Dari through Pashto 12 [12]

Citation preview

‫وزارت ﻣعارف‬

‫دري صﻨﻒ دوازدﻫﻢ (براى ﻣﻜاتب پشتﻮزبان)‬

‫زبان و ادبﻴات درى‬ ‫صﻨف دوازدﻫم‬ ‫براى ﻣکاتب پشتﻮزبان‬ ‫پﻰ اﻓﮕـﻨـد م از ﻧــﻈــــﻢ ﻛاخ بـــﻠﻨد‬ ‫ﻛـﻪ از باد و بـــاران ﻧﻴــــابد ﮔـزﻧد‬ ‫(ﻓردوسﻰ)‬

‫ﺳال چاپ‪ 1398 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پښـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت ﻣعارف‬

‫زبان و ادبﻴـات درى‬ ‫صﻨﻒ دوازدﻫﻢ‬ ‫)براى ﻣﻜاتب پشتﻮ زبان(‬ ‫پﻰاﻓﮕﻨدماز ﻧظــــﻢﻛاخبـــﻠﻨد‬ ‫ﻛﻪ از باد و باران ﻧﻴــــابد ﮔزﻧد‬ ‫(فردوسﻰ)‬

‫سال چاپ‪ 1398 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫اﻟف‬

‫ﻣشخصات‌ﻛتاب‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫ﻣضﻤﻮن‪‌:‬درى‬ ‫ﻣؤﻟفان‪‌:‬ﮔروه ﻣؤﻟﻔان ﻛتابﻫاى درسﻰ بخش درى ﻧصاب تﻌﻠﻴﻤﻰ‬ ‫وﻳراستاران‪‌:‬اﻋضاى دﻳپارتﻤﻨت وﻳراستارى و اﻳدﻳت زبان درى‬ ‫صﻨف‪‌:‬دوازدﻫﻢ (براى ﻣﻜاتب پشتﻮ زبان)‬ ‫زبان‌ﻣتﻦ‪‌:‬درى‬ ‫اﻧﻜشاف‌دﻫﻨده‪‌:‬رﻳاست ﻋﻤﻮﻣﻰ اﻧﻜشاف ﻧصاب تﻌﻠﻴﻤﻰ و تأﻟﻴﻒ ﻛتب درسﻰ‬ ‫ﻧاشر‪‌:‬رﻳاست ارتباط و آﮔاﻫﻰ ﻋاﻣﺔ وزارت ﻣﻌارف‬ ‫سال‌چاپ‪ 1398‌:‬ﻫجرى شﻤسﻰ‬ ‫ﻣﻜان‌چاپ‪‌:‬ﻛابﻞ‬ ‫چاپ‌خاﻧﻪ‪‌:‬‬ ‫اﻳﻤﻴﻞ‌آدرس‪‌[email protected]‌‌:‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حﻖ طبﻊ‪ ،‬تﻮزﻳﻊ و ﻓروش ﻛتابﻫاى درسﻰ براى وزارت ﻣﻌارف جﻤﻬﻮرى اسﻼﻣﻰ‬ ‫اﻓﻐاﻧستان ﻣحﻔﻮظ است‪ .‬خرﻳد و ﻓروش آن در بازار ﻣﻤﻨﻮع بﻮده و با ﻣتخﻠﻔان برخﻮرد‬ ‫ﻗاﻧﻮﻧﻰ صﻮرت ﻣﻰﮔﻴرد‪.‬‬

‫ب‬

‫پﻴام وزﻳر ﻣعارف‬

‫اﻗرأ ﺑﺎسﻢ رﺑﻚ‬ ‫سﭙﺎس و ﺣﻤﺪ ﺑﻴﻜران آفرﻳﺪﮔﺎر ﻳﻜﺘﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻣﺎ را از ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻧﺪن و‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑرﺧﻮردار سﺎﺧﺖ‪ ،‬و درود ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن ﺑر رسﻮل ﺧﺎﺗﻢ‪ -‬ﺣﻀرت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻰ ﺑر اﻳﺸﺎن »ﺧﻮاﻧﺪن« اسﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑر ﻫﻤﻪﮔﺎن ﻫﻮﻳﺪاسﺖ‪ ،‬سﺎل ‪ 1397‬ﺧﻮرﺷﻴﺪى‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم سﺎل ﻣﻌﺎرف ﻣﺴﻤﻰ ﮔردﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻠﺤﻮظ ﻧﻈﺎم ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗرﺑﻴﺖ در ﻛﺸﻮر ﻋﺰﻳﺰ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻐﻴﻴرات ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻰ در ﻋرﺻﻪﻫﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬اداره و ﺷﻮراﻫﺎى واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬از ﻋﻨﺎﺻر ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‬ ‫و اسﺎسﻰ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺎرف افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰروﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻮسﻌﻪ و اﻧﻜﺸﺎف آﻣﻮزش و ﭘرورش‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻰ را اﻳﻔﺎ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺑرﻫﻪ سرﻧﻮﺷﺖسﺎز‪ ،‬رﻫﺒرى و ﺧﺎﻧﻮادة ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎرف‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدى در روﻧﺪ رﺷﺪ و ﺗﻮسﻌﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺎﺻر ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗرﺑﻴﺖ ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦرو‪ ،‬اﺻﻼح و اﻧﻜﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ از اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎى ﻣﻬﻢ وزارت ﻣﻌﺎرف ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ راسﺘﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا و فراﻳﻨﺪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺘﺎبﻫﺎى درسﻰ در ﻣﻜﺎﺗﺐ‪ ،‬ﻣﺪارس و سﺎﻳر‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎى ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ دوﻟﺘﻰ و ﺧﺼﻮﺻﻰ در ﺻﺪر ﺑرﻧﺎﻣﻪﻫﺎى وزارت ﻣﻌﺎرف ﻗرار دارد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب درسﻰ ﺑﺎﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺪاف ﭘﺎﻳﺪار ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ در ﻛﺸﻮر دسﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫ﺑراى دسﺘﻴﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻫﺪاف ذﻛرﺷﺪه و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻰ ﻛﺎرآﻣﺪ‪ ،‬از آﻣﻮزﮔﺎران و ﻣﺪرسﺎن‬ ‫دﻟﺴﻮز و ﻣﺪﻳران فرﻫﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗرﺑﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪهﮔﺎن ﻧﺴﻞ آﻳﻨﺪه‪ ،‬در سراسر ﻛﺸﻮر اﺣﺘراﻣﺎﻧﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫ﻣﻰﮔردد ﺗﺎ در روﻧﺪ آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درسﻰ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺤﺘﻮاى آن ﺑﻪ فرزﻧﺪان ﻋﺰﻳﺰ ﻣﺎ‪ ،‬از ﻫر ﻧﻮع‬ ‫ﺗﻼﺷﻰ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳﺪه و در ﺗرﺑﻴﺖ و ﭘرورش ﻧﺴﻞ فﻌﺎل و آﮔﺎه ﺑﺎ ارزشﻫﺎى دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻠﻰ و ﺗﻔﻜر‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدى ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫر روز ﻋﻼوه ﺑر ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ و ﺣﺲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳرى‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺖ ﺗﺪرﻳﺲ راآﻏﺎز‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آﻳﻨﺪة ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎﮔردان ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﺷﻬروﻧﺪان ﻣﺆﺛر‪ ،‬ﻣﺘﻤﺪن و ﻣﻌﻤﺎران افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮسﻌﻪ ﻳﺎفﺘﻪ‬ ‫و ﺷﻜﻮفﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺧﻮب و دوسﺖ داﺷﺘﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪﺗرﻳﻦ سرﻣﺎﻳﻪﻫﺎى فرداى ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺎ از فرﺻﺖﻫﺎ ﻏﺎفﻞ ﻧﺒﻮده و در ﻛﻤﺎل ادب‪ ،‬اﺣﺘرام و اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻨﺠﻜﺎوى ﻋﻠﻤﻰ از درس‬ ‫ﻣﻌﻠﻤﺎن ﮔراﻣﻰ اسﺘﻔﺎدة ﺑﻬﺘر ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮﺷﻪ ﭼﻴﻦ داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ اسﺘﺎدان ﮔراﻣﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬از ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﺷﻨﺎسﺎن آﻣﻮزﺷﻰ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗرﺑﻴﺖ و ﻫﻤﻜﺎران فﻨﻰ ﺑﺨﺶ ﻧﺼﺎب‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درسﻰ ﻣﺠﺪاﻧﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑراز ﻗﺪرداﻧﻰ‬ ‫ﻛرده و از ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﺑراى آنﻫﺎ در اﻳﻦ راه ﻣﻘﺪس و اﻧﺴﺎنسﺎز ﻣﻮفﻘﻴﺖ اسﺘﺪﻋﺎ دارم‪.‬‬ ‫ﺑﺎ آرزوى دسﺘﻴﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺎرف ﻣﻌﻴﺎرى و ﺗﻮسﻌﻪ ﻳﺎفﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﺑﺎد و ﻣﺘرﻗﻰ‬ ‫داراى ﺷﻬروﻧﺪان آزاد‪ ،‬آﮔﺎه و ﻣرفﻪ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻴروﻳﺲ ﺑﻠﺨﻰ‬ ‫وزﻳر ﻣﻌﺎرف‬

‫ج‬

‫فﻬرست‬ ‫شﻤارة‌درس‬

‫د‬

‫عﻨﻮان‬

‫ف‬ ‫هﺮ‬

‫صفحﻪ‬

‫‪1‬‬

‫درس ﻳﻜﻢ‬

‫بﻬترﻳﻦ سر آﻏاز (حﻤد)‬

‫درس دوم‬

‫ﻧﻌت پﻴﻐﻤبر بزرﮔﻮار اسﻼم‬

‫درس سﻮم‬

‫ﻣﻠت سازى‬

‫درس چﻬارم‬

‫آﻳﻨده ﻧﮕرى‬

‫‪17‬‬

‫درس پﻨجﻢ‬

‫حﻜاﻳتﻰ از بﻬارستان جاﻣﻰ‬

‫‪21‬‬

‫درس ششﻢ‬

‫ﻗارى ﻋبداﷲ‬

‫‪25‬‬

‫درس ﻫﻔتﻢ‬

‫ﻧﻘش زبان در زﻧدهﮔﻰ اجتﻤاﻋﻰ‬

‫‪31‬‬

‫درس ﻫشتﻢ‬

‫دشﻤﻦ داﻧا بﻪ از ﻧادان دوست‬

‫‪35‬‬

‫درس ﻧﻬﻢ‬

‫بردبارى ﻋﻤر و ﻟﻴث در ﻣرگ ﻓرزﻧد‬

‫‪39‬‬

‫درس دﻫﻢ‬

‫ﻏزلﻫاﻳﻰ از سﻌدى و حاﻓﻆ‬

‫‪43‬‬

‫درس ﻳازدﻫﻢ‬

‫چﻬار ﻣﻘاﻟﻪ‬

‫‪47‬‬

‫درس دوازدﻫﻢ‬

‫ﻋبداﻟﻘﻬار ﻋاصﻰ‬

‫‪53‬‬

‫درس سﻴزدﻫﻢ‬

‫دورهﻫاى ادبﻰ درى‬

‫‪57‬‬

‫درس چﻬاردﻫﻢ‬

‫چشﻤﻪ و سﻨﮓ‬

‫‪63‬‬

‫درس پاﻧزدﻫﻢ‬

‫حضرت ا ة اﻟزﻫرا‬

‫‪65‬‬

‫درس شاﻧزدﻫﻢ‬

‫چﻮ بد ﻛردى ﻣباش اﻳﻤﻦ ز آﻓات‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫درس ﻫﻔدﻫﻢ‬

‫اﻗبال ﻻﻫﻮرى‬

‫‪73‬‬

‫درس ﻫجدﻫﻢ‬

‫زبان درى و ﻟﻬجﻪﻫاى آن‬

‫‪79‬‬

‫س‬ ‫ت‬ ‫‪5‬‬

‫‪11‬‬

‫عﻨﻮان‬

‫شﻤارة‌درس‬

‫صفحﻪ‬

‫درس ﻧزدﻫﻢ‬

‫ﻧصاﻳح ﻟﻘﻤان حﻜﻴﻢ‬

‫‪85‬‬

‫درس بﻴستﻢ‬

‫ﻧاﻣﻤﻜﻦ است ﻋاﻓﻴتﻰ بﻰتزﻟزﻟﻰ‬

‫‪89‬‬

‫درس بﻴست و ﻳﻜﻢ‬

‫تﻨاسب دخﻞ و خرج‬

‫‪93‬‬

‫درس بﻴست و دوم‬

‫ﻋبداﻟﻬادى داوى‬

‫‪99‬‬

‫درس بﻴست و سﻮم‬

‫رساﻧﻪﻫاى تصﻮﻳرى‬

‫‪103‬‬

‫درس بﻴست و چﻬارم‬

‫تارﻳخ ادبﻴات درى (ﻗرون ‪ 13‬و ‪ )14‬ﻫـ‪.‬ق‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫درس بﻴست و پﻨجﻢ‬

‫ﻓﻴض ﻣحﻤد ﻛاتب ﻛﻰ بﻮد؟‬

‫‪113‬‬

‫درس بﻴست و ششﻢ‬

‫ارﻧست ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى‬

‫‪119‬‬

‫درس بﻴست وﻫﻔتﻢ‬

‫اﻧﻮاع ﻧثر درى‬

‫‪125‬‬

‫درس بﻴست و ﻫشتﻢ‬

‫ﮔﻮﻫر شادبﻴﮕﻢ‬

‫‪131‬‬

‫واژهﻧاﻣﻪ‬

‫‪135‬‬

‫ﻓﻬرست ﻣﻨابﻊ‬

‫‪139‬‬

‫ه‬

‫درس‬

‫اول‬

‫حﻜﻴﻢ ﻧﻈاﻣﻰ ﮔﻨجﻪﻳﻰ از بزرﮔترﻳﻦ شاﻋران و داستان سراﻳان ﻛشﻮر‬ ‫ﻣا بﻮد ﻛﻪ در ﻗرن ششﻢ ﻫجرى ﻗﻤرى ﻣﻰزﻳست‪ .‬از اﻳﻦ شاﻋر بﻠﻨد‬ ‫آوازه پﻨج ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ بﻪ ﻧامﻫاى ﻣخزن اﻻسرار‪ ،‬خسرو وشﻴرﻳﻦ‪ ،‬ﻟﻴﻠﻰ و‬ ‫ﻣجﻨﻮن‪ ،‬ﻫﻔت پﻴﻜر و اسﻜﻨدرﻧاﻣﻪ بﻪ ﻳادﮔار ﻣاﻧده است‪.‬‬ ‫ﻧخستﻴﻦ درس را با ﻧام خداوﻧد از ﻟﻴﻠﻰ وﻣجﻨﻮن ﻧﻈاﻣﻰ ﮔﻨجﻪﻳﻰ‬ ‫آﻏاز ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫بﻬترﻳﻦ سر آغاز‬ ‫اى ﻧــﺎم ﺗــﻮ ﺑــﻬﺘرﻳــﻦ ســرآﻏــــﺎز‬ ‫اى ﻳـــﺎد ﺗـــﻮ ﻣـــﻮﻧـــﺲ رواﻧــــﻢ‬ ‫اى ﻛﺎرﮔـﺸـﺎى ﻫــر ﭼــﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫اى ﻫــﺴﺖ ﻛـــﻦ اسﺎس ﻫﺴﺘــﻰ‬ ‫از آﺗــﺶ ﻇﻠــﻢ و دود ﻣــــﻈﻠــﻮم‬ ‫ﻫـــﻢ ﻗــﺼﺔ ﻧـــﺎﻧــﻤــﻮده داﻧـــﻰ‬ ‫اى ﻋـﻘـﻞ ﻣرا ﻛــﻔــﺎﻳــﺖ از ﺗـــﻮ‬ ‫ﻫــﻢ ﺗـــﻮ ﺑـــﻪ ﻋــﻨـﺎﻳــﺖ‪ ،‬اﻟــﻬﻰ‬

‫ﺑــﻰ ﻧـــﺎم ﺗـــﻮ ﻧـــﺎﻣﻪ ﻛﻰ ﻛـــﻨﻢ ﺑـــﺎز‬ ‫ﺟــﺰ ﻧﺎم ﺗـــﻮ ﻧــــﻴﺴﺖ ﺑـــر زﺑــﺎﻧﻢ‬ ‫ﻧـــﺎم ﺗـــﻮ ﻛﻠﻴـــﺪ ﻫـــر ﭼــﻪ ﺑــﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛـــﻮﺗــــــﻪ ز درت دراز دسﺘــــﻰ‬ ‫اﺣـــﻮال ﻫـــﻤﻪ ﺗــراسﺖ ﻣـــﻌـــﻠﻮم‬ ‫ﻫﻢ ﻧــــﺎﻣﺔ ﻧــﺎﻧــــﻮﺷﺘــــﻪ ﺧــــﻮاﻧﻰ‬ ‫ﺟـــﺴﺘﻦ ز ﻣــــﻦ و ﻫــــﺪاﻳــﺖ از ﺗــﻮ‬ ‫آنﺟﺎ ﻗﺪﻣـــﻢ رسﺎن ﻛــــﻪ ﺧـــﻮاﻫﻰ‬

‫از ﻇﻠــــﻤـﺖ ﺧـــﻮد رﻫــﺎﻳـﻰام ده‬ ‫ﺑـــﺎ ﻧـــﻮر ﺧـــﻮد آﺷﻨــــﺎﻳــﻰام ده‬ ‫(ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻪﻳﻰ)‬

‫‪ .1‬ﻧﺎﻣﻪ‪ :‬در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻛﺘﺎب اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬دود‪ :‬در اﻳﻦﺟﺎ آه؛ دود ﻣﻈﻠﻮم آه سﺘﻤﺪﻳﺪه‪.‬‬ ‫‪ .3‬اى ﻋﻘﻞ ﻣرا ﻛﻔﺎﻳﺖ از ﺗﻮ‪ :‬اى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﮔﻰ ﺧرد‬ ‫ﻣﻦ از ﺗﻮسﺖ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﻪ در (‪ )28‬درس اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎفﺖ ﻛﻮﺷﺶ ﺷﺪه اسﺖ ﺗﺎ در ﻧﮕﺎرش ﺑرﺧﻰ‬

‫‪1‬‬

‫از ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻞ (ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ) ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻴﻦ ﺷﺎﮔردان ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﻣﺪارس‬ ‫و ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ آنﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﻣردم ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ اﻣﻼﻳﻰ اﻳﺠﺎد ﮔردد و ﺑﻪ دوﮔﺎﻧﻪﮔﻰﻫﺎ و‬ ‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪﮔﻰﻫﺎى اﻣﻼﻳﻰ ﭘﺎﻳﺎن داده ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻫرﮔﺎه واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ واولﻫﺎى ‪( / o، u /‬واو ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬واو ﻣﻌروف) ﻣﻀﺎف‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف ﻳﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﻗرار ﮔﻴرد‪ ،‬ﭘﺲ از آنﻫﺎ ﻳﻚ }ى{ ﻣﻰافﺰاﻳﻴﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫واو ﻣجﻬﻮل‬ ‫اﻟﻒ( بﻪ حﻴث ﻣﻮصﻮف‪:‬‬ ‫ﮔﻠﻮى ﺧﺸﻚ‬ ‫ﮔﻠﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮى سرﻳﻊ ﮔﻞﻫﺎ‬ ‫ﻧﻤﻮ‬ ‫آﺑروى اﻧﺴﺎن‬ ‫آﺑرو‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮى سﻮدﻣﻨﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ب( بﻪ حﻴث ﻣضاف‪:‬‬ ‫ﮔﻠﻮى آواز ﺧﻮان‬ ‫ﮔﻠﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮى ﻧﺒﺎﺗﺎت‬ ‫ﻧﻤﻮ‬ ‫آﺑروى ﻛﺴﺎن را ﻧﺒﺎﻳﺪ رﻳﺨﺖ‬ ‫آﺑرو‬ ‫ﻣﺎﻫروى ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺎﻫرو‬ ‫ج( بﻪ حﻴث ﻣﻨسﻮب‪:‬‬ ‫ﻣﺎﻫروى سﻤرﻗﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻫرو‬ ‫ﻟﻴﻤﻮى ﻫﻨﺪى‬ ‫ﻟﻴﻤﻮ‬ ‫ﺷﺒﻮى ﻛﺎﺑﻠﻰ‬ ‫ﺷﺒﻮ‬ ‫سﺒﻮى اسﺘﺎﻟﻔﻰ‬ ‫سﺒﻮ‬ ‫واو ﻣعروف‬ ‫اﻟﻒ( بﻪ حﻴث ﻣﻮصﻮف‪:‬‬ ‫ﺑﺎزوى ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﺑﺎزو‬ ‫ﻣﻮى سﻴﺎه‬ ‫ﻣﻮ‬ ‫روى سﭙﻴﺪ‬ ‫رو‬ ‫ب( بﻪ حﻴث ﻣضاف‪:‬‬ ‫ﺑﺎزوى رسﺘﻢ داسﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎزو‬ ‫ﻣﻮى اسﭗ‬ ‫ﻣﻮ‬ ‫ﺧﻮى ﻛﻮدﻛﺎن‬ ‫ﺧﻮ‬ ‫ج( بﻪ حﻴث ﻣﻨسﻮب‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﺟﻮى ﻛرﻣﺎﻧﻰ‬ ‫ﺧﻮاﺟﻮ‬ ‫‪2‬‬

‫آﻫﻮى ﺧﺘﻨﻰ‬ ‫آﻫﻮ‬ ‫آرزوى ﺑﻬﺸﺘﻰ‬ ‫آرزو‬ ‫‪ .2‬ﻫرﮔﺎه ﺣرف }و{ در ﭘﺎﻳﺎن واژهﻫﺎ ﻧﻤﻮدار ﻛﺎﻧﺴﻮﻧﻨﺖ(ﺻﺎﻣﺖ) ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎى‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب ﺣرف دﻳﮕرى در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻰآﻳﺪ و ﻫﻤﻴﻦ واو ﺑﺎ ﻛﺴره‬ ‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫دﻳﻮ سﻔﻴﺪ‬ ‫دﻳﻮ‬ ‫ﻏرﻳﻮ ﺟﺎﻧﻜﺎه‬ ‫ﻏرﻳﻮ‬ ‫ﺟﻠﻮ اسﭗ‬ ‫ﺟﻠﻮ‬ ‫ﮔﺎو ﺷﻴرى‬ ‫ﮔﺎو‬ ‫‪ .3‬واژهﻫﺎى دﺧﻴﻞ از ﻋرﺑﻰ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰه }ء{ ﺑﻌﺪ از اﻟﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب }ى{ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻋﻼوه ﻣﻰﮔردد؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﻀﺎى اسﺘﺎد‬ ‫اﻣﻀﺎ‬ ‫اﺷﻴﺎى ﻗﻴﻤﺘﻰ‬ ‫اﺷﻴﺎ‬ ‫ارﺗﻘﺎى ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ارﺗﻘﺎ‬ ‫اﻣﻼى درى‬ ‫اﻣﻼ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎى دﻳﻨﻰ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫‪ .1‬ﺑﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻤﺪﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ((ﺑﻬﺘرﻳﻦ سرآﻏﺎز)) ﺷروع ﺷﺪه اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را افﺎده‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اى ﺧﺪاى ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ فﻘﻂ ﻧﺎم ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻬﺘرﻳﻦ سر آﻏﺎز اسﺖ و ﻣﻦ ((ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫را)) ﻳﻌﻨﻰ ﻛﺘﺎب را ﺑﺎ ﻧﺎم ﺗﻮ ﻣﻰﮔﺸﺎﻳﻢ؛ زﻳرا فﻘﻂ ﺗﻮ سﺰوار اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻫﺴﺘﻰ و آﻏﺎز ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺗﻮ زﻳﺒﻨﺪه اسﺖ و ﺑﺲ؛ ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺑﻴﺖﻫﺎى ﺑﻌﺪى‪:‬‬ ‫‪ .2‬روان ﻣﻦ اﻧﺲ دارﻧﺪة ﻳﺎد ﻫﻤﻴﺸﻪﮔﻰ ﺗﻮ اسﺖ و ﺑﻪ ﻏﻴر از ﻧﺎم ﺗﻮ ﻧﺎم دﻳﮕرى ﺑرزﺑﺎﻧﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻮ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﻣﻨﻰ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫر ﭼﻪ ﺑﻪ ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪه اى و ﻧﺎم ﺗﻮ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪة ﻫر سﺪى ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬اى ﺧﺪاى ﻣﻦ ﺗﻮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪة ﺑﻨﻴﺎد ﻫﺴﺘﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﻰ و دراز دسﺘﻰ دﻳﮕرى ﺑر ﺣرﻳﻢ‬ ‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﻮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .5‬اى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺣﻮال ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮم اسﺖ‪ .‬ﺗﻮ ﻣﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻰ آﺗﺶ ﻇﻠﻢ‬

‫‪3‬‬

‫را افروﺧﺘﻪ ﻛﻪ آه ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺑﻪ آسﻤﺎن ﺑﺎﻻسﺖ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﭘروردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ! ﺗﻮ رازﻫﺎى ﭘﻨﻬﺎن ﻳﺎ ﻣﻜﺘﻮم را آﮔﺎﻫﻰ و ﺗﻮ اىﻛﻪ ﻧﺎﻣﺔ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺎﺷﺪه‬ ‫را ﻣﻰﺧﻮاﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ از ﻣﻜﻨﻮﻧﺎت ﻫرﻛﺴﻰ فﻘﻂ ﺗﻮ آﮔﺎه اسﺘﻰ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎى آﺷﻜﺎر و‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺗﻮ واﻗﻒ ﻣﻰﺑﺎﺷﻰ‪.‬‬ ‫‪ .7‬اﮔر ﻋﻘﻞ ﻣﻦ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻔﺎﻳﺖ را ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ارزاﻧﻰ فرﻣﻮده اى‪ ،‬ﻣﻦ فﻘﻂ‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮﮔر اسﺘﻢ و ﻫﺪاﻳﺖ دﻫﻨﺪه و رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻦ ﺗﻮ اسﺘﻰ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﺗﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد آﻧﺠﺎ ﻣرا ﺑرسﺎن ﻛﻪ رﺿﺎى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .9‬ﭘروردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻣﺤﻀر ﺗﻮ اﻟﺘﺠﺎ دارم ﻛﻪ از ﻇﻠﻤﺖﻫﺎ ﻣرا رﻫﺎﻳﻰ ﺑﺨﺸﻰ و ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻰﻫﺎ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻰ دﻫﻰ‪.‬‬ ‫‪ .1‬از ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻤﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ آورده ﺷﺪه‪ ،‬آنﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﻀﺎد ﻳﻜﺪﻳﮕر اﻧﺪ ﭘﻬﻠﻮى ﻫﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪( :‬ﻣﺘﻀﺎد ﻧﻴﻜﻰ ﺑﺪى اسﺖ)‬ ‫ﻧﻮر‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬دراز‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﮔﻰ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺑراى ﻫرﻳﻚ از ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ زﻳر دو ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻋﻘﻞ (ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل)‬ ‫‪ .3‬ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﮔردان ﭘﺎسﺦ دﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻪﻳﻰ ﻛﻰ ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﻛﺪام ﭘﻨﺞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ از ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻪﻳﻰ ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -3‬ﻧﻈﺎﻣﻰ در ﻛﺪام ﻗرن ﻣﻰزﻳﺴﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫ﻣﺘﻦ را در ﻛﺘﺎﺑﭽﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﻏﻠﻄﻰﻫﺎى اﻣﻼﻳﻰ آنرا ﻧﺸﺎﻧﻰ ﻛرده ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪:‬‬ ‫((ﻟﻴﻤﻮ ﺗرش را ﺧﻮرد ﻛﻪ فﺸﺎر ﺧﻮﻧﺶ ﭘﺎﻳﺎن آﻣﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ سﻴﺎﻫﻰ رو ﻣﻜﺪر وى‬ ‫سرﺧﻰ آورده ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮ ﺑﺪ وى ﺑﺎ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﭘﺪرش ﺗﻐﻴﻴر ﻧﺨﻮرد‪.‬‬ ‫آﻫﻮء ﭼﺎﻻك آرزوى زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن داﺷﺖ؛ وﻟﻰ ﺑﺎزو دﺷﻤﻨﺶ ﻗﻮى ﺑﻮد زﻳرا ﻗﻀﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫درس‬

‫دوم‬

‫شاﮔردان بﻪ پرسشﻫاى ذﻳﻞ پاسخﻫاى دﻗﻴﻖ دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﻨاى ﻟﻐﻮى ﻣﻬبط چﻴست؟ چرا اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در شﻌر استﻔاده شده است؟‬ ‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻛﻪ شﻤا از اﻳﻦ ﻣصراع ((شبﻰ بر ﻧشست از ﻓﻠﻚ برﮔذشت))‬ ‫ﮔرﻓتﻪ اﻳد‪ ،‬چﻴست؟‬ ‫‪ -3‬از بﻴت ((ﻳتﻴﻤﻰ ﻛﻪ ﻧاﻛرده ﻗرآن درست ‪ +‬ﻛتب خاﻧﺔ چﻨد ﻣﻠت بشست)) چﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﮔرﻓتﻴد؟‬ ‫‪ -4‬ﻋبارت ((ﻧبﻰ اﻟﻮرى)) را چﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴده اﻳد؟‬

‫ﻧعت‬ ‫ُ‬ ‫ﺟـﻤﻴـﻞ اﻟﺸﻴﻢ‬ ‫ﻛـرﻳـﻢ اﻟﺴـﺠـﺎ ﻳـﺎ‬ ‫ُ‬ ‫اﻣــﺎم رســﻞ‪ ،‬ﭘـﻴـﺸـﻮاى سﺒﻴﻞ*‬ ‫ﻳـﺘـﻴﻤﻰ ﻛـﻪ ﻧﺎﻛرده ﻗرآن درسﺖ‬ ‫ﭼﻮ ﻋﺰﻣﺶ ﺑرآﻫﻴﺨﺖ ﺷﻤﺸﻴر ﺑﻴﻢ‬ ‫ﭼـﻮ ﺻﻴـﺘـﺶ* در افـﻮاه دﻧﻴﺎ فﺘﺎد‬ ‫ﺷﺒﻰ ﺑر ﻧﺸﺴﺖ از فـﻠﻚ ﺑرﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮔرم در ﺗـﻴـﻪ ﻗـرﺑـﺖ ﺑـراﻧﺪ‬ ‫ﺑـﺪو ﮔـﻔـﺖ سـﺎﻻر ﺑـﻴـﺖ اﻟﺤرام‬

‫‪5‬‬

‫ﻧﺒـﻰ اﻟـﺒــرا ﻳــﺎ ﺷﻔﻴـﻊ اﻻﻣﻢ (‪)1‬‬ ‫اﻣـﻴــﻦ ﺧـــﺪا‪َ ،‬ﻣـﻬﺒـﻂ* ﺟﺒــرﺋﻴـﻞ‬ ‫ﻛﺘﺐ ﺧﺎﻧﺔ ﭼﻨﺪ ﻣﻠﺖ ﺑﺸﺴﺖ (‪)2‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰ ﻣﻴـﺎن ﻗﻤر زد دو ﻧﻴﻢ(‪)3‬‬ ‫ﺗـﺰﻟﺰل در اﻳــﻮان ﻛﺴرى فﺘـﺎد(‪)4‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﻜﻴﻦ و ﺟﺎه از ﻣﻠﻚ ﺑر ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ در سﺪره ﺟﺒرﺋﻴﻞ از او ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اى ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻰ‪ ،‬ﺑرﺗر ﺧرام (‪)5‬‬

‫ﺑـﮕـﻔـﺘـﺎ فــراﺗــر ﻣـﺠـﺎﻟـﻢ ﻧﻤـﺎﻧــﺪ‬ ‫اﮔـر ﻳـﻚ سـر ﻣــﻮ فــراﺗــر ﭘــرم‬ ‫ﭼـﻪ ﻧـﻌـﺖ ﭘـﺴﻨـﺪﻳـﺪه ﮔﻮﻳـﻢ ﺗﻮرا‬ ‫ﺧـﺪاﻳـﺖ ﺛﻨﺎ ﮔﻔﺖ و ﺗﺒﺠﻴـﻞ* ﻛرد‬ ‫ﭼـــــﻪ وﺻﻔﺖ ﻛﻨﺪ سﻌــــﺪى ﻧﺎ ﺗﻤﺎم‬

‫ﺑـﻤـﺎﻧـﺪم ﻛـﻪ ﻧـﻴـروى ﺑـﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬ ‫فــــروغ ﺗـﺠـــﻠﻰ ﺑـﺴـﻮزد ﭘـــرم‬ ‫ﻋـﻠـﻴـﻚ اﻟـﺴـﻼم اى ﻧﺒﻰ اﻟﻮرى (‪)6‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ِ‬ ‫ﺑﻮس ﻗــﺪ ِر ﺗــﻮ ﺟﺒرﻳﻞ ﻛرد‬ ‫ة اى ﻧﺒــــﻰ اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻋﻠﻴــــﻚا‬

‫‪(( -1‬ﻛرﻳﻢ اﻟﺴﺠﺎﻳﺎ ﺟﻤﻴﻞ اﻟﺸﻴﻢ ﻧﺒﻰ اﻟﺒراﻳﺎ ﺷﻔﻴﻊ اﻻﻣﻢ)) ﭘﻴﻐﻤﺒر داراى‬ ‫ﺧﻮىﻫﺎى ﻧﻴﻚ و ﻋﺎدات ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒر و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪة‬ ‫ﮔروهﻫﺎى ﻣردم اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴﺎﻣﺒرى ﻛﻪ ﻫﻨﻮز وﺣﻰ ﺑر وى ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ رسﺎﻟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺔ ادﻳﺎن را ﻣﻨﺴﻮخ‬ ‫ﻛرد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﭼﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ارذال ﻣﺸرﻛﺎن ﮔرفﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰة ﺧﻮد ﻣﺎه را ﺑﻪ دوﻧﻴﻢ ﻛرد‪ ،‬ﻣﺼراع‬ ‫دوم اﺷﺎره اسﺖ ﺑﻪ ﺷﻖ اﻟﻘﻤر‪ :‬ﺷﮕﺎفﺘﻦ ﻣﺎه ﻛﻪ از ﻣﻌﺠﺰات ﭘﻴﻐﻤﺒر اسﻼم در ﺑراﺑر‬ ‫اﻧﺸ َّﻖ ا ْﻟ َﻘ َﻤ ُﺮ؛ (ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‬ ‫اﻋ ُة َو َ‬ ‫اﻟﺴ َ‬ ‫درﺧﻮاسﺖ ﻣﻨﻜران اسﺖ‪ .‬سﻮرة ﻗﻤر آﻳﺔ (‪ )1‬ا ِ ْﻗتَ َﺮب َ ِت َّ‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﭘﺎره ﺷﺪ ﻣﺎه)‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﺰﻟﺰل در اﻳﻮان ﻛﺴرى افﺘﺎد‪ :‬اﻳﻮان ﻣﺪاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎخ ﺑﺰرگ سﺎسﺎﻧﻴﺎن در ﺗﻴﺴﻔﻮن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻰ از آن ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻰ اسﺖ‪ .‬در رواﻳﺎت آﻣﺪه اسﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰرﮔﻮار‬ ‫اسﻼم ﺣﻮادﺛﻰ روى داد و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﺎف ﺑرداﺷﺘﻦ اﻳﻮان ﻛﺴرا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴرى‬ ‫دﻳﮕر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻗﺪرت سﺎسﺎﻧﻴﺎن ﺧﻠﻞ راه ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻰ‪ :‬ﺟﺒرﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ و سﺎﻻر ﺑﻴﺖ اﻟﺤرام‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒر اﻛرم اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻧﺒﻰ اﻟﻮرى‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒر و فرسﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑر ﻣردم (ورى‪ :‬ﻣردم)‬

‫‪6‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ و ﻳا تﻠﻔظ ﻛﻨﻴﻢ؟‬

‫شﻤاره ﻧادرست‬

‫درست‬

‫شﻤاره ﻧادرست‬

‫درست‬

‫‪1‬‬

‫فِرﺻﺖ‬

‫فُرﺻﺖ‬

‫‪12‬‬

‫ﻃﻮفﺎن‬

‫ﺗﻮفﺎن‬

‫‪2‬‬

‫اﻃﺎق‬

‫اﺗﺎق‬

‫‪13‬‬

‫ﭘﻄرول‬

‫ﭘﺘرول‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﺼﺆن‬

‫ﻣﺼﻮن‬

‫‪14‬‬

‫ﻃﺎوس‬

‫ﻃﺎووس‬

‫‪4‬‬

‫ﻣﺴﺆل‬

‫ﻣﺴﺆول‬

‫‪15‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻄﻴﻒ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ‬

‫‪5‬‬

‫َﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ‬

‫ِﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪16‬‬

‫ﻃﭙﻴﺪن‬

‫ﺗﭙﻴﺪن‬

‫‪6‬‬

‫سﻮال‬

‫سﺆال‬

‫‪17‬‬

‫ﻏﻠﻄﻴﺪن‬

‫ﻏﻠﺘﻴﺪن‬

‫‪7‬‬

‫اﻣﻼء‬

‫اﻣﻼ‬

‫‪18‬‬

‫اﻣﭙراﻃﻮر‬

‫اﻣﭙراﺗﻮر‬

‫‪8‬‬

‫اﻧﺸﺎء‬

‫اﻧﺸﺎ‬

‫‪19‬‬

‫ﻣﻌﻨﻰ ﺷﻌر‬

‫ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻌر‬

‫‪9‬‬

‫ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‬

‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‬

‫‪20‬‬

‫داود‬

‫داوود‬

‫‪10‬‬

‫ﺷﺆن‬

‫ﺷﺆون‬

‫‪21‬‬

‫ﺻﺎﻟﻮن‬

‫سﺎﻟﻮن‬

‫‪11‬‬

‫ﻗﺎﺋﻢ‬

‫ﻗﺎﻳﻢ‬

‫‪22‬‬

‫َﻣﺴﺎوى‬

‫ﻣُﺴﺎوى‬

‫*ﻫرﮔﺎه واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﺑﺎ »‪ -‬ﮔﺎن« ﻳﺎ »‪ -‬ﻫﺎ« ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪» ،‬ﻫﺎى‬ ‫ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫ﺑﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﺑﻨﺪه‬ ‫روﻧﺪهﻫﺎ‬ ‫روﻧﺪهﮔﺎن‬ ‫روﻧﺪه‬ ‫واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪﮔﺎن‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫سﺘﺎرهﻫﺎ‬ ‫سﺘﺎرهﮔﺎن‬ ‫سﺘﺎره‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫ﺗﺸﻨﻪﻫﺎ‬ ‫ﺗﺸﻨﻪﮔﺎن‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ‬

‫‪7‬‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ((ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ)) ﻫر ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻳﺎ واژهﻫﺎى دﻳﮕر ﺑﻴﺎﻳﺪ‬ ‫((ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ)) ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺸﻨﻪﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ وار‬ ‫ﺗﺸﻨﻪﮔﻰ‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ‬ ‫وارسﺘﻪﮔﻮﻧﻪ‬ ‫وارسﺘﻪ وار‬ ‫وار سﺘﻪﮔﻰ‬ ‫وارسﺘﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪﮔﻰ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪﮔﻰ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ اش‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ات‬ ‫ﻧﺎﻣﻪام‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫* ﻫرﮔﺎه واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ((ﻳﺎى ﻣﻌروف)) ‪ / i /‬و ((دﻳﻔﺘﺎﻧﮓﻫﺎى ﻳﺎﻳﻰ)) ‪ay، uy، /‬‬ ‫‪ / ay‬در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آنﻫﺎ ﭼﻴﺰى در ﻧﻮﺷﺘﻪ افﺰوده‬ ‫ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻛﻰ ﻣﻌﻠﻢ‬ ‫ﭼﻮﻛﻰ‬ ‫ﻗﻴﭽﻰ ﺧﻴﺎﻃﻰ‬ ‫ﻗﻴﭽﻰ‬ ‫ﭼﺎى سﺒﺰ‬ ‫ﭼﺎى‬ ‫ﻧﻰ ﺷﻜﺴﺘﻪ‬ ‫ﻧﻰ‬ ‫ﺑﻮى ﺧﻮش‬ ‫ﺑﻮى‬ ‫ﺧﻮى ﺑﺪ‬ ‫ﺧﻮى‬ ‫* ﺑﺎ واژهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣروف ﻧﻤﻮدار ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪،‬‬ ‫ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﻮسﺘﻦ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى ﺿﻤﻴرى و ﺟﻤﻊ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى ﻧﺴﺒﺘﻰ‬ ‫ﭼﻴﺰى در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﻼوه ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻌر‪ :‬ﺷﻌر ﻧﻮ‪ ،‬ﺷﻌر سﻌﺪى‪ ،‬ﺷﻌر ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻌرم‪ ،‬ﺷﻌرش‪ ،‬ﺷﻌر درى‬ ‫ﺟﻠﻮ‪ :‬ﺟﻠﻮ ﻛﻬﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ اسﭗ‪ ،‬ﺟﻠﻮ او‪ ،‬ﺟﻠﻮش‬ ‫ﮔﻞ‪ :‬ﮔﻞ سرخ‪ ،‬ﮔﻞ ﻧﺎرﻧﺞ‪ ،‬ﮔﻞ ﺗﻮ‪ ،‬ﮔﻠﻢ‪ ،‬ﮔﻠﺶ‪ ،‬ﮔﻞ ﻫﺎﻟﻨﺪى‬ ‫ﻗﻠﻢ‪ :‬ﻗﻠﻢ ﺧﻮدﻛﺎر‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﻫﻮﺷﻨﮓ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺗﻮ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻢ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺶ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺟﺎﭘﺎﻧﻰ‬

‫‪8‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫»سﺒﻴﻞ« ﻛﻠﻤﺔ ﻋرﺑﻰ ( َسﺒِﻴْﻞِ ) ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى راه و ﻃرﻳﻖ‪ ،‬راه راسﺖ‪ ،‬ﻃرﻳﻘﻪ‪،‬‬ ‫روش‪ ،‬ﻗرﺑﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬وﻗﻒ‪ ،‬ﻧﺬر ﺷﺪه‪ ،‬آزاد ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺄﺧﻮذ از »فﻰ سﺒﻴﻞ اﷲ« وﻟﻰ سﺒﻴﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻛﺴر»س« ﻛﻪ ( ِسﺒِﻴْﻞِ ) ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﺴﻰ را ﺧﻮب ادب ﻛردن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﻨﺒﻴﻪ‬ ‫ﻛردن اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫر ﺣﺎل سﺒﻴﻞ در ﺑﻴﺖ دوم ﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى راه و ﻃرﻳﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاى‬ ‫رسﻮﻻن اسﺖ راه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺑﻴﺖ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺎن دارﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﻴﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻬﺒﻂ ﺟﺒرﻳﻞ‬ ‫اﻣﺎم ر ُسﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮاى سﺒﻴﻞ‬ ‫‪ - 2‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺖ ذﻳﻞ را در ﻛﺘﺎﺑﭽﻪﻫﺎى ﺗﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺼﻨﻔﻰ ﭘﻬﻠﻮى ﺗﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃر ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﻜﻴﻦ و ﺟﺎه از ﻣﻠﻚ ﺑرﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﺷﺒﻰ ﺑر ﻧﺸﺴﺖ از فﻠﻚ ﺑرﮔﺬﺷﺖ‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺜر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ (اﻟﺒﺘﻪ روى ﺗﺨﺘﻪ)‪:‬‬ ‫ﻛﻪ اى ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻰ‪ ،‬ﺑرﺗر ﺧرام‬ ‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ سﺎﻻر ﺑﻴﺖ اﻟﺤرام‬ ‫ﺑـﻤـﺎﻧﺪم ﻛﻪ ﻧﻴروى ﺑﺎﻟـﻢ ﻧﻤـﺎﻧﺪ‬ ‫ﺑﮕـﻔـﺘـﺎ فراﺗـر ﻣﺠﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧـﺪ‬ ‫فــروغ ﺗـﺠـﻠـﻰ ﺑـﺴـﻮزد ﭘـــرم‬ ‫اﮔر ﻳـﻚ سرﻣـﻮ فـراﺗـر ﭘرم‬ ‫‪ -4‬ﺻﻨﻒ ﺑﻪ دو ﮔروه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد و در ﻣﻮرد اﺑﻴﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘرسﺶ و ﭘﺎسﺦ ﺑﭙردازﻧﺪ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ ﻧﻌﺖ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﻣﺤﺘﻮاى آنرا ﻛﻪ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰﮔﻮار اسﻼم‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬ﺑﻪ سﺒﻚ ﻧﺜرﺧﻮد ﺗﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و در سﺎﻋﺖ درسﻰ آﻳﻨﺪه ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺘﻦ درس سﻮم را ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده آﻣﺎدة اراﺋﺔ‬ ‫ﭘﺎسﺦ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫درس‬

‫سﻮم‬

‫شاﮔردان بﻪ پرسشﻫاى آتﻰ پاسخﻫاى ﻣﻨاسب و دﻗﻴﻖ ارائﻪ بدارﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻬﻤترﻳﻦ و ﻗﻮﻳترﻳﻦ تﻬداب ساختار ﻳﻚ ﻣﻠت را چــﻪ چﻴز تشﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫‪ -2‬ﻓرﻫﻨﮓ جﻮاﻣﻊ ﻣتشﻜﻞ از ﻛدام بخش ﻣﻰباشد؟‬ ‫‪ -3‬ﻣﻬﻤترﻳﻦ بﻨﻴادﻫاى ﻣﻠت ﻛﻪ اﻛثر داﻧشﻤﻨدان بر آن اتﻔاق ﻧﻈر دارﻧد‪،‬‬ ‫ﻛدامﻫاست؟‬ ‫‪ -4‬اساس استﻘﻼل و ﻗﻮت ﻣﻠت اﻓﻐاﻧستان را چﻪ چﻴزى تشﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫد؟‬

‫ﻣﻠت سازى‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑر ﻣﺒﻨﺎى ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ آﻧﺎن را از دﻳﮕر ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻲسﺎزد‪ ،‬ﺑﺤﻴﺚ ﻣﺨﻠﻮق ﺑرﺗر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪهﮔﻰ ﻧﻤﻮده وداراى‬ ‫رواﺑﻄﻰ اﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺴﺖ ﻣﺸﺘرك آﻧﺎنرا ﺷﻜﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ رواﺑﻂ و ﻛﺸﻒ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪيﻫﺎى ﺣﺎﻛﻢ ﺑر رواﺑﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕر‪ ،‬ﻣﺎ را در فﻬﻢ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸرى وﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ وﺑﻬﺘر ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻗﻀﺎﻳﺎى ﻣﻄرح اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در ﺟﻬﺎن اﻣروز ﻛﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ و زﻧﺪهﮔﻰ ﻣﺸﺘرك‬ ‫ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى ﺑﺸرى ارﺗﺒﺎط ﻣﻰﮔﻴرد ﻣﻮﺿﻮع »ﻣﻠﺖ سﺎزى« ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃر اﻫﻤﻴﺘﻰ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺴﺐ ﻛرده اسﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف سﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫وﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﺴﺘردهﻳﻰ در ﻋرﺻﻪﻫﺎى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎسﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻮم سﻴﺎسﻰ وﺣﻘﻮق ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈرﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﭘﻴراﻣﻮن »ﻣﻠﺖ سﺎزى« و ﻋﻨﺎﺻر ﺗﺄﺛﻴرﮔﺬار در سﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﺖﻫﺎ‬ ‫اراﺋﻪ ﻛرده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻮع و اﺧﺘﻼف ﻧﻈر در ﻣﻮرد ﻣﻠﺖ سﺎزى ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫر ﻗﻀﻴﺔ ﻋﻠﻤﻰ دﻳﮕر ﺑر‬ ‫ﻣﻰﮔردد ﺑﻪ ﻧﺤﻮة ﺟﻬﺎﻧﺒﻴﻨﻰ و ﺑرداﺷﺖ و ﺗﻠﻘﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ‬ ‫ﺧﻮد ﺑر ﺗﻔﺴﻴر اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﺛرﮔﺬار اسﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻧﻈر و ﺗﻨﻮع ﺑرداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺎط‬ ‫اﺗﻔﺎق زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ و اسﺎسﺎﺗﻲﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﻠﺖﻫﺎ‬

‫‪11‬‬

‫ﻣﻰﺷﻮد وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى ﻣﻠﺖ سﺎزي ﻛﻪ اﻛﺜر داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑر آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈر‬ ‫دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬دﻳﻦ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ‪ ،‬فرﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎفﻊ اﻗﺘﺼﺎدى و سﻴﺎسﻲ ﻣﺸﺘرك‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮديﻛﻪ ﻣﺸﺘرﻛﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه ﺷﺎﻟﻮدهء سﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈر‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴر ﮔﺬارى ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺒﻮده از ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻣﺨﺘﺼر ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى ﻣﻠﺖ سﺎزى ﭘرداﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫دﻳﻦ‬ ‫از ﻧﻈر ﻋﺪة زﻳﺎدى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﻦ و ﻋﻘﻴﺪة ﻣﺸﺘرك ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ و‬ ‫ﻗﻮﻳﺘرﻳﻦ ﺗﻬﺪاب سﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﻠﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده وﻧﻘﺶ ﺑﻨﻴﺎدي در ﻧﻴروﻣﻨﺪى وﺣﺪت‬ ‫ﻣﻠﻰ و اسﺘﺤﻜﺎم ﺑﺎفﺖﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬فرﻫﻨﮕﻰ و سﻴﺎسﻲ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﺖﻫﺎ دارد‪ .‬زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫ﺑﺸر ﺑر روى زﻣﻴﻦ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﻳﻦ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﻏرﻳﺰه‬ ‫وﻧﻴﺎز دروﻧﻰ ﻫﻤراه ﺑﻮده اسﺖ‪ ،‬ﺑر اسﺎس آﺧرﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻰ درﻋرﺻﻪﻫﺎى ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ﺑﺎسﺘﺎن ﺷﻨﺎسﻰ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎسﻰ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎسﻰ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺗﻤﺪنﻫﺎى ﺑﺸرى ﻛﻪ ﻗرآنﻛرﻳﻢ و‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮى ﻧﻴﺰ آنرا ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ دﻳﻦ در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺟﻮاﻣﻊ و ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ سﻬﻢ را داﺷﺘﻪ و در اﻳﻦ راسﺘﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﻴروﻣﻨﺪ وﺗﺄﺛﻴرﮔﺬار اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫اﺧﺘﻼف فرﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎفﻊ اﻗﺘﺼﺎدى و سﻴﺎسﻰ ﻣردم را در ﻳﻚ داﻳرة وسﻴﻊ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫سرزﻣﻴﻦ ﻣشترك‬ ‫وﺟﻮد سرزﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻳﻜﻰ از ﻋﻨﺎﺻر ﻣﻬﻢ و اسﺎسﻰ در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳرا‬ ‫ﻣﻠﺖ ﺑراى زﻳﺴﺘﻦ و سﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ سرزﻣﻴﻦ ﺿرورت دارد وﺑﻨﺎى دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺪون سرزﻣﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻓرﻫﻨﮓ‬ ‫فرﻫﻨﮓ ﻋﺒﺎرت اسﺖ از داﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى ﻣردﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ در ﺑرﮔﻴرﻧﺪة ﺗﺎرﻳﺦ‪،‬‬ ‫ﻋﺎدات‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬رسﻢ و رواج‪ ،‬روش زﻧﺪهﮔﻰ‪ ،‬ﻫﻨر‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و ﺟﻠﻮهﻫﺎى ﺗﻤﺪﻧﻰ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ فرﻫﻨﮓ را در سﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﻧﺎدﻳﺪه ﮔرفﺖ؛ زﻳرا داﺷﺘﻪﻫﺎى‬ ‫فرﻫﻨﮕﻰ ﻣﺸﺘرك سﺒﺐ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣردم ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕر ﺷﺪه زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫ﻣﺸﺘرك را ﺑﻴﻦ ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى ﺑﺸرى اﻳﺠﺎد ﻛرده و آنرا اسﺘﺤﻜﺎم ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫زبان‬ ‫زﺑﺎن وسﻴﻠﺔ ﻣﺨﺎﻃﺒﻪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺑﺸر ﺑﻮده و در ﻧﺰدﻳﻚ سﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻰ‬ ‫را اﻳﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬داﺷﺘﻦ زﺑﺎن و ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎى ﻣﺸﺘرك ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻰ در ﺗﻘﺎرب و ﺗﻔﺎﻫﻢ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود‪ .‬زﺑﺎن ﻣﺸﺘرك ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ زﺑﺎن و‬

‫‪12‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎى دﻳﮕرى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن آنرا ﻳﺎد ﮔرفﺘﻪ و از آن ﺑﻪﺣﻴﺚ وسﻴﻠﺔ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﻣردم اسﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨاﻓع ﻣشترك‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑراى اداﻣﺔ ﺣﻴﺎتﺷﺎن داراى ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻰ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺑرآورده ﺷﺪن آن زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫ﻏﻴرﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ دﺷﻮار اسﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ فردى و ﺑرﺧﻰ دﻳﮕر ﺿرورتﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫اسﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬سﻴﺎسﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ دارد‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻨﺎفﻊ ﻣﺸﺘرك‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى ﺑﺸرى را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻰ و اﺗﺤﺎد آنﻫﺎ ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸرفﺖ و ﺗرﻗﻰ اﻗﺘﺼﺎدى ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺪون ﺷﻚ در اسﺘﻘرار وﺿﻊ سﻴﺎسﻰ و ﺷﮕﻮفﺎﻳﻰ‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ آن سرزﻣﻴﻦ ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬ﺷﮕﻮفﺎﻳﻰ اﻗﺘﺼﺎدى و زﻧﺪهﮔﻰ ﻣرفﻪ و آﺑروﻣﻨﺪ‬ ‫ﺷﻬروﻧﺪان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﻧﺰدﻳﻜﻰ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ و ﺛﺒﺎت سﻴﺎسﻰ ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﻣﻬﻢ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻣا و ﻣﻠت سازى‬ ‫آﻧﭽﻪ ﭘﻴراﻣﻮن ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴرﮔﺬار در ﺗﻜﻮﻳﻦ و سﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﺖﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در سﺎﺧﺘﺎر و ﺗرﻛﻴﺐ‬ ‫ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﺎدق ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻرىﻛﻪ ﺑراى سﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺿرورى اﻧﺪ ﻫﻤﻪ در‬ ‫ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻗﻮت و وﺿﻮح وﺟﻮد دارﻧﺪ؛ وﺟﻮد دﻳﻦ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ‪ ،‬فرﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن و ﻣﻨﺎفﻊ‬ ‫ﻣﺸﺘرك ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻرى اﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣردم افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﺖ واﺣﺪ و ﻳﻚﭘﺎرﭼﻪ سﺎﺧﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ ﺑﺰرگ و اﻧﺴﺎن سﺎز اسﻼم دﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﻣﺎسﺖ؛ ﺑﻴﺸﺘر از ‪ %99‬ﻣردم افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬اسﻼم از ﻗرون ﻣﺘﻤﺎدى ﻳﻌﻨﻰ ازﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﺸرف ﺷﺪن ﻣردم افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ آن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫در ﻗﻠﺐ وفﻜر ﻣردم ﻣﺎ؛ ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺑﺎفﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣردم اﻳﻦ سرزﻣﻴﻦ ﺟﺎ ﮔرفﺘﻪ‬ ‫و ﺑراى ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﻫﻮﻳﺖ و ﺗﺸﺨﺺ ﺑﺨﺸﻴﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷــﻚ دﻳﻦ اسﻼم ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ و ﻋﻨﺼر در ســﺎﺧﺘﺎر و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫اســﺖ‪ ،‬اسﻼم در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣردﻣﺎن اﻳﻦ ســرزﻣﻴﻦ و اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ سﺎﻛﻦ در آن را ﺑر‬ ‫ﺑﻨﻴﺎد اﺧﻮت و ﺑرادرى اﻳﻤﺎﻧﻰ و اﻋﺘﻘﺎدى ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮســﺘﻪ و ﻣﺘﺤﺪ ﻧﮕﻬﺪاﺷــﺘﻪ اســﺖ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴر‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت و ارزشﻫﺎى اســﻼﻣﻰ در ﺑﺎفﺖ ﻣﻠﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﻴروﻣﻨﺪ‬ ‫اسﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻘﺎى ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اسﺘﺤﻜﺎم وﺣﺪت ﻣﻠﻰ آنرا ﻣرﻫﻮن اسﻼم و‬ ‫اسﺘﺤﻜﺎم ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى آن در اﻳﻦ سرزﻣﻴﻦ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈر اسﻼم اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﻫر رﻧﮓ و ﻗﻮم‬ ‫و زﺑﺎن و ﺟﺎﻳﻰﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﺑراﺑر و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺑرادر اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘرﻳﻦ ﻣردم در ﻧﺰد ﺧﺪا‬ ‫ﭘرﻫﻴﺰﮔﺎرﺗرﻳــﻦ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺧﺘﻼف رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﻗﻮم‪ ،‬زﺑﺎن و ﻏﻴره ﺗﻨﻬﺎ ﺑراى ﺷــﻨﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﺗﻌﺎون ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎسﺖ‪.‬‬ ‫فرﻫﻨــﮓ ﻏﻨﻰ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭘــر افﺘﺨﺎر ﻋﻨﺼر ﻣﻬﻢ دﻳﮕرﻳﺴــﺖ در ســﺎﺧﺘﺎر و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﻠﺖ‬ ‫افﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ .‬ﻣردم ﻣﺎ ازﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎى ﺑﺴــﻴﺎر دور ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻰ در ﺗﻤﺪن ﺑﺸرى داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫‪13‬‬

‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ اسﻼم سرزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻫﺰاران ﻫﺰار ﻋﺎﻟﻢ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫در ﻋرﺻﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ اوج ﺷــﮕﻮفﺎﻳﻰ فرﻫﻨﮕﻰ و ﺗﻤﺪﻧﻰ رسﻴﺪ و آﺛﺎر‬ ‫ﺑﺴــﻴﺎر ﻣﻬﻢ و دﻳرﭘﺎﻳﻰ ﺑر زﻧﺪهﮔﻰ و فرﻫﻨﮓ ﻣردﻣﺎن اﻳﻦ ســرزﻣﻴﻦ ﺑرﺟﺎى ﮔﺬاﺷــﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎى فرﻫﻨﮕﻰ ﻣﺸــﺘرك ﻫﻤراه ﺑﺎ ﻣﻨﺎفﻊ ﻣﺸــﺘرك اﻗﺘﺼﺎدى و سﻴﺎسﻰ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻر دﻳﮕر سﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﺖ ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫وحدت ﻣﻠﻰ اساس استﻘﻼل و ﻗﻮت ﻣﻠت اﻓﻐاﻧستان‬ ‫وﺟﻮد ﻳﻚ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آزاد و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺄﺛﻴر و ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﮔﺎن و ﻗﺪرتﻫﺎى‬ ‫اسﺘﻌﻤﺎرﮔر و داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻗﻮى‪ ،‬ﻣﺘرﻗﻰ‪ ،‬ﻣرفﻪ و آﺑروﻣﻨﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺣﺪت ﻣﻠﻰ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻣﺎسﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ و اسﺘﺤﻜﺎم وﺣﺪت ﻣﻠﻰ ﻣﺎ در ﮔرو ﺗﻘﻮﻳﺖ و اسﺘﺤﻜﺎم ﻋﻨﺎﺻر و‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻰ اسﺖ ﻛﻪ در ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪن اﻳﻦ ﻣﻠﺖ سﻬﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻦ وﺟﻴﺒﻪ و رسﺎﻟﺖ دﻳﻨﻰ و ﻣﻠﻰ ﻫر فرد افﻐﺎن اﻋﻢ از ﻣرد و زن اسﺖ ﺗﺎ در‬ ‫اسﺘﺤﻜﺎم وﺣﺪت و ﻳﻚﭘﺎرﭼﻪﮔﻰ ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻜﻮﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜران وﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮر در اﻳﻦ راسﺘﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺣﻴﺎﺗﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎل ﺗﻌﺼﺐ و ﺗﺒﻌﻴﺾ‬ ‫ﻧﮋادى‪ ،‬ﻗﻮﻣﻰ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻰ‪ ،‬سﻤﺘﻰ وسﺎﻳر ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ سﺒﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ وﺣﺪت ﻣﻠﻰ وﺧﺪﺷﻪ دار‬ ‫ﺷﺪن اﺗﺤﺎد و ﻳﻚﭘﺎرﭼﻪﮔﻰ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻰﺷﻮد ﻳﻚ ﻧﻮع ﺟﻬﺎد ﻣﻘﺪس و‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود‪ .‬آﻧﺎﻧﻰﻛﻪ ﺑﺎ داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﺗﻌﺼﺒﺎت و ﺗﺒﻌﻴﺾﻫﺎى ﻗﻮﻣﻰ‪ ،‬ﻧﮋادى‪،‬‬ ‫ﻟﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬سﻤﺘﻰ وﻏﻴره در ﺑﻴﻦ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺗﻔرﻗﻪ و فﺘﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ دوسﺘﺎن افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻠﺖ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎى ﻧﺎدرسﺖﺷﺎن ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻴﻬﻦ و ﻣﻠﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﻐاﻧستان عضﻮى ﻣﻔﻴد در پﻴﻜر اﻣت اسﻼﻣﻰ و جاﻣعﺔ جﻬاﻧﻰ‬ ‫اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ و ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﺎ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻳﮕر دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺨﺸﻰ از ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬و ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻀﻮى ازﺧﺎﻧﻮادة ﻣﻠﺖﻫﺎى دﻧﻴﺎ ﺑﻮده وﺑر ﻣﺒﻨﺎى اﺻﻮل ﭘﺬﻳرفﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪة ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ‪ ،‬اﺣﺘرام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وﺗﺴﺎوى ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن رواﺑﻂ ﻧﻴﻚ و دوسﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻧﻴﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻰ از ﭘﻴﻜر‬ ‫واﺣﺪ اﻣﺖ اسﻼﻣﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺟﺰﺋﻲ از ﺟﻬﺎن اسﻼم ﻳﺎ وﻃﻦ ﺑﺰرگ‬ ‫اسﻼﻣﻰ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اسﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻰ ﻛﺸﻮر ﺧﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻞ اﺣﺘرام‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﻔﻴﺪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻠﺖﻫﺎى دﻧﻴﺎ‬ ‫در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﻴر و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺟﻬﺎن و ﺑﺸرﻳﺖ ﺑﻮده وسﺒﺐ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﺷﻮد ﻫﻤﻜﺎر فﻌﺎل ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﺟﺰﺋﻲ از اﻣﺖ‬

‫‪14‬‬

‫اسﻼﻣﻰ ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﻜﺎرى ﺑرادراﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻧﻴﺎ را وﺟﻴﺒﺔ اسﻼﻣﻰ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻘﺶ فﻌﺎل و ﻣﺜﺒﺖ در ﻗﻀﺎﻳﺎى سرﻧﻮﺷﺖ سﺎز اﻣﺖ اسﻼﻣﻰ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈر دﻳﻦ و فرﻫﻨﮓ ﭘرﺑﺎر ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﻠﻰ ﺑﻮدن ﻳﻌﻨﻰ وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ را دوسﺖ‬ ‫داﺷﺘﻦ و ﺑراى ﺗرﻗﻰ و رفﺎه آن ﻛﺎر ﻛردن‪ ،‬و ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن و واﺑﺴﺘﻪﮔﻰ ﺑﻪ اﻣﺖ ﺑﺰرگ‬ ‫اسﻼﻣﻰ وﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎى آن‪ ،‬و ﺑﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻮدن ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻼش ﺑﺨﺎﻃر ﺗﺤﻘﻖ ﺻﻠﺢ و‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ و ﻛﺎر ﺑراى ﺧﻴر و رفﺎه و فﻼح ﺑﺸرﻳﺖ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎدى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﭘﻴراﻣﻮن ﺗﻌرﻳﻒ فرﻫﻨﮓ ﻫﻤﻪﮔﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ ﻛﻪ فرﻫﻨﮓ در ﺑرﮔﻴرﻧﺪة‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع دسﺖآوردﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى و ﻣﺎدى ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اسﺖ؛ وﻟﻰ در اﻛﺜر‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸرى اﺻﻄﻼح »فرﻫﻨﮓ« ﺑﻪ داﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ فرﻫﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔردد ﻛﻪ در اﻣﻮر اﻧﺪﻳﺸﻪ و فﻜر اﻳﻔﺎى‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻣﺼروف فﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑر دﻳﮕر فﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﻌﻜﺎس و ﺟﻠﻮه‬ ‫دﻫﻰ ﻣﻈﺎﻫر ﺗﻤﺪﻧﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺣرف »ﻫـ« ﻧﻤﻮدار زﺑر (فﺘﺤﻪ واول ‪/‬‬ ‫‪ )/ a‬اسﺖ در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب ﻧﺸﺎﻧﺔ »ء« ﺑﺎﻻى »ﻫـ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ او‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻻﻧﺔ زﻧﺒﻮر‬ ‫ﻻﻧﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﺔ ﻣﻌﻠﻤﺎن‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ‬ ‫درة ﭘﻐﻤﺎن‬ ‫دره‬ ‫سﺘﺎرة دﻧﺒﺎﻟﻪ دار‬ ‫سﺘﺎره‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻗﻀﺎﻳﺎى ﻣﻄرح اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در ﺟﻬﺎن اﻣروز ﻛﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ و زﻧﺪهﮔﻰ ﻣﺸﺘرك‬ ‫ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى ﺑﺸرى ارﺗﺒﺎط ﻣﻰﮔﻴرد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع »ﻣﻠﺖ سﺎزى« ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻮع و اﺧﺘﻼف ﻧﻈر در ﻣﻮرد ﻣﻠﺖ سﺎزى ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫر ﻗﻀﻴﺔ ﻋﻠﻤﻰ دﻳﮕر ﺑر ﻣﻰﮔردد ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮة ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻰ و ﺑرداﺷﺖ و ﺗﻠﻘﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد ﺑر‬

‫‪15‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴر اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﺛر ﮔﺬار اسﺖ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ و ﻋﻘﻴﺪة ﻣﺸﺘرك ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ و ﻗﻮﻳﺘرﻳﻦ ﺗﻬﺪاب سﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﻠﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده‬ ‫و ﻧﻘﺶ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻰ در ﻧﻴروﻣﻨﺪى وﺣﺪت ﻣﻠﻰ و اسﺘﺤﻜﺎم ﺑﺎفﺖﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬فرﻫﻨﮕﻰ‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و سﻴﺎسﻰ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﺖﻫﺎ دارد‪.‬‬ ‫وﺟﻮد سرزﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻳﻜﻰ از ﻋﻨﺎﺻر ﻣﻬﻢ و اسﺎسﻰ در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳرا‬ ‫ﻣﻠﺖ ﺑراى زﻳﺴﺘﻦ و سﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﺑﻪ سرزﻣﻴﻦ ﺿرورت دارد و ﺑﻨﺎى دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺪون سرزﻣﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد دﻳﻦ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ‪ ،‬فرﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن و ﻣﻨﺎفﻊ ﻣﺸﺘرك ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻرى اﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣردم‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﺖ واﺣﺪ و ﻳﻚﭘﺎرﭼﻪ سﺎﺧﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﻳﻚ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آزاد و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺄﺛﻴرات و ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﮔﺎن و ﻗﺪرتﻫﺎى‬ ‫اسﺘﻌﻤﺎرﮔر و داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻗﻮى‪ ،‬ﻣﺘرﻗﻰ‪ ،‬ﻣرفﻪ و آﺑروﻣﻨﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺣﺪت ﻣﻠﻰ‬ ‫ﻣﺎسﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ و اسﺘﺤﻜﺎم وﺣﺪت ﻣﻠﻰ ﻣﺎ در ﮔرو ﺗﻘﻮﻳﺖ و اسﺘﺤﻜﺎم ﻋﻨﺎﺻر و‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻰ اسﺖ ﻛﻪ در ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪن اﻳﻦ ﻣﻠﺖ سﻬﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺎ افﻐﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ و ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﺎ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻳﮕر دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى ﻣﻠﺖ سﺎزى را ﻛﺪام ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ؟‬ ‫‪ -2‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈر در ﻣﻮرد ﻣﻠﺖ سﺎزى ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺑر ﻣﻰﮔردد؟‬ ‫‪ -3‬از ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى ﻣﻠﺖ سﺎزى ﻛﺪام ﻳﻜﻰ از آنﻫﺎ ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ و ﻗﻮﻳﺘرﻳﻦ ﺗﻬﺪاب سﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻠﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ؟‬ ‫‪ -4‬آﻳﺎ ﺑﺪون فرﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘرك ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻠﺖ سﺎزى ﭘرداﺧﺖ؟‬ ‫‪ -5‬ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ وﺣﺪت ﻣﻠﻰ اسﺎس اسﺘﻘﻼل و ﻗﻮت ﻣﻠﺖ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ؟‬ ‫‪ -6‬ﺷﮕﻮفﺎﻳﻰ اﻗﺘﺼﺎدى و زﻧﺪهﮔﻰ ﻣرفﻪ و آﺑروﻣﻨﺪ ﺷﻬروﻧﺪان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑر ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس ﭼﻬﺎرم را آنﭼﻨﺎن دﻗﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﻧﺎﺷﻰ از آن‬ ‫ﭘﺎسﺦﻫﺎى دﻗﻴﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦﻛﻪ ﭼرا‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ ﻣﺸﺘرك‪ ،‬فرﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن و ﻣﻨﺎفﻊ ﻣﺸﺘرك ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى اسﺎسﻰ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﺖ را ﻣﻰسﺎزد‪ ،‬در ﺑﺎرة ﻫر ﻛﺪام اسﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ﺷﺎﮔردان اﮔر ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آﺗﻰ ﭘﺎسﺦ داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫درس‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ را ﻣرور ﻛرده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺠﺎزى در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﭼﻪ رﺷﺘﻪﻳﻰ‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رسﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﭼرا در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻀﺎف ﻣﻮﺻﻮف و ﻳﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﻮض ﻫﻤﺰة‬ ‫اﺧﻴر ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ }ى{ آورده ﻣﻰﺷﻮد؟‬ ‫‪ -3‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎم ﻣﺘﻦ آﻳﻨﺪه ﻧﮕرى ﻫﻢ ﻧﻈر اسﺘﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴر؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟‬

