylone, de Iudaea non erit, neque alii quicumque nati sunt illic per septuaginta annos captiuitatis. Haec aduersus improbabitatem illorum, qui quasi aedificantes lapidem hunc reprobauerunt, unde et de peccato suo inexcusabiles 645 sunt, quia si uoluissent, cito scire potuissent quod nos iuniores scimus et praedicamus, quia quamuis in Nazareth nutritus fuerit, nihilominus

de Bethleem

castello

uenit,

ubi erat

Dauid,

nec

quomodocumque uenit sed ibi natus fuit. Propheticis libenter immoramur testimoniis, quoniam illa sunt quae maxime operan650 tur ad clarificationem Filii hominis, cuius gloriam et honorem

617 Io. 18, 5. 7. 8.

619 cf. supra prol. 6. 620 Lc. 3,23. 621 Ps. 44, 5. 623 Sap. 2, 21. 624 cf. Io. 7, 50. 625 Io. 7, 52. 627 ib. 51. 628 ib. 40-42. 637 Lc. 2, 4. 638 1 Sm. 1, 1. 640 Mt. 1, 12. 644 cf. Mt. 21, 42; Rom. 1, 20. 650 Io. 17, 1; cf. supra prol. 6.

633 in!] uel de supra pon. ABC, inde 7 628 quid] quod 4 — 632autjut; 638/639 erat usque qui om. Bt — 639aom.! —— 651 praesciens] non nesciens B/

52

65

^

66o

66

—^

SVPER MATTHEVM

I

praedicare praesens opus intendit. Quod praesciens ipse cum dixisset, adhuc multa habeo uobis dicere, sed non potestis portare modo, continuo subiunxit : Cum autem uenerit ille Spiritus ueritalis, docebit uos omnem ueritatem. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit uobis, omnia quaecumque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi, quia de meo accipiet et annuntiabit uobis. Ex illis erat iste Mattheus, quondam publicanus, et idcirco nondum poterant portare cuncta illa quae de Scripturis habebat eis dicere, quia erant homines sine litteris et idiotae. Factum est quod promisit, uenit Spiritus ueritatis post resurrectionem et ascensionem eius, et docuit eos omnem ueritatem, sicut apparet tam ex istis quae iam hic posuit, propheticis quinque testimoniis, quam ex aliis quibus et iste et ceteri | euangelistae ualde conuenienter utuntur, in causis locisque opportunis. Hoc erat quod dixit, quia de meo accipiet et annuntiabit uobis, quia uidelicet suum est omne Scriptu-

C 20

rarum sacramentum, sua sunt, quae huius Filii hominis sunt, et in

ipsum tendunt omnia quae habet Pater, subauditur, in thesaurariis legis, et prophetarum et psalmorum. Quoties aliquid eorum recte intelligimus, quod utique fit per Spiritum ueritatis, toties fit quod 670 promisit, quia de meo accipiet, et annuntiabit. uobis, atque ita clarificatur ipse in cordibus nostris, dum per testimonia Scripturarum quae non possunt solui cognoscitur id esse, quod est uerus scilicet Filius Dei, uerus quoque Filius hominis. Quomodo autem potuisset decenter uel congrue fieri ut solus ipse, cum esset inter 67 ^ homines, paruus et humilis ; solus, inquam, uelut primus testimonium sibi ferret ipse tantae magnitudinis ? Si prodiret in turbas, si ueniret in coetum Pharisaeorum et scribarum, quibus ut erat magnum superbiae supercilium, sic nihilominis magnum erat inuidiae tormentum, ut diceret eis: Ecce ego quem scripsit Moyses 68 o in lege et prophetae ;ecce ego Messias, creditis in Deum, et in me credite, quomodo consequenter diceret nobis, ef discite a me, quia mitis sum, et humilis corde? Profecto sic illum procedere non decebat, qui est ipsa sapientia, sed nec filiorum sapientiae quemquam decet, ut ipse primus gratiam praedicet, qualiscumque sibi 68

^

fuerit collata, decebat ipsum, cuius haec sententia est :Et beatus PL 1349

est, qui non fuerit scandalizatus in me, dare operam, ut omnis auferretur occasio scandali, illis dumtaxat, qui libenter uellent scandalizari,

ut maxime

uolebant

scribae et Pharisaei.

Idcirco

factum est, et reuera fieri oportuit, id quod hactenus enarratis 690 euangelista continuo subiungit : 13-

652 Io. 16, 12. 653 ib. 15. 657 c£ Mt: 16,5 Lc- 5, 27: 659 Act. 4, 672 cf. Io. 10, 55. 679 Io. 1, 45. 680 Io. 14, 1. 681 Mt. 11, 29. 685 Lc. 7, 25.

652 habeo uobis multa — .4C 666 quae oz. B 667 thesauris B 679 ut] et 4 687 non libenter /, /aeuza /A 689 oportebat / 694 PROPHETAM ISAIAM B/

SVPER MATTHEVM

II

53

IN DIEBVS AVTEM ILLIS VENIT IOHANNES BAPTISTA, PRAEDICANS 3, 1-6 IN DESERTO ÍVDAEAE ET DICENS: PAENITENTIAM AGITE, APPROPINQVABIT ENIM REGNVM CAELORVM : HIC EST ENIM QVI DICTVS EST PER [SAIAM PROPHETAM, DICENTEM VOX CLAMANTIS IN DESERTO, 695 PARATE VIAM DOMINI, RECTAS FACITE SEMITAS EIVS. IPSE AVTEM IOHANNES HABEBAT VESTIMENTVM DE PILIS CAMELORVM, ET ZONA PELLICEA CIRCA LVMBOS EIVS. ESCA AVTEM EIVS ERAT LOCVSTAE ET MEL SILVESTRE. TVNC EXIBAT AD EVM HIEROSOLYMA ET OMNIS IVDAEA, ET OMNIS REGIO CIRCA [ORDANEM, ET BAPTIZABANTVR IN 700 IORDANE AB EO CONFITENTES PECCATA SVA. Iste ergo Iohannes homo magnus pro ipsa magnitudine sui multum debet humilitati Filii hominis, quippe qui propter indigentiam eiusdem, pauperis et egeni propter nos facti, propter nos testimonio magna indigentis, tam magnus et talis uenit, qui 7095 testimonium perhibens dignus esset audiri, immo non posset contemni. Qualis enim uel quam magnus est propheta hic, de cuius magnitudine prophetauerunt alii prophetae magni teste ipso qui ipsos prophetas misit, Hic est enim, scriptum est: Ecce mitto angelum meum ante faciem 710 praeparabit uiam. tuam ante te. Hoc scriptum est propheta,

71$

quod

ipse magnifice

confirmans,

taliter

| et sancti, ait, de quo | tuam, qui in Malachia

C 20V

de eodem

pronuntiat: Amen dico uobis mon surrexit inter natos mulierum maior lohanne Baptista. Et ipse Iohannes non nimis ultroneus, immo nimis discussus et nimis improbe pulsatus ab inquirentibus : Ego, inquit, uox clamantis 1n deserto : Dirigite uiam Domini, sicut dixi Esaias propheta, cuius et hic euangelista praesenti loco meminit, et euangelistae ceteri. Quando uenit iste angelus, iste

uox clamantis tam magnifice uenit, ut conceptus utero senectutis et sterili, Gabrihele archangelo praenuntiante, spiritu suo replere720 tur adhuc ex utero matris suae ; tantis natiuitatem eius comitanti-

725

T9

bus signis, ut timerent omnes uicini, et super omnia montana Iudaeae diuulgarentur haec, et ponerent omnes qui audierant in corde suo dicentes: Qwid putas puer iste erit? Etemim manus Domini erat cum illo. Sed fortassis haec documenta magnitudinis eius nos quidem scimus quia legimus. Illi autem qui tunc erant praesentes, quando a deserto uenit, nesciebant aut obliti fuerant a longe praeterita, quia tricesimus annus erat. Ad hoc sciendum, quia propter hoc illis non minus reuerendus erat, immo et hoc maxime reuerentiam illi augebat, quia ueniebat ignotus, quia cum hominibus non fuerat conuersatio eius. Inde erat quod Helias esse putabatur, et, quod eo maius est, existimabat populus, et cogita- PISO

703 cf. 2 Cor. 8,9 co//. Ps. 69,6. Lr

716156255

4: Mt 3995-

— 708(Mal.53, 1) Mt. 11,10. 723]

709 estsupralin.C ^ 710hoc]nam/

1691:66.

712 Mt. 11,

730 Mt. 11, 14; Io. r, 21.

712pronuntiabit/

—— 717iste?] ista /

54

SVPER MATTHEVM II

bant omnes in cordibus suis de illo, ne forte ipse esset Christus. Horum omnium, quae magnitudinem eius indicant, hic euangelista primum hoc posuit: Hc est enim qui dictus est per Esaiam jrophetam, dicentem : Vox clamantis in deserto, etc. Magnum hoc est praeconium Iohannis quia est uox. Non dicitur uocalis siue uocem habens, sed uox, sicut ipse confessus est, dicens: Ego uox

clamantis in deserto. Et uox utique alicuius uox est. Cuius ergo Iohannes uox est ? Vtique clamantis. Et quis est clamans, nisi ille,

74 Oo cuius omnis uita, omne tempus, quo hic in carne deguit, clamor siue inclamatio fuit? Hinc enim apostolus dicit: Qwi n diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum, qui possit illum a morte saluum facere, cum clamore ualido et lacrimis offerens, exauditus est pro sua reuerentia. Huius ita clamantis Iohannes uox prima fuit. quippe uocem non habebat, sed in ciuitate Nazareth — Humilitas secum habitabat, et annus aetatis eius iam tricesimus incipiebat.

Hoc est quod dicere molimur, nostrum 75

Oo

355

^

760

76 ^

T] o

clara uel sonora

quia sicut uerbum

cuiusque

uoce indiget, ut melius audiatur,

ita

Verbum Dei caro factum testificante Iohanne indiguit, ut homines minus in eo scandalizarentur, quod et factum est. Non solum enim apud simplices, uerum etiam apud inuidentes et uoluntarium scandalum patientes, auctoritas Iohannis causam eius persaepe defendit ut illic, cum dicerent ei, ;& qua potestate haec facis? Respondens, dixit eis : Interrogabo uos et ego unum sermonem, quem si dixeri|tis mihi, et ego uobis dicam, in qua potestate haec facio. Baptismus Iohannis unde erat? E caelo, an ex hominibus ? At illi cogitabant inter se dicentes : Si dixerimus de caelo, dicet nobis : Quare ergo non credidistis illa ? Si autem dixerimus ex hominibus, timemus turbam. Omnes enim habebant Iohannem sicut prophetam. Et respondentes Iesu, dixerunt: Nescimus. Ait illis et ipse: Nec ego dico uobis in qua potestate haec facio. Nec uero illa tantum tempora siue illius temporis aut gentis homines attendere quis debet, sed omnes gentes siue nationes usque ad finem saeculi, quia quocumque et quamdiu praedicatur Christi aduentus, adest hic idem testis Iohannes et testificans digito suo confirmat quia Christus alius non fuit nec est, nec erit, nisi is qui putabatur filius Ioseph. Hoc ualuit magnitudo siue auctoritas illius amici et testis, ut reciperent tunc filium hominis saltem pauci, saltem duodecim, incipientes ab ista uoce, qua dixit: Ecce agnus Dei qui tollit beccata mundi. Et si non plures illum recepissent, receperunt autem alii nonnulli: sufficere 29711031925: 741 Hebr. 5, 7. 746 Io. 5, 25. 749 Io. 1, 14. 753 Mt. 21,23 ; ib. 24-27. 766/ct9E c5 723: 769 Io. 1, 29. 72 0/cfSTosicnrT2:7

739 est uox? B

molitur/,zras.B

740 in carne oz. D

^ 756e]de.ACD

Jin. C, etiam add. B£

744 prima uox

768hominisom.B£

—

B;

747

^ 770autem supra

(ro

SVPER MATTHEVM

Ji

^

78

^

799

800

805

55

poterant huic sancto Israheli ad propagandam gentem spiritualem tot spirituales filii; quot secundum carnem filios primus Israhel pater eius habuit. Lucas euangelista pulcherrimi prudens auctor eloquii hunc aduentum huius Iohannis taliter edicit : Anno quintodecimo imperii Tiberii Caesaris, brocurante Pontio Pilato Iudaeam, DE21551 tetracha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Trachonitidis regionis, et Lysania Abilinae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, |factum est uerbum A 13 Domini super Iohannem Zachariae filium in deserto. Et uenit in omnem regionem lordanis, etc. Quam pulchre narratio haec illi propheticae Danihelis uisioni concordat: Asficiebam in wisione noctis el ecce bestia quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens et reliqua bedibus suis conculcans. Et subinde: Asficiebam ergo im wisione noctis, et ecce in nubibus caeli quasi filius hominis ueniebat, et usque ad antiquum dierum peruenit, el in conspectu eius obtulerunt eum, et dedit ei botestatem et honorem, et regnum, et omnes populi, tribus et linguae ipsi seruient. Potestas eius potestas aeterna, quae nom auferetur, el regnum eius quod non corrumpetur. Quid enim erat uidere illam talem bestiam, non solum commedentem, sed etiam comminuentem, nisi quod hic pulchre commemorat

- ND ^

II

Romanum

imperium, non solum ut ceteras

gentes Iudaeorum regnum suae ditioni subdidisse, uerum etiam in tetrarchias comminuisse? Vt enim iudaici regni comminueret potentiam, propter nimiam gentis illius insolentiam, idcirco in tetrarchas illud, id est in quattuor principes dissipauit, uidelicet Pontium Pilatum, Herodem, Philippum et Lysaniam. Nec uero solummodo regnum, uerum etiam sacerdotii principatum in duos, | scilicet Annam et Caipham, diuidendo comminuit. Futurum autem erat, ut reliqua pedibus suis conculcaret, quod tunc fecit quando gentem et locum tulit et eos qui bello superfuerunt in captiuitatem dispersit. Nunc igitur leuemus oculos nostros, oculos mentis et prospectum fidei, quia quod illic propheta uidebat in uisu noctis uenientem in nubibus quasi Filium hominis, dum comedisset atque comminuisset illa bestia terribilis atque mirabilis et fortis nimis, hoc est, quod hic narrant euangelistae, uenisse et manifestum esse in Israhel hunc uere filium hominis, et initium ueniendi fecisse a

baptismo Iohannis, dum regnum iudaicae gentis sibi subdidisset et in tetrarchas, ut iam dictum est comminuisset magna potentia TA Lc. 5, 1-3. 782 Dan. 7, 7. 795 cf. Plinius, Iz paneg. 31 : superbiebat uentosa et insolens natio ;Raban. ; In /;bros Machabaeorum 1 - PL 109, 1218 D.

D

7Tllsraeliti? — 772quod C 783habebat V/zjg. — 788tribus] et praem. seruient ei B/ — 790 talem zz marg. 4 794 regni iudaici — ACD 796 tetrarchias B7 —— 804 uenientibus B — 810 tetrarchias B7

(QE

VI

56

SVPER MATTHEVM II

Romani imperii. /ncipiens enim, ait apostolus Petrus, fost baptis-

81

^

mum, quod Praedicauit Iohannes, Iesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto et uirtute, etc. usque Quia ipse est qui constitutus est a Deo iudex uiuorum et mortuorum: huic omnes prophetae testimonium perhibent, remissionem peccatorum accipere per nomen. eius omnes qui credunt in eum. Initium ergo faciendi ueniens a baptismo Iohannis, qui latuerat eatenus, habitans cum

820

parentibus Nazareth et subditus illis, quousque processit ? Vsque ad antiquum dierum peruenit, et in conspectu eius obtulerunt eum, et dedit ei potestatem et honorem et regnum, et ipse est, ait Petrus, ut iam dictum est, qui constitutus est a Deo iudex utuorum et mortuorum, et pias

sicut ait Dauid :Gloria et honore coronauit eum, et constituit eum super obera manuum suarum, omnia subiecit sub pedibus eius. Hoc est unde praesenti opere loqui propositum est, ad gloriam et 82 — honorem filii hominis, cui sermo bonus est super datum optimum, quem et ipse exoptans dicit ad dilectam animam : Quae habitas in hortis, amici auscultant, fac me audire uocem tuam. — Factum est Verbum Domini (ait iam dictus Lucas euangelista) super Iohannem Zachariae filium in deserto, et Ydem Iohannes apud alium euangelis830 tam, quid ad se dictum fuerit, uel ad quid uerbum Domini super se factum fuerit, praedicat hoc modo: Ef ego nesciebam eum, sed ut manifestaretur in. Israhel, propterea ueni ego in aqua baptizans. Item : Et ego nesciebam eum, sed qui misit me baptizare 1n aqua, ille mihi dixit : Super quem uideris Spiritum descendentem, et manentem 835 in eo, hic est qui baptizat in Spiritu sancto. Hoc ex praeteritis quae Scriptura narrat euangelica satis euidenter constat, quia Iohannes nesciebat eum, uidelicet eo modo quo inuicem sciuntur, uel sciri

840

possunt facies hominum, qui uel pariter commanent uel aliquando mutuos sibi aspectus praebuerunt. Iesus namque adhuc infantulus necdum biennis fugerat in Aegyptum, et Iohannes puer nescimus quot annorum, uerumtamen

84 —^

in teneris annis, secesserat in deser-

tum. Ergo secundum faciem nesciebat eum, licet secundum spiritum scire potuerit eum iam aduenisse, quo agente exsultauit in gaudio clausus in utero matris suae. Sed ut manifestaretur ,ai, in Israhel, propterea ueni ego in aqua baptizans, subauditur et praedicans, quod hic Mattheus primus exprimens: Venit, ait, Iohannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae, et dicens: Paenitentiam | C 22 811 Act. 10, 37-38. 813 ;b. 42-43. 818 Mt. 2,25; Lc. 2, 531; Dan. 7, 1514. 821 Act. 10, 42. 822 Ps. 8, 6-7. 824A cf. supra prol. 6. 825 Eccli 18; 17:5 14€. T. T7: 826 Cant. 8, 15. 827 Lc. 3,2. 831Io. 1, 31. 833 i».

33.

| 840Mt.2,15;Lc.1,8o.

— 843Lc. 1,44.

844 Io. 1, 51.

846 Mt. 5,

1-2.

811 Petrus apostolus — B/ — 813 eum supra Jin. .A 814/815 prophetae omnes c 4, sed corr. 828 euangelista Lucas ^ B/ ^ 831/833 et ego usque item Z7 zarg. D 835 in eo] super eum L/zz.

SVPER MATTHEVM

II

97

agite, appropinguauit enim regnum caelorum. Haec eius praedicatio uiam parauit, ut manifestaretur in Israhel iste filius hominis et

appareret in nubibus caeli, peruenturus, ut supra memora tum est, usque ad antiquum dierum, id est eligeret sibi apostolos, de quibus dictum est per prophetam: Qui sunt isti, qui ut nubes uolant ?, testes illos habiturus et uidentibus illis ascensurus in caelum et cum illorum testimonio praedicandus per mundum uniuersum. Et notandum quod primus iste praecursor Domini nomine 855 expresso praedicat regnum caelorum sciendumque solum et unicum regnum caelorum regnum esse legitimum, rapinam autem fuisse omnia regna terrarum praeter solam sedem Dauid, quae huius regni caelorum praeparatoria fuit. Regna terrarum illa 860 dicimus, quae absque Deo fuerunt et sine spe regni caelorum pertransierunt, quorum maxima erant capita leaena et ursus.

850

pardus et illa sine nomine

865

quarta bestia, quas uidelicet bestias

Danihel uiditcin uisione supra memorata, per quas intellegimus quattuor principalia regna, quorum primum, regnum Babyloniorum, populum Dei captiuauit ;secundum, regnum Persarum et Medorum agente Aman superbissimo populum eundem funditus delere uoluit ; tertium, regnum Graecorum, mala in eodem populo

gessit illa, quae Machabeorum narrant libri; quartum, regnum Romanorum et ipsum Filium hominis tradentibus eum Pontio 870 Pilato Iudaeis et martyres eius usque ad tempora Constantini crudeliter occidit. Quod illic post bestias illas datum siue dandum esse uidit Danihel regnum Filio hominis, dictumque est ad eum: Suscipient autem regnum sancti Dei altissima, et obtinebunt regnum usque 1n saeculum et saeculum saeculorum, hoc est regnum quod 875 praedicans lohannes, praemittit: Paenitentiam agite, et tunc demum causam subnectit: Appropinquabit enim vegnum caelorum. Hic iam nec illud praetereundum quod hoc sit propheticae gratiae singulare praeconium, ubicumque legeris uel audieris ad quempiam factum esse uerbum Domini, et hinc prophetas sanctos esse Domini. Nouissimus 880 uel dici, quia factum est ad eos uerbum omnium illorum iste est Iohannes, super quem scribit euangelista factum esse uerbum Domini, ut ueniret praedicans et baptizans, et

sic manifestaretur in Israhel filius hominis.

854 Act. 1,9; ib. 8; Lc. 24, 48 ; Mc. 16, 852 Is. 6o, 8. 850 Dan. 7, 15. 857 cf. Mt. 11, 12; cf. Phil. 2, 855 cf. Raban, In Mt. 1 - PL 167, 767 C. 154 864 cf. Rupert., De uictoria ss. 5 7, Dan. 863 12. 2, Eph. cf. 860 6. 873 Dan. 7, 18. Verbi Dei, prol. - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 1, 14. 881 1/655, 2. 879 Is. 38, 4; ler. 1, 2. 3. 4. 11. 13 ; 6, 10 etc. 875 Mt. 5, 2.

848 appropinquabit regnum ^ B

C

864 regnum upra Jim. A

Babyloniorum

AL

58

SVPER MATTHEVM

II

Primus autem omnium fuit pater Abraham, de quo sic scriptum 885

est : Factus est sermo Domini ad Abraham per uisionem dicens : Noli timere Abraham, ego protector tuus sum, et subinde, Statimque sermo Domini factus est ad eum, dicens : Non erit hic heres tuus, sed qui egredietur de utero tuo ipbsum habebis heredem, etc., quibus utique uerbis promittebatur aduentus eiusdem filii hominis. Igitur cum

890 dicit hic: In diebus illis uenit

Iohannes Batista, subaudiendum est

in testimonium. Sic enim alius euangelista sublimiter enuntiauit, praemittens: Fwit homo missus a Deo, cui nomen erat Iohannes, statimque subiungens: Hic wenit im testimonium ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Nec uerum 895 solummodo ex deserto in omnem regionem Iordanis, uerum et ex

matris utero in lucem uitae praesentis in testimonium uenit ; idcirco senibus iustis datus est ; idcirco sterili utero conceptus ; idcirco adhuc ex utero matris | suae Spiritu sancto repletus est ; (C 22Y* idcirco cum gaudio multorum et admiratione plurimorum natus est ;idcirco duce Spiritu sancto in desertum a saeculo fugit, et uitam angelicam duxit, omnemque ordinem uitae irreprehensibilem gessit, uictu atque uestitu uenerabilis, et omni sanctitate mirabilis, ut esset idoneus testis et omnibus his modis in testimonium uenit. Sacerdos erat et patri sacerdoti succedere iure debe995 bat, sed uetera sacerdotii ueteris insignia respuens legemque caerimoniarum in diebus suis esse finiendam optime sciens, solam

91 ^

92 Oo

praeelegit praedicare et in semetipso dedicare paenitentiam, quae sacerdotalis officii pars optima est. Nouerat quippe, sicut beatus ille et iustus Simeon, nouerat, inquam, ef responsum acceperat ab PL 1354 eodem Spiritu sancto qui hominem talem pulchrum gratiae suae uehiculum praeparauerat, nom wisurum se moriem, nisi prius uideret Christum Domini, et illum regni caelorum regem quaerendum sibi esse, non per ostensionem siue propositionem aulicae purpurae, sed per praedicationem austerae paenitentiae. Nam, u£ manifestaretur ,ait, in Israhel, propterea ueni ego in aqua baptizans, et praedicans baptismum paenitentiae. Dicit aliquis: Non poterat alio modo fieri, ut manifestaretur in Israhel, nisi praedicando paenitentiam? Ad haec, inquam, poterat quidem, sed omnium modorum, quibus hoc fieri poterat, iste modus erat optimus, et pro re magis congruus magisque necessarius.

Quid enim?

Nonne

ad hoc uenerat

Filius hominis,

nonne ad hoc | natus erat agnus Dei, ut paenitentiam susciperet pro peccatis totius generis humani, et ut paenitentiam incipiens a

885 Gen. 15, 1. 909 Ec35. 26:

886 ib. 4. 890 Mt. 5, 1. 914 Io. 1, 51.

886 Abram .4B ^ 911prae-oz.B; nem] promissionem B

892 Io. 1, 6.

| 912Dominum;

8931o. 1, 7.

913propositio-

A 14

SVPER 925

959

933

MATTHEVM

II

59

ieiunio quadraginta dierum, perseueraret agendo illam in laboribus plurimis, usque ad mortem, mortem autem crucis. Nonne illa morte a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris, quod cum lapis ille reprobatus esset, cum foras ciuitatem proiectus ille Filius hominis in cruce penderet, iamque spiritum emisisset, patefactum est latus eius militis lanceaet continuo exiuit sanguis et aqua? Hoc fuit, hoc est baptisma ipsius, de quo dixit ipse iam dudum baptismate Iohannis baptizatus: Ego habeo baptismo baptizari, et quomodo coarctor usque dum perficiatur ? llo baptismate nos baptizandi eramus et baptizati sumus. Hinc apostolus: Quicumque enim, ait, baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Modus ergo manifestationis hic erat optimus et ualde congruus, «t gloriam humilitas praecederet, humilita-

tem gloria sequeretur, atque illic praemonstraretur quali cum fructu susceptam paenitentiam foret consummaturus. Humilitas quippe fuit, quod uenit Dominus ad baptisma serui, et inter 940 peccatores paenitentiam suscipientes, qui peccatum non fecerat, baptismum paenitentiae suscepit. Quae uel qualis hanc humilitatem gloria continuo secuta est ? ECCE, inquit, APERTI SVNT EI CAELI, ET VIDIT SPIRITVM DEI 3, 16-17 DESCENDENTEM SICVT COLVMBAM, ET VENIENTEM SVPER SE. ET 945 ECCE VOX DE CAELO DICENS: HIC EST FILIVS MEVS DILECTVS, IN QVO MIHI BENE COMPLACVI. Hoc et miraculum gloriosum, et maioris fuit gloriae signum. | (2952/3 Similiter namque

humilitatem

mortis quae, ut iam dictum

est,

paenitentiae propter nos susceptae consummatio fuit, secutura 259 erat gloria resurrectionis, qua effulgente nimirum aperti sunt ei caeli, et ipse in caelum ascendit, et gratia Spiritus sancti non iam

955

960

super eum, sed super credentes in eum et baptizatos in nomine eius descendit. Alias autem et uere super eum descendit, quoniam ipse est caput et ipsi sunt corpus eius, super quos Spiritus sanctus descendit, nec ob aliud super eos descendit, nisi quia Christus ipse est in eis, quemadmodum apostolus dicit :Aabitare Christum per IIPEUSUS fidem in cordibus nostris. Vnde autem huic Iohanni, ut tam cito cognosceret eum, diceretque uenienti ad se illud memorabile ex humili corde: 3, 14 EGO A TE DEBEO BAPTIZARI, ET TV VENIS AD ME? Dixit enim

secundum

Iohannem,

ut supra

memoratum

est;

927 Act. 4, 11. 926 Ps. 117, 23. Phil. 2, 8. 930 cf. Leo, Epist. 16,6 coll. 59, 4- PL 27, 50. natiuitate ecclesiae ex Corde lesu in eruce, Gregorianum 936 933 Rom. 6, 5. 931 Lc. 12, 50. S.). 956 Eph. 5, 17. 940 1 Petr. 2, 22. 937 Prou. 15, 33.

925 924 2 Cor. 11, 25. 929 Mt. 928 lo. 19, 34. 54, 701. 871 ; cf. S. Tromp, De 13 (1932) p. 489-527, spec. 525

Rom. 6, 5.

936 ut...praecederet] et...praecedit L/4g. 934 ait oz. ACD om. Bt 946 COMPLACVIT 7 960 pEBEO A rE D

941 hanc

60

SVPER MATTHEVM

II

dixit, inquam, semel et iterum :Et ego nesciebam eum. Vnde ergo tam cito cognouit eum ? Ad haec breuiter respondendum, quia per uim prophetici spiritus cognouit eum, utique uolentem cognosci, 965 quia iam tempus aderat cognoscendi eum. De illa ui prophetici spiritus loquitur apostolus : S? omnes prophetent, intret autem quis infidelis uel idiota, conuincitur ab omnibus, diudicatur ab omnibus,

etiam occulta cordis eius manifesta fiunt, et ita cadens in faciem, adorabit Deum pronuntians quod uere Deus in uobis sit. Hoc in laude propheticae gratiae dicit, quod illi occulta cordis alterius manifesta sint. Erat autem Iohannes propheta, iamque ex utero matris suae gratiam propheticam acceperat, spiritu prophetico repletus fuerat. Sed ut et hoc inferam quod aliud uerbum Domini factum fuerat, ut Lucas meminit, super Iohannem Zachariae filium in deserto, nisi ipsum, quod caro factum erat, ex Mariae Virginis utero? Ergone Verbum quod factum fuerat super eum, ut ueniret,

et assumptum hominem siue carnem quam assumpserat, manifestaret ille in Israhel, non ostenderet illi cito quem quaerebat, et propter quem ut manifestaretur, oboediens Verbo aduenerat? Igitur cum

ista sit uis prophetici

spiritus, ut iam dictum

est,

manifesta facere occulta cordis, etiam nolentis quanto magis manifesta fieri debuerunt Iohanni occulta cordis Domini Iesu, praesertim uolentis, ut non ex facie mentem, sed (quod mirabilius est) ex mente cognosceret eius faciem ? Et ille quidem, quisquis est, cuius 98

^

occulta cordis ita manifesta fiunt, cadens in faciem, ait apostolus, adorabit Deum, pronuntians quod uere Deus in uobis sit. Dominus autem Iesus, cuius non est adorare, sed adorari, quo debuit modo

gratiam illam, gratiam propheticam honorauit, cui manifesta facta fuerant occulta cordis sui, quatenus Iohannes dicere posset, 999 Ego a te debeo baptizari, siue illud secundum Iohannem : Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi. Et quomodo illam gratiam honorauit? Videlicet pronuntiando, quod uere Deus, uere Spiritus sanctus, uere spiritus propheticus, et plusquam propheticus esset in mente Iohannis. Dixit enim ubi opportunum fuit: Sed quis 99 ^ ex|istis in. desertum | widere? Prophetam? Etiam dico uobis, et A 14V plusquam prophetam. Hic est enim, de quo scriptum est : Ecce mitto (01227 angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam ante te. Amen dico uobis, nom surrexit inter natos mulierum maior Iohanne Baptista, etc., usque: Et si uultis recipere, ipse est Helias, qui uenturus est. Qui habet aures audiendi, audiat. IOOO

14.

962 Io. 1, 51. 966 1 Cor. 14, 24-25. 974 cE- Ec- 352: UT CESIONTS 981 1 Cor. 14, 24. 985 ib. 25. 994 Mt. 11, 7-11. 999 ;j. 14-15.

975'CE* TO. T. 990 Io. 1, 29.

963 respondendum ;z arg. 4 — 966 si] autem add. Vulg. — 968 etiam non in Vul. — fiuntim marg. A 975 erat supra lin. A, fuerat B/— 991 gratiam illam — B7 — 994enimnzarg..A ^ 998inter natos mulierum non surrexit B/, non surrexit zzZeponifur, sed expunctum B

SVPER MATTHEVM

II

61

Vbi uero factum est eidem Iohanni, quod dixit: Ego debeo a te baptizari ? Oportet namque uerum et statera rationis esse pondera- PL 1356 tum, quod tali in tempore, talem ob causam, tali tantoque Filio hominis dixit propheta ueritatis, homo tanti meriti, angelus tam 1005 magni praeconii. Vbi ergo factum est ei ? Vbi baptizatus est ab illo qui ad baptismum eius ueniebat, Filio hominis ? Illic nimirum, ubi peccata mundi tulit idem agnus Dei, quem digito demonstrauit. Vbi hoc? Profecto ubi agnus ipse immolatus est, et nostros sanguine suo postes sacrauit, et Pharaonem cum suis Aegyptiis ita IOIO flagellauit, ut uinceret, qui uictus non fuerat decem praeceptorum legalium plagis magnis, Pharaonem non carneum sed spiritualem, scilicet diabolum principem tenebrarum. Vbi traduxit illum palam confidenter affigens.cruci et mare magnum, mare rubrum, scilicet sanguinem et aquam de latere suo lancea percussus emisit, IOIj ibi factum est Iohanni quod sperabat, et sciebat dicens: Ego a te debeo baptizari, nec soli Iohanni, uerum etiam sanctis et electis omnibus, qui exspectabant eum ab origine mundi. Et quidem scire poterat, quod ex utero matris suae sanctus esset, quippe qui sancto Spiritu adhuc ex utero matris suae repletus est, sed quia 1020 iuxta erat illi Dominus, sicut scriptum est : Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu saluabit ; quia, inquam, iuxta illi erat Dominus, et de prope sciebat in contritione cordis et in humilitate spiritus, quod Dominus solus sine peccato et solus esset de uirgine natus, ipse autem quamuis magno munere sacra1025

tus, tamen de commixtione maris et feminae fuisset procreatus, sanctitatem illam quasi nescire uoluit, nec sibi sufficere indicauit,

nisi pro eo funderetur sanguis illius agni quem loquebatur agni solius sancti, solius immaculati. Et reuera, 1030

IO355

nisi mare

illud inimicos

nostros

uidebat,

cui

operuisset,

nisi

sanguis ille fusus fuisset et aqua illa inundasset, sanguis redemptionis et aqua emundationis neque huic neque illi cui ante hunc dictum est: Priusquam te formarem in utero, noui te ; et antequam exires de uentre, sanctificaui te ;neque alicui sanctorum sanctitas ulla suffecisset, quicumque dicti sunt sancti, ut Aaron, de quo psalmista dicit : E? ?rritauerunt Moysen in castris, Aaron sanctum Domini. Sunt enim plures modi, quibus quidlibet sanctum dici consueuit, ne cum sanctum audieris, statim perfectum et ab omni

putes esse peccato liberum. Scrzptum quippe est n legi Moysi, quia

EN.

1002 cf. Eccli. 21,28. 1014 Io. 19, 34.

1008 cf. Ex. 12, 5 ss. 1013 Col. 2, 14 ; cf. Ps. 105, 1020 Ps. 355, r9. 1022 cf. Ps. 5o, 19. 10281:

Pett. 15-19. 1029 cf. Ps. 77, 55. 1030 cf. supra 1, 930. 1035 Ps. 105, 16. 1038:[/c22; 723 (EX2135-2)-

1019 Spiritu sancto — B 1021 sunt supra 4m. A saluabitur; ^ 1026iudicauit B/ — 1029 illud mare — 4 ^ C, sed corr. 1038 Moysi] Domini l/z/g.

1032 Ier. 1, 5.

humilis spiritu 1030 fuisset fusus

62

SVPER MATTHEVM II

omne masculinum adaperiens uuluam, sanctum Domino uocabitur. 1040 Sanctifica

1045

1050

mihi,

ait Dominus,

omne

primogenitum,

quod. aperit

uuluam in filiis Israhel, tam de hominibus quam de iumentis, mea sunt enim omnia. Et in lege Nazaraéi | scriptum est: Sanctus enim erit crescente caesarie capitis eius; omnes dies separationis suae C 24 sanctus erit. Domino. Et Iohannes quidem istis quoque modis sanctus fuit, utpote primogenitus, ante quem sterilis mater nullum genuit, idemque Nazareus, uti angelus locutus est, «wnum et PI) 1357 siceram non bibet. Sed numquid omnis eiusmodi sanctus, qui inde sanctus est, quod primogenitus, immunis a peccato existimabitur? Aut numquid Nazareus, quoniam uinum et siceram non bibit, et nouacula super caput eius non ascendit, siue Samson, siue alius quis eiusmodi, ideo consummatae sanctitatis erit ? Verumtamen secundum illum sanctitatis modum, quem infusio sancti

1055

Spiritus operatur, Iohanne sanctior inter natos mulierum nemo quidem surrexit, sed nihilominus sancti sanctorum lesu Christi baptismate, id est sanguinis effusione uel morte eius indiguit, et idcirco ueraci humilitate dixit : Ego a te debeo baptizari. Hunc uide hunc sanctum, hunc primogenitum, hunc Nazareum, quantum deceat sic esse uestitum, ut euangelista refert, dicens:

1060

1065

IPSE AVTEM IOHANNES HABEBAT VESTIMENTVM DE PILIS CAMELORVM, et laudari a Domino dicente: Quid existis in desertum uidere? hominem mollibus uestitum ? ubi subauditur non, et sequitur :Ecce qui mollibus uestiuntur, in domibus regum sunt. Vere talis habitus decebat eum uestimentum de pilis camelorum et zona pellicea circa lumbos eius sicut et Heliam, de quo itidem scriptum est : V7» pilosus et zona pellicea accinctus renibus. Tales enim utriusque fuerunt mores, et zelus austerus, talisque uita qui non indulgebat

3,4

sibi ut esset remissior, fluentibusque deliciis luxuriaretur. Hoc de 1070

isto confestim Scriptura | praesens testatur, quia non molliter. peccatoribus blandiebatur. Dixit enim, VIDENS MVLTOS PHARISAEORVM ET SADDVCAEORVM VENIENTES 3, 7-10 AD BAPTISMVM SVVM : PROGENIES VIPERARVM, QVIS DEMONSTRAVIT VOBIS FVGERE A VENTVRA IRA? FACITE ERGO FRVCTVM DIGNVM PAENITENTIAE, ET NE VELITIS DICERE INTRA VOS: PATREM HA1040 Ex. 15,2. 1042 Num. 6, 5.8. 1046 Num. 6, 3; Lc. 1, 15. 1049 cf. Num. 6, 5. 1050 cf. Iudic. 15, 5. 1052 cf. orationez; Deus cui omne cor «tel Sancti Spiritus Domine corda - P. Bruylants, Les Oraisons 206. 1034, p. 64. 298 : infusio s. Spir. 1053 Mt. 11, 11. 1054 cf. Dan. 9, 24. 1061 Mt. 11,

7:581

1062 ;. 8.

1040 aperuit D 1042 enim sunt — B; 1044 sanctus supra lim. A quoque s4pra/..4A ^ 1048quod;2;zarg..A,quodest D —— 1049 siceram et uinum ^ B/ . 1053 sanctior] maior V//g. 1055 eius morte — B/ — 1056 nunc B/, N- a rubricista B. — 1069 praesens Scriptura D — 1072 pEMoNsTRAvir] osrENDrIT B/

SVPER

MATTHEVM

II

63

1075 BEMVS ABRAHAM. DICO ENIM VOBIS QVONIAM POTENS EST DEvs DE LAPIDIBVS ISTIS SVSCITARE FILIOS ABRAHAE. [AM ENIM SECVRIS AD RADICEM ARBORIS POSITA EST. OMNIS ERGO ARBOR QVAE NON FACIT FRVCTVM BONVM, EXCIDETVR, ET IN IGNEM MITTETVR. Ecce uere hominem non mollibus uestitum, quippe cuius sermo 1080 pilis camelorum quibus uestitus erat multo est asperior ; unde non

1085

1090

1095

I1IOO

potuit esse in domibus regum, immo in domo regis Herodis et reginae Herodiadis decollatus est propter sermones eiusmodi, sermones ueritatis, quibus ipse non mollis peccatorum molles auriculas et adulationes auidas arguendo nimis offendit. Apud Lucam sensus quidem et uerba ipsa paene sunt eadem, nisi quod hic manifestius designat propter quos maxime sic inceperit, progenies siue genimina uiperarum, uidelicet propter Pharisaeos et Sadducaeos, qui erant haeretici Iudaeorum. Nam Pharisaei ex hebraeo in latinum interpretantur d?wist, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi deuteroses uocabant, iustitiam praefere-

bant, unde et diuisi uocabantur a populo, quasi | per iustitiam. C 24V Sadducaei interpretantur iusti. Vendicabant enim sibi quod non erant. Corporis resurrectionem negabant et animam cum corpore interire praedicabant. Hi quinque tantum libros legis recipiebant, prophetarum uaticinia respuentes. Igitur eum dicit Lucas: PL 1358 Dicebat ergo ad turbas quae extebant ut. baptizarentur ab ipso: Genimina uiperarum, hic autem praemisso: T'unc exibat ad eum Hierosolyma et omnis Iudaea et omnis regio circa Iordanem, et baptizabantur in Iordane ab eo confitentes peccata sua, tunc demum sic incipit: Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum uenientes ad baptismum suum, dixit eis: Progenies uiperarum. Constat quod pariter quidem totam, sed non aequaliter totam gentem malitiae saeuientis arguit, quod scilicet inuicem inuidendo, et inuicem mordendo

1105

IIIO

Iudaei forent ab inuicem consumendi,

maxime autem Pharisaei et Sadducaei futuri essent auctores uel causa sibimet tanti mali et irae superuenturae. Vt pro miraculo debeat esse rarus quisque, qui illam sciret uel posset effugere. Nec uero ita denotauit eos solus uel primus. Si quidem prior Moyses inter cetera dixit : Fel draconum uinum eorum, et uenenum aspidum insanabile. Numquid minus est dicere, fel draconum siue uenenum aspidum, quam, progenies siue genimina uiperarum? Et illos 1089 Hier., Lb. znt. hebr. nom. 76, 28 - CC 72, p. 155. 1087 Lc. 5, 7. 1087/1095 Raban., In Mr. 1- PL 109, 770 1092 5. 66, 6 - p. 142 : iustificati. 1109 Deut. 32, 33. 1100 7. 7. 1097 Mt. 5, 5-6. 1096 Lc. 5, 7. AB.

1083 non mollis ipse ^ 1080 unde] et 2422. B7 1090 uocant...praeferunt Ra. haereticis fuere Rab. 1092 enim supra Lm. per priuatam iustitiam Ra. ...negant...praedicant...recipiunt...respuunt Ra. 1099 ab eo in Iordane — B7 1096 exibant /

1088 ex 4, »ed corr. 1091 uocantur Ra uendicant...sunt A 1094 legis] Moysi D 1101 dixit] et przez. D

64

LLr$

II2O

1125

SVPER MATTHEVM

II

quidem Pharisaeos, quibus haec et cetera dixit, putaremus sic uenisse ad eum, ut uellent percipere baptismum, quoniam sic euangelista dixit: Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum uenientes ad baptismum suwm, sed repugnat illud quod alius euangelista magis illos insinuat uenisse ad insidiandum. Miserunt, ait, Iudaei ab Hierosolymis sacerdotes et leuitas ad. Iohannem, ut interrogarent eum. Tu quis es? Cumque interrogantibus tandem respondisset: Ego wox clamantis in deserto: Dinigite uiam Domini, sicut dixit Esaias propheta ; post hanc illius responsionem statim subintulit : Et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis. Hoc dicto, deinde sequitur: Et interrogauerunt eum, et dixerunt ei : Quid ergo baptizas, si tu non est Christus, neque Helias neque $rofpheta ? Per hoc melius intelligitur istud quod ait Mattheus: Videns multos Pharisaeorum et Sadducaeorum uenientes ad baptismum

suum, scilicet quia uenerint, non ut ipsi baptizarentur, sed

ut baptizantem calumniarentur, praesertim cum et alius euangelista dicat: Et omnis populus audiens, et publicani, tustificauerunt Deum, baptizati baptismo Iohannis, Pharisaei autem et legisperiti II30 consilium Dei spreuerunt in semetipsis, non baptizati ab eo. Quod erat illud uel quale Dei consilium, quod Pharisaei spreuerunt? Nimirum paenitentiam agere et dignos paenitentiae fructus facere. At illi scilicet Pharisaei confidebant in se tamquam iusti et aspernabantur ceteros, sicut attestatur locis opportunis ueritas 1155 euangelii. Vnde apud Lucam diligenter animaduertendum, quia interrogabant turbae dicentes, quid ergo faciemus ? interrogabant publicani uenientes ut baptizarentur, et dicebant : Magister, quid (P5 faciemus ? Interrogabant et milites dicentes, quid faciemus et nos? Turbae interrogabant, publicani interrogabant, milites quoque PL 1559 1140 interrogabant dicentes, quid faciemus ? Pharisaei uero nusquam interrogasse leguntur et dixisse, Quid faciemus ? Claret igitur quod uel quale consilium Dei, quomodo consilium Dei spreuerint Pharisaei, non baptizati baptismo Iohannis, quia uidelicet erant superbi, confidentes

in se tamquam

iusti, suam

iustitiam

statuere

1145 uolentes, et iustitiae Dei non subiecti, unde et magno supercilio magistrum pietatis filiumque patris misericordiarum Iesum Christum redarguisse leguntur, dicendo discipulis eius, Quare manducat magister uester cum publicanis et peccatoribus? | Porro quem tu erudieris,

Domine,

et de lege tua

docueris

eum,

ile desiderat

1114 Mt. 5, 7. 1117 Io. 1, 19. 1119 7. 25. 1121 zb. 24. 1122 z. 2i51125 Mt. 5, 7. 1128 Lc. 7, 29-30. 1133 cf. Lc. 18, 9. 1136 Lc. 5, IOX1275141144 cf. Lc. 5, 8; 7, 29; Rom. 1o, 5; cf. Lc. 18, 9. 1146 cf. 2 CofE ls. 1147 Mt. 9, 11. 1148 Ps. 95, 12.

1116 alius szpra Jin. A 1126 uenerant/; — ipsiswpra/im. supra lin.A 1133 confidebant] consyderabant7

C

1127 alius

JAVESV

SVPER MATTHEVM

II

65

115o paenitentiam agere, desiderat ut possit dignos paenitentiae fructus facere. Ille scit, ille confitetur quod iustitia nulla sit, quod omnis ex operibus iustitia uana sit, nisi testimonium habeat ex fide

huius Filii hominis Iesu Christi, cuius sanguis cum aqua fluens de latere eius, ut superius dictum est, nisi iustos omnes emundasset, 115; Immundae et sordidae essent omnes iustitiae, iuxta illam ueridi-

cam confessionem iusti et iustificandi prophetae Esaiae: E! facti sumus ut àmmundi omnes nos, et quasi bannus menstruatae uniuersae iustitiae nostrae. At illi falso iusti et uere peccatores, ne istam cognoscerent iustitiam, scutum sui cordis habebant patrem suae

116o carnis, Abraham, quasi caro Abrahae, quoniam de illa profluxerant, sufficere posset eis ad iustitiam. Proinde cum dixisset : Facite

ergo fructum dignum paenitentiae, subiunxit atque ait : Et ne uelitis dicere intra uos, patrem habemus Abraham. Dico enim uobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filtos Abrahae. Iam 1165 enim securis ad radices arborum posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonwm excidetur et in ignem mittetur. Haec eo dicente opportune reminiscimur sermonis illius prophetici ex ore Hieremiae: Maledictus uir qui confidit in homine, et omit carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor eius. Erit enim quasi myrice 1170 2n deserto, et nom uidebit cum uenerit bonum, sed habitabit in siccitate in deserto, in lerra salsuginis et inhabitabili. Benedictus wir qui confidit in Domino, et erit Dominus fiducia eius, et erit tamquam lignum quod transplantatur super aquas quod ad humorem mittit radices suas, et nom timebit cum uenerit aestus. Et erit folum eius 117; uiride, et in tempore siccitatis mon erit. sollicitum, nec aliquando desinet facere fructum. Quid, quaeso, aliud est uelle dicere intra semetipsos, Patrem habemus Abraham, siue Pater noster Abraham est, et hoc aduersus Dominum, nisi confidere in homine et ponere carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor eorum? Nam 118o ueraciter ut a Domino corde recederent | immo ut Dominum in C 25

sermone caperent, idcirco nonnumquam dixisse leguntur: Pater noster Abraham est, et illud: Nos ex fornicatione non sumus nati, itemque: Semen Abrahae sumus, et: Nos autem Moysi discipuli PL 1360 sumus. Nonne hoc est confidere in homine et ponere carnem 1185 brachium suum ? Fiducia Moysi et carnis Abrahae spernere consilium Dei et gloriari contra Filium Dei, quod sola et unica gloria est

1150 Lc. 5, 8.

1153 cf. Io. 19, 54.

1161 Lc. 5, 8-9; Mt. 5, 8-9. 1182 ib. 8, 41 ; zb. 8, 53. 39.

1156 Is. 64, 6.

1168 Ier. 17, 5-8. 1183 1o. 9, 28.

1159 Thren. 5,65.

1181 cf. Mt. 22, 15 ; Io. 8,

1150 desiderat] utsciatazdZ.7 ^ 1157utswpra/m..4 ^ 1162fructus dignos 1168 enim supra in. B.— 1165 radicem V/uig. 1163intraom.! Vulg. 1186 est gloria — B/ 1169 ut...recedat] et recedit l/4/g. uir] homo l/z/z.

66

SVPER MATTHEVM

II

Abrahae, siue Moysi, qua remota, inglorius est Movses, Abrahamque puluis et cinis? Ne ergo uelitis, ait, ita dicere intra uos. Maledictus enim quisquis ille est, qui in carne contra consilium Dei 1190 gloriatur, ut non faciat dignos paenitentiae fructus. Maledictus est ille sicut Chanaan, de quo dixit pater ipsius hanc sententiam maledictionis : Seruus seruorum erit fratribus suis. Etenim ille talis eidem Chanaan similis est, Chananeus et non Iudaeus est. Haec 1195

enim dicit Dominus ad Hierusalem apud Hiezecihelem : Radix tua et generatio tua de terra Chanaan. Pater tuus Amorrheus, et mater tua Cetthea, illa, inquam, non quasi oliua estfructifera in domo Domini, sed quasi myrice in deserto in terra salsuginis et inhabitabili, quae uidelicet arbor ex amaritudine nominata est, gustus enim eius nimis est amarus, et haec in solitudine et saxosa humo nascitur.

1200

Iam, inquit, securis ad radicem arborum posita est, ut quae fructum bonum non facit, excidatur et in ignem mittatur, siue illa oliua siue

1205

1210

myrica sit. Etenim etiam si de radice bonae oliuae creuerit, siue oleaster aut myrica sit, excidetur propter sterilitatem, propter incredulitatem. Inde apostolus :Sz enim, inquit, Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat, uide ergo bonitatem et seueritatem Dei, in eos quidem qui ceciderunt seueritatem, in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate, alioqui et tu excideris. Hoc de inuisibili excisione dixit, qua proicitur incredulus a regno Dei, securi excisus iudicii diuini. Verumtamen et alia est excisio illorum propter quos uel quibus dicebat. E! ne uelitis dicere intra. uos, Patrem

1o

1220

habemus

Abraham,

etc., uidelicet

illa, qua corporaliter

quoque excidendi erant et exstirpandi de terra sua, securi uisibili, scilicet manu Romana. Hinc psalmista praedixerat : Quas? in silua lignorum securibus exciderunt ianuas eius in idipsum, in securi et ascia deiecerunt eam, incenderunt igni sanctuarium tuum, etc. Quid porro est quod ait: Dico enim uobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae? Quos uel quales uidebat, siue digito demonstrabat lapides ? Non enim solummodo |dixit de lapidibus, sed signanter ait, de /apidibus istis, quo uidelicet pronomine solemus uti, cum digito demonstramus uel demonstrare possumus ipsas res de quibus nobis sermo est. Et quidem sensus uerus est, per lapides recte intellegi homines gentiles, lapidea simulacra

colentes, de quibus et nos fuimus

uel sumus

in filios

1187 cf. Gen. 18, 27. 1188 Mt. 5,9. 1192 Gen. 9, 25. 1194 Ez. 16, 2 1196 Ps. 51, 10. 1197 Ier: 17,6. 1198 cf. Hier., In Hieremiam 5, 72, 10 - CC 74, p. 164 : hebraice dicitur aroher. 1204 Rom. 11,21-22. 1213 Ps. 735 3-7 1221 cf. Hier., Iz Mz. 1,252 - CC 77, p. 17. 1223/cf^n Got t2 9.

1187 siue Moysi Abrahae siue corr. i2 ras. JA, siue! supra /in. A 1188 puluis] non nisi przez. B^ — 1191 ipsius pater - D — 1196ille B/ — quasi] sicut l/z4g. 1199 amarus est — B 1200 arborum] eiusmodi praez. B, arborum supra lin. B 1203 exciderunt / 1207 bonitatem] Dei a2. V/z/g. 1209 est oz. / 1223 sumus] uel fuimus saperpon. B

A 16

SVPER

MATTHEVM

II

67

Abrahae suscitati per fidem Iesu Christi, sed non leguntur tunc adfuisse uel uenisse ad Iohannem in Iordanem eiusmodi lapides, eiusmodi homines. Quos ergo uidebat uel | demonstrabat in C 26 Iordane lapides? Putasne illos quos de Iordane tulit, et quos in medio Iordanis alueo Iosue, Domino iubente, posuit : Elige, inquit PIT Dominus, duodecim uiros singulos per singulas tribus, et praecipe 1230 eis, ut tollant de medio Iordanis alueo, ubi steterunt sacerdotum pedes, duodecim durissimos lapides, quos ponetis in loco castrorum, ubi fixeritis hac nocte tentoria. Fecerunt autem filii Israhel sicut eis praeceperat Iosue, portantes de medio lordanis alueo duodecim lapides ut ei Dominus imperarat, iuxta numerum filiorum Israhel, 1255 usque ad locum in quo castrametati sunt, ibique bosuerunt eos. Alios quoque duodecim lapides posuit Iosue in medio Iordanis alueo ubi steterant sacerdotes qui portabant arcam foederis, et sunt ibi usque in

1225

praesentem diem. De hoc et de ceteris constat auctoritate apostoli,

quia omnia in figura contingebant illis. Quod cum ita sit, nonne spiritualiter nobis lapides illi prophetae sunt et apostoli, lapides uiui, lapides magni, qui fidem nostram uelut fundamentum portant, necessariamque nobis factis et dictis operum Domini memoriam semper suscitant ? Nam de illis lapidibus cur sic a Domino praeceptum et sic est factum ? Quando, inquit, interrogauerint uos 1245 filii uestri cras dicentes : Quid sibi uolunt isti lapides ? respondebitis eis: Defecerunt aquae Iordanis ante arcam foederis Domini Dei nostri, cum transirent eum. Idcirco positi sunt lapides isti in monumentum filiorum Israhel usque in aeternum. Nihil uerius quam lapides istos, scilicet prophetas et apostolos, qui significabantur nobis usque in aeternum esse 1250 per lapides illos in monumentum positos. Si ueraciter dixit apostolus Christi: Petra autem erat Christus, cum de petra inanimata, de qua populus biberat, fuisset locutus, quomodo non ueraciter dicat praecursor Christi, lapides isti quos Iosue Domino iubente pro monumento posuit, prophetae sunt et apostoli, quorum alios, uidelicet prophetas, olim posuit, 1255 alios scilicet apostolos sine dubio continuo positurus est. Et prophetae quidem quia profundiora uel obscuriora sacramenta continent, quasi in medio Iordanis alueo sub aquis latent. Apostoli uero, quia nuda et aperta facie saluatoris opera testantur, quasi in 1260 Galgala positi, quod interpretatur rewelatio, semper sub diwo conspectibus omnium patent. Igitur Ne coeperitis, ait, dicere intra uos, patrem habemus Abraham, dico enim uobis, quia potens est Deus 1240

1228 Ios. 4, 2-3. 1232 zb. 8-10. 1239 1 Cor. 10, 6. 1241 cf. 1 Petr. 2, 4- 6. 1244 Ios. 4, 6-7. 1251 1 Cor. 16, 4. 1254 Eph. 4, 11. 1260 cf.

Hier., Lzb. interpr. hebr. nom. 35, 24 - CC 72, p. 104.

1233 praecepit T/4/g. 1232 autem] ergo V2. D —— 1246/1247 Dei nostri son n Vulg. lapides isti 1261 coeperitis] uelitis V/sg. cf. supra 2, 1166

1261 Mt. 5, 9.

1235 ubique; — 1245 1247 transiret 7 lg.

68

1265

1270

SVPER MATTHEVM

II

de lapidibus istis suscitare filios Abrahae, id est, ne argumentemini uos paenitentia uel paenitentiae fructibus non indigere, siue regnum caelorum uobis hereditarium esse, quoniam secundum carnem estis filii Abrahae, quia ptofecto sola caro Abrahae ad consequendum regnum caelorum non magis ualet quam isti lapides, immo cum de carne Abrahae multi sint filii diaboli, per uerbum illorum quorum in figura positi sunt lapides isti multi nascentur qui uere sunt filii Abrahae, uere filii Dei. Nam fides est quae sola facit filios Abrahae, caro autem sola non prodest quidquam, et talium quisque uirorum benedictus est, iuxta prophetam supra memoratum, quia confidit non in homine, sed in DI 62 Domino, in quo confisus est et Abraham non deus, sed homo, qtia

1275 non ponit carnem Abrahae brachium suum, ut a Domino recedat cor eius, sed Dominus est fiducia | eius, et idcirco non erit, quasi myrice in deserto, neque habitabit in siccitate 1n terra salSuginis et inhabitabili, sed erit quasi lignum quod transplantatur super aquas, et quod ad humorem mittit radices suas, ut dignos paenitentiae 1280 fructus facere non desinat. Interea cum haec et his similia, quae

(1 26Y.

ceteri euangelistae non tacent, loqueretur turbis, hic amantissi-

1285

1290

1295

1300

mus praecursor Domini non ignorabat propheticam habens scientiam, quod non esset illi tempori uel officio destinatus quo praedicandum erat cunctis gentibus quod ex utero Virginis supra naturam hominis natus esset ipse quem praecurrebat mediator Dei et hominum homo Iesus Christus. Hoc ut erat uere instructus spiritu humilitatis, confitetur humiliter, suaeque reputat indignitati dum praemittens: EGO QVIDEM VOS BAPTIZO IN AQVA IN PAENITENTIAM, QVI AVTEM Oui POST

ME VENTVRVS

EST,

FORTIOR

ME

EST,

subiungit

continuo,

CVIVS NON SVM DIGNVS CALCIAMENTA PORTARE, IPSE VOS BAPTIZABIT IN SPIRITV SANCTO. Per calciamenta quippe, cum sint ex coriis mortuorum animalium, significatur humanitas eiusdem Filii hominis Iesu Christi, in qua erat mortalis et passibilis. Vnde est illud: In Idwmaeam extendam. calciamentum meum, id est, notum faciam gentibus incarnationis meae sacramentum. Hoc per apostolos erat faciendum, ipse | autem Iohannes non erat uicturus usque ad illud tempus, quo apostoli taliter calciamenta Domini portauerunt, id est, publice praedicare ceperunt natum esse de Virgine Deum et hominem

Iesum

Christum,

quia Verbum

erat in principio Deus

1271 Io. 6, 64. Icrm 1278:c£ PS: 1285 1^ Tim: 2,5. 1293 Greg., Hom. in euang. 7, 3 - PL 76, 1101 CD ; Raban, In Mt. 1,- PL 107, 7:72 DX: 1295! P513197. 10: 1299 cf. Rom. 1o, 15. 1301 Io. 1, 1. 14.

1268sunt/

. 1270sint/

1273quia]qui aZ.

1289 iN PAENITENTIAM IN AQVA A, sed corr.

B

D — 1283 quod] quia /

1294 eiusdem humanitatis —

A 16v

SVPER MATTHEVM

II

69

apud Deum, et Verbum caro factum est, et sicut angelus locutus est ad Ioseph : Quod in beata Virgine natum est, de Spiritu sancto est. Igitur cum dicit : Qui autem post me uenturus est, fortior me est, cuius 1305 non sum dignus calciamenta portare, promptum est animaduertere, quam libenter huiüsmodi officium subiret, quanta cum dilectione gloriam istam Filii Dei, Filii hominis, cum illis caelis annuntiare et

1310

enarrare pergeret. Et ipse quidem de semetipso ita sentiendo, ita indignum semetipsum iudicando, regulam custodiebat uerae humilitatis, quia non considerabat quod ipse esset solus praecursor Domini, immo et angelus Domini, sicut de ipso in Malachia Spiritus propheticus praedixit, sed illud considerabat, quod illi futuri essent caeli, qui, sicut iam dictum est, calciamenta portando

D31D5

1320

Iesu Christi, enarrarent gloriam eiusdem Dei. Haec est regula quam apostolus breuiter praescribit ad Philippenses his uerbis: Nihil per contentionem neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi inuicem arbitrantes. Non ea quae sua sunt singuli considerantes, sed ea quae aliorum. Ipse, inquam, ita iudicando, ita non quae sua, sed quae aliorum erant, considerando et superiores PL 1363 sibi futuros apostolos arbitrando, regulam custodiebat sanctae et uerae humilitatis, semetipsum deprimens, tamquam minor esset omnibus illis. Sed numquid ita iudicabat dominus iudicii ? Nequaquam, sed, Amen dico uobis, ait, non surrexit inter natos mulierum

maior Iohanne Baptista. Ergo et nullus omnium illa Domini calcia1525 menta portantium, illam Domini de utero Virginis incarnationem suo tempore publica praedicatione sequentibus signis praedicantium, maior te est, o Iohanne Baptista. Porro fortitudinem, quam intendit dicendo: Qwia autem post me uenturus est, fortior me est, miro modo non quidem exprimit, quoniam exprimi non potest, et 1330 ineffabilis est, sed parumper significat, ita dicendo: CvIVS VENTILABRVM IN MANV SVA, ET PERMVNDABIT AREAM 25012 SVAM, ET CONGREGABIT TRITICVM SVVM IN HORREVM, PALEAS AVTEM COMBVRET IGNE INEXTINGVIBILI. Quanta, quaeso, est fortitudoista, uentilabrum suum |habere in 1535

manu sua ! Non enim saltem ita dixit, cuius uentilabrum in manu

Dei, simile illud est, quod in Esaia legimus : Cuius imperium super humerum eius, siue : Et factus est principatus super humerum eius. Neque iste dicit, cuius uentilabrum in manu Dei, neque ille dixit,

imperium eius, siue principatus eius factus est super humerum 1307 Ps. 18, 2. 1311 Mal. 5, 1. 1316 Phil. 2, 5-4. 1320 cf. Cassian, Conlat. 15, 7. 1323 Mt. 11, 11. 1326 Mc. 16, 20. 1336 Puer natus, Inr.

miss. ITI zn natiuitate Domini (Is. 9, 6) - Hesbert, /Anfzph. ziss. ll p. 14. 9, 6.

1337 Is.

1305 Gregorius 7 marg. C 1307 caelis supra 5s. C 1308 seipso / 1310solus esset — 7 1314 eiusdem gloriam ^ Br, gloriam supra /in. A 1317 ea om. t 1337 siue usque eius zn marg. /À

70 1340

SVPER MATTHEVM II

Dei, sed, ut animaduertas ipsum in sua fortitudine sufficientem esse

sibi, et iste cuius

uentilabrum

in manu

sua,

dicit, et ille

principatum eius super humerum ipsius factum esse asserit. Neque ita dicit iste, et permundabit areàm Domini, et congregabit in horreum triticum Domini, siue Dei, sed aream suam permundabit,

1345 et triticum, inquit, suum congregabit. Ergo Dominus est areae et possessor

1350

est totius tritici, et Deus

fortissimus

ipse est, cuius

uentilabrum est, et cui ad uentilandum ipsa manus sua sufficit, sicut humerus suus ad imperium siue principatum tenendum satis est, satisque ualet absque impendiis alienis. Igitur Deus est, Deus, inquam et Dominus omnipotens ipse est, qui auxilio nullius indiget. Quid dicemus fortibus ? quid dicemus superbis ? Nimirum quia palea ipsi sunt, humiles autem, et qui timent Dominum ipsi sunt triticum, Verbum autem Domini Verbum incarnatum, Ver-

155,5

1360

bum plenarie manens, et inhabitans in pectore, spirans de ore huius Filii hominis, pro similitudine illis est et erit uenti uehementis, quod tam facile immo et multo facilius reprobos et superbos omnes exterminabit, quam uehemens aura siue uentus quamlibet PL 15364 fortis paleam de area cuiuspiam eliminare possit. Omnes eos, ait ipse Dominus per prophetam, auferet uentus, tollet aura. Quos eos, nisi omnes fortes fortitudine fallaci, de quibus et ita praemisit, Cum clamaueris, liberent te congregati tui ? Praemiserat etiam : et ipsis effudisti libamen, obtulisti sacrificium. Ergo omnes eos, subauditur,

male

fortes,

uisibiles

seu

inuisibiles,

auferet,

ait,

uentus, tollet aura, et ta dicendo, magnam diuinitatis fortitudi1365 nem, et magnam contra omnis creaturae infirmitatem esse desi-

gnat. Multa sunt in Scripturis dicta huiusmodi, secundum similitudinem sufflantis, exsiccatum est fenum et cecidit flos, quia spiritus Dei sufflauit in eo, et in Iob :Vidi, ait Eliphaz Themanites, eos qui operantur 1370

13575

iniquitatem,

et. seminant

dolores

et metunt

eos, flante

Deo perisse et spiritu irae eius esse consumptos, et his similia, per quae hoc intendit sanctus sacrae Scripturae Spiritus, ut facilitatem diuinae omnipotentiae cognoscamus, quod multum facile sit el, cito deicere, quidquid contra fortitudinem eius fortiter stare uidebatur. Ibidem quoque apud Esaiam, ubi praemiserat quod iam dictam est: Et omnes eos auferet uentus, tollet aura, postmodum subiunxit :Quia spiritus a facie mea egredietur, et flatus ego faciam. Frequens est lectio, sed experimentum in uita praesenti ualde rarum, ut experiatur quispiam, quem diuinitas ad experiendum admittere dignatur, tangendo pectus siue labia eius in momento 1358 Is. 57, 15. 1361 ib. 15. 6. 1367 Is. 4o, 7. 1371 cf. 2 Tim. 5, 16. 1375/15857 157 1376 ib. 16.

1368 Iob. 4, 8-9. 1379 cf. 1 Cor.

1:57.9:2-

1347 sufficit sua ^ JA, sed corr. 1354 spirans] et praez;. AB —— 1355 uenti 1376 spiritus] meus aZ. 7 1373 deicere cito — / supra lin. JA

SVPER

MATTHEVM

II

Z1

siue in ictu oculi, taliter ut afficiatur tactu sensibili, quem beatus papa Gregorius ibi uult intellegi, ubi ad Heliam loquens Dominus dicit : Est post spiritum |commotio. Non in commotione Dominus. Et (907v post commotionem ignis. Non in igne Dominus. Et post ignem sibilus aurae tenuis, et ibi Dominus. | Et quidem subtilitas diuinitatis A 17 1385 omnem non solum corporis, uerum etiam animae sensum excedit ; sed cum uult, non tantum animam, uerum etiam corpus tactu suo sensibiliter afficit. Oui uidelicet tactus, dum uult suauis ;et dum uult, ualde est terribilis, ita ut quisquis illum sensit iam paene non sit illi opus uerbis edoceri, quod uere Deus fortissimus spirituum 1390 sit, nec penitus ignorat, licet omnino effari non possit, qualis ille sit

1380

tremor,

quo maiestatem

Domini

tremere dicuntur etiam sancti

angeli.

1381 Greg., Moral. 5, 66 - PL 75, 716A: contemplatione subita subtilior 1386 cf. Rupert., De Trzn. 25, 2776; 1382 5 Reg. 19, 11-12. degustamus. 26,633; 34, 11975 35, 556 - CCCM 25, 24 ; id., In Cant. 1, 28 - CCCM 26, p. 11 - d., De uictoria Verbi Dei 1, 3 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 8 (Origenes, In Cant. 1, 1391 cf. Rupert, Iz Can! 5, 184 ss. - CGUNIZOIDSIMO: (505-022 0109583):

Praefatio Miss. Rom. (Mt. 24, 29).

1382 et post «que ibi Dominus |1381Dominus s Zn. A 1380utom./ 1392 explicit liber secundus incipit III B in marg. 4

LIBER TERTIVS

j

IO

^

20

2 ^

30

Omnes sitientes, ait Spiritus sanctus, wenite ad aquas, et qui non PL 1365/ habetis argentum, properate, emite^et comedite. Aquae praesenti 1364D loco Scripturae sunt, quibus spiritualium continentur mysteria gratiarum, sicut et illic: Bibe aquam de cisterna tua et fluenta putei tui. Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide. Aquae istae aquae Domini sunt, et quicumque emerit eas, eius fiunt nec PL 1365 Domini esse desinunt. Quid rogo est, quod cum omnes sitientes inuitauerit ad huiusmodi aquas, illos maxime inuitat ad emendum, qui non habent argentum? Ait enim: Et qwi non habetis argentum, properate, emite. Certe in omni negotiatione terrena magis illi solent inuitari ad emendum, qui habent uel habere uidentur argentum. Haec autem negotiatio tota caelestis, tota spiritualis est. Quid ergo est argentum non habere, nisi in philosophia saeculari siue prudentia eloquii non confidere ? talibus namque non habentibus eiusmodi argentum, ipsa humilis conscientia magnum est emptionis pretium. Talis erat Moyses, cum diceret ad Deum : Obsecro, Domine, non sum eloquens ab heri et nudiustertius et ex quo locutus es ad seruum tuum, impeditioris et tardioris linguae sum. Etin parabolis Sapiens loquitur : Stultissimus sum uirorum, et sapientia hominum non est mecum : non didici sapientiam, et non noui sanctorum sctentiam. Quid igitur, o aemule, subsannas ? Quid obtrectator me laceras? Fateor quia catechetas tuos non audiui, omnes sapientes et prudentes eloquii mystici, et omnino nullas habeo diuitias argenti eiusmodi, et si quid percepi de saecularibus philosophis, non sunt mihi pro diuitiis siue pro nummis argenteis. Sed numquid ob hoc mihi ab aquis istis erat desperandum ? immo magis sperandum quoniam inter omnes sitientes illos qui non habent argentum audio maxime inuitari ad emendum. Subsanna quantum uis, licet scripta mea nonnisi insidiando legere uelis, et si libet etiam illud dic : Quomodo hic litteras scit cum non didicerit ? |Si C 28 enim cum illo, in quem hoc dictum est, participes fuerimus opprobrii, erimus etiam gloriae et honoris. Proinde dissimulanda est praesens amaricatio uentris ex comestione libri, quem qui

j — deuorauit,

erat, inquit, im ore meo

tamquam

mel dulce,

et cum

deuorassem eum amaricatus est uenter meus, et itinere coepto pergendum est in opere Dei, in intentione quam significauit titulus praescriptus operi de gloria, et honore Filii hominis. Jp IST SET 5 Prou. 5, 15-16. 18 Ex. 4, 10. 20 Prou. 3o, 2-5. 23 cf. Hier., Epist. 5o, 1 - CSEL 54, p. 389 (Tertullian, De corona 11, 4 - CC 2,

p. 1957).

SION

T:

33'c£X H'ebt£- 10735.

35 Apoc. 16, ro.

38 cf.

supra prol. 6. III, 1 cap. 3 supra Jin. C 21 hominum non est zz ras. A 23 catigetas AABC,catygetas/,catagetas D ^ 28sitientes] scientes 7 — 30scriptura; — 31 scit supra Jin. JA 37 peragendum /

SVPER

MATTHEVM

III

73

Eco QVIDEM, ait Iohannes, BAPTIZO IN AQVA. 40

45

Quam uel qualem habet rationem baptizari siue baptizare in aqua ? Consilium Dei erat in aqua baptizari, sicut alius euangelista significans, Pharisaei autem, inquit, et legisperiti consilium Dei Spreuerunt in semetipsis, non baptizati baptismo Iohannis. Quid ergo habet rationis tale consilium Dei, quod nobis scire prosit? Sunt quidem incomprehensibilia iudicia eius, et inuestigabiles uiae

3214

eius, ut apostolus ait ; sed haec et his similia non nos prohibent, ne

simus laudatores aut ne uelimus habere scientiam uiarum Dei, uerum hoc tantum ne simus nimii scrutatores maiestatis. Quam ergo rationem habeat tale consilium Dei quaerimus, non scrutando nimium, sed laudare optando maiestatem Dei, et sicut cetera ex

—^

parte scimus et ex parte prophetamus, ita de isto quoque gratulemur, quod non quidem ad perfectum cognoscimus, sed ex parte PL 1566 aliquid sublucet, quo delectemur. Quid illud est ? Nimirum, quia tali consilio bene disposuit Deus, ut ad ordinem suum creatura humana reduceretur. Fuerat quippe homo supra se nimis elatus, quando uoluit esse sicut Deus secundum illud falsum serpentis susurrium,

6o

co»edite et eritis sicut dii, scientes bonum

et malum.

Illum primi hominis tumorem multi ex eo progeniti homines imitati deos sese appellari uoluerunt. Et nonnulli quidem ex eis post mortem suam stulto errore hominum pro diis habiti sunt, ille autem

Caesar

Augustus,

cuius

tempore

natus

est iste Filius

hominis Iesus Christus, uiuens quoque pro deo haberi non timuit. Vnde adulando illi Flaccus dicit: Praesenti tibi maturos largimur honores, | Iurandasque tuum per nomen ponimus aras. 65 Haec prima altitudo cordis nostri, ut uellent esse homines sicut dii, et hoc Adae peccatum, 2» quo, ait apostolus, omnes peccauerunt. Porro humana conditio siue conditionis humanae principium non solum creatore Deo, uerum etiam creatura Dei inferius est, et ut manifestius dictum sit, non solum Deo, uerum

75

etiam aquae elemento. Formauit enim Deus hominem de limo terrae, quod uidelicet elementum elemento aquae inferius est et erat et sub eo latebat, donec diceret Deus: Congregentur aquae, quae sub caelo sunt in locum unum et appareat arida. Multum ergo terra intumuerat ordinemque excesserat, ubi homo terrenus 42: 15c..7, 30. 45 Rom. t1, 53. 48 Prou. 25, 27. 50 1 Cor. 15, 9. 54 cf. Aug., De ciu. Dei 19, 13 - CSEL 40, 2, 395 ; id., De ordine 4, 11 - CSEL 65, p. 154. 57 Gen:z$55* 64/65 Horat., Epis! 2, 1, 15-16; id. apud Rupert., Comment. in Apoc. - PL 169, 1001 A. cC ari Gor SDISme4me

67 Rom. 5, 12.

73 Gen. 1, 9.

75

39 naPr1zo ] vos praem. Vulg. —— 43 baptismo Johannis] abeo Vwg. — 51 scimus]enim cognoscimus V/z/g. ——56sicutsupra/im.B ^ 64lagimur.4 ^ 65 numen Her. ^ 66altitudo] fuit praez./ ^ 67hoc]estadd.? ^ peccatum Adae c

4, sed corr.

A 17V

74

Ó

8s

SVPER MATTHEVM III

altissimo similis esse concupierat. Reducendus erat ad ordinem et docendus, ut sciret confiteri, cuius esset conditionis atque in testimonium eiusdem confessionis submergeretur elemento aquae, quo grauius atque segnius elementum terra est, unde homo principium sumpsit et quod, sicut iam dictum est, totum in initio sub aquis latuit. Grande habet momentum in ratione iustitiae conditionis huius meminisse, et abrenuntiando superbiae diabolicae sub aqua corpus deprimere, ac deinceps memoria tenere, quod Deus propter superbiam dixit homini: Quia puluis es, et im puluerem reuerteris. | Proinde diligenter animaduertendum quod C z$8* cum uenisset lesus a Galilaea in Iordanem ad lohannem, ut baptizaretur ab eo, et Iohannes prohiberet eum, dicens : Ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me, respondens ipse, dixit ei: SINE MODO: SIC ENIM DECET NOS IMPLERE OMNEM IVSTITIAM. » — Uo Nam uere mitis et humilis corde considerabat quod, quamuis sanctus sanctorum esset, nullumque omnino peccatum haberet, tamen de terra sumptum corpus haberet, quodque ad iustitiam pertineret, ut humilitatis remedium propter quod docendum uenerat ipse in semetipso demonstraret, submittendo aquis quam assumpserat carnem nostram, quae se ad similitudinem creatoris omnium extollere affectauerat in Adam et sic, ait, decet nos implere omnem iustitiam. Respiciebat Iohannes quod de Spiritu sancto conceptus fuerat, et hoc illi ad plenam sufficere iustitiam, non PL 1:367 inaniter aestimabat. At ille non quidem contradixit Iohanni dicenti: Ego a te debeo baptizari, sed nihilominus ut esset plena humilitatis satisfactio, corporis quoque habitu in semetipso significare uoluit, quod longe sit homo inferior Deo, subdendo aquis corpus suum, quod secundum materiam terrenum habet fundamentum, quo aquae superiores sunt et in initio fuerunt. Quicumque in hoc non imitantur eum, ut uolentes descendant, poenam recipient, ut nolentes descendant. Scriptum est enim: Introibunt in inferiora terrae. Spreuerunt consilium Dei, sed non uacabit eis spernere iudicium Dei. lam erat hoc testimonium unum testimonium aquae, quod uere esset mitis et humilis corde. Accessit autem et alius testis eiusdem mansuetudinis, scilicet species columbae. O23

9o

9;

1o

-o ^

110

VipiT enim SPIRITVM DEI DESCENDENTEM sICVT COLVMBAM, ET 3, 16

VENIENTEM SVPER SE. 77 cf. Ord. Rom. 36, 9 ed. Andrieu IV 196: communionis.

81 ratio

iustitiae :cf. Rupert, De din. off. 3, 876 - CCCM 7, p. 84 e£ passim ubi de Christo sole iustitiae. 82 cf. Hier., In Mt. 1, 591- CC 77, p. 30; cf Rupert., De dix. off.

6, 1098 - CCCM 7, p. 215. 84 Gen. 5, 19. 90 cf. Mt. 11, 29. 9:245 1 Petr. 2; 22: 107 Ps. 62, 10. 109 Mt. 11, 29.

91 cf. Dan.

85 animaduertendum] est add. ? — 86 cum uenisset...et lohannes prohiberet] tunc uenit... lohannes autem prohibebat L^.

SVPER MATTHEVM IIj

III

75

Et ego, inquit Iohannes, uidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Splendida gloria, et gloriosus honor Filii Dei, Filii hominis,

quod, dum

se submittit

aquis, aperiuntur ei caeli, et

Spiritus sanctus uisibili specie super eum descendit, uoce simul audita de caelo: HIC EST FILIVS MEVS DILECTVS, IN QVO MIHI BENE COMPLACVI. 2. 17 Verumtamen in his omnibus non iam consummata gloria, immo

gloriae initium fuit, cuius utique finis postmodum huic initio futurus erat similis, ita ut baptizatus illo baptismo, de quo dixit : Ego baptismo habeo baptizari, et. quomodo coarctor usque dum perficiatur, confestim ascenderet de sepulcro ascensu resurrectio12 ^ nis et aperirentur ei caeli ut intraret in gloriam suam, atque inde Spiritum sanctum mitteret discipulis suis, dicente sibi Patre: Sede a dextris meis. Vere igitur ait: Sic enim decet nos implere omnem )ustitiam, quia secundum similitudinem illorum quae illic gerebantur, futurum erat postmodum ut moreretur fvofter delicta nostra, 130 et. resurgeret. bropter vustificationem. nostram. Quamuis 1n alis quibuslibet aquis hoc idem mysterium potuisset celebrari, uerbi gratia (n. Aenon vuxta Salim, ubi Iohannes postea baptizasse legitur, quia aquae multae erant illic, tamen magis placet magisque delectat factum hoc | esse in aquis iordanicis. Quam ob causam ? (5429 15 ^ Videlicet quia signum siue figura horum olim in eisdem praefulserat aquis. Nam fluuius ille scilicet Iordanis ex eo coepit esse memorabilis, quod mortuo Moyse et succedente Iosue diuisis aquis transitum filiis Israhel per alueum suum praebuit, sacerdotibus qui portabant arcam foederis Domini stantibus super siccam 140 humum

in medio

lordanis.

Portaueruntque,

ait Scriptura, fü

Israhel de medio Iordanis alueo duodecim. lapides, ut Dominus imperarat, vuxta numerum filiorum Israhel usque ad locum 1n quo castrametati sunl, ibique posuerunt eos. Alios quoque | duodecim À 18 lapides bosuit Iosue in medio Iordanis alueo, ubi steterant sacerdotes 145 qui boriabant arcam foederis, et sunt ibi usque in praesentem diem. PL 13568 Lapides illos bis duodenos prophetas intelligimus et apostolos. Omnes frophetae, inquit Dominus, et lex usque ad Iohannem $rophetauerunt. Bene ergo duodecim lapides in medio Iordanis alueo positi sunt ; positi, inquam, non transpositi, neque Iordanem 150 transierunt, quoniam prophetae nonnisi usque ad baptismum Iohannis prophetauerunt aut prophetare debuerunt Christum esse

114TIo. r, 34. Rom. 4, 25.

123 Lc. 12, 50. 126 Ps. 109, 1. :922140 Ios. 4, 8-9.

132310352

1272

t3» 05-

129

147 Mt. 11, 15.

117 uisibili] corporali L/4/p. — 123ego son in Vug. — 127 decet enim — A4, sed — corr. 133 ilic erant ^ B; 135 perfulserat /; 140 fecerunt...portantes..ut ei Dominus 1/449. 146 Y(-Isidorus) s marg. B 147 omnes] enim «42. Vui.

76

160

165

SVPER MATTHEVM

III

uenturum. Porro a baptismo Iohannis incipiens duodecim apostolos elegit, et non perdidit ex eis quemquam, ef fraecefit nobis, ait Petrus, postquam resurrexit a mortuis, Praedicare populo et testificari, quia ipse esset, qui constitutus est a Deo iudex uiuorum et mortuorum ; huic omnes brophetae testimonium perhibent. Bene ergo duodecim lapides alios portauerunt, de medio Iordanis usque ad locum, in quo castrametati sunt, ibique posuerunt eos. Iosue, quod interpretatur sajuator, qui Moysi successit et filios Israhel in terram promissionis introduxit, quod Moyses non fecit, ipse est iste filius hominis, qui mosaicae legi euangelium suum succedere iussit, et per illud credentibus in se regnum caelorum aperuit. Sacerdotes, qui stabant in medio Iordanis, ut omnia complerentur et donec festinans populus transiret, nulli melius intelliguntur, quam hic idem Filius hominis primus sacerdos noui, et Iohannes ultimus sacerdos ueteris sacerdotii siue legis et prophetarum finis. Igitur quamuis, ut iam dictum est, in aliis quibuslibet aquis baptizatus Dominus baptismo Iohannis sacramentum praesignare potuisset baptismi sui, iure magis placet et ad honorem Scripturarum magis pertinet, quod baptizatus et baptismo illo manifestatus est in aquis iordanicis. Hic illud pulchre occurrit, quod apostolus, cum dixisset : .Vec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tamquam Aaron,

17

m

subiunxit

atque

ait:

Szc et Christus

sacerdotio fungi iussus est et uestimenta

18

m

I9o

non.

semetipsum

clarificauit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum : Filius meus es tu, etc. Denique illa praedicatione paenitentiae et baptismo Iohannis uocatus et clarificatus est a Deo Filius hominis Iesus Christus, ut pontifex fieret tamquam Aaron, id est iuxta quod praefiguratum est in Aaron. Aaron quippe nonnisi prius aqua lotus suscepit sacerdotolia,

scilicet feminalia linea, subuculam lineam, baltheumque et tunicam, superhumerale et rationale, cidarim quoque et in fronte laminam sacrae uenerationis, | habentem inscriptum tetragram- C 29v maton, ineffabile nomen Dei, quod octauum decus pontificis maxime illam designat gloriam et honorem de quo loquimur, Filii hominis de quo apostolus ait : Propter quod et Deus illum exaltauit, et donauit illi nomen quod est super omne nomen, etc. De aliis indumentis quid gloriae, quid honoris singula mystici significent, perscribere praesentis non est negotii nisi hoc solum quia quod primum siue in initio consecrationis suae sacerdos Aaron iussus est PL 1:369 153 cf. Io. 18, 9; Act. 10, 42-435. 158 Hier., Lb. int. bebr. nom. 35, 29 - CC 72,p. 104. 172 Hebr. 5, 4. 174 zb. 5. 179 Ex. 29, 4ss. ; Leu. 6, 10; 8,9. 183 cf. Rupert., De Trin. 13, 1324 - CCCM a2, p. 779 (Hier., Episz. 64, 18 CSEL 54, p. 605 ; Isidor., Ezyz. 7, 1, 16; Beda, De /abern. 5, 813 - CC 119 A, p. 113). 186 Phil. z, 9. 190 cf. Ex. 29, 4.

161suumoz.B/ . 173sumat ACD, sed AA corr. O74 subiungit? gloriam] ecclesiam B

— 185

SVPER MATTHEVM III

77

aqua lauari, in figura contigit illi, huius summiet uere sacerdotis, qui in initio suae functionis siue sacerdotii sui habebat baptizari baptismo Iohannis, et cetera quidem ueteris illius sacerdotii ministeria, figurae uel umbrae

fuerunt mysteriorum

caelestis et

195 ueri huius sacerdotii, sed ex magna parte similitudo deficit. Ille namque et ceteri sacerdotes, quia morte prohibebantur permanere, habebant

quotidie

necessitatem,

quemadmodum

sacerdotes

prius pro suis delictis hostias offerre, deinde pro bopuli. Hic autem eiusmodi necessitatem non habuit, sed semel hoc fecit, offerendo se

200 non pro suis, sed pro populi delictis. Inchoatio sacrificii siue oblationis, qua semetipsum obtulit, ieiunium fuit quod continuo ieiunauit, et cwm ieiunasset quadraginta. diebus el. quadraginta noctibus postea esuriit. Ita namque incipiens agere paenitentiam non pro suis, ut iam dictum est, sed pro populi delictis, laborare 205 non desiit, operans opus salutis, in omnibus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Vere ergo fidelis et uerax Deus impleuit quod locutus est. Timebat olim populus audire uocem Domini Dei, et ultra, inquit, non audiam uocem Domini Dei mei, et

ignem hunc maximum amplius non widebo, ne moriar. Et ait 210 Dominus Moysi : Bene omnia sunt locuti. Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, el bonam uerba mea in ore eius, loqueturque ad eos omnia, quae praecepero illi. Hunc prophetam esse istum Filium hominis certum est. Quomodo hunc populus ille petiuit, aut petere sciuit ? Cum enim dixisset Moyses: Prophetam 2I ^ de gente tua, et de fratribus tuis sicul me suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies, subiunxit atque ait: Vt petisti a Domino Deo tuo in Horeb, quando concio congregata est. Non inuenimus aliter petisse

populum,

nisi ita, ut Scriptura

refert.

Cwnctus

autem

fogulus widebat uoces et lampades, et sonitum buccinae,.montemque 220 fumantem, et perterriti ac bauore concussi, steterunt procul dicentes Moysi : Loquere tu nobis et audiemus. |Non loquatur nobis Dominus, A 18v ne forte moriamur. Si ergo uerba haec populi pro petitione Deus accepit, huius prophetarum Domini, tamquam populus ita peteret, ut petierat ipse Moyses: Obsecro, Domine, mitte quem es, quid nisi abundantiam intelligere debemus gratiae 22 — missurus exaudientis, qui ubi recte et humiliter petitur, superabundanter dare consueuit ? Hinc enim apostolus dicit : E? autem, qui potens est omnia facere superabundanter, quam. petimus aut. intelligimus, secundum uirtutem, quae operatur in nobis ; ipsi gloria in ecclesia et 196 cf. Hebr. 7, 23. 194 cf. Col. 2, 17; Hebr. 8,5. 206 Apoc. 19, 11. 205 Phil. 2, 8. 202 Mt. 4, 2. 218 Ex. 20, 18-19. 216 ;5. 16. 214 zb. 15. Eph. 5, 20-21.

192 baptizare D 0m. Bt

209 amplius oz. ACD

199 77. 197 ib. 27. 208 Deut. 18, 16-18. 227 224 Ex. 4, 15.

219 lapides C

226 recte

*

78

SVPER MATTHEVM

III

230 in Christo Iesu, in omnes generationes saeculi saeculorum.

Amen.

Fidelis, inquam, et uerax |Deus hic impleuit quod illic locutus est, C 5c et hoc testatur columba, immo Spiritus Dei, quem uidit descen-

dentem sicut columbam, et uenientem super se, uidit et Iohannes, sicut alius euangelista testatur, ait: Ef ego widi et testimonium PL 1570 235 perhibui quia hic est Filius Dei. Quam dissimiles species hic atque illic! Hic species columbae, illic uoces et lampades siue maximus.

ignis et mons fumans et sonitus buccinae. Proinde non leuiter attendendum quod apud alium euangelistam baptista Iohannes cum dixisset: Ego baptizo in aqua, subiunxit, medius autem 240 uestrum stetit, quem uos non scitis, etc. Puta illum respexisse ad iam

24 ^

dictam promissionem dicentis ad Moysen : Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et idcirco dixisse, medius autem uestrum stetit quem uos non scitis, ut ita subintelligas, ac si dixerit: Ille cuius fortitudinem sustinere non potuit populus, signicatam sibi per speciem ignis, et dixit ad Moysen: V/íra non audiam uocem Domini Dei mei, et ignem hunc maximum amplius non uidebo, ne moriar. Loquere tu nobis et audiemus, non loquatur nobis Dominus ne forte moriamur. Ille, inquam, abscondita fortitudine zeli ignei similis factus Moysi, id est homo uerus ut Moyses

250 fuit, medius uestrum stat tolerabilis atque affabilis, mitis et humilis sicut columba, non sicut ignis et nunc talis de medio uestrum suscitatur uobis, ut et loquatur uobis Dominus, et non

magis moriamini, quam si Moyses loqueretur uobis, si hunc audire uultis. Nam si audire nolueritis, et illic dictum est: Ego ultor 255 existam, et hic dico uobis quia: wentilabrum in manu sua, et

permundabit aream suam, et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibili. Nusquam sacra canonica refert Scriptura quod super aliquem sanctorum, siue in aliquibus operibus suis Spiritus sanctus, Spiritus Domini, tale praesen260 tiae suae signum dederit. Quis alius nisi iste Spiritus Domini per Moysen operatus est in exitu filiorum Israhel de terra Aegypti? Denique hoc non soli confessi sunt magi, dicendo : Digitus Dei est hic; uerum etiam Esaias ita declamando dicit : Vbi est qui eduxit eos de mari, cum pastoribus gregis sui ? Vbi est qui posuit in medio 265 eius Spiritum sancti sui? Qui eduxit ad dexteram Moysen brachio maiestatis suae, qui scidit aquas ante eos, ut faceret sibi nomen sempiternum, qui eduxit eos per abyssos quasi equum in deserto non impingentem, quasi animal in campo descendens ? Spiritus Domini

231 cf. Apoc. 19, 11. 234 Io. 1, 34. 239 Io. 1,26. 241 Deut. 18, 18. 245 ib. 16. 247 Ex. 20, 19. 250 cf. Mt. 5, 12. 262 Ex. 8, 19. 263 Is. 65, 11-14. :

234ait]etpraem.B ^ 238accendendum; — 241eis]illis B^ — 260 spiritus 264 est supra lin. A iste ^- B? 265 Moyses /

SVPER MATTHEVM III

79

ductor eius fuit. Ergo per Moysen operatus est iste Spiritus in exitu 270 Israhel de terra Aegypti, et ubi quinquagesimo die praesentiae uel operationis suae signum dare uoluit, non species columbae, sed

species ignis apparuit, ita ut diceret.populus id quod iam supra dictum est, ef ignem hunc maximum amplius nom uidebo, ne moriar. Item, ubi post resurrectionem huius Filii hominis quinquagesimo 27; die super discipulos eius uenit et praesentiae suae signum dare uoluit, non species columbae apparuit, sed apparuerunt illis dispertitae linguae, tamquam ignis. Item qui tollere solebat Heliam, sine dubio erat iste Spiritus Domini, unde et Abdias : Cumque PL 157: reces sero a te, inquit, Spiritus Domani asportabit te in locum quem C sov 280 ego ignoro ,et ubi gratiae, quam Heliae contulerat, signum dare uoluit, non species columbae, sed species ignis apparuit. Cum enim pergerent et incedentes sermocinaventur, uidelicet Helias et Heliseus, ecce currus igneus et equi ignei diwiserunt utrumque, et ascendit Helias per turbinem in caelum. Neque hic, neque illic ipsa Spiritus 28 ^ sancti substantia uisa est mortalibus aut uideri potuit ; sed ubi et quomodo uoluit, competens operationis uel praesentiae suae signum dedit, ita ut nusquam super ipsum Dominum in specie ignis, nusquam super aliquem sanctorum in specie columbae uisus sit. Quare ? Videlicet quia diuina natura, quae uel cuius plenitudo 290 in isto Filio hominis Iesu Christo corporaliter inhabitat, satis per

feruida est, iuxta illud: Etenim Deus noster ignis

semetipsum conswmens

est, et idcirco nobis expediebat

ut fortitudinem

eius

pietas nobis temperaret, et haec congrue per speciem columbae significata est. Porro nostra, id est humana natura per semetip29; sam tepida, immo et nimis frigida est, iuxta illud: Et quia superabundawit iniquitas, vefrigescet caritas multorum, et idcirco expediebat homines Dei zelo bono calefieri, qui uidelicet zelus congrue significatus est per speciem ignis. Nullo libentius modo illud intel|lexerim, quod et Iohannes apud Lucam dicit: Jpse uos A 19 3oo baptizabit an Spiritu sancto et igni. Et Esaias: S1 abluerit, inquit, Dominus sordem filiarum Sion, et sanguinem eius lauerit de medio eius 1n spiritu iudicii et spiritu ardoris, quam ut duo data Spiritus sancti, duabus dictionibus istis putem significari 7» Spiritu sancto et igni siue «m spiritu iudicii et spiritu ardoris. Iste namque unus 30 ^ idemque Dominus et Spiritus sanctus est et ignis, unus idemque et spiritus iudicii et spiritus ardoris ; /4d?ci?, inquam, id est discretio-

273 Deut. 18, 16.

278 cf. 4 Reg. 2, 11; 3 Reg. 18, 12.

281 4 Reg. 2, 11.

289 Col. 2,9. 291 Hebr. 12, 29 ; Deut. 4, 24. 295 Mt. 24, 12 co//. Rom. 95.20: 297 cf. Benedict., Reg. zon. 72, 2 - CSEL 75, p. 162. 299 Lc. 5, 16.

300 Is. 4, 4.

281 cum enim] cumque l/zz. 301 eius] Hierusalem l/z/s.

293 nobis oz. B^

— 297 bono oz. AD

80

31 —^

SVPER MATTHEVM

III

nis, quia fidelem ab infideli discernens remissionem peccatorum per fidem tribuit, quod est datum primum ; ardoris autem, quia purgatum a peccatis hominem deinde boni zeli igne accendit, quod est datum secundum. Vtroque dato perficitur atque consummatur baptismus Christi, cum aqua quae de latere eius exiuit, et idcirco Iohannes, cum de semetipso dixisset: Ego baptizo uos in aqua, continuo, ut declararet quanto melior baptismo suo foret baptismus Christi, 7fse, inquit, «os baptizabit in Spiritu sancto et igni. Hanc Iohannis, immo suam uel patris promissionem ipse Dominus ante passionem suam

confirmare solebat apostolis suis, sicut et

post resurrectionem suam eum commemorasse Lucas hoc modo describit: Ef comuescens praecepit eis ab Hierosolymis ne discederent, sed exspectarent fromissionem. Patris, quam audistis, inquit, 320 per os meum ; quia Iohannes

quidem baptizauit aqua, uos autem

baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies. Iam quidem PII 2 partem illius promissionis, id est primum acceperant Spiritus sancti datum, quod est remissio peccatorum, quia stans in medio illorum, qua die resurrexit, insufflauit et dixit: Accipite Spiritum 325 sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et tamen conuescens praecepit eis ut exspectarent promissionem Patris, quia uidelicet restabat secundum eiusdem Spiritus sancti datum, de quo et postmodum dixit : |Sed accipietis uirtutem superuenientis Spiritus sancti in uos, etc. Sicut solus de Spiritu sancto conceptus 250 est, ita solus hic in Spiritu sancto baptizat : nam Iohannes adhuc quidem ex utero matris suae Spiritu sancto repletus est, sed non de Spiritu sancto conceptus est, et idcirco in Spiritu sancto baptizare non potuit, sed cum ceteris sanctis gratiam Spiritus sancti de plenitudine huius accepit, sicut ipse quodam loco testatur, ef de plenitudine eius nos omnes accepimus. Quid tandem sibi uoluit uel quam ob causam de caelo uenit uox dicentis: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui ? Quid, inquam, nisi hoc idem, quod Spiritus Dei sicut columba descendens et ueniens super eum, et hoc idem quod uerbum factum, ut Lucas meminit, super Ioannem 340 Zachariae filium. Ad hoc denique et uerbum Domini super Iohannem

factum est, ad hoc Spiritus sanctus descendit, ad hoc uox

Patris de caelo audita est, ut sufficiens legitimumque perficeretur testimonium super isto, quod Christus esset, quod Filius Dei esset non alius ; sed iste pauper, iste lesus a Nazareth, iste qui futabatur

311 cf. Io. 19, 34. 312 Io. 322 cf. supra 1, 750. 330 c£!Ecor7 15. 3. 223397Ec:522: 344

I, 4-5. Act..1,.8;

1, 26. 314 ib. 55 co//. Mt. 5, 11. 318 Act. 323 cf. Io. 20, 19. 32A Io. 20, 22-25. 328 334 Io. 1, 16. 336 Mt. 17, 5. 338 cf. Lc. Lc. 5, 25.

311 exiuit 7 zarg. .À 327 restat / — 335 uoluit] uult marg. 4A 342 audita de caelo — D

— 337 bene iz

SVPER

MATTHEVM

345 filius Ioseph. In testimonium

III

81

ueritatis huius hoc totum factum

est, ut secundum legem diuinam stabile fieret testimonium, quia scriptum est in lege: In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum. Hinc Iohannes euangelista dicit: Et tres sunt qui testimonium dant 1n caelo : Pater, et Verbum, et Spiritus sanctus. Persona 209 Patris ex uoce, quae de caelo audita est ; persona Spiritus sancti, caelis apertis, sicut columba descendit; persona Verbi praesens quidem aderat in carne, sed silebat neque illa hora loquebatur testimonium sui, licet quodam loco dicat : Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso. In Iohanne autem testimonium perhibebat, 35 ^ quia super Iohannem, sicut iam dictum est, propter hoc perhibendum testimonium uerbum Domini factum fuerat. Horum trium attendens testimonium ipse aduersariis suis dicebat :S7 ego testimonium

homines

perhibeo de me, ubi subintelligendum

de semetipsis testimonium

360 gloriam semetipsos commendare,

36 ^

est, sicut solent

perhibere, et per inanem

festimonium meum

non est ue-

rum. Alius est qui testimonium perhibet de me, et scio quia uerum est testimonium, quod perhibet de me. Vos misistis ad Iohannem, et testimonium perhibuit ueritati. Ego autem non ab homine testimonium accipio, ego autem habeo testimonium maius Iohanne. Haec et PL 1373 cetera aduersus malitiosam illorum inuidentiam dixit, qui accipere nolentes,

et se scire dissimulantes

testimonium

Dei, qui in

testificando non potest falli, et cuius testimonium ex manifestis operibus poterat cognosci, miserunt ad Iohannem hominem, quem sperabant posse falli; at ille non falsus est, sed testimonium 379 perhibuit ueritati. Tunc utique miserant ad eum, sperando eum posse falli et agere, uolendo ut posset falli, quando facta est. | AOIOM quaestio ex discipulis Iohannis, cum eis scilicet Iudaeis de purificatione, el uenerunt ad Iohannem, et dixerunt ei : Rabbi, qui erat tecum trans Iordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat, et 2S omnes ueniunt ad eum. Idcirco namque sic inceperunt, ut inuidiae aut zeli flamma ureret animam Iohannis, atque ita conformatus illis, id est inuidens factus cum inuidis, diceret aliquid quod esset contrarium ueritati. At ille | testimonium perhibuit ueritati, »07 C 31Y 380

potest, inquiens, homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de caelo, etc. usque qui credit in. Filium, habet uitam aeternam, qui autem incredulus est. Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum. Magnitudo testimonii, et ex specie columbae, et ex eo

Dc

355 353 Io. 8, 18. 348 1 Io. 5, 7. 347 Deut. 19, 15 «o//. 2 Cot. 15, 1. 371 Io. 5, 26. 364 ib. 56. 360 cf. Phil. 2, 5; Io. 5, 31-34. 2 378 ib. 27. 380 ib. 56.

350audita]uenitpraem.B:? perhibendum

hoc

-—

361 est? supra lin. A

B;

— 382 ex? in marg. .À

.4

^ 352hora]quaadd.? 357 testimonium

370 miserunt 7

^ 355propter;n zarg. A attendendum

eum? sub. [in. À

C, sed corr.

380 credidit

82

SVPER MATTHEVM

III

quod cum dixisset Pater: Tues F ilius meus dilectus, addidit, zn quo

mihi bene complacui, reuerenter debet agnosci. Nam species 38 j columbae, id est Spiritus sanctus, descendens et manens super eum in specie columbae hoc testificatur, quia i» 1so habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter, sicut columba totum quiddam est, cui pars corporis nulla deest. Et hoc dictum, in quo mihi bene complacui, hoc testificatur, quia talis hic Filius sola et unica Dei Patris gloria est, et uere in isto solo 299 gloriatur cunctorum mirabilium bonorumque omnium mirabilis operator Deus, quia tale nihil fecit, quale est iste Filius, secundum diuinitatem increatus, secundum humanitatem creatus et factus. Cum —

400

40

—

nondum

esset homo

factus, erat ut nunc

est, 7/nago Dei

inuisibilis, primogenitus omnis creaturae, et in ipso, ait apostolus, condita sunt uniuersa in caelis et in terra, uisibilia et inuisibilia, siue throni, siue dominationes, siue principatus, siue potestates. Omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant. Vbi homo factus est, ex tunc :fse est, ait idem apostolus, cafut corporis ecclesiae, qui est principium primogenitus ex mortuis, ul sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem corporaliter habitare, et per eum reconciliari omnia in ipso, pacificans per sanguinem crucis eius, siue quae in terris sunt, siue quae in caelis. Recte igitur Pater gloriosus et hic dicit, in quo mihi bene complacui, et eundem in psalmo gloriam suam appellat, dicens ad eum: Exsurge, gloria mea. De manifestatione eius hactenus pro posse dictum est. Manifestatus PL 1574 autem, quo uel quali ordine procedere incepit? TvNc IEsvs, ait euangelista, DVCTVS EST IN DESERTVM A SPI- 4, 1-2

RITV, VT TENTARETVR A DIABOLO, ET CVM IEIVNASSET QVADRAGINTA DIEBVS ET QVADRAGINTA NOCTIBVS POSTEA ESVRIIT. Ecce quale, quam pulchrum medicantis diuinitatis consilium, ut duceret hunc secundum hominem in desertum ad ieiunandum et 41

E

ad tolerantiam tentationum, et non iam in paradisum ad manducandum, ubi posuerat hominem primum. Dubitatum est super hoc a quibusdam, propter hoc quod subditur : Assumfsit eum diabolus in sanctam

ciuitatem.

Et rursum:

Assumfpsit

eum

in montem

excelsum. Si uere et absque ulla quaestione conuenienter accipitur,

383 Mt. 5, 17. 387 cf. Aug., De agone christ. 24 - CSEL 41, p. 125, 15. 390 cf. Ps. 107, 2 ; Phil. 2, 11 ; Hyznus Gloria in excelsis 77 fine. 394 Col. 1, 15-17. 399 ;b. 18-20. 406 Ps. 107, 3. 415/420 Greg., Hoz. in euang. 17, mn- PLg6.Hr s B.

385 sanctus supra li. C — 391 omnium oz. D mirabilis zz zarg. JA 392quia]qui C ^ 402plenitudinem] diuinitatis ag7. B/ — 403 ipsum V/zg. 413 duceret] diceret...ductum. D 414 iam supra lm. A 415/420 dubitatum...quibusdam] dubitari a quibusdam solet a quo spiritu sit Iesus ductus in desertum Greg. 416 GR(-— Gregorius) in marg. A

SVPER

MATTHEVM

III

83

ut a sancto Spiritu in desertum ductus credatur, ut illic eum suus Spiritus duceret, ubi hunc ad tentandum malignus spiritus inueniret, et eisdem modis a secundo homine uinceretur, quibus primum

hominem se uicisse gloriabatur. Contra primum quippe hominem parentem

nostrum

in tribus se tentationibus erexit, quia hunc,

uidelicet gula, uana gloria, auaritia tentauit et tentando supe-

425 rauit; sed eisdem modis, ut iam dictum est, secundo homini

tentato succubuit. Igitur ipse Dominus Deus, qui tulit hominem: quem formauerat et posuit eum | in paradiso uoluptatis, ut operaretur et custodiret illum praecepitque ei dicens: Ex omni ligno paradisi comede, de ligno autem scientiae boni et mali me 430 comedas ;, permisitque eum tentari, ut manifesta fierent et angelis et omnibus superuenturis saeculis quae erant in corde eius, ipse hunc hominem secundum, quem de uentre uirgineo formauerat, tulit, siue ut alius euangelista scripsit, expulit in. desertum, expulit, inquam, tamquam reum, et illius primi hominis portantem reatum, quia ipse foswit in eo iniquitates omnium nostrum, ut inciperet uapulare ieiunando quidquid in illo uno comedente omnes peccauerunt. Perpulchrum est collationem facere illius primi et huius secundi hominis in eo quod ille positus fuit in loco amoenitatis et satietatis, et excepto uno ligno appositae sunt ei 440 omnes deliciae paradisi, et tamen in illa tali et tanta satietate, de gula |in uno tentatus tam facile succubuit. Hic autem expulsus est Á 20 in locum horroris et uastae solitudinis et quadraginta dierum ieiunium impositum est ei. Quo peracto esurüit; et tamen in illa esurie de necessario pane tentatus tentationi non succubuit, ut 44 ^ inutiliter demonstraret insidiatori per miracula sua, quod esset Filius Dei, unde postmodum plenius dicendum erit. Perpulchra, inquam, ut iam dictum est, collatio ex comparatione huius secundi et illius primi hominis. Verumtamen quoniam non solum illud originale peccatum, uerum etiam actuales Deus foswit in eo 450 iniquitales omnium nostrum, et ipse puer ille est, de quo propheta praedixerat, quia fuer Israhel est, et ego dilexi eum, et ex Aegypto uocaui Filium meum, cuius prophetici praeconii praesens euangelista superius meminit, libet latius explanare sacramentum hoc tentationum, quas pro nobis puer iste sustinuit; et quia tres PL 1355 455

fuerunt tentationes, singularum causas siue rationes, per ordinem

de sacris proferre Scripturis.

Igitur uocatus ex Aegypto puer

421 cf. 1 Cor. 15, 47; cf. Hilar., In Mt. 3, 1- PL 9, 928 B. 422/425 Gteg., 2b. 37, 2 - 11364. 425 id.,ib. 17, 5 - 1136 B. 426 Gen. 2, 15. 428 ib. 16TE 433 Mc. 1, 12. 435 Is. 55, 6. 442 cf. Deut. 32, 1o. 449 Is. 55, 6. 451 Os. 11, 1; Mt. 2, 15. 453 Hier., In Mt. 1, 311 - CC 77 p. 2o.

431 0mnibus]hominibus D — 435 iniquitatem l/z/g. — 437 omnes om. Bt 438 et huius hominis] hominis et secundi B/ — 445 inutiliter] in- expang. B, uiliter 7

84

SVPER MATTHEVM

III

Israhel, Filius Dei, Dominus Iesus, postquam habitauit Nazareth,

ubi et nutritus est, et postquam aquas baptismi transiuit, ductus est in desertum a spiritu, et cum ieiunasset quadraginta diebus et 46o quadraginta noctibus, tentatus ipse et fidelis inuentus est in tribus tentationibus,

ut patrum

suorum,

filiorum

Israhel,

totidem

et

easdem tentationes euacuaret atque deleret : qui educti de terra Aegypti, postquam aquas maris Rubri transierunt, quadraginta annis per desertum circumducti sunt et tentati sunt, quia tentaue46 ^ runt et infideles inuenti sunt. Easdem et totidem fuisse tentationes illorum : quas et quot puer iste jam dictus sustinuit, wer Israhel quem ego dilexi, aitin propheta Dominus, ex ordine per Scripturam demonstrandum est. Prima fuit tentatio de panibus, sicut scriptum est: Et murmu470 rauit omnis congregatio filiorum Israhel contra Moysen et Aaron in solitudine. Dixeruntque ad eos filii Israhel : Vtinam mortui essemus per manum Domini in terra Aegypti, quando sedebamus super ollas carnium, ei comedebamus panes in saturitate. Cur eduxistis nos in desertum istud, | ut occideretis omnem multitudinem fame. Dixit C 3zv 47 ^ autem Dominus ad Moysen : Ecce ego pbluam uobis panes de caelo, etc. Tentatio fuit haec non fidelium, sed infidelium: non quia panem petierunt, sed quia male et absque fide petierunt. Hinc est illud, saluo sacratiore intellectu, e£ tentauerunt Deum in cordibus

suis, ul peterent escas animabus suis, et male locuti sunt de Deo; 480 dixerunt : Numquid poterit Deus parare mensam in deserto ? Numquid banem poterit dave, aut parare mensam populo suo? Quia sic tentauerunt, idcirco tentati sunt in eo ipso, in quo tentauerunt. Cum enim dixisset Dominus :Ecce ego pluam uobis banes de caelo, egrediatur populus et colligat quae sufficiant per singulos dies, 485 subiunxit atque ait : ut tentem eum, utrum ambulet in lege mea an non. Die autem sexta parent quod inferant, et sit duplum quam colligere solebant per singulos dies. Quod cum fecissent, duobus modis comprobatum est quod in lege Dei non ambularent, quia, cum dictum esset eis, nullus relinquat ex eo in mane, non audierunt, 490 sed dimiserunt quidam ex eis usque mane et scatere coepit uermibus atque computruit. Item, cum dictum esset eis, Sabbatum Domini est, idcirco non inuenietur ,nihilominus egressi sunt ut colligerent, et non inuenerunt. Dixit autem Dominus: Vsquequo non uultis custodire mandata mea, et legem meam ? Sic incipiens populus ille per hoc 49 ^ uitium, scilicet per gulae intemperantiam deliquit, et si recte consideres, pestis illa, scilicet uitium gulae, permaxima est uexatio

469 Ex. 16, 4-5.

491 ;b. 26.

478 Ps. 77, 18-20. 483 Ex. 16, 4-5. 492 ib. 27. 493 ib. 28.

457 Dei Filius ^ 4, sed corr.

post Dominus D

496 ista B

459 in ozz. £

489 ib. 19. 20.

466 sustinuit oz. /AC, pon.

SVPER

MATTHEVM

III

85

generis humani, ex qua suboriuntur plurima saeua atque mortifera uitia carnis, et haec iniquitas accidit ex radice peccati, quo primus homo, de quo supradictum est, uetitum lignum momordit. ;oo Quomodo iste puer Israhel nostrum hoc uitium in semetipso PL 1576 puniuit et emendauit ? Primum quadraginta diebus, et quadraginta noctibus

ieiunawit,

et deinde

cum

esuriret, comedere

noluit

ad

suggestionem tentatoris. Quadraginta, inquam, diebus, et quadraginta noctibus ieiunauit, et ulterius siue diutius ieiunando illum 5o ^

affligi, nimiae

fuisset seueritatis.

Dicit enim

sacra

lex, cui per

omnia Deus homo factus obedire dignatus est : S7» autem iudices eum qui peccawit, dignum widerint plagis, prosternent et coram se facient uerberari. Pro mensura peccati erit et blagarum modus, ita dumtaxat ut quadragenarium numerum non excedat, ne foede lacera;10 £us ante oculos tuos abeat frater tuus. | Vnus idemque puer iste A zov saepe dictus, scilicet Christus et iudex erat et quasi reus, et coram

SI ^

$20

52 ^

iudicante diuinitate sibimet insita uera humanitas eius prostrata ieiuniorum plagis uerberabatur, qui non peccauerat, sed peccata gulae nostrae super se susceperat. Vlterius non debebat extendi ieiunium, quia, sicut iam dictum est, sacra iubebat lex ut plagarum modus quadragenarium non excederet numerum. Itaque humilitatem flagellati iam debuit gloria sequi ; non gloria inanis, sed gloria uera, gloria Dei. Inanis gloria fuisset si | secundum C 3$ suggestionem tentatoris fecisset, dicentis: St Fir Ivs DEI ES, DIC VT LAPIDES ISTI PANES FIANT.

4, 3

Forte enim putas quia gloriam suam manifestauisset, si ad eius dictum lapides facti fuissent panes, sicut in eo gloriam suam postmodum manifestauit, quod ad eius nutum aqua in uinum conuersa est ; sed non ita est. Vbi enim Joc fecit imitium signorum, el sic manifestauil gloriam suam ; non gloria fuit inanis, sed gloria cum fructu, quem uidelicet fructum protinus euangelista praesentat, dicens : Et crediderunt in ewm discipuli eius. Numquid crederet in eum

tentator

insidiosus,

aduersarius

antiquus,

si lapides

conuertisset in panes? Dicit aliquis: Nobis ad fidem uel ad 53o cognoscendam Dei gloriam profuisset, qui legeremus si ita factum fuisset. Immo magis hoc nobis ad gloriam Dei prodest quod legimus, quia testimonium suae diuinitatis Dei Filius diabolo communicare dedignatus, hoc potius respondit : ScRIPTVM EST: NON IN SOLO PANE VIVIT HOMO, SED IN OMNI 4, 4 535 VERBO QVOD PROCEDIT DE ORE Dk. 518 cf. Gal. 5, 26; 506 Deut. 25, 2-5. 498 1 Mach. 1, 11; 1 Tim. 6, ro. 527 Io. 525 cf. supra 5, 518. 524 Io. 2, 11. 523 cf. Io. 2, 9. Phil?275* 2-091

500 pueriste — B,sedcorr. ^ 506iudicesmonim V'wg. — 509 excedant l/z/g. 513 qui non...sed] non quia..sed quia B/ — 523 manifestauit postmodum ^ B, sed corr. 534 EsT in marg. JA

86

SVPER MATTHEVM III

Et remoto diabolo a participatione siue praesentia refectionis, accesserunt angeli et ministrabant ei. Scriptum est autem hoc taliter in libro Deuteronomii : Adduxit te Dominus Deus tuus quadraginta annis per desertum, ut affligeret te atque tentaret, et nota fierent quae 4o in iuo animo uersabantur, utrum custodies mandata illius an non,

afflixit te benuria el dedit tibi cibum manna, quem ignorabas tu et patres tui, ut ostenderet tibi, quod non in solo bane uiuat homo, sed in omni uerbo quod egreditur ex ore Dei. Secunda tentatio fuit afflictio sitis et penuria aquae de qua sic 54 — scriptum est: Zgitur frofecta omnis multitudo filiorum Israhel de deserto Sin per mansiones suas, iuxta sermonem Domani castrametala est in Raphidim. Vbi non erat aqua ad bibendum populo. Qui turgatus contra Mosen, ait : Da nobis aquam ut bibamus, etc., usque PL 1577

el. uocauit. nomen loci ilius, Tentatio, propter iurgium. filiorum 55 o Israhel, et quia tentauerunt Dominum, dicentes : Estne Dominus in nobis, an non ? Ita miro modo populus et tentabat et tentabatur, et idcirco quia tentabat, iusto iudicio Del tentabatur. Nam quod populum tentaret Dominus, Moyses loco supradicto testatur, wf affligeret te, inquiens, atque tentaret Dominus Deus tuus, e£ nota 555 fierent, quae in tuo animo uersabantur. Quod autem ibi quoque populus Dominum tentauerit hoc dicto satis innuit, e£ «ocawit nomen loci illius Tentatio, quia tentauerunt. Dominum, dicentes : Estne Dominus in nobis, an non ? Super hac re, id est super penuria aquae, non tantum

semel, uerum

etiam et alia uice tentauit et

;6o tentatus est, et in illam tentationem Moyses quoque et Aaron inciderunt, ita ut dicerent: Awdite, rebelles et increduli. Nwm

de

petra hac uobis aquam poterimus eicere? Dixitque Dominus ad eos : Quia non credistis mihi, ut sanctificaretis me coram filiis Israhel, non introducetis hos populos in terram quam dabo eis. Hoc fuit curiosita$6 —

tis uitium, qua tentauerunt Dominum dicentes :

Estne Dominus in

nobis an non ? Quo modo hic saepe dictus puer Israhel super hoc uitio tentatus est? ASSVMPSIT EVM DIABOLVS IN SANCTAM CIVITATEM ET STATVIT 4, 5-6 EVM SVPRA PINNACVLVM TEMPLI, ET DIXIT EI: S1 FiLivs Dki ks, ;70 MITTE | TE DEORSVM. SCRIPTVM EST ENIM: QVIA ANGELIS SVIS C 55V MANDAVIT DE TE, ET IN MANIBVS TOLLENT TE, NE FORTE OFFENDAS AD LAPIDEM PEDEM TVVM. AIT ILLI IESVS: SCRIPTVM EST: NON TENTABIS DoMiNVM DEVM TVVM. 537 Mt. 4, 11. 538 Deut. 8, 2.5. 544 cf. Ex. 17, 5. 545 Ex. 17, 1-2. 547 ib. 549 Ex. 17, 7. 553 Deut. 8, 2. 556 Ex: 175 7: 561 Num. 20, IO. 562 ib. 12.

537 taliter hoc — 7 — 540/542 utrum sque ostenderet tibi oz. B? — 542 quod] quia B; quia 4:446 homo sapra lin. B 543 egredietur 7( V/g.) Domini l/z/g; — 552Deiom.Bt ^ 5571lociin;marg..A ^ 572»EDEM supra In. B

SVPER

MATTHEVM

III

87

Hoc itidem, sicut et primum responsum, scriptum est in libro

575 Deuteronomii:

Non tentabis, ait Moyses, Dominum

Deum

twwm,

statimque subiungit, szcut tentasti in loco tentationis ; qui uidelicet locus non alius intelligendus est, nisi ille iam dictus, de quo ait : E: uocawit nomen loci illius Tentatio, quia tentauerunt. Dominum, dicentes : Estne Dominus in nobis, an. non? Sane quod hic dicit: Scriptum est : non tentabis Dominum Deum tuum ; et postmodum : Scriptum est, ait : Dominum Deum tuwm adorabis, et illi soli seruies,

non sic accipiendum est, tamquam ipse diabolum corrigere uoluerit, et sic eum docuerit, ac si diceret ei: O diabole |noli me tentare AX vasi

Dominum Deum tuum, quia Scriptura tibi contradicit, et ab hoc 585 te compescere intendit; tu mihi dicis: Haec omnia tibi dabo, si cadens adoraueris me, sed tu potius me Dominum Deum tuum adorare debes, quia Scriptura dicit tibi: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli seruies. Hoc uel suspicari nimis absurdum est. Numquid enim Deus aut Dei Filius, diaboli Deus aut Dominus uocari dignatur? Absit hoc! Magnae namque est gratiae, Dominum Deum creatorem omnium uelle cuiuspiam uocari Deum. Hinc apostolus cum de fide patrum multa fuisset praeclara locutus: F:;de, inquiens, qui uocatur Abraham,

6oo

oboediuit in locum

exire, quem accepturus erat in hereditatem, et exiit, nesciens quo iret, PI/i278 etc. Interea sic intulit: Jdeo non confunditur Deus uocari eorum Deus, barauit enim illis ciwitatem. Si nec diaboli confunditur uocari Deus aut Dominus, quae gratia uel quae beatitudo resonat in hoc dicto de patribus, ideo non confunditur Deus, uocari eorum Deus ? Cum igitur dicit diabolo: Scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum, scribtum est : Deominum Deum tuum adorabis et illa soli serutes ; — cum, inquam, dicit : Scriptum est, subaudiendum est

homini, quia reuera non diabolo sed homini scriptum est quidquid loquitur aut praecipit lex. Est ergo sensus: Nec ego homo, nec quisquam alius homo tibi aurem praebere debet, ut Dominum 605

Deum suum tentet, siue ut cadens, o diabole, te adoret, sed audire

debet uocem Scripturae dicentis : Non tentabis, et solum Dominum Deum tuum adorabis. Tertia tentatio fuit illius populi, qui quoniam tentauerat, iure debebat tentari, ubi Aaron quoque tentationem incidit, ut contra hoc dictum legis faceret : Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli seruies. Nam

sicut puer aliquando uoluntati suae dimittitur, ut

remoto magistro siue paedagogo pareat ex occasione licentiae, 575 Deut. 6, 16.

593 Hebr. 11, 8.

595 Hebr. 11, 16.

599 Mt. 4, 10.

610 Deut. 6, 135.

578 nomen 587dicet? uocati Deus ^ 612 pereat

supra lis. B. — 579 hicom. ACD —— 583 docere B/— eiom. Bt | 590namqueoz.D 591Deum]Deuscorr.;/4 ^ 595eorum D, uocati Deus eorum « lg. 599/600 non zsque est oz. f B sed corr.

88

[m - ^

620

62

^

SVPER MATTHEVM

III

quale sit studium eius ; ita dimissus sibi est idem populus, ascendente Moyse in montem, ubi et fuit quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et non fuerat praefinitum quando foret reuersurus. Tunc illud contigit, quod Scriptura refert : Videns autem populus, quod moram faceret. descendendi de monte Moyses, congregatus aduersus Aaron ait : Surge, fac nobis deos, qui nos praecedant. Moysi enim /nac uiro, qui nos eduxit de terra Aegypti, ignoramus quid acciderit. Tunc reuera populus cecidit, et in forma uituli diabolum adorauit, et quis non audiuit, quis legendo admirari non potuit quam pertinax, quam pronus | in illo tali casu suo semper fuerit ? C 34 Sed uenit hic alter Israhel, qui legem solus impleret, qui cuncta faceret praecepta iustitiae quae praecipit lex. Vnde notandum quia cuncta,

quibus tentatorem

relidit, testimonia

tantum

de

Deuteronomio sumit, quod uidelicet Deuteronomium quod dicitur, hoc est, secunda lex, sicut et ipse alter siue secundus Israhel

dicitur et est, iuxta illud propheticum (cuius et hic euangelista meminit, et nos in locis suis tractauimus) testimonium, quia fuer 630 Israhel est, et ego dilexi eum, et ex Aegypto uocaws filium meum. Ergo iste alter siue secundus est Israhel, post illum Israhelem patrem duodecim tribuum qui primitus in Aegyptum descendit, et multitudinem israheliticam, quae inde ascendit :et haec secunda lex huic maxime posita est. Nam illi praeuaricatori populo Israhel 65 ^ posita est lex caerimoniarum carnalium, quarum circa ritum ceteri uersantur libri Moysi. In isto libro Deuteronomii, id est secundae legis, fere nihil de caerimoniis agitur, sed cuncta sunt praecepta

iustitiae, praecepta caritatis: et cuncta fere ad personam numeri singularis familiariter dicuntur, ea quae spiritualia continent 640 mysteria uitae et salutis, et sic Israhel compellatur quasi unus homo, quia hic uere futurus erat unus homo, qui fideliter et PL 1379 perfecte cuncta persolueret quaecumque Deo debebat homo, et hic est uerus Israhel, uere directus cum Deo. Exempli gratia: Et unc, Israhel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum 64 — Deum tuum, et ambules in uiis eius, et diligas ewm, ac seruias Domino Deo tuo in toto cordet tuo, et in tota anima tua, custodiasque mandata Domani, et caerimonias eius, quas ego hodie praecipio ut bene sit tibi? Haec et his similia, quae tam familiariter et sic dicuntur, 65c

quasi uni, iste unus

bene

audiuit

et bene

impleuit,

easdemque tentationes, in quibus ille prior Israhel, id est populus

616 Ex. 32, 1. 623 cf. Mt. 3, 15. 626 Isid., E7ym. 6, 2, 7; Hier., Ep. 55 CSEL 54, p. 455, 4; id., InMt. 1, 362 - CC 77, p. 22. 629 Os. 11, 1. 643 Hier., Hebr. quaest. in Gen. 52, 13 - CC 72, p. 41; Deut. 10, 12-15.

624 praecepit B/ — 627 hoc est] id est add. A 633 multitudinem] post libri Moysi libri B, expang. primum praem. D 636 Moysi libri ^ B; 637 ferre C libri

SVPER MATTHEVM

III

89

Israhel, pro parte reproborum inuentus est infidelis, et etiam pro parte electorum repertus est uix parumper fidelis: | easdem, inquam, iste sustinens inuentus est fidelis, sicut praesens testatur locus Euangelii, unde et completa est illi fides conuentionis, quam 65 ^ innuens, cum dixisset, wf custodias quae ego hodie praecipio, protinus addidit : ut bene sit tibi. Porro.illa ostensio diaboli qualis putas exstitit? Qualiter omnia regna mundi et gloriam eorum homini

diabolus

simul

ostendere

potuit,

et, ut ait Lucas,

AST

in

momento temporis ?Neque enim natura rerum siue oculorum hoc 66o admittit,

ut de monte

quolibet, quamuis excelso, cuncta terrae

regna regnorumque omnium gloria simul et in momento possit ab homine perspici. Nihil tale uspiam sacra Scriptura gestum meminit, nisi quod beatus papa Gregorius de uno uitae uenerabilis uiro, nomine et gratia Benedicto, refert, quia, dum quiescentibus

fratribus instans uigiliis nocturnae orationis tempora praeuenisset, ad fenestram stans et omnipotentem Dominum deprecans, subito uidit fusam lucem desuper cunctas noctis tenebras effugasse tantoque splendore clarescere, ut diem uinceret lux illa, quae inter tenebras radiasset. Mira autem ualde res in hac specu |latione C 34V 670 secuta est, quia sicut post ipse narrauit, omnis etiam mundus, uelut sub uno solis radio collectus ante oculos eius adductus est. 66

—-

Verum illa res admirationem

habet aliam, quia, sicut ait idem,

animae uidenti creatorem angusta est omnis creatura, et quod ante illius sancti oculos collectus fuisse mundus dicitur, hoc egit 67 j cum homine omnipotens Deus, et non caelum et terra contracta est, sed uidentis animus dilatatus, qui in Deo raptus uidere sine difficultate potuit omne quod infra Deum est. Cum haec dicit, addens etiam haec : In illa ergo luce, quae exterioribus oculis fulsit, 680

68

^

lux interior in mente fuit, quae uidentis animum, quia ad superiora rapuit, ei quam angusta essent omnia inferiora monstrauit, cum, inquam, haec dicit palam astruit, quia prospectus ille mentis magis quam oculorum fuit. Illud mirantes ueneramur, quod egit cum homine omnipotens Deus; de isto uero quid dicemus quod circa hominem Deum Dei Filium tentator, egit diabolus? Si qua nobis Scriptura narraret similiter eum fecisse circa quemlibet hominum,

ut

in momento

temporis

mundum

illi ostenderet

uniuersum, non dubitaremus dicere ostensionem spiritualis nequi-

8.

652 Eccli 44, 21. 658 Lc. 4, 5.

198 AB.

655 Deut. 28, 1. 656 Deut. 10, 15. 657 cf. Mt. 4, 663 Gregor., Dial. 2, 1- PL 66, 126. 665/671 ij. 2,55 -

673/680 ib. 2, 35 - 200 AB.

687 cf. Eph. 6, 12.

653 sicut] sic ^ — 660 quamuis] quantumuis B/ — 663 nisi] quin / q n! B 664 uiro] Benedicto a4. B, sed expung. rubricator ^ quiescentibus] adhuc add. Greg 665 peruenisset — 666 Deum. Greg. 669 res ualde ^ Greg. 670 postea D 673 est supra lin. C — 676 dilatatus] est adZ. /

PL 1358o

90

690

SVPER MATTHEVM

III

tiae uisumque fuisse phantasticum. Numquid et hunc hominem, quem explorabat utrum esset Filius Dei, per suas phantasias diabolus est ausus aggredi? Animus fidelis hoc uel cogitare abhorrescit.

Sed ne abhorrescas,

quia quanto

maior tentatoris

iniuria, tanto gloriosior uictoris patientia. Confer phantasias eiusmodi cum phantasiis quas patimur, quoties tentamur de omn? quod in mundo est,.ex concupiscentia carnis et. concupiscentia 69 ^ oculorum et superbia uitae. Quotus quisque nostrum est, qui non in tentatione qualicumque concupiscentiae lenocinio mulceatur, forte etiam inuitus? Nec mirum: nam nos phantasias intus patimur, eiusmodi autem phantasiae, quae de foris ueniunt uel foris fiunt, aliquando 700

non

solum

sensibus corporis molestae

sunt;

hominis

adductae

sunt,

non

delectant,

uerum

et si a tentatore

indubitanter

absque

etiam

huic Filio

peccato

eius, et

accesserunt et recesserunt, ut dicas cum apostolo, Lentatum autem

j195

per omnia pro similitudine absque peccato. In initio huius euangelii spectandas suscepimus quattuor facies unius animalis, quod widi, inquit | Hiezecihel propheta, ?wxta flumen Chobar et ecce primam faciem hominis tamdiu mens studiosa contemplata est, ut iam non incertum appareat, quod haec facies hominis uocetur et sit Israhel. Reuera quia assimilatus est fratribus suis quemadmodum apostolus dicit : Vnde debuit per omnia fratribus assimilari, maxime

Aegyptum

descendit,

Israheli, id est Iacob, qui in

et filiorum eius multitudini,

quae inde

ascendit secundum huius euangelii seriem, assimilatus est, quod et

71

—

euangelista uolens insinuare illo usus est testimonio prophetico: Ex Aegypto uocaui filium meum. Indubitanter sciendum est quia iste filius hominis causa est, cur ille pater, qui uocabatur Iacob, mutato nomine uocaretur Israhel, et quod impossibile erat fieri per illum Israhelem siue per illam quae ex eo nata est multitudinem. Hoc | ad supplendum et perficiendum imponebat ei spiritus bonae C 5; et sanctae legis loquendo in Deuteronomio sicut supra memini uerba huiuscemodi : Et nunc Israhel quid Dominus Deus tuus |petit A 22 a te, nasi ut timeas Dominum Deum tuum, et cetera, multis in eodem

725

libro distincta capitulis, quae solus iste Israhel adimpleuit. Similiter apud Esaiam prophetam perpulchrum est ad istum Iacob, ad istum respicere Israhelem, ubi Spiritum sanctum audis loquentem: Et nunc haec dicit Dominus creans te Iacob et formans te

688 phantasticus error cf. Rupert., De digin. off. 11, 611 - CCCM 7, p. 584. 692 cf. Hier., In Mz. 1, 391 - CC 77, p. 25. 693 1 Io. 2, 16. 696

lenocinio: cf. Cicero, Pro P. Sextio 66: cupiditatum lenociniis se dediderunt. 702 Hebr. 4, 15. USE Z1 1:5327709 Hebr. 2, 17. 714 Mt. 2, 15. 720 Deut. 1o, 12.

725 Is. 45, 1-2.

691 perhorrescit B/ —— 704/745 in initio usque benedictionem suam oz. B

SVPER MATTHEVM

III

9I

Israhel. Noli timere quia redemi le et uocaui te nomine tuo, seruus meus es tu. Cum transieris ber aquas tecum ero et flumina non operient te. Cum ambulaueris in igne, non combureris et flamma non ardebit in te. Sine dubio cui haec dicuntur iste est, qui sicut 129 hactenus tractauimus /emptatus quidem per omnia, sed absque peccato temptatus est, et sicut in sequentibus tractaturi sumus, nullius tribulationis aquae, nullius persecutionis flumina illum operire et ad extremum non ipse ignis aut flamma contumeliosae mortis in eo potuit ardere, ita ut combureret eum combustura 1133 impatientiae. Item inter cetera ibidem Dominus dicit: Et nunc audi Iacob serue meus et Israhel quem elegi : Haec dicit Dominus faciens et formans te et ab utero auxiliatur tuus. Noli timere serue meus lacob et Rectissime quem elegi. Effundam enim aquas super sitientem et fluenta super aridam. Effundam spiritum meum super 749 semen tuum et benedictionem meam super stirbem tuam. Proinde iam nunc rursum sumamus initium scilicet ab eo quod iste Iacob siue Israhel iste electus siue Rectissimus duodecim filios genuit et educauit, id est duodecim apostolos elegit, super quod semen eius, 745

super quam stirpem eius, reuera Deus effudit Spiritum suum, effudit benedictionem suam. CVM AVTEM AVDISSET IEsvs Qvop IOHANNES TRADITVS ESSET, 4, 12-17

SECESSIT IN GALILAEAM, ET RELICTA CIVITATE NAZARETH, VENIT ET HABITAVIT IN CAPHARNAVM MARITIMAM IN FINIBVS ZABVLON ET NEPTHALIM VT ADIMPLERETVR QVOD DICTVM EST PER ESAIAM yo

PROPHETAM:

TERRA ZABVLON

ET TERRA

NEPTHALIM,

VIA MARIS

TRANS IORDANEM GALILAEAE GENTIVM. POPVLVS QVI SEDEBAT IN TENEBRIS, VIDIT LVCEM MAGNAM ET SEDENTIBVS IN REGIONE VMBRAE MORTIS, LVX ORTA EST EIS. EXINDE COEPIT ÍESVS PRAEDICARE ET DICERE: PAENITENTIAM AGITE, APPROPINQVABIT ENIM 15 REGNVM CAELORVM. Quamdiu Iohannes praedicauit, nequaquam Iesus publicae praedicationis officium subiit, sed postquam in traditione eius clausum est os prophetarum et legis : omnes enim prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt ;tunc demum id quod pro760 phetatum fuerat successit, id est euangelium Christi effulsit. Fecerat quidem aliqua, iamque habebat discipulos et docebat eos, sicut euangelista Iohannes latius meminit, fecerat signa multa coram discipulis suis, quorum fuit initium, quod aquas in uinum conuertit; et de quibus idem euangelista dicit, quia, cwm esset 765 Hierosolymis in pascha, in die festo, multi crediderunt in nomine

735/740 Is. 44, 1-3.

762 Yo. 1, 39 ss.

763 Io. 2, 11.

7164 ib. 2, 55.

726 seruus non in Vulg. ; del. A 733 non om. D . 737 et? non in Vulg. 738 super /» marg. JÀ 760 effulsit] successit B, sed corr. 764 uertit 7

92

SVPER

MATTHEVM

III

eius, ex quibus Nicodemus ; »emo enim, inquit, potest haec signa

facere, quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo: et nondum missus fuerat in carcerem

Iohannes, sed, sicut iam dictum est, nequa-

quam publicum praedicandi officium subierat, neque ipsos discipulos qui ad eum uenire et eum audire coeperant, ad hoc uocaue770 rat, ut relictis omnibus ipsum sequerentur. | Ab eo praesens oux euangelista narrationem suam inchoat quod in Galilaeam Iesus secessit, praetermittens, cum autem audisset, quod Iohannes traditus esset. Praeter sensum supradictum hoc etiam in hac temporis Jus. ^ designatione considerandum est quod exemplo suo docuit, sicut per apostolum suum dicturus erat, nemini dandam ullam esse offensionem, quia uidelicet offendebantur qui offendi uolebant, DIO scilicet maxime Pharisaei qui spernebant consilium Dei, non baptizati baptismo Iohannes, et hoc optabant existimari quod 78o inter Iesum et Iohannem et inter discipulos eorum per contentionem et per inanem gloriam fieret aliquid. Hinc est illud apud euangelistam Iohannem: Facía est ergo quaestio ex discipulis Iohannis cum Iudaeis de purificatione, et uenerunt ad Iohannem et dixerunt ei : Rabbi qui erat tecum trans Iordanem, cui tu testimonium 78 — perhibuisti, ecce hic baptizat, et omnes ueniunt ad eum. Item post aliqua : Vt ergo cognouit Iesus, quia audierunt Pharisaei, quia Iesus plures discipulos facit, et baptizat quam Iohannes, quamquam Iesus non baptizaret sed discipuli eius. Vtrumque ergo rationabiliter obseruatum est in eo, quod nonnisi postquam Iohannes traditus 9 o est praedicare coepit Iesus, scilicet ut et ordinate legi et prophetis, quorum Iohannes finis erat, euangelium succederet, et in quantum fieri poterat uel quod ex ipso erat, nemini ullam offensionem daret. Quae autem causa fuerit ut secedens in Galilaeam tam cito relicta ciuitate y

—

Nazareth

manifestius

ueniret

enarrat.

et habitaret

Dicebant

enim

in Caphar|naum,

illi: Nonne

Lucas UON

hic est filius

Ioseph? Et vepleti sunt, ait, omnes in synagoga ira : et surrexerunt, et

800

eiecerunt illum extra ciuitatem, et duxerunt eum usque ad supercilium montis, supra quem ciuitas illorum erat aedificata, ut praecipilarent eum. Ipse autem transiens per medium illorum ibat; et descendit in Capharnaum ciuitatem Galilaeae, ibique docebat. Hoc ita factum est ut adimpleretur, ait, quod dictum est ber Esaiam prophetam : Terra Zabulon et terra Nepthalim, etc. Hoc taliter per prophetam dictum est : Primo tempore alleuiata est terra Zabulon et 766 ib. 5, 1-2. 776 2 Cor. 6, 5. 795! I6: 42223:

767 Yo. 5, 24. 782 o. 5,25-26. 796 ib. 28-51.

T7O cf. Mt. 19, 27 (Mt. 4, 22 et parall.). 786 Io. 4, 1-2. 792/2603: 65* 801 Mt. 5, 14-15. 803 Is. 9, 1.

770 eum? om. B^ — uocauerat] uenerunt B, sed corr. supra lin. T4 etiam supra lin. B T5 quod supra lin. A T16 esse om. D 786 Iesus?] ille D 789 traditus supra lin. D 792 uel oz. Bt 798 praecipitaret D 799 illum B7 801 ait szpra /in. B

SVPER

MATTHEVM

III

93

terra Nepthalim, et nouwissimo aggrauata est uia maris trans Iordanem. Quid est quod sumptum testimonium non ad integrum scripsit? Duas namque omisit partes praecipuas, frimo tempore alleuiata est, ei nowissimo aggrauata est. Quid, inquam est, quod

805

istas partes omisit ? Videlicet, quia non erat hoc in intentione, seu

81

^

uoluntate praedicantis et euangelizantis, ut primo tempore alleuiata terra illa, nouissimo aggrauaretur, id est ut praesentis Domini praedicatione et miraculis iliustrata Iudaea tandem assumpti in caelum euangelium repelleret et uitae aeternae indignam se iudicaret. Futurum quidem erat, et idcirco Esaias reuelante spiritu prophetico praedixerat, quia sic futurum erat : uerumtamen non ea Dominus intentione illud praedicare coepit, ut nouissirno tempore, id est consummatis omnibus salutis nostrae sacramentis, Iudaea cor suum aggrauaret ac repelleret uerbum fidei. Testes sunt illae lacrimae,

820

82

—

testis illa lamentatio

uidentis

ciuitatem et flentis super eam, quia uoluntatis eius non fuit, quod illa taliter cor suum aggrauauit, quod tempus uisitationis suae cognoscere | noluit. Hoc solum erat in intentione praedicantis, (9E tlluminare, ut Zacharias quoque cecinit, iis qui sedebant in tenebris PL 13582 et in umbra mortis ad dirigendos bedes nostros in uiam pacis. Recte igitur prouidus euangelista solum hoc in intentione eius fuisse significauit, dicendo, wt adimpleretur quod dictum est per Esaiam $rophetam, etc. Terram Zabulon et terram Nepthalim, uiam maris

trans Iordanem propheticus spiritus opportune in tanta re declamauit, quia uidelicet nonnihil pertinuit ad felicitatem nuntii tam boni, nominare locum, unde primo auditum fuerit, quod omnes NEBZO

sancti tanta exspectabant attentione, quantam insinuare contendit in eodem propheta mirabilis eloquentia sanctae sapientiae, dicendo : Et eleuate signum ad populos, ecce Dominus auditum fecit ab extremis terrae. Puta, uel ipsum Iohannem,

83 ^

840

qui tunc traditus

erat mox, ut postmodum decollatus est, ad inferos properando signum eleuasse ad omnes sanctos, qui hunc exspectabant ab origine mundi in tenebris et in umbra mortis, et dixisse: Ecce Dominus auditum fecit a terra Zabulon, et a terra Nepthalim, et a uia maris trans Iordanem Galilaeae, id est secus mare Galilaeae. Sicut alio iam loco dictum est, non solum illud tantillum, quod euangelista de propheticis perscribit testimoniis, respicere debet lector studiosus, siue auditor attentus ; uerum etiam illa quae assumptis

cohaerent capitulis, quae praecedunt siue quae sequuntur, uelut si domum, quae forte per industriam absque fenestris subobscura facta est, lucerna intromissa uidere debeas, qualis sit intus, qualis

818 cf. Lc. 19, 41 ss.

822 Lc. 1, 79.

832 Is. 62, 10-11.

836 Is. 62, 11

col. 9, 1.

817 suum 7 marg. A

839 loco] in Praez. D

842 adhaererent B/

94

SVPER MATTHEVM

III

84 ^ sit situs in medio siue in circuitu eius, et quidem sicut euangelistae,

quoniam breuitate opus erat, amplitudinem testimoniorum uel scribere non uacauit: ita et nobis, quia forte fastidiosum fieret opus, non uacat cuncta prosequi, quae ipse breui significatione illustrauit : uerumtamen in aliqua parte eorum, libet hic aliquan85o tisper immorari. Praemisso, fopulus qui ambulabat in tenebris, uidit lucem magnam; subinde idem propheta inter cetera, dicit: Iugum enim oneris eius et uirgam humeri eius, et sceptrum exactoris eius superasti, sicut in die Madian. Paruulus enim natus est nobis, filius datus est nobis. Onus siue iugum oneris eius, scilicet populi qu? oo ^ ^ ambulabat uel sedebat in tenebris, peccatum erat ;wirga humeri eius, poena peccati erat ; exactor eius, diabolus erat ; sceptrum illius exactoris, ius uel principatus mortis erat. Quomodo haec, Domine, superasti ? Nimirum nouo genere praelii, sicut in die Madian, id est secundum mysticam similitudinem praelii, quo, sicut habemus in

86o libro Iudicum, dux Gedeon cum trecentis uiris superauit Madian. Non | enim sic in illo die pugnatum est, sicut ante uel post A 25 pugnauerunt ceteri duces, iudices et reges Israhel; sed d?wisis trecentis uiris in tres partes, dedit tubas in manibus eorum, lagenasque uacuas ac lampades in medio lagenarum. Cumque per gyrum 86 ^ castrorum 1n iribus personarent locis, et. hydrias confregissent, tenuerunt. sinistris manibus lampades, et dextris sonantes tubas, clamaueruntque : Gladius Domini et Gedeonis ! Omnia itaque castra PL 1585 turbata sunt, iÀmmisitque Dominus gladium in omnibus castris, et | mutua se caede truncabant. Praedixerat autem eis Gedeon : Quod me 870 facere wideritis, hoc facite. |Secundum similitudinem illius praelii C 56v pugnari debere a tempore euangelicae praedicationis, et regnum exactoris diaboli superandum esse propheta praedixit. Quam ob causam ? Paruulus enim, inquit, natus est nobis, filius datus est nobis. Antequam paruulus iste nasceretur nobis, antequam filius 87 ^ iste daretur nobis ; non solum licitum, uerum etiam laudabile erat

regibus, sacerdotibus, prophetis, patriarchis ferro dimicare et in sanguine

praeliari,

sicut

fecit

Dauid,

sicut

fecerunt

insignes

Machabei contra gentes, quae contendebant exterminium facere israheliticae gentis, agente spiritu diaboli, ut exinaniretur uerbum 880 promissionis, ut non esset unde paruulus iste daretur nobis, sicut patribus primoque fideli Abrahae fidelis Deus repromisit. At nunc, quoniam parwulus iam natus est nobis, quoniam filius datus est

850 Is. 9, 2. 854 ib. 4-6. 860 Iud. 7,6 ss. 862 ib. 7, 16. 869 ;b. 17. 873 Is. 9, 6. 867 Iud. 7, 21. 22.

864 ib. 20.

845siue]uel; ^ 855ambulabantuelsedebant C 856 eius!] huius B, sed corr. — poena oz. B, addo poena seu reatus aut simile quid ;n arg. ; 868 immisitque] -que oz. / — 869eisautem — 4 —— 870 uideritis facere — 4, sed corr. 871 pugnare / 876 in oz. Bt 880 daretur] nasceretur B/

SVPER MATTHEVM nobis, paruulus 885

890

siue filius admirabilis,

III

consiliarius,

95 Deus fortis,

pater futuri saeculi, princeps bacis, quid opus est materialibus armis? Quid periculi est in hoc, si exstirpetur arbor, quoniam fructus omnis assumptus est et tuto repositus loco? Mutetur modus praelii et pugnetur sicut pugnatum est 2n diebus Madian. Sint lampades in lagenis fragilibus, in uasis fictilibus, id est dona gratiarum caelestium in corporum mortalium membris corruptibilibus, sint et tubae uerbi Dei, quarum

sonitu hostes uisibiles et

inuisibiles terreantur. Lagenae in sinistris, tubae habeantur in manibus dextris, id est in minore corpora, in maiore uerbum Dei praedicandum habeatur, cura uel diligentia. Quid si corporum fragiles hydriae confringantur ? Nimirum tunc amplius flammabit 895 miraculorum clarissima lux, et martyres pretiosa morte coronati exinde fortius praeliabuntur. Fecit hoc primus ille Gedeon secundum litteram, et quod me facere uideritis, ait, hoc facite ;fecit hoc primus iste filius hominis secundum spiritum, et Aoc est, ait, praeceptum meum, ut diligatis inuicem, sicul dilexi uos, maiorem hac 900 dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponal quis bro amicis suis. Quoniam ergo sic pugnandum erat, quoniam materialis gladius iam necessarius non erat, uideamus quales sibi milites siue militiae duces sibi elegit. AMBVLANS IVXTA MARE GALILAEAE, VIDIT DVOS FRATRES, SIMO- 4, 18-22 2e) NEM QVI VOCATVR PETRVS ET ANDREAM FRATREM EIVS, MITTENTES RETE IN MARE; ERANT ENIM PISCATORES, ET AIT ILLIS: VENITE POST ME, ET FACIAM VOS FIERI PISCATORES HOMINVM. AT ILLI CONTINVO RELICTIS RETIBVS, SECVTI SVNT EVM. ET PROCEDENS INDE, VIDIT ALIOS DVOS FRATRES, l[ACOBVM ZEBEDAEI, ET IOHAN910 NEM FRATREM EIVS IN NAVI, CVM ZEBEDAEO PATRE EORVM, REFICIENTES RETIA SVA, ET VOCAVIT EOS. ILLI AVTEM STATIM RELICTIS RETIBVS ET PATRE, SECVTI SVNT EVM. Quattuor istos et semetipsum quintum hic euangelista manifeste scribit, unde et quomodo 2D)

920

uocauerit iste filius hominis, quem

supra illum diximus esse Israhelem, qui unus et solus legem impleuit, immo et quae erant legi impossibilia suppleuit pater spiritualis et magister unus duodecim apostolorum secundum similitudinem illius primi Israhelis, qui pater secundum carnem fuit duodecim filiorum. De ceteris apostolis unde et quomodo uocati fuerint nusquam scripsit. Sicut nec illud ubi primus eorum 883 cf. Is. 9, 4. 885 cf. Rupert., De vict. Verbi Dei 4, 8; 12, 19 -MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 127, 15. 26; 392, 27 ; cf. infra 5, 1113. 897 Iud. 7, 17.

898 1o. 15, 15.

901 cf. znfra 9, 482 ; cf. Rupert., Comment. in Apoc. 2, 2 - PL

179, 884. 893 -dicandum iz zarg..4 ^ 895luce B/, lege lammabunt /z arg. ? — 903 sibi oz. £, in ras. A 913/957 quattuor 4que congrua similitudo est oz. B/ 915 diximus illum ^ D

96

SVPER MATTHEVM

quem

ita memorat

Simonem,

III

qui uocatur

Petrus,

hoc nomen

acceperit, ut uocaretur Petrus, | usquam meminit. Multa enim C37 praeteriuit tam iste quam euangelistae ceteri, quippe quorum nullus cuncta perscribere proposuit neque possibile fuit. 92 ^

Porro

Iohannes

hoc

non

tacuit.

Imuwenit,

ait, hic uidelicet

Andreas primum fratrem suum Simonem nunc et dicit ei: Inuenimus Messiam, quod est interpretatum Christus. Et adduxit eum ad Iesum. Intuitus autem eum Iesus dixit : Tu es Simon filius Iohanna, tu uocaberis Cephas quod interpretatur Petrus. Quibus quaeso uel Doo qualibus oculis uidit istos ? Si oculos hominis exterioris attendas, non magnum erat uideri oculis illis. | Potuerunt illis oculis et uisi sunt ibidem in Galilaea et in ipsa ciuitate eius, ciuitate Galilaeae Nazareth illi qui uidentem se non uiderunt sed uidenti inuiderunt et dixerunt: Nonne hic est filius Ioseph? De talibus siue propter 95 ^ tales apud alium euangelistam scriptum est : Et lux in tenebris lucet et tenebrae eam non comprehenderunt. Et tenebras et lucida simplicium corda, tenebras inquam et simplices, inuidos et beniuolos uidebat aliis quoque oculis, qui non sunt carnis sed Spiritus oculi, et septem numero sunt iuxta prophetam dicentem : Ecce enim ego 940 adducam seruum meum orientem, quia ecce lapis quem dedi coram lesu super lapidem unum septem oculi sunt, et iuxta Iohannis apocalypsim, ubi uidit, inquit, agnum stantem tamquam occisum habentem cornua septem et oculos septem, statimque subiungit : qui sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram. Sed et propheta 94 ^ iam dictus uidelicet Zacharias ubi dixit: Super lapidem unum septem oculi sunt, postmodum ait: Septem isti oculi Domini qui discurrunt in uniuersam terram. Septem ergo oculis uidit uniuersam terram, oculo sapientiae, oculo intellectus, oculi consilii, oculo fortitudinis, oculo scientiae, oculo pietatis, oculo timoris Domini. 950 Vniuersam terram, cunctos homines istis oculis intuetur. Super

NV

quem enim, ait quidam, non fulget lumen illius ?Sed tenebrae, ut

iam dictum est, lucem istam non comprehenderunt. Vbi econtra subaudiendum est: lucidi autem id est simplices ac beniuoli comprehenderunt. Igitur cum dicit euangelista : Vidit duos fratres, Petrum et Andream, uidit alios duos fratres, Iacobum et Iohannem,

960

pulchre subintelligitur, quomodo sol specularia uidet, quia congrua similitudo est. Sicut enim sol uisu suo specularia non solum uidet, uerum etiam suam in illis imaginem format, et imago eius ex ipsis relucet ; ita PL 1584 quodam modo uerus iste sol uidit Petrum et Andream, Iacobum et

925 Io. 1, 41-42. 934 Io. 6, 42. 935 Io. 1,5. Apoc. 5, 6. 945 Zach. 4, 1o. 950 Iob. 25, 5.

925ait]autem C — 928autem supra lin. A 958 enim oz. B/ surget L5.

939 Zach. 5, 8.

942

942inquam C — 951 fulget]

SVPER MATTHEVM III

97

Iohannem, simplices et tenebrarum partem nullam habentes, et

idcirco lux ab eis comprehensa est, imago uerae huius lucis in eorum cordibus per fidem formata est. Ista uirtus tenebrarum non fuit ad comprehendendum,

96 ^

DO

9

^

98

—^

sed obtusa

corda

gerentes,

lucem

reppulerunt. Exempli gratia, ut ita dicerent: Vnde huic haec omnia ; el quae est sapientia, quae data. est illi, et uirtutes quae per manus eius efficiuntur ? Nonne iste est faber, filius Mariae, frater Iacobi et Ioseph et Iudae et Simonis. — Et non poterat, ait euangelista Marcus, ibi uirtutem ullam facere, nisi paucos infirmos impositis manibus curauit, et mirabatur propter incredulitatem illorum. Et quales istos inuenit aut uidit, quorum cordis puritatem, et lucidam fidem penetrauit ? Mittentes vete in mare uidit eos | siue retia sua C 37" reficientes, erant enim piscatores. Nonne Deus, ait apostolus Iacobus, elegit bauperes in hoc mundo, diuites in fide et heredes regni quod repromisit Deus diligentibus se? Sic Abraham, sic Isaac, sic Iacob pauperes fuerunt et in paupertate electi sunt, et quod summa paupertatis est in hoc saeculo peregrini super terram et aduenae fuerunt suamque paupertatem et peregrinationem coram regibus profiteri non erubuerunt. Dies peregrinationis et uitae meae, ait Iacob, centum triginta annorum sunt, barui el mali, et nom peruenerunt usque ad dies batrum meorum quibus peregrinati sunt. Et Ioseph fratribus suis dixit: Cwmque uocauerit uos Pharao et dixerit : Quod est opus uestrum ?, vespondebilis: Viri pastores sumus serui tui ab infantia nostra usque in praesens et nos et patres nostri. Et si interdum pastoribus eiusmodi ex benedictione Domini pro consolatione succreuit census, tamen

99 o

non fuerunt aut esse debuerunt diuites affectu, et quidquid eueniret de censu pauperes erant affectu. Quare autem pauperes potius quam diuites Deus elegit ? Immo quos elegit ante constitutionem mundi, quos praesciuit et braedestinaui conformes fieri imaginis Filii sui, quos uocare, iustificare et magnificare proposuerat, quare pauperes in hoc mundo nasci uel fieri uoluit ? Nimirum propter eruditionem ipsorum, quia uidelicet conscientia paupertatis grande est instrumentum et ualens documentum, ut creatura teneat uel cognoscat id quod coram creatore perpulchrum et ualde istum est, scilicet ordinem suum. Quem uel qualem ordinem suum ? Profecto illum, quem apostolus magno clamore, grandi exclamatione, nobis intimare nititur dicens: O altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam 965 Mc. 6, 2-5. 968 zb. 5-6. 974 Iac. 2, 5. Gen. 46, 46, 43. 990 Rom. 8, 29 co//. Eph. 1, 4. Rom. 11, 33-36.

964 lucem oz. B?

supra lin. B

979 Gen. 47, 9. 996 cf. supra 5, 54.

repulerunt lucem - 4, sed corr.

966 quae supra Jim. A

nonne 4sque affectu oz. Bt

982 999

965 ita ut ^ Bz,ut

uirtutes] tales 222. V/zg.

974/988

98 IOOO

SVPER MATTHEVM

ITI

incomprehensibilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae eus ! Quis enim cognouit sensum Domini ? Aut quis consiliarius eius fuit ? Aut quis prior dedit ei, et retribuetur ei? quoniam ex ipso, et per ipsum, el in ipso sunt omnia, | ipsi. gloria in saecula saeculorum. A 24 Amen.

1005

Iste

nitionem IOIO

IOI

IO20

1025

1030

est ordo

legitimus,

ordo

necessarius,

ut creatori

creatura subiciatur, sciendo et confitendo quia ex ipso et per ipsum, et in ipso sunt. omnia quaecumque bona beatus homo uel sanctus habet angelus, et ad huiusce rei cognitionem siue commomultum

ualet, ut iam dictum

est, memoria

retentus

priscae paupertatis caminus, de quali et filii Israhel uocati sunt, et in quali Petrus et ceteri apostoli homines sine litteris et idotae et praeterea censu pauperes inuenti sunt. Quid multa? Nimirum quanto plura sancti dona Dei percepturi erant, tanto maioris conscientia paupertatis indiguerunt, ut eadem dona portarent stabiles et firmi, fundati in spiritu humilitatis. Nam Domin: sunt cardines lerrae; pro quo in hebraeo scriptum ut ait beatus Hieronymus, afflicti terrae, et posuit super eos orbem. Afflictio haec humilitas est, quae ad portandum orbem constantes eos facit et fortes. Denique quod facit in corporibus siue rebus corporalibus, cuiusque pondus, ut aliud tardius, aliud citius moueatur, flante uento seu uersante manu ; hoc facit in mentibus humilitatis|uirtus PL 1585 ut succedentibus prosperis spiritualibus non ex|tollatur animus, C 38 pristinae paupertatis seu cuiuslibet infelicitatis sibi conscius. Orbis, quem super huiusmodi afflictos Dominus posuit, ecclesia ipsius est, quam illis regendam commisit. Hinc est illud quod huic Simoni Petro dixit : E£ ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Super petram fidei, quam confessus est Petrus, ecclesiam suam aedificauit, eamque regendam illi, ceterisque apostolis eorumque similibus, commisit. Fortasse aliquis sibi tacitis secum cogitationibus dicat: Ad A 24 uocem Domini uterque iste piscator quid aut quantum dimisit, qui paene nihil habuit ? Sed in hac re affectum pensare debemus potius quam censum. Multum reliquit qui sibi nihil retinuit. Multum reliquit qui quamlibet parum totum deseruit. Certe nos et habita cum amore possidemus et ea quae minime habemus ex desiderio

1004 1014 1021 Rupert.,

cf. supra 5, 54. 1009 cf. Is. 48, 10. 1010 cf. Act. 4, 15 ; Mt. 22, 19. : Sm. 2, 8. 1015 Hier., Dzuina bibliotheca i. b. 1. - PL 28, 614 A. cf. Macrob., In sozn. Seript. 1, 8, 7. 1025 Mt. 16, 18. 1026 cf.

De diuin. off. 2, 775 5 3, 1650 - CCCM 7, p. 53. 89 (Leo, Tract. 4, 68-76 (£6. 158, p- 19):

1007 huiusce] sanctae a7. D, huius sanctae / 1015 scriptum] est aZ. B; ut oz. /ÀÁ 1016 Iher (— Hieronymus) in marg. ACD 1019 cuiusque pondus oz. B/ ^ 1020 uersante] mouente /, mouente D, sed uel uersante pon. corr. Supra lin. — 1028eteorum ACD 1029/1047 fortasse usque bona om. Bf 1031 Gr(— Gregorius) in marg. ACD

SVPER MATTHEVM III 1055

quaerimus.

Multum

ergo

Petrus

et Andreas

99 dimisit,

quando

uterque desiderium etiam habendi deseruit. Multum dimisit qui cum re possessa etiam concupiscentiis renuntiauit. A sequentibusigitur tanta dimissa sunt, quanta an non sequentibus concupisci potuerunt. Si exteriorem substantiam perpendas, ecce sancti 1040 negotiatores isti perpetuam angelorum,uitam datis retibus et naui mercati sunt. Aestimationem quippe pretii regnum Dei non habet, sed tamen tanti ualet quantum habes. Quid igitur uilius cum emitur? Quid carius cum possidetur? Redemptore nostro nato caeli ciues ostensi sunt qui clamarent : Gloria ?n excelsis Deo et in 104j lerra pax hominibus bonae uoluntatis. Ante Dei namque oculos numquam est manus uacua a munere, si ara cordis repleta est bona uoluntate. Nihil quippe offertur Deo ditius uoluntate bona. Quid tandem de mutatione nominis dicemus, quam, ut supra iam dictum est, et alius euangelistà scripsit manifestius, et iste non 1050 omnino tacuit, dicendo, S?monem qui uocatur Petrus ? Quae causa

uel ratio fuit mutationis huius ?Numquid enim otiose, id est sine

1055

causa, sine ratione mutaret uocabulum hominis sapientia Dei Iesus Christus ? Dum de uno quaerimus, alterius quoque recordemur. Qui enim dixit huic: T'u es Simon filius Iohanna, tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus, ipse idem quondam dixerat cuidam alteri : Quod nomen est tibi ? Illo respondente, Jacob, at ille : Nequaquam, inquit, Jacob appellabitur nomen tuum, sed Israhel. Praeter duos istos, quorum alter in ueteri, alter in nouo Testamento notissimus est, alios in sanctis non inuenimus Scripturis,

1060

quorum Deus uocabula commutauerit, licet quibusdam posuerit, ut Isaac, aliis adauxerit

uel minuerit, ut Abram

et Sarai, hunc

Abraham et illam uocando Saram. Quae igitur causa uel ratio fuit in istis mutandorum nominum ? Arbitrari licet quod in ambobus mutationis nominum causa fuerit instans mutatio rerum. In illo 1065 priore, cui dictum est : Nequaquam Iacob appellabitur nomen tuum, sed Israhel, mutandarum sententia rerum fuit haec. Quoniam si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praeualebis ? Nam contra homines praeualere, quid aliud est quam homines interficere? Ex tunc genus Iacob siue Israhel non solummodo 1070 permissum, uerum etiam praeceptum habuit peccatores occidere, et in primis Cananeos, |quos iuste terra debebat euomere. Exempli gratia: Vade, inquit Dominus ad Saul, et percute Amalech, et demolire uniuersa eius. Non parcas ei, sed intevfice a uiro usque ad

24.

1044 Lc. 2, 14 co//. Ps. 148, 1 ; Hyznus Gloria in excelsis. 1054 Io. 1, 42. 1056 Gen. 32, 27. 1057 zb. 28.

1061 Gen. 17, 5. 15.

1066 Gen. 32, 28.

1047 bona uoluntate ^ AD 1063 mutandorum zz zarg. 4

1052 cf. 1 Cor. 1, 1060 Gen. 17, 19 1072 1 $m. 15, 5.

10562t]ait B/— Y (— Isidorus) in marg. B 1071 debebat] debuit B7

C 58v

IO00

SVPER

mulierem,

et baruulum

MATTHEVM

atque lactentem.

III Hoc non tantummodo

1075 permissum, uerum etiam usque adeo fuit praeceptum, ut, cum ille pepercisset, diceret Dominus ad Samuhel: Paenitet me quod constituerim |Saul regem, quia dereliquit me, et uerba mea opere non

A 24V

impleuit. Ab initio autem non ita fuit, sed omnis qui occiderit Cain, 1080

ait idem Dominus, septuplum punietur. Quomodo respondit Dominus dicentibus sibi:. Quid ergo Moyses mandauit dari. libellum repudii, et dimiltere uxorem : fere similiter respondendum est, si quaeras

1085

1090

1095

quid

siue Cananei,

IIOO

Dominus

homines

mandauit

interfici,

dicendo,

quanto magis contra homines praeualebis? Respondens ait: Quoniam Moses ad duritiam cordis uestri permisit uobis dimittere uxores uestras. Ab initio autem non sic fuit. Dico autem uobis quia quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, moechatur. In isto posteriore mutandarum sententia rerum haec est : Conuerte gladium tuum in locum suum. Exemerat enim gladium suum, et percutiens seruum principis sacerdotum. amputauerat auriculam eius. Si ergo quaeras, ut iam dictum est, quid Dominus mandauit peccatores interfici, et quid dixit, quanto magis contra homines praeualebis ; fere similiter respondendum est ut de libello repudii, quonzam Dominus ad duritiam cordis hoc mandauwit fieri, ab initio autem non sic fuit. Quorum ad duritiam cordis? Nimirum hominum talium quales fuerunt Amalechitae et ceteri quorum

diabolus cor obdurauit,

ut non

solum seruirent creaturae potius quam creatori, uerum etiam unicum cultorem creatoris populum Israhel conarentur omnibus modis aut facere conformem sibi, aut omnino exstirpare radicem gentis eiusdem, ut non esset unde compleretur benedictio quam Deus Abrahae repromisit, quamque exigebat ille Iacob dicendo: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi ; et audiuit, quoniam contra

IIOS

homines braeualebis. Propter eiusmodi duritiam cordis mandauit Dominus peccatores interfici : et qui hoc fecerunt, iudices Israhel, et patriarcha Dauid, et praeclari laudantur Machabei: A5 initio autem non sic fuit, sed quicumque occiderit Cain, sebtuplum bunietur, ait Dominus. Et nunc idem loquitur ad istum, cuius mutauerat uocabulum, significans, ut iam dictum est, mutationem rerum :

Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnes enim qui acceperint 1110 gladium, gladio peribunt, subauditur, nisi paenitentiam egerint ; et

apud alium euangelistam dicentibus apostolis : Domine, ecce gladii duo hic, dixit eis : Satis est. Item: Sinite usque huc. Quod prudens

1076 zb. 11. 1078 cf. Mt. 19, 8; Gen. 4, 15. 1080 Mt. 19, 7. 1083 Mt. 19, 8-9. 1088 Mt. 26, 52. 1089 ;p. 51. 1096 cf. Rom. 1,25; Ps. 94, 8. 1102 Gen. 32, 26.28. 1105 Gen. 4, 15. 1109 Mt. 26, 52. 1111 Lc

202283

1112 zb. 51.

