Das muratorische Fragment und die monarchianischen Prologe zu den Evangelien [2. Aufl. Reprint 2020] 9783111350424, 9783110996098

193 57 1017KB

German Pages 16 [20] Year 1908

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Das muratorische Fragment und die monarchianischen Prologe zu den Evangelien [2. Aufl. Reprint 2020]
 9783111350424, 9783110996098

Citation preview

K L E I N E T E X T E F Ü R THEOLOGISCHE UND PHILOLOGISCHE V O R L E S U N G E N UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS L I ETZMANN

I

DAS

MURATORISCHE FRAGMENT UND

DIE MONARCHIANISCHEN PROLOGE ZU DEN EVANGELIEN HERAUSGEGEBEN VON

LIC. H A N S

LI ETZ M A N N

A . O. P R O F E S S O R IN J E N A

ZWEITE AUFLAGE P R E I S 0,30 M.

BONN A. MARCUS UND E. W E B E R ' S VERLAG

1908

Erste Auflage 1902

DAS MURATORISCHE FRAGMENT D e n text der haupthandschrift A , des Ambrosianus J 101 s. V i n

sup.

gebe ich links nach dem facsimile von TREGELLES (1867) und

der collation v o n H A C H E L I S u n d W S C H Ü L E R

(1893) s. 129 f f .

bei PREUSCHEN

Analecta

A * bezeichnet die lesart vor der correctur, punktierte

buchstaben sind unsicher gelesen. Im jähre 1897 wurde in den Miscellanea Cassinese I I I p. 1 — 5 ein prolog zu den paulinischen briefen nach vier handschriften von Monte Cassino C* =

235 s. X I I ,

(C — 349 s. X I ,

C1 =

552 s. X I ,

535 s. X I )

herausgegeben, in welchen stücke

des fragments hineinverarbeitet sind.

HARNACK hat diese texte in der

Theol. Lit.Ztg.

C3 =

1898,

ginnt mit z. 42 primo

131 ff. abgedruckt und besprochen: die stelle be—

50 ordine

tali-, es folgt eine vom Mur. völlig

verschiedene aufzählung der briefe, dann geht es weiter 63 fertur 68 congruit,

daran schliesst sofort 81 arsinofa

44 uerum — 57 dinoscitur.



85



constitutorem.

D e r text dieser hss. ist mit den wichtigsten

Varianten am rande der betr. stellen s. 6. 8. 10. vollständig abgedruckt. Rechts steht ein reconstructionsversuch, den mein hochverehrter herr

geheimrat

BUECHELER

eingehend

mit

mir

lehrer

durchzusprechen

die

liebenswürdigkeit hatte: die fussnoten geben eine möglichst knappe auswahl discutabler conjecturen und einige bemerkungen zur rechtfertigung meines textes.

D e r evangelienprolog

des HIERONYMVS ist wegen

sachlichen berührungen als anhang beigegeben. HESSE Das muratorische Fragment

1873,

der

Commentare zum Mur.:

THZAHN, Gesch. d. neutest.

Kanons I I 1, 1 — 1 5 6 ; vgl. auch ZAHN in HAUCK'S Real-Encycl. I X 796 f f .

DAS M U R A T O R I S C H E

FRAGMENT

fol.

quibus tamen interfuit et ita posuit • tertio euangelii librurn secundo lucan s

lucas iste medicus post acensum xpi. cum eo paulus quasi ut iuris studiosum secundum adsumsisset numeni suo b? ex opinione concriset dnm tamen nec ipse ut ft uidit in came et ide pro asequi potuitita et ad natiuitate iohannis incipet dicere quarti euangeliorum • iohannis ex decipolis cohortantibus condescipulis et eps suis dixit conieiunate mihi ' odie triduo et quid cuique fuerit reuelatum alterutrum nobis ennarremus eadem nocte reue latum andreae ex apostolis ut recognis centibus cuntis iohannis suo nomine c o cunta discribret et ideo licit uaria sin culis euangeliorum libris principia doceantur nihil tamen differì creden tium fidei cum uno ac principali spu de clarata sint in omnibus omnia de natiui tate de passione de resurrectione r

de conuesatione cum decipulis suis ac de gemino eius aduentu primo in humilitate dispectus quod fo s

it secundum potetate regali **pre clarum quod foturum est. quid ergo mirum si iohannes tam constanter sincula etià in epistulis suis proferam dicens in semeipsu quae uidimus oculis