‫چﻬارم‬

‫آﻳﻨده ﻧﮕرى‬ ‫ﭼرا اﻣﻴﺪ ﭘﻴﻮسﺘﻪ در وادى ﺗﺎرﻳﻚ آﻳﻨﺪه ﻣﻰفروزد و رﻫروان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ دل اﻧﺪﻳﺸﻪ سﺎز ﻣﺎ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ از روﺷﻨﻰ فروﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬در سﻴﺎﻫﻰ واﻫﻤﺔ ﺗﻮدة‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﻛﺎر‪ ،‬دﺷﻮارى‪ ،‬رﻧﺞ و زﻧﺪهﮔﻰ را ﻫﻤﭽﻮ ﻛﻮه سﻬﻤﻨﺎك و ﭘر ﻏﻮل ﻣﻰﭘﻨﺪارد‬ ‫ﻛﻪ سر ﺑر آسﻤﺎن ﻛﺸﻴﺪه و راه رسﻴﺪن را از ﺑﺎﻻ و ﭘﺴﺖ ﺑر ﻣﺎ ﮔرفﺘﻪ اسﺖ‪ .‬از ﺗﺼﻮر‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ زﺣﻤﺖ و ﺧﻄر ﻫﻤﻮاره درون ﻣﺎن آﺷﻔﺘﻪ و ﻟرزان اسﺖ؛ ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ سﻬﻮ‬ ‫دﻳﺪة ﭘﻨﺪار اسﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻰ را ﻛﻮﻫﻰ ﻣﻰﭘﻨﺪارد و ﺟﻮﻳﺒﺎرى را درﻳﺎﻳﻰ ﻣﻰاﻧﮕﺎرد‪.‬‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﻢ ﻳﻚ ﻋﻤر؛ ﺑﻠﻜﻪ اﮔر ﺧﻮراك ﻳﻚ ﻋﻤر را ﺑراى ﺧﻮردن ﻳﻚ روزه در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ وﺣﺸﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫سﻬﻢ ﻫر روز ﺗﻜﻠﻴﻒ و ﻛﺎر ﻳﻚ روز ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻣﻮﻫﻮم فرسﻮده ﻧﺴﺎزﻳﻢ‪ .‬سﺨﺘﻰ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺴﻰ ﺻﻌﺐ و ﻣﺨﻮف ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ؛‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از آن اسﺘﻘﺒﺎل ﻛرد؛ اﮔر آﻣﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺪﻟﻰ و ﺑﻰ ﺑﺎﻛﻰ ﭘﺬﻳرفﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫر‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﺧﻨﺪاﻧﺘر و ﺑﻰﭘرواﺗر ﺑﺎﺷﻴﻢ او ﻛﻮﭼﻜﺘر و ﺑﻰآزارﺗر ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎر اﻣروز ﮔران ﻧﻴﺴﺖ و رﻧﺞ ﺣﺎﺿر ﺑﺴﻰ آسﺎن؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻴﭻ اسﺖ؛ ﺑﻪ ﺷرط آنﻛﻪ‬ ‫وﻫﻢ فردا را ﺑر آن ﻧﻴﻔﺰاﻳﻰ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻴﺶ از ﻣﺰد روزاﻧﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻛﺴﻰ ﺑﻬره‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺑﺎر ﻳﻚ روز ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ دوش ﮔرفﺖ و ﭼﻮن ﻧﻌﻤﺖ فردا ﻧﺼﻴﺐ اﻣروز‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ وﻇﻴﻔﺔ ﻫر سﺎﻋﺖ و ﻫر روز را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫آورد و ﺑﺎﻗﻰ را ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻳﻨﺪه سﭙرد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻛﺎر اﻣروز را ﻫﻢ ﺑﻪ فردا ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬فردا روز دﻳﮕر و ﻣﺎ وﺟﻮد دﻳﮕرى‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻣروز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻬﺪة فرداى دﻳﮕرى ﮔﺬاﺷﺘﻦ از داد و ﺧرد‬ ‫دور اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎر ﻣﺎه و سﺎل را ﺑﻪ ﺣﺼﻪﻫﺎى روزاﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛرده ﻫر روز ﻟﺨﺘﻰ از آن را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬ ‫ﺑرسﺎﻧﻴﻢ و از ﺧﻮد ﺧﻮﺷﻨﻮد و سرفراز ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻰ آسﺎن و آﻳﻨﺪه درﺧﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫(از ﻛﺘﺎب اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺠﺎزى)‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺠﺎزى از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن ﭘرآوازة روزﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻴﻦ سﺎلﻫﺎى (‪ 1280‬و ‪ )1352‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬زﻧﺪهﮔﻰ ﻣﻰﻛرد‪.‬‬ ‫وى ﻋﻼوه ﺑر اﺷﺘﻐﺎلﻫﺎى ادارى در ﻛﺸﻮر اﻳران ﺑﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‬ ‫و ﺗرﺟﻤﻪ ﭘرداﺧﺖ؛ او سﺒﻜﻰ سﺎده و روان و دﻻوﻳﺰ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وى در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ادﺑﻰ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻰ‪ ،‬رﻣﺎن‪ ،‬داسﺘﺎن‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬آﺛﺎرى ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬ﻫﻤﺎ‪ ،‬ﭘرﻳﭽﻬره‪ ،‬زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﭘرواﻧﻪ‪ ،‬سﺎﻏر و‬ ‫ﭘﻴﺎم از ﺟﻤﻠﺔ آﺛﺎر دﻳﮕر وى اسﺖ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﺑﺎ واژهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده ‪ /aَ /‬ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب ﻗرار ﮔﻴرﻧﺪ ﻳﻚ »ى« افﺰوده ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫داﻧﺎى راز‬ ‫داﻧﺎ‬ ‫ﺷﺐﻫﺎى زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫ﺷﺐﻫﺎ‬ ‫ﺻﺪاى ﮔﻴرا‬ ‫ﺻﺪا‬ ‫ﻫﻮاى ﺑﻬﺎر‬ ‫ﻫﻮا‬ ‫ﻗﺒﺎى اﺑرﻳﺸﻤﻴﻦ‬ ‫ﻗﺒﺎ‬ ‫ژرفﺎى ﺷﺐ‬ ‫ژرفﺎ‬ ‫واژهﻫﺎى دﺧﻴﻞ از ﻋرﺑﻰ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰة »ء« ﺑﻌﺪ از اﻟﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰة‬ ‫آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎى ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻋﺪة »واژهﻫﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده« ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ »ى« ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻋﻼوه ﻣﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﻀﺎى اسﺘﺎد‬ ‫اﻣﻀﺎ‬ ‫اﻣﻼى درى‬ ‫اﻣﻼ‬ ‫اﺑﻨﺎى زﻣﺎﻧﻪ‬ ‫اﺑﻨﺎ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎى ﻛﻼم‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫اﺷﻴﺎى ﻗﻴﻤﺘﻰ‬ ‫اﺷﻴﺎ‬ ‫اﺟراى وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫اﺟرا‬ ‫ارﺗﻘﺎى ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ارﺗﻘﺎ‬ ‫اﻳﻔﺎى اﻣﻮر‬ ‫اﻳﻔﺎ‬ ‫اﻧﺸﺎى سﺎده‬ ‫اﻧﺸﺎ‬ ‫اﻧﻘﻀﺎى ﻣﺪت‬ ‫اﻧﻘﻀﺎ‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫‪ -1‬ﻣﺘﻨﻰ را ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﺘﻮن ﻧﺜر دورة ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر زﺑﺎن فﺎرسﻰ درى اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر ﻛﻼسﻴﻚ زﺑﺎن درى (دورهﻫﺎى ﺑﻌﺪ از ﺧراسﺎﻧﻰ اﻟﻰ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر) اﻳﻦ اسﺖ ﻛﻪ ﻧﺜر ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر‪ ،‬روان‪ ،‬سﺎده و ﺑﺪون ﭘﻴراﻳﻪﻫﺎى ادﺑﻰ‬ ‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ؛ در ﻗراﺋﺖ آن ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻠﻰ رو ﺑﻪ رو ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬ ‫آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر دورة ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر ﺑراى ﻧﺴﻞ اﻣروز اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫر ﻣﺘﻦ ﻣﻨﺜﻮر ﻛﻮﺗﺎه و ﻳﺎ دراز ﭘﻴﺎﻣﻰ را در ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارد ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪهﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﺑﺎورﻣﻨﺪ سﺎزد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‪» :‬ﺑرﺧﻰﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮش دارﻳﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﻨﮕرﻳﻢ‪ «.‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺗﻔﻜر اسﺖ؛ وﻟﻰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة‬ ‫ﻣﺘﻦ اﻳﻦ درس‪ ،‬ﭘﻴﺎم ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﮕرى ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﺑﺪﺑﻴﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﻛﻨﻮن‬ ‫را فﺪاى فرداﻳﻰ ﻧﺴﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻴﺎم دﻫﺪ ﺑﻪ ﻏﻤﻰ‬

‫‪19‬‬

‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻛﻨﻮن ﮔرﻳﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ آﻳﻨﺪه را ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻰ ﺑﻨﮕرﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﻳﺎدﻫﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ آﻳﻨﺪه ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮب و زﻳﺒﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫر وﻇﻴﻔﺔ اﻣروز را ﺑﻪ فردا‬ ‫ﻣﺤﻮل ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻧﻈر ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺠﺎزى ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻨﻰ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪهﻫﺎى ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﺸﻮﻳﺶ‬ ‫دارد و ﺧﻮاﻧﻨﺪهﻫﺎ را ﺻﺎﺣﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻳﻰ فﻜر ﻛرده اسﺖ؟‬ ‫‪ -2‬اﮔر از ﺷﻤﺎ ﭘرسﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴراﻣﻮن آﻳﻨﺪة ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﭼﻪ فﻜر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻰ ﻳﻚ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺜرى ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن وﻃﻦ ﻣﺎ اﻣﻴﺪ دﻫﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪ -3‬ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ روﻳﺎﻫﺎى ﺧﻴﺎل اﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻢﺻﻨﻔﺎن ﺧﻮد در دو دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫‪ -4‬ﭘﻴراﻣﻮن اﻳﻦ ﺟﻤﻠﺔ ﻣﺘﻦ درس‪» :‬ﭼرا اﻣﻴﺪ ﭘﻴﻮسﺘﻪ در وادى ﺗﺎرﻳﻚ آﻳﻨﺪه ﻣﻰفروزد؟«‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴر و ﺗﻮﺿﻴﺤﻰ را اراﺋﻪ ﻛرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ؟‬ ‫‪ -5‬ﭘﻴراﻣﻮن ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪» :‬اﻳﻦ سﻬﻮ دﻳﺪة ﭘﻨﺪار اسﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻰ را ﻛﻮﻫﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ و‬ ‫ﺟﻮﻳﺒﺎرى را درﻳﺎﻳﻰ ﻣﻰاﻧﮕﺎرد‪ «.‬ﭘﻴﺶ روى ﺻﻨﻒ اﻳﺴﺘﺎده ﭘﻨﺞ دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺒﺼره ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﭼرا ﺑﻪ ﻋﻮض »اﻣﻀﺎى اسﺘﺎد«‪» ،‬اﻣﻀﺎء اسﺘﺎد« ﻧﻨﻮﻳﺴﻴﻢ؟ در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫واژة »اﻣﻀﺎء« در زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰه اسﺖ‪.‬‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس ﭘﻨﺠﻢ را دﻗﻴﻖ ﺧﻮاﻧﺪه در ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ سﺎﻋﺖ درى آنﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻨﻒ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﺻﻔﺤﺔ ﻧﺨﺴﺖ آن ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻻزم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺷﺐ در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﭼراغ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴرون اﺗﺎق ﺗﺎن ﺑﻪ روى (ﺻﺤﻦ)‬ ‫ﺣﻮﻳﻠﻰ ﺑرآﻳﻴﺪ؛ آﻧﭽﻪ را در آسﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ و آﻧﭽﻪ را از داﺧﻞ و ﺑﻴرون ﺣﻮﻳﻠﻰ ﻣﻰﺷﻨﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ فﻠﻤﺒردار ﺑﻪ روى ﻛﺎﻏﺬ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫درس‬

‫پﻨجﻢ‬

‫ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى زﻳر‪ ،‬ﺷﺎﮔردان ﭘﺎسﺦ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ درس را ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪(( -1‬ﺑﻬﺎرسﺘﺎن)) ﻧﺎم ﭼﻴﺴﺖ و از ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬ﺣﻜﺎﻳﺖ آﺗﻰ ﭼﻪ ﭘﻴﺎم دارد؟‬ ‫‪ -3‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﻰ در ﻫﻤﻪ اﺣﻮال و اوﺿﺎع داراى ارزش ﻳﮕﺎﻧﻪ اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬ﻳﻜﻰ از دو ((ﻫـ)) را ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﭼرا ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬

‫حﻜاﻳتﻰ از بﻬارستان جاﻣﻰ‬ ‫اﺑراﻫﻴﻢ ﺑﻦ سﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻮﻳﺪﻛﻪ‪ :‬در آن‬ ‫وﻗﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻼفﺖ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎفﺖ و ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﻣﻰﮔرفﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻴرون ﻛﻮفﻪ ﺑر ﺑﺎم سراﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺤرا‬ ‫ﻣُﺸرِف ﺑﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﻋﻠﻢﻫﺎى سﻴﺎه از‬ ‫ﻛﻮفﻪ ﺑﻴرون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻃر ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ افﺘﺎد ﻛﻪ آن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬از ﺑﺎم فرود آﻣﺪم و‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻮفﻪ در آﻧﺪم ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫وى ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻮم ﺑﻪ در سراى ﺑﺰرگ رسﻴﺪم؛ در آن‬ ‫دم دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣردى ﺧﻮب ﺻﻮرت سﻮاره اﻳﺴﺘﺎده‬ ‫اسﺖ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻏﻼﻣﺎن و ﺧﺎدﻣﺎن ﮔرد او ﺑر آﻣﺪه در ﭘﻴﺶ او آﻣﺪم و سﻼم ﻛردم‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ و ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣردى ام ﮔرﻳﺨﺘﻪ و از ﺧﺼﻢ ﺗرسﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺗﻮ‬ ‫ﭘﻨﺎه آورده ام‪ .‬ﻣرا ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد در آورد‪ ،‬در ﺣﺠرهﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺣرم وى ﺑﻮد ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روز آﻧﺠﺎ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘرﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫرﭼﻪ دوسﺖﺗر ﻣﻰداﺷﺘﻢ از ﻣﻄﺎﻋﻢ و ﻣﺸﺎرب و‬ ‫ﻣﻼﺑﺲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺣﺎﺿر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻰﭘرسﻴﺪ‪ .‬ﻫر روز ﻳﻚﺑﺎر سﻮار ﺑﺎز ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻳﻚ روز از او ﭘرسﻴﺪم ﻛﻪ ﻫر‬ ‫روز ﺗرا ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ سﻮار ﻣﻰﺷﻮى و زود ﻣﻰآﻳﻰ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻰروى؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑراﻫﻴﻢ ﺑﻦ‬ ‫سﻠﻴﻤﺎن ﭘﺪر ﻣرا ﻛﺸﺘﻪ اسﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻨﺪه ام ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اسﺖ‪ .‬ﻫر روز ﻣﻰروم ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﻴﺎﺑﻢ و ﻗﺼﺎص ﭘﺪر از او ﺑﺴﺘﺎﻧﻢ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪم از ادﺑﺎر ﺧﻮد در‬

‫‪21‬‬

‫ﺗﻌﺠﺐ ﻣﺎﻧﺪم ﻛﻪ ﻣرا ﻗﻀﺎ در ﻣﻨﺰل ﻛﺴﻰ اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﻦ اسﺖ‪ .‬از ﺣﻴﺎت ﺧﻮد‬ ‫سﻴرآﻣﺪم‪ .‬آن ﻣرد را ﻧﺎم وى و ﻧﺎم ﭘﺪر وى ﭘرسﻴﺪم‪ .‬داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ راسﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫اى ﺟﻮاﻧﻤرد‪ ،‬ﺗرا در ذﻣﺔ ﻣﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺴﻴﺎر اسﺖ ﻛﻪ واﺟﺐ اسﺖ ﺑرﻣﻦ‪ .‬ﺗرا ﺑرﺧﺼﻢ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﻛﻨﻢ و اﻳﻦ راه آﻣﺪ و ﺷﺪ ﺑر ﺗﻮ ﻛﻮﺗﺎه ﮔرداﻧﻢ‪ .‬اﺑراﻫﻴﻢ ﺑﻦ سﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﻢ‪ .‬ﺧﻮن ﭘﺪر‬ ‫ﺧﻮد را از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاه‪ .‬او از ﻣﻦ ﺑﺎور ﻧﻜرد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫از ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪى‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ ﺧﻼص ﺷﻮى؟ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻻواﷲ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﻛﺸﺘﻪ ام و ﻧﺸﺎنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻢ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ راسﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ .‬رﻧﮓ او ﺑر‬ ‫افروﺧﺖ و ﭼﺸﻤﺎن او سرخ ﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ سر در ﭘﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺖ‪ :‬زود‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺪر رسﻰ و او ﺧﻮن ﺧﻮد از ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻣﻦ زﻳﻨﻬﺎرى ﻛﻪ ﺗرا داده ام‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻜﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑرﺧﻴﺰ و ﺑﻴرون رو ﻛﻪ ﺑرﻧﻔﺲ ﺧﻮد اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ ﮔﺰﻧﺪى ﺑﻪ ﺗﻮرسﺎﻧﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺖ‬ ‫و ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﻋﻄﺎ فرﻣﻮد‪ .‬ﺑﮕرفﺘﻢ و ﺑﻴرون آﻣﺪم‪.‬‬ ‫ﻧظﻢ‬ ‫زﻣـردان ﺟـﻬـﺎن ﻣـردى ﺑـﻴﺎﻣــﻮز‬ ‫ﺟﻮاﻧـﻤـردا‪ ،‬ﺟﻮاﻧـﻤـردى ﺑـﻴـــﺎﻣﻮز‬ ‫زﺑﺎن از ﻃـﻌﻦ ﺑـﺪﮔﻮﻳﺎن ﻧﮕـﻬـﺪار‬ ‫درون از ﻛﻴﻦ ﻛﻴﻦ ﺟﻮﻳﺎن ﻧﮕﻬـﺪار‬ ‫ﻛﺰان ﺑﺪ رﺧﻨﻪ در اﻗﺒﺎل ﺧﻮد ﻛرد‬ ‫ﻧﻜﻮﻳﻰ ﻛﻦ ﺑﻪ آن ﻛﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺪﻛرد‬ ‫ﻧـﮕـردد ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ آن ﻧﻴﻜﻮﻳﻰ ﺑـﺎز‬ ‫ﭼﻮ آﻳﻴﻦ ﻧـﻜﻮ ﻛـﺎرى ﻛـﻨـﻰ ســﺎز‬ ‫از‪ :‬ﺑﻬﺎرسﺘﺎن ﺟﺎﻣﻰ‬ ‫‪ -1‬ﺑﻬﺎرســﺘﺎن ﺟﺎﻣﻰ‪ :‬اﻳﻦ اﺛر ﻧﻔﻴﺲ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺟﺎﻣﻰ اسﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑراى فرزﻧﺪش ﺿﻴﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﻳﻮسﻒ‪ ،‬در وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ده سﺎﻟﻪ ﺑﻮده و ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ اﺷــﺘﻐﺎل داﺷــﺘﻪ ﺑﻪ روش ﮔﻠﺴﺘﺎن سﻌﺪى ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛرده‬ ‫اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﺎﻣﻰ ﻛﻰ ﺑﻮد؟ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ دﺷــﺘﻰ از اســﺎﺗﻴﺪ ﻣﺴــﻠﻢ ﻧﻈﻢ‬ ‫فﺎرسﻰ درى در ﻗرن ﻧﻬﻢ ﻫﺠرى اسﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﺪ وى در ﺟﺎم ﻫرات ﺑﺎسﺘﺎن ]و اﻛﻨﻮن ﺟﺎم ﻣرﺑﻮط‬ ‫وﻻﻳﺖ ﻏﻮر اســﺖ[ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺘﻪ و ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣرﻗﺪ وى در ﺷــﻬر ﺑﺎسﺘﺎﻧﻰ ﻫرات‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫دارد‪ .‬وى در ﺷــﺐ ﺑﻴﺴﺖ و سﻮم ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ســﺎل (‪ )817‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬دﻳﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮده اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت وى را (‪ )35‬ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب و رســﺎﻟﻪ ﺗﺸــﻜﻴﻞ داده اســﺖ؛ ﭼﻮن‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺎرسﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫرات‪ ،‬تحﻔة اﻻﺣرار‪ ،‬ﺧرد ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دﻳﻮان اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﻫﻔﺖ اورﻧﮓ‪ ،‬ﻳﻮسﻒ و زﻟﻴﺨﺎ وﻏﻴره‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ }ﻫـ{ ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ اﮔر ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻳﺎ ﻣﻨﺴﻮب واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؟‬ ‫در واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺣرف }ﻫـ{ ﻧﻤﻮدار(زﺑر‪ ،‬فﺘﺤﻪ‪،‬‬ ‫واول‪ )/a/ ،‬ﺑﺎﺷــﺪ در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب ﻧﺸﺎﻧﺔ }ء{ ﺑﺎﻻى}ﻫـ{ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻻﻧﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ‬ ‫دره‬ ‫سﺘﺎره‬

‫ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا‬ ‫ﻻﻧﺔ ﻣﺤﻘر‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﺔ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫درة ﭘﻐﻤﺎن‬ ‫سﺘﺎرة دﻧﺒﺎﻟﻪ دار‬

‫ﻗﺒﺎﻟﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺑﻨﺪه‬ ‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻗﺒﺎﻟﺔ ﺷرﻋﻰ‬ ‫ﻧﺎﻣﺔ ﻣﻬر اﻧﮕﻴﺰ‬ ‫ﺑﻨﺪة ﻧﻔﺲ‬ ‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﺑﺰرﮔﺎن‬

‫ﻫر ﮔﺎه واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﺑﺎ }‪ -‬ﮔﺎن{ ﻳﺎ }‪ -‬ﻫﺎ{ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫»ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫درﻧﺪهﻫﺎ‬ ‫درﻧﺪهﮔﺎن‬ ‫درﻧﺪه‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪه‬ ‫رفﺘﻪﻫﺎ‬ ‫رفﺘﻪﮔﺎن‬ ‫رفﺘﻪ‬ ‫فروﺷﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫فروﺷﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫فروﺷﻨﺪه‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪه‬ ‫وارسﺘﻪﻫﺎ‬ ‫وارسﺘﻪﮔﺎن‬ ‫وارسﺘﻪ‬ ‫ﻫرﮔﺎه ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﻫر ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻳﺎ واژهﻫﺎى دﻳﮕر ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫»ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ« ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫فرزاﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫فرزاﻧﻪ وار‬ ‫فرزاﻧﻪﮔﻰ‬ ‫فرزاﻧﻪ‬ ‫ﻻﻧﻪ اش‬ ‫ﻻﻧﻪ ات‬ ‫ﻻﻧﻪ ام‬ ‫ﻻﻧﻪ‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈران ادﺑﻴﺎت و داﻧﺶ ﭘﻴراﻣﻮن »ﺣﻜﺎﻳﺖ« ﺗﻌرﻳﻒﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑراى ﻣﺰﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼﻨﺪ آنرا ﻣﻰآورﻳﻢ‪:‬‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ واژة ﻋرﺑﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻴﺰى‪ ،‬سﺨﻦ ﻧﻘﻞ ﻛردن و ﻗﻮل ﻛﺴﻰ‬ ‫را ﮔﻔﺘﻦ اسﺖ‪ .‬ﺣﻜﺎﻳﺖ را ﻣﻰﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌرﻳﻒ ﻛرد‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻧﻘﻞ ﻛﻠﻤﻪﻳﻰ‬

‫‪23‬‬

‫اسﺖ از ﻣﻮﺿﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ دﻳﮕر ﺑﺪون آنﻛﻪ ﺣرﻛﺖ ﻳﺎ ﺻﻴﻐﺔ آن ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻐﻴﻴرﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻳﻰ آورده اﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ((زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺣﺎل فرض ﻛﻨﻰ و ﺑﻴﺎن دارى))‪ .‬ﺑﻪ ﻫر‬ ‫ﺣﺎل ﺣﻜﺎﻳﺖ را ﻳﻚ ﻧﻮع ادﺑﻰ ﻣرﺑﻮط ﺑﻪ داسﺘﺎن و ﻗﺼﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ آورده ﺷﺪه ﻫرﻛﺪام آنﻫﺎ از ﻧﻮع ادﺑﻴﺎت ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﻨﺪ؛ زﻳرا ﺗﺠرﺑﻪ ﻳﻰ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻴﻰ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺘﻰ‪ ،‬روﺷﻰ‪ ،‬سرﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻴﻨﺸﻰ را ﭘﻴﺎم‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺑراى ﻧﺴﻞ اﻣروز و ﻧﺴﻞﻫﺎى آﻳﻨﺪه ارزش وﻳﮋهﻳﻰ دارﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﻜﺎﻳﺖ‬ ‫اﻳﻦ درس ﻳﻚ ارزش اﺧﻼﻗﻰ دﻧﻴﺎى ﺷرق را ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻤردى و ﺧﻼف ﻗﻮل ﻋﻤﻞ ﻧﻜردن‬ ‫اسﺖ ﭘﻴﺎم ﻣﻰدﻫﺪ و ﺟﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى از اﻳﻦ ارزش ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺧﻼفﺖ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻰ دارد؟‬ ‫‪ -2‬اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻼفﺖ از ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة دﻳﮕر آﻳﺎ ارزش اسﻼﻣﻰ داﺷﺘﻪ اسﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﭘﻴﺎم اﻳﻦ درس را در ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻣروزى ﺑﺎ ارزش ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﺪ و ﻳﺎ فﺎﻗﺪ ارزش؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟‬ ‫‪ -4‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ اﮔر واژة »ﺑﻨﺪه« ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪» ،‬ﻫـ « ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ آن ﺣﺬف‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﺑﻨﺪﮔﺎن« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑراى رد ﻳﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﭼﻪ دﻟﻴﻞ دارﻳﺪ؟‬ ‫‪ -5‬ﺑﻪ ﻧﻈر ﺷﻤﺎ»ﻫـ « ﻣﻠﻔﻮظ و ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ از ﻫﻢ ﭼﻪ فرق دارﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﺪه‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻫر دوى آنﻫﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺷﻜﻞ سﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻳﺎ ﺣرف دارﻧﺪ؟‬ ‫‪» -6‬ﻧﻮع ادﺑﻰ« ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪» -7‬ﺑﻬﺎرسﺘﺎن« اﺛر ﻛﻴﺴﺖ و ﺑﺎ ﭘﻴروى از ﭼﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )6‬را آنﭼﻨﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﭘﺎسﺦﻫﺎى اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺶ‬ ‫دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴراﻣﻮن اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻴﺎم اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎفﺘﻪ در ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑراى ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺎ ﭼﻪ ارﻣﻐﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﻣﻘﺎﻟﻪﻳﻰ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫درس‬

‫ششﻢ‬

‫ﺷﺎﮔردان ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آﺗﻰ ﭘﺎسﺦ اراﺋﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻰ ﺑﻬﺎر درﺑﺎرة ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋرض ارادت ﻛرده‬ ‫ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﻗﺎرى در ﻋرﺑﻰ ﺗﺒﺤر داﺷﺖ؛ وﻟﻰ آﻳﺎ ﻣﻰداﻧﻴﺪ از ﻛﺪام سﺒﻚﻫﺎ‬ ‫آﮔﺎه ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -3‬ﻗﺎرى ﺑﻌﺪ از اسﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺪام ﺟرﻳﺎن ادﺑﻰ ﭘﻴﻮسﺖ؟‬

‫ز ﺑﺲﻛـﻪ ﺧـرم و دﻟـﻜﺶ ﺑــﻮد ﻫﻮاى وﻃﻦ‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ ﺗـﺎزه از اﻳــﻦ ﻛــــﻮﻫﺴﺎر ﻣﻰﮔـــﺬرد‬ ‫ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ‬

‫ﻗارى عبداﷲ‬ ‫ﻧام ﻣاﻧدﮔار در ادبﻴات ﻣعاصر اﻓﻐاﻧستان‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋرفﺎﻧﻰ و سﺨﻨﺴراى ﺗﻮاﻧﺎى زﺑﺎن درى‬ ‫اسﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﭘﺪرى ﺑراى ﻣﻌﺎرف ﻧﻮﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ را دارد‪ .‬ﻣﻮﺻﻮف ﺻﺎﺣﺐ ذوق‬ ‫ﻟﻄﻴﻒ و ﺷﻮر و ﺟﺬﺑﺔ روﺣﺎﻧﻰ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﺷﺎﻋر ﺑرﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ادﻳﺐ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺪ ﻧﻜﺘﻪ سﻨﺞ و ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫ﻳﺎب ﮔﺴﺘرة ادﺑﻴﺎت درى زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎرى ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻋﺎﻟﻢ ﻋرفﺎن و فﻠﺴﻔﻪ اسﻼﻣﻰ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌراى اﻳران ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻰ ﺑﻬﺎر ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻋﺼر ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮد در ﻣﻮرد ﻣرﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﻰ و ادﺑﻰ ﻗﺎرى ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻪ در اﻳران فروﻏﻰ ﺟﺎ دﻫﺪ ﺑر سر ﻣرا‬ ‫ﻛﻔﺶ ﺑردارى ﻛﻨﻢ در ﻣﺤﻀر ﻗﺎرى اﮔر‬

‫‪25‬‬

‫از ﻧﻈر سﺎﺑﻘﺔ ﺷﻌرى و اسﺘﺎدى ﺣﻖ او ﺑر دﻳﮕر ﮔﻮﻳﻨﺪهﮔﺎن ﻣﻌﺎﺻر افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺒرﻫﻦ اسﺖ‪.‬‬ ‫او در زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﺗﺒﺤر داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ از ﻧﺨﺒﻪ ﺗرﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ادﺑﻰ ﻣﻨﻄﻘﻪ در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪاق‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻫﻤﺎن سﺨﻨﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﺑﻬﺎر در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ادﻳﺒﺎن‬ ‫اﻳران درﺑﺎرة وى اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ .‬در روزﮔﺎرى ﻛﻪ ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺪﻳر ﻣﺴﺆول ﻣﺠﻠﺔﻛﺎﺑﻞ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻣﺠﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻫﻢﺟﻮار از ﺟﻤﻠﻪ اﻳران فرسﺘﺎده ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬روزى ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا‬ ‫ﺑﻬﺎر در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻣﺠﻠﺔ ﻛﺎﺑﻞ را در دسﺖ داﺷﺖ و آن را ﺑﻪ ادﻳﺒﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺤﻔﻞ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻛﻨﻮن در اﻳران ﻣﺠﻠﻪﻳﻰ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﻣﺠﻠﺔ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ‬ ‫ﭼﻮن ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ آن را ﻣﺪﻳرﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬ ‫وﻻدت ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ در ﺷﻬر ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ سﺎل (‪ )1247‬ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﻣﺼﺎدف‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺪر وى ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ و ﭘﺪر ﻛﻼﻧﺶ ﺣﺎفﻆ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻮث از داﻧﺸﻤﻨﺪان روزﮔﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎرى‪ ،‬ﻋﻠﻮم روز را از ﭘﺪر و اسﺘﺎدان دﻳﮕر آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬افﺘﺨﺎر ﺣﻔﻆ ﻗرآن ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫اﻟﺸﺎن را ﻳﺎفﺖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋرب را آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬فﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻛﻼم و ﺣﻜﻤﺖ ﻗﺪﻳﻢ را فرا‬ ‫ﮔرفﺖ و اسﺘﺎد ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫شﻬرت عﻠﻤﻰ و وظاﻳﻒ ﻗارى‬ ‫ﻗﺎرى در ﺑﻴﺴﺖ سﺎﻟﻪﮔﻰ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ‪ ،‬فﻀﻞ و اﺧﻼق ﺷﻬرت زﻳﺎد ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺸﺎور و‬ ‫اﻣﺎم ﺣﺒﻴﺐ اﷲ و ﻟﻴﻌﻬﺪ اﻣﻴر ﻋﺒﺪ اﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﮔردﻳﺪ ﻛﻪ در سﻔر و ﺣﻀر ﺑﺎ وى ﻣﻰﺑﻮد‪،‬‬ ‫وﻗﺘﻰ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ‪ ،‬اﻣﻴرﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ را ﻣرﺑﻰ ﻋﻠﻤﻰ و ادﺑﻰ ﻳﻜﻰ از فرزﻧﺪان ﺧﻮد‬ ‫سﺎﺧﺖ و در ﻋﻬﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀرت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدر ﺷﺎه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ از ﻛﺎر ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻇﺎﻫر ﺷﺎه را ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻮد ﺑﻪ دوش ﮔرفﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎرى در ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺟﺪﻳﺪ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻣﻮزﮔﺎران ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺒﻴﺒﻴﻪ در‬ ‫روزﮔﺎر اﻣﻴر ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن‪ ،‬در ﻛﺎﺑﻞ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر اسﺘﺎدان‬ ‫ﻫﻨﺪى‪ ،‬در آن ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺆﻇﻒ ﮔردﻳﺪ‪ .‬از آن روزﮔﺎر ﺗﺎ ﻋﻬﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀرت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدرﺷﺎه ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ سﺎل وﻇﻴﻔﺔ ﻣﻌﻠﻤﻰ را در ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺣﺒﻴﺒﻴﻪ‪ ،‬ﺣرﺑﻴﻪ‪ ،‬سراﺟﻴﻪ‬ ‫و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻋﺎﻟﻰ دﻳﮕر اداﻣﻪ داد‪ .‬درﺧﻼل ﻫﻤﻴﻦ دوره‪ ،‬ﻣﺪﺗﻰ در داراﻟﺘﺄﻟﻴﻒ وزارت‬ ‫ﻣﻌﺎرف ﺑﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺘﺐ ﺑراى ﺷﺎﮔردان ﭘرداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎرى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺎﻋﺪ در ﻋﻬﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀرت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدر ﺧﺎن ﻋﻀﻮ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﻰ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ ﺷﺪ‪ .‬در سﺎلﻫﺎى ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﻋﻤر ﻋﻼوه ﺑر ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻧﺠﻤﻦ و ﻛﺎرﻫﺎى داﻳرة اﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫ﻣﺸﺎور ﺷرﻋﻰ و ﻋﻠﻤﻰ رﻳﺎسﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻧﻴﺰ ﮔردﻳﺪ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫شعر و شاعرى ﻗارى عبداﷲ‬ ‫ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺷﻌر سروده‪ ،‬از ﻏﺰل‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪه و ﻣﺜﻨﻮى ﮔرفﺘﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﺗرﻛﻴﺐ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻤﻂ‪ ،‬رﺑﺎﻋﻰ‪ ،‬دو ﺑﻴﺘﻰ و دراﻣﺔ ﻣﻨﻈﻮم ﻛﻪ ﺗرﻛﻴﺒﻰ اسﺖ از ﻗﻄﻌﺎت در‬ ‫وزنﻫﺎ و ﻗﺎفﻴﻪﻫﺎى ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ﻏﺰلﻫﺎى ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ از ﭘﺨﺘﻪﮔﻰ و ﻛﻤﺎل ﺧﺎﺻﻰ‬ ‫ﺑرﺧﻮردار اسﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺣﺪى ﻛﻪ او را در ﺷﻤﺎر ﭼﻨﺪ ﻏﺰﻟﺴراى اواﻳﻞ ﻗرن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫ﻗرار ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ دﻳﮕر از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺷﻌر او ﺻﻼﺑﺖ و ﭘﺨﺘﻪﮔﻰ ﻣﻌﺎﻧﻰ در ﻋﻴﻦ سﻼسﺖ و رواﻧﻰ‬ ‫اسﺖ؛ ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرﺑرد واژهﻫﺎ‪ ،‬ﺗرﻛﻴﺒﺎت و ﺗﻌﺒﻴرات ﻟﻬﺠﻪﻳﻰ در ﺷﻌر را ﻣﻰﺗﻮان از زﻣرة‬ ‫وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى دﻳﮕر ﺷﻌر او داﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈر زﺑﺎنﺷﻨﺎسﻰ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺑﻌﻀﻰ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎى‬ ‫زﺑﺎن درى ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اسﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺎرﺑردن واژة »ﺻﺒﺎ« ﺑﻪﺟﺎى »ﺻﺒﺎح« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى فردا‬ ‫ﻛﻪ اسﺘﻌﻤﺎل ﻳﻚ ﻛﻠﻤﺔ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫رفﺘﻨﻢ ﮔر ﻧﺸﺪ اﻣروز ﺻﺒﺎ ﺧﻮاﻫﻢ رفﺖ‬ ‫از سر ﻛﻮى ﺗﻮاى ﺑﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻢ رفﺖ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً سرودهﻫﺎى ﺷﺎﻋران زﺑﺎن درى را در ﭼﻬﺎر ﭼﻮب ﭼﻬﺎر سﺒﻚ (ﺧراسﺎﻧﻰ‪،‬‬ ‫ﻋراﻗﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺪى‪ ،‬و دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﻰ) ﺑﻪ ﺷﻨﺎسﺎﻳﻰ ﻣﻰﮔﻴرﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺎﻳﺎن سﺒﻚ ﻫﻨﺪى و سر آﻏﺎز سﺒﻚ ﺟﺪﻳﺪ و دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﻰ و سﺎده‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻰ را در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اسﺘرداد اسﺘﻘﻼل و ﺗﺄﺛﻴر ﭘﺬﻳرى از ﺟرﻳﺎن ﺗﺤﻮﻻت ادﺑﻰ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﮔراﻳﺶ ﺑﻪ سﺎده‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻰ روﻧﻖ ﻣﻰﮔﻴرد و دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﻰ از اﺑﻬﺎم آفرﻳﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻪ سﺎده ﻧﻮﻳﺴﻰ رو ﻣﻰآورد‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺎرى ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟرﻳﺎن ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد و ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬سﺒﻚ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻦ از رواج اﻧﺪاﺧﺖ اﮔر ﭼﻪ ﺧﺎﻣﻪ ﺑﻪ سﺒﻚ ﻗﺪﻳﻢ ﺑـﻮد ادﻳـﺐ‬ ‫ﺑــــﻠﻰ ﻣﺤﻴـﻂ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﻘـــــﻼبﻫـﺎ دارد ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻃرز ﺟﻬﺎن اسﺖ اﻳﻦ فرازو ﻧﺸﻴﺐ‬ ‫ﺑﺎﻻﺧره اﻳﻦ ﻣرد ﺑﺰرگ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻋر و ﻋﺎرف ارﺟﻤﻨﺪ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در روز ﺟﻤﻌﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻣﺎه ﺛﻮر (‪ )1322‬ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﭘﺲ از ﻋﻤرى ﺧﺪﻣﺖ فرﻫﻨﮕﻰ و ﻋﻠﻤﻰ در ﻛﺎﺑﻞ‬ ‫ﭘﺪورد زﻧﺪهﮔﻰ ﮔﻔﺖ و اﻣﺎ آﺛﺎر ﭘر ﺑﻬﺎ‪ ،‬فراوان و ارﺟﻤﻨﺪى را ﺑﻪ ﻣﻴراث ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺎوداﻧﻪﮔﻰ ﻧﺎم او را در ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺠﻞ سﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻛار او براى ﻣعارف و ﻓرﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸــﻌراى فﻘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﺑرﺟﺴــﺘﻪ ﺗرﻳﻦ ﺷــﺨﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﻰ و ادﺑﻰ ﻋﺼر ﺣﺎﺿر ﺑﻪ‬ ‫ﺷــﻤﺎر رفﺘﻪ اســﺖ؛ زﻳرا ﻣرﺣﻮم ﻗﺎرى‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ســﺰاوار سﺘﺎﻳﺶ ﺑﺴــﻴﺎرى ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف و‬

‫‪27‬‬

‫فرﻫﻨﮓ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم داده ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه فراﻣﻮش ﺧﺎﻃر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻧﻴﻜﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫در ﺻﻔﺤﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺦ وﻃﻦ ﺑﻪ ﺧﻂ درﺷﺖ ﺛﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫر ﭼﻨﺪ ﺧﻮدش در ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻴﺴــﺖ؛ اﻣﺎ ﺛﻤر و ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤرش ﻳﻚ ﻗﺸر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻳﺎفﺘﻪ و ﻣﻨﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ و‬ ‫ﻳﻚ سﻠﺴــﻠﻪ آﺛﺎر ﭘر ﺑﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ادﺑﻰ وى اسﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﻚ سرﻣﺎﻳﺔ ﺑﻰ ﭘﺎﻳﺎن در‬ ‫دســﺖ اسﺘﻔﺎدة فرزﻧﺪان افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺴﻞ اﻣروز و فردا از آن فﻴﺾ ﻣﻰﺑرﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ آن افﺘﺨﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫آثار ﻣﻠﻚ اﻟشعرا ﻗارى عبداﷲ‬ ‫ﻗﺎرى در (‪ )55‬ســﺎل ﺣﻴﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻌﻠﻴﻢ وﺗﺪرﻳﺲ در ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﻣﺪارس‬ ‫ﻋﺎﻟﻰ‪ ،‬آﺛﺎر فراوان از ﺧﻮﻳﺶ ﺑرﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اسﺖ‪ .‬وى ﺗﻨﻬﺎ درﻣﻮﺿﻮع زﺑﺎن درى و دسﺘﻮر‬ ‫زﺑﺎن‪ ،‬ﻫﮋده ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب درســﻰ ﺑراى ﺗﺪرﻳﺲ در ﻣﻜﺎﺗﺐ افﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اسﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت‪ ،‬ﺗرﺟﻤﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻻت او از دوﺻﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘر ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻰ‬ ‫ﭼــﻮن زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺗﺬﻛره ﻧﮕﺎرى‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﻐرافﻴﻪ‪ ،‬فﻠﺴــﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ادﺑﻰ‬ ‫و ﻛﺎر ﺑراى دا رة اﻟﻤﻌﺎرف ﻣﻰﺷــﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ آﺛﺎر او ﻣﻰﺗﻮان اﺷــﻌﺎر‪ ،‬ﺗرﺟﻤﺔ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﻰ‪ ،‬روات و فﻘﻬﺎى افﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ ،‬اﻣﻼ و اﺻــﻮل ﺗﻨﻘﻴﻂ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﻐرافﻴﺎى‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺬﻛرة ﺷﻌراى ﻣﻌﺎﺻر را ﻧﺎم ﺑرد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻛﻼم ﻗارى عبداﷲ‬ ‫دو اسﭙﻪ ﻣﺤﻤﻞ ﻟﻴﻞ و ﻧﻬﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫ﻏﻨﻴﻤﺖ اسﺖ ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻪ فﻜر ﺧﻮد ﭘرداز‬ ‫ز دﻫــر ﺑــﻬرة ﻋـﻤر ﻋـﺰﻳـﺰ ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫ﺑﻬﺎر رفﺖ و ﭼﻤﻦ ﺷﺪ ﺧﺰان و ﮔﻞ افﺴرد‬ ‫ﻫﻮس ﺑﻪ ﺧﺎﻃر افﺴرده ﺟﺎﮔرفﺖ ﻣـﭙرس‬ ‫ﺗـرددى ﻛـﻪ در اﻳﻦ ره ﭘﻴﺎدة ﺷـﻄـرﻧـﺞ‬ ‫زﺑﺲ ﻛـﻪ ﺧرم و دﻟﻜﺶ ﺑﻮد ﻫﻮاى وﻃﻦ‬ ‫رسـﺪ ﺑـﻪ ﻣـﻨـﺰل ﻣﻘﺼﻮد رﻫروى »ﻗــﺎري«‬

‫ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ اﻳﺎم ﻛﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫و ﮔـرﻧﻪ ﺧرﻣﻰ اﻳﻦ ﺑـﻬـﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫ﻛﺴﻰ ﻛﻪ زﻧﺪهﮔﻰ او ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﮔﺬرد‬ ‫ﺑﻪ ﮔرﻳﻪ اﺑر از اﻳﻦ ﻛﻮﻫﺴﺎر ﻣﻰﮔﺬرد‬ ‫ﻛﺪورﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دل زﻳﻦ ﻏﺒﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺴﺎط ﮔﻬﻰ از سـﻮار ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ ﺗـﺎزه از اﻳـﻦ ﻛـﻮﻫﺴﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻞ ﺧﻴﺎل ﻛﻨﺪ ﮔر ﺑﻪ ﺧﺎر ﻣﻰﮔـﺬرد‬

‫‪28‬‬

‫ﺑﻬﺎر‪ :‬ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻰ ﺑﻬﺎر ﺑﻦ ﻣﻠﻚاﻟﺸﻌرا ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻇﻢ ﺻﺒﻮرى‬ ‫ﺷﺎﻋرﻣﻌﺎﺻر اﻳران ﺑﻴﻦ سﺎﻟﻬﺎى (‪ )1330 – 1245‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬زﻧﺪهﮔﻰ ﻛرد‪.‬‬ ‫وى در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺷﺎﻋر و ﻣﺤﻘﻖ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و اسﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه (ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن) و‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر و ﻣرد سﻴﺎسﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻬﺎر در ﺷﻌر ﺷﻴﻮة فﺼﻴﺢ ﻗﺪﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗرﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻰ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻛرده در ﺿﻤﻦ از زﺑﺎن ﻣﺘﺪاول‪ ،‬ﻟﻐﺎت و ﺗﻌﺒﻴرات و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻰ را در اﺷﻌﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔرفﺘﻪ اسﺖ‪ .‬وى ﺷﻌر را وسﻴﻠﺔ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺎﺻﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗرار داده و ﺑﺎ اﻃﻼﻋﻰ‬ ‫ﻛﻪ از زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮى داﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗرﻛﻴﺒﺎت ﺟﺪﻳﺪ و اسﺘﻌﻤﺎل ﻣﺠﺪد ﺑرﺧﻰ از واژهﻫﺎى‬ ‫ﻣﺘروك ﺗﻮفﻴﻖ ﻳﺎفﺖ‪ .‬دﻳﻮان ﺑﻬﺎر در دو ﻣﺠﻠﺪ ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رسﻴﺪه‪ ،‬از آﺛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ او‬ ‫ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﺗﺎرﻳﺦ سﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻞ اﻟﺘﻮارﻳﺦ واﻟﻘﺼﺺ و ﺗﺄﻟﻴﻒ سﺒﻚ ﺷﻨﺎسﻰ سﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺪ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﺧﻄﻮط ﻣﻌروف اسﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮل در ﻛﺸﻮرﻣﺎ و اﻳران و ﺷﺒﻪ ﻗﺎرة ﻫﻨﺪ‬ ‫و آن از ﺧﻂ ﻧﺴﺦ و ﺗﻌﻠﻴﻖ ﮔرفﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪ :‬آ ا ب پ ت‪...‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻛﺎﺑﻞ‪ :‬در سﺎل (‪ )1310‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ﻳﺎ آﻏﺎز سﻠﻄﻨﺖ اﻋﻠﻴﺤﻀرت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎدرﺷﺎه‬ ‫ﺷﻬﻴﺪ‪ ،‬در ﻛﺎﺑﻞ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﻰ ﺗﺄسﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آن اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﻧﺸرﻳﻪﻳﻰ را ﺑﻪﻧﺎم‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ دسﺖ ﻧﺸر سﭙرد‪ .‬در ﺣﺪود (‪ )10‬سﺎل‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺸرات آن ﺑﻪ زﺑﺎن درى‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ اﺷﻌﺎر و ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﻧﻴﺰ در آن اﻗﺒﺎل ﻧﺸر ﻳﺎفﺖ؛ سﭙﺲ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﻪ‬ ‫ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﻧﺸرات ﺧﻮد را اﺧﺘﺼﺎﺻﻰ سﺎﺧﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ارﮔﺎن‬ ‫ﻧﺸراﺗﻰ ﺑﺨﺶ زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮى ﻣرﻛﺰ زﺑﺎنﻫﺎى اﻛﺎدﻣﻰ ﻋﻠﻮم افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻰرسﺪ‪.‬‬ ‫روزﮔﺎرى اﻳﻦ ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺨﻰ در ﺑﻴﻦ ﻧﺸرات ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ارجﮔﺬارى ﻣرﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻰ ﺑﻬﺎر ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬واو« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى زﻳرﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن واژه‬ ‫و ﭘﺴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ »ى« اﺿﺎفﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ واژة ﭘﺴﻴﻨﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ »‪ -‬ان«‪ :‬ﻣﺎﻫرو ‪ +‬ى ‪ +‬ان= ﻣﺎﻫروﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻳﺎن‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »‪ -‬ى«‪ :‬ﻧﻴﻜﻮ‪ +‬ى ‪ +‬ى = ﻧﻴﻜﻮﻳﻰ‪ ،‬ﺟﺎدوﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮﻳﻰ‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﻨﻜﻴر »‪ -‬ى«‪ :‬ﺗرسﻮ ‪ +‬ى ‪ +‬ى = ﺗرسﻮﻳﻰ ادﻋﺎى ﺟﺴﺎرت ﻛرد‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﻰ »‪ -‬ى«‪ :‬ﻟﻴﻤﻮﻳﻰ رﻧﮕﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮش دارم‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬واو« ﺑﺎﺷﺪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﺼﻐﻴر »‪ -‬ك« در آﺧر واژه و‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ »‪ -‬گ« درﻣﻴﺎن واژه اﺿﺎفﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ واژة ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﭘﻴﻮسﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎروﮔﻚ‪ ،‬ﻛﺪوﮔﻚ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﮔﻚ‪ ،‬ﺗرسﻮﮔﻚ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا‪ :‬ﺑﺰرگ ﺷﺎﻋران ﻳﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺎﻋران‪ ،‬ﻣﻬﺘر ﺷﺎﻋران و ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﻟﻘﺒﻰ ﺑﻮده‬ ‫اسﺖ ﻛﻪ از سﻮى ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻰ دوﻟﺘﻰ ﺑراى ﺷﺎﻋران ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻰﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫فﻠﺴﻔﻪ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺗﺸرﻳﺢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻔﻜر اﻧﺴﺎن را ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ ﻛﻠﻴﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎى ﻋﻠﻮم زﻳر ﻋﻨﻮان فﻠﺴﻔﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻣروزى ﻫر ﻛﺪام ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺨﺸﻰ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬ ‫ﺗﻔﻜر را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﻛﻠﻰﺗرﻳﻦ و ﻳﺎ ﻋﻤﻮﻣﻰﺗرﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ آنﻫﺎ را؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﺑﻴﻮﻟﻮژى‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﺑر زﻧﺪهﺟﺎنﻫﺎ را‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎسﻰ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻰ را و‪...‬‬

‫‪ -1‬درﺑﺎرة ﭘﻴﺎم اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻞ ﺧﻴﺎل ﻛﻨﺪ ﮔر ﺑﻪ ﺧﺎر ﻣﻰﮔﺬرد‬ ‫رسﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد رﻫروى »ﻗﺎرى«‬ ‫‪ -2‬ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﻳﻜﻰ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻣﻮزﮔﺎران (ﻣﻌﻠﻤﺎن) ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺟﺪﻳﺪ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﺎم ﻣﻜﺎﺗﺒﻰ را ذﻛر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺻﻮف در آنﻫﺎ ﻣﻌﻠﻤﻰ ﻛرده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻗﺎرى ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻛﺪام سﺒﻚ ادﺑﻰ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬در ﺑﺎرة ﺧﺪﻣﺎت ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف و فرﻫﻨﮓ ﻛﺸﻮر ﻣﻘﺎﻟﻪﻳﻰ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‬ ‫و آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ آنرا در ﺻﻨﻒ ﻗراﺋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﻣﻄرح ﭘﺎسﺦ دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )7‬را ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻪ روز آﻳﻨﺪه آﻣﺎدة اراﺋﺔ ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫درس‬

‫ﻫﻔتﻢ‬

‫ﺷﺎﮔردان آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آﺗﻰ ﭘﺎسﺦﻫﺎى‬ ‫دﻗﻴﻖ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌرﻳﻒ ﻣﻰﺷﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﺗﻌرﻳﻒ ﺧﺎص زﺑﺎن ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ و ﻛﺪام ﻫﺎسﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﺧﻂ از ﻛﺪام زﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦﻃرف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اسﺖ؟‬

‫ﻧﻘش زبان در زﻧدهﮔﻰ اجتﻤاعﻰ‬ ‫زﺑﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وسﻴﻠﺔ افﻬﺎم و ﺗﻔﻬﻴﻢ در ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎسﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛر در ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺸر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ زﺑﺎن اسﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ دسﺘ وردﻫﺎى‬ ‫ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨﻮى ﻳﻚ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎى ﺑﻌﺪى ﺑﻪ ﻃﻮر اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻌرفﻰ ﻣﻰﮔردد‪ ،‬و در ﻃﻮل‬ ‫زﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫر ﻧﺴﻞ ﺗﺠﺎرب‪ ،‬اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎ و اﺑﺪاﻋﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ارﺛﻴﻪﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﻰافﺰاﻳﺪ و ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎى آﻳﻨﺪه ﻣﻌرفﻰ ﻣﻰدارد‪.‬‬ ‫در زﻧﺪهﮔﻰ ﺑﺪوى ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺧﻂ و ﻛﺘﺎﺑﺖ راﻳﺞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺿﺎﻳﻌﺎت در ﺗﺤﻔﻆ‬ ‫دسﺖآوردﻫﺎى ذﻫﻨﻰ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل سﻴﻨﻪ ﺑﻪ سﻴﻨﺔ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد؛ وﻟﻰ ﻧﻴﺎز اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﺒﺎت‬ ‫آنرا فراﻫﻢ سﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻂ و ﻛﺘﺎﺑﺖ از ﺷﻜﻞ ﺗﺼﻮﻳرى آن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻟﻔﺒﺎﻳﻰ ارﺗﻘﺎ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﻮسﺖ آن ذﺧﻴرة ﻟﻐﻮى و سﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دسﺖ اﻧﻜﺸﺎف و ﺗﻮسﻌﻪ سﭙرده‬ ‫ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃر اسﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸرى ﺑﻪ دورهﻫﺎى ﺗﺎرﻳﺨﻰ و ﻗﺒﻞ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔردﻳﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دورة ﻗﺒﻞ از اﻳﺠﺎد ﺧﻂ را زﻣﺎن ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ و از اﻳﺠﺎد‬ ‫ﺧﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ سﻮ را دورة ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﻴﺎت ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺿﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﻮاﻟﻰ اسﺖ ﻛﻪ از ﻫﺰاران سﺎل ﺑﻪ اﻳﻦﻃرف ﺗﻐﻴﻴرى در‬

‫‪31‬‬

‫سﻄﺢ زﻧﺪهﮔﻰ آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﻧﮕﺸﺘﻪ و اﮔر ﺗﺴﻬﻴﻼﺗﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃر زﻳﺴﺖ ﺑﻬﺘر ﺑراى آنﻫﺎ‬ ‫فراﻫﻢ ﺷﺪه آنﻫﻢ ﺑﻪ اﺛر اﺑﺘﻜﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻮده اسﺖ؛ وﻟﻰ در ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدى‪،‬‬ ‫فرﻫﻨﮕﻰ و سﺎزﻣﺎﻧﻰ اﻧﺴﺎن ﻃﻰ ﻗرنﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻐﻴﻴرات و اﻧﻜﺸﺎفﺎت ﺷﮕرفﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫آﻣﺪه اسﺖ‪ .‬وسﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪى اﺻﻼح ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻐﻠﻖ ﺗرﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺘﻪ اسﺖ‪،‬‬ ‫وسﺎﻳﻞ زﻳﺴﺖ ﺧﻴﻠﻰ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮسﻌﻪ روﺑﻪرو ﮔردﻳﺪه‪ ،‬ﺑر اﻛﺜر اﻣراض ﻣﻬﻠﻚ ﻏﻠﺒﻪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻔﻜر آﮔﺎﻫﻰ ﻧﺴﺒﻰ ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﺛر ﺗﻜﺎﻣﻞ زﺑﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ فﻮق اﻟﻌﺎدهﮔﻰ ﺧﺎص ﺑﻪ ﭘﻴﺸرفﺖ ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﮔردﻳﺪه اسﺖ‪ .‬در ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و فردى ﺑرﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰىﻫﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻮض سﺎﺧﺘﻦ ﭼﻬرة ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﺛر درﻳﺎفﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ آن ﺑﺴﻴﺎرى از‬ ‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻰ ﻛﻪ سر راه ﭘﻴﺸرفﺖ و ﺗﻮسﻌﻪ ﺑﻮده‪ ،‬راه ﺣﻞ ﻳﺎفﺘﻪ و از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘر ﺗﻤﺎم ﺗﺠﺎرب‬ ‫دورة ﺗﺎرﻳﺨﻰ را ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﭘرداﺧﺘﻪ اسﺖ‪ .‬ﺟرﻳﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﺑﺎن‪ ،‬وﺿﻊ ﻟﻐﺎت و ﻧﺎمﻫﺎ و ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ واژهﻫﺎ و ﭘرداﺧﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ و ﻋﺒﺎرتﻫﺎ ﻳﻜﻰ از دسﺖ آوردﻫﺎى ﺑرﺟﺴﺘﺔ ﺑﺸرﻳﺖ‬ ‫در دورهﻫﺎى ﺑﺎسﺘﺎن ﺑﻮده اسﺖ ﻛﻪ راه را ﺑراى آﻣﻮزش و ﭘرورش و اﻧﺘﻘﺎل فرﻫﻨﮓ و‬ ‫ﺗﻤﺪن و ﻫﻨر ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎى ﺑﻌﺪى و ﻧﮕﻬﺪارى و اﻧﻜﺸﺎف و ﺗﻮسﻌﺔ آنﻫﺎ ﻫﻤﻮار سﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫اﮔر اﻳﻦ اﺑﺪاع سﺘرگ و اﺑﺘﻜﺎر ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﺸرى ﻧﻤﻰﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺪن و فرﻫﻨﮓ و ﻫﻨر ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫درﺟﺔ ارﺗﻘﺎ و ﻣراﺣﻞ ﻋﺎﻟﻰ ﻫﻴﭻﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرد‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﺑﺎن ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ آفرﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺗﺸﻜﻴﻞ دسﺘﻪﻫﺎ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬ ‫ﻣرﺗﺒﻂ اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻰ اسﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺸر ﺑﻪ زﻳﺴﺖ ﮔروﻫﻰ‬ ‫ﭘرداﺧﺖ ﺑﺎوى ﻫﻤراه ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺣﻴﺎت ﺑﺪوى ﺑﺸر ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺪوى ﺑﻮده اسﺖ ﻛﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎى ﭘﻴﻤﻮدن ﻣراﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ زﻧﺪهﮔﻰ‪ ،‬زﺑﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﻜﺸﺎف و‬ ‫ﺗﻮسﻌﻪ ﮔراﻳﻴﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻞ ﻫرﮔﻮﻧﻪ وسﻴﻠﺔ ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻫﻤﻰ ﻣﻴﺎن افراد‪ ،‬زﺑﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‬ ‫ﭼﻪ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺗﻮسﻂ اﺷﺎرات اﻧﺠﺎم ﮔﻴرد ﭼﻪ ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ ﻋﻼﻳﻢ و ﭼﻪ ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ راهﻫﺎى‬ ‫دﻳﮕر؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬فﺸﺎر دادن دسﺖ ﺑﺎ دسﺖ دﻳﮕران ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮه ﺻﻮرت ﺑﮕﻴرد‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎﻻت وﻳﮋه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ ﻋﻼﻳﻢ ﭼﻬرة ﻛﺴﻰ از اﺿﻄراب ﻳﺎ ﺧﻮﺷﻰ وى‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻣﻰفﻬﻤﻴﻢ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص آن ﻋﺒﺎرت از سﻴﺴﺘﻢ ﺻﻮﺗﻰ رﻣﺰى (سﻤﺒﻮﻟﻴﻚ) وﺿﻌﻰ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺜﺎﻗﻰ‪ ،‬اﻛﺘﺴﺎﺑﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اسﺖ ﻛﻪ افراد ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻟﺴﺎﻧﻰ آنرا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر افﻬﺎم و‬ ‫ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑرﻧﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﮔﻔﺘﺎر در ﻫر زﺑﺎﻧﻰ ﺟﻤﻠﻪ اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﻣﻰﮔﻴرﻳﻢ و‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫زﺑﺎن از ﺻﺪاﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻧﻪ از ﺣروف و اﻳﻦ ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻋﻨﺎﺻر سﺎزﻧﺪة زﺑﺎن اﻧﺪ‬

‫‪32‬‬

‫ﻛﻪ از اﺟﺘﻤﺎع آنﻫﺎ زﺑﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن درك ﻧﻤﻮده اﻳﻢ ﻛﻪ زﺑﺎن در زﻧﺪهﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻈﻴﻢ و‬ ‫سﺎزﻧﺪهﻳﻰ داﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن در ﮔرو زﺑﺎن اسﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪون آن زﻧﺪهﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪.‬‬ ‫»اﻧﺘﻘﺎل سﻴﻨﻪ ﺑﻪ سﻴﻨﺔ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ« ﺑﺨﺎﻃرى ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻗﺒﻞ از درك‬ ‫وﻇﻴﻔﺔ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣرﻛﺰ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﺣﺴﺎس‪ ،‬اﺧﺬ و درك و اﻧﺘﻘﺎل و ﺛﺒﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪،‬‬ ‫دل ﻳﺎ ﻗﻠﺐ را ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ در ﻗﻔﺴﺔ سﻴﻨﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻮض اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﻮسﻂ ﻣﻐﺰ ﻳﺎ از ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن دﻳﮕر‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل سﻴﻨﻪ ﺑﻪ سﻴﻨﻪ‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻘﻞ از ﻳﻚ ﺣﺎفﻈﻪ ﺑﻪ ﺣﺎفﻈﺔ دﻳﮕر ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﻋران ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫در ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﻣﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‪ ...» :‬ﻫر ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻫﻤﻰ ﻣﻴﺎن افراد‪،‬‬ ‫زﺑﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬و در ﺟﺎى دﻳﮕر ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪ ...» :‬وﻟﻰ زﺑﺎن‪ ...‬ﻋﺒﺎرت از سﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﺻﻮﺗﻰ‪ ...‬اسﺖ« ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﺑﻴﺎن ﺗﻀﺎد ﮔﻮﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳرا در ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻞ ﻫر ﮔﻮﻧﻪ وسﻴﻠﻪ‪ ...‬زﺑﺎن اسﺖ؛ وﻟﻰ در اﺧﻴر زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص‬ ‫آن ﺗﻌرﻳﻒ ﺷﺪه ﻛﻪ ((ﻋﺒﺎرت از سﻴﺴﺘﻢ ﺻﻮﺗﻰ‪ ...‬اسﺖ))‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف آﺧر ﻛﻠﻤﺔ »و« ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﻢ ﻛﻨﺎرى ﺑﺎ افﻌﺎل ﻛﻤﻜﻰ ﻳﺎ ﻣﻌﺎون‬ ‫(اسﺘﻢ‪ ،‬اسﺘﻴﻢ‪ ،‬اسﺘﻰ‪ ،‬اسﺘﻴﺪ‪ ،‬اسﺖ‪ ،‬اسﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺪ)‪» ،‬اﻟﻒ« آﻏﺎز ﻫﻤﺔ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻪ اسﺘﺜﻨﺎى‬ ‫»اﻧﺪ«‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫اسﺘﻢ‪ :‬ﻧﻴﻜﻮسﺘﻢ‬ ‫اسﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺪﺧﻮسﺘﻴﻢ‬ ‫اسﺘﻰ‪ :‬ﺧﻮﺑروسﺘﻰ‬ ‫اسﺘﻴﺪ‪ :‬ﻛﺎﻣﺠﻮسﺘﻴﺪ‬ ‫اسﺖ‪ :‬اﺑروسﺖ‬ ‫اسﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻫروسﺘﻨﺪ‬ ‫اﻣﺎ »اﻟﻒ« آﻏﺎزﻳﻦ »اﻧﺪ« ﺑﻪ »ى« ﻣﺒﺪل ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﺠﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗرسﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫زﺑﺎن را اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌرﻳﻒ ﻛرده اﻧﺪ‪» :‬زﺑﺎن ﻧﻈﺎﻣﻰ اسﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻼﻳﻢ آواﻳﻰ ﻗرار‬ ‫دادى ﻛﻪ ﺑراى اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﮔروه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرود‪«.‬‬ ‫از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘر از ﭼﻬﺎر ﻫﺰار سﺎل ﻣﻰﮔﺬرد و ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻳﻪﻳﻰ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى‬ ‫فرﻫﻨﮓ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺰاران سﺎل ﭘﻴﺶ ﺑر ﺗﺨﺘﻪ سﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻮحﻫﺎى ﮔﻠﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎﺗﻰ از ﭼﻮب‪ ،‬ﻋﺎج‪،‬‬ ‫اسﺘﺨﻮان‪ ،‬ﭘﻮسﺖ ﺟﺎﻧﻮران و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺘراع ﻛﺎﻏﺬ (‪ )1820‬سﺎل ﭘﻴﺶ از اﻣروز ﺗﻮسﻂ ﭼﻴﻨﺎﻳﻰﻫﺎ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺖ و ﺻﺪﻫﺎ‬ ‫سﺎل ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ و (‪ )1320‬سﺎل ﭘﻴﺶ از اﻣروز ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑر سﻤرﻗﻨﺪ دسﺖ ﻳﺎفﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﻛﺎرﮔﺎه ﻛﺎﻏﺬ سﺎزى ﻛﻪ ﺗﻮسﻂ ﭼﻴﻨﻰﻫﺎ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺘﻪ ﺑﻮد آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ فﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد؛ سﭙﺲ از ﻃرﻳﻖ افرﻳﻘﺎ ﺑﻪ اروﭘﺎ راه ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎپ را ﻫﻢ ﭼﻴﻨﻰﻫﺎ (‪ )1020‬سﺎل ﭘﻴﺶ از اﻣروز اﺧﺘراع و ﻛﺘﺎب را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﭼﺎپ ﻛردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬زﺑﺎن آﻳﺎ ﺻرف وسﻴﻠﺔ افﻬﺎم و ﺗﻔﻬﻴﻢ اسﺖ ﻳﺎ ﻧﻘﺶ دﻳﮕرى ﻫﻢ در زﻧﺪهﮔﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دارد؟‬ ‫‪ -2‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻛﺪام ﺷﻜﻞ وﺟﻮد داﺷﺖ؟ اﻟﻔﺒﺎﻳﻰ ﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕر؟‬ ‫‪ -3‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸر ﺑر ﭼﻪ ﺑﻨﻴﺎدى ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺎرﻳﺦ و دورة ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬در ﺣﻴﺎت ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭼرا از ﻫﺰاران سﺎل ﺑﻪ اﻳﻦﻃرف ﺗﻐﻴﻴرى ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -5‬آﻳﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﻐﻴﻴر ﻣﺎﺣﻮل ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻼش ﺧﻮد آنﻫﺎ داﻧﺴﺖ؟ ﭼرا؟‬ ‫‪ -6‬ﻛﻰ روﺑروى ﺷﺎﮔردان ﺻﻨﻒ ﺻﺤﺒﺖ ﻛرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰى و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫زﻣﻴﻨﺔ آﻣﻮزش و ﭘرورش را ﺑراى ﺑﺸر و اﻧﺘﻘﺎل فرﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن و ﻫﻨر را ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎى‬ ‫ﺑﻌﺪى ﻣﺴﺎﻋﺪ سﺎﺧﺘﻪ اسﺖ؟‬ ‫‪ -7‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص ﺗﻌرﻳﻔﻰ دارد‪ ،‬ﻛﻰ آنرا ﺑﺎﻻى ﺗﺨﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬درس ﺷﻤﺎره (‪ )8‬را ﺑراى ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه آﻣﺎدهﮔﻰ ﺑﮕﻴرﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﺟﻮاب داده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫر ﻛﺪام ﺗﺎن در روز آﻳﻨﺪه آﻣﺎدهﮔﻰ ﺑﮕﻴرﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ سﺆاﻻت ﺷﺎﮔرد ﭘﻬﻠﻮى ﺧﻮد در‬ ‫ﺑﺎرة درس ﺷﻤﺎره (‪ )7‬در ﺑراﺑر ﺻﻨﻒ ﭘﺎسﺦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬از دوسﺘﺎن ﺗﺎن ﺑﭙرسﻴﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌرﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛرده‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻨﻒ ﮔﺰارش دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫درس‬

‫ﻫشتﻢ‬

‫ﺷــﺎﮔردان آﻣﺎده ﺷــﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اراﺋﺔ ﭘﺎســﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎســﺐ از‬ ‫آﻣﺎدهﮔﻰ ﺧﻮد اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﻴﺎم ﺷﻌر زﻳر ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى »ﻣﺎن«‪» ،‬ﺗﺎن« و »ﺷﺎن« ﺑﻪ ﻛﺪام ﺷﺨﺺﻫﺎ ﺧﻄﺎب‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؟‬

‫دشﻤﻦ داﻧا بﻪ از ﻧادان دوست‬ ‫دوسﺘﻰ از دﺷﻤﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻣــﺠﻮى‬ ‫دﺷﻤﻦ داﻧــﺎ ﻛﻪ ﻏــﻢ ﺟــﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛــﻮدﻛﻰ از ﺟــﻤﻠﺔ آزادهﮔﺎن‬ ‫ﭘﺎى ﭼﻮ در راه ﻧــﻬــﺎد آن ﭘﺴر‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ از آن ﭘﻮﻳﻪ در آﻣﺪ زدسﺖ‬ ‫ﺷﺪ ﻧﻔﺲ آن دو سﻪ ﻫﻢسﺎل او‬ ‫آنﻛﻪ ورا دوسﺖﺗرﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‬ ‫ﻋﺎﻗﺒــﺖ اﻧــﺪﻳﺶ ﺗــرﻳﻦ ﻛﻮدﻛﻰ‬ ‫ﭼـﻮﻧﻜﻪ ﻣرا زﻳﻨﻬﻤﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﻬﻨﺪ‬ ‫زى ﭘــﺪرش رفﺖ و ﺧﺒردار ﻛرد‬ ‫ﻫر ﻛــﻪ در او ﺟﻮﻫر داﻧﺎﻳﻰ اسﺖ‬

‫آب ﺣﻴــﺎت از دم افﻌﻰ ﻣﺠﻮى‬ ‫ﺑﻬﺘر از آن دوسﺖ ﻛــﻪ ﻧﺎدان ﺑﻮد‬ ‫رفﺖ ﺑﻴرون ﺑﺎ دوسﻪ ﻫـﻤﺰادهﮔﺎن‬ ‫ﭘﻮﻳﻪ ﻫﻤﻰ ﻛرد و در آﻣــﺪ ﺑﻪ سر‬ ‫ﻣﻬر دل و ﻣﻬرة ﭘﺎﻳﺶ ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫ﺗــﻨـﮕﺘــر از ﺣــﺎدﺛـــﺔ ﺣــــﺎل او‬ ‫در ﺑــــﻦ ﭼــﺎﻫﺶ ﺑﺒــﺎﻳــﺪ ﻧــﻬﻔﺖ‬ ‫دﺷﻤﻦ او ﺑـــﻮد در اﻳـــﺸﺎن ﻳـــﻜﻰ‬ ‫ﺗﻬﻤﺖ اﻳــﻦ واﻗــﻌﻪ ﺑــر ﻣــﻦ ﻧﻬﻨﺪ‬ ‫ﺗـــﺎ ﭘـــﺪرش ﭼــﺎرة آن ﻛﺎر ﻛرد‬ ‫ﺑـــرﻫﻤـﻪ ﭼﻴﺰش ﺗـــﻮاﻧــﺎﻳﻰ اسﺖ‬ ‫از ﻣﺨﺰن اﻻسرار ﻧﻈﺎﻣﻰ‬

‫‪35‬‬

‫واژة ((آزادهﮔﺎن)) و ((ﻏﻼﻣﺎن)) ﺟﺰء ذﺧﻴرة ﻟﻐﻮى ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻮده و‬ ‫اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ واژهﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ارث رسﻴﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﻫــرﮔﺎه ﺣــرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬واو« ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬در ﻫﻢﻛﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﻣﺸــﺘرك (ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ و ﺧﻮﻳﺸــﺘﻦ) و ﺿﻤﺎﻳر اﺿﺎفﻰ (ﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺎن‪ ،‬ﺷــﺎن) ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن واژه و ﭘﺴــﻮﻧﺪ‬ ‫ﻳﻚ »ى« اﺿﺎفﻪ ﻣﻰﺷــﻮد؛ اﻣﺎ اﻳﻦ »ى« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﭘﺴﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻰﭘﻴﻮﻧﺪد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧــﻮد‪ :‬ﺑــراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪم‪ .‬ﺑــراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪى‪ .‬ﺑــراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪ‪( .‬ﻣﻔرد ﻫر ســﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﺧــﻮد‪ :‬ﺑــراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪﻳﺪ‪ .‬ﺑراى ﺧﻮد ﺧرﻳﺪﻧﺪ‪( .‬ﺟﻤﻊ ﻫر ســﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﺧﻮﻳــﺶ‪ :‬ﺧﻮﻳــﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪم‪ .‬ﺧﻮﻳــﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪى‪ .‬ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪ‪( .‬ﻣﻔرد ســﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﺧﻮﻳــﺶ‪ :‬ﺧﻮﻳــﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮﻳــﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪( .‬ﺟﻤﻊ ســﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﺧﻮﻳﺸــﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪( .‬ﻣﻔرد سﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﺧﻮﻳﺸــﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪( .‬ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻫر سﻪ ﺷﺨﺺ)‬ ‫ﻣﺎن‪ :‬ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺎن‪ ،‬آرزوى ﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﺎن‪ ،‬سﻴﻤﺎى ﻣﺎن‪.‬‬ ‫ﺗﺎن‪ :‬ﺧﺎﻧﺔ ﺗﺎن‪ ،‬آرزوى ﺗﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺗﺎن‪ ،‬سﻴﻤﺎى ﺗﺎن‪.‬‬ ‫ﺷﺎن‪ :‬ﺧﺎﻧﺔ ﺷﺎن‪ ،‬آرزوى ﺷﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺷﺎن‪ ،‬سﻴﻤﺎى ﺷﺎن‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔر ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬واو« ﺑﺎﺷــﺪ و در ﻫﻢﻛﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر اﺿﺎفﻰ »ت«‪» ،‬م« و‬ ‫»ش« ﻗرار ﮔﻴرد‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻫﻤﺎن »ى« در ﻣﻴﺎن واژه و ﺿﻤﻴر ﻋﻼوه ﻣﻰﺷــﻮد؛ اﻣﺎ »ى« ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬

‫‪36‬‬

‫ﺿﻤﻴر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ت‪ :‬ﮔﻴﺴﻮﻳﺖ‪ ،‬اﺑروﻳﺖ‪ ،‬آﻫﻮﻳﺖ‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ﺟﺎروﻳﺶ‪ ،‬سﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎزوﻳﺶ‪.‬‬ ‫م‪ :‬آرزوﻳﻢ‪ ،‬آﺑروﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻫروﻳﻢ‪.‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ (دوسﺘﻰ از دﺷﻤﻦ ﻣﻌﻨﻰ‪ )...‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آن اسﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻫر ﻛﺴﻰ دﺷﻤﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺎدان و ﺟﺎﻫﻞ ﺑﻮد‪ ،‬از وى ﻫﻴﭻﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎر دوسﺘﻰ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎش؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ از دم ﻳﺎ ﻧﻔﺲ ﻣﺎر افﻌﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮان آب ﺣﻴﺎت را اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺎدان‬ ‫و ﺟﺎﻫﻞ را دوسﺖ ﻣﮕﻴر‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن دﺷﻤﻦ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﻮدن از ﻧﻈر اﻋﺘﻘﺎدات اسﻼﻣﻰ‪ ،‬درسﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛‬ ‫زﻳرا ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﺑﺪى و ﺟﺎوداﻧﻪ اسﺖ و دﻧﻴﺎى ﻣﺎدى ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﮔﺬرا و ﺗﻐﻴﻴر‬ ‫ﭘﺬﻳر و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻰرسﺎﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻪﻳﻰ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺘﻦ اﻳﻦ درس ﻣﻮﺿﻮع را از ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ رفﻴﻊ فﻠﺴﻔﻰ‬ ‫ﻃرح ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫دل ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺤﺾ ﺑﻪ ﻣﺎدﻳﺎت و اﺑﺎ ورزﻳﺪن از ﻛﻤﺎل ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﻌﻨﻰ دورى ﺟﺴﺘﻦ‬ ‫از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ در ﺧﻮر ﺷﺄن اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻰ ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﻼف اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫اسﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫(( َﻃﻠَ ُب ا ْﻟ ِﻌ ْﻠ ِﻢ ﻓَ ِﺮ ْﻳ َﻀ ٌة َﻋﻠَی کُﻞِ ُﻣ ْﺴﻠِ ٍﻢ ))‬

‫‪ -1‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺘﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻰ را ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺖ سﻮم ﻣﺘﻦ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗرار دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬فرق ﺑﻴﻦ ﺿﻤﺎﻳر ((ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ‪،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ)) و ((ﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺎن‪ ،‬ﺷﺎن)) ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪37‬‬

‫‪ -4‬ﭼرا ﺑﻌﺪ از ﻛﻠﻤﺔ »ﻟﻴﻤﻮ« در ﻋﺒﺎرت »ﻟﻴﻤﻮى ﺷﻴراز« »ى« اﺿﺎفﻪ ﻣﻰﺷﻮد؟‬ ‫‪ -5‬ﻗﺼﺔ ﻛﻮدك و دوسﻪ ﻫﻤﺰادهﮔﺎن وى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام واﻗﻌﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻗﺒﻞ از اسﻼم‬ ‫اسﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﺑﻴﺖﻫﺎى دوم و آﺧر ﻣﺘﻦ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ در سﺎﻋﺖ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺤﺘﻮاى ﺷﻌر ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه را در ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫درس‬

‫ﻧﻬﻢ‬

‫ﺷﺎﮔردان ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى زﻳر ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ اراﺋﻪ ﺑﺪارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻛﺪام ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ و ﺗرﻛﻴﺐﻫﺎ را در درس اﻣروزى ﻳﺎفﺘﻪ‬ ‫اﻳﺪ؟‬ ‫‪ -2‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ ﺗﻮسﻂ ﻛﻰ و در ﻛﺪام ﻋﺼر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺗﺄﻟﻴﻒ‬ ‫ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﻋﻤرو ﻟﻴﺚ از ﻧﻈر ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ دوﻟﺘﻰ ﻛﻰ ﺑﻮد؟‬

‫بردبارى عﻤرو ﻟﻴث در ﻣرگ ﻓرزﻧد‬ ‫ﻋﻤروﻟﻴﺚ‪ ،‬ﻳﻚ سﺎل از ﻛرﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ سﻮى سﻴﺴﺘﺎن و‬ ‫ﭘﺴرش ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻟﻘﺐ فﺘﻰ اﻟﻌﺴﻜر (ﺟﻮاﻧﻤرد سﭙﺎه)‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪى‪ ،‬ﺑرﻧﺎى سﺨﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه در رسﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻛﺎر آﻣﺪه‪.‬‬ ‫از ﻗﻀﺎ در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻛرﻣﺎن اﻳﻦ ﭘﺴر را ﻋﻠﺖ ﻗﻮﻟﻨﺞ ﮔرفﺖ‪ ،‬ﺑر‬ ‫ﭘﻨﺞ ﻣﻨﺰﻟﻰ از ﺷﻬرسﻴﺴﺘﺎن و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﺪ ﻋﻤرو را آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻛردن‪ ،‬ﭘﺴر را آن ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﺒﺎ و ﻣﻌﺘﻤﺪان و ﻳﻚ دﺑﻴر و‬ ‫ﺻﺪ ﻣﺠﻤﺰ‪ ،‬و ﺑﺎ زﻋﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﺰان ﺑر اﺛر‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕر ﻣﻰآﻳﻨﺪ و دﺑﻴر ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﭼﻪ ﻛرد؟ و‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮرد؟ و ﭼﻪ ﮔﻔﺖ و ﺧﻔﺖ ﻳﺎ ﻧﺨﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻋﻤرو ﺑر ﻫﻤﻪ اﺣﻮال واﻗﻒ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﺰد ﻋﺰ ذﻛره ﭼﻪ ﺗﻘﺪﻳر ﻛرده اسﺖ و ﻋﻤرو ﺑﻪ ﺷﻬر فرود آﻣﺪ و سراى ﺧﺎص رفﺖ و‬ ‫ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺑر ﻣﺼﻼى ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺧﺸﻚ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ روز و ﺷﺐ آن ﺟﺎ ﺑﻮد و ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺧﻔﺘﻰ ﺑر‬ ‫زﻣﻴﻦ و ﺑﺎﻟﺶ فراسرﻧﻪ و ﻣﺠﻤﺰان ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﻣﻰرسﻴﺪﻧﺪ در ﺷﺒﺎﻧﻪ روزى ﺑﻴﺴﺖ و سﻰ و آﻧﭽﻪ‬ ‫دﺑﻴر ﻣﻰﻧﺒﺸﺖ ﺑر وى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و او ﺟﺰع ﻣﻰﻛرد و ﻣﻰﮔرﻳﺴﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ افراط ﻣﻰداد‬ ‫و ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻫﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد روز‪ ،‬روزه ﺑﻮدن و ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺎﻧﻰ ﺧﺸﻚ ﮔﺸﺎدن و ﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮرﺷﻰ ﻧﺨﻮردن و ﺑﺎ ﺟﺰﻋﻰ ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬روز ﻫﺸﺘﻢ ﺷﺒﻴﮕر‪ ،‬ﻣﻬﺘر ﻣﺠﻤﺰان در رسﻴﺪ ﺑﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺴر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد و دﺑﻴر ﻧﻴﺎرسﺖ ﺧﺒر ﻣرگ ﻧﺒﺸﺘﻦ‪ .‬او را ﺑﻔرسﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﮕر ﺑﻪ ﺟﺎى آرد ﺣﺎل‬ ‫افﺘﺎده را ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻋﻤرو آﻣﺪ و زﻣﻴﻦ ﺑﻮسﻪ داد و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤرو ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﻮدك فرﻣﺎن ﻳﺎفﺖ؟‬ ‫زﻋﻴﻢ ﻣﺠﻤﺰان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را سﺎلﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻘﺎ ﺑﺎد!‬

‫‪39‬‬

‫ﻋﻤرو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﺤﻤﺪاﷲ‪ .‬سﭙﺎس ﺧﺪاى را ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻫر ﭼﻪ ﺧﻮاسﺖ ﻛرد و ﻫر ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑرو اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻮﺷﻴﺪه دار و ﺧﻮد ﺑرﺧﺎسﺖ و ﺑﻪ ﮔرﻣﺎﺑﻪ رفﺖ و ﻣﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻛردﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻤﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﺑر آﻣﺪ و ﺑﻴﺎسﻮد و ﺑﺨﻔﺖ و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز وﻛﻴﻞ را ﺑﻔرﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺜﺎل داد‬ ‫ﻛﻪ ﺑرو ﻣﻬﻤﺎﻧﻰ ﺑﺰرگ ﺑﺴﺎز و سﻪ ﻫﺰار ﺑره و آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن رود و ﻣﻄرﺑﺎن راسﺖ ﻛﻦ فردا‪.‬‬ ‫وﻛﻴﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﺴﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﺟﺐ را ﮔﻔﺖ فردا ﺑﺎر ﻋﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آﮔﺎه ﻛﻦ ﻟﺸﻜر‬ ‫را و رﻋﺎﻳﺎ را از ﺷرﻳﻒ و وﺿﻴﻊ‪.‬‬ ‫دﻳﮕر روز ﭘﮕﺎه ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎر دادﻧﺪ و ﺧﻮانﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﺑﺎر دسﺖ ﺑﺪان‬ ‫ﻛردﻧﺪ و ﻣﻄرﺑﺎن ﺑر ﻛﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻮن فﺎرغ ﺧﻮاسﺘﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤرو ﻟﻴﺚ روى ﺑﻪ ﺧﻮاص و اوﻟﻴﺎ‬ ‫و ﺣﺸﻢ ﻛرد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣرگ ﺣﻖ اسﺖ و ﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻪ درد فرزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻪ ﺧﻮاب‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮرد و ﻧﻪ ﻗرار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻤﻴرد‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاى ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وفﺎت ﻳﺎفﺖ و اﮔر ﺑﺎز فروﺧﺘﻨﺪى ﺑﻪ ﻫر ﭼﻪ ﻋﺰﻳﺰ ﺗر ﺑﺎز ﺧرﻳﺪﻣﻰ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ‬ ‫راه ﺑﻪ آدﻣﻰ ﺑﺴﺘﻪ اسﺖ ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﻘرر اسﺖ ﻛﻪ ﻣرده ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺟﺰع و ﮔرﻳﺴﺘﻦ‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪﮔﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺎر زﻧﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎز روﻳﺪ و ﺑر ﻋﺎدت ﻣﻰﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺷﺎد ﻣﻰزﻳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن را سﻮگ داﺷﺘﻦ ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﺿران دﻋﺎ ﻛردﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ‬ ‫* ﻋﻤرو ﺑﻦ ﻟﻴﺚ ﻛﻰ ﺑﻮد؟ ﻋﻤرو ( َﻋ ْﻤر) ﻛﻪ ﭘﺪرش ﻟﻴﺚ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﻔﺎرى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ (‪ )265‬ﻫـ‪ ..‬ق‪ .‬ﺟﻠﻮس ﻧﻤﻮد و ﻋﺰل وى ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫(‪ )287‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺖ‪ .‬ﺟﻠﻮس وى ﺑر ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻰ سﻠﺴﻠﺔ ﺻﻔﺎرﻳﺎن‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﺑﻮد ﺑﻪ (‪ )878‬م‪ .‬و ﻋﺰل وى ﻣﺼﺎدف ﺑﻪ (‪ )900‬م‪ .‬ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬ﻋﻤرو ﻳﻜﻰ از اﻣﻴران‬ ‫ﺑﺎ سﻴﺎسﺖ‪ ،‬ﺧردﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻮش ﺑﻮد در ﻧﻈﻢ و ﺗرﺗﻴﺐ سﭙﺎﻫﻴﺎن ﺟﻬﺪى وافر ﻣﻰﻛرد و در‬ ‫ﻣﻤﻠﻜﺖ دارى ﻣراسﻢ ﻧﻴﻜﻮ ﻧﻬﺎد‪.‬‬ ‫در ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و اﻣﻴر اسﻤﻌﻴﻞ سﺎﻣﺎﻧﻰ در ﺣﻮاﻟﻰ ﺑﻠﺦ در سﺎل(‪ )287‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬واﻗﻊ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤرو ﺑﻦ ﻟﻴﺚ ﻣﻐﻠﻮب و اسﻴر ﮔردﻳﺪ‪ .‬او را ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد فرسﺘﺎدﻧﺪ و دو سﺎل ﺑﻌﺪ وى را ﺑﻪ‬ ‫اﻣر ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻋﺒﺎسﻰ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻮسﻂ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﻴﻬﻘﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اسﺖ‪ .‬ﺑﻴﻬﻘﻰ ﻳﻜﻰ از ﻧﺜر‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻣﺎﻫر ﻋﺼر ﻏﺰﻧﻮى ﺑﻮدﻛﻪ ﻣﺪت ﻧﺰده سﺎل در دﻳﻮان رسﺎﻳﻞ درﺑﺎر ﻏﺰﻧﻮى ﺑﻪ ﺣﻴﺚ‬ ‫ﻣﻨﺸﻰ ﺧﺪﻣﺖ ﻛرده و ﺗﺎرﻳﺦ سﻠﺴﻠﺔ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎن را ﺑﻪ زﺑﺎن فﺼﻴﺢ و ادﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬ى« ﺑﺎﺷﺪ و در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف ﻳﺎ ﻣﻨﺴﻮب‬ ‫ﻗرار ﮔﻴرد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ و واژهﻫﺎى ﺑﻌﺪى ﺷﺎن‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﻋﻼوه ﻧﻤﻰﺷﻮد و‬ ‫ﺗﻐﻴﻴر و ﺗﺒﺪﻳﻠﻰ در ﺣرفﻫﺎىﺷﺎن روﻧﻤﺎ ﻧﻤﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫* زﻧﺪهﮔﻰ آرام‪ ،‬سﺎﻗﻰ زﻳﺒﺎ‪ ،‬روى ﺷﺴﺘﻪ‪.‬‬ ‫* ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻮﻟﻮى‪ ،‬ﭼﺎى ﺧﻮﺷﻤﺰه‪ ،‬ﺧﻮى زﺷﺖ‪.‬‬ ‫* ﻗﺎﺿﻰ وﺟﺪان‪ ،‬ﻣﺴﺘﻰ ﭼﺸﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻼفﻰ ﮔﻨﺎه‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫»‪ ...‬در رسﻴﺪه ﺑﻮد« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»‪ ...‬ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻨﺸﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬ ‫»‪ ...‬ﺑﺎﻟﺶ فرا سر ﻧﻪ« دو ﻣﻌﻨﻰ را افﺎده ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬اول اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎﻟﺶ زﻳر سر ﻧﺒﻮد و دوم‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎﻟﺶ را زﻳر سر ﺑﮕﺬار و در اﻳﻦ درس »ﺑﺎﻟﺶ زﻳر سرش ﻧﺒﻮد« ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫»ﺧﻔﺘﻰ« »ى« اﺧﻴر ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻼﻣﺖ اسﺘﻤرار اسﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﻰﺧﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻰﺧﻔﺖ‪.‬‬ ‫»‪ ...‬ﻧﺎن و ﺧﻮرﺷﻰ« »ﺧﻮرش« آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از سﺒﺰى ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺖ آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺎن و‬ ‫ﻳﺎ ﺑرﻧﺞ ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺗﻖ ﻳﺎ ﻗﺎﺗﻎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪ ،‬آنرا در زﺑﺎن فﺎرسﻰ ﺧﻮرﺷﺖ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﭘﺴر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺴر فﻮت ﻛرده ﺑﻮد ﻳﺎ ﭘﺪرود زﻧﺪهﮔﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»‪ ...‬ﺗﺎ ﻣﮕر ﺑﻪ ﺟﺎى آرد ﺣﺎل افﺘﺎده را« ﺗﺎ ﻣﮕر ﺑﻔﻬﻤﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه را (فﻮت‬ ‫ﭘﺴر را)‬ ‫»ﻛﻮدك فرﻣﺎن ﻳﺎفﺖ؟« ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻮدك فﻮت ﻛرد؟‬ ‫ﻣﺠﻤﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺟﻤﺎزه سﻮار و ﺟﻤﺎزه ﺷﺘر ﺗﻨﺪ رو و ﻳﺎ ﺗﻴﺰ رو ﻳﺎ ﺗﻴﺰ ﺗﮓ ﻛﻪ آنرا‬ ‫ﺷﺘر ﺑﺎدى ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺪﻳﻢ ﭼﻮن وسﺎﻳﻞ ﻣﺨﺎﺑره ﻧﺒﻮد‪ ،‬درﺑﺎرﻫﺎ ﺑراى رسﺎﻧﻴﺪن و ﻳﺎ‬ ‫درﻳﺎفﺖ ﭘﻴﺎﻣﻰ ﻳﺎ ﺧﺒرى از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺘر اسﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛردﻧﺪ و ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻻى آن سﻮار و‬ ‫ﺑﻪ اسرع وﻗﺖ اﺣﻮال ﻣﻰﺑرد و ﻣﻰآورد‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻴﺎم اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻴﻬﻘﻰ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺎن دارﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﻧﺜر ﺑﺎ ﻧﺜر ﻣﻌﺎﺻر را ﭼﮕﻮﻧﻪ درك ﻛرده اﻳﺪ؟‬ ‫‪ -3‬ﻋﺒﺎرت »‪ ...‬ﻫﺰار ﺑره و آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن رود« را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻌﻨﻰﻫﺎى »ﺷرﻳﻒ« و »وﺿﻴﻊ« را روى ﺗﺨﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ؟‬ ‫‪» -5‬ﻣﺼﻼى ﻧﻤﺎز« ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻰ دارد؟‬ ‫‪ ...» -6‬وﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻫﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد« را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔرفﺘﻪ اﻳﺪ؟‬ ‫‪ ...» -7‬و دﺑﻴر ﻧﻴﺎرسﺖ ﺧﺒر ﻣرگ ﻧﺒﺸﺘﻦ« را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻛرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ؟‬ ‫‪ ...» -8‬فردا ﺑﺎر ﻋﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬را ﭼﮕﻮﻧﻪ فﻬﻤﻴﺪه اﻳﺪ؟‬ ‫‪ ..» -9‬ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻮﺷﻴﺪه دار« ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ دارد؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )10‬و ﻋﻨﺎوﻳﻦ آنرا ﭼﻨﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﭘﺎسﺦ داده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑراى سﺎﻋﺖ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﭘﻨﺞ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ اداﻣﺔ ﻣﺜﺎلﻫﺎى ﻗﺴﻤﺖ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ« ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑراى ﻣﺒﺎﺣﺜﺔ ﭘﻨﺞ دﻗﻴﻘﻪﻳﻰ ﭘﻴراﻣﻮن درس ﺟﺪﻳﺪ آﻣﺎدهﮔﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫درس‬

‫دﻫﻢ‬

‫ﺷﺎﮔردان ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آﺗﻰ ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ اراﺋﻪ ﺑﺪارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺎم ﻏﺰلﻫﺎى ﺣﺎفﻆ و سﻌﺪى را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﻮﺑﺎن ﭘﺎرسﻰ ﮔﻮى‪ «...‬ﺣﺎفﻆ ﺑﻪ ﻧﻈر ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -3‬واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ى« ﻳﻚﺟﺎ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد (‪ )2‬ﻣﺜﺎل ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬سﻌﺪى ﻳﻜﻪ ﺗﺎز ﻛﺪام ﻋرﺻﺔ ﻛﺎر ادﺑﻰ ﺑﻮده اسﺖ؟‬

‫غزلﻫاﻳﻰ از سعدى و حاﻓظ‬

‫در آرزوى تﻮ باشﻢ‬ ‫در آن ﻧﻔﺲ ﻛﻪ ﺑﻤﻴرم‪ ،‬در آرزوى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﺑﻪ وﻗﺖ ﺻﺒﺢ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﻪ سر زﺧﺎك ﺑر آرم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﻔﻠﻰ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪان دو ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ روﺿﻪ ﻧﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺒﻮﻳﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺧــﻮاﺑﮕﺎه ﻋﺪم ﮔر ﻫﺰار سﺎل ﺑﺨﺴﭙﻢ‬ ‫ﻣﻰ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻨﻮﺷﻢ ز دسﺖ سﺎﻗﻰ رﺿﻮان‬

‫ﺑﺪان اﻣﻴﺪ دﻫﻢ ﺟﺎن ﻛﻪ ﺧﺎك ﻛﻮى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺗﻮ ﺧﻴﺰم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻧﻈر ﺑﻪ سﻮى ﺗﻮ دارم ﻏﻼم روى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﺟﻤﺎل ﺣﻮر ﻧﺠﻮﻳﻢ‪ ،‬دوان ﺑﻪ سﻮى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﺑﻪﺧﻮابﻋﺎفﻴﺖآنﮔﻪﻛﻪروﺑﻪسﻮى ﺗﻮﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻣرا ﺑﻪ ﺑﺎده ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺖ روى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬

‫ﻫﺰار ﺑﺎدﻳﻪ سﻬﻞ اسﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻮ رفﺘﻦ‬ ‫اﮔرﺧﻼف ﻛﻨﻢ سﻌﺪﻳﺎ ﺑﻪ سﻮى ﺗﻮ ﺑﺎﺷــــﻢ‬ ‫سﻌﺪى‬

‫‪43‬‬

‫دل ﻣﻰرود ز دستﻢ‬ ‫دل ﻣﻰرود ز دسﺘﻢ ﺻﺎﺣﺐ دﻻن ﺧﺪا را(‪)1‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪﮔﺎﻧﻴﻢ اى ﺑﺎد ﺷرﻃﻪ(‪ )2‬ﺑرﺧﻴﺰ‬ ‫ده روزه ﻣﻬر ﮔردون افﺴﺎﻧﻪ اسﺖ و افﺴﻮن‬ ‫اى ﺻﺎﺣﺐ ﻛــراﻣﺖ‪ ،‬ﺷــــﻜراﻧﺔ سﻼﻣﺖ‬ ‫آسﺎﻳﺶ دو ﮔﻴﺘﻰ ﺗﻔﺴﻴر اﻳﻦ دو ﺣرف اسﺖ‪:‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﮓدسﺘﻰ در ﻋﻴﺶ ﻛﻮش و ﻣﺴﺘﻰ‬ ‫سرﻛﺶ ﻣﺸﻮ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻤﻊ از ﻏﻴرﺗﺖ ﺑﺴﻮزد‬ ‫آﻳﻴﻨﺔ سﻜﻨﺪر ﺟﺎم ﺟﻢ اسﺖ ﺑﻨﮕر (‪)5‬‬ ‫ﺧﻮﺑﺎن ﭘﺎرسﻰﮔـــﻮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪهﮔﺎن ﻋﻤرﻧﺪ‬

‫دردا ﻛﻪ راز ﭘﻨﻬﺎن ﺧـــﻮاﻫﺪ ﺷﺪ آﺷﻜﺎرا‬ ‫ﺑﺎﺷـﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﻴـــﻨﻴﻢ دﻳﺪار آﺷــــﻨﺎ را‬ ‫ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻪ ﺟــﺎى ﻳﺎران‪ ،‬فرﺻﺖ ﺷﻤﺎر ﻳﺎرا (‪)3‬‬ ‫روزى ﺗﻔﻘﺪى ﻛـــﻦ دروﻳﺶ ﺑﻰﻧــﻮا را‬ ‫ﺑﺎ دوسﺘﺎن ﻣــروت ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻣــــﺪارا‬ ‫ﻛﺎﻳﻦ ﻛﻴﻤﻴﺎى ﻫﺴﺘﻰ ﻗـﺎرون ﻛﻨﺪ ﮔﺪا را‬ ‫دﻟﺒر ﻛﻪ در ﻛﻒ او ﻣﻮم اسﺖ سﻨﮓ ﺧﺎرا (‪)4‬‬ ‫ﺗﺎ ﺑر ﺗـــﻮ ﻋرﺿﻪ دارد اﺣـﻮال ﻣﻠﻚ دارا‬ ‫سﺎﻗـــﻰ ﺑﺪه ﺑﺸــﺎرت رﻧﺪان ﭘﺎرســﺎ را‬

‫ﺣﺎفﻆ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﭙﻮﺷﻴﺪ اﻳﻦ ﺧرﻗـــﺔ ﻣﻰآﻟﻮد‬ ‫اى ﺷﻴـــﺦ ﭘﺎﻛـــــﺪاﻣﻦ ﻣﻌـــﺬور دار ﻣﺎ را‬ ‫از دﻳﻮان ﺣﺎفﻆ‬

‫سﻌﺪى اسﺘﺎد سﺨﻦ و ﻳﻜﻪﺗﺎز ﻋرﺻﺔ ﻧﺜر ﻣﺴﺠﻊ و ﺷﻌر ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻇرافﺖ ﺑﻴﺎن‪ ،‬اسﺘﻮارى سﺨﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻮاﻳﻰ و رسﺎﻳﻰ‪ ،‬سﺎدهﮔﻰ و ﻟﻄﻒ ﻛﻼم و‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ و اﻋﺘﺪال از وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى ﺷﻌر و ﻧﺜر اوسﺖ‪ .‬ﻏﺰل سﻌﺪى ﺷﻴرﻳﻦ و‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﻰ‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﻰ و ﺗﺄﺛﻴرﮔﺬار اسﺖ و سﺎﺧﺖ و ﺑﺎفﺖ آﺛﺎر وى روان و دل ﻧﻮاز‪ .‬ﻏﺰﻟﻰ‬ ‫ﻛﻪ از وى در ﺑﺎﻻ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻋر آرزوى وﺻﻞ ﻣﺤﺒﻮب و دل ﺑرﻳﺪن از ﻫرﭼﻪ ﻏﻴر‬ ‫دوسﺖ را ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌرﺣﺎفﻆ سرﺷﺎر از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎى ﻋﻤﻴﻖ ﺣﻜﻤﻰ و ﻋرفﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺣﺴﺎسﻰ و ﻋﻮاﻃﻒ‬ ‫ژرف اﻧﺴﺎﻧﻰ اسﺖ‪ .‬در آن سرودة زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻋﺸﻖ و رﻧﺪى‪ ،‬اﻣﻴﺪوارى و ﻧﺸﺎط ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻃﻨﺰ‬ ‫و اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬اﻏﺘﻨﺎم فرﺻﺖ و ﭘﻴﺎمﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ ﻣﻮج ﻣﻰزﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌر ﺣﺎفﻆ‪ ،‬آﻳﻴﻨﺔ زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫اسﺖ‪ .‬در سرودهﻫﺎى ﺑﺎﻻى وى ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮﻳر دﻟﭙﺬﻳر ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺣﺎفﻆ اﻧﺴﺎن را ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻰ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛرد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺧﺪا را ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﮔﻴرم‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎد ﻣﻮافﻖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬در ﺣﻖ؛ ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻳﺎران فرﺻﺖ ﺷﻤﺎر‪ :‬ﻧﻴﻜﻰ در ﺣﻖ ﻳﺎران را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺸﻤﺎر‪.‬‬ ‫‪ -4‬در راه ﻋﺸﻖ‪ ،‬از فرﻣﺎن ﻣﻌﺸﻮق (ﺧﺪاوﻧﺪ) سرﭘﻴﭽﻰ ﻣﻜﻦ و ﮔرﻧﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ در ﻳﺪ ﻗﺪرت اوسﺖ ﺗرا در آﺗﺶ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ سﻮزاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺟﺎم ﻣﻰ در اﺻﻄﻼح ﻋﺎرفﺎن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﭘﺎك اﻧﺴﺎن ﭘﺎك و آﮔﺎه و ﻋﺎرف اسﺖ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﺖ از ﻧﻈر ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻰ و دور ﻧﮕرى ﺑﻪ آﻳﻴﻨﺔ اسﻜﻨﺪر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺪه اسﺖ‪ .‬آﻳﻴﻨﺔ سﻜﻨﺪر‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻳﻴﻨﺔ سﻜﻨﺪرﻳﻪ اسﺖ؛ ﻳﻌﻨﻰ آﻳﻴﻨﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑر فراز ﻣﻨﺎرة ﺷﻬر سﻜﻨﺪرﻳﻪ ﻧﺼﺐ‬ ‫ﻛرده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را از ﺻﺪ ﻣﻴﻞ راه دور ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻴﻨﻪ از ﻋﺠﺎﻳﺐ‬ ‫ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﺔ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻤرده ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه »ى« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى زﻳرﻳﻦ‪ ،‬ﺣرف دﻳﮕرى در‬ ‫ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ اﺿﺎفﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ »‪ -‬ان«‪ :‬ﻣﻔﺘﻰ ‪ +‬ﻣﻔﺘﻴﺎن‪ ،‬ﮔردﻳﺰﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻴﺎن‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ »‪ -‬ﻫﺎ«‪ :‬ﻛﺸﺘﻰ ‪ +‬ى = ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪىﻫﺎ‪ ،‬سﺎدهﮔﻰﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »‪ -‬ى«‪ :‬ﺻﻮفﻰ ‪ +‬ى = ﺻﻮفﻴﻰ‪ ،‬ﺣﺎﺟﻴﻰ‪ .‬ﻣردم آنﻫﺎ را ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪» .‬ﺻﻮفﻴﮕرى‪ ،‬ﺣﺎﺟﻴﮕرى‪«.‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫اﻳﻬام چﻴست؟‬ ‫ﻛﺎرﺑرد دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﺔ ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ در ﺷﻌر و ﻧﺜر اﻳﻬﺎم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﺑرد درسﺖ و ﻫﻨر ﻣﻨﺪاﻧﺔ اﻳﻬﺎم(‪ )1‬ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺒﺎﻳﻰ سﺨﻦ و ﺗﺄﺛﻴر ﺑﻴﺸﺘر ﻛﻼم ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻏﻢ ﺗﻮ دارم‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎ‪ :‬ﻏﻤﺖ سرآﻳﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻛﻪ ﻣﺎه ﻣﻦ ﺷﻮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎ‪ :‬اﮔر ﺑرآﻳﺪ‬ ‫ﺑر آﻳﺪ‪ -1 :‬ﻃﻠﻮع ﻛﻨﺪ‪ -2 .‬اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ - 1‬اﻳﻬﺎم در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﻪ ﮔﻤﺎن افﮕﻨﺪن دﻳﮕران اسﺖ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫دى ﻣﻰﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺻﻨﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى آر‬ ‫ﮔﻔﺘـﺎ‪ :‬ﻏﻠﻄﻰ ﺧﻮاﺟـﻪ در اﻳـﻦ ﻋﻬﺪ وفـﺎ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻋﻬﺪ‪ -1 :‬ﭘﻴﻤﺎن ‪ -2‬روزﻛﺎر‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﻛــﻪ روى ﻣـــــﻼل در ﻧﻜﺸﺪ‬ ‫از اﻳﻦ سﺨﻦ ﻛﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﻪ ﺟﺎى دﻟﺘﻨﮕﻰ اسﺖ‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ -1 :‬ﮔﻠﺴﺘﺎن سﻌﺪى ‪ -2‬ﺑﺎغ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﻛﻴﻤﻴﺎى ﻫﺴﺘﻰ« در ﻣﺼراع »ﻛﺎﻳﻦ ﻛﻴﻤﻴﺎى ﻫﺴﺘﻰ ﻗﺎرون ﻛﻨﺪ ﮔﺪا را«‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬در ﺑﺎرة ﭘﻴﺎمﻫﺎى زﻳر ﻣﺼﺪاقﻫﺎﻳﻰ از ﻏﺰل »دل ﻣﻰرود ز دسﺘﻢ« ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬دروﻳﺶ‬ ‫ﻧﻮازى‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‪ ،‬اﻏﺘﻨﺎم فرﺻﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬در ﻏﺰل سﻌﺪى ﻣﻘﺼﻮد از »ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪان دو ﻋﺎﻟﻢ« در آن ﮔرد ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس ﻳﺎزدﻫﻢ را ﺷﺎﮔردان آﻧﭽﻨﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آن درس‬ ‫ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻻزم اراﺋﻪ ﻛرده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺷﺎﮔردان ﻏﺰل سﻌﺪى را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬درﺑﺎرة ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻰ ﻏﺰل ﺣﺎفﻆ در سﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪى ﺷﺎﮔردان ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫درس‬ ‫ﺷﺎﮔردان ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ذﻳﻞ ﺟﻮاب دﻗﻴﻖ دﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼرا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﻳﺎد ﺷﺪ اﻳﻦ اﺛر ﻧﻔﻴﺲ ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻛﻰ‬ ‫اسﺖ؟‬ ‫‪ -2‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻋﻬﺪ ﻛﺪام سﻠﺴﻠﺔ ﺷﺎﻫﺎن وﻃﻦ ﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﻋروﺿﻰ سﻤرﻗﻨﺪى از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺛر ﻧﻔﻴﺲ زﺑﺎن درى ﭼﻪ ﻣﻘﺼﻮد‬ ‫داﺷﺖ؟‬

‫ﻳازدﻫﻢ‬

‫چﻬار ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻘﺎﻟﻪ اﺛر ﻣﻨﺜﻮر اﺑﻮاﻟﺤﺴــﻦ ﻧﻈﺎماﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤر ﺑﻦ ســﻤرﻗﻨﺪى ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻋروﺿﻰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و‬ ‫ﺷﺎﻋر ﻗرن ﺷﺸﻢ ﻫﺠرى اسﺖ؛وﻟﻰ اﻳﻦ اﺛر ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬ ‫ﺣﺴﺎماﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻰ (ﺷﺎﻫﺰادة ﻏﻮرى) اﺑﻦ فﺨر اﻟﺪوﻟﻪ ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم اﺻﻠﻰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻇﺎﻫرا ً ((ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻨﻮادر)) ﺑﻮده؛ وﻟﻰ‬ ‫ﭼــﻮن داراى ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﺖ اســﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ((ﭼﻬــﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ))‬ ‫ﺷﻬرت ﻳﺎفﺘﻪ اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﻦ سﺎلﻫﺎى (‪)552 -551‬‬ ‫ﻫﺠرى ﻗﻤرى ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷــﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﺖ (ﻣﻘﺎﻟﻪ) اســﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫داراى ﭘﻨﺞ فﺼﻞ اسﺖ‪:‬‬ ‫اول در ذﻛر و ﻣﺪح ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻏﻮر ﻣﻌﺎﺻر ﻣﺆﻟﻒ و فﺼﻮل ﺑﻌﺪ در ﭼﮕﻮﻧﻪﮔﻰ آفرﻳﻨﺶ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت از ﺟﻤﺎد و ﻧﺒﺎت‪ ،‬ﺣﻴﻮان و اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻮاس ﻇﺎﻫر و ﻗﻮاى ﺑﺎﻃﻦ در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺘﻰ ﻧﻘﻞ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮانﻫﺎى ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﺖ اول‪ :‬در ﻣﺎﻫﻴﺖ دﺑﻴرى و ﻛﻴﻔﻴﺖ دﺑﻴر ﻛﺎﻣﻞ و آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﺖ دوم‪ :‬در ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﺷﻌر و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺷﺎﻋر‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﺖ سﻮم‪ :‬در ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و ﻏﺰارت ﻣﻨﺠﻢ در آن ﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﺖ ﭼﻬﺎرم‪ :‬درﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻃﺒﻴﺐ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ در ﻃﻰ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﺖﻫﺎ ﺧﻮاســﺘﻪ اســﺖ ﺷــراﻳﻂ و اوﺻﺎف ﭼﻬــﺎر ﺻﻨﻒ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪة وى ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻼزم درﺑﺎر ﭘﺎدﺷــﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻛرده‪ ،‬در ﻫر ﻣﻘﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ دﻳﺒﺎﭼﻪﻳﻰ‬ ‫در ﺗﻌرﻳﻒ ﻣﻮﺿﻮع آن و ﺷــراﻳﻂ ﻛﺴــﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺪان اﺗﺼﺎف ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬آورده؛ سﭙﺲ ﻗرﻳﺐ‬ ‫ده ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎســﺒﺖ ذﻛر ﻛرده اســﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗروﻳﺞ ﺧﺎﻃر و اﻃﻼع ﺑر رسﻢﻫﺎ و‬ ‫سﻨﺖﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻰ و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﺆﻳﺪ ﻣﺪﻋﺎى ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻰ در فﺼﻞ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﺤرﻳر اﻳﻦ رســﺎﻟﺖ و ﺗﻘرﻳر اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﺖ‬ ‫اﻇﻬﺎر فﻀﻞ ﻧﻴﺴﺖ و اذﻛﺎر ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻰ؛ ﺑﻠﻜﻪ ارﺷﺎد ﻣﺒﺘﺪى اسﺖ و اﺣﻤﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻠﻚ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ‪«...‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺟﻬﺖ ﻗﺪاﻣﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ و اﻳﺠﺎز ﻟﻔﻆ و اﺷــﺒﺎع ﻣﻌﻨﻰ‪ ،‬سﺎدهﮔﻰ ﻋﺒﺎرت و‬ ‫ﻋﺎرى ﺑﻮدن از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻰ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻮارد ﻣﺤﺪود‪ -‬و ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻮدن از ﻛﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻞ‬ ‫ﻣﺘرادف ﺑﻪ اسﺘﺜﻨﺎى ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع و ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺒردن سﺠﻊﻫﺎى ﻣﺘﻜﻠﻒ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در سﻼﻣﺖ‬ ‫اﻧﺸﺎ و وﺿﻮح ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻌﺎﻧﻰ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﺎم و اسﺘﻌﻤﺎل ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬در زﻣرة ارﺟﻤﻨﺪ ﺗرﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎى ﻧﺜر ادﺑﻰ ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣﻰرود‪ ،‬و در‬ ‫روش ﻧﮕﺎرش ﻣﻌﺎدل ﻗﺎﺑﻮســﻨﺎﻣﻪ و سﻴﺎســﺘﻨﺎﻣﻪ اسﺖ؛ و ســﺒﻚ آن اﺛر ﺑردار اسﺖ از‬ ‫ســﺒﻚﻫﺎى ﻗرن ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸــﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕر ﺗرﻛﻴﺒﻰ اسﺖ از ﺷﻴﻮة ﻧﺜر ﻣرسﻞ‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ و ﻧﺜر فﻨﻰ ﻗرن (‪ )5‬و (‪ )6‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى‪.‬‬ ‫ﻛﺘــﺎب ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟــﻪ از ﺟﻬﺖ ذﻛر ﮔروﻫﻰ از ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨــﺪهﮔﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻴﺒﺎن و‬ ‫ﻣﻨﺠﻤﺎن ﺷﺎﻳﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر اسﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﺪهﻳﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن در آن ﻳﺎد ﺷﺪه اسﺖ ﻛﻪ ذﻛر‬ ‫اﻳﺸﺎن در ﻣ ﺧﺬى دﻳﮕر ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ در ﺑﺎرة فردوسﻰ و ﺧﻴﺎم و ﻣﻌﺰى و‬ ‫دﻳﮕران ﻛﻪ ﻣﻌﺎﺻر ﻳﺎ ﻗرﻳﺐ ﺑﻪ ﻋﺼر او ﺑﻮده اﻧﺪ آورده‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر سﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈــر ﺑﻪ اﻳﻦ فﻮاﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟــﻪ ادﻳﺒﺎن و فﺎﺿﻼن ﻗرار ﮔرفﺘﻪ‪ ،‬ذﻛر‬ ‫آن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒرســﺘﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺰﻳﺪه‪ ،‬ﺗﺬﻛرة دوﻟﺖﺷﺎه‪ ،‬ﻧﮕﺎرسﺘﺎن‪ ،‬دسﺘﻮر اﻟﻜﺎﺗﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻨﻮادر ﺑﻨﻴﺎﻧﻰ و فرﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴرى و روﺿة اﻻﻧﻮار سﺒﺰوارى آﻣﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻳﻰ از ﻣتﻦ ﻛتاب‬

‫حﻜاﻳت‬

‫فرﺧﻰ از سﻴﺴــﺘﺎن ﺑﻮد ﭘﺴــر ﺟﻠﻮغ ﻏﻼم اﻣﻴر ﺧﻠﻒ – ﺑﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻃﺒﻌﻰ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻴﻜﻮ داﺷﺖ‬ ‫و ﺷــﻌر ﺧﻮش ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬و ﭼﻨﮓ ﺗر زدى‪ ،‬و ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻘﺎﻧﻰ ﻛردى از دﻫﺎﻗﻴﻦ سﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ دﻫﻘﺎن او را ﻫر ســﺎل دوﻳﺴﺖ ﻛﻴﻞ ﭘﻨﺞ ﻣﻨﻰ ﻏﻠﻪ دادى و ﺻﺪ درم سﻴﻢ ﻧﻮﺣﻰ‪ ،‬او را‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺑﻮدى‪ ،‬اﻣﺎ زﻧﻰ ﺧﻮاســﺖ ﻫﻢ از ﻣﻮاﻟﻰ ﺧﻠﻒ‪ ،‬و ﺧرﺟﺶ ﺑﻴﺸــﺘر افﺘﺎد و دﺑّﻪ و زﻧﺒﻴﻞ‬ ‫در افﺰود‪ ،‬فرﺧﻰ ﺑﻰﺑرگ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و در سﻴﺴﺘﺎن ﻛﺴﻰ دﻳﮕر ﻧﺒﻮد؛ ﻣﮕر اﻣراء اﻳﺸﺎن‪ .‬فرﺧﻰ‬ ‫ﻗﺼﻪ ﺑﻪ دﻫﻘﺎن ﺑرداﺷــﺖ ﻛﻪ »ﻣرا ﺧرج ﺑﻴﺸﺘر ﺷﺪه اسﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻫﻘﺎن از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻛرم اوســﺖ ﻏﻠﺔ ﻣﻦ سﻪ ﺻﺪ ﻛﻴﻞ ﻛﻨﺪ و سﻴﻢ ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎ درم‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﮕر ﺑﺎ ﺧرج ﻣﻦ ﺑراﺑر‬ ‫ﺷﻮد؟« دﻫﻘﺎن ﺑر ﭘﺸﺖ ﻗﺼﻪ ﺗﻮﻗﻴﻊ ﻛرد ﻛﻪ »اﻳﻦ ﻗﺪر از ﺗﻮ درﻳﻎ ﻧﻴﺴﺖ و افﺰون از اﻳﻦ را‬ ‫روى ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬فرﺧﻰ ﭼﻮن ﺑﺸﻨﻴﺪ ﻣﺄﻳﻮس ﮔﺸﺖ‪ ،‬و از ﺻﺎدر و وارد اسﺘﺨﺒﺎر ﻣﻰﻛرد ﻛﻪ‬ ‫در اﻃراف و اﻛﻨﺎف ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻤﺪوﺣﻰ ﺷﻨﻮد ﺗﺎ روى ﺑﺪو آرد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺻﺎﺑﺘﻰ ﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﺗــﺎ ﺧﺒر ﻛردﻧﺪ او را از اﻣﻴر اﺑﻮاﻟﻤﻈﻔر ﭼﻐﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع را ﺗرﺑﻴﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫و اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺻﻠﻪ و ﺟﺎﻳﺰة فﺎﺧر ﻫﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬و اﻣروز از ﻣﻠﻮك ﻋﺼر و اﻣراى وﻗﺖ‬ ‫درﻳﻦ ﺑﺎب اورا ﻳﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﺼﻴﺪهﻳﻰ ﺑﮕﻔﺖ و ﻋﺰﻳﻤﺖ آن ﺟﺎﻧﺐ ﻛرد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻠﺔ ﺗﻨﻴﺪه زدل‪ ،‬ﺑﺎفﺘﻪ زﺟﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻛﺎروان ﺣﻠﻪ ﺑرفﺘﻢ ز سﻴﺴﺘﺎن‬ ‫اﻟﺤﻖ ﻧﻴﻜﻮ ﻗﺼﻴﺪهﻳﻰ اســﺖ و در او وﺻﻒ ﺷﻌر ﻛرده اسﺖ‪ ،‬در ﻏﺎﻳﺖ ﻧﻴﻜﻮﻳﻰ و ﻣﺪح‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻰﻧﻈﻴر اســﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑرﮔﻰ ﺑﺴــﺎﺧﺖ و روى ﺑﻪ ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن ﻧﻬــﺎد‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻀرت‬ ‫ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن رسﻴﺪ ﺑﻬﺎرﮔﺎه ﺑﻮد و اﻣﻴر ﺑﻪ داغﮔﺎه و ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻫﺠﺪه ﻫﺰار ﻣﺎدﻳﺎن زﻫﻰ داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻫر ﻳﻜﻰ را ﻛرهﻳﻰ در دﻧﺒﺎل‪ ،‬و ﻫر ســﺎل ﺑرفﺘﻰ و ﻛرهﮔﺎن داغ فرﻣﻮدى‪ ،‬و ﻋﻤﻴﺪ اســﻌﺪ‬ ‫ﻛــﻪ ﻛﺪﺧﺪاى اﻣﻴر ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﻀرت ﺑﻮد ﻧﺰﻟﻰ راســﺖ ﻣﻰﻛرد ﺗــﺎ در ﭘﻰ اﻣﻴر ﺑرد‪ .‬فرﺧﻰ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ او رفﺖ و او را ﻗﺼﻴﺪهﻳﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺷــﻌر اﻣﻴر ﺑرو ﻋرﺿﻪ ﻛرد‪ .‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﻤﻴﺪ‬ ‫اســﻌﺪ ﻣردى فﺎﺿﻞ ﺑﻮد ﺷﺎﻋر دوسﺖ‪ ،‬ﺷﻌر فرﺧﻰ را ﺷﻌرى دﻳﺪ‪ ،‬ﺗر و ﻋﺬب‪ ،‬ﺧﻮش و‬ ‫اســﺘﺎداﻧﻪ‪ ،‬فرﺧﻰ را ســﮕﺰﻳﻰ دﻳﺪ ﺑﻰاﻧﺪام‪ ،‬ﺟﺒﻪﻳﻰ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ ﭼﺎك ﭘﻮﺷﻴﺪه‪ ،‬دسﺘﺎرى‬ ‫ﺑﺰرگ ســﮕﺰى وار در سر و ﭘﺎى و ﻛﻔﺶ ﺑﺲ ﻧﺎﺧﻮش‪ ،‬و ﺷﻌرى در آسﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻜرد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷــﻌر آن سﮕﺰى را ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑر سﺒﻴﻞ اﻣﺘﺤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴر ﺑﻪ داﻏﮕﺎه‬ ‫اسﺖ و ﻣﻦ ﻣﻰروم ﭘﻴﺶ او‪ ،‬و ﺗرا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒرم ﺑﻪ داغﮔﺎه ﻛﻪ داغﮔﺎه ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮش ﺟﺎﻳﻰ‬ ‫اســﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻰ اﻧﺪر ﺟﻬﺎﻧﻰ ســﺒﺰه ﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﭘر ﺧﻴﻤﻪ و ﭼراغ ﭼﻮن سﺘﺎره‪ ،‬از ﻫر ﻳﻜﻰ آواز‬

‫‪49‬‬

‫رود ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬و ﺣرﻳﻔﺎن درﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻫﻤﻰ ﻧﻮﺷﻨﺪ وﻋﺸرت ﻫﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ درﮔﺎه اﻣﻴر‬ ‫آﺗﺸﻰ افروﺧﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻛﻮﻫﻰ و ﻛرهﮔﺎن را داغ ﻫﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻤﻨﺪ در دسﺖ دﻳﮕر و اسﺐ‬ ‫ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻗﺼﻴﺪهﻳﻰ ﮔﻮى ﻻﻳﻖ وﻗﺖ‪ ،‬وﺻﻒ داغﮔﺎه ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗرا ﭘﻴﺶ اﻣﻴر ﺑرم‪ «.‬فرﺧﻰ‬ ‫آن ﺷﺐ ﺑرفﺖ و ﻗﺼﻴﺪهﻳﻰ ﭘرداﺧﺖ سﺨﺖ ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬و ﺑﺎﻣﺪاد در ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﻤﻴﺪ اسﻌﺪ‬ ‫آورد‪ ،‬وﺑﻴﺖ ﻣﻄﻠﻊ آن ﻗﺼﻴﺪه اﻳﻦ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﭘرﻧﻴﺎن ﻫﻔﺖ رﻧﮓ اﻧﺪر سر آرد ﻛﻮﻫﺴﺎر‬ ‫ﭼﻮن ﭘرﻧﺪ ﻧﻴﻠﮕﻮن ﺑر روى ﭘﻮﺷﺪ ﻣرﻏﺰار‬ ‫(از ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ)‬ ‫ﺗﺤرﻳر‪ :‬از رﻳﺸــﺔ »ﺣر« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آزاد و ﺗﺤرﻳر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آزاد و »ﺗﺤرﻳر«‬ ‫ﺑــﻪ ﻣﻌﻨﺎى آزاد ﻛردن ﺑرده ﻳﺎ ﻏﻼم و ﻛﻨﻴﺰ و»ﺗﺤرﻳر رﻗﺒﻪ« ﻫﻢ در ﻣﺘﻮن آﻣﺪه‬ ‫اســﺖ »آزاد سﺎزى سرزﻣﻴﻦ« و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻛردن و ﻧﻤﻮدن‬ ‫اســﺘﻌﻤﺎل ﺷــﺪه اســﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻛــردن‪ ،‬ﻣﻬﺬب ﻧﻤــﻮدن و »ﺗﺤرﻳر‬ ‫اﻗﻠﻴﺪوس« ﻫﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻛﺘﺎب اﺷﻜﺎل ﻫﻨﺪسﻰ وى ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻮســﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻰ اســﺖ ﺑﻪ فﺎرســﻰ درى ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن ﻋﻨﺼر اﻟﻤﻌﺎﻟﻰ ﻛﻴﻜﺎووس‬ ‫ﺑﻦ اســﻜﻨﺪر و ﻧﺎم ﻗﺎﺑﻮســﻨﺎﻣﻪ از ﻧﺎم ﻣﺆﻟﻒ ﻛﻪ در ﺗﻮارﻳﺦ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻮس دوم ﻣﻌروف اســﺖ‬ ‫ﻣ ﺧﻮذ ﻣﻰﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬وى اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﻧﺎم فرزﻧﺪش »ﮔﻴﻼﻧﺸــﺎه« در (‪ )44‬فﺼﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫آن ﻗﺼﺪ ﻛﻪ اﮔر ﺑﻌﺪ از وى ﻗﺪرت را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از دوﻟﺘﺪارى و ﻟﺸــﻜر دارى و آداب‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋــﻰ و ﻋﻠﻮم و فﻨﻮن ﻣﺘــﺪاول آﮔﺎﻫﻰ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب را در (‪ )475‬و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت‬ ‫در (‪ )457‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫سﻴﺎســﺘﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ﻳﺎ ســﻴراﻟﻤﻠﻮك ﻛﺘﺎﺑﻰ اسﺖ ﺑﻪ فﺎرســﻰ درى‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻈﺎم اﻟﻤﻠﻚ وزﻳر‬ ‫ﻣﺸــﻬﻮر ســﻠﺠﻮﻗﻴﺎن و آن ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺠﺎرب اوســﺖ ﻛﻪ در ﭘﻨﺠﺎه فﺼﻞ ﺟﻤﻊ ﺷــﺪه‪ ،‬در‬ ‫سﻼسﺖ‪ ،‬اﻧﺸﺎ و روﺷﻨﻰ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺗﻨﻮع ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻢ ﻧﻈﻴر اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺜر ﻣرســﻞ‪ :‬ﻧﺜر سﺎده و ﻧﺜرى ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻼت ﻛﻮﺗﺎه و ﻋﺎرى از واژهﻫﺎى دﺷﻮار ﻋرﺑﻰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻰ و ﻣﻌﻨﻮى ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑرده ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒرسﺘﺎن‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻰ اسﺖ درﺑﺎرةﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒرسﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺑﻦ اسﻔﻨﺪﻳﺎر ﻧﺎم ﻳﻜﻰ از‬ ‫ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎى ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﺔ ﻋﻬﺪ سﺎسﺎﻧﻰ و ﻣﻘر اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻬر رى ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫واژهﻫﺎى »اسﺖ«‪» ،‬اسﺘﻨﺪ« و »اﻧﺪ« ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) ﭘﺲ از واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده »ا«‪،‬‬ ‫داﻧﺎﻳﻨﺪ‬ ‫داﻧﺎسﺘﻨﺪ‬ ‫داﻧﺎ‪ :‬داﻧﺎسﺖ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻨﺪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎسﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎسﺖ‬ ‫ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ‬ ‫ﻛﺠﺎسﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﺠﺎ‪ :‬ﻛﺠﺎسﺖ‬ ‫ب) ﭘﺲ از »و« ﻣﻌروف و ﻣﺠﻬﻮل‬ ‫(‪ )1‬ﭘﺲ از واژة ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ واو ﻣﺠﻬﻮل‪:‬‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻨﺪ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮسﺘﻨﺪ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮ‪ :‬ﻧﻴﻜﻮسﺖ‬ ‫ﺑﺪﺧﻮﻳﻨﺪ‬ ‫ﺑﺪﺧﻮسﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺪﺧﻮ‪ :‬ﺑﺪﺧﻮسﺖ‬ ‫روﺑﻪ روﻳﻨﺪ‬ ‫روﺑﻪ رو‪ :‬رو ﺑﻪ روسﺖ روﺑﻪ روسﺘﻨﺪ‬ ‫(‪ )2‬ﭘﺲ از واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ واوﻫﺎى ﺻﺎﻣﺖ ‪ / aw /‬و ‪ / awَ /‬و ‪./ ew /‬‬ ‫ﻧﻮ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ اسﺘﻨﺪ‬ ‫ﻧﻮ‪ :‬ﻧﻮسﺖ‬ ‫ﺟﻠﻮ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻠﻮ اسﺘﻨﺪ‬ ‫ﺟﻠﻮ‪ :‬ﺟﻠﻮاسﺖ‬ ‫ﮔﺎو‪ :‬ﮔﺎو اسﺖ‬ ‫ﻫﺰار ﻧﺎو‪ :‬ﻫﺰار ﻧﺎواسﺖ‬ ‫دﻳﻮ‪ :‬دﻳﻮ اسﺖ‬ ‫(‪ )2‬ﭘﺲ از واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ى« ﻣﻌروف و ﺑرﺧﻰ از دفﺘﺎﻧﮓﻫﺎى ﻳﺎﻳﻰ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ‬ ‫ﻣﺒﺘﺪى‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻰ‬

‫زﻧﺪهﮔﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﺒﺘﺪﻳﺴﺖ‬ ‫ﻋﻠﻤﻴﺴﺖ‬ ‫ﻃﺒﻌﻴﺴﺖ‬

‫ﺷﺨﺼﻰ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻰ‬ ‫داﻧﺎﻳﻰ‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺴﺖ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻴﺴﺖ‬ ‫داﻧﺎﻳﻴﺴﺖ‬

‫(‪ )4‬ﭘﺲ از واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ و ﺗﻤﺎم ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻻﻧﻪ‬ ‫ﮔﻮاه‬ ‫زﻧﺪه‬

‫‪51‬‬

‫ﺧﺎﻧﻪ اسﺖ‬ ‫ﻻﻧﻪ اسﺖ‬ ‫ﮔﻮاه اسﺖ‬ ‫زﻧﺪه اسﺖ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫دﻳﻮار‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ اسﺖ‬ ‫دﻳﻮار اسﺖ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ اسﺖ‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﺷﻌر ﺧﻮش ﮔﻔﺘﻰ‪ :‬در ﻛﻠﻤﺔ »ﮔﻔﺖ ‪ +‬ى = ﮔﻔﺘﻰ« »ى« ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﺎ ﮔﻔﺖ ﻳﻜﻰ‬ ‫از ﻋﻼﻳﻢ اسﺘﻤرار در ادﺑﻴﺎت ﻛﻼسﻴﻚ زﺑﺎن درى اسﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى »ﻣﻰﮔﻔﺖ« اسﺖ‬ ‫ﻛﻪ »ﻣﻰ« و »ﻫﻤﻰ‪ «-‬ﺑﻪﺣﻴﺚ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ؛ وﻟﻰ »‪ -‬ى« ﭘﺴﻮﻧﺪ و ﻫرسﻪ ﻛﻠﻤﺔ ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻞ از‬ ‫ﻋﻼﻳﻢ اسﺘﻤرار اسﺖ‪ .‬ﺗﻠﻔﻆ آن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻰ (ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻰ) فرق دارد‪ .‬ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻰ وﻟﻲ »ﮔﻔﺘﻰ«‬ ‫(ﻣﻰﮔﻔﺖ) اسﺖ‪.‬‬ ‫دﻫﻘﺎن‪ :‬در ﭘﻬﻠﻮى »دﻫﻴﮕﺎن« و در درى ﻗﺒﻞ از اسﻼم »دﻫﮕﺎن« ﺑﻮده ﻣﻌرب آن‬ ‫»دﻫﻘﺎن« اسﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺻﺎﺣﺐ ده‪ ،‬و زﻣﻴﻦ دار ﺑﺰرگ؛ وﻟﻰ اﻣروز دﻫﻘﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﻰ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺖ و زراﻋﺖ ﻣﻰﭘردازد‪.‬‬ ‫دوﻳﺴﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى دو ﺻﺪ‪ ،‬دوﻳﺴﺖ ﻛﻴﻞ ﭘﻨﺞ ﻣﻨﻰ‪ ،‬ﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻣروز‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻮرى ﻳﺎ ﺟﻮال‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ ﻛﻴﻞ ﺑراى ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ وزن ﺣﺠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرفﺘﻪ‬ ‫اسﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮ اﻟﻤﻈﻔر ﭼﻐﺎﻧﻰ‪ » :‬ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن« ﻛﻪ ﻣﻌرب آن »ﺻﻐﺎﻧﻴﺎن« اسﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪﻳﻰ اسﺖ واﻗﻊ‬ ‫در ﻣﺴﻴر ﻋﻠﻴﺎى آﻣﻮ درﻳﺎ (ﺟﻴﺤﻮن)‪ ،‬ﻣرﻛﺰ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪه‬ ‫و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪان »ﭼﻐﺎﻧﻴﺎﻧﻰ« ﻳﺎ »ﭼﻐﺎﻧﻰ« اسﺖ‪ .‬ﭼﻐﺎنرود ﻧﺎم رودﺧﺎﻧﻪﻳﻰ اسﺖ ﻛﻪ ا زﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن ﻳﺎ آل ﻣﺤﺘﺎج ﻧﺎم ﺧﺎﻧﺪاﻧﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اسﻼم در ﭼﻐﺎﻧﻴﺎن‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛرده اﻧﺪ‪ .‬افراد اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺤﺘﺎج‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻈﻔر و ﻏﻴره‬ ‫ﻛﻪ فرﺧﻰ ﻧﺰد اﻳﻨﺎن ﻣراﺟﻌﻪ ﻛرد و از وى و ﺷﻌرش ﺗﻘﺪﻳر ﺑﻪﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺛر ﻛﻴﺴﺖ و ﭼﻪ وﻗﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﻧﺎم اﺻﻠﻰ ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﻪ ﺑﻮد و ﭼرا ﺑﻪ ((ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ)) ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ؟‬ ‫‪ -3‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﻳﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺎﻟﺖ و ﻫر ﺑﺨﺶ آن در ﺑﺎب ﭼﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﺤرﻳر ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺰد ﻋروﺿﻰ ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻫر ﺷﺎﮔرد ﻣﻜﻠﻒ اسﺖ اﺑﻴﺎت ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪة ﻗﺼﻴﺪة وﺻﻒ داغﮔﺎه را ﻛﻪ فرﺧﻰ سروده‬ ‫اسﺖ ﭘﻴﺪا ﻛرده‪ ،‬روز دﻳﮕر آنرا ﺑﻪ ﺧﻂ زﻳﺒﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )12‬را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آن ﭘﺎسﺦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫درس‬

‫دوازدﻫﻢ‬

‫ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﭘﺎسﺦ اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻛﺪام ﻧﻮع ﺷﻌرﻫﺎ در سرودهﻫﺎى ﻋﺎﺻﻰ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎص دارد؟‬ ‫‪ -2‬ﻛﺘﺎبﻫﺎى ﻋﺎﺻﻰ را ﻧﺎم ﺑﺒرﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺻﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻰ را در ﺧﻮد دارد؟‬

‫عبداﻟﻘﻬار عاصﻰ‬ ‫او درﻳﻚ ﺷــﺐ ﭘﺎﻳﻴﺰى ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻬﺎرم ﻣﻴﺰان (‪ )1335‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫در دل ﻳﻜــﻰ از درهﻫﺎى ﻫﻨﺪوﻛﺶ (ﭘﻨﺠﺸــﻴر) ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫اﻣروز دوسﺘﺪاران ﺷﻌر و ﺗراﻧﻪ ﺑﺎ اﺷﻌﺎر او در ﻗﻠﻤرو ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﺎ و در ﻣﺎوراى ﻣرزﻫﺎى آن آﺷــﻨﺎﻳﻰ دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰة ﺷﺎﻋر‬ ‫ﺷﺪﻧﺶ ﭘﺸــﺖ ﺟﻠﺪ ((ﻣﻘﺎﻣﺔ ﮔﻞ سﻮرى)) اﻳﻦ ﻃﻮر آﻣﺪه‬ ‫اسﺖ‪ ...(( :‬ﺗﻠﺨﻰﻫﺎ‪ ،‬زﺧﻢﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺪادﻫﺎ ﺷﺎﻋرم ﻛرد‪ )).‬ﻋﺎﺻﻰ‬ ‫در اﻣﺘﺪاد ﻳﻚ دﻫﻪ و اﻧﺪى در ﻛﺎر ﺷﺎﻋرى در ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺷﻜﻞﻫﺎ‬ ‫و اﻗﻠﻴﻢﻫﺎى ﺷﻌر فﺎرسﻰ درى ﺑﻪ سﻴر و سﻴﺎﺣﺖ ﭘرداﺧﺖ‪.‬‬ ‫از دوﺑﻴﺘﻰ آﻏﺎز ﻛرد؛ ﺑﻪ ﻏﺰل‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ و ﻣﺜﻨﻮى رسﻴﺪ‪ .‬دﻳﻮارﻫﺎى ﭘﺴﺖ و ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪﻳﻢ را ﭘﺸﺖ‬ ‫سر ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻣﻰ آن سﻮﺗر ﻧﻬﺎد و از آنﺟﺎ ﺑﻪ سرزﻣﻴﻦﻫﺎى ﮔﺴﺘردة ﺷﻌر ﻧﻮ راه ﻳﺎفﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻰ ﮔﺎﻣﻰ دﻳﮕر ﭘﻴﺶ رفﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻤرو ﺷﻌر سﭙﻴﺪ ﺑراى ﺧﻮد ﮔﺬرﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎزﻛرد‬ ‫و اﻣﺎ درﻳﻎ و اﻧﺪوه فراوان ﻛﻪ در ﺷــﺎم ﭼﻬﺎر ﺷــﻨﺒﻪ ﺷﺸــﻢ ﻣﻴﺰان (‪ )1373‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ﭼراغ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ وى ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗراﻧﻪ و دوﺑﻴﺘﻰ در ﺷــﻌر ﻋﺎﺻﻰ ﺟﺎىﮔﺎه ﺧﺎﺻﻰ دارد‪ .‬او ﺷﻌر را از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ آﻏﺎز ﻛرد‬ ‫و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪهﮔﻰ ﮔراﻳﺶ ذﻫﻨﻰ او ﺑﻪ ســراﻳﺶ ﺗراﻧﻪ و دوﺑﻴﺘﻰ در ﻛﻨﺎر ســراﻳﺶ اﻧﻮاع‬ ‫ﺷﻌر‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺻﻰ در اﺷــﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌرى ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻃﺒﻊ ﺧﻮد ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﭘﻴروزىﻫﺎ را‬ ‫ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد سﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺻﻰ ﻋﻀﻮ دار اﻻﻧﺸــﺎى اﻧﺠﻤﻦ ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن و ﻣﻨﺸــﻰ رواﺑﻂ ﺑﻴــﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ آن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫آﺧرﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻳﻰ را ﻛﻪ وى ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از دوسﺘﺎﻧﺶ ﻧﻮﺷﺖ و از ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ او فرسﺘﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺖ‬ ‫ﺣﺎفﻆ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻬر ﺧﻮد روم و ﺷﻬرﻳﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻏﻢ ﻏرﻳﺒﻰ و ﻏرﺑﺖ ﭼﻮ ﺑر ﻧﻤﻰﺗﺎﺑﻢ‬ ‫و درﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎﺷــﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ ...» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ داﺷــﺘﻢ از ﻋﻬﺪة دور‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن ﺑرآﻣﺪم‪ .‬ﻛﺸﺶﻫﺎى ﺧﺎك و وﻃﻦ ﺧﻴﻠﻰ دسﺖ و ﭘﺎ ﮔﻴر اسﺖ‪«....‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ ﻫﺸــﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺷــﻌرى ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪» :‬ﻣﻘﺎﻣﺔ ﮔﻞ ســﻮرى«‪،‬‬ ‫»ﻻﻻﻳﻰ ﺑراى ﻣﻠﻴﻤﻪ«‪» ،‬ﻏﺰل ﻣﻦ و ﻏﻢ ﻣﻦ«‪» ،‬ﺗﻨﻬﺎ وﻟﻰ ﻫﻤﻴﺸﻪ«‪» ،‬از ﺟﺰﻳرة ﺧﻮن«‪» ،‬دﻳﻮان‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﺔ ﺑﺎغ« و‪ ...‬اﻗﺒﺎل ﭼﺎپ ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺻﻰ ﺷﺎﻋر ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺤﺼﻞ داﻧﺸﻜﺪة (پﻮﻫﻨ‪％‬ی) زراﻋﺖ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﺷﻌﺎرش را ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻰرســﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦﻛﻪ اﺷﻌﺎر وى ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻰ در ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارد‪،‬‬ ‫از ﺧﻮدش ﻣﻰﺷــﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﺔ »ﮔﻞ ســﻮرى« ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻦ از زﺧﻢﻫﺎﻳﻢ‬ ‫ســﺨﻦ زده ام‪ ،‬ســرود ســﺎز ﻛرده ام ﻧﻪ از ﺑﺎزىﻫﺎى ﺷــﺒﺎﻧﺔ ﺑﺎﺷــﮕﺎهﻫﺎ و درﺧﺘﺴﺘﺎنﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از ﺑﻰ ســر اﻧﺠﺎﻣﻰ ﻣردﻣﺎﻧﻰ درد ﻛﺸــﻴﺪه ام ﻛﻪ ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ از ﭼﻬﺎر ســﻮى‪ ،‬ﭘﻮســﺖ و‬ ‫ﮔﻮﺷﺖﺷــﺎن را ﻣــﻰدرد‪ .‬ﻣﻦ از ﺑﻴﺪاد دســﺘﺎﻧﻰ ﺑﻪ فرﻳﺎد آﻣﺪه ام ﻛــﻪ ﺑﻴﭽﺎرهﺗرﻳﻨﺎن را در‬ ‫ﺧﺎك ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪«....‬‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ ﻋﺎﺻﻰ ﺷﺒﻴﻪ داسﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺑﻮد و در اﻣﺘﺪاد آن زﻳﺎد سرود و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﺎدش‬ ‫ﮔراﻣﻰ ﺑﺎد!‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻳﻰ از اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺻﻰ‬ ‫جزﻳرة خﻮن‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺪام دل از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎفرت ﺑرآﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺰﻳرة ﺧﻮن رگ و رﻳﺸﻪ ﻛرده ﭘﺎﻳﻢ‬ ‫ﻣﻦ و ﮔﻔﺘﮕﻮى از ﺑﺎغ و ﺟﻨﺎب رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ درﻳﭽﻪﻳﻰ ﺑﺪان سﻮى‪ ،‬اﮔرم ﺷﻮد ﮔﺸﺎﻳﻢ‬ ‫دل ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﮔرﻣﻰ ﻛﻪ ﺷﮕﻔﺘﻪ از دﻫﺎﻧﻢ سﺨﻨﻰ اسﺖ از ﮔﺪاز و ﻏﺰﻟﻰ اسﺖ از ﻋﺰاﻳﻢ‬ ‫ﻣﻦ و ﻗﺴﻤﺖ سﻴﺎﻫﻰ‪ ،‬ز ﺧراﺑﻪﻫﺎى اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻦ و ارﻏﻨﻮن دردم‪ ،‬ﻣـﻦ و ﺗﻠﺨﻰ ﺻﺪاﻳﻢ‬ ‫ﻫﻤﻪ ســـﻮى ﻟﻄﻒ آواز ﻛﺸﻴﺪن آورﻳﺪه ﻫﻤـﻪ ﭼﻴﺰ ﺑـﺎب فرﻳـﺎد زدن ﺷﺪه ﺑـراﻳﻢ‬ ‫ﻗﻔــــﺲ ﻫﺰار ﺑﻠﺒﻞ‪ ،‬ﺑﺸﻜﺴﺘﻪ در ﮔﻠﻮﻳﻢ ﻧﻔﺲ ﻫــــﺰار ﺑﻠﺒـﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺸﺴﺘــﻪ در ﻧــــﻮاﻳﻢ‬