1090 amputauit B7

PL 1386

SVPER

MATTHEVM

III

IOI

auditor sic intellegere debet, ac si diceret : Gladiis materialibus iam satis factum est, et in illis huc usque necessario pugnatum est, ob 1115 defensionem carnis de qua me Iesum Christum oportebat nasci; iam sinite gladios eiusmodi, et pugnate nouo genere praelii, sicut pugnatum est 7» die Madian, id est sicut significatum est illic ubi Gedeon superauit Madian. De illo praelio iam superius dictum est. Igitur et hoc ut cetera refer ad gloriam et honorem huius | filii C 39

1120. hominis, quod primo apostolorum suorum nouum nomen imposuit, sacram superaddens nominis etimologiam: Ef super hanc petram. aedificabo ecclesiam meam, quia uidelicet per hoc significauit se esse auctorem sanctae nouitatis, quam et in propheta suis omnibus et in Apocalypsi omni uincenti repromisit, illic dicendo: 1125. Et dabo uobis cor nowwm et spiritum nowum ponam in medio uestri, hic promittendo: Ef scribam super eum nomen Dei mei et nomen ciuitatis Dei mei, nouae Hierusalem, quae descendit de caelo a Deo meo ei nomen meum nouum. lacob et Iohannes secundo ab istis loco magni et incliti legem perfectam, legem sanctam et spiritua113o lem spiritu bono praeuenti impleuerunt, in eo quod uocati ab eo statim relictis retibus et patre Zebedaeo secuti sunt eum. Nam in fine uel consummatione legis, in calce libri Deuteronomii | Moyses benedicens filiis Israhel ait in benedictione Leui: Qui dixit patri suo et matri suae: nescio uos, el fratribus suis: ignoro illos, et 1135 nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquvum tuum et pactum tuum seruauerunt, vudicia tua, o Iacob, et legem tuam, o Israhel. Praemi-

serat autem : Perfecto tua et doctrina tua uiro sancto, quem probasti in. Tentatione et qudicasti ad Aquas contradictionis, uidelicet illud respiciens, quod cum fecissent filii Israhel et adorassent uitulum et 1140 propter hoc iratus esset Dominus Moysesque properans auertere ab eis iram eius s/ans in porta castrorum diceret : Si quis est Domini iungatur mihi. Congregati sunt ad eum omnes filii Leui et eo dicente: Haec dicit Dominus: Ponat uir gladium super femur suum, ile el vedite de poria ad poriam et occidat unusquisque 1145 fratrem. el. amicum el. proximum suum, ita fecerunt. Et ait Moyses: Consecrastis manus uestras hodie Domino, unusquisque 1n filio et fratre suo, ut detur uobis benedictio. Eius | facti memor A 5 ait: Qwi dixit patri suo et matri suae: nescio uos etc., per haec innuens omnes carnis affectus siue proximos deuocantes a uia 1150 Domini praecidendos illi esse qui ad iustitiae perfectionem tendit, 1113 cf. supra. 5, 885. 16, 18. 1125 Ez. 36, 26.

1117 Iud. 7, 17. 1119 cf. Ps. 8, 6. 1121 Mt. 1126 Apoc. 5, 12. 1131 Mc. 1,18; Mt. 4,21; 1132 Deut. 35, 9-10. 1137 z5. 8. 1141 Ex. 32, 26. 1143 zb.

1055277; 2e 1146 Ex. 32, 29.

1119/1185 igitur z;qze mulier oz. B: 1121 ethimologiam zz arg. C 1123etom. D . 1137 sancto] tuo add. V/uig. 1150 perfectionem iustitiae

-D

102

SVPER MATTHEVM

ITI

mutato tamen gladio, quem gladium materialem Petro, sicuti iam supra memoratum est, in locum suum conuertere iussit. Dicit aliquis : Zebedaeus non talis pater exstitit, quales omnes proximos Moyses pro Domino zelatus anathematizauit dicendo ad filios 1155 Leui :Occidat unusquisque fratrem et amicum et proximum suum, sed forte homo simplex erat et timens Dominum. Num ergo patri eiusmodi debuerunt filii dicere : Nescimus te, ignoramus te, et eum forte dolentem senem relinquere ? Hoccine fuit custodire eloquium Domini et seruare pactum Domini, cum econtra hoc sit scriptum 1160 inter eloquia Domini, inter praecipua uerba pacti Domini : Honora pairem

tuum

et matrem

ut sis lognaeuus

super terram,

quam

Dominus Deus tuus dabit tibi ? Ad haec inquam : Praeferre homini patri Deum creatorem non est patris siue matris inhonoratio sed honorationis ordinatio. Domino sunt, per quae uocamur ad re1165 gnum Dei, praeceptum et consilium. Praeceptum est Deum diligere, consilium est cuncta quae haberi poterant propter Deum derelinquere. In obser|uatione praecepti est inchoatio, in approba- C 59v tione consilii est iustitiae perfectio. Si in obseruatione praecepti pater et mater aduersantur, sic illis praeferendus est Deus, tamquam 117» malis bonus. Sin autem in obseruatione quidem praecepti consentiunt, sed ab exsecutione consilii retrahunt propter carnis affectum, sic illis praeferendus est Deus tamquam minus bonis optimus. Igitur non solum irreprehensibiliter, uerum etiam laudabiliter sicut isti, ita quislibet auditor euangelii siue supra 117; memoratae legis relicto patre uel matre sequitur Deum docentem non aliter quam fecit ipse, sicut scriptum est, quae coef:it Iesus facere et docere. Nam et 1pse ante haec secundum euangelistam Iohannem, ubi tempus fuit et occasio data est, dixit matri suae:

Quid mili et tibi est, mulier ? Et alibi dicit : Quae est mater mea et qui 118o Sunt fratres mei? Sic namque loquens, qui numquam matrem suam inhonorauit, suo tamen exemplo docuit euangelio posthabendam esse omnem caritatem patris et matris et uniuersae propinquitatis, cui uidelicet euangelio tunc instare incipiebat, ut per ciuitates et castella circuiens euangelizaret quando dixit : Quid mihi et 1185

tibi est mulier ?

ET CIRCVIBAT IESVS TOTAM GALILAEAM, DOCENS IN SYNAGOGIS 4, 23-25 EORVM, ET PRAEDICANS EVANGELIVM REGNI, ET SANANS OMNEM LANGVOREM ET OMNEM INFIRMITATEM IN POPVLO. ET ABIIT OPINIO EIVS IN TOTAM SYRIAM, ETOBTVLERVNT EI OMNES MALE HABENTES, 1190 VARIIS LANGVORIBVS ET TORMENTIS COMPREHENSOS, ET QVI DAEMONIA HABEBANT, ET LVNATICOS ET PARALYTICOS, ET CVRAVIT EOS,

ja

1151 cf. supra 5, 885. 1156 Iob. 1, 8. 1160 Ex. 20, 12. 1176 Act. 1, 1179 Io. 2, 4; Mt. 12, 48. 1183 Mt. 9, 55. 1184 Io. », 4.

1170 praecepti Z7 arg. JA

1172 affectum carnis ^ C, carnis affectum AD

SVPER

MATTHEVM

III

103

ET SECVTAE SVNT EVM TVRBAE MVLTAE DE GALILAEA, ET DECAPOLI ET HiEROSOLYMIS ET IVDAEA ET TRANS IORDANEM. Opera huiusmodi, opera pietatis, quorum haec initia fuerunt, 1195 portendebat signum illud siue significatio praesentiae Spiritus sancti, quae super eum apparuit, scilicet species columbae, quae PL 1587 A nimirum auis naturaliter mitis est, et septem habet insignia pietatis, quae numerare solent physici, quia sine felleest, et gemitum pro cantu habet et in foraminibus petrae siue cauerna maceriae nidifi1200 Care solet, et nihil uiuum comedit, et grana candidiora eligit, et pullos alienos nutrit, et iuxta fluenta plenissima residens, insidiosum

praeuidet atque effugit accipitrem. Omnium pietatis operum, quae per haec septem columbae naturalia bona significantur, initia fuerunt haec quae hoc loco narrantur, septem comprehensa 1205 dictionibus,

infirmitatem,

quae

sunt:

et omnes

Sanare

omnem

male habentes,

languorem,

et omnem

uariis languoribus

et

tormentis comprehensos, et qui daemonia habebant, et lunaticos

et paralyticos. Itidem quod secutae sunt eum turbae multae de Galilaea et Decapoli et Hierosolymis et Iudaea et trans Iordanem,

121o initium fuit populorum siue gentium, iuxta illud Esaiae : Et gentes, quae te non nouerunt, ad te current, propter Dominum Deum tuwm et sanctum

Israhel,

quia glorificauit te; et in hoc initio finem

uel

consummationem propositi sui meditabatur incarnata Sapientia Dei, unde adhuc plenius dicendum erit.

1196 cf. supra 5, 587 ; cf. Rupert., In lob. euang. 2, 645 ss. - CCCM 9, p. 74 88. ; id., De Trin. 34, 983 - CCCM a4, p. 1848 (Isidor., E£yz. 17, 7, GI: IT. 05ASRISD)BIC f etiam Gerhoh, Opera inedita Y, p. 65-165, spec. 121 s., ed. D. et O. Van den Eynde. 1210 Is. 55, 5. 1213 £1 €0t.11,124-

1210 gentium] multarum quae habebant ad illum concurrere add.Bt explicit lib III incipit IIII B

| 1214

PL 1588 A

LIBER QVARTVS Ecclesia in Canticis dilecti sui pulchritudinem praedicans dicit inter cetera :Oculi etus sicut columbae super riuos aquarum, quae lacte sunt lotae, et resident iuxta fluenta plenissima. Quid est hoc dicere, nisi quod studia eius, quamdiu :« ferra wisus, et cum hominibus conuersatus est, sacrae semper intendebant Scripturae sicut in psalmo primo praedictum fuerat, sed im lege Domini uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte. Eiusmodi studia eius Spiritum sanctum decuit ita significare, ut descenderet super eum in specie columbae, quia in eo requieuerunt omnes spirituales gratiae, et anima eius, apertis cunctarum gratiarum oculis, residebat zuxta fluenta plenissima, id, est cunctas contemplabatur, ut adimpleret ueritatis Scripturas, quidquid de ipso 7» lege Moys? et prophetis et psalmis scriptum fuerat: et, quod cum magna

C 40 PIZ 072

reuerentia cogitandum nobis est, secundum dispositionem rerum quas meditabatur, habitum uel actiones suas disponebat exterius.

20

Hinc est id quod post ea quae supradicta sunt, continuo sequitur : VIDENS AVTEM TVRBAS, ASCENDIT IN MONTEM : ET CVM SEDISSET, ACCESSERVNT AD EVM DISCIPVLI EIVS, ET APERIENS OS SVVM DOCEBAT EOS, DICENS: BEATI PAVPERES SPIRITV, QVONIAM IPSORVM EST REGNVM CAELORVM. Futurum quippe erat, nec ipsum latebat, et hoc sine dubio

5. 1-3

meditabatur, immo et, sicut quodam loco dixit, arctabatur usque dum perficeretur, ut ascenderet in caelum, et ibi sederet ad dexteram 25

maiestatis in excelsis, iuxta illud: Ascendens im altum captiuam duxit captiuitatem, siue illud: Dixit Dominus Domino meo, sede a

30

dextris meis. Pulchre ergo, qui ascensurus erat in altitudinem caeli, ipse in montem, id est excelsum terrae locum, ascendit, quem uel Thabor uel quemlibet alium in Galilaea montem excelsum oportet intelligi, quia, postquam finiuit sermones suos, statim sequitur: PL 1588 B Cum autem introisset Capharnaum, in montem eiusmodi, uidens turbas, ascendit, quia futurum erat ut uisis turbis ascenderet, sicut iam dictum est, in altitudinem caeli. Quid enim fecit hic tota uita

sua, nisi quod uidit turbas? 35

humani,

et non

Vidit plane, uidit turbas generis

quomodocumque

uidit, sed ita ut miseriarum

nostrarum caperet experimentum, iuxta illud: Qwoniam ipse cognouit figmentum nostrum, id est ipse suscepit et in semetipso

IV 3 Gant4s N12: 5 Baruch. 5, 58. IBSSuEL2S 10 c£. Is. 11, 2. 13 Lc. 24, 44. 23 Ec 123956. 24 Hebr. 1, 5. 25 Eph. 4, 8. 26 Ps. 109, 1. 31 Mt. 8, 5 co//. 5, 1. 36 Ps. 102, 14.

IV, 2 Ecclesia] E- oz. A 23 quomodo coartor usque dum perficitur Vue. —24ut]etpraem.Bt — 25altum caelum B/ — 27ergo]autem B; — 34 humani generis ^ B, sed corr.

SVPER MATTHEVM

IV

I05

expertus est, quia fragile est mortale corpus nostrum. Ita uidit, ut

misereretur ; ita misertus est, ut miserias nostras consolaretur, id

est beatitudinem salutis aeternae per passionem et mortem suam nobis operaretur. Hoc facto, iamque sedente eo ad dexteram Patris, accessuri erant ad eum discipuli eius, uidelicet accessu mentis et profectu fidei, perseuerando in spe promissi quod promiserat eis, et exspectando promissionem Patris quam audistis, 4 — inquit, fer os meum, et cetera. Pulchre igitur sic factum et sic dictum est: Et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius. Itidem futurum erat ut, illic sedens ad dexteram Patris, magis ac magis aperiret z/is sensum, ut intelligerent Scripturas, uidelicet docendo illos omnem ueritatem per Spiritum sanctum quem dedit o illis, sicut promiserat. Eius rei congrua | significatio est in eo quod C 4oY hic ait euangelista : Et aperiens os suum docebat eos, et cetera. Nunc iam litterae uel sermonis huius seriem ingrediamur. Aperiens, inquit, os suum docebat eos, dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Huiusmodi locutio dictio, aperiens os suum, in saecularibus litteris pro uitio ^ ^ siue ducitur, et pleonasmos, id est adiectio unius uerbi superuacua dicitur, ut illic : Sic ore locuta est. Neque enim quisquam loquitur nisi ore, nec aliter loqui potest, nisi aperiat os suum. Porro in sacris litteris, et maxime hic, nequaquam adiectio superuacua est, sed multum ad negotium pertinet, si illud os Domini cogites, quod PL 1389 euangelistam diuinum attendisse decet. Quod est illud os Domini, nisi Scripturae per quas nobis loquitur Spiritus Domini? Istae clausae fuerant ; clausae, inquam, et signatae pro ratione temporis erant, et ut clauderent eas ipsi qui scripserunt, praeceptum Domini 4o

6 ^ habebant,

70

75

exempli gratia:

T'4 autem,

Danthel claude sermones,

signa librum usque ad lempus statutum. Et ad Esaiam: Liga testimonium, signa legem in discipulis meis. Quomodo uel quibus Scripturae Christum praenuntiantes clausae erant ? Vtique spiritualia sic annuntiando, ut carnalia sonare uiderentur, illis praecipue quorum carni subditus et terrenis cupiditatibus deditus erat animus. | Exempli gratia : Et dominabitur a mari usque ad mare, et dabitur ei de auro Arabiae. Haec et his similia Iudaei legentes, auream et gemmatam Hierusalem terrenam regnante Messia se habituros sperantes beatos putabant esse diuites, ceterisque rebus uel modis prosperatos, quibus mundus inaniter gaudet. Clausum

38 cf. Rupert., De diuin. off. 6, 1093; 9, 996 - CCCM 7, p. 215. 525 (Aug., De fide catb. et symbol 6- CSEL 41, p. 15, 22 ; 16, 8). 44 Act. 1, 4. 48 Lc. 24, 45. 49 Io. 16, 15. 56 cf. Isidor., E£yz. 1, 34, 6. 65 Dan. 12, 4. 66 Is. 8, 16. 713Ps::23, 845 15. "7 54cE SI GST S53

53 inquit 7» marg. /À ABDt

66 signa] et praem. Vulg.

73 auream] -que add.

A 26

106

SVPER MATTHEVM

ergo os Domini,

IV

id est Scriptura quae est os Domini,

nec nisi

docente ipso, poterat eiusmodi os aperiri. In aperiendo quid primum dixit ? Beati pauperes perio quoniam ipsorum est vegnum caelorum. BEATI MITES, QVONIAM IPSI POSSIDEBVNT TERRAM. BEATI QVI 5, 4-10 8o LVGENT, QVONIAM IPSI CONSOLABVNTVR. BEATI QVI ESVRIVNT ET SITIVNT IVSTITIAM, QVONIAM IPSI SATVRABVNTVR. BEATI MISERICORDES, QVONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQVENTVR. BEATI MVNDO CORDE, QVONIAM IPSI DEVM VIDEBVNT. BEATI PACIFICI, QVO85 NIAM FILII DEI VOCABVNTVR. BEATI QVI PERSECVTIONEM PATIVNTVR PROPTER IVSTITIAM, QVONIAM IPSORVM EST REGNVM CAELORVM. Hoc primum cecinit canticum beatitudinis cithara gloriosa, cithara sonora et dulcis, cui tota erat et est insita musica Patris, 9o uniuersa sapientia Dei, qui et dicebat ad eum iamdudum in propheta :Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Octo chordis antiquitus citharae fiebant, et quae per primam, eadem uox resonabat per octauam, secundum musicae naturalem uim, quia tantum septem sunt discrimina uocum et octaua uox eadem quae prima est, quod cantatoribus peritis, id est musicis, non incognitum est, et quod non minime delectat in ista beatitudinum cantilena, quae prima, eadem octaua sententia est: quoniam ipsorum est regnum caelorum. Celeberrima est apud doctores fere omnes decantatio haec octo beatitudinum, nec opus est superaddere quidquam ad ipsorum IOO tractatum, nisi hoc solum, ut ostendamus quia, sicut cetera Dominus noster, ita et hoc secundum certam locutus est auctorita-

105

IIO

tem Scripturarum. Nam quod PAVPERES sfiritu uere beati sint, uel quod ipsorum sit regnum caelorum Abraham, Isaac et Iacob | pro exemplo uel (T testimonio sunt, qui pauperes spiritu fuerunt, sicut enarrat sacrae historiae textus, et memorat apostolus: Confitentes, inquit, quia peregrini et hospites sunt super terram. Qui emim haec dicunt, significant se patriam inquirere, et si quidem illius meminissent de qua exierant, habebant utique tempus reuertendi ; nunc autem melio- PL 1390 vem appetunt, id est, caelestem. Nonne haec est paupertas spiritus, non appetere patriam in terris, et humilis exspectare repositam in caelis in manu Dei? Ideo, inquit, non confunditur Deus uocari

91 Ps. 56, 9; 107, 2-5. 94 cf. Rupert., De diuin. off. 8, 567 ss. (Cassiodor, De artibus ac disciplinis liberal. litt. 5) ; Isidoz., E£ym. 3, 22, 4. 102 ge auctoritate uide M. Magrassi, Teología e storia nel pensiero di Ruperto di Deutz, 1959, P- 47 ss.

107 Hebr. 11, 15-16.

113 z. 16.

95 cantoribus peritis /4, cantoribus praeteritis D

sed expung. rubricator.

113 Deus oz. B;

102 hoc] solum zzz. B,

SVPER 1I —

MATTHEVM

IV

107

eorum Deus. Parauit enim illis ciuitatem. Quid aliud est illa ciuitas, nisi regnum caelorum? Quod MITES uere beati sint, et quod ipsi possideant terram, Moyses pro exemplo uel testimonio est, de quo ueridica dicit Scriptura: Erat enim Moyses uir mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra, simulque Iosue et Caleph, qui tamquam

120 mites non detraxerunt terrae, quam lustrauerant per quadraginta dies, sicut detraxerunt immites alii qui exasperauerunt Dominum: et idcirco non possederunt eam, sed pleni alio spiritu laudauerunt, et idcirco possederunt eam. Non quidem Moyses possedit terram ad quam ingrediebatur Israhel possidendam, 125 terram trans Iordanem, terram Chanaan, sed possedit et possidet terram uiuentium, quam solam in spiritu psalmista suspirans: Credo, inquit, uidere bona Domini in terra uiuentium. Portio mea in terra uiuentium. In hoc ipso, quod terram illam Chanaan non possedit, mitis fuit, id est semetipsum non defendit, quod est mitis

13o animi. Nam, dicente sibi Domino quod in illam terram non intraret, propter illud quod acciderat ad Aquas contradictionis, continuo respondit: Prouideat Dominus Deus spirituum omnis carnis, hominem qui sit super multitudinem hanc, ne sit populus Domini sicut oues sine pastore. Et in sua quidem causa mitis fuit, in 155 causa uero Dei qualis fuerit, testatur zelus quo zelatus est ro reatu uituli, et hiatus terrae qui Dathan et Abiron absorbuit, cum ille

dixisset ad Dominum: Ne respicias sacrificia eorum. Quod LvGENTES uere beati sint et quod ipsi consolabuntur, testantur gesta iudicum, qui post Moysen et Iosue fuerunt usque 140 ad Samuhel, quorum luctum atque clamorem, quo clamauerunt ad Dominum, confitentes quod propter peccata sua traditi fuissent et toties traderentur in manus gentium, gloriosae consolationes subsecutae sunt. Primus luctus illorum temporum loco quoque nomen dedit, sicut scriptum est: Ascenditque angelus Domini de 14s Galgala ad Locum flentium. Cur, inquit, hoc fecistis? Cumque loqueretur angelus Domini ad omnes filios Israhel, eleuauerunt uocem suam, et fleuerunt, et wocatum est nomen loci illius Flentium siue Lacrimarum. Luctus ultimus luctus fuit Samuhel, qui lugebat Saulem, sicut scriptum est: Paenitet me, ait Dominus, quod 150 constituerim Saul regem, quia dereliquit me, et uerba mea opere non im|pleuit. Contristatusque est Samuhel et clamauit ad Dominum tota A 26v

TOTIPS: 123 cf. Num. 14, 24. 119 cf. Num. 13, 33. 118 Num. 12, 5. 1351Bx- 52. 132 Num. 27, 16. 17. 130 cf. Num. 27, 14. 26:13 5:14:35:6?

25

137 Num.

16, 15.

114 Deus eorum V/z/g. 143 sub- supra £n. B

144 Iud. 2, 1. 2. 4-5.

149 1 Sm. 15, rr.

141 propter /z zarg. D — 134 sine] absque l/z/g. 146 Domini] uerba haec add. Vig.

108

SVPER MATTHEVM IV

nocte. Et subinde: Verumtamen lugebat Samuhel Saulem, quoniam Dominum paenitebat quod constituisset eum regem. Dixitque Dominus ad Samuhelem ; Vsquequo tu luges Saul ?et cetera. Consolatio- PL 1391 155 nes, quibus illi lugentes consolati sunt, tam gloriosae fuerunt, ut

illi quorum per manus Dominus clamentes ad se consolatus est, uocarentur etiam saluatores, utpote saluatoris | unici, saluatoris (AT

uenturi quamdam uicem et typum gerentes, salute temporali saluando Israhel. Vltimus Samuhel lugendo talem consolationem 160 consecutus est, ut missus a Domino ungeret Dauid regem, et salutis temporalis ducem et salutis aeternae fontem siue originem, id est patrem saluatoris Christi nominatum post Abraham secundum carnem. Quod ESVRIENTES

et SITIENTES

iustitiam beati sint, quoniam

165 75st saturabuntur, pro exemplo uel testimonio sunt prophetae uel filii prophetarum, et quique timentes Dominum, qui sub regibus Israhel, sub Ahab et Hiezabel, et ceteris, qui prophetas Domini occiderunt, et altaria suffoderunt, per loca deserta diffugientes et

latitantes, egestate et fame afflicti sunt, quorum Helias est 17e notissimus, qui, propter minas Hiezabel fugitans ambulawit in fortitudine unius cibi quadraginta diebus et quadraginta noctibus ; de qualibus et apostolus ingemiscens loquitur : Circuierunt in melotis, n pellibus caprinis, egentes angustiati afflicti ; quibus dignus non erat mundus, in solitudinibus errantes, in montibus in speluncis et in 175 cauernis terrae. Vere ergo beati, de quibus ita ueraciter annuntiatur, dignus eis non erat mundus. Esuriebant et sitiebant corporali esurie et corporali siti, propter iustitiam, esuriebant et sitiebant spirituali esurie et spirituali siti ipsam iustitiam, id est Christum quem exspectabant. Etenim quid faceret esuriens et sitiens in eum 18o qui tolleret sibi panem unicum uel potum necessarium ? Vtique si posset,

occideret

eum.

Similes

huic

existimauit

sacerdotes

et

prophetas Baal Helias unus uel notissimus esurientium et sitientium iustitiam, id est Christum. Et idcirco occidit ex eis quadringentos et quinquaginta uiros in die una, quia, quantum in ipsis 185 erat, indignum faciebant populum Israhel, cui, secundum promissionem quae ad patres facta est, conferretur uel daretur Christus, iustitia sempiterna. Hic unus uel praecipuus ex illis, postquam esuriuit et sitiuit mente iustitiam, postquam esuriuit et sitiuit corpore propter iustitiam, igneo curru raptus est, et translatus in

15275 15,55. 153 ib. 16, 1. 157 cf. Iud. 5,9. 15. 160 1 Sm. 16, 1 ss. 170 5 Reg. 19, 8. 172 Hebr. 11, 57-38. 183 cf. 5 Reg. 18, 22. 40. 189 cf. 4 Reg. 2, 11.

153 eum regem] regem Saul V/zg. 164 quoniam] quod B 165 sunt] uclPraem.B ^ 171uniuscibi]cibiillius /z/g. — 174in speluncis] et przez. BD ( Vulg.) 176 eis] enim B7 183 occidit idcirco — C, sed corr.

SVPER MATTHEVM 190

IV

I09

locum ubi non esuriat neque sitiat: unde et pro argumento satis est ut credas uerum esse. quod ueritas loquitur: Beatos esse esurientes et sitientes zustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Quod MISERICORDES uere beati sint, quoniam ipsi, ait, misericor-

200

20 —

215

220

diam consequentur, Abdias ille pro exemplo sit, qui misericors fuit et misericordiam fecit cum illis qui esuriebant et sitiebant iustitiam, ut supra dictum est, fugientes persecutionem regis Ahab et impiissimae Hiezabel. Numquid, ait ipse ad Heliam, non indicatum est tibi domino meo quid fecerim, cum interficeret Hiezabel prophetas Domini, quod absconderim de Prophetis Domini centum uiros, quinquagenos et quinquagenos in speluncis et bauerim eos pane et aqua ? Dicitur hic fuisse tertius ille princeps quinquagenarius, cui pepercit Helias, dicenti : Homo Dei, noli despicere animam meam, et animas seruorum tuorum, qui mecum sunt. Ecce descendit ignis de caelo et deuorauit duos principes quinquagenarios primos, el quinquagenos qui cum eis erant. Sed nunc obsecro ul miserearis animae meae. Misericordiam consecutus est, quia misericors fuit, neque solummodo siue utcumque misericordiam, uerum etiam gratiam magnam, uidelicet propheticam, completumque est in eo illud per Salomonem dictum : Qwi pronus est ad misericordiam, benedicetur, de panibus enim suis dedit pauperi. Postmodum enim relicto Ochoziae regis | ministerio, factus Heliae discipulus prophetauit : et hic ille esse perhibetur, qui in ordine duodecim prophetarum quartus est. Ergo et ab eius exemplo uere constat beatos esse misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur, itemque uerum esse, quod alibi dictum est : Qui recipit prophetam in nomine prophetae mercedem prophetae accipiet. Quod MVNDI CORDE uere beati sint, quoniam ipsi Deum uidebunt : deinde Danihel et socii eius pro exemplo sunt. Studium eius ut esset mundo corde, ex eo cognoscimus quod scriptum est : Proposuit autem Danihel in corde suo, ne pollueretur de mensa regis et de uino potus eius, et rogauit eunuchorum praepositum, ne contaminaretur, et dixit:

225

Tenía

nos, obsecro,

seruos

tuos diebus decem, et

cetera. Pueris autem his dedit Deus scientiam et disciplinam in omni uerbo et sapientia, Daniheli autem intelligentiam omnium uisionum et somniorum. Inter cetera quae uidit ille mundo corde, maximum atque pulcherrimum est quod Deum uidit, quomodo a mortali homine uideri potuit : Aspiciebam, inquit, donec throni positi sunt, et antiquus dierum sedit ; uestimentum eius quasi mix candidum, et

197;Reg.18,13. 41.

— 2024Reg.1,15-14.

219 Dan. 1, 8. 12.

223 7b. 17.

— 209Prou.22,9.

— 215Mt. 16,

227:19an::7; 9-115: 14:

190non;zarg..A undesupralin.C ^ 1932itom.B:! . 205animam? 208/210 completumque zsque pauperi os. /ACD — 220 et] neque ( Vulg.) Vulg. 221 praepositorum C — 227 uideri /» marg. .À

DI^1592

C 42

IIO

SVPER

MATTHEVM

IV

capilli capitis eus, quasi lana munda. Aspiciebam, et ecce in nubibus caeli quasi Filius hominis ueniebat, et usque ad antiquum dierum peruenit, et in conspectu eius obtulerunt eum, et dedit ei potestatem et honorem el regnum et omnes populi tribus et linguae ipsi seruient. Qui adhuc uiuens et mortalis, sic propter munditiam cordis uidit Deum, quomodo uel quam feliciter post hanc uitam uidet eum ? beatos esse mundos ^ Ergo in isto praesens testatur experimentum, corde, quoniam tpsi Deum widebunt. Quod PaciFICI beati sint, quodque filii Dei uocentur et sint, ipsi qui hanc apertionem oris Domini uiderunt et hanc eius doctrinam praesentes audierunt, in semetipsis experti sunt. Nam ipsi sunt uel 24 o fuerunt primi pacifici, et ministri perfectae pacis, utique pacis inter Deum et homines, et pacis.inter se et omnes homines. Quomodo inter se et omnes homines ? Videlicet eo modo ut, sicut cetera omnia reliquerant, sequendo principem pacis, ita et arma materialia, cunctaque belli uasa, de manibus illis excuteret idem pacis, dicendo ad unum uel primum ex eis Petrum: PL — princeps Conuerte gladium tuum in locum suum. Nusquam omnino deinceps arma belli attrectauerunt, nisi gladium illum gladium spiritualem, qui est sermo Dei wiwuset efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Beati illi hactenus nominati, scilicet et pauperes spiritu et 250 mites et lugentes, et esurientes atque sitientes, armis interdum 230

bellicis

usi sunt,

et nihilominus

beati

fuerunt

uel sunt,

1595

quia

secundum tempus pro Domino zelabantur, et occidendo impios uiam 25

^

260

^

uitae

uenturae

aperiebant,

quae

est Christus,

uidelicet

defendendo arborem generis sui, ne pro uoluntate diaboli penitusa gentibus extirparetur, de qua nasciturus erat fructus, sicut iam plenius alio loco diximus. Tempus belli, dicit Ecclesiastes, ef tempus pacis. Tempus occidendi, et tempus sanandi. Tempus denique belli, et tempus occidendi tunc fuit, magisque expediebat occidere quam occidi, quam conabatur diabolus per impios homines exterminare | radicem de qua uenturum sperabatur semen, (042v quod C/hristus est, incipiens per Pharaonem, qui praecepit omni populo dicens: Quidquid masculini sexus natum fuerit, in flumen proicite: quidquid. feminei, reseruate. Tandem Pharao alter quidem in persona, sed idem in malitia, persequens recedentem Israhel: Ewaginabo, inquit, gladiwm meum, interficiet eos manus

240 cf. Is. 61, 6; 1 Thess. 5, 2. 243 cf. Mt. 19, 27 ; Is. 9, 6. 244 cf. supra 3, 885. 246 Mt. 26, 52. 248 Hebr. 4, 12. 256 Eccle. 5, 8. 5. 260 cf. Gal. 5, 16. 262 E 1222. 265 Ex. 15, 9.

239ucl]et B/ D 243etut/ quia] quoniam B/ praem. A 263

— 241 Deum ssque inter om. — 242 homines in marg. A, om. — 244cunctaque]-que o. B? ^ uasabelli.4,sedcorr. ^ 251 ^ 253aperiebant]siueparabantadd..AD ^ 255fructus] hic tandemque B/

SVPER MATTHEVM

IV

III

270

mea. Mitissimus quidem, ut supra iam dictum est, erat Moyses super omnes homines qui morabantur in lerra, sed tamen libenter extendit manum suam seueram super mare, ut reuerterentur aquae ad Aegvptios super currus et equites eorum, et pro hoc facto gloriosum Domino cantauit canticum, et ipse pugnauit et uicit Amorreum, et ultus est filios Israhel de Madian. Cetera persequi nimis longum est. Hoc tamen erat demonstrandum quod tunc et exinde, usque dum nascente Christo promissio impleretur, tempus belli et tempus erat occidendi ; et qui bellauerunt atque occide-

27

runt, merito praedicantur in ecclesia Dei, maxime Dauid et incliti

^

280

Machabei. Postquam autem natus est Christus, fempus coepit esse pacis, et tempus sanandi ;quod ministerium priores susceperunt apostoli, et ecce beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur, ait, et utique fratres mei. Vade, inquit, ad fratres meos, et dic eis : Ascendo ad Patrem meum et patrem uestrum. Quomodo pacis inter Deum et homines ministri fuerunt ? Missi a Christo resurgente a mortuis et dicente, quod antea nusquam dixit semel et iterum ac tertio, secundum Iohannem : Pax uobis. — Deus, aiunt, reconctltauit nos

28

—

sibi per quoniam reputans nis. Pro

Christum, et dedit nobis ministerium reconciliationis ; quidem Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non illis delicta ipsorum, et bosuit in nobis uerbum reconciliatioChristo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante

pev nos. Obsecramus bro Christo, reconciliamini Deo, et multa his PL 1394 290

similia. Et nota quod in ordine beatitudinum septimo loco sabbatismus pacis est. Octaua beatitudo quam dicit, BEATI QVI PERSECVTIONEM PATIVNTVR PROPTER IVSTITIAM, QVONIAM IPSORVM EST REGNVM

CAELORVM, uniuersos complectitur, et pauperes spiritu, et mites et

lugentes et esurientes atque sitientes iustitiam et misericordes et mundicordes et pacificos; quia uidelicet omnes persecutionem passi sunt et patiuntur, quicumque illos imitari uolunt. Omnes enim, inquit apostolus, qui pie uolunt uiuere in Christo Iesu, persecutionem patiuntur. Similiter promissio, quoniam ipsorum est regnum caelorum, quae ipsa prima et octaua est, cunctas anteriores 300 complectitur promissiones; quia uidelicet regnum caelorum et terra est, quam mitibus promittit quoniam ipsi possidebunt terram ; et consolatio quam promittit lugentibus, dicendo quoniam 29

^

266 Num. 12, 3; cf. supra 4, 118. 268 Ex. 14, 27. 270 Ex. 15, 1 ss. 271 Num. 21, 5. 213 Eccle..5, 5. 8. 276 ib. 283 ib. 19; 2 Cor. 5, 1820: 289 cf. Hebr. 4, 9. 296 2 Tim. 5, 12.

266 erat enim Moyses uir mitissimus L//g. est dictum ^ 4 271 Madian] Madianitis 7 272 tamen] tantum ;4 274 atque] et B; 279 uade] autem a47. V/u/g. 283 Deus] ex Deo qui l/z/g. 294 atque] et B7 295 pacificos et mundi cordes — 74, sed corr. — 296 omnes enim] et omnes Vulg. 299 anteriores] interiores B/

II2

SVPER MATTHEVM

IV

ipsi consolabuntur ; et saturitas quam pollicetur esurientibus et sitientibusiustitiam, dicens quoniam ipsi saturabuntur ; et misericor30 ^

310

$5

320

525

9539

3355

dia quam spondet misericordibus, quoniam ipsi misericordiam consequentur ;et uisio Dei, quam promittit mundicordibus, q«oniam ipsi Deum uidebunt ; et gloria filiorum Dei, quam pacificis pollicetur, dicendo quoniam filii Dei uocabuntur. In beatitudinibus istis | etsi discipulos suos qui praesentes aderant non praeteriuit, IAC27NV. sed eos quoque tetigit, maxime dicendo, beat? pacifici ; non tamen sic locutus est aut ita dixit, ut enuntiaret eis, qualem ad gratiam siue gratiae gradum |praedestinati fuissent atque uocati, quia non C 45 ad secundam personam uerba fecit, protinus autem in sequentibus facere incipit. BEATI ESTIS, CVM MALEDIXERINT VOBIS ET PERSECVTI VOS 5, 11:12 FVERINT, ET DIXERINT OMNE MALVM ADVERSVM VOS, MENTIENTES PROPTER ME. GAVDETE ET EXSVLTATE, QVONIAM MERCES VESTRA COPIOSA EST IN CAELIS. SIC ENIM PERSECVTI SVNT PROPHETAS QVI ERANT ANTE VOS. Ecce de persona tertia facta conuersione ad secundam, ad eos

qui praesentes aderant, discipulos suos uerba facit, eosque assimilat uel coaequat prophetis, quorum utique magnum et gloriosum erat memoriale apud uiuentes filios, quorum patres illos maledixerunt et persecuti sunt, et plerosque ex eis etiam occiderunt. Magnificentia est summi gradus et honoris optimi in hoc dicto : S7c enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante uos. Verumtamen pro magnificentia rei parum erat hoc dixisse: sic enim fecerunt prophetis. Sed adde quod protinus ait: Vos ESTIS SAL TERRAE. QVOD SI SAL EVANVERIT, IN QVO SA- 5, 13-14 LIETVR? ÀD NIHILVM VALET VLTRA, NISI VT MITTATVR FORAS ET CONCVLCETVR AB HOMINIBVS, VOS ESTIS LVX MVNDI. Non potest ciuitas abscondi supra montem posita neque accendunt lucernam et bonunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra bona et glorificent Patrem uestrum qui in caelis est.

His in exordio praemissis quae ad praeparationem animi audientium ualere iudicauit, quatenus fierent attenti, dociles ac " beniuoli, protinus ingrediens profundum sermonem dicit : Nolite 340 putare quoniam ueni soluere legem aut prophetas. Non ueni soluere sed adimplere et cetera. Quo pertinuit, sedendo in monte, statim post apertionem oris, in exordio tanti sermonis mentionem facere salis et lucis, taliter ut

332 Mt. 5, 14b-16.

338 cf. Isidor., E£yz. 2, 7.

307/308 et gloria ssque uocabuntur sub Jin. etc. oz. B: 335 Patrem 7n zarg. JA

4. — 332/341 mundi. Non usque

SVPER MATTHEVM 34

—

IV

II3

diceret : Vos estis sal; uos estis lux? Quo respexit, uel quales ad thesauros sapientiae et scientiae suos auditores praemittere uoluit? Nimirum ad montem illum, immo ad legem sanctam et iustam et bonam, quam ipse olim dedit in monte Sinai, ubi et lux PL 1395

quaedam apparebat, sicut scriptum est : am aduenevat tertius dies el mane inclaruerat, et ecce coeperunt, audiri tonitrua ac micare 35 o fulgura. Item: Cunctus autem populus uidebat uoces et lampades, etc. Inter illius, quae tunc data est legis mysticae sacramenta, diligentissime salem commendat. Quidquid, ait, obtuleris sacrificii, sale condies ; nec auferes sal foederis Domini Dei tui de sacrificio tuo. In omni oblatione offeres sal. Tertio repetiuit in uno eodemque salis, ne forte primam aut 35 ^ Scripturae loco commendationem secundam uicem non intellexeris, aut curae non magnae putes Deo esse mysterium salis. Cum igitur sedens in monte et dicturus: Non ueni legem soluere, sed adimplere, praemittit, uos estis sal, uos estis

lux ;utique discipulos suos intelligere uult, sicut postea Spiritum 36 o sanctum

accipientes et illuminati ab eo sine dubio intellexerunt,

quod ea quae uisa uel facta sunt in monte Sinai, cognata fuerunt his, et ad rationem pertinuerunt horum quae facere incipiebat, sedendo in monte et docendo discipulos suos, quaeque perfecturus erat |sedendo in excelsis ad dexteram maiestatis et mittendo illis C 45" 36 ^ Spiritum sanctum in linguis igneis: unde et factum est ut essent lux mundi. An non haec est illa similitudo dissimilis, quam apostolus dicit : Non enim accessistis ad tractabilem et accessibilem ignem et turbinem et caligimem et procellam, et tubae sonum et uocem uerborum, quam 57 o qui audierunt excusauerunt se ne eis fieret. uerbum, mon enim portabant quod dicebatur : sed accessistis ad Sion montem el ciuitatem Dei uiuentis Hierusalem caelestem et multorum milium angelorum frequentiam el ecclesiam primitiuorum qui conscripti sunt tn caelis, el iudicem omnium Dewm, et. spiritus iustorum perfectorum, et testamenti noui mediatorem lesum, et sanguinis aspersionem melius ^ loquentem quam Abel. Cum enim dicit : non accessistis ad illud, sed accessistis ad hoc aliud, sine dubio non negat ullam esse similitudinem illius et huius accessus, sicut cum item dicit: meque fer sanguinem hircorum et uitulorum, sed per proprium sanguinem 38 o introiuit Christus semel in sancta, profecto aliquam similitudinem uel figuram sanguinis Christi in illo sanguine hircorum et uitulorum fuisse non negat, immo dedicat. Haec idcirco dicta sint, ut

palam constet illius accessus ad montem Sinai et huius accessus ad

348 Ex. 19, 16. 346 cf. Rom. 7, 12. 368 Hebr. 12, 18-22. 357 Mt. 5, 17.

352 Leu. 2, 15. 350 ib. 20, 18. 378 Hebr. 9, 12.

352 ait supra lin. C — 365 sanctum supra Jin. C — 367/388 an non usque mundi os. B^ —— 380 Christus o». D

II4

SVPER

MATTHEVM

IV

Sion montem et ciuitatem Dei uiuentis Hierusalem caelestem, quando super apostolos uenit diuinus ignis, medium fuisse hunc accessum quem nunc habemus in manibus, quando sedit in monte et accesserunt | ad eum discipuli eius et in exordio sermonis dixit els: Vos estis sal terrae, uos estis lux mundi. Vt nunc interim differam de ratione salis: profecto in eo quod 299 dicit, uos estis lux mundi, hoc dat intelligi :Quod ista lux mundi per fulgura et lampades illas designata fuerit, quae ibi lucebant in 385

A 28

medio fumi siue densissimae nubis, sicut illic manifeste dictum

395

est: Quia coeperunt micare fulgura, et nubes densissima operire montem : itemque, cunctus populus uidebat uoces et lampades, et sonitum buccinae montemque fumantem. Fulgura et lampades in medio fumi et densissimae nubis apostoli fuerunt, doctrina lucentes et miraculis coruscantes in medio Iudaeorum, quos inuidiae

400

fumus excaecauit, et incredulitatis densissima nubes operuit. Et quidem secundum litteram siue historiam laudabile fuerit, quod tunc dixerunt ad Moysen : Loquere tu nobis et audemus. Non loquatur nobis Dominus ne forte moriamur, etenim Deus ait Moysi: Bene omnia sunt locuti, quis det talem eos habere mentem ut timeant me ? Sed iam non est laudabile quod usque hodie fumigantes et densissima nube operti dicunt : loquatur Moyses nobis, non loqua-

495 tur nobis Dominus, quia terminum siue modum posuit illi formidini, dicendo illic: Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui etcetera, sine dubio Deum

id est Dei Filium taliter

exhibendo promittens, ut ei posset homo loqui et non mori. Ex quo fecit sicut promisit, iam sacrilegium est dicere: Non loquatur 410 Dominus, sed loquatur nobis Moyses, quia peruerse dicunt : Nos discipuli sumus Moysi, hunc autem nescimus unde sit. Sed iam per ordinem litteram sequentes, sermonem hunc ipso duce ingrediamur, qui locutus est : Cum dixisset : Sc enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt ante uos, continuo quasi quaererent 415 beati illi quibus inter maledicta | et persecutiones gaudendum C 44 atque exsultandum

420

decernebat,

quoniam

merces

uestra,

inquit,

magna est in caelis, et dicerent: nos, quid sumus et quis finis erit eorum qui prophetas ante nos persecuti sunt, et nos persequentur, dixit eis : l'os estis sal terrae. Breuiter dixit ; sed in breuitate dicti grandis est sensus, et rationis magna uis. Non dixit tantummodo, Mos estis sal, quo dicto sola poterat significari bene utentium commoditas ; sed dixit, sal terrae, quo dicto quid portendit, nisi

393. Ex 19.116: 402 Deut. 5, 28.

394 ;b. 20, 18. 406 ib. 18, 18.

398 cf. Io. 12, 40. 410 Io. 9, 28. 29.

400 Ex. 2o, 19. 413 Mt. 5, 12.

416 ;.

399/411 Et quidem 4sque unde sitos. B/ uos B

^ 408exhibendum D — 418 nos?]

SVPER

42

^

MATTHEVM

IV

II5

uastationem hostilis terrae? Legimus enim urbes quasdam ira uictorum sale seminatas ut nullum in ipsis germen oriretur. Sic ergo accipiendum est ac si diceret: Omnis sanguis iustus, qui effusus est super terram, a sanguine Abel iusti, confluens cum sanguine uestro, quos persequentur sicut persecuti sunt prophetas PL 1396 ante uos, sic erit generationi isti tamquam seminatio salis, ut sit

sterilis et nullius boni ferax germinis, sicut ciuitas ira uictorum

430 sale seminata, sterilis fit et inhabitabilis. Hoc aduersus illos qui

43

—^

salem in terra sua seminare potius quam in cibum sumere, id est doctrinam apostolicam persequi et, quantum in ipsis fuit, maluerunt annihilare quam uenerari uel suscipere, indignos se iudicantes uitae aeternae; praeuaricatores legis sanctae, dicentis: Quidquid obtuleris sacrificii, sale condies, nec auferes sal foederis Domini Dei tui de sacrificio tuo. In omni oblatione offeres sal. Huius praecepti, quod ne paruum aut paruipendendum putes, Scriptura triplicauit

et sic sublimiter extulit, ut diceret, sa/ foederis Domini Dei tui,

44 ^

praeuaricatores futuri erant Iudaei, contemnendo, immo et persequendo docrinam euangelicam, quae per istos uel cum istis inciplebat administrari. Quomodo sal superfluos siue nocituros humores carnium desiccat et a putredine purificat, sic apostolica doctrina necessaria decalogi praecepta, cunctaque iustitiae legalis instituta desiccatis carnalibus caerimoniis purificare habebat, et ubique terrarum consilio castitatis salire credentium corpora, quatenus non putrescerent, aut usquequaque putenti corrumpe-

rentur luxuria. O quantas salierunt puerorum quoque aut puellarum turmas, ita ut carnes eorum omnino desiccarentur, et usque ad decrepitam senectutem, usque ad finem uitae incorrup450 tae perseuerarent atque durarent imputribiles continentia et sani uirginali pudicitia !Secundo post apostolos meriti uel gratiae loco uiri apostolici, patres orthodoxi et doctores catholici sal dicuntur et sunt, atque lux mundi; quia uidelicet sapienter atque fideliter 45

—^

460

tractando ac retractando sacram legis et prophetarum Scripturam, quidquid in ea quasi carnaliter sonat, ita sermone inuido condiunt, ut spiritualiter sapiat, et quod erat clausum patescat, quod obscurum et tenebrosum uidebatur, clarum et lucidum fiat. | A Magna igitur dignitas, magna in hoc dicto gloria, wos estis sal. Sed audi quid sequitur: Quod si sal euanuerit, in quo salietur ? Ad nihilum ualet ultra, nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus. — Noli ergo altum sapere, sed time, o tu omnis qui te ad ordinem illorum pertingere

137

423 Hier., In Mf. 1, 489-490 - CC 77, p. 26. 461 Rom. 11, 20. 455 cf. Col. 4, 6.

428 salis seminatio ^ C, sed corr. L^uig. 454 ac] atque B7

425 Mt. 23, 55. 434 Leu. 2, 462 cf. supra 3, 54.

433 uel] et B/

435 Domini ze/ Dei

28V

^

116

SVPER

MATTHEVM

IV

confidis, quibus dictum est, uos estis sal, conscius tibi sermonis | C 44Y

sapientiae uel scientiae, qui forte tibi super alios abundat. Non465 numquam enim accidit ut euanesceret sal, nonnumquam accidit ut scientiam quis habens, abuteretur ea in superbia, et per mentis elationem loqueretur scientiae uel conscientiae suae contraria, sciens ueritatem et miro modo loquens contra ueritatem, dum alteri inuidet, et alteri cedere, qui forte prior locutus est aut cui 470 iuniori reuelatum est quod melius est, damnum suum putat, et quasi tormento grauatur, quia superbus et elatus est. Taliter niti, hoc est ueritatem in iniustitia detinere, hoc est ueritatem Dei commutare in mendacium, hoc est uerbum dicere contra Spiritum

480

48

^

sanctum. Et hoc fuit peccatum Pharisaeorum quando dixerunt : Hic non eicit daemones nisi in Beelzebub principe daemoniorum, ita. per inuidiam loquentes, cum scirent quod in digito Dei, id est in Spiritu Dei eiceret daemones. Hoc peccatum Arii, peccatum hoc omnium haeresiarcharum fuit, quoscumque remedio paenitentiae Spiritus sanctus sibi indignos iudicauit, quia, cognoscentes Deum, non sicut. Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, secuti sub nomine christiano peccatores antiquos, peccatores paganos, qui commutarunt, ait apostolus, ueritatem Dei in mendacium, et coluerunt et seruierunt creaturae potius quam creatori qui est benedictus in saecula. Amen. Vbicumque taliter acciderit, ubi doctor uel magister secundum talium exemplum desipuerit, dicito quia sal euanuit ; ubi autem taliter euanuerit, in quo salietur ? Quo doctore alio

emendabitur ? Vere nullo, et frustra effundes sermonem, quia non est ibi auditus. Ewm qui eiusmodi est, haereticum hominem post primam

et secundam

admonitionem,

ait apostolus, deuwita, sciens

490 quia subuersus est, et delinquit, cum sit broprio iudicio condemnatus. Ad nihilum ualet ultra, ait Dominus,

nzsi ut mittatur foras, et

conculcetur ab hominibus. Et idcirco talium patres ac praecessores Pharisaeos 495

foras misit, non solum a regno Dei, uerum

etiam a

regno loci terreni et templi manufacti, quia non erat unde saliretur quod euanuerat sal infatuatum, quia dicebant et dicere non desinebant uerbum contra Spiritum sanctum, id est, quia non per ignorantiam negabant, sed per inuidiam blasphemabant eum qui uenerat, lesum Christum. Nunc enim, ait, et uiderunt et oderunt et

me et Patrem meum.

Secundo similiter gratiae uel meriti loco

$00 dictum sibi non dubitent, wos estis lux mundi, quicumque habendo

scientiam Dei sic lucent et adeo sunt illuminati ut aliis lucere et

470 cf. Benedictus, Reg. zon. 5, 3 - CSEL 75,27. 472 cf. Rom. 1, 18; 1,25. 473 cf. Mt. 12, 32. 475 Mt. 12, 24. 476 ib. 28. 480 Rom. 1, 21. 25. 488 Tit. 5, 10-11. 494 cf. Act. 17, 24. 498 Io. 15, 24.

468 et miro 4:que ueritatem oz. B^ — 479 sibi o. ABD? 492 partes C 496 sinebant — 498 enim] autem Tig. 501 adeo] a Deo D

PL 1397

SVPER MATTHEVM

IV

XA

alios illuminare possint. Vna est lux non illuminata, sed illumi-

$0 ^

nans, lux naturaliter lucens, non ünde luceret ex accidenti dono habens, et idcirco uel proinde /ux uera, sicut habemus apud alium euangelistam, erat lux uera, quae illuminat omnem hominem ue-

nientem in hunc mundum, quae et illuminando hoc effecit ut ueraciter dicere posset istis: «os estis lux mundi. Ad illam lucem ueram, quae illuminat, lucis huius quae illuminata est, nulla est

comparatio, quamuis sit aliqua similitudo. Porro ad istos, qui sic 510 illuminati sunt ut alios uerbo doctrinae illuminare possint, eorum, qui quidem illuminati sunt, sed illam facultatem non habent, ut

alios illuminare id est erudire possint, talis est comparatio, quasi si stellis comparetur splendor firilmamenti. Sic enim de istis ad C 4; Danielem dictum est: Qwi autem docti fuerint, fulgebunt quasi 315 splendor firmamenti, et qui ad 1ustitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternatates. Quid porro sibi uult quod praemisso, wos estis lux mundi, PL 1398 continuo subiungit : NON POTEST CIVITAS ABSCONDI SVPRA MONTEM POSITA, NEQVE 5, 14b-16 520 ACCENDVNT LVCERNAM ET PONVNT EAM SVB MODIO, SED SVPER CANDELABRVM, VT LVCEAT OMNIBVS QVI IN DOMO SVNT : SICLVCEAT LVX VESTRA CORAM HOMINIBVS, VT VIDEANT OPERA VESTRA BONA, ET GLORIFICENT PATREM VESTRVM, QVI IN CAELIS EST? Quid nisi humilitatem contingit, et humilitati respondet eorum 52; qui tali sunt nomine

digni, ut lux mundi

nominentur

et sint?

Denique talium quisque paruulus est in oculis suis, latere uult ; quia dignum se aspectibus hominum aut hominem esse non arbitratur, et uix animaduertere audet quod altissimus, quamuis omnia sciens, quamuis omnia uidens, eum scire uel uidere digne$30 tur.

Alioquin quis est aut quis erit, cui Deus altissimus taliter in propheta loquatur ? Quare dicis |Iacob et loqueris Israhel : Abscon- A 29 dita est uia mea a Domino et a Deo meo iudicium meum transüt. Numquid nescis? Numquid non audisti? Deus sempiternus Domi535 nus qui creauit terminos terrae, non deficiet neque laborabit nec est inuestigatio sapientiae eius, qui dat lasso uirtutem et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Igitur quia nimis apud se paruus est, quisquis apud Deum magnus esse debet, quia ueluti uermis et quasi mortuus sibi est, propter quod et alibi dicitur ei: Nol? timere 54o uermis Iacob qui mortui estis ex Israhel, pulchre cogitationi huic

504 Io. 1, 9.

514 Dan.

12, 5.

532 Is. 40, 27-29.

539 ib. 41, 14.

503exinras..A ^ 505euangelistamalium — ACD —— 511illuminati sunt 518continuo] conti /4, sed corr — 525 quidem ^ .ACD — 512idest]et B/— 534 numquid?] aut sint] sunt — 531/547 Alioquin usque posita est oz. B/ audisti] uidisti C Vulg.

118

545

29

555

SVPER MATTHEVM IV

fidus ac beniuolus aestimator occurrit et respondet ac dicit : Vom potest ciuitas abscondi supra montem posita. Quod tale est ac si dicat: Bene quidem et sapienter loqueris, docuit enim os tuum spiritus humilitatis, uerumtamen' non es adeo uermis neque mortuus es mihi, immo res magna, res praeclara es mihi, ueluti ciuitas munita et fortis, ciuitas in monte posita, quae propter hoc ipsum abscondi non potest, quod in monte posita est. Et quam magna, quam ampla ciuitas, quam is, quem caelum et caeli caelorum capere non possunt, Deus inhabitat! Et quo in monte, nisi in altitudine caeli, ciuitas huiusmodi posita est, iuxta

illud : Nostra autem conuersatio in caelis est ? Non potest abscondi, non patitur ordo uel ratio iudicii seu consilii diuini ut abscondatur et incognita sit, quae ad hoc aedificata est, et ad hoc mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium, ut omnes qui inter aduersarios periclitantur, qui inter Iudaeos, paganos atque haereticos pro fide agonizantur, recurrere sciant ad ciuitatem hanc et in ea communiri,

de ea sumptis

sententiis

armari,

ut habeant

unde

animam, pro qua illis res est, defendere possint. Ecce alia similitudo: Neque accendunt lucernam et ponunt eam $6o sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt, iuxta hanc similitudinem uos quibus dixi: Vos estis lux mundi, non idcirco illuminati estis, non idcirco sapientiae et scientiae Dei claritatem accipitis (quod fieri nunc incipit, perficieturautem, quando accipietis donum superuenitentis Spiritus |sancti €X45V $65 in uos, linguis apparentibus igneis, ut sub silentio tegamini uel abscondamini,

perpetuis

contenti

latibulis, nec

uos,

nec

aliqui

illorum qui ante uos habuerunt uel post uos habituri sunt gratiam eiusmodi,

ut per eorum

ministerium

Deus

mundo

innotescere

possit. Etiam si quislibet eorum in speluncis et in cauernis terrae 570

DD

delitescere uoluit, et ad tempus delituit, nihilominus tamen, ubi

causa poposcit, foras prodiit, in publicum Deo iubente uel ordinante uenit, ut cui praedestinatus, ad quod fuerat uocatus, insistens officio, beneficium lucis, cuius erat particeps, plurimis impertiretur. Exempli gratia : Iohannes /ucerna ardens et lucens in deserto latere uoluit, et illic a teneris annis usque ad annum fere tricesimum hominibus incognitus, uitam suam detriuit. Nonne interim lucerna quasi sub mod!?o latuit ? Sed profecto lux uera, quae illuminat

omnem

hominem

uenientem

in hunc mundum,

de quo

habebat Iohannes ut lucerna existeret, quod et ipse profitetur,

548 5 Reg. 8, 27. 564 cf. Act. 1,8. Os ele

551 Phil. 5, 20. 568 cf. Ps. 78, 10.

552 cf. supra 3, 54. 553 Cant. 4, 4. 569 cf. Hebr. 11,58. 574 cf. Io.

577. 10-1519:

564 donum] uirtutem L^. Iohannes 72 zarg. JÀ

572 cui] et Praez. Bt.

5/4 impartiretur /

SVPER

MATTHEVM

IV

IIQ

58o dicendo: E! de plenitudine eius nos omnes accepimus, non idcirco illum sic illuminauerat, non idcirco de Spiritu sancto adhuc ex utero matris suae repleuerat, ut illic soli sibi uiueret, soli sibi sub modio

$8

—

uitae eremeticae lucem bonae conscientiae taciturnus insumeret. Vbi patri eius caelestis nuntius natiuitatem eius euangelizauit, nomen quoque et uitae seriem gerendae ordine deprompsit, nihil tale denuntiauit, sed hoc quod erat in proposito Dei uenerabiliter pronuntiauit. se, inquiens, fraeibit ante illum in spiritu et uirtute Heliae parare Domino plebem perfectam, id est, cum zelo iustitiae redarguendo et corripiendo peccatores praedicare paenitentiam.

PL 1399

59o Illud deserti latibulum sponte subiit, istud publicae praedicationis

59

—

officium oboedienter suscepit ab eo quem dicit : Sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem uideris Spiritum descendentem, et cetera. Igitur et uerbis et exemplis diuinae auctoritatis perdocemur ut sciamus quia Deus, cuicumque sapientiae uel scientiae suae lucidam gratiam dat, idcirco utique dat ut super candelabrum aliquod ponatur eiusmodi /zcerna, quatenus luceat omnibus qui in domo sunt, et plures lucrifaciat. Aliquod autem candelabrum ideo dixi, quia iuxta Iohannis apocalypsim septem candelabra sunt aurea, quorum in medio Filius hominis

6oo deambulat,

et septem

candelabra,

inquit, septem

ecclesiae sunt.

Porro, septenario numero, quo significari solet uniuersitas, uniuersas | intelligimus, quas per orbem terrarum Christus habet ecclesias, et hoc utique uult, ut qui dono ipsius apostolica praepollet fide et scientia, non discrepante uita, nec ipse negligatur uel 60s contemnatur alieno, neque ipse proprio refugiat iudicio, quin ponatur super candelabrum, et in domo Dei luceat uerbo et exemplo, memor per omnia dicti huius : S?zc /uceat lux uestra coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, et glorificent. Patrem uestrum qui in caelis est. Hoc etenim dicto et omnis inanis gloria 610 propellitur, et utilitas |multorum desideratur, cum ea iubetur esse C 46

intentio bene operantis coram hominibus, ut non ipse, qui operari uidetur, sed Deus qui per eum operatur: — Deus pater luminum a quo est omne datum optimum, et omne descendit donum perfectum, laudetur et glorificetur. His praemissis, in exordio sermonis, per 61; quae praeparati esse poterant, ut ad audiendum existerent attenti, dociles ac beneuoli, ingreditur ampla spatia profundi sermonis caelestis magister, et dicit : 580 ;5. 16. 581 Lc. 1, 15. 587 cf. Lc. 1, 17. 590 cf. Lc. 1, 80. 591 [ou 597:cto (Gor. 122 19598 cf. Apoc. 1, 15. 600 Apoc. 1, 2o. 601 cf. Gregor., Mord. praef. 17 - PL 75, 526 C. 609 cf. Gal. 5, 26. 610 cf. Rupert., De diuin. off. 2, 438. 490 - CCCM 7, p. 44. 45; cf. supra 2, $75 (de aCCSSH...). 6123c£21: 60 03T2«6. 1; Iac Wn m7615 Isidor., Ezyz. 2, 7.

587 praeibit] praecedet L/z/g. — 593et! op. Bt — 599suntcandclabra — B/ 602 intelligamus D —— 609 omnis om. Bf

120

SVPER MATTHEVM IV

NOLITE PVTARE QVIA VENI SOLVERE NON VENI SOLVERE, SED ADIMPLERE. 620

LEGEM

AVT PROPHETAS. 5l

Postquam aliis enuntiauit, cuius forent dignitatis, et sic minores

suos discipulos honorauit, ut dicerét eis: Vos estis sal terrae, uos estis lux mundi, de semetipso quoque quid deberet sperari, quam humiliter significare uoluit, et hoc sciri non inaniter idoneum duxit. Quantum est hoc quod dicit: Legem, inquit, adimpleri ueni ? 625 Reuera magnum hoc est legem adimplere, quod nullus hominum de semetipso ueraciter umquam potuit praedicare. Et psalmista dixit et apostolus, ubi causatur omnes sub peccato esse, meminit quia "omnes declinauerunt simul inutiles facti sunt, non est qui 630 faciat bonum, non est usque ad unum/". Quod dixit usque ad unum idem est ac si diceret : praeter unum, subauditur Iesum Christum.

Nam uere praeter hunc unum et solum omnes peccauerunt nec legem adimpleuit quisquam eorum. Igitur magnum est quod de semetipso dicit, legem adimplere ueni, sed magnitudinem rei, ne 635 iactantiam sermo redolere uideretur, pulcherrime temperauit modus dicendi, dum in prima fronte excusationem praemittere, et PL 1400 iustam suimet aestimationem quodammodo flagitare curauit,

dicendo: Nolite putare quoniam ueni soluere legem et prophetas. Profecto si solam legem posuisset ita : Nolite putare quoniam ueni 640 soluere legem, et tunc demum dixisset: Non ueni soluere, sed adimplere, magnum, ut iam dictum est, hoc esset et longe plus quam aliquis hominum de semetipso umquam potuit dicere ueraciter. Cum autem addit, et Prophetas, et de utrisque, scilicet lege et prophetis, dicit quod haec adimplere uenerit, rogo quantum est. 645 Nonne aequipollens est ac si diceret, cuncta in me adimplebuntur sacramenta legis et prophetarum, etenim cuncta de me scripta sunt? Sed, ut iam dictum est, magnitudinem rei suauiorem audientibus efficit modus locutionis, similiter et in eo quod protinus subiungit : 650 AMEN QVIPPE DICO VOBIS, DONEC TRANSEAT CAELVM ET TERRA, a T8 IOTA VNVM AVT VNVS APEX NON PRAETERIBIT A LEGE, DONEC OMNIA FIANT. Quanto suauius ac reuerentius sonat taliter dictum, donec omnia fiant, quam si ita diceret, donec omnia compleam ? Quae 655 omnia? Videlicet quaecumque loquuntur lex et prophetae. Non, inquit, fraeteribit iota unum aut unus apex, donec omnia fiant. Et quousque uel quanto tempore fient? donec transeat caelum et terra, id est usque ad consummationem saeculi, usque in diem

628 Rom. 5, 9. 12. 25.

658 Mt. 28, 20; 1 Cor. 7, 51.

620 enuntiauit aliis ^ B7 —— 625/633 quantum sque eorum oz. Bt igitur] nam B^ — 636 modum D 642 umquam ;zpra /in. C

633

SVPER MATTHEVM

IV

I21

iudicii, quando praetereunte siue iam praeterita, quae nunc est, 66o figura mundi, erit terra noua et caeli noui. Quid ergo est quod apostolus dicit : Reprobatio quidem fit praecedentis mandati, Propter infirmitatem. eius et inutilitatem, quoniam hic ait ipse Dominus: Iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant? Si ita dixisset, non praeteribit a prophetis, non opus esset 66 — quaestione huiusmodi quia uidelicet nullius umquam prophetici dicti reprobatio fit nihilque | infectum praeterit, quae Spiritus C 46v sanctus locutus est in prophetis. Nunc autem quoniam a lege dixit, recte quaerat aliquis: quomodo iota unum aut unus apex a lege non praeterit, cum refrobatio fiat mandati praecedentis? 670

Ad haec

sciendum,

quia nonnulla

est distantia

rerum

quae

significantur nomine legis. Ne longum in respondendo funem traham: aliud est legem dedisse Deum pro beneplacito suo, quod fecit ante reatum uituli ; aliud legem imposuisse non sine animad-

uersione, uel seuero iudicio, post reatum uel in ipso reatu uituli. 67 — Hic iam uerba eiusdem Domini ad prophetam Hiezecihel memo-

randa sunt. E?ec? eos, inquit, de terra Aegypti et eduxi im desertum, et dedi eis praecepta mea, et tudicia mea ostendi eis, quae faciat homo et uiuat in eis. Et ivritauerunt me domus Israhel 1n deserto, et cetera

usque, et post idola patrum suorum fuerunt oculi |eorum. Statimque A 3o 68o sequitur : Ergo et ego dedi eis praecepta non bona, et iudicia in quibus non wiuent, et pollui eos in muneribus suis. Praecepta et iudicia quae faciat homo et uiuat in eis, se illis dedisse uel ostendisse dicit : praecepta uidelicet, nom habebis deos alienos coram me, non facies libi sculptile, et cetera uerba decalogi. ludicia uero, s? emeris 68 ^ seruum hebraeum, sex annis seruiet tibi, in septimo egredietur liber gratis, et cetera quae Moyses plebi omnia narrauit et scripsit, ita concludens :Hc est sanguis foederis quod pepigit Dominus uobiscum super cunctis sermonibus his. Postquam autem fecerunt PL 1401 uitulum, et sicut apud prophetam iam dictum habemus, fost idola 69o Patrum suorum fuerunt oculi eorum, ubi intelligendum est uituli

peccatum, quod fecerunt secundum morem aegyptium, sicut patres eorum praecepta non bona, et iudicia in quibus non uiuent, quae sese illis dedisse dicit, illa sunt, de quibus fere totus existit liber Leuitici: uerbi gratia, de mundis et immundis

69 ^ comedendis

et non

comedendis,

animalibus

de leprae contaminatione

et

leprosi emundatione, et ceteris eiusmodi, in quibus sine dubio uita

non consistit, sicut nec in sacrificiis carnis et sanguinis taurorum, et

666 cf. Symbolum Credo in 661 Hebr. 7, 18. 660 cf. 2 Petr. 2,9; 3, 13. 682 cf. Leu. 18, 5. 680 ib. 25-26. 676 Ez. 20, 10-11. I3. 24. unum. 689 Ez. 20, 24. 687 Ex. 20, 24. 684 Ex. 21, 2. 683 Ex. 20, 5 ss.

697 cf. Hebr. 9, 15.

664/669 si ita usque praecedentis oz. B^ — 679 fuissent V/u/g.

697 nec om. C

122

SVPER MATTHEVM iV

hircorum et arietum siue agnorum, de quibus et apud Hieremiam Deus ipse dicit: Holocaustomata uestra addite uictimis uestris et 7oo comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus uestris et non praecepi eis, in die qua eduxi eos de terra Aegypti de uerbo holocaustomatum el uictimarum, sed hoc uerbum praecepi eis, dicens : audite uocem meam et ero uobis Deus et uos eritis mihi populus. Quomodo non praeceperit eis, designat tempus dicendo, 7n die 7o; Qua eduxi eos de lerra Aegypti, et subaudiendum est ante reatum uituli, quoniam apud Hiezecihelem, ut iam dictum est, hoc

manifestius exprimit dicendo: et post idola patrum suorum fuerunt oculi eorum. Ergo et ego dedi eis praecepta non bona, etcetera. Cum igitur hic Dominus dicit: Jota unum aut unus apex non 710 fraeteribit a lege, illic autem apostolus ait: Reprobatto fit mandati praecedentis propter suam infirmitatem. et. inutilitatem, operae pretium est scire hanc distinctionem legis, ut hic intelligas praecepta bona et iudicia, quae faciat homo et uiuat in eis ; illic autem

praecepta non bona et iudicia in quibus non uiuent, de quibus 715 Ibidem apostolus: Nhi enim, ait,ad perfectum adduxit lex. Et alibi: Vmbram | enim habens lex futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum, per singulos annos iisdem ipsis hostiis quas offerunt indesinenter, numquam potest perfectos facere. Et multa in hunc modum. Ceterum etsi secundum litteram lex siue mandatum 720 eiusmodi infirmum erat et inutile, propter quod et reprobatio eius facta est ; attamen his qui secundum spiritum sentiunt, qualium habuerit umbram futurorum bonorum, notum ac perspicuum est quia nec de lege eiusmodi quidquam praeteriit aut praeteribit quin iam cuncta fere in Christo uel per Christum adimpleta sint, et quod 725 residuum est nunc adimpleatur et adimplendum sit usque in finem saeculi. Verumtamen loco praesenti cum dicit: /ota unum aut unus apex non praeteribit a lege, maxime legem praeceptorum et iudiciorum

illorum

oportet

intelligi, quae,

ut supradictum

(6047,

est,

primum dedit uel ostendit eis, ut apud Hiezecihelem dicit, ante73o quam irritarent eum, id est ante reatum uituli. Nam de huiusmodi tractat in sequentibus, incipiendo sic: QvI ERGO SOLVERIT VNVM DE MANDATIS ISTIS MINIMIS, ET S. 15) DOCVERIT SIC HOMINES, MINIMVS VOCABITVR IN REGNO CAELORVM. Qv1 AVTEM FECERIT ET DOCVERIT, HIC. MAGNVS VOCABITVR IN 735 REGNO CAELORVM.

699 Ier. 7, 21-25. 716 Hebr. 1o, 1.

707 Ez. 20, 24-25. 229:cte* Eiz320 15

710 Hebr. 7, 18.

715 zb. 19.

704/708 quomodo sque bona etc. o». B/ — 710/711 praecedentis mandati — Vulg. 711 infirmitatem eius V/z/g. 718 perfectos] accedentes praem. l/uig. 726 praesenti] praecedenti B/ cum] dum ;4

SVPER MATTHEVM

IV

128

Dico enim uobis quia nisi abundauerit iustitia uestra blus quam scribarum el. Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. Audistis quia dictum est antiquis, non occides. Qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico uobis, quia omnis qui irascitur fratri 740 SUO, reus erit iudicio. Sermonem hunc a sanctis et nominatissimis atque orthodoxis patribus bene et sufficienter pertractatum nos extremos adhuc retractare delectat eodem ausu et feruore studii quo cetera. Est enim quasi pigmentum optimum quod cum bene sit tritum

non

ob aliud attrectas aut iterum

teris, nisi ut tibi

745 quoque sapiat et ex eius contactu manus quoque habeas odoriferas, cuius odorem naribus tantum forte persenseras. Ne ergo partem hanc pulcherrimam sancti operis pudor aut timiditas cogat omittere uel praetergredi, adesto, sancte Spiritus, dator | A 3o atque ordinator eloquii et in hoc tuam indulgentissima pietate 75o adauge gratiam, ut sermonem infantis et muti, cuius aperuisse os tibi est laudi, concurrere et decenter conuenire faciat sermoni huic

non cuiuscumque hominis sed ipsius Verbi Dei, Verbi incarnati Dei et hominis. In primis in quattuor diuisiones totum sermonem distinguere 755 libet, nimirum secundum quattuor uirtutes principales, quas ethnici nominare quidem potuerunt, sed non secundum caelestem uel PL 1402 spiritualem ipsarum dignitatem cognoscere meruerunt, scilicet iustitiam, temperantiam, fortitudinem, prudentiam.

Prima distinctionis huiusce diuisio siue pars hic incipit, ubi ait : 760 . DICO ENIM VOBIS QVIA NISI ABVNDAVERIT IVSTITIA VESTRA PLVS 5, 20 QVAM SCRIBARVM ET PHARISAEORVM, NON INTRABITIS IN REGNVM CAELORVM. Et illic finitur ubi dicitur : Estote ergo perfecti, sicut et pater uester caelestis perfectus est, totaque huius partis series ad perfectionem 765 tendit iustitiae, iuxta propositum dicentis, quod iam pertractatum est: Non ueni legem soluere, sed adimplere. Secunda inchoatur ab eo quod protinus ait: Attendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis, et illic terminatur ubi |dicit : Nolite ergo solliciti esse in crastinum : sufficit C 48 77o diei malitia sua, et tota haec tendit ad uirtutem temperantiae, et

maxime ut temperetur ab appetitu inanis gloriae, et deinde a uentris uel corporis sollicitudine, simulque a seruitio mammonae. Tertia ab eo quod ait : Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas uestras ante porcos, usque ad id: Intrate per angustam 775 portam, quam angusta porta el arcta uia quae ducit ad uitam ; sine

755 cf. Cicero, De off. 1, 4. 750 cf. Sap. 1o, 21. 736 Mt. 5, 20-22. T4 ib. 13. 7TT73 Mt. 7, 6. 769 Mt. 6, 34. 763 Mt. 6, 1.

736/753 dico usque hominis om. B/ — 743 cum in marg.

A —— 765pertractum /

124

SVPER MATTHEVM

IV

dubio tendenti ad regnum caelorum demonstrat habere fortitudinem perseuerantem, perseuerantiam fortem. Quarta ab eo quod ait, Attendite a falsis prophetis, usque ad finem sermonis, indubitanter auditorem ad prudentiam adducit,

78

^

et informat christianum ut prudens ac prouidus sit. In singulis partibus istis ex opposito uirtutum scribas et Pharisaeos cunctis uirtutibus uacuos accerime culpat et nominibus quadrifariam diuersis denotat. Nam prima quidem parte sermonis, manifestis eos nominibus appellat scribas et Pharisaeos, dicendo: Nis? abundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et Pharisaeorum. In secunda semel et iterum ac tertio hypocritas, insuper ethnicos quoque uocat, dicendo : No/? turba canere ante te, sicut hypocritae faciunt, e cum oratis, non eritis sicut hypocritae, et orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici; et cum autem ieiunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes. Etquidem de gentibus quoque fuerunt et sunt hypocritae, quos et praesens sermo damnat intemperantiae, quoniam adeo sunt festini ad mercedem suam, ut malint perdere sempiternam, quae differtur, quam carere temporali, id est laude hominum, quae praesens habetur. Sed omnium maximi hypocritarum, omnisque hypocriseos erant magistri scribae et Pharisaei, et maxime contra illos praesentem saluator sermonem dirigit. Similiter in tertia diuisionis huius parte,

800

ooo —^

dum

dicit:

Nolite

sanctum

dare. canibus,

neque

mittatis

margaritas uestras ante porcos, omnes quidem de quacumque gente sint, tali appellatione illos denotat, quorum foeda est fortitudo, mordere scilicet more canum, et irruere more porcorum ad conculcandum et disrumpendum sed talium quoque maximi scribae et PL 1403 Pharisaei fuerunt. Nihilominus in quarta illorum, quos denotat dicendo : Attendite a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestimenlis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces ; illorum, inquam,

scilicet falsorum prophetarum scribae et Pharisaei maximi fuerunt. Itaque uirtutibus, quarum singulas in singulis huius sermonis

diuisionibus

sublucere

perspeximus,

scilicet

iustitia,

temperantia, fortitudine, prudentia, penitus uacui demonstrantur. Per haec nomina, quibus in singulis earundem partium denotantur, quia uidelicet scribarum et Pharisaeorum nulla est uera iustitia, hypocritarum, quales erant iidem, nulla est a reciplenda 815

mercede

sua

temperantia;

porcorum

margaritas

conculcantium et homines disrumpentium, quales ipsimet erant, nulla est fortitudo uera ;faleorum prophetarum, immo luporum

T18 ib. 15. 785 Mt. 5, 20. 804 Mt. 7, 15.

A

787. Mt.:.6,523 5. 7. 16.

784 appellat...Pharisaeos] scribas et Pharisaeos nuncupat B/ 808 sermonis oz. ACD

798 Mt. 7, 6

——802et] atque

SVPER MATTHEVM

820

825

IV

125

sub ouina pelle latentium, nulla est prudentia ; nam quae illorum putatur prudentia, malitia est. His praelibatis, iam uelut magno et euidenti ostio pulcherrimi ser|monis aperto, ipso duce qui aperuit, C 48 introrsus incedendum est. Qui ergo soluerit unum de mandatis istis |minimis, et docuerit sic AST homines, minimus uocabitur in regno caelorum. Evgo, inquit, quoniam non solum zn ueni soluere legem, uerum etiam ueni adimflere, meum est facere iudicium sententiamque dicere super eos qui non solummodo non adimplent, uerum etiam soluunt. Quinam illi sunt uel erant tunc ? Vtique scribae et Pharisaei, quos continuo et per totum sermonis huius textum, aliis quoque euangelii locis uehementer tangit. Isti sedebant super cathedram Moysi, id est docebant, sed non

830

faciebant, immo soluebant. Omnia ergo, inquit, quaecumque dixevint uobis, seruate et facite, secundum opera uero eorum nolite facere. Dicunt enim et non faciunt. Hoc est soluere, scilicet non facere. Quomodo uel qua fronte audet docere praeuaricator siue peccator? Quare, inquit Deus, /w enarras iustitias meas et assumis testamentum

855

meum

ber os tuum, etcetera?

Quae autem sunt mandata ista minima, quae quasi dignum intendens, dicit: 44wm

de mandatis istis minimis ? Nimirum ista

quae subiuncta sunt:

AVDISTIS QVIA DICTVM EST ANTIQVIS ; NON OCCIDES, AVDISTIS cM UL QVIA DICTVM EST NON MOECHABERIS, et cetera. Ergone ista sunt minima ? Vtique minima. Alioqui quid opus erat adimplere ea quemadmodum dicit, »owm weni soluere, sed adimplere, si erant grandia uel sufficientia? In quo autem uel in quantum minima sint commodius in subsequentibus dicetur. Quid autem est, magistrum eiusmodi minimum uocari in regno caelo845 rum ? Vtique non intrare in regnum caelorum ? Sequitur enim: Dico enim uobis, quia nisi abundauerit tustitia uestra blus quam scribarum et. Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. Quam uere minimus est, qui de alto cadit et episcopatum suum perdit. F?ant, inquit psalmista, d?es eius auct, et ebiscopatum etus 850 accipiat alter. Hoc primum Iudas proditor pertulit, cuius episcopatum alter accepit, et post illum scribae et Pharisaei, quorum ille, sicut dux in comprehendendo Iesum, ita et exemplar fuit in perdendo episcopatum, et in suspendendo uel strangulando semetipsum. Sicut enim ille abzems laqueo semetipsum suspendit et 855 apostolatum siue episcopatum eius, ut iam dictum est, alter 840

820 Mt. 5, 19. 846 Mt. 5, 20.

828 cf. Mt. 25, 2. 849 Ps. 108, 8.

829 Mt. 25, 5. 850 Act. 1, 20.

833 Ps. 49, 16. 854 Mt. 27, 5.

822adimplere ueni — 7 828/834 isti sque etc. oz. B? — 837 subiuncta) subiecta B^ —— 850 episcopatum] apostolatum B7 854 se l/uiz.

126

860

SVPER MATTHEVM

IV

accepit, ita coetus pharisaeicus cunctusque populus iudaicus persuasus et ab illis et a pontificibus, propria sese sententia damnauit, clamando : Sanguis eius super nos et super filios nostros. Et pontificatum siue sacerdotiuni eius populus alter, populus christianus accepit. Et sicut ille cunctos triginta argenteos sangui-

PL 1404

nis pretium rettulit, ita et huic dicitur cuilibet qui non est aduersa-

rio consentiens, quod post pauca dicitur hic: Non exies inde donec reddas nouissimum quadrantem. Igitur cum dicit, minimus uocabitur in regno caelorum, 86

^

sic acciplendum

est, minimus,

tamquam

improperium maximum, ut minimus idem sit quod contemptibilis, iuxta illud in uisione Abdiae, ubi cum dixisset ad Edom : Ecce

paruulum te dedi in gentibus, statim subiunxit : Contemptibilis tu es ualde. — Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus uocabitur in regno caelorum. Quid fecerit et docuerit? |Numquid unum de mandatis 870 istis minimis ? Non sic utique, non sic. Sic enim qui totam legem obseruat, offendit autem tin uno, factus est omnium reus: quanto magis qui facit uel obseruat unum, forte autem offendit in aliis omnibus ? Proinde ergo dicendo, qw? autem fecerit et docuerit, nec unum de minimis, nec unum de magnis mandatis istis expresse 87 ^ dixit : sed contentus dixisse, qui fecerit et docuerit, quasi manum uel digitum uitis et humilis corde reducens in semetipsum : Hic, ait, magnus uocabitur in regno caelorum. Hoc enim et huic similia de semetipso profitetur, non iactanter, sed, sicut ait apostolus, ://e fidelis bermanet, negare semetipsum non potest. Et quidem fecerunt 880 et docuerunt quamplures qualium optimi fuerunt beati illi audito-

C 48V

res dicentis : Vos estis lux mundi, luceat lux uestra coram hominibus, et cetera ; sed non adeo fecerunt, et non adeo stabiles uel assidui

88

—

890

siue inuariabiles in faciendo fuerunt, ut de facto suo magnificari omnino debuerint, si absque misericordia uocarentur ad iudicium. Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Hic unus et solus est qui integre fecit et integre docuit per semetipsum ; per illos autem, quantum fuerat gratiae suae complacitum. Et proinde magni quidem illi quoque uocantur siue uocabuntur in regno caelorum, sed eorum magnitudo ad huius magnitudinem non attingit, quam magnificat in sermone isto toties dicendo : Dictum est antiquis : Ego autem dico uobis. Inter magnum istum qw fecit | et docuit et illum minimum, AVES. qui solwit et docuit, medii sunt ; et ille qui fecit et non docuit, quia scientiam siue facultatem docendi non habuit, et ille qui nec fecit

858 ib. 25. 862 Mt. 5, 26. 11, 29 cf. 878 2 Tim. 2, 15. 2

866 Abd. 2. 870 Iac. 2, 10. 884 cf. Rom. 1, 31 (Osee 1, 6).

876 Mt. 885 Ps. 15,

860 cunctos /z marg. 4, om. Bt — 861 dicitur om. ^, inras. B — 862 quod om. Bt 870 quicumque...seruauerit lg. 879 seipsum .4 882 non? supra Iin. A

SVPER

MATTHEVM

IV

YOU

895 nec docuit, forte quia tempus faciendi non habuit. De omnibus his

magnus iste iudicabit, ita ut minimus ille qui soluit et docuit, non

intret in regnum caelorum, quamuis uideatur sibi esse filius regni,

ille autem qui nec fecit nec docuit, quia nec gratiam sit nonnullus in regno caelorum, 9oo apostolus: E? uero, inquit, qui non operatur, qui iustificat impium, reputatur fides eius ad

potuit nec sciuit, per qualem considerans credenti autem in eum iustitiam, etc. Ille qui

PL 1495

fecit et non docuit, uidelicet omnis qui in populo fuit auditor, et

non potuit esse doctor, locum uel ordinem suum in eodem regno caelorum

habebit,

nonnihil

differentem

ab illis qui fecerunt

et

9o5 docuerunt ; qualium primi fuerunt apostoli, et his quoque magnus iste, ut iam dictum est, longe praeerit. Ex illa suae magnitudinis auctoritate protinus ait: D?co enim uobis quia nisi abundauerit tustitia uestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. Ergo scribae et Pharisaei non intrabunt in 910 regnum caelorum, et hoc dico uobis, ait, tamquam magnus, tamquam regni caelorum arbiter, uelut ille cuius dictum in potestate, cuius in dicto potestas summa est. Et quare scribae et Pharisaei non intrabunt in regnum caelorum ? Videlicet quia non abundat, immo deficit omnino et nulla est iustitia illorum. Quid

91; enim, si manibus suis me non occidunt?

AVDISTIS QVIA DICTVM EST ANTIQVIS : NON OCCIDES ; QVI AVTEM 55921-22 OCCIDERIT, REVS ERIT IVDICIO. Et hoc dictum siue praeceptum se non transgredi fingunt, dum suis me manibus non occidunt. Eco

AVTEM DICO VOBIS, QVIA | OMNIS QVI IRASCITVR FRATRI SVO, REVS C 49 920 ERIT IVDICIO. Quaeris quare? Videlicet quia ira uoluntas occidendi est. Et quoniam occidere uult, recte iam homicida iudicatur iuxta illud : Omnis qui odit fratrem suum, homicida est. Non enim qualemcumque iram, uerbi gratia repentinum calentis animi motum leuiter 92; surgentem, leuiter nihilominus residentem hic intelligere debemus ; sed iram eiusmodi, quali scribitur iratus fuisse Cain : Jratusque est Cain, ait Scriptura, uehementer, et concidit uultus etus.

Dixitque Dominus ad eum: Quare iratus es, et cur concidit facies tua ? Sic namque iratus est, ut occidere cogitaret. Qui similiter 93o irascitur, quisquis ille est, reus erit dicio, subauditur dumtaxat diuino; quia uidelicet humano necdum teneri potest homicida iudicio; latet enim homines odium quod in corde est, Scriptura dicente: Homo uidet in facie, Deus autem in corde. Quod si odium,

897 cf. Mt. 8, 12. 923 1 Io. 5, 15.

900 Rom. 4, 5. 926 Gen. 4, 5.

911 cf. Iud. 11, 27. 907 Mt. 5,20. 933. 165m T6387. 928 ;b. 6.

902 adiutor B; 914 omnino oz. B; 920 ERIT supra lin. A 922 homicida] esse a. Bz, B zn ras. 927 ait Scriptura Cain ^ AD cecidit / 933 in facie zgze corde] ea quae parent Dominus autem intuetur cor l/4/g.

128

SVPER MATTHEVM

IV

quod in corde latebat, signo aliquo proditum fuerit, iam non solum 955 diuino, uerum

etiam humano

reus erit iudicio. Ait ergo:

QVI AVTEM DIXERIT FRATRI SVO RACHA, REVS ERIT CONCILIO. 5226 Concilium namque conuentus est hominum ad iudicandum, eorum qui de peccatis agendi siue iudicandi ecclesiasticum sortiti sunt ministerium. Racha enim nonnulli dixerunt esse uocem non 940 significantem aliquid, sed indignantis animi motum exprimentem. Has interiectiones grammatici uocant partes orationis significantes commoti

animi affectum,

uelut cum

dicitur a dolente,

heu ! uel ab irascente, Aem / Ahi dixerunt hoc uerbum proprie esse hebraeorum. Racha enim dicitur inanis aut uacuus, quem nos possumus uulgata iniuria, absque cerebro nuncupare. Igitur qui dixerit fratri suo racha, id est qui odium intus in corde conceptum tali signo uocis uel oris sui prodiderit hominibus, quale est racha, ut non dubium sit, certisque testibus argui|possit, quod fratrem- PL 1406 suum oderit, reus erit concilio. Legitimumque fiet super eum ab ho-

945

959 minibus iudicium, ita ut etiam abaltare Dominiiure amoueatur do-

nec et satisfaciat Deo et reconcilietur fratri suo. QVI AVTEM DIXERIT, FATVE, REVS ERIT GEHENNAE IGNIS. 5. Insultantes malis alienis solent dicere, fatue. Exempli gratia: Iuliano apud Persas interempto, dum nuntiatus fuisset eius

95

^

96 o

22d

interitus in urbe Antiochia, publicam cuncti habentes festiuitatem, et non solum in ecclesiis et sepulturis martyrum, sed etiam in theatris exsultantes, et uictoriam Christi praedicantes, communi-

ter clamabant omnes: Maxime fatue, ubi sunt uaticinia? Vicit Deus et Christus eius. Verum sic illi recte insultauerint et recte dixerint, utpote non fratri, quinimmo hosti et inimico acerrimo fratris nostri, fratris optimi Iesu Christi, de cuius fide procedit

omnis fraternitas siue paternitas utilis, quae in caelo et in terra nominatur. 96 ^

Fratri autem

taliter insultare, taliter dicere, fatue,

peccatum est nimis grande, utpote testimonium cordis obdurati, quod habeat odium insatiabile. Igitur iusta sententia dicentis, reus erit gehennae ignis, et subaudiendum | est, nisi paenitentiam ege- A022 rit. Ad hunc peccati modum pertinuit illa maledictio Semei, quando regem Dauid fugientem a facie filii sui Absalon, flentem et | operto capite nudisque pedibus incedentem maledicebat, dicens : E- C 49Y gredere, uir sanguinum et uir Belial, ecce premunt te mala, quoniam 939/943 Aug., De sermone Domini in monte 1, $19-522 - CC as, Du24945/945 Hier., In Mt. 1, 536-539 - CC 77, p. 28. 953/959 Cassiodor., Hisz. fribartita 6, 48 - PL 69, 1063/1064. 950 cf. Mt. 5, 24. 962 Eph. 5, 15. 967 cf. 2 Sm. 16, 5ss.

969 2 Sm. 16, 7-8.

934incorde]prius B/ — 944 hebraeorum] hebraicum B^ — 949 eum supra T C 949/950 iudicium ab hominibus — B; 950 altari C 955 publicam] putantes B^ — 957 Christi] crucis Cassiodor 958 uaticinia] tua praem. Cassiod. 962 caelis l/z/g. 964 est supra lin. A

SVPER

MATTHEVM

IV

129

uir sanguinum es, et ita gradiebatur maledicens et mittens lapides aduersus eum, terramque spargens. Scribae et Pharisaei prae cunctis hominibus maligni et, ut propheta praedixit, i« diem malum

separati, sic irati sunt fratri suo, sic dixerunt fratri suo

975 racha, sic dixerunt fatue, filii gehennae, rei gehennalis incendii, cum nihilominus in se confiderent tamquam iusti. Non occiderunt fratrem suum manibus suis, sed irati sunt fratri suo, qui dicit in

psalmo: Et odio habuerunt me gratis. Irati sunt ei nimis odio implacabili, non aliam ob causam, nisi quam Sapientia testatur 98o eos dixisse quoniam conírariws est operibus mostris. Vniuersa ecclesiae schola legit et concinit, longoque usu iam detriuit quia quod zratus est Cain uehementer, et concidit uultus eius, cum non aliam haberet causam, nisi quia opera ipsius maligna, fratris autem eius erant iusta, typus fuit huius odii quo hunc fratrem 98; suum secundum carnem lesum Christum oderunt scribae et Pharisaei, non aliam ob causam nisi quia huius bona, ipsorum autem mala erant opera, et auaritiam eorum in doctrina sua redarguebat. Nonne pro huiusmodi odio rei iam erant iudicio? Addiderunt autem huic peccato, ut non tantum illum haberent 99o odio 1n corde suo, uerum etiam dicerent racha eidem fratri suo,

scilicet omne uerbum malum quodcumque suggerere potuit hostilis indignatio. Exempli gratia :Nonne hic est filius fabri ? Et alibi: PL 1407 Daemonium habet, et insanit, quid eum auditis? Et multa his similia. Et si nihil plus fecissent aut dixissent, nonne rei iam 995 fuissent non solum iudicio diuino, uerum etiam ecclesiae concilio ?

Promptam quippe sententiam haberet in eos omne patriarcharum et prophetarum concilium, ut dicerent, wae his qui dicunt bonum malum. Addiderunt etiam adhuc, ut insultarent ei in ipsius passione, et subsannarent in ipsa morte, quod erat, ut supra 1000 demonstratum est, dicere, fatue. Cum enim moreretur frater ille,

qui dicit in psalmo: Quas? proximum, quasi fratrem nostrum, sic complacebam, praetereuntes blasphemabant eum mouentes cafnta sua, el dicentes : Vah! qui destruit templum Dei, et in triduo illud reaedificat, salua temetipsum. Antea quoque cum cepissent eum, sic 100; llludebant ei tamquam fatuo, sic deridebant eum tamquam fatuum, caedendo colaphis, et dicendo: Prophetiza nobis, Christe,

quis est qui te percussit ? Inter haec omnia uidebantur sibi aut uideri uolebant iusti et non transgressores legis dicentis: Non occides;

973 Amos. 6, 5. 975 cf. Lc. 18, 9. 978 Ps. 34, 19; Io. 15, 25. 980 SADU2DT2. 982 Gen. 4, 5. 983 cf. 1 Io. 5, 12. 992 Mt. 13, 55. 993 Io. IO, 20. 997 Is. 5, 20. 999 cf. Mt. 27, 39 ss. 1001 Ps. 54, 14. 1002 Mt. 27, 39-40. "1005 cf. Mt. 26, 67. 1006 Mt. 26, 68.

993 audis 7 986 bona] iusta L/z/g. 984 iusta erant ^ B/ promptam] propterea / — 997 his qui dicunt] qui dicitis 4g.

996

130

SVPER

MATTHEVM

IV

cum dicerent : Nobis non licet interficere quemquam, et non occideIOIO

rent eum manibus suis, sic iusti, sic integri factores legis, ut 2on

IOIj

saltem introire uellent in praetorium gentilis hominis, ut non contaminarentur, ait euangelista, sed manducarent pascha. Recte igitur et uere dixit quia, nis? abundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum, id est, nisi non solum manus uestras contineatis ab occidendo, uerum etiam liberetis animum uestrum ab ira uel odio, et quod plus est, os

uestrum ab indignationis quolibet sono, et, quod abundantius est, | inguam uestram ab insultando fratri cuilibet, in quocumque C 5o fuerit malo. Quid tandem distat inter iudicium, quod dictum est IO20O antiquis: Qui autem occiderit reus erit iudicio ;et iudicium istud, quod hic audimus: Ego autem dico uobis quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio? Non enim nulla debet esse distantia iudicii, ubi tanta distantia est reatus iudicandi, quanta hic intelligitur inter homicidium quod perpetratum est manibus, et 1025 homicidium quod, ut fieri possit, animo uel cogitatione uersatur. De homicidio quod perpetratur actu, iudicat homo lege constitutus ; de homicidio quod non est opere peractum, sed ut fiat mente tractatur, solus iudicat Deus, saltem per legem naturalem quae in cordibus scripta est, quae est huiusmodi: Quod tibi non uis fieri, 1030 alii nec feceris. Hoc iudicium primo in Cain sancitum est, qui cum iratus fuisset uehementer, dixit Dominus ad eum : Quare iratus es, et cur concidit facies tua? et cetera.

Illud autem

iudicium,

ubi

homicidii mani|festum est opus, sic iudicat homo, ut se habet A. 32V causae modus, quemadmodum lex loquitur :Qui, inquit, percusse1035 rit hominem, uolens eum occidere, morte moria|tur. Qui autem non PL 1408 est insidiatus, sed Deus illum tradidit in manus eius, et cetera quae prosequi longum est. Quid igitur superest consilii? Iudicium audiuimus, quia cuius ira in tantum progressa est ut diceret fratri suo fatue, reus erit gehennae ignis, quae uidelicet gehenna iam non 1040 tantummodo iudicium, sed extrema iudicii sententia est. Numquid hoc tempore, dum in euangelio praedicatur iudicium, misericordiae umquam obliuiscitur euangelium ? Non utique, sed semper et ubique, antequam terminetur iudicium, misericordiae porrigit manum, quaerendae indulgentiae praebet consilium. 1045 Hinc est illud quod protinus sequitur: SI ERGO OFFERS MVNVS TVVM AD ALTARE, ET IBI RECORDATVS 5, 23-24 FVERIS QVIA FRATER TVVS HABET ALIQVID ADVERSVM TE, RELINQVE

1009 Io. 18, 31. 1010 Io. 1:8, 28. 1020 Mt. 5, 21 (Num. 55, 21). 1021 Mt. 5, 22. 1028 cf. Rom. 2, 15. 1029 Benedictus, Reg. mon. 4, 9 CSBEBEU75.p:29: 1031 Gen. 4, 6. 1034 Ex. 2 1, 12-15. 1039 Mt. 5, 22d.

1029 tibi ;z zarg. .A

1036 tradidit illum ^

.4, sed corr.

SVPER

1050

MATTHEVM

IV

I3I

IBI MVNVS TVVM ANTE ALTARE, ET VADE PRIVS RECONCILIARI FRATRI TVO, ET TVNC VENIENS OFFERES MVNVS TVVM. Sicut cetera ista istud quoque sic sibi putet consuli omnis peccator siue reus homicidialis odii, quacumque ex gente uel natione sit, ut sciat primum esse in intentione sermonis huius Iudaeum siue scribarum et Pharisaeorum coetum, quoniam ad

illos immo et contra illos totus fere hic sermo habitus est, sicut ex

1055 ipsa serie cognosci promptum

1060

1065

1070

1075

1080

est. O igitur collegium malum, concilium malignantium scribarum et Pharisaeorum, pontificum et seniorum! si uis, potes recordari quia frater tuus habet aliquid aduersum te, frater quem odio habuisti gratis, quia multa indignanter exprobrando dixisti Racha, multum crudeliter insultando dixisti fatue. Quid munus tuum ad altare contendis offerre? Numquid nescis, numquid non audisti? Dicit enim Deus in propheta : Non est miht uoluntas in uobis, et munus non suscipiam de manu uestra, et alibi: Ne afferatis ultra sacrificium frustra. Kalendas uestras est solemnitates uestras odiuit anima mea. Cum extenderitis manus uestras, auertam oculos meos a uobis: et cum multiplicaueritis orationes, non exaudiam. Quam ob causam? Manus enim, inquit, uestrae plenae sanguine sunt. Hoc est quod nunc dicit, quza frater tuus habet aliquid aduersum te. Si ergo huius recordatus fueris et munus instanter offerre cupis, relimque munus twum ante altare, et uade prius reconciliari huic fratri tuo, uidelicet secundum consilium | Petri quoque apostoli, dicentis: Paeniten- C tiam agite, et baptizetur unusquisque uestrum in nomine Iesu Christi in remissionem peccatorum uestrorum : hoc enim est reconciliari fratri huic. Hoc facto, tunc ueniens offeres munus tuum, munus

5ovV

sanctum, sacrificium uerum, non sicut prius carnes taurorum et sanguinem hircorum aut uitulorum ; sed ipsum fratris eiusdem, cui

reconciliatus es, corpus uiuificum, sanguinem uerum, sacrificium sanctum et immaculatum. Quotus ex illo scribarum et Pharisaeorum concilio uel ordine supercilioso atque odii pleno, recepturus erat istud humilitatis consilium, istud gratiae consulentis beneplacitum ? et quidem recepturi erant aliqui, quamuis pauci, ut auditis Petri ceterorumque sermonibus apostolorum, reconciliarentur PL 1409 fratri huic, baptizati in nomine eiys : sed inter ipsos quanta diuisio, quanta fuit dissensio, sicut Actuum

apostolorum

liber testatur,

1056 cf. Ps. 21, 17. 1058 Io. 15, 25 (Ps. 34, 19). 1062 Mal. 1, 10. 1063 Is. 1, 13. 15. 1067 Is. 1, 15. 1071 Act. 2, 38. 1077 cf. Eph. 1, 45 cf. orationezz Sanctificet ... sanctum et immaculatum sacrificium uespertinum P. Bruylants, ILes orazsons 2, 1049, p. 303. 1084 cf. Act. 15, 1 ss. ; 25, 7.

1050 ista] ita B7 1051 homicidalis B7 1053 Iudaeorum 7, B corr. ex Iudaeum zam«pos?! — 1054totus]illez4Z. B^ ——1057 potessupra n. .4 ^ 1058 quia] cui B7 1061/1062 in propheta Deus — B 1067 inquit oz. B/ sanguine plenae — L^. 1075 prius oz. / et om. BC 1082 reconciliantur /

132

SVPER MATTHEVM

IV

maxime derelinquendo siue immutando munere uel ritu quo antea munus offerebatur? Sequitur ergo: ESTO CONSENTIENS ADVERSARIO TVO CITO, DVM ES IN VIA CVM 5, 25-26 EO, NE FORTE TRADAT TE ADVERSARIVS IVDICI, ET IVDEX TRADAT TE MINISTRO, ET IN CARCEREM MITTARIS. AMEN DICO TIBI, NON INDE DONEC REDDAS NOVISSIMVM QVADRANTEM. IO9Oo EXIES Huic dicto apostolus consonans: Qwafropter, ait, sicut dicit Spiritus sanctus, hodie si wocem eius audieritis, nolite obdurare corda uestra et cetera, quibus praemissis longam et optimam ingreditur disputationem derelinquendo, sicut iam dictum est, prisco munere 1095 et offerendo meliore, sic inter cetera dicens: Refrobatio quidemfit fraecedentis mandati, propter infirmitatem evus et inutilitatem. Denique aduersarius eorum qui ezant eiusmodi, sermo fuit euangelii et omnis praedicator euangelicae ueritatis potesta|tem habens A 535 1085

IIOO

IIO;

non consentientem sibi tradere iudici, et non solum 1udici, uerum etiam malo ministro, sub praesentia uel iudicio iudicis, quemad-

modum unus illorum iam memoratus apostolus ad Corinthios dicit: Ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu, iam iudicaui ut praesens eum qui sic operatus est in nomine Domini nostri Iesu Christi, congregatis uobis et meo spiritu cum wairtute Domini Iesu, tradere huvusmodi satanae in interitum carnis. Et ad Timotheum scribit: Ex quibus est Hymeneus et Alexander, quos tradidi Satanae ut discant non blasbhemare. Et quid mirum si sermo Dei uel quiuis sermonis Dei minister in euangelio dicatur peccatoris maximeque Iudaei, siue scribae et Pharisaei, rebellis et increduli

IIIO

IIIj

II2O

aduersarius, cum inimicus auctoritate prophetica dictus sit eiusdem ipse Deus uel Dei Spiritus? Ifse autem, inquit Esaias, ad iracundiam brouocauerunt et afflixerunt Spiritum sancti eius, et conuersus est eis in inimicum et ipse debellauit eos ; et Hieremias lamentando loquitur : Factus est Dominus uelut inimicus, praecipitauitl Tsrahel, praecipitauit omnia moenia eius. Itemque ait : T'etendit arcum suum quasi inimicus, firmauit dexteram suam quasi hostis. Igitur o scriba litterae occidentis, o Pharisaee magni supercilii, refuga spiritus uiuificantis, o Iudaee declamator manifestae circumcisionis, cum sacerdotibus et pontificibus tuis carnariis, atque sanguinariis, noli obdurare cor tuum, sed esto consentiens aduer-

sario huic, sermoni huic gratiae et ueritatis, |et linguae eius et ori (eT eius, in quo tibi coepit aduersari linguae apostolicae, ori euangeli-

1091 Ps. 94, 8; Hebr. 5, 7-8. 1095 Hebr. 7, 18. 1102 1.Cot. 5, 5-5. 1106 1 Tim. 1, 20. 1109 cf. Num. 2o, 10. 1111 Is. 65, 10-11. 1114 'Thren. 2, 5. 1115 7». 4. 1117 cf. 2 Cor. 5, 6. 1118 2 Mach. 5,8. 1120 cf. PS:194,8 :2Mi3592;51121/10564:

B

1102 iam in marg. A,om. Bt. 14110cum]etadd..4 1122 cepit tibi ^ .4, sed corr.

— 11181Iudaeis 7, Iudee

SVPER MATTHEVM IV

133

cae praedicationis : ne forte excutiendo puluerem pedum suorum in te, tradat te illi iudici qui per Moysen dixit : Qui autem uerba eius 1125 quae loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor existam. Iudex

et ultor

ille ministrum

habet,

ministrum,

inquam,

et

seruum de quo ad beatum Iob loquitur: Nwmquid feriet tecum pactum el accipies eum. seruum sempiternum? Tlle seruus, ille minister, si traditus ei fueris, mittet te in carcerem, in infernum Quamdiu illic eris? Amen dico inquit, £ibi, non exies

1130 inferiorem.

inde donec reddas nouwissimum quadrantem. Triginta argenteos appendisti pretium sanguinis eius, et donec eos reddas usque ad nouissimum quadrantem, non inde exies. Quando autem totum reddere poteris ? Numquid in carcere illo argenteos illos, quos et tu 113j proditori dedisti et proditor tibi rettulit, tecum habebis ita ut rependere possis? Numquid et quadrantes et trientes et uncias siue libras quoque integras ibi trutinare uacabit, de thesauris quos hic tibi thesaurizasti ? Non utique, non thesaurus tuus, sed solum I140

peccatum et poena peccati te sequetur illuc. Ne tzmueris, inquit psalmista, cum diues factus fuerit homo, et cum multiplicata fuerit gloria domus eius, quoniam, cum interierit, non sumet omnia, neque descendet cum eo gloria eius. Ergo non exies inde, donec reddas usque ad nouissimum quadrantem, hoc est, non inde exies in aeternum.

Quadrans habet duo minuta, uerumtamen

in rationi-

1145 bus ponderum, quas abacistae in usu habentes etiam scripserunt, quadrans tres uncias habet ; uncia uero duodecima pars assis est. Porro assis totum quiddam est, siue libra, siue quippiam aliud, quod in duodecim partes aequas diuidendum est. Proinde notandum quia non dixit, donec reddes usque ad quadrantem, sed usque I1$O ad nouisimum quadrantem, ut per quadrantem nouissimum intelligas de minutissimis, quale apud illos dicitur calcus siue sicilicus,

in quae

extrema

et unciae,

et unciarum

particulae

diuiduntur. Nam et apud alium euangelistam ita scriptum est: Dico tibi, non exies inde, donec etiam nouissimum minutum reddas. 1155 Non solum autem supradictos argenteos, pretium sanguinis fraterni, o infelix et irreconciliate negotiator, a te putes in illo carcere

exigendos, uerum etiam praedam uniuersam quam fecisti tanta insania, tanta cupiditate lucrandi, ut ipsam domum 1160

Dei, quae

domus orationis uocari et esse debuit, speluncam faceres latronum. Et proinde quia frater iste contra tuam disputabat auari1123 cf. Mt. 16, 14. 1124 Deut. 19, 19. 1127 Iob. 40, 25. 1130 Mt. 5, 26. 1131 Zach. 11, 12. 1139 Ps. 48, 17-18. 1141 cf. Raban.,I» Mt. 2, 4 - PL 1o7, 80o9 B. 1145 cf. Isidor., Ezyz. 16, 25, 17-20. 1151 ;». 8-9. 1154 Lc. 12, 59. 1159 Mt. 21, 15; Io. 2, 16.

1124 iudici illi ^^ ABD? 1127 beatum om. 1129/1130 inferiorem infernum ^ B/ . 1130 inquid dico — 4, sed corr., oz. B^ — 1131 triginta] tu praem. t 1134 et! oz. B: 1143 hoc] id B7

PL 1410

I34

SVPER MATTHEVM

IV

tiam, implacabile aduersus eum mente conciperes odium. Abinitio

1165

1170

quo patres tui uiginti argenteis uendiderunt fratrem suum Ioseph usque nunc auaritiae morbo languidus incessisti, et hucusque processisti, ut | disputantem, sicut iam dictum est, fratrem istum A 33 interficeres, ita ut in pretium sanguinis eius triginta argenteos dares et reciperes. Totam tantorum malorum exactionem potuisses euadere breui et compendiosa reconciliatione, et amica uoce confessionis lucrari remissionem uniuersi debiti. Secundo loco frater tibi est omnis | qui tecum unum eundemque Deum | colit, (PUT et benedicit Deum et Patrem Domini nostri Iesu Christi, Patrem PIA

misericordiarum et Deum totius consolationis. Si fratri eiusmodi iratus es, si dixisti racha, si dixisti fatue, etiam pro illo reus es gehennae ignis, utpote homicida, sicut testatur apostolus Iohannes, quia omnis qui odit fratrem suum, homicida est. Si ergo offers 1175 munus tuum ad altare s orationem, si quamlibet oblationem, festina secundum praesens consilium auferre huiusmodi fermentum : quia et secundum sanctam ac mysticam legem fermentatum non recipitur sacrificium. Numquid enim de fermento panum cura est Deo ? et non potius defermento malitiae et nequitiae. Forte 1180 uelipse frater quem odisti, siue alius quis, solus sciens quod pecces irascendo fratri uel odiendo fratrem, corripit te znter te et ipsum

solum, et quia corripit, quodammodo tibi aduersarius est, et aduersari non desinit, adhibendo alium secum si solum eum audire noluisti, dicendo etiam ecclesiae, si nec duos audire uoluisti, iam ex 1185

I190

1195

eo tibi cauendum est ne aduersarius tradat te iudici, id est, ne fias ei sicut ethnicus et bublicanus, si nec ecclesiam audire uolueris. Nam

hoc est sine dubio tradere iudici, reputare cum his qui foris sunt, de quibus Dominus iudicabit. Quid enim mihi, ait apostolus, de his qui foris sunt iudicare ? Nonne de his qui intus sunt, uos iudicatis ?Nam eos qui foris sunt Deus iudicabit. Porro frater quisquis ille est, cui iratus es, quem odisti, et per odium malo uel contumelioso uerbo laesisti, non erit tibi difficilis reconciliationem flagitanti, propter ilum qui dixit: Si peccauwerit im te frater tuus, et comuersus paenitentiam egerit, uel dixerit, baenitet me, dimitte ei. Et multa his similia. Verum tamen non propter haec iniustus inuenitur in facto PESTAI2UA suo Dauid, ad quem uenit Semei, qui maledixerat ei, et prostratus

dixit: Ne reputes mihi, domine mi, iniquitatem, neque memineris iniuriarum serui tui : agnosco enim seruus tuus peccatum meum etc. 1162 cf. Gen. 57, 28. 1165.cf- Mt 27363. 1170 2 Cor. 1, 5. 1174 1 To325 081179 cf. i Cor. 5,8. 1181 cf. Mt. 18, 15-17. 1188 1: Cor. 5, 12I3 1193. Ec: 3955-4. 11972215 m31991193 26925.

1165 eius oz. B: 1168 debiti] delicti B/ 1177 et] lego est zz marg. ! 1178/1179 non z;que fermento oz. B/ — 1193 qui supra /is. C — 1194/1195 conuersus fuerit ad te dicens paenitet me L/2/g. 1196prosternatus D — 1198 iniuriam 7

SVPER MATTHEVM IV

135

Et tunc quidem dixit : Non morieris, iurauitque ei ; sed postea cum

1200 appropinquassent dies ut moreretur, dixit inter cetera filio suo Salomoni: Habes quoque apud te Semei, qui maledixit mihi maledictione pessima, quando ibam ad castra ; uiv autem sapiens es, el scies quae facies ei, deducesque canos eius cum sanguine ad infernum. Non, inquam, iniustus in hoc facto inuenitur Dauid, quia non uero

1205 corde reconciliationem quaesiuit Semei, non pro desiderio iustitiae paenituit, sed seruiliter metu poenae concidit, quia rex quem oderat in corde suo, cui fugienti maledixit, iterum salutatus in regno sedit. Mutauit uocem, non mutauit mentem. Hoc quoque innuit Scriptura cum dicit: /?se quoque, uidelicet Banaias, filius 1210 loiadae, :zmterfecit uirum. aegyptium, uirum. dignum spectaculo, habentem in manu hastam. Aegyptium moribus, non genere, dixit illum

Semei

et habentem

in manu

hastam,

id est datam

in

potestate sua propriae mortis sententiam, quam hoc modo dedit rex Salomon: Quacumque autem die egressus fueris et transieris 1215 torrentem Cedron, scito te interficiendum. Dixitque Semet: Bonus sermo. Itaque sic fecit Dauid, tamquam non suimet, sed Dei et legis uindex, cuius hoc edictum est: Principi populi tui non maledices. Sic illum puniri iussit, ut nihilominus secure dicat :57 reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis 1220

1"4Mnis.

]

1201 ; Reg. 2, 8. 9. tus s

1209 2 Sm. 23, 21.

1214 5; Reg. 2, 57. 358.

1218

1205pro]prae B/ — 1207 profugieni B; — 1210 1203 facias B( Vulg. ) 1220 explicit liber quartus 1215 te oz. ! 1214 rex oz. B: digno B incipit quintus B, finis libri quarti 7

LIBER QVINTVS | Cum plurima dicta sint antiquis et omnia comprehendantur (1 52 uno nomine legis, quam Dominus ipse, 07 ueni, inquit, soluere, sed PL 1411 D ^

adimplere: rationem non frustra quaerat aliquis cur pauca de plurimis id est tantummodo sex dicta pro exemplo posuerit ut appareret, quibus modis agenda foret adimpletio quam dixit : et cur ista potius quam cetera hic assumpserit, talique ordine digesserit. Primum est :Non occides : | secundum :Non moechabe- A 34 ris; tertium: Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii, quartum :Non peierabis ; quintum :Oculum fro oculo, et dentem pro dente. sextum : Diliges proximum tuum, et odies inimacum

tuum.

Haec, ut iam dixi, non

frustra quaerat

aliquis, cur

potius assumens quam cetera tali ordine digesserit, per singula subiungens: Ego autem dico uobis?.Ad haec breuiter dicendum quia quae sub istis continentur dictis siue praeceptis, ita sunt » necessaria christiano homini ad perfectionem iustitiae tendenti, ut PI 422)

20

sine his perfectus esse non possit eadem perfectione, quam post eadem dicta diligenter commendans tandem dicit: Estote et uos perfecti, sicut et. Pater uester caelestis perfectus est. Hoc namque primum est opus iustitiae, esse unanimes in fide et fraterna dilectione.

Quid aliud nobis intimare

curauit,

dum

praemisso,

dictum est antiquis : Non occides, adiecit : Ego autem dico uobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, et cetera usque, esto consentiens aduersario tuo? Post hoc initium iustitiae, quid tam pulchrum, 2^

tam Deo dignum, quam pro adipiscenda castitate laborare ? Hoc plane uehementi intentione declamat dum praemisso, dictum est antiquis : Non moechaberis, adiecit: Ego autem dico uobis quoniam omnis qui uiderit mulierem ad. concupiscendum eam, etc., usque quam lotum corpus tuum mittatur in gehennam. Porro studium castitatis sic discrete erat exercendum, ut nullum ipsi naturae PI-:413 generaret scandalum, id est ne praedicatio castitatis occasio fieret adulterii, quod et apostolus praecauens, Ais autem inquit qui matrimonio uincti sunt, praecipio non ego, sed Dominus, uxorem a uiro non discedere. Super hoc nimirum confestim nos instruit, dum

I—

praemisso, dictum est: Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii, subiungit: Ego autem dico uobis quia omnis qui dimiserit uxorem. suam, excepía fornicationis causa, facit eam moechari. Cum autem hucusque christianus profecerit ut castitatis uirtute praecinctus sit, confestim et ille iustitiae successus eum

IVEDUM CES DERE $312: 27 ib. 28.

81Mt- 5721527 2121123928543: 29 ib. 3o. 32 TrGot?7. x0

18 Mt. 5,48. 35 Mt. 5, 51.

23 Mt. 36 ib. 52.

V, 2Cum]C-om..4 . 3soluere]legem aZ. B^ ^ 1üperiurabis CD 22 adicit .4 32 inquit 77 zarg. JA, om. t -dem rad. A

— 17

SVPER MATTHEVM

V

147

4o delectare poterit, ut cunctis quoad potest sese eximat negotiis saeculi. Hoc intendens cum deinde dixisset : Dictum est antiquis : Non peierabis, adiecit, ego autem dico uobis: Non iurare omnino, etc. Denique sine iuramentis quomodo tractari possunt negotia saeculi ? Cum ergo dicit, non iurare omnino, liberum esse uult ab

4; omni

saeculari

negotio.

Profecto

qui hanc susceperit

partem

consilii, consequenter et illud suscipiet, ut iniuriam non solum non

facere, uerum etiam pati propter Deum uelit. Mox itaque praemisso, dictum est: Oculum fro oculo, et dentem pvo dente, adicit, ego C 52v autem dico uobis : Non resistere malo, etc. Post haec unum adhuc

5o necessarium est signaculum iustitiae, quod protinus superponens, dictum est, ait : Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum |ego autem dico uobis : Diligite inimicos uestros, benefacite his qui uos oderunt, etc. Quae ita concludit : Estote et uos perfecti, sicut et Pater uester caelestis perfectus est. Nunc horum omnium series iuxta 55 propositum siue inceptum diligentius percurrenda est. AVDISTIS, QVIA DICTVM EST ANTIQVIS :NON MOECHABERIS. Eco 5, 27-28

AVTEM DICO VOBIS, QVIA OMNIS QVI VIDERIT MVLIEREM AD CONCVPISCENDVM EAM, IAM MOECHATVS EST EAM IN CORDE SVO. Quomodo supra homicidii, ita hic adulterii uoluntas damnatur, 6o etiam non sequente effectu. Videre namque mulierem ad concupiscendum eam, quid aliud est, nisi contemplari mulierem, habendo

uoluntatem adulterandi eam ? Recte ergo, sicut qui irascitur fratri suo, uel qui odit fratrem suum,

homicida est, et idcirco reus erit

tudicio; ita qui widerit mulierem ad concupiscendum eam, iam, 65 inquit, moechatus est eam 1n corde suo, et idcirco nihilominus reus

erit iudicio. Verumtamen adhuc parum est, eiusmodi uisum continere, si uis in te ueracem facere eum qui hic praeloquens dixit non ueni legem soluere, sed adimplere. Proinde audi quod sequitur adhuc: 70 QvoD SI OCVLVS TVVS DEXTER SCANDALIZAT TE, ERVE EVM, ET 5, 29 PROICE ABS TE. EXPEDIT ENIM TIBI VT PEREAT VNVM MEMBRORVM TVORUM, QVAM TOTVM CORPVS TVVM MITTATVR IN GEHENNAM. Est enim hic est sen-us : Vt sis in castitate perfectus, non solum E

—^

sinistrum oculum eruere, uerum etiam dextrum debes proicere abs te, si tamen scandalizat te, id est non solum adulterini concubitus concupiscentiam fugere, uerum etiam licitum amorem, licitam PL 1414

coniugii copulam soluere debes et abicere, si dumtaxat tecum |non A 54v

consentit mulier habitare, aut si propter cohabitationem eius periculum tibi subeundum est uitae uel salutis aeternae. Nam hoc

41 zb. 55. Nt: 55 272

42 ib. 34. 48 ib. 38. 39. 51 ib. 43. 44. 63 1 Io. 5, 15. 68 Mt. 5, 17.

43 possint 7

48 adiecit /

enim] etenim est /, addo est /z arg.

53 ib. 48.

50 iustitiae signaculum ^ BD:

? — 77 debes om. Bf

62

73 est

138 8o modo

SVPER

MATTHEVM

V

reuera dexter oculus tuus scandalizat

te, si uel te uirum

mulier, uel te mulierem uir coniux non patitur in fide Christi permanere.

Huic fundamento fideliter insistens apostolus, infide-

lis, ait, si discedit, discedat. Non est enim seruituti subiectus frater aul soror in eiusmodi. Exempli gratia : Pone Iudaeum siue gentilem 8; uirum siue mulierem conuerti ad Christum uelle, siue iam credidis-

se in Christum, et de coniugali copula pati huiusmodi scandalum, ut aut soluendum coniugium, aut fidei subeundum sit dispendium. Nonne huic incunctanter et certissime dicas, expedit tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in 9o gehennam ? Sic et fratrum et liberorum atque affinium et propinquorum

in causa hac nescire debemus affectum, immo

truncare

expedit huiusmodi portiones, ne, dum uolumus lucrifacere ceteros, ipsi in aeternum pereamus. Vnde et de sacerdote magno dicitur, cuius anima cultui Dei dedicata est: Super patre et matre et filiis 9; non folluetur, id est nullius affectum

sciet, nisi eius cuius cultui

dedicatus est. DiCTVM EST AVTEM :QVICVMQVE DIMISERIT VXOREM SVAM, DET 5, 31-32 ILLI LIBELLVM REPVDII. EGO AVTEM DICO VOBIS, QVIA OMNIS QVI DIMISERIT VXOREM SVAM, EXCEPTA FORNICATIONIS CAVSA, FACIT 10^ EAM MOECHARI. ET QVI DIMISSAM DVXERIT, ADVLTERAT. Ne ergo sis nimium

festinus, o auditor euangelicae uocis, ad

eruendum oculum tuum dextrum, ne multum festines quasi propter euangelium rumpere coniugii uinculum, quod supra diximus competenter significari per oculum dextrum. Dixit tibisupra : 10s Erue oculum tuum dextrum, si scandalizet te, et non dixit, erue oculum tuum dextrum ne forte scandalizet te. |Vt manifestus fiat C 55

quod dico, non tibi dicit euangelium : Dzmilte uxorem tuam, quam tecum christiana fides inuenit, ne forte seducat te, sed dicit tibi:

Dimitte eam, si propter fidem odit te, et tecum non consentit 110 habitare. Adiuuat sensum uestrum apostolus ad cautelam necessariam, cum dicit: S7 quis frater uxorem habet infidelem, et haec quidem consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier habet uirum infidelem, et hic quidem consentit habitare cum illa, non dimittat uirum, et subinde: Vnde enim scis, mulier, si 115 uirum saluum facies ? Aut unde scis uir, si mulierem saluam facies ? Fieri namque potuit et nonnumquam factum est, et nonnumquam futurum apostolus scire poterat, ut per mulierem uir, et per uirum 83 1 Cor. 7, 15 ; cf. Aug., De sermone Dorini 1,887 - CC 55, p. 41. 90/96 Hier., In Mt. 1,628-655 - CC 77, p. 31. 94 Leu. 21, 11. 111 1Gors7»2:15: 114 zb. 16

83 ait iz marg. JA enim supra Jin. B 85 uelle ad Christum — ABD: 88/89 unum pereat C — 93 magno n marg. A 101 nimium sis — B/ uocis] pacis; 102quasi sspra /is. C — 112 quidem ox. .A 115 uir 7n marg. JA facies saluam ^ B/

SVPER MATTHEVM.

V

139

mulier salua fieret. Rachel uxor Iacob per idololatriae culpam fere perdita erat, quippe quae et cüm uiro proficiscens furata fue120 rat idola patrissul Laban, sed saluata est per uirum dicentem paulo antequam moreretur periclitata partu: Ab:cite deos alienos; et mundamini : ac mutate uestimenta uestra. Surgite et ascendamus in DI T4715 Bethel, ut faciamus ibi altare Deo qui exaudiuit me in die tribulationis meae, et fuit socius itineris mei. Dederunt ergo ei omnes deos 125 alienos quos habebant. At ille infodit eos subter therebinthum. Ergo coruscante Christi euangelio, o tu quicumque coniugatus, quaecumque coniugata inuenta es comparem siue tori consortem ad fidem Christi praeueniens, exspecta nec desperes quandoque sequi posse quamuis tardantem. Habes namque non solum rationem, 130 uerum etiam exempla cur de salute consortis desperare non debeas. Sanctificatus est enim wir. infidelis in muliere fideli, et sanctificata est mulier infidelis ber uirum fidelem, uidelicet ut illa, quam

dixi, Rachel.

Si hoc aliquando factum est, et adhuc fieri

potest. Vna dumtaxat causa est, propter quam dimittere liceat etiam Inuitam et tecum habitare consentientem, scilicet fornicatio. Sola enim causa ista te liberat, ut non 1udiceris fecisse illam

moechari, cum alius eam duxerit, quia prius illa moechata est, quam tu illam dimitteres. Lex quoque ubi dixit antiquis dare libellum repudii, non omnino de isto iudicio tacuit, quod scilicet, et 140 qui dimisit et dimissam duxit, uterque adulterii reus sit. Cum enim dixisset : $7 acceperit homo uxorem et habuerit eam et non inuenerit gratiam ante oculos eius propter aliquam foeditatem, scribet libellum repudii et dabit in manu illius et dimittet eam de domo sua, statim subiunxit : Cumque egressa alterum maritum duxerit, et 14 — ille quoque oderit eam dederitque ei libellum repudii, et dimiserit de domo sua uel certe mortuus fuerit, non poterit prior |maritus recipere A 35 eam in uxorem. Quare? Quia polluta est, ait, et abominabilis facta (est» coram Domino. A quo uel per quem ? Nisi ab eo qui dimisit et per eum qui dimissam duxit polluta et abominabilis facta est. 150 Propterea statim dicit: Ne peccare facias terram tuam, quam Domanus Deus tuus tradiderit tibi bossidendam. Quod est dicere : Ne moechari facias uxorem tuam quam Dominus Deus tuus tibi dederit in adiutorio, sociatam iuxta illud, quod in initio dixit : Non est bo155

num esse hominem solum, faciamus ei adiutorium simile sibi. Quid ergo hic amplius dicit, quam dictum est antiquis ? |Videlicet C 55"

121 Gen. 55, 2-4. n31 1 Cora r4. 135 cf. Mt. 19, 9. 24 p 141 Deut. 24, 1-4. 153 Gen. 2, 18.

138 cf. Deut.

125 eos] ea ze/ eas V/u/g. 119 fere] paene 7 118 Rachel] uero a44. 7 130 consortis] comparis B^ — 133si]sed B/ — 140sit]fuit B/ — 141/154 152tuusozm. C . 155amplius hic — B/ cum enim sque simile sibi oz. B7 dixit B7

140

SVPER

MATTHEVM

V

quod in euangelio causa ista non recipienda sit, ut uxorem suam propter odium dimittat quis, nec aliam prorsus ob causam hoc licitum sit, nisi ob illam quam dixit, causam fornicationis, quae sola cum interciderit, reatu moechiae non inuoluitur is qui dimisit. 160

In posteriore parte huius euangelii plenius saluator exponit quod Moyses libellum repudii dari iusserit propter duritiam cordis maritorum, non dissidium concedens, sed auferens homicidium. Multo enim melius est, licet lugubrem, euenire discordiam quam

170

fundi sanguinem per odium. Iterum AVDISTIS QVIA DICTVM EST ANTIQVIS: NON PEIERABIS. REDDAS 5, 35251 AVTEM DOMINO IVRAMENTA TVA. EGO AVTEM DICO VOBIS, NON IVRARE OMNINO, NEQVE PER CAELVM, QVIA THRONVS DREir EST; NEQVE PER TERRAM, QVIA SCABELLVM EST PEDVM EIVS ; NEQVE PER HIEROSOLYMAM, QVIA CIVITAS EST MAGNI REGIS ; NEQVE PER CAPVT TVVM IVRAVERIS, QVIA NON POTES VNVM CAPILLVM ALBVM FACERE AVT NIGRVM. SIT AVTEM SERMO VESTER, EST, EST : NON, NON. QvOD

AVTEM HIS ABVNDANTIVS EST A MALO EST. Sciendum hic in primis quia dictum hoc Domini, »on ?urare omnino, nonnihil in rationibus nostris differt a ceteris dictis

17 ^ eiusdem Domini. Denique ut non irascaris fratri, ut non uideas

mulierem ad concupiscendum eam, ut non dimittas uxorem excepta causa fornicationis, ut non resistas malo quinimmo Percutienti dexteram maxillam praebeas et alteram, ut benefacias his qui oderunt tle, et ores pro persequentibus, nec littera, nec spiritus legis usquam

18o

185

190

contradicit. At uero ut non iures omnino, non uidetur lex in tuo

reliquisse arbitrio. Dicit enim : S /atet fur, dominus domus, a quo sublatum est furto quidpiam in custodiam sibi commendatum applicabitur ad deos, id est sacerdotes, et iurabit quod non extenderit manum in rem proximi sui, ad perpetrandam fraudem. Item: Si quis commendauerit proximo suo quodcumque iumentum ad custodiam, et mortuum fuerit aut. debilitatum uel captum ab hostibus, nuliusque hoc uiderit, iusiurandum erit in medio, quod non extenderit manum, ad rem proximi sui, suscipicique Dominus iuramentum, et ile reddere non cogetur. Quomodo ergo dicit nobis non iurare omnino, nisi ita dumtaxat ut uelit nos eorum quae occasionem siue etiam necessitatem praebent iurandi nihil proprium possidere in mundo? Et reuera hic est ordinatus ad perfectionem iustitiae profectus ut, postquam erueris et proieceris abs te oculum dex158 cf. Mt. 19, 9. 160/164 Hier., In Mt. 1,639-643 - CC 77, p. 32. Mit35:22958. 32229: 944181 Ex. 22, 8-9. 184 Ex. 22, 10-11.

175

160exponitsaluator — B7 — Ih(— Jhesus) in marg. A 162 Ihr (— Hieron)mus) in marg. CD 172 uis om. C 173 dictum supra Ln. C 177 fornicationis causa ^ ,4BD? 179 persequentibus] et calumniantibus add. B/ 185 quodcumque] asinum bouem ouem et omne Vg. 193 et proieceris om. Bt

PL 1416

SVPER MATTHEVM Do»

200

205

210

IS

V

I4I

trum eo modo quo supra dictum est, totum deinde sequaris consilium, quod huiusmodi est : S7 uis perfectus esse, uade et wende uniuersa quae habes, et da pauperibus, el ueni sequere me. Cum enim hoc feceris, in tuo iam erit arbitrio non iurare omnino. Quod deinde dicit, neque ber caelum, neque per terram, meque per ciuitatem Hierosolymam, neque ber caput tuum uraueris, iam non solum modo consilium, uerum etiam praeceptum est, quia uidelicet per elementa mundi iurare omnino delictum est. Hanc per elementa iurandi pessimam consuetudinem semper habuere Iudaei, sicut prophetalis eos sermo frequens arguit, utpote creaturas resque carnales uenerantes honore et obsequio Dei. Qui enim iurat, profecto aut ueneratur aut diligit id per quod iurat. Porro, hic uenerationem circa haec habendam uidetur augere, cum dicit de caelo, quia thronus Dei est, de terra, quia scabellum est pedum eius, de Hierosolyma, qua ciwitas est magni regis, et idcirco per ista ne iuraueris, inquit. | Numquid hoc sensu res istas magnificat, ut € $54 earumdem rerum non sit ausu iurandi temeranda maiestas ? Immo haec iurisiurandi uocibus indigna iudicat. Solus enim Deus solus creator est, per quem iurandum sit, si necessitas iurare compellat. Ait enim lex: Ef per nomen externorum deorum non turabitis, nec audietur | ex ore uestro. |Item: Dominum Deum tuum timebis, et ei A 95* seruies, ipsi adhaerebis, turabisque in nomine illius. Et hoc quasi paruulis fuerat lege concessum, ut, quomodo uictimas immolabant Deo, nec eas idolis immolarent, sic et iurare permitterentur in Deum, non quod recte hoc facerent, sed quod melius esset Deo id

220

225

exhibere quam daemoniis. Cum igitur dicit «eque per caelum iuraueris, et causam istam subiungit, quia thronus Dei est, itemque de terra quia scabellum est bedum eius, idem est ac si dicat, quia caelum tanto minoris est eo per quem solum iurare concessum est, quanto minoris est sedente sua sedes, itemque terra tanto minor est illo, quanto minoris est scabellum eo cuius sub pedibus est. Similiter Hierosolyma, quae, ut multum dicam, ciuitas magni regis est, forteDauid, quiillam cepit, aut Salomonis, qui illam ampliauit, siue etiam Dei propter fundatum in ea templum Dei. Quid ergo per ista iuras cum caelum non Deus, sed tuo arbitratu thronus Dei, cum terra non Deus, sed tuo sensu scabellum pedum Dei sit,

230

propter illud, quod in propheta dicit : Caelum mhi sedes est, et terra scabellum pedum meorum, cum Hierosolyma non Deus, sed ciuitas

sit regis magni ? De capite tuo quid dicam ? Quid iuras per caput tuum, id est per temetipsum, cum tu non feceris temetipsum?

195 Mt. 19, 21. 200 1 Cor. 7, 25. 201/205 Hier., In Mt. 1,645-648 - CC dus ps2 213 Ex^23, 1$: 214 Deut. 16, 20. 215/219 Hier., 7b. 654-658.

230 Is. 66, 1.

233 Ps. 99, 5.

205 perom.;

224illoest —- B/

228/229 arbitratu usque tuo oz. Bt

DIE TA

142

SVPER

MATTHEVM

V

Illum namque solum iurare decuit per semetipsum quem alius non fecit, quia maiorem se, ait apostolus, per quem iuraret, non habuit. Homines enim per maiorem sui iurant. Abrahae autem promittens Deus quoniam neminem habuit per quem iuraret maiorem, iurauit per semetipsum. Alius te fecit et non tu ipse te fecisti, sicut confiteri doceris in psalmo : Ipse fecit nos et non ipsi nos, quod uel 240 ex eo tibi certum est; quia non potes unum capillum album facere aut nigrum, ne dicam adicere ad staturam tuam cubitum unum. Quid ergo iuras per caput tuum, cum sit ab alio factum ? Iurare per maiorem tui Deum fuerit aliquando concessum, iurare per caput tuum semper est inreligiosum. Haec secundum tempus illud maxime contra Iudaeos dixerit, 245 qui per angelos et urbem Hierusalem et templum, et elementa iurantes creaturas resque carnales uenerabantur honore et obsequio Dei. Denique considera, quod hic saluator non per Deum iurare prohibuerit, sed per caelum et terram et per Hierosolymam 250 et per caput tuum. Porro euangelica ueritas non recipit iuramentum, cum omnis sermo fidelis pro iureiurando sit. Dicit enim : Ego autem dico uobis, non iurare omnino. Sit autem sermo uester, est est, non non: quod autem his abundantius est, a malo est, subauditur 255

illius, cuius infirmitate 255

seu

duritia

iurare coactus

es. Exempli

gratia: ut is, qui primus ex hominibus iurasse legitur Abraham. Quod enim iurauit, a malo eius fuit, qui dixit: /wra ergo per Dominum, ne noceas mihi, et bosteris meis, stirpique meae, sed iuxta misericordiam, quam feci tibi facias mihi et terrae, in qua uersatus es aduena. Rex enim erat ille, et nisi rogatus ab eo iurasset Abraham,

260

265

270

magis illi suspectus esse poterat. Similiter quod apostolus iurauit Corinthiis, si tamen nihil minus habet a iuramento quod dicit: Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui est benedictus in saecula, scit quod non mentior, | itemque, quotidie morior per (dy uestram gloriam, fratres ; a malo fuit ipsorum, quos et ipse culpans, ait: Factus sum insipiens ; uos me coegistis. Ego enim debui a uobis commendari. Postquam consilium hoc sequi coeperit christianus homo, ut non iuret omnino, quod, sicut iam supra dictum est, tunc demum obseruare poterit, si semetipsum expediat ab omni saeculari negotio ;quid iam sequitur secundum propositum eius ad perfectionem iustitiae tendentis, nisi hoc, ut nulli malum pro malo

235 Liebr-16, 15. 256 Gen. 21, 25. 26222: (Of XXIT2 5T dihessqss tust

239 Ps. 99, 5. 250/251 Hier., ib. 558-559, p. 33. 261 Aug., De sermone Domini 1, 1230 ss. - CC 35, p. 57. 2652 Gor ro» 269 cf. 2 Tim. 2, 4. 270 1

235 quoniam neminem habuit p.q.i. maiorem l//g. 236/244 homines usque inreligiosum oz. B? — 2481Ihs zarg. AC —— 256 fuit eius — A, sed corr. 258 conuersatus B/ —— 264 et oz. B^ 269 quid] quod

SVPER MATTHEVM

275

280

V

143

reddere uelit, nec saltem resistere iniuriam facienti? Sequitur ergo: AVDISTIS QVIA DICTVM EST, OCVLVM PRO OCVLO, ET DENTEM PRO 5, 38-39 DENTE. EGO AVTEM DICO VOBIS, NON RESISTERE MALO. Sicut illud dictum antiquis : Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii, ita et istud : Oculum pro oculo, dentem bro dente, non praecipientis, sed concedentis siue permittentis fuit, uidelicet ob duritiam cordis, cui nequaquam sufficit aequa repensio, nec requiescit, nisi de poena crudelitatis satiata fuerit. Ergo et in hoc est adimpletio legis, dum non solum uicariam non reposcere docetur poenam, uerum etiam ad omnis iniuriae uir ecclesiasticus PL 1418 formatur patientiam.

SI QVIS, ait, TE PERCVSSERIT IN DEXTERAM MAXILLAM TVAM, PRAEBE ILLI ET ALTERAM. ET EI QVI VVLT TECVM IVDICIO CONTEN285

290

295

DERE, (ET TVNICAM TVAM TOLLERE5, REMITTE EI ET PALLIVM. ET

QVICVMQVE TE ANGARIAVERIT MILLE PASSVS, VADE CVM ILLO ALIA DVO. QVI PETIT A TE, DA EI. ET VOLENTI MVTVARI A TE, NE AVERTARIS. Vere propter huiusmodi doctrinam saluator quodam loco dicit : | A Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos, et discite a me, quia mitis sum el humilis corde, et inuemietis requiem animabus uestris. Etenim qui econtra faciunt, qui percutientem in maxillam quoad possunt, repercutiunt ; qui pertinaci contentione agunt, ne uincantur ab eo qui uult tollere tunicam uel pallium, nonne laborant? Nonne onerati sunt ? Econtra, qui praesens sequuntur consilium, nonne requiem etiam in praesenti saeculo inueniunt ? Iam fiet illud quod dicit, qui petit a te, da ei, si hilariter fiat, quoniam,

ut testatur

apostolus, AWarem datorem diligit Deus, quanta ibi iucunditas ? 300 Quanta festiuitas ? Verumtamen notandum quod non ita dixit, et qui petit a te, da ei quidquid petit. Quis enim hoc semper facere potuit? Forte petit aurum, tu autem non habes aurum uel argentum. Propterea dic illud, quod Petrus apostolus dixit, dum claudus mendicans intenderet in eum, sperans ab eo se aliquid 995] accepturum: Argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo, hoc do tibi. Etenim s? uoluntas prompta est, axt Corinthiis apostolus, secundum id quod habet, accepta est, non secundum id quod non habet. Et si non est aliud, sermo responsionis porrigatur bonus, quia 273 cf. Aug., ib 1, 1258 p. 59. 275 Deut. 24, 1. 2776 Ex. 21, 24. 278 cf. Mt. 19, 8. 279 cf. Iob. 16, 11. 290 Mt. 11, 28-29. 299 2? Cor. 9, 7. 305 Act. 5, 6. 306 2 Cor. 8, 12.

272ergo] enim D — 279 requiescit z arg. .4 — 284:iv11]E:1 D —— 285gr TVNICAM IVAM TOLLERE 07. /ABCD: EI oz. AACDt 289 huiusmodi propter D — 293maxilla CD —— 297 etiam supra /ij. C —.305 mihi] mecum Bi | autemozm.: . 306tibido — 4 etenimsi]sienim l/z/z. — apostolus Corinthiis

^

Bz

a6

144

3I —

SVPER MATTHEVM V

scriptum est :Sermo bonus super datum optimum. Sciendum quia Dominus noster, qui haec docet, in primis uel maxime fecit quae docet. Petenti dedit, immo non exspectauit ut peteretur, sed ultro dedit plus quam petere sciret aliquis. Quomodo coepit: Scitis enim, ait idem apostolus, gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam jropter uos egenus factus est, cum esset diues, ut illius inopia uos diuites essetis. Ipse.percutienti maxillam praebuit non solum alteram, uerum etiam totum corpus, ut saturaretur opprobriis, sicut dictum fuerat per Hieremiam prophetam. Ipse uolenti cum eo contendere iudicio, uidelicet Pilato, siue populo iudaico, non

^

350

53

-—

respondit uerbum, tollentique tunicam eius inconsutilem, et desuper contextam per totum |, remisit et omne uestimentum, ut C. 55 facerent quod scriptum est: Dizuiserunt sibi uestimenta mea, et super uestem meam miserunt sortem. Porro, quod adhuc dicit, ef quicumque te angariauerit mille passus, uade cum illo alia duo, subauditur duo milia passuum, multo insignius quam littera sonat, ipse paulo ante fecerat. Hic primo sciendum, quia mille passus sabbati iter est nec longius inquietari sabbatizantem die sabbati lex sacra concedit. Quod autem uel quale est, aut esse PL 1419 debet spiritualis uir sabbatum, nisi secreta et quieta meditatio rerum spiritualium ? Nimirum eiusmodi sabbatum sabbatizabat ipse in deserto quando accessit ad eum tentator. Veraciter hoc fuit mille passus angariari, cum tentatore in illo tali sabbato altercari. Atipse non tantummodo mille passus angariari, id est non tantum semel passus est tentari, sed iuit cum illo alia duo, quia duas praeter priorem tentationes pertulit, assumptus ab illo in sanctam ciuitatem, et ductus in montem excelsum ualde, et tunc demum

dixit ei: Vade, Satanas. Forte et tu, o anima magni apostoli, siue cuiuscumque uiri apostolici, sabbatizare uis. Exspoliasti te tunica tua, lauisti pedes tuos, et in cubiculo secretae contemplationis

sabbatizare uis. Sed ecce uox dilecti tui pulsantis : Aperi mihi, soror

340

mea,

amica

mea,

columba

mea,

immaculata

mea.

Haec

dicens,

utique angariare te uult mille passus, quod est sabbati iter, ut ante iam dictum est: Angariare, inquam, te uult, ut postposita quam elegeras solitariae contemplationis requie surgas illi aperire, uadas euangelium eius annuntiare, et hoc in una parte orbis terrae 34

-—

in Asia, ubi sita est Hierusalem siue Iudaea, ubi euangelium eius 309 Prou. 15, 25 ; lac. 1, 17; Eccli. 18, 16-17. 312 2 Cor. 8, 9. 315 Aug., De sermone Domini 1, 1488 - CC 35, p. 69. 316 Thren. 5, 30. 319 Io. 19..23321 Ps. 21, 19 (Io. 19, 24; Mc. 15, 24; Lc. 25, 34). 325 cf. Act. zr,

2.

334 Mt. 4, 10.

337 c£- Cant. 5. 3.

339 Cant: 5, z.

345 cf. Act. 15,

46.

309/310 Dominus noster quia —- D — 311docuit B/ prophetam Hieremiam — B/ ^ 324 duo rad. AA, om. Dt? sabbati oz. £, die sabbati oz. B£

332 non! oz. ;

314nos; 317 326 sabbati usque id est zs marg. D

tantum] -modo ad. ; ^ 335 demum ow. B; — 336 ttuinmarg..A mei l/zig.

— 339

SVPER MATTHEVM

V

145

primum loqui oportebat. Vade cum illo alia duo milia passuum, id est noli contentus esse in una Asia praedicare, sed et in Africa et Europa praedicando labora, laborando praedica euangelium, et hoc modo pulchre angariatus es, uadens cum illo non solum mille 550 passus, sed et alia duo, fiuntque tria milia passuum, quia tres sunt

360

partes orbis terrarum. Numquid in huiusmodi angaria plus iniuriae tu pro illo, quam ille pro te passus est ? Illum quippe Deum et hominem diabolus tentator, te purum hominem angariauit ipse Deus saluator. Interea iustificare debemus Deum et Patrem Domini nostri Iesu Christi, ipsumque Filium, qui hic loquitur nobis, et dum non accipimus quod ab ipso petimus, nihilominus dicere cum psalmista: Fzdelis Dominus in omnibus uerbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Quid enim ? Numquid illud solum dixit: Amen, amen dico uobis, si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis ; petite et accipietis, betite el dabitur uobis. Nonne et hoc dixit: Date et dabitur uobis, et quod hic in praesenti loco habemus, qui petit a te, da ei et uolenti mutuari a te ne auertaris ? Nolumus audire, petite et dabitur uobis : et dissimilamus audire, date

36 ^

379

et dabitur uobis. Profecto sicut apud Esaiam, ubi praemittens quaerite yudiciwm, subuenite oppresso, etc., tunc demum subiungit, et uenite et arguite me; ita et hic iurisperitus esse debebis, ut cum feceris quod dicit :Qui petit a te, da ei, et uolenti mutuari a te, ne auertaris, tunc demum uenias et arguas eum, eo quod non accepeA 36v ris, iuxta promissum hoc: | petite et accipietis. Quid miraris de homine non faciente quod hic dicit: Ef wolenti mutuari a ie non aueriaris, ymmo proximum suum consumente usuris inextricabilibus | consuetudine fenerandi, quid inquam C s5Y miraris de homine huiusmodi, si petit a Deo et non datur illi? Dominus diuitiarum caelestium, Dominus, 2» quo sunt omnes

IST- ^

thesauri sapientiae et scientiae absconditi, uolenti mutuari a se non auertitur, immo et ultronea caritate seruos suos arcessit eisque ad lucrandum talenta partitur, eadem cum usuris exacturus, uerum-

tamen non id idem uult ut tu quoque exigas cum usuris id quod a te proximus indigens mutuatus fuerit. In pecunia Domini lucra 380 uenerabilia sunt, in pecunia tua fenus auidum et usura uorax detestabilia sunt. Adhuc unum superest, o Christiane, dictum uel dicendum tibi,

et sex erunt dicta Domini, ut cum in sex quasi diebus dictorum huiusmodi bene operatus fueris, legemque adimpleueris, tunc 357 Ps. 144, 15. 359 To. 16, 25. 361 Lc. 6, 38 co/]. 11, 9. 1723518] 374 Col. 2, 3 376 cf. Mt. 25, 15 ss.

365 Is. 1,

346 oportebat loqui ^ .4, sed corr. 347 esse contentus c .4, sed corr. 348 Europa] in praez. BD —— 357 cum psalmista dicere — B/ ^ 362 da usque te om. Bt — 370/381 quid usque detestabilia sunt os. B/ —— 385 erant B/ in oz. Bf

PL 1420

146 385

2

MATTHEVM

V

demum uir emeritus iure introire in requiem Domini et sabbatismum filiorum Dei sabbatizare dignus sis. Quid est illud? AVDISTIS, inquit, QVIA DICTVM EST: DILIGES PROXIMVM TVVM, 5, 43-45 ET ODIES INIMICVM TVVM. EGO AVTEM DICO VOBIS: DiriGITE INIMICOS VESTROS, ET BENEFACITE HIS QVI ODERVNT VOS, ET ORATE PRO PERSEQVENTIBVS ET CALVMNIANTIBVS VOS, VT SITIS FILII PATRIS VESTRI, QVI IN CAELIS EST, QVI SOLEM SVVM ORIRI FACIT SVPER BONOS ET MALOS, ET PLVIT SVPER IVSTOS ET INIVSTOS. Poteris percutienti maxillam dextram etiam iratus praebere alteram, et dicere, non, ut apostolus, praenuntiando, percutiet te

395 Dominus,

400

SVPER

sed imprecando:

Percutiat te Dominus,

paries dealba-

le ; poteras auferenti tunicam, etiam iratus remittere et pallium, et dicere non, ut idem apostolus comminando siue praenuntiando, reddet ili Dominus, sed maledicendo siue imprecando: Reddat illi Dominus secundum opera eius, et non esset contra hoc legis mandatum adhuc minimum : Diliges amicum tuum, neque contra hoc legis permissum, et od?es inimicum tuum. Porro tendenti tibi ad gradum optimum ut sis filius Patris, qui in caelis est, permisso uti non conuenit, ut odio habeas inimicum

tuum, immo expedit ut

diligas eum iam, dum adhuc inimicus est, et pro illo ores. Quare 405 ergo lex dixit, et odies inimicum tuum ? Nonne ipsa eiusdem uox est, cuius est euangelium ? Quare ergo tam diu distulit hoc dictum tam benignum: Dilige inimicum tuum? Videlicet, quia hoc impossibile erat legi, et in hoc infirmabatur per carnem, sicut apostolus ait : Quon:|am per carnem infirmabatur. Nimirum eorum 410 qui sub lege erant, quia carnales erant. Sicut ad duritiam cordis eorum permisit eis dare coniugibus libellos repudii, ita nihilominus ad duritiam cordis eorum et propter infirmitatem carnis eorum alia quoque multa permisit, quorum de notissimis est hoc unum, ef odies inimicum tuum, siue ita, propinquus occisi statim ut homici415 dam apprehenderit, interficiet eum. Dicis itaque mihi: nonne et hodie in hominibus eadem est tam duritia cordis quam infirmitas carnis? Est quidem, sed exemplum accessit quod antiquis defuit. Debet plus ualere doctrina, ubi docentem sua commendant opera. Audiri debet praeceptum, quod praeceptoris roborauit exemplum. 420 Ecce Filius Dei praeceptor et doctor de caelo uenit, quod praecipit, fecit, quod docet, opere ostendit. Dilexit inimicos; nam, cum inimici essemus, ait apostolus, reconciliauit nos Deo. Ini ipso nord 385 cf. Ps. 94, 11 «o//. Hebr. 4, 5. 387 Leu. 19, 18. 393 cf. Aug., De sermone Domini 1, 1460 - CC 35, p. 67 ib. 1756-1757, p. 80. 3959A6t1255 5. 398 2 Tim, 4,8 ; 4, 14. 400 Leu. 19, 18. 409 Rom. 8, 5. 410 Mt. 19, 8. 414 Num. 35, 19. 421 Rom. 5, 10.

389 Er! oy. CD 391 raAcir ORIRI — C —— 393 poteras; — 395 Deus Vulg. | 397utom. C 402patris] tui add. B/ — 406 dictum hoc — .ABD? 416 est eadem

—

AD

reconciliati sumus L/z/g.

est eadem in hominibus

-— C, sed corr.

422

SVPER MATTHEVM

V

147

articulo pro persequentibus et calumniantibus se orauit: Pater, inquiens, zgnosce | illis, non enim sciunt quid faciunt, cunctisque C 56 425 credere uolentibus reatum suae mortis indulsit. Hoc exemplum

doctrinam eius adiuuat, quod quia defuit quando data est lex, erat ipsa lex infirma; simulque quia spiritum dilectionis dare non poterat, tale quid illi efficere, et ad perfetionem cogere homines impossibile erat. Iste quia et perfectionis exemplum et dilectionis PI. 142: 43o Spiritum dedit, idcirco iam ex tunc iure a nobis imitationem exigit grandi proposita spe, quae cum uenerit, profecto meritum omne excedit, ut simus filii Dei, fratres et coheredes unici Filii Dei. Et in hoc dicto cum dicit, ut sitis filii Patris uestri qui in caelis est, magna

subiungitur distantia multorum filiorum, et ipsius unici Filii Dei. 43;

Ille namque non ut esset filius Dei, sed quia erat Filius Dei, dilexit inimicos, secundum naturam suae bonitatis ; alii omnes, non quia sunt, sed ut sint filii Dei, diligant inimicos imitatione illius

bonitatis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos. Hoc si sensu duplici intelligas, abundantius 44o ualet: nam est quidem magnum bonitatis siue benignitatis eius experimentum, quod solem istum uisibilem facit oriri super bonos et malos, et pluuiam terrae necessariam pluit super iustos et iniustos, sed maius multo est, quod solem iustitiae, solem uerum, Christum Filium suum notum facit bonis et malis, tam qui ex

445 Iudaeis quam qui ex gentibus sunt, et uoluntaria praedicationis euangelicae pluuia cunctos irrigans, cohortatur eos facere bonum fidei uel paenitentiae fructum. SI ENIM DILIGITIS EOS TANTVM QVI VOS DILIGVNT, QVAM MERCE- 5, 46-48 DEM HABETIS ? NONNE ET PVBLICANI HOC FACIVNT ? ET SI SALVTA450 VERITIS FRATRES VESTROS TANTVM, QVID AMPLIVS FACITIS ? NONNE ET ETHNICI HOC FACIVNT? | ESTOTE ERGO PERFECTI SICVT ET X a7 PATER VESTER CAELESTIS PERFECTVS EST. Vbi opus laboriosius, ubi labor est operosior, ibi uel inde merces

maior et corona acquiritur gloriosior. Porro, multi praecepta Dei, 455

Inbecillitate sua non sanctorum uiribus aestimantes, putant esse

impossibilia quae praecepta sunt et dicunt sufficere uirtutibus, non odisse inimicos, ceterum diligere plus esse, quam humana natura patiatur. Non sunt impossibilia, sed possibile est obseruari haec omnia, quippe cum de iustis hominibus exempla nonnulla 46o sint, qui haec obseruauerunt ; Stephanus protomartyr deprecatus est pro lapidantibus inimicis, et Paulus optabat anathema esse pro 423 Lc. 23, 34. 1919 - CC 55, p. 88.

447 cf. Mt. 5, 8.

432 Rom. 8, 17. 435 cf. Aug., De sermone Domini 1, 440 cf. Mal. 4, 2 «o//.Sap. 5, 6 et Aug., zb. 1, 1926, p. 88.

454/464 Hier., In Mt. 1, 696-705.

460 Act. 7, 59.

461 Rom. 9, 5 430 ex supra lin. B.— 434 filiorum multorum — B7 —— 453 Iher (— Hieronymus) in marg. D 455 in becillitate D 460 sunt /

148

46 ^

SVPER MATTHEVM

V

persecutoribus suis. Sed et ante exemplum huius Filii Dei, cuius est hoc dictum, quique fecit hoc ipsum, dicens : Pater ignosce eis, quod enim faciunt, nesciunt. Dauid iniussus planxit Saulem, luxit Absalom, ambos persequentes, ambos ipsius animam quaerentes. Iniussum Dauid idcirco dixi, quia lex non iusserat inimico parci, siue doleri de morte inimici. Euangelium autem, sicut in ceteris

ante iam dictis, ita et in isto supplet defectum legis. Dictum hoc: Estote ergo et uos perfecti, sicut et Pater uester caelestis perfectus est, 470 quantae gratiae sit, ex opposito magis elucet, | scilicet ex eo quod serpens primis parentibus nostris dixit, suadens transgredi praeceptum: Comedite, et eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Malam

uiam

quasi

ad perfectionem

ille sibilando

susurrauit,

bonam uiam ad ueram perfectionem iste demonstrando praedi47 —- cauit. Estote, inquit, Perfecti, estote non dico sicut dii, sed uere filii Dei. Estote, inquam, ita perfecti, secundum modum perfectionis, quo Pater uester caelestis perfectus est, id est non odiendo amicum Deum, quod ut fieret, serpens suasit, sed diligendo etiam inimicos, cuius rei uobis exemplum praebet ipse Pater caelestis. Illius doctrina nequam abduxit hominem ad omnimodam Dei dissimilitudinem. Haec doctrina aequa conformabit uos ad eiusdem Dei similitudinem, ut fiat quod scriptum est : Ego dixi : Dii estis, et filii excelsi omnes. — In hoc, inquit apostolus Iohannes, manifesti sunt fiu Dei et filii diaboli. Nam filii diaboli sunt, qui nec amicos 48 ^ diligunt, in hoc imitantes diabolum, qui non dilexit, immo odio habuit creatorem suum, cum ille gratis et magnum et speciosum et sapientem, sicut apud Hiezecihelem testatur, fecisset, et in monte

sancto Dei, id est in caelo, posuisset eum persuasitque homini, ut neque fidem, neque dilectionem haberet erga eundem creatorem 490 suum, suoque exemplo contemneret eum, habendo peruersum similitudinis eius id est diuinitatis appetitum. Filii Dei sunt econtra, qui etiam inimicos diligunt, optando ut amici fiant, imitantes ipsum Deum, qui cum inimici essemus, ultro nobis obtulit reconciliationis gratiam, tanta dilectionis abundantia, ut 49 — proprio Filio suo non parceret, sed pro nobis omnibus traderet eum.

Ad huius imitationem

suos Filius Dei auditores inuitans,

cum dixisset, estote et uos perfecti, protinus non quantitatem, sed qualitatem perfectionis proponens, addidit, szcut et Pater uester caelestis perfectus est. Quod est dicere: Sicut ille uos dilexit, cum 463 Lc. 23, 34 coll. Act. 5, 17; 7, 59.

483 1 Io. 5, 10.

486 cf. Ez. 28, 51.

472 Gen. 5, 5.

482 Ps. 81, 6.

495 Rom. 8, 32.

463 hoc oz. B/ dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt Vulg.

uersio

Rupertiex Hieronymo —— 468iamom..AB/ ^ etom.Bi 470quod upra lin. A 477 odiendo] obediendo B 478 Dei : 481 confirtmabit D 483/484 filii Deisunt — .4, sedcorr. — 487testatus? — 491 idest diuinitatis eius - B/ 492diliguntinimicos — /4 — 4940btulit z zarg. D corr. — 499 caelestis supra Jin. B, om. C

C 56v

PL 1422

SVPER MATTHEVM $00 essetis inimici,

V

I49

ut amicos faceret de inimicis, ita et uos diligite

inimicos, dando operam, quoad potestis, ut conuertantur et efficiantur amici. His explicitis, protinus dicit. ATTENDITE NE IVSTITIAM VESTRAM FACIATIS CORAM HOMINIBVS, 6,1 VT VIDEAMINI AB EIS, ALIOQVIN MERCEDEM NON HABEBITIS APVD $0 ^ PATREM VESTRVM QVI IN CAELIS EST. Post illa quae hactenus tractata sunt, dicta iustitiae, dicta legis adimplendae, secundum propositum dicentis: Nox ueni soluere legem, sed adimplere ; nunc aduersus intemperantiam loqui incipit, exhortando suos et informando ad uirtutem temperantiae. Hoc ita $10 facere

incipit, ut attentos

esse nos uelit, dicendo:

Attendite ne

iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis. Supra breuiter sermonem hunc in quattuor partes distinximus et in singulis partibus singulas uirtutes commendari perspeximus, uidelicet iustitiam, temperantiam, fortitudinem, prudentiam. Et 515

reuera sicut iniustitiae est occidere, moechari, periurare etcetera,

quae lege prohibita sunt admittere, iustitiae uero nec irasci nec mulierem uidere ad concupiscendum eam et omnino non iurare similiterque in ceteris quae dicta sunt perfectum | esse, sic magnae in- (9557 temperantiae est iustitiam ipsam facere coram hominibus ut uidea-

$20 risab eis, temperantiae uero abstinere a mercede eiusmodi et differ-

525

XS)

ED

re gloriationem, ut non properes ad laudem, quae ex hominibus est, exspectans laudem, quae ex Deo est. Nimis namque gloriae est intemperans, qui propter gloriam aeternam differre non potest quin glorietur ad horam. Denique se ipso uelle frui conuincitur, qui sic sibi gloriatur solus, non desideret quatenus cum Deo glorietur. Deus operariis iustitiae non in isto absque se, sed in futuro saeculo secum sabbatismum gloriae praeparauit, de quo apostolus inter cetera dicit: /ngrediemur enim in requiem eius qui credidimus, quemadmodum dixit: Sicut iuraui in ira mea, si introibunt in requiem meam. Ita relinquitur sabbatismus populo Dei. |Qui enim ingressus est in requiem eius, eliam ipse requieuit ab operibus suis sicut et a swis Deus. Venerabilis igitur et uere caelestis temperantiae uirtus hic praedicari inchoatur, quam nescierunt, sicut et ceteras uirtutes ethnici, id est gentiles, philosophi inanes, qui nomina quidem earum circa res aniles declamauerunt, sed naturam uel dignitatem

ignorauerunt et fundamentum super quod eas aedificarent non habuerunt.

Ego, inquit, uobis supra dixi, /uceat lux uestra coram

hominibus quod sine dubio est iustitiam facere coram hominibus, 40 sed non dixit, ut uideamini ab eis, quod esset sine dubio uelle 507 Mt. 5, 17.

528 Hebr. 4, 5. 10.

535 cf. Col. 2, 8.

538 Mt. 5, 16.

501quoad]quod; ^ 502explicatis — 510 nos esse — B/, uelit nos esse — 512/532supra sque Deusom. B/ — 534inchoaturpraedicari — B; — 540 D dixi C dubio] Deo .A, sed corr., /

JASSUN.

150

SVPER MATTHEVM

V

sabbatizare siue gloriari ; immo dixi, uf uidentes opera uestra bona,

glorificent Patrem uestrum qui in caelis est, quod est quaerere gloriam Dei, et tendere in sabbatismum eius, ubi requiescit et ipse ab operibus suis. Alioquin si mereedem hic recipere festinatis, 545

mercedem

momentaneam,

$6o

in laude uel

fauore popularium, quam leuis, quam exilis est, mercedem, ait, non habebitis apud Patrem uestrum qui in caelis est. CvM ERGO FACIS ELEMOSYNAM, NOLI TVBA CANERE ANTE TE, 6,2 SICVT HYPOCRITAE FACIVNT IN SYNAGOGIS ET IN VICIS, VT HONORIFICENTVR AB HOMINIBVS. AMEN DICO VOBIS, RECEPERVNT MERCEDEM SVAM. Ergo, inquit, quoniam mercedem non habebit, qui idcirco iustitiam suam

555

quae in usu hominum,

PL 1423

facit coram

hominibus,

ut uideatur ab eis, cun

facis elemosynam, etc. Operum bonorum ex radice dilectionis prodeuntium, primum uel praecipuum elemosyna est, sequens oratio, deinde ieiunium. Paulo ante radicem dilectionis intus in corde plantatam uel fixam esse uolens, dixit : Audistis quia dictum est : Diliges proximum tuum et odies inimicum tuum, ego autem dico uobis, diligite inimicos uestros, etc. Si ergo fixa est in corde radix dilectionis,

bona

est elemosyna,

bona

oratio,

bonum

et utile

ieiunium, de quibus hic agit ipse plantator eiusdem dilectionis, quia fructus uitales sunt et mercedem uitae aeternae acquirunt. Possunt autem haec eadem foras extrudi absque radice dilectionis,

sed tali prouentu omnis horum fructuum pulchritudo est hypocri565 sis. Interpretatur hvpocrisis, deauratio, quod nomen latinum sic a nobis intelligitur, ut res quaelibet in superficie colore lucens aureo sentiatur intus esse sine auro. Vt ergo uicinius dictum sit, ille hypocrita est qui elemosynam quidem dat, et orat et ieiunat, sed intus aurum dilectionis non habens dupliciter ambulat, penetrali570 bus siue | interioribus fetidis, superficie aurea. Elemosyna quae non eiusmodi est, quae non hypocrisis, id est, deauratio, sed tota

ST

aurea, tota ipsa aurum est, cuius uena seu uenarum principium dilectio est, unde aurum uerum misericordiae manu effodi solet, haec pretiosa est, haec in caelum ascendit, et ibi regem regum dominumque dominantium delectabiliter pascit, potusque ille est delectabilis, eumque uelut uestimentum cooperit, sicut et ipse ore proprio testificabitur dicens in die iudicii : Esuriui enim, et dedistis mihi manducare, et cetera, usque quando fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis. Et notandum quod huius gratiae sex

541 7». 543 cf. Hebr. 4, 9. 554 cf. Eph. 5, 17. 557 Mt. 5,45. 560 cf. Leo. Tract. 12,4- CC 138, p. 53 (Tob. 12, 8). 565 cf. Isidor., E/yz. 20, 4, 8. 574 cf. Apoc. 19, 16. 577 Mt. 25, 35-45.

