Dari through Pashto 08 [8]

Citation preview

‫وزارت ﻣعارف‬

‫دري صﻨف ﻫشتﻢ ‪ -‬براى ﻣﻜاتب پشتﻮ زبان‬

‫زبان و ادبﻴات درى‬ ‫صﻨف ﻫشتﻢ‬ ‫(براى ﻣکاتب پشتﻮ زبان)‬

‫ﺳال چاپ‪ 1398 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پښـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت ﻣﻌارف‬

‫زبان و ادبﻴات درى‬ ‫صﻨف ﻫشتﻢ‬ ‫«براي ﻣكاتب پشتﻮزبان»‬

‫سال چاپ‪ 1398 :‬ﻫ ‪.‬ش‪.‬‬

‫أ‬ ‫اﻟف‬

‫ﻣشخصات‌کتاب‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫ﻣضﻤﻮن‪‌:‬درى‬ ‫ﻣؤﻟفان‪‌:‬گروه مؤلفان کتابﻫاى درسﻰ بخش درى ﻧصاب تعلﻴﻤﻰ‬ ‫وﻳراستاران‪‌:‬اعضاى دﻳپارتﻤﻨت وﻳراستارى و اﻳدﻳت زبان درى‬ ‫صﻨف‪‌:‬ﻫشتم‌براى مکاتب پشتﻮ زبان‬ ‫زبان‌ﻣتﻦ‪‌:‬درى‬ ‫اﻧکشاف‌دﻫﻨده‪‌:‬رﻳاست عﻤﻮمﻰ اﻧکشاف ﻧصاب تعلﻴﻤﻰ و تألﻴف کتب درسﻰ‬ ‫ﻧاشر‪‌:‬رﻳاست ارتباط و آگاﻫﻰ عامﺔ وزارت معارف‬ ‫سال‌چاپ‪ 1398‌:‬ﻫجرى شﻤسﻰ‬ ‫ﻣکان‌چاپ‪‌:‬کابل‬ ‫چاپ‌خاﻧﻪ‪‌:‬‬ ‫اﻳﻤﻴﻞ‌آدرس‪‌[email protected]‌‌:‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬تﻮزﻳع و فروش کتابﻫاى درسﻰ براى وزارت معارف جﻤﻬﻮرى اسﻼمﻰ‬ ‫افغاﻧستان محفﻮظ است‪ .‬خرﻳد و فروش آن در بازار مﻤﻨﻮع بﻮده و با متخلفان برخﻮرد‬ ‫قاﻧﻮﻧﻰ صﻮرت مﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ب‬

‫پﻴام وزﻳر ﻣﻌارف‬

‫اﻗرأ باسﻢ ربﻚ‬ ‫سپاس و حﻤد بﻴﻜران آﻓرﻳدﮔار ﻳﻜتاﻳﻰ را ﻛﻪ بر ﻣا ﻫستﻰ بخﺸﻴد و ﻣا را از ﻧﻌﻤت بزرگ خﻮاﻧدن و‬ ‫ﻧﻮشتﻦ برخﻮردار ساخت‪ ،‬و درود بﻰپاﻳان بر رسﻮل خاتﻢ‪ -‬حﻀرت ﻣحﻤد ﻣﺼﻄﻔﻰ ﻛﻪ ﻧخستﻴﻦ‬ ‫پﻴام اﻟﻬﻰ بر اﻳﺸان «خﻮاﻧدن» است‪.‬‬ ‫چﻨاﻧچﻪ بر ﻫﻤﻪﮔان ﻫﻮﻳداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خﻮرشﻴدى‪ ،‬بﻪ ﻧام سال ﻣﻌارف ﻣسﻤﻰ ﮔردﻳد‪ .‬بدﻳﻦ ﻣﻠحﻮظ‬ ‫ﻧﻈام تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت در ﻛﺸﻮر ﻋزﻳز ﻣا شاﻫد تحﻮﻻت و تﻐﻴﻴرات بﻨﻴادﻳﻨﻰ در ﻋرﺻﻪﻫاى ﻣختﻠﻒ‬ ‫خﻮاﻫد بﻮد؛ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣتﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻛتاب‪ ،‬ﻣﻜتب‪ ،‬اداره و شﻮراﻫاى واﻟدﻳﻦ‪ ،‬از ﻋﻨاﺻر ششﮔاﻧﻪ و اساسﻰ ﻧﻈام‬ ‫ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد ﻛﻪ در تﻮسﻌﻪ و اﻧﻜﺸاف آﻣﻮزش و پرورش ﻛﺸﻮر ﻧﻘش ﻣﻬﻤﻰ‬ ‫را اﻳﻔا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در چﻨﻴﻦ برﻫﻪ سرﻧﻮشتساز‪ ،‬رﻫبرى و خاﻧﻮادة بزرگ ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان‪ ،‬ﻣتﻌﻬد بﻪ‬ ‫اﻳجاد تحﻮل بﻨﻴادى در روﻧد رشد و تﻮسﻌﻪ ﻧﻈام ﻣﻌاﺻر تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت ﻛﺸﻮر ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦرو‪ ،‬اﺻﻼح و اﻧﻜﺸاف ﻧﺼاب تﻌﻠﻴﻤﻰ از اوﻟﻮﻳتﻫاى ﻣﻬﻢ وزارت ﻣﻌارف پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ راستا‪ ،‬تﻮجﻪ بﻪ ﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬ﻣحتﻮا و ﻓراﻳﻨد تﻮزﻳﻊ ﻛتابﻫاى درسﻰ در ﻣﻜاتب‪ ،‬ﻣدارس و ساﻳر‬ ‫ﻧﻬادﻫاى تﻌﻠﻴﻤﻰ دوﻟتﻰ و خﺼﻮﺻﻰ در ﺻدر برﻧاﻣﻪﻫاى وزارت ﻣﻌارف ﻗرار دارد‪ .‬ﻣا باور دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫بدون داشتﻦ ﻛتاب درسﻰ باﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬بﻪ اﻫداف پاﻳدار تﻌﻠﻴﻤﻰ در ﻛﺸﻮر دست ﻧخﻮاﻫﻴﻢ ﻳاﻓت‪.‬‬ ‫براى دستﻴابﻰ بﻪ اﻫداف ذﻛرشده و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام آﻣﻮزشﻰ ﻛارآﻣد‪ ،‬از آﻣﻮزﮔاران و ﻣدرسان‬ ‫دﻟسﻮز و ﻣدﻳران ﻓرﻫﻴختﻪ بﻪﻋﻨﻮان تربﻴت ﻛﻨﻨدهﮔان ﻧسﻞ آﻳﻨده‪ ،‬در سراسر ﻛﺸﻮر احتراﻣاﻧﻪ تﻘاﺿا‬ ‫ﻣﻰﮔردد تا در روﻧد آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ و اﻧتﻘال ﻣحتﻮاى آن بﻪ ﻓرزﻧدان ﻋزﻳز ﻣا‪ ،‬از ﻫر ﻧﻮع‬ ‫تﻼشﻰ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳده و در تربﻴت و پرورش ﻧسﻞ ﻓﻌال و آﮔاه با ارزشﻫاى دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻠﻰ و تﻔﻜر اﻧتﻘادى‬ ‫بﻜﻮشﻨد‪ .‬ﻫر روز ﻋﻼوه بر تجدﻳد تﻌﻬد و حس ﻣسؤوﻟﻴت پذﻳرى‪ ،‬با اﻳﻦ ﻧﻴت تدرﻳس راآﻏاز ﻛﻨﻨد‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در آﻳﻨدة ﻧزدﻳﻚ شاﮔردان ﻋزﻳز‪ ،‬شﻬروﻧدان ﻣؤثر‪ ،‬ﻣتﻤدن و ﻣﻌﻤاران اﻓﻐاﻧستان تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ و شﻜﻮﻓا‬ ‫خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨﻴﻦ از داﻧش آﻣﻮزان خﻮب و دوست داشتﻨﻰ بﻪ ﻣثابﻪ ارزشﻤﻨدترﻳﻦ سرﻣاﻳﻪﻫاى ﻓرداى ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﻰخﻮاﻫﻢ تا از ﻓرﺻتﻫا ﻏاﻓﻞ ﻧبﻮده و در ﻛﻤال ادب‪ ،‬احترام و اﻟبتﻪ ﻛﻨجﻜاوى ﻋﻠﻤﻰ از درس ﻣﻌﻠﻤان‬ ‫ﮔراﻣﻰ استﻔادة بﻬتر ﻛﻨﻨد و خﻮشﻪ چﻴﻦ داﻧش و ﻋﻠﻢ استادان ﮔراﻣﻰ خﻮد باشﻨد‪.‬‬ ‫در پاﻳان‪ ،‬از تﻤام ﻛارشﻨاسان آﻣﻮزشﻰ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨدان تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت و ﻫﻤﻜاران ﻓﻨﻰ بخش ﻧﺼاب‬ ‫تﻌﻠﻴﻤﻰ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ در تﻬﻴﻪ و تدوﻳﻦ اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ ﻣجداﻧﻪ شباﻧﻪ روز تﻼش ﻧﻤﻮدﻧد‪ ،‬ابراز ﻗدرداﻧﻰ‬ ‫ﻛرده و از بارﮔاه اﻟﻬﻰ براى آنﻫا در اﻳﻦ راه ﻣﻘدس و اﻧسانساز ﻣﻮﻓﻘﻴت استدﻋا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوى دستﻴابﻰ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام ﻣﻌارف ﻣﻌﻴارى و تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ اﻓﻐاﻧستان آباد و ﻣترﻗﻰ‬ ‫داراى شﻬروﻧدان آزاد‪ ،‬آﮔاه و ﻣرﻓﻪ‪.‬‬ ‫دﻛتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻰ‬ ‫وزﻳر ﻣﻌارف‬ ‫ج‬

‫فﻬرست‬ ‫شمار درس‬

‫عنوان‬

‫درس اول‬

‫حﻤد‬

‫‪1‬‬

‫درس دوم‬

‫ﻧﻌت‬

‫‪5‬‬

‫درس سﻮم‬

‫ﻧﻘش زبان درى در تﻜاﻣﻞ ﻓرﻫﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬

‫‪9‬‬

‫درس چﻬارم‬

‫ﻧخستﻴﻦ ﻣﻜتب دختران در ﻛﺸﻮر‬

‫‪15‬‬

‫درس پﻨجﻢ‬

‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‬

‫‪19‬‬

‫درس شﺸﻢ‬

‫ﻋﻠﻢ‬

‫‪23‬‬

‫درس ﻫﻔتﻢ‬

‫ﻣادر‬

‫‪29‬‬

‫درس ﻫﺸتﻢ‬

‫ﻣاشﻴﻦ چاپ‬

‫‪33‬‬

‫د‬

‫صفحه‬

‫شمار درس‬

‫عنوان‬

‫درس ﻧﻬﻢ‬

‫ابﻮ‬ ‫ﻋﻠﻰ سﻴﻨا‬

‫‪39‬‬

‫درس دﻫﻢ‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر( ﻓرﻫﻨﮓ ﻣردم)‬

‫‪45‬‬

‫درس ﻳازدﻫﻢ‬

‫وحدت ﻣﻠﻰ‬

‫‪49‬‬

‫درس دوازدﻫﻢ‬

‫حﻘﻮق زن در جاﻣﻌﻪ‬

‫‪53‬‬

‫در س سﻴزدﻫﻢ‬

‫شﻬد ﻳا ﻋسﻞ‬

‫‪57‬‬

‫درس چﻬاردﻫﻢ‬

‫ﺻﻮﻓﻰ ﻋﺸﻘرى‬

‫‪61‬‬

‫درس پاﻧزدﻫﻢ‬

‫رﻋاﻳت حﻔﻆ اﻟﺼحﺔ ﻣحﻴﻄﻰ‬

‫‪67‬‬

‫درس شاﻧزدﻫﻢ‬

‫ﻧاﻣﻪﻧﮕارى‬

‫‪71‬‬

‫درس ﻫﻔدﻫﻢ‬

‫ورزش و ﺻحت‬

‫‪75‬‬

‫درس ﻫژدﻫﻢ‬

‫خرد‬

‫‪79‬‬

‫درس ﻧزدﻫﻢ‬

‫ﺻﻨاﻳﻊ دستﻰ‬

‫‪83‬‬

‫درس بﻴستﻢ‬

‫ﻟﻴﻼ ﺻراحت روشﻨﻰ‬

‫‪87‬‬

‫درس بﻴست و ﻳﻜﻢ‬

‫ﺿررﻫاى چرس‬

‫‪93‬‬

‫درس بﻴست و دوم‬

‫ﺻﻠح و اﻣﻨﻴت‬

‫‪97‬‬

‫درس بﻴست و سﻮم‬

‫اﻣﻴرﻋﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ‬

‫‪103‬‬

‫درس بﻴست و چﻬارم‬

‫ﻣﻨار جام‬

‫‪109‬‬

‫درس بﻴست و پﻨجﻢ‬

‫ادﻳسﻦ ﻣخترع ﻧاﻣدار جﻬان‬

‫‪115‬‬

‫درس بﻴست و شﺸﻢ‬

‫ﻻﻟﺔ آزاد‬

‫‪119‬‬

‫درس بﻴست و ﻫﻔتﻢ‬

‫داستان ﻛﻮتاه (دختر ﻛﻮچﻰ)‬

‫‪123‬‬

‫درس بﻴست و ﻫﺸتﻢ‬

‫اسراف‬

‫‪129‬‬

‫واژهﻧاﻣﻪ‬

‫صفحه‬

‫‪134‬‬

‫ه‬

‫درس اول‬

‫حﻤد‬

‫شاﮔردان عزﻳز‪،‬‬ ‫شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان زبان درى ﻫﻤﻮاره سرودهﻫا و ﻧﻮشتﻪﻫاى‬ ‫خﻮد را با ﻧام پروردﮔار جﻬان آغاز کردهاﻧد‪ .‬بزرﮔﻰ و بخشاﻳﻨدهﮔﻰ او را‬ ‫ستﻮدهاﻧد‪ .‬بر پاﻳﺔ اﻳﻦ شﻴﻮة پسﻨدﻳده بﻬترﻳﻦ سرآغاز ﻫر ﻧﻮشتﻪ عﻨﻮاﻧﻰ‬ ‫است در ستاﻳش خداوﻧد جان و خرد و د ِر ﻫﻴچ ﮔﻨجﻰ ﮔشﻮده ﻧﻤﻰشﻮد؛‬ ‫ﻣﮕر آن کﻪ وصف ﻳﮕاﻧﻪﮔﻰ آفرﻳدﮔار ﻫستﻰ کﻠﻴد آن باشد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫برتـر از سﻴــر و جستجﻮى ﻫﻤﻪ‬ ‫اى فـراتـر ز ﮔفتـﮕــﻮى ﻫﻤـــﻪ‬ ‫شاﻫد جـﻠـــﻮة جـﻤـال تــﻮ اﻧد‬ ‫از دل ذره تـــا سپـﻬـر بـﻠـﻨــد‬ ‫در دل ذرهﻳﻰ ﻧﻬـــان کــردى‬ ‫آﻧچـﻪ پﻴـدا در آسﻤــان کـردى‬ ‫ﻧبـرد ره بـﻪ حـکﻤتـت ز قﻴـاس‬ ‫عﻠﻢ ﮔـردون ﻧﻮرد ذر ‌هشﻨـــاس‬ ‫خــــرد ژرف بـﻴــﻦ‪ ،‬دل آﮔــاه‬ ‫در کﻤال تﻮ پر شکستـﻪ بــﻪ راه‬ ‫نتـر‬ ‫ﻣاﻧـده از حـکﻤت تـﻮ حﻴـرا ‌‬ ‫نتــر‬ ‫ﻫـر کـﻪ در راه تست پﻮﻳا ‌‬ ‫وى بـﻪ ﻧـﻮر ظﻬﻮر خـﻮد ﻣستـﻮر‬ ‫اى ﻧﻬان ﮔشـتﻪ در کﻤـال ظﻬﻮر‬ ‫ﻧﻰ بــﻪ اقــرار کـس تـرا بـرﻫان‬ ‫ﻧﻰ ز اﻧکـــار کـس تـرا ﻧقصـان‬ ‫ﻧــﮕشـاﻳــد زبـان بـﻪ (اﻻ اﷲ)‬ ‫ﮔر ﻳکﻰ ﻫﻢ در اﻳﻦ کﻬﻦ درﮔــاه‬ ‫ﻣــاﻟک اﻟﻤـﻠک و کبـرﻳـا اى تـﻮ‬ ‫بـاز ﻫـﻢ بـر ﻫـﻤـﻪ خـدا اى تـﻮ‬ ‫ﻣـﻦ چـﻪ آرم سزاى اﻳـﻦ درﮔـاه‬ ‫اى کﻪ از عجز ﻣــﻦ تﻮ اى آﮔـاه‬ ‫خـاک چﻮن ره برد بﻪ چـرخ بﻠﻨد‬ ‫کﻪ کﻨـﻢ حـضـرت تـرا خـرسﻨد‬ ‫فعﻞ ﻣـﻦ درخﻮر رضاى تﻮ ﻧﻴست‬ ‫ﻟب ﻣـﻦ ﻻﻳـــق ثﻨاى تﻮ ﻧﻴست‬ ‫تﻮ ﻣـرا شاد کﻦ کـﻪ شـاه ﻣﻨـﻰ‬ ‫پـرده پـﻮش ﻣـﻦ و پﻨـاه ﻣﻨـﻰ‬ ‫خﻠﻴﻞاﷲ خﻠﻴﻠﻰ‬

‫استاد خﻠﻴﻞاﷲ خﻠﻴﻠﻰ ﻳکﻰ از شاعران چﻴر ‌هدست ﻣعاصر افغاﻧستان است‪،‬‬ ‫پدرش ﻣﻴرزا ﻣحﻤد حسﻴﻦ خان ﻣستﻮفﻰ اﻟﻤﻤاﻟک بﻮد‪ .‬خﻠﻴﻠﻰ در سال‪1284‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در باغ شﻬرآراى کابﻞ بﻪ دﻧﻴا آﻣد‪ .‬از او آثار زﻳادى بﻪ جا ﻣاﻧده است‪ ،‬کﻪ‬ ‫بسﻴارى از آنﻫا چاپ شده است‪ .‬اشعار وى بﻴشتر بﻴاﻧﮕر اوضاع اجتﻤاعﻰ و سﻴاسﻰ‬ ‫عصرش ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫شاﮔردان عزﻳز‪ ،‬قبﻞ از اﻳﻦ کﻪ بﻪ قﻮاعد دستﻮرى صﻨف ﻫشتﻢ بپردازﻳﻢ‪.‬‬ ‫بﻬتر خﻮاﻫد بﻮد تا ﻣﻮضﻮعات دستﻮرىﻳﻰ را کﻪ در صﻨف ﻫفتﻢ آﻣﻮختﻴد بﻪ ﻳاد‬ ‫آورﻳد کﻪ آشﻨاﻳﻰ با کﻠﻤﻪﻫاى ﻣستقﻞ و ﻧاﻣستقﻞ‪ ،‬اسﻢ‪ ،‬صفت‪ ،‬عدد‪ ،‬ضﻤﻴر و‬ ‫ﻧشاﻧﻪﻫاى ﻧﮕارشﻰ بﻮد‪ .‬اکﻨﻮن با تفصﻴﻞ از ﻣﻮارد جدﻳد بخش دستﻮرى ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫حاصﻞ ﻣﻰکﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ‪ :‬واحد ساختﻤاﻧﻰ زبان بﻮده‪ ،‬ﻣفﻬﻮم ﻣستقﻞ را ارائﻪ ﻣﻰکﻨد‪ ،‬کﻠﻤﻪ از ﻟحاظ‬ ‫ﻣعﻨا بﻪ دو ﻧﻮع است‪ :‬ﻣستقﻞ و ﻧاﻣستقﻞ‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻣستقﻞ کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد‪ ،‬کﻪ ﻣعﻨاى ﻣستقﻞ و واحد را افاده کﻨﻨد؛‬ ‫ﮔروه اسﻤﻴﻪ‪ ،‬فعﻞﻫا و قﻴدﻫا شاﻣﻞ کﻠﻤﻪﻫاى ﻣستقﻞ ﻣﻰباشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔﻞ‪ ،‬رفت‪،‬‬ ‫آﻣد‪ ،‬بسﻴار و کﻢ‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻧاﻣستقﻞ کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰاﻧد؛ کﻪ بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ داراى ﻣعﻨا ﻧبﻮده و در پﻴﻮﻧد با‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى دﻳﮕر ﻣعﻨاى جدﻳدى را بﻪ وجﻮد ﻣﻰآورﻧد و شاﻣﻞ وﻧدﻫا‪ ،‬پﻴشﻴﻨﻪﻫا‪،‬‬ ‫پسﻴﻨﻪ‪ ،‬عطف و ربط و ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات ﻣﻰباشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬او‪ ،‬بر‪ ،‬ﻫﻢ‪ ،‬در وغﻴره‪.‬‬

‫حﻤدﻳﻪﻳﻰ را کﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬در آن ثﻨا و ستاﻳش خداوﻧد با زبان شﻴﻮاﻳﻰ بﻴان‬ ‫ﮔردﻳده و از ﻧعﻤتﻫا‪ ،‬قدرت و عظﻤت وى ﻳادآورى شده است‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪ‪ ،‬واحد ساختﻤاﻧﻰ زبان بﻮده ﻣفﻬﻮم ﻣستقﻞ را ارائﻪ ﻣﻰکﻨد‪ .‬کﻠﻤﻪ از ﻟحاظ‬ ‫ساختﻤان دو ﻧﻮع است‪ :‬ﻣستقﻞ و ﻧا ﻣستقﻞ‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫پرسشﻫاى زﻳر را دقﻴق شﻨﻴده‪ ،‬پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪ .1‬شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد از کﻰ بﻮد؟‬

‫‪3‬‬

‫‪ .2‬کﻠﻤﻪ را تعرﻳف کرده و از اﻧﻮاع آن ﻧام ببرﻳد؟‬ ‫‪ .3‬کﻠﻤﺔ ﻣستقﻞ از کﻠﻤﺔ ﻧاﻣستقﻞ چﻪ تفاوت دارد؟‬ ‫‪ .4‬شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد چﻪ ﻣحتﻮا داشت؟‬ ‫اﻟﻒ) ستاﻳش خداوﻧد‬ ‫ب) وصف حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ج) تﻮصﻴف حضرت عثﻤان‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد ﻣفﻬﻮم اساسﻰ ﻣتﻦ‪ ،‬در ﮔروهﻫا ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده از ﻫر ﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﺔ‬ ‫بحث خﻮد را در صﻨف براى دﻳﮕران بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻳک تﻦ از شاﮔردان بﻴتﻰ از شعر را خﻮاﻧده ﻣعﻨاى آن را از شاﮔرد دوﻣﻰ بپرسد‪.‬‬ ‫چﻨد شاﮔرد بﻪ ﻧﻮبت‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻧشاﻧﻪﻫاى قدرت و عظﻤت خداوﻧد براى سﻪ دقﻴقﻪ صحبت‬ ‫کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻳک شاﮔرد در ﻣﻮرد استاد خﻠﻴﻞاﷲ خﻠﻴﻠﻰ از شاﮔرد دوﻣﻰ چﻨد سؤال بپرسد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫شعر را با آواز بﻠﻨد بخﻮاﻧﻴد و ﻣعﻨاى آن را بﮕﻮﻳﻴد‪.‬‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ ﻣصراعﻫاى شعر را با پﻨسﻞ خاﻧﻪ پرى ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫بـرتـر از‪ ..................‬ﻫﻤﻪ‬ ‫اى فـراتر ز ﮔفتﮕﻮى ﻫﻤﻪ‬ ‫‪ .............‬جﻠﻮة جﻤال‪........‬‬ ‫‪ ..............‬ذره تا سپﻬر بﻠﻨد‬

‫از واژهﻫاى فراتر‪ ،‬سپﻬر‪ ،‬ﮔردون‪ ،‬جﻤال‪ ،‬ﻣستﻮر جﻤﻠﻪﻫا ساختﻪ‪ ،‬روى تختﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫ﻳک شاﮔرد بﻴتﻫاى زﻳر را بﻪ ﻧﻮبت بﻪ دﻳﮕران اﻣﻼ بﮕﻮﻳد و آنﻫا روى تختﻪ‬ ‫بﻨﻮﻳسﻨد‪:‬‬ ‫در دل ذرهﻳﻰ ﻧـﻬـان کــــردى‬ ‫آﻧچﻪ پﻴدا در آسﻤان کـردى‬ ‫ﻧبــرد ره بــﻪ حکﻤتت زقﻴـاس‬ ‫عﻠﻢ ﮔردونﻧﻮرد ذرهشﻨـاس‬ ‫فعﻞ ﻣﻦ در خﻮر رضاى تﻮ ﻧﻴست‬ ‫ﻟب ﻣﻦ ﻻﻳق ثﻨاى تﻮ ﻧﻴست‬

‫در ﻣﻮرد قدرت‪ ،‬بزرﮔﻰ و جﻼل خداوﻧد‬ ‫ﻧاﻣستقﻞ را ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬

‫ﻣقاﻟﻪﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻴد و در آن کﻠﻤﻪﻫاى ﻣستقﻞ و‬

‫‪4‬‬

‫درس دوم‬

‫ﻧﻌت‬

‫آغاز ﻫر کار خﻴر با ثﻨا و ستاﻳش خداوﻧد ‪ -‬ذات پاک و آفرﻳدﮔار‬ ‫عاﻟﻢ‪ -‬و با ﻳاد و درود بر سرور کاﻳﻨات حضرت ﻣحﻤد صﻮرت ﻣﻰﮔﻴرد‪.‬‬ ‫سعادت دﻧﻴا و آخرت را ﻧصﻴب‬ ‫ﻣا با ﻫداﻳات قرآن و پﻴروى پﻴاﻣبر‬ ‫ﻣﻰشﻮﻳﻢ و ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ رضاﻳت خداوﻧد را حاصﻞ ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫سروده ﻣﻰشﻮد بﻪ چﻪ ﻧام‬ ‫شعرى را کﻪ در اوصاف حضرت پﻴاﻣبر‬ ‫ﻳاد ﻣﻰکﻨﻨد؟‬

‫‪5‬‬

‫ﻣحﻤــد ﻣقتــداى ﻫــر دو عــاﻟـﻢ‬ ‫ﻣـحــﻤــد آفـتــاب آفـــرﻳﻨـــش‬ ‫چـــراغ ﻣـعـرفـت شﻤــع ﻧـبــﻮت‬ ‫اﻣﻴــﻦ اﻧبـﻴـا بــرﻫـان و ﻣـﻨـﻬــاج‬ ‫غرض از ﻫفت قصر و ﻫشت باغ اوست‬ ‫زبــاﻧـش تـرجﻤــان پـادشــاﻫــﻰ‬ ‫اﻣــاﻧـتدار رباﻟعــاﻟﻤـﻴــﻦ بـــﻮد‬ ‫چﻪ ﮔﻮﻳﻢ چﻮن صفات تﻮ چﻨان است‬ ‫ﻧـداﻧـﻢ تـا ثﻨــاﻳــت ﮔفتــﻪ آﻳـــد‬ ‫تﻮ ﻣﻰداﻧﻰ کﻪ از ﮔﻮﻳﻨـدهﮔان کـس‬

‫ﻣـحـــﻤـــد ﻣﻬتــــــداى آل آدم‬ ‫ﻣــﻪ افﻼک ﻳعﻨــﻰ چشـﻢ بﻴـﻨــش‬ ‫ســــراج اﻣـت و ﻣـﻨـﻬـاج ﻣـﻠـــت‬ ‫شﻪ بـﻰخـاتـــﻢ و سﻠطـان بـﻰتـاج‬ ‫چـراغ چشﻢ را چشﻢ و چراغ اوسـت‬ ‫دل او کـاتــب وحـــﻰ اﻟﻬـــــﻰ‬ ‫کﻪ پﻴش از وحﻰ در عاﻟﻢ اﻣﻴـﻦ بـﻮد‬ ‫کﻪ صد عاﻟﻢ وراى عقﻞ و جان اسـت‬ ‫و ﮔـر آﻳــد تــرا پـذرفـتــﻪ آﻳــد‬ ‫چﻨﻴﻦ ﻧقﻠـﻰ ﻧـﮕفت اﻻﻣــﻦ و بــس‬ ‫شﻴخ عطار‬

‫شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬در قاﻟب ﻣثﻨﻮى سروده شده است‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﻣثﻨﻮى‪ :‬شعرى را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ بر ﻳک وزن سروده شده باشد؛ اﻣا ﻫر بﻴت آن قافﻴﺔ‬ ‫ﻣستقﻞ را دارا باشد؛ ﻳعﻨﻰ ﻣصراعﻫا در ﻫر بﻴت ﻫﻢقافﻴﻪ ﻣﻰ باشد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ بﻪ آن‬ ‫ﻣثﻨﻮى ﮔفتﻪاﻧد‪ .‬تعداد ابﻴات ﻣثﻨﻮى ﻣحدود ﻧﻴست و بﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از آن براى بﻪ ﻧظﻢ در‬ ‫آوردن تﻮارﻳخ‪ ،‬قصص و افساﻧﻪﻫاى طﻮﻻﻧﻰ استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬شﻴخ فرﻳد اﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد عطار ﻧﻴشاپﻮرى از صﻮفﻴان ﻣشﻬﻮر قرن ﻫفتﻢ ﻫجري و از‬ ‫جﻤﻠﺔ ﻧﻮابغ عرفان و ادب زبان درى است‪ .‬وفات او در ‪ 618‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬در قتﻞ عام ﻧﻴشاپﻮر‬ ‫بﻪ دست افراد ﻣغﻞ‪ ،‬واقع شده است‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف‬ ‫در درس ﮔذشتﻪ خﻮاﻧدﻳﻢ کﻪ کﻠﻤﻪﻫا از ﻧظر ﻣعﻨا بﻪ دو دستﺔ ﻣستقﻞ و ﻧاﻣستقﻞ‬ ‫تقسﻴﻢ شده است‪ .‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣستقﻞ بﻪ ﻧﻮبﺔ خﻮد از ﻟحاظ ﻣعﻨا بﻪ سﻪ دستﻪ تقسﻴﻢ‬ ‫ﻣﻰشﻮﻧد کﻪ عبارت اﻧد از‪ :‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف‪ ،‬ﻣتضاد و ﻣتشابﻪ‪ ،‬کﻪ ﻫر کدام آن را‬ ‫بﻪطﻮر جداﮔاﻧﻪ ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ و با آنﻫا آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫرﮔاه دو کﻠﻤﻪ در ظاﻫر ﻣختﻠف؛ وﻟﻰ از ﻟحاظ ﻣعﻨا ﻳکﻰ باشﻨد‪ ،‬آنﻫا را ﻣترادف‬ ‫ﮔﻮﻳﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬عطا و بخشش‪ ،‬عظﻤت و بزرﮔﻰ‪ .‬سعادت و ﻧﻴکبختﻰ‪....‬‬

‫با‬ ‫ﻧعتﻰ را کﻪ خﻮاﻧدﻳد شﻴخ فرﻳد اﻟدﻳﻦ عطار در اوصاف حضرت ﻣحﻤد‬ ‫زﻳباﻳﻰ خاص سروده است‪ .‬پﻴاﻣبر پﻴش از بعثت ﻟقب اﻣﻴﻦ را داشت و در سﻮرة تکﻮﻳر‬ ‫ﻟقب اﻣﻴﻦ براى وى تأﻳﻴد شده است‪ُ « :‬ﻣ َطا ٍع ثَ َّﻢ أَﻣ ِْﻴ ٍﻦ» او برﮔزﻳدة حق بﻮد کﻪ ﻣعراج‬ ‫را خداوﻧد بر وى ارزاﻧﻰ داشت‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ در ظاﻫر تفاوت داشتﻪ؛ وﻟﻰ از ﻟحاظ‬ ‫ﻣعﻨا ﻳکﻰ باشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬عطا و بخشش‪ ،‬عظﻤت و بزرﮔﻰ‪....‬‬ ‫‪ 8‬آﻣده است‪.‬‬ ‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬

‫‪7‬‬

‫پرسشﻫا را با دقت بشﻨﻮﻳد و پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫شعرى را کﻪ در اوصاف پﻴاﻣبر خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬بﻪ ﻧام چﻪ ﻳاد ﻣﻰکﻨﻨد؟‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف چﮕﻮﻧﻪ کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد؟ با ﻣثال بﻴان کﻨﻴد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ بﻴت چﻪ ﻣفﻬﻮم را ﻣﻰرساﻧد؟‬

‫سـراج اﻣـت و ﻣـﻨـﻬـاج ﻣـﻠـــت‬

‫چــراغ ﻣعـرفـت شﻤــع ﻧـبــﻮت‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان درﻣﻮرد ﻣفﻬﻮم اساسﻰ ﻣتﻦ‪ ،‬در ﮔروهﻫاى خﻮد ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده از ﻫر ﮔروه ﻳک ﻧفر‬ ‫ﻧتﻴجﺔ بحث را در صﻨف بﻪ دﻳﮕران بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫شاﮔردى در ﻣﻮرد ﻣعجزهﻫاى حضرت ﻣحﻤد از شاﮔرد دﻳﮕر بپرسد‪.‬‬ ‫ﻳک تﻦ از شاﮔردان در ﻣﻮرد شﻴخ فرﻳد اﻟدﻳﻦ عطار از شاﮔرد دوﻣﻰ بپرسد‪.‬‬ ‫دﻗت ﻛرده جﻮاب دﻫﻴد‪:‬‬ ‫شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد دربارة کﻰ بﻮد؟‬ ‫اﻟﻒ) ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫ب) حضرت عﻤر‬ ‫ج) حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ﻧعتﻰ را کﻪ خﻮاﻧدﻳد از کدام شاعر عارف است؟‬ ‫اﻟﻒ) ﻣﻮﻻﻧا جﻼل اﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بﻠخﻰ‬ ‫ب) شﻴخ فرﻳد اﻟدﻳﻦ عطار‬ ‫ج) سﻨاﻳﻰ غزﻧﻮى‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ ﻣصراعﻫاى شعر را با پﻨسﻞ خاﻧﻪپرى ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫ﻣـحﻤـد ‪ ...........................‬آل آدم‬ ‫ﻣحﻤد‪ ...................‬ﻫر دو عاﻟﻢ‬ ‫‪ ..................‬را چشﻢ و چراغ اوست‬ ‫غرض از ﻫفـت‪ .............‬اوست‬ ‫* کﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف را در جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر ﻧشان دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻧجام دادن عﻤﻞ ﻧﻴک باعث سعادت و ﻧﻴکبختﻰ اﻧسان ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫‪ -2‬عظﻤت و بزرﮔﻰ ﻳکﻰ از صفتﻫاى خداوﻧد است‪.‬‬ ‫‪ -3‬براى اﻳﻦ کﻪ در زﻧدهﮔﻰ ﻣﻮفق باشﻴد‪ ،‬صداقت و راستﻰ را پﻴشﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫* ﻧعتﻰ را کﻪ خﻮاﻧدﻳد ﻣعﻨا کﻨﻴد‪.‬‬ ‫* واژهﻫاى ﻣقتدا‪ ،‬افﻼک‪ ،‬ﻣﻨﻬاج‪ ،‬برﻫان‪ ،‬سراج و رباﻟعاﻟﻤﻴﻦ را روى تختﻪ اﻣﻼ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫شاﮔردان ﻣفﻬﻮم بﻴت زﻳر را در پﻨج سطر بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫شﻪ بـﻰخاتـﻢ و سﻠطـان بـﻰتـاج‬ ‫اﻣﻴــﻦ اﻧبـﻴـا بـرﻫـان و ﻣﻨـﻬـاج‬

‫‪8‬‬

‫درس سﻮم‬

‫ﻧﻘش زبان درى در تﻜاﻣﻞ ﻓرﻫﻨﮓ ﻣﻨطﻘﻪ‬

‫آﮔاه ساختﻦ شاﮔردان از ﻧقش زبان درى در ﻣﻨطقﻪ و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ‬ ‫آنﻫا ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫شاعران زبان درى ﻫﻤﻮاره با سرودن ﻫﻨرﻣﻨداﻧﺔ و خﻠق آثار ادبﻰ بر تقﻮﻳت و‬ ‫تکاﻣﻞ فرﻫﻨﮓ تﻼش ورزﻳده اﻧد‪ .‬ﻣﻮﻻﻧا جﻼلاﻟدﻳﻦ بﻠخﻰ‪ ،‬بﻴدل‪ ،‬ﻧظاﻣﻰ ﮔﻨجﻪﻳﻰ‪،‬‬ ‫اقبال ﻻﻫﻮرى شاعران کدام زبان بﻮدﻧد؟‬

‫‪9‬‬

‫زبان درى ﻳکﻰ از زبانﻫاى کﻬﻦ است‪ ،‬کﻪ بﻴشتر از ﻫزار و ﻳکصد سال تا کﻨﻮن‬ ‫در سرزﻣﻴﻦﻫاى آسﻴا از کراﻧﻪﻫاى بحﻴرة سﻴاه تا چﻴﻦ و از کﻮهﻫاى اورال تا سﻮاحﻞ‬ ‫بحر ﻫﻨد‪ ،‬کشﻮرﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮﻧﻰ را در بر ﮔرفتﻪ و ﻣردم و ﻣﻠﻞ اﻳﻦ کشﻮرﻫا را بﻪ ﻫﻢ پﻴﻮﻧد‬ ‫داده است‪ .‬اﻳﻦ زبان داراى ادبﻴات بسﻴار غﻨﻰ و کﻬﻨﻰ بﻮده کﻪ در طﻰ چﻨدﻳﻦ سده‬ ‫تغﻴﻴر چﻨداﻧﻰ ﻧکرده است‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ خﻮاﻧﻨدة درى زبان ﻣحتﻮاى سرودﻫا و ﻧﮕاشتﻪﻫاى‬ ‫دلکش ابﻮ عبداﷲ رودکﻰ سﻤرقﻨدى‪ ،‬ابﻮ شکﻮر بﻠخﻰ‪ ،‬رابعﺔ بﻠخﻰ‪ ،‬ﻧثر تارﻳخ بﻠعﻤﻰ و‬ ‫ﻣقدﻣﺔ ﻣﻨثﻮر شﻬﻨاﻣﺔ ابﻮﻣﻨصﻮرى را بدون ﻣراجعﻪ بﻪ واژهﻧاﻣﻪ بﻪ درستﻰ در ﻣﻰﻳابد‪.‬‬ ‫در اﻳجاد و تدوﻳﻦ ﻫزاران اثر ادبﻰ‪ ،‬عﻠﻤﻰ‪ ،‬فﻠسفﻰ‪ ،‬تارﻳخﻰ و ﻫﻨرى بﻪ اﻳﻦ زبان‪،‬‬ ‫ترکﻫا‪ ،‬کردﻫا‪ ،‬پشتﻮنﻫا‪ ،‬بﻨﮕاﻟﻰﻫا‪ ،‬پﻨجابﻰﻫا و ساﻳر ﻣﻠتﻫاى آسﻴاﻳﻰ ﻳکجا با درى‬ ‫زباﻧان سﻬﻢ ﮔرفتﻪاﻧد‪ .‬جا دارد کﻪ از ﻧظاﻣﻰ ﮔﻨجﻪﻳﻰ‪ ،‬ﻣﻴرزا عبداﻟقادر بﻴدل‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫اقبال ﻻﻫﻮرى‪ ،‬غﻨﻰ کشﻤﻴرى‪ ،‬خﻮشحالخان ختک سخﻦسراى زبان پشتﻮ‪ ،‬احﻤد شاه‬ ‫بابا بﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳاد کرد کﻪ در ﮔذشتﻪ زبان درى را غﻨا بخشﻴدهاﻧد‪.‬‬ ‫در عصر حاضر ساحﺔ تکﻠﻢ اﻳﻦ زبان بﻪطﻮر رسﻤﻰ تﻨﻬا بﻪ کشﻮرﻫاى افغاﻧستان‪ ،‬اﻳران‬ ‫و تاجﻴکستان ﻣحدود شده است‪.‬‬ ‫اﻣروز زبان فارسﻰ درى‪ ،‬ﻳکﻰ از زبانﻫاى زﻧده و ارزﻧدة جﻬان است کﻪ در‬ ‫کشﻮرﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮن بﻴشتر ازدو صد ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮔﻮﻳﻨده دارد‪ .‬در سالﻫاى اخﻴر‪ ،‬سﻪ‬ ‫شاخﺔ اﻳﻦ زبان را در اﻳران بﻪ ﻧام فارسﻰ در افغاﻧستان درى‪ ،‬در تاجکستان و ساﻳر‬ ‫کشﻮرﻫاى آسﻴاى ﻣﻴاﻧﻪ بﻪ ﻧام تاجکﻰ ﻳاد ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬کﻪ ﻫر سﻪ ﮔﻮﻳش ﻳا ﻟﻬجﻪ ﻳک‬ ‫ﻣفﻬﻮم را ﻣﻰرساﻧد و باﻳد بداﻧﻴﻢ کﻪ در اصﻞ ﻫر سﻪ آن (درى‪ ،‬فارسﻰ و تاجکﻰ)‬ ‫ﻧام ﻳک زبان است‪ .‬شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان ﻣا در طﻮل تارﻳخ آثارى را کﻪ آفرﻳدهاﻧد‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴشﻪ کﻠﻤﺔ فارسﻰ و درى را ﻣترادف ﻫﻢ بﻪ کار بردهاﻧد‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻪ زبانﻫاى جﻬان‪ ،‬ﻟﻬجﻪﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮن وجﻮد دارد‪ .‬چﻨانکﻪ در کشﻮر ﻣا‬ ‫ﮔفتار درى ﻣردم کابﻞ از پروان و ﮔفتار ﻣردم ﻫرات از بدخشان تفاوتﻫاﻳﻰ دارد و ﻳا‬ ‫در زبان پشتﻮ ﮔفتار ﻣردم کﻨدﻫار با ﮔفتار ﻣردم وردک و ﮔفتار ﻣردم ﻧﻨﮕرﻫار با ﮔفتار‬ ‫ﻣردم فراه تفاوت دارد‪ .‬اﻳﻦ تغﻴﻴر ﻟﻬجﻪ را ﻧﻤﻰتﻮان تغﻴﻴر زبان پﻨداشت‪.‬‬ ‫بﻪ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ زبان اﻧﮕﻠﻴسﻰ در اﻣرﻳکا‪ ،‬کاﻧادا‪ ،‬اﻧﮕﻠستان‪ ،‬ﻫﻨد و پاکستان زبان‬ ‫رسﻤﻰ است‪ .‬ﻟﻬجﺔ ﻫر ﻳک از اﻳﻦ کشﻮرﻫا از ﻫﻢ تفاوتﻫاﻳﻰ دارد؛ اﻣا در ﻣجﻤﻮع اﻳﻦ‬ ‫تغﻴﻴر ﻟﻬجﻪﻫا ﻣﻮجب ﻧﻤﻰشﻮد کﻪ زبانﻫاى آن کشﻮرﻫا را زبانﻫاى جداﮔاﻧﻪ بداﻧﻴﻢ؛‬ ‫زﻳرا در ﻫﻤﻪ آن کشﻮرﻫا زبان واحد اﻧﮕﻠﻴسﻰ در تکﻠﻢ و ﻧﮕارش بﻪ کار رفتﻪ است‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫زبان فارسﻰ درى کﻪ ﻳک زبان فرا ﻣﻨطقﻪﻳﻰ بﻮده است‪ ،‬جغرافﻴاى وسﻴعﻰ را در‬ ‫بر ﮔرفتﻪ و بر ﻣﻨاطق ﮔستردهﻳﻰ ﻣسﻠط بﻮده است‪ .‬آثار فراوان ادبﻰ‪ ،‬تارﻳخﻰ‪ ،‬عﻠﻤﻰ و‬ ‫ﻫﻨرى بﻪ اﻳﻦ زبان ﻧﻮشتﻪ شده کﻪ بﻴشترﻳﻦ اﻳﻦ آثار در جﻬان از شﻬرت زﻳادى بر خﻮردار‬ ‫است‪.‬‬ ‫زبان فارسﻰ درى با سﻼست و رواﻧﻰﻳﻰ کﻪ داشتﻪ‪ ،‬داﻧشﻤﻨدان‪ ،‬شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان‬ ‫را وادار بﻪ ﻧﮕارش با اﻳﻦ زبان ساختﻪ است‪ ،‬کﻪ تﻤام آثار اﻳجاد شده در اﻳﻦ زبان در تکاﻣﻞ‬ ‫فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ ﻧقش بﻪ سزاﻳﻰ داشتﻪ است و باعث غﻨاى ﮔﻨجﻴﻨﺔ پر بار فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ‬ ‫ﮔردﻳده است‪ .‬چﻨانکﻪ زبان فارسﻰ درى در ﻫﻨد ‪ 800‬سال زبان رسﻤﻰ کشﻮر ﻫﻨد بﻮد‪.‬‬ ‫پس از رشد و ﮔسترش آن در شبﻪ قارة ﻫﻨد در دوران تﻴﻤﻮرى بﻪ ﻧقطﺔ اوج پﻴشرفت‬ ‫خﻮد رسﻴد‪ .‬تأثﻴر زبان درى در آن سرزﻣﻴﻦ تا جاﻳﻰ بﻮد کﻪ شعر و ادبﻴات فارسﻰ‬ ‫درى بﻪ سبک ﻫﻨدى ﻣشﻬﻮر ﮔردﻳد؛ ﻫﻤچﻨان در ﻣصر ﻳکﻰ از زبانﻫاى درسﻰ بﻪ‬ ‫شﻤار ﻣﻰرفت‪ .‬ادبﻴات درى ﻧﻪتﻨﻬا تأثﻴر بسﻴارى در ادبﻴات عثﻤاﻧﻰ ترکﻴﻪ داشت؛ بﻠکﻪ‬ ‫سبب شد کﻪ اﻧدﻳشﻤﻨدان و ﻧخبﻪﮔان دربار عثﻤاﻧﻰ با وجﻮد رسﻤﻰ بﻮدن زبان ترکﻰ‬ ‫در آن کشﻮر بﻪ فراﮔﻴرى و ﻣشاعره بﻪ اﻳﻦ زبان بپردازﻧد؛ ﻫﻤچﻨان در چﻴﻦ ﻫﻢ جاﻳﮕاه‬ ‫خﻮبﻰ داشتﻪ است‪ .‬چﻨانکﻪ در سفرﻧاﻣﺔ ابﻦ بطﻮطﻪ آﻣده است‪« :‬اﻣﻴر بزرگ قرطﻰ کﻪ‬ ‫اﻣﻴراﻻﻣراى چﻴﻦ است‪ ،‬ﻣا را در خاﻧﺔ خﻮد ﻣﻬﻤان کرد‪ ...‬ﻣا سﻮار کشتﻰ شدﻳﻢ و پسر‬ ‫اﻣﻴر درکشتﻰ دﻳﮕرى ﻧشست ﻣطربان و ﻣﻮسﻴقﻰ داﻧان ﻧﻴز با او بﻮدﻧد‪ .‬چﻴﻨﻰ‪ ،‬عربﻰ و‬ ‫فارسﻰ آواز ﻣﻰخﻮاﻧدﻧد‪ .‬اﻣﻴر زاده آوازﻫاى فارسﻰ درى را خﻴﻠﻰ دوست ﻣﻰداشت و‬ ‫آﻧان شعرى بﻪ فارسﻰ درى ﻣﻰخﻮاﻧدﻧد‪ .‬چﻨدﻳﻦ بار بﻪ فرﻣان اﻣﻴرزاده آن شعر را تکرار‬ ‫کردﻧد‪ ،‬چﻨانکﻪ ﻣﻦ از دﻫانشان فرا ﮔرفتﻢ و آن آﻫﻨﮓ عجﻴبﻰ داشت و چﻨﻴﻦ بﻮد‪:‬‬ ‫در بحـر فکـر افتاده ام‬ ‫تا دل بﻪ ﻣﻬرت داده ام‬ ‫ﮔﻮﻳﻰ بﻪ ﻣحراب اﻧدرى‬ ‫چﻮن در ﻧﻤاز اﻳستاده ام‬ ‫عﻼوه بر ﻣﻤاﻟک فﻮق‪ :‬عراق‪ ،‬آذرباﻳجان‪ ،‬پاکستان و‪ ...‬را ﻣﻰتﻮان ذکر کرد کﻪ زبان‬ ‫درى در آن کشﻮرﻫا جاﻳﮕاه خاصﻰ داشتﻪ و آفرﻳﻨش ﻫزاران اثر ادبﻰ بﻪ اﻳﻦ زبان‪ ،‬باعث‬ ‫تکاﻣﻞ فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ ﮔردﻳده‪ ،‬ﻣﻮجب فخر و سربﻠﻨدى ﮔﻮﻳﻨدهﮔان آن ﻣﻰباشد‪ .‬پس‬ ‫ﻣا باﻳد بﻪ رشد و تکاﻣﻞ زبان درى تﻮجﻪ زﻳاد داشتﻪ باشﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤانﮔﻮﻧﻪ کﻪ ﮔذشتﻪﮔان‬ ‫ﻣا با سعﻰ و تﻼش‪ ،‬زبان درى را غﻨا بخشﻴدﻧد و آثار شان پشتﻮاﻧﺔ قﻮى براى فرﻫﻨﮓ و‬ ‫زبان ﻣا بﻮده‪ ،‬حتا در سراسر جﻬان از شکﻮه و عظﻤت زﻳادى برخﻮردار است؛ چﻨانکﻪ‬ ‫ﻣﻮﻻﻧا جﻼل اﻟدﻳﻦ بﻠخﻰ بﻪ حﻴث ﻳک چﻬرة جﻬاﻧﻰ تبارز کرد و آثار پرارزش وى بﻪ‬ ‫‪11‬‬

‫زبانﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮن جﻬان ترجﻤﻪ ﮔردﻳد و باعث شﻬرت جﻬاﻧﻰ ﻣﻮﻻﻧا شد‪ .‬باﻵخره اﻳﻦ‬ ‫کﻪ سال ‪2007‬م‪ .‬بﻪ ﻧام ﻣﻮﻻﻧا ﻣسﻤا ﮔردﻳد؛ پس بر ﻣا ﻻزم است تا در حفظ و غﻨاﻣﻨدى‬ ‫زبان درى از دل و جان بکﻮشﻴﻢ‪.‬‬

‫محمد بن بطوطه (‪ ٧٧٩-٧٠٣‬هجرى قمرى) ملقب به شمس الدﻳن و معروف به ابن‬ ‫بطوطه در طنجﺔ مراکش چشم به جﻬان گشود‪ .‬وى ﻳکﻰ از بزرگترﻳن جﻬانگردان دانش‬ ‫طلب بود که در سن ‪٢١‬سالهگﻰ از طنجه عازم حج و از آنجا به سفرهاى دور و درازى تا‬ ‫چﻴن رفت‪،‬که مدت‪ ٢٧‬سال را در بر گرفت او به هر جا سفر مﻰکرد و در احوال و اوضاع‬ ‫اجتماعﻰ مردم و به وضع جغرافﻴاﻳﻰ و تارﻳخﻰ توجه خاص مﻰکرد و از رسوم و عادات هر‬ ‫منطقه خاطراتﻰ در کتابش نقل کرده است‪.‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪﻫاى ﻣتضاد‪ :‬عبارت از کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ اﻧد کﻪ در ﻣعﻨا ضد ﻫﻤدﻳﮕر باشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬جﻨﮓ و‬ ‫صﻠح‪ ،‬زشت و زﻳبا‪ ،‬ﻧﻴک و بد‪ ،‬راست و دروغ‪ ،‬ظﻠﻢ و عداﻟت‪ ،‬تارﻳکﻰ و روشﻨﻰ و‪ ...‬ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻫﻮا در فصﻞ زﻣستان سرد و در فصﻞ تابستان ﮔرم ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﻮشﻴدن آب پاک براى صحت ﻣفﻴد و ﻧﻮشﻴدن آب کثﻴف ﻣضر است‪.‬‬ ‫در جﻤﻠﺔ اول کﻠﻤﻪﻫاى سرد و ﮔرم در جﻤﻠﺔ دوم پاک وکثﻴف‪ ،‬ﻣفﻴد و ﻣضر کﻠﻤﻪﻫاى‬ ‫ﻣتضاد ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬

‫‪ l‬زبان فارسﻰ درى ﻳکﻰ از زبانﻫاى کﻬﻨﻰ است کﻪ از ﻫزار و ﻳکصد سال تا کﻨﻮن در سر‬ ‫زﻣﻴﻦﻫاى آسﻴا از کراﻧﻪﻫاى بحﻴرة سﻴاه تا چﻴﻦ و از کﻮهﻫاى اورال تا سﻮاحﻞ بحر ﻫﻨد‪،‬‬ ‫کشﻮرﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮﻧﻰ را در بر ﻣﻰﮔرفت‪ ،‬ﻣردم و ﻣﻠﻞ اﻳﻦ کشﻮرﻫا را بﻪ ﻫﻢ پﻴﻮﻧد ﻣﻰداد‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫در اﻳجاد و تدوﻳﻦ ﻫزاران اثر عﻠﻤﻰ‪ ،‬ادبﻰ‪ ،‬فﻠسفﻰ و ﻫﻨرى در اﻳﻦ زبان‪ ،‬ترکﻫا‪،‬‬ ‫کردﻫا‪ ،‬پشتﻮنﻫا‪ ،‬بﻨﮕاﻟﻰﻫا‪ ،‬پﻨجابﻰﻫا و ساﻳر اقﻮام آسﻴاﻳﻰ ﻳکجا با درى زباﻧان سﻬﻢ‬ ‫ﮔرفتﻪاﻧد‪ ،‬کﻪ ﻣﻰتﻮان از ﻧظاﻣﻰﮔﻨجﻪﻳﻰ آذرباﻳجاﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻴرزا عبداﻟقادر بﻴدل در ﻫﻨد‪،‬‬ ‫اقبال ﻻﻫﻮرى‪ ،‬غﻨﻰ کشﻤﻴرى‪ ،‬خﻮشحالخان ختک سخﻦسراى زبان پشتﻮ و احﻤدشاه‬ ‫بابا بﻪ ﮔﻮﻧﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳاد کرد کﻪ در ﮔذشتﻪ زبان درى را غﻨا بخشﻴدهاﻧد‪.‬‬ ‫زبان درى در ﻣصر‪ ،‬ترکﻴﻪ‪ ،‬عراق‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬پاکستان‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬آذرباﻳجان و عدهﻳﻰ دﻳﮕر‬ ‫از کشﻮرﻫا جاﻳﮕاه خاص داشتﻪ و در رشد و تکاﻣﻞ فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ ﻧقش ﻣﻬﻤﻰ را اﻳفا‬ ‫کرده است‪.‬‬ ‫‪ l‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣتضاد کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ در ﻣعﻨا ضد ﻫﻤدﻳﮕر باشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬زشت و‬ ‫زﻳبا‪ ،‬ﻧﻴک و بد‪ ،‬تارﻳکﻰ و روشﻨﻰ و‪...‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫‪ .1‬زبان درى کدام سرزﻣﻴﻦﻫا را در بر ﻣﻰﮔﻴرد؟‬ ‫‪ .2‬در غﻨاى زبان درى کدام اقﻮام سﻬﻢ داشتﻪاﻧد؟‬ ‫‪ .3‬از شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان ﻧخبﻪﻳﻰ کﻪ آثار شان بﻪ زبان درى است ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ساحﺔ تکﻠﻢ زبا ن فارسﻰ حال بﻪ کدام کشﻮرﻫا ﻣحدود شده است و چقدر ﮔﻮﻳﻨده‬ ‫دارد؟‬ ‫‪ .5‬زبان درى چﻪ ﻧقشﻰ در تکاﻣﻞ فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ داشتﻪ است؟‬ ‫‪ .6‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣتضاد چﮕﻮﻧﻪ کﻠﻤﻪﻫا را ﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫‪ l‬شاﮔردان بﻪ صﻮرت دوﻧفرى در بارة ﻧقش زبان درى درتکاﻣﻞ فرﻫﻨﮓ ﻣﻨطقﻪ‪،‬‬ ‫ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪ l‬چﻨد شاﮔرد بﻪ ﻧﻮبت شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان پشتﻮ را کﻪ بﻪ زبان درى آثار دارﻧد‬ ‫ﻣعرفﻰ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫‪ l‬درس را خﻮاﻧده و ﻧکات ﻣﻬﻢ آن را بﻴرون ﻧﻮﻳس کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪ l‬شاﮔردان بﻪ دو ﮔروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ سپس ﻫر ﮔروه با تفاﻫﻢ در بارة اﻫﻤﻴت زبان‬

‫‪13‬‬

‫درى ﻳک ﻣقاﻟﻪ بﻨﻮﻳسﻨد و بﻬترﻳﻦ آن را پﻴش روى صﻨف بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫خاﻧﻪﻫاى خاﻟﻰ زﻳر را پر ﻛﻨﻴد‪:‬‬ ‫زبان درى ﻳکﻰ از زبانﻫاى کﻬﻦ است کﻪ‪..........‬تا کﻨﻮن در سر زﻣﻴﻦﻫاى‪...............‬‬ ‫از کراﻧﻪﻫاى‪.............‬تا‪..............‬و از کﻮهﻫاى‪...........‬تا‪.................‬کشﻮرﻫاى ﻣختﻠف را در بر‬ ‫ﻣﻰﮔﻴرد‪.‬‬ ‫‪ l‬دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬سال ‪2007‬م‪ .‬بﻪ ﻧام ﻳکﻰ از اﻳﻦ اشخاص ﻣسﻤا ﮔردﻳد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) عطار‬ ‫ب) غﻨﻰ کشﻤﻴرى‬ ‫ج) ﻣﻮﻻﻧا جﻼل اﻟدﻳﻦ بﻠخﻰ‬ ‫د) دقﻴقﻰ بﻠخﻰ‬ ‫‪ .2‬از چﻪ ﻣﻰتﻮان درﻳافت کﻪ زبان درى در چﻴﻦ ﻫﻢ جاﻳﮕاﻫﻰ خاص داشت؟‬ ‫اﻟﻒ) از سفرﻧاﻣﻪ ﻧاصر خسرو‬ ‫ب) از سفرﻧاﻣﻪ ابﻦ بطﻮطﻪ‬ ‫ج) از شﻬﻨاﻣﻪ فردوسﻰ‬ ‫د) ﻫﻴچکدام‬ ‫‪ .3‬پﻴش روى ﻫرکﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻣتضاد آن را بﻨﻮﻳسﻴد‪:‬‬ ‫داﻧش‪ -‬زﻧدهﮔﻰ‪ -‬داﻧا‪ -‬تﻨبﻞ‪ -‬سپﻴد‪ -‬شﻴرﻳﻦ‪ -‬شب‪ -‬غﻤﮕﻴﻦ‪-‬ﻛﻮتاه‬