2 das cursive rot | secando A * 9 rot 25 **4 buchstaben (pris = patris ?) radiert

19 fedei

DAS MURATORISCHE

FRAGMENT

5

. . . 1 quibus tarnen interfuit, et ita posuit. 2 Tertium evangelii librum secundum L u c a m 3 Lucas iste medicus, post ascensum Christi 4 cum eum Paulus quasi Jitteris studiosum 5 secum adsumpsisset, nomine suo 6 ex opinione conscripsit, dominum tarnen nec ipse 7 vidit in came, et ideo prout assequi potuit 8 ita et a nativitate Iohannis incipit dicere. 9 Quartum evangeliorum i o h a n n i s ex discipulis. 10 cohortantibus condiscipulis et episcopis suis 1 1 dixit »Conieiunate mihi hodie triduo, et quid 1 2 cuique fuerit revelatum, alterutram 1 3 nobis enarremus«. eadem nocte reve u latum Andreae ex apostolis, ut recognos 15 centibus cunctis Iohannes suo nomine 16 cuncta describeret. et ideo, licet varia sin 17 gulis evangeliorum libris principia 18 doceantur, nihil tarnen differì creden19tium fidei, cum uno ac principali spiritu de 20 clarata sint in omnibus omnia: de nativi21tate, de passione, de resurrectione, 2 2 d e conversatione cum discipulis suis 23 ac de gemino eius adventu, 24 primo in humilitate despectus, quod fu 25 it, secundo in potestate regali prae 26 claro, quod futurum est. quid ergo 2 , mirum, si Iohannes tarn constanter 2 8 singula etiam in epistulis suis proferì 29 dicens in semetipsum »Quae vidimus I (ali)quibus Volkmar | posuit vgl. Cyprian testm. 120 (p. S3, '3 Härtel) apocalypsis ecclesias V I I ponit. Irenaeus IV 6, 1 (II 158 Harvey) sic et Matthaeus posuit et Lucas similiter 2 zugleich als object zum folgenden und als Überschrift (daher 3 Lucas iste) empfunden: ähnlich 9. 34. 39/40. 7I> aber vgl. Petron 46 emi libra rabicata und Roensch Itala u. Vulgata 26gff. 4 litteris studiosum Buecheler: der wissenschaftlich gebildete mann erschien als geeigneter secretar und evangelist. studiosus litterarum z. b. Nepos Att. 1, 2. studiosus mit dativ nicht selten. iuris studiosum 'assessor, der bei dem älteren richter lernt' hält Harnack Beri. Sitzungsber. igo3, 213 itineris studiosum Bunsen itineris sui socium Hort 5 secum Schmid | opinio = àxorj Vulg. Mt. 4, 24. 24, 6. Mc. 13, 7. cf. Hieron. prol. s. 10 »audita magis quam uisa« | ex ordine Routh; ex (omnium) opinione Corssen ^ et ideo Schmid nach z. 16 ; carne. E t idem Zahn 9 aus dem genitiv Iohannis in der Überschrift ist zum folgenden der nominaitv zu entnehmen 10 (is) cohortantibus Zahn \ et episcopis jüngerer zusatz ? bei Hier. prol. fehlen die jünger dann ganz, weil sie tot waren 1 2 altemtrum: z. b. Vulg. lac. 5, 16 1 4 recognoscentibus : loh. 21, 24 18 nihil differt = ovòèv diaipégei : vet. lat. g Gal. 2, 6? 24 despectus Vulg. Gen. 16, 5. IIEsra4,4 ; despecto Zahn \ quod fuit = was bereits geschehen ist 25 'secundo in aus secundum Buecheler 26 futurus Wieseler Zahn = ori [léXXei yevéo&cu 27 constanter 'bestimmt, atisdrücklicK Modestinus Dig. XXIII3,13 28 proferì Buecheler aus profer ; proferat alle hrsg. \ singula 'sehen hören tasten schreiben