546lenis? principum /

— 552quoniam os. A 577 dicens oz. f

565 interpretatur] nim add. B/

— 572

(uM

SVPER

MATTHEVM

V

ISI

58o opera sunt, quandam habentia similitudinem sex dierum quibus Deus

mundum

perfecit

et omnia

quae

in mundo

sunt,

in eo

uidelicet quod et ipsa suum promerentur sabbatum, ut qui haec fecerit, etiam 75se requiescat ab operibus suis, ait apostolus, sicut et a suis Deus. Primum est: Esuriui et dedistis mihi manducare ; 58 — secundum : Si?tiui et dedistis mihi bibere ;tertium: Hospes eram et collegistis me ;,quartum : Nudus et operuistis me ;quintum : Imfirmus et uisitastis me ;sextum: [n carcere eram et uenistis ad me. Ingredientur enim in sabbatum, id est in requiem Domini, qui haec PL 1424 sunt operati, uocante ipso qui post sex dies in semetipso requieuit, ;9o ac dicente: Venite, benedicti Patris met, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. Tali ac tanto illius sabbatismi bono,

animam suam intemperans hypocrita defraudauit, quia faciens elemosynam, tuba cecinit ante se, uoluit uideri in synagogis, uoluit audiri in uicis, cupiuit ab hominibus honorificari, et hanc merce:9; dem uanus ambiuit, uacuus recepit, inanis tulit. TE AVTEM, inquit, FACIENTE ELEMOSYNAM, NESCIAT SINISTRA 6, 3

TVA QVID FACIAT DEXTERA TVA. Quid enim opus est sinistram adhiberi ubi sola dextera sufficit ? Quid opus est totum corpus moueri siue inquietari discurrendo, 6oo clamando, tuba canendo, cum sola manus dextera leui ductu sese porrigendo plus fundere possit quam pauper petere ausus fuerit, plus ingerere quam tuum posse aut uelle sit? Vtinam quieta manente sinistra tantum dare uelis quantum porrigere ualet priusquam lassetur aut deficiat potenta dextera. Idcirco sic facito, 60s | VT SIT ELEMOSYNA TVA IN ABSCONSO. 6, 4 Olim in parabolis quoque Sapientia dixerat: Munus absconditum exstinguet iram, etl donum in sinu indignationem maximam. Haec est illa redditio Dei, quam protinus familiariter promittens: ET PATER TVVS, ait, QVI VIDET IN ABSCONSO

6:10

REDDET TIBI.

Vnde Pater tuus? Nimirum ex eo quod non contentus es obseruare illud antiquis dictum, diliges amicum tuum, | et odies A 58 inimicum tuum, sed ad illius dicti supplementum: S: esuriuit inimicus tuus, cibasti illum, si sitiuit, dedisti illi potum, ut uinceres in bono malum, quae totius elemosynae laudanda perfectio est.

615 Indeest ille Pater tuus et tu tanti es Patris filius iuxta conditionem

dicentis : Benefacite his qui oderunt uos, ut sitis filii Patris uestri qui in caelis est. Eadem

de oratione,

eadem

de ieiunio ratio siue

sententia est, |cauendam scilicet esse in eis nequitiam hypocriseos, C 58

582 cf. Hebr. 4, 9. 611 Leu. 19, 18. 14. 16, 6.

582 promeretur /

Vulg.

590 Mt. 25, 34. 583 Hebr. 4, 10. 616 Mt. 5,45. 612 Rom. 12,20. 21.

594 honorati /

606 Prou. 21, 618 cf. Mt.

601 exporrigendo 4

609 ait] inquit / ^ 613 ciba...da...uince lg.

607 iras

615 patris es — D

152 620

SVPER MATTHEVM

V

qua fermentabatur omnis iustitia scribarum et Pharisaeorum, et elemosyna uidelicet et oratio et ieiunium, quippe qui sicut elemosynam facientes tuba canere ante se, ita et IN SYNAGOGIS ET IN ANGVLIS PLATEARVM AMANT, inquit, STAN- 6.09 TES ORARE, VT VIDEANTVR AB HOMINIBVS. Et cum

ieiunant

tristes

fiunt, exterminando

facies

suas

ut

pareant hominibus ieiunantes. Vnam eandemque per singula iustusiudex depromit sententiam : Amen dico uobis, receperunt mercedem suam. Quamquam iustitia ista, iustitia elemosinarum, orationum atque ieiuniorum, quam facere nos uetat coram hominibus, ut uidea-630 mur ab eis, ipsa putetur esse lux, de qua dixit superius : Luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant opera uestra bona et glorificent Patremuestrum, qui in caelis est, tamen non nihil interesse potest inter lucem et lucem, inter iustitiam et iustitiam. Aliter namque se habet, immo et alia est operum, alia fidei iustitia, testante apostolo 65 ^ cum dicit: S7 enim Abraham ex operibus iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum. Quid enim Scriptura dicit ? Credidit Abraham Deo et reputatum est ei ad iustitiam. Item: Gentes quae 62

^

non sectabantur iustitiam, subauditur operum, apprehenderunt iustitiam, iustitiam autem, quae ex fide est. Item : Jgnorantes enim

qui ex Israhel secundum carnem sunt, Dei iustitiam et suam quaerentes statuere, iustitiae Dei non sunt subiecti. Ergo alia est iustitia operum atque alia iustitia siue lux fidei ceterorumque charismatum id est donorum Spiritus sancti scilicet sermonis sapientiae et sermonis scientiae, gratiae sanitatum operationisque 64 ^ uirtutum. Huiusmodi lucem siue iustitiam non ita magnopere debemus habere occultam Scriptura dicente : Sapientia abscondita et thesaurus occultus quae utilitas in utrisque ? Maxima autem fidei iustitia siue lux et in occulto simul et in propatulo semper nobis debet esse, sicut per apostolum dictum est: Corde creditur ad 650 iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Cetera quoque charis-

640

mata,

65 ^

de quibus iam praelibatum

est, non

leuiter aut temere

debent abscondi, quia uidelicet idoneae sunt causae glorificationis Dei, ut wideant homines et glorificent. Patrem qui in caelis est, scientibus omnibus, quia non nostra opera, sed Dei dona sunt, neque per nostram uoluntatem siue per nostrum ueniunt arbitrium, sed Spiritus sanctus ea distribuit quibus uult, quando uult

624 Mt. 6, 14. 626 Mt. 6, 2. 5. 16. 635 Rom. 4, 2-5. 639 Rom. 16, 5. 643 1 Cor. 12, 8-10. 646 Eccli. 20, 32. 649 Rom. 1o, 10. 656 cf. 1 Got

dox r-

620 quippe zz zarg. ;A 624 exterminando facies suas os. B^ — 628/689 quamquam sque ab eo oz. B^ 628 ista supra /in. D — 637 illi ad iustitiam — Vulg.

SVPER MATTHEVM V

153

et 5rout wult. Porro elemosinae, oratio et ieiunium in nostro magis

arbitrio sunt, et cum

uolumus

ita pauperibus,

quos semper

praesentes habemus, benefacere et orare et ieiunare possumus, ut 66o

66

—

etiam non habentibus Spiritum Christi, qui supradicta charismata solus distribuit, ita facere possibile sit, quales erant scribae et Pharisaei. Quorum hic sermo praesens nominatim percutit hypocrisim. Sine dubio dum saluator hunc sermonem eloqueretur, non enim latebat iudaicae iustitiae tumultus, quo usque foret progressurus, uidelicet quod confisuri essent in semetipsis tamquam iusti et tantam quasi iustitiae confidentiam habituri in operibus suis, ut pro iniuria reputarent subici gratiae Christi et iustificationem quaerere, quae ex fide est, ut nos ex gentibus peccatores, unde illa

Pauli apostoli in epistula ad Romanos clarissima |atque fortissima contra Iudaeum concertatio est. Non ergo mirum quod tam acriter illorum et elemosinas et orationes detestatur et ieiunia per singula horum pronuntians hypocritas: Cum facis elemosinam noli tuba canere anie te sicut. hypocritae, et. cum oratis, non eritis sicut " hypocritae, cum autem ieiunatis, nolite fieri sicut hypocritae. Aliis 67 ^ quoque locis quotiens et quam terribiliter inclamat eis «ae per singulas declamationes dicens: Scribae et Pharisaei hypocritae, scribae et Pharisaei hypocritae ! Vt enim haec diceret, causa haec erat, quia sine dubio uidebat, quod propter illud hypocriseos fermentum fieret impossibile, ut crederent in eum. Non solum

C 58V

670

680 autem

uidebat,

uerum

etiam

dicebat.

Dixit

enim

secundum

Iohannem quodam loco sic: Qwomodo fotestis uos credere qui gloriam ab inuicem accipitis, et gloriam quae a solo Deo est non quaeritis. Nam de gloria iustitiae dixit, quam ab inuicem tam auide accipiebant, ut pro ignominia reputarent audire, quod fidem 68

^

Christi uel paenitentiam, quam Iohannes praedicabat, ad salutem

haberent necessariam. Vnde et Lucas dicit: Publicami | vustificauerunt Deum baptizati baptismo Iohannis, Pharisaei autem et legisperiti consilium. Dei spreuerunt in. semetipsos non baptizati ab eo. Nunc iam quid dicat dignae orationis formator et institutor 690 pensandum est. ORANTES, inquit, NOLITE MVLTVM LOQVI SICVT ETHNICI. PVTANT ENIM QVOD IN MVLTILOQVIO SVO EXAVDIANTVR: NOLITE ERGO ASSIMILARI EIS. SciT ENIM PATER VESTER QVID OPVS SIT VOBIS, ANTEQVAM PETATIS EVM. Ethnicorum non paruum circa uoces compositionesque uerbo695 rum fuit studium, qualium maximi uel notissimi sunt inter poetas Virgilius, inter historiographos Sallustius, inter oratores Marcus

658 cf. Mt. 26, 11. 681 Io. 5, 44. 8,15:

692 ERGO oz. ACD

667 Rom. 4,25- 5, I. 686 Lc. 5, 12 co//. 7, 29-30.

665 Lc. 18, 9.

679 cf. Mc.

X-38V

6, 7-8

154

SVPER MATTHEVM V

Tullius. Talium scripta si sanctis ac diuinis Scripturis conferas, ea maxime discernuntur distantia, quod apud illos res exiles, atque PL 1425 700 ignobiles utpote terrenae, et de caelestibus siue spiritualibus nihil habentes, uerbis ornantur: in sanctis autem Scripturis non res uerbis immo uerba rebus uenerabiliter decorantur. Ibi uerba conquisita uixque sequentia rebus caducis maiestatem quandam afferre coguntur; hic autem res magnas, resque diuinas sponte 7o ^ uerba sequuntur et quamuis pulchra sint, ita maiestate rerum operiuntur, ut nisi diligenter attendas, uix appareat eloquentia, quod praesens adsit, dominamque suam sapientiam libenter comitetur. Et omnes quidem, quos iam diximus, circa uerborum compositio710 nes occupantur,

72

9

—

maxime autem oratores, quorum etiam de artifi-

ciosa elocutione libri exstant proprii docentes inter cetera, qualiter argumentationem quisque perficere debeat, primo propositione deinde ratione deinde rationis confirmatione deinde exornatione tandemque complexione et per omnia auditorem siue iudicem attentum docilem beniuolumque tenere. Nolite ergo, inquit, assimilari eis, nolite putare, quemadmodum ipsi, quod in multiloquio exaudiamini, Deumque iudicem magis longa et eleganti oratione quam rerum ueritate flectere aut uincere possitis, aut quod docilem facere siue docere Deum opus sit : Scit enim Pater uester | quid opus sit uobis, antequam petatis eum. C 59 Consurgit in hoc loco quaedam haeresis philosophorum quoque dogma peruersum dicentium: Si nouit Deus quid oremus, et antequam petamus, scit quibus indigeamus, frustra scienti loquimur. Quibus breuiter respondendum est : Nos non narratores esse, sed rogatores. Aliud est enim narrare ignoranti, aliud scientem petere. In illo iudicium est, hic obsequium. Ibi fideliter referimus, hic miserabiliter obsecramus. Plus adhuc dicendum et uenerabiliter sentiendum est, qui speciosum hoc inter Deum et homines commercium, scilicet oratio non debet esse solummodo ad accipiendum, uerum etiam ad occurrendum, scilicet ut beneficiis Dei uenientibus, donis altissimi gratis affluentibus, solemnem et

religiosum oratio sancta praebeat occursum, iuxta illud psalmistae: Et mane oratio mea fraeueniet te. Exempli gratia: Ecce ancilla Domini, ait Maria, fiat mihi secundum uerbum tuum. Denique iam fiebat, iam ex ore angeli uerbum audierat et concipiebat, et tamen

712 cf. Cicero, De inuent. 4, 2 ; cf. Rupert., In Ioh. euang. 5, 1643 - CCCM 9, p. 281. 715 cf. Isidor., E£yz. 2, 7. 721/727 Hier., In Mt. 1, 745-752 - CC 77, p. 356. 733! Bs 87: cvA734 Lc. 1. 58.

703 iusque /, sed lego uixque ;z zarg. ^, uisque B — 704 resque] -que oz. B/ 705 rerum maiestate — B/ — 709/715 et omnes usque tenere oz. B^ 716 Iher (— Hieronymus) in marg. AC 732 praebeat sancta ^ C, sed corr.

SVPER MATTHEVM

V

155

orando dixit, imprecando sibi clamauit clamore cordis inenarrabili, Fiat mihi secundum uerbum tuum. Hoc propemodum tale est, ac si personam dignam chorus excipiat, aut coetus solemnis procedens obuiam, non iam ut ueniat, sed quia uenit. Hinc est quod

749 quotidie cibum tam spiritualem quam corporalem cum oratione

percipimus, iamque habentes prae oculis aut prope tenentes in manibus panem dominicum uitae aeternae, panem uictualem necessarium huic temporali uitae, nihilominus oramus et dicimus : Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, quia uidelicet benigna uoluntas Dei omnia tribuentis similes optat sibi esse uultus interioris hominis accipientis ut quod datur diuinae caritatis beneficio, suscipiatur cum desiderio desideriumque ipsum testetur oratio, socialiterque orationem subsequens gratiarum actio. Cum igitur dicit: Scit en?m Pater uester quid opus sit uobis, antequam petatis eum, non otiosum aut superfluum nos existimare uult orationis studium, sed uitare multiloquium, scientes quod et olim de Behemoth ad beatum Iob dixit: Non parcam ei uerbis potentibus et ad deprecandum conpositis. Quid si ex affectu diuinae inspirationis oratio protendatur ? Numquid pro multiloquio repu-

745

J3

^

76 —^

PI 1426

tabitur, et erit contra institutionem dicentis :Orantes autem nolite

multum loqui sicut ethnici? Nequaquam. Alioquin quid fiet de orationibus psalmisticis, id est psalmis pluribus modo locutionis oratorio uel deprecatorio currentibus, et non adeo breuibus nec parum bene compositis ? Taceo de multis orationibus ecclesiasticis, quas religiosus passim conuentus priuatim ruminare et publice personare consueuit plerasque prolixas et luculento sermone a scholasticis compositas ;de psalmis dumtaxat nunc dico, quos | A esse compositos non dubitamus auctore Spiritu sancto, spiritu prophetico. Numquid debebunt contemni pro hac auctoritate dicentis: Nolite multum loqui ?Proinde diligenter animaduertendum est, quia non tantummodo dixit, nolite multum loqui, sed addidit, sicut ethnici, et sic intelligendum, ac si dixisset: Nolite

39

multum loqui, nisi forte affluant uerba precum ex affectu diuinae Je

inspirationis. Ecce aliud : Scientia inflat, inquit apostolus, subiungens: Caritas aulem aedificat. Numquid hoc dicto scientiam condemnat? Non utique, sed caritatem commendat, eamque socialiter cum | scientia nobis inesse desiderat. Scientia namque (PSY sine caritate uerum quidem est, quia inflat, est enim saecularis scientia ; cum caritate uero scientia multum aedificat, est enim do-

775

num Dei, cum sit spiritus scientiae unus de septem spiritibus Domi-

752 Iob. 41, 3. 736 cf. Is. 53, 8. (SEITE DOS: 769 1 Cor. 8, 1.

737 est tale — B: testatur B

753 cf. Benedictus, Reg. on. 20, 4 -

745/746 similes zsque accipientis oz. /ACD

748

156

SVPER MATTHEVM

V

ni, quintus in ordine, quem propheta taliter praescripsit : Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et. fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, el. spiritus timoris Domini. Itaque, sicut scientiam non propter semetipsam; sed propter uiduitatem quandam dum sine caritate est, uituperat apostolus dicens, scientia

inflat, ita longam et facundam orationem Dominus, non propter semetipsam uel propter suimet longitudinem reprobat, sed propter similem ignobilitatem, dum desiderium sanctum non habens, quislibet more ethnicorum uerba multiplicat. Nam si utrumque 78

—

799

adsit, non solum orantem iuuat, uerum etiam audientem aedificat,

utque abundantius aedificet, pleraque oratio ecclesiae musicae dulcedinis suauitate condita est. Valet enim auditus musicae dulcedinis psallendo atque orando ad inuitandam siue excitandam in pectore nostro Spiritus sancti gratiam, secundum Helisaei prophetae exemplum, de quo taliter scriptum est in libro Regum: Viuit Dominus exercituum, in cuius conspectu sto, ait ipse ad Ioram, regem Israhel, quod si non uultum Iosaphat regis Iudae erubescerem, nec attendissem quidem te, nec vespexissem. Nunc autem adducite mihi psaltem. Cumque caneret psaltes, facta est super eum manus Domini, et ait: Haec dicit Dominus : Facite in hoc alueo torrentis fossas et fossas, etc. Non dubito plerosque esse, qui huius rei experimentum quantulumcumque assecuti sint et secundum illud exemplum nonnumquam persenserint in auditu siue decanta-

PICI427

tione laudis, siue orationis bene et morose cum musico modulami8oo

ne sonantis, quod ipsorum uiscera concuteret impetus Spiritus sancti, inundans affectus diuinae inspirationis, uis magna sanctae compunctionis. Fit denique nescio qua naturae ui, ut multo amplius afficiar audiendo sublimiter canentem ecclesiae chorum cum multitudine sonorum, exempli gratia, illam orationem Moysi,

ooo

Obsecro, Domine, dimitte Peccata populi tui, itemque quod orauit idem Moyses eundem Dominum et dixit: S? inueni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi teibsum manifeste, ut ideam te, quam si simplicem

eiusdem

orationis litteraturam,

scripta est, legam uel audiam.

ut in libro historico

Quid igitur ualet nobis haec

institutio breuitatis, qua nos informare uolens:

SIC ERGO, inquit, VOS ORABITIS? 6:9 Hoc nimirum quod iactantiae siue elationis uitium, quae in multiloquio solet obrepere, per compendium siue breuitatem 716 Is. 11, 2. 785 Benedictus, Reg. son. 38, 12; 42, 99. 104. I I4. 787 cf. Col. 4, 6. 791 4 Reg. 5, 14-16.

805 Ex. 32, 51.

35 47, 5 - CSEL 75, p. 802 cf. Rom. 11, 8.

806 Ex. 35, 15.

778/719 scientiam sicut ^ .4, sed corr. 788 siue excitandam zz marg. C 795 in hocalueo]alueum l/zjg. — 796esseom. D | 797sunt? . 805aut dimitte eis hanc noxam l/z/g. 807 manifeste ut uideam te] uiam tuam ze/ faciem lag.

SVPER MATTHEVM 815

V

157

melius potest animus infirmus effugere, et praeterea quia modus hic orationis, qui breuitati studet, ceteris modis facilior, cunctisque pusillis pariter atque maioribus magis accomodatus est. Sunt

820

82

^

namque tres orationis modi in quibus Domino beneplacitum est, quartus illi omnino displicet. Primus modus est cum oratio ex affectu, sicut iam dictum est, diuinae inspirationis protenditur, sicut fiebat Annae, quae in tantum multiplicabat preces, ut eam aestimaret Heli temulentam. Factwm est, inquit Scriptura, cum illa multiplicaret breces coram Domino, ut Heli obseruaret os eius. Porro Anna loquebatur in corde suo, tantumque labia etus moue|bantur, et uox penitus non audiebatur. Aestimawit ergo eam Heli temulentam, dixitque ei : Vsquequo ebria eris ? Digere paulisper uinum quo mades. Secundum similitudinem illius ecclesia de gentibus, quae dudum sterilis Deo erat, nunc autem peperit plurimos, preces coram Domino bene multiplicat, et ex quo sic coepit loqui, aestimauit eam temulentam Heli, scilicet uana sapientia ueteris sacerdotii.

830 Dixerunt enim, quia musto pleni sunt isti, nescientes et deridentes

gratiam quae postea sterilem istam parere fecit. Secundus orationis modus, quem Dominus loco praesenti commendat, ut uidelicet

sciat orans quod non in clamosa uoce, non in multiloquio sed in contritione cordis Dominus exaudiat, quodque oratio breuis et 835 pura esse debeat, ut ista: Pater noster, qui es in caelis, et cetera. "Tertius modus est dum non solum sine clamosa uoce, uel

multiloquio uerum etiam | absque motu labiorum quis orat A 39Y intrinsecus oratione clausa, sicut orabat Moyses, quando persequente Pharaone dixit ad eum Dominus : Qw2d clamas ad me ? Nihil 840

enim

tunc

ore

loquebatur

ad Dominum,

sed magnus

clamor

magnum erat desiderium. Hinc psalmista : Desiderium pauperum exaudiuit Dominus, braeparationes cordis eorum audiuit auris tua. Quartus

84 —

orationis

modus

omnino,

ut iam dictum

est, Domino

displicet, uidelicet ubi multiloquium est absque affectu diuinae PL 1428 inspirationis, quem solum habent uel habere possunt hypocritae, multum loquentes sicut ethnici, in synagogis et in angulis platearum stantes, uel stando orantes et uideri uolentes.

850

Tres modi isti in quibus Domino placitum est, ad mentem reducunt laudabile illud, quod per quendam Sapientem dictum est :In tribus placitum est spiritui meo, quae sunt probata coram Deo et hominibus : Concordia fratrum et amor proximorum et uir el

833 Benedictus, 830 Act. 2, 15. 827 1 $m. 2, 5. 821 1 Sm. 1, 12-14. Reg. mon. 20, 3-4 -CSEL 75, p. 75 (Cassian, Coní/at. 9, 46 VELA Puteo Stute 850 Eccli. 841 Ps. 9, 58. 839 Ex. 14, 15. 834 Ps. 50, 19. Proud9s15. 259 41-2:

Bf

823 eius] illius C( V/zig.) 827erat]fuerat 4C 848/912 tres modi z:que Iesum oz. 7

837 uel multiloquio oz.

158

855

860

SVPER MATTHEVM

mulier sibi consentientes. Vbi namque est concordia fratrum, ibi oratio, quantumcumque prolixa sit, speciosa est nec reputatur multiloquium. In amore proximorum decens est breuiloquium, ut uidelicet in ultimo orationis breuiter commemoratio fiat omnium. Porro per consentientes sibi uirum et mulierem, quorum in consensu magnum natura ipsa postulat secretum, pulchre illum intelligimus orationis modum, quem tertio praescripsimus loco, quo ita possumus orare clauso ostio, ut non solum nulla uox audiatur, sed ne ullus quidem sit labiorum motus. Ita plane iuxta quandam similitudinem uir et mulier sibi consentiunt, uir ille et mulier illa, de quibus psalmista: Cor meum, inquit, ef caro mea exsullauerunt

865

870

V

in Deum

uiuum.

Et qualis sibi exsultatio sit, qui

expertus est ipse scit. Quale uel quantum sit emolumentum orationis eiusmodi, melius animo sentiri quam uerbis ualet exprimi. Denique praeter praesentes effectus petitionum suarum, quas a Deo consequitur, hunc habet fructum optimum, quod consuetudine taliter orandi paene sensibilem sibi linguam rationalis anima formauit, ut fere non minus motum suum sentiat intus, quam sentit lingua carnea dum mouetur cum labiis exterius, atque ita fiet ut cum fuerit morte obclusum corporis, os et lingua carnis omnino defecerit, paratam animam suam linguam habeat et oret

fortiter prompta et expedita oratione | illa cuius sibi usum fecit in C carne posita, stetque sic orando inuicta contra cateruas aerias, 875 quae circumdant eam in illa hora. Nimirum quanto fuit in carne degenti frequentior, tanto tunc orationis eiusmodi armatura contra malignos spiritus inuenitur acutior. Igitur in tribus istis placitum est Domino modis orationis sicut in concordia fratrum sicut in amore proximorum sicut in secreto uiri et mulieris sibi 88o consentientium. Quartus modus scilicet multiloquium sine affectu, quem uidelicet modum soli hypocritae nouerunt ipse detestatur nimirum secundum similitudinem illorum trium, quos idem Sapiens exsecrans protinus ita loquitur : Tes species odiuit anima mea et aggrauor ualde animae illorum, pauperem, superbum et 885 diuitem mendacem, et senem fatuum et insensatum. Quis est enim pauper superbus nisi qui amat in synagogis et in angulis platearum stans orare ut uideatur ab hominibus. Oratio namque paupertatem profitetur. Etenim Deum orare quid est nisi a Deo mendicare? Ergo qui et orat et orando uideri uult ut glorificetur ab 890 hominibus, quid nisi et pauper est et superbus? Quis est autem diues mendax nisi is qui nec saltem orat sed seipsum iustificat? Deus, ait quidam talium, gratias ago tibi,| quia non sum sicut ceteri hominum, raptores iniusti adulteri, uel ut etiam hic publicanus.

862 Ps. 85, 5.

883 Eccli. 25, 5.

871 morte fuerit D

892 Ec. 18, 11-12.

6ov

SVPER MATTHEVM

V

159

Ieiuno bis in sabbato, decimas do omnium quae possideo. Denique 895 quasi diues decimationes et ieiunia sua computabat et pro congre-

gatis et apud se repositis iustitiae diuitiis gratias agebat, sed mentiebatur

et semetipsum

seducebat.

Nam

sí dixerimus,

ait

Iohannes apostolus, quoniam peccatum non habemus, ipsi mos seducimus el ueritas in nobis non est. Ergo et diuitem huiusmodi 9oc diuitem mendacem recte odiuit anima Sapientis, quia non solum mentitur, sicut iam dictum est, sed et Deum mendacem facit, quantum in ipsoest. Nam s? | dixerimus, ait idem Iohannes quoniam non peccauimus, mendacem facimus eum el uerbum eius in nobis mon est. Et quidem sicut littera sonare uidetur, pauper 995 superbus et diues mendax in rebus humanis siue corporalibus recte Sapienti odibilis est, sed ad rem praesentem magis attinet et pauperem superbum et diuitem mendacem iuxta anagogen intelligere scribam et Pharisaeum, qui reuera in paupertate superbi et ueraciter mendaces fuerunt in falsis iustitiae suae 910

diuitüs,

et nihilominus

senem

fatuum

et insensatum

omnem

coetum seniorum qui conuenerunt et populum concitauerunt aduersus Dominum Iesum. | De tribus iam dictis modis orandi faciliorem modum tamque pusillis quam maioribus magis commodum uel aptum, scilicet, 215 breuiorem

paucisque uerbis contentum, praescribit, dicens: Sic ergo uos orabitis : PATER NOSTER, QVI ESIN CAELIS, SANCTIFICETVR NOMEN TVVM, et cetera.

A. 40

6,9

Haec oratio forsitan discipulis Domini adhuc rudibus ob sui breuitatem insufficiens uisa est. Nam, sicut Lucas memorat, cum 920

esset in loco quodam orans, ut cessauit, dixit unus ex discipulis eius ad eum: Domini, doce nos orare sicut et Iohannes docuit discipulos suos. Quale hoc erat, discipulos Domini rogare, ut sicut docuerat

925

959

225

homo

Iohannes

ita doceret eos orare,

Iohannes

enim

homo erat ? Vt autem, sicut oportet, oremus, nemo docere potest, nisi solus Deus. Hinc apostolus: Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Ergo, quoniam doceri uolebant, sicut homo hominem docere potest, sicut homines discipulos | suos docere potuerat homo Iohannes, quid uel quomodo eis respondit? Cwm ovatis, inquit, dicite: Pater, sanctificetur nomen tuum, aduenial regnum tuum, panem nostrum quotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis peccata nostra, siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis, et ne nos inducas in tentationem. Si parum compositus uel insufficiens uidebatur illis modus orationis, quem secundum hunc euangelistam Mattheum ipse ultro in monte docuit, et idcirco in loco alio

897 1 Io. 1, 8. 1o.

919 Lc. 11, 1.

913 tamque] -que oz. /

925 Rom. 8, 26.

923 eos om. t

929 Lc. 11, 2-4.

931 hodie] cottidie CD

(SEG

160

SVPER MATTHEVM

V

rogauerunt se doceri, sicut Iohannes orare docuit, pulchre nimirum illis compositionem siue longitudinem orationis non solum non auxit, uerum etiam diminuit. Nam de septem petitionibus

duas omisit, tertiam et ultimam, fiat uoluntas tua sicut in caelo et in

94 o lerra, sed libera nos a malo, et laudem breuissimam, quam hic in Mattheo praemisit, uti solemne est orationem a laude inchoari, post primam appellationem : Pater noster, statim dicens, qui es in caelis. Nec mora, ut magis ac magis notum sit oratori, qui cum Deo uerba facit, quod non opus sit ei longo uel composito sermone 94 ^ fatigari: Quis uestrum, ait, habebit amicum, et ibit ad illum media nocte et dicet illi: Amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus uenit de uia ad me, et non habeo quod bonam ante illum. Nimirum qui sic uenit ad amici sui ostium, non sermonem affert longum, praemeditatum, diligenter compositum siue accuratum, 959 sed et si tota nocte standum sibi et rogandum est, unus idemque

sermo breuis est, et hoc idem repetit centies resonatque millies:

Amice, commoda mihi tres banes ! amice, commoda mahi tres panes ! Secundum hoc exemplum : Petite, inquit, et dabitur uobis, quaerite el inuenietis, pulsate, et aperietur uobis. Quid petemus? Quid 95

^

quaeremus ? Spiritum bonum,

ait: Si emim uos, cum

sitis mali PL 1429

nostis bona data dare filiis uestris, quanto magis Pater uester de caelo dabit Spiritum bonum petentibus se, subauditur qui doceat uos orare? Dixistis enim: Domine, doce nos orare, sicut et Iohannes docuit discipulos suos, ignorantes quia doctrina huiusmodi non est

960 Iohannis siue alicuius hominis, sed solius Spiritus boni, Spiritus

Sancti. Proinde, si compendiosum quaeris iter ad consequendam orandi scientiam, nec ista secundum Mattheum longiori, nec illa secundum Lucam breui oratione adeo opus tibi erit, tantummodo 96 ^

persistas rogans Patrem, postulans amicum: Da mihi spiritum bonum, da mihi spiritum sanctum. Quem cum ille tibi dederit, iam uere

orandi

scientiam

habebis,

et miro

modo

sic in oratione

uehementer occupatus eris, ut uerbum aliquod proferre uix possis, quia non uacabit a gemitu continuo totum praeoccupante officium uocis. Hinc est illud : Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed 9g ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus quia secundum Deum postulat pro sanctis. Igitur hanc orationem dominicam, partesque eius, id est petitiones septem quarum prima est, sanctifi945 Lc. 11, 5-6. 953 Lc. 11, 9. Ds3so 1255. 969 Rom. 8, 26-27.

941 inchoare B7

955 ib. 15. 958 Lc. 11, 1. 970 cf. Sap. 1, 6.

942 statim dicens oz. B/

965 cf.

943 oranti Bz, B zn ras.

945 ait oz. B? 9477 de uia oz. C ante oz. C 951 sermo] est ad. / 952 amice? asque panes? non repet. ?.— 953 petimus...quaerimus B/ 962 longiori] breui C^ — 963breuiori/ ^ tibiopus — D . 965dederit tibi — B 968 a om. .ADt

SVPER MATTHEVM

V

161

cetur nomen tuum, ultima, sed libera nos a malo, sic recte accipimus 25

tamquam prima scientiae uel doctrinae huius, qua ad orandum sumus

informati, elementa,

quoniam

ueluti pueris haec tradita

sunt, cum necdum accepissent Spiritum Paraclitum, dicentibus interdum : Domine, doce nos orare, sicut et Iohannes docuit discipulos suos. Etiam si fuerimus perfecti ita, ut, sicut iam supra dictum est, Spiritus ille gemitibus inenarrabilibus oret uel postulet pro nobis ; non tamen oratio haec, oratio dominica, |prima cunctarum C 61v

orationum ab ore nostro cadere debet, ne uideamur nobis ipsis magni et orationis huius non indigentes, quae quasi pueris, id est incipientibus proposita sit, ut habeant aliquod initium dissimilitu985 dinis ab improbitate hypocritarum, quorum tota oratio est multiloquium. Et quidem breuis et paruis aperta est, sed et magnos delectare atque exercere potest, et in primis appellatio haec : Pater noster,. Qui enim, cui dicimus, Pater noster? Nos quondam filii irae, filii gehennae, filii mortis, filii diaboli dicimus Pater noster 9959 Patri misericordiarum,

Patri caelestis patriae, Patri uitae sempi-

ternae, Patri Domini nostri Iesu Christi, Dei sibimet coaequalis et

coaeterni. |Gratia huius unici Filii sic loquimur Patri huic, ex quo

A 40V

sumus renati, qui male fueramus nati, et mirabili compendio mala sors nostra sic mutata est, quod effecti sumus filii Dei, credendo in 995

eum, qui cum solus Filius Dei esset, naturae nostrae particeps factus est. Gratiam istam miratur omnis creatura, praedicat sancta per orbem ecclesia, uenerantur angeli, reuerentur archangeli, magnificant throni, glorificant dominationes, laudant princi-

IOOO

1005

IOIO

patus, adorant potestates, benedicunt uirtutes, desiderant in eam prospicere cherubim atque seraphim. Admirationem tantae gratiae nos quoque habere innuit laus ista quam breuis, qwi es in PL 1430 caelis. Quis enim docilis ad orandum, puer docilis ad inuocandum patrem non admiretur quod iste Pater cum sit in caelis, id est tantum in inuisibilibus, quae nobis inuisibilia sunt, nec possit uideri, hic in isto uisibili saeculo, ubi eum non uidet homo, nos

genuit, quemadmodum apostolus Iacobus: Voluntarie, enim inquit, genuit nos uerbo ueritatis, ut simus initium aliquod creaturae eius. Quamuis autem caelorum nomine patria significetur inuisibilis, ubi sancti habitant angeli, et quo Christus quadragesimo post resurrectionem suam die uidentibus apostolis ascendit, nihilominus tamen caeli dicuntur et sunt supra memorati nouem ordines

978 Lc. 11, 1.

988 cf. Eph. 2, 5.

993 cf. Io. 5, 5.

996 cf. Missale Rom., praefatio communis.

Symbolum Credo in unum.

1006 Iac. 1, 18.

995 cf. 2 Petr. 1, 4.

999 cf. Phil. 2, 8.

1004 cf.

1010 cf. Act. r, 9.

976 informata B — 986 aperta] apta; — 993 quia; — 994 quod] quia 7 997 per orbem sancta —- B/ — 1003sitom. B^ — 1004 nec supra Jin. /A, om. Bt 1005 saeculo uisibili — 7

162

SVPER MATTHEVM

V

angelorum, et in eiusmodi caelis hic Pater noster est quod est beatitudo IOI$

IO20

illorum,

quia uidelicet,

Deum

in illis esse,

hoc

est

permanere et non mutari, quemadmodum dicit ad Moysen: Ego sum qui sum ; et huius essentiam inuariabilem in semetipsis semper habent, semper et absque ullo fine beati et immortales habebunt, et immortaliter pascentur hoc summo bono, quo pleni sunt, quo pleni permanebunt. Hinc omnes christiani, magni et parui, diuites et pauperes, nobiles et plebei, domini et serui, reges et mendici, principes cum uulgo ignobili, omnes omnino absque ulla distinctione gentis siue conditionis, sexus et aetatis, ordinis uel officii,

Pater noster dicimus huic et nemo nostrum dicit, Pater mi. Vnus est Filius primogenitus et unigenitus, non uti nos gratiae, sed solus naturae filius, cul conuenit dicere, Pater mi, et dixit cum tradere1025

tur : Mi Pater, si possibile est, transeat a me calix iste, et pater noster nusquam legitur dixisse. Cur hoc ? Videlicet quia dissimiliter illi et nobis Deus Pater est: Illum genuit, nos omnes adoptauit. Tali appellatione praemissa, prima petitio haec est : SANCTIFICETVR NOMEN TVVM. 0. 9c Sanctum semper fuit et est nomen Domini, uerumtamen modus

1030

quidam est sanctificationis eius nobis utilis, quem per Prophetam hoc modo promisit: Sanctificabo nomen meum magnum, dicit Dominus, wf sciant omnes gentes, quia ego Dominus cum sanctificatus fuero in uobis coram eis. Protinus ac si quaereret aliquis: 1035 Quomodo | nomen tuum sanctificabis ? ait: Tollam quippe uos de C 62 gentibus et congregabo uos de uniuersis terris, et adducam uos in terram uestram, et effundam super uos aquam mundam, etl mundabimini ab omnibus inquinamentis uestris, et dabo uobis cor nouum, et spiritum nouum ponam in medio uestri, et cetera: quibus utique 1040 uerbis gratia praesignatur baptismi Christi. Ergo tolli de gentibus et congregari de uniuersis terris credentes in Christum et baptizari eos in remissionem peccatorum, hoc sanctificari est nomen tuum, o Deus Pater omnium, quia sic sancti fiunt hi, super quos inuocatur nomen tuum. Etenim sanctificatio haec reuera nominis tui sancti1045 ficatio est, quia non tam ipsis datur, quam tuo nomini, iuxta illud quod dictum est per psalmistam :Non nobis, Domine, non nobis ; sed nomini tuo da gloriam. Vt autem sanctificatio haec in plures PL 1431 redundaret, primus ipse Christus sanctificatus est eodem baptismo, quo moriendo baptizatus est, sicut praedixerat: Ego, in1050 quiens, baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usque dum perficiatur ? Et sub ipso passionis articulo, cum dixisset orans ad

1014 Ex. 5, 14. 26.

— 1025 Mt.26,59. 42.

1046 Ps. 115, 9.

1027 omnes oz. B;

— 1032 Ez. 56,23. — 1035 ib. 24-

1049 Lc. 12, 5o.

1039 quibus oz. C

1051 passionis ;z zarg. A

SVPER MATTHEVM

V

163

Patrem : Sanctifica eos in ueritate, subinde, et fro eis, ait, sanctifico meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in ueritate. Quid enim sanctificariipsum sanctum sanctorum, nisi sanctificari pro peccatis omnium 105; et auferri illi quas posuerat in eo Deus iniquitates omnium nostrum ? In illo sanctificationis actu, o Deus Pater, sanctificatum

est nomen tuum, quia per effusionem sanguinis et aquae de latere eius sanctificati sunt, et remissionem peccatorum acceperunt hi super quos inuocatum erat nomen tuum. Igitur quod dicimus, 1060 sanctificetur nomen tuum, hoc dicere est, conuertantur gentes et remissionem peccatorum accipiant per nomen tuum, et omnium orationum quascumque offerimus siue pro catechuminis nostris, siue pro haereticis et schismaticis, siue etiam pro perfidis Iudaeis, et pro paganis nunc usque incredulis, ut conuertantur ad Deum 106s uluum et uerum, et unicum Filium eius Iesum Christum, Deüm et Dominum nostrum, summa haec est, sanctificetur nomen tuum.

Secunda petitio est : ADVENIAT REGNVM TUUM.

6, 10a

Quando hac oratione discipulos suos informabat, sicut baptismi 1070 Sacramentum,

quod nobis est sanctificatio nominis Domini, nec-

dum conditum fuerat, ita et regnum Dei nondum uenerat, sed appropinquabat iuxta hoc euangelicae praedicationis initium: Paenitentiam agite, abpropinquabit | enim regnum caelorum. Ex eo A 41 namque regnum Dei aduenit et intra nos es, ex quo princeps mundi 107; huius foras missus est, quod per passionem et resurrectionem suam mox fore praenuntians, ecce enim, inquit, regnum Dei intra uos est. Eatenus mors regnabat. Quamuis lex subintrasset, nihilominus tamen peccatum tyrannizabat, quemadmodum apostolus cum dixisset, sed regnauit mors ab Adam usque ad Moysen, et cetera, 108o demum subintulit :Lex autem subintrauit, ut abundaret delictum. Quid ergo adhuc oramus, adueniat regnum tuum ? Videlicet, ut regi regni eius omnia sint subiecta, totumque compleatur illud, quod psalmista cum dixisset, gloria et honore coromastt eum et constituisti eum super opera manuum tuarum, addidit adhuc : omnia subiecisti

108s Sub pedibus eius. Hinc apostolus : Nunc autem, ait, necdum uidemus omnia subiecta ei, eum autem, qui modicum quam angeli minoratus est, uidemus | Dominum Iesum propter passionem mortis gloria et C 62v honore coronatum. Et alibi dicit: Deinde fimis, cum tradiderit

1052 Io. 17, 17. 19. 1054 cf. Dan. 9, 24. 1055 cf. 15253, 65 1* 1057 cf. Io. 19, 34. 1058 cf. v.g. Is. 4, 1 ; Act. 2, 21 etc. 1062 cf. Missale Roz., Orationes fer. VI in parasceuen - P. Bruylants, Les oraisoms..2, 777 Ss. p. 220. 1073 Mt. 4, 17;cf. Lc. 17, 20-21. 1076 cf. Io. 12, 51. 1079 Rom. 5, 14. 1080 Rom. 5, 20. 1084 Ps. 8, 6-8. 1088 1 Cor. 15, 24-26.

1052 sanctifico ait ^ B7 1065 uerum et uiuum ^

1058 peccatorum oz. Bf B/

1059 erat supra lin. C

164 Io9go

SVPER MATTHEVM

V

Christus regnum Deo et Patri, cum euacuauerit omnem principatum, et potestatem, el uirtutem, et dominationem. Oportet autem illum regnare donec ponat inimicos suos sub pedibus eius. Nouissima aulem

inimica destruetur mors.

Igitur, quamuis iam aduenerit, PL 1432

iamque sit intra nos regnum Dei, ex quo Christus propter passionem

mortis gloria et honore

coronatus

est, nihilominus

tamen

1095 adhuc oramus, adueniat regnum tuum, id est nouissima destructio-

IIOO

1105

IIIO

ne mortis perficiatur, nihilque relinquatur illi non subiectum, nullumque remaneat scandalum, iuxta quod a/ibi dicebat: Et colligent de regno eius omnia scandala. Tertia petitio: FIAT VOLVNTAS TVA IN CAELO ET IN TERRA. Iuxta sensum iam dictum fere superabundat, unde et apud Lucam studio breuitatis praetermisit eam, ut supra iam dictum est. Quis enim regnat et non fit eius uoluntas? Verumtamen nonnihil interest, quia uidelicet regnat super bonos et malos, super eos quoque qui dixerunt, nolwmus hunc regnare super nos, quemadmodum in propheta dixit: Et regnabo super uos in furore meo, in solis autem bonis et sanctis uoluntas eius est. Hinc ad Hierusalem dicit: Non wuwocaberis ultra derelicta, et terra tua non uocabitur amplius desolata, sed uocaberis uoluntas mea in ea. Econtra reprobis loquitur: Non est mihi voluntas im uobis. Recte igitur cum dicimus, aduentat regnum tuum, quoniam super aduersarios quoque suos regnabit, oramus, ut faciat ipse, quatenus nostra sit subiectio uoluntaria, dicendo fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra. In caelo namque, id est in beatis spiritibus, facta est et fit

II1Ij

I120O

uoluntas eius nihilque illi repugnat deiecto cum suis satellitibus aduersario, qui idcirco cecidit, quia repugnabat rebellione uoluntatis malae, unde et uocatus diabolus et Satanas. Erubescant ex hac sententia qui cotidie in caelo ruinas fieri mentiuntur. Nam quid prodest nobis caelorum similitudo si et in caelo peccatum est? Et quidem in multis concedendo dicendum est: Fiat uoluntas tua, quemadmodum et ipse in passione sua dixit: Pater mi, si non potest hic calix transire nisi bibam illum fiat uoluntas tua. Illa autem uoluntas Patris maxime oranda, postulanda, obsecranda est, quatenus fiat ut uiuamus, quia haec summa est

II25

et nobis optima uoluntas eius. Et si sunt plurimae uoluntates eius, quia plura sunt praecepta

1095 Hebr. 2, 8-9. 1097 Mt. 15, 41. 1101 cf. Lc. 11, 2-4. 1104 Lc. I9, I4. 1105 Ez. 20, 35. 1107 Is. 62, 4. 1109 Mal. r, ro. 1115 Benedictus, Reg. mon. 55, 21 - CSEL 75, p. 131. 1116 Apoc. 12, 9.

1102sit/ . 1105 dixit in propheta D — meo] effuso V/zig. 1109 uoluntas mihi ^ B7 — 1111ipsefaciat » D — 1116 uocatur A4, uocabatur B/ 1117 Iher ( — Hieronymus) in marg. D — 1417/1124 erubescant usque eius oz. Bt 1125 GR (— Gregorius) in marg. A

6, 10b

SVPER MATTHEVM

V

165

eius, unde et in psalmo dicit: Sanctis qui in terra sunt eius, mirificauit omnes uoluntates meas in eis. Haec summa est uoluntas eius, ut uiuamus et salui simus. Hinc ipse Filius loquitur: Haec est autem uoluntas eius qui misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi II30 non perdam ex eo, sed vesuscitem illud in nouissimo die. Et rursum : Haec est autem uoluntas Patris mei, qui.misil me, ut omnis qui uidet Filium et credit in eum, habeat uitam aeternam. Sed tu arbitratu tuo terra id est peccator es, et alius caelum, id est sanctus est, sic quoque speciosa est oratio, dum ita sentis sicut T1343 ille sanctus, ita et ego peccator, quoniam credo in Filium tuum, Pater, saluus sim et habeam uitam aeternam.

Quarta petitio: PANEM NOSTRVM SVPERSVBSTANTIALEM DA NOBIS HODIE. Hic quidem suwpersubstantialem, in Luca uero Panem legimus I140 quoti|dianum. Possumus supersubstantialem panem intelligere, qui super omnes substantias sit, et uniuersas superet creaturas, qui et dicit: Ego sum panis uiuus qui de caelo descendi. Alii simpliciter putant secundum apostoli sermonem dicentis: Habentes uictum et uestitum his contenti simus, de praesenti tantum 1145 cibo sanctos curam gerere, unde et in posterioribus sit praeceptum : Nolite cogitare de crastino. Huiusmodi panem a Deo petisse uel sperasse primus legitur Iacob peregre proficiscens ; S7, inquit. Dominus fuerit mecum, et custodierit me in uia ber quam ambulo, et dederit mihi banem ad edendum, et cetera. Alius est panis sermo Dei PL 1435 II$O de quo Moyses dicit : Non zn solo bane uiuit homo, sed in omni uerbo quod egreditur de ore Dei. Cuius defectum comminatur per prophetam Deus populo peccatori: Mittam, inquiens, wobis famem audiendi uerbum Dei. Tertius est panis, caro Christi, quam nobis de sancto altari dat quemadmodum dixit, et anis quem ego dabo, caro 1056505 mea est, bro mundi uita. Quidlibet horum trium cogites, Dei donum est, nec alius quis praeter eum dare potest. Si de pane uictuali quaeras, quis alius facit, ut eum terra | producat? Si de pane ÁÀ 41V spirituali quod est uerbum Dei, quomodo, nisi per adspirationem Dei datur ? Quomodo, inquit, apostolus, Praedicabunt, nist mittan1126 Ps. 15, 5. 1128 Io. 6, 39-40. TH39* Ic 192058 1140 Hier., Iz Mat. 1, 782-785 - CC 77, p. 37. 1142 Io. 6, 51; Hier., ;b. 777. 1143/1146 Hier., zb. 785-787. 1144 1 Tim. 6, 8. 1146 Mt. 6, 34. 1147 Gen. 28, 20. 1150 Mt. 4, 4 (Deut. 8, 5). 1152 Amos 8, 11. 1154 Io. 6, 52. 1159 Rom. 10, 15.

1128 simus] fiamus B7 1133/1136 sed sque aeternam oz. B 1143 sermonem dicentis] dictum B7 1144 sumus / uictum et uestitum] alimenta et quibus tegamur l/z/g. 1146 nolite ergo esse solliciti in crastinum Vulg. | cogitare decrastino —- Hier. — 1148fuerit Dominus B/ — Dominus] Deus Vig. me oz. B£ 1149 edendum] uescendum zz. 1151 egreditur] procedet M^ — deore Dei] deore Domini D? — 1153 Dei] Domini Vulg. 1155 donum Dei — 4 1158/1159 Dei aspirationem ^ B/

166 1160

SVPER MATTHEVM

V

tur ? Si de pane sacramenti, quis nisi Deus facere potest, ut tibi ad uitam detur et in remissionem peccatorum a te percipiatur ? Igitur panem nostrum quotidianum da nobis hodie, sic dicat sapiens etiam rex, ut ueraciter confiteatur, nec erubescat confiteri, dicens: Ego

autem mendicus sum et Pauper. Quinta petitio: 1165

ET

DIMITTE

NOBIS

DEBITA

NOSTRA,

SICVT

ET

NOS

DIMITTIMVS

6, 12

DEBITORIBVS NOSTRIS.

1170

1175

1180

1185

Qualiter nos, quorum multa sunt debita, dimittamus debitoribus nostris, ipse huius orationis auctor exemplo suo docuit, qui nulli quidquam debuit. Cum enim crucifigeretur, dicebat : Pater, dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt. Sciebat enim inter eos esse nonnullos, nescientes quid facerent eosque dicturos esse ad Petrum et ad reliquos apostolos : Quid faciemus, uiri fratres ? Credituri erant ex illis plurimi, et dimissus est illis sanguis eius secundum petitionem dicentis :Pater, dimitte illis. Similiter optare debemus cunctis debitoribus nostris, et non quaerere ultionem ex eis et tunc ore libero mente secura dicere poterimus : Dimitte nobis sicut et nos dimittimus. Quid, si non nesciunt quid faciunt, sed inuidendo persequuntur nos et occidunt, maxime propter Christum ? Numquid exigitur a nobis, ut dimittamus eis, si uolumus nobis debita nostra dimitti ? Immo non solum inculpabiliter, uerum etiam iuste

clamamus id quod ualde notum et usitatum est : Vzndica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum qui effusus est, et redde uicinis nostris septuplum in sinu eorum. Nonne his similia, immo et fere grauiora, ipsa Christi persona loquitur in propheta: F?ant, inquit, «xores eorum absque liberis, et uiduae, et uiri earum interficiantur morte, et cetera, quae ita concludit: Ne jpropitieris iniquitati eorum, et peccatum eorum a facie tua non. deleatur. Fiant corruentes in conspectu tuo, in tempore furoris tui abutere eis. Debita pecuniae seu quarumlibet

1190 debitoribus

1195

rerum, quae nobis iure debentur, ut dimittamus nostris, conuentio nos ista non cogit, nisi forte pro

misericordia, si debitor attenuatus paupertate reddere | non possit. Siquidem et ipse Dominus, quod iure sibi debetur uel quod ei semel quispiam uouit, nequaquam dimittit, siue bonum siue malum sit sed nec altero commutari concedit, immo dicit : Si quis PL 1434 mutauerit, et hoc quod mutatum est et bro quo mutatum est, sanctificabitur Domino et non redimetur. Sexta petitio: ET NE NOS INDVCAS IN TENTATIONEM. Ergone Deus inducere 6 13 solet in tentationem, ut dicamus el, e£ ne nos inducas in tentatio-

1163 Ps. 39, 18. 1169 Act. 2, 37. 1172 cf. ib. 41. 47. 1181 Ps. 78, 10. 12 ;Antiphona ad nocturnam 24. dec. -CAO 22b p. 52. 84. 1184 Ier. 18, 21. 25. 1194 Leu. 27, 35.

1177 non sapra lin. A add. CD

1185 eorum? 7, earum l/z/g

1196 petitio] est

SVPER MATTHEVM

V

167

nem ? Non utique in tentationem mali, tentationem concupiscen-

1200 tiae, siue peccati. Nemo cum tentatur, ait Iacobus apostolus, dicat

quia a Deo tentatur. Deus enim intentator malorum est. Ipse autem neminem. tentat. Vnusquisque uero tentatur a concupiscentia sua

abstractus et illectus. Est autem

alia tentatio, scilicet tribulatio,

quae ab hoc saeculo multis infertur modis et eiusmodi tentatione 120; Deussanctos suos tentare consueuit. Hinc est illud per Sapientem dictum : Deus tentauit illos, tamquam aurum in fornace probauit eos. Recte et sapienter sic tentari, id est, tribulari metuentes, et semper

pauidi dicamus Deo, rogemus Patrem, ef ne mos inducas in tentationem. Sed dicit aliquis: Nonne gloriosum et optabile est in 1210 tribulatione tentatos atque probatos coronari? Nonne ex huiusmodi tentationibus martyres sancti facti sunt gloriosi? Nonne ergo magis optare debemus tentationem? O homo puluis et cinis, tu tibi confidis multumque praesumis cum nescias, utrum amore an odio dignus sis? Dum in agones 121; ingrederis, dum te periculo tradis, forte iudici aut alicui malo homini siue discrimini, tuam scire potes uoluntatem, Deus autem cui uult tribuit uirtutem, maxime autem pauido et humili, sicut de

ipso propheta dicit: Q«wi dat lasso uirtutem et his qui non sunt, fortitudinem et vobur multiplicat. Poterat ipse fortissimus leo de 1220 tribu Iuda siue catulus leonis praebere in semetipso exemplum nimiae fortitudinis in articulo passionis, sed noluit, immo coepit

pauere et taedere et dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem, spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Et ne nesciremus ut quid hoc dixerit: Vigilate, inquit, et orate, ut non intretis in 1225 lentationem,

per hoc innuens

ut nusquam

christianus

temere

se

ingerat, immo induci timeat in tentationem, cum ipse qui satis sciebat de semetipso quod non uinceretur a tentatione, tunc procidens orauerit dicens :M: pater, si possibile est, transeat a me calix iste. Dicis ad haec : Quomodo ergo psalmista dicit : Proba me, 123o Domine,

et tenta me?

Nimirum

cum

illo iam dicto utili timore.

Antequam enim diceret: Tenía me, praemisit: Proba me! Quod idem est ac si diceret : Primum cognosce uires possibilitatis meae, ut si tentari necesse est, saltem non patiaris me tentari super id quod possum sustinere. De nullo sanctorum sacra usquam memi125; nit Scriptura, quod sese tentari uel tribulationibus | fatigari ; rogauerit, nec ipse Dauid nos loco memorato |cum dicturus : tenta 1200 Iac. 1, 15-14. 1206 Sap. 5, 5. 6. 1213 Gen. 18, 27. 1218 Is. 40, 29. 1221 Mc. 14, 33. 34. 38. 1228 Mt. 26, 39. 1229 Ps. 25, 2. 1236 2 Sm. 24, 12.

1201tentatur]temptor D — enimoz.C int. malenim;4 ^ autem adZ. D,om.Bt | 1207semperoz.B; ^ 1209gloriosum]etpraezm.B:? ^ 1210atque] etB; — 1211sanctiswpra/im.)A — 1213/1246 0 homo wsqueessetom. B; —— 1223 caro autem] caro uero T/z/g. 1236 tenta] et praem. C

168 me,

1240

SVPER MATTHEVM V praemisit:

proba

me,

quinimmo

quam

inuitus

et nolens

tribulationem subierit, quodam loco uerbis suis ipse satis exprimit. Cum enim numerasset populum et propter hoc iratus Dominus misisset ad eum prophetam Gad dicens :Trium tibi datur optio, elige tibi unum quod uolueris ex his ut faciam tibi, etcetera, dixit Dauid : |Coarctor nimis, sed melius est ut incidam in manu Domani, C 64

multae enim misericordiae eius sunt, quam in manu hominis. De beato Iob ex uerbis ipsius satis manifestum est, quam libenter 1245

tentatione, qua tentatus est, carere uoluisset, et quod caro ualde

infirma fuerit, quamuis spiritus utcumque promptus esset. De tentatione quoque peccati si placet hic intelligi, non aliter intelligendum

est, e£ «e nos

inducas

im tentationem,

diceretur, et ne nos fermiltas induci in tentationem.

nisi ac sl

Septima

1250 petitio est :

SED LIBERA NOS A MALO. AMEN. Hanc ut superius iam dictum est 6, 13

secundum Lucam, sicut et tertiam illam :F?at uoluntas tua sicut in caelo et in terra, studio breuitatis omisit, dum plenius inculcare I255

uult eis qui nondum intellexerant ex hac prima institutione, quod orantes non oporteret multum loqui. Et quidem unum idemque uidentur significare, e£ ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo, quoniam in tentationem non induci, id plane est a malo liberari; uerumtamen magis uniuersale nomen est malum eorum quae nocent et naturae uel saluti humanae aduersa sunt. Nam, ut

1260

1265

1270

de ceteris taceam, mors ipsa malum est, et infernus malum est, et diabolus malus est, a quo gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum nos liberet : Amen : hoc signaculum orationis Dominicae interpretatur were uel fideliter. Ecce haec est oratio Dominica septem distincta partibus, id est petitionibus, et ipsa est cunctarum exemplar orationum, ut quidquid a Patre nostro Deo petere uolumus, hic probemus utrum Deo placitum uel ad salutem nostram sit idoneum, quod postulamus. Nam si ab istarum qualibet petitionum petentis intentio discordat, nequaquam in nomine saluatoris postulat, et idcirco non arroget sibi sponsionem dicentis :Sí quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis. Et in cunctis quidem petitionibus claret Patris bonitas, in quinta autem quae est, et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, bonitas simul et

seueritas, quam protinus ita confirmat :

1242 zb. 14. 1245 Mc. 14, 58. 1252 cf. Ec..31, 2:4: 1262 Hier., In Mt. 1, 788-789 - CC 77, p. 37 i id., Lib. int. bebr. nom. 60, 14; 80, 10 - CC 72, p. 155. 159. 1268 Benedictus, Reg. zn. 52, 4 - CSEL 75, p. 122.

1240 prophetam ;z zarg. 4 — 1243 multae usque sunt n marg. A 1250 est om.Bt | 1254eis|]his D — 1256 significare uidentur — D, significare / marg. D 1257 malo!] Amen zd. D

PLEIrTA35 0A

SVPER MATTHEVM 127;

V

169

.SI ENIM DIMISERITIS HOMINIBVS PECCATA EORVM, DIMITTET ET 6, 14-15

VOBIS PATER VESTER CAELESTIS DELICTA VESTRA ; SI AVTEM NON DIMISERITIS HOMINIBVS, NEC PATER VESTER DIMITTET VOBIS PECCATA VESTRA. Quam bene bonitas et seueritas pii Patris, et iusti iudicis per 128o istam conditionem prouidit cunctis reconciliationem quaesituris, sicut ipse superius dictauit dicens : S7 ergo offers munus tuum ante altare, el recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et uade prius reconciliari fratri tuo, el tunc ueniens offeres munus tuum. Legimus hunc ipsum 128; Dominum ubi praecepta et iudicia sua populo suo per Moysen proposuit, ita dicentem: Qwi percusserit hominem uolens eum occidere, morte moriatur. Qui autem non est insidiatus, sed Deus ilum tradidit in manu eius, constituam tibi locum quo fugere debeat, PL 1436 A subauditur, ne propinquus occisi occidat eum, quod alibi consti129o tuens plenius edicit. Quae fortior uel magis munita ciuitas reis ad refugiendum esse potuit, quam ista conuentio iustitiae seu caritatis, s? non dimiseritis, nec Pater uester dimittet uobis ? Quis enim Patris huius filius esse uolens, ciuitatis huiusce uectes et seras

effringere audebit, et in eum uindicare qui in illam confugit 1295 cupiendo reconciliari? Igitur quoniam dixerat superius: Vade frius | reconciliari fratri tuo, et ile poterat causari de difficultate C 64v reconciliationis,

puta dixisse Dominum,

constituam

tibi locum

quo fugere debeas, id est ponam conditionem de peccatis dimittendis, in quam timens incidere frater tuus, satisfactionem tuam 1300 suscipiat.

1279 i4., praef. 1. 1281 Mt. 5, 23-24. 1286 Ex. 21, 12-13. Num. 55, 6. 1295 Mt. 5, 24. 1297! cL E X21; 57

1289

1285 per Moysen zz zarg. /À 1287 occidere i» marg. 4 1289 occidat] interficiat B/ — 1291 conuentio] coniunctio B/ — 1296fratrituoos./ . 1300 explicit liber quintus incipit sextus B

LIBERSSEXTVS Misericordiam, et ueritatem, ait psalmista, diligit Deus, gratiam PIL34350B et gloriam dabit Dominus. Secundum hoc ueridicum carmen haec loquitur Dei Filius, quae nunc tractauimus et tractamus. Te autem faciente elemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua, ut — sit elemosyna tua in absconso, et Pater tuus qui uidet in absconso, reddet tibi. Et :Tu autem cum orabis, intra in cubiculum, et clauso ostio ora Patrem tuum, el Pater tuus qui uidet in absconso, reddet tibi. Ibi misericordia, ibi ueritas est quam Deus diligit. Et quid nisi et gloriam reddet tibi? Econtra similatores et callidi IO gratiam prouocant iram Dei qualium uidelicet maximi erant hypocritae illi scribae et Pharisaei, contra quos dicit: Cwm ergo facis elemosinam, noli tuba canere ante te, sicut faciunt hypocritae. Et : Cum oratis, non eritis sicut hypocritae. | In tribus hic operibus ueritatem se diligere testatur. Etenim tertium hoc est: CvM AVTEM IEIVNATIS, NOLITE FIERI SICVT HYPOCRITAE TRISTES. 6, 16-18 EXTERMINANT ENIM FACIES SVAS, VT PAREANT HOMINIBVS IEIVNANTES ;AMEN DICO VOBIS, QVIA RECEPERVNT MERCEDEM SVAM. Tv AVTEM CVM IEIVNES, VNGE CAPVT TVVM, ET FACIEM TVAM LAVA, VIDEARIS HOMINIBVS IEIVNANS, SED PATRI TVO QVI EST IN 20 NE ABSCONSO, ET PATER TVVS QVI VIDET IN ABSCONSO REDDET TIBI. Primus omnium ieiunasse legitur Moyses. Nam ex quo primus homo continentiae praeceptum transgressus est, non obaudiens, ut ab uno se ligno continuerit, nullus recogitasse legitur, ut per 25 ieiunium faciem Domini utcumque complaceret, quam ille per cibum uetitum inoboediens offenderat. Nec ille iam dictus Moyses iussus esse legitur, ut ieiunaret, sed sponte ieiunauit, ut sermonem

30

35

ex ore Dei procedentem, in quo uiuit homo, accipere atque conscribere dignus existeret. Rursus ieiunauit, ut dimissionem PL 1436 B peccati populo impetraret quemadmodum dicit ipse Moyses: £t frocidi ante Dominum sicut prius quadraginta diebus et quadraginta noctibus banem non comedens, et aquam non bibens propter omnia peccata uestra, quae gessistis contra Dominum, el eum ad iracundiam prouocastis. Peccatum autem uestrum quod feceritis, id est uitulum arripiens, igne combussi. Est ergo ieiunium res diuinae auctoritatis, non quod Deus illud praeceperit aut digitus eius in tabulis scripserit, sed quia non sine uirtute Dei mortalis homo quadraginVIIP2IPST 8512: 4 Mt. 6, 5. E005 48.28; 27 ctealDeutug uae

VI, 2 Misericordiam] M- oz. JA

7 ib. 6. 12 zb. 2. 30 Deut. 9, 18. 21.

9 diligit Deus — AC

14 zb. 5.

26 cf.

18 QviA oz. D

22 legitur ieiunasse —— D 23 praeceptum] legem Br, supra Jin. B 24 contineret B/ —— 26 nec] nam B? 27 esse] non add. Br, supra lin B 29 existeret] duceretur zz ras. D 31 quadraginta? os. A Vulg. 35 diuinae auctoritatis res ^ B/

SVPER MATTHEVM

VI

171

ta diebus et quadraginta noctibus semel et iterum ieiunare potuit et ieiunando multum Deo appropinquauit, a quo primus homo manducando nimis longe recessit. Causam uel intentionem ieiunandi Moyses et Helias et Daniehel bonam et Deo dignam habentes gloriosum et laudabile fecerunt ieiunium, uidelicet hoc

inten|dentes, hoc exspectantes, ut mitteret Deus illud quod Abrahae promiserat semen, id est Christum. Qui ubi uenit, iam non 4 ^ fuit ieiunandum donec auferretur ab eis, quemadmodum ipse dixit Pharisaeis facientibus quaestionem, quare discipuli eius non ieiunarent : Numquid possunt filii sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus ? Venient autem dies, cum auferetur ab eis sponsus, et tunc ieiunabunt. Causam istam ieiunandi non habuerunt nec habent hypocritae

C 65

tristes et tamen ieiunauerunt et ieiunant frequenter, desiderium Christi non habentes, et mira uani cordis duritia nonnumquam

plus ieiunando laborant quam hi qui Christum et uitam aeternam desiderant. Dixit quidam ethnicorum contra laudatorem improbum, adulaj^ torem importunum, ut qui conducti plorant in funere, dicunt et faciant prope plura dolentibus ex animo, sic derisor uero plus laudatore mouetur. Nimirum talibus ieiunantes hypocritas similes recte dixerim, quia nimirum in ieiunando faciunt apparatum, 6 o incedendo tristes et exterminando facies suas ut pareant hominibus ieiunantes. Verbum exterminant, aliud multum significat, quam uulgo intelligitur. Exterminatur quippe exsul, qui mittitur extra terminos. Pro hoc ergo sermone, demoliuntur semper accipere debemus. 6 ^ Demolitur autem hypocrita faciem suam, ut tristitiam simulet et animo forte laetante luctum gestet in uultu. Quod deinde dicit, £u PL 1437 A aulem cum ieiunas, unge caput tuum, el faciem tuam laua, iuxta ritum prouinciae Palestinae loquitur, ubi diebus festis solent ungere capita. Praecipit ergo, ut quando ieiunamus laetos nos et 7 o festiuos esse monstremus. Quid autem faciemus nos, quibus consuetudo non fuit nec est, diebus festis ungere capita ? Ouomodo faciemus id quod dicit : T'4 autem cum 1eiunas, unge caput tuum, ne uidearis hominibus ieiunans ? Ergo non superfluum est, anagogicum 7 ^

hic admittere

sensum,

ut ungere

caput

nostrum

hoc

sit

exhilarasse cor, quod est principale nostrum ; etenim sicut de elemosyna, ita et de ieiunio recte dictum intelligitur: Hilarem enim datorem diligit Deus. Denique gaudere in Spiritu sancto hoc

44 cf. Gal. 5, 16. Z5 cESBÉOU

p. 38.

B

47 Mt. 9, 15. 55/61 Hier., In Mt. 1, 797-807 - CC 77, 16:2 (COra07

EN SMS.

55/61 dixit sque ieiunantes oz. B/ — 64 debemusaccipere —- B/ — 65tuam 66 gestat B/ 70 monstramus B 74 est nec fuit — B?

172

8 Oo

SVPER

MATTHEVM

VI

est ungi oleo, quia Spiritus sanctus oleum dicitur, ut illic : Vnxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Hoc autem gaudio tunc gaudere possumus in ieiunio, si conscientia nostra testimonium habet, quod inter ipsum ieiunium pascatur sponsi, qui ablatus est a nobis, sancto desiderio. Gaudium istud hypocritae

non

quaerunt,

et idcirco

tristes

hic dicuntur,

illi autem

nescierunt, de quibus propheta Zacharias ita loquitur: Mserunt 8 — ad domum Dei Sarasar et Rogomelech, et uiri qua erant cum eo ad deprecandum faciem Domini, ut dicerent sacerdotibus et prophetis Domini : Numquid flendum mihi est in mense quinto, uel sanctificare me debeo, sicut feci iam multis annis? Videlicet quia soluta erat captiuitas Babylonia, templumque manufactum reaedificabatur, causam nullam putabant superesse, cur flere deberent aut ieiuna[9] 9 re. Quasi | uero sola captiuitas illa deflenda fuerit, et non potius A 43 uniuersalis captiuitas generis humani, quae in Adam contigit, et

9—

quasi reaedificatio templi illius manufacti, malorum omnium foret finis, et non potius templum futurum, templum dominici corporis, quod tandem fabricari, et |deinde solui, et post triduum oportebat C 65v

excitari. Propterea sic responderi debuit, et sic responsum est eis : Cum ieiunaretis, et blangeretis in quinto et septimo per hos septuaginta annos, numquid ievunium ieiunastis mihi ? Et cum comedistis et bibistis, numquid non uobis comedistis et uobismetipsis bibistis? Quod est dicere: Nonne hoc pacto non Dei, sed uestram gloriam quaeritis, dum pro rebus temporalibus quia desunt, siue ut affluant, lugetis et ieiunatis, et de regno Dei quod differatur, quod nondum

ET —

uenerit, non

curatis?

Non

ita, sed zeiwnium

quarti, et

ieiunium quinti et ievunium septimi, et ieiunium decimi erit domui Iuda in gaudium et laetitiam et solemmnitates praeclaras, usquequo uenient populi et habitabunt in ciuitatibus multis, et abbprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium, fimbriam uiri Iudaei, et cetera. Quod hic in euangelio dictum est ieiunanti caput ungere, et faciem lauare, hoc illic in propheta dictum fuerat ieiunium in gaudium et laetitiam et solemnitates praeclaras esse debere. Est igitur ieiunantium distantia triplex, dum ieiunant alii propter Dei PL 1438 regnum, quia differtur et nondum uenit eis per occultum diuinitatis consilium iustumque iudicium, alii propter infaustam memoriam casuum aduersorum, qui circa res temporales acciderunt, alii propter humanae laudis appetitum, ut glorificentur ab hominibus

78 Ps. 44, 8. 24buIDan-c924:

81 cf. Mt.9, 15. 94 cf. Io. 2, 21.

84 Zach. 7, 2-5. 97; Zacho755-6.

93 cf. Act; 7. 48; 5» 100 cf. Io. 6, 18.

103 Zach. 8, 19. 20. 23.

86 dicerent sacerdotibus domus Domini exercituum et prophetis loquentes lug. 93/94 foret finis] finis fuerit B/ — 94 templum futurum 7n zarg. A 96 eis] illis B/ 106 ueniant...habitent Lg.

SVPER tamquam

MATTHEVM

VI

175

iusti, quia misera ambitione repleti sunt. Secundum

distinctiones istas sequitur adhortans suos, et dicit:

120

125

NOLITE THESAVRIZARE VOBIS THESAVROS IN TERRA, VBI AERVGO 6, 19-21 ET TINEA DEMOLITVR, ET VBI FVRES EFFODIVNT, ET FVRANTVR. THESAVRIZATE AVTEM VOBIS THESAVROS IN CAELO, VBI NEQVE AERVGO, NEQVE TINEA DEMOLITVR, ET VBI FVRES NON EFFODIVNT, NEC FVRANTVR. VBI EST ENIM THESAVRVS TVVS, IBI EST ET COR TVVM. Numquid enim thesaurizare id solummodo est, pecuniam congerere ?Immo et opera qualiacumque, seu bona seu mala facere, id thesaurizare est. Nam sicut qui bona agit, gloriam aeternam thesaurizat, quapropter et de timente Dominum scriptum est: Iucunditatem et exsultationem thesaurizauit super eum, sic et qui

mala agit, recte iram dicitur thesaurizare. Vnde et apostolus: T'w autem, inquit, secundum duritiam tuam et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae. Maxime de bonis hic sentiendum est, uidelicet et de elemosynis, orationibus et ieiuniis, quia de his hactenus sermo fuit. Denique qui ieiunantes caput suum non unxerunt nec faciem suam lauerunt, hi sunt quorum thesauros in terra thesaurizatos tinea uel aerugo demolita est, quia uidelicet ualde tiniosum est caput et aeruginosa facies, ubi totus ieiunii fructus est uideri et glorificari ab hominibus, dum propter tristitiam tristemque uultus maciem hypocritae nequam sancti putantur. Econtra qui caput suum unxerunt oleo supra dicto et faciem 140 suam lauerunt iuxta illud: Hi/arem enim datorem diligit. Deus, qualium hilaritas est spes quae in caelo reposita est, hi sunt quorum thesauros in caelo thesaurizatos nec tinea nec aerugo demolitur, quia uidelicet ariditas tineae numquam contingit caput, quod in Spiritu sancto delectatur. Fere medii sunt, quorum 145 ieiunii causa terrenum quidem habet fundamentum, sed non usquequaque, non sicut causa hypocritarum, sed simpliciter et paene pueriliter, sicut illi supra memorati, qui soluta captiuitate babylonia dum templum reaedificaretur, dixerunt: Numquid flendum màhi est in die quinto, uel sanctificare me debeo, sicut feci 1am 150 multis annis ? Nam et qui eiusmodi sunt, non quidem habent rite ieiunandi scientiam, sed non propter hoc imputamus eis hypocritarum malitiam, quia uidelicet aliud est propter damna rerum temporalium | ueraciter dolere et absque fictione lugere; aliud, C 66 sine ulla mentis uel spiritus contritione propter adipiscendam

130

128 Eccli. 15, 6. 148 Zach. 7, 5.

129 Rom. 2, 5.

140 2 Cor. 9, 7.

141 G0.

124 congerere] congregare B/ thesaurizare oz. D 125 id oz. Bi 127 quia propter B 129 male D 129/130 tu autem] o homo T/z/s. 132 et! om. BDt 136 caput est — Bf 137 hominibus] omnibus D tristitiam] iustitiam D 143 tinea; . 149 die] mense D 151 propter hoc non — B; 154 menti 7

174

SVPER

MATTHEVM

VI

155 sanctitatis opinionem, caput inunctum quasi circulum contorquere et sacco et cinere sternere. Sic enim ieiunare potuerunt etiam crudeles homicidae in ipsa crudelitatis uel homicidii meditatione. Exempli gratia: Praedicate ietunsum, inquit Hiezabel, et sedere PL 1439 facite Naboth inter brimos bopuli, et submittite duos uiros filios 16o Belial contra eum, et falsum dicant testimonium : Benedixit Naboth Deum et regem et educite eum, et lapidetur, sicque moriatur. Aliud fuit hoc, atque aliud quod cwm audisset Ahab sermones Heliae, scidit uestem suam et operuit cilicio carnem suam, ieiunawitque et dormiuit in sacco, et ambulabat demisso cafite, ut malum non 16s induceretur in diebus.eius. Ibi Ahab | ieiunando non quidem A 43V hypocrita fuit, thesaurizans sibi aliquid, ut diceret Dominus : Quia igitur humiliatus est mei causa, non inducam malum in diebus eius. Verumtamen hoc ipsum in terra thesaurizauit, «bi fures effodiunt el furantur. Qualis utique fur exstitit, quia uidelicet, quamuis 170 iubente

Domino,

deleuerit

domum

illius, non

tamen

gloriae

Domini, sed suae cupiditati studuit; quippe cum regnaret, non fecit uoluntatem

Domini,

ut uitulos,

quos

fecit

Hieroboam,

desereret. Quid tandem est thesaurizare in caelo? uel certe quod est illud 17; caelum, in quo nobis est thesaurizandum ? Non utique caelum aereum, neque illud quod secundo die factum est, sicut scriptum est: Dixitque Deus: F?at firmamentum in medio aquarum, et uocauit Deus firmamentum caelum, sed caelum tertium, quod in principio factum est, sicut itidem scriptum est: /m principio 18o creauit Deus caelum et terram, caelum illud inuisibile est, inuisibilis

beatorum patria spirituum, diciturque caelum caeli, quia uidelicet comparatione eius terra est et hoc caelum et quidquid uideri potest oculis terrenis. Quomodo in illo caelo debemus thesaurizare

thesauros? Nimirum idcirco ieiunando et elemosynas faciendo, 18; ceterisque modis omnibus lugendo, quia illuc abiit et nondum rediit sponsus, qui ablatus est nobis filiis suis. Causa ista caelestis est, et proinde qui hanc habet recte in caelo thesaurizare dicitur, nimirum

tuto in loco, quia fures ibi non effodiunt nec furantur

neque aerugo neque tinea demolitur. Fuerunt olim ibi quidam 190 fures, scilicet diabolus et angeli eius, qui quasi effodientes diuinitatis honorem furari uoluerunt, sed non ualuerunt, immo quidquid honoris uel pulchritudinis habebant a creatore sibi collatum, 158; Reg.21,9-10. i^.

— 162;5.27.

| 166;b.29.

| 177Gen.:,8.

181 Ps. 115,24; cf.Aug., De serm. Dormini 2,981 - CC 35,p. 135.

17957b. 184 cf.

Mt. 9,15.

156 etiam potuerunt — B/ — 160testimonium dicant — T/z/g. 160/161 Deum Naboth ^ D, Naboth son in Vulg. 162 Heliae] istos 2g. 164 ut..non] ne D 165 inducetur B 169 fur om. Bf 174 est! oz. : 174/175 caelum illud ^ D . 181spirituum beatorum — B7 . 188 fures om. D 189 ibi olim — B;

SVPER MATTHEVM

VI

175

aerugo et tinea nequissimae hvpocriseos demolita est, quia sicut per prophetam illi exprobratur, im medio lapidwm igmitorum 195 ambulawit perfectus in uiis suis, quae perfectio fuit hypocrisis, ut uideretur esse quod non erat, altissimo similis, et illa hypocrisi aeruginatus, iam non splendidus angelus, sed teter est diabolus,

200

tiniosum ubique praeferens caput. Eiusmodi fures ibi fuerunt, sed iam ibi non sunt, nec erunt, nec tineam siue aeruginem admisit postea, nec admittet umquam illud caelum casu illorum purificatum. Illic £hesaurizate, inquit, ac demum familiariter conscientiam cuiusque conueniens, «bi est enim, inquit, thesaurus tuus, ibi est et

205

cor tuum. Quod dictum quale sit ille aliquantisper intelligit per PL 1440 similitudinem sui, qui sollicitudinem habens uoti seu promissi uel cuiuscumque debiti necessitate ductus uel commonitus corde suo illuc saepe respicit, ubi nouit se reposuisse aliquid, per quod sese liberare possit. Et quis eum iure repellere possit, quin thesaurum suum recipiat, cum uoluerit uel tempus | fuerit? Porro, in caelo, QX66V nulla umquam iniuria fit, quin cum tempus fuerit, cor eius, id est

210

ipsemet admissus accedat illuc ut fruatur thesauris suis, quos thesaurizauit illic. Et interim dum uiuit, semper cor eius illic est,

ubi in manibus Domini commisit ac praemisit qualiacumque bona opera, per quae redimi possit in die iudicii. Fatuae uirgines ibi media nocte nimium sero cor suum ponere 2/15 uoluerunt, ubi tota die non thesaurizauerunt

oleum necessarium,

dicendo prudentibus: Date nobis de oleo uestro, quia lampades nostrae exstinguuntur. Sed repulsum est cor earum a dicentibus: Ite potius ad uendentes et emite uobis, quia iustum est, ut quorum thesaurizauerunt laudes, quas amauerunt, in eorum nihilominus

ore sit cor et omnis spes uana ipsorum scilicet hypocritarum. Hic non incongrue quaerat aliquis, cur in his omnibus praeceptis ieiunandi, orandi et elemosynas faciendi tam diligenter de plurali numero ad singularem transitum facit, et cum in singulis horum praeceptorum pluribus ceperit loqui, conuertitur quasi ad unum et 225 dicit: Te autem faciente elemosynam nesciat sinistra tua quid faciat dextra tua, ul sit elemosyna tua in absconso, tu autem cum orabis intra in cubiculum tuum et clauso ostio ora Patrem tuwm 1n absconso, tu autem cum ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam laua, ne uidearis hominibus ieiunans, sed Patri tuo qui est in absconso, et deinde hoc 230 ultimum : Vbi enim est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. Nam de his omnibus ad pluralem numerum uerba facere coepit et in omnibus ad singularem, sicut iam dictum est, sese conuertit. Cur ergo ita 220

194 Ez. 28, 14-15.

216 Mt. 25, 8-9.

225ENTE3G

2 EA 0 TETTE

194 ilii per prophetam B/ 198 ubique] utique 7 214/234 fatuae usque putet oz. B

212 manus

/

176

23)

SVPER MATTHEVM

VI

placuit ?Ouemcumque ista cogitatio tetigit, is maxime docilis est, et iste id quod sequitur sibimet dictum putet. LVCERNA CORPORIS TVI EST OCVLVS TVVS. SI OCVLVS TVVS FVERIT SIMPLEX, TOTVM CORPVS TVVM LVCIDVM ERIT. SI AVTEM OCVLVS TVVS NEQVAM FVERIT, TOTVM CORPVS TVVM TENEBROSVM ERIT. SI ERGO LVMEN QVOD IN TE EST, TENEBRAE SVNT, IPSAE TENEBRAE

6, 22-23

QVANTAE ERVNT ? 240

Etenim sensus iste est : Idcirco non dixi sic uniuersaliter uobis omnibus facientibus elemosynam : Sit elemosyna uestra in absconso; et: Vos autem cum oratis, intrate cubiculum, et clauso ostio, orate Patrem uestrum ; et : Vosautem cum ieiunatis, ungite capita

uestra, sed dixi singulariter: T'e autem faciente elemosynam, etc.

245 quia uidelicet non omnibus hoc dico, neque omnibus dicendum est hoc, sed tibi uni uel alii, similiter ünicuilibet, cuius oculus forte infirmus est, cuius intentio nondum satis firma est. Etenim /ucerna corporis tui est oculus tuus, et subaudire debes, quia, secundum 250

255

huius rei similitudinem, lucerna operis tui est intentio tua. 5? oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit, et subintelligere debes quia secundum rei huius similitudinem, si intentio tua fuerit absque hypocrisi et absque nebula cuiuslibet miserae uanitatis, tunc opus tuum totum lucidum erit. S? autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit, et similiter scire debes quia, si intentio tua fuerit in hypocrisi, totum opus

260

265

tuum

tenebrosum

erit, siue ieiunium,

siue

oratio,

siue

elemosyna sit. S7 ergo lumen quod in te est, tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt ? Quod est dicere : Si opera bona, quae facis coram hominibus, propter hypocrisin reproba sunt, ipsa opera mala quae in occulto facis, quale iudicium merentur ? O tu quicumque ille es, qui supra dicta cogitatione moueris, hoc intimatum tibi sit, quia non idcirco dixi elemosyna tua sit | in C 67 absconso etcetera, ut putes quod elemosynae siue orationis absconsio uel unctio capitis in ieiunio per semetipsam bona sit uel utilis, quae non ex semetipsa sed ex comparatione mali, quod est hypocrisis, eiusmodi absconsionem bonam esse iudicaui et eam tibi habendam consului. Olim et in propheta dixi: Scindite corda uestra et non uestimenta uestra. Numquid idcirco reus erit et quasi transgressor praecepti, qui utrumque scilicet et cor et uestimen-

270

tum sciderit, ut uerbi gratia et uulnerato|corde lacrimans fundat

paenitentiae testis et nudis pedibus atque demisso capite ambulet? Non utique sed idcirco dixi: Scindite corda uestra et non uestimenta

uestra, quia melius est uestimenta

249 cf. Aug., ib. 2, 995, p. 156.

seruare

et corda

263 Ioel 2, 15 ; Mt. 6, 1

242 cubiculum] in przez. B/ — 243/244 et uos usque uestraom. ACD —— 245 dico hoc — B; 246alii]aliter B, alteri ^ — 260 facis] sunt B7 merentur iudicium ^ CD 261/283 o tu usque simulare ozz. B? 261 o igitur tu D

SVPER MATTHEVM

VI

177

scindere quam uestimenta scindere et corda a scissura tristitiae, 27; quae secundum

Deum

est, intacta habere. Similiter de unctione

capitis in ieiunio sentiendum est, quia non idcirco reus erit aut quasi transgressor praecepti, qui in corde tristitiam de peccatis habuerit et caput suum non solum non unxerit, uerum etiam cinere asperserit, quia dixi: T'u autem, cum ieiunas, unge caput 280 luum etfaciem tuam laua. Nam hoc potius sic intelligere debes ac si dixerim, quia melius est contristato ad paenitentiam corde caput ungere et faciem exhilarare quam retenta laetitia uana in corde tristitiam foris simulare. Proinde simplicem oculum, id est intentionem bonam in corde 28; habeas, et quomodo uis fac. Nam, s? fuerit simplex oculus eiusmodi, tunc profecto acceptum est Deo quod facis, siue cinere aspergas, siue oleo perungas caput tuum, dum ieiunas, siue longam siue breuem orationem facias, siue multis uidentibus siue nullo sciente

pauperi elemosynam porrigas. Hic autem oculus simplex, haec 290 intentio bona est, cupere ut homines opera tua bona uidentes, glorificent Patrem qui in caelis est, sicut econtra nequam

oculus

intentio mala est, ambire ut ab hominibus glorificeris, quo fit ut PL 144: tenebrosum sit quodcumque facis, siue cinis siue oleum in capite tuo sit, siue longa siue breuis oratio tua sit, siue publica siue 295 Occulta elemosyna tua sit. Interim, dum nondum purificatus est oculus, dum fieri potest, ut leui uento uel aura miserae uanitatis intentio laedatur, facito, ut dixi, ut non uidearis hominibus

ieiunans aut elemosynas faciens aut orans. NEMO POTEST DVOBVS DOMINIS SERVIRE. ÀAVT ENIM VNVM ODIO 6, 24-25

3oo HABEBIT, ET ALTERVM DILIGET, AVT VNVM SVSTINEBIT, ET ALTERVM CONTEMNET. NoN POTESTIS DEO SERVIRE ET MAMMONAE. [DEO DICO VOBIS, NE SOLLICITI SITIS ANIMAE VESTRAE, QVID MANDVCETIS, NEQVE CORPORI VESTRO QVID INDVAMINI. Hactenus temperandum esse docuit a maligna et dolosa super3o5 fluitate hypocritarum, quorum in temperantia ciborum grande est intemperantiae uitium, nunc addit quod adhuc melius et perfectius est, ut hi, qui spiritualibus studiis idonei sunt, soluti ac liberi

esse cupiant ab omni occupatione curarum saecularium, ab omni sollicitudine rerum quoque uictualium iuxta illud :Martha, Mar310 (Aa, sollicita es, et turbaris erga plurima : Porro unum est necessarium. | Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea. Hoc A 44v ita incipit: Nemo Potest duobus dominis seruire. Aut enim unum odio habebit, et alterum. diliget, aut. unum sustinebit. et. alterum

289 Mt. 6, 5.

309 Lc. 16, 41-42.

271 qui] etadd..4 —— 281estowpralm..4 | 293 275 Deum supra lin. .A 304 docuit] 296/297 intentio uanitatis ^ B quodcumque 77 arg. /Á 309 uictualium] uenalium B7 et dolosa oz. B(rad.), 1 debuit Bz

178 3I ^

SVPER MATT

contemnet. Hanc generalem de dominis sententiam quam ueram esse ratio sponte concedit, idcirco praemisit ut specialem opportune subinferret, eadem nixam | ueritatis firmitate, »on potestis Deo (GL 67 seruire ei mammonae. Sciendum quippe est quod non idem sit, duobus dominis,

320

32 ^

EVM VI

ac si dixisset:

duobus

fastus est, et dualitas dominationis ae

hominibus,

siue duobus

regibus aut potestatibus. Nam duobus hominibus, duobus regibus siue potestatibus potest unus homo seruire, quia possunt duo reges, duo principes sibimet concordes existere, ut fuerunt Salomon et Hiram, Rex Tyri inuicem foederati, et ambobus seruire potuit artifex Hiram in aedificatione domus Domini, quem misit rex Hiram prudentem et scientissimum, qui nouerat operari in auro et argento et aere et ferro, marmore et lignis, burpura quoque et hyacintho et bysso et coccino, et adinuenire prudenter quodcumque in opere necessarium esset. Porro duobus dominis neminem posse seruire, idcirco ueraciter dictum est, quia dominatio superbiae numquam

absque

scissura

contrarietatis esse potest. Vnus enim Dominus, unus Deus est; ceteri, qui dicuntur dii uel domini, putatiue dicuntur et non sunt. Attamen usus obtinuit ut in suo quisque iure dominus dicatur et sit, ut exempli gratia, in suo regno dominus et rex dicebatur rex

Dauid. Duo domini tunc ibi esse coeperunt, quia dominationis 33

^

unitas in dualitatem scissa est, quando filius eius Absalom domi-

nationem contra eundem patrem suum arripuit. Vtique duobus illis nemo seruire potuit. Aut enim unum odio habuit, et alterum dilexit, ut, uerbi gratia, ille Chusai qui, quoniam seruus erat bonus, bonum dominum dilexit, et malum odio habuit apud

340 Absalom degens et saluti Dauid miro atque amabili artificio consulens ac deseruiens. Aut unum sustinuit et alterum contemp-

sit, ut ille Achitofel, qui utique non dilexit Absalom, sed idcirco

34

^

350

sustinuit eum, ut Dauid dominum legitimum contemnere posset. Numquid enim diligebat aut diligere nouerat, qui talia quae legimus, illi consilia dabat? Immo et de toto paene Israhel ita sentiendum est, quod uidelicet neque Absalom neque Seba filium Bochri, neque Hieroboam, ceterosque reges, quos habuit, dilexit, quippe quos toties occidit et mutauit, sed ob hoc tantum dominationem illorum sustinuit, ut contemnere posset legitimam dominationem domus Dauid, toties dicendo, ut Scriptura meminit : Quae pars nobis in Dauid, uel: Quae hereditas in filio Isai?

321 cf. 5 Reg. 5, 1 ss. 324 cf. 2 par £x. Ure Sm. 4, 8. 335 ib. 16, 5 ss. 338 ib. 15,22. Ss; cfbuReg

2,26. ss:

330 Eph. 4, 5-6. 333 cf. 2 342 ib. 15, 12. 346 ib. 20, 1

350 2 Sm. 20, 1; 3 Reg. 12, 16.

316 ueritatis i7 marg. JA 319 hominibus] dominis B 328 dictum est ueraciter —- B; . 329factus BC 333 rex? oz. .A 337 odio supra lin. A 343 legitimum dominum — D 348 tantum] tamen /

PIZ442

SVPER MATTHEVM VI

55

^

179

Ex abundanti esset similia de monimentis quoque gentilium exempla proferre, cum ratio sponté consentiat, quod nemo possit duobus dominis seruire, cuius uidelicet dualitas summa haec est uelle contraria, iubere repugnantia. Non ergo, ait, potestis Deo seruire el mammonae. Hi namque duo sunt domini ualde sibi contrarii, sicut ueritas et mendacium, sicut

36 o

iustum et iniquum, quia uidelicet Deus uerus est Dominus, et hic solus iure dominatur. Mammon autem, id est princeps huius mundi, falsus est dominus et inique dominatur et omnino mentitur de omni gloria mundi, dicens : Quia mihi haec omnia tradita sunt, et cuti «olo, do illa, quia non ipse, sed solus excelsus dominatur in regno

36 —

hominum,

sicut

Nabuchodonosor

dictum

est caelitus,

ef

cuicumque uoluerit dat illud. Verumtamen esto quoniam adorari uult suo arbitratu sit dominus et cum exprobratione uocetur dominus uero Domino contrarius. Istis duobus dominis nemo seruire potest, ambos istos nemo diligere, ambos istos nemo potest odio habere uel contemnere. Si

Ee:

enim dominum uerum diligit, falsum odio habet, ut supra dictus Dauid, qui in psalmo loquitur : /nzquitatem odio habui et abominatus sum, legem autem tuam dilexi. | $iautem falsum diligit, uerum C 68 dominum

ISM ^

38 o

38

—

odit, ut Iudaei de quibus saluator: Nwnc autem, ait, et

uiderunt et oderunt et me et. Patrem meum ; quique dicunt iuxta Esaiae uaticinium : Percussimus foedus cum morte, et cum inferno pepigimus pactum. Horrisonum est hoc, et ipso auditu nimis asperum quempiam odisse Deum, et cum diabolo siue cum inferno pepigisse pactum, et hoc omnino impiorum est atque desperatorum. Porro unum sustinere et alterum contemnere et non solum sustinere Deum, contemnere autem diabolum, uerum etiam sustinere diabolum, contemnere autem Deum, etiam electis interdum

accidit, exempli gratia, ut ipsi iam dicto Dauid. Aliquando enim ille diabolum sustinuit, quem numquam dilexit. Deum autem contempsit, tunc uidelicet quando tentatus est, et in Vriam peccauit. Quare ergo, inquit Dominus, contempsisti uerbum Domini, ul faceres malum in conspectu meo? Quamobrem non recedet gladius de domo tua usque in sempiternum, eo quod despexeris me, et PL 1445 cetera. Bonum ergo Dominum tunc ipse contempsit, malum 360 cf. Aug., De sermone Domini 2, 1040. 1045 - CC 35, p. 138. 139. 361 cf. Mt. 4, 9. 362 cf. Dan. 4, 14. 371 cf. Ps. 118, 104. 128. 373 Io. 15, 24. 375 Is. 28, 15. 385 2 Sm. 12, 9. 10.

352/355 ex abundanti zsque repugnantia oz. B/ —— 356/357 sunt duo — : 364 dabit V/z/g. 365/367 uerumtamen 4sque contrarius oz. B; 368 potest seruire ^ / 371 et abominatus sum oz. / 374 quique] quippe 7 377siue] et B/ — 378 est impiorum — B/ — 380/381 uerum «sque Deum om. t 388 tunc oz. Bt

180

SVPER MATTHEVM

VI

sustinens dominum propter emolumentum prauae | delectationis, A 45 399 qui et peregrinus dicitur illic, eo quod longe sit a ciuitate Dei. Quod

enim dictum est illic per Nathan, quia diues parcens sumere de ouibus et de bobus suis, ut exhiberet conuiuium peregrino illi qui uenerat ad se, tulit ouem uiri pauperis, parabolica locutio est, significans qualiter malum

395

400

dominum

sustinuerit, bonum

autem

contempserit. Rursus uero idem Dauid, malum dominum contemnens ut in omnibus contemnere solitus fuit, praeter illum sermonem Vriae Hetthei, bonum dominum sustinuit, subauditur corri-

pientem, eo quod numerasset populum, et dixit: Coarctor nimis, sed melius est ut incidam in manus Domini ; multae enim misericordiae eius sunt, quam in manus hominis. Quoniam ergo non potestis duobus istis dominis seruire, ideo dico uobis, ideo suadeo uobis a maló domino, scilicet

a mammona,

tam longe recedere, ut ne saltem sollicit? sitis animae uestrae quid manducetis, neque corpori uestro qui induamini. Multos enim ista 405 sollicitudo scandalizauit, ut malum

dominum sustinuerent, et bonum dominum contemnerent, et non ad horam sicut scandalizauit tentatio sanctum Dauid, sed usque in finem, sicut Saulem

qui ante illum fuit. Ille enim nimium sollicitus de honore saeculi et de uita praesenti malum dominum non solum uiuens inuitus 410 sustinuit propter contemptum Domini, uerum etiam in fine uitae suae uolens subiit, consulendo spiritum pythonis, et comedendo uitulum, quem pythonissa mulier apposuit. Alius plus, alius minus a curis huius saeculi, a sollicitudinibus huius uitae scandalizatur. Est quidem licitum, est lege concessum, habere facultates, proui415 dere quod domui uel rei familiari necessarium est, inter filios ac nepotes, inter seruos et clientes curare, quod dominum uel patrem decet, sed haec uia periculosa est, ne forte, dum quasi ex necessitate coeperis, ad hoc peruenias, ut ex amore seruias mammonae, id est diuitiis, et non tu illis, sed illae dominentur tibi, et dum putas ictum fluminis, uictus cupiditatum seruus ad

420 ire fortiter contra

inferiora deuoluaris. Forte dicis: Si istud perfectionis consilium secutus fuero, si omnibus quae possideo uenditis et in pauperes erogatis te, Christe, secutus fuero, unde esca ? unde uestimentum ?

425

Ad haec inquam: NONNE ANIMA PLVS EST QVAM ESCA ET CORPVS PLVS EST QVAM 6, 25€ VESTIMENTVM ? Qui maiora praestitit, utique et minora praestabit. 390 cf. Hebr. 11, 15.

3982 $m.24,14; 19m. 28,

7ss.

— 420 Sir. 4, 32.

422 cf. Mt. 19, 21. 426 Hier., In Mt. 1, 848-849 - CC 77, p. 4o; Aug., De serm. Domini 2, 1081 - CC 35, p. 140.

396 solitus contemnere — 7 — 400 sunt oz. B/ | manum .A sollicitudoista — B^ ^ 406horam]tantumzdd.7 ^ 414est?]et B solus B7, lego illis 7 zzarg. / 422 Iher (— Hieronymus) in marg. D

404/405 419illis]

SVPER MATTHEVM RESPICITE METVNT,

VOLATILIA

NEQVE

| CAELI,

CONGREGANT

QVONIAM IN'

HORREA,

VI

181

NON ET

SERVNT, PATER

NEQVE

6, 26

VESTERC 68Y

430 CAELESTIS PASCIT ILLA. NONNE VOS MAGIS PLVRIS ESTIS ILLIS? 5i ergo uolatilia absque cura et aerumnis Dei aluntur prouidentia, quae hodie sunt, et cras non erunt, quorum anima mortalis est,

et cum esse cessauerint, semper non erunt, quanto magis homines, quibus aeternitas repromittitur, Dei reguntur arbitrio ? Nonne in PL 1444 455 psalmo cantatis: Saturabuntur ligna campi et cedri Libani, quas plantawit ; illic passeres nidificabunt, Herodii domus dux est eorum. Nolite timere, sub nominibus et uerbis illis de uobis prophetia est, quod Patri uestro sit cura de uobis, cum pauperes, omnibus relictis, nullam habentes sollicitudinem quid manducare aut quo 440 indui debeatis, quasi passeres fueritis effecti, qui non serunt, neque metunt, neque congregant 1n horrea, et Pater uester caelestis pascit eos. Fiet namque ex praedicatione euangelii ut saturentur /igna camfni et cedri Libani quas plantauit, saturentur uitalibus sacramen445 tis gentiles steriles et inculti et principes summi, quos in fide plantabit, quos idcirco diuitiis dilatari et abundare permisit, ut in eorum abundantia quilibet spirituales uiri caelestibus intenti tamquam passeres nidificent et temporalem inde habeant sustentationem. Nonne domus erodii dux est eorum, dux eiusmodi passe450 rum ? Magister enim «ester wnus est Christus, et hic tamquam erodius,

auis magna et fortis ad deuincendum

etiam aquilam reginam

auium, quamuis in caelum uolauerit, nihilominis tamen uobiscum 455

460

est omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Domus huius erodii uita est apostolica quam ipse magister uester Christus exstruxit. Si passeres esse cupitis, si relictis omnibus, hunc magistrum sequi uultis, domus eius dux erit omnium uestrum, euangelium eius praecedit uolatum uestrum, clamans ad ligna campi, dicens ad cedros Libani, praecipiens potentibus et diuitibus huius saeculi: Expandite ramos uestros, et suscipite passeres istos, effundite thesauros uestros, et pascite uoluntarios pauperes istos. Nidificent apud uos passeres isti, construite coenobia, fundate ecclesias, ubi habitent pauperes isti, ut uacet illis vespere et mane et meridie narrare, et annuntiare, et exaudiet Deus uocem

432 cf. Mt. 6, 30. 435 Ps. 103, 16-17. 443 cf. Ps. 103, 16-17. IVIt223 9510. 454 cf. Mt. 28, 20. 463 cf. Ps. 54, 18.

451 cf.

430PLvREs C . 431etaerumnis zz zarg. ,A — 433etom.! — 438curasit — Bt . 443/450 fiet usque passerum om. B^ — 457/458 dux usque eius om. Bt 458 praecedet /

182 46 ^

SVPER MATTHEVM

VI

eorum, tam pro uobis quam pro semetipsis clamantium atque | A 45V exorantium. Quid ergo de esca uestra solliciti estis, et prae sollicitudine huiusce rei me relictis omnibus sequi timetis ? Nonne uos magis pluris estis illis? subauditur passeribus, quorum per similitudinem uos inuitaui ad sapientiam fidei. Homo quippe

47o unus, ad imaginem Dei factus, pluris est, plus apud Deum ualet,

multis et magnis bubalis aut bobus, ne dicam passeribus. QvIS AVTEM VESTRVM COGITANS POTEST ADICERE AD STATVRAM 6, 27 SVAM CVBITVM VNVM? Forte enim dicitis: Passeres parui sunt, paruum habent cor47; pusculum,

et idcirco

de

modico

pasci

possunt;

nos

autem

grandes sumus et idcirco pluribus et grandioribus alimentis indigemus. Dicam autem: Qwis uestrum cogitans potest adicere ad

staturam

suam

cubitum

unum?

| Noui

enim

uos,

quia, C 69

dum erubescit alter altero apperere breuior, extendit se quisquis 48o llle uel illa sit, sed quantumcumque extendat, non potest adicere ad staturam suam cubitum unum ; et multum est, si per extensio-

48

^

49 o

nem possit adicere palmum unum. Herodes parricida qui fuerat illis diebus ob istam quoque causam filios suos Hircanum et Aristobulum, quos ex Mariamne regalis prosapiae coniuge susceperat, magis odisse magisque suspectos habuisse fertur, quoniam statura eius staturae illorum altitudine superabatur. Numquid solus ille ut ad staturam suam adicere possit optasse putabitur? Retro pigmaeae et ante sunt andromachae, ait quidam de mulierculis, quae et ipsae dum curtae essent longas cupiebant imitari adicientes staturae suae quantum fieri poterat erecto et turrito capite. Cum ergo dicit, quis autem uestrum potest cogitans adicere ad staturam suam cubitum unum, et tu respondes, nemo, si quidem nemo potest hoc facere cogitans, facit autem annos adiciens et

495 proficiens per naturam de infantia usque in iuuentutem perfectam, non cogitatione, sed posita a Deo lege naturae, iterum argueris, quia qui te grandem fecit et crescentem ultra quantitatem uel modulum passeris, ipse et esicam tibi augere potest ultra quam PL 144; passeri necessarium sit. ;oo ET DE VESTIMENTO QVID SOLLICITI ESTIS ?CONSIDERATE LILIA 6, 28-29 AGRI, QVOMODO CRESCVNT, NON LABORANT, NEQVE NENT ; DICO

470 cf. Gen.

1, 27.

488/489 cf. Iuuenal., S$a/. 6, 503-yoz.

491 cf.

Prudentius, Psycbomachia 183 - CC 126, p. 157; Hier., E. 130, 7 - CSEL 56, p. 186, IO.

467 me]tuae/ ^ timeatis? — 470ualet apud Deum — B/ — est plus oz. 471 passeribus] paruis a4. BC — —474 dicicis 7 (5zc/) 477 dico B: 479 se supral n. C — 483/491 Herodes usque capite om. B? 495 usque oz. Bt 498 et supra lin. B D

SVPER MATTHEVM

595

$10

$I Io

$20

525

VI

183

AVTEM VOBIS QVONIAM NEC SALOMON IN OMNI GLORIA SVA COOPERTVS EST SICVT VNVM EX ISTIS.' Qui passeribus propter uoluntariam paupertatem et caelestem conuersationem, ipsi liliis ceterisque pulchris floribus similes dicuntur in Scripturis propter castitatis pulchritudinem ceterarumque uirtutum pulchram uarietatem. Hinc Esaias loquitur: Audite me, diuini fructus, et quasi vosa blantata super viuos aquarum fructificate. Quasi Libanus odorem suawitatis habete. Florete flores quasi lilium, et date odorem. Et in Canticis Christus dicit : Ego flos campi, et lilium conuallium. Sicut lilium inter spinas, sic amica, mea inter filias. Et multa in hunc modum. Congrue ergo dum uictus atque uestitus interdicit sollicitudinem, ad horum mittit electos suos considerationem, scilicet passerum atque liliorum, quorum in antiquis Scripturis diuina auctoritas adscripserat similitudinem : Considerate, inquit, lilia agri, et cetera quae ita concludit : SI ENIM FENVM AGRI, QVOD HODIE EST ET CRAS IN CLIBANVM 6, 30 MITTITVR, DEUS SIC VESTIT, QVANTO VOS MAGIS, MINIMAE FIDEI? Plane multo magis, et subaudiendem est, in regno Dei. Nam ut

in isto saeculo si uestiri uelimus, pro stultitia reputatur, quia nec Salomon, inquit, in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis. Quin immo de pulchritudine siue pretiositate uestium quam quaerit et appetit uanitas ambitionis, iuste nos redarguit iudicium uel ratio ueritatis, quia uidelicet pulchritudo purpurae seu colorum qualiumcumque non nostra pulchritudo est, sicut nec Salomonis erat pulchritudo illa, qua coopertus est àn omni gloria sua, et pulchritudinis quae nostra est nondum tempus est ut appareat, sed latet in radice lilialis candor

et roseus

rubor, donec hiems sed taliter

29/9; transeat, imber abeat et recedat, non quomodocumque,

ut ipsa quoque nostra quae tentationibus plena est finiatur uita. Interim uobis sufficit uestiri, et ipsi non impossibile est uestire nos prout infirmo corpori expedit, neque dedignabitur prouidere nobis qui illa insensibilia sic uestit. Quid porro sibi uult, quod tam acriter edicit, quanto magis uos, minimae fidei ? Aut quid est esse minimae fidei? Non enim leuiter aut negligenter attendendum est, quod et hic dicit, 4os minimae

fidei, et alibi collaudat

| magnitudinem

fidei, ut illic: O »multer, C 69v

magna estfides tua, fiat tibi sicut petisti. Certos ergo terminos nosse 508 Eccli. 39, 17-18.

511 Cant. 2, 1-2.

529 cf. Cant. 2, 11.

538 Mt.

135029.

507legeSapiens;nzarg./ ^ 5080baudite V/z/g; — 513horum] quorum B7 514suoselectos - B — 515quorum]illis agg. 4 — 512/521 congrue vsque reputatur q.7z. in ras. interbolatum /A — 520utom. D —— 521lin supra lim. B, om. t si] sic /AB/, si sic D, si supra in. 523/534 quin immo sque uestit oz. D? 535 NOTA 7n marg. B 539 petisti] uis L7.

A 46

184

SVPER MATTHEVM

VI

$40 cupiamus,

345

550

555

quos cum attigerit fides, magna sit: cum nondum attigerit, parva uel minima sit. Ne longum in quaerendo circuitum faciamus, promptum adest signaculum siue indicium magnae fidei, ubi ad Nabuchodonosor regem dixerunt beati illi tres pueri eadem hora mittendi in fornacem ignis ardentis: Ecce enim Deus, quem colimus, potest eripere nos de camino ignis ardentis, et de manibus tuis, vex, liberare. Quod si noluerit, notum sit tibi, rex, quia deos tuos non colimus, et statuam auream quam erexisti non adoramus. In hoc quippe agnoscitur magnitudo fidei, fortitudo fidelis animi, quod cum dixissent, Potens est Deus eripere nos, addiderunt : Quod si noluerit, notum sit tibi, vex, quia non colimus, non adoramus deos tuos. Secundum horum exemplum quicumque dicunt : Potens est Deus, quem colimus, pascere nos, quoniam et passeres pascit : potens est uestire nos, quoniam et fenum quod hodie est et cras in clibanum mittitur, sic uestit, et adhuc adiciunt: quod si noluerit pascere uel uestire nos, nihilominus tibi, o Mammon, nequaquam seruiemus, immo relictis omnibus ipsum sequemur,

non solliciti PL 1446

quid manducemus, aut quid induamur : nimirum isti magnae sunt fidei, quia fides illorum in futurum saeculum totam se extendit. Econtra, minimae sunt fidel, qui scandalizantur, nisi a cunctis $6o

$65

57e

57$

protegantur uel defendantur aduersis cunctisque fruantur prosperis, nec putant quod de ipsis Deo cura sit, uel quod ulla sit prouidentia Dei. Et dixerunt, ait psalmista, quomodo scit Deus, et si est scientia in excelso ? Ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculo obtinuerunt diuitias. Ergo sine causa iustificaui cor meum, et laii inter innocentes manus meas, el fui flagellatus tota die, et castigatio mea in matutinis. Tales quique quoniam de uictu uel uestitu nimis sunt solliciti, et murmurant nisi fuerint saturati, in ipsa professione perfectorum, qui relictis omnibus Christum sunt secuti, recte dicuntur minimae fidei, congruitque his illud quod quibusdam ad se uenientibus ipse dixit : Amen, amen dico uobis, quaeritis me, non quia utdistis signa, sed quia manducastis ex panibus meis, et saturati estis. Certos igitur magnae fidei, certos minimae fidei terminos inuenisse nos arbitramur : quia uidelicet haec dicit, et sentit simile quid illi dicto beati Iob :Etiam si occiderit me, in ipso sperabo. Haec autem tale quid ut est hoc: T'?meo et non possum exire de Aegypto, ne aquae penuriam patiar et sitiam in deserto. Magna res et utilis est,

quam nobis intimare molitur, et idcirco non semel dixisse contentus, iterum ac tertio repetit hoc ipsum dicens: 14.

544 Dan. 5, 17-18. 568 cf. Mt. 19, 21.

560 Macrob., In som. Scip. 1, 8, 7. 570 Io. 6, 26. 574 Iob. 15, 15.

562. Ps372; r1S25 cto Bisouma:

2;

542iudicium / — 544 Deus] noster ad. Vulg. 548 fidei] fortitudo fidei add.! | 551horum]quorum B/ ^ 559quia/ 566nimis]nimium B^ — 568 sunt secuti] sequuntur B 570 se supra lin. A quaeretis B 571 meis supra lin. A 573 nos n marg. JA

SVPER MATTHEVM

VI

185

NOLITE ERGO SOLLICITI ESSE DICENTES :QVID MANDVCABIMVS, 6, 31-34 580 AVT QVID BIBEMVS, AVT QVO OPERIEMVR? HAEC ENIM OMNIA GENTES INQUIRVNT. SCIT ENIM PATER VESTER QVIA HIS OMNIBVS INDIGETIS. QVAERITE ERGO PRIMVM REGNVM DEI ET IVSTITIAM EIVS, ET HAEC OMNIA ADICIENTVR VOBIS. NOLITE ERGO SOLLICITI ESSE IN CRASTINVM. CRASTINVS ENIM DIES SOLLICITVS ERIT SIBI 58; IPSI. SVFFICIT DIEI MALITIA SVA. Quia ualde utile est et necessarium hoc unum, quod est sabbatizare uel requiescere in studio siue contemplatione Verbi Dei, quae optima pars est, quam, ut ait ipse Dominus, Maria elegit, idcirco, ut iam dictum

est, non

tantum

semel, sed et iterum

ac tertio

59o sententiam repetiuit, de abiciendo graui onere sollicitudinis quam uenter indicit, et occasio plerisque est miserae seruitutis, ut seruientes Mammonae, Deo seruire non possint. Vbi secundo dicit, aolite solliciti esse, duas rationes continuo

subiungit: Haec enim | omnia gentes inquirunt, scit enim. Pater C 7o 59s uester quia his omnibus indigetis. Altera terrore compescit, altera plena est consolationis. Quid enim est dicere, haec omnia gentes inquirunt, nisi acsi dicatur, eritis enim gentibus similes, quorum deus uenter est, si sollicitudini huic, quam interdico, postponitis Deum? Cum enim dicit, haec omnia gentes inquirunt, pariter 6oo subintelligendum est, et praeter hoc saeculum nihil amplius quaerunt. Promptuaria eorum plena sunt, ait psalmista, redundan- PL 1447 tia ex hoc in illud : nom est ruina maceriae, neque transitus neque clamor in plateis eorum, et beatum dixerunt Populum cui haec sunt. Haec enim tamquam beatitudinem summam quaerunt. Haec ergo 6o — sententia ueluti uirga nos percutit: et deinde, quoniam uictu et uestitu indigemus, uolens nos omnem sollicitudinem nostram proicere in eum, quoniam ipsi cura est de nobis, scit enim Pater

uester quia his omnibus indigetis. Scit, inquam, et bene scit. Quid enim ille nescit ?Causam quoque ipse scit propter quam euenit 610 istud quod omnibus his indigetis. In paradiso erant patres uestri sola innocentia bene uestiti, et non indigebant pane, quo nunc in sudore

uultus

uestri uescimini,

sufficienter

solis impleti pomis

paradisi. Praeuaricati sunt oculis concupiscendo |et ore comeden- A 46v do fructum ligni uetiti, et ex tunc omnibus his indigetis, uictu ad 615 repellendam famem, uestitu ad abigendum frigus et tegendam turpitudinem. Numquid uero solummodo scit quia indigetis, et non etiam uult, cum sit Pater uester, ea prouidere quibus indige-

15.

586 cf. Ex, 6, 9. 588 Lc. 10, 42. 597 Phil. 5, 19. 607 cf. 1 Petr. 5, 7. 612 cf. Gen. 5, 19.

601 Ps. 145, 13. 14.

587 studiis AD 591 est oz. Bt 599 inquirunt gentes — ;4 605 sententiam / uirga] iurgio 7 uictu supra Jin. C 607 enim] ait ad. .A 610 uestri] nostri /

*

186

SVPER

MATTHEVM VI

tis? Numquid uoluntas deest illi, nisi uos murmurando compuleritis, ut uelit?

murmuraueritis,

et

620

Putatne aliquis uestrum quod nisi murmurassent filii Israhel et dixissent: Vtinam mortui essemus ber manum Domini in terra Aegypti, quando sedebamus super ollas carnium, et comedebamus panes in saturitate, non recogitasset Pater uester quod indigerent aut indigere possent in deserto nec pluisset illis panes de caelo nec 62 ^ percuti iussisset petram ut aqua exiret, nec prouidisset illis de uestitu, sicut eum Scriptura prouidisse testatur dicente Moyse: Vestimentum tuum quo operiebaris nequaquam uetustate defecit et pes tuus non est subtritus. Numquid propter id quod illi erant murmuratores, et non potius propter hoc quod ipse est Pater 63o taliter eis prouidit? Et eorum curam gessit in terra, quae neque arari poterat neque seminari? Haec enim paterna eius prouidentia testimonium habet non ex eo tantum loco sed ex aliis quoque multis Scripturarum locis, quod circa iustos et perfectae fidel uiros semper adsit, et numquam eos 65 ^ derelinquat, et ibi magis utatur uirtute sua, uirtute inusitata, ubi

64o

645

65o

65 ^

humana sibi prouidere nullatenus potest industria. Exempli gratia: Heliam alibi angelus Domini, alias rapaces quoque corui, alibi uidua de parua farinae hydria pauit et Heliseus paucos habens panes: Da, inquit ad puerum suum, ?opulo ut comedat, et comederunt, et superfuit iuxta uerbum Domina. Recentioribus gratiae temporibus multa his non minus praeclara contigisse leguntur. Sexag?inta iam anni sunt, ait Paulus eremita ad Antonium, cum panem integrum coruus ante mirantium ora deposuisset: Sexaginia iam anni sunt, quod dimidii semper panis fragmen accipio, uerum ad aduentum tuum militibus suis Christus duplicauit annonam. Sed quorsum istas paucorum commemorare praerogatiuas, cum tam multa per orbem terrarum xenodochia monasteria siue coenobia de diuitum possessionibus uel fundis praeparata sufficiens testimonium perhibeant ueritati dicentis: Scit enim Pater uester, quia his omnibus indigetis, quod idem est ac si diceret: Patris enim uestri est haec omnia | prouidere quibus C 7ov indigetis ?Tanta quippe prouidit professoribus spiritualis propositi, ut iam dicere non possis: multi quidem sollicitudinem uictus aut uestitus omittentes student contemplationi et uerbo Dei, pauca uero corporalia ministrantur eis, immo ueraciter dicas, quia multa a multis ministrantur, pauci uero militant legitime, ut stipendiis huiusmodi merito uel digne utantur.

44-

Bt

621 Ex. 16, 5. 627 Deut. 8, 4. 637 5 Reg. 17, 19. 6394 Reg. 4, 45. 642/646 Hier., Vita s. Pauli primi eremitae - PL 23, col. 2; D - 26 A.

620/631 putatne usque seminari oz. B^ — 632/633 non usque quoque] ex aliis 637 angelus Domini] Dominus per angelum B7 639 suum oz. Bf 641/657 recentioribus z:que utantur oz. Bf

SVPER

660

—

VI

187

Quaerite ergo, ait, primum regnum Dei et iustitiam eius, et haec omnia adicientur uobis. Quid est regnum Dei, nisi Verbum Dei? Nam per quod facta sunt omnia, per ipsum Verbum reguntur omnia, et in hoc seruire utique regnare est. Quoties ergo ad audiendum,

66

MATTHEVM

siue tractandum

uerbum

Dei conuenimus,

quoties

lectiones sanctas legimus aut libenter audimus, et eas opere adimplere studemus, toties quaerimus regnum Dei et iustitiam eius. Et hic quidem dum uiuimus, quaerimus et quaerere possumus, inuenire autem ad plenum nisi post hanc uitam non ualemus. Thesaurus est hoc Dei regnum in agro absconditus, thesaurus in

670

agro litterae legalis atque propheticae, litterae magna ex parte parabolicae siue aenigmaticae, diligenter clausus atque signatus. Hunc thesaurum inuenire est Scripturas sacras intelligere et prae gaudio thesauri

omnia

uendere

et emere

agrum,

hoc est, prae

delectatione caelestium bonorum uel regni caelorum, quale in sanctis Scripturis promittitur, omnem sollicitudinem abicere secundum hoc praesens euangelicum consilium solumque earun67 ^ dem amplecti studium Scripturarum, ut semper homo sit expeditus ad Verbum Dei tractandum siue audiendum: Hoc facite PL 1448 primum, et haec omnia ,inquit, adictentur uobis. O quantos studium huiusmodi non solum usque ad sufficientiam horum, scilicet uictus et uestitus, uerum etiam usque ad amplissimos honores cito 68o prouexit! Super salutem et omnem pulchritudinem, ait quidam, dilexi sapientiam, et broposui pro luce habere illam. Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa. — Nolite ergo solliciti esse in crastinum. Crastinus enim dies sollicitus erit sibi. Sufficit. diei malitia sua. Iam semel et iterum dixerat, nolite solliciti esse. Quid adhuc 685 tertio repetit, nisi quia magnum est negotium quod intendit, et difficile ualdeque operosum est euellere de profundo cordis nostri hanc radicem amaritudinis, radicem cupiditatis? Et nota quam terribiliter hac tertia repetitione sollicitudinem hanc interdicit. 690 Cum enim dixisset: Nolte ergo solliciti esse in crastinum, protinus ait: Crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi. Audiat hoc homo ille diues, uel quicumque similis eius, cui, cum fructus uberes ager suus attulisset, cogitabat intra se dicens: | Quid faciam quod A 47 non habeo quo congregem fructus meos? et dixit: Hoc faciam, destruam horrea mea, et maiora faciam, et illuc congregabo omnia 69 —

pro pace - P. 661 cf. orationem Deus auctor pacis... cui seruire regnare ex zissa

680 Sap. 7, 10. 11. 667 cf. Mt. 15, 44. Bruylants, Les orazsons 2, 204 p. 64. 688 cf. Hebr. 12, 15 ; 1 Tim. 6, ro. 690 Lc. 12, 16-19.

680 679 et] atque D 675 sit homo — AC 658 ait ozz. ACD omnem pulchritudinem] speciem V/z/g. ——689 hancom.Br ^ 691eritsollicitus 692/693 diues usque cogitabat zn marg. 4 6992ileomz. ACD —-C

188

700

79

—

SVPER MATTHEVM

VI

quae nata sunt mihi et bona mea, et dicam animae meae: Amima, habes multa bona, reposita in annos plurimos, requiesce, comede, bibe, epulare. Multum ille de crastino sollicitus erat, qui sollicitudinem suam tam delectabiliter in annos plurimos extendebat. At uero crastinus dies, non futurum dico tempus breue aut longum, pro quo solet dici cras, ut illic: Et respondebit mihi cras iustitia mea, sed crastinus dies, ut uulgo dici solet dies, qui noctem proximam subsequitur secundum occasum et ortum solis, qui quotidianus est, sollicitus erit sibi ipsi. Nam sequitur : Dixst autem illi Deus : Stute, hac nocte animam tuam repetunt a te ; quae autem parasti, cuius erunt ?Puta quod dixerit :Stulte, quid sollicitus es non dico in annos plurimos, sed in diem crastinum? Crastinus | QUT enim dies sollicitus erit sibi ipsi. Quod idem uidetur esse, ac si dicatur illi: Crastinus dies alia sollicitudine plenus erit, non tibi, sed sibi ipsi, nec

tibi concedet

status

diei crastini,

diei mali,

quidquam habere rationis, ne dicam sollicitudinis, quia, sicut Ecclesiastes dicit, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erunt apud inferos, quo tu properas, hac nocte anima tua abs te repetita. Dira occupatio, quae totum hominem sic inuoluit, ut nec rationis, nec -- ^

725

scientiae, nec sapientiae solatium quaerere uel admittere possit. Aliter : Crastinus dies, id est, ille qui crastino die uiuet, sollicitus

erit uel esse poterit, siue in eo, ut habens Moysen et prophetas audiat illos, siue in eo ut maiora sibi facere cogitet horrea sicut tu cogitasti. Quod si cogitauerit, dicetur et fiet illi, sicut dictum et factum est illi qui praecessit, siue tibi, siue alii: Stwite, hac nocte, animam tuam repetunt abs te; quae autem parasti, cuius erunt? Nam PL 1449 quotusquisque est seruorum mammonae, qui non etiam pridie quam anima eius ab ipso repetatur, et sub ipso fere mortis articulo in annos plurimos male perseueret sollicitus? Hinc etenim Flaccus in quendam sic ludit : Quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres iam circum loculos et claues laetus ouansque curreret. At medicus mensam poni iubet atque effundi saccos numerorum accedere plures ad numerandum. Hominem sic erigit. Addit et illud: Ni tua custodis, auidus iam haec auferet heres. Forte dicis: Propter curam filiorum de crastino sollicitus

sum, ut habeant, ut non egeant hi quos heredes habiturus sum. Verumque hoc frustra. Nam sufficit, ait, diei malitia sua, id est afflictio sua, afflictio pessima. Nam ecce uniuersa wanitas, dicit

29.

201:5e0n929:35* 704 Lc. 12, 20. 725 Horatius, $7. 2, 3, 145-151.

712 Eccle. 9, 1o. 732 Mt. 6, 34.

717 cESEGNEO; 733 Eccle. 1, 14.

697 posita V/z/g. — 700dicofuturum — /4 — tempusom.. ACD 705 illi supralin..A ^ tepetent/ ^ 706erant B ^ es]etadd.; 709 illi supra /in. .A 711 quidquam] quidcumque D 716 uiuet] uenit / 719/720 est et factum B^ — 721 repetunt animam tuam — B^ —— 724 perseuerat —— 725/753 hinc 45q4e Dei est oz. B^ — 729 addique AD 732 uerum et D

SVPER MATTHEVM Ecclesiastes, 735; omnem

ef afflictio spiritus. Item:

industriam

meam

VI Rursus

189 detestatus sum

et quae sub sole studiosissime laboraui,

habiturus heredem ost me quem ignoro, utrum sapiens an stultus futurus sit, et dominabitur in laboribus meis, quibus desudaui et sollicitufui. s Et est quidquam tam uamum ? Nam cum alius laboret in sapientia et doctrina et sollicitudine, homini otioso quaesita dimittit.

74o Et hoc ergo uanitas et magnum malum. Haec uanitas, hoc malum siue malitia quam habes in praesenti, sufficit diei, sufficit unicui-

que uiuenti et non opus est, ut malitiam huiusmodi tibimet adicias hodie per occasionem uenturi diei pro cura futuri heredis tui quem ignoras qualis futurus sit. Quando autem uel unde se excusabit,

745 qui nullum habet heredem et nihilominus tamen continuat sibi laborem et sollicitudinem ? Vnus est, ait idem Ecclesiastes, ef secundum

non habet, non filium, non fratrem, et tamen laborare non cessat. Non satiantur oculi eius diuitiis, nec recogitat dicens : Cui laboro et fraudo animam meam bonis ? In hoc quoque uanitas et afflictio pessima. Et 75o uolens ostendere quod bonum sit uictu et uestitu contentum esse et de cetero causa animae elemosynam facere, nonne melius est,

ait, comedere et bibere et ostendere animae sua bona de laboribus suis? Et hoc quidem de manu Dei est. Cum multa his similia de die crastino possint dici, et a prioribus

755 nostris dicta sint, sensus anagogicus magis placet et expeditius procedit. Nam iuxta anagogen dies crastinus dies malus et maledictus est, diei praesenti oppositus, diei quem

benedixit Domi-

nus, de quo in Dauid loquitur Spiritus sanctus : Hodie si uocem eius audieritis ; |cuius meminit apostolus his uerbis: Quapropter, sicut C 71v 76o dicit Spiritus sanctus, hodie si uocem eius audieritis nolite obdurave corda uestra. Videte, fratres, ne sit in aliquo uestrum cor malum incredulitatis, discedendi a Deo uiuo, sed adhortamini uosmetipsos per singulos dies, donec hodie cognominatur, dum dicitur : Hodie si uocem eius audieritis. Ac deinceps : Etquidem operibus ab instituttio76s ne mundi factis, | dixit quodam loco de die septimo sic : Et requieuit A 47v Deus die septimo ab omnibus operibus suis ; et in isto rursum : Si introibunt in requiem meam. Quoniam ergo hi, quibus prioribus annuntiatum est, non introibunt propter incredulitatem, iterum determinat diem quemdam, hodie dicendo in Dawid, et cetera. 770 Huic hodierno diei, quem benedixit, et in quo requiescit Deus, contrarius est ille dies crastinus, scilicet diabolus siue mammon,

734 ib. 2, 18-21. 764 Hebr. 4, 5-7.

"746 ib. 4, 8.

"7151 zb. 2, 24.

7259 FIebro3

I2 3-5

735 quae supra lin. A 739 quaesita] quis ita D — 742 tibimet] timet C 750 uictuque 4 — 752suae.4 760 Spiritus sanctus dicit —- D — 761 ne] forte add. V/ulg — 762 discedendo ; ^ 764 operibus] ab praem. B^ — 764 77À dies ille — B; quidem] qui de C — 765 dixit] enim adZ. V/uig.

190

vm

—

SVPER MATTHEVM VI

contra quem dixerat supra: Nemo potest duobus dominis seruire, non potestis Deo seruire et mammonae. Nam quem alium diem putas esse diem illum, quem maledicit sanctus Iob? Afperuit enim os suum Iob, et maledixit diei suo, et locutus est: Pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est : Conceptus est homo. Dies ille uertatur in tenebras, non requirat eum Deus desuper, et non sit in recordatione, et non illustretur lumine, et cetera. In illo namque die

nascitur omnis homo, quia nascitur in peccato, uiuit in peccato et 78o

moritur in peccato, nisi uisitetur a die isto, die hodierno sancto et

benedicto, et ab hoc uisitatus siue illustratus mutet originem, renouet

natiuitatem,

ut natus

in Adam

renascatur

in Christo ;

mortuus peccato uiuat Deo. Dicitur autem dies ille dies crastinus eo quod interueniente iniquitatis nocte, ab isto die hodierno sit

omnino separatus. Sicut enim dies isti, quos paene solos nouit ac numerat uulgus, dies hodiernus diesque crastinus nullomodo sociantur aut coniunguntur ut eant simul, nox enim interuenit, cuius tenebris omnino separantur, ita dies iste, dies quam fecit Dominus, quemadmodum 790

uo

—^

800

psalmus dicit: Haec est dies quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea, et ille qui semetipsum se fecisse gloriatur dicens apud Hiezecihelem: .Mews est fluutus et ego feci memetipsum, omnino dissociati sunt per noctem iniquitatis quam ille asciuit, et in aeternum sociari non possunt. Porro non uere est, sed dicitur et uideri uult ille dies, nam reuera nox est. Propterea sanctus ille maledicens hoc utrumque dixit : Pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est : Conceptus est homo. Nunc iam dicendum, quomodo sit uel non sit sollicitus quis in illum diem crastinum, quomodo ille dies sibimetipsi sit sollicitus, et quomodo sufficiat ei malitia eius. Nam haec tria dixit Dominus : Nolite ergo solliciti esse in crastinum, crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi, sufficit enim diei malitia sua. Sollicitum esse in illum diem crastinum, est seruire mammonae,

ooOo ^

seruire cupidita- PL 1450

tibus, diligere mundum et ea quae in mundo sunt. Quod idcirco recte prohibetur, quia profecto sicut nemo potest utrumque praesentem et crastinum diem simul uidere, ita nemo potest mundum simul et Deum diligere, Deo seruire simul et mammonae. Quam ob causam ? Crastinus enim, inquit, dies sollicitus erit sibi ipsi. Quid est, crastinus dies sollicitus erit sibi ipsi? Nimirum diabolus mammon, siue princeps huius mundi, nihil Deo de sua

772 Mt. 6, 24.

7T74 Iob 5, 1-4.

790. Ps 117224:

792: B7:0299:9-

773/774 putas esse diem — 4 — 774/775 Iob os suum .A 781 usitatus / 783 dies?om.: 786/794sicut usque possunt oz. B^ — 792 fluuius meus est et ego feci l/ulg., feci in marg. A 795 dies] Deo / 804 Y (— Isidorus) in 805 sicut profecto — B marg. B

SVPER

MATTHEVM

VI

IQI

sollicitudine communicabit, nihil cum Deo commune habebit. Et

quidem si ita dixisset, sollicitus est sibi ipsi, idem esse uideretur, sed futuro tempore dictum, sollicitus erit, hoc plus | habet, quia sempiternitatem innuit diuisionis siue separationis, quia, sicut 815

^ 272.

nunc est, ita semper et in aeternum a Deo diuisus et separatus erit,

et absque ullo fine seorsum quaeret, quae sua sunt, non quae sunt Dei, nec ulla unquam respectione Deo cupiet rursus confoederari. Vnde hoc illi? Vnde tanta separationis perseuerantia? Ait: Sufficit diei malitia sua. Quomodo uel in quo sufficit huic tali diei 820

825

830

malitia sua ? Videlicet in eo, ut dicat : Nullius egeo, Deus ego sum, et

n cathedra Dei sedi, et ero similis altissimo, et cetera his similia. Hoc modo sufficit huic die? malitia sua, dum existimat quod sufficiat sibi sapientia sua quae non uere sapientia, sed ueraciter est malitia. Ad eandem sufficientiam pertinet illud quod in eum per prophetam dicitur: /» sapientia et brudentia tua fecisti tibi fortitudinem et assumpsisti aurum et argentum in thesauris tuis. Et post pauca: Plenus sapientia et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti, subauditur tuo arbitratu. Nam sapientia qualis sit intelligenda, subinde manifestius exprimitur: /» multitudine, inquit, negotiationis tuae repleta sunt interiora tua iniquitate. Igitur sufficit, ait, diei malitia sua, id est, hoc superbiae uidetur

quod sibi sufficiat. Humilitas autem dicit: Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Et alibi: Satiabor cum apparuerit gloria tua. NOLITE IVDICARE, VT NON IVDICEMINI. ÍN QVO ENIM IV- V dez 835 DICIO IVDICAVERITIS, IVDICABIMINI, ET IN QVA MENSVRA MENSI FVERITIS, | REMETIETVR VOBIS. A 48 Non mandatum nouum hoc est, sed mandatum uetus quod ab initio audiuimus. Nam per Moysen dixerat hic idem Dominus: Ne 840 oderis fratrem tuum in corde tuo, sed publice argue eum, ne habeas super illo Peccatum. Denique quod de iudicio odii Dominus hic dixerit : Nolite iudicare, ut non iudicemini, et cetera quae iam dicta

sunt protinus manifestat, cum dicit per similitudinem huiusmodi: QvID AVTEM VIDES FESTVCAM IN OCVLO FRATRIS TVI, ET TRABEM 7, 3-5 845 QVAE TVO: OCVLO TVNC

IN OCVLO

TVO

SINE, EICIAM

EST

TVO ? HYPOCRITA, VIDEBIS

NON

FESTVCAM

EICERE

VIDES.

AVT

DE OCVLO

EICE

PRIMVM

FESTVCAM

DE

OVOMODO

DICIS

TVO, ET ECCE TRABS TRABEM

OCVLO

DE OCVLO

FRATRIS

FRATRI EST IN TVO, ET

TVI.

816 Phil. 2, 4. 819:Ez.12832 5 Is: 1451 143 Apoc. 5, 17: 825 Ez. 28, 4. 8277 ib. 12. 829 ib. 16. 832 2 Cor. 5, 5. 834 Ps. 16, 15. 839 Leu.

19, 17.

812 idem] id est iniquitate oz. B/ 833 sumus D odio Bt 845 TRABIS ACD

/ 821 similis ero — C 822/830 hoc modo zsque 826 assumpsisti] adquisisti l/2/2. 832 quod o». D 838 est hoc — £ 839 hic] hoc B7 841 iudicii B7 Qvar...Esr oz. ACD VIDES] coNsiDERA D 846

192

SVPER MATTHEVM

VI

Igitur quod dicit: Nolite iudicare ut non iudicemini, hoc dicere 850

est, nolite in iudicando habere odium in cordibus uestris. Nam ut

omnino non iudicemus, siue arguamus uel corripiamus, et euangelica simul et legalis repugnat auctoritas: Legalis, ut in eodem capitulo protinus, cum dixisset, ne oderis fratrem tuum in corde tuo, subiunxit, sed Publice argue eum, subauditur hac intentione, ut 85

^

86 [9]

86 j

uelis eum lucrari, quod non est odii, sed dilectionis ; euangelica, ut

illic: Si feccauerit in te frater tuus, uade et corripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit lucratus eris, fratrem tuum ; si autem te PIG non audierit, adhibe tecum adhuc unum uel duos, ut in ore duorum, uel trium testium stet omne uerbum. Quod si nec eos audierit, dic ecclesiae. Simul et hoc euangelica suppleuit auctoritas, quod in legali minus apparebat, quia uidelicet legalis hoc tantum dixit, sed argue publice ;euangelica uero perscripsit quali ordine debeas ad hoc peruenire, ut arguas publice, siue dicas ecclesiae peccatum quod non est publice admissum, sed te solo sciente. Cauendum est itaque iudicium quod ex odii radice procedit, et si non amore iustitiae, at saltem metu uicissitudinis iustae, quam protinus subiungit : /n quo enim iudicio tudicaueritis, qudicabimini. Etenim si per odium non causae, sed personae |iudicaueritis, iudicabimini C 72v

87 o

et uos iudicio non dilectionis sed odii Dei, qui odit omnem odiose iudicantem, immo et omnes odisti, inquit psalmista, qui operantur iniquitatem. Exemplum de ueteribus eorum, qui iudicant per odium et idcirco sine misericordia iudicantur, sit nobis Saul. Ille namque

odiens filium Ionathan

et inuidens gloriae eius, quia fecerat

87 ^ salutem magnam in Israhel, sicut clarissime Scriptura refert ab eo,

88o

88

^

quod dixit Ionathas ad adolescentem armigerum suum: Veni, transeamus ad stationem Philistinorum usque Adid et saluawit Dominus in illa die Israhel, inuidens, inquam, gloriae eius proposuit hoc edictum maledictionis non audiente Ionatha :Maledictus wir qui comederit panem usque ad uesperam, donec ulciscar de inimicis meis. Cumque incidisset Ionathas in illam quasi praeuaricationis foueam, quam foderat ante faciem eius pater iniquus, prope occidendus erat. Haec faciat mihi Deus, ait Saul, et haec addat, quia morte morieris, Ionatha. Sed liberauit bopulus Ionatham, ut non moreretur. In quo iudicio iudicauit, iudicatus et ipse 856 Mt. 18, 15-17. 870 Ps. 5, 7. 879 ib. 24. 884 ib. 45.

873: Sm

1. 25.

876 ib. 25.

849quodJut C ut]et.A 852in om. B? . 853tuo in marg. .A 855 lucrari eum — ACD 857 autem oz. CD 858 adhuc unum tecum — B: 862 uero supra lin. .A 863 siue zz zarg. A 864 admissum publice — ACD 865itaque]ergo B/ — 867subiunxit D — 870 odisti omnes V/zig. 872/904 exemplum 4:que hominum oz. B^ ——880 comedit D —— 883ait Saul in marg. A

SVPER MATTHEVM

VI

193

est. Nam sicut ipse capitulum quaesiuit et adinuenit, in quo filium suum comprehenderat ad occidendum; ita postmodum quaesitum et inuentum est capitulum, in quo praeuaricator ipse deprehensus incurreret sine misericordia iudicium. Recensui, inquit Dominus, 89 o quaecumque fecit Amalech Israheli quomodo restitit ei in uia cum

ascenderet de Aegypto. Nunc igitur uade et percute Amalech et demolire uniuersa eius etcetera, usque: Dixitque Dominus ad Samuhelem : Vsque quo tu luges Saul, cum ego proiecerim eum, ne regnet super Israhel ? Quis ergo non tam ex ueritate dicentis quam 89 ^ ex huiusmodi experimentis ratum esse perpendit et iustum hoc dictum, 7n quo enim iudicio 1udicaueritis, iudicabimini ? Septuaginla reges, ait Adonibezec, amputatis manuum ac pedum summatatibus colligebant sub mensa mea ciborum reliquias. Sicut. feci, ita reddidit mihi Dominus. Pleni sunt libri tam nostrorum quam gentilium iudiciis siue experimentis iudiciorum Domini, ut ueraci-

ter nunc eum dicere nemo dubitet: /» quo enim iudicio iudicaueritis vudicabimini, et in qua mensura mensi fueritis, vemetietur uobis. Numquid enim de nobis tantum excelsus iudicat, et non etiam de omni regno hominum ? Verumtamen haec et cetera fere omnia maxime contra scribas et 995 Pharisaeos hypocritas dicuntur, ut ab illorum similitudine quam longissime recedant, qui discipuli ueritatis esse uolunt et christiano nomine censentur. Illi namque tunc temporis male iudicabant et iniqua mensura metiebantur, peccatores et publicanos con910 demnantes et ipsum Dominum reprehendentes pro eo quod eos suscipiebat, seque coniungebat illis et dicebant : Qw?a hic peccatoves recipit et manducat cum illis, et his similia. Profecto ipsi potius erant iudicandi, quia peccatum illorum tanto maius erat peccato publicanorum et meretricum, quanto magnitudo trabis paruitate 9D festucae maior est. Proinde cuilibet eorum aptissime dicit: Quid autem uides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non uides ? Huic simile hoc est : Quid ignorantiam publicani detestaris, ut dicas, uerbi gratia : Sed turba haec, que nom nowit legem, maledicti sunt, non attendens odium quod in corde habes, quia uidisti et odisti et me et Patrem meum? Non solum autem me uel Patrem meum, uerumetiam qualemcumque fratrem odisse, hoc est trabem

in oculo habere. Quomodo ergo tu dicis fratri tuo: Szne, eiciam festucam de oculo tuo, et ecce trabs est in oculo tuo? Et forte quod | A uides, aut uidere te putas in oculo fratris tui, non festuca, sed

896 Iud. 1, 7; Mt. 7, 2. 892 b. 16, 1. 889 ib. 15, 2. 911 Mt. 9, 11. 918 Io. 7, 49. 920 cf. Io. 7, 49.

903 cf. Dan. 4,

14.

891igitur]ergo D — 897 Adonizebech D —— 910ceos]illos eiciam] etiam B7

B/— 922tu om.

Bt

48V

194 92 ^

SVPER MATTHEVM VI

festucae umbra est, |tu autem male uides, et male discernis, quia C 73

trabem in oculo tuo geris. Exempli gratia :Dicis mihi : Quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum ? Non enim lauant manus suas, cum panem manducant. Item : Ecce discipuli tui faciunt quod non licet eis facere poo sabbatis quia euntes per sata esurientes ceperunt uellere spicas et manducare. Certe nisi haberetis trabem in oculo uestro, nisi essetis caeci duces caecorum, si sciretis quidem : misericordiam uolo et non sacrificium, numquam condemnassetis innocentes istos, numquam

93

—

Sed esto, ut ueraciter

940

94

putassetis saltem festucam esse in oculo eorum, pro eo quod ita fecerunt.

—

festuca

sit in oculo

cuiusque

fratris,

festuca irae repentinae, siue concupiscentiae subito irruentis, sicut fuit in oculo Dauid, quando iratus propter maledicta Nabal, semetipsum ulcisci uoluit, quando uxorem Vriae Hetthei lauantem se de solario prospiciens, uidit et concupiuit. Tu cum sis quasi Semei, quomodo de eiusmodi festucis iudicare uel consilium dare poteris, aut istud conueniet tibi tantam habenti in oculo tuo trabem odii, ut maledicens et lapides mittens, terramque spargens dicas tale quid ut est hoc: Egredere, uir sanguinum et uir Belial, reddidit tibi Dominus uniuersum sanguinem, quem effudisti. Nempe etiam si mitius loquaris, cum tua trabe inueterati odii, et dicas tale

NO — ^

quid, ut est hoc : /ncrepationem ergo Domini ne veprobes, quia ipse uulnerat et medetur, percutit et manus eius sanabunt ; siue illud : Non ergo te superet ira, ut aliquem opprimas, nec multitudo locorum inclinet te. Dicetur tibi : Hypocrita, eice brimum trabem de oculo tuo, et tunc uidebis eicere festucam de oculo fratris tui. Denique, quia sapiens Abigail, uxor Nabal insipientis et stulti, trabem eiusmodi non habuit in oculo suo, idcirco perspexit et perspicere potuit, qualiter eiceret festucam de oculo Dauid repente irati, quod et fecit ratione huiuscemodi : 7n me sit, ait, domine mi, haec iniquitas, et cetera usque :Cum ergo fecerit tibi Dominus domino meo omnia quae locutus est bona de te, non erii tibi hoc in singultum et in scrupulum cordis domino meo, quod effuderis sanguinem innoxium, aut ipse te ultus fueris. Ille namque purgato statim oculo, id est sedato irae impetu, dixit ad Abigail: Benedictus Dominus Deus Israhel, qui misit te hodie in occursum meum, et benedictum eloquium 02 7/NICSISE 27 10. 15673 938 1 8m. 25,3 ss. 9392 Sm. 11,2 ss. 944 2 Sm. 1:6, 7-8. 947 Iob. 5, 17-18. 948 Iob. 36, 18. 955/319 St8255024: 956 jb. 30-31. 959 ;b. 32-55.

926 geris] non uides / 927/935 exempli zsque fecerunt oz. B 927 transgrediuntur /z zarg. ;4 936 cuiuscumque B 941 uel] et praez. D 944 hocest —- CD —— 945 quem effudisti nz ;n Vulg. — 946et]ut? — 947 ne reprobes Domini —- B/ — 949locorum] alias domorum zz marg. 7, donorum D, sed del. — donorum Vulg. exc. cod. Cauensi : locorum —— 950 dicitur /, dicent 959 ultus te —— D B

PIETAS

SVPER

MATTHEVM

VI

195

tuum, et benedicta tu quae prohibuisti me hodie ne irem ad sanguinem, et ulciscerer me manu mea. Vnde illa secundum nomen suum Abigail, quod interpretatur patris mei exsultatio, memorabile 965 exemplum esse debet omni animae fideli, quatenus studeat paci et reconciliet siue mitiget iratum quemcumque potest, ante effectum uel opus peccati, quod ira suggerit, quod studium reuera est Patris altissimi. Item, propheta Nathan, quia trabem illam in oculo suo non habuit, idcirco perspexit et perspicere potuit, 97 o qualiter festucam peccati quod per concupiscentiam commiserat Dauid in uxorem Vriae Hetthei, educeret de oculo eius, incipiendo ita quasi de alio loqueretur, et ad hoc illum suauiter perducendo, ut diceret ille paenitens: Peccawi Domino. Porro supra dictus Semei, quia magnam habebat in oculo suo trabem odii, non solum 97

—

non eduxit festucam, si qua tunc erat in oculo Dauid, uerum etiam zeli iusti longaeuum siue diuturnum iniecit ignem, ut mox dormiturus cum patribus suis, diceret ad filium suum Salomonem : Quia

descendit mihi in occursum cum transivem Iordanem, et iurauit ei per Dominum dicens : Non te interficiam gladio, tu noli eum pati esse innoxium. Vir autem sapiens es, et sciens quae facias ei, deducesque canos eius cum sanguine ad infernum. |

964 Hier., Lb. znt. hebr. nom. 34, 25 - CC 72, p. 102.

973 2 Sm. 12, 13.

977 5 Reg. 2, 8-9. 975siqua]quasiB,quae/ pati eum innoxium

^

AC

— 977Salomonem filium suum — B/ — 979/980 981 explicit liber sextus incipit septimus B

49

LIBER SEPTIMVS Experimento didici, sed hoc ipsum timens confiteor, confitens

PL 1453

timeo, quia didici et expertus sum quidpiam, licet exiguum, de C 75" modo quodam diuinae locutionis, qua dilectus sanctis et dilectis ^

loqui solet animabus, sicut audiuimus in Canticis, dum quaelibet

illarum dicit: En» ipse stat post parietem nostrum respiciens per fenestras, et dilectus meus loquitur mihi : Surge, bropera, amica mea, columba mea, formosa mea, et ueni. Item hoc ipsum repetens, Surge, amica mea, speciosa mea, ita subiungit : Ostende mihi faciem tuam, io Sonet uox tua in auribus meis. Vox enim tua dulcis et facies tua decora. Et quae me necessitas cogit istud confiteri, quod tale quid experimento didicerim ? Existimo nonnulla, quia peccat aliquis, dum paene scandalizatur in me, hoc ipsum quod scribo, quod Scripturarum mysteria pertracto, praesumptioni reputans, et quaeritans, quid opus sit ut scribam — ^ uanae gloriae, et subsannando diebus istis, cum

sancti Patres tam

multi ante nos tam

multa

tamque sufficientia scripserint. Quid igitur? Scribamne etiam illud experimentum dilecti, quomodo dicat, surge, propera, quomodo dicat, sonet in auribus meis uox tua ? Vere non ausim, sed hoc

20 tibi, o amice, qui et ipse me ad scribendum saepe hortaris, in aurem dicere non ueritus sum,

nec uerebor, si iterum audire uolueris.

Ceteris dico et hoc dixisse satis sit, quia reuera etiam si tacere siue a scribendi studio cessare uoluero, non ualeo, et hoc mihi non concedi scio et bene sentio, et in hoc gaudeo. Veracem esse didici, si 2; uirtutem discretionis habuisset, amicum beati Iob, ubi dixit: Sed conceptum sermonem tenere quis possit, et quidem conceptum

sermonem superfluum siue malum non posse tenere, uitiosum est et stultum iuxta illud Sapientis :Sagitta infixa in femore canis, sic uerbum in corde stulti, sed econtra conceptum sermonem bonum et

3o necessarium

non

posse tenere, gloriosum

est, quemadmodum

Hieremias tenere non ualens, cum dixisset : Ef factus est mihi sermo

Domini in obprobium et in derisum tota die, et dixi : Non recordabor eius, neque loquar, in nomine ipsius, ita subiunxit : Ef factus est in corde meo quasi ignis exaestuans, claususque in ossibus meis, et defeci 35 ferre non sustinens. Verumtamen quomodocumque uolunt praeVII, 6 Cant. 2, 9-10. 8 ib. 15. 9 ib. 14. 14 cf. Benedictus, Reg. zzoz. 49, 9 - CSEL 75, p. 120. 16 cf. Rupert., De diuin. off. epist. ad Cunonem 48 ss. CCCM 7, p. 2; cf. znfra 11, 12 ;id. , Comment. in apoc. prol. -PL 169, 827/828. 25 cf. Benedictus, Reg. son. 64, 19 - CSEL 75, p. 151 (Cassian., Con/at. 2, 4, 4); Iob 4, 2. 28 Eccli. 19, 12. 31 Ier. 2o, 8-9.

VII, 2 lib VII zz zarg. À 4dilectis! ; — 5audimus A 14 reputans] deputabitur Reg. Bez. 16diebus om./ ^ 17scripserunt B/ — 23 non? supra lm.B ^ 23/24 non concedi mihi —« B/ — 24inom.; 28canis]carnis V/u/g. (exe. codd. .AZMM : canis) in femore] femori lig. 30 est oz. ! 33 loquar] ultra add. V/uig. 34 claususque] -que oz. CD

SVPER MATTHEVM

40

VII

197

sentes de nobis iudicent, futuri clementius iudicabunt. Dum enim uiuimus, ait uir illustris beatus Hieronymus, et uase fragili continemur, uidentur amicorum prodesse studia, et nocere aemulorum opprobria. Postquam autem reuersa fuerit terra in terram suam, et tam nos qui scribimus, quam eos qui de nobis iudicant, pallida mors subtraxerit, et alia uenerit generatio, primisque cadentibus foliis uirens silua succreuerit, tunc sine nominum dignitate sola iudicantur ingenia. Nec considerat qui lecturus est, PL 1454

cuius sed quale sit quod lecturus est, siue ille episcopus, siue sit 45 laicus, imperator et dominus ; et serico, aut in uilissimo miles et

seruus, aut in purpura panno iaceat, non bonorum diuersitate, sed operum merito iudicabitur. Nunc coepta persequamur. NOLITE SANCTVM DARE CANIBVS, NEQVE MITTATIS MARGARITAS 7, 6 VESTRAS ANTE PORCOS, NE FORTE CONCVLCENT EAS PEDIBVS SVIS ET P9) CONVERSI DISRVMPANT VOS. In doctrina sua seruus Domini, scientiam habens Scripturarum, unde et dicitur scriba doctus in regno caelorum, magnam debet habere temperantiam, maximeque illi congruit attendere locum, | C 74 tempus, personam. Nam si absque consideratione horum sermo55 nem effundit intemperans doctor, immoderatus praedicator, saepe contingit illi dare sanctum canibus, et mittere margaritas suas ante porcos. Nonne etiam plerosque illorum, qui margaritas de quibus agitur diligenter pro tempore et loco absconderunt canes et porci, id est homines immundi et proterui, iniuriose discusserunt 6o ac perscrutati sunt, et conculcatis margaritis, ipsos disruperunt ? Multos enim occiderunt, quam plures persecuti sunt, non ut margaritas ipsi haberent, sed ut margaritae ipsae nusquam | A 49v comparerent. Magnum cautelae huius exemplum primus ipse, qui haec loquitur, in facto suo praebuit, quia uidelicet Scripturam 65 suam ita condidit, ut non ab omnibus uel a quibuscumque posset intelligi. Non ei sufficere uisum est, quod labium, quod omnibus unum erat, et sermones quos eosdem habebat omnis terra, confu-

7o

dit in constructione Babylonicae turris, atque ita remouit omnes gentes a lectione Scripturarum, quas erat traditurus uni scilicet Hebraeae genti. Nam et in illa Dei gente unica, quae legem accipiebat, cui credebantur eloquia Dei, non defuerunt nec defutu36/43 Hier., In Osee 2, 195-205 - CC 76, p. 55 s. 41 Horatius, Carz. 1, 4, 42 id., Ars poet. 6o s. 52 Mt. 135, 52. 53 cf. infra 7,95. 68 Gen. nia: 7á:scf. Rom. 5; 2:

13

37 beatus oz. B/ Iher (— Hieronymus) in marg. D in uase Hier. 44 sed|uel? . 45et!]aut/ ^ 46autpurpura et sericio aut uilissimo panno Hier. 47prosequamur/ ^ 48 DARESANCTVM ^ ACD (A corr. ex sanctum dare) 49 vESTRAS Z4 marg. 4Á 50 DISRVMPANT] ELIDANT DB/ 52/53 habere debet ^ B; 55 effundat B/ 60 disruperunt] diripuerit B7 62. ipsi margaritas ^ B/ ^ 66 quod! om. D (ras. uel lacuna)

^

198

-

—

8o

VII

ri erant porci uel canes huiusmodi margaritis caelestium sacramentorum indigni et quibus omne sanctum non deberet dari, quod fieret uel factum esset, si nudo sermone absque figuris et aenigmatibus lex et prophetae fuissent elocuti. Proinde igitur talem Scripturam condidit, quae non facile posset intelligi quo tenderet, uel quale contineret mysterium regni Dei: et sicut ipse tunc fecit, ita docet cum dicit :: Nolite sanctum dare canibus, neque mattatis margaritas uestras ante porcos. Quare? Ne forte conculcent eas pedibus suis, el comuersi disrumpant uos. Duplex causa est, uidelicet ne et margaritis fiat iniuria et nobis uitae periculum siue mortis occasionem nostra indiscretio faciat. PETITE ET DABITVR VOBIS ; QVAERITE, ET INVENIETIS, PVLSATE, ET APERIETVR

8—

SVPER MATTHEVM

VOBIS.

OMNIS

ENIM

QVI PETIT, ACCIPIT:

ET Qvi7, 7-8

QVAERIT, INVENIT, ET PVLSANTI | APERIETUR. Niligitur obest aut oberit sancto gregi humilium, quod porcis et canibus margaritae absconditae sunt, et quod propter canes omne PL 1455 sanctum intus repositum est. Nam qui habet clauim, immo qui ipse est clauis Dauid, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit, semper praesto est, qui et sicut nouit quibus uel qualibus clauden-

dum, ita et optime scit qualibus sit aperiendum, qualibus dandum. Petendo, quaerendo et pulsando, semetipsos manifestant hi qui digni sunt. Hic fortitudine opus est. Ita namque distinguendum sermonem hunc suscepimus in 9 —^ quattuor diuisiones secundum quattuor uirtutes principales scilicet iustitiam, temperantiam, fortitudinem, prudentiam, ut prima

distinctionis huiusce diuisio sit ab eo quod ait: Ns: abundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, quae sermonis pars ueram iustitiam intendit, secunda ab eo quod sic incipiens : lOO

IO —^

Attendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ad uirtutem temperantiae nos instruit. Tertia haec est in qua sine dubio fortitudinem a nobis exigit dum quia sanctum propter canes absconditum et margaritae propter porcos clausae sunt: Petite, ait, el accipietis, quaerite et inuenietis, Pulsate et aperietur uobis. Hic namque ut iam dixi fortitudine opus est. Qua fortitudine ? Illa nimirum uel simili illi, qua pater fortium

Iacob cum angelo luctatus est, et uictor existens, dicenti sibi: Dimitte |me, non dimittam te, ait, nisi benedixeris mihi. Et benedixit C 74Y ei in eodem loco. Qualis rogo fuit illa fortitudo ? Quid senserat ipse 74. cf. 3 Gord13» 1210/16, 6: 88 Apoc. 5, 7. 95 cf. Rupert, De zict. Verbi Dei 8, 1; - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p- 259 (Cicero, De off. 1, 5 ; Plato, Rep. 4, 441; Gregor. Hoz. in Ex. 2, 10 - PL 76, 1068 CD). 97 Mt. 5, 20.

106 Mt. 6, 1; Lc. 11,9.

106/107 cf. Is. 49, 26.

108 Gen. 32, 26 ; zb. 29.

80 disrumpant] elidant B7 86 igitur] ergo B/ 88 intus supra lin. A quiom.D 94/105 ita usque opus est om. Bt. 105 cf. /im. 93: idetur esse 109 rogo] ergo B; bormoioteleuton

SVPER MATTHEVM VII

199

110 qui dixit : Quoniam si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praeualebis? Nimirum fottitudo illa gemitus fuit inenarrabilis, fletus fuit spiritus contribulati, et rogatus cordis contriti et humiliati, quo et Moyses eundem Deum dicentem: Dimitte me, II ^

tenere potuit. Denique hoc testatur et Osee, immo ipse Deus loquens in Osee ; qui cum dixisset de.illo: I» utero supplantauit fratrem suum, et in fortitudine sua directus est cum angelo, et inualuit ad angelum et confortatus est, addidit dicens: Fleuit et rogauit eum. Igitur humili fortitudine, forti humilitate hic opus est, ubi sanc-

tum absconditum et in littera obfirmata clausae tenentur margari120 tae sensuum caelestium. Et sicut Iacob luctatus est cum illo angelo, in quo sine dubio Deus erat, qui et uictum se fatebatur, ita luctari debet verbi Dei amator | cum sermone uel scriptura quae A 5o est ex Deo, nec dimittere antequam uincat uinci uolentem, sensumque comprehendat utilem in littera latentem. Lucta haec 12; pulcherrima est, tamdiu perseuerare petendo, donec accipiat, quaerendo donec inueniat, pulsando, donec sibi aperiatur. Quantum sibi placeat huiusmodi lucta, quam ueraciter uinci cupiat ipse, qui reluctari uidetur, dum non citius aperit, nos animaduer130

tere uult, cum protinus dicit : QVIS EX VOBIS HOMO, QVEM SI PETIERIT

FILIVS SVVS

PANEM, 7, 9-11

NVMQVID LAPIDEM DABIT ILLI? AVT SI PISCEM PETIERIT, NVMQVID SERPENTEM PORRIGET EI? SI ERGO VOS CVM SITIS MALI, NOSTIS BONA DATA DARE FILIIS VESTRIS, QVANTO MAGIS PATER VESTER QVI IN CAELIS EST, DABIT BONA PETENTIBVS SE. 155 Argumentum hoc suam habet intentionem, nec dubium est hanc esse, ut non simus filii diffidentiae propter hoc, si Pater noster petentibus dare et pulsantibus distulerit aperire. Secundum exemplum Dathan et Abiron et Core aliorumque procerum synagogae immo filiorum diffidentiae, qui pro eo quod 140 Don cito introducti sunt in terram Chanaan dixerunt Moysi saeuientes et subsannantes cum ironia crudeli : Reuera introduxisti nos in lerram quae fluit viuis lactis et mellis, et. dedisti nobis possessiones agrorum el winearum. Am (et? oculos nostros uis eruere? Nonne hinc fere simile est detrahere Scripturae sanctae 14; mox ut sensum eius uolens non potueris inuenire? 110 z. 28. 111 cf. Rom. 8, 26. 112 cf. Ps. 5o, 19. TI3IE x95» ror 114 Os. 12, 3-4. 117 zb. 4. 119 cf. Col. 1, 26. 122 cf. Rupert., De uict. Verbi Dei 11, 27 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 367 20; /d., In Iob. euang. 11, 862 ; 12, 37 - CCCM 9, p. 622. 665 ; id., De diuin off. 9, 816 - CCCM 7, p. 320.

124 cf. supra 2, 575 (accessus ad auctores). 16, 14.

136 cf. Eph. 2, 2; 5, 6.

141

Num.

114 et hoc testatur — B? ipse]et praem. t 120 Iacob] ille przez. B? 124 haec] enim 7, est B 125/126 accipiat quaerendo donec oz. — 151 dabit 77 marg. A 136 noster] uester B/ — 138/145 secundum que inuenire om. Bt

*

200

SVPER MATTHEVM

VII

Non uult hoc Pater, sed istud potius, ut ubi magis clausum est,

ibi magis te exerceas spemque tuam in exercitio robores ex ea consideratione quia Pater est, et cum differt dare siue aperire, idcirco differt ut experiaris quia nihil habes quod non acceperis et 15o non in teipso glorieris, tamquam sufficiens tibi sis quae gloriatio fuit uel est maligni, sed cogites et loquaris secundum exemplum apostoli, qui dixit: F?duciam autem talem habemus, non quod sufficientes sumus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed PL 1456 sufficientia nostra ex Deo est. — Si ergo uos, inquit, cum sitis mali, 155 nostis bona data dare filiis uestris, quanto magis Pater uester ? Et qualis Pater? Vtique bonus, et solus bonus, cuius comparatione uos omnes mali estis, et nihil boni, nisi ex accidentali dono eius

habetis. Adam pater utique malus, quippe qui et se et omnem posteritatem suam morti addixit, hic tamen filio suo petenti 160 panem non daret lapidem, |petenti piscem non porrigeret serpen- C 7; tem. Herodes quidem, sub quo natus est hic ipse Dominus, qui haec loquitur, filiis suis plus quam lapidem, scilicet mortiferum praebuit ensem, sed hoc non fecit petentibus panem aut piscem, immo, ut uidebatur sibi, patri machinantibus

mortem.

Quanto

16: magis, inquit, Pater uester uobis ad intelligendam Scripturam, quae uere est panis, petentibus apertionem cordis, nequaquam econtrario faciet, ut cor obtusum et lapideum det uobis ? Similiter si petieritis piscem, id est si legentes uolueritis cognoscere Christum, cuius sacramentum quodammodo ita latet in Scriptura legali 17o atque prophetica, sicut piscis in aqua, nequaquam porriget uobis serpentem, inducendo uos in errorem et sensum a Christo, quem in Scripturis pio quaeritis desiderio, longe recedentem. Non est hoc suum, ut petentibus Spiritum ueritatis spiritum det erroris. Apud alium euangelistam adhuc scriptum est: Aw£ s? petierit owwum i75 numquid porriget illü scorpionem? De hoc dicere delectat, quia sancti omnes antiqui, sicut panem Verbi Dei et sicut piscem id est Christum petebant et quaerebant, ita et ouum a Patre misericordiarum desideratissime postulabant et prophetica oracula sine dubio dandum | esse confirmabant. Quod uel quale ouum? Illud A 5ov 18o nimirum, cui Spiritus sanctus obumbrare dignaretur, superueniens in illud in modum uolucris, ouo suo supersedentis, donec pullus in eo formetur. Sic enim futurum erat, et sic factum est. Spiritus sanctus, o beata Virgo Maria, swperuenit in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi, et ita concepisti et peperisti Filium 149 1 Cor. 4, 7.

150 cf. Iac. 4, 16.

152 2 Cot. 5, 4-5.

156 cf. Lc. 18,

19. 169 cf. Eph. 5,9. 174 Lc. 11, 12. 176 cf. Aug., De ciu. Dei 18, 23,61 - CC 48, p. 614. 180 cf. Gen. r, 2 co//. Hier., Hebr. quaest. in Gen. 4, 8 ss. - CC

y[EL Tox Go

183icf-- Ic 1»55:

152talem] tandem / — 153simus ACD 155 data z marg. .A 161 Y (Isidorus) in marg. B 163 panem zz marg. JA 176 Y i» marg. B

SVPER MATTHEVM

VII

201

18; uolucrem, id est non terrenum sed caelestem, non carnalem sed

spiritualem, quamuis ueram carnem et terrenum corpus habentem. Huiusmodi ouum petebant sine dubio priores filii, maxime qui non solum fidem, uerumetiam prophetiam habebant tanti sacramenti. Exempli gratia, Qui, ut supra iam dictum est, /uctaba190 lur cum uiro usque mane, Nec dimittam te, ait, nisi benedixeris mihi, sine dubio benedictione illa, ut de stirpe mea fiat illud nouum, ut

obumbrante sancto Spiritu femina circumdet uirum. Nos quoque dum de Scripturis diligenter et desideranter quaerimus testimonium, ut certo sciamus quod iam ita sit factum, profecto Patrem np) ^ petimus ouum, nec Pater nobis porriget scorpionem, ut de beata Virgine quidquam suspicemur quod sit contra ueritatem, quod pertineat ad haereticam prauitatem.