‫‪54‬‬

‫‪ ...» -1‬رگ و رﻳﺸــﻪ ﻛرده ﭘﺎﻳــﻢ« اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى »ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرم ﺑرســرزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮدم« از ﻛﺸﻮرش ﺑﻪ ﺟﺎى دﻳﮕرى رفﺘﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ؛ ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﻬﻨﺶ را ﺑﻪ »ﺟﺰﻳرة ﺧﻮن« ﻣﺒﺪل سﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪» -2‬دل ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﮔرﻣﻰ ﻛﻪ ﺷــﮕﻔﺘﻪ از دﻫﺎﻧﻢ« ﺷــﮕﻔﺘﻦ دل ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﮔرم از دﻫﺎن را‬ ‫ســﺨﻦ ﺑرﺧﺎســﺘﻪ از دل ﻛﻪ ﮔﺪاﺧﺘﻪ و آﺗﺸــﻴﻦ ﺑﻮده ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻌﺒﻴر ﻛرد ﻛﻪ در ﻏﺰل وى‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻏﻢ ﺧﻮد را ﻋﺎﺻﻰ ﻫﻨرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻰسﺎزد‪.‬‬ ‫‪» -3‬ﻗﻔﺲ ﻫﺰار ﺑﻠﺒﻞ ﺑﺸﻜﺴــﺘﻪ در ﮔﻠﻮﻳﻢ« را ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻌﺒﻴــر ﻛرد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ آﻧﭽﻪ در‬ ‫»ﺟﺰﻳرة ﺧﻮن« ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ را سﺒﺐ آزاد ﺷﺪن ﻫﺰار ﻧﻮا ﻛﻨﻨﺪه در ﮔﻠﻮى ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺪ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪» ،‬ى« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﻢﻛﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﻣﺸﺘرك‬ ‫(ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ) ﺿﻤﻴرﻫﺎى ﭘﻴﻮسﺘﻪ (ﻣﺘﺼﻞ) ﻣﻠﻜﻰ‬ ‫»‪ -‬ت‪ - ،‬ش‪ - ،‬م« و »ﺗﺎن‪ ،‬ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺎن« ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ زﻳر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫در ﻫﻤﻜﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﭘﻴﻮســﺘﺔ »‪ -‬ت«‪ -» ،‬م« و »‪ -‬ش« ﻣﻴﺎن واژه و ﺿﻤﻴر ﭘﻴﻮســﺘﻪ‬ ‫ﻛﺪام ﺣرف‪ ،‬ﻋﻼوه ﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ - /‬ت ‪ :/‬ﮔﺎدﻳﺖ‪ ،‬ﺑرﺑﺎدﻳﺖ‪ ،‬ﺷﺎدﻳﺖ‬ ‫‪ - /‬م ‪ :/‬ﭘﻴروزﻳﻢ‪ ،‬آزادﻳﻢ‪ ،‬ﮔرفﺘﺎرﻳﻢ‬ ‫‪ -/‬ش ‪ :/‬وﻳراﻧﻴﺶ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻧﻴﺶ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎﻧﻴﺶ‬ ‫در ﻫﻢﻛﻨﺎر ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﻣﺸﺘرك (ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ) و ﺿﻤﺎﻳر ﺟﻤﻊ ﭘﻴﻮسﺘﺔ (ﺗﺎن‪،‬‬ ‫ﺷــﺎن‪ ،‬ﻣﺎن) ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻴﺎن واژه و ﻳﻜﻰ از ﺿﻤﺎﻳر ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺣرفﻰ ﻋﻼوه ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ اﻣﺎ واژة‬ ‫اﺻﻠﻰ از اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳر ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮد‪ :‬زﻧﺪهﮔﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺎدى ﺧﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ :‬آزادى ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻰ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﺎداﺑﻰ ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ :‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻰ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺑرﺑﺎدى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪.‬‬ ‫ﺗﺎن‪ :‬ﮔرفﺘﺎرى ﺗﺎن‪ ،‬ﭘﻴرى ﺗﺎن‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪﮔﻰ ﺗﺎن‪.‬‬ ‫ﺷﺎن‪ :‬سﺘﻤﮕﺎرى ﺷﺎن‪ ،‬افﺘﺎدهﮔﻰ ﺷﺎن‪ ،‬ﺑرده ﺑﺎرى ﺷﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺎن‪ :‬دوسﺘﻰ ﻣﺎن‪ ،‬دﺷﻤﻨﻰ ﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎرى ﻣﺎن‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫‪ .1‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ آن ﺷﺎﻋر ﺟﻮان ﻛﻪ (‪ )38‬سﺎل ﻋﻤر داﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رسﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﻘﺎﻣﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺷــرح داســﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺎن سرﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻘﺎﻟﻪﻳﻰ ادﺑﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺜر فﻨﻰ ﻣﺸــﺤﻮن از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻰ و ﺗﻮأم ﺑﺎ اﺷﻌﺎر و اﻣﺜﺎل آورده ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻘﺎﻣﺎت‬ ‫ﺣﻤﻴﺪى؛ وﻟﻰ اﻳﻦﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى »ﺑﻴﺎن سرﮔﺬﺷﺖ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔرفﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺷــﻌر سﭙﻴﺪ‪ :‬ﺑرﺧﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ »ﺷﻌر سﭙﻴﺪ ﻫﻤﺎن ﺷــﻌر ﻧﻴﻤﺎﻳﻰ اسﺖ و اﻧﺪر ﺑﺎب ﺷﻌر‬ ‫ﻧﻴﻤﺎﻳﻰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺷــﻌرى ﻛﻪ ﻗﺎفﻴﻪ و ﺑﺤرﻫﺎى ﻋروﺿﻰ در آن رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸــﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻰ‬ ‫ﻋﻨﺼر ﺗﺨﻴﻞ در آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫر ﺷﻌر دﻳﮕر ﺑرﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﻠﻴﻤﻪ‪ :‬ﻗرﻳﻪﻳﻰ اسﺖ در ﭘﻨﺠﺸﻴر ﻛﻪ زادﮔﺎه ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬از ﻫﺸﺖ اﺛر ﭼﺎپ ﺷﺪة ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ ﻛﻢ از ﻛﻢ ﭘﻨﺞ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺷﻌرى وى را ﻧﺎم ﺑﺒرﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻗﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ سراﻳﺶ ﺷﻌر را از ﭼﻪ ﻧﻮع ﺷﻌر آﻏﺎز ﻛرد؟‬ ‫‪ -3‬در ﻣﺘﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ »ﺷﻌر ﻋﺎﺻﻰ ﺑﻰﺑﻠﻨﺪ و ﭘﺴﺖ ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻰ اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎرﻋﺎﺻﻰ ﻋﻀﻮﻳﺖ داراﻻﻧﺸﺎى اﻧﺠﻤﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن را داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺠﻤﻦ اسﻼﻣﻰ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن ﻛﺪام ارﮔﺎن دوﻟﺘﻰ ﺑﻮده ﻳﺎ ﻏﻴر دوﻟﺘﻰ؟‬ ‫‪ -5‬ﻛﺪام آوازﺧﻮان ﻛﺸﻮر ﻣﺎ از اﺷﻌﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻘﻬﺎر ﻋﺎﺻﻰ اسﺘﻔﺎدة ﺑﻴﺸﺘر ﻧﻤﻮده اسﺖ؟‬ ‫‪ -6‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺎﺻﻰ در رﺷــﺘﺔ زراﻋﺖ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻰ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رســﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼرا‬ ‫ﺷﺎﻋر ﺷﺪ؟‬ ‫‪ -7‬اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺎﺻﻰ ﺷــﺎﻋرى را ﭘﻴﺸــﻪ ﮔرفﺖ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋــﻰ آنرا ﭼﮕﻮﻧﻪ درك ﻧﻤﻮده‬ ‫اﻳﺪ؟‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫درس (‪ )13‬را دﻗﻴﻖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ سﺆاﻻت را ﭘﺎسﺦ داده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ و ﻋﻼوه ﺑر آن‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺎم ﺑﻴﺖ زﻳر را در ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺪام دل از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎفرت ﺑراﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺰﻳرة ﺧﻮن‪ ،‬رگ و رﻳﺸﻪ ﻛرده ﭘﺎﻳﻢ‬

‫‪56‬‬

‫درس‬ ‫ﺷﺎﮔردان ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ را ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ذﻳﻞ اراﺋﻪ‬ ‫ﺑﺪارﻧﺪ‪:‬‬ ‫سﻴزدﻫﻢ ‪ -1‬ﭼرا دورة ﻫﻨﺪى ادﺑﻴﺎت درى را ﻫﻨﺪى ﻧﺎم داده اﻧﺪ؟‬ ‫‪ -2‬ﭼرا رســﻮخ زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ در دورة ﻋراﻗﻰ ادﺑﻴﺎت درى ﺑﻴﺸﺘر و‬ ‫ﺑرﺟﺴﺘﻪﺗر ﺷﺪ؟‬ ‫‪ -3‬رودﻛﻰ و ﺣﺎفﻆ آﻳﺎ از ﻳﻚ دورة ادﺑﻰ اﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴر؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫــر دورة ادﺑﻰ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺠرد و ﺻرف ﺑــﻪ ذات ﺧﻮد ﺗﻄﻮر ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴر ﭘﺬﻳرفﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟‬

‫دورهﻫاى ادبﻰ درى‬ ‫آﺛﺎر ادﺑﻰ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﻞ در درازﻧﺎى زﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻮســﺘﻪ؛ وﻟﻰ آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ اﺛرﮔﻴرى از‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋــﻰ و ﻣﻮارﻳﺚ فرﻫﻨﮕﻰ‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻣﻰﺷــﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ سﺎن‬ ‫ﺗﻐﻴﻴــر ﻣﻰﭘﺬﻳرد‪ .‬از اﻳﻨرو ﺑراى ﺗﺸــﺨﻴﺺ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪﮔﻰ ﺗﻄﻮر و ﺗﺤﻮل آﺛﺎر ادﺑﻰ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ آﺛﺎر در ﺗﺴﻠﺴــﻞ ﺗﺎرﻳﺨــﻰ و ﻫﻤﮕﺎم‬ ‫ﺑﺎ اوﺿﺎع سﻴﺎســﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋــﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى‬ ‫ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷــﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ‬ ‫از روشﻫــﺎى ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪﮔــﻰ ﺗﻄﻮر‬ ‫آﺛﺎر ادﺑﻰ ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﺑﻨﺪى آﻧﺎن ﺑﻪ دورهﻫﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻠــﻒ از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻣروز اســﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت درى را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دوره ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛرده‬ ‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﺒﺎﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻫر دوره را ﻣﻰﺗﻮان در آن ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﻛرد‪ .‬اﻳﻦ دورهﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪ -1‬دورة ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺧراسﺎﻧﻰ از (‪ )617 – 205‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى‪.‬‬ ‫‪ -2‬دورة دوم‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻋراﻗﻰ از (‪ )920 – 617‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى‪.‬‬ ‫‪ -3‬دورة سﻮم‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻨﺪى از (‪ )1297 – 920‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى‪.‬‬ ‫‪ -4‬دورة ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر از (‪ )1297‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃرف‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫در اﻳﻦ دورهﻫﺎ آﺛﺎر ادﺑﻰ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺷﻌر درى از ﻧﻈر ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮا وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى‬ ‫ﻋﻤﺪه ﻳﺎفﺘﻪ وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ دﭼﺎر دﮔرﮔﻮﻧﻰ و ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ ﺷﺪه اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫دﮔرﮔﻮﻧﻰﻫﺎ را ﺣﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻫر دوره روﺷﻦ سﺎﺧﺖ‪:‬‬ ‫اول ‪ -‬دورة خراساﻧﻰ‪ :‬ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت در اﺷﻌﺎر اﻳﻦ دوره‪ ،‬دﻟﻨﺸﻴﻦ و ﺗﺎزه اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫دوره در ﺣﻘﻴﻘﺖ دورة ﺷﺎﻋران ﻗﺪﻳﻢ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬر اسﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋران و اسﺘﺎدان‬ ‫زﺑردسﺘﻰ؛ ﭼﻮن‪ :‬رودﻛﻰ‪ ،‬فرﺧﻰ‪ ،‬ﻋﻨﺼرى‪ ،‬فردوسﻰ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬرى‪ ،‬ﻧﺎﺻرﺧﺴرو‪ ،‬سﻨﺎﻳﻰ‬ ‫و ﻣﺴﻌﻮد سﻌﺪ سﻠﻤﺎن ﻇﻬﻮر ﻛرده و ﺷﻴﻮة ﺧراسﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رسﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬دورة‬ ‫ﺧراسﺎﻧﻰ دو ﻣرﺣﻠﻪ دارد‪ :‬ﻳﻜﻰ دورة سﺎﻣﺎﻧﻰ و دﻳﮕر دورة ﻏﺰﻧﻮى و سﻠﺠﻮﻗﻰ‪.‬‬ ‫در دورة سﺎﻣﺎﻧﻰ سﺎدهﮔﻰ ﺑﻴﺎن و ﺗﻌﺒﻴرات و اﺻﻼﺣﺎت و ﻧﻴﺰ ﻏﻠﺒﺔ ﻛﻠﻤﺎت فﺎرسﻰ درى‬ ‫ﺑر واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻃﺒﻴﻌﻰ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮس‪ ،‬سﺎده و ﻋﻴﻨﻰ از وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى‬ ‫ﺷﻌر اﻳﻦ دوره ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺷﻌر اﻳﻦ دوره ﻣﻰآﻳﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻳﺎ ﻣﺪح اسﺖ و ﻳﺎ ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل ﻛﻪ ﻫردو ﻣﻌﺘﺪل‬ ‫اسﺖ و دور از اﻏراق‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﺗﻐﺰﻻت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪرز و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎ ﺷﻴﻮة‬ ‫ﺷﺎﻋراﻧﻪ از ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺷﻌر اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫از ﻗﺎﻟﺐﻫﺎى ﻣﻬﻢ ﺷﻌرى اﻳﻦ دوره ﻳﻜﻰ ﻗﺼﻴﺪه اسﺖ و دﻳﮕر ﻣﺜﻨﻮى‪ .‬در ﻗﺼﻴﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻً‬ ‫ﻣﺪح‪ ،‬ﻫﺠﻮ و ﺗﻐﺰل‪ ،‬در ﻣﺜﻨﻮى‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ‪ ،‬داسﺘﺎن و ﺣﻤﺎسﻪ سروده ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐﻫﺎى‬ ‫دﻳﮕرى ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎﻋﻰ و دوﺑﻴﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﻮد و ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ .‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻰ و ﻣﻌﻨﻮى در ﺷﻌر‬ ‫اﻳﻦ دوره اﮔر وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺧﺎﻟﻰ از ﺗﻜﻠﻒ و ﺗﺼﻨﻊ اسﺖ و ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك‪.‬‬ ‫اسﺘﻔﺎده از ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤﻰ و ﺑرﺧﻰ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮى و رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻰ‬ ‫و ﺣﻤﺎسﻰ در ﺷﻌر اﻳﻦ دوره وﺟﻮد دارد؛ اﻣﺎ سﺒﻚ ﺧراسﺎﻧﻰ در دورة ﻏﺰﻧﻮى و اواﻳﻞ‬ ‫سﻠﺠﻮﻗﻰ ﺑﺎ ﺷﻌر دورة سﺎﻣﺎﻧﻰ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻰ دارد و ﺷﻌر در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﭘﺨﺘﻪﮔﻰ ﻣﻰرسﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻌر اﻳﻦ دوره ﺑﻌﻀﻰ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎى ﺗﺎزه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗرﺟﻴﺢ ﺑﻨﺪ و ﺗرﻛﻴﺐ ﺑﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻤﻂ و‬ ‫ﻗﻄﻌﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ؛ وﻟﻰ ﻗﺼﻴﺪه و ﻣﺜﻨﻮى ﺑﺎ ﻗﻮت دوام ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻰ اﻋﻢ از ﻟﻔﻈﻰ و ﻣﻌﻨﻮى و اﻧﻮاع ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت رواج ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻰ از ﻟﺰوم‬ ‫و ﺿرورﻳﺎت ﺷﻌر و ﺷﺎﻋرى ﺑرون ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺘﻰ ﺑﻌﻀﻰ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺘﻜﻠﻔﺎﻧﻪ وارد ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺠﻮم‪ ،‬فﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﻃﺒﻰ در ﺷﻌر وارد‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اسﺘﻔﺎده از ﻗرآن ﻣﺠﻴﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒر و اﺷﻌﺎر ﻋرﺑﻰ راﻳﺞ ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫در ﻣﻌﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻏراق و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دوره ﺑﺎ روﺣﻴﺔ ﺣﻤﺎسﻰ ﺷروع ﻣﻰﺷﻮد و‬ ‫ﺑﺎ روﺣﻴﺔ ﺻﻮفﻴﺎﻧﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫دوم‪ -‬دورة عراﻗﻰ‪ :‬ﺷﻌر درى ﻛﻪ ﻣرﻛﺰ اﺻﻠﻰ آن در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣروزى ﻳﺎ ﺧراسﺎن‬ ‫آن وﻗﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻋراق و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﻴﺰ راه ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﺗروﻳﺞ ﺑﻴﺸﺘر‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اسﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف اسﻼﻣﻰ ﺷﺎﻋران و ادﻳﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻳﻮر ﻋﻠﻮم آن‬ ‫زﻣﺎن آراسﺘﻪ ﻣﻰسﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺒﺎﻫﺎت و ﺗﻔﺎﺧر ﺷﺎﻋران رواج ﺷﻌر درى در ﻋراق و‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴرﮔﺬارى ﻋﻠﻮم اسﻼﻣﻰ و ادﺑﻴﺎت ﻋرﺑﻰ در ﺷﻌر درى‪ ،‬دورة‬ ‫ﺗﺤﻮل دﻳﮕر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره اﻧﻮرى‪ ،‬ﻇﻬﻴر فﺎرﻳﺎﺑﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎﻧﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ و ﺑﻌﺪﻫﺎ در دورة ﻣﻐﻮل سﻌﺪى و ﺣﺎفﻆ ﺑﺎ آﺛﺎر ﮔراﻧﺒﻬﺎى ﺧﻮد ﻗﺪ‬ ‫ﻣﻰافرازﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑر ﺧﺼﺎﻳﺺ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺰلﻫﺎى ﺗﻴﺰ‪ ،‬زﺷﺖ و رﻛﻴﻚ را اﻧﻮرى‪ ،‬سﻮزﻧﻰ‬ ‫سﻤرﻗﻨﺪى ﻣﻰسراﻳﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺎﻗﺎﻧﻰ و ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰل ﻋرفﺎﻧﻰ و اﺧﻼﻗﻰ و ﻧﻴﺰ زﻫﺪ از ﻣﻌﺎﻧﻰ راﻳﺞ در اﻳﻦ دوره اسﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ‬ ‫ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺷﻌر دورة ﻋراﻗﻰ را ﻣﻰﺗﻮان در ﻣﻮارد زﻳر ﺧﻼﺻﻪ ﻛرد‪:‬‬ ‫ﻛﺜرت ﻟﻐﺎت و ﺗرﻛﻴﺒﺎت ﻋرﺑﻰ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن رفﺘﻦ ﻟﻐﺎت ﻣﻬﺠﻮر فﺎرسﻰ درى‪ ،‬اﻇﻬﺎر فﻀﻞ‬ ‫ﻛردن و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬فﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬اﺷﺎرهﻫﺎ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر و اﺣﻮال اﻧﺒﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻳﺦ و ﻣﺸﺎﻫﻴر‬ ‫ﻗﺪﻣﺎ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺻراﺣﺖ ﺑﻴﺎن و ﻛﺎرﺑرد ﻣﺠﺎزﻫﺎ و ﻛﻨﺎﻳﻪﻫﺎ و ﮔراﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت ﻏﻴر‬ ‫ﺻرﻳﺢ‪ ،‬اﻧﻮاع اسﺘﻌﺎرات‪ ،‬ﻟﻐﺰ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎ‪ ،‬اﻳﻬﺎم‪ ،‬اﻏراقﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻒﻫﺎى ﺻﻨﻌﺘﻰ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻰ‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻗﺼﻴﺪه و ﮔﺎه اﻇﻬﺎر ﺑﻴﺰارى از ﺣﻜﻤﺖ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻮال ﺷﺨﺼﻰ و زن و فرزﻧﺪ و اﻇﻬﺎر ﺑﺪﺑﻴﻨﻰ و ﺗﺄسﻒ از‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ و ﮔﺎه ﻧﻔرت از ﺷﻌر و ﺷﺎﻋرى از ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎى ﻣﻜﺘﺐ ﻳﺎ دورة ﻋراﻗﻰ اسﺖ‪.‬‬ ‫سﻮم‪ -‬دورة ﻫﻨدى‪ :‬اﻳﻦ دوره از ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ ﺑﺎﺑرى در ﻫﻨﺪ و دورة ﺻﻔﻮى در‬ ‫ﭘﺎرس آﻧروز ﻳﺎ اﻳران اﻣروز آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘر ﻋﻮاﻣﻞ سﻴﺎسﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و دﻳﻨﻰ در‬ ‫اﻳﺠﺎد آن دﺧﻴﻞ ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دوره سﻼﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺪح و اﻏراقﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎزار ﺷﺎﻋران ﻣﺪﻳﺤﻪ سرا ﻣﻮرد ﺑﻰ اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻗرار ﻣﻰﮔﻴرد‪ .‬ﺑرﺧﻰ از ﺷﺎﻋران ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﺎﺑرى‬ ‫ﻫﻨﺪ ﻣﻰﺷﺘﺎﺑﻨﺪ و ﻋﺪهﻳﻰ دﻳﮕر ﺑﻪ ﺷﻌرﻫﺎى ﻣﺬﻫﺒﻰ و ﻣرﺛﻴﻪ سراﻳﻰ روى ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰل از ﻣﻬﻢﺗرﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻌر اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺑﻠﻨﺪ در سﺒﻚ ﻫﻨﺪى ﺟﺎن ﺑﻴﺸﺘر ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ دوره ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺤﺘﻮاى ﻏﺰلﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺤﻮن از ﻋﺸﻖ و ﻋﺎﺷﻖ ﭘﻴﺸﻪﮔﻰ اسﺖ؛ ﻧﻮﻋﻰ واﻗﻊ‬ ‫ﮔراﻳﻰ و واﻗﻊ ﮔﻮﻳﻰ در ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻨﺪى ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻏﺰل ﻣﺘﺒﺎرز ﻣﻰﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫر ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺟﺎ سﺎزم ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﻜﻮان ﭘرسﻢ‬

‫ﻛﻪ ﺣرف آن ﻣﺔ ﻧﺎﻣﻬرﺑﺎن را در ﻣﻴﺎن ﭘرسﻢ‬

‫وﻟﻰ واﻗﻊ ﮔراﻳﻰ در ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در ﭘردهﻳﻰ از ﺧﻴﺎل ﭘردازى فرو ﻣﻰرود و ﻧﻮﻋﻰ‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﮔﻰ و اﺑﻬﺎم را سﺒﺐ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﮕﺎرسﺘﺎن ﺑﻰرﻧﮕﻰ ﺟﻤﺎﻟﻰ در ﻧﻈر دارد ﻛﻪ َﻣﻴﻨﺎى ﭘرى دارد سﻔﺎل رﻧﮓ ﺗﺼﻮﻳرش‬ ‫‪59‬‬

‫در دورة ﻫﻨﺪى ﻳﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻨﺪى ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺰل از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺑرﺧﻮردار ﻣﻰﮔردد و‬ ‫ﺷﻌراى اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﭼﻮن‪ ،‬ﺑﻴﺪل ﺻﺎﺋﺐ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻋرفﻰ ﺷﻴرازى و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن ﺑﻪ ﻏﺰل ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﻛرده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺧﺼﺎﻳﺺ اﻳﻦ دوره ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد اﺟﺘﻨﺎب از سﺎدهﮔﻰ ﺑﻴﺎن‪ ،‬سﻌﻰ در رﻗﺖ‬ ‫فﻜر و ﺧﻴﺎل‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز در اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺗﻌﺒﻴرات ﺑﻰسﺎﺑﻘﻪ‪،‬‬ ‫آوردن ﺗرﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﺄﻧﻮس‪ ،‬ﻧﺎزك ﻛﺎرى‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن آفرﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻏراﺑﺖ‬ ‫ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت‪ ،‬اسﺘﻌﺎرات و آفرﻳﻨﺶ ﺧﻴﺎل و ﻧﻴﺰ ﺗرﺟﻴﺢ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﻨﻰ ﺑر ﺟﺎﻧﺐ ﻟﻔﻆ‪ ،‬سراﻳﺶ‬ ‫ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﺷﻌر در ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهﻫﺎى اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اسﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اسﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺋﺐ در ﺣﺪود دو ﺻﺪ ﻫﺰار ﺑﻴﺖ ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫دورة جدﻳد ﻳا ﻣعاصر‪ :‬در ﺻﺪ سﺎل ﻗﺒﻞ از ﻗﻴﺎدت اﻣﻴر ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن در ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻃﻰ (‪ )90‬سﺎل ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮد ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻰ و ﺧﺎرﺟﻰ را افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺸﺖ سرﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕر فرﺻﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ داﺧﻠﻰ و اﻣﻮر ادارى و ﺗرﻗﻴﺎت ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﺪﻧﻰ و ﭘﻴﺸرفﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﻃﻰ ﻳﻚ ﻗرن اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﻪ دسﺖ اﺿﻤﺤﻼل ﻗرار ﮔرفﺖ‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬زراﻋﺖ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ادب ﻫﻤﻪ دسﺘﺨﻮش ﺣﻮادث ﻧﻈﺎﻣﻰ‪ ،‬ﻧﻔﺎقﻫﺎى‬ ‫داﺧﻠﻰ و ﺟﻨﮓﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﺷﻬرﻫﺎ وﻳراﻧﻪ ﮔردﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪ‪ ،‬اراﺿﻰ‬ ‫ﺧﺸﻚ و ﺑﺎﻳر ﻣﺎﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑر آن ﺛروت ﻣﻠﻰ و آراﻣﺶ زﻧﺪهﮔﻰ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﺗرﻗﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫و افﺰوﻧﻰ ﻋﻠﻢ و فﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ روز ﺑﻪ روز ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﻳﺎفﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺪارس و‬ ‫ﻣﻮﻗﻮفﺎت ﻗﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻠﻮم ﻗﺪﻳﻤﻪ و ﻋرﺑﻴﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﻃﺐ‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ‪،‬‬ ‫رﻳﺎﺿﻰ و ﻏﻴره ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ درﺟﺔ ﺻﻔر ﺗﻨﺰل ﻧﻤﻮد و درسﮔﺎهﻫﺎى ﺗﻔﺴﻴر‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ‬ ‫ﻋﻠﻮم ادﺑﻴﻪ ﻣﻔﻘﻮد ﮔردﻳﺪ‪ .‬ﻃﻠﺒﺔ ﺑﺎذوق افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑراى ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﻋﻠﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺗﻮران زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪوسﺘﺎن‪ ،‬ﻋراق و ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻋرﺑﻰ زﺑﺎن ﻣﺴﺎفرت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺪارس‬ ‫اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎرى ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻰ ﺷﻬرﻫﺎى ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد فﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ فﻘﻪ و‬ ‫ﺻرف و ﻧﺤﻮ و ﺑﻌﻀﺎً ﺣﺪﻳﺚ ﺷرﻳﻒ و ﮔﺎﻫﻰ ﻫﻢ ﺣﻜﻤﺖ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻰﭘرداﺧﺖ‪ .‬اﻃﻔﺎل‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻌﺪودى از زﺑﺎن فﺎرسﻰ درى ﻛﺘﺐ ﭘﻨﺞﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺣﺎفﻆ‪ ،‬سﻌﺪى‪،‬‬ ‫اﻧﻮار سﻬﻴﻠﻰ و از ﭘﺸﺘﻮ ﻛﺘﺐ رﺷﻴﺪ ﺑﻴﺎن‪ ،‬فﻮاﻳﺪ اﻟﺸرﻳﻌﻪ‪ ،‬رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬فﺘﺢ ﺧﺎن‪ ،‬سﻴﻒ‬ ‫اﻟﻤﻠﻮك و اﻣﺜﺎل آن و از ﻋرﺑﻰ ﻛﺘﺐ ﺻرف ﺑﻬﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻗﺪورى‪ ،‬ﻣﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺨﻠﺺ و‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻛﺘﺎب دﻳﮕر از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻃﺒﺎ ﻛﺘﺐ ﻃﺐ را در ﻋرﺑﻰ ﻧﺰد ﻣﻼ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬ ‫ﻋرﺑﻰ دان فرا ﻣﻰﮔرفﺘﻨﺪ و ﻣﺤﺎسﺒﺎن ﻛﺸﻮر رسﺎﻟﻪﻫﺎى خﻼ‪請‬ة اﻟحﺴاب و اﻧﺸﺎى ﺗرسﻞ‬ ‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻰ اســﺖ ﻛﻪ ﻳﺄس فراوان ســراﭘﺎى ادﺑﻴﺎت ﭘــﺲ از دورة ﻫﻨﺪى را فرا‬

‫‪60‬‬

‫ﻣﻰﮔﻴرد و راﻫﻰ ﺟﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دورة ﺧراسﺎﻧﻰ در ﺑراﺑر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن و ﺷﺎﻋران فﺎرسﻰ‬ ‫درى ﺑﺎﻗــﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧــﺪ ﻛﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﻐﻠﻖ و ﭘﭽﻴﺪه ﮔﻮﻳﻰ ﻳﮕﺎن ﻳﮕﺎن ﺑﻪ ســراﻳﺶ‬ ‫اﺷــﻌﺎر ســﺎده و ســﻠﻴﺲ از ﻧﻈر ﺑﻴﺎن وﻟﻰ فﻘر ادﺑﻰ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر را ﺑﻨﻴﺎن‬ ‫ﻣﻰﻧﻬﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ اوزان ﻋروﺿﻰ و ﻗﺎفﻴﻪ و ردﻳﻒ ﻣﺤﺼﻮر اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸــروﻃﻪ ﺧﻮاﻫــﻰ و ﺗﺄﻣﻴﻦ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏرب دو ﻋﺎﻣﻞ اســﺖ ﻛــﻪ از ﻳﻚﻃرف‬ ‫رﮔﻪﻫﺎى سﻴﺎســﺖ وارد ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷــﻌر ﻣﻰﺷــﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣــﻞ آن داﺧﻠﻰ ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸــروﻃﻴﺖ ﻧﺒــﻮده؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎى اول و دوم ﺟﻬﺎﻧــﻰ و اﻳﺠﺎد روﺣﻴﺔ آزادى‬ ‫ﺧﻮاﻫــﻰ ﻣﻠﻞ ﻛــﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم اســﺘﻌﻤﺎرى ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﺑــر دورة ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر‬ ‫ادﺑﻴﺎت فﺎرسﻰ درى ﻧﻴﺰ اﺛر ﮔﺬارى داﺷﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺷــﺨﺼﻴﺖﻫﺎﻳﻰ ﭼﻮن ﻣﺤﻤﻮد ﻃرزى‪ ،‬ﻗﺎرى ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬واﺻﻞ ﻛﺎﺑﻠﻰ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدى داوى و‬ ‫دﻳﮕران ﺑﻪ سراﻳﺶ ﻧﻈﻢﻫﺎى سﻠﻴﺲ و روان و ﻣﺸﺤﻮن از اﺣﺴﺎس آزادىﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬ ‫ﻣردم ﺑﻪ ﭘﻴﺸــرفﺖ‪ ،‬ﺗرﻗﻰ‪ ،‬ﻛﺴــﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧــﺶ و فﻦ‪ ،‬آنﻫﻢ ﺑراى ﺑﻴﺪار ســﺎزى ﻣردم‬ ‫ﭘرداﺧﺘﻨﺪ و آﻏﺎز ﻧﺸــرات ﺟرﻳﺪة ﻣﺸﻬﻮر ســراجاﻻﺧﺒﺎر و ﻧﻈﺎﻳر آن ﺑر ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ دوره‬ ‫اﺛرﮔﺬار ﺑﻮده اسﺖ و سراﻧﺠﺎم ﺑﺎ اﺛرﮔﻴرى از ﺗﺒﺎرز ﺷﻌر ﻧﻮ در اﻳران‪ ،‬ﻧﺸر ﺗرﺟﻤﻪﻫﺎى آﺛﺎر‬ ‫اروﭘﺎﻳﻰ ســﺒﺐ ﺷــﺪ ﺗﺎ ﮔﺎمﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪي در ﻋرﺻﻪﻫﺎى ﻧﻈﻢ و ﻧﺜر در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﺘﺒﺎرزﺗر‬ ‫ﺷــﻮد و ﺷﺎﻋراﻧﻰ سرﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ سراﻳﺶ ﺷﻌر ﻧﻮ ﭘردازﻧﺪ و ﺣﻮادث ﺑﻌﺪى سﻴﺎسﻰ و‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎى فرسﺎﻳﺸــﻰ ﺗﺤﻤﻴﻠﻰ ادﺑﻴﺎت ﻣﻬﺎﺟرت را ﺑﺎر آورد ﻛﻪ از ﻧﻈر ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮى‬ ‫آﺛــﺎر ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﻨﻈﻮم اﻳﻦ دوره رﻧــﮓ ﺟﺪﻳﺪﺗرى را ﺑﻪﺧﻮد ﮔرفــﺖ ﺗﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﺟﺪﻳﺪ و‬ ‫ﻣﻌﺎﺻر ادﺑﻴﺎت درى رو ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺬارى دورهﻫﺎى ادﺑﻰ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻰ آنرا ﺑﻪ ﭼﻬﺎر و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ و ﺣﺘﻰ‬ ‫ﺑرﺧﻰﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ دوره سرﮔﺬﺷﺖ ادﺑﻴﺎت فﺎرسﻰ درى در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را اسﻢ‬ ‫ﮔﺬارى ﻛرده اﻧﺪ؛ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﺧراسﺎﻧﻰ ادﺑﻴﺎت درى سرزﻣﻴﻦﻫﺎى دو‬ ‫ﻃرف ﻫﻨﺪوﻛﺶ و ﻣﺎوراﻟﻨﻬر ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦرو ﺧراسﺎﻧﻰ ﻧﺎم ﮔرفﺖ و ﺑﻌﺪ ﻫﻢ دورة ﻋراﻗﻰ و‬ ‫ﻫﻨﺪى ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘر اﻳﻦ دورهﻫﺎ در ﻫﻤﻴﻦ سرزﻣﻴﻦﻫﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﮕﻮفﻪ ﻛرد و ﺛﻤر ﮔرفﺖ و‬ ‫ﺗﻐﻴﻴرات در سﺒﻚﻫﺎى ﻗﺒﻞ از ﻫر دوره‪ ،‬دورة ﺟﺪﻳﺪى ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋرﺻﺔ وﺟﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫اﮔر ﭘﺲ از واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ى« ﻣﻌروف و ﺑرﺧﻰ از دفﺘﺎﻧﮓﻫﺎى ﻳﺎﻳﻰ‪ ،‬فﻌﻞ‬ ‫»اسﺖ« ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃرﻳﻖ ذﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬

‫‪61‬‬

‫ زﻧﺪهﮔﻰ‬‫ ﻣﺒﺘﺪى‬‫ ﻋﻠﻤﻰ‬‫‪ -‬ﻃﺒﻴﻌﻰ‬

‫زﻧﺪهﮔﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﺒﺘﺪﻳﺴﺖ‬ ‫ﻋﻠﻤﻴﺴﺖ‬ ‫ﻃﺒﻌﻴﺴﺖ‬

‫ ﺷﺨﺼﻰ‬‫ زﻳﺒﺎﻳﻰ‬‫‪ -‬داﻧﺎﻳﻰ‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﺴﺖ‬ ‫داﻧﺎﻳﻴﺴﺖ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ واژهﻫﺎ ﺑﺎ » اﻟﻒ « ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻧﺪهﮔﻰ اسﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻰ اسﺖ و داﻧﺎﻳﻰ اسﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺟﻮاز دارد‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫دورهﻫﺎى ادﺑﻰ درى ﻳﺎ فﺎرسﻰ درى ﺗﺎ ﺧﺘﻢ دورة ﻫﻨﺪى در ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺠﺎور فﺎرسﻰ‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺸﺘرك اسﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋران دورة اول‪ ،‬دوم و سﻮم ﺑﻪ ﺧﺼﻮص از ﻫرسﻪ ﻛﺸﻮر افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫اﻳران و ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن اسﺖ؛ ﭼﻮن‪ :‬رودﻛﻰ‪ ،‬فردوسﻰ‪ ،‬ﺣﺎفﻆ و ﺑﻴﺪل و ﻣﻌﺎﺻران آﻧﺎن؛‬ ‫وﻟﻰ دورة ﭼﻬﺎرم ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕر دورة ﭘﻨﺠﻢ (ﺟﺪﻳﺪ) از ﻫر ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ سﻪ ﻛﺸﻮر‬ ‫وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ دارد؛ زﻳرا ﻣرزﻫﺎى ﺟﻐرافﻴﺎﻳﻰ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑروز ﺣﻮادث‬ ‫سﻴﺎسﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ و ﺣﺘﻰ فرﻫﻨﮕﻰ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻫر ﻳﻚ از سﻪ ﻛﺸﻮر فﻮقاﻟﺬﻛر ﮔردﻳﺪه؛‬ ‫ﺑﻨﺎﺑر اﻳﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮان دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﻰ اﻳران را ﺑﻪ ﻫر سﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻌﻠﻖ داﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻫﻔﺘﺎد سﺎل رژﻳﻢ ﺷﻮروى ﺑر زﺑﺎن ﭘﺎرسﻰ درى در ﻗﻠﻤرو ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن اﺛرﮔﺬارى‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳران آﻧﭽﻨﺎن ﻧﺒﻮد؛ وﻟﻰ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮد ﻛﻪ در ﻫرسﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﺎزﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ زﺑﺎن واﺣﺪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﭼرا دورهﻫﺎ را ﺑﻪﻧﺎم ﺟﺎﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻛرده اﻧﺪ؟‬ ‫‪ -2‬دورة ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻌﺎﺻر ادﺑﻴﺎت درى ﭼﻪ وﺟﻪ ﻣﺸﺘرك ﺑﺎ دورة ﺧراسﺎﻧﻰ دارد؟‬ ‫‪ -3‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻗﺼﻴﺪه سراﻳﻰ در ﻛﺪام دوره آﻏﺎز ﺷﺪ؟‬ ‫‪ -4‬در دورة ادﺑﻰ ﺧراسﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻛﺪام ﻧﻮع ﺷﻌر سروده ﻣﻰﺷﺪ؟‬ ‫‪ -5‬ﺣﻮادث سﻴﺎسﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴرى ﺑر ادﺑﻴﺎت دارد؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )14‬را دﻗﻴﻖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﻣﻄرح در اوﻟﻴﻦ سﺎﻋﺖ درى ﻫﻔﺘﺔ‬ ‫آﻳﻨﺪه ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ اراﺋﻪ دارﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬در ﺑﺎرة ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻜﺘﺐ ﺧراسﺎﻧﻰ ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آﺗﻰ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﻴﺪ‪:‬‬ ‫درس‬ ‫‪ -1‬ﺑﻴﺖ سﻮم را ﻛﻰ ﻗراﺋﺖ ﻛرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ؟‬ ‫‪ -2‬ﺑﻴﺖ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ و سﻨﮓ را ﻛﻰ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫چﻬاردﻫﻢ و ﭘﻴﺎم آن ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -3‬در ﺑﺨﺶ ((ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ)) اﻳﻦ درس‪ ،‬ﺑر ﻛﺪام ﻧﻜﺎت روﺷﻨﻰ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ؟‬

‫چشﻤﻪ و سﻨﮓ‬ ‫ﺟﺪا ﺷﺪ ﻳﻜﻰ ﭼﺸﻤﻪ از ﻛــﻮﻫـﺴﺎر‬ ‫ﺑـــــﻪ ره ﮔـــﺸﺖ ﻧـﺎﮔﻪ ﺑﻪ سﻨﮕﻰ دﭼﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻧرﻣﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ سﻨﮓ سﺨﺖ‬ ‫((ﻛرم ﻛرده‪ ،‬راﻫﻰ ده اى ﻧﻴﻚ ﺑﺨﺖ))‬ ‫ﮔــران سﻨﮓ ﺗﻴره دل ســﺨﺖ سـر‬ ‫زدش سﻴـــﻠﻰ و ﮔـﻔﺖ ((دور اى ﭘﺴر‬ ‫ﻧـﺠـﻨﺒـﻴـﺪم از سﻴـــﻞ زور آزﻣـــﺎى‬ ‫ﻛــﻪ اى ﺗــﻮ ﻛــﻪ ﭘﻴﺶ ﺗـﻮ ﺟﻨﺒﻢ زﺟﺎى))‬ ‫ﻧﺸﺪ ﭼﺸﻤﻪ از ﭘﺎسـﺦ سﻨــﮓ ســرد‬ ‫ﺑــﻪ ﻛـﻨـﺪن در اﻳـﺴﺘــﺎد و اﺑــرام ﻛــرد‬ ‫ﺑﺴﻰ ﻛﻨﺪ و ﻛﺎوﻳﺪ و ﻛـﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮد‬ ‫ﻛــﺰ آن سﻨﮓ ﺧــﺎرا رﻫﻰ ﺑــر ﮔــﺸﻮد‬ ‫زﻛـﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﻫر ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻰ رسﻴﺪ‬ ‫ﺑــــﻪ ﻫــر ﭼــﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻤﺎﻫﻰ رسﻴﺪ‬ ‫ﺑــــرو ﻛــﺎرﮔر ﺑــﺎش و اﻣﻴــﺪ وار‬ ‫ﻛــﻪ از ﻳـــﺄس ﺟــﺰ ﻣــرگ ﻧﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎر‬ ‫ﮔرت ﭘﺎﻳﻪ دارى اسﺖ در ﻛﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺷﻮد سﻬﻞ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ دﺷﻮار ﻫـــﺎ‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﺑﻬﺎر‬ ‫((ره)) ﻫﻤﺎن ﻛﻠﻤﺔ ((راه)) اسﺖ ﻛﻪ در ﺷﻌر ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺨﺎﻃر ﺣﻔﻆ ﺗﻮازن دو‬ ‫ﻣﺼراع و در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻮازن ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ سﺎﻳر اﺑﻴﺎت ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﻌر‬ ‫داراى وزن ﻋروﺿﻰ‪ ،‬ﺷﺎﻋران ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎه سﺎزى ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ دسﺖ ﻣﻰﺑرﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﻛﻤﺎﻫﻰ« رسﻴﺪ ﻣﺨﻔﻒ ﻛﻪ (ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ) رسﻴﺪ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژهﻫﺎ »ه« ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎز ﻫﻢ‬ ‫در ﻣﻴﺎن واژه و ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻳﻚ »ى« آورده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ واژة ﭘﺴﻴﻨﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﭘﻴﻮسﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﻨﻜﻴر »‪ -‬ى«‪ :‬فرزاﻧﻪ ‪ +‬ى ‪ +‬ى = فرزاﻧﻪﻳﻰ‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪﻳﻰ‪ ،‬سﺘﺎرهﻳﻰ‪.‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﻰ »‪ -‬ى«‪ :‬فرزه ‪ +‬ى ‪ +‬ى = فرزهﻳﻰ‪ ،‬ﻗرﻏﻪﻳﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻳﻰ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪﻳﻰ‪.‬‬ ‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪ ،‬ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى زﻳرﻳﻦ‪» ،‬ﻫـ« ﻏﻴر‬ ‫ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه و ﭘﺲ از آن ﻳﻚ »گ« اﺿﺎفﻪ ﻣﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ »‪ -‬ان«‪ :‬ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ +‬گ ‪ +‬ان = ﻫﻤﺴﺎﻳﻪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﮔﺎن‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »‪ -‬ى«‪ :‬افﺴرده ‪ +‬گ ‪ +‬ى = افﺴردهﮔﻰ‪ ،‬ﺗﺎزهﮔﻰ‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪﮔﻰ‪.‬‬ ‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه »ﻫﺎى ﻏﻴرﻣﻠﻔﻮظ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﺼﻐﻴر »‪-‬ك«‬ ‫در ﻣﻴﺎن واژه و ﭘﺴﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ »گ« ﻋﻼوه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺗﺼﻐﻴر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﻴﻮسﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﮔﻚ‪ ،‬افﺴﺎﻧﻪ ﮔﻚ‪ ،‬ﻗﺼﻪ ﮔﻚ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻫر ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﻌر‪ ،‬ﻫر اﺛر ﻣﻨﺜﻮر‪ ،‬ﻫر ﺑﻴﺎن ﺷﻔﺎﻫﻰ‪ ،‬ﻫر اﺛر ﻣﻌﻤﺎرى‪ ،‬ﭘﻴﻜره سﺎزى‪ ،‬ﻣﻮسﻴﻘﻰ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻰ‪ ،‬و‬ ‫دﻳﮕر ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ادﺑﻰ و ﻫﻨرى‪ ،‬ﻫر ﻳﻚ از آنﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮل زﻧﺪهﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اسﺖ و ﺑﺪون ﺷﻚ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻰ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﻌر ﭼﺸﻤﻪ و سﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻣﻞ ﭘﻴﺎﻣﻰ اسﺖ و آن اﻳﻦﻛﻪ در‬ ‫ﺑراﺑر اراده‪ ،‬اﺑرام‪ ،‬ﭘﺎفﺸﺎرى و ﺗﺪﺑﻴر ﻫر ﻣﺸﻜﻠﻰ راه ﺣﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻫر ﮔره ﮔﺸﻮده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﻴﺎ م اﺻﻠﻰ ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬آﻳﺎ فﻘﻂ اﻣﻴﺪ وار ﺑﻮدن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ سﺒﺐ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻰ و ﻧﺎ اﻣﻴﺪى سﺒﺐ ﻧﺎﻛﺎﻣﻰ ﺷﻮد؟‬ ‫‪ -3‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻧﺼﻒ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رسﺎﻧﻴﺪه اﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤرده ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ در ﭼﮕﻮﻧﻪﮔﻰ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻣﻼى ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ در ﺧﻮد ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴرى ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ؟‬ ‫‪ -4‬دﻻﻳﻠﻰ ﻛﻪ ﺑراى ﺻﺤﻴﺢ سﺎﺧﺘﻦ اﻣﻼى ﺑرﺧﻰ از ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ در درس ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎ را ﻗﻨﺎﻋﺖ داده اسﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪1‬در ﻣﻮرد ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪﻣﻰ و اﻣﻴﺪ وارى در زﻧﺪهﮔﻰ‪ ،‬ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬درس ﺷﻤﺎره (‪ )15‬را ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از سﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪى ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ سﺆالﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎسﺦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻰ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫درس‬

‫پاﻧزدﻫﻢ‬

‫ﺷﺎﮔردان ﭘﺎسﺦ اراﺋﻪ ﺑﺪارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬در ﺻﺪر اسﻼم »زﻫرا« ﻟﻘﺐ ﻛﻰ ﺑﻮد؟‬ ‫ﭘﺴر ﻛﺎﻛﺎى ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰرﮔﻮار اسﻼم ﺑﺎ‬ ‫‪ -2‬ﺣﻀرت ﻋﻠﻰ‬ ‫ﻛﻰ ازدواج ﻛرد؟‬ ‫‪ -3‬وﻗﺘﻰ اﻋراﺑﻰ ﻣردى ﻧﺰد زوﺟﺔ ﺣﻀرت ﻋﻠﻰ ﻛرم اﷲ وﺟﻬﻪ رفﺖ‬ ‫وى ﺑراﻳﺶ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪ؟‬ ‫‪ -4‬فرق (ﻫـ) ﻣﻠﻔﻮظ و(ﻫـ) ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫حﻀرت ﻓاﻃﻤة اﻟزﻫرا‬ ‫اسﺖ و ﺑراى اﻳﻦ دﺧﺖ ﺑﺰرﮔﻮار ﭘﻴﻐﻤﺒر اسﻼم ﺣﻀرت‬ ‫ﻧﺎم ﻣﺒﺎرك اﻳﺸﺎن فﺎﻃﻤﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻰ اﻟﻘﺎب و ﺻﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدى؛ ﻫﻤﭽﻮن زﻫرا‪ ،‬ﺻﺪﻳﻘﻪ‪ ،‬ﻃﺎﻫره‪ ،‬ﻣﺒﺎرﻛﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺘﻮل‪ ،‬راﺿﻴﻪ‪ ،‬و ﻣرﺿﻴﻪ ﻧﻴﺰ ذﻛر ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻛﺴﻰ اسﺖ ﻛﻪ از او ﺑﻪ ﺟﺰ راسﺘﻰ ﭼﻴﺰى دﻳﮕرى ﺻﺎدر ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻃﺎﻫره ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎﻛﺪل و ﭘﺎﻛﻴﺰه‪ ،‬ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻴر و ﺑرﻛﺖ را ﻣﻰرسﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻮل‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى‬ ‫ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ ﺑرﻳﺪه و ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮسﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎرسﺎ و ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن راﺿﻴﻪ ﻣﻔﻬﻮم راﺿﻰ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻰ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻴﻪﻫﺎى ﺑﻰﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ام اﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬ام اﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ام اﻻﺋﻤﻪ و ام اﺑﻴﻬﺎ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ واژه ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺎدر ﭘﺪر را دارد‪ .‬رسﻮل اﻛرم ‪ ،‬دﺧﺘرش را ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻰسﺘﻮد؛‬ ‫اﻳﻦ اﻣر ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ ﺑﻰ ﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا دﺧﺘر رسﻮل ﺧﺪا ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﺔ ﭘﺪر‬ ‫ﻏﻤﺨﻮار ﭘﺪر و سﺒﺐ آراﻣﺶ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮد و ﭘﺲ از وفﺎت ﺣﻀرت ﺑﻰ ﺑﻰ ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺎ ﺑﻮد و در اﻳﻦ راه از ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻰ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﻤﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﻏﺰوات‪،‬‬ ‫ﻛﻪ وى ﺑر ﺟراﺣﺎت ﭘﺪر ﻣرﻫﻢ ﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ و ﭼﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﻮاﻗﻒ دﻳﮕر ﺣﻴﺎت رسﻮل‬

‫‪65‬‬

‫ﺧﺪا‪.‬‬ ‫ﺑﻰﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا در سﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒر و در روز (‪ )20‬ﺟﻤﺎدى اﻟﺜﺎﻧﻰ‬ ‫در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬سراسر زﻧﺪهﮔﺎﻧﻰ آن ﺣﻀرت ﻣﺸﺤﻮن از ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق و رفﺘﺎرﻫﺎى‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺴر ﻛﺎﻛﺎى ﭘﺪر ﺑﺰﮔﻮارش ازدواج‬ ‫ﺣﻀرت ﺑﻰﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا ﺑﺎ ﺣﻀرت ﻋﻠﻰ‬ ‫ﻛرد و ﺛﻤرة اﻳﻦ ازدواج ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﭼﻬﺎر فرزﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎى ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬زﻳﻨﺐ و ام ﻛﻠﺜﻮم‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در داﻣﺎن ﻣﺎدرى ﻛﻪ دﺧﺘر رسﻮل ﺧﺪا ﺑﻮد ﭘرورش ﻳﺎفﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺘﻮل واژة ﻋرﺑﻰ و ﺑراى ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرود‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮسﺘﻪ اسﺖ‪ .‬ﭘﺎرسﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ ﻳﻜﻰ از اﻟﻘﺎب دﺧﺘر‬ ‫رسﻮل اﻛرم ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰﻫﺎى ﺑر اﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‪ ،‬زﻧﺪه ﻛردن ﻣردهﮔﺎن‪ ،‬فرسﺘﺎدن‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰش‪ ،‬ﺑر اﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻰ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒر ‪ ،‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪن ﭘﻴﻐﻤﺒر فرسﺘﺎده ﺷﺪن ﭘﻴﻐﻤﺒر از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑراى‬ ‫رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﺧﻠﻖ اﷲ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﺜﻮم واژة ﻋرﺑﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭘر ﮔﻮﺷﺖ رﺧﺴﺎر‪ ،‬ﺑﻰﺗرش روﻳﻰ و ﻧﺎﻣﻰ اسﺖ از ﻧﺎمﻫﺎى‬ ‫زﻧﺎن و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اسﻢ ﻛﻨﻴﻪ ﻳﻌﻨﻰ ((ام ﻛﻠﺜﻮم)) ﻛﻨﻴﺔ ﺑﻰ ﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻴﻪ (ﻛﻨﻴﻪ ﻳﺎ ﻛﻨﻴﺖ) ﻧﺎﻣﻰ ﻛﻪ در اول آن ﻛﻠﻤﺔ اﺑﻮ‪ ،‬اﺑﺎ‪ ،‬اﺑﻰ (ﭘﺪر)‪ ،‬ام (ﻣﺎدر) اﺑﻦ‬ ‫(ﭘﺴر) ﻳﺎ ﺑﻨﺖ (د ﺧﺘر) ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ (اﺑﺎ اﻟﻘﺎسﻢ‪ ،‬اﺑﻰ ﺑﻜر)‪.‬‬ ‫ﻟﻘﺐ واژة ﻋرﺑﻰ و ﻧﺎﻣﻰ اسﺖ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑر ﻣﺪح ﻳﺎ ذم ﺷﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﻘﺎب‪ ،‬ﺟﻤﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ اسﺖ‪ :‬ﻟﻘﺐﻫﺎ ﻳﺎ از ﻃرف ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻰ و ﻳﺎ ﻣردم و افراد ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ از اﺷﺨﺎص‬ ‫داده ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎه اﻣﺎن اﷲ ﻏﺎزى واژة ﻏﺎزى ﻟﻘﺐ اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و اﻟﻘﺎﺑﻰ ﻫﻢ‬ ‫ﺑراى ﺑﻰ ﺑﻰ ﻓاﻃﻤة اﻟﺰﻫرا دﺧﺘر ﺣﻀرت رسﻮل اﻛرم داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﺜر آن از‬ ‫ﻃرف ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮارش ﺗﻔﻮﻳﺾ ﮔردﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬ﻛرمﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎدات ﻳﺎ ﺧﻮىﻫﺎى ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ اسﺘﻘﺎﻣﺖﻫﺎى ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﻨﮕر ﻫﺎ‬ ‫ﻣﻜﺎرمﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺗﻮ ﮔرفﺘﺴﺖ اسﺘﻘﺎﻣﺖﻫﺎ‬ ‫ﻣﻨﻮﭼﻬرى‬

‫‪66‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫»ﻫﺎى ﻣﻠﻔﻮظ« ﺣرف ﻧﻤﻮدار ﺻﺎﻣﺖ (ﻫﻢﺻﺪا‪ ،‬ﻛﺎﻧﺴﻨﻨﺖ) اسﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑراﻳﻦ ﺑﺎ واژهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣرف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻻت ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻀﺎف و ﻣﻨﺴﻮب‪ ،‬ﻧﻴﺰ در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﻮسﺘﻦ‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺿﻤﻴرى‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﻰ و ﺗﻨﻜﻴر‪ ،‬ﭼﻴﺰى در ﻧﻮﺷﺘﻪ افﺰوده ﻧﻤﻰﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‪:‬‬ ‫ﻛﻮه‪ :‬ﻛﻮه ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻫﻰ(ﻧﺴﺒﺘﻰ)‪ ،‬ﻛﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻫﻰ (ﻧﻜره)‪.‬‬ ‫ﻛﻼه‪ :‬ﻛﻼه سﻴﺎه‪ ،‬ﻛﻼه اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻛﻼه ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻼﻫﻢ‪ ،‬ﻛﻼﻫﺶ‪ ،‬ﻛﻼه ﻋﺴﻜرى‪ ،‬ﻛﻼهﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﻼﻫﻰ (ﻧﻜره)‬ ‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻧﮕﺎه افﺴﻮﻧﮕر‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﻌﻨﻰ دار‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻮدك‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﺶ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻰ (ﻧﻜره)‪.‬‬ ‫راه‪ :‬راه دور‪ ،‬راه ﭘﻐﻤﺎن‪ ،‬راﻫﻢ‪ ،‬راهﻫﺎ‪ ،‬راﻫﺶ‪ ،‬راﻫﻰ(ﻧﻜره)‬ ‫ﻣﺎه‪ :‬ﻣﺎه ﻧﻮ‪ ،‬ﻣﺎه ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻫﺶ‪ ،‬ﻣﺎه ﻋﻴﺴﻮى‪ ،‬ﻣﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻰ (ﻧﻜره)‪.‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻫﺪف از ﺗﺪرﻳﺲ زﺑﺎن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ادﺑﻴﺎت (آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم و ﻣﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺑﻴﻮﮔرافﻰﻫﺎ ﻳﺎ ﺷرح‬ ‫ﺣﺎل ﻛﺴﻰ را ﺑﻴﺎن ﻛردن و اﺗﻮﺑﻴﻮﮔرافﻰﻫﺎ ﻳﺎ زﻧﺪهﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ دسﺖ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻦ و‬ ‫ﻏﻴره) ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ فﻼن ﺷﺎﻋر و ﻳﺎ فﻼن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭼﻨﻴﻦ و ﻳﺎ ﭼﻨﺎن اﺛرى‬ ‫را اﺑﺪاع ﻛرده اسﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ اسﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻗراﺋﺖ و ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت و‬ ‫سﻴر اﻧﻜﺸﺎف آن در وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﺎ ﭼﻬرة واﻗﻌﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻰ ﻧﺎﻣﻪ وﻛردارﻫﺎى‬ ‫آﻧﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ و از درسﻫﺎى ﺗﻠﺦ و ﺷﻴرﻳﻦ زﻳﺴﺖ آﻧﺎن ﺑراى ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﻮفﻘﻴﺖﻫﺎ‬ ‫و رﻫﺎﻳﻰ از ﻧﺎﻛﺎﻣﻰﻫﺎ اسﺘﻔﺎده ﺑﺒرﻳﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﮔر ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ ﻣردم ﺧﻮد را ﻧﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن را ﺗﻜرار ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از اﻫﺪاف ﺗﺪرﻳﺲ ادﺑﻴﺎت آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﻴر ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬سﻴﺎسﻰ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﻫﻨرى و از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗر ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﻴر دﻳﻨﻰ و ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫‪ -1‬ﻧﺎم ﺑﻰ ﺑﻰ زﻫرا دﺧﺖ رسﻮل اﻛرم ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻏﻴر از »زﻫرا« سﻪ ﻟﻘﺐ دﻳﮕر دﺧﺘر ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰرﮔﻮار اسﻼم را ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ؟‬ ‫‪ -3‬ﭼﻪ ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در ﺑراﺑر ﻫﻢﺻﻨﻔﺎن ﺧﻮد ﭘﻴراﻣﻮن زﻧﺪهﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺑﻰ ﺑﻰ زﻫرا ﺑراى سﻪ‬ ‫دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻨﻈﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫‪ -4‬ﻛﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ سﻪ ﻛﻨﻴﺔ ﻣﺎدر سردار ﺷﻬﺪا ﺣﻀرت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ را روى ﺗﺨﺘﺔ ﺻﻨﻒ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ؟‬ ‫‪ -5‬ﻛﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺎرة ﻣﻌﻨﻰﻫﺎى ﻟﻐﻮى ﺑﻌﺜﺖ در ﺑراﺑر ﺻﻨﻒ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ اﮔر ﻋﺒﺎرت ﺗﻮﺻﻴﻔﻰ »ارادة ﻗﻮى« را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻى ﺣرف آﺧر‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف ﻳﻌﻨﻰ »ﻫـ« ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ‪ ،‬ﻫﻤﺰه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻢ اسﺖ؛ وﻟﻰ اﻛﻨﻮن‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﮔر در اﺧﻴر اسﻢ »ﺷﻜﻮه« ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣﻮﺻﻮف روى ﺗﺨﺘﻪ ﺻﻔﺘﻰ اﺿﺎفﻪ ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻴﺪ؟ (ﻳﻚ ﻧﻔر ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺨﺘﻪ و دﻳﮕران در ﻛﺘﺎﺑﭽﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ)‪.‬‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )16‬را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ در ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه ﭘﺎسﺦ داده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ده ده ﻣﺜﺎل از واژهﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻣﻮﺻﻮف و ﺻﻔﺖ آنﻫﺎ ﺑﻴﺎورﻳﺪﻛﻪ ﭘﻨﺞ آن ﺑﺎ »ﻫـ«‬ ‫ﻣﻠﻔﻮظ و ﭘﻨﺞ دﻳﮕر آن ﺑﺎ »ﻫـ « ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫درس‬

‫شاﻧزدﻫﻢ‬

‫شاﮔردان با ارائﺔ پاسخﻫاى ﻣﻨاسب بﻪ پرسشﻫا اﻃﻤﻴﻨان خﻮاﻫﻨد‬ ‫داد ﻛﻪ ﻣتﻦ درس اﻣروز را خﻮاﻧده اﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬بﻴت ﻧخست ﻣتﻦ شﻌر ﻧﻈاﻣﻰ را ﻛﻰ ﻣﻰخﻮاﻧد؟‬ ‫‪ -2‬بﻴت چﻬارم چﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ را بﻴان ﻣﻰدارد؟‬ ‫‪ -3‬پﻴام ﻣتﻦ شﻌرى ﻣثﻨﻮى ﻣﻮﻻﻧا را ﻛدام شﻤا با دوسﻄر روى‬ ‫تختﺔ صﻨﻒ ﻣﻰﻧﻮﻳسد؟‬

‫چﻮ بد ﻛردى ﻣباش اﻳﻤﻦ ز آﻓات‬ ‫ﻫﻢ از ﻣﺎرى ﻗﻔﺎى آن سﺘـــﻢ ﺧﻮرد‬ ‫ﻛﺴﻰ ﻛﻮ ﺑر سر ﻣﻮرى سﺘﻢ ﻛــــرد‬ ‫ﻛـﻪ زد ﺑر ﺟﺎن ﻣﻮرى ﻣرﻏــﻜﻰ راه‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺪم در ﮔﺬرﮔــﺎه‬ ‫ﻛـﻪ ﻣرﻏﻰ دﻳﮕرآﻣﺪ ﻛﺎر او سﺎﺧﺖ‬ ‫ﻫﻨﻮز از ﺻﻴـﺪ ﻣﻨﻘﺎرش ﻧﭙرداﺧــــﺖ‬ ‫ﻛـﻪ واﺟﺐ ﺷﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻣﻜﺎفـﺎت‬ ‫ﭼﻮ ﺑﺪ ﻛردى‪ ،‬ﻣﺒﺎش اﻳﻤـﻦ ز آفﺎت‬ ‫ﻛﻪ ﻫر آﻧﭽﻪ از ﺗﻮ ﺑـﻴـﻨﺪ وا ﻧﻤﺎﻳـــﺪ‬ ‫سـﭙـﻬـر آﻳﻴﻨﺔ ﻋــﺪل اسﺖ و ﺷﺎﻳــﺪ‬ ‫ﻣـﮕـر ﻧﺸﻨﻴﺪى از فــراش اﻳــﻦ راه‬ ‫ﻛﻪ ﻫرﻛﻮ ﭼﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬افﺘﺪ در آن ﭼﺎه‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻪﻳﻰ‬

‫سﻔﻴر روم و اﻣﻴر اﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ‬ ‫عﻤر (رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ)‬ ‫در ﻣــــــﺪﻳﻨــــﻪ از ﺑﻴــﺎﺑــﺎن ﻧﻐـــــﻮل‬ ‫ﺑر ﻋﻤـــــر آﻣﺪ ز ﻗﻴﺼــر ﻳﻚ رسـﻮل‬ ‫ﺗﺎ ﻣـﻦ اسﺐ و رﺧــﺖ را آنﺟـﺎ ﻛﺸﻢ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻮ ﻗﺼـــر ﺧﻠﻴﻔـــﻪ اى ﺣﺸـﻢ؟‬ ‫ﻣـر ﻋﻤر را ﻗﺼـــــر ﺟــﺎن روﺷﻨﻴﺴﺖ‬ ‫ﻗـــﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪش ﻛﻪ او را ﻗﺼـر ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﮔـرﭼــﻪ از ﻣﻴـرى و را آوازهﻳﻰ اسﺖ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮ دروﻳﺸـﺎن ﻣر ا و را ﻛﺎزهﻳﻰ اسﺖ‬ ‫ﭼﻮﻧﻜـــﻪ درﭼﺸﻢ دﻟﺖ رسﺘﺴﺖ ﻣــﻮ‬ ‫اى ﺑرادر ﭼــــــــﻮن ﺑﺒﻴﻨﻰ ﻗﺼـــر او؟‬ ‫واﻧﮕﻬــــﺎن دﻳﺪار ﻗﺼـرش ﭼﺸـﻢ دار‬ ‫ﭼﺸــــﻢ دل از ﻣــــﻮ و ﻋﻠﺖ ﭘﺎﻛــﺪار‬ ‫در سﻤــــﺎع آورد‪ ،‬ﺷـــــﺪ ﻣﺸﺘﺎق ﺗـر‬ ‫ﭼــــﻮن رسﻮل روم اﻳﻦ اﻟﻔـــــﺎظ ﺗــر‬ ‫رﺧﺖ را و اسﭗ را ﺿــﺎﻳﻊ ﮔــﺬاﺷﺖ‬ ‫دﻳـــــﺪه را ﺑر ﺟﺴﺘﻦ ﻋﻤــر ﮔﻤـﺎﺷﺖ‬ ‫ﻣﻰ ﺷـــــﺪى ﭘـرسﺎن او دﻳــــﻮاﻧﻪ وار‬ ‫ﻫـــــر ﻃـــرف اﻧﺪر ﭘﻰ آن ﻣــردﻛﺎر‬ ‫ﮔﻔـــﺖ ﻧﻚ ﻋﻤــــر ﺑﻪ زﻳر آن ﻧﺨﻴﻞ‬ ‫دﻳﺪ اﻋــــــــراﺑﻰ زﻧﻰ او را دﺧﻴـــﻞ‬ ‫زﻳر ســــﺎﻳﻪ ﺧﻔﺘـــــﻪ ﺑﻴﻦ‪ ،‬سﺎﻳﺔ ﺧـﺪا‬ ‫زﻳر ﺧـــــرﻣﺎ ﺑﻦ زﺧﻠﻘــــﺎن‪ ،‬او ﺟــﺪا‬

‫‪69‬‬

‫ﻣر ﻋﻤــــــر را دﻳـــــﺪ در ﻟـــرزه فﺘﺎد‬ ‫آﻣــــــﺪ او آنﺟـــﺎ و از دور اﻳﺴﺘﺎد‬ ‫ﺣﺎﻟﺘـــــﻰ ﺧﻮش‪ ،‬ﻛرد ﺑر ﺟﺎﻧﺶ ﻧﺰول‬ ‫ﻫﻴﺒﺘــــﻰ ز آن ﺧﻔﺘﻪ آﻣـــﺪ ﺑر رسﻮل‬ ‫اﻳﻦ دو ﺿـــــﺪ را دﻳﺪ ﺟﻤﻊ اﻧﺪر ﺟﮕر‬ ‫ﻣﻬـــــر وﻫﻴﺒﺖ ﻫﺴﺖ ﺿﺪ ﻫﻤﺪﮔــر‬ ‫ﭘﻴﺶ سﻠﻄـــــﺎﻧﺎن ﻣـــــــﻪ و ﺑﮕﺰﻳﺪه ام‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺧــــﻮد ﻣﻦ ﺷﻬﺎن را دﻳﺪه ام‬ ‫ﻫﻴﺒﺖ اﻳﻦ ﻣــــرد ﻫـــــــﻮﺷﻢ در رﺑﻮد‬ ‫از ﺷﻬــــﺎﻧــﻢ ﻫﻴﺒﺖ و ﺗرسﻰ ﻧﺒــــﻮد‬ ‫روى ﻣﻦ زﻳﺸـــــــﺎن ﻧﮕرداﻧﻴﺪه رﻧﮓ‬ ‫رفﺘـــــﻪ ام در ﺑﻴﺸـــﺔ ﺷﻴر و ﭘﻠﻨـــﮓ‬ ‫ﻫﻤﭽــــــﻮ ﺷﻴر آﻧﺪم ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺎر زار‬ ‫ﺑﺲ ﺷﺪ سﺘﻢ در ﻣﺼـــﺎف و ﻛﺎر زار‬ ‫دل ﻗــــــﻮى ﺗر ﺑـــــﻮده ام از دﻳﮕران‬ ‫ﺑﺲ ﻛﻪ ﺧﻮردم ﺑﺲ زدم زﺧﻢ ﮔران‬ ‫ﻣــــﻦ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ اﻧﺪام ﻟرزان ﭼﻴﺴﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻰ ســــــﻼح اﻳﻦ ﻣرد ﺧﻔﺘﻪ ﺑر زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻳﻚ سﺎﻋﺖ ﻋﻤر از ﺧﻮاب ﺟﺴﺖ‬ ‫اﻧﺪرﻳﻦ فﻜرت ﺑﻪ ﺣرﻣﺖ ﺑﺴﺖ دسﺖ‬ ‫ﮔــــــﻔﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒـــــر سﻼم آﻧﮕﻪ ﻛﻼم‬ ‫ﻛــــــرد ﺧﺪﻣﺖ ﻣر ﻋﻤـر را و سﻼم‬ ‫اﻳﻤﻨﺶ ﻛـــــرد و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧــــﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪ‬ ‫ﭘﺲ ﻋﻠﻴﻜﺶ ﮔﻔﺖ و او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺧﺎﻃــــــر وﻳراﻧﺶ را آﺑﺎد ﻛـــــــــرد‬ ‫آن دل از ﺟـــــﺎ رفﺘﻪ را دﻟﺸﺎد ﻛــرد‬ ‫وز ﺻﻔــــــﺎت ﭘﺎك ﺣـــﻖ ﻧﻌﻢ اﻟرفﻴﻖ‬ ‫ﺑﻌــــﺪ از آن ﮔﻔﺘﺶ سﺨﻦﻫﺎى رﻗﻴﻖ‬ ‫وز سﻔــــــــرﻫﺎى رواﻧﺶ ﻳـــــﺎد داد‬ ‫از ﻣﻨــــﺎزلﻫﺎى ﺟــــﺎﻧﺶ ﻳـــﺎد داد‬ ‫ﻧﻰ رسﺎﻟــــــﺖ ﻳﺎد ﻣﺎﻧﺪش ﻧﻰ ﭘﻴـــــﺎم‬ ‫آن رسﻮل از ﺧﻮد ﺑﺸﺪ زﻳﻦ ﻳﻚ دو ﺟﺎم‬ ‫واﻟــــــﻪ اﻧــــــﺪر ﻗــــــﺪرت اﷲ ﺷﺪ‬ ‫آن رســــﻮل اﻳﻦ ﺟﺎ رسﻴﺪه و ﺷﺎه ﺷﺪ‬ ‫ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻮﻟﻮى‬ ‫ﻗﻴﺼر‪ :‬ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن روم ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه روم‪.‬‬ ‫ﻛﺎزه‪ :‬ﻧﺸﺴﺖﮔﺎه ﭼﻮ ﺑﻴﻦ‪ ،‬ﺻﻮﻣﻌﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺑر سر ﻛﻮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﻦﮔﺎه ﻣﺴﺘﻮرى‬ ‫ﻛﻪ ﺻﻴﺎد از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﺎورة ﺻﻴﺎدان ﻛﺸﻮر ﻣﺎ »ﺧﺰه« و در اﻳﻦ‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺷﻌر‪ ،‬ﺟﺎى اﻗﺎﻣﺖ ﺣﻀرت ﻋﻤر فﺎروق‬ ‫دﺧﻴﻞ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﻗﻮﻣﻰ در آﻳﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﻛﻨﺪ و از آنﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫»ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ« ﻫر ﻛﻠﻤﺔ ﻋﺠﻤﻰ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ داﺧﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اسﭙﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو اسﭗ در‬ ‫ﻣﻴﺪان در آﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺸﻢ‪ :‬ﺑﻪ فﺘﺢ (ح و ش) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭼﺎ ﻛران‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺎران و ﻛﺴﺎن ﻣراد از اﻫﻞ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣراد‬ ‫ﻣﻌﻨﺎى اول (ﭼﺎﻛران‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺎران)‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﻫرﮔﺎه ﺣرف ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه‪ ،‬ﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ در ﻫﻤﻜﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﻣﺸﺘرك‬ ‫»ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ« ﺿﻤﺎﻳر اﺿﺎفﻰ »ت‪ ،‬ش‪ ،‬م« و »ﺗﺎن‪ ،‬ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺎن« ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫زﻳر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫در ﻫﻢﻛﻨﺎرى ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى اﺿﺎفﻰ »ت‪ ،‬ش‪ ،‬م« ﻣﻴﺎن واژه و ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻳﻚ »اﻟﻒ« ﻋﻼوه‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ت‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ات‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ اش‪.‬‬ ‫م‪ :‬ﮔرﻳﻪ ام‪.‬‬ ‫در ﻫﻢﻛﻨﺎرى ﺑﺎ ﺿﻤﺎﻳر ﻣﺸﺘرك »ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ« و ﺿﻤﺎﻳر اﺿﺎفﻰ »ﺗﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺎن« ﻣﻴﺎن واژه و ﻳﻜﻰ از ﺿﻤﺎﻳر ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺴرة اﺿﺎفﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ»ء=ﻫﻤﺰه«‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮد‪ :‬ﺟﺎﻣﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﺧﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ :‬ﮔﻔﺘﺔ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﭘردة ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ‪.‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ :‬ﺧﺎﻣﺔ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬سرودة ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻛردة ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪.‬‬ ‫ﺗﺎن‪ :‬ﻧﺎﻣﺔ ﺗﺎن‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪة ﺗﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﭽﺔ ﺗﺎن‪.‬‬ ‫ﺷﺎن‪ :‬ﺧﻨﺪة ﺷﺎن‪ ،‬ﮔرﻳﺔ ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻳﺔ ﺷﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺎن‪ :‬روﻳﺔ ﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ ﻣﺎن‪ ،‬دﻳﺪة ﻣﺎن‪.‬‬ ‫بﻪ اﻳﻦ جﻤﻠﻪﻫا تﻮجﻪ ﻛﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﺎﻣﻪات را ﺑﻪ ﮔرﻣﻰ اسﺘﻘﺒﺎل ﻛردم؛‬ ‫‪ -2‬او در ﺧﺎﻧﻪ اش ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﻬﺎر ﺑﺎ آﻣﺪﻧﺶ ﻫﻤﻪﺟﺎ را ﺧرم وﺷﺎداب سﺎﺧﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﺣﻤﺪ از ﻛردة ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﺤﻞ زﻳﺴﺖ ﺗﺎن را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫* »ﻛﺴﻰ ﻛﻮ ﺑر سر ﻣﻮرى سﺘﻢ‪«...‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻛﻠﻤﺔ »ﻛﻮ« ﻣﺨﻔﻒ »ﻛﻪ او« اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃر رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻮازن در ﻣﺼراعﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫‪71‬‬