‫‪l‬‬

‫چﻬار جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ در آنﻫا کﻠﻤات ﻣتضاد بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫درس چﻬارم‬

‫ﻧخستﻴﻦ ﻣﻜتب دختران در ﻛشﻮر‬

‫چﻪ خﻮش ﮔفت پﻴغﻤبر راستﮕﻮى‬

‫زﮔﻬﻮاره تا ﮔﻮر داﻧش بجﻮى‬

‫چﮕﻮﻧﻪﮔﻰ اﻳجاد ﻧخستﻴﻦ ﻣکتب دختران در افغاﻧستان و تقﻮﻳت‬ ‫ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ شاﮔردان ﻫدف درس را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬زبان درى‬ ‫ﻳکﻰ از زبانﻫاى ﻣﻠﻰ و رسﻤﻰ کشﻮر است کﻪ در ﻣکاتب از آغاز‪ ،‬تدرﻳس‬ ‫ﻣﻰﮔردﻳد‪.‬‬ ‫آﻳا شﻤا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ دختران افغاﻧستان‪ ،‬ﻧخستﻴﻦ بار آﻣﻮزش رسﻤﻰ‬ ‫را درکجا آغاز کردﻧد؟‬

‫‪15‬‬

‫سرزﻣﻴﻦ باستاﻧﻰ ﻣا افغاﻧستان (آرﻳاﻧاى قدﻳﻢ) از ﮔذشتﻪ ﻣﻬد عﻠﻢ و داﻧش بﻮده‪،‬‬ ‫آﻣﻮزش و پرورش در آن رﻳشﺔ عﻤﻴق دارد کﻪ اﻳﻦ رﻳشﻪ از ﻣدﻧﻴتﻫاى اوستاﻳﻰ و‬ ‫وﻳدى آب ﻣﻰخﻮرد‪ .‬قبﻞ از ظﻬﻮر دﻳﻦ ﻣقدس اسﻼم در ادﻳان دﻳﮕر ﻧﻴز آﻣﻮزش و‬ ‫پرورش وجﻮد داشت کﻪ ﻣحﻞ آن دربار شاﻫان‪ ،‬عبادتﮔاهﻫا و زﻳر درختان بﻮد‪ ،‬بعد‬ ‫از ظﻬﻮر دﻳﻦ ﻣبﻴﻦ اسﻼم ﻧﻴز آﻣﻮزش عﻠﻮم دﻳﻨﻰ و دﻳﮕر عﻠﻮم ﻣتداول رواج داشت‬ ‫و بزرﮔترﻳﻦ ﻣدارس ﻣساجد بﻮد‪ ،‬کﻪ تعﻠﻴﻢ بﻪ صﻮرت عﻤﻮﻣﻰ و خصﻮصﻰ در آنجا‬ ‫صﻮرت ﻣﻰﮔرفت‪.‬‬ ‫در قرن چﻬارم ﻫجرى ﻣردم بﻪ تأسﻴس ﻣکتبﻫا و کتابخاﻧﻪﻫا در شﻬرﻫاى‬ ‫بزرگ سرزﻣﻴﻦ پﻬﻨاور ﻣا آغاز ﻧﻤﻮدﻧد و درتﻤام دورهﻫاى بعد از آن بﻪ شکﻠﻰ از‬ ‫اشکال آﻣﻮزش و پرورش وجﻮد داشت؛ اﻣا در تﻤام اﻳﻦ دورهﻫا ﻫﻴچﮔاﻫﻰ بﻪ آﻣﻮزش‬ ‫دختران بﻪ شکﻞ رسﻤﻰ تﻮجﻪ صﻮرت ﻧﮕرفتﻪ بﻮد‪ .‬اﻣان اﷲ خان کﻪ خﻮاﻫان ترقﻰ و‬ ‫پﻴشرفت ﻣردﻣش بﻮد‪ ،‬ﻣﻰخﻮاست کشﻮرش بﻪ سطح جﻬان ترقﻰ کﻨد و با در ﻧظر‬ ‫داشت اﻳﻦ کﻪ در آﻳات ﻣتعدد قرآن کرﻳﻢ بﻪ کسب عﻠﻢ و داﻧش بار بار تأکﻴد صﻮرت‬ ‫ﮔرفتﻪ است و قرآن کرﻳﻢ از برترى عﻠﻢ و فضﻴﻠت عاﻟﻢ بر جاﻫﻞ سخﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨان در روشﻨاﻳﻰ اﻳﻦ حدﻳث ﻣبارک پﻴغﻤبر بزرﮔﻮار اسﻼم کﻪ «طﻠب عﻠﻢ بر‬ ‫ﻫر ﻣسﻠﻤان (ﻣرد و زن) فرض است‪ ».‬فرﻣان اﻳجاد ﻣکتب دختران را صادر ﻧﻤﻮد؛ کﻪ‬ ‫ﻣردم با دﻳاﻧت افغاﻧستان ﻧﻴز از اﻳﻦ فرﻣان حﻤاﻳت ﻧﻤﻮدﻧد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣکتب دختران بﻪ ﻫﻤت ﻣﻠکﻪ ثرﻳا (خاﻧﻢ شاه اﻣان اﷲ غازى) درسال‬ ‫‪ 1299‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ ﻣصرف شخصﻰ وى بﻪ ﻧام ﻣستﻮرات در شﻬر آراى کابﻞ بﻨﻴانﮔذارى‬ ‫و افتتاح ﮔردﻳد‪ .‬اﻣروز آن ﻣکتب بﻪ ﻧام ﻟﻴسﺔ ﻣﻼﻟﻰ ﻣشﻬﻮر است کﻪ در شﻬر کابﻞ‬ ‫ﻣﻮقعﻴت دارد‪ ،‬در حاﻟﻰ کﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣکتب براى پسران در کشﻮر در زﻣان اﻣﻴر شﻴرعﻠﻰ‬ ‫خان اﻳجاد ﮔردﻳده بﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻪ ثرﻳا در ﮔردﻫﻢآﻳﻰ کﻪ با زﻧان افغان داشت از پﻴشرفت زﻧان در کشﻮرﻫاى‬ ‫دﻳﮕـر جﻬان و عقب ﻣاﻧدهﮔﻰ زن افغان سخﻦ ﮔفت و در اﻳﻦ ﮔردﻫﻢآﻳﻰ بﻪ تعداد‬ ‫پﻨجاه ﻧفر از زﻧان افغاﻧستان ﻣصﻤﻢ شدﻧد تا خﻮد را در خدﻣت ﻣعارف افغاﻧستان‬ ‫قرار دﻫﻨد‪ .‬ﻣﻠکﻪ ثرﻳا خﻮد ﻧﻴز وظﻴفﺔ ﻣفتشﻰ اﻳﻦ ﻣکتب را بﻪ عﻬده ﮔرفت‪ ،‬کﻪ با‬ ‫اﻳﻦ اقدام ﻧﻴک شاه و خاﻧﻢ داﻧشپرورش ﻣا اﻣروز شاﻫد تعداد زﻳاد ﻣکاتب دختران‬ ‫در سراسر کشﻮر استﻴﻢ‪ .‬ﻣﻠکﻪ ثرﻳا تعﻠﻴﻤات خصﻮصﻰ پراکﻨده را شاﻣﻞ تعﻠﻴﻤات‬ ‫ﻧظامﻳافتﻪ ساخت و تعداد زﻳادى دختران شاﻣﻞ ﻣکتب شدﻧد کﻪ بعد از ﻣدتﻰ ﻳک‬ ‫تعداد آنﻫا براى تحصﻴﻼت عاﻟﻰ بﻪ ترکﻴﻪ‪ ،‬آﻟﻤان و فراﻧسﻪ اعزام ﮔردﻳدﻧد‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫در ﻟﻴسﺔ ﻣﻼﻟﻰ عﻼوه بر ﻣعﻠﻤان داخﻠﻰ‪ ،‬ﻣعﻠﻤان ترکﻰ‪ ،‬آﻟﻤاﻧﻰ و ﻫﻨدى ﻧﻴز‬ ‫تدرﻳس ﻣﻰکردﻧد‪ .‬ﻣکتب ﻣذکﻮر در سال ‪ 1926‬ﻣﻴﻼدى تا دورة ثاﻧﻮى در حدود سﻪ‬ ‫صد شاﮔرد داشت و در سال ‪ 1928‬ﻣﻴﻼدى بﻪ ﻫشتصد تﻦ افزاﻳش ﻳافت‪ .‬در حاﻟﻰ‬ ‫کﻪ تا آن سال ﻫفت ﻣکتب دﻳﮕر ﻧﻴز براى آﻣﻮزش و پرورش دختران تأسﻴس ﮔردﻳده‬ ‫بﻮد‪.‬‬

‫* اﻣان اﷲ غازى از سال ‪ 1308 -1298‬ﻫـ ‪ .‬ش حکﻮﻣت کرد‪.‬‬ ‫* ﻣﻼﻟﻰ ﻧام زن قﻬرﻣاﻧﻰ بﻮد کﻪ در جﻨﮓ افغان و اﻧﮕﻠﻴس قﻮاى افغاﻧﻰ را روحﻴﻪ‬ ‫بخشﻴد و از شکست ﻧجات داد‪.‬‬ ‫* عﻠﻮم ﻣتداول‪ :‬عﻠﻮﻣﻰ کﻪ در ﻫﻤان عصر رواج داشت‪.‬‬

‫شاﮔردان عزﻳز‪ ،‬در درس ﮔذشتﻪ کﻠﻤﻪﻫاى ﻣتضاد را خﻮاﻧده و با آنﻫا آشﻨا‬ ‫شدﻳد‪ ،‬اکﻨﻮن کﻠﻤﻪﻫاى ﻣشابﻪ را ﻣﻰخﻮاﻧﻴد کﻪ کﻠﻤﻪﻫاى ﻣشابﻪ کدام کﻠﻤﻪﻫا را‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻣشابﻪ کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ است کﻪ در شکﻞ ﻳکﻰ؛ اﻣا در ﻣعﻨا از ﻫﻢ ﻣتفاوت باشﻨد؛‬ ‫ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔﻞ و ﮔﻞ‪ ،‬پُختﻪ و پَختﻪ َصرف و صِ رف‪....‬‬

‫‪ l‬اوﻟﻴﻦ ﻣکتب براى پسران در افغاﻧستان درزﻣان اﻣﻴر شﻴرعﻠﻰ خان اﻳجاد ﮔردﻳد؛‬ ‫اﻣا براى دختران اوﻟﻴﻦ ﻣکتب در سال ‪ 1299‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در زﻣان اﻣان اﷲ خان بﻪ ﻧام‬ ‫ﻣستﻮرات تأسﻴس شد‪ ،‬کﻪ اﻣروز بﻪ ﻧام ﻟﻴسﺔ ﻣﻼﻟﻰ ﻣشﻬﻮر است‪.‬‬ ‫‪ l‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣشابﻪ در شکﻞ ﻳکﻰ؛ اﻣا در ﻣعﻨا از ﻫﻢ ﻣتفاوت ﻣﻰباشﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ُ :‬ﮔﻞ و‬ ‫ﮔِﻞ‪ ،‬پُختﻪ و پَختﻪ‪....‬‬ ‫‪17‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫پرسشﻫا را دقﻴق بشﻨﻮﻳد و ﻣطابق بﻪ ﻫرﻳک آن پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫ﻣا چرا بﻪ ﻣکتب ﻣﻰروﻳﻢ؟‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣکتب دختران در کشﻮر بﻪ کدام ﻧام و چﻪ وقت افتتاح شد؟‬ ‫رفتﻦ بﻪ ﻣکتب در زﻧدهﮔﻰ اﻧسانﻫا چﻪ تأثﻴر دارد؟‬ ‫فرق بﻴﻦ کسﻰ کﻪ ﻣﻰداﻧد و کسﻰ کﻪ ﻧﻤﻰداﻧد در چﻴست؟‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاى ﻣشابﻪ در جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر کدام است؟‬ ‫‪ .1‬درﮔﻞ ﻧرم ﮔﻞﻫا خﻮب ﻧشﻮ و ﻧﻤا ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪ .2‬تﻮسط شاﻧﻪ ﻣﻮﻫاى خﻮد را روى شاﻧﻪﻫا رﻳختﻪ بﻮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬عﻤر خﻮد را صرف در راه تحصﻴﻞ صرف کرده بﻮد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ را در جﻤﻼت زﻳر با پﻨسﻞ پر کﻨﻴد‪:‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣکتب دختران بﻪ ﻧام‪ ........................‬در شﻬر کابﻞ افتتاح ﮔردﻳد‪.‬‬ ‫‪ ........................‬وظﻴفﺔ تفتﻴش اﻳﻦ ﻣکتب را بﻪ عﻬده ﮔرفت‪.‬‬ ‫بﻪ تعداد‪ ....................‬خﻮد را در خدﻣت ﻣعارف قرار دادﻧد‪.‬‬ ‫از کﻠﻤﻪﻫاى ُﮔﻞ ﮔِﻞ‪ ،‬صِ رف َصرف جﻤﻠﻪﻫا ساختﻪ و آن را روى تختﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫شاﮔردان جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را ﻳکﻰ بﻪ دﻳﮕرى اﻣﻼ ﮔفتﻪ روى تختﻪ بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻪ ثرﻳا وظﻴفﺔ تفتﻴش ﻣکتب ﻣستﻮرات را بﻪ عﻬده ﮔرفت‪.‬‬ ‫ﻣردم با دﻳاﻧت افغاﻧستان از اﻳﻦ اقدام ﻧﻴک اﻣان اﷲ غازى ﻣبﻨﻰ بر تأسﻴس ﻣکتب‬ ‫دختران حﻤاﻳت کردﻧد‪.‬‬ ‫بﻪ تعداد پﻨجاه زن افغان بعد از تأسﻴس ﻣکتب ﻣستﻮرات‪ ،‬ﻣصﻤﻢ شدﻧد تا در‬ ‫خدﻣت ﻣعارف افغاﻧستان قرار بﮕﻴرﻧد‪.‬‬

‫شاﮔردان در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت تعﻠﻴﻢ و تربﻴﺔ دختران در جاﻣعﻪ‪ ،‬ﻧظراتشان را بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫درس پﻨجﻢ‬

‫ﻟطﻴﻔﻪ‬

‫آشﻨا ساختﻦ شاﮔردان با ارزشﻫاﻳﻰ اخﻼقﻰ و اجتﻤاعﻰ ﻟطﻴفﻪ و ﻟطﻴفﻪﮔﻮﻳﻰ‬ ‫در زبان درى و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪ .‬در درسﻫاى‬ ‫ﮔذشتﻪ در بـارة ﻧقش زبان درى ﻣطاﻟبﻰ خﻮاﻧدﻳد‪ .‬اکﻨﻮن خﻮاﻫﻴﻢ آﻣﻮخت کﻪ‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ ﻟطﻴفﻪﻫا‪ ،‬ﻣطاﻳبﻪﻫا و فکاﻫﻰﻫا‪ ،‬بخشﻰ از زبان و ادبﻴات درى را تشکﻴﻞ‬ ‫داده و در فرﻫﻨﮓ ﻣا جاﻳﮕاه خاص خﻮد را احراز ﻧﻤﻮدهاﻧد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ ﻟطﻴفﻪ چﻴست؟‬

‫‪19‬‬

‫ﻟطﻴفﻪﮔﻮﻳﻰ و فکاﻫﻰخﻮاﻧﻰ در فرﻫﻨﮓ پر بار کشﻮر ﻣا سابقﺔ بس طﻮﻻﻧﻰ دارد و‬ ‫کﻤتر اشخاص و افراد را ﻣﻰتﻮان ﻳافت‪ ،‬کﻪ ﻳک ﻳا چﻨد ﻟطﻴفﻪ و فکاﻫﻰ بﻪ ﻳاد ﻧداشتﻪ‬ ‫باشﻨد‪ .‬ﻟطﻴفﻪ کﻠﻤﺔ عربﻰ است کﻪ در آن واقعﻪ بﻪ سرعت آغاز ﻣﻰشﻮد و زود با خﻨده و‬ ‫تبسﻢ ختﻢ ﻣﻰﮔردد‪ .‬در ادبﻴات کﻼسﻴک درى‪ ،‬ﻟطﻴفﻪ عبارت است از‪ :‬حکاﻳت کﻮچک‬ ‫ﻫجﻮى‪ ،‬تﻤسخرآﻣﻴز و خﻨدهآورى کﻪ بﻪ ﻧام ﻣطاﻳبﻪ ﻧﻴز شﻬرت دارد‪.‬‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫا اساساً از قرن سﻴزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدى درآثار و ﻧﻮشتﻪﻫاى شاعراﻧﻰ چﻮن سعدى‪،‬‬ ‫حافظ‪ ،‬عبﻴد زاکاﻧﻰ و دﻳﮕر سخﻦپردازان و شاعران دﻳده ﻣﻰشﻮد‪ .‬ادبﻴات شفاﻫﻰ ﻣردم‬ ‫افغاﻧستان پر از ضرباﻟﻤثﻞﻫا‪ ،‬جﻤﻼت‪ ،‬اشعار عاﻣﻴاﻧﻪ و دوبﻴتﻰﻫاى خﻨدهآور و پﻨدآﻣﻴز‬ ‫است‪ ،‬کﻪ بﻪ آنﻫا ﻣطاﻳبﻪ و فکاﻫﻰ ﻧام دادهاﻧد‪.‬‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫا ا زجﻬت ﻣﻮضﻮع بﻪ سﻪ بخش اساسﻰ جدا ﻣﻰشﻮﻧد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻟطﻴفﻪﻫاﻳﻰ کﻪ در رابطﻪ بﻪ ﻣﻮضﻮعات اجتﻤاعﻰ ﮔفتﻪ شدهاﻧد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻟطﻴفﻪﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ خاطر رد اﻧدﻳشﻪﻫاى پﻮچ و خرافاتﻰ ﮔفتﻪ شده است‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻟطﻴفﻪﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣﻮضﻮعات اخﻼقﻰ را تبﻠﻴغ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻟطﻴفﻪ بﻪ ﻣعﻨاى سخﻦ ﻧﻴکﻮ در ﻫر جا بﻪ کار رفتﻪ و در اشعار شاعران بﻪ وجﻪ ﻧﻴکﻮ آﻣده‬ ‫است‪ :‬چﻨانکﻪ حافظ ﮔفتﻪ است‪:‬‬ ‫بﻪ ﻧکتﻪﻳﻰ کﻪ دﻟش را بدان رضا باشد‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻳﻰ بﻪ ﻣﻴان آر و خﻮش بخﻨداﻧش‬ ‫و ﻳا در اﻳﻦ جﻤﻠﻪ بﻪ طرز ﻧﻴکﻮى آن آﻣده است‪« :‬شبﻫاى دراز ﻧخفتﻰ و ﻟطﻴفﻪﻫا ﮔفتﻰ»‬ ‫و ﻳا در اﻳﻦ بﻴت زﻳباى سعدى ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ کﻪ‪:‬‬ ‫جاﻧﻰ و ﻟطﻴفﺔ جﻬاﻧﻰ‬ ‫اى سرو حدﻳقﺔ ﻣعاﻧﻰ‬ ‫‪ .1‬شاه جﻬان روزى بﻪ باغ رفتﻪ‪ ،‬دستﺔ ﮔﻠﻰ چﻴد و براى ﻧﻮر جﻬان بﻴﮕﻢ در قصر آورده‪،‬‬ ‫بﻪ او اﻫدا کرد‪ .‬ﻧﻮر جﻬان اﻳﻦ بﻴت را سرود‪:‬‬ ‫بﻼ ﮔردان شﻮم شاﻫا چرا ﮔﻞدستﻪ آوردى بﻪ ﮔﻠشﻦ بﻪ زﻣﻦ دﻳدى کﻪ او را بستﻪ آوردى‬ ‫شاه جﻬان فرﻣﻮد‪:‬‬ ‫براى زﻳب دستت ﻣاه ﻣﻦ ﮔﻞ دستﻪ آوردم بﻪ خﻮبﻰ ﻻف ﻣﻰزد ﮔﻞ بﻪ پﻴشت بستﻪ آوردم‬ ‫‪ .2‬کسﻰ در حق شاعرى بد ﮔفت‪ ،‬شاعر ﻧﻴز در جﻮاب اﻳﻦ ﻣطاﻳبﻪ را در قاﻟب شعر بﻴان کرد‪:‬‬ ‫ﻣا دل ز غﻤش ﻧﻤﻰخراشﻴﻢ‬ ‫دى درحق ﻣا کسﻰ بدى ﮔفت‬ ‫تــا ﻫر دو دروغ ﮔفتﻪ باشﻴﻢ‬ ‫ﻣــا ﻧﻴز ﻧــکﻮﻳﻰاش ﻧﮕﻮﻳﻴـــﻢ‬ ‫‪ .3‬شخصﻰ در حاﻟﻰ کﻪ در سﻮراخ ﻳک ﮔﻮش خﻮد پﻨبﻪ ﻧﻬاده بﻮد و ﻣطاﻟعﻪ ﻣﻰکرد‪،‬‬ ‫پرسﻴدﻧد چرا چﻨﻴﻦ کردهﻳﻰ کﻪ بر ﻳک ﮔﻮش پختﻪ ﮔذاشتﻪ کتاب ﻣﻰخﻮاﻧﻰ؟ شخص‬ ‫‪20‬‬

‫جﻮاب داد‪ :‬چﻮن ﻣﻮضﻮعات از ﻳک ﮔﻮش داخﻞ و از ﮔﻮش دﻳﮕر بﻴرون ﻣﻰشﻮد‪ ،‬بر ﮔﻮش‬ ‫دﻳﮕر پﻨبﻪ ﻧﻬادم تا ﻣﻮضﻮع درکﻠﻪ باقﻰ بﻤاﻧد‪.‬‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫاى ادبﻰ و فکاﻫﻪﻫاى ﻧثرى بﻴﻦ اکثر جﻮاﻣع راﻳج است؛ کﻪ بسﻴارى‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫا بﻪ ﻧام آنﻫا در ﻣطبﻮعات جﻬان ﻧشر شده و ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻟطﻴفﻪﻫاﻳﻰ کﻪ بر‬ ‫ﻣﻮضﻮعات اجتﻤاعﻰ اشاره ﻣﻰکﻨﻨد؛ در اصﻼح افراد جﻮاﻣع‪ ،‬ﻧقش ﻣﻬﻤﻰ را اﻳفا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‬ ‫و ﻟطﻴفﻪ ﻫﻢچﻮن ﻣﻮضﻮع ﻫجﻮى داراى خصﻮصﻴت وﻳژهﻳﻰ است‪ ،‬کﻪ در قاﻟب کﻨاﻳﻪ‪،‬‬ ‫ﻣجاز و ظرافتﻫاى بس ﻟطﻴف ارائﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫ﻓعﻞ‪ :‬کﻠﻤﻪﻳﻰ ﻣستقﻞ است کﻪ بر اﻧجام کارى ﻳا بروز حاﻟتﻰ در ﻳک زﻣان ﻣعﻴﻦ‬ ‫دﻻﻟت ﻣﻰکﻨد؛ ﻣثال‪:‬‬ ‫‪ -1‬حﻤﻴد ﻧﻮشت‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣژﮔان بﻪ سفر خﻮاﻫد رفت‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻧاﻫﻴتا سفر کرد‪.‬‬ ‫در جﻤﻠﺔ اول« ﻧﻮشت» در جﻤﻠﺔ دوم « خﻮاﻫد رفت» و در جﻤﻠﺔ سﻮم «کرد» فعﻞ است‪.‬‬

‫ﻟطﻴفﻪ بﻪ ﻣعﻨاى ﻫر چﻴز ﻧﻴکﻮ‪ ،‬ﮔفتار ﻧرم و کﻼم ﻣختصر در ﻧﻬاﻳتحسﻦ و‬ ‫خﻮبﻰ ﻣﻰباشد کﻪ در اشعار شاعران آﻣده است و در ﻣﻴان عﻮام در کشﻮر ﻣا ﻟطﻴفﻪﻫا‪،‬‬ ‫ﻣطاﻳبات و فکاﻫﻰﻫا رواج دارد‪ .‬ﻟطﻴفﻪﮔﻮﻳﻰ ﻧﻪتﻨﻬا بخشﻰ از زبان و ادبﻴات درى را‬ ‫تشکﻴﻞ داده است؛ بﻠکﻪ جزء اکثر زبانﻫا و فرﻫﻨﮓﻫاى ﻣختﻠف جﻬان ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫فعﻞ کﻠﻤﻪﻳﻰ است کﻪ بﻪ اﻧجام ﻳا شدن کار ﻳا بروز حاﻟتﻰ در ﻳک زﻣان ﻣعﻴﻦ دﻻﻟت‬ ‫ﻣﻰکﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬رفت‪ ،‬ﻣﻰروم‪ ،‬ﻣﻰروﻧد و‪....‬‬

‫‪21‬‬

‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳر پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫ﻟطﻴفﻪ چﻴست؟‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫا در آثار کدام شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان زبان درى دﻳده ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫اﮔر ﻳک ﻟطﻴفﻪ بﻪ خاطر داشتﻪ باشﻴد‪ ،‬براى ﻫﻤصﻨفان خﻮد بﮕﻮﻳﻴد؟‬ ‫فعﻞ را تعرﻳف کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻳک ﻳک جﻤﻠﻪ بﮕﻮﻳﻴد و فعﻞ آن را ﻣشخص ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در اﻳﻦ ﻣﻮرد کﻪ ﻟطﻴفﻪﻫا چﻪ تأثﻴر و ارزش در زﻧدهﮔﻰ دارد باﻫﻢ بحث‬ ‫وﮔفتﮕﻮ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعﻨاى بﻴت زﻳر را بﻴان کﻨﻴد‪:‬‬ ‫بﻪ ﻧکتﻪﻳﻰ کﻪ دﻟش را بدان رضا باشد‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻳﻰ بﻪ ﻣﻴان آر و خﻮش بخﻨداﻧش‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ خﻮاﻧده‪ ،‬ﻧتﻴجﻪ را بعدا ً بﻪ قﻠﻢ خﻮد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫چﻨد جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻴد و زﻳر فعﻞﻫاى آنﻫا خط بکشﻴد‪.‬‬ ‫ﻣتﻦ درس را با دقت خﻮاﻧده زﻳر فعﻞﻫاى آن خط بکشﻴد‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻴد‪ ،‬از ﻣتﻦ بﻴرونﻧﻮﻳس ﻧﻤﻮده‪ ،‬بﻪ کﻤک ﻫﻤصﻨفان و ﻣعﻠﻢتان‬ ‫ﻣعﻨاى آن را درﻳابﻴد‪.‬‬

‫اﮔر در خاﻧﻪ ﻟطﻴفﻪﻳﻰ را از اعضاى خاﻧﻮاده و ﻳا دوستانتان شﻨﻴده باشﻴد‪ ،‬درکتابچﻪﻫاى‬ ‫خﻮد بﻨﻮﻳسﻴد و روز آﻳﻨده در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫درس ششﻢ‬

‫ﻋﻠﻢ‬

‫آشﻨا ساختﻦ شاﮔردان با پﻴشرفتﻫاي عﻠﻤﻲ‪ ،‬ارزش عﻠﻢ در زﻧدهﮔﻰ و‬ ‫تقﻮﻳت ﻣﻬارت زباﻧﻰ شاﮔردان‪ ،‬ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ عﻠﻢ در زﻧدهﮔﻰ چﻪ ﻧقشﻰ دارد و اﻧسان چﮕﻮﻧﻪ بﻪ عﻠﻢ‬ ‫رسﻴده است؟‬

‫‪23‬‬

‫عﻠﻢ پرسشﻫاى چطﻮر و چراى ﻣا را در بارة جﻬان‪ ،‬اﻧسان‪ ،‬حﻴﻮان و ﻧبات جﻮاب‬ ‫ﻣﻰدﻫد‪ .‬ﻣا جﻮابﻫاى خﻮد را از طرﻳق دﻳدن (ﻣشاﻫده)‪ ،‬فکرکردن و تجربﻪ کردن‬ ‫بﻪدست ﻣﻰآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻧسانﻫا بﻪ وسﻴﻠﺔ عﻠﻢ و داﻧش ﻣﻰتﻮاﻧﻨد سﻬﻮﻟتﻫاى زﻳادى را فراﻫﻢ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫زﻧدهﮔﻰ بﻬتر داشتﻪ باشﻨد‪ .‬اﻳﻦ کار باعث ترقﻰ و پﻴشرفت جﻬان ﻣﻰﮔردد و زﻣﻴﻨﺔ‬ ‫پﻴشرفت ﻧسﻞﻫاى بعدى را در تﻤام عرصﻪﻫا فراﻫﻢ ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫اﮔر ﻣا بﻪ زﻧدهﮔﻰ ﮔذشتﺔ اﻧسانﻫا ﻧظر بﻴﻨدازﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰبﻴﻨﻴﻢ کﻪ اﻧسانﻫاى اوﻟﻴﻪ در‬ ‫ﻣغارهﻫاى کﻮهﻫا زﻧدهﮔﻰ ﻣﻰکردﻧد؛ اﻣا اﻣروز ﻣا شاﻫد پﻴشرفت و ترقﻰ چشﻢﮔﻴر عﻠﻢ‬ ‫و تکﻨاﻟﻮژى استﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ درس زﻧدهﮔﻰ اﻧسانﻫاى اوﻟﻴﻪ را از ﻧظر ﻣﻰﮔذراﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣشکﻞ اول اﻧسانﻫاى اوﻟﻴﻪ تﻬﻴﺔ غذا و سﻴر کردن شکﻢ بﻮد‪ .‬آنﻫا زراعت را ﻳاد‬ ‫ﻧداشتﻨد در ﻣحﻴط دور و بر خﻮد بﻪ شکار حﻴﻮاﻧات ﻣﻰپرداختﻨد‪ .‬در آغاز وسﻴﻠﺔ شکار‬ ‫شان ساده بﻮد‪ .‬چﻨد ﻧفر کﻤﻴﻦ ﻣﻰﮔرفتﻨد و تﻮسط چﻮبﻫا بر حﻴﻮاﻧات حﻤﻠﻪ ﻣﻰکردﻧد‬ ‫با ضربﻪﻫاى پﻴﻬﻢ حﻴﻮان را از پاى ﻣﻰاﻧداختﻨد و ﮔﻮشت آن را خام ﻣﻰخﻮردﻧد‪ .‬بعد از‬ ‫چﻨدى آنﻫا تﻮاﻧستﻨد براى شکار سﻼحﻫاى سﻨﮕﻰ بسازﻧد‪ .‬قرنﻫا ﮔذشت و دو حادثﺔ‬ ‫بزرگ در زﻧدهﮔﻰ بشر رخ داد‪ .‬بارى جﻨﮕﻠﻰ را دﻳدﻧد‪ ،‬کﻪ در اثر صاعقﻪ‪ ،‬آتش ﮔرفتﻪ بﻮد‬ ‫و آنﻫا با ترس و وحشت از آتش فرار کردﻧد و در پﻨاهﮔاهﻫاى خﻮد پﻨﻬان شدﻧد‪ .‬بارى‬ ‫دﻳﮕر کﻪ چقﻤاقﻰ را بر چقﻤاقﻰ زدﻧد و آتش را کشف کردﻧد‪ .‬بزرﮔترﻳﻦ کشف اﻧسانﻫا‬ ‫ﻫﻤان کشف آتش است‪ ،‬کﻪ بﻪ وسﻴﻠﺔ آن تﻮاﻧستﻨد ﮔﻮشت را کباب کرده ﻧرم بسازﻧد‪.‬‬ ‫کشف آتش باعث شد کﻪ اﻧسانﻫا ابزار سﻨﮕﻰ را بﻪ ابزار فﻠزى بدل کﻨﻨد و بﻪ ﻳک‬ ‫چﻴز دﻳﮕر ﻫﻢ ضرورت داشتﻨد و آن اﻳﻦ کﻪ ﻣﻰخﻮاستﻨد تجربﻪﻫا و چشﻤدﻳدﻫاى‬ ‫خﻮد را از شکار حﻴﻮاﻧات بﻪ فرزﻧدان خﻮد اﻧتقال بدﻫﻨد‪ .‬بﻨابرﻳﻦ تصﻮﻳر حﻴﻮاﻧاتﻰ را کﻪ‬ ‫ﻣﻰدﻳدﻧد و ﻳا شکار ﻣﻰکردﻧد در دﻳﻮارﻫاى ﻣغارة خﻮد رسﻢ ﻣﻰکردﻧد و از ﻫﻤﻴﻦجا بﻮد‬ ‫کﻪ کﻢ کﻢ با رسﻢ‪ ،‬ﻧقاشﻰ و باﻵخره خط ﻧﻴز آشﻨا شدﻧد‪.‬‬ ‫دو چﻴزسبب جستجﻮى پاﻳان ﻧاپذﻳر اﻧسان در راه عﻠﻢ ﮔردﻳد‪:‬‬ ‫اول احتﻴاج‪ ،‬دوم کﻨجکاوى‪ ،‬کﻪ عاﻣﻞ اصﻠﻰ آن استعداد عقﻠﻰ آدﻣﻰ بﻮده کﻪ‬ ‫خداوﻧد بﻪ اﻧسان داده است‪ .‬اﻧسانﻫا درآغاز از عﻠﻢ براى رفع احتﻴاجات خﻮد کار‬ ‫ﻣﻰﮔرفتﻨد و براى قاﻧع ساختﻦ کﻨجکاوى ﻫر چﻴز را بﻪ خداﻳان و ارباب اﻧﻮاع حـﻮاﻟﻪ‬ ‫ﻣﻰکردﻧد؛ بﻪطﻮر ﻣثال‪ :‬دﻟﻴﻞ اصﻠﻰ ﻣرﻳضﻰ خﻮد را ﻧﻤﻰداﻧستﻨد و آن را بﻪ جادو و دﻳﮕر‬ ‫ﻧﻴروﻫاى بدکار جﻬـان ﻧسبت ﻣﻰدادﻧد و بﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧاﮔﻮن خرافات ﻣعتقد ﻣﻰشدﻧد‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫خداوﻧد پﻴاﻣبران خﻮد صﻠﻮات اﷲ عﻠﻴﻬﻢ را فرستاد تا اﻧسانﻫا را بﻪ سﻮى خداى‬ ‫واحد فرا خﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫بﻪاﻳﻦ ترتﻴب دﻳﻦ در حرکت اﻧسانﻫا بﻪ سﻮى عﻠﻢ ﻧقش بسﻴار ﻣﻬﻤﻰ را اﻳفا‬ ‫کرده است‪ .‬خداوﻧد ﻣسﻠﻤاﻧان را درکﻼم ﻣتﻴﻦ خﻮد بﻪ دو چﻴز دعﻮت کرده است‪،‬‬ ‫کﻪ ﻫر دو اﻧسان را بﻪ سﻮى دﻳار عﻠﻢ فرا ﻣﻰخﻮاﻧد‪ .‬خداوﻧد ﻧخست از اﻧسانﻫا‬ ‫ﻣﻰخﻮاﻫد کﻪ «در زﻣﻴﻦ بﮕردﻧد و عجاﻳب خﻠقت را ببﻴﻨﻨد» و دوم بﻪ ﻫرکس بﮕﻮﻳﻴد‬ ‫«دﻟﻴﻠت را بﻴار» دﻟﻴﻞ خﻮاستﻦ شرط اول کﻨجکاوى است؛ کﻪ بدون شک اﻧسان را بﻪ‬ ‫سﻮى استدﻻل و طﻠب عﻠﻢ دعﻮت ﻣﻰکﻨد‪ .‬در پرتﻮ تعﻠﻴﻤات قرآن بﻮد کﻪ در دﻧﻴاى‬ ‫اسﻼم داﻧشﻤﻨدان بزرگ بﻪ وجﻮد آﻣدﻧد و براى پﻴشرفت عﻠﻢ خدﻣات فراﻣﻮش ﻧاشدﻧﻰ‬ ‫کردﻧد‪ .‬ﻳکﻰ از برازﻧدهترﻳﻦ چﻬرهﻫاى عﻠﻤﻰ در دﻧﻴاى اسﻼم رﻳاضﻰدان بزرگ ﻣحﻤد‬ ‫بﻦ ﻣﻮسﻰاﻟخﻮارزﻣﻰ بﻮد کﻪ براى اوﻟﻴﻦ بار جدولﻫاى ﻧجﻮﻣﻰ و جدولﻫاى ﻣثﻠثاتﻰ را‬ ‫طرح و تدوﻳﻦ کرده‪ ،‬بﻪ کﻤک شصت و ﻧﻪ داﻧشﻤﻨد دﻳﮕر داﻳرة اﻟﻤعارف جغرافﻴا را کﻪ‬ ‫در دﻧﻴاى آن روز براى کشتﻰ راﻧﻰ بسﻴار اﻫﻤﻴت داشت تﻨظﻴﻢ و آﻣاده ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﻣروز ﻫرﮔﻮشﺔ زﻧدهﮔﻰ ﻣا در دست عﻠﻢ است و ﻣا بدون عﻠﻢ بﻪ بسﻴار ﻣشکﻞ‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ زﻧدهﮔﻰ خﻮد را پﻴش ببرﻳﻢ‪ .‬دوصد و پﻨجاه سال اخﻴر در تارﻳخ اﻧسان‪ ،‬سالﻫاى‬ ‫پﻴشرفت باور ﻧکردﻧﻰ عﻠﻢ بﻮده است‪ .‬اﻣروز اﻧسانﻫا از برکت عﻠﻢ ﻧﻪتﻨﻬا اربابان کرة‬ ‫زﻣﻴﻦ ﮔردﻳدهاﻧد؛ بﻠکﻪ داﻣﻨﺔ استﻴﻼى خﻮد را تا کرهﻫاى دﻳﮕر ﻧﻴز ﮔستردهاﻧد‪ .‬بدبختاﻧﻪ‬ ‫در برخﻰ حاﻻت حرص و افزون طﻠبﻰ اﻧسانﻫا براى عﻠﻤاى جﻬان تشﻮﻳشﻫاى تازه‬ ‫از قبﻴﻞ باﻻرفتﻦ ﮔرﻣاى زﻣﻴﻦ‪ ،‬جﻨﮓﻫاى کﻴﻤﻴاوى و بﻴﻮﻟﻮژﻳکﻰ‪ ،‬خشکساﻟﻰﻫا‪،‬‬ ‫ﻣرضﻫاى اﻳدز و باﻵخره قحطﻰﻫاى دواﻣدار را آفرﻳده است؛ اﻣا راه رﻫاﻳﻰ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣصﻴبتﻫا را ﻧﻴز تﻨﻬا عﻠﻢ و تحقﻴقات عﻠﻤﻰ براى بشر ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕاﻣﻰ کﻪ داﻧش بﻪ ﻣطاﻟعﺔ جﻬان و عﻤﻠﻴﻪﻫاى آن سر و کار دارد بر اصﻞﻫاى‬ ‫فکر‪ ،‬ﻣشاﻫده و تجربﺔ بﻰغرضاﻧﻪ استﻮار ﻣﻰباشد‪ .‬عﻠﻢ در واقع جستجﻮى قﻮاﻧﻴﻦ عﻤﻮﻣﻰ‬ ‫است‪ ،‬کﻪ پدﻳدهﻫاى طبﻴعﻰ بر اساس آن عﻤﻞ ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫اﮔرخﻼصﻪ کﻨﻴﻢ‪ :‬برق‪ ،‬ﻣاشﻴﻦﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ وسﻴﻠﺔ حرارت حرکت ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬طﻴارهﻫا‪،‬‬ ‫ﻣطاﻟعﺔ ستارهﻫا (ﻧجﻮم) ﻫﻤﻪ از برکت عﻠﻢ است و اﻧسان در عرصﻪﻫاى فزﻳک‪ ،‬طبابت‪،‬‬ ‫کﻴﻤﻴا‪ ،‬بﻴﻮﻟﻮژى و غﻴره پﻴشرفت زﻳادى کرده است‪.‬‬ ‫جﻬان ﻣا جﻬان عﻠﻢ و تکﻨاﻟﻮژى است‪ ،‬ﻣﻠتﻫاﻳﻰ کﻪ در برابر اﻳﻦ جرﻳان فکرى‬ ‫بﻰتفاوت ﻣﻰﻣاﻧﻨد ازکاروان عقب ﻣﻰافتﻨد و اﻳﻦ عقب افتادهﮔﻰ را با سرعتﻰ کﻪ‬ ‫‪25‬‬

‫پﻴشرفت عﻠﻢ دارد ﻫرﮔز ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻨد تﻼفﻰ کﻨﻨد؛ پس بر ﻣا ﻻزم است کﻪ در طﻠب‬ ‫عﻠﻢ و داﻧش تﻼش ﻧﻤاﻳﻴﻢ تا باعث افتخار‪ ،‬پﻴشرفت و ترقﻰ سرزﻣﻴﻦ خﻮﻳش ﮔردﻳﻢ و‬ ‫خداوﻧد از ﻣا راضﻰ باشد‪.‬‬

‫چقﻤاق‪ ،‬سﻨﮕﻰ است کﻪ بﻪطﻮر طبﻴعﻰ وقتﻰ آن را بﻪ ﻫﻢ بزﻧﻴﻢ‪ ،‬جرقﺔ آتش تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫تکﻨاﻟﻮژى از دو کﻠﻤﺔ ﻻتﻴﻨﻰ تکﻨا (تخﻨﻴک) و ﻟﻮژى (ﻟﻮﮔﻮس) بﻪ ﻣعﻨاى عﻠﻢ ﮔرفتﻪ‬ ‫شده است‪.‬‬

‫اشخاص ﻓعﻞ‪ :‬ﻫر فعﻞ از خﻮد فاعﻞ ﻣستقﻴﻢ ﻳا غﻴر ﻣستقﻴﻢ دارد کﻪ کار ﻳا حاﻟتﻰ‬ ‫بﻪ آن ﻧسبت داده ﻣﻰشﻮد‪ .‬فاعﻞ اﮔر خﻮد ﮔﻮﻳﻨده باشد‪ ،‬اول شخص‪ ،‬اﮔر شﻨﻮﻧده‬ ‫باشد‪ ،‬دوم شخص و اﮔر غاﻳب باشد سﻮم شخص ﮔفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫اول شخص‪ :‬ﮔﻮﻳﻨده اﮔر ﻣفرد باشد‪« ،‬ﻣﻦ» و اﮔر جﻤع باشد «ﻣا» ﻣﻰآﻳد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫ﻧﻮشتﻢ‪ ،‬ﻣا ﻧﻮشتﻴﻢ‪.‬‬ ‫دوم شخص‪ :‬شﻨﻮﻧده اﮔر ﻣفرد باشد‪« ،‬تﻮ» و اﮔر جﻤع باشد «شﻤا»؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬تﻮ ﻧﻮشتﻰ‪،‬‬ ‫شﻤا ﻧﻮشتﻴد‪.‬‬ ‫سﻮم شخص‪ :‬غاﻳب اﮔر ﻣفرد باشد‪ « ،‬او» و اﮔرجﻤع باشد « آنﻫا»؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬او ﻧﻮشت‪،‬‬ ‫آنﻫا ﻧﻮشتﻨد‪.‬‬

‫اﻧسانﻫا بﻪ وسﻴﻠﺔ عﻠﻢ و داﻧش ﻣﻰتﻮاﻧﻨد سﻬﻮﻟتﻫاى زﻳادى را فراﻫﻢ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫زﻧدهﮔﻰ بﻬتر داشتﻪ باشﻨد و اﻳﻦ کار باعث ترقﻰ و پﻴشرفت جﻬان ﮔردﻳده‪ ،‬زﻣﻴﻨﺔ پﻴشرفت‬ ‫‪26‬‬

‫ﻧسﻞﻫاى بعدى را در تﻤام عرصﻪﻫا فراﻫﻢ ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫دو چﻴزسبب جستجﻮى پاﻳان ﻧاپذﻳر اﻧسان در راه عﻠﻢ ﮔردﻳد‪:‬‬ ‫اول احتﻴاج و دوم کﻨجکاوى کﻪ عاﻣﻞ اصﻠﻰ آن استعداد عقﻠﻰ آدﻣﻰ بﻮده کﻪ خداوﻧد‬ ‫بﻪ اﻧسان ارزاﻧﻰ فرﻣﻮده است‪.‬‬ ‫از برکت عﻠﻢ‪ ،‬اﻧسان در عرصﻪﻫاى فزﻳک‪ ،‬طبابت‪ ،‬کﻴﻤﻴا‪ ،‬بﻴﻮﻟﻮژى و غﻴره‬ ‫پﻴشرفتﻫاى زﻳادى کرده است‪.‬‬ ‫اشخاص فعﻞ‪ :‬ﻫر فعﻞ از خﻮد فاعﻞ دارد کﻪ کار ﻳا حاﻟتﻰ بﻪ او ﻧسبت داده‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ .‬فاعﻞ اﮔر خﻮد ﮔﻮﻳﻨده باشد آن را شخص اول‪ ،‬اﮔر شﻨﻮﻧده باشد‪ ،‬شخص دوم و‬ ‫اﮔر غاﻳب باشد شخص سﻮم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳرﻳﻦ پاسخ دقﻴق ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫کدام دو ﻧﻴرو بﻮد کﻪ اﻧسانﻫا را بﻪ سﻮى عﻠﻢ و کشف قﻮاﻧﻴﻦ طبﻴعت رﻫﻨﻤاﻳﻰ کرد؟‬ ‫ا ﻧسانﻫاى اوﻟﻴﻪ چﮕﻮﻧﻪ غذاى خﻮد را بﻪدست ﻣﻰآوردﻧد؟‬ ‫اﻣروز راز پﻴشرفت ﻣﻠتﻫا چﻴست وکدام ﻣﻠتﻫا ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻨد خﻮد را بﻪ کاروان تﻤدن‬ ‫و پﻴشرفت برساﻧﻨد؟‬ ‫اکﻨﻮن کﻪ شﻤا ﻣﻰداﻧﻴد‪ :‬ﻫﻴچ ﮔﻮﻧﻪ پﻴشرفت بدون عﻠﻢ ﻣﻴسرﻧﻴست پس چﻪ باﻳد کرد؟‬ ‫اشخاص اﻳﻦ افعال را ﻣشخص ﻧﻤاﻳﻴد‪ :‬خﻮاﻧد‪ ،‬رفتﻨد‪ ،‬ﮔفتﻰ‪ ،‬دﻳدم‪ ،‬شﻨﻴدم‪.‬‬ ‫اشخاص فعﻞ را ﻧام بﮕﻴرﻳد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در بارة ارزش عﻠﻢ با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣفﻬﻮم درس را بﻪ زبان خﻮد بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در رابطﻪ بﻪ اشخاص فعﻞ باﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫درس را با دقت بخﻮاﻧﻴد و جﻤﻠﻪﻫاى ﻣﻬﻢ آن را بﻴرونﻧﻮﻳس کﻨﻴد‪.‬‬ ‫بعد از خﻮاﻧدن درس‪ ،‬کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ بﻪ ﻧظر تان ﻣشکﻞ است‪ ،‬بﻴرونﻧﻮﻳس کرده‬

‫‪27‬‬

‫بﻪ کﻤک ﻣعﻠﻢ صاحب ﻣعﻨاى آن را درﻳابﻴد‪.‬‬ ‫پﻴشرفتﻫاﻳﻰ کﻪ از برکت عﻠﻢ صﻮرت ﮔرفتﻪ است‪ ،‬پﻨج ﻧﻤﻮﻧﺔ آنرا فﻬرست‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ جﻤﻼت زﻳر را پر ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬دو چﻴز سبب جستجﻮى پاﻳان ﻧاپذﻳر‪.........‬در راه عﻠﻢ ﮔردﻳد‪ .‬اول‪ ...........‬دوم‪...............‬‬ ‫‪ -2‬خداوﻧد پﻴاﻣبران (ع) را فرستاد تا‪ .......................‬خداى واحد‪....................‬بدﻳﻦ‬ ‫ترتﻴب دﻳﻦ در‪..................‬بﻪ سﻮى‪................‬ﻧقش ﻣﻬﻢ را اﻳفا کرد‪.‬‬ ‫دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از چﻬرهﻫاى عﻠﻤﻰ کﻪ اوﻟﻴﻦ بار جدولﻫاى ﻧجﻮﻣﻰ را طرح کرد کدام ﻳک از‬ ‫اﻳﻦﻫاست؟‬ ‫اﻟﻒ) اﻧشتﻴﻦ‬ ‫ب) ﮔاﻟﻴﻠﻪ‬ ‫ج) ﻣحﻤد بﻦ ﻣﻮسﻰ خﻮارزﻣﻰ‬ ‫د) ﻫﻴچکدام‬ ‫پﻴشرفت جﻬان فقط تﻮسط ﻳکﻰ ازﻣﻮارد زﻳر اﻣکان پذﻳر است‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) کار‬ ‫ب) تﻮجﻪ‬ ‫ج) عﻠﻢ‬ ‫د) ﻫﻴچکدام‬

‫در بارة اﻫﻤﻴت عﻠﻢ ﻫفت جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫فعﻞ «رفتﻦ » را با در ﻧظر داشت اشخاص آن ﮔردان کرده بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫درس ﻫﻔتﻢ‬

‫ﻣادر‬

‫پﻰ بردن شاﮔردان بﻪ ﻣقام واﻻى ﻣادر و تقﻮﻳت ﻣﻬارت زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف‬ ‫درس است‪ .‬در درس ﮔذشتﻪ در بارة عﻠﻢ و ارزش آن در زﻧدهﮔﻰ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬در فراﮔﻴرى عﻠﻢ و داﻧش فرزﻧدان‪ ،‬ﻧقش ﻣادران برازﻧده است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ ﻣادر در تربﻴﺔ فرزﻧدان چﻪ زحﻤات را ﻣتقبﻞ ﻣﻰﮔردد؟‬

‫‪29‬‬

‫امروز هم به روي تو برخـواستم زخـواب‬ ‫اي مـادر خـجستـﺔ شـب زنـده دار مـن‬ ‫اي آنکـه از نشاط و جوانﻲ و شور و شوق‬ ‫ﻳكسـرکناره کـردي و مانـدي کنـار من‬ ‫هــرلحظه باز مﻰشنود گوش جان مـن‬ ‫آهنـگ گــــرم زمـزمـﺔ ﻻى ﻻي تـو‬ ‫گـوﻳﻲ چـنـان تـرانﺔ گـرم فرشتهگان‬ ‫ازعـرش کـردگـار بـرآﻳـد صـداي تــو‬ ‫آن دم کـه راه رفتـن آمـوخـتـﻲ مــرا‬ ‫گفتﻲ که جـز به راه حـقﻴقـت قدم منه‬ ‫دست مرا گرفتﻲ و گفتﻲ به هوش باش‬ ‫بر دوش زﻳـردست زبـون بارغـم منه‬ ‫لبخند من براي تو هنگام درد و رنـج‬ ‫جانبخش تر ز بوسﺔ صبح سپﻴـد بود‬ ‫آغـوش پرمحبت و گرمـت براي من‬ ‫شور و نشـاط و شادي عشق و امﻴد بود‬ ‫امﻴد داشتﻲ که چو قدت شود کمــان‬ ‫چون آن عصاي دست‪ ،‬ترا رهبري کنم‬ ‫در آسمـان تﻴــرة شبهاي پﻴـرﻳـــت‬ ‫چــون اختـران روشـن بازﻳگـري کنم‬ ‫امـــروز آن که باﻳـد شمع رهـت شود‬ ‫گم گشته در سﻴاهﻲ شبهاي تار خوﻳش‬ ‫امــروز آن که باﻳد غـم گﻴرد از دلــت‬ ‫پنﻬان شده درون غم بﻰشمار خوﻳش‬ ‫مـادر! مـرا ببخش بـراه تو اﻳـن زمـان‬ ‫سر مﻰدهـم که بـاز سزاوار پاي تست‬ ‫حرف نخست را ز تـو آموختـم نخست‬ ‫محمد علﻲ گوﻳا‬ ‫هر شعر من به نام تو هست و براي تست‬ ‫‪30‬‬

‫ﻓعﻞ از ﻧظر زﻣان‪ :‬ﻫﻤانطﻮرى کﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬فعﻞ واژهﻳﻰ است کﻪ بﻪ کردن کارى‬ ‫ﻳا اجراى اﻣرى بروز حاﻟتﻰ در ﻳکﻰ از زﻣانﻫاى ﮔذشتﻪ‪ ،‬حال و آﻳﻨده دﻻﻟت‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪ .‬فعﻞ دربر ﮔﻴرﻧدة ﻫﻤﻴﻦ سﻪ زﻣان ﻣﻰباشد‪ .‬ﮔردان فعﻞ«رفتﻦ» را در سﻪ‬ ‫زﻣان ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫اشخاص‬

‫شخص اول‬ ‫شخص دوم‬ ‫شخص سﻮم‬

‫ﮔذشتﻪ (ﻣاضﻰ)‬

‫اﻛﻨﻮن (حال)‬

‫آﻳﻨده (ﻣستﻘبﻞ)‬

‫ﻣفرد (ﻣﻦ)‬

‫رفتﻢ‬

‫ﻣﻰروم‬

‫خﻮاﻫﻢ رفت‬

‫جﻤع (ﻣا)‬

‫رفتﻴﻢ‬

‫ﻣﻰروﻳﻢ‬

‫خﻮاﻫﻴﻢ رفت‬

‫ﻣفرد (تﻮ)‬

‫رفتﻰ‬

‫ﻣﻰروى‬

‫خﻮاﻫﻰ رفت‬

‫جﻤع (شﻤا)‬

‫رفتﻴد‬

‫ﻣﻰروﻳد‬

‫خﻮاﻫﻴد رفت‬

‫ﻣفرد (او)‬

‫رفت‬

‫ﻣﻰرود‬

‫خﻮاﻫد رفت‬

‫جﻤع (آنﻫا)‬

‫رفتﻨد‬

‫ﻣﻴروﻧد‬

‫خﻮاﻫﻨد رفت‬

‫ﻣادر ﻣﻮجﻮدى است ﻣﻬربان کﻪ با زحﻤات زﻳاد فرزﻧداﻧش را پرورش ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫با فروتﻨﻰ و ﮔذشت شب و روز بﻪ فکر تربﻴﺔ ساﻟﻢ فرزﻧدان ﻣﻰباشد‪ .‬دست فرزﻧد را‬ ‫ﮔرفتﻪ راه رفتﻦ را براﻳش ﻣﻰآﻣﻮزد و از ﻫﻤان وقت بﻪ راه راست او را راﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ﻧخستﻴﻦ حرف را ﻣادر بﻪ فرزﻧدش ﻣﻰآﻣﻮزد و در آغﻮش پرﻣﻬرش با ﻧاز و ﻧﻮازش بزرگ‬ ‫ﻣﻰکﻨد؛ بﻪ اﻣﻴدى کﻪ روزى عصاى پﻴرىاش شده و ﻫﻢ براى وطﻦ خﻮد آﻣادة خدﻣت‬ ‫شﻮد‪ .‬پس باﻳد ﻫﻤﺔ ﻣا قدر و ارزش ﻣادر را درک ﻧﻤﻮده‪ ،‬احساس ﻣسؤوﻟﻴت ﻧﻤاﻳﻴﻢ و‬ ‫حقﻮقﻰ کﻪ ﻣادر باﻻى ﻣا دارد‪ ،‬ادا کﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫فعﻞ شاﻣﻞ سﻪ زﻣان ﻣﻰشﻮد‪ :‬زﻣان ﮔذشتﻪ (ﻣاضﻰ)‪ ،‬اکﻨﻮن (حال)‪ ،‬آﻳﻨده (ﻣستقبﻞ)‬ ‫‪31‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳرپاسخ بدﻫﻴد‪.‬‬ ‫ﻣادر‪ ،‬در بزرگ کردن فرزﻧدان چﻪ ﻧقشﻰ دارد؟‬ ‫چرا ﻣادر خﻮد را احترام ﻣﻰکﻨﻴﻢ؟‬ ‫ﻣادر چﻪ حقﻮقﻰ باﻻى ﻣا دارد؟‬ ‫درس اﻣروز چﻪ احساسﻰ بﻪ شﻤا داد؟‬ ‫فعﻞ را تعرﻳف کﻨﻴد‪.‬‬ ‫فعﻞ در بر ﮔﻴرﻧدة کدام زﻣانﻫاست؟‬ ‫ﮔﻔت وشﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در بارة احترام بﻪ ﻣادر ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧتﻴجﻪ را بﻪ ﻫﻤصﻨفان‬ ‫خﻮد بﮕﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در ﮔروهﻫا تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ سپس در ﻣﻮرد فعﻞ از ﻧﮕاه زﻣان باﻫﻢ بحث ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫ﻣتﻦ درس را بخﻮاﻧﻴد و ﻣفﻬﻮم آن را در سﻪ سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫در بﻴت اول و دوم شعر‪ ،‬فعﻞ را ﻧشان دﻫﻴد و بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ ﻣربﻮط بﻪ کدام زﻣان است؟‬ ‫اﻳﻦ بﻴت را تکﻤﻴﻞ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻫر‪ ......‬ﻣﻦ بﻪ ﻧام‪ .......‬و براى تست‬ ‫حرف‪ .......‬را ز تﻮ‪ ........‬ﻧخست‬ ‫در جﻤﻼت پاﻳﻴﻦ‪ ،‬زﻳر فعﻞﻫاى آن خط کشﻴده بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ ﻣربﻮط بﻪ کدام زﻣان‬ ‫ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ .1‬پروﻳﻦ بﻪ ﻣکتب رفت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣادر غﻼم ﻣرﻳضان را تداوى ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫‪ .3‬پدرم بﻪ سفر خﻮاﻫد رفت‪.‬‬

‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫در بارة قدرداﻧﻰ از ﻣادر ﻳک ﻣقاﻟﺔ کﻮتاه بﻨﻮﻳسﻴد‪ ،‬کﻪ از پﻨج سطر کﻢ ﻧباشد‪.‬‬ ‫فعﻞ «ﻧﻮشتﻦ» را در سﻪ زﻣان ﮔردان کﻨﻴد‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫درس ﻫشتﻢ‬

‫ﻣاشﻴﻦ چاپ‬

‫آشﻨا ساختﻦ شاﮔردان با اختراعات در جﻬان و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ‬ ‫شاﮔردان ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫شاﮔردان عزﻳز‪ ،‬آﻳا ﻧظرى بﻪ کتاب خﻮد افﮕﻨدهاﻳد؟ اﻳﻦ کتاب چﮕﻮﻧﻪ بﻪدست‬ ‫شﻤا رسﻴده است؟‬ ‫اﮔر شﻤا ﻣجبﻮر ﻣﻰبﻮدﻳد کﻪ اﻳﻦ کتاب را با قﻠﻢ و رﻧﮓ‪ ،‬براى خﻮد بﻨﻮﻳسﻴد‪،‬‬ ‫چﻨد ﻣاه و ﻳا حتا چﻨد سال وقت کار داشتﻴد؟‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ کدام وسﻴﻠﻪ‪ ،‬کار ﻣا را آسان ساخت؟‬

‫‪33‬‬

‫اﻧسان از روزى کﻪ با خط و ﻧﻮشتﻦ آشﻨا شد ﻣﻰخﻮاست برخﻰ از ﻧﻮشتﻪﻫاى‬ ‫خﻮد را ﻧﮕﻬدارد‪ .‬در آن وقت ﻫﻨﻮز کاغذ اختراع ﻧشده بﻮد و ﻣردم آﻧچﻪ را ﻣﻰخﻮاستﻨد‬ ‫ﻧﮕﻬدارﻧد بﻪروى پﻮست درختان ﻳا ﻟﻴفﻫاى ﻧباتات ﻳا پﻮست حﻴﻮاﻧات ﻣﻰﻧﻮشتﻨد‪ .‬وقتﻰ‬ ‫کﻪ کاغذ اختراع شد‪ ،‬کار ﻧﮕﻬدارى ﻧﻮشتﻪﻫا را آساﻧتر ساخت‪.‬‬ ‫پادشاﻫاﻧﻰ کﻪ کﻮشش ﻣﻰکردﻧد‪ ،‬ﻧﻮشتﻪﻫاى دﻳﻨﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ زﻣاﻧﺔ خﻮد را‬ ‫ﻧﮕﻬدارﻧد‪ ،‬خطاطان و صحافان را در دربارﻫاى خﻮد استخدام ﻣﻰکردﻧد‪ .‬اﻳﻦ خطاطﻫا‬ ‫ﻧﻮشتﻪﻫاى ﻳادشده و آثار شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان ﻣشﻬﻮر را ﻧسخﻪبردارى ﻣﻰکردﻧد و بﻪ‬ ‫صحافان ﻣﻰسپردﻧد تا آﻧان ﻧﻮشتﻪﻫا را بﻪ شکﻞ کتاب در بﻴاورﻧد؛ اﻣا ﻣشکﻞ عﻤده اﻳﻦ‬ ‫بﻮد کﻪ غفﻠت و بﻰتﻮجﻬﻰ کاتبان و خطاطان سبب اشتباﻫات فراوان درکتابﻫا ﻣﻰشد‬ ‫وکتاب چﻨدﻳﻦ بار دست بﻪدست ﻣﻰشد تا ﻧسخﺔ ﻧسبتاً صحﻴح بﻪدست آﻳد‪ .‬رقابتﻫاى‬ ‫ﻣﻴان پادشاﻫان و اﻣرا در پﻬﻠﻮى ﻫﻨرﻫاى خطاطﻰ و صحافﻰ‪ ،‬ﻧقاشﻰ و ﻣﻴﻨاتﻮرى را ﻧﻴز‬ ‫پﻴش برد و ﻫﻤﻴﻦ شﻴﻮة تکثﻴر کتابﻫا قرنﻫا اداﻣﻪ ﻳافت‪.‬‬ ‫در قرنﻫاى چﻬاردﻫﻢ و پاﻧزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدى آﻧﮕاه کﻪ اروپاﻳﻴان از خﻮاب طﻮﻻﻧﻰ‬ ‫قرون ﻣﻴاﻧﻪ بﻴدار شدﻧد‪ ،‬ضرورت افزاﻳش و تکثﻴر کتابﻫا احساس ﻣﻰشد‪ .‬کﻠﻴسا کﻪ در‬ ‫برابر جرﻳان ﻧﻮﮔراﻳﻰ عصر قرار ﮔرفتﻪ بﻮد‪ ،‬ﻣﻰپﻨداشت کﻪ ﻧﻴروﻣﻨد شدن اﻳﻦ ﻧﻮﮔراﻳﻰ‬ ‫بﻪ دﻟﻴﻞ بﻰخبرى ﻣردم از اﻧجﻴﻞ است بﻪ ﻫﻤﻴﻦ سبب کﻠﻴسا ﻧﻴز ﻣﻰخﻮاست اﻧجﻴﻞ را‬ ‫بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع تکثﻴر کﻨد‪ .‬ﻣردى درکار بﻮد کﻪ بﻪ اﻳﻦ ﻧﻴاز جدى عصر پاسخ ﮔﻮﻳد و‬ ‫کارى کﻨد کﻪ سپﻴده دم ﻳک جﻬان ﻧﻮ و فارغ از زﻧجﻴرﻫاى دست و پاﮔﻴر قرون ﻣﻴاﻧﻪ‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣرد کﻪ در اواخر قرن چﻬاردﻫﻢ ﻣﻴﻼدى در شﻬر ﻣاﻳﻨز آﻟﻤان چشﻢ بﻪ جﻬان ﮔشﻮده‬ ‫بﻮد‪« .‬ﻳﻮﻫاﻧس ﮔﻮتﻨبرگ» ﻧام داشت و خﻮدش زرﮔر بﻮد‪ .‬او ﮔاهﮔاه بﻪ حکﻢ شغﻞ خﻮد‬ ‫ﻣجبﻮر ﻣﻰشد کﻪ ﻧام برخﻰ از خرﻳداران خﻮد را برروى زﻳﻮرات شان کﻨدنکارى ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣرد بﻮد کﻪ ﻣاشﻴﻦ چاپ سربﻰ را اختراع ﻧﻤﻮد و اﻳﻦ اختراع تا قرن بﻴستﻢ‬ ‫دست ﻧا خﻮرده باقﻰ ﻣاﻧد‪ .‬ﻣاشﻴﻦ چاپ او قابﻞ اﻧتقال بﻮد و ﻣﻰشد آن را از ﻳک جا‬ ‫بﻪ جاى دﻳﮕر برد‪ .‬او حروف برجستﻪ را از سرب کﻪ بﻪ زودى آب ﻣﻰشﻮد رﻳخت‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫حروف رﻳختﻪ شده را ﮔﻮتﻨبرگ در ﻳک قاﻟب فﻠزى ﻣﻰچﻴد و رﻧﮓ سﻴاه آﻣﻴختﻪ با‬ ‫تﻴﻞ بﻪروى آن ﻣﻰﻣاﻟﻴد و کاغذ را بﻪروى آن ﮔذاشتﻪ با آﻟﺔ فشار ﻳا شکﻨجﻪ کﻪ قب ً‬ ‫ﻼ در‬

‫‪34‬‬

‫صحافﻰ ﻣعﻤﻮل بﻮد فشار ﻣﻰداد و طبعاً ﻧقش آن حروف برجستﺔ سربﻰ بﻪروى کاغذ‬ ‫ﻣﻰﻧشست‪ .‬او با ﻫﻤﻴﻦ شﻴﻮه اﻧجﻴﻞ را در چﻬﻞ و دو ستﻮن(کاﻟﻢ) چاپ کرد کﻪ آن‬ ‫اﻧجﻴﻞ را اﻣروز ﻫﻢ بﻪ ﻧام اﻧجﻴﻞ چﻬﻞ و دو ستﻮﻧﻪ ﻳاد ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫پﻴش ازاختراع ﮔﻮتﻨبرگ در تﻤام اروپا بﻴش از چﻨد ﻫزارﻧسخﺔ خطﻰ وجﻮد‬ ‫ﻧداشت؛ اﻣا با اختراع ﮔﻮتﻨبرگ تﻨﻬا بعد از پﻨجاه سال چاپ تعداد کتابﻫا بﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن رسﻴد‪ .‬اﻳﻦ شﻤارة بسﻴار زﻳاد کتابﻫا تأثﻴر و رشد سرﻳع صﻨعت چاپ را ﻧشان‬ ‫ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫اختراع ﻣاشﻴﻦ چاپ بزرگترﻳﻦ سﻬﻢ ﮔﻮتﻨبرگ و آﻟﻤان در تﻤدن اﻣروزة بشر‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬اﻣروز در دﻧﻴاى ﻣا ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫا کتاب‪ ،‬روزﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻣجﻠﻪ‪ ،‬اعﻼنﻫاى تجارتﻰ‪،‬‬ ‫تکﻪﻫاى بافتﻪ شده‪ ،‬کاغذﻫاى دﻳﻮارى‪ ،‬کارتﻫاى دعﻮت و عروسﻰ‪ ،‬اسﻨاد و فﻮرﻣﻪﻫاى‬ ‫ادارى و غﻴره در ﻣاشﻴﻦﻫاى چاپ کﻤپﻴﻮترى بﻪ چاپ ﻣﻰرسد و بر ﻫرکدام اﻳﻦﻫا با‬ ‫حروفﻰ کﻪ بﻪ چشﻢ ظاﻫر دﻳده ﻧﻤﻰشﻮد‪ ،‬ﻧﻮشتﻪ شده است« ﮔﻮتﻨبرگ»‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ دﻳﮕر از فاﻳدهﻫاى اختراع ﻣاشﻴﻦ چاپ اﻳﻦ است‪ ،‬کﻪ کار چاپ را آسان کرد‬ ‫و کتاب بﻪ بسﻴار سادهﮔﻰ و ﻣصرف کﻢ در دسترس ﻫﻤﻪ قرار ﮔرفت و بﻪاﻳﻦ ترتﻴب‬ ‫سﻮاد و قدرت ﻧﻮشتﻦ و خﻮاﻧدن عام شد و ﻧتﻴجﺔ عام شدن سﻮاد خﻮد جاﻣعﺔ اﻧساﻧﻰ را‬ ‫از اﻧﻮاع خرافات و ﻧاداﻧﻰ کﻪ داﻣﻦﮔﻴرش بﻮد‪ ،‬ﻧجات ﻣﻰدﻫد‪.‬‬

‫ﻳﻮﻫاﻧس ﮔﻮتﻨبرگ‪ :‬زرﮔر آﻟﻤاﻧﻰ و اوﻟﻴﻦ ﻣخترع ﻣاشﻴﻦ چاپ‬ ‫در اروپا بﻮد‪ .‬اﻳﻦ صﻨعت اﻟبتﻪ ‪ 400‬سال قبﻞ از وى تﻮسط ﻳک‬ ‫تاجر چﻴﻨﻰ بﻪ ﻧام « بﻰشﻨﮓ » استفاده ﻣﻰشد و حدود ‪200‬‬ ‫سال قبﻞ ﻧﻴز در کﻮرﻳا ﻣﻮرد استفاده قرار ﻣﻰﮔرفت‪.‬‬ ‫چاپ‪ :‬بﻪ ﻣعﻨاى اﻧتقال و تکثﻴر حروف‪ ،‬عکس‪ ،‬طرح و ﻧقش‬ ‫بﻪروى سطح چاپ شﻮﻧده است‪ .‬چاپ روى کاغذ شﻨاختﻪ شدهترﻳﻦ کار چاپﻰ است‪.‬‬ ‫اﻣروزه با پﻴشرفت تکﻨﻴکﻫاى چاپ اﻳﻦ عﻤﻞ روى ﻣﻮاد سﻠﻮﻟﻮزى‪ ،‬ﻧاﻳﻠﻮﻧﻰ‪ ،‬پارچﻪﻳﻰ‪،‬‬ ‫‪35‬‬

‫چرﻣﻰ‪ ،‬ﻣﻮاد کﻴﻤﻴاوى‪ ،‬فﻠزى و شﻴشﻪﻳﻰ با اشکال صاف ﻳا ﻧاﻫﻤﻮار‪ ،‬ﻣقعر ﻳا ﻣحدب و‪...‬‬ ‫صﻮرت ﻣﻰﮔﻴرد‪ .‬واژة «چاپ» (و صﻮرت قدﻳﻤﻰتر آن «چﻬاپ») را بﻪ احتﻤال برﮔرفتﻪ از‬ ‫کﻠﻤﺔ ﻣغﻮﻟﻰ «چاو» داﻧستﻪاﻧد کﻪ بﻪ ﻣعﻨاى فشردن سطحﻰ بر سطح دﻳﮕر است‪.‬‬

‫وجﻮه اﻓعال‬ ‫وجﻪ ﻳعﻨﻲ شکﻞ و صﻮرت و وجﻮه ﻳعﻨﻲ صﻮرتﻫا و اشکال‪ .‬در اصطﻼح دستﻮري‬ ‫حاﻻت و اشکال ﻣختﻠف فعﻞﻫا را «وجﻮه افعال» ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد‪ .‬در زبان درى افعال داراى‬ ‫شش وجﻪاﻧد‪ ،‬کﻪ ازجﻤﻠﻪ سﻪ ﻧﻮع آن را ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ - 1‬وجﻪ اخباري‬ ‫آن شکﻠﻲ از فعﻞ است کﻪ اﻧجام عﻤﻞ حتﻤﻲ را بﻴان ﻣﻰدارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬احﻤد ﻣﻰآﻳد‪،‬‬ ‫فرزاﻧﻪ کتاب خﻮاﻧد‪ ،‬کﻪ « ﻣﻰآﻳد» و « خﻮاﻧد» وجﻪ اخباري است‪.‬‬ ‫‪ - 2‬وجﻪ اﻟتزاﻣﻲ‬ ‫اﻧجام عﻤﻠﻲ را با شک و تردﻳد بﻴان ﻣﻰکﻨد و ﻣعﻤﻮﻻً با کﻠﻤاتﻲ ازقبﻴﻞ « شاﻳد»‬ ‫و « ﻣﻤکﻦ است» ﻫﻤراه است؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬شاﻳد پروﻳز بﻴاﻳد‪ ،‬ﻣﻤکﻦ است آﻣده باشد‪ ،‬کﻪ‬ ‫فعﻞﻫاى « بﻴاﻳد» و « آﻣده باشد» را وجﻪ اﻟتزاﻣﻲ ﻣﻰﻧاﻣﻨد‪.‬‬ ‫‪ - 3‬وجﻪ اﻣري‬ ‫آن صﻮرتﻲ از فعﻞ است کﻪ آﻣر‪ ،‬اﻧجام عﻤﻠﻲ را بﻪ ﻣأﻣﻮر دستﻮر ﻣﻰدﻫد و ﮔاﻫﻲ ﻧﻴز‬ ‫براي بﻴان تقاضا بﻪ کار ﻣﻰرود؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫بـاز آي کـﻪ بـاز آﻳـد عـﻤـر شـدة حـافـظ‬ ‫حافظ‬ ‫ﻫر چﻨد کﻪ ﻧاﻳد باز تﻴري کﻪ بشد از شست‬ ‫« باز آي» فعﻞ اﻣر است؛ ﻣﻨتﻬا آﻣدن را از ﻣحبﻮب تقاضا ﻣﻰکﻨد‪ ،‬ﻧﻪ اﻣر‪ .‬بﻪ ﻫرحال‪،‬‬ ‫فعﻠﻰ را کﻪ در بﻴان دستﻮر‪ ،‬ﻳا تقاضا و حتا‪ ،‬اﻟتﻤاس بﻪ کار رود‪ ،‬آن فعﻞ را اﻣر‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫اولﻴن کسﻰ که ماشﻴن چاپ را اختراع نمود‪ ،‬ﻳوهانس گوتنبرگ آلمانﻰ بود‪ .‬اختراع ماشﻴن‬ ‫چاپ بزرگترﻳن سﻬم گوتنبرگ و آلمان در تمدن امروزة بشر مﻰباشد‪ .‬امروز در دنﻴا مﻴلﻴونها‬ ‫کتاب‪ ،‬روزنامه‪ ،‬مجله‪ ،‬اعﻼنهاى تجارتﻰ‪ ،‬تکههاى بافته شده‪ ،‬کاغذهاى دﻳوارى‪ ،‬کارتهاى‬ ‫دعوت و عروسﻰ‪ ،‬اسناد و فورمههاى ادارى و غﻴره در ماشﻴنهاى چاپ‪ ،‬به چاپ مﻰرسند‪.‬‬ ‫وجوه افعال‪ :‬ﻳعنﻲ صورتها و اشکال‪ .‬در اصطﻼح دستوري حاﻻت و اشکال مختلف فعلها‬ ‫را «وجوه افعال» مﻰگوﻳند‪،‬که عبارتاند از‪ :‬وجه التزامﻲ‪ ،‬وجه امري‪ ،‬وجه اخبارى‪....‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫عﻨاصر اساسﻰ ﻣاشﻴﻦ چاپ ﮔﻮتﻨبرگ چﻪ چﻴزﻫا بﻮد؟‬ ‫در پﻨجاه سال اول بعد از اختراع ﻣاشﻴﻦ چاپ در اروپا چﻨد ﻣﻴﻠﻴﻮن کتاب بﻪ چاپ‬ ‫رسﻴد؟‬ ‫اﻣروز از ﻣاشﻴﻦﻫاى عصرى چاپ درکدام زﻣﻴﻨﻪﻫا کارﮔرفتﻪ ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫پﻴش از اختراع ﻣاشﻴﻦ چاپ کتابﻫا را چﮕﻮﻧﻪ تکثﻴر ﻣﻰکردﻧد؟‬ ‫عام شدن چاپ کتابها چﻪ تأثﻴر دﻳﮕر داشت؟‬ ‫غفﻠت و بﻰتﻮجﻬﻰ کاتبان و خطاطان سبب بﻪ ﻣﻴان آﻣدن چﻪ ﻣشکﻼتﻰ درکتابﻫا‬ ‫ﻣﻰشد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت ﻣاشﻴﻦ چاپ در زﻧدهﮔﻰ بحث و ﮔفتﮕﻮ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو ﮔروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ سپس در بارة وجﻮه فعﻞ با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از‬ ‫ﻫر ﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﻪ را بﻪ دﻳﮕران بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫‪ .1‬خﻼصﺔ درس را در پﻨج سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ازﻣتﻦ درس پﻨج وجﻪ فعﻞ را پﻴدا کرده و آن را بﻴرونﻧﻮﻳس کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪ .3‬سﻪ جﻤﻠﻪ خارج از ﻣﻮضﻮع درس بﻨﻮﻳسﻴد‪ ،‬کﻪ در ﻫر ﻳک ازان ﻳک ﻧﻮع وجﻪ فعﻞ‬ ‫(اخبارى‪ ،‬اﻟتزاﻣﻰ‪ ،‬اﻣرى) بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻧقش ﻣاشﻴﻦ چاپ در سرعت اﻧکشاف سﻮاد و بازسازى افکار اﻧساﻧﻰ در‬ ‫جﻮاﻣع بشرى‪ ،‬ﻣقاﻟﻪﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ از ﻫشت سطر کﻢ ﻧباشد‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫درس ﻧﻬﻢ‬

‫ابﻮﻋﻠﻰ سﻴﻨاى بﻠخﻰ‬

‫آشﻨاﻳﻰ با چﻬرهﻫاى عﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ باستاﻧﻰ کشﻮر و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪ .‬اختراع ﻣاشﻴﻦ بﻪ ﻫﻤان پﻴﻤاﻧﻪ در حﻴات بشرى تأثﻴر‬ ‫ﮔذار بﻮده است کﻪ ﻧﻮشتﻦ کتاب اﻟقاﻧﻮن بﻮعﻠﻰسﻴﻨاى بﻠخﻰ؛ زﻳرا کشﻮرﻫاى بزرگ‬ ‫جﻬان از ﻧظرات طبﻰ اﻳﻦ شخصﻴت استفاده ﻧﻤﻮدهاﻧد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ بزرﮔترﻳﻦ عاﻟﻢ طبﻰ کشﻮر ﻣا در چﻨد صد سال قبﻞ کﻪ در‬ ‫جﻬان از شﻬرت زﻳاد برخﻮردار بﻮده چﻪ ﻧام دارد و چﻪ کارﻫاﻳﻰ ﻣﻬﻢ را اﻧجام داده‬ ‫است؟‬

‫‪39‬‬

‫شرف اﻟﻤﻠک شﻴخ اﻟرئﻴس ابﻮعﻠﻰ حسﻴﻦ بﻦ عبداﷲ بﻦ حسﻦ بﻦ عﻠﻰ بﻦ سﻴﻨا ﻣعروف‬ ‫بﻪ ابﻦ سﻴﻨا ﻳا ابﻮعﻠﻰ بﻦ سﻴﻨا از بزرﮔترﻳﻦ سﻴﻤاﻫاى عﻠﻤﻰ و ﻳکﻰ از چﻬرهﻫاى شﻨاختﻪ‬ ‫شدة داﻧش سرزﻣﻴﻦ ﻣا ﻣﻰباشد کﻪ در سراسر جﻬان بﻪ حﻴث داﻧشﻤﻨد سدهﻫاى ‪11 – 10‬م‪.‬‬ ‫ﻣعروف و ﻣشﻬﻮر است‪ .‬او داﻧشﻤﻨد طب‪ ،‬فﻠسفﻪ‪ ،‬جﻴﻮﻟﻮژى‪ ،‬کﻴﻤﻴا‪ ،‬ﻧجﻮم (ستارهشﻨاسﻰ)‬ ‫ﻫﻨدسﻪ و طبﻴعﻴات بﻮده‪ ،‬بﻪ عﻨﻮان ﻧﻮﻳسﻨده‪ ،‬شاعر و ﻣﻮسﻴقﻰ دان برجستﺔ زﻣان خﻮﻳش‬ ‫شﻬرت دارد‪.‬‬ ‫پدر ابﻮعﻠﻰ بﻦ سﻴﻨا‪ ،‬عبداﷲ ﻧام داشت و از شﻬر بﻠخ بﻮد‪ .‬او در زﻣان ﻧﻮح بﻦ ﻣﻨصﻮر‬ ‫ساﻣاﻧﻰ بﻪ بخارا رفتﻪ و بﻪ کارﻫاى ﻣاﻟﻴاتﻰ ﻣصروف شده بﻮد و در روستاى « افشﻨﻪ » با‬ ‫دخترى بﻪ ﻧام ستاره باﻧﻮ ازدواج کرد و ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا در سال ‪370‬ﻫـ‪ . .‬ق‪ .‬در ﻫﻤان روستا‬ ‫بﻪ دﻧﻴا آﻣد‪.‬‬ ‫پدر ابﻮ عﻠﻰ کﻪ ﻣرد فاضﻞ و داﻧشپرور بﻮد‪ ،‬او را بﻪ ﻣدرسﻪ سپرد و چﻮن از ﻫﻮش‬ ‫و ذکاوت سرشارى برخﻮردار بﻮد‪ ،‬تﻤام عﻠﻮم ﻣتداول عصر خﻮﻳش را با دلچسپﻰ فراوان‬ ‫فراﮔرفت‪ .‬در سﻦ ‪ 16‬ساﻟﻪﮔﻰ ﻣﻰتﻮاﻧست بسﻴارى از بﻴﻤاران را ﻣعاﻳﻨﻪ و تداوى کﻨد‪.‬‬ ‫درسﻦ ‪ 18‬ساﻟﻪﮔﻰ بﻪ خاطرتداوى شاه ساﻣاﻧﻰ بﻪ دربار او راه ﻳافت و اﻳﻦ ﻫﻨﮕاﻣﻰ بﻮد کﻪ‬ ‫از آﻣﻮختﻦ ﻫﻤﻪ داﻧشﻫاى عصر خﻮﻳش فراغت ﻳافتﻪ بﻮد‪.‬‬ ‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا در سﻦ ‪ 21‬ساﻟﻪﮔﻰ شروع بﻪ تأﻟﻴف آثارش ﻧﻤﻮد و با وجﻮد اﻳﻦ کﻪ بعد‬ ‫از ﻣرگ پدرش و شکست دوﻟت ساﻣاﻧﻰ ﻧتﻮاﻧست فعاﻟﻴتﻫاى خﻮد را در بخارا اداﻣﻪ دﻫد؛‬ ‫ﻟﻬذا از شﻬرى بﻪ شﻬرى ﻣسافرت را شروع کرد و در شﻬرﻫاﻳﻰ چﻮن ﮔﻮرﮔﻨج ﻣرکز خﻮارزم‪،‬‬ ‫ﮔﻮرﮔان و برخﻰ از شﻬرﻫاى اﻳران اﻣروزى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬رى‪ ،‬قزوﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤدان‪ ،‬اصفﻬان و غﻴره ﮔاه‬ ‫بﻪ صﻮرت آشکار و ﮔاه ﻣخفﻰ زﻧدهﮔﻰ کرد و ﻫﻴچ آراﻣشﻰ ﻧدﻳد؛ اﻣا با وجﻮد ﻫﻤﻪ ﻣشقتﻫا‬ ‫و سختﻰﻫا از ﻣطاﻟعﺔ کتاب و ﻧﻮشتﻦ آثار ارزشﻤﻨد و ﻣداواى بﻴﻤاران‪ ،‬تدرﻳس و تربﻴﺔ ﻣردم‬ ‫و ﻣتحد ساختﻦ داﻧشﻤﻨدان دست ﻧکشﻴد‪.‬‬ ‫فعاﻟﻴتﻫاى عﻠﻤﻰ ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا طﻮرى بﻮد کﻪ در ﻫر حال چﻪ در ﻫﻨﮕام اشتغال بﻪ‬ ‫سﻴاست و ﻳا در ﻫﻨﮕام سفر و آوارهﮔﻰ از ﻧﮕارش و تعﻠﻴﻢ دست ﻧکشﻴد و اﻳﻦ کﻮششﻫاى‬ ‫وى سبب شد تا بﻪ عﻨﻮان داﻧشﻤﻨد بزرگ در شرق و غرب ﻣشﻬﻮر شده و بﻪ ﻧام‬ ‫شﻴخ اﻟرئﻴس ﻳعﻨﻰ پﻴشﻮاى داﻧشﻤﻨدان در عاﻟﻢ شﻨاختﻪ شﻮد‪.‬‬ ‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا ﻫزار سال پﻴش از اﻣروز در شراﻳط اجتﻤاعﻰ خان خاﻧﻰ حﻴات بﻪ سر‬ ‫ﻣﻰبرد؛ وﻟﻰ او اﻧدﻳشﻤﻨد بزرگ بﻮد کﻪ تﻦ بﻪ اسارت فکرى ﻧﻤﻰداد و در جستجﻮى راهﻫاى‬ ‫تازه و بﻴان حقاﻳق جدﻳد بﻮد‪ .‬او در اﻳﻦ راه ﻣشقتﻫاى بﻰشﻤارى را ﻣتحﻤﻞ ﮔشت و در‬ ‫‪40‬‬

‫طﻮل عﻤرکﻮتاه خﻮد در حدود ( ‪ ) 238‬کتاب و رساﻟﻪ ﻧﻮشتﻪ است کﻪ تقرﻳباً ﻫﻤﻪ آثارش‬ ‫بﻪدست رسﻴده و بسﻴارى از آنﻫا طبع و برخﻰ بﻪ زبانﻫاى ﻣختﻠف دﻧﻴا ترجﻤﻪ شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫ﻧخستﻴﻦ اثر او کتاب« اﻟﻤجﻤﻮع» ﻣﻰباشد‪ .‬آثار دﻳﮕرش عبارت اﻧد از‪« :‬شفا»‪،‬‬ ‫«داﻧشﻨاﻣﺔعﻼﻳﻰ» اﻳﻦ اثر در بارة ﻣﻨطق و طبﻴعﻴات ﻣﻰباشد‪ .‬در بارة عﻠﻢ طب ‪ 16‬اثر‬ ‫ﻧﻮشتﻪ کﻪ ﻣشﻬﻮرترﻳﻦ آنﻫا کتاب « اﻟقاﻧﻮن » ﻣﻰباشد‪ .‬اﻳﻦ اثر در ‪ 5‬جﻠد است‪ ،‬کﻪ در‬ ‫ﻣباحث اﻧاتﻮﻣﻰ‪ ،‬پتاﻟﻮژى و غﻴره تدوﻳﻦ شده است‪ .‬او در بارة بﻴﻤارىﻫاى ﻣﻼرﻳا‪ ،‬طاعﻮن‪،‬‬ ‫وبا‪ ،‬چﻴچک‪ ،‬سرخکان و غﻴره ﻧﻴز بحث ﻧﻤﻮده است‪.‬‬ ‫کتاب اﻟقاﻧﻮن در غرب چﻨان ﻣعروف شده بﻮد کﻪ طبﻴبان اروپا آن را تا قرن (‪)17 -16‬‬ ‫از ﻣعتبرترﻳﻦ کتابﻫاى طبﻰ داﻧستﻪ‪ ،‬بﻴﻤاران را از روى آن ﻣعاﻟجﻪ ﻣﻰکردﻧد‪ .‬بﻴشترﻳﻦ‬ ‫آثار ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا بﻪ زبان عربﻰ ﻧﻮشتﻪ شده است؛ زﻳرا در آن دوره زبان عربﻰ زبان عﻠﻤﻰ‬ ‫شﻨاختﻪ شده بﻮد‪ .‬وى بﻪ زبان ﻣادرى خﻮد ﻳعﻨﻰ زبان فارسﻰ درى ﻫﻢ برخﻰ از آثارش را‬ ‫ﻧﻮشتﻪ است کﻪ ﻣشﻬﻮرترﻳﻦ آنﻫا عبارتاﻧد از‪ « :‬داﻧشﻨاﻣﺔ عﻼﻳﻰ»‪« ،‬رساﻟﺔ ﻧبض»‪« ،‬رساﻟﺔ‬ ‫عﻠﻢ پﻴشﻴﻦ و برﻳﻦ» رساﻟﺔ «طﻠسﻤات فارسﻰ» است‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ ا زخدﻣات ﻣﻬﻢ ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا اﻳﻦ است کﻪ در آثار عﻠﻤﻰ خﻮﻳش‪ ،‬کﻪ بﻪ زبان فارسﻰ‬ ‫درى ﻧﻮشتﻪ است‪ ،‬بﻪ جاى اصطﻼحات عربﻰ‪ ،‬واژهﻫاى ﻧاب درى را بﻪ کار برده است‪ .‬ابﻮعﻠﻰ‬ ‫در فعاﻟﻴتﻫاى اجتﻤاعﻰ خﻮد ﻣرد پاکﻧفس و با وجداﻧﻰ بﻮده‪ ،‬براى آراﻣﻰ ﻣردم و ﻣﻴﻬﻨش‬ ‫با کﻤال صداقت کار و کﻮشش ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬چﻨانکﻪ ﮔفتﻪ است‪« :‬صداقت اﻧسان را از عﻴب و‬ ‫خطاﻫا ﻧﮕﻪﻣﻰدارد‪».‬‬ ‫ﻓعاﻟﻴتﻫاى ادبﻰ ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا‬ ‫ﻫر چﻨد ابﻦ سﻴﻨا بﻴشتر اﻳام عﻤر را بﻪ فعاﻟﻴتﻫاى عﻠﻤﻰ ﮔذراﻧﻴده است؛ وﻟﻰ ادب در‬ ‫تار و پﻮدش جاﻳﮕاه درخﻮر ستاﻳش داشت‪.‬‬ ‫ابﻮعﻠﻰ بﻨابر عﻼقﻪﻳﻰ کﻪ بﻪ شعر و ﻧظﻢ داشتﻪ است‪ ،‬آثار ادبﻰ خﻮد را بﻪ زبانﻫاى عربﻰ‬ ‫و درى ﻧﻮشتﻪ است‪ .‬اشعارى کﻪ بﻪ ابﻦ سﻴﻨا ﻣﻨسﻮب شده بﻴشتر بﻪ ﮔﻮﻧﺔ رباعﻰ است‪ .‬او‬ ‫براى ﻧخستﻴﻦ بار از شکﻞ رباعﻰ براى بﻴان افکار فﻠسفﻰ خﻮد استفاده کرده است‪ .‬از اﻳﻦ‬ ‫ﻟحاظ بﻪ شاعران بعد از خﻮد ﻣاﻧﻨد عﻤر خﻴام و دﻳﮕران تأثﻴر زﻳادى ﮔذاشتﻪ است‪ .‬رباعﻴاتﻰ‬ ‫کﻪ از ابﻮ عﻠﻰ سﻴﻨا بر جا ﻣاﻧده است‪ ،‬ﻧﻤاﻳانﮔر بﻠﻨدى فکر‪ ،‬تخﻴﻞ و ادب ﻧﻴروﻣﻨد اوست‪.‬‬ ‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا در رباعﻰﻫاى اخﻼقﻰ‪ ،‬ﻣردم را تعﻠﻴﻢ ﻣﻰداد کﻪ فرصت زﻧدهﮔﻰ را غﻨﻴﻤت‬ ‫داﻧستﻪ در کار‪ ،‬پﻴشﻪ و ﻫﻨر خﻮد کﻮشش کﻨﻨد تا در روزﻫاى تﻨﻬاﻳﻰ و سختﻰ پشﻴﻤان‬ ‫‪41‬‬

‫ﻧشﻮﻧد‪:‬‬ ‫زان پﻴش کﻪ از جﻬان فرو ﻣاﻧﻰ فـرد‬ ‫اﻣـروز بـکـﻦ چـــﻮ ﻣﻰتﻮاﻧﻰ کارى‬

‫آن بﻪ کﻪ ﻧباﻳدت پﻴشﻤـاﻧﻰ خـﻮرد‬ ‫فردا چﻪ کﻨﻰ چﻮ ﻫﻴچ ﻧتـﻮاﻧﻰ کرد‬

‫* * *‬ ‫ﻳک ﻣﻮى ﻧداﻧست وﻟﻰ ﻣﻮى شﮕافت‬ ‫دل ﮔرچﻪ در اﻳﻦ بادﻳﻪ بسﻴار شتافت‬ ‫وآخــر بﻪ کﻤـال ذرهﻳﻰ راه ﻧﻴـافـت‬ ‫اﻧدر دل ﻣﻦ ﻫزار خـﻮرشﻴـد بتافـت‬

‫* دوﻟت ساﻣاﻧﻰ‪ :‬ﻣﻨسﻮب بﻪ ساﻣان خدا‪ ،‬خاﻧدان خراساﻧﻰ کﻪ در خراسان و ﻣاوراءاﻟﻨﻬر‬ ‫حکﻮﻣت داشتﻪ و بخشﻰ از اﻳران اﻣروزى را تحت تصرف داشتﻨد‪.‬‬ ‫ساﻣاﻧﻴان اص ً‬ ‫ﻼ از بﻠخ بﻮدﻧد‪ .‬جد اﻳﻦ خاﻧدان در روستاى (ساﻣان) بﻠخ حکﻢرواﻳﻰ داشت‬ ‫و بﻪ ساﻣان خداى ﻣعروف بﻮد‪ .‬ظﻬﻮر ساﻣاﻧﻴان را در ﻧﻴﻤﺔ دوم قرن سﻮم ﻫجرى تعﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬اﻳﻦ خاﻧﻮاده از ‪ 389-261‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬سر اقتدار بﻮدﻧد‪ .‬عصر ساﻣاﻧﻴان ﻳکﻰ از دورهﻫاى‬ ‫پربار سرزﻣﻴﻦ ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ ،‬کﻪ در اﻳﻦ زﻣان شاعران چﻴرهدست و داﻧشﻤﻨدان ﻣشﻬﻮر‬ ‫ﻣﻰزﻳستﻨد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻓعﻞ‬ ‫‪ -1‬فعﻞ ﻣعﻠﻮم‪ :‬عبارت است از فعﻠﻰ کﻪ فاعﻞ آن ﻣعﻠﻮم باشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بﻬرام کتاب را‬ ‫آورد‪ .‬کﻪ در اﻳﻦ جﻤﻠﻪ «بﻬرام» فاعﻞ و ﻣعﻠﻮم است‪.‬‬ ‫‪ -2‬فعﻞ ﻣجﻬﻮل‪ :‬فعﻠﻰ است کﻪ فاعﻞ آن ﻣجﻬﻮل و ﻧا ﻣعﻠﻮم باشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کتاب آورده‬ ‫شد‪ .‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻴست کتاب تﻮسط چﻪ کسﻰ آورده شده است‪.‬‬ ‫‪ -3‬فعﻞ ﻻزﻣﻰ‪ :‬آن است کﻪ بﻪ ﻣفعﻮل احتﻴاج ﻧدارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بﻬاره کتاب را آورد‪ .‬ﮔﻞ‬ ‫شﮕفت‪ .‬در اﻳﻦ جﻤﻠﻪﻫا«بﻬاره و ﮔﻞ» فاعﻞ و «آﻣد و شﮕفت» فعﻞ است‪.‬‬ ‫‪ -4‬فعﻞ ﻣتعدى‪ :‬آن است کﻪ عﻼوه بر فاعﻞ‪ ،‬بﻪ ﻣفعﻮل ﻧﻴز احتﻴاج دارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پروﻳﻦ‬ ‫کتاب را آورد‪ ،‬کﻪ «پروﻳﻦ» فاعﻞ‪« ،‬کتاب» ﻣفعﻮل بﻴﻮاسطﻪ و «آورد» فعﻞ ﻣتعدى است‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨاى بﻠخﻰ از جﻤﻠﺔ داﻧشﻤﻨدان ﻣعروف کشﻮر ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰرود کﻪ در سطح‬ ‫جﻬان از شﻬرت زﻳادى برخﻮردار است‪ .‬او از سﻦ ‪ 18‬ساﻟﻪﮔﻰ بﻪ تأﻟﻴف کتاب پرداخت‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫داﻧشﻤﻨد بزرگ عاﻟﻢ اسﻼم در ﻫﻤﺔ عﻠﻮم زﻣان خﻮد دسترسﻰ داشتﻪ و ﻣخصﻮصاً در طب‬ ‫و حکﻤت از جﻤﻠﺔ ﻧﻮادر زﻣان خﻮﻳش بﻪ شﻤار ﻣﻰرفت و بﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻫﻤﺔ جﻬان‬ ‫ﻫﻤﻮاره در ردﻳف ﻣشاﻫﻴر درجﻪ اول جاى دارد‪.‬‬ ‫آثار ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا بﻪ بﻴشتر از(‪ )238‬اثر ﻣﻰرسد کﻪ ﻣشﻬﻮرترﻳﻦ آنﻫا کتابﻫاى‬ ‫اﻟﻤجﻤﻮع‪ ،‬شفا‪ ،‬داﻧشﻨاﻣﺔ عﻼﻳﻰ و کتا ب قاﻧﻮن ﻣﻰباشد‪ .‬بسﻴارى ازکتابﻫاى او بﻪ زبانﻫاى‬ ‫ﻣختﻠف دﻧﻴا ترجﻤﻪ شده و در اروپا از ﻧفﻮذ بﻴش از حد برخﻮدار است‪.‬‬ ‫او طبع شعر ﻧﻴز داشتﻪ کﻪ برخﻰ از قطعات و رباعﻰﻫاى از وى برجا ﻣاﻧده است‪ .‬او اوﻟﻴﻦ‬ ‫شخصﻰ است کﻪ ﻣساﻳﻞ فﻠسفﻪ را در شعر آورده است‪.‬‬ ‫فعﻞ در زبان درى اﻧﻮاع زﻳادى دارد؛ از جﻤﻠﻪ‪ :‬فعﻞ ﻣعﻠﻮم‪ ،‬فعﻞ ﻣجﻬﻮل‪ ،‬فعﻞ ﻻزﻣﻰ‬ ‫فعﻞ ﻣتعدى و‪....‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫ﻧام ﻣکﻤﻞ ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا چﻴست؟‬ ‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا درکدام عﻠﻮم بﻴشتر دسترسﻰ داشت؟‬ ‫فعﻞ ﻣعﻠﻮم چﮕﻮﻧﻪ فعﻠﻰ است؟‬ ‫فعﻞ ﻣجﻬﻮل را با ﻣثال واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد از کﻰ بﻮد‪:‬‬ ‫ج) سعدى‬ ‫ب) حافظ‬ ‫اﻟف) عﻤر خﻴام‬ ‫در جﻤﻠﺔ « باران بارﻳد‪ ».‬کدام فعﻞ بﻪ کار رفتﻪ است‪:‬‬ ‫ب) فعﻞ ﻣجﻬﻮل ج) فعﻞ ﻻزﻣﻰ‬ ‫اﻟف) فعﻞ ﻣعﻠﻮم‬

‫‪43‬‬

‫د) ابﻦ سﻴﻨاى بﻠخﻰ‬ ‫د) فعﻞ ﻣتعدى‬

‫دراﻳﻦ ﮔفتار ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا فعﻞ و فاعﻞ را ﻧشان داده‪ ،‬بﮕﻮﻳﻴد کﻪ کدام ﻧﻮع فعﻞ بﻪ‬ ‫کار رفتﻪ است‪« :‬صداقت اﻧسان را از عﻴب و خطاﻫا ﻧﮕﻪﻣﻰدارد‪».‬‬ ‫ﮔﻔت وشﻨﻮد‬ ‫ﻳک شاﮔرد از شاﮔرد دوﻣﻰ در بارة آثار ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا بپرسد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ صﻮرت ﮔروﻫﻰ در ﻣﻮرد افکار و آثار ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده و از‬ ‫ﻫرﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﺔ بحث ﮔروه خﻮد را در ﻣقابﻞ ﻫﻤصﻨفان خﻮد بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را با کﻠﻤﻪﻫاى ﻣﻨاسب پر ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫کتاب‪ ................‬در عﻠﻢ فﻠسفﻪ‪ ،‬ﻣﻨطق‪ ،‬ﻫﻨدسﻪ‪ ،‬طبﻴعﻴات‪ ،‬ﻣﻮسﻴقﻰ و غﻴره است‪.‬‬ ‫ابﻮعﻠﻰ سﻴﻨا‪ ....................‬بﻪ تداوى بﻴﻤاران پرداخت‪.‬‬ ‫فعﻞ ﻻزﻣﻰ آن است کﻪ‪ ..................‬ﻧدارد‪.‬‬ ‫شاﮔردان جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را روى تختﻪ اﻣﻼ بﻨﻮﻳسﻨد و در آن ﻧﻮع فعﻞ را بﻴان دارﻧد‪.‬‬ ‫‪ .1‬بﻬرام کتاب را آورد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣکتب ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫‪ .2‬تختﺔ سﻴاه پاک شد‪.‬‬

‫شاﮔردان رباعﻰ زﻳر را بﻪ حافظﻪ بسپارﻧد‪:‬‬ ‫آن بﻪ کﻪ ﻧباﻳدت پﻴشﻤـاﻧﻰ خـﻮرد‬ ‫زان پﻴش کﻪ از جﻬان فروﻣاﻧﻰ فـرد‬ ‫فردا چﻪ کﻨﻰ چﻮ ﻫﻴچ ﻧتـﻮاﻧﻰ کرد‬ ‫اﻣـروز بکـﻦ چــــﻮ ﻣﻰتﻮاﻧﻰ کارى‬

‫‪44‬‬

‫درس دﻫﻢ‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر (ﻓرﻫﻨﮓ ﻣردم)‬

‫در درس ﮔذشتﻪ با شخصﻴت عﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ ابﻦ سﻴﻨاى بﻠخﻰ و آثارش کﻪ در‬ ‫غﻨاى فرﻫﻨﮓ ﻣا ﻧقش ﻣﻬﻢ دارد آشﻨا شدﻳد‪ .‬اکﻨﻮن در بارة فﻮﻟکﻠﻮر (فرﻫﻨﮓ ﻣردم)‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد‪،‬کﻪ فرﻫﻨﮓ چﻴست؟ شاﻣﻞ چﻨد بخش بﻮده و چﻪ ارزش‬ ‫دارد؟ داﻧستﻦ اﻳﻦ ﻣﻮضﻮعات ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫آﻳا ﮔفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد‪ ،‬کﻪ فﻮﻟکﻠﻮر چﻴست؟‬

‫‪45‬‬

‫فﻮﻟکﻠﻮر کﻠﻤﺔ آﻟﻤاﻧﻰ بﻮده‪ Folk ،‬بﻪ ﻣعﻨاى ﻣردم و ‪ lore‬بﻪ ﻣعﻨاى فرﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬فرﻫﻨﮓ عبارت از ﻣجﻤﻮع دستآوردﻫا و ارزشﻫاﻳﻰ ﻣادى و ﻣعﻨﻮى جاﻣعﺔ‬ ‫بشرى است‪ ،‬کﻪ در طﻮل تارﻳخ اﻳجاد شده است‪ .‬فﻮﻟکﻠﻮر بﻪ دو بخش تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ادبﻴات شفاﻫﻰ ﻳا عاﻣﻴاﻧﻪ‬ ‫‪ -2‬فرﻫﻨﮓ عاﻣﻴاﻧﻪ‬ ‫ادبﻴات شﻔاﻫﻰ‪ :‬شاﻣﻞ افساﻧﻪﻫا‪ ،‬چﻴستانﻫا‪ ،‬دو بﻴتﻰﻫا‪ ،‬ضرباﻟﻤثﻞﻫا‪ ،‬ﻟطﻴفﻪﻫا‪،‬‬ ‫سرود‪ ،‬حاضرجﻮابﻰ‪ ،‬ﻫزل‪ ،‬بذل و غﻴره ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻓرﻫﻨﮓ عاﻣﻴاﻧﻪ‪ :‬شاﻣﻞ رسﻢ و رواجﻫا‪ ،‬اعتقادات‪ ،‬ﻧذرﻫا‪ ،‬طبابت ﻣحﻠﻰ‪ ،‬ﻣﻮسﻴقﻰ‬ ‫ﻣحﻠﻰ‪ ،‬رقص‪ ،‬بازىﻫا و سرﮔرﻣﻰﻫا از قبﻴﻞ ﻧﻴزهبازى‪ ،‬تﻮپدﻧده‪ ،‬بزکشﻰ‪ ،‬رﻳسﻤانکشﻰ‪،‬‬ ‫دﻧدهکﻠک‪ ،‬ﮔدىپرانبازى‪ ،‬چشﻢپتکان و ساﻳر بازىﻫا ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر آثار شفاﻫﻰ ﻣردم است‪ ،‬کﻪ خصﻮصﻴت جﻤعﻰ دارد‪ .‬ﻳعﻨﻰ ﻣحصﻮل عقﻞ‪،‬‬ ‫ادراک ﻳک شخص ﻧبﻮده؛ بﻠکﻪ ﻧتﻴجﺔ شعﻮر‪ ،‬فکر‪ ،‬کار ﻣشترک‪ ،‬ﻣتداوم و تدرﻳجﻰ‬ ‫اﻧسانﻫا است درطﻮل زﻣان‪ .‬ﮔﻮﻳﻨدة آثار فﻮﻟکﻠﻮرى ﻣعﻠﻮم ﻧﻴست‪.‬‬ ‫در قدﻳﻢ ﻣردم افساﻧﻪﻫا‪ ،‬داستانﻫا‪ ،‬چﻴستانﻫا‪ ،‬دوبﻴتﻰﻫا‪ ،‬ضرباﻟﻤثﻞﻫا و‬ ‫ﻟطﻴفﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ در بﻴﻦ شان اﻳجاد ﻣﻰشد بﻪ حافظﻪ ﻣﻰسپردﻧد و آن را بﻪ دﻳﮕران‬ ‫اﻧتقال ﻣﻰدادﻧد و بﻪ ﻫﻤﻴﻦ قسﻢ رسﻢ و رواجﻫا‪ ،‬اعتقادات و ﻧذرﻫا سﻴﻨﻪ بﻪ سﻴﻨﻪ‬ ‫از ﻳک ﻧسﻞ بﻪ ﻧسﻞ دﻳﮕر اﻧتقال ﻣﻰﻳافت و بﻪ حﻴث ﻣﻴراث ﮔرانبﻬاى ﻧﻴاکان ﻧزد‬ ‫اﻣروزﻳان قرار دارد‪.‬‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر حﻮادث واقعﻰ و تارﻳخﻰ را در شکﻞ ﻫﻨرى آن تصﻮﻳر ﻣﻰکﻨد و‬ ‫عﻼوه بر اﻳﻦ در بارة جﻬانبﻴﻨﻰ‪ ،‬آرزو‪ ،‬آﻣال‪ ،‬ﻣبارزه‪ ،‬رسﻢ و آﻳﻴﻦ ﮔذشتﻪﮔان ﻣا‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ارزشﻤﻨد ﻣﻰدﻫد‪ .‬خصﻮصﻴت اساسﻰ فﻮﻟکﻠﻮر‪ ،‬شفاﻫﻰ بﻮدن آن است کﻪ‬ ‫از زباﻧﻰ بﻪ زباﻧﻰ اﻧتقال ﻣﻰکﻨد و ﮔسترش ﻣﻰﻳابد‪ .‬ﻫر ﻣﻠتﻰ از خﻮد فﻮﻟکﻠﻮر دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻨبع تصﻮﻳر ﻫﻨرى فﻮﻟکﻠﻮر خﻮد ﻳعﻨﻰ کار‪ ،‬زحﻤت‪ ،‬آرزو و ﻣبارزة اوست‪ .‬شﻨاخت‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر براى ﻫر ﻣﻠتﻰ ضرورى است؛ زﻳرا بدون شﻨاخت فﻮﻟکﻠﻮر ﻧﻤﻰتﻮان ﮔذشتﺔ‬ ‫خﻮد را باز شﻨاخت‪ .‬فﻮﻟکﻠﻮر در تربﻴﺔ ﻧﻮجﻮاﻧان با روحﻴﺔ وطﻦدوستﻰ اﻫﻤﻴت زﻳاد‬ ‫دارد‪ .‬در ادبﻴات فﻮﻟکﻠﻮر عقاﻳد اﻧساندوستﻰ‪ ،‬عداﻟتپرورى‪ ،‬وفادارى‪ ،‬دوستﻰ و‬ ‫برادرى‪ ،‬عﻼقﻪ بﻪ کار‪ ،‬دﻻورى وغﻴره ﻣساﻳﻞ افاده شده است‪ ،‬کﻪ براى تربﻴت‬ ‫جﻮاﻧان با روحﻴﺔ عاﻟﻰ اﻧساﻧﻰ از اﻫﻤﻴت خاصﻰ بر خﻮردار ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻗﻴـد‪ :‬کﻠﻤﻪﻳﻰ است کﻪ چﮕﻮﻧﻪﮔﻰ اجراى فعﻞ را در جﻤﻠﻪ بﻴان ﻣﻰدارد؛ زﻳرا فعﻞ‬ ‫در جﻤﻠﻪ داراى ﻣعﻨاى ﻧا ﻣشخص و ﻧا ﻣحدود بﻮده‪ ،‬بﻪاﻳﻦ عﻠت با ﻣﻮضﻮعات‬ ‫زﻳاد در ارتباط ﻣﻰباشد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﻣحﻞ وقﻮع‪ ،‬وقت وقﻮع‪ ،‬عﻠت وقﻮع‪ ،‬چﮕﻮﻧﻪﮔﻰ و‬ ‫کﻤﻴت وقﻮع و اﻣثال آن‪.‬‬ ‫قﻴد از ﻧﮕاه ﻣعﻨا بﻪ اﻧﻮاع ﻣختﻠف تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮد‪ :‬قﻴد زﻣان‪ ،‬قﻴد ﻣکان‪ ،‬قﻴد‬ ‫ﻣقدار‪ ،‬قﻴد تأکﻴد‪ ،‬قﻴد پرسشﻰ‪ ،‬قﻴد شک‪ ،‬قﻴد ﻧفﻰ‪ ،‬قﻴد تﻤﻨا و‪ ...‬کﻪ ﻫر کدام‬ ‫را بﻪطﻮر جداﮔاﻧﻪ در درسﻫاى آﻳﻨده ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫ﻣثال‪:‬‬ ‫‪ .1‬قاسﻢ اﻣسال اولﻧﻤره شد‪.‬‬ ‫‪ .2‬باران آﻫستﻪ آﻫستﻪ ﻣﻰبارد‪.‬‬ ‫در جﻤﻠﺔ اول «اﻣسال» و در جﻤﻠﺔ دوم «آﻫستﻪ آﻫستﻪ» قﻴد است‪.‬‬

‫فﻮﻟکﻠﻮر(فرﻫﻨﮓ ﻣردم) خصﻮصﻴت جﻤعﻲ دارد‪ .‬ﻣحصﻮل عقﻞ و ادراک ﻳک‬ ‫شخص ﻧبﻮده؛ بﻠکﻪ ﻧتﻴجﺔ شعﻮر‪ ،‬فکر‪ ،‬کار ﻣشترک‪ ،‬ﻣتداوم و تدرﻳجﻲ اﻧسانﻫا‬ ‫در طﻮل زﻣان ﻣﻰباشد‪ .‬فﻮﻟکﻠﻮر بﻪ دو بخش تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮد‪ .‬ادبﻴات شفاﻫﻲ و فرﻫﻨﮓ‬ ‫عاﻣﻴاﻧﻪ‪ .‬بدون شﻨاخت فﻮﻟکﻠﻮر ﻧﻤﻲتﻮان فرﻫﻨﮓ ﮔذشتﺔ خﻮد را باز شﻨاخت‪.‬‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر در تربﻴﺔ ﻧﻮجﻮاﻧان با روحﻴﺔ وطﻦدوستﻰ اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳر پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻣعﻨاى فﻮﻟکﻠﻮر چﻴست؟‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر شاﻣﻞ کدام بخشﻫا بﻮده؟ ﻫر کدام را طﻮر جداﮔاﻧﻪ ﻣعرفﻰ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ﻣﻬﻤترﻳﻦ جﻨبﺔ ارزشﻰ فﻮﻟکﻮر را چﮕﻮﻧﻪ تﻮضﻴح ﻣﻰدارﻳد؟‬ ‫فﻮﻟکﻠﻮر در تربﻴﺔ ﻧﻮجﻮاﻧان چﻪ تأثﻴر دارد؟‬ ‫اﻳﻦ ضرباﻟﻤثﻞﻫا چﻪ ﻣفﻬﻮم را ﻣﻰرساﻧد؟‬ ‫«آدم بﻴکار درخت بﻰحاصﻞ»‬ ‫«بز در غﻢ جان کﻨدن و قصاب در غﻢ چربﻮ»‬ ‫قﻴد را تعرﻳف ﻧﻤﻮده و اﻧﻮاع آن را ﻧام بﮕﻴرﻳد‪.‬‬ ‫ﻳک ﻳک جﻤﻠﻪ بﮕﻮﻳﻴد‪ ،‬کﻪ در آن قﻴد بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫بﻪ کدام بخش فﻮﻟکﻠﻮر بﻴشتر عﻼقﻪ دارﻳد؟ در رابطﻪ با آن دو دو ﻧفر با ﻫﻢ‬ ‫ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫در بارة بازىﻫاى فﻮﻟکﻠﻮرىﻳﻰ کﻪ آﮔاﻫﻰ دارﻳد درﮔروهﻫا باﻫﻢ بحث وﮔفتﮕﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧتﻴجﻪ را ﻳک ﻧفر بﻪ دﻳﮕران بﻴان کﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫دو بﻴتﻰ زﻳر را خﻮاﻧده و احساستان را در ﻣﻮرد آن‪ ،‬در دو سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫دﻟﻢ جﻮﻻن زد و ﻳاد وطﻦ کرد‬ ‫ﻧﻤاز شام غرﻳبﻰ رخ بﻪ ﻣﻦ کرد‬ ‫ﻣرا ﮔﻮشﻪ ﻧشﻴﻦ ﻫر وطﻦ کرد‬ ‫ﻧــﻤﻰداﻧـﻢ پـدر کرد ﻳــا برادر‬ ‫در بارة جشﻦ ﻧﻮروز و بازيﻫاي عﻨعﻨﻮي در اﻳﻦ جشﻦ ﻣقاﻟﺔ کﻮتاه بﻨﻮﻳسﻴد و‬ ‫ﻧشاﻧﻪﮔذاري را در آن ﻣراعات ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو دستﻪ تقسﻴﻢ شده‪ ،‬دستﺔ اول رسﻢ و رواجﻫاي عروسﻲ ﻣﻨطقﺔشان‬ ‫را و دستﺔ دوم ﻧذرﻫاﻳﻲ را کﻪ در ﻣﻨطقﺔشان رواج دارد فﻬرست ﻧﻤاﻳﻨد و بعد از آن‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر دستﻪ ﻣطاﻟب را بخﻮاﻧد‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را بخﻮاﻧﻴد و زﻳر قﻴدﻫاى آنﻫا خط بکشﻴد‪:‬‬ ‫ﻣعﻠﻢ ﻣا اﻣروز در بارة ﻧظافت صحبت کرد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ بﻴشتر بﻪ درس عﻼقﻪ دارم‪.‬‬ ‫شاﮔردان ﮔروه ﮔروه بﻪ ﻣﻴدان فﻮتبال ﻣﻰرفتﻨد‪.‬‬

‫چﻨد چﻴستان و ضرباﻟﻤثﻞ بﻨﻮﻳسﻴد و روز آﻳﻨده در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫درس ﻳازدﻫﻢ‬

‫وحدت ﻣﻠﻰ‬

‫پﻰ بردن شاﮔردان بﻪ ارزش و اﻫﻤﻴت وحدت ﻣﻠﻰ در کشﻮر و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪ .‬حراست و پاسدارى از فرﻫﻨﮓ ﻣردم و عﻨعﻨﺔ پسﻨدﻳده‬ ‫ﻣﻮجب تحقق وحدت ﻣﻠﻰ‪ ،‬رفاه و ترقﻰ در کشﻮر ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ وحدت ﻣﻠﻰ چﻴست؟‬

