Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Aliya: Bir Toplu Göçün Öyküsü (1946-1949) [2 ed.] 9750500989

Citation preview

RIFRT N. HRLI

C

HURIYET YILLHRINDH TÜRHIYE YHHUDILERI

Hli�a: Btr Toplu Göçiin O�küsü 9

949

RIFAT N. BAU

Aliya: Bir Toplu Göçün Öyküsü (1946-1949)

Her hakkı mahfuzdur. Bu kitabın hiçbir bölümü, metin kısmı, belgeler ve fotoğraflar, ya­ zann yazılı izni olmaksızın mekanik ya

da elektronik yöntemlerle veya başka herhangi

bir yöntemle, hiçbir şekil ve biçimde iktibas edilemez; yeniden satış amacıyla fotokopi de dahil olmak üzere hiçbir sistemle çoğaltılamaz. Dergi, gazete veya radyo-TV'lerce ya­ pılacak alıntılar, kaynak gösterilmesi şartıyla bu hükmün dışındadır.

lletişim Yayınları 875 • Tarih Dizisi 23 ISBN 975-05-0098-9 © 2003 lletişim Yayıncılık A. Ş. 1. BASKI 2003, Istanbul (1000 adet) 2. BASKI 2003, Istanbul (1000 adet) EDITôR Asena Günal KAPAK Utku Lomlu KAPAK FOTOC RAFI Hayfa Limanı'na ayak basan Türkiyeli göçmenler (Kudüs, Merkez Siyonist Arşivleri) KAPAK FiL.MI 4 Nokta Grafik UYGULAMA Hüsnü Abbas DÜZELTi Asude Ekinci DIZIN Çiğdem Dilbaz-Hasan Deniz MONTAJ Şahin Eyilmez BASKI ve CiLT Sena Ofset

lletişim Yayınlan

Klodfarer Cad. lletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 Istanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 • Fax: 212.516 12 58 e-mail: [email protected] • web: www. iletisim.com.tr

RIFAT N. BALI

Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri

Aliya: B�r Toplu Göçün Oyküsü (1946-1949)

i

1

C?

t

i

'

i

m

RIFAT N. BALİ 1948 yılında Istanbul'da doğdu. ilköğrenimini Musevi Birinci Karma llkokulu'nda, orta ve lise öğrenimini Saint-Michel Fransız Ortaokulu'nda ve Saint Benoit Fransız Lisesi'nde bitirdikten sonra Sorbonne Üniversitesi, Ecole Pratique des Hautes Etudes, Din Bilimleri Bölümü'nden mezun oldu. 1970 yılında özel sektörde memur olarak çalışmaya başladı. 1981 yılından itibaren de ticaret hayatına atıldı. ilk yazısı Express dergisinde yayımlandı. Daha sonra başta Tarih ve Toplum, Birikim ve Viı;ı:tıl olmak ÜZere birçok dergide yazmaya devam etti. Birçok toplu esere makalele­ riyle katkıda bulundu. Birçok kitabı yayına hazırladı. Şimdiye kadar yayımlanan ki­ tapları şunlardır: Cumhuriyet Yıllannda Türkiye Yahudil en - Bir Tarkleştinne Serüveni (1923-1945), (iletişim Yayınlan, 1999), Musa'nın Evlatlan Cumhuıiyet i' n Yur ttaşlan (iletişim Yayınlan, 2001), Les Relations Ent re Tun:s et]uifs Dans La Tu ıquie Modeme (!sis Yayınlan, Istanbul, 2001), Ta rz-ı Hayat tan life Style'a (iletişim Yaymlan, 2002). Evli ve iki çocuk babasıdır.

"Babil ırmakları kenarında, Orada oturduk, Ve Sionu andıkça ağladık. içindeki söğütler üzerine Çenk/erimizi astık. Çünkü orada bizi sürgün edenler Bizden teraneler, Ve bize azap edenler bizden şenlik istediler: Sion teranelerinden birini bize okuyun, dediler. Yabancının toprağında RABBIN teranesini nasıl okuyalım? Eğ_er seni unutursam, ey Yeruşalim, ·sağ elim hünerini unutsun. Eger senı anmazsam, Eger Yeruşalimi baş sevincimden üstün tutmazsam, Dı7im damağıma yapışsın."