‫اﻳﻦ سﺎن آورده ﺷﺪه اسﺖ‪(( .‬ﻫﻢ از ﻣﺎرى ﻗﻔﺎى آن سﺘﻢ ﺧﻮرد)) در اﻳﻦ ﻣﺼراع ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫از ﻗﻔﺎ اﻳﻦ اسﺖ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑر دﻳﮕران سﺘﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑر ﺧﻮد سﺘﻢ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫((سﭙﻬر آﻳﻴﻨﺔ ﻋﺪل اسﺖ و‪))...‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر از سﭙﻬر آسﻤﺎن اسﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻛﻞ در ﺑﺎﻻﻫﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎدل اسﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋﻤﻞ ﺗﻮ اى ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎفﺎت سﺘﻢ و ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﺷﺎدﺑﺎش‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳرا در ﺑراﺑر ﺑﻨﺪهﮔﺎن و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻰ ﺑﺎﻛﻰ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫((ﻣﮕر ﻧﺸﻨﻴﺪى از فراش اﻳﻦ راه‪))...‬‬ ‫فراش فرش ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ ﻫﻤﻮار ﻛﻨﻨﺪة اﻳﻦ راه ﻳﻌﻨﻰ در ﺑراﺑر ﻧﻴﻜﻰ ﺛﻮاب و در ﺑراﺑر ﺑﺪى‬ ‫ﻋﺬاب را ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰداﻧﺪ؛ ﻟﺬا ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ((ﭼﻪ)) (ﭼﺎه) ﺑﻜﻨﺪ سر اﻧﺠﺎم ﺧﻮدش در آن‬ ‫ﭼﺎه ﺧﻮاﻫﺪ افﺘﻴﺪ‪ ،‬در ﺿرباﻟﻤﺜﻞ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اسﺖ ﻛﻪ ((ﭼﺎه ﻛﻦ در ﭼﺎه ﻫﺴﺖ))‬ ‫ﻇﺎﻫرا ٌ ﺟﺎى ﭼﺎه ﻛﻦ ﺣﻴﻦ ﻛﻨﺪن در ﭼﺎه اسﺖ؛ وﻟﻰ اﻳﻦﺟﺎ ((ﭼﺎه ﻛﻨﺪن)) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﺪى‬ ‫رسﺎﻧﻴﺪن اسﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﻨﺪة آن ﺑﺪى ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻴﺎمﻫﺎى ﻫر دو ﻣﺘﻦ ﻧﻈﻢ ﺑﻪ ﻧﻈر ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬در ﻣﻮرد ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ سﻔﻴر روم رخ داد‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻣردم ﺑﻪ سﻔﻴر روم ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻌﻨﺎى ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻧﻐﻮل‪ ،‬و سﻤﺎع را ﻛﻰ ﻣﻰداﻧﺪ؟‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬در ﺑﺎرة ﭘﻴﺎم ﺷﻌر ﻣﻮﻟﻮى (سﻔﻴر روم و‪ )...‬ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﮔر ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﺑﺪى ﻛرده ﺑﺎﺷﻴﺪ و وى ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ فﻜر ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛرد؟‬ ‫‪ -3‬درس ﻫﻔﺪﻫﻢ را ﻃﻮرى ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى آن ﭘﺎسﺦ ﺻﺤﻴﺢ داده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫درس‬

‫ﻫﻔدﻫﻢ‬

‫شاﮔردان با ارائﺔ پاسخﻫاى دﻗﻴﻖ بﻪ پرسشﻫاى ذﻳﻞ از ﻗرائت ﻗبﻠﻰ‬ ‫ﻣتﻦ اﻳﻦ درس اﻃﻤﻴﻨان داده ﻣﻰتﻮاﻧﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اشﻌار اﻗبال از چﮕﻮﻧﻪ اﻧدﻳشﻪﻫاﻳﻰ ﻣشحﻮن ﻣﻰباشد؟‬ ‫‪ -2‬اﻗبال از وﻃﻦ ﻣا اﻓﻐاﻧستان چﻪ تﻌبﻴر داشت و آنرا بﻪ ﻧام چﻰ در‬ ‫ﻳﻜﻰ از اشﻌارش ﻳاد ﻛرده است؟‬ ‫‪ -3‬زبان ﻣادرى اﻗبال چﻪ ﻧام داشت؟‬

‫آسﻴﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﻜـــر آب و ﮔﻞ اسﺖ‬ ‫ﻣـــﻠﺖ افﻐﺎن در آن ﭘﻴﻜر دل اسﺖ‬

‫اﻗبال ﻻﻫﻮرى‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى سﺨﻦسراى ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺷﺎﻋر ﺗﻮاﻧﺎ و سﻴﺎسﺘﻤﺪار آزادى ﻃﻠﺐ ﺑﻮد‪ ،‬او‬ ‫درد اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮد و سﺎﻳر ﻛﺸﻮرﻫﺎى اسﺘﻌﻤﺎر زده را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ درك ﻣﻰﻛرد و ﺗﺎزﻳﺎﻧﺔ‬ ‫اسﺘﻌﻤﺎر را ﺑردوش ﻣﻠﻞ ﺷرق (‪ )1‬ﻣﻰدﻳﺪ‪ .‬اﻗﺒﺎل از ﻧﺎ ﺑﻪ سﺎﻣﺎﻧﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درد ﻋﻈﻴﻤﻰ در‬ ‫دل داﺷﺖ‪ .‬اﺷﻌﺎرش ﻣﻤﻠﻮ از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎى اسﻼﻣﻰ و ﻣﺒﺎﻧﻰ اﺧﻼﻗﻰ و فﻠﺴﻔﻰ(‪ )2‬اسﺖ‪ .‬او‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻗﻴﺪ ﻏﻴر ﺑﺎز ﻣﻰدارد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻖ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻗﺪرت ﺑﻴﺎن او ﺑﻪ ﺷﻌرش اوج ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺨﺸﻴﺪه اسﺖ‪ .‬اﻗﺒﺎل اﻳﻦ سﺨﻨﻮر‬ ‫ﺑﺰرگ‪ ،‬وﻃﻦ افﻐﺎنﻫﺎ و ﻣردم افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را دوسﺖ داﺷﺖ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻋﺸﻖ ﻣﻰورزﻳﺪ‪.‬‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻗﻠﺐ آسﻴﺎ ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬و او در سرودهﻳﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫آسـﻴـﺎ ﻳـﻚ ﭘﻴﻜر آب و ﮔﻞ اسﺖ‬ ‫ﻣﻠﺖ افﻐﺎن در آن ﭘﻴﻜـر دل اسـﺖ‬ ‫از ﮔـﺸـﺎد او ﮔـﺸـﺎد آسﻴﺎ‬ ‫از فـﺴــﺎد او فـﺴﺎد آسﻴــﺎ‬

‫‪73‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺎدرى اﻗﺒﺎل ﻫر ﭼﻨﺪ اردو و ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺧﻮدش ﻫﻨﺪى ﺑﻮد؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﺔ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن درى داﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺷﻌر ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﻦ زﺑﺎن سروده و ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﮔرﭼﻪ ﻫﻨﺪى در ﻋﺬوﺑﺖ ﺷﻜر اسﺖ‬ ‫ﻃرز ﮔﻔﺘﺎر درى ﺷـﻴـرﻳـﻦ ﺗـر اسﺖ‬ ‫اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺟﺎتﻫﺎى ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎرى آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬وى ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ آﻣﺪ؛ سﭙﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻨﺪﻫﺎر رفﺖ و در ﺑراﺑر ﺧرﻗﺔ ﻣﺒﺎرك ﭘﻴﺎﻣﺒر اسﻼم اداى اﺣﺘرام ﻛرد‪ .‬اﻗﺒﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﺑﺎ زادﮔﺎه ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻰ روﻣﻰ(‪( )3‬ﺷﻬر ﺑﻠﺦ) ﭘﻴﻮﻧﺪ دل و ﺟﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل اﮔر ﭼﻪ زﺑﺎن درى را در آن ﺑﺨﺶ ﻫﻨﺪوسﺘﺎن فرا ﮔرفﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣروز‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻧﺎم دارد؛ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻳﻚ اسﺘﻌﺪاد ﻗﻮى و ﻧﺒﻮغ سرﺷﺎر ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ زﺑﺎن ﺗﺎ ﺣﺪ سرودن اﺷﻌﺎر ﻧﺎب‪ ،‬ﻣرﺗﺒﺔ ﻣﻬﻤﻰ را ﺑﻪ دسﺖ آورد‪.‬‬ ‫اﻗﺒﺎل سﺎلﻫﺎى زﻳﺎد ﻋﻤر ﺧﻮد را ﺑﺎ افﻜﺎر و اﺷﻌﺎر ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫دﻧﻴﺎى ﻋرفﺎن اسﻼﻣﻰ؛ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻠﺨﻰ ﮔﺬراﻧﻴﺪه و در ﺑﻴﺎن آﻣﺎل‪ ،‬افﻜﺎر‬ ‫و آرﻣﺎنﻫﺎى ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴر وى ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى ﺗﻨﻬﺎ ﻣرد ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻧﺒﻮد؛ او ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﺒﺎرز ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ داﺷﺖ ﻫﻨﺪوسﺘﺎن ﻣﺴﺘﻌﻤرة آن زﻣﺎن‪،‬‬ ‫اسﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از ﺑرﺗﺎﻧﻴﺎ ﺑﮕﻴرد و سﺎﻳر ﻣﻠﻞ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اسﺘﻘﻼل و آزادى‬ ‫دسﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣروز ﻣﺎ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻋر‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و سﻴﺎسﺘﻤﺪار؛ ﺑﻠﻜﻪ او را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺎرز اﻧﺴﺎندوسﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﺴﻨﺪ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺷﻨﺎسﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻗﺒﺎل در سﺎل ‪ 1877‬ﻣﻴﻼدى در سﻴﺎﻟﻜﻮت (ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻣروزى) ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ وى در سﺎل‬ ‫‪ 1938‬م ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻫﻨﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ وفﺎت ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤترﻳﻦ وﻗاﻳع زﻧدهﮔﻰ عﻼﻣﻪ اﻗبال ﻻﻫﻮرى‬ ‫در ﺑﻴﺴﺖ سﺎﻟﻪﮔﻰ ﺑﺎ درﺟﺔ ﻣﻤﺘﺎز از پﻮﻫﻨ‪％‬ی زﺑﺎنﻫﺎى اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ و ﻋرﺑﻰ ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﮔرفﺖ‬ ‫و دو سﺎل ﺑﻌﺪ در ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻻﻫﻮر ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﭘرداﺧﺖ‪.‬‬ ‫در سﻰ سﺎﻟﻪﮔﻰ از ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻣﻮﻧﺸﻦ آﻟﻤﺎن در رﺷﺘﺔ فﻠﺴﻔﻪ دﻛﺘﻮرا ﮔرفﺖ‪ .‬ﻳﻜﺴﺎل ﺑﻌﺪ‬ ‫در ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻟﻨﺪن اسﺘﺎد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در سﺎل ‪1933‬م‪ .‬ﺑﻨﺎﺑر دﻋﻮت ﭘﺎدﺷﺎه وﻗﺖ ﺑﻪ وﻃﻦ ﻣﺎ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن سﻔر ﻛرد‪.‬‬ ‫آثار ﻣﻬﻢ اﻗبال ﻻﻫﻮرى بﻪ زبانﻫاى ﻣختﻠﻒ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻨﺪ‪ ،‬اسرار ﺧﻮدى‪ ،‬ﭘﻴﺎم ﺷرق‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ درا‪ ،‬زﺑﻮر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﺟﺎوﻳﺪ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻨﻮى ﻣﺴﺎفر‪،‬‬ ‫ﺿرب ﻛﻠﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛرد؟ و ﻏﻴره اﻳﻦﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻛﻼم او‪:‬‬

‫‪74‬‬

‫پﻴام اﻗبال‬ ‫ﭼﻮن ﭼـراغ ﻻﻟــﻪ سﻮزم در ﺧﻴـﺎﺑــﺎن ﺷﻤــﺎ‬ ‫اى ﺟﻮاﻧﺎن ﻋﺠﻢ ﺟﺎن ﻣﻦ و ﺟﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻏﻮﻃﻪﻫﺎ زد در ﺿـﻤﻴــر زﻧـﺪهﮔـﻰ اﻧﺪﻳﺸﻪام‬ ‫ﺗــﺎ ﺑﻪ دسﺖ آورده ام افﻜﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻬر و ﻣﻪ دﻳﺪه ﻧﮕﺎﻫﻢ ﺑر ﺗر از ﭘروﻳﻦ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫رﻳـﺨﺘﻢ ﻃرح ﺣرم در ﻛﺎفرسﺘﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﺎ سﻨﺎﻧﺶ ﺗﻴﺰ ﺗــر ﮔـردد فـرو ﭘـﻴـﭽﻴـﺪﻣـﺶ‬ ‫ﺷــﻌﻠﺔ آﺷــﻔﺘﻪ ﺑـﻮد اﻧـﺪر ﺑـﻴﺎﺑﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫فﻜر رﻧﮕﻴﻨﻢ ﻛﻨـﺪ ﻧـﺬر ﺗـﻬﻰ دسﺘــﺎن ﺷـرق‬ ‫ﭘـﺎرة ﻟـﻌﻠﻰ ﻛـﻪ دارم از ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻰرسﺪ ﻣردى ﻛﻪ زﻧـﺠﻴر ﻏـﻼﻣــﺎن ﺑﺸـﻜﻨﺪ‬ ‫دﻳــﺪه ام از روزن دﻳـﻮار‪ ،‬زﻧـﺪان ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ‪ِ ،‬ﮔرد ﻣﻦ زﻧﻴﺪ‪ ،‬اى ﭘﻴﻜران آب و ﮔﻞ‬ ‫آﺗـــﺸﻰ در سﻴﻨﻪ دارم از ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻗﺒﺎل‬

‫‪ -1‬ﺷرق دو ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارد ﻳﻜﻰ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﻐرافﻴﺎﻳﻰ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫از ﻃﻮل اﻟﺒﻠﺪى ﻛﻪ از ﮔرﻧﻮﻳﭻ ﻟﻨﺪن ﻣﻰﮔﺬرد ﺑﻪ ﻃرف ﺷرق اﻟﻰ‬ ‫سﻮاﺣﻞ ﻏرﺑﻰ درﻳﺎى آرام ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﺟﺰاﻳر ﻏرﺑﻰ آن آبﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺷرق و از آن ﺧﻂ ﺑﻪ ﻃرف ﻏرب اﻟﻰ ﻏرب اﻣرﻳﻜﺎ را ﺑﻪﻧﺎم ﻏرب ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟﻰ‬ ‫ﻛﻠﻤﺔ »ﺷرق« و »ﻏرب« دو ﻣﻔﻬﻮم سﻴﺎسﻰ را ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺒ ً‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺑﻪﻧﺎم ﺟﻬﺎن سﻮم ﻳﺎد ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘرﻳﻦ آنﻫﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎى اسﻼﻣﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎى اروﭘﺎى ﺷرﻗﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﻞ ﺷرق و ﻛﺸﻮرﻫﺎى دارﻧﺪة سﻴﺴﺘﻢ‬ ‫دﻣﻮﻛراسﻰﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ و اﻣرﻳﻜﺎﻳﻰ را »ﻏرب« ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬ ‫و ﻣﺤﺎفﻞ سﻴﺎسﻰ ﻛﺎرﺑرد دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬فﻠﺴﻔﻰ= فﻠﺴﻔﻪ ‪» +‬ى« ﻧﺴﺒﺘﻰ‪ ،‬فﻠﺴﻔﻪ را ﻣﺎدر ﻋﻠﻮم ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺑﺎ اﻧﻜﺸﺎف رﺷﺘﻪﻫﺎى‬

‫‪75‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﻰ اﻋﻢ از ﻃﺒﻴﻌﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ فﻠﺴﻔﻪ ﻛﻠﻰ ﺗرﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻔﻜر ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻋﻠﻮم از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺨﺸﻰ از ﺟﻬﺎن(ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫زﻧﺪه‪ ،‬ﻏﻴرزﻧﺪه‪ ،‬فﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻛﻴﻤﻴﺎوى و ﻳﺎ فﺰﻳﻜﻰ‪ ،‬روح و روان اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت) ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺟﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎى فﻠﺴﻔﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺎر ﺑرد داﺷﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روﻣﻰ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﻪ روم ﻧﺴﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﻳﺎ دارﻧﺪه و ﭘرسﺶ اﻳﻦ اسﺖ ﻛﻪ ﭼرا ﺑﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻰ ﻟﻘﺐ »روﻣﻰ« را داده اﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ آن اﻳﻦاسﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮى ﭘﻨﺞ سﺎﻟﻪ‬ ‫ﺑﻮده ﻛﻪ از ﺑﻠﺦ ﺑﻪ ﺗرﻛﻴﻪ رفﺖ و آﻧﺠﺎ ﺗﺎ آﺧر ﻋﻤر ﻣﺎﻧﺪ و در ﺷﻬر ﻗﻮﻧﻴﺔ آن ﻛﺸﻮر ﻣﺪفﻮن‬ ‫ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﭙراﺗﻮرى روم‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺗرﻛﻴﻪ را ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ ﻣﻜﺎن آن ﻗﺴﻄﻨﻄﻴﻪ »اسﺘﺎﻧﺒﻮل«‬ ‫اﻣروزى ﺑﻮد ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺧﻮد سﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻳﻦ اﻣﭙراﺗﻮرى ﺑﺰرگ (اﻣﭙراﺗﻮرى‬ ‫روم) ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ روم ﺷرﻗﻰ و روم ﻏرﺑﻰ اﻧﻘﺴﺎم ﻳﺎفﺖ و ﺗرﻛﻴﺔ اﻣروزى ﺟﺰو اﻣﭙراﺗﻮرى‬ ‫روم ﺷرﻗﻰ ﮔردﻳﺪ و ﻣﻮﻻﻧﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃر ﻟﻘﺐ روﻣﻰ داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫اﻟﻒ ﻣﻘصﻮره‬ ‫در ﻋرﺑﻰ »اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره« آن اسﺖ ﻛﻪ در ﻇﺎﻫر ﺷﻜﻞ »ى« را در اﺧﻴر واژهﻫﺎ دارد؛ وﻟﻰ‬ ‫»اﻟﻒ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ واژهﻫﺎ در اﻣﻼى درى ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻞ ﻋرﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻋﻴﺴﻰ‪ ،‬ﻣﻮسﻰ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻰ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻰ‪ ،‬ﻣرﺗﻀﻰ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ‪ ،‬فﺘﻰ‪ ،‬ﺣﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒﻰ‪ ،‬ﺻﻐرى‪،‬‬ ‫ﻛﺒرى‪ ،‬اﻋﻠﻰ‪ ،‬ادﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻰ‪ ،‬اوﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻫرﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ واژهﻫﺎ ﻣﻀﺎف‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب‪ ،‬و در ﻋﺒﺎرتﻫﺎ و سﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى دسﺘﻮرى‬ ‫دﻳﮕر واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪» ،‬اﻟﻒ«ﻣﻘﺼﻮره‪» ،‬ى« ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻟﻒ« ﻣﻤﺪوده »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و‬ ‫ﻗﺎﻋﺪة واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ا« ﺑر آنﻫﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻴﺴﺎى ﻣرﻳﻢ‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻮسﺎى ﻛﻠﻴﻢ اﷲ‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎى واژه ﻳﺎ واژهﻫﺎى ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬

‫‪76‬‬

‫ﺷﻮرى‬ ‫ﻳﺤﻴﻰ‬

‫ﺷﻮراى ﻣﻠﻰ‬ ‫ﻳﺤﻴﺎى ﺑرﻣﻜﻰ‬

‫ﻫرﮔﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﻗرار ﮔﻴرﻧﺪ‪ ،‬در زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳر ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻮسﻮى‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﻮى‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮى‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫و اﻣﺎ در اﻣﻼى زﺑﺎن درى اﺷﻜﺎل زﻳرﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻴرﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻮسﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﺎﻳﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃرى افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻗﻠﺐ (دل) آسﻴﺎ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اسﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد وى ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻰ فرﻫﻨﮕﻰ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘر از ﻫرﭼﻴﺰ دﻳﮕر اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ و ﻋﻼوه ﺑر آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﻮﺗﻴﻚ ﻳﺎ ﺟﻐرافﻴﺎﻳﻰ‪ -‬سﻴﺎسﻰ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﺰد وى ﻣﻬﻢ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﮔر زور‬ ‫آور و ﻟﺸﻜرﻛﺶ و ﻣﻬﺎﺟﻤﻰ از ﻏرب ﻣﻰآﻣﺪ ﺑﻪ ﺷرق ﻣﻰرفﺖ و ﻳﺎ ﺑرﻋﻜﺲ و ﻳﺎ از‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب و ﺑر ﻋﻜﺲ ﺑﻪ راه ﻣﻰافﺘﺎد و ﻳﺎ ﻗﺎفﻠﻪﻫﺎى ﺗﺠﺎرﺗﻰ‪ ،‬در ﺗردد ﻣﻰﺑﻮد‪،‬‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻘﻄﺔ ﺗﻼﻗﻰ ﺷرق و ﻏرب و ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب در آسﻴﺎ ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃرى‬ ‫فﺴﺎد در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را سﺒﺐ فﺴﺎد در آسﻴﺎ و ﻳﺎ ﺑﻬﺒﻮد در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻬﺒﻮد در آسﻴﺎ‬ ‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ ﺧﺎص و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻴﻮﭘﻮﻟﺘﻴﻚ ﭼﻮن‬ ‫ﻗﻠﺐ در ﺑﺪن را داﺷﺖ و دارد‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫‪ -1‬ﭼرا اﻗﺒﺎل را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺎرز‪ ،‬اﻧﺴﺎندوسﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﺴﻨﺪ ﻣﻰﺷﻨﺎسﻴﻢ؟‬ ‫‪ -2‬اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى در ﻣﻮرد ﻫﻨﺪوسﺘﺎن ﭼﻪ فﻜر ﻣﻰﻛرد و در آن زﻣﺎن ﺑراى ﻫﻨﺪ ﭼﻪ‬ ‫آرزو داﺷﺖ؟‬ ‫‪ -3‬آﻳﺎ اﻗﺒﺎل ﺻرف ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى ﺧﻮد ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ؟‬ ‫‪ -4‬در ﻣﺘﻦ آﻣﺪه اسﺖ ﻛﻪ اﻗﺒﺎل از ﻧﺎ ﺑﻪ سﺎﻣﺎﻧﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درد ﻋﻈﻴﻤﻰ در دل داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻗﺒﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴرى را ﺑراى ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪهﮔﻰ ﻫﻢﻛﻴﺸﺎن ﺧﻮد آرزو داﺷﺖ؟‬ ‫‪ -5‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻗﺒﺎل ﭼرا سﺎلﻫﺎى زﻳﺎد ﻋﻤر ﺧﻮد را ﺑﺎ افﻜﺎر و اﺷﻌﺎر ﻣﻮﻻﻧﺎ‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪ؟‬ ‫‪ -6‬در ﺑﺎرة اﻳﻦ ﺑﻴﺖ اﻗﺒﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ؟‬ ‫فﻜر رﻧﮕﻴﻨﻢ ﻛﻨﺪ ﻧﺬر ﺗﻬﻰ دسﺘﺎن ﺷرق‬ ‫ﭘﺎرة ﻟﻌﻠﻰ ﻛﻪ دارم از ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺷﻤﺎ‬

‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ .1‬ﭘﻴراﻣﻮن ﺑﻴﺖ‪» :‬ﺣﻠﻘﻪ ﮔرد ﻣﻦ زﻧﻴﺪ اى ﭘﻴﻜران آب و ﮔﻞ‪ «....‬ﭼﻨﺪ سﻄر در ﻛﺘﺎﺑﭽﻪﻫﺎى ﺗﺎن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺘﻦ درس ﻫﺠﺪﻫﻢ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده در سﺎﻋﺖ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﭘﺎسﺦ دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫درس‬

‫ﻫجدﻫﻢ‬

‫پرسشﻫاﻳﻰ ﻛﻪ شاﮔردان بﻪ آنﻫا پاسخ ارائﻪ دارﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬زبانﻫاى ﻓارسﻰ‪ ،‬درى و تاجﻜﻰ بﮕﻮﻳﻴﻢ صحﻴح است و ﻳا چﻴز‬ ‫دﻳﮕرى؟‬ ‫‪ -2‬وجﻪ تسﻤﻴﺔ زبان درى چﮕﻮﻧﻪ است؟‬ ‫‪ -3‬سرزﻣﻴﻦﻫاى اصﻠﻰ ﮔﻮﻳﻨدهﮔان ﻓارسﻰ درى در ﮔذشتﻪﻫا ﻛدام‬ ‫جاىﻫا بﻮده است؟‬

‫ﭼﻮ ﻋﻨﺪﻟﻴﺐ‪ ،‬فﺼﺎﺣﺖ فروﺷﺪ اى ﺣﺎفﻆ ﺗﻮ ﻗﺪر آن ﺑﻪ سﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درى ﺑﺸـﻜﻦ‬ ‫ﺣﺎفﻆ‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎسﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪن ﻣرا و ﻳﻚ آن اسﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻣردن ﻣﻦ ﻣردن زﺑـــﺎن درى‬ ‫رﺷﻴﺪى سﻤرﻗﻨﺪى‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻌر درى ﮔﺸﺖ زﻣﻦ ﻧــــﺎﻣــﺠﻮى از آن ﻳﺎفﺖ ﺷﺎﻋر و ﺷﻌـــر آﺑـــــروى‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﺑﻬﺎر‬

‫زبان درى و ﻟﻬجﻪﻫاى آن‬ ‫در ﻣﻮرد واژة »درى« ﻛﻪ اﻣروز ﺑﻴﺸﺘر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل زﺑﺎن فﺎرسﻰ آورده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺪهﻳﻰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎ »ر« ﻣﺸﺪد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪» .‬درى« ﻣﻨﺴﻮب‬ ‫ﺑﻪ دره‪ ،‬ﻗرار ﻗﺎﻋﺪة زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‪ ،‬در آﺧر »ى« ﻧﺴﺒﺘﻰ ﮔرفﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهﻳﻰ ﻫﻢ درى را ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ درﺑﺎر ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪﻋﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫رسﻤﻰ درﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻮده ﺑﻪ اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ درى ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اسﺖ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﺎورﺷﻨﺎسﺎن از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫»ﻛرﻳﺴﺘﻨﻴﺴر« داﻧﻤﺎرﻛﻰ و »دﻳﻨﻴﻨﮓ« اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻧﻈرﻳﺔ دﻳﮕرى را ﻗﺎﻳﻢ ﻛردﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫اﺻﻞ ﻛﻠﻤﺔ »درى«‪» ،‬دﻫﺎرى« ﺑﻮده و »دﻫﺎر« ﻧﺎم اﺻﻠﻰ سرزﻣﻴﻨﻰ اسﺖ ﻛﻪ اﻣروز »ﺗﺨﺎر«‬ ‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﻢ‪» .‬ﺗﺨﺎر« ﺗﻌرﻳﺐ ﺷﺪة »دﻫﺎر« »دﻫرى« و سراﻧﺠﺎم درى ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫‪79‬‬

‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﻬﻮاره و ﭘرورﺷﮕﺎه زﺑﺎن فﺎرسﻰ درى ﺑﻮده در ﻫﻤﻪ اﻗﺎﻟﻴﻢ زﺑﺎن فﺎرسﻰ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺧﺎور ﺷﻨﺎسﺎن‪ ،‬افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ سﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ راﻳﺞ ﺗﺬﻛر ﻣﺨﺘﺼرى داده ﺷﻮد؛ در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن ﺑﻌﻀﻰ‬ ‫از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻳﻚ ﻧﻈر وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ »زﺑﺎن درى‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﻰ و فﺎرسﻰ سﻪ زﺑﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬ ‫اسﺖ‪ «.‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻈر ﻋﻠﻤﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔر ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻨﻴﻔﻰ را ﺑﭙﺬﻳرﻳﻢ ﻛﻪ زﺑﺎن درى‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫ﺗﺎﺟﻴﻜﻰ و زﺑﺎن فﺎرسﻰ سﻪ زﺑﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اسﺖ‪ ،‬دﭼﺎر اﺷﻜﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪى ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪه از ﺷﺎﻋران ﻣﺎ ﻛﻪ در دوسﻪ ﺻﺪ سﺎل اﺧﻴر زﻧﺪهﮔﻰ ﻛرده‪ ،‬زﺑﺎن ﺧﻮد را زﺑﺎن‬ ‫فﺎرسﻰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﻳﻚ ﻋﺪه از ﺷﺎﻋران ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻐرافﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ اﻳران ﻛﻨﻮﻧﻰ ارﺗﺒﺎط‬ ‫دارﻧﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻔﻘﺎز ﻣرﺑﻮط اﻧﺪ زﺑﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺷﻌر سروده ﻳﺎ ﻧﺜر ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ از آن ﺑﻪ‬ ‫»درى« ﺗﻌﺒﻴر ﻛرده اﻧﺪ؛ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮔﻨﺠﻮى ﺷﺎﻋر ﻗرن ﺷﺸﻢ ﻛﻪ از ﮔﻨﺠﻪ اسﺖ و ﮔﻨﺠﻪ‬ ‫در ﻗﻔﻘﺎز ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫درى ﻧﻈﻢ ﻛردن سﺰاوار اوسﺖ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ درى ﻛﺎر اوسﺖ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻰ‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻋرى از ﻗرن ﺷﺸﻢ در سﻤرﻗﻨﺪ »رﺷﻴﺪى سﻤرﻗﻨﺪى« ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎسﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪن ﻣرا و ﻳﻚ آن اسﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻣردن ﻣﻦ ﻣردن زﺑﺎن درى‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺷﺎﻋراﻧﻰ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ و در دوران ﻣﻌﺎﺻر ﺷﻌرﻫﺎ سروده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ز ﺷﻌر دﻟﻜﺶ ﺣﺎفﻆ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد اﮔــــﻪ‬

‫ﻛﻪ ﻟﻄﻒ ﻃﺒﻊ سﺨﻦ ﮔﻔﺘــﻦ درى داﻧــﺪ‬ ‫ﺣﺎفﻆ ﺷﻴرازى‬

‫و ﻳﺎ‪:‬‬ ‫ﭼﻮ ﻋﻨﺪﻟﻴﺐ‪ ،‬فﺼﺎﺣﺖ فروﺷﺪ اى ﺣﺎفﻆ‬

‫ﺗﻮ ﻗﺪر آن ﺑﻪ سﺨﻦ ﮔﻔﺘـــﻦ درى ﺑﺸﻜﻦ‬ ‫ﺣﺎفﻆ ﺷﻴرازى‬

‫‪80‬‬

‫وﻳﺎ‪:‬‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻌر درى ﮔﺸﺖ زﻣﻦ ﻧﺎﻣﺠﻮى‬

‫از آن ﻳﺎفﺖ ﺷﺎﻋـر و ﺷﻌـــــر آﺑــــروى‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﺑﻬﺎر‬ ‫و ﺑﺎ ﻗﺒﻮل فرﺿﻴﺔ فﻮق دﭼﺎر ﻳﻚ اﺷﻜﺎل دﻳﮕر ﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺷﺎﻋراﻧﻰﻛﻪ در‬ ‫ﺷﺒﻪ ﻗﺎرة ﻫﻨﺪ ﻧﺜر ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺷﻌر ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪(( :‬ﺑﻴﺪل)) ﺑﻪ ﻛﺪام زﺑﺎن ﺷﻌر ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫زﺑﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻴﺪل ﺑﻪ آن ﺷﻌر سروده‪ ،‬فﺎرسﻰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ ﻳﺎ درى؟ ﭘﺲ ﺑﻬﺘر اسﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻨﻴﻒ‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ دور از ﻫر ﺗﻨﮓ ﻧﻈرى اسﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳرﻳﻢ و ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﻳﺎ ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن و اﻳران راﻳﺞ اسﺖ سﻪ ﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ سﻪ ﻟﻬﺠﻪ از ﻳﻚ زﺑﺎن واﺣﺪ ﻳﻌﻨﻰ فﺎرسﻰ‬ ‫درى اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ در ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻋراق‪ ،‬سﻮرﻳﻪ‪ ،‬اردن‪ ،‬فﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺼر‪،‬‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻳﮕر ﺷﻤﺎل افرﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻋرﺑﺴﺘﺎن سﻌﻮدى‪ ،‬ﻳﻤﻦ و ﻏﻴره‪ ،‬زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ اسﺖ؛ ﻳﺎ‬ ‫زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ در ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎن زﺑﺎن واﺣﺪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ اسﺖ و ﻧﺎم ﺑﻮﻣﻰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕرفﺘﻪ‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫فﺎرسﻰ درى ﻫﻤﺎن ﻳﻚ زﺑﺎن اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺼﻨﻴﻒ دﻳﮕر ﻫﻢ ﻫﺴﺖ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻧﻈر سﺎﺑﻘﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪» ،‬فرس ﺑﺎسﺘﺎن« ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫زﺑﺎن اوسﺘﺎﻳﻰ ﻛﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮى ﺑﺎ دو ﻟﻬﺠﺔ ﺧﻮد (زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮى سﺎسﺎﻧﻰ و ﭘﻬﻠﻮى اﺷﻜﺎﻧﻰ)‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦﻫﺎ را زﻣﺎﻧﻰ ﻫر دوى آنﻫﺎ را فﺎرسﻰ ﻣﻴﺎﻧﻪ و در ﺑراﺑر فرس ﺑﺎسﺘﺎن‬ ‫ﻗرار ﻣﻰدﻫﻨﺪ و زﺑﺎن فﺎرسﻰ اسﺖ ﻛﻪ در روزﮔﺎر ﺧﻠﻔﺎى راﺷﺪﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ دورهﻫﺎ از‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎى زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮى سﺎسﺎﻧﻰ و اﺷﻜﺎﻧﻰ و ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻰ از فرس ﺑﺎسﺘﺎن ﻳﺎ زﺑﺎن اوسﺘﺎﻳﻰ در اﺛر‬ ‫اﻣﺘﺰاج آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اسﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻫﻢ ﻟﻬﺠﻪﻳﻰ ﻛﻪ در ﺗﺨﺎرسﺘﺎن ﺑﻮده‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎفﺘﻪ و در ﻫﻤﺔ سر زﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣروز در ﺷﻤﺎل افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد و در‬ ‫آسﻴﺎى ﻣﻴﺎﻧﻪ ﮔﺴﺘرش ﻳﺎفﺖ‪ .‬روزﮔﺎراﻧﻰ اﻳﻦ زﺑﺎن در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫رسﻤﻰ سرزﻣﻴﻦﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر وسﻴﻌﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻂ اﻟﻌرب‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻳران و سراسر افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎوراى ﻗﻔﻘﺎز و آسﻴﺎى ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗرﻛﺴﺘﺎن ﭼﻴﻦ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛرده ﺑﻮد ﮔﺎﻫﻰ زﺑﺎن‬ ‫رسﻤﻰ سراسر ﻗﺎرة ﻫﻨﺪ و در دورهﻫﺎﻳﻰ زﺑﺎن رسﻤﻰ اﻣﭙراﺗﻮرى ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮده اسﺖ؛ ﻣﺜﻼ‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﻗﺎﻧﻌﻰ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻌﺎﺻر ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻰ اسﺖ و ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﺎﺷرت‬

‫‪81‬‬

‫و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌراى درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ اسﺎسﺎً ﺑﻪ زﺑﺎن‬ ‫ﺗرﻛﻰ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫اﮔر ﭼﻨﺎن ﻧﻤﻰﺑﻮد ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻪ آن ﻣرﺗﺒﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰ رسﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط روﺷﻦ سﺎﺧﺘﻦ ﺑﻬﺘر سﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﻪ زﺑﺎنﻫﺎى راﻳﺞ در‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳران و ﺗﺎ ﺟﻜﺴﺘﺎن را ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ سﻪ زﺑﺎن ﺟﺪا ﮔﺎﻧﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺜﺎلﻫﺎى دﻳﮕرى ﻣﻰآورﻳﻢ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈر را در ﺟﺎﻳﻰ »درى« در‬ ‫ﺟﺎى دﻳﮕرى »ﭘﺎرسﻰ« و در ﻣﻮاﻗﻌﻰ ﻫﻢ »ﭘﺎرسﻰ‪ -‬درى« ﻳﺎد ﻛرده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺪﺣﺖ ﺧﻮاﺟﺔ آزاده ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ درى‬ ‫دل ﺑﺪان ﻳﺎفﺘﻰ از ﻣﻦ ﻛﻪ ﻧﻜﻮداﻧﻰ‬ ‫فرﺧﻰ سﻴﺴﺘﺎﻧﻰ ‪ /‬ﻗرن ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﮔﻬﻰ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ درى و ﮔﻬﻰ ﺑﻪ ﺷﻌر درى‬ ‫ﺻﻔﺎت روى وى آسﺎن ﺑﻮد ﻣرا ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫سﻮزﻧﻰ سﻤرﻗﻨﺪى‪ /‬ﻗرن ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫»ﻳﺎ ارژﻧﮓ و ﻳﺎ ارﺗﻨﮓ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﺷﻜﺎل ﻣﺎﻧﻰ ﺑﻮد و اﻧﺪر ﻟﻐﺖ درى ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﺗﺎ دﻳﺪه‬ ‫ام‪ ،‬ﻛﻪ آﻣﺪه اسﺖ‪«.‬‬ ‫»درى ] ﺑﻪ ﻛﺴر دال [ (ﺑﻪ فﺘﺢ دال ﻫﻢ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ)‪ :‬و ﻣﻌﻨﺎى دﻗﻴﻖ آن‪ ،‬زﺑﺎن درﺑﺎرﻳﺎن‪،‬‬ ‫»در« ﻣﺨﻔﻒ درﺑﺎر ﻳﺎ درﮔﺎه اسﺖ[ و ﺑﻪ زﺑﺎن فﺎرسﻰ ﻣﻌﺎﺻر اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬ ‫داﻳﺮة اﻟﻤﻌﺎرف اسﻼﻣﻰ‬ ‫ﻋﺠﻢ زﻧﺪه ﻛردم ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺎرسﻰ‬ ‫ﺑﺴﻰ رﻧﺞ ﺑردم در اﻳﻦ سﺎل سﻰ‬ ‫فردوسﻰ‪ /‬ﻗرن ﭼﻬﺎرم‬ ‫»ﻣردﻣﺎن ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ اول اسﻼم در آﻏﺎز ﻗرآن ﺑﻪ ﭘﺎرسﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪى و ﻋرﺑﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪى‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻦ«‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺨﺎرا‪ /‬ﻧﻮﺷﺘﺔ اﺑﻮﺑﻜر ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻨرﺷﺨﻰ‬ ‫»ﭘﺲ راى ﻣﺠﻠﺲ سﺎﻣﻰ سﻴﺪ اﺟﻞ ﺑﻬﺎءاﻟﺪﻳﻦ سﻴﻒ اﻟﻤﻠﻮك ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﻚ ﺷﻤﺲ‬ ‫اﻟﺨﻮاص ﺗﻴﻤﻮر ﮔﻮرﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎق افﺘﺎد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب (اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ) را اﻳﻦ ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎرسﻰ درى ﻧﻘﻞ ﻛﻨﺪ و ﻫر ﭼﻪ ﺣﺸﻮ اسﺖ ازو دور ﻛﻨﺪ«‬ ‫ﺗرﺟﻤﺔ فﺎرسﻰ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ از رسﺎﻳﻞ اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ‬

‫‪82‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻫرﮔﺎه واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﻣﻘﺼﻮره در ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ ﻣﻀﺎف‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب و‬ ‫ﻳﺎ در ﻋﺒﺎرتﻫﺎ و سﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى دسﺘﻮرى دﻳﮕر واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪» ،‬ى«‬ ‫»اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره« ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﻗﺎﻋﺪة واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬ ‫»ا« ﺑر آنﻫﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻴﺴﺎى ﻣرﻳﻢ‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻮسﺎى ﻛﻠﻴﻢ اﷲ‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﺎت‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﻟﻴﻼى ﻣﺠﻨﻮن‬ ‫ﻟﻴﻠﻰ‬ ‫ﺷﻮراى ﻣﻠﻰ‬ ‫ﺷﻮرى‬ ‫ﻳﺤﻴﺎى ﺑرﻣﻜﻰ‬ ‫ﻳﺤﻴﻰ‬ ‫ﻫرﮔﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﻗرار ﮔﻴرﻧﺪ‪ ،‬در زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳر ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻮسﻮى‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﻮى‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮى‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﻣﺼﻄﻔﻮى‬ ‫ﻣﺼﻄﻔﻰ‬ ‫و اﻣﺎ در اﻣﻼى زﺑﺎن درى اﺷﻜﺎل زﻳرﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻴرد‪:‬‬ ‫ﻣﻮسﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻮسﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﺎﻳﻰ‬ ‫ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﻣﺼﻄﻔﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﺼﻄﻔﻰ‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ را ﻋﻘﻴﺪه ﺑر اﻳﻦ اســﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن درى (زﺑﺎن ﻣروج فﺎرسﻰ درى در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ)‬ ‫در داﺧﻞ افﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻟﻬﺠﻪﻫــﺎى ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ دارد؛ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻬﺠﻪ ﻳــﺎ ﮔﻮﻳﺶ ﻫرات‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ‬ ‫ﺷﻤﺎل ﺷرق (ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﺗﺨﺎر‪ ،‬ﻛﻨﺪز‪ ،‬ﺑﻐﻼن)‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ ﻛﺎﺑﻞ و‪...‬‬

‫‪83‬‬

‫اﮔر ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻗﻴﻘﺘر ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻬﺠﺔ ﻫرات ﻣﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ (ﻟﻬﺠﻪ) فﺎرسﻰ‬ ‫در اﻳران دارد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ ﺑﺪﺧﺸﺎن و ﺗﺨﺎر ﻣﺎ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن ﻣﻰرسﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﻳﺎد آن روزﮔﺎرى را ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺷــﻂ اﻟﻌرب اﻟﻰ ﻫﻨﺪوسﺘﺎن و از سﻤرﻗﻨﺪ اﻟﻰ‬ ‫ﺑﺤر ﻫﻨﺪ زﺑﺎن واﺣﺪ فﺎرسﻰ درى ﮔﻮﻳﻨﺪه داﺷﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اســﺖ اﻳﻦ اسﺖ ﻛﻪ فراﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎورهﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در زﺑﺎن فﺎرسﻰ‬ ‫درى وﺟــﻮد دارد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ اﻳراﻧﻰ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ ﺗﺎﺟﻜﻰ و ﮔﻮﻳــﺶ افﻐﺎﻧﻰ؛ وﻟﻰ در ﻧﮕﺎرش‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻰ دﻳﺪه ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ اﮔر در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﺎپ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳران و ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫فﺎرسﻰ زﺑﺎﻧﺎن دﻧﻴﺎ در ﺧﻮاﻧﺪن آن ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﮔر ﻫﻤﺎن ﻧﻮع ﻣﻮاد در اﻳران‬ ‫ﭼﺎپ ﺷﻮد در افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و دﻳﮕر ﻧﻘﺎط درى زﺑﺎن در ﺧﻮاﻧﺪن و فﻬﻢ آن اﺷﻜﺎﻟﻰ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻈر داﺷﺖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن اﻟﻔﺒﺎى دﻳﮕرى ﻣروج ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﻬﻮاره و ﭘرورﺷﮕﺎه زﺑﺎن »فﺎرسﻰ« اسﺖ ﻳﺎ »درى« ﻳﺎ »فﺎرسﻰ درى«؟ ﺑﻪ ﭼﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ؟‬ ‫‪ -2‬ﺧﺎورﺷﻨﺎسﺎﻧﻰ ﭼﻮن »ﻛرﻳﺴﺘﻨﻴﺴر« دﻧﻤﺎرﻛﻰ در ﺑﺎرة وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ ﻳﺎ اسﻢ ﮔﺬارى »درى« ﭼﻪ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ اسﺖ؟ ﭘﻴﺶ روى ﺗﺨﺘﺔ ﺻﻨﻒ در ﻣﻮرد ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﮔر ﻛﺴﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از زﺑﺎنﻫﺎى افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﺑﺎن درى‪ ،‬از اﻳران فﺎرسﻰ و از‬ ‫ﺗﺎﺟﻜﺴﺘﺎن زﺑﺎن ﺗﺎﺟﻴﻜﻰ اسﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟‬ ‫‪ -4‬فرس ﺑﺎسﺘﺎن از ﺟﻤﻠﺔ ﻛﺪام زﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )19‬را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ سﺎﻋﺖ دﻳﮕر آﻣﺎدة اراﺋﻪ ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ‬ ‫در ﺑﺎرة آن درس ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴراﻣﻮن ﺑﻴﺖ زﻳر ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻪ ﻟﻄﻒ ﻃﺒﻊ سﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درى داﻧﺪ‬ ‫زﺷﻌر دﻟﻜﺶ ﺣﺎفﻆ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد آﮔﻪ‬ ‫ﺣﺎفﻆ‬

‫‪84‬‬

‫درس‬

‫ﻧزدﻫﻢ‬

‫بﻪ پرسشﻫاى آتﻰ شاﮔردان پاسخ دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬از ﻟﻘﻤان حﻜﻴﻢ چﮕﻮﻧﻪ شﻨاخت حاصﻞ ﻧﻤﻮده اﻳد؟‬ ‫‪ -2‬از ﻧصﻴحت حﻜﻴﻢ‪« :‬جﻮاﻧﻰ را ﻏﻨﻴﻤت دان» چﻪ اﻧتباه ﮔرﻓتﻪ اﻳد؟‬ ‫‪ -3‬ﻟﻄﻔ ًا ﻣثال ارائﻪ ﻛﻨﻴد ﻛﻪ تﻨﻮﻳﻦ «دو زبر» در واژهﻫاى ﻋربﻰ‬ ‫ﻣختﻮم بﻪ ﻫﻤزه بر سر «ء» ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬تﻨﻮﻳﻦ در زبان ﻋرب بﻪ چﻪ چﻴزى ﮔﻔتﻪ ﻣﻰشﻮد؟‬

‫ﻧصاﻳح ﻟﻘﻤان حﻜﻴﻢ‬ ‫ﻳﻜﻰ از ارﺛﻴﻪﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى ﭘر ارج ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ رح ة اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖﻫﺎى وى اسﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻨﻮن و ﺣﺘﻰ ﺗﺎ ﻗرنﻫﺎى آﺗﻴﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑراى ﻣردﻣﺎن ﻣﺎ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑراى ﺗﻤﺎم ﺑﺸرﻳﺖ داراى‬ ‫ارزش اﺧﻼﻗﻰ و رﻫﻨﻤﻮد زﻧﺪهﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو در ﺑﻴﻦ ﻣردﻣﻰ ﻛﻪ او‬ ‫را ﻣﻰﺷﻨﺎسﻨﺪ ﻧﺼﺎﻳﺢ وى ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺿرب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎ را ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﺛروت ﻣﻠﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ‬ ‫اﺣراز ﻧﻤﻮده و سﻴﻨﻪ ﺑﻪ سﻴﻨﻪ و ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﺞ راﻫﻰ‬ ‫ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻰ‪ ،‬راﻫﻰ ﺷﻮد ﻳﻜﻰ از ﻧﺼﺎﻳﺢ ﻣرﺑﻮط وى ﺑﻪﺣﻴﺚ ﭼراغ راﻫﻨﻤﺎ در‬ ‫ذﻫﻦ وى ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬آن ﺑﺰرﮔﻮار فرﻣﻮده اسﺖ‪» :‬در ﺧﺎﻧﺔ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در آﻳﻰ‬ ‫ﭼﺸﻢ و زﺑﺎن را ﻧﮕﻬﺪار‪ «.‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس ﻛﺴﻰ ﻣﺒﻴﻦ و ﺑﺎ زﺑﺎن فﺤﺶ ﻣﮕﻮ‪.‬‬ ‫ﺟﺎى دﻳﮕر ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻳﺎر ﺑﺎش‪ «.‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻣﻴﺎن ﻣردم و ﺑﺎ آﻧﺎن دوسﺖ‬ ‫ﺑﺎش‪.‬‬ ‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﺔ ﻛﻮﺗﺎه درس ﺑﺰرگ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎسﻰ ﺑراى اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن و زورﻣﻨﺪان اﮔر ﺧﻼف آن راه رفﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﭘرﺗﮕﺎه سﻘﻮط‬ ‫و اﺿﻤﺤﻼل افﻮل ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎﻧﻰ ﻧﺎم ﺟﺎوداﻧﻪ ﻳﺎفﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و ﻣردم دﻳﻮار‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارﺛﻴﺔ ﮔراﻧﺒﻬﺎى دﻳﮕر ﺣﻜﻴﻢ ﺧردﻣﻨﺪ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ رسﻴﺪه اسﺖ‪» :‬فرزﻧﺪ را ﻋﻠﻢ و‬ ‫ادب ﺑﻴﺎﻣﻮز‪ «.‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻳﻚ ﻃرفﺪار ﻋﻠﻢ و ادب ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﻞ و ﺑﻰ ادﺑﻰ دﺷﻤﻨﻰ دارد‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻮرد آﻣﻮزش و ﭘرورش فرزﻧﺪان ﺗﻮسﻂ ﻣﺎدران و ﭘﺪران ﺑﻪ ارزشﻫﺎى دﻳﮕر ﻣﻌﻨﻮى‬ ‫و ﭘﻴﺸرفﺖ و ﺗرﻗﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻮن سﺘﺎرة رﺧﺸﻨﺪهﻳﻰ ﻧﻮر افﺸﺎﻧﻰ دارد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﮕﺬرﻳﻢ ﻛﻪ‬

‫‪85‬‬

‫ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﻃﺒﻴﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪى ﻧﻴﺰ ﺑﻮد در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﮔردان زﻳﺎدى ﻧﻴﺰ ﺗرﺑﻴﻪ ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»در ﻫﻤﻪ ﻛﺎر ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺑﺎش‪ «.‬ﺗﻼش ﺣﻜﻴﻢ در ﺟﻬﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣردم از اﻋﺘﺪال اسﺖ و‬ ‫ﺑﺎز داﺷﺘﻦ آﻧﺎن از افراط و ﺗﻔرﻳﻂ در ﻫﻤﺔ اﻣﻮر زﻧﺪهﮔﻰ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﻪ‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﺷﻴرﻳﻦ ﺑﺎش ﻛﻪ ﺗرا ﺑﺒﻠﻌﻨﺪ و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﺗﻠﺦ ﺑﺎش ﻛﻪ دورت اﻧﺪازﻧﺪ‪» .‬ﺧﻴر اْﻣﻮ ِر‬ ‫اَو َس ُﻄ َﻬﺎ‪«.‬‬ ‫»ﺧرج ﺑﻪ اﻧﺪازة دﺧﻞ ﻛﻦ‪ «.‬ﺑﻪ ﺑُﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدى زﻧﺪهﮔﻰ افراد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‪ ،‬اﻗﻮام و ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﺑﺸرى ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اسﺖ‪ .‬واﻗﻌﺎً ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اسﺖ و ﺷﻤﺎ در درس (‪ )21‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬ ‫ﮔﺴﺘرده ﺗر ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺟﺎﻣﻪ و ﺗﻦ را ﭘﺎك ﻧﮕﻬﺪار‪ «.‬ﻛﻤﺎل ﺑﺬل ﺗﻮﺟﺔ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎى ﻛﻠﺘﻮر ﺻﺤﻰ اﻃرافﻴﺎﻧﺶ‬ ‫و ﻛﻠﻴﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎى ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻰ ﺑﺎ ارزش ﺧﻴﻠﻰﻫﺎ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﻬﺘرﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮاد درسﻰ ﺑراى فرزﻧﺪان وﻃﻦ ﻣﺎ ﺑﻮده ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺟﻮاﻧﻰ را ﻏﻨﻴﻤﺖ دان‪ «.‬درس دﻳﮕرﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ اﻧرژى سرﺷﺎر ﺟﻮاﻧﻰ را در‬ ‫ﻧﻈر داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اسﺘﻔﺎده از آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﺎن آنرا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤرﻧﺪ و از آن‬ ‫ﺑراى آﻣﻮزش و ﻛﺎر اسﺘﻔﺎده ﺑرﻧﺪ و در ﺧﺪﻣﺖ ﻣردم و وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎى دﻳﮕر ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ »در ﻛﺎر ﺧﻴر ﺟﺪ و ﺟﻬﺪ ﻧﻤﺎى‪ «.‬ﻛﺎرﺧﻴر آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑراى‬ ‫ﺑﻨﺪهﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻊ رسﺎﻧﻨﺪه و ﺻﻠﺢ آورﻧﺪه و ازدﻳﺎد ﺑﺨﺸﻨﺪة ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و داﻧﺶﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺠرﺑﻪﻫﺎى ﻛﺎر آﻣﺪ در ﺣﻴﺎت روزﻣره ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﺧﻴر آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺰاعﻫﺎ را‬ ‫ﻣﺤﻮ و ﺗﻔﺎﻫﻢﻫﺎ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن سﺎزد‪ .‬از اﻳﻦرو ﺑراﺟراى اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﺎرﻫﺎ ﺣﻜﻴﻢ ﺧردﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑر آن ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻴﻢ درك ﺿرورت اﺣﺘرام و ﺧﺪﻣﺖﮔﺰارى ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر را اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛرده‬ ‫اسﺖ‪» :‬ﻣﺎدر و ﭘﺪر را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤر« وى ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑر ﺟﻮاﻧﻤرد ﺑﻮدن ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻪ و‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻬﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن را ﺑﻪﺣﻴﺚ وﻇﻴﻔﻪ در ﺑراﺑر ﻣﺎ ﻗرار داده اسﺖ ﻛﻪ ﻫر ﻛﺪام‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺼﺎﻳﺢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﻮه ﻛﻨﻨﺪة اﺧﺘﻼفﺎت ﻣﺎسﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ رﻣﻮز زﻧﺪهﮔﻰ ﻛردن ﺑﻬﺘر را ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻰآﻣﻮزاﻧﺪ‪ .‬وى اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺎت و ﻧﻜﺎت ﺑﺎ ارزش را ﺑﻪ ﺣﺪ ﻻزم ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻴراث ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫اسﺖ‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﻛﻰ ﺑﻮد؟ ﻣردى ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻃﺒﻴﺐ ﺣﺎذق ﺑﻮد و در‬ ‫زﻣﺎن داوود ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻰزﻳﺴﺖ و در ﻗرآنﻛرﻳﻢ ذﻛر وى آﻣﺪه اسﺖ‪:‬‬ ‫ان ِﻻبْﻨِ ِﻪ َو ُﻫ َﻮ َﻳع ُِظ ُﻪ َﻳا بُ َﻨ َّﻲ َﻻ تُشْ ِر ْك ب ِ َّ‬ ‫َوإِ ْذ َق َ‬ ‫ﻴﻢ (‪)13‬‬ ‫ال ﻟُق َْﻤ ُ‬ ‫اﷲِ إِ َّن اﻟشِّ ْر َك ﻟَ ُظﻠْ ٌﻢ َعظِ ٌ‬ ‫ترجﻤﻪ‪] :‬ﻳﺎد ﻛﻦ[ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ را ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺴر ﺧﻮﻳﺶ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ وى او را اﻧﺪرز ﻣﻰداد‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﭘﺴرك ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷرك ﻣﻴﺎور ﻛﻪ ﺑﻪ راسﺘﻰ ﺷرك سﺘﻤﻰ ﺑﺰرگ اسﺖ‪)13( .‬‬ ‫اﻟس َﻤا َواتِ أَ ْو فِﻲ ْ َ‬ ‫َﻳا بُ َﻨ َّﻲ إِﻧَّ َﻬا إِن تَ ُ‬ ‫ك ِﻣ ْثق َ‬ ‫ض‬ ‫اﻷ ْر ِ‬ ‫َال َح َّب ٍﺔ ِّﻣ ْﻦ خَ ْر َد ٍل َف َت ُكﻦ فِﻲ َصخْ َر ٍة أَ ْو فِﻲ َّ‬ ‫َﻳ ْأ ِت ب ِ َﻬا َّ ُ‬ ‫اﷲ إِ َّن َّ َ‬ ‫اﷲ ﻟَطِ ٌ‬ ‫ﻴف خَ بِ ٌﻴر (‪)16‬‬ ‫ﺗرﺟﻤﻪ‪ :‬اى ﭘﺴرك ﻣﻦ اﮔر ]ﻋﻤﻞ ﺗﻮ[ ﻫﻤﻮزن داﻧﻪ ﺧردﻟﻰ (اورى) و در ﺗﺨﺘﻪ سﻨﮕﻰ ﻳﺎ در‬ ‫آسﻤﺎنﻫﺎ ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آن را ﻣﻰآورد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺲ دﻗﻴﻖ و آﮔﺎه اسﺖ‪)16( .‬‬ ‫ﻟﻘﻤﺎن را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ادب از ﻛﻰ آﻣﻮﺧﺘﻰ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﻰ ادﺑﺎن ﻫرآﻧﭽﻪ از اﻳﺸﺎن در ﻧﻈرم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪ از‬ ‫فﻌﻞ آن ﭘرﻫﻴﺰ ﻛردم‪( «.‬فرﻫﻨﮓ زﺑﺎن فﺎرسﻰ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻋﻼﻣﺔ فﻠﺴﻔﻰ‪).‬‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖﻫﺎى اسﻼﻣﻰ ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﺣﺒﺸﻰ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ سﻌﺪى در ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﺷــﻨﻴــﺪم ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن سﻴﻪ فﺎم ﺑﻮد‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻦ ﭘرور و ﻧﺎزك اﻧـــﺪام ﺑﻮد‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﺗﻨﻮﻳﻦ (دو زﺑر‪ ،‬دوزﻳر‪ ،‬دو ﭘﻴﺶ) در ﺣرف آﺧر واژهﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﺗﻨﻮﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑر واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و در زﺑﺎن درى ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﻮﻳﻦ »دو زﺑر« ﺑر‬ ‫واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ راﻳﺞ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬فراﻣﻮش ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛرد ﻛﻪ ﻛﺎرﺑرد ﺗﻨﻮﻳﻦ ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻏﻴر‬ ‫ﻋرﺑﻰ در زﺑﺎن درى درسﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن‪ :‬ﺗﻴﻠﻔﻮﻧﺎً‪ ،‬ﺗﻠﮕرافﺎً‪ ،‬زﺑﺎﻧﺎً‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎراً‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد‬ ‫ﻛﺎﻣ ً‬ ‫ﻼ ﻧﺎدرسﺖ و دور از ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن درى ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﺪ؛ زﻳرا ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﺗﻴﻠﻔﻮن و‬ ‫ﺗﻠﮕراف واژهﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻮده و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋرﺑﻰ ﺑر آنﻫﺎ ﻛﺎر ﻧﺎدرسﺖ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑر واژهﻫﺎى »زﺑﺎن« و »ﻧﺎﭼﺎر« ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى سﭽﺔ درى ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪة‬ ‫زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛرد‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻨﻮﻳﻦ ﺻرف دو زﺑر ﺑر واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ دﺧﻴﻞ‬ ‫در زﺑﺎن درى ﭼﻨﻴﻦ اسﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) ﺑﻨﺎﺑر ﻗﺎﻋﺪة ﻛﻠﻰ و راﻳﺞ در ﭘﺎﻳﺎن واژة ﻣﻮرد ﻧﻈر »اﻟﻔﻰ« ﻣﻴﺎفﺰاﻳﻴﻢ و ﺑﺎﻻى آن »دو‬

‫‪87‬‬

‫ﻼ‪ ،‬اﺟﻤ ًٌ‬ ‫ﻼ اﺣﺘﻤﺎﻻً‪ ،‬اسﺎسﺎً‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً‪ ،‬ﻗﺴﻤﺎً‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎً‪ ،‬راسﺎً‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫زﺑر« ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻴﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺻ ً‬ ‫ﻼ‪ ،‬اﺑﺪاً‪،‬‬ ‫فﻮراً‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼراً‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ذاﺗﺎً‪ ،‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺪرﺗﺎً‪.‬‬ ‫ب) ﺗﻨﻮﻳﻦ »دو زﺑر« ﺑر واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰه »ء« ﺑر سر ﻫﻤﺰه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫اسﺘﺜﻨﺎ ًء‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اسﺘﺜﻨﺎء‬ ‫ﺟﺰ ًء‬ ‫ﺟﺰء‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫وﻗﺘﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ در روزﮔﺎر داوود ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻰزﻳﺴﺖ و ﻣﻌﻠﻮم اسﺖ‬ ‫ﻛﻪ داوود ﻋﻠﻴﻪ سﻼم از (‪ 1010‬اﻟﻰ ‪ )970‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻨﻰ اسراﺋﻴﻞ ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑرآن‬ ‫ﻟﻘﻤﺎن در ﺣﺪود (‪ )3000‬سﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ زﻧﺪهﮔﻰ داﺷﺖ؛ وﻟﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻴﻢ‬ ‫ﺧردﻣﻨﺪ ﭼﻪ ﻧﺼﺎﻳﺢ سﻮدﻣﻨﺪى در آن زﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ارزش اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎ‬ ‫روزﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬آﻳﺎ از ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﺻرف ﻧﺼﺎﻳﺢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ؟‬ ‫‪ -2‬ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﭼﻨﺪ سﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ زﻧﺪهﮔﻰ داﺷﺘﻪ اسﺖ؟‬ ‫‪ -3‬اسﺘﻌﻤﺎل ﺗﻨﻮﻳﻦ ﺑﺎﻻى ﻛﺪام ﻧﻮع ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻰ ﻧﺎدرسﺖ و ﻏﻴر ﻣﻌﻤﻮل اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬از واژة »ﻏﻨﻴﻤﺖ« در اﻳﻦ درس‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -5‬از ﻧﺼﻴﺤﺖ‪» :‬در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﺑﺎش‪ «.‬ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔرفﺘﻪ اﻳﺪ؟ ﺑراى سﻪ دﻗﻴﻘﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺗﺒﺼره داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫ﻣﺘﻦ درس آﻳﻨﺪه (درس ﺑﻴﺴﺘﻢ) را آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﻣﻄرح ﻗﺒﻞ‬ ‫از ﻋﻨﻮان آن درس ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ اراﺋﻪ‬ ‫ﻛرده ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺼﺎﻳﺢ ﻟﻘﻤﺎن ﺣﻜﻴﻢ داراى ﭼﻪ ارزشﻫﺎى‬ ‫اﺧﻼﻗﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اسﺖ در ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﮕﺎرﻳﺪ‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫درس‬

‫بﻴستﻢ‬

‫شاﮔردان بﻪ پرسشﻫاى زﻳر پاسخ ﮔﻮﻳﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬سﻌدى ﻋﻼوه بﻪ ﻓارسﻰ درى آﻳا آثارى بﻪ زبان ﻋربﻰ ﻫﻢ داشت‬ ‫و چرا؟‬ ‫‪ -2‬پﻴام ﻏزل سﻌدى بﻪ ﻧﻈر شﻤا چﻴست؟‬ ‫‪ -3‬ﻛدام واژهﻫاى ﻋربﻰ ﻫﻤزه دار ﮔرچﻪ دخﻴﻞ ﻫﻢ باشد ﻫﻤزة خﻮد‬ ‫را در اﻣﻼى درى حﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨد؟‬

‫ﻏﺰﻟﻰ از‪ :‬سﻌﺪى‬

‫ﻧاﻣﻤﻜﻦ است عاﻓﻴتﻰ بﻰ تزﻟزﻟﻰ‬ ‫ﻫــــرروز ﺑﺎد ﻣﻰﺑرد از ﺑــﻮســﺘﺎن ﮔـــــﻠﻰ ﻣﺠروح ﻣﻰﻛﻨﺪ دل ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻠﺒـــــﻠﻰ‬ ‫ﻣﺄﻟــﻮف را ﺻــﺤﺒﺖ اﺑــﻨﺎى روزﮔـــــــﺎر ﺑر ﺟــﻮر روزﮔـــﺎر ﺑﺒﺎﻳــــﺪ ﺗـﺤـــﻤﻠﻰ‬ ‫ﻛﺎﻳﻦ ﺑﺎز ﻣرگ ﻫر ﻛﻪ سر از ﺑﻴﻀﻪ ﺑـرﻛــﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺒﻮﺗرش ﺑﺪراﻧﺪ ﺑﻪ ﭼــــــﻨﮕﻠﻰ‬ ‫اى دوسﺖ دل ﻣﻨﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎى ﺧـﺎك ﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ اسﺖ ﻋـﺎفﻴــــﺘﻰ ﺑﻰ ﺗﺰﻟـــﺰﻟﻰ‬ ‫روﻳﻰ اسﺖ ﻣﺎه ﭘﻴﻜر و ﻣﻮﻳﻰ اسﺖ ﻣـﺸﻜﺒـﻮى ﻫر ﻻﻟﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰدﻣﺪ از ﺧﺎك و سﻨﺒﻠﻰ‬ ‫ﺑﺎﻻى ﺧـــﺎك ﻫﻴﭻ ﻋـــــﻤﺎرت ﻧﻜـرده اﻧﺪ ﻛﺰوى ﺑﻪ دﻳر و زود ﻧﺒـــﺎﺷﺪ ﺗﺤﻮﻟﻰ‬ ‫ﻣﻜــــروه ﻃﻠـﻌﺘﻰ اسﺖ ﺟـــﻬﺎن فرﻳﺒﻨــﺎك ﻫر ﺑﺎﻣــــﺪاد ﻛـــرده ﺑﻪ ﺷﻮﺧﻰ ﺗﺠﻤﻠﻰ‬ ‫دى ﺑﻮســـﺘﺎن ﺧـــــرم و ﺻﺤراى ﻻﻟـﻪ زار وز ﺑﺎﻧﮓ ﻣـــرغ در ﭼــﻤﻦ افﺘﺎده ﻏﻠﻐﻠﻰ‬ ‫و اﻣـــروز ﺧــــﺎرﻫﺎى ﻣـﻐﻴﻼن ﻛﺸﻴﺪه ﺗـﻴﻎ ﮔـﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺒﻮد درﻳﻦ ﺑﻮسﺘﺎن ﮔﻠﻰ‬ ‫سﻌﺪى ﮔر آسﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻜر ﭘرورد ﺗرا‬ ‫ﭼـﻮن ﻣﻰﻛﺸﺪ ﺑﻪ زﻫر ﻧﺪارد ﺗﻔـﻀـﻠﻰ‬

‫‪89‬‬

‫سﻌﺪى ﻛﻠﻤﻪﻳﻰ اسﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ سﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜر ﺑﻦ سﻌﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺎم سﻌﺪى‬ ‫ﻣﺸــرفاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺼﻠﺢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻴرازﻳﺴــﺖ‪ .‬ســﻌﺪى ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه و ﺷﺎﻋر‬ ‫ﺑﺰرگ ﻗرن ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠرى اســﺖ؛ در ﺷﻴراز ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ ﭘرداﺧﺖ؛ سﭙﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺷــﺘﺎفﺖ و در ﻣﺪرســﺔ ﻧﻈﺎﻣﻴﻪ ﺑــﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﭘرداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃر ﻃﺒــﻊ ﻧﺎ آراﻣﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺼﻴﺐ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺷــﻤﺎل افرﻳﻘﺎ ﺑﻪ ســﻔر ﻃﻮﻻﻧﻰ ﭘرداﺧﺖ و ﺑــﺎ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺗﺠرﺑﻪ و داﻧﺶ‬ ‫ﺑرﮔﺸــﺖ و فراﻏﺘﻰ ﻳﺎفﺖ و ﺑﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎى ﺧﻮد دسﺖ ﻳﺎزﻳﺪ‪ .‬سﻌﺪى‬ ‫در سﺎل ‪ 655‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬سﻌﺪى ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ »ﺑﻮسﺘﺎن« را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ در آورد و در سﺎل ﺑﻌﺪ »ﮔﻠﺴﺘﺎن«‬ ‫را ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛرد‪ .‬ﺑرﺧﻰ از آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم و ﻣﻨﺜﻮر ﻋرﺑﻰ ﻧﻴﺰ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرت ﻋﻤﺪة او در ﻏﺰل ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ اسﺖ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻰﻧﻈﻴر ﻳﺎ ﻛﻢ ﻧﻈﻴر اسﺖ‪ .‬ﺷﻌر و‬ ‫ﻧﺜر ســﻌﺪى ﺗﺎ ﻋﻬﺪ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺗﺘﺒﻊ و اﻗﺘﻔﺎى ﺑﺰرﮔﺎن فﺎرسﻰ درى ﻗرار ﮔرفﺘﻪ اسﺖ‪ .‬سﻌﺪى‬ ‫در ﺷﻴراز در ﮔﺬﺷﺖ و آراﻣﮕﺎه او در آنﺟﺎ اسﺖ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﻫﻤﺰه وﻳﮋة واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺰه»ء« در واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ در آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻫﻢ در اﻧﺠﺎم ﻣﻰآﻳﺪ و ﺷﻴﻮة ﻧﻮﺷﺘﻦ آن‬ ‫دسﺘﻮرﻫﺎى وﻳﮋهﻳﻰ دارد؛ اﻣﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ درﺑﺎرة ﻃرز ﻧﻮﺷﺘﻦ »ﻫﻤﺰه« در واژهﻫﺎى دﺧﻴﻞ‬ ‫ﻋرﺑﻰ در زﺑﺎن درﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ زﻳر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫(‪ )1‬در آﻏﺎز واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺗﻔﺎق‪ ،‬اﻣﺖ‪ ،‬اﺻﺤﺎب‪،‬‬ ‫اﻳﺠﺎد‪.‬‬ ‫(‪ )2‬ﻫرﮔﺎه ﻫﻤﺰه در ﭘﺎﻳﺎن واژهﻫﺎ ﺑر ﻛرسﻰ »ا« ﻳﺎ »و« ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺒﺪأ زﺑﺎن درى‬ ‫ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﻟﺆﻟﺆ ﻧﺎب و ﻧﺎﻳﺎب‬ ‫ﻟﺆﻟﺆ‬ ‫(‪ )3‬در آن دسﺘﻪ از واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﻛﻪ ﺑروزن »فﺎﻋﻞ«‪» ،‬فﻮاﻋﻞ« و »فﻌﺎﻳﻞ« ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در زﺑﺎن‬ ‫درى ﺑﻪ ﺟﺎى ﻫﻤﺰه »ى« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪90‬‬

‫اﺻﻞ ﻋرﺑﻰ (ﺑروزن فﺎﻋﻞ)‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫سﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺎﺋﻞ‬ ‫ﺟﺎﺋﺰ‬ ‫ﻧﺎﺋﻞ‬ ‫اﺻﻞ ﻋرﺑﻰ (ﺑروزن فﻮاﻋﻞ)‬ ‫فﻮاﺋﺪ‬ ‫ﻧﻮاﺋﺐ‬ ‫ﺟﻮاﺋﺰ‬ ‫اﺻﻞ ﻋرﺑﻰ (ﺑروزن فﻌﺎﻳﻞ)‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ‬ ‫ﺟﻤﺎﺋﻞ‬ ‫فﻀﺎﺋﻞ‬