OMNIA ERGO QVAECVMQVE VVLTIS VT FACIANT VOBIS HOMINES, PL 1457 ET VOS FACITE ILLIS. HAEC EST ENIM LEX ET PROPHETAE. INTRATE 7, 12-14

200 PER ANGVSTAM PORTAM, QVIA LATA PORTA ET SPATIOSA VIA QVAE DVCIT AD PERDITIONEM. ET MVLTI SVNT QVI INTRANT PER EAM. OVAM ANGVSTA PORTA ET ARCTA VIA QVAE DVCIT AD VITAM! ET PAVCI SVNT QVI INVENIVNT EAM. Ergo, inquit, quoniam in patre uestro promptum est bona 20 — petentibus dare; petite rationabiliter, quaerite sapienter, pulsate prudenter. In quo ? In eo uidelicet ut quaecumque wultis ut faciant uobis homines, et uos faciatis eis. Si enim uos non dederitis, quo iure dabitur uobis? Si non dimiseritis, qua rectitudine dimittemini?

Facite ergo ut dixi: Haec est enim lex et brophetae. Quidnam aliud 210 dicunt lex et prophetae? Haec tota est summa illorum : Diliges jroximum tuum sicut teibsum. Hinc apostolus: Qui enim diligit proximum, legem impleuit : Nam: Non adulterabis : Non occides : Non furaberis : Non falsum testimonium dices ; Non concupisces ; et si quod est aliud mandatum in hoc uerbo instauratur :.Diliges 21; Proximum iuum. sicut te ipsum. Plenitudo ergo legis est dilectio. C 75" Quam laboriosum hoc est carni et sanguini? Haec enim regula: Quodcumque uultis, ut faciant uobis homines, et uos facite illis ; siue, Quod tibi non uis fieri, alii ne feceris, usque ad inimicum hominem se extendit : Nonne tu uis, ut inimicus tuus, si te inuenerit, parcat 22 o

tibi, sicut Dauid pepercit Sauli? Ergo et usque ad inimicum haec regula se extendit, praesertim quia Sapientia dicit, et apostolus meminit : Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si sitierit, da ei 210 Mt. 22, 39. 192'Ter351,22191 cf. Is. 44, 5. 189 Gen. 32, 26. 217 Tob. 4, 16; Lc. 6, 31 ; Benedictus, Reg. zn. 4, 9 211 Rom. 15, 9-10. 222!Prou..25;:21; Rom. 12520. 220 cf. 1 Sm. 24, 11. (GS EI75:p:3929:

195 ouum] omnium 7 — 200 ronra gr oz. B/, roRrA om. CD — via] Esr 207 eis in marg..A ^ 209/210 quidnam zsque prophetae om. / add. Bt ( Vulg. ) 218 aliis / 217 homines oz. J4 213 dices testimonium ^ ACD 219 si te inuenerit oz. ACD

*

202

SVPER

MATTHEVM

VII

aquam bibere. Et Dominus: Benefacite his qui uos oderunt. Quam laboriosum, 225

230

inquam,

hoc est!

Ait ergo:

Inírate ber angustam

portam. Non negat esse laboriosum, qui haec dicit, intrate per angustam portam, etc. Sed qualibus angusta est haec porta, et arcta haec uia? Vtique superbis et tumidis, qui multi fuerunt et sunt. Tales per latam et spatiosam uiam ierunt in perditionem. Numquid mitibus et humilibus similiter angusta haec porta, et arcta est haec uia? Non utique, sed sicut dicit eis: Jugum enim meum suaue est, et onus meum leue, ita ueraciter dicat eisdem, porta

mea, uia mea, et si incipientibus angusta uidetur et arcta, postmodum talis inuenitur, ut dicas illud quod dicebat psalmista, huius habens experimentum: Viam mandatorum tuorum cucurri, cum cor meum. IS —^ dilatasti ATTENDITE A FALSIS PROPHETIS,QVI VENIVNT AD VOS IN VESTI- yos: MENTIS OVIVM, INTRINSECVS AVTEM SVNT LVPI RAPACES. Hic prudentia opus est, prudentia spiritus, quae una est ex diuisionibus gratiarum ; est enim discretio spirituum. Neque enim 240 absque gratia ista falsi prophetae cognosci possunt, quia duplices sunt, introrsum turpes, speciosi pelle decora; znírinsecus lupi rapaces, extrinsecus quasi oues simplices, omnem humilitatem et mansuetudinem mentientes. Tales olim uenerunt et uenturi erant hv

ad subuertendum, hv A

si fieri posset, uetus pariter et nouum

Testa- PL 1458

mentum. Vnde sumenda discretio siue discretionis huius certitudo? 7 A FRVCTIBVS, inquit, EORVM

COGNOSCETIS

EOS.

Fructus eorum opera sunt. Possunt enim cognosci et diudicari ex uerbis suis. Hic, ut iam dictum est, prudentia opus est, quae 250 armata

5

16

sit uerbo Dei, et oculata oculis scientiae | Scripturarum, ÁÀ 51

quales laudantur in Canticis, quod sint sicut columbae residentis super riuulos aquarum iuxta fluenta plenissima. Quidquid dicat quis, conferendum est Scripturis, quas non ab homine, neque per hominem, sed a Spiritu sancto per reuelationem Iesu Christi acceperunt, ut loquerentur et scriberent homines sancti ; et /icet

nos, ait apostolus, aut angelus de caelo euangelizet uobis praeter id quod accepistis, anathema sit et iterum anathema sit. Hoc dictum, haec sententia similiter omnium illorum est, qui neque ab homine,

neque per hominem acceperunt, sed per Spiritum sanctum, unde et Scripturae illorum omnes et solae canonicae dicuntur et sunt. S7 quis, ait Iohannes in calce suae Apocalypseos, et alii cuilibet 223 Mt. 5, 44. 224 Lc. 6, 27. 230 Mt. 11, 5o. 239/19 Cor 312, xo. 251 Cant. 5, 12. 253. c£ Gal Isidor., E£yz. 6, 1, 9. 51. 52.

234 Ps. 118, 32. 839! 260 cf.

225 laboriose n arg. 4 ^ 226 haecswpralin. A 229 haec porta angusta ^ B! — 234 tuorum zz garg. A 253 Scripturis] cum praez. B? ^ hominibus lug. 260 et? om. /

SVPER

MATTHEVM

VII

203

prophetarum et apostolorum dixisse congrueret, s? quis, ait, adiecerit supra haec, adiciet Deus supra illum plagas quae scriptae sunt 1n libro hoc, et si quis diminuerit de uerbis prophetiae huius, 265 auferet Deus partem eius de libro uitae. Sed iam ipsa Domini uerba sequamur. A fructibus, inquit, eorum cognoscetis eos.

NYVMQVID COLLIGVNT DE SPINIS VVAS, AVT DE TRIBVLIS FICVS ? 7, 16b-20 SIC OMNIS ARBOR BONA FRVCTVS BONOS FACIT. MALA AVTEM ARBOR FRVCTVS MALOS FACIT. NON POTEST ARBOR BONA FRUCTUS MALOS 270 FACERE NEQVE ARBOR | MALA FRVCTVS BONOS FACERE. OMNIS C 76 ARBOR QVAE NON FACIT FRVCTVM BONVM, EXCIDETVR, ET IN IGNEM MITTETVR. ÍGITVR EX FRVCTIBVS EORVM COGNOSCETIS EOS. In his omnibus sensum quidem habemus euidentem, sed principalem quaerimus intentionem. Boni auditoris officium est animad275 uertere, caelestis orator non solum quid dicat, uerum etiam quid

maxime intendat. Arbitramur autem nec dubium est quia hoc ipsum intendit in uerbis istis. Nwmquid colligunt de spinis uuas aut de tribulis ficus, quod in illis apud alium euangelistam: Ego swm qui testimonium 280 perhibeo de me ipso et testimonium perhibet de me qui misit me, Pater. Itemque: Et si mihi non uultis credere, operibus credite. Nam et quod dicit : S? non facto opera Patris mei, nolite credere mihi, nonne idem est ac si dicat: Si non profero ficus et uuas multorum bonorum operum, existimate quod tribulus aut spina id est falsus 28s propheta sim ut illi, a quibus uos attendere admonui.

Puta ergo

quod uerum et iustum de semetipso haberi uolens iudicium, mittat nos ad illud Deuteronomii, quod Moyses Deo iubente dixit: Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies, ut petisti a Domino Deo tuo in 290 Horeb, etcetera. Statimque de falsis prophetis: Propheta autem, inquit, qui arrogantia deprauatus uoluerit loqui in nomine meo, quae ego non praecepi illi ut diceret, aut ex nomine alienorum deorum, interficietur. Quod si tacita cogitatione responderis : Quomodo ossum intelligere uerbum quod. non est locutus Dominus, hoc habebis 295 signum, quod in nomine Domini propheta ille praedixerit et. non euenerit, hoc Dominus non locutus est, sed per tumorem animi sui propheta ille confinxit et idcirco non timebis eum. Igitur smitis. et humilis corde, quanta dignum est cum suauitate rationabiliter cogitationibus occurrit, quibus auditores sui forte titubare pote-

262 cf. supra 2, 575. 288 Deut. 18, 15-16.

279 Io. 8, 18. 281 Io. 10, 38. 290 Deut. 18, 20-22.

282 Io. 16, 37.

263/264 adposuerit ad...adponet...scriptas in libro isto /4/g. — 266a om. B 270 NEQVE usque FACERE oz. Bt — 277/312 arbitramur usque potest om. Bt 284idest]idem C — 285uosattendereuos D — 289 tuoin marg. — 291 inquit Z4 arg. 7A

*

204

SVPER MATTHEVM

VII

300

rant et scandalizari, audientes quod illum prophetam magnum, qui in lege promissus est, se ipsum esse diceret utpote fidelis qui se ipsum, ait apostolus, negare non potest. Est itaque hic sensus uel haec intentio in istis uerbis eius. Sicut discernere scitis lignum unde ficum uel uuam colligitis, quod spina

395

uel tribulus

310

inquam, per haec discernite a falsis prophetis, quia non potest utrumque esse, ut et de corde meo confingendo et falsum loquendo

aut mala

arbor

non

sit, ita et me,

cuius ex ore

ueritatem simul et opus ueritatis accipitis. Exempli gratia, cum dico cuidam centurioni : Vade, et sicut credidisti fiat tibi! itemque cuidam alii : Vade, quia filius tuus uiuit, cum dico cuidam leproso: Volo, mundare, et statim fit, et multa alia multo maiora his, me,

in nomine Domini, arbor mala sim, et fructus faciam tam bonos, ut

uos ipsi sentitis quia multa bona opera operor in medio uestri. | AUS Ecce loquor in nomine Domini, scilicet profitendo quod Dominus 515 nomen

meum sit, uel quod non super me, sed in me sit nomen Domini, teste Domino Patre meo, Patre Deo, cum dicit de me

320

quodam loco sic : Obserua eum et audi uocem eius nec contemnendum putes, quia non dimittet cum peccaueris, et est nomen meum 1n illo. PL 1459 Sic, inquam, loquor 7n nomine Domini, ut profitear quod Dominus nomen meum sit, et quod de prophetis ego fropheta magnus dominando praedicaturus sim. Dico enim: NON

325

259

OMNIS

qui Dominum

335

QVI DICIT MIHI, DoMINE,

DOMINE,

INTRABIT

| IN T, 4-23

REGNVM CAELORVM, SED QVI FACIT VOLVNTATEM PATRIS MEI QVI IN CAELIS EST, IPSE INTRABIT IN REGNVM CAELORVM. MVLTI DICENT MIHI IN ILLA DIE, DoMINE, DOMINE, NONNE IN NOMINE TVO PROPHETAVIMVS, ET IN NOMINE TVO DAEMONIA EIECIMVS, ET IN NOMINE TVO VIRTVTES MVLTAS FECIMVS? ET TVNC CONFITEBOR ILLIS QVIA NVMQVAM NOVI VOS. DISCEDITE A ME QVI OPERAMINI INIQVITATEM. Ergo et Dominus et inuocantium me Dominum iudex ego sum, adeo tutus et dominationis meae compos ipse, ut cauendum sit his inuocant

me, ne indigni iudicentur

a me,

quem

inuocant, ipsa huius nominis mei inuocatione. Mira assentationis repulsio, qua plurimum delectari solent, maxime in initiis suis reges gentium, et qui dominantur eorum. Nam quotus quisque tunc erat, qui iam sciret dicere illi, Domzne, Domine, nisi forte qui curatione indigebant et uirtutem eius sentire incipiebant. 301 2 Tim. 2, 15.

307 Mt. 8, 15.

I9 OVPIANT2S 314 Deut. 18, 19 33536922. 25.

308 Io. 4, 5o.

3170Bx223

021:

309 Ec. 55 155 c£. Io.

320 cf. Lc. 7, 16.

308 dicam / 315 super] semper / 320 sit meum — D 321 praedicaturus] iudicaturus /& ras. 4 — 324 wvrri] ENIM add. /.— 323/324 sep HsQqu€ CAELORVM Z/ arg. /À 326 rvo NouiNE — CD 332 inuocant me Dominum — B/ — inuocantsspralim.;.A ^ 333huiusswpralin..A ^ 336forte in marg. /À

(0*7 6v

SVPER MATTHEVM

VII

205

Et quidem apud istum euangelistam ante hunc eius sermonem nullus legitur ei dixisse Dom?ne, Domine, séd nec apud Lucam, ubi

340 et paulo asperius loquitur :Quid autem uocatis me Domine, Domi-

ne, et non facitis quae dico, legitur quisquam antehac dixisse ei Domine, Domine, nisi quod Petrus uiso miraculo piscium :Ex? a me, inquit, quza peccator sum, Domine ! Putasne aliquis illic aderat qui uel tacita cogitatione diceret indignans : Quis tibi dicit Domi345 ne, Domine, forte IudasScarioth qui fuit proditor? Nam secundum Lucam ibi iam aderat, cum diceret : Quid autem uocatis me Domine, Domine. At ipse de talibus non curans, quoniam in hoc natus erat, et ad hoc uenerat in mundum, ut testimonium perhiberet ueritati, id est 550

sibimetipsi: Ego enim sum, ait, qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater, ita loquebatur, ut erat dignum se, scilicet iam cum potestate magna et maiestate. Vnde

et postmodum

euangelista:

Admzrabantur,

inquit, turbae

super doctrina eius. Erat enim docens eos sicut potestatem habens, 555 non sicut scribae eorum et Pharisaei. Non, inquam, sicut scribae et

Pharisaei, quia uidelicet non eum delectabat assentatio uel adulatio haec, ut uocaretur ab hominibus Rabbi. Illi et similes eorum

quicumque alii, quam uel qualem popularis aurae serui, gloriolae 360 opinione sermonis sui, de profectu uere nullam potestatem habentes, inflantur,

si non

perflauerit,

in docendo habent potestatem ?. cupidi, qui totum curant de audientium nihil. Vere impotes, quos si laus uentosa perflauerit,

tristes

extenuantur.

Hoc

etiam

ethnicus irridet. Valeat, inquit, ves ludicrasí me palma negata macrum donata reducit obimum. Iste, qui lucrum solum quaerit 36 ^ animarum

et claritatem ab hominibus non accipit, magister et exemplum omnium, qui non suam, sed Dei gloriam quaerit, facit

5706

prior ipse quod doceat, assentationem tam praesentium quam futurorum repellens, et dicens: No» omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui facit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, ipse intrabit in regnum caelorum. Pater eius una est persona, quae in psalmo dicit de isto Filio suo, Verbo suo: Eructauwit cor meum uerbum bonum : nobis autem adoptiuis filiis Pater est unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus. Vnde animaduertendum quia fere ubicumque absque determinatione 339 Lc. 6, 46. 342 Lc. 5,8. 346 Lc. 6, 46. 352 cf. Mt. 24, 30; Mc. 8, 38; Lc. 9, 26. 8, 18.

348 o. 18, 57. 353 Mt. 7, 28-29.

350 Io. 357.ct.

363 361 Horatius, Epis/. 2, 1, 177: uentoso gloria cursu. INTUA 2 35028. 364 cf. Benedictus, Reg. zon. 58, 6 - CSEL 75, Horatius, Epist. 2, 1, 181. p. 134 (Mt. 18, 15 ; 1 Cor. 9, 20).

0:355 2445

365 cf. Io. 5, 41.

366 cf. Io. 13, 15. 14 ; cf.

372, Ps. 44, 2.

352 338/347 et quidem «sque Domine om. B? —— 343 aderat] ad- ow. A4 359 cupiditati / — 362 inflantur si non perflauetit oz. 7 magna 7n zarg. /À 362/364 hoc usque opimum oz. B/ — 572 adoptionis B7

^

206

SVPER

MATTHEVM

VII

C 77 ea quae loquitur, minora sunt maiestate suae diuinitatis, ut illic: PL 1460 Et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio, quia Patex maior me

575 possessiui huius pronominis neus, uel mei, dicit | Pater uel Patris,

est. Vbiautem ita determinat, Pater meus, uel Patris mei, non sine indicio loquitur diuinae maiestatis, quemadmodum hic, sed qui

38o facit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, subauditur, cum eo quod dicit mihi, Domine, Domine, ipse intrabit in vegnum caelorum, addens adhuc: Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo brophetauimus? et cetera ut supra. Quamobrem confitebor illis, quia numquam nowi uos : Discedite a me, qui | A2 operamini iniquitatem ? Nimirum, quia quod prophetarunt, sibi385 met prophetarunt, id est, prophetando non Dei, sed suam gloriam suumque temporale commodum quaesierunt, sicut Balaam, qui cum bona et uera prophetasset, malum dedit consilium ; nam ad suggestionem eius mulieres Madian deceperunt filios Israhel in 399 Beelphegor. Similiter multi, in nomine eius daemonia eicientes siue de hominibus

exorcizando

et baptizando,

siue de aris et

templis dedicando illa Deo uero, in quibus habitabat et colebatur daemonum B9»

multitudo

et multas

uirtutes

huiusmodi

facientes,

quae uidebantur quidem, sed non uere erant uirtutes, immo uirtutum simulationes, mercedem aliam quam Deum quaesierunt, et mercedem suam receperunt. Idcirco confitebor illis, quia non noui uos. Confitebor, inquam, id est, dicam id quod prius celaui,

permittens illos sibi iustos uideri, iuxta illud : Tacuz, semper silui, patiens fui, quasi parturiens loquar. 400 OMNIS ERGO QVI AVDIT VERBA MEA HAEC ET FACIT EA, ASSIMILA- 7, 24-27 BITVR VIRO QVI AEDIFICAVIT DOMVM SVAM SVPRA PETRAM. ET DESCENDIT PLVVIA, ET VENERVNT FLVMINA, ET FLAVERVNT VENTI, ET IRRVERVNT IN DOMVM ILLAM, ET NON CECIDIT, FVNDATA ENIM ERAT SVPRA PETRAM. ET OMNIS QVI AVDIT VERBA MEA HAEC, ET 405 NON FACIT EA, SIMILIS EST VIRO STVLTO, QVI AEDIFICAVIT DOMVM SVAM SVPER ARENAM. ET DESCENDIT PLVVIA, ET VENERVNT FLVMINA ET FLAVERVNT VENTI, ET IRRVERVNT IN DOMVM ILLAM, ET CECIDIT ET FVIT RVINA EIVS MAGNA. Formidabilis confessio, quae in illa.die sic reuelabit fundamenta 410

uel conscientias pseudoprophetarum et omnium qui operantur iniquitatem, quemadmodum tempestas pluuiarum et inundatio fluminum et flatus uentorum irruentium reuelant fundamenta

97/7010 714521: 928) 385 cf. Deut. 18, 20 ss. Is. 42, 14. 410. c£. SMt- 245 11 :4PS9S07-

387 Num. 24, 1 ss.

398

378itaom.B/ ^ 385prophetauerunt C — 386nonprophetando B; 390 multi zz zzarg. JA 394 erant uerae ^ B; 395 Deum] Domini / 399 quasi|sicut L/z/g. — 400 AssrwiLATVR/ —— 409/410 uel conscientiae fudamenta ^ 1 uelconscientias supra /in. B

SVPER

MATTHEVM

VII

207

domus, quae non supra petram sed super dissolutam et fluxam fundata est arenam. Cadent enim ét ruent ruina magna in turbine 41; uocis huius: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius, non quia non audistis uerba mea, sed quia non fecistis ea. Domus autem illorum qui audiendo et faciendo

posuerunt

fundamenta

supra

petram,

firmiter stabit,

neque enim hi, qui a dextris erunt cadent eundo cum sinistris in 420 Supplicium, immo ascendent in uitam aeternam ad percipiendum regnum sempiternum, ab origine mundi sibi paratum. ET FACTVM EST CVM CONSVMMASSET ÍESVS VERBA HAEC, ADMIRABANTVR TVRBAE SVPER DOCTRINA EIVS. ERAT ENIM DOCENS EOS PL 1461 SICVT POTESTATEM HABENS, NON SICVT SCRIBAE EORVM ET PHARI425

SAEI.

Qualem, quam uehementem dicit rationem admirationis illius, qua admirabantur turbae super | doctrina eius. Erat en?m, inquit, C 77"

docens eos sicut potestatem habens, nom sicut scribae eorum et Pharisaei. Quidnam, rogo, est potestatem habere in docendo? 43o Immo quid est potestatem non habere in docendo ? Nam ex hoc opposito melius cognoscetur, quid sit potestatem habere in docendo. Ergo potestatem non habere in docendo est bona loqui, et esse malos scribas et Pharisaeos uolendo placere hominibus et adulando diuitibus, ut ex eis aliquid commodi adipiscantur. Contra tales

43; apud Hiezecihelem sermo propheticus hoc modo grauissime inuehitur: Haec dicit Dominus Deus: Vae qui consuunt puluillos sub omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae aetatis ad capiendas animas ! Cum caperent animas populi met, uiwificabant animas eorum, et uiolabant me ad populum meum, propter 44o pugillum hordei et fragmen panis, ut interficerent animas quae non moriuntur et utuificarent animas quae non uiuunt, mentientes bopulo meo credenti mendaciis. Quid enim est uiuificare animas quae non uiuunt, et interficere animas quae non moriuntur, nisi iustificare

impium, et condemnare pium pro muneribus? Hoc namque tale 445 est, quale esset consuere puluillos sub omni cubito manus et facere ceruicalia sub capite uniuersae aetatis, et hoc propter pugillum hordei et fragmen panis, id est propter emolumentum uel commodum temporale, uile nimis et exile. comparatione detrimenti iustitiae, quod sibi talis adulator peccati alieni scienter acquirit. 4o

Num ergo hi tales in docendo potestatem habent? immo serui seruorum, impotes et uenales clientuli sunt. Iste magister unus, magister uerax erat, et uiam Dei in ueritate docebat, qui inter 415 Mt. 25, 41. 419 7». 46. To533820007/:5N 689225 10272:388-

416 non? oz. £

420 zb. 54.

419 eundo oz. ;À

436 Ez. 15, 18-19.

431 cognoscitur /

451 cf.

436 ait lg.

439 propter supra lin. A — 441 moriuntur zsqve non os. 7. — 449 talis supra lin. JA

452 erat oz. B:

x

208

SVPER MATTHEVM

VII

cetera quae contra auaritiam illorum disputauit, adeo nulli umquam adulatus est, ut in Hierosolyma, ciuitate magna et opulenta,

nec saltem unius noctis hospitium aliquando habuerit. Hoc ab spiritu eius didicit Iohannes praecursor eius non consuere haec mollia scilicet puluillos et ceruicalia et idcirco in domibus regum non fuit Herodis et Herodiadis, immo in carcere | A 52V illorum tunc erat quando collaudauit eum inter cetera dicens : Sed 460 quid existis in desertum uidere, hominem mollibus uestitum ? Ecce qui mollibus uestiuntur, in domibus, ait, regum sunt, ut subaudias, hic autem in carcere regum est propter hoc ipsum quia mollibus uestitus non est, quia peccatis regum adulatus non est, sed reprehendit et illos adulteros et cuncta genimina uiperarum 46 I potestate docendi qua dignum est. Finis utrorumque potestatem magnifice commendat, quia et ille propter ueritatem extra domum uel conuiuium regum in carcere decollatus meruit triumphare et iste extra portam passus et in crucem exaltatus omnia traxit ad se. CvM AVTEM DESCENDISSET DE MONTE, SECVTAE SVNT EVM 470 TVRBAE MVLTAE. ET ECCE LEPROSVS VENIENS ADORABAT EVM, 8, 1-3 DICENS: DOMINE, SI VIS, POTES ME MVNDARE. ET EXTENDENS MANVM TETIGIT EVM, DICENS: VOLO, MVNDARE. Et ante et post sermonem habitum in monte ualde multos 45

I

narrat euangelista Dominum 47

^

mens

Iesum infirmos curasse, non expri-

singillatim qualiter et quibus ab infirmitatibus

fuerint

liberati. Ante enim dixit :Et circuibat totam Galilaeam docens | in (n8

synagogis, et praedicans euangelium uerbi, et obtulerunt ei omnes male habentes, uariis languoribus et tormentis comprehensos, et curauit eos. Post sermonem üero facta de tribus narratione singilla48o tim, scilicet, de isto leproso, et de puero centurionis, et de socru

Petri, rursum dicit: Vespere autem facto, obtulerunt ei multos daemonia habentes, et eiciebat spiritus uerbo, et omnes male habentes curauit. Pauca ergo de multis conscripta sunt, sed secundum intentionem scribentium pro suscepto negotio sufficientia sunt. 48; Quae est enim intentio scribentium euangelistarum uel quale negotium susceperunt ? Nimirum demonstrare quod homini huic non defuerit testimonium legitimum, quemadmodum et ipse Iudaeis dicentibus : T'u de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est uerum, respondens ait : Et si ego testimonium perhibeo 490 de me ipso, uerum est testimonium meum, quia solus non sum, sed ego 454 Hier., In Mf. 3,1399- CC 775, p. 190. 22M: 3, T5 T6527. 480 Mt. 8, 5. 14. 490 Io. 8, 16-18.

459 Mt. 11,8.

— 464 c£. Ier. 9,

468 Hebr. 13, 12 ; cf. Io. 12, 32. 476 Mt. 4, 23-24. 481 Mt. 8, 16. 488 Io. 8, 13-14. 489 Io. 8, 14.

453nuliumquam B; ^ 456/468 hoc usque ad se oz. B^ — 463 non adulatus — À 471rxrENDENs]issvs add. D — 475et]ex D — 476 enim] etenim .A 47Tuerbi] regni D — 481autem supra /i. A — 484 scribentium] scribentis euangelistae B7 —— 485/591 quae est saque uidebis oz. B

PL 1462

SVPER MATTHEVM

49

^

$00

$0 ^

VII

209

el qui misit me, Pater. Et in lege uestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium uerum est. Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater. Testimonium suum uerba sua uult intelligi, quorum summa est: quod ex Deo processerit et in hunc mundum uenerit, testimonium uero Patris opera quae facit quae nemo alius facil. Nam opera, inquit, quae dedit mihi, Pater, ut perficiam ea, ipsa testimonium perhibent de me, quia Pater me misit. Item: Pater autem in me manens ipse facit opera. Igitur nostra sit intentio legentium siue tractantium eadem quae fuit scribentium, scilicet accipere haec uerba Filii hominis et opera quae uerbis intexta sunt tamquam testificationes duorum testium et hoc firmiter tenere quoniam testimonium alterius, quod est testimonium operum, numquam coniungi posset testimonio alterius quod est testimonium uerborum, nisi uerum

esset illud idem uerborum

testimonium.

Vobis

enim dicimus, quicumque non accipitis eius testimonium. Quot signa fecit Moyses iubente Domino coram patribus uestris in Aegypto ut crederetur ei, et crediderunt patres uestri quia Deus illum misit? Tria haec: P*ro?ce, inquit, wirgam quam tenes in terram. Proiecit el uersa est in colubrum, etcetera, usque : ut credant

quod apparuit tibi Dominus Deus patrum tuorum, Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Iacob. Et rursum:

Milite, ait, manum

tuam in

sinum tuum. Quam cum misisset in sinum, protulit leprosam instar niuis, etcetera usque: S? mom crediderint tibi neque. audierint signi prioris, credent uerbo signi sequentis. Statimque $T ^ sermonem dixit: Quod si non duobus signis quidem his crediderint neque audierint. uocem iuam, sume aquam fluminis el effunde super aridam, et quidquid hauseris de fluuio uertetur in sanguinem. Haec tria signa sufficere iudicauit ad testimonium Moysi. Nam cetera $20 contra Pharaonem et seruos eius fecit, quia reuera cui nec duorum nec trium testimonium suffecit nec multo pluribus fidem adhibebit. Et hic imprimis tria et deinde multa fecit signa, ut crederetis ei, quia Deus eum misit. Non leprosum quempiam fecit sicut leprosam fecit manum Moysi, sed leprosum propria potestate 325 mundauit. Non aquam in sanguinem uertit, sed aquam in uinum mutauit. Similiter et alia multo plura et maiora quam Moyses signa |ualde utilia fecit. Quare ergo non credidistis ei ? Locutus est Aaron omnia uerba, quae dixerat Dominus ad Moysen et signa fecit coram populo et credidit populus audieruntque quod uisitas5 set Dominus filios Israhel et quod respexisset afflictionem eorum

495 Io. 8, 42. 510 Ex. 4, 5.

496 Io. 5, 36; 15, 24. 498 Io. 14, 10. 512 Ex. 4, 6. 514 ;b. 8. 516 7. 9.

509 Ex. 4, 5.

496 facit] fecit 4D 499 igitur] et 74 523 fecit supra Jin. A 524 manum sApra lin. A 527 ualde os. D | 530 respexisset] Dominus aag. D

(Uno RV

210

SVPER

MATTHEVM

VII

et proni adorauerunt. Tria signa fecit et crediderunt ei. Hic autem multo plura fecit, quae nemo alius fecit et credere noluistis. Num igitur uos filii Israhel estis? Filii patrum illorum qui crediderunt tribus signis et non potius Aegyptii seruique Pharaonis, qui cor 535 suum obdurauerunt nec acquierunt tot signis? Plura hinc dici | A 53 poterant, sed hoc dixisse sufficiat quod ad praesens negotium pertinet, uidelicet quia tanta facta sunt per singula fere loca, quae perambulauit circumiens et praedicans euangelium, quanta fieri debuerunt, et tanta conscripta sunt, quanta sufficere possunt 540 omni homini uolenti recipere ueritatis testimonium. Nunc uide quam uerissime sponsa de isto dilecto suo dixerit in Canticis: Manus eius tornatiles aureae plenae hyacinthis. Quid enim est tornatiles nisi ad operandum faciles ?Et quid est aureae nisi diuinae ? Sicut enim aurum uniuersa metallorum genera, sic 545 uniuersas creaturarum species et multo amplius diuina superexcellit natura. Ergo aureae id est diuinae siue potentes diuina uirtute. Et quid est plenae hyacinthis nisi plenae caelestibus uel spiritualibus sacramentis. Nam in his quae gerebat in terris caelestes attendebat causas mediator legis Domini praecipuus et 550 singularis iuxta illud psalmistae : Sed ?n lege Domini uoluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte. Igitur quoniam hic sumus in contemplatione

faciei primae,

faciei hominis,

commoremur

ali-

quantulum in operibus istis, ut aliquatenus inde cognoscamus, quod facies ista uere pulchra sit. Proposuimus enim quattuor 3555

facies considerare

in isto uno

glorioso

animali,

scilicet

faciem

hominis et faciem uituli et faciem leonis et faciem aquilae uolantis, et haec intentio est huius operis secundum praefixum titulum de gloria et honore Filii hominis. Faciem hominis ab incarnatione consideramus hactenus in ipsa eius humana conuersatione et

$60 rationabili non solum sermone, uerum etiam uirtutum operatione,

faciem uituli in passione, faciem leonis in resurrectione, faciem aquilae uolantis in ascensionis glorificatione. Hoc est in quo manifestantur nobis manus etus tornatiles aureae plenae hyacinthis,

quod leproso huic adoranti et dicenti: Domine, si wis, potest me $65 mundare, extendens manum et tangens eum : Volo, inquit, munda-

ve, e confestim mundata est lepra eius. Similiter in eo quod centurioni dicenti : Domine, puer meus iacet in domo paralyticus et male torquetur: non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed

tantum dic uerbo et sanabitur, haec, inquam, et cetera dicenti, ipse 570 fidem eius admiratus: Vade, inquit, et sicut credidisti fiat tibi, et

sanatus est puer in illa hora. Eadem uelocitate cetera omnia gessit et hoc est, in quo sicut iam dixi, »anus eius agnoscimus quod tornatiles, quod aureae sint. Non ita uelociter Moyses aut quis-

537: c£: Mt 9515550 cE- EApocin 225 T7

564 Mt. 8, 2-5.

567 Mt. 8, 6.

542 Cant. 5, 14. 570 Mt. 8, 15.

550: Ps. r, 2.

SVPER —

MATTHEVM

VII

2E

quam prophetarum siue iustorum operari potuit, neque enim opus uirtutis quispiam illorum umquam in propria potestate habuit, sed clamabant ad Dominum toto die et tota nocte et clamantes aliquotiens non exaudiebantur | aliquotiens exaudiebantur ut C 79 operarentur. Propterea de quouis illorum dicere numquam licuit et numquam licebit quod manus tornatiles, manus aureas habuerit, sed de isto solo dicere fas est, qui uolo, dixit, et hoc uerbo fecit

$8

^

590

59 j

quod uoluit et cetera omnia uerbo fecit, utpote qui ipsum Verbum est per quod antequam caro fieret Deus Pater omnia fecit, et non est infirmatum per carnem, immo caro confortata est per Verbum, ut Verbo faceret omnia quaecumque uellet. Quibusnam in istis duobus factis, quibus, inquam, uel qualibus manus eius f/enae sunt Ayacinthis ? Quae sunt causae caelestes, causae spirituales, quas hic attendit ? Cur non solum uolo dixit, uerum etiam manum extendit et leprosum tetigit, puerum autem centurionis non tetigit, sed nec sub tectum eius intrauit et absens corpore absentem curauit ?Agnosce sacramenta in rebus gestis et hyacinthos auro superadditos iam uidebis. Iste gloriosus Filius Dei, honorabilis Filius hominis, propterea de monte caeli descenderat in campum huius mundi, ut infirmitates, id est peccata, sanaret omnis hominis, Iudaei primum et deinde gentilis. Curationem Iudaei meditabatur in emundatione leprosi, qui et Iudaeus erat, propter quod et dixit ei, tamquam alumno legis: VADE, OSTENDE TE SACERDOTI, ET OFFER MVNVS, QVOD PRAECE- 8,4 PIT MOYSES IN TESTIMONIVM ILLIS. Porro, curationem gentilis meditabatur in sanatione pueri centurionis, qui et ipse gentilis erat. Propter quod et indignum se b)

introitu Domini

indicauit, et sicut Lucas meminit, seniores Iu-

daeorum quasi suffragium ferebant ei, dicentes : Quia dignus est, ut hoc alli praestes, diligit enim. gentem nostram, et synagogam ipse 605 aedificauit nobis.

Recte igitur leproso, non solum, uolo, uel solum mundare, dixit, uerum etiam manum extendit, eumque tetigit, puerum autem centurionis non tetigit, et nec saltem ad eum introiuit, quia uidelicet Iudaeum ita curauit, ut ex ipso carnem assumeret, et in medio eius habitaret, quod nimirum tangere fuit,

ad gentiles autem totam

61

^

| salutem

per semetipsum operatus

non accessit, sed postquam

est et in caelum

ascendit,

suos

eis JAMSIAV

praedicatores misit. Cum autem dicimus aut legimus prius Iudaeum, id est iudaicum populum, per praesentiam saluatoris esse curatum, non solos illos paucos attendimus, qui tunc in corpore inuenti ante uel post 5829103

IA

602 Lc. 7, 4-5.

615 cf. orationez Omnipotens

sempiterne Deus qui uiuorum - P. Bruylants, Ies orazsons 802 p. 228.

592 iste] ergo add. ^ — 614/615 paucos illos

CD

615 post zn marg. D

^

212

SVPER MATTHEVM VII

passionem eius crediderunt, sed uniuersam populi illius electionem, omnes qui iam a saeculo migrauerant, a tempore promissionis quae facta est ad Abraham, usque ad tempus illud, quia tunc saluati et ab inferis reducti sunt per ipsum, cuius uenturi fidem 620 habuerant. Proinde et ipsa infirmitatum diuersitas non negligenter pensanda est, ves uidelicet ille ex Iudaeis tantummodo erat leprosus: PvER AVTEM CENTVRIONIS ET PARALYTICVS ERAT, ET MALE 8, 6 TORQVEBATVR. Hoc enim secundum similitudinem illorum duorum hominum, 625 plus mali habuit populus gentilis, quam populus iudaicus quia possidebatur a diabolo, daemonia colens pro Deo, neque enim notus illi erat Deus. Iudaeus autem tamquam ratione non priuatus, in ipsa lepra sua Deum cognoscens legi erat subditus. Cui enim 630 grauius quam leproso lex dominabatur ? Scribuntur fuisse graues manus Moysi, et reuera nulli magis quam leproso grauis erat manus legis litteralis. Quicumque, ait, maculatus fuerit lepra, | et C 79" separatus ad arbitrium sacerdotis, habebit uestimenta dissuta et caput nudum os ueste contectum, contaminatum ac sordidum se clamabat, 635 omni tempore quo leprosus est et immundus, solus habitabit extra castra. De ceteris quoque immunditiis, scilicet de fluxu seminis et de menstruis, est iudicium legis, sed et de aliis corporalibus maculis, uidelicet s? caecus fuerit, si claudus si uel paruo uel grandi uel torto naso, si fracto bede uel manu, si gibbus, si lippus, si 640 albuginem habens in oculo, si 1ugem scabiem, si impetiginem 1n PL 1463 corpore uel hirniosus : non accedet, inquit, offerre hostias Domino, nec panes Deo suo. Porro de illo, qui male torquetur, id est qui daemoniosus est, ut erat iste puer centurionis, nullum usquam iudicium lex decreuit. Per omnia igitur congrue, sicut dictum est,

64 —- et per leprosum legis alumnum

iudaicus, et per gentilis hominis puerum gentilis populus a suis curandus peccatis significabatur: per gratiam huius Filii hominis, qui in operibus suis exterioribus sine dubio salutem animarum, propter quam uenerat, die ac nocte meditabatur salutem, et eorum qui sub lege erant, ut ille leprosus,

650 et eorum

qui sine lege erant ut iste puer a proprio sensu captiuus.

Quid si uel Iudaeus postquam a lepra pharisaica mundatus est, uel gentilis postquam a daemonio, id est a cultura daemonum, liberatus est; quid, inquam, si uel iste uel ille per fidem Iesu Christi, per lauacrum regenerationis Spiritus sancti saluus factus, 617 cf. orationem Deus cui proprium est misereri - 7». 208, p. 65. 628 cf. Ps. 22: 631 Ex. 17, 12. 632 Leu. 15, 44-46. 636 cf. Leu. 15, 21. 638 Leu. 21, 18-21. 648 cf. Ps. 1, 2. 649 cf. Rom. 2, 12. 654 cf. Tit. 5, 5.

619reducti]educti B/ — 629 enim oz. CD — 631erat]fuit B/— 643 puer iste —- / — 644sicut] iam zd. / — 645 et! oz. ; 649 meditabitur B 653 uel ille uel iste —— B7 654 Spiritus sancti 7 zarg. .À

SVPER MATTHEVM

VII

215

655 iterum peccauerit ? Numquid non et postea saluari uel ad salutem

reuocari poterit? Poterit plane, si dignos paenitentiae fructus fecerit. F?lioli me, inquit Iohannes apostolus, Aaec scribo uobis, ut non peccetis. Sed et si quis peccauerit, aduocatum habemus apud Patrem, lesum Christum iustum, el ipse est propitiatio pro peccatis 660 nostris. Non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. Exemplum huius rei mysticum diuinus euangelista continuo subordinauit. Ait enim: ET CVM VENISSET ÍESVS IN DOMVM PETRI, VIDIT SOCRVM EIVS 8, 14-15 IACENTEM ET FEBRICITANTEM, ET TETIGIT MANVM EIVS, ET DIMISIT 665 EAM FEBRIS. ET SVRREXIT, ET MINISTRABAT EIS. Quid enim domus Petri, hominis utique fidelis et fidei ardentis, nisi ecclesia est Dei uiuentis ? Ergo socrus Petri febricitans anima est habens quidem fidem christianam ; sed alicuius peccati seu uitii passione cum periculo uitae laborans. Lucas euangelista hoc etiam 67 o memorat: Qwi rogauerunt illum pro ea. Igitur socrus Petri, cuius in domum Dominus lesus uenerat, anima est, ut iam diximus, christiana uel fidei domestica, quae cum uitiis et peccatis febricita-

re coeperit, et paene spiritum uitae amiserit, rogant fideles et orando ab omnibus confirmatur caritas in ea. Praeterea 675 Lucas meminit, quia, stans super illam imperauit febri et illam. Mattheus dicit quia fetigit manum eis, et dimisit eam

pro ea, et hoc dimisit febris.

Lucas autem, ut iam dictum est, s/ans, inquit, super illam impe-

680

rauat febri et dimasit illam. Vterque surgentis hoc exprimit opus, quia surrexit continuo, et ministrabat eis, uidelicet Domino et discipulis eius. Hinc breuiter dicendum, quia super febricitantem stare, est huiusmodi animam respectu timoris sui ualde terribiliter concutere iudiciique futuri memoria conturbare, ita ut dicat: Conturbata sunt omnia ossa mea, et anima mea turbata | est ualde. A $4

Non enim sicut ante notitiam ueritatis | lactatur anima dulcibus

68

^

C 8o

gratiae mammillis, ut creatorem suum cognoscat ; non, inquam,

ita, cum post ueritatis agnitionem et susceptam fidem aliquid criminale peccauerit, rursus tam facile prona indulgentia sese illi impendit, sed quasi desuper stantis terretur anima uersione iudicis, uerbi gratia dicentis: Qw? peccauerit mihi, delebo eum de 690 libro meo quem scripsi. Porro iacentis manum tangere, est confortare et adiuuare uolentem uiolentiae peccati repugnare. Quo enim alio modo quispiam liberaretur de corpore mortis huius ? Denique cum uult, potest homo iacere et febricitare uel qualemcumque passionem corpori suo adducere : sed ut de lecto surgat eademque 656 cf. Mt. 2, 8. 657 1 Io. 2, 1-2. 670 Lc. 4, 38. Ps. 6, 3-4. 689 Ex. 32, 53. 692 Rom. 7, 24.

675 ib. 39.

683

655 non oz. / 667 febricitantis D 670 qui] et l/z/g. 671 ut iam diximus est - ACD — 675 illam] eam V/z/g. 677 illam] eam l/z/g. — 681 eiusmodi B7 . 687 illi] Iesus add. — 691 repugnare] resistere B7

PL 1464

214

SVPER MATTHEVM

VII

695 passione careat, non in sua uoluntate, sed potius in medici positum

est curatione. Similiter cum uult, potest sine lege uiuere, id est, sine timore Dei mala securitate in peccatis iacere, sed ut surgat et animae sanitatem recipiat, non in uirtute sua, sed in sola positum

700

795

est liberatoris gratia. Etiam si uelle adiaceat, non inuenit bonum perficere, postquam malo uolens tradidit se. Hinc est illud apostoli, sub persona talium suspirantis :Condelector legi Dei, secundum interiorem hominem. Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum. Igitur secundum mysterium seueritatis quidem est, quod ut Lucas scribit, stetit super illam, adiuuantis autem siue liberantis gratiae,

quod sicut ait hic Mattheus, fetigil manum

eius. Porro et apud

illum et apud istum, sicut in ceteris, ita et in isto facto manifesta et rata est astipulatio ueritatis, quia credendum est illi in sermoni-

bus suis, quia sicut Dominus potestatem habens uitae et mortis siue uitae et sanitatis, tantummodo stetit, et imperauit, stetit et

71

^

720

tetigit, et febris fugit. Interea, et hoc dicendum tibi, quicumque es uel esse cupis prudens auditor euangelii, ne ordinem requiras factorum in omnibus, quae ab euangelistis conscripta sunt. Non enim ordini intendunt rerum gestarum siue temporibus describendis, quibus res gestae sunt, sed prouisum singuli sequuntur caeleste mysterium, utpote animalia spiritualia, quae ante et retro ocul;s plena sunt. Numquid enim ordo factorum apud hunc et apud Lucam tam diuersus esset sicut perpendere potes, nisi causa mystica subesset ? Immo sicut periti artifices, sicut optimi aurifices, dum

quisque illorum uas quodcumque pretiosum siue decoram regio capiti fabricare cupit coronam, appositis sibi gemmis non curat attendere de singulis, quo tempore uel quali pretio comparatae fuerint, sed hoc solum intendit, qualiter auro superordinatae uarietate sua melius placere possint intuentium oculis: ita isti fidissimi fabricatores euangelicae ueritatis, non tantum attendere Je)

debuerunt, quibus temporibus uel quo temporum ordine miracula gesta fuerint, quantum eorundem miraculorum qualitates, quae sumpta de innumerabilibus gestis, et subordinata competentibus locis, sufficere possent ad splendorem ueritatis ferendumque suffragium gloriae et honori huius Filii hominis, quod sicut uerus

699 ip. 18. 701 zb. 22-25. 707 Lc. 4, 39. 710 cf. Hier., Epist. 112,6 (SEIS 572011 711 cf. Deut. 56, 19. 719 cf EZ Yo T2733 cf. Leo., Epist. 28, 91 - ed. Silva-Tarouca, p. 26; ib. 61, 98 P. 24, 26.

699 gratialiberatoris

B^

— 711 Dominusoz. D

721 causa supra lin. .A

PL 146;

SVPER MATTHEVM

VII

215

homo, ita et uerus Deus sit. Hinc est illud in Psalmo: Quoniam praeuenisti eum 1n benedictionibus dulcedinis, posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso. | Quid enim est corona de lapide pretioso in capite, nisi Scriptura haec, testimoniorum eius opifex,

735

C 8oV

diuinis illustrata miraculis, in initio praedicationis euangelicae?

Non igitur magnopere requiras in gestis ordinem temporum, ubi 740 longe pulchrior fulget ordo mysteriorum, de quo iam dictum est, et adhuc dicendum. Dictum quippe est, quia futurum erat, ut de populo iudaico prius a lepra sua pars aliquantula et deinde gentilis populus a fanatico errore suo curaretur, ac deinceps quisque iam fidelis iam christianus peccatis actualibus iterum oppressus gratia

74 — miserentis Dei liberaretur, secundum similitudines istorum, uidelicet leprosi emundati et pueri centurionis a daemonio liberati et

750

75

^

760

socrus Simonis, quam febricitantem idem Dominus potenti imperio sanauit. Nonne et hoc futurum erat de haereticis, quod factum est ? sicut Iohannes apostolus dixit: Ex nobis | exierunt, sed non A $4V erant ex nobis. Sequitur ergo: VESPERE AVTEM FACTO, OBTVLERVNT EI MVLTOS DAEMONIA uló HABENTES ET EICIEBAT SPIRITVS VERBO ET OMNES MALE HABENTES CVRAVIT. Hoc ipsum Lucas scribens: Exibant autem, inquit, daemonia a multis clamantia et dicentia : Quia tu es Filius Dei. Et increpans, non sinebat ea loqui, quia sciebant ibsum esse Christum. In praesenti facto manifestum magnumque et euidens erat diuinitatis siue diuinae fortitudinis experimentum, quia sicut cetera, sic et istud in potestate faciebat, et hoc ad testimonium pertinet ueritatis, cuius iam supra meminimus, ut ueraciter posset dicere : Opera quae dedit mihi Pater, ul berficiam ea, ipsa testimonium perhibent de me. Porro iuxta mysterium iam praescriptum spiritus uel daemonia, quae uerbo eiciebat, et quae exzbant a multis clamantia et dicentia : Quia

765 tu es Filius Dei, ipse autem increpans non sinebat ea loqui, haeretici sunt uel fuerunt homines ficti, simulatores et callidi, qualium primus in Actibus apostolorum Simon exstitit, qui et ipse credidit, sed fides uel confessio eius et similium clamantium, Tw es Filius Dei, similis est confessioni daemoniorum, quae non sinebat loqui

770 Filius Dei, quia non est speciosa fides uel confessio in ore, si dilectio. non sit in corde.

734 Ps. 20, 4. 749 1 Io. 2, 19. 755 Lc-4j4r: Act. 8, 9 ss. 7'10 cf. Rom. 1o, 10. 15.

740 749 755 763

761 Io. 5, 356.

767

pulchriorum 7 743 quisque iam] quispiam D 746 mundati B7 exierunt] prodierunt L^. 753 zT! om. 1 VERBO SPIRITVS D/ autem] etiam add. Vulg. — 760/761 cuius iam supra meminimus oz. B/ iuxta supra lin. A 766 faci D 768 et] uel D

216

SVPER MATTHEVM

VII

Quid autem est, quod cum dixisset euangelista, et omnes male habentes curauit, statim subiunxit, VT ADIMPLERETVR QVOD DICTVM EST PER ESAIAM PROPHETAM 8, 17

775 DICENTEM : IPSE INFIRMITATES NOSTRAS ACCEPIT, ET AEGROTATIONES PORTAVIT. Denique ubi hoc per Esaiam dictum est, de passione eius sermo propheticus erat, sicut manifeste docent sequentia haec: Ef nos $putauimus eum quasi leprosum et percussum a Deo et humiliatum. 78o Ipse autem uulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est PL 1466 jropter scelera nostra. Disciplina pacis nostrae super ewm et liwore eius sanati sumus,

et cetera.

Et reuera hoc fuit illi infirmitates

nostras accipere et aegrotationes portare, scilicet, uulnerari propter iniquitates nostras et atteri propter scelera nostra, flagellis

785 caedi usque ad liuorem sanctissimi corporis sui, et in similitudinem ouis siue agni ad occisionem duci, et in ipsa occisione cum sceleratis reputari, quae omnia illo prophetiae loco conscripta sunt, dequo capitulum hoc euangelista sumpsit. Quid ergo est talis capituli praesens commemoratio, nisi pia et prudens |tanti medici C 81 79o uel propositi eius consideratio? Nam quia propositum eius hoc erat, ut peccata nostra portaret, quae uere infirmitates, uere sunt

animarum nostrarum aegrotationes, ualde pium atque pulcherrimum fuit cordi huius euangelistae considerare scriptoque suo nobis innuere, quia suum opus quod est aegrotationes, ut iam 79; dictum est, animarum portare siue sanare, ab aegrotationibus corporum coepit operari, ut prius ab illis, dum uisibiliter curaret medicus uerus innotesceret et tunc demum ad curandas aegrotationes animarum perueniret. Nam fecit quidem znitium signorum coram discipulis suis, conuertendo aquas in uinum, sed hoc fuit

8oo publicum praedicationis suae officium, cum necdum Iohannes suum impleuisset cursum. Postquam Iohannes traditus est, tunc siue exinde ipse et praedicare regnum Dei et miracula facere coepit huiusmodi, scilicet, curare corporum infirmitates, ut perinde, sicut iam dictum est, ad curationem animarum perueniret. 80; Quis ante illum opera fecit huiusmodi? Quis leprosos mundauit? Quis paralyticos curauit? Quis daemonia effugauit? Aliisque modis omnibus male habentes sanauit? Helias et Heliseus singuli singulos in uita sua mortuos non in potestate sed in clamore orationis suscitauerunt. Cetera quae uel ipsi uel ceteri "T7513

4:

T8 ib. 4-5.

786 ib. 7.

791775. 12.

798 Io. 2, 11.

799 cf. Communionem dominicae II. post Epiphaniam: (Dicit Dominus implete ...coram discipulis suis) - Antiphonale Missarum sextuplex, ed. Hesbert,

216 p. 28.

801 cf. Mt. 9, 55.

786 agniom.B ^ 798animarum] corporum C(.A corr. pon. animarum super corporum) 803 ut] et B 804 perueniretur. B/ 805/818 quis zsque animarum oz. B/

SVPER MATTHEVM 810

820

825

830

217

operati sunt quaeque fecit ipse Moyses maximus prophetarum, non

815

VII

eiusmodi

fuerunt,

non

infirmitates

hominum

curauerunt

magisque circa elementa mundi quam circa ipsam generis humani naturam miracula operando uersati sunt. Non igitur paruo pietatis respectu est attendendum, quod iste in initio praedicationis suae taliter coepit operari opus salutis circa humanorum diuersas qualitates siue infirmitates corporum et in hoc eo usque perstitit, donec ueniret ad curationem perfectam corporum pariter et animarum. Et de potestate quidem huius Filii hominis, potestate diuina huius Dei et hominis, et ea quae iam dicta, et ea quae adhuc sunt | À 55 dicenda, magna et mystica experimenta siue testimonia sunt. Sed quid sibi uult haec interpositio, quam rebus gestis euangelista taliter interposuit? VIDENS AVTEM, inquit, IESUS TVRBAS MVLTAS CIRCVM SE, IVSSIT 8, 18-22 IRE TRANS FRETVM. ET ACCEDENS VNVS SCRIBA, AIT ILLI : MAGISTER, SEQVAR TE QUOCVMQVE IERIS. ET DICIT EI IEsvs: VvLPES FOVEAS HABENT, ET VOLVCRES CAELI NIDOS: FILIVS AVTEM HOMINIS NON HABET VBI CAPVT SVVM RECLINET. ÁLIVS AVTEM DE DISCIPVLIS EIVS AIT ILLI: DOMINE, PERMITTE ME PRIMVM IRE, ET SEPELIRE PATREM MEVM. ÍESVS AVTEM AIT ILLI: SEQVERE ME, ET DIMITTE MORTVOS SEPELIRE MORTVOS SVOS. Quid, inquam, hoc sibi uult, quod haec Filii hominis dicta ad

duos homines tam diuersa rebus gestis, id est mirabilibus eius interposuit? Nam hactenus potestatem eius euidenter demon855 strauerat, quomodo cum potestate dixisset ad leprosum: Volo, mundare ; quomodo dixisset centurioni, «ade, et sicut credidisti fiat tibi! quomodo tactum siue imperium eius fugisset febris, quomodo spiritus uerbo eiecisset, et omnes male habentes curauisset, inter quos et exeuntia daemonia, sicut Lucas meminit, increpans, non

sinebat ea loqui, et continuo dicturus est quomodo surgens tmperawit | uentis et mari, ut fieret tranquillitas, et obedierunt ei. Quid C 81v ergo dicemus ? Plane si in rebus gestis, rerum in ecclesia gerenda- PL 1467 rum processum, qualem exponere coepimus, diuinum euangelistam attendisse persentis, causam habes in promptu, cur haec ad 845 duos homines dicta tam diuersa non praeterire, uel tali loco inserere uoluerit. Futurum quippe erat ut, curata animarum lepra 840

in Iudaeis, sedata in gentibus daemoniaca uexatione fanatici erroris, dum rursum in domo Petri, quae est ecclesia, curatur

835 Mt. 8, 5. 836 Mt. 8, 15. 840 Mt. 8, 26. 27.

837 ib. 15.

815 humanarum C — 817 perueniret 4D

838 ib. 16.

839 Lc. 4, 41.

—— 820/821 dicenda sunt — D

829 xivs om. :, svis B 832 dicta filii hominis ^ B7 habentes male — D 839 et om. Bf 840 ea oz. Bt

838 uerbi /

^

218

SVPER MATTHEVM

VII

uitiorum febris et de ecclesia eliminantur haeretici spiritum 8:0 malum habentes, et idcirco indigni loqui de Filio Dei ;futurum, inquam, et hoc erat, ut multi arriperent aut suscipere uiderentur propositum perfectionis: alii per improuidam praesumptionem, alii per timoratam deuotionem. Nimirum eorum qui per praesumptionem accessuri erant, exemplum est ille, qui dixit : Magis85 — ler sequar te quocumque ieris, eorum autem qui cum timore uocati siue admoniti accedunt, ille qui ait, Domine, permitte me primum ire et sepelire patrem meum. Quantos putas in ecclesia fuisse uel esse, qui secundum horum utrorumque exempla tam diuersa diuersos exitus habuerunt uel habent professionis suae? Digne 86oigitur et hoc euangelista non praetereundum existimauit, ut deinde futuras in ecclesia seditiones prospiciens siue ex falsis fratribus, siue ex manifestis aduersariis persequentibus subiungeret, dicens: Et ascendente eo in nauiculam, secuti sunt eum discipuli eius, el ecce motus magnus factus est in mari, et cetera. 865 Nunc eadem dicta perspiciamus: Videns, inquit, turbas multas circum se, iussit ire trans fretum. Sicut tunc turbas multas circum se uidebat, ita et multitudines gentium oculis suae diuinitatis, cui omnia

praesentia sunt, credituras in se fore praeuidebat.

Item

quod uenerabiliter aspiciendum est, sicut plerisque credentium in 87o se dicturus erat per Spiritum sanctum, diffusum in cordibus ipsorum, per inspirationem sancti desiderii, in quo est fastidium praesentium et appetitus caelestium siue futurorum; sicut, inquam, dicturus et ineffabili dictione sua facturus erat, ut transirent uel relinquerent saeculum tumultumque effugerent 87; curarum saecularium (ut faciunt nunc hi, qui coenobialem siue solitariam uitam eligunt), ita tunc iussit ire trans fretum. Non

dictum est, iussit turbis multis, quae circum se erant, neque dictum est, iussit discipulis suis, qui tunc admodum pauci erant, sed dictum est ab euangelista indiffinite, iussit ive trans fretum. Cur 88o hoc? nisi quia iussio haec iuxta sensum hunc mysticum non tam praeceptum est quam consilium. Sicut enim quodam loco dicentibus discipulis eius: S? ría est causa homini cum uxore, non expedit nubere, respondens ait, Non omnes capiunt uerbum istud, ac deinceps: Qwi potest, inquit, capere, capiat, ita de omni freto 88; curarum saecularium, quibus licito quidem fideles implicari possunt, sed cum illis perfecti esse non possunt, prudenter aut discrete sentiendum est, quod sic quosdam iusserit uel iubeat ire trans

852 cf. Benedictus, Reg. zon. 73, 2 - CSEL 75, p. 164 (Cassian, Con/af. 21, 5, 4) ; Benedictus 7^. 70, 1 p. 160. 861/862 cf. 2 Cor. 11, 26. 863 Mt. 8, 25-24. 882 Mt. 19, 10-11. 12. 884 cf. 1 Cor. 7, 28.

864 etc. in marg. .A

supra lin. A

879 indefinite /

886 sed] si .4

882 causa est — B/

884 inquid

SVPER fretum,

ut non

tamen

MATTHEVM

omnibus

imponat

VII

219

necessitatem

omnino

PL 1468

relinquendi coniugium curamque omnium rerum familiarium. Et 89o taliter quidem transfretare Christum sequi est. Sed attende diligenter, quid uel quomodo fortis ille scriba dixerit: Magister, inquit, sequar te quocumque ieris. Primum ipsa appellatio insuauis est, cum dicit, magister, et non dicit, Domine; insuauis, inquam, et

sine dilectione. Nam si rite recolis, eorum appellatio, qui cum 89 dilectione appellauerunt, talis erat, ut dicerent : Domine, exempli gratia: ut appellatio Petri dicentis, Domine, si tu | es, qube me C 82 uenire ad te. Tahs appellatio, magister, siue Rabbi, pharisiaca ^

exstitit, quibus delectabile erat sic salutare, et sic salutari, uocare

et uocari | ab hominibus rabbi. Iudas impius sic appellare potuit, A 55" 9oo ut, ceteris singulatim dicentibus: Nwmquid ego sum, Domaine, ile ut erat cordis amari et perfidi, diceret, Numquid ego sum rabbi ? Et quidem bonum et suaue est utrumque simul dicere, magister et Domine, unde et dicit ipse: Vos uocatis me magister et Domine, et bene dicitis, sum etenim ; sed solum hoc dicere, magister, siue

Rabbi, et non dicere, Domine, cordis est longinqui, id est longe remoti a familiaritate dilectionis. Deinde quantae est praesumptionis dicere uel dixisse magistro et Domino huic, sequar te quocumque ieris ? Quis enim umquam fuit qui sequeretur eum quocumque iuit, uel cui diceret ipse ore suo: 910 Sequere me quocumque iero? Sed non mirum scriba enim fuit, cuius ordinis homines de iustitia sua ualde fuere praesumptuosi et gloriabundi, unde et ab ipso Domino saepe grauiter notati sunt. Exempli gratia, cum dicit : Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisei, omnia uero opera sua faciunt, ut uideantur ab hominailli respondit ?Nimirum ut debuit : 9I ^ bus, et his similia. Quomodo Vulpes, inquit, foueas habent et uolucres caeli nidos, Filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Quam dissimilis responsio haec responsioni illi qua postea Petro respondit, nimis adhuc forti et confidenti plus quam oportuit. Nam qui dixerat, Domine, 920 tecum paratus sum et in carcerem el in mortem ire, itemque, Quare non possum te modo sequi, animam meam pro te bono, respondit illi : Animam luam pro me ponis? Amen, amen dico tibi, non cantabit gallus, donec me ter neges. Vere responsio dissimilis, quia fuit illa 9o —

ND M ^

corripientis, ista autem est omnino reprobantis. Et recte debuit esse dissimilis, quia confidentia Petri de radice dilectionis, huius

896 Mt. 14, 28.

25.

902 Io. 13, 13.

897 cf. Mt. 23, 7 ss.

919 Lc. 22, 53.

900 cf. Mt. 26, 22.

920 Io. 15, 57.

901 Mt. 26, 922 ib. 38.

898 sicl] sibi ^ ^ 902 dicere simul — B; . 915 quomodo] ergo adZ. B/ 919 oportuit supra/i..4 ^ 921ponam V'4jg. — 925 meter ABC ( Vui. lo. 925 Petri supra £n. C 924 est supra lin. A . 13, 36), ter me Dt (Mt. 26, 54)

LI

220

SVPER MATTHEVM

VII

autem praesumptio de superbia et radice nequitiae prodiit. Plane poterat dicere:

Sicut uulpes occulte cubant

in foueis, et sicut

uolucres caeli suauiter sibi sedent in nidulis, ita maligni spiritus propter malitiam uulpeculae, propter elationem uolucres caeli iure 93o nominandi, cuncta occupauerunt diuersoria pectoris tui, et idcirco falsum loqueris, dicendo: Sequar te quocumque ieris. In quo dicto PL 1469 et dolus est et superbia simul, dum et me fallere, et ambitione nimia cupis sanctus uideri ; sed sanctae discretionis et temperan-

tiae magister uenerabilis malignorum spirituum nomen tacuit et 93; rem nihilominus eandem

satis edixit.

Quanti hodieque sunt, propter quos horum meminisse oportuit, quorum in cordibus, cum in ore sanctam conuersationem profiteantur, maligni spiritus ita cubant, sicut uulpes in foueis, sicut

uolucres in nidulis, et locus in eis nón est ubi Filius hominis caput 940 suum reclinet ? Simplices non ita magister iste et Dominus repellit, immo et quasi uim faciens ad se trahit. Sequitur enim : A/?us autem de discipulis suis ait illt : Domine, permitte me primum ire et sepelire patrem meum. lesus autem ait illi: Sequere me, et dimitte mortuos sepelire mortuos suos. In Deuteronomio

Moyses dicit, benedicens

Leui: Qui dixit patri suo et matri suae, Nescio uos ; et fratribus suis, Ignorvo illos, et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloguvum tuum, et pactum tuum seruaerunt, iudicia | tua, o Iacob, et legem tuam, o C 8zv Israhel. Hoc de perfectione dixit. Praemiserat enim : Perfectio tua et doctrina tua uiro sancto tuo, quem probasti im. perfectione, et 95o ?udicasti ad Aquas contradictionis. Ergo iste qui dixit: Domine, permitte me primum ire, et sepelire batrem meum, aliquid minus a perfectione habebat, qui non dixerat patri suo: Nesc?o te, praesertim tali patri, propter quem diceret ei Dominus cum suae caritatis imperio: Dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Non utique talis 95 — erat pater huius, qualis exstitit Iacobi et Ioannis pater Zebedaeus, alioquin non diceretur mortuus a mortuis sepeliendus. Attamen illi, scilicet Iacobus et Ioannes, uocati a Domino ut sequerentur eum, non dixerunt : Domine, permitte nos primum ire, et sepelire patrem nostrum. Non igitur eiusdem perfectionis iste iam erat, 96o cuius illi fuerunt in ipsa uocatione sua, qualem in Deuteronomio Moyses, ut iam dictum est, collaudat. Sed quid ? Nimirum talis et talium exemplum fuerit, quales hodieque nonnullos sumus exper94

—

ti, qui cum desiderent perfecta conuersione Christum

8.

937 cf. Rom. 16, 1o. 957 cf. Mt. 4, 18 ss.

Dominum

940 cf. Iob. 8, 20. 945 Deut. 35, 9-10. 948 ib. 963 Benedictus, Reg. zon. 73, 2 - CSEL 75, p. 164.

926 de radice superbiae et nequitiae / — 934 nomen supra /im. C — 942 suis om.t 946 illos] uos Bz( Vulg.) 949 perfectione] tentatione Lg. 952 praesertim 7A zn ras., om. C

Domino ;4

957 uocati

963 conuetsatione /

a Domino] uocanti Domino 7, uocati

SVPER MATTHEVM

VII

22

sequi, retrahuntur per affectum carnis, per affectum patris uel uel cuiuscumque propinquitatis, cuius dilectioni tunc demum sancta scriptoris uel Dei caritas contradicit, si propinqui

965 matris,

illi Deo mortui sint, id est si aduersentur uiae Domini. Adiuuantis

igitur est gratiae, quod Verbum incarnatum dicit infirmo : Sequere me, et, dimitte mortuos sepelire mortuos suos: Proinde secundum 979

hoc exemplum recte dicas illi, cuius desiderium conuersionis cognoscis retardari per affectum carnis, uerbi gratia, per affectum patris secundum

carnem

uiuentis,

et idcirco mortui:

Relinque

mortuos sepelire mortuos suos, tu autem uade, et annuntia regnum Dei. Quod si et patrem innoxium, qualis iam dictus erat Zebe975 daeus, relinquat aliis sepeliendum, ut sequatur Christum, tunc multo magis cum apostolis facit, scilicet, cum Iacobo et Iohanne, PL 1470

980

qui patrem Zebedaeum reliquerunt. | A 56 ET ASCENDENTE EO IN NAVICVLAM, SECVTI SVNT EVM DISCIPVLI 8, 23-26 EIVS, ET ECCE MOTVS MAGNVS FACTVS EST IN MARI, ITA VT NAVICVLA OPERIRETVR FLVCTIBVS. [PSE VERO DORMIEBAT. ET ACCESSERVNT ET SVSCITAVERVNT EVM DICENTES : DOMINE, SALVA NOS, PERIMVS. ET DICIT EIS: QVID TIMIDI ESTIS, MODICAE FIDEI ? TVNC SVRGENS IMPERAVIT VENTIS ET MARI, ET FACTA EST TRANQVILLITAS MAGNA.

Vt cetera, sic et istud in potestate fecit hic Filius hominis, unde 985 et continuo admirantes dixerunt :

OVALIS EST HIC, QVIA VENTI ET MARE OBOEDIVNT EI.

8, 2T

In hoc genere uirtutum Moyses claruit, sciliet utendo elemento-

rum officiis contra Pharaonem in terra Aegypti: de hoc iam supra dictum est, quia signa quae fecit non eiusmodi erant, ut ea quae 999 maxime

operatus est hic Filius hominis,

qui, sicut praedictum

fuerat per Esaiam et hic euangelista meminit, infirmitates nostras accepit, el aegrotationes nostras portauit, circa substantiam hominis suarum beneficia uirtutum maxime impendit, incipiens a curatione corporum, ut deinde perveniret ad curationem animarum. 995 Numquid uero non et in ista parte uirtutis, scilicet, in imperando elementis, et Moyse et omnibus uirtutum operator maior est hic? Vere incomparabiliter maior, quia nullus eorum quidquam imperando fecit, nec ipse Moyses imperio usus est, sed de plenitudine alterius IOOO

accepit,

scilicet

Dei

uel Verbi

ejus;

de plenitudine,

inquam, huius, | de quo solo dictum est, et dici debuit, quia C 83 imperauit. Non enim Moyses imperauit, sed ab hoc imperatum est illi dicendo : Extende manum tuam super aquas Aegypti, et uertantur in sanguinem, extende manum tuam super fluuios, et educ ranas super lerram Aegypti, et post multa his similia tandem inquit:

991 Mt. 8, 17 (1s. 55, 4).

998 cf. Io. 1, 16.

1002 Ex. 7, 19; 8, 5.

964 uel] et B^ — 966 scriptoris] scriptura / — 980 ACCESSERVNT] AD EVM add. t( Vulg.) 992 substantias / 1001 ab] ad D

^

222 IOO$

SVPER

MATTHEVM

VII

Eleua uirgam tuam, et extende manum super mare, et diuide illud, ut grediantur filii. Israhel in medio mari per siccum, et rursum, Extende, ait, manum tuam super mare, ut reuertantur aquae ad Aegyptios, super currus et equites. eorum. Cuncta haec alterius imperio fecit, scilicet Dei, suo autem imperio nihil. Homo enim et

IOIO

non Deus erat. Hic solus suo imperio /mperauit uentis et mari, Deus enim erat, et oboedierunt ei.

Porro, ut de mysteriis coeptum tenorem sequamur, pulchre diuinus euangelista miraculum hoc tali ordine scripsit, quia uidelicet post illa, quae hactenus dicta sunt, futurum et hoc erat in IOI$

1020

ecclesia, ut manifestae persecutionis uiolentia per magnos principes in gentibus, quasi per magnos uentorum motus in mari tempestas excitata detonaret ipsamque ecclesiae nauiculam quasi dormiente Iesu paene usque ad periculum uitae et salutis uehementer uexaret. Quid enim est dormire Iesum in nauicula, nisi subtrahi auxilium gratiae adiuuantis ab ecclesia ? Hoc autem cum fit, ideo utique fit, ut et qui probati sunt, manifesti fiant ; et qui per prosperitatem falli poterant, per aduersitatem instruantur ; et qui in peccatis erant, purgentur et multi martyres coronentur. Igitur DIL 473 toties Dominus

1025

Iesus in nauicula

quasi dormit,

aut

dormiuit,

motusque magnus factus est in mari, ita ut nauicula operiretur fluctibus, quoties tardante illo per ordinatissimam dispositionem, et necessaria ad tempus subtrahente praesidia, diabolus uentorum huius saeculi agitator inquietus (qualis utique uentus Nero fuit aut funestus Decius, uel certe Diocletianus siue Maximianus) persecutiones

excitauit,

et in. mortes

siue oppressiones

sanctorum,

mare, id est multitudines gentium, per ipsorum leges et edicta commouit. Heu! quoties motu huiusmodi facto nauicula operta est fluctibus! quoties persequentibus et occidentibus paganis crudelissimis, ecclesia sancta calamitatibus oppressa est innume1035 rabilibus! Tunc nimirum accesserunt discipuli et dormientem suscitauerunt lesum inuocantes eundem saluatorem. Exempli gratia, dicendo illud dauiticum : Exsurge, quare obdormis, Domine, exsurge, et ne repellas in finem. Et rursum: Exsurge, Domine, adiuua nos, et libera nos propter nomen tuum. Et alibi: Adiuua nos, 1040 ne forie dicant in gentibus: Vbi est Deus eorum. Debuit autem semper et esse debet suscitatio ista suauis et dulcis, et non molesta, id est cum fide sine desperatione, cum perseuerantia absque 1005 zb. 14, 16. 1007 ;b. 26. 10211 Corr 9: 1022 cf. Macrobius, In sogzn. Sczp. 1, 8, 7. 1027 cf. Greg., Moral. 27, 9, 15 - PL 76, 406 D. 1031 ;7., Hoz. in Ex. 5, 18 - PL 76, 814 A. 1036 cf. Gen. 41, 54. 1037 Ps. 45, 23. 1038 ib. 26. 1039 Ps. 78, 9. 1o.

1005 manum] tuam aZZ. D 1006 gradiantur .4 l/7/g., egrediantur / 1007 ait supra im. .A 1020 auxilium gratiae subtrahi — D 1029 Maximinus / 1032 moti 7 operata / 1039 libera] redime Lg.

SVPER MATTHEVM

VII

223

impatientia. Alioquin suscitantibus se ipse dicit : Quid timidi estis, modicae fidei ? Ac si patenter dicat : Nonne scriptum est, quia non 1045 relinquet Dominus uirgam peccatorum super sortem iustorum, ut non extendant iusti ad. iniquitatem manus suas; et quid est, non relinquet, nisi diu durare non permittet ? Recordamini priorum et nouissimorum Aegyptiorum atque Assyriorum siue Babyloniorum, Medorum atque Persarum, ceterarumque gentium barbara1050

rum, regumque hominum impiorum, quicumque uirgam suam, id est potentiam uel dominium suum, | extenderunt atque eleuaue- (7.85

1055

runt super sortem iustorum, ad affligendos siue delendos illos, qui sorte id est gratuita electione misericordiae, ad uitam aeternam praedestinati sunt. Numquid diu durauerunt ? Numquid non hoc ipsum quod ad tempus praeualere uisi sunt, cooperatum est in bonum iustis et diligentibus Deum ? Quid ergo timidi estis? Num quia Nero Petrum crucifigit et Paulum gladio caedit? Nolite timere, nolite timidi esse, sed 7» patientia uestra possidetle animas

uestras, quia non tamdiu durabit uirga haec 4 necessario exten1060

dant iusti, quasi auxilio destituti, ad ini|quitatem manus suas ; sed A 56v

cito frangetur et in ignem mittetur ut ardeat. T'wnc surgens imperauit uentis et mari, el facta est tranquillitas magna. Dominum Iesum surgere, uentisque et mari imperare, est potentiam suam siue excitare, scilicet, ad adiuuandum electos et ad in reprobos, ut saepe perticulariter factum est, fiet autem uniuersaliter et semel, cum in nouissimo iudicio surrexerit,

exercere

1065 uindicandum

1070

sicut in psalmo dictum est : T'erra tremuit et quieuit, cum exsurgeret in iudicio Deus. Praeterito namque pro futuro tempore usus est, quod propheticis maxime locutionibus familiare est, dicens: De caelo auditum fecisti qudicium, terra tremuit et quieuit, pro eo ut diceret, de caelo ueniens

auditum

facies iudicium,

subauditur

dicendo, Venite, benedicti Patris mei, percipite vegnum, et cetera, et tunc terra tremet et quiescet, id est impii timebunt et sanctos persequi desinent. Tunc utique contra uniuersos consurget, nunc 1075 autem interdum in partes exsurgit et stat terribilis, ut sanctorum neces uindicet de aduersariis et homicidis, ut, uerbi gratia, tunc

exsurrexerat et stabat nimirum comminans Iudaeis iamque facturus excidium loci et gentis, quando Stephanus protomartyr 1080

intendens in caelum dum staret in concilio, uidens gloriam Dei et Iesum stantem a dextris Dei, et ait: Ecce wideo caelos apertos et

IO.

1044 Ps. 124, 5. 1058 Lc. 21, 19. 1061 cf. Io. 15, 6. 1067 Ps. 75, 91072 Mt. 25, 34. 1078 cf. Io. 11, 48. 1080 Act. 7, 55.

1049 barbarorum / — 1051 potentiam] suam 247. / — suum oz. — 1053 sorte] forte / ^ aeternam supra //. C — 1054 numquid diu durauerunt oz. C 1058 possidebitis L/z/g. 1059 non supra Am. A 1063 potentiam] paenitentiam 7 — 1068iudicium l/2/g. — temporeoz.;4 ^ 1069 maxime oz. Bt 1072 percipite] possidete l2. 1073 tunc supra Jm. 4 1075 exsurget C 1078 gentis] et loci B7 1080 et oz. /

PL 1472

224

SVPER MATTHEVM

VII

Filium hominis stantem a dextris Dei. Taliter et in aliis, siue contra

alios interdum surgente Domino post magnos motus, facta est tranquillitas et pax ecclesiis reddita est. ET CVM VENISSET TRANS FRETVM. IN REGIONEM GERASENORVM, 8, 28-32 108; OCCVRRERVNT EI DVO HABENTES DAEMONIA, DE MONVMENTIS EXEVNTES, SAEVI NIMIS: ITA VT NEMO POSSET TRANSIRE PER VIAM ILLAM. ET ECCE CLAMAVERVNT DICENTES: QVID NOBIS ET TIBI, IESU FILI DEI? VENISTI HVC ANTE TEMPVS TORQVERE NOS. ERAT AVTEM NON LONGE AB ILLIS GREX PORCORVM MVLTORVM PASCENS. 1099 DAEMONES AVTEM ROGABANT EVM, DICENTES : SI EICIS NOS, MITTE NOS IN GREGEM PORCORVM. ET AIT ILLIS: ITE. AT ILLI EXEVNTES, ABIERVNT IN PORCOS. ET ECCE IMPETV ABIIT TOTVS GREX PER PRAECEPS IN MARE, ET MORTVI SVNT IN AQVIS. Quali uel quanta cum potestate'gloriosus iste Filius hominis 109; hactenus daemonia eiecisset, sicut euangelista paulo ante dixit, quia eiczebat spiritus uerbo, ab isto maxime claret experimento, et littera quidem in manifesto est, manifeste signans, quia hic Filius hominis Deus uerax est, cuius praesentiam tremunt et ferre se non

posse fatentur daemonum legiones, et solo eius nutu torti atque 1100 exire compulsi tot maligni spiritus rogant, ut quoniam exire coguntur, saltem in porcos intrare permittantur. Verumtamen unum est, quod non otiose quaeritur, uidelicet, quomodo placuerit huic tam miti, tamque mansueto, qui nullum ex semetipso iniuste laedi pateretur, iuxta illud: Nom contendet neque clamabit nec 1105 audietur foris in plateis uox eius ; quomodo, inquam, placuerit |ei, C 84 porcos alienos dare uel permittere malignis spiritibus, quatenus per praeceps irent in mare et in aquis morerentur ? Hoc quicumque requirit, scire debet homines regionis illius tales fuisse, qui non solum porcorum suorum damna, uerum etiam poenas omnimodas 1110 deberent sustinere. Nam, si rite perpendas, sicut dixit: Vae tibi, Corozain, uae tibi, Bethsaida, quia, si in Tyro et Sidone factae fuissent uirtutes, quae factae sunt in uobis, olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent ; statimque subiunxit: Verumtamen dico uobis, T'yro et Sidoni remissius erit in die iudicii, quam uobis: sic et PL 1475 1115 istis, uidelicet Gerasenis, ueraciter dicere potuit. Isti etenim non solum non crediderunt, cum tantas uirtutes uidissent, uerum etiam rogauerunt eum, ut discederet a finibus eorum. Discessit autem, et contigit eis, sicut et ceteris regionibus illis, secundum

1096 Mt. 8, 16.

1113 7». 22.

1104 Mt. 11, 29 «o7. 21, 5 ; Is. 42, 2. 1117 cf. Mt. 8, 57.

1110 Mt. 11, 21.

1084 veNissENT Bf ( Vulg. cod. Z) 1088 vENIsTI usque NOS in zarg. JA 1096 claret maxime ^ 7 1104 laedi supra Zs. A contendit ACD 1106 dare uel permittere] ut...daret uel mitteret / — spiritibus malignis — Bt 1107morerenturinaquis ^ 7 — 1114remissio/, remisius 4 sic]sit/ 1116 non oz. : 1118 illis] scusi 7, forte stultis 77 zarg. 7, sillsi B( szc/)

SVPER MATTHEVM II2O

225

similitudinem porcorum illorum qui, a daemonibus agitati, per praeceps in mare abierunt et mortui sunt. Huius expositio mysterii iam ab ipso incipienda est exordio praesentis lectionis. Igitur uenienti Domino 2» regionem Gerasenorum, occurrerunt duo habentes daemonia de monumentis exeuntes, saeui nimis:

1125

VII

quia, cum

uenisset

in huius

uitae incolatum,

ad

debellandum principem huius mundi diabolum, duae mortes generis humani, duce ipso peccati et mortis principe, aduersus eum cucurrerunt. Quaenam illae duae mortes sunt? Videlicet, una mors corporum, et una mors animarum, contra quas illi erat dimicandum. Vnde et bene illi duo et saeui nimis, et de monumentis

I130

exisse uel in monumentis habitasse dicuntur: quia uidelicet, et mors animarum saeua nimis est, et per mortem corporum in monumentorum

IJES

habitationem

deuenimus.

Et illa quidem mors,

quae est animarum, occurrens nihil contra eum praeualuit, quemadmodum ipse dixit : Venit enim princeps mundi huius et tàn me non habet quidquam. Porro illa mors, quae est corporum, ad tempus illi praeualere permissa est, ut suscipiens uel admittens nostram simplam, euacuaret duplam. Quid autem uerius eo, quod ait, saeu: nimis, ila ul nemo posset transire ber uiam illam? Quis enim ex omni genere humano saeuitiam mortis intactus euasit ?Omnes in

I140 Adam peccauerunt, ait apostolus, et omnes in Adam moriuntur. Vbi

peccauit Adam, protinus et ipse morte animae mortuus est ; et nos in ipso mortui sumus ; et ubi dictum est ei, quia puluis es et in puluerem reuerteris, et ipse morti corporis, |et cum illo nos addicti TAGISUT sumus. Vere igitur per uiam illam nullus transire poterat, quia qui

1145 mortem non uideret, et animam suam erueret de manu inferi, nullus erat. Sed uenit iste, in quo nihil iuris ulla mors habuit : et quia per unam, uidelicet corporis mortem, iniuria facta est illi, iure

II$O

IISj

sub illo mors utraque occubuit, non sine magno tormento principis utriusque mortis et satellitum eius, quos cum illo foras misit. Sicut enim descensus eius ad inferos populo sanctorum desiderabilis, ita legionibus daemonum grauis fuit et intolerabilis. Dicebant ergo: Quid nobis et tibi, Iesu Fili Det ? Venisti huc ante tempus torquere nos. Tempus illud, quo se torquendos esse nouerunt, ultimum erit iudicium, quando princeps eorum cum ipsis, et ipsi cum principe suo, widentibus cunctis, ut in Iob scriptum est, praecipitabuntur in ignem aeternum. Quomodo tandem impletum est in mysterio 1124 cf. Ps. 119, 5. 1142 Gen. 5, 19.

1125'cf- Io!12: 31* 1149 cf. Io. 12, 51.

1139 cf. Rom. 5, 12. 1134 7. 1155 Iob 40, 1151 cf. Mc. 5,9.

28.

1127 1124 uenissent / 1122 ueniente / 1119 illorum] ipsorum / 7 — 1134dicit B/ — 1143/1144 sumus addicti 1128eratilli duaeilae — ; — C,cum illo nos sumus addicti — B/ — 1149quas/ . 1152torquere supra lin., ubi iudicare D

^

226

SVPER

MATTHEVM

VII

quod significabatur in miraculo, scilicet, in eo quod grex porcorum totus cum impetu per praeceps in mare | abiit, et mortui sunt in C 84v aquis?

Ita nimirum,

ut fieret quod ipse Filius hominis

sciens PL 1474

1160 praelocutus est : Cum, inquit, émmundus spiritus exierit ab homine, et cetera, usque fwnc uadit et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et ingressi habitant ibi, et fiunt nouwissima hominis illius $eiora prioribus. Per unum quippe hominem eiusmodi Iudaeos incredulos atque blasphemos uult intelligi, qui non tam Iudaei 1165 quam Chananei, non tam uituli aestimandi sunt quam porci. Ipsi namque de bono opere saluatoris peiores effecti, et inde per inuidiam mortui, quod ille unam in semetipso et utramque in suis fidelibus mortem uicit, malignis spiritibus traditi et per furorum suum facto impetu semetipsos in mari praecipitauerunt. Quomodo 117o uel in quod mare semetipsos praecipitauerunt ? Nimirum seditiones excitando impacabiles, ut plurimi scriptores et maxime Iosephus refert, in Romanum irruerunt imperium, et mira insania, mirabili

1175

1180

118;

1190

1195

pertinacia uictores omnium

gentium

in suas

neces,

in

excidium loci et gentis excitauerunt. Quid fuit ita furere, nisi porcos a malignis spiritibus agitatos, per praeceps et cum impetu abire in mare? Si ergo perpendas siue respicias, quid olim in Aegypto ante acceptam legem fuerint et quid nunc post aduentum redemptoris fecerint aut receperint, recte dicas, quia nouissima horum peiora sunt prioribus, et ita tam secundum animam quam secundum corpus in omne miseriarum profundum praecipitati sunt, ut porci illi, quibus propter furias daemonum nec suus, quamuis brutus, subesse poterat sensus. ET ASCENDENS IN NAVICVLAM TRANSFRETAVIT ET VENIT IN 9, 1-8 CIVITATEM SVAM. ET ECCE OFFEREBANT EI PARALYTICVM IACENTEM IN LECTO. ET VIDENS ÍESVS FIDEM ILLORVM, DIXIT PARALYTICO: CONFIDE, FILI, REMITTVNTVR TIBI PECCATA TVA. ET ECCE QVIDAM DE SCRIBIS DIXERVNT INTRA SE : HIC BLASPHEMAT. ET CVM VIDISSET ÍESVS COGITATIONES EORVM, DIXIT: VTQVID COGITATIS MALA IN CORDIBVS VESTRIS? QVID EST FACILIVS DICERE, REMITTVNTVR TIBI PECCATA, AVT DICERE, SVRGE ET AMBVLA? VT SCIATIS AVTEM QVONIAM FILIVS HOMINIS HABET POTESTATEM IN TERRA DIMITTENDI PECCATA, TVNC AIT PARALYTICO: SVRGE, TOLLE LECTVM TVVM, ET VADE IN DOMVM TVAM. ET SVRREXIT, ET ABIIT IN DOMVM SVAM. VIDENTES AVTEM TVRBAE, TIMVERVNT, ET GLORIFICAVERVNT DEVM, QVI DEDIT POTESTATEM TALEM HOMINIBVS. 1160 Mt. 12, 43-45. 1167 cf. Sap. 2, 24. 1171 de Josepho Flauio cf. Rupert., De Trin. in indice autorum - CCCM 24, p. 2211 ; itez De uict. Verbi dei, P- 435 5 fem In lob. euang., p. 829; cf. infra 9, 1150. 1178 Mt. 12, 45.

1168 spiritibus] sunt przez. B^ — 1169/1170 quomodo que praecipitaueruntoz. D? — 1171 implabiles B, implacabiles / — 1178 fecerint redemptoris M Í 1191 POTESTATEM HABET ^ / 1191/1192 1N TERRA oz. /

SVPER

MATTHEVM

VII

227

Potestatem Filii hominis, quam ad gloriam et honorem ipsius considerare et cognoscere intendimus, ex mirabilibus eius factis et dictis ipsemet ore proprio hic enuntiauit in re huiusmodi, in qua potissimum expediebat nobis potentem esse hunc Dominum, 1200 Scilicet, in remissione peccatorum. Hoc eatenus non dixerat quod potestatem haberet in terra dimittendi peccata, sapienti nimirum usus discretionis prouidentia, quatenus hoc non ante diceret quam factis comprobaret:

et ipsi spiritus, quos uerbo

eiciebat, torti

confiterentur, ipsum esse, de quo propheta praedixerat: Et tu, 1205 Bethleem, terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda, ex le enim exiet dux, qui regat bopulum meum Israhel. Quae enim illic PL 147; in eodem propheta sequuntur, eorum

summa

est, saluwm facere

populum suum a peccatis eorum. Postquam ergo praecedentibus factis comprobatum fuit quod ipse esset et credi deberet esse ille 1210 dux Israhel, dux Messias, id est Christus, tunc demum paralyticum curaturus : Confide, ait, | fili, remittuntur tibi beccata tua, ut dum C 8;

tam praesentia miracula, quam antiqua prophetarum oracula, sermonem praesentis confirmant, minus offendantur, qui absque offensione doceri non possunt, lard? ad credendum, immo impatien121; tes ad audiendum. Nam erant in hoc offendendi, et offendebantur offensione uoluntaria, maxime scribae et Pharisaei, non ueritatem quaerentes, sed ueritati inuidentes. Nam protinus ubi dixit:

Confide, fili vemittuntur tibi beccata tua, — et ecce, inquit euangelista, quidam de scribis dixerunt intra se : Hic blasphemat. Quis potest | A s7v 1220 dimittere peccata, misi solus Deus? Quare autem non itidem dixerunt: quis potest uidere cogitationes nisi solus Deus? Vidit enim cogitationes eorum, et dixit: Vt quid cogitatis mala in cordibus uestris ? Fortassis et hoc dixerunt intra se, sed et de isto respondit eis sua ipsorum conscientia, et de illo uirtus operis manifesta 122; sequente effectu iussionem dicentis, Surge et ambula ; et utrimque

conuicit incredulos, quod excusationem non habeant de peccato suo. Quid autem ad illam interrogationem respondendum erat, quid est facilius dicere, Dimittuntur tibi peccata, aut. dicere, Surge et 1230 ambula : nisi facilius esse dicere, dimittuntur tibi peccata ? Nam

apud ipsum quidem Filium hominis ita unum sicut alterum facile erat, sed apud homines longe facilius est dicere, dimittuntur tibi

peccata, quam ipsam peccatorum dimissionem comprobare testi-

1203 Mt. 8, 16. 1204 Mich. 5, 2 (Mt. 2, 6). CEAIECA2 4925: 1226 c£: 10-1153 22.

1207 cf. Mt. 1, 21.

1214

1196 honorem et gloriam ^ 7 — 1200 remissionem B/ — 1201 in terra oz. 1212 1211 ait supra Jim. .À 1202 prouidentia directionis — / Bt 1220/1221 quare zsque Deus oz. B? 1214 impatiens — 7 antiquorum D 1229 peccata] tua add. A

228

SVPER MATTHEVM

VII

monio uirtutis qualis protinus est subsecuta. Secundum exem- PL 1:476 123; plum hoc fere quotidie fit in ciuitate Domini, scilicet in ecclesia,

quae utique est ciuitas Domini, ciuitas regis magni, ad quam ipse transfretauit et uenit, postquam, ut supra dictum est, et mortis corporum nostrorum saeuitiam sedauit et mortis animarum nostrarum saeuum imperium soluit. Nam quoties facimus illud quod 1240 lacobus apostolus dicit : /nfirmatur quis in uobis, inducat presbyteros ecclesiae et orent super eum, ungentes eum oleo sancto, in nomine Domini et oratio fidei saluabit. infirmum, et si in peccatis. sit, .remittentur ei. Quoties, inquam, hoc facimus, paralyticum siue undecumque infirmum Domino

offerimus, et, sicut uidens fidem

124; Illorum, dixit: Remittuntur tibi peccata, ita et nunc oratio fidei saluat infirmum : et si in peccatis est, dimittuntur ei. Praeterea iuxta sensum altiorem, tunc paralyticus a Domino curatur, quando fit ut is qui nihil operabatur, iam nunc operetur, quemadmodum dicit apostolus: Qwi furabatur, iam non furetur ; magis 125o autem laboret oberando manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem patienti. Nam qui nihil operabatur, et aliena furabatur, nonne ueram paralysin habebat in manibus ? Similiter qui ad bonum et utilem sermonem mutus erat, nonne ueram in lingua paralysin habebat ? Igitur, cum circa huiusmodi sic opera125; tur Dominus, siue per semetipsum tantum, siue ministris suis cooperantibus : ut qui taliter paralyticus erat, iam nunc et bene laboret operando manibus suis, et omnis sermo malus ex ore eius non procedat, ut ait continuo idem apostolus, sed s? quis bonus est ad aedificationem fidei, ut del. gratiam audientibus, merito turbae 1260 glorificent Deum, qui dedit potestatem talem hominibus.

1236 cf. Mt. 5, 55.

1240 Iac. 5, 14-15.

1249 Eph. 4, 28.

1257 ib. 29.

1237 dictum est supra B/ 1246 mittuntur C, remittuntur D 1247 paralyticus tunc — / 1254 eiusmodi ACD 1260 Deum] Dominum / explicit liber septimus incipit octauus B, finis libri septimi /

LIBER OCTAVVS

^

O sapientia Dei, quae aperuisti os muti et linguas infantium PL 147; fecisti disertas: ego quondam mutus et infans, nunc autem ore C 85v aperto et lingua paene diserta te magnificans, tibique de auro tuo ac de gemmis tuis quandam quasi regiam gloriae et honoris facere adorsus coronam, semper quidem multum, nunc autem maxime tua mihi opus est dispositione atque opitulatione. Non enim nunc ita, ut hactenus

uni tantum

intentus sum

D

operi, neque debitor

unius tantum debiti, sed circumuentus, quasi a duobus feneratoribus magnis et auaris, omittere non ualeo quin ambobus satisfaciam, cupiens esse fidelis. Alter eorum est angelus, id est, praesul

Agrippinensis ecclesiae, cui me, ut credo, tu per misericordissimam prouidentiam, in tempore persecutionis, tamquam patri filium adoptiuum —

commisisti:

alter uero,

gloria et honore Filii hominis,

20

tuae,

cum

PL 1476 D

ille alter, et maior amicus,

te adiuuante,

magnum

et, ut sibi uidebatur,

utile opus

inciperem et de tuo adiutorio ad perficiendum numquam desperarem. Quid ego inter istos animo paene diuiso facerem ? Resultarem pertinaciter patri et pontifici? At ille sic non solum iubebat, uerum etiam supplicabat aliquamdiu recusanti, ut si non paruissem, mihi ipsi uiderer pietati rebellis. Relinquere hoc opus, | quod iam inceperam, rogatu, ut iam dictum est, inferioris amici ? At ille tanto

30

domus

uehementer studii nostri bona opinione siue experimento delectatus, iussit atque rogauit, et utroque modo, scilicet iubendo atque rogando, compulit, quatenus in libros Regum totum cor meum cum tua, Domine, gratia conuerterem, et quantumcumque possem,

2 —

paterfamilias

scilicet, coenobii Sigebergensis, cui nequeo dicere quantum debitor sim. Hic mihi primum suaserat hoc opus ingredi, titulatum De

circa istud

angebatur

sancti

desiderii

ardore,

A 58

ut uidens

necessitatem meam, quod non possem maiori et digniori denegare, aspiciensque hoc opus, quantum hactenus scriptum fuerat, diceret PL 1477 hic solum : Doleo super te, doleo super te, codicem aspiciens, quem . aegre ferebat imperfectum remanere. Igitur necessitate compulsus, dimidium

j ^ alteri, totum

cordis mel uni, et dimidium cordis mei praebui autem, o sapientia, tibi praebere optaui, dicenti,

Praebe fili, cor tuum mihi. Credens quippe et sciens omn:a possibilia VIIL, 2 Sap. 16, 21.

5: cha BS3 207 4c

11: c£ Apoceom20;

12 cf.

Ódiger, Das Bistum Kóln 1, 206 f.; E. Wisplinghoff, Frzedrich I. Erzbischof von Kó/n 1100-1131, Bonn 1951. 14 cf. Benedictus, Reg. zon. 2, 7 - CSEL 75, p. 20. 20 cf. Magrassi, v. c, p. 27; H. Grundmann,

22 (1966), p. 413 ss.

Der Brand von. Deutz, DA

36 Prou. 25, 26.

VIII, 2O oz. A lib VIILzz zarg. D — 6mutum C iuuaricupio B/ — Sutasquenequeznzarg..A ^ 16primus; ^ t — 27 relinquerem 7

7 mihi opus est] — 25nonsolumsic

^

230

SVPER MATTHEVM

VIII

credenti, ecce ita caritati me impendi, ut uno eodemque tempore circumsedentes duo calamum in mente mea tinguant notarii. Vnde fit ut, si quid bene dictum fuerit, tibi totum imputetur: si

quid autem minus bene sonuerit, necessitati digne condonetur. ET CVM TRANSIRET INDE ÍESVS, VIDIT HOMINEM SEDENTEM IN 939 TELONEO, MATTHEVM NOMINE, ET AIT ILLI: SEQVERE ME. ET SVRGENS SECVTVS EST EVM. Hoc ad gloriam et honorem Filii hominis praedicandum atque 4 j audiendum

est, quia hunc hominem uidit, et tam efficaciter uidit

ut ueraciter conueniat huic dicere: Tu Deus qui uidisti me. Quomodo enim uel quibus oculis uidit? Denique si de oculis humani capitis agitur, quibus ut homo erat oculatus, numquid solum hunc hominem uidit ? Immo et illos |talibus oculis uidit, qui C 86 paulo supra rogabant eum, ut transiret a finibus eorum, sed et illos,

^

6o

qui crucifixerunt eum. Alii sunt oculi quibus istum uidit, oculi gratiarum : qui iuxta Zachariam in uno lapide, et iuxta Apocalypsim Ioannis, in capite unius agni septem sunt : oculi isti nominibus suis nulli sunt aut esse debent incogniti, quae uidelicet nomina sunt Spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, et timoris Domini. Istis oculis hunc hominem uidit, et cum uideret eum exterioribus oculis, per istos interiores oculos recognouit, quod esset unus illorum, quod ante saecula praesciuit et praedestinauit. Itaque uidens eum, ait illi: Sequere me. Et surgens secutus est eum. Erat enim ipse Mattheus tamquam specular praelucidum, eatenus conspectui solis nequaquam appositum, sed in tenebris reconditum et sub tecto latens curarum nimis saecularium, utpote telonearius, de nauibus negotiatoriis cum clamore uel

strepitu forensi, publicum exigens uectigal siue tributum. Vbi ergo 6 — uidit eum

aspectu

Iesus, ubi uidit eum salus et sol uerus, resplenduit ex eius, et quia uidit eum talis Filius hominis, reddidit

imaginem eius, et formata est in ipso facies hominis. Alium quoque uidit, et ex uisu eius formata est in eo facies uituli : uidit et alium, et eo uidente formata est in illo facies leonis: uidit et alium, et

7 ^

uidendo formauit in eo faciem aquilae uolantis. Iste uisus admirabilis illa est gratia, quam admirans uas electionis Paulus, dicit: Nam quos praesciuit et praedestinauit conformes fieri imaginis Filii sui. Quos autem praedestinauit, hos et uocauit. Et quos uocauit, hos el iustificauil. Quos autem iustificauil, hos et magnificauit. Et ante tempora quidem saecularia praesciuit et praedestinauit, in tempo- PL 1478 re autem uocauit unumquemque in suo tempore, ut nunc istum 46 Io. 1, 48 ss. 50 cf. Mt. 8, 34. 52 Zach. 5, 9. IsXrmes 57 cf. Greg., Moral. 21,8, 13 - PL 76, 197 C.

IO, I4.

72 Rom. 8, 29-30.

37 me caritati — / 46 tu] es add. D 76 tempore suo ^ /

53 Apoc. 5, 6. 55 67 Apoc. 4, 7 ; Ez.

68 uituli szfra Jn. loco leonis D

SVPER MATTHEVM VIII

231

uocauit, et Sequere me ait. Qui cum hilariter uocanti sese praesentaret, quam

alacriter, siue amabiliter pulsanti ianuas cordis sui

aperuerit, illa res de foris satis indicat, quod fecit ei conuiuium 8o magnum 1n domo sua. Ergo praecipue in isto clarissimum est illius dicti dominici experimentum: Si quis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo, et ipse mecum. Introiuit enim in domum eius, et cenauit ipse primus cum illo corporale

conuiuium,

et deinde

Mattheus

cum

eo cenauit

8; cenam spiritualem. Hoc denique praesens Scriptura probat, Scriptura euangelica, quia reuera cum Domino cenauit, qui hanc primam noui Testamenti Scripturam tamquam uere saturatus nobis ructuauit. Hoc sacramentum Pharisaei, neque scientes, neque scire uolentes, discumbente Domino cum eo in domo, cum

9go multi quoque publicani et peccatores discumberent cum Domino Iesu et discipulis eius, dicebant.

QVARE CVM PVBLICANIS ET PECCATORIBVS MANDVCAT MAGISTER 9 11 VESTER ? At ille sapienter ac nimis terribiliter ora illorum obstruxit, 9; Sapienter quidem dicendo: NON

EST OPVS

VALENTIBVS

MEDICO,

SED MALE

HABENTIBVS.

9, 12-13

EvNTES AVTEM DISCITE QVID SIT: QVIA MISERICORDIAM VOLO ET NON SACRIFICIVM. Terribiliter autem subiungendo: NON ENIM VENI VOCARE IVSTOS, SED PECCATORES. 100 Hoc denique dicto, seu uerbo terribiliter |eos percussit qui in se A 58v confidebant tamquam iusti. Quos enim hic dicit iustos, nisi | C 86v superbos? Et quos dicit peccatores, nisi humiles? Vae talibus iustis, qui suo iudicio iusti sunt, et non Dei, qui iusti uolunt uideri, cum non sint. Econtra felices peccatores, qui suam iniustitiam 10; recognoscunt,

Dei iustitiam esuriunt et sitiunt. Nam

illos salus

uocare non uenit, propter istos de caelis descendit, et /umiltauit semetipsum usque ad mortem, mortem autem crucis. TvNC ACCESSERVNT AD EVM DISCIPVLI IOHANNIS,

DICENTES : 9, 14-15

QVARE NOS ET PHARISAEI IEIVNAMVS FREQVENTER, DISCIPVLI 110 AVTEM TVI NON IEIVNANT? ET AIT ILLIS IESVS: NVMQVID POSSVNT FILII SPONSI IEIVNARE, QVAMDIV CVM ILLIS EST SPONSVS ? VENIENT AVTEM DIES CVM AVFERETVR AB EIS SPONSVS, ET TVNC IEIVNABVNT. Grauissima haec atque sapientissima responsio quanti sit ponderis, melius ex propheticae Scripturae collatione ualet agnosci, 11; cum apud Zachariam Dominus dicit : Cum zeiunaretis et plangeretis in quinto et septimo per hos septuaginta annos, et subauditur

793cu 9. 105 Mt. 5, 6.

81 Apoc. 5, 20. 106 Phil. 2, 8.

88 cf. Ps. 44, 2. dM15/ Zach: 555.

77 cum] quam BD: praesentauerit B/ 88 ructauit 4D, eructauit / 103 et] at 7

100 cf. Lc. 18, 9.

79 aperuit / quod] qui / 105 recognoscentes D

»

232

120

12 ^

SVPER MATTHEVM VIII

propter illud quod Nabuchodonosor ciuitate et templo succenso igni populum in captiuitatem duxit, et propter illud quod Ismahel filius Nathaniae Godoliam et cum eo reliquias populi interfecit, Numquid ieiunium ieiunastis mihi? et cetera, usque, ieiunium quarti, et ieiunium quinti, et ieiunium septimi, et ieiunium decimi erit domui Iuda in gaudium et laetitiam et solemmitates praeclaras usquequo uenient populi, et habitabunt in ciuitatibus multis : quod PL 1479 uidelicet, futurum erat per aduentum huius sponsi de quo et subinde dictum est illic: i» diebus illis, in quibus apprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium fimbriam uiri Iudaei dicentes : Ibimus uobiscum, audiuimus enim quod Deus uobiscum est. Nam

de fimbria uiri Iudaei protinus hic in euangelio habes,

quia mulier, quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim. annis, 130 accessit retro, et tetigit fimbriam uestimenti eius. Summa sermonis illius prophetici haec est, debuisse ieiunare illos apud quos reposita erat uel esse debebat spes et exspectatio repromissionis, non tam propter temporalium, quae acciderant, incommoda rerum, et propter captiuitatem babyloniam, quae facta fuerat illis septuaI5 — ginta annis, quam propter peccata sua, et propter illam quae contigit in Adam, uniuersalem captiuitatem generis humani. At illi, quoniam soluta erat captiuitas babylonia et templum reaedificabatur, dicebant singuli: Nwmquid mihi flendum est in mense quinto, uel sanctificare me debeo sicut feci iam multis annis? 140 Videlicet, quia templum reaedificabatur, iam nullam superesse causam putabant, cur ieiunarent. Merito ergo redarguebantur a dicente : Numquid ieiunium ieiunastis mihi ? Quia uidelicet, propter temporalia bona flent et ieiunant, quia desunt, non Domino ieiunant. Sed qui propterea ieiunant quia praesentem non habent 14 ^ sponsum, sicut illi dum non habebant, nos autem habuimus quidem, sed iam non habemus, ipsi ieiunium Domino ieiunant. Igitur, quoniam causa ieiunii debuerat omnibus esse, desiderium

150

et exspectatio saluatoris, ut fuit Moysi et Heliae et Daniheli, ipse autem nunc praesens aderat, postmodum recessurus, dulce fuit et iucundum sanctae caritatis officium, saltem ad breue | tempus, C 87 propter praesentiam eius intermitti ieiunium quia tempus illud, tempus praesentiae eius, quasi tempus erat nuptiarum. Ait ergo: Numquid possunt filii sponsi lugere quamdiu cum illis est sponsus ? Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc ieiunabunt. Ac si dicat: Vos, qui | filii Sponsi non estis nec esse uultis,

119 4 Reg. 25,25. 120 Zach. 7, 5 ; 8, 19-20. 125 Zach9»23: Mt. 9, 20. 138 Zach. 7, 5. 142 ib. 7, 5. 145 cf. Mt. 9, 15.

123 habitabant / 129 fluxum sanguinis — B flendum mihi D — 145 dum non] nondum ABD; marg. B

129

132 debeat / 138 147 Y ( — Isidorus) in

SVPER MATTHEVM VIII

233

sed nec fili illorum dici meremini, qui ieiunauerunt prae desiderio aduentus sponsi, immo illorum quibus Deus ueraciter dicit : Numquid ieiunium ieiunastis mihi ? Yeiunatis enim et uos sicut illi; pro eo quod aliquando de rebus transitoriis aliquid 160 aduersi contigit, uos, inquam,

ieiunate quantum uultis, nam isti

ieiunare non possunt prae gaudio sponsi praesentis. Venzent autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc ieiunabunt. NEMO AVTEM IMMITTIT COMMISSVRAM PANNI RVDIS IN VESTI- 9; 16 MENTVM VETVS. TOLLIT ENIM PLENITVDINEM EIVS A VESTIMENTO EIVS ET PEIOR SCISSVRA FIT. Plane ieiunabunt in illis proxime uenturis diebus, cum ablatus fuerit ab eis sponsus, cum passus, mortuus, et sepultus resurrexerit et in caelum ascenderit, iam non ultra cum eis in mundo hoc corporaliter conuersaturus. Numquid uero, ut uos ieiunatis, ita 170 ieiunabunt et isti? Non utique, nam hoc tale esset, ac si quis PL 1480

immittat commissuram panni rudis in uestimentum uetus. Denique ieiunia uestra, ieiunia sunt ueteris hominis: homines autem isti

175

cum sint filii nuptiarum caelestium, sunt | homines noui. Si ergo A 59 ieiunarent propter causas eiusmodi, propter quas et uos ieiunatis, scilicet uel quia Moses /abulas priores scriptas digito Dei prorecit de mana, el confregit eas ad radices montis, uel quia reuersis exploratoribus quos miserat Moyses explorare terram, et detrahentibus terrae, cum omnis multitudo uersa esset in seditionem, iratus Deus

180

iurauit quod non intrarent terram illam donec consumeretur generatio illa quadraginta annis, iuxta numerum dierum, quibus considerauerant terram, uel quia Nabuchodonosor rex Babylonis,

siue Nabuzardan princeps exercitus eius, capta ciuitate, succendit domum Domini, et transtulit populum in Babylonem uel quia deinde 185

uenit

Ismahel

filius Nathaniae

et percussit

Godoliam,

quem praefecerat rex Babylonis terrae, et Iudaeos qui erant cum eo: consurgens autem omnis populus reliquiarum, timens Chaldeos, fugit in Aegyptum.

Si, inquam, ieiunarent propter causas

eiusmodi, hoc esset nouos homines flere nenias ueteris hominis: quod omnino non congruit his quibus datum est nosse mysterium 190 regni Dei. Nam si commissura panni rudis, ubi immissa fuerit in uestimentum uetus, tollit plenitudinem eius, et peior scissura fit : ita quilibet homo particeps factus sanctae huius nouitatis, si eiusmodi pharisaicis traditionibus sese inseruerit, deterior quouis

172 Rom. 6, 6 ; Eph. 4, 22. Num. 14, 35. ICSIECNSUNIO:

173 c£ 3Mc. 2, 19:

184 4 Reg. 25, 26. 192 cf. Rom. 6, 4.

175 Ex:52519.

188 cf. Eph. 2, 15 ; 4, 24. 193 cf. Mt. 15,2

178

189 Mc. 4,

156 illorum] eorum D 165 xivs oz. B 166 proxime oz. 74 167 resurrexit / — 168hoc mundo — -AD — 169conuersatus B/ —— 175 uel supra lin. B, om. t — 178 uersa esset] uersaretur / 190 si] sicut B7

234 195

200

SVPER

MATTHEVM

uetere homine fit, ita ut neque uetus, neque nouus homo sit, et neutrum habeat, cum utrumque in se uno permiscere uoluerit.

Quare autem hoc ipsum quod intendit, quod intelligi uult in uerbis istis, nemo autem immittit commissuram panni rudis in uestimentum uetus, tollit enim. plenitudinem eius a. uestimento et. peior scissura fii, non manifeste dixit ? Quare illis sensum tam bonum, tam uerum abscondit, clausit et signauit? Nimirum quia non expediebat illis, non expediebat | ipsis mysteriis regni Dei ut diuulgarentur uel committerentur eis. NEQVE, enim, ait, MITTVNT

205

VIII

VINVM

NOVVM

IN VTRES

VETERES,

ALIOQVIN RVMPVNTVR VTRES. ET VINVM EFFVNDITVR, ET VTRES PEREVNT. SED VINVM NOVVM IN VTRES NOVOS MITTVNT, ET AMBO CONSERVANTVR. : Secundum istam similitudinem damnosum fuisset docere illos

C 87V

BadoT ,

uerbis manifestis, quamobrem tunc non ieiunarent discipuli eius, 210

215

220

essent autem postea ieiunaturi. Pharisaei enim cum his erant qui interrogauerant. Et sicut utres ueteres misso intus uino nouo rumpuntur et uinum cum utribus perit, ita illi, si manifeste diceret ipse audientibus eis quidpiam eiusmodi, amplius prae inuidia rumperentur, et sermo inutilis esset taliter effusus praesertim cum Sapientia dicat: Ne effundas sermonem, ubi mom est auditus. Propterea et alius euangelista dicit : /?se autem Iesus non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, el quia opus ei non erat ut quis testimonium perhiberet de homine. Ipse enim sciebat quid esset in homine. Bene igitur cum dicere posset, ieiunandum erat usque ad me, et cum

recessero

ieiunandum

erit post

me,

secundum

ueritatem

Scripturae propheticae, cuius iam supra mentio facta est, maluit sermonem

225

230

suum

sic temporare, ut et futuris innotescens res eos

secum seruaret, et praesentes qui tunc erant, per inuidiam non rumperet. Quid de eo quod subiunxit protinus, sed uinum nowum in utres nouos mittunt et ambo conseruantur ? Numquid uel ipsi filii sponsi, super quibus non ieiunantibus quaestio haec mota erat iam utres noui erant? Non iam omnino noui, sed capaces sanctae nouitatis. Propterea quodam loco dicebat et ipsis: Adhuc multa habeo uobis dicere, sed mon potestis portare modo. Quando sunt omnino innouati ? quando acceperunt Spiritum sanctum post resurrectionem eius, cuius gratia nouos homines efficit, tunc

6.

194 cf. Rom. 6, 6 ; Eph. 4, 12. 195 c£ TEphz23 15 2924: 215 Io. 2, 24-25. 228 Io. 16, 12. 230 cf. Ps. 5o, 12.

L $5 : 49,24:

214 Eccli. 32, 231 cf. Eph. 2,

194homoom.B? fitB . 199scissum B 200nonomw.B; 208 eius] suiz-4C — 209erantom. D | 210etom.D 216ei]et? —222:esom. D 225 numquid] non a44. B7 227 capaces] erant add. B£

PL 1481

SVPER MATTHEVM VIII

235

uinum nouum missum est in utres nouos, et ambo conseruata sunt,

id est reuelata sunt illis omnia mysteria Scripturarum et gustauerunt amorem sponsi, dulcedinemque caelestium nuptiarum, et hoc uino inebriati salui facti sunt, et uinum bene conseruatum fideliter

240

quibus iussum est refuderunt. HAEC ILLO LOQVENTE AD EOS ECCE PRINCEPS VNVS ACCESSIT, ET 9, 18-21 ADORAVIT EVM DICENS : FILIA MEA MODO DEFVNCTA EST, SED VENI, IMPONE MANVM TVAM SVPER EAM, ET VIVET. ET SVRGENS IEsvs, SEQVEBATVR EVM, ET DISCIPVLI EIVS. ET ECCE MVLIER, QVAE SANGVINIS FLVXVM PATIEBATVR DVODECIM ANNIS, ACCESSIT RETRO, ET TETIGIT FIMBRIAM VESTIMENTI EIVS. DICEBAT ENIM INTRA SE: SI TETIGERO TANTVM VESTIMENTVM EIVS, SALVA ERO. Nequeo satis admirari pulchritudinem gloriae et honoris in facie

245 huius Filii hominis, in mirabilibus eius gestis, secundum dispositionem quam hic diuinus euangelista disposuit. Quid enim sibi uult quod dum interrogatus de ieiunio respondet, et non ieiunantes excusat filios sponsi, res gesta protinus subsequitur huiusmodi de muliere, 250

quae

talem

ob causam

tanta

cum

fide fimbriam

uestimenti eius tetigit ? Quid, inquam, hoc sibi uult, nisi ut insinuet factis quod, sicut iam dictum est, nondum expediebat palam ostendere uerbis se illum esse uirum, de quo in Zacharia loco supra memorato, cum item de ieiunio fuisset interrogatus, idem Domi-

260

nus a dicentibus, numquid flendum mihi est in mense quinto, uel sanctificare me debeo sicut iam feci multis annis, |ita responsionem suam terminauit ut diceret, usquequo uenient populi, et apprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium. fimbriam uiri ludaei, dicentes: Ibimus uobiscum. Haec ergo dispositio ualde uenerabilis, et pia consideratione honoranda est. Quid enim aliud est quod in propheta praedixit post responsum de ieiunio: 7/7 diebus illis abprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium fimbriam uiri Iudaei, quam quod hic significari uoluit per mulierem, quae fimbriam uestimenti eius tetigit, et sanata est a fluxu sanguinis? Haec namque mulier forma fuit omnium gentium, quae profecto in eum | credendo, cuius faciem ante non uiderunt,

quodammodo

retro accedunt, et sequendo uestigia eius, id est

custodiendo praecepta eius, reuera fimbriam uestimenti eius tangunt. Et quid erat iuxta hunc sensum sanguinis fluxus, nisi peccatorum illuuies, maximeque sordidus idolatriae cultus ? Porro 270

filia archisynagogi, pro qua rogatus erat, et ibat, synagogam designabat. Vnde ualde notandum quis, sicut Marcus manifestius

254 Zach. 7,5.

256 ib. 8, 23.

270 cf. Mc. 5, 22

237 AD EOS oz. B/ 245 filii huius — B7 247 respondit B7 250 sibi hoc ^ B£ 253 Dominus ozz. B£ 254 addicentibus / mihi flendum — Bz 255 feci oz. AD

C 88

236

SVPER MATTHEVM

scribit, nondum

VIII

archisynagogi filia fuerat mortua, sed iam in

extremis erat ;ubi autem mulier fimbriam tangendo sanata est,

275

280

tunc ad archisynagogum uenerunt nuntii, dicentes : Quia filia tua mortua est, quid ultra uexas magistrum? Item, et hoc uigilanter animaduertendum quia et puella quae mortua est erat annorum duodecim, et mulier quae sanata est fuerat in profluuio sanguinis annis duodecim. Itaque et quando puella nata est, tunc illa mulier sanguine fluere coepit, et quando sanata est mulier, tunc puella mortua est. Quid hoc sacramento pulchrius, uerius ac praeclarius ? Quando enim synagoga in patribus Abraham, Isaac et Iacob nata est, tunc idolatriae fluxus in gentibus fluere exorsus est. Quando

285

autem multitudo gentium credendo in Christum ab eiusmodi fluxu per fidem suam sanata et salua facta est, tunc synagoga, quae eatenus nimis aegra per multas tribulationes fuerat, omnino per inuidiam mortua et sine Deo facta est. Rursus, cum multitudo gentium intrauerit, tunc omnis Israhel saluus fiet, atque idcirco

congrua pulchritudinis in mysterio consummatio haec est, quod postquam mulier a fluxu sanguinis sanata est, tunc demum 290

INTRAVIT,

ET TENVIT

MANVM

puellae, quae erat mortua,

ET 9525.21:

SURREXIT PVELLA. ET TRANSEVNTE INDE ÍESVS, SECVTI SVNT EVM DVO CAECI, CLAMANTES: MISERERE NOSTRI, FILII DAviD. CvM AVTEM VENISSET DOMVM, ACCESSERVNT AD EVM CAECI, ET DICIT EIS IEsvs: CREDITIS QVIA POSSVM HOC FACERE VOBIS? DICVNT EI: 295

VriQvE,

DoMINE.

TvNC

TETIGIT

OCVLOS

EORVM

DICENS:

SECVNDVM FIDEM VESTRAM FIAT VOBIS, ET APERTI SVNT OCVLI |j EORVM. Memores propositi sumus, ut esse debemus, quod uidelicet propositum in hoc opere est considerare quattuor facies unius 300 animalis,

scilicet faciem hominis, faciem uituli, faciem leonis et

faciem aquilae uolantis, quae sunt quattuor sacramenta unius Christi, Filii Dei et filii hominis, quae ignota esse non, licet christianae fidei, quae sunt incarnatio eius, passio eius, resurrectio eius, ascensio eius. In faciem hominis adhuc intendimus, et in hoc 595

faciem hanc ex parte nos uidere, et per speculum contemplari arbitramur, si in factis et dictis eius, qualis intentio esse potuerit,

sentire meremur. Quaerimus igitur in faciem intendentes huius Filii hominis, quid sibi uoluerit, tantopere |requirens meritum fidei, ut C 88" diceret caecis istis: Creditis quia possum hoc facere uobis ? Statim272:M

€25,25:

274 ib. 55.

276 Hier., In Mt. 1, 1375 - CC 77, p. 59; 286

Beda, In Luc. 5, 911 - CC 120, p. 189; id., In Mc. 2, 310 - CC 120, p. 496. cf. Sap. 2, 24; Eph. 2, 12 ;Rom. 11, 25-26. 299 Apoc. 4, 7 ; Ez. 10, 14.

cf. supra 1, 108.

301

305 cf. 1:Cor-*15, 12.

272nondum]notandum; ^ 273eratizzarg.).A ^ 274nuntii uenerunt — Br; . 280atque 4D . 286etom.; 2871srahelom.B ^ 291 1Esv iNDE — Bt SVNT sura lin. À 309 facere hoc — B;

SVPER

MATTHEVM

VIII

239.

310 que: secundum fidem uestram, ait, fiat uobis. Et paulo ante mulieri PL 1485 dixit : Confide, filia, fides tua te saluam fecit, et sparsim in omnibus Scripturis tam ueteris instrumenti quam noui, fidem quaerit, fidem approbat, fidem collaudat. Causa siue intentio dignationis eius non parui pendenda haec est, curare antidoto competenti 315 stultitiam antiquam nimiae credulitatis, qua creditum fuit diabolo, loquenti per serpentem, ac dicenti: Scit enim Deus quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri, et eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Credidit mulier diabolo plus quam Deo, quod taliter deberet illuminari : credamus nos econtra uerita320 ti, si ueraciter uolumus illuminari. Consideratio haec, cum in

ceteris ubicumque Dominus fidem quaerit uel inuenit, tum in istis caecis perpulchra est, dum antequam illuminet eos interrogans dicit : Creditis quia possum hoc facere uobis ? Nostra quippe causa significabatur in illis quod maxime ex eo cognoscendum uel 32; sentiendum est, quia cum aperti fuissent oculi eorum, COMMINATVS EST EIS, DICENS: VIDETE, NE QVIS SCIAT.

9- 30b

Hoc denique ualde utiliter in exemplum nobis reuocamus, quicumque praerogatiuam aliquam illuminationis, qua genus humanum per fidem illuminatum est, accepisse uidemur. Ad quid 350 enim uideamus ne quis sciat, nisi ad hoc, ut occursum malum iactantiae aut elationis illuminatus cordis oculus effugiat? Verumtamen quod illi fecerunt, sicut protinus subiunctum est: ILLI AVTÉM EXEVNTES DIFFAMAVERVNT EVM IN TOTA TERRA 9 31 ILLA. 3, Nos quoque digne facimus, si non illuminationem nostram lingua nostra, sed illuminatoris gloriam praedicent opera nostra. Igitur in duobus caecis omnem intelligamus hominem, siue Iudaeus siue Graecus ille sit, qui tunc reuera fiducialiter atque efficaciter ab illa luce uera gratiam petit illuminationis, si uerum et 5

34o probatum, quem offerat nummum habet, non fictae fidei. EGRESSIS AVTEM ILLIS, ECCE OBTVLERVNT EI HOMINEM MVTVM, 9, 32-33

DAEMONIVM HABENTEM. ET EIECTO DAEMONE, LOCVTVS EST MVTVS, ET MIRATAE SVNT TVRBAE DICENTES: NVMQVAM SIC APPARVIT IN ISRAHEL. 34;

X Hoc est, quod inter cetera miramur, faciem unius huius Filii

attendentes, quia numquam sic apparuit in Israhel, numquam super terram talis facies uisa est, inter omnes facies patriarcharum

311 Mt. 9, 22. 314 cf. Isidorus, EZyz. 4, 9, 7. Io: 1,9. 346 1 Sm. 2, 56.

316 Gen. 5, 5.

339 cf.

344esthaec ^ D . 318 mulier supra Zi. A. — 323 hoc possum — BCD 326 EsT supra lin. . A.— 327 reuocamus iz zarg. C 332quodos.: . 333 PER TOTAM TERRAM ILLAM B7 341 sEGREssIS] E- oz. B 345 unius oz. B filii] hominis z47. AD

238

SVPER MATTHEVM

VIII

atque prophetarum, omniumque hominum quicumque memorabilia super terram operati sunt. Numquid enim uel cum Moyses uirgam suam in caelum extende359 rit, uel cum Iosue Chananeos interficeret, uel cum Samson in mandibula asini percuteret, uel cum Dauid Goliam lapide in fronte percuteret, uel cum Helias igne et gladio in impios desaeuiret, uel cum Heliseus duplicem habens magistri spiritum duplicia signa 2:0 faceret, numquid, inquam, inter haec omnia tale quid apparuit in Israhel, quale est istud, quod ezecto daemonio locutus est mutus, quodque magis mirandum et sicut cetera, ita et istud non prece sed imperio uel solo nutu factum est? Hoc fida discretione discernendum est, quia numquam talis 360 facies hominis fuit ut haec:

PHARISAEI AVTEM DICEBANT ;IN PRINCIPE DAEMONIORVM EICIT 9, 34 C 89 DAEMONES. Pharisaei uero a Deo diuisi, quantam spirabant angustiam

atque penuriam

cordis sui, cordis amari, qui cum

dicere non

365 possent: Non eicit daemones, illuc se uerterunt, ut dicerent: 7»

379

375

principe daemoniorum eicit daemones. Sed quia non semel hoc dixerunt, et aliis adhuc locis similiter blasphemauerunt, sicut sequentia post haec indicabunt, | iam nunc ad alia properemus, A 60 quippe qui ultra propositum diu nimis in contemplatione | faciei PL 1484 hominis detinemur, cum et alias facies contemplaturi longum nimis et fastidiosum opus fore suspicemur. ET CIRCVIBAT ÍESVS CIVITATES OMNES ET CASTELLA, DOCENS IN 9, 35-36 SYNAGOGIS EORVM, ET PRAEDICANS EVANGELIVM REGNI, ET CVRANS OMNEM LANGVOREM, ET OMNEM INFIRMITATEM. VIDENS AVTEM TVRBAS, MISERTVS EST EIS, QVIA ERANT VEXATI ET IACENTES SICVT OVES NON HABENTES PASTOREM. Hoc maxime loco spectabilis est ea, quam aspicimus, facies hominis, quia facies est pietatis, facies misericordiae et miseratio-

nis, et quidem homines illi, quos tunc aspiciebat facies ista, facies benigna, uexati erant et iacebant sicut oues non habentes pastorem, quippe qui sub nomine pastorum lupos habebant Annam et Caipham, de quibus recte dictum fuerat per prophetam : Principes eius in medio illius quasi lupi rapientes praedam, ad effundendum sanguinem et perdendas animas et auare sectanda lucra. Quomodo 385 enim sub eiusmodi, non pastoribus, sed lupis oues uexatae erant et iacebant ? Nimirum sicut alibi per eundem prophetam inter cetera dicit: Quod infirmum fuit, non consolidastis, et quod aegrotum, non

380

365 Mt. 12,27; Mc. 5, 22.

378 cf. Os. 2, 19.

382; E2222 21

387 ib.

34, 4 350/358 numquid «sque factum est oz. B/ uero D/

382 fuerit /

384 sectantes B;

— 363uere AB, uere supra lin. C,

SVPER MATTHEVM

VIII

239

sanastis ; quod confractum est, non alligastis, et quod abiectum, non reduxistis ; quod perierat, non quaesistis, sed cum austeritate impe50 vastis ei et cum potentia. Quomodo autem uel in quo misertus est eis, nisi in eo ut iam insisteret facere illud, quod facturum se ibidem

fortiter praedixit? Ecce, inquit, ego ipse super pastores requiram gregem meum de manu eorum, et cessare eos faciam, ut ultra non pascant gregem meum, nec pascant amplius pastores semetipsos, et 39 ^ liberabo gregem meum de ore eorum. Sed numquid solas uidebat turbas, et earum tantum miserebatur, quas tunc oculis corporalibus aspiciebat ? Immo et omnes omnium gentium turbas, quae in eum crediturae erant oculis interioribus uidebat, et omnium miserescens aliam similitudinem induxit, dicens continuo discipu400

lis suis : MESSIS QVIDEM MVLTA, OPERARII AVTEM PAVCI. ROGATE ERGO 9, 37-38 DOMINVM MESSIS, VT EICIAT OPERARIOS IN MESSEM. Hoc usque hodie gemit omnis paterfamilias domini messis, quia messis quidem multa, operarii autem bauci. Nam ut breuiter dictum

40

sit, multae

^

410

41

—

quidem sunt turbae in Christum

credentium,

multi

coetus in coenobiis siue xenodochiis sub sacra professione degentium, sed in multitudine horum ualde pauci sunt qui operentur, id est qui ad illum peruenerint profectum, ut eis secure cura uel providentia committi possit infirmorum. Quid ergo faciat is cui credita est dispensatio siue procuratio messis eiusmodi? Roget utique dominum messis, ut mittat oberarios in messem, id est omni instantia postulet a Deo, quatenus in pluribus subditorum multiplicet gratiam spiritualem, imitatus primum procuratorum talium scilicet sanctum et fidelem Moysen : Cur, inquit ille ad Dominum, afflixisti | seruum tuum ? Quare non inuenio gratiam coram te? Et C 89V cur imposuisti bondus uniuersi huius populi super me? Numquid PL 1485 ego concepi omnem hanc multitudinem, uel genui eam, ut dicas mihi : Porta eos in sinu tuo, sicut portare solet nutrix anfantulum, et defer in terram, pro qua iurasti patribus eorum? Denique quid Moyses in uerbis

istis intenderit,

quid

isto tam

grandi,

tam

uehementi

gemitu postulauerit, Deus exauditor cordis eius, sua responsione manifestum facit. Ait enim: Congrega mihi septuaginta uiros de 392 ib. 10. 398 cf. Io. 17, 20; cf. supra 8, 57. 403 cf. Lc. 12, 39. 404 cf. Hier., In Mt. 1, 1482 - CC 77, p. 65. 406 cf. orationez; Domine Deus noster multiplica .. sancta professione - P. Bruylants 2, 485 p. 155 (Aug., De doerr. christ. 4, 21, 48 : professis uirginibus). 409 cf. Benedictus, Reg. zn. 64, 19 - CSEL 75, p. 151 (Cassian., Ins£. 2, 12, 2. 412 cf. 1 Petr. 1, 2. 414 Num. r1, 11-12. 421 cf. Eccli. 55, 19. 422 Num. 11, 16-17.

388 est om. 4 abiectum] est 27. Vig. 389 quod] et praem. JA imperabatis [/24g. 403 dominicae B/ ^ 404 multa]est aZ. AB 405 Christo AD 407 ualde oz. B operantur B/ 409 infirmiorum B/ 411 mittat] /oco eiciat Vg. quibusdam codd. — 414 scilicet] Spiritus; — 417 omnem oz. Bt 419 iurasti] iuraui 4BCD*: (Vulg. cod. Casinensis 520)

240

SVPER

MATTHEVM

VIII

senioribus Israhel, quos tu nosti, quod senes populi sint ac magistri, et duces eos ad ostium tabernaculi foederis, et facies ibi stare tecum, ut 425 descendam et loquar tibi, et auferam de spiritu tuo tradamque eis, ut sustentent tecum onus bopuli et non twsolus graueris. Igitur quisquis procurator est dominicae messis secundum hoc exemplum fidelis Moysi, roget supplementum, et dabitur ei, ita dumtaxat ut ab omni sinistra aemulatione sit immunis, itidem secundum exem-

430

455

plum

Moysi.

Cum

enim

cucurrisset

puer,

et nuntiasset

Moysi

dicens : Heldad et Medad prophetant in castris, statimque Iosue filius Nun, minister Moysi et electus e pluribus, dixisset: Domine mi Moyses, prohibe eos. — Quid, inquit, ille, aemularis bro me? Quis tribuat ut omnis populus prophetet, et det eis Dominus spiritum suum? Notandum interea, quod cum apud alium euangelistam dicat: Rogate ergo dominum messis,ut mittat operarios, hic apud hunc euangelistam uehementius dictum est, « eiciat operarios in. messem. Quid enim est dicere, ut ezczat, nisi quia libenter otiosi.

sunt, etiam illorum quam plurimi, quibus creditum est talentum 440 operationis, et interdum quasi sub specie sanctitatis atque perfectionis uolunt secretius uiuere soli sibimetipsis, cum prodesse possint et aliis! Eiciat Dominus eos qui eiusmodi sunt, scilicet conueniendo conscientias eorum et redarguendo quod damnose abscondant talentum sibi creditum. E?czat, inquam, ut operentur,

445 quia reuera est eici, optatam quietem relinquere prae timore Domini. ET CONVOCATIS DVODECIM DISCIPVLIS SVIS, DEDIT ILLIS POTESTATEM SPIRITVVM IMMVNDORVM, VT EICERENT EOS,ET CVRARENT OMNEM LANGVOREM ET OMNEM INFIRMITATEM. DVODECIM AVTEM 450 APOSTOLORVM NOMINA SVNT HAEC: PRIMVS SIMON, QVI DICITVR PETRVS, ET ANDREAS FRATER EIVS, lACOBVS ZEBEDEI, ET lOANNES FRATER EIVS, PHiLIPPVS ET BARTHOLOMEVS, THOMAS ET Mar-

455

THEVS PVBLICANVS, ET IACOBVS ALPHEI, ET THADDEVS, SIMON CANANEVS, ET ÍVDAS SCARIOTES, QVI TRADIDIT EVM. Apud Lucam iam conuocatis ac denominatis duodecim apostolis missurus et alios ad praedicandum Dominus, haec uerba dicit,

460

quae hic eum, antequam istos duodecim conuocaret, dixisse legis : messis quidem multa, operarii autem pauci, et cetera. Causa ista recte animum quaestione pulsaret, si prius constans existeret quod Dominus praedicans euangelium regni numquam uel nusquam unum eundem sermonem nisi semel et uno loco dicere debuisset.

429 cf. Rom. ro, 2. 431 Num. 11, 27. 432 ib. 28. Ic. 0:92. 439 cf. Mt. 25, 15 ss. 458. Lca102:

433 ib. 29. 436 460 cf. Mt. 4, 25.

28ei]ili B/— 430 puer supra in. D — 433 illesupra im. A — 435 quod] qui/ — 440sub oz. B/ — 442 eos om. B/ — 461 debuisset ;z marg. .A

10, 1-4

SVPER MATTHEVM

46 ^

VIII

241

Sed quis hoc a praedicatore exigit, ut quod uno in loco uel tempore PL 1486 dixit, non repetat aut dicat locis uel temporibus aliis, praesertim cum nec omnes uno in loco adesse nec omnes aequaliter semel audita perpeti memoria possint retinere? Nunc et in isto opere faciem dominantis uigilanter attende. Conuocatis duodecim discipulis suis, dedit illis potestatem spirituum immundorum |, ut eicerent C 9o eos, et curarent omnem languorem et omnem infirmitatem. Si paulo ante, ubi eiecto daemone locutus est mutus, merito miratae sunt

47o turbae, et ueraciter dixerunt: Nwmquam sic apparuit in Israhel, quanto magis de isto quod talem discipulis suis dedit potestatem, mirentur omnes et dicant, numquam sic apparuit in Israhel? Numquid talis Moyses ? Numquid sua potestate ranas produxit | A 6ov et muscas, aut alicui potestatem hanc dedit, ut produceret eas?

47 ^ Igitur hic Deus noster est, et non aestimabitur alius ad eum, qui

non qualescumque ranas aut muscas, sed principes muscarum, id est sordium daemones, et ipse sua potestate eiecit, quod neque Moyses, neque alius fecit, et hominibus,

quibus uoluit, eiciendi

potestatem dedit. 480

:

Primus, inquit, apostolorum Simon, qui dicitur Petrus. Et hoc

ipsum nomen quod est Petrus ab ipso Domino impositum est ei, cum

48

^

diceretur Simon.

Nam

alius euangelista, uidelicet Marcus,

cum dixisset, ef dedit zllis potestatem curandi et eiciendi daemonia, protinus haec ipsa duodecim apostolorum nomina praescribens: Et imposuit, inquit, nomen Simoni Petrus. Qui huic uni ex omnibus in nouo testamento nomen commutauit, ut qui uocabatur Simon,

uocaretur Petrus, ipse est qui similiter uni in ueteri testamento nomen

commutauit,

ut qui uocabatur

Iacob, uocaretur Israhel.

Ipse est enim scriptor nominum, qualia ipse nosse dignatus sit, et 49o habet librum conscriptum ex nominibus splendidissimis, quem sciens Moyses dixit: Aut dimitte populo hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti. Cut respondit Dominus: Qui peccauerit mihi, delebo eum de libro meo, subauditur, et non te. Nam postmodum: Z/nwuenisti enim, ait, gratiam coram me, et te

495 ipsum nowi ex nomine. Nec abs re est quod et illius in ueteri et huius in nouo testamento nomen commutauit, sed si prudens inspector adsit, pulcherrimum est mysterium huiusce commutationis, quia uidelicet hoc agebatur, ut fieret quod per prophetam dictum est : Et seruos meos wocabo alio nomine, in quo qui benedictus est, 470 Mt. 9, 35. 483 Mc. 5, 15. 485 ib. 16. Ex521751-32. 493 ib. 55. 494 ib. 33, 17.

468 483 485 populo]

488 Gen. 32, 28. 499 Is. 65, 15-16.

491

omnem? oz. ? 474 alicui] cuiquam supra /in. post hanc JA, infra lin. D curandi] infirmitates 242. Vg. 484 haec] uerba ad. D, sed expung. Simoni nomen ^ l^. 486 nomen supra Jn. AA, om. t 491 eis lg. 499 suos...uocabit nomine alio...benedictus est super

terram, benedicetur in Deo Amen

l/z/g., nomine alio ^ B:

242

SVPER

$00 benedicetur super terram.

rum,

SI ^

$20

ille secundum

MATTHEVM

VIII

Eorum uidelicet seruorum

carnem,

ipse autem

Dominus

Dei multonoster

lesus

Christus secundum spiritum pater est. Vnde et pulcherrimum hoc est in mysterio spectaculum, quia»pater ille secundum carnem principium multitudinis, duodecim filios, hic autem secundum spiritum principium christianitatis duodecim genuit apostolos, et sicut illi patri secundum carnem, sic non sibimet quidem pater iste spiritualis, sed primo uicario suo pristinum commutauit nomen. PI T1487 Interpretatur autem Simon oboediens, Petrus a petra dictus est, ipse nomine suo soliditatem ecclesiae uel fidei catholicae praesagiens, quam ipse insigniter ita edixit: T4 es Christus Filius Dei utut. Saulo quoque commutatum est nomen, ut uocaretur Paulus ; quod uidelicet non ipse Dominus illi ore suo commutasse legitur. Andreas, decorus siue respondens. lohannes in quo est gratia uel Domini gratia, et frater eius Iacobus, ambo Boanerges, id est fi/ui tonitrui nominati, uidelicet ex firmitate uel magnitudine fidei. Philippus os /ampadis. Bartholomeus filius suspendentis aquas. Thomas abyssus uel geminus. Vnde et graece Didimus appellatur. Mattheus donatus, qui et Leui, uidelicet a tribu ex qua ortus fuit. Iacobus Alphei, ob distinctionem | prioris cognominatus, qui C 9oV dicitur filius Zebedei, sicut iste filius Alphei. Simon Cananeus ad distinctionem

Simonis

Petri, de uico Galilaeae Cana, ubi aquas

Dominus in uinum conuertit. Thaddeus, qui et Iudas Iacobi subauditur frater, qui alibi appellatur Lebbeus, figuratum nomen habens a corde, quod nos diminutiue corculum possumus appellare. Iudas Scariotes, uel a uico, in quo ortus est, uel ex tribu Isachar

uocabulum sumpsit, quodam praesagio futuri in condemnationem sui. Isachar enim interpretatur znerces, ut significaretur pretium proditionis, quo Dominum uendidit. Quare autem, inquis, Dominus talem non solum ad discipulatum, uerum etiam ad apostola530

tum admisit ? Numquid nesciuit ? Ad haec breuiter dicendum quia fecit hoc ob consolationem nostri, ob consolationem ecclesiae futurae uel eorum maxime qui praesunt in ecclesiis, ut cum eis aliquis perierit, respondeant derogantibus, dicant insultantibus : Ne miremini, et Christo accidit. 506/507 Benedictus, Reg. zn. 49, 9 - CSEL 75, p. 120. 508 Hier., Iz. nt. hebr. n09i. 71, 4 - CC 72, p. 148 ; Beda, In Luc. 2, 1287 ss. - CC 120, p.132. 510 Mt. 16, 16. 511 cf. Act. 15, 9. 513 Hier., Lib. int. hebr. nom. 60, 15 - CC 72,

p. 13452b. 62,G. 514 Hier.,ib.66, 9p. 142. 516 cf. Beda, In Le. 2, 1339 - CC 120, p. 134 (Hier., zb. 64, 22; 6o, 20 p. 140. 135). 517 Beda. ib. 1358, p. 134 (Hier., zb. 63, 10 p. 1358). 518 Beda 7^. 1555, p. 134(Hier., iP. 62, 20 p. 157). 520 Beda i». 1396 s. , p. 135 s. 522 Hier., In Mt. 1, 1523 - CC 77, p. 64. 523 Hier., ;b. 62, 13-14, p. 137. 525/527 Beda. ib. 1402-1405, p. 1356.

510itaoz. D ^ 511quod]sed differt commutatio haec quia B/ — 512 suo 0m. 1 513 in quo est] cui est Hier. 518 aJ ex BD 520 filius! oz. B 528/529 talem Dominus — D . 532in om. Bt 522 Dominus supra lin. A ecclesiis praesunt B/

SVPER

555

MATTHEVM

VIII

243

De Nathanahel plerique mirantur cur inter duodecim apostolos electionis gratiam non acceperit, éuius apud Iohannem memoria fidei tam splendida est, ut primus omnium, quod ista facies hominis

uidit

oculis

suae

claritatis,

inueniatur

esse

confessus

Filium Dei. Vbi enim widit Iesus Nathanahel uenientem ad se et 54o dixit de eo: Ecce ueri Israhelita in quo.dolus non est ac deinde illo

alacriter dicente: Vnde me nosti ?, respondens ait: Priusquam te Philippus uocaret, cum esses sub ficu, uidi te, ille exsiliens et uere habens gratiam fidei secundum nomen suum, Nathanahel quippe interpretatur donum Dei : Rabbi, inquit, tu es Filius Dei, tu es vex

545 Israhel. Talis huius uidelicet Nathanahel apud Iohannem memoria est, quod uidelicet nomen Nathanahel apud ceteros euangelistas inueniri nusquam

;5o

555

560.

56s

;7o

certum

est. Econtra

Bartholomei

nomen,

quod in istis euangelistis Mattheo et Marco inter apostolos splendet, nusquam apud Iohannem nominatum esse manifestum est. Praeterea Bartholomeus non hebreum sed syrum nomen est. Hoc diligenter considerantibus non uane licuit opinari, quod Bartholomeus ipse Nathanahel fuerit, quamquam magnorum atque eximiorum patrum quaedam dicta uideantur refragari. Tradunt enim quod Nathanahel idcirco Dominus ad apostolatus gratiam non admiserit, quia simplices et idiotas eligere proposuerat ad fastigium tanti mysterii, ipse autem Nathanahel legisperitus erat, quod tamen nusquam euangelistarum quispiam manifeste dicit. Verumtamen fueritne annon Nathanahel idem qui Bartholomeus incerti cetera persequamur. | A 61 Hos DVODECIM MISIT ÍESVS PRAECIPIENS EIS, ET DICENS: ÍN 10, 5-8 VIAM GENTIVM NE ABIERITIS, ET IN CIVITATES SAMARITANORVM NE INTRAVERITIS, SED POTIVS ITE AD OVES QVAE PERIERVNT DOMVS ISRAHEL. EVNTES AVTEM PRAEDICATE, DICENTES: ()VIA APPROPINQVAVIT REGNVM CAELORVM. INFIRMOS CVRATE, MORTVOS SVSCITATE, LEPROSOS MVNDATE, DAEMONES EICITE. GRATIS ACCEPISTIS, GRATIS DATE. Non, ut plerique arbitrantur, tunc duodecim apostolos Dominus ordinauit, quando taliter eos uocauit, et talem eis potestatem dedit, sed tantummodo elegit et numerum eorum duodenarium praefixit. Non idem est eligi, quod et ordinari siue sacrari. Quando ergo illos ordinauit siue sacrauit ? Nimirum quando functus officio suo magnus ipse |sacerdos ?ntrotuit in sancta per suum sanguinem, C 91 tunc eos sacrauit, et tunc resurgens a mortuis plenam atque

539 Io. 1, 47-49. 52sLiebto 2

543 Hier., Lib. int. bebr. nom. 60, 20 - CC 72, p. 135.

535/559 de Nathanahel 4sgze persequamur oz. B? BD 567 NOTA zn marg. B 568 conuocauit B7 V/alg.

563 APPROPINQVABIT 572 suum] proprium

^

244

SVPER MATTHEVM

VIII

perfectam potestatem dedit eis in haec uerba: Accipite Spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, itemque: Euntes, inquit, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris

$8 o

el. Filii et Spiritus sancti. Haec namque summa est apostolicae potestatis atque uirtutis, remittere peccata per gratiam Spiritus sancti, baptizatis in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quam uidelicet potestatem seu uirtutem neque praesenti loco, neque usquam in toto euangelio, ante passionem suam illis dedisse reperire poteris. Siquidem hic illum dixisse legis, ut praedicarent, infirmos curarent, mortuos suscitarent, leprosos mundarent, daemones eicerent, sed non etiam hoc, ut baptizarent et peccata

remitterent. Baptizauerunt quidem aliquando, scilicet, cum impleret cursum suum nondum traditus Iohannes, sed non baptizauerunt ab ipso Domino iussi, immo tantum exemplo uel baptismo Iohannis, cuius et plerique illorum erant discipuli. Quare autem duodecim mittens et eos instituens in ipso institutionis initio dixit : /n uiam gentium ne abieritis, et in ciuitates Samaritanorum ne initraueritis ?Nimirum quia nondum tempus erat, neque hoc ut jam fieret diuinae rationis aut euangelicae praedicationis ordo poscebat. Quid enim iam tunc praedicaretur gentibus? Vt circumciderentur, an ut baptizarentur ? Sed profecto circumcisio 59 — iam in Christo finem accipiebat, baptismi autem sacramentum necdum conditum erat. Hoc namque sacramentum in Christi passione uel morte conditum est. Hinc apostolus : Quicumque, ait, baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus, et cetera. Bene igitur: Jn wiam gentium, inquit, ne abieritis, el in ciuitates Samaritanorum ne intraueritis. Sed quid? Potius, ait, ite ad oues quae perierunt domus Israhel. Denique ad illud quod tunc praesentialiter agendum instabat negotium, permittebat ire tantummodo ad oues quae perierant domus Israhel, oues pastorem non habentes, homines uexatos atque iacentes: quippe quibus 6o; neque dux neque princeps neque rex erat neque pontifex, sed sub nomine pastorum lupos habentes, lupos graues, lupos rapaces et inde pereuntes. Et quid faciemus ad illas oues ? Euntes autem, inquit, Praedicate, dicentes :Quia appropinquabit regnum caelorum. Quid est appropinquare regnum caelorum ? 610 Nimirum quod pertinet ad rationem ouium, appropinquare regnum caelorum, hoc est aduenisse iam pastorem magnum ouium ad uisitandum oues suas, sicut per prophetam Hiezecihel prae$8

^

574 Io. 20, 22-25 ; Mt. 28, 19.

597 Rom. 6, 8.

581dedisseilis — B7 —— 582legitur D —— 583/584 daemones eicerent mort. susc.lep. mund. — B7; . 591 necdum B/ 596 Christo / — 598 in Christo Iesu oz. CD 599 inquit 77 zarg. .À 602 permittebat] pertinebat ACD 612 praedixit / 609 quid zsqze caelorum oz.

PL 1:488

SVPER MATTHEVM

61

^

VIII

245

dixerat : Ecce, inquit, ego ise super pastores requiram gregem meum de manu eorum. Item : Ecce ego ipse requiram oues meas, el wisitabo eas, sicut wisilat pastor gregem suum in die quando fuerit in medio ouium suarum dissipatarum. | Et quia nec oues ipsae omnes uisitationem suam uel pastorem suum cognoscere habebant, immo et hircinis cornibus pleraeque illarum percussurae erant oues optimas,

occidendo,

crucifigendo,

flagellando,

et de ciuitate in

A G1V

62o ciuitatem persequendo, item postmodum dicit: Ecce ego iudico inler pecus et pecus, arietem et hircum. Et rursum: Ecce ego ipse iudico inter pecus pingue et macilentum, pro eo quod lateribus et humeris impingebatis, et | cornibus uestris uentilabatis omnia C 91V infirma pecora, donec dispergerentur foras. Huiusce iudicationis PL 1489 62; consummatio tunc erit, cum uenerit Filius hominis in maiestate sua

et omnes angeli cum eo : tunc sedebit super sedem maiestatis suae et congregabuntur ante eum omnes gentes, et sebarabit eos ab inuicem, sicut pastor segregat oues ab hedis, et statuel oues quidem a dextris, hedos autem a sinistris. Hoc erit regnum caelorum, missis hedis in 63o ignem aeternum, transire oues in uitam aeternam. Et inducam eas,

inquit, 2n terram suam et bascam eas in montibus Israhel, in viuis et ?n cunctis sedibus terrae, in pascuis uberrimis bascam eas, el in montibus excelsis Israhel erunt bascuae earum et ibi requiescent. Hoc, inquam, est regnum caelorum, et quia pastor iste iam uenit,

65 ^ propterea dico nunc, ut euntes ad oues quibus hoc per Scripturam

propheticam promissum est, praedicetis, dicentes quia appropinquabit regnum caelorum. Et quia difficile est ut credant me esse ipsum Dominum Deum uisitantem oues suas, sicut uisitat pastor gregem suum, facite quae dico: /Infirmos curate, mortuos suscitate,

640 leprosos mundate, daemones eicite. Haec facite in testimonium, ut

de uisitatione sua gaudeant quidem oues, sint autem hirci inexcusabiles. In his autem omnibus aliena sit intentio cupiditatis ab operatione uirtutis. Gratis enim accefistis, et idcirco gratis date. — Quis enim uestrum mihi rior dedit et retribuetur e? Potestas ista 64; quam dedi uobis, non est alicuius dati uestri retributio, sed est

omnino spontanea et gratuita donatio. Non solum autem uos, uerum

etiam

ante

uos,

et prophetae,

et patriarchae,

et alii,

quicumque dicunt et ueraciter dicunt: E! de plenitudine eius nos omnes accepimus, quamcumque

operationem uirtutum, qualem-

650 cumque gratiam acceperunt, gratis acceperunt. Et uos igitur gratis 613 Ez. 34, 10. 621 zb. 20-21. 1:205 Elieti 20M

614 zb. 11.

619 cf. Mt. 10, 23.

620 Ez. 34, 17.

625 Mt. 25, 31-32. 630 Ez. 34, 135-14. 641 cf. Rom. AY) : € 62777 poly. 643 Rom. 11, 55.

613 super pastores ozz. B/ 615 fuerint B7 621 arietum et hircorum Vul. | egoom.Bt ipseom.C 626suaeom.B; | 633eorum B/ et non in Vulg. 635 dico] uobis 242. B 638 pastor uisitat e 24, sed corr. 648 et! oz. B£

LI

246

SVPER

MATTHEVM

VIII

date. Etenim quicumque gratis non dederit, non erit quemadmodum illi grati et gratiosi, exempli gratia quemadmodum Heliseus, qui Naaman Syro, quem a lepra sua mundauerat, dicenti sibi: Obsecro ut accipias benedictionem a seruo tuo : Viuit, Dominus, ait, 655 ante quem sto quia non accipiam ; cumque uim faceret, benitus non

66o

665

670

acquieuit; sed erit quemadmodum Giezi, qui dixit: Pepercit Dominus meus Syro isti, ut non acciperet ab eo quae attulit : uiuit Dominus, quia curram post eum et accipiam ab eo aliquid. Cucurrit et accepit, et cum reuersus esset, lepra Naaman adhesit ei. NOLITE POSSIDERE AVRVM, NEQVE ARGENTVM, NEQVE PECVNIAM 10, 9-11 IN ZONIS VESTRIS. NON PERAM IN VIA, NEQVE DVAS TVNICAS, NEQVE VIRGAM. DIGNVS EST ENIM OPERARIVS CIBO SVO. IN QVAMCVMQVE CIVITATEM AVT CASTELLVM INTRAVERITIS, INTERROGATE QVIS IN EA DIGNVS SIT, ET IBI MANETE, DONEC EXEATIS. Haec est illa ordinatio Domini, cuius apostolus ad Corinthios scribens ita meminit : .Vescitis, quoniam qui in sacrario operantur, PL 1490 quae de sacrario sunt edunt? Qui altari deseruiunt cum altari participantur. Ita et Dominus ordinauit his qui euangelium annunliant, de euangelio uiuere. Ad quid. enim neque aurum neque argentum neque pecuniam in zonis neque peram habeant praedicatores euangelii, nisi quia neque necesse est neque expedit? Seminantes

enim

sua spiritualia, iure illorum

quibus seminant

metere debent carnalia, secundum istam sententiam a iustissimo prolatam Domino : Dignus est enim |operarius cibo suo. Est autem 6192 675 hic aliquid quaerendum, quia cum apud hunc euangelistam ita scriptum sit : eque duas tunicas neque uirgam, apud alium euangelistam ita scriptum est: Et praecepit eis, ne quid tollerent in uia, nisi uirgam tantum. Et quidem si unam tantum uirgam sciremus, difficilius ista quaestio solueretur. Nunc autem duae uirgae sunt, 68o altera regum gentium, alia discipulorum Christi. Virga regum gentium, uirga est dominationis ; uirga discipulorum Christi, uirga dilectionis, uirga pastoralis officii, super curam animarum sollicite uigilantis. Illa uirga, quae dominationis est, non est concessa ministris euangelii pacis, et illa interdicitur hic, dicendo, »eque 685 uirgam, amplius autem illic: Reges gentium dominantur eorum, et quipotestatem habent super eos, benefici uocantur ; uos autem non sic. Porro, uirgam disciplinae, uirgam pastoralis sollicitudinis ac uigilantiae, non solum numquam interdixit, uerum etiam ab initio

iussit, ab initio, inquam, id est ex quo primum pastores animarum namque primi fuerunt Moyses et Aaron. Illis utique, cum mitteret eos, non praecepit Dominus, ut quid-

690 mittere coepit. Talium

14.

654 4 Reg. 5, 15 ; b. 16. 656 zb. 20. 672 CEP eR 677 Mc. 6, 8.

658 ib. 25 ss. 666 1 Cor. 9, 15685.1:c2225 25-26.

653 sibiom.; ^ 654ait Dominus — B/ 680regum] regnum; mitterent / quidquam] quidquid B, aliud zz ras. 2/ia zanu D

691

SVPER

MATTHEVM

VIII

247

quam tollerent in uia, nisi uirgam tantum. Qaid est, ait ipse ad Moysen, quod tenes in manu tua ? Respondit: Virga. Ait: Proice eam in terram. Proiecit, | et uersa est in colubrum, et cetera. Et 69 — subinde: Virgam quoque hanc sume in manu tua in qua facturus es signa. Quid aliud praecepit huic uel fratri eius Aaron, ut tollerent in uia, nisi tantum uirgam illam ? .Sic nimirum euangelistis omnibus, cunctis euangelii praedicatoribus, nihil aliud praecipit in uia sua tollere, nisi uigorem pastoralis curae, nis? legem uitae ac 700 disciplinae, et pro huius rei signo interdum uirgam quoque

A 62

materialem manu gestare. Porro, uirgam dominationis, sicut iam

70

—

—

720

dictum est, apud istum euangelistam interdicit. Quod sciens apostolus Petrus, dicit: Neque dominantes in clero, sed forma facti gregis, et Paulus ad Corinthios: Parcens, inquit, uobis non ueni ultra Corinthum, non quia dominamur fidei uestrae, sed adiutores sumus gaudii uestri. Nam fide statis. Quid si non fide staretis? Vtique tunc 7n wirga uenirem ad wos, nunc autem in spiritu mansuetudinis. Quid igitur euangelistae sunt uel erant facturi, si neque aurum, neque argentum possidere concessum est eis neque PL 1491 pecuniam in zonis? Ait: Dignus est enim operarius cibo suo. Et continuo subiungit: /» quamcumque ciuitatem. aut. castellum intraueritis, interrogate quis in ea dignus sil, et ibi manete donec exeatis, edentes et bibentes quae apud illos sunt, sicut Lucas manifestius meminit. Hac fiducia neque aurum neque argentum neque zonas aere fecundas admittunt aut admittere debent suo comitatu ministri uerbi Domini, quia debitor est illis omnis auditor eiusdem uerbi Domini, ut illud os impleat cibo corporali, de quo uerbum uitae accipit, qui cibus est spiritualis, ut confidenter dicat : S? »os uobis nostra spiritualia seminauimus, magnum est, si uestra carnalia metamus ? Numquid aliquem umquam omnipotentis uernulam uerbi spes ista frustrauit ? Immo et si totus fere mundus aliquando esuriat et pane indigeat, iustum illum, cuius in corde domesticum, cuius in ore familiare est Dei uerbum, non uidebis derelictum ; et

72. —

uerum est, quod Scriptura dicit: Non interficiet Dominus fame animam iusti. Exempli gratia : Cum reges et principes esurirent |in (GG 92Y Israhel, et Helias fortissimus uerbi Dei minister superesset, nec haberet qui eum pasceret : Recede hinc, ait Dominus, et abscondere 1". torrente et ibi de torrente bibes, coruisque praecepi ut pascant te. Rursus cum fost dies siccatus esset torrens, non enim pluerat super 692 Ex. 4, 2-3. 703 1 Petr: 5, 5.

718 1 Cor. 9, 11.

695 zb. 17. 696 cf. Ex. 6, 1o. 699 Eccli. 45, 6. 704 2 Cor. 1, 23-24. 707 1 Cor. 4, 2 1. 713;/Lc31077. 723)Ds356325724 Prou. 10, 5. 727 5 Reg. 17, 3-4.

697 uirgam tantum — B/ — 698 praecepit? — 703 dominationes; — 707 ueniam...anincaritateet L/4/g. — 714hac]haec/ 717impleant BCD — 719 nostra zon in Vulg. — si] nosadd. Vulg. — 724 interficiet] interficiat B, adfliget V/uig. 7277 abscondere] absconde te /

^

248

SVPER MATTHEVM

VIII

73o terram : Surge, inquit, et uade in Sarepta Sidoniorum et manebis ibi,

755

740

745

75?

jraecepi enim ibi mulieri uiduae ut pascat te. Sublata est igitur omnis cupiditatis uel miserae sollicitudinis occasio, ut sit euangelistarum liber animus et non ipsi aurum dominetur, sed ipse auro et omnibus quae possident homines dominetur, et de omnibus nihil nisi uictum et uestitum accipere dignetur. Quomodo autem quisquam audeat illis haec, scilicet uictum et uestitum subtrahere aut inuidere? Reuera nullo modo, nisi semetipsum iudicare uelit indignum aeternae uitae. Nam haec est ipsius sententia Verbi ministros suos in suum opus emittentis. In quacumque ciuitatem aut domum intraueritis interrogate quis in ea dignus sit, et ibi manete donec exeatis. INTRANTES AVTEM IN DOMVM, SALVTATE EAM DICENTES: PAX 10, 12-15 HVIC DOMVI. ET SIQVIDEM FVERIT DOMVS DIGNA, VENIET PAX VESTRA SVPER EAM. SI AVTEM NON FVERIT DIGNA, PAX VESTRA AD VOS REVERTETVR. ET QVICVMQVE NON RECEPERIT VOS, NEQVE AVDIERIT SERMONES VESTROS EXEVNTES DE DOMO VEL DE CIVITATE, EXCVTITE PVLVEREM DE PEDIBVS VESTRIS. AMEN DICO VOBIS TOLERABILIVS ERIT TERRAE SODOMORVM ET GOMORRAEORVM IN DIE IVDICII QVAM CIVITATI ILLI. Hoc est, quod gaudere grati, quod timere debent ingrati. Discernuntur enim grati ab ingratis, recipientes a non recipientibus iudicio mirabili, iudicio terribili. Nam super istos requiescit pax, super illos caelestis secundum exemplum Sodomorum et Gomorraeorum irruit ira. Reuocemus ad memoriam illam in

755; Sodomis

rem

gestam,

et secundum

illius similitudinem

clarius PL 1492

animaduertere poterimus praesentem rei ueritatem. Mss? Sodomam uenerunt uespere duo angeli, sedente Loth in foribus ciuitatis. Non exspectauit ille, uidelicet Loth, ut illi hospitium postularent aut interrogarent, qui in domo eius essent digni hospitibus tantis, 76o sed obuiam uadens et adorans, obsecrauit, et obsecrando compulit, ut ad eum diuerterent. Et quia ingressus domum suam fecit conuiuium, coxit azyma, et comederunt, uenit super domum

illam

pax eorum, ut dicerent ad eum : Surge, tolle uxorem tuam, et duas filias quas habes, ne et tu pariter pereas in scelere ciuitatis. Salua 76s animam tuam, noli respicere post tergum, et cetera. Simul haec dicentes, apprehenderunt manum eius et manum uxoris eius ac duarum filiarum eius eo quod parceret illà Dominus, et eduxerunt eum posueruntque eum extra ciuitatem. Ita super eum pax quaedam requieuit, super Sodomam autem et Gomorram ira uenit, scilicet

730 ib. 9.

756 Gen. 19, 1.

761 zb. 5.

763 ib. 15.17.

766 ib. 16. 17.

733 dominetur aurum —— C — 7421N om. D 743/744 svvER ILLAM PAX VESTRA B; 746 de? og. B£( Vulg.) 756 missi on in Vulg. 767 eius] ex 7 Dominus illi ^ B? — 768 eum? oz. Bi( Vulg.)

SVPER MATTHEVM Jn o

Jl

^

VIII

249

ignis et sulphuris pluuia, quae illos subuertit. Iuxta hanc similitudinem, sz fuerit domus digna, inquit Dominus euangelistis suis, Super eos ueniet bax uestra ; si autem non fuerit digna, exeuntes, ait, excutite puluerem. de pedibus uestris; et tolerabilius erit | terrae Sodomorum et Gomorraeorum in die iudicii quam ciuitati illi. Vt dictum, ita et factum est. Etenim super ecclesiam gentium, quae

A 62v

apostolos Christi recepit, et alacriter, ut dignum erat, respondit dicentibus: Pax hwic domui, pax apostolica, pax ipse Christus,

quemadmodum dicunt, 75se est Pax nostra, uenit, |et requieuit. Illi C 95 autem ciuitati terrenae Hierusalem, immo Sodomae atque Gomor78o rae, quae pacem

78

^

799

istam non recepit, nec solum non recepit, uerum

etiam crucifixit, qualiter iam acciderit totus orbis audiuit, et in die iudicii nulli dubium est; quin iudicandum sit peccatum eius intolerabilius peccato Sodomorum, quemadmodum et Hieremias in Lamentationibus dicit : Et maior effecta est iniquitas filiae bopuli mei peccato Sodomorum, quae subuersa est in momento et non ceperunt in ea manus. Si dictum istud rite perpendis: Et non ceperunt in ea manus, nimirum intelligis quam uere dixerit : Et maior effecta est iniquitas filiae populi mei beccato Sodomorum et Gomorrae, et quam iuste tolerabilius esse debeat Sodomae et Gomorrae 7n die iudicii quam ciuitati illi, quae missos ad se praecones euangelii non recepit, immo et ipsum Dominum crucifixit et missos ab eo flagellauit, occidit, lapidauit et de ciuitate in ciuitatem persecuta est. Quid enim de illa Sodoma

795

manu

8oo

805

dictum

est, et «on ceperunt in ea

manus, nisi quia uoluerunt quidem illudere uiros Sodomitae, qui introierant ad Loth, sed in ea (uidelicet Sodoma) nullus fuit cuius caperent illos. Nam

domum

quidem circumdederunt,

sed

manus eorum uiros illos non ceperunt. At illa quam dicit propheta, illa filia populi sui Dominum ipsum et armis circumdedit et manibus cepit atque comprehendit, illusit, conspuit, flagellauit, crucifixit, occidit. Rectissime igitur tolerabilius erit in die iudicii Sodomae et Gomorrae, quam ciuitati illi et omni genti, quae secundum exemplum illius missos ad se ministros salutis non receperit. Et nota uehementiam separationis et horrendi anathematis, in eo quod dicit, exeuntes de domo uel ciwitate ila, etiam

puluerem excutite de pedibus uestris, quod eos fecisse Lucas in Actibus apostolorum manifestissime meminit. PL 1495 ECCE EGO MITTO VOS SICVT OVES IN MEDIO LVPORVM. ESTOTE 10, 16-18 778 Eph. 2, 14.

784 Thren. 4, 6.

806 Act. 15, 51.

772 super eos oz. D uestra] super eam aZ. D exeuntes] ex- oz. / 782 nullum est dubium 7, est dubium —- B — 783etow. D — 787[1793si dictum 4sque persecuta est oz. B/ ——790 debetesse — D — 795 manus] domus Bt — Y(zlsidorus) in zmag.B — "798propheta] idem praez. B? 799 illa oz. Bt 804 recepit D

lI

250 810

81

—

830

VIII

Szcut ouis, ait Esaias, ad occisionem ducetur, et sicut

agnus coram tondente se obmultescet, et non aperiet os suum. Sed et Iohannem baptistam dicentem audierant: Ecce agnus Dei, qui tollit Peccata mundi. Multis in locis euangeliorum nominibus utitur huiusmodi,

825

MATTHEVM

ERGO PRVDENTES SICVT SERPENTES, ET SIMPLICES SICVT COLVMBAE; CAVETE AVTEM AB HOMINIBVS. TRADENT ENIM VOS IN CONCILIIS, ET IN SYNAGOGIS SVIS FLAGELLABVNT VOS, ET AD PRAESIDES, ET AD REGES DVCEMINI PROPTER ME, IN TESTIMONIVM ILLIS ET GENTIBVS. Proptera supradixit, e£. quicumque mom receperint. uos, quia sciebat quod non essent ab omnibus recipiendi, immo a quampluribus eiciendi et ad mortem tradendi. Et ipse quoque primus erat eiclendus et ad mortem tradendus. Quomodo eiciendus? qualiter tradendus?