DAS MUKATORISCHE F R A G M E N T

30

nostris et auribus audiuimus et manus nostrae palpauerunt haec scripsimus uobis

35

et

sic enim non solum uisurem sed auditorem. fol. io J sed et scriptore omnium mirabiliu diri per ordi nem profetetur Acta aute omnift apostolorum sub uno libro scribta sunt lucas obtime theofi le conprindit quia sub praesentia eius singula gerebantur sicuti et semote passione petri et



45



euidenter declarat sed profectione pauli a[b]ur be* ad spanià profic[e]scentis Epistulae autem pauli quae a quo loco uel qua ex causa directe sint uolentibus intellegere ipse declarant) primù omnium corintheis scysmae heresis in terdicens deinceps b callatis circumcisione romanis aute ordine scripturarum sed [et] principium earum *** esse xpm intimans prolexius scripsit de quibus sincolis neces se est ad nobis desputari cum ipse beatus apostolus paulus sequens prodecessuris sui iohannis ordine non nisi nomenatl • sempte iecclesiis scribat ordine tali a corenthios prima, ad efesius seconda ad philippinses ter tia ad colosensis quarta ad calatas quin ta ad tensaolenecinsis sexta - ad romanos It

septima Uerum corintheis et tesaolecen 3 3 d n s A * ? 35111111 A * 3 7 s i c u t e A * 38 ad A * 39 urbes A * , e auf rasur 41 uoluntatibus A * 43 callaetis ? A f 44 ornidine A * | et auf rasur 45 *** ese ausradiert 48 apostolus A * 49 domenati A * | semptae A * 50 eccleses A * 5 1 philippinsis A * 54 corentheis A * | desaolecensibus A * 41 I primo omnium corinthis s c i s m a heresis in1431terdicens. deinde galathis circumcisionem | 44 | romanis autem ordinem (ordine C 2 ) scripturarum sed et | 45 | p r a e c i p u u m earum esse xpm intimans | 46 I prolixius scripsit. de quibus singulis neces|47|se est n o b i s d i s p u t a r e cum ipse beatus | 48 | apostolus paulus sequens p r e c e s s o r i s sui I 49 I iohannis ordinem non nisi nominatim septem | 50 | aecclesiis s c r i p s i t ordine tali Cassin. 54 | uerum corinthis et thesalonicen |

DAS MURATORISCHE F R A G M E N T

7

oculis 30nostris et auribus audivimus et manus 81 nostrae palpaverunt, haec scripsimus vobis«. 82 sic enim non solum visorem se et auditorem, S8 sed et scriptorem omnium mirabilium domini per ordi84nem profitetur. A c t a autem omnium apostolorum 35 sub uno libro scripta sunt. Lucas »optimo Theophi S6 lo «comprendit, quae sub praesentia eius singula 87 gerebantur, sicuti et semota passione Petri 88 evidenter declarat, sed et profectione Pauli ab ur 89 be ad Spaniam proficiscentis. E p i s t u l a e autem 4 0 P a u l i , quae a quo loco vel qua ex causa directae 4 1 sint, volentibus intellegere ipsae declarant: primum omnium Corinthiis schismae haereses in48terdicens, deineeps Galatis circumcisionem, 44 Romanis autem ordinem scripturarum sed et 45 prineipium earum esse Christum intimans 46 prolixius scripsit. de quibus singulis neces47se est a nobis disputari, cum ipse beatus 48 apostolus Paulus sequens prodecessoris sui 49 Iohannis ordinem non nisl nominatim Septem 60 ecclesiis scribat ordine tali: ad Corinthios 5 1 prima, ad Ephesios secunda, ad Philippenses ter62tia, ad Colossenses quarta, ad Galatas quin58ta, ad Thessalonicenses sexta, ad Romanos 54 septima. verum Corinthiis et Thessa-