‫‪49‬‬

‫وحدت ﻣﻠﻰ عبارت از اشتراک ﻫﻤﺔ افراد ﻣﻠت در آﻣال و ﻣقاصد واحدى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫بﻪ عبارت دﻳﮕر‪ ،‬وحدت ﻣﻠﻰ بﻪ اﻳﻦ ﻣعﻨا است کﻪ ﻣردم ﻳک کشﻮر داراى ﻫر زبان‪ ،‬ﻧژاد‪،‬‬ ‫ﻣذﻫب و ﻣسﻠکﻰ کﻪ باشﻨد‪ ،‬باﻳد ﻫﻤﻴشﻪ و در ﻫر حال در اﻣﻮر سﻴاسﻰ‪ ،‬بﻪ خصﻮص سﻴاست‬ ‫خارجﻰ در برابر بﻴﮕاﻧﻪ‪ ،‬ﻣتحد بﻮده و وطﻦ را حفظ ﻧﻤاﻳﻨد و در اختﻼفات بزرگ و کﻮچکﻰ‬ ‫کﻪ دارﻧد‪ ،‬بﻴﮕاﻧﻪ را دخاﻟت ﻧدﻫﻨد و حﻞ و فصﻞ آنﻫا را بﻪ خردﻣﻨدان ﻣﻠت خﻮد واﮔذار‬ ‫کﻨﻨد‪.‬‬ ‫تﻮجﺔ ﻫﻤﮕاﻧﻰ بﻪ پﻴشرفت ﻣتﻮازن ﻣعارف‪ ،‬تقسﻴﻢ عادﻻﻧﺔ قدرت‪ ،‬تﻮجﻪ ﻳکسان بﻪ‬ ‫فرﻫﻨﮓ و زبانﻫاى ﻣﻠﻰ و رسﻤﻰ‪ ،‬سرکﻮب روحﻴﺔ ﻧفاق ﻣﻠﻰ و ﻣﻬﻤتر از ﻫﻤﻪ ﻧابﻮدسازى‬ ‫اسباب بﻰعداﻟتﻰ و ظﻠﻢ ﻣﻮجب ﻣﻰشﻮد کﻪ وحدت ﻣﻠﻰ در جاﻣعﻪ ﻧﻴروﻣﻨد ﮔردد‪.‬‬ ‫اﻳجاد وحدت ﻣﻠﻰ در جﻮاﻣع چﻨدﻳﻦ ﻣﻠﻴتﻰ آسان ﻧﻴست‪ .‬آرﻣان وحدت ﻣﻠﻰ ﻣستﻠزم‬ ‫ظرفﻴت بزرگ و وجدان بﻴدار است‪ .‬ﻫﻨﻮز پﻴشرفتﻪترﻳﻦ کشﻮرﻫاى جﻬان در اﻳﻦ ﻣﻮرد با‬ ‫احتﻴاط برخﻮرد ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬دﻳﻦ ﻣقدس اسﻼم چﻮن آﻳﻴﻦ عداﻟت‪ ،‬ﻣبدأ و ﻣﻨشأ پﻴداﻳش‬ ‫ﻫﻤﺔ اﻧسانﻫا را ﻳکﻰ داﻧستﻪ تأکﻴد ﻣﻰکﻨد کﻪ ﻣؤﻣﻨان باﻫﻢ برادرﻧد‪ .‬پس در بﻴﻦ شان‬ ‫صﻠح‪ ،‬برادرى و برابرى را برقرار ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬اﻳﻦ ﻣفﻬﻮم در فرﻫﻨﮓ اسﻼﻣﻰ و ادبﻴات ﻣﻠﻰ ﻣا ﻫﻢ‬ ‫پﻴﻮستﻪ ﻣﻮرد تأﻳﻴد بﻮده است؛ چﻨانکﻪ در ﻣادة ششﻢ قاﻧﻮن اساسﻰ ﻣصﻮب ‪ 6‬دﻟﻮ ‪1382‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬آﻣده است‪:‬‬ ‫«دوﻟت بﻪ اﻳجاد ﻳک جاﻣعﺔ ﻣرفﻪ و ﻣترقﻰ بر اساس عداﻟت اجتﻤاعﻰ‪ ،‬حفظ کراﻣت‬ ‫اﻧساﻧﻰ‪ ،‬حﻤاﻳت حقﻮق بشر‪ ،‬تحقق دﻣﻮکراسﻰ‪ ،‬تأﻣﻴﻦ وحدت ﻣﻠﻰ‪ ،‬برابرى بﻴﻦ ﻫﻤﻪ اقﻮام‬ ‫و قباﻳﻞ و اﻧکشاف ﻣتﻮازن در ﻫﻤﺔ ﻣﻨاطق کشﻮر ﻣکﻠف ﻣﻰباشد‪».‬‬ ‫از جاﻧب دﻳﮕر خﻮن ﻣعﻴار شﻨاساﻳﻰ اﻧسان ﻧبﻮده؛ بﻠکﻪ اﻧدﻳشﻪ‪ ،‬اصﻞ شﻨاساﻳﻰ اﻧسان‬ ‫است؛ چﻨاﻧکﻪ اﻧسان ﻣﻮجﻮد ﻣعﻨﻮى است و بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻫﻤﻴﻦ ﻣعﻨا و ﮔفتار است کﻪ از دﻳﮕر‬ ‫ﻣﻮجﻮدات برتر ﻣﻰشﻮد؛ ﻣﻮﻻﻧا جﻼل اﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بﻠخﻰ چﻪ زﻳبا ﮔفتﻪ است‪:‬‬ ‫ﻣا بقﻰ تﻮ استخﻮان و رﻳشﻪاى‬ ‫اى برادر تﻮ ﻫﻤان اﻧدﻳشﻪاى‬ ‫پس ﻫرﻧﻮع خﻮدبﻴﻨﻰ و خﻮدستاﻳﻰ فردى‪ ،‬ﮔروﻫﻰ و قﻮﻣﻰ عﻤﻞ ﻣغاﻳر با ارزشﻫاﻳﻰ‬ ‫دﻳﻨﻰ را بﻴان ﻣﻰدارد‪ .‬از جاﻧب دﻳﮕر ﻣعﻴار قرار دادن رﻧﮓ و خﻮن‪ ،‬قﻮم و ﻧژاد؛ اﻧسان را‬ ‫حقﻴر ﻣﻰسازد؛ چﻨانکﻪ عﻼﻣﻪ اقبال ﮔفتﻪ است‪:‬‬ ‫چﻤﻦ زادﻳﻢ و از ﻳک شاخسارﻳﻢ‬ ‫ﻧﻪ افغاﻧﻴﻢ و ﻧــﻪ ترک و تتارﻳﻢ‬ ‫کــﻪ ﻣـا پروردة ﻳک ﻧــﻮ بﻬارﻳﻢ‬ ‫تﻤﻴز رﻧﮓ و بﻮ بر ﻣا حرام است‬ ‫از طرف دﻳﮕر ﻣسأﻟﻪ اﻳﻦ است کﻪ در جﻬان‪ ،‬سرزﻣﻴﻨﻰ وجﻮد ﻧدارد کﻪ در آن تﻨﻬا و‬ ‫تﻨﻬا ﻳک قبﻴﻠﺔ خاص زﻧدهﮔﻰ ﻧﻤاﻳد؛ تﻨﻮع و تکثر در تﻤام کشﻮرﻫا دﻳده ﻣﻰشﻮد‪ ،‬پس ﻻزم‬ ‫است کﻪ ﻫﻤﺔ اقﻮام با تﻮجﻪ بﻪ اﻫﻤﻴت و پچﻴدهﮔﻰ ﻣﻮضﻮع‪ ،‬با ﻫﻤدﻳﮕر پذﻳرى و حقشﻨاسﻰ‬ ‫‪50‬‬

‫بﻪ ﻣشترکات کﻪ ﻣکﻤﻞ و ضاﻣﻦ وحدت ﻣﻠﻰ است؛ بﻴﻨدﻳشﻨد و با احترام بﻪ ارزشﻫاﻳﻰ‬ ‫ﻳکدﻳﮕر فضاى برابرى و وحدت را با شکﻮه ﻫرچﻪ کاﻣﻠتر حفظ ﻧﻤاﻳﻨد؛ چرا کﻪ آرزوى‬ ‫رسﻴدن بﻪ وحدت ﻣﻠﻰ ﻳک برﻧاﻣﺔ ﻣﻠﻰ است و در ﻣﻮرد چﻨﻴﻦ برﻧاﻣﻪﻳﻰ ﻫﻴچ کس ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‬ ‫بﻪ ﻫﻴچ عﻨﻮاﻧﻰ خﻮد را کﻨار بکشد؛ زﻳرا بﻪ قﻮل ﻣعروف « صدا از ﻳک دست ﻧﻤﻰخﻴزد»‬ ‫پس بر ﻫر فرد کشﻮر ﻻزم است تا در جﻬت رسﻴدن بﻪ وحدت ﻣﻠﻰ کﻪ ضاﻣﻦ رفاه‪ ،‬عزت‪،‬‬ ‫اقتدار و اعتبار ﻣﻠتﻫاست‪ ،‬ﻳک ﻧفس آرام ﻧباﻳد ﻧشﻴﻨد‪ .‬خﻮشبختاﻧﻪ افغانﻫا با وحدت و‬ ‫ﻫﻤبستﻪﮔﻰ از ﻣﻨافع ﻣﻠﻰ و تﻤاﻣﻴت ارضﻰ و حاکﻤﻴت ﻣﻠﻰ کشﻮر دفاع ﻧﻤﻮده و ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‬ ‫و ﻣﻰتﻮاﻧﻨد با وحدت ﻣﻠﻰ در دفاع از ﻣﻴﻬﻦ بپردازﻧد‪.‬‬ ‫با وحدت ﻣﻠﻰ در پرتﻮ عداﻟت اجتﻤاعﻰ است اﮔر باﻫﻢ ﻳکجا زﻧدهﮔﻰ کﻨﻴﻢ‪ ،‬از جﻬﻞ‪،‬‬ ‫فقر و پراﮔﻨدهﮔﻰ ﻧجات ﻣﻰﻳابﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻴد زﻣان‪ :‬آن است کﻪ زﻣان وقﻮع فعﻞ را ﻧشان دﻫد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔاه‪ ،‬پﻴﻮستﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻴشﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻮاره‪ ،‬دﻳر‪ ،‬زود‪ ،‬باﻣداد‪ ،‬دوش‪ ،‬پار‪ ،‬اﻣسال‪ ،‬شب‪ ،‬روز‪....‬‬ ‫‪ .1‬حبﻴب ﻫﻤﻴشﻪ راست ﻣﻰﮔﻮﻳد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧجﻴبﻪ صبح زود از خﻮاب بر ﻣﻰخﻴزد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﻗﻴد ﻣﻜان‪ :‬آن است کﻪ ﻣکان وقﻮع فعﻞ را بﻴان کﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آنجا‪ ،‬اﻳﻦجا‪ ،‬ﻫرجا‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ جا‪ ،‬باﻻ‪ ،‬پاﻳﻴﻦ‪ ،‬درون‪ ،‬بﻴرون‪ ،‬چپ‪ ،‬راست‪.‬‬ ‫‪ .1‬عزﻳز بﻪ آنجا رفت‪.‬‬ ‫‪ .2‬جﻤﻴﻠﻪ باﻻ و پاﻳﻴﻦ ﻣﻰدوﻳد‪.‬‬

‫وحدت ﻣﻠﻰ ضاﻣﻦ ﻣﻨافع ﻣﻠﻰ‪ ،‬تﻤاﻣﻴت ارضﻰ‪ ،‬رفاه و پﻴشرفت اجتﻤاعﻰ است‪.‬‬ ‫ﻣا باﻳد با ﻫﻤدﻳﮕر پذﻳرى و اﻳثار و فداکارى وحدت ﻣﻠﻰ را درکشﻮر تأﻣﻴﻦ و در راه‬ ‫ترقﻰ و اعتﻼى ﻣﻴﻬﻦ ﻣتحداﻧﻪ قدم بردارﻳﻢ‪.‬‬ ‫قﻴد زﻣان آن است کﻪ زﻣان وقﻮع فعﻞ را ﻧشان ﻣﻰدﻫد و قﻴد ﻣکان ﻣحﻞ وقﻮع‬ ‫فعﻞ را بﻴان ﻣﻰکﻨد‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ سؤالﻫاى زﻳر جﻮاب بدﻫﻴد‪:‬‬ ‫وحدت ﻣﻠﻰ چﻪ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫وحدت ﻣﻠﻰ تضﻤﻴﻦ کﻨﻨدة چﻴست؟ تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو ﮔروه تقسﻴﻢ شده؛ سپس ﻫرﮔروه در بارة اﻫﻤﻴت وحدت ﻣﻠﻰ در‬ ‫پﻴشرفت کشﻮر با ﻫﻢ بحث وﮔفتﮕﻮ ﻧﻤﻮده و از ﻫرﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﺔ بحث شان را بﻪ‬ ‫دﻳﮕران بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫دو دو ﻧفر در ﻣﻮرد قﻮاعد دستﻮرﻳﻰ کﻪ خﻮاﻧدﻳد با ﻫﻢ بحث ﻧﻤاﻳﻴد و با ارائﻪ ﻣثالﻫا‬ ‫ﻧتاﻳج بحث را وضاحت دﻫﻴد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫ﻣتﻦ درس را بخﻮاﻧﻴد و خﻼصﺔ آن را در پﻨج سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫در جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر قﻴدﻫاى زﻣان و ﻣکان را ﻣشخص سازﻳد‪.‬‬ ‫‪ -1‬زﻳبا دﻳروز بﻪ ﻣکتب رفت‪.‬‬ ‫‪ -2‬پروﻳﻦ در خاﻧﻪ است‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ کتاب را پارسال خﻮاﻧدهام‪.‬‬ ‫‪ -4‬شکﻴب شب و روز زحﻤت ﻣﻰکشد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣکتب جاى درس خﻮاﻧدن است‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻧبﻴﻠﻪ فردا بﻪ کتابخاﻧﻪ ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫‪ -7‬عزﻳز اﻣسال از سفر برﮔشت‪.‬‬ ‫‪ -8‬افغاﻧستان در ‪ 1919‬م‪ .‬استقﻼل خﻮد را ﮔرفت‪.‬‬ ‫‪ -9‬برادرم ﻳک ﻫفتﻪ قبﻞ از بدخشان آﻣد‪.‬‬ ‫‪ -10‬کابﻞ پاﻳتخت افغاﻧستان است‪.‬‬

‫در بارة وحدت ﻣﻠﻰ ده جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻴد و در آن قﻴد زﻣان و قﻴد ﻣکان را ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫درس دوازدﻫﻢ‬

‫حﻘﻮق زن در جاﻣﻌﻪ‬

‫آﮔاه ساختﻦ شاﮔردان از ﻧقش و حقﻮق زن در جاﻣعﻪ و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫شاﮔردان عزﻳز‪ ،‬شﻤا در درسﻫاى ﮔذشتﻪ پﻴراﻣﻮن ﻣادر و ارزشﻫاﻳﻰ ﻣربﻮط بﻪ او‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ کردﻳد و داﻧستﻴد کﻪ ﻣادر در ﻳک تعرﻳف دﻳﮕر زن است کﻪ از حقﻮق‬ ‫و اﻣتﻴازات خاص برخﻮردار ﻣﻰباشد و افراد جاﻣعﻪ ﻣکﻠف بﻪ پﻴروى و رعاﻳت حقﻮق‬ ‫زن است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد زن در جاﻣعﻪ داراى چﻪ حقﻮقﻰ است؟‬

‫‪53‬‬

‫زن بﻪ ﻣثابﺔ ﻳک ﻣادر در پرورش و تربﻴت افراد جاﻣعﻪ ﻧقش بارز و اساسﻰ دارد‬ ‫و داراى حقﻮقﻰ است کﻪ براىشان ﻣحفﻮظ بﻮده و تﻤاﻣﻰ افراد جاﻣعﻪ ﻣکﻠفاﻧد؛ تا‬ ‫رعاﻳت آنرا ﻳک وظﻴفﺔ اساسﻰ و ﻣﻬﻢ داﻧستﻪ‪ ،‬در رعاﻳت آن غفﻠت ﻧﻨﻤاﻳﻨد‪ ،‬حق‬ ‫اﻧتخاب کردن‪ ،‬کسب عﻠﻢ‪ ،‬رفاه و آساﻳش براى پرورش بﻬتر افراد جاﻣعﻪ و ساﻳر حقﻮقﻰ‬ ‫کﻪ در دﻳﻦ ﻣبﻴﻦ اسﻼم و قﻮاﻧﻴﻦ ﻧافذ کشﻮر براﻳشان ﻣسجﻞ ﮔردﻳده‪ ،‬ﻣﻰباشد‪ .‬ﻫﻴچ‬ ‫کس ﻧﻤﻰتﻮاﻧد زﻧان را از حق تحصﻴﻞ و ساﻳر حقﻮقشان ﻣحروم سازد؛ زﻳرا ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫زﻧان تحصﻴﻞ کرده استﻨد‪ ،‬کﻪ با تقدﻳﻢ فرزﻧدان شاﻳستﻪ‪ ،‬بﻪ صفت عﻠﻤا‪ ،‬داﻧشﻤﻨدان‪،‬‬ ‫ﻣخترعان و ﻣکتشفان در رفاه و آباداﻧﻰ جﻮاﻣع‪ ،‬ﻧقش سازﻧدهﻳﻰ را اﻳفا ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻠت افغاﻧستان‪ ،‬ﻣﻠت آزاده و ﻣسﻠﻤان است‪ .‬باﻳد با پﻴروى از ارشادات اﻟﻬﻰ کﻪ‬ ‫عروف» ﻳعﻨﻰ با زﻧان رفتار ﻧﻴک کﻨﻴد و با پﻴروى از‬ ‫ﻣﻰفرﻣاﻳد‪َ « :‬و عا شِ ُرو ُﻫ ّﻦ ب َ‬ ‫ِاﻟﻤ ُ‬ ‫پﻴاﻣبر خدا حضرت ﻣحﻤد ﻣصطفﻰ کﻪ احترام و اکرام کﻨﻨدهﮔان زﻧان را کرﻳﻢ‬ ‫و بخشﻨده و اﻫاﻧت کﻨﻨدهﮔان زﻧان را ﻧکﻮﻫش ﻧﻤﻮده است‪ .‬زﻧان را احترام کﻨﻨد و‬ ‫حقﻮق شان را در عرصﻪﻫاى ﻣختﻠف ﻣراعات ﻧﻤاﻳﻨد؛ ﻫﻢچﻨﻴﻦ افغاﻧستان کﻪ عضﻮ‬ ‫جاﻣعﺔ جﻬاﻧﻰ و سازﻣان ﻣﻠﻞ ﻣتحد بﻮده و کﻨﻮاﻧسﻴﻮن رفع کﻠﻴﻪ تبعﻴضات عﻠﻴﻪ زﻧان‬ ‫را کﻪ از طرف ﻣجﻤع عﻤﻮﻣﻰ سازﻣان ﻣﻠﻞ ﻣتحد بﻪ تارﻳخ ‪ 18‬دساﻣبر ‪ 1979‬ﻣﻴﻼدى‬ ‫بﻪ تصﻮﻳب رسﻴده است؛ اﻣضا ﻧﻤﻮده؛ بﻨابراﻳﻦ دوﻟت افغاﻧستان با در ﻧظرداشت اﻟحاق‬ ‫دوﻟت ﻣا بﻪ آن کﻨﻮاﻧسﻴﻮن حقﻮق زﻧان را باﻳد تأﻣﻴﻦ کﻨد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد پﻴﻮستﻦ و اﻳﻤان آوردن بﻪ دﻳﻦ بزرگ اسﻼم کﻪ اﻣروز بﻴش از ﻫزار‬ ‫ﻣﻠﻴﻮن در جﻬان پﻴرو و ﻫﻮاخﻮاه دارد‪ ،‬آغازش از کدام شخص بﻮد؟‬ ‫پذﻳرفتﻦ دﻳﻦ ﻣبﻴﻦ اسﻼم از ﻳک زن شروع شد‪« .‬خدﻳجﻪ» ﻧخستﻴﻦ کسﻰ‬ ‫است کﻪ قبﻞ از ﻫرکس شاﻳستﻪﮔﻰ درﻳافت تبﻠﻴغ پﻴاﻣبر بزرگ اسﻼم را داشت و از‬ ‫اﻳﻦ رو ﻧخستﻴﻦ فرد ﻣسﻠﻤان در جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ .‬آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ ﻧخستﻴﻦ‬ ‫سﻤﻴﻪ» ﻣادر عﻤار‪.‬‬ ‫شﻬﻴد در اسﻼم کﻰ بﻮد؟ باز ﻫﻢ او ﻳک زن بﻮد‪ .‬ﻳعﻨﻰ « ّ‬ ‫اسﻼم براى زﻧان خدﻣات شاﻳاﻧﻰ کرده است‪ .‬اسﻼم در آغاز طﻠﻮع خﻮد‪ ،‬ﻳکﻰ‬ ‫از برﻧاﻣﻪﻫاى اساسﻰ را بازستاﻧدن حقﻮق از دست رفتﺔ زﻧان قرار داد‪ .‬پﻴاﻣبر‬ ‫بﻪ ﻳاران خﻮد پﻴﻮستﻪ در ﻣﻮرد زﻧان سفارش ﻣﻰکرد‪ ،‬زﻧان را اﻣاﻧت خدا ﻣﻰخﻮاﻧد‬ ‫و ﻣﻰفرﻣﻮد‪ :‬زﻧان در دست شﻤا اﻣاﻧت خداوﻧد اﻧد‪ .‬احترام آﻧان را حفظ دارﻳد‪.‬‬ ‫آرى! زﻧان تحت حﻤاﻳت پﻴاﻣبر خدا‪ ،‬پر و بال ﮔشﻮده بﻮدﻧد‪ ،‬آنﻫﻢ بﻪ روزﮔارى‬ ‫کﻪ غاﻟباً ﻣﻰداﻧﻴﻢ تا چﻪ اﻧدازه زن در ﺟﺰﻳرة اﻟعرب قبﻞ از اسﻼم خﻮار و بﻰﻣقدار‬ ‫اﻧﮕاشتﻪ ﻣﻰشد‪ ،‬دختران را زﻧده بﻪ ﮔﻮر ﻣﻰکردﻧد و شباﻧﻪ بﻪ اﻳﻦ کار دست ﻣﻰزدﻧد‬ ‫‪54‬‬

‫تا ﻣبادا‪ ،‬ﻫﻤساﻳﻪ از وجﻮد دخترى در خاﻧﺔ ﻫﻤساﻳﺔ دﻳﮕر آﮔاه شﻮد‪ .‬وجﻮد دختر در‬ ‫آن ﻣحﻴط ﻧﻨﮕﻰ بزرگ بﻪ شﻤار ﻣﻰرفت‪ .‬در چﻨﻴﻦ شراﻳطﻰ بﻮد کﻪ ﻧاﮔﻬان زن از‬ ‫جاى برخاست و پﻴشتاز و پﻴشﮕام در تحﻮل سرﻧﻮشت ﻣﻠتﻰ عظﻴﻢ شد‪ .‬آﻳا اﻳﻦ اﻣر‪،‬‬ ‫جز ﻧتﻴجﺔ برکات تعاﻟﻴﻢ اسﻼم در خدا پرستﻰ و اﻳﻤان و تﻮکﻞ بﻪ خدا بﻮد؟ پس بر‬ ‫دوﻟت و در ﻣجﻤﻮع ﻣﻠت ﻣسﻠﻤان افغاﻧستان است تا بﻪ پﻴروى از دﻳﻦ ﻣبﻴﻦ اسﻼم و‬ ‫ارشادات اﻟﻬﻰ و ﻧبﻮى حقﻮق زﻧان را ﻣراعات ﻧﻤاﻳﻨد و فرصت آن را ﻣساعد سازﻧد تا‬ ‫زﻧان در عرصﻪﻫاى ﻣختﻠف ﻧقش سازﻧدةشان را اﻳفا ﻧﻤاﻳﻨد و جاﻣعﻪ را بﻪ سﻮى رفاه‬ ‫و ترقﻰ رﻫﻨﻤﻮن شﻮﻧد‪.‬‬

‫ﻣخترع‪ :‬اختراع کﻨﻨده‪ ،‬کسﻰ کﻪ چﻴزى ابداع و اﻳجاد کﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اختراع برق‪،‬‬ ‫اختراع ﮔراﻣافﻮن‬ ‫ﻣکتشف‪ :‬اکتشاف کﻨﻨده‪ ،‬کسﻰ کﻪ چﻴزى را کشف و آشکار کﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کشف آتش‪.‬‬ ‫پﻴشتاز‪ :‬پﻴش تازﻧده‪ ،‬سﻮارهﻳﻰ کﻪ جﻠﻮتر از دﻳﮕران بتازد‪ ،‬کسﻰ کﻪ پﻴش از دﻳﮕران‬ ‫بر دشﻤﻦ حﻤﻠﻪ کﻨد‪.‬‬

‫ﻗﻴد حاﻟت ( ﻗﻴد وصﻔﻰ )‪ :‬کﻪ حاﻟت فاعﻞ ﻳا ﻣفعﻮل را در ﻫﻨﮕام وقﻮع فعﻞ ﻧشان‬ ‫ﻣﻰدﻫد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣست‪ ،‬ﻫﻮشﻴار‪ ،‬خﻨدان‪ ،‬پﻴاده‪ ،‬دواندوان‪ ،‬ﻟﻨﮓﻟﻨﮕان‪ ،‬شادىکﻨان‪،‬‬ ‫وحشتزده‪ ،‬سربﻪﮔرﻳبان‪ ،‬دستبﻪسﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻳستاده ﻧشستﻪ‪ ،‬خﻮابﻴده‪....‬‬ ‫ﻗﻴد ﻣﻘدار ﻳا ﻛﻤﻴت‪ :‬کﻪ ﻣقدار ﻳا اﻧدازه را بﻴان ﻣﻰکﻨد‪ :‬بسﻴار‪،‬کﻢ‪ ،‬خﻴﻠﻰ‪ ،‬بﻴش‪،‬‬ ‫چﻨدان‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬فراوان‪ ،‬اﻧدک اﻧدک‪ ،‬کﻢ و بﻴش‪ ،‬سراسر‪ ،‬تقرﻳباً‪ ،‬تخﻤﻴﻨاً‪ ،‬ک ً‬ ‫ﻼ‪....‬‬

‫رعاﻳت حقﻮق زن در جاﻣعﻪ از اﻫﻤﻴت وﻳژة برخﻮردار است؛ زﻳرا زﻧان ﻧﻴﻢ پﻴکر‬ ‫جاﻣعﻪ را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨد‪ .‬اﮔر ﻧصف جاﻣعﺔ ﻣا را کﻪ بﻪ عﻨﻮان ﻣادر‪ ،‬خﻮاﻫر‪ ،‬دختر‪ ،‬و‬ ‫‪55‬‬

‫ﻫﻤسر اﻳفاى وظﻴفﻪ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد ﻧادﻳده بﮕﻴرﻳﻢ؛ جاﻣعﺔ ﻣا رو بﻪ اﻧحطاط خﻮاﻫد رفت‪.‬‬ ‫پﻴاﻣبر خدا کساﻧﻰ را کﻪ زﻧان را احترام و عزت ﻣﻰکﻨﻨد کرﻳﻢ و بخشﻨده و کساﻧﻰ‬ ‫کﻪ زﻧان را اﻫاﻧت ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬ﻧکﻮﻫش ﻣﻰکﻨد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫زن در جاﻣعﻪ چﻪ ﻧقش و حقﻮقﻰ دارد؟‬ ‫پﻴاﻣبر اسﻼم در بارة زن چﻪ ﮔفتﻪ است؟‬ ‫ﻧخستﻴﻦ زن ﻣسﻠﻤان کﻰ بﻮد؟‬ ‫قﻴد ﻣقدار را تعرﻳف ﻧﻤﻮده چﻨد ﻣثال بﻴاورﻳد‪.‬‬ ‫قﻴد حاﻟت‪ ،‬چﮕﻮﻧﻪ قﻴدى را ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در ﮔروهﻫا تقسﻴﻢ شده‪ ،‬دربارة ﻧقش زن در جاﻣعﻪ بحث کﻨﻨد‪.‬‬ ‫چﻨد شاﮔرد بﻪ ﻧﻮبت خﻼصﺔ درس را بﻪ زبان خﻮد بﻴان ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد قﻴد حاﻟت و قﻴد ﻣقدار ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫واژهﻫاى زﻳر را ﻣعﻨا و در جﻤﻠﻪﻫاى ﻣﻨاسب بﻪ کار برﻳد‪:‬‬ ‫حقﻮق‪ ،‬وحدت‪ ،‬احترام‪ ،‬اکرام‪ ،‬اﻫاﻧت‪ ،‬تصﻮﻳب‪ ،‬شاﻳستﻪﮔﻰ‪ ،‬ارشاد‪ ،‬ﻣبﻴﻦ‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ را با کﻠﻤات ﻣﻨاسب پرکﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬خدﻳجﻪ ﻫﻤسر‪ .................‬بﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬اوﻟﻴﻦ شﻬﻴد اسﻼم‪ ................‬بﻮد؟‬ ‫‪ -3‬حقﻮق زﻧان را باﻳد‪ ...................‬کرد‪.‬‬ ‫‪ -4‬تبعﻴض در اسﻼم‪ ....................‬است‪.‬‬ ‫قﻴد حاﻟت و ﻣقدار را در کﻠﻤﻪﻫاى زﻳر تشخﻴص دﻫﻴد‪:‬‬ ‫خﻨدان‪ ،‬دواندوان‪ ،‬ﻟﻨﮓﻟﻨﮕان‪ ،‬ﻧشستﻪ‪ ،‬بﻴش‪ ،‬تخﻤﻴﻦ‪ ،‬ک ً‬ ‫ﻼ‪ ،‬اﻧدک اﻧدک‪،‬‬

‫پﻴام اصﻠﻰ درس را در شش سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫درس سﻴزدﻫﻢ‬

‫شﻬد ﻳا ﻋسﻞ‬

‫آﮔاﻫﻰ حاصﻞ ﻧﻤﻮدن شاﮔردان از اﻫﻤﻴت غذاﻳﻰ و اقتصادى عسﻞ و تقﻮﻳت‬ ‫ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ عسﻞ براى صحت و سﻼﻣتﻰ اﻧسان چﻪ فاﻳده دارد؟‬

‫‪57‬‬

‫شﻬد ﻳا عسﻞ‪ ،‬قﻮىترﻳﻦ و پاکترﻳﻦ غذا است‪ ،‬کﻪ بشرﻳت از ابتداى پﻴداﻳش‪،‬‬ ‫آن را شﻨاختﻪ و بﻪ ﻧحﻮى از آن استفاده کردهاﻧد‪ .‬اقﻮام دورة بربرﻳت‪ ،‬برﻻﻧﻪﻫاى‬ ‫زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ وحشﻰ‪ ،‬حﻤﻠﻪ برده و از آن تغذﻳﻪ ﻣﻰکردﻧد‪.‬‬ ‫اکﻨﻮن بعد از تقرﻳباً سﻪ ﻫزار سال‪ ،‬قبرﻫاى فراعﻨﻪ را باز ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬با کﻤال‬ ‫تعجب ﻣﻼحظﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ کﻮزهﻫاى عسﻞ کﻪ در آنجا ﮔذاشتﻪ شده بﻮد‪ ،‬فاسد‬ ‫ﻧﮕردﻳده است‪ .‬بﻪ ﮔفتﻪ کار شﻨاسان ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‪ ،‬عسﻞ بﻬترﻳﻦ خﻮراکﻰ است کﻪ از‬ ‫ﮔذشتﻪ ﻣﻮرد استفاده قرار داشتﻪ است‪.‬‬ ‫عسﻞ دو برابر قﻨد ﻣعﻤﻮﻟﻰ ﻣﻮاد غذاﻳﻰ دارد‪ ،‬شﮕفتﻰ در آنجاست کﻪ اﻳﻦ قﻨد‬ ‫براى اشخاصﻰ کﻪ ﻣبتﻼ بﻪ شکر استﻨد‪ ،‬ﻧﻪتﻨﻬا ضرر ﻧدارد؛ بﻠکﻪ ﻣقدار کﻢ آن ﻣفﻴد‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬عسﻞ اکثر وﻳتاﻣﻴﻦﻫا را در خﻮد دارد؛ بﻨابراﻳﻦ ﻳکﻰ از غذاﻫاى ﻧﻴرو بخش‬ ‫بدن بﻪخصﻮص براى عضﻼت است‪.‬‬ ‫درکشﻮر عزﻳز ﻣا افغاﻧستان ﻧﻴز از ﮔذشتﻪﻫا زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ تحت تربﻴﻪ ﮔرفتﻪ‬ ‫شده است و عسﻞ آن بﻪ بازار عرضﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬طﻮرى کﻪ ﮔفتﻴﻢ عسﻞ ﻳا شﻬد‪،‬‬ ‫تﻮسط زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ جﻬت شغﻞ زﻧبﻮردارى ﻳک شغﻞ بسﻴار‬ ‫دﻟچسپ و صﻨعت ﻣﻬﻢ بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫تربﻴﺔ زﻧبﻮر عسﻞ ﻳکﻰ از رشتﻪﻫاى با ارزش و ﻣﻬﻢ زراعتﻰ در کشﻮر ﻣاست کﻪ‬ ‫در بﻠﻨد بردن سطح اقتصاد خاﻧﻮادهﻫا تأثﻴر بﻪسزا و سﻮدﻣﻨد دارد‪ .‬زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ‬ ‫شﻴرة اﻧﻮاع ﮔﻞﻫا را ﻣﻰﮔﻴرﻧد و عسﻞ تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬

‫‪ -1‬دورة بربرﻳت‪ :‬دورة کﻪ اﻧسان ﻫﻨﻮز فﻬﻤﻴده ﻧشده بﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬فراعﻨﻪ‪ :‬دودﻣاﻧﻰ بﻮد کﻪ سﻪ ﻫزار سال قبﻞ از اﻣروز در ﻣصر پادشاﻫﻰ داشتﻨد‪.‬‬

‫ﻗﻴـد شرط‪ :‬آن است کﻪ از آن ﻣعﻨاى شرط فﻬﻤﻴده شﻮد ﻳا اﻧجام عﻤﻠﻰ کﻪ بﻪ عﻤﻞ‬ ‫دﻳﮕرى وابستﻪ باشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اﮔر پﻮل بﻪدست آوردم ﻣﻮتر ﻣﻰخرم‪.‬‬ ‫در اﻳﻦجا خرﻳدن ﻣﻮتر بﻪ شرطﻰ اﻧجام ﻣﻰﻳابد کﻪ پﻮل بﻪ دست آﻳد و خرﻳدن ﻣﻮتر با‬ ‫کﻠﻤﻪ (اﮔر) ﻣقﻴد شده است‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫در زبان درى‪ ،‬ﻣﻬﻤترﻳﻦ قﻴدﻫاى شرط اﻳﻦﻫاست‪ :‬اﮔر‪ ،‬چﻮن‪ ،‬چﻨدانکﻪ‪ ،‬چﻨاﻧچﻪ‪....‬‬ ‫ﻗﻴـد تﻤﻨا‪ :‬آن است کﻪ از آن ﻣعﻨاى آرزو کردن چﻴزى فﻬﻤﻴده شﻮد‪ ،‬ﻳعﻨﻰ ﮔﻮﻳﻨده اﻣﻴد‬ ‫بﻪ دست آوردن چﻴزى و ﻳا اﻧجام عﻤﻠﻰ را کﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کاشکﻪ ﻣﻦ پﻴﻠﻮت ﻣﻰبﻮدم‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ جﻤﻠﻪ فﻬﻤﻴده ﻣﻰشﻮد کﻪ ﮔﻮﻳﻨدة آن پﻴﻠﻮت ﻧﻴست؛ اﻣا آرزو کرده است کﻪ اﮔر‬ ‫پﻴﻠﻮت ﻣﻰبﻮد‪ ،‬بﻬتر بﻮد‪.‬‬ ‫قﻴدﻫاى تﻤﻨا در زبان درى‪ ،‬اداتﻰ دارد و بﻪاﻳﻦ قرار‪ :‬کاش‪ ،‬کاشکﻪ‪ ،‬آﻳا بﻮد‪ ،‬اى کاش و‪....‬‬

‫بﻨابرﮔفتﺔ طبﻴبان‪ ،‬شﻬد ﻳا عسﻞ قﻮﻳترﻳﻦ و پاکترﻳﻦ غذاﻳﻰ است کﻪ بشرﻳت از‬ ‫آغاز زﻧدهﮔﻰ بر روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬آن را شﻨاختﻪ و از آن استفاده کرده است‪.‬‬ ‫شﻬد را زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬زﻧبﻮرﻫاى عسﻞ کﻪ زﻧدهﮔﻰ خاﻧﻮادهﮔﻰ‬ ‫و اجتﻤاعﻰ عجﻴبﻰ دارﻧد‪ ،‬بر روى ﮔﻞﻫا ﻣﻰﻧشﻴﻨﻨد و شﻴرة ﮔﻞﻫا را جﻤعآورى کرده‬ ‫داخﻞ ﻻﻧﻪﻫا ﻳا کﻨدوﻫاى خﻮد ﻣﻰشﻮﻧد و تحت ﻳک ﻧظﻢ خاص عسﻞ تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫عسﻞ براى تأﻣﻴﻦ صحت و سﻼﻣتﻰ بدن ﻧﻬاﻳت ﻣفﻴد است و در جﻬان ﻣصرف زﻳاد‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫قﻴد شرط عبارت از قﻴدى است کﻪ ﻣعﻨاى شرط از آن فﻬﻤﻴده شﻮد ﻳا اﻧجام‬ ‫عﻤﻠﻰ بﻪ عﻤﻞ دﻳﮕرى وابستﻪ باشد‪ .‬قﻴد تﻤﻨا آن است کﻪ از آن ﻣعﻨاى آرزو کردن‬ ‫چﻴزى فﻬﻤﻴده شﻮد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫شاﮔردان بﻪ درس ﻣعﻠﻢ ﮔﻮش فرا داده‪ ،‬بﻪ پرسشﻫاى زﻳر جﻮاب ارائﻪ کﻨﻨد‪:‬‬ ‫عسﻞ از چﻪ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد؟‬ ‫کارشﻨاسان ﻣﻮاد غذاﻳﻰ در ﻣﻮرد استفاده از عسﻞ چﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫آﻳا ﮔفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد کﻪ خﻮردن عسﻞ چﻪ فاﻳده دارد؟‬ ‫قﻴد شرط را تعرﻳف ﻧﻤﻮده ﻣثال بﻴاورﻳد؟‬ ‫قﻴد تﻤﻨا چﮕﻮﻧﻪ قﻴد را ﮔﻮﻳﻨد؟‬

‫‪59‬‬

‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در بارة فﻮاﻳد عسﻞ با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻳک شاﮔرد از شاﮔرد دوﻣﻰ در بارة قﻴد تﻤﻨا و قﻴد شرط بپرسد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جﻤﻼت ذﻳﻞ را خﻮاﻧده؛ سپس بﻪ دقت جاﻫاى خاﻟﻰ را تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫شﻬد ﻳا عسﻞ‪ .......................‬است‪.‬‬ ‫‪ .......................‬خﻮراکﻰ است کﻪ در ﮔذشتﻪ و حال‪ .......................‬است‪.‬‬ ‫تربﻴﺔ زﻧبﻮر عسﻞ ﻳکﻰ از‪ .......................‬در کشﻮر ﻣاست‪.‬‬ ‫‪ .......................‬ﻳکﻰ از رشتﻪﻫاى‪........................‬‬ ‫جﻮاب درست را اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫عسﻞ تﻮسط چﻪ تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫اﻟﻒ) زﻧبﻮر‬ ‫ب) زﻧبﻮر عسﻞ‬ ‫ج) ﻫﻴچکدام‬ ‫استفاده از عسﻞ چﻪ فاﻳده دارد؟‬ ‫اﻟﻒ) حافظﻪ را تقﻮﻳت ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ب) از کﻢ خﻮﻧﻰ جﻠﻮﮔﻴرى ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ج) بﻪ بدن ﻧﻴرو و قﻮت ﻣﻰبخشد‪.‬‬ ‫د) از رفتﻦ ﻣﻮى جﻠﻮﮔﻴرى ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ﻣتﻦ درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ بخﻮاﻧﻴد؛ سپس ﻣفﻬﻮم آن را بﻪ زبان ساده در کتابچﻪﻫايتان‬ ‫بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫جﻤﻼت زﻳر را بخﻮاﻧﻴد؛ سپس زﻳر قﻴد شرط و تﻤﻨا خط بکشﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬احﻤد اﮔر درس ﻣﻰخﻮاﻧد کاﻣﻴاب ﻣﻰشد‪.‬‬ ‫‪ .2‬پدرم چﻮن ﻧاوقت آﻣد او را دﻳده ﻧتﻮاﻧستﻢ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اى کاش غفﻠت ﻧﻤﻰکردم‪.‬‬ ‫‪ .4‬شﻤا را کاشکﻪ ﻣﻰدﻳدم‪.‬‬

‫شاﮔردان پﻨج جﻤﻠﻪ در ﻣﻮرد فﻮاﻳد عسﻞ در کتابچﻪﻫاى خﻮد بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫‪60‬‬

‫درس چﻬاردﻫﻢ‬

‫صﻮﻓﻰ ﻋشﻘرى‬

‫ﻣعرفﻰ چﻬرهﻫاى ادبﻰ ادبﻴات ﻣعاصر درى بﻪ شاﮔردان و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ اﻳشان ﻫدف درس را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫«تا بﻪ پاى قصر شﻴرﻳﻦ ﻧعش فرﻫاد آورد» اﻳﻦ ﻣصراع شعر از کدام شاعر ادب‬ ‫درى است؟‬

‫‪61‬‬

‫صﻮفﻰ غﻼم ﻧبﻰ عشقرى فرزﻧد ﻣرحﻮم عبداﻟرحﻴﻢ در سال ‪ 1273‬ﻫجرى شﻤسﻰ‬ ‫در دﻫکدة چﻬﻠتﻦ پغﻤان دﻳده بﻪ جﻬان ﮔشﻮد‪ .‬خاﻧﻮادة او پﻴشﺔ تجارت داشت‪ .‬عشقرى‬ ‫در باراﻧﺔ کابﻞ ﻣﻰزﻳست‪ .‬او ﻳک جﻮان کاکﻪ‪ ،‬عﻴار و آزادﻣﻨش بﻮد‪ ،‬در اواﻳﻞ زﻧدهﮔﻰ‬ ‫پﻴشﺔ تجارت را اختﻴار ﻧﻤﻮده بﻮد‪ ،‬بﻪ ﮔفتﺔ خﻮدش‪:‬‬ ‫بﻪ ﻫر جا بﻮد از ﻣا بار بﻨدى‬ ‫تجارت پﻴشﺔ ﻣا بﻮد چﻨدى‬ ‫اﻣا عشقرى بﻪ دﻧﻴاى فاﻧﻰ عﻼقﺔ بﻴش ﻧداشت و بﻪ ﻫﻤﻪ داشتﻪﻫاى زﻧدهﮔﻰ پشت‬ ‫پا زده ﮔﻮشﻪﻧشﻴﻨﻰ اختﻴار ﻧﻤﻮد‪ .‬چﻮن عﻼقﺔ بﻴش از حد بﻪ تصﻮف داشت‪ ،‬ﻣتقﻰ و‬ ‫پرﻫﻴزﮔار بﻮد او را صﻮفﻰ خطاب ﻣﻰکردﻧد‪.‬‬ ‫عشقرى اشعار خﻮد را در قاﻟب چکاﻣﻪ و غزل ﻣﻰسرود و ﻧخستﻴﻦ شعرش را در‬ ‫سال ‪ 1293‬ﻫجرى سرود و بسﻴارى اشعارش در روزﻧاﻣﻪﻫا و جراﻳد آن زﻣان بﻪ چاپ‬ ‫رسﻴد‪ .‬او درسال ‪1335‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬شغﻞ صحافﻰ را برﮔزﻳد و با کتاب سر وکار پﻴدا ﻧﻤﻮد‬ ‫و بزمﻫاى شاعراﻧﻪ برپا ﻣﻰﻧﻤﻮد کﻪ ﻫر روز بر جﻤع دوستداراﻧش ﻣﻰافزود؛ باﻵخره‬ ‫صﻮفﻰ عشقرى در ‪ 9‬سرطان سال ‪1358‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ عﻤر ﻫشتاد و پﻨج ساﻟﻪﮔﻰ دار‬ ‫فاﻧﻰ را وداع ﮔفت و در شﻬداى صاﻟحﻴﻦ بﻪ خاک سپرده شد‪.‬‬ ‫آﻧچﻪ از عشقرى بﻪ ﻣثابﺔ ﻣﻴراث ﻣاﻧدﮔار بﻪ جا ﻣاﻧده است؛ ﻣجﻤﻮعﺔ حﻤدﻳﻪﻫا‪،‬‬ ‫ﻧعتﻴﻪﻫا و ﻣﻨقبتﻫا است کﻪ در دفترى بﻪ ﻧام « دل ﻧاﻻن» بﻪ چاب رسﻴده است‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ سخﻦ عشﻘرى‪:‬‬

‫ﻣشت خاکﻢ را ﻣﮕر بر درﮔﻬت باد آورد‬ ‫کس ﻧشـد پﻴدا کـﻪ در بزﻣـت ﻣرا ﻳاد آورد‬ ‫تا بﻪپاى قصر شﻴرﻳﻦ ﻧعش فرﻫاد آورد‬ ‫ﻳک رفﻴق دستﮔﻴرى در جﻬـان پﻴـدا ﻧشد‬ ‫تﻴر خﻮنآﻟﻮد خــﻮد را ﻧـزد صﻴاد آورد‬ ‫آرزوى ﻣرغ دل زﻳﻦ شﻴﻮه حﻴراﻧﻢ کﻪ چﻴست‬ ‫ﮔر بﻪ دشﻨـاﻣﻰ ﻟب ﻟعﻠت ﻣـرا ﻳاد آورد‬ ‫در صـف عــشاق ﻣﻰبـــاﻟـد دل ﻧاشاد ﻣﻦ‬ ‫ﻫﻤچﻮ آن طفﻠﻰ کﻪ حﻠﻮا پﻴش استاد آورد‬ ‫دل کﻨــد ﻟخت جـﮕر را ﻧذر چشﻢ ﮔﻠرخان‬ ‫ﻳادى از حال ﻣـﻦ غﻢﮔﻴﻦ ﻧاشــاد آورد‬ ‫باشد آن روزى کﻪ آن شﻮخ فراﻣش کار ﻣﻦ‬ ‫بﻬر دست و پـاى ﻣﻦ زﻧجﻴر فﻮﻻد آورد‬ ‫کﻴست تا از روى غﻢخﻮارى در اﻳﻦ دشت جﻨﻮن‬ ‫عشقرى از روى عـﻠﻢ و فـﻦ ﻧﻤﻰسازد غزل‬ ‫اﻳﻦ قـــدر ﻣضﻤـﻮن ﻧـﻮ طبع خدا داد آورد‬

‫‪62‬‬

‫حﻤدﻳﻪ‪ :‬اشعارى کﻪ در ثﻨا و صفت خداوﻧد سروده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻧعتﻴﻪ‪ :‬اشعارى کﻪ در اوصاف حضرت پﻴاﻣبر سروده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨقبت‪ :‬اشعارى کﻪ براى اﻣاﻣان و پﻴشﻮاﻳان دﻳﻦ بﻪ ﻣﻨاسبتﻫاى ﻣختﻠف سروده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻗﻴـد تأﻛﻴد‪ :‬آن است که معناى فعل را شدت بخشﻴده و آن را مؤکد سازد چون؛ همانا‪،‬‬ ‫هر آﻳﻴنه‪ ،‬به درستﻰ‪ ،‬البته‪ ،‬حتم ًا‪ ،‬ضرور‪ ،‬بدون شك و امثال آن‪.‬‬ ‫احمد شب و روز درس مﻰخواند حتم ًا درجﺔ خوب خواهد گرفت‪.‬‬ ‫پروانه همهروزه گلها را آبﻴارى مﻰکند بدون شك شگوفه مﻰکند‪.‬‬ ‫اگر پشت کار داشته باشﻴد ضرور موفق خواهﻴد شد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻗﻴـد شـﻚ‪ :‬آن است که به گمان و ﻳقﻴن نداشتن دﻻلت کند؛ مانند‪ :‬شاﻳد‪ ،‬گوﻳا‪،‬‬ ‫گوﻳﻰ‪ ،‬ممکن‪ ،‬احتما ًﻻ‬ ‫آسمان ابرى است شاﻳد باران ببارد‪.‬‬ ‫عدم رعاﻳت نظافت ممکن است باعث شﻴوع امراض گردد‪.‬‬ ‫احتما ًﻻ ترانه‪ ،‬روز نوروز مزار شرﻳف خواهد رفت‪.‬‬

‫عشقرى از جﻤﻠﺔ شاعران ﻣعاصر افغاﻧستان بﻮده‪ .‬او در سال ‪ 1273‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در‬ ‫دﻫکدة پغﻤان تﻮﻟد و در سال ‪1358‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬وفات کرد‪ ،‬در غزﻟﻰ کﻪ از عشقرى بﻪ‬ ‫عﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﺔ سخﻨش آورده شده است‪ ،‬از ﻫجر و فراق سخﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳد و بﻪخاطر وصال‬ ‫آﻣادهﮔﻰ خﻮد را تا قربان شدن بﻴان ﻣﻰدارد و شعر خﻮد را اﻟﻬام و از طبع خدا داد‬ ‫ﻣﻰداﻧد‪.‬‬ ‫قﻴـد تأکﻴد آن است کﻪ ﻣعﻨاى فعﻞ را شدت بخشﻴده و آن را ﻣؤکد سازد چﻮن؛‬ ‫ﻫﻤاﻧا‪ ،‬ﻫر آﻳﻴﻨﻪ‪ ،‬بﻪ درستﻰ‪ ،‬اﻟبتﻪ‪ ،‬حتﻤاً‪...‬‬ ‫قﻴد شک آن است کﻪ بﻪ ﮔﻤان و ﻳقﻴﻦ ﻧداشتﻦ دﻻﻟت کﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬شاﻳد‪ ،‬ﮔﻮﻳا‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻣﻤکﻦ‪ ،‬احتﻤاﻻً‪....‬‬ ‫‪63‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫا پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫صﻮفﻰ غﻼم ﻧبﻰ عشقرى کﻰ بﻮد؟‬ ‫ﻣراد و ﻣقصﻮد شاعر در شعر کﻪ خﻮاﻧدﻳد چﻴست؟‬ ‫قﻴد شک را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد از کدام ﻳک از شعرا است؟‬ ‫ج) عشقرى‬ ‫ب) حافظ‬ ‫اﻟﻒ) سعدى‬ ‫‪ -2‬ﻧام پدر صﻮفﻰ عشقرى چﻪ بﻮد؟‬ ‫ج) عبد اﻟرحﻴﻢ‬ ‫ب) عبداﷲ‬ ‫اﻟﻒ) اﻣان اﷲ‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد زﻧدهﮔﻰ و اشعار صﻮفﻰ عشقرى بﻪ صﻮرت ﮔروﻫﻰ بحث ﻧﻤﻮده و از‬ ‫ﻫر ﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﺔ ﻣباحثﻪ خﻮد را بﻪ آواز بﻠﻨد بﻪ ﻫﻤصﻨفان خﻮد بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ در اﻳﻦ جﻤﻼت را با پﻨسﻞ پر سازﻳد؟‬ ‫‪ .1‬صﻮفﻰ‪ ...............‬از جﻤﻠﺔ شاعران‪ .......................‬است‪.‬‬ ‫‪ .2‬اشعار‪...................‬شاﻣﻞ‪...............‬است‪.‬‬ ‫قﻴد تأکﻴد آن است کﻪ ﻣعﻨاى‪ ..........................‬ﻣؤکد ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫شاﮔردان ﻳک ﻳک ﻧفر جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را روى تختﻪ ﻧﻮشتﻪ و قﻴدﻫاى آنرا ﻧشان‬ ‫دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬آسﻤان ابرى است شاﻳد باران ببارد‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﻧسان کﻮشش کﻨد ضرور ﻣﻮفق ﻣﻰشﻮد‪ .‬شاﻳد راست ﮔفتﻪاﻧد کﻪ بﻰزحﻤت‬ ‫راحت ﻧﻴست‪.‬‬

‫شاﮔردان ﻳک پارچﻪ شعر عشقرى را روز آﻳﻨده بﻴاورﻧد و با آواز بﻠﻨد پﻴش روى صﻨف‬ ‫بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫درس پاﻧزدﻫﻢ‬

‫رﻋاﻳت حﻔظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ‬

‫با درﻧظرداشت ارزشﻫاﻳﻰ اجتﻤاعﻰ و صحﻰ‪ ،‬رعاﻳت حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ‬ ‫ﻫدف درس را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬در بارة پاکﻰ و ﻧظافت‪ ،‬درسﻫاﻳﻰ را خﻮاﻧدﻳﻢ و‬ ‫ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬کﻪ ﻧظافت جزء اﻳﻤان است‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ ﻣحﻴط عارى از کثافات داشتﻪ باشﻴﻢ؟‬

‫‪65‬‬

‫در ﻳکﻰ از روزﻫاى جﻤعﻪ احﻤد با خﻮاﻫرکﻮچکش زﻳﻨب‪ ،‬براى تفرﻳح در ﻳکﻰ از‬ ‫پارکﻫاى ﻧزدﻳک ﻣﻨزلشان رفتﻨد‪ ،‬تا بﻪ تفرﻳح و ﻫﻮاخﻮرى بپردازﻧد‪ .‬آنﻫا در آنجا‬ ‫دﻳدﻧد کﻪ دهﻫا تﻦ از شﻬروﻧدان ﻣصروف دور کردن کثافات از سرکﻫا و چﻤﻦﻫا‬ ‫استﻨد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ وقت احﻤد و زﻳﻨب با شﮕفتﻰ ﻣتﻮجﻪ شدﻧد‪ ،‬ﻣردﻣﻰ کﻪ در پارک بﻮدﻧد‪،‬‬ ‫کثافات‪ ،‬تﻮتﻪﻫاى کاغذ و بقاﻳاى سبزىﻫا و ﻣﻴﻮهﻫا را با سرعت ﮔرد ﻣﻰآورﻧد و آنﻫا را‬ ‫در ﻣﻮترﻫاى اﻧتقال کثافات کﻪ از سﻮى شارواﻟﻰ ﻣؤظف شده بﻮدﻧد‪ ،‬ﻣﻰاﻧدازﻧد و ﻣﻮترﻫا‬ ‫کثافات را اﻧتقال ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫احﻤد کﻪ بزرﮔتر از زﻳﻨب بﻮد؛ از ﻳک شخص پرسﻴد‪ :‬کاکا جان!‬ ‫اﻳﻦ کثافات را کﻪ در ﻣﻮترﻫا ﻣﻰاﻧدازﻧد بﻪ کجا ﻣﻰبرﻧد؟‬ ‫آن شخص با شفقت و ﻣﻬرباﻧﻰ بر سر او دست کشﻴده‪ ،‬چﻨﻴﻦ پاسخ داد‪ :‬فرزﻧد‬ ‫عزﻳزم ﻣﻮظفان شارواﻟﻰ ﻫفتﺔ ﻳکبار اﻳﻦ پارک را پاک ﻣﻰکﻨﻨد؛ ساﻳر ﻣردم ﻧﻴز کﻪ در‬ ‫پارک حضﻮر دارﻧد؛ براى ﻳکﻰ دو ساعت در جﻤعآورى کثافات با کارﻣﻨدان شارواﻟﻰ‬ ‫طﻮر داوطﻠباﻧﻪ ﻫﻤکارى ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؛ زﻳرا اﮔر کثافات بﻪ خصﻮص در فصﻞ تابستان در‬ ‫ﮔﻮشﻪ و کﻨار پارک باقﻰ بﻤاﻧﻨد‪ ،‬بﻮى و تعفﻦ آن اﻧسانﻫا را اذﻳت ﻣﻰکﻨد باعث ﻧشﻮ و‬ ‫ﻧﻤاى ﻣﻴکروبﻫا ﻧﻴز ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫احﻤد ﮔفت‪ :‬کاکا جان! اﻳﻦ کثافات از کجا ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫شخص ﻣذکﻮرﮔفت‪ :‬از اثر بﻰاحتﻴاطﻰ کﻪ بقاﻳاى سبزىﻫا‪ ،‬ﻣﻴﻮهﻫا و پﻮست آنﻫا‬ ‫را ﻫر طرف ﻣﻰاﻧدازﻳﻢ و ﻳا غذاى کﻪ با خﻮد ﻣﻰآورﻳﻢ‪ ،‬باقﻰ ﻣاﻧدة آن را با بﻰتﻮجﻬﻰ‬ ‫اﻳﻦ طرف و آن طرف پارک ﻧﻴﻨدازﻳﻢ‪ ،‬تا ﻣحﻴط ﻣا پاک و ﻧظﻴف باقﻰ بﻤاﻧد و بﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ترتﻴب ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ با اﻧتقال کثافات بﻪ جاى ﻣعﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨزل‪ ،‬کﻮچﻪ‪ ،‬سرک و ﻧاحﻴﺔ خﻮد را‬ ‫پاک ﻧﮕﻬدارﻳﻢ‪ .‬با شﻨﻴدن اﻳﻦ حرفﻫا احﻤد و زﻳﻨب ﻫر دو در کار جﻤعآورى کثافات‬ ‫شرکت کردﻧد‪.‬‬ ‫شاﻣﮕاﻫان وقتﻰ احﻤد و زﻳﻨب بﻪ خاﻧﻪ برﮔشتﻨد‪ ،‬سﻬﻢﮔﻴرى خﻮد را در پاککارى‬ ‫‪66‬‬