‫اﻣﻼى درى‬ ‫ﻗﺎﻳﻞ‬ ‫سﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﺎﻳﻞ‬ ‫ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫ﻧﺎﻳﻞ‬ ‫اﻣﻼى درى‬ ‫فﻮاﻳﺪ‬ ‫ﻧﻮاﻳﺐ‬ ‫ﺟﻮاﻳﺰ‬ ‫اﻣﻼى درى‬ ‫ﺷﻤﺎﻳﻞ‬ ‫ﺟﻤﺎﻳﻞ‬ ‫فﻀﺎﻳﻞ‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫‪ -1‬ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌر »ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اسﺖ ﻋﺎفﻴﺘﻰ ﺑﻰ ﺗﺰﻟﺰﻟﻰ« ﻏﺰل اسﺖ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺰل ﺑراى ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎسﺎت اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔرفﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﻣﺤﺘﻮاى اﻳﻦ ﻏﺰل را ﻣﺴﺎﻳﻞ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭼﻮن ﺷﻜﺎﻳﺖ از ﻣرگ‪ ،‬اسﺘﺒﺪاد وﻗﺖ و ﺗﺤﻤﻞ آن‪ ،‬ﻧﺒﻮد اﻣﻨﻴﺖ و ﺗﻀﻤﻴﻦ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ ﻣردم و ﺗﺸﻮﻳﻖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﺒر و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑر وارد آﻣﺪن ﺗﻐﻴﻴر و دﮔرﮔﻮﻧﻰ‬ ‫در ﻫر ﭘﺪﻳﺪهﻳﻰ‪ ،‬ﺷﻜﻮه از ﻛﺎﻳﻨﺎت و ﻧﻴﺰ اﺑراز ﻳﺄس از ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﺎﻳﻰ ﮔﻮﻧﻪﻳﻰ از ادﺑﻴﺎت اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧرم و ﻟﻄﻴﻒ‪ ،‬ﺑﺎ اسﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻨﺎى‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ و ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎسﺎت ﺷﺨﺼﻰ اﻧﺴﺎن ﻣﻰﭘردازد و ﺑﻴﺎﻧﮕر ﻋﻮاﻃﻒ و‬ ‫آرزوﻫﺎى اﻧﺴﺎن و ﻏﻢﻫﺎ و ﺷﺎدىﻫﺎى اوسﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺰل ﻳﻜﻰ از اﻧﻮاع ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﺎﻳﻰ ﺷﻤرده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬واژة »ﻏﻨﺎ« در اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى‬

‫‪91‬‬

‫ﺗرﻧﻢ اﺷﻌﺎر اسﺖ و ﺷﻌر ﻏﻨﺎﻳﻰ در اﺻﻞ ﻫﻤراه ﺑﺎ ﻣﻮسﻴﻘﻰ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬از ﻛﺪام واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ دﺧﻴﻞ در زﺑﺎن درى ﻫﻤﺰه ﺣﺬف ﻧﻤﻰﺷﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل از آن ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ را روى ﺗﺨﺘﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ ﻛﻪ ﺑروزن فﺎﻋﻞ ﺑﻮده و ﺣﻴﻦ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ درى‪ ،‬ﻫﻤﺰة آنﻫﺎ ﺑﻪ »ى« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬از اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔرفﺘﻪ اﻳﺪ‪:‬‬ ‫اى دوسﺖ دل ﻣﻨﻪ ﻛﻪ درﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎى ﺧﺎك‬ ‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اسﺖ ﻋﺎفﻴﺘﻰ ﺑﻰ ﺗﺰﻟـــﺰﻟﻰ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺑﻴﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺼﻨﻔﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻰ ُﻛﺸﺪ ﺑﻪ زﻫر ﻧﺪارد ﺗﻔﻀﻠﻰ‬ ‫سﻌﺪى ﮔر آسﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻜر ﭘرورد ﺗــــرا‬ ‫‪ -5‬ﻛﺪام ﻛﺘﺎب سﻌﺪى (ﺑﻮسﺘﺎن و ﻳﺎ ﮔﻠﺴﺘﺎن) ﺻرف ﺑﻪ ﻧﻈﻢ سروده ﺷﺪه اسﺖ؟‬ ‫‪ -6‬سﻌﺪى را در ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌرفﻰ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )21‬را آﻧﭽﻨﺎن دﻗﻴﻖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى ﺻﻔﺤﺔ ﻧﺨﺴﺖ آن دﻗﻴﻖ‬ ‫ﺗرﻳﻦ ﭘﺎسﺦﻫﺎ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ دو ﺑﺨﺶ دارد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) ﭘﺎسﺦ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﭼرا از ﺑﻌﻀﻰ واژهﻫﺎى دﺧﻴﻞ ﻋرﺑﻰ در اﻣﻼى درى‪ ،‬ﻫﻤﺰهﻫﺎ‬ ‫ﺣﺬف ﻣﻰﺷﻮد؟‬ ‫ب) ازاﻋﻀﺎى ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﭙرسﻴﺪ ﻛﻪ ﭼرا ﺑﻮسﺘﺎن و ﮔﻠﺴﺘﺎن سﻌﺪى ﺗﺎ ﻫﻨﻮز در ﻣﺪارس‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻈرﻳﺎتﺷﺎن را در ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و ﻳﻜﻢ‬

‫ﻼ خﻮاﻧده اﻧد‪ ،‬دربارة آن بﻪ ﻧحﻮى‬ ‫شاﮔرداﻧﻰ ﻛﻪ ﻣتﻦ درس را ﻗب ً‬ ‫صحبت ﻛﻨﻨد ﻛﻪ پرسشﻫاى آتﻰ را جﻮاب دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﻌﻨاى ﻟﻐﻮى تﻮسﻌﻪ چﻴست؟ ‪ .2‬تثﻤﻴر را چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨاﻳﻰ است؟‬ ‫‪ .3‬برﻧاﻣﻪ رﻳزى اﻗتصاد خاﻧﻮاده چﻴست؟‬ ‫‪ .4‬اﻳﻦ بﻴت را چﮕﻮﻧﻪ تﻌبﻴر ﻣﻰﻛﻨﻴد‪:‬‬ ‫چﻮ برﮔﻴرى از ﻛﻮه و ﻧﻨﻬﻰ بﻪ جاى سر اﻧجام ﻛﻮه اﻧـــدر آﻳد ز پاى‬ ‫‪ .5‬بارﻋاﻳت صرﻓﻪ جﻮﻳﻰ بﻪ خاﻧﻮاده چﻰ دست ﻣﻰدﻫد؟‬

‫تﻨاسب دخﻞ و خرج‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده ســﻨﮓ ﺑﻨﺎى ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫر ﻛﺸﻮرى ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺟﺎزه داده ﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻰ ﻣﻮازﻧﻪﮔﻰ در ﻋﻮاﻳﺪ و ﻣﺼﺎرف آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ و فﻘر ﺑر آن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷــﻮد؛ زﻳرا‬ ‫اﮔر ﻳﻚ سﺎﺧﺘﺎر ﻛﻮﭼﻚ؛ وﻟﻰ سﻨﮓ ﺑﻨﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ فرسﺎﻳﺶ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻮاﺟﻪ ﮔردد‪،‬‬ ‫ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻰ اﺣﺘﻴﺎﻃﻰ روزى ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺼﺪوم سﺎزد‪ .‬اﮔر ﻫر ﺧﺎﻧﻮادة ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑرﻧﺎﻣﺔ دﻗﻴﻖ اﻗﺘﺼﺎدى ﺧﻮد را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ســﺎن سﺎﻳر واﺣﺪﻫﺎى ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻈﺎم و اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻘررة ﻻزم ﻧﺎﺷــﻰ از ﺗﺠﺎرب ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻣﻮفﻖ را سرﻣﺸﻖ ﻗرار داده‪،‬‬ ‫ﺗﺠرﺑﻪﻫﺎى ﺗﻠﺦ دﻳﮕران را ﺗﻜرار ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻧرود؛ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘر ﺷــﺪن زﻧﺪهﮔﻰ ﺧﻮد‬ ‫دسﺖ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﺪاوم ﺗﻮسﻌﻪ و اﻧﻜﺸﺎف ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺛر واﻗﻊ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴروى از اﺧﻼق ﻣﻌﻴﻦ و داﺷــﺘﻦ دﻳﻦ و ﻣﻌﺘﻘﺪات‪ ،‬فرﻫﻨﮓ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺎسﺒﺎت و اﻗﺘﺼﺎد‬

‫‪93‬‬

‫وﻳــﮋه و ﻧﻈﺎﻳر اﻳﻦﻫﺎ ﻻزﻣﺔ ﻫر ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺣﺴــﺎب ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕــر ﺑﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﻠﻘﺔ‬ ‫زﻧﺠﻴرى اســﺖ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻳﻚ دﻫﻜﺪه‪ ،‬ﺷــﻬرك‪ ،‬ﺷــﻬر و ﻳﺎ وﻻﻳﺖ و ﻛﺸﻮرى را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻫر ﻋﻀﻮ آن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷــﻬروﻧﺪ ﻳﺎد ﻣﻰﺷــﻮد‪ .‬ﻫر ﺷﻬروﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑر‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪﮔﻰ ﺣﻴﺎت ﺷﻬروﻧﺪان ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دﻳﮕر ﺗﺄﺛﻴر ﻣﻰﮔﺬارد؛ اﻣﺎ ﺑُﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدى اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴرﮔﺬارى ﻣﺸﻬﻮدﺗر از سﺎﻳر اﺑﻌﺎد ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑــراى اﻳﻦﻛﻪ ﻫر ﺧﺎﻧــﻮاده ﻫﻢ در دﺧﻞ (ﻋﻮاﻳﺪ) و ﻫﻢ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑــﺎ دﻳﮕر ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﺛر‬ ‫ﮔﺬارى ﺧﻮب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻣﻮر دﺧﻞ و ﺧرج و ﻳﺎ ﺗﻨﺎسﺐ درآﻣﺪ‬ ‫و ﻣﺼﺎرف روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و سﺎﻻﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺪاﺑﻴرى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑراى ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ اﺟﺎزه‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻰﻣﻮازﻧﻪﮔﻰ ﺑر اﻗﺘﺼﺎدش سﺎﻳﻪ افﮕﻨﺪ‪.‬‬ ‫از درون ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺗﺠﺎرﺑﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ رسﻴﺪه اسﺖ ﻛﻪ ُﻫﺸﺪار ﻣﻰدﻫﺪ و آﮔﺎﻫﻰ ﻣﻰرسﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻰﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر ﺟﺰ ﭘرﻳﺸﺎﻧﻰ‪ ،‬فﻘر و در ﺑﺪرى ﺑرا ى ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آﻣﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮســﻂ و ﻣﺼرف زﻳﺎد دارﻧﺪ؛ ﺣﺎﺻﻞ دﻳﮕرى ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷــﺖ و وﺿﻊ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻣراﺗﺐ‬ ‫ﺑﺪﺗر از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮسﻂ و ﻣﺼرف ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ از ﻣﺘﻮن ﻗﺪﻳﻢ ادﺑﻴﺎت ﻣﻠﻰ از ﺟﻤﻠﻪ ادﺑﻴﺎت درى ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻔﺎدى را ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ ﺑﻬراﻣﺸﺎﻫﻰ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اسﺖ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎل‪ ،‬و او را فرزﻧﺪان در رسﻴﺪﻧﺪ و از ﻛﺴﺐ و ﺣرفﺖ اﻋراض‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و دسﺖ اسراف ﺑﻪ ﻣﺎل ﭘﺪر دراز ﻛردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪر ﻣﻮﻋﻈﺖ و ﻣﻼﻣﺖ اﻳﺸﺎن واﺟﺐ‬ ‫دﻳﺪ و در اﺛﻨﺎى آن ﮔﻔﺖ‪ :‬اى فرزﻧﺪان‪ ،‬اﻫﻞ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺟﻮﻳﺎن سﻪ رﺗﺒﻪ اﻧﺪ و ﺑﺪان ﻧرسﻨﺪ؛ ﻣﮕر‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺧﺼﻠﺖ؛ اﻣﺎ آن سﻪ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺒﻨﺪ فراﺧﻰ ﻣﻌﻴﺸﺖ و رفﻊ ﻣﻨﺰﻟﺖ و رسﻴﺪن ﺑﻪ ﺛﻮاب‬ ‫آﺧرت اسﺖ و ﻧﻪ دﻳﮕران را در ﺗﻌﻬﺪ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺖ و اﮔر ﻣﺎل ﺑﻪ دسﺖ آرد و در ﺗﺜﻤﻴر‬ ‫آن ﻏﻔﻠﺖ ورزد‪ ،‬زود دروﻳﺶ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫رﻧﺠﺶ اﻧﺪر ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ اسﺖ‬ ‫ﻣـــﺎل را ﻫر ﻛﺴﻰ ﺑﻪ دسﺖ آرد‬ ‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧرج سرﻣﻪ اﮔر ﭼﻪ اﻧﺪك اﻧﺪك اﺗﻔﺎق افﺘﺪ؛ آﺧر فﻨﺎ ﭘﺬﻳرد‪.‬‬ ‫سر اﻧﺠﺎم ﻛﻮه اﻧﺪر آﻳﺪ زﭘﺎى‬ ‫ﭼﻮ ﺑرﮔﻴرى از ﻛﻮه و ﻧﻨﻬﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى‬ ‫و اﮔر در ﺣﻔﻆ و ﺗﺜﻤﻴر ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ و ﺧرج آن ﺑﻰ وﺟﻪ ﻛﻨﺪ؛ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ آرد و زﺑﺎن ﻃﻌﻦ در‬ ‫وى ﮔﺸﺎده ﺷﻮد و اﮔر ﻣﻮاﺿﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ اﻣﺴﺎك ﻧﺎﻣرﻋﻰ دارد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ دروﻳﺸﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫از ﻟﺬات دﻧﻴﺎ ﻣﺤروم و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳر آســﻤﺎﻧﻰ و ﺣﻮادث روزﮔﺎر آنرا در ﻣﻌرض‬

‫‪94‬‬

‫ﺗﻔرﻗــﻪ آرد ﭼﻮن ﺣﻮﺿــﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻮســﺘﻪ آب در وى ﻣﻰآﻳﺪ و آن را ﺑــر اﻧﺪازة ﻣﺪﺧﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﺨرﺟﻰ ﻧﺒﺎﺷــﺪ‪ ،‬ﻻﺟرم از ﺟﻮاﻧﺐ راه ﺟﻮﻳــﺪ و ﺑﺘراﺑﺪ ﺗﺎ رﺧﻨﺔ ﺑﺰرگ افﺘﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻰ آن‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰ ﮔردد؛ ﭘﺲ آن فرزﻧﺪان ﭘﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﻮﻋﻈﺖ او ﻫرﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗر ﺑﺸــﻨﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎفﻊ آن‬ ‫ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﺸــﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑرادر ﻣﻬﺘر اﻳﺸﺎن روى ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت آورده سﻔرى دور دسﺖ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻛرد‪«.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻛﻪ از ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻻ ﮔرفﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اسﺖ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻋرﺿﺔ ﻛﺎر و اﻧﺠﺎم و‬ ‫اﺧﺬ ﺣﻘﻮق و ﻣﻌﺎش‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﺑرﻧﺎﻣﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ و اﺧﺘﺼﺎص ﻋﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎرى ﻣﺼرف‪ ،‬از‬ ‫ﻣﻬﻢﺗرﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮادة داراى درآﻣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ را از ﺗﻬﻰ دسﺘﻰ و‬ ‫فﻘر ﻧﺠﺎت ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫دﻧﻴﺎى اﻣروز ﭘﻴﺶ از ﻫر ﭼﻴﺰ دﻳﮕر دﻧﻴﺎى ﺑرﻧﺎﻣﻪ و ﻳﺎ ﭘﻼنﮔﺬارى اسﺖ‪ .‬فﻘﺪان ﺑرﻧﺎﻣﻪ‬ ‫و ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻨﺎسﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ سﻘﻮط ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ و ﻛﻮﭼﻚﺗرﻳﻦ سﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ‬ ‫ﻣﻰﮔردد؛ وﻟﻰ ﺻرفﻪ ﺟﻮﻳﻰ ﻳﻜﻰ از وسﺎﻳﻞ اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ آن ﻣﻤﻜﻦ اسﺖ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺧﻮد را از اﺣﺘﻴﺎج ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دسﺖ ﺧﻮد اﻋﻀﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﮔرداب‬ ‫فﻘر فرو ﻧﺒرﻧﺪ‪.‬‬ ‫فﻘر در فرﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻر ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺻرف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﭘﻮل و ﺛروت ﻣﺎدى ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫فﻘر را ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌرﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ ﻟﺬا اﮔر ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ در ﭘرﻳﺸﺎن ﺣﺎﻟﻰ ﻣﺎدى‬ ‫و ﻣﻌﻨﻮى زﻧﺪهﮔﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺠﻠﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﮕردﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻰ ﺑرﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰى و ﻛﺴﺐ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬ ‫ﺑرآﻳﻴﻢ و دﺧﻞ و ﺧرج را ﻫﻴﭻﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺑﻰﻣﻮازﻧﻪﮔﻰ اﻧﺪر ﻧﺴﺎزﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -1‬تﻮسعﻪ و اﻧﻜشاف‬ ‫ﺗﻮسﻌﻪ و اﻧﻜﺸﺎف ﻫر دو ﭘﻴﺸرفﺖ اسﺖ؛ وﻟﻰ اﻧﻜﺸﺎف سﻴر ﺻﻌﻮدى و‬ ‫ﺗﻮسﻌﻪ ﻣﺴﻴر افﻘﻰ ﭘﻴﺸرفﺖ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ داسﺘﺎنﻫﺎﻳﻰ اسﺖ از زﺑﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ از سﺎﻧﺴﻜرﻳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﻧﻘﻞ ﺷﺪه؛ سﭙﺲ ﺗﻮسﻂ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ از ﭘﻬﻠﻮى ﺑﻪ ﻋرﺑﻰ ﺗرﺟﻤﻪ ﮔردﻳﺪه‬ ‫اسﺖ‪ .‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ را در ﻋﻬﺪ ﻧﺼرﺑﻦ اﺣﻤﺪ سﺎﻣﺎﻧﻰ و ﺑﻪ فرﻣﺎن او‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﻌﻤﻰ ﺑﻪ ﻧﺜر درى ﺗرﺟﻤﻪ ﻛرد‪ .‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ دﻳﮕرى ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮم اسﺖ‪ ،‬اﺛر ﻃﺒﻊ‬ ‫رودﻛﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﻴﺎﺗﻰ از آن ﺑﻪ دسﺖ اسﺖ‪ ،‬اﻣﻴر ﻧﺼرﺑﻦ اﺣﻤﺪ‪ ،‬رودﻛﻰ را فرﻣﻮد‬

‫‪95‬‬

‫ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ ﻣﺘرﺟﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻌﻤﻰ را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ در آورد؛ اﻣﺎ ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ ﻣﻨﺜﻮر فﺎرسﻰ درى‬ ‫از اﺑﻮاﻟﻤﻌﺎﻟﻰ ﻧﺼراﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ اسﺖ ﻛﻪ از ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ در ﻧﻴﻤﺔ‬ ‫ﻗرن ﺷﺸﻢ ﻫﺠرى‪ ،‬در دورة سﻠﻄﻨﺖ ﺑﻬراﻣﺸﺎه ﻏﺰﻧﻮى (‪ )547 -512‬ﺗرﺟﻤﻪ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻧﻘﻞ اﺻﻞ ﻫﻨﺪى دو سﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻠﻰ و اسﻼﻣﻰ ﺑر آن‬ ‫افﺰوده ﺷﺪه‪ .‬اﺑﻮاﻟﻤﻌﺎﻟﻰ ﻧﺼراﷲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻬراﻣﺸﺎه (ﻧﻮادة ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮى)‬ ‫اﺗﺤﺎف ﻛرد و اﻣﺜﺎل و اﺷﻌﺎرى ﺑﻪ فﺎرسﻰ درى و ﻋرﺑﻰ ﺑر آن افﺰود و در آن ﻧﺜر ﻣﺘﻴﻦ‬ ‫و ﺷﻴﻮاﻳﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑرد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آنرا از اﻣﻬﺎت ﻛﺘﺎبﻫﺎى ادﺑﻰ فﺎرسﻰ درى ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﺗرﻛﻴﺒﺎت ﻋرﺑﻰ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ در درى ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ان ﺷﺎءاﷲ‪ ،‬ﻋﻦ ﻗرﻳﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻊ ﻫﺬا‪ ،‬ﻣﻊ ذاﻟﻚ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﻫﺬا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‪}.‬اﻣﺎ اﮔر »اﻟﻒ و ﻻم ﻋرﺑﻰ« در ﻣﻴﺎن‬ ‫آنﻫﺎ ﻗرار ﮔرفﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﻋرﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻋﻨﺪ‬ ‫اﻟﻤﻄﺎﻟﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺪاﻟﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻊ اﻟﺨﻴر و ﻋﻠﻰ اﻟﺪوام‪{.‬‬ ‫ﻫرﮔﺎه واژة »اﺑﻦ« در آﻏﺎز و ﭘﻴﺶ از اسﻢ ﺧﺎص آﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬اﺑﻦ سﻴﻨﺎ‪،‬‬ ‫اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﻪ‪ ،‬اﺑﻦ رﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ اﮔر »اﺑﻦ« در ﺑﻴﻦ دو اسﻢ ﺧﺎص ﺑﻴﺎﻳﺪ‪» ،‬ا« آن در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺬف ﻣﻰﺷﻮد؛ وﻟﻰ ﺑﺎ اﻟﻒ‬ ‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﮔردد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ دﻗﻴﻘﻰ ﺑﻠﺨﻰ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻣرﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‬ ‫ﺑرﻣﻜﻰ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﺣﺴﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﺑﻠﻮى‪ ،‬ﺗﻘﻮى‪ ،‬ﻣﺒﺘﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻰ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ در زﺑﺎن درى ﺑﺎ‬ ‫»اﻟﻒ« ﻣرﺟﺢ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﺑﻠﻮا‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬ﻣﺼﻔﺎ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫرﮔﺎه ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻏﻴر ﻋرﺑﻰ اﮔر وارد زﺑﺎن درى ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺸﻜﻼﺗﻰ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻧﻮﺷﺘﺎرى ﺻﺪاﻫﺎ (ﺣروف) دارﻳﻢ؛ ﻣﺜﺎل‪» :‬ط« و »ت«‬ ‫ﻋﻴﻦ آواز را در زﺑﺎن درى دارد ﻳﻌﻨﻰ درى زﺑﺎﻧﺎن ﻫر دو ﺣرف را »ت« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛‬

‫‪96‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺼﺪا ﻳﺎ ﺻﺎﻣﺖ »‪ «t‬اﮔر در ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ ﻏﻴر ﻋرﺑﻰ آﻣﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ }ت{ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺎ »ط«؛ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﺘرول‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬اﺗرﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻬران‪ ،‬و ﻏﻴره؛‬ ‫وﻟﻰ اﮔر ﻛﻠﻤﻪ ﻋرﺑﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺣرف}ط{ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻼ‪ :‬ﻧﻄﻖ و ﻃرف‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ }ت{ ﺑﻨﻮسﻴﻢ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫»از ﻛﺴــﺐ و ﺣرفﺖ اﻋراض ﻧﻤﻮدﻧﺪ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آنﻛﻪ از ﭘﻴﺸــﻪ و ﺣرفﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ رخ‬ ‫ﺗﺎفﺘﻨﺪ ﻳﺎ روى ﮔرداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﻧﻔرت و ﻛراﻫﺖ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫»اﮔر ﻣﺎل ﺑﻪ دســﺖ آرد و در ﺗﺜﻤﻴر آن ﻏﻔﻠﺖ ورزد‪ ،‬زود دروﻳﺶ ﺷــﻮد‪ «.‬ﺗﺜﻤﻴر ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨــﺎى ﺑﺴــﻴﺎر ﻛردن و ﺑــﻪ ﺑﺎر آوردن و ﺑﻬره ﮔرفﺘﻦ ﻛﺴــﻰ ﻛﻪ ﭘﻮل ﺑﻪ دســﺖ آورد و‬ ‫آنرا ﺑﻪ ﻋﻮض در ﺟﺎﻳﻰ ﭘﺖ و ﭘﻨﻬﺎن ﻛردن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت اﻧﺪازد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺄســﻴﺲ ﻳﻚ‬ ‫فﺎﺑرﻳﻜﻪ و ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪى ﺑﭙردازد ﺗﺎ ﺻرف از آن ﭘﻮل ﻫﻤﻪ روزه ﺧرج ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ فﻜر ﺗﺜﻤﻴر‬ ‫ﻳﺎ زﻳﺎد ﺷــﺪن ﭘﻮل ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ ﭘﻮل ﺧﻮد ﻛﺎرى اﻧﺠﺎم دﻫﺪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ فﻘر ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﻧﻤﻰسﺎزد‪.‬‬ ‫»و اﮔر ﻣﻮاﺿﻊ ﺣﻘﻮق ﺑر اﻣﺴﺎك ﻧﺎﻣرﻋﻰ دارد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ دروﻳﺸﻰ ﺑﺎﺷﺪ از ﻟﺬات دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺤروم‪ «...‬و اﻳﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻪ اﮔر ﺣﻖ ﻣﺼرف ﻛردن ﺑﻪ ﺟﺎى را ﺑر اﻣﺴــﺎك ﺑﻰﻣﻮرد‬ ‫ﻣرﻋﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬آن ﭘﻮل دار و ﺛروﺗﻤﻨﺪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ دروﻳﺸﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻟﺬات دﻧﻴﺎ ﺧﻮد‬ ‫را ﻣﺤروم ﻛرده ﺑﺎﺷﺪ و ﺻرف ﺑﻪ ﮔرد ﻛردن ﭘﻮل ﻣﺼروف ﺷﻮد‪.‬‬ ‫»فﻘر‪ ،‬ﻧﺪاﺷــﺘﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اسﺖ« ﻣﺎ در ﻛﺸــﻮر ﺧﻮد ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ از اﻳﻦ اﻣر را‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺸــﻢ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﻣردم ﻣﺎ ﺑﻪ ســﺒﺐ ﺗﺪاوم ﻧﺎ آراﻣﻰﻫﺎ از دسﺘرســﻰ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎى ﻧﻮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎرى در ﺷراﻳﻂ فﻌﻠﻰ ﻣﺤروم ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔر ﻫر ﻗﺪر ﭘﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻏﻨﻰ ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ وﻟﻰ اﮔر ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﺰﻳﻴﺪ در آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻪ زودى فﻘﻴر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪97‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻧﻈر ﺷﻤﺎ ﺑرﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰى اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺖ زﻳر را ﭼﮕﻮﻧﻪ فﻬﻤﻴﺪه اﻳﺪ؟‬ ‫رﻧﺠﺶ اﻧﺪر ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ اسﺖ«‬ ‫»ﻣﺎل را ﻫرﻛﺴﻰ ﺑﻪ دسﺖ آرد‬ ‫‪ -3‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﺔ ﺑﻬراﻣﺸﺎﻫﻰ را ﭼرا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫‪ -4‬ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ فﻘر در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -5‬آﻳــﺎ ﺗﺪاوم ﻧــﺎ اﻣﻨﻰﻫﺎ ﻳﻜﻰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑر ﻫﻢ زدن ﺗﻨﺎســﺐ دﺧﻞ و ﺧرج ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع اسﺖ ﻳﺎ ﺧﻴر؟ اﮔر ﺑﻠﻰ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ؟‬ ‫‪ -6‬آﻳﺎ داﺷــﺘﻦ و ﻧﺪاﺷــﺘﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﻣﻬﺎرتﻫﺎى ﻛﺎرى در ﺑﻴﻦ اﻋﻀﺎى ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﻰ ﻣﻮازﻧﻪﮔﻰ دﺧﻞ و ﺧرج ﻧﻘﺶ ﺑﺎزى ﻛﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ؟‬ ‫‪ -7‬دو ﺷــﺎﮔــــرد ﺑــﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻚ ﻳﻚ ﭘﺎراﮔــراف ﻣﺘﻦ درس را ﻗراﺋﺖ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ فﺎﻳﺪة ﺗﻨﺎسﺐ دﺧﻞ و ﺧرج ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬درس (‪ )22‬را ﻛﻪ روز آﻳﻨﺪه آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ دﻗﻴﻖ ﺧﻮاﻧﺪه و آﻣﺎدة اراﺋﺔ ﭘﺎسﺦ‬ ‫ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ در ﻣﻮرد آن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و دوم‬

‫شاﮔردان با ارائﺔ پاسخﻫاى ﻣﻨاسب از ﻣﻄاﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖ ﻗبﻠﻰ ﻣتﻦ اﻳﻦ‬ ‫درس اﻃﻤﻴﻨان دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬چرا داوى ﮔﻔت‪« :‬اى ﻗﻠﻢ آخر زباﻧت ﻣﻰبرﻧد؟»‬ ‫‪ -2‬داوى تﻌﻠﻴﻤات را در ﻛدام ﻣﻜتب بﻪ پاﻳان رساﻧﻴده بﻮد؟‬ ‫‪ -3‬داوى بﻪ ﻣحررى ﻛدام ﻧشرﻳﺔ ﻛشﻮر برﮔزﻳده شده بﻮد؟‬ ‫‪ -4‬اساسات آﻣﻮزش سﻴاسﻰ را ﻋبداﻟﻬادى از ﻛجا آﻣﻮخت؟‬

‫عبداﻟﻬادى داوى‬ ‫ﻣرد ﻗﻠﻢ و سﻴاست‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدى داوى ﺷﺎﻋر و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸــﮕر‪ ،‬ﺧﻄﻴــﺐ فﺼﻴﺢ‬ ‫اﻟﺒﻴــﺎن‪ ،‬ﻣــرد ﺣﻘﮕــﻮ‪ ،‬ﺣﻘﺠــﻮ و‬ ‫ﺷــﺨﺼﻴﺖ سﻴﺎسﻰ ﺿﺪ اســﺘﺒﺪاد و‬ ‫ﻳﻚ آزادﻳﺨﻮاه وﻃﻦدوســﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وى در ســﺎل ‪ 1274‬ﻫـ‪ ..‬ش‪ .‬در ﺑﺎغ‬ ‫ﻋﻠﻴﻤردان ﻛﺎﺑﻞ زاده ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺼﻴﻼت‬ ‫ﺧــﻮد را در ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺒﻴﺒﻴــﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫رســﺎﻧﺪ‪ .‬اسﺎســﺎت آﻣﻮزشﻫــﺎى‬ ‫سﻴﺎســﻰ را در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ از دو ﻣﺸــروﻃﻪ ﺧﻮاه ﻣﻮﻟﻮى ﻋﺒﺪاﻟرب و ﻣﻮﻟﻮى ﻣﺤﻤﺪ سرور و‬ ‫آﺻﻒ فرا ﮔرفﺖ؛ سﭙﺲ ﺑﻪ ﮔروه ﻣﺸروﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘﻴﻮسﺖ‪.‬‬ ‫داوى ﻛﻪ ﻧﺨﺴــﺖ »ﭘرﻳﺸﺎن« ﺗﺨﻠﺺ ﻣﻰﻛرد؛ آﻣﻮزشﻫﺎى ادﺑﻰ و ﺷﻌرى را از اسﺘﺎدان‬ ‫ﺧــﻮد‪ ،‬ﻣﻠﻚ اﻟﺸــﻌرا ﻗﺎرى ﻋﺒــﺪاﷲ و ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﻧﺪﻳــﻢ فراﮔرفﺘﻪ ﺑــﻮد‪ .‬وى ﺑﻪ ﻣﺤررى‬ ‫سراجاﻻﺧﺒﺎر و ﺑﻌﺪا ً ﺑﻪ ﮔرداﻧﻨﺪهﮔﻰ ﺟرﻳﺪة اﻣﺎن افﻐﺎن ﻣﻮﻇﻒ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫فﻌﺎﻟﻴﺖ ادﺑﻰ و ﻛﺎر ﺗرﺟﻤﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ سﻴﺎسﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از زﺑﺎن ﺗرﻛﻰ و ﺗﻬﻴﺔ دﻳﮕر ﻣﻮاد‬ ‫ﻧﺸــراﺗﻰ ســراج اﻻﺧﺒﺎر را در واﻗﻊ ﺑﺎ آﻏﺎز ﻛﺎر در اﻳﻦ ﻧﺸرﻳﻪ ﺷروع ﻛرده ﺑﻮد‪ .‬داوى از‬ ‫ﻃرفﺪاران ﻫﺪفﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺷــﻌر ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ارزشﻫﺎى دورة ﺗﺠﺪد ادﺑﻰ در ﻛﺸــﻮر‪،‬‬ ‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎى ﺷﻌرى ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛرد‪.‬‬ ‫داوى در زﻣﺎن ﺷــﺎه اﻣﺎن اﷲ ﺑﻪ سﻴﺎســﺖ و ﻛﺎر در ادارة دوﻟﺘﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫وﻗﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ســراج اﻻﺧﺒﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم » اﻣﺎن افﻐﺎن« ﻳﺎد ﺷــﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدى داوى در ســﺎل‬

‫‪99‬‬

‫‪1299‬ﻫـــ ‪ .‬ش‪ .‬ﻣﺴــﺆوﻟﻴﺖ ﮔرداﻧﻨﺪهﮔﻰ اﻳﻦ ﺟرﻳﺪه را ﻋﻬﺪه دار ﺷــﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ وﻗﺖ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت افﻐﺎﻧﻰ ﺟﻬﺖ ﻣﺬاﻛرات سﻴﺎســﻰ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲﻫﺎ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﻬر‬ ‫ﻣﻴﺴﻮرى ﻫﻨﺪوسﺘﺎن ﮔردﻳﺪ‪ .‬او ﻣﺸﺎﻏﻞ سﻴﺎسﻰ دوﻟﺘﻰ ﻧﻴﺰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﻬﺪة‬ ‫سﻔﺎرت در ﺑﺨﺎرا‪ ،‬وزﻳر ﻣﺨﺘﺎر در ﻟﻨﺪن‪ ،‬وزﻳر ﺗﺠﺎرت و سﻔﻴر در ﺑرﻟﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ سر‬ ‫رســﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖﻫﺎ‪ ،‬دوران ﺷﻜﻨﺠﻪ و زﻧﺪان ﺑراى وى فرا رسﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻫﺎﻳﻰ از‬ ‫زﻧﺪان در ﭘﺴــﺖﻫﺎى سر ﻣﻨﺸﻰ درﺑﺎر ســﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺷﻮراى ﻣﻠﻰ‪ ،‬سﻔﻴر ﻛﺸﻮرش در‬ ‫ﻣﺼر‪ ،‬وزﻳر ﻣﺨﺘﺎر در اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ و رﻳﺎسﺖ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻴﺎن (سﻨﺎ) ﺧﺪﻣﺖ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬ ‫داوى در ﺷﻌر و ادب دسﺘرسﻰ زﻳﺎد داﺷﺖ و ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ادﺑﻴﺎت ﻣﻌﺎﺻر درى ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻳﻰ از اﺷﻌﺎر وى را در اﻳﻦﺟﺎ ﻣﻰآورﻳﻢ‪:‬‬

‫تا بﻪ ﻛﻰ‬ ‫ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻛﻰ اوﻻد افﻐـﺎن ﺗـﺎ ﺑـــﻪ ﻛﻰ‬ ‫ﻧﻮر ﺑﻴـﺪارى ﺟــﻬﺎﻧـﻰ را ﮔرفــــﺖ‬ ‫سﺒﺰة ﺧﻮاﺑـﻴـﺪه ﻫـــﻢ ﺑرداﺷـﺖ سر‬ ‫ﻣﻰ وزد ﺑـﺎد ﺧـﺰاﻧـــــﺖ در ﭼـﻤﻦ‬ ‫ﺷﻮق ﺗﻌﻤﻴـر و سراى و ﺧـﺎﻧﻪ ﭼﻨـﺪ‬ ‫روزﻛﺎر و روزﮔﺎر ﻋـﺒــــرت اسﺖ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻣﻜﺘـﺐ ﺟﺎن ﻣﻠﺖ ﺟـﺎن ﻣـﻦ‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن را ﻣﻜـﺘﺐ اسﺖ و ﻣﺪرسﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻔﺲ سر در ﮔـرﻳﺒـﺎن درﻛﻨﻴﺪ‬ ‫رفﺖ وﻗﺖ ﺧﻨﺪه و ﻫـﺰل و ﻣـــﺰاح‬ ‫اى ﻗﻠﻢ آﺧــر زﺑــﺎﻧﺖ ﻣﻰﺑــــــرﻧﺪ‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟ ﻫﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟ ﻫﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ اى ﺣرﻳﻔــﺎن ﺗـﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺑر ﻧـﻤﻰدارى ﺗــﻮ ﻣــﮋﮔﺎن ﺗـﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺷــﻮق ﮔﻞ ﮔـﺸﺖ ﺑﻴﺎﺑــﺎن ﺗـﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺧﺎﻛﺒﺎزى ﻫﻤﭽﻮ ﻃﻔﻼن ﺗـــﺎ ﺑــﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺧﻮاب راﺣﺖ در ﺷﺒﺴﺘﺎن ﺗـــﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻰﺟـﺎن ﺗــﺎ ﺑــــﻪ ﻛﻰ؟‬ ‫ﺧـــﺎﻛـﺒﺎزى در ﺑﻴــﺎﺑﺎن ﺗــﺎ ﺑــﻪ ﻛـﻰ؟‬ ‫فـــﻜــر ﻛـﺎﻟر اى ﺟــﻮاﻧﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛـﻰ؟‬ ‫ﺧـردسﺎﻟﻰ ﺧـردهسﺎﻻن ﺗــﺎ ﺑــﻪ ﻛـﻰ؟‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺪر ﺣــرف ﭘرﻳــﺸﺎن ﺗـﺎ ﺑﻪ ﻛـﻰ؟‬

‫‪ -1‬ﻣﺸــروﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺎن‪ :‬ﺑﻪ آن ﻋﺪه از ﺟﻮاﻧﺎن و اســﺘﺎداﻧﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷــﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﮔردﻫﻢ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﺧﺎﻃر اســﺘﻘرار ﻧﻈﺎم ﺷــﺎﻫﻰ ﻣﺸروﻃﻪ ﺑﻪ ﻋﻮض سﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﺷــﺎﻫﻰ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰﻛردﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﻰ ﻣﺸــروﻃﻪ ﺷﺎه ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻬﺪه دارى رﻳﺎســﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬رﻳﺎســﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ (ﻗــﻮة اﺟراﺋﻴﻪ) را ﻋﻬــﺪه دار ﻧﻤﻰﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑرﻋﻜــﺲ در ﺷــﺎﻫﻰ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺷــﺎه ﻛﻠﻴﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫــﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼــﺎص داده و ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕر ﻫﻢ رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ و درﻋﻴﻦ ﺣﺎل رﺋﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻰﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬سراج اﻻﺧﺒﺎر‪ :‬ﻧﺸرﻳﻪﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﭘﺪر ﺷﺎه اﻣﺎن اﷲ ﺑﻪ ﻧﺸرات آﻏﺎز ﻛرد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﺪفﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺷــﻌر ﭼﻴﺴــﺖ؟ ﻇﺎﻫرا ً ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫر ﺷــﻌرى ﻫﺪفﻤﻨﺪ اسﺖ؛‬

‫‪100‬‬

‫وﻟﻰ ﻧﺒﺎﻳﺪ فراﻣﻮش ﻛرد ﻛﻪ در ﺑﺤﺚﻫﺎى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎســﻰ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻫﺪفﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ادﺑﻴﺎت‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷــﻌر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻗرار ﮔرفﺘﻦ ادﺑﻴﺎت ﻳﺎ ﺷﻌر در ﺧﺪﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﭼﻴﺰى‬ ‫دﻳﮕرى ﻏﻴر از آن‪ .‬اﮔر ﻛﺴــﻰ ﺷﻌر ﻣﻰســروده ﻳﺎ ﻣﻰسراﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ وســﻴﻠﺔ آن ﻧﺎﻳﻞ آﻳﺪ‪ ،‬ﺻرﻳﺤﺘر ﻛﻪ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﭘﻮل ﺑﻪ دســﺖ آورد و از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﭼﻴﺰى را‬ ‫ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد ســﺎزد‪ ،‬ﺷﻌر ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻋرى ﻫﺪفﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ و داوى ﻳﻜﻰ از فرﻫﻨﮕﻴﺎن ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﻌر را در ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺘﻌﻬﺪ داﻧﺴﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫واژة ﻋرﺑﻰ ﺟرأت‪ ،‬ﺗﺄدﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺄﺧﺬ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴر‪ ،‬ﺗﺄدﻳﺐ‪ ،‬ﺗﺄﺧﻴر‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر‪ ،‬ﺗﺄســﻴﺲ و‬ ‫اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬در زﺑﺎن درى ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ در ﻧﻈر داﺷــﺖ ﻋﺪم دســﺘﻪﺑﻨﺪى ﻣﺬﻛر و ﻣﺆﻧﺚ (ﻣرد و زن) در ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن فﺎرســﻰ‬ ‫درى ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺷــﺎﻋر‪ ،‬رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻣﺪﻳر‪ ،‬و‪ ...‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻋره‪ ،‬رﺋﻴﺴﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻳره‪ ،‬و‪...‬‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴــﻴﻢ؛ زﻳرا در زﺑﺎن درى ﺑراى زن و ﻣرد‪ ،‬ﻫر دو ﺻرف ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﺷﺎﻋر‪ ،‬ﻣﺪﻳر‪،‬‬ ‫وزﻳر‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ و‪ ...‬ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى زﺑﺎن دﻳﮕر در‬ ‫زﺑﺎن درى را ﭘﺬﻳرفﺘﻪ اﻳﻢ ﻣﺸــروط ﺑر اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ زﺑــﺎن ﺧﻮد را ﺑر آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑرﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻧــﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن دﻳﮕر را ﺑر زﺑﺎن ﺧﻮد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ را ﺑﺎ در ﻧﻈر‬ ‫داﺷﺖ اﻣﻼى آنﻫﺎ در زﺑﺎن ﺧﻮد ﭘﺬﻳرفﺘﻪ اﻳﻢ؛ زﻳرا اﮔر ﻛﻠﻤﺔ »ﻧﻄﻖ« ﻋرﺑﻰ را ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫»ﻧﺘﻖ« ﺑﻨﻮﻳﺴــﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺟﻮاز ﻧﺪارد؛ ﺑﺨﺎﻃرىﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎى آن دﮔرﮔﻮن ﻣﻰﺷﻮد؛وﻟﻰ ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫دسﺘﻮرى ﻏﻴر زﺑﺎن فﺎرسﻰ درى ﻳﻌﻨﻰ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﻋرﺑﻰ‪ ،‬فراﻧﺴﻮى و ﻏﻴره را ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑر‬ ‫زﺑﺎن درى ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ؛ ﻣﺜﻼ‪ :‬ﺑﻴﻦ ﻋﺪد و ﻣﻌﺪود در زﺑﺎنﻫﺎى ﭘﺸــﺘﻮ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬ ‫وﺟــﻮد دارد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‪＇» :‬ﻠﻮر ﻛﺘﺎﺑﻮﻧــﻪ« ((‪ ))Four Books‬وﻟﻰ در زﺑﺎن درى »ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻛﺘﺎب« ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻫر سﻪ زﺑﺎن ﻋﺪد و ﻣﻌﺪود ذﻛر ﻣﻰﺷﻮد؛ وﻟﻰ ﻣﻌﺪود‬ ‫ﻛﻪ ﻛﻠﻤﺔ »ﻛﺘﺎب« اســﺖ در زﺑﺎن درى ﺑﻌﺪ از ﻋﺪد ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﻣﻔرد ﻣﻰآﻳﺪ؛ وﻟﻰ در ﭘﺸﺘﻮ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴــﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪد‪ ،‬ﻣﻌﺪود ﻧﻴﺰ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ در دﻳﮕر زﺑﺎنﻫﺎ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﻋرﺑﻰ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑرآن ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪة ﻣﺆﻧﺚ ســﺎزى ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ در زﺑﺎن درى ﻧﻴﺎزى ﻧﺪارﻳﻢ و ﻣﺎ ﻣﺪﻳر‪،‬‬ ‫وزﻳر‪ ،‬رﺋﻴﺲ و ﻧﻈﺎﻳر اﻳﻦﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑراى ﻣرد و ﻫﻢ ﺑراى زن ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃر ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ در زﺑﺎن درى ﻧﻴﺰ ﺗﺬﻛﻴر و ﺗﺄﻧﻴﺚ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫»‪ -‬آن« و »‪ -‬ﻫﺎ« ﺑراى ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛر و ﻣﺆﻧﺚ اﻳﻦ دو ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑرده ﻣﻰﺷﻮد؛ ﺑرﻋﻜﺲ‬ ‫در ﻋرﺑﻰ »‪ -‬ﻳﻦ« ﺑراى ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛر و »‪ -‬ات« ﺑراى ﺟﻤﻊ ﻣﺆﻧﺚ اسﺘﻌﻤﺎل ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ‬ ‫و ﻣﻌﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ و ﻣﺤﺼﻼت و ﻳﺎ ﻣﺘﻌﻠﻤﻴﻦ و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎت‪ .‬درى زﺑﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻫر دو ﺟﻨﺲ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻤــﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺼﻼن‪ ،‬و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻰﻧﻮﻳﺴــﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎرش واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬ ‫»اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره«‬ ‫(اﻟﻒ) ﻣرﺟﺢ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﺑﻠﻮا‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬ﻣﺼﻔﺎ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻣﻮﻟــﻮى ﻋﺒﺪاﻟرب ﻣﺸــروﻃﻪ ﺧﻮاه‪ :‬در زﻣﺎن اﻣﻴر ﺣﺒﻴــﺐ اﷲ فرزﻧﺪ اﻣﻴر ﻋﺒﺪ اﻟرﺣﻤﻦ‬ ‫ﺧﺎن در ســﺎل (‪ )1903‬م‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ رســﻤﻰ ﻳﺎ اوﻟﻴﻦ ﻟﻴﺴﺔ رســﻤﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺒﻴﺒﻴﻪ«‬ ‫در ﺷــﻬر ﻛﺎﺑﻞ ﺗﺄسﻴﺲ ﻛرد ﻛﻪ ﭘﺴﺎنﻫﺎ ﺷﺶ ﺷــﺎﺧﺔ اﺑﺘﺪاﻳﻰ اﻳﻦ ﻟﻴﺴﻪ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺷــﻬر ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﺑﺎغ ﻧﻮاب‪ ،‬ﺗﻨﻮر سﺎزى‪ ،‬ﺧﺎفﻰﻫﺎ‪ ،‬ﭘرآﻧﭽﻪﻳﻰﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ »ﺧﺪام ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻋﺎﻟﻰ« و ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻨﻮد ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮى ﻣﺤﻤﺪ سرور ﺧﺎن ﻛﻨﺪﻫﺎرى‪ :‬ﻳﻜﻰ از اسﺘﺎدان ﻣﺸﻬﻮر و فﻌﺎل افﻐﺎﻧﻰ در ﻟﻴﺴﺔ‬ ‫ﺣﺒﻴﺒﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ وى و ﻣﻮﻟﻮى ﻋﺒﺪاﻟرب ﺧﺎن از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﺒﺎرزان ﻣﺸروﻃﻪ ﺧﻮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﭼرا داوى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻠﻢ آﺧر زﺑﺎﻧﺖ ﻣﻰﺑرﻧﺪ«؟‬ ‫‪ -2‬داوى ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻰ ﺑﻪ سﻴﺎسﺖ روى آورد؟‬ ‫‪ -3‬ﭼرا داوى ﻳﻜﻰ از ﻃرفﺪاران ﻫﺪفﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺷﻌر ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -4‬داوى ﻋﻼوه ﺑر ﺷﻌر در ﻛﺪام ﺑﺨﺶﻫﺎى دﻳﮕر ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪى داﺷﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻰ ﺷﻌر »ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻰ« را در ﭼﻨﺪ سﻄر ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )23‬را آن ﭼﻨﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎ ﭘﺎسﺦ دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و سﻮم‬

‫شاﮔردان بﻪ پرسشﻫاى آتﻰ پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻛﻨﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬رساﻧﻪ و رادﻳﻮ تﻠﻮﻳزﻳﻮن از ﻫﻢ چﻪ ﻓرق دارد؟‬ ‫‪ -2‬رساﻧﻪ چﻴست و ﻧﻘش آن بر ﻓرﻫﻨﮓ جاﻣﻌﻪ چﮕﻮﻧﻪ است؟‬ ‫‪ -3‬چرا ﻣﻄبﻮﻋات و رساﻧﻪﻫا را ﻗﻮة چﻬارم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫‪ -4‬از رساﻧﻪ‪ ،‬شاﮔردان چﮕﻮﻧﻪ استﻔاده ﻛﻨﻨد؟ دﻳدن ﻣتﻮاتر‬ ‫سرﻳالﻫا چﻪ اثر ﻣﻨﻔﻰ بﻪ آﻣﻮزش دارد؟‬

‫رساﻧﻪﻫاى تصﻮﻳرى‬ ‫رسﺎﻧﻪ وسﻴﻠﺔ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻣردم اسﺖ‪ .‬رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺟﻤﻌﻰ‪ :‬ﭼﺎﭘﻰ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳرى و آوازى (ﺻﻮﺗﻰ) در ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎى آﮔﺎﻫﻰ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺲ ﻣﻬﻤﻰ را اﻳﻔﺎ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﺣﺘﻰ رسﺎﻧﻪ را ﻗﻮة ﭼﻬﺎرم دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ زﻳرا ﻳﻜﻰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺴرﻳﻊ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪة ﭘﻴﺸرفﺖ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده و ﮔﺎﻫﻰ ﺑر ﻋﻜﺲ ﺑﻮده ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرد ﻳﺎد آورى ﺷﺪة اﺧﻴر وﻗﺘﻰ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻰ و ﻳﺎ ﻏﻴر دوﻟﺘﻰ‬ ‫ﻫﺪف ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻰ و ﻳﺎ ﻏﻴر دوﻟﺘﻰ دﻳﮕر واﻗﻊ ﮔردد؛ در ﻏﻴر آن رسﺎﻧﻪﻫﺎ رسﺎﻟﺖ اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﭘﻴﺎم دﻗﻴﻖ و ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻮﺛﻖ و اﻃﻼﻋﺎت واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ را ﻣﻰداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺟﻴﺒﺔ‬ ‫اﻧﺴﺎندوسﺘﺎﻧﺔ رسﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات‪ ،‬ﭘرسﻮﻧﻞ‪ ،‬ﺣﺠﻢ و روﺷﻰ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻧﻜﺸﺎف و اﻧﺘﻘﺎل ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى فرﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎى ﻣﻮرد اسﺘﻔﺎده ﺑراى ﺑﻬﺒﻮد‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛر دارد؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن رسﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺣﺪود ﺗﻮان ﺧﻮد ﻣرزى را‬ ‫ﻧﻤﻰﺷﻨﺎسﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط ﺟﻐرافﻴﺎﻳﻰ ﺣﻀﻮر ﻣﻰداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫ﺑر ﻣﻰﮔردﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ رسﺎﻧﻪ را ﺑﻪ سﻪ ﮔروه دسﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛردﻳﻢ (رسﺎﻧﺔ ﭼﺎﭘﻰ‪ ،‬رسﺎﻧﺔ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳرى و رسﺎﻧﺔ آوازى) اوﻟﻰ در ﺑرﮔﻴرﻧﺪة روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺟرﻳﺪه‪ ،‬ﻣﺎهﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬سﺎلﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ‬ ‫و ﮔﺎهﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوﻣﻰ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬اﻧﺘرﻧﺖ و سﻮﻣﻰ رادﻳﻮ و وسﺎﻳﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن را در ﺑر‬ ‫ﻣﻰﮔﻴرد‪.‬‬ ‫ﻣﺆﺛرﺗرﻳﻦ رسﺎﻧﺔ ﺗﺼﻮﻳرى‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اسﺖ؛ زﻳرا از ﻳﻚﻃرف ﻛﺘﻠﻪﻫﺎى وسﻴﻌﻰ از‬ ‫ﻣردم را در درون ﻣرزﻫﺎ و ﺑﻴرون از آن در آن واﺣﺪ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗرار ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ رادﻳﻮ ﻋﻴﻦ ﻛﺎر را ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬دﻗﻴﻖ اسﺖ ﻛﻪ رادﻳﻮ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣردم را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗرار دﻫﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺒﺎﻳﺪ فراﻣﻮش ﻛرد ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬ ‫ﻣﺆﺛر ﺗرﻳﻦ اسﺖ؛ زﻳرا ﻋﻼوه ﺑر آواز ﺗﺼﻮﻳر ﻧﻴﺰ ﭘﺨﺶ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣردم را از ﻃرﻳﻖ ﮔﻮش‬ ‫و ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺼروف ﻣﻰسﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃر اسﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ رسﺎﻧﺔ ﺗﺼﻮﻳرى ﺑﻪ ﻣراﺗﺐ ﺑرﺟﺴﺘﻪ ﺗر از سﺎﻳر رسﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﺎسﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع رسﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رسﺎﻧﺔ ﻣﻬﻢ و ﺑر فرﻫﻨﮓ ﺗﺄﺛﻴر ﮔﺬار ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫زﻳرا در دﻧﻴﺎى ﻣﻌﺎﺻر ﻛﻪ ﻣردم ﺑﻪ ﻃرف ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﺪن روان اسﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻳﻜﺠﺎ‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر ﺑﻪ ﻣرﺣﻠﺔ دﻫﻜﺪة ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﭘﻴﺶ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ‬ ‫وسﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺘرﻧﺖ ﻳﻜﻰ از ﻣﻬﻢ ﺗرﻳﻦ رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى اسﺖ ﻛﻪ در آن واﺣﺪ ﺑﻪ وﺻﻞ ﻛﻨﻨﺪة ﻫر‬ ‫فرد‪ ،‬ﻧﻬﺎد و ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬اﻋﻢ از دوﻟﺘﻰ و ﻏﻴر دوﻟﺘﻰ در ﺷﺒﻜﺔ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر‬ ‫آن در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﻛﻤﭙﻴﻮﺗر ﻳﺎ وسﻴﻠﺔ ﺟﺬب ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و دفﺘر ﺑﻪ دفﺘر ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اسﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ در ﺷراﻳﻂ فﻌﻠﻰ و ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ فرﻫﻨﮓ ﻣﻠﻰ ﻫر ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﺷﺪن و رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى اﺑﻌﺎد ﻣﺜﺒﺖ و ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻨﻔﻰ از ﺧﻮد ﻣﺘﺒﺎرز ﻣﻰسﺎزد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﮔردان ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان اﻣروز و ﺑﺰرگسﺎﻻن آﻳﻨﺪة ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى ﺑرﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و داراى اﻫﺪاف ﻣﺘﺒﺎﻳﻦ را ﺑﻪ دسﺖ ﻧﺸر‬ ‫ﻣﻰسﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻫر ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻃﺒﻖ اﻫﺪاف ﻣﻌﻴﻨﻰ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺑرﻧﺎﻣﺔ ﻣﺤﺪود را اﻧﺘﺨﺎب و آنرا‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ ﭘﻴﺶ از ﻫر ﻫﺪف دﻳﮕر ﺑﻪ ﻫﺪف آﻣﻮزﺷﻰ ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ؛‬ ‫زﻳرا اﻋﻀﺎى ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣردم و دوﻟﺖ از ﺷﺎﮔردان‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر را دارﻧﺪ؛ ﺑﺨﺎﻃر اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒر ﺑﺰرﮔﻮار اسﻼم ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﻳﺎ آﻣﻮزش را ﺑرﻫر ﻣﺴﻠﻤﺎن فرض داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون‬ ‫ﺷﻚ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣرد و زن ﻣﺴﻠﻤﺎن اسﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺗﻮان فرد ﻣﻔﻴﺪى ﺑراى ﺧﻴر‬ ‫و فﻼح ﻣردم و ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣر ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﮔردان ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ ﻫﺪف و‬

‫‪104‬‬

‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺄسﻰ از ﻫﺪف آﻣﻮزﺷﻰ‪ ،‬ﺑرﻧﺎﻣﻪﻫﺎى آﻣﻮزﺷﻰ رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى را اﻧﺘﺨﺎب و‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫داﺷﺘﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﻣﻬﺎرت ﻛﺎرى ﻧﻴﺎز دﻳﮕرى اسﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ آنﻫﺎ را از ﻃرﻳﻖ‬ ‫رسﺎﻧﻪ ﺑﺨﺼﻮص رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى ﺑﻪ دسﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻴﻦ اسﺘﻔﺎده از رسﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳرى ﺑﺎﻳﺪ اﻫﺪاف ﻋﺎﻟﻰ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻧﻪ اﻫﺪاف اﻟﺘﺬاذى زود ﮔﺬر و ﺿﺎﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪة وﻗﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻮة ﭼﻬﺎرم ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻌﻤﻮﻻً دوﻟﺖﻫﺎ داراى سﻪ رﻛﻦ ﻳﺎ ﻗﻮه ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت اسﺖ از‪ :‬ﻗﻮة اﺟراﻳﻴﻪ (ﺣﻜﻮﻣﺖ)‪ ،‬ﻗﻮة ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ (دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻰ ﻳﺎ‬ ‫سﺘره ﻣﺤﻜﻤﻪ) و ﻗﻮة ﻣﻘﻨﻨﻪ (ﭘﺎرﻟﻤﺎن)؛ وﻟﻰ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت را ﻗﻮة‬ ‫ﭼﻬﺎرم ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آن اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻳﺎ اﻧﻮاع رسﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ« ﻳﻚ ﻗﻮة‬ ‫ﺑﺎزدارﻧﺪة ﻫر سﻪ ﻗﻮة دوﻟﺖ و ﻣردم« از اﻋﻤﺎل ﻏﻴر ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻗﻮهﻳﻰ اسﺖ‬ ‫ﻛﻪ دﻗﻴﻖﺗرﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ آﮔﺎﻫﻰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣردم ﻣﻰرسﺎﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺷﻌﻮر سﻴﺎسﻰ و ﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻰ ﻣردم را ﺑﺎ ﻧﺸرات ﺧﻮد ارﺗﻘﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺨﻄﻰﻫﺎ را افﺸﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻈﺎﻟﻢ را ﺑرﻣﻼ‬ ‫ﻣﻰسﺎزد ﺑﻪ فﺴﺎد ادارى اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻰﮔﺬارد‪ ،‬از ﺣﻘﻮق ﺑﺸرى در دفﺎع ﻣﻰاﻳﺴﺘﺪ و‬ ‫رﻣﺰﻫﺎى افﺸﺎ ﻧﺎﺷﺪه را فﺎش ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃر آنرا ﻗﻮة ﭼﻬﺎرم ﻧﺎم داده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫ﻃرز ﻧﮕﺎرش اﻋﺪاد ﺗرﻛﻴﺒﻰ‪ :‬اﻋﺪاد ﺗرﻛﻴﺒﻰ ﺗﺎﺣﺪى ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اسﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻮسﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫﻔﺘﺼﺪ‪ ،‬ﺷﺸﻬﺰار‪ ،‬ﭘﻨﺠﺼﺪ؛ اﻣﺎ در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﭘﻴﻮسﺘﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫آن ﺻﻮرت ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﻫﺸﺘﺼﺪوﻳﻚ‪ ،‬دوﻫﺰارو ﻳﺎزده؛‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﮔر ﭘﻴﺶ از ﻋﺪد دوﻣﻰ»ﻫـ «ﻏﻴرﻣﻠﻔﻮظ ﻗرار داﺷﺖ در آن ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﺟﺪا‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬سﻪ ﺻﺪ‪ ،‬ده ﻫﺰار و‪....‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﭼﺎﭘﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ روزه از ﻃرف‬ ‫ﺻﺒﺢ و ﻳﺎ ﻋﺼر ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻰرسﺪ و ﭘﺨﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟرﻳﺪه‪ :‬ﻳﻜﻰ از رسﺎﻧﻪﻫﺎى ﭼﺎﭘﻰ و ﻧﺸرﻳﻪ اسﺖ ﻛﻪ در ﻫر ﻫﻔﺘﻪ ﻳﻚﺑﺎر ﻧﺸر ﻣﻰﺷﻮد‬

‫‪105‬‬

‫ﻛﻪ آنرا ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎهﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﻧﺸرﻳﻪﻳﻰ ﻛﻪ در ﻫر ﻣﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﺸر ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫سﺎلﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﻧﺸرﻳﻪﻳﻰ اسﺖ ﻛﻪ در ﻫر ﻳﻚ سﺎل ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﺸر ﻣﻰﺷﻮد و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫اسﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎهﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻧﺸرﻳﻪﻫﺎى ﺑﺎﻻ ﻣﻮﻗﻮت اسﺖ ﻳﻌﻨﻰ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪودة زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫رسﺎﻧﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﮔﺎهﻧﺎﻣﻪ آن ﻧﺸرﻳﻪ را ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺎه ﮔﺎﻫﻰ ﭼﺎپ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ‬ ‫زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬رسﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ و در ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎى آﮔﺎﻫﻰ ﻋﺎﻣﻪ ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻰ دارد؟‬ ‫‪ -2‬رســﺎﻧﻪﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧــﻪ اﻧﺪ؟ آنﻫﺎ را ﻧﺎم ﺑﺒرﻳﺪ و ﺑراى ﻫرﻳــﻚ دو دو ﻣﺜﺎل روى ﺗﺨﺘﺔ‬ ‫ﺻﻨﻒ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭼرا ﻣﺆﺛرﺗرﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸرى دارد؟‬ ‫‪ -4‬ﭼرا ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت را ﻗﻮة ﭼﻬﺎرم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ؟‬ ‫‪ -5‬ﺷــﺎﮔردان ﺣﻴﻦ اســﺘﻔﺎده از رســﺎﻧﺔ ﺗﺼﻮﻳرى ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑرﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫‪ -6‬اﻋﺪاد ﺗرﻛﻴﺒﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؟‬ ‫‪ -7‬ﮔﺎهﻧﺎﻣﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رسﺎﻧﻪ اسﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘــﻦ درس و ﺗﻤــﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎى اﻳﻦ درس را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و آﻣﺎدة اراﺋﺔ ﭘﺎســﺦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘرسﺶﻫﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬رسﺎﻧﻪﻫﺎ ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻰ در ارﺗﻘﺎى آﮔﺎﻫﻰ ﻋﺎﻣﻪ دارﻧﺪ؟ ﭼﻬرة ﻣﻨﻔﻰ آنﻫﺎ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻣﺘﺒﺎرز‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد؟‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻘﺎﻟﻪﻳﻰ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻨﻒ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و چﻬارم‬

‫شاﮔردان پاسخﻫاى ﻣﻨاسبﻰ ارائﻪ دارﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬از چﻨد چﻬرة ﻣشﻬﻮر ادبﻴات درى در ﻗرون ‪ 13‬و ‪ 14‬ﻧام‬ ‫ببرﻳد‪ -2 .‬ﻃﻨز چﮕﻮﻧﻪ تﻌرﻳﻒ ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ -3‬آﻳا ﻃﻨز صرف ﻣﻨﻈﻮم بﻮده ﻣﻰتﻮاﻧد ﻳا ﻣﻨثﻮر ﻧﻴز؟‬ ‫‪ -4‬دربارة ﻛﻠﻤﻪﻫاى ﻣﻌﻠﻤﻪ‪ ،‬رئﻴسﻪ‪ ،‬و ﻣدﻳره چﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈرى در‬ ‫زبان درى دارﻳد؟‬

‫تارﻳخ ادبﻴات درى‬ ‫در ﺻﻨﻒﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ از ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت فﺎرسﻰ درى اﻟﻰ ﻗرن (‪ )12‬ﻫﺠرى ﻗﻤرى آﮔﺎﻫﻰ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ درس از سﻴر و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ادﺑﻴﺎت درى در سﺪهﻫﺎى سﻴﺰدﻫﻢ‬ ‫و ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠرى ﻗﻤرى وﻗﻮف ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫در ﻗرن (‪ )13‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎى ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﻰ داﺧﻠﻰ ﺑر ادﺑﻴﺎت درى اﺛرﮔﺬار‬ ‫اسﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑر ﺟﺒﻴﻦ آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﻨﻈﻮم آن ﻋﺼر و ﺗﺬﻫﻴﺐ و ﻧﻘﺎﺷﻰ‬ ‫اﺛر ﻣﻨﻔﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬سﺎﻳر ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ادﺑﻰ ﻧﻴﺰ وﺿﻌﻴﺘﻰ ﺑﻬﺘر از آنﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺜرﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺗﻘﻠﻴﺪى و ﻳﻚﻧﻮاﺧﺖ و فﺎﻗﺪ ﻣﺘﺎﻧﺖ و سﺎدهﮔﻰ ﻗﺪﻳﻢ و ﻋﺎرى از ﺻﻨﺎﻳﻊ‬

‫‪107‬‬

‫ﺑﺪﻳﻌﻰ و ﺗﻜﻠﻔﺎت دورهﻫﺎى وسﻄﻰ ﺑﻮده اسﺖ و ﻧﻴﺰ سﺎده ﻧﻮﻳﺴﻰ در اﻳﻦ دوره فﺼﺎﺣﺖ‬ ‫ﻣﺘﺄﺧران و دورة ﻣﻌﺎﺻر را ﻧﻴﺎفﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎد آورﻳﺴﺖ ﻛﻪ اﮔر ادﺑﻴﺎت سﺪة‬ ‫سﻴﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﮔرفﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﺑﻪ آﺛﺎر ادﺑﻰ در آن زﻣﺎنﻫﺎ ﺑر‬ ‫ﻣﻰﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﻴر ﻣﻄﺒﻮع؛ وﻟﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﺷﻔﺘﻪ ﺣﺎﻟﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و سﻴﺎسﻰ ﻛﺸﻮر در اﻳﻦ ﻗرن‪ ،‬ﻫﻢوﻃﻨﺎن فرﻫﻨﮕﻴﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣر سﺘرگ ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ و از ﻫر اﻣﻜﺎن و ﻣﺠﺎﻟﻰ ﺑراى آفرﻳﻨﺶ آﺛﺎر ادﺑﻰ‬ ‫اسﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛردﻧﺪ و ﻧﮕﻬﺪارى ﻣﻴراث ﮔراﻧﺒﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن را وﺟﻴﺒﺔ ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ سﺨﻨﺴراﻳﺎن ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن را در ﺣﺪود سﻪ ﺻﺪﺗﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﺛﺎر زﻳﺎدى ﺑرﺟﺎى‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﻣﻘﺪارى از آنﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻨﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑر اﺛر ﺑروز رﺧﺪادﻫﺎى ﻣﺘﻮاﻟﻰ‬ ‫و دردﻧﺎك سﺪة سﻴﺰدﻫﻢ از ﻣﻴﺎن رفﺘﻪ و ﺑﺨﺸﻰ دﻳﮕر از آن ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺨﺼﻰ در‬ ‫ﺗﺼرف ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘر آﺛﺎرﺷﺎن از ﮔﺰﻧﺪ ﺣﻮادث در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪه اسﺖ‪ ،‬ﭼﻬرهﻫﺎى‬ ‫درﺧﺸﺎن و ﻧﺎمﻫﺎى ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرى ﻫﻢ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم و ﻛﺎرﺷﺎن ادب زﻣﺎن را رﻧﮕﻴﻨﻰ‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ و آﺑرو ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﺑرﺧﻰ از آن ﭼﻬرهﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻣﻴرزا ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻰ دﺑﻴر ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ واﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻴر‬ ‫ﻣﺠﺘﺒﻰ اﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ دﺑﻴر‪ ،‬ادﻳﺐ ﭘﺸﺎورى‪ ،‬ﻟﻌﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺟﺰ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ آﺧﻨﺪ‬ ‫زاده ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻗﻨﺪﻫﺎرى‪ ،‬ﻣﻬر دل ﻣﺸرﻗﻰ‪ ،‬وﻟﻰ ﻃﻮاف ﻛﺎﺑﻠﻰ‪ ،‬ﻣﻴر ﻫﻮﺗﻚ افﻐﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ‬ ‫ﻛﺸﻤﻴرى‪ ،‬ﺷرر ﺟﻐﺘﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻃرزى و دﻳﮕران‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ادﺑﻴﺎت سﺪة ﭼﻬﺎردﻫﻢ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت سﺪة سﻴﺰدﻫﻢ ﺷﮕﻮفﺎ ﺗر و ﭘر ﺑﺎر ﺗر‬ ‫ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬در دﻫﻪﻫﺎى ﻣﻴﺎﻧﻰ اﻳﻦ سﺪه ﺗﻜﻠﻔﺎت ﻣﻨﺸﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺼﻨﻮع سﺪة ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺷﻌر و‬ ‫ﻧﺜر ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ و سﺎده ﻧﻮﻳﺴﻰ آﻏﺎز ﻳﺎفﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع دﻳﮕر ادﺑﻰ؛ ﭼﻮن‪ :‬داسﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه‪،‬‬ ‫ﻃﻨﺰ‪ ،‬ﺷﻌرﻧﻮ‪ ،‬و اﻧﺪﻛﻰ ﺑﻌﺪﺗر رﻣﺎن ﻧﻮﻳﺴﻰ در ادﺑﻴﺎت درى راه ﻳﺎفﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻰ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻮ‬ ‫در ﺷﻌر ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن اداﻣﻪ دارد؛ وﻟﻰ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑرﺧﻰ از ﺷﻌرا ﺑﺎزﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﮔﺬﺷﺘﻪﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻌرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن سﺎﺧﺖ و رﻳﺨﺖ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻰسرودﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ دوره ﺷﺎﻋران دﻳﮕرى دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﻏﺰل سراﻳﻰ و سراﻳﺶ ﻗﺼﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻌﻄﻮف ﻧﮕردﻳﺪه؛ اﻣﺎ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آﺛﺎرﺷﺎن در ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ سروده ﺷﺪه اسﺖ؛ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ وﺟﻮد در اﻳﻦ ﻧﻮع آﺛﺎر‪ ،‬زﺑﺎن و ﺗﻌﺒﻴرﻫﺎى زﺑﺎﻧﻰ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰرسﺪ و ﻧﻴﺰ اﻗﺎﻟﻴﻢ‬ ‫فﻜرى و ﺗﺼﻮﻳرﻫﺎى ﻧﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن سﻪ ﺷﺎﻋر (اسﺘﺎد ﺧﻠﻴﻞ اﷲ ﺧﻠﻴﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻮسﻒ آﻳﻴﻨﻪ و فﺘﺢ‬