31 loh. 1, 1. 3. 4 32 se für sed Schmid 33 sed et oft auf Inschriften vgl. Dessau Inscr. lat. sei. 7218, 18 8380,10 Diehl lat. christl. Inschr. (Kl.T. 26—28) n. p5, 4 33/34 per ordinem profitetur: sehen hören schreiben 35 optimo Theophilo Zimmermann cf. Luc. 1, 3 36 comprendit weil 'alle apostelacten in ein buch' : Vulg. Dan. 7, / breui sermone comprehendit = ifQaxpev eis xeqpaXaia Xóycov. so oft complector, besonders bei Cicero \ quae Wieseler ; quia = ozi Zahn 40 quae a quo = xives nó&ev; = a quo quaeque Corssen mon. Prot. 138 | ad quem locum Zahn; ad quos lectores Corssen 42 schismae: vet. lat. cod. e Joh. 7, 43 schisma facta est ; Greg. Turon. hist. Franc. 1, 28 'scismas' ; Schismata ( e t ) Laurent Zahn 44 ordinem : cf. mon. Prol. Mt. s. 12,14 quarum omnium rerum tempus o r d o numerus dispositio vel ratio, q u o d fidei necessarium est, deus Christus est Corssen mon. Prol. s. 67 45 praeeipuum mit C = rò èì-aigsTov Zahn 46 quibus : sc. epistulis | ( n o n ) necesse Bunsen Zahn Corssen \ disputari. C u m Freindaller Wieseler | ungeschickte breviloquenz für de quibus (epistulis Pauli) necesse est a nobis disputari et singulas enumerari, cum . . (wegen der Johanneischen siebenzahl) 48 prodecessor = Vorgänger vgl. Rhein. Mus. N. F. L VII p. 634 : praedecessor ist kein wort 54 durch breviloquenz unklar, gemeint ist: verum Corinthiis et T h . licet pro correptione iteretur, tarnen

8

53

DAS MURATORISCHE FRAGMENT

sibus licet pro correbtione iteretur una tarnen per omnem orbem terrae ecclesia deffusa esse denoscitur et iohannis enï in a pocalebsy licet septë eccleseis scribat tarnen omnibus dicit uerfl ad filemonem una'

60

et at tittt una et ad tymotheü duas pro affec to et dilectione in honore tarnen eclesiae ca tholice in ordinatione eclesiastice descepline scificàte sunt, fertur etiam ad

fol. n r

laudecensés alia ad alexandrinos pauli no re

65

mine fincte ad hesem marcionis et alia plu ra quae in catholicam eclesiam recepi non potest fei enim cum melle misceri non con cruit epistola sane iude et superscrictio iohannis duas in catholica habentur et sapi

70

entia ab amicis salomonis in honore ipsius scripta apocalapse etiam iohanis et pe tri tantum recipimus quam quidam ex nos tris legi in eclesia nolunt pastorem uero nuperrim e*temporibus nostris in urbe

75

roma herma conscripsit sedente cathe

55 licit A * I Porrebtione A * 58 sept! A * 64 laudecensis A * 66 chatholicam A * 72 recipemus A * 74 * t radiert

55 I sibus licet pro correptione (-onem C, -ctione C 2 ' 3 ) u t e r e t u r , una tarnen per omnem orbem terrae aecclesia c a t h o l i c a | 57 | diffusa esse dinoscitur (dignoscitur C) Cassin. 63 | fertur etiam ad | 64 | laudicenses a l i a m (alium C 2 ) ad alexandrinos pauli no|Ö5|mine ficte (ficta C 2 ) ad heresim marcionis et alia plu|66|ra quae in a e c c l e s i a c a t h o l i c a recipi non | 67 | o p o r t e t , fei enim cum melle m i s c u i non con|68|gruit (geht direct weiter 81)