Eski Ahit, Mezmur

137

"Atalarımızın Mısır topraklarında yedikleri bu kıtlık ekme­ ğini acıkan her kişi gelsin ve yesin, yoksul olan her kişi gel­ sin ve Pesah bayramını kutlasın; .EY.Y.ıl q_ı,1.cada gelecek vıl · (?rail topraklarında, bu yıl [burad@l köleyiz, gelecek yıl hür insanlar olarak lsrail topraklarında.:_'

Hamursuz (Pesah) bayramı sırasında okunan Hagada metninden "Dil ve din hata, yirminci asırda bile iki büyük kuwet ola­ rak her şeye hakimdir. Bu kuwetler onları bizden uzaklaş� tırıyor. [/spanya'dan] Ağlıyarak geldiler, güle güle gidiyor­ lar. Yolları açık olsun. Bahtları zaten açıktır. Adiyo Avra­ maçi, Adiyo Rebeka!"

"Adiyo Avramaçi, Adiyo Rebeka", Tan,

7

Ağustos

Anne ve babamın anısına, Seza'ya, Nedim'e, Beti'ye...

1949

İÇİNDEKİLER

Kısaltmalar ÖNSÖZ

GIRIŞ

11

..............................................................................................................................

13

.........................................................................................................................................

23

..............................................................................................................................................

BiRiNCi BÖLÜM

il. DÜNYA SAVAŞl'NIN BİTİMİNDEN İSRAİL'İN KURULUŞUNA 1. Tek Parti'den Çok Partili Demokrasiye Geçiş

43

......................................................................................

......................

43 44

a) CHP-Azmliklar İlişkileri b) Yahudi Cemaatinin Dünya Yahudi Kongresi'ne Üye Olma Girişimi c) Varlik Vergisi'nin İadesi İçin Girişimler d) Tek Parti Dönemini Eleştiren Yaymlarm Yarattığı Tartışmalar e) Yahudilerin Türk/eşmeleri Tartışma/art

75 84

Birleşmiş Milletler'in Filistin'i Taksim Etme Kararı

87

......................................................................................

59 63

.................................................................................................. ................................................

............................................................................................ ...............................................

2.

..............................................................................................

a) İsrai/'in Kuruluşundan Önce Siyonist Faaliyetler ve Filistin'e Göç b) İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün Tavrt c) Türk Yahudi Basmmm Doğuşu d) İsrail'in Kuruluşundan Önce Basmm Tavrt. e) Yahudi Görüşünü Benimseyecek Bir Gazete Kurma Girişimi

88 .96 98 107

...................................................... ............................................

................................................................... ....................................

115

...........................................................................

f) Cevat Rıfat Atilhan'm Gönüllü Türk Birliği

Kurma Girişimi . g) lsrail'in Kuruluşundan Sonra Basmdaki Po/emikler .

117 119

................................................. ..................................................... .... .........

iKiNCi BÖLÜM

GÖÇ ICIVILCIMININ ATEŞLENMESİ, ALEV ALMASI VE SÖNMESİ .. 1. Türkiye Yahudilerinin Kitlesel Göçü . .................................

.

.

129

....... ................... .........

. . . 129 a) Göçün Başlaması . 129 b) Yahudi İleri Gelenlerinin Tepkileri . . . 144 c) Basının Tepkisi . . . 149 d) Pasaport İşlemlerinin Durdurulması .. 156 e) Pasaport İşlemlerini Durdurma Kararmm Nedenleri . .. 169 f) Necmeddin Sadak'm Demeci - Göçün Tekrar Başlaması 170 g) Kaçak Göçmenler Sorunu . .. . . 190 h) Göçment'ii'rin Yolculuk Giderlerinin Karşılanması . . 201 ..... ..................... .......... .. .

.... .............................................................................................

........................ ................. .. ..........

..................... .......... ................................................. .................... ..........................

....................... ..... .

...

...

........................................ ......................

... .......

......... ... .....

Türkiye'nin İsrail'i Tanıması . .. 3. Göçün Hızlanması ve Toplumsal Sonuçları . 4. İsrail' in Muhaceret Bürosu Açması . .. 5. Göçmenleri Taşıyan Motor ve Gemilerde Yaşam Koşulları 6. Anadolu'daki Cemaatlerin Göçü� . .

2.