‫‪108‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﺘﻈر) ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در سراﻳﺶ ﺷﻌر ﻧﻮ ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻰ ﻛرده اﻧﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻠﻴﻠﻰ ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺐ اﻧﺪر داﻣﻦ ﻛﻮه‬ ‫درﺧﺘﺎن سﺒﺰ و اﻧﺒﻮه‬ ‫سﺘﺎره روﺷﻦ و ﻣﻬﺘﺎب‬ ‫در ﭘرﺗﻮ فﺸﺎﻧﻰ‬ ‫ﺷﺐ ﻋﺸﻖ و ﺟﻮاﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ درﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﭼﺎپ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺧﻮاﻧﺪن روزﻧﺎﻣﻪ و ﺣﺼﻮل ﺗﻌﻠﻴﻢ و‬ ‫ﺗرﺑﻴﻪ در ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻋﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد؛ از ﻧﻮع دﻳﮕر ادﺑﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻃﻨﺰ ﻧﻮﻳﺴﻰ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﭘﺬﻳرفﺘﻪ ﺷﺪة‬ ‫اﻣروزﻳﻦ ﺧﺒرى ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺷﻬرﻫﺎ و روسﺘﺎﻫﺎى افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺰاران ﻛﺘﺎب ﺧﻄﻰ‪ ،‬ﭼﺎﺷﻨﻰ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ فرﻫﻨﮕﻰ ﻣردم را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰداد‪.‬‬ ‫در ﻣﺪارس و ﻣﺴﺎﺟﺪ در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻮسﺘﺎن و ﮔﻠﺴﺘﺎن سﻌﺪى‪ ،‬دﻳﻮان ﺣﺎفﻆ و‬ ‫ﺑﻬﺎرسﺘﺎن ﺟﺎﻣﻰ ﻧﻴﺰ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ سﺎن ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﺔ فردوسﻰ‪ ،‬در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﻰﻫﺎى‬ ‫ﺷﺐﻫﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ زﻣﺴﺘﺎن و ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻰ در ﻣﺜﻨﻮى ﺧﻮاﻧﻰﻫﺎى‬ ‫اﻫﻞ ﻃرﻳﻘﺖ و ﺻﻮفﻴﺎن ﭘﺎك ﻧﻬﺎد ﻛﻪ روزﻫﺎ را ﺑﻪ درﻳﺎفﺖ ﻧﻔﻘﺔ ﺣﻼل ﻣﺼروف ﻣﻰﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ اﻋﺰاز و اﻛرام و اﻟﺘﺬاذ ادﺑﻰ و ﻣﺤﺘﻮاﻳﻰ از آنﻫﺎ فﻴﺾ ﺑرده ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻰ اسﻤﺎﻋﻴﻞ سﻴﺎه ﻫراﺗﻰ و ﺷﺎﻳﻖ ﺟﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺎ وﺻﻒ اﻋﻤﺎل سﺎﻧﺴﻮر‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻃﻨﺰ ﻣﻨﻈﻮم را رواج دﻫﻨﺪ؛ سﭙﺲ ﺿﻴﺎ ﻗﺎرﻳﺰاده‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺼﺒﻮر‬ ‫ﻏﻔﻮرى‪ ،‬ﻏﻼم ﻋﻠﻰ اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻴر ﻋﻠﻰ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﻗﻨﺪﻫﺎرى و دهﻫﺎ ﺷﺎﻋر دﻳﮕر ﺗﻼش‬ ‫ﻛردﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑراى اﻧﻌﻜﺎس ﻣﺸﻜﻞﻫﺎى زﻧﺪهﮔﻰ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرىﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻃﻨﺰ ﻣﻨﻈﻮم‬ ‫ﺑﻴﺎفرﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻼشﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛر سﺎﻧﺴﻮر و ﻧﺒﻮد آزادى ﺑﻴﺎن‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدات آﻧﺎن از سﻄﺢ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﮔراﻧﻔروﺷﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺴﻮادى ﻣردم‪ ،‬ﺧرافﺎت‪ ،‬ﺗﻦ ﭘرورى و‬ ‫رﺷﻮت ﺧﻮارى ﻣﺎﻣﻮران ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺑﻴروﻛراسﻰ ادارى ﺑﺎﻻﺗر ﻧرفﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ دوره داسﺘﺎنﻧﻮﻳﺴﻰ رخ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛرد و ﻧﺜر سﺎده و فﺼﻴﺢ در ادﺑﻴﺎت داسﺘﺎﻧﻰ‬ ‫رواج ﻳﺎفﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﻳﺎم‪ ،‬زﺑﺎن داسﺘﺎﻧﻰ از ﭘﻴﺸرفﺖ ﻻزم ﺑﺸﺎرت داد و رواﻧﺸﻨﺎسﻰ و‬ ‫آﻣﺎل ﮔروهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺻرﻳﺤﺘر و ﻫﻨرىﺗر ﺗرسﻴﻢ ﻣﻰﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى‬ ‫ﻧﺠﻴﺐ اﷲ ﺗﻮرواﻳﺎﻧﺎ‪ ،‬سﻠﻤﺎﻧﻌﻠﻰ ﺟﺎﻏﻮرى‪ ،‬ﻋﺰﻳﺰاﻟرﺣﻤﻦ فﺘﺤﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ رﻫﮕﺬر‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺻﺪﻗﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻴﺪر ژوﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻏﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻐﻔﻮر ﺑرﺷﻨﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻰ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﻧﻌﻴﻤﻰ و دﻳﮕر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن اﻳﻦ دوره را ﻣﻰﺗﻮان ﻧﺎم ﺑرد‪.‬‬

‫‪109‬‬

‫ﻃﻨﺰ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﺛﺎر ادﺑﻰ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﻋﻴﺐﻫﺎى فردى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﻇرافﺖ و ﺧﻨﺪة ﻫﻨرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳر ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪة اﻳﻦ ﻧﻮع آﺛﺎر اﺻﻼح اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﻴﻮب و دﮔرﮔﻮن سﺎزى اﻋﻤﺎل و‬ ‫افﻜﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻫﺪف ﻗرار داده ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع ادﺑﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم» ﻃﻨﺰ « ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻠﻔﺎت ﻣﻨﺸﻴﺎﻧﻪ‪ :‬در ﻗﺪﻳﻢ در درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و سﻼﻃﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪﻧﺎم » ﻣﻨﺸﻰ« و‬ ‫ﻳﺎ » ﻣﻨﺸﻰ ﺣﻀﻮر« ﻋﺰ ﺗﻘرر ﻣﻰﻳﺎفﺖ و وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺖ ﺑﺎ سﺒﻚ ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش‬ ‫فراﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺎت و ﻳﺎ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎى ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﺎ سﻠﻄﺎن و ﻳﺎ ﻣﻜﺎﺗﻴﺐ ﺧﺎص ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ سرى ﻣﻰﭘرداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺗﻜﻠﻔﺎت وﻳﮋهﻳﻰ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻰﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎﻣﺔ ﻧﻮراﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺟﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از وزﻳر ﻫﺎ‪(( :‬ﺑﻌﺪ از ﻋرض اﺧﻼص ﺑﻪ ﻟﺴﺎن‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ و اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻌروض آنﻛﻪ‪ :‬ﻗرب سﻠﻄﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻣﺠﺎل ﻗﺒﻮل سﺨﻦ‬ ‫در آن ﺣﻀرت ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ اسﺖ و ﺷﻜر آن ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺻرف اوﻗﺎت و اﻧﻔﺎس اسﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ر فﻊ ﻣﻔﺎسﺪ ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻋﻮاﻧﺎن‪ .‬اﮔر ﻧﺎﮔﺎه ﻋﻴﺎذا ً ﺑﺎﷲ ﻃﺒﻊ ﻟﻄﻴﻒ را از‬ ‫ﻣﻤر آن ﺷﻐﻞ ﮔراﻧﻰ ﺣﺎﺻﻞ آﻳﺪ و ﺧﺎﻃر ﺷرﻳﻒ را ﭘرﻳﺸﺎﻧﻰ روى ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ آن‬ ‫ﮔراﻧﻰ‪))....‬‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ سﺒﻚ در ﻧﮕﺎرش را ﺗﻜﻠﻔﺎت ﻣﻨﺸﻴﺎﻧﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﺟﺎﻣﻰ‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫اﻣﻼى واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ در ﻧﮕﺎرش زﺑﺎن درى ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اسﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬واژهﻫﺎى اسﻤﻌﻴﻞ‪ ،‬اسﺤﻖ‪ ،‬اﺑراﻫﻴﻢ‪ ،‬رﺣﻤﻦ و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ »ا« ﻳﻌﻨﻰ اسﻤﺎﻋﻴﻞ‪،‬‬ ‫اسﺤﺎق‪ ،‬اﺑراﻫﻴﻢ‪ ،‬رﺣﻤﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻣﺜﻞ‪ ،‬زک ة‪ ،‬ص ة (ص ة)‪ ،‬شک ة‪ ،‬ت ر ة ح ة ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻆ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬زﻛﺎت‪ ،‬ﺻﻼت‪ ،‬ﻣﺸﻜﺎت‪ ،‬ﺗﻮرات‪ ،‬و ﺣﻴﺎت‪.‬‬ ‫‪ -3‬واژه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻋرﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ :‬ﻗﺮاءة‪ ،‬دﻧاءة‪ ،‬بﺮاءة‪ ،‬و‪ ...‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در زﺑﺎن‬ ‫فﺎرسﻰ درى ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗراﺋﺖ‪ ،‬دﻧﺎﺋﺖ‪ ،‬ﺑراﺋﺖ و‪ ....‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﻫﻢوزن »ﺗﻔﻌﻴﻞ« ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دو »ى« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴر‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻤﻴﻴﺰ‪.‬‬ ‫‪ -5‬واژهﻫﺎى ﻣرﻛﺐ ﻳﺎ ﺗرﻛﻴﺒﺎت ﻋرﺑﻰ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ در درى ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪110‬‬

‫انﺷﺎءاﷲ‪ ،‬ﻋﻨﻘرﻳﺐ‪ ،‬ﻣﻊ ﻫﺬا‪ ،‬ﻣﻊ ذاﻟﻚ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﻫﺬا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔر »ال« (اﻟﻒ و‬ ‫ﻻم ﻣﻌرفﻪ و ﻳﺎ ﺗﻌرﻳﻒ ﻋرﺑﻰ) در ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ ﻗرار ﮔرفﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻋرﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻨﺪ اﻟﻤﻄﺎﻟﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺪ اﻟﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻊ اﻟﺨﻴر‪ ،‬ﻋﻠﻰ اﻟﺪوام وﻏﻴره‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻫرﮔﺎه واژة » اﺑﻦ« در آﻏﺎز و ﭘﻴﺶ از اسﻢ ﺧﺎص ﺑﻴﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد اﺑﻦ سﻴﻨﺎ‪،‬‬ ‫اﺑﻦ رﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬اﺑﻦ زﻳﺪ و اﺑﻦ اﺣﻤﺪ و اﻣﺎ اﮔر » اﺑﻦ « در ﺑﻴﻦ دو اسﻢ ﺧﺎص ﺑﻴﺎﻳﺪ‬ ‫}اﻟﻒ{ آن از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺬف ﻣﻰﺷﻮد؛ و ﻟﻰ در ﻧﺒﻮد » اﻟﻒ « ﻫﻢ » اﻟﻒ « ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ دﻗﻴﻘﻰ ﺑﻠﺨﻰ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻣرﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑرﻣﻜﻰ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ‬ ‫ﺣﺴﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻧﻮﺷﺘﻦ واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﺑﻠﻮى‪ ،‬ﺗﻘﻮى‪ ،‬ﻣﺒﺘﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻰ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ در زﺑﺎن درى ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻮض » اﻟﻒ« ﻣﻘﺼﻮره »‪ -‬ى« ﺑﺎ »‪ -‬اﻟﻒ« ﻣرﺟﺢ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻠﻮا‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﻗﻮا‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬ﻣﺼﻔﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬ ‫‪ -8‬واژهﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﺟرأت‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ‪ ،‬ﺗﺄدﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺄﺧﺬ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴر‪ ،‬ﺗﺄدﻳﺐ‪ ،‬ﺗﺄﺧﻴر‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر و اﻣﺜﺎل اﻳﻦﻫﺎ در زﺑﺎن درى ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -9‬واژهﻫﺎى ﻣﺤﺘرﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﻪ‪ ،‬رﺋﻴﺴﻪ‪ ،‬وزﻳره‪ ،‬ﻣﺪﻳره و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻫﺎ در زﺑﺎن درى ﺑراى ﻣرد‬ ‫وزن ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﻴﺚ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺤﺘرم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬رﺋﻴﺲ‪ ،‬وزﻳر‪ ،‬ﻣﺪﻳر و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻫﺎ‬ ‫درسﺖ اسﺖ؛ زﻳرا در ﻗﻮاﻋﺪ دسﺘﻮرى زﺑﺎن درى ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﻴﺚ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ اسﻢﻫﺎى‬ ‫ﺗﺄﻧﻴﺚ ﻋرﺑﻰ؛ ﭼﻮن‪ :‬ﺻﺪﻳﻘﻪ‪ ،‬راﺿﻴﻪ‪ ،‬سﻴﺪه‪ ،‬وﻏﻴره از اﻣر ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳرا اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اسﻢﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ اﻣﻼ وارد زﺑﺎن درى ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﭼﻨﺪ اﺧﺘﻼف ﺷﻌر ﻧﻮ و ﺷﻌر ﻛﻬﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻛﻮﺗﺎه و دراز ﺑﻮدن ﻣﺼراع ﻫﺎ‪ :‬ﻫر دو ﻧﻮع ﺷﻌر ﻣﺼراعﻫﺎى ﻫﻢ سﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ وﻟﻰ دراز و ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮدن ﻣﺼراعﻫﺎ ﻳﻜﻰ از وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى ﺷﻌر ﻧﻮ اسﺖ‪ .‬درازى و‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻣﺼراعﻫﺎ در ﺷﻌر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻌر اوزان ﻋروﺿﻰ را ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫در ﻫﻢ ﻣﻰﻛﻮﺑﺪ؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫دوﺗﺎ ﻛﻔﺘر‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ روى ﺷﺎﺧﺔ سﺪر ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻣﺼراع ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺷﻌر و ﻣﺼراع دوم آن ﻫر دو »ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ« ﺑﺤر ﻫﺰج ﻣﻌروف ﻋروﺿﻰ‬ ‫را دارد و ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻣﺼراع اول ﻳﻚ ﺑﺎر »ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ« دارد و ﻣﺼراع دوم ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ را‬

‫‪111‬‬

‫ﺣﺎﻳﺰ اسﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺷﻌر ﻛﻬﻦ ﺗﺎﺑﻊ »ﻗرارداد« اسﺖ و ﺷﻌر ﻧﻮ ﺧﻮد را ﺗﺎﺑﻊ ﻗرار دادﻫﺎى ﻛﻬﻦ ﻧﻤﻰداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺪم سﺨﻨﻮرى در ﺷﻌر ﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻮن ﻃرفﺪاران ﺷﻌر ﻛﻬﻦ ﻣﻬﻢﺗرﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻗﺪرت ﺷﺎﻋر‬ ‫را ﺗﺴﻠﻂ ﺑرﻛﻠﻤﻪ و ﻛﻼم ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺷﺎﻋر ﻧﻮ ﭘرداز ﺑﺎ اراﺋﺔ ﺷﻌر ﺧﻮد ﺗﻌرﻳﻒ‬ ‫دﻳﮕرى از ﺷﻌر ﺑﻪ دسﺖ داده اسﺖ‪ ،‬ﺗﻌرﻳﻔﻰ ﻛﻪ دﻳﮕر ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻗﺘﺪار در سﺨﻨﻮرى‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦرو در ﺷﻌر ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑر ﭼﻴﺰ دﻳﮕرى اسﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ سﺨﻨﻮرى‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﺎﻋر ﺷﻌر ﻧﻮ‬ ‫ﻳﺎ ﺷﻌر اﻣروز ﺑﻪ ﻧﻴروى ذﻫﻨﻰ و ﻗﺪرت ﺗﺨﻴﻞ »فﻀﺎ سﺎزى« ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻰ اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ادﺑﻴﺎت درى در ﻗرن (‪ )13‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰى را ﺑر ﭘﻴﻜر ﺧﻮد اﺛرﮔﺬار ﻣﻰﺷﻤرد؟‬ ‫‪ -2‬ﻧﺎمﻫﺎى سﻪ ﺗﻦ از ﭼﻬرهﻫﺎى درﺧﺸﺎن و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ادﺑﻴﺎت ﻗرن سﻴﺰده را روى ﺗﺨﺘﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ؟‬ ‫‪ -3‬ادﺑﻴﺎت سﺪة ﭼﻬﺎردﻫﻢ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت سﺪة سﻴﺰدﻫﻢ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪهﺗر ﺑﻮده و ﻳﺎ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ؟‬ ‫‪ -4‬ﻛﺪام سﻪ ﺷﺎﻋر ﻗرن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠرى در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در سراﻳﺶ‬ ‫ﺷﻌر ﻧﻮ ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻰ ﻛرده اﻧﺪ؟‬ ‫‪ -5‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ سﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺼراع ﻳﻚ ﺷﻌر ﻧﻮ را ﻛﻪ ﻣﺼراعﻫﺎى ﻛﻮﺗﺎه و دراز داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ از ﻳﺎد ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ؟‬ ‫‪ -6‬ﻛﺪام ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎى ادﺑﻰ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑراى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻃﻨﺰ ﻣﻨﻈﻮم را رواج دادﻧﺪ؟‬ ‫روى ﺗﺨﺘﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬در ﻗرن ﭼﻬﺎردة ﻫﺠرى ﺑﻪ اﺛر سﺎﻧﺴﻮر و ﻧﺒﻮد آزادى ﺑﻴﺎن اﻧﺘﻘﺎدات ﺷﺎﻋران از ﻛﺪام‬ ‫سﻄﺢ ﺑﺎﻻ ﻧرفﺖ؟‬ ‫‪ -8‬ﻛﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ از »ﻃﻨﺰ« ﺗﻌرﻳﻔﻰ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬درس روز آﻳﻨﺪه را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫر ﻛﺪام ﺗﺎن ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﻃﻨﺰ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ در ﺑراﺑر ﺻﻨﻒ ﻗراﺋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و پﻨجﻢ‬

‫شاﮔردان بﻪ پرسشﻫاى آتﻰ پاسخ ﻣﻰدﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬در ﻣﻮرد شخصﻴت ﻓرﻫﻨﮕﻰ ﻛاتب چﻪ ﻣﻰداﻧﻴد؟‬ ‫‪ – 2‬از دو اثر ﻣﻌروف ﻛاتب ﻧام ببرﻳد؟‬ ‫‪ -3‬از ﻧحﻮة ﻧﮕارش پسﻮﻧدﻫاى اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ و ﻧﻜره ﻳﻚ ﻳﻚ ﻣثال‬ ‫روى تختﻪ ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد؟‬

‫ﻓﻴض ﻣحﻤد ﻛاتب ﻛﻰ بﻮد؟‬ ‫فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻳﻜــﻰ از ﭼﻬرهﻫﺎى فرﻫﻨﮕﻰ و‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎس دوﻟﺘﻰ ﻛﺸــﻮر ﻣﺎ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﭼﻴره دسﺖ‬ ‫و ﺷﺨﺼﻴﺖ داﻧﺸــﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬وى ﭘﺴر سﻌﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ از‬ ‫ســﺎل (‪ 1279‬اﻟﻰ ‪ )1349‬ق‪ .‬زﻧﺪهﮔﻰ ﻛرده اســﺖ‪.‬‬ ‫در اﺑﺘﺪا فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ در روسﺘﺎى زرد سﻨﮓ‬ ‫وﻻﻳﺖ ﻏﺰﻧﻰ ﺑﻪ ســر ﻣﻰﺑــرد‪ .‬ﻣﻮﺻﻮف ﺗﺤﺼﻴﻼت‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗــﻰ ﺧﻮد را در زادﮔﺎﻫﺶ(روســﺘﺎى زردســﻨﮓ) ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رســﺎﻧﻴﺪ و ﺑراى اداﻣﺔ‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﻗﻨﺪﻫﺎر رفﺖ (‪ )1303 – 1297‬ق‪ .‬سﭙﺲ ﺑﻪ ﻻﻫﻮر‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ و ﺣﺘﻰ ﺑﻪ رواﻳﺘﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺠﻒ رفﺖ و داﻧﺶﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﺪاول روزﮔﺎر؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﻛﻼم‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬فﻘﻪ‪،‬‬ ‫اﺻﻮل‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋرب‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ‪ ،‬ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﺣﺴﺎب و اﻟﺠﺒر را آﻣﻮﺧﺖ و ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫از زﺑﺎنﻫﺎى فﺎرسﻰ درى و ﭘﺸﺘﻮ‪ ،‬ﻋرﺑﻰ‪ ،‬اردو و اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ را ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻧﻴﺎز آﻣﻮﺧﺖ‪.‬‬ ‫فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ در ﺧﻮش ﻧﻮﻳﺴــﻰ اسﺘﺎد ﺑﻮد؛ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﻳﻰ از ﻗرآنﻛرﻳﻢ و ﻛﺘﺎبﻫﺎى دﻳﮕر‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻂ زﻳﺒﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اسﺘﺎدﻳﺶ در ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﻰ و ﺧﻮش ﻧﻮﻳﺴﻰ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‬ ‫ﺗﺎ در دورة اﻣﻴر ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن و ﭘﺴر وى اﻣﻴر ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن ﺑﻪ سﻤﺖ ﻣﻨﺸﻰ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﮔﻤﺎﺷــﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻛﺎر ﻧﻮﺷــﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و فرﻣﺎنﻫﺎى دوﻟﺘﻰ را ﺑﻪ او سﭙردﻧﺪ و از ﻫﻤﻴﻦ روى‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ((ﻛﺎﺗﺐ)) آوازه ﻳﺎفﺖ‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫اﻣﻴــر ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻰ از ﻣراﺗﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧــﺶ ﻛﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در زﻣﻴﻨﺔ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻧﮕﺎرى‪ ،‬ﺑﺪو فرﻣﻮد ﺗﺎ ﻛﺘﺎﺑﻰ در ﺗﺎرﻳﺦ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻗﺪرت رسﻴﺪن اﺣﻤﺪ ﺷﺎه‬ ‫دراﻧﻰ (‪ )1160‬ق‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻮد اﻣﻴرﺣﺒﻴﺐ اﷲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت و ﻣﻤﻴﺰى ﺷــﺨﺺ اﻣﻴر‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎرد‬ ‫و ﺑراى اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻤﺔ اسﻨﺎد آرﺷﻴﻒ دوﻟﺘﻰ‪ ،‬اسﻨﺎد و ﻣﺪارك دسﺖ اول‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و فرﻣﺎنﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎى روزاﻧﻪ از ﺟﺒﻬﻪﻫﺎى ﺟﻨﮓ و سﺎﻳر ﮔﺰارشﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ارگ دوﻟﺘﻰ را‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﮔﺬاﺷــﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎرش ﻛﺘﺎبﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪى‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن سراج اﻟﺘﻮارﻳﺦ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﺗــﺐ ﺑــﻪ رﻏﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪش ﺑــﺎ درﺑﺎر ﺷــﺎﻫﻰ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸــﻪﻫﺎى آزادى ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ داﺷــﺖ و از‬ ‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎى ﭘﻴﺸــرو افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﻨﺶ ﻣﺸروﻃﻴﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛرد و از اﻳﻦ رو وى‬ ‫ﻧﻴﺰ در سرﻛﻮب ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸروﻃﻴﺖ اول ﺑﻪ دسﺖ اﻣﻴر ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن در سﺎل (‪ )1327‬ق‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪان افﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑر ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﻴر از وى ﺑﻌﺪ از ﻣﺪت ﻛﻤﻰ رﻫﺎ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ از دار اﻻﻧﺸﺎ‬ ‫ﺑﻪ داراﻟﺘﺄﻟﻴﻒ ﻣﻌﺎرف ﺧﺪﻣﺎت ﺷــﺎﻳﺎﻧﻰ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎﻻﺧره ﺑﻪ ﻣﺪرسﺔ ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻠﻴﻢ و‬ ‫ﺗرﺑﻴﺔ اوﻻد وﻃﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﮔردﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﺗﺐ از ﭘر ﻛﺎرﺗرﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن ﻛﺸــﻮر ﻣﺎ در دورة اﺧﻴر ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬دو اﺛر‬ ‫سﺘرگ او »تحﻔة اﻟﺤﺒﻴﺐ« و »سراج اﻟﺘﻮارﻳﺦ« ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺎﺗﺐ‪ ،‬اﻳﻦ دو اﺛر را ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻧﻈر و ﻣﻤﻴﺰى اﻣﻴر ﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن ﻧﻮﺷــﺘﻪ اســﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗرﻳﻦ و ﻣﻔﺼﻞ ﺗرﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دورة اﺣﻤﺪ ﺷﺎه دراﻧﻰ ﺗﺎ روزﮔﺎر ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ وﻳﮋه دورة اﻣﻴر ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن‬ ‫اسﺖ و ﺑﺴﻴﺎرى از روﻳﺪادﻫﺎ و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ را در ﺑر دارد و ازﻫﻤﻴﻦ رو اسﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺐ‬ ‫را »ﺑﻴﻬﻘﻰ« روزﮔﺎرش ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در (‪ )1358‬ش‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻳﻰ از آﺛﺎر و ﻳﺎدداﺷــﺖﻫﺎى ﻛﺎﺗﺐ را ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻗﺖ ﻛﺸﻮر‬ ‫از ورﺛﺔ او ﺧرﻳﺪارى ﻛرد و ﺑﻪ آرﺷــﻴﻒ ﻣﻠﻰ اﻧﺘﻘﺎل داد ﻛﻪ ﺷــﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر اﺛر در (‪)3267‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ و (‪ )76‬ﻗﻠﻢ ﻧﻘﻞ فرﻣﺎنﻫﺎى دوﻟﺘﻰ و اســﻨﺎد و ﻣﻜﺎﺗﻴﺐ و ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎى دﻳﮕر در‬ ‫(‪ )647‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻮد‪ .‬ســﺎﻳر ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ (‪ )17‬ﺟﻠﺪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰداد ﻛﻪ‬ ‫در ســﺎل (‪ )1367‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﭼﺎپ رسﻴﺪ؛ ﺑرﺧﻰ از آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪114‬‬

‫اﻣﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﻮﻣﻰ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اسﺘﻘﻼل افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬رسﺎﻟﺔ وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻏﻴره‪.‬‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﭼرا فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﺑﻪ »ﺑﻴﻬﻘﻰ« ﺗﺸــﺒﻴﻪ ﺷــﺪه اســﺖ؟ دﻟﻴﻞ آن‬ ‫اﻳﻦ اســﺖ ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﻴﻬﻘﻰ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻌﺎوﻧﻴﺖ و ﺑﻌﺪﻫﺎ سﻤﺖ ﻣﻨﺸﻰ‬ ‫داراﻻﻧﺸﺎى ســﻠﻄﻨﺖ ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮى و ﺧﻮد وى را داﺷﺖ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸــﺔ ﺑﺎرور و ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﻴﻨﻰ روﺷــﻨﮕراﻧﻪ و ﺧردﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻬرة وﻗﺎﻳﻊ زﻣﺎن ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫ﻏﺰﻧﻮى را در ﺗﺎرﻳﺨﺶ (ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ) ﺗرســﻴﻢ ﻧﻤﻮده اسﺖ و ﻣﻼ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻮﺷــﺘﻦ ﻛﺘﺎب سراج اﻟﺘﻮارﻳﺦ‪ ،‬ﭼﻬرة واﻗﻌﻰ وﻗﺎﻳﻊ وﻗﺖ ﺑرﺧﻰ از اﻣراى زﻣﺎن ﺧﻮد را‬ ‫ﺗرســﻴﻢ ﻧﻤﻮده اسﺖ؛ از اﻳﻦرو ﺑرﺧﻰ از فرﻫﻨﮕﻰﻫﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ وى را (ﻛﺎﺗﺐ را) ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻘﻰ‬ ‫زﻣﺎﻧﺶ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛرده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫تحﻔة اﻟحبﻴب ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻮســﻂ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ در سﻪ ﺟﻠﺪ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫اﺛرش ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اســﺖ‪ :‬ﺟﻠﺪ اول آن در (‪ )767‬ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ وﻗﺎﻳﻊ و ﺣﻮادث دوران‬ ‫سﺪوزاﻳﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻠﺪ دوم آن در (‪ )885‬ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻰ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬ ‫زﻣــﺎن ﻣﺤﻤﺪ زاﻳﻰﻫﺎ و دوﻣﻴﻦ ﻫﺠــﻮم ﻧﻈﺎﻣﻰ اﻧﮕﻠﻴﺲﻫﺎ را در ﺑر ﻣﻰﮔﻴرد ﻛﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ آن‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻮال ‪ 1322‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رسﻴﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷــﺪه ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﺴــﺨﺔ ﻗﻠﻤﻰ »تحﻔة اﻟﺤﺒﻴﺐ« ﺑﻪ ﺧﻂ زﻳﺒﺎى ﺧﻮد ﻛﺎﺗﺐ ﻧﺰد ﻣرﺣﻮم‬ ‫ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻰ ﺣﺒﻴﺒﻰ ﺑﻮده اســﺖ و ﺣﺒﻴﺒﻰ ﭘﻴراﻣﻮن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اسﺖ‪» :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘــﺎب ﻧﻜﺎت ﺧــﻮب ﺗﺎرﻳﺨﻰ را ﺣﺎوى اســﺖ‪ ،‬ﺑراى ﻣﺪﻗﻘﻴﻦ ﺗﺎرﻳــﺦ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ و‬ ‫سﺨﺖ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اسﺖ‪«...‬‬ ‫؛ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻤﻨﻮع اﻻﻧﺘﺸﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ســراج اﻟﺘﻮارﻳﺦ ﻳﻜﻰ دﻳﮕر از آﺛﺎر ﻛﺎﺗﺐ اســﺖ ﻣﺒﻨﻰ ﺑر وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺦ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ‬ ‫در ﭘﻨﺞ ﺟﻠﺪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷــﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ســﻪ ﺟﻠﺪ آن در دسﺘرس اسﺖ‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‬ ‫آن ﺷﺎﻣﻞ وﻗﺎﻳﻊ دوران ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن سﺪو زاﻳﻰ اسﺖ ﻛﻪ ﻧﻮدوﻫﺸﺖ سﺎل را در ﺑر ﻣﻰﮔﻴرد‪.‬‬ ‫اﺗﻤﺎم ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﺟﻠﺪ ﺗﻮسﻂ ﻛﺎﺗﺐ در سﺎل (‪ )1325‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺘﻪ اسﺖ‪.‬‬

‫‪115‬‬

‫ﺟﻠﺪ دوم اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از آﻏﺎز ﺑﻪ ﻗﺪرت رســﻴﺪن ﻣﺤﻤﺪ زاﻳﻰﻫﺎ ﺷــروع ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺣﻮادث‬ ‫(‪ )1297‬را در ﺑر ﻣﻰﮔﻴرد و ﺑﻪ سﺎل (‪ )1331‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰرسﺪ‪ .‬ﻫر دو ﺟﻠﺪ ﺑﺎﻫﻢ‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ سﺎل در ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﭼﺎپ رسﻴﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻠﺪ سﻮم ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ و ﻣﻬﻢ ﺗرﻳﻦ ﺟﻠﺪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اسﺖ‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ و ﺣﻮادث افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬ ‫از سﺎل (‪ )1297‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬ﻛﻪ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻗﺪرت رسﻴﺪن ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن اسﺖ ﺗﺎ سﺎل (‪)1314‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﺷﺎﻧﺰده سﺎل دورة ﻋﺒﺪاﻟرﺣﻤﻦ ﺧﺎن را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎپ ﺟﻠﺪ سﻮم اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در سﺎل ‪ 1313‬آﻏﺎز و ﺑﻪ سﺎل ‪ 1316‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫اﻣﻼى ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﻨﻜﻴر ﻳﺎ ﻧﻜره (وﺣﺪت)‪:‬‬ ‫اﻣﻼى ﭘﺴــﻮﻧﺪ ﺗﻨﻜﻴر‪ ،‬ﭘﺴﻮﻧﺪ اســﻢ ﻣﻌﻨﻰ و ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴــﺒﺘﻰ ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ا«‬ ‫ﻣﻤﺪوده‪ ،‬واو ﻣﻌروف و ﻣﺠﻬﻮل وﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ »ﻫـ « ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﻳﻰ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ »ﻣﻤﺪود«‪:‬‬ ‫دﻧﻴﺎ‪ :‬دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﭘر از ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ (ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره)‬ ‫داﻧﺎ‪ :‬داﻧﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﺴﺖ(ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)‬ ‫اﻋﺘﻨﺎ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻧﻨﻤﻮد (ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺗﻨﻜﻴر)‬ ‫آسﻴﺎ‪ :‬ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت فﺘﺒﺎل آسﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ زودى آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد(ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﻰ)‬ ‫ب) واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ واو ﻣﻌروف و واو ﻣﺠﻬﻮل‪:‬‬ ‫ﻟﻴﻤﻮ‪ :‬ﭘروﻳﻦ ﭘﻴراﻫﻦ ﻟﻴﻤﻮﻳﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﻰ)‬ ‫دو‪ :‬دوﻳﻰ در ﺑﻴﻦ دوسﺘﺎن ﻧﺎ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اسﺖ‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)‬ ‫ﻣﻮ‪ :‬او سرﻣﻮﻳﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑرادرش ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره ﻳﺎ وﺣﺪت)‬ ‫ج) واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ »ﻫـ «‪:‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪﻳﻰ ﺑﻪ ﺑرادرم فرسﺘﺎدم‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره)‬ ‫سرﻣﻪ‪ :‬او ﭘﻴراﻫﻦ سرﻣﻪﻳﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﻰ)‬

‫‪116‬‬

‫ﺑرده‪ :‬ﻣﺒﺎرزان ﻗرون وسﻄﻰ زﻧﺠﻴرﻫﺎى ﺑردهﮔﻰ را ﮔﺴﺴﺘﻨﺪ‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)‬ ‫د‪ -‬ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻜﻴر و ﺿﻤﻴرى در واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ى«‪:‬‬ ‫ﺻﻮفﻰ‪ :‬ﺻﻮفﻴﻰ آن اسﺖ ﻛﻪ ﻫر ﭼﻪ درﻛﻒ دارى ﺑﺪﻫﻰ‪( ...‬ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)‬ ‫ﻳﺎ‪ :‬ﺻﻮفﻴﻰ ﻣﻴﮕﺸﺖ در دور افﻖ‪( ....‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره)‬ ‫ﻛﺸﺘﻰ‪ :‬ﻛﺸﺘﻴﻰ از درﻳﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪( .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﻜره)‬ ‫ﻳﺎ‪ :‬ﻛﺸﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻴﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻴﺶ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻰ ﻣﺎن (ﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺖ‪ ...‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﺿﻤﻴرى)‬ ‫زﻧﺪهﮔﻰ‪ :‬زﻧﺪهﮔﻴﻢ‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻴﺖ‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻴﺶ‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻰ ﺗﺎن‪.‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫ﻣﻨﺸــﻰ ﺣﻀﻮر‪ :‬ﻣﻨﺸــﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اﻧﺸﺎ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺎﺗﺐ و»ﻣﻨﺸﻰ ﺣﻀﻮر« ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﻣﻨﺸــﻰ ﺣﻀﻮر اﻣﻴر‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﺎ ســﻠﻄﺎن و اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣروز در رﻳﺎسﺖ ﺟﻤﻬﻮرى‬ ‫اســﻼﻣﻰ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم »رﻳﺎســﺖ ادارة اﻣﻮر« ﻳﺎد ﻣﻰﺷــﻮد‪ .‬وﻇﻴﻔﺔ آن در ﻧﺰد ﺷﺎﻫﺎن ﻧﮕﺎرش‬ ‫فراﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎى ﺷــﺎه ﻣﻰرســﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫــﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ‪ ،‬ﺧﺎرج وﻏﻴره‬ ‫اسﻨﺎدى ﻛﻪ اﻣﻀﺎ ﻳﺎ ﻣﻬر سﻠﻄﻨﺖ در ﭘﺎى آن ﺿرورت ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻬرهﻳﻰ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -2‬ﭼرا ﻛﺎﺗﺐ ﺑراى ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺑﻴﺸﺘر ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻛﺸﻮر رفﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷــﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺐ ﻋﻼوه ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺪﻳﺸــﺔ وﻳﮋة سﻴﺎسﻰ ﺑﻮد؛ وﻟﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ در دسﺘﮕﺎه دوﻟﺖ وﻗﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﻰﻛرد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ وى ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺪام‬ ‫وﻇﻴﻔﺔ ﻣﻠﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰسﺎزد؟‬ ‫‪ -4‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷــﺪه اســﺖ ﻛﻪ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ از ﭘرﻛﺎرﺗرﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن دوران اﺧﻴر‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ دﻟﻴﻞ آنرا ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ؟‬

‫‪117‬‬

‫‪ -5‬ﺑﻪ دســﺘرس ﻗرار دادن ﺗﻤﺎم آرﺷﻴﻒ و اســﻨﺎد ﻣﻬﻢ دوﻟﺘﻰ ﺑﻪ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ در‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺣﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺎ ﺑر آﺛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﺛﻴر ﺑﻪ ﺟﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ؟‬ ‫‪ -6‬ﻛﺪام ﻣﻬﺎرت ﻛﺎﺗﺐ سﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺷﺎه وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻴﺎﺑﺪ؟‬ ‫‪ -7‬ﻗﺪرت ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﻰ ﺑﻪ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ ﻛﺪام اﻣﻜﺎن در ﻧﻮﺷــﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ وﻗﺎﻳﻊ را‬ ‫ﻣﻴﺴر ﻣﻰسﺎﺧﺖ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﺷﺎﮔردان ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )26‬را آنﭼﻨﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اراﺋﺔ ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ از اﺟراى اﻳﻦ وﻇﻴﻔﺔ ﺧﺎﻧﻪﮔﻰ اﻃﻤﻴﻨﺎن داده ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬از ﻣﺘﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﻛﺎرﻛردﻫﺎى ﻣﻬﻢ فﻴﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﺗﺐ را ﺑﻴرون ﻧﻮﻳﺲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و ششﻢ‬

‫شاﮔردان پاسخ ارائﻪ دارﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ارﻧست ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﻛﻰ بﻮد و در ﻛدام ﻛشﻮر بﻪ دﻧﻴا آﻣده است؟‬ ‫‪ -2‬بﻴشترﻳﻦ ﻓﻌاﻟﻴتﻫاى خﻮد را در ﻋرصﺔ ادبﻴات چﻪ وﻗت و در‬ ‫ﻛجا اﻧجام داد؟‬ ‫‪-3‬چﻨد ﻧﻤﻮﻧﻪ از واژهﻫاﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻴد ﻛﻪ با ﻛاﻧسﻮﻧت ختﻢ شده و‬ ‫پسﻮﻧد اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ داشتﻪ باشد‪.‬‬

‫ارﻧست ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة رﻳﺎﻟﻴﺴﺖ و ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ رﻣﺎن ﻧﻮﻳﺲ اﻣرﻳﻜﺎﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در (‪ )21‬ﺟﻮﻻى‬ ‫(‪ )1899‬م‪ .‬در ﺷﻴﻜﺎﮔﻮى آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺪرش دﻛﺘﻮر ﻛﻼرﻧﺲ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى‬ ‫ﭘﻴﺸﺔ ﻃﺒﺎﺑﺖ داﺷﺖ‪ .‬ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﺑﻪ ﺧﺎﻃر اﺷﻜﺎل ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد دﭼﺎر‬ ‫ﻣﻌﻀﻠﻪ و زﺣﻤﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدر ﺑﻪ فرزﻧﺪش ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛرد ﻛﻪ سرود ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻳﺎد‬ ‫ﺑﮕﻴرد؛ اﻣﺎ ﭘﺪرش ﺗﻮر ﻣﺎﻫﻴﮕﻴرى ﺑﻪ او ﻣﻰداد ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﮕﻴرى را ﺗﻤرﻳﻦ ﻛﻨﺪ؛ زﻳرا وى‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺼروف ﺑﻮد‪ .‬در ده سﺎﻟﮕﻰ ﭘﺪرش او را ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ و ﺷﻜﺎر آﺷﻨﺎ‬ ‫سﺎﺧﺖ‪ .‬ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى در دورة ﻣﻜﺘﺐ اﺑﺘﺪاﻳﻰ اﺣﺴﺎس ﻛرد ﻛﻪ ذﻫﻨﺶ ﻣﺴﺘﻌﺪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت اسﺖ وﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎى ادﺑﻰ و داسﺘﺎن ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﮔردان آنرا‬ ‫اداره ﻣﻰﻛردﻧﺪ‪ ،‬ﺷروع ﻛرد‪ .‬در ﻣﻜﺘﺐ سﺒﻚ روان ﻧﮕﺎرش وى را ﻣﻰسﺘﻮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد آن در ﻋﻤﻞ ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺘﻰ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻰدادﻧﺪ؛ زﻳرا در ﻧﻈر آنﻫﺎ ﺑرﺗرى و‬

‫‪119‬‬

‫اﻣﺘﻴﺎز ﮔﻨﺎه ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ارﻧﺴﺖ ﺑﻪ ورزش ﺧﻴﻠﻰ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻰداد و ﺑﻪ ﻗﺪرى در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻰ ﺑﺎك ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻴﻨﻰ وى ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕر ﺑﺪﻧﺶ آسﻴﺐ دﻳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻔر از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫر دو را ﺗرك ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﮔﺎﻫﻰ در ﻣﺰرﻋﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﻛرد؛ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻇرف‬ ‫ﺷﻮﻳﻰ در رسﺘﻮراﻧﺖﻫﺎ ﻣﻰﭘرداﺧﺖ و ﻣﺪﺗﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ وسﻴﻠﺔ ﻗﻄﺎرﻫﺎى آﻫﻦ ﺣﺎﻣﻞ ﻛﺎﻻﻫﺎى‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻰ از ﻧﻘﻄﻪﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ دﻳﮕر ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ سﻔر ﻣﻰﻛرد‪ .‬سر اﻧﺠﺎم ﺗﺤﺼﻴﻼت‬ ‫ﻣﺘﻮسﻄﺔ ﺧﻮد را در ﻳﻜﻰ از ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻋﺎﻟﻰ ﻣﺤﻞ زادﮔﺎﻫﺶ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رسﺎﻧﻴﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻌﺎﺻراﻧﺶ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻄﻴﻼت ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ را ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده اش در ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﻠﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺸﻴﮕﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻛﻰ و سرسﺒﺰى ﻣﻌروف اسﺖ ﻣﻰﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬در آنﺟﺎ ارﻧﺴﺖ ﻛﻮﭼﻚ ﻟﺬت ﺷﻜﺎر و‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﮕﻴرى را درﻳﺎفﺖ‪ .‬او از ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻃرهﻫﺎى اﻳﻦ روزﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎى ﺑﻌﻀﻰ‬ ‫از ﺑﻬﺘرﻳﻦ داسﺘﺎنﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻴرون ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪ .‬وى ﻣﻨﺎﻇر آن ﺟﻨﮕﻞ را در داسﺘﺎنﻫﺎى اوﻟﻴﺔ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻰسﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫در سﺎل (‪ )1917‬م‪ .‬اﻣرﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ درﮔﻴر ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﺑﺎسرى‬ ‫ﭘرﺷﻮر ﺧﻮد را سرﺑﺎز داوﻃﻠﺐ ﻣﻌرفﻰ ﻛرد؛ وﻟﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃر ﻣﻌﻴﻮب ﺑﻮدن ﭼﺸﻢ‪ ،‬سﻨﺪ‬ ‫ﻣﻌﺎفﻴﺖ از ﺧﺪﻣﺖ ﻋﺴﻜرى ﺑراﻳﺶ دادﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﺪﻳر ﻳﻜﻰ از‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎى آن روزﮔﺎر دوﻣﺎه ﺑراى آن روزﻧﺎﻣﻪ راﭘﻮرﺗﺎژ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻰﻛرد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ راﻧﻨﺪهﮔﻰ‬ ‫اﻣﺒﻮﻻﻧﺲ ﺻﻠﻴﺐ سرخ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔرفﺖ وﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ رﻫﺴﭙﺎر ﮔردﻳﺪ؛ در‬ ‫اﻳﻦ وﻗﺖ زﺧﻤﻰ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﺷﺘراك در آن ﺟﻨﮓ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺗرﻛﻴﻪ و ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻪﺣﻴﺚ‬ ‫ﺧﺒرﻧﮕﺎر ﺷﺘﺎفﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ رفﺖ و ﺑﻪ ﭘرورش اسﺘﻌﺪاد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﻰ ﺧﻮد‬ ‫ﭘرداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ سرﮔﺬﺷﺖﻫﺎى ﻛﻮﭼﻚ و سﺎدهﻳﻰ ﻣﺘﻮسﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺛﺎر و‬ ‫داسﺘﺎنﻫﺎى وى سر و ﺻﺪاى زﻳﺎدى اﻳﺠﺎد ﻛرد‪ ،‬وى سﻠﻴﺲ و روﺷﻦ وﺑﻰ اﺑﻬﺎم و در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﭘﺎﻛﻴﺰه و زﻻل از ﻃرف دوسﺘﺎن و ﺧﻮاﻧﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻮرد اسﺘﻔﺎده ﻗرار ﻣﻰﮔرفﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻧﺎولﻫﺎ و داسﺘﺎنﻫﺎى وى »ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار داﻟر« و دﻳﮕرى »ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﺔ آﺗﻼﻧﺘﻴﻚ« ﻧﺎم‬ ‫ﮔرفﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎول اﺧﻴر وى ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺻﻔﺤﻪﻳﻰ ﺑﻮد ﻧﺎم وى را سر زﺑﺎنﻫﺎ رسﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪120‬‬

‫ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻌر وى ﻧﻴﺰ در سﺎل (‪ )1923‬م‪ .‬در ﻣﺠﻠﻪﻳﻰ ﺑﻪﻧﺎم »ﺷﺎﻋرى« ﭼﺎپ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﺘﺎب دﻳﮕرى را زﻳر ﻧﺎم »در زﻣﺎن ﻣﺎ« در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ دسﺖ ﻧﺸر سﭙرد‪.‬‬ ‫در سﺎل (‪ )1927‬م‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣردان ﺑﺪون زﻧﺎن« ﻣﻨﺘﺸر ﻛرد‪ .‬فرﻣﺎﻳﺸﺎت روزﻧﺎﻣﻪ‬ ‫را ﺑراى ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳرفﺖ و ﺑﺎ ﻗﻨﺎﻋﺖ زﻧﺪهﮔﻰ ﻣﻰﻛرد و ﺧﻮش داﺷﺖ ﻫر ﭼﻪ‬ ‫دل ﺧﻮدش ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ آنرا ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬ ‫ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻨﻴﮕﻮى وﻗﺘﻰ ﺑﻪ اوج ﺷﻬرت ﺻﻌﻮد ﻛرد و در آﻣﺪى زﻳﺎد ﺑﻪ دسﺖ آورد‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺘﺎب »ﺑﻴﻮﮔرافﻰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن اﻣرﻳﻜﺎﻳﻰ ﻣﻘﻴﻢ ﭘﺎرﻳﺲ« را ﻣﻨﺘﺸر سﺎﺧﺖ و در سﺎل‬ ‫(‪ )1928‬م‪ .‬ﺑﻪ وﻃﻨﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و فﻠﻮرﻳﺪا ﻣﻘﺪﻣﺶ را ﮔراﻣﻰ ﺷﻤرد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ازدواج ﻛرد و از ﺧﺎﻧﻢ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻮد ﭘﺴرى داﺷﺖ و از دوﻣﻰ دو‬ ‫ﭘﺴر دﻳﮕر ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺪ‪ .‬در سﺎل (‪ )1929‬م‪ .‬وى ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر »وداع ﺑﺎ اسﻠﺤﻪ« را ﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎى اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ اﺷﺎره دارد‪ .‬او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺘﺎبﻫﺎى دﻳﮕرى ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫر ﻛﺪام ﺧﻮاﻧﻨﺪة زﻳﺎد داﺷﺖ‪» .‬زﻧﮓﻫﺎ ﺑراى ﻛﻰ ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻰآﻳﻨﺪ« اﺛر دﻳﮕر‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى اسﺖ‪ .‬آﺧرﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻛﻪ وى ﻧﻮﺷﺖ »ﭘﻴر ﻣرد درﻳﺎ« ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬ارﻧﺴﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى در سﺎل (‪ )1961‬م‪ .‬درﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ ﻣرگ ﺧﻮد افﻮل ﻳﻜﻰ از ﺗﺎﺑﻨﺎﻛﺘرﻳﻦ‬ ‫سﺘﺎرهﻫﺎى آسﻤﺎن ادﺑﻴﺎت اﻣرﻳﻜﺎ را سﺒﺐ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﻫر ﺻﺒﺢ ﺷروع ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﻰ ﻣﻰﻛرد؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃر وى دهﻫﺎ اﺛر را اﺑﺪاع‬ ‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫رﻳﺎﻟﻴﺴﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از ﻣﻜﺘﺐ رﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﭘﻴروى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻃﻼق‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬رﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﻳﻰ ﻳﺎ واﻗﻊﺑﻴﻨﻰ اسﺖ و ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ‬ ‫ادﺑﻰ و ﻫﻨرى ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻰ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻮﻳﻰ ﻳﺎ واﻗﻊ‬ ‫ﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎى رﻳﺎﻟﻴﺴﻢ اسﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ رﻳﺎﻟﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤرة ﻋﻜﺎسﻰ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫر آﻧﭽﻪ ﺑﻴرون از ذﻫﻦ ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ آنرا در اﺛرى‬ ‫ﻣﻨﻌﻜﺲ سﺎزد و آن ﮔﻮﻧﻪ اﺛر را ﻣﺎ ﻫﻢ اﺛر رﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻚ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ؛ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﻌﻜﺎس واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﺻﻴﻘﻞ ﻻزم ﺑﻪ آن را ﻣﻰﺗﻮان اﺛر رﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و اﻳﺠﺎدﮔر ﭼﻨﻴﻦ اﺛر را ﻣﻰﺗﻮان‬

‫‪121‬‬

‫رﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺻﻴﻘﻞ ﻛردن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑرﺟﺴﺘﻪ سﺎزى رواﺑﻂ ﻫر ﭘﺪﻳﺪه و رﺧﺪادﻫﺎى‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ؛ ﻣﺜﻼ‪ :‬ﻫر ﻛﺴﻰ از ﺑﺪن و دسﺖ و ﭘﺎى سﻴﺎه وﭼرك ﻧﻔرت دارد‪ .‬آﻳﺎ دسﺖ و‬ ‫ﭘﺎى و ﻟﺒﺎس آﻟﻮده ﺑﻪ سﻴﺎﻫﻰﻫﺎى ﻳﻚ ﻣﺆﻟﺪ ﭘﺸﺖ ﻣﺎﺷﻴﻦ و ﻳﺎ زارع روى زﻣﻴﻦﻫﺎى‬ ‫زراﻋﺘﻰ را ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮان ﻣﻮرد ﻧﻔرت ﻗرار داد ﻛﻪ ﺑﺪون ﺷﻚ ﭘﺎسﺦ ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﻣﻨﻔﻰ اسﺖ‬ ‫زﻳرا آنﻫﺎ ﻛﺎسﺒﺎن اﻧﺪ؛ اﮔر ﭼرك ﺑﻮدن دسﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﺎر ﺑﺎ ارزش ﺻﺎﺣﺐ دسﺖ‪ ،‬در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕر ﺑﺎ ﺻﻴﻘﻞ دادن‪ ،‬رواﺑﻂ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪة اﺛر ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻴﻢ و آنرا ﻛﺘﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ اﺛر ﻣﺎ رﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻚ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫رﻣﺎن‪ :‬رﻣﺎن واژهﻳﻰ اسﺖ فراﻧﺴﻮى و ﺑﻪ اﺛرى اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﺘﺄﺛر از‬ ‫ﺗﺨﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن واﻗﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭘرداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرة رﻣﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎﻣﻰ دارد‪ :‬آﻣﻮزﺷﻰ(ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ) و آن داسﺘﺎﻧﻰ اسﺖ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻰ وفﻠﺴﻔﻰ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺴﻰ‪ :‬ﺣﺎﻛﻰ از ﺣﻮادث ﻣرﺑﻮط ﺑﻪ دزدى‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﻛﺸﻒ آنﻫﺎ ﺗﻮسﻂ ﻛﺎر آﮔﺎﻫﺎن زﺑر دسﺖ ﭘﻮﻟﻴﺲ؛ ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ :‬داسﺘﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬ ‫اسﺎس آن را وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺸﻘﻰ‪ :‬داسﺘﺎن ﻳﺎ رﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺷﺎﻟﻮدة آن‬ ‫ﺑر ﻋﺸﻖ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺷﻜﺎل ﺧﺎﻧﻮادهﮔﻰ ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﭼﻪ ﺑﻮده اسﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ درس از آن ﺗﺬﻛر ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اسﺖ؟ اﺷﻜﺎل ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﻮﺻﻮف از ﺟﺎﻳﻰ ﻧﺎﺷﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻮافﻖ و ﺗﺠﺎﻧﺲ اﺧﻼﻗﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ رﺧﺪاد ﺑراى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻫر ﭼﻨﺪ ﻃﻔﻞ ﺑﻮد‬ ‫و در آﻳﻨﺪه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﻳﻰ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ذﻫﻦ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى را ﺑﻪ ﭘرﻳﺸﺎﻧﻰ‬ ‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ‬

‫اﻣﻼى ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﺎى }‪ -‬ى{ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد؟‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﺎ در ﭘﻴﻮسﺘﻦ ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﺎ ﻣﺼﻮتﻫﺎ‪ ،‬واولﻫﺎ و ﻳﺎ ﺻﺪا دارﻫﺎ‬ ‫و »‪-‬ﻫـ « ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ سﻪ ﺷﻜﻞ زﻳرﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻴرد‪:‬‬ ‫‪ -1‬در ﭘﻴﻮسﺘﻦ ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎفﺘﻪ ﺑﺎ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده‪ ،‬اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره و واو‪ ،‬ﺑﺎ دو »ى« و‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﻳﻰ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ o‬ﺑﺎ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده‪ / :‬ﺑﻴﻨﺎ‪ +‬ى (ﻣﻴﺎﻧﻮﻧﺪ واسﻄﻪ) ‪ / + /‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ) ‪ = /‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ؛‬

‫‪122‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬او ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺧﻮﻳﺶ را از دسﺖ داد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره‪ :‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎى ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ واژه ﺑﻪ اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده ﻣﺒﺪل‬ ‫ﮔردﻳﺪه و ﻗﺎﻋﺪة اﻟﻒ ﻣﻤﺪوده ﺑر آن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻟﻴﻠﻰ= ﻟﻴﻼ ‪ +‬ى‬ ‫(ﻣﻴﺎﻧﻮﻧﺪ واسﻄﻪ) ‪ +‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ) = ﻟﻴﻼﻳﻰ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻟﻴﻼﻳﻰ از ﻫر ﺧﻮ ﺑروﻳﻰ‬ ‫ﺑر ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ واو‪ :‬اﮔر ﭘﻴﺶ از »و« ﺣرفﻰ ﻣﻀﻤﻮم ﻗرار ﮔرفﺘﻪ ﺑﻮد در آن ﺻﻮرت ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »ﻳﻰ« ﻧﻮﺷﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮﺷﺒﻮى (ﻣﻴﺎﻧﻮﻧﺪ واسﻄﻪ)‬ ‫‪ +‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)= ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻰ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻰ ﮔﻼب ﻣرا ﺑﻪ ﻳﺎد سرزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻮدﻛﻰ ﻫﺎﻳﻢ ﻣﻰاﻧﺪازد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔر ﭘﻴﺶ از واو »و« ﺣرفﻰ ﻣﻔﺘﻮح ﻗرار ﮔرفﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ‬ ‫اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن واژه ﻋﻼوه ﻣﻰﺷﻮد و ﺑراى ﻧﻮﺷﺘﻦ »ى« (ﻣﻴﺎﻧﻮﻧﺪ واسﻄﻪ‪ ) ،‬ﺿرورى‬ ‫ﻧﻤﻰافﺘﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺴرو‪+‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﺴﺒﺘﻰ)= ﺧﺴروى از ﻫر ﺷﻬﻨﺸﺎﻫﻰ ﺑر ﻧﻤﻰآﻳﺪ ﭘﺪﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﻮسﺘﻦ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »‪ -‬ى« ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﺎﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﻠﻔﻮظ‪» ،‬ﻫﺎى« ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ‬ ‫واژه ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »گ« ﻇﺎﻫر ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫زﻧﺪه ‪ +‬گ ‪ +‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ)= زﻧﺪهﮔﻰ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪهﮔﻰ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺑﺪون ﻫﺪف‬ ‫ﻧﻤﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﻮسﺘﻦ ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ »‪ -‬ى« ﺑﺎ واژهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ى«‪ ،‬ﻣﻴﺎن واژه و‬ ‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺣرف دﻳﮕرى ﻋﻼوه ﻧﮕردﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮسﺘﻪ ﺑﺎ واژه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؛ اﻣﺎ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺑﺎ فﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘرى ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻰﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﺟﻰ‪ +‬ى (ﭘﺴﻮﻧﺪ اسﻢ ﻣﻌﻨﻰ) =‬ ‫ﺣﺎﺟﻴﻰ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﺟﻴﻰ – ﻣردم ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﺣﺎﺟﻰﮔرى ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫سﻴر اﻧﻜﺸﺎف ادﺑﻴﺎت در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ و در اروﭘﺎ ﻳﺎ اﻣرﻳﻜﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺒﻮده اسﺖ؛ زﻳرا‬ ‫ﺣﻮادث ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ و اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪة اﻣرﻳﻜﺎ ﺣﻮادث اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪،‬‬ ‫سﻴﺎسﻰ‪ ،‬فرﻫﻨﮕﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى از ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﺒﺎﻳﻦ ﺑﻮده اسﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﻤﺪن آرﻳﺎﻳﻰ‬ ‫در اوج ﺗرﻗﻰ ﺧﻮد ﺑﻮده؛ ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎب اوسﺘﺎى دﻳﻦ زردﺷﺖ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺒﻴﻦ‬

‫‪123‬‬

‫ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻤﺪن آرﻳﺎﻳﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ سﻪ و ﻧﻴﻢ ﻣﻠﻴﻮن ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس‬ ‫اسﻼم و ﺗﻤﺪن اسﻼﻣﻰ ارزشﻫﺎى ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرى را ﺑﻪ سرزﻣﻴﻦ ﻣﺎ آورد ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ‬ ‫ﻏرب‪ ،‬درﮔﻴر ﻗرون وسﻄﻰ و اﺑﺘﺬال آن ﺑﻮده اسﺖ؛ زﻳرا ﺑﺎ ﮔﺴﺘرش ﺗﻤﺪن اسﻼﻣﻰ در‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑر دﻳﮕر فﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎى فرﻫﻨﮕﻰ ﺻﺪﻫﺎ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺐ دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻃﺒﻰ و‬ ‫ﻏﻴره ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑرﺧﻰ از آنﻫﺎ ﺗﺎ ﻗرن (‪ 15‬و ‪ )16‬ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻣ ﺧﺬ ﻣﻮرد‬ ‫اسﺘﻔﺎدة اروﭘﺎﻳﻰﻫﺎ ﻗرار داﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻊ اروﭘﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪهﮔﻰ را ﺗﺠرﺑﻪ‬ ‫ﻣﻰﻛرد وﻳﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﻴﺸرفﺖﻫﺎى سﺎﻳﻨﺲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژى در دﻧﻴﺎى ﻏرب ﺑﻌﺪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻪﻳﻰ سرﻳﻊ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳرفﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ سﺎلﻫﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ از آﻧﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫اﺛرات ﻻزﻣﻰ را ﺑر سﻴر ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ادﺑﻴﺎتﻫﺎى ﻣﺎن داﺷﺘﻪ اسﺖ و از اﻳﻨروسﺖ ﻛﻪ در ﻏرب‪،‬‬ ‫ﻣﻜﺘﺐﻫﺎى ادﺑﻰ ﭼﻮن ﻛﻼسﻴﺴﻢ‪ ،‬روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻢ‪ ،‬رﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻏﻴره ﺗﺒﺎرز ﻛرد؛ وﻟﻰ دورهﻫﺎى‬ ‫ادﺑﻰ ﻣﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻫﺎﻳﻰ دﻳﮕر داﺷﺘﻪ اسﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ فراﻣﻮش ﻛرد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻬﻴﻼت در‬ ‫رفﺖ و آﻣﺪ و سﻔرﻫﺎ و ﺗﺠﺎرت ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺎ از اﻧﻮاع ادﺑﻰ آنﻫﺎ اﺛر ﭘﺬﻳر ﺑﻮده اﻳﻢ و‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎى ادﺑﻰ ﻣﺎ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﭘﺪر ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﭼﻪ ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭘﻴﺸﻪﻫﺎى وى ﻧﺎم ﺑﺒرﻳﺪ؟‬ ‫‪ -2‬ﭼرا ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى از ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد فرار ﻛرد؟‬ ‫‪ -3‬ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى ﭼﻪ وﻗﺖ اﺣﺴﺎس ﻛرد ﻛﻪ ذﻫﻨﺶ ﻣﺴﺘﻌﺪ ادﺑﻴﺎت اسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى از ﻣﻴﺎن ﻛﺪام ﺧﺎﻃرهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻞﻫﺎ و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ ﺑﻌﻀﻰ از ﺑﻬﺘرﻳﻦ‬ ‫داسﺘﺎنﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻴرون ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )27‬را ﭼﻨﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘرسﺶﻫﺎى سﺎﻋﺖ اول ﻫﻔﺘﺔ آﻳﻨﺪه‬ ‫ﭘﺎسﺦﻫﺎى ﻣﻨﺎسﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺎ اسﺘﻔﺎده از اﻧﺘرﻧﺖ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ و ﺗﻴﻠﻔﻮن ﺑﻪ دوسﺘﺎن و ﻳﺎ ﻫر وسﻴﻠﺔ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻏﻴر از‬ ‫ﻧﺎمﻫﺎى ﻛﺘﺎبﻫﺎى ارﻧﺴﺖ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮى در اﻳﻦ درس‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎى ﻳﺎدآورى ﻧﺎﺷﺪة آﺛﺎر وى را‬ ‫ﺑﺎ ﻣرﺟﻊ اﺧﺬ آن‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﻨﻒ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪124‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و ﻫﻔتﻢ‬

‫شاﮔردان با ارائﺔ پاسخﻫاى ﻣﻨاسب بﻪ پرسشﻫاى ذﻳﻞ از اجراى‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ اﻃﻤﻴﻨان خﻮاﻫﻨد داد‪:‬‬ ‫‪ – 1‬ﻧثر ﻣرسﻞ بﻪ چﮕﻮﻧﻪ ﻧثرى ﮔﻔتﻪ ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ – 2‬ﻧثر وسﻄﻰ با ﻧثر ﻣصﻨﻮع چﮕﻮﻧﻪ تﻔاوت و ﻳا ارتباط دارد؟‬ ‫‪ – 3‬ﻧثر جدﻳد و ﻧثر شﻜستﻪ چﮕﻮﻧﻪ تﻔاوتﻫاﻳﻰ دارﻧد؟‬ ‫‪ – 4‬د ربارة ﻧثر شﻜستﻪ چﻪ ذﻫﻨﻴتﻰ بﻪ ﻓﻜر تان بروز ﻛرده است؟‬

‫اﻧﻮاع ﻧثر درى‬ ‫ﻛﻼم ﻧﻮﺷــﺘﺎرى ﻛﻪ ﻋﺎرى از وزن و ﻗﺎفﻴﻪ ﺑﻮده و در ادﺑﻴﺎت ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻧﻮع ادﺑﻰ ﻳﺎد ﺷﻮد و‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭘﻴﺎﻣﻰ را ﺑﻪ وســﻴﻠﺔ آن ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪهﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺘﻦ »ﻧﺜر« ﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻧﺜر‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭘراﮔﻨﺪن اسﺖ‪.‬‬ ‫اســﺘﻔﺎده از آن ﺑراى ﺑﻴﺎن افﻜﺎر‪ ،‬ســﻬﻠﺘر از ﺑﻴﺎن افﻜﺎر در ﻳﻚ ﺷﻌر و ﺣﺘﻰ در ﻳﻚ ﻧﻈﻢ‬ ‫اســﺖ؛ زﻳرا ﻗﻴﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎى فﻠﺴﻔﻰ‪ ،‬دﻳﻨﻰ‪ ،‬سﻴﺎســﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﺗرﺑﻴﺘﻰ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺜر ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃرز ﻛﺎر ﺑرد ﻛﻠﻤﺎت و ﺷــﻴﻮهﻫﺎى ﺑﻴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﺜر فﺎرسﻰ درى را ﺑﻪ اﻧﻮاع آﺗﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛرده اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪125‬‬

‫‪ – 1‬ﻧثر ﻣرسﻞ‬ ‫ﻧﺜر ﻣرســﻞ ﻳﺎ ســﺎده ﻧﺜرى اســﺖ داراى سﻼســﺖ و رواﻧﻰ ﺑﺎ ﺟﻤﻼت ﻛﻮﺗﺎه و ﺧﺎﻟﻰ از‬ ‫واژهﻫﺎى دﺷــﻮار ﻋرﺑﻰ‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻰ و ﻣﻌﻨﻮى و سﺠﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑرده ﻧﻤﻰﺷﻮد‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد راﺧﻴﻠﻰ ســﺎده و ﺑﻰ ﭘﻴراﻳﻪ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ و از اسﺘﻌﻤﺎل‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬دورى ﻣﻰﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى‬ ‫فراواﻧﻰ از ﻧﺜر ﻣرســﻞ ﻳﺎ ســﺎده را درﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻰ ﭼﻮن‪ :‬ســﻔرﻧﺎﻣﺔ ﻧﺎﺻر ﺧﺴرو‪ ،‬ﻛﻴﻤﻴﺎى‬ ‫ســﻌﺎدت‪ ،‬اســرار اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺬﻛرة اﻻوﻟﻴﺎ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﻏﻠﺐ ﻧﻮﺷــﺘﻪﻫﺎى ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن‬ ‫ﻣﻌﺎﺻر ﻣﻰﺗﻮان ﻳﺎفﺖ‪.‬‬ ‫‪ – 2‬ﻧثر ﻣصﻨﻮع‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﺜر ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﻧﺎم آن ﭘﻴﺪا اســﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه ﻋﻼوه ﺑر اسﺘﻔﺎده از سﺠﻊ و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﺑردن اﺷــﻌﺎر و ﺷﻮاﻫﺪ ﻋرﺑﻰ و فﺎرســﻰ درى‪ ،‬آﻳﺎت ﻗرآﻧﻰ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬واژهﻫﺎى ﻏﻴر ﻣﺴــﺘﻌﻤﻞ‪ ،‬اسﺘﻌﺎرات و ﺗﺸــﺒﻴﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻛﻼم ﺧﻮد را‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮة‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺑﺎ ﭘﻴراﻳﻪ و ﻇرافﺖﻫﺎى ادﺑﻰ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻰ ﻣﻰآراﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر ﺑﻪ دو دســﺘﻪ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧثر ﻣسـجع ﻳا ﻣﻮزون‪ :‬ﻧﺜر ﻣﺴــﺠﻊ ﻧﺜرى را ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ و ﻋﺒﺎرتﻫﺎ در‬ ‫آن داراى ســﺠﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬سﺠﻊ در ﻧﺜر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎفﻴﻪ در ﺷﻌر اسﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫ﻛﻠﻤﻪﻫــﺎى ﻫﻤﻮزﻧﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم ســﺠﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑرد و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎى ﻧﻮﺷــﺘﺔ ﺧــﻮد را ﺑﺎ ﻗرﻳﻨﻪ‬ ‫سﺎزى‪ ،‬آﻫﻨﮕﻴﻦ ﻣﻰسﺎزد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫــﺎى زﻳﺒﺎى ﻧﺜر ﻣﺴــﺠﻊ را در آﺛــﺎر ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻧﺼــﺎرى و ﺑرﺧﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫دﻳﮕر‪ ،‬ﻛﺸــﻒ اﻻسرار‪ ،‬اســراراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ ﺑﻬراﻣﺸﺎﻫﻰ‪ ،‬ﺗﺬﻛرة اﻻوﻟﻴﺎى ﺷﻴﺦ‬ ‫فرﻳﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن سﻌﺪى و ﻏﻴره ﻣﻰﺗﻮان ﻳﺎفﺖ‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫ب – ﻧثر وسطﻰ‬ ‫ﻧﺜر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن و دﺑﻴران دورة ﻏﺰﻧﻮى را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺜر وسﻄﻰ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳرا اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن دورة ﻧﺜر ﻣرســﻞ و آﻏﺎز ﻧﺜر فﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻪ فﺎﺻﻠﺔ ﻧﻴﻢ ﻗرن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔرفﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪ .‬ﻧﺜر‬ ‫وســﻄﻰ‪ ،‬ﻫﻢ سﺎدهﮔﻰ و اسﺘﻮارى ﻧﺜر ﻣرسﻞ را دارد و ﻫﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻰ از آﻣﻴﺨﺘﻪﮔﻰ ﻧﻈﻢ‬ ‫و ﻧﺜــر و ورود ﻟﻐــﺎت ﻋرﺑﻰ و آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺜر فﻨﻰ را ﺑــﻪ ﻫﻤراه دارد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ‪،‬‬ ‫سﻴﺎسﺘﻨﺎﻣﻪ و ﻗﺎﺑﻮسﻨﺎﻣﻪ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﺑرﺟﺴﺘﺔ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ – 3‬ﻧثر ﻓﻨﻰ‬ ‫ﻧﺜر فﻨﻰ ﻧﺜرى اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻌر ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈر زﺑﺎن‬ ‫و فﻜــر و ﻫﻢ از ﻧﻈر وﻳﮋهﮔﻰﻫﺎى ادﺑﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮان آن را ﻧﺜر داﻧﺴــﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺜرى اســﺖ‬ ‫ﺷــﻌر ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ داراى زﺑﺎن ﺗﺼﻮﻳرى و ســر ﺷﺎر از آراﻳﻪﻫﺎى ادﺑﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫ﻧﺜر از آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ و ﺿرب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎى ﻋرﺑﻰ زﻳﺎد اســﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷــﻮد‪ .‬و ﺷﻌر و ﻧﺜر ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻰآﻣﻴــﺰد‪ .‬ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴر‪ :‬ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪى‪ ،‬ﻣرزﺑﺎن ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻟﺘﻮســﻞ‬ ‫اﻟﺘرسﻞ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﺻﺎف و درة ﻧﺎدره‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى اﻋﻠﻰ از ﻧﺜر ﻣﺘﻜﻠﻒ ﻳﺎفﻨﻰ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ – 4‬ﻧثر جدﻳد‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ دﻧﺒﺎﻟﺔ ﻫﻤﺎن ﻧﺜر ﻣرسﻞ ﻳﺎ سﺎده اسﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روشﻫﺎى ﻧﻮ و اﺻﻮل‬ ‫و ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺟﺪﻳﺪ در ﻋﺼر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔرفﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺜر ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻧﺜر روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎرى ﻣﺤﻤﻮد ﻃرزى در ﺟرﻳﺪة سراج اﻻﺧﺒﺎر آﻏﺎز ﺷﺪه اسﺖ؛‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴرات و ﺗﺤﻮﻻت ﭼﻨﺪى ﺗﺎ اﻣروز اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺜر ﺻﻨﺎﻳﻊ ادﺑﻰ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت دﺷﻮار ﻋرﺑﻰ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬رواﻳﺎت و اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔرفﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷــﻮد و ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪه آنﭼﻪ را ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎن و ﺑﻴﺎن سﺎده ﺑﻪ‬ ‫رﺷﺘﺔ ﺗﺤرﻳر ﻣﻰآورد؛ اﻣﺎ ﺗﻌﺪادى از واژهﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺒﻴرات اروﭘﺎﻳﻰ در آن راه‬ ‫ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﻧﮕﺎرش در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻪ وفرت دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫‪ – 5‬ﻧثر شﻜستﻪ ﻳا ﻧثر ﮔﻔتارى‬ ‫ﻧﺜر ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﺜرى اسﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره وﮔﻔﺘﮕﻮى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣردم ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷــﻮد و آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛــﻪ ﻛﻠﻤﺎت در زﺑﺎن ﻣﺤﺎورة ﻋﺎﻣﺔ ﻣردم ﻣﺨﻔﻒ ﻣﻰﺷــﻮد و ﺑرﺧﻰ‬ ‫از واژهﻫﺎ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﺻﻮرت ﻣﻜﺘﻮب ﻳﺎ ﻧﮕﺎﺷــﺘﻪ ﺷــﺪة آنﻫﺎ ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ؛ در ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﻧﺜر ﻧﻴﺰ واژهﻫﺎ ﻣﻰﺷــﻜﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑراى ﻧﺸــﺎن دادن ﭼﻬره ﻃﺒﻴﻌﻰ و واﻗﻌﻰ ﻗﻬرﻣﺎﻧﺎن‬ ‫داســﺘﺎنﻫﺎى ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻣﻴﺎن ﻣردم اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻴﻦ اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴرات‬ ‫و ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻼمﻫﺎى ﺷﺎن را ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در آﺛﺎر ﺧﻮد ﻣﻰآورد؛ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪» :‬ﻣﻪ ﻛﻪ رفﺘﻢ‪،‬‬ ‫اوﻧﺠﻪ ﻧﺒﻮد« در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻠﻤﺔ »ﻣﻪ« ﺷﻜﺴﺘﻪ»ﻣﻦ« و»اوﻧﺠﻪ« ﺷﻜﺴﺘﺔ »آنﺟﺎ« ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮔر سﻴر دورهﻫﺎى ادﺑﻰ درى را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﮕﻴرﻳﻢ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮ سﺎدهﮔﻰ‬ ‫در ﻧﻈﻢ و ﻧﺜر دورة ﺧراســﺎﻧﻰ و آﻫﺴــﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ راه ﻳﺎفﺘﻦ ﺗﻜﻠﻒ و ﺻﻨﻌﺘﻰ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﻣﻰرســﺪ ﺗﺎ دورة ﻫﻨﺪى اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﮔﻰﻫﺎ ﺑﻪ اوج‬ ‫ﺧــﻮد ﻣﻰرســﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧره ﺑﺎر دﻳﮕر ســﺎده ﻧﻮﻳﺴــﻰ ﺑﻪﻧﺎم دورة ﺟﺪﻳــﺪ و ﻣﻌﺎﺻر آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻧﻮاع ﻧﺜر درى ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ اﻳﻦ درس ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﺑﻴرون از دورهﻫﺎى‬ ‫ادﺑﻰ درى اﻳﺠﺎد ﻧﺸــﺪه؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑر ﻋﻜﺲ دوﺷﺎ دوش ﺷــﻌر‪ ،‬ﻧﺜر ﻫﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ سﺎدهﮔﻰ ﺗﻈﺎﻫر‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ ﺗﻜﻠﻒ و ﭘﻴﭽﻴﺪهﮔﻰﻫﺎ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ و تﻠﻔظ ﻛﻨﻴﻢ‬