DAS MURATORISCHE FRAGMENT

9

lonicen55sibus licet pro

c o r r e p t i o n e iteretur, u n a

omnem

ecclesia

orbem

Iohannes 59

ad

terrae

e n i m in a 5 8 p o c a l y p s i

tarnen

omnibus

Titum

dilectione,

unam in

dicit. et

honorem

nationem

ecclesiasticae

etiam a d

6 4

in catholicam

63

6 9

quidam

ecclesiis

Philemonem duas

pro

unam

recipi

non

in

et alia plu66ra,

67potest:

fei

60

affec61tu

alia a d A l e x a n d r i n o s , Marcionis

et

scribat,

enim

et et

ordiFertur Pauli quae cum

E p i s t u 1 a s a n e I u d a e et s u p e r -

I o h a n n i s d u a e in c a t h o l i c a h a b e n tur et S a p i 7 0 e n t i a

ab amicis Salomonis lypses

Septem

tarnen per

dinoscitur.

disciplinae sanctificatae sunt.

melle misceri n o n con68gruit. scripti

esse



tarnen ecclesiae ca62tholicae

haeresem

ecclesiam

ad

Timotheum

Lao dicenses,

-no65mine finctae ad

licet

Verum

ad

diffusa

57

in h o n o r e m

etiam I o h a n n i s et P e

72

ipsius

71

e x n o s 7 3 t r i s legi in e c c l e s i a n o l u n t .

74nuperrime

temporibus

scripta.

A p o c a -

t r i tantum recipimus,

nostris in u r b e

75

Pastorem

quam vero

Roma Hermas con-

(ex numero septenario ecclesiarum) ad unam ecclesiam per omnem orbem terrae diffusam (Paulum scribere) dinoscitur. et Iohannes enim in apocalypsi, c u m Septem ecclesiis scribit, Omnibus dicit. Das erste licet — tarnen hat das zweite veranlasst und so den wesentlichen gedanken, ohne den die disputatio unbewiesen bleibt (57 enim), verdunkelt, die Symbolik der siebenzahl. Deutlich Victorin. Petav. in apoc. 1, 20 (Migne lat. 5, 320a): »istae Septem stellae sunt Septem ecclesiae, quas nominat in vocabulis suis et vocat eas, ad quas fecit epistulas. non quia ipsae solae sint ecclesiae aut principes, sed quod uni dicit, omnibus d i c i t . . . in toto orbe septennatim ecclesias omnes Septem esse nominatas et unam esse catholicam Paulus docuit: et primum quidem ut servaret et ipse typum, Septem ecclesiarum non excessit numerum, sed scripsit ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Thessalonicenses, ad Philippenses, ad Colossenses. Postea singularibus personis scripsit, ne excederet numerum Septem ecclesiarum« 55 f. universae per orbem catholicae diffusae ecclesiae decr. Gelasii 1 (Thiel epist. fönt. 455, 2 Mirbt Quellen s. 6g, 1) 61 dilectione: ergänze scripsit 65 ad haeresem M . : wie 83 Marcioni 67 miscui C : vielleicht dem original näher vgl. Corp. gloss. V 495, 25 vetuo Petron 47.53. Heraeus, die Sprache des Petron, Offenbacher Progr. s. 40 68 sane 'aber' peregr. Silviae 3g, 4. 47, 4 | superscnpti = suprascripti cf. Roensch, Itala und Vulg. s. 78 superscriptae Zahn. Zur verschreibung vgl. Augustin de gratia Christi p. 143, 6 Urba correptione für correctione 69 e t : ut Credner 70 ab amicis: aus vn6