‫ﻣحﻴط بﻪ پدر خﻮد ﮔفتﻨد‪ .‬پدر با شﻨﻴدن حرفﻫاى فرزﻧداﻧش کﻪ آنﻫا در کار‬ ‫دستﻪجﻤعﻰ پاککارى پارک اشتراک ورزﻳده بﻮدﻧد‪ ،‬ﻧﻬاﻳت خﻮشحال ﮔردﻳده خطاب‬ ‫بﻪ فرزﻧداﻧش ﮔفت‪ :‬آفرﻳﻦ عزﻳزاﻧﻢ! ﻣا باﻳد ﻫر کدام حفظاﻟصحﺔ شخصﻰ و حفظاﻟصحﺔ‬ ‫ﻣحﻴطﻰ را رعاﻳت کﻨﻴﻢ‪ .‬حفظاﻟصحﺔ شخصﻰ ﻣربﻮط ﻣﻰشﻮد بﻪ ﻧظافت و پاکﻰ بدن‪،‬‬ ‫ﻟباس‪ ،‬وساﻳﻞ ﻣﻮرد استفاده در خاﻧﻪ‪ ،‬ﻣکتب و ﻣحﻞ کار و حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ‪ ،‬عبارت‬ ‫است از‪ :‬رعاﻳت ﻧظافت در جاﻫاﻳﻰ کﻪ اﻧسانﻫا بﻪ خاطر اجراى کار‪ ،‬تفرﻳح و غﻴره قدم‬ ‫ﻣﻰﮔذارﻧد‪.‬‬ ‫ﻣا ﻧﻪتﻨﻬا بﻪ حفظاﻟصحﻪ ﻣراکز ﻣسکﻮﻧﻰ؛ بﻠکﻪ بﻪ پاک کردن و تﻨظﻴف ﻣکاتب‪،‬‬ ‫ﻣساجد‪ ،‬فابرﻳکﻪﻫا‪ ،‬ﻫﻮتﻞﻫا‪ ،‬شفاخاﻧﻪﻫا و دﻳﮕر ﻣراکز ﻣحﻞ تجﻤع اﻧسانﻫا تﻮجﻪ داشتﻪ‬ ‫باشﻴﻢ‪ .‬پﻴغﻤبر بزرﮔﻮار ﻣا حضرت ﻣحﻤد‬

‫فرﻣﻮدهاﻧد‪« :‬ﻧظافت جزء اﻳﻤان است‪».‬‬

‫پس براى اﻳﻨکﻪ اﻳﻤان ﻣا کاﻣﻞ باشد و از سﻮى دﻳﮕر صحتﻤﻨد و تﻨدرست باشﻴﻢ‪ ،‬بﻪ‬ ‫حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ تﻮجﻪ داشتﻪ باشﻴﻢ؛ زﻳرا بزرﮔان ﮔفتﻪاﻧد‪ «:‬ﻳک عﻤر کﻮتاه کﻪ با‬ ‫صحت و ﻧشاط ﻫﻤراه باشد؛ بﻬتر از عﻤردراز با درد و اﻧدوه است‪».‬‬

‫کار جﻤعﻰ ﻳعﻨﻰ کارى کﻪ ﻣردم در آن بﻪ صﻮرت داوطﻠباﻧﻪ اشتراک ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در‬ ‫کشﻮر ﻣا از دﻳر زﻣان ﻣردم بﻪ کارﻫاى حشر و داوطﻠباﻧﻪ پرداختﻪاﻧد کﻪ سﻬﻢﮔﻴرى‬ ‫جﻤعﻴت ﻣردم در اعﻤار بﻨدﻫاى آب‪ ،‬سرکﻫا‪ ،‬ﻣحﻼت ﻣساجد و غﻴره از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫاى بارز‬ ‫آن ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫کارجﻤعﻰ براى پاک کردن شﻬرﻫا‪ ،‬پارکﻫا و سرکﻫاى ﻣربﻮط آنﻫا بﻪ خاطر‬ ‫پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست و رعاﻳت طب وقاﻳﻪﻳﻰ‪ ،‬بﻪ حﻴث ﻳک سﻨت و فرﻫﻨﮓ در ﻣﻴان ﻣردم‬ ‫افغاﻧستان از قدﻳﻢ راﻳج است و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ رعاﻳت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫‪ 1‬ﻗﻴد پرسشﻰ‪ :‬عبارت از قﻴدى است کﻪ عﻠت واقع شدن حاﻟتﻰ ﻳا اﻧجام ﻳافتﻦ عﻤﻠﻰ را‬ ‫از فاعﻞ جﻮﻳا شﻮد و آنﻫا عبارتاﻧد از‪ :‬کﻰ‪ ،‬تا کﻰ‪ ،‬تا چﻨد‪ ،‬چرا‪ ،‬چﻪ ﻣاﻳﻪ‪ ،‬آﻳا‪ ،‬ﻣﮕر وغﻴره‪.‬‬ ‫ﻗﻴد ﻧﻔﻰ‪ :‬عدم وقﻮع فعﻞ را تأﻳﻴد ﻣﻰکﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻫﻴچ‪ ،‬ﻫرﮔز‪ ،‬بﻪکﻠﻰ و‪...‬‬ ‫ﻗﻴد ﻧتﻴجﻪ‪ :‬کﻪ ﻧتﻴجﺔ عﻤﻞ را بﻨﻤاﻳد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬سراﻧجام‪ ،‬عاقبت‪ ،‬باﻻخره‪ ،‬باﻳد ﮔفت‪ :‬کﻪ فعﻞ‬ ‫در جﻤﻠﺔ ﻣﻰتﻮاﻧد ﻳک قﻴد داشتﻪ باشد و ﻳا بﻴشتر؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬حﻤﻴد دﻳروز صبح شتابان اﻳﻨجا‬ ‫آﻣد‪ .‬در اﻳﻦ جﻤﻠﻪ دﻳروز‪ ،‬صبح شتابان و اﻳﻨجا قﻴد ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫تﻮجﻪ بﻪ حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ‪ ،‬تﻮجﻪ کردن بﻪ صحت و سﻼﻣت اﻧسان است‪ .‬با‬ ‫اﻧکشاف شﻬرﻫا‪ ،‬تراکﻢ ﻧفﻮس در ﻣحﻼت ﻣسکﻮﻧﻰ‪ ،‬استفادة زﻳاد از ﻣﻮاد سﻮخت در شﻬرﻫا و‬ ‫اﻳجاد فابرﻳکﻪﻫا‪ ،‬حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ را با ﻣشکﻞ ﻣﻮاجﻪ کرده است‪ .‬کارکﻨان طب وقاﻳﻮى‪،‬‬ ‫براى حفظاﻟصحﺔ افراد در رابطﻪ بﻪ پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست‪ ،‬تﻬﻴﺔ آب آشاﻣﻴدﻧﻰ و جﻠﻮﮔﻴرى از‬ ‫بروز اﻣراض سارى کار ﻣﻰکﻨﻨد؛ کﻪ بدون ﻫﻤکارى ﻣردم در حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ و حفظ‬ ‫آب و ﻫﻮا از آﻟﻮده شدن‪ ،‬پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست عارى از دشﻮارى ﻧخﻮاﻫد بﻮد‪.‬‬ ‫اﻣروز کﻮشش زﻳاد بﻪ خرج داده ﻣﻰشﻮد کﻪ حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ ﻣراعات ﮔردد؛ تا‬ ‫ﻣردم در ﻣحﻴطﻰ پاک و عارى از کثافات‪ ،‬بﻪ کار و زﻧدهﮔﻰ خﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨد‪.‬‬ ‫قﻴد پرسشﻰ آن است کﻪ عﻠت واقع شدن حاﻟتﻰ را از فاعﻞ جﻮﻳا شﻮد‪ .‬قﻴد ﻧتﻴجﻪ‪،‬‬ ‫ﻧتﻴجﺔ عﻤﻠﻰ را ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫا پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫چرا اﻧسانﻫا در ﻣحﻴط کثﻴف و ﻧاپاک ﻣرﻳض ﻣﻰشﻮﻧد؟‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ را رعاﻳت کﻨﻴﻢ؟‬ ‫چﻪ تدابﻴرى را درخاﻧﻪ‪ ،‬ﻣکتب و ﻣحﻼت دﻳﮕر بﮕﻴرﻳﻢ تا صحت ﻣا خﻮب باشد؟‬ ‫قﻴد پرسشﻰ چﮕﻮﻧﻪ قﻴد است؟‬ ‫قﻴد ﻧتﻴجﻪ را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫جﻮاب صحﻴح را پﻴدا کﻨﻴد‪:‬‬ ‫پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست چﻪ تأثﻴرى در زﻧدهﮔﻰ اﻧسان دارد؟‬ ‫اﻟﻒ) اﻧسان تﻨدرست ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ب) باﻻى اﻧسان تأثﻴر بد دارد‪.‬‬ ‫ج) باﻻى اﻧسان ﻫﻴچ اثر ﻧدارد‪.‬‬ ‫د) ﻫﻴچکدام‬ ‫چرا در ﻣحﻴط کثﻴف اﻧسان ﻣرﻳض ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫اﻟﻒ) ﻣﻴکروبﻫا سبب ﻣرﻳضﻰ اﻧسانﻫا ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫ب) بﻮى کثافات اﻧسان را ﻣرﻳض ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ج) بدن با کثافات آﻟﻮده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ درس چﻪ فﻬﻤﻴدﻳد؟ در جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر جﻮاب صحﻴح را پﻴدا کﻨﻴد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) ﻣحﻴط‪ ،‬بدن و ﻟباس خﻮد را پاک ﻧﮕﻬدارﻳﻢ تا ﻣرﻳض ﻧشﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ب) کثافات را از آشپز خاﻧﻪ بﻪ روى حﻮﻳﻠﻰ اﻧتقال دﻫﻴﻢ تا ﻣرﻳض ﻧﮕردﻳﻢ‪.‬‬ ‫ج) بﻪ کثافات و ﻧاپاکﻰ اعتﻨا ﻧکﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫د) تراکﻢ کثافات را در اطراف خﻮد ﻧادﻳده بﮕﻴرﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪69‬‬

‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو دستﻪ تقسﻴﻢ شده بﻪ ﻧﻮبت در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست و‬ ‫ﻧقش آن در صحت و سﻼﻣتﻰ افراد صحبت ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در بارة قﻮاعد دستﻮرى کﻪ خﻮاﻧدﻧد باﻫﻢ بحث و ﮔفتﮕﻮ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫شاﮔردان درس را آﻫستﻪ بخﻮاﻧﻨد و ﻧتﻴجﺔ آن را بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫چﻨد تﻦ از شاﮔردان بﻪ ﻧﻮبت درس را با صداى بﻠﻨد بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫خاﻧﻪﻫاى خاﻟﻰ را با کﻠﻤات ﻣﻨاسب پر ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪ :1‬کسﻰ کﻪ (‬ ‫‪ :2‬خاﻧﻮادة کﻪ (‬

‫) ﻣراعات ﻧﻤﻰکﻨد‪ ،‬اکثر اوقات ﻣرﻳض ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫) ﻣراعات ﻧﻤﻰکﻨد‪ ،‬اعضاى آن خاﻧﻮاده از صحت‬

‫و تﻨدرستﻰ کاﻣﻞ برخﻮردار ﻧﻤﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫بخش دستﻮرى درس را بﻪ دقت خﻮاﻧده؛ سپس چﻨد جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ در آن قﻴد‬ ‫ﻧتﻴجﻪ و قﻴد پرسشﻰ بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬ ‫حفظ سﻼﻣتﻰ اﻧسان با پاکﻰ ﻣحﻴط زﻳست رابطﻪ دارد‪ .‬بﻪ چﻪ دﻟﻴﻞ؟‬

‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ کﻪ چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد ﻣحﻴط زﻳست تان را پاک ﻧﮕﻬدارﻳد‪ ،‬ﻣقاﻟﺔ در پﻨج‬ ‫سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫درس شاﻧزدﻫﻢ‬

‫ﻧاﻣﻪﻧﮕارى‬

‫در دورة ابتداﻳﻰ‪ ،‬طرز ﻧﻮشتﻦ رقعﺔ ﻣرﻳضﻰ و رقعﺔ رخصتﻰ را فراﮔرفتﻴد‪ ،‬اکﻨﻮن‬ ‫بﻪ ﻫﻤان ارتباط‪ ،‬ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ را ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ارزش و اﻫﻤﻴت ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ در زﻧدهﮔﻰ و‬ ‫آشﻨاﻳﻰ با پسﻴﻨﻪﻫا و پﻴشﻴﻨﻪﻫا ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ شاﻣﻞ ﻧاﻣﻪﻫاى رسﻤﻰ و غﻴر رسﻤﻰ ﻣﻰﮔردد؟‬

‫‪71‬‬

‫ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ در روابط اجتﻤاعﻰ جاﻳﮕاه خاص دارد و بﻴش از اﻧﻮاع دﻳﮕر ﻧﮕارش‬ ‫ﻣﻴان ﻣردم راﻳج و ﻣتداول است‪ .‬ﻣعﻤﻮﻻً ﻫﻤﺔ ﻣا ﮔاﻫﻰ ﻧﻴاز پﻴدا ﻣﻰکﻨﻴﻢ‪ ،‬کﻪ پﻴاﻣﻰ‬ ‫را از طرﻳق ﻧاﻣﻪ براى دوستان ﻳا ﻣؤسسﺔ رسﻤﻰ و ادارى بفرستﻴﻢ‪ ،‬ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ ﻳکﻰ‬ ‫از آساﻧترﻳﻦ و ارزاﻧترﻳﻦ راهﻫاى ارتباط است‪ .‬ﻫﻴچ شخصﻰ ﻧﻴست کﻪ در زﻧدهﮔﻰ‬ ‫خﻮد بﻪ ﻧاﻣﻪ ﻧﻮشتﻦ ﻧﻴاز ﻧداشتﻪ باشد‪ ،‬درحقﻴقت ﻧاﻣﻪ وسﻴﻠﺔ است کﻪ بﻪ کﻤک آن‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ بﻪ ﻫرکس کﻪ بخﻮاﻫﻴﻢ بدون روبﻪرو شدن‪ ،‬از فاصﻠﺔ دور ﮔفتﮕﻮ کﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣروز ﮔاﻫﻰ بﻪ جاى ﻧاﻣﻪ ﻧﻮشتﻦ از تﻴﻠفﻮن استفاده ﻣﻰکﻨﻨد؛ اﻣا در ﻫر حال ﻫﻨﻮز‪،‬‬ ‫ﻧاﻣﻪ ارزش خﻮد را از دست ﻧداده است‪ ،‬ﻣخصﻮصاً در کارﻫاى رسﻤﻰ و ادارى‪ ،‬ﻧاﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﮔرهﮔشاى ﻣشکﻼت است؛ زﻳرا ﻧاﻣﻪ تﻨﻬا وسﻴﻠﺔ برقرارى ارتباط در ﻫر زﻣﻴﻨﻪ است‪.‬‬ ‫اﮔر تقاضاﻳﻰ داشتﻪ باشﻴﻢ ﻳا پاسخﻰ بدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﮔزارشﻰ تﻬﻴﻪ کرده باشﻴﻢ‪ ،‬چﻴزى‬ ‫بخﻮاﻫﻴﻢ و خﻼصﻪ در ﻫر ﻣﻮرد‪ ،‬ﻧاﻣﻪ زبان ﮔﻮﻳاى ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰرو؛ عﻼوه بر اﻳﻦ‬ ‫در ارتباطﻫاى خاﻧﻮادهﮔﻰ و دوستاﻧﻪ ﻧﻴز ﻧاﻣﻪ بﻬترﻳﻦ وسﻴﻠﻪ است‪ .‬بﻪخصﻮص در‬ ‫ﻣﻮاقعﻰ کﻪ تﻴﻠفﻮن و ﻳا وسﻴﻠﺔ دﻳﮕر در اختﻴار ﻧداشتﻪ باشﻴﻢ و ﻳا تﻮان ﻣادى براى‬ ‫استفاده از آن وساﻳﻞ را ﻧداشتﻪ باشﻴﻢ؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬براى تﻴﻠفﻮن کردن بﻪ کسﻰ کﻪ در شﻬر‬ ‫ﻳا کشﻮر دﻳﮕر زﻧدهﮔﻰ ﻣﻰکﻨد‪ ،‬ﻫزﻳﻨﻪﻫاى ﻧسبتاً زﻳاد ﻻزم است‪ ،‬در حاﻟﻰ کﻪ ﻫزﻳﻨﺔ‬ ‫فرستادن ﻧاﻣﻪ بسﻴار اﻧدک است و در عﻮض ﻣجال بﻴان سخﻦ در ﻧاﻣﻪ بسﻴار وسﻴع‬ ‫است‪ ،‬چﻮن ﻧاﻣﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧاﮔﻮﻧﻰ دارد‪ .‬ﻣطاﻟب ﻫرﻧﻮع آن ﻧﻴز شکﻞ خاص خﻮد را دارد؛‬ ‫ﻣثﻼ‪ :‬در ﻧﻮشتﻦ ﻧاﻣﻪ بﻪ دوستان ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ ﻳکﻰ از صفات «ﮔراﻣﻰ‪ ،‬ﻣحبﻮب‪ ،‬عزﻳز‪،‬‬ ‫عزﻳزتر از جان‪ ،‬ﻣﻬربان» را بﻪ کار ببرﻳﻢ‪ .‬براى کساﻧﻰ کﻪ از ﻟحاظ اجتﻤاعﻰ ﻳا سﻨﻰ‬ ‫براى آﻧان احترام قاﻳﻞ باشﻴﻢ؛ اﻣا با ﻣا ﻧسبت خاﻧﻮادهﮔﻰ ﻳا دوستﻰ ﻧداشتﻪ باشﻨد‪،‬‬ ‫ﻳکﻰ از صفات « ﻣحترم‪ ،‬بزرﮔﻮار‪ ،‬ﮔراﻣﻰ» ﻣﻨاسب است‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻳﻰ از ﻧاﻣﺔ رسﻤﻰ‬ ‫درخﻮاست ﻛار‬ ‫ﻧام(‪ )......‬ﻧام پدر(‪).....‬‬ ‫ﻣحترم وزﻳر صاحب‪ ..................‬جﻤﻬﻮرى اسﻼﻣﻰ افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اﻳﻦ جاﻧب کﻪ از شﻬرتﻢ در فﻮق‪ ،‬تذکر بﻪعﻤﻞ آﻣده است در سال‪ .........‬از‬ ‫فاکﻮﻟتﺔ‪ ...................‬بﻪ درجﺔ ﻟﻴساﻧس فارغ ﮔردﻳدهام‪ ،‬ﻣﻰخﻮاﻫﻢ جﻬت خدﻣت بﻪ‬ ‫وطﻦ و ﻣردم در ﻳکﻰ از ﻣکتبﻫاى شﻬر کابﻞ بﻪ صفت ﻣعﻠﻢ اﻳفاى وظﻴفﻪ ﻧﻤاﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﻣﻴداوارم بﻪ ﻣرجع ﻣسؤول اﻣر عﻨاﻳت فرﻣﻮده ﻣﻤﻨﻮن سازﻳد‪.‬‬ ‫با احترام‬ ‫اﻣضا و تارﻳخ‬ ‫‪72‬‬

‫ﻧاﻣﺔ غﻴر رسﻤﻰ‬ ‫ﻧاﻣﺔ ﻓرزﻧد بﻪ پدر‬ ‫پدر عزﻳز و ﻣﻬرباﻧﻢ! اﻣﻴدوارم ﻫﻤﻴشﻪ تﻨدرست و سعادتﻤﻨد باشﻴد‪ ،‬ﻣدت زﻳادى‬ ‫ﻣﻰشﻮد کﻪ شﻤا را ﻧدﻳدهام ﻫر ﻟحظﻪ ﻳادم ﻣﻰآﻳﻴد و از دورى شﻤا رﻧج ﻣﻰبرم‪،‬‬ ‫اﻣﻴد است کﻪ اﻳﻦ اﻧتظار روزى خاتﻤﻪ بﻴابد و با ﻫﻢ ﻳکجا بﻪ سر ببرﻳﻢ‪ ،‬براى شﻤا‬ ‫وعده ﻣﻰکﻨﻢ کﻪ بعد از سپرى شدن اﻣتحاﻧات و ﮔرفتﻦ ﻧتﻴجﻪ‪ ،‬انشاءاﷲ ﻧزد شﻤا‬ ‫برخﻮاﻫﻢ ﮔشت‪.‬‬ ‫با احترام فرزﻧد شﻤا‬

‫پﻴشﻴﻨﻪﻫا‪ :‬عبارت از اجزاى ﻧاﻣستقﻞ سخﻦ ﻣﻰباشﻨد کﻪ براى ارتباط دادن‬ ‫کﻠﻤﻪﻫا در جﻤﻠﻪ بﻪ کار ﻣﻰروﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بﻪ‪ ،‬در‪ ،‬تا‪ ،‬با‪ ،‬از‪....‬‬ ‫‪ -1‬ﻧاﻣﻪ‪ ،‬زبان ﮔﻮﻳاﻳﻰ ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻴچ کسﻰ ﻧﻴست کﻪ در زﻧدهﮔﻰ بﻪ ﻧاﻣﻪ ﻧﻮشتﻦ عﻼقﻪ ﻧداشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫پسﻴﻨﻪ‪ :‬عبارت از اجزاى ﻧاﻣستقﻞ سخﻦ بﻮده کﻪ در آخر کﻠﻤﻪ آﻣده و جدا از آن‬ ‫ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬در زبان درى ﻳک پسﻴﻨﻪ دارﻳﻢ کﻪ آنﻫﻢ پسﻴﻨﺔ ((را)) ﻣﻰباشد؛‬ ‫ﻣثﻼ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧاﻣﻪ‪ ،‬ارزش خﻮد را از دست ﻧداده است‪.‬‬ ‫‪ -2‬چﻮن ﻧاﻣﻪ اﻧﻮاع ﻣختﻠف دارد‪ ،‬ﻣطاﻟب ﻫرﻧﻮع آن شکﻞ خاص خﻮد را دارا ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫ﻧﻮشتﻦ ﻧاﻣﻪ ﻧﻴاز ﻫر شخص است کﻪ با آن ﻣﻰتﻮان بدون روبﻪرو شدن و ﻳا از‬ ‫فاصﻠﺔ دور ﮔفتﮕﻮ کﻨﻴﻢ‪ ،‬با وجﻮدىکﻪ اﻣروزه از تﻴﻠفﻮن بﻴشتر استفاده ﻣﻰشﻮد؛ اﻣا‬ ‫ﻧاﻣﻪ‪ ،‬ارزش خﻮد را از دست ﻧداده است‪ ،‬خصﻮصاً در کارﻫاى رسﻤﻰ و ادارى‪ ،‬ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﮔرهﮔشاى دشﻮارىﻫا است‪ ،‬عﻼوه بر آن براى ارتباطﻫاى خاﻧﻮادهﮔﻰ و دوستاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻴز ﻧاﻣﻪ بﻬترﻳﻦ وسﻴﻠﻪ بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫پﻴشﻴﻨﻪﻫا و پسﻴﻨﻪ اجزاى ﻧاﻣستقﻞ سخﻦ ﻣﻰباشﻨد‪ ،‬کﻪ براى ارتباط دادن‬ ‫کﻠﻤﻪﻫا در جﻤﻠﻪ بﻪ کار ﻣﻰروﻧد‪.‬‬

‫‪73‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫در ﻧﻮشتﻦ ﻧاﻣﺔ دوستاﻧﻪ کدام ﻧکات را در ﻧظر بﮕﻴرﻳﻢ؟‬ ‫ﻧاﻣﻪﻫا بﻪ چﻨد بخش تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮﻧد و ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ چﻪ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫پﻴشﻴﻨﻪﻫا را تعرﻳف کﻨﻴد‪.‬‬ ‫پسﻴﻨﻪ چﻴست؟ با ﻣثال واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫ﻣتضاد کﻠﻤﻪﻫاى زﻳر را بﮕﻮﻳﻴد‪:‬‬ ‫داﻧا‪ ،‬ﻻﻳق‪ ،‬سفﻴد‪ ،‬روشﻨﻰ‪ ،‬سردى‪ ،‬شﻴرﻳﻦ‪ ،‬زشت‪ ،‬خﻨدان‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد اﻳﻦکﻪ ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ درکارﻫاى رسﻤﻰ و ادارى چرا بﻴشتر استفاده‬ ‫ﻣﻰشﻮد؛ بﻪطﻮر ﮔروﻫﻰ بحث ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫دو ﻧفر دربارة اﻫﻤﻴت ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ باﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫خاﻧﻪﻫاى خاﻟﻰ را تﻮسط پﻴشﻴﻨﻪﻫا و پسﻴﻨﻪ تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫احﻤد‪ ........‬راه ﻣکتب بﻪ خاﻧﺔ ﻣا آﻣد‪.‬‬ ‫اﻧسان‪ ........‬سعﻰ و تﻼش ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ........‬ﻫدف خﻮد برسد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ کتابﻫاﻳﻢ‪ .......‬خﻮب ﻧﮕﻬدارى ﻣﻰﻧﻤاﻳﻢ‪.‬‬ ‫وى ﻧاﻣﻪﻳﻰ‪ ...........‬بﻪ ﻣﻦ فرستاد‪.‬‬ ‫ﻧاﻣﻪﻧﻮﻳسﻰ را در صﻨف تﻤرﻳﻦ ﻧﻤاﻳﻴد و در آن پﻴشﻴﻨﻪﻫا و پسﻴﻨﻪ را ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪l‬‬

‫شاﮔردان ﻳک ﻧاﻣﺔ دوستاﻧﻪ بﻨﻮﻳسﻨد و روز آﻳﻨده در صﻨف آن را با آواز بﻠﻨد‬

‫بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫درس ﻫﻔدﻫﻢ‬

‫ورزش و صحت‬

‫در درسﻫاى ﮔذشتﻪ دربارة حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪،‬‬ ‫ﻧﻪتﻨﻬا رعاﻳت حفظاﻟصحﺔ ﻣحﻴطﻰ در صحتﻣﻨدى اﻧسان ﻧقش دارد؛ بﻠکﻪ ورزش‬ ‫ﻫﻢ در سﻼﻣتﻰ اﻧسان داراى اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫پﻰ بردن شاﮔردان بﻪ اﻫﻤﻴت ورزش و ﻧقش آن در صحتﻤﻨدى اﻧسان و‬ ‫تقﻮﻳت ﻣﻬارت زباﻧﻰ ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ صحتﻣﻨد باشﻴﻢ؟‬

‫‪75‬‬

‫اﻧسان ﻣﻮجﻮدى است اجتﻤاعﻰ‪ ،‬کﻪ در اجتﻤاع زﻧدهﮔﻰ کرده بﻪ کار و فعاﻟﻴت‬ ‫ﻣﻰپردازد‪ .‬براى اﻳﻦ کﻪ اﻧسان بتﻮاﻧد ﻣﻨحﻴث ﻳک شخص ساﻟﻢ کار و فعاﻟﻴت روزاﻧﺔ خﻮد‬ ‫را بدون خستﻪﮔﻰ اﻧجام دﻫد‪ ،‬باﻳد بﻪ صحت خﻮد تﻮجﻪ داشتﻪ و ورزش ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ورزش براى صحت و سﻼﻣتﻰ اﻧسان بسﻴار ﻣفﻴد است‪ .‬اﮔر شخصﻰ ﻫﻤﻪروزه صبح‬ ‫وقت در ﻫﻮاى آزاد ورزش ﻧﻤاﻳد خستﻪﮔﻰ روحﻰ و جسﻤﻰاش بر طرف ﮔردﻳده‪،‬‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧد ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳد و کارﻫاى زﻳاد جسﻤاﻧﻰ را بدون احساس خستﻪﮔﻰ اﻧجام دﻫد‪.‬‬ ‫ورزش باعث تقﻮﻳت روح و جسﻢ آدﻣﻰ ﻣﻰﮔردد‪ .‬چﻨاﻧکﻪ ﮔفتﻪاﻧد‪«:‬عقﻞ سﻠﻴﻢ در بدن‬ ‫ساﻟﻢ است‪».‬‬ ‫اﮔر کسﻰ بﻪ صحت خﻮد تﻮجﻪ ﻧداشتﻪ باشد ﻣرﻳض ﻣﻰشﻮد وقتﻰ ﻣرﻳض شد‪ ،‬درس‬ ‫خﻮاﻧده ﻧﻤﻰتﻮاﻧد و از کار و فعاﻟﻴت باز ﻣﻰﻣاﻧد‪ .‬ﻧﻪ براى خﻮد کارى اﻧجام داده ﻣﻰتﻮاﻧد‬ ‫و ﻧﻪ در جاﻣعﻪ ﻣفﻴد واقع ﻣﻰﮔردد؛ پس براى ﻧﻮجﻮاﻧان‪ ،‬کﻪ آﻳﻨدهسازان کشﻮراﻧد؛ ﻻزم‬ ‫است ورزش ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ورزش اﻧسان را شجاع و دﻟﻴر ساختﻪ‪ ،‬براﻳش روحﻴﺔ اعتﻤاد بﻪ ﻧفس ﻣﻰبخشد؛ و‬ ‫بﻪ اﻳﻦ سبب تﻮاﻧاﻳﻰ خﻮد را درک ﻧﻤﻮده در رشد استعداد خﻮد ﻣﻰکﻮشد کﻪ بﻪ حﻴث‬ ‫اﻧسان ساﻟﻢ در جاﻣعﻪ حضﻮر فعال پﻴدا کﻨد‪.‬‬ ‫در سراسر جﻬان با درک اﻫﻤﻴت ورزش عﻼقﻪﻣﻨدى اﻧسانﻫا بﻪ ورزش روز‬ ‫تا روز بﻴشتر ﮔردﻳده‪ ،‬ساﻻﻧﻪ ﻣسابقات زﻳادى در رشتﻪﻫاى ﻣختﻠف ورزشﻰ بﻪ راه‬ ‫اﻧداختﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬ورزش ﻧﻪتﻨﻬا ضاﻣﻦ صحتﻣﻨدى اﻧسانﻫاست؛ بﻠکﻪ پﻴامآور صﻠح و‬ ‫ﻫﻤبستﻪﮔﻰ ﻣﻴان کشﻮرﻫاى جﻬان ﻧﻴز ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫تأثﻴر ورزش بر ابعاد روحﻰ و اجتﻤاعﻰ اﻧسان‪ :‬عﻼوه بر اﻳﻨکﻪ ورزش تأثﻴرات ﻣفﻴد‬ ‫فزﻳکﻰ و فﻴزﻳﻮﻟﻮژﻳکﻰ بر بدن اﻧسان دارد‪ ،‬بر روح و روان و شخصﻴت اجتﻤاعﻰ ﻫر فرد‬ ‫ﻧﻴز تأثﻴر ﻣطﻠﻮب ﻣﻰﮔذارد‪ .‬بﻪ ﻣﻮارد زﻳر دقﻴق ﻣﻰشﻮﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬احساس اعتﻤاد بﻪ ﻧفس‬ ‫‪ -2‬احساس قدرت‬ ‫‪ -3‬تقﻮﻳت اراده‬ ‫‪ -4‬تقﻮﻳت قدرت تﻤرکز‬ ‫‪ -5‬افزاﻳش دقت عﻤﻞ‬ ‫‪ -6‬بﻬبﻮد عکساﻟعﻤﻞ فکرى و جسﻤﻰ‬ ‫‪ -7‬احساس شادابﻰ و جﻮاﻧﻰ‬ ‫‪76‬‬

‫‪ -8‬داشتﻦ ظاﻫر خﻮب‬ ‫‪ -9‬باﻻ بردن قدرت خﻼقﻴت‬ ‫‪ -10‬احساس آراﻣش و راحتﻰ‬ ‫‪ -11‬ﻣقاوم شدن در ﻣقابﻞ فشارﻫاى رواﻧﻰ و قدرت کﻨار آﻣدن با ﻣساﻳﻞ‬ ‫‪ -12‬تقﻮﻳت ذﻫﻨﻰ‬

‫رشتﻪﻫاى ﻣختﻠف ورزشﻰ شاﻣﻞ بﻮکس‪،‬کشتﻰ‪ ،‬کاراتﻪ‪ ،‬دوش‪ ،‬آببازى‪ ،‬باسکتبال‪،‬‬ ‫فﻮتبال‪ ،‬شﻤشﻴر بازى‪ ،‬کرﻳکت‪ ،‬جﻤﻨاستﻴک و دﻳﮕر بازىﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫ورزش باعث تقوﻳت روح و جسم آدمﻰ مﻰگردد‪.‬‬ ‫در جملﺔ باﻻ «و» عطف است‪.‬‬ ‫ﻋـطﻒ‪ :‬عطف حرفﻰ است که ﻳك کلمه را به کلمﺔ دﻳگر معطوف مﻰسازد‪ .‬تا از تکرار آن‬ ‫جلوگﻴرى شود‪ .‬نشانﺔ عطف «و» مﻰباشد‪.‬‬ ‫ربـط‪ :‬به حروف ﻳا اداتﻰ گفته مﻰشود که دو عبارت ﻳا دو بخش ﻳك جمله ﻳا دو جمله را به‬ ‫همدﻳگر پﻴوند دهند؛ مانند‪ :‬اکنون که‪ ،‬حاﻻ که‪ ،‬تا که‪ ،‬هر جا که‪ ،‬چرا که‪ ،‬زﻳرا که‪ ،‬اما‪ ،‬ولﻰ‪،‬‬ ‫لﻴکن‪ ،‬اگرچه‪ ،‬حتا و‪...‬‬

‫ورزش براى صحت و سﻼﻣتﻰ اﻧسان بسﻴار ﻣفﻴد است‪ .‬ورزش اﻧسان را شجاع و‬ ‫دﻻور ساختﻪ براﻳش روحﻴﺔ اعتﻤاد بﻪ ﻧفس ﻣﻰبخشد و بﻪ اﻳﻦ سبب تﻮاﻧاﻳﻰ خﻮد را درک‬ ‫ﻧﻤﻮده و در رشد استعداد خﻮد ﻣﻰکﻮشد کﻪ بﻪ حﻴث اﻧسان ساﻟﻢ در جاﻣعﻪ حضﻮر فعال ﻳابد‪.‬‬ ‫عطف حرفﻰ است کﻪ ﻳک کﻠﻤﻪ را بﻪ کﻠﻤﺔ دﻳﮕر ﻣعطﻮف ﻣﻰسازد؛ تا از تکرار آن‬ ‫جﻠﻮﮔﻴرى شﻮد‪ .‬ﻧشاﻧﺔ عطف «و» ﻣﻰباشد و ربط به حروف ﻳا اداتﻰ گفته مﻰشود که دو‬ ‫عبارت ﻳا دو بخش ﻳك جمله ﻳا دو جمله را به همدﻳگر پﻴوند دهد‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫ورزش در سﻼﻣتﻰ اﻧسان چﻪ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫* چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد ﻣﻨحﻴث ﻳک شخص ساﻟﻢ در جاﻣعﻪ حضﻮر فعال ﻳابﻴد؟‬ ‫* در بارة ﻳکﻰ از رشتﻪﻫاى ورزشﻰ ﻣﻮرد عﻼقﺔتان بﻪ دقت اﻧدﻳشﻴده و در رابطﻪ‬ ‫ﻧظراتتان را ابراز ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫* در بارة عطف و ربط چﻪ ﻣﻰداﻧﻴد؟‬ ‫* شﻤا در آﻳﻨده کدام رشتﻪ ورزشﻰ را اﻧتخاب ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در بارة فﻮاﻳد ورزش با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو ﮔروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد و در بارة عطف و ربط بحث ﻧﻤاﻳﻨد؛ سپس‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر ﮔروه ﻧتﻴجﺔ بحث را براى دﻳﮕران اﻧتقال دﻫد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫* ﻣتﻦ درس را خﻮاﻧده و ﻧکات ﻣﻬﻢ آنرا بﻴرونﻧﻮﻳس کﻨﻴد‪.‬‬ ‫* شاﮔردان ﻧظر بﻪ عﻼقﺔشان در ﻳکﻰ از رشتﻪﻫاى ورزشﻰ ﻣعﻠﻮﻣات کﻮتاه بﻨﻮﻳسﻨد؛‬ ‫سپس براى ﻫﻤصﻨفان خﻮد بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻧام چﻨد تﻦ از ورزشکاران قﻬرﻣان وطﻦ ﻣا را فﻬرست ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫در جﻤﻼت زﻳر عطف و ربط را ﻧشان دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻧسرﻳﻦ درس ﻣﻰخﻮاﻧد؛ اﻣا خﻮاﻫرش او را ﻧﻤﻰﮔذاشت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﻦ بﻪ سخﻦﻫاى ﻣعﻠﻢ خﻮد ﮔﻮش ﻣﻰدﻫﻢ چرا کﻪ ﻣﻰخﻮاﻫﻢ شاﮔرد خﻮب باشﻢ‪.‬‬ ‫‪ .3‬کرﻳﻢ و اسﻠﻢ با ﻫﻢ ﻫﻤصﻨفﻰاﻧد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﻦ کتاب و قﻠﻢ را دوست دارم‪.‬‬

‫در بارة فﻮاﻳد ورزش ﻣتﻨﻰ بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ از پﻨج سطر کﻢ ﻧباشد و ﻧشاﻧﻪﮔذارى را رعاﻳت‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬عطف و ربط را در آن ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫درس ﻫژدﻫﻢ‬

‫خرد‬ ‫خردﻣﻨد ﮔﻮﻳـد خرد پادشاه است‬ ‫ﻛﻪ برخاص و بر عام فرﻣاﻧرواست‬

‫آﮔاه ساختﻦ شاﮔردان از ارزش و اﻫﻤﻴت خرد و داﻧش در زﻧدهﮔﻰ و تقﻮﻳت‬ ‫ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫شاﮔردان عزﻳز! در درسﻫاى ﮔذشتﻪ در بارة عﻠﻢ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‬ ‫و ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ عﻠﻢ‪ ،‬داﻧش و خرد‪ ،‬ﻣا را بﻪ ﻣثابﺔ اﻧسان واقعﻰ در جاﻣعﻪ تثبﻴت‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫کدام اﻧسانﻫا در زﻧدهﮔﻰ ﻣﻰتﻮاﻧﻨد‪ ،‬بﻪ حﻴث ﻳک شخص داﻧستﻪ بﻪ ﻣقام عاﻟﻰ‬ ‫اﻧساﻧﻰ برسﻨد؟‬

‫‪79‬‬

‫خـردﻣﻨد ﮔﻮﻳد خـرد پادشاه است‬

‫کــﻪ برخاص و بر عام فرﻣانروا است‬

‫خــرد را تـﻦ آدﻣــﻰ ﻟشکر است‬

‫ﻫﻤﻪ شﻬـــﻮت و آرزو چـــاکر است‬

‫جﻬـان را بﻪ داﻧـش تــﻮان ﻳافتـﻦ‬

‫بﻪ داﻧش تــــﻮان رشـــتﻦ و بافتﻦ‬

‫خـــردﻣﻨد ﮔﻮﻳد ﻣـﻦ از ﻫر ﮔـروه‬

‫خــردﻣﻨد را بﻴش دﻳـــــدم شکﻮه‬

‫خـــرد پـادشـا ِه بـﻮد ﻣـــﻬربـان‬

‫بـــﻮد در رﻣــﻪ ﮔرگ را چﻮن شبان‬

‫خـــردﻣﻨدﮔﻮﻳــد کﻪ ﻣــرد خرد‬

‫بﻪ ﻫﻨـــﮕام خــﻮﻳش اﻧدرون بﻨﮕرد‬

‫شﻮد ﻧﻴکﻰ افزون چـﻮ افزون شـﻮد‬

‫و از آﻫـــﻮى بد پاک بﻴــرون شﻮد‬

‫خــردﻣﻨد ﮔﻮﻳـد کﻪ تأﻳﻴد و فــر‬

‫بﻪ داﻧـش بﻪ ﻣــردم رســد ﻧﻪ بﻪ زر‬

‫بدان کــــﻮش تا زود داﻧا شــﻮى‬ ‫داﻧـــاتـر آﻧــکس کﻪ واﻻتر است‬ ‫ﻧبﻴﻨﻰ زشــاﻫـان کﻪ بـر تختﮔاه‬ ‫اﮔـر چـــﻪ بــــﻤاﻧﻨد دﻳر و دراز‬ ‫ﻧﮕﻪبـان ﮔــــﻨج تـﻮ از دشﻤﻨـان‬ ‫بداﻧـــش شﻮد ﻣــرد پـرﻫﻴزﮔـار‬ ‫کـﻪ داﻧش ز تﻨــــﮕﻰ پﻨـاه آورد‬ ‫خــرد بـاد ﻫﻤــــﻮاره ساﻻر تـﻮ‬

‫چــــﻮ داﻧا شـﻮى زود وا ﻻ شــﻮى‬ ‫کﻪ واﻻتر است آﻧکــــﻪ داﻧا تر است‬ ‫زداﻧﻨــــدهﮔان بـاز جــﻮﻳﻨد را ه؟‬ ‫بﻪ داﻧا بـــﻮد شــان ﻫﻤﻴــشﻪ ﻧﻴاز‬ ‫و داﻧــش ﻧﮕـــﻪبـان تـﻮ جاوﻳـدان‬ ‫چﻨﻴﻦ ﮔــفت آن بخـــرد ﻫﻮشﻴار‬ ‫چـــﻮ بﻴــراه ﮔـــردى بـﻪراه آورد‬ ‫ﻣبــاد از جﻬان جــز خرد ﻳـار تـﻮ‬ ‫ابﻮ شکﻮر بﻠخﻰ‬

‫ابﻮ شکﻮر بﻠخﻰ از شاعران ﻣعروف قرن چﻬارم ﻫجرى بﻮده کﻪ در دربار ﻧﻮح‬ ‫بﻦ ﻧصر ساﻣاﻧﻰ ﻣﻰزﻳستﻪ است‪ ،‬ﻣﻨظﻮﻣﻪﻳﻰ را کﻪ بﻪ شکﻮر ﻧسبت دادهاﻧد‪ ،‬بﻪ ﻧام‬ ‫« آفرﻳﻦﻧاﻣﻪ» است کﻪ در حدود سال ‪ 336‬ﻫجرى سروده شده و ابﻴات ﻣتفرقﻰ از‬ ‫آن باقﻰ ﻣاﻧده است‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات؛ ﻧشاﻧﻪﻫاﻳﻰاﻧد کﻪ در ﻣﻮارد و ﻣفاﻫﻴﻢ ﻣختﻠف از قبﻴﻞ‪ :‬ﻧدا‪ ،‬افسﻮس‪،‬‬ ‫تحسﻴﻦ و تﻨبﻴﻪ بﻪ کار ﻣﻰروﻧد؛ چﻨانکﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻧشاﻧﻪﻫاى ﻧدا‪ :‬اى‪ ،‬اَﻳا؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫اى خدا ﻣا را ببخشاى!‬ ‫بﻬر وﻻﻳت ازﻳﻦ فتحﻨاﻣﻪﻫا بسپار‬ ‫اﻳا ﻧسﻴﻢ سحر فتحﻨاﻣﻪﻫا بردار‬ ‫ب‪ :‬ﻧشاﻧﻪﻫاى تعجب‪ :‬وه‪ ،‬واه‪ ،‬ﻫﻰ‬ ‫ﻫﻰ چﻪ ﻣﻨظرة زﻳباﻳﻰ!‬ ‫واه چﻪ ﻫﻮاى خﻮبﻰ !‬ ‫ج‪ :‬ﻧشاﻧﻪﻫاى افسﻮس‪ :‬واى‪ ،‬اوخ‪ ،‬آه‪...‬‬ ‫اى جرعﻪ ﻧﻮش ﻣجﻠس جﻢ سﻴﻨﻪ پاک دار کاﻳﻴﻨﻪﻳﻰ است جام جﻬان بﻴﻦ کﻪ آه از او‬ ‫د‪ :‬ﻧشاﻧﻪﻫاى تحسﻴﻦ‪ :‬زﻫﻰ‪ ،‬بﻪ بﻪ‪ ،‬واه واه‪،‬‬ ‫زﻫﻰ پسﻨد کﻤاندار چرخ کز بﻦ تﻴر ﻧﮕاه کرد و دو چشﻢ ﻣرا ﻧشاﻧﻪ ﮔرفت‬ ‫ﻣﻨت ز باغبان چﻪ کشﻢ از براى ﮔـﻞ دارد خدﻧﮓ ﻧـاز تﻮ زخـﻤﻰ کـﻪ واه واه‬ ‫ﻫـ‪ :‬ﻧشاﻧﻪﻫاى تﻨبﻴﻪ‪ :‬اﻻ‪ ،‬ﻫﻼ‪ ،‬ﻫان‪ ،‬ﻫﻴﻦ‪ ،‬ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪:‬‬ ‫پﻴران سخﻦ بﻪ تجربﻪ ﮔفتﻨد ﮔفتﻤت ﻫان اى پسر کﻪ پﻴر شﻮى پﻨد ﮔﻮش کﻦ‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫پرسشﻫا را دقﻴق شﻨﻴده پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫شعرى را کﻪ خﻮاﻧدﻳد از کﻰ و در بارة چﻪ بﻮد؟‬ ‫ﻣقصد شاعر از اﻳﻦ بﻴت چﻪ بﻮده است؟‬ ‫کﻪ بر خاص و بر عــام فرﻣانروا است‬ ‫خردﻣﻨد ﮔﻮﻳد خرد پادشاه است‬ ‫‪81‬‬

‫ابﻮ شکﻮر بﻠخﻰ از شاعران کدام دوره بﻮده و در عصر کدام شاه ﻣﻰزﻳست؟‬ ‫در بارة ﻧشاﻧﻪﻫاى تحسﻴﻦ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫ﻧشاﻧﻪﻫاى ﻧدا کدام ﻧشاﻧﻪﻫا را ﮔﻮﻳﻨد‪ .‬با ﻣثال واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات از جﻤﻠﺔ اجزاى ﻣستقﻞ سخﻦ است ﻳا ﻧاﻣستقﻞ؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫در بارة شعرى کﻪ خﻮاﻧدﻳد دو دو ﻧفر باﻫﻢ ﻣباحثﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫شاﮔردان ﻳک ﻳک ﻧفر در بارة خرد ﻣعﻠﻮﻣاتﻰ کﻪ دارﻧد؛ براى ﻫﻤصﻨفان خﻮد بﻴان‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو ﮔروه تقسﻴﻢ شده ﻳک ﮔروه از ﮔروه دﻳﮕر دربارة ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات‬ ‫پرسشﻫاﻳﻰ ﻣطرح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را ﻳک شاﮔرد بﻪ شاﮔرد دﻳﮕر اﻣﻼ ﮔفتﻪ‪ ،‬روى تختﻪ بﻨﻮﻳسد و در آن‬ ‫ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات را ﻧشان دﻫد‪:‬‬ ‫‪ .1‬خداﻳا بﻨدهﮔاﻧت را بﻪ راه راست ﻫداﻳت کﻦ!‬ ‫‪ .2‬واه چﻪ پسر ﻻﻳق و خﻮب!‬ ‫‪ .3‬وه کﻪ چقدر زﻳبا ﻧﻮشتﻪﻳﻰ!‬ ‫‪ .4‬ﻫﻰ چﻪ ﻣﻨظرة قشﻨﮕﻰ!‬ ‫کاﻳﻴﻨﻪﻳﻰ است جام جﻬان بﻴﻦ کﻪ آه از او‬ ‫اى جرعﻪ ﻧﻮش ﻣجﻠس جﻢ سﻴﻨﻪ پاک دار‬ ‫دارد خــدﻧﮓ ﻧاز تﻮ زخﻤﻰ کﻪ واه واه‬ ‫ﻣﻨت ز باغبان چﻪ کــشﻢ از براى ﮔــﻞ‬ ‫* شعر را بﻪ دقت بخﻮاﻧﻴد و در کتابچﻪﻫاى تان بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫* واژهﻫاى داﻧش‪ ،‬داﻧا‪ ،‬ﮔﻨج‪ ،‬ﻧﮕﻬبان و ساﻻر را در جﻤﻠﻪﻫاى ﻣﻨاسب بﻪ کار برﻳد‪.‬‬

‫شاﮔردان با استفاده از قﻮاعد دستﻮرىﻳﻰ کﻪ خﻮاﻧدﻧد چﻨد جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻨد و در‬ ‫آن ﻧشاﻧﻪﻫاى اصﻮات را ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫درس ﻧزدﻫﻢ‬

‫صﻨاﻳﻊ دستﻰ‬

‫در صﻨﻮف پاﻳﻴﻦ راجع بﻪ اﻧﻮاع صﻨاﻳع دستﻰ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬اکﻨﻮن با‬ ‫صﻨاﻳع دستﻰ و اﻫﻤﻴت آن در رشد اقتصاد کشﻮر بﻴشتر آشﻨا شده؛ ﻫﻤچﻨان دربارة‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫا و پسﻮﻧدﻫا در زبان درى آﮔاﻫﻰ حاصﻞ ﻣﻰکﻨﻴد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع دستﻰ چﻪ ﻧقشﻰ در پﻴشرفت و ترقﻰ کشﻮر ﻣا دارد؟‬

‫‪83‬‬

‫کشﻮر عزﻳز ﻣا افغاﻧستان تارﻳخ درخشان دارد‪ .‬در طﻮل تارﻳخ ﻣردﻣان اﻳﻦ سرزﻣﻴﻦ‬ ‫با تﻼش و کﻮشش در تﻤام عرصﻪﻫا تﻮاﻧستﻪاﻧد با خﻼقﻴت و زحﻤتکشﻰ زﻳاد ﻣشکﻼت‬ ‫خﻮد و ﻣردم خﻮد را بﻪ ﮔﻮﻧﻪﻳﻰ رفع بسازﻧد‪ .‬از جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮان از صﻨاﻳع دستﻰ ﻧام برد کﻪ‬ ‫ﻫﻤﻮطﻨان ﻣا با زحﻤتکشﻰ زﻳاد در اﻳﻦ راستا شﻬرت جﻬاﻧﻰ را کسب ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻫﻤانﮔﻮﻧﻪ کﻪ حفظ و ﻧﮕﻬدارى آثار تارﻳخﻰ اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد‪ ،‬اﻧتقال روشﻫاى‬ ‫طراحﻰ‪ ،‬تزﻳﻴﻨات در صﻨاﻳع دستﻰ بﻪ خصﻮص کﻨدنکارى در چﻮب و دستدوزىﻫاى‬ ‫ﻣختﻠف بﻪ ﻧسﻞﻫاى بعدى براى حفظ و تداوم آنﻫا ضرورت ﻣبرم است‪ .‬تﻮﻟﻴد ﻣحصﻮﻻت‬ ‫دستﻰ ﻣختﻠف و عرضﺔ آن بﻪ بازارﻫاى داخﻠﻰ و خارجﻰ‪ ،‬از ﻧظر اقتصادى اﻫﻤﻴت زﻳادى‬ ‫دارد؛ طﻮرى کﻪ در ﻫر ﻳک از شﻬرﻫاى افغاﻧستان ﻣردم بﻪ ﻫﻨرﻫا و بﻪ تﻮﻟﻴدات صﻨاﻳع‬ ‫دستﻰ ﻣختﻠفﻰ ﻣﻰپردازﻧد؛ بﻪطﻮر ﻣثال‪ :‬در کابﻞ فعاﻟﻴتﻫا در رشتﻪﻫاى ﻣعﻤارى‪،‬‬ ‫ﻧجارى‪ ،‬آﻫﻨﮕرى‪ ،‬زرﮔرى‪ ،‬کﻨدنکارى‪ ،‬سﻨﮓتراشﻰ‪ ،‬ﻧقاشﻰ‪ ،‬خاﻣکدوزى‪ ،‬قاﻟﻴﻦبافﻰ‬ ‫وغﻴره‪.‬‬ ‫در اﻳﻦجا ﻣﻰپردازﻳﻢ بﻪ ﻣعرفﻰ صﻨعت قاﻟﻴﻦ بافﻰ‪:‬‬ ‫تارﻳخ صﻨاﻳع دستﻰ در افغاﻧستان شاﻫد است کﻪ قاﻟﻴﻦبافﻰ از زﻣاﻧﻪﻫاى پﻴشﻴﻦ در‬ ‫اﻳﻦجا رواج داشتﻪ است کﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت قاﻟﻴﻦﻫاى ﻧفﻴس‪ ،‬قشﻨﮓ و ﻣرغﻮب از ﮔذشتﻪﻫاى‬ ‫دور در ﻣﻮزﻳﻢﻫا و ﻧﻤاﻳشﮕاهﻫاى بزرگ جﻬان ﮔﻮاه اﻳﻦ حقﻴقت است‪.‬‬ ‫قاﻟﻴﻦ بﻪ اﻧدازهﻫاى ﻣختﻠف و رﻧﮓﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮن تﻬﻴﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬پﻴشﻪوران افغاﻧستان‬ ‫قاﻟﻴﻦ را با دست ﻣﻰبافﻨد‪ ،‬و اﻣروزه قاﻟﻴﻦ با دستﮕاهﻫاى بزرگ ﻧﻴز تﻬﻴﻪ ﻣﻰشﻮد؛ اﻣا‬ ‫بﻬترﻳﻦ قاﻟﻴﻦ ﻫﻤان است‪ ،‬کﻪ از تار و پﻮد وطﻨﻰ بﻪدست زﻧان و قاﻟﻴﻦبافان ﻣاﻫر بافتﻪ‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫قاﻟﻴﻨﻰ کﻪ از پشﻢ بﻬارى بافتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻣرغﻮبتر و ﻣستحکﻢتر از قاﻟﻴﻨﻰ است کﻪ‬ ‫از پشﻢ خزاﻧﻰ بافتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻣﻨاطق عﻤدة قاﻟﻴﻦبافﻰ در افغاﻧستان عبارت است از‪ :‬قﻠعﻪ‬ ‫زال‪ ،‬خﻤاب‪ ،‬ﻣﻮرىچاق‪ ،‬قرقﻴﻦ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬آقچﻪ‪ ،‬بادغﻴس‪ ،‬ﻣزارشرﻳف کﻪ ﻫر کدام از اﻳﻦ‬ ‫شﻬرﻫا‪ ،‬ﻧﻮع بﻪ خصﻮص قاﻟﻴﻦﻫاى خﻮد را دارﻧد‪ .‬در سالﻫاى اخﻴر‪ ،‬قاﻟﻴﻦ در شﻬرﻫاى‬ ‫عﻤدة افغاﻧستان ﻧﻴز بﻪ صﻮرت دستﻪجﻤعﻰ و در کارﮔاهﻫاى بزرگ بافتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫قاﻟﻴﻦﻫاى افغاﻧﻰ ساﻟﻴان ﻣتﻤادى در سراسر جﻬان از شﻬرت خاص برخﻮردار بﻮده‬ ‫است و در رشد اقتصاد کشﻮر ﻣا ﻧقش عﻤده داشتﻪ است؛ پس باﻳد در تﻤام عرصﻪﻫا‬ ‫(صﻨاﻳع ) تﻮجﻪ جدى صﻮرت ﮔﻴرد‪ .‬از ﻳک طرف اقتصاد کشﻮر تقﻮﻳﻪ ﻣﻰشﻮد و از سﻮى‬ ‫دﻳﮕر صﻨاﻳع دستﻰ درکشﻮر بﻪ رکﻮد ﻣﻮاجﻪ ﻧﻤﻰﮔردد‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫قﻠعﻪ زال ﻳکﻰ از وﻟسﻮاﻟﻰﻫاى وﻻﻳت کﻨدز است‪.‬‬ ‫خﻤاب ﻣﻨطقﻪﻳﻰ است ﻣربﻮط وﻻﻳت جﻮزجان‪.‬‬ ‫ﻣﻮرىچاق ﻳکﻰ از ﻣﻨاطق وﻻﻳت بادغﻴس است‪.‬‬ ‫قرقﻴﻦ از ﻣﻨاطق وﻻﻳت جﻮزجان است‪.‬‬ ‫بﻠﻮچﻰ ﻳک ﻧﻮع قاﻟﻴﻦ است کﻪ در جﻨﻮبغرب کشﻮر ﻣا بافتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫پﻴشﻮﻧـدﻫا‪ :‬پﻴشﻮﻧدﻫا اﻟفاظﻰاﻧد؛ کﻪ در اول کﻠﻤات آﻣده و درﻣعﻨاى آنﻫا تصرف‬ ‫کﻨﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪(( :‬بﻰ)) در کﻠﻤﻪﻫاى بﻴخرد‪ ،‬بﻰوقار‪...‬‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫاى ﻣﻬﻢ زبان درى‪:‬‬ ‫( با ) در کﻠﻤﻪﻫاى با ادب‪ ،‬باشرف‬ ‫( م ) در کﻠﻤﻪﻫاى ﻣزن‪ ،‬ﻣخﻮر‪ ،‬ﻣﮕﻮ‪...‬‬ ‫( ن ) در کﻠﻤﻪﻫاى ﻧﻤﻰرسﻴد‪ ،‬ﻧﻤﻰخﻮرم‪...‬‬ ‫( ﻣﻰ) در اﻳﻦ کﻠﻤﻪﻫا‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﻳد‪ ،‬ﻣﻰرود‪ ،‬ﻣﻰشﻮد‪...‬‬ ‫( ﻫﻤﻰ ) در اﻳﻦ کﻠﻤﻪﻫا‪ :‬ﻫﻤﻰﮔفتﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻰرفتﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻰﮔفت‪...‬‬ ‫پسﻮﻧدﻫا‪ :‬اﻟفاظﻰاﻧد کﻪ در آخر کﻠﻤات آﻣده و ﻣاﻧﻨد پﻴشﻮﻧدﻫا ﻣعﻨاى کﻠﻤات را تغﻴﻴر‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪« :‬ﻣﻨد» در کﻠﻤﻪﻫاى‪ ،‬کارﻣﻨد‪ ،‬ﻫﻨرﻣﻨد‪...‬پسﻮﻧدﻫاى ﻣﻬﻢ زبان درى‪،‬‬ ‫عبارتاﻧد از‪:‬‬ ‫( سار ) در کﻠﻤﻪﻫاى کﻮﻫسار‪ ،‬چشﻤﻪسار‪....‬‬ ‫( زار ) در اﻳﻦ کﻠﻤﻪﻫا‪ ،‬سبزهزار‪ ،‬ﻣرغزار‪ ،‬کارزار‪...‬‬ ‫( ستان ) درکﻠﻤﻪﻫاى‪ ،‬کﻮﻫستان‪ ،‬شﻬرستان‪ ،‬افغاﻧستان‪...‬‬ ‫( ﮔار ) در کﻠﻤﻪﻫاى آﻣﻮزﮔار‪ ،‬روزﮔار‪ ،‬آفرﻳدﮔار‪...‬‬ ‫( وﻧد ) در کﻠﻤﻪﻫاى خﻮﻳشاوﻧد‪ ،‬خداوﻧد‪..‬‬ ‫( کار) در کﻠﻤﻪﻫاى تبﻪکار‪ ،‬فرﻳبکار‪...‬‬ ‫( ﮔر) در کﻠﻤﻪﻫاى جادوﮔر‪ ،‬کارﮔر‪ ،‬صﻨعتﮔر‪...‬‬ ‫( ﮔﻮن ) ﮔﻠﮕﻮن‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮن‪ ،‬ﻻﻟﻪﮔﻮن‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫صﻨعت قاﻟﻴﻦبافﻰ کشﻮر ﻣا شﻬرت جﻬاﻧﻰ را کسب ﻧﻤﻮده‪ ،‬قاﻟﻴﻦﻫاى افغاﻧﻰ بﻪ‬ ‫اﻧدازهﻫاى ﻣختﻠف و رﻧﮓﻫاى ﮔﻮﻧاﮔﻮن بافتﻪ ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬ﻣﻨاطقﻰ کﻪ تﻮﻟﻴد قاﻟﻴﻦ در‬ ‫آنجا زﻳاد ﻣﻰباشد‪ ،‬عبارت است‪ :‬از قﻠعﺔ زال ﻣﻮرىچاق‪ ،‬خﻤاب‪ ،‬آقچﻪ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻣزار‬ ‫شرﻳف‪.‬‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫا و پسﻮﻧدﻫا اﻟفاظﻰاﻧد‪ ،‬کﻪ در آغاز کﻠﻤات آﻣده و در ﻣعﻨاى آنﻫا تصرف‬ ‫کﻨﻨد ﻳا ﻣعﻨاى کﻠﻤﻪ را تغﻴﻴر بدﻫد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫قاﻟﻴﻦ کدام کشﻮر شﻬرت جﻬاﻧﻰ دارد؟‬ ‫قاﻟﻴﻦبافﻰ بﻴشتر در کدام ﻣﻨاطق کشﻮر ﻣا رواج دارد؟‬ ‫کدام قاﻟﻴﻦ افغاﻧﻰ ﻣستحکﻢتر و قشﻨﮓتر است؟‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫا در کجا واقع ﻣﻰشﻮﻧد؟ با ﻳک ﻣثال واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫پسﻮﻧدﻫا چﻪ ﻧﻮع اﻟفاظﻰاﻧد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در ﮔروهﻫاى خﻮد در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت قاﻟﻴﻦبافﻰ بحث ﻧﻤاﻳﻨد و از ﻫر ﮔروه‬ ‫ﻳک شاﮔرد ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را با زبان ساده بﻴان کﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫پﻴشﻮﻧد و پسﻮﻧد کﻠﻤﻪﻫاى زﻳر را بﻨﻮﻳسﻴد‪:‬‬ ‫شرف‪ ،‬ﮔفتﻢ‪ ،‬رفتﻢ‪ ،‬ﻻﻳق‪ ،‬خرد‪ ،‬فرﻳب‪ ،‬ﮔﻞ‪ ،‬کار‪ ،‬سﻮد‪ ،‬ﻧادان‪ ،‬بﻰضرر‪...‬‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد تصﻮﻳر درس چﻨد جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬

‫شاﮔردان با کﻤک واﻟدﻳﻦشان در بارة ﻳکﻰ از صﻨاﻳع دستﻰ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮده و در کتابچﻪﻫاى خﻮد بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫درس بﻴستﻢ‬

‫ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ‬

‫آشﻨا شدن شاﮔردان با سخﻨﻮران ﻣعاصر کشﻮر و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ آنﻫا‬ ‫ﻫدف درس را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫در درس ﮔذشتﻪ در بارة صﻨاﻳع دستﻰ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬کﻪ زﻧان ﻧﻴز در‬ ‫اﻳﻦ راستا ﻧقش ﻣﻬﻢ داشتﻪاﻧد‪ ،‬زﻧان ﻧﻪتﻨﻬا در صﻨاﻳع دستﻰ؛ بﻠکﻪ در عرصﺔ ادبﻴات‬ ‫ﻧﻴز تﻮاﻧستﻪاﻧد جاﻳﮕاﻫﻰ را بﻪ خﻮد باز کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ شعر از کدام شاعر است؟‬ ‫باز در سﻮگ بﻬاراﻧﻢ‪...‬‬

‫‪87‬‬

‫ﻟﻴﻼ صراحت فرزﻧد سرشار شﻤاﻟﻰ‪ ،‬در سال ‪1337‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در چارﻳکار وﻻﻳت پروان‬ ‫دﻳده بﻪ جﻬان ﮔشﻮد و پس از کسب تعﻠﻴﻤات ابتداﻳﻰ و ثاﻧﻮى از ﻟﻴسﺔ ﻣﻼﻟﻰ فارغاﻟتحصﻴﻞ‬ ‫ﮔردﻳده و تحصﻴﻼت عاﻟﻰ را در فاکﻮﻟتﺔ زبان و ادبﻴات پﻮﻫﻨتﻮن کابﻞ بﻪ اتﻤام رساﻧﻴد‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ پﻨج سال را در ﻟﻴسﺔ ﻣرﻳﻢ بﻪ صفت ﻣعﻠﻢ زبان و ادبﻴات درى‬ ‫اﻳفاى وظﻴفﻪ کرد و پس از آن بﻪ اﻧجﻤﻦ ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان افغاﻧستان راه ﻳافت‪ ،‬وظاﻳفﻰ‬ ‫چﻮن ﻣعاوﻧﻴت ﻣجﻠﺔ ﻧسﻮان و ﻣسؤوﻟﻴت جرﻳدة ارشاد اﻟﻨسﻮان و ﻣعاوﻧﻴت ﻣجﻠﺔ ﻣﻴرﻣﻦ‬ ‫را بﻪ عﻬده داشت‪ ،‬بعد از سال ‪ 1375‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ پاکستان ﻣﻬاجر شد و از آنجا بﻪ‬ ‫کشﻮر ﻫاﻟﻨد پﻨاﻫﻨده ﮔردﻳد‪ .‬ﻟﻴﻼ در دﻳار غربت ﻧﻴز بﻪ کﻤک جﻤعﻰ از فرﻫﻨﮕﻴان‬ ‫کشﻮرش در عرصﺔ شعر و ادب و خبرﻧﮕارى بﻪ فعاﻟﻴت پرداخت‪ .‬در آنجا ﻣسؤوﻟﻴت‬ ‫ﻧشر فصﻞﻧاﻣﻪﻳﻰ بﻪ ﻧام «حﻮا در تبعﻴد» را بﻪ عﻬده ﮔرفت‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻼ کﻪ سالﻫا از بﻴﻤارى سرطان ﻣغز رﻧج ﻣﻰبرد‪ ،‬باﻻخره بﻪ عﻤر ‪ 45‬ساﻟﻪﮔﻰ‬ ‫درکشﻮر ﻫاﻟﻨد پدرود زﻧدهﮔﻰ ﮔفت‪ .‬جسد وى بﻪ کابﻞ اﻧتقال و در شﻬداى صاﻟحﻴﻦ بﻪ‬ ‫خاک سپرده شد‪ .‬آثار اﻳﻦ شاعر وارستﻪ پﻨج دفتر شعر بﻮده کﻪ بﻪ چاپ رسﻴده است‪.‬‬ ‫و عبارتاﻧد از‪ « :‬طﻠﻮع سبز»‪ «،‬تداوم فرﻳاد»‪ « ،‬حدﻳث شب» ﻣشترک با ثرﻳا واحدى‬ ‫«از سﻨﮓﻫا و آﻳﻴﻨﻪﻫا» و« روى تقﻮﻳﻢ سال » ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻼ صراحت شعر را از تجربﺔ غزل آغاز ﻧﻤﻮد و بﻪ شعر سپﻴد و ﻧﻴﻤاﻳﻰ رسﻴد‪.‬‬ ‫غزلﻫاى او با ﻧﻮآورى تﻮأم است‪ .‬وى شعرﻫاى ﻟطﻴف عاشقاﻧﻪ دارد؛ وﻟﻰ ﻣضﻤﻮنﻫاى‬ ‫اجتﻤاعﻰ و ﻣﻴﻬﻨﻰ‪ ،‬جانﻣاﻳﺔ اکثر سرودهﻫاى او را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬شعر ﻟﻴﻼ با اوضاع‬ ‫اجتﻤاعﻰ و سﻴاسﻰ ﻣردم کشﻮرش پﻴﻮﻧد دارد‪.‬‬ ‫ﻧغﻤﻪﻫاى سرد‬ ‫باز در سﻮگ بﻬاراﻧﻢ‬ ‫باز فصﻞ برگرﻳزان است‬ ‫درتﻦ ﻫر برگ‪ ،‬ﻫر شاخﻪ‬ ‫خﻮن سردى ﻣﻰدود آﻫستﻪ و غﻤﮕﻴﻦ‬ ‫و از ﻫراس بﻰبﻬارى سخت ﻟرزاﻧﻨد‬ ‫باد پاﻳﻴزى بﻪ ﮔﻮش شاخﻪﻫا و برگﻫا‬

‫‪88‬‬

‫ﻣﻰسراﻳد ﻧغﻤﻪﻫاى سرد آﻣد آﻣد فصﻞ زﻣستان را‬ ‫***‬ ‫باز در سﻮگ بﻬاراﻧﻢ‬ ‫باز فصﻞ برگرﻳزاﻧست‬ ‫در زﻣﻴﻦ در آسﻤان و در فضاى‬ ‫بﻴکران‪ ،‬اى وادى‬ ‫باد اﻳﻦ ساﻻر خشﻢآﮔﻴﻦ‬ ‫ﻣﻰسپارد راه‬ ‫ﻣﻰکشاﻳد راه شﻬر ﻣا بﻪ سﻮى زﻣﻬرﻳر شب‬ ‫***‬ ‫آبشاران ﻧﻮحﻪﮔر‪ ،‬بﻴتاب‬ ‫ﻣﻴسراﻳد ﻧغﻤﻪ‪ ،‬اﻧدوهبار بﻰبﻬارى را‬ ‫از ﻣﻴان اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻧدوه‬ ‫ﻣﻰرسد در ﮔﻮش ﻣﻦ آواى شادى بخش روﻳاﻳﻰ‬ ‫کﻪ ﻣرا آﻫستﻪ ﻣﻰﻧاﻣد‬ ‫و براﻳﻢ ﮔرم ﻣﻰخﻮاﻧد‬ ‫اى کﻪ در سﻮگ بﻬاراﻧﻰ‬ ‫دورکﻦ از ﻟب سرود سﻮﮔﻮارى را‬ ‫ﻣﻰرسد آخر بﻬار سبز روﻳاﻳﻰ‬ ‫ﻣﻰدﻣد بار دﮔر‬ ‫خﻮن ﮔرم زﻧدهﮔﻰ بر سرد پﻴکرﻫا‬ ‫باز ﻣﻰﮔردد شﮕﻮفان غﻨچﺔ پژﻣردة ﻟبﻫا‬ ‫ﮔر ﻧباشﻰ آنزﻣان با ﻣا‬ ‫ﻣﻰسراﻳد بر سر ﮔﻮرت پرستﻮﻫا‬ ‫ﻧغﻤﺔ آزادهﮔﻰ و شادﻣاﻧﻰ را‬

‫‪89‬‬

‫سرشار شﻤاﻟﻰ‪ :‬غﻼمشاه سرشار پسر بابﻪ صاحب در وﻻﻳت پروان بﻪ دﻧﻴا آﻣد و‬ ‫بعد از فراغت از ﻣکتب شاﻣﻞ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ شده؛ سپس بﻪ صفت ﻣعﻠﻢ اﻳفاى وظﻴفﻪ‬ ‫کرد؛ ﻫﻤچﻨان در صحﻨﺔ ﻣطبﻮعات قدم ﮔذاشت‪.‬‬ ‫سرشار شﻤاﻟﻰ ﻧﻮﻳسﻨدة چﻴرهدست و سخﻨﻮر پرشﻮر بﻮد‪ ،‬وى برعﻼوه از قاﻟب‬ ‫کﻼسﻴک بﻪ قاﻟب ﻧﻮ ﻫﻢ شعر ﮔفتﻪ است؛ ﻫﻤچﻨان بﻪ زبانﻫاى پشتﻮ و اردو ﻧﻴز شعر‬ ‫سروده و ﻣدت زﻳادى ﻣدﻳر ﻣطبﻮعات پروان و آﻣر اطﻼعات و فرﻫﻨﮓ وﻻﻳت بﻠخ بﻮد‪.‬‬ ‫و باﻵخره در سال ‪ 1360‬خﻮرشﻴدى‪ .‬بﻪ عﻤر پﻨجاه ساﻟﻪﮔﻰ پدرود حﻴات ﮔفت‪.‬‬

‫پﻴشﻮﻧدﻫاى ﻛﻠﻤﻪساز‪ :‬آن است کﻪ در آغاز فعﻞ‪ ،‬اسﻢ و صفت آﻣده‪ ،‬ﻣفﻬﻮمﻫاى‬ ‫جدﻳد را بﻪ وجﻮد ﻣﻰآورﻧد و عبارتاﻧد از‪:‬‬ ‫بر‪ :‬برداشت‪ ،‬برخﻮرد‪ ،‬برﮔزﻳده‪ ،‬برخاست و غﻴره‬ ‫در‪ :‬درخﻮاست‪ ،‬درﻳافت‪ ،‬درﮔﻴر‪ ،‬درخﻮر و غﻴره‪.‬‬ ‫فر‪ :‬فراخﻮان‪ ،‬فرا رسﻴد‪ ،‬فراﮔرفت‪.‬‬ ‫ور‪ :‬ورشکست‬ ‫وا‪ :‬واکﻨش‪ ،‬واﻧﻤﻮد‪ ،‬وادار‪ ،‬واپس‬ ‫با‪ :‬باﻫﻮش‪ ،‬باادب‪ ،‬باﻫﻨر‬ ‫بﻰ‪ :‬بﻰاراده‪ ،‬بﻰﻣﻴﻞ‪ ،‬بﻴکار‬ ‫ﻧا‪ :‬ﻧادان‪ ،‬ﻧادرست‪ ،‬ﻧاکس‪ ،‬ﻧابﻴﻨا‬ ‫ﻫﻢ‪ :‬ﻫﻤدست‪ ،‬ﻫﻤراه‪ ،‬ﻫﻤدم‪ ،‬ﻫﻤسر‬ ‫ام‪ :‬اﻣروز‪ ،‬اﻣشب‪ ،‬اﻣسال‪.‬‬ ‫ب‪ :‬بﻬﻮش‪ ،‬بﻪ ﻧام‪ ،‬بخرد‬ ‫ن‪ :‬ﻧفﻬﻤﻴده‪ ،‬ﻧداﻧستﻪ‬ ‫فراﻫﻢ‪ :‬فراﻫﻢ کرد‪ ،‬فراﻫﻢ ﮔشت‪ ،‬فراﻫﻢ آﻣد‪ ،‬فراﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫دش‪ :‬دشﻨام‪ ،‬دشﻤﻦ‪ ،‬دشخﻮار ( دشﻮار)‬

‫‪90‬‬

‫لﻴﻼ صراحت از جملﺔ شاعران معاصر افغانستان بود‪ ،‬در سال ‪١٣٣٧‬هـ ‪ .‬ش‪ .‬در شﻬر‬ ‫چارﻳکار وﻻﻳت پروان به دنﻴا آمد‪ ،‬در سال ‪١٣8٣‬هـ ‪ .‬ش‪ .‬زندهگﻰ را وداع گفت‪ .‬او ﻳکﻰ از‬ ‫زنانﻰ بود‪ ،‬که تمام عمرش را صرف پاسبانﻰ فرهنگ و ادب پارسﻰ درى کرده بود و ﻳکﻰ از‬ ‫شخصﻴتهاى مطرح ادبﻰ و فرهنگﻰ کشور به شمار مﻰرود‪.‬‬ ‫شعر لﻴﻼ بﻴانگر اوضاع اجتماعﻰ کشور بوده و دردهاى مردمش را در کلمههاى شعر‬ ‫بازتاب داده است‪ .‬از لﻴﻼ صراحت روشنﻰ پنج دفتر شعر به ﻳادگار مانده است‪.‬‬ ‫پﻴشوندهاى واژهساز‪ ،‬آن است که در آغاز فعل‪ ،‬اسم و صفت مﻰپﻴوندد و کلمههاى جدﻳد با‬ ‫مفﻬوم جدﻳد مﻰسازد؛ مانند‪ :‬بر‪ :‬برداشت‪ ،‬در‪ :‬درخواست‪ ،‬نا‪ :‬نادان‪ ،‬ب‪ :‬بﻬوش و غﻴره‪.‬‬ ‫‪l‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳر جﻮاب بدﻫﻴد‪:‬‬ ‫ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ فرزﻧد کﻰ بﻮد و درکجا بﻪ دﻧﻴا آﻣده است؟‬ ‫از آثار ﻟﻴﻼ صراحت ﻧام ببرﻳد؟‬ ‫شعر ﻟﻴﻼ صراحت بﻴاﻧﮕر کدام ﻣﻮضﻮعات ﻣﻰباشد؟‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫاى واژهساز چﮕﻮﻧﻪ پﻴشﻮﻧدﻫاﻳﻰ است؟‬ ‫دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫ﻟﻴﻼ صراحت از جﻤﻠﺔ شاعران‪ ................‬است‪.‬‬ ‫ج) قرن ﻧﻬﻢ ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫ب) ﻣعاصر‬ ‫اﻟﻒ) قرن چﻬارم ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫« روى تقﻮﻳﻢ سال» اثرى از‪ .................‬است‪.‬‬ ‫ب) خﻠﻴﻞ اﷲ خﻠﻴﻠﻰ ج) ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ‬ ‫اﻟﻒ) عبداﻟﻬادى داوى‬

‫‪91‬‬

‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫ﻳک شاﮔرد از شاﮔرد دوﻣﻰ ﻧام کتابﻫاى ﻟﻴﻼ صراحت را بپرسد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد آثار و زﻧدهﮔﻰ ﻟﻴﻼ صراحت بﻪ صﻮرت ﮔروﻫﻰ ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده و از‬ ‫ﻫرﮔروه ﻳک ﻧفر ﻧتﻴجﺔ بحث ﮔروه خﻮد را بﻪ ﻫﻤصﻨفان بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫جاﻫاى خاﻟﻰ اﻳﻦ جﻤﻼت را با پﻨسﻞ خاﻧﻪپرى کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ در کشﻮر ﻫاﻟﻨد بﻪ ﻧشر فصﻞﻧاﻣﺔ‪ ..................‬تﻮفﻴق ﻳافت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻟﻴﻼ صراحت روشﻨﻰ‪ .............‬شغﻞ ﻣعﻠﻤﻰ داشت‪.‬‬ ‫در جﻤﻼت زﻳر پﻴشﻮﻧدﻫاى واژه ساز را ﻧشان دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬فرزﻧد باﻫﻮش باعث افتخار واﻟدﻳﻦ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧابﻴﻨا را ﻳارى رساﻧﻴدن کار اشخاص ﻣتدﻳﻦ است‪.‬‬ ‫‪ .3‬با ادب باش کﻪ سرﻣشق جﻮاﻧان ادب است‪.‬‬

‫‪ l‬شاﮔردان ﻣتﻦ درس را درکتابچﻪﻫاى خﻮد روﻧﻮﻳس ﻧﻤﻮده از کﻠﻤﻪﻫاى شاعر‪،‬‬ ‫غربت و پاﻳﻴز جﻤﻠﻪﻫاﻳﻰ بسازﻧد کﻪ در آن پﻴشﻮﻧدﻫاى واژهساز بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫درس بﻴست و ﻳﻜﻢ‬

‫ضررﻫاى چرس‬

‫شاﮔردان راجع بﻪ چرس و ضررﻫاى آن ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮده و افراد جاﻣعﻪ‬ ‫بﻪخصﻮص اشخاص ﻣعتاد را در ﻣﻮرد زﻳانﻫاى چرس آﮔاﻫﻰ دﻫﻨد‪ .‬در صﻨفﻫاى‬ ‫ﮔذشتﻪ در بارة اضرار ﻣﻮاد ﻣخدر خﻮاﻧده اﻳد‪ .‬اکﻨﻮن در ﻣﻮرد ضررﻫاى چرس آﮔاﻫﻰ‬ ‫حاصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫آﻳا شﻤا تا حال ﻧام چرس را شﻨﻴده اﻳد؟‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا ﻣصرف چرس چﻪ اثرات ﻣﻨفﻰ باﻻى شخص دارد؟‬

‫‪93‬‬

‫چرس عبارت از ترکﻴب سبز‪ ،‬قﻬﻮهﻳﻲ و خاکستري‬ ‫ﻣشتق از برگ‪ ،‬داﻧﻪ‪ ،‬رﻳشﻪ و ﮔﻞ شاﻫداﻧﻪ (بﻨﮓ‬ ‫داﻧﻪ) است کﻪ بﻪ ﻧامﻫاي حشﻴش‪ ،‬ﻣاري جﻮاﻧا و‬ ‫بﻨﮓ ﻫﻢ ﻣعروف است‪ .‬اﻳﻦ ﻣاده راﻳج ترﻳﻦ ﻣادة‬ ‫غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣصرف در جﻬان است‪ .‬بشر با اﻳﻦ‬ ‫ﻣادة ﻧشئﻪ آور از ساﻟﻴان ﻣتﻤادي آشﻨاﻳﻲ داشتﻪاﻧد‪.‬‬ ‫ﻣﻨشاى اصﻠﻲ اﻳﻦ ﻣاده را چﻴﻦ ﻳا آشﻮر داﻧستﻪاﻧد‬ ‫و قرنﻫا جﻬت تداوي اﻣراضﻲ از قبﻴﻞ روﻣاتﻴسﻢ‪،‬‬ ‫سﻴﻨﻪ و بغﻞ‪ ،‬سرفﻪ و غﻴره از آن استفاده بﻪ عﻤﻞ‬ ‫ﻣﻰآﻣد‪ .‬ﻫﻤﻪ اجزاي اﻳﻦ ﮔﻴاه خاصﻴت ﻧشئﻪآور دارد‬ ‫و زﻳانﻫاي جسﻤﻲ و روحﻲ اﻳﻦ ﻣادة خطرﻧاک بر‬ ‫ﻫﻴچ شخص عاقﻞ پﻮشﻴده ﻧﻴست‪ .‬بﻪ قﻮل داﻧشﻤﻨدان ﻣصرف چرس سبب ﮔراﻳش بﻪ‬ ‫سﻮي ﻣﻮاد ﻣخدر خطرﻧاک دﻳﮕري چﻮن ترﻳاک‪ ،‬ﻫروﻳﻴﻦ و کﻮکاﻳﻴﻦ ﻣﻰﮔردد‪ .‬زﻣاﻧﻲ‬ ‫کﻪ چرس بﻪ ﻣصرف برسد؛ اثرات بد آن کﻪ ﻫﻤاﻧا افزاﻳش ضربان قﻠب‪ ،‬سرخ شدن‬ ‫چشﻢﻫا‪ ،‬عدم تعادل حرکتﻲ و اختﻼﻻت رواﻧﻲ ﻣﻰباشد‪ ،‬فﻮرا ً ظاﻫر ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫از ﻟحاظ فرﻫﻨﮕﻰ ﻫﻢ اﮔر بﻪ قضﻴﻪ ﻧﮕاه کﻨﻴﻢ افراد چرسﻲ در فرﻫﻨﮓ افغاﻧﻲ‬ ‫بﻪحﻴث اﻧسانﻫاي ذﻟﻴﻞ شﻨاختﻪ شدهاﻧد و ﻫﻴچکس ﻣﻴﻞ ﻧدارد تا با اﻳﻦ افراد ﻧشست‬ ‫و برخاست ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫اثرات ﻣﻨﻔﻲ چرس بر جسﻢ و روان‪:‬‬ ‫استعﻤال چرس اثرات سﻮء بﻰشﻤاري دارد کﻪ بعضﻲ از اﻳﻦ آثار بر جسﻢ و عدهﻳﻲ ﻫﻢ‬ ‫بر روان شخص ﻣعتاد بﻪ ﻣشاﻫده ﻣﻰرسد‪:‬‬ ‫اﻟتﻬاب و اﻧسداد ﻣجراﻫاى تﻨفسﻲ‬ ‫عفﻮﻧتﻫا و سرطان شش‬ ‫کاﻫش وزن بدن و اﻳجاد ﻧقاﻳص در اعضاى بدن‬ ‫تشﻨج‪ ،‬اختﻼﻻت رواﻧﻲ و عصباﻧﻴت‬ ‫تﻨد ﻣزاجﻲ‬ ‫براﻧشﻴت ﻣزﻣﻦ‬ ‫اضطراب‪ ،‬افسردهﮔﻰ و ﻫﻴجان‬ ‫پر حرفﻲ و خﻨدهﻫاي بﻰدﻟﻴﻞ‬ ‫تضعﻴف سﻴستﻢ دفاعﻲ بدن‬ ‫‪94‬‬

‫تضعﻴف جﻬاز ﻫضﻤﻲ‬ ‫ضعف تﻤرکز فکرى و بﻰعﻼقﻪﮔﻰ بﻪ کار‬ ‫ترسﻮﻳﻰ و بزدﻟﻰ‬ ‫با تﻮجﻪ بﻪ ضررﻫاﻳﻰ کﻪ بر شﻤردﻳﻢ ﻻزم است‪ ،‬تا بﻪحﻴث افراد ﻣسؤول‪ ،‬جاﻣعﺔ خﻮد‬ ‫را از شر اﻳﻦ ﻣادة ﻣضر بر حذر دارﻳﻢ و آﻧاﻧﻲ را کﻪ در اﻳﻦ ﻣصﻴبت آﻟﻮده شدهاﻧد؛ با‬ ‫تﻮصﻴﻪﻫاي طبﻲ از اضرار و عﻮاقب شﻮم آن از اﻳﻦ دﻳدﮔاه آﮔاه سازﻳﻢ و راهﻫاي بﻴرون‬ ‫رفت از اﻳﻦ ﻣشکﻞ را جستجﻮ و بﻪ آنﻫا کﻤک و رﻫﻨﻤاﻳﻲ ﻧﻤاﻳﻴﻢ تا از شر اﻳﻦ ﻣصﻴبت‬ ‫ﻧجات پﻴدا کﻨﻨد‪.‬‬ ‫عﻼوه بر آن افرادي را کﻪ بﻪ ﻧحﻮي در کشت‪ ،‬خرﻳد و فروش آن ﻣشغﻮل اﻧد از‬ ‫اضرار جسﻤﻲ و زﻳانﻫاﻳﻰکﻪ از اﻳﻦ ﻧاحﻴﻪ ﻣتﻮجﻪ جاﻣعﺔ اﻧساﻧﻲ ﻣﻰﮔردد‪ ،‬آﮔاه سازﻳﻢ‬ ‫و آنﻫا را در راهﻫاي حﻼل و ﻣشروع کسب ﻣعاش تشﻮﻳق ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫پﻴشﻮﻧدﻫاى صرﻓﻰ‪ :‬پﻴشﻮﻧدﻫاﻳﻲاﻧد؛ کﻪ برسر فعﻞﻫا آﻣده ﮔردانﻫاى ﻣستقﻠﻰ را‬ ‫بﻪوجﻮد ﻣﻰآورﻧد و عبارتاﻧد از‪ :‬ﻣﻰ‪ ،‬و ﻫﻤﻰ کﻪ صﻴغﻪﻫاى استﻤرار را ﻣﻰسازﻧد؛ ﻣثال‪:‬‬ ‫ﻣﻰﮔفت‪ ،‬ﻫﻤﻰﮔفت‪ ،‬ﻣﻰرود‪ ،‬ﻫﻤﻰرود‪.‬‬ ‫ن‪ -‬ﻧفﻲ و م ﻧﻬﻲ کﻪ صﻴغﻪﻫاﻳﻲ از ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻰسازﻧد؛ ﻣثال‪ :‬ﻧﮕفت‪ ،‬ﻣﮕﻮﻳد‪ ،‬ﻣرو‪...‬‬

‫چرس از جﻤﻠﺔ ﻣﻮاد ﻣخدر اعتﻴادآوري است کﻪ ﻣصرف آن اثرات ﻧاﮔﻮار روحﻲ و‬ ‫زﻳانﻫاي بﻰشﻤار جسﻤﻲ از قبﻴﻞ سرطان‪ ،‬اختﻼل در دستﮕاه تﻨفسﻲ‪ ،‬تضعﻴف جﻬاز‬ ‫ﻫضﻤﻲ را در قبال دارد؛ بﻨابرآن ﻣصرف‪ ،‬کشت‪ ،‬خرﻳد و فروش آن جاﻳز ﻧﻴست‪.‬‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫاي صرفﻰ پﻴشﻮﻧدﻫاﻳﻲ را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ بر سر فعﻞﻫا آﻣده ﮔردانﻫاي ﻣستقﻞ را‬ ‫بﻪ وجﻮد ﻣﻰآورﻧد‪ ،‬کﻪ عبارتاﻧد از‪ :‬ﻣﻰ‪ ،‬و ﻫﻤﻰ‪« ،‬ن» ﻧفﻰ و «م» ﻧﻬﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫استفاده از چرس چﻪ ﻧﻮع زﻳانﻫاى را بار ﻣﻰآورد؟‬ ‫چرس از چﻪ چﻴز ساختﻪ ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫اضرار جسﻤﻰ و روحﻰ چرس را بﻴان کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻣفﻬﻮم درس را بﻪطﻮر فشرده با زبان ساده بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫پﻴشﻮﻧدﻫاي صرفﻲ را تعرﻳف کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان دو دو ﻧفر در ﻣﻮرد اضرار ﻣﻮاد ﻣخدر ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در بارة ﻣحﻮ ﻣﻮاد ﻣخدر در کشﻮر با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان در ﻣﻮرد پﻴشﻮﻧدﻫاى صرفﻰ بﻪطﻮر ﮔروﻫﻰ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر‬ ‫ﮔروه ﻧتﻴجﻪ را براى دﻳﮕران اﻧتقال دﻫد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫شاﮔردان ﻣتﻦ را خاﻣﻮشاﻧﻪ بخﻮاﻧﻨد و ﻧکات ﻣﻬﻢ آنرا ﻳادداشت ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ ﻧﻮبت ﻣتﻦ را قطعﻪ قطعﻪ با آواز بﻠﻨد بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان چﻨد جﻤﻠﻪ بﻨﻮﻳسﻨد کﻪ در آن پﻴشﻮﻧدﻫاى صرفﻰ بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬

‫شاﮔردان راجع بﻪ ضررﻫاى چرس ﻣقاﻟﻪﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻨد کﻪ از پﻨج سطر کﻢ ﻧباشد‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫درس بﻴست و دوم‬

‫صﻠح و اﻣﻨﻴت‬

‫جﻨﮓ تباﻫﻰ و ﻧابﻮدى‬

‫صﻠح‪ ،‬رﻓاه و آساﻳش‬

‫تفﻬﻴﻢ ضرورت تأﻣﻴﻦ صﻠح و اﻣﻨﻴت در حﻴات اجتﻤاعﻰ کشﻮر و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ شاﮔردان ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫عدم ﻣﻮجﻮدﻳت صﻠح و اﻣﻨﻴت در طﻰ سﻰ سال باعث ﮔسترش پدﻳدة شﻮم‬ ‫(ﻣﻮاد ﻣخدر) در کشﻮر ﻣا ﮔردﻳد‪.‬‬ ‫در ﻣﻮجﻮدﻳت کدام پدﻳدة با ارزش ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ درس بخﻮاﻧﻴﻢ؟‬

‫‪97‬‬

‫ﮔﻠﻨار دخترکﻮچکﻰ بﻮد‪ ،‬کﻪ با ﮔدىﻫاى خﻮد بازى ﻣﻰکرد‪ .‬او بﻪ ﮔدىﻫاى خﻮد‬ ‫ﻣحبتﻰ ﻣادراﻧﻪ داشت و بسﻴار وقتﻫا درکﻨارﮔدىﻫاى خﻮد ﻣﻰﻧشست و دست بر سر و‬ ‫ﻣﻮى آنﻫا ﻣﻰکشﻴد‪ .‬ﻣادر و پدرش از ﻣحبت او بﻪ ﮔدىﻫاﻳش حﻴران ﻣﻰﻣاﻧدﻧد‪ .‬ﮔﻠﻨار‬ ‫ﻫﻨﮕاﻣﻰ کﻪ بزرﮔتر شد بﻪ کﻮدکان کﻮچکتر از خﻮد اﻟفت ﮔرفت و اﻳﻦ اﻟفت ﻧﻴز آﻫستﻪ‪،‬‬ ‫آﻫستﻪ بﻪ ﻣحبتﻰ آتشﻴﻦ ﻣبدل شد‪ .‬وقتﻰ درخاﻧﺔ شان ﻣﻬﻤاﻧان ﻣﻰآﻣدﻧد‪ ،‬ﮔﻠﻨار ﻳکﻰ‬ ‫از اتاقﻫاى خاﻧﻪ را بﻪ کﻮدکستان بدل ﻣﻰکرد‪ ،‬دختران و بچﻪﻫاى کﻮچک را دور خﻮد‬ ‫فرا ﻣﻰخﻮاﻧد‪ ،‬براى شان قصﻪ ﻣﻰﮔفت‪ ،‬بازﻳچﻪﻫا و ﮔدىﻫاى خﻮد را کﻪ ﻳادﮔار دوران‬ ‫کﻮدکﻰاش بﻮد بﻪ آنﻫا ﻣﻰداد و از ﻫر ﻟحظﺔ زﻧدهﮔﻰ خﻮد با آﻧان ﻟذت ﻣﻰبرد‪.‬‬ ‫ﮔﻠﻨار بﻪ دﻧبال ﻣحبت کﻮدکان رفت و در ﻳکﻰ ازکﻮدکستانﻫا ﻣعﻠﻢ شد‪ .‬او ﻣاﻧﻨد‬ ‫ﻣادرى ﻣﻬربان از ﻳکاﻳک شاﮔردان غﻤخﻮارى ﻣﻰکرد‪ .‬اطفال بﻪ او اﻧس ﮔرفتﻪ بﻮدﻧد و‬ ‫بﻪ اﻧدازهﻳﻰ او را دوست داشتﻨد‪ ،‬کﻪ ﮔﻮﻳﻰ شبﻫا ﻧﻴز ﻧﻤﻰخﻮاستﻨد از ﻣعﻠﻢ خﻮد دور‬ ‫باشﻨد‪ .‬روز ﮔار بﻪ ﻫﻤﻴﻦ ترتﻴب ﻣﻰﮔذشت‪ .‬ﮔﻠﻨار بﻴست و ﻫفت ساﻟﻪ شد و ﻣادرش‬ ‫کﻢ کﻢ دچار اﻳﻦ پرﻳشاﻧﻰ ﮔردﻳده بﻮد‪ ،‬کﻪ دخترش از بس باکﻮدکان اُﻧس ﮔرفتﻪ و در‬ ‫زﻧدهﮔﻰ اجتﻤاعﻰ فرورفتﻪ است از فکرکردن دربارة زﻧدهﮔﻰ فردى غافﻞ ﻣاﻧده است‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣادر پرﻳشان ﻫﻨﮕاﻣﻰ کﻪ از تشﻮﻳش خﻮد با ﮔﻠﻨار صحبت ﻣﻰکرد ﮔﻠﻨار ﻣﻰخﻨدﻳد‪.‬‬ ‫باﻻخره تﻴر دعاﻫاى ﻣادر ﻧﻴز بﻪ ﻫدف خﻮرد و براى ﮔﻠﻨار خﻮاستﮔار جﻮان تحصﻴﻞ‬ ‫کرده بﻪ ﻧام طارق پﻴدا شد و آنﻫا در ﻳک ﻣجﻠس ﻣختصر خاﻧﻮادهﮔﻰ عروسﻰ خﻮد را‬ ‫جشﻦ ﮔرفتﻨد‪ .‬بعد از ﮔذشت زﻣان‪ ،‬ﮔﻠﻨار و طارق را خداوﻧد‬

‫دخترى بﻪ ﻧام ﻟﻴﻠﻰ‬

‫داد‪ .‬آنﻫا زﻧدهﮔﻰ بسﻴار خﻮش داشتﻨد‪.‬‬ ‫ﻧاﮔﻬان دشﻤﻨﻰ ﻣتجاوز بر دﻳار آﻧان تاخت و دﻳﻮ جﻨﮓ را با خﻮد آورد‪ .‬دﻳﮕر‬ ‫شﻴرازة ﻫﻤﻪ چﻴز از ﻫﻢ پاشﻴده بﻮد‪ .‬صﻠح و اﻣﻨﻴت ﻳک بارهﮔﻰ رخت بر بستﻪ و از شﻬر‬ ‫کﻮچﻴده بﻮد‪ .‬ﻣردم از وحشت جﻨﮓ در زﻳر زﻣﻴﻨﻰﻫا پﻨاه ﻣﻰبردﻧد‪ .‬ﮔﻠﻨار کﻪ در اﻳﻦ‬ ‫حاﻟت ﻟﻴﻠﻰ را ﻧﻴز با خﻮد بﻪ کﻮدکستان ﻣﻰبرد‪ ،‬وضع بسﻴار بد داشت‪ .‬روزى طارق در‬ ‫‪98‬‬

‫دفتر کارش ﻣصروف کار بﻮد‪ ،‬از رادﻳﻮى کﻮچکش شﻨﻴد کﻪ در کﻮدکستاﻧﻰ رخ داده‪ ،‬و‬ ‫کﻮدکان زﻳادى را کشتﻪ است‪ .‬دﻳﮕر زﻣﻴﻦ او را جاى ﻧداد؛ دفتر را ترک کرد‪ .‬کﻮدکستان‬ ‫ﻫﻤان کﻮدکستان ﮔﻠﻨار ﻫﻤسرش و ﻟﻴﻠﻰ دخترش بﻮد‪ .‬دﻟش ﮔﻮاﻫﻰ بد ﻣﻰداد و از ترس‬ ‫و ﻫﻴجان ﻣﻰﻟرزﻳد‪ .‬سراﻧجام آنجا رسﻴد‪ .‬ﻣردم ﻣحﻞ سخت وحشت زده بﻮدﻧد‪ .‬ﻧاﮔﻬان‬ ‫چشﻢ طارق بﻪ قرباﻧﻴان افتاد با ﻫﻤان ﻧﮕاه اول عزﻳزان خﻮد را شﻨاخت‪ .‬فرﻳادى زد و از‬ ‫حال رفت‪ .‬اکﻨﻮن طارق کاﻣ ً‬ ‫ﻼ دﻳﻮاﻧﻪ شده است و درکﻮچﻪﻫاى شﻬر سرﮔردان است‪ ،‬و‬ ‫ﮔاهﮔاه آه ﻣﻰکشد و فقط سﻪ کﻠﻤﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳد‪ :‬ﮔﻠﻨار‪ ،‬ﻟﻴﻠﻰ و جﻨﮓ‬ ‫ﻣادر ﮔﻠﻨار کﻪ با بسﻴار آرزوﻣﻨدى زﻧدهﮔﻰ دخترخﻮد را ﻣﻰدﻳد و از ﻣحبت صﻤﻴﻤاﻧﺔ‬ ‫طارق و ﮔﻠﻨار ﻟذت ﻣﻰبرد و سخت با ﻧﻮاسﺔ خﻮد ﻟﻴﻠﻰ رشتﺔ اﻟفت بستﻪ بﻮد؛ اکﻨﻮن پﻴر‬ ‫زﻧﻰ شکستﻪ و ﻣأﻳﻮس است‪ .‬او ﮔاه بﻪ ﮔاه آه ﻣﻰکشد و ﻣﻰﮔﻮﻳد‪« :‬حﻴف‪،‬حﻴف! جﻮاﻧان‬ ‫ﻣردم کﻪ رفتﻨد و آرزوى خﻮد را در خاک بردﻧد‪ .‬پدر ﮔﻠﻨار کﻪ خدا‬ ‫غرق رحﻤت خﻮد کﻨد ﻫﻤﻴشﻪ ﻣﻰﮔفت‪ :‬کﻪ «خدا‬

‫ﻫردوى شان را‬

‫ﻫﻴچ وطﻦ را بﻰسر و سرپرست‬

‫ﻧکﻨد‪ ،‬صﻠح و اﻣﻨﻴت اش را از بﻴﻦ ﻧبرد‪ .‬راستﻰ کﻪ بدون صﻠح و اﻣﻨﻴت زﻧـدهﮔﻰ ﻫﻴچ‬ ‫ﻣﻤکﻦ ﻧﻴست‪».‬‬

‫اﻧسان از اﻧس ﮔرفتﻪ شده و بﻪ ﻣعﻨاى ﻣﻮﻧس و ﻫﻤدم و اﻧس ﮔﻴرﻧده است‬ ‫و با ﻫﻤﻨﻮع خﻮد اﻧس و اﻟفت ﻣﻰورزد‪ .‬اﻧسان ﻣﻮجﻮد اجتﻤاعﻰ است و ﻫﻢزﻳستﻰ‬ ‫ﻣساﻟﻤتآﻣﻴز را ﻣﻰپسﻨدد و صﻠح و اﻣﻨﻴت را ضاﻣﻦ رفاه و پﻴشرفت ﻣﻰداﻧد؛ وﻟﻰ‬ ‫جﻨﮓﻫاى تحﻤﻴﻠﻰ‪ ،‬کشﻮر ﻣا را بﻪ ﻣخروبﻪ تبدﻳﻞ کرد؛ اﻣا افغانﻫا دوباره بﻪ بازسازى‬ ‫کشﻮرشان پرداختﻪاﻧد‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫پسﻮﻧدﻫا دو ﮔﻮﻧﻪاﻧد‪:‬‬ ‫‪ -1‬پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ ‪ -2‬پسﻮﻧدﻫاى اشتقاقﻰ ﻳا کﻠﻤﻪساز‬ ‫پسﻮﻧدﻫاى اشتﻘاﻗﻰ ﻳا ﻛﻠﻤﻪساز‪ :‬حدود ﻳازده ﻧﻮع ﻣﻰباشﻨد کﻪ در اﻳﻦ درس با‬ ‫پﻨج ﻧﻮع آن آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫‪ -1‬پسﻮﻧدﻫاى اسﻢساز کﻪ اسﻢ فعﻞ ﻣﻰسازﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ان‪ ،‬اش‪ ،‬ﻣان‪ ،‬ى‪ ،‬ﻳت‪ ،‬ه‪،‬‬ ‫آر؛ ﻣثال‪ :‬ﻧﻮشتﻦ‪ ،‬داﻧش‪ ،‬بﻴﻨش‪ ،‬سرخﻰ‪ ،‬خﻮبﻰ‪ ،‬اﻧساﻧﻴت‪ ،‬بشرﻳت‪ ،‬خﻨده‪ ،‬ﮔرﻳﻪ‪،‬‬ ‫ﮔفتار‪،‬کردار‪...‬‬ ‫‪ -2‬پسﻮﻧدﻫاى ﻣکان‪ :‬ستان‪ ،‬کده‪ ،‬سار‪ ،‬سﻴر‪ ،‬زار‪ ،‬ﻻخ‪ ،‬بار‪ ،‬ﻧا‪ ،‬دان ﻣثال‪ :‬کﻮدکستان‪،‬‬ ‫دﻫکده‪ ،‬بﻮستان‪ ،‬کﻮﻫسار‪ ،‬ﮔرﻣسﻴر‪ ،‬ﮔﻠزار‪ ،‬سﻨﮕﻼخ‪ ،‬رودبار‪ ،‬جﻮﻳبار‪ ،‬خاکﻨا‪ ،‬آبﻨا‪،‬‬ ‫ﮔﻠدان‬ ‫‪ -3‬پسﻮﻧدﻫاى زﻣان؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔاه‪ ،‬دم‪ ،‬ان؛ ﻣثال‪ :‬سحرﮔاه‪ ،‬شاﻣﮕاه‪ ،‬صبحدم‪ ،‬سپﻴده‬ ‫دم‪ ،‬بﻬاران‬ ‫‪ -4‬پسﻮﻧدﻫاى تﻮصﻴفﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬تر‪ ،‬ترﻳﻦ‪ ،‬ام‪ ،‬ﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻨﻪ‪ ،‬آﻧﻪ‪ ،‬ﻧاک‪ ،‬ﮔﻴﻦ‪ ،‬آگ‪ ،‬ﻣثال‪:‬‬ ‫خﻮبتر‪ ،‬کﻮتاهترﻳﻦ‪ ،‬بﻴستﻢ‪ ،‬چﻬارﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧخستﻴﻦ‪ ،‬سﻴﻤﻴﻦ‪ ،‬زرﻳﻦ‪ ،‬زرﻳﻨﻪ‪ ،‬شباﻧﻪ‪،‬‬ ‫دردﻧاک‬ ‫‪ -5‬پسﻮﻧدﻫاى تشبﻴﻬﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔﻮن‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬فام‪ ،‬وش‪ ،‬آسا‪ ،‬سان‪ ،‬وار‪ ،‬ﻣثال‪ :‬ﮔﻠﮕﻮن‪،‬‬ ‫ﮔﻠﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻠفام‪ ،‬پرﻳﻮش‪ ،‬برق آسا‪ ،‬ذرهسان‪ ،‬شﻴشﻪ سان‪ ،‬بﻨدهوار‪ ،‬برادروار‪...‬‬

‫‪100‬‬

‫گلنار در ﻳکﻰ از کودکستانها معلم بود‪ ،‬او با طارق ازدواج کرد و نتﻴجﺔ عروسﻰشان‬ ‫دخترى به نام لﻴلﻰ بود‪ ،‬اﻳن زوج زندهگﻰ خوش داشتند؛ اما جنگ در سراسر کشور ساﻳه‬ ‫گسترد و هر طرف را دود و آتش فراگرفت؛ مردم مردهها و زخمﻰها را به چشم سر مشاهده‬ ‫مﻰکردند‪ ،‬طارق در اﻳن جنگ فامﻴل خود را از دست داد و سرانجام دﻳوانه شد‪ .‬از اﻳن داستان‬ ‫مﻰآموزﻳم که باﻳد قدر صلح و امنﻴت را بدانﻴم؛ زﻳرا بدون صلح و امنﻴت هﻴچ کارى مفﻴد و‬ ‫سازنده ممکن نﻴست‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ سؤاﻻت زﻳر پاسخ دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ضرورت آوردن داستان ﮔﻠﻨار چﻪ بﻮده است؟‬ ‫‪ -2‬پسﻮﻧدﻫا چﻨد قسﻢاﻧد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -3‬پﻴراﻣﻮن صﻠح بﻪ ﻧﻮبت سخﻨراﻧﻰ ﻧﻤاﻳﻴد؟‬ ‫در ﻣثالﻫاى زﻳر اﻧﻮاع پسﻮﻧدﻫا را ﻣشخص کﻨﻴد‪:‬‬ ‫خﻨده‪ ،‬خﻮبﻰ‪ ،‬کﻮﻫسار‪ ،‬آبﻨا‪ ،‬سحرﮔاه‪ ،‬سﻨﮕﻼخ‪ ،‬صبحدم‪ ،‬تابﻨاک‪ ،‬دو روزه‪ ،‬برق آسا‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان در بارة صﻠح و اﻣﻨﻴت ﻣباحثﻪ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان درﮔروهﻫا در ﻣﻮرد اتفاق و برادرى و ﻧقش آن در تأﻣﻴﻦ صﻠح و اﻣﻨﻴت‬ ‫ﮔفتﮕﻮ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫ده کﻠﻤﻪ را بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ پسﻮﻧد اشتقاق ﻳا کﻠﻤﻪساز داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ کﻠﻤﻪﻫا را اﻣﻼ بﻨﻮﻳسﻴد‪ :‬ﻣحبت‪ ،‬اﻟفت‪ ،‬اﻧس‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬صﻠح‪ ،‬صﻤﻴﻤاﻧﻪ‪ ،‬و‬ ‫اﻣﻨﻴت‪.‬‬ ‫تﻮصﻴف جﻨﮓ و صﻠح را بﻪطﻮر ﻣقاﻳسﻪﻳﻰ در چﻨد سطر در کتابچﺔ تان بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫در بارة ضرورت صﻠح و اﻣﻨﻴت در کشﻮر ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫درس بﻴست و سﻮم‬

‫اﻣﻴر ﻋﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ‬

‫آشﻨا ﻧﻤﻮدن شاﮔردان با چﻬرهﻫاى عﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ کشﻮر و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫در درسﻫاى ﮔذشتﻪ با چﻬرهﻫاى فرﻫﻨﮕﻰ کشﻮر؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬صﻮفﻰ عشقرى و ﻟﻴﻼ‬ ‫صراحت آشﻨا شدﻳد؛ اکﻨﻮن با ﻳکﻰ از چﻬرهﻫاى تابﻨاک دﻳﮕر عﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ کشﻮر‬ ‫آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳﻢ کﻪ بر عﻼوة زبان ازبﻴکﻰ بﻪ زبان درى ﻫﻢ آثار ﮔرانبﻬاﻳﻰ از خﻮد بﻪ جا‬ ‫ﮔذاشتﻪ است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ ﻣفردات ﻣعﻤا اثر کﻴست؟‬

‫‪103‬‬

‫اﻣﻴر ﻧظام اﻟدﻳﻦ عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ در سال ‪ 844‬ﻫجرى قﻤرى در شﻬر باستاﻧﻰ‬ ‫ﻫرات دﻳده بﻪ جﻬان ﮔشﻮد‪ .‬پدرش اﻣﻴر غﻴاث اﻟدﻳﻦ کچکﻴﻨﻪ بﻬادر در دستﮕاه‬ ‫سﻠطﻨت تﻴﻤﻮرى رتبﻪ و ﻣقام خﻮبﻰ داشت‪.‬‬ ‫اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴرﻧﻮاﻳﻰ در سال ‪ 850‬ﻫجرى‪ ،‬زﻣاﻧﻰ کﻪ شاﻫرخ ﻣﻴرزا وفات کرد با‬ ‫پدرش و ﮔروﻫﻰ از ﻣردم عازم عراق شد و در آن وقت شش سال داشت‪.‬‬ ‫ﻧﻮاﻳﻰ زﻣاﻧﻰ کﻪ شاﻧزده سال داشت پدرش وفات کرد‪ .‬در اﻳﻦ وقت ابﻮاﻟقاسﻢ بابر‬ ‫شﻬزادة تﻴﻤﻮرى ﻣاﻧﻨد پدر او را تحت تربﻴت ﮔرفت و از وى غﻤخﻮارى ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻮاﻳﻰ‬ ‫وقتﻰ دوباره بﻪ خراسان آﻣد بﻪ شﻬرﻫاى ﻫرات و ﻣشﻬد بﻪ تحصﻴﻞ پرداخت و از‬ ‫آنجا بﻪ سﻤرقﻨد رفت و بﻪ آﻣﻮزش فقﻪ و ﻧحﻮ ﻣشغﻮل ﮔشت و در زﻣان سﻠطﻨت‬ ‫سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا وزﻳر شد‪ .‬او ﻳکﻰ از وزﻳران بزرگ و ادبپرور سرزﻣﻴﻦ ﻣا بﻮد‪،‬‬ ‫کﻪ در اﻳجاد و پرورش فرﻫﻨﮓ درخشان تﻴﻤﻮرﻳان ﻫرات سﻬﻢ ارزﻧدة داشت‪.‬‬ ‫اﻳﻦ وزﻳر داﻧشﻤﻨد ﻣشﻮق عﻠﻤا و ﻫﻨرﻣﻨدان‪ ،‬اﻫﻞ داﻧش و فرﻫﻨﮕﻴان بﻮد؛ چﻨانکﻪ‬ ‫دربارسﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا از وجﻮد ادﻳبان و ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻰ کﻪ ﻣﻮرد تﻮجﻪ وى قرار ﮔرفتﻪ‬ ‫بﻮدﻧد‪ .‬روﻧق بسﻴارى ﻳافت‪ .‬او در آفرﻳﻨش آثار فرﻫﻨﮕﻰ ذوق و قرﻳحﺔ سرشار داشت‬ ‫و چﻨدﻳﻦ اثر ﻣﻨظﻮم و ﻣﻨثﻮر بﻪ زبانﻫاى درى‪ ،‬ترکﻰ و اوزبﻴکﻰ بﻪ رشتﺔ تحرﻳر در‬ ‫آورده است‪.‬‬ ‫اﻣﻴرعﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ در تﻤام سرودهﻫاﻳش‪ ،‬ارزشﻫاﻳﻰ ﻣﻬﻢ اجتﻤاعﻰ‪ ،‬سﻴاسﻰ‬ ‫و آﻣﻮزشﻰ را با پرداخت شاعراﻧﺔ خﻮد فراﻣﻮش ﻧکرده است و آثار پر ﻣاﻳﺔ وى درخﻮر‬ ‫ستاﻳش بﻮده و ﻫر خﻮاﻧﻨده را از آن بﻬره حاصﻞ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﻴرعﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ ﻣرد ﻣتدﻳﻦ بﻮد و بﻪ راﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟرحﻤان جاﻣﻰ بﻪ‬ ‫طرﻳقﺔ دروﻳشان ﻧقشبﻨدﻳﻪ ﮔروﻳد‪ .‬وى ‪ 370‬باب ﻣسجد‪ ،‬ﻣدرسﻪ و اﻣاکﻦ خﻴرﻳﻪ را‬ ‫بﻨا کرد و زحﻤات زﻳادى را در راستاى ادب و فرﻫﻨﮓ کشﻮر ﻣتقبﻞ ﮔردﻳد و سراﻧجام‬ ‫در سال ‪ 906‬ﻫجرى قﻤرى در شﻬر ﻫرات وفات ﻧﻤﻮد و در ﻫﻤانجا بﻪ خاک سپرده‬ ‫شد‪.‬‬ ‫آثار اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ‬ ‫‪ -1‬دﻳﻮان ﻧﻮاﻳﻰ بﻪ زبان درى‪،‬کﻪ داراى دﻳباچﺔ ﻣفصﻞ و بﻴش از شش ﻫزار بﻴت است‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣفردات ﻣعﻤا بﻪ زبان درى‪ :‬اﻳﻦ اثر جﻬت استفادة شاﮔردان خﻮرد سال ﻧﻮشتﻪ‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫‪104‬‬

‫‪ -3‬تذکرة ﻣجاﻟساﻟﻨفاﻳس بﻪ زبان ترکﻰ‬ ‫‪-4‬رساﻟﺔ ﻣﻴزاناﻻوزان‬ ‫‪-5‬پﻨج ﻣثﻨﻮى بﻪ تقﻠﻴد خﻤسﻪ ﻧظاﻣﻰ بﻪ زبان ترکﻰ و ﻣثﻨﻮى دﻳﮕرش بﻪ ﻧام‬ ‫ﻟساناﻟطﻴر بﻪ سبک ﻣﻨطقاﻟطﻴر عطار‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ سخﻦ‬ ‫ﻣـــرد را ﻳــک ﻣــﻨزل از ﻣﻠک فـــﻨا دان تـا بقا‬ ‫ﻣـــﻬر را ﻳـــک روزه راه از بـــاختر تا خاوراست‬ ‫بـــر ﻣـــکش تﻴغ زبان ﻫــردم کزﻳﻦ رو شﻤع را‬ ‫سـر بـر ﻧدارد چﻪ بﻪ سر از شعﻠﻪ زرﻳﻦ ﻣغفر است‬ ‫بﻰﮔﻨــﻪ را ســــاختﻦ آزرده از زخــــﻢ زبـــان‬ ‫ﻧــاتـــﻮان کــــردن رگ بﻰرﻧج را از ﻧشتر است‬ ‫ره ســـﻮى حــق بﻰحد اﻣــا ﻫست اقرب راه فقر‬ ‫بﻬـر آن کــاﻟفقـر فــخرى ﮔـــفتﺔ پﻴغﻤبر است‬ ‫ﻣـــرد کـــــاسب را ز رﻧــج دست بــر کف آبﻠﻪ‬ ‫شـد دﻟﻴﻞ ﮔﻮﻫـر ﻣقصﻮد کﻪ اش دست اﻧدر است‬ ‫اﻫــﻞ ﻫــﻤت را ز ﻧاﻫﻤــﻮارى ﮔردون چــﻪ باک‬ ‫سﻴر اﻧجﻢ را چﻪ غﻢ کاﻧدر زﻣﻴﻦ جﻮى و جر است‬

‫‪105‬‬

‫سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا از شاﻫزادهﮔان ﮔﻮرﮔاﻧﻰ بﻮد کﻪ ابتدا تحت حﻤاﻳت ﻣﻴرزا‬ ‫اﻟغبﻴک بﻪ سر ﻣﻰبرد‪ .‬پس از کشتﻪ شدن ﻣﻴرزا اﻟغبﻴﮓ‪ ،‬با ابﻮاﻟقاسﻢ بابر پﻴﻮست‬ ‫و در سال ‪ 862‬ﻫجرى استرآباد را تسخﻴر کرد و در آنجا بﻪ شاﻫﻰ رسﻴد‪ ،‬بعد از‬ ‫ﻣرگ سطان ابﻮ سعﻴد ﻫرات را ﮔرفت‪.‬‬ ‫سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا از شاﻫان داﻧشﻤﻨد و عﻠﻢدوست بﻮد؛ زﻳرا دربار او در ﻫرات‬ ‫ﻣرکز عﻠﻢ و ادب ﮔشت‪ ،‬شاعران و ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان بﻪ آنجا رو آوردﻧد و ﻣﻮرد تشﻮﻳق قرار‬ ‫ﮔرفتﻨد‪ .‬سﻠطان حسﻴﻦ عﻼقﺔ وافرى بﻪ عﻠﻢ و ادب داشت و کتاب ﻣجاﻟساﻟعشاق را بﻪ‬ ‫او ﻧسبت ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬

‫پسﻮﻧدﻫاى صرﻓﻰ‪ :‬در آخر فعﻞ‪ ،‬صفت و ﻳا اسﻢ آﻣده ﮔردانﻫاى ﻣستقﻠﻰ را بﻪ وجﻮد‬ ‫ﻣﻰآورﻧد‪ .‬پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ عبارتاﻧد از‪:‬‬ ‫‪ -1‬پسﻮﻧدﻫاى فاعﻠﻰ با رﻳشﻪ شﻤاره(‪ :)1‬ام‪ ،‬اﻳﻢ‪ ،‬ى‪ ،‬ﻳد‪ ،‬اد‪ ،‬اﻧد؛ ﻣثال‪ :‬ﻧﻮﻳسﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻳسﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻳسﻰ‪ ،‬ﻧﻮﻳسﻴد‪ ،‬ﻧﻮﻳسد‪ ،‬ﻧﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫‪-2‬پسﻮﻧدﻫاى فاعﻠﻰ با رﻳشﻪ شﻤاره (‪ :) 2‬ام‪ ،‬ﻳﻢ‪ ،‬ى‪ ،‬ﻳد‪ ،‬صفر‪ ،‬اﻧد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬ﻧﻮشتﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻮشتﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮشتﻰ‪ ،‬ﻧﻮشتﻴد‪ ،‬ﻧﻮشت‪ ،‬ﻧﻮشتﻨد‬ ‫‪ -3‬پسﻮﻧدﻫاى فاعﻠﻰ با صفت‪ :‬ام‪ ،‬ﻳﻢ‪ ،‬ى‪ ،‬ﻳد؛ ﻣثال‪ :‬آﮔاﻫﻴﻢ‪ ،‬آﮔاﻫﻰ‪ ،‬آﮔاﻫﻴد‪ ،‬آﮔاﻫست‪،‬‬ ‫آﮔاﻫﻨد‬ ‫‪-4‬پسﻮﻧدﻫاى اضافﻰ کﻪ با اسﻢ بﻴاﻳﻨد و ﻧشاﻧﻪﻫاى آن ﻫﻤان پسﻮﻧدﻫاى ﻣفعﻮﻟﻰ باشﻨد؛‬ ‫ﻣثال‪ :‬کتابﻢ‪ ،‬کتابت‪ ،‬کتابتان‪ ،‬کتابش‪ ،‬کتابشان‬ ‫‪-5‬پسﻮﻧدﻫاى جﻤع‪ /‬ان‪ ،‬ﻫا‪ ،‬ﻳان‪ ،‬ﮔان؛ ﻣثال‪ :‬زﻧان‪ ،‬ﻣردان‪ ،‬درختﻫا‪ ،‬خاﻧﻪﻫا‪ ،‬داﻧاﻳان‪،‬‬ ‫پرﻧدهﮔان‪...‬‬ ‫‪ -6‬پسﻮﻧدﻫاى تصغﻴر‪ :‬اک‪ ،‬اکﻪ‪ ،‬چﻪ‪ ،‬ﻳچﻪ؛ ﻣثال‪ :‬پسرک‪ ،‬ﻣردک‪ ،،‬باغچﻪ‪ ،‬درﻳچﻪ‬

‫‪106‬‬

‫اﻣﻴر ﻧظام اﻟدﻳﻦ عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ ﻳکﻰ از چﻬرهﻫاى تابﻨاک عﻠﻤﻰ و فرﻫﻨﮕﻰ‬ ‫کشﻮر ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ .‬وى در شﻬرﻫاى ﻫرات‪ ،‬ﻣشﻬد و سﻤرقﻨد بﻪ تحصﻴﻞ فقﻪ‬ ‫و ﻧحﻮ پرداخت و در زﻣان سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا وزﻳر شد‪ .‬او بﻪ زبانﻫاى درى‪ ،‬ترکﻰ‬ ‫و اوزبﻴکﻰ آثار زﻳادى اﻳجاد ﻧﻤﻮده است‪ ،‬کﻪ شاﻣﻞ دﻳﻮان شعر‪ ،‬رساﻟﺔ ﻣﻴزاناﻻوزان‬ ‫و پﻨج ﻣثﻨﻮى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ آن است کﻪ در آخر فعﻞ‪ ،‬صفت و ﻳا اسﻢ آﻣده ﮔردانﻫاى‬ ‫ﻣستقﻞ را بﻪوجﻮد ﻣﻰآورﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ام‪ ،‬اﻳﻢ‪ ،‬ى‪ ،‬ﻳد‪ ،‬اد‪ ،‬اﻧد‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫا پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ در کدام سال و در کجا تﻮﻟد ﮔردﻳد؟‬ ‫‪ .2‬درﻣﻮرد تحصﻴﻼت اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ چﻪ ﻣﻰداﻧﻴد؟‬ ‫‪ .3‬آثار اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ بﻪ کدام زبانﻫا بﻮده است؟ از آنﻫا ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪ .4‬اﻧدﻳشﻪﻫاى سﻴاسﻰ و اجتﻤاعﻰ چﮕﻮﻧﻪ در آثار اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ بازتاب ﻳافتﻪ است؟‬ ‫‪ .5‬پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ چﮕﻮﻧﻪ پسﻮﻧدﻫا راﮔﻮﻳﻨد؟‬ ‫‪ .6‬پسﻮﻧدﻫاى فاعﻠﻰ با رﻳشﺔ شﻤاره (‪ )2‬کدام پسﻮﻧدﻫاست؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫* شاﮔردان در ﮔروهﻫاى دو ﻧفرى تقسﻴﻢ شﻮﻧد و در ﻣﻮرد شخصﻴت اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر‬ ‫ﻧﻮاﻳﻰ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* شاﮔردان بﻪ دو دستﻪ تقسﻴﻢ شﻮﻧد و از ﻫر دستﺔ ﻳک ﻧفر از دستﺔ ﻣقابﻞ در ﻣﻮرد‬ ‫شعر خﻮاﻧده شده سؤال ﻧﻤاﻳد و ﻧکات ﻣﻬﻢ آن را بشﻤارد‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫* بﻴت زﻳر را خﻮاﻧده و ﻣفﻬﻮم اساسﻰ آن را در سﻪ سطر بﻨﻮﻳسﻴد؛ سپس براى‬ ‫ﻫﻤصﻨفان تان بخﻮاﻧﻴد‪:‬‬ ‫اﻫﻞ ﻫﻤت را ز ﻧاﻫـﻤﻮارى ﮔــردون چﻪ باک‬ ‫سﻴراﻧجﻢ را چﻪ غﻢ کاﻧدر زﻣﻴﻦ جﻮى و جرست‬ ‫* جﻮاب درست را ﻧشاﻧﻰ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ وزﻳر ﻳکﻰ از اﻳﻦ شاﻫان بﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) سﻠطان ﻣحﻤﻮد غزﻧﻮى‬ ‫ب) سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ غﻮرى‬ ‫ج) سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا‬ ‫‪ -2‬کدام ﻳک از اﻳﻦ آثار از اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ است؟‬ ‫اﻟﻒ) ﻣثﻨﻮى ﻣعﻨﻮى‬ ‫ب) ﻣﻨطق اﻟطﻴر‬ ‫ج) ﻣﻴزان اﻻوزان‬ ‫* در کﻠﻤﻪﻫاى‪ :‬خﻮاﻧدم‪ ،‬ﻧﻮشتﻰ‪ ،‬رفتﻴﻢ‪ ،‬بردﻧد و دﻳد‪ ،‬پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ را ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬ ‫* در واژهﻫاى خﻮاﻧدم‪ ،‬ﻧﻮشتﻰ‪ ،‬رفتﻴﻢ‪ ،‬بردﻧد و دﻳد پسﻮﻧدﻫاى صرفﻰ را ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪ .1‬شاﮔردان کﻠﻤﻪﻫاﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻨد و در آن پسﻮﻧدﻫاى اضافﻰ‪ ،‬جﻤع و تصغﻴر را ﻧشان‬ ‫دﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ابﻴات زﻳر را حفظ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫درخـــﻮد آن بــد را ﻧﻤﻰبﻴﻨﻰ عﻴان‬

‫ور ﻧﻪ دشﻤﻦ بﻮده اى خﻮد را بﻪ جان‬

‫ﻣـــﻮﻣﻨـــان آﻳﻴﻨﺔ ﻫﻤدﻳﮕر اﻧـــد‬

‫اﻳــﻦ خبـر از پﻴﻤـبـر ﻣﻰآورﻧــــد‬ ‫ﻣﻮﻻﻧا جﻼل اﻟدﻳﻦ بﻠخﻰ‬

‫‪108‬‬

‫درس بﻴست و چﻬارم‬

‫ﻣﻨار جام‬

‫آﮔاه ساختﻦ شاﮔردان از ارزش ﻫﻨرى و تارﻳخﻰ ﻣﻨار جام و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زباﻧﻰ آنﻫا ﻫدف درس است‪ .‬در حدود ‪ 300‬سال قبﻞ از اﻣﻴر عﻠﻰ شﻴر ﻧﻮاﻳﻰ ﻳا‬ ‫دورة رﻧساﻧس شرق ﻣﻨار جام با سراﻧﮕشتان سحرآفرﻳﻦ ﻣعﻤاران اسﻼﻣﻰ ﻫستﻰ‬ ‫ﻳافت‪ .‬آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ اﻳﻦ ﻣﻨار در کجا واقع است؟‬

‫‪109‬‬

‫ﻣﻨار جام‪ ،‬ﻳکﻰ از شاﻫکارﻫاى با عظﻤت و پرشکﻮه ﻫﻨر ﻣعﻤارى دورة اسﻼﻣﻰ‬ ‫افغاﻧستان است کﻪ بعد از ﻣﻨارﻫاى دﻫﻠﻰ و بخارا از بزرﮔترﻳﻦ ﻣﻨارﻫا در جﻬان بﻪ شﻤار‬ ‫ﻣﻰرود‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨار با شکﻮه و تارﻳخﻰ در ‪ 62‬کﻴﻠﻮﻣترى شﻤال شرق وﻟسﻮاﻟﻰ شﻬرک‬ ‫وﻻﻳت غﻮر‪ ،‬در قرﻳﻪﻳﻰ ﻣﻮسﻮم بﻪ جام؛ ﻳعﻨﻰ زاوﻳﺔ تﻼقﻰ درﻳاى جام و ﻫرﻳرود ﻣﻮقعﻴت‬ ‫دارد‪ .‬بﻠﻨدى اﻳﻦ ﻣﻨار (‪ )63،3‬ﻣتر است‪ .‬ﻣﻨار جام بعد از قطب ﻣﻨار دﻫﻠﻰ کﻪ (‪ )73‬ﻣتر‬ ‫و ﻣﻨار بخارا کﻪ (‪ )65‬ﻣتر ارتفاع دارﻧد‪ ،‬از بزرﮔترﻳﻦ و با عظﻤتترﻳﻦ ﻣﻨارﻫاى جﻬان‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬باﻧﻰ و ﻣبتکر اﻳﻦ ﻣﻨار تارﻳخﻰ کشﻮر ﻣا در وﻻﻳت غﻮر‪ ،‬سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ‬ ‫غﻮرى است کﻪ بزرﮔترﻳﻦ شاه سﻠسﻠﻪ غﻮرﻳان بﻮد‪ .‬اﻳﻦ سﻠطان کﻪ چﻬﻞ سال سﻠطﻨت‬ ‫کرد‪ ،‬ﻣﻨار جام در دورة وى بﻴﻦ سالﻫاى (‪ 1202 -1193‬م) (‪ 581 – 572‬ﻫـ ‪ .‬ش‪).‬‬ ‫اعﻤار ﮔردﻳد‪ .‬بﻪ خاطر باﻳد داشت کﻪ قداﻣت تارﻳخﻰ اعﻤار اﻳﻦ ﻣﻨار ﻧسبت بﻪ قطب‬ ‫ﻣﻨار و ﻣﻨار بخارا برترى دارد‪.‬‬ ‫تا سال (‪ 1957‬م‪ ).‬از ﻣﻮجﻮدﻳت چﻨﻴﻦ بﻨاى تارﻳخﻰ و ﻫﻨرى در غﻮر افغاﻧستان‬ ‫ﻣردم جﻬان آﮔاﻫﻰ ﻧداشتﻨد‪ .‬بعد از آﻧکﻪ اﻧدره ﻣارﻳک بﻠجﻴﻤﻰ در آن سال اﻳﻦ ﻣﻨار‬ ‫را دﻳد‪ ،‬جﻬاﻧﻴان از طرﻳق ﻣطبﻮعات بﻪ اﻳﻦ اثر بزرگ ﻫﻨرى‪ -‬تارﻳخﻰ آﮔاﻫﻰ حاصﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧد؛ سپس تﻮسط داﻧشﻤﻨدان اﻳتاﻟﻴاﻳﻰ باﻻى آن تحقﻴقات صﻮرت ﮔرفت و در سال‬ ‫‪ 1355‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨار بﻪ خطر ﻣﻮاجﻪ ﮔردﻳد کﻪ از طرف ﻳﻮﻧسکﻮ براى حفظ اﻳﻦ اثر‬ ‫تارﻳخﻰ کار اساسﻰ صﻮرت ﮔرفت و دﻳﻮارﻫاى استحکاﻣﻰ براى آن اعﻤار ﮔردﻳد‪.‬‬ ‫جاﻟب بﻮدن اﻳﻦ ساختﻤان در آن است کﻪ قسﻤت پاﻳﻴﻦ آن را زﻳبا کارىﻫا طﻮرى‬ ‫پﻴچاﻧﻴده کﻪ ﻣﻨار را در ﻧظر اﻧسان کﻮچکتر از آنچﻪ کﻪ ﻫست جﻠﻮه ﻣﻰدﻫد‪ .‬ﻧظرفرﻳبﻰ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨار باشکﻮه چﻨان است کﻪ ﻫﻴچ ﻧقطﺔ آن زاﻳد بﻪ ﻧظر ﻧﻤﻰآﻳد‪.‬‬ ‫ﻣﻨار جام ﻣاﻳﺔ افتخار براى ﻣردم افغاﻧستان است و ﻳکﻰ از آثار با ارزش تارﻳخﻰ و ﻫﻨرى‬ ‫کشﻮر ﻣا بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪ .‬اﻳﻦ اثر با ارزش در سال ‪2003‬م‪ 1382 ( .‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ ).‬در‬ ‫جﻤﻠﺔ ﻣﻴراثﻫاى فرﻫﻨﮕﻰ جﻬان حساب ﮔردﻳد‪.‬‬

‫‪110‬‬

‫ﻣﻨار بﻪ ﻣعﻨاى ﻣحﻞ ﻧﻮر‪ ،‬جاى روشﻨاﻳﻰ و چﻴز بﻠﻨدى را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ بر آن چراغ‬ ‫افروزﻧد و در ﻣساجد ﻣحﻞ آذان را ﮔﻮﻳﻨد و ﻧﻴز ﻣﻨار را وسﻴﻠﺔ راﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣسافران‬ ‫بحرى و کشتﻰ راﻧان ﻣﻰپﻨدارﻧد‪.‬‬ ‫سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ غﻮرى فرزﻧد ﻣحﻤد ابﻮ اﻟفتح بﻦ سام غﻮرى بﻴﻦ سالﻫاى‬ ‫(‪ 558 -595‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ ).‬سﻠطﻨت کرده بﻮد‪.‬‬

‫ضﻤﻴـر کﻠﻤﻪﻳﻰ است‪ ،‬کﻪ در جﻤﻠﻪ جاى اسﻢ را ﻣﻰﮔﻴرد و براى جﻠﻮﮔﻴرى از تکرار‬ ‫اسﻢ بﻪ کار ﻣﻰرود؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬پروﻳز خسرو را دﻳد و بﻪ او ﮔفت‪.‬‬ ‫در اﻳﻦجا (او) بﻪ جاى (خسرو) ﮔفتﻪ شده است و اﮔر چﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰبﻮد‪ ،‬ﻣا ﻧاﮔزﻳر بﻮدﻳﻢ‬ ‫کﻪ بﮕﻮﻳﻴﻢ پروﻳز خسرو را دﻳد و بﻪ خسرو ﮔفت‪.‬‬ ‫در زبان درى‪ ،‬ضﻤﻴر بﻪ سﻪ ﻧﻮع است‪:‬‬ ‫‪ .1‬ضﻤﻴر شخصﻰ‪ :‬کﻪ براى ﻣتکﻠﻢ‪ ،‬ﻣخاطب و غاﻳب بﻪ کار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫‪ .2‬ضﻤﻴر ﻣشترك‪ :‬ضﻤﻴرى است کﻪ براى ﻣفرد و جﻤع ﻫر سﻪ شخص ﻳکسان‬ ‫بﻪکار ﻣﻰرود و عبارتاﻧد از‪:‬‬ ‫(خﻮد)؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣﻦ خﻮد دﻳدم‪ ،‬ﻣا خﻮد دﻳدﻳﻢ‪ ،‬تﻮ خﻮد دﻳدى‪ ،‬شﻤا خﻮد دﻳدﻳد‪ ،‬او‬ ‫خﻮد دﻳد‪ ،‬آنﻫا خﻮد دﻳدﻧد‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫(خﻮﻳش)؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬او خﻮﻳش را رﻫاﻧﻴد‪( .‬خﻮﻳشتﻦ)؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بﻪ چشﻢ خﻮﻳشتﻦ دﻳدم‪.‬‬ ‫‪ .3‬ضﻤﻴر اشاره‪ :‬ضﻤﻴرى است‪ ،‬کﻪ کسﻰ ﻳا چﻴزى را با اشاره بﻴان کﻨد و آن از دو‬ ‫کﻠﻤﻪ (اﻳﻦ) و (آن) تشکﻴﻞ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫(اﻳﻦ) براى اشارة ﻧزدﻳک و (آن) براى اشاره بﻪ دور آﻣده است؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬از ﻣﻴان ﮔﻞﻫاى باغ اﻳﻦ ُﮔﻞ را پسﻨدﻳدم‪.‬‬ ‫‪ .2‬ستارهﮔان را ﻧﮕاه کﻦ‪ ،‬آن ﻳکﻰ از ﻫﻤﻪ زﻳباتر است‪.‬‬

‫ﻣﻨار جام ﻳکﻰ از شاﻫکارﻫاى ﻫﻨرى و تارﻳخﻰ جﻬان است کﻪ در ﻧقطﺔ تﻼقﻰ‬ ‫درﻳاى جام قرﻳﺔ جام و ﻫرﻳرود بﻨا ﻳافتﻪ است‪ .‬اﻳﻦ اثر بزرگ ﻣعﻤارى اسﻼﻣﻰ (‪)63 ،3‬‬ ‫ﻣتر ارتفاع دارد و بﻴﻦ سالﻫاى (‪ 572 -581‬ﻫـ‪ .‬ش‪ ).‬اعﻤار ﮔردﻳده است‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اثر ﻫﻨرى و تارﻳخﻰ افغاﻧستان را جﻬاﻧﻴان بعد از سال ‪1957‬م‪ .‬شﻨاختﻨد؛‬ ‫زﻳرا در ﻫﻤﻴﻦ سال ﻣطبﻮعات جﻬان بﻪ ﻣعرفﻰ آن پرداخت‪.‬‬ ‫ضﻤﻴر واژهﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ بﻪ ﻣﻨظﻮر جﻠﻮﮔﻴرى از تکرار اسﻢ بﻮده جاﻧشﻴﻦ آن ﻣﻰﮔردد‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫شاﮔردان بﻪ اﻳﻦ پرسشﻫا پاسخﻫاى دقﻴق ارائﻪ کﻨﻨد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﻨار جام بعد از قطب ﻣﻨار دﻫﻠﻰ و ﻣﻨار بخارا در ﻣقاﻳسﻪ با ﻣﻨارﻫاى جﻬان چﻪ‬ ‫برترى دارد؟‬ ‫‪ .2‬ﻣبتکر اعﻤار ﻣﻨار جام کﻰ بﻮد و ﻣﻨار جام از کدام ﻟحاظ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫‪ .3‬کدام خصﻮصﻴت ساختﻤاﻧﻰ ﻣﻨار جام جاﻟب بﻮدن آنرا ﻧشان ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫* صحﻴحترﻳﻦ جﻮاب را اﻧتخاب ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫ﻣﻨار جام بﻪ خاطرى ارزش دارد کﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) ﻳک اثر تارﻳخﻰ است‪.‬‬

‫ب) ﻳک اثر ﻣعﻤارى است‪ .‬ج) ﻫردو صحﻴح است‪.‬‬

‫ﻣﻨار جام ﻫﻢ اکﻨﻮن‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) وﻳران شده است‪.‬‬

‫ب) ﻧﻴﻤﻪوﻳران شده است‪ .‬ج) ﻫﻴچکدام‬

‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫شاﮔردان پﻴراﻣﻮن ﻣﻨار جام و ساﻳر بﻨاﻫاى تارﻳخﻰ با ﻫﻢ ﻣحاوره کﻨﻨد‪.‬‬

‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫شاﮔردان جاﻫاى خاﻟﻰ جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را پر کﻨﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻨار جام بعد از ﻣﻨارﻫاى‪ ....................‬و‪ ........................‬از بزرﮔترﻳﻦ ﻣﻨارﻫاى جﻬان است‪.‬‬ ‫‪ -2‬سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ‪ ................................‬ﻣبتکر ساختﻤان ﻣﻨار جام بﻮد‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫‪ -3‬ضﻤﻴر کﻠﻤﻪﻳﻰ است کﻪ بﻪ ﻣﻨظﻮر‪ ................................‬و جاﻧشﻴﻦ اسﻢ ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫شاﮔردان پاسخ ﻫر سؤال را در کتابچﻪﻫاى خﻮد بﻨﻮﻳسﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻨار جام براى ﻣا چﻪ ارزشﻰ دارد؟‬ ‫‪ -2‬ﻣردم جﻬان چﻪ وقت و چﮕﻮﻧﻪ بﻪ ﻣﻨار جام آشﻨاﻳﻰ حاصﻞ کردﻧد؟‬

‫شاﮔردان ﻳک فﻬرست تﻬﻴﻪ کﻨﻨد کﻪ ﻣﻨار جام در پﻬﻠﻮى کدام آبدات تارﻳخﻰ‬ ‫ارزشﻫاﻳﻰ ﻫﻨرى و تارﻳخﻰ دارد؟‬

‫‪114‬‬

‫درس بﻴست و پﻨجﻢ‬

‫ادﻳسﻦ ﻣخترع ﻧامدارجﻬان‬

‫آشﻨا شدن شاﮔردان با ﻣخترع ﻣشﻬﻮر جﻬان و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ‬ ‫آنﻫا ﻫدف درس است‪ .‬در درسﻫاى ﮔذشتﻪ با ﻣخترع ﻣاشﻴﻦ چاپ آشﻨا شدﻳد‬ ‫کﻪ با تﻼش و کﻮششﻫاى زﻳاد ﻣاشﻴﻦ چاپ را اختراع کرد؛ اکﻨﻮن با ﻳکﻰ از‬ ‫داﻧشﻤﻨدان ﻣعروف کﻪ برق را اختراع کرده است آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ برق را کﻰ اختراع کرده است؟‬

‫‪115‬‬

‫ﻳکﻰ از شخصﻴتﻫاى برجستﻪ و ﻣشﻬﻮر جﻬان کﻪ خدﻣت بزرﮔﻰ را براى بشر اﻧجام‬ ‫داد و برق را اختراع کرد؛ تﻮﻣاس آﻟﻮا ادﻳسﻦ است‪ .‬وى در ﻣﻴﻼن اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا بﻪ‬ ‫ﻣﻰکرد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫دﻧﻴا آﻣد‪ .‬ادﻳسﻦ از کﻮدکﻰ ﻣتجسس و کﻨجکاو بﻮد و ﻫﻤﻴشﻪ سؤال‬ ‫سؤال کردن داﻳﻤﻰ او ﻣعﻠﻤش را بﻪ ستﻮه آورد؛ طﻮرى کﻪ پس از سﻪ ﻣاه آﻣﻮزش او را‬ ‫بﻪ عﻨﻮان ﻳک بچﺔ کﻮدن‪ ،‬از ﻣدرسﻪ اخراج کردﻧد و ﻣادرش کﻪ خﻮد آﻣﻮزﮔار بﻮد‪ ،‬تعﻠﻴﻢ‬ ‫و تربﻴﺔ او را بﻪ عﻬده ﮔرفت‪.‬‬ ‫ادﻳسﻦ در ده ساﻟﻪﮔﻰ در زﻳرزﻣﻴﻨﻰ خاﻧﺔ خﻮد آزﻣاﻳشﮔاﻫﻰ ساخت و براى تﻬﻴﺔ‬ ‫وساﻳﻞ آزﻣاﻳش بﻪ فروش روزﻧاﻣﻪ و شﻴرﻳﻨﻰ ﻣشغﻮل شد‪ .‬او تا ﻳک سال بﻪ اﻳﻦ کار اداﻣﻪ‬ ‫داد و در اواﻳﻞ سال ‪ 1861‬م‪ .‬جﻨﮓ داخﻠﻰ اﻣرﻳکا شروع شد و ﻣردم ﻣشتاق بﻮدﻧد اخبار‬ ‫جﻨﮓ را بشﻨﻮﻧد‪ .‬ادﻳسﻦ در اﻳﻦ وقت از فرصت استفاده کرد و ﻣشغﻮل چاپ روزﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻣخصﻮص بﻪ خﻮد شد‪ .‬او فقط با ‪ 12‬داﻟر ﻳک ﻣاشﻴﻦ چاپ دستﻰ خرﻳد و ﻣقدارى کاغذ‬ ‫ﻫﻢ تﻬﻴﻪ کرد و با ﻫﻤﻴﻦ وساﻳﻞ ساده شروع بﻪ چاپ روزﻧاﻣﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ادﻳسﻦ چﻮن اﻧسان زحﻤتکش و پر تﻼش بﻮد در سال ‪1887‬م‪ .‬ﮔراﻣافﻮن را‬ ‫اختراع کرد و در سال ‪ 1889‬م‪ .‬کﻤرة عکاسﻲ تصاوﻳر ﻣتحرک را بﻪ وجﻮد آورد‪ .‬وى‬ ‫اختراعات زﻳادى ﻧﻤﻮده است‪ .‬درجﻬان‪ 250‬اختراع بﻪ ﻧام او ثبت است‪ .‬در سال ‪1889‬م‪.‬‬ ‫ﻳک ﻧﻤاﻳشﮔاه بزرگ بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ کﻪ در پارﻳس برﮔزار شد‪ ،‬ﻳک قسﻤت آن اختصاص‬ ‫داشت بﻪ اختراعات و اکتشافات بزرﮔترﻳﻦ ﻣخترع جﻬان تﻮﻣاس آﻟﻮا ادﻳسﻦ کﻪ تﻤام‬ ‫دستآوردﻫاى او بﻪ ﻧﻤاﻳش ﮔذاشتﻪ شده بﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨکﻪ چقدر ادﻳسﻦ‪ ،‬روى اختراعات خﻮد زحﻤت ﻣﻰکشﻴد از ﻫﻤﻴﻦ حقﻴقت آشکار‬ ‫ﻣﻰشﻮد کﻪ براى اختراع ﻻﻣپ برق‪ 4000‬بار بﻪ آزﻣاﻳش پرداخت و خدﻣت بزرگ براى‬ ‫بشرﻳت اﻧجام داد و تﻮاﻧست براى پﻴشرفت جاﻣعﻪ اﻧساﻧﻰ سﻬﻮﻟت فراﻫﻢ ﻧﻤاﻳد‪ .‬او ﻧابغﻪﻳﻰ‬ ‫بﻮد کﻪ با سعﻰ و تﻼش زﻳاد و خستﻪﮔﻰﻧاپذﻳر براى جﻬان خدﻣات ارزشﻤﻨدى اﻧجام داد‪ .‬از‬ ‫ﮔفتﻪﻫاى اوست‪« :‬ﻧبﻮغ عبارت از ده در صد اﻟﻬام و ﻧﻮد در صد عرق رﻳختﻦ است‪».‬‬ ‫ﻫر اﻧساﻧﻰ کﻪ زحﻤت بکشد و از استعداد خﻮد بﻪ طﻮر ﻣثبت استفاده ﻧﻤاﻳد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ادﻳسﻦ‬ ‫در جﻬان صاحب شﻬرت ﮔردﻳده و در جاﻣعﺔ اﻧساﻧﻰ ﻣؤثر واقع ﻣﻰﮔردد‪.‬‬ ‫‪116‬‬

‫ﮔراﻣافﻮن‪ :‬آﻟﻪﻳﻰ است‪ ،‬ﻧﻮار را کﻪ آواز در آن ضبط شده است بﻪ ﮔردش درآورده و آواز‬ ‫را بﻪ ﮔﻮش ﻣﻰرساﻧد‪.‬‬ ‫اختراعات‪ :‬جﻤع اختراع بﻪ ﻣعﻨاى آفرﻳدن‪ ،‬چﻴزى ﻧﻮ را اﻳجاد کردن‬ ‫اکتشافات‪ :‬جﻤع اکتشاف بﻪ ﻣعﻨاى باز کردن‪ ،‬پرده برداشتﻦ از چﻴزى کﻪ در ﮔذشتﻪ‬ ‫وجﻮد داشتﻪ؛ وﻟﻰ بشر آن را ﻧشﻨاختﻪ باشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کشف آتش تﻮسط اﻧسانﻫا‪ ،‬کشف‬ ‫قاﻧﻮن سقﻮط اجسام بﻪ خاطر جاذبﻪ‬

‫ضﻤﻴر شخصﻰ‪ :‬آن است کﻪ جاﻧشﻴﻦ اسﻢ اﻧسان ﮔردد‪ .‬از اﻳﻦ کﻪ ضﻤﻴر ﻧﻤﻮدار‬ ‫شخص چﻪ ﻣفرد و چﻪ جﻤع ﻣﻰباشد؛ بﻨابرآن تعداد آن بﻪ شش ﻣﻰرسد‪:‬‬ ‫ﻣﻦ‪ :‬شخص اول ﻣفرد‬ ‫ﻣا‪ :‬شخص اول جﻤع‬ ‫تﻮ‪ :‬شخص دوم ﻣفرد‬ ‫شﻤا‪ :‬شخص دوم جﻤع‬ ‫او‪ :‬شخص سﻮم ﻣفرد‬ ‫آنﻫا‪ :‬شخص سﻮم جﻤع‬ ‫ضﻤﻴرﻫاى شخص (ﻣا) و (شﻤا) را کﻪ جﻤع اﻧد ﻧباﻳد دوباره جﻤع بست؛ زﻳرا جﻤعاﻟجﻤع‬ ‫در زبان درى وجﻮد ﻧدارد اﮔر چﻪ شاﻳد در ﮔذشتﻪ اﻳﻦ دو ضﻤﻴر بﻪ کار رفتﻪ باشد آن ﻫﻢ‬ ‫در شعر‪ .‬شاﻳد ﻧظر بﻪ اﻳجابات شعرى بﻮده است و ﻫرﮔاه ﻧدرتاً در ﻧثر آﻣده است خﻮد دﻟﻴﻞ‬ ‫اثبات و قاﻧﻮﻧﻴت آن شﻤرده ﻧﻤﻰشﻮد؛ طﻮرﻣثال‪( :‬ﻣاﻫا) و( شﻤاﻫا) ﮔفتﻪ ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫ادﻳسﻦ اﻣرﻳکاﻳﻰ داﻧشﻤﻨد ﻣشﻬﻮر جﻬان با اختراع برق خدﻣت بزرﮔﻰ براى بشر اﻧجام‬ ‫داد‪ .‬وى اﻧسان زحﻤتکش و پر تﻼش بﻮد و بر عﻼوة اختراع برق ﮔراﻣافﻮن و کﻤرة عکاسﻰ را‬ ‫ﻧﻴز اختراع ﻧﻤﻮده است‪ .‬در جﻬان ‪ 250‬اختراع بﻪ ﻧام او ثبت است‪ .‬ادﻳسﻦ در اختراعات خﻮد‬ ‫زﻳاد زحﻤت ﻣﻰکشﻴد؛ چﻨانکﻪ تﻨﻬا در اختراع ﻻﻣپ برق ‪ 4000‬بار بﻪ آزﻣاﻳش پرداخت‪.‬‬ ‫ضﻤﻴر شخصﻰ آن است کﻪ جاﻧشﻴﻦ اسﻢ اﻧسان ﮔردد‪.‬‬ ‫‪117‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫاى زﻳر پاسخ دقﻴق ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪-1‬ادﻳسﻦ کﻰ بﻮد و کدام چﻴزﻫا را اختراع کرده است؟‬ ‫‪ -2‬ادﻳسﻦ در بارة ﻧبﻮغ چﻪ ﮔفتﻪ است؟‬ ‫‪ -3‬چرا ادﻳسﻦ در جﻬان ﻣعروف است؟‬ ‫‪ -4‬ادﻳسﻦ وساﻳﻞ آزﻣاﻳشﮕاه را چﮕﻮﻧﻪ تﻬﻴﻪ ﻣﻰکرد؟‬ ‫‪ .5‬ضﻤﻴرﻫاى شخصﻰ کدامﻫااﻧد؟‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫* شاﮔردان در ﻣﻮرد شخصﻴت ادﻳسﻦ و اختراعات وى دو دو ﻧفر با ﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* شاﮔردان در ﻣﻮرد اﻳﻨکﻪ چﮕﻮﻧﻪ براى جاﻣعﺔ بشرى خدﻣت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬تصﻤﻴﻢشان‬ ‫را ابراز کﻨﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫* شاﮔردان درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ بخﻮاﻧﻨد؛ سپس اختراعات ادﻳسﻦ را فﻬرست ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* شاﮔردان در ﻣﻮرد ﻣخترعان و داﻧشﻤﻨدان دﻳﮕر ﻣعﻠﻮﻣاتشان را بﻨﮕارﻧد و از آنجﻤﻠﻪ‬ ‫بﻬترﻳﻦ ﻧﻮشتﻪ را روى دﻳﻮار صﻨف ﻧصب ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* جﻮاب درست را اﻧتخاب کﻨﻴد‪:‬‬ ‫ادﻳسﻦ داﻧشﻤﻨد بزرگ از کدام کشﻮر بﻮد؟‬ ‫د) اﻣرﻳکا‬ ‫ج) روسﻴﻪ‬ ‫ب) ﻫﻨدوستان‬ ‫اﻟﻒ) چﻴﻦ‬ ‫کدام اختراعات از ادﻳسﻦ است؟‬ ‫ب) تﻠﻮﻳزﻳﻮن ج) برق‪ ،‬ﮔراﻣافﻮن‪ ،‬کﻤرة عکاسﻰ د) کﻤپﻴﻮتر‬ ‫اﻟﻒ) رادﻳﻮ‬ ‫با استفاده از ضﻤﻴرﻫاى شخصﻰ ﻣﻦ‪ ،‬تﻮ و آنﻫا چﻨد جﻤﻠﻪ بسازﻳد‪.‬‬

‫* پﻴراﻣﻮن اﻫﻤﻴت برق در زﻧدهﮔﻰ ﻣقاﻟﻪﻳﻰ کﻮتاه بﻨﻮﻳسﻴد و در ﻧﻮشتﺔ خﻮد ﻧشاﻧﻪ‬ ‫ﮔذارى را ﻣراعات ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪118‬‬

‫درس بﻴست و ششﻢ‬

‫ﻻﻟﺔ آزاد‬

‫پﻰبردن شاﮔردان بﻪ ارزش و اﻫﻤﻴت آزادى و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى زباﻧﻰ آنﻫا‬ ‫ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫شاﮔردان عزﻳز‪ ،‬در درسﻫاى ﮔذشتﻪ در بارة صﻠح و اﻣﻨﻴت ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻳﻢ کﻪ زﻣﻴﻨﻪساز آزادى و آزادهﮔﻰ براى اﻧسان است‪ .‬در اﻳﻦجا از زبان ﮔﻞ ﻻﻟﻪ‬ ‫در ﻣﻮرد آزادى کﻪ با ارزشترﻳﻦ حق اﻧساﻧﻰ است‪ ،‬ﻣﻰآﻣﻮزﻳﻢ‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ شعر ﻻﻟﺔ آزاد از سرودهﻫاى کدام شاعر است؟‬

‫‪119‬‬

‫ﻣﻦ ﻻﻟﺔ آزادم‪ ،‬خﻮد روﻳﻢ و خﻮد بﻮﻳﻢ در دشت ﻣــکان دارم ﻫﻢفطرت آﻫـــﻮﻳﻢ‬ ‫آبﻢ ﻧﻢ بــاران است‪ ،‬فارغ زﻟب جﻮﻳﻢ تﻨﮓ است ﻣحﻴط آنجا‪ ،‬در بــاغ ﻧﻤﻰروﻳﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﻻﻟﺔ آزادم خﻮد روﻳﻢ و خﻮد بﻮﻳﻢ‬ ‫از خﻮن رگ خﻮﻳش است ﮔر رﻧﮓ بﻪ رخ دارم ﻣشاطﻪ ﻧﻤﻰخﻮاﻫد زﻳباﻳﻰ رخـــسارم‬ ‫بـرساقﺔ خــﻮد ثابت فـــارغ ز ﻣدد ﮔارم ﻧﻰ در طﻠب ﻳـارم‪ ،‬ﻧﻰ در غــــﻢ اغﻴارم‬ ‫ﻣﻦ ﻻﻟﺔ آزادم خﻮد روﻳﻢ و خﻮد بﻮﻳﻢ‬ ‫ﻫـر صبح ﻧسﻴﻢ آﻳد‪ ،‬بر قصـد طﻮاف ﻣﻦ آﻫﻮ برهﮔان را چشﻢ از دﻳدن ﻣﻦ روشﻦ‬ ‫سﻮزﻧده چراغ ﻫستﻢ در ﮔﻮشﺔ اﻳﻦ ﻣأﻣﻦ پـرواﻧﻪ بسﻰ دارم سـرﮔشﻪ بـﻪ پﻴراﻣـﻦ‬ ‫ﻣﻦ ﻻﻟﺔ آزادم خﻮد روﻳﻢ و خﻮد بﻮﻳﻢ‬ ‫قﻴد چﻤﻦ و ﮔﻠشﻦ برخﻮﻳش ﻧﮕﻴرم ﻣﻦ‬ ‫از سعﻰ کسﻰ ﻣﻨت بر خﻮد ﻧپـذﻳرم ﻣﻦ‬ ‫آزاده بــرون آﻳﻢ‪ ،‬آزاده بﻤـــــﻴرم ﻣـﻦ‬ ‫بر فطرت خﻮد ﻧازم‪ ،‬وارستﻪ ضﻤﻴرم ﻣﻦ‬ ‫ابراﻫﻴﻢ صﻔا‬

‫* ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ صفا شاعر ﻣعاصر کشﻮر ﻣاست‪ .‬وى در سال ‪ 1285‬ﻫجرى شﻤسﻰ‬ ‫در کابﻞ تﻮﻟد شد و تحصﻴﻼتش را در افغاﻧستان و ﻫﻨدوستان بﻪ پاﻳان رساﻧﻴده و بﻪ‬ ‫زبانﻫاى اﻧﮕﻠﻴسﻰ‪ ،‬اردو‪ ،‬عربﻰ و فراﻧسﻮى بﻪ تأﻟﻴف و ترجﻤﻪ پرداخت‪ .‬دﻳﻮاﻧﻰ از اشعار‬ ‫او بﻪ ﻧام ( ﻧﻮاى کﻮﻫساران ) ﻣﻨتشر شده است‪.‬‬ ‫* ﮔﻞ ﻻﻟﻪ بﻪ خاطر رﻧﮓ سرخش در شعر پارسﻰ ﮔاﻫﻰ ﻧﻤاد اشک خﻮﻧﻴﻦ ﻳا چﻬرة‬ ‫ﻣعشﻮق آﻣده است و ﮔاﻫﻰ ﻫﻢ بﻪ جﻬت خالﻫاى سﻴاه بﻴﻦ ﮔﻞبرگﻫاﻳش بﻪ عﻨﻮان‬ ‫ﻧﻤاد عاشق دﻟسﻮختﻪ تصﻮﻳر ﮔردﻳده؛ اﻣا ابراﻫﻴﻢ صفا شعرى را کﻪ در قاﻟب ﻣخﻤس‬ ‫سروده است بﻪ ﻻﻟﺔ وحشﻰ صفت آزادهﮔﻰ و وارستﻪﮔﻰ داده است؛ زﻳرا آن ﮔﻞ در‬ ‫دشت و صحرا ﻣﻰروﻳد و ﻧﻴازﻣﻨد آب درﻳا و ﻧرﻣﻰ ﻳا سختﻰ زﻣﻴﻦ ﻧﻴست‪.‬‬

‫‪120‬‬

‫ضﻤﻴر اشاره‪ :‬ضﻤﻴرى است کﻪ کسﻰ ﻳا چﻴزى را بﻪ اشاره بﻴان کﻨد و آن از دوکﻠﻤﺔ‬ ‫«اﻳﻦ» و «آن» تشکﻴﻞ ﻣﻰشﻮد‪« .‬اﻳﻦ» براى اشارة ﻧزدﻳک بﻪ کار ﻣﻰرود و «آن»‬ ‫براى اشاره بﻪ دور؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬از ﻣﻴان ﮔﻞﻫاى باغ اﻳﻦ ﮔﻞ را پسﻨدﻳدم‪.‬‬ ‫ستارهﮔان را ﻧﮕاه کﻨﻴد‪ ،‬آن ﻳکﻰ از ﻫﻤﻪ زﻳباتر است‪.‬‬ ‫تﻮجﻪ‪ :‬اﮔر قبﻞ از ضﻤﻴر «اﻳﻦ» حرف «ب» باشد‪ ،‬بﻪجاى ﻫﻤزه حرف «د» قرار‬ ‫ﻣﻰﮔﻴرد؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫بدﻳﻦ رواق زبرجد ﻧﻮشتﻪاﻧد بﻪ زر کﻪ جز ﻧﻴکﻮﻳﻰ اﻫﻞ کرم ﻧخﻮاﻫد ﻣاﻧد‬ ‫حافظ‬

‫در درس ﻻﻟﺔ آزاد شاعر خﻮاستﻪ است تا خصﻮصﻴات ﮔﻞ ﻻﻟﻪ را بﻪ تصﻮﻳر‬ ‫کشﻴده و اﻧسان آزاده را بﻪ آن تشبﻴﻪ ﻧﻤاﻳد‪ ،‬اﻧساﻧﻰ کﻪ بزرگترﻳﻦ صفت او آزادهﮔﻰ و‬ ‫وارستﻪﮔﻰ است‪.‬‬ ‫ضﻤﻴر اشاره کسﻰ ﻳا چﻴزى را بﻪ اشاره ﻧشان ﻣﻰدﻫد و آن از دو کﻠﻤﺔ «اﻳﻦ و‬ ‫آن» تشکﻴﻞ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫* بﻪ پرسشﻫاى زﻳر پاسخ ﻣﻨاسب ارائﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ صفا شاعر کدام دوره است؟‬ ‫‪ .2‬در شعرى کﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬ﮔﻞ ﻻﻟﻪ بﻪ چﻪ تشبﻴﻪ شده است؟‬ ‫‪ .3‬ضﻤﻴر اشاره چﻴست؟‬ ‫* دقت کرده اﻧتخاب کﻨﻴد‬ ‫شعر ﻻﻟﺔ آزاد در ﻳکﻰ از اﻳﻦ ﻣﻮارد سروده شده است‪:‬‬

‫‪121‬‬

‫اﻟﻒ) کار وکﻮشش‬ ‫ب) عﻠﻢ و داﻧش‬ ‫ج) آزاد زﻳستﻦ و بﻪ خﻮد ﻣتکﻰ بﻮدن‬ ‫ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ صفا شاعر‬ ‫اﻟﻒ) اﻳراﻧﻰ است‬ ‫ب) افغاﻧﻰ است‬ ‫ج) ﻫﻨدى است‬ ‫* چﻨد شاﮔرد ﻣتﻦ شعر درس را بخﻮاﻧﻨد و ﻣعﻨا کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت شﻨﻮد‬ ‫* شاﮔردان در ﻣﻮرد ﻣفﻬﻮم اساسﻰ ﻣتﻦ در ﮔروهﻫا ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده از ﻫر ﮔروه ﻳک ﻧفر‬ ‫ﻧتﻴجﺔ بحثشان را بﻪ دﻳﮕران بﻴان ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫* ﻳک شاﮔرد ﻳک ﻣصراع شعر را بخﻮاﻧد و شاﮔرد دوﻣﻰ آن را ﻣعﻨا کﻨد‪.‬‬ ‫* ﻳک شاﮔرد سﻮاﻧح ابراﻫﻴﻢ صفا را بﻪ دﻳﮕران بﻴان کﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫* درس را بخﻮاﻧﻴد و خﻼصﺔ آن را بﻪ ﻧثر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫* واژهﻫاى ﻣشاطﻪ‪ ،‬ثابت‪ ،‬فارغ‪ ،‬چراغ و فطرت را در جﻤﻠﻪﻫاى ﻣﻨاسب بﻪ کار برﻳد‪.‬‬ ‫* ضﻤﻴر اشاره را در اﻳﻦ جﻤﻠﻪﻫا ﻧشان دﻫﻴد‪:‬‬ ‫اﻳﻦ کتاب خﻴﻠﻰ پرﻣحتﻮا است‪.‬‬ ‫خﻨدﻳد و آن را ﮔرفت‪.‬‬ ‫آن قﻠﻢ خﻴﻠﻰ زﻳباست‪.‬‬ ‫بﻪ ﻧاتﻮان کﻤک کﻨﻴد‪.‬‬ ‫د‪ :‬قﻴد است‬

‫* شاﮔردان جﻤﻠﻪﻫاى بﻨﻮﻳسﻨد کﻪ در آن ضﻤﻴر اشاره بﻪ کار رفتﻪ باشد؛ ﻫﻤچﻨان ابﻴات‬ ‫شعر را بﻪ خاطر بسپارﻧد‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫درس بﻴست و ﻫﻔتﻢ‬

‫دختر ﻛﻮچﻰ‬

‫در درس ﮔذشتﻪ شعر ﻻﻟﺔ آزاد را خﻮاﻧدﻳﻢ کﻪ ﻻﻟﻪ‪ ،‬ﮔﻞ خﻮد روست در دشتﻫا و‬ ‫داﻣﻨﻪﻫاى کﻮه در فصﻞ بﻬار ﻣﻰروﻳد‪ .‬در داﻣان اﻳﻦ دشتﻫا و کﻮﻫا کﻮچﻰﻫا زﻧدهﮔﻰ‬ ‫آزاد و با صفاﻳﻰ دارﻧد‪ .‬اکﻨﻮن در داستان دختر کﻮچﻰ ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ کﻪ چقدر زﻧدهﮔﻰ‬ ‫آنﻫا در داﻣان طبﻴعت زﻳباست و چقدر با عﻼقﻪﻣﻨدى آنجا زﻧدهﮔﻰ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫آشﻨاﻳﻰ شاﮔردان با داستان و ﻧثر ﻣعاصر درى ﻫدف درس است‪.‬‬ ‫آﻳا شﻤا با زﻧدهﮔﻰ کﻮچﻰﻫا آشﻨاﻳﻰ دارﻳد؟‬

‫‪123‬‬

‫ﮔﻞﻫاى خﻮدرو در سرتاسر دشت شﮕفتﻪ و ﻫﻮاى صاف عطرآﮔﻴﻦ شده است‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻰ از ﻣشک و عﻨبر ﻣثال دوست را بر صحرا ﻧبشتﻪاﻧد‪ .‬روزﻫا خﻮرشﻴد و شبﻫا ﻣﻬتاب‬ ‫بﻬارى بر غژدىﻫاى پراﮔﻨدهﻳﻰ کﻪ تا داﻣﻦ در ﻣﻴان ﮔﻞﻫاى زﻳبا و سبزهﻫاى با طراوت‬ ‫فرو رفتﻪاﻧد‪ ،‬روشﻨﻰ خﻮد را ﻧثار ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫روز چﻮن جﻤعﻴت آزاد کﻮچﻴان پراﮔﻨده ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬ﻧشاط و سرور؛ چﻮن صداى‬ ‫سرود جﻮاﻧان تﻤام فضاى دشت را پر ﻣﻰکﻨد‪ .‬شب‪ ،‬ﻫﻨﮕاﻣﻲکﻪ پسران و دوشﻴزهﮔان بﻪ‬ ‫غژدىﻫاىشان باز ﻣﻰﮔردﻧد و بﻪ دور آتش حﻠقﻪ ﻣﻰزﻧﻨد‪ ،‬آواز سرور و شادى از ساحﻪﻳﻰ‬ ‫ﻣحدود بﻪ آسﻤان راه ﻣﻰکشد‪ .‬اﻳﻦ ﻣردم فرزﻧدان حقﻴقﻰ طبﻴعت استﻨد و چﻮن ﻣا از‬ ‫داﻣﻦ پر ﻟطف ﻣادرشان جدا ﻧشدهاﻧد‪ .‬طبﻴعت را ﻣعﻤﻮر و آبادان‪ ،‬دشت و داﻣﻦ را سرسبز‬ ‫و شاداب‪ ،‬ابرﻫاى بﻬارى را پرآب‪ ،‬آسﻤان زﻣستان را صاف و بﻰ ابر‪ ،‬رودخاﻧﻪﻫا را ﻣست‪،‬‬ ‫چشﻤﻪﻫا را خروشان‪ ،‬ﮔﻞﻫا را زﻳبا و رﻧﮕﻴﻦ‪ ،‬سبزهﻫا را تازه و با طراوت‪ ،‬پستان ﮔاوﻫا را‬ ‫پر از شﻴر و برهﻫا را فربﻪ ﻣﻰخﻮاﻫﻨد‪ .‬آرزوﻳﻰ جز اﻳﻦ ﻧدارﻧد کﻪ ﻫﻤﻪ چﻴز بﻪ آﻧچﻪ خﻮش و‬ ‫زﻳباست‪ ،‬چﻨان باشد‪ .‬بﻪ آﻫﻮﻫاى دشت روبﻪرو ﻣﻰشﻮﻧد و عقﻴده دارﻧد کﻪ ﻧباﻳد اﻳشان را‬ ‫آزرد‪ .‬برکبﻮتران صحراﻳﻰ فﻼخﻦ ﻧﻤﻰ زﻧﻨد و ﻣعتقد استﻨد کﻪ شکار اﻳﻦ ﻣخﻠﻮقات بﻰآزار‬ ‫شﮕﻮن بدى دارد‪ .‬ﮔرگﻫا را عقﻮبت ﻣﻰکﻨﻨد؛ زﻳرا از اﻳشان بﻪ برهﻫاى ﻣعصﻮم رﻧج ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫بﻪ سﮓﻫا ﻣﻬربان استﻨد؛ زﻳرا ﻣﻰداﻧﻨد کﻪ اﻳﻦ ﻣخﻠﻮق‪ ،‬پاسبان ضعﻴفتر از خﻮد است و‬ ‫احسانﻫاﻳﻰ کﻪ دﻳده است و زﻳباى وفا در ﻫر ﻧﮕاه او ﻣﻰدرخشد‪ .‬بﻴﻤارى شتر آنﻫا را‬ ‫اﻧدوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻰسازد‪ .‬حتﻰ از صداى زاغ خﻮﻳشتﻦ را بﻪ ﻣژدة خﻮشﻰ ﻣسرور ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫بﻪ عقاﻳدى کﻪ اﻣﻴد و قﻮت ﻣﻰدﻫد و خﻴر و صﻼح ﻣﻰآورد‪ ،‬ﻧام خرافات و ﻣﻮﻫﻮﻣات‬ ‫ﻧﻤﻰﮔذارﻧد‪ .‬قﻠبشان آشﻴان راستﻰ و ﻣحبت و سﻴﻨﺔشان خاﻧﺔ صفا و ﻣعصﻮﻣﻴت است‪.‬‬ ‫زﻧدهﮔﻰ پر از ظرافت و سادهﮔﻰ آنﻫا در ﻧزد ﻣا خاطره است‪ .‬کسﻰ کﻪ چﻮن ﻣﻦ‬ ‫بﻪ جﻬان اﻳشان آشﻨا است‪ ،‬آشﻨاﻳﻰشان را بﻪ جﻬاﻧﻰ ﻧﻤﻰفروشد‪.‬‬ ‫خاطرات ﻣﻦ زﻧده ﻣﻰشﻮد و بﻪ ﻳاد کاروانﻫاﻳﻰ ﻣﻰافتﻢ کﻪ دﻳﮕر کﻮچ کرده و‬ ‫جز صحراى باﻳرى از خﻮد بﻪ جا ﻧﮕذاشتﻪاﻧد‪ .‬خاطرات شﻴرﻳﻨﻰ دارم کﻪ روزﮔار کﻮدکﻰ پر‬ ‫از سرور ﻣﻦ آن را ربﻮده؛ وﻟﻰ باز ﻫﻢ سﻴﻞ تﻨد زﻣان ﻧتﻮاﻧستﻪ است‪ ،‬ﻧقش آن را از صفحﺔ‬ ‫قﻠب ﻣﻦ بزداﻳد‪ .‬ﻫرﮔز ﻧﻤﻰ تﻮاﻧﻢ فراﻣﻮش کﻨﻢ ﻫﻨﮕاﻣﻰ کﻪ در حﻠقﺔ کﻮدکان ﻫﻤسال خﻮد‬ ‫داخﻞ ﻣﻰشدم‪ ،‬ﻣرا چسان ﻣاﻧﻨد سرور و شادى کﻮدکاﻧﻪ با تعارفات ساده و طفﻼﻧﻪ استقبال‬ ‫‪124‬‬

‫ﻣﻰکردﻧد‪ .‬پﻴرزﻧﻰ کﻪ بﻴش از ﻫشتاد بار بﻬار ﮔﻞﻫاى صحراﻳﻰ را دﻳده بﻮد‪ ،‬با چﻪ ﻣﻬر و‬ ‫ﻟطفﻰ از تخﻢﻫاى ﻣاکﻴان سﻴاه ﻣحبﻮبش بﻪ ﻣﻦ تحفﻪ ﻣﻰداد‪ .‬شﻮﻫرش رئﻴس قبﻴﻠﻪ بﻮد‬ ‫و براى آن کﻪ ﻣرا خﻮش و آن تحفﻪ را ﮔراﻣﻰتر ساختﻪ باشد‪ ،‬با تبسﻤﻰ پدراﻧﻪ و پر از‬ ‫شفقت ﻣﻰﮔفت‪ :‬اﻳﻦﻫا را از ﻣﻦ پﻨﻬان کرده و براى تﻮ ﻧﮕﻬداشتﻪ بﻮد‪ .‬ﻧﻮادة کﻮچکش بﻪ‬ ‫حسرت بﻪ طرف تخﻢﻫا ﻣﻰدﻳد‪ .‬اﻣروز ﻣﻰتﻮاﻧﻢ حس کﻨﻢ کﻪ از ﻧﮕاه اﻳﻦ کﻮدک ﻫﻢسال‬ ‫ﻣﻦ برق رشک ﻣﻰجست‪ .‬او تﻨﻬا بچﻪﻳﻰ بﻮد کﻪ از رفتﻦ ﻣﻦ بﻪ غژدى خﻮش ﻧﻤﻰشد؛ زﻳرا‬ ‫ﻣﻦ در ﻧزد او دزدى بﻮدم کﻪ ﻧﻮازش آن زن و شﻮﻫر ﻣﻬربان را کﻪ ﻣال خاص ﻧﻮادهشان بﻪ‬ ‫شﻤار ﻣﻰرفت‪ ،‬از او ﻣﻰربﻮدم‪ .‬وقتﻰ بﻪ خاﻧﻪ ﻣراجعت ﻣﻰکردم‪ ،‬دوشﻴزهﮔان جﻮان ﻫر ﻳک‬ ‫دستﻪﻳﻰ از ﮔﻞﻫاى صحراﻳﻰ و بتﻪﻫاى خﻮشبﻮ بستﻪ بﻪ ﻣﻦ ﻣﻰدادﻧد تا در خاﻧﻪ بﻪ خﻮاﻫر‬ ‫خﻮاﻧدهﻫاىشان ببرم‪ .‬آن وقت بﻪ آوردن تحاﻳف بﻪ اﻳشان چقدر ﻣسرور بﻮدم؛ وﻟﻰ اﻣروز‬ ‫حس ﻣﻰکﻨﻢ کﻪ تحفﻪﻳﻰ کﻪ از خاﻧﺔ خﻮد بﻪ اﻳشان ﻣﻰبردم‪ ،‬در ﻣقابﻞ ارﻣغاﻧﻰ کﻪ اﻳشان‬ ‫از دشت بﻪ خاﻧﺔ ﻣا ﻣﻰفرستادﻧد‪ ،‬چقدر عادى‪ ،‬ﻧاچﻴز و کﻮچک بﻮد‪.‬‬ ‫سﻪ روز از وقت باربﻨدى ﮔذشتﻪ است؛ وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﻫﻤﻴﻦ کﻪ سکﻮت و ظﻠﻤت‬ ‫شامﮔاﻫان بر روى ﮔﻴتﻰ پﻬﻦ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬آواز عﻮعﻮ سﮓﻫا بﻪ ﮔﻮش ﻣﻰرسد؛ آﻳا اﻣسال‬ ‫کﻮچﻴان کﻮچ ﻧﻤﻰکﻨﻨد؟ اﻳﻦ سؤال سرتاسر دﻫکده را پر کرده بﻮد‪ .‬عصر روز چﻬارم صداى‬ ‫دﻫﻞ و غرﻳﻮ جﻮاﻧان شﻨﻴده شد‪ .‬آﻳا تﻤام قبﻴﻠﻪ براى شﻨﻴدن ﻫﻤﻴﻦ آواز ﻣعطﻞ شده بﻮد؟‬ ‫دوشﻴزة زﻳباﻳﻰ کﻪ چﻬارده بﻬار در بﻴﻦ ﮔﻞﻫاى دشت ﮔشت و ﮔذار کرده بﻮد‪،‬‬ ‫با جﻮاﻧﻰ کﻪ او را دوست داشت‪ ،‬ﻧاﻣزد شده بﻮد‪ .‬شب ﻧاﻣزدى سحر شد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦکﻪ سپﻴدة‬ ‫صبح دﻣﻴد‪ ،‬دوشﻴزة جﻮان کﻪ تﻤام شب ﻧخفتﻪ بﻮد‪ ،‬برخاست‪ .‬آﻳﻴﻨﺔ کﻮچکش را برداشتﻪ‬ ‫ﻣﻨتظر روشﻨﻰ آفتاب بﻮد تا بتﻮاﻧد قﻴافﺔ خﻮد را ببﻴﻨد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦکﻪ چشﻤش بﻪ آﻳﻴﻨﻪ افتاد‪،‬‬ ‫دﻳد کﻪ ﻣﻮﻫاى سﻴاه و ﻣشکﻴﻦ او را شب با خﻮد برده و بﻪ جاى آن سحر براى او ﻳکدستﻪ‬ ‫ﻣﻮىﻫاى سپﻴد آورده است‪ ،‬چﻨد قطرة اشک از چشﻤان او فرود آﻣد؛ وﻟﻰ او جز سکﻮت‬ ‫چارهﻳﻰ ﻧداشت‪ .‬براى آنکﻪ حقﻴقت آن را بپﻮشاﻧد‪ ،‬در پﻰ آن افتﻴد کﻪ بﻬاﻧﻪﻳﻰ جستجﻮ‬ ‫کﻨد و خجاﻟت را از سﻴاهﻣﻮﻳان و سفﻴدﻣﻮﻳان قبﻴﻠﻪ بپﻮشاﻧد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦکﻪ آفتاب دﻧﻴا را بﻪ ﻧﻮر‬ ‫خﻮﻳش سپﻴد ساخت‪ ،‬در بﻴﻦ قبﻴﻠﻪ ﻳکﻰ بﻪ دﻳﮕرى ﻣﻰﮔفتﻨد‪ :‬ﻫر کس بر خﻼف آﻳﻴﻦ‬ ‫ﻧﻴاکان خﻮﻳش کار کﻨد چﻨﻴﻦ شﻮد‪ .‬چرا چﻨد روز باربﻨدى را ﻣعطﻞ کردﻧد؟ خﻮب شد ﻣﻮى‬ ‫دخترشان در ﻳک شب سپﻴد ﮔردﻳد‪ .‬خدا غژدىﻫاى دﻳﮕر را از ارواح بد ﻣاﻣﻮن ﻧﮕﻬدارد‪.‬‬ ‫‪125‬‬