820

SVPER

scilicet, pastoris et ouium

atque agnorum,

pastoris,

non regis ; ouium, non militum, semetipsum pastorem, non regem, suos discipulos oues, non milites nuncupans. Quod cum ubique diligenter animaduertendum sit, illic maxime delectabile est, ubi cum illi de regio nomine calumnia strueretur a dicentibus : Quousque animam nostram tollis? si tu es Christus, dic nobis palam. Christus quippe regium est nomen, et hoc idcirco dicebant, ut in isto nomine captum possent accusare apud Caesarem, ut etiam secure inuadere, tamquam propter Caesaris fidelitatem : | taliter C 95" euasit sapiens corde, taliter elusit superbos et inuidos mutis et humilis corde: Loquor, ait, uobis, et opera quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me, sed uos non creditis quia non estis ex ouibus meis. Oues meae uocem meam audiunt, et ego

cognosco eas, et sequuntur me, et ego uitam aeternam do eis, et cetera 835 usque: Ego et Pater unum sumus, | quod utique non minus est A 63

quam si palam dixisset eis, Ego sum Christus. Igitur et hic cum dicit, ecce ego mitto uos sicut oues 1n medio luporum, et ubicumque se pastorem profitetur, suosque sequaces nuncupat oues, duplicem affert utilitatem, quia et illos informat 840 ad mansuetudinem, ut discant ab eo qui mitis et humilis corde, et cum omnibus hominibus pacem studet habere, ut nullam habeant aduersus eum occasionem iustae querelae. Exitus probauit quam ueraciter ab hoc praedictum fuerit : Ecce ego mitto uos sicut oues in medio luborum. Vbi enim exsequebantur suae missionis officium, 84 — diuersis in locis ab hominibus impiis, tamquam oues a lupis, inuasi sunt, lacerati sunt, et cum male tractarentur, non aperuerunt os

817r 819/1051- 29; 825 Io. 16, 24. 827 Isidor., E£yz. 7, 2, 8. 828 cf. Lc. 25, 2. 830 Mt. r1, 29. 831 Io. 16, 25-28. 5o. 839 cf. supra 2, 575. 840 Mt. 11, 29. 841 cf. Rom. 12, 18. 842 cf. Col. 5, 15.

811/812REGEsETPRAESIDES — D —— 817sicut]quasi l/z/g. — 819qui] ecce praem..A 822semetipsum]seetseipsum/ ^ 826animam;z zarg..A 828 ut]Jaut? — 831humiles 4 840 qui supra /in. A, om. C, quod sit B^ — mitis esse D 841 studeant D 843 ob hoc 7 fuerit praedictum — AD

SVPER

MATTHEVM

VIII

251

suum, inter omnes et apud omnes ita rudentes sicut serpentes, ita simplices sicut columbae. In quo prudentes sicut serpentes? In eo nimirum, quod cum flagellarentur, occiderentur, lapidarentur, et

de ciuitate in ciuitatem dispellerentur, cautissime ac uigilantissime agebant atque patiebantur, tradentes quidem lupis rapacibus corpora sua, secundum similitudinem serpentis, qui dum percuti- PL 1494 tur, totum percutienti obicit corpus, maxime pro capite sollicitus, ut quoniam uulneribus carere non potest, saltem caput in quo sibi 85 — uita est, utcumque protegatur. Nonne caput huiuscemodi ouium est agnus Dei Christus? Pro quo dum corpora sua tradunt ad supplicia, dispendium uitae praesentis sustinent, ut Christum lucrentur, profecto prudentes sicut serpentes inueniuntur. In quo autem semplices sicut columbae ? In eo uidelicet quod nihil eorum

850

86o

faciunt, quae corui solent facere ; corui, inquam, id est homines

mali, rapaces, cupidi, pro mundo uel pro his quae mundi sunt litigantes, inuicem mordentes, inuicem laniantes. Ita fit ut, dum nihil rapiunt, nullius rem concupiscunt, et omnia innocenter 86

—

aspiciunt oculis simplicibus, oculis columbarum, nec solum non rapiunt, uerum etiam derelinquunt, dando in usus pauperum, quem admodum oues, et lac suum et lanam suam capientibus non contradicunt, et insuper corpora sua percutientibus exponunt, solum custodientes caput suum Christum. Ita, inquam, fit, ut et lupis et leonibus et ursis nulla sit occasio porrecta lacerandi eos,

87 o flagellandi eos, occidendi et de ciuitate in ciuitatem persequendi

eos. Cauete autem ab hominibus. Tradent enim uos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt uos, et ad praesides et ad reges ducemini propter me, in testimonium illis et gentibus. Hic est effectus similitudinis serpentium, quem dixit: Estote ergo prudentes sicut

875 serpentes, scilicet cauete ab hominibus, ut subaudias uel subintelli-

880

gas, ne homines percutiant caput, totum obducite et percutiendum exponite corpus, secundum similitudinem serpentis, de quo iam supra dictum est. Nam | hoc est cauere ab hominibus, scilicet C 94 intentos esse et ualde sollicitos, ne fiat quod homines moliuntur, ne uos aut terroribus concutiant aut blandimentis seducant, ut negligatis metu mortis Christum, qui est caput nostrum. Terribile ualde est, si rite perpendas, quod cum dixisset, ef 7n synagogis suis flagellabunt uos, et ad praesides et ad reges ducemini propter me, addidit, in testimonium illis et gentibus. Cuiusnam

rei in testimo-

852 cf. Cod. Bruxellensis v0066-77 (Hier., In Mt. 1, 851 cf. 1 Cor. 13. 3. 1644 - CC 77, p. 69 Responsorium 'Tradiderunt corpora - CAO 4, 7772 p. 414).

852 sua] custodientes autem Deo creatori suo corda sua add. B/ ^ 855 -modi 863 innocenter] innocentes / 857 dispendium] et praem. Bt om. AD 876 875 cauere / 872 reges et praesides — C 871 enim oz. D totumque B/ 881 nostrum] uestrum B/

LI

252 885

SVPER MATTHEVM

VIII

nium ? et quo in tempore reuelandum testimonium ? Nimirum in die iudicii, quando faciendum erit, ut, quemadmodum supra dixit, tolerabilius sit terrae Sodomorum et Gomorraeorum, quam illi ciuitati quae uos, inquit, non receperit. Quale enim erit in illa die huiusmodi testimonium contra se uidere, ut non se possint excusa-

890

re et dicere: Domine, quando misisti nuntios tuos ad nos, qui praenuntiarent nobis de iudicio tuo, et non recepimus eos ? Diceret enim illis rex sedens super sedem maiestatis suae: Amen dico uobis, ecce isti sunt quos ego misi in medio uestrum, szcut oues in

medio luporum, et ecce cicatrices flagellorum quibus flagellastis eos 895 in synagogis uestris: immo ecce signa clauorum in manibus et pedibus meis, quibus me confixistis. Vnde et nunc scio reprobare PL 1495 malum et eligere bonum, certum habens tam ex meipso quam ex istis quos sicut me et propter | me occidistis et persecuti estis, A 65v contra uos testimonium, atque inde est irreprehensibile iudicium. CvM AVTEM TRADENT VOS, NOLITE COGITARE QVOMODO AVT QVID 10, 19-20 9oo LOQVAMINI. DABITVR ENIM VOBIS IN ILLA HORA QVID LOQVAMINI. NON ENIM VOS ESTIS QVI LOQVIMINI, SED SPIRITVS PATRIS VESTRI, QVI LOQVITUR IN VOBIS. Sicut cauere ab hominibus, ut supra dixit, prudentiae est 995 serpentinae, ita quod nunc dicit, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini, simplicitatis est columbinae. Simplicitas eiusmodi socia est ueritatis angulum non quaerentis, cum fortis pulsata quaestionibus statim respicit intus, nec aliud scit aut uult eloqui, 910

nisi quod in conscientiae suae libro scriptum inuenit, scribente, id est suggerente Spiritu Dei, qui et ipse ob significandam simplicem suimet ueritatem super Dominum nostrum in specie columbae apparuit. Simile quid et nobis agendum est tamquam si hic idem optimus informator dicat nobis: Cum autem acceditis ad tractandum uerbum Dei, nolite praecogitare qualibus uerborum phaleris

9E sanctae Scripturae sensum exornetis, dabuntur enim uobis uerba

920

sponte uenientia, de Spiritu Patris uestri, quae utique quanto magis sponte uenient, tanto et uobis minus fatigationis et audientibus siue legentibus plus afferent delectationis. O quam dulce, quam praeclarum est, ea quae loquimur aut scribimus talia esse, ut ea prudens auditor siue beneuolus lector nequaquam dignetur ascribere nobis, dicatque: Non enim uos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris uestri qui loquitur in uobis !

887 cf. Mt. 10, 15. 896.cE3ISS7 Ars 899 cf. 1 Tim. 6, 15. 911 cf. Mt. 3, 16; cf. Hier., In Mt. 1, 1646 ss. - CC 77, p. 69. 914 cf. Sidonius Apollinaris,

Epist. 5, 16: schema si chartis phalerasque iungam.

885 testimonium] est przez. B^ —— 891 nobis om. B/ — tuo]isto B/ — 893 misiego —- B^ — 899 testimonium] in przez. D — 904/905 serpentinae est — / est ozz. B

SVPER

MATTHEVM

VIII

253

TRADET AVTEM FRATER FRATREM IN MORTEM, ET PATER FILIVM. 10, 21-22

ET CONSVRGENT FILII IN PARENTES, ET MORTE EOS AFFICIENT. ET 925 ERITIS ODIO OMNIBVS PROPTER NOMEN MEVM. QVI AVTEM PERSEVERAVERIT VSQUE IN FINEM, HIC SALVVS ERIT. Sicut hic audiuimus

praedictum,

ita et uidemus

factum,

ut

confidenter dicamus: S?cut audiuimus, sic uidimus in ciuitate Domini uirtutum. Nam quod praemisit illic, ibi dolores ut partu93o ?'?entis, maxime sanctos martyres respicit, quorum dolores | fuere C 94Y non parui, tunc praecipue, quando frater fratrem et pater filium in mortem tradidit et filii in parentes consurrexerunt et morte eos affecerunt propter nomen Christi. Reuera ibi dolores magni, uerumtamen non qualescumque, sed wí parturientis. Nam qui 935 perseuerawit usque in. finem, ait, hic saluus erit, et salus sic eum faciet dolorum omnium obliuisci sicut filius natus mulierem quae peperit. Cum enim pepererit puerum, iam non meminit bressurae propter gaudium, quia natus est homo in mundum. Magnus igitur etiam in doloribus istis Domnus et laudabilis nimis, magna gloria 94o et magnus honor huius filii hominis, quia sicut de ipso Spiritus sanctus praedixerat: De torrente in wia bibet, bropterea exaltabit caput, ita et ipse suis praedicit futuris militibus quod bibituri sint PL 1:496 similiter, propinantibus cognatis et parentibus, et propterea suum in salutem debeant exaltare caput. Quid si non ualeant aliqui 945 teneriores eiusmodi sustinere dolores? Ait: CvM AVTEM PERSEQVENTVR VOS IN CIVITATE

ISTA, FVGITE

IN 10, 23

ALIAM. AMEN DICO VOBIS, NON CONSVMMABITIS CIVITATES ÍSRAHEL, DONEC REGNVM DEI VENIAT. O ergo quisquis es et prudens et simplex praedicator siue auditor 9;o euangelii, prudens ut serpens, simplex ut columba, non sic praesumas de spiritu fortitudinis, ut obliuiscaris huiusce consilii ? Vnde enim scis utrum uere habeas spiritum fortitudinis? immo unde scis utrum amore an odio dignus sis? Non ergo nimis cito temetipsum praecipites in caminum tentationis, sed timens ne 955 forte martyrio dignus non sis, cum te persecuti fuerint ?» una ciuitate, fuge in aliam, quia non est uolentis neque currentis, sed miserentis Dei, et iustius necessitas quam uoluntas coronam parit.

Verumtamen si expertus es ueraciter, quod donum uel gratiam habeas supernae fortitudinis, et hoc tibi Spiritus sanctus aliquo

928 Ps. 939 Ps. vi2-1:82/52 957 cf.

47, 9.

929 ;p. 7. 937 Io. 16, 21. 938 Ps. 47, 2595,4; 144, 3. 8, 6. 941 Ps. 109, 7. 943 cf. Hier., Cozzentarioli in ps. 109 - CC 416: 953 cf. Eccle. 9, 1. 954 cf. Dan. 5, 25. 956 Rom. 9, 16. Benedictus, Reg. on. 7, 35 - CSEL 75, p. 45.

927uidimus B/ — 937 enim] autem l/z/g. ——943 cognatis] et amicis adg. B£ 946 cv] st £ C- om. B 948 REGNVM DEI] FiLIVS HOMINIS l/z/g.

^

254 960

SVPER

MATTHEVM

VIII

modo reuelauit, pulchrum est, laudabile est ut uexillum crucis ultro arripias, et percurrens contra hostem in procinctu fidei confirmes infirmos, et sperandae a Deo fortitudinis exemplum illis praebeas. Alioqui tutius est ut fugias in spiritu humilitatis,

| in A 64

spiritu timoris Domini, quia Petrum quoque apostolorum princi965 pem, cum sibi uideretur fortis, ancilla ostiara terruit. Forte dicis: Quo fugiam ? Quam in ciuitatem aliam ? Numquid nobis fugientibus multae aperientur ciuitates? Ad haec ille: Amen dico uobis, ait, non consummabitis ciuitates Israhel donec regnum Dei ueniat.

Ac si dicat: Hactenus paucae fuerunt ciuitates Israhel, ita ut

970 cunctas olim una possideret mulier Hiezabel, quae regnauit in

975

980

985

999

995

Samaria cum filia sua Otholia impiisima, quae regnauit in Hierusalem. Tunc ita paucae fuerunt ciuitates in Israhel, ut cum occiderentur prophetae in una ciuitate, non haberent aliam in quam fugerent, sed circuibant :« selotis, in pellibus caprinis, egentes, angustati, afflicti, nisi quod Abdias, secundum nomen suum seruus Domini, pauit ex eis centum uiros quinquagenos et quinquagenos absconditos in speluncis. At nunc tot erunt ciuitates Israhel, tot erunt per orbem terrarum ciuitates siue ecclesiae meo nomini dicatae, qui sum uerus Israhel, ciuitates hospitales, ecclesiae pauperum fidelium susceptrices, ut non possit quiuis consummare illas, donec regnum Dei ueniat. Nemo quippe tamdiu in ista peregrinatione | uiuit aut uiuet, ut C 95 fugiendo pertransire possit omnes, quae in me crediturae sunt ciuitates, tales fugitiuos libenter suscipientes, consolantes, honorificantes, et me in illis se recipere non uane existimantes. NON EST DISCIPVLIS SVPER MAGISTRVM NEC SERVVS SVPER 10, 24-26 DOMINVM SVVM. SVFFICIT DISCIPVLO, VT SIT SICVT MAGISTER EIVS, ET SERVVS SICVT DOMINVS EIVS. SI PATREMFAMILIAS BEELZEBVB VOCAVERVNT, QUANTO MAGIS DOMESTICOS EIVS ? NE ERGO TIMVE- PL 1497 RITIS EOS. Quo respectu uel qua intentione dixerit, 20 est discipulus super magistrum, nec seruus super dominum suum, sufficit discipulo ut sit sicut magister eius, et seruus sicut dominus eius, manifestat, subdendo, s? Patremfamilias Beelzebub uocauerunt, quanto magis domesticos etus ? Sufficientia haec cunctos discipulos ueritatis, omnes

960 (cf. Hymnum V exilla regis) cf. orationez Deus qui Vnigeniti Filii...crucis uexillum - P. Bruylants, Les Orazsons 2, 454, p. 126 ; )b. 657, p. 183 ; 1015, p. 292.

963 cf. orationem 1n spiritu humilitatis (ad ob/ationez in missa) ;1s. 11,2.

cf. Mt. 26, 69 s. uGCagospitaz4

974 cf. Hebr. 11, 37. 976 3 Reg. 18, 4.

— 964

975 cf. Hier., Lzb. int. hebr. nom. $2.3 981 ct. Ioh. 17, 20.

966 in ciuitatem aliam] ciuitatem adeam /, in oz. B 968 ait oz. B/ cf. supra 972 in oz. A 977 absconditos oz. B^ — 983 fugendo .A4 986 Non] N- oz. B

948

SVPER

MATTHEVM

VIII

255

seruos altissimi suauissime consolatur, dum traduntur in conciliis,

IoOO

1005

IOIO

IOI$

1020

1025

dum flagellantur in synagogis, dum ducuntur ad reges et praesides, et odio sunt omnibus et morte afficiuntur propter nomen Domini. Sufficientiam hanc non ita poterant habere antiqui serui Domini siue discipuli legis Moysi, priusquam ipse magister et Dominus talia fuisset in semetipso perpessus, priusquam ipse paterfamilias prae cunctis domesticis suis Beelzebub fuisset uocatus. Inde beatus Iob laborabat inter amicorum suorum linguas sermone quidem disertas, sed diuinae rationis uirtutem nondum expertas, quia cum illi uellent astruere nullum ueritatis discipulum, nullum altissimi seruum talia umquam sustinuisse qualia sustinebat ipse, non poterat demonstrare ipsum magistrum et Dominum talia sustinuisse, quia nec factum fuerat illo tempore. Sed nec illud ostendere uel praedicere tunc opportunum erat quod futurum esset, ut tantus Dominus innocens et sanctus inter sceleratos reputandus foret et poenam passurus sine culpa, quae solis iniquis debita est. Dixit quidem : Scro quia redemptor meus uiuit et in nouissimo die de lerra resurrecturus sum, sed non dixit: Scio quia redemptor meus moriturus est Deus et Dominus meus, inter latrones crucifigendus est et tertia die resurgens uiuet et ego per illum resurrectionis auctorem in nouissimo die de terra resurrecturus sum. Nec enim portare potuissent amici eius, quippe qui in uerbis eius etiam ualde cautis atque temperatis nimium scandalizabantur. Idcirco desiderium meum, inquit, omnipotens, audi et tribue mihi auditorem, ut perueniat ad uictoriam iudicium meum. Nunc autem ad uictoriam peruenit iudicium, et haec est uictoria, ut dicat quicumque pie uiuere uolens in Christo persecutionem patitur :Sufficit discipulo, ul sit sicut magister eius, et seruus sicut Dominus eius. Amplius quaerere non debet, ne forte fiat discipulus contrarius magistro, aut seruus in contrarium dissimilis domino suo, quia nil

magis contrarium, quam ut discipulus superior magistro, seruus maior esse uelit domino suo, quod est uelle ab hominibus glorifica1030 ri, et beneficum

uocari, cum ille tantus Dominus, ab hominibus reprobatus, et Beelzebub uocatus fuerit, uelle per delicias ire in

regnum Dei, cum ille magister humilitatis per mortem, mortem aulem crucis, in regnum suum peruenerit. Hoc sibimet sufficere iudicet perfectus discipulus et fidelis seruus, |ut sit s?cut magister et 1012 cf. Is. 52, 12. 1014 Iob. 19, 25; 31, 35. 1024 cf. 2 Tim. 3, 12. 1029 cf. Io. 5, 44. 1030 cf. Lc. 22, 25. 1031 cE! Best 204 eM E12, 2G» TIS. 1032/c£3I:c271 57; Phil. 325 8: 1034 cf. Mt. 24, 45 ; Io. 13, 13.

1001/1025 sufficientiam zsgque eius oz. Bt 1010 nec factum] necdum D 1014 scio supra m. JA 1021 quis mihi tribuat...ut omnipotens audiat Vulg. 1015 surrecturus LA( V/ug.) 1031 ire oz. Br(.À inm ras.) 1032/1033 cum sque peruenerit sub Zn. A.

A 64V

256 1035

1040

SVPER MATTHEVM

VIII

dominus suus: qui | inde magister, quod homo; inde dominus, C95 quod Deus est. Et secundum hoc iudicium respondeat aduersario, si forte insultans in tribulatione dixerit: Vbi est Deus tuus? aut certe non curat de te Deus tuus. * Ne ergo timueritis eos. NIHIL ENIM OPERTVM QVOD NON REVELABITVR, ET OCCVLTVM 10, 26b-27 QVOD NON SCIETVR. QVOD DICO VOBIS IN TENEBRIS, DICITE IN LVMINE ; ET QVOD IN AVRE AVDITIS, PRAEDICATE SVPER TECTA. Ne, inquit, timueritis eos, ne timueritis eorum iudicium male de

uobis iudicantium, dum odio uos habent propter nomen meum, et 1045 eiciunt nomen uestrum tamquam malum. Quid autem esset timere eos siue iudicium eorum, nisi desperare de prouidentia Dei, quod non curet aut non dignetur respondere pro humilibus seruis suis et bonae illorum conscientiae uerum perhibere testimonium ? Timore huiusmodi omnino ze timueritis eos. Nihil enim opertum, quod 1050 non

IO55,5

1060

reuelabitur et occultum,

eos praecipitant

1065

1070

quod non sciatur.

Veniet

Dominus,

inquit apostolus, qui illuminabit abscondita tenebrarum, et manifeslabit consilia cordium, et tunc laus erit unicuique a Deo. Nam de malis quidem electorum actibus nonnihil opertum, nonnihil remanebit occultum, cum scriptum sit: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata, et Sapientia dicat Deo: Dissimulas peccata hominum propter paenitentiam, quo dicto satis innuit misericordem Deum uelle aliquid de peccatis nostris sibimetipsi quodammodo esse occultum ; sed de bonis cuiusque actibus siue de conscientiis bonorum hominum, quas ignorantes homines plerumque de bonis male sentiunt, et indiscretum super iudicium,

de bonis, inquam,

»/:] omnino

est

opertum quod non reuelabitur, et occultum quod non scietur. O quanta in praesenti quoque uita reuelauit, et sciri fecit Deus circa PL 1498 suos electos, etiam ipsis nolentibus, dum propter humilitatis custodiam semetipsos abscondunt, et opera sua uideri cauent ab hominibus. Nouit ipse quos, quomodo, et propter quam utilitatem oporteat reuelari uel sciri etiam nunc, ante illam illuminationem siue manifestationem uniuersalem, quam apostolus, ut iam dictum est, exspectandam pronuntiauit :Nolite, inquiens, ante tempus iudicare, quoadusque ueniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit. consilia cordium. Beatum Iob reuelatum esse et sciri uoluit, quam esset szmplex et rectus ac timens

202*

2

1037 cf. Ps. 113, 10; cf. Sap. 6, 8. 1044 cf. Lc. 21, 17. 1051 1 Cor. 4, 5. 1054 Ps. 51, 1. 1056 Sap. 11, 24. 1069 : Cor. 4, 5. 1072 Iob 1, 1.

1049 cf. Lc. 6, 1066 cf. supra

1038deom.! ^ 1046 desperare] de- o». ? —— 1050 reuclabitur usque non oz. / . ueniet] quoadusque ueniat //g. 1052 concilia ? ^ 1056 dissimulans BC: 1066 propter quam] quorum propter B/

SVPER MATTHEVM Dewm,

eli recedens

a malo,

et sanctos

VIII innumerabiles,

257 qui per

humilitatem apud semetipsos latere uoluissent, non solum cognos1075 ci fecit ex operibus bonis, uerum etiam nonnumquam uerbis ipsorum secreta cordis eorum utiliter reuelauit, ut facerent quod

1080

hic continuo subiunctum est: Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, braedicate super tecta. Quid ipse dicit in tenebris et in aure loquitur Verbum Dei, Deus ipse Iesus Christus, nisi reuelationes Dei, quas in occulto, quas in tenebris, ubi homines non uident,

quando uult et prout uult, per Spiritum sanctum immittit ? Et hoc bonum quidem per humilitatem abscondere et occultum tenere, uidelicet quando et quomodo gratiam, qua illustratus est, 1085 quis acceperit, optimum autem reuelare pro gloria et honore Dei, dum utilitatis causa exposcit aut iusta necessitas exigit. Nam exempli | gratia, nullatenus quisquam tam utiliter secretum Dei donum qualiter acceperit silentio premit, quam utiliter Paulus uas electionis praedicauit, scribens Corinthiis inter cetera de semetipIO9O so, quod usque ad tertium caelum siue paradisum raptus, audisset arcana uerba quae non licet homini loqui. Nonne talia scribens dixit in lumine quod sibi dictum fuerat in tenebris, et quod in aure audierat super tecta praedicauit ? Nempe et si non omnia dixit aut scripsit quae in illo tertio caelo, in illo paradiso Dei audiuit, 1095 quoniam audiui, inquit, arcana uerba quae non licet homini loqui, attamen hoc ipsum quod illuc usque raptus est, recte in tenebris

C 96

dictum, et in aure auditum recte animaduertis, quia raptum eum illuc fuisse, et arcana uerba audisse nullus mortalium uidit, nullus IIOO

1105

IIIO

audiuit neque audire poterat, nisi de semetipso enuntiasset ipse qui uidit et audiuit. Ecce ergo dixit in lumine quod sibi dictum est in tenebris, et praedicauit super tecta quod in aure audiuit. Imitantur autem illum quicumque praedicant gratiam sibi datam, exigente causa iustae necessitatis, procul absente uento miserae uanitatis. ET NOLITE TIMERE EOS QVI OCCIDVNT CORPVS, ANIMAM AVTEM 10, 28 NON POSSVNT | OCCIDERE, SED POTIVS EVM TIMETE QVI POTEST ET A 65 ANIMAM ET CORPVS PERDERE IN GEHENNAM. Hic recte dicat quis: Da, Domine, quod iubes, iube quod uis. Ecce iubes et non timeamus eos qui occidunt corpus, et ratio consentit eum potius esse timendum qi potest et animam el corpus PL 1499 perdere in gehennam. Sed quae caro non timeat occidi? Petrus 1076 cf. supra 2, 575. 1088 cf. Act. 9, 19. 1090 2 Cor. 12, 4. Eph. 4, 14. 1108 Aug., Confess. 10, 29 - CSEL 35, p. 256, 16.

1103

1079 quid] enim zd. D —— et] quid z47. B7 — 1081 quas] quasi; — 1083 quidem] est 227. D 1089 semetipsa 7 1090 paradisum] in praez. D 1092fuit B; ^ 1094cacloillotertio / — Deiom. B: 1102datam sibi -C 1108 iube] et praez. Bt

*

258

SVPER

MATTHEVM

VIII

apostolorum primus timuit, et mori timens, uitam negauit. Cur hoc, nisi nondum illi dederas ut non timeret ? qui iusseras ut non timeret ? Postquam illi dedisti, poterat facere quod iussisti. Esto III$ igitur tu fortitudo nostra, et fac in nobis quod tu nos facere uis. Verumtamen hoc primum scire debet fides, quod docendo iubes et iubendo doces, et deinde spes orare, caritas impetrare, ut des ipse quod iubes. Oportet autem sicut ueram fidem, ita et firmam habere spem, ut non putet quisquam, quamuis exiguus, quod ab II20O altissimo non sit requirendus, eo quod paruus sibi uideatur et abiectus, cum scriptum sit: Quoniam requirens sanguinem eorum recordatus est, non est oblitus clamorem pauperum. Item :Quoniam non in finem obliuio erit pauperis ; patientia pauperum non peribit in finem. Sequitur ergo: 1125 NONNE DVO PASSERES ASSE VENEVNT? ET VNVS EX ILLIS NON 10, 29-31 CADET SVPER TERRAM SINE PATRE VESTRO. VESTRI AVTEM ET CAPILLI CAPITIS OMNES NVMERATI SVNT. NOLITE ERGO TIMERE, MVLTIS PASSERIBVS MELIORES ESTIS VOS. Eo denique tendit argumentum hoc, ut non dicat wermis Iacob id 1130 est humilis homo tale quid ut dicere consueuit audiente Spiritu sancto apud Esaiam secundum uerba haec : Quare dicis Iacob et loqueris Israhel, abscondita est wita mea a Domino et a Deo meo iudicium meum transiit ? Et sapientia loquitur ei qui eiusmodi est : Non dicas: A Deo abscondar et ex summo quis mei memorabitur ? In 1135 populo magno non agnoscar. Quae est enim anima mea in tam immensa creatura ? Ecce quam fortiter humilitati huic maiestas ueritatis occurrit. Nonne, inquit, duo passeres asse ueneunt ? uera propositio, quia et fere omnibus notum est, quia duo passeres pro uili dantur pretio, 1140 et longe uiliores sunt corpore et anima, quibus ex duobus consistit siue subsistit unus rationalis homo, ef wnus ex illis, inquit, non

cadet super terram sine Patre uestro. |Assume et hoc, quicumque es (:196Y uel esse cupis discipulus tanti magistri. Sed forte titubas et dicis : Quomodo unus passer sine Patre nostro in terra non cadit, cum nec 1145 de boue, qui utique maior est passere, Deo cura sit? Denique et apostolus cum dixisset, scribens Corinthiis: Scriptum est enim in lege Moysi : Non alligabis os boui trituranti, protinus ait : Numquid 1112 cf. Greg., Moral. 17, 30,47 - PL 76, 34 A ; id., Hoz. in ex. 30, 8 - PL 76, 1225 B. d121.Psios5: 1122 z.. 19. 1129 Is. 41, 14. 1131 Is. 40, 27. 1134 Eccli. 16, 16-17. 1139 cf. Hier; dn ME. 1, 1747 — CC 73; p. 925

quidam (Ambros., In Lu. 7, 1159; Hil., In Mt. 10, 18) coacte duos passeres

animam interpretantur et corpus.

1146 1 Cor. 9, 9-1o.

1113 nondum illi z zarg. 4 — nondum supra Jm. B.— iusseras] nisi seras / lii4potuit.4BD? — 1115tu!oz.B/ d116debetscire B/ — 1123erit om. C 1125 nonne] ergo add. B 1128 wrELioRIs BCD 1129/1136 eo «sque creatura oz. D^ — 1141 unus supra /in. B — 1044 questio...solutio /z zarg. € cadet D 1145 passere est —— D sit] non praez. B et oz;. Bt

SVPER

1150

MATTHEVM

VIII

2509

de bobus cura est Deo? An propter nos haec dicit? Vtique propter nos scripta sunt, quoniam debet in spe, qui arat, arare, et qui triturat in spe fructus percipiendi, et cetera. Quomodo ergo unus ex passeribus non cadit in terram sine Patre uestro, sic nec de bobus tanto

11553

1160

maioribus, quam sunt passeres, cura est Deo? Ad haec inquam: Apostolus de lege scripta loquebatur, et hic est sensus, quod non fuisset Deo cura, ut de bobus irrationabilibus lex scriberetur. Porro hic Filius Dei de prouidentia Dei loquitur, quod ipse prouiderit, unde et quomodo det escam omni carni, ut non solum educat de terra banem homini, uerum etiam animantibus terrae et uolucribus caeli escam prouideat competentem illis, iuxta illud dauidicum: Qui dat iumentis escam ipsorum et pullis coruorum inuocantibus eum. Proinde assume et hoc, et unus ex illis non cadet

super lerram sine Patre uestro, simulque quod subiungit, uestri autem et capilli capitis omnes numerati sunt, quia uidelicet christiana fides exposcit ut non dubites resurrectionem futuram, non solum cum omnibus membris corporis, uerum etiam et cum palpe- PL 1500 1165

bris siue superciliis, et cum

omnibus

capillis suis, Cum

hoc ut

christianus homo assumpseris, statim fortissimo syllogismo suauiter stringeris, inferente illo: Nolite ergo timere, multis passeribus meliores estis uos. Mehoris, inquam, id est maioris pretii estis uos. Rationalis enim creatura est homo, et uita eius longe diuturnior ]ot7t9)

est praesenti saeculo, quia non moritur anima, sed solum corpus, et ipsum resurrecturum ac sine fine cum anima semper uicturum GS.

OMNIS ERGO QVI CONFITEBITVR ME CORAM HOMINIBVS, CONFITE- 10, 32-33 BOR ET EGO EVM CORAM PATRE MEO QVI IN CAELIS EST. QVI AVTEM 1175 NEGAVERIT ME CORAM HOMINIBVS, NEGABO ET EGO EVM CORAM PATRE MEO QVI IN CAELIS EST.

118o

1185

Ergo, inquit, quoniam unus homo multis passeribus melioris est, uos non dubitantes curam de uobis esse Deo, nolite, ut iam dictum est, timere eos qui occidunt corpus, sed confitemini me coram uestris interfectoribus, quia tale iudicium erit super hoc, ut qui me confessus fuerit, ego confitear eum, et qui me negauerit, negem et ego eum coram Patre meo. Profecto gloria erit ei, quem talis in illa die confitebitur ; confusio autem illi, quem negabit, siue confundetur, quod apud alium euangelistam legimus, id est erubescet confiteri quod suus sit. Huius rei apostolus magnifice meminit, dicens ad Hebraeos de sanctis patribus: Ideo non confunditur Deus uocari eorum Deus, uidelicet quia confessi sunt 1156 cf. Ps. 135,25. 1157 cf. Ps. 105, 14. 1159 Ps. 146,9. 1163 ct. Hier.,In Mf. 1, 1762 ss. - CC 77, p. 75. 1185 Lc. 9, 26. 1186 Hebr. 11, 15. 16 ss. coll. 13, 14.

1153 est] eius add. B/ 1154 irrationalibus / 1168 melioris...melioris CD 1169 longiturnior CD 1170 anima] homo 7 1174.1176 Esr IN caAELIS e CD luig.

^

260

SVPER MATTHEVM

VIII

quod peregrini et hospites essent super terram, manentem hic non habentes

ciuitatem,

et meliorem

appetentes,

id est caelestem.

1190 Profecto dum de illis negatur, simul de oppositis, id est de infidelibus affirmatur quia confundetur Deus uocari eorum Deus. | A 65v Et uae illis, quorum Deus esse, quos confiteri et saluare ipse, saluo honore suo, non poterit ! NOLITE ARBITRARI QVIA VENERIM PACEM MITTERE IN TERRAM. 10, 34-36

1195 NON VENI PACEM MITTERE, SED GLADIVM. VENI ENIM SEPARARE HOMINEM ADVERSVS PATREM SVVM, | ET NVRVM ADVERSVS SOCRVM C 97 SVAM, ET INIMICI HOMINIS, DOMESTICI EIVS. Cum dicit: Nolite arbitrari quia uenerim mittere bacem, subaudiendum est, quomodo mundus dat, qualem mundus pacem mittit, 1200 qualem requirit. Nam et alibi cum dixisset : Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis, protinus ait: Non quomodo mundus dat, ego do uobis. Est ergo pax mundi, quam iste Dominus et princeps pacis mittere non uenit. Est enim illa contraria paci Dei, de qua apostolus ad Galatas : Fructus autem Spiritus est, caritas, gaudium, 120; pax. Item: Et pax Dei, quae exsuperat omnem sensum, custodiat corda uestra et intelligentias uestras. Huius pacis princeps ipse est et hanc mittere uenit, primo fac?ficans per suum sanguinem omnia quae 1n caelis, et quae in terra sunt, et deinde: euangelizans, ait apostolus, Pacem uobis qui longe fuistis, et bacem his qui prope. Pax 1210 ista remissio peccatorum est, sed mundus in maligno positus, istam non quaerit, sed qualem tunc habebat illa uallis uisionis, scilicet PL 150:

Hierusalem, cui dicebat iste pacificus uerus: Et quidem in hac die tua quae ad pacem tibi. Haec pax erat, et hoc gaudium, et haec laetitia, ait Esaias in onere eiusdem uallis uisionis, occidere witulos

1215. €t tugulare arietes, comedere carnes et bibere winum. Comedamus et bibamus, cras enim moriemur. Non, inquit, ueni mittere bacem eiusmodi, sed gladium, id est "separationem filiorum pacis Dei a filiis illius non pacis, sed

iniquitatis, quemadmodum ibidem continuo subiunctum est: S? 1220 dimilletur iniquitas haec uobis, donec moriamini, dicit. Dominus exercituum. Quis nescit, quis non audiuit, persaepe factum esse uel fieri, quod hic se facturum praedixit, ueni enim separare hominem 1200 Io. 14, 27. 1202 Is. 9, 6. 1204 Gal. 5, 22. 1205 1206 Is. 9, 6. 1207 Col. 1, 2o. 1208 Eph. 2, 17. 1210 cf. 25; 1 Io. 5, 19. 1211 Is. 22, 1; Hier., Lab. in£. hebr. n09. 50,9; 62, 7417375, 255 36,18. CC 72;p. x21: 346. 146: 152. 154115 5. 1212

1213. 199122591 5.

1214 z. 1.

1219 zb. 14.

Phil. 4, 7. Io. 20, 215; 69, 10; Lc. 19, 42.

1191confunditur C — 1192esse/z ras. B. 1193nonom.; . 1198 quia] quod C . 1200cumalibi — D — 1204apostolus] Paulus D — 1208 siue quae in terris siue quae in caelis sunt l/z/g. — ueniens euangelizauit l/zg. 1209 prope]estadd.; ^ 1213etecce gaudium et laetitia V/s/p. — 1216 moriamur B " denis iy Er. sed praem. A — ibidem supra Jim. C — 1221 factum] ictum

SVPER MATTHEVM

1225

VIII

261

aduersus patrem suum, et nurum aduersus sócrum suam. Simulque nota quam pulchre, quam conuenienter discipulos suos ad propheticam auctoritatem mittit, ut cognoscant, quam antiqua huius ueritatis constantia sit, dicendo, et inimici hominis, domestici eius.

Sic enim in Micha praedictum fuerat : Nolite credere amico, et nolite Pusidere in duce. Ab ea quae dormit in sinu tuo custodi claustra oris , quia filius contumeliam facit. patri, Jilia consurgit aduersus 1230 muda suam, nurus contra socrum suam, inimici hominis domestici

eius. Commemorando

1255

hanc ultimam

prophetiae sententiam,

et

inimici hominis domestici eius, profecto prophetiam ipsam pulchre innuit testimonium ferre dictis suis, nec posse aliter Scripturas impleri, nisi faciat ipse, quemadmodum dicit, now pacem, sed gladiwm mittere ueni. Et quidem sunt aliae quoque affinitates, quas inter diuidit gladius euangelii, sed ex multis istae duae sufficiunt, quarum altera, scilicet hominis et patris sui de maioribus ; altera, uidelicet socrus et nurus suae, de minoribus affinitatibus est, adeo

1240

ut rara inter socrum et nurum concordia sit. Vnde apud comicum quaedam socrus, dum apud uirum suspectam se huius uitii persentiret, seque excusare intenderet, inquit : sed non facilest excusatu : ita animum

induxerunt, socrus

omnis esse iniquas.

1245

1250

I255

1260

Dum

ergo dicit, wen? enim separare hominem aduersus patrem

suum, el murum aduersus socrum suam, idem est ac si dicat: Omnes omnino tam maiores quam minores | affinitates se- C 97* parare ueni, demonstrando rumpendam esse pacem malam, et tolerandam carnis discordiam propter Dei concordiam. OVI AMAT PATREM AVT MATREM PLVS QVAM ME, NON EST ME 10, 37-38 DIGNVS. ET QVI AMAT FILIVM AVT FILIAM SVPER ME, NON EST ME DIGNVS. ET QVI NON ACCIPIT CRVCEM SVAM ET SEQVITVR ME, NON EST ME DIGNVS. Ecce gladius separantis, ecce separatio propinquitatis. Ecce diuisio quae unum eundemque hominem contra semetipsum diuidit: Non est me dignus, ait, qui patrem aut matrem, qui filium PL 1502 aut filiam diligit blus quam me, non est me dignus, qui crucem suam non accipit ut sequatur me. Hoc uerbum iudicantis gladius est separantis. Quis enim habens cor carneum, quis nisi habens cor lapideum, aequanimiter audire patitur, non est me dignus ? Valeat

1227 Mich. 7, 5-6. 1239 Terentius, Hecyra 2, 3, 4 (277-278). D5:2272021259 c£ Ez: 11519.

1248 cf.

1225/1226 ueritate huius ^ B/ 1226 dicendo] docendo AD 1231/1232 commemorando sque eius Zn marg. A — 1237 et patris in marg. À 1239 inter socrum et nurum rara ^ ;4ACD 1240 uirum] nurum B/ 1241inquitnon — 7 1242excusatu] expurgatu Teres/ius — 1244 omnes Bf 1247 acsi] -si oz. 7 1254 propinquantis C 1259 nisi] non 7

^

262

SVPER

MATTHEVM

VIII

potius pater siue mater, ualeat potius filius siue filia, dispereat potius ipsa caro mea siue praesens uita, ait quisque sensatus auditor huius uerbi, quam ego, o Christe, dignus te non sim. Itaque omnem propinquum et omnem anricum derelinquit, semetipsum 1265 contemnit, ubi nihil horum se posse retinere perpendit, salua dignitate discipulatus Christi. Numquid mandatum hoc nouum est? Nonne est mandatum

uetus, quod ab initio audiuimus ? Ait

enim Moyses in benedictione Leui: Qui dixerit patri suo et matri suae : Nescio uos ; et fratribus suis : Ignoro illos ; et nescierunt filios 1270 Suos, hi custodierunt eloquium tuum et pactum tuum, seruauerunt iudicia tua, o Iacob, et legem tuam, o Israhel. Ponent thymiama in furore tuo, et holocaustum super altare tuum. Quod deinde sequitur : Benedic, Domine, fortitudini eius, et opera manuum illius susctpe, | A 66 recte de fortitudine ista intelligas, quae hic exigitur, dicendo, et qui 1275 non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus. Accipere

namque crucem et sequi Christum siue in persecutione tradendo corpus suum ad supplicia propter Deum, siue in pace frangendo desideria carnis, siue propter metum gehennae, siue propter uitae aeternae

desiderium,

fortitudo

magna

et opus

est

magnum,

128o fortitudo benedicenda, opus acceptione Domini dignum. Qui hoc non facit, non solum gloriam amittit, uerum etiam poenam incurrit. Sequitur enim: Qv1 INVENIT ANIMAM SVAM, PERDET EAM. 10339 Quisnam est qui inuenit animam suam, nisi qui non uult tollere 128; crucem suam, ne non suauiter transigat praesentem uitam? Exempli gratia diues ille cui cum uberes fructus attulisset ager suus tale cogitanti repertum est consilium, ut destrueret horrea sua et maiora faceret et illuc congregaret omnia quae nata sunt sibi et bona sua et diceret animae suae: anzma habes multa bona 1290 Yepositla in annos plurimos, requiesce comede epulare. Profecto inuenerat animam suam, sed quia sic inuenerat, idcirco perdidit illam. Dixit enim 2/Ii Deus : Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te, quae autem parasti, cuius erunt ?

De illo qui in persecutione ita inuenit animam suam, ut Christo 1295 negato lucrum istud faciat, quatenus in corpore retineat quam persecutoris gladius extrudere poterat animam, ex abundanti est astruere |, quod aeterna perditione perdat illam. Et econuerso: C 98 QvI PERDIDERIT, àit, ANIMAM SVAM PROPTER ME, INVENIET EAM.

1268 Deut. 33, 9-10.

1273 ib. 11.

1286 cf. Luc. 12, 16 ss.

1289 Lc.

12, 19. 20.

1262 meaom.B/ ^ senatusC — 1263nonwpralin.C ^ 1264 relinquit B/, et add. B semetipsum] et praez. AD 1268 dixit B 1269 illos] uos B7 1272tuo]suo? . 1275 estsupra lim. B — 1276/1277 seu..seu D 1278 gehennae metum — .4 1281 gloriam] non a4. ; 1290 posita Lg. 1284/1293 exempli 4544 erunt oz. B?

10, 39b

SVPER MATTHEVM

VIII

263

Non indiget christiana fides assertione ulla, ut demonstretur sibi 1300 ueram

13o;

1310.

1315

1320

hanc esse sententiam,

quia ualde certum

est quod pius

martyr propter Christum perdens animam suam, in fasciculo uiuentium custoditam inueniet eam. Quid tandem superest pupillis et orphanis istis, cum propter euangelium patrem aut matrem amiserint ; siue orbatis istis, cum filium uel filiam propter Christum dereliquerint ? Quid, inquam, nisi ut Christus ipse sollicitus sit pro illis? Non enim fallitur quisque talium, cum in psalmo dicit : Ego autem mendicus sum et pauper, Dominus sollicitus est mei. Nonne hic protinus adsunt uerba illius sollicitudinis? Sequitur enim: QVI RECIPIT VOS ME RECIPIT. ET QVI ME RECIPIT, RECIPIT EVM 10, 40-42 QVI ME MISIT. QVI RECIPIT PROPHETAM IN NOMINE PROPHETAE, PL 1503 MERCEDEM PROPHETAE ACCIPIET. ET QVI RECIPIT IVSTVM IN NOMINE IVSTI, MERCEDEM IVSTI ACCIPIET. ET QVICVMQVE DEDERIT POTVM VNI EX MINIMIS ISTIS CALICEM AQVAE FRIGIDAE TANTVM IN NOMINE DISCIPVLI, AMEN DICO VOBIS, NON PERDET MERCEDEM SVAM. Quantos putas futuros esse sciebat, qui ipsum recipere cuperent, qui mercedem prophetarum atque iustorum accipere optarent? Multos ergo receptores sollicitus Dominus, haec dicendo, praeparabat illis, quos uidebat patrem aut matrem amissuros causa sui, quatenus posset quisque illorum etiam hoc dicere : Quoniam Pater meus et mater mea dereliquerunt me, Dominus autem assumpsit me. Vt dictum ita uidemus et factum, quia plures sunt receptores talium scilicet prophetarum et iustorum, quos patres et matres

132; dereliquerunt, quam ut uincantur multitudine eorum. Nam, ut taceam de ceteris recipiendi modis, tot coenobia, tot xenodochia

receptioni eorum parauerunt, ut deficientibus iustis eiusmodi, in quibus fatetur Christus sese recipi, plerisque in locis res siue fundi pro talibus Deo oblati, ad usus saecularium patres et matres, filios 1330 et filias habentium et Christum non sequentium magna ex parte redierint. Nunc ipsa uerba perpende : Qui recipit uos, me recipit, et qui me recipit, recipit eum qui me misit. Hoc ipsum apud alium euangelistam hoc modo edicit : Amen, amen dico uobis, qui accipit si quem 1335 misero, me accipit. Qui aulem me accipit. accipit eum qui me misit. Ergo ueri adoratores non superflue agunt, quando superuenientes hospites ita suscipiunt, ut proni in terram adorent. Christus enim

1301 1 $m. 25, 29. 1336 cf. Io. 4, 23.

1334 Io. 15, 2o. 1324 Ps. 26, 10. 1307 Ps. 39, 18. 1337 Benedictus, Reg. zon. 53, 7 - CSEL 75, p. 124.

1305 ut oz. D 1302 inueniat D 1301 propter Christum o. B: 1331 1328 sese] se B7 1319 haec] hoc 7 1327 praeparauerunt B/ redierunt / 1333 recepit? /

264

SVPER

MATTHEVM

VIII

in eis adoratur, qui et suscipitur. Dicam adhuc: Deus et Pater Domini Iesu Christi et Spiritus sanctus in eis adoratur, qui et

1340 Suscipitur. Nam cum dixisset, qui recipit uos, me recipit, ne quem forte cogitatio sua illo tempore pulsaret, dicens : Quid magnum est istum recipi hominem mortalem, qui et iniuriis affici possit et crucifigi ?protinus addidit: Et qui me recipit, recipit eum qui me misit. Et quis: est qui istum misit, nisi Deus Pater et Spiritus 134; sanctus.

Licet enim istud apud nos testimonio iam paene non

indigeat, sic ipse in Esaia loquitur: Accedite ad me et audite hoc. Non a frincipio in abscondito locutus | sum, ex tempore antequam C 98v fieret, ibi eram. Et nunc Dominus Deus misit me et spiritus eus. Quod idem est ac si diceret : In principio Deus eram, et hominibus 135o loquens non in abscondito, sed magnis cum signis et prodigiis uenturum me testificatus sum, et ego qui loquebar, quique ibi eram,

scilicet apud Deum,

ecce adsum,

factus homo,

mittente

Domino Patre meo, mittente et cooperante per uterum Virginis PL 1504 Spiritu sancto. Igitur in illis | qui mittuntur recte ipse, qui mittit A 66v 1555 eos, Deus adoratur. Numquid autem hoc sine exemplo uel auctori-

tate antiqua facimus ? Aut numquid hoc facientes, recte tamquam creaturam adorantes culpamur ? Cum staret Abraham ad radices Mambre apparuerunt ei tres uiri stantes propter eum. Quod cum uidisset, cucurrit in. occursum eorum de ostio tabernaculi sui, et 1360 adorawit et dixit : Domine, si inueni gratiam in oculis tuis, et cetera.

Item Scriptura dicit: Veneruntque duo angeli Sodomam wespere, sedente Loth in foribus ciuitatis. Quos cum widisset, surrexit et abiit obuiam eis, adorauitque bronus in terram. Numquid non angelica aeque ut humana substantia creatura est? Sed Deus in illis 1365 adorabatur, qui et suscipiebatur. Propter hoc et ille coram tribus adorans, uni loquebatur: Domine, inquiens, si inueni gratiam in oculis tuis, ne transeas seruum twum ; et iste coram duobus adorans :

Quaeso, inquit, domine m1, quia inuemit seruus tuus gratiam coram te, et cetera. Quae tandem pro hac receptione merces erit ? Ait : Qui 1370 recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet. Et qui recipit qustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Ergo et eius qui recipitur, et eius qui recipit, una eademque merces erit. Non enim dixit mercedem de propheta, siue mercedem de iusto, sed mercedem prophetae et mercedem iusti accipiet. Magna 1575 retributio, larga recompensatio. Quaenam est merces prophetae siue merces iusti, qui ut prophetaret, siue regnum Dei annuntiaret, quique ut iustitiam Dei custodiret, non patrem aut matrem, non

1

1346 Is. 48, 16. 1352 cf. Gen. 46, 2. 1368 7». 19, 18-19. 1366 i». 18, 5.

1358 Gen. 18, 2-5.

1361 z». 19,

1341cogitatioforte ^ /4 — 1348fierent/ — 1355uel;wpralim.C ^ 1356 recte ozz. B/ 1368 inquit oz. B? —— 1372 eius!] Deus 7 1374 et om. B? Dei om. A 1377 ut oy. B!

SVPER MATTHEVM

VIII

265

filium aut filiam plus quam Christum sed Christum plus quam illos omnes amauit, et tollens crucem suam, Christum secutus est non

138o timens perdere animam suam propter iustitiam ? Quae, inquam, merces talium, nisi manifeste ipsum uidere Christum ? Hoc enim pro summa mercede promisit diligentibus se. Qu: d?ligit me, ait, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. O igitur receptor prophetae, acceptor iusti, in nomine prophetae, 1,38; in nomine iusti, id est propter hoc ipsum quod prophetam uel iustum esse animaduertisti, tanta tibi mercede proposita, hilariter age quod agis, bona uoluntate porrige quod porrigis, da quod habes, siue multum, siue parum sit! Non enim perdes mercedem

tuam, etiam si non plus quam calicem aquae frigidae dare possis. 139o Quod si nec illum in tempore habere possis, saltem uoluntas non desit, quia fax 1n terra hominibus bonae uoluntatis.

1382 Io. 14, 21.

1391 Lc. 2, 14.

1378 Christum sed Christum plusquam os. —— 1381 ipsum manifeste — B/ 1388 parum siue multum — B/ — 1390 habere om. B/ — 1391 explicit liber octauus incipit nonus B, finis libri octaui /

LIBER NONVS

ET FACTVM EST, CVM CONSVMMASSET ÍESVS PRAECIPIENS DVO- 11512 DECIM DISCIPVLIS SVIS, TRANSIIT INDE, VT DOCERET ET PRAE- C 99 DICARET IN CIVITATIBVS EORVM. [OHANNES AVTEM CVM AVDISSET IN VINCVLIS.OPERA CHRISTI, MITTENS DVOS DE DISCIPVLIS SVIS, AIT ILLI: Tv ES QVI VENTVRVS ES, AN ALIVM EXPECTAMVS? Quaerendum est Iohannes propheta et */us quam propheta, qui uenientem ad baptisma Dominum ostendit dicens: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit Peccata mundi, qui et humilitatem suam et diuinitatis eius potentiam considerans dicit : Qwi de terra est, de lerra loquitur, qui autem de caelo uenit, super omnes est, cur in carcere positus mittens discipulos requirit: T'4 es qui uenturus es an alium exspectamus ? tamquam si ignoraret quem ostenderat et an ipse sit nesciat, quem ipsum esse prophetando baptizando 15

20

2—

ostendendo

clamauerat?

Sed

haec

citius

quaestio

soluitur,

si

gestae rei tempus et ordo pensatur. Ad Iordanis enim fluenta positus quia ipse esset redemptor mundi asseruit, missus uero in carcerem an ipse ueniat requirit, non quia ipsum mundi redemptorem dubitat. Sed quaerit ut sciat si 1s qui per se in mundum uenerat, per se etiam ad inferni claustra descendat. Quem enim praecurrens mundo nuntiauerat, hunc moriendo ad inferos praecurrebat. Ait ergo: T'u es qui uenturus es an alium exspectamus, ac si aperte dicat: Sicut pro hominibus nasci dignatus es, an etiam pro hominibus mori digneris insinua, ut qui natiuitatis tuae praecursor exstiti, mortis etiam praecursor fiam et uenturum te in inferno nuntiem quem iam uenisse mundo enuntiaui. Sed cum haec dixerimus, grandi nihilominus scrupulo permouemur. Iohannes namque propheta et plus quam propheta erat, sicut de PL 1505 illo in hac eadem lectione Dominus ipse testatus est : Quid, inquit,

30

existis uidere? prophetam ? Etiam dico uobis, et blus quam prophetam. Quis autem prophetarum nesciuit aut tacuit passurum esse Christum ? Omnes

35

sciuerunt, omnes

praenuntiauerunt,

et hodie

legentibus clarum est scripturas eorum fere per omnem seriem significare salutiferum sacrosanctae passionis eius sacramentum. Hinc Petrus | in Actibus apostolorum: Deus autem qui praenuntiauit per os omnium prophetarum pati Christum suum, impleuit sic. Ergo quamuis praescripta sententia magni sit auctoris, scrupulose tamen a nobis accipitur, quod moriturum esset Christum Iohannes ignorauerit.

IX, 7 Mt. 11,9.

81o. 1, 29.

10]10 225010

29 Mt. 11,9.

SBNACUIS.

18.

IX, 2 Er] E- oz. .A 7/27 quaerendum zsque permouemur os. B? 37/39 ergo usque ignorauerit oz. B£ namque oz;. Bf

28

A 67

SVPER 4o

MATTHEVM

IX

267

Istud enim ignorare, illorum erat, qui prophetas aut non legerant, aut non intellexerant. Quomodo ergo sáltem propheta, ne dicam plus quam propheta, diceretur aut esset ? Cum per huiusmodi rationem adducti, recte senserimus quia Iohannes sicut cetera Christi sacramenta, ita et hoc sciebat quod interrogabat, restat ut

quaeramus quid interrogauerit dicendo :, T4 es qui uenturus es, an alium exspectamus ;et quid opus fuerit ut hoc interrogaret missis discipulis duobus. Profecto hoc interrogauit utrum ipse esset Messias, id est Christus, |qui utique exspectabatur uenturus, ita ut mu- C 99v lier samaritana dixisse legitur: Scio quia Messias uenit, qui dicitur ;o Christus. Cum ergo uenerit, ille nobis annuntiabit omnia. Nec mirum quod hic in una eademque re, circa unam eandemque personam, praesenti simul et futuro tempore usus est, dicendo, £4 es, qui uenturus es. Nam et turbae, quas pauerat de quinque panibus et duobus piscibus, ita dixerunt: Quia hic est uere Propheta qui est in mundum. Et hic et illic quod dicitur uenturus, idem —^ ^ uenturus est ac si diceretur, de quo Scripturae siue prophetiae testatae sunt quod esses uenturus. Hoc igitur, ut iam dictum est, interrogauit utrum ipse esset Christus, an alius hoc nomine exspectandus. Cur autem hoc interrogauit eum, quem ipsum esse, prophetando, 6o baptizando, ostendendo clamauerat ? Vtique magnam ob causam, quam euangelista non praeteriuit, praemittendo, cwm audisset lohannes in winculis opera Christi. Quidnam sibi uult dictio 4—

huiusmodi, audisse Iohannem in uinculis opera Christi, et idcirco

missis duobus discipulis interrogasse illum interrogatione huius65; modi? Nonne idem Iohannes, antequam missus fuisset in carcerem,

audierat

opera

Christi,

quorum

illud pulcherrimum

fuit,

quod inuitatus ad nuptias aquam in uinum conuertit ? Nonne et uocem audierat Patris de caelo super eum dicentis: Tw es Filius meus dilectus in quo mihi bene complacui ? Si interrogatione opus 7o erat, cur non illis prioribus signis commonitus interrogauerit? Perpendenda igitur subtilius est causa, quam, ut iam dictum est, euangelista significauit, praemittendo: Johannes autem cum audisset in uinculis opera Christi. Nimirum hoc uult intelligi, quia cum opera eius reuera essent opera Christi, id est talia opera qualia 7

^

nemo

alius facere potuisset, nisi solus ipse Christus Filius Dei: PL 1506

inter ipsa tamen opera Christum se esse palam non dicebat, immo et discipulos suos hoc dicere prohibebat. Exempli gratia: Cum inlerrogasset. discipulos suos, dicens: Quem dicunt homines esse 49 Io. 4, 25. 54 Io. 6, 14. o:52:027 "Z6:1ct2o:$195$24.

67 cf. Io. 2, 1 ss. 71 Mt. 16, 16 ss.

68 Mt. 5, 17.

74 cf.

44 hoc]ipsum e47. B/ ——48 mulier] quoque add. B/ — 49legatur.4 ^ 53 parauerat / ^ 56 prophetae B/ testati B/, testatae vorr. 4 58 exspectandus] esset praem. B^ —— 68 tu es] hic est Vig. 69 bene ex Mt. 17, 5 70 interrogauit / 71 est igitur subtilius ^ 4C — 75 potuissent B

^

268 8o

8^

SVPER MATTHEVM

Filium hominis? ac subinde: Vos autem quem me esse dicitis? Respondente Petro: T'w es Christus Filius Dei uiui, illum quidem beatificauit pro cognitione et confessione ueritatis, sed prohibuit eos dicere hoc in uulgus, sicut protinus refert euangelista ;T'wnc, inquiens, fraecepit discipulis suis, ne cui dicerent quod ipse esset Christus. Causa quoque propter quam illud praeceperit, ex his quae continuo sequuntur, promptum est agnosci. Exinde, inquit euangelista, coepit Iesus ostendere discipulis suis, quia. oporteret eum ire Hierosolymam, et multa pati a senioribus et scribis et jrincipibus sacerdotum et occidi et tertia die vesurgere. Denique per occasionem

9o

IX

siue accusationem

regii nominis,

scilicet

Christi,

futurum erat ut traderetur gentibus a Iudaeis dicentibus qui se regem facit, contradicit. Caesari. Si hunc dimittis, amicus Caesaris. Maxime hanc ob causam ita praecepit. hoc dicimus quod mortem refugere uoluerit et idcirco

: Omnis non es Ergone mortis

occasionem, scilicet regium nomen tacuerit, et discipulis suis, ut de 9 ^ hoc tacerent praeceperit ?Nequaquam, sed sicut mortem eius | C 100 oportebat non multum differri, ita profecto expediebat non nimis accelerari. Prius oportebat condi euangelium et tanta fieri quanta facta sunt, quorum pars aliqua conscripta sufficientibus testimoniis roborare posset christianae fidei sacramentum. Vbi tempus IO [9] fuit, | postquam edocuit et signa sufficientia fecit, tunc (quod A 67*

ualde notandum est) non solum neminem prohibuit, uerumetiam

IO ^

turbam multam et pueros multos admisit sibi ad publicam acclamationem regii nominis, dicentes : Hosanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, benedictum quod uenit regnum patris nostri Dauid, benedictus qui uenit rex in nomine Domini, pax in caelo et gloria in excelsis. Demonstratum est quia Dominus noster ante tempus suae passionis, licet Filium Dei se esse et dixerit et operibus comprobauerit, tamen regium nomen quod est Christus, quia nimis inuidiosum foret, non solis Iudaeis, uerum etiam Romanae potes-

IIO

IT ^

tati, et ipse tacuit et discipulis suis ut de hoc tacerent praecepit. Hoc idcirco demonstrauimus, ut consequenter elucescat qualis esse potuerit sollicitudo Iohannis, qui cwm audisset in uinculis opera Christi, mittens duos de discipulis suis, ait illi: Tu es qui uenturus es, an alium exspectamus ? Qualis ergo sollicitudo eius fuit ? Pro qua re sollicitus fuit ? Auribus nostris audiuimus, audiendo experti sumus, etiam adhuc dicere Iudaeos aduersarios nominis 82;/b.20.

| 85ib.21.

957621323:: IO3I2315. : D:92

IDI5Aps

22-

—89cf.swpra8,827. 514:

^ 90Io. 19, 12.

103 Mt. 21,

105 Lc. 19, 38 col. Mc. 11,8-10; Mt. 21, 9.

82 hoc oz. B; 84 causam B; istud 4 86 oportet / 89 accusationem siue occasionem ^ 4D 95 praecepit / 99 roborare] probare B/(Bnras.) ^ 100edocuit] et docuit B/ — 107 Dei Supralin..A ^ et dixerit] edixerit B/

SVPER MATTHEVM

I20

IX

269

huius: Vos dicitis, discipuli eius dixerunt, ipse tamen non dixit, quod ipse esset Christus, quod ipse esset Messias quem nos exspectamus. Putasne quod et discipuli eiusdem Iohannis, qui, PI^xx507 aemulantes pro magistro suo, nonnumquam talia loquebantur quale est illud: Rabbi, qui erat tecum trans Iordanem, cui tu testimonium perhibwisti, ecce hic baptizat, et omnes ueniunt ad eum ; putasne, inquam, quod non aliquando etiam istud dixerint: Rabbi, tu illum Christum esse dixisti, ipse autem Christum se esse

125

non dicit ? Volens igitur ipsius ex ore auditum esse quod ipse Christus esset, et sciens quia ?7/e fidelis bermanet, negare seipsum non potest, mittens duos de discipulis suis, ait illi: Tu es qui uenturus es, an alium expectamus ?

130

ET RESPONDENS IEsvs, AIT ILLIS: EVNTES, RENVNTIATE ÍIOHAN-

1355

NI QVAE AVDISTIS ET VIDISTIS :CAECI VIDENT, CLAVDI AMBVLANT, LEPROSI MVNDANTVR, SVRDI AVDIVNT, MORTVI RESVRGVNT, PAVPERES EVANGELIZANTVR. ET BEATVS EST, QVI NON FVERIT SCANDALIZATVS IN ME. ILLIS AVTEM ABEVNTIBVS, COEPIT ÍESVS DICERE AD TVRBAS DE IOHANNE : (VID EXISTIS IN DESERTVM VIDERE ? ARVN-

11, 4-10

DINEM VENTO AGITATAM ? SED QVID EXISTIS VIDERE ? HOMINEM

MOLLIBVS VESTITVM? ECCE QVI MOLLIBVS VESTIVNTVR, IN DOMIBVS REGVM SVNT. SED QVID EXISTIS VIDERE ?PROPHETAM ? ETIAM DICO VOBIS ET PLVS QVAM PROPHETAM. HIC EST ENIM DE QVO SCRIP140 TVM EST: ECCE EGO MITTO ANGELVM MEVM ANTE FACIEM TVAM, QVI PRAEPARABIT VIAM TVAM ANTE TE. Dihgenter animaduerte, o lector siue auditor, qualis, quam rei uel tempori congrua fuerit responsio haec. Denique in Malachia, ubi scriptum est illud quod edixit: Ecce ego mitto angelum meum 145 ante faciem iuam qui praeparabit wiam tuam ante te, continuo sequitur: Et statim ueniet ad templum sanctum suum dominator, quem uos quaeritis et angelus testamenti quem uos uultis. Ecce uenit, dicit Dominus exercituum. Forte optares o tu quicumque es discipulus gratiae Domini, necdum tamen perfectus ad cognoscen150 dum in quo sit constans illud quod habes in psalmo toties decantatum : Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examanatum ; optares, |inquam, ut ad interrogationem istam, T'u es qui uenturus es, an alium exspectamus, responderet : Ego sum, nec alius est exspectandus. Esset quidem haec responsio hoc eloquium 117 c£: Io:10j24; Lc: 22,66: 124 Io. 5, 26. 127-2 Tit. 425605. 144 Malus 146 z». 148 Hier., Lib. inf. heb. nom. 69, 16 - CC 72, p. 146. T1515 ps. ea 7

118/119 ipse /sque exspectamus os. C — 123nonow./ X 126 Christus ipse — Bt 127nonsupralin..A — posset D. 138Er1AM]ECCE; — 1420oz.D 145 ante «sque ante te] et praeparabis uiam ante faciem meam Ma/achias 146 sanctum rom im Vulg. 148 optares oz. -ACD es] discipulus Iohannis a47. B^ — 154 quidem] quippe B/ — responsio haec — B/ hoc om.:

C rooV

270 155

160

SVPER

MATTHEVM

IX

castum, argentum uerum; sed apud homines non uideretur eloquium castum, non aestimaretur argentum igne examinatum : quippe quorum diiudicatio tam est iniqua, ut ipse sciens et prouidens diceret, maxime pro sua persona : Amen dico uobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua. Sapiens igitur et ipsa Sapientia, inde protulit suae responsionis eloquium castum, ubi nihil est dictum uel scriptum | quod non sit argentum igne A 68 examinatum, nec audet dicere quisquam, nisi impius, quod non sit

irrefragabiliter uerum. Nunc igitur quoniam et nos discipuli sumus gratiae Dei et Dominus Iesus ad turbas de Iohanne syllogismum 16 — cepit, eundem syllogismum amabilem perspiciamus. Proponit ipse Christus :Hic est enim de quo scriptum est : Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam ante faciem PL 1:508 tuam. Assumamus nos: Sequitur autem assumptio protinus in eodem propheta: Et statim ueniet ad templum sanctum. suum 170 dominator, quem uos quaeritis, et angelus testamenti quem uos uultis. Concludant omnes turbae christianorum: Igitur iam non est exspectandus alius, certissime enim iam uenit qui exspectabatur uenturus dominator quem uos quaerebatis, o serui Domini, angelus testamenti quem uolebatis, o uos quibus et testamentum 17 — creditum fuit et promissio, cuius spem in testamento ipso iste magni consilii angelus confirmauit. Iam, inquam, uenit, statim quippe illum secundum ueritatem Scripturae uenire oportuit, ubi missus est iste angelus ad hoc destinatus, ut pararet uiam ante faciem eius. Si autem de facie dominatoris huius dubitatis et dicitis, ubi est ille, uel quis est ille qui iam uenit, si uobis non sufficit index digitus, dicentis: Ecce

18

^

I90

agnus Dei, accipite aliud testimonium, quod huic testimonio Scripturae praemisit: Caeci, inquit, wident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Hoc testimonium operum, quae utique sunt opera Christi, quae Iohannes in uinculis audiuit, quae nemo alius nisi Christus facere potuit : hoc, inquam, testimonium cum illo testimonio Scripturae collatum, ad quod misit nos docendo de Iohanne : Hic est enim de quo scriptum est : Ecce ego millo angelum meum ante faciem tuam, non sinunt ignorare, nisi eum, qui ignorare uult

istum Iesum a Nazareth, qui putabatur filius Ioseph, illum esse

158 Lc. 4, 24. 165 cf. Isidor., E£ym. 2, 9, 1. 169 Mal. 5, 1. 174 cf. Rom. 9, 4. 176 cf. introitum Puer natus, zzissa III in natiuitate Domini, (1s. 9, 6).

181 Io. 1, 29.

186 cf. supra 9, 74; infra 9, 998.

191163 28258

164 Domini B; 165 cepit »sque syllogismum sapra /in. A, loquitur de Iohanne B/ — 165 perspiciamus] perficiamus B7 168 assumptio 7 zarg. A, om.Bt ^ 172certissimus C — 175 promissa V/u/g. 178 angelus iste —- D 179afacdie-4C — 183inquitow.B/ ^ 188dicendo/ ^ nos]non; 190 sinit Dz, B zn ras.

SVPER

MATTHEVM

IX

2^

dominatorem et angelum testamenti, quem quaerebatis, quem uolebatis. Hoc plane Iohannes quondam nesciebat, uidelicet quis homo, quali facie uel habitu inter homines ambularet, apud quos L95 siue inter quos nutritus esset is qui rex Christus dici uel esse deberet, à quo mundum uniuersum et ipsum Iohannem baptizari oporteret. Sciebat tamquam propheta quod iam uenisset, sed nesciebat quisnam, ubinam ille esset, priusquam Spiritus sanctus demonstraret 200

eum,

descendens

sicut columba,

et manens

super

eum. Hinc ipse dicebat : Et ego nesciebam eum, sed ut manifestaretur in Israhel, propterea ueni ego in aqua baptizans. Item: Et ego nesciebam ewm, sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit : Super quem uideris Spiritum. descendentem. sicul. columbam, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu Sancto. Hoc

205 nimirum pro sinceritate testimonii sui dixit, uolens scire auditores,

quod non pro fauore humano testimonium illi perhiberet, testem idoneum esse designans eum qui in testificando non personam attendit, sed causam ut ipse qui in testimonio suo, cum sciret causam, 210

nondum

sciebat personam.

(COTOI

Hoc, inquam, nesciebat, et

salua propheticae gratiae magnitudine, nescire poterat quis homo quali facie uel habitu esset Messias, id est Christus, quem uenisse constabat. Sic Samuhel sciebat quidem de filiis Isai electum iam esse regem, locuto ad se Domino: Prowuidi enim mihi in filiis eius

regem, sed quis filiorum eius esset Dei electus nesciebat in tantum PL 1509 ut diceret uiso Heliab: Nwm coram Domino est christus eius? Similiter in ceteris filiis ita suum exsecutus est officium et Domini exspectauit indicium, ut cum tandem ungeret Dauid, reuera dicere posset: Ef ego nesciebam ewm. Ecce quod quaerebat Iohannes interrogando dicens: T'4 es qui uenturus es? Hoc enim ille | fidelis A 68v amicus quaerebat, hoc intendebat,

ut non contentus Filius Dei

testimonio Iohannis maiori testimonio manifestaret se testimonio Dei Patris sui, quemadmodum apud alium euangelistam ipse dicit Iudaeis: Vos misistis ad Iohannem, et ille testimonium perhibuit ueritati. Ego autem ab homine testimonium non accipio. Item : Ego 225 autem habeo testimonium maius Iohanne. Opera enim, quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera, quae ego facio, testimonium perhibent de me, quia Pater me misit, et cetera., usque scrutamint Scripturas, quia uos putatis in ipsis uitam aeternam habere, et illae sunt quae testimonium perhibent de me. Quaenam sunt opera quae dedit Pater in testimonium huic Filio 230 suo Iesu Christo, nisi ista quae nunc dicit : Caeci uident, claudi

16.

200 Io. 1, 51. 201 ;b. 55. 203 Io. 1, 33 co//. Mt. 5, 16. 207 cf. Mt. 22, 212 1 Sm. 16, 1. 215 zb. 6. 223 lo. 5, 33-34. 224 ib. 36. 227

ib. 39. 193Hoc] H-oz. B — 205testimonium B7 — 213/214 regem in filiis eius — ACD (Vulg.) 215 num] nunc; — 223 ille von in Vulg.

272

25 j

SVPER MATTHEVM

ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur ? Et quae uel quales sunt Scripturae, quas scrutari praecipiens, et ?/lae sunt, inquit, quae testimonium perhibent de me, nisi quales hic degustare potes in isto capitulo : H'c est enim de quo scriptum est : Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui braeparabit uiam tuam ante te? si tamen sequentia perlegas. Ecce igitur, quod cupiebat Iohannes, ex ore ipsius auditum

240

IX

est testimonium

maius Iohanne, immo

quibus recte dixerat psalmista:

Mirabila

testimonia,

de

testimonia tua, ideo

scrutata est ea anima mea. Sunt enim duo testimonia hic, alterum

mirandorum operum, alterum in declaratione Scripturarum. Vere mirabilia testimonia haec, et ideo scrutari debet ea anima nostra.

Primum ita scrutandum est, ut non solummodo respiciamus caecos illos qui tunc corporaliter illuminati uiderunt, claudos illos 245 qui tunc corporaliter ambulauerunt, leprosos illos qui tunc corporaliter mundati sunt, surdos illos qui tunc corporaliter audierunt mortuos illos qui tunc in corpore resurrexerunt. Ibi namque non perfectio sed initium erat operum quae dedit mihi Pater, ait, ut 25 o perficiam ea ? Vbi ergo uel quando perfecit ea ? Nimirum in morte et in resurrectione sua, quando mortem nostram moriendo deuicit

et uitam resurgendo reparauit, ita ut iam non moriatur, mors illi ultra non dominetur, quod et de nobis non incerti speramus.

Et

nunc dato Spiritu sancto perficit opera ista, quia uere caeci wident, claudi ambulant, qui nimirum caeci, qui claudi, qui leprosi, qui surdi, qui mortui, qui pauperes nos eramus, et hoc nobis debet

multum ualere ad testimonium huius respondentis pro se, quia per fidem 26 o

eius uidemus,

ambulamus,

mundati

sumus,

audimus,

a

morte peccati innumerabiles secundum exemplum Mariae resurreximus, et ita | euangelizati sumus, ut qui | pauperes eramus, PIS USO diuites in uerbo et scientia facti sumus. C ro1V Hoc solummodo uolo a uobis discere, ait apostolus quibusdam, ex

26

^

operibus legis Spiritum accepistis an ex auditu fidei ? Item : Qui ergo tribuit uobis Spiritum et operatur uirtutes im uobis, ex operibus legis an ex auditu fidei? Iuxta hunc modum interrogemus. O uos quondam caeci, qui nunc uidetis, o uos quondam claudi, qui nunc ambulatis salientes sicut cerui, et ne nimis longe protraham. O uos quondam pauperes, qui nunc thesauros Scripturarum ingressi estis, unde uobis istud prouenit, ex fide uel nomine Iesu Christi a 240 Ps. 118, 129.

— 24910. 5, 36.

252 Rom. 6, 9.

259 T/c1872*

251 Missale Rom., praefatio paschalis. 260 1 Cor. 1, 5.

262 Gal. 5, 2.

263

(531395.

233 quas supra lin. A, om. C — 23Ainquiens B — 235 qualis C — 239 est] esse D 241 ea supra lin. A 243 ea debet —— B; 244 ita supra lin. A 245clausos B | 250inow.B! ^ 256/257 multum debet — B7 — 262/275 hoc zsque perficit ozz. B£

SVPER MATTHEVM 270

2775

IX

273

Nazareth, qui putabatur filius Iosebh, an ex nomine cuiuslibet alterius hominis, quoniam alium exspectant Iudaei. Vtique dicetis quia ex nomine non alterius sed huius festis fidelis, qui testificatur a Iohanne et testimonium habens maius lohanne opera sua pro testimonio demonstrauit, quae tunc facere incipiebat, adhuc autem perficit. , Prout potuit animus | fidelis limare atque polire conatus est aurum loci praesentis, quatenus et intentionem Iohannis interrogantis et maiestatem Christi ad interrogata respondentis, ex uerbis ipsis, o lector siue auditor, splendidius apparentem agnoscere possis. Nunc illud non praeterire libet, quia testimonium testi suo Iohanni pulchra uicissitudine reddens iste, festis fidelis, ualde congruum secundum rem ipsam initium sumpsit. Quid, inquit, existis in desertum uidere ? Sciendum quippe quia cum haec diceret, tunc neque Iohannes in deserto, sed in carcere erat, neque Christus

ipse in deserto, sed in qualibet ciuitatum loquebatur ad turbas de Iohanne. Sic enim praemissum est, quia fraecipiens duodecim apostolis suis, transüit, ut doceret et praedicaret in ciuitatibus eorum. Ergo ad illum exitum turbarum respexit et illius exitus turbas memores esse uoluit, de quo Marcus ita praescribens: Imitiuwm 290 sancti euangelii Iesu Christi. Filii Dei, statim subiunxit, szcut scriptum est in Esaia propheta: Ecce mitto angelum mewm ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam. Vox clamantis in deserto, parate wam Domani, vectas facite semitas eius. Fuit Iohannes in deserto baptizans et braedicans baptismum paenitentiae, im remissionem peccatorum. Et egrediebantur ad illum omnis Iudaeae regio, et ^ 29 Hüierosolymitae uniuersi, et baptizabantur ab illo in Iordane flumine, confitentes peccata sua. Memorabiles illos exitus turbarum ipsa

28

^

Iohannis uerba nobis fecerunt, inter quae illud maximum

fuit,

quod existimante populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis 300 de eo, ne forte ipse esset Christus, confessus est e nom negauit et confessus est: Quia non sum ego Christus. Propterea festis iste fidelis, qui testimonium redditurus est omnibus

in die iudicii, et pro merito

suo singulis, arundinem,

inquit, uento agitatam existis uidere ? Non utique, quia non flexus 395 est, non inani gloriae cessit, et pro nihilo habuit popularem auram siue uentum tantae existimationis. Aliud fuit, quod hominibus placere non curans, ipsum Herodem arguit, «on licet, inquiens, £ibz

Ds E

270 Lc. 5, 23. 272 Apoc. 1, 5. 281 i». 289 Mc. 1, 1. 290 ib. 1,2300 Io. 1, 20. 302 cf. 2 Tim. 4, 8. 304 Macrobius, In sozzn. Scip. 1, 8, 305 Phil. 2, 5 ; Gal. 5, 26; Vergil., 74er. 6, 817. 306 cf. supra 8, 1105. 307 Mc. 6, 18.

276 VIII sub /in. A (Kustode) ^ 283 haec om. B? — 286/287 apostolis suis duodecim — B; 287 apostolis] discipulis 74 l/z/g. 291 est supra lin. A 295 regio Iudaeae —- D 296 illoJ eo .4 304 exire uidistis —- D

A. 69

^

274

SVPER MATTHEVM IX

habere uxorem fratris tui. Propterea subiunxit: Sed quid existis uidere ? hominem mollibus uestitum ? Non utique, quia ecce, inquit,

310 qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt: Iohannes autem non in domo, sed in carcere regis est. Homines mollibus uestiti, id est adulatores, qui regum suorum adulantur peccatis, tractabiles

atque suaues dominatoribus tamquam beneficis, |cum sint iniqui, C ro2 sicut Herodes patrator adulterii, ecce in domibus conuiuii circa 3I ^

latera regalia comedunt et bibunt. Iohannes autem spinosus et aspero uestitu armatus, ita ut palpari non possit, iuxta illud: Verba sapientium quasi stimuli et quasi claui in altum defixi. Hic talis extra conuiuium in carcere clausus est, nec aliter admittitur in illas domos regum, nisi ita ut afferatur caput eius in disco, PL 15:1:

320 saltatricis praemium, saltationis pretium. Duae istae interrogationes, quibus singulis sine dubio subiungitur, non auditorem attentum fecerunt ad interrogationem tertiam, cui ipse qui interrogat subiungit hoc etiam modo: Sed quid existis uidere ? Prophetam ? Etiam dico uobis, et blus quam prophetam. Et ita esse ratione 32 — subiuncta protinus probat. H?c est enim, ait, de quo scriptum est : Ecce ego mitto angelum meum ante |faciem tuam, qui praeparabit A Gov uiam tuam ante te. Attentis namque auribus hic opus erat, ut audito hoc scripto, non solae, quae tunc praesentes aderant turbae, uerum etiam omnes populi siue gentes, quae hoc erant 33o auditurae,

oculos aperirent,

circumspicerent,

et perlegendo

se-

quentia capituli huius, quorum iam supra meminimus, scirent quid uel quantum esset responsum ad interrogationem intentionis huius :T4 es, qui uenturus es, an alium exspectamus ? Et quid uel quantum est hoc? Nimirum hoc tale uel tantum est, ac si diceret : 35; Iohannes ante faciem meam officium agit angeli, quod uidelicet officium angeli, quantum distet ab officio prophetae, debet scriba doctus quaerere et proferre de Scripturis sanctis. Quibus requisitis, audire et dicere poterit : Angelorum officium est, non solum res

uenturas siue iam instantes praenuntiare, uerum etiam ad certas 34o mitti personas, per quas oporteat administrari res ipsas, et eorum corda praeparare colloquii sui praeparatione, qui. digni sint operatione diuinitatis, quam oportet fidem, per quam iustus uiuit familiariter praeuenire. In hoc officio primi, post uerbum promissionis, fuerunt illi tres angeli, qui apparentes Abrahae in figura 312 Hier.,InMt. 2,64 - CC 77,p. 79. 317. Eccle: 125 11. 319 cf. Mt. 14, 8: CC 75» pir: 320 Hier., In Mtf. 2, 1151: saltationis dignum sanguinis praemium; 77. apud Bedam, In Me. - CC 120, p. 508, 2, 774. 335 cf. Hier., In M72 XI CO m DATO 337 cf. Mt. 15, 52. 340 cf. Hebr. 1, 14. 342 cf. Roo

p

344 cf. Gen. 18, 1o.

309 inquit oz. B£ 317 sapientum AC quasi!l] sicut. L//g. 320 saltationis pretium oz. D —— 323 etiam hoc — A 331supraiam B; — 332 intentionem interrogationis B/ — 334 hocest — B/ — hoc?swprali..4 | 339 pronuntiare B/ 343 peruenire B; 344/345 in usque Trinitatis zz marg. A

SVPER

MATTHEVM

IX

275

34; Sanctae Trinitatis hospitio eius fuerunt recepti, loquente in ipsis Domino, ac dicente: Rewertens ueniam ad te tempore isto. uita comite, et habebit filium Sara uxor tua. Nouissimus angelorum qui eiusdem promissionis administrationi fuerunt, Gabrihel ad Mariam Virginem missus est, ut praeparabilem eius mentem praepa55o raret annuntiatione ista: Ecce conctipies et paries filium, et cetera. Porro prophetarum officium fuit promissionem eandem, siue aduentum eius absque certis praenuntiare personis. Exempli gratia: Audite ergo, ait Esaias, domus Dauid : Ecce uirgo concipiet et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel. Neque iste, 35; neque quisquam alius prophetarum, ad certam aliquam personam missus est, ut tale quid euangelizaret, nisi iste Plus quam propheta Iohannes, qui ad hoc missus est, ut praesentem Christum homini-

bus digito demonstrans uiam ante faciem eius ipsa demonstratione praepararet. Pro hac excellentia Iohannes ?/us quam propheta et 36o angelus est. Vnde adhuc testis ille fidelis, Iesus Christus, clarissima testificatione intonat : ÁMEN DICO VOBIS, NON SVRREXIT INTER NATOS MVLIERVM MAIOR IOHANNE BAPTISTA. QVI AVTEM MINOR EST IN REGNO CAELORVM, MAIOR EST ILLO. 365 — Nota et orbi uniuerso celebris atque clarissima sententia haec hoc solo indiget, ut intentio quoque tanti | testimonii nota sit, id est ut sciatur quae causa fuerit, ut eo potissimum loco uel tempore de praecursore suo Dominus testimonium proferret tantae magnitudinis. Quam ergo putamus fuisse causam nisi magnam humilita37o tem beatissimi Iohannis? Ille namque $/us quam propheta, sciens sese non esse seruandum illi tempori, quo palam praedicari deberet mysterium sacrosanctae incarnationis Iesu Christi Filii Dei, hoc ipsum ascribebat suae indignitati, ita ut diceret, prius quam in carcerem missus fuisset :Qui post me uenturus est, fortior me est, 37 ^ cuius non sum dignus calciamenta portare. Nonne hoc ipsum dicebat apud se, quando tenebatur in uinculis occidendus, et sic ad tempus illud non peruenturus? | Nimirum fidelis amicus sponsi beatos et omni honore dignos existimabat illos quibus contingeret calciamenta ila portare, id est incarnationis illius mysterium tempore opportuno palam omni mundo praedicare, licet nullus ad IUS o plenum, sicuti est, tantae rei sacramentum potuerit aut possit euoluere, seipsum autem beatis illis longe imparem, longe minooo

346 Gen. 18, 10. 348 cf. supra 9, 340. 350 Is. 7, 14. 359 Aug., Tr. in IIpeu13227 22: G0:36:p-150: 360 Apoc. 1, 5. 374 Io. 1, 27. 371 ib. 5,

29. 348 amministri

D, administratorii

B/, administratores

/»7 ras. 74

349

missus est Virginem ^ B; — 350etc.oz.7; — 352pronuntiare B/ — 360 ille] iste B^ — 363 wivon] MA10R B. 371temporiilli — B7 —— 378 existimabant C 382 illis beatis ^ B:

11, 11

C 1ozv PL 1:512

A 7o

276

SVPER MATTHEVM IX

rem, propter hoc ipsum, quia morte praeueniente futurum erat ut non posset illa calciamenta portantium, hoc euangelium praedi385 cantium, socius aut conuiator existere. Consolatum

igitur illum

existimemus consolatione magnificentiae huius, quia profecto, si non zer natos mulierum, nec inter apostolos siue euangelistas, qui utique nati sunt mulierum, surrexit quisquam maior Iohanne Baftisia, quis tandem ille est »m?inor in regno caelorum, qui maior est pod illo? Putasne angelus aliquis minoris meriti, quo omnes angeli, quantumcumque diuersi sint meriti aut ordinis, maiores sunt eo,

quod ille minimi sit meriti? Sed illum nescimus quis sit, neque enim Scriptura de eiusmodi quidquam nobis annuntiauit. Numquid uero regnum caelorum de solis angelis, et non etiam de 395 hominibus consistit ? Solet etiam regnum caelorum ecclesia praesens intelligi, ut illic : Miitet Filous hominis angelos suos, et colligent de regno eius omnia scandala. Neque enim in illa ecclesia caelesti scandala erunt, quae possint auferri. Ergone quisquis in isto regno caelorum

uel minimi est meriti, maior Iohanne erit? Nimirum contraria sententia obueniet, ut consequenter

400 iuxta hunc sensum

dicat: Inter natos mulierum surrexit maior Iohanne Baftista. Quaerendus est igitur ille maior in regno caelorum, quis sit, et cito inuenitur, quia in ueritate ipse est qui haec loquitur, Christus Iesus Filius Dei, minor uel minimus omnium nostrum, minor cunctis 405 paruulis, humilior humilibus cunctis, miro modo ministrans ut

minimus, regnans ut maximus, quemadmodum dicit : Qui maior est uestrum, erit minister uester. Item: Nam quis maior est, qui recumbit aut qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicul qui ministrat. Et ego dispono uobis sicut

410 disposuit mihi Patcr meus regnum, ea uidelicet dispositione, ut ibi

tanto quisque sit maior, quanto apud se est minor, id est humilior. Diceret aliquis: Vbi est illud regnum? Aut quando ueniet illud I-II regnum caelorum? Ait ergo: À DIEBVS AVTEM IOHANNIS REGNVM CAELORVM VIM PATITVR, ET 11, 12 415 VIOLENTI RAPIVNT ILLVD. Apud alium | euangelistam znterrogatus idem Dominus a PAari- (G0 (6r: saeis quando uenit regnum Dei, dixit eis : Non uemit egnum Dei cum obseruatione, neque dicent : Ecce hic, aut ecce illic. Ecce enim regnum Dei intra uos est. Plus aliquid hic dixit, attamen ad idem respicit.

420

Cum enim praedicaret, dicens : Paenitentiam agite, abpropinquauit 384 cf. Rom. 1o, 15 (Is. 52, 7). 396 Mt. 15, 41. 406 Mt. 20, 26. 420 Mt. 5, 2. 417 Ec? 17, 20-21. 1560022702729:

386 existimate /, existimantes B

388 mulierum sunt — B

407

390 aliquis

supra lm. AA, om. Bt. — 391sint]sunt 4 392illii; — 394/395 de solis usque caelorum 7 arg. A — 399 uel minimi] minimus praem. B? 401 dicat] quis praem. D ^ surrexit] non praem. B/, surrexerit B.— 401 [402 minor...minorBz 406 quicumque uoluerit inter uos maior fieri sit uester minister Vus. 420 appropinquabit Dz(l/z/g.)

SVPER MATTHEVM

IX

277

enim regnum caelorum, profecto nescientes mysterium regni Dei, saepe quaerebant, saepius inter se conferebant ubinam esset aut quando ueniret illud regnum Dei. Proinde ipse uolens eos scire quia regnum Dei aduentus esset et praesentia ipsius regis Christi, 42 — et quod in illud regnum introire, hoc esset paenitentiam agere, secundum praedicationem uel testimonium Iohannis Baptistae, et

illic 2nterrogatus a. Pharisaeis, dixit: Ecce enim vegnum Dei intra uos est, et hic cogitationibus turbarum respondens, a diebus autem, 43

o

inquit, Johannis Baptistae regnum caelorum uim patitur, et uiolenti rapiunt | illud. Ac si diceret: Non sicut olim, ita et nunc, regnum A 7oY Dei siue regnum caelorum de longinquo uenturum exspectatur, sed iam uenit, iam :níra uos est, ita ut apprehendi possit ; iamque manu apprehenditur, manu rapitur, uim patiens a uiolentis, id est a peccatoribus paenitentibus, et hoc a diebus Iohannis Baptistae,

4535 nam

ante illum non ita erat. Ante dies eius praenuntiabatur, et

nondum uenerat. Hoc est quod continuo sequitur: OMNES ENIM PROPHETAE ET LEX VSQVE AD IOHANNEM PROPHETAVERVNT. ET SI VVLTIS RECIPERE, IPSE EST HELIAS QVI VENTVRVS EST. QVI HABET AVRES AVDIENDI AVDIAT. Prophetauerunt, id est uenturum fore Christum praenuntiaue440 runt, Iohannes autem post omnes illos ueniens, non prophetat ut illi, aut praenuntiat, sed digito demonstrat.

11, 13-15

Statim ut ille uenit,

uenisse constat et regnum Dei, secundum supra memoratam propheticam ueritatem, ubi praemisso, ecce ego mitto angelum 44 ^ meum, et praeparabit uiam ante faciem tuam, continuo sequitur ef statim ueniet ad templum sanctum. suum dominator, quem uos quaeritis, et angelus testamenti, quem uos uultis. Itaque sicut iam dictum est, omnes prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt, subauditur de primo aduentu Christi 450 siue regni Dei, a diebus autem eius usque nunc id est quamdiu dicitur nunc, siue, ut apostolus dicit, dum dicitur, Ahod?e s? uocem eius audieritis, scilicet ab illis diebus Iohannis usque ad consum-

mationem saeculi iam non prophetatur aut praenuntiatur, sed praesens adest regnum Dei, et uiolenti, scilicet peccatores qui 455 propter peccata sua nihil iuris habent in regno Dei, fortes facti per

460

spiritum humilitatis, qua mortalis homo Moyses uolentem irasci Deum tenere potuit, rapiunt regnum Dei pie uiolenti, et ipsum regnum Dei uim patitur, et non quomodocumque, sed libenter patitur uim eiusmodi, et hoc fit usque nunc, id est usque ad consummationem saeculi. Ita se habet res a diebus Iohannis. Ef s? 441 cf. Io. 1, 29. 444 Mal. 5, 1. 445 ib. 452 cf. Mt. 15, 39. 456 cf. Ex. 32, 32.

451 Hebr. 5, 7 (Ps. 94, 8).

424 et om. B!

^ 432iamque] namque 7

praesentia esset aduentus — B/

433 uiolentibus C, corr. 74

aut] non? add. BD£

435 eius dies ^ B7

455 haberent B/

443 et om. BI

453

— 456 Moysis homo mortalis ^ B/

PIX TSIA

LI

278

SVPER

MATTHEVM

IX

uultis, ait, recipere, si uultis Scripturam siue prophetiam spiritualem spiritualiter intelligere dicentem : Ecce ego mitto uobis Heliam prophetam, antequam ueniat dies Domini magnus et horribilis, et conuertet cor batrum adfilios, et cor filiorum ad patres eorum, neforte 46 ^ ueniam et percutiam terram anathemate. S1, inquam, uultis recipere, |ipse est Helias, qui uenturus est, id est de quo legitis quia uenturus C 105" est Helias utique non proprietate personae, sed spiritu et uirtute, magnum sacramentum, magnum mysterium. Propterea dicit : Qu? habet aures audiendi audiat. Hic iam forte quaerat aliquis, quicum470 que est ille qui audiuit. Et si in ceteris Iohannes spiritum et uirtutem Heliae habuit, nonne multum dissimilis uenit illi, saltem in zeli magnitudine? Helias namque zelo zelatus swm, ait, pro

Domino Deo exercituum, interfecerat enim gladio prophetas Baal quadringentos et quinquaginta uiros, et ita non solum uerbo 47 ^ redarguit, uerum etiam ferro persecutus est impietatem regis Ahab et uxoris eius Hiezabel. Iohannes nihil tale fecit. Nam uere quidem sicut de Helia dictum est, ita et de Iohanne dicere conuenit, quia

480

surrexit quasi ignis, et uerbum ipsius quasi facula ardebat. Verbi gratia, ut diceret : Genimina uiperarum, quis ostendit uobis fugere a uentura ira? | Facite ergo fructus dignos paenitentiae ; tam enim securis ad radicem arborum posita est, et his similia. Sed neque securi neque gladio materiali quemquam percussit, immo ipse gladio caput

amisit,

in carcere

Herodis

et Herodiadis,

Helias

autem furorem Ahab et minas Hiezabel curru igneo subleuatus 48

—

euasit, nonne ergo uel in hoc magna est dissimilitudo istorum, scilicet Heliae et Iohannis? Ad haec, ut breuiter respondeam, dicendum in primis quia sicut Dominus noster hic elocutus est,

dicens : Omnes enim prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt, subauditur Christi aduentum, iam uero non est prophetan490 dum, quia uenit quem prophetabant uenturum, ita ut ueraciter dicas quia non solus Helias, sed et omnes sancti et iusti usque ad Iohannem recte et necessario sese gladiis accinxerunt, in gladio percusserunt, et sicut ante nos dictum est, uerberauerunt tyrannos, sacrilegos interfecerunt: A4 diebus autem Iohannis, nec ipsi 49 —^ Iohanni nec alicui uiro spiritualis propositi conceditur euaginare 462 Mal. 4, 5-6. 467 Lc. 1, 17. 468 Hier., In Mr. 2, 118 ss. - CC 77, p. 81. 472 3 Reg. 19, 10. 473 cf. 5 Reg. 18, 19 ss. 478 Eccli. 48, 1. 479 Mt. 5, 7. 8. 10. 482 cf. supra 5, 885. 901; adde :Rupert., De Trin. 39,

726 - CCCM 24, p. 2026; H. Silvestre, No£ules à propos d'une Histoire de la tolérance, RHE 58 (19653), p. 542. 483 cf. Mc. 6, 27. Rupert., In ez. lo. 2, 1411 - CCCM 9, p. 101.

484 cf. 4 Reg. 2, 11.

495 cf.

463 et horribilis supra /i. C — 471habuit Heliae 4D —— 478 quasi] sicut Bt . 479 genimina] progenies L/4/g. ostendit] demonstrauit L/7/g. 481 arboris 4C ^ 490quia|quoniam C — utow.BC 491solus]salus/ et?] uel 4C 492 gladiis zz zarg. A

TX qui

SVPER MATTHEVM IX

279

gladium. Sed conuerte, ait Dominus, gladium tuum in locum suum, et quod uni Petro dixit, omnibus dicit : Satis est, sinite usque adhuc.

$00

5o ^

510

515

$20

525

Et est sensus: Hucusque necessarium fuit ut omnes expectatores regni Dei, quoniam nondum uenerat, materialibus uterentur gladiis ob defensionem generis sui, cuius de carne, iuxta promissiones oportebat uenire regnum Dei : quod uidelicet genus eorum, si, ut uolebat diabolus, fuisset a gentibus exstirpatum, non esset unde DI "sos implerentur promissiones, sicut succisa arbore non est unde fructum speres. Itaque «sque huc, ait, subauditur gladii necessarii fuerunt ; iam sinite, satis est. Igitur partem istam spiritus Heliae, quae est zelo bono in gladio percutere, non requirimus in Iohanne, immo gaudemus in eo defuisse, quia temporis alterius Iohannes initium fuit, ita ut tempus superius respiciens, recte dicas pro causa quam dixi: Tempus occidendi, et tempus sanandi. Tempus belli, et tempus pacis. Hactenus iuxta intentionem interrogantis Iohannis respondens, summa sapientia perorauit, et responsio eius per istam uiam qua gradimur lucem sparsit, ut uideamus et non ignoremus illud quod Iohannes discipulos suos scire uoluit, mittens illos ad interrogandum: Tw es qui uenturus es, an aliam exspectamus ? Tandem operae pretium est scire concl|usionem huiusce oratio- C 104 nis, qualis sit ait : CVI AVTEM SIMILEM EXISTIMABO GENERATIONEM ISTAM ? SIMILIS 11, 16-19 EST PVERIS SEDENTIBVS IN FORO, QVI CLAMANTES COAEQVALIBVS DICVNT :CECINIMVS VOBIS, ET NON SALTASTIS, LAMENTAVIMVS ET NON PLANXISTIS. VENIT ENIM IOHANNES NEQVE MANDVCANS NEQVE BIBENS, ET DICVNT: DAEMONIVM HABET. VENIT FiLivs HOMINIS MANDVCANS ET BIBENS, ET DICVNT: ECCE HOMO VORAX, ET POTATOR VINI, PVBLICANORVM ET PECCATORVM AMICVS. ET IVSTIFICATA EST SAPIENTIA A FILIIS SVIS. Sensus iste est : Dixi uobis de Iohanne quia angelus, uel Helias est, angelus non societate naturae, sed officii dignitate, Helias non

proprietate personae, sed spiritu et uirtute. Et si habetis aures audiendi, consequenter audire et intelligere debuistis, quia ego 089 sum dominator quem uos quaeritis, e angelus testamenti quem uos uultis, et nunc ueni pro salute generis humani, antequam ueniat | A 71V

dies meus, dies iudicii magnus et horribilis. Vos autem neque praecursionem eius neque aduentum meum suscipere parati estis

496 Mt. 26, 52. 497 Lc. 22, 38. 506 Benedictus, Reg. zn. 72, 1- CSEL ySp-e62Nbhiero eoo 6s): 509 Eccle. 3, 5. 8. 532!cbIoelt2 451.

498fuit] erat D — hucusque necessarium fuit] his usque necessarium /, ego addo huc (his usque nec) fuit zz zarg. ? — 499 nondum supra //n. B. 503 non est supra lin. A, om. Bt 526 uel] quia B^ — 531 ueniet /

^

280

SVPER MATTHEVM

IX

aut parari uultis, contra uosmetipsos diuisi, et quam imparati sitis 53

^

54 o

finis utriusque probabit, finis meus, finis Iohannis. Cw ergo similem dicam generationem istam, cuius tempore et Iohannes

quasi angelus praeuenit, et ego dominator statim ueni, triginta annos, et paulo plus uobiscum morati, qui sunt dies unius generationis ?Similis est pueris sedentibus in foro, et cetera. Quam boni pueri, qui dicunt, cantawimus, lamentauimus. Quam mali et quam stulti pueri, quibus dicunt, «on saltastis, non planxistis !Puerorum cantantium primus et praecentor optimus erat ipse Dominus noster Iesus Christus, de quo Deus Pater in Esaia loquitur: Ecce puer meus exaltabitur et eleuabitur, et sublimis erit ualde. Et alibi puer idem ipse dicit: Ecce ego et pueri quos mihi dedit Deus. Huiusmodi puerorum cantatio fuit, quam puer iste primus sic incepit ut cum publicanis et peccatoribus manducaret, quatenus per hanc benignissimam condescensionem beneuoli redderentur ad audiendum bonum nuntium, scilicet paratam sibi esse remissio-

2b o

nem peccatorum. Ad huiusmodi cantationem Iudaei non saltaue- PIS 36 runt, non exultauerunt, non in bonis operibus sese excitauerunt,

56o

immo cantanti huic et pueris eius, scilicet apostolis, inuiderunt et ipsum maxime blasphemauerunt. Propterea dicit: Vent Filius hominis manducans et bibens, et dicunt : Ecce homo uorax, et botator uini, publicanorum et beccatorum amicus. Puerorum lamentantium primus uel maximus erat Iohannes, qui peccatis arguendis asperrimus: Genimina, inquit, uiperarum, quis ostendit uobis fugere a uentura ira? — Erat autem uestitus ilis cameli, et zona. pellicea circa lumbos eius, et locustas et mel siluestre edebat. Hoc totum lamentatio erat. Ad huiusmodi lamentationem non planxerunt, quia paenitentiam non egerunt, immo et uelut insanum exeserati sunt. Propterea dicit: Venit Iohannes neque manducans neque bibens, et dicunt: Daemonium habet. Nonne ergo inexcusabilis est generatio haec? Plane inexcusabilis, ut stulti pueri, Deus autem,

$6 j

yr Oo

uel Sapientia Dei non est unde arguatur, |ita ut constanter dicere C ro4V possit : Quid ultra debui facere tibi, et non feci ? Propterea dicit : Et i'ustificata est sapientia a filiis suis. Tustificata ueraciter iustificatione illa, quam psalmista desiderans dicebat: wt iustificeris in sermonibus tuis, el wincas cum iudicaris. Vere magna et gloriosa iustificatio, cuius apostolus hoc modo meminit: Quid enim si

25:2-

543 Is. 52, 15. 545 Is. 8, 18. 547 cf. Mt. 9, 10. 548 Isidor., Ezyz. 2, 55/7 cus. 558 cf. Mt. 5, 4. 563 cf. Rom. r, 20. 566 Is. 5, 4.

568 Ps. 5o, 6.

570 Rom.

5, 5-4.

534 uos ipsos 4C 542 praecentor] praeceptor B/ 543/544 ecce puer meus| ecce intelliget seruus meus V/z/g. — 545 idem supra /in. .A dedit mihi ^ 4 Deus|Dominus Vzg. ^ 546iste puer - D —— 554 uorans Bf, lege uorax ij marg. ! ^ 558 habebat uestimentum de pilis camelorum...esca autem eius l/z/g. 561 exeserati] detestati B7 567 suis] hominum B

SVPER MATTHEVM

IX

281

quidam illorum non crediderunt? Numquid incredulitas illorum fidem Dei euacuauit ? Absit ! Est.autem Deus uerax, omnis autem homo mendax, sicut scriptum est, ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas cum iudicaris. Poterat ergo sic dicere, et iustificatus est Deus in sermonibus suis, fideliter adimplendo quod patribus promisit, proximus factus per assumptionem carnis generationi huic ingratae et mendaci, sed quia de pueris similitudinem propo-

3n

suerat, dicere maluit, e£ iustificata est | sapientia a filiis suis, quia A 72

uidelicet pueri qui dicunt, cantauimus, lamentauimus, ipsi sunt $80 sapientiae filii, et ipsorum cantare siue lamentari

est, iustificare,

laudare et glorificare sapientiam Dei, cuius summum opus est incarnatio siue aduentus Filii Dei. TvNc cOEPIT I[ESVS EXPROBRARE CIVITATIBVS IN QVIBVS FACTAE 11, 20-24 SVNT PLVRIMAE VIRTVTES, QVIA NON EGISSENT PAENITENTIAM. 585 VAE TIBI CHOROZAIN! VaE TIBI BETHsAIDA! OviA si IN TvRO ET SIDONE FACTAE ESSENT VIRTVTES QVAE FACTAE SVNT IN VOBIS, OLIM IN CILICIO ET CINERE PAENITENTIAM EGISSENT. VERVMTAMEN DICO VOBIS, TYRO ET SIDONI REMISSIVS ERIT IN DIE IVDICII QVAM VOBIS. ET TV, CAPHARNAVM, NVMQVID VSQVE IN CAELVM EXALTAi9 BERIS? VSQVE IN INFERNVM DESCENDES. QVviIA SI IN SoDowuis FACTAE FVISSENT VIRTVTES QVAE FACTAE SVNT IN VOBIS, FORTE MANSISSENT VSQVE IN HANC DIEM. VERVMTAMEN DICO VOBIS QVOD TERRAE SODOMORVM REMISSIVS ERIT IN DIE IVDICII QVAM TIBI. Miro modo post illam sententiam quam dixit, e ?usttficata est 59 ^ sapientia a filis suis, ita subiunctum est: T'wnc coefi Iesus exprobrare ciuitatibus illis. Nam uere capitulum hoc magnum est, et PIS a sanctis patribus scrupulose tractatum, qui utique sapientiae filii sapientiam eandem in omnibus iustificare studuerunt. Ecce enim quasi oppositum. S:, inquit, 2» Tyro et Sidone factae essent uirtutes 600 quae factae sunt in uobis, olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. Si in Sodomis factae fuissent uirtutes quae factae sunt 1n te, o Capharnaum, forte mansissent usque in hanc diem. Cur ergo illuc uel illuc praedicatores non misit ? Cur uirtutes, quatenus fierent in eis, non procurauit ? Itaque consequens uisum est quod illos saluos 6o

I

610

fieri noluerit,

et deficiente

ratione

hoc

solum

sufficere

nobis

uoluerunt, quia cuncta Dei iudicia iusta sunt, et quia nemo potest uniuersum eorundem iudiciorum Dei penetrare profundum. Sed nos excitati quorundam modernorum importunitate, qui sentire uisi sunt contra illam apostoli sententiam : Qut omnes homines uult saluos fieri et ad agnitionem ueritatis uenire, animaduertimus non 576 cf. Lc. 20, 36. 23043

606 cf. Ps. 18, 10.

607 Rom. t1, 535.

609 1 Tim.

574 dicere sic ^ B: 575 in sermonibus suis Deus ^ B 580 filii sapientiae ^ B/ iustificari B/ — 592 vosis] rE /— 595 Iesus oz. -ABCD Vulg. | 599si]etpraem..AC ^ €600cinereetcilicio - 4D — 604 illas saluas D

282

SVPER

MATTHEVM

IX

consequi quod illos Deus saluos fieri noluerit, scilicet Tyrios et Sidonios atque Sodomitas, quoniam uirtutes in eis fieri, per quas ad paenitentiam agendum excitarentur, non procurauit. Hoc potius consequenter intelligi debet, quod de illorum paenitentia 61 — non curauit. Numquid |enim quaeuis paenitentia curae esse debet Deo altissimo? Non utique, sed paenitentia illa, quae est secundum Deum, qualem.tunc ipse praedicare incipiebat, dicens: Paenitentiam agite: appropinquauit enim regnum caelorum. Est autem alia paenitentia secundum saeculum, qualem agere potuit 620 impius Ahab, scindens uestem suam et cooperiens cilicio carnem suam ieiunansque et dormiens in sacco et ambulans demisso capite propter sermones Heliae quos dixit: Sz mortuus fuerit Ahab in ciuitate, comedent eum canes, si autem mortuus fuerit in. agro, comedent eum uolucres caeli. Numquid iste paenitentiam egit propter regnum caelorum? Non utique, sed propter regnum terrenum, propter uitam praesentem, et ne insepultus proiceretur contra honorem regium. Similiter Niniuitae numquid paenitentiam egerunt propter regnum caelorum ? Non utique, sed propter hoc tantum ne subuerteretur illa Niniue. Numquid uero paeniten630 tiam pro causa huiusmodi agere, idem est quod | saluum fieri uel saluum esse ? Illa namque paenitentia salutem affert, quae secundum Deum est, quae pro spe agitur saeculi uenturi, pro metu gehennae, pro amore uitae aeternae. Vnde diligenter notandum quia non dixit, si in Tyro et Sidone, si in Sodomis factae fuissent

C 105

A 72V

65 — uirtutes quae factae sunt in uobis, salui fuissent ; sed o/zm, ait, in cilicio et cinere paenitentiam egissent, et forte mansissent usque in hunc diem, quorum neutrum idem est ac si diceret, salui fuissent. Vt igitur et in isto non solum fideliter, uerum etiam scienter

iustificata sit sapientia a filiis suis, quaerenda erat diligentius intentio praesentis capituli, et Deo dante citius occurrit, Intendit enim demonstrare dicendo haec Dominus noster Iudaeos cunctis PL 1518 gentibus, etiam infidelibus, esse deteriores. Duo enim illis praedicabat et ut crederent uirtutes faciebat, scilicet et temporale excidium loci uel gentis, quod futurum erat, et factum est a 64 ^ Romanis, et aeternam poenam gehennae ignis, quae in die iudicii parata est diabolo et angelis eius, et hominibus impiis, Cum utrumque praedicaret Iudaeis, paenitentiam non egerunt. Vnum horum si fuisset praedicatum Sodomitis, Tyriis ac Sidoniis, cum 640

618 Mt. 5, 2.

619 cf. Greg., Hoz. in Ex. 10, 44 - PL 76, 904. 620 5 Reg. 631 cf. supra 9, 619. 644 cf. Io. 11, 48. 645

2352-71 629 cf. Io. 5, 5. 9122* CESMtE25 S 41:05

612 quoniam 613agendam idem est] id est horum] uerbum

sque fieri oz. B/ addo dum in eis fieri uirtutes 77 marg. / 4D 620 cooperiens] co- o». B? — 622 dixerat B/ — 630 / 635 saluae C 637 hanc C; 638 in oz. 648 Tyris 7 /, nondum B

SVPER MATTHEVM

IX

283

testimonio tantarum uirtutum, scilicet temporale exterminium, quod passuri erant, paenitentiam egissent, sicut et prophetis Dominus dicere solebat. Exempli gratia :Et si ad illos mitterem te, ipsi audirent te. Domus autem Israhel nolunt audire te, quia nolunt audire me. Et hoc in Niniuitis est probatum. Porro alterum, si tunc praedicatum illis fuisset regnum Dei, non credidissent neque 65 ^ paenitentiam egissent. Vnde nec fuissent salui, et idcirco praedicatores eis mittere non curauit. His dictis pro quaestione difficili, nunc ipsa scrutemur uerba praesentis capituli. Vae tibi, inquit, Corozaim ! uae tibi Bethsaida ! Quoniam Corozaim interpretatur hoc mysterium meum, pulchre per hoc ipsum uocabulum commosequi mysticum, incipientes ab 660 nemur in his uerbis sensum

650

interpretatione nominum.

Corozaim

uero, cui «ae intentatur et

interpretatur, ut iam dictum est, hoc mysterium meum, generationis illius, contra quam maxime loquitur, significat super|biam siue C 105V sapientiam uanam, cui, dum absconduntur haec, ut postmodum est, nimirum quodammodo dicitur: Hoc mysterium meum uobis absconditum, non uobis, sed paruulis est reuelandum.

665 dicturus

Bethsaida,

cui similiter uae imprecatur,

frugum, siue domus uenatorum 670

interpretatur domus

et illorum significat auaritiam;

quos eiciens, scriptum est, ait, domus mea domus orationis uocabitur ; uos autem fecistis illam speluncam latronum. Capharnaum, cuius exaltationem percutiens :Descendes, ait, usque in infernum,

interpretatur uilla consolationis et eos omnes denotat qui ab isto saeculo capiunt consolationem. Exempli gratia, ut ille diues, qui dicebat animae suae: Anima, habes multa bona posita 1& annos 67 — plurimos, requiesce, comede, bibe, epulare, et his dictis quasi exaltatus in caelum, eadem nocte descendit usque in infernum. Tales quales istis tribus nominibus denotantur notissimi, generationis illius pueri fuerunt, quia non per ignorantiam, sed per superbiam et per inuidiam saltare noluerunt, et propter | auari- À 73 680 tiam plangere noluerunt ad euangelicae praedicationis cantum siue lamentum. Econtra gentes, quae ignorabant et errabant, et audito euangelio uisisque uirtutibus crediturae erant, per haec nomina mystice designantur Tyrum, Sidonem et Sodomam. Tyrus namque angustia, Sidon uenatio, Sodoma muta siue silens pecus 685 interpretatur. Talis erat gentilitas. Erat enim in angustia, uideli651 Ez. 5, 6-7. 653 Ion. 5, 1 ss. 658 Hier., Lb. int. heb. nom. 61, 8 - CC v2xspunoss 667 ib. 6o, 21. 669 Mt. 21, 15. 672 Hier., ib. 64, 12 p. 139. 674 Lc. 12, 19. 683 Hier., ij. 30, 20 p. 97; 10, 17 p. 71. 684 Hier., b. (95 3t) o3 "rATG

653probatumest — B/ — 654fuissetillis ACD —— 657 inquit om. ACD 661 uero] ergo B/ intentatur oz. Bf 666 est supra lin. AA, om. Bt reuelandum] tradendum D .— 667 imprecaturom.B/ ^ 669inquit.4 — 671 679 per om. C descendens C — 676 descendit supra fin. B.— 677 talium B7 685/686 erat usque circumdata om. D 681 errabant et ignorabant — CD

^

284

SVPER MATTHEVM

IX

cet sicut Tyrus mari ita profundo ignorantiae circumdata. Erat uenatio, scilicet malignorum spirituum, quasi deorum, ut putabat, PL 1519 laqueis irretita. Erat muta uel quasi pecus silens, quia sola quae carnis sunt sapiens, ea quae sunt spiritus cogitare aut loqui 69 [9] nesciebat. Talium ante aduentum Christi nonnulli, scilicet Niniui-

tae, paenitentiam egerunt pro solo metu temporalis exterminii ; post aduentum uero eiusdem Christi, quam multae gentes pro solo auditu iudicii uel saeculi uenturi, Iudaeis in incredulitate perseuerantibus, cum utrumque ut supra iam dictum est praedicatum 69 ^ fuisset eis. In his et in caeteris huiusmodi iudiciis iustificatur sapientia a filiis suis, et non a semetipsis, sed ex reuelatione supernae gratiae hoc habent, ut eam iustificare norint. Vnde protinus euanglista subiungit : IN ILLO TEMPORE

RESPONDENS

[Esvs, DIXIT : CONFITEOR TIBI, 11, 25-26

7oo PATER, DOMINE CAELI ET TERRAE, QVIA ABSCONDISTI HAEC A SAPIENTIBVS ET PRVDENTIBVS, ET REVELASTI EA PARVVLIS. ITA, PATER, QVONIAM SIC FVIT PLACITVM ANTE TE. Ad ea quae sibi in Scripturis dici nouerat, qualium unum est illud quod supra demonstrauit, Ecce ego mitto angelum meum ante 7o; faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam ante te, respiciebat ut diceret : Confiteor tibi, Pater, Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et brudentibus et reuelasti ea baruulis. Et idcirco pulcherrime atque sanctissime dictum est: In illo tempore respondens Iesus. De his maxime Scripturarum uocibus, quae ex persona 710 Patris ad Filium uel de Filio proferuntur,

illud sciendum

quia

tanta tamque gloriosa continent sacramenta, ut pro ipsis confessionem, id est laudationem merito spondere debuerit ipse Filius.

Exempli gratia, ut est illud: Exsurge, |gloria mea exsurge, bsalte- C 106 rium et cithara. Huic dicto ex persona Patris respondens Filius : 71 E Exsurgam, inquit, diluculo, statimque sequitur :Confitebor tibi in populis, Domine, et psallam tibi in nationibus. Et in alio psalmo dicit : Propterea confitebor tibi in nationibus, Domine, et nomini tuo psalmum dicam. Praemiserat autem de paruulis quidem, quibus haec reuelanda erant : Populus quem non cognoui seruiuit mihi, in 720 auditu auris obediuit mihi, de sapientibus autem et prudentibus, quibus haec abscondita et abscondenda erant : Filii alieni mentiti sunt miu, filii alieni inueterati sunt, et claudicauerunt a semitis suis. Igitur secundum Scripturas ueritatis loquens et confitens, id est laudans, postquam contra superbos dixit, cantauimus uobis et non 72 ^ saltastis, lamentauimus et non planxistis, quasi consolatus consola-

$0.

704 Mt. 11, 10 (Mal. 5, 1). 713 Ps. 56, 9. 715 ib. 9. 10. 72A Mt. 11, 17. 721 zb. 46. 719 zb. 45.

689 ea oz. AD

703 ea] haec CD

confessione...laudatione.. .respondere B

est unum

e ACD

TIT PsS17,

711/712

SVPER MATTHEVM

75e

125

^

IX

285

tione, quam per prophetam hoc modo praedixit : Heu, consolabor super hostibus meis, et windicabor de inimicis meis, quia abscondisti, inquit, haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea baruulis. Et AIUSY repetens appellationem | reuerendam pro rei magnitudine, :/a, inquit, Pater, quoniam sic fuit placitum ante te. Vtique haec dicens et ita confitens, facit ipse primus et princeps quod dixerat, et tustificata est sapientia a filiis suis, iustificat enim assumptus homo diuinitatem in iudiciis suis. Et notandum quod Deum creatorem DIS oo omnium suum Patrem, caeli autem et terrae Dominum uocat. Eiusenim solius natura Deus Pater est, caeli autem et terrae, id est

omnium uisibilium atque inuisibilium Dominus est. Sequitur: OMNIA MIHI TRADITA SVNT A PATRE MEO. ET NEMO NOVIT FILIVM l11-27 NISI PATER, NEQVE PATREM QVIS NOVIT, NISI FiLIVS, ET CVI VOLVERIT FILIVS REVELARE. Quorsum tendit haec summa enuntiatio? Eo nimirum ut ani740 maduerterent audientes quod non esset ipse, wt putabatur, filius Ioseph, immo esset filius omnipotentis, omnia in potestate habentis Dei; et poterat quidem dicere sic, non sum filius Ioseph, sed

sum

Filius Dei:

sed inuidiam

maiorem

excitaret

hic modus

74 ^ locutionis. Maluit ergo dicere, omnza mihi tradita sunt a Patre meo.

In quo dicto et sonus suauior et sensus idem est: Nemo enim, nisi

solus Deus, omnia tradere potest Filio suo. Hoc ipsum autem cum

auctoritate Scripturae dicit. Exempli gratia: Asfzciebam, inquit Danihel, zn uisu noctis, et ecce in nubibus caeli quasi Filius hominis 5o ueniebat, et usque ad antiquum dierum peruenit, et àn conspectu eius obtulerunt eum, et dedit ei potestatem et honorem et regnum, et omnes populi, tribus, et linguae ipsi seruient. Amplius autem ex eo quod sequitur, demonstrat longe supra esse quam si esset, wt putabatur, filius Ioseph. Et nemo, inquit, nowit. Filium, nisi. Pater, neque Nonne 3/55] Patrem quis nouit nisi Filius, et cui uoluerit Filius veuelare. hominem illum, qui haec loquebatur, se nosse arbitrabantur? Immo nimis illum se nosse putabant, maxime homines patriae eius, unde et postmodum scriptum est: Ef wentens in patriam suam, docebat eos in synagogis eorum, ita ut mirarentur et dicerent : Vnde est huic sapientia haec et uirtutes ? Nonne hic est fabri filius ? nonne mater eius dicitur Maria, et fratres evus Iacobus et Ioseph et Simon et Iudas. Et sorores eius nonne apud nos sunt ? Vnde ergo huic 726 Is. 1, 24. 732 Mt. 11, 19. 732 cf. Rupett., De diuin. off. 9, 579 CCCM 7, p. 514. 735 ef. symbolum Credo in unum. 741 Lc. 5, 25. 742 cf. symbolum Credo in Deum. 748 Dan. 7, 13-14. 253.1:643392-909758:M t.

15,654239. 726 praedixi hoc modo — B; — 728inquitow.; ^ 732estom. Bt — 733 diuinitatem ozz. B/ — 734 Patrem suum — B; 745ergo]enim D — 746 et! om.t | 749in?| cum V/zis. 750 ad] et 4 760 est! non in Vulg. ^ fabri supra lin. A 762 nonne zt zarg. /À

286

76

—-

SVPER MATTHEVM

IX

omnia ista? Et scandalizabantur in eo. Adeo totum se illum nosse putabant et male putabant. Opportune ergo ipse, qui, sicut apostolus ait, s? nos negauerimus eum, fidelis permanet, | negare seipsum non potest, opportune, inquam, et ut omni mundo necessa-

C 106v

rium erat, confitetur quia Filius Dei sit. Nam uere illi qui aures

779

illas quas ista dicturus requirebat, dicens : Qui Aabet aures audiendi, audiat, confessio ista confessio magna est, quia sicut de Iohanne narrat euangelista, dum interrogaretur : T'u quis es ? ei confessus est et non negauit, et confessus est quia non sum ego Christus, ita. et secundum confessionem istam ubi hic interrogatus, fw es qui uenturus est, an alium exspectamus ? — confiteor, inquit, tibi Pater, et cetera, recte dicat prudens auditor quia confessus est et non negauit, et confessus quia ego sum Christus Filius Dei. Nec uero sensus iste priorem destruit, quo, cum dicimus confessionem pro laude accipi, solemus uti testimonio uerbi praesentis, | quo dixit, A 74

confiteor tibi, Pater, quia uera laus est confessio ueritatis, quam in illo tempore confiteri coepit, confitendo se esse Filium Dei uerbis 73o

istis, omnia mihi tradita sunt a Patre meo, et nemo nouit Filium, nisi

Pater, neque patrem quis nouit nisi Filius, et cui uoluerit Filius reuelare. Et in confessione hac perseuerauit usque ad mortem, ubi et coram Pilato dixit: Ego in hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum ut testimonium perhibeam ueritati. Et coram principe sacerdotum, dicente: Adzuro te per Deum uiuum, ut dicas nobis si tu es Christus Filius Dei, respondit: Tu dixisti. Pro hoc nomine martyrizatus est ipse testis fidelis, clamantibus Iudaeis ad Pila-

tum: Nos legem habemus, et secundum legem nostram debet mori, quia Filium Dei se fecit. Et ne quis dubitet testimonium illud recte dici, Paulus apostolus ad Timotheum dicit : Praeci799 confessionem pio tibi coram Deo, qui uiuificat omnia, et Christo Iesu, qui testimonium reddidit sub Pontio Pilato, bonam confessionem, ut serues mandatum. Vere bona confessio, qua ueritas incarnata simul utrumque asserit, uidelicet et quod ipse Iesus Christus Filius Dei 795 sit, et quod utraque natura, scilicet diuina pariter et humana, non duae personae, sed una persona sit. Non enim dicit, omnia mihi tradita sunt a Patre uerbi mihi insiti, sed a Paítre meo, inquit : cum utique constet, quod diuina Christi natura, Verbum

Deus nihil

umquam non habuerit, sed humanae tantum naturae traditum sit 76572 lim-25»u3783 Io. 18, 37.

768 Mt. 11, 15. 785 Mt. 26, 65.

770 Io. 1, 20. T12 Mt. 11, 2. 25. 786 ib. 64. 787 cf. Theodosius, De

sifu terrae sanctae 2 - CSEL 39, p. 137, 165; 139,6 ; 143, 12 ; cf.passiones Irenaei ep. 6 ; Petri, Andreae, Pauli et Dionysiae martyrum 6 ; "Andreae bren. 8. 787 cf. Apoc. 1,

jn

788 Io. 19, 7.

290

Tim. 6. 135-

763 nosseilum ^ B? ^ 765 negauerimus] non credimus ille L/g. 776 istesensus —- /ACD — 778uere B/ est] ei add. /, B supra lin. — 780 nemo supra lin. .A 784 ut asque ueritati azfepon. 783 et a.h.u.i. mundum ACD 788 nostram os. / — 795 natura oz. B — 798 quod] quia B/

PE x24

SVPER MATTHEVM

IX

287

8oo quod ante non habuerat, scilicet omnis potestas in caelo et in terra. Interea sciendum quia, sicut, ubi dixit, neque Patrem quis nouit, "isi Filius, subiunxit, et cui uoluerit. Filius reuelare, ita. ubi

praemisit, e£ nemo Filium nouit, nisi Pater, subaudire oportet, et cui uoluerit Pater reuelare, nam sicut de reuelatione, qua Patrem

reuelat Filius, testimonium hoc habemus: Pater, manifestaui nomen tuum hominibus quod dedisti mihi :et cetera huiusmodi : ita et de reuelatione qua Filium reuelat Pater, testimonium illud habemus: Beatus es, Simon Bar-Iona, quia cavo et sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus qui in caelis est. Ipsius autem 810 reuelationis operatio sancti Spiritus aspiratio est, per quem cognoscitur Filius, cognoscitur Pater, cognoscitur et ipse qui unus amborum Spiritus est. In qua reuelatione quantae diuitiae, quanta consolatio sit, ex uerbis sequentibus uult intelligi.

8o

^

VENITE AD ME, OMNES QVI LABORATIS ET ONERATI ESTIS, ET EGO 11, 28-30

81; REFICIAM VOS. TOLLITE IVGVM MEVM SVPER VOS, ET DISCITE A ME QVI MITIS SVM | ET HVMILIS CORDE, ET INVENIETIS REQVIEM C 107 ANIMABVS VESTRIS. [VGVM ENIM MEVM SVAVE EST, ET ONVS MEVM LEVE. Quam uera sint ista ille scit qui experiri meruit, qui postquam 820 laborauit

et oneratus

fuit, uocem

hanc

audiuit

inuitantis,

et

refectus est. Exempli gratia, Paulus apostolus, qui dixit, qwza scriptum est, quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit. Deus his qui diligunt illum, PL 1522 statimque subiunxit, nobis autem reuelauit. Deus per Spiritum 82; Suwm,ipse expertus est. Laborauit enim in eo, maxime quod ad/Auc

spirans minarum et caedis in discipulos Domini, persequebatur eos usque ad mortem, alligans et tradens in custodias uiros et mulieres, et oneratus fuerat non solum onere peccatorum, uerum etiam onere quod portare contendebat |caerimoniarum carnalium, quod neque A 74V

83o paíres nostri, ait Petrus apostolus, neque nos portare potuimus. Audiuit beatam inuitationem hanc, et uenit, et refectus est. Non

quidem iam tunc pleno conuiuio satiatus est, sed paruo interim gustu refectus, donec ueniret quod perfectum est. Quid putas illa refectio uel quantum habet suauitatis ?Quantum reficit ? Paruus 85 — iste gustus, uere fateor et non incertus credo, quia nullo potest exprimi eloquio. Sentiri potest, dici non potest. Quanto magis illa refectio? Et quotusquisque est, qui illud quoque quod sequitur, digne possit appendere? Tollite, ait, iugum meum super uos, et 800 Mt. 28, 18.

824 ib. 10. Coft.3, Xo.

805 Io. 17, 6.

825 Act. 9, 1.

808 Mt. 16, 17.

827ib.22,4.

82131 €o£22, 9.

| 829 ib.15, 10.

833 cf. 1

807etoz.: 812/813 consolatio quanta - D — 819ista]illa D — 825 suum sapra sanctum corr. /A, sanctum D laborauerat B/ 834 refectio] perfectio ABD/(C corr. pon. re- supra per-) — 836edici 4B? — 837 perfectio B/

*

288

SVPER MATTHEVM IX

discite a me quia mitis sum el humilis corde. O laborantes, o onerati, qui cum iugo peccati et onere mortalitatis, quod commune est humano generi, regum quoque uel dominorum dura imperia sustinuistis, quales potius ferae quam homines merentur dici, sicut habemus apud Danihelem praesignatum, per quattuor facies ferarum, leaenae et ursi, pardi et illius sine nomine bestiae terribilis atque mirabilis, dentes magnos, dentes ferreos habentis,

o uos, inquam, defessi ac detriti iugo dominorum

huiusmodi,

uenite, ait, ad me, el ego reficiam uos. Ecce enim facies mea facies est

hominis, et ecce ego sum ille Filius hominis, qui post illas feras ueni in nubibus caeli, et usque ad antiquum dierum perueni, antiquum dierum Patrem meum, cui nunc confitens dico, quia abscondistt haec a sapientibus et prudentibus, et, reuelasti ea baruulis. Non sum ut ferae illae, sed homo sum »nitis et humilis corde. Sub iugo illorum, non hominum, sed ferarum, laborastis et onerati fuistis :

sub iugo meo inuenietis requiem animabus uestris, quia iugum meum suaue est, el onus meum leue : ita ut scienter dicatis quia me nosse, uiuere, et mihi seruire, regnare est.

u

on

IN ILLO TEMPORE: ABIIT IESVS SABBATO PER SATA: Disci- 12, 1-8 PVLI AVTEM EIVS ESVRIENTES, COEPERVNT VELLERE SPICAS ET MANDVCARE. PHARISAEI AVTEM VIDENTES, DIXERVNT EI: ECCE DISCIPVLI TVI FACIVNT QVOD NON LICET EIS FACERE SABBATIS. ÀT ILLE DIXIT EIS: NON LEGISTIS QVID FECERIT DAVID, QVANDO ESVRIIT, ET QVI CVM EO ERANT, QVOMODO INTRAVIT IN DOMVM DEt, ET PANES PROPOSITIONIS COMEDIT, QVOS NON LICEBAT EI EDERE, NEQVE HIS QVI CVM EO ERANT, NISI SOLIS SACERDOTIBVS ? AvT NON LEGISTIS IN LEGE, QVIA SABBATIS SACERDOTES IN TEMPLO SABBATVM VIOLANT ET SINE CRIMINE SVNT? DICO AVTEM VOBIS | QVIA C 107* TEMPLO MAIOR EST HIC. SI AVTEM SCIRETIS QVID EST, MISERICORDIAM VOLO ET NON SACRIFICIUM, NVMQVAM CONDEMNASSETIS PL 1525 INNOCENTES. DoMINVs EST ENIM FILIVS HOMINIS ETIAM SABBATI. O uos paruuli, quibus Pater ista reuelauit, quid uobis per istam rem gestam reuelatione dignum emicuit? Multa enim alia fecit Dominus Zesus, quae scripta non sunt, et, si scriberentur per singula, nec ipsum, ait euangelista Iohannes, arbitror mundum capere eos qui scribendi sunt libros. Quare ergo de multis quae scripta non sunt, inter pauca istud conscribi dignum fuit, quod abiit Dominus Iesus sabbato per sata, et discipuli eius esurientes, coeperunt uellere spicas et manducare, Pharisaei autem uidentes, dixerunt ei: Ecce discipuli tui. faciunt quod non licet eis facere

843 Dan. 7 ss.

849 cf. Dan. 7, 15.

P. Bruylants, Les oraisons 2, 204 p. 64.

843 habemus] hactenus B: 855/856 nosse me

— B;

856 cf. orationem Deus auctor pacis -

871 Io: 21, 25.

844 ursi et — 869 ETIAM om. C

D

847 enim om. B;

SVPER MATTHEVM

IX

289

sabbatis ?Quare, inquam, nisi quia responsio quam respondit eis, 880 multum pertinet ad uenerabilem confessionem illam, qua, ut iam dictum est, | confessus est se esse Filium Dei, sic incipiens: A 7;

Confiteor tibi, Pater, Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea pbaruulis. Dixit enim : Dico autem uobis, quia templo maior est hic. Ytem dixit : Dominus est enim 88; Filius

hominis

etiam

sabbati.

Nobis

scire haec

expediebat,

et

idcirco scripta sunt et scribi debuerunt tanta haec maiestatis eius praeconia. Quantum enim hoc est quod ait : Dzco uobis quia templo maior est hic ? Nam propter honorem nominis diuini magnum quid est templum, ita ut reuerentiam debeat templo quicumque cupit 89 o esse subditus et reuerentiam praestare Deo? Nimirum cum dicit, templo ma1or est hic, nec altare excipit, quo procul dubio nihil maius est quam Deus, cuius altare est. Nam propter nomen Domini, cui specialiter altare dicatum est, omni creaturae ipsum

altare reuerendum est. Ergo Deum Dei Filium sese hoc dicto confitetur, qui ueraciter templo uel altari idcirco maior est, quia 89 ^ Deus. Cum item dicit: Domnus est enim. Filius hominis etiam sabbati, profecto omnium Dominum et Deum sese esse uenerabiliter astruit. Nullus est enim Dominus sabbati, nisi Deus ipse qui sabbatum constituit. His dictis pro gloria illius iam dictae confes9o o sionis, consideranda sunt duo haec argumenta innocentiae, quibus discipulos defendit, dicens: 57 autem sciretis quid est, masericordiam uolo et non sacrificium, numquam condemnassetis innocentes. Primum est quod ita dixit : Non legistis quid fecerit Dauid, quando esurüt, el qui cum eo erant, quomodo intrauit in domum Dei et banes 9o; fropositionis comedit, quos non licebat ei edere, neque his qui cum eo erant,

nisi solis sacerdotibus,

duo

tunc

Dauid

fecisse

legitur,

quorum in altero sacerdotem, qui panes propositionis esurienti dedit, misericordia iustificat: et eum qui comedit necessitas excusat.

In altero autem

semetipsum

Dauid idem iure accusat,

91o dicens ad illum qui residuus erat, scilicet Abiathar: Sciebam in die illa, quod cum ibi esset Doec Idumeus, procul dubio annuntiaret Saul: Ego sum reus omnium animarum patris tui. Fefellerat enim eum dicens : Rex praecepit mihi sermonem, et dixit : Nemo sciat rem PL 1524 propter quam a me missus es, et cetera. Haec idcirco dixerim, ne

882 Mt. 11,25. 892 cf. Rupert., De diuin. off. 5, 1570, 1512 - CCCM 7, p. 185. 183 ; id., De Trin. 14, 1318 CCCM 2, p. 837 (Aug., Tract. in eu. Io. 45, 9; Greg., Hom. in Ex. 1, 12 ; Moral. 1, 55, 48). 910 1 Sm. 22, 22. 913 ib. 21,2.

884autem]enim /A4D — —886/887 praeconia maiestatis eius ^ C, pr. e.m. D 891altare] alia re C — 892 quam] nisi 4 893 dedicatum D 894 Deum]dum:; 896 enim est ^ CD(V'uig.) hominis supra Jis. D — 897 profecto swpra Am. C 898/899 nullus z:que constituit sub 4m. C 906 912/913 eum enim — B sacerdotibus solis ^ B7 . 910 illum] eum B7

x

290

SVPER

MATTHEVM

IX

; non satis congruum uideatur exemplum induxisse pro argumento innocentiae, discipulorum spicas Sabbato uellentium et manducantium. Nam Dominus quid in illa re | historica suo iudicio defenderit, satis indicat dicendo: S? autem sciretis quid sit, misericordiam uolo et non sacrificium, numquam condemnassetis innocentes. Quae sententia de propheta Osee sumpta, sicut illum sacerdotem de misericordia iustificat, qui melius existimauit esurienti laico dare panes propositionis, quam obseruare ritum illius sacrificii, sic econtra de inclementia condemnat Pharisaeos, qui mallent discipulos Christi fame perire, quam spicas sabbato uellendas 92 — concedere. Secundum siue alterum innocentiae discipulorum eius argumentum hocest. A ut non legistis in lege, quia sabbatis sacerdotes in templo sabbatum

uiolant,

et sine crimine

sunt?

Violant,

C 108

ait uidelicet

secundum ausum praeiudicii uestri. Nam reuera non uiolant in 959 priori tabernaculo semper introeuntes et sacrificiorum officia consummantes. Per singulos dies, ait lex, iugiter agnos anniculos duos, unum agnum mane, et alierum uespere, decimam partem similae | conspersae oleo tuso, quod habeat mensuram quartam ATZSM partem hin, et uinum ad libandum eiusdem mensurae in agno uno. 935 Alterum uero agnum offeres ad uesperam, iuxta ritum matutinae oblationis. Hoc agentes Sabbato aeque ut prima uel secunda sabbati, profecto sabbatum uiolant, si omnes opus absque ulla exceptione sabbati uiolatio est. Quid enim operosius est spicas uellere, an duos agnos anniculos caedere et pelles eorum detrahere 940 et eos cum libamentis suis offerre mane et uespere ? Sed ita demum sabbatum uiolatur, si quis faciat seruile opus. Seruilis operis definitio est uera praecepti contemptus. Exempli gratia: Cum essent filii Israhel in solitudine, et inuenissent hominem colligentem ligna die sabbati, obtulerunt eum. Moysi et. Aaron et uniuersae Qui recluserunt eum in carcere, nescientes quid super eo NOA ^ multitudini. facere deberent. Dixitque Dominus ad Moysen: Morte moriatur homo iste, obruat eum lapidibus omnis turba extra castra. Cumque eduxissent eum foras, obruerunt lapidibus et mortuus est sicut praeceperat Dominus. Opus illius hominis non ex ignorantia, non ex infirmitate, sed ex superbia uenit, et peccatum eius contemptus fuit. Recte ergo tamquam sabbati uiolator mori debuit secundum sententiam hanc ibidem praecriptam. Anima uero quae per super-

918 Os. 6, 6.

15, 30-31.

931 Ex. 29, 38-41.

942 Num. 15, 32-36.

952 Num.

915 exemplum induxisse] induxisse sermonem B7 — 920 Osee propheta — CD . 925concedere] uel comedere poz. supra concedere A 929 non reuera ^ C 9313gnos anniculos duos per singulos dies iugiter Vulg. 932 mane agnum — B: 942 uera est — Bf 951 sabbati uiolator — /

SVPER MATTHEVM

IX

201

biam aliquid commiserit, siue ciuis sil ille siue peregrinus, quoniam aduersus Dominum rebellis fuit, beribit de bopulo suo. Verbum enim 955 Domini contempsit et praeceptum illius irritum fecit, idcirco delebitur et portabit iniquitatem suam. Diceret aliquis illorum : idcirco sacerdotes Sabbato haec facientes sine crimine sunt, quia faciunt in templo Domini, ex praecepto eius qui Dominus est etiam Sabbati. PL 1525 Ad haec ille: Déco uobis, quia templo maior est hic, et Dominus est Filius hominis etiam sabbati. ET CVM INDE TRANSISSET, VENIT IN SYNAGOGAM EORVM: ET 1204915 ECCE HOMO HABENS MANVM ARIDAM. ET INTERROGABANT EVM DICENTES : SI LICET SABBATIS CVRARE, VT ACCVSARENT EVM ; IPSE AVTEM DIXIT EIS: QVIS ERIT EX VOBIS HOMO, QVI HABET OVEM 965 VNAM, ET SI CECIDERIT HAEC SABBATIS IN FOVEAM, NONNE TENEBIT ET LEVABIT EAM ? QVANTO MAGIS MELIOR EST HOMO OVE ? ITAQVE LICET SABBATIS BENEFACERE. TVNC AIT HOMINI: EXTENDE MANVM TVAM. ET EXTENDIT: ET RESTITVTA EST SANITATI SICVT ALTERA. Si, inquam, 9e prudens,

uerbis

non

credis,

et paruulus esse nondum

o tu quisquis

es sapiens

uel

didicisti, qualium supra in

confessione sua | meminit iste Filius Dei, iste maior templo, et C 108V Dominus etiam Sabbati, operibus crede, Numquid enim sic et sic operaretur, si in confessione ista fuisset mentitus: Confiteor tibi, inquiens, Pater, et omnia mihi tradita sunt a Patre meo, et templo 975 ma1or est hic, et Dominus est Filius hominis etiam sabbati ? Ille qui

semetipsum mendaciter magnificauit, qui, sicut per Hiezecihelem exprobratur illi, eleuans cor suum dixit: Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi, et ego feci memetipsum, quia mentitus est, idcirco

tamquam superbus iudicatus est, et nihil unquam diuinum, nihil utile fecit. Veniam ad homines quorum extollentia de Scripturis nota est. Maria prophetes, soror Moysi et Aaron, quia locuta est contra Moysen, dicens: Num per solum Moysen locutus est Dominus, nonne et nobis similiter locutus est? non impune transiit, sed tamquam superbe locuta, confusibilem poenam recepit, operuit 985 enim eam candens lepra quasi nix.Amplius autem Core, Dathan et Abiram in superbiam erecti et sacerdotium uindicantes sibi, poenam terribilem receperunt, alii caelitus igne consumpti, alii a terra uiui absorpti. Saul quoque rex quondam | electus Dei, propter superbiam deiectus, et maligno spiritui traditus est. Iste maiora de 999 semetipso confitens, quam aliquis illorum hominum peccatorum, maiora et maiori cum potestate fecit opera, quam aliquis homi980

969 cf. Io. 1o, 38.

supra 2, 575 (accessus).

971 cf. Mt. 11,25.

981 Num. 12, 2.

9710Eiz 1877255129505

985 i». 10; 16, 1 ss.

980 cf.

988 1 Sm.

I0: 14;

955 fecit irritum ^» »4C 960 sabbati] quibus uerbis si non credis o tu quisquis es operibus crede a47. B/ ——970 nondum esse —- B7; — 975 et om. A ' 982 contra zsque locutus est Zn marg. /À 987 uiui a terra c B: 989 deiectus] proiectus B7

6716

292

SVPER MATTHEVM

IX

num iustorum, ut est istud, quod protinus, cum dixisset, Dominus est enim Filius hominis etiam sabbati, transiens et ueniens in

synagogam ipsa die Sabbati, homini manum habenti aridam, non 99; precem fündendo, ut quiuis sanctus homo, sed imperando ut Deus dixit: Extende manum tuam, et extendit et restituta est sanitati. Igitur et ex hoc et ex ceteris operibus, quae post tantam confessionem illam fecit, qualia nemo alius fecit, uobis o sapientes et prudentes, constans esse debuisset, quia Dei Filium et etiam 1000 sabbati Dominum sese confitendo, non mentitus est. Sed quid sequitur ? EXEVNTES AVTEM PHARISAEI CONSILIVM FACIEBANT ADVERSVS

12, 14

EVM QVOMODO EVM PERDERENT. Ergo causa absconsionis, quam supra dixit: Quia abscondi|sti PL 1526 100; haec a sapientibus et prudentibus, inuidia ipsorum fuit. Superati enim et ueritate sermonis et potentia uirtutis, atque ideo de ignorantia inexcusabiles, consilium faciebant quomodo eum perderent: nec destiterunt eiusmodi sapientes et prudentes, a uera sapientia deinceps magis ac magis superati, et operibus bonis 1010 irritati, donec eum perderent, ut eis uisum est. Iusto igitur iudicio

abscondisti, inquit, haec a sapientibus et prudentibus. Quam uidelicet absconsionem continuo uerbis insinuauit mysticis, sapientia iustificata et iustificanda a filiis suis. Sequitur enim: IESVS AVTEM SCIENS, RECESSIT INDE, ET SECVTI SVNT EVM MVLTI, 12, 15-16 101; ET CVRAVIT OMNES, ET PRAECEPIT EIS NE MANIFESTVM EVM FACERENT. Nisi enim mysterium intelligas, in illa fraeceptione qua praecepit eis ne manifestum eum facerent, contrarium uidebitur ei quod sequitur : T'unc oblatus est ei daemonium habens, caecus et mutus, et 1020 Curawit eum, ila ut loqueretur et uideret. Et stupebant omnes turbae, et dicebant : Numquid hic est filius Dauid ? Pharisaei autem audientes, dixerunt: Hic nom eicit daemones, nisi in. Beelzebub. principe daemoniorum. Ergo in praeceptione huiusmodi mysterium est. Nimirum | forma serui homo exterior, consilio uel iudicio subser- C 1:09 1025 uiens insitae sibi diuinitati ita locutus est, ita praecepit ;consilium hoc erat, iudicium istud erat, recedere ab inuidentibus et

blasphemantibus Iudaeis, praecipere apostolis uel praedicatoribus suis ne apud illos docerent aut praedicarent, iuxta illud per Esaiam dictum : Et nubibus mandabo ne pluant super uineam meam 998 cf. 10. 5,25; 7, 3159, 335 15, 24; Act. 2, 22 cf. supra 9, 74. 186. 1007 cf. Rom. r, 20. 1012 cf. Mt. 11, 19. 1017 Mt. 12, 22-24. 1024 cf. Phil. 2, 6Y 1029 Is. 5, 6.

992istud]illud B^ — 996 et restituta est sanitati ;z zarg. A, oz. BDt — 1000 sese]seesse B/ — 1002rxevNrEs]rx-om.; — 1011aom.D etprudentibus om.D 1017 illa supra Jin. A 1025 diuinitatis 4^ — 1029 uineam meam] eam l/zig.

SVPER MATTHEVM

IX

293

1030 ?mbrem. Ad hoc pertinens propheticum subiungit euangelista testimonium. VT ADIMPLERETVR QVOD DICTVM EST PER ESAIAM PROPHETAM, 12, 17-21 DICENTEM : ECCE PVER MEVS QVEM ELEGI. DILECTVS MEVS IN QVO COMPLACVIT ANIMAE MEAE. PONAM SPIRITVM MEVM SVPER EVM, 1055 ET IVDICIVM GENTIBVS NVNTIABIT. NON CONTENDET, NEQVE CLAMABIT, NEQVE AVDIET ALIQVIS IN PLATEIS VOCEM EIVS. ARVNDINEM QVASSATAM NON CONFRINGET, ET LINVM FVMIGANS NON EXTINGVET, DONEC EICIAT AD VICTORIAM IVDICIVM, ET IN NOMINE EIVS GENTES SPERABVNT. 1040 Sienim in eo quod fraecefit eis ne manifestum ewm facerent, nihil aliud attendas, nisi quod littera sonare uidetur, quomodo per hoc adimpletum est illud quod hic in testimonio prophetico inter cetera dictum est, et iudicium gentibus nuntiabit ... et in nomine

eius gentes sperabunt ? Sed profecto in praeceptione mysterium est 104; mandati illius, quo, ut iam dictum est, mandare habebat nubibus

ne pluerent super uineam suam imbrem, id est apostolis suis, ne illis itmpenderent euangelicam praedicationem, et excusso puluere | pedum in eos, conuerterentur ad gentes, quod et factum est, et A 76v

hoc facto nimirum 2udicium gentibus wuntiauit el àn nomine eius 105c gentes sperant. Quam ob causam taliter mandare debuit ne apud Iudaeos praedicarent aut docerent? Vt adimpleretur, ait,quod dictum est de hoc puero

Domini,

de hoc electo et dilecto, bene

seruiente in forma serui. Non contendet neque clamabit, neque audiet PL 1527 aliquis in plateis uocem eius. 1055 Plane hoc nos intelligere uult, quod plena contentionis, plena clamoris praedicatio est, ubicumque Christus praedicatur Iudaeis. Nolunt enim audire, sed uerba uerbis contraria reddere et sine sensu clamare, ut uel clamando uideantur uicisse aut rationem habere cur euangelio non debeant cedere. Ergo son contendet, ait,

ro6o neque clamabit neque audiet aliquis in plateis uocem mandabit de se non praedicari illis, quia communiter sunt et clamosi, iuxta illud: Ne effundas sermonem auditus. Hinc est illud apostoli ad Titum : Stultas autem et genealogias et contentiones et pugnas legis dewita, 1065 inutiles

et uanae.

Item

ad Timotheum:

Stultas

eius, id est contentiosi ubi non est quaestiones sunt. enim

autem

et sine

disciplina quaestiones deuita, sciens quia generant lites. Seruum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes. Quod deinde sequitur: Arundinem quassatam mon. confringel, et linum fumigans non exstinguet, circa ipsos Iudaeos sic recte potest 1043 jassim.

, 1-4. 1045 cf. Gregor., Hom. in Ex. 6, 15 - PL 76, 1006 C e "7 cf. Mt. 10, 14. 1048 cf. Act. 15, 46. 1053 c£. Phil. 2; 7.

1062 cf. Eccli. 32, 6co//. Prou. 23, 9. — 1063 Tit. 5,9.

— 1065 2 Tim. 2, 25-24.

1034 coMPLAcviT] BENE Praezm. Vulg. 1035 gr oz. B/. 1045 quod D habeat B/ — 1049 gentibus z arg. 4, oz. D —— 1050sperabunt/ — 1051 ait ozz. f 1052 bene oz. D 1058 aut oz. D 1062 sunt supra /in. C

.

294 1070

SVPER

1080

IX

intelligi, ut illud: Cum iratus fueris, misericordiae recordaberis. Ecce enim ubi uenerunt

1075

MATTHEVM

Romani, gentemque et locum tulerunt,

ciuitasque et templum datum est in exustionem ignis, tunc utique arundo quassata est, et ex tunc linum fumigat longa captiuitatis dispersione palam cunctis exhibens suae calamitatis monimenta. Sed neque arundinem sic quassatem confringet, neque linum sic fumigans exstinguet, quia caecitas ex parte contigit im. Israhel, donec plenitudo gentium | subintraret, et tunc reliquiae saluae fient. Hoc est quod continuo dicit : Donec eiciat ad uictoriam iudicium, et in nomine eius gentes sberabunt. Illud namque iudicium, de quo alibi dixit : n (udicium ego ueni in hunc mundum, ut qui non uident, uideant, et qui uident, caeci fiant, relictis Iudaeis et gentibus in

C 109Y

nomine huius sperantibus, eicit, id est fortiter peruenire facit ad

1085

uictoriam, et in hoc ipso multum proficit, quod arundinem, id est iudaici populi leuitatem, modo supra dicto quassatam, non omnino confregit, et linum fumigans, id est eiusdem populi uetus sacerdotium,

Io9o

1095

IIOO

1105

igne, ut iam

dictum

est, perustum

non

omnino

exstinxit, sed semiustum nunc usque in dispersionem captiuitatis fumigare permittit. Multum, inquam, hoc ad illam uictoriam proficit, iuxta sensum illius uersiculi ex persona huius pueri per psalmistam prolati: Deus ostendet mihi super inimicos meos, ne occidas eos, ne quando obliuiscantur populi mei. Disperge illos in uirtute tua et destrue siue depone eos protector meus, Domine. Sequitur: TVNC OBLATVS EST EI DAEMONIVM HABENS CAECVS ET MVTVS, ET 12, 22-24 CVRAVIT EVM, ITA VT LOQVERETVR ET VIDERET, ET STVPEBANT OMNES TVRBAE, ET DICEBANT: NVMQVID HIC EST FILIVS DavID? PHARISAEI AVTEM AVDIENTES DIXERVNT: HIC NON EICIT DAEMONES, NISI IN BEELZEBVB, PRINCIPE DAEMONIORVM. Ordo uere mysticus ac diuinus, quando Dominus /esus sciens PLXIS28 cogitationes Pharisaeorum recessit inde, et sequentibus se praecepit ne manifestum eum facerent, tunc oblatus est ei daemonium habens, caecus et |mutus, et curauit eum, ita ut loqueretur et uideret, quia sic A 77 futurum erat et sic factum est, ut quando ex reuelatione Spiritus sancti et auctoritate Scripturae apostoli relictis blasphemantibus Iudaeis conuerterentur ad gentes, tunc gentes audientes gaude1070 Hab. 5, 2. 11252 58/0//402 277uersione iuxta Hebr. 1105 7». 46. 48.

1071 cf. Io. 11,48. 1072 cf. Is. 64, 11. 1076 Rom. 1080 Io. 9, 39. 1090 Ps. 58, 12. 1092 destrue : ex 1100 Mt. 12, 15-16 co//. 25. T103 CE ACEMEZ 57:

1077 gentium plenitudo — ACD fient supra Jin. A 1080 in hunc mundumueni — -ACD 1082huius]eius B/ — 1087dispersione B/ — 1089 puerihuius ACD — 10900stendit B/ — 1092 destrue siue oz. / depone eossiuedepone B — 1093sequituroz. B/ — 1094 Tunc] T- oz. B — 1096 esr supralin.C 1099 VIIII sub pag. JA (Kustode) 1100 Pharisaeorum] eorum Bt 1104 apostoli zz zarg. /A, om. BDt 1105 conuerterunt B/

SVPER MATTHEVM

IX

295

rent, seque ultro offerent: quarum omnis multitudo, quoniam a principe huius mundi diabolo possidebatur; idola colens, et creatorem suum nec nominare sciens, et quo ducebatur nesciens, recte IIIO

per hominem mutum.

designata

est daemonium

caecum

habentem,

et

Futurum autem et hoc erat, ut propter eandem gentium conuersionem Iudaei magis ac magis blasphemarent, mira insania gentibus inuidentes, gentium salutem odientes, ita ut ne audire quidem III$

paterentur hoc ipsum, quod de gentibus Deo cura esset. Exempli gratia: Cum Paulus ad plebem rationem reddens, illuc usque narrasset: Et dixit ad me: Vade, quoniam ego in nationes longe miltam te, audiebant autem eum, ait Scriptura, usque ad hoc uerbum,

II2O

1125

et eleuauerunt uocem suam dicentes : Tolle de terra huiusmodi, non enim fas est eum uiuere. Vociferantibus autem eis, et proicientibus uestimenta sua, et puluerem iactantibus in aerem, iussit tribunus induci eum in castra, et flagellis caedi et torqueri, ut sciret propter quam causam stc acclamarent ei. His atque aliis modis futurum erat ut contradicerent his quae ab apostolis dicerentur blasphemantes. Tantae blasphemiae initium simul et prodigium fuit, quod Pharisaei audientes dixerunt : H?c non eicit daemones, nisi in Beelzebub, principe daemoniorum. Et quia propter huiusmodi blasphemias et perseuerantem impietatem futurum erat, ut contra semetipsos diuiderentur

in quandam

similitudinem

daemonum,

quorum

participem in diuisione ipsorum sacrilegi dicere ausi sunt Filium (ODIO II30 Dei, uenerabilis mysterii pulcherrimus | ordo continuatur sic: IESVS AVTEM SCIENS COGITATIONES EORVM, DIXIT: OMNE 12,:25-29 REGNVM DIVISVM CONTRA SE DESOLABITVR. ET OMNIS CIVITAS VEL DOMVS DIVISA CONTRA SE, NON STABIT. ET SI SATANAS SATANAM EICIT, ADVERSVS SE DIVISVS EST. QVOMODO ERGO STABIT REGNVM EICIO DAEMONES, FILII VESTRI IN 115j EIVS? ET $1 EGO IN BEELZEBVB QVO EICIVNT ? IDEO IPSI IVDICES VESTRI ERVNT. SI AVTEM EGO IN SPIRITV DEI EICIO DAEMONES, IGITVR PERVENIT IN VOS REGNVM DE1i. AvT QVOMODO POTEST QVISQVAM INTRARE IN DOMVM FORTIS ET VASA EIVS DIRIPERE, NISI PRIVS ALLIGAVERIT FORTEM, ET TVNC 1140 DOMVM ILLIVS DIRIPIAT? Sciens, inquit, cogitationes eorum, uidelicet quod non per ignorantiam errarent, sed per inuidiam

blasphemarent,

quum

aliud

posset, istud in primis dicere maluit: Omne regnum in seipsum diuisum, desolabitur, et omnis ciuitas uel domus diuisa contra se, non 1145 stabit, sententiam utique ueram, cuius ueritatem in semetipsis expeturi erant.

1115 cf. Act. 22, 1.

AD

1116 Act. 22, 21-24.

1106 quorum D — 1116in nationesego — D — 1129 ausi sunt dicere — 1131 Iesus] I- oz. B 1143 maluit dicere — ACD

PL 1529

296

SVPER MATTHEVM

IX

Futurum namque, ut iam dictum est, hoc erat et factum est, ut

I150

Fl155

1160

regnum eorum et ciuitas praeclara ac ditissima Hierusalem de foris Romano exercitu circumdata intus triplici diuisione contra se diuideretur principibus diuisionum Iohanne, Eleazaro et Simone summa et media et inferiora ciuitatis loca tenentibus et mirabili insania contra semetipsos debacchantibus tam atrociter ut ipsi hostes scilicet Romani diros infelicium casus miserarentur, qui inter illorum. furias latronum, nulla pace intercurrente, consumebantur. Plane diuinitas, cui omnia praesentia sunt, hoc futurum

tamquam iam praesens uidebat, immo ut fieret aequissimo iudicio decernebat, quoniam sic dicebant et existimari uolebant de ipso Dei Filio, quod cum Beelzebub principe daemoniorum pactum habens, quod auditu quoque nefas est, concordi operatione per eum daemones eiceret. Et ut iustissimum iudicium intelligas, percontatur dicens ad eos: Et si ego in Beelzebub eicio daemones, filii uestri in quo eiciunt ? Ac si diceret : Et si uos nunc contra me tale uerbum

dicitis, quid facietis aut dicetis, eum

filios uestros,

scilicet apostolos, postquam glor?ficatus fuero, daemones eicere 1165 uidebitis manifesta operatione Spiritus sancti, non solum de corporibus obsessis, uerum etiam de templis uel delubris in quibus coluntur pro diis? Quid tunc dicetis? utique dicetis quia in Beelzebub faciunt haec. Si enim patremíamilias | Beelzebub AGIS uocastis, quanto magis domesticos eius ? Huiusmodi percontatioI17O ne praemissa, statim subiungit : /deo ipsi iudices uestri erunt. Nam reuera, si finem fecissent blasphemandi, saltem ubi clamauerunt :

Reus est mortis, et non solummodo uerbum huiuscemodi dixerunt contra Filium hominis, uerumetiam exsfpuerunt in faciem eius, et colaphis eum ceciderunt, et ad ultimum crucifixum fraetereuntes,

117j blaspbhemabant eum : $1, inquam, saltem tunc finem blasphemandi

1180

fecissent et non etiam post resurrectionem et ascensionem eius missum de caelo et in apostolis loquentem Spiritum sanctum ac praedicantem paenitentiam et remissionem peccatorum similiter blasphemassent, non fuissent iudicati, non iudicassent eos filii ipsorum apostoli. Verbi gratia, ut dicerent excutientes uestimenta sua : Sangwis uester super caput uestrum, mundi nos ex hoc ad gentes ibimus. Nec uero totum

| iudicium, sed iudicii fuit initium diuisio illa C 110oV

regni siue ciuitatis eorum. Perfectum et plenum tunc erit iudicium 1150 Iosephus Flauius, De Pel/o Iud. 6, 8 ed. Paris. fol. 71 v ; Rupertus., De ss. Trin. 30, 1229 ss. - CCCM 23, p. 1674 (extus Josephi latinus huius editionis coincidit

cum textu Ruperti, textus uero graecus ualde differt). Mt.26,66. — 11737567. — 1174ib.27,39.

1161 cf. Io. 7, 39. 1172 1179cf.Act.18,5.— 1181cf

Act. 18, 6.

1153 diros] duros B; infidelium B 1156 praesens iam - B: 1175/1176 fecissent blasphemandi — B; ^ 1183 initium] indicium D

SVPER MATTHEVM 1185

IX

297

illorum, quando iudices illi, de quibus ait : /deo is? iudices uestri erunt : sedebunt super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israhel, ita ut terrae Sodomorum remissius debeat esse, quam illis,

scilicet in die iudicii. Nunc perpendere libet, ad quid inueniendum siue comprobandum summa Sapientia fecerit syllogismum hunc, 1190 id est argumentationem ex tribus partibus constantem, propositione, assumptione, conclusione. Praemisso namque sciens cogitationes eorum, sic illum euangelista proposuisse narrat: Omne PL 1530 regnum 4n seipsum siue contra se diuisum desolabitur, et omnis ciuitas uel domus diuisa contra se non stabit. Propositioni huic,

1195

I200

1205

I210

uellent nollent, audientes consentire oportebat. Sequitur assumptio, quam itidem, uellent nollent, ueram esse concederent, scilicet

Satanam esse diuisum contra se, quoniam ipsorum erat sententia : in Beelzebub, principe daemoniorum eicit daemonia. Proinde assumens dicit: Et sí Satanas Satanam eicit, aduersus se d?uisus est. Statim concludit : Quomodo ergo stabit vegnum eius ? Quid sibi uult huiusmodi argumentatio ? Nonne hoc manifeste innuit quod sciret cogitationes eorum tales esse, ut propositum haberent in regno Satanae contra Spiritum sanctum stare ? Incredibile hoc uideatur illi cuius sensus non recipit uel non credit, quod ullus umquam homo foedus cum diabolo pepigerit. Porro Esaias de istis prophetauit : Propter hoc audite uerbum Domim, uiri illusoves, qui dominamini super populum meum qui est in Hierusalem. Dixistis enim : Percussimus foedus cum morte et cum inferno fecimus pactum et cetera, usque ef delebitur foedus uestrum cum morte, et bactum uestrum

cum

inferno

non

stabit.

De istis, inquam,

hoc

Esaias

prophetauit. Nam de eo quod postmodum dicit : E? dixit Dominus, eo quod appropinquat populus iste ore suo et labiis suis glorificat me, cor autem eius longe est a me, et timuerunt me mandato hominum et doctrinis, ipse Dominus in hoc eodem euangelista taliter contra eos I21j5 mentionem fecit: Hyocritae, bene prophetauit Esaias de uobis, dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Sine causa autem colunt me docentes doctrinas et mandata hominum. Miro igitur modo blasphemiam illorum assumptam duabus iustae irae cinxit sententiis, ita proponens : Omne regnum se diuisum desolabitur, et omnis ciuitas uel domus diuisa I220 contra contra se non stabit, qua sententia illud intendebat, ut iam dictum

est, quod in obsidione Romanorum contra semetipsos forent diuidendi sicque casuri ac desolandi. Et ita concludens, quomodo ergo stabit regnum eius ? qua sententia terribilius eosdem percutit 1186 Mt. 19, 28. 1187 Mt. 11, 24. 1190 cf. Isidorus, EZyz. 2, 9, 1; cf. 1206 Is. 28, 14-15. 1203 cf. Mt. 12, 32. 1198 Lc. 11, 15. supra 9, 165.

18.

1211 Is. 29, 15.

1215 Mt. 15, 7-9.

1221 cf. supra 9, 1150.

1198 daemones / 1196 uerum C 1193 siue contra se oz. B/ 1213 hominis / 1203 uidebatur B/ aduersum B/

1199

298 1225

SVPER MATTHEVM

IX

casuros cum diabolo in die iudicii. Quidnam est percontari quomodo stabit regnum eius? nisi ac si diceret: Quomodo stabit illud quod pepigistis cum morte siue cum inferno, id est cum diabolo, pactum uel foedus?

Non

enim

foederatis

suis,

ut uos

estis,

(HAE

pactum

custodire uel parcere poterit mors siue infernus, flagellum inun1230 dans, id est diabolus. Vane dixistis : Flagellum inundans cum trans-

ierit, non ueniet super nos, quia posuimus | mendacium spem nostram, ei mendacio protecti sumus. Cum ita secundum propheticam ueritatem speretis in protectione mendacii, quasi in protectione stantis regni, hoc dicitis contra me, dicitis odio mei, quia me agente

1235 Satanas Satanam eicit, quod repugnans est eidem uestrae spel.

Stulti et caeci, si Satanas Satanam eicit, quomodo Satanas parcet uobis hominibus foederatis sibi? Non ita, sed flagellum inundans PE 155r cum transierit, eritis ei in. conculcationem. Quandocumque pertransierit tollet uos, |quoniam mane diluculo pertransibit in die et in A 78 1240 nocte, et tantummodo sola uexatio intellectum dabit auditui : Istud bene et ueraciter de uobis prophetauit Esaias: — Flagellum enim inundans, id est diabolus utique mors super peccatores inundans, cum transierit, eritis in conculcationem, quando pertransierit tollet uos. Duo dicta sunt : Cum transierit, conculcabit, quando pertran1245 sierit, tollet uos. Ecce transibit iudicio praesenti, de quo dico : Nunc iudicium est mundi, nunc princeps mundi eicietur foras, et tunc conculcabit uos. Cum enim resurrexero a mortuis, quod est illum foras mitti siue transire, tunc uos conculcabit conculcatione exercitus Romani. Quando autem uenero z-» nubibus caeli, ad 1250 iudicandum uiuos et mortuos, et ille widentibus cunctis, praecipitabitur, quod erit illi pertransire, tunc tollet uos, ut neque ipse neque uos amplius sitis, aut scandalum regno Dei faciatis. Illo manifesto iudicio in aeternum pertransibit, et idcirco sic dictum est: Mane diluculo in die et in nocte pertransibit. Omni enim aeternitate 1255

cessabit, et tantummodo sola uexatio intellectum dabit auditui ; quia

ante illam praecipitationem non intelliget ipse, non intelligent foederati eius quam stulti sint uel fuerint.