................... ........................

204

.

.............. ....

. .. 207

. ............. ..

....

.

220

..... ................... . .............. ..

. ......222

......................................................... ...

. 229 :................229

......................... ........ ....... ........

a) Trakya'daki Cemaatlerin Göçü b) İzmir Cemaatinin Göçü Sa/amana Bomba'mn Sataşma/an c) Bursa Cemaatinin Göçü . d) Diğer Cemaatlerin Göçü

.

............................... ...............

.

. ...233

..................................... ........... .

246 247

........................... ....................................................

. .. ..

................................................. ...

7. 8.

Kaçakçılık Olayları. Oliver Twist Filminin Gösterimi Yarattığı Tepkiler .

...

..

.......

.. ..

.

....... ..

.

................................................................ . .. . ........ ..........

.

248 251

.

........... ................................... ...... .........................................

ÜÇ 9NC� BÖLÜM . GOÇÜN TOPLUMSAL BiLANÇOSU •

1. 2.

.

.

255

.

.257

............... ............................ .........

Göçmenlerin Sayısı - Meslekleri Göçün Nedenleri .

.......................................... .........

..259 Tek Parti Dönemindeki Ayrımcı Siyaset. 259 Maddi Nedenler......: :.....................................................................................264 Siyonizm . . :....................................................................267 Propaganda 270 ..................................... .........................................................

a) b) c) d)

.........................................

......

................... ......................... .

.............................................................................................................

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRl A V la nıtrıda Ar'INıLıltt cıd. Nn 10,Jd.ıınbvl gençlerin lsrail Silahlı Kuvvetle­ de bpalı '''""" ......._..,_.... ri'ne katılmalarından dolayı, ls­ ÖNEMLi iLAN / Hanımlar, erkekler, çocuklar rail'i dolaylı bir şekilde destek­ için ebtra kalite hakiki sağlam yünden ceket, 0 lediği yönündeki eleştirilerin d e yelek, bluz giymek isteyen, ayrıca gömlek, kombinezon, NAYLON ve her çeıit çorap almak ortadan kalkmasıydı.99 isleyen saygıdeğer halka / YAKO MODAY / Necmeddin Sadak'm demeci Mahmud Paıa I mağazasını ziyaret etmesini üzerine o tarihe kadar pasaport bildiririz. Bütün yolcular için gerekli her ıeyi bulacaklardır. Fiyatlar epey ucuz ve çok uygun talebinde bulunan ve sayıları olduğundan bir ziyaret ıarllır. yirmi bine ulaşan Yahudi asıllı Şalom, 5 Mayıs 1 949 vatandaş pasaport almak için tekrar Emniyet Müdürlüklerine başvurmaya başladı. İstanbul Emniyet Müdürü de "Dünden itibaren Filistin'e pasaport ve­ rilmeye başlanılmıştır" beyanında bulundu.100 Bu konuda gö­ rüşüne başvurulan Laik Konsey Başkanı :iianri Soriano, "Hüem

VH

i

vucstroı luıaru

A IJ R U O ,

ııırnıu:T HAit- CJ.l •.ı.TA

?rtlonnım111 ti l'l1llr, JıktlH,

p1ı1lılıko blııru ol• ltıdo «nuo •Dl tıııliılııl thtra 1 rllro uorlinıc"lo

kt kfrH

tar ti mııızca

wiıjıdcırtt pı&tdaa ptrlİOI IOR

te empou.

bırıırıı 1 lan ı

u.ıılo

41111. Mıhmwd Pısa,

�'"'"""'

'

"'"'....."_,

98

"Türkiye Yahudilerinin Filistin'e gitmesi serbest", Hürriyet, 9 Şubat 1949.

99

Sabetay Leon, "La propaganda de los primeros alim enfortesio la aliya en massas", El Tiempo, 29 Mayıs 1957.

100 "Filistin'e gitmek isteyen Yahudilere yeniden pasaport verilmeğe başlandı", Hergan, 9 Şubat 1949. 1 71

''"'"''"""'""'""""'"'""'-'"'''..�'"..

Avizo a los Viajadores

fübdd. •!)lcırt KA.LSU ıl• tl0M8RI!, DA>,t'S V NINtOS NAYLON, TOYIJ.U, rındo, RiJu. Orınl.ıı 1 1