‫زود باﻳد کﻮچ کﻨﻴﻢ تا بﻼ و ﮔزﻧد دﻳﮕرى در قبﻴﻠﻪ ﻧﻴاﻳد‪.‬‬ ‫دوشﻴزة ﻣﻮسپﻴد آﻫستﻪ آﻫستﻪ در پﻬﻠﻮى شتر خﻮﻳش راه ﻣﻰرفت‪ .‬ﮔﻞﻫاى‬ ‫دشت داﻣﻦ او را بﻮ ﻣﻰکردﻧد‪ .‬صداى جرس روح او را ﻣحزوﻧتر ﻣﻰساخت‪ .‬طﻮرى قدم بر‬ ‫ﻣﻰداشت کﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰافتد‪ .‬شتر او از ﻫﻤﻪ عقب ﻣاﻧده بﻮد‪.‬‬ ‫دو سال دﻳﮕر ﮔذشت‪ .‬جﻮان چﻨدﻳﻦ سفر کرده و سرﻣاﻳﻪﻳﻰ اﻧدوختﻪ بﻮد‪ .‬دﻳﮕر‬ ‫ﻳک غژدى و چﻨد شتر داشت کﻪ با آن بتﻮاﻧد زﻧدهﮔﻰ ﻧاﻣزدش را تأﻣﻴﻦ کﻨد‪ .‬اسباب‬ ‫عروسﻰ ﻣﻬﻴا شد‪ .‬جﻮاﻧان و دوشﻴزهﮔان روى سبزهﻫا رقصﻴدﻧد‪ .‬غژدىﻳﻰ را بﻪ فاصﻠﺔ‬ ‫کﻮچکﻰ از دﻳﮕر غژدىﻫا بﻪ روى تپﻪﻳﻰ زده بﻮدﻧد‪.‬‬ ‫جﻮان براى ﻣرتبﺔ ﻧخست دﻳد کﻪ ﻣﻮﻫاى عروسش سپﻴد است‪ .‬بر روشﻨﻰ ﻣﻬتاب‬ ‫اعتﻤاد کرد‪ .‬دوشﻴزه جز اﻳﻨکﻪ ﻣبادا حقﻴقت را از او بپرسد‪ ،‬خﻮف دﻳﮕر ﻧداشت‪ .‬پاسﻰ از سکﻮت‬ ‫شب ﮔذشت‪ .‬دوشﻴزه خﻮد را بﻪ پاى جﻮان افﮕﻨده فرﻳاد کرد‪ :‬ﻣﻦ بﻪ تﻮ خﻴاﻧت ﻧکردهام!‬ ‫جﻮان تکان خﻮرد‪ .‬در چشﻤاﻧش شعﻠﻪﻳﻰ درخشﻴد کﻪ سراپاى او را سﻮخت؛ وﻟﻰ‬ ‫ساکت اﻳستاده در حاﻟت خﻮف‪ ،‬حﻴرت و حزن بﻪ عروسش ﻣﻰﻧﮕرﻳست‪.‬‬ ‫شاﻳد بﻪ ﻳاد داشتﻪ باشﻰ آن شبﻰ را کﻪ ﻣرا با تﻮ ﻧاﻣزد کردﻧد‪ .‬تا آن شب ﻣﻦ بﻪ تﻮ خﻴاﻧت‬ ‫ﻧکرده بﻮدم؛ وﻟﻰ در ﻫﻤان شب ستارهﮔان براى ﻣﻦ بدبختﻰ آوردﻧد‪ .‬ظﻠﻤت آن شب روى‬ ‫ﻣرا سﻴاه کرد‪ .‬ﻣﻬتاب ﻫﻤان شب بﻮد کﻪ ﻣﻮﻫاى ﻣرا سپﻴد ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫سحرﮔاه‪ ،‬خﻮرشﻴد طﻠﻮع کرد‪ .‬وقتﻰ دختران جﻮان براى دﻳدن عروس آﻣدﻧد‪،‬‬ ‫دﻳدﻧد ﻣﻮﻫاى او دوباره سﻴاه شده است‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان پژواک‬

‫ضﻤﻴر از ﻧظر ارتباط واژهﻫا بﻪ دو قسﻢ است‪ .‬ضﻤﻴر ﻣﻨفصﻞ‪ ،‬ضﻤﻴر ﻣتصﻞ‬ ‫ضﻤﻴر ﻣﻨفصﻞ‪ :‬آن است کﻪ جدا از واژه ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬ضﻤﻴر فاعﻠﻰ (ﻣﻨفصﻞ)‪:‬‬ ‫جﻤع‬ ‫ﻣفرد‬ ‫اشخاص‬ ‫ﻣا رفتﻴﻢ‬ ‫ﻣﻦ رفتﻢ‬ ‫ﻣتکﻠﻢ (ﮔﻮﻳﻨده)‬ ‫شﻤا رفتﻴد‬ ‫تﻮ رفتﻰ‬ ‫ﻣخاطب (شﻨﻮﻧده)‬ ‫‪126‬‬

‫غاﻳب‬ ‫ضﻤﻴر ﻣفعﻮﻟﻰ (ﻣﻨفصﻞ)‬ ‫اشخاص‬ ‫ﻣتکﻠﻢ (ﮔﻮﻳﻨده)‬ ‫ﻣخاطب (شﻨﻮﻧده)‬ ‫غاﻳب‬

‫او رفت‬

‫آنﻫا رفتﻨد‬

‫ﻣفرد‬ ‫ﻣرا ﮔفت‬ ‫ترا ﮔفت‬ ‫او را ﮔفت‬

‫جﻤع‬ ‫ﻣا را ﮔفت‬ ‫شﻤا را ﮔفت‬ ‫اﻳشان را ﮔفت‬

‫داستان کﻮتاه دختر کﻮچﻰ بﻴاﻧﮕر زﻧدهﮔﻰ آزاد در داﻣان طبﻴعت با ﻫﻤﻪ زﻳباﻳﻰﻫاى‬ ‫طبﻴعﻰ و صداقت و ﻣﻬرباﻧﻰ کﻮچﻰﻫا ﻣﻰباشد؛ کﻪ چقدر با کﻮشش و تﻼش زﻧدهﮔﻰ‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد؛ زﻧدهﮔﻰشان پر از ظرافت و سادهﮔﻰ است و قﻠبشان آشﻴان راستﻰ و ﻣحبت‪.‬‬ ‫ضﻤاﻳر ﻣﻨفصﻞ آن است کﻪ جدا از فعﻞ ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد؛ ﻣثال‪ :‬ﻣﻦ رفتﻢ‪ ،‬ﻣا‬ ‫رفتﻴﻢ‪ ،‬او رفت‪ ،‬آنﻫا رفتﻨد و‪...‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫بﻪ پرسشﻫا پاسخ دقﻴق ارائﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫داستاﻧﻰ را کﻪ خﻮاﻧدﻳد در بارة چﻪ بﻮد؟‬ ‫داستان دختر کﻮچﻰ اثر کدام ﻧﻮﻳسﻨدة ﻣعاصر کشﻮر ﻣاست؟‬ ‫کﻮچﻰﻫا در داﻣان طبﻴعت چﮕﻮﻧﻪ زﻧدهﮔﻰ دارﻧد؟‬ ‫از اﻳﻦ داستان کدام ﻣﻮضﻮعات دﻟچسپ را درﻳافتﻴد؟‬ ‫ضﻤاﻳر از ﻧظر ارتباط کﻠﻤﻪﻫا بﻪ چﻨد بخش تقسﻴﻢ شدهاﻧد ﻧام بﮕﻴرﻳد؟‬ ‫ضﻤﻴر ﻣﻨفصﻞ فاعﻠﻰ چﮕﻮﻧﻪ ضﻤﻴر است؟ ﻣثال بﻴاورﻳد‪.‬‬ ‫اﮔر قصﻪ و ﻳا خاطرهﻳﻰ از کﻮچﻰﻫا بﻪ ﻳاد داشتﻪ باشﻴد براى ﻫﻤصﻨفانتان بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫آﻳا بﻪ خﻮاﻧدن داستان عﻼقﻪ دارﻳد؟ کدام داستانﻫا را بﻴشتر ﻣطاﻟعﻪ ﻣﻰکﻨﻴد؟‬ ‫‪127‬‬

‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫دو دو شاﮔرد دربارة داستاﻧﻰ کﻪ خﻮاﻧدﻧد باﻫﻢ ﻣباحثﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫شاﮔردان بﻪ دو دستﻪ تقسﻴﻢ شده ﻫر دستﻪ از جاﻧب ﻣقابﻞ در بارة ضﻤﻴرﻫاى ﻣﻨفصﻞ‬ ‫سﻮاﻻتﻰ طرح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫ﻣتﻦ را خاﻣﻮشاﻧﻪ بخﻮاﻧﻴد؛ سپس واژهﻫاﻳﻰ کﻪ برايتان ﻣشکﻞ است بﻴرونﻧﻮﻳس ﻧﻤﻮده؛‬ ‫با کﻤک ﻣعﻠﻢ صاحب ﻣعﻨاى آن را درﻳابﻴد‪.‬‬ ‫داستان را قطعﻪ قطعﻪ چﻨد ﻧفر بﻪ ﻧﻮبت با آواز بﻠﻨد بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫جﻮاب درست را داﻳره بﻜشﻴد‪:‬‬ ‫داستان دختر کﻮچﻰ ﻳکﻰ از اﻳﻦ ﻧﻮﻳسﻨدهﮔان است‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) سپﻮژﻣﻰ زرﻳاب ب) پروﻳﻦ پژواک ج) ﻣحﻤﻮد طرزى د) عبداﻟرحﻤﻦ پژواک‬ ‫ضﻤﻴرﻫاى ﻣﻨفصﻞ ضﻤﻴرﻫاﻳﻰ را ﮔﻮﻳﻨد کﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ) جدا از واژه ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫ب) پﻴﻮست با واژه ﻧﻮشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫ج) اﻟف وب ﻫردو ﻧادرست است‬

‫د) ﻫﻴچ کدام‬

‫زﻳر ضﻤﻴرﻫاى ﻣﻨفصﻞ خط بکشﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬فرشتﻪ با او رفت‪.‬‬ ‫‪ -2‬اکرم در بارة کتاب شﻤا را ﮔفت‪.‬‬

‫* در داستاﻧﻰ کﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬ضﻤﻴر‪ ،‬ضﻤﻴرﻫاى ﻣﻨفصﻞ‪ ،‬کﻠﻤﻪﻫاى ﻣتضاد و کﻠﻤﻪﻫاى ﻣترادف را‬ ‫درﻳابﻴد و در کتابچﻪﻫاى خﻮد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫درس بﻴست و ﻫشتﻢ‬

‫اسراف‬

‫آﮔاه ﻧﻤﻮدن شاﮔردان از پﻴاﻣدﻫاى ﻧاﮔﻮار اسراف در زﻧدهﮔﻰ و تقﻮﻳت ﻣﻬارتﻫاى‬ ‫زبان‪.‬‬ ‫در درسﻫاى ﮔذشتﻪ شﻤا با اضرار چرس آشﻨاﻳﻰ حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد و داﻧستﻴد‬ ‫کﻪ اﻣروز ﻳکﻰ دﻳﮕرى از عﻮاﻣﻞ ﻧاﻫﻨجارىﻫاﻳﻰ اجتﻤاعﻰ را ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻴز ضربﺔ‬ ‫شدﻳدى بر پﻴکر اقتصاد فرد‪ ،‬خاﻧﻮاده و جاﻣعﻪ وارد ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ اﻳﻦ عاﻣﻞ چﻴست؟‬

‫‪129‬‬

‫شﻤا از کﻠﻤﺔ اسراف چﻪ ﻣﻰفﻬﻤﻴد؟ اﮔر پدرى بﻴشتر از ﻣعاش ﻣاﻫاﻧﺔ خﻮد پﻮل خرج‬ ‫ﻣﻰکﻨد و ﻳا بر چﻴزﻫاى غﻴر ضرورى پﻮل ﻣﻰدﻫد‪ ،‬اسرافکار است و اسراف کرده است‪ .‬اﮔر‬ ‫ﻣادرى بﻴش از ضرورت خاﻧﻮادة خﻮﻳش غذا ﻣﻰپزد و آﻧﮕاه غذا را دور ﻣﻰرﻳزد‪ .‬اسرافکار‬ ‫است و اسراف کرده است‪ .‬شاﮔردى کﻪ تﻤام پﻮل جﻴب خرج خﻮد را بﻪ ﻳکبارهﮔﻰ خرج‬ ‫ﻣﻰکﻨد و فکر ضرورتﻫاى فرداى خﻮد را ﻧﻤﻰداشتﻪ باشد‪ ،‬اسراف کرده و اسراف کار است‪.‬‬ ‫ازآﻧچﻪ ﮔفتﻴﻢ چﻨﻴﻦ ﻣعﻠﻮم ﻣﻰشﻮد کﻪ اسراف زﻳاده روى و خرج کردن بدون سﻨجش و‬ ‫عقﻞ است‪ .‬حاﻻ کﻪ ﻣعﻨاى اسراف را فﻬﻤﻴدﻳد‪ ،‬بﻪ حکاﻳت زﻳر تﻮجﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨد سالﻫا پﻴش آن وقت کﻪ بﻠخ ﻳک شﻬر آباد بﻮد‪ ،‬در آنجا سﻮداﮔرى بﻪ‬ ‫ﻧام ادﻫﻢ زﻧدهﮔﻰ ﻣﻰکرد کﻪ از راه سﻮداﮔرى بسﻴار طﻼ و ﻧقره ذخﻴره کرده بﻮد و تﻨﻬا‬ ‫وارث او پسرى بﻪ ﻧام ابراﻫﻴﻢ بﻮد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ کﻪ ﻧﻤﻰداﻧست پدرش با چﻪ زحﻤتﻫا داراﻳﻰ‬ ‫خﻮد را اﻧدوختﻪ است‪ ،‬فکر ﻣﻰکرد کﻪ دوﻟت فراوان پدرش بدون کار وکﻮشش بﻪدست‬ ‫آﻣده است‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ جﻬت در برابر ﻣال پدر بسﻴار بﻰپروا بﻮد‪.‬‬ ‫روزى ابراﻫﻴﻢ دوستاﻧش را در باغ خﻮد ﻣﻬﻤان کرده بﻮد‪ ،‬کﻪ ادﻫﻢ (پدرش) وارد باغ شد‪،‬‬ ‫دﻳد کﻪ پسرش سکﻪﻫاى طﻼﻳﻰ را در آب ﻣﻰاﻧدازد و ﻣﻬﻤاﻧان خﻮد را در حﻮض ﻣﻰاﻧدازﻧد‪،‬‬ ‫تا آن سکﻪﻫاى طﻼﻳﻰ را براى خﻮد بﻴرون بﻴاورﻧد‪ .‬ادﻫﻢ کﻪ اﻳﻦ اسراف پسر ﻧازداﻧﺔ خﻮد را‬ ‫دﻳد در اﻧدﻳشﻪ فرو رفت کﻪ اﮔر بعد از ﻣرگ او داراﻳﻰ اش بﻪدست پسر اسرافکارش بﻴفتد‬ ‫در چﻨد روز ﻣحدود تﻤام ثروت او را برباد ﻣﻰدﻫد‪ .‬شب تا سحر ادﻫﻢ را خﻮاب ﻧبرد و در‬ ‫فکر آﻳﻨدة پسر خﻮد بﻮد‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ وقت بﻪ ﻳاد دوست بسﻴار ﻫﻮشﻴار و با تجربﺔ خﻮد (ﻣحب)‬ ‫افتاد و تصﻤﻴﻢ ﮔرفت کﻪ ﻣﻮضﻮع ابراﻫﻴﻢ را با او در ﻣﻴان بﮕذارد و از او چارهجﻮﻳﻰ کﻨد‪.‬‬ ‫فرداى آن شب بﻪ دﻳدار دوست خﻮد ﻣحب رفت و آنچﻪ را از ابراﻫﻴﻢ دﻳده بﻮد‪،‬‬ ‫براﻳش حکاﻳت کرد‪ .‬ﻣحب براﻳش ﮔفت‪« :‬دوست عزﻳز‪ ،‬تﻮ پسرت را بسﻴار ﻧازداﻧﻪ بزرگ‬ ‫کردهاى‪ .‬او تا اﻣروز ﻧﻤﻰداﻧد کﻪ ﻳک ﻟقﻤﻪ ﻧان بﻪ چﻪ ﻣشکﻼت بﻪدست ﻣﻰآﻳد‪ .‬ﻣﻦ پسر‬ ‫ترا از سر باﻳد تربﻴت کﻨﻢ و اﻳﻦ کار کﻢ از کﻢ دو سال وقت کار دارد‪ .‬تﻮ سر از فردا‬ ‫پسرت را بﻪ ﻣﻦ تسﻠﻴﻢ کﻦ و کارى بﻪ کارش ﻧداشتﻪ باش‪ .‬ﻣﻦ فردا با کارواﻧﻰ کﻪ تﻮ‬ ‫بﻪ سﻮى ﻫرات ﻣﻰفرستﻰ سفر ﻣﻰکﻨﻢ و ابراﻫﻴﻢ را با خﻮد ﻣﻰبرم‪ ،‬تﻮ در اﻳﻦ ﻳک سال‬ ‫با ﻣﻦ ﻫﻴچکارى ﻧدارى‪ ،‬بعد از ﻳک سال پسرت را بﻪ تﻮ تسﻠﻴﻢ ﻣﻰکﻨﻢ و تﻮ آن وقت‬ ‫ابراﻫﻴﻢ را جﻮاﻧﻰ دﻳﮕرخﻮاﻫﻰ ﻳافت‪.‬‬ ‫ادﻫﻢ پﻴشﻨﻬاد دوست خﻮد را قبﻮل کرد و ابراﻫﻴﻢ را با او بﻪ سفر فرستاد‪ .‬کارواﻧﻰ کﻪ‬ ‫ابراﻫﻴﻢ با او ﻫﻤراه بﻮد روز و شب بﻪ سﻮى ﻫرات در سفر بﻮد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ کﻪ رﻧج سفر ﻧﻴازﻣﻮده‬ ‫بﻮد در ﻫرﻣﻨزل تا ﻧاوقت ﻣﻰخﻮابﻴد و تا اﻫﻞ قافﻠﻪ او را بﻴدار ﻧﻤﻰکردﻧد از خﻮاب بﻴدار‬ ‫ﻧﻤﻰشد‪ ،‬تا اﻳﻦ کﻪ کاروان در بﻴرون شﻬر ﻫرات رسﻴد‪ .‬صبح وقتﻰ کاروان براى سفر بﻪ سﻮى‬ ‫‪130‬‬

‫شﻬر آﻣاده ﻣﻰشد؛ ابراﻫﻴﻢ بﻪ عادت ﻫر روزه خﻮاب بﻮد‪ .‬ﻣحب بﻪ ﻫﻤراﻫاﻧش ﮔفت‪ :‬کﻪ او را‬ ‫از خﻮاب بﻴدار ﻧکﻨﻨد و کاروان بدون ابراﻫﻴﻢ حرکت کﻨد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ را در خﻮاب رﻫا کردﻧد و‬ ‫کاروان بﻪ سﻮى ﻫرات رفت‪ .‬ﻣحب کاروان را ﻧﻴز از راه دﻳﮕرى بﻪ سﻮى بﻠخ فرستاد و خﻮد از‬ ‫دور ﻣراقب ابراﻫﻴﻢ ﻣاﻧد‪ .‬در دشت آفتاب بﻠﻨد شده بﻮد‪ ،‬کﻪ ابراﻫﻴﻢ از خﻮاب بﻴدار شد و ﻧشاﻧﻰ‬ ‫از کاروان ﻧدﻳد‪ .‬بﻪ دﻧبال ﻧقش پاى کاروان بﻪ راه افتاد و خﻮد را بﻪ شﻬر ﻫرات رساﻧد‪.‬‬ ‫در ﻫرات ﻧشاﻧﻰ از کاروان ﻧﻴافت و از سﻮى دﻳﮕر ﮔرسﻨﻪﮔﻰ و تشﻨﻪﮔﻰ بسﻴار‬ ‫آزارش ﻣﻰداد‪ .‬غرور او براﻳش اجازه ﻧﻤﻰداد کﻪ دست ﮔداﻳﻰ بﻪ سﻮى کس دراز کﻨد‪.‬‬ ‫ﮔرسﻨﻪﮔﻰ او را ﻣجبﻮر ساخت کﻪ در ﻳک کاروانسرا برود و از صاحب آن تقاضاى کار کﻨد‪.‬‬ ‫کاروانسرا دار براﻳش ﮔفت‪« :‬اﮔر تﻮ صبح و شام کاروانسرا را جاروب کﻨﻰ و خاکروبﻪﻫا‬ ‫را بﻴرون شﻬر ببرى ﻣﻦ در برابر اﻳﻦ کار براﻳت پﻨج درﻫﻢ ﻣسﻰ صبح و پﻨج درﻫﻢ ﻣسﻰ‬ ‫شام ﻣﻰدﻫﻢ و شبﻫا ﻫﻢ اجازه دارى کﻪ در کاروانسرا بخﻮابﻰ‪ ».‬ابراﻫﻴﻢ بﻪ خﻮشﻰ اﻳﻦ‬ ‫پﻴشﻨﻬاد را قبﻮل کرد و ﻣشغﻮل کار شد‪ .‬او صبح و شام کاروانسرا را جاروب ﻣﻰکرد و‬ ‫کثافات آن را بﻴرون شﻬر ﻣﻰبرد و ده درﻫﻢ ﻣسﻰ اجرت خﻮد را ﻣﻰﮔرفت‪ ،‬او پﻨج درﻫﻢ‬ ‫را غذا ﻣﻰخرﻳد و پﻨج درﻫﻢ را پساﻧداز ﻣﻰکرد‪ .‬ﻣاهﻫا ﮔذشت و ابراﻫﻴﻢ تﻤام درﻫﻢﻫاى‬ ‫ﻣسﻰ خﻮد را تﻨﻬا بﻪ ﻳک دﻳﻨار طﻼﻳﻰ بدل کرده بﻮد‪ .‬ﻫرشام کﻪ از کار فارغ ﻣﻰشد در‬ ‫کﻨار ﻫرﻳرود ﻣﻰﻧشست و بﻠﻨد بﻠﻨد با خﻮد حرف ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔفت‪ « :‬خداﻳا ! حاﻻ ﻣﻰداﻧﻢ‬ ‫کﻪ پﻮل با چﻪ ﻣشکﻼت بﻪدست ﻣﻰآﻳد‪ .‬ﻣﻦ ﻣاهﻫا کارکردهام؛ وﻟﻰ تﻨﻬا ﻳک سکﺔ طﻼﻳﻰ‬ ‫بﻪدست آوردم‪ ،‬در بﻠخ روزﻫاى جﻤعﻪ در باغ خﻮد دهﻫا سکﻪ را در آب ﻣﻰاﻧداختﻢ‪ ،‬تا‬ ‫دﻳﮕران براى خﻮد پﻴدا کﻨﻨد و بﮕﻴرﻧد‪ .‬ﻣﻦ اکﻨﻮن باﻳد کﻢ از کﻢ ﻳک سال دﻳﮕر کارکﻨﻢ تا‬ ‫ﻳک سکﺔ طﻼﻳﻰ دﻳﮕر پﻴدا کﻨﻢ و خﻮد را بﻪ پﻴش پدر و ﻣادر برساﻧﻢ‪ .‬خداﻳا ! ﻣﻦ تا چﻪ‬ ‫اﻧدازه ﻧادان بﻮدم‪ ،‬بﻪ خاطر اﻳﻦ ﻧاداﻧﻰ از پدر خﻮد باﻳد عذر بخﻮاﻫﻢ‪».‬‬ ‫ﻣحب کﻪ ﻣﻰدﻳد ابراﻫﻴﻢ آن جﻮاﻧک ﻧازداﻧﻪ اکﻨﻮن دﻳﮕر بﻪ ﻳک جﻮان زحﻤتکش‬ ‫بدل ﮔردﻳده و ﮔرم و سرد روزﮔار را آزﻣﻮده است براى پدرش ﻧﻮشت‪ « :‬دوست عزﻳز‪ ،‬تا‬ ‫تﻮ ﻧزد ﻣﻦ و ابراﻫﻴﻢ بﻪ ﻫرات ﻣﻰآﻳﻰ ﻳک سال پﻮره ﻣﻰشﻮد و ﻣﻦ ابراﻫﻴﻢ را بﻪ تﻮ باز‬ ‫ﻣﻰسپارم‪ ،‬بﻴا کﻪ ﻣﻦ و ابراﻫﻴﻢ ﻫر دو بﻰصبراﻧﻪ ﻣﻨتظر تﻮ استﻴﻢ‪».‬‬ ‫ادﻫﻢ کﻪ براى دﻳدار فرزﻧد بﻴقرار بﻮد و ﻣﻰخﻮاست ﻧتﻴجﺔ کار ﻣحب را ﻫر چﻪ‬ ‫زودتر ببﻴﻨد‪ ،‬بدون ﻣعطﻠﻰ خﻮد را بﻪ ﻫرات رساﻧد و ﻣحب را پﻴدا کرده ﮔفت‪ «:‬بﮕﻮ کﻪ‬ ‫فرزﻧدم ابراﻫﻴﻢ کجاست؟» ﻣحب ﮔفت‪ :‬صبر داشتﻪ باش! ﻣﻦ و تﻮ شام بﻪ دﻳدار ابراﻫﻴﻢ‬ ‫ﻣﻰروﻳﻢ‪ ».‬شام درکﻨار ﻫرﻳرود آﻣدﻧد‪ .‬ادﻫﻢ جﻮاﻧﻰ ﻧﻴروﻣﻨد را دﻳد کﻪ با سر ورﻳش رسﻴده‬ ‫در کﻨار رود ﻧشستﻪ و ﻧان ﻣﻰخﻮرد‪ .‬ﻣحب براﻳش ﮔفت‪ «:‬ﻫﻤﻴﻦ جﻮان پسر تﻮ ابراﻫﻴﻢ است‬ ‫تﻮ آﻫستﻪ آﻫستﻪ برو‪ ،‬او در ﻫﻤﻴﻦ ﻟحظﻪﻫا سکﺔ طﻼﻳﻰ خﻮد را از جﻴب بﻴرون ﻣﻰآرد و با‬ ‫‪131‬‬

‫آن ﮔپ ﻣﻰزﻧد؛ تﻮ از پشت او برو سکﻪاش را از دستش برباى و چﻨﻴﻦ ﻧشان بده کﻪ آن را‬ ‫در درﻳا ﻣﻰاﻧدازى‪ ،‬ببﻴﻦ کﻪ او چﻪ ﻣﻰکﻨد‪».‬‬ ‫ادﻫﻢ آﻫستﻪ‪،‬آﻫستﻪ رفت و سکﻪ را از دست ابراﻫﻴﻢ ربﻮد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ بﻪ شدت دور‬ ‫خﻮرد و ﮔرﻳبان ﻣردى را ﮔرفت کﻪ سکﻪاش را ربﻮده بﻮد؛ وﻟﻰ با پدر خﻮد روبﻪرو شد کﻪ‬ ‫ﻣﻰخﻮاست سکﺔ او را بﻪ درﻳا بﻴﻨدازد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ بﻪ ﮔرﻳﻪ افتاد و ﮔفت‪ « :‬پدر جان ﻣرا بکش‬ ‫وﻟﻰ حاصﻞ اﻳﻦ چﻨد ﻣاه زحﻤت ﻣرا درآب ﻣﻴﻨداز!» پدرش خﻨدهکﻨان جﻮاب داد‪« :‬پسرم‬ ‫آخر ﻣﻦ اﻳﻦ اسراف را از تﻮ آﻣﻮختﻢ‪ .‬آﻳا آن سکﻪﻫاى طﻼﻳﻰ را کﻪ در بﻠخ در آب ﻣﻰافﮕﻨدى‬ ‫بﻪ ﻳاد دارى؟ ﻣﻦ ﻫﻢ آن سکﻪﻫا را با سالﻫا زحﻤتکشﻰ بﻪدست آورده بﻮدم‪».‬‬ ‫ابراﻫﻴﻢ جﻮاب داد‪ «:‬ﻣﻰداﻧﻢ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ پدر! ﻣﻦ ﻫر روز چﻨدﻳﻦ بار بﻪ خاطر آن‬ ‫کار‪ ،‬خﻮد را ﻣﻼﻣت کردهام و در غﻴاب بارﻫا از شﻤا عذر خﻮاستﻪام و اﻳﻨک در حضﻮر شﻤا‬ ‫عذر ﻣﻰخﻮاﻫﻢ‪».‬‬ ‫پدر و پسر با ﻣحب ﻫر سﻪ خﻮش و خﻮشحال بﻪ سﻮى بﻠخ باز ﮔشتﻨد‪ .‬ابراﻫﻴﻢ‬ ‫سﻮداﮔر بسﻴار ﻣشﻬﻮر شد و با دختر پادشاه بﻠخ عروسﻰ کرد و پس از ﻣرگ پادشاه چﻮن‬ ‫وارثﻰ دﻳﮕر غﻴر از ابراﻫﻴﻢ ﻧداشت ابراﻫﻴﻢ بﻪ پادشاﻫﻰ بﻠخ رسﻴد تا وقتﻰ کﻪ ترک پادشاﻫﻰ‬ ‫ﮔفت و بﻪ ﻧام ابراﻫﻴﻢ بﻦ ادﻫﻢ ﻳکﻰ ازعرفاى ﻣشﻬﻮر تارﻳخ اسﻼم ﮔردﻳد‪.‬‬

‫ابﻮاسحاق ابراﻫﻴﻢ بﻦ ادﻫﻢ بﻦ ﻣﻨصﻮر زﻳد بﻦ جابر بﻠخﻰ از عرفا و زﻫاد ﻧﻴﻤﺔ اول‬ ‫قرن دوم ﻫجرى بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻳد‪ .‬تﻮﻟد او را حدود سال ‪ 100‬ﻫجرى رواﻳت کردهاﻧد‪ .‬وى از‬ ‫اﻣﻴر زادهﮔان بﻠخ بﻮد کﻪ ﻣتحﻮل شده و قدم بﻪ داﻳرة سﻴر و سﻠﻮک ﻧﻬاد‪ .‬وى پس از ترک‬ ‫سﻠطﻨت‪ ،‬رو بﻪ صحرا ﻧﻬاد‪ .‬بﻪ ﮔفتﺔ شﻴخ فرﻳد اﻟدﻳﻦ عطار ﻧﻴشاپﻮرى‪ ،‬پس از ترک بﻠخ بﻪ‬ ‫ﻧﻴشاپﻮر رفت و ﻣدت ‪ 9‬سال در غارى بﻪ عبادت و رﻳاضت پرداخت‪ ،‬سپس بﻪ ﻣکﻪ رفت‬ ‫و ﻣجاورت خاﻧﺔ خدا را برﮔزﻳد؛ سپس بﻪ شام رفت‪ .‬اغﻠب ﻣؤرخان تارﻳخ وفات او را سال‬ ‫‪ 160‬ﻳا ‪ 161‬قﻤرى و قبرش را در بغداد ﻳا شام ﻣﻰداﻧﻨد‪.‬‬

‫ضﻤاﻳر ﻣتصﻞ ﻳا پﻴﻮستﻪ‬ ‫آن است کﻪ بﻪ کﻠﻤﺔ ﻣا قبﻞ خﻮد بپﻴﻮﻧدد‪ .‬بﻪ عبارت دﻳﮕر‪ :‬آن است کﻪ با کﻠﻤﺔ قبﻠﻲ‬ ‫خﻮد بﻪ شکﻞ پﻴﻮستﻪ ﻧﻮشتﻪ شﻮد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﮔفتﻢ‪،‬ﮔفتﻲ‪ .‬کﻪ در ﻫردوى اﻳﻦ واژهﻫا‪،‬‬ ‫‪132‬‬

‫حروف «م» و «ي» ضﻤاﻳر ﻣتصﻞاﻧد‪ .‬ضﻤاﻳرﻣتصﻞ بﻪ سﻪ ﻧﻮع تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ضﻤاﻳرﻣتصﻞ فاعﻠﻲ‬ ‫‪ .2‬ضﻤاﻳر ﻣتصﻞ ﻣفعﻮﻟﻰ‬ ‫‪ .3‬ضﻤاﻳر ﻣتصﻞ اضافﻰ ﻳا ﻧسبتﻰ‪.‬‬

‫بشﻨﻮ و بﮕﻮ‬ ‫پﻴام اصﻠﻰ درس را بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫آﻳا ﮔفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴد کﻪ اسراف براى فرد و جاﻣعﻪ چﻪ ضررﻫاﻳﻰ دارد؟ در بارة آن صحبت‬ ‫کﻨﻴد و ضررﻫاى آن را ﻳکﻰ از شاﮔردان ﻳادداشت ﻧﻤﻮده‪ ،‬در برابر صﻨف بخﻮاﻧد‪.‬‬ ‫ﮔﻔت و شﻨﻮد‬ ‫دو تﻦ از شاﮔردان داستان را بﻪ عبارت خﻮد بﻪ دﻳﮕران قصﻪ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫در ﮔروهﻫاى چﻬار ﻧفرى در ﻣﻮرد دو پﻴام با ارزش ﻣتﻦ درس با ﻫﻢ بحث وﮔفتﮕﻮ ﻧﻤاﻳﻴد‪،‬‬ ‫ﻧتﻴجﺔ سخﻨان را ﻳک ﻧفر ﻧﻤاﻳﻨده از ﻫر ﮔروه‪ ،‬پﻴش روى صﻨف بﻪ دﻳﮕران بﮕﻮﻳد‪.‬‬ ‫بخﻮان و بﻨﻮﻳس‬ ‫خﻼصﺔ درس را درپﻨج سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫ﻣتﻦ درس را بخﻮاﻧﻴد و پﻨج ضﻤﻴر ﻣتصﻞ را از آن بﻴرونﻧﻮﻳس کﻨﻴد‪.‬‬ ‫پﻨج جﻤﻠﻪ خارج از ﻣﻮضﻮع درس بﻨﻮﻳسﻴد‪ ،‬کﻪ در ﻫرﻳک از آن جﻤﻠﻪﻫا حداقﻞ ﻳک‬ ‫ضﻤﻴر ﻣتصﻞ بﻪ کار رفتﻪ باشد‪.‬‬

‫ﻫرﻳک از شاﮔردان ﻣﻮارد زﻳر را ﻣطاﻟعﻪ کرده‪ ،‬از ﻣﻴان آن ﻳکﻰ را اﻧتخاب کﻨد و در بارة‬ ‫آن ﻣقاﻟﻪﻳﻰ بﻨﻮﻳسد کﻪ کﻤتر از ده سطر ﻧباشد‪.‬‬ ‫آﻳا در خاﻧﻪﻫاى خﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫاى اسراف را ﻣﻰبﻴﻨﻴد؟ ﻣثال دﻫﻴد‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣادر تان بﻴش از ضرورت اعضاى خاﻧﻪ غذا ﻣﻰپزد و غذاﻫاى اضافﻰ را دور ﻣﻰرﻳزد؟‬ ‫براى جﻠﻮﮔﻴرى آن چﻪ باﻳد کرد؟‬ ‫آﻳا در خرﻳدن چﻴزﻫاى قﻴﻤتﻰ زﻳادهروى ﻣﻰکﻨﻴد؟ چﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮان ازﻳﻦ عﻤﻞ جﻠﻮﮔﻴرى کرد؟‬

‫‪133‬‬

‫واژهﻧاﻣﻪ‬ ‫آزادمنش‬

‫جوانمرد‪ ،‬داراى خوى آزادهگﻰ‬

‫آ‬

‫اﻟﻒ‬

‫ا بزار‬ ‫اتباع‬ ‫احتﻴاج‬ ‫اختراع‬ ‫اذﻳت‬ ‫ارائه‬ ‫ارزنده‬ ‫استخدام‬ ‫استدﻻل‬ ‫استقبال‬ ‫اعتماد‬ ‫اعتنا‬ ‫افتتاح‬ ‫افﻼک‬ ‫اقرب‬ ‫اکرام‬ ‫امت‬ ‫امﻴن‬ ‫انتشار‬ ‫انجم‬ ‫انسداد‬ ‫انگاشتن‬ ‫اهانت‬

‫سامان و آﻻت کار تﻴشه‪ ،‬چکش و غﻴره‬ ‫جمع واژة تبعه و تبعه به معناى شﻬروند و اتباع شﻬروندان‬ ‫حاجتمندى و نﻴازمندى‬ ‫ساختن چﻴزى که پﻴشتر مانند آن دﻳده نشده باشد‬ ‫آزار‬ ‫نشان دادن‪ ،‬نماﻳاندن و پﻴشکش کردن‬ ‫با ارزش‬ ‫کسﻰ را به کارى گماشتن‪ ،‬مقرر کردن‪ ،‬به خدمت خواستن‬ ‫طلب دلﻴل کردن بر وزن استفعال و نﻴز دلﻴل آوردن‬ ‫پذﻳراﻳﻰ کردن‬ ‫متکﻰ شدن به کسﻰ و باور کردن‬ ‫توجه‪ ،‬اهتمام‬ ‫آغاز کردن‪ ،‬گشودن‬ ‫جمع فلك‪ ،‬آسمانها‬ ‫نزدﻳك‬ ‫بزرگ داشتن‪ ،‬گرامﻰ داشتن‪ ،‬احترام کردن‬ ‫گروهﻰ از مردم‪ ،‬جماعت‪ ،‬پﻴروان ﻳك پﻴغمبر‬ ‫امانتدار‪ ،‬طرف اعتماد‪ ،‬درستکار‪،‬‬ ‫پراگنده شدن‪ ،‬گسترده شدن‪ ،‬در اﻳنجا نشر و پخش شدن مراد است‪.‬‬ ‫جمع نجم به معناى ستارهگان‬ ‫بند شدن‬ ‫پنداشتن‪ ،‬تصور کردن‪ ،‬خﻴال کردن‬ ‫توهﻴن کردن‪ ،‬تحقﻴر کردن‬

‫باک‬ ‫برهان‬ ‫بقا‬ ‫بقاﻳا‬

‫ترس و بﻴم‪ ،‬اندﻳشه و پروا‬ ‫دلﻴل‪ ،‬حجت‬ ‫پاﻳدار ماندن‬ ‫جمع بقﻴه‪ ،‬چﻴزى باقﻰ مانده‬

‫پاسدارى‬ ‫پاﻳﻴز‬ ‫پﻴکر‬ ‫پﻴوند‬

‫حراست و نگﻬدارى‬ ‫خزان‬ ‫کالبد‪ ،‬تن‪ ،‬هﻴکل‬ ‫اتصال‪ ،‬پﻴوستهگﻰ‬

‫تأمﻴن‬

‫امنﻴت دادن‪ ،‬اطمﻴنان دادن‪ ،‬برآورده ساختن‬

‫ب‬

‫پ‬

‫ت‬

‫‪134‬‬

‫تداوم‬ ‫تدوﻳن‬ ‫تزﻳﻴن‬ ‫تعارفات‬ ‫تعفن‬ ‫تغذﻳه‬ ‫تفاوت‬ ‫تکامل‬ ‫تکلم‬ ‫توزﻳع‬ ‫تﻴرماه‬

‫ادامه‬ ‫فراهم آوردن‬ ‫آراستن‪ ،‬زﻳنت دادن‬ ‫جمع تعارف‪ ،‬به ﻳکدﻳگر خوشآمد گفتن‪ ،‬چﻴزى به هم پﻴشکش کردن‬ ‫بوى بد‬ ‫غذا دادن‪ ،‬غذا جذب کردن‬ ‫فرق و اختﻼف‬ ‫به تدرﻳج کامل شدن‬ ‫سخن گفتن‬ ‫تقسﻴم‬ ‫فصل خزان‬

‫جر‬ ‫جمال‬ ‫جنون‬

‫نﻬر کوچك‪ ،‬رخنه در زمﻴن‪.‬‬ ‫حسن صورت‪ ،‬زﻳباﻳﻰ‬ ‫آشفتهگﻰ‪ ،‬دﻳوانهگﻰ‬

‫چکامه‬

‫شعر‪ ،‬قصﻴده‬

‫حفظالصحه‬ ‫حفظ‬ ‫حواله‬

‫حفظ صحت‬ ‫نگﻬداشتن‪ ،‬مراقبت کردن‬ ‫چﻴزى را به کسﻰ واگزار کردن ﻳا محول کردن‬

‫خاتم‬ ‫ختن‬ ‫خراسان‬ ‫خرافات‬ ‫خرد‬ ‫خطاب‬ ‫خورشﻴد‬

‫انگشتر‬ ‫نام جاﻳﻰ در چﻴن‬ ‫نام قدﻳمﻰ افغانستان‪ ،‬اﻳران و بخشﻰ از آسﻴاى مﻴانه‪.‬‬ ‫سخنان بﻴﻬوده و باطل‬ ‫عقل‪ ،‬هوش‬ ‫سخنﻰ که روبهرو به کسﻰ گفته شود‪.‬‬ ‫آفتاب‬

‫دانا‬ ‫درهم‬ ‫دشوارى‬ ‫دموکراسﻰ‬

‫آگاه‪ ،‬زﻳرک و هوشﻴار‬ ‫پول نقرهﻳﻰ‬ ‫مشکﻼت‬ ‫مردم ساﻻرى‬

‫رباعﻰ‬ ‫رشد‬ ‫رعاﻳت‬ ‫رونق‬

‫ﻳك نوع قالب شعر‪ ،‬چﻬار مصراعﻰ‬ ‫پﻴشرفت‪ ،‬ترقﻰ‪ ،‬زﻳادشدن‬ ‫مراعات کردن‪ ،‬در متن درس در نظر گرفتن حفظالصحﺔ محﻴطﻰ‬ ‫تابش‪ ،‬درخشش و زﻳباﻳﻰ‬

‫‪135‬‬

‫ج‬

‫چ‬ ‫ح‬

‫خ‬

‫د‬

‫ر‬

‫ز‬

‫زمﻬرﻳر‬ ‫زهاد‬

‫نﻬاﻳت سردى‪ ،‬شبنم برف مانند از فرط سردى‪.‬‬ ‫جمع زاهد به معناى با تقوا و پرهﻴزگار‬

‫ژرف بﻴن‬ ‫ژورنالست‬

‫عمﻴق بﻴن‪ ،‬خﻼف سطحﻰنگر‪.‬‬ ‫روزنامهنگار‪ ،‬روزنامهنوﻳس‬

‫ساختار‬ ‫ساﻻر‬ ‫سپﻬر‬ ‫سجاﻳا‬ ‫سده‬ ‫سراج‬ ‫ُسرب‬ ‫سعﻰ‬ ‫سکه‬ ‫سﻴر‬

‫تشکﻴل‪ ،‬ترکﻴب‪ ،‬ساختن‬ ‫سردار‪ ،‬بزرگ قوم‬ ‫آسمان‬ ‫جمع سجﻴه‪ ،‬خلق وخوى‪ ،‬طبﻴعت‬ ‫ﻳك دورة صد ساله‬ ‫چراغ‬ ‫فلز نرم و خاکسترى رنگ که با اندک حرارت ذوب مﻰشود‪.‬‬ ‫کوشش‬ ‫پول فلزى‬ ‫گردش‪ ،‬رفتار‬

‫شبان‬ ‫شعله‬ ‫شکوه‬ ‫شﻬوت‬

‫چوپان‬ ‫زبانﺔ آتش‬ ‫گله‪ ،‬شکاﻳت‬ ‫چﻴز را دوست داشتن و رغبت داشتن به آن‪ ،‬خواهش نفس‬

‫صاعقه‬ ‫صداقت‬ ‫صوفﻰ‬ ‫صﻴاد‬

‫آتشﻰ که از رعد و برق آسمان بوجود مﻰآﻳد‪.‬‬ ‫راستﻰ و درستﻰ‬ ‫پﻴروان طرﻳقﺔ تصوف‪ ،‬اهل طرﻳقت‬ ‫شکارچﻰ‬

‫طبع‬ ‫طبﻴب‬ ‫طراح‬ ‫طراوت‬ ‫طرح‬ ‫طواف‬

‫خوى‪ ،‬عادت‪ ،‬سرشت و نﻬاد‬ ‫داکتر‬ ‫نقشهرﻳز‪ ،‬نقشافگن‪ ،‬افگننده‬ ‫تازهگﻰ و شادابﻰ‬ ‫پﻰ رﻳزى کردن‪ ،‬افگندن‪.‬‬ ‫گرد چﻴزى گشتن‬

‫عازم‬ ‫عجاﻳب‬ ‫عجز‬ ‫عرفا‬

‫قصد کننده‪ ،‬کسﻰ که عزم کارى کند‪.‬‬ ‫چﻴزهاى شگفتﻰآور‬ ‫ناتوان شدن‪ ،‬درماندهگﻰ‬ ‫جمع عارف به معناى آگاه از رموز و دقاﻳق‬

‫ژ‬

‫س‬

‫ش‬

‫ص‬

‫ط‬

‫ع‬

‫‪136‬‬

‫عشاق‬ ‫عصر‬ ‫عفونت‬ ‫عقوبت‬ ‫عﻴار‬

‫شﻴفتهگان‪ ،‬عاشقان‬ ‫روزگار و نزدﻳك غروب آفتاب‬ ‫بدبوﻳﻲ‪ ،‬گندﻳده شدن‬ ‫سزاى گناه‪ ،‬بدى و شکنجه‬ ‫مرد دلﻴر‪ ،‬شجاع و خﻴررسان و آماده‪.‬‬

‫غ‬

‫غربت‬ ‫غرض‬ ‫غنﻰ‬

‫دور شدن از شﻬر خود‬ ‫هدف‪ ،‬نشانﺔ تﻴر‪ ،‬قصد‪.‬‬ ‫مالدار‪ ،‬بﻰنﻴاز‬

‫فاسد‬ ‫فاضل‬ ‫فانﻰ‬ ‫فر‬ ‫فراتر‬ ‫فربه‬ ‫فرد‬ ‫ُفرصت‬ ‫فزود‬ ‫فصل نامه‬ ‫فطرت‬ ‫فعل‬ ‫فﻼخن‬ ‫فنا‬

‫گندﻳده‬ ‫کسﻰ که در علم و کمال افزون از دﻳگران باشد‪.‬‬ ‫نﻴست شونده‪ ،‬ناپاﻳدار‬ ‫شکوه و جﻼل‬ ‫باﻻتر‬ ‫چاق‬ ‫بﻰهمتا‪ ،‬بﻰنظﻴر‪ ،‬مقابل جمع‬ ‫وقت‬ ‫بسﻴار‪ ،‬زﻳاد‪ ،‬اضافه کرد‪.‬‬ ‫مجلهﻳﻰ که در هر سه ماه ﻳكبار به نشر مﻰرسد‪.‬‬ ‫سرشت طبﻴعﻰ‪ ،‬خوى وعادت‬ ‫کار‪ ،‬عمل‬ ‫پلخمان‪ ،‬رشتهﻳﻰ از نخ و با آن از جاﻳﻰ به جاى دﻳگر سنگ مﻰاندازند‪.‬‬ ‫نﻴستﻰ و نابودى‬

‫قافله‬ ‫قﻴاس‬ ‫قﻴافه‬

‫کاروان‪ ،‬گروه مسافرکاروان‬ ‫سنجﻴدن‪ ،‬اندازه کردن دو چﻴز از روى مشابﻬت‬ ‫چﻬره‬

‫کاروانسرا‬ ‫کاسب‬ ‫کثافات‬ ‫کرامت‬ ‫کرﻳم‬ ‫کمال‬ ‫کمﻴن‬ ‫کناﻳه‬ ‫کندو‬ ‫کﻬن‬

‫سراى بزرگ در داخل شﻬر ﻳا در وسط راه براى پذﻳراﻳﻰ کاروانﻴان‪.‬‬ ‫کسبهکار‪ ،‬پﻴشهور‪.‬‬ ‫جمع کثافت‪ ،‬ناپاکﻰ و مواد گندﻳده‬ ‫بزرگﻰ و جوانمردى‪ ،‬سخاوت و بخشندهگﻰ‪.‬‬ ‫سخﻰ و بخشنده‪ ،‬بزرگمنش‬ ‫آراستهگﻰ صفات‬ ‫جاﻳﻰکه کسﻰ به قصد از پا در آوردن دشمن ﻳا شکار پنﻬان شود‪.‬‬ ‫کلمهﻳﻰ که به معناى دﻳگرى به کار رود‪.‬‬ ‫خانﺔ زنبور عسل و انبار و ذخﻴرهگاه غله‬ ‫دﻳرﻳنه‪ ،‬قدﻳمﻰ‬

‫‪137‬‬

‫ف‬

‫ق‬

‫ك‬

‫گ‬

‫گردون‬ ‫گوهر‬ ‫گﻴتﻰ‬

‫آسمان‪ ،‬چرخ‬ ‫سنگ قﻴمتﻰ‬ ‫جﻬان‬

‫لئﻴم‬ ‫لطﻴف‬ ‫لطﻴفه‬ ‫لﻴف‬

‫پست و ناچﻴز‬ ‫نرم و نازک‪ ،‬مﻬربان‬ ‫سخن نﻴکو و خوب که سبب خوشﻰ گردد‪.‬‬ ‫چﻴزى شبﻴه کاغذ که آن را از رﻳشه و ساقﺔ گﻴاهان مﻰساختند‪.‬‬

‫مأمن‬ ‫ماهﻴت‬ ‫مبدأ‬ ‫مبذول‬ ‫مبرم‬ ‫متحد‬ ‫متحول‬ ‫متداول‬ ‫معتقد‬ ‫متقبل‬ ‫متقﻰ‬ ‫متﻴن‬ ‫مثابه‬ ‫مجاز‬ ‫محدب‬ ‫محزون‬ ‫محل‬ ‫محﻴط زﻳست‬ ‫مدد کار‬ ‫مرغوب‬ ‫مستحکم‬ ‫مستور‬ ‫مشاطه‬ ‫مشغول‬ ‫مشوق‬ ‫مطاﻳبه‬ ‫معرفت‬ ‫معمور‬ ‫مغاره‬

‫جاى امن‪ ،‬پناهگاه‬ ‫حقﻴقت‪ ،‬طبعﻴت‪ ،‬نﻬاد و سرشت‬ ‫آغاز‪ ،‬اصل‪ ،‬مبادى جمع‬ ‫انجام دادن‪ ،‬به عمل آوردن‬ ‫محکم‪ ،‬ثابت‪ ،‬قاطع‬ ‫ﻳکﻰ شونده‬ ‫دﻳگرگون شونده‪ ،‬ازحالتﻰ به حالتﻰ تغﻴﻴرکننده‪.‬‬ ‫رواج داشته‬ ‫اعتقاد و باور‬ ‫قبول کننده‬ ‫پرهﻴزگار‪ ،‬پارسا و نﻴکوکار‬ ‫استوار‬ ‫اندازه‪ ،‬درجه‪ ،‬منزلت‬ ‫کلمهﻳﻰ که در غﻴر معناى حقﻴقﻰ خود استعمال گردد‪.‬‬ ‫ضد مقعر‪ ،‬برآمده‪ ،‬باﻻ آمده‬ ‫اندوهگﻴن و اندوهناک‬ ‫جاى‪ ،‬محل‪ ،‬مکان‬ ‫محﻴط زندهگﻰ ساحﺔ زندهگﻰ‬ ‫ﻳارى دهنده‬ ‫پسندﻳده و خواسته شده‬ ‫محکم‪ ،‬مقاوم‪ ،‬پاﻳدار‬ ‫عفﻴف‪ ،‬پوشﻴده در پرده‬ ‫آراﻳشگر‬ ‫کسﻰ که سر گرم کار باشد‪.‬‬ ‫تشوﻳق کننده‬ ‫شوخﻰ و مزاح کردن‬ ‫شناختن چﻴزى‪ ،‬شناساﻳﻰ‪ ،‬علم و دانستن‬ ‫آبادان‬ ‫شگاف عمﻴق در کوه‬

‫ل‬

‫م‬

‫‪138‬‬

‫مغفر‬ ‫مفتش‬ ‫مقتدا‬ ‫مقعر‬ ‫مقوى‬ ‫ملکه‬ ‫ملل‬ ‫ممالك‬ ‫منشأ‬ ‫منﻬاج‬ ‫موهومات‬ ‫مه‬ ‫مﻬتدا‬ ‫مﻬر‬ ‫ُمﻬلك‬

‫زرهﻰ که زﻳر کﻼه خود بر سر مﻰگذاشتند‪.‬‬ ‫جستجو کننده‬ ‫پﻴشوا‪ ،‬کسﻰ که مردم از او پﻴروى کنند‪.‬‬ ‫فرو رفته‪ ،‬عمقدار‪ُ ،‬چقُر‬ ‫تقوﻳت کننده‬ ‫زن شاه‪ ،‬شهبانو‬ ‫جمع ملت‬ ‫جمع مملکت‬ ‫محل پﻴداﻳش‬ ‫راه راست‪ ،‬راه روشن و آشکار‬ ‫جمع موهوم به معناى وهم و گمان‬ ‫ماه‪ ،‬مﻬتاب‬ ‫هداﻳت شده راه راست ﻳافته‬ ‫خورشﻴد‬ ‫کشنده‬

‫نباﻳدت‬ ‫نبوت‬ ‫نذر‬ ‫نسخهبردارى‬ ‫نسﻴم‬ ‫نشاط‬ ‫نعش‬ ‫نفﻴس‬ ‫نقل‬ ‫نﻴرومند‬

‫نباﻳد ترا‬ ‫پﻴغمبرى‬ ‫خﻴرات و قربانﻰ‬ ‫نقل کردن‪ ،‬کاپﻰ گرفتن‬ ‫باد مﻼﻳم‪ ،‬هواى خنك‬ ‫شادمانﻰ‪ ،‬خوشحالﻰ و خوشﻰ‬ ‫جنازه‪ ،‬تابوت و مﻴت نﻴز اطﻼق مﻰشود‪.‬‬ ‫نﻴکو‪ ،‬خوب و مرغوب‬ ‫سخنﻰ که از کسﻰ شنﻴده شده‪ ،‬به دﻳگران گفته شود‪.‬‬ ‫قوى‪ ،‬پر زور‬

‫وارث‬ ‫واﻻ‬ ‫وحﻰ‬ ‫وراى‬ ‫وسﻴع‬ ‫وﻳژه‬

‫کسﻰ که ازمتوفﻰ پول و مال و ملك به مﻴراث مﻰبرد‪ .‬مﻴراث خور‪.‬‬ ‫باﻻ‪ ،‬بلند مرتبه‬ ‫آنچه از جانب خداوند برپﻴامبران الﻬام شود‪ .‬پﻴغام و نامه‬ ‫باﻻ تر‪ ،‬آنسوتر‬ ‫فراخ‪ ،‬پﻬناور‬ ‫خاص‬

‫هامون‬ ‫هجرت‬ ‫هجو‬ ‫هرﻳرود‬ ‫هزﻳنه‬ ‫همت‬

‫دشت‬ ‫کوچ کردن از وطن خود به جاى دﻳگر‬ ‫بدگوﻳﻰ و برشمردن معاﻳب کسﻰ بهطور کناﻳه و مجاز‬ ‫درﻳاﻳﻰ است که وﻻﻳت غور را درنوردﻳده به هرات مﻰرود‪.‬‬ ‫مصارف‪ ،‬مصرف‪.‬‬ ‫ارادة قوى‪ ،‬عزم‬

‫‪139‬‬

‫ن‬

‫و‬

‫ﻫـ‬