1225 Is. 28, 15. 1230 Is. 28, 15 b. 1237 i». 18-19. 1245 Io. 12, 31. 1249 cf. Mt. 16, 27; 25, 31; Mc. 15, 26. 1250 cf. syzibolum Credo in

Deum ; Iob 4o, 28.

1252 cf. Mt: 15; 41.

1253 Is. 28, 19.

1234 hoc] hic AC 1235 spei uestrae — AC 1236/1237 uobis hominibus parcet /4CD — 1242utique]atque D — 1245 dico] nunc fraez. Bt 1246 mundi?] huius a7. AD ( V/uig.) eicietur mundi huius — D 1248 conculcabit oz. G 1249 Romani exercitus —— ACD 1250 praecipitabatur / 1251 illi erit —— AG 1252 scandala /, scandalo B 1252/1253 iudicio manifesto — B/ ^ 1254 aeternitate enim — C 1257 quam] quia G finis libri noni 7, explicit liber nonus incipit X B

LIBER DECIMVS

^

Propositi modum supergressus esse uideor, reuerende mi Cuno, Ibn ds: praesul ecclesiae Ratisponensis, in opere isto De gloria et honore Filii hominis, quod tu a me magno caritatis imperio, quo circa me uti solebas, ut scriberem, uehementer exegisti. Proposueram quippe in isto libro generationis Iesu Christi, Filii Dauid, Filii Abraham, siue in hoc euangelio Matthei, facies quattuor unius eiusdemque animalis contemplari, faciem hominis, faciem uituli, faciem leonis, faciem aquilae uolantis, id est quattuor sacramenta haec, quae christiano ignorare non licet, incarnationem, passio-

[2] E

2o

2^

35

nem, resurrectionem, atque ascensionem unius eiusdemque Iesu Christi. Hoc, inquam, proposueram, quoniam pertinet ad intentionem operis consideratio haec, et praefixo congruit titulo : De gloria et honore Filii hominis. Nec erat in intentione, totum peragrare profundum huius pelagi, totum expositione continua pertractare textum huius Euangelii. Ecce autem cum ita proposuissem, uolumen extendi seriemque euangelicam magna ex parte transegi, atque ita, quasi agente spiritu uehementissimo, qui non longe a portu nauigare decreueram, fere usque ad medium pelagi mea procelli uela permisi. Reuocabo igitur sermonis cursum, modumque | tenere curabo, et, omisso tractatu eorum quae in euangelio sequuntur, post illa quae, prout potui Domino adiuuante, dixi hactenus in contemplatione faciei hominis, accedam ad contemplandam faciem uituli, dignum aliquid fari desiderans promisso

(GU rV

uel titulo, cuius tu mihi auctor exstitisti, amator gloriae et honoris

Filii hominis. Vere fidelis Dominus in uerbis suis, ueraciter dixit : Sed quicumque glorificauerit me, glorificabo eum, qui autem contemnunt me, erunt ignobiles. Veritatem huius dicti, in te quoque nunc apparere gratulamur. Nam quia tu eius gloriam desideranter quaesisti, de cuius desiderii fonte processit istud quoque ut diceres : Scribe mihi opus de gloria et honore Filii hominis ; uestem PI/on5525B sanctam, id est uestem pontificalem in gloriam et decorem ipse tibi fecit, cuius gratiae finis iste sit ut illic te inuenias in ordine sacerdotum sanctorum, ubi, sicut dicit apostolus, unusquisque in suo ordine resurget, brimitiae Christus. Faciem uituli sacramentum X, 2 cf. supra prol. 4.

3 cf. supra prol. 6.

7 cf. supra 1, 116.

supra 1, 108. 14 cf. Hier., Epist. 14, 16, 1 - CSEL 54, p. 59. 122; 26 Ps. 144, 15. 2T dS mus o: 20'cP T0372 8?

3451 Cors

9 cf.

23 cf. supra 7, O2 cb Ex? 2932:

23.

X, 2 Propositi] P- oz. 74 -gressus oz. G mihi 4B, Chuono -ADG 3istoopere - D — 9faciem?] et praez. AD — 15 continua expositione B/ 18 uehementi B/ — 19 medii G 20 propelli 4B7/ — 26 omnibus uerbis Vulg. | 28/29apparere nunc —— B7 — 29 gratulamur] gloriamur B; — 32 id est oz. Bt 33 iste finis —- G 34 sanctorum oz. B: 35 resurgit £,...uiuificantur L/z/g. faciem] f- oz. G

300

SVPER MATTHEVM X

esse dominicae passionis ex hoc accipimus, quod sicut in exordio meminimus huius operis, sacra et mystica lex uitulum in figura eius pro peccato iussit offerri. Sz, inquit, sacerdos peccauerit, delinquere faciens bopulum, uel si omnis turba Israhel ignorauerit, et 40 per imperitiam fecerit quod contra mandatum Domini est, offeret bro peccato uitulum immaculatum Domino, et cetera quae miro modo et ordine uere sacro et mystico figurant sacramentum passionis |Iesu A 78V Christi, cuius sanguis, secundum quod ritus ille significat, emundawit conscientiam nostram, ait apostolus, ab operibus mortuis. In 4 — initio quoque quando Moyses ascensurus in montem, et tabulas erat accepturus lapideas, dicente Domino: Ascende in montem et esto ibi, daboque tibi duas tabulas lapideas et legem ac mandata quae scripsi, ut doceas filios Israhel, sacrificium obtulit huiusmodi, scilicet uitulos duodecim. Et quidem alia quoque animalia iussum jo est offerri,

scilicet hircum

de capris siue capram,

agnum

siue

arietem, quae omnia sacramentum mystice spirabant eiusdem sacrosanctae passionis, praecipueque agnus ille qui immolabatur ad uesperam, quartadecima die mensis primi; sed omnium illorum maximum est uitulus, quorum pro hoc mysterio fundeba55 tur sanguis, et idcirco recte pro omnibus hic in mysterio una ponitur facies uituli. Aspectus faciei huius ab eo nobis incipit, quod dixit Dominus Iesus discipulis suis : SCITIS QVIA POST BIDVVM PASCHA FIET, ET FILIVS HOMINIS 20.2 TRADETVR, VT CRVCIFIGATVR. PIz1535 Nemo fere qui nesciat pascha illud fuisse immolationem agni ad 6o uesperam quarta decima die mensis primi, statutumque fuisse Iudaeis ut per singulos annos eodem ritu celebrarent, secundum haec uerba Domini : Habebitis autem hanc diem in monumentum, et celebrabitis eam solemnem Domino, in generationibus uestris cultu 65 sempiterno. Item: Hanc obseruare debent omnes filii Israhel in generationibus suis. Hoc tamen intereat quod cum lex ita dixisset : Mense primo quarta decima die mensis ad uesperam phase Domini est, et quinta decima die mensis huius solemnitas azymorum Domini est, interdum non ita fiebat, neque anno illo ita factum est. Nam 7o

inter traditiones plurimas, quas seniores Iudaeorum superstatuerant traditionibus Dei, istud quoque statuerant, ut si diem ante sabbatum, quam sextam feriam dicimus, contingeret esse quintam decimam mensis, non celebraretur solemnitas, sed | differre- C II 36 cf. supra 1, 277. 38 Leu. 4, 4. 15. 43 Hebr. 9, 14. 46 Ex. 24, 12. 49 cf. Ex. 24, 5. 5Ü ct- leu 23:25 5 ns. 52Leu-23;5. 63 Ex. 12, 14. 65 ib. 42. 67 Leu. 25, 5-6.

39 populum] suum aZ. G Israhel oz. B: 43 ritus] ratus G emundabit..uestram L/4/g. — 47 duasom. G 48 filios Israhel] eos V/z/g. 53dieom. ACDG . 55recteom.G — 60fere]uere7 — 62eodem ritu per singulos annos — 4G 63autem o». G — diem hanc — B; 66 tamen] totum D

SVPER MATTHEVM

tur in sequentem 7 ^

8o

8^

X

301

diem sabbati, difficile et incommodum

esse

dicentes duo sabbata continuare, id est düobus diebus uacare ab

omni opere, multas ob causas, quarum ex praecipuis una erat quod cadauera suorum, nonnumquam usque in quartam diem insepulta, fetoris molestiam generarent. Traditio haec cognita magnam soluit quaestionem ei qui forte dicat : Cum Iudaei, quarta decima die ad uesperam pascha celebrando agnum comedissent, et sequenti die, quoniam quinta decima erat, solemnitatem celebrare et secundum legem uacare debuissent, quomodo illis iudicia tractare licuit, quibus tunc totum diem insumpserunt in condemnatione Domini et eorum quos cum illo crucifixerunt? Hanc, inquam, quaestionem cognitio cito soluit illius iam dictae traditionis, quia traditum eis fuerat differre solemnitatem, cum euenisset

ante sabbatum legale quinta decima dies mensis et pro duobus sabbatis unum celebrare sabbatum magnum solemnitate duplici. Vnde cum dixisset euangelista: Judae? ergo, quoniam parasceue 9o

erat, ut non

subiunxit: traditione

remanerent

tn cruce sabbato

Erat enim magnus seniorum,

quam

corpora, causam

dies ille sabbati.

obseruantes

serui

istam

His dictis pro peccati,

tunc

in

quinta decima die mensis quasi licitum habuerunt operari et male operati sunt. Nunc redeamus ad rem. Scitis, inquit, quia post biduum pascha fiet, et. Filius hominis 9^ tradetur ut crucifigatur. Et quidem sciebant quia pascha fieret, sed hoc nesciebant, quod in illa paschali uespera tradendus et die sequenti crucifigendus esset. [Ipse autem non solum sciebat, uerum etiam IOO

IO ^

ab initio

taliter

fieri praeordinauerat,

quatenus,

finem

accipiente pascha ueteri, id est legalis agni immolatione, confestim uerus ipse agnus et pascha nouum immolaretur, atque ita quod eatenus uelut in umbra significatum fuerat, iam in re procederet, figurae transeunti ueritas permanens succederet. Numquid uero uel illud a mysterio uacare putandum est, quod ?ost biduwm hoc PL 1534 futurum esse praedixit? Poterat enim etiam ante hoc ipsum praedicere, ita ut diceret, post triduum, siue post quatriduum. Ergo nec istud uacare patimur, quod tunc praedixit, ex quo post biduum, id est tertia die erat crucifigendus. Vnde sciendum quia sicut triduana sepultura, ita et triduana fuit eius passio, qua necessarium erat placari sanctam Trinitatem, cunctis trium temporum hominibus salutem hanc exspectantibus, scilicet et illis qui "TUACE SDeut-e21)2:385 sententiam esse Ruperti de qua nullum interpretem mentione fecisse uideo, dicit Iob. Maldonatus i.b.f. 102 Hier., I» Mt. 4, 969 - CC

77, P- 245. 74Adiemsequentem — B/ — 75dicentes]indicantes 4D — 85cito supra 1n. A 86 eis] illis B7 99 praedestinauetat / 104 putandum] credendum AD 105 enim oz. B? 109 passio eius ^ ABD? quia D 110 sanctam placari ^ ;4BD? 111 illis supra Zr. B qui! — om. Bt

302

11;

120

12;

13o

13;

140

SVPER MATTHEVM

X

ante legem, et illis qui sub lege fuerunt, et nobis qui nunc sub gratia uiuimus. Haec eius triduana passio sic discernitur. | Qua die dixit A 79 hoc discipulis suis: Scitis quia fost biduum fiet pascha, uenditus fuit, Iuda traditore loquente cum principibus sacerdotum et magistratibus, et illis paciscentibus pecuniam illi dare, quibus spopondit illum tradere. Transacto sequenti die, iam ad uesperam plena, id est quinta decima luna effulgente pascha de more factum est ; et tunc ipse, cum nox esset, Iuda foras egresso ad tradendum agonizans et prolixius orans sudoremque sanguineum desudans, traditus, comprehensus et ligatus ad principes sacerdotum adductus est et die succedente crucifixus est. Nunc rei ordinem ingrediamur: TVNC CONGREGATI SVNT PRINCIPES SACERDOTVM, ET SENIORES 26, 3-5 POPVLI IN ATRIVM PRINCIPIS SACERDOTVM | QVI DICEBATVR C ir2V CAIPHAS, ET CONSILIVM FECERVNT VT ÍESVM DOLO TENERENT ET OCCIDERENT. DICEBANT AVTEM: NON IN DIE FESTO, NE FORTE TVMVLTVS FIERET IN POPVLO. , Consilium istud erat, quod patriarcha Iacob praeuidens, dicebat: Symeon et Leui fratres, uasa iniquitatis bellantia. In consilio eorum ne ueniat anima mea, el in coetu ipsorum non sit gloria mea, quia in furore suo occiderunt uirum et in uoluntate sua suffoderunt murum. Maledictus furor eorum, quia pertinax : et indignatio eorum, quia dura. Nam si tantummodo illud attenderet quod fecerant in Sychem propter uiolatam sororem suam Dinam, quae ratio esset, optare de praeterito et dicere, 1» consilio eorum ne ueniat anima mea, et in coetu ipsorum non sit gloria mea ? Simul considerandum quia dicturus haec, et cetera, filiis suis, praemisit : Congregamini, et audite, filii Iacob, audite, Israhel, batrem uestrum, congregamimi, ut annuntiem quae uentura sunt uobis diebus nouissimis. Ergo futuri huius prophetica erat annuntiatio consilii, quod tunc, ut iam dictum est, congregati fecerunt principes sacerdotum utique de tribu Leui, nec ante desierunt in furore pertinaces, donec morte crucis uirum occiderent et lancea murum suffoderent, murum

14; templi non manufacti, de quo uir ipse dixit : Soluite templum hoc et in triduo excitabo illud. Propter congregationem huiusmodi, quia tale in consilium congregati sunt : Diuidam eos, inquit, in Iacob, et dispergam eos in Israhel, quia uidelicet propter scelus illud, et pertinaciam indignationemque duram, id est inuidiam, qua in

112 cf. Isidor., E£yz. 6, 17, 16. 130 Gen. 49, 5-7. 138 ib. 49, 1-2. 145 cf. Act. 17, 24; Io. 2, 19.

135 cf. Gen. 34,25 s. 147 Gen. 49, 7.

li2fugierunt 4 114pascha fiet » B/ — 117 spopondit] et respondit 7 119 esset nox — 7? — 131 ipsorum] illorum l/zg. 137 illorum Tz. 146 eiusmodi / 147 tali in consilio 74 149/150 in incredulitate] in credulitate 7, incredulitate B

SVPER MATTHEVM X

303

15o incredulitate persistunt, ecce diuisi sunt in Iacob et dispersi sunt in Israhel, id est in populis Christianorum, qui supplantauerunt eos, PL 1555 quique, propter fidei rectitudinem, dicuntur et sunt uerus Israhel. Accelerationem illius consilii et intentionem doli per hoc intelligimus, quod euangelista subiunxit : Dicebant enim : Non in die festo, 155 ne forte tumultus fieret in populo. Dies festus, ut iam supra dictum est, futurus erat magnus dies ille sabbati, quem non exspectauerunt, sed pridie crucifixerunt illum nocte quae praecesserat comprehensum. Ergo in hoc fuit consilium, ut anticiparent diem festum et inter tenebras nocturnas comprehenderent illum me160 tuentes turbas, quae de ciuitatibus aliis et regionibus ascenderant

ad diem festum, et sequebantur eum, quippe quae et ingredientem ciuitatem Hierusalem glorificauerant, praecedendo et subsequendo cum laudibus et ramis palmarum. CVM AVTEM ESSET IESVS IN BETHANIA IN DOMO SIMONIS LEPROSI, 26, 6-13

165 ACCESSIT AD EVM MVLIER HABENS ALABASTRVM VNGVENTI PRETIOSI, ET EFFVDIT SVPER CAPVT IPSIVS RECVMBENTIS. VIDENTES AVTEM DISCIPVLI, INDIGNATI SVNT, DICENTES :VT QVID PERDITIO HAEC ? PorviT ENIM ISTVD VENVMDARI MVLTO ET DARI PAVPERIBVS. SCIENS AVTEM [ESVS, AIT ILLIS: QVID MOLESTI ESTIS HVIC MVLIE170 RI? OPVS BONVM

OPERATA

EST IN ME. NAM

SEMPER

PAVPERES

HABETIS VOBISCVM, ME AVTEM NON SEMPER HABEBITIS. MITTENS ENIM HAEC VNGVENTVM HOC IN CORPVS MEVM, AD SEPELIENDVM ME FECIT. AMEN DICO VOBIS VBICVMQVE PRAEDICATVM FVERIT HOC EVANGELIVM IN TOTO MVNDO, DICETVR ET QVOD HAEC FECIT IN 17; MEMORIAM EIVS. Quoniam hic ad contemplandam, ut iam dictum est, faciem uituli ingredimur, memoriae non debet abesse quia quattuor istae facies apud Hiezecihelem |ita quattuor esse dicuntur animalia, ut C :15 nihilominus dicatur et sit unum animal ; quippe ubi descriptis ac 18o repetitis quattuor faciebus siue animalibus istis, postmodum ita scriptum est: Ipsum est animal quod uideram iuxta. fluuwum Chobar. Iterumque praemisso: Et eleuantia che|rubim. alas suas A 79Y exaltata sunt a terra coram me et gloria Dei Israhel erat super ea, ipsum est, inquit, animal quod uidi subter Deum

Israhel iuxta

185 fluuium Chobar. Paucisque interpositis ; et similitudo, ait, wultuum eorum ipsi uultus quos uideram iuxta fluuium Chobar, et intuitus eorum el impetus singulorum ante faciem suam. Quorsum ista? 152 Hier., Ib. in£. heb. nom. 65, 22: melius tectus Domini - CC 72, p. 139; cf. id., Hebr. quaest. in Gen. $1, 18s. - CC 72, p. 41. 159/ct. Mc? 15, 415 o8 T1, 55. 163 cf. Mt. 21, 8; Io. 12,13.

181 Ez. 10, 20.

182 ib. 19.

185 zb. 22.

154 subiungit B7 155 dictum est supra —- B; . 170 opvs] ENIM ad. D( Vulg.) 174 rEcir HAEC ^ Bf 178 dicuntur esse ^ B£ 179 de scriptis D — 180 ita postmodum — B; —— 181 uidi 4s. 183 Dei] Domini praem. Bt

304

SVPER

MATTHEVM

X

Videlicet quia iam hic perspicere libet quod ueraciter de huiusmodi I9O

animalibus dictum est, quia f/ena erant oculis ante et retro, Nam ecce in ista facie uituli, in isto sacramento dominicae passionis,

cum de oculis eius alia quoque dici possint et dicta sint, istud maxime delectat, quia clarissime patent duo oculi, misericordiae scilicet prospectus, et intentio iudicii, ante et retro, id est tam in - MD ^

20 o

initio quam in fine eiusdem passionis. Denique hic ante, id est in initio duae sunt personae, quarum in ista misericordiae, in altera prospectus est iudicii, scilicet »ulier quondam peccatrix et Iudas incentor indignationis discipulorum dicentium: V: quid perditio PL 1536 ista unguenti ? Et vetro, 1d est in fine passionis, ubi iam exspiraturus erat, itidem duae personae, quarum in altera misericordiae, in altera est intuitus iudicii, uidelicet hinc latro qui confessus est,

inde latro qui in blasphemia persetuerauit. Itaque faciem istam, faciem uituli, claret ante et retro plenam esse oculis, ut recte dicas,

20 —

tam deanteriore, quam de posteriore intuitu, quia opus eius coram €0, opus bipartitum, misericordiae et iudicii, misericordiae hic erga mulierem quondam peccatricem et illic ergo latronem confitentem,

iudicii,

hic super

Iudam

indignantem

et ad

Pharisaeos

abeuntem, et illuc super latronem blasphemum in peccato suo morientem. De ceteris faciebus siue animalibus, quod et ipsa secundum similem rationem plena sint oculis ante et retro, iam hic praescribere nobis quidem iucundum, sed forte esset legentibus fastidiosum. Suis ergo locis opportunius erit de singulis dicendum. Nunc iam secundum litterae seriem, faciei huius, faciei uitulinae

mansuetudinem in passione sacrosancta considerare operae pretium est. Cum autem esset Iesus in Bethania in domo Simonis leprosi, et

225

cetera, ut supra. Quoto die ante diem azymorum haec facta sint, et qualiter acta sint, Iohannes manifestius exprimit his uerbis : /esus aulem ante sex dies paschae uenit. Bethaniam, ubi erat. Lazarus moriuus, quem suscitauit. Iesus. Fecerunt autem ei cenam ibi, et Martha ministrabat. Lazarus uero unus erat ex discumbentibus cum eo. Maria ergo accepit libram unguenti nardi pistici pretiosi, et unxit caput lesu, et extersit pedes eius capillis suis, et domus impleta est odore unguenti. Dixit ergo unus ex discipulis eius Iudas Scariothes qui erat eum traditurus : Quare hoc unguentum non uenit trecentis denariis, et datum est egenis. Hoc in littera Iohannes a Mattheo et

189 Apoc. 4, 6.

196:c£. Echos 7

203 Is. 40, 10.

217 Io: 12; 1-5.

188 hic iam — B: 191 istud] illud B; 193 prospectus] profectus B7 194 id est supra Jim. A, hic BDt 195 istaJ altera B; 196 peccatrix quondam — B/ ^ 202 0culis esse — B/ 203 eius] illius L/z4g. 211 de singulis erit — /4BD7 218 autem] ergo V/zg. 220 fuerat L/ujg. 224 ueniit] alias uendit 77 zarg. /

SVPER MATTHEVM X

305

Marco differt, quod Mattheus et Marcus mulierem hanc scripserunt hoc loco super caput, lohannes autem super pedes eius effudisse unguentum ; et de priore quidem effusione unguenti, quando ad Dominum uenit, | haec mulier adhuc peccatrix et mox (CIV 230 iustificanda secundum hoc misericordiae dictum : Dimissa sunt ei peccata multa quoniam dilexit multum ; quod et Lucas plenius narrat et Iohannes quoque ante hunc locum in morte siue resuscitatione Lazari patenter memorat, dicens: Maria autem erat quae unxit unguento Dominum, et extersit bedes eius capillis suis, cuius 2:59 frater Lazarus infirmabatur. De illa, inquam, prima effusione unguenti constat quia facta est tantummodo super pedes Iesu. Neque enim poterat statim capite eius dignam se existimare peccatrix. Nunc autem quomodo et Iohannes super pedes, et ceteri euangelistae super caput eius effusum narrant unguentum, non 240 dubium quin utrumque, scilicet et caput et pedes, unxerit ; et idcirco, iam etiam caput, quia non iam peccatrix, sed iamdudum iustificata dimissis sibi peccatis multis. Mirum qua intentione, uel PL 1557 quo sensu, deuota mulier tale obsequium Domino praestiterit. Neque enim iam scire uel praescire poterat illud, quod Dominus 24 ^ ipse praesciens, mittens enim ait haec unguentum hoc in corbus meum ad sepeliendum me fecit ; siue, ut alius euangelista scripsit, Praeuenil ungere corbus meum in sepulturam. Ypse sciebat iam imminere sepulturam

suam,

ipse uitulus sacrificii Domini,

suimet

adesse

immolationem, et facies talis uituli aram inspiciebat et taberna250 culum,

2j

^

cuius ad ostium

ipse immolandus,

cuius in interiora de

sanguine eius inferendum, cuius in introitu reliquum sanguinis eius secundum mysterium sacrae legis fundendum erat. Illa autem nihil horum sciebat, sicut nec ipsi discipuli Domini, qui nondum sciebant Scripturas, quod oporteret eum pati, et resurgere a mortuis. Quo ergo sensu, uel quid intendens, tale | obsequium morituro impendit, nisi eodem sensu et eadem intentione qua cum primum uenit ad eum, dum rigaret pedes eius lacrimis et capillis capitis sui tergeret et oscularetur, unguento etiam unxit pedes eius? Illud autem agendo utique primum paenitentiae fructum, congruumque suae fecit emendationis initium. Liquet enim quod illicitis actibus prius mulier intenta unguentum sibi pro odore suae 226 Mc. 14, 5.

227 lo. 12, 5.

229 ctoioo b

230Lc.7,47.

233

[os eos 236 Hier., In Mt. 4, 1013 - CC 77, p. 246. 240 cf. Rupert., Iz Io. €4. 10, 1463 - CCCM 9, p. 568. 246 Mc. 14, 8. 249:cf. Leu, 3:05. 11. 253, cf. Io. 20,.9. 261 cf. Rupert., In Io. eu. 10, 1555 - CCCM 9, p. 571 (Aug., In Io. eu. tr. 50, 9, 1).

haec mulier] erat ? 229 uenit ad Dominum ^ B/ 236 lesu] . 234 Dominum unguento C hoc ^ Cd 245 praesciens ipse 4, caput?;zarg..A ^ iamnon B/ sciebat usque ipseozm.! ^ 251eiussanguinis ^ 74, sedvorr. 254 sciebant supra /is. C — 260 suae om. B marg. 4À

— 230 misericordiae 241 Domini B; sed corr. — 247/248 — 252 mysterium ;z

A 8o

306

SVPER MATTHEVM

X

carnis adhibuit. Ideo, quod sibi turpiter adhibuerat, hoc iam Deo laudabiliter offerebat. Igitur de Anna Samuhelis matre scriptum est : Vultusque illius non sunt amplius in diuersa mutati, id est in 265 eadem intentione et oratione perseuerauit, hoc ista de semetipsa

exteriori opere demonstrauit, dum finem obsequii similem initio fecit, immo quia melior est uel esse debet sicut orationis ita et operis finis quam principium eius, opus bonum bene inceptum, melius consummauit. Nam, sicut iam dictum est, in initio tantum270

modo pedes Domini unguento unxit ; hic autem, quando ea quae de ipso erant prope iam finem habebant, et pedes unxit et super caput eius unguentum effudit. Quod autem illa bene exhibuit, hoc Dominus ipse melius, et ualde rationabilius admisit, certi uidelicet

gratiam mysterii, de quo postmodum dicendum erit. Aliter uisum est discipulis, qui wdentes indignati'sunt, dicentes : Vt quid perditio haec ? maximeque Iudae proditori, qui non simpliciter indignatus est, ut alii, pro sola quasi perditione unguenti sed nequissimum fuit hoc quod doluit, quia furari consueto, | et ad furandum C 114 inhianti tam lucrosa res commissa non fuit, ut posset furari. Dixit 280

autem hoc, ait euangelista, non quia de egenis pertinebat ad ewm, sed quia fur erat et loculos habens ea quae mittebantur portabat. Quomodo autem

dictum

est, aut dici debuit:

M'íitens hoc unguentum,

ad

sepeliendum me fecit, siue praeuenit ungere corpus meum in sepulturam, cum illa, sicut iam dictum est, hoc faciens sepeliendum siue 285

290

295

moriturum eum fore nescierit ? sed pro hoc nihil est immorandum, quia pro consuetudine loquendi hoc recte ad sepeliendum fecisse dicitur, quod usque ad sepulturam eius prouenturum non ignorabatur ab ipso, disponente quidquid boni uel ipsa operata est, uel PL 1:558 nos omnes operamur. Sic Iacob ad filios suos loquitur : » meam hoc fecistis miseriam ut. indicaretis Pharaoni, et alium wos habere fratrem, non quod illi hac intentione fecissent, sed peruenisse uidebat ad illam, quam patiebatur iam in anima sua, miseriam. Quapropter sciendum quia non totum, quod in alabastro habebat, mulier unguentum effudit. Denique proditori Iudae dicenti; Quare hoc unguentum non uenuüt trecentis denarüis et datum est egenis, ita respondit Dominus

Iesus : Sine ?llam, ut in diem sepulturae meae seruet illud. Non ergo totum effudit illud, sed reseruatum aliquid effundere habebat in 264 1 Sm. r, 18.

279 Io. 12, 6.

289 Gen. 45, 6.

205/10: 125 sh

265/266 hoc s:que demonstrauit s arg. JA ^ 267estom.C 270 quando in marg. 4A —— 274 gratia AD? — erat /A.— 277/278 quod nequissimum fuit hoc B; — 280autem|enim / ——286 recte ad sepeliendum hoc B, recte hoc ad sepeliendum AD, sed corr. A

290 Pharaoni oz. CD, in ras. A, ei Vulg.

290/291 fratrem habere — ^g. 292 animo suo AD propter B non szpra ei B habebat in alabastro ^ B; 296 uenit D( V/ujg.) unguentum ^ B/

295 quod 294 effudit

SVPER MATTHEVM 300

30 ^

X

307

die sepulturae eius, quando futurum erat, et factum est, ut Ioseph ab Arimathea sepeliret corpus eius cum linteis et cum aromatibus, Nicodemo quoque mixturam ferente myrrhae et aloes, quasi libras centum, ubi aderat et ista mulier, sicut euangelistae testantur. Porro Iudas et quod effusum erat perditum esse calumniabatur, et quod non erat effusum, uenumdari.properabat, ut de pretio furaretur. Falsum locutus est, frustra calummiatus est, quoniam

ei, qui unguentum admisit, non erat ibi delectatio profusionis, immo meditatio uicinae mortis, quod notum esse uoluit, dicens: Ad

sepeliendum me fecit. Quod protinus sequitur: Amen dico uobis, ubicumque praedicatum fuerit hoc euangelium in toto mundo, dicetur 310 et quod haec fecit in memoriam eius, magis ac magis nos excitat ad confirmandam hanc faciem uituli huius. Quid enim nobis innuit, uel quorsum haec facies tendit intuitum, dicendo: hoc euangeliwm, nisi in ipsum passionis suae sacramentum, in quo stabat, et de qua loquebatur paulo ante, sic incipiens : Scitis quia post biduum 31 I pascha fiet, et Filius hominis tradetur ut crucifigatur ? Ipsam nimirum passionis, sepulturae et resurrectionis suae praedicationem, quae tunc in toto mundo audienda erat, et nunc audita est,

uere et fideliter nominauit euangelium, quod interpretatur bonum nuntium. Audiuimus, credimus, frofter quod et loquimur, quia uere 320 bonum est nuntium, et ubicumque praedicatur hoc bonum nuntium, dicitur et quod haec fecit Àn memoriam eius, et ualde utiliter ex euangelica

Scriptura dicitur, ut et nos similiter faciamus,

nos,

inquam, omnis ecclesia de cunctis gentibus peccatricibus et iustificatis per gratiam eius. Cum enim caritatis obsequium qui32 ^

buslibet ex minimis eius, pro eo quod sunt eius fideles, diuites impendunt, dando manducare esurientibus, dando bibere sitientibus, hospites colligendo, nudos operiendo, infirmos uisitando, et

ueniendo ad eos qui in carcere sunt, nimirum suaue et odoriferum effundunt unguentum super pedes eius, et hoc faciendo, effundunt etiam super caput eius, dum pro eo quod sic mi|nistrant de rebus C r14Y temporalibus, nihil omnino uanae gloriae siue laudis | humanae A 8oV recipere uolentes, spem suam totam reponunt in caelestibus. Et ut PL 1539 de spiritualibus quoque obsequiis non taceam, quando fidelem et utilem de illo habemus uel facimus sermonem, Deum et hominem 355

eum confitentes siue praedicantes, nimirum et super caput et super pedes eius unguentum bonum effundimus, et ex huiusmodi 307 cf. Mt. 27, 55. 57. 59; Io. 19, 39. 314 Mt. 26, 2. 318 Isidor., Ezyz. (9829145. 325 cf. Mt. 25, 40. 331 cf. Benedictus, Reg. zon. 49, 9 - CSEL 75,

p. 120.

332:cf. Col. 1, 5.

300 cum? oz. Bt 304 uenumdare / 307 uoluit esse — C confirmandam] considerandam B; 312 quorsum] quo suum D inspiciens C 321 dicetur ; 325/326 impendunt diuites ^ B/ recipere] rescire B/

311 314 332

308

SVPER MATTHEVM

X

odore unguenti domus impletur, totus christianitatis conuentus

laetificatur. O quoties indignati sunt pro huiusmodi, etiam illorum nonnulli quos negare non posses discipulos esse Domini, et fremue34o runt aduersus fidelem animam ita facientem, componentem optimum unguentum et effundentem super caput et pedes Domini, id est scribentem scripta fidelia secundum ueritatem sanctarum Scripturarum, spirantia ubique siue redolentia fidem et confessionem uerae diuinitatis et uerae humanitatis, Dei et hominis Iesu

Christi. Indignationem eiusmodi in plerisque legimus, et nos ipsi nostris diebus nostris pro opusculis nonnihil experti sumus. Verum quomodo illic alii discipuli simpliciter indignati sunt, Iudas uero qui indignationis illorum fuit incendium, malitiose et pro cupiditate lucri indignatus est, ita ex tunc et usque nunc Iudaei quidem et 35o haeretici malitiose indignantur, nonnulli autem catholici simpliciter indignati sunt et indignantur aduersum nos scribentes et studentes in Scripturis et quasi perditionem unguenti existimant quod scribimus, putantes quod per praesumptionem et pro uana

34

—

55

^

gloria hoc faciamus. Sed tandem loquitur Dominus, festis fidelis, et

conscius cuiusque intentionis et dicit: Qwid molesti estis huic mulieri ? Opus bonum operata est in me. Denique etiam praeter commune testimonium quod perhibebit omnibus, et quo omnes defendet in die iudicii, iam hic nonnullos talium defendit, qualibet

defensione ut inter indignationes ipsas perseuerare, et bonum opus 36o quod operari coeperint, ualeant perficere. TVvNC ABIIT VNVS DE DVODECIM, QVI DICITVR IvDAS ScARIOTH, 26, 14-16

36 ^

AD PRINCIPES SACERDOTVM, ET AIT ILLIS :OVID VVLTIS MIHI DARE ET EGO VOBIS EVM TRADAM ? AT ILLI CONSTITVERVNT EI TRIGINTA ARGENTEOS. ET EXINDE QVAEREBAT OPPORTVNITATEM, VT EVM TRADERET. Hoc opus illi operi mulieris oppositum siue contrarium est ut bono malum. Plane sicut de illa dixit, opus bonum operata est in me, sic econtra, de isto dicat Dominus, opus malum operatus est in me.

37 o

Illa enim ad sepeliendum me pretioso unguento unxit, iste ad crucifigendum me uili pretio uendidit. Nulla tradidit Scriptura quempiam sanctorum siue prophetarum, qui multi interfecti fuerant, ita ut aliquando diceret unus ex illis Helias : Relctus sum ego solus, et quaerunt animam meam, sic uenditum siue emptum fuisse, ut uenditus siue emptus est iste sanctus sanctorum, id est sic

344 cf. symbolum Quicumque. Apoc. t, 5.

355 cf. Hebr. 4, 12.

353 cf. Benedictus, Reg. zon. ib. 372 3 Reg. 19, 10.

337 christianus B7 —— 338 indignati sunt] indignatione supralin..A ^ pronostri? — D ^ 353quod?;wpralim. B 356bonumopus — AB, sed Acorr. — 363EvM vosis — 374 siue] 370 tradit D est supra lin. .A opus B?

354 cf.

374 cf. Dan. 9, 24.

D 346 nostris? ^ 355huicom. AC AD — 368malum uel 4A

SVPER MATTHEVM 25)

380

^

400

^

410

est

| ut interficeretur,

emptus

pretio uili, scilicet (^ X35

triginta argenteis, quod pretium uix est unius uituli bruti, quo multo melior erat iste uitulus Domini. Quanto melior ? Cafut eius, ait dilecta in Canticis canticorum, aurum optimum, manus illius aureae plenae hyacinthis. Venter eburneus, distinctus sapphiris. Crura columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. Hic tantus triginta emptus est argenteis, uenditore nimis ultroneo, ponente pretium in arbitrio ementium, ac dicente: Qwid uultis mihi dave, et ego eum uobis tradam? Hinc per prophetam Amos dictum est: Super tribus sceleribus Israhel, et super quattuor non conuertam eum, pro eo quod uendiderit argento iustum, el bauperem $vo calceamentis. Denique et si hoc persaepe fecit ille Israhel, nos tamen ea tantum attendimus quae cognita de Scripturis habemus. Primo uendiderunt argento iustum et pro calceamentis pauperem, quando decem filii Iacob fratrem suum Ioseph uiginti argenteis Ismahelitis uendiderunt, quo ex pretio cum singulis non plures obuenissent quam duo argentei, uix inde potuerunt calciari. In illo scelere sic isti mensuram patrum suorum impleuerunt, ut triginta argenteis Iudas uenderet, emerent autem principes sacerdotum talem tantumque pauperem iustum ; qui uidelicet, duo principes sacerdotum,

40

309

emptum, ut emptores interficerent eum. Ioseph quidem sanctus in typum huius fuit uenditus, sed emptores rion idcirco emerunt, ut interficerent eum. Et Aman impiissimus idcirco ut interficeret, emere uoluit uniuersum genus Iudaeorum, in quo utique nonnulli iusti erant, dicens regi Assuero : Si tibi placet, decerne ut pereat, et PL 1540 decem milia talentorum appendam arcariis gazae tuae. Sed neque rex accepto argento populum uendidit neque Aman placito suo gratis concessum interficere potuit. Iste unus sanctus sanctorum ad hoc emptus

38

X

Annas

et Caiphas,

pompatice

soliti incedere,

ex

eodem pretio, cum rettulisset eis traditor, uix satis insigniter calciari potuerunt. Hoc agendo Iudas infelix uere abiit et ueraciter sic dictum est, /wnc abiit unus de duodecim. Abiit enim et totus recessit ab illis; apostolatum suum dimisit, episcopatum suum alteri dereliquit. Abzt, inquam, zn consilio impiorum | et in uia peccatorum stetit, el in cathedra pestilentiae sedit. Abiit a Deo, stetit cum diabolo, et relatis triginta argenteis, nihilominus sedet in triginta maledictionibus, ore prophetico, in psalmo centesimo octauo trecies maledictus, antequam natus. Prima est maledictio, 315.cf. Gen. 37, 26. 379 Esther 5, 9. 385 Cant. 5, 11. 14-15. 392 Amos 2, 6. 397 Gen. 37,28. 400 Mt. 25, 32. 402 cf. Sap. 2, 10. 403 cf. Amos 6, 1. 407 Act. 1, 20; Ps. 108, 8. 411 cf. Deut. 27, 15 ss.

B;

378nonnulliutique ACD — 384estuix — /A4D — 386canticorum oz. ilius]eius; ^ 387uenter]eiusadd. Vg. — 388 crura] illius z22. V4. 391 Y (—Isidorus) in marg. B.— 402 -que om. AD 404 eis] ex praem. B 405 potuerunt calciari ^ B; ^ 410 sedet oz. B/

A 81

310

SVPER MATTHEVM

X

constitue super eum peccatorem. Secunda, et diabolus stet a dextris eius. Tertia, cum iudicatur, exeat condemnatus.

Quarta, et oratio

415 eius fiat in peccatum. Quinta, fiant dies eius pauci. Sexta, et episcopatum eius accipiat alter. Septima, fiant filii eius orphami. Octaua, et uxor eius uidua. Nona, nutantes transferantur filii evus et mendicent. Decima, eiciantur de habitationibus suis. Vndecima,

scrutetur fenerator omnem substantiam eius. Duodecima, et dirifiant alieni labores eius. Tertia decima, non sit illi adiutor. Quarta decima, nec sit qui misereatur pupillis esus. Quinta decima, ftant nati eius in interitum. Sexta decima, in generatione una deleatur nomen eius. Septima decima, in memoriam redeat iniquitas batrum PL 1:541 eius in conspectu Domini. Octaua decima, ef peccatum matris eius non deleatur. Nona decima, fiant contra Dominum semper. Vicesi42j 420

ma, et dispereat de terra memoria eius. Vicesima prima, et dilexit maledictionem et uenaet ei. Vicesima secunda, et noluit benedictio-

nem et elongabitur ab eo. Vicesima tertia, et induit maledictionem

430

455

sicut. uestimentum. Vicesima quarta, e£ intrauit sicul. aqua. in interiora eius. Vicesima quinta, e£ sicut oleum in ossibus ejus.

Vicesima sexta, fiat ei sicut uestimentum quo operitur. Vicesima septima, e sicut zona qua semper praecingitur. Vicesima octaua, qui insurgunt in me, confundantur. Vicesima nona, znduantur qui detrahunt. mihi, pudore. Tricesima, et operiantur sicut. diploide confusione sua. Quam ergo mala, | quam damnosa decimatione (CODES miser, nec tamen miserabilis Iudas, illam quam dixerat perditio-

nem unguenti recuperauit: Dixerat enim: Vf quid perditio haec? Quare hoc unguentum non uenut trecentis denariis et datum est egenis ? Trecentorum quippe denariorum decimatio sunt triginta 440 denarii, quot uel quibus benedictum uendidit, et triginta maledictiones hereditate possedit. PRIMA AVTEM DIE AZYMORVM ACCESSERVNT DISCIPVLI AD [ESVM DICENTES: VBI VIS PAREMVS TIBI COMEDERE PASCHA ? AT IEsvs DIXIT: [TE IN CIVITATEM AD QVENDAM, ET DICITE EI: MAGISTER 445 DICIT: TEMPVS MEVM PROPE EST; APVD TE FACIO PASCHA CVM DISCIPVLIS MEIS. ET FECERVNT DISCIPVLI SICVT CONSTITVIT ILLIS IESVS, ET PARAVERVNT PASCHA. Prima die azymorum, quarta decima dies erat mensis primi, cuius ad uesperam pascha erat, id est immolatio agni, dicente 450 Domino ad Moysen: Mensis iste principium uobis mensium, primus erit in mensibus anni, et cetera usque septem diebus azyma comedetis. In die brima non erit fermentatum in domibus uestris. Item : Primo mense quarta decima die mensis ad uesperam comedetis 413 Ps. 108, 6-29.

450 Ex. 12, 2.

451 zb. 15.

453 ib. 18.

415 eius! supra /ión. D — 435ergoom. D —— 438ueniit] alias uendit ;z "arg. 1 denariis] argenteis B 446/447 iEgsvs rLLIS c B 452 primo B/ domibus] orationibus 7, zz ras. B

26, 17-19

SVPER MATTHEVM

460

X

31I

azyma, usque ad diem wicesimam primam eiusdem mensis. ad uesperam. Sane primus mensis apud Hebraeos nisan, apud nos dicitur aprilis, quem ita secundum legem propter rationem paschae obseruamus, ut lunatio, cuius quarta decima dies in ipso aequinoctio uel post aequinoctium euenerit, ipsa primus mensis habeatur. Ad uesperam illius diei, quando luna plenissima est, agnus mystico ritu immolabatur et comedebatur cum azymis panibus et lactucis agrestibus. Illa die cum in cunctis domibus immolandus teneretur agnus, a decima die seruatus, ut ad uespe-

46 ^

ram immolaretur, quaerebat Iudas opportunitatem ut agnum Dei traderet, et opportunitas hoc modo quaerebatur: 7fe, ait Dominus Iesus, in ciwitatem ad quendam, et dicite ei: Magister dicit : Tempus meum prope.est, et cetera. Nam in ciuitatem hoc est Hierusalem a Bethania uenit, et illuc ueniendo ac diutius immo-

rando, traditori opportunitatem fecit. Sciendum quippe quia ceteris diebus cum in templo docuisset, ad uesperam egrediebatur

PI 42

470 in Bethaniam, et ibi noctibus morabatur, adeo nulli unquam adulatus, ut in tam magna et ampla ciuitate, nec saltem unius

noctis unquam habuerit hospitium. Illa nocte qua tradendus erat, diutius,

ut iam

dictum

est, immorari

uoluit,

licet sciens

ut

euangelista Iohannes scribit, omnia quae uentura erant super 475 eum. Non enim deceret principem fortitudinis, quamuis nostrae mortalitatis infirmitate circumdatum, quamuis morte instante paueret et taederet, refugere horam uel tempus suum, redeundo

480

more solito citius in Bethaniam. Numquid enim deberet et numquid iustum aut legitimum esset, alias quam Hierosolymis illud uetus pascha consummare, nouumque corporis et sanguinis sui sacrificium, quod illic fecit, offerre? Cawe, inquit lex, ne offeras

holocausta tua in omni loco quem wideris, sed in eo quem elegerit Dominus, in una tribuum tuarum, offeres hostias et facies quaecumque praecipio tibi. Factus sub lege, oboedientiam legi debebat, ut 48 ^ non in Bethania siue in alia quocumque loco, sed in loco quem elegerit Dominus, scilicet in Hierosolymis sacrificium suum offerret. Quando putas locum illum elegit Dominus ? Putasne, quando Salomon in ea ciuitate templum condidit ? Immo | quando pater Abraham | filium suum Isaac ibi obtulit, tentante Domino ac dicente : Tolle filium tuum unigenitum quem diligis, Isaac, et uade in 490 455 cf. Esth. 5, 7. 459 Hier., In Mf. 4, 1073 - CC 77, p. 248. 463 Hier., ib. 1076. 470 Hier, Iz Mt. 5, 1399 - CC 77, p. 190. 473 Io. 18, 4. 475 Dan. 8, 11. 476 cf. Hebr. 5,2. 47'1 cf. Mc. 14, 55. 481 Deut. 12, 15-14. 484 Gal. 4, 4. 488 cf. 5 Reg. 8, 1 ss. 490 Gen. 22, 2.

mensisprimus — B7 — 478 458uenit D( Vulg.) 454 mensisom..AC 481 illic] illa nocte B7, 480 nouumque] nonnumquam / et oz. /ABDt noctesupralin.B ^ 482quem]quo D ^ 485nonswpra/m.B ^ quem sura im. B . 486 elegerat B;

A 81V C 116

312

SVPER MATTHEVM

X

terram Visionis atque offer eum ibi in holocaustum super unum montium quem monstrauero tibi. Iam tunc elegerat Dominus locum illum sacrificio huic, cuius in typum iusserat Dominus Isaac ibidem a patre suo sibi offerri. Nam quod legimus :n terram 49; Visionis,

in hebraeo

habet

Moria,

et est mons

in quo postea

templum conditum est in area Ornan Iebusei. Sicut et in Paralipomenon scriptum est: Et coepit Salomon (aedificare? domum Domini in. Hierusalem in monte Moria, qui demonstratus fuerat Dauid patri eius, in loco quem parauerat Dauid in arca Ornan ;oo Jebusei. Haec idcirco dixerim, ne ignorem causam cur uitulus iste

siue agnus immolandus accedere debuerit ad locum immolationis, scilicet quia factus sub lege, debuit oboedire legi. Itidem de ingressu eius in eandem ciuitatem, quo ingressus est decima die, sentiendum ac dicendum est. Neque enim, ut nonnulli putant et dicunt, $0 —

idcirco cum tanta gloria tunc in ciuitatem introiuit, ut eos prouocaret ad interfectionem sui, sed oboediens legi dicenti : Ter ?n anno apparebit omne masculinum tuum coram Domino Deo tuo, lribus uicibus per singulos annos ascendebat, scilicet in solemnitate

azymorum, in solemnitate mensis primitiuorum, et in solemnitate ;1o0 tabernaculorum. Populorum autem turbae, quae conuenerant ad diem festum, idcirco cum tanta gloria obuiam ei uenerunt, quia

audierant eum fecisse recens illud mirabile signum, scilicet uocasse de monumento Lazarum mortuum quatriduanum. VESPERE AVTEM FACTO, DISCVMBEBAT CVM DVODECIM DISCIPV- PL 1545 515 LIS SVIS. ET EDENTIBVS ILLIS, DIXIT : AMEN DICO VOBIS, QVIA VNVS 26, 20-29 VESTRVM ME TRADITVRVS EST. ET CONTRISTATI VALDE, COEPERVNT SINGVLI DICERE : NVMQVID EGO SVM, DOMINE ? AT IPSE RESPONDENS AIT: QVI INTINGIT MECVM MANVM IN PAROPSIDE, HIC ME TRADET. FILIVS QVIDEM HOMINIS VADIT SICVT SCRIPTVM EST DE 520 ILLO. VAE AVTEM HOMINI ILLI PER QVEM FILIVS HOMINIS TRADETVR? BONVM ERAT EI, SI NATVS NON FVISSET HOMO ILLE. RESPONDENS AVTEM IvDaAs, QVI TRADIDIT EVM, DIXIT: NVMQVID EGO SVM, RABBI? AIT ILLI: TV DIXISTI. CENANTIBVS AVTEM EIS ACCEPIT ÍESVS PANEM, ET BENEDIXIT AC FREGIT DEDITQVE DIS525 CIPVLIS SVIS ET AIT: ACCIPITE ET COMEDITE, HOC EST CORPVS MEVM. ET ACCIPIENS CALICEM, GRATIAS EGIT, ET DEDIT ILLIS, DICENS :BIBITE EX HOC OMNES. HIC EST ENIM SANGVIS MEVS NOVI TESTAMENTI, QVI PRO MVLTIS EFFVNDETVR IN REMISSIONEM PECCATORVM. DICO AVTEM VOBIS, NON BIBAM AMODO DE HOC GENIMINE

495.2 Pat. 5, 15 1 Par. 21 18. 502 Gal. 4, 4 co//. 5, 5. 506 Ex. 25, 17. 508 75234*$s: 5 CEXL.M t 2499727 T0311, 156. 513'cf. Io. 715 1'ss:

493 in cuius — 4 497 aedificate oz. /AABCDt: 499 Dauid oz. A 501 accedere zz zarg. A 505cum]in 4D 5083nnossingulos — B/ 512 mirabile signum] miraculum B7

SVPER MATTHEVM X 530

313

VITIS, VSQVE IN DIEM ILLVM CVM ILLVD BIBAM VOBISCVM NOVVM IN REGNO PATRIS MEI. Hic idem narrationis ordo apud Marcum habetur, scilicet inter manducandum et bibendum, dum manducarent uetus Pascha, id

est agnum assum cum azymis panibus et lactucis agrestibus, proditorem fuisse designatum, dicendo: 'Amen dico uobis, quia unus uestrum me traditurus est, et cetera, usquequo ait illi, Tw dixis-

ti. Et tunc demum sacramentum corporis et sanguinis sui Dominum tradidisse discipulis suis, ubi iam de traditore illo nulla mentio fit. Porro apud Lucam textus uel ordo litterae se aliter habet. Prius 540 enim utrumque pascha, scilicet uetus et nouum continua narratione describit, et tunc demum haec Domini uerba subiungit: Verumtamen ecce manus tradentis me mecum est | in mensa, et cetera. 54

—

Haec

diuersitas

in ordine

narrationis,

diuersas

C 116v

magnis

atque catholicis patribus de Iuda traditore sententias peperit, aliis dicentibus de illo quod interfuerit, aliis astruentibus quod iam exisset et non interfuerit, ubi Dominus

iam dictum

corporis et

sanguinis sui sacramentum discipulis suis tradidit. Praecipuus pater Augustinus, attendens euangelistae Lucae narrationem siue litterae eius seriem, hoc sensit, hoc in plerisque locis scripsit, quod

ille interfuerit et cum ceteris apostolis sacramentum hoc acceperit. Exempli gratia: In euangelio secundum Iohannem, ubi dictum est: Et post buccellam tunc introiuit in illum Satanas, non autem ait, ut quidam putant negligenter legentes, tunc Iudas Christi corpus accepit. Intelligendum enim est quod iam omnibus eis 5 ^ distribuerat Dominus corporis et sanguinis sui sacramentum, ubi et ipse Iudas erat, sicut sanctus Lucas euidentissime narrat, ac deinde ad hoc uentum est, ubi secundum narrationem Iohannis apertissime Dominus per bucellam tinctam atque porrectam, suum exprimit traditorem, fortassis per panis tinctionem, illius Porro beatus Hilarius hanc Matthaei PL 1544 $6o significans fictionem. narrationem sequens, in hoc ipso euangelio dicit : Postquam Iudas proditor indicatur, sine quo pascha accepto calice et fracto pane conficitur, dignus enim aeternorum sacramentorum non fuerat communione. Nam discessisse statim hic intelligitur, quod cum $65 turbis reuersus ostenditur. Neque sane cum Deo bibere | poterat, A 82 qui non erat bibiturus in regno, cum uniuersos istum bibentes, ex 22

o

532 cf. Mc. 14, 17 ss.

539 cf. Lc. 22, 14 ss.

542 Lc? 22,21:

544

(Cyprian., De cena. Domini ; Chrysost., Hom. in Mt. 82; id., Hom. de proditione Iudae) Hier., In Mt. i. b. |. (non negans ^) ;Aug., Ep. 63 ; In lo. eu. tr. 62, 3, 5-6 - CC 56, p. 484. 551 Leo, Tract. 58, 5 - CC 138 A, p. 343 ; Beda, In Le. 6, 660 ss. (9

(0017008p 95770:

560 Hilar., In M.

3o, 2 - Pl 9, 1065B.

533 et bibendum om. 4 541 describit supra /m. C 548 Lucae euangelistae B/— AVG (—.Augustinus) in marg. D — 553 putant quidam — B 554 est enim ^ .4 560 HYLAR (- Hilarius) im marg. D 561 postquam] post quae D 564 hic] hinc D

314

570

$80

$8

^

SVPER

MATTHEVM

X

uitis istius fructu secum postea bibituros polliceretur. Si ergo causa postulauerit ut in quaestionem ueniat utrum Iudas adhuc in illa hora cum discipulis fuerit, an ante iam exierit, quis horum magis audiendus uel sequendus erit ? Is utique cui magis opitulatur ratio sumpta de textu euangelicae narrationis. Soli namque sunt prophetae et apostoli, quorum de Scripturis in aliquo dubitare nefarium sit. Quod cum multis ipsorum, qui Scripturas tractauerunt confirmari possit sententiis, una sufficiat beati Hieronymi in uersiculo psalmi LX X XVI: Dominus narrabit in scripturis fopulorum et principum horum qui fuerunt 1n ea. Videte, ait, quid dicat : Qui fuerunt, non qui sunt, ut exceptis apostolis quodcumque aliud postea dicitur, abscidatur, non habeat auctoritatem. Quamuis ergo sanctus sit aliquis post apostolos, quamuis disertus sit, non habeat auctoritatem, quoniam Dominus narrat 7n scripturis populorum et princibum horum qui fuerunt in ea. Siigitur scire opus est uel scire cupimus cuiusnam ratio firmior sit, peruidendum est prius quomodo Lucas a ceteris euangelistis Mattheo et Marco in ista narratione discrepet, quia uidelicet beatus Augustinus eorum consonantiam hic non requisiuit, dum Lucae narrationem sequi uisus est. Quaerentibus istud iam occurrit, quia uidelicet, cum

dixisset : Et accepto pane, gratias egit, fregit et dedit eis, dicens : Hoc est corbus meum quod pro uobis datur, hoc facite in meam commemorationem : simaliter et calicem, ita determinauit, ut diceret: fost"S.

quam cenawit. Profecto si postquam cenauit, ergo et post uerba haec: Verumtamen ecce manus tradentis me, mecum est in mensa, quia, sicut iam dictum est, secundum alios euangelistas | haec CQ xr uerba dixit, non postquam cenauit, sed quando cenauit, et de cena

59

^

ipsa buccellam intinctam Iudae porrexit, qui et, sicut Iohannes refert, continuo exiwuit. Hic iam quaeritur quid opus fuerit ut hic euangelista tali uteretur modo narrationis. Est enim hic modus,

6o o

quem recapitulationem uocant. Vnde Ticonius quidam, qui ut ait beatus Augustinus, contra Donatistas inuictissime disseruit, sextam regulam scripsit in libro quem regularum uocauit, quia in eo quasdam septem regulas exsecutus est, quibus quasi clauibus diuinarum Scripturarum aperirentur occulta. — Sextam regulam ille recapitulationem uocauit, in obscuritate Scripturarum satis PL 1545 uigilanter inuentam. Sic enim dicuntur quaedam quasi sequantur 575 Hier., In Ps. 86 - Pl 26, 1149A. 2229520: 591 ib. 21. 595 Io. 15, 50.

2e p3ioz-

602 ib. 36 p. 111 s.

584 Aug. cf. supra 10, 544. 589 Lc. 597 Aug., De doctr. christ. 3, 30 - CC

575 nonagesimi BC 578 habeat] postea zdZ. Hier. ^ 579 aliquis sanctus sitpostapostolos — C ^ postapostolosaliquissanctus 4D 580 habeat] habet Her. 592/593 uerba haec — 4, sed corr. 594 porrexit Iudae —— C 598 disseruit] scripsit 744g. add.: cum fuerit donatista et illic inuenitur

absurdissimi

cordis, ubi eos non

aperientur / — 602 uocat ;Azg.

omni

ex parte relinquere uoluit

601

SVPER MATTHEVM X 605

61o

61

^

315

ordine temporis uel rerum continuatione narrentur, cum ad priora quae praetermissa fuerant latenter narratio reuocetur, quod nisi ex hac regula intelligatur, erratur. Exempli gratia: In Genesi scriptum est : Plantauerat autem Dominus Deus paradisum uoluptatis a principio, im quo posuit hominem quem formauerat. Statimque sequitur: Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulchrum uisu et ad uescendum suaue, lignum etiam uitae in medio paradisi, lignumque scientiae boni et mali. Hoc ita uidetur dictum, tamquam id factum sit, postquam factum posuit Deus hominem in paradiso, cum breuiter utroque commemorato, scilicet et quod plantauerat Dominus Deus paradisum, et quod in eo posuit hominem quem formauerat, recapitulando redeat et dicat quod praetermiserat, uidelicet quomodo plantatus fuisset paradisus. Multa secundum hunc modum in Scripturis inueniuntur, quorum ad obscuritatem elucidandam regula haec, scilicet recapitulatio, ualde utilis est. Hoc ergo quaeritur, ut iam dictum est, cur

Lucas euangelista, scribendo illam Domini cenam, tali narrationis modo uti uoluerit. Istud quaerentibus, illud in primis demonstrandum

est, quia solus

ipse, uidelicet

Lucas

haec

Domini

uerba

praescripsit, dicta in illa priori cena typici paschae siue agni paschalis, quem comedit cum suis discipulis secundum morem 62

^

ueteris mandati. Deszderio, ait, desideraui hoc bascha manducare

uobiscum antequam patiar. Dico enim uobis quia ex hoc non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei. Et accepto calice, gratias egit, el dixit : Accipite et diwidite inter uos. Dico enim uobis, quod non bibam de generatione uitis, donec regnum Dei ueniat. Hoc

630 solus, ut iam dictum est, Lucas scribere curauit Dominus dixisse

63 ^

640

quod desiderio desiderauerit manducare cum discipulis suis pascha illius anni, qui erat annus tricesimus tertius assumptae humanitatis, suique desiderii causam hanc subiunxisse, quod pascha illud manducaturus et calicem eiusdem typici paschae bibiturus non esset, donec impleretur in regno Dei. Congruum ergo fuit, ut modum impletionis illius continuo perscriberet, et 1dcirco

dilatis quae in eadem cena dicta sunt: Et accepto, inquit, fane gratias egit, el fregit, el dedit eis dicens : Hoc est corpus meum quod ro uobis datur ; hoc facite in meam |commemorationem. Similiter et calicem postquam cenawit, dicens : Hic est calix, nouum testamentum in meo sanguine, qui bro uobis fundetur. Hoc namque modo 635 Lc. 22, 15-18.

637 ib. 19-20.

606exempligratia]sicutz4ug. ^ 607etplantauit;4ug. ^ 607/608uoluptatis a principio] in Eden ad orientem et 74zg. sec. Ver. Lar. 608 formauit 74g. 610 puchrum uisu et ad uescendum suaue] speciosum et bonum in escam Zug. sec. Vet. Lat. 611 ita] igitur B/ 625 ait supra lm. JA 629 generatione] genimine / 630 est supra lm. C 631 manducare cum discipulis suis] c.d.s. comedere B/, comedere supra //s. B.— 640 est supra Jm. A 641 namque] itaque B

(XX

^

316

SVPER MATTHEVM X

impletur in regno Dei illud quod illo priore pascha et priore calice filgurabatur. Extunc enim uenit regnum Dei, cuius uidelicet regni 64 —

propter quam

solus Lucas utriusque,

scilicet ueteris ac noui

paschae, narrationem continuare uoluerit, ac demum

650

per recapi-

tulationem rediisse ad uerba quae ante sacramentum noui paschae dicta esse testantur euangelistae ceteri. Non ignoro quod plerique et fere omnes sensum sequuntur et magis amplectantur beati Augustini quam beati Hilarii, quem tamen aliter sensisse uel scripsisse nostrorum hactenus nouerant admodum pauci. Aiunt namque multos hodieque indignos, quod uerum est, idem sacramentum accipere, et accipiendo iudicium

65 ^ sibi manducare

et bibere. Aiunt étiam, quod itidem uerum

est,

nemini nisi confesso uel conuicto de crimine sacramentum

hoc

denegari debere, et cum alia ratione, immo multis rationibus, istud comprobetur, maxime huic rationi innituntur, quia Dominus 660

A. 82V

initium erat passio eius, ad quam nocte illa tradebatur, tertia die resurrecturus. Itaque causam nos arbitramur dixisse idoneam, PL 1:546

Iudae traditori, sicut et ceteris apostolis sicut nondum confesso aut conuicto communionem eiusdem sacramenti non negauit. Sed uideamus utrum Iudas secundum praescriptam considerationem confessus uel conuictus fuerit an non, quando Dominus hoc sacramentum tradidit. Nam quomodo uel quali ordine in occultis criminibus ad hoc perueniendum

sit, ut confessus uel conuictus

quis habeatur, Dominus ipse praedocuit: S7, inquit, Peccauerit in te frater tuus, uade et corripe ewm inter te et ibsum solum. Si te audierit, lucratus es fratrem tuum. Si autem ie non audierit adhibe tecum adhuc unum uel duos, ut in ore duorum uel trium testium stet omne uerbum. Quod si non audierit eos, dic ecclesiae. Si autem ecclesiam 670 non audierit, sit tibi sicut ethnicus et bublicanus. Videndum ergo utrum, sicut in ceteris accipimus quia coefit Iesus facere et docere, ita et in isto fecerit ipse quod docuit. Vtique peccabat in eum Iudas frater fictus, quia festinabat tradere eum nullo fratrum id est discipulorum sciente praeter ipsum qui omnia nouerat, quem 67 ^ latere nihil poterat. Ait autem suppresso traditoris nomine: Vous ex uobis tradet me. 1ta dicendo, profecto corripuit eum inter se et ipsum solum, quia praeter ipsum, quem sua ipsius conscientia latere non poterat, nemo sciuit de quo diceret, non audiuit corripientem quippe qui in intentione persistens, manum quoque 680 cum Domino intingebat in catino, callidus ut putabat ipse. Tunc, 665

18.

654 cf. 1 Cor. 11, 29. 680 Io. 15, 22-26.

665 Mt. 18, 15-17.

6749 Act1, 5

675 Mc. 14,

650 sequantur / — 652 nostrorum oz. B£ 657 istud] illud B; — 659 -dum /z zarg. A, om. D — 665 perdocuit D — 670 sicut supra Jin. .A — 673 eum tradere — D 675 nihil] non B/ nomine traditoris B/

SVPER MATTHEVM

68

X

317

ut Iohannes plenius narrat, aspicientibus ad inuicem discipulis, et haesitantibus de quo diceret, erat recumbens unus ex discipulis Iesu in sinu eius, quem diligebat Iesus. Innuit ergo huic Simon Petrus, et dixit ei: Quis est de quo dicit? Itaque cum rvecubuisset ille supra quis est ? Cui respondit Iesus : Ille est, ^ pectus Iesu, dicit ei: Domine, cui ego intinctum panem porrexero. Et cum intinxisset panem, dedit Iudae Simonis Scariothis. Hoc agendo nimirum adhibuit unum | (Gor t alium secum, scilicet Iohannem, cui locutus fuerat, audiente ipso PL 1547

Iuda, quia propius assidebat, ut fieret quod dixerat, quia ?» ore 69 o duorum uel trium testium stet omne uerbum. Non audiuit eos, immo deterior factus est, sicut per haec uerba innuit euangelista : E ost bucellam tunc introvuit in illum Satanas, et cum indignatione dixit: Numquid ego sum, Rabbi? Et Iesus ait illi: Tw dixisti. Et hoc nimirum ecclesiae dicere fuit, quia conuentus discipulorum audire 69 j potuit, continuo exiwiti, ecclesiam non auditurus, immo quod faciebat, facturus citius, iam ethnicus et publicanus, ethnicorum et publicanorum deterrimus. Haec idcirco dixerim, ut si sententiam beati Hilarii suprascriptam sequamur, nihilominus constare sciamus quod sacra communio nemini deneganda sit nisi de 79 o crimine confessus sit aut conuictus. Iam, ut ad propositum sermo recurrat, considerandum est in isto capitulo, quanta sit faciei praescriptae, faciei uitulinae mansuetudo,

quanta ratio, quanta

ueritatis et iustitiae pulchritudo. Non antehac tradidit uel condidit hoc sacramentum corporis et sanguinis sui, sed tunc primum, 79 ^ quando in passione iam agonizabatur, ipsa nocte qua tradebatur, quando iam strues lignorum componebatur, super quam secundum spiritualem ritum sacrae ac mysticae legis membra talis uituli caesa ordinarentur subiecto in altari igne magnae caritatis siue Spiritus sancti, per quem desiderabat offerri, tunc adipem suum 710 pro peccato ipse obtulit, scilicet omnem necessariam nobis utilitatem suae passionis sub istis speciebus panis et uini, dicendo: H?c panis est corbus meum, hic calix nouum est testamentum in sanguine meo, qui pro uobis fundetur. Et recte atque rationabiliter; etenim sacramentum hoc, quo mors eius annuntiatur, quemadmodum 71 ^ apostolus dicit: Quotiescumque enim manducabitis banem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis |donec ueniat ;quan- A 85

do debuerat condi uel dari, nisi sub ipsius articulo mortis? Hoc denique ratio uel nostrae salutis ordo poscebat, ut non nisi iam

mundatis per passionem eius ab illa ueteri macula peccati origina691 ib. 27. ef. supra 2, 575.

695 ib. 5o.

703 cf. Leo, Epist. 16, 5 - PL 54, 701 B.

710

715'1 Cor. T1, 26:

681 plenius Iohannes ^ B; aspiciebant...discipuli haesitantes l4. 684 dicit! BD Vus. 685 Iesu supra lin. C 690 testium swpra /in. B 693aitlesus — B7; . 700adswpra/m.B ^ "701estom.B/! . 71Zestnouum — D 717 mortis] passionis B/

318

SVPER MATTHEVM

X

720 lis daretur iste cibus uitae contra illud edulium mortis, quod primus homo maligna intentione comedit, uolens Deo esse similis, in quo omnes peccauimus, in quo omnes superbiae ueneno infecti , fuimus. Sed dicit aliquis: Nondum erat fusus ille sanguis, sed fusus est 72 ^ die sequenti, quo et ipsos apostolos oportebat emundari, quibus primis illa nocte hanc escam et hunc potum dedit. Ad haec inquam : Iam uenditus erat iste agnus Dei, iam tradebatur iste uitulus sacrificii ueri, et idcirco recte iam

mundi

habebantur,

iamque ueraciter uocabantur amici, ita ut diceret eis: Jam wos 73o (undi estis bropter sermonem quem locutus sum uobis ; et subinde: Vos amici mei estis. Et notandum quod non dixit, propter passionem uel mortem

meam

iam uos mundi estis, iam uos amici mei

estis, sed Propter sermonem , ait, quém locutus sum uobis. Non enim passio uel mors eius aliter profuisset, nisi sermo quem locutus 735 fuerat eis, creditus uel admixtus fidei fuisset. Ouod autem istis PL 1548

dixit, omnibus quoque sanctis dixit aut dicere potuit, qui eum exspectabant ab origine mundi. Jam wos mundi estis propter | C 118v sermonem quem locutus sum uobis. Nam reuera propter eum, quem locutus est eis sermonem legis et prophetarum ; propter illud, quod 74o primum ad Abraham locutus est, promissionis uerbum de semine

eius, quod est ipse Christus: propter illum, inquam, sermonem quia crediderunt,

74

—

iam ex eo mundi

sunt, et mundauit

eos ipsa

passio eius, quae tunc agebatur : ipse sanguis eius, cuius effusio illa nocte parabatur. Vnde licet iam dictum corporis et sanguinis eius sacramentum humana comprehendi ratione non possit, quomodo panis corpus eius, et quomodo uinum sanguis eius fiat, quomodo de isto dudum loquens mysterio, dixerit: E! fanis quem ego dabo, caro mea est pro mundi uita ; hoc tamen rationabiliter dixeris, quod uel pro eo panis recte dicatur, et uere sit caro Christi, quia nobis

75o residuis, qui nondum eramus nati, nobis uiuentibus siue uenienti-

75

—

bus ab ipsis apostolis idem facit comesus iste panis, quod illis prioribus sanctis fecit in sua specie crucifixa, moriens et sepulta caro Christi. Remissionem peccatorum contulit prioribus illis caro Christi mortua et eodem uentre recepta, quo sepulta continebantur eorum corpora, et sanguis ille, quem et uiuens ille nocte sudando emanauit et iam mortuus cum aqua de latere suo fudit ; V22:ct UR O55 12:5 chdEcclio nene: 729 Io. 15; 5. (2193-916: 747 lo. 6, 52. 756 Io. 19, 31.

731 zb. 14.

741 cf.

721esse Deo — /ABD? — 722inquoomnes peccauimus zz zarg. 4 — 728 iam recte — B^ — 732 mei oz. B? 734 profuisset] eis praez. Bt. 734/735 profuisset 4sque fuerat n marg. A — 742/]A3 passio ipsa - D — 743/744 nocte illa 4 B/ — 746uinumquomodo — .ABD:; — 747dudumdeisto — B7; 748 meaom.;4 749panis]iste add. B^ — 752suainspecie — ,4 755 ille?] illa BDt

SVPER MATTHEVM

X

319

remissionem peccatorum operatur et nobis sacramentum eiusdem carnis et sanguinis sub istis speciebus panis et uini. Igitur ut dicere coeperam, non ante passionem, sed sub ipso passionis uel mortis 76o articulo sacramentum

tam

mortui

quam

hoc fieri uel dari debuit, quo simul omnes, uiui, credentes ab illa macula ueteris cibi

abluerentur et simul omnes isto noui testamenti sacramento epularentur: mortui modo sibi congruo, et uiui nihilominus modo sibi congruo. Denique mortui, quoniam in uita sua de sacrificiis huius 765 sacramenti significatiuis initiati fuerant, uenturum et moriturum Christum licet intelligerent pauci signis illis annuntiantes, idcirco recte refectionis perfectionem illam, quam diximus, assecuti sunt, ut et mortui Christi anima uel spiritus ad animas illorum descenderet, per quod factum est, ut statim uiderent et scirent, quam 770 suauis est Dominus Deus, qui angelorum cibus est, quos pascit immortaliter, et corpus in eiusdem terrae uentrem deueniret, quo condita erant eorum corpora, per quod resurrectio ad uitam daretur eis, sicut ex multis qui iam tunc cum eo resurrexerunt confirmatum est. A355

Porro uiuis, id est nobis, quibus ueraciter dicitur, et qui fideliter

credimus, quia Christus resurgems ex mortuis, iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur, non iam figurae proponuntur, quae Christi morte impleantur, sed ipsa rei ueritas, uerum sacrificium,

quo ipsa Christi mors uerbis manifestis cum signaculo crucis eius 780 annuntiatur, ubi miro modo et uiuimus et mortui sumus.

Quicum-

que enim, ait apostolus, baptizati sumus in Christo Iesu, in morte PL 1549 ipsius baptizati sumus, quo uidelicet baptismo nisi mortui fuissemus non esset nobis in cibo et potu isto annuntiare mortem eius,

libet hic nota uti similitudine. In libro Numeri scriptum est: Misit terram, et: Confortamini, inquit, et afferte nobis de fructibus terrae. Cumque ascendissent A 85V explorauerunt terram, pergentes usque | ad Torrentem botri, abscinderunt balmitem cum uua sua, quem portauerunt in uecte duo wirt. C 119 Secundum illius rei gestae. similitudinem, nimirum et illi qui noo tempore praecesserunt et nos qui subsequimur Christi aduentum, utrique portamus quasi botrum cum palmite suo, magnum pro785 Moyses exploratores ad considerandam

missionis dulce experimentum,

scilicet Dominicae incarnationis,

passionis, resurrectionis atque ascensionis mirabile sacramentum.

T'10 cf. Ps. 33, 6 coll. 77, 25. 7'IA cf. Mt. 27, 52 ; cf. Hier., In Mr. 4, 1818 (9L TSD290: 7T'76 Rom. 6, 9. 780 Rom. 6, 5. 783 cf. 1 Cor. 11, 26. 784 Num. 13, 18. 21. 22. 24. 792/193 cf. supra 1, 108.

763 nihilominus oz. B: modo nihilominus C 765 significatiuis] significantius B7 766 Christum oz. ACD 773 cum eo iam tunc « B: 716 a mortuis Bz( Vulg.) 785 exploratores] eos L/z/g. 787 pergentes] que add. A 791 cum 72 zarg. 7 792 duce C, terrae JA, sed expung.

^

320 795

8oo

8o

^

oo ^ ^

820

SVPER MATTHEVM P1

Illi portauerunt in sacris ac mysticis sacrificiorum caerimoniis umbraticis et significatiuis, nos portamus in isto unico sacrificio panis et uini. Quapropter hic animaduertendum quia uirorum illorum portantium botrum illum alter, qui praecedebat, quod portabat ipse non uidebat, alter, qui sequebatur, quod portabat ante se uidebat. In hoc denique nos atque illi non minime discernimur quod nos manifestis, ut iam dictum est, uerbis cum

signaculo uiuificae crucis uerum perficientes sacrificium mortem Domini annuntiamus, mortem Domini sequimur et crucem baiulamus. Botrus quippe in uecte Christus est in cruce, et hoc aperta facie contemplamur, illi autem portabant quidem sed non uidebant, legebant sed non intelligebant, et qui optimi erant aut intelligere digni erant, qui propheticis oculis uidebant, eis dicebatur ne propalarent. Exempli gratia: T'« autem, Danihel, claude sermones et signa librum usque ad tempus statutum. Pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia. Ad Isaiam autem: Liga testimonium : signa legem in discipulis meis. Quamuis de hoc sacramento a maioribus nostris multa sufficienter dicta sint et fastidium legentis uitandum sit, unum tamen quod mens suggerit, libet eloqui. Iam enim forte quis animaduerterit quod hic maxima tentatio sit. Et reuera non fallitur quisquis hoc animaduertit: est enim hic tentatio Dei, tentatio quaerens fidem : contraria est tentatio diaboli, tentatio quaerens perfidiam.

Cuius uidelicet tentationis Dei, ut de simili causa proferamus testimonium, ecce in Exodo dixit Dominus ad Moysen: Ecce ego pluam uobis panes de caelo. Egrediatur populus et colligat quae sufficiant per singulos dies ut tentem eum, utrum ambulet in lege mea, an non. De simili causa ideo dixi, quia profecto quod tunc Dominus manna de caelo pluit, in figura sacramenti huius contigit illis, ut itidem tentationis diaboli de causa contraria proferamus exemplum, serpens, immo in serpente diabolus, dixit ad mulierem: Nequaquam morte moriemini. Scit enim Deus quod in quacumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri et eritis sicut dii, scientes PL21550 bonum et malum. Comedit mulier deditque uiro suo, et comedit. Ita tentati a diabolo tentauerunt Deum, et aperti sunt oculi amborum, non ut scirent bonum et malum, sed ut a bono caderent in

830

malum, non ita ut se esse deos, sed ita ut cognoscerent se esse 795 cf. Rupert., De Trin. 16, 1735 ss. - CCCM

az, p- 960 s. (Raban., Ez ;n

Num. 2, 10 - PL 108, 667 s.); Rupert, De diuin. off. 8, 345 ss. - CCCM 7, p. 267. 807 Dan. 12, 4. 809 Is. 8, 16. 818 Ex. 16, 4. 822 1 Cor. 1o, 6. 11.

825 Gen. 5, 4-5. 6.

801 uiuificae] sanctae D — 801/802 mortem Domini annuntiamus ;z "arg. /4 805aut]|qui B/ — 810disciplinis C — 812tamen]adhucadz. B; — 814 hoc supra lin. A 817 Dei supra lin. A 818 testimonium] exemplum A 824 dicit D 820 sufficiunt L/4/g.

: SVPER

MATTHEVM

X

OT

nudos. Non autem putandum quod tunc primum tentauerunt Deum, quando uetitum comedendo experiri ausi sunt uter uerior existeret, Deusne qui dixerat : n quocumque die comederitis ex eo, morte moriemini, an serpens qui dicebat : Nequaquam morte morie85 j mini, sed eritis sicut dii. Iam ante tentare Deum inceperant, iam

antequam

foris audissent malum

serpentis consilium, intus in

corde suo tentabant Deum, uersantes diuinitatis appetitum. Nam,

sicut ante nos dictum est, nisi prius intus intumuissent, foris tentati tam facile non cessissent. Alioqui quomodo aequum 840 fuisset, ut Deus tentaret eos, ponendo praeceptum quod non ignorabat eos fore praetergressuros? Deus enim intentator | malorum est. Quod ut apertius dictum sit, Deus non nisi, male tentatus ab aliquo, tentat aliquem tentatione, in qua comprehendatur praeuaricator. Exempli gratia: In tentatione supra memorata, 84 ^ qua tentauit populum, dicens : Egrediatur populus et colligant quae sufficiant ber singulos dies, ut tentem eum utrum ambulet in lege mea an non : die autem sexta parent quod inferant, et sit duplum quam colligere solebant, quia in dte septimo nom inuenietur : praeuaricatores inueniendi erant. | Venit enim dies septima, et egressi de bopulo 850 ut colligerent, non inuenerunt. Dixit autem Dominus ad Moysen : Vsquequo non uultis custodire mandata mea, et legem meam? Numquid intentatus Deus eos illa tentatione tentauit, quos praeuaricaturos non ignorauit ? Non utique intentatus, murmurauerat enim omnis congregatio filiorum Israhel, murmurando 85

^

860

86

^

tentans,

murmurans,

tentando

sicut

habemus

in psalmo:

Ff

tentauerunt Deum in cordibus suis ut peterent escas anymabus suis, et male locuti sunt de Deo; dixerunt: Numquid poterit Deus parare mensam in deserto? Numquid et panem poterit dare, aut. parare mensam populo suo? Porro si quem tentat Deus, a quo non ipse est male tentatus, illi nimirum omnis tentatio in gloriam cooperatur. Vnde non solus Abraham, quem Deus tentauit in oblatione filii sui, uerum etiam fere omnes sancti pro exemplo sunt, de qualibus Sapientia dicit : E? si coram hominibus tormenta bassi sunt, Deus tentawit illos, et inuenit eos dignos se. Omnibus his Moyses dicit illud quod Israheli in Deuteronomio dicit : Addux?t te Dominus Deus tuus per desertum ut affüigeret te atque tentaret, et nota fierent quae in tuo animo 833 Gen. 2, 17.

841 cf. Rupert., De Trin. 3, 24- CCCM 21, p. 255. 845 855 Ps. 77, 19. 863 Sap. 5, 4. 5. 866 Deut. 8,

Ex. 16,4 ; zb. 5 ; ib. 26-28.

2: 831 tentauerint B 832 uter] utrum C 839 cecidissent B; 841 849 843 tentat] non praem. B: praetergressuros] praeuaricaturos B/ septima dies — l/4/g. 853 praeuaricatores B7 murmurault 7 et oz. 857potestzux/a LXX, poterit iux/a Hebr. — 865eosom.G —— 866dixit G D tuus] quadraginta annis z4Z. V/z/g.

C 119Y

A 84

322

SVPER MATTHEVM

X

uersabantur, utrum custodires mandata illius an non. Ac deinceps: Eduxit riuos de petra durissima, cibauit te manna in solitudine quod 870 nescierunt patres tui. Et postquam afflixit ac probawit, ad extremum misertus est tui. Igitur, ut ad propositum redeam, magna in isto sacramento tentatio Dei est, tentatio quaerens fidem ad euacuandam perfidiam, quam tentatio diaboli in primis hominibus inuenit, quibus uetitum comedere persuasit. Est autem fides, ait apostolus, 87 ^ sperandarum substantia verum, argumentum non apparentium. Oportebat ergo non apparere res, ut locum haberet substantia haec, res, inquam,

88o

id est carnem

^

non

oportebat

apparere, non solum ne sensus nostros comedentium atque bibentium naturali offensione offenderent, quibus humanam carnem manducare uel dentibus terere sanguinemque humanum bibere neque pium neque naturae

88

et sanguinem

PTUS

amicum

est, uerum

etiam ut locum

haberet haec sperandarum substantia rerum, hoc argumentum rerum non apparentium, scilicet fides in qua festimonium, ait idem apostolus, consecuti sunt senes. Denique, si omnes respicias senes, id est antiquos patres, quibus testimonium sancta perhibet Scriptura, quod fuerint fideles, quosque apostolus ibidem enumerat, sententiam hanc ueram interserens : S7ne fide autem, ait, àmpossibi-

le est blacere Deo, omnium illorum fidem probatam inuenis circa res illas quae non apparebant, quas ipsi iam non uidere, sed tantum sperare poterant, quarum etiam aliquae non solum non apparebant, sed et supra naturam erant. In hoc itaque sacramento, cum

sit opus magnae atque ineffabilis misericordiae, miro nihilominus iudicio, miranda tentamur ueritate, ut manifesti fiant hi quorum

est fides, quibus salua iudicii rectitudine, misericordia condonare 895 debeat morsus illos ligni uetiti, quos momordit mulier et dedit uiro

| suo, mala in Deum suspicione, peruersa et nimia circa serpentem credulitate. Nonne ibi creditum fuit quod non apparebat, quod non uidebatur? numquid oculis uidebant in illo fructu ligni uirtutem tantae rei effectiuam, quam serpens promisit dicens: Eritis sicut dii? Et quidem nec illa mors apparebat aut uideri poterat oculis quam interminatus fuerat Deus, dicens : /2 quocum-

que die comederis ex eo, morte morieris, sed credere oportuisset Deo creatori, fideli in omnibus quaecumque dixit ; creditum autem fuit non creatori sed serpenti, non Deo sed diabolo. Totum illud 90

^

sacrilegium per istud emendatur sacramentum in illis qui credunt, et credentes percipiunt, in fide humiles, in humilitate fideles ; ac

SE

869 ;5. 15-16. 874 Hebr. 11, 1. 901 Gen. 2, 17.

869 cibauit] et ostenderent G 888 Deo supra fides est » C

883 ib. 2.

887 ib. 6.

900 Gen. 5,

praez. Vulg. 877/878 apparere oportebat — B 879 883 non 7z zarg. G 887 autem ait fide — Br, ait oz. G lin. C — 889 non iam — G tantum j4pra lj. C — 894 897 creditum ibi — B

(120

SVPER MATTHEVM X

323

proinde illis parentibus longe dissimiles, cum illi promissum illud audierint in pretium praeuaricationis: Eritis sicut dii superbi et male creduli, ac proinde male creduli, quia superbi, isti autem 910

9I

I

uocem humilitatis audiunt in mysterio siue annuntiatione mortis eius: Vos amici mei estis, manete in rie et ego in uobis. Quanto enim suauior est haec uox :Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in illo, dictione illa, quam serpens susurrauit: Comedite, el eritis sicut dii, qui utique | non de suo

PISIS2

A 84v

dabat, sed rapinam facere suadebat ; hic autem non qualecumque

suum, sed suam carnem et suum sanguinem dat. In illis qui non credunt et non credentes ore tamen sacramentum percipiunt, cibus et potus iste operatur iudicium, quia tentati reprobi inuenti sunt, eo ipso quod sine fide sunt et male tentant Deum.

De eiusmodi haereticis in illo psalmo parabolarum, qui sic incipit: Attendite, popule meus, legem meam ; inclinate aurem uestram 1n uerba oris mei, aperiam in parabolis os meum, ita dictum est : Adhuc esca eorum erat in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super eos, et occidit pingues eorum, et electos Israhel impediuit. Eorum 92 — namque peccatum est in eo quod dicunt, tentantes Deum, quoniam percussit betram et. fluxerunt aquae, et torrentes inundauerunt, numquid et banem poterit dare, aut barare mensam populo suo ? Est enim hic sensus: Numquid quia potuit Deus facere, ut patefacto crucifixi Iesu Christi latere, quod fuit percuti petram, flueret aqua 259 cum sanguine et implerentur Scripturae et intelligibiles fierent, sufficerentque mentibus nostris ad bibendum in modum torrentium inundantium: numquid, inquam: quia potuit illud facere, poterit etiam panem confectum manibus hominum conuertere in corpus et uinum de palmitibus istis in sanguinem suum ? Alioquin 920

9255 nisi mysterium

attendas, sensus secundum litteram non constat,

quoniam percussit petram, et fluxerunt aquae, numquid et banem poterit dare, quia uidelicet panis ille, id est manna, secundum historiam prius datus est, quam percussa petra fluerent aquae. Hactenus dilectio sacramenti huius morosius nos detinuit, nunc ad

940

cetera pergamus.

ET HYMNO DICTO, EXIERVNT IN MONTEM OLIVETI. TVNC DICIT 26, 30-35 ILLIS IEsvsS: OMNES VOS SCANDALVM PATIEMINI IN ME, IN ISTA NOCTE. SCRIPTVM EST ENIM: PERCVTIAM PASTOREM, ET DISPER911 Io. 15,4 «oZ. 14. 918 1 Cor. 11, 29.

912 Io. 6, 5 7. 921 Ps. 77, 1-2.

914 Gen. 5, 5. 915 cf. Phil. 2, 6. 923 ib. 30. 925 ib. 20. 929 cf.

Io. 19, 51. 912/913 meum sanguinem — D 913 dictione] dilectione 7, forte illectione 77 zarg. ^ — 914 de suo non — B: 920 huiusmodi B; 923 escae...erant JAB 923/924 erant ssque pingues im marg. /4 936/938 numquid 4sqe aquae oz. D 937 ille] iste B7 938 datum B; 939 detinuerit B^ — 941/942 iLLis picrr Bz, piciT supra Jin. A

324

SVPER MATTHEVM

X

GENTVR OVES GREGIS. POSTQVAM AVTEM SVRREXERO, PRAECEDAM VOS IN GALILAEAM. RESPONDENS AVTEM PETRVS, AIT ILLI: ET SI 945 OMNES SCANDALIZATI FVERINT IN TE, EGO NVMQVAM SCANDALIZABOR. AIT ILLI IESVS: AMEN DICO TIBI, QVIA IN HAC NOCTE, ANTEQVAM GALLVS CANTET, TER ME NEGABIS. AIT ILLI PETRVs: ETIAM SI OPORTVERIT ME MORI TECVM, NON TE NEGABO. SIMILITER 2 ET OMNES DISCIPVLI DIXERVNT. Exitus iste in montem Oliueti ille est, quem apud Iohannem habemus cum terribilibus | ac reuerendis uerbis istis: Swrgite, eamus hinc. Quidnam erat dicere, surgite, eamus hinc, et ita exire in montem 955

960

Oliueti,

in ipsa hora

suae

traditionis,

quando

ludas

loquebatur cum senioribus statim uenturus cum cohorte et ministris, nisi relinquere ciuitatem illam, quemadmodum per prophetam Hieremiam praedixit: Relqwi, ait, domum meam, dimisi hereditatem meam, facta est mihi hereditas mea quasi leo in silua, dedit contra me uocem suam ideo odiui eam. Ergo et prophetiam hanc et illud, quod per semetipsum dixerat ante biduum: Ecce relinquetur uobis domus uestra deseria, iam impleri significans, surgite, inquit, eamus hinc: Et exierunt in montem Oliueti. Factis enim non minus quam uerbis loqui sapientiae Dei familiare est. Iosephus quoque uocem similem testatur in templo fuisse audi-

965 tam:

Nocte, inquit, sacerdotes intimum

templum

more

suo ad

diuinas res celebrandas ingressi, primum quidem motum quendam strepitumque senserunt, postea uero subitam uocem audierunt, quae diceret: Migremus hinc. Ita cum terribili significatione uocum omne praesidium salutis esse ab illa ciuitate migrare 970 demonstrauit, iuxta quod et ipso templo exiens idem Dominus prius significauerat, dicente euangelista :Jesus autem abscondit se et exiwit de templo. Mala subsequentia probauerunt, uere et de templo illo exisse, et de ciuitate illa abiisse Iesum, et ab utroque migrasse omne praesidium angelorum. Et congrue non quouis, 975 sed iuxta consuetudinem tunc quoque exiuit in montem Oliueti. Ilinc enim ascensurus erat in caelum, quo facto reuersi sunt apostoli, ait Lucas. Hierosolymam a monte, qui uocatur Oliueti, qui

980

est 1uxta Hierusalem sabbati habens iter. Nec uero repugnat illud, quod scripsit idem Lucas: Eduxt autem eos foras in Bethaniam, et eleuatis manibus suis, benedixit eis, et factum est, dum benediceret ilis, recessit ab eis, et. ferebatur in caelum. Bethania namque in latere montis Oliueti sita est. Ergo ubi per ascensionem consum952 Io. 14, 51.

957/lertr24798:

C 120V

965 Iosephus Flauius, De Pe//o Iud. 5,

1, 1, 2 (Hier., In Mt. 4, 1805 - CC 77, p. 275). 971 Io. 8, 59. 976 Act. 1, 12. 979 Lc. 24, 50-51. 981 cf. Beda, Ir Lc. 6, 2405 - CC 120, p. 423.

948 caNrET /n marg. D — 949 EriaM] Er/ — 957 praedicitur D — 964 in templo oz. B^ —— 970 ipso] ab praem. B/ —— 974 angelorum praesidium ^ B 977 apostoli oz. B£ uocatur] dicitur B7 978 est in marg. A

PIE

SVPER MATTHEVM X

325

manda erat eius gloria illuc recte exiuit eandem gloriam suam oratione praeuenire, et agonem suae passionis inchoare, quod idem 98; Lucas euidentius narrat: Positis, inquit, genibus orabat, factus in agonia, et factus est sudor eius, sicut guttae sanguinis decurrentis in terram. Iam dicti exitus sui causam, propter quam recte diceret, relinquetur uobis domus uestra deserta, breuiter insinuat, dicens:

Omnes uos scandalum batiemini in me, in ista nocte. Scriptum est 99o enim : Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. Scandalum illud | omnes nouimus, nec demonstrare opus est, quomodo A 85 scandalizati fuerint, quomodo omnes relicto eo fugerint, quomodo Petrus suae, quam putabat, fortitudinis oblitus, scandalo noctis illius sic offensus sit, ut ter eum negaret, dicens : Nescio quid dicis, 99; non noui hominem, et tunc demum gallo cantante, recordatus sit

uerbi Iesu, quod dixerat : Priusquam gallus cantet ter me negabis, et respiciente in eum Domino, egressus foras amare fleuerit. Non, inquam, demonstratione opus est, sed nos proposito tenemur, non faciem istam, faciem uituli in hac immolatione ipsius contemplari 1000 delectamur.

Si cui uacat,

sedeat

nobiscum,

et contempletur

pariter in claritate faciei huius pulchritudinem oculorum ipsius. Et hoc ut locupletius fiat, res anterius gesta hic ad memoriam est

reducenda : ualet enim mysterium eius in attentione ista. PL 1554 Iussit aliquando hic Dominus noster discipulos | suos ascendere (So 1005 1 nawicula et praecedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas ; cumque dmissa turba solus ascendisset in montem, et uespere facto solus esset ibi, et oraret, nawicula in medio mari iactabatur fluctibus,

erat enim uentus contrarius. Quarta autem wigilia noctis uenit ad eos, ambulans super mare. Cumque turbatis illis dixisset: Habete 1010 fiduciam, ego sum, nolite timere. Domine, inquit Petrus, s? tu es, tube

me uenire ad te super aquas, et descendens de nauicula, ambulabat super aquas. Videns uero uentum ualidum timuit. Et cwm coepisset mergi, clamauit, dicens : Domine, saluum me fac. Et continuo Iesus extendens manum, apprehendit eum, et ait ill : Modicae fidei quare 1015 d'ubitasti ? Denique illa res et res gesta est miro modo, et res gesta rei gerendae quaedam fuit parabola, siquidem placet parabolam dici, non

solum

in uerbis, uerum

etiam

in factis, quoniam

et

apostolus enumeratis compositionibus primi et secundi tabernaculi, quae, inquit, farabola est temporis instantis. Igitur dimissa 1020 urba solus Iesus ascendit in montem orare, quia sic futurum erat

985 Lc. 22, 41. 44. 988 Mt. 25, 38. 994 Mt. 26, 72. 1004 cf. Mt. 14, 22 ss. 1019 Hebr. 9, 9; Mt. 14, 25.

995 jb. 75.

995 non noui hominem repet. supra lin. C 991 X sub lin. /A (Kustode) 996 quod dixerat] dicentis B/ — 997 in oz. B/ — 1002 hicoz. B/ — 1005 1015 res illa ^ B/, res supra /in. A nauiculam BD; — 1012 uero] ergo 7 1016 rei] et praem. B? et res? oz. f est oz. Bt

*

326

SVPER

MATTHEVM: X

et sic factum est, ut exiens de ciuitate iam non docturus turbam, exiret, ut iam dictum est, 2» montem Oliueti solus orare: Exierunt

quidem cum eo discipuli, sed non usque ad locum illius orationis. Nam sustinete hic, ait, siue sedete Jic, donec uadam illuc et orem. 1025

Et assumpsit quidem Petrum, et Iacobum et Iohannem secum, sed et ilis iterum dixit: Swstinete hic, et wigiate. Et progressus pusillum siue auulsus ab illis, quantum est iactus lapidis, procidit in faciem suam, orans. Ita relictis illis iterum et tertio abüt, et orauit. Solus ergo erat orans nocte illa, siue profunda uespera :

1030 Nauicula

autem 2n medio mari iactabatur fluctibus, id est, fides discipulorum nimis contristabatur, ita ut oculi eorum prae tristitia

grauarentur. Sed uenit Dominus Iesus ambulans super aquas, quia tempestates illas quae propter ipsum motae erant, et mouebantur, prompto spiritu conculcabat, licet Caro esset infirma. Etenim caro

105j

quidem infirma, dicebat in oratione:

M? Pater, si possibile est,

transeat a me calix iste, sed spiritus bromptus ; uerumtamen, ait, non sicut ego uolo, sed sicut tu. Ibi confidentia Petri, se quoque promptam esse putauit: Domine, inquiens, ;ube me uenire ad te super aquas. Dixit enim : Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego 1040 numquam scandalizabor. — Animam meam ponam pro te, tecum paratus sum et in carcerem, et in mortem ire. Cum ista fiducia quasi iam fortis et bene cinctus ambulabat et ipse super aquas, ut ueniret ad Iesum. Cum enim discipuli omnes relicto Domino fugissent, zpse sequebatur eum a longe usque in atrium, et ingressus 1045 intro sedebat cum ministris ut uideret finem. Sed ecce uidit uentum ualidum, et timuit, coepitque mergi. Cum enim sederet in atrio cum PL 1555 ministris, ul iam dictum est, accessit ad eum una ancilla ostiavia, dicens : Ettu cum Iesu Galilaeo eras. At ille negauit coram omnibus, 1050

1055

dicens: Nescio quid dicis. Iterum ab alia similiter uentilatus ancilla, dixit : Non noui hominem. Tertio ab his quistabant, magno uento impulsus, coepit detestari et iurare, quia non nouisset hominem. Cum ita coepisset mergi, clamauit, dicens: Domine, saluum me fac. Gallo quippe cantante, recordatus uerbi Iesus quod dixerat, Priusquam gallus cantet, ter me negabis, egressus foras, fleuit amare. Denique sic flere, hoc fuit clamare, et saluationem quaerere. Vt ita clamaret, respectus | fecit saluatoris, quem Lucas ( r21Y

uenerabiliter expressit dicens: Et comuersus Dominus vespexit Petrum. Postquam resurrexit, sicut et hic praedixit: Postquam 1022:cf-51t C272 950 1026 Mt. 26, 58.

1862:198277* 1024 Mt. 26, 58. 56. 1027 Lc. 22, 41 co//. Mt. 26, 39.

1025 Mc. 14, 55. 1034 cf. Mt. 26, 41.

1035 Mt. 26, 59. 1038 Mt. 14,28. 1040 Io. 13, 37; Lc. 22, 35. 1043 Mt. 26, 56. 1044 Mt. 26, 58. 1046 Mt. 26, 69-70. 1052 Mt. 14, 5o. 1058 Mt. 26, 52. 1053 Mt. 26, 75. 1057 Lc. 22, 61.

1021 turbam] in turba eius ACD 1023 illius oz. B£ 1029 uespera profunda — B; 1030 fides] iam praem. B 1044 eum oz. B 1058 surrexit B

SVPER MATTHEVM 1060

327

autem resurrexero braecedam uos in Galilaeam, apparuit et, sicut in | euangelio eiusdem Lucae scriptum est, quia duo ex discipulis A 85V regressi in. Hierusalem inuenerunt congregatos undecim, et eos qui cum ipsis erant, dicentes : Quod surrexit Dominus uere, et apparuit Simoni. Sed et angelus loquens mulieribus, hunc ex nomine consolatum

1065

X

esse uoluit dicendo, sed ife, dicite discipulis eius et

Petro, quia praecedet uos in Galilaeam. Vere ergo Iesus extendens manum,

apprehendit

eum:

reseruauit

enim

illi gradum

suum,

reseruauit et stabiliuit principem apostolorum. Libet nunc inspicere illum prophetiae locum, quem nobis illustrare debet scintilla haec, ex ore eius dicentis, scriptum est enim : Percutiam pastorem et 1070 dispergentur oues gregis. Pauca ex praecedentibus et subsequentibus diligenter inspecta, pulchram intelligentiae lucem refundunt. Praecedentia sunt haec: Et erit in die illa, dicit Dominus Deus exercituum, disberdam nomina idolorum de lerra, et non memorabuntur ultra, et brophetas et spiritum immundum auferam de terra. 1075 Et erit cum prophetauerit quispiam ultra, dicent ei pater eius et mater eius qui genuerunt eum : Non uiues quia mendacium locutus es in nomine Domini, et configent eum pater eius et mater eius genitores eius cum prophetauerit. Et erit: In die illa confundentur brophetae, unusquisque ex uisione sua cum prophetauerit, nec operientur ballio 1080 saccino ut mentiantur, sed dicet, nom sum propheta, homo agricola ego PI-t0556 sum, quoniam Adam exemplum meum ab adolescentia mea. Et dicetur ei: Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum? Et dicet: His plagatus sum in domo eorum qui diligebant me. His praemissis, framea, inquit, suscitare super pastorem meum, et super 1085 uirum cohaerentem mihi, dicit Dominus exercituum. Percute pastorem, et dispergentur oues. Deinde subsequitur: Ef comuertam manum meam ad paruulos, et erunt 1n omni terra, dicit Dominus, partes duae, et disperdentur et deficient el tertia bars relinquetur in ea, et. ducam tertiam. partem. per ignem, et. uram eos, sicut. uritur Ibse imuocabit nomen 1090 argentum, et probabo eos sicut probatur aurum. meum et ego exaudiam eum. Dicam : Populus meus es, et vpse dicet : Dominus Deus meus. Ecce uenient dies Domini, et diwidentur spolia in medio tui, et cetera. Totum illud prophetiae capitulum illustrat nobis, ut iam dictum 1095

est, breuis sententia

haec scintillans

de

pectore et ore ipsius Domini, 7» quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae

absconditi,

dum

praemisso,

omnes

wos

scandalum

patiemini in me in ista nocte, subiungit : Scriptum est enim : Percute 1061 Lc. 24, 33-34. 1064 Mc. 16, 7. 1069 Zach. 15, 7. 1084 ;. 7. 1086 ;». 7 c -14,1. 1095 Col. 2, 5.

1063 1083 Vulg. 1097

1072 ib. 2-6.

ex] in 7 1071 refundent BD: 1082/1083 et dicet supra Zn. C domo] medio B7 — 1089 eas l/z/s. 1090 eos oz. D uocabit / 1091 ipse supra Jin. A 1092 spolia] tua 247. V/zjg. . 1093 istud D subiungit supra Zn. ;À

328

SVPER MATTHEVM

X

pastorem, et dispergentur oues gregis. Itaque ut competenter euangelica utar similitudine molentis, ait enim ipse Dominus: Dwae 1100 erunt molentes in unum, una assumetur, et altera relinquetur, haec

prophetia quasi mola inferior ponenda est, et coepta iam euangelica narratio dominicae passionis superponenda quasi mola superior, ut agente manu Domini, circumacta uolucri cursu, fructuosum frumenti granum salubriter nobis teramus, et de optima eius

110; medulla candidissimi farris panem in usum uitae aeternae conficiamus. Tale frumenti granum Christus est, qui de semetipso dicit : Nisi granum frumenti cadens in terram, mortuum fuerit, ibsum solum manet, si autem mortuum fuerit multum fructum affert. Tale, inquam, granum est, ut molendo numquam dissipetur, eoque 1110 integro permanente diffundi aut dissilire numquam desinat medulla eius. Nunc interim finis hic sit libelli huius, et sequentem cum iam dicto prophetiae capitulo, reparatis post lassitudinem uiribus, exordiamur.

1099 Mt. 24, 41.

D

1107 Io. 12, 24-25.

1101prophetica? ^ 1105candidissimum /, candidissima B — 1110 desinet 1113 finis libri decimi /, explicit lib X incipit XI B

LIBER VNDECIMVS Tuam in Scripturis sanctis gloriam, tuum, o Fili hominis, C :22 quaerere et inuenire honorem in propheticis et in euangelicis praeconiis, tale nobis est inter taedia uitae praesentis, quale fesso ; uiatori, remissis interdum grauibus sarcinis, residere sub umbra

odoriferae arboris prope riuulum aquae iugiter salientis, gratoque otio fugacem insequi et comprehensam attrectare columbam, tactu blando, manibus innocuis. Et reuera sic est ; sancta quippe Scriptura ipsa est columba illa, de qua ipsius auctor Spiritus 10 Sanctus in psalmo dicit : Pennae columbae deargentatae et bosteriora dorsi eius in pallore auri. Ne ergo miretur quia dicens, quid uel ad quid iste scribit, cum sancti patres sufficientia scripserint, quae PL 1557 cuncta perlegere nemo nostrum sufficit ? Nam et si alii nemini, at mihi scribenti hoc ipsum quod scribo iam proficit. | Hoc dulce A 86 15 Studium iam in praesenti nonnihil praemii, nonnullum habet suae exercitationis emolumentum. Quam suaue est, ut iam dixi, uiatori, demissis interdum sarcinis, pennulas columbae deargentatas et aurea dorsi eius prae oculis habere et manibus tractare posteriora,

tam suaue et iucundum est inter medias curas sanctam tractare 20 Scripturam, cuius et exterior sermo castus absque omni superfluitate nitet quasi argentum et interior sensus rutilat uelut aurum. ... Trahit sua quemque uoluptas. Et hoc habeo testimonium conscientiae quod dixerim ego uoluptati huic: Tvahe me post te. Ecce argentum, ecce aurum, 25; uidelicet susceptum in fine praecedentis libelli quod cum euangelica narratione Dominicae passionis tractare proposui, prophetiae capitulum : ET ERIT,

inquit,

IN DIE

ILLA,

DICIT

DOMINVS

EXERCITVVM,

DISPERDAM NOMINA IDOLORVM DE TERRA, ET NON MEMORABVNTVR 3o VLTRA, ET PROPHETAS ET SPIRITVM IMMVNDVM AVFERAM DE TERRA. Praemiserat autem : IN DIE ILLA ERIT FONS PATENS DOMVI DAVID,

ET HABITANTIBVS HIERVSALEM IN ABLVTIONEM PECCATORIS ET MENSTRVATAE. Ergo diem illam, quam hic prophetiae spiritus intendit, diem ;; dominicae passionis necesse est intelligi, quia nimirum lancea militis latus aperiendo saluatoris fontem patefecit domui Dauid et habitantibus Hierusalem, fontem sanguinis et aquae, credentibus in Christum, qui propter hoc ipsum dicuntur et sunt domus Dauid et habitatores Hierusalem, quia credunt in Christum Filium 4o Dauid, cuius aeternae ciuitatis quoddam erat exemplar illa Hieru-

PSIMAd GES2 CORSTISS. 10 Ps. 67, 14. CIJPST T1327 22 Vergilius, Ec/og. 2, 65.

XI, 2 Tuam] T- oz. JA

3in!om.B

12 cf. supra prol. 23 ; 7, 16. 21 24 Canto17 5* 36 cf. Io. 19, 34.

20 omni supra Zn. A

Zach. 13,2.1

330

4$

SVPER MATTHEVM XI

salem, in qua regnauit Dauid. Et ille fons erit, inquit, in ablutionem peccatoris et menstruatae : beccatoris, inquam, id est gentilis populi, qui sine lege peccauit, et mensíiruatae quae per legem peccauit, quae, ne de iustitia factorum praesumeret, unus ex optimis filiis eius confessus est, et dixit : E! facti sumus ut immundus omnes nos, el quasi pannus mensiruatae uniuersae iustitiae nostrae. Quaerendum itaque, qui uel quales in illa die fuerint prophetae, quoniam dixit: e£ frophetas et spiritum immundum auferam de terra. Hic citius euangelistae Iohannis narratio succurrit. Ait enim : Collegerunt pontifices et Pharisaei concilium et dicebant : Quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum : Et wenient Romani et tollent nostrum et locum et gentem. Vnus ex ipsis Caiphas, cum esset pontifex anmi illius, dixit eis : Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit uobis ut unus moriatur homo ro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex anni illius prophetauit, quia moriturus erat Iesus pro gente, et non tantum pro gente | sed ut (SST22:

fiios Dei, qui erant dispersi congregaret in unum. Huiusmodi PL 1558 prophetas auferam, ait, de terra. Nam ne prophetas bonos suspice6 o ris, spiritum immundum his copulauit. Ait enim, et prophetas et spiritum immundum auferam de terra. Ergo prophetae mali, prophetae immundo spiritu pleni in die illa fuerant auferendi de terra non solum de terra uiuentium, uerum etiam de terra ipsa et ciuitate, quam tunc mortales et Deo mortui inhabitauerunt, qui 65 malam sibi hanc prophetiam de corde suo prophetauerunt : Quid facimus, quia hic homo multa signa facit, et cetera. Nempe excepto quod praemiserunt, sz dimittimus eum sic, totum quod dixerunt, in prophetiam reputatum est illis, ut omnes crederent in eum: illis autem non credentibus uenirent Romani et tollerent eorum et 70 locum et gentem. Fuit inter illos unus Caiphas talium prophetarum maximus, qui dixit: Vos nescitis quidquam, neque cogitatis quia expedit uobis ut unus homo moriatur pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem, euangelista inquit, a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex anni illius, prophetawuit, quia Iesus moriturus erat pro yb) gente. Et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Causam eorum propter quam auferendi essent de terra, ipse propheta latenter, ut oportuit, continuo subiunxit: Ait enim: ET ERIT CVM PROPHETAVERIT QVISPIAM VLTRA, DICENT EI PATER Zach. 13,3 45 Is. 64, 6.

50 Io. 11, 47-52.

G3: ct XDs 26005:

44 praesumeretfactorum ^ B/ — 44/45 eiusfilis /ABD? —— 47 fuerunt / 49 euangelistae Iohannes narratio citius /4D^ —— occurrit B/ — 53 ipsis] ills C | 55homo moriatur » D 57 erat] esset C ut] etiam przez. f, et praem. (Vulg.) 60 his] illis B7 62 fuerunt B; 63 XVII sub folio D( Kustode) 72 - moriatur homo — B/ Vg. — 75inquit euangelista —- D 79 x1 oz. CD

SVPER MATTHEVM XI 80 EIVS

ET

MATER

EIVS

QVI

GENVERVNT

EVM:

331 NON

VIVES,

QVIA

MENDACIVM LOCVTVS ES IN NOMINE DowiNI. ET CONFIGENT EVM PATER EIVS ET MATER EIVS GENITORES EIVS, CVM PROPHETAVERIT. Propheta magnus de semetipso ultra prophetauit, quia illi et praecipue Caiphas prophetauerunt, quod expediret eum mori, ipse 8 ^ autem prophetauit, quod oporteret eum resurgere a mortuis. Hoc ultra fuit, uidelicet ultra prophetiam illorum, prophetiam mortis, quia prophetauit prophetiam resurrectionis. Dixit enim :Solwite templum hoc, et bost triduum excitabo illud. Hoc autem dicebat de templo corporis sui. Cum ergo prophetauerit ultra quispiam, quem 9 Oo nominare nolo, quia non expedit, dzcent, inquit, ei pater evus et mater eius qui genuerunt eum : Non uiues, quia mendacium locutus es 4n nomine Domini. Pater eius iudaicus populus, et mater eius synagoga, qui secundum carnem genuerunt eum, ita dixerunt ei ; cum enim aliud non haberent, unde accusarent eum, nouissime 9 E submissis duobus falsis testibus istud praetulerunt: Hc dixit:

Possum destruere templum Dei et in triduo reaedificare. illud cumque principi sacerdotum dicenti: Adiuro te ber Deum wiwwm,

ut dicas nobis situ es IO o

IO

j

o

II ^

Christus Filius Dei, respondisset : T'u dixisti, et,

amodo widebitis Filium hominis sedentem a dextris wirtutis, et uenientem in nubibus caeli, |lamauerunt: Reus est mortis. Nonne A 86v hoc erat dicere: Non wiues, quia falsum locutus es $n nomine Domini ? PL 1559 Ex illa uisione sua quomodo confusi sunt prophetae illi? Ait enim: ET ERIT IN DIE ILLA, CONFVNDENTVR PROPHETAE, VNVSQVISQVE Zach. 15/4 EX VISIONE SVA CVM PROPHETAVERIT. Aut quomodo prophetantes illi operiebantur pallio saccino ut mentirentur ? Nisi se operuissent aliquando, frustra diceret, wec opertentur fallio saccino. Nam et hoc sequitur: NEC OPERIENTVR PALLIO SACCINO VT MENTIANTVR. Quid ergo fuit operire se pallio saccino, ut mentirentur, nisi per nequissimam hypocrisim simulare dolorem et fingere timorem, ut paueret populus ? Hoc fecit ille propheta, ille prophetarum impiorum impiissimus Caiphas. Denique ut mentiretur, ut magnificaret et confirmaret mendacium uisionis suae, quam pariter in concilio suo dixerant uenturos | esse Romanos, ut tollerent et locum et (01125 87 1o. 2, 19.

88 ib. 21.

95 Mt. 26, 61.

97 ib. 63-66.

118 cf. Io. 11,

48.

81 EvM supra lin. C 83 et oz. C 84 eum expediret — CD 88 excitabo corr. super reaedificabo /4 — 89 quispiam ultra - B/ — 95protulerunt Bt 98 respondit / 109/110 nisi 4sque saccino pom. pos! 111/112 nam 45QqUé MENTIANTVR B? 109 operuissent aliquando frustra diceret supra /in. 74 113 ergo] uero 4 118 esse om. AC et! om. BD

^

332

SVPER MATTHEVM XI

gentem,

12 ^

nisi Iesum

interficerent,

idcirco scidit uestimenta

sua.

Adiurauerat Dominum Iesum dicens : Ad?uro te per Deum uiuum, ut dicas nobis si tu es Christus Filius Dei benedicti. Et cur addiderit benedicti, nescias nisi quia stultissimus ipsi Deo adulari praesumpsit, in causa eiusmodi adulatione crudeli. Cum ille fidelis permanens qui seipsum megari mom potest, respondisset, T'w dixisti, subiungens : Verumtamen dico uobis, amodo widebitis Filiwm homanis sedentem a dextris uirtutis, et uenientem in nubibus caeli, tunc, ut iam dictum est, scidit uestimenta sua, et ait: Blasphemawit. Quid adhuc egemus testibus ? Ecce, nunc audistis blasphemiam. Quid uobis uidetur ? Atque hoc modo saccinum simulatae tristitae pallium

15 o sibimet superduxit ut mentiretur, ut mendacium corroboraret, ut

uidens populus male credulus magis paueret ubi non erat pauor, sicut in psalmo dictum est : bi trepidauerunt timore, ubi non erat timor. Tahter saccino solebant operiri pallio patres eorum fundendo sanguinem prophetarum et iustorum, quorum isti mensuram impleuerunt. Exempli gratia : Scripsit Hiezabel Jztteras ex nomine ^ 15 Ahab, et signauit eas annulo eius et misit ad maiores natu et ad optimates, qui erant in. ciuitate evus. et. habitabant. cum. Naboth. Litterarum. autem erat. ista. sententia: Praedicate ieiunium, |el sedere facite N aboth inter primos populi, et submittite duos uiros filios 14 o Belial contra ewm, et falsum testimonium dicant, benedixit Deum et regem, et educite eum et lapidate, sicque moriatur. Fecerunt ergo ciues eius el maiores natu, et optimates qui erant cum eo in urbe, sicut praeceperat eis Hiezabel, et sicut scriptum erat in litteris quas miserat ad eos. Praedicauerunt ieiunium. et. sedere. fecerunt. Naboth inter 14 — primos populi et adductis duobus uiris filiis diaboli fecerunt eos sedere contra eum, et cetera. Et illud ieiunium, et quidquid deinceps fecerunt imitatores illorum, usque ad hypocritas istos, qui, ut mentirentur, ut firmarent s?bi sermonem nequam, sciderunt uesti1j o

menta sua, recte nimirum pulchre appellauerit Spiritus sanctus, breui appellatione, pallium saccinum, quo non ofperientur, ait ultra ut mentiantur. Nam ipsa mentiendi auctoritas eis auferetur, et miro modo ex uisione sua confundentur, ex uisione mendaci quam

prophetauerunt dicendo, uenient Romani si dimiserimus eum sic. ^

Etenim econtra idcirco factum est, ut uenirent Romani, quia non dimiserunt eum sic, et ecce non tantummodo secundum uisionem

120 Mt. 26, 65. 132/Ps815, 55 5290 65, 6.

123 cf. 2 Tim. 2, 15. 134 cf. Mt. 25, 52.

124 Mt. 26, 64. 135 ; Reg. 21,8-15.

127 ib. 65. 148 Ps.

122 praesumpserit B7 123 fidelis supra Jin. A 124 negare 4 127 ait] dixit B^ — blasphemat; ^ 130sibimetipsi? ^ 132timore oz. B/ — 133 operitisolebant /4D — 139 populi]ciuitatis 4D — filiosoy. D 142 et! non in Vulg. erant] habitabant l/z/g. 143 eis oz. B/ 149 pulchre] et 153 dimiseritis B7 praem. t

PL 1560

SVPER MATTHEVM

160

XI

333

illorum, pro sensu ipsorum mendaci, locum tulerunt et gentem, uerum etiam id quod plus est, quod ipsi uidere aut timere nesciebant ;tulerunt quoque optima quae illorum erant, scilicet adoptionem filiorum et gloriam, et testamenta, et legislationem, et obsequium et promissa, et totam hereditatem patrum ex quibus Christus secundum carnem, quà est super omnia Deus benedictus in saecula, Amen. Haec enim omnia tulerunt eis, et nunc cum ceteris

16

^

170

gentibus possident Romani, longe alii quam Romani illi qui tantummodo locum et gentem tulerunt eis, qui fuerunt et permanserunt pagani, quia non curauerunt neque curare scierunt de spoliis istis opimis, tantum modo | locum et gentem ducibus Vespasiano et Tito tulisse contenti. Quapropter militauerint quidem huic Domino et regi Iesu Christo, in uindictam sanguinis eius contra ciuitatem Arihel, quod interpretatur leo Dei, iuxta quod ipse dixit: Facta est mihi hereditas mea

quam

175

18o

quasi leo in silua, contra

expugnauit

per eos iste uerus

ciuitatem

Dauid

Hierusalem,

filius, secundum

carnem illius Dauid, secundum prophetiam huiusmodi: Vae Arthel, ciuitas quam. expugnawit Dawid. Additus est annus ad annum, solemnitates euolutae sunt. Et circumuallabo Arihel et erit iristis el maerens, et erii mihi quasi Arihel. Et circumdabo quasi sphaeram n circuito tuo, et taciam contra te aggerem, et munimenta ponam 1n obsidionem tuam : Humiliaberis, de terra loqueris et de | A hwumo audsetur eloquvwm tuum. Et erit quasi bythomis de terra uox tua et de humo eloquiwm tuum mussitabit. Militauerint quidem in hoc, ut dixi Christo Domino et regi, et in hoc uae Arihel, sed nihilomi-

18

^

I9O

(o aTao

nus uae et ipsis, sicut uae Assur. Sequitur enim : Et erit, sicut buluis tenuis multitudo uentilantvum te, et sicut fawilla pertransiens multitudo eorum qui contra te braeualerunt. Eritque repente, confestim a Domino exercituum, wisitabitur in tonitruo et commottione terrae et uoce magna turbinis et tempestatis et flammae ignis deuorantis. Et eril sicul somnium uisionis nocturnae, multitudo omnium gentium quae dimicauerunt contra Arihel et ommes qui mülitauerunt et obsederunt et braeualuerunt aduersus eam, et sicut somnzat esuriens, ut comedat, cum autem fuerit expergefactus uacua est anima evus, et sicut somnial sitiens, ut bibat, et bosiquam fuerit expergefactus lassus adhuc sitit, el anima eius uacua est, sic erit multitudo omnium 159 Rom. 9, 4-5. 166 cf. Vergil, 74e. 6, 865. 168 cf. Benedictus, Reg. "on. prol. 5 - CSEL 75, p. 2. 169 Hier., Lzb. inf. heb. nom. 37, 19 - CC 72, p. 106. 170 Ier. 12, 8. 173 Is. 29, 1-4. 182 zb. 5-8.

156 pro sensu illorum z arg. 4 — mendaciom.;4 157/158 nesciebant timere — B/ — 158 quoque optima] optima quaeque D 159 gloriam supra lin. A 162 cum ceteris nunc — B 166 opimis] optimis BCD 174 Atihel Arihel L/z/g. 176 circumdabo] circumuallabo / — 180 militauerunt Bt — 181insupra /in. A, om. BD?! 186uox C — 190 ut comedat] et comedit Vulg. 191 et bibit l/2/g.

87

^

334

SVPER MATTHEVM XI

gentium quae dimicauerunt contra montem Sion. Ita miro modo puniendi ad puniendum uenerunt Romani, et dimicauerunt con195 tra Arihel, materialibus armis, et ecce confusi sunt prophetae illi ex uisione sua nec licet iam eis operiri pallio saccino ut mentiantur PL 1:561 immo captiui per omnes gentes, nec locum habent quo ad similiter mentiendum congregentur. Sed econtra dicit eis quispiam insultabundus, qui, ut iam dictum est, prophetauit ultra subaudi200

20 ^

21 ^

220

225

230

tur, quam fuisset ab adiurante principe sacerdotum interrogatus : NON SVM PROPHETA, HOMO AGRICOLA EGO SVM, QVONIAM ÁDAM Zach. 13, 5| EXEMPLVM MEVM AB ADOLESCENTIA MEA. Grandis insultatio, et ironia grauissima, quippe qui negando acrius affirmat et affirmando uehementius negat. Non sum, inquit, fropheta, subauditur, uestro arbitratu; sic enim dixistis : Propheta

a Galilaea non surget ; non est hic a Deo, et his similia. Homo agricola ego sum, itidem uestro arbitratu dicentium :Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit? Nonne hic est fabri filius? Attamen uera sunt quae praedixi, et uos captiui estis, nec iam pallio saccino licet uobis operiri, ut mentiamini, et quempiam iustorum interficiatis. Dixistis, quoniam Adam exemplum meum ab adolescentia mea, calumniando quod ego gloriam meam quaererem, et dicendo: Quem teipsum facis? Et alibi: Quia tu homo cum sis |facis teipsum C 124 Deum. Haec fuit exprobatio uestra, sed aliter est. Longe ego dissimilis Adam, et ille exemplum meum non fuit, qui gloriam suam quaesiuit, immo et dicebam, et quod dicebam uerum est: Ego gloriam meam non quaero, est, qui quaerat et iudicet. Iudicium eius pro me super uos manifestum est. Nam ecce quem confixistis, qui mortuus fui, ecce loquor, et respondeo loquentibus mihi. Hoc est, quod sequitur: ET DICETVR EI: QVID SVNT PLAGAE ISTAE IN MEDIO MANVVM Zach. 13,5 TVARVM. ET DICET: HIS PLAGATVS SVM IN DOMO EORVM QVI DILIGEBANT ME. Perspicuum est diligentibus, occultum est negligentibus, quod iste, qui hic respondet percontantibus, unus et solus sit Filius hominis Iesus Christus. Quis enim alius interrogatus est aut respondit, siue interrogari aut respondere potuit, postquam mortuus est, plagis acceptis in medio manuum suarum nisi iste solus qui mortuus resurrexit, ut posset loqui, cuius uidelicet locutionis hoc initium fuit, ut ostenderet plagas suas dicendo : Videte manus meas et pedes meos. Haec ergo gloriosa sicut cetera prophetarum

Es

195 cf. supra 5, 885. 20S CESEOSE1195$2/:0282:8 213 Io. 8, 50. 55; 16, 35. 217 Io. 8, 5o.

195/196 iamlicet mentiendum meum supra

207 Mt. 15, 55; Io. 7, 230 Lc. 24, 39.

prophetae zsque sua om. / 196 sua] confusi sunt a4. reper. B — / — 197 per omnes gentes captiui D —— 198 congregentur ^ CD 206 est oz;. Bt 210 iustorum] uestrum Bz 211 lin. C — 227 aut] et B:

SVPER MATTHEVM

XI

335

praeconia, d?cta sunt de te, o Fili hominis, et uerum est quod de

sancto Paraclito sub ipso passionis tuae articulo promittens dixisti : J/le me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit uobis. Tuum est et uere tuum est, quidquid sancti prophetae locuti sunt. Etenim de te illi scripserunt, de te quod scriberent acceperunt, et de illo tuo Spiritus paraclitus, quantum sibi placet accipiens et

5

nobis annuntians, id est, intelligibile faciens, clarificat te nobis, ut

claritatem iam hic ex parte uideamus siue cognoscamus, tantae gloriae tantique honoris tui, cuius haec summa est, quia cum fueris mortuus plagis, quas in medio manuum tuarum accepisti, adhuc PL 1562 loqueris, et ipsas ostendens plagas interrogantibus iugiter respondes responsione mirabili. Quid enim ? Quamdiu, quomodo, a quo, uel a quibus interrogaberis siue dicetur tibi, quid istae plagae 245 sint? Nimirum in saecula saeculorum sine cessatione et cum ineffabili admiratione dicetur tibi: Et a Deo Patre cui factus es 240

oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis, dicetur tibi, et a

250

2j

^

sanctis angelis qui in te desiderant prospicere dicetur tibi, et ab hominibus quos morte tua redemisti dicetur tibi et iugiter interrogaberis quid istae plagae sint, et tu dices eis dictione quae numquam ullum finem habebit: Hs plagatus sum in domo eorum qui diligebant me. Et, o magnum sacrilegium, sacrilegium homicidium, plagas eiusmodi tibi esse illatas in domo diligentium ! Non dices, his plagatus sum ab his qui diligebant me, sed i» domo A 87v eorum qui diligebant me. Nam qui plagas intulerunt, non dilexerunt te; erant autem secundum carnem domus Abraham, et Isaac,

260

26

^

270

et Iacob, et Dauid et ceterorum talium qui diligebant te, qui promissum sibi exspectabant te. Verumtamen hoc dicere non est respondere ad hanc interrogationem, quid swnt plagae istae ? Aliud namque est percontando dicere qwed sunt plagae $stae, et aliud dicere ubi factae sunt plagae iste. Illud quaeritur quid sint plagae istae. Ergo ex abundanti dicet, Ais plagatus sum in domo eorum qui diligebant me. Et tunc demum dicet quid sint plagae, dicet : Calix est quem Pater dedit mihi bibere. Nam quod protinus sequitur, aequipollens est ; uox enim est Patris eiusdem, qui calicem dedit, et ex persona eius sonat hoc dictum in auribus nostris: FRAMEA SVSCITARE SVPER PASTOREM MEVM, ET SVPER VIRVM Zach Mo COHERENTEM MIHI. PERCVTE PASTOREM ET DISPERGENTVR OVES (C OU24Y GREGIS. | Memoriter tenendum est, cur in hunc prophetiae locum deuenerunt, quia uidelicet facies ista, quam nunc contemplamur, facies 234 Io. 16, 14. 263 Io. 18, 11.

246 Phil. 2, 8.

248 1 Petr. 1, 12.

249 cf. Apoc. 5, 9.

233tuae passionis / 234 meo] me D — 236illidete —^ B/ — quid; 238 intelligibile] intelligere B/ — 251 nullum umquam — 4BD? — habebit] habent B, habet / 265 est? supra lin. C 270 deuenerunt| sermo deuenerit B/

*

336

hN - —

SVPER MATTHEVM

uituli ante et retro oculis plena, cum iam protinus ad uictimam raperetur, huc respexit : Omnes, inquiens, uos scandalum patiemini in me ista nocte, scriptum est enim : Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis, idcirco et nos huc.respeximus et uidimus, locum hunc siue capitulum prophetiae fidelis, illustratum respectu scintillantis faciei huius, uidimus, inquam,

280

XI

prophetiae sensum

hoc

dicto elucidatum, scriptum est enim: Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. Etenim licet littera non sic se habeat procul dubio sensus sub ipsa littera hoc habet, quia quod littera sonat, framea suscitare super pastorem meum,

percute pastorem,

dictum est Patris, frameam adhibentis siue imperio suo suscitantis, et quod hic dicit, Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis, responsum est frameae, responsum est mortis. Quid enim est PL 1:565 framea haec, nisi mors?

Non dicain mors peccati, mors animae,

quae peccantem animam a Deo uiuo seiungit, sed mors corporis est framea haec qua omnes percutimur, dum cuiusque nostrum anima a corpore separatur. Frameam hanc super omne genus humanum Deus suscitauit et nos omnes percussit, quando primo homini 290 dixit : Donec reuertaris in terram de qua sumptus es, quia puluis es, et in puluerem reuerteris. Et nos quidem recte omnes tali framea percutimur,

inutiliter enim, immo

perniciosissime

in aeternum

uiueremus secundum corpus, qui secundum animam morte peccati mortui eramus, hic autem pastor Dei Patris, et uir cohaerens illi,

est enim una eademque persona cum diuinitate Verbi, quid fecit, ut haec framea super eum suscitaretur, ut diceret :Pater, fercute pastorem? Nihil fecit, nullum in se peccatum habuit, sed hoc

dicere fuit, Ponere in eo iniquitates omnium nostrum. Quid autem et de eo dicemus, quod in hac prophetia, cum dixissem, fercute 300 pastorem et dispergentur oues gregis, statim subiunctum est. ET CONVERTAM MANVM MEAM AD PARVVLOS. Nonne et hoc ipsum nobis illustrauit? Vbi enim dixit: Scri$Lum est enim : Percutiam pastorem et cetera, protinus addidit : Postquam autem resurrexero, praecedam uos in Galilaeam. Nonne hoc fuit $95 Domino conuertere manum suam ad faruulos post resurrectionem suam apparere in Galilaea discipulis suis, et illic dicere eis: Ewntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.E1usmodi namque humiles auditores suos non solum illic in 273 Mt. 26, 31; Mc. 14, 27. 290 Gen. 5, 19. 292 (cf. Plotinus, Ezneades 4, 5, 12) Aug., De cis. Dei 9, 10, 3-4 - CC 47, p. 258 ; cf. Rupert., De diuin. off. 11, 870 - CCCM 7, p. 390; ;Z., In ez. Iob. 8, 2181 - CCCM 9. p- 469 ; ;d., De Trin. 5, 1140 - CCCM 21, p. 264. 303 Mt. 26, 32. 306 Mt. 28, 19.

272plena oculis B7 — 275/276 hunc locum — .A 279 littera licet — non supra lin. JA 280 sensus procul dubio — B; ipsa] ista B/ litteraoz. D — quod]quid; 284est!oz.B; ^ 285dicoB7/ 295cum diuinitate persona —- D 297habuitpeccatum — B; 302 [303 scriptum est enim Zz zarg. JA Bt

SVPER MATTHEVM 310

515

XI

337

prophetia, uerum etiam et hic in euangelio farwulos appellauit, confiteor ,inquiens, £ibi, Pater, Domine caeli et terrae, quia abscondisli haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis. Tres istae partes, una sapientium, scilicet Graecorum siue gentilium, et alia prudentium, uidelicet Iudaeorum non credentium, quibus haec sacramenta abscondita sunt, et tertia paruulorum, id est humilium quibus credentibus haec reuelata sunt, tres illae partes sunt, de quibus, ubi praemisit, e£ conuertam manum meam, ad paruulos, statim subiunxit :

320

ET ERVNT IN OMNI TERRA, DICIT DOMINVS, PARTES DVAE, ET Zach. 13, 8DISPERDENTVR, ET DEFICIENT, ET TERTIA PARS RELINQVETVR IN EAM, ET DVCAM TERTIAM PARTEM PER IGNEM, ET VRAM EOS SICVT VRITVR ARGENTVM, ET PROBABO EOS SICVT PROBATVR AVRVM. Hoc ex parte maxima uidemus iam factum. Nam duae partes iam dictae sapientium atque prudentium, de quibus apostolus: Nos autem, inquit, $raedicamus Iesum Christum, Iudaeis quidem

525

scandalum, gentibus autem stultitiam. Ecce disperditae sunt et defecerunt, partem autem tertiam, partem paruulorum, id est, humilium, reseruauit Dominus, et duxit per ignem | multarum (ORr2s tribulationum, ut examinaret eos sicut examinatur argentum, ut

359

235

probaret eos sicut probatur aurum. Superius iam dictum est de beato Petro, quia dum ambularet super aquas, ut ueniret ad Dominum Iesum, uidens uentum ualidum, timuit, et coepit mergi, PL 1564 id est, dum semetipsum fortem putasset, ita ut diceret : Quare non possum te modo sequi, animam meam ponam pro te, tecum paratus

sum et in carcerem el in mortem ire, propter uocem unius ostiariae mortem timuit et uitam negauit, quod fuit incipere mergi ; at ipse non

omnino

mersus

est, et ut non

mergeretur,

ut tempestatem

illam euaderet, respectus Domini fecit, quia conuersus Dominus, ait euangelista, respexit Petrum, et vecordatus uerbi Domani Petrus, egressus foras flewit amare, fletu paenitentiae. Respectus uenerabi340 lis, respectus misericordiae | et propitiationis ille fuit, qui paeni-

A 88

tentiam operatus est, paenitentiam bonam, et salutem illi stabi-

345

lem fecit. Ecce autem alia et longe dissimilis paenitentia. TvNc, inquit euangelista, VIDENS IVDAS QVI EVM TRADIDIT QVOD 27, 3-5 DAMNATVS ESSET, PAENITENTIA DVCTVS RETTVLIT TRIGINTA ARGENTEOS PRINCIPIBVS SACERDOTVM ET SENIORIBVS DICENS : PECCAVI, TRADENS SANGVINEM IVSTVM. AT ILLI DIXERVNT: QVID AD 310 Mt. 11,25. 324 1 Cor. 1, 25. 330 cf. Mt. 14, 29 ss. 332319. 7157 373106: 22.531 335 Greg., Moral. 17, 31, 48 - PL 76, 34 A. 9337 ct? 922; 61-62.

313alia;zarg..A ^ 314sacramentahaec — B; —— 319 rERTIA sura lin. A 321 Eos supra lin. A — 325 dispertitae B — 336/337 ut temp. i. e. pon. post 337 fecit respectus Domini D — fecitDomini C —— 340/341 stabilem ili fecit ^ B:

338

550

SVPER MATTHEVM

XI

NOS? Tv vIDERIS. ET PROIECTIS ARGENTEIS IN TEMPLO RECESSIT, ET ABIENS, LAQVEO SE SVSPENDIT. Vere enim longe dissimilis et ualde contraria huius paenitentia fuit paenitentiae iam dictae Petri apostoli, quia mortem ista, salutem autem operata est illa paenitentia. Venerari et honorare intendimus hic, ut saepe iam dictum est, faciem huius uituli, qui tunc ducebatur ad uictimam, quando Petrum respexit, et ad

praedicandam claritatem oculorum eius hoc dicimus, quia facies eadem quae Petrum respexit, super Iudam quoque respexit, sed respectu dissimili, uidelicet Petrum respectu misericordiae, Iudam respexit respectu iudicii. Nam ne quis existimet respectum Domini semper fieri in bonum illius super quem respicit: ecce Scriptura manifeste dicit: Jamque aduenerat uwigilia matutina, et 360 ecce respiciens Dominus super castra Aegyptiorum ber columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum, et subuertit votas curruum ferebanturque in. profundum. Et de utroque pariter respectu, uidelicet, et de respectu gratiae siue misericordiae, et de respectu irae siue iudicii, psalmus dicit sententiis continuatis : Oculi Domini 36 — super iustos et aures eius in preces eorum. Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Igitur ipsa facies, quae Petrum respexit, ut ad paenitentiam salutarem compungeret, Iudam quoque respexit, ut ad paenitentiam exitialem conturbaret. Et ad contemplandum talis respectus iustitiam 279 iam

375

380

quidem

trahimur,

sed prius est, ut de modis paenitentiae

quidpiam loquamur, quoniam de isto perditionis filio ita dictum est, quia paenitentia ductus rettulit triginta argenteos, et abiens laqueo se suspendit. Vnus est paenitentiae modus, de quo iustus et misericors Deus curare dignetur, uidelicet ubi causa paenitentiam agendi est, fides futuri saeculi, metus gehennae, desideriumque regni Dei. Huiusmodi paenitentiam non solum per suos nuntios, uerum et maxime per semetipsum Deus de caelo ueniens praedica- PIX u65 re curauit, sic incipiens euangelium suum: Paenitentiam agite, appropinquabit enim. regnum caelorum. Alius est paenitentiae modus, ubi causa paenitentiam agendi amor est praesentis saeculi, pro qua uidelicet causa paenitentiam egit impius Ahab de sanguine Naboth Hiezrahelitae, scindens uestem suam, ieiunansque ac

dormiens in sacco, et ambulans demisso capite. Pro causa hac et | C 125v Sodomitae, Tyrii ac Sidonii paenitentiam egissent quemadmodum 359 Ex. 14, 24-25. 364 Ps. 55, 16-17. 372:ct. lo, 992. 373 cf. Aug., Serzo 351, 3 - PL 39, 1557. 375 cf. Benedictus, Reg. moz. 5, 5 - CSEL SPD 378 Mt. 4, 17. 380 cf. Rupert, Iz ez. Iob. 11, 1204 - CCCM 9, p. 631; 4d., De uict. Verbi Dei 4, 24 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 147, 17 (Greg., Moral. 18, 9, 16 - PL 76, 47 A). 381:6f..5 Reg. 21; ss:

352intendimus oz. C — 355 respexit?om. C —— 373 de tribus paenitentiae 380 est amor — B; modis zz zarg. D

SVPER MATTHEVM

XI

339

385 Dominus dicit : Quia s? in illis factae essent uirtutes quae factae sunt

?n uobis, o Corozaim et Bethsaida, olim in cilicio et cinere baenitentam egissent. De eiusmodi paenitentia, quoniam salutem stabilem

non operatur, Deus numquam curasse legitur, ut uel per semetipsum uel per nuntios suos eam praedicare dignaretur, praeter quod 209 ad Niniuem ciuitatem magnam misit prophetam Ionam, licet nec ille paenitentiam ibi praedicauerit aut praedicare iussus fuerit, sed hoc tantum: Adhuc quadraginta dies, et Niniue subuertetur. Cum ergo duae sint istae causae paenitentiam agendi, propter quam earum paenitentia ductus est iste filius perditionis? Numquid propter causam futuri saeculi? Non utique cum diabolus esset, sicut ipse Dominus iam dudum dixerat: Nonne ego uos duodecim elegi, et unus ex uobis diabolus est? Non, inquam, de isto

saeculo curauit aut quidquam spei habuit. Numquid uero propter causam praesentis saeculi? Non utique, nam ut et hoc male 400 relinqueret, abzens laqueo se suspendit. Qualis ergo causa esse potuit, quae fecit illum paenitentia duci? Hanc enim non otiose quaerimus : Et obscura quidem et incerta nobis est, sed per aliud simile potest fieri; ut nonnihil inueniamus. Scriptum est de Ahitofel,

qui fuerat consiliarius

Dauid,

conuersus

ad Absalom

405 consilium inutile dederat contra Dauid, quia widens quod mon

410

4I

^

fuisset factum consilium suwm, strauit asinum suum, et surrexit et abiit in domum suam, et in ciuitatem suam, et disposita domo sua suspensio interiit. Quam ob causam se ille suspendit ? Vidit enim quia non erat factum consilium suum. Parum dictum est, nisi simul subintelligas, quia malignus coniector coniciebat, decipiendum fore Absalom et reuersurum esse Dauid in regnum suum, quod sibi aestimabat fore intolerabile malum ; quippe qui inter cetera mala iam ante dederat consilium ut Absalom foedaret patrem suum. Illud simile isti recte dixerim: Quis enim nesciat illum Dauid similitudinem uel typum praetulisse huius lesu Christi Filii Dei et sui quoque secundum carnem filii? Nam et ut secundum praesens sacramentum quattuor facierum aliquid loquar :Propinquus ipse fuit faciei hominis pro eo maxime quod ex semine eius Christus secundum carnem: Et faciei leonis, pro eo quod fortissimus ipse cwm leonibus lusit, ut Sapientia meminit,

quasi cum agnis el in ursis similiter fecit. Numquid non occidit PL 1566 T2»

385 Mt. 11, 21. 396 Io. 6, 71.

387 cf. 2 Cor. 7, 10. 404 2 Sm. 17, 25.

392 Ionas 5, 4. 416 Ps. 131, 11.

394 cf. Io. 17, 420 Eccli. 47,

374385 illis] Corozain uae stabilem oz. 399 et ut potest — B^ esse] fore D

Sodomitis 7, Tyro et Sidone l//7., Sodomis B 386 uae tibi tibi Bethsaida V/z/g. ^ cinereetcilicio D — 387 huiusmodi / 7 390/391 ille nec — B7 — 396-utom.; 397 isto] illo D —— B£ 400 se supra Jin. A esse causa » AD 403 fieri — 404conuersus]etuersus 4B/ — 409dictum;z marg. .4 — 411 416 ut et — B:

340

42

—

SVPER MATTHEVM

XI

gigantem. el. abstulit opprobrium de Israhel? Contriuit. inimicos undique, et contriuit cornu ipsorum usque in aeternum | in omni opere. De similitudine quoque faciei uituli plurimum habuit, quia uidelicet multis laboribus eruditus fuit et multis tribulationibus passiones Christi praesignauit. Vnde et sicut itidem Sapientia testatur :Christus Purgauit peccata ipsius et exaltauit in aeternum cornu eius. Nihilominus illud multum attinet ad faciem aquilae uolantis, quod propheticae gratiae oculis mirabiliter et uidit et cecinit caelestia sacramenta eiusdem Christi sessuri ad dextram Patris, uidit, inquam,

et audiuit

ut inter cetera referret

A 88V

nobis

dicens : Dixit Dominus Domino meo sede a dextris meis. Suo quoque nomine ad similitudinem accedit, interpretatur enim Dauid manu 45

—^

fortis siue desiderabilis. Porro Ahitofel et nomine et re similitudinem praetulit huius, de quo nunc sermo est, Iudae filii perditionis. | C Ahitofel quippe interpretatur frater meus cadens siue irruens. Et sicut ille hoc uoluit et eo intendit ut Dauid de regno eiectus, etiam funditus deleretur, id est moreretur et ita periret nomen eius. Dixit

enim ad Absalom: El;igam mihi duodecim milia uirorum, et consurgens persequar Dauid hac nocte (quippe quia lassus est, et solutis 440 manibus), percutiam eum, sic et iste Dominum Iesum Christum, non quomodocumque mori, sed ita uoluit mori, ut periret nomen eius, testante psalmo ex persona eiusdem Christi, quo cum dixisset: Inimici mei dixerunt mala mihi : quando morietur et peribit 44 ^ nomen eius ? protinus de isto insidiatore maximo et insidiantium pessimo, ita subiunxit : Et ingrediebatur ut uideret, uana loquebatur cor eius, congregauit iniquitatem sibi. Egrediebatur foras et loquebatur in idipsum.

Et iterum hoc idem repetens, cum

de uniuersis

dixisset : Aduersum me subsurrabant omnes inimici mei, aduersum 450 me cogitabant mala mihi, et cetera, istum manifestius expressit dicens: Etenim homo pacis meae, in quo speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem. Hinc manifestum est quod iste nec solus iste, sed maxime iste sic Dominum Christum mori uoluit, ut periret nomen eius, id est ut 455 nulla fama uel memoria et nulla superesset doctrina eius, sicut ille uidelicet Ahitofel illud intendebat, ut Dauid, sicut iam dictum est,

de regno eiectus nequaquam ultra regnare posset morte praeuentus. Eandem igitur uel similem ob causam uterque paenitentia ductus est et uterque /aqueo se suspendit, uidelicet quia persensit,

422 ib. 8-9 coll. 1 Sm. 17, 26. 427 Eccli. 47, 15. 432 Ps. 109, 1. 433 Hier., Lib. int. hebr. nom. 35, 11 - CC 72,p.103. 436 ib. 37, 12 p. 105. 439 2 Smmo 7 1-2. 444 Ps. 40, 6. 446 ib. 7-8. 449 ip. 8. 451 zb. 1o.

422de]ab/ delsrahel]degente l/z/g. 437 hoc om. Bt eo] in praez. Bf Christum] nostrum B/ 442 mori uoluit — et] -si add. A 448 hoc idem iterum —

— 430 sacramenta caelestia ^ B/ 440 quia] qui / 441 Iesum B: 446 pessimo zn marg. .A B/ — idem supra /in. A

126

SVPER MATTHEVM

XI

341

460 tam iste quam ille, quod res non procederet secundum consilium eius. Et uide pulcherrimam similitudinis perfectionem ! Quomodo ille persensit uel unde percepit non fieri secundum intentionem suam, ut funditus exterminaretur Dauid? Nimirum ex eo quod Husai amicus Dauid quasi relicto "Dauid uenerat ad Absolom 46 I quem utique sciebat nequaquam animo recessisse a Dauid neque PL 1567 corde esse cum Absalom. Nonne iste similiter de Domino Christo dicere poterat, quod quamuis esset damnatus et moreretur, non tamen periret nomen eius: ex eo quod superstites erant discipuli eius, praedicaturi

nomen

et resurrectionem

eius?

Denique

hoc

47o noluerat ut discipuli quoque eius cum eo comprehenderentur. Et hoc manifestius euangelista Iohannes exprimens: Stabat autem, inquit, et Iudas qui tradebat eum, cum ipsis. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram, et cetera, usque:

st ergo me quaeritis, sinite hos abire, ut adimpleretur sermo quem 47 ^ dixit : Quia quos dedisti mihi nom perdidi ex eis quemquam. Horum uidelicet discipulorum quibus ipse iam dixerat: Jam non dico uos seruos, sed amicos meos, et nomine et re similitudinem gessit ille Husai, amicus Dauid. Husai quippe interpretatur silentium. Nam 48 o

Chusi

aliud

nomen

est, quod

ad istud

non

pertinet,

et

interpretatur Aethiops, ait beatus Hieronymus, aliisque litteris scribitur.

Hoc

ergo

nomine

Husai

quod,

ut iam

dictum

est,

interpretatur silentium, pulchre praesignatum est silentium discipulorum metuentium, qui relicto eo omnes fugerunt, et non solum siluerunt de illo propter metum Iudaeorum, uerum etiam negauit 48; eum Petrus maximus illorum. Qualis enim illa negatio fuit ? Nonne solummodo linguae, et non etiam cordis ? Sicut enim ille Husai non

corde uel animo sed ore solummodo negauit amicum Dauid, dum dicente Absalom: Quare non isti cum amico tuo? respondit, nequaquam, quia illius ero quem elegit |Dominus, et omnis hic populus et C 126v 49o uniuersus Israhel, et cum eo manebo ; sic et Petrus apostolus non

49

^

corde, sed solo ore Christum discipulis eius es ? respondit Husai recessit a Dauid, per dicentis :S? wueneris mecum, veuertaris et dixeris Absalom

negauit, dum dicente aliquo : E: tu ex : Non sum. Et sicut illud quod taliter uoluntatem factum est ipsius Dauid, eris mihi oneri, sin autem in ciuitatem seruus sum rex, sicut seruus fui patris

tui, sic ero seruus tuus, dissipabis consilium Ahitofel ;sic et istud 464 cf. 2 Sm. 17, 5 ss. 471 Io. 18, 5-6. 4775 ib. 9 ; 17, 2 (Is. 8, 18). 476 Ios 15; sis; 479 Hier. Lb. int. hebr. noz. 4, 145; 38, 12; 48, 14 - CC 72, p. 63. 107. 119 ; id., Hebr. quaest. in Gen. 15, 17 - CC 72, p. 12. 488 2 Sm. 16, 17-18.

491 Io. 18, 17.

494 2 Sm. 15, 33-34.

461 uide] inde / uoluerat

B/

eius oz.

|

462 unde] ille 242. 7 D

471 hoc oz.

!

466 de supra lin. C

470

474 ad- om.

476

f

discipulorum oz. C —— 478 Husai amicus Dauid oz. / ——479 Chusi] Chusai 7 482 silentium! oz. / seruus ^ B/

485 enim oz. 7

489 hic omnis ^ B/

495 fui

342

SVPER MATTHEVM

XI ;

quod omnes discipuli relicto Domino fugierunt, et inter Iudaeos per silentium iam dictum semetipsos reseruauerunt, uoluntate factum est ipsius Domini, dicentis: Quo ego uado uos mon potestis ;oo uenire, quo ego wado non potes me sequi modo, et, S1 ergo me quaeritis, sinite hos abire, ut uidelicet dissiparetur consilium Iudae, fieretque illis reseruatis, ut eo mortuo nomen eius non periret nobis, quibus

annuntiauerunt: Qwia resurrexit. | Ex hac nota similitudine, A 89 documentum sumere libuit ad demonstrandum quod paenitentia ;o; Iudae

dolor fuerit

natus

ex inuidia

crudeli,

et confessio

dicentis: Peccawi, tradens sanguinem iustum, parum

eius

aut nihil

differe potuerit a confessione daemonum, qui illum non solum PL 1568 iustum, uerumetiam Filium Dei esse interdum confessi sunt.

Et quia similitudinibus huiusmodi uti delectabile est in sanctis ;1o Scripturis, non taedeat nos coeptam hanc similitudinem adhuc longius persequi. Sicut enim illius desertoris Ahitofel suspendium, quo interiit, dirum fuit prodigium Absalom et populo Israhel egresso ad pugnam contra uiros Dauid, sic suspendium huius proditoris Iudae qui e£ suspensus crepuit medius et diffusa sunt 515; omnia uiscera eius, sicut in Actibus apostolorum meminit Petrus apostolus horribile fuit portentum populo Iudaeorum non desis-

tenti persequi discipulos Christi filii Dauid. Denique et ibi post suspensum Ahitofel, Absalom quoque suspensus pependit, sicut Scriptura dicit: Qwia cwm ingressus fuisset mulus, cui sedebat, 520 subter condensam quercum et magnam, adhaesit caput eus quercus, et illo suspenso inter caelum et terram, mulus cui sederat pertransiit et ipse Absalom confossus est lanceis, et populus Israhel caesus est a uiris Dauid, sultoque plures erant, quos saltus consumpserat de populo, quam hti quos uorauerat gladius in die illo. Et hic suspenso 52; Iuda, populus Iudaeorum

totam damnationis

eius hereditatem

suscepit pendens inter caelum et terram, id est neque spem habens in caelo, quia uitae aeternae indignum se iudicauit, neque terram habens suam ; uenerunt enim Romani tuleruntque locum ipsorum et gentem et multo plures quam ullo die umquam uorasset gladius ;3o de populoillo, consumpsit in obsidione illa saltus Romani exercitus post quadraginta annos, ducibus Vespasiano et Tito, iuxta quod praedictum fuerat per psalmistam: Exterminawit eam aper de silua, et singularia ferus depastus est eam. Nonne hoc est pendere inter caelum et terram et crepuisse et omnia pendentis uiscera 499 Io. 15, 53. 56. Mc:1; 245 Ec: 4534:

500 Io. 18, 8. 514 Act. 1, 18.

506 Mt. 27, 4. 519 2 Sm. 18, 9.

507 cf. Mt. 8,29; 523 ib. 8. 532

PSuroNI-

497fugerunt B/ — 500uado;narg.)A ^ modosequi — ABD? etom. Bf quaeritis me — C 518 suspensum] suspendium B7 524 gladius uorauerat » C . inillo die & CD 525/526 suscepit haereditatem — B/ 528 ipsorum oz. / 529 umquam die — B; 530 illo] die praez. D 532 fuerat in marg. JA, est D

SVPER MATTHEVM XI

343

535 diffusa esse, scilicet neque in caelo spem siue ullam partem neque in terra quam calcamus locum ullum proprium habere, et post seditionum ingentem | crepitum, quem historiographus denarrat C 127 Iosephus, reliquias conclusae multitudinis, quae gladio superfuerunt, in omnes gentes captiuas düctas esse? Et ille quidem ;4o Ahitofel

festinans

ad interitum

domum

suam

disposuit

sicut

littera refert : E? disposita domo sua suspendio interiit ;huius autem domum, scilicet iam dictum populum iudaicum, qui domus eius recte dicitur, ex quo dux ipse fuit eorum qui comprehenderunt Dominum Iesum, iam dudum disposuerat spiritus propheticus in 54 ^ psalmo centesimo octauo sub triginta maledictionibus, quas et nos praecedenti loco numerauimus, quarum prima est, constitue super eum. peccatorem. Tricesima, et induantur sicut diploide confusione sua, secundum numerum triginta argenteorum, quos iste uenditor iusti sanguinis ab illis emptoribus acceperat. Illius nimirum 55o prophetici spiritus dispositione illud quoque dispositum fuit, ut eosdem triginta argenteos Iudas referret principibus sacerdotum et senioribus, atque proiceret in templo et illi acceptis argenteis PL 1569 dicerent : NON LICET MITTERE EOS IN CORBANAM, QVIA PRETIVM SANGVINIS 27, 6-7.9-10

555 EST, ET CONCILIO INITO EMERVNT EX ILLIS, AGRVM FIGVLI, IN SEPVLTVRAM PEREGRINORVM. Nam ne hoc casu accidisse quis putet. TvNc, inquit euangelista, IMPLETVM EST QVOD DICTVM EST PER

PROPHETAM DICENTEM: ET ACCEPERVNT TRIGINTA ARGENTEOS 560 PRETIVM APPRETIATI, QVEM APPRETIAVERVNT A FILIIS ISRAHEL, ET DEDERVNT EOS IN AGRVM FIGVLI, SICVT CONSTITVIT MIHI DoMINvs. Propheta per quem hoc dictum fuerat, Zacharias est, sed per incuriam scriptorum inoleuit, ut hic pro Zacharia nominaretur Hieremias, et ipsa prophetia, quam hic abbreuiauit euangelista, $6 ^ maxima querela est pastoris boni iuxta illud quod alibi dicit : Retribuebant mihi mala pro bonis. Narrat quippe gregem se pauisse pastor bonus, ab eo loco quo ait : Haec dicit Domnus Deus meus :

Pasce pecora occisionis, quae qui possederant occidebanti et non dolebant, usque ad id, et dixit Dominus ad me, adhuc sume tibi uasa

;7o pastoris stulti, quae omnia hic perscribere et explanare nimis longum est. Testimonium, quod hic euangelista breuius posuit, sic se habet inter cetera illius capituli: Et dixi ad eos: St bonum est coram uobis, afferte mercedem meam : et si non quiescite, et appende-

251

538 Iosephus Flauius, De bello Iud. 6, 14 ; cf. supra 9, 1150. 562 Zach. 11, 135. 547] ib. 29. 546 Ps. 108, 6. 567 Zach. 11, 4-5. 569 ;b. 15. 572/25 12-13.

539 quidem] CONSILIO 74 567 loco om. uobis] in oculis

541 2 Sm. 17, 566 Ps. 54, 12.

siquidem /; 554/555 QviA asque EST im marg. C 555 556 casu hoc —« B; . 558 esr om. Bt 564 abbreuiabit D B^ . 571 longum est zz zarg. À hicozm.: | 573coram uestris L4g.

344 57

^

$80

SVPER MATTHEVM XI

B

runt mercedem meam triginta argenteos. Et dixit Dominus ad me: Proice illud ad statuavium, decorum pretium quod appretiatus sum ab eis, et tuli triginta argenteos el proieci illos in domum Dei ad statuarium. j Denique hoc sciendum quia sub conditione et quasi conuentione facta gregem paui, scilicet filios Israhel, de quibus psalmista dicit : Deduxisti sicut oues Populum tuum, in manu Moysi et Aaron. Et sub conditione legem dedi eis in monte Sinai, et sub conditione introduxi eos in terram Chanaan, cuius uidlicet conditionis siue

conuentionis summam psalmista breuiter exprimit his uerbis: E? dedit illis regiones gentium et labores populorum possederunt, ut 58 ^ custodiant iustificationes eius et legem eius requirant. Quid ergo est hic dicere: s? bonum est coram uobis, afferte mercedem meam, et si non, quiescite, nisi in arbitrio ipsorum quid mallent ponere, et uoluntarias debiti cultus et susceptae legis obseruationes |quaere- A 89Y re? Nam uoluntarium seruitium ab eis quaesisse Dominum, 590 manifestum est. Exempli gratia: Testes, ait ipse per Moysen, inuoco caelum et terram, quod broposuerim uobis uitam et bonum, benedictionem et maledictionem. Elige ergo uitam, ut et tu uiuas et semen tuum. Et Iosue dixit ad eos: Sin autem malum uobis uidetur ut Domino seruiatis, optio uobis datur : Eligite hodie quod placeat, 9), ^ cui seruire potissimum debeatis. Igitur quod dicit: Sv bomwm est coram uobis afferte mercedem meam, et si non quiescite, tale est, ac si dicat: | Ille fihus patrisfamilias et domini uineae missus ad (27 agricolas tempore fructuum, ut acciperet uineae fructus, ecce Pater meus, postquam misit seruos suos, quorum alios cecidistis PL 1570 600

alios occidistis,

alios lapidauistis,

nouissime

misit

me

ad uos

dicens : Verebuntur filium meum. Si ergo bonum est coram uobis, date fructus uineae, et si non, saltem quiescite : ut non occidatis me

dicentes : Hic est heres, uenite, occidamus eum, et habebimus hereditatem eius. At 1lli, non solum fructus uineae non dederunt, uerum

etiam ab hoc malo non quieuerunt quin eicerent me extra uineam et occiderent. Et ut hoc facere possent, appenderunt triginta argenteos, quos ironice dico mercedem meam, quia non mea uel mihi debita merces, sed sanguinis mei pretium erant. Miraculum tam malae retributionis spectandum erat oculis Patris, qui miserat me,

ut uineae fructus exigerem ab eis. Dixit ergo Dominus ad me: Proice illud ad statuarium decorum pretiwm, et proieci illos. —

I5 T2

580 Ps. 76, 2 1. 583 Ps. 104, 44-45. 590 Deut. 3o, 19. 597 cf. Mt. 21, 35ss. 601 Mt. 21, 57. 603 i». 58. 611 zb. 15.

593 Ios. 24, 606 Zach. 11,

575 quo D — 576 Dei] Domini 74 V/z/g. 581/582 sub? zsque eos oz. B£ 585 ergo oz. D — 589 Deum B; — 591 inuoco] hodie a4. Vig. 593 uobis malum ^ C 599 seruos suos misit ^ B7 600 occidistis alios ozz. B7 608 tam supra lin. A 611 et proieci illos oz. B£, in marg. .A

SVPER MATTHEVM XI

345

Denique pretium quod sic appretiatus sum ab eis. Cum grauissima ironia dixit decorum ille statuarius, id est, figulus siue plasmator

hominis, Deus Pater meus. T'wli enim triginta argenteos et proieci ^

illos in domum Dei ad statuariwm, ut scilicet uidens retributionem

tam iniquam, daret iudicium et iudicaret eos ex ore ipsorum dicentium : Malos male perdet et wineam suam locabit aliis agricolis qui reddant ei fructum temporibus suis. Xd hunc sensum ualet quod continuo sequitur: E! fraecidi wirgam meam secundam quae o appellabatur Funiculus, ut dissoluerem germanitatem inter Indam et Israhel. In isto prophetiae capitulo, quod totum hic praescribere piguit, ita praemiserat: E! asswmpsi mühi duas wirgas, unam uocauit Decorem et. alteram uocaui Funiculum, et baui gregem. Ac deinceps : Et tuli wirgam meam, quae uocabitur Decus et abscidi eam, 62 ^ ut irritum facerem foedus meum, quod percussi cum omnibus populis. Et est sensus: Regendas susceperam omnes gentes et foedus pepigeram cum eis, dicens ad Noe et ad filios eius : Ecce ego statuam pactum meum uobiscum et cum semine uestro post uos, et illius regiminis uirgam uocaui, inquit, Decorem. Decus enim siue decor 630 quidam est non paruus inter omnes creaturas genus humanum et deinde seorsum regendum susceperam gregem unum gentis israheliticae. Et huius regiminis uirgam alteram uocaui, inquit, Funiculum, iuxta illud: Pars autem Domini populus eius. Iacob funiculus hereditatis eius. Quomodo autem abscidi uirgam illam prio65 ^ rem, quam uocaueram Decorem? Dimittendo scilicet gentes omnes abire quo uolebant, quemadmodum et Paulus in Actibus apostolorum dicit: Aw«nuntiamus uobis ab his uanis conuerti ad Deum uiuum, qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae tn eis sunt, qui in praeteritis generationibus dimisit omnes gentes ingredi 640 uias suas.

Porro wirgam secundam, quam uocauerat

Funiculum,

$raecidi, ait, ut dissoluerem germamnitatem inter Iudam et Israhel, faciendo scilicet, quod ipsimet iudicauerunt ad quos et propter quos parabolam dixerat, malos male perdet et uineam suam locabit PIS aliis agricolis.

Sicut

praedictum,

ita et factum

est.

Praecidit

64 ^ uirgam suam secundam, quae appellabatur Funiculus, et hoc non quomodocumque, non ita ut repelleret plebem suam. Nwmquid enim, ait apostolus : reppulit Deus bopulum suum ? absit, nam et ego Israhelita sum, ex semine Abraham, de tribu Beniamin ; non reppulit Deus plebem suam quam praesciuit ; sed ita, ut dissolueret 617 Mt. 21, 41. 619 Zach. 11, 14. 622 ib. 7. Deut. 32, 9. 637 Act. 14, 14-15. 643 Mt. 21, 41.

624 ib. 10. 633 646 Rom. r1, 1-2.

614 hominum D 618 sensum sapra /in. A 625 percussi] pepigi B7 630 creaturas oz. B 631 regendum zz zarg. 74 Israhelitae 7, lege Israheliticae n zarg. ? ^ 632inquit uocaui —- B/ ^ 634 abscidi] abscondi B7 illam supra 4n. 4 637 annuntiantes l/z/g. 640 secundam Z7 zarg. 74 645 secundam supra /in. /À 647 populum suum] plebem suam AC

346

SVPER MATTHEVM XI

65o germanitatem inter Iudam et Israhel.-Et est sensus: Sicut olim dissoluta est germanitas inter Iudam et Israhel, quando decem tribus scissae sunt a domo Dauid, facientes sibi regem Hieroboam, et colendo uitulos aureos, quos ille fecit, tribus autem Iuda

permansit cum 65

^

| domo Dauid, hàbens ciuitatem Hierusalem et C 128

unicum templum nominis Domini, ita et nunc. Sicut enim tunc in

illa dissolutione germanitatis tribus Iuda, ex qua Christum oportebat nasci, adhaesit regi suo Dauid, cuius de domo natiuitas illa

66 o

66

^

67o

67 ^

sperabatur, quia Dominus iurauerat illi, et sicut in ipso Israhel, id est, in decem tribus aliqui erant residui dicente Domino: Reliqui mihi septem milia uirorum, qui non curuauerunt genua ante Baal, sic et in hoc tempore, ait idem apostolus, reliquiae secundum electionem gratiae saluae factae sunt. Et in his tanta est dissolutio germanitatis, quanta significari potuit significatione gladii, cum Dominus dicit: No/ite arbitrari quia uenerim pacem mittere in terram. Non ueni pacem malieve, sed gladium. Veni emim separare hominem aduersus patrem suum, el nurum aduersus socrum suam, et inimici hominis domestici evus. — Ibi dolores ut parturientis, | pro tanta A 9o dissolutione germanitatis. Exempli gratia cum Paulus apostolus dicit: Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ibse ego anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem. Intueri tandem libet quia inter prophetiam et rem gestam secundum qualitates uerborum nonnulla distantia est. Naminregesta Iudas, ait euangelista, rettulit triginta argenteos principibus sacerdotum et senioribus, et brotecit eos in templum ; in prophetia autem ipse, qui suam mercedem quaerebat qui gregem pauerat, Dominus dicit : E? tuli triginta argenteos et proieci illos in domum Dei. Itemque et cum futurum esset, et ita factum sit, ut

dicerent illi emptores sanguinis : Non licet eos mittere in corbanam, quia pretium sanguinis est, et haec dicentes emerent ex illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum, ita prophetatum fuerat : Et dixit Dominus ad me: Proice illos argenteos siue illud pretium. ad statuariwum, id est figalum. Itaque quod fecit Iudas referens 68 —^ argenteos, et quod fecerunt principes sacerdotum et seniores, emendo ex illis agrum figuli, hoc secundum uerba prophetiae semetipsum fecisse dicit ipse cuius sanguinis pretium fuerunt illi PL :572 68 o

651 cf. 5 Reg. 12, 19. 658 cf. Ps. 84, 4; 131, 2. 659 Rom. 11,4; 5 Reg. I9, 18. 660 zb. 5. 664 Mt. 10, 34-36. 667 Ps. 47, 7. 669 Rom. 9, 1-3.

675 Mt. 27, 5. 5. Zach- 11, 15.

678 Zach. 11, 15.

680 Mt. 27, 6.

681 ;,. 7.

682

653aureosom.B/ ^ 655nominiszs;arg..A ^ 656 oportebat Christum — Bf . 664 mittere in zarg. A 671 ego ipse — B£( Vulg.) 675 gesta oz. B/ 677 mercedem suam — B: quaerebat mercedem suam ^ D

SVPER MATTHEVM

XI

347

argentei. Diligenter animaduerte: Non quod talem appenderunt mercedem diuites illi, negotiantes in templo, et dicere soliti, quod 69o in hoc capitulo praemissum est, Benedictus Dominus, diuites facti sumas , non, inquam, quod constituerunt traditori dare triginta

argenteos pro traditione Domini, hoc fecit Dominus ; sed quod traditor eosdem rettulit argenteos, et quod illi consilio inito emerunt ex illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum, hoc fecit 69 ^ Dominus Dei Filius, et hoc, inquit, constituit, mihi Dominus. Et quem non delectet iustitiae causam cognoscere, cur ita fecerit Dominus,

cur tantopere hoc facere uoluerit Dei Filius, ut super

faciendo quasi iam facto tubam praemitteret propheticam personantem suo perflante Spiritu ? Denique per hoc excitati aestimare 7oo debemus argenteos illos grauissimos et maximi fuisse ponderis magnique signatos inscriptione mysterii, quam ipse nouerat qui omnia in sapientia fecit. Appendamus eos melius in statera rationis, quia male appenderunt ipsi qui dederunt eos in pretium sanguinis iusti. Primo sciendum quia argentum illud argentum 7o ^ fuit Domini, sicut et cetera omnia quaecumque possidebant illi diuites

facti, fili pauperum,

quorum

patres

nihil habuerunt,

quippe quos de aegyptia seruitute, qua propter uenditionem fratris sui Ioseph diu seruierant, Dominus eduxit, nihil habentes,

nisi quod dedit eis regiones gentium et labores populorum possede710 *uni,

sub

ista conditione,

sicut

iam

superius

dictum

est, wf

custodiant | vustzficattones evus et legem eus vequirant. Et terra, C 128v inquit, ?4ea est ; uos autem coloni mei estis. Tunc dedit et ex tunc multiplicauit eis aurum et argentum uidelicet de laboribus populorum iam suis, de regionibus Chananeorum 71

^

in suum ius redactis,

quia per iustum illis abstulerat iudicium, propter scelera ipsorum. Nihil ergo iuris isti habuerunt in bonis illis, nisi hoc, ut seruientes Domino,

bonis

Domini

uterentur

tamquam

mercenarii.