‫س« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺪىﻫﺎ‪.‬‬ ‫س« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﺪى وزﺷﺘﻰ و »ﻣﺴﺎوات« » َم َ‬ ‫ واژة »ﻣﺴﺎوى« » َم َ‬‫س« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑراﺑرى اسﺖ‪.‬‬ ‫س« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑراﺑر و »ﻣﺴﺎوات« » ُم َ‬ ‫ واژة »ﻣﺴﺎوى« » ُم َ‬‫ »اسرار« »اَ« ﺟﻤﻊ سر ِ‬‫»س«‪.‬‬ ‫ »اﺻرار« »اِ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭘﺎفﺸﺎرى اسﺖ‪.‬‬‫ »ﺷﻔﺎ« َ‬‫»ش« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣرگ‪.‬‬ ‫ »ﺷﻔﺎ« ِ‬‫»ش« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺻﺤﺖﻳﺎﺑﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫ »فرﺻﺖ« ُ‬‫»ف« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى وﻗﺖ اسﺖ‪.‬‬ ‫ »ســﭙﻴﺪ« و »سﻔﻴﺪ« ﻫر دو ﺑﻪ ﻋﻴﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺨﺎﻟﻒ سﻴﺎه ﻛﻪ در اﺻﻞ درى ﺑﻮده و ﺑﺎ‪/‬‬‫پ ‪ /‬ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪه اســﺖ‪ .‬ﭼﻮن در اﻟﻔﺒﺎى زﺑﺎن ﻋرﺑﻰ ﺣرف »پ« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ / ،‬پ ‪/‬‬ ‫سﭙﻴﺪ و ﮔﻮسﭙﻨﺪ را ﺑﻪ ‪ /‬ف ‪ /‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻠﻤﺔ (سﭙﻴﺪ) را ﺑﻪ ﻋﻮض ‪ /‬پ ‪/‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ /‬ف ‪ /‬ﻧﻮﺷــﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ درى زﺑﺎﻧﺎن ﻫﻢ ﻣروج ﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‪» :‬ﮔﻮسﻔﻨﺪ« »سﻔﻴﺪ«‬ ‫و »اسﻔﻨﺪ«‬ ‫ ﻫﻤﭽﻨﺎن اسﺖ ﻛﻠﻤﺔ »ﭘﺎرسﻰ« ﻛﻪ آنرا »فﺎرسﻰ« ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬‫ واژة »دﻫﻘﺎن« ﻣﻌرب ﻳﺎ ﻋرﺑﻰ ﺷــﺪة واژة »دﻫﮕﺎن« درى ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى رﺋﻴﺲ و ﺑﺰرگ ده‪،‬‬‫ﻣﺆرخ (ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺲ) و زراﻋﺖ ﭘﻴﺸﻪ‪ .‬در زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮى اﻳﻦ واژه »دﻫﻴﮕﺎن« ﺑﻮده اسﺖ‪.‬‬ ‫ واژة »ذﻏﺎل« در اﺻﻞ »زﻏﺎل« اسﺖ در زﺑﺎن درى و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﭘﻬﻠﻮى »زﻳﮕﺎل« ﺑﻮده‬‫ﻛﻪ در زﺑﺎن درى »زﮔﺎل« ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋربﻫﺎ از ﻳﻚﻃرف آنرا ﺑﻪ ‪ /‬ذ ‪ /‬ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﭼﻮن ‪ /‬گ ‪ /‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ / ،‬گ ‪ /‬آنرا ﺑﻪ ﻏﻴﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛرده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ ﻳﻜﻰ دﻳﮕر از ﻏﻠﻄﻰﻫﺎى ﻣﺸــﻬﻮر ﻧﻮﺷﺘﻦ »ﺷــﺼﺖ« اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺔ سﭽﺔ درى اسﺖ‬‫و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺪد (‪ ،)60‬اﻧﮕﺸــﺖ ﻛﻼن دســﺖ و ﻳﺎ ﭘﺎى‪ ،‬ﭼﻨﮕﻚ ﻣﺎﻫﻰ ﮔﻴرى و ﺷﺘﺎب‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻫﻮ را ﺑﻪ ﺷﺴﺖ ﮔرفﺖ؛ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ واژة »ﺷﺴﺖ« ﺑﻪ‬ ‫‪ /‬س ‪ /‬ﺻﺤﻴﺢ اسﺖ‪.‬‬ ‫ ﻫﻤﭽﻨﺎن اسﺖ سرﻧﻮﺷﺖ ﻛﻠﻤﺔ »ﺻﺪ« ﻛﻪ در اﺻﻞ »سﺪ« اسﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ :‬ﻳﻚ سﺪه »ﺻﺪ‬‫سﺎل« از ﻋﻤر وى سﭙرى ﺷﺪه اسﺖ‪.‬‬ ‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫اﮔر ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻄﻮر و ﺗﻐﻴﻴر در ﺷﻴﻮهﻫﺎى ﻧﺜر ﻧﻮﻳﺴﻰ در زﺑﺎن درى را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰرسﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻰ آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻌر ﻳﺎ ﻧﻈﻢ درى ﻣﻌﻠﻮل‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ سﻴﺎســﻰ‪ ،‬دﻳﻨﻰ و دﻧﺒﺎﻟﻪ روىﻫﺎى ﺑرﺧﻰ از ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن و ﺷــﺎﻋران ﻣﺎ در ﻃﻰ‬ ‫زﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﻨﻰ‪ ،‬آﻣﺪن دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اســﻼم ﺑﻪ ﻛﺸــﻮرى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن از دﻳﻦ زردﺷﺖ در‬

‫‪129‬‬

‫ﺷــﻤﺎل ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑرﻫﻤﻨﻰ در ﺟﻨﻮب و ﻋﻴﺴــﻮى در ﻏرب و ﺑﻮداﻳﻰ در ﺷرق ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺎﭘﻴﺴﺎ و‬ ‫ســﺎﺣﺎت ﻣرﻛﺰى ﭘﻴروى ﻣﻰﻛردﻧﺪ‪ ،‬ﻣردم ﻣﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷــﺎﻋران و ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد‬ ‫ﻛﺎﻣﻠﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اسﻼم و ﻗران ﻋﻈﻴﻢ اﻟﺸﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗرﺟﻴﺢ ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ افﺘﺨﺎر‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪﻫﺎى ﻋرﺑﻰ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖﻫﺎ در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ ســر ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻰﻛرد‪،‬‬ ‫ﺷــﺎﻋران و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن ﺑﺎ اﺛر ﭘﺬﻳرى از آن ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﻟﻮ ﺑﺎ ﻣﻐﻠﻖ ﻧﻮﻳﺴﻰ ﺷﻌر ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫و ﻧﺜر ﻣﻰﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ – 1‬ﻧﺜر ﺑﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﻚ واژة ﻋرﺑﻰ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻰﻫﺎ دارد؟‬ ‫‪ – 2‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻼم ﻧﻮﺷﺘﺎرى را ﺑﻪﻧﺎم »ﻧﺜر« ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫‪ – 3‬ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻧﺜر ﻣرسﻞ ﻛﺪامﻫﺎ اسﺖ؟‬ ‫‪ – 4‬در آﺛﺎر ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻴﺎﻳﺶﻫﺎى ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻧﺼﺎرى ﭼﻪ ﻧﻮع ﻧﺜر ﺑﻪ ﻛﺎر رفﺘﻪ اسﺖ؟‬ ‫‪ – 5‬ﻧﺜــر ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪهﮔﺎن و دﺑﻴران ﻏﺰﻧﻮى را ﺑــﻪ ﻧﺎم ﻛﺪام ﻧﺜر ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨــﺪ و ﻋﻤﺪه ﺗرﻳﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺷﻤﺎرﻳﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫‪ – 1‬ﻧﺎمﻫﺎى اﻧﻮاع ﻧﺜر ادﺑﻴﺎت درى را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ – 2‬ﻣﺘﻦ درس (‪ )28‬را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ســﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ در روز آﻳﻨﺪه ﭘﺎسﺦﻫﺎى دﻗﻴﻖ داده‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪130‬‬

‫درس‬

‫بﻴست‬ ‫و ﻫشتﻢ‬

‫شا ﮔردان پاسخ دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﮔﻮﻫر شاد بﻴﮕﻢ چرا در بﻴﻦ ﻣردم آن وﻗت و اﻣروز ارجﮕزارى‬

‫ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ -2‬آﻳا ﮔﻮﻫر شاد بﻴﮕﻢ صرف شخصﻴت ﻓرﻫﻨﮕﻰ داشت ﻳا سﻴاسﻰ ﻧﻴز؟‬ ‫‪ -3‬سﻠسﻠﺔ تﻴﻤﻮرﻳان را چرا تﻴﻤﻮرى ﻣﻰﮔﻔتﻪ اﻧد و ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫‪-4‬آن ابﻨﻴﺔ ﻣﻬﻢ ﻫرات را ﻧام ببرﻳد ﻛﻪ با ابتﻜار ﮔﻮﻫر شاد بﻴﮕﻢ اﻳجاد‬ ‫شده است‪.‬‬

‫ﮔﻮﻫرشاد بﻴﮕﻢ‬ ‫ﮔﻮﻫرﺷــﺎد ﺑﻴﮕﻢ اﻳﻦ ﭼﻬرة فرﻫﻨﮕﻰ دﺧﺘر‬ ‫اﻣﻴــر ﻏﻴﺎثاﻟﺪﻳــﻦ ﺗرﺧﺎن‪ ،‬ﺑــﻮد ﻛﻪ ﺣﺪود‬ ‫(‪ )861 – 780‬ق‪ .‬ﻣﻰزﻳﺴﺖ‪ .‬وى ﺷﻬﺒﺎﻧﻮى‬ ‫ﺗﻴﻤﻮرى از سﻠﺴﻠﺔ ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻫرات ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑر ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻣﺆرﺧﺎن و ﻧﻴﺰ ﻛﺘﻴﺒﺔ ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫر‬ ‫ﺷــﺎد ﺑﻴﮕﻢ در ﻫرات آراﻣــﮕﺎه ﻣﻮﺻﻮف و‬ ‫ﺷﻮﻫرش ﺷــﺎﻫرخ ﻣﻴرزا و ﭘﺴرﺷﺎن در ﺷﻬر‬ ‫ﻫرات ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫وى از زﻧــﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﻧﺎﻣﺪار افﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‬ ‫ﺑــﻮد و از آﺛــﺎر و اﺑﻨﻴﺔ ﺧﻴرﻳﺔ وى ﻣﺪرســﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺴــﺠﺪﺟﺎﻣﻊ و ﺧﺎﻧﻘﺎه در ﻫرات و ﻣﺴــﺠﺪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺸــﻬﺪ و رواقﻫﺎى ﺗﺰﻳﻴﻦ ﺷﺪة زﻳﺎرت اﻣﺎم رﺿﺎ رﺣﻤﺖ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ در ﻣﺸﻬﺪ اسﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻐﻼت و ﻣﻮﻗﻮفﺎت از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار آنﻫﺎ اسﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اسﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺗرﺧﺎﻧﻴﺎن و ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻳﻚ سﻠﺴﻠﻪ ﺑﺪ ﺑﻴﻨﻰﻫﺎى ﺧﺎﻧﻮادهﮔﻰ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴــﺎنﺗر آنﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺧﻮﻳﺸــﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﺑﻴﻨﻰ و دﺷﻤﻨﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ دوســﺘﻰ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺸﻰ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ ،‬روى ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ‪،‬‬ ‫دﺧﺘر ﺧﻮد ﮔﻮﻫر ﺷﺎد را ﺑﻪ ﻣﻴرزا ﺷﺎﻫرخ فرزﻧﺪ ﻋﻠﻢ دوسﺖ اﻣﻴر ﺗﻴﻤﻮر ﮔﻮرﮔﺎﻧﻰ داد‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ زن ﻫﻮﺷﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴر و ﻋﻠﻢ دوسﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ در سﻠﺴﻠﺔ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬ ‫ﺗﻴﻤﻮرىﻫــﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﻠﻤرو ﻣﻴرزا ﺷــﺎﻫرخ از ﻧﻈر ﻋﻠﻢ و ﻫﻨر ﺗرﻗﻰ روز افﺰون‬

‫‪131‬‬

‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸــﺘرﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧــﮕﺎران آنرا‪ ،‬از ﺑرﻛﺖ وﺟﻮد ﮔﻮﻫر ﺷــﺎد ﺑﻴﮕﻢ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﺑﺎﻧﻮى‬ ‫ﺷﺎﻫرخ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳــﻦ ﺑﺎﻧﻮى ﺑﺎ فرﻫﻨﮓ و ﻋﻠﻢ دوســﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬داﻧﺸــﻤﻨﺪان و ﻫﻨرﻣﻨــﺪان را ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻗﺪر‬ ‫ﻣﻰﻧﮕرﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗرﻗﻰ و ﺗﻌﺎﻟﻰ آﻣﻮزش و ﭘرورش‪ ،‬ﻣﺪرسﺔ ﺑﺰرﮔﻰ درﻫرات ﺑﻨﻴﺎن‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ و اﻋﻤﺎر ﻛرد؛ اسﺘﺎدان ﭼﻴره دسﺖ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻄرح را ﺟﻬﺖ ﺗﺪرﻳﺲ در آن‬ ‫ﻣﺪرسﻪ ﺑرﮔﺰﻳﺪ و ﺑراى ﺷﺎﮔردان و آﻣﻮزﮔﺎران ﺗﺴﻬﻴﻼت زﻳﺎدى را فراﻫﻢ سﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ زن داﻧﺸــﻤﻨﺪ ﺷــﺎﻫرخ ﻣﻴرزا را در اﻣﻮر دوﻟﺘﻰ ﻣﺸــﻮرهﻫﺎى سﺎزﻧﺪه ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻰﻛرد‬ ‫و در اﻣﻮر اﺟراﻳﻰ ﻧﻴﺰ ســﻬﻢ فﻌﺎﻻﻧﻪﻳﻰ داﺷﺖ‪ .‬در ﺑﺴــﻴﺎرى سﻔرﻫﺎ ﺷﻮﻫرش را ﻫﻤراﻫﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛرد و ﺑﻌﺪ از در ﮔﺬﺷــﺖ ﺷــﺎﻫرخ ﻣﻴرزا ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ در ﻣﻴﺎن ﻣردم از ﻗﺪر و‬ ‫ﻋﺰت ﺑرﺧﻮردار ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻋﺎﻟﻰ رﺗﺒﺔ دوﻟﺘﻰ ﻋﺼر ﺗﻴﻤﻮرى ﻫرات ﭘﻴﻮســﺘﻪ ﻣﺸــﻮرهﻫﺎى ســﺎزﻧﺪة ﮔﻮﻫر‬ ‫ﺷــﺎد ﺑﻴﮕﻢ را ﺟﺎﻣﺔ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﭘﻮﺷــﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫــﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷــﻬﺰادهﮔﺎن و ﺣﻜﺎم دوﻟﺘﻰ‬ ‫ﻣﺸــﺎﺟرهﻳﻰ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮســﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕرى ﻣﻰﻛرد و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﺗﻔﺎﻫﻢ در ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﺛر ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرﺗﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ در دسﺘﮕﺎه دوﻟﺘﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻى ﻣردم دســﺖ ﻇﻠﻢ و سﺘﻢ ﺑﺎﻻ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷــﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺧﻴرﺧﻮاه و‬ ‫ﻣردم دوســﺖ ﭘﻴﻮســﺘﻪ دﺷــﻤﻨﺎﻧﻰ را ﻧﻴﺰ در ﺑراﺑر ﺧﻮد دارﻧﺪ؛ زﻳرا اﺷﺨﺎص ﺧﻴر ﺧﻮاه و‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣردم‪ ،‬در دســﺘﮕﺎهﻫﺎى دوﻟﺘﻰ ﻣﺎﻧﻊ سﻮد ﺟﻮﻳﻰ فﺎسﺪان دوﻟﺖﻫﺎ و آزار ﻣردم‬ ‫ﻣﻰﮔردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﻮ ﮔﻮﻫرﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻰ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑر ﺑﻨﻴﺎد اﺑﺘﻜﺎر اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻮى ﺑﺰرگ درﺑﺎر ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد از اﻳﺠﺎدﮔران رﻧﺴــﺎﻧﺲ ﺷرق‬ ‫ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﻤراﻧﻰ ﺑﺎ ارزﺷﻰ اﻧﺠﺎم ﺷــﺪه؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑراى اﻋﻤﺎر ﻣﺪرسﺔ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺷــﻬر ﻫرات ﻛــﻪ ﻛﺎر آنرا در (‪ )820‬ﻫـــ‪ .‬ق‪ .‬آﻏﺎز ﻛرد‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎران‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷــﺎن‪ ،‬و‬ ‫رسﺎﻣﺎن زﺑر دسﺘﻰ را فرا ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪرسﻪ در آن ﻋﺼر در ﺗﻤﺎم آسﻴﺎ‬ ‫ﻳﻚ ﻣرﻛﺰ فراﮔﻴر ﻋﻠﻮم و فﻨﻮن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﻪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﺑﻪ آنﺟﺎ ﻣراﺟﻌﻪ ﻣﻰﻛردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺪرسﺔ ﺑﺰرﮔﻰ اسﺖ ﻛﻪ در ﭘﻬﻠﻮى آن ﻣﻘﺒرهﻳﻰ ﺑراى ﺧﻮد و ﺷﻮﻫر ﺧﻮد (ﺷﺎﻫرخ‬ ‫ﻣﻴرزا) و ﺣﻀﻴرهﻳﻰ ﺑراى فرزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ اﻋﻤﺎر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺟﺴــﺪ ﺷــﻮﻫرش را در آنﺟﺎ‬ ‫ﻣﺪفﻮن سﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎى ﻋﻤراﻧﻰ دﻳﮕر وى ﻣﺴﺠﺪﻳﺴــﺖ ﻛﻪ در ﺷــﻬر ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻨﺎﻧﻬﺎده ﺑﻮد و‬ ‫اﻋﻤﺎر ﻛرد ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣروز ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ زن فرﻫﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺎ‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋرفﺎﻧﻰ‪ ،‬فرﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬ﻋﺎم اﻟﻤﻨﻔﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻨرى و ﻋﻠﻤﻰ را در دسﺖ اﻧﺠﺎم سﭙرده ﺑﻮد ﻛﻪ‬

‫‪132‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﻌرﻳﻒ زﻳﺎد ﻣﻰارزد‪.‬سراﻧﺠﺎم اﻳﻦ زن ﻧﺎم دار در (‪ )80‬سﺎﻟﻪﮔﻰ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رسﺎﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫واژة »آﻏﺎ« ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎم ﮔﻮﻫر ﺷــﺎد ﺑﺪون آوردن »ﺑﻴﮕﻢ« آورده ﺷــﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬واژة ﺗرﻛﻰ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎﺗﻮن‪ ،‬ﺑﻰ ﺑﻰ‪ ،‬ســﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻴﮕﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ‪،‬‬ ‫زن‪ ،‬زوﺟﻪ و ﺣرم اسﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واژه ﻋﻨﻮاﻧﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﺎ اﺑﺘﺪاى ﻧﺎمﻫﺎى »ﺧﻮاﺟﻪ سراﻳﺎن« افﺰوده ﻣﻰﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ‪:‬‬ ‫ﻣﺒﺎرك آﻏﺎ و ﻳﺎ آﻏﺎ اﻟﻤﺎس‪.‬‬ ‫»ﺧﻮاﺟﻪ ســرا« ﺑﻪ ﻧﻮﻛر ﻣﺤرم ﺣرم ســراى ﭘﺎدﺷــﺎﻫﺎن ﻛﻪ ﻣﺼروف ﻛﺎر ﻣﻰﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬ ‫»ﺗرﺧﺎن« واژة ﺗرﻛﻰ اســﺖ و ﻣرادف »آﻏﺎ ﺟﻰ« ﻳﺎ »آﻏﺠﻰ« اســﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﺒﻰ ﺑﻮده‬ ‫وﻳﮋه در دســﺘﮕﺎه ﺷﺎﻫﺎن و اﻣﻴران ﺧراسﺎن و ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬر در روزﮔﺎر سﺎﻣﺎﻧﻴﺎن و ﺑﻪ سﺒﺐ‬ ‫ﺣﺸﻤﺖ و ﻧﻔﻮذى ﻛﻪ داﺷــﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻴﺎﻧﺠﻰ و اﻟﺘﺰام ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻮﺑﺖ و رﺧﺼﺖ ﻧﺰد‬ ‫ﺷــﺎه ﺑﺎر ﻣﻰﻳﺎفﺘﻪ و در ﺑرﺧﻰ ﻣــﻮارد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از فﺤﻮاى ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻰ ﺑر ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺣﺎﺟﺐ و ﭘرده دار داﺷــﺘﻪ اسﺖ‪ .‬در روزﮔﺎر فرﻣﺎﻧرواى ﻣﻐﻼن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﻨﻮان آﻏﺎﺟﻰ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺸــﺘر ﺗرﺧﺎن (‪ )Tarkhan‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرفﺘﻪ اســﺖ‪ .‬ﺗرﺧﺎن در دورة ﻣﻐﻮل‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را‬ ‫ﻧﻴﺰ داﺷــﺘﻪ ﻛﻪ از ﭘرداﺧﺖ ﺑرﺧﻰ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﻋــﻮارض دﻳﻮاﻧﻰ (ادارى و دوﻟﺘﻰ) ﻣﻌﺎف ﺑﻮده‬ ‫اسﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻟﻘﺐ ﺧﺎﻧﺪان ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﮔردﻳﺪ‪.‬‬

‫چﮕﻮﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻴﻢ؟‬

‫ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى فﺎﻋﻠﻰ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى فﺎﻋﻠﻰ ﺑﺎ رﻳﺸﺔ ﺷﻤﺎره (‪ )1‬فﻌﻞ‪ - / :‬ام‪- ،‬ﻳﻢ‪- ،‬ى‪ - ،‬ﻳﺪ‪ - ،‬اد‪ ،‬اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ / :‬ﻧﻮﻳﺲ‪ :‬ﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻰ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪./‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﺴــﻮﻧﺪﻫﺎى فﺎﻋﻠﻰ ﺑﺎ رﻳﺸﺔ ﺷﻤﺎره (‪ )2‬ﻳﺎ (رﻳﺸﺔ ﻣﺎﺿﻰ ﻣﻄﻠﻖ)‪ - / :‬ام‪- ،‬ﻳﻢ‪- ،‬ى‪ ،‬اﻧﺪ‪./‬‬ ‫اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ / :‬ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪./‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﺴــﻮﻧﺪﻫﺎى فﺎﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﺻﻔــﺖ‪ - / :‬ام‪ - ،‬ﻳﻢ‪ - ،‬ى‪ - ،‬ﻳﺪ‪ - ،‬اســﺖ‪ - ،‬اﻧﺪ‪ ./‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪/‬آﮔﺎه‪ :‬آﮔﺎﻫﻢ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻰ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻴﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اسﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻨﺪ‪./‬‬

‫‪133‬‬

‫بﻴامﻮزﻳم‬ ‫‪ -1‬ﻣﺴﺘﻐﻼت‪ :‬ﺟﻤﻊ واژه ﻣﺴﺘﻐﻠﻪ (ﻣﺴﺘﻐﻞ) و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى زﻣﻴﻨﻰ ﻛﻪ از آن ﻏﻠﻪ ﺑردارﻧﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻏﻠﻪﺧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﺖ آﻣﺪه اسﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﻴﻜﺎر ﺑﺎﺷﻰ ﭼﻪ در ﻣﺴﺘﻐﻞ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺟﺎى اﻟﻔﻨﺞ ﻏﻠﺔ ﺗﻮ اسﺖ‬ ‫ﻧﺎﺻرﺧﺴرو‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮﻗﻮفﺎت‪ :‬ﺟﻤﻊ واژة »ﻣﻮﻗﻮفﻪ« (ﻣﻮﻗﻮف) ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا وﻗﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻳﺎ ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ و از داراﻳﻰ ﺷﺨﺼﻰ وى ﺑﻮده اسﺖ ﻧﻪ ﺑﻴﺖ‬ ‫اﻟﻤﺎل ﻛﻪ ﺟﺎﻫﺎى سﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺴﺘﻐﻼت و ﻣﻮﻗﻮفﺎت آنﺟﺎﻫﺎ را ﻧﻴﺰ از داراﻳﻰ ﺷﺨﺼﻰ‬ ‫ﺧﻮد ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛرده اسﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ را ﭼرا ﮔﻮﻫر ﺷﺎد آﻏﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟‬ ‫‪ -2‬واژهﻫﺎى »ﺗرﺧﺎن« و »آﻏﺠﻰ« آﻳﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺒﺎﻳﻨﺖ ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ؟‬ ‫‪ -3‬ﺑﺰرﮔﺘرﻳﻦ اﺑﻨﻴﻪﻳﻰ را ﻛﻪ ﮔﻮﻫر ﺷــﺎد ﺑﻴﮕﻢ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ واﻳران ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬارى و اﻋﻤﺎر‬ ‫ﻛرده ﺑﻮد ﻛﺪام ﻫﺎسﺖ؟‬ ‫‪ -4‬ﭘﻴراﻣﻮن واژهﻫﺎى »ﻣﺴﺘﻐﻼت« و »ﻣﻮﻗﻮفﺎت« ﭼﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻳﺪ؟‬ ‫‪ -5‬فرق ﺑﻴﻦ رﻳﺸﺔ ﺷﻤﺎره (‪ )1‬و ﺷﻤﺎره (‪ )2‬فﻌﻞ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬ ‫‪ -6‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ سﻪ سﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻃرز اﻣﻼى ﻛﺎرﺑرد ﭘﺴﻮﻧﺪ فﺎﻋﻠﻰ در اﺧﻴر افﻌﺎل ﺷﻤﺎره‬ ‫(‪ )1‬و ﺷﻤﺎره (‪ )2‬روى ﺗﺨﺘﺔ ﺻﻨﻒ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ؟‬ ‫‪ -7‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت سﻴﺎسﻰ ﮔﻮﻫر ﺷﺎد ﺑﻴﮕﻢ در دوران ﻛﺎرش ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬ ‫‪ -8‬ﭼرا دورة ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎن ﻫرات را »رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺷرق« ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ؟‬ ‫کارخانﻪگﻰ‬

‫ﺑﻴﺖ زﻳر را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫آﺑــروى اﻫـــﻞ دل از ﺧﺎك ﭘﺎى ﻣﺎدر اسﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫرﭼﻪ دارﻧﺪ ازدﻋﺎى ﻣﺎدر اسﺖ‬ ‫آن ﺑﻬﺸﺘﻰ را ﻛﻪ ﻗرآن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ آن‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗـــرآن ﺑﮕﻔﺘﺎ زﻳر ﭘﺎى ﻣـــﺎدر اسﺖ‬

‫‪134‬‬

‫واژه نامه‬ ‫درس (‪)1‬‬ ‫‪ -1‬ﻣختﻮم‪ :‬ختﻢ کرده شده‪ ،‬پاﻳان داده شده‪.‬‬ ‫‪ -2‬واو ﻣجﻬﻮل‪ :‬آواز ‪ /O/‬در اﻧگﻠﻴسﻰ است؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫اوبﻪ (ﻧام جاى در ﻫرات است)‪ ،‬اوستاد (استاد) و کﻮه‪،‬‬ ‫سبﻮو داﻧشجﻮ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫‪ -3‬واو ﻣعروف‪ :‬آواز‪ /U/‬را دارد؛ﻣثﻼ‪ :‬در ﻣحاوره‬ ‫اونﻫا (آنﻫا) و ﻳا اونجﻪ (آنجا)‪.‬‬ ‫‪ -4‬واول‪ :‬آوازى کﻪ بﻪ ﻫﻨگام اداى آن در ﻣجراى‬ ‫تﻨفس ساﻳش و بﻨدش بﻪ وجﻮد ﻧﻴاﻳد؛ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬آ‪ ،‬و‪ ،‬ى‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻮصﻮف‪.:‬صف شده‪ ،‬تﻮصﻴف شده‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﻨسﻮب‪ :‬ﻧسبت داده شده‪.‬‬ ‫‪ -7‬اضافﻪ شده؛ چﻮن‪ :‬کتاب ﻣحﻤﻮد‪ ،‬کتاب = ﻣضاف‬ ‫و ﻣحﻤﻮد ﻣضاف اﻟﻴﻪ‪.‬‬ ‫‪ -8‬شبﻮ(شبﻮى)‪ :‬ﻧﻮع گل‪.‬‬ ‫‪ -9‬سبﻮ‪ :‬کﻮزه‪ ،‬خﻢ‪.‬‬ ‫‪ -10‬خﻮ(خﻮى)‪ :‬عادت‪.‬‬ ‫‪ -11‬ختﻨﻰ‪ :‬ﻣﻨسﻮب بﻪ ختﻦ‪ ،‬جاﻳﻰ در چﻴﻦ‬ ‫(سﻨگﻴاﻧگ چﻴﻦ)‪.‬‬ ‫‪ -12‬کاﻧسﻮﻧﻨت‪ :‬آواز ﻳا صﻮتﻰ کﻪ ﻫﻨگام اداى آن در‬ ‫ﻣجراى تﻨفس ساﻳش و بﻨدش بﻪ وجﻮد بﻴاﻳد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫ب‪ ،‬م‪ ،‬گ‪...‬‬ ‫‪ -13‬سد‪ :‬بﻨد‪ ،‬ﻣاﻧع و ﻧﻴز بﻪ ﻣعﻨاى صد‪.‬‬ ‫‪ -14‬ﻣكتﻮم‪ :‬پﻮشﻴده ﻳا پﻮشﻴدهگﻰﻫا‪.‬‬ ‫‪ -15‬ﻣكﻨﻮﻧات‪ :‬پﻨﻬان و پﻮشﻴدهﻫا‪ ،‬ﻣفرد آن ﻣكﻨﻮن؛‬ ‫ﻣثال‪ :‬ﻣكﻨﻮﻧات ضﻤﻴر اﻧسان‪.‬‬ ‫‪ -16‬ﻣحضر‪ :‬حضﻮر گاه‪ ،‬جاى حضﻮر داشتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -17‬اﻟتجا‪ :‬پﻨاه بردن‪ ،‬پﻨاه جستﻦ‪ ،‬پﻨاﻫﻴدن‪.‬‬ ‫درس (‪)2‬‬ ‫‪ -18‬کرﻳﻢ‪ :‬بخشﻨده‪ ،‬باکرم‪ ،‬سخﻰ‪ ،‬درگذرﻧده از گﻨاه‬ ‫و ﻳكﻰ از صفات خداوﻧد تعاﻟﻰ‪.‬‬ ‫‪ -19‬سجاﻳا‪ :‬جﻤع سجﻴﻪ و بﻪ ﻣعﻨاى خﻠقﻫا و‬ ‫خﻮىﻫا‪ ،‬عادات و طبعﻴتﻫا‪.‬‬ ‫‪ -20‬جﻤﻴل‪ :‬ﻧﻴكﻮ روى‪ ،‬خﻮب صﻮرت‪ ،‬زﻳبا‪.‬‬ ‫‪ -21‬شﻴﻢ‪ shaim :‬بﻪ ﻣعﻨاى خﻠق و عادت‪.‬‬ ‫‪ -22‬براﻳا‪ :‬خﻠق و ﻣخﻠﻮق‪ ،‬آفرﻳده شدهگان‪.‬‬ ‫‪ -23‬رسل‪ :‬رسﻮلﻫا‪ ،‬پﻴاﻣبران‪.‬‬ ‫‪ -24‬سبﻴل‪ :‬طرﻳق‪ ،‬راه راست‪ ،‬و ﻧﻴز بﻪ ﻣعﻨاى طرﻳقﻪ‬

‫‪135‬‬

‫و روش‪.‬‬ ‫‪ -25‬ﻣﻬبط‪ :‬فرود آﻣدن‪.‬‬ ‫‪ -26‬آﻫخت‪ :‬باﻻ کشﻴد‪،‬‬ ‫‪ -27‬صﻴت‪ :‬شﻬرت و آوازه‪.‬‬ ‫‪ -28‬تﻤكﻴﻦ‪ :‬دست دادن‪ ،‬بﻪ فرﻣان بﻮدن‪ ،‬فرﻣان‬ ‫بردن‪ ،‬پذﻳرفتﻦ‪ ،‬ﻧﻴرو و قدرت دادن و احترام‪.‬‬ ‫‪ -29‬تبجﻴل‪ :‬بزرگ داشتﻦ و بزرگ شﻤردن و احترام‬ ‫کردن‪.‬‬ ‫‪ -30‬اﻳﻮان‪ :‬قصر‪ ،‬عﻤارت بزرگ‪.‬‬ ‫‪ -31‬صاﻣت‪ :‬بﻰصدا و بﻪ حروف کاﻧسﻮﻧﻨت گفتﻪ‬ ‫ﻣﻰشﻮد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬گ‪ ،‬پ‪ ،‬غ و‪ ...‬کاﻧسﻮﻧﻨت‪ ،‬ﻫﻢ صداﻫﻢ‬ ‫ﻧاﻣگذارى شده است‪.‬‬ ‫درس (‪)3‬‬ ‫‪ -32‬ﻣباﻳﻨت‪ :‬فرق و تفاوت داشتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -33‬ﻣؤﻟفﻪ‪ :‬عﻨاصر‪ ،‬آﻧچﻪ از ﻳك جاشدن آنﻫا شﻰ‬ ‫ﻳا چﻴزى بﻪ وجﻮد آﻳد‪.‬‬ ‫‪ -34‬شﻬروﻧد‪ :‬تبعﺔ ﻳك سرزﻣﻴﻦ بﻮدن‪ ،‬اقاﻣت داشتﻦ‬ ‫در شﻬرى از ﻳك سرزﻣﻴﻦ‪.‬‬ ‫درس (‪)4‬‬ ‫‪ -35‬ﻣﻰاﻧگارد‪ :‬ﻣﻰپﻨدارد‪ ،‬فكر ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫‪ -36‬صعب‪ :‬سخت و دشﻮار‪.‬‬ ‫‪ -37‬ﻣخﻮف‪َ « :‬ﻣخُ ْ‬ ‫ﻮف» بﻪ ﻣعﻨاى خﻮف دﻳده و‬ ‫ترسﻴده و ﻣخﻮف « ُﻣخَ ِﻮ ْف» ترساﻧﻨده‪.‬‬ ‫‪ -38‬داد‪ :‬عداﻟت‪.‬‬ ‫‪ -39‬خرد‪ :‬عقل‪.‬‬ ‫‪ -40‬ﻟختﻰ‪ :‬ﻟحظﻪﻳﻰ‪ ،‬قسﻤتﻰ‪.‬‬ ‫‪ -41‬دﻻوﻳز‪ :‬دﻟكش‪.‬‬ ‫‪ -42‬ﻣﻤدوده‪ :‬ﻣد دار‪.‬‬ ‫‪ -43‬کﻼسﻴك‪ :‬اﻳﻦجا قدﻳﻤﻰ ﻣعﻨﻰ دارد؛وﻟﻰ کﻠﻤﻪ‬ ‫از واژة کﻼسﻴسﻢ ﻣكتب ادبﻰ در اروپا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪ -44‬روﻳا‪ :‬خﻮاب دﻳدن‪ ،‬آﻧچﻪ در خﻮاب دﻳده شﻮد‪.‬‬ ‫درس(‪)5‬‬ ‫‪َ -45‬عﻠَﻢ‪ :‬بﻴرق‪.‬‬ ‫‪ -46‬خصﻢ‪ :‬دشﻤﻦ‪.‬‬ ‫‪ -47‬ﻣطاعﻢ‪ :‬طعامﻫا‪ ،‬خﻮراکﻰﻫا‪.‬‬ ‫‪ -48‬ﻣشارب‪ :‬ﻣشروبﻫا‪ ،‬آب و غﻴره ﻧﻮ شﻴدﻧﻰﻫا‪.‬‬ ‫‪ -49‬ﻣﻼبس‪ :‬ﻟباسﻫا‪ ،‬پﻮشﻴدﻧﻰﻫا‪.‬‬ ‫‪ -50‬بستاﻧﻢ‪ :‬بگﻴرم‪.‬‬ ‫‪ -51‬ادبار‪ :‬پشت کردن‪ ،‬پشت دادن‪ ،‬سپس رفتﻦ‪،‬‬

‫ﻣﻨﻬزم شدن و گرﻳختﻦ در جﻨگ‪ ،‬ﻧگﻮن بختﻰ و‬ ‫سﻴﻪ روز‪.‬‬ ‫‪ -52‬زﻳﻨﻬار‪ :‬از اﻳﻦ بپرﻫﻴز‪ ،‬اﻣان‪ ،‬ﻣﻬﻠت‪ ،‬پشتﻴباﻧﻰ‪،‬‬ ‫اﻣاﻧت‪ ،‬دورباش‪ ،‬بر حذرباش‪.‬‬ ‫‪ -53‬دﻳﻨار‪ :‬واحد پﻮل طﻼﻳﻰ‪.‬‬ ‫‪ -54‬اساتﻴد‪ :‬استادان‪.‬‬ ‫‪ -55‬وارستﻪ‪ :‬رﻫاﻳﻰ ﻳافتﻪ و خﻼص شده از بﻨد‪.‬‬ ‫‪ -56‬تبحر‪ :‬چﻮن بحر بﻮدن ﻳا تﻮان باﻻ داشتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -57‬گستره‪ :‬پﻬﻨا و وسعت‪.‬‬ ‫‪ -58‬فﻠسفﻪ‪ :‬عﻠﻢ تﻮضﻴح کﻠﻰ ترﻳﻦ قﻮاﻧﻴﻦ جﻬان‪،‬‬ ‫جاﻣعﻪ و تفكر را گﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪ -59‬ﻣبرﻫﻦ‪ :‬برﻫﻨﻪ شده ﻳا آشكار‪.‬‬ ‫‪ -60‬قﻮافﻰ‪ :‬قافﻴﻪﻫا‪.‬‬ ‫‪ -61‬صﻼبت‪ :‬سخت شدن‪ ،‬استﻮار گشتﻦ‪ ،‬سختﻰ‬ ‫و استﻮارى‪.‬‬ ‫‪ -62‬فراز‪ :‬اﻳﻦ جا بﻪ ﻣعﻨاى بﻠﻨدى است وﻟﻰ فراز بﻪ‬ ‫ﻣعﻨﻰﻫاى باز کردن و بستﻪ کردن ﻧﻴز آﻣده است‪.‬‬ ‫‪ -63‬کدورت‪ :‬تارﻳكﻰ‪ ،‬دشﻤﻨﻰ‪ ،‬خفﻪگﻰ‪.‬‬ ‫‪ -64‬ﻣحقق‪ :‬تحقﻴق کﻨﻨده‪ ،‬پژوﻫشگر‪.‬‬ ‫‪ -65‬تحشﻴﻪ‪ :‬حاشﻴﻪ ﻧگارى‪ ،‬تﻮضﻴحاتﻰ کﻪ در‬ ‫حاشﻴﺔ کتابﻫا بﻪ ﻣﻨظﻮر وضاحت دادن صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫‪ -66‬ﻣجﻠد‪ :‬جﻠد بﻪ ﻣعﻨاى پﻮست و ﻣجﻠد بﻪ ﻣعﻨاى‬ ‫ﻳك جﻠد کتاب ﻳا ﻳك جﻠد رساﻟﻪ‪.‬‬ ‫‪ -67‬شاﻣخ‪ :‬بﻠﻨد‪ ،‬بﻠﻨدترﻳﻦ قﻠﺔ کﻮهﻫا را بﻪ ترکﻴب‬ ‫قﻠل شاﻣخ ﻫﻢ ﻣﻴگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪ -68‬ﻣستﻮﻟﻰ‪ :‬استﻴﻼ دارﻧده‪ ،‬غاﻟب‪.‬‬ ‫درس (‪.)7‬‬ ‫‪ -69‬تﻮاﻟﻰ‪ :‬پﻰ در پﻰ‪ ،‬ﻣتﻮاتر و ﻣستدام‪.‬‬ ‫‪ -70‬تخﻠﻴق‪ :‬خﻠق کردن‪ ،‬بﻪ وجﻮد آوردن‪.‬‬ ‫‪ -71‬ﻣﻨﻮال‪ :‬قسﻢ‪ ،‬شﻴﻮه‪ ،‬روش و اسﻠﻮب و چﻮبﻰ‬ ‫استﻮاﻧﻪﻳﻰ کﻪ در بافﻨدهگﻰ‪ ،‬براى پﻴچاﻧدن تكﻪ‬ ‫استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ -72‬شگرف‪ :‬تحﻴر آور‪ ،‬ﻣحﻴر اﻟعقﻮل‪.‬‬ ‫‪ -73‬افﻬام‪ :‬فﻬﻤﻴدن‪ ،‬داﻧستﻦ‪.‬‬ ‫‪ -74‬تفﻬﻴﻢ‪ :‬فﻬﻤاﻧدن‪ ،‬ﻳاد دادن‪.‬‬ ‫‪ -75‬ﻣاحﻮل‪ :‬اطراف‪ ،‬گرداگرد‪.‬‬ ‫درس (‪)8‬‬ ‫‪ -76‬افعﻰ‪ :‬ﻣارکفشﻪ‪ ،‬ﻣار گزﻧده و زﻫر دار‪.‬‬

‫‪ -77‬پﻮﻳﻪ‪ :‬رفتﻦ بﻪ شتاب‪.‬‬ ‫‪ -78‬زى‪ :‬طرف‪ ،‬سﻤت‪.‬‬ ‫‪ -79‬ﻣشحﻮن‪ :‬ﻣﻤﻠﻮ‪ ،‬اگﻨده‪ ،‬پر‪.‬‬ ‫‪ -80‬ﻫﻢکﻨار‪ :‬پﻬﻠﻮى ﻫﻢ‪.‬‬ ‫‪ -81‬رفﻴع‪ :‬بﻠﻨد با رفعت‪.‬‬ ‫درس (‪)9‬‬ ‫‪ُ -82‬ﻣ َجﻤِز‪ :‬کسﻰ کﻪ بر شتر تﻨد رو سﻮار‪ ،‬وظﻴفﻪ‬ ‫اجرا کﻨد‪.‬‬ ‫‪ -83‬قﻮﻟﻨج‪ :‬اﻧسداد روده‪ ،‬بﻨد شدن ﻳا گره خﻮردن‬ ‫روده‪.‬‬ ‫‪ -84‬زعﻴﻢ‪ :‬رئﻴس و رﻫبر و بزرگ‪.‬‬ ‫‪ -85‬ا ِثر‪ :‬در پﻰ‪.‬‬ ‫‪ -86‬جزع‪ :‬بﻰ صبرى و ﻧاشكﻴباﻳﻰ‪ ،‬زارى کردن‪،‬‬ ‫بﻰ تابﻰ‪.‬‬ ‫‪ -87‬خﻮرش‪ :‬آﻧچﻪ از سبزى و گﻮشت تﻬﻴﻪ کﻨﻨد و‬ ‫باﻧان ﻳا برﻧج بخﻮرﻧد‪.‬‬ ‫‪ -88‬وضﻴع‪ :‬پست‪ ،‬فروﻣاﻳﻪ‪ ،‬کﻮچك‪ ،‬ﻣقابل‬ ‫شرﻳف‪.‬‬ ‫‪ -89‬ﻣطرب‪ :‬بﻪ طرب در آورﻧده‪ ،‬کسﻰ کﻪ ﻧﻮاختﻦ‬ ‫ساز و خﻮاﻧدن آواز را پﻴشﺔ خﻮد سازد‪.‬‬ ‫‪ -90‬ﻣثال داد‪ :‬فرﻣان داد‪ ،‬حكﻢ کرد‪.‬‬ ‫‪ -91‬حاجب‪ :‬حجاب دار ﻳا پرده دار‪ ،‬ﻣﻨصبﻰ بﻮده‬ ‫در دربار شاﻫان‪.‬‬ ‫‪ -92‬باردادن‪ :‬اجازة ورود دادن‪.‬‬ ‫‪ -93‬سﻮگ داشتﻦ‪ :‬ﻣاتﻢ دارى‪.‬‬ ‫درس (‪)10‬‬ ‫‪ -94‬رضﻮان‪ :‬بﻬشت‪ ،‬جﻨت‪ ،‬در بان و ﻧگﻬبان‬ ‫بﻬشت‪ ،‬خﻮشﻨﻮد شدن‪ ،‬رضا ﻣﻨدى‪ ،‬قبﻮل‪.‬‬ ‫‪ -95‬بادﻳﻪ‪ :‬دشت و صحرا‪.‬‬ ‫‪ -96‬بادشرطﻪ‪ :‬باد ﻣﻮافق‪.‬‬ ‫‪ -97‬سﻨگ خارا‪ :‬سﻨگ سخت و ﻣحكﻢ‪.‬‬ ‫درس (‪)11‬‬ ‫‪ -98‬غزارت‪ :‬افزاﻳش‪ ،‬زﻳادتﻰ‪ ،‬بسﻴارى‪ ،‬فراواﻧﻰ‪،‬‬ ‫وفﻮر و اﻳﻦجا بﻪ ﻣعﻨاى ُپر‪ ،‬ﻣتبحر‪ ،‬بسﻴار دان‪.‬‬ ‫‪ -99‬اذکار‪ :‬ﻳاد آورى‪ ،‬ذکر کردن‪ ،‬بﻴان داشتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -100‬احﻤاد‪ :‬حﻤدﻫا‪ ،‬ستاﻳش و تحسﻴﻦ و تﻤجﻴدﻫا‪.‬‬ ‫‪ -101‬اشباع‪ :‬پر‪ ،‬ﻣﻤﻠﻮ و اگﻨده‪.‬‬ ‫‪ُ -102‬جﻤل‪ :‬جﻤﻠﻪﻫا‪.‬‬ ‫‪ -103‬وضﻮح‪ :‬وضاحت‪ ،‬اشكار بﻮدن‪ ،‬روشﻦ بﻮدن‬

‫‪136‬‬

‫ﻣﻮضﻮع‪.‬‬ ‫‪ -104‬دبﻪ‪ :‬ظرفﻰ کﻪ از چرم خام سازﻧد و در آن‬ ‫روغﻦ اﻧدازﻧد‪.‬‬ ‫‪ -105‬دﻫقان‪ :‬زﻣﻴﻦ دار‪ ،‬رئﻴس دﻳﻪ ﻳا رئﻴس ده‪.‬‬ ‫‪ -106‬تﻮقﻴع‪ :‬اﻣضا کردن و اﻣر و ﻫداﻳت دادن‪.‬‬ ‫‪ -107‬صادرو وارد رفتﻪگﻰ و آﻣدهگﻰ‪ ،‬در ﻣتﻦ بﻪ‬ ‫ﻣعﻨاى اشخاصﻰ کﻪ رفت و آﻣد داشتﻨد‪.‬‬ ‫‪ -108‬کﻴل‪ :‬پﻴﻤاﻧﻪ‪ ،‬چﻮن جام و دﻳگر ظروف براى‬ ‫پﻴﻤاﻳش‪.‬‬ ‫‪ -109‬اصابت‪ :‬بﻪ ﻫدف رسﻴدن‪.‬‬ ‫‪ -110‬داغگاه‪ :‬جاى داغ کردن اسپﻫا‪.‬‬ ‫‪ -111‬زﻫﻰ‪ :‬حﻴﻮان آﻣادة بارگﻴرى و آبستﻨﻰ‪ ،‬اﻳﻦجا‬ ‫بﻪ ﻣعﻨاى ﻣادﻳان آﻣاده بﻪ جفت گﻴرى و آبستﻦ‬ ‫شدن‪.‬‬ ‫‪ -112‬ﻧزل‪ :‬رزق‪ ،‬روزى‪ ،‬آنچﻪ پﻴش ﻣﻬﻤان ﻧﻬﻨد از‬ ‫طعام و جز آن‪.‬‬ ‫‪ -113‬سكزى‪ :‬سﻴستاﻧﻰ‪.‬‬ ‫‪ -114‬سبﻴل‪ :‬راه‪ ،‬طرﻳق و اﻳﻦجا بﻪ ﻣعﻨاى روش و‬ ‫طرﻳقﻪ و ﻧﻴز بﻪ ﻣعﻨاى ﻧذر شده و اگر واژة سبﻴل بﻪ‬ ‫کسر»س» باشد بﻪ ﻣعﻨاى ﻣﻮى پشت ﻟب‪ ،‬بروت و‬ ‫پﻬﻠﻮ بﻪ پﻬﻠﻮ‪.‬‬ ‫‪ -115‬رود‪ :‬زه و کﻤان حﻼجﻰ‪ ،‬تارى کﻪ بﻪ روى‬ ‫سازﻫا کشﻨد و اﻳﻨجاه بﻪ ﻣعﻨاى سبزه زار‪.‬‬ ‫‪ -116‬پرﻧﻴان‪ :‬حرﻳر چﻴﻨﻰ ﻣﻨقش‪ ،‬حرﻳر ﻧقش دار‪.‬‬ ‫‪ -117‬ﻣﻬذب‪ :‬پاك و پاکﻴزه‪ ،‬تربﻴت ﻳافتﻪ‪ ،‬داراى‬ ‫اخﻼق ﻧﻴك‪ ،‬پارچﻪﻳﻰ از حرﻳر‪.‬‬ ‫‪ -118‬ﻣعرب‪ :‬عربﻰ کرده شده‪.‬‬ ‫درس (‪)12‬‬ ‫‪ -119‬گل سﻮرى‪ :‬گﻼب‪ ،‬گل سرخ‪.‬‬ ‫‪ -120‬ﻫﻴﻮﻻ‪ :‬ﻫﻴﻮﻟﻰ‪ ،‬ﻣادة اوﻟﻴﻪ عاﻟﻢ کﻪ‪ ،‬ﻣتصﻮر بﻪ‬ ‫صﻮر و ﻣتقﻠب‪ ،‬بﻪ احﻮال و اشكال ﻫﻴأت ﻣختﻠف است‪.‬‬ ‫‪ -121‬ارغﻨﻮن‪:‬ﻳك ﻧﻮع ساز‪ ،‬سازﻫاﻳﻰ کﻪ از تعداد زﻳاد ﻟﻮﻟﻪ‬ ‫تشكﻴل شده و ﻫﻮا را با واسطﻪ داخل آن ﻟﻮﻟﻪﻫا دﻣﻨد‪.‬‬ ‫‪ -122‬پاﻳﻴز‪ :‬خزان‪ ،‬فصل سﻮم سال شﻤسﻰ‪.‬‬ ‫درس (‪)13‬‬ ‫‪ -123‬تطﻮر‪ :‬طﻮرطﻮر و گﻮﻧاگﻮن شدن‪ ،‬تغﻴﻴر‬ ‫ﻳافتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -124‬تباﻳﻦ‪ :‬بﻴﻦ داشتﻦ‪ ،‬فرق داشتﻦ و اختﻼف‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫‪ -125‬حﻴﻦ‪ :‬ﻫﻨگام‪ ،‬وقت و ﻣدت‪.‬‬ ‫‪ -126‬ﻫجﻮ‪ :‬شﻤردن ﻣعاﻳب کسﻰ را‪ ،‬ﻧكﻮﻫﻴدن‪،‬‬ ‫دشﻨام دادن کسﻰ ار بﻪ شعر‪ ،‬ﻣذﻣت تﻮسط شعر‪.‬‬ ‫‪ -127‬ﻫزل‪ :‬ﻣزاح کردن‪ ،‬بﻴﻬﻮده گفتﻦ‪ ،‬ﻣزاح آﻣﻴز‬ ‫و غﻴر جدى‪.‬‬ ‫‪ -128‬تصﻨع‪ :‬خﻮد آراﻳﻰ کردن‪ ،‬بﻪ تكﻠف حاﻟتﻰ بﻪ‬ ‫خﻮد دادن‪ ،‬ظاﻫر سازى‪.‬‬ ‫‪ -129‬ﻣباﻫات‪ :‬افتخار کردن‪ ،‬بﻪخﻮد باﻟﻴدن‪.‬‬ ‫‪ -130‬تفاخر‪ :‬بر ﻫﻢ ﻧازﻳدن‪ ،‬بﻪ ﻫﻢ فخر کردن‪.‬‬ ‫‪ -131‬ﻣﻬجﻮر‪ :‬دورشده‪ ،‬ﻫجرت ﻳافتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -132‬ﻟغز‪ :‬اوصاف چﻴزى را گﻮﻳﻨد کﻪ بﻪ شكل ﻳاد‬ ‫ﻧكردن ﻧام آن‪ ،‬چﻴستان‪.‬‬ ‫‪ -133‬ﻣشحﻮن‪ :‬ﻣﻤﻠﻮ‪ ،‬پر و آگﻨده‪.‬‬ ‫درس (‪)14‬‬ ‫‪ -134‬کﻤاﻫﻰ رسﻴد‪ :‬ﻫﻤچﻨان خﻮاﻫﻰ رسﻴد‪.‬‬ ‫‪ -135‬ابرام‪ :‬پافشارى و ثبات داشتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -136‬کﻪ اى‪ :‬کﻪ استﻰ ﻳا کﻰ استﻰ؟‬ ‫‪ -137‬خارا‪ :‬سخت‪ ،‬سﻨگ سخت‪.‬‬ ‫‪ -138‬گرت‪ :‬اگر ترا‪.‬‬ ‫درس (‪)15‬‬ ‫‪ -138‬تبﻴﻴﻦ‪ :‬بﻴان کردن‪ ،‬شرح دادن‪.‬‬ ‫‪ -139‬ﻣضاﻳقﻪ‪ :‬درﻳغ‪ ،‬از کﻠﻤﺔ «ضﻴق» ساختﻪ شده است‪.‬‬ ‫‪ -140‬ﻣﻮاقف‪ :‬ﻣﻮقفﻫا‪ .‬ﻣرتبﻪ و ﻣﻨزﻟتﻫا‪.‬‬ ‫‪ -141‬ثﻤره‪ :‬حاصل و ﻧتﻴجﻪ‬ ‫‪ -142‬ﻣحسﻦ‪ :‬صاحب حسﻦ‪ ،‬زﻳبا شده‪.‬‬ ‫‪ -143‬ﻣشاﻫﻴر‪ :‬ﻣشﻬﻮر‪ ،‬ﻧاﻣدارﻫا‪.‬‬ ‫درس (‪)16‬‬ ‫‪ -144‬قفا‪ :‬پس گردﻧﻰ و سﻠﻰ‪ ،‬پشت گردن‪ ،‬پس‬ ‫گردن‪ ،‬پشت‪ ،‬پﻰ‪ ،‬دﻧبال‪ ،‬در ﻣحاوره در بعضﻰ ﻧقاط‬ ‫کشﻮر «قفاق» ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪ -145‬حاذق‪ :‬ﻣاﻫر‪ ،‬استاد‪ ،‬زﻳرك‪ ،‬چابك‪ ،‬و جﻤع‬ ‫آن حذاق‪.‬‬ ‫‪ -146‬ﻧغﻮل‪ :‬دور و دراز‪.‬‬ ‫‪ -47‬ﻣﻪ‪ :‬ﻣﻬتر‪ ،‬بزرگتر‪.‬‬ ‫درس (‪)17‬‬ ‫‪ -148‬ﻧاب‪ :‬بﻰ آب‪ ،‬بدون آب‪ ،‬خاﻟص‪ ،‬بﻰغش‪.‬‬ ‫‪ -149‬عذوبت‪ :‬گﻮارا بﻮدن ﻫر چﻴز ﻧﻮشﻴدﻧﻰ‪ ،‬ﻣطبﻮع‬ ‫بﻮدن و اصل کﻠﻤﻪ عذوبﺔ است‪.‬‬ ‫‪ -150‬ﻣقصﻮره‪ :‬کﻮتاه شده‪ .‬اﻟفﻰ کﻪ بﻪ شكل «ى»‬

‫ﻣثل ﻣصطفﻰ ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد اﻟف ﻣقصﻮره و اﻟف‬ ‫«آ» را اﻟف ﻣﻤدوده ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫درس (‪)18‬‬ ‫‪ -151‬قفقاز‪ :‬ﻧا حﻴتﻰ است بﻴﻦ بحﻴرة کسپﻴﻦ (خزر)‬ ‫و بحﻴرة سﻴاه‪.‬‬ ‫‪ -152‬ا ِشكال‪( :‬ا ِشْ كال)‪ ،‬پابستﻦ‪ ،‬دشﻮار شدن‪،‬‬ ‫پﻮشﻴده شدن‪ ،‬پﻮشﻴده شدن کار‪ ،‬دشﻮارى‪ ،‬سختﻰ‬ ‫پﻴچﻴدهگﻰ کار‪.‬‬ ‫‪ -153‬گﻮﻳش‪ :‬ﻟﻬجﻪ‪.‬‬ ‫‪ -154‬بﻮﻣﻰ‪ :‬ﻣﻨسﻮب بﻪ بﻮم و بﻮم بﻪ ﻣعﻨاى سر‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧاحﻴﻪ‪ ،‬ﻣقام‪ ،‬ﻣاوا و بﻮﻣﻰ بﻪ ﻣعﻨاى اﻫل ﻣحل‪،‬‬ ‫اﻫل ﻧاحﻴﻪ‪.‬‬ ‫‪ -155‬شط اﻟعرب‪ :‬جزاﻳرى بﻴﻦ اﻳران و عراق‪.‬‬ ‫درس (‪)19‬‬ ‫‪ -156‬آتﻰ‪ :‬آﻳﻨده‪ ،‬آﻧچﻪ بعداً ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫‪ -157‬ارج‪ :‬ارزش‪ ،‬ارز‪ ،‬قﻴﻤت‪.‬‬ ‫‪ -158‬اضﻤحﻼل‪ :‬ﻣضﻤحل شدن‪ ،‬ﻧابﻮد شدن‪.‬‬ ‫‪ -159‬افﻮل‪ :‬غروب‪ ،‬فﻮت‪.‬‬ ‫‪ -160‬وفﻮر‪ :‬زﻳادى‪ ،‬بسﻴارى‪.‬‬ ‫درس (‪)20‬‬ ‫‪ -161‬تثﻤﻴر‪ :‬بﻬره بﻪ دست آوردن‪ ،‬فاﻳده بﻪ دست‬ ‫آوردن‪.‬‬ ‫‪ -162‬ﻣصدوم‪ :‬صدﻣﻪ زده شده‪ ،‬آسﻴب دﻳده‪.‬‬ ‫‪ -163‬اﻣﻬات‪ :‬ﻣادر‪ ،‬ﻣادرﻫا و چﻬار عﻨصر‪ :‬باد‪ ،‬خاك‪،‬‬ ‫آب و آتش‪.‬‬ ‫‪ -164‬شبستان بﻪ اتاقﻰ گفتﻪ ﻣﻰشد کﻪ عروس و داﻣاد‬ ‫ﻧخستﻴﻦ شب زﻧدهگﻰ ﻣشترك را در آن ﻣﻰگذراﻧدﻧد‪.‬‬ ‫درس (‪)22‬‬ ‫‪ -164‬گل گشت‪ :‬گشت گذار در بﻴﻦ گلﻫا و سﻴر‬ ‫و گردش‪.‬‬ ‫‪ -165‬ﻣزاح‪ :‬شﻮخﻰ کردن‪.‬‬ ‫درس(‪)23‬‬ ‫‪ -166‬تسرﻳع‪ :‬سرعت دﻫﻨده‪.‬‬ ‫‪ -167‬ﻣتباﻳﻦ‪ :‬ﻣختﻠف‪ ،‬فرق داشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -168‬ﻣأﻣﻦ‪ :‬سرزﻣﻴﻦ‪ ،‬وطﻦ‪ ،‬جاى بﻮد و باش‪.‬‬ ‫‪ -169‬وﻳژه‪ :‬خاص و خصﻮص‪.‬‬ ‫‪ -170‬اﻟتذاذ‪ :‬تفﻨﻦ و ﻟذت بردن‪.‬‬ ‫درس (‪)24‬‬ ‫‪ -171‬وقﻮف‪ :‬آگاﻫﻰ‪ ،‬اطﻼع‪.‬‬

‫‪ -172‬فترت‪ :‬سستﻰ‪ ،‬ضعف‪.‬‬ ‫‪ -173‬تذﻫﻴب‪ :‬زر اﻧدود کردن‪ ،‬آراستﻦ بﻪ زر ﻳا طﻼ‬ ‫کارى‪.‬‬ ‫‪ -174‬چاشﻨﻰ‪ :‬چﻴزى کﻪ بﻪ اﻧدازة چشﻴدن و ﻣزه‬ ‫کردن باشد‪ ،‬ﻣزه‪ ،‬ﻣقدار اﻧدك ترشﻰ چﻮن سرکﻪ و‬ ‫غﻴره کﻪ بﻪ خﻮراك بزﻧﻨد‪.‬‬ ‫‪ -175‬عﻮان‪ :‬آﻧكﻪ ﻧﻪ پﻴر و ﻧﻪ جﻮان باشد‪ ،‬ﻣﻴاﻧﻪ سال و‬ ‫ﻧﻴز بﻪ ﻣعﻨاى ﻣاﻣﻮر اجراى دﻳﻮان و پاسبان‪.‬‬ ‫درس (‪)25‬‬ ‫‪ -176‬سترگ‪ :‬بزرگ‪ ،‬برجستﻪ‪ ،‬کﻼن‪.‬‬ ‫‪ -177‬فقﻪ‪ :‬داﻧستﻦ‪ ،‬عاﻟﻢ بﻮدن بﻪ چﻴزى‪ ،‬فقﻴﻪ‬ ‫بﻮدن‪ ،‬عﻠﻤﻰ است کﻪ از فروع عﻤﻠﻰ احكام شرع‬ ‫بحث ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫‪ -178‬ﻫﻴأت‪ :‬ﻫﻴئﺔ ﻳا ﻫﻴئت بﻪ ﻣعﻨاى شكل‪ ،‬پﻴكر‪،‬‬ ‫وضع‪ ،‬طرز‪ ،‬صﻮرت‪ ،‬ظاﻫر و ﻧﻴز عﻠﻤﻰ است کﻪ‬ ‫بحث از احﻮال ستارهگان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪ -179‬ﻧجﻮم‪ :‬جﻤع ﻧجﻢ بﻪ ﻣعﻨاى ستارهﻫا‪.‬‬ ‫درس (‪)26‬‬ ‫‪ -180‬ﻣتﻮسل‪ :‬ﻣتﻮسل بﻪ «س» بﻪ ﻣعﻨاى وسﻴﻠﻪ‬ ‫جستﻦ‪ ،‬چﻨگ اﻧداختﻦ و ﻣتﻮصل با «ص» بﻪ ﻣعﻨاى‬ ‫وصل شدن ﻳا پﻴﻮﻧد ﻳافتﻦ است‪.‬‬ ‫‪ -181‬سﻠﻴس‪ :‬روان‪.‬‬ ‫‪ -182‬زﻻل‪ :‬پاك‪ ،‬ستره‪ ،‬آبﻰ کﻪ گل آﻟﻮد ﻧباشد‪.‬‬ ‫‪ -183‬صعﻮد‪ :‬باﻻ رفتﻦ‪.‬‬ ‫‪ -184‬شاﻟﻮده‪ :‬بﻨﻴاد‪ ،‬طرح و اساس‪.‬‬ ‫‪ -185‬کتﻤان‪ُ :‬پت کردن‪ ،‬ﻣكتﻮم گذاشتﻦ‪ ،‬آشكار‬ ‫ﻧساختﻦ‪.‬‬ ‫درس (‪)27‬‬ ‫‪ -186‬ارجگزارى‪ :‬قﻴﻤت دادن و اﻫﻤﻴت دادن‪.‬‬ ‫‪ -187‬شﻬباﻧﻮ‪( :‬شاه‪+‬باﻧﻮ) بﻪ ﻣعﻨاى سر شاه ﻳا ﻣﻠكﻪ‪.‬‬ ‫‪ -188‬ابﻨﻴﻪ‪ :‬بﻨاﻫا ﻳا عﻤارات‪.‬‬ ‫‪ -189‬ﻣاوراﻟﻨﻬر‪ :‬آنطرف ﻧﻬر ﻳا آن طرف درﻳا کﻪ ﻣراد‬ ‫از درﻳاى آﻣﻮ است‪ .‬ﻣﻨطقﻪﻫاى سﻮاحل راست درﻳاى آﻣﻮ‬ ‫چﻮن‪ :‬کﻮﻻب‪ ،‬تاجكستان‪ ،‬بخارا‪ ،‬سﻤرقﻨد‪ ،‬ترﻣز و‪...‬‬ ‫‪ -190‬ﻣﻮقﻮفات‪ :‬وقف شدهﻫا‪ ،‬ﻳعﻨﻰ جاﻳداد خﻮد را‬ ‫بدون پﻮل بﻪ ﻧام خدا وقف ﻣسجد‪ ،‬قبرستان و غﻴره‬ ‫ﻧﻤﻮدن‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫ﻓﻬرست ﻣﻨابع‬ ‫‪ -1‬داﻧﺸﻨﺎﻣﺔ ادب فﺎرسﻰ‪ ،‬ﺟﻠﺪ سﻮم‪ ،‬ﺑﻪ سرﭘرسﺘﻰ دوﻛﺘﻮر ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ‪ ،‬ﻣﺆسﺴﺔ فرﻫﻨﮕﻰ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻬران‪ ،‬اﻳران‪ ،‬سﺎل (‪.)1387‬‬ ‫‪ -2‬روش اﻣﻼى زﺑﺎن درى‪ ،‬ﭘﺬﻳرفﺘﻪ ﺷﺪة اﺗﺤﺎدﻳﺔ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهﮔﺎن ﻛﺸﻮر (ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ داﻛﺘر ﻋﺒﺪاﻻﺣﻤﺪ ﺟﺎوﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺣﻴﻢ اﻟﻬﺎم‪ ،‬ﭘﻮﻫﻨﻮال ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤر زاﻫﺪى‪ ،‬واﺻﻒ ﺑﺎﺧﺘرى‪ ،‬اﻋﻈﻢ رﻫﻨﻮرد زرﻳﺎب‪ ،‬ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ ﻟﻄﻴﻒ ﻧﺎﻇﻤﻰ‬ ‫و ﭘﻮﻫﻴﺎﻟﻰ ﭘﻮﻳﺎ فﺎرﻳﺎﺑﻰ) ﻧﺸرﻛردة اﺗﺤﺎدﻳﺔ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﭘﻮﻳﺎ فﺎرﻳﺎﺑﻰ‪ ،‬دﻫﺔ (‪.)1360‬‬ ‫‪ -3‬دسﺘﻮر زﺑﺎن ﻣﻌﺎﺻر درى‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﻴﻢ ﻧﮕﻬﺖ سﻌﻴﺪى‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات پﻮﻫﻨ‪％‬ی ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم ﺑﺸرى‪،‬‬ ‫ﭼﺎپ ﻣرﻛﺰ ﻣﻮاد درسﻰ ﻧﺸرات ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺰان (‪.)1347‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﺎرﻳﺦ سﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌرا ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﻄﺒﻌﺔ دوﻟﺘﻰ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن سﺎل(‪.)1366‬‬ ‫‪ -5‬دسﺘﻮر زﺑﺎن درى‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺒﻴﺐ ﺣﻤﻴﺪى‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭘﺸﺎور‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻻزﻫر‪ ،‬سﺎل(‪.)1382‬‬ ‫‪ -6‬ﺟﻐرافﻴﺎى ﺗﺎرﻳﺨﻰ افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﻴر ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺘﺸﺎرات و ﻣﻄﺒﻌﺔ ﻣﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬سﺎل (‪.)1389‬‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ – افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻣرورى ﺑر ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﻣﻌﺎﺻر درى‪ ،‬ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﻮم ﻗﻮﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻛﺎﺑﻞ – افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -8‬ﻣﺴﺎﻳﻠﻰ از فرﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻨر و زﺑﺎن‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺣﺴﺎن ﻃﺒرى‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣروارﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ اول (‪ )1389‬خ‪ .‬ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -9‬وﻇﻴﻔﺔ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻳﻰ از ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﺗرﺟﻤﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ از اﺑﻮاﻟﺤﺴــﻦ ﻧﺠﻔﻰ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣروى‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪،‬‬ ‫سﺎل (‪ .)1364‬ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﻛﻠﻴﺎت اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷــﺶ اﻛﺒرى ﺑﻬﺪاروﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات زوار‪ ،‬ﭼﺎپ سﻮم‪ ،‬سﺎل (‪.)1386‬‬ ‫ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -11‬افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﻴر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﻴر ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬سﺎل اﻧﺘﺸﺎر(‪ .)1386‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﺎور‪،‬‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ – افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -12‬ﮔﻨﺞ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‪ ،‬داﻛﺘر ذﺑﻴﺢ اﷲ ﺻﻔﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب از داﻛﺘر ﻣﺤﻤﺪ ﺗراﺑﻰ ﭼﺎپ دوم (‪ .)1363‬ﭼﺎپ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﺔ‬ ‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻚ – ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -13‬فرﻫﻨﮓ ادﺑﻴﺎت فﺎرسﻰ‪ ،‬داﻛﺘر زﻫراى ﺧﺎﻧﻠرى‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﻴﺎد فرﻫﻨﮓ اﻳران‪ ،‬سﺎل (‪)1348‬خ‪ .‬ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -14‬ﺑﻬﺎر سﺘﺎن ﺟﺎﻣﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ داﻛﺘر اسﻤﻌﻴﻞ ﺣﺎﻛﻤﻰ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬سﺎل (‪.)1384‬‬ ‫ﺗﻬران – اﻳران‪.‬‬ ‫‪ -15‬فرﻫﻨﮓ ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺣﺴــﻦ ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺆسﺴﺔ اﻧﺘﺸــﺎرات اﻣﻴر ﻛﺒﻴر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ سﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ اسﻼﻣﻰ‪،‬‬ ‫ﺗﻬران – اﻳران سﺎل (‪ )1363‬ﺧﻮرﺷﻴﺪى‪.‬‬ ‫‪ -16‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠﻰ اﻛﺒر دﻫﺨﺪا‪ ،‬زﻳر ﻧﻈر داﻛﺘر ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﭼﺎپ ســﻴروس‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ‪40:‬‬ ‫ﺗﻬران – اﻳران‪ ،‬سﺎل (‪.)1338‬‬ ‫‪ -17‬فرﻫﻨﮓ فﺎرسﻰ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ داﻛﺘر ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺆسﺴﺔ اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴر ﻛﺒﻴر‪ ،‬ﺗﻬران – اﻳران‪ ،‬سﺎل(‪ )1338‬خ‪.‬‬ ‫‪ -18‬ﺗﻮسﻌﻪ و ﺗﺠﺪد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﺘﻰ از ﻣﺤﻤﺪ وﺣﻴﺪ ﺑﻴﻨﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸرة فﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،‬سﺎل ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺠﺪﻫﻢ و‬ ‫ﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬سﺎل (‪ )1387‬ﺻﻔﺤﺔ (‪ ،)90‬ﻛﺎﺑﻞ – افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -19‬ﻏﺰل فﺎرسﻰ ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﭘرفﻴﺴﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﻮر‪ ،‬اﻗﺒﺎل اﻛﺎدﻣﻰ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -20‬دﻳﻮان ﺣﺎفﻆ ﺷﻴرازى‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﻄﺒﻌﺔ دوﻟﺘﻰ‪ ،‬سﺎل (‪ .)1365‬ﻛﺎﺑﻞ – افﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫‪139‬‬