At illi

utentes bonis Domini persaepe nimis fraudauerunt seruitium Domini, in tantum ut haec ipsa bona quae pro mercede acceperant 720 seruitii Domini sacrarent diis alienis, et simulacra fabricarent daemoniis. Hoc est quod per prophetam Osee Dominus idem conqueritur, his uerbis sub similitudine mulieris fornicatricis. Ef haec nesciuit, quia ego dedi ei frumentum el uinum. et oleum, et argentum multiplicaui ei et aurum quae fecerunt. Baal. Idcirco 2 ^ conuertar el sumam frumentum meum in tempore suo, el uinum meum in lempore suo, et liberabo lanam et linum meum, quae operiebant ignominim eius. Parum illud fuit, quod argentum et 690 Zach. 11, 5. 43. 709 ib. 44. Os. 2, 8-9.

702 cf. Ps. 103, 24. 706 cf. Ps. 71, 4. 708 Ps. 104, 710 zb. 45. 711 Leu. 25,25: 713 cf. Os. 2, 8. 722

690 hoc] ipso 247. B 704 argentum? o. £ 708 diu oz. C custodirent B 712 ex supra lin. C 726 lanam] meam add. V^4/g.

711

348

Uso

SVPER MATTHEVM

XI ^

aurum Domini fecerunt Baal. Impleuerunt isti filii mensuram patrum suorum, in eo maxime, quod argentum eiusdem Domini pretium sanguinis eius fecerunt. Igitur iam plane tempus erat faciendi quod in illa prophetia praescriptum fuit, tempus Domino liberandi lanam suam et linum suum, quae operiebant ignominiam PL 1575 fornicatricis illius, liberandi frumentum, et uinum suum, aurum

suum et argentum suum. Huiusce liberationis initium quale esse 73

—^

potuisset conuenientius, iustius aut uenerabilius, quam ut reuoca-

ret et de manu traditoris abstraheret atque in templo proiceret ad illum statuarium iam dictum, scilicet, Deum Patrem suum, illos

74 ^

750

75

^

triginta argenteos sanguinis sui pretium ? Nam uere ipsa relatio argenteorum liberationis iam dictae fuit initium liberationis omnium bonorum, quibus sibi collatis illi nimis sacrilege et crudeliter abusi sunt. Finis autem uel consummatio, quando uenerunt | Romani totumque aurum et argentum siue in templo A 9oV siue extra templum lanamque et linum, quod incendio superfuit, abstulerunt ; et factum est quod in eodem propheta comminatus fuerat Dominus, »e forte, inquiens, exspoliem eam nudam, et statuam eam secundum diem natiuitatis suae, et bonam eam quasi solitudinem, et statuam eam uelut terram inuiam, et interficiam eam siti. Quoniam autem et hoc fecit Dominus, quod sicut iam supra dictum est, non licet eos mittere in corbanam, quia pretium sanguinis est, emerunt ex illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum. In isto quoque facto quis dubitet scitu dignum subesse mysterium ? Nos enim eramus peregrini, quippe quibus et apostolus dicit : Qui eratis ?n illo tempore sine Christo, alienati a conuersatione Israhel. Hospites testamentorum, promissionis sbem non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Et nunc quidem, ait idem, iam non estis hospites et aduenae sed estis ciues sanctorum et domestici Dei, uerumtamen

mutata peregrinatione peregrini sumus profitentes cum eodem, quia non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus, et facientes quod idem dicit: Exeamus igitur ad eum extra castra 76o improperium eius portantes. Igitur illi emendo agrum figuli in sepulturam peregrinorum, sicut constituit mihi Dominus, Domini Dei Filius, mysterium nobis operati sunt, et licet ignorantes, iustitiae Dei seruierunt. In quo iustitiae Dei seruierunt? In eo uidelicet, quod sicut illi argentei non remanserunt traditori, qui 76 ^ uendiderat non suum, sic nec sibi pretium illud remanere passi 728 cf. Mt. 25, 32.

755 ib. 19.

742 cf. Mt. 24, 14.

758 Hebr. 15, 14.

745 Os. 2, 5.

759 ib. 15.

752 Eph. 2, 12.

760 Zach. 11, 15.

732 ignominiam] suam add. B^ — 733 suum et uinum — CD 736/737 iludad » ; — 742Romam C 748quodoz.; 752et quibus dicit — B; apostolus oz. B£, addo apostolus /n zarg.* ^ 753iloin Bz(Vulg.) ^ 755et nuncquidem]ergoiam L/4/z. ^ estisom.B/ ^ 763Deilswpralim..A — in quo 764 argenti JA Hsque seruierunt oz. £

SVPER MATTHEVM

XI

349

sunt, qui bonum operarium et | uineae Dominum, non de suo sed C 129 de bonis eiusdem Domini, de mercede eiusdem operarii, emerunt

ad interficiendum. Erat autem corbana gazophylacium, et interpretatur corbana oblatio, et proinde sic appellabatur, quia de 77o oblationibus implebatur, quae nimirum oblationes ad ipsos perueniebant. Ne igitur ad eos illi argentei redirent, quibus et ipsum gazophylacium et cetera omnia iuste tollenda erant, hoc prouidit Dominus, Aoc constituit Dominus, ut emerent ex illis agrum iamdictum, qui uocaretur ager sanguinis, in praesagium malum ipsis, 7. I bonum nobis. Ager quippe sanguinis tota est illis ecclesia Christi, qui sanguinem illum usque hodie fideliter bibit, clamantem ad Deum aduersus illos maledictos secundum similitudinem sanguinis Abel iusti, de quo Dominus loquitur ad Cain: Vox sanguinis PL 1574

fratris tui clamat ad me de terra. Nunc igitur maledictus eris super 78o terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem fratris tui de manw tua. Quomodo autem in huiusmodi agro sepelimur aut sepulti sumus nos peregrini ? Quis hoc nesciat ? Quicumque baptizati sumus, ait apostolus, ? Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum ipso ber baptismum in mortem, 78 ^ etc. Interea iugum oboedientiae trahit ipsa, cuius ad honorem haec loquimur, facies uituli et aduersa obueniunt ei, iuxta quod in propheta dictum fuerat. Facies autem bowis siue wituli a sinistris. Et facies leonis a dextris, de qua post haec dicendum erit. Sinistra haec sunt, quod illuditur, flagellatur, et crucifigitur. Illusus enim 79o est prius ab ipsis Iudaeis et pontificibus siue pontificum ministris, exspuendo in faciem eius, uelando faciem eius, colaphis eum caedendo, et palmas ei in faciem dando, cum cachinno crudeli, ut

dicerent:

Prophetiza

(nobis, Christe» quis est qui te percussit.

Deinde illusus est a gentilibus, quibus eum tradiderunt, militibus 79

^

praesidis. Congregata quippe ad eum omni cohorte EXVENTES

EVM, CLAMYDEM

COCCINEAM

CIRCVMDEDERVNT

EI, 27, 27-28

ET PLECTENTES CORONAM DE SPINIS POSVERVNT SVPER CAPVT EIVS, ET ARVNDINEM IN DEXTERA EIVS, ET GENVFLEXO ANTE EVM ILLVDEBANT EI, DICENTES : AVE REX [VDAEORVM. ET EXSPVENTES 800 IN EVM ACCEPERVNT ARVNDINEM, ET PERCVTIEBANT CAPVT EIVS. Deinde flagellatum tunc demum crucifixerunt eum. Fuit ergo duplex

illusio,

altera

canum,

alia uitulorum:

768 Hier., Lib. int. hebr. nom. 61, 2 - CC 72, p. 155. 782 Rom. 6, 5-4. 787 Ez. 1, 10. 789 Lc. 22, 65.

68.

7951CE M

canum,

id est,

7T'8 Gen. 4, 10-11. 793 ib. 64 ; Mt. 26,

t2. 27:

767emerant? X 771eos]illos B/ — 772 gazophilatium zz zzarg. 4. — 777 maledictos illos ^ B ^ sanguinisoz. AD ^ 781sepeliemur D —— 782 nos

sumus ^ CD . 788dicendum post haec —- B7 prius supra Jn. 4A

— 789 enim os. AD

790

793 nobis Christe zn ras. "A(ex Mt), oz. CD, nobis oz. B

795 praesidis] praesulis B7, lege praesidis 7r arg. — congregata quippe] congregauerunt...uniuersam cohortem L/7/g. 802 altera] alia 4

*

350

SVPER MATTHEVM XI

gentilium ; uitulorum lasciuientium, id est Iudaeorum, sicut ipse

in psalmo clamauit et adhuc clamans dicit: Circumdederunt me 8o; wituli multi, tauri pingues obsederunt me, aperuerunt super me os suwm, sicut leo rapiens et rugiens, et cetera. Ac deinceps : Quoniam circumdederunt me canes multi, concilium malignantium obsedit me, foderunt manus meas et bedes meos. Miro modo prophetia haec ordinem tenuit historiae siue rei gerendae, ut sicut futurorum erat 810 et sicut factum est, quod prius a Iudaeis et deinde a gentilibus illusus et male tractatus est; ita prius de Iudaeis, et Iudaeorum

pontificibus querelam depromeret, sub nominibus uitulorum et taurorum pinguium qui quasi munda erant animalia, quia putabant uel dicebant se cognoscere Deum, deinde de gentilibus sub 81; nomine canum, quia sine Deo uiuentes, nec saltem nomen eius

scientes, palam immundi erant. Cuncta haec sinistra fuerunt, unde et facies haec recte, ut iam dictum est, a sinistris fuisse perhibetur.

Facies ingloria et despecta, sicut gemituosus propheta loquitur: Et ascendit sicut uirgultum coram eo, sicut radix de terra sitienti. 820 Non est et species neque decor. Et uidimus eum, et non erat aspectus et considerauimus eum, despectum et nowissimum wirorum, uirum dolorum et scientem infirmitatem et quasi absconditus uultus eius, et despectus, et cetera. Sinistra, inquam, id est, aduersa haec fuerunt, sed per haec | sinistra, cuncta nobis dextra, | per haec PL :57; 82

^

aduersa, cuncta nobis prospera uenerunt. Et illis quidem uitulis C 129v siue tauris sinistra haec ignominiosa et canibus illis contemptibilia A 9: fuerunt, unde et apostolus loquitur: Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam ; sed nobis, id est, nostro sensui, illud

stultum Dei sapientius est hominibus Iudaeis, et infirmum illud Dei, 83o fortius est hominibus ethnicis, quos cum auctoritate supra scripta, uitulos et canes dicere audemus potius quam homines. Beatus est, ait ipse, qui non fuerit scandalizatus in me, et hoc scientes non scandalizamur,

immo

gloriamur,

et faciem

hanc

in ista quasi

stultitia et infirmitate maxime gloriosam praedicamus, quippe qui 855 Ipsas eius contumelias sacramentis et maiestate iudicii plenas esse intelligimus. Primum illud quod illudentes faciem quoque eius, quod Marci et Lucae narratio non praeteriuit, uelauerunt, quantum usque hodie super illos exercet iudicium ? Nam quia sic faciem eius uelauerunt, idcirco uelamen positum est super cor eorum, 840 secundum illud portentum, quod Moyses ponebat uelamen super 804 Ps. 21, 17.

815 cf. Eph. 2, 12.

1022. 8273: 0t 31325: 829 ib. 25. ]c:225 64 840 Ex. 34, 55.

819 Is. 55, 2-5.

825 cf. supra 7,

831 Mt. 11, 6.

837 Mc. 14,65 ;

815/816 scientes eius — B: 817 XVIII sub folio D(Kustode) 819 ascendet 1//g. 820 ei supra lin. C — 822/823 et despectus oz. B? 830 fortius est/zarg..4 ^ 829/830illud Dei fortius] estillud C — 833immo] siue Bt, lege sed in marg. *.— 840 quod] quo D

SVPER MATTHEVM XI

351

faciem suam, et usque in hodiernum diem, ait apostolus, cwm legitur Moyses, uelamen positum est super cor eorum. Et quia sic uelata facie incuruabant eum ad colaphizandum, recta imprecatione, siue iusta concessione in psalmo spiritus propheticus : Obscurentur, 84 — inquit, ocul? eorum me wideant, et dorsum eorum semper incurua. Sibimet ergo faciem eius absconderunt, quamuis ipse illis abscondisse dicatur, dicente Esaia : Et exspectabo Dominum qui abscondit faciem suam a domo Iacob, et praestolabor eum, subauditur, donec

ostendat eis faciem suam, sicut loco memorato apostolus prosequitur, dicens : Cum autem Israhel conuersus fuerit ad Dominum, tunc auferetur uelamen. Interim absconditus est ab eis pro reatu uelationis et reprobationis illius, quia reprobauerunt eum, lapidem summum, lapidem angularem, non qualicumque modo, sed ita procaciter ut inter reprobandum in faciem quoque eius exspue85 I rent. Quo enim modo quidpiam magis quam conspuendo reprobamus ? Eius namque rei, quam conspuimus, odorem nobis foetere significamus. Nimis ergo illi reprobauerunt aedificantes istum lapidem, sed frustra, factus est enim in caput anguli et principium fortitudinis, unde plenius dicendum erit in contemplatione faciei 860 leonis. Praeter haec et uocem cachinni non sine iusta indignatione Deus audierit, dum uelata facie quasi non uidentem colaphizantes et alapis caedentes, dicerent: Prophetiza nobis, Christe: Quis est qui te percussit ? Stulti et caeci, nos pro illo uobis prophetizamus, id est secundum ueram prophetiam respondemus, quia percussit 86 ^ eum filia latronis. Quae percussit eum, tota synagoga uestra uocatur et est filia latronis. Sic enim habet prophetia, quam ipse uelata tibi facie nobis uidet, nobis ostendit. Nwnc uastaberis, filia IPIS 776 latronis. Quam ob causam ? Obsidionem, ait, posuerunt super nos, in uirga percutient maxillam iudicis Israhel. Quem iudicem Israhel, o 87 si quaeras quisnam sit ? ecce dicimus, quia ipse est, qui zaíus est

850

in Bethlehem de uirgine Maria, ab initio autem siue ab aeterno Deus

erat. Nam protinus sequitur, et ait: Ef tw Bethleem Ephrata, paruulus es n milibus Iuda, ex te mihi egredietur quà sit dominator in Israhel, et egressus eius ab initio a diebus aeternitatis. Ergo filia 875 latronis tu es, o synagoga Satanae, quae tanti iudicis maxillam percussisti, et hoc prophetizat tibi loquens in prophetis, loquens, etiam in nobis. Cuius fi/ia latronis ? Nonne Barabbae? Erat enim 841 2 Cor. 5, 15. 853 cf. 1 Petr. 2, 6. Mich. 5, 1. 868 ib.

844 Ps. 68, 24. 857 Ps. 117, 22. 870/873 Mt. 2, 1.

847 Is. 8, 17. 850 2 Cor. 5, 16. 862 Mt. 26, 68 ; Lc. 22, 64. 867 872 ib. 2. 875 Apoc. 2,9;5,9.

849 prosequitur apostolus ^ B/ ^ 850 Israhel om. V'uig. tunc ozz. B£ 852quia]qua B/ — 856foeterenobis odorem — CD 857 reprobauerunt ilie D ^ 858estswpralin..A ^ principium] est a4. B/ —— 863 prophetamus 867 865 eum? oz. D 865/866 quae usque latronis i4 marg. 44 4 ostendet 74 872 ait] dicit 4D

352 880

SVPER MATTHEVM XI

Barabbas latro et Propter seditionem et homicidium missus fuerat in carcerem, illum | tu tibi donari petisti, auctorem seditionis, occidi C 130 autem hunc, principem pacis. Vere ergo filia latronis, et patris eiusmodi, seditiones et latrocinia iuste tu hereditate possedisti. Et

idcirco uastata es, quia obsidionem posuisti super eos prohibens loqui et persequens atque occidens eos qui praenuntiabant de aduentu iusti, scilicet iam dicti iudicis, et eiusdem cum praesens 885

esset maxillam percussisti. Et quidem gentiles quoque, quibus eum tradidisti, non minus illuserunt, immo et amplius illuserunt,

quia praeter hoc, quos similiter ut tu, exspuerunt in eum, et alapas ei dederunt, simul etiam ad derisionem regii nominis, super

quo accusaueras eum, CHLAMIDEM COCCINEAM CIRCVMDEDERVNT EI. ET PLECTENTES 890 CORONAM DE SPINIS POSVERVNT SVPER CAPVT EIVS ET ARVNDINEM IN DEXTERA EIVS ET GENV FLEXO REGEM SALVTANTES ARVNDINE PERCVTIEBANT CAPVT EIVS. Sed in omnibus his, tu filia latronis, maius peccatum habes, quia legem et prophetas Messiam tibi promittentes acceperas, ita ut 895 excusationem non habeas de peccato tuo, quin sciens et per inuidiam Dominum et regem tuum illuseris, illudendumque et flagellandum et crucifigendum tradideris. Illi autem eiusmodi nihil habentes aut scientes haec omnia fecerunt, multo excusabicomparatione tui. Nam de tuis aliqui a te persuasi per 900 liores ignorantiam

fecerunt,

illi autem

omnino

nescierunt:

27, 28-30

Exeamus

tandem ad eum uel cum eo, in locum qui dicitur Golgotha, quod est Caluariae locus, ubi crucifigentes eum, diuiserunt sibi uestimenta eius, et uideamus in humilitate uel poena iudicati gloriosum et gH,

terribile mysterium iudicaturi. Illic enim ipse duorum latronum medius alterum a dextris paenitentem suscepit, et amen, inquit, dico tibi, hodie mecum

eris in paradiso,

alterum a sinistris, in

nequitia |perseuerantem in damnatione reliquit. Illic et Iohannes 910

À 91V

ex amicis amicissimus cum Maria matre ipsius, stans iuxta crucem eius, unde aberant non uoluntate, sed metu ceteri discipuli eius et

Barabbas latro nescio quo abierat a ludaeis dimissus. In his quattuor tam diuersis hominibus quam magnum subluceat mysterium iudicaturi huius, qui, ut iam dictum est, duorum latronum 95

medius pendebat iudicatus: tunc demum rite perpendis, si simul prospicias, quia cum sederit, ut iudicet omnes gentes super sedem 87815-12519: 902 Mt. 27, 55. GESMEU2SEUAI.

5:4 M C276; 903 ib. 35.

878 et homicidium oz. ;ÁÀ

supraim..4 inmarg..A a om. JÀ

880 cf. Is. 9, 6. 894 cf. Io. 19, 11. 906 Lc. 23, 45. 909 Io. 19, 25. 915

879 occidisti Bz, B corr. ex occidi

880 hunc

— 881tu]in/; ^ 882superoz.B/ ^ 883atque]et B/ — 887uttu S895acceperasin marg..A ^ 900tua C 910abierant B; 911

PL 1577

SVPER MATTHEVM

XI

353

maiestatis suae, tunc omne genus humanum in quattuor partes ita diuiditur. Illic erunt a dextris qui iudicentur et saluentur, a sinistris autem qui iudicentur et condemnentur, atque illic erunt

qui non iudicentur sed iudicent. Nimirum apostolicae perfectionis 920

92 ^

homines,

iudicabunt

enim

sancti

mationes,

uidelicet

cum

illis

principibus quibus speciliater dictum est: Sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. Quarta pars erit illorum qui nec iudicabuntur, quia iam iudicati sunt, iuxta illud apostoli dictum :Quicumque enim sine lege beccauerunt, sine lege peribunt. lam ergo crux ipsa Christi iudicati quoddam erat tribunal eiusdem tremendi iudicis, quia circa ipsum alter latronum iudicatus, id est punitus et saluatus est ; alter iudicatus, de illo

iudicio uel poena ad poenam transiuit aeternam, impaenitens et usque in finem suum blasphemus ; et dilectus Iohannes neque tunc 950 neque deinceps crucifixus uel alia ui peremptus est. Quartus

Barabbas, a Deo quidem damnatus erat, sed ab hominibus non C 130v iudicatus, | immo dimissus, ut iam dictum est.

NDS ^

Splendidius mysterium hoc capitulo quod huiusmodi est: dicens: Post mortem duorum ignem alienum interfecti sunt, Aaron fratrem iuum,

nobis faciet sancta et mystica lex, Locutus est Dominus ad Moysen, filiorum Aaron, quando offerentes et praecepit ei dicens: Loquere ad

ne omni tempore ingrediatur sanctuarium,

quod intra uelum est, coram fropitiatorio quo tegitur arca, ut non moriatur (quia in nube apparebo super oraculum), misi haec ante 94o fecerit. Vitulum offeret pro peccato et arietem in holocaustum. Tunica linea uestietur, feminalibus lineis uerecunda celabit, accingetur zona linea, et cidarim lineam imponet capiti. Haec enim uestimenta sunt sancta, quibus cunctis cum lotus fuerit induetur, suscipietque ab uniuersa multitudine filiorum Israhel duos hircos pro peccato et 94. ^ arietem in holocaustum. Cumque obtulerit uitulum et orauerit pro se et bro domo sua, duos hircos stare faciet coram Domino in ostio tabernaculi testimonii, mittens super utrumque sortem, unam Domino et alteram capro emissario. Cuius sors exierit Domino offeret illum ro peccato. Cuius aulem in caprum emissarium, statuet eum uuum, 959 coram Domino, ul fundat preces super eum, et emittat illum in solitudinem. His rite celebratis offeret uitulum, et vogans pro se et pro domo sua immolabit eun, assumptoque thuribulo quod de prunis altaris impleuerit, et. hauriens manu. compositum thymiama in 924 Rom. 2, 12. 921 Mt. 19, 28. 920 Sap. 5, 8. 59, 162 - CC 158, p. 557. 934 Leu. 16, 1-29.

926 cf. Leo, Tract.

917diuidetur /47z, diuidentur B — 917/918 saluentur usque 916itaoz.B; 934 928 transiuit ad poenam ^ B/ 920 enim oz. B et oz. Bt C praem. in omni] 937 Vulg. zn som dicens 935 l/z/g. est locutusque 938 est intra uelum ^ B/ Vulg. — est]et BCD — 939antehaec? — foras 947 945 unum arietem T/z/z. 941 uerenda B( V'uig.) uel extra. Vulg. testimonium C 950 eo lug.

SVPER MATTHEVM XI

354

incensum, ultra uelum intrabit in sancta, et positis super ignem oraculum quod est super 95 ^ aromatibus nebula eorum ut uapor operiat testimonium, et non moriatur. Tollet quoque de sanguine mituli et asperget digito septies contra propitiatorium ad orientem. Cumque PL 1578 mactauerit hircum pro peccato populi, inferet sanguinem eius intra uelum, sicut praeceptum est de sanguine wituli, ut aspergat e regione 96 o oraculi, et expiet sanctuarium ab immunditiis filiorum Israhel, et a praeuaricationibus eorum cunctisque peccatis. Iuxta hunc ritum faciet tabernaculo testimonii, quod fixum est inter eos in medio sordium habitationis eorum. Nullus hominum sit in tabernaculo, quando pontifex ingreditur sanctuarium, ut roget pro se et bro domo et pro uniuerso coetu Israhel, donec egrediatur. Cum autem — sua, exierit ad. altare quod coram Domino est oret pro se, et sumptum sanguinem wituli atque hirci fundat super cornua evus per gyrum, aspergensque digito septies expiet et sanctificet illud ab Àmmundituis filiorum. Israhel. Postquam autem. emundauerit. sanctuarium, et 27] o tabernaculum et altave, tunc offerat. hircum. wiuentem : et. posita utraque manu super caput eius, confiteatur omnes iniquitates filiorum Israhel, et uniuersa delicta atque peccata eorum, quae ymprecans capiti eius emittat illum, per hominem paratum in desertum. Cumque portauerit hircus omnes iniquitates eorum in terram solitariam, et 97 ^ dimissus fuerit in deserto, reuertatur Aaron in tabernaculum testimonii et depositis uestibus quibus prius indutus erat cum intraret sanctuarium, relictisque ibi lauabit carnem suam in loco sancto, indueturque uestimentis suis. Et postquam egressus obtulerit holocaustum suum ac plebis, rogabit tam pro se quam fro populo, et 98 o adipem qui |oblatus est pro peccatis adolebit super altare. Ille uero qui CX dimiserit caprum emissarium, lauabit uestimenta et corpus aqua, et sic ingredietur castra. Vitulum autem et. hircum qui pro peccato fuerant immolati, et quorum sanguis illatus est ut in sanctuario expiatio compleretur, asportabunt foras extra castra et comburent 98 ^ igni, lam pelles quam carnes eorum. et. fimum. Et quicumque combusserit ea, lauabit. uestimenta sua et carnem aqua, el sic ingredietur in castra, eritque hoc uobis legitimum sempiternum. | A 92 Assertione nostra non indiget, demonstratione nostra non opus 99 o

est, quod haec et cetera legalia instituta fuerint exemplaria caelestium, de quorum quibusdam praescriptis apostolus dicit : Necesse est ergo exemplaria caelestium his mundari ; ipsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis. Denique et Moysi, cum haec

ordinarentur, Deus dixit :/nspice, et fac secundum exemplar quod 991SbIcbtXo-25-

993 Ex. 25, 40.

954 et] ut l/zig. 957 septies digito — B7 — 963 968-queom..AD ^ 9780btulit/ ^ 981uestimenta] castra] in praem. B^ — 984/985 et comburent igni zzarg. A- om. JA 990 de os. B? — 991 caelestium] quidem

sortium /JAD*?( Vulg.) sua adZ. Vig. 982 4 ^ 988assertione] praem. Vulg.

SVPER MATTHEVM tibi in monte monstratum 29

^

XI

355

est. Ergo exemplaria caelestium ista

fuerunt, immolatio uituli pro peccato, et oblatio arietis in holo-

caustum, et ab uniuersa multitudine filiorum Israhel susceptio duorum hircorum pro peccato cum ariete iam dicto in holocaustum, et cetera quae praescripta sunt exemplaria fuere caelestium. Ipsa autem caelestia sunt ista de quibus est iam dictum, immolatio IOOO

1005

IOIO

IOIj

IO20

1025

Christi crucifixi et sortes diuersae latronum qui cum eo crucifixi sunt dimisso Barabba per petitionem Iudaeorum. Dicamus ergo: Non, inquit, omni tempore ingrediatur sacerdos sanctuarium, quod PL 1579 est intra uelum, coram propitiatorio quo tegitur arca, et cetera. Sacerdos et hostia ipse est Christus, ipse uitulus, ipse aries, ipse et hircus, sed diuerso respectu. Sacerdos namque est, quia, sicut apostolus dicit, ipse ass?zstens pontifex futurorum bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, id est non huius creationis, neque ber sanguinem hircorum aut witulorum, sed per proprium sanguinem introiwit semel in sancta, aeterna redempHone inuenta, sacrificium praeferens panis et uini, secundum ordinem. Melchisedech in sacramento corporis et sanguinis sui. Vitulus, quia (sicut pro nobis ita) pro illis quoque oportuit eum pati, qui usque ad aduentum eius portantes iugum legis, iuste uixerunt, et mundi fuerunt per iustitiam fidel. Aries ipse, uidelicet immolatus et pro arietibus quoque, id est pro apostolis suis de quibus psalmus dicit: Afferte Domno, filii Dei, afferte Domino filios arietum. Ipsi namque duplici de causa recte arietes dicti sunt, uel quia duces sunt totius Ecclesiae, sicut arietes duces sunt totius gregis, uel quia sicut illi duobus cornibus, sic ipsi duobus testamentis obstantia sibi impugnant, hoc a uitulis, id est ab anterioribus sanctis differentes, quod iugum legis non portant, quod neque nos, ut ait Petrus apostolus, eque patres nostri portare potuimus. Hircus, ipse nimirum pro illis, quorum peccata grauiora tulit, siue qui ante aduentum eius sub lege fuerunt, siue quos in aduentu suo ipse, finis legis, Christus suscepit uel suscipit, qualium nouissimus latro ille est, quem, ut supra diximus, in cruce paenitentem suscepit. Igitur cum uitulo et ariete et duobus hircis tunc accessit sacerdos coram Domino in ostio tabernaculi testimonii, quando redemptor noster ad passionem uenit, oboed?ens Patri usque ad 1002 Leu. 16, 2. 1004 cf. Greg., Hom. in Ex. 2, 10, 19 - PL 76, 1069. 1006 Hebr. 9, 11-12. 1010 Ps. 109, 4. 1016 Ps. 28, 1. 1021 Act. 15, IO. 1025 cf. Rom. 1o, 4. 1028 cf. Leu. r1, 5. 1029 Phil. 2, 8.

1000 diuersae] diuisae B7 1002 ne V/z/g. sanctuarium] in praez. B 1004 Christus est B^ —— 1010 praeferens o». C — 1012 sicut pro nobis ita 0m. C

1017 de causa duplici — ACD

1019 illi] arietes B7, supra Zn. D, oz.

AC 10200bstantia]oppugnantia; ^ 1021/1022 neque patres nostri neque nos c lg. 1023 grauiora peccata — B; 1025 legis supra Lm. A Christus oz. /AC? ^ suscepit] per paenitentiam Prazez. B/ —— 1026 ut supra diximus 7 zarg. 4

356 IO3O0

1055

SVPER MATTHEVM

XI

mortem, mortem aulem crucis. Ostium quippe tabernaculi sancti et ueri ipsa est passio eiusdem redemptoris. Et illud maxime uulnus eiusdem passionis, quo latus eius unus ex militibus lancea percutiens aperuit, apertio est illius ostii, quo ingredimur, et praeter quod ostium non est aliud, per quod possemus ingredi in gloriam illius caelestis sanctuarii. Nos omnes regale sacerdotiwm, gens sancta, bopulus acquisitionis effecti. Suscipiet, inquit, ab uniuersa multitudine filiorum Israhel duos hircos ro peccato et unwm arietem in holocaustum. Cumque obtulerit uitulum, et cetera ut supra. Vnus uitulus et unus est aries, quia

1040

uidelicet iustorum atque sanctorum hominum, propter quorum imperfectam iustitiam siue sanctitatem Christum tamquam uitulum et | uelut arietem pati siue immolari oportuit, quoniam et si Cons propriis uel actualibus criminibus non erant impliciti, peccato tamen originali tenebantur obnoxii ; nulla dualitas, nulla diuisio

104j est, sed omnes unum sunt. Porro hirci duo sunt sorte separandi, quia peccatores siue impii diuisi sunt diuisione huiusmodi, ut alii per paenitentiam conuersi remissionem peccatorum accipiant in sanguine Christi ; alii impaenitentes in suis moriantur peccatis et 1050

1055

non prodest illis sanguis Christi, immo in iudicium uenit super eos, sicut quidam eorum sibimetipsis imprecati sunt, dicentes: Sazguis eius super nos, el super filios nostros. Ait ergo : Cumque obtulerit sacerdos witulum, et orauerit pvo se et bro domo sua, duos hircos stave faciet coram Domino 1n ostio tabernaculi testimonii, mittens super utrumque sortem, unam Domano et alteram capro emissario. Hoc ita factum est. Voluntati Patris oboediens sacerdos, uerus Dominus

Iesus Christus semetipsum tamquam uitulum obtulit, et pro se ac pro domo sua, quae est ecclesia, orauit, quando procidens in faciem suam : M: Pater, inquit, s? fossibile est, transeat a me calix 1060

iste ; uerumtamen non sicut ego uolo, sed sicut tu, factusque in agonia, prolixius orabat, et factus est sudor eius, sicut gutiae sanguinis decurrentis in terram. Tunc ubi comprehensus est et praesidi Pilato traditus : Quem, inquit ille, uultis dimittam uobis Barabbam

an Iesum qui dicitur Christus? Hoc plane fuit sortem mitti super duos hircos. Hircus enim ipse qui aries et uitulus diuerso respectu, 1065 ut supra

meminimus.

Cwius

sors ut exierit. Domino,

illum, ait,

offeret bro peccato. Cuius autem in caprum emissarium, statuet eum uiwum coram Domino, ut fundat preces super eum, et emittat illum in 1032 Io. 19, 32. 1035 1 Petr. 2, 9. 1037 Leu. 16, 5. 1043 cf. Aug., Degratia Christi 2, Y - CSEL 42, p. 167, 18. 1047 cf. Eph. 1, 7. 1048 cf. Io. Sep 1050 Mt. 27, 25. 1051 Leu. 1:6, 6-8. 1058 Lc. 22, 42. 45. 1062 1063 cf. Leu. 16, 8. Mt. 27, 21. 1065 Leu. 16, 9-10.

1031 redemptionis CD 1035 omnes] autem ex tunc /, omnes ex tunc B 1037 suscipietque |/74g. 1039 est om. : 1050 -ipsis o». A 1052/1053 stare faciet duos hircos — ACD 1065 ut? oz. Bt V'ujg. 1067 eum] eo T/zis.

PL 1580

SVPER MATTHEVM

XI

357

solitudinem, et hoc ita factum est. Quem illi petierunt sibi dimitti, dimissus est eis, uidelicet Barabbas latro, Jesum autem flagellatum

tradidit eis Pilatus ut crucifigeretur, quod fuit hircum sortis Domini offerre pro peccato. | Quae autem fuit solitudo uel desertum, quo A 92V dimissus abiit ille Barabbas latro? Sic enim dictum est de hirco emissario : Statuet eum uiwum coram Domino, ut fundat preces super eum, et emittat illum in solitudinem. Quod dicit, «t fundat preces 1075 super eum, id intelligi oportet imprecationes. Nam rursus ita dictum est : T'wunc offerat hircum wiuentem et posita utraque manu super caput eius, confiteatur omnes iniquitates filiorum Israhel, et uniuersa delicta atque peccata eorum, quae imprecans capiti eius, emiltet illum ber hominem paratum in desertum. Quod ergo fuit 108o desertum, uel quae fuit solitudo, in quam ille emissus est, Barabbas, hircus reprobus, malis precibus, diris super caput suum coopertus imprecationibus ? Nimirum illa solitudo illud est desertum, quod intelligi oportet in uerbis istis, quae sacerdos ille praedixerat : Ecce relinquetur uobis domus uestra deserta, praemis1085 sis imprecationibus huiusmodi : Vt ueniat super uos omnis sanguis vustus, qui effusus est super terram a sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Amen dico uobis, uenient haec omnia super generationem istam. Vere deserta domus, quam deseruit salus, quam deseruit et Dominus Iesus Christus foras ductus extra ciuitatem PL 1581 Io9Oo Deus 1070

crucifixus. Eiusmodi preces siue imprecationes, 7mprecabitur, ait,

capiti eius, bosita utraque manu super caput evus. Non enim una manu, non uno uel simplici, sed duplici puniuit |eos iudicio, scilicet (95152 et in isto et in futuro saeculo condemnatos ex ore suo dicentes, 1095

IIOO

sangwis ewws super mos et super filios nostros. Ergo imprecantis manus utraque posita est super caput eius, scilicet Barabbae in primis, et cum eo populi, cui petenti dimissus est talis hircus, portans iniquitates filiorum Israhel et uniuersa delicta atque peccata eorum, scilicet contra ipsos in testimonium, quod seditiones hereditario iure possidere deberent, quia seditionis auctorem sibi dimitti petierunt. Quid tandem facere debuit aut potuit ille homo, qui dimisit eiusmodi caprum emissarium? aut quis ille homo, aut quomodo paratus fuit, quoniam sic dictum est, emittet illum ber hominem 1069 Mt. 27, 26. 1073 Leu. 16, 1o. 1085 zb. 55-36. 1091 Leu. 16, 21.20. 24 1104 Leu. 16, 21.

1076 zb. 20-21. 1084 Mt. 25, 58. 1095 Mt. 27,25. 1100 cf. Act.

1068 sibi petierunt — B: 1069 eis] illis B7 uidelicet] scilicet B7 1070Domini]Dominus C — 10710fferri? — 1074eo V/sjg. | supereum preces — B£ . 1079fuitom. B; 1080 missusestille ^ B^ — 1084 deserta supra lin. B 1086 super supra Zn. D 1091 imprecans l/4/g. 1094 dicentium BC; 1095 nos supra /in. D — 1096 utraque manus — B:

358 110

IIIO

III$

SVPER MATTHEVM

paratum in desertum ? — Principes sacerdotum, ait euangelista, et seniores persuaserunt populo, ut peterent Barabbam, Iesum uero perderent. llla persuasio fuit praeparatio, et ille homo unus congrue populus unus intelligitur illa persuasione praeparatus. Quid ergo facere debuit homo immundus tali praeparatione et talis capri contagione pollutus? Lawabit, inquit, westimenta sua et corpus aqua, et sic ingredietur in castra. Quali aqua lauabit ? Nimirum aqua baptismatis, aqua sanguine mixta, ex eius latere cuius sors Domino exiit, ut immolaretur siue offeretur pro peccatis. Qui paenitentiam egerit, eo quod persuasus caprum emissarium dimisit et istum mactari petiuit, tali aqua lauabitur ut saluari possit. Hoc ita factum est. Paemitentiam agite, inquit Petrus, et baptizetur unusquisque uestrum in nomine lesu Christi in remissionem peccatorum, et accipietis donum Spiritus sancti. Item : Vos

II2O

XI

autem,

ait, sanctum

et iustum

negastis,

et. petistis uirum

homicidam donari uobis, auctorem uero uitae interemistis. Paenitemini igitur et conuertimini, ut deleantur uestra peccata. His auditis, compuncti sunt corde, et baptizati sunt primo tria milia, et deinde quinque milia, atque hoc modo, qui caprum emissarium dimittens id est Barabbam,

auctorem witae interfecerat, lauit conscientiae

suae uestimenta, et corpus aqua, et sic ingressus est castra, appositus est ad numerum illorum, quos ab initio mundi credentes usque in illam horam aqua et sanguis exiens de latere Christi emundauerat. Non omnes ita egerunt, sed qui uoluit, sic lotus est, et in castra sanctorum mundus ingressus est. Et de isto quidem II30 hirco reprobato et male emisso pro tempore et re, ut puto, satis dictum est ; de ceteris adhuc dicendum, quod plurimum delectat,

1125

quia tantummodo

tres istae species animalium, uitulus, aries et

hircus, sub uirga pastoris transeunt, qualis uidelicet pastor fuit ipse Moyses, per quem ordinata sunt haec exemplaria caelestium. II35 Pascebat enim oues soceri sui Iethro, quando uocauit eum Deus de rubo. Respice in hanc partem, et non plures, sed totidem ordines PL 1582 inuenis animalium rationalium, quae sub uirga boni pastoris huius transeunt, de quo loquimur, quia posuit animam suam pro ouibus suis, et pro suo grege mori dignatus est. Nam unus est ordo illorum, II40 quia coniugati sunt curisque saecularibus licitis inseruiunt, inter quas et propter quas armis quoque utentes, quasi cornu obunco more

38.

uitulorum

aduersantes

sibi feriunt, neminem

tamen

con-

1105 Mt. 27, 20. 1110 Leu. 16, 26. 1112 cf. Io. 19, 34. 1116 Act. 2, 1119 Act. 5, 14. 19. bi215Act 2 53: 41m 1134 cf. Ex. 5, 1 ss. 1138 cf. Io. 10, r1.

1106 populis lzjg. — 1113cuiusom. B/ ^ 1120 interemistis] interfecistis Vus. . 1123/1124 id est Barabbam dimittens —- B^ — 1125 castra] in praem. Bt 1133 pastor oz. C 1137 inuenis supra Jim. JA uirga] figura D 1139 grege suo — B:

1140 quia corr. i2 qui .4, qui Bf

SVPER MATTHEVM

XI 359 cutientes neque calumniam facientes et contenti stipendiis uel iustis laboribus suis. Talium est dicere : Serui inutiles sumus, quod 1145 debuimus facere fecimus, quia uidelicet tantum et non plus quam praeceptum est fecerunt. Hi in suo ordine, tamquam uituli boni pastori suo dilecti sunt. Exempli gratia, ut ille | adolescens in (UET22Y euangelio, qui cum de praeceptis interrogatus, respondisset : Magister, haec omnia seruaui a iwuentute mea. Iesus autem, inquit 1150 euangelista, intuitus ewm dilexit eum. Alius est ordo illorum qui nullum saeculi iugum trahunt, nec ea quae mun|di sunt, appetunt, A 93 immo quae propria sibi esse poterant habentibus distribuunt, et uelut tonsi arietes depositis uelleribus sequuntur eundem pastorem suum, cornu quidem habentes sed recuruum,

quo neminem

perforent, quia et si interdum excitantur in zelum, non contra homines sed contra hominum uitia suae fortitudinis impetum faciunt. Tales erant apostoli et quotquot apostolicae perfectionis uiam tenere student aut studuerunt ad hunc ordinem pertingunt. Distantiae horum summa haec est, quod illi tantummodo praecep1160 ta custodiunt, isti super praeceptum addiderunt facere consilium dicentis :S? wis perfectus esse, uade, wende omnia quae habes, et da pauperibus, et ueni, sequere me. Tertius ordo illorum est, qui non solum non secuti sunt consilium, sed nec impleuerunt praeceptum uelut hirci, qui neque lanis 1165 suis pastorem uestiunt neque in opere aliquo iugum eius suscipiunt; tandem autem conuersi ad paenitentiam post crimina quaelibet remissionem et ipsi percipiunt, ita tamen, ut peruenire non debeant ad honores seu gradus ecclesiasticos, sicut sacri canones rationabiliter diffiniunt. Igitur quot sub uirga pastoris I170 hominis, qualis fuit Moyses, brutorum animalium transeunt species, totidem sub manu summi pastoris Dei et hominis sunt

II55

electorum ordines, quasdam habentes, de quibus iam dictum est, similitudines, sicut et ipsi pastores, siue Iacob siue iam dictus

Moyses nonnulla gesserunt in figura boni pastoris Christi, quod

117j fere nulli incognitum est. Summa autem inter haec in hoc distantia

1180

est, quod brutorum animalium causa non postulabat ut pastor ipsorum pro ipsis moreretur. Istis autem rationalibus uitulis, arietibus et hircis, scilicet hominibus cunctis, in ueritate expediebat quatenus hic pastor bonus animam suam pro eis poneret, et pro eis mori dignaretur; ipsi autem mortuo commorerentur illo PL 1585

uidelicet

modo,

quo iam mortui

1143 cf. Lc. 5, 14.

1149 Mc. 1o, 20-21.

sumus,

1144 Lc. 17, 1o.

iamque

resurreximus,

1147 Mc. 1o, 17 ss. ; Mt. 19, 20.

1161 Mt. 19, 21.

1146 in oz. D 1155 perfoderent B; 1156 uitia hominum ^ B/ 1159 distantia D — 1169 quot] quod C 1175 nulli] nonnulli 7, /ege nulli seu non ulli zz zarg. 4 1178 cunctis] ceteris D

*

360

SVPER MATTHEVM

XI

dicente apostolo: Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per 1185 gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambulemus. Magna haec distantia est, quod illic pastores siue sacerdotes, Moyses et Aaron et ceteri de eius stirpe in sacrificio non moriebantur, sed tantum

pecora occidebantur ;hic autem et pastor mortuus est, et quotquot sunt de grege eius, illi, ut iam dictum est, necessario 1190 commoriuntur. Vtriusque, et pastoris pro grege morientis, et gregis pastori suo commorientis sacramentum in hac figura legis perspicere plurimum delectat, ubi uituli et hirci solus sanguis infertur in sancta et corpora cremantur extra castra ; aries uero solus et totus super altare in holocaustum offerri iubetur. 1155 Denique Dominus Iesus Christus, animalium rationalium pastor bonus exíra castra, id est extra ciuitatem fassus est et omnes anteriores iustos siue electos, et peccatorum paenitentium primitias, scilicet latronem, qui cum eo crucifixus fuit, tamquam uitulos et hircos suo sanguine mundauit ; intus autem cum arietibus, id est

1200 cum apostolis, nocte praecedenti ipse uerus agnus, post cenam typicam paschalis agni, sacramentum corporis et sanguinis sui in holocaustum obtulit, quod optime notum est christianae siue catholicae fidei. Gregis huic pastori, ut iam dictum est, commorientis lex eadem est, et esse debet quemadmodum apostolus dicit : 120; Optimum enim est gratia stabiliri cor, non escis, quae non profuerunt ambulantibus in eis. Ac deinceps: Propter quod et lesus, | ut C 153 sanctificaret ber suum sanguinem populum extra bortam passus est. Exeamus igitur ad eum extra castra, improperium eius portantes. Haec et cetera cum dicit, nulli iam ignotum uel dubium est, quin 1210 exire uelit tam Hebraeos quibus ea scripsit, quam nos qui cum eis unum

owile sumus

effecti, extra castra iustitiae carnis, iustitiae

seruientium solummodo in cibis et potibus et uariis baptismatibus, quae non possunt, ait, perfectum facere seruientem in illis. Hoc est extra castra cremari secundum similitudinem uel ad imitatio121; nem summi huius uituli siue hirci extra castra passi spernere iudaicas iustitias et iustitiae Dei subici, et hoc est sanguine suo

communicare sanguini eius illato in sancta, carnem suam crucifigere cum uitiis et concupiscentiis. Perfectius autem his est etiam uelut arietem in holocaustum offeri, id est non solum illicitis abstinere 1182 Rom. 6, 5-4. I3, 9. 1206 zb. 12-135.

1196 cf. Leu. 6, 3o: cf. Hebr. 15, 12-15. 1213 Hebr. 9, 9. 1217 Gal. 5, 24.

1205 Hebr.

1182 dicente apostolo] sicut dicit apostolus B7 1187 stirpe eius — 1190 commoriebantur B; 1196 est? oz. B: 1200 agnus] aries 1203 iam oz. : 1204 dicit apostolus ACD 1205 est enim Br( Vulg.) 1207 per suum sanguinem] per semetipsum ;4C 1217 autem sunt Christi carnem crucifixerunt L/g. 1218 perfectis /

B/ B; — qui

SVPER MATTHEVM

XI

361

rebus siue concupiscentiis et ea seruare praecepta, quae in tabulis scripta sunt digito Dei; uerum etiam abstinere a licitis siue concessis, quod primi uel maxime coeperunt facere sancti apostoli, ut secundum ipsum nomen holocausti totum eorum propositum sit sacrificium, | quia uidelicet holocàustum interpretatur totum À 93 1225 incensum. PL 1584 Multa sunt adhuc sacramenta eiusdem capituli praescripti ad 1220

rationem pertinentia faciei huius, faciei uituli, sed quia ueremur

esse nimii uitandumque est fastidium etiam in rebus pretiosis, nos pluribus omissis, hoc tamen intactum praeterire non patimur, 1230 quod inter cetera dicit : T'ollet quoque sacerdos de sanguine uituli, et asperget digito septies contra bropitiatorium. Ibidem et alibi dicit : Immolatoque uitulo in conspectu Domini, inferet sacerdos, qui unctus est, de sanguine

eius in tabernaculum

testimonii,

tincto

digito

aspergens septies contra wuelum. Denique hoc ualde pertinet ad 1235

illum, cui hoc opusculum dicauimus, honorem Filii hominis, quod

huius sacrae litterae uiuificans spiritus uigilanter aspicientibus innuit. Vt quid enim uitulus iste immolatus, ut quid sanguis Christi est fusus, nisi ut Spiritum sanctum, qui in eo septiformi plenitudine requiescit, in remissionem peccatorum acciperemus ? Sefties 1240 ergo contra propitiatoriwm siue contra uelum debuit aspergi sanguis illius uituli significatiui digito sacerdotis, quia non nisi per passionem et sanguinem huius Filii hominis potuit aut debuit sanctus septiformis Spiritus in remissionem peccatorum dari nobis. Nec hoc dicimus, quin et ante aduentum eius Spiritum sanctum acceperint, et patriarchae et prophetae et iusti quam plurimi, sed 124j non hoc dato, quod dicitur et est peccatorum remissio. Duo quippe data sunt Spiritus, alterum in diuisiones gratiarum, quo solo illi anteriores illustrati fuerunt, alterum in remissionem peccatorum,

quod antehac datum non fuerat, sicut euangelista testatur: Nondum enim, inquit, erat Spiritus datus, quia Iesus nondum fuerat glorificatus. Hoc sciens ipse, uidelicet quod datum hoc non daretur, nisi per mortem et sanguinem eius, dicebat ipsa nocte qua tradebatur: Vado ad eum qui me misit, sed quia haec locutus sum uobis tristitia impleuit cor uestrum, sed ego ueritatem dico uobis, 1255 expedit uobis ut ego adam. Si enim non abiero, Paraclitus non ueniet ad uos ; si autem abiero, mitiam eum ad uos. Quod eum dixisse de 1250

1223 Hebr. 10, 6. 8. 1224 cf. Rupert., De Trin. 14, 113 - CCCM 22, p. 806 (Greg., Moral. 1, 34, 48 - PL 75, 549A). 1230 Leu. 16, 14. 1232 ib. 4, 5-6.

1236 cf. 2 Cor. 5, 7.

1238 Is. 11, 2.

P. Bruylants,.Les orazsons 2, 680 p. 189.

39.

1239 cf. orationez; Mentes nostras 1247 cf. 1 Cor. 12, 4.

1250 Io. 7,

1253 Io. 16, 5-7.

1221 abstinere o». B? — 1222 facere supra lin. A 1232/1233 qui unctus est n marg. ,A,om. D —— 1234septiesom. B — 1243 septiformis spiritus zz zarg. A 1247 sunt data —- B; . 1249 antehac] ante hoc /

*

362

SVPER MATTHEVM

XI

passione uel de morte sua, liquido constat potius quam de futura ascensione post quadraginta dies a resurrectione sua, quia uidelicet propter illam discessionem eius discipuli non contristari, immo 126o gaudere habebant, sicut sanctus Lucas memorat, dicens: £f £fs:

adorantes, reuersi sunt in Hierusalem cum gaudio magno. De passione uel morte sua dixisse omnino rectius intelligitur, sed ego ueritatem dico uobis, expedit uobis ut ego uadam, et cetera, praeser-

tim quia sic euangelista praemiserat, dicens: Amte diem festum 126, Paschae sciens | Iesus quia eius hora uenit ut transeat ex hoc mundo

(C T33V

ad Patrem. Igitur necessario ualde sacerdos iste in sanguine uituli digitum tinxit, e£ contra propitiatorium siue contra uelum septies aspersit, quia uerum est, et hoc ab ipso in ueritate dictum sit, quia nisi sanguis eius prius funderetur, neque conditum baptismi PIE 1$85 127o Sacramentum neque Spiritus sanctus datus fuisset in eo quod est Paraclitus, id est consolator, scilicet in eo quod est remissor uel

remissio peccatorum, quae una uel summa est consolatio sanctorum electorumque omnium tam praecedentium quam subsequentium, quia omnes, tam illi quam isti, per sanguinem eius emundati 1275 sunt, nec aliter dissolui poterat eis medius paries inimicitiarum, qui significabatur per uelum, quod erat ante propitiatorium.

1260 Lc. 24, 52.

1264 Io. 15, 1.

CCCM 7, p. 100 (Leo, Ep. 16, 1).

1269 cf. Rupert., De dign. off. 5, 1466 -

1270 cf. Rupert, I Io. euang. 11, 1367 -

CCCM o, p. 655 (Greg., Hom. in euang. 2, 30,3; Aug., In Io. eu. tr. 14, 45 94, 2). 1274 cf. Hebr. 9, 14. 1275 cf. Eph. 2, 14.

1257 de! om. B? 1267 septies] saepius B^ —— 1269 nisi oz. 7, addo nisi iz "arg. t 1274 per sanguinem] sanguine B/ eius oz. D mundati D 1275 medius supra /in. A 1276 finis undecimi libri 7, explicit liber XI incipit XII B

LIBER DVODECIMVS Audire

delectat, propter gloriam et honorem

tuum,

o Fili

hominis, audire et intelligere dulce est, o gloriosum animal, in ES

o

^

contemplando quattuor facies tuas, illud quod dixit sanctus Hiezecihel, ubi propheticis te uidit oculis iuxta fluuium Chobar: Cum, inquit, aspicerem animalia, apparuit vota una super terram vuxta animalia, habens quattuor facies, et cetera. Rota ista nimirum sancta Scriptura est, habens et ipsa quattuor facies, et sicut unum animal quattuor sunt animalia, ita et quattuor rotae sunt una rota quia sicut habet ipsa prophetiae series, ipsae uel eaedem sunt rotarum, quae et animalium facies. Verus ergo et fidelis sermo, quem dicit, quia cum asficerem animalia, apparuit vota una, et cetera. Cum enim tu, quicumque es, aspicis haec animalia, tunc et non prius apparet tibi rota ista ;cum, inquam, aspicis uel recipis ista Filii hominis saepe dicta quattuor sacramenta, incarnationem,

passionem,

resurrectionem

atque

ascensionem,

tunc

uel

extunc apparet et elucet tibi quid uelit, quo tendat sancta ueteris instrumenti

Scriptura,

rotunda,

uolubilis,

perfecta,

quattuor

faciebus secundum istas quattuor partes distincta. Quarum parpro hac ratione prima est liber Geneseos, secunda lex 2 o tium caerimoniarum siue sacrificiorum, tertia libri Regum, quarta libri Prophetarum. Nam reuera si in libro Geneseos rite perpendas, quo aspiciat intentio Dei, ibi in rota ista facies est hominis, exempli gratia: Vbi tanta cura est Deo de patrum siue patriarcharum dicit Abraham seruo seniori domus suae: Pone | À 94 2 ^ coniugiis, cum manum tuam subter femur meum, ut adyurem te ber Dominum Deum - caeli et terrae, ut nom accipias uxorem filto meo de filtabus Chananeorum, inter quos habito, et cetera, si in isto et in ceteris similibus

solummodo res gestas attendis et non etiam intentionem gerentis Dei, non tibi apparet rota, immo nimis est obscura talis Scriptura : si autem aspicis, quod in huiusmodi Deus intenderit (intendebat enim in eam, quam ante saecula proposuerat, incarnationem Verbi sui), Scriptura lucida est, rota apparet et in rota ista facies hominis est. Similiter in legalibus caerimoniis, in immolatione uituli, arietis 3A

et hirci, in omni ritu sacrificiorum, quem per manum Moysi Deus ordinauit, si solum quod gerebatur attendis, et non etiam intentio-

nem eius qui haec fieri mandauit, non tibi apparet rota, immo uilis et abiecta est tota Scripturae littera ; si autem aspicis, quia Deus in|tendebat figuram in illis haberi passionis eiusdem incarnati Filii C 134 XII, 6 Ez. 1, 15. 24, 2-5.

12:cE 2 Titi 25 IE

XII, 2 lib XII zz zarg. D cumque l/z. 11 et! oz. B? lucida est ^ B£ ista om. B£

15 cf. supra 1, 108.

25 Gen.

Audire] A- oz. B o Fili] oo». B; 6 17 et] uel D 33 rota apparet Scriptura

364 40

4^

SVPER MATTHEVM

XII

sui, quoniam opus erat electos illius temporis per haec initiari, rota tibi apparet. Et in ea facies uituli, quod animal eorum quae PL 1586 B sacrificabantur, maximum est, et hanc ibi faciem agnoscere pium atque honorificum est. Nihilominus iin rebus gestis, rebus bellicis regum, quorum Dauid primus exstitit, de quo Sapientia dicit, quia cum leonibus lusit quasi cum agnis, et in ursis similiter fecit sicut in agnis ouium, ab isto usque ad Iudam Machabeum, de quo sic scriptum est : Szmilis factus est leoni in operibus suis, et sicut catulus leonis rugiens in uenatione, nonne rota ista faciem habet leonis? Narrat quippe fortitudinem tantam regum, regumque fidelium, quanta sufficere potuit aut debuit, quanta pro tempore et re necessaria fuit contra leones, ursos et pardos, ceterasque feras diaboli, scilicet primo contra gentes, quae in circuitu erant,

quarum prima et diuturnior hostis fuit gens Philisthim. Deinde contra

Assyrios,

Babylonios,

Persas,

Medos,

Macedones

siue

Graecos, per quos diabolus laborauit exstirpare arborem feracem fructus aeterni, delere gentem de qua Christum oportebat nasci secundum promissionem Dei, firmatam iuramento ad Abraham,

iuramento ad Dauid. Haec ergo tertia facies rotae, id est sacrae Scripturae recte dicitur, et est facies leonis. In prophetis profecto 6o rectissime quartam accipis faciem rotae, faciem aquilae uolantis. Illa namque sacrae Scripturae pars sublimiter uolat, totiusque intentionis suae oculos in uerum solem figit apertos, non solum factis illum significans, sed (quod maius est) maiestatem diuinitatis eius uerbis enuntians. Igitur cwm aspicerem, ait, animalia, 6 — apparuit roa una super terram iuxta animalia habens quattuor facies, id est cum crederem et firmiter tenerem Deum Dei Filium uere hominem factum, uere passum uel mortuum, uere resurrexis-

se a mortuis et ascendisse in caelum, tunc intelligibilis mihi facta est sancta ueteris instrumenti Scriptura, continens haec, et tota 7o

75

tendens in haec eadem quattuor sacramenta. Alioqui clausa mihi fuisset et occulta, ut est usque nunc omnibus illis, qui non aspiciunt haec animalia, Iudaeis maxime, qui non recipiunt, qui agnoscere nolunt haec salutis nostrae sacramenta. Vnde apostolus: Vsque in hodiernum diem, ait, idipsum uelamen in lectione ueteris testamenti manet, non reuelatum quoniam in Christo euacuatur. Experimento didicimus et cum gratiarum actione, 45 Eccli. 47, 5. 47 1 Macc. 5, 4. 57 cf. Gen: 15;18,522, 16; Ex225 24: 58 Ps. "s 47199, 4; 131, II. 60 cf. Physiologus, ex. zs. Brux. 10066-77ed. Cahier, ! Mélanges d' Scu ME TUE II (Paris 1846 p. 166). 64 Ez. 1, 15. 70 cf. 74 2 Cor. 5,1 supra 12, 15.

40 electis 7, electus B

41 uituli facies ^

.4, sed corr.

faciem 7

45

similiter 77 zarg. A 46 isto] quoque 47. B^ — 49 regumque] ducumque B7 53 hostis oz. B^ — 54 Medos]etpraem..AB ^ 63magis.AD,.Acorr. 70 eadem oz. Bf 72 recipiunt] respiciunt D 74 in lectione oz. B

SVPER MATTHEVM

XII

365

tamquam experti, uerum esse perhibemus, quod deinde dicit, quia cum ambularent animalia, ambulabant pariter et votae iuxta ea, et cum éleuarentur animalia de terra, eleuabantur simul et votae ; et

8o

quocumque ibat spiritus, illic eunte spiritu, et votae pariter eleuaban- PL 1587 tur, sequentes eum. Spiritus enim witae erat in rotis. Hoc, inquam, ita esse, ut dicitur, non solum credimus, uerum etiam ipsi oculis

nostris uidemus.

Olim antequam

animalia, non ambulabant 8j

9o

ambularent,

et eleuarentur

neque eleuabantur rotae de terra, sed

conclusae erant in sola Iudaea ; neque enim editae fuerant Scripturae plus quam in una lingua, scilicet hebraea, et ibi quia non intelligebantur quasi iacebant in terra. Denique praeter paucissimos, gratiam habentes Spiritus prophetici, hoc ipsi nesciebant Hebraei, quod spiritus uitae esset in rotis, quod in litterali structura subesset uigor caelestis mysterii. Nunc ipsi uidemus, quia rotae

istae ambulauerunt

et ambulant,

ex quo

animalia

ambulare coeperunt, uidemus quia de angustiis terrae Iudaeae, de cauernis linguae hebraicae, sanctae ueteris instrumenti Scripturae prodierunt, et usque in medium gentium ambulauerunt, ubicum9 ^ que incarnationis, passionis, resurrectionis atque ascensionis Iesu

Christi praedicatum est aut praedicatur euangelium et ubique iuxta sunt, ut quidquid horum dicat euangelium, statim paratum

consonent testimonium, quod sic oportuerit |fieri, nec aliter uenire (PETY

siue ambulare aut procedere debuerit Messias, quem exspectaueIO Oo

rant ipsi Iudaei, quam

uenit, ambulauit

et processit iste Filius

hominis a Nazareth, iste Iesus filius Mariae, qui putabatur filius Ioseph.

IO ^

IIO

In quo

illud ualde

mirum

est, et mirabiliter

a Deo

prouisum, quod ipsi qui sunt horum anima|lium aduersarii rotas A 94Y istas gyrant iuxta ea per orbem terrarum in auxilium ipsis, ipsi qui contradicunt et contradicere uolunt saepe dictis quattuor sacramentis, Iudaei per omnes gentes captiui Scripturas baiulant, sua, id est hebraica, lingua conscriptas in testimonium ueritatis, atque ita quamuis nolentes affirmant quia sic scriptum est et sic oportuit fieri. Procedamus igitur, coepto itinere, inter flexus atque reflexus rotarum currentium et haec animalia sequentium, inter uoces alarum

animalium,

alteram

ad alteram

percurrentium,

unde

audiuimus uocem commotionis magnae : Benedicta gloria Domini de loco sancto suo, quoniam gloria haec est et iste honor, qua gloria glorificatum, et quo honore honorificatum Filium hominis, nostra II

—

in praesenti opere deuota spectat intentio. T7 Ez. 1, 19-20.

201017635. 123:

1123Ez: 5512.

78cumque Vulg. | 79 deterrasupralin. A — et?om. Vulg. — 82/830culis nostris ipsi ^ B/ ^ 96 praedicatur aut praedicatum est — B/ ^ 98 numerus 133 [134 duplicatus incod. C — 99 debueritom. B^ 100ipsiswpra/in..4 — 104 circa] uel iuxta corr. supra Jin. A 108 sic! supra lin. B — sic?] quia praez. D 111 alarum supra £z. B 112 audimus D 113 sancto son in Vulg.

366

SVPER MATTHEVM

XII

Sed quid agis, anima ? Vt sentio, fatigaris, et procedendo quasi dormitare incipis. Dic ergo animalibus istis, siue huic animali uni quattuor facies habenti, dic spiritui uitae qui inest rotis: Dormitauit anima mea prae taedio, confirma me in uerbis tuis. Tu saepe I20

dicte et saepe dicende mihi Cuno, uenerabilis pontifex ecclesiae

Ratisponensis, fatigationis huius causam praebuisti, et ex te occasio uenit difficultatis, qua nunc animus meus uacillat et paene fluctuat in uiis suis. Ante hoc fere triennium, miranti tibi et saepe I2 ^

uolenti narraueram qualem per euentum accidisset ut post tam multos sanctos patres catholicos atque nominatissimos, quorum scripta sufficienter impleuerint armaria ecclesiarum Christi, ego, PL 1588 peripsema omnium, animum inducerem ad scribendum tam copiose, et, ut dicere solitus es, tam efficaciter siue utiliter, ut dubitare

non possis quin sit hoc Dei donum, et quin ista quoque facultas de 130 sursum sit, et descenderit a Patre luminum, a quo est omne datum

optimum et omne donum perfectum. Admirationem tibi augebat facilitas

conuersationis

meae;

uidelicet

quia fere nihil in me

uidebas de illis praeparationibus sanctorum patrum, quibus in huiusmodi studiis laboraturi feliciter sese praeparauerunt s?cuf Dei ministros, ut beatus apostolus ait, n wigiliis, in ieiuniis, et

ceteris bonis, quibus adhibitis clarificari solet sensus hominis, ut recto intuitu mereatur incedere per sanctas ac uenerabiles Scriptu-

140

ras ueritatis. Narraueram ergo tibi causas puero loquacior, lepore timidior, quamquam scirem et certus essem de te non esse uerendum ; quippe qui longe ab illis es omnimoda dissimilitudine, quibus interdum illud maxime

qualium nimis auersos somnia sua denarrans simplicis oculi, ac totus 145 Me prorsus abnuente

foetet, quod boni odoris est,

ac terribiles oculos primus expertus est, jfwer loseph. Auditis causis, tu homo lucidi corporis, dixisti: Scribe haec mihi. tu iterum atque iterum repetens atque

exigens, ut haec scriberem, cum nuda prece nihil obtineres, magnum nimis et forte uinculum, quo me traheres, collo iniecisti, scilicet, adiurationem sancti ac tremendi nominis: Per Patrem,

inquiens, et Filium et Spiritum sanctum praecipio tibi, ut haec 150 scribas mihi. Non ignoro, pater et domine mi, quin talis ac tanta

uehementia de radice uel fonte dilectionis prodierit, qua nostra semper opuscula quibuscumque potest commendare properas, homo cuius oblita est inuidia, quippe cum beato Iob dicere possis : Quia ab infantia mea creuit mecum miseratio el de utero matris meae

8.

118 Ps. 118,28. 130:I3c./1; 17.

120 cf. supra prol. 4. 134 2 Cor. 6, 4. 5.

127 1 Cor. 4, 15. 143 cf. Gen. 57, 2.

129 Eph. 2, 154 Iob. 51,

18.

116 procedendo] in praez. B: 118 -est oz. B 120 Chuono CD, Chouno 4 123saepe]scire B/ — 126 suffcienter o». D —— impleuerunt / 128 es] eras B^ — 134 sese] -se o». B^ — 150 tanta ac talis AD

SVPER MATTHEVM

XII

367

155 €gressa est mecum. |Ad hanc partem, scilicet ad meorum commen- C 134 dationem scriptorum, nonnihil ualere arbitraris notitiam, siue memoriam eorum, quae ut scribam, tu tantopere compellis, et pro quibus nimium uehemens exactor, cum recusarem, ut iam dixi, 160

adiurationem quoque adhibuisti. Tandem ergo, quoniam parendum est, ob reuerentiam nominis Domini, recordabor gemituum

meorum

et diuinae consolationis

uel unum ex patribus orthodoxis in exemplo habens beatum Hieronymum, qui cum iam multos haberet uel habiturus esset obtrectatores, scribere non timuit, quanta super eo cura fuisset 165 supernae maiestati, ut flagellis caesum depelleret a saecularium librorum studiis atque ad sanctarum compelleret studium Scripturarum, profuturum, ut nunc apparet, cunctis per orbem terrarum Christi ecclesiis. Primum hanc ueritatem dicam, quia facultas

haec, quam sic amplecteris, et pro qua mihi congratularis, consolatio est miserentis Dei, iuxta beneplacitum sapientiae eius, quae cum dixisset :Noli regibus, o Lamuhel, noli, regibus dare uinum, quia mullum secretum. est ubi vegnat ebrietas, me forte bibant el PL 1589 obliwiscantur iudiciorum et mutent causam filiorum pauperis, continuo subiunxit: Date siceram maerentibus et uinum his qui amaro U75 sunt animo. Bibant et obliuiscantur egestatis suae et doloris non recordentur amplius. Maerens quippe eram atque amaro animo

170

incedebam puer siue adolescentulus, cuius uidelicet maeroris atque amaritudinis causam, ut iam breuiter eloquar, hoc dico, 18o

quia sedebam ?2wxta flumen Chobar. Haec enim lectio nunc mihi erat in manibus, tractanti de quattuor animalibus, siue de quattuor unius animalis faciebus. Nouit ipsum gloriosum animal et ipse nouit spiritus uitae, qui est uel erat in rotis, quia cum in exordio libri huius undecimi De gloria et hono|re Filii hominis ista lectio A 95 sese

185

190

offerret,

tunc-in

mente

non

habebam,

ut hac uice huc

diuerterem, tibique parerem in hac parte, quam uerebar, quod cuius suspecta posset esse praesumptionis et uanae gloriae. Verum ubi iam dictam lectionem attigi, et post contemplationem faciei uituli, procedere uolui ad contemplandam faciem tertiam, scilicet faciem leonis, recordatio tui sese obtulit, instantius atque uehe'mentius, quam eatenus eam occurrisse senserim, et quasi manu me

tenuit, quodammodo dicens mihi : Huc diuerte, quia nisi rem, pro qua sic adiuratus es, prius effeceris, nusquam solita facultate uti poteris, ut commode progrediaris. Quid multa ? Quasi subsistente 163 Hier., Ep. ad Eustochium 22, 30 - CSEL 54, p. 1895s. 171 Prou. 51, 4-5. 174 zb. 6. 179 Bz:515 355325! 186 cf. Benedictus, Reg. o5. 49, 9 - CSEL SDIDAEI2O

168 ecclesiis Christi —- B^ — primo B7 — 1762tque]et C — 178 causa / 183undecima C — 190eamom.; 192effeceris] impleueris 74, sed corr. n marg.

368

SVPER MATTHEVM XII'

spiritu qui me ducebat aut ducere uidebatur, coactus sum huc a z ND —

proposito cursu diuertere ; tamen multum uarius, diuque incertus,

nunc probans, nunc improbans digressionem hanc; tandemque uix animo sedit, uisumque est non nimis discrepare a uoluntate sapientiae, si scriberem quomodo uel ad quid maerenti mihi, qualemue egestatem deploranti, siceram suam et uinum suum dederit, scilicet, praesentem consolationem de sanctis Scripturis, quo aliquantisper obliuiscerer doloris mei. Igitur, ut iam dixi, sedebam iuxta flumen magnae Babylonis,

205

tuxta fluuvum Chobar, quod interpretatur grauitudo uel grauitas. De illa namque Babylone loquor, cuius est rex uel princeps, in qua tyrannizauit spiritualis Nabuchodonosor, scilicet diabolus, iugumque suum aggra,|uauit super filios quoque ciuitatis Dei wiuentis C 134V Hierusalem caelestis, quos omnes in Adam comprehensos, in istam

suam Babylonem, in hoc saeculum nequam captiuos abduxit, subditos originali peccato, mortis reos. Haec mihi, o Lamuhel, magni maeroris et amari causa erat animi. Audiebam enim auditu intellectuali uoces peregrinorum siue captiuorum lamentantium atque dicentium: Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recordaremur Sion. Assumptoque luctu in absconditis in interiore homine flebam et ego passim atque lamentabar scienter, et lamentando /audabam, sicut docet Ecclesiastes, mortuos magis

quam uiuentes. Mortui namque illi, qui in Domino mortui sunt, securitatem suimet assecuti sunt, reuersi in illam beatam

220

Sion;

unde omnes per peccatum Adae exciderunt, cuius recordatione, dum captiui essent, fleuerunt. Porro uiuentes quamdiu in corpore sunt, et a Domino peregrinantur, quomodo securi esse possunt ? Non est enim tuta sessio, uel firma statio secus flumen Chobar, uel

22 ^

super cetera Babylonis flumina, praesertim cum et apostolus dicat : Qu? se existimat stare, uideat ne cadat. Ipsa namque fluminum litora lutosa sunt atque palustria tamquam lubrica, ut semper suspectus esse debeas, ne moto uel prolapso pede in subiectum flumen cadas. Laudabam igitur, ut iam dixi, mortuos magis quam uiuentes,

non qualicumque, sed gemituosa et luctuosa laudatione, ac si iam

230

uererer mihi accidisse illud, quod in euangelio dictum est : Duo in lecto, unus assumetur et alter relinquetur ; siue (ut cum hac similitudine secundum numerum nostrum loquar) tres uno ex utero, duo 203 Hier., Lab. int. hebr. nom. 57,9 - CC 72, poro: 205 cf. Is. 47, 6. 206 214 cf. Rom. 7, 22 ; Eph. 5, 16. 215 cf. 219.cf 32:601. 5956: 2231 Coto? n2229 Mt. 24, 41 (non in omnibus codd.).

cEXLIcbrio22! 212 Ps. 136, 1. Eccle: 452: 216 cf. Apoc. 14, 15.

194sum]etazz.C ^ 196-queow.; 197nonom.D 202sedebam ut iam dixi — B 209 peccato originali — Bz reos mortis c B/ 215 222 supra / laudant L/4/g.

PL 1590

SVPER

MATTHEVM

XII

369

assumentur, et unus relinquetur. Relictus sum ; alebam, ego solus et quaerunt animam meam, et huiuscemodi uerbis cantilenam lugubrem frequentabam. Iam quid mihi acciderit, qualibus audeam 25 — uerbis eloqui? Cwm essem in medio captiuorum, ait iste cuius memor

eram

nunc

uisor animalium

caelestium,

cum

essem

in

medio captiuorum 2uxta fluuium Chobar, aperti sunt caeli, et uidi uisiones Dei, et cetera usque szmilitudo hominis in eis. Sed quid hic 240

simile illi? Verumtamen quoniam similitudinem cognoui, iamque ex parte tetigi, istius magnae Babylonis, in qua omnes sumus nati, et illius, in qua ille tunc erat captiuus cum captiuis libet quamuis cum timore uicina sub eo locutione uti, quia aperti sunt mihi oculi et uidi Filium Dei, uidi ipsum uigilans in cruce uiuentem Filium hominis. Non corporali uisu uidi, sed ut uiderem, repente euanue-

24 ^ runt corporis oculi et aperti sunt meliores, id est interiores oculi, cum tenerem in sinu atque complecterer crucem ligneam et in ea imaginem eiusdem saluatoris, sedens occultus retro post sanctum

altare in quodam oratorio beatae Mariae semper uirginis claro iam diluculo multis eandem imaginem defigens atque circuiens osculis 250 et adorans, ut sedebam, frequenti dimissione capitis. Solitus eram

idipsum facere, sed illo diluculo agebam in maiore confractione, id

2j

^

est mentis humilitate. Qualis autem uisus est aspectus eius? Humana hoc non potest lingua uerbis comprehendere, tantumque dixerim, quia sensi illic breuiter, quam ueraciter dicat ipse: £f discite a me quia mitis sum et humilis corde, quam ueraciter de ipso apostolus dicat : Quia exauditus est pvo sua reuerentia. Vultus eius miro | atque ineffabili modo sese demittens, quam reuerentibus C 155 oculis accepta se habere significauit oscula adorantis, adorationem osculantis. Nulla mora interfuit, et ad uisum communem reuersus,

crucem quidem super altare loco suo restitui. Gustus autem quidam ineffabilis, gustus suauitatis eius in ore animae aliquamdiu ipsa die superfuit, qui tamen paulatim recedens, tandemque deficiens, memorem 26

—

adhuc

facit me

uersiculi

huius:

Gwsíate

et PIS 1591

uidete quam suawuis est Dominus. Et quid mirum, si ueritas uerum dixit : Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur ,et consolationis primitias iam in isto saeculo Paraclitus, id est consolator, spiritus

pueris suis dare digna|tur ?Nam pueris maxime, id est infirmis et A 95" inualidis, pro ipsa infirmitate sua lugentibus, consolatione opus 248 cf. Communicantes zz canone missae (Sacer. Greg. ed. H. Lietzmann 1, 21) 232 5 Reg. 19, 1o. 235:Bz err 238 ib. 5. 251 cf Ps- 195, 23. 254 Mt. 11, 29. 256 Hebr. 5,7. | 263Ps. 35,9. 265 Mt. 5, 5. 266 cf. supra 11, 1269.

232 236 241 250 breuiter

derelictus lg. 233 et] cum add. B; 235 eloqui supra Ja. 4 nunc eram « PB; 239 quoniam] quam / 240 sumus] simul B tunc erat ille — B7 — 244 N(ota) praeclaras uisiones Dei 77 zarg. A sedebam] forte solebam 7» »arg. / 251/252 id est] uel 4 254 illic ^ B dicat Z7 ;zarg. /À

370 27 o

27

-

SVPER MATTHEVM

XIT

est. Hinc ipse Dominus in Esaia, cum sanctae ciuitatis suae Hierusalem laetitiam et diem festum agere demandaret, haec inter cetera dixit: Pueri eorum in humeris portabuntur, et supra genua consolabuntur. Quemadmodum mater consolatur filios suos, et ego consolabor uos, et in Hierusalem consolabimini. Notum est quia mater cum filios suos diligat omnes, citius tamen atque pronius ad consolationem flentis paruuli sui sese impendit, et illum super humerum aut in brachio suo portat, et super genua sua consolabitur.

Dicam ergo gratias agens, qualem deinde mihi fecerit consolationem perseueranti in illo, cuius supra memini, fletu captiuorum dicentium : Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recorderemur Sion. Quid enim si quis legens contempserit ? Hodie confessiones beati Augustini, uel libros, in quibus confitetur miserationes Domini, nemo contemnit. Forsitan dum ipse uiueret,

aliquis legens non pro magno duxit. Confortemur ergo, quoniam, 28 j

tu Pater mi, praesul Christo amabilis, quod haec secretius esses

habiturus, promisisti. Quin et si quis haec praeripiens et legens, quasi gloriabundum me contemnendum putauerit, dicentem me audiat pro istis exiguis idipsum, quod pro suis uere magnis apostolus dixit: Nam et s? woluero, inquit, gloriayi, nom ero 29 o insipiens. Veritatem enim dicam. Denique non parum habet confortationis in huiusmodi conscientia ueritatis. Confugeram bona spe circa idem tempus ad inuocandum nomen Domini »omen, quod inuocatum est super nos et in quo sumus signati, sanctamque Trinitatem inuocabam et adorabam inuocatione supplici, adora23 ^ tione fideli. Turris enim fortissima, ait Sapientia, nomen Domini, ad ipsam currit iustus et exaltabitur. Substantia diuitis, urbs roboris eius, e quasi murus ualidus circumdans eum. Sentiebam quippe hostes inuisibiles persequentes me, et idcirco currebam ad nomen istud matutina prece, ut uelut turris fortissima exaltaret me, ut o

uelut urbs roboris muniret me, ut uelut suus ualidus circumdaret

me, et hoc quidem facere coepit ; spero autem quia perficiet. Visa per idem tempus uisione memorabili, plena uenerandae suauitatis, praecedente causa huiusmodi. Maerens eram, meque somno dede-

ram hora solitae orationis, siue adorationis illius, quam praedixi ; 271 Is. 66, 12-13 co//. 49, 22. 280 Ps. 156, 1. CEA CENIS 3: 295 Prou. 18, ro-11.

289 2 Cor. 12, 6.

293

27isuperD ^ 272adferunt filios tuos in ulnis et filias tuas super humeros portabunt l/z/g. (49, 22), ad ubera portabimini et super genua blandientur uobis quomodo si cui mater blandiatur ita ego... I/2/g. (66, 12-13) ^ 274suos filios — B! diligatomnes supra /in. C — 276suaom.! ^ consolaturB? 282 uel] id est BD? — 284 confortebor ;4 285/286 habiturus esses ^^ BD? 288 audiant; ^ 289inquit;pra//m. J4 ^ 291fugeram C con fugeram 4 — 295 fortissima] firmissima C, raz;. A

sed corr.

299 ut uelut murus...ut uelut turris... ^ .4,

302 memorabili] mirabili 4D — 304 illius 77 marg. .A

SVPER MATTHEVM

XII

7I

305 et causa erat maeroris, quia non tam cito nec tanta, ut uolebam,

pax mihi prouenerat de insurgentibus in me malignantibus, quasi umquam dum uiuimus tuti uel securi esse possimus, cum potius malitia sit wita hominis super terram, in qua si legitime certamus, PL 1592 nimirum et ferimus et | interdum ferimur. Itaque maerens quasi (Er 31o puer, cuius uoluntas

non

statim fit, somno

me

dederam

hora

solitae orationis, cum ecce uideo semiuigilans in ipso lectulo magnam lucem uelut solem super me incumbentem, et audio sonans in ecclesia signum, ut fieri solet dum statutam conuocamur ad orationem. Surgere et ad orationem currere mihi uisus sum. 31; Fiat mihi secundum

uoces aut uerba quae audiui, canente uno

conuentu multorum, quos nesciui, in una parte ecclesiae psalmum quinquagesimum, Miserere mei Deus, et alio conuentu in alia parte ecclesiae psalmum uicesimum sextum, Dominus illuminatio mea, stante maligno aduersario contra me in angulo in ingressu 320 Oratorii: quem ut uidi, exprobraui, uelut exprobare solemus quempiam laruarem aspectum signo totius faciei potius quam uerbis ; propter quod cum ille iratus contra me irrueret, somno illo tenui excitus sum. Intelligere poteram quod pro consolatione haec mihi fierent; 32; uerumtamen illum quoque diem totum in maerore transegi, et sequentis diluculi siue antelucani hora oratione omissa quam consueueram, somno me cum tristitia reddidi, cum ecce tenuiter dormienti similiter, ut pridie uisum est signum ad orationem

commoueri. Surrexi et ad ecclesiam cucurri, et ecce quasi pro 33o solemnitate Domini multa ecclesiam compleuerat turba diuersorum ordinum, maxime autem monachorum, quodam uenerandae

canitiel episcopo celebrante solemnia missarum. Multa ad offerendum quasi post Euangelium, quando solet offerri sanctum sacrificium, ascendebat processio utriusque sexus personarum uenerabi355; lium. Cucurri et ego, quasi elemosinam petiturus de oblationibus illis; et ecce iuxta dextrum cornu altaris tres personae stantes habitus ualde reuerendi et dignitatis, quantam nulla potest lingua uerbis consequi. Duae personae multum antiquae, id est ualde cani erant capitis, persona tertia ut speciosus astabat iuuenis, regia 34o dignitate, ut ex uestitu eius poterat agnosci. Vna ex personis, ut dixi, uenerandae canitiei ualde iucunda dignitate ac sereno uultu manum meam apprehendit meque osculata est et pauca uerba 306 cf. Ps. 17, 49 coJ. 21, 17. 308Iob 7,1; cf. 2 Tim. 2, 5. 318 Ps. 26, 1. 319 cf. Greg., Dia/. 4, 2 - PL 66, 142

317 Ps. 50, 1.

313 ut supra Jin. A 315 uerba aut uoces ^ ;ACD, aut uoces 74 zn ras. 317/318 in alia parte ecclesiae oz. ACD —— 318XX C 319inangulo oz. ACD 321 larualem 7 ^ aspectu C 326 siue supra Jin. .A 327 cum tristitia me ^» B7 — 337habitu D — 338consequi uerbis — 74, sedcorr. — 540 dignitate] dignatione B/

372

MSA

35

o

55

—

SVPER MATTHEVM XII

dixit: quae quidem memoria non tenui, scio tamen quia pertinebant ad officium siue ministerium scribendi. Persona illa regia, iuuenis ille speciosus, nihil quidem loquebatur, sed me tamquam frater, quam germana affectione, quam reuerenter seu uenerabiliter quieto ac modesto uultu me intuebatur, meaque praecordia suo penetrabat intuitu. Non statim, sed postmodum sanctam in his Trinitatem iuuenemque illum esse Filium Dei hoc modo agnoui: spiritus quidam mali, me ab utraque parte circumstantes, coram ipso altari me altiorem ipsis pusillis infestare, et latera mea fodere coeperunt digitulis importunis. Cum ita me affligerent et ego auxilium implorarem ab his quos uidelbam ; Dominus Iesus qui A 96 paululum secesserat, ita tamen ut uiderem eum, per nomen mihi innotuit, dicentibus aliis personis : Expecta paulisper, Iesus ueniet PL 1595 confestim, teque adiuuabit.

Hoc audito, ipsum inuocaui Domi-

num Iesum ex nomine. Nec cunctatus ipse, ascendit iterum per gradus per quos descenderat, quasi cum potestate et reuerenda maiestate, et potenter spiritus illos propellens manusque eorum a lateribus meis cito auellens liberauit me. Tunc ipsae tres personae grandi et pari statura aequales me pusillum circumsteterunt et aperto pergrandi libro me super|positum eidem libro in sublime C 136 sustulerunt. Quo facto is qui me in initio fuerat osculatus confortans dignanter et familiariter haec locutus est: Noli timere, et 36 —

570

37

—

380

designans super sanctum altare quaedam sanctorum phylacteria auro fabrefacta, quae uulgo dicimus feretra. Adhuc enim, ait, eris melior quam ista sunt. Visio haec tam manifesta fuit, ut ueraciter dicere possim, quia siue in corpore, siue extra corpus nescio, Deus scii, quamuis res ista nihil ad magnitudinem illam dicentis, quia raptus est usque ad tertium caelum, quia raptus est in paradisum, et audiuit arcana. uerba, quae non licet homini loqui. Nam et cum adducerer ad uidendum, scio me de lectulo exsiliisse et in ecclesiam cucurrisse recto et uigilantibus solito itinere ; et completa uisione cum personas illas abeuntes prosequi uellem et non concederetur mihi, aspexi quod nudus et sine omni uestimento essem, et ab hoc festinus eo recurrens, unde ueneram, ubi lectulum attigi, confestim experrectus sum.

De apertione libri et de ratione quam persona illa dixit aureas ostendens sanctorum memorias siue phylacteria non opus est, ut interpretationem faciam tuae caritati, cuius de me iudicium saepe 368 cf. 2 Cor. 12, 2.

370 zb.

344 siue] uel B^ 347 me oz. AD — 350 quidam spiritus — B/ — 355 personis alis — B/ ^ exspecta paulisper » marg. A 359 eorum] illorum B7 359/360 cito a lateribus meis — 4, sed corr. 363 me supra lin. .A 365 altare sanctum ^ D 366/367 melior eris — D 367 sint B 374 abeuntes zz zarg. A et non]neque B/ 375 aspexi usque essem in marg. A 380 saepe oz. .AD

SVPER MATTHEVM

XII

3723

audierunt et secuti sunt multi, quod uere Deus librum suum, id est

Scripturam sanctam mihi aperuit, et multis sanctorum Patrum sententiis, quorum in sancta ecclesia digne celebris est memoria et 38

—

uelut aurum rutilat, aliquanta meliora dixerim: Quid deinde dicam ? S? flagellat, ait beatus Iob, occidat semel et nom de poenis innocentwm rideat. Cuius dicti nunc idcirco meminerim, quia per idem tempus de poena mea, id est de exspectatione mea, quae impatienti animo uidebatur nimis longa, ipse quodammodo risit. Non imputo illi. Ilamdudum enim condonaui, uidelicet illa condoiustissima, quam idem beatus Iob exprimit his uerbis:

39 o natione

Soluat manum suam et succidat me, el haec mihi sit consolatio ut affligens me dolore non parcat nec contradicam sermonibus sancti. Eiusmodi condonationem, quae est non contradicere sermonibus sancti, non reprehendere 1udicia sancti et iusti, ut certissime credo

39 D

400

a me exegerat, dum solito plus dolerem et abundantius flerem propter causam eandem, id est propter taedium uitae praesentis, et fere per triduum non mutarentur in diuersa uultus mei. Visus quippe mihi sedens post sanctum altare, tali schemate uel habitu | PL 1594 pro quo debeat dici, ut uere est, antiquus dierum, cum propius accessissem, crucem pergrandem signum magni doloris baiulans, protenta manu dextera Pater clementissimus, naturae nostrae amicus, mitus et humilis: Amice, inquit, dona mihi quod feci tibi. Illico manum eius manu mea uelut pro firmamento condonationis,

40

^

tam uehementer, quam alacriter percussi: quam ille fortiter stringens, me totum quasi ad amplexus et oscula traxit ; sed non mora,

uis magna

cuiusdam

sanctae

ac diuinae

uoluptatis

me

somno excussit. Nam infantilia uidentur haec? Immo res ualde seria est, condonare illi quidquid super nos graue ab ipso illatum est, omnia quorum hoc initium uel summa fuit, quia audisti uocem uxoris tuae et comedisti de ligno, ex quo praeceperam tibi ne comederes, maledicta terra in opere tuo, et cetera usque quia puluis es et in puluerem reuerteris. Quaecumque mala super nos propter peccatum induxit, nimirum condonanda sunt ei uidelicet corde et 41

—

ore dicendo tale quid, | ut est hoc dictum a Danihele uel ceteris (136v concaptiuis: Omnia quae fecisti nobis, Domine, in uero iudicio fecisti, quia beccauimus tibi. Maxime autem dilectionis et fidei est non patienter mori, sed patienter uiuere in hoc saeculo pleno peccatis, et uoluntatem sequi creatoris cuncta bene disponentis,

385 Iob 9, 25. 399 Dan. 7, 9.

391 Iob 6, 9-10.

396 cf. Iob 9, 21.

397 cf.

18m. 1, 18.

401 cf. Canon missae, (Sacr. Greg, ed. H. Lietzmann 1, 19)

402 cf. Mt. 11, 29. 409 Gen. 5, 17-19. 415 (Dan. 3, 28) cf. introitum Omnia quae fecisti - Hesbert, "Antiphonale missarum sextuplex 71a, p. 73 5. 382sanctam Scripturam — .AD 398 mihi supra //s. 4. — 404tam| quam Bt, in ras. A 418 bene] se sequentium 4D

374 420

SVPER MATTHEVM

XII,

dum non cito exauditur quis cupiens dissolüi et esse cum Christo, desiderans ab ista ualle lacrimarum migrare ad gaudium uisionis Dei. Igitur condonaui quidem, uerumtamen inter cetera pro quibus adiurasti me, pater mi, narrabo quomodo de poena mea riserit, tandemque me consolatus sit. Vir quidam uenerando habitu stare

42j uisus est, meque familiariter intuens: Adhuc, inquit, octo annos uicturus es. Cum quasi ludibundum haec eum dixisse putarem eundem sermonem répetens : Verum, ait, loquor, adhuc octo annos uicturus es. Nox illa erat solemnis et festiua beati Matthei apostoli,

cuius super euangelii fundamentum ut praesens opus construe-

430 rem, tu exegisti, opus De gloria et honore Filii hominis. Cum sanctas

manus

eius osculari

uellem,

non

admisit;

et ab hoc

depulsus, euigilaui. Quid putas, quomodo subsequentes et dies et menses et annos enumeraui mihi ? Sic enim acceperam, et sic eum dixisse uolebam ac si omnino determinasset, atque ita dixisset : 435 adhuc octo annos, uicturus es et non plus. Non attendebam neque attendere uolebam prae nimia desiderantis animi festinatione, posse aliquid subesse, in quo errarem, salua uisionis ueritate, neque recogitabam de Cassio Narniensi episcopo, cui a Domino per eius presbyterum, ut refert beatus papa Gregorius, hoc demanda440 tum est ; Age quod agis, operare quod operaris, non cesset pes tuus, non

cesset

manus

tua.

Natali

apostolorum

uenies

ad me,

et

retribuam tibi mercedem tuam. Tunc | e uicino apostolorum À 96v natalitius dies imminebat. Eodem ergo tempore sollicitus fuit: secundo quoque anno uel tertio, in mortis exspectatione suspen- PL 1595 sus, quarto, quinto et sexto similiter. Qui desperare de ueritate

reuelationis poterat, cum ecce septimo anno, in uigiliis exspectati natalis, lenis hunc calor attigit, atque ipso die natalitio, cum missarum solemnia peregisset, et mysteria sacrae communionis accepisset, e corpore exiuit. Si parua licet similare magnis, simili450 ter ego ut ille sensu siue intellectu properantior fui, quam haberet ipse sermo

455

uisionis, quia sicut illi non

totum

hoc dictum

est,

natalitio die apostolorum praesentis anni uenies ad me, sic nec mihi dictum fuerat, quod statim completis octo annis, deberem hanc uitam finire. Transierant ergo mihi septem anni, et octauus annus iam uolui coeperat, magna cum exspectatione et paene iugi 419 cf. Phil. 1, 25.

420 cf. Ps. 85, 4.

Greg., Dial. 4, 56 - PL 77, 421 D-424A.

428 scil. 21. septembris.

439

449 Vergilius, Georg. 4, 176.

419 quisoz. B? — etessecum Christooz. BCD? — 425 intuens familiariter ^ Bt VllannosD 428eratilla — Bz, Borr. ex illa erat 434 dixisse] accepisse D —— uolebam] putabam ed corr. suprapon. uel uolebam 4C 435 adhuc oz. B^ — septem D et non plus uicturus es —— B^ 441 natale C 446 anno septimo B7 — 448 solemnia missarum — B; 449 componere V'irg., comparare Med. Chron. 451 est supra lin. A. — 453septem D — 454 transierunt / — 455 iam oz. B/ — inceperat B/

SVPER MATTHEVM

460

XII

375

mortis meditatione, cum ego fere totus et solito uigilantior in me conuersus mirari coepi quid mecum gererem, et qualiter pro expectatione tantae rei me habere debuissem. Habebam autem tunc in manibus librum beati Augustini De ciuitate Dei. Et hic erat locus quem legebam :Cum autem, inquit, unicuique mortalium, sub quotidianis uitae huius casibus, innumerabiles mortes

quodammodo comminentur, quamdiu incertum est quaenam earum uentura sit, quaero utrum satiussit unam perpeti moriendo an omnes timere uiuendo, et cetera. Ex occasione lectionis huius

465 tunc instantius cor meum conueni, laudans cum Ecclesiaste magis mortuos quam uiuentes, ut iam superius dixi, et suspirans consi-

lium hoc mecum inii, quatenus quaererem ueritatem seu certitudinem tantae rei, ut ta uenisset iterato mihi oraculo dignatio 470 Ad hoc negotium sedit animo sanctum

a Deo |precibus attentis C 137 si ex ipso uisio supradiceius ipsam confirmaret. inuocare Spiritum, quo-

niam et si Patris et Filii et Spiritus sancti una substantia est, una

diuinitas et operatio inseparabilis, tamen sicut Patris proprium est opus hominis conditio, et Filii proprium opus redemptio, sic proprium est opus Spiritus sancti eiusdem hominis illuminatio 475 reuelationumque gratia et omnium gratiarum diuisio. Ad hunc ergo conuerti me toto corde et pro tantae rei negotio ausus sum illum interpellare, licet mihi occurreret faciemque mentis meae reuerberaret illud, quod in Esaia Dominus, cum praemisisset : Clama ne cesses, quasi tuba exalta uocem tuam, et annuntia populo 480 meo scelera eorum et domui Iacob peccata eorum, continuo subiunxit: Me

etenim de die in diem quaerunt, et scire wias meas uolunt,

quasi gens quae iustitiam fecerit et quae iudicium. Dei sui non dereliquerit. Non enim omnium est responsa Domini quaerere, quae tunc per prophetas administrabantur, sed eorum duntaxat, 485 qui iudicium faciunt et iustitiam operantur. Verumtamen fiduciam in hoc mihi praestabat non solum communis fides, uerum etiam propria quaedam conscientia, seu dignationis eiusdem Spiritus sancti memoria, quia diebus illis nonnumquam uisitatio- PL 1596 nem seu respectum eius qualibuscumque modis sentiebam, super 490 quibus parcendum est, praesertim cum et magnus apostolus dicat : Parco autem, ne quis me existimet supra id quod uidet in me, aut audit aliquid ex me. Verumtamen quoniam hactenus propter illam communem trium personarum uisionem singulariter dixi, et de illa quae 495 uidebatur persona Patris et de persona Filii, qualiter dolorem 465 cf. Eccle. 4, 2. 460 Aug., De ciu. Dei 1, 11, 10-14 - CC 47, p. 15. 491 2 Cor. 12, 485 cf. Ps. 14, 2 co/]. 118, 121. 481 zb. 2. 479 Is. 58, 1.

459 AVG ( —Augustinus) in marg. D. — 484 administrabatur B — 486 mihi om.Bt | 489modisqualibuscumque B/ — 493propter] praeter D — communionem .A, sed expung.

376

SVPER MATTHEVM

meum

$00

consolatae

fuerint, conueniens

obieci, Spiritus sanctus.

Iesus, decem mundati sunt, et nouem

525

530

ubi

nomen teterrimis eorum uultibus

Ipsum

retroacti paene resupinabantur,

$20

non

sunt? Non est inuentus qui rediret et daret gloriam Deo, nisi hic alienigena. Dicam ergo: Iacebam aliquando non ualde sopitus, immo semiuigilans in lectulo, et ecce, ut uidebatur, per gradus dormitorii fratrum descenderam multorumque spirituum horribilium et facie crudelium quasi castra contra me consistebant. Ego ut aliquoties eatenus nomen Spiritus sancti per somnum quoque horrore aliquo ingruente proferre solitus fueram, nihil aliud contra

$10 eos dicere dignatus, hoc solum

515

uidetur, ut et uisum

minus iucundum narrem de tertia persona Spiritus sancti. Nam quomodocumque quispiam accipiat, forsitan benignitas eiusdem Dei Patris et Filii et Spiritus sancti narrationem hanc, sic tamquam gratiarum actionem suscipit, quoniam Deus solet ab homine gratiarum actionem exigere pro suis beneficiis. Exempli gratia: Nonne, inquit Dominus

$0 —

XII,

testor, quasi magno

turbine

non ferentes uirtutem

nominis.

Cum pro hoc illis insultarem paululumque intermissa sancti nominis enuntiatione, gestu faciel totius exprobrarem, illi quasi uiribus ex iracundia resumptis in me uelut fortes irruerunt, et ego in fugam uersus in pratum, quod inter columnia claudunt, illic inuenio senem antiquum uirgam manu gestantem et agnosco Spiritum sanctum, filiole, filiole, inclamantem quo nomine paruulos appellare solemus, quos de sacro fonte suscepimus, meque tali appellatione confortantem gestu pariter potentis et adiuuantis, ut $i consisterent aduersum me castra, non timeret cor meum, | si C 137 exsurgeret aduersum me praelium, in hoc ego sperarem. Confortatus ergo eoque unde ueneram procurrens contra illas phalanges teterrimas et cum illis congressus eodem modo uel ordine quo prius, ingrauescente conflictu iterum ad patronum confugi, sic eum appellans ad succurrendum congeminato clamore appellationis, quomodo solet quis illum appellare qui eum de sacro fonte suscepit. Ecce autem inuentus est in eodem loco, non sicut prius senex antiquus, sed ignis ualde serenus, et circa eum quietitudo et securitas magna, ita ut oblitus totius aduersitatis, quasi nulla fuisset, solum ignem illum demissus attenderem et defixis introrsus oculis perspicere uellem. At ille quasi quoddam PL 1597

sibimet de semetipso fecit umbraculum, duo hinc et inde uelamen502 Lc. 17, 17-18.

518.cf- Mc. 10,2451 To. 271 ; c£ oDz Cange, Gloss. 5,

294: paruulus filius quem de sacro fonte leuamus, passiz.

521 Ps. 26, 5.

498 -modo oz. / 499 Dei supra lin. A 500 solet Deus — B 502 Dominus inquit ^ B Iesus oz. B, Christus a47. D — 509 eram B; 512 uirtutem supra lin. A 513/514 paululumque sque enuntiatione supra in. A 520 potentis pariter —- B; ^ 521 consistant...timebit...exsurgat...sperabo V/uig., steterint..surrexerit contra me bellum...confidam ;sx/a Hebr. 526 refugi 4D —— 527 sacro oz. B£— 528 eodem in — B

SVPER MATTHEVM 53

—

XII

977

ta subleuans in modum alarum, quae paulatim conuenientia, me quasi ablactatum ad sensus communes ab illa tali contemplatione | A 97 remiserunt,

non

ignarum

interpretationis,

quid sibi uoluisset

species ignis, et quid habitus senis quasi patrini filiolum consolan-

tis. Ipse est enim sanctae regenerationis nobis auctor in baptismo,

et ipse est ignis quem Dominus noster Iesus Christus misit in 540 terram, et uoluit uehementer accendi. Hoc ergo utrumque in oratione siue hymno, quem tunc de ipso composui, gratulanter confessus sum his uerbis: Et sicut mori uoluit,

Nos quoque doces commori, ;4; Dum uiuos aqua sepelis,

O artifex mirabilis. Pro sepulturae triduo Fit trina rei mersio, Vt mortuus obruitur, 55o Vt resurgens egreditur. O Deus, nostris auribus Audiuimus, patres nostri

Opus quod operatus es, Annuntiauerunt

$6o

$6 ^

meam nonnumquam laetificauerat, illis diebus per uisitationes huiuscemodi fiduciam in hoc mihi praestabat, ut iam dixi, quatenus iterato mihi oraculo confirmare dignaretur uisionem, si ex ipso fuisset, qua mihi, dictum fuerat, adhuc annos octo uicturus es, eo

quod septem anni transissent et unus superesset. Fatigabar enim, iuxta quod in parabolis Sapientia dicit : Spes quae differtur affligit animam. Vt ergo fieret mihi quod sequitur: Lignum witae desiderium ueniens, et iterum:

DEO

nobis,

55; Cum processisti igneis In linguis a throno Dei, Vt terra caelum fieret, Vt dii essent homines Sed iam redeamus ad rem, propter quam etiam hanc intuli narrationem. Memoria dignationis eiusdem Spiritus sancti, qua conscientiam

Desiderium

si compleatur,

delectat ani-

manm, conuerti me, ut iam dixi, ad exorandum pro hac re Spiritum sanctum, et audeo dicere quia feci hoc tamquam ceruo similis, iuxta quod in psalmo fidelis anima dicit : Quemadmodwm desiderat

538 cf T1t:55 5539cf.Lc.12,49. | 543»cf.in fine bymnum : Deus meus et Dominus, z. 27-42. 551 Ps. 45, 2. 555!cE ACRAS 567 Prou. 15, 12. 19. 572, Ps. 41, 2-5.

B

537 filium corr. A. 543 hanc orationem require in fine libro in hoc signo 4569 si compleatur desiderium — D si desiderium — C

.

SVPER MATTHEVM

378

yy

^

XII

ceruus ad fontes aquarum, ila desiderat anima mea ad te, Deus. Sitiuit anima mea ad. Deum, fontem wiuum. Quando ueniam et apparebo ante faciem Dei ? Tunc enim fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte, et per triduum uultus mei non sunt in diuersa mutati, et mira intentione nihil aut parum cogitans de meritis,

quae nulla erant, sola fide nixus, cum tuo luctabar nomine, sancte

580

Spiritus, et uotum uouebam tibi, quod sempiternas tibi retribuerem gratiarum actiones, pro beneficio impetrato tantae exauditionis. Et numquid hoc friuolum erat ? Quid enim aliud faciemus ibi ? Omnes siquidem, qui illuc transeunt, 27 locum tabernaculi admara-

bilis usque ad domum Dei transeunt in uoce exsultationis et confesstonis. Et alibi psalmista cum dixisset : J//uc enim ascenderunt tribus 585 Domini, testimonium Israhel, quasi quaereres ad quid ascendant illuc, ait: Ad confitendum nomini Domini. Gaudeo igitur, Domine Deus, sancte Spiritus, quia sic luctatus sum, scilicet prece et lacrimis ; nam haec |fuit lucta Iacob, scilicet (5128 flere et rogare, secundum ueritatem Scripturae propheticae, quia PL 1598 JS, cum dixisset propheta Osee, et in fortitudine sua directus est cum angelo, et inualuit ad angelum et confortatus est statim fortitudi-

nis eius expressit modum

subiungens:

Flewst et rogawit eum.

Gaudeo, inquam, quia non dimisi te nisi benediceres mihi, et tu hoc 59

^

modo benedixisti mihi. Nox erat instantis diei, quem christiana religio nuncupat caput ieiunii capita solemniter cinere conspergens sana correctione illius culpae primi parentis, qua ambiuit esse Deo similis, cum

esset ferra et cinis, cum

ego leniter dormiens,

uidebar mihi quasi cum amico loqui, quaerente quid deberem, quid tantopere instarem ad quaerentem seu inueniendam eiusmodi rem. Ego respondens dicebam esse (ut uere est) magnum negotium, cuius rei cum haberem desiderium, propter multa, quae hic occurrunt pericula peccatorum, scirem tamen impensis maioribus opus esse, ut aliquatenus praepararer ad migrandum. Cum haec 605

uel talia dixissem,

repente

paululum

semotus

ab eo cui

loquebar, uideo quasi caelum desuper modice aperiri atque inde quasi talentum lucidum substantiae ineffabilis substantiae uiuentis uelociter ac dicto citius demitti, quod meo illapsum pectori magnitudine uel pondere suo me protinus somno excussit, auro grauius, melle dulcius. Quod ubi illapsum est, primum quidem 575 ib. 4. 576 1 Sm. 1, 18. 582 Ps. 41, 5. 584 Ps. 121, 4. 586 ;». 588 cf. Gen. 32, 9; 55, 4. 592/ Os x25 4 593. c6 Gent 32:26! 594 seil. dies cinerum, cf. Rupert., De diuin. off. 4, 520 - CCCM JOSD-SEIOPECESDP: Bruylants, Les oraisons du Missel Romain, 2, 769, p. 218: oratio Omnipotens

sempiterne Deus parce.

597 cf. Gen. 18, 27.

575 Domini B, uel Dei supra /in. B 583 usque] atque a4. D 590 propheta oz. AD directus] dilectus B — 593 te oz. 7 — 603 praepararer] repararet C 604 uel oz. / 606 ineffabili C 608 elapsum B/, lege illapsum zz zarg. /

SVPER

MATTHEVM

XII

379

aliquanta morula quieuit seque ab omni motu continuit, me quoque quieto, ut forte resupinus iacebam, exspectante euentum

610

rei; mox autem hominis, uterum

moueri coepit, et circuire uterum animae, quem eatenus nesciebam,

interioris cuius uel

quantae esset capacitatis. Circuibat itaque modo mirabili res uiua et uera uita, semperque circuitus sequens praecedente maior erat multoque amplior ;quos tamen circuitus, cum multi fierent, non

attendi ut numerarem.

Miroque atque ineffabili modo et circui-

bant inundationes, altera post alteram, et sese infundebant, donec

tandem ultima 2nfuszo ueluti quoddam magnum flumen inundans, hoc mihi dabat intelligi et hoc sentire me fecit, quod totum animae uel cordis exceptorium plenum esset et plus capere non posset. Quo facto, iterum quieuit paulisper, ut neque influeret quod. iam fecerat, neque efflueret quod postmodum fecit ; et interim uolebat homo interior quasi faciem clarius uidere substantiae illius uiuen62

^

tis, sed quodammodo

occultabat se, ut non uideretur facies eius,

cum ualde magno pondere portaretur et in magna dulcedine sentiretur. Postmodum coepit reflecti aliamque in partem circuitus agens in modum fluminis per laeuum latus effluxit, uidentibus oculis interioris hominis, quod cum ultimus circuitus proflueret,

630

paululum substitit, et ecce uidebam quia substantia illa pulcherrima quasi aurum liquidum erat. Vbi hoc actum est, et eius rei sensus praeteriit, ego ignorans quid deinde prouenturum esset, hoc solum dolebam, quia secundum intentionem meam nihil dixisset, qui hoc pro maximo gratiae

65 ^ beneficio accepissem,

si diceret:

Hoc

anno,

ut exspectasti,

de PL 1599

corpore migraturus es! Ecce in hoc oboediui nomini Domini, per quod adiurasti me,

uenerande pontifex, amator gloriae nominis Domini, ut scriberem tibi quod uiua uoce incontinens narraueram, secretius auribus tuis 640 libenter audientibus opera Domini, qualiter hanc acceperim facul-

tatem in sanctis Scripturis, de qua dubitare numquam uoluisti, quin esset ex gratia uel Spiritu Dei. Et uere audeo scire et fateri quia donum est altissimi pro consolatione doloris mei, quem dixi, quo ac|cepto iam non inuenit anima | mea in se, ut interpellaret C 138V 645 eum pro eiusmodi re aut ita festinaret, ut prius, uesperam rapere À 97* diei huius, finem uitae huius, ratione admissa quod prius aliquid

sit operandum quam exigenda merces, quoniam nobis quoque pusillis talis operum materia data est. Ita consolatus sum, et ita spes, quam dedit mihi in uerbo suo, we consolata est in humilitate 612 cf. supra 12, 214.

ib.

614 cf. Cassian., Con/at. 7 - CSEL 15, p. 191. 624 cf. supra 12, 612. 649 cf. Ps. 118, 5o.

621

611 resopitus 74 exspectante] et praez. D —— 614/615 uiua et supra Zn. B 615erat maior — BD; 624illius substantiae —- B/ ——629 profluerat /4, 645 huiusmodi D 635 si supra lin. A 632 est supra lin. A sed corr.

b

380

SVPER MATTHEVM

XII

6so sea, ut illud, quod dixit dator eiusdem spei Christus Filius Dei,

non dubitem mihi accidisse. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Quae uidelicet Scriptura, cum ita dixisset: Bibe aquam de cisterna tua et fluenta putet tui : deriuentur foras fontes tui, et in plateis aquas tuas diwide, habeto eas 655 solus, nec sint alieni participes tui. Quo dicto docet nos et discere et docere in unitate fidei nihilque in sanctis Scripturis sentire cum haereticis, ita subiunxit: S?/ wena tua benedicta, et laetare cum muliere adolescentiae tuae. Denique hoc mihi est laetari cum muliere

adolescentiae

meae,

in huiusmodi

studio siue exercitio

66o sanctae Scripturae consolationem habere. Haec namque est illa mulier, sapientia, cui dixit Sapiens: Soror mea es, et prudentia,

quam uocauit amicam suam. Haéc est illa mulier, quam tu in somnis (si memimisti) uxorem duxisse me uidisti, natosque ex ea mihi filios complectebaris, quod utique facis, dum scripta mea 665 libenter legis et libris meis nusquam carere uis. Accipe nunc qualibus uerbis ibidem continuo Sapientia delicietur et congratuletur collaetantibus

tali mulieri,

tali adolescenti:

Cerua,

inquit,

carissima et gratissima hinnulus. Vbera eius inebrient te omni tempore, et in amore illius delectare iugiter. Iam quale initium 67o fecerim, qualem uocem primam ediderim post illam, quam praescripsi, inundationem fluminis, scribendo libellum hymnorum in laudibus Spiritus sancti, non praeteribo; tu more solito sedulus audi: Flumini magno sitientibus quot 67; Petra deserti crucifixa fudit Gratias Christi, quia ciuitatem Laetificauit ; Qui nec argentum, nec habebat aurum

Pauper hic uinum bibit, atque lactis 680 Copiam, cuncti properate, gratis

Gratia fundit. Huic libens offert pia gaudii uox Hostiam laudis melius quid optem Quam salutaris calicem tenere, 685

Reddere uota ?

Tu modo mentem rege pneuma sanctum De tuo reple cor et os apertum,

ib.

651 Io. 7, 58. 653 Prou. 5, 15-17. 667 ib. 5, 19. 674 Ps. 45, 5. 619:Cant9yAt. 583IBS*TTS 14

657 ib. 17. 661 Prou. 7, 4. 662 675'1:Cor. 1684. 678 Act. 5, 6. 684 Ps. 115, 13-14. 687 Ps. 76, 8.

654fontestuiforas — V/ulg. — 657tuasupralin..A 661 dic sapientiae... prudentiam uoca l/z/p — 663 me duxisse B? ^ 666 continuo supra lin. A 668 gratissimus L/z/y. — 670prae-om.C — 672tu more]timore C — 674 quot] quod / — 675 fudi/ 676 Christi supra Jin. B

PL 1600

SVPER MATTHEVM

XII

381

Qui iubes festum dare tympanum, uel Sumere psalmum, 69o Sancte sanctorum, deitas deorum, Gaudium, lumen, medicina, uita, Sit tibi laus cum Patre, cumque nato,

Spiritus alme. Amen. Sic incipiens magnam intus uersabam materiam, per angustum 69 ^ foramen ubertim prodire non ualentem, dum metricis pedibus uerba ligando, ut in scholaribus assuetus eram, longum in paucis sermonibus laborem assumerem. Nondum enim plene mihi acciderat id, quod supra memoraui, dictum a Sapientia: Sit wena tua benedicta, id est nondum, cum suscipere potuissem, ordinem 700 presbyterii susceperam. Scriptum est autem: Labia sacerdotis custodvunt scientiam et legem requirunt ex ore eius, quia angelus Domani exercituum est. Ad hoc ergo (ut reor, et sicut postmodum

expertus sum) interim differebar, ut prius in isto gradu consisterem, 7o

^

710

et tunc

demum

ad tractandas

quislibet ecclesiae uel sacramentorum E20»

720

ecclesiastico

more

sacras

Scripturas legitimam acciperem oris apertionem. Eatenus diutina Christi ecclesiam uexauerat discordia, propter sedis apostolicae schisma, quae tamen mortuis auctoribus paululum conquieuerat : propter illam et propter alias quoque causas multi et qui magis uidebantur religiosi, et ecclesiasticam puritatem diligebant, episcopos |suos in suscipiendis ordinibus deuitabant, simplici quidem C 139 oculo, sed in omnibus discretione opus est. Nam quamdiu palmes manet in uite, potest fructum ferre, postquam autem abscisus et foras missus fuerit, iam fructum ferre non poterit. Sic nimirum Christi minister, quamdiu

in communione uniuersitatis manet, quidquid administrat, ratum est ; ubi autem a legitimo iudicio denuntiatum fuerit, praecisum esse illum uel damnatum, quidquid deinceps operari uidetur, speciem quidem pietatis habere potest sed uirtutem eius habere non potest. Et ego quoque simplici oculo illos ordinatores, qui infames erant, deuitabam. Et idcirco, ut dixi, ordinem presbyterii

jam praeordinatis quisbusdam iunioribus nondum susceperam, et fortassis praeter illam quam dixi causam, illud quoque mihi inerat, quia dignum me non existimabam. Venit autem, et illud quoque

688 Ps. 3o, 5. 698 Prou. 5, 18. 700 Mal. 2, 7. 710 cf. Mt. 10, 16; Benedictus, Reg. 772.64, 19 - CSEL 75, p. 15 1. 711 cf. Io. 15,4. 719 cf. Leo,

Epist. 1o9 - ed. Silva- larouca 39, 17. 694sic]hic BD — 695uberum D — dum]cum.AD . 697insumerem B/ 700 labia] enim z42. V/zig. 701/702 quia usque est om. ?*.— 716 fuerat 7 praecisum]uel Praez. D 717 illum esse ^ B 720 erant] fuerant B7 722 inierat Bz, lege inerat Z7 zarg. /

382

yes —

Uo

735

Je

SVPER MATTHEVM

XII

non praeteribo, quomodo uenerit Dominus et pater nuptiarum, qui nos uocauit ad nuptias, et dicerit mihi quod dicere solet recumbenti in nouissimo loco: Agmice, ascende superius. Plenus eram et plenus ieram ad lectulum diuturnis cogitationibus, qualibus non numquam delectabar, immo et saepe exercitabar, et in quibus deficiebat spiritus meus, cogitawi dies antiquos et in mente habens annos aeternos, quod is qui creauit et redemit nos tremendo

tandem iudicio iudicaturus esset nos. Optabat anima pauida, si quomodo daretur facultas illum iudicis aduentum anticipare et PL 1601 meditabar cum corde meo, quomodo possem praeuenire et aliqua cum ipso secretius uerba facere. Summam cogitationum illarum, ut memini, sonant haec uerba beati Iob : Nunc quoque in amaritudine est sermo meus ei manus plagae meae aggrauata est super gemitum meum. Quis mihi tribuat ut cognoscam et inueniam illum et ueniam usque ad solium eius ? Ponam coram eo iudicium et os meum replebo increpationibus, ut sciam uerba quae respon|deat mihi, et A. 98 intelligam quid loquatur maha. Cum huiusmodi cogitationibus ieram ad lectulum, ut iam dixi, et dormienti somnus meus hoc modo suauis exstitit mihi. Videbam stans coram altare, super ipsum in medio stantem dominicam crucem, et in ipsa Domini saluatoris imaginem. Quam cum diligentius intuitus essem, agnoui ipsum Dominum crucifixum ibidem crucifixum et uiuentem, oculos in me apertos habentem. Quod ubi perspexi, confestim inclinans faciem aio ad eum: Benedictus qui uenit in. nomine Domini. Quam salutationem quanta cum humilitate, cum qua reuerenda capitis sui deflexione susceperit, nullatenus edicere possim, nisi hoc tantum, quia potuit homo interior hoc intuens aliquatenus sentire, quam ueraciter de semetipso dicat, et discite a me quia mitis sum et humilis corde. Non satis hoc mihi erat, nisi et manibus apprehenderem, amplexumque deoscularer. Sed quid agerem ? Altius erat altare ipsum, quam ut eum attingere possem. Vt ergo uidit eiusmodi cogitationem seu uoluntatem meam, uoluit et ipse. Sensi enim ego quia uoluit et 724 cf. Lc. 14, 8. 726 Lc. 14, 10. 729 Ps. 76, 6. 733 ib. 7. m5 Iob 25, 2-5. 741 cf. Rupert., I7 Cant. 5, 217-238 CCCM 26, p. 110 s. (cf. H.

Silvestre, Trozs fémoignages mosans du debut du xii sibcle sur les crucifix de l'arc triompbal, Revue des archéologues et. historiens d'art de Lomain 9 (1976) 225-231, Sp. 228; J. Beumer, Rupert von. Deutz; und seine. V'ermittlungstbeologie, MthZ. 4 (1953) 255-270, sp. 262 ; cf. nostrum artic. Rupert von Deutz, Kráfte der Bilder und neue Rationalitát, in : Sudbrack-Walsch, Grosse Gestalten christl. S.piritualitát, 1969,

I13-I21 5p. 120.

748 Mt. 23, 39 (21, 9).

751 cf. supra 12, 214.

752 Mt.

II, 29.

725uocauitnos — BD? ^ dixit? ^ soletom.B: ^ 729 cogitaui] cogitans / . 733 meditatus sum l/u/g. — 734 cogitationem C —— 739 mihi respondeat ^ Bt 743 altari JA 744 quam] quem / 746 crucifixum] Iesum B 750 edicere] edere D —— 753 et] in; — 755 uidit oz. B:

SVPER MATTHEVM

XII

383

nutu uoluntatis eius ipsum altare per medium sese aperuit meque introrsus currentem suscepit. Quod cum festinus introissem, apprehendi quem diligit anima mea, tenui illum, amplexatus sum 760 eum, diutius exosculatus sum eum. Sensi quam gratanter hunc gestum dilectionis admitteret, cum inter osculandum suum ipse os aperiret, | ut profundius oscularer. Plane hoc agebatur, hoc illa C 139" significatione parabatur, ut fieret illud, quod in Canticis dilecta exoptans, dicit: Quis mili det te fratrem meum sugentem ubera 765 matris meae, ut inueniam te foris, et deosculer et dam me nemo despicietl. Apprehendam te, et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae, ibi me docebis, et dabo tibi boculum ex uino condito, et mustum malorum granatorum meorum. Denique extunc mihi nonnihil prouenit secundum sensum dictorum huius770 cemodi, quia, cum ad me reuersus fuissem et intra uigilias nocturnas uisum huiusmodi suauissime retractarem, sicque interpretarer illam altaris et ipsius Domini oris apertionem, quot sacramentorum eius profunda deinceps clarius intelligere deberem ; interea paulatim amor illius sacerdotalis officii menti sese infudit, tan77$ tumque excreuit ut mox die facto dicerem patri meo spirituali me non uelle amplius reniti, immo uelle ire cum primum iuberet, et suscipere iugum Domini, causa tamen tacita quae acciderat, ut PL 1602 iam dixi. Gratulatus est, et ut primum adfuit tempus ordinationis, 78o

hunc sacrum, licet indignus, ordinem suscepi. Nec uero minore signo, quam praeuenerat Deus meus misericordia mea, me in hoc officio subsecuta est. Non enim plus quam triginta dies transierant, cum ecce iacente me in lectulo, fere clauso iam die, cum uix

oculos in somno clausissem, uenit desuper quasi similitudo uiri proni et aequaliter extensi, solam quam maxime faciem suam 785 occultans, et in me demissa totam compleuit animae meae sub-

stantiam, eo modo mihi impressa, quem uerbis exprimere nullatenus possum, multo citius atque profundius, quam cera, quamuis mollissima, sigillum fortiter impressum admittere possit. Protinus somno qui uix obrepserat excussus sum, et uigilans sensi dulce pondus, uigilans delectatus sum, et quid dicam? Anima mea TAS liquefacta est ;anima mea, Domine, paene defecit, paene de corpore effusa est. O quam uera concionatoris nostri sententia : Adolescenla enim, inquit, et uoluptas uana sunt. Porro ibi non uanitas, sed

ueritas, ibi uiua et uera uoluptas, ubi usque in finem completur 759 cf. Cant. 1, 6. 764 Cant.8,1-2. — 775cf. Benedictus, Reg. zn. 49,9 (SEIT. D. 170: 7T cf. Mt. 11, 29. 30. 790 Cant. 5, 6. 792 Eccle. 11, IO.

7600sculatus/ ^ gratanter]grauiter/,gratam B ——— 770 fuissem] essem D, fui- super essem corr. B.— intra]infra B/ — 7720ris Domini — B/ — Domini] 784faciem.wpralin..A — 787possim B/ — 794uera Iesuzdd.B ^ quod B/ et uiua ^ Bf

384

SVPER MATTHEVM

XII

quod scriptum est : Qui adhaeret Domino unus spiritus est. Hinc est quod canimus in psalmo: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae et torrente uoluptatis tuae potabis eos. | Eiusmodi uoluptatem uiuenti in corpore saltem gustasse 1ucundum est, iucunditatis et exsultationis thesaurus est. Verum dicere 8oo

liceat quia, nisi illa repentina sanctae uoluptatis inundatio cito se continuisset, animam uelociter ui sua de corpore in modum torrentis abstraxisse secumque detulisse poterat: unde et melius iam scio, quomodo sentiendum sit quod Deus ad hominem locutus est : Non enim uidebit me homo, et uiuere potest. Sed, ut dixi, cito

8o

—

subsistit inundans illa uis amoris, paulatimque decessit; ego autem extunc os meum aperui, et cessare quin scriberem nequaquam potui, et usque nunc, etiam si uelim, tacere non possum. Sit hoc mihi facere illud, quod supra memoraui de Canticis, scilicet inuenire dilectum foris, et deosculari, ut 2a»n me nemo despiciat,

apprehendere eum et inducere iw domwm matris meae, et in cubiculum genitricis meae, ut aliquis fihorum eius ex hoc proficiat, meque doceri a spiritu ueritatis et dare illi foculwm ex wino | C 140 condito, id est sermonem bonum et rectum et bene sonantem ex Spiritu sancto, e£ mustum malorum granatorum meorum, scilicet

825

delectamentum scientiae cum fructu bonorum operum. Si ueritatem dixi, si nihil horum de corde meo confinxi, turris fortissima sit mihi nomen Domini, per quod adiurasti me, domine et pater mi, et fiat mihi secundum quod dixit Filius Dei idemque Filius hominis : A 98V Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum et PL 1605 manifestabo ei meipsum, et luceat mihi | zwstitiae sol, | sitque tiuminatio mea. Dominus, et. misericordia mea Deus meus, et subleuet me de corruptione et egestate, quemadmodum in propheta dicit: Et sustollam te super altitudinem terrae, et. cibabo te hereditate Iacob patris tui. Et condonet mihi quidquid de timore quem timebam euenit mihi, quidquid eorum quae uerebar accidit, toto tempore huius peregrinationis siue incolatus prolongati numerusque dierum meorum prima et octaua beatitudine compleatur, quae est possidere regnum caelorum ; fiatque mihi, quod ei dicimus in psalmo : Tibi enim derelictus est bauper, bupillo "795i Gorx 6n:

796 Ps. 55, 9.

798 cf. orationez; Praebeant nobis et

salutaris tui munere - P. Bruylants, Lesorazsons 828.1026 p- 235.296; cf. Rupertus, De uict. Verbi Dei 1, 4- MGH Geistesgesch. Reihe 5, p:9,:22. 7799 cf. Eccli. 15, 6. 804 Ex. 55, 20. 806 Ps. 118, 151. 809 cf. Cant. 8, 1-2 co//. 5, 4. 812 cf. Io. 14, 20; 16, 15. 814 Cant. 8, 2. 816 cf. Prou. 18, 10. 819

Io. 14, 21. 820 cf. Mal. 4, 2. 821 cf. Ps. 26, 1. 822 cf. Ps. 58, 18. 823 Is. 58, 14. 826 cf. Ps. 119, 5. 827 cf. Mt. 5, 10. 828 cf. Ex. 25, 26. 829 Ps. 9, 55.

795 qui] autem aZ. V/u/g. — 800 mundatio? ^ citoswpra/m..A 801 ui] in/ ^ 804 uiuere potest] uiuet L/2/g. — 808 illud supra Jin. .A 813 et!] siue Bt — 816fnxi B/ — 817 pater et domine — B7 — 824 patris tui Iacob — C 829 pupillo] zuxza Hebr., orfano Vulg.

SVPER MATTHEVM 830

XII

385

tw eris adiutor. Et ad me quoque illud pertineat quod in Esaia dictum est : Iste in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimilas eius, banis ei datus est, aquae eius fideles sunt ; et introeam ad altare Dei, ad altare caelestis sanctuarii, et ibi contingat animae

meae quod uerus amor dicit : Osculetur me osculo oris sui, et ipse immortalis in illo contineat me corpore sponsae suae Ecclesiae, cui amore aeterno et sempiternis copulabitur nuptiis. Non enim sine causa sic ins?piens factus sum, neque tu sine causa instanter me adiurasti, ut de meipso scriberem res huiuscemodi. De causa libet hic aliqua breuiter eloqui. Nonnulli putantes se probe illud facere quod in Iob dictum est : Safientes confitentur, et non abscondunt patres suos, quibus solis data est terra et non transibit alienus ber eos, quondam, ut uerbis loquar eiusdem beati Iob, affüxerunt. animam meam, et. aliriuerunt me sermonibus, et non minus quam decies confuderuni me, et non erubescebant opprimentes me, refragantem quibusdam sententiis quas proferebant a uero et recto sensu discrepantes, quas tamen a magnis et ualde nominatis patribus suis, id est magistris suis, accepisse uidebantur, quos uidelicet patres suos confiteri et non abscondere gloriosum arbitrabantur. Quorum uidelicet patrum ipsorum auctoritati, utpote

835 sponsus

840

84 ^

850

hominum, quamuis sapientium, cum ego non cederem, meliusque

et sanius loqui auderem secundum Scripturarum auctoritatem. O quanta indignatio, quanta exprobratio iuxta hunc modum !! intellige prius, et sic loquamur : Quid twmet contra Deum spiritus tuus, ut proferas de ore tuo huiuscemodi sermones ? Sapientes confitentur et 85 — non abscondunt batres suos. Tui patres ubi sunt ? Qui uel quales magistri te docuerunt ? Secundum haec et his similia non semel nec paucis diebus, sed multoties et aliquot annis me confuderunt, et sermonibus oppresserunt, donec perseuerantiae uirtute et Scripturarum auctoritate subnixus obtinui uictoriae palmam, te quoque 860 plurimum adiuuante et testimonium perhibente, quod non ex tumore spiritus, non ex praesumptione proprii cordis, sed ex dono mihi accidisset gratiae Domini, ex dignatione Spiritus sancti, fiduciam talem habere tractandi sanctarum Scripturarum sacramenta, et quod nullo modo facultatem | hanc assequi potuissem, 865 nisi per spiritum bonum, de quo uel a quo bona cuncta procedunt. Confiteantur ergo safzentes illi quantum uolunt, nec abscondant patres suos, quibus solis, ut aiunt, data est terra, id est Scripturarum 831 Is. 35, 16. 832 Ps. 42, 4. (COTI2 I, 843 cf. Iob 19, 2-3.

834 Cant. 1, 1. 840 Iob 15, 18-19; cf.2 853 Iob 15, 15. 18. 865 cf. orationem

Deus a quo bona cuncta procedunt - P. Bruylants, Les Oraisons 2, 199 p. 62. 866 Iob 15, 18-19.

841terra data est —- C — 842eiusdem oz. D 843 adfligitis...adteritis... confunditis...erubescitis Lg. 850 crederem B; —— 856 te magistri —- AD 861timore; — 862Domini] Dei -4D 863 sacramenta Scripturarum — AD

PL 1604 C 140v

SVPER MATTHEVM

386

XII

artiumque liberalium scientia. Ego, quamuis et ipse nonnullos in disciplinis scholaribus patres habuerim, et in libris artium libera870 lium non segniter studiosus exstiterim, hoc profiteor, quia uisitatio ab altissimo melior mihi est quam decem patres eiusmodi, cuius sub uirga saepe in labiis percussus, nonnumquam etiam toto corpore concussus sicut auribus tuis fidelibus aliquoties intimaui, loquor ad scribendum quidquid ille monitor suggerit, spem habens 875 istam quam Sapientia dicit: De fructu oris uiri replebitur uenter eius, et genimina labiorum eius saturabunt illum. Nunc ad te liberior sermo meus dirigitur, discipule ueritatis, desiderator ueritatis, amator Filii Dei eiusdemque Filii hominis, 88o

885

episcope, bonis omnibus amabilis. Iam dudum in hoc gaudeo, et pro hoc tibi uere congratulor, quia praeclare in te quoque lucet experimentum ueritatis, quae in euangelio secundum Marcum dicit : Amen dico uobis, nemo est qui reliquerit domum, aut fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut filios aut agros propter me et jropter euangelium, qui non accipiat centies tantum nunc in tempore hoc domos et fratres et sorores et patrem et matrem et filios et agros cum persecutionibus, et in saeculo futuro uitam aeternam. Antequam ueri huius sermonis in te habitum

collaudem

experimentum,

dicere

libet aliquid propter eos, qui hic haerere uel mirari possunt. Numquid omnes qui sua qualiacumque siue quantulocumque 890 propter Christum

89 —

9oo

reliquerint, centies tantum in hoc tempore, uel

in hoc saeculo, receperunt? Vt de ceteris taceamus, numquid eremitae siue anachoretae centies tantum, quantum reliquerant propter Christum in isto saeculo receperunt? Propter eos quibus huiusmodi cogitationes occurrere possunt, notandum est quia non dixit, qui reliquerit. bropter me tantum, sed addidit et propter euangelium. Denique si tantundem et non plus est frofter euangelium, quam propter Christum, superfluum erit praemisso frofter me, addidisse et propter euangelium. Quaerendum ergo uel sciendum est quid addiderit in sensu addendo in uerbis, ef propter euangelium ? | Illud nimirum in sensu addidit per hoc dictum, et A 99

sentias eum dixisse in hoc esse perfectionem etiam praesenti remuneratione dignam, cum quis non contentus propria salute relictis omnibus sequendo Christum discurrit, festinat, suscitat amicum, id est praedicat euangelium, ut audientes alii sequantur 90 ^

Christum, quod uidelicet ministerium in primis est apostolorum,

875 Prou. 18, 20.

882 Mc. 1o, 29-30.

892 cf. Greg., Hoz. in Ex. 5,42 -

PL 76, 992.

869 disciplinis] discipulis — 876 eius] illius D V/z/g. — illum] eum Vg. 877sermo meusliberior ^ B — 878ueritatis]sanctitatis B/ — 884 propter om.Bt 888 possint C, et dicere przez. B/ — 889 quantulucumque ; — 890 reliquerunt / — 895 propter me praemisso —- -ACD 899 in uerbis] in oz. /

SVPER MATTHEVM XII

387

910

qui tunc instruebantur, cum haec diceret eis, quorum primus Petrus dixerat : Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te : Quid ergo erit nobis ? De huiusmodi ostendat quispiam aliquem, qui non PL 160; receperit uel recipiat ?» suo tempore, et domos et fratres et sorores, et patrem, et matrem, et filios, et agros, cum persecutionibus, id est etiam in medio persecutionum, quae uolentibus fie wiuere in Christo non desunt, centuplum quam reliquerat, idcirco ut expeditus praedicare posset euangelium, et tunc demum dubitet de promissione hac, utrum uera sit an non. Exempli gratia: Petrus

9I»

qui piscator erat, qui diues non fuerat, qui cibos manu

et arte

quaerebat, hic, ubi misso Spiritu sancto de caelo praedicare coepit euangelium nonne centies tantum recepit, quantum reliquerat, uocantem de nauicula sequens Christum? ut taceam quod et primum in Antiochia, et deinde in urbe Roma magnus residens 920 pontifex et domos habuit, immo et ecclesias construxit et fratres et sorores spirituales et patres et matres et filios multo plures secundum spiritum habuit, quam secundum carnem | quis habere (EXZUT possit, ut, inquam, illa omnia taceam, solum illud ius possessionum siue facultatum communium in initio euangelii, ubi multitu925 dinis credentiwm erat cor unum, et anima una, nec quisquam eorum, quae possidebant aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia, ualuit illi plus quam centum retia, centumque nauiculae, qualium unam reliquerat. His animaduersis, illud quoque liquet quod in Mattheo taliter 959 scriptum est: E! omnis qui reliquerit haec propter nomen meum, uidelicet, plus esse quam si dixisset, Propter me, uidelicet ut Propter nomen meum id esse intelligas, propter me notificandum, quod fit praedicando euangelium. Igitur ut dicere coeperam, congratulamur tibi, episcope uenerabilis, quia magnum in te experimentum lucet huius ueritatis. Domum quippe unam nescio quantulam et propinquos aliquot, ut percepi, non infimos, nonnihil agrorum habentes in una ciuitate reliquisti. Et ecce dominus factus es in hoc tempore eiusdem ciuitatis. Numquid non centies tantum est? Praeter hoc autem haec spes in sinu tuo reposita est, quod in 940 futuro saeculo uitam aeternam habebis. Laudi eius, qui quos ante tempora saecularia fraesciuit, et praedestinauit sanctos omnes, et suo quemque tempore wocawit, justificauit et magnificawuit illud ascribendum est. Quod te non qualicumque tempore sed in ipso 907 Mt. 19, 27. 912 Mt. 19, 29.

909 Mc. 10, 29-30 co//. Mt. 19, 29. 924 Act.4,32. — 930 Mt. 19, 29.

911 2 Tim. 5, 12. 941 cf. Rom. 8, 29-

30.

919 907 dixerat] ei add. B^ — 911 in medio etiam — B/ — 912utow.; 929 927 nauiculas B7 924 multitudinis] autem «47. V'/z/g. magna 7 936 aliquos Bt liquet oz. B? — 931 uidelicet] liquet B/ — 933 gratulor / 941 et?] ipsos praem. Bt

388 945

950

—

960

XII

ingressu feruentis adolescentiae uocauit cita uocatione, ut eum, quem quasi in ingressu mundi posueras, retraheres pedem, et relictis omnibus, patria quoque siue prouincia natiuitatis tuae longe post tergum dimissa, peregrinus ad monachicam uitam confugeres, in montem spiritualis uictoriae suo nomine praesagum (uocatur enim Sigeberch). Quis enim hoc fecit, nisi aspiratio gratiae uocantis ? A fructibus cognosci potest quia plantatio tuae conuersionis, f/antatio fuit Patris caelestis, quae numquam possit eradicari. Num quia puer siue adolescentulus tunc eras, quando uidisti inter Deum et hostem antiquum de te certamen haberi, quasi dubium

95

SVPER MATTHEVM

esset uter eorum,

scilicet Deus creator an Satan

Pl 1606

corruptor te habere deberet, ita rudis fuisti, ut putares de te solo inter partes tam contrarias eiusmodi certamen haberi ?Immo et de toto genere humano certamen hoc fuit ab initio. Vtrum Deus, qui creauit an diabolus, qui prinum hominem decepit, deberet possidere nos. De hoc certamine ego tibi efflagitanti nuper scripsi opusculum libellorum duodecim,

intitulatum

De uictoria Verbi

Dei, quod

admirationi esse multis etiam sapientibus, et ab ipsis libentissime legi, fateor, ipse gaudens audiui. Certamen istud uetus est et pro omnibus certatum est et adhuc pro singulis certatur et in omnibus 965 uel pro omnibus electis suis uincit Deus. Nemo enim, ait Filius Dei,

potest rapere de manu Patris mei ; siue: Et non rapiet, inquit, oues meas qi isquam de manu mea. Tibi autem de teipso idcirco demonstrata est illa singularis uisio, ut esses sollicitior et territus fuisti non perspecto neque praemonstrato tibi, quaenam pars uincere et 970

980

quae haberet uinci, forte ne te comprehendisse arbitrareris. Et nunc quidem sciens reliqueras omnia propter Christum, sed nondum sciebas quod ea reliquisses propter euangelium, id est idcirco ut aliis multis euangelizares Christum. Ipse autem sciebat qui te uocauerat in opus praedestinatum. Illud quoque nesciebas futuri huius ministerii quoddam esse initium, quod acceptum desuper datum optimum, scilicet boni ingenii uel perspicacis intelligentiae talentum, factus iuuenis sub obedientia patris spiritualis impen |debas non solum iunioribus, uerum etiam coaeuis tuis, non C 141V magis praeceptor scientiae, quam exemplar disciplinae monasticae. Vnde et ipsum talentum | siue donum acceptum merito in te A 99v 945 Greg., Dial. 2, 1 - PL 66, 126 A. 948 denominatio mons uictoriae a//is in documentis non inuenitur. 950 cf. Mt. 7, 16. 951 conuersio Ze. comuersatio cf. Benedictus, Reg. moz. prol. 49 - CSEL 75, p- 9 €f basszz ; cf. Mt. 15, 15. 953 cE.

Apoc. 12, 9.

Supra 12, 819.

965 Io. 10, 29.

966 ib. 28.

976 cf. Iac. 1, 17.

9g. ct.

944 cita|scita 4 — 947/948 confugeres uitam — 7 949 Sigeberc ACD, Sigeberch B^ — 952 num quia] numquid / siue supra lin. A 968 fuisti] fugisti — 971 tunc B; 9775 esse om. A 976 de sursum Tug. 978 minoribus D

SVPER MATTHEVM

XII

389

creuit, iuxta illud : Quz habet dabitur ei et abundabit. Quid multa? Tunc super candelabrum non contemnendae altitudinis posita est clarissima lucernula Dei, quando tu, quem illuminabat /ux uera et uerus accenderat ignis, regimen suscepisti ecclesiae Sigebergensis. 985 O quam multi iam extunc in lumine tuo gaudere coeperunt ! Omnis simplex oculus longe lateque manentium maximeque in domo magna, quae est Agrippinensis siue Coloniensis ecclesia, flammam tui luminis libenter aspiciebat ; et si quis erat oculus nequam, qui tibi aduersaretur, hoc ipsum quod sibi grauis esses etiam ad 999 uidendum fateri non audebat. Tanta erat tui luminis auctoritas, ut

statim contra se dictum putare posset illud propheticum : Vae qui dicitis malum bonum et bonum malum, ponentes tenebras lucem et lucem tenebras. Interea dum familia Domini, super quam tu fidelis seruus,

et prudens constitutus eras, cui corde flammato

et ore

lucido uitam aeternam euangelizabas merito et numero augeretur siue multiplicaretur, tu tamen in oculis tuis paruulus et fere nullus eras,

IOOO

1005

IOIO

quod

maxime

percipiebant

hi qui tibi familiares

erant;

quippe tecum de salute animae familiarius colloquium habebant, quod ipse ego persentiens, animaduerti nonnihil, immo multum ad PL 1607 te attinere illud propheticum: Qware dicis, Iacob, et loqueris Israhel: Abscondita est uia mea a Domino et iudicium meum a Deo meo transiit ? Numquid nescis, aut non audisti ? Deus sempiternus Dominus qui creauit terminos terrae, non deficiet neque laborabit nec est inuestigatio sapientiae eius, qui dat lasso uirtutem et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Àtemque illud : Ego Deus tuus apprehendens manum tuam, dicensque tibi : Ne timeas, ego adiuwi te. Noli timere, uermis Iacob, qui mortui estis ex Israhel. Ego auxiliatus sum tui. Huiusmodi responsa tuae humilitati esse congruentia, si hactenus non aduertisti, at saltem nunc attende, commonitus augmento

gratiae seu magnitudine beneficii, quod altissimo nonnulla de te cura sit. In primis haec appellatio, nol? timere, uermis Iacob, qui mortui estis, dicam quomodo congruat tibi et similibus tui, immo cunctis humilibus corde, qui didicerunt a bono magistro dicente: IOIS Discite a me quia mitis sum et humilis corde. Humilis quisque spiritualium pater filiorum et uermis est et Iacob, uermis quidem suo, Iacob autem Dei iudicio, Iacob denique magnus homo fuit et multos habens mares filios, pro causa unius feminae, quam solam 981 Mt. 15, 12.

994 Mt. 24, 45.

982 cf. Mt. 5, 15.

983 cf. Io. 1, 9.

991 Is. 5, 20.

995 cf. orationez 1Da nobis quaesumus Domine perseue-

1000 Is. 40, 27-29. rantem - P. Bruylants, LLer orazsons 166 p. 52. 1017 cf. Gen. 34, 8 ss. 41, 13-14. 1015 Mt. r1, 29.

1005 Is.

982/983 super clarissima...positaest ^ / — 984accendebat; ^ 985tuocm. Bt Bt — 988nequamoculus — B/ — 989etiamom.;4 ^ 997familiares tibi 1005 fortitudinem i» marg. A 1001 a Deo meo iudicium meum ^ lug. Dominus Deus l/z/g.

*

390 IO20

SVPER MATTHEVM

XII

filiam genuit, afflictus est et tristitiam habuit. Sic nimirum uiri apud Deum magni, qualium omnium uiuentium tu mihi notissimus es, cum multas habeant uirtutes, multosque, ut habebas et tu,

filios spirituales, aliquam habent quasi filiam, id est infirmitatem, occultam, pro qua dum quis humiliatur coram Domino, et uermis 1025

est, et Iacob uermis, ut dixi suo; lacob autem Dei 1udicio, et mortuus est sibi, id est timet se illa infirmitate mori, sed Deo uiuit.

Noli ergo timere, dicit : Ego auxiliator sum tui, et ab effectis probas, quia non fuit nec est a me abscondita uia tua nec a me iudicium tuum

transiit, sed hoc potius dic: Tu Deus,

qui uidisti me

et

iudicium meum, hoc quod iudicasti, et qui se exaltabit, non 1030 transiit ad te. |Ego quoque cum ipso Deo interrogante uerbis ip- Gra sius interrogo te, quicum aliquoties de huiusmodi secretam haberemus collocutionem, uolebam consolatum te esse :Nwmquaid nescis

IO35

aut non audisti ? Videlicet istud quod sequitur: Deus sempiternus Dominus qui creauit terminos terrae, non deficiet, neque laborabit, scilicet ubicumque uel quotiescumque infirmum curare uel paupe-

1040

ei. Necest, inquit, inuestigatio sapientiae eius. In quo ? Nimirum, ut secundum causam praesentem loquar, in eo quod dat lasso uirtutem et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat, id est quod electum suum prius dimittit lassari et lassitudinem suam agnosce-

rem honestare uoluerit. Cuncta enim possibilia, cuncta facilia sunt

re, ita ut penitus sibi uideatur non esse, siue nihil esse, et tunc

demum uirtutem dat, tunc demum fortitudinem et robur multiplicat. Non ita est cum fortibus, non sic agitur cum sanis, id est cum illis qui sibi iusti uidentur, et in suis confidunt uiribus. Sed quid? 1045 Continuo subiungens : Deficient, ait, pueri, et laborabunt et iwuenes in infirmitate cadent. Pueri namque recte dicuntur qui sunt inexperti, quique in tentationibus non militauerunt ; zuuenes autem qui sibi uidentur fortes et quasi de suis uirtutibus superbiunt. Manifestum iam te habere non dubitamus iudicium siue experi1050 mentum, quod ua tua a Domino abscondita non fuerit, et iudicium tuum a Deo tuo non transierit, quia cum nescires, cum praesens

1055

non adesses, immo longe remotus abesses. Ratisponensis ecclesia pastore suo uiduata pastorem te, id est pontificem, sibi elegit, quae magna est gratia donumque pontificis magni, qui caelos 29.

1029 cf. Mt. 25, 12. 1044 cf. Lc. 18, 9.

4» 14.

1032 Is. 46, 28. 1045 Is. 40, 50.

1033 zb. 1037 zb. 1038 z/. 1051 Is. 40, 27. 1055 Hebr.

lüZl1ettuhabebas — B; — 1024et!oz.D ^ 1025uiuitDeo — B; — 1026 ergo s4pra //. C — dicit] tibi adZ. B^ — 1027 absconditaa me — D 1028 dic] dicito ^ — 1029 exaltabit] humiliat exaltabitur B^ — 1030ate B^ — 1031 secretam aliquoties haberemus — B7 — 1033istud]illud 4 — 1034 laborauit / 1039idestquod]idestqui/? ^ 1045aitoz.B/ 1046rectiB — 1051aom. 1053 non supra Jin. A /

PL 1:608

SVPER MATTHEVM

1060

XII

391

penetrauit, quemadmodum apostolus dicit: Et ipse quidem dedit quosdam apostolos, quosdam autem prophetas, alios uero euangelistas, alios autem pastores et doctores. Cum clerus et populus in partes pro eligendo sibi pastore diuideretur, fieretque periculosa partium contentio, aliis hunc aliis illum clamantibus iamque prope esset ut seditione inualescente ad arma concurreretur, unus sapientior ceteris, cuius cor Deus tetigit, repente tuum

nomen

in medium

protulit teque eligi consuluit et protinus totus ille parítium motus

À 100

conquieuit, et in te unum, quae diuisa fuerat, unitas ecclesiae 1065 concessit. Cuius nutu, cuius intuitu taliter credamus actum, nisi

illus, de quo apostolus: /pse, inquit, es? pax nostra, qui fecit utraque unum ? Gaudeas igitur, quia, sicut iam dixi, non ita fuit uita tua abscondita a Domino, quin uideret te, quamuis paruulum inter multos, quos habet ipse regendos, siue disponendos. Ergone, 1070 ait aliquis, gaudendum est in re huiuscemodi? Nonne potius renitendum est secundum exemplum Moysi, cum mitteretur ad tantum ministerium, ut fieret populo Israhel dux et princeps liberationis educendo eos de terra Aegypti? Ad haec, inquam: Nonne et illius exemplum sequendum est, qui cum audisset uocem 1075 Domini dicentis: Quem mattam, et quis ibit nobis ? dixit: Ecce ego, mille me. Nimirum Moysi quidem humilitas laudanda, et in exemplum pro tempore et re assumenda est ; sed praeter humilitatem aliam quoque rationem habuit, quae ex uerbis istis intelligi1080

tur, quae dixit, postquam semel et iterum ac tertio recusauit : Obsecro, inquit, Domine, mitte quem missurus es. Quisnam erat ille,

nisi de quo patriarcha Iacob praedixerat: Domec wemiat qui mittendus est ?Christum ergo iam ad salutem populi qui nimium festinus mitti uolebat, et idcirco recusabat. Ac si diceret : Non ego uicarius eam, sed ille obsecro iam ueniat. Itaque praeter istum qui 1085

IO9O

eiusmodi causam intendebat, ostende mihi aliquem, qui iussus | (OUT 2W inire officium siue ministerium eiusmodi, laudabiliter recusauerit,

nisi forte recusantis esse putes, quod Hieremias dixit: 4, a, a, Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum. At ille hoc dicere potuit non recusando ministerium, sed potius optando sibi augeri donum, quod et protinus factum est, quia »isit Dominus, ait, manum

suam

et tetigit os meum,

et cetera.

Illi eremo maxime laudabiles sunt, qui dilectionis instinctu ob salutem proximorum semetipsos offerunt, sicut et Helisaeus se

14.

IO.

1056 1 Cor. 12, 28 co//. Eph. 4, 11. 1062 cf. 1 Sm. 10, 26. 1080 Ex. 4, 15. 1075 Is. 6, 8. 1071 Ex. 5, 11 ss.

1087 Ier. 1, 6.

1066 Eph. 2, 1081 Gen. 49,

1090 7^. 9.

1056/1057 dedit quosdam quidem ^ B/ 1056 quidem] primum 4g. dedit]posuit l/4/g. ^ quosdamautem] secundo l/4/g. ——1057 uero] autem 1068 uita] uia 1066 estinquit —- B7 B; — 1058 alios autem] tertio L4/g. ac tertio supra /in. A 1079 et iterum oz. C Bi | quamuis swpra lin. À

PL 1609

392 IO95

IIOO

SVPER MATTHEVM

XII

offerens :Oro, inquit, ad Heliam, ut fiat spiritus tuus duplex 1n me, scilicet spiritus operationis uirtutum, ut duplicia, quam tu fecisti signa facere possim, per quae commoneatur populus, et non obliuiscatur dicere illud quod te agente dixit: Domnus ipse est Deus, Dominus ipse est Deus, contra quem Hiezabel impia punitur. Congratulantis animo cuncta haec tuae sanctae loquor paternitati, et inter haec non praeteribo illud, quod ualde placet oculis nostris, quia nonnihil habes de imitatione beati Martini. Iam uero

sumpto episcopatu, ait scriptor uitae eius, qualem se quantumque praestiterit,

non

est

nostrae

constantissime perseuerabat, IIO

IIIO

IIIS

II2O

humilitas,

eadem

in uestitu

facultatis

euoluere.

Idem

qui prius fuerat, eadem

enim

in corde

eius uilitas erat, atque ita plenus

auctoritatis et gratiae implebat episcopi dignitatem, ut non tamen propositum monachi uirtutemque desereret. Vidimus te praeclarae ciuitatis episcopum, ueruecum pellibus et pulla desuper cappa coopertum siue affibulatum praecedentem, et euntes post te praeclaros utriusque tam clericalis quam laicalis ordinis spectabiles uiros, peregrinorum murium pelliculis secundum morem uel honorem suum coloratos siue defloratos, in eo sapientes quod episcopum se habere uel sequi gauderent, talium contemptorem, censu diuitem, affectu uel habitu pauperem, in corde humilem, in uestitu uilem, in mensa sibi communi cum dignitate episcopi propositum uirtutemque monachi non deserentem. Hoc esse dixi de imitatione beati Martini. Vnde non uanam fuisse constat illius sanctimonialis uisionem, quam audisti. Referebat dictum sibi per uisum occurrendum esse beato

Martino,

festo die suo, in ipsis rogationum

diebus

tunc

imminentibus, quae ante ascensionem Domini ex more celebrantur. Mirabantur illa pro nuntio huiuscemodi, sciens, et in somnis

quoque memoria tenens, festum beati Martini non agi diebus illis, sed longe alio tempore anni undecimo die mensis nouembris. Non 1125

ergo multum attendens uisum uelut otiosum reticuit, donec tu, quem uenturum esse non ante uisum illum sciebat, electus adue-

nisti, die rogationum. O quanta cum laetitia cleri et populi, quanto cum I130

tripudio non

solius ciuitatis, uerum

etiam

totius patriae,

quantis cum laudibus Christi ciuitatem introisti ? Cuius laus, cuius erat ille honor? Numquid tuus aut tibi debitus? Ergo tibi uerbis congruentibus uicem rependere uolo. Nam quia solitus eras uel

mihi, uel de me aliis dicere, quod ea quae scriberem ego, mihi non

1094 4 Reg. 2, 9.

1095 c£. 3 Gor? Tr2M r6;

1097 5 Reg. 18, 39.

1101/1107 Sulpitius Seuerus, V/;ta s. Martini xo - CSEL

I, II9, 26-120, 35.

1096 possim facere — B: commoueatur / 1098 punitur] nititur 7 1101beati]sancti D — 1108uernecum; — 1116 monachi uirtutemque ^ Bt — non sapra lin. A 1119 esse supra lin. A 1120 festo corr. ex festa 4 1123 quoque ;zpra /in. B 1130 ergo] ego D tibi? szpra Jin. A

SVPER

MATTHEVM

XII

393

magis imputares quam asino, ego similiter dico quia tantam illius PL i610 susceptionis gloriam fere non magis tibi ascribo, quam illam 1135 gloriam siue honorem laudesque turbarum cum palmarum ramis occurrentium Domino ascribere uelim illi, cui sedebat asello. Non

enim propter se, sed propter sessorem suum dignus erat asellus ambulare uiam stratam uestimentis hominum, tan|tisque circum- C 143

dari floribus et ramis palmarum. Sic nec tu taliter suscipi dignus 1140 fuisti propter temetipsum, sed propter habitantem in corde tuo per fidem lesum Christum. Haec uidens illa iam dicta sanctimonialis uisum quem uiderat, ad te pertinere recognouit et extunc quibusque fiducialibus enarrauit. De humilitatis tuae insignibus sermonem repetam sperans et spem meam firmissimam esse desiderans 1145 quod in ipsa perseuerabis, et perseuerando gloriam tibi in futurum thesaurizabis,

quia non

gloria humilitatem,

sed hwmilitas,

ait

Sapientia, gloriam praecedit. Hoc tibi uel cor|di tuo recte persuasis- A 1oov ti, propter humilitatem Filii hominis, cuius gloriam et honorem beata dilectione diligis. Ipse enim dixit : Non ?ta erit inter uos, sicut i150 ?Alev principes gentium, qui dominantur eorum. Sed quicumque uoluerit inter uos maior fieri, sit uester minister, et qui uoluerit inter uos primus esse erit uester seruus. Sicut Filius hominis non uenit ministrari, sed ministrare, etl dare animam suam redemptionem pro multis. Nonne quotidie hic Filius hominis ministrat nobis in sancto 1155; altari ministerium

eiusdem redemptionis,

scilicet, sacramentum

corporis et sanguinis sul ? Quare ergo non erubescimus ministrari tali ministro ministrante nobis et audemus cuiquam dominari, nisi solis uitiis ? Audi me adhuc unum quid narrabo tibi de huiusmodi, qualia superius narraui, quoniam sic uoluisti. Cum adhuc essem 116o recentior, et proinde etiam attentior in ordine huius ministerii,

scilicet in officio presbyterii, uidi in uisu pleno iucunditatis, ministrantem nobis istum Filium hominis. Quid dicam uel quali-' bus uerbis eloquar habitum gestumque ministrantis? Denique quasi in magna domo ad mensam decoram et magnam 1165 residentibus multis, ipse aspectu reuerendus et amabilis, diffibulato ac deposito, quod super tunicam amictus erat pallio, manibus decentissimis et incessu quam spectabili ministrabat, hinc et inde

ministrationem panis et uini. Erant autem quasi crustula panis candidissimi

concaua

uinumque

fusum

in se recipientia, et fer-

1170 culum huiusmodi omnibus ministrabat. Amplius dicere non possum, nisi quia quod exprimi non potest, salua maiestate ministra-

1135 cf. Mt. 21, 7 ss. 1140 cf. Eph. 5, 17. Mt. 20, 26-28; Lc. 22, 25-27.

1146 Prou. 15, 55.

1149

1140 inhabitantem D cordibus uestris l/44g. 1143 fiducialius D 1146 gloriam praecedit humilitas ^ l/4g. 1158 quid] quod ; 1159 quoniam] quia B/ 1160 ministerii huius —- D 1166 quod] quo /

3094

SVPER

MATTHEVM

XII

bat, et sic eum ministrare ualde decebat, tali uel tanto affectu ac si

IS

diceret illud de Canticis: Comedite, amici et bibite et inebriamini carissimi. Et quidem uera est et mihi tunc uera fuit sententia, multas curas sequuntur somnia, sed nihilominus uerum est, quia bonas curas plerumque bona et uera sequuntur somnia. Non fuit hoc de somniis eiusmodi,

quae multos errare fecerunt, àÀmmo

ad PL r:61

ueritatem ducit, in eo quod mihi dulciter et saepe commemorat, et tibi cupio ut commemoret illud dictum Filii hominis : £go autem in 1180

medio uestri sum sicut qui ministrat, et adiuuante commemoratione

hac ab eo quod coepisti humilitatis gradu comminister sanctitatis non

desistas.

Quid

multa?

Omni

tempore,

ait Sapientia,

simi

uestimenta tua candida, et oleum de capite tuo non deficiat. Scienti loquor, quia uestimentum tuum hominibus quidem nigrum, sed 1185

Deo et ea quae Dei sunt sapientibus candida sunt, et oleum in

capite tuo caritas est in corde tuo, quae numquam deficiat. Ego quidem dispendium timere potui pro absentia tui, secundum praesagium quod uidi prius quam progrederis. Mancum me esse uidebam, dextera de cubito suo manu II9O

auulsa, quae res illud sine

dubio, quod de te actum est praesignabat. Verumtamen bene utrumque erat, quia dexteram ipsam, quamuis auulsam, non omnino amiseram,

sed altera, id est sinistra manu

deportabam,

simulque quasi miraculum factum est, ut alia loco illius tenella 1195

manus dextera succresceret. | Secundum haec reuera, te manum C. 145 dexteram meam non omnino amisi, sed adhuc in sinistra, id est in

praesentis uitae cura tu mihi auxilium qualecumque ferre poteris. Certiorem autem habemus, et habere debemus Paraclitum, id est

I200

consolatorem, uidelicet eum qui dicit per psalmistam: Dominus custodit te, Dominus protectio tua, suber manum dexteram tuam. Quamuis ergo praesentia tui caream, quem sic habebam ueluti custodiam

1205

I21O

fidam

et dexteram

manum

meam,

non

sim

quasi

desolatus, sed ipse custodiat sperantem in se, qui custodire et protegere potest super omnem manum dexteram. Spem istam inter cetera nonnihil roborat recordatio miraculi, cuius ego in opere quod de Canticis canticorum scripsi, mentionem feci, ubi dilecta loquitur: Dilectus meus misit manum suam per foramen et uenter meus intremuit ad tactum eius. Fateor, de me illam quoque narrationem feci, sed quia uerebar insipientiam meam, ne uiderer frustra gloriari, necessitatem non habens quam nunc habeo, qui, sicut saepe dixi, tu me adiurasti. Idcirco sic ipsam narrationem

8.

1173 Cantss, 1 1175!Eccle$5-»1177. Eccli? 547 1182 Eccle. 9, 1197 cf. supra 11, 1270. 1198 Ps. 120, 5. 1206 Cant. 5, 4.

1172 ualde supra /in. A 1175sequunturoz./ 1180 uestri] uestrum B/ sum oz. 7 — 1184 nigrum oz. D 1185 sunt! oz. Bz, in ras. C 1186

caritatis /

—- Bt

1189 euulsa D

1207 quoque illam — B

1209 gloriari frustra

SVPER MATTHEVM

XII

395

transfiguraui, ut et rem ipsam ueraciter dicerem, et tamen persona non posset agnosci. Vltimo tandem huius libelli capitulo exoratum se esse nouerit,

quisquis ista legerit, ut non quasi insipientem subsannare, sed 1215 quasi maesti paruuli compatiens attendere uelit consolationem illam uidelicet quam in initio horum dixi, secundum uerba Sapientiae dicentis : No/i regibus, o Lamuhel, noli regibus dare uinum quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas, ne forte bibant et obliuiscantur vudiciorum, et mutent causam filiorum pauperis. Date siceram 1220 maerentibus el uinum his qui amaro sunt animo : |Bibant et obliwiscantur egestatis suae et doloris nom recordentur amplius. Verba ipsa pulcherrima quoniam recitaui, libet aliquantisper aperire. Lanauhel, quod interpretatur in quo Deus, ipse est Christus, de quo apostolus dicit: | Quoniam quidem Deus erat in Christo mundum 1225 reconcilians sibi. Hic sese gratum habere, et gratanter adimplere consilium istud spiritus sapientiae dicentis : Nolz, Lamuhel, regibus dare uinum, et cetera. Dicit in euangelio: Confiteor tibi, Pater, Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea baruulis. Denique et hic reges et ibi 1230 sapientes

et prudentes iidem sunt, scilicet superbi, sensw suae carnis inflati. Istis ait: Nol? dare uinum, id est noli aperire, immo

claude diuinorum

profunda

mysteriorum.

Quam

ob causam?

Videlicet, quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas, id est nulla oris custodia, ubi scientia inflat. Secretum illud non est ibi, quod 1255

eadem sapientia desiderans alibi, cum dixisset : Deriwentur fontes tui foras et in plateis aquas tuas diuide, continuo subiunxit : Habeto eas solus nec sint alieni participes tui. Quia ergo secretum non est ibi, et alienis, id est haereticis, communes se faciunt, no/7, inquit,

dare eis uinum, ne forte, quod saepe contingit, zia bibant ut 1240 obliuiscantur iudiciorum et mutent causam filiorum pauperis, id est ne male iudicent de Scripturis et aliter interpretentur quam expedit saluti auditorum, quos tu pauper, tu ipse mitzs et humilis corde, filios tibi ex aqua et Spiritu sancto regenerasti. Maerentes et amaro animo siue egentes atque dolentes sunt iam dicti paruuli, id 124j est humiles qualium est ille gemitus : Heu mihi, quia incolatus meus 1217 Prou. 51, 4-7.

1222 cf. Hier., Iib. int. hebr. nom. 19, 5 - CC 72, p. 82. 1230 Col. 2, 18. 1233 cf. Ps. $5916. 1239 Prou. 31, 5. 1245 Ps. 119, 5.

1224/2 (601:5: 18. 1227 Mt. 11, 25. 140:85* 1234 1 Cor. 8, r. 1235Prou-

1242 cf. Mt. 11, 25.

1213 libelli huius ^ B 1215 compatiens] causam praem. B: consolationem 77 zarg. /A, om. B! 1216 dixi] sententiam a2. zn marg. D 1220 maerentibus] morientibus / 1222 pulcherrima oz. B£ 1226 dicemus; 1230 prudentesetsapientes —- B7 — 1231inflatus l/ujc. — 1233 idest]uel.4 — 1236continuoom.B/ ^ subiunxit] atqueaitadZ.B; ^ 1239eis dare — .4 contigit; —— 1240 id est swpra /in. A

PIXr6T2

À 101

396

1250

1255

SVPER MATTHEVM

XII

frolongatus est, qui in isto saeculo renuunt consolari, et idcirco lugent, quia sponsus ab eis ablatus est. Istis date siceram, istis date uinum, id est istis aperiatur sensus, ut intelligant Scripturas, legentes legem et euangelium, et ita bibentes nunc interim consolentur ex parte donec ueniat quod perfectum est. Fateor, talium ego unus eram, quondam tam aetate adolescentiae, quam propria paruulus aestimatione, jam tunc scienter lugens, et cum beato Iob dicens : Pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est: Conceptus est homo. Noctem illam tenebrosus turbo possideat, non computetur in diebus anni, nec numeretur in mensibus. Sit nox ila solitaria nec laude digna.| Sed bibi siceram,

bibi uinum,

eo C144

modo uel ordine quo fideliter denarraui, in quo quia, ut puto, satisfeci tibi, iam nunc istorum finem faciens, interruptum subnec1260

tam siue repetam, ut compleam quod superest operis De gloria et honore Filii hominis, sperans quod in proximo te uisurus sim. Pirz46r5

1247 Mt. 9, 15.

1248 cf. Lc. 24, 45.

5c7s

1246 consolari renuunt

—

B/

1250 1 Cor. 15, 10.

1253 Iob. 5,

LIBER DECIMVS TERTIVS. Benedicta gloria Domini de loco sancto suo, ait illa, quam audiuit

IO

15

propheta, ut longe superius memorare iam coeperam, uox commotionis magnae et uox alarum animalium percutientium alteram ad alteram et uox rotarum sequentium animalia et iterum uox commotionis magnae. Ab illa commotione, o gloriosum animal, quod nwnc widemus per speculum et in aenigmate, iuxta saepe dictum flwmen Chobar, animal quattuor facierum, quae tua quattuor sacramenta sunt, scilicet incarnatio, passio, resurrectio atque ascensio, illam faciem tuam iam iuxta propositum laudare cupimus, quae recte dicitur facies leonis, uidelicet fortissimam atque inuictam uirtutem tuae resurrectionis. Eiusdem commotionis ueraciter magnae initium simul et praesagium fuit illud, quod te clamante uoce magna et emittente spiritum: ECCE VELVM TEMPLI SCISSVM EST IN DVAS PARTES A SVMMO VSQVE DEORSVM, ET TERRA MOTA EST, ET PETRAE SCISSAE SVNT, ET MONVMENTA APERTA SVNT, ET MVLTA CORPORA SANCTORVM QVI DORMIERANT, non antequam resurgeres, sed te primogenito cum terrae motu mortuorum suum

25

30

55

resurgente, RESVRREXERVNT.

Eatenus se continuerat facies leonis, agente uel patiente quod

20

erat

facie

uituli,

donec

diceret:

Comswmmatum

est, et

inclinato capite traderet spiritum, et patefacto latere per lanceam militis exiret sanguis et aqua, redemptionis animarum simul et corporum pretium. Statim et extunc, ut uerbis Sapientiae loquar: Sicut fremitus leonis ita. et ira regis et sicut vos super herbam ita et hilaritas eius. Cui, quaeso, statim ira regis, sicut fremitus leonis?

Nonne inferno et sempiternae morti diabolo tenebrarum principi, antiquo peccatori, proposito mortis? Et cui uel quibus //aritas eius, sicul vos super herbam ? Nonne omnibus sanctis siue electis, qui exspectauerant eum ab origine mundi ? |Talem fremitum tanti leonis quomodo senserunt spiritus illi, quandoquidem terra insensibilis et inanimata sensit? Mota est etenim et motu suo cum scissura petrarum fremitum illum se sustinere non posse clamauit. Econtra hilaritatem uultus eius quomodo senserunt Abraham, Isaac et Iacob et ceteri sancti, quandoquidem

et latro confitens

sicut rorem sensit ? Audierat enim paulo ante sibi dictum ab illo: XIII 2:Ez.-55;12. 9 cf. supra 1, 108.

26.

4 zb. 13. ur Gorpi5: 052: 8 cfaE zig subi io. 14 cf. Mt. 27, 5o. 18 cf. Col. 1, 18. 21 Io. 19, 30.

224b; ..234b;54. —25Ptfoui19,12. 33 cf. Mt. 27, 51.

):27cf:Col. i15. * ^29cf- Hebr. 9,

XIII, 1 lib XIII zz zarg. D, De gloria et honore Filii hominis liber XIII 7 2 Benedicta] B- oz. A sancto] zon zn Vulg. 3iam supra lin. B —.18 DORMIERANT] SURREXERVNT 44d. / resurgeres] surrexerunt D 18/19 cum terraemotu oz. B^ — 21uitulifacie — B7 — 30exspectauerunt B/ — 32et- oz. 4

À 101V

398

SVPER MATTHEVM

XII

Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradiso. Pulchre igitur dictum et ueraciter adimpletum est : Juda, te laudabunt fratres tui. Manus tua in ceruicibus inimicorum tuorum : Adorabunt te filii patris tui. 40 Catulus leonis Iuda ad praedam, fili mi, ascendisti. Requiescens accubuisti ut leo et quasi leaena. Quis suscitabit eum ? Secundum haec et his similia, quae et uox alarum animalium percutientium PL 1614 alteram ad alteram, et uox clare personat rotarum animalia sequentium, id est Scripturarum ueterum sacramentis euangelicis conso-

45 nantium, recte dicta est haec facies leonis esse a dextris. Nam facies uituli à sinistris, per quae, uidelicet sinistra, significata | est C 144V aduersitas passionis, et facies leonis, ut iam dictum est, a dextris,

5o

per quae designatur prosperitas uel gloria resurrectionis. Sinistra autem dixerim pro infirmitate assumptae humanitatis, saluo eo quod sicut resurrectio carnis eius nostris corporibus, ita et passio eius nostris animabus dextera est. Nam per passionem eius primam, quae est animarum, resurrectionem habemus, et per resurrectionem eius, resurrectionem secundam, quae corporum est, in uitam aeternam exspectamus. Sibi ergo soli facies uituli, id

55

6o

est sua passio a sinistris erat secundum quod fzistis erat anima eius et taedebat et pauebat. Nam et interim pro causa ualde necessaria dexteram eius Pater tenebat, id est fortitudinem eius differri uolebat, ut ea non iam tunc, sed opportuno uteretur tempore, iuxta quod illi in psalmo competit dicere: T'enuisti manum dexteram meam, et in uoluntate tua deduxisti me, et cum gloria assumpsisti me.

Nam

et si cuiuslibet

sancti uel iusti uox

ista esse potest,

nihilominus et multo magis ex persona huius eam intelligi decet. Nam reuera iuxta quod ipse orans dixit: Verumtamen non mea uoluntas sed tua fiat, Deus Pater manum eius dexteram tenuit, 65 Deus Pater sua uoluntate illum oboedientis repressit ad tempus fremitum leonis. Qui paulo ante, scilicet postera die quam passurus,

J]o

ingressus

est ciuitatem,

leuiter

se excutiens

cum

paruo

flagello, quem fecit de resticulis, tantam multitudinem uendentium et ementium de templo eiecit, et mercimonia siue lucra eorum cum cathedris euertit. Et deinde cum traderetur, dicendo :Quem quaeritis, ego sum, cunctam cohortem praesidis et ministros pontificum cum traditore prostrauit. Eo usque tenuit dexteram illam, ut non saltem descenderet de cruce, dicentibus Iudaeis :S7

rex Israhel est, descendat nunc de cruce et credimus ei. Postquam 75 igitur tenuit

manum

31.162524:

dexteram eius, et in uoluntate sua deduxit

38 Gen. 49, 8-9.

42/43 Ez. 5, 15.

47 cf. supra 7, 1022. 55 Mc. 14, 34. 55. 66 Mc. 11, 15. 70 Io. 18, 7.8. 71 ib.6.

59 Ps: 72-2473 Mt. 27, 42.

45 cf. Ez. 1, 1o. 63 Lc. 22, 42. 75 Ps. 72, 24.

43animalium C — 46sinistra supra /in. A 48quae]quam; X 56et?oz. ! 60inom.! ^ assumpsisticorr. supra suscepisti /4B, suscepisti / V/ujg. — 62 eam swpra [im. C — 64 dexteram eius - .4D —— 71cunctam]totam B/ — 75 igitur] ergo B

SVPER MATTHEVM

XII

399

eum, fecit et quod protinus sequitur, et cum gloria assumpsisti me, id est, a mortuis gloriose suscitasti me. Nunc iam suprascripto prophetiae capitulo, sermo attentius innitatur, et secundum uerba ipsa, quod ad iam dictum fremitum

8o

leonis pertineat, aliquid loquamur. Ef audiwi, inquit, post me uocem commotionis magnae : Benedicta gloria Domini de loco sancto $40, et cetera, ut supra. Sicut hic in: prophetia semel et iterum auditam habemus uocem commotionis magnae, sic et in illo

PL 1615

fremitu leonis, scilicet et in descensu ad inferos et in resurrectione 8^

9c

Iesu Christi factum esse terraemotum narrat ueritas euangelii, quem uidelicet terrae motum iam supra diximus magnae commotionis initium fuisse simul et praesagium. Initium, quia protinus cum ipso terraemotu ablatum est ab eis omne caeleste praesidium, clamantibus, ut Iosephus quoque testatur, praesidibus templi uirtutibus : Transeamus ex his sedibus. Praesagium, quia uidelicet in eo uidelicet in eo quod uelum templi scissum est, nobis quidem reuelatio caelestium mysteriorum, sed illis scissura ueli cum scissura petrarum praesagium fuit impacabilium seditionum,

quibus extunc inter se discissi sunt, excitantes etiam contra 9 V^ semetipsos Romani imperii terraemotum. Hanc denique partem

fremitus leonis simul memorare libet quoniam et alius propheta,

uidelicet Amos, ita incipit : Dominus de Sion vugiet et de

Hierusalem

dabit uocem suam, et luxerunt speciosa pastorum, el exsiccatus est uertex Carmeli. Quaenam fuerunt illa speciosa pastorum, nisi illa, de pulcherrimo templo lucra |pontificum siue sacerdotum ? et quid A 102 uertex | Carmeli quod interpretatur scientia circumcisionis, nisi C 145 superbia iudaici populi, carne quidem circumcisi, sed corde et auribus incircumcisi? Lwxerunt ergo, ait, speciosa pastorum et exsiccatus est uertex Io ^

Carmeli, id est desolata ciuitas est et templum,

super quo gloriabantur pastores illi dicentes: Templum Domani, templum Domini, templum Domini est, et ablatus est a Iudaeis omnis uiror gratiae spiritualis, mandatum quippe est nubibus, ne pluerent imbrem super illum superbiae uerticem, mandatum est apostolis, ut excusso puluere pedum in eos, ipsi ad gentes transirent. Istae sunt quattuor partes illius commotionis magnae, cuius uocem, ut praemissum est, sanctus Hiezecihel audiuit post se. Nam

Dominus

de Sion

rugiet, hoc recte intelligitur,

Dominus

80 Ez. 5, 12. 90 Iosephus Flauius, De £e//a Ind. 5, 1, 1, 2 (Hier., In Mr. 4, 1805 - CC 77, p. 275). 97 Amos 1, 2. 101 Hier., ILzb. znf. hebr. n072. 41, 11 CC 72, p. 110. 102 c£. Act. 7, 51 (ler. 6, 10; 9, 26). 105 Ier. 7, 4. 107 cf. 12.1596; 108 cf. Iac. 5, 17. 109 Mt. 1o, 14; Lc. 4, 25 (3 Reg. 17, 1). 112 Amos 1, 2.

76 suscepisti B/ 85/86 narrat zgz£ motum 4. £ 92 ueli] templi D 93 implacabilium ACD 97 ita] taliter B7 98 suam] sui C 101 scientia] cognitio Hier. 104 est ciuitas — BD; . 110 sunt supra Zn. A

400 IIj

SVPER MATTHEVM XIII"

tamquam leo siue catulus leonis infernum confringet, et ante faciem eius mors fugiet, iuxta illud, quod iam supra memini, catulus leonis Iuda, ad braedam, filimi, ascendisti. — Et de Hierusalem dabit uocem suam, id est incipiendo ab Hierusalem praedicari

faciet in nomine suo cunctis gentibus paenitentiam.

Eiusmodi

autem uox Domini, scilicet praedicatio euangelii, numquid non et I20

I2 ^

ipsa rugitus leonis est? lwstitia enim Dei in eo reuelatur, ait apostolus : Reuelatur enim ira Dei de caelo super omnem impietatem et. iniustitiam hominum, eorum qui ueritatem. Dei in iniustitia detinent. Differunt tamen praesenti loco rugitus Domini et uox ipsius quam dedit. Rugitus namque solus infert terrorem, uox autem loquelam exprimens cum terrore habet etiam doctrinae rationem. Et Dominus nimirum super infernum solummodo rugiit et rugitu suo mortem exterruit atque fugauit, mundo autem, id est cunctis gentibus uocem suam dedit, doctrinae rationem expressit,

130

uocem, inquam, suam, scilicet loquendo in euangelio per semetipsum qui prius dederat uoces Moysi et prophetarum. Hinc est uel fuit illa supra dicta commotio magna. Conturbatae sunt gentes, ait psalmista, et inclinata sunt regna, dedit uocem suam, mota est terra. Nec uero simplex commotio illa. Nam alii moti sunt ad persequendum, alii ad agendam paenitentiam credendo iudicium futurum, secundum uocem alarum animalium, alteram ad alteram bercutientium, et secundum uocem rotarum animalia sequentium. Altera namque ad alteram ala percutitur, quia duo sunt aduentus leonis huius, et alter de altero confirmatur ; secundus in quo iudicaturus

est de primo, in quo est iudicatus. Magna et fortis percussio alarum huiusmodi et percussionis uox ualde terribilis. Exempli gratia, 140 cum dicit: Amodo uidebitis Filium hominis uenientem in nubibus caeli. Et angeli dicunt: Sic weniet, quemadmodum uidistis eum euntem 1n caelum, quod profecto testificatur uox rotarum, uox legis et prophetarum et psalmorum, tunc erit et alia commotio magna, quando sic ueniet ille iudicaturus. Nar et uirtutes caelorum 14j mouebuntur. Vnde non otiose repetiuit, quod iam semel dixerat, ef uocem commotionis magnae. Haec pro illo terraemotu dicta sint, quia uidelicet et quod eo moriente et quod eo resurgente terraemotus factus est, magnae commotionis signum fuit, de qua pro rerum magnitudine nulla potest lingua sufficienter eloqui. Quae tandem uel quid est illa gloria Domini, quam praedicat et 150 benedicit, tam animalium quam sequentium rotarum omnis uox, dicendo : Benedicta gloria Domini de loco sancto suo ? Quid, inquam, 115 Gen. 49, 9; Amos r, 2. WEzoaea140 Mt. 26, 64.

32-12:

152 ip.

115 ascendisti fili mi ^ B£

123 terrorem] timorem /

119 Rom. 1, 17. 141 Act. 1, 11.

120 zb. 18. 130 Ps. 45, 144 Mt. 24, 29. 145 Ez.

119 est rugitus leonis — .4, est supra lin. A

143 alia] illa AD

150 gloria illa — B;

PL 1616

SVPER MATTHEVM

XIII

40I

est gloria ipsa | cui maxime propositum nostrum intendit, in CAT praesenti opere De gloria et honore Filii hominis? Quo alio nomine, ut melius possit agnosci, huncupanda est gloria Domini ? Nempe isto nomine quid est ueritas Domini? et ipsa ueritas Domini, quid est nisi Verbum Domini ? Verumtamen causa postulat, et causam dicturi sumus, cur ipsum Verbum Domini, in quo

160

170

gloriatur Dominus, libeat praesenti loco nuncupare ueritatem Domini. Cum staret ante praesidem sub iudicio ipsum incarnatum Verbum Domini et interroganti ac dicenti: Ergo vex es tu? respondisset: T'u dicis, quia vex ego sum, statim causam suam, causam aduentus siue incarnationis suae taliter edixit: Ego 2n hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium perhibeam ueritati. Omnis qui est ex ueritate, audit meam uocem. | Magnum ualde capitulum et in breui sermone sensus pergrandis, quem si assecutus es, tunc reuera scienter dicas : Benedicta gloria Domini. Vt ergo clarescat ipsa ueritas, quanta sit gloria Domini, et quam gloriosum opus huius Filii hominis, moriendo et resurgendo testimonium perhibere uel perhibuisse ueritati, primo consideranda est ipsa facies ueritatis qualis sit. Non enim hic uulgariter

À. 102V

nomen ueritatis debet accipi, id est eo modo tantum, quo nominari

175

solet in nostris quoque communibus uerbis, iuxta quem modum PL 1617 ethnicus quoque siue comicus ille ueritatem nominare potuit, dicens: Obsequium amicos, ueritas odium parit. Vnde ergo uel per quid iuuari melius possis ad cognoscendam faciem ueritatis, quam ex eo quod illi oppositum est, scilicet ex inconstantia uanitatis?

18o

dicantur et sint: 185

Cuius, quaeso, uanitatis?

est enim tam

amplum nomen uel significatio uanitatis, ut non solum phantasmata diaboli, qualia fecerunt magi in Aegypto coram Pharaone contra ueritatem Dei ; uerum etiam cuncta quae fiunt sub sole, uana Vanitas uanitatum,

dixit Ecclesiastes, wanitas

uanitatum, et omnia uanitas. Et post enumerationes multorum, quae fiunt sub sole : Vidi, inquit, (n omnibus uanitatem et afflictionem anima, et nihil permanere sub sole. Nimirum cuncta quae non

permanent, propter hoc ipsum quia non permanent, uana esse iudicauit;

uerumtamen

ut haec uana

iudicentur,

seu uanitatis

arguantur, non tam temporalis conditio ipsorum quam cupiditas 190

meretur hominum ; qui nimirum uani et falsi sunt, dum in eorum

usu siue affluentia beatitudinem

sibi constituere praesumunt.

156 Ps. 116, 2. 161 Io. 18, 57. 163 zb. 181 Ex. 7, 115; 8, 7. 18. 182 Eccle. r, 14.

160 sub iudicio ante praesidem — -4BD7 Bt 170 perhibere testimonium « 4D nihil supra Zn. C 188 uana] esse a4d. B:

176 Terentius, 7Azdr. 1, 1, 41. 183 Eccle. 1, 2. 185 ib. 14.

— 1612ac|et/ ^ 167 scienter oz. 185 sub sole fiunt — B: 186

402

SVPER MATTHEVM

XIII

Denique et aedificare domos et plantare uineas, et facere hortos et pomeria possidere, seruos et ancillas multamque familiam habere, armenta

205

210

quoque

et magnos

ouium greges,

aurum

et argentum

et

substantias regum et. prouinciarum et cetera huiusmodi, sancti quoque patres, Abraham, Isaac, et Iacob, et Iob et Dauid possidere potuerunt, nec tamen ea possidendo in uanitate ambulauerunt. Ad summum, widit Deus, inquit Scriptura, cuncta quae fecerat, et erant ualde bona. Et de cibis apostolus loquitur, quia omnis creatura Dei bona est, et. nihil reiciendum quod. cum gratiarum actione percipitur. Ergo ut uana iudicentur, non ipsorum natura, sed male utentium facit affectus, quando nimium uel superuacue diliguntur, uidelicet prae concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et superbia uitae. A quibus nos reuocans Iohannes apostolus : Quoniam, inquit, omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et superbia |uitae : quae non est ex Patre, sed ex mundo est, el mundus transit et concupiscentia eius. Remota igitur mediarum multitudine uanitatum, summam uanitatem et quae recte dicatur uanitas uanitatum explorare libet, quatenus ex deprehensione illius uictae partis notior fiat haec pars uictrix, scilicet ueritas Dei uictoriae laudem adepta per testimonium huius Filii hominis, quemadmodum

dixit, ut supra

iam memini: Ego in hoc natus sum et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium perhibeam ueritati. Explorata est et ipsa est altitudo 215 Satanae, quemadmodum dicunt, ait Iohannes apostolus, subauditur, hi qui eum cognouerunt uel stulte admirati sunt. Explorata est, inquam, maxime a sanctis prophetis. Nam in Hiezecihele Deus exprobrat illi sub nomine Pharaonis regis Aegypti: Ecce, inquit, ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne, qui cubas in medio 220 fluminum tuorum, et dicis, meus est fluuius, et ego feci memetipsum, et cetera, usque eo quod dixeris : meus est fluuius, et ego feci eum. Quid, rogo, est dicere istum draconem magnum : Mews est fluuius, et ego feci eum, nisi dicere, meum est genus humanum, et ego feci illud? Et unde putas illi altitudini Satanae quod hoc audeat 225 dicere? Puta quod proinde glorietur sic, tantumque sibi arroget, quia nequissimus uenenator per os serpentis sibilans radicem nostrae originis in primis parentibus uitiauit, ut tam multiplex

17.

192 cf. ib. 2, 4 ss.

198 Gen. 1, 51.

199 1 Tim. 4, 4.

21310.19,57.

—214Apoc.2,24.

218Ez.29,5.

cESRomvrm

r6.

195 et!] ac B£ V/ujg. in marg. AA 206 est om. ln..A — 214altitudinem aoz.! 221fluuius quod] ut B7

C 146

205 1 Io. 2, 16-

221ib9.

226

196 et lobom..ACD 204/206 a quibus usque uitae D —— 208 remota] semota BD? — 209 uanitas supra Vg. — 216 hisupralim..A — 217 inquam est — B7 meusest — B/ — 223humanumgenus — B; — 225

PL 1:618

SVPER MATTHEVM

XIII

403

ultra numerum succresceret propago generis humani, supra numerum, inquam, eorum, quos Deus fraesciuit et praedestinauit regni 230

240

sut consortes fieri, quosque in benedictione iussit nasci, benedicens

enim dixit : Crescite et multiplicamini. Nam reuera nisi intercessisset praeuaricatio auctore illo serpente maligno, non dixisset Deus ad mulierem: Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos, nec profluxisset ex carnis liquore tantus fluuius tanta superfluitate abundans, immo superabundans humanum genus. Sic uanus et mendax ille nebulo malignus, ut proinde ausus |sit dicere meus est fluuius et ego feci eum, ausus sit dicere se factorem humani generis, pro eo quia uitiator est humanae originis. Qualis autem, quam mala semper intentio fuerit uel sit, in operatione tanti aduersarii in omni wiriule et signis etl prodigiis mendacibus, etl in omni seductione iniquitatis, quorum primum illud ex Scripturis agnouimus, quod serpentem ingressus et per os eius locutus stultam

A 103

mulieri admirationem fecit eamque seduxit ; ultimum quod homiDE] EN ^

nem peccati, scilicet Antichristum, ingressurus est et seducet eos, qui iuste pereant, eo quod caritatem ueritatis non receperunt et credentes mendacio iudicentur omnes qui non crediderunt ueritati, sed consenserunt iniquitati, qualis, inquam, intentio eius sit uel

250

fuerit, operae pretium est, et ad praesens negotium pertinet hic breuiter edicere, ut, sicut propositum est, per hoc oppositum bonam et utilem intentionem Dei clarius queamus agnoscere. Haec nimirum eius intentio fuit, quae nunc frustrata est per lesum Christum, ut creatura cognoscere non posset creatorem suum. Quam ob causam ? Videlicet, quia cognoscere illum uita aeterna est, quam ille Deo mortuus et mortis auctor omnibus inuidet. Econtra intentio Dei in omni operatione suae bonitatis, /» omni

uirtute et signis et brodigiis ueracibus in omnibus quas condidit Scripturis ueritatis haec fuit et est, ut creatura creatorem suum in ueritate cognosceret. Quam itidem ob causam? Nimirum quia cognoscere illum uita aeterna est, quam ille nobis cupit, quia 26o

PL 1619

bonus est : |Nam Zaec est wita aeterna, inquit Filius ad Patrem, «t C 146v

cognoscant te solum uerum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Causa ista uere magna est et digna Deo, propter quam uoluerit cognosci et glorificari et admirabilis fieri magnumque certamen 228 cf. Rupert., [z ez. Io. 9, 2092 - CCCM 9, p. 527 ; ib. 14, 1045 p. 781 (Greg., Hom. in euang. 2, 34 - PL 76, 1249 C ; Aug., De correptione et gratia 13, 39 - PL 44, 949). 229 Rom. 8, 29 co//. Esth. 16, 13. 231 Gen. 1, 28. 233 Gen. 5, 16. 240 2 Thess. 2, 9-10. 250 cf. supra 2, 575. 253 cf. infra 15, 260. 254

CLOSE AGO SENS:

260 Io. 17, 5.

232 praeuaricatio] culpa zz zarg. D serpente illo ^ 4, sed corr. 233 tuas 4pralim..A ^ nec]non B; — 236nebuloille — B/ — 236/237 meus usque dicereoz. B? — 237factoremse —— B/ — 239sit intentio uel semper fuerit — B/ 242serpens B — 245etom.B: — 249edicere]edere D — 251 intentio eius —- ABDt . 263/265 glorificari 4sque cognosci supra Jin. C

404 26

^

SVPER MATTHEVM

XIIT

suscipere contra illam intentionem diaboli, quo posset uincendo illum melius cognosci, eo quod fructus cognitionis eius uita aeterna creaturae sit. Quemadmodwm lannes et M ambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt ueritati homines corrupti mente, reprobi circa fidem, sed ultra non proficient. Insipientia enim eorum manifesta. erit omnibus sicut et illorum fuit. Igitur ut certamen peramplum atque

270 diutinum,

diffusum

in uniuersitate

melius

per compendium,

perspicias in parte, sit tibi Pharao ille carneus tamquam spiritualis Pharao diabolus, sit illa localis Aegyptus tamquam totus mundus, sicut Israhelitae peregrinantes in illa Aegypto tamquam omnes

electi Dei, degentes captiui in hoc saeculo, sicut omnes

temporis illius Aegyptii tamquam omnes homines reprobi, et a Deo alieni, sicut illi duo magi tamquam omnes ministri Satanae,

285

290

295

quicumque restiterunt ueritati, maleficiis seu quibusdam arcanis et incantationibus maxime armati, sicut Moyses et Aaron tamquam omnes sancti et prophetae uel iusti, quicumque doctrinam uel ministerium ueritatis assecuti ad hoc missi sunt et in hoc steterunt, ut testimonium perhiberent ueritati. Quo tendebat Pharao, uocans sapientes et maleficos, ut facerent etiam ipsi per incantationes Aegyptias et arcana quaedam similiter ut Moyses et Aaron, proicientes singuli uirgas suas, quae conuersae sunt in dracones: et conuertentes aquas in sanguinem, et educentes ranas super terram Aegypti, similiter ut Moyses et Aaron, licet ultra proficere non potuerint. Quo tendebat, nisi eo ut dominus deus Hebraeorum dicere non posset quod dicebat : V! scias quod non sit similis mei in omni terra? At ille et magi ipsius restiterunt quidem ueritati, sed ultra non profecerunt, et insipientia illorum manifesta fuit, dum per immolationem agni tandem effectum est, ut

cantare liceret Israheli : Quis similis tui in fortibus, Domine? quis similis tui, magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis et faciens mirabilia? Iuxta hunc modum qui spectatus est in parte spectandum est et in uniuersitate. Quo enim tendebat spiritualis Pharao

diabolus,

adhibens

et subordinans

sibi per

mundum

uniuersum templa et sacerdotes arreptitios siue fanaticos, magos et aruspices, poetas quoque turpium numinum declamatores, similiter, ut putabat, sicut Deus, immo plures quam

300

tantum

in una gente habebat

prophetas

Deus, qui

et sacerdotes?

Quo

tendebat nisi eo, ut nesciret mundus, nebula eius obtenebratus,

illud quod scire uita aeterna est, scilicet quod non sit Deus, nisi 266 2 Tim. 5, 8-9.

266 lIannes] autem resistunt ueritati - C omnis 7 276 sicut] prophetaesanctietuel BCt, supra lin. A, addo

288 Ex. 9, 14.

292Ex/ r5) x1

297 cf. Ier. 29, 26.

praem. Vulg. 267 homines 72 marg. A homines — 272sit]sic B/ — 273sicut]sic B/ — 274 sicut] sic Bz, sic B7 27] seu] siue B£ 278 sicut] sic B7 279 /4D ^ 287potuerunt/ ^ eoow..AC 299 qui oz. qui in marg. t 300 habebat zz marg. A

SVPER MATTHEVM

XIII

405

unus? Non propositum nobis est demonstrare, sed neque scire PL 1620 licet, quibus modis, quibus artibus homines corruptos mente in 29 suum sensum deduxit, qui nisi corrupti sua sponte fuissent et uoluptatum amatores odiumque ueritatis habentes, non tam facile, non tam curiose tantum creaturae Dei admisis|sent adulte- A 103V rum, non ignorantes iniquum esse et impium, cum illo habere pactum, sed plane scientes et tamen obsequentes propter illum, 310 quem nimis diligebant, temporalem huius mundi successum. Exempli gratia : Numa Pompilius, tertius a Romulo rex, sacrorum Romanorum institutor, conscriptas eorumdem |sacrorum causas, C 147 ipse quidem, quoad uixit, penes se habuit, sed nec populo nec senatui nec saltem ipsis sacerdotibus eas innotescere uoluit. 3I I Constat quippe quia curiositate illicita ad ea daemonum peruenerat secreta, quae ipse quidem scriberet, ut haberet unde legendo commoneretur, sed quamuis rex esset, qui minime quemquam metueret,

scire

neminem

uoluit,

ne

homines

nefaria

doceret,

uiolare autem timuit, ne daemones iratos haberet. Obruit ergo ubi tutum putauit, scilicet in sepulcro suo, cui propinquare aratrum non posse credidit, quod tamen factum est. Nam cuiusdam Terentii bubulcus; cum iuxta sepulcrum eiusdem Numae aratrum traiceret, libros illos ex terra eruit, et in urbem ad praetorem 32

^

pertulit. At ille cum inspexisset principia, rem tantam detulit ad senatum. Vbi cum primores quasdam causas legissent, cur quidque in sacris fuerit institutum, eosdem libros, ut praetor combure-

ret, tamquam religiosi patres censerunt. Sed redeamus ad rem. Quam uano tumore afflatus ille Satanas, sibimet applaudebat, eo quod effecisset, ut non solum cetera Dei opera, quorum sub sole nil permanet, ait Ecclesiastes, uerum etiam ipse homo ad imagi-

nem Dei factus uanitatis argui posset, ita ut Scriptura quoque diceret: Homo uanitati similis factus est, dies eius sicut umbra praetereunt. Item: Verumtamen uniuersa uanitas, omnis homo uiuens. Et iterum alia Scriptura dicit : Homo natus de muliere breui uiuens lempore repletus multis miseriis, quasi flos egreditur. et conteritur et fugit uelut umbra el numquam in eodem statu permanet. Effecerat quippe homini duas mortes, alteram animae, alteram 311/327 Aug., De ciu. Dei 7, 34 - CC 47, p. 214 non ad uerbum et ordine inuerso 332 Ps. 145, 4. 329 Eccle. 2, 11. (Varro, De cultu deorum - opus deperditum). 333 Ps. 38, 6. 334 Iob 14, 1-2.

305 sensum oz. B£, addo ius in arg. ! — 307 admisissent creaturae Dei ^ Bf adulterium B^ — 310 nimie D — 311Pompilio C — tertius] lege secundus 312 constitutor B7 Vide Aug. de ciu. Dei lib. 5 c. 9;item lib. 7 c. 34 n zar. ! 315/316 secreta peruenerat /4D —— 317 commoueretur 7 earundem C sed] tamen add. ? — 321 posse non — B/, non oz. ACD, posse supra lin. A tamen]et.4CD ^ 324detulit D — 327censuerunt BD — 328 inflatus Bt repletur; ^ quasi]qui praem. Br(V'wig.) — 337 335uiuens;wpra/m..A homini] huiusmodi 7

406

SVPER MATTHEVM

XIII

corporis, secundum illam mysticam similitudinem in Aegypto, ubi sicut iam supradictum est, magi coram Pharaone, cum duo essent,

340 proiecerunt singuli uirgas suas quae uersae sunt in dracones,

nescientes futurum, quod uirga Dei uirga Aaron uersa in colubrum deuoraret uirgas eorum. Vnam quippe solummodo quae carnis est, mortem, homini Deus bene prouidus intulit, dicendo: Ne forte sumat de ligno uitae et uiuat in aeternum, emittens eum de paradiso,

345

et dicens ei: Quia terra es, et in terram ibis. Verumtamen et ipsa mors carnis non minus quam mors animae auctori diabolo ascribenda est, quia propter peccatum, cuius ille auctor exstitit, utraque mors in hunc mundum subintroiuit. Itaque uanus male gloriabatur,

DIO

quod. optimam

Dei

creaturam,

scilicet

PI 1621

hominem,

quasi uictor uanitati et morti subiecisset, ignorans futurum, quod, sicut iam dictum est, uirga Dei uersa in colubrum uirgas contrarias

deuoraret, id est mors carnis diuinitus prouisa utramque generis humani mortem euacuaret. Quam iusto econtra dolore interim omnis creaturae angelicae et humanae pars electa dolebat, bene 355

aemulans pro sui creatoris honore, eo quod opus eius nondum ita esset

consummatum

in ueritate,

ut obstrueretur

os nebulonis

illius, gloriantis quasi pro uictoria, tamquam omnino et irrecuperabiliter auertisset propositum Dei, parte angelorum detracta et uitiata omni creatura humana. Hinc Iohannes in Apocalypsi cum 360 praemisisset : E? nemo poterat in caelo, neque in terra, neque subtus terram, aperire librum, neque respicere illum, et ego, inquit, flebam multum, quia nemo dignus inuentus est aperire librum, nec uidere eum, denique in persona flentis Iohannis uniuersitatem intelligimus, et eorum qui erant in caelo, scilicet angelorum sanctorum, et 365 eorum qui erant in terra, scilicet hominum iustorum in quacumque | generatione uiuentium, et eorum qui erant subtus terram, C47 uidelicet mortuorum fidelium, qui apud inferos longum uidendi gloriam Dei habebant desiderium. Omnes itaque dolebant tanto dolore, quantum

ille Iohannis fletus debuit significare eo quod

nemo dignus inueniretur aperire librum et soluere signacula eius, id est adimplere sacramenta salutis nostrae uel promissa quae in Scripturis ueritatis clausa continebantur. Ab aliquo |similitudinis A 104 capiamus argumentum. Cum ille Philistheus Golias stans clamaret aduersus phalanges Israhel, et diceret : Quare uenistis parati in 270 Broelium ? numquid ego non sum Philistheus, et uos serui Saul? e

343 Gen. 5, 22. 729. 348 cf. Rom.

345 Gen35; 195 Bccli? 3.020 5022207: 345 cf. infra 15, 5, 12. 360 Apoc. 5, 3-4. 374 iS mares:

338 mysticam illam — D ubi]juel; ^ 343 Deus homini — B hinc sermo habenda potest in agenda mortuorum n zzarg. A zanu posteriori — 348 subintrauit/ ^ 358propositum Deiauertisset » 4D 359 humana supra lin. A 364 scilicet] id est B^ — sanctorum angelorum — B£ 372 aliqua B7 similitudine B/ 374 aduersus] ad A in] ad D

SVPER

MATTHEVM

XIII

407

eligite ex uobis uirum et descendat ad singulare certamen mecum, haec et cetera eiusmodi, iactaret se dicens : Ego exprobraui agmini-

bus Israhelis hodie : nimirum dolebant omnes uiri Israhelitae, quia nemo inueniebatur qui auferret hoc opprobrium ab Israhel, cum procederet idem Philistheus mane et uespere, et staret quadraginta diebus.

Fugientes omnes a facie eius timentes eum

ualde, et

dicentes alter ad alterum: Ad exprobrandum Israhel ascendit, ad exprobrandas acies Dei uiuentis. Quid autem erat opprobrium siue exprobratio unius hominis, pro causa eiusmodi in comparatione 385 tantae rei, tanti aduersarii, dicentis: Deus ego swm et in cathedra

Dei sedi, et meus est fluuius, et ego feci ewm, scilicet genus humanum? Si ergo dolore iusto dolebant omnes Israhelitae propter unum talem Philistheum, et propter illud tale opprobrium Israhel, quia non habebant uirum qui descenderet ad singulare certamen, 999 quanto magis iure dolebant omnes sancti et homines et angeli, pro gloria Dei, eo quod non haberent, qui pugnaret contra talem tantumque aduersarium diabolum, secundum iam dictam similitudinem Iohannis multum flentis, eo quod nemo inuentus esset,

neque in caelo, neque in terra neque subtus terram dignus aperire librum uel respicere eum. Igitur Dominus,

Pater Verbi aeterni, et Deus totius consolatto-

iis, qui non statim, sed post quadraginta dies illius opprobrii, cum iam bene experti essent omnes Israhelitae quod non deberent confidere in uiribus suis, misit eis paruulum Dauid, quem prouide-

40

^

410

rat sibi regem in filiis Isai, in quo experimentum faceret uirtutis nominis sui, dicente: T'w uenis ad me cum gladto et hasta et clypeo, ego aulem uento ad te in nomine Domini, ut sciat omnis terra quia est Dominus Deus Israhel et nouerit uniuersa ecclesia haec quia non in gladio nec in hasta saluat Dominus, ipsius enim est bellum. Ypse non statim post uerbum promissionis, sed post quadraginta generationes quarum prima in ipso Abraham, quadragesima reputatur in Ioseph, misit filium suum Iesum Christum, sicut ait apostolus, in plenitudine temporis, qui nos saluaret non in gladio neque in hasta, sed in sua humilitate et patientia. Quis ita futurum crederet, quod talis ille paruulus de domo patris cuius pascebat oues assumptus taleexperimentum daret uirtutis seu nominis Domini ? Numquam enim sic contigerat in Israhel. Sed nec quisquam eatenus prodierat 371 ib. 10. 382 ;b. 25. 385 Ez. 28, 2 coll. 29, 5. 405 Mt. rz, 1. 20. 407 Gal. 4, 4.

401 1 $m. 17,45. 47.

huiusmodi 376 mecum oz. ABD: —— 377 haec] et post praem. /ABDt . 380praecederet B/ — 381fugiebant ABD? —— 393 esset inuentus — B/ 394 in terra neque oz. ^ . 402/403 est usque quia oz. B^ — 403 Dominus Deus Israhel] Deus in Israhel V/z/g. — 404 ipsius enim est bellum oz. 7 — 405 generationes quadraginta ^ B/ ^ 407 lesum ow. B/ ^ ubi uenit plenitudo temporis misit Deus lg. 408 nos oz. B; AD

PIESI622

408

SVPER MATTHEVM

ex cunctis

hostibus

Israhel,

qui multi

XITI fuerant,

qui taliter ad

singulare certamen prouocaret et talem conditionem proponeret: 415 Si quiuerit pugnare mecum et percusserit me, erimus uobis serui ; si autem braeualuero el percussero eum, uos serui eritis et seruietis nobis. Itaque uenerabilis in puero eausa, propter quam se periculo dedit, spem firmissimam habens in nomine Domini quod auferret opprobrium ab Israhel, scilicet ut ultra non dominarentur aut 420 praeualerent

| eis Philisthiim, uenerabilis, inquam, causa quam

C 148

dixit, ut sciat omnis terra, quia est Dominus Deus Israhel, et nouerit uniuersa ecclesia haec, quia nom in gladio mec im hasta saluat Dominus ; ipsius enim est bellum. Similiter quis, nisi cui Deus reuelauerat per spiritum suum, existimare uel sperare posset quod 425 homo mortalis per omnia nostrae naturae in Deum in ipsa sui conceptione assumptus in hoc nasciturus, et ad hoc esset 2n mundum uenturus, 4 tale testimonium perhiberet ueritati, quemadmodum

dixit, quod iam superius memini: Ego zn hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium perhibeam ueritati. Quale enim uel

430

455

quomodo

et cuius

rei testimonium

perhibuit

ueritati,

scilicet

Verbo Dei, Verbo Deo qui illum assumpsit? Nimirum fidele testimonium perhibuit, id est experimentum in semetipso dedit, quod ueritas quae non est aliud quam ipsum Verbum Dei, non minus in humilitate seu infirmitate mortalis naturae quam in maiestate seu fortitudine diuinitatis suae, non minus in profundo inferni quam in altitudine caeli, esset insuperabilis, infatigabilis, incommutabilis. Huius rei testimonium perhibuit ueritati morien- PL 1625 do, ad infernum descendendo, a mortuis resurgendo, et in caelum

unde uenerat ascendendo, ut sciret omnis creatura angelica et 440 humana per hoc experimentum, quia uerbum Domini manet in aeternum, quia ueritas Domini manet in aeternum ; et hoc sciendo ipsa quoque creatura uiueret in aeternum, nam Zaec est, inquit, uita aeterna, ut cognoscant te solum uerum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Cuius umquam oculus hoc uidit? Cuius auris

445 audiuit ? Cuius 2n cor hominis ascendit, quod taliter deberet fieri, nisi prophetarum paucorum, quibus Deus per spiritum suum reuelauit ? Vt de hominibus taceam, numquid uel sancti totum hoc sacramentum sciebant omnes angeli? Denique apostolus dicit : Mihi minimo omniwm |sanctorum data À 104V 450 est gratia haec, in gentibus euangelizare inuestigabiles diuitias Christi, et llluminare omnes, quae sit dispensatio sacramenti abscon415 1 Sm. 17, 9. 418 zb. 45. 421 1 Sm. 17, 46-47. 435 cf. Is. 7, 11. 440 Is. 40, 8 co//. Ps. 116, 2 sec. Hebr. 444 cf. 1 Cor. 2, 9-10. 449 Eph. 5, 8-11.

428 Io. 18, 57. 442 Io. 17, 5.

413 qui taliter] taliter ut B7, qui zz arg. A 416 praeualuero] ego fraez. Vulg. 420 qua D 421 terra supra lin. A 425 mortalis homo ^ B 441 quia ueritas 4544€ aeternum oz. £, in marg. A 450 euangelizare supra Jin. A

SVPER MATTHEVM

455

460

XIII

409

diti a saeculis in Deo qui omnia creauit, ut innotescat Principibus et potestatibus in caelestibus, per ecclesiam multiformis sapientia Dei, secundwm praefinitionem. saeculorum. quam fecit in. Christo Iesu Domino nostro. Non dixit ut innotescat ecclesiae per principatus et potestates quae sunt in caelestibus, quod minus mirum uideretur, sed ut innotescat per ecclesiam principibus et botestatibus quae sunt in caelestibus multiformis sapientia Dei, quam fecit im Christo Iesu, ita uidelicet ut uidentes glorificatum caput eiusdem ecclesiae admirentur et dicant: Quis est iste qui wemit de Edom, tinctis uestibus, de Bosra ? iste formosus in stola sua gradiens in multitudine fortitudinis suae. Et alibi: Quis est iste vex gloriae, quis est iste vex gloriae? Quorum ne omnino ignoremus, admiratione quod uere digna sit, consideremus, quoad possumus, rem tanti sacramenti,

465 quod a saeculis absconditum innotuit eis, secundum uerba beati apostoli: Data est mihi, inquit, gratia haec euangelizare inuestigabiles diuitias Christi, et cetera, Pulcherrimas et ualde pretiosas diuitias Christi, quas

haec ipsa in gentibus ut supra. eidem filio

suo thesaurizauit diues Pater Deus, qui omnia creauit, quas alias

470 uult intelligi, nisi eas quas continet gazophylacium Dei, gazophy-

475

lacium euangelii eiusdem Iesu Christi ? Quas enim alias inuestigabiles diuitias ipse, qui haec loquitur, apostolus in gentibus euangelizauit? Ergo diuitiae Christi, diuitiae inuestigabiles sunt omnes gratiae uel dona Spiritus sancti, |omnis habitans in eo corporaliter plenitudo diuinitatis, j/enitudo gratiae et ueritatis, quia. uidimus, ait euangelista Iohannes, gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum, subauditur, uidimus eum, gratiae et ueritatis. De huiusmodi

480

C 148v

diuitiis aliqua dicturi, prius dicendum arbitramur de

illa dispensatione sacramenti absconditi, immo et ante de ipso sacramento abscondito a saeculis quoniam ita dixit : Et illuminare omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis aeternis in Deo, qui omnia creauit. Cuius quaeso, de absconsione sacramenti haec dicit ?Cognito namque sacramento siue absconsione sacra-

menti, tunc demum sine scrupulo uia sese ostendit ad cognoscen485 dam eam de qua dicit sacramenti dispensationem, et ?iluminare

omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi. Quid ergo hic intelligi uult nomine sacramenti absconditi a saeculis, subiungendo, in Deo qui omnia creauit? An forte causam ipsam secretam, propter quam Deus omnia creauit ? Non enim frustra uel otiose, 490 talem praesenti loco relationem fecit, dicens ?m Deo qui omnia 460 Is. 65, 1. 475 Io. 1, 14.

462 Ps. 25, 8.

470 cf. Mc. 14, 41.

474 Col. 2, 9.

476 zb.

456/458 quod asque caelestibus su /j». C — 457 principatibus 4 quae 464 463 admirationem B 459 ecclesiae oz. ACD sunt oz. Bf sacramenti] mysterii 74 466 haec oz. t 478 huiuscemodi / 480/481 dequadixit - B; — 486 quoniam asque saeculis oz. Bt — 485 eam oz. B hic ozz. B£

PL 1624

410

SVPER MATTHEVM

XIEH

creauit, et quae causa est, propter quam Deus omnia creauit, nisi iste Filius hominis? Religiose dicendum, reuerenter est audien-

dum, quia propter istum Filium hominis, gloria et honore coronandum, Deus omnia creauit. Vnde idem apostolus ad Hebraeos cum 495

$00

JN

$10

praemisisset : Videmus Dominum.lesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum, ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem, ita subiunxit: Decebat enim eum, propter quem omnia et fer quem omnia, qui multos filtos in gloriam adduxerat auctorem salutis eorum ber passionem consummari. Diligenter animaduertendum, duo dixit, propter quem omnia et per quem omnia.

Et

quidem fer quem omnia si solum dixisset, non esset adeo mirum siue incognitum, scimus enim omnes quia omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Nunc autem duo haec dixit, prius, $ropter quem omnia : deinde, per quem omnia. Ergo ipse causa est, propter quam uidelicet causam Deus creauit omnia, et quam pulchre, quam uenerabiliter sacramentum appellauit absconditum a saeculis in Deo qui omnia creauit. Denique cum diceret Deus, fiat hoc uel illud, fiat firmamentum in medio aquarum, fiant luminaria et illuminent terram, et ita fieret ; sciebant angeli de his et de ceteris, quod per Verbum fierent, quoniam de omnibus : /fse dixit et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt. Causa autem, cur haec omnia faceret, abscondita erat in Deo, et idcirco causa ipsa

515

recte dicitur sacramentum, quia hoc erat in Deo absconditum, id est soli Deo cognitum, propter quid et angelos creasset, et fabricam huius mundi conderet. Nunc autem innotuit, et angelis in caelestibus et hominibus in terra, quia per quem omnia facta sunt fropter ipsum ettam facta sunt omnia. Quod, ut lucidius pateat, iam de dispensatione eiusdem sacramenti dicendum est: Et illuminare, inquit, omnes,

$20

quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in Deo qui omnia creauit. Eorum quae praecipua sunt in dispensatione sacramenti, id est causae secretae, propter quas Deus omnia creauit, scilicet Verbi

525

Dei, Filii Dei, eiusdemque

Filii hominis,

propter quem omnia et per quem omnia, sicut iam dictum est, eorum, inquam, primum est opus incarnatio, secundum passio, | À 105 tertium resurrectio, quartum ascensio, de quibus quattuor sacramentis ad aeternam salutem ne|cessariis, nam absque horum fide C 149 nemo potest saluari, hic nobis sermo est scribendus De gloria et honore Filii hominis. Sic namque accipimus unum sacramentum 495 Hebr. 2, 9. 49" ib. 10. Ds-12256. 526 cf. supra 1, 108.

502 Io. 1, 5.

504 per] et praem. ? — 510ipseom..ACD in marg. JA

517 facta sunt omnia

^

B/

508 Gen. 1, 6. 14.

510

514/517 propter usque facta sunt 518 pareat B/, forte pateat 77

"arg! . 519sacramentieiusdem — 7 — 522quas]|quam 47, qua B — 528est sermo sctribentibus D

SVPER MATTHEVM

XIII

4II

;3o quod erat in absconsione illa, et quattuor sacramenta, quae PL 1:6; apparuerunt in dispensatione ista, sicut in uisione prophetica, de qua in hoc opere iam saepe dictum est, unum animal et quattuor accipimus facies, siue quattuor animalia. Nunc uide in ista quaternaria dispensatione sacramenti, quomodo sancti angeli ;35 mirantes interfuerint, quoniam apostolus de isto sacramento dixit, wt innotescat principibus et potestatibus 1n caelestibus per ecclesiam multiformis sapientia Det. Natoillo de Virgine Maria, ipsa nocte pastoribus angelus locutus est cum claritate magna, et mox ut ille gaudium magnum annuntiauit dicens :Quza natus est uobis ;4o hodie saluator, qui est

Christus Dominus in ciuitate Dauid, subito

facta est cum illo multitudo militiae caelestis laudantium Deum, et dicentium : Gloria in altissimis Deo, et in terra bax hominibus bonae uoluntatis. Nimirum iure laudabant, recte admirabantur et glorifi-

cabant, quia magnum innotuerat eis sacramentum, quia uidebant 54 — eiusdem Dei et Domini sui in terra non minorem humilitatem siue clementiam, quam uiderant in caelo maiestatem siue potentiam. Item, cum pateretur et cum in passione agonizaretur, nimirum praesentes aderant angeli ad tam mirum patientiae et humilitatis eius spectaculum. An quia de uno solo narrat euangelista, quia ;5o apparuit illi angelus de caelo confortans eum, putas quia non plures adfuerunt?

Immo

et illos praesentes

habebat,

et si uoluisset,

uisibiliter exhibuisset, de quibus Petro dicebat : An Putas quia non possum rogare Patrem meum et exhibebit mihi modo plus quam duodecim legiones angelorum ? Item, cum resurgeret a mortuis, et 555; ex abundanti est astruere quia laeti et iucundi exceperunt eum omnes sancti angeli, et sicut alibi scriptum est: Laudawerunt eum astra matutina et yubilauerunt omnes filii Dei, attoniti prae gaudio tanti sacramenti, quod innotuerat eis, ita ut dicerent : Quis est tste

vex gloriae ? quis est iste vex gloriae? et responderent ipsi suae :60 admirationi: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio, ise est vex gloriae, Dominus uirtutum ipse est rex gloriae. Sutfficiebant duo ex illis ad iudicium siue pro testimonio magnae cunctorum festiuitatis, sedentes uisibiliter ad monumentum eius in albis. Item

cum

ascenderet,

et apostoli

intuerentur

eum

euntem

in

;6s caelum, magnam cunctorum beatorum spirituum festiuitatem satis indicauerunt duo ex ipsis, qui astiterunt iuxta illos in uestibus albis. Haec idcirco dicta sint, ut aliquatenus persentiscere 532! Ez rx 6: 556 Iob 38, 7. 566 Act. 1, 1o.

538icf. 162259: 558 Ps. 25, 8. 10.

539 jb. 11. 13-14. 560 zb. 8. 10.

550 Lc. 22, 43. 563 cf. Lc. 24, 4.

531 ista] illa D —— 533 accepimus D 535 isto] ipso D 536/537 in caelestibus per ecclesiam supra /n. /4 544 magnum oz. ACD — 549 eius supralin..A 550apparuit] autem ag. V/z/g. — ili]ei B^ ^ 567 persentiscere] persentire B7

412

SVPER

MATTHEVM

XIH

queamus, quam magna et quam laeta fuerit admiratio sanctis angelis super illo sacramento, secundum haec uerba beati apostoy: Et illuminare omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in. Deo, qui creauit omnia, ut innotescat principibus et potestatibus in caelestibus per ecclesiam multiformis sapientia Dei. Adhuc de ista uera Domini gloria seu ueritate gloriosa, quae

570

575

diaboli

$8o

magno eiusdem ducimur amore ueritatis, ut non intactam praetereamus illam stultitiae suspicionem, | quam apostolus in gentibus C STA0E redarguens: Nos autem, inquit, praedicamus Christum. Iesum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. Stultum namque uisum est gentium sapientibus, quod Deus cum

uanitatem

praedicetur

$8

^

et mendacium

omnipotens,

ut uere

taliter

uicit,

est, causas

aliqua

euenire

dicturi

PL 1626

permisit,

propter quas oporteret eum hominem fieri et crucifigi, secundum stultam, ut eis uisum est, praedicationem euangelii. Quare non potius fecit ut omnipotens Deus, quatenus neque homo caderet neque angelus atque ita salua starent omnia sine labore eius: Stultum namque fuit, aiunt sapientes huius saeculi, quorum sapientiam Deus stultam fecit, stultum fuit, malle pro mortuis mori, sicut praedicatis, quam praeuenire malum siue causam,

propter quam oporteret Deum necessario hominem factum, etiam pro hominibus mori, malle pro reparandis ruinis laborare, quam 299) creaturas angelicam atque humanam, ne ruere possent, firmiter in

ipso creationis initio stabilire. Secundum istam sapientiam saeculi consequens uisum est nonnullis etiam ecclesiasticis, quod Deus uoluerit malum ipsum fieri, propter quod oporteret Dei Filium 59

—

hominem factum, ut iam dictum est, etiam mori, ne si aliter dicerent, uiderentur consequenter debere fateri, quod Deus omni-

potens non sit. Itaque utrobique magna est difficultas humano sensui et utrobique praesumptoribus blasphemandi occasionem parit. Aiunt enim isti: Si malum Deus fieri noluit, malum autem euenit, propter quod ipsum usque ad mortem laborare oportuit, ergo Deus omnipotens non est. Aiunt econtra illi : Si Deus omnipotens est, et malum ne fieret auertere potuit, malum autem eo permittente factum est, propter quod usque |ad mortem laboratu- A 105V rus erat, ergo Deus sapiens non est. 605

Et ut de aliquo exemplo non magis coarctent, idem sapientes saeculi

huius,

quorum,

ut iam

dictum

est, sapientiam

Deus

stultam fecit, dicere possunt, si uolunt: Si potuisset fortissimus

BUSCO

T22

607 cf. Iud. 16, 5o.

573 per ccclesiam supra lin. A 579 crucifixum 72 zarg. A 584 neque] nec D 589 necessario Deum — B/ — 592saeculi sapientiam — B; 595 etiam oz. Bf 606 huius saeculi ^ B

SVPER MATTHEVM XIII

413

Samson inimicos suos omnes principes Philisthinorum, et cum eis tot uiros ac mulieres sic interficere, ut non etiam ipse moreretur, nonne stultum fuisset sic de illis ultionem quaerere, et sic eos

interficere, ut etiam ipse moreretur? Inter medium istarum partium eximius pater Augustinus, regiam tenens uiam, dicit: Quis enim audeat credere aut dicere; ut neque angelus neque homo caderet, in Dei potestate 615

non

fuisse?

Sed hoc eorum

potestati

maluit non auferre, atque ita, et quantum mali eorum superbia, et quantum boni sua gratia ualeret, ostendere. Verumtamen cum haec dicit, non satis illorum suspicionem perimit, quibus cum de

omnipotentia constet, consequens esse uidetur quod Deus malum fieri uoluerit, cum eo sciente uel praesciente factum sit. Quid igitur dicemus ad haec, nisi esse aliquid quod Deus omnipotens non potuerit aut non possit? Nec uero primum a nobis dicendum, immo

longe ante nos dictum

est, quia Deus

iniustus esse non

PL 1627

potest. Sed et in euangelio Marcus hoc negationis uerbo uti non dubitauit. Cum enim abiisset Dominus in patriam suam, dicenti625 bus illis: Vnde huic haec omnia, nonne hic est faber, filius Mariae ?, etc. non poterat, inquit, zb: wirtutem ullam facere, scilicet uirtutem

fidei, uirtutem spei, uirtutem caritatis? Huiusmodi namque uirtutes intelligi noluit, subiungendo, «s? aucos infirmos impositis manibus curauit et mirabatur propter incredulitatem eorum. Si 630 ergo dominum uirtutum, uerum Dei |omnipotentis omnipotentem C 150 Filium dixit, in illis conuicaneis eius non potuisse facere uirtutem ullam, quia non per ignorantiam errabant, sed per inuidiam blasphemabant, quanto magis de illis spiritibus malis et malignis, superbis et inuidis, qui gloriae creatoris inuidebant, sane, dicas, 635 quia non potuit in eis facere uirtutem ullam? An putas quia de uirtute in uitium,

et non

potius de uitio in uitium

ruendo,

et

angelus cecidit de caelo et homo eiectus est de paradiso ? Non enim ita cecidit ut qui erat sanctus, siue in aliqua sanctitatis arce locatus 640

fieret iniquus,

et in id quod sanctitati

est contrarium

laberetur, sed ad hoc ut sanctus fieret Deumque cognoscendo et diligendo ad sanctitatem proficeret et angelus in caelo et homo positus fuerat in paradiso. Non ergo de sanctitate, quam non attigerat, in iniquitatem, sed de loco in locum, de caelo in istum

612 Aug., De ciu. Dei 14, 27, 32-36 - CC 48, p. 45 1. 625 Mc. 6, 2. 5. 626 ib. 5. 628 ib. 637 cf. Lc. 10, 18. 641 cf. Benedictus, Reg. zzon. 2, 25 CSEL 75, p. 25; cf. Rupert., De Tri. 1, 558 - CCCM 21, p. 145; cf. /d., De uict. Verbi Dei 1, 29; 30 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 43, 23; 44, 28.

612 dixit / N(ota) AVG zz zarg. D 617 de] Dei? — 624 Dominus] Iesus add. Bt 625 hic] iste B7 626 etc. oz. Bt 627 fidei] Dei D namque supra /im..4 ^ 628uoluit B/ — 630 uerum] Deum adZ. B/— 631 conuincaneis D ^ 635 ullam uirtutem — B/ — 641diligendo] sanctus fieret et add. Bt ad sanctitatem proficeret supra Jn. JA 643 in! supra lin. B

414

SVPER

MATTHEVM

XITH

caliginosum aerem, de mansionibus quae in domo Patris ab initio 645 et angelis et hominibus multae paratae sunt, cecidit siue eiectus

est ille angelus, et cadendo factus est diabolus, quia superbiuit, et sibimet ipsi placuit tamquam sibi sufficiens, quod non fuit de uirtute in uitium cadere, sed in eo, quod factus erat remanere,

scilicet in uanitate, quod quiddam medium 650

est inter ueram et

incommutabilem essentiam Dei, et illud unde omnia creauit, scilicet, nihil. Et animalium quidem brutorum animae quae cum sint irrationales, non possunt incommutabilis essentiae fieri participes, omnino in id reuertuntur, unde factae sunt, scilicet in nihilum, et idcirco interim, dum subsistunt, recte uanitas dicuntur

655 et sunt ; angelica uero et humana utpote rationalis creatura, non

quidem in nihilum reuertitur ita ut omnino non sit, sed aut super

semetipsam in amorem Dei eleuata efficitur beata, aut in semetip-

sa remanens et Deo qui uere est frut contemnens nihilominus uana immo et ipsa uanitas est. 660

Vanitas enim uanitatum, dixit Ecclesiastes:

Vanitas uanitatum

et omnia uanitas, et ipse homo uanitas siue uanitati similis factus est. Et ipse diabolus non solummodo uanus, uerum etiam totius uanitatis est princeps, quia Deo frui contempsit et in semetipso remanere uoluit, ut iam dictum est. Vtrum in potestate Dei fuerit, 665

quatenus nec iste de caelo, nec illum homo imitans caderet, siue eiceretur de paradiso, dicat Dei Filius, omnipotens ex omnipotente, Deus ex Deo: Non possum, ait, ego a meipso facere quidquam ; sicut audio, 1udico. Vnde sciendum quia iudex iniustus est, qui a

670

semetipso facit, id est, qui aliter iudicat quam audit siue intelligit. PL 1628 Hoc facere Deo impossibile est, iniustus enim esse omnino non potest. Et proinde sicut audiuit, sic illum iudicare oportuit, ut sese

non communicaret aut impertiretur creaturae illi quae ausa est uelle seipsam sufficere sibi. Salua igitur omnipotentia, salua beniuolentia Dei, ruente diabolo et homine decepto, malum 67 — accidit, propter quod Deum sapientem laudabiliter hominem fieri,

et pro omnibus mori oportuit aliterque homo saluari non potuit, et

hoc nimirum sensu fidelis animus non segnior, immo citatior fit ad

occurrendum et gratias agendum caritati Dei, quia necessario propter nos tantum se humiliauit. Nunc ad illud longe superius

644 cf. 2 Petr. 1, 19; cf. Io. 14, 2.

667 Io. 5, 30.

660 Eccle. 1, 2.

661 Ps. 145, 4.

679 cf. Symbolum Credo in unum (Phil. 2, 8).

644 Patris ozz. B: 646 est! oz. / 647 ipsi] ipse B/ 649 quidam / 650 contamminabilem B7 —— 651/653 et animalium sque omnino] et cetera quidem nascentia genera B7 —— 653/654 factae...uanitas] facta...uana B7 655 utpote rationalis ozz. B/ ^ 656 reuertitur oz. B/ — 664 noluit B/ — 665homo illum ^ B^ — 666 DeiFilius] ipse praem. /ABf, sed A del. — Dei Filius supra £n. A 670 esse oz. Bf, adde esse im marg. t Nota mirabilem quaestionis absolutionem 72 zarg. JA manu posteriori 672 impartiretur /

SVPER

MATTHEVM

XIII

415

680

memoratum apostoli capitulum re|currere | libet, quo dicit: A 106 Decebat enim eum, propter quem omnia et per quem omnia, qui C 150V multos fiios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum fer passionem consummari. Hic primum illud quaerere libet utrum iste Filius Dei, de quo hic

685

sermo est, etiam si peccatum, propter quod omnes morimur, non

intercessisset, homo fieret, an non. Nam de eo quod mortalis homo non

fieret, quod mortale

corpus

non

assumeret,

nisi peccatum

accidisset, propter quod et nos omnes facti sumus mortales, nulli dubium est, nulli nisi infideli incognitum est. Illud quaerimus 690 utrum hoc futurum, et humano generi aliquo modo necessarium erat, ut Deus homo fieret caput et rex omnium, ut nunc est, et quid

de hoc respondebitur?

Nimirum

de omnibus sanctis et electis

certum est, quia nati fuissent omnes, et soli, si non accidisset illud

peccatum primae praeuaricationis. Hinc pater Augustinus in libro 695 decimo quarto De ciuitate Dei: Quisquis autem dicit primos hominos non coituros fuisse nec generaturos, nisi peccassent, quid dicit, nisi propter numerositatem sanctorum necessarium hominis fuisse peccatum ? Si enim non peccando soli manerent, quia, sicut putant, nisi peccassent generare non possent, profecto ut non soli 70c

duo homines iusti possent esse, sed multi, necessarium peccatum fuit. Quod si credere absurdum est, illud potius credendum est,

quod sanctorum numerus, quantus complendae illi sufficit beatissimae ciuitati, tantus existeret, et si nemo peccasset, quantus nunc 79$

70555

per Dei gratiam de multitudine colligitur peccatorum, quousque filii saeculi huius generant et generantur. Cum ergo de sanctis et electis omnibus dubium non sit, quod nascituri forent omnes usque ad praefinitum numerum secundum propositum Dei, quo ante peccatum benedicens: Crescite, ait, et multiplicamini, et absurdum sit putare, quod propter eos, ut nascerentur, peccatum necessarium fuerit, quod de isto capite et rege omnium electorum angelorum et hominum sentiendum, nisi quod et ipse maxime necessariam causam non habuerit ipsum peccatum, ut homo fieret ex hominibus delicias suae caritatis habiturus cum filiis hominum. PL 1629 Ipse est enim sapientia Dei, quae de isto proposito suo dicit, Dominus possedit me in initio uiarum suarum, et cetera, quae ita

concludit: Qwando appendebat fundamenta terrae, cum eo eram cuncta componens, et delectabar per singulos dies, ludens coram eo 681Hebr.2,10. 684/719 cf. nostrum articulum : Rupert von Deutz zur Frage Cur Deus bomo, in Corona gratiarum (Instrumenta batristica XI), Brugge 1975 p. 143159.

694/705 Aug., De ciu. Dei 14, 23 - CC 48, p. 444 s. 713 Prou. 8, 51. 7155P rou 22* 716 ib. 29-32.

708 Gen. 1, 28.

680 quo] quod ^ — 695 quarto decimo — B 698 remanerent B/ /Aug. 701 est credendum ^ B: /Azg. 712 causam necessariam ^ B/ — 714suo proposito c B 717 coram] cum D

416

SVPER

MATTHEVM

XIII

omni tempore, ludens in orbe terrarum, et deliciae meae cwm filiis hominum. Tantae caritatis propositum, quo proposuerat Deus Dei

72

—

J5S

T5

^

Verbum

deliciari

cum

filiis hominum,

formam

habendo

circumscriptam ex natura humana in medio angelorum et hominum, mirum et adoratione dignum, quia non euacuauit ex aduerso ueniens peccatum, immo iam tunc factum est illud, quod alibi siue aliunde dictum est : Vbz autem abundauit delictum, suberabundawit gratia. Vbi namque. abundauit tantum tantae praeuaricationis delictum, ubi super mortem animae, qua mortui fuimus in illis parentibus nostris per illud originale peccatum, accessit mors altera, mors scilicet corporis, prouidentia Dei, dicentis ad hominem : Quia terra es, et in terram ibis :gratiosum accessit praeceptum Patris ad caritatem Filii oboedientis, quatenus ipse Filius talis fieret absque peccato, quales nos propter pecca|tum facti fueramus, id est, non solum nostram, quam proposuerat assumere naturam, offensus non refugeret, uerum etiam propter nos usque ad mortem nostram descenderet, quod eum maxime deceret, quemadmodum, ut iam meminimus, apostolus dicit : Decebat enim

eum propter quem omnia, el ber quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum ber bassionem consummari. In hac ergo consummatione, in eo quod per passionem consummatus

est ipse auctor salutis nostrae, pondus est paterni

740 praecepti, decus est oboedientiae Filii paternae dilectionis, de quo idem apostolus dicit: Hwmiliawit semetipsum, factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Et alibi: Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, sed bro nobis omnibus tradidit illum. Et ipse Filius ipsa nocte qua tradebatur, ait ad discipulos : Sed ut cognoscat 74 —^ mundus, quia ego diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater sic facio. Et quia per caritatem Pater hoc mandatum dedit, et per

739.

caritatem Filius oboediuit usque ad mortem crucis, ipsa autem caritas sanctus est Spiritus eorundem Patris et Filii, recte et uenerabiliter idem apostolus ad Hebraeos dicit: Sanguis Christi qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundauwit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad seruiendum Deo wiuenti. Hanc eius humilitatis et oboedientiae gratiam magna gloria confestim secuta est. Nam propter hoc Deus illum exaltawit, et 724 Rom. 5, 20. 729 Gen. 3, 19 cf. supra 13, 345 ; cf. Tertullian, pas527z z.g. De resurrectione mort. 6, 7, 33; "Aduersus Marcionem 5,9, 4 - CC 1. a, p. 698. 628; etiam Aug., Sermo de VT 16 & - CC 41, 221, 132. 731 cf. Hebr. 4, 15. 735 Liebo- 2510: 738 cf. Io. 19, 3o. 741 Phil. 2, 8. 742 Rom. 8, 32. 744 754 Phil. 2, 9-10. 749 Hebr. 9, 14. To: m boue

718 ludens in orbe terrarum 7z zarg. A meae) esseadd. B/ — 732fu- om. AD 733/734ad mortem nostram usque AD ——— 739 est ipse auctor nostrae salutis consummatus ^ C, est ipse auctor salutis nostrae consummatus — .4 744 discipulos] suos add. B: 753 gratiam] gloriam B/

(EEISTE

SVPER MATTHEVM 755

76o

XIII

417.

donawit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum. | Hic iam A 106v audire plurimum delectat illud, quod idem apostolus uas electio- PL 1630 nis, quam gratiose, quam uenerabiliter intonat : Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae, ut misericordiam consequamur, et gratiam inueniamus in auxilio opportuno. Fidentes nos esse uult, fiduciam nos habere hortatur, quae uidelicet fiducia nimirum uenerabilis atque laudabilis est, quoniam fides eam cum dilectione, fides scientiam cum caritate habens, operatur. Quid enim ? Tu

forte suspensa mente alta caelorum suspiciens, et illic intuens 76 — oculo contemplationis hunc altissimum Dei Filium, stantem, siue

sedentem a dextris Del, ad dexteram maiestatis in excelsis, tremebundus et magna formidine tactus in corde tuo dicis: Eheu,

quidnam erit de nobis seruis iniquis et scelestis, quorum propter scelera talis ac tantus Dominus, tot et tantis affectus est contume770

liis «sque ad mortem, mortem autem crucis ? Cum hoc uel huic simile aliquid dixeris, non uane uideatur tibi, quod ille (ut est mitis et humilis corde), ueraciter respondere possit : Nec ego talis ac tantus nunc existerem, nisi causa tui, nisi propter peccata generis humani. Et reuera sic est, tamquam certum nobis esse debet, ac si ore

proprio responsum eiusmodi daret aut dedisset. Vt quid enim homo nullo praeeunte merito in Deum assumptus est? Vt quid passus uel mortuus est ? Nonne pro impiis? Nonne pro inimicis? Videmus 78o

autem,

ait idem apostolus, Dominum

Iesum

Christum

jroplter bassionem mortis gloria et honore coronatum. Ergo pro impiis gloria et honore coronatus est. Ergo impii et scelerati causa fuerunt ei ut coronaretur et sederet a dextris Dei, coronatus gloria

regni, honore pontificii. Multum igitur debet impiis per fidem eius conuersis, multum debet inimicis per ipsum Deo reconciliatis. Hinc iure nobis fiducia et fiducia nostra |ipsi placet, quoniam iusta 785

799

est, quoniam rationabilis est. Igitur cum fiducia, inquit, adeamus.

Quo adeamus ? Ad thronum gratiae. Magnifice dictum, uenerabiliter audiendum. Quid enim est thronus gratiae ? Dulcius quippe ac delectabilius hoc sonat, quod dicit, ad thronum gratiae, quam si diceret, ad thronum iudicii uel iustitiae. Et quidem thronus Christi Filii Dei thronus est iudicii et iustitiae, sed in hoc tempore magis expedit nobis ut primum sit thronus gratiae. Quibus uel qualibus

758 Hebr. 4, 16. 71571 cf. Act. 9, 19. T'10 cf. Phil. 2, 8. 19 c£ Hebr-'155.

765 cf. Lc. 2, 14. T'À cf. Mt. 11, 29.

766 cf. Mc. 16, 718 Hebr. 2, 9.

756/715 fere illegibile A — 760 auxilio] tempore B, sed corr. supra lin. — TT73 776 nullo praeeunte merito] iste Filius hominis B/ —— est swpra nuncoz.D 779/780 ergo usque estom. t. 783 conuersis] ad TI9 mortisom. B£.— lin..A 787 est pietatem praem. B — 784 fiducianobisiure — D —— ipsi supra /in. /A sed] et; 790 et] uel ; supra lin. B

CC TSV

418

SVPER MATTHEVM

XITI

nobis ? Nimirum peccatoribus, quorum, ait idem apostolus, Primus ego sum, et gratia Dei sum id quod sum. Denique et eius consecutionis, de qua cum praemisisset, quod JS)

iam dictum est, adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae, protinus subiunxit, «£ misericordiam consequamur, et gratiam inueniamus in auxilio opportuno: magnum in se ipso sciebat experimentum, quia, cum fuisset peccator et blasphemus, consecutus

8oo

erat

de illo throno

gratiae duo

haec,

misericordiam

et

gratiam, misericordiam uidelicet remissionem peccatorum, et gratiam, scilicet, insuper apostolatum. Hoc nunc interim opus siue DIG officium

est, non

tam

iudicis

sedentis

in throno

iudicii

siue

iustitiae, quam pontificis summi sedentis in throno gratiae, futurum 805

810

815

est autem

ut sedeat iudex in throno iudicii, sedeat

rex in

throno iustitiae, quando reuertentur quattuor animalia haec, siue quattuor unius animalis facies de quibus nobis hactenus sermo est. Reuertentur enim modo quodam, et non reuertentur. Vtrumque etenim in propheta scriptum est: Nom reuertebantur, ai, cum incederent, sed unumquodque eorum ante faciem suam gradiebatur. Et subinde: Et animalia ibant, et reuertebantur in similitudinem fulguris coruscantis. Quo modo ergo, non reuertentur? Eo nimirum modo non reuertentur, ut Christus, qui semel passus est, iterum patiatur. Quo autem modo reuertentur ? Memoriter quippe tenendum, quattuor unius animalis facies esse unius Christi quattuor sacramenta haec quae christiano ignorare non licet, incarnationem, passionem, resurrectionem, ascensionem. Quomodo ergo haec reuertentur ? Eo utique modo, ut sedeat in nouissimo die zm sede maiestatis suae, Filius hominis cum insignibus suae passionis, scilicet, cum cicatricibus uulnerum, quae in manibus et

820

pedibus et in latere suo suscepit, et demonstret omnibus quia resurrexit in ueritate carnis, et faciet cum omnibus electis suis, qui

825

erunt a dextris, illud quod dictum est in cantico Deuteronomii : Sicut aquila brouocans ad uolandum pullos suos, et super eos uontans, expandit alas suas et assumpsit eos, atque bortawit in humeris suis. De utroque hoc, scilicet, et de non reuertendo et de reuertendo, idem apostolus dicit: Neque ut saepe offerat semetipsum, quemadmodum pontifex intrat in sancta ber singulos annos in sanguine alieno. Alioqui oportebat eum frequenter bati ab origine mundi. Nunc autem semel in consummatione saeculorum ad destruc-

6.

492 sihi mrs. 808 Ez. 1, 9.

826 Hebr. 9, 25-28.

79301: 810 7. 14.

155.16; 798 15bim.3: 805 cf. Ez. 1, 815 cf. supra 1, 108. 823 Deut. 32, 11.

801 apostolatum] et praem. D 804 autem est — B: 808 et- oz. Bt 811 ergo modo — B/ — 816/817 quomodo ergo haec reuertentur oz. B/ 817 in oz. D 820 pedibus] suis «dz. D 821 surrexit /4 824 eos] eum B/

SVPER MATTHEVM

XIII

419

lionem peccati per hostiam suam | apparuit. Et quemadmodum A 107 statutum est hominibus semel mori, post hoc iudicium, sic et semel Christus oblatus est ad multorum exhaurienda peccata, secundo sine peccato apparebit exspectan|tibus se in salutem. Quod cum dicit, non (9E1 2 ab re quaerat aliquis: Quid factum est hactenus uel nunc fit 855 omnibus sanctis, qui exspectauerunt eum ab origine mundi, si tunc apparebit? Nam apparebit de eo dicimus quod nondum uidemus. Quid ergo factum est illis? Numquid nondum uident gloriam Domini, gloriam et honorem huius Filii hominis, sedentis a dextris Dei? Vt quid ergo tantopere desiderant peregrinari a 840 corpore, nisi ut praesentes sint ad Deum? Vt quid cupiunt 830

dissolui, nisi ut cum

Christo

sint?

Quomodo

ergo nunc

dicit,

secundo apparebit exspectantibus se in salutem? Apparebit secundum illos dicit qui tunc in corpore praesentes erunt, iuxta quod et ad Thessalonicenses dicit: Deinde nos qui uiuimus, qui relinqui845 mur, simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Et hoc quidem recte sentitur. Verumtamen et de omnibus sanctis, qui, peregrini a corpore, PI/X1652 praesentes sunt ad Deum, nihilominus recte dicas quia exspectant 850

eum ; recte, inquam, dicas quia et uident eum, et exspectant eum. Nondum enim toti uident eum, nondum in carne sua uident eum.

Haec est exspectatio illorum ut in carne sua uideant Deum. Scio enim, ait beatus Iob, quod redemptor meus uiuit, et in nouissimo die de lerra surrecturus sum, el rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea widebo Deum saluatorem meum. Pro huiusmodi exspectatione recte intelligas dictum secundo 855 apparebit exspectantibus se in salutem. Et qualis, rogo, tunc erit eius apparitio? quali cum uoce gloria Domini, quanta cum motione apparebit ? /» iussu enim, ait idem apostolus, et i» uoce archangeli, et in tuba Dei, descendet de caelo, et mortui qui in Christo 860 sunt resurgent Primi. Magnus erit rugitus ille leonis, tenentis et amplexantis praedam, scilicet sanctos et electos omnes constitutos a dextris, quorum omni multitudine diabolum spoliauit, et rugientis super illos qui a sinistris erunt, tali rugitu ut dicat: Jte, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius, 865 postquam dixerit a dextris: Venite, benedicti Patris mei. Tunc, sicut ad beatum Iob dictum est, widentibus cunctis praecipitabitur

839 cf. 2 Cor. 5, 8. 840 Phil. 1, 25. 844 1 Thess. 4, 17. 25-26. 858 1 Thess. 4, 16. 863 Mt. 25, 41. 865 ib. 34.

851 Iob r9, 866 Iob 40,

IO. 28.

831/832 Christus semel .A4BD7 —— 842apparebit secundum] an forte propter Br — 843erant B; 850eum?] Deum B/ 851suaom.; 854saluatorem nonin Vulg. — 855intelligis B^ — 856/857 eius erit - D — 858 commotione BDt 860 ille rugitus B7 — et] atque B7 863 ite] discedite a me l/z/.

420

SVPER MATTHEVM

XIH

ille Behemoth, quod interpretatur animal, scilicet diabolus, leo contrarius, leo dictus propter feritatem. Nam iste qui rugiet super

eum, et suo rugitu praecipitabit eum, leo dicitur propter fortitudinem. Cum hoc factum fuerit, tunc demum omnis rugitus magni huius leonis cessabit, causam deinceps propter quam rugiat non habituri, uidelicet ablatis de regno eius omnibus scandalis, et tunc facies aquilae sublimius euolabit, pariter uolantibus et sequentibus quocumque ierit, pullis eius omnibus, bene adultis et bene 875 probatis, quod non degeneres sint, ualentes et digni apertis oculis | C 152V 870

inspicere summam claritatem solis aeterni, uidere facie ad faciem gloriam summae diuinitatis, gloriam beatae Trinitatis, unius Dei

880

885

Patris et Filii et Spiritus sancti. Quid amplius de facie ista, scilicet facie aquilae, dicere possumus ? Longius enim supereminet quam ut uisu nostro consequi ualeamus, quamdiu in hoc mortali corpore peregrinamur. Hoc tantum dixisse libet, quia uisio faciei huius, uisio claritatis Filii Dei, quam uidebunt illi beati, secundum hanc orationem ipsius : Pater, quos dedisti mihi, uolo ut ubi ego sum et illi sint mecum, ut uideant claritatem meam, quam dedisti mihi, quia dilexisti me ante constitutionem

mundi ; uisio, inquam,

illa

uidentibus ignis erit, nec qualiscumque ignis, immo et caminus erit, iuxta illud Esaiae: Dzxit Dominus, cuius ignis est im Sion et caminus eius in Hierusalem. Denique in Sion, id est, in praesenti 890

ecclesia, quantuluscumque ignis est, cognoscere ex parte, uidere per speculum et in aenigmate ; at in illa caelesti Hierusalem uidere PL 1635 facie ad faciem

caminus

est, inaestimabiliter

magnum

aeterni

amoris incendium est. Habens quattuor inconsumptibilia fomenta haec: Propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctor salutis eorum per passionem consummatus 895 est. Nonne istorum consideratio siue frequens meditatio, quemdam facit amoris ignem in ista Sion ? In primis de eo quod primum positum est, propter quem omnia, interrogo, nonne dum istud consideras, nonne ex subiacente fidei scintilla suscitatur in te lucida iucundae dilectionis flamma ? Quid enim ? Pater optimus, 9o0o

dum unicum in secreto sui pectoris haberet Filium, thesaurizare uoluit illi thesauros auri et argenti lapidumque pretiosorum et omnis bonae supellectilis, aedificare palatium regni, cunctaque prouidere ministeria regalis curiae, exercitum copiosum, familiam numerosam,

9o»

duces, praefectos | $eibunbe ac centuriones, seruos et A 107V

ancillas, seu clientes ac ministros, qui pulchra uarietate distincti,

872 cf. Mt. 15, 41.

122

887 Is. 51, 9.

875 cf. supra. 12, 6o.

881 cf. 2 Cor. 5,8.

883 Io.

889 1 Cor. 15, 12.

893 cf. Hebr. 2, 1o.

901 cf.

Ecclec2;.45ss:

875 oculis apertis —- B; ^ 880 mortali oz. AC

888 eius oz. A

SVPER MATTHEVM

XIII

421

astarent ei sedenti in medio ipsorum ac deseruirent ei in ordinibus suls. Idcirco fecit haec omnia, caelum et terram, caelum inuisibile

replens angelorum agminibus, terram autem tot et tantis huma910 nae creaturae generationibus in quibus sumus et nos. Quis ad haec non respondeat, quia uel sola causa haec magnam dilectionem exigit, magnae nos illi dilectionis ac deuotionis debitores facit. Adde quod secundo loco dictum est fer quem omnia. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine tbso factum est niil. Si omnia utique et 2» nos per ipsum inter omnia. |Adde quod tertio loco dictum est, qui PL 1654 multos filios in gloriam adduxerat. Vnus enim et solus ipse Dei C 153 Filius erat, sed noluit solus remanere, immo uoluit multos fratres habere, quos et ante omnia saecula sibi conformes facere, id est, in 920

92 —

gloriam filiorum Dei adducere praedestinauerat. Adde quod illum optime decebat, quia, cum periissent in Adam tot filii Dei, fratres sul, ipse auctor salutis eorum per passionem consummaltus est. Quanta dilectione digna sunt haec? Nimirum propter haec non diligere illum, nimiae ingratitudinis est, summa nequitia est. Quasi ligna haec sunt subiecta semperque subicienda in altari ad nutriendum sanctae huius dilectionis seu iusti amoris ignem, sicut in sancta et mystica lege scriptum est: Jgnis zn altari semper ardebit, quem mutriet sacerdos, subiciens mane ligna per singulos dies et imposito holocausto desuper, adolebit adipes pacificorum. lgnis est iste perpetuus, qui numquam deficiet in altari. Et nunc quidem in

95S Sion, id est, in praesenti ecclesia, sicut iam dictum

est, dilectio haec siue amor iste ignis est, sed nondum tantus, ut caminus iure dici possit. Caminus illic erit, ubi prae magnitudine amoris, et torrente uoluptatis illi beatae Hierusalem, scilicet, sanctorum

955

atque electorum omnium uniuersitati, nihil aliud quam Deum cogitare aut respicere uacabit. Holocausta super hunc ignem, et adipes pacificorum, laudes et gratiarum actiones erunt, a quibus nunquam cessare poterunt. Nam beati, qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt te. Amen.

913 Io. 1, 5. 918 cf. Rom. 8, 29. 933.ct- Ps 3559: 037. Ps. 85; S-

926 Leu. 6, 12.

932 cf. Is. 51, 9.

906 ei?om. B; 914/915 et nosom. B/ 916filios supra /im. A 919 Dei supra lin. A 938 AMEN zplendo ultimam lineam . ACD explicit liber domni abbatis et piae memoriae Roberti de gloria et honore filii hominis B ezdez manu, explicit liber reuerendi

Domini

abbatis Tuitiensis et piae memoriae

Roberti siue Ruperti De gloria et honore Filii hominis liber equidem ab optimis quibusque iam diu desideratus et a nemini non studiosissime reuoluendus /

HYMNVS SIVE ORATIO RVPERTI ad sanctum Spiritum. Deus meus et Dominus, Tu es, o sancte Spiritus, Arma mea, scutum meum, Veni in adiutorium.

Tu Patris indulgentia,

IO

'Tu uera Christi caritas, Ex te fuit consilium Saluationis hominum. Traxisti de caelo Deum, In uterum femineum.

Tu es amor, per quem Deo Coniuncta est nostra caro.

15 Fecisti domum corporis In matre Filio Dei,

Septem columnis editam Per septiformem gratiam.

20

Virga Iesse flos ortus est Super quem requiesceres. Cum tuis septem oculis Vnus lapis apparuit. Tot cornibus, tot oculis

25

Praemuniens Agnum Dei. Opponis hunc in praelio Vrso, leoni, colubro.

Et sicut mori uoluit,

30

Nos quoque doces commori, Dum uiuos aqua sepelis, O artifex mirabilis. Pro sepulturae triduo Fit trina rei mersio, Vt mortuus obruitur,

Vt resurgens egreditur. 35

O Deus, nostris auribus Audiuimus, patres nostri Opus, quod operatus es, Annuntiauerunt nobis.

.

HYMNVS RVPERTI 40

Dum processisti igneis In linguis a throno Dei, Vt terra caelum fieret,

Vt dii essent homines.

45

Tonant ergo miraculis, Verbis pluunt caeli noui. Quam terra bibens pluuiam Nouam concepit gratiam. Inde per orbem geniti Adoptionis filii, Abba Pater in te (Deo» Clamamus, sancte Spiritus. Magnae sunt istae, Domine, Tuae misericordiae

Quae spem meam reficiunt Vt inuocem nomen

tuum.

O fidei signaculum, Aduocate fidelium,

Lux ignis et fons luminis, Audi uocantem et ueni.

6o

Vides uim mei frigoris, Scis glaciem mei cordis, Sed aspira, Paraclite, $1 flauerit fluent aquae. Mel optimum, uinum bonum,

Hoc uile reple uasculum, 65 Et erit uas in gloria,

Quamquam testa sit lutea. Ignis Dei quo angelus, Et qui homo est et Deus. Stans iuxta aram, aureum

7o

Repleuerat thuribulum. Purifica preces meas, Incensa mea concrema, Vt ascendat ante Deum Fumans odor aromatum,

p»

Da oculos ut uideam In maxilla Leuiathan, Foramen armillae Dei,

Maria per quod exiit.

423

424 8o

HYMNVS RVPERTI

Dux bone, praebe ualidum Compuctionis gaudium Quo castra paenitentium Regno Dei uim faciunt. Te duce Patris facies Et Filii uidenda est,

8^

Et tu ab illis profluus Fons uitae pacis fluuius.

Et nunc tibi pio Deo Et pio sit laus Domino, Et gratiarum actio, 9o Cum Patre et cum Filio. Amen.

INDICES INDEX

LoconRvM S. SCRIPTVRAE INDEX SCRIPTORVM INDEX NOMINVM

INurrIA LocoRvM

LITVRGIAE

Er

-

$es áp gain oto bs » P$ e". PN m. am CEPS

E

Seer Cm) der cts -

» a

mE

is ed

!

ES;

»

um n

»c3

M

e

»4

uS

heus

T bain

A

en

ÜÉrganeewe

9$; Cv

E -

Pw rysdiha

dr

pé»

c

C»

Aa

v—

ms

Pog^T

,

8H JOICIWE

s

Tu

asc

:

itu

m

o:

"EU

"ii

$ uta] j

uvun^**iv

i7

wirdue

tài

.-

—

DEM

*

|

,

c

x» vk

xay

d wvihiood i

B

B

2r

nrimet

A33

E I

INDEX LOCORVM Genesis YU »

6, 179 7, 180

hN

eS

4A

1j, 233

6, 177 ml

OO oo vw M CT

»

- ^

3, 426

1 6-17

3» 428

f

10, 833.901

I M

6, 470 13, 231.708 13, 198

1 8

4-5.6

de Jw Jd OG. NONO Oe ÁO eO PX om e» E

Jj» 153 10, 825

222985 073049725 10, 31.063900) 900.914

351 6 2o] 7-19 2501 9

35122

1j, 253 12, 409 3, 843 6, 612; 11, 290 15, 345.729 15, 545

4, 926.982 4, 928.1031

4, 1OZII

10, 778

3j, 1078.1105

1,4 2, 1192 7, 68 75426

S. SCRIPTVRAE Genesis 25, 31 28, I 28, 12-13 28, 18 28, 20

30, 32, 32, 32,

53 9 22-30

32,

28

32,

35, 34, 35, 37, 37, 37 38, 38, 41, 41, 43;

26

29 4

25 2-4

1, 96 155392 15-595 T202/5 J» 1147 6, 701 12, 588

I, 1055 3, 1102; 7, 108.189; 12,

5935 j, 1102; 7, 110; 6, 488 7, 108 12, 588 10, 135 258921

2 26

1, 445; 12, 143

28

2,734054, 1102:110,4397 1, 303

24 26

1, 306

1, 306

46

1, 445

$4

7, 1036

6

10, 286

4, 1352 2, 361

j. 982 3» 979

I, 248 2, 885

792)28 10, 138

2, 886 1, 24 5-25762.635.75 T2E2N

1, 209 10, 130 10, 147 13,38 1, 209

2, 63 I0, 845 10, 845

2, 74 4, 1358

T9 112555827. 8:5: T2 ROT

1, 245 1,246; 2, 552.558

4, 1366

9, 344-346

X517 16.17 18-19

25

154095723 811,8:7: 053 912185 4, 756.1361 4, 761 4, 763 4, 766

2,

3539

2,

413

2-941155 5450202

12,0957

4, 1368 J, 256

TUBE 2, 333 12, 1071

1, 95

245055 1014

17

1, 1128

4, 692

18

1, 26.165

7, $09

25, 21

1, 188

7, lito

INDEX

LOCORVM S. SCRIPTVRAE X

7/512 7» $14

75 516 j, 18

:

353122:42 012; 1090

4, 695

HE 05 6, 586

4, 696 13, 181 7, 1002 25 69 T3598181 j, 262

2/22026

I, 159 10,46

25, 40

LE3809)/5 10, 52 j, 179.190 2, 931 I, 159 3, 616 I, 1067 7» 113

28,2

2954.

13, 292 6, 621 10, 818

3» 469.485

34, 28

1, 895.915

34. 33

7, 1005

11, 559 7, X697

4, 268 4, 270

4, 265

1, 918.930

3, 489

317

12, 828

24 T2

325 19 220526 32, 27 32, 29 32.822 52, 35 32, 5I 525255 33. 15 33, 17 33, 20

J, 839

10, 506 7»

10, 49

31,918 22981 32, 9-IO 32, 1o 32 TU: 32, 15-16

10, 453 10,65 2, 1040

10, 508

4; 687

10, 450

10,63

J 12:15

24,8

20, 38-41

10, 451

j, 181

J, 184

24,j

13, 288

2, 1008

16, 19.20

Exodus 22:870 22, IO- 1I E- HS Bun 2/2 107 2 OT

1, 1086

1, 159 D2NETS ZIIAI

Jj» 1143 j, 1146

8, 491; 9, 456

7. 689; &, 495 J, 805; &, 491 4; 155 j, 806

6, 494 12, 804 6, 26 11, 840

Leuiticus

26 10:027 28 16,531

1, 3 INS NDT

II, 1028

3. 492 3» 493

QI

ity itsga

1, 935.976

4» 4-13

3» 545.547

4, 5-6

$1

4, 325.434 10,38 II, 1232 10, 50 10, 50

GP IO 612

3, 179 13, 926

j, 491

Jj» 5445 6, 575 3» 549

172212 19, 16

7, 631 4, 348.393

12 20, 18-19 20, 19

j, 1160

4, 685

21, 12-13 ,

15

Jj, 218; 4, 350.394 3» 2475 4, 400 4, 686 4, 1034; j, 1286 J, 1297

4, 23

I0, 249

6, 30

II, 1196

8,9 13, 44-46

3, 179 71652 7, 636

T5957 21T 16, 1-29 16,2

16,5

11, 934 1I, 1002 LT YO2

INDEX LOCORVM Leuiticus 16, 6-8 16, 8 16, 9-10 16, IO

I4 20-21 21 26 j 17 18

II 18-21

j 5-6 25 25

6,18 6, 20 TUIS 11-12 Jt. 16-17 Tg 27 1d, 28 i 29) 125 2 25 j 125 IO 15,18.21.22.

24

Deuteronomium

4, 24

j, 291

GET

25: 010

I1, 1065

6, 16

25905

SES elg ap

3» 553; 10, 866 £1 Ss JEUS 2005277 6, 627

II, 1075 11, 1230 II, 1076

8, 5

11, 1091-1104 II, 11IO 4, 682

8,4 IOP12 IO, I2-I3 IO, 13

3, 643 3, 656

I2,

10, 481

6, 839 7, 387.400.611 J» 94 7, 638 TONS2 10,67 DISCE J, 1194

2) 729

13-14.

18, 15-16 — 7, 288; ro, 869 18, 16 35» 241.275 18, 16-18 3, 208 18,18

33 2:41

18,19

757314:

18, 20

[220285

18, 20-22

7, 290

I9, 15

3» 347

, I046

19, I9 21873

4, 1124 10, 77

, 1049

22, 20322.

1,678

; 1042

24, 1

J, 138.275

563 » $64 » 414

25, 2-3

3. 506

MNM Os» ^Go

422

4, 431 4, 432

$, 433 9, 981

2s

I0, 41I

28, 1

$655

30,

2s

19

7lI;

32, 9

11, 635

32, IO 52; LI

4» 442 15755027

32,

33

2,

1109

prol 32

9, 985

33, 8

7; 948

33, 9-1O

7, 945; 4, 1268

225000

Le CIE

rs 32-36 16, I 16, 14 16, 15

9, 98;

4, 6-7

I, 1244

7» 141 4; 157

4; 8-9

2»XEdO

4, 8-10

Ij1252

j, 561 j, 562

24, 15

I1, 595

14,

35

20, IO 2:0) I2 21, 3

24,

4; 27

Iosue 235 4, 2-3

1, 325 134228

Iudicum

127

6, 896

24,

2, 118

20331.2940- 5

X TA

27, 16.17

4, 130 4; 32 J, 1289

26

3, 860

I

17 27, 14 55 6 35, 19 35; 2T

590

228523

4, 119 4, 178 9,952 9,942

15, 39-3T

Joli.

4, 118.266

I0, 784

15, 33

4209

II, IO51 11, 1063

Numeri

6, 5 6, 5 6, 5 .8

S. SCRIPTVRAE

7,387

Jj; 414 4, 1020

bol

^ 417

73216

ED 862

725157

3, 869.897.1117

7i 20

4, 864

*

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

430 Iudicum 726211522 1109827,

2 Regum (2 $m)

Tu

3, 867 d 95 2, 1050

16, 30

13, 607

Ruth I,4

1, 328

4,j

He, S1)

1i Regum (1 Sm) TOT 2

4, 8

D1582 T2165 15, 12 155822 15, 53734 uocm 16,5 IGWESSISICNUS 16, 11-12 IER

E

2, 638 0982051202 3/2396

Jy70821

Jr, ioci

18, 8

j, 1014 10, 27 4, 346 2, 205 12, 1062

18,9 19, 19.20.

JR

6, 873

25 2021 23902 QAM 24, I4

6, 533 1, 460

6, 973 6, 342 6, 338

11, 494 6, 335

4. 967

prol 34 prol 55 11, 439 11, 464

I1, 404.541 DINES2:5 II, 519

in. 29 6, 346

4, 1209 Jj, 1236

Jj, tu42

6, 876

6, 879 884

2, 8-9

6, 977

220216

4. 149

2, 37.38

6, 346 Z5 12004.

43152

SUE

6, 321

Jt (e Sod MUSS GIO E (2s 892; 9, 212

32027 12, 16

4» 548

1, 659

11254110 ne i IST ONIO

6, 637

15, 374

18,4 Gb dup

5582:98.

13, 415

T5813

4,197

15, 377

18, 19

13, 382

9, 473

18, 39

1251097; 2202/05

215

21559595 9, 988

17, 26

II, 422

17, 45.47

13, 401.418

17, 46-47

Js 75 920 TOREDNT

2/4511 22 UI 2:55 25, 24 25929 25, 30-31

6, 938

6, 955 A2 IS.

6, 959 1, 693

26, 8

1, 694

26, 10-11

1, 696

E

1, 699

52-33

Pen

I9; 5.7 19, 8 19, IO 19, 1I-I2 19, 18 IPET ZIP SETS QUME2ST

6, 956

267

25,

OZ

6, 889 ENLOS

9,

DAMES

Regum 2, 8.9

Regum IS 1, 13-14

2500 ex t

6, 350 11, 651 T5: 8109 4, 976

2, 268

0S CIC TRIS coU To O1. 2, 1382

11, 659 11, 381 1:18916315 9, 620

2, 1065 4, 202 12, 1094

3. 2785 9, 484

INDEX 4 Regum

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Iob

4, 43-44

6,639

$2005

6, 654

SITO

4, 654

35 89

4, 656

$5825 21, I-IO 27 T6 2S MEaS 220

4, 1, 1, 4, 4,

658 366 467 119 184

15, 1816, 11

19

12, 840.866 J; 279

9925 19, 25- 26 21, 262

13, 851 22/0

2:585 25, 3

12, 748 12, 843

31, 18

31, 55 36, 18

12, 154 4, 1014 6, 948

4, IOI4

1 Paralipomenon SONT 7582:

38, 7

13, 556

40, 10. 28

13, 866

2 Paralipomenon 2E itd 6, 324

40, 19 40, 20 40, 21

[375.33 T985/2:2 8127,

40, 28

7; 11555 9, 1250 Jj, 752

55 22-25 24, 20 2:598

43I

10, 495

41, 5 Psalmi

2IS ET

7, 550.648

33, 1-IO

2, 1278

55,

1, 145

12

1, 854 Tobias

6540510597. AO

7, 683

4, 16 1;

1:12:18

1, 523.998 ; 2, 233.292 ;

112988

Jj; 1119; 4, 939; 10, 3 prol 6; zr, 79.256.529;

Iudith

2, 619.650.822

3,6

$, 1084

8, 22

d'OETETOMT d 181272

Ester iof

3,9 16515

12, 829

10, 455 10, 379 1j, 229

j, 841

1, IOIS LAO, DETUR EDI S2

9,1972 j, 1156

153

6, 774

14, 15, 5

102: US 2, 1368 6, 947 12, 391 12, 308

7» 940 12, 396

15,

Je LAT 12, 4985

J, 1126

6, 834

17, 45 JPG, 17, 49 17, 50 18, 2

12, 385

18, 4-5

15,3354

18, 6 19, IO DON

6, 574 12, 853

4, 885

9, 719 9, 721

12, 306 9, 717 DOR TEOFT 2, I4 22 1, 146

I, 146

^

432 Psalmi 20, 4 ZI 215-I9 2208

INDEX

LOCORVM S. SCRIPTVRAE Psalmi $0, I9

7:373 4:025 4, 1056 ; 17, 795 1 12, 306 JR 321 13, 462

SSMO (526 $4, 18

2; 1022/3 5, 834517; ME2 2, 1196 LIONE: 6, 463

225 IO

15014275215, 05:99 980

S13

2, 591

2E 26, 1 2M 26, 10 26, 13

7212229 12, 318.821 I2,9921 051221 2:2 03225807: 65

$6, 1 $6, 9 $6, 9-10 SETPET $8, 1

25 $19 45:955. 2, 715 2, 591 2, 591

27]: 03 20585 UT

4, 1248 12, 688 4, 1054

32,4

/, 1049

5,8512. $8, 14 $8, 16

9.1090 12, 823 9, I 100

32, 9 33, 6 33, 9

* $9, 1

13, 510 10, 770 12, 263

62, 10 63, 6 67, 14

2, 591 2:3 EG 11, 148 TUS 38

295 wt

138120

22 MLG-

68, 24

ETT E32

11, 844

69, 6

355 L9 34, 14

25709

2, 1020 4, 1OOI

70, 8 ofi ent

12, 687 11, 706

34, I9

4, 978.1058

JA

9o 36, 25

1551953 ewe

71, 15.10 72,11-14

38, 6 39, 18 49, 6

13, 333 J2RU1025005515 77 Il, 444

40, 7-8

11, 446

49, 8

II, 449

40, 10 41, 2-3 41, 4

41; 5

SSSIS

2: 7

2, 199 6, 562

72, 24

13, 59-75

353» Sen 23:522.

2 UT2UHS 1, 796 ;7, 628

75, 9-10

7; 1067

11, 451 1295572 2A INDE TS

76, 6

12:172:

y 6) 76, 21 77, 1-2

L2 5S 11, 580

10, 921

12, 582

Jj219:20

4032 4717

:

7115

42, 4

12, 832

yf

45, 2

9, 1155 12, 551

7723-24

43, 25

45, 26

7; 1037

77, 25-23

1, 892

7; 1038

44, 2 44, 5

bL

Raro 2: 629

15-0915. T0» 770

3/7559) 775 $3

10, 923 2, 1029

$88

10, 855

1,866

44, 8

6, 78

45. 5

78, 9.10

EAS

7, 1039

78, 10

4; 568

45, 7

1j, 130

46, 6

I, 143

79; 10-412

JSgBISI

47, 2

4, 938

477 47, 9

6, 929; 11, 667 4, 928

48, 17-18 — 4, 1139

79, 20

1, 625

81, 6

J, 482

95987 85,4

jJ, 862 12, 420 13, 937

83, 5

49, 16

4, 833

50, I

12, 5317

84, 4

56, 12

11, 658

$, 230

86, 5

I1, YO2UI42

87, 14

J» 205

1, 718

88,4

12, 58

$0402 130 P4965 39:15

95.12

6,2

.

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Psalmi

95,1 2

2, 1148

94, 8 94, 1 1

4, 1091.1120

95,4

4, 938

99,3 103, 14

4» 239

I05, 16-17 103, 24 105, I0o4, I04, 104, 104, 104, I04, 105, 105, 107, 107, 107, I0O7,

25 17 17-18

43 44 44-45 45 16 25 2 225

10

108, 6 108, 6-29 108, 8 108, 29

109, 109,

Psalmi Io15 XI

^ 385

155, 25 T ONET 140,3 I41,6

d Imm

6, 435.443

145, 4 143, 15.14.

II, 702 2, IOI3 2, 556 2, 460

15 144, 5

II, 708

117, 22 117, 25 117, 24 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118,

28 32 $0

57 104 121 128 129 3I

119, 121, 121, 124, 131,

o 4 Move

4, 1156 122221124280

12, 1233 4, 127 13, 332.661 6, Go1

4, 938

144, 13

IG RO48/255 72257: 0105820

146,9

4, 1159

1I, 709

Prouerbia $, 15-16

II, 583

IT; 10 2, 1035

5, 15-17 SESIO SIT $5, 18

15 1908451012. 12/5

3» 599 45:9)

35; 59 7.4

3» 406

22»» 72:80,53 12551255 12, 657.698 12, 667 12, 661.662

2, 1295 1I, 546 10, 413

8, 22

15, 715

8, 29-32 8, 51

14, 716

4, 849

95 15 IO.82 D 02.19 15313 1155027

II, 5347 3511205. 23020 SUDIS3 2; IOIO; 72, 58

II$, NO I15, I15, 24 I15, 13-14 I15, 17 116,

181050208 7 pTMADG 12,58

1, 149.459; 2, 87; 11,

109,

4, 941 J, 1046 4, 1037 6, 181

12, 684

12, 683 13, 156.440

-

prol 49; 7, 309 12, 816

21904. 22,9

J, 606 4, 209 4, 36 7,222 DEO NERO L2 812707

30, 2-3

6, 790

31, 475

L2

31, 477

9, 240 prol 20; 72, 806 75 318/2455 1,277 12:4.5

6, 75

2, 937; 12, 1146

2, 926

I, 785 6 03 giI 12, 485 6, 371

J, 833 4, 724 T:298507

18, 1o 18, IO-II 18, 20

25, 9 25552:

7» 254 12, 649

15, 713

15, 35

I1, 857

08

433

12, 295 12, 875

Ecclesiastes

13, 183.660

6, 7335 13, 182 13, 192.90I

1j, 529 6, 734 6, 751 4, 273.276;9, 509

2, $18

2, 281

12, 584.586

4, 256

7; 1044 11, 658

4, 283 12, 465

*

434

INDEX

Ecclesiastes 4,8

$,2 OT 9,8 9, IO II, IO T2 ET

-

Ecclesiasticus

$6, 953

15052 12557 15,6 16, 16-17

C ute

12, 792 2, 517

6, SII

7:316

LI

6, 529

18, 16 18, 17

19, I2 20155372

2, 1002

25, 1-2

Jj, 850

25,3 3:32,6 34.7 35, I9

45, 6

4, 699

47; 13

12, 45 11, 420 T2942 12, 45

48,1

9, 478

2, 290 22807 2, 284

47. $74

47, 8-9

10, 385 4, 55 7, 251 /»5$42

Isaias

1,4 315305 5$ 3217:21:8

Jj, 300

9, 566 9, 1029 12, 991 12, 1075 15, 455

/, 970 10, 402

R2

4, 980

j .6 -

2, 623

JoREOLLT 10.92 IT E24

7, 14-15 en I2

4, 286 10, 865

I1, 920 4, 1037 6, 680 4,2

4, 1056

IDEO 7, 939 ; 9, 550 7, 949

1, 896 1, 776

1, 715.960

3,252006

J, 440 WM O0 Ww uw we vw -—^ CN .& —^ O0 C»

j. 365 J, 1058

12, 764.809

IO

24

2, 543

4, 1063 4, 1067

9, 726

om nm MA n

Sapientia

COUETTE UA

1/29 0ITo797 4, 421

47,3

2, 826

2I

4, 2145; 9, 1062

J, $08

12, 814

hN

J, 883

3,652

2, 297

1:16

2, 825; j, 309 75328 J, 646

39, 17-18

Jj; 3539 4» 537 12, 1206 12, 790

I4

4, 1134 prol49

219928

T2 4 DOTT

5

15, 345 251205506, 1295 12:499

44, 21

2, 289

8, 1-2

6, 420

7580 12, 809

$, I I.14-I5 EE

T090522/2 15, 3545

7,8

Bow xu o NOMNMNMNONMNMYM RaLAE S UE AR 4,553

II BRII.I3-Ij 4, 12

iie $0 220

12, 1182

9-10

13 14

S. SCRIPTVRAE

6, 746 L25FUB20S

Canticum Canticorum ^ 12, 834 LN 12, 759 1, 632 -^ n QN -! N ers em Pec

LOCORVM

5

L7

4, 66; ro, 8o9 11, 847

ELS

9. 5455 11, 457

» 33.41

"s Ou HA EX 3, 803.836

8, 57

prol 28; 5, 850

j, 885

INDEX

LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Isaias 9,4

Isaias

-6

9, 6

4» 854

1, 9625 2, 13375 3, 875;

53,8

J. 736 EL (arp 7»; 791 ze j, 1210 2, 1361 2, 1358.1361.1375

4, 2435 6, 1202 ; 11, 894

$359 SIS

10, 33 I1

2 Ux 2, 561

T9.

555.5

1,645595 105 3736; 4,

$7,6

SIE WIRTAT2:2:8

$7, 13 $75.16

2

6 Do I 15,

22. 22. 26, 28,

15 14 17-18

15 28, 18-19 28, 9

29, 1-4 29,

7295197, d M2 DO T2 4 4, 1213 4, 1219 I, 384

6, 3751 9, 1230 9, 1237 9, 1253 Jio YO

35,

8,

49,

1j, 440 10, 203

40,

VOETIHOMUP UT? ETC

49, 40,

251532/3 22» 1066 12, 1032.1033.1037 j, 1218

49,

40, 41, 13-14 41, 14

$5, $5, $3, $3,

$8,1

12, 1045 12, 1005

2, 1376

12, 479

$8,2

$8, 14 60,8 61,6 62,4

II, 182

2, 879 2951507;

40, 40,

55,

$5901

13, 887.932 12, 831

31,

42, 42, 45, 43, 44; 44, 45; 47, 48, 48, 49, 49, $25 925 32 $3,

435

IO-II 1I-14 64,6 64,11 15-16 66,1 I2-13

12, 823 2, 852

4, 240 JfEEIO7 2,1852 3, 836 13, 460 2, $45 4, IIII

à, 265 2 EIRSOECTI,4s 9, 1072

4, 499

J, 230 12, 271

Ieremias

1582154: IL

2, 879 25; 1052

1-4

4» 5395 4, 1129 9, 1043 7, 1104

12, 1087

14

7. 398

I2

o5

2j 1-3

IO 16

20 22

23 7/5) 191

T5955

12, 205 j, 1009 4, 1346 7, 106 (T72- elt

9, 384 12

4, 1012

13 2-3 4

2, 543

4-5 6 6.11 7

2, 879

72$

1, 86 7/5

15

12, 1090 2, 400

11, 819

7; 715.991

7 T7178

I3, 105 13, 104

7.4 7, 21-23 9,2

7; 464

125078 12,8 17, 5-8 17,6

10, 957 II, 170 2, 1168 2, 1197

17,7 17720112

2,8 2g I, Sick

18582825 29,26

j, 1184

31, 1j 31, 16-17 POCO CTS OS 219122

2, 442.487

1j, 297 2, 489 2545/22

1, 606; 2, 447; 7, 192

3» 435-449 J, 1055

7790584; 817

'Threni 2,4

4, I1I$

b

INDEX

436

LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ezechiel 36, 24-26 36, 26

'Threni

2*5 3, 50 3, 65 4, 6

4, 1114 25026 23 DI59 4, 784

44, 1-3

J» 1055 1508/55282

91:25

ZPEOEIS

Daniel Baruch

3, 38 Ezechiel INT

TRA TI

TS 197 3, 17-18

4 5

MIO

3, 6-7 DES 3, 15 5,23 IO, I2 IO, 14 IO, I9 IO, 19-21 IO, 20

4, 954

J006341:8522 070 $5 7/2:0012:90. 13, 8 TOXEITO

4, I4 92

6, 362.903

13, 808 C obs TUenidvie DE SE 9, 651 1291225073,

2:905 14/5.

152 13, 4.42.43.130

7,3 LOT 5-9: 13- I4. 7»

13

7; 15-14 sf. i SXETT

9, 24

4» 705 5;12, 179 7; 719 1, 266 ; 2, 164; 6, 67

12, 415

9, 843

2, 865; 3, 91 2, 782

4, 227 2, 850; 9, 849 2, 818

2, 873 I0, 475 2, 542.547.1054;J, 10545 6, 93; I0, 374 4, $14 4, 65 ; 10, 807

I0, 182

1, 614 I0, 181

II, I9

I0, 7.185 JoS12:90

I3, 18-19

7; 436

4, 884

I1, 745 II, 713 1386722.

2, 404.1194

4, 378

4, 676

2, 318.366.394; 4» 451.629 I, 10715 7, 114

20, IO-II.

13.24 20, I3 20, 24 20, 24-25 20, 25-26 29855 20-407

6, 544

5, 25 3, 28

I2, 2538 13, 532.805 [m NO ou QN

4, 219 4, 223

4, 729

4, 689 4, 4, J, 4,

797 680 1165 382

6, 263 4,532

6, 819; 9, 977; 13, 585 28,4 28, 12

28, 16 28.51 295 20h 54, 54, 54, 54, 34, 34,

5 9I 4 IO II 135-14 17 20-21

36,25

31825

31827 SSSMEN , 829 "m 486

2 6, 1 v 6,5

» 9775 13, 218.3585

6, 5-6

3290925912221

SOIT ,

135407: E2-E13 10, 392 I0, 403 1298975 2, 467 JONES

387 m

SX 99 Se e

392.613 614

Abdias 2

4, 866

Ionas

3, I 5,4

9, 655 1132502.

INDEX

LOCORVM

Michaeas

5;

2,923.74 1204

52 T7;

5-6

JA T227

I, 20 21 22-23 23

Habacuc

9, 1070

3,2

1225

LI870:871 L131972.

2, 408

I, IO 7

4, 1062 ; Jj, 1109 12, 700

5; I

2, 708.1311; 9, 169.704 Jj, 440 ; 12, 820

4,

5-6

2, 92 7:010 7, 656 2, 391.840

9, 462

2 388 ; 5j, 451.714 NMws we QNA O0 mH mM OO ^ SUycA "M ii Re

Zacharias 5; 8 4; IO

4» 939 6, 148; 6, 138.254

5-6

6, 97

19-20

4, 120 6, 103

4, 115.120.142

II, I4 DITS 13, 2-6 15,7

7-14,1

AM»

Md v9 d& om oM MA

DUE SSIO

3,8

11, 690 II, 622 II, 624

3»79 29T1 2312.

682.760 I1, 619

II, I0, I0, 10,

569 1072 1086 1086

1 Machabaeorum I, LT

9, 558 Rep TA EUR UE NS NS XS NOS MOMS SCON

I1, 567

4, 1131 ; 11, 606 JC ye 11, 562.611.678.

3. 498

5,

I4-1j5

Matthaeus I, I2 I2 16

2, 1097 2» UIGOSIUTTA:I1298575

464 9. 479 J, 447 2, 1163.1188.1261 4» 314 j, 250 j, 801

5, 1j

12:12

3SPLG.

4, 911

5, 17 4, I 4, 2 4, 4

4» 385

4, 8

$657

4, 4, 4, 4,

9 IO 1I 17

4, 18 2 Machabaeorum 4, 1118 5» 8

2, 534.818 2, 890

2, 846 2, 8755; 9, 420.618 2, 716

6, 84

8, 19.20.23 4, 125.256 8, 25

I5,

MS

4» 945

3 2-3 j

II, 4-75 Tj. $ TIS LI HO I T2 II, I2-15 1ü5 15

2, 516

MON NMN NNNM MOS. 2, 430

4, 52

59

2: 377 1, 974

I

Malachias

4, 2

1, 492.670.715 13583:0$:7587, 512.977

25 SDUsec eTCS

2,

437

Matthaeus

11, 867.868

I

S. SCRIPTVRAE

2, 367 Z5 7189 JSISO

6, 361 4» $995 7, 3534 45557

2, 3735 7, 1073 i 11, 578

4, 25

7» 959. D BAN )T]O 4, 460

4,

7. 416

4, 21 4022 25-24

13, 405

5, I 5,5

2, 640

$6

1,358

0125

4, 51

18

1, 619

5, IO SPEI

2710931590272 (9 4, 105 2, 463.476 ; 12, 827 4, 413.416

19-20

1, 674

5, 14-16

13:552

*

438

INDEX

Matthaeus 5 15 5

16

5

17

12, 982

J, $38.541

4, 3575 7, 2.68.507

5 19 5, 20 5 20-22 5; 2I 5 2I

S. SCRIPTVRAE Matthaeus 8, 6 12 oo

4, 820 m

4, 1020

33.38.45

58

2318021:102391:057,:62::893

-v9 oo CO OO

645 22.28.32. 39.44 23-24

D STS

24 25 26

4, 95095 J, 1295

22 131220/05112/5 4, 862.1130

28

4,27

30 31 32

72281

75

29

J5335

j, 36

J 41 Jj, 42

13

15

4, 785.846.907 ;7, 97 4, 736

22

5

LOCORVM

16

7, 481.838.1096.1203 7» 991

23-24 26.27

7, 840

29 34 37 9

L158507 4, 50 ZI DET 1,0129

IO II

9, 547

06 15 sO NDSO NO

9, 22 9. 53 05855 10,3 IO, 14

7321226

J, 48

IO, 15 1053523

43 43.44 45

1, 692

Io»28

Jj. 51.5575 7, 223

I0, 29

J, 616

10, 34-36

J,; 18.53 4, 763;7, 106 pA

255 7-16

4, 7875 7, 626

5 DARET 21

6, 4.289

j 6

6, 225 6, 14

6, 7 J, 624

14 23 24 30

6, 432

34 2

6, 896

6 n5

prol 25 6:772.

4; 769; 7, 1146; 6, 732

1, 636; 5, 773.798 4 774

4. 778.804 Tos

950

7353 7. 564 7, 835 4, 31 7, 480

7, 863

prol 46; 2, 1147; 6, 911 6,457281. 18 4:5 AUT TGNIS.

1247

38.39

I 2

7, 307.836 7. 9837

17

33 34 55

48

7567 4, 897

10, 41 115923015 LI 1157:8 LIST

4, 129 4, 311 4, 470 25011055875

19/3:748(1

1, 4175 2, 657 4;:0112:3/5.79; 109

"102705

755

4, 887

4, 619 12, 966 12, 965 11, 664

4, 215

9, 772 I1, 831 2, 1061

?, 994

I1, 8

2, 106257, 459

IJ589 LIO tm

9, 7.29

MINI II, I4 I IMNEIS iit. IJI aie 3 1j Dic 1125

2, 857

2, 708 ; 9, 704 1, 594.815 ; 2, 712.1053.

1323

IX; ngu

2; 7530 25.099

3, 1475 9, 768 9, 724

9, 732.1012 ZXDIOSSIT

E385

ZEIT 9, 1187

9,/882:07)1.5 1.7, 39/12;

1227.1242 J, 290 15 08145,0802: 3072: 6805085: 90.109 ; 4, 876; 7, 1104;

INDEX LOCORVM Matthaeus

100 29-20 115-30 I2

6, 927

19, 19, 20, 20, 20,

28

25; 11865 11,921

29 26 26-28

9, 406

28

I2, 15-16.25 9, 1100

20, 36

12, 22-24

9, 1017

12, 24 1251277

JT UD BAUTEN 4, 365

123028

4; 476

21, 215 21 A. 2I 2S 2 D Ait 21, 21, 2 2/24 22r DA 22, 33

12, 32

4; 47559, 1203

12, 43-45 125745 12, 48 1290

7, 1160 Z3 m8 25179 1, 46

13, 9 135 12

1.1822 12, 981

13, 4I

75952097150: 193:90812:592:5 13, 872

j

7

10, 163

13 23 24-27

11, 603

2, 644

15 19 39 61 2

IUE

4; 992; I1, 207

14, 8

9, 319

14, 22 14, 23

10, 1004 10, 1019

14, 28

7, 896; ro, 1038

14, 29 14, 30

II, 330 10, 1052

IS$2 15, 28 16, 6

6, 927; 6, 193 6, 438 Jj, 618

16, 16 167 17.

VAST! 9, 808

16, 18 16, 20

331925 31121 9, 82

16, 21 16:27

9, 85 9, 1249

24, 14 24, 20

134-5 18, 15

3. 336 7. 364

24,

18, 15-17. 19, 7 19, 8

4, 11815 6, 856; 10, 665 j, 1080 22116719387, :278:46

19, 8-9 19, 9

j, 1085 7515135958

030777

19, 27

IO

2:23 12 2:25 32 235, 34

35 35-36 38

An 39

24, 24,

24,

9t

n2

30 4I

24, 4j 253 8-9 254 15 25, 25,

31 31-32

255 34

19, IO-11. 19, 20 19, 21

j

25, 7 255 8

25,

Don

11, 617.643 2, 1 181

35 X6. 6, 210

10, 1057 4, 828

4, 829 7. 357-897 Zn 6, 451

12, 1029 10, 400; I1, 134.728

2, 44 4; 425 II, 1085 10, 988 ; 11, 1084 12, 748

7» 410 Jj» 295 TASA: 1j, 144

7.5352 10, 1099; 11, 229 12, 994 6, 216

5, 376; 9, 439 9, 1249; I1, 915 4, 625

Jj, $90 ;7,420.1072 ;13, 865

7, 882

I1, 1147 J/28505506, 422-508 uPT, 1161 DOS 04502435 02;

251755

38

9» 758

25,

2, 753

41 42

13, 54-57.

25,

10, 508 4; 1159; 9, 669

35

7»52595

25,

9, $76 75; 1164 121155

2, 98.103

13, 52

25,

12, 1149 2592770

8

6, 667

557

12, 912.930

9 12

13, 44

12

439

Matthaeus 4, 830.840 ; 12, 254.402. 25:220 91,95 0722 27728 MUTO ETTET 7325/9

1:7»

S. SCRIPTVRAE

35-45

2,1977

41

7, 415 5 9, 645

46

7» 419

26, 1I 26, 22

7, 901

25,

253 25s

7, 658

*

440

INDEX LOCORVM

Matthaeus

Marcus

26,31 202 26, 38.36

TUS I0, 1058 ; I1, 303 I0, 1024. 1026

26, 39

JSRI22 8,E707 0297.10

26, 39.42 26,41 2/0 ET Ab.an

JR EO I0, 10345; 13, 865

j, 1089

:

3, 1088.1109; 4, 246; 9,

496

93 71855: ET 1:20)

26, 64 26,65 26, 66

DS 114124587523 940) LISS27, VPNINISTA

I0, 1043 10, 1044 T8195

4, 1005 ; 9, 1173

2099872

1034094 10, 995.1055 25 DEOS 11, 675

26, 75 3

27, 5

27, 4

o9

2:15:46 27,

3i

ZETMT 25520 2 o1 2715 7248 257 2.7

27,04 27, 3$ 27, 39 2A Z9 ESO 251 Est 27, 55. 59 * 28, 18 28,19 28, 20

4, 1006 ; 11, 793.862 4, 964 10, 1046

189 TERISAT 270 272

5529 55022

6, 5-6 6,8 6, 18 61727 GNIS 8, 58 Ic 10, 20-21 IO, 24 10, 29-30 II, 9-10 IBS DS I4,3

II, 506

14,8

4, 854

IIS,

I1, 680 11, 681 II, 878

I4, 18

12190277

274 (Se SwMS9P9 S9 Oeo .Ss S.v» 965 13, 626.628

3, 968 $, 677 9,

307

TELAETHTAT II, 1149 12, 518 12, 882.909

9, 98 13,66 I0, 10, 10, 10, TUE

226 246 532 675 SIS

I4, 55.34.

II, 1105 ILIO 4, 858; rr, 1095

II, 795.1069 11, 902 II, 903

JM Y22:0 870: 45108019218 1551555

J, 1245 75, 470 J, 521 10, 159

4; 999 : 9, 1174 15, 73 21102050013:

173 483 485 365

3. j 26 Bo ZETT

6,5

26,67 26, 68 26,69 26, 69-70

27,

86

2,7 2, I9

5, 23 $0095 6, 2-3

26,56 26,58 26,61 26,63

26, 63-66

S. SCRIPTVRAE

14

15, 53

E Sgt. 10, 1064 13, 766 2, 1326

I0, 307 92, 800

4, 574; I1, 306

4, 658; 6, 454

Marcus 9, 289

9, 3» 25 2,

290 433 IU 609; r1, 507

-

259106:015 03:3 01: 40 (BT

4, 58759, 467 I,

6o

I

, 804

I

» 645 5, 734

T, »

932

I 519812542:3843 I , 76 25175 T

30

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

441

Lucas

2E

Ts

3j, 822

4, 590 2, 109

2, 637 7502/23 209205

8,2

13, 538

II I1.13-14 I3-I14

2901215

I4

4, 1044;

15, 539

250m

4,

1391;

5,

103 ; 13, 765 17 19.51 25 26 25 38

I-5 D 4 7

5 8 5, 8-9 5, IO.12.14 5 T2 357 14 5, 16 5; 22 5; 25

4,235 2,7280 2, 1038

231999

I, 489 j, 361 2:974 2, 827.974 ;3, 339.355 2, 716

2, 1087.1096 ;7,464 ;9, 5587

2, I 144.1150 2, 1162 2PETTESO j, 686

II, 1143 4, 299

4» 338 18m 3445;

56205766 17 9,

38

1, 553

j 23 25

DTE

28-31

34

I658

257795

13, 109

3, 796 II,

507

38

7, 670

239) 41 8

7. 675.1097 7, 755.839

27 29 30

4,657 prol 45; 4, 79

27

46

prol 20; 7, 342

prol 4o

I AgaUS acá 7, 339.346 7, 6o2

4-5 16

13.5718

23

2, 685

8 , IO 9, 26 IO, IO, 10, 10, 10, 41-42 "ne 9 I1 12 96 15 T4 I Xe 2-4 KI; j iot 5-6 Ji I5 1] 21-22 TI 27-28 125 16 10 16-19 d Lo 12, 19.20 12, 20 127 59 Ju 49 12, $o

4, 1032 2, 1144 322680592, 1128

3542

10, 196.229 10, 230 9, 259 4, 189 75035124 ETT

$8, 436.458 $, 713

13, 657 TANI

6, 309 J, 361.965 ; 7, 106

7.174 4, 1031 ; 9, 1198

J, 919.958.978 J, 929.1104.1252 J; 1139 4» 945 4» 955

» 996 Ím

44

1286 CNNS,Oo

, 674 m

1289

704

eXQ €9. 96 M- 493

12, 539 2,9515 3, 1255 4, 255 J,

1049

191.270.741.

253532025. Torta

» 4; 4» 4; 4; 4; 4; 4. 4; » » » )» 6, 6, 7, 7, 7

25

7, 29 7, 29-30 7, 30 7255307 3, d

12

59 I5, 55 14, 8 14, IO 16, 2) 17, 17, 17, I7, 17,

9, 103 12, 724 12, 726 6, 704

17-18

$»112395 II, 1144 12, 502

20-21 21

7; X695 1/0, 417 2, 375

574 IO

18, 9 18, II-12 18, I9

19, 19, 19, 19, 19, 19,

4, 1154

3 7 14 41 38 41

J, 665 ; 4, 100; 12, 1044 J, 892

75:21:10 prol58 prol 4o fiy tiep j, 818

9, 98 3, 818

*

442

INDEX

LOCORVM

Lucas

19, 42 2/I^ "9, 2E 577 pos 14 208 15-18 22, 19-20 225 20 Bn. 21 208 2 225 25-26 2025 25-27 228 33 Dos 59 225 41 2$ 41.44 2/28 42 pos $1 228 61-62 228 63 225 64 2 2124 19.25 23, 34 234 43

10, 539 10, 635 10, 637

SES

2, 831.844.914.962 ; 9,

10, 589

1, 55

2,83353,3145 4, 5915 9,

441 200

201.203

7» 555 4, 685 12, 1149 75919 ; 10, 1040 ; 11, 332 1091027 JOEY Om

1, 34 1, 39 » 41-42 »42 NU

2, 679 4, 46

10, 985

, 48

"e

7; 399

132465 ZO

Jj. 523

11, 793.837.862 4, 828 11, 878

2,719 2002

Jj, 321.423.465

2, 24-25

4, 215

DIO QOO EI AT

2, 33 25 Hee

3, 764 3, 766 7; 4515 9, 74.186.998

10, 1061

425495012:

1248

ch La

OUR

10, 979 I1, 1260

Hs

5322 30722 WEST j092.913

2, 892

2, 893

4-3

I6 I »

8

985 2 TET

2, 749.975.1301 ; 4,

11215 73, 475.4706 7, $82

Jj» 3345 4, 580 1, 853

2o

2, T 115 9, 300.770

2

3 4

2, 737-1119

j 6

22522

I9

2

2 Ud THECA

2DTSIR2Y

j. 239.312

LM em 2

TOS

SCET

REST

6, 945 11, 88

3, 24

B»0219926 3, 26

g» 5715 9, 121

3, 13 3, 23

993; 9, 629 144 7465 5, 132 Jay

j. 782

3. 378 1, 8075; 9, 377

3, 29 5, 31

9,

3, 36

3j. 380

Zi Sen

j, 786

4, 25

4, 1336

4, 25 4. 56 5, 30

7, 308

4» 594.5775 4, 339; 12,

I

4, 1159

, /, 2, Zi

3,j

3, 27 1

EVETO3 Sz EOS

2T

Iohannes

1 D-312 TNT 4

j. 925

j. 1054

COMETET 2E

17230 !, 297.968

$0-51 52

II4.254

P 762

9, 67

7; 0.

24, 44

Po

Jj, 1179.1184

47a. LT 11, 789

39

24,

15851017172, S Tas O9 999; 4, 819; 9, 8.181.

10, 542.591

24,

24,

9, 374

jio XS

I0, 1022

2j 24, 33-34 24, 45 24, 48

Iohannes 180277

d 02:12 7, 1058

25,

24,

S. SCRIPTVRAE

IO

1, 241 9, 49

$5; 31-34

13, 667 3j. 360

5» 33-34

9, 233

4186457; 761; 99227. 5, 39

249 9, 227

5, 41

7, 365

6, 14 65x18 6, 26

6, 100

9, 54 6, 570

INDEX LOCORVM Iohannes

30 31 32

6,

6,

39-40 42 $1 $2 57

1, 896

1, 899

1, 902.907 J, 1128

3» 934 I0, 912

, 11545; 10, 747

I0, 912 2,012771 oo [ooo codo 7 11, 396 DXSTPNUIG 207 15 18 I0, 29 31 9, 74.186.998 dSURsmucMURSSIvy

Iohannes iiti $6 125 T 125 3 125 j 12,6 I2, 15 12^ 24-25 323 31

64

38

123856541

39

1, 76035. 9,

40-42 AES

2, 628

NRONLNTI.

1250

49 $0 51 13-14 16-18 18

14 2

-»v»v m

33 39 41 42

v

44 SECrca $0 MEE 59.55 59 16

—]m CO OO OO oon

9;

9; 28.29 9; 53 9 39 1O, II IO, 20 10, 24

11, 205 6, 920 2, 624 2, 627

[25 I2 15,

32 40 I

15; 8 15, 15.14 15, 20 13, 22-26

15, 27 15; 30 I5; 33.36 15, 557 I5,

38

4, 598 11, 1264 7, 902 ; 6, 1034

7, 366 4, 1334 10, 680 10, 691 10, 595.695

11, 499 7,920; 10, 1040 ;11, 332 1022 2, 680

7; 498 7» 599

j, 1181

14, 14, 14, 14,

iu 20 21 27 31

2. LN82

14,

31.28

75 10, 729 TiO XKCUTRIP T2 STUNT 7, 1061 3, 898 I0, 731.911

II, 1048 2 N82

7» 495 1, 541 TIE E2187 T/T22702 10, 971 prol 2o 4; 410 9, 74.186.998 ; 11, 205 9, 1080 LS YU o)

4; 993 $,882:3::09 17 691757 4, 831 TUTO TO

14,

15, 15, 15,

15; 15, 15, 15, 15, 15,

13 14 15

TN SEEI2. 812

4, 1382 ; 12, 819.977 4, 1200 10, 9525, 15, 744

11, 476

22

72538226

24 2 $97

4, 978.1058

4; 498 ;6, 3735 7, 496

12

T XET25505 220502105::08

13

2, 303.653; 4, 49; 12, 812

4,937

TAE "R2

10, 513 10582203

I5

I

00225

11, 234 J» 559 2, 650 11, 475

TUR ,

prol28

9, 805

ULr475$2

TI ESO

Jt 48

7, 1078; 9, 644.1071; II5238

T1 9372 2, 20; 4, 398.982 13, 883

I1, 55

10, 159

10, 473

IO

ds

7, 468

14, IO

3» 3553 7, 279; 10, 36 7. 489

7, 281; 9, 969

35

zeit

1149; 9, 1245

7» 4909

2, 672

,

TOTO

14,

10, 38

33

10, 508

10, 217 10, 227 I0, 295 10, 279 9, 103 ; 10, 163 I0, 1107

7; 488

10, 25-28 10 IO »

443

S. SCRIPTVRAE

*

444

INDEX LOCORVM

Iohannes 18, j 18, 5-6 18, 7.8 18, 9 18, IB 18, 17 18, 18

18, 28 18, 31 18, 27! 7

I9,

Actus apostolorum

11, 471

5, I7

J» 463

255119

dA INS QOL

4,4 dt qu 4, 13 4. 32 7, 51

2, 55 11, 1121 2,8027 1;-4U7572, 595 3I O 12, 924 Jo ue

7, 48

6, 93

2x5 7.55 7» 59

7, 1080

Zr 5Uy

33539015 475 1155205 11, 491 7» 3509 4, IOIO 4, 1009

7» 34859, 783 ;13, 161. 163

9, 788 10, 253

I9, 19,

I2

19,

19

9, 90

19,

2I

2, 581 2, 584

19,

22

2, 586

23 24 2j

J» 319

1133823152:2-72 8 10, 756.929

19,

30 31 32

19,

34

19, 19, I9, I9, I9,

)5

37 39 I9 22-23 25

A

Jn. v

IHI2EED.25 1392315 I0, 307

3» 323 4» 3245 6, 574 9, 971

I,

I,

4

2,

io

j; 44 3» 318 2, 854; 3, 328 ;4, 564 13, 566

13, 141

J» 3255 10, 976 4, 850; 10, 407 12, 555

J, 1169 LIS88G16.

2, 41.47

Jo UL oI25 1 CXNOSY

5,

6 14-19

5 15

9, 825 19

9, 998

J,» 3255 I0, 976 LIQUN0 153, 254

4, 1088; 13, 757 2; f8T1 2, 821 2; OUT

3p.

15529

29400 4, 51I

13,46

2, $05 J, 345 ; 9, 1048.

e cial 13, 48 JENS Sat I4, 14-15 15591 Ix 49) I55 4167 17582 I855$ 18,6 DOT 220 22 x5 E S 2:5 387. 24,5

1105 9, 1IO3 9, 1IO$ 4, 806 11, 637 4, 1084

9, 829 ; I1, 1021

12, 293

4; 4945 6, 95 ; 10, 145 9, 1179 9, 1 181

QUIS

9, 827 2, 1116

J» 395 4, 1084

II, 1100

Ad Romanos Ite 1, 1120 1,107 9, 342; 13, 119 I, 18

4: 4225877: 126

I, 20

2, 644; 8641; 9, 565.

7595306

2y 2 2 em 2 37 2 , 38

5,

QST 9,

321

Actus apostolorum I1 j, 1176; r0, 671 I » 455 I 78 I , IO I , 1I I , 12 I , 18 I R2 2 215

J, 460.465 7. 767

IO, 42 IO, 42-43 T2 DI

1133052 2:15929*1014:0D153:3: 3;

175192;

8,9 IO, 37-38

11, 909

nuts s Tee 19, 19, 297 20, 2.

S. SCRIPTVRAE

1007

33221123 ,

25

5

3I

4, 480

Jj, 1096 ;4, 472 4, 884 1, 422 6, 129

"r2 ,;1$

7» 649; 11, 924

4, 1028 VESTE

INDEX

LOCORV S. SCRIPTVR MAE

Ad Romanos

Ad Romanos

3519912:25

9, 570 4, 628

4, 2-5

5 635

4, 3

Iw2y

4,

4, 900

3.574

4, 25-5, 1 3901109310 DS $3 T2

II, 33

11, 33-36

J, 667 ZI I53:1000/: 5; 42 I0, 7225 13, 348

12-18

4, 841

12410 X222 12, 20:21 13, 9-10 12-020

prol 32 7512/22

—

Jos

ESO prol 9

Ad Corinthios ,

3» 295; J, 1080; 13, 724 10, 780 11, 782.1182

4, 172.194

4, 597 9, 2525 10, 776

4. 346

7, 699 12, 214.612.624.751 7, 692

J, 409 2, X1

^, 432 j» 929; 7, 111 4» 979 1, 2653,390; 13, 229.918

j

23

24

9, 260 11120324582

25

11, 829

9, 821

»

9 9-10 IO

9, 824

-»

L2

Non MONS v9 xx IO

j

^

15 ZI

B5 oo

12-13 Eoo Robo ac aps 10 12-13

13, 444 2,

499

9, 855 4, 1051.1069

7» 149 125912: 4, 707 4, 1102 4», 1179 4, 1188 ^32 jen

92132

4» 495 5 13, 742

14

5000115574

95. 155

11, 669

28

7, 884

31

4, 658

9; $74 9; 4-5

J, 461 I1, 782.1182

9, 174 II, 159 TUBE

9, 9-10. 1213 9, 16

9; 27 190,12 10773 IOIO 10, IO.I5 IoSSDS Il, I-2 Jo A HRS IET

15:999 4, 956 2, 1076

9, 9-10 9, 11 9, 135-14 9, 20 I0,4 1o,6 16, 6.11

13:958

J; 769; 12, 1234 4, 1146

4, 672.718 4, 666

7, 364 12/2075 23812:30/5 75 774:5 10,4822 10, 822

10, 12 DIETO I1, 26 Igb220 12.2 12,4

12/42/23 7, 654.918

I1, 659.1025 11, 660

12. 6 1

4, 612

12, 8-10

1; 255 44/5 645

I, 208

D2»IO

13, 1095

12-01 12, 28

J, 656

4, 429

2, 11445 J, 639 1, 1555 7, 6495 7, 937

^ T]e

2, 1299; J, 1159; 9, 384

11, 646

TTSSrG

13, 226

"Be 2X9) T11262/5

4, 461

11, 25-26

(96551 ES eJ o4 T4

9, 1046 2, 555 4, 286

13, 5

TOURS TS

33 19$2

Ees

4, 192

, 29

9, 607 099

I, 165 2; 357; 7, 11395 J, 1079

, 26-27

445

10, 715.783

10, 654.918 2510275 JSEIS2U AUT SETO A57.

12, 1056 4, 851

*

446

INDEX

LOCORVM

I Ad Corinthios

15, 9 I3 LO 133.12 I4, 24-25 14, 25 ISNEIO 155.25

15, 47 15, 47 coll. 45 15, 52

3j, 50 12, 1250

7» 745 6, 305 ; 13, 7.889 2, 981 2, 985

15, 793 LORS J» 75.421

S. SCRIPTVRAE

Adi Galatas 5, 22 5)» 24 25 26

3 2

3, 15 59206 5550 $558 5, 18 5, 18-20

6,3 6, 4.6

12, 1224

4, 285 4. 716

r2

14

2. 860; 11, 752.815 Mo "afees OBS ASI B. JUS 1066

15 17 6

4, 1208

7590

2, 500; I1, 3587

8,9

270197::703::05 5 2:12

SPEI

J» 306

113925 I1, 26

2, 924 7, 861

DIST 1297» 129

52202 12, 368.370 4, 1090

12,6

12, 289.491

Ioco I

3» 547

Ad Galatas 1T

1, 4 I, 8.9 5982

15, 449

2, 95657, 5545 12, 1140

12, 214.612.624.751

j, 227

4.5

1, 496

$-6

6, 330

8 II 12

4. 25

24

2, 4, $, 4, 4,

29 6

7» 7; 7;

L2

3,

12545 12, 1056 194

1103;9, 306 172.188 195.231 1247 1257 136 678

Ad Philippenses 2 9 34

12, 419 ; 13, 840

3. 360.518.525

2, 1316

»

6, 816

»

XX BISSTISETIO IOS M

9, 1024

$, 1053

2,9255 3, 205 ;7,999;6,

MM o "SMS —J oos oO » oo

3, 16

9-10

2, 65; 4, 260; 6, 44; 10,

I1

4,4 $53

741 2, 234; I0, 484.502 10, 502

j

2, 385

17 20-21

7» 255 9, 262 9, 263

5,

4, 188. 195. 231

7, 169 4, 962

28

J, 265

I, 418 2, 480

12, 129

9 15 16

I4 22

1235154

II, 1047 73:136

J, 988

8-11

1I, 841 I1, 850 2, 328 ; 12, 219 13, 839.881

4» 990; 4, 1077

3 8

1,8

2S

4, 1170 TAA I, 1050 4, 704 731132 6, 832 Z1 2, 566; 11, 1236 12, 74

j j 3 j

J, 518.525 ; 4, 609; $, 305

Ad Ephesios

II Ad Corinthios I I I I

4, 1204 I/L 83/2177

106.1032 ; 17, 246.1029;

19 20

13, 741.770 715, 754

Jj» 590

6, 597 4, 551

4, 1205

INDEX Ad Colossenses --

^

» 15 15-17 18 18-20

20 26

»

prol 14; 6, 141; 10, 332 15,27 3» 594 Ij, 18

IO-II

4, 1207

I,

2, 1885 5, 289; 13, 474

j

1095

1/5593 2, 1013 j» 194 12, 1230

4, 851 I3 » 6 Joc xu MMOONMONMMMNÀD—n-À-nux 4. 5555 7. 787 MUesma

] Ad Thessalonicenses 2, $504 4, 13 2, 508.525 4, 14 4, 16 13, 858 2, 510 4, 18 j, 270 5, 15

14 2, 6-7 2,.7-8

EOEEN

J, 1085

15, 495.778

10

17-18 7-8 15

6, 759

52m 3.10

6, J, /, 4, J, 4, 12,

55 3, 16 4, 8

4, 14

IO55

2, 342; I0, 555

2, 1285 72011981510:13 015.10 19/5002;

3» 174

3, 172

1550165874; 0-52 078/15

TH

CIN

jJ» 255

9;

O

TEST

215)

prol 52

I, 404 4, 661.710. 1095

799

4. 715

3, 196

II Ad Timotheum

5; 8-9

764 528 385 289 ; 7, 543.582 583 248 ; J, 543.582

15, 758 10, 476

J, 1144

2, 23-24 3, 6

451

4, 1091

9, 609

4» 497; 6, 688

25r 2-515

4, 1091

7.12-13.

15, 792 4, 1106

rS)

2,4 295

2, 67; 13, 497.681.755. 895

9,

13, 798

24 ,8 [nee ; 13

prol 6sU rs 79:265 125 619.650; 4, 24; 13, 766 9, 340 2283102 prolt 65775 79:256 75; 619.650; 10, 3

^ e)

I Ad Timotheum

j,

:1063

2, 8-9

II Ad Thessalonicenses 2, 9-10 Ij, 240

2,

1, 1117249»

4, 488

I,

7» X9

9

12x15 I ; 1j I 2520 2»

7; 6545 12, 5538

Ad Hebraeos I 2, 90

3» 399

4» 3745 10,

14 17 18

Ad Titum 5; j 59 5

3 8

TUBE AetT CERES

447

LOCORVM S. SCRIPTVRAE

J, 269

Jj» 197.199

12, 308 I2, 12

3, 194 I0,

IOI9;

T 0-

4, 8785 7, 301; 9, 127.

TIE

I1, 1006

p OSDEDILSE22

12

4, 5785 6, 572

9, 1065 1, 416 13, 266 4, 296; 12, 911

27 [371

J, 398; 9, 302 J» 398

14

1213

7211027218 2/5 1030413 5 TIT

1274; 13, 749 11, 99I

9; 25 9; 25-28 9; 26

13, 826

IO, I

4, 716

1o, 6.8

T1122

15, 29

LI

448

INDEX

LOCORVM

Ad Hebraeos

S. SCRIPTVRAE II Petri

IO, 30 105:35 Li; I2

prol 32

1,4

22525

IPSE

Df.6

1, 294; 10, 887

I1,8

3» $93 6, 390 4, 1186

ILfd5 I1, 13.16 II, I3-16 II, 16

11, 37-38 11; 58

WELL TiO 12, 18

12.325 12, 29 15919 139612 I3, 12-I3 13313 1314

10, 874

10, 883

4, 107 4» 3955 4, 113

4, 1725 4, 974 4, 569 6, 688

4, 368 12, 206

j, 291 I1, 1205

7, 468 11, 1196.1206

212509 3.13

13, 644

4, 660 4, 660

I Iohannis 1, IO 2, I o lc2 2, 2,

16 16-17

2, 19 o2, 33, IO 512 5, 15 5

ji

5, 19

J, 897 12, 518

75509

3» 693 13, 205 7; 749

2219871592:4927 J, 483

4, 983 4, 925.1174; 7, 63 3» 348 4$, 1210

Apocalypsis 4, 1186; rr, 758

I,j

9, 272.281.360.787 ; 10,

354 4, 598 4, 600; 6, 11

Iacobi

I, I3-I4 15 57

J» 995

J, 1200

2, 825; 4, 612; 7, 309;

11, 875

12, 130.976

T3324

J, I006

7, 88

3. 974

L2388915

4, 870 1, 68.711

198833555 6, 819

11:26

7, 150 7, 1240

4, 81 10, 189

13, 108

1, 261.271; 4, 67.299 13, 360

—

4, 412

1,520; 2,555; 11, 248

(6

3» 942 ; 6,53

5,9 IO, IO

3» 35

2, 1028

tyi)

4, 1031 2, 1241

12, 9 IUALGUO 19, II 19, 16 22157

11, 8535

2, 2, 4, 6,

312/; TT, 1055 940 703 607

22, 18-19

11, 249 2, $597 JiXSURTG3€n2:95/3 12; 2/06 DONI 2062 5 574 75537 75 262

INDEX SCRIPTORVM

De Trinitate : 3, I 140

Ambrosius In Lucam :

7, 1159

, 1139

De gratia Christi et de peccato originali : 251 I1, 1043 Tractatus in euangelium lobannis :

Augustinus

8, 21

Confessiones : 1» 12

2, 580

5,9

zd

IO, 29

4, 1108

I0, 544.584

10, 261

135.2

9, 359

45, 9

9, 892

62, 5

I0, 544

94, 2

12, 1197

I0, 597

35.50.

10, 602

4, 28

4, 406

I3, 39

4, 939-945

1, 887

J, 85

I, 1230

JOMEZOT

I, 1258

5 273

1, 1460

Jj, 393

1, 1488

J, 315

1, 1756

J. 393

I, I9I9

J» 455

1, 1926

J, 440

2, 981

6, 181

13, 228

De ordine :

4, 11

De sermone Domini in sponte : Iy $19

II, 1270

De correptione et gratia :

De doctrina christiana :

3, 30

II, 292

IO, 1555

74.4

Epistulae :

65

II, 292

3» 54-996 4,462.552

De fide et symbolo :

6

4, 358

Beda Venerabilis De tabernaculo : 109513 3, 183

In Marci euangelium : 2,0310 4, 276 2, 774

5,3520

In Lucae euangelium :

2, 995

6, 249

2, IO40

6, 360

2, 1287

4, $08

2, 1081

6, 426

2, 1339

4, 516

ZETA 2581258

4, 518 4, $17

Sermones :

$5151

11, 375

De agone christiano

24

3, 387.1196

Sermo de WT: 16A

13, 345.729

4, 520 4, 525

5, 91I 6, 660 6, 2405

4, 276 TONES 10, 981

Benedictus

De ciuitate Dei : TONS

12, 460

7, 34

13, 311-3527

9, IO

11, 292

14, 23 18.25 19, 13

13, 694-705 7, 176

454-996 4,462.552

De haeresibus :

XI

2, 1396 2, 1402

I, 500

Regula monachorum : Prol.1 Prol.5 2507

js I279 I1, 168 9, 14

3595

4, 470

4, 9

2210921507292: 1:7

3993

II, 375

T4633

4, 957

INDEX SCRIPTORVM

450 Regula monachorum : 20,

3-4

"P

855

20, 4

5 755

38, 42, 47. 49,

^, 785 5, 785 J, 785 Z5 14550395065 r0, 331.353; 12, 186.775

12 3 3 9

$20

J, 1268

$3357

6, 1338

55, 21

J, I II

58, 6

7; 364

64, 19

7. 255 6, 409

"OI

64, 5

prol r9

De officiis 3

L, j Cyprianus

7» 55.95

' De cena. Domini :

-

I0, 544

Gerhohus Reichersbergensis

Expositio in ps. DOS 3, 1196

Gregorius Magnus

7,852

Moralia in Iob : Praef.17 4, 601 $, 66 2, 1381

72,1

9,

$06

17, 30

V LIT2

72, 3

4, 297

7532

7, 852.965

17, 5I

2, I3; II, 355

Cassianus

Conlatzones : 2,

4

75

7

25

12, 614.621

9, 36

J 835

2I,

^5

j

852

De institutis coenobiorum :

2, 10

5, 833

2X2

4, 409

Cassiodorus

18, 9

II, 380

21, 8 262015 27, 9 29, 28 33. 9

4, 57.398 2, 329 721027 1, 867 1, 537

34, 48

T

35, 48

9, 892

Homiliae in Ezechielem : 1 15.1085/05.30 153910519

12, 15.70; 13, 9.526.815 T2912

9, 892

2, 10

75:$3-95 ; 114910043 12) 1:705 7:3:89251201

Historia ecclesiastica Iripartita :

6, 48

4» 953-959

ps.- Cassiodorus De artibus ac disciplinis liber : 4, 94

j

Chrysostomus

82

10, 544

Homilia in proditionem Iudae :.

-

Cicero

815

10, 44

I0, 544

2, 30

JU EI2 0E ST2XEIEO

2, 34

1j, 228 2201772

I2 17002

3» 415-420 3, 422-425

30, 8

4, 1112

Dialogorum libri IV:

2, 35

IIS

prol 57

4, 2

4,2

JT T12

4, 56

Pro Sextio :

66

3, 696

De officiis : I,4

4. 755

2, 1295

160, 6

271

De inuentione :

9, 619

Homiliae in Euangelia :

7.5

Homiliae in Matthaeum :

12724

4, 665 ; 12, 945

3» 665.675 12, 319

12, 439

Hieronymus

Liber quaestionum —bebraicarum |in Genesim : 4, 8 7, 180

451

INDEX SCRIPTORVM Liber

quaestionum — bebraicarum |in

Genesim: I5, 17 24 15

I1, 479 1, 229

45, 12

1, 95.193.206

STPMHT

T0, X52.

Laber interpretationis bebraicorum mo-

HHHUm :

Liber interpretationis minum : 5213 4, 76, 18 4, 76, 28 2, 80, 10 J,

bebraicorum no1211 1211 1089 1262

Commentarioli in psalmos :

109 86

$, 943 10, 575

4, 14

I0, 479

TORT IO, 18

9, 683' 9, 684

8, 3

1, 803

13, 28

1, 82

18, 65

I, 384

TOS

S

12. T222

30, 20

9, 683

34, 25

6, 964

Commentarii in Esaiam :

Commentarii in Hieremiam prophetam : 2 ap

2, 1198

Commentarii in. Hiegechielem

35, II

11, 453

D5pR24

2, 1260

35, 29

3, 158

13, 1176

I, 197

2T 37, I9

1I, 436 10, 169

13^ 31/205

1, 882

13, 1208

T. 8772

2,85 T2:

II, 479

40, I4 AU EET

7, 794 13, IOI1

48, 14

1I, 479

51,4

1, 797

$2.7

Commentarii in prophetas minores : in Osee 2, 195 75236

Commentarii in euangelium Mathaei : Yos

1,5528

$, 975

I, 16

JAY

DEO 60, 9

12, 203 4, 1211

15617

1, 319

1, 58

I, 482

60, 14 60, 15 60, 20 60, 21 61,2 61, 8

581262. d ONIS 4, $16.543 9, 667 11, 768 9, 658

I, 78 1 120

1, 655 2, 160

62, 5

ACTI

62, 62, 62, 62, 65,

4, 513 4, $23 prol 42 ; 6, 518 2, 538 AEST

Jntzla I, 215 1, 216/219 1592:52. I, 5II I, 362 1,050

2; 2, 2, 2; 4» 3, 3,

6 13-14 20 27 10

1:72 $39 559-561 1221 455 626 692

I, 489

4, 423

1, 536

4, 943

635, 22

I0, 152

I, $91 1, 628

4, 82 J, 90

64, 12 64, 22

9, 672 4, 516

1, 639 1, 645

J, 160 J, 201

66, 6

2, 1092

1, 654

J, 215

66, 9

4, 514

I, 558

j, 250

66, 66, 69, 69,

1, 88 2E TIET 4, 1211 9, 148

1, 696

J» 454

1,5782

jJ, 1140

1, 785

J, 1143

7o»T2

2, 539

1, 788

5 1262

7:95 41 2742817

4, 508 4, 121I

I, 797

6, 55

1, 848

6, 426

17 28 10 16

propbe-

fam

1, 74j

Jj,721

452

INDEX SCRIPTORVM

Commentarii in euangelium Matbaei : TXSIGZS

4, 276

1957482 158152 1951537 I, 1646

4, 4, 4, 4,

I, 1747

404 522 641 911

Cartina : I ,

: 2;

4, 1163 OPES ITA 2. 535

2, 118

9, 468

2» IST

9, 320

3, 1399

7. 4543 10, 470.544

4, 969 4, IOI3

10, 102 10, 236

13

3,

I 4 j

Iosephus Flauius De bello Iuda:co : 5

I

7; 11715 1221

6, 14

II, $538

ES

10, 459 10, 436 10, 965

Irenaeus

4, 1818

I0, 774

1; 7:102

5 Th s

1, 500 I, $00

4, IOIS Isidorus

Etymologiae : I, 34 2,

yi

4, 56

prol 37; 4 01553, 735

9, 165.1190

4. 94

I0, 14 12, 163

4, 314 7, 260 I0, 112 3, 626

jo, 1

4,23

$3

3, 626

73, 5-6 LDI246

1, 229 DEO 6, 491

130, 7

7, 710

Vita s. Pauli : di

7, 4, 4. j,

6, 642

255305

Commentarius in euangelium. Mathaei : 3, 1 IO, 18

30252

1982:7:5 058

DADA 4» 421

4, 1139

Satirae 6, 503-507

Enangeliorum libri

Horatius

DECTSUYSI

25172

Leo

Epistulae: 20019 1777

6, 488

Iuuencus

10, 560 I

2, I, 15-16

IOS II$I 1145 1196

Iuuenalis

Hilarius Pictauisensis

TS

5,

Contra baereses :

"Aduersus Heluidium : INE I, 1027 I, 9 I, 1032 I, M 75 X045 I, I9 1, 1039 Epistulae : I4, IO 22, 30

10, 965 ; 13,

6, 8

4, 1076 4, 1805

E

6, 725

7, 42

6o

4» 1073

Dizuina bibliotheca :

7; 41

De arte poetica :

4, 1139

15517762. 2, 64 2, 75

4,

Satirae :

ED

64-65

PARETOM 7, 563

Epistulae : YOUNT

11, 1269 ; r2, 266

16, 5

I0, 703

INDEX SCRIPTORVM Epistulae :

16, 6

2, 930

28, 91

7. 733

$9.4

2, 930

109

12, 719

Tractatus : 4, 68

3, 1026

12. 4 $8, 5

7, 560 I0, 551

$9, 162

11, 926

453

In librum Numerorum : 25 mo 10, 795 2, Y18 j In libros Machabaeorum :

25079)

I

De clericorum institutione : I, $500 2258

Rupertus Tuitiensis Macrobius

Commentarius

Somnium Scipionis : TENET 7551021568560:77, 1022; 9, 304; II,

in euangelium —sancti

lohannis : Praef. 65

2, 645 2» T411

825; 13, 47

8, 2181

Origenes IO, 1463 Homiliae in Canticum Canticorum :

I

10, 1555

4, 1386

Pinsiologis (ex cod.Brux.10066-77) 1241955: 4,/8$.:23 72,

60; 13, 875

281225 105225

II, I204 I1:51367,

II, 380

12237

2, 558 /»55-95

2, 438.490

2, 490 2, 775 5. 745 3, I050 3, 1466 6, 1093 6, 1098 JEU73065 7, 1279

Plinius

Panegyricus : 2, 795

Plotinus

Enneades : A

EAS (o

II,

292

8, 345

Prudentius

Psychomachia : 183

8, 567 9. 579

9, 816

6, 491

I1, 611 11, 870

Rhabanus Maurus In Matthaeum :

De

I, 4:475.$03;

4,

96.172.212.855. 1087.1295

2,4

4, 1141

[OTT DETOT ETIEETUTOT 7, 1225 10525

De diuinis officiis :

De re publica :

51

10, 261

11, 862

Epistula 48

Plato 4, 441

1, 106

4, 1196 2, 495 I1, 292 9, 2092 I0, 240

"o6 2, 3755.75. 124 9905, 839.1066.1977; 10, 7/105 2:35 -2/50 4, 610 2, 568 3, 1026 I, 920 3, 1026 I1, 1269 ; 12, 266

4, 38 j, 82 2, 280 2, 280

MOSES 4. 94 9, 732 7: D29205u705 25 3, 688 II, 292

De uictoria Verbi Dei : 2, 864 Prol. 2, 1386 I, 5 12, 798 1,4 13, 641 1, 29

LI

454

INDEX SCRIPTORVM

De uictoria Verbi Dei :

4, 8

j, 885.1113.1151;

9, 742.1250

Credo in Deum

— Quicumque

758802: 02: SAX IETOS

4» 244 4, 24

II, 380

T11902:7

D230122 101)0352/2

344 UNA

De sancta Trinitate et operibus eius : Dd

2

24

ERU I0,

E

Pru IDEST

841

5

3, 1140

II, 292

$, 561

1582/20)

2x

ELO2O

T8 IS

Tertullianus

ugs

4:194

7. 995

9,dac 1189 I3, 1324

4, 183

I4, II3

JT 070

» rd

d ES

259 2710 28, 133 30, I229

2, 1386

1, 992 0x41. HS OSI22T

34, 32

1, 803

34, 985

j, 1196

ope

f» dpa

,

"Aduersus Marctoneg :

59,4

jet

1, $00

De corona : nds

RE De resurrectione mortuorum : $507 13, 729

"Theodosius De situ terrae sanctae :

Venantius Fortunatus

9, 787

Commentarius in regulam s. Benedicti : 2, 194

Carzina : DET

Sidonius

Vergilius

uM

Sulpitius Vita s. Martini :

S"

T2. LIO

,

6, 817

9. 505

6, 865 Eclogae :

11, 166

2, 65

11, 22

679

5 ngo

Georgia : TUE

4. 666; 9, 735; 15,

4, 960

; s ddj :

, 176

Symbola Credo in unum

is

De anima : I9

2r

UN

3i

3. 729

2

Epistulae : G

E176

4, 1239

Commentarius in "Apocalybsim : prol. 73:316 j, 901

5

Hecyra :

1, 393

1,I47352, 96

T

bi 4

pee

INDEX NOMINVM Agrippinensis 4, 12; 72, 987

Daeresis y, 721

anacboretae 12, 892 Antiochia 4, 955

haeretici4,555; J, 1063 ;7, 197.849 ; 10,

Antonius (Caesar) 2, 109

350.920; 12, 657.1238 hebraicus 2, $60

Antonius eremita 6, 645 Aristobulus (f//u Herodis) 6, 484 Arius 4, 477

Hieronymus r7, 1024.1039;3, 1016;7,

Heluidius rz, 1022.1057 AHRLOMSCT ATE TE

artes liberales 12, 868.869 Augustinus 70, 548.584.598.651; 282.459 ; 13, 612.694

12,

Benedictus (INursimus) 3, 664

23 y, 1063 350 $, 5055 10, 337

TI2E3198

ehristiatus 4, 860; j, 38.108.266.3582. 1018.1225 ; 4, 1162.1166.1299;

9,

99.171; I2, 594 coenobium prol. 5; 6, 6485; 7, 875; 6,

15.406.1326 Coloniensis 72, 987 CO7HICHS d, 1239; 13, 174

Constantinus 2, 870 Cuno (abbas, ep.) 5ro/.4; 7, 20; 10, 1; I2, 120.150.285.423

Decius 7, 1029

20132880

Iulianus (zposza/a) 4, 954 laicus 7, 45 Maximianus (Caesar) 7, 1029 Jitteratura 5, 808 Mariamne (coniux. Herodis) 6, 484 Martinus ep. 72, 11OI.1II7.1120.1123

7H0Uachus 12, 13107.1116 monachica uita 12, 947 monasteria 6, 648 "OHdsilcHs 12, 979 "ons uictoriae 12, 948 "HHsicl 4, 95

Diocletianus 7, 1029

Nero 7, 1028.1057

doctores 4, 99.452.484.486 ; J, 42057, 55 doctissimi 1, 229

notarii 4, 38

dogma j, 722 Donatistae 70, 598 ecclesia prol.

5; 4, 981; 7, 848.849.

857.861.1015.1017;

6, 12.509.531.

$32.980.981; 9, 395.397 ; 10, 3.323. 694.695 ; 11, 775 ; 12, 120.126.168. 3835.706.714.836.920.984.1053. 4, 9385

Jj, 281.759;

12,

704-799 ; 15, 593 episcopus 7, 445

Numa Pompilius 75, 311.322 officium sacerdotale 12, 774.781 oratores y, 697.710 ordinatores 12, 719 ordinatio 12, 778 ordo 12, 720.779 paedagogus 3, 612 pagani 7, 1033 ; 11, 165 Palestina prouincia 6, 68

1064 ; 13, 459.930 ecclesiasticHs

PET AET

Johannes, Eleazar et Simon (principes Hierusal.) 9, 1150 Iosephus (F/amius) 7, 1171; 10, 964;

Cassius ep. Narniensis 72, 458

catecheta 3, catecbumeni catholici 10, echristianitas

8

Hilarius 70, 560.651.698 Hircanus (fe/ius Herodis) 6, 484 historicus y, 808 bistortograbhi y, 697 ; 11, 537

12, 332.438.709.879.

934.1102.1108.1113.IIIj eremitae 12, 892

ethnici 4, 755 5. 535.695.763. 784.846 ;

6, 553 7, 3635 10, 696 ;17, 174

filiolus 12, 518 Placcus- 4, 05 6, 725

grammatici 4, 941

Gregorius (Papa) 2, 1381; 53, 663.672; 12, 439 haeresiarchbae 4, 478

patres 1,8825 4, 452.7415 7, 1659,597 ;

108544 ITTET

NET EY SISTISUO ESI 2T

847.848.849.855.867.869.871 Paulus erezita 6, 642 philosophi 3, 26; jy, 535.721

physici 3, 1198 pleonasmus 4, 56 plerique prol. 235; 8, 567 poetae 5, 696 Jonlzfex 042 2:55 6051020221712 2 20x

658.920.1054; 13, 803 populus christianus 4, 859 praesul prol. 5; 4, 115 10, 3; 12, 285

456

INDEX NOMINVM

presbyterium 12, 720.1161

Seripfores 7, Y171; I2, 1102

principes 7, 1015 ; 6, 605 quidam 3, 416 ;6, 489

Scriptura canonica 5, 258 sedes apostolica 72, 706 ,Sigebergensis prol. 5 ; 4, 15; 12, 949.

Ratisponensis roZ. 6; 70, 3; 12, 121.

1053

984

religiosi 12, 709

Ticonius 70, 597

Romulus 75, 311

Tullius y, 697

Sallustius 7, 697 ; schisza sedis apostolicae 12, 707 sebiszatici j, 1063 schola 4, 981 scholares 12, 696.869 scholastici jy, 762

Vergilius 7, 697 Vespasianus et Titus (Caesares) 167.531 uiri apostolici 4, 4525 J, 337 xenodochia 6, 647; 8, 406.1326

PDoi35s32o2

THEC

rr,

OGY LIBRARY

INITIA LOCORVM

LITVRGIAE

Ascendit Deus 4nipbona 1, 143 Commounicantes Caron missae 12, 248

Da nobis quaesumus Domine perseuerantem Orafio r2, 995 Deus a quo bona Orario 12, 865 Deus auctor pacis Ora£/o 6, 661; 9, 865 Deus cui omne cor Orazio 2, 1052

Deus cui proprium OraZze 7, 617 Deus meus et Dominus Hymnus 12, 543 ; in fine libri

Deus noster multiplica Orazio 4, 406 Deus qui unigeniti Orazio 4, 96o Dicit Dominus implete Cozzznio 7, 799 Flumini magno Hyznaus 12, 674

Gaudent in caelis /AgZiphona 2, 519 Gloria in excelsis Hyzsus 3, 390.1044 In spiritu humilitatis Orazio 6, 96o Mentes nostras Orio 1, 750; I1, 1239; 3, 322 Omnia quae fecisti [gfroifus 11, 415 Omnipotens sempiterne Ora/io 6, 661; 9, 856

orationes feriae vi in parasceue j, 1062 Praebeant nobis Ora/zo 12, 798 praefatio communis y, 996 praefatio natiuitatis 9, 886

praefatio paschalis 9, 251 Puer natus Imfroifus 2, 13.36; 9, 176

Sanctificet Ora//o 4, 1077 Te igitur clementissime Pater Caron zissae 12, 401 Tradiderunt corpora Responsorium $, 856 Vexilla regis Hyznus 6, 960 Vindica Domine ZAzfiphona 7, 1181

CONSPECTVS AT ROPuS oft

Eanleitung

MATERIAE

to REPEE Uo OA

«0. $ee 6t. odes

eT

nec hoa a bah pre

anth T amas

IDiesEandschriften INDE 7 CE iDicEveniorenensHandschri&tenthte

S

sese re rs met Conspectus Siglorum |... De gloria et honore filii hominis super Mattheum .. De RE UME na CE DIOlÓSUS | oecoei er nre SE et RENDIR PIbePpHmus 222 rnm

e CEU DEL SIIsesete IEibertsecundls:ou UC OI DD o mE ox po plot T CRUS GIO NORRIS

2 72 104

d EE eR rec Iber quartus-cesscoc Liber quintus. ....259.« 9-7, 9 SUUN ERCACN REUS

[SUberESGXtUS

eue ere

Liber septimus...

136

170 196 229 266 299 329

uud I UIRECUDRUSE T REI

9

t EIER

IEDertoctaltus...o.vv REID vesdets X EIEEERIET ne IEIDersenoltus--«--osu ee re SSEENADOETTUECCIT IEjDerrdectmmus. «scene Enbersundeclmuss. «es auet ROTER IEiberduodeclmus exe IAE IEibeisdecimuswtebtiuss990. 1: 9 4 VID LLLI

Bndicess. ce. cune ete dun qu x ie deci n Yon EU NN Index locorum: S. Sctipturae s WRM e Index.scriptorum- *.. vec rr tI, E EE Endex- nominum. o5 oue ce coda ein oT HE Initia locorum Liturgiae €... oet ARS

363 397

425-457 427-448 449-454 455-456 457

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1979/0095[16

SSOFÁ

| DeSgloCriaRet.honore

| R

Ft, Of

iia

Deutz, ca, 1075-

fiij Ali TP TUNE E

Pupert of Deutz, caes 1075—1129. De gloria et honore filii hominis

super Mattheum / edidit Hrabanus Haackes —— Turnholti : Brepols, 1979. xxi, 456 pe Christianorum z

.$

3 3

29)

Text in Running

Includes

:

26 cm. —— (Corpus Continuatio Mediaevalis

Latin, title

introd^ in Germane : Super Mattheum. indexes.

1. Bibles NeT. Matthew—-—Commentaries. I. Haacke, HRhabanus Maurus. II, Title III. Series

A022722

CCSC .

24

FEB

"m 82

5782811

Mind dri Ur

EE

EP CAPS

CSTMxc

rca

NL eeDteaneten ME

Mie

d DU

